Book Title: Agam Sutra Satik 01 Aachar AngSutra 01
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003335/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAga: - 1 rAjula namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca mani dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dog mammam bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH 38688 88888888 Agama suttANi | bhAga-1 AcArAGgasUtram | MAAAMKARAMARPAHAR --: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45 Agama suttANi saTIka mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana 5 - saMparka sthala :'Agama ArAdhanA kendra'' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtram | AcArAGga sUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkAH-552, niyukti gAthAH-356 117 mUlAGka: viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGka: prathamaH zrutaskandhaH / 5 adhyayanaM-5 lokasAraH 202 0 adhyayanaM-1 zastraparijJA | 5 -158/ uddezakaH-1 ekacaryA 205 1-13 uddezakaH-1 jIvaastitvaM | 16/-163 uddezakaH-2 viratamuni 211 |-18 | uddezakaH-2 pRthvIkAyaH | 34 |-168/uddezakaH-3 aparigrahaH 215 --31 | uddezakaH-3 apkAyaH | 45 -172| uddezakaH-4 avyakataH 220 -39 | uddezakaH-4 agnikAyaH | 55 |-178| uddezakaH-5 hRdopamaH 227 |-48 | uddezakaH-5 vanaspatikAyaH / [ 62 -185/ uddezakaH-6 kumArgatyAgaH / 233 |-55 | uddezakaH-6 trasakAyaH | 72 | | | adhyayana-6 dhutaM 239 -62 | uddezakaH-7 vAyukAyaH | 79 -193| uddezakaH-1 svajana vidhUnanaM | 239 adhyayanaM-2 lokavijayaH / 86 -197] udezakaH 2- karma vidhUnanaM 248 -72 | uddezakaH-1 svajanaH | 87 |-200 uddezakaH-3 upakaraNa evaM | 251 -77 | uddezakaH-2 aDhatvam | zarIra-vidhUnanaM -83 | uddezakaH-3 madaniSedhaH 12-206/ uddezakaH-4 gauravatrika- / 256 -87 uddezakaH-4 bhogAsakti 132 vidhUnanaM -97 uddezakaH-5 lokanizrA 1136/-209/ uddezakaH-5 upasarga-sanmAna|-108 uddezakaH-6 amamatvaM vighUnanaM adhyayana-3 zItoSNIyaM | 155/0 adhyayana-7 vicchedaH -114 uddezakaH-1 bhAvasuptaH 158 adhyayanaM-8 vimokSaM |-124 | uddezakaH-2 duHkhAnubhavaH 165/-214| uddezakaH-1 kuzIlaparityAgaH | 272 |-133 uddezakaH-3 akriyA 171/-219/ uddezakaH-2 akalpanIya- | 278 |-138 uddezakaH-4 kaSAyavamanaM 177 parityAgaH adhyayana-4 samyakatvaM | 181/-223 | uddezakaH-3 aGgaceSTA bhASitaH / 281 -142 uddezakaH-1 samyakavAdaH / 185/-228/ uddezakaH-4 vehAsanAdimaraNaM | 284 -146/ uddezakaH-2 dharmapravAdIparIkSaNaM | 188-230 uddezakaH-5 glAnabhaktaparijJA | 287 -149 uddezakaH-3 niravadyatapaH / 195/-235/ uddezakaH 6 iMgitamaraNaM 289 -155 uddezakaH-4 saMyamapratipAdanaM | 199-239/ uddezakaH-7 pAdapopagamana- 293 vacanaM vacanaM / maraNaM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH gyanmandir@kobatirth.org viSayaH 410 319 413 328 mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH pRSThAGkaH| -264| uddezakaH-8 uttamamaraNa vidhiH | 295/-485/ uddezakaH-2 vastradhAraNa vidhiH 408) adhyayanaM-9 upadhAnazrutaM | 3020 |adhyayanaM-6 pAtraiSaNA 409 |-287| uddezakaH-1 caryAH 308/-488 uddezakAH 1....2 |-303 | uddezakaH-2 zayyAH 313 pAtrasvarUpaM, pAtragrahaNa vidhiH --317/ uddezakaH-3 parISahaH 316 niSedhazca, pAtra paDimA, -334| uddezakaH-4 rogAtaGkaH pAtra pramArjanA, dvitIyaH zrutaskandhaH 325 pAtra parigrahaNam cUDA-1 | 3280 | adhyayanaM-7 avagraha pratimA | 412 adhyayanaM-1 piNDaiSaNA |328|-496 uddezakAH 1.....2 -397 | (uddezakAH 1....11) avagraha Adi yAcanAvidhiH AhAragrahaNa vidhiH evaM evaM avagraha paDimA (7) niSedhaH, AhArArthe gamana vidhiH, ___ cUDA-2 saptasaptikA / 418 saGkhaDI doSaH, -497/ saptaikakaH-1 'sthAnaM" 418 pAnakagrahaNa vidhiH, -498 saptaikakaH-2 niSIdhikAH 419 bhojanavidhiH, ityAdiH / -501/ saptakakaH-3 uccAra prazravaNaM | 420 adhyayanaM-2 zayyaiSaNA | 367/-504) saptaikakaH-4 zabdaH 423 | (uddezakAH 1....3) 368/-505/ saptaikakaH-5 rUpaM zayyA-vasati grahaNe niSedhaH -507| saptaikakaH-6 parakriyA 427 evaM vidhiH saMstAraka pratimA |-508, saptaikakaH-7 anyonyakriyA 430 adhyayanaM-3 IyA | 383 - cUDA-3 bhAvanA 430 (uddezakAH 1....3) |385-540| bhagavan mahAvIrasyacyavana, vihAra niSedhaH evaM vidhiH, janma, dIkSA Adi varNanam varSAvAsaH, gamanAgamana vidhiH paJca mahAvrata prarupaNA evaM | niSedhazca, pathinA saha vArtA tasya paJcapaJca bhAvanAyAH vidhiH nirupaNam adhyayana-4 bhASAjAta 394| cUDA-4 vimuktiH -469 uddezakaH-1 vacanavimaktiH / 395] -552 anityabhAvanA, muneH hastyAdi| 445 |-474 | uddezakaH-2 krodhotpatti varjana 399 upamA, antakRt evaM mokSagAmI . adhyayanaM 5 vastraiSaNA muni svarupa darzanam -482 uddezakaH-1 vastragrahaNa vidhiH / 403| 426 444 402 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AcArAGgasUtraM - saTIkaM mUlam + niryukti + vRttiH AcArAGgasUtram Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma. sA. nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. | -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma. sA. nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma. sA. nI preraNAthI-acalagacchAdhipati pa.pU. A. bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA. nA ziSyaratna pa. pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina | ArAdhanA maMdira- "jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI somyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma. nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. | -pa.pU. ratnatrayArAdhanA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra, -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthoddhArikA pa. pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaicAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA. nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. | -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. ziSa sarve rakama "amArA" Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. wennom anchorary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-- 1, upodghAta H namo namo nimmaladasaNasa paMcamagaNaparatrI supAsvAmine namaH 1 AcArAGga sUtram sa TI kaM prathamaMsUtram (mUlam + zrI bhadrabAhusvAmI kRt niyuktiH evaM zrI zilAGkAcArya racita vRttiH yukta) Wan prathamam zrutaskandham // (adhyayanaM-1 zastraparijJA) __ OM namaH sarvajJAya // // 1 // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthika, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazApratiSThitama bahuvidhabhaGgisiddhisaddhAntavidhUnimalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 2 // AcArazAstraM suvinizcitaMyathA, jagAda vIro jagate hitAya yaH tathaiva kiJcidgadataH sa evame, punAtu dhImAn vinayArpitA giraH // 3 // zastraparijJAvivaraNamatibahugahanaMca gandhahastikRtam tasmAt sukhabodhArthaM gRhAmyahamanasA sAram iha hi rAgadveSamohAghabhibhUtena sarveNApi saMsArijantunA zArIramAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya heyopAdeyapadArthaparijJAne yalo vidheyaH, sacana vizithavivekamate, viziSTavivekazcanaprAptAzeSAtizayakalApAptopadezamantareNa,AptazcarAgadveSamohAdInAM doSANAmAtyantikaprakSayAt, sacAhataeva, ataHprAramyate'rhadvacanAnuyogaH, sacacaturdhA, tadyayA - dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti, tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptayAdikaH, dravyanuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcAcArAdikaH, saca pradhAnatamaH,zeSANAM tadarthatvAt, taduktam caraNapaDivattiheuM jeNiyare tiNi anuoga"ti, tthaa||1|| "caraNapaDivittiheuM ghammakahAkAladikkhamAdIyA davie daMsaNasohI saNasaddhassa caraNaMtu" gaNadharairapyata eva tasyaivAdau praNayanamakAri, atastapratipAdakasyAcArAGgasyAnuyogaH samAramyate, saca paramapadaprAptihetutvAtsavighnaH, tduktm||9|| "zreyAMsi bahuvighnAni, bhavantimahatAmapi azreyasi pravRttAnAM, kApiyAnti vinAyakAH" Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/-191-1tasmAdazeSapratyahopazamanAya maGgalamabhidheyaM,taccAdimadhyAvasAnabhedAtridhA, tatrAdi-maGgalaM 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya'mityAdi, atraca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam, athavA zrutamitizrutajJAnaM, tacca nandyantaH pAtitvAnmaGgalamiti, etaccAvighnenAbhila-SitazAstrArthapAragamanakAraNaM, madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamoddezakasUtra sejahAkeviharae paDipuNNeciTThai samaMsi bhomme uvasantarae sArakkhamANe' ityAdi, atra ca hRdaguNairAcArya guNotkIrtanam, AcAryazca paJcanamaskArAntaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham, avasAnamaGgalaM navamAdhyayane'vasAnasUtram abhinivvuDeamAIAvakahAebhagavaMsamiyAsI' atrAbhinivRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedya'vipratipattyA dhyAnakAritvAnmaGgalamiti, etacca ziSyapraziSyasantAnAvyavacchedArthamiti, adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdenainaivAdhyayanAnAmapimaGgalatvamuktameveti na pratanyate, sarvameva vA zAstraM maGgaM, jJAnarUpatvAt jJAnasya ca nirjarArthatvAt, nirjarArthatvena ca tasyAvipratipattiH, yduktm||1|| "jaM annANI kammakhavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM taMnANI tihiM gutto khavei ussAsamitteNaM" maGgalazabdaniruktaMca mAMgAlayatyapanayati bhavAditimaGgalaM, mA bhUdgalo vighno gAlovA nAzaH zAstrasyeti maGgalamityAdi, zeSaM tvAkSepaparihAradikamanyato'vaseyamiti / sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate-AcArasyAnuyogaH-arthakathanamAcArAnuyogaH, sUtrAdanu-pazcAdarthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAtpazcAdarthakathanamiti bhAvanA, aNorvA laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogo'nuyogaH, sa cAmIbhirairanugantavyaH, tdythaa||1|| nikkhevegaTThaniruttivihipavittIya keNa vA kassa taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA sa suttattho tatra nikSepo-nAmAdiH saptadhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnuyogo dvedhA-Agamato noA gamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa-seTikAdanA dravyasya-AtmaparamANvAderdravyeniSadyAdau vA anuyogo dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH kSetrAnuyogaH, evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH, vacanAnuyoga ekavacanAdinA, bhAvAnuyogI dvedhA Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayukto, noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM cAnu yogo'rthakathanaM bhAvAnuyogaH, zeSamAvazyakAnusAreNa jJeyaM, kevalamihAnuyogasya prastutatvAttasya cAcAryAdhInatvAt kenetidvAraM vivriyate, tathopakramAdInicadvArANipracurataropayogitvApradarzyante, tatra keneti kathambhUtena ? yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA karttavyA tathA pradarzyate // 2 // "desakulajAisavI saMghayaNI dhiijuo aNAsaMsI avikatthaNo amAI thiraparivADI gahiyavakko" // 2 // jiyapariso jiyaniddo majjhatyo desakAlamAvannU Asanaladdhapaibho nAnAvihadesabhAsaNNU // 3 // paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavihinnU AharaNaheukAranaNayaniuNo gAhaNAkusalo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, upodghAta // 4 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheu AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavatItyato dezagrahaNaM, paitRkaM kulamikSvAkvAdi jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti, mAtRkI, jAtistatsaMpanno vinayAdiguNavAn, bhavati, 'yatrAkRtistatra guNA vasantI' ti rUpagrahaNaM, saMhananadhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti, anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati, avikatthano hitamitabhASI, amAyI sarvatra vizvAsyaH, sthiraparipATiH paricitagranthasya sUtrArthagalanAsaMbhavAt, grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH, jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti, jitanidro'pramattatvAnnidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati, madhyasthaH ziSyeSu samacitto bhavati, dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati, Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartho bhavati, nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAvidhadezajAH ziSyAH vyAkhyAnaM sukhabhavabhotsyante, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati, sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaMyathAvadjJApayiSyati, hetUdAharaNa- nimittanayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdInAcaSTe, grAhaNAkuzalo bahvIbhiryuktibhiH ziSyAn bodhayati, svasamayaparasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedaiA kariSyati, gambhIraH khedasahaH, dIptimAn parAdhRSyaH, zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mAryyAdyupazamanAtu, saumyaH sarvajananayanamanoramaNIyaH, guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH, evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati // tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi - vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA upakramo nikSepo'nugamo nayaH, tatropakramaNamupakramaH upakramyate'nenAsmAdasminniti vopakramaH :- vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanamityarthaH, sa ca zAstrIyalaukika bhedAd dvidhA, tatra zAstrIyaH AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA'rthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA, laukiko nAma sthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SoDhaiva / nikSepaNamananesmAdisminniti vA nikSepaH, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH, sa ca trividhaH, tadyathA - oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca tatraughaniSpanno'GgAdhyayanAdisAmAnyabhidhAnanyAsaH, nAmaniSpanna AcArazastraparijJAdi-vizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH, sUtrAlApaka- niSpannazca sUtrAlApakAnAM nAmAdinyasanamiti / anugamanamanenAsmAda sminniti vA'nugamaH, arthakathanamityarthaH, sa ca dvidhAniryuktyanugamaH sUtrAnugamazceti, tatra niyuktyagamastrividhaH, tadyathA nikSepaniryuktyanugamaH upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryuktyanugamazceti, tatra nikSepaniryuktyanugamo nikSepa eva sAmAnyavizeSAbhidhAnayoroghaniSpannanAmaniSpannAbhyAM nikSepAmyAmanugataH sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti, upodghAta niryuktayanugamazcAmyAM dvAragAthAmyAmanugantavyaH, tadyathA - 'uddese niese ya niggame khettakAlapurise ya kAraNapaJcayalakkhaNa nae samoyAraNA'numae kiM kativihaM kassa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaniruttI" 119 || sUtrasparzika niryuktayanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepaparihAramarthakathanaM, sa ca sUtre sati // 2 // 7 - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/19/-1[ni.1] bhavati, sUtraMca sUtrAnugame, saca sUtroccAraNarUpaH padacchedUpazceti |anntdhrmaadhyaasitNvstvekenaiv dharmeNa nayantiparicchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGgasyopakramAdInAmanuyogadvArANAM yathAyogakiJcidvibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya maGgalArthaM prekSApUrvakAriNAM ca pravRttyarthaM sambandhAbhidheyanayojanapratipAdikAM niyuktikAro gAthAmAha -- ni. [9] vaMdittu savvasiddhe jiNe a anuogadAyae savve / AyArassa bhagavao ninuttiM kittaissAmi vR. tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAMzceti maGgalavacanam, anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi, AcArasyetyabhidheyavacanaM, niyukti kariSye itiprayojanakathanamiti tAtparyArthaH, avayavArthastu vanditve ti vadi abhivAdanastutyo rityarthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena stutirvAcA, anayozcamanaHpUrvakatvAtkaraNatrayeNApinamaskAra Avedito bhavati,sitaMbhAtameSAmiti siddhAH-prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthAtIrthAnantaraparamparAdisiddhapratipAdakaM, tAnvanditveti sambandhaH sarvatrayojyaH, rAgadveSajito jinA:-tIrthakRtastAnapi sarvAn atItAnAgatavartamAnasarvakSetragatAniti, anuyogadAyinaH-sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryo'tastAn sarvAniti, anena cAmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati, 'vanditve'ti ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttara kri yAmAha-'AcArasya' yathArthanAmnaH bhagavata' iti arthadharmaprayatnaguNabhAjastasyaivaMvidhasya, nizcayenArthapratipAdikA yuktirniyuktistAM 'kIrtayiSye' abhidhAsye iti antastatvena niSpannAM niyukti bahistattvena prakAzayiSyAmItyarthaH / / yathApratijJAtameva bibhaNiSurnikSepANi padAni tAvat suhRdbhUtvA''cAryaH saMpiNDya kathayatini. [2] AyAra aMga suyakhaMdha baMbha caraNe taheva satye ya / __ pariNNAe saMNAe nikkhevo taha disANaMca vR.AcAra aGgazrutaskandhabrahmacaraNazastraparijJAsaMjJAdizAmityeteSAM nikSepaH kartavya iti tatrAcArabrahmacaraNazastraparijJAzabdA nAmaniSpanne nikSepedraSTavyAH, aGgazrutaskandhazabdAoghaniSpanne, saMjJAdikzabdau sUtrAlApakaniSpanne nikSepe drssttvyaaviti|| eteSAM madhye kasya katividho nikSepa ityata Aha -- ni. [3] caraNadisAvajANaM nikkhevo caukka o ya nAyavyo / caraNaMbhi chaviho khalu sattaviho hoi udisANaM vR.caraNadigvarjAnAMcaturvidho nikSepaH, caraNasya SaDvidhaH, dikzabdasya saptavidho nikSepaH, atra ca kSetrakAlAdikaM yathAsambhavamAyojyam / / nAmAdicatuSTayaM sarvavyApIti darzayitumAha -- ni. [4] jattha yajaMjANijjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jasthaviya na jANijjA caukta yaM nikkhive tattha vR. 'yatra' caraNadikzabdAdau yaMnikSepaM-kSetrakalAdikaMjAnIyAttaM tatra niravazeSaM nikSiped, yatra tu niravazeSaM na jAnIyAdAcArAGgAdau tatrApinAmasthApanAdravyabhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gaathaarthH|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, upodghAtaH -pradezAntaraprasiddhasyArthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'myadhAyi - ni. [5] AyAre aMgaMmiya puvvuddiDo cukknikkhevo| navaraM puNanANattaM bhAvAyAraMmitaM vocchaM - vR. kSullikAcArakathAyAmAcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH aGgasyatucaturaGgAdhyayanaiti, yazcAtra vizeSaH so'midhIyate-'bhAvAcAraviSaya' iti / / yathApratijJAtamAha - ni. [6] tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva parimANe / samoyAre sAro ya sattahi dArehi nANattaM vR. 'tasya' bhAvAcArasya ekArthAbhidhAyino vAcyAH, tathA kenaprakAreNa pravRttiH-pravarttanamAcArasyAbhUttaccavAcyaM, tathAprathamAGgatAcavAcyA, tathAgaNI-AcAryastasya katividhaMsthAnamidamiti ca vAcyaM, tathA parimANam' iyattA vAcyA, tathA kiM kva samavataratItyetacca vAcyaM, tathA sArazca vAcyaH, ityebhiddhariH pUrvasmAdbhAvAcArAdasya bhedo-nAnAtvamiti pinnddaarthH|| -avayavArthaM tu niyuktikRdevAbhidhAtumAha - ni. [7] AyAroAcAlo AgAlo Agaro ya aasaaso| Ayariso aMgati ya AiNNA''jAi AmokkhA vR. Acaryata Asevyata ityAcAraH, sa ca nAmAdicaturddhA, tatra jJazarIrabhavyazarIratad vyatirikto dravyAcAro'nayA gaathyaa'nustvyH||1|| "nAmanadhoyaNavAsaNasikkhAvaNasukaraNAvirohINi davvANi jANi loe davvAyAraM viyANAhi" bhAvAcAro dvidhA-laukiko lokottarazca, tatra laukikaH pANDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvanti sa vijJeyo, lokottarastu paJcadhA jJAnAdikaH, tatrajJAnAcAro'STadhA, tdythaa||1|| 'kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aniNhavaNe __ vaMjaNaatyatadubhae aTTaviho nANamAyAro' __-darzanAcAro'pyaSTadhaiva, tadyathA -- // 2 // 'nissaMkiyanikkaMkhiya nimvitigicchA amUDhadiTThIya uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe aha' ___-caaritraacaaro'pyssttdhaiv||3|| "tinneva ya guttIo paMca samiio aTTha miliyAo pavayaNamAIu imA tAsu Thio caraNasaMpanno' -tapa AcAro dvAdazadhA, tdythaa||4|| anasanamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM ussaggoviya abhitarao tavo hoi -vIryAcArastvanekadhA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 // 6 // 'aNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro' eSa paJcavidha AcAraH, etavyatipAdakaJzcAyameva granthavizeSo bhAvAcAraH, evaM sarvatra yojyam / idAnI mAcAlaH, AcAlyateDanenAtiniviDaM karmAdItyAcAlaH, so'pi caturdhA, vyatirikto vAyuH, bhAvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / idAnImAgAlaH, AgAlAnamAgAlaH samapradezAvastAnaM, so'pi caturdhA, vyatirikta udakAdernimnapradezAvasthAnaM, bhAvAgAlo jJAnAdika eva tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnamitikRtvA / idAnImAkaraH Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, nAmAdiH, tatra vyatirikto rajatAdiH, bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdakazcAyameva grantho, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnImAzvAsaH, AzvAsantyasminnityAzcAso nAmAdiH, tatra vyatirikto yAnapAtradvIpAdiH, bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnImAdarzaH, Addazyate asminnityAdarzo nAmAdiH, vyatirikto darpaNaH, bhAvAdarza ukta eva, yato'sminnitikarttavyatA dRzyate / idAnImaGgam, ajyate vyaktIkriyate asminnityaGgaM, nAmAdyeva, tatra vyatiriktaM zirobAhlAdi, bhAvAGgamayamevAcAraH idAnImAcIrNam-AsevitaM tacca nAmAdiSoDhA, tatra vyatiriktaM dravyAcIrNaM siMhAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNaM, kSetrAcIrNaM vAlhIkeSu saktavaH koGkaNeSu peyA, kAlIcIrNaM tvidaMsaraso caMdaNapaMko agghai sarasA ya gaMdhakAsAI 11911 AcArAGga sUtram 1/-/1/-/- [ni. 7] } pADalisisamalliya piyAi~ kAle nidAhaMmi bhAvAcIrNaM tu jJAnAdipaJcakaM, tatpratipAdakazcAcA ragranthaH / idAnImAjAtiH, AjAyante tasyAmityAjAtiH, sA'pi caturddhA vyatiriktA manuSyAdijAtiH, bhAvAjAtistu jJAnA dyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImAmokSaH, Amucyante'sminnityAmokSaNaM vA''mokSo, nAmAdiH, tatra vyatirikto nigaDAdeH, bhAvAmokSaH karmASTakodveSTanama zeSametatsAdhakaJcAyamevAcAra iti / ete kiJcidvizeSAdekamevArthaM viziSantaH pravarttanta ityekArthikAH zakrapurandarAdivat, ekArthAbhidhAyinAM ca chandazcitibandhAnulomyAdipratipattyarthamudraghaTTanam uktaM casavvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupubbIe -- ni. [8] - vR. sarveSAM tIrthaGkarANAM tIrthapravarttanAdAvAcArArthaH prathamatayA'bhavadbhavati bhaviSyati ca, tataH zeSAGgArtha iti, gaNadharA apyanayaivAnupUrvyA sUtratayA gradhnantIti ni. [9] vR. ayamAcAro dvAdazAnAmapyaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha - yato'tra mokSopAyaH-caraNakaraNaM pratipAdyate, eSa ca pravacanasya sAraH pradhAnamokSahetupratipAdanAd, atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayopanyAsa iti / idAnIM gaNidvAraM, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNaH so'syAstIti gaNI AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha - AyArammi ahIe jaM nAo hoi samaNadhammo u / tanhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTThANaM ni. [10] - idAnIM prathamatve hetumAha - AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasapi / ittha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-1, upodghAtaH __ 11 vR. yasmAdAcArAdhyayanAt kSAtyAdikazcaraNakaraNAtmakovAzramaNadharmaH parijJAto bhavati, tasmAtsarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamam AdhaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti idAnIM parimANaM-kiM punarasyAdhyayanataH padatazca parimANamityata Aha - ni. [11] navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo| havai yasa paMcacUlo bahubahutarao payaggeNaM vR. tatrAdhyayanato navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmako'yaM padato'STAdazapadasahAtmako, 'veda' iti vidantyasmAddhayopAdeyapadArthAniti vedaH-kSAyopazamikabhAvavartyayamAcAraiti / saha paJca bhizcUDAbhirvartata iti sapaJcacUDazca bhavati, ___ uktazeSAnuvAdinI cUDA, tatra prathamA 'piMDesaNa seJjiriyAbhAsajAyA ya vatthapAesA uggahapaDimatti' saptAdhyayanAmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamInizIthAdhyayanaM, bahubahuraopadaggeNaM titatracatuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAbahuH, nizIthAkhyapaJcamacUlikAprakSepAbahutaro'nantagamaparyAyAtmAkatayA bahutamazca, padAgreNapadaparimANena bhavatIti idAnImupakramAntargataM samavatAradvAraM, tatraitAdhUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSvavatarantIti darzayitumAha - ni. [12] AyAraggANatyo baMbhaccharesu so smoyri| so'viya sasthapariNNAepiMDiatyo samoyarai ni. [13] satthapariNAattho chassuvi kAesuso smoyri| chaJjIvaNiyAatyo paMcasuvi vaesu oyarai ni. [14] paMca ya mahavvayAiM samoyaraMte ca svvdvvesuN| savvesiM pajavANaM aNaMtabhAgammioyarai vR. uttAnArthAH, navaram 'AcArAmANi' cUlikAH dravyANi-dharmAstikAyAdIni paryAyA - agurulaghvAdayaH teSAmanantabhAgevratAnAmavatAra iti -kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAra iti?,tadAhani. [15] "chajjIvaNiyA paDhame bIe carimeya svvdvvaaiN| sesA mahavvayA khalu tadekvadeseNa davvANaM 'chajjIvaNiyA' ityAdispaSTA / kathaM punarmahAvratAnAMsarvadravyeSvavatArona sarvaparyAyASviti ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavAMstamAviSkartumAha - // 1 // nanusavvaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM chabihaparivuDDhIe chaTThANAsaMkhayA seDhI // 2 // anne ke pajAyA ? jeNuvauttA carittavisayammi je tatto'NaMtaguNA jesi tamaNaMkabhAgammi // 3 // anne kevalagampatti te maI te ya ke tadabbhahiyA ? evaMpi hoja tullA nANaMtaguNattaNaM juttaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtram 991-1-[ni.15] // 4 // seDhIsu nANadaMsaNapajjAyA teNa tappamANesA iha puNacarittamettovaogiyo teNa te thovA vR.ayamAsAmartho lezataH-nanvityasUyAyAM, saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAnitAvadbhavanti, teSAM yajadhanyaM tadavibhAgapalicchedena budhdhA khaNDyamAnaM paryAyaranantAvibhAgapalicchedAtmakaM bhavati, tacca paryAyasaMkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaMkhyAyA anantaguNaM, sarvanamaHpradezavargIkRtapramANamityarthaH, tato dvitIyAdisthAnairasaMkhyAtagacchagatairanantabhAgAdikayA vRdhyA SaTsthAnakAnAmasaMkhyeyasthAnagatA zreNirbhavati, evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettuM, kiM punaH sarvANyapItyataH ke'nye paryAyAH? yeSAmanantamAgevratAni vrterniti|syaanmtiH, anye kevalagamyA iti, idamaktaM bhavati-kevalagamyAprajJApanIya-payyAryANAmapi tatra prakSepAbahutvam, evamapi jJAnejJeyayostulyatvAttulyA eva nAnantaguNA ti / atrAcArya Aha-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitA sA sarvAcAritrapayyAryainidarzana-paryAyasahitaiH paripUrNAtapramANAsarvakAzapradezAnantaguNA, iha punazcAritramAtropayogi-tvAtparyAyAnantabhAgavRttitvamityadoSaH / -idAnIMsAradvAra, kaH kasya sAra ityAhani. [16] aMgANaM kiM sAro? AyAro tassa havai kiM saaro?| ___ anuogatyo sAro tassaviyaparUvaNA sAro vR. spaSTA, kevalamanuyogArtho-vyAkhyAnamUto'rthastasya prarUpaNA-yathAsvaM viniyoga iti / anyacca ni. [17] sAro parUvaNAe caraNa tassaviya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAbAhaM jiNA biti vR. spaSTaiva / idAnIM zrutaskandhapadayonAmAdinikSepAdikaMpUrvavadvidheyaM, bhAvenacehAdhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahmacaraNazabdau nikSeptavyAvityAhani. [18] baMmammI ya cauI ThavaNAe hoi bNbhnnuppttii| sattaNhaM vaNNANaMnavaNha vaNNaMtarANaMca vR. tatra brahma nAmAdicaturddhA, tatranAmabrahma brahmetyabhidhAnam, asadbhAvasthApanA akSAdau sadbhAvasthApanAprativiziSTayajJopavItAdyAkRtimRllepyAdau dravye, athavA sthApanAyAMvyAkhyAyamAnAyaM brAhmaNotpattirvaktavyA, tatprasaGgenaca saptAnAM varNAnAM nvaanaaNcvrnnaantraannaamutpttimnnniiyeti| yathApratijJAtamAha - ni. [19] ekA maNussajAI rajjuppattIi do kayA usame / tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri dR. yAvannAmeyo bhagavAnnAdyApi rAjalakSmImadhyAste, tAvadekaiva manuSyajAtiH, tasyaiva rAjyotpattaubhagavantamevAzrityaye sthitAste kSatriyAH, zeSAzcazocanAdrodanAcca zUdrAH, punaragnyutpattAvayaskAradizilpavANijyavRttayA vezanAdvaizyAH, bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAcchrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAyazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante / / -sAmprataM varNavarNAntaraniSparaniSpannaM saMkhyAnamAha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, upodghAtaH ni. [20] saMjoge solasagaMsattaya vaNNA unavaya aMtariNo / ee dovivigappAThavaNA baMbhassa nAyavvA dR. saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH, tatra sapta varNA nava tu varNAntarANi, etacca varNavarNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmeti jJAtavyam // . ___-sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha-yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAhani. [21] pagaI calakcagAnaMtare yate huMti sattavaNNA u / AnaMtaresu caramovaNNo khalu hoi nAyavyo vR. prakRtayazcataH-brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAkhyA AsAmeva catasRNAmanantarayogena pratyeka varNatrayotpattiH, tadyathA-dvijena kSatriyayoSitojAtaHpradhAnakSatriyaH saMkarakSatriyo vA, evaMkSatriyeNa vaizyayoSito vaizyena zUdhAH pradhAnasaMkarabhedau vaktavyAvityevaM sapta varNA bhavanti, anantareSu bhavA AnantarAsteSu yogeSu caramavarNavyapadezo bhavati-brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatItibhAvaH / / idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAnyAha - ni. [22] abadugganisAyA ya ajogavaM maaghaaysuuyaay| khattAya videhAviya caMDajAlA navamagA huti vR.ambaSTha ugraH niSAdaH ayogavaMmAgadhaH sUtaH kSattA videhaH cANDAlazceti / / kathamete bhavantItyAha-- ni. [23] egaMtarie iNamo aMbaTTho ceva hoi uggoy| viiyaMtarianisAo parAsaraMtaM ca puNa vege ni. [24] paDilome suddAI ajogavaM mAgaho ya sUo / egaMtarie khattA vedehAceva nAyavvA ni. [25] bitiyaMtare niyamA caNDAlo so'vi hoi naaybvo| anulome paDilome evaM ee bhave bheyA ___-AAsAmartho yantrakAdavaseyaH, taccedam - brahmapuruSaH vaizyA strI ambaSThaH kSatriyaH puruSaH zUdrI strI brAhmaNaH puruSaH zUdrI strI niSAdaH parAsaro vA zUdraH puruSaH vaizyA strI ayogavam kSatriyA strI mAgadhaH kSatriyaH puruSaH brAhAstrI sUtaH zUdraH puruSaH kSatriyA strI kSattA vaizyayuruSaH brAhmastrI vaidehaH zUdrapuruSaH brAhmastrI cANDAlaH ugraH vaizyapuruSaH Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 AcArA sUtram 9/19/-1- [ni. 26] -etAni nava varNAntarANi, idAnIM varNAntarANAM saMyogotpattimAha - ni. [26] uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / ___aMbaTThIe suddIya bukkaso jo nisAeNaM ni. [27] sUeNa nisAIe kukkarao sovi hoi naavvvo| eso bIo bheo caubviho hoi nAyavvo -anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, tccedm| | ugrapuruSaH / videhaH puruSaH / niSAda puruSaH zUdra puruSaH | kSattA strI kSattA strI | ambaSThI strI zUdrI strI vA | niSAdastrI zvapAkaH vaiNavaH bukkasaH kukkurakaH -gataM sthApanAbrahma, idAnIM dravyabrahmapratipAdanAya Aha - ni. [28] davvaM sarIrabhavio annANI vasthisaMjamo ceva / bhAve u vasthisaMjama nAyavvo saMjamo ceva vR. jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM zAkyaparivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM vastinirodhamAtraM vidhavAproSitabhartRkAdInAMca kulavyavasthArthaM kAritAnumatiyuktaM dravyabrahma, bhAvabrahmatu sAdhUnAM vastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pyayaM saMyamaeva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarupatvAdasyeti, aSTAdazabhedAstvamI-'divyAlkAmaratisukhAtrividhaMtrividhena virtiritinvkm|audaarikaadpi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam ||crnnnikssepaarthmaah - ni. [29] caraNami hoi chakkaM gaimAhAroguNo va caraNaMca / khaittamijaMmi khitte kAle kAlo jahiM jAo vR. caraNaM nAmAdiSoDhA, vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati-gatibhakSaNaguNabhedAt, tatra gaticaraNaM gamanameva, AhAracaraNaM modakAdeH, guNacaraNaM dvidhA-laukikaM lokottaraM ca, laukikaM yat dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante, lokottaraM sAdhUnAmanupayuktacaraNamudAyinRpamArakAdervA, kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryyate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti, kAle'pyevameva // bhAvAcaraNamAha - ni. [30] bhAve gaimAhAro guNo guNavao pasatyamapasatthA / guNacaraNe pasatyeNa baMbhacerA nava havaMti vR, bhAvacaraNamapi gatyAhAraguNabhedAt tridhA, tatra gaticaraNaM sAdhorupayuktasya yugamAtradattadRSTeaTegacchataH, bhakSaNacaraNamapi zuddhaM piNDamupabhuJAnasya, guNacaraNamaprazastaM mithyA dRSTInAM samyag dRSTInAmapi sanidAnaM, prazastaM teSAmeva karmodveSTanArthaM mUlottaraguNakalApaviSayam, ihacAnenaivAdhikAro, yatonavApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamunazIlyanteeteSAM . cAnvArthAbhidhAnani darzayitumAha - ni. [31) satthapariNNA logavijao ya sIosaNijja sammattaM / taha logasAranAmaM dhuyaMtaha mahApariNNA ya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM.1, upodghAta : 15 ni. [32] aTThamae ya vimokkho uvahANasuyaM ca navamagaM bhaNiyaM / ___ icceso AyAro AyAraggANi sesANi // vR.spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarupaAcAro, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAnituzeSANiAcArAgrANIti // sAmpratamupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdyamAha - ni. [33] jiasaMjabho a logo jaha bajjhai jaha yataM pajahiyavvaM / suhadukkhatitikkhAviya sammattaM logasAroya ni. [34] nissaMgayA yachaTTe mohasamutthA parIsahuvasaggA / nijANaM aTThamae navame ya jiNeNa evaM ti vR. tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAro-- "jiyasaMjamottijIveSu saMyamo jIvasaMyamaHteSu hiMsAdiparihAraH, sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavatyato jIvAstitvaviratipratipAdanamatrArthAdhikAraH / lokavijaye tu logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavvaM ti, vijitabhAvalokena sayamasthitena loko yathA badhyate aSTivadhena karmaNA yathA ca tatprahAtavyaM tathA jJAtavyamityayamarthAdhikAraH / tRtIye tvayam-saMyamasthitena jitakaSAyeNAnukUlapratikUlopasarganipAte sukhaduHkhatitikSA vidheyeti / caturthe tvayam-prAktanAdhyayanArthasaMpannena tApasAdikaSTatapaHsevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhavitavyamiti / paJcame tvayam-caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraralatrayodyuktena bhAvyamiti / SaSThe tvayam-prAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktenApratibaddhena bhavitavyam / saptame tvayam-saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH parISahAupasargAcA prAdurbhaveyustesamyaksoDhavyAH aSTame tvayam-niryANamantakriyA saasrvgunnyuktensmygvidheyeti|nvmetvym-assttaadhyynprtipaadito'rthH samyagevaM varddhamAnasvAminA vihita iti,tapradarzanaM ca zeSasAdhUnAmutsAhArthaM, taduktam - "titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavyadhuvaMmi aNigRhiyabalaviriosavvatthAmasu ujjamaI" // 2 // "kiM puNa avasesihiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM hotina ujjamiyabvaM sapaJcavAyami mANusse" -sAmpratamuddezArthadhikAraH zastraparijJAyA ayam - ni. [35] jIvo chakkAyaparuvaNA ya tesiM vahe ya bNdhotti| viraIe ahigAro satthaparinnAe nAyavvo vR.tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyaM, zeSeSu tu SaTsu vizeSeNa pRthivI kAyAdyastitvamiti, sarveSAM cAvasAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvAtpratyekamuddezArthaSu yojanIya, prathamoddezake jIvastadbandhe bandho viratizcetyevamiti / / tatra zastra-parikSeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAhani. [36] davaM satthaggivisatrehaMbilakhAraloNamAIyaM / bhAvo yaduppautto vAyA kAo aviraI yA // 1 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AcArAGgasUtram 9/19/-1- [ni.37] vR. zastrasya nikSepo nAmAdizcaturddhA, vyatiriktaMdravyazastraMkhaGgrAyagniviSasnehAmlakSAra lavaNAdikaM, mAvazastraM duSprayukto bhAvaH-antaHkaraNaM tathA vAkkAyAvaviratizceti, jIvopaghA takAritvAditibhAvaH / / parijJApi caturdaityAhani. [37) davvaM jANaNa paJcakkhANe davie sarIra uvgrnne| bhAvapariNNA jANaNa paJcakkhANaMca bhAveNaM vR. tatra dravyaparijJA dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, jJaparijJA AgamanogamabhedAt dvidhA, agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamatastridhA, tatra vyatiriktA dravyaparijJA yo yatadravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAt dravyaparikSeti, pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva, tatra vyatiriktadravyapratyAkhyAnaparijJAdehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaMca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt, bhAvaparijJApi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatrAgamato jJAtopayuktazca, noAgamatastivadamevAdhyayanaMjJAnakriyArUpaM, nozabdasya mizravAcitvAt, pratyAkhyAnabhAvaparijJApi tathaiva,AgamataHpUrvavat, noAgamatastuprANAtipAtanivRttirUpAmanovAkkAyakRtakAritAnumatibhedAtmikA jnyeyeti| gato nAmAniSpanno nikSepaH, sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyayAte-yathA kazcidrAjAabhinavanagaranivezecchayAbhUkhaNDAnivibhajyasamatayAprakRtibhyo dattavAn, tathAkacavarApanayane zalyoddhAre bhUsthirIkaraNe pakveSTakApIThaprAsAdaracane ratnAdhupAdAne copadezaMdattavAn, tAzcaprakRtayasyadupadezAnusAreNa tathaiva kRtvA yathA'bhipretAn bhogAnbubhujire, ayamatrArthopanayaH-rAjasadhzena sUriNA prakRtisazasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasazaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopAdhizuddhasyAropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyama sthirIkRtya pakveSTikApIThatulyAnivratAnyAropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH tatrasthazcAzeSazAstrA diralAnyAdatte, nirvANabhAk bhavati / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramu- cAraNIyaM, lakSaNaM tvidam - appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jNc| lakhaNajuttaM -adhyayana-1 uddezakaH-1'mU. (1) suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-ihamegesiM no saNNA bhavai / vR. suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM / / 1 / / ' ityAdi, taccedaM sUtram - 'suyaM ma AusaM! teNaM bhagavayAevamakkhAyaM-ihamegesinosaNNA bhavati' asyasaMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitocAritaiva, padacchedastvayam zrutaM mayA AyuSyaman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati ekaM tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAdyaMtaM sUtrapadArthaH samunnIyatebhagavAn sudharmasvAmIjaMbUnAmna idamAcaSTe yathA-'zrutam AkarNitamavagatamavadhAritamitiyAvad, anenasvamanISikAvyudAso, 'mayetisAkSAnapunaH pAramparyeNa AyuSpatri'tijAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt, ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAttadarthasya ca tIrthakRtapramItatvAditi sAmarthyaprApitaM teneti tIrthakaramAha, yadi vA - AmRzatA bhagavatpAdAravindam, anena vinaya Avedito bhavati, AvasatA vA tadantika ityanena gurukulavAsaH karttavya ityAveditaM bhavati, etavArthadvayaM 'AmusaMteNa AvanaMteNe' www. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM - 1, uddezaka:9 17 tyetatpAThAntaramAzrityAvagantamiti, bhagavate'ti bhagaH-aizvaryAdiSaDAtmakaH so'syAstIti bhagavAn tena, 'eva"miti vakSyamANavidhinA 'AkhyAta mityanena kRtakatvavyudAsenArtharUpatayA Agamasya nityatvamAha, ___ ihe ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAMvAAkhyAtamitisaMbandho, yadi vA - 'ihe ti saMsAre 'ekeSAM jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM 'no saMjJA bhavati' saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaraM, sA no jAyata ityarthaH, uktaH padArtha, padavigrahasya tu sAmAsikandAbhAvAdaprakaTanam / idAnIM cAlanA-nanu cAkArAdikapratiSedhakaladhurAzabdasaMbhave sati kimarthaM nozabdena pratiSedhaH iti?,atrapratyavasthA,satyameva, kiMtuprekSApUrvakAratiyAnozabdopAdAnaM,sAceyam-anyenapratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yazcanaghaTo'ghaTa iticokte sarvAtmanAghaTaniSedhaH, sacaneSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmamihitAstasAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotItikRtvA, tAzcemAH __ "kaI NaM bhaMte ! saNNAo pannattAo?, goyamA dasa saNNAo pannattAo, taMjahAAhArasaNNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA kohasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNNA ohasaNNA logasaNNa"tti, AsAM ca pratiSedhe spaSTo doSaH, ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi-noghaTa ityukte yathA ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, tathA prakaraNAdiprasaktasya vidhAnaM, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAkvavogrIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyata iti, tathA coktam, // 9 // "pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH sa punastadavayavo vA tasmAdantiraM vA syAd" iti, ecamihApina sarvasaMjJAniSedaH, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti / sAmprataM niyuktikRtsUtrAvayavanikSepArthamAha - ni. [38] davve saccittAI bhAve'nubhavaNajANaNA saNyA / mati hoi jANaNA puNa anubhavaNA kammasaMjutA vR. saMjJA nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittena hastAdidravyeNa pAnabhojanadisaMjJA acittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA saMjJAna-saMjJA avagama itikRtvA, bhAvasaMjJA punardvidhA-anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca, tatrAlpavyAkhyeyatvAttAvat jJAnasaMjJA darzayati-'maihoi jANaNA puNapattimananaM matiH-avabodhaH sAca matijJAnAdiH paJcadhA, tatra kevalasaMjJA kSAyikI zeSAstu kSAyopazamikyaH, anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantorjAyate, sA ca SoDazabhedeti darzayatini. [39] AhAra bhaya pariggaha mehuNa sukha dukkha moha vitigicchaa| koha mAna mAya lohe soge loge va dhammohe vR. AhArAbhilASa AhArasaMjJA, sA ca taijasazarIranAmakarmodayAdasAtodayAca bhavati, bhayasaMjJA trAsarUpA, parigrahasaMjJAmUrchApA, maithunasaMjJA strayAdivedodayarUpA, etAzca mohanIyodayAt, sukhaduHkhasaMjJe sAtAsAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje, mohasaMjJA midhyAdarzana rUpA mohodayAt, [12] Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/1 [ni. 39] vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mohodayAt jJAnAvaraNIyodayAtha, krodha saMjJA aprItirUpA, mAnasaMjJA garvarUpA, mAyAsaMjJA vakratArUpA, lobhasaMjJA gRddhirUpA, zoka-saMjJA vipralApavaimanasyarUpA, etA mohodayajAH, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA- na santyanapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, viprA devA, kAkA: pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbhaityevamAdikA jJAnAvaraNakSayopazamAnmohodayAcca bhavati, dharmmasaMjJA kSaNAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAjjAyate, etAzcAvizeSopAdAnAtpaJcendriyANAM samyagmithyAdhzAM draSTavyAH, odhasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallivitAnArohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAtpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAnasaMjJayA'dhikAro, yataH sUtre saiva niSiddhA 'iha ekeSAM no saMjJA jJAnam-avabodho bhavatI 'ti / pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtram - 'mU. (2) taMjahA- puratthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, paccatthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDhAo vA disAo Agao ahamaMsi, ahodisAo vA Agao ahamaMsi, anoyarIo vA disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM no nAyaM bhavati / vR. "taMjahetyAdi no nnAyaM bhavatIti yAvat' tadyatheti pratijJAtArthodAharaNaM, 'purAtthibhAu 'tti prAkRtazailyA mAgadhadezI bhASAnuvRttyA pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt puratthimazabdAtpaJcamyantAttasA nirdezaH, vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA loke bhoktavyaM vA zayitavyaM veti, evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dezatIti dikU, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM veti bhAvaH // tAM niyuktikR trikSetumAha - ni. [40] nAmaM ThavaNA davie khitte tAve ya paNNavaga bhAve // esa disAnikkhevo sattaviho hoi nAyavvo / vR. nAmasthApanAdravyakSetratApaprajJApakabhAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH tatra saci ttAderdravyasya digityabhidhAnaM nAmadik, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik - dravyadignikSepArthamAha ni. [41] bR. dravyadig dvedhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tviyam-trayodazapradezikaM dravyAmAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazapradezikameva dik, na punarddazapradezikaM yat kaizciduktamiti, pradezAH paramANa vastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadigvibhAgaparikalpanAto dravyadigiyamiti / tatsthApanA (2) / tribAhukaM navapradezikamabhilikhya catasRSu dikSvekaikagRhavRddhiH kAryA // kSetradizamAha - ni. [42] 18 tassapaesiyaM khalu tAvaiesuM bhave paesesuM / jaM davvaM ogADhaM jahaNNayaM taM dasadisAgaM / / aDDa paeso ruyago tiriyaM loyassa majjhayAraMmi / esa prabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM || bR. tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervvanta sarvvakSullakapratarI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka : 9 * tayoruparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'TAkAzapradezAtmakazcaturo rucako dizAmanudizAM ca, prabhava-utpattisthAnamiti / sthApanA (3) / - AsAmabhidhAnAnyAha - ni. [43] iMdaggeI jammA ya neruti vAruNI ya vAyavvA / somA IsANAvi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // vR. AsAmAdyaindrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH, UrdhvaM vimalA tamA AsAmeva svarUpanirUpaNAyAha boddhavyA iti // ni. [ 44] 19 ---- dupaesAi duruttara egapaesA anuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAi anuttarA duNi // vR. catasro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidizazcata ekapradezaracanAtmikAH 'anuttarA' vRddhirahitAH, UrddhAdhodigdvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam / kiJca ni. [45 ] aMto sAIAo bAhira pAse apajjavasiAo / savvAnaMtapaesA savvA ya bhavaMti kaDajummA // ? sarvA'pyantaH - madhye sAdikA rucakAdyA itikRtvA bahizca alokAkAzAzrayaNAdaparyavasitAH, 'sarvAzca' dazApyantapradezAtmikA bhavanti, 'savvA ya havaMti kaDajumma 'tti sarvAsAM dizAM pratyekaM ye pradezAste catuSkakenApahiyamANAzcatuSkAvazeSA bhavantItikRtvA, tapradezAtmikAzca diza AgamasaMjJayA kaDajumpattizabdenAbhidhIyante tathA cAgamaH- "kai NaM bhaMte ! jummA pannattA ? goyamA ! cattAri jummA pannattA, taMjahA- kajajumme teue dAvarajumme kalioe / se keNaNaM bhaMte! evaM buccai ?, goyamA ! je NaM rAsI cau kka gAvahAreNa avahIramANe avahIramANe caupaJjavasiesiyA, seNaMkaDajumme, evaM tipajjavasieteue, dupajjavasiedAvarajumme, egapajjavasie kalioe "tti / / punarapyAsAM saMsthAnamAha - ni. [46 ] sagadI saMThiAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalI ya caurI do ceva havaMti ruyaganibhA // vR. mahAdizazcatano'pi zakaTorddhisaMsthAnAH, vidizazca muktAvalinibhAH, urddhAdho digdvayaM rucakAkAramiti // tApadizamAha - ni. [ 47 ] ni. [48 ] jassa jao Aico udei sA tassa hoi puvvadisA / jatto a atthamei uM avaradisA sA u nAyavvA // dAhiNapAsaMmiya dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakhitte u akkhAyA / / vR. tApayatIti tApaH - AdityaH, tadAzritA dik tApadik zeSaM sugamaM, kevalaM dakSiNapArvAdivyapadezaH pUrvAbhimukhasyeti / draSTavyaH // ni. [49 ] tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha je maMdarassa puvveNa maNussA dAhiNeNa avareNa / je Avi uttareNaM savvesi uttaro merU / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AcArAGga sUtram 1/-19/9/2 [ni. 50] ni. [50] savvesiM uttareNaM merU lavaNo yahoi daahinno| puvveNaM uDheI avareNaM asthamai sUro / vR. ye 'mandarasya' meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAdidiktvaM veditavyaM, teSAmuttaromerudakSiNena lavaNaiti tApadigaGgIkaraNena, zeSa spssttm||prjnyaapkdishmaah ni. [51] jattha ya jo paNNavao kassavi sAhai disAsuya nimittaM / jattomuhoya ThAI sApubvA pacchao avarA / / vR. prajJApako yatra kvacit sthitaH dizAM balAtkasyacinnimittaM kathayati sa yada bhimukha stiSThati sA pUrvA, pRSThatazcApareti, nimittakathanaM copalakSaNamanyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti|| -zeSadiksAdhanArthamAha - ni. [5] dAhiNapAsaMbhi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimantareNaM aNNA cattAri vidisaao| ni. [53] eyAsiM ceva aTThaNhamaMtarA aThTha huNtiannnnaao| solasa sarIraussayabAhallA savvatiriyadisA / ni. [54] heTThA pAyatalANaM ahodisA sIsauvarimA uDDhA / eyA aTThArasavI paNNavagadisA muNeyavvA // ni. [55] evaM pakappiANaM dasaNha aTThaNha ceva ya disANaM / nAmAiMducchAmIjahachamaM aanupubiie|| ni. [56] puvvA ya puvvadakkhiNa dakSiNa taha dkkhinnaavraacev| _avarAya avarauttara uttara puvuttraacev|| ni. [57] sAmutthANI kavilA khelijjA khalu taheva ahidhmmaa| pariyAdhammA ya tahA sAvittI paNNavittIya / / ni. [58] heTThA neraiyANaM ahodisA uvarimA u devANaM / eyAiM nAmAiMpaNNavagassA disANaM tu|| vR. etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM-piNDaH zarIrocchrayapramANamiti // sAmpratamAsAM saMsthAnamAhani. [59] solasa tiriyadisAo sagaDuddhIsaMThiyA muNeyavvA / do mallagamUlAo uDDhe aaheviya disaao|| vR. SoDazApi tiryag dizaH zakaToddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlAH, nArakadevAkhyedve eva uddhadhiogAminyauzarAvAkAre bhavataH, yataH ziromUle pAdamUle casvalpatvAnmallakabujAkAregacchantyaucavizAle bhvtiti||aasaaNsrvaasaaNtaatpryy yatraMkAdavaseyaM, taccedam ||bhaavdigniruupnnaarthmaah - ni. [60] maNuyA tiriyA kAyA taha'ggabIyA caukcagA curo| devA neraiyA vAaTThArasa hoti bhaavdisaa|| vR.manuSyAzcaturbhedAstadyathA-sampUrchanajAH karmabhUmijAakarmabhUmijAHantaradvIpajAzceti, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka, tathA tiryaJco dvIndriyAsvIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzceti caturddhA, kAyAH pRthivyaptejovAyavazcatvAraH, tathA'gramUlaskandhaparvabIjAzcatvAraeva, eteSoDazadevanArakaprakSepAdaSTAdaza, ebhibhavirbhavanAjIvovyapadizyata iti bhaavdigssttaadshbhedeti||atrcsaamaanydiggrhnne'piysyaaN dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI spaSTe sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyuktikRtsAkSAddarzayati, bhAvAdikcAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtaiva, yatastadarthamanyA dizazcintyanta ityata Aha - ni. [61] pannavagadisaTTArasa bhAvadisAo'vitattiyA cev| ikvikaM viMdhejA havaMti aTThArasa'dvArA / / / ni. [62] paNNavagadisAe puNaahigAro ettha hoi naayvyo| jIvANa puggalANa ya eyAsu gayAgaI asthi / / vR. prajJApakApekSayAaSTAdazabhedA dizaH, atraca bhAvadizo'pi tAvapramANAeva pratyeka sambhavantItyataH ekaikAM prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena vindhayet tADayed, ato'STAdazASTAdazakAH, tecasaMkhyAtrINi zatAnicaturvizatyadhikAni bhavantIti, etaccopalakSaNaMtApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizi tu catasRSveva mahAdikSu sambhavo na vidigAdiSu, taasaamekprdeshiktvaacctussprdeshiktvaacetigaathaadvyaarthH||ayNcdiksNyogklaapH 'aNNayarIo disAo Agao ahamaMsI'tyanena parigRhItaH, sUtrAvayavArthazcAyam-iha dig grahaNAt prajJApakadizazcatana, pUrvAdikAUvadhiodizauca parigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi, anudig grahaNAttuprajJApakavidizo dvAdazeti,tatrAsaMjJinAMnaiSo'vabodho'sti, saMjJinAmapikeSAJcidbhavati kaMSAJcinneti, yathA'hamamuSyA dizaH samAgata iheti / 'evemegesiM No NAyaM bhavaitti' 'eva' mityanena prakAreNa, prativiziSTaSTadigvidigAgamanaM naikeSAM viditaM bhavatItyetadupasaMhAravAkyam, etadeva niyuktikRdAhani. [63] kesiMci nANasaNNA asthi kesiMci nasthi jiivaannN| ko'haM paraMmi loe AsI kayarA disAo vaa?|| keSAJcijIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAMjJAnasaMjJA'sti, keSAJcittu tadAvRttimitAM nbhvtiiti| yAgamUtA saMjJAna bhavati tAMdarzayati-ko'haMparasmin 'loke janmanimanuSyAdirAsam, anena bhAvadig gRhItA, katarasyA vA dizaH samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAtteti, yathA kazcinmadirAmadadhUrNitalolalocano'vyaktamanovijJAnorathyAmAnipatitasyacchAkRSTazvagaNApalihyamAnavadano gRhamAnItomadAtyayenajAnAti kuto'hamAgata iti, tathA prakRtomanuSyAdirapIti gAthArthaH / na kevalameSaiva saMjJA nAsti aparA'pi nAstIti sUtrakR dAha - mU. (3) asthi me AyA uvavAie, nasthi me AyA uvavAie, ke ahaM AsI? kevA io cue iha pecA bhavissAmi? vR. 'asti' vidyate 'mame'tyanena SaSThantena zarIraM nirdizati, mamAsya zarIrakasyAdhiSThAtA, atati-gacchati satatagatipravRtta AtmA-jIvo'stIti, kiMbhUtaH ?-'aupapAtikaH' upapAtaHprAdurbhAvojanmAjanmatarasaMkrAntiH, upapAtebhava aupapAtikaiti,anena saMsAriNaH svarUpaM darzayati, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/19/9/3 sa evaMbhUta AtmA mamAsti nAstIti caevaMbhUtA saMjJA keSAJcidajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti tathA 'ko'haM' nArakatiryag manuSyAdiH pUrvajanmanyAsaM?, ko vA devAdiH 'ito' manuSyAderjanmaH 'cyuto' vinaSTaH 'iha' saMsAre 'pretya' janmAntare 'bhaviSyAmi' utpatsye iti, eSA ca saMjJA na bhavatIti / / iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca, tathApi pUrvasUtre saakssaaprjnyaapkdigupaattaa'trtubhaavdigityvgntvym| nanucAtrasaMsAriNAM digvidigAgamanAdijA viziSTA saMjJA niSidhyate na sAmAnyasaMjJeti, etacca saMjJinI dharmiNyAtmani siddhe sati bhavati, 'sati dhammiNi dhammAzcintyanta' iti vacanAt, saca pratyakSAdipramANagocarAtItatvAhurupapAdaH, tathAhi - nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAd, atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAd, atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAt nApyanumAnena, tasyApratyakSatve tat sAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena, AgamasyApi vivakSAyAMpratipAdyamAnAyAmanumAnAntabhIvAdanyatraca bAhye'rthesambandhAbhAvAdapramANatvaM,pramANatve vAparasparavirodhitvAnnApyAgamena, tamantareNApisakalArthopatte pyarthApattyA, tadevaMpramANapaJcakAtItatvAtSaSThapramANaviSayatvAdabhAva evAtmanaH / prayogazcAyam-nAstyAtmA pramANapaJcakaviSayAtItatvAt, kharaviSANavaditi, tadabhAveca viziSTasaMjJApratiSedhAbhAvasambhavenutthAnameva sUtrasyeti, etatsarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi - pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, svasaMviniSThAzca viSayavyavasthitayo, ghaTapaTAdInAmapirUpAdiguNapratyakSatvAdevAdhyakSatvamiti, maraNAbhAvaprasaGgAccana bhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyaM, teSAM sadA sannidhAnasambhavAditi, heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttezcAnumAnena parAtmani siddhirbhavatIti, evamanayaivadizopamAnAdikamapi svadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyaM, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamiti cAtmollekhenAtmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM dhAnAptapraNItatvAdaprANANyameveti / atra cAstyAtmetyanena kriyAvAdinaH saprabhedA nAstItyanena cAkriyAvAdina etadantaHpAtitvAccAjJAnikavainayikAzca saprabhedA upakSiptAH,tecAmI // 1 // 'asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaMca bttiisaa||" tatra jIvAjIvAzravabandhapuNyapApasaMvaranirjarAmokSAkhyA nava padArthAH svaparabhedAbhyAM nityAnityavikalpadvayena ca kAlaniyatisvabhAvezvarAtmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete cAstitvavAdino'bhidhIyante, iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1 asti jIvaH svato'nityaH kAlataH 2 asti jIvaH parato nityaH kAlataH 3 asti jIvaH parato'nityaHkAlataH 4ityevaMkAlena catvArobhedAlabdhAH,evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyekaikena catvArazcatvAro vikalpAlabhyante, eteca paJcacatuSkakA viMzatirbhavati, iyaMcajIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatibhedA bhavanti, tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo'sti, na paropAdhyapekSayA / hrasvatvadIrghatve iva, nityaH-zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt, kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam / uktaM ca Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka:1 // 1 // "kAlaH pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prjaaH| kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi duratikramaH // " sacAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgayo himoSNavarSAvyavasthAhetuH kSaNalavamuhUrtayAmAhorAtramAsartuayanasaMvatsarayugakalpapalyopama-sAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpulaparAvartItAnAgatavartamAnasaddhiAdivyavahArUpaH 1 / dvitIyavikalpe tu kAlAdevAtmano'stitvamabhyupeyaM, kiM tvanityo'sAviti vizeSo'yaMpUrvavikalpAta 2 tRtIyAvikalpetu parata evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate ?, nanvetatprasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedo, yathA dIrghatvApekSayA hasvatvaparicchedo hrasvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti, evameva cAnAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvayatirikte vastunyAtmabuddhiH pravartata iti, ato yadAtmanaH svarUpaMtatparata evAvadhAryate na svata iti 3|cturthvikspo'pinaagvditi catvAro vikalpAH 4 tathA'nye niyatitaevAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kApunariyaMniyatiriti, ucyate, padArthAnAmavazyaMtayA yadyathAbhavane prayajokakI niyatiH, uktaM c||1||"praaptvyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayale, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH / / " iyaM ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAyaH iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti, kaH punarayaMsvabhAvaH?, vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktNc||1|| 'kaH kaSTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prytnH?|| // 2 // svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM svbhaavtH| nAhaM karteti bhUtAnAM, ya pazyanti sa pazyati / / // 3 // kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgaruhAnmayUrAn / kazcotpaleSu dalasanicayaM karoti, ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu pussu?||" tathA'nye'bhidadhate-samastametajjIvAdIzvarAprasUtaM, tasmAdeva svarUpa'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH?, aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH, uktNc||1|| "ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhduHkhyoH| Izvaraprerito gacchecchUbhaM vA svargameva vA / / " tathA'nyebruvate-najIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaMpratipadyante, kiMtarhi?,AtmanI, ca punarayamAtmA ?, AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaH, uktaJca // 1 // "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / __ ekadhA bahudhA caiva, dRshytejlcndrvt||" tathA-"puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya" mityAdi / evamastyajIvaH, svataH nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojyam / / tathA akriyAvAdino-nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvAjIvAzravabandhasaMvara Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AcArAGga sUtram 91-19/1/3 nirjarAmokSAkhyAH sapta padArthAH svaparabhedadvayena tathA kAlayaddacchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH SaDbhizcintyamAnA-zcaturazItivikalpA bhavanti, tadyathA-nAstijIvaH svataH kAlataH nAsti jIvaH parataH kAlata iti kAlena dvau labdhI, evaM yaddacchAniyatyAdiSvapi dvau dvau bhedI pratyekaM bhavataH, sarve'pi jIvapadArthe dvAdaza bhavanti, evamajIvAdiSvapi pratyekaM dvAdazaite, sapta dvAdazakAzcaturazItiriti 84 |aymtraarth:- nAsti jIvaH svataH kAlata iti, iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate kAryato vA ?, na cAtmana- stAgasti kiJcillakSaNaM yena sattAM pratipadyemahi, nApi kAryyamaNUnAmiva mahIdhrAhi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM nAbhigamyate vastu tannAstyeva, viyadindIvaravat tasmAnAsyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibharti gaganAravindAdikaMtatparato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAtsarvAg bhAgasUkSmatvAcobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaMca--"yAvaddRzyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate' ityAdi, tathA yaddacchAto'pi nAstitvamAtmanaH, kA punaryaddacchA // 1 // anabhisandhipUrvakA'rthaprAptiryacchA, "atakkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhidhAto, na buddhipUrvo'tra vRthaa'bhimaanH|| // 2 // satyaM pizAcAH smavane vasAmo, bheriM karAgrairapi na spRzAmaH / yahacchayA siddhati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti / / " yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvakaM, na kAkasya buddhirasti-mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH-kAkopari patiSyAmi, athacatattathaiva bhavati, evamanyadapyatarkitopanatamajAkRpANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam, evaMsarvajAtijarAmaraNAdikaM loke yAdRcchika kAkatAlIyAdikalpamavaseyamiti / evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyAtmA nirAkattayaH / / tathA'jJAnikAnAM saptaSaSTirbhedAH, te cAmI-jIvAdayo nava padArthA utpattizca dazamI sat asad sadasat avaktavyaHsadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktvya ityetaiH saptabhiHprakArairvijJAtuM na zakyante na ca vijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAtena?, asan jIva iti ko jAnAti? kiM vA tena jJAtenetyAdi, evamajIvAdiSvapi pratyeka sapta vikalpAH, nava saptakAsatriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathA-satI bhAvotpattiriti kojAnAti? kiM vA'nayA jJAtayA? evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvottapattiriti ko vetti? kiMvA'nayA jJAtayeti,zeSavikalpatrayamutpattyuttarakAlaMpadArthAvayavApekSamato'tra na sambhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTirbhavanti / tatra san jIva iti ko vetti ? ityasyAyamarthaH-kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca taitiH kiJcitphalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA? tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH |apic-tulye'pypraadhe akAmakaraNe loke svalpo doSo, lokottare'pi AkuTTikAnAbhogasahasAkArAdiSu kSullakabhikSusthaviropAdhyAyasUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamityevamanyeSvapi vikalpeSvAyojyam / tathA bainayikAnAM dvAtriMzabhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH-suranRpayatijJAtisthavirAdhamamA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayana,uddezaka: // 2 // tRpitRSvaSTasumanAvAkkAyapradAnacatuvidhAvanayakaraNAt, tadyathA-davAnA vinayaMkaroti manasA vAcA kAyena tathA dezakAlopapannena dAnenetyevamAdi / ete ca vinayAdeva svargApavargamArgamabhyupayanti, nIcairvRttyanutsekalakSaNo vinayaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargApavargabhAg bhavati, uktNc||1|| "viNayA nANaM nANAo daMsaNaM daMsaNAhi caraNaM ca / caraNAhiMto mokkho mokkhe sokhaM annaabaahN||" __ atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi keSAJcitsarvagato nityo'nityaH kartA'kartA mUrto'mUrtaH zyAmAkataNDulamAtro'GguSThaparvamAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdikaH,asti caupapAtikazca, akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvam ?, ajJAnikAstu nAtmAnaMprativipratipadyante, kintutajjJAnamakiJcitkarameSAmiti, vainayikAnAmapinAtmA'stitve vipratipattiH, kintvanyanmokSasAdhanaM vinayApte na sambhavatIti pratipannAH / tatrAnena sAmAnyAmAstitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH, AtmAstitvAnabhyupagame c||9|| "zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vcnhetussttiaantaaH| santi na zUnyaM bruvatastadabhAvAccApramANaM syAt / / pratiSedhR pratiSedhau stazcecchUnyaM kathaM bhavetsarvam ? / tadabhAvena tu siddhA apratiSiddhA jagatyarthAH / / " evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamudraprekSyamiti / / gatamAnuSaGgika, prakRtamanuyite - tatreha 'evamegesino nAyaMbhavai' ityanena keSAJcidevasaMjJAniSedhAtkeSAJcittubhavatItyuktaM bhavati, tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANi siddhatvAttatkA-raNaparijJAnasya cehAkiJcitkaratvAdviziSTasaMjJAyAstu keSAJcideva bhAvAt tasyAzca bhavAntaragAmyAtma- spaSTapratipAdane sopayogitvAd sAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAtya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM sUtrakRzayitumAha - mU. (4) se jaMpuNa jANejjA saha saMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM aMtie vA socA taMjahA-purasthimAo vA disAo Agao ahamaMsi jAva annayarIo disAo anudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM jaM nAyaM bhavati-asthi me AyA uvavAie, jo imAo (disAo) anudisAo vA anusaMcarai, sabbAo disAo anudisAo, so'haM / vR. 'se jaM puNa jANejjatti sUtraM yAvat so'ha'miti "se' iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH, sa ityanena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAnsapratyavamRzyate, yadityanenApiyavAgnirdiSTaM digvidigAgamanaM, tathAko'hamabhUvamatItajanmanidevonArakastiryagyono manuSyo vA ? strI pumAnnapuMsako vA?, ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo'haM pretya devAdirbhaviSyAmItyetatparAmRzyate, "jAnIyAd' avagacched, idamuktaM bhavati-na kazcidanAdau saMsRtau paryaTanasumAn digAgamanAdikaMjAnIyAt, yaH punarjAnIyAtsa evaM saha sammaiyAe'tti sahazabdaH sambandhavAcI, saditiprazaMsAyAM, matiH-jJAnam, ayamatravAkyArtha:-AtmanA saha sadAyAsanmatirvartate tayA sanmatyA kazcijAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaryathA vaizeSikANAMvyatiriktA satI smvaayvRttyaa''tmnismveteti|ydi vA 'sammaie'tti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/19/9/4 svakIyayA matyA svamatyeti, tatra bhinnamapyazvAdikaM svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNaM, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaH sadA matisannidhAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAnna sadA viziSTo'vabodha iti, sA punaH sanmatiH svamatirvA avadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNabhedAccaturvidhAjJeyA, tatrAvadhimanaHparyAyakevalAnAMsvarUpamanyatra visteraNoktaM, jAtismaraNaM tvAbhinibodhikavizeSaH, tadevaM caturvidhayA matyA''tpanaH kazcidviziSTadiggatyAgatI jAnAti, kazcicca paraH-tIrthakRtsarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAtparatvaM, tasya tena vA vyAkaraNam-upadezastena jIvAMstabhedAMzca-pRthivyAdIntadgatyAgatIcajAnAti, aparaH punaH 'anyeSAM' tIrthakaravyatiriktAnAmatizayajJAninAmantike zrutvAjAnAtIti, yacca jAnAti tatsUtrAvayavenadarzayati-tadyathApUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaM dakSiNasyAH pazcimAyAH uttarasyA Urdhvadizo'dhodazo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gato'hamasmItyevamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarAnyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAnaM bhavati, tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAnantarameSAmetadapi jJAnaM bhavatiyathA asti me'sya zarIra kasyAdhiSThAtA jJAnadarzanopayogalakSaNa 'upapAduko' bhavAntarasaMkrAtibhAga asarvagato bhoktA mUtira heto'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravyakaSAyayogopayogajJAnadarzanacAritravIryAtmabhedAdaSTadhA, tatropayogAtmanA vAhulyenehAdhikAraH, zeSAstutadaMzatayopayujyanta iti upanyastAH / tathA asti camamAtmA, yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd 'anusaJcarati' gatiprAyogyakarmopAdAnAdanupazcAt saJcaratyanusaJcarati, pAThAntaraM vA 'aNusaMsaraitti digvidizAM gamanaM bhAvadigAgamanaM vA smaratItyarthaH / sAmprataMsUtrAvayavena pUrvasUtroktamevArthamupasaMharati-sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo yaAgato'nusaJcarati anusaMsmaratIti vAsaH 'aha' mityAtmollekhaH, ahaMpratyayagrAhyatvAdAtmanaH, anena pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRddarzayitumanA gAthAtritayamAhani. [64] jANai sayaM maIe annesiM vAvi antie socaa| jANagajaNapaNNaviojIvaMtaha jIvakAe vaa|| ni. [65] ittha ya saha saMmaiattijaM eaMtatya jANaNA hoii| ohImaNapazcanANakevale jAisaraNe y|| ni. [66] paravai vAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM nasthi / aNNesiM socaMtiya jiNehi savvo paro annnno|| vR. kazcidanAdisaMsRtau paryaTanavadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM pazcAdupAttamapyamanyeSAmityetatpadaM tAvadAcaSTe - 'anyeSAM vA' atizayajJAninAmantike zrutvAjAnAti, tathA 'jANagajaNapaNNavio' ityanena paravyAkaraNamupAttaM, tenAyamoM-jJApakaH-tIrthakRttaprajJApitazcajAnAti, yajjAnAti tatsvataeva darzayati-sAmAnyato 'jIva'miti, anena cAdhikRtoddezakasyArthAdhikAramAha, tathA 'jIvakAyAMzca' pRthvIkAyAdIn ityanena cottareSAM SaNNAmapyuddezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti, atra ca 'saha sammaie'tti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 9 27 sUtre yatpadaM tatra jANaNatti jJAnamupAttaM bhavati, 'matijJAne' mananaM matiritikRtvA, tacca kiMbhUtamiti darzayati- 'avadhimanaH paryAyakevalajAtismaraNarUpaM' miti, tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAnasaMkhyeyAnvA bhavAn jAnAti, evaM manaH paryAyajJAnyapi kevalI tu niyamato'nantAn, jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyA niti, zeSaM spaSTam / atra ca sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzayante, tadyathA vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI nAma mahAdevI, tayorddharmmarucyabhidhAnaH sutaH, sa ca rAjA'nyadA tApasatvena pravrajitumicchurddharmaruciM rAjye sthApayitumudyataH, tena ca jananI pRSThAkimiti tAto rAjyazriyaM tyajati ?, tayoktam- kimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargApavargamArgArgalayA avazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pyabhimAnamAtraphalayetyato vihAyainAM sakalasukhasAdhanaM dharmaM kartumudyataH, dharmarucistadAkarNyokatavAn-yadyevaM kimahaM tAtasyAniSTaye ? yenaivaMbhUtAM sakaladoSAzrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANahetorddharmAtpracyAvayatItyabhidhAya pitrA'nujJAtastena saha tApasAzramamagAt, tatra ca sakalAstApasakriyA yathoktAH pAlayannAste, anyadA'mAvAsyAyAH pUrvAhNe kenacittApasenoddRSTam - yathA bho bhoH tApasAH ! zvo'nAkuTTirbhavitA, ato'dhaiva samitkusumakuzakandaphalamUlAdyAharaNaM kuruta, etaccAkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaHtAta ! keyamanAkuTTiriti tenoktam- putra ! kandaphalAdInAmacchedanaM tadvayamAvAsyAdike viziSTe parvadivase na varttate, sAvadyatvAcchedanAdikriyAyAH, zrutvA caitadasAvacintayat-yadi sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhaved, evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAyAM tapovanAsannapathena gacchatAM sAdhUnAM darzanamabhUt, te ca tenAbhihitAH kimadya bhavatAmanAkuTTina saJjAtA ? yenATavI prasthitAH, tairapyabhihitam-'yathA'smAkaM yAvajjIvamanAkuTTi' rityabhidhAyAtikrAntAH sAdhvaH, tasya ca tadAka hApohavimarzena jAtismaraNamutpannaM yathA'haM janmAntare pravrajyAM kRtvA devalokasukhamanubhUyehAgata iti, evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA jAtismaraNarUpayA vijJAtaM, pratyekabuddhazca jAtaH, evamanye'pi valkalacIrizreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti / paravyAkaraNe tvidamudAharaNam- gautamasvAminA bhagavAnvarddhamAnasvAmI pRSTo bhagavan! kimiti me kevalajJAna notpadyate ?, bhagavatA vyAkRtaM bho gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti, tadvazAt tenoktam- 'bhagavannevamevaM, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH ?, tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH samAveditaH 'cirasaMsiddho'si me paricio'si me goyame' tyevamAdi, tacca tIrthakRdvayAkaraNamAkarNya gautamasvAmino viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUditi / anyazravaNe tvidamudAharaNam-mallisvAminA SaNNAM rAjaputrANA- mudvAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArthaM yathA janmAntare sahitaireva pravajyA kRtA, yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAnavimAne'nubhUtaM tathA''khyAtaM taccAkarNya te laghukarmmatvApratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjataM, uktaMca 11911 'kiMtha tayaM pamhu ja ca tayA bho ! jayaMtapavaraMbhi / vucchA samayanibaddhaM devA ! taM saMbharaha jAtiM // iti gAthAtrayatAtpayyArathaH / sAmprataM prakRtamanuyite-yo hi so'hamityanenAhaGkArajJAne 2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/4 [ni. 64-66 ] nAmollekhena pUrvAdadiza AgatamAtmAnamavicchannasaMtatipatitaM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayA tvanityaM jAnAti sa paramArthataH AtmavAdIti sUtrakRddarzayati 28 mU. (5) se AyAvAdI loyAvadA kammAvAdI kiriyAvAdI / vR. 'sa' iti yo bhrAntaH pUrvaM nArakartiyagnarAmarAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSu akSaNikAmarttAdilakSaNopetamAtmAnamavaiti, saityaMbhUtaH 'AtmavAdI' ti AtmAnaM vadituM zIlamasyeti, yaH punarevaMbhUtamAtmAnaM nAbhyupagacchati so'nAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNika vA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAdbhavAntarasaMkrAntirna syAt, sarvathA nityatve'pi 'apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nitya 'mitikRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaMkrAntireva na syAt sarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAtso'hamityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH- prANigaNasataM vadituM zIlamasyeti, anena cAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktaM, yadivA 'lokApAtI' ti lokaH caturdazarajvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituM zIlamasyeti, anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA, tatra ca jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAM gamanAgamanamAveditaM bhavati ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH, sa evAsumAn 'karmavAdI' karmajJAnA varaNIyAdi tadvadituM zIlamasya, yato hi prANino mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaH pUrvaM gatyAdiyogyAni karmANyAdadate, pazcAttAsu tAsu virUparUpAsu yoniSUtpadyante, karmma ca prakRtisthityanubhAvapradezAtmakamavaseyamitianena ca kAlayadRcchAniyatIzvarAtmavAdino nirastA draSTavyAH / tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, sa ca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAttatkAraNabhUtAyAH kriyAyA apyasAveva paramArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgama:- "jAva NaM bhaMte! esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calati phaMdati ghaTTati tippati jAvataM taM bhAvaM pariNamati tAvaMca NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdha"tti, evaM ca kRtvA ca eva karmmavAdI sa eva kriyAvAdIti, anena ca sAMkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati / / sAmprataM pUrvoktAM kriyAmAtmapariNatirUpAM viziSTakAlAbhidhAyinA tipratyayenAbhidadhadahaMpratyayasAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhimanaH paryAyakevalajJAnajAtismaraNavyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM darzayitumAha mU. (6) akarissaM ca'haM, kAravesuM ca'haM, karao Avi samaNunne bhavissAmi / vR. iha bhUtavarttamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhirnava vikalpAH saMbhavanti, te cAmI - ahamakArSamacIkaramahaM kurvantamanyamanvanujJAsiSamahaM karomi kArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaM kArayiSyAmyahaMkurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti, eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNaivopAttI, tadupAdAnAcca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam, asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH 'kAravesuM ca'hamiti sUtreNopAttaH, ete ca cakAradvayopAdAnAdapizabdopAdAnAcca manovAkkAyaizcintyamAnAH saptaviMzatirbhedA bhavanti, ayamatra bhAvArtha:- akArSamahamityatrAhimityanenAtmollekhinA - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezakaH 1 - 29 viziSTakriyApariNati rUpa AtmA'bhihitaH, tatazcAyaM bhAvArtho bhavati - sa evAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrvaM yauvanAvasthAyAmindriyavazagena viSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAyyAnuSThAnaparAyaNenAS'nukUlyamanuSThitam uktaM ca--- 11911 "vihavAvalevanaDiehiM jAI kIraMti jovvaNamaeNaM / vayapariNAme sariyAi~ tAiM hiyae khuDukkaMti // " 'tathA acIkaramaha'mityanena paro'kAryAdau pravarttamAno mayA pravRttiM kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritAnumatibhirbhUtakAlAbhidhAnaM, tathA 'karomI' tyAdinA vacanatrikeNa varttamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekhaH, anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasyAtmano bhUtavarttamAnabhaviSyatkAlapariNatirUpasyAstitvAvagatirAveditA bhavati, sAca naikAntakSaNikanityavAdinAM sambhavatItyato'nena te nirastAH, kriyApariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi, etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItAnAgatayorapi bhavayorAtmAstitvamavaseyam / yadivAanena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAyeveditamiti / / atha kimetAvatya eva kriyA utAnyA api santIti, etA evetyAhamU. (7) eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti / vR. etAvantaH sarve'pi 'loke' prANisaGghAte 'karmmasamArambhAH' kriyAvizeSA ye prAguktAH atItAnAgatavarttamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizca azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgrahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti nAnya iti / parijJA ca jJapratyAkhyAnabhedAdvidhA, tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmmasamArambhairjJAtiM bhavati, pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitamadhunA tasyaivAtmano digAdibhramaNahetUpadarzanapurassaramapAyAn pradarzitumAhayadivA yastAvadAtmakarmAdivAdI sa digAdi bhramaNAnmokSya itarasya tu vipAkAn darzayitumAha-mU. (8) apariNNAyakammA khalu ayaM purise jo imAo disAo anudisAo anusaMcarai, savvAo disAo savvAo anudisAo sAheti / vR. yo'yaM puri zayanAtpUrNaH sukhaduHkhAnAM vA puruSo janturmanuSyo vA prAdhAnyAcca puruSasyopAdAnam, upalakSaNaM caitat, sarvo'pi caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo'nudizo vA'nusaJcarati, saH 'aparijJAtakarmA' aparijJAtaM kamanenetyaparijJAtakam, khaluravadhAraNe aparijJAtakarmeMda digAdau bhrAmyati netara iti, upalakSaNa caitad, aparijJAtAtmAparijJAtakriyazceti, yazcAparijJAtakarmA' sa sarvA dizaH sarvAzcAnudizaH 'sAheti' svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAM copasaGgrahArtham // sa yadApnoti taddarzayatimU. (9) anegarUvAo joNIo saMdhei, virUvarUve phAse paDisaMvedei / bR. anekaM saMkaTavikaTAdikaM rUpaM yAsAM tAstathA, yauti mizrIbhavatyaudArikAdizarIravargaNApudgalaira sumAn yAsu tAyonayaH prANinAmutpattisthAnAni, anekarUpatvaM cAsAM saMvRtavivRtobhayazIto SNobhayarUpatayA yadivA caturazItilakSabhaidena, te cAmI caturazItirlakSA: Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/19/1/9 2 // // 9 // 'puDhavIjalajalaNamAruya ekke ke satta satta lkkhaao| vaNa patteya aNaMte dasa coddasa jonnilkkhaao|| // 2 // vigaliMdiesu do do cauro cauroya naarysuresuN| tiriesu huMti cauro coddasa lakkhA ymnnuesu|| -tathA zubhAzubhabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH prdrshyte||1|| 'sIyAdI joNIo caurAsItI ya syshssaaii| asubhAo ya subhAo tattha subhAo imA jANa // assaMkhAumaNussA rAIsara saMkhamAdiAUNaM / titthagaranAmagottaM savvasuhaM hoi nAyavvaM / / // 3 // tatthavi ya jAisaMpannatAdi sesAu hu~ti asubhaao| devesu kivvisAdI sesAo huMti usubhaao|| // 4 // paMciMdiyatiriesuMhayagayarayaNe havaMti u subhaao| sesAo asubhAo subhvnnnnegiNdiyaadiiyaa| deviMdacakkavaTTittaNAI mottuM ca titthagarabhAvaM / anagArabhAvitAviya sesA u aNaMtaso pattA / / etAzcAnekarUpAyonIdiMgAdiSuparyaTanaparijJAtakarmA'sumAn 'saMdhei'tti sandhayati-sandhi karotyAtmanA, sahAvicchedena saMghaTTayatItyarthaH, 'saMdhAvaiti vA pAThAntaraM, 'sandhAvati paunaHpunyena tAsugacchatItyarthaH, tatsandhAne ca yadanubhavati taddarzayati-virUpa-bIbhatsamamanojJaM rUpa-svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, 'tAsthyAttadvayapadeza' itikRtvA, upalakSaNaM caitanmAnasyo'pi vedanA grAhyAH, atastAnevambhUtAn sparzAn 'pratisaMvedayati' anubhavati, pratigrahaNApratyekaM zArIrAnmAnasAMzca duHkhopanipAtAnubhavatItyuktaM bhavati, sparzagrahaNaMceha sarvasaMsArAntarvartijIvarAzisaGgrahArthaM, sparzanendriyasyasarvajIvavyApitvAd, atredamapi vaktavyaM-sarvAnvirUparUpAnasagandharUpazabdAnpratisaMvedayatIti, virUparUpatvaMca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAtkAraNabhUtAdbhavatItiveditavyaM, vicitrakarmodayAcAparijJAtakarmA saMsArI sparzAdInvirUparUpAsteSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayatIti, Aha ca - // 1 // "taiH karmabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravyakSetrAddhAbhAvabhinnamAvarttate bahuzaH / / // 2 // narakeSu devayoniSu tiryagyoniSuca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi / / // 3 // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhayakSutRDvadhA diduHkhaM sukhaM cAlpam / / sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bhuviklpe| sakhameva hi devAnAM daHkhaM svalpaMca manasi bhavama / / // 4 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka: 31 karmAnubhAvaduHkhita evaM mohaandhkaarghnvti| andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre / // 6 // duHkhapratikriyArthaM sukhAbhilASAcca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohsNchnnH|| // 7 // baghnAti tato bahuvidhamanyatpunarapi navaM subahu krm| tenAtha pacyate punaragneragni pravizyeva / / // 8 // evaM karmANi punaH punaH sa baghnastathaiva muJcazca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati / / // 9 // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / saMsAramahattvAdhArmikatvaduSkarmabAhulyaiH / / // 10 // Aryo dezaH kularUpasampadAyuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca mtitkssnnym|| // 11 // etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhamohanIyasya / kupathAkule'rhadukto'tidurlabho jagati snmaargH||" yadi vA yo'yaM puruSaH sarvA dizo'nudizazcanusaJcarati tathA'nekarUpA yonIH sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati, saH 'avijJAtakarmA' avijJAtam-aviditaM kam-kriyA vyApAro manovAkkAyalakSaNaH, akArSamahaM karomi kariSyA- mItyevaMrUpaH jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadho yena so'yamavijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatratatra karmaNijIvopamardAdike pravarttate yena yenAsyASTavidhakarmabandho bhavati, tadudayAcAnekarUpa- yonyanusandhAna virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti / yadyevaM tataH kimityata Aha - mU. (10) tattha khalu bhagavatA pariNNA pveiaa| vR. 'tatra' karmaNi vyApAre akArSamahaM karomi kariSyAmItyAtmapariNatisvabhAvatayA manovAkkAyavyApArarUpe 'bhagavatA' vIravarddhamAnasvAminAparijJAnaM parijJAsAprakarSeNa prazastA''dau vA veditA praveditA, etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati, sA ca dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJAca, tatrajJaparijJayA sAvadhavyApAreNa bandho bhavatItyevaMbhagavatAparijJA praveditA, pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadhayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA ityevaMrUpA ceti / / amumevArthaM niyuktikRdAha - ni. [67] tattha akAri karissaMti vaMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammaiyA jANai koi puNa hetujuttiie| vR. 'tatra' karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha - 'akArikarissaMti' akArItikRtavAn karissanti-kariSyAmIti, anenAtItAnAgatopAdAnena tanmadhyavartino vartamAnasya kAritAnumatyocopasaGgahAnnavApibhedAAtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA draSTavyAH, tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa 'bandhacintA kRtA bhavati' bandhasyopAdAnamupAtaM bhavati, karmayoganimittaM badhyate' iti vacanAt, etacca kazciJjAnAtiAtmanA sahayAsanmatiHsvamatirvA avadhimanaHparyAya Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/-/1/1/10 [ni. 67 ] kevalajAtismaraNarUpA tathA jAnAti, kazcicca pakSadharmAnvayavyatirekalakSaNayA hetuyuktayeti / atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzravahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravarttata ityAha mU. ( 11 ) imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAya he / vR. tatra jIvitamiti - jIvantyanenAyuH karmmaNeti jIvitaM prANadhAraNam, tacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsannavAcinedamA nirddizati, cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitasyArthe pariphalgusArasya taDillatAvilasitacaJcalasya bAhvapAyasya dIrghasukhArtha kriyAsu pravarttate, tathAhi jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSye tato vyAdhyapanayanArthaM snehApAnalavakapizitamakSaNAdiSu kriyAsu pravarttate tathA'lpasya sukhasya kRte abhi uktaM camAnagrahAkulitacetAvahvArambhaparigrahAdbahvazubhaM karmAdatte, // 1 // "dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSagniyamitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavehi zeSam || // 2 // puSTyarthamantramihayatprataNidhiprayogaH, saMtrAsadoSakaluSo nRpatistu bhuGkate / - yannirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSaM, tat svAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam // // 3 // bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsu vA madhumadAGkuritekSaNAsu / 32 } vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamateH katarattu saukhyam // " tadevamanavabuddhata ruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmAzraveSu jIvitopamardAdirUpeSu pravartante, tathA'syaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravarttante, tatra 'parivandanaM' saMstavaH prazaMsA tadarthamAceSTate, tathAhi ahaM mayUrAdipizitAzanAddhalI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmIti 'mAnanam' abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadarthaM vA ceSTamAnaH karmAcinoti tathA pUjanaM pUjA-draviNavastrAnnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaM tadarthaM ca pravarttamAnaH kriyAsu karmAzravairAtmAnaM sambhAvayati, tathAhi 'vIrabhogyA vasundhare' ti matvA parAkramate, daNDabhayAcca sarvA prajA bibhyatIti daNDayati, ityevaM rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthye caturthI vidheyA, parivandamAnanapUjanAya jIvitasya karmAzraveSu pravarttanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayati-jAtizcamaraNaM ca mocanaM ca jAtimaraNamocanamiti samAhAradvandvAttAdarthe caturthI, etadarthaM ca prANinaH kriyAsu pravartamAnAH karmAdadate, tatra jAtyarthaM kauzcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti tAMstAnanyajanmani punarjAto bhokSyate, tathA manunA'bhyuktam- "vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prajAmiSTAmAyuSkamabhayapradaH // . atra caikameva subhASitam- 'abhayapradAn' miti tuSamadhye kaNikAvaditi, evamAdikumArgopadezAddhiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate, yadivA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniyyArtanArthaM vadhabandhAdau pravarttate, yadivA maraNanivRttyarthamA- mano durgAdyupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 1 7 tathA muktyarthamajJA- nAvRtacetasaH pazcAgnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamarddakAriSu pravarttamAnAH karmAdadate, yadivA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyAH kurvate / 'jAimaraNabhoyaNAe 'tti vA pAThAntaraM tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu pravarttamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatuSpaJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAmaparitrANArthamArambhAnAsevante, tathAhi -vyAdhi-vedanArttA lAvakapizitamadirAdyAsevante, tathA vanaspatimUlatvakpatraniryAsAdisiddhazatapA- kAditailArthamagnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH kArayantyanyaiH kurvato'nyAn samanujAnata ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratidhAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatraputragRhopaskarAdyAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravarttamAnAH pApakarmAsevanta iti, uktaM ca"Adau pratiSThA'dhigame prayAso, dAreSu pazcAdgRhiNaH suteSu / karttu punasteSu guNaprakarSaM, ceza taduccaiH padalaGghanAya // " - 119 LI tadevaMbhUtaiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdikSvanusaJcaranti anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayanti, ityetajjJAJAtvA kriyAvizeSanivRttirvidheyeti // etAvanta eva ca kriyAvizeSA iti darzayitumAha 33 mU. (12) eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhavaMti / bR. 'eAvantI savvAvantIti etau dvau zabdau mAgadhadezIbhASAprasiddhayA tAvantaH sarve'pItyetatparyAyau, etAvanta eva sarvasmin, 'loke' dharmAdharmAstikAyAvacchinne nabhaH khaNDe ye pUrva pratipAditAH 'karmmasamArambhAH' kriyAvizeSAH, naitebhyo'dhikAH kecana santItyevaM parijJAtavyA bhavanti, sarveSAM pUrvatropAdAnAditI bhAvaH tathAhi AtmaparobhayaihikAmuSmikAtItAnAgatavartamAnakAlakRtakAritAnumatibhirArambhAH kriyante, te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavamAyojyA iti / / evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdya tadupamarddakAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradaryopasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAha - * mU. (13) jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme ttibemi // 13 Jainion International vR. bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAdupalabhyaivamAha - 'yasya' mumukSoH 'ete' pUrvoktAH 'karmasamArambhAH' kriyAvizeSAH karmaNo vA jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhAupAdAnahetavaste ca kriyAvizeSA eva, pari-samantAt jJAtAH paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti, huravadhAraNe, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sa eva munirjhaparijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakabandhahetubhUtasamastamanovAkkAyavyApAra iti, anena ca mokSAGgabhUte jJAnakriye upAtte bhavato, na hyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam- "jJAnakriyAbhyAM mokSa'' iti / itizabda etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH, yadivA 'iti' etadahaM bravIbhi yavprAgukta yacca vakSye tatsarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutvA // adhyayanaM -1, uddezakaH-1 samApta : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AcArAGga sUtram 9/19/2/ (adhyayanaM-1, uddezakaH-2) uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH prastUyate-asya cAyamabhisambandhaH-prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam, idAnIM tasyaivekendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha-yadivA prAk parijJAtakarmatvaM munitavakAraNamupAdezi, yaH punaraparijJAtakarmatvAnmuni bhavati-viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhamIti, atha ka ete pRthivyAdaya ityatastadvizeSAstitvajJApanArthamidamupakramyata iti / anenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuvogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpannenikSepepRthivyuddezaka iti, tatroddezakasyanikakSepAderanyatra pratipAditatvAnneha pradarzyate, pRthivyAstu yanikSepAdi sambhavati tanniyuktikRddarzayitumAha - ni. [68] puDhavIe nikhevo parUvaNAlakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA nivattIya // vR. prAgjIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtetyetacca nAzaGkanIyaM, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvA vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasyacopabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarcayaiva tsycintittvaaditi| tatra pRthivyA nAmAdinikSepovaktvyaH,prarUpaNAsUkSmabAdarAdibhedA, lakSaNaM-sAkArAnAkAropayogakAyayogAdikaM, parimANaM-saMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtrAdikam, upabhogaH-zayanAsanacaGakramaNAdikaH, zastra-snehAmlakSArAdi, vedanAsvazarIrAvyakta-cetanAnurUpAsukhaduHkhAnubhavasvabhAvA, vadhaHkRtakAritAnumatibhirupamardanAdikaH, nivRttiH- aprama- ttasya manovAkkAyaguptayA'nupamaddakiti samAsArthaH / vyAsArthaM tu niyuktikRdyathAkramamAha -- ni. [69] nAmaMThavaNApuDhavI davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI y| eso khalu puDhavIe nikkhevo cauviho hoi|| vR. spaSTA, nAmasthApane kSuNNatvAdanAddatyAhani, [70] davvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo u| jo puDhavinAmagoyaM kammaM veei so jiivo|| vR. davyapRthivI AgamatonoAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvopetaM tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyo-bAlAdistAbhyAM vinirmukto dravyApRthivIjIvaH-ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivInAmAdikarmodIrNaM vedayati / gataM nikSepadvAraM, sAmprataM prarUpaNAdvAram - ni. [71] duvihA ya puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA / / 1. pRthivIjIvA dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSakSamAH, vAdaranAmakarmodayAt bAdarAH, karmodayajanite evaiSAM sUkSmabAdaratve na tvApekSike badarAmalakayoriva / / tatra sUkSmAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH, bAdarAstu mUlabhedAdvividhA ityAha - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:2 ni. [72] duvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDhavI / saNhA ya paMcavaNNA avarAchattIsaivihANA // vR. samAsataH' saMkSepAdvividhA bAdarapRthivI-zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivIca, tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNanIlalohitapItazuklabhedAtpaJcadhA, iha ca guNabhedAdguNibhedo'bhyupagantavyaH, kharabAdarapRthivyAstavanye'pi SaT triMzadvizeSabhedAH sambhavantIti / / tAnAhani. [73] puDhavI ya sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba taua sIsaga ruppasuvaNNe yavaire ya / / ni. [74] hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / abmapaDalambhavAluabAyarakAe maNivihANA / / ni. [75] gomejjae ya ruyage aMko phalihe ya lohiyakhe ya / maragaya masAragalle muyamoyaga iMdanIle ya / / ni. [76] caMdappaha verulie jalakaMteceva sUrakante y| ee kharapuDhavIe nAmaM chattIsayaM hoi| vR. atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayena maNibhedAH pradarzitAH, etAH spaSTa iti kRtvaanvivRtaaH| evaM sUkSmabAdarabhedAnpratipAdyapunarvarNAdibhedenapRthivIbhedAn darzayitumAha ni. [77] vaNNarasagaMdhaphAse joNippamuhA bhavaMti saMkhejjA / NegAi sahassAI huMti vihANaMbhi ikvikke / vR.tatra varNAH zuklAdayaH paJcarasAstiktAdayaH paJcagandhausurabhidurabhI sparzAH mRdukaLazAdayaH aSTau, tatra varNAdike ekaikasmin, yonipramukhA' yoniprabhRtayaH saMkhaayeyA bhedAbhavanti, saMravyeyasyAnekarUpatvAdviziSTasaMkhyArthamAha-anekAnisahANi ekaikasmin varNAdike vidhAne' bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedaanaamiti| etacca saptayonilakSapramANatvAt pRthivyAevaM smbhaavniiymiti| uktaMcaprajJApanAyAm-"tatyaNaMjetepajjattagAeesiNaMvaNNAdeseNaMgaMdhAdeseNaMrasAdeseNaM phAsAdeseNaMsahassAggaso vihANAIsaMkhejAijoNipamuhasayasahassAIpajjattayanissAe apajattayA vakkamaMti, taMjatthego tattha niyamAasaMkhenA, settaM kharabAyarapuDhavikAiyA" iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikA uktAH, sA punaH sacitA acitA mizrAvA, tathA punazca zItA uSNA zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti // etadeva bhUyo niyuktikRt spaSTataramAha - ni. [78] vaNNaMmi ya ikki ke gaMdhamirasaMbhitaha ya phAsaMbhi / nANattI kAyavvA vihANae hoi ikkikkaM / / vR. varNAdike ekaikasmin 'vidhAne' bhede sahAnazo nAnAtvaM vidheyaM, tathAhi-kRSNo varNa iti sAmAnyaM, tasya ca bhramarAGgArakokilagavalakajjalAdiSu prakarSAprakarSavizeSAbhedaH kRSNaH kRSNataraH kRSNatama ityAdi, evaM nIlAdiSvapyAyojyaM, tathA rasagandhasparzeSu sarvatra pRthivIbhedA vAcyAH, tathA varNAdInAM parasparasaMyogAsarakesarakarburAdivarNAntarotpattirevamutprekSya varNAdInAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AcArAGga sUtram 1/-/1/2/- [ni. 78 ] pratyekaM prakarSAprakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vAcyAH / punarapi paryAptakAdibhedAbhedamAha je bAyare vihANA pajjattA tattiA apajattA / suhamAvi huMti duvihA pajjatA ceva apajattA / / ni. [79] vR. yAni bAdarapRthivIkAye 'vidhAnAni' bhedAH pratipAditAstAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantye- vAparyAptakAnAmapi, atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAM, yata ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavanti sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA eva, kintu aparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH / paryAptistu 119 11 'AhArasarIrindiyaUsAsavaomaNo'hinivvattI / hoti jato daliyAo karaNaM pai sA upajattI / " janturutpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nirvartayati tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthag khalarasAdibhAvena pariNatiM nayati sa tAdhkkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate, evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH, tatrai kendriyANAmAhArazarIrendriyocchAvasAbhidhAnAzcatasro bhavanti, etAzcAntarmuhUrtena janturAdatte, anAptaparyAptiraparyAptako'vAptaparyAptistu paryAptaka iti, atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // yathA sUkSmabAdarAdayo bhedAH siddhayanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAha ni. [ 80 ] kkhANaM gucchANaM gummANa layANa valliklayANaM / jaha dIsai nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // vR. yathA vanaspatervRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate, tathA pRthivIkAyike'pi jAnIhi, tatra vRkSAH - cUtAdayo gucchAvRntAkIsallakI karpAsyAdayaH, gulmAni-navamAlikAkoraNTakAdIni, latAH punnAgAzokalatAdyAH, vallayaH trapuSIvAluGkIkozAtakyAdyAH, valayAni - ketakIkadalyAdIni // punarapi vanaspatibhedaddaSTAntena pRthivyA bhedamAha - ni. [ 81 ] osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMda mUle ya / jahadIsa nANattaM puDhavIkAe tahA jANa // vR. yathA hi vanaspatikAyasya oSadhyAdiko bheda evaM pRthivyA api draSTavyaH, tatra oSadhyaHzAlyAdyAH, tRNAni-darbhAdIni, sevAlaM- jalopari malarUpaM, panakaH kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH-sUraNakandAdiH, mUlam-uzIrAdIti // ete ca sUkSmatvAnnaikadvayAdikAH samupalabhyante, yatsaMkhyAstUpalammayante taddarzayitumAha - ni. [82] ikkassa duNha tiNha va saMkhijANa va na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asaMkhANaM / / vR. spaSTA // kathaM punaridamavagantavyayam ?, santi pRthivIkAyikA iti, ucyate, tadadhiSThitazarIropalabdheH adhiSThAtari pratItirgavAzvAdAviva iti, etaddarzayitumAha ni. (83] eehi sarIre hiM paJcakkhaM te parUviyA huMti / sesA ANAgijjhA cakkhuphAsaM na jaM iMti / / -- Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakaHra vR. ebhiH' asaMkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivIzarkarAdibhinnaiH zarIraistezarIriNaHzarIradvAreNa 'pratyakSa sAkSAt 'prarUpitAH' khyApitA bhavanti, zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA evadraSTavyAH, yataste cakSusparza nAgacchanti, sparzazabdo viSayArthaH / / prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAhani. [84] uvaogajoga ajjhavasANe maisuya acakkhudaMse ya / aTTha vihodayalesA sannusmAse kasAyA y|| vR. tatra pRthivIkAyAdInA styAnajiyAdyiA ca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAnadarzanarUpetyevamAtmaka upayogolakSaNaM, tathAyogaH-kAyAkhyaeka eva, audArikatanmizrakArmaNA sako vRddhayaSTikalpo jantoH sakarmakasyAlambanAya vyApriyate, tathA adhyavasAyAH-sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH,tecalakSaNam,avyaktacaitanyapuruSamanaHsamudbhUtacintAvizeSAivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH, tathA sAkAropayogAntaHpAtimatizrutAjJAnasamanvitAH pRthivIkAyika bauddhavyAH, tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatAboddhavyAH, tathAjJAnAvaraNIyAdhavidhakarmodayamA jastAvadvandhamAjazca,tathA lezyA-adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNanIlakApotatejasyazcatAtAbhira nugatAH, tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzca AhArAdikAH prAguktA eva, tathA sUkSmocchA-saniH zvAsAnugatAH, uktaMca"puDhavikAiyANaM bhaMte! jIvAANavantivApANavanti vAUsasantivAnIsasaMtivA?, goyamA! avirahiyaM satayaM ceva ANavanti vA pANavanti vA UsasantivAnIsasanti vA" kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavantIti, tatazcaivaMvidhajIvalakSaNakalApasamanugatatvAt manuSyavatsacitta gRthiviiti|nnuc tadidamasiddhamasiddhenasAdhyate, tathAhi-naghupayogAdIni lakSaNAnipRthivIkAyeSu vyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyaktAni tu vidyante, yathA kasyacitpuMsaH hRtpUrakavya timizramadirAti- pAnapittodayAkulIkRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvata tasyAcidrUpatA, evama- traapyvyktcetnaasmbhvo'bhyupgntvyH| nanu cAtrocchAsAdikama vyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kiJcincetanAliGgamasti, naitadevam, ihApi samAnajAtIyalatodbhedAdikamarzomAMsAGakuravaccetanAcihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA'bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanyaM viziSTartupuSpaphalapradatvena spaSTaM sAdhayiSyateca, tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacitA pRthivIti sthitam / / nanu cAmsalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvamityata Ahani. [85] aTThI jahA sarIraMmi aNugayaM ceyaNaMkharaM diThaM / evaM jIvANugayaM puDhavisarIraM kharaM hoi / / vR. yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM svaraM dRSTam, evaM jIvAnugataM pRthivIzarIramapIti / / sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAhani. [86] je vAyarapajattA payarassa asaMkhamAgamittA te| sesA tinnivi rAsI vIsuMloyA asaMkhijA / / vR. tatrapRthivIkAyikAzcaturddhA, tadyathA-bAdarAH paryAptAaparyAptAzcatathA sUkSmAaparyAptAH paryAptAzca, tatra yevAdarAH paryAptakAstesaMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhArAGga sUtram 9/19/2/-[ni.86] bhavanti, zeSAstutrayo'pirAzayaH pratyekamasaMkhyeyAnAMlokAnAmAkAzapradezarAzipramANAbhavanti, yathAnirdiSTakrameNacaite yathottaraMbahutarAH, yata uktam- "savvatthovA bAdarapuDhavikAiyA pajjattA, bAdarapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejaguNA, suhumapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhenaguNA suhamapuDhavikAiyA paJjattA asaMkhejjaguNA" | prakArAntareNApi rAzilAyasya parimANaM darzayitumAha ni. [87] pattheNa va kuDaveNa vajaha koi miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA asaMkhijjA // vR. yathA prasthAdinA kazcitsarvadhAnyAni minuyAd, evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAllokaM kuDavIkRtyAjaghanyotkRSTAvagAhanAn pRthivIkAyikajIvAnyadiminotitato'saMkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti / / punarapi prakArAntareNa parimANamAha - ni. [88] logAgAsapaese ikvikaM nikkhive puddhvijiivN| evaM mavijamANA havaMti loA asaMkhijjA / / 7. spA / sAmprataM kAlataHpramANa nirdidikSuH kSetrakAlayoH sUkSmabAdaratvamAhani. [89] niuNo u hoi kAlo tatto niuNayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte osappiNIo / asaMkhijA / / vR. 'nipuNaH' sUkSmaH kAlaH' samayAtmakaH, tato'pisUkSmataraM kSetrabhavati, yato'GgulIzreNimAnakSetrapradezAnAM samayApahAreNAsaMkhyeyA utsapiNyavasarpiNyo'panAmantItyataH kAlAt kSetraM suukssmtrm|| prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAhani. [10] aNusamayaM ca paveso nikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyaTriiyA cauro loyA asaMkhijjA / vR. tatrajIvAH pRthivIkAye'nusamayaM pravizantiniSkAmantica, ekasmin, samaye kiyatA niSkramaH pravezazca 1-2, tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3, tathA kiyatI ca kAyasthiti 4 rityete catvAro vikalpAH kAlato'bhidhIyante, tatrAsaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca, pRthivItvena pariNatA apyasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH, tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saMkhyeyalokAkazapradeza- parimANaM kAlaM tatra tatrotpadyanta iti, evaM kSetrakAlAbhyAM parimANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayA''hani. [91] bAyarapuDhavikkAiyapajjatto annmtrmogaaddho| sesA ogAhaMte suhamA puNa savvalogaMmi // vR. bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe avagADhaH tasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavAgAdamiti, zeSAstu aparyAptakAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH, sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti||upbhogdvaarmaah - ni. [12] caMkamaNe yaTThANe nisIyaNa tuyaTTaNe ykykrnne| uccAre pAsavaNe uvagaraNANaMca nikkhivnne|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka: 2 ni. [13] AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kathavikkae kisIe ya / bhaMDApi ya karaNe uvabhogavihImaNussANaM || vR. caGkramaNorddhavasthAna niSIdanatvagvarttanakRtakaputrakakaraNauccAraprazravaNa upakaraNanikSepa AlepanapraharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNabhaNDakaghaTTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyANAM pRthivIkAyena bhavatIti / / yadyevaM tataH kimityata Aha ni. [14] eehiM kAraNehiM hiMsaMti puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // vR. ebhizcaGkramaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti, kimarthamiti darzayati-'sAtaM' sukhamAtmano'nveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti, 'parasya' pRthivyAzritajanturAzeH 'duHkham' asAtalakSaNaM tadudIrayantiutpAdayantIti, anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti / / adhunA zastradvAraM zasyate'neneti zastraM, tacca dvidhA- dravyazastraM bhAvazastraM ca, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAdvidhaiva, tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAhani. [ 95 ] halakuliyAvisakuddAlAlittayamigasiMgakaTTamaggI ya / uccAre pAsavaNe evaM tu samAsao satyaM // 39 vR. tatra halakulika viSakuddAlAlitrakamRgazRGgakASThAgnyuccAraprazravaNAdikametat 'samAsataH' saMkSepato dravyazastram // vibhAgadravyazastrapratipAdanAyAha -- ni. [ 96] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve a asaMjamo satthaM // vR. kiJcitsvakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH, kiJcitparakAyazastramudakAdi, tadubhayaM kiJciditi bhUdakaM militaM bhuva iti / tacca sarvamapi dravyazastraM, bhAvepunaH 'asaMyamaH ' duSprayuktA manovAkkAyAH zastramiti / vedanAdvAramAha - ni. [97] pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghoru taheva aMguvaMgesuM / jaha huMti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // vR. yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narA duHkhitAtathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi / / yadyapi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUpA vedanA'styeveti darzayitumAha - ni. [ 98] nathiyasi aMguvaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIraMtI kesiMca'tivAyae pANe // vR. pUrvArddha gatArthaM, keSAJcitpRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAJcittu prANAnapyatipAtayeyuriti / tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA caturantacakravarttino gandhapeSikA yauvanavarttinI balavatI ArdrAmalakapramANaM sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcitsaGghaTTitaH kazcitparitApitaH kazcidvyApAdito'paraH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti // vadhadvAramAha - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AcArAGga sUtram 1/-/1/2/- [ni. 99] ni. [ 99 ] pavayaMti ya anagArA na ya tehi guNehi jehi anagArA / puDhaviM vihiMsamANA na hu te vAyAhi anagArA // vR. iha hyeke kutIrthikA yativeSamAsthAya evaM ca pravadanti-vayam 'anagArAH ' pravrajitAH, na ca 'teSu guNeSu' niravadyAnuSThAnarUpeSu pravarttante, yeSvanagArAH, yathA cAnagAraguNeSu na pravarttante taddarzayati-yataste'harnizaM pRthivIjantuvipattikAriNoddRzyante gudapANipAdaprakSAlanArtham, anyathApi nirlepanirgandhatvaM kartuM zakyam, atazca yatiguNakalApazUnyA na vAGgamAtreNa yuktinirapekSeNAnagAratvaM bibhratIti, anena prayogaH sUcitaH, tatra gAthApUrvArddhana pratijJA, pazcArddhena hetu:, uttaragAthArddhena sAdharmyadRSTAntaH, sa cAyaM prayogaH kutIrthikA yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu na pravartante pRthivIhiMsApravRttatvAd, iha ye ye pRthivIhiMsApravRttAste te yatiguNeSu na pravarttante, gRhasthavat // sAmprataM dRSTAntagarbhaM nigamanamAha -- ni. [100 ] anagAravAiNo puDhavihiMsagA nigguNA agArisamA / niddosatti ya mailA viraidugaMchAi mailatarA // bR. anagAravAdino' vayaM yataya iti vadanazIlAH pRthivIkAyavihiMsakAssanto nirguNA yato'taH 'agArisamA ' gRhastha tulyA bhavanti, abhyuccayamAha sacetanA pRthivItyevaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavarttinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH svadoSaprekSAvimukhatvAt, 'malinAH' kaluSitahRdayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAvA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virateH 'jugupsayA' nindayA malinatarA bhavanti, anayA ca sAdhunindayA'nantasaMsAritvaM pradarzitaM bhavatIti // etaca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niyuktikRtA'bhihitaM, tasya svayaMmevopAttatvena tadvayAkhyAnasya nyAyyatvAt, taccedaM sUtram 'lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANe tyAdi / ayaM ca vadhaH kRtakAritAnumatibhirbhavatIti tadarthAhakeI sayaM vahaMtI keI annehi u vahAviMtI / ni. [101] I aNumannaMtI puDhavikAyaM vahemANA // vR. spaSTA, tadvadhe anyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAhani. [ 102 ] jo puDhavi samAraMbhai anne'vi ya so samArabhai kAe / aniyAe a niyAe disse ya tahA adisse ya // vR. yaH pRthvIkAyaM 'samArabhate' vyApAdayati saH 'anyAnapi ' akAyadvIndriyAdIn 'samArabhate' vyApAdayati udumburavaTaphalabhakSaNapravRttaH tatphalAntaH praviSThatrasajantubhakSaNavaditi, tathA 'aNiyAe ya niyAiti akAraNena kAraNena ca, yadivA'saGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate tadArambhavAMzca 'dRzyAn' dahurAdIn 'adRzyAn' panakAdIn 'samArabhatte' vyApAdayatItyarthaH / etadeva spaSTataramAhani. [103] puDhaviM samArabhatAM haNaMti tannissi e ya bahujIve / suhumeya bAyare ya pajjatte yA apajatte // vR. spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAttadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti // viratidvAramAha - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakara ni. [104] eyaM viyANiUNaM puDhavIe nikkhivaMti je dNddN| tiviheNa savvakAlaM maNeNa vAyAekAeNaM / / vR. 'evami'tyuktaprakArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAyatadvadhaMbandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipantiye daNDaM-pRthivIsamArambhAdvayuparamanti, te IdRkSAanagArAbhavantItyuttaragAthAyAM vakSayati, 'trividhene ti kRtakAritAnumatibhiH "sarvakAlaM' yAvaJjIvamapi manasA vAcA kAyeneti / / anagArabhavane uktazeSamAha - ni. [105] guttA guttIhi savvAhiM samiyA samiIhiM sNjyaa| __jayamANagA suvihiyA erisayA hu~ti anngaaraa|| vR. tisRbhirmanovAkAyaguptibhirguptAH, tathA paJcabhirIryAsamityAdibhissamitAH, samyakutthAnazayanacakmaNAdikriyAsuyatAH saMyatAH yatamAnAH' sarvatra prayalakAriNaH,zobhanaM vihitaMsamyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, te IdRkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti / / gato nAmaniSpano nikSepaH, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopeta sUtramuccAryate, taccedaM sUtram -- mU. (14) aTTe loe parijuNNe dussaMbohe avijANae assiM loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA pritaati| vR. asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA munirabhavatItyuktaM, ystvprijnyaatkrmaasbhaavaatobhvtiiti, tathA''disUtreNasaha sambandhaH-sudharmasvAmIjambUnAmne idamAcaSTe - 'zrutaM mayA' kiMtacchrutaM? pUrvoddezakAeM pradazyedamapIti, 'aTTe' ityAdi, paramparasambandhastu 'iha egesiM no sannA bhavatItyuktaM, kathanaM punaH saMjJAna bhavatIti, AtatvAt, tadAha - 'aTTe'ityAdi, aato nAmAdizcaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgamato dravyAtaH zakaTAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH, bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA-AtapadArthajJastatracopayukto, noAgamatastuaudayikabhAvavartI rAgadveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagnobhAvArtaitivyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasaddazeSu tadAkAzitvAddhitAhitavicArazUnyamanA bhAvAtaH karmopacinoti, yata uktam - "soiMdiyavasaTTe NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi?, goyamA! aTTa kampapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAodhaNiyabaMdhaNabaddhAopakarei, jAva aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurantasaMsArakantAramaNupariyaTTai" evaM sparzanAdiSvapyAyojanIyam, evaM krodhamAnamAyAlobhadarzanamohanIyacAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca-- // 1 // "rAgaddosakasAehiM, iMdiehi ya paJcahi / duhA yA mohaNijjeNa, aTTA saMsAriNo jiyaa|" yadivA jJAnAvaraNIyAdinA zubhAzubhenAprakAreNa karmaNA''taH,kaHpunarevaMdhi ityatrAhalokayatIti lokaH-ekadvitricatuSpaJcendriyajIvarAzirityarthaH, atra lokazabdasyaM nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyAyabhedAdaSTadhA nikSepaMpradAprazastabhAvodayavartinA lokenehAdhikAro Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 AcArAGga sUtram 1/-/1/2/14 7 11911 vAcyaH yasmAdyAvAnArttaH sa sarvo'pi paridyUno nAma paripelavo nissAraH aupazamikAdiprazastabhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti, sa ca dvidhA- dravyabhAvabhedAt, tatra sacitadravyaparighUno jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA acittadravyaparidyUno jIrNapaTAdiH, bhAvaparighUna audayikabhavodayAtprazastajJAnAdibhAvavikalaH, kathaM vikalaH ?, anantaguNaparihANyA, tathAhipaJcacatustridvaye kendriyAH kramazo jJAnavikalAH, tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmAnigodAparyyAptakAH prathamasamayotpannA iti, uktaM ca "sarvanikRSTo jIvasya dRSTa upayoga eSa vIreNa / sUkSmanigodAparyAptakAnAM sa ca bhavati vijJeyaH // tasmAtprabhRti jJAnavivRddhirdRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriyavAGmano'gbhiH // " saca viSayakaSAyArttaH prazastajJAnadyUnaH kimavastho bhavatIti darzayati- 'dussaMbodha' iti, duHkhena sambodhyate - dharmacaraNapratipattiM kAryata iti dussambodho, metAryavaditi, yadivA dussambodhI yo bodhayitumazakyo brahmadattavat kimityevam ?, yataH 'aviyANae' tti viziSTAvabodharahitaH, sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAdityAha 'asmin pRthivIkAyaloke 'pravyathite' prakarSeNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidhazastrAdbhIte vA 'vyathabhayacalanayo' ritikRtvA vyathitaM bhItamiti, 'tattha tatthe 'ti teSu teSu kRSikhananagRhakaraNAdiSu 'pRthag' vibhinneSu kAryeSUtpanneSu 'pazye 'ti vineyasya lokAkAryapravRttiH pradarzyate, siddhAnta zailyAekAdeze'pi prAkRti bahvAdezo bhavatIti, 'AturA' viSayakaSAyAdibhiH 'asmin' pRthivIkArya viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkAyaM 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti pIDayantItyarthaH, bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati, yadivA-lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kazacilloko viSayakaSAyAdibhirArto'parastu kAyaparijIrNaH kazciduHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pyArA viSayajIrNadehAdibhiH sukhApta'smin pRthivIkAyaloke viSayabhUte pRthivIkAyaM nAnAvidhairupAyaiH 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti pIDayantIti sUtrArthaH nanu caikadevatAvizeSAvasthitA pRthivIti zakyaM pratipattuMna punarasaMkhyeyajIvasaGghAtarUpetyetatparihartukAma Aha // 2 // -- - - mU. (15) saMti pANA puDho siyA lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM viruvaruvehiM satthehiM puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatyaM samAraMbhemANA aNegaruve pANe vihiMsai vR. 'santi' vidyante 'prANAH 'satvAH 'pRthag' pRthagbhAvena, aDDulAsaMkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH sitAvA-sambaddhA ityarthaH, anenaitatkathayati naikadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmiketi tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha- 'lajjamANA puDho pAsa' tti, lajjA dvidhAlaukikI lokottarAca, tatra laukikI, snuSAsubhaTAdeH zvazurasaGgrAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAraH saMyamaH, taduktam - " lajjA dayA saMjama baMbhacera 'mityAdi, lajjamAnA:- saMyamAnuSThAnaparAH, yadivApRthivI - kAyasamArambharUpAdasaMyamAnuSThAnallajjamAnAH pRthagiti pratyakSajJAninaH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM -1, uddezaka:2 43 parokSajJAninazca, atastAn lajjamAnAn pazyetyanena ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhvtiiti|kutiirthkaast-vnythaavaadino'nythaakaarinnitidrshyitumaah-'anngaaraa' ityAdi, navidyate'gAraM-gRhameSAmitya-nagArA-yatayaH smo vayamityevaM prakarSeNa vadantaHpravadanta iti, 'eke' zAkyAdayo grAhyAH, te ca vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyAjJAnatimirA 'iti' evamAdi pratijJAmAtramanarthakamAraTanti, yathA kazcidatyantazucirvodrazcatuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayAparityAgaMvidhAyapunaH karmakaravAkyAcchAsthipizitasnAyvAderyathAsvamupayogArthasaGgahaM kAritavAn, tathAcatenazucyabhimAnamudbahatA'pikiMtasya parityaktam!, evamete'pizAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, nacAnagAraguNeSumanAgapipravarttante, nacagRhasthacaryAM manAgapyatilamayantIti darzayati-'yad' yasmAd 'ima miti sarvajanapratyakSapRthivIkAyaM virUparUpaiH' nAnAprakAraiH 'zastraiH' halakuddAla- khanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karma-kriyAM samArabhamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthivIkarmasamArambheNapRthivIzastraM 'samArabhamANo' vyApArayan pRthivIkAyaM nAnAvidhaiH zastraivyAdiyan 'anekarUpAn' tadAzritAnudakavanaspatyAdIn vividhaM hinasti, nAnAvidhairupAyaiApAiyatItyarthaH, evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRtakAritAnumatibhirmanI- vAkAyalakSaNAM pravRttiM darzayitumAha mU. (16) tattva khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNoyaNAe dukakhapaDighAyaheuM sa sayameva puDhavisatthaM samAraMbhai aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte smnnujaanni|| vR. tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdo vAkyAlaGkAre 'bhagavatA' zrIvarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti, idamuktaM bhavati-bhagavatedamAkhyAtaM-yathaibhirvakSyamANaiH kAraNaiH kRtakAritAnumatibhiH sukhaiSiNaH pRthivIkAryasamAramantai, tAnicAmUni-asyaivajIvitasyaparipelavasya parivandanamAnanapUjanArthaM, tathA jAtimaraNamocanArthaMduHkhapratighAtahetuMcasasukhalipsurduHkhadviT svayamAtmanaivapRthivIzastraM samArabhate, tathA'nyaizca pRthivIzastraMsamArambhayati, pRthivIzastraMsamArabhamANAnanyAMzca sa eva samanujAnIte, evamatItAnAgatAbhyAM mnovaakaay-krmbhiraayojniiym| tadevaM pravRttamateryadbhavati tadarzayitumAha - mU. (17) taM se ahiAe taM se abohIe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soyA khalu bhagavaoaNagArANaM ihamegesiMNAtaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu narae iccatvaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehi satyehiM puDhavikammasamAraMbheNa puDhavisatyaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai, se bebhi appege aMdhamanbhe appege aMdhamacche appege pAyamabhe appege pAyamacche appege gupphamabbhe appegegupphamaccheappege jaMghamajhera appege jANumabbhe 2 appege Urumabbhe 2 appege kaDimabbhe 2 appege nAbhimabhe 2 appege udaramabbhe 2 appege pAsamabhe 2 appege piTumabbhe 2 appege uramanbhe 2 appege hiyayamabbhe 2 appege thaNamabbhe 2 appege khaMdhamanbhe 2 appege bAhumabbhe 2 appege hatthamanbhe 2 appege aMgulima 2 appegenahamabhe 2 appege gIvamanbhe 2 appege haNumabbhe 2 appege hoTTamabbhe 2 appege daMtamanbhe 2 aNe jiSmamabbhe 2 appege tAlumanbhe 2 appege galamabbhe 2 appege gaMDamabhe 2 appege kaNNamabbhe 2 ayyegenAsamabhe For Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAta sUtram 1/-/1/2/17 2 appege acchimadhye 2 appege bhamuhamame 2 appege niDAlamadhye 2 appege sIsamadhye 2 appege saMpasArae appege uddavae, itthaM satyaM samAraMbhamANassa iccete AraMbhA apariSNAtA bhavaMti / vR. 'taM se ahiyAe taM se abohIe' tat pRthivIkAyasamArambhaNaM 'se' tasya kRtakAritAnumatibhiH pRthvIzastraM samArabhamANasyAgAminI kAle ahitAya bhavati, tadeva cAbodhilabhAyeti, na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenA''yatyAM yogo bhavatItyuktaM bhavati, yaH punarbhagavataH sakAzAttacchiSyAnagAribhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM pApAtmakaM bhAvayati sa evaM manyata ityAha- 'seta' mityAdi, 'saH' jJAtapRthivIjIvatvena viditaparamArthaH 'taM' pRthvIzastrasamArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH 'AdAnIyaM' grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya- abhyupagamya, kena pratyayeneti darzayati- 'zrutvA' avagamya sAkSAdbhagavato' nagArANAM vA samIpe tataH 'iha' manuSyajanmani 'ekeSAM' pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti, yat jJAtaM bhavati taddarzayitumAha'ese' tyAdi, eSa pRthvI zastrasamArambhaH khaluravadhAraNe kAraNe kAryopacAraM kRtvA 'naDvalodakaM pAdaroga' iti nyAyenaiSa eva granthaH - aSTaprakArakarmabandhaH, tathaiSa eva pRthvIsamArambho mohahetutvAnmoha:karmabandha - vizeSo darzanacAritrabhedo'STAviMzatividhaH, tathaiva eva maraNahetutvAnmAraHAyuSkakarmakSayalakSaNaH, tathaiSa eva narakahetutvAnnarakaH- sImantakAdirbhUbhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati, kathaM punarekaprANivyApAdanapravRttAvaSTavidhakarmabandhaM karotIti, ucyate mAryamANajantujJAnAvarodhitvAt jJAnAvaraNIya badhnAtyevamanyatarApyAyojanIyamiti, anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha 44 'iccatyamityAdi, 'ityevamartham' AhArabhUSaNopakaraNArthaM tathA parivandanamAnanapUjanArthaM duHkhapratighAtAhetuM ca 'gRddho' mUrchito 'lokaH' prANigaNaH, evaMvidhe'pyatiduritanicayavipAkaphale pRthvI kAyasamAramme ajJAnavazAnmUrcchitastavetadvidhatta iti darzayati- 'yad' yasmAd 'imaM' pRthvIkAyaM virUparUpaiH zastraiH pRthvIkarma samArabhamANo hinasti, pRthivIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyA vA zastraM halakuddAlAdi tatsamArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn 'prANino' dvIndriyAdInvividhaM hinastIti / syAdArekA, ye hi na pazyanti na zrRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam ? amuSyArthasya prasiddhaye dRSTAntamAha-- 'se bebhI' tyAdi, so'haM pRSTo bhavatA pRthivIkAyavedanAM bravImi athavA 'se' iti tacchabdArthe varttate, yattvayA pRSTastadahaM bravImi apizabdo yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcijAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paGguH anabhinirvRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH, tamevaMvidhamandhA - diguNopetaM kazcitkuntAgreNa 'abme' iti AbhindyAt tathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt, sa ca bhidyamanAdyavasthAyAM na pazyati na zrRNoti mUkatvAnnocai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum ?, evaM pRthivIjIvA apyavyaktacetanA jAtyandhavadhiramUkapaGvAdiguNopetapuruSavaditiyathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM 'ayege pAyamavye' iti yathA nAma kazcitpAdamA. bhindhAdAcchindyAdvetyevaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti darzayati, evaM janAjAnUrukaTInAbhyudarapArzvapRSThaurohRdayastanaskandhabAhuhastAGgulinakhagrIvAha nukauSThadantajihvAtAlugalagaNDa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:2 45 karNanAsikAkSimUlalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA |vednotpttilkssyte, evameSAmutkaTamohAjJAnabhAjAMstyAnAdhudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaivavedanA bhavatIti grAhyam atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha - 'appege saMpamArae appege uddavae yathA nAma kazcit 'sam' ekIbhAvena prakarSeNa prANAnAM mAraNam-avyaktvApAdanaM kasyacitta kuryAt mUrchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcidapadrApayet prANebhyo vyaparopayet na cAsau tAM vedanAM sphuTamanubhavati, asticAvyaktA tasyAsau vedaneti, evaM pRthiviijiivaanaampidrssttvymiti|pRthiviikaayikaanaaN jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasaMpAte vedanAM cAvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha... mU (18) ettha satthaM asamArabhamANasa icchete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM puDhavisatyaM samAraMbhejA nevannehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejA nevaNNe puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA, jassetepuDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti sehu muNI pariNNAtakammeti bebi| vR. 'atra' pRthivIkAye 'zastraM' dravyabhAvabhinnaM, tatra dravyazastraM svakAyaparakAyobhayarUpaM, bhAvazastraM tvasaMyamo duSpraNihitamanovAkAyalakSaNaH, etadvividhamapi zastraM samAramamANesyeti ete khananakRSyAdyAtmakAH samArambhAHbandhahetutvena aparijJAtA' aviditAbhavanti, etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha- 'etye tyAdi atra'pRthivIkAye dvividhamapizastram asamArabhamANasya' avyApArayata iti, ete' prAguktAH karmasamArambhAH parijJAtA' viditAbhavanti, anena ca ciratyadhiikAraH pratipAdito bhavatIti, tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha - "ta'mityAdi, taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhevA'bandhamiti 'meghAvI' kuzalaH etatakaryAditi darzayati-naivapRthivIzastraM dravyamAvabhinna samArabheta, nApitadviSayo'nyaiH samArambhaH kArayitavyaH nacAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt iti, evaM manovAkkAyakarmabhiratItAnAgatakAlayorapyAyojanIyamiti, tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayannupasajihIrSurAha-'yasya viditapRthivIjIvavedanAsvarUpasya, ete pRthivIviSayAH karmasamArambhAH khananakRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvenaparijJAtA bhavantijJaparijJayA tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, huravadhAraNe, sa eva muniddhividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karmasAvadyAnuSThAnamaTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaHzAkyAdiH, bravImi pUrvavaditi // adhyayanaM-1, uddezakaH-2 samApta : -:adhyayana-1-uddezakaH-3:vR. gataH pRthivyuddezakaH, sAmpratapkAyoddezakaH samArabhyate, asyecAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake prathivIkAyajIvAH pratipAditAstadvadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANivAcyAni, tatranAmaniSpannenikSepeapkAyoddezakaH, tatrapRthivIkAyajIvasvarUpa samadhigatayeyAninava nikSepAdIni dvArANyuktAni, akAye'pitAnyevasamAnatayA'tideSTukAmaHkAnicidvizeSAbhidhitsayoddhartukAgazca niyuktikAro gAthApAha-- Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ni. [106 ] AcArAGga sUtram 1/-/1/3/- [ni. 106] vR. aSkAyasyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti, 'nAnAtvaM' bhedarUpaM vidhAnaparimANopabhogazastraviSatvaM draSTavyaM, cazabdAllakSaNaviSayaMca, tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvaM nAnyagatamiti / tatra vidhAnaM prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM pradarzayitumAhani. [107] duvihAu AujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMbhi / humA ya savvaloe paMcaiva ya bAyaravihANA || tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAha - suddhodae ya ussA hime ya mahiyA ya harataNU ceva / bAyara AuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee // bR. spaSTA // ni. [ 108 ] vR. 'zuddhodaka' taDAgasamudranadIdrahAvaTAdigatamavazyAyAdirahitamiti, 'avazyAyo" rajanyAM yahaH patati, himaM tu zizirasamaye zItapudgalasampakkajjalameva kaThinIbhUtamiti, garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikApAto mahiketyucyate, varSAzaratkAlayorharitAGkuramastakasthito jalabindurbhUmisnehasampakvadbhUto haratanuzabdenAbhidhIyate, evamete paJca bAdarApkAyavidhayo vyAvarNitA / nanu ca prajJApanAyAM bAdarApkAyabhedA bahavaH paripaThitAH, tadyathA- karakazItoSNakSArakSatrakaTvamlalavaNavaruNakAlodapuSkara kSIrabhRtekSurasAdayaH, kathaM punasteSAmatra saGgrahaH ?, ucyate, karakastAvatkaThinatvAddhimAntaH- pAtI, zeSAstu sparzarasasthAnavarNamAtrabhinnatvAnna zuddhodakamativarttante, yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pAThaH ?, ucyate, strIbAlamandabuddhayAdipratipattyarthamiti, ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH ?, ucyate, prajJApanAdhyayanamupAGgatvAdArtha, tatra yuktaH sakalabhedopanyAsaH khyAdyanugrahAya niryuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta itya- doSaH / ta ete bAdarAkAyAH samAsato dvedhAH- paryAptakA aparyAptakAzca tatrAparyAptakA varNAdInasamprAptAH, paryAptakAstuvarNagandharasasparzA dezaiH sahAgrazo bhidyante, tatazca saGghayeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavanti bhedAnAmityavagantavyaM saMvRtayonayazcaite, sAca yoniH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, punaJca zItoSNobhayabhedAtuvividhaiva, evaM gaNyamAnAH yonInAM sapta lakSA bhavantIti / prarUpaNAnantaraM parimANadvAramAha ni. [ 109 ] Aussavi dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatyeya // je bAyarapajattA payarasta asaMkhabhAgamittA te / sesA tinivi rAsI vIsuM logA asaMkhijjA / / vR. ye bAdarApkAyaparyAptakAste saMvarttitalokapratarAsaGghayeyabhAgapradezarAziparimANAH, zeSAstu trayo'pi rAzayo 'viSvak' pRthagasaGghayeyayalokAkAzapradezarAziparimANA iti, vizeSazcAyam - bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaGghayeyaguNAH bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyikAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakabhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH / sUkSmapRthvIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmApkAyaparyAptA vizeSAdhikAH // sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAha Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 X19 ni. [110] jaha hasthissa sarIraM kalalAvatthassa ahunnovvnss| hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM / / vR. athavA para AkSipati-nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt praznavaNAdivadityasya hetorasiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha-jahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM cetanaM ca dRSTam, evamapkAyo'pIti, yathA vA udakapradhAnamaNDakamudakANDakamadhunotpannamityarthaH, tanmadhyavyavasthitaM rasamAtramasAtAvayavamanabhivyaktacacvAdripavibhAgaMcetanAvadddaSTam, eSA evopamAakAyajIvAnAmapIti, hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAttadbahu bhavattItyataH sukhena pratipadyate, adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArthaM, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi, aNDake'pyudakagrahaNamevamarthameva, prayogazcAyam-sacetanA ApaH zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat vizeSaNopAdAnApazravaNAdivyudAsaH, tathA sAtmakaM toyam, anupahatadravatvAd, aNDakamadhyasthitaka- lalavaditi, tathA ApojIvazarIrAraNi, chedyatvAbhedyatvAdutkSepyatvAdbhojyatvAdbhogyatvAtpreyatvAdrasanIyatvAt sparzanIyatvAt dRzyatvAd dravyatvAd evaM sarve'pizarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvAkAravattvAdayaH, sarvatra cAyaM dRSTAntaH-sAsnAviSANAdisaGghatavaditi, nanu ca rUpavattvAkAravattvAdayo bhUtadharmAH paramANuSvapi dRSTA ityanaikAntikatA, naitadevaM, yadatra chedyatvAdihetutvenopanyastaMtatsarvamindriyavyavahArAnupAti, naca tathAparamANavaH, ataH prakaraNAdatIndriyaparamANuvyavacchedaH, yadivA naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt, jIvasahitAsahitatvaM tu vizeSaH uktNc||1|| "taNavo'NabbhAtivigAra muttajAittao'NilaMtA u / satyAsatthahayAo nijiivsjiivruuvaao|" evaM zarIratve siddhe sati pramANa-sacetanA himAdayaH, kacit apkAyatvAd, itarodakavat iti, tathA sacetanA ApaH, kvacitkhAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAd, darduravat, athavA sacetanA antarikSodbhavA ApaH, svAbhAvikavyomasambhUtasampAtitvAt, matsyavat, ataeteevaMvidhalakSaNabhAktvA / jIvA / bhavantyapkAyAH / / sAmpratamupabhogadvAramAhani. [111] nhANe piaNe taha dhoaNe ya bhattakaraNe sa see / Aussa u paribhogo gamaNAgamaNe ya jIvANaM / / vR. snAnapAnadhAvanabhaktakaraNasekayAnapAtroDupagamanAgamanAdirupabhogaH / / tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAnyuddizyApkAyavadhe pravarttanta iti pradarzayitumAha - ni. [112] eehiM kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavasamANA parassa dukkhaM udIraMti / / vR. 'ebhiH' snAnAvagAhanAdikaiH kAraNairupasthitaiH viSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAnjIvAn hiMsanti' vyApAdayanti, kimarthamityAha - 'sAtaM' sukhaMtadAtmanaH 'anveSayantaH' prArthayantaH hitAhitavicArazUnyamanasaH katipayadivasasthAyiramyayauvanadadhmAtacetasaH santaH sadvivekarahitA tathA vivekajanasaMsargavikalAH parasya' avAderjantugaNasya 'duHkham' asAtalakSaNaM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AcArAGga sUtram 91-19/3/- [ni. 112] tad 'udIrayanti' asAtavedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktaM ca - // 7 // "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekasddhabhireva saha saMvasatirddhitIyam / etaddvayaM bhuvina yasya sa tatvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH? / / -idAnIM zastradvAramucyate-- ni. [113] ussicaNagAlaNadhovaNeya uvagaraNamattabhaMDe ya / bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satyaM // vR. zastraMdravyabhAvabhedAdvidhA-dravyazastramapisamAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazastramidam-Urddha secanamutsecanaM-kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH, 'gAlanaM' ghanamasRNavastrArddhAntena dhAvanaM vastrAdhupakaraNacarmakozakaTAhAdibhaNDakaviSayam, evamAdikaMbAdarApkAye 'etat pUrvoktaM samAsataH' sAmAnyena zastraM, tuzabdo vibhAgApekSayA vizeSaNArthaH / / vibhAgata: stitvedam - ni. [114] kiMcI sakAya satthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNci| eyaMta davvasatthaM bhAve ya asaMjamo styN|| vR. kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya, kiJcitparakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, kiJciccobhayaM udakamizrAmRttikodakasyeti, bhAvazastramasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti / / zeSadvArANi pRthivIkAyavanetavyAni iti darzayitumAha - ni. [115] sesAiMdArAitAiMjAiMhavaMti puddhviie| evaMAuddese nijuttI kittiyA esA // vR. 'zeSANI' tyuktazeSANi nikSepavedanAvadhanivRttirUpANi, tAnyevAtrApi draSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti, 'evam' uktaprakAreNApkAyoddezake 'niyuktiH' nizcayenArthaghaTanA 'kIrtitA' pradarzitA bhavatIti / / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaMsUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (19) se bemi jahA anagAre ujjukaDe niyAyapaDivaNNe amAyaM kubvamANe viyAhie vR. "se bemI'tyAdi asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muni rityuktaM, na caitAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati, tathA''disUtreNAyaM sambandhaH-sudharmasvAmI idamAha-zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditamanyaccedamityevaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvadvAcyaH / sezabdastacchabdArtho, sa yathA pRthivIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAga bhavati tadahaM bravImi, apiHsamuccaye, sa yathA vA'nagAro na bhavati, tathA ca bravImi aNagArA motti ege payavamANe'tyAdineti, na vidyateagAraM-gRhamasyetyanagAraH, ihaca yatyAdizabdavyudAsenAnagAra-zabdopAdAnenaitadAcaSTe-gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNaM, tadAzrayatvAtsAvadyAnuSThAnasya, niravadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati-'uJjakaDettiR juH-akuTilaH saMyamoduSpraNihitamanovAkkAyanirodhaHsarvasattvasaMrakSaNaprakRtatvAddayaikarUpaH, sarvatrAkuTilagatiritiyAvat, yadivA mokSasthAnagamana-rjuzreNipratipatti sarvasaMvarasaMyamAta, kAraNekAryopacAraMkRtvA saMyama eksaptadazaprakAra R juHtaMkarotItiRjukRta, RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati-azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH, evaMvidhazca bhavatIti darzayati-niyAgapaDivanne'tti, yajanaM tyAgaH niyato nizcito Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 vA yAgo niyAgo-mokSamArgaH, saGgatArthatvAddhAtoH samyagjJAnadarzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti, taM niyAgaM-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM mokSamArgaM pratipanno niyAga pratipannaH, pAThAntaraM vA 'nikAyapratipannoM nirgataH kAyaH-audArikAdirayasmAdyasminvAsati sa nikAyo-mokSastaM pratipatro nikAyapratipannoH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyA'nuSThAnAta, svazaktyA'nuSThAnaM cAmAyAvinobhavatItidarzayati- 'amAyaM kuvvamANe'tti mAyA-sarvatra svavIryanigUhanaM, na mAyA amAyA tAM kurvANaH, anigUhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti, anena ca tajjAtIyopAdAnAdazesu kaSAyApagamo'pidraSTavya iti, uktaMca- "sohI/ujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThi 'tti / / tadevamasAvuddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAdityAha -- mU. (20) jAe saddhAe nikkhaMto tameva anupAlijA, viyahitA visottiyaM / vR. 'yayA zraddhayA' pravarddhamAnasaMyamasthAnakaNDakarUpayA niSkrAntaH' pravrajyAM gRhItavAn 'tAmeva' zraddhAmazrAntIyAvajIvam 'anupAlayed rakSedityarthaH,pravrajyAkAlecaprAyazaHpravRddhapariNAma eva pravrajati, pazazcAttu saMyamazreNI pratipanno varddhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti, tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNAntarmohUrtikaH, nAtaH paraM saGklezavizudhdhaddhe bhavataH, uktNc||1|| "nAntarmuhUrttakAlamativRtya zakyaM hi jagati saGkaleSTum / nApi vizoDhuM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthaH / / // 2 // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi svabhAvo vyarthA'tra hetuuktiH||" avasthitakAlazca dvayorvRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraTau samayAH, tata urddhavamavazyaM pAtAt, ayaM ca vRddhihAnyavasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyo na chadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgyabhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcitpravarddhamAnameva pariNAmaM bhajate, tathA coktam - // 1 // "jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI nvnvsNvegsddhaae||" tathApi stoka eva tAik bahavazca paripatanti ato'bhidhIyate 'tAmevAnupAlayediti, kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayedityAha- "vijahe tyAdi, 'vihAya' parityajya 'vinotasikAM'zaGkA, sAca dvidhA-sarvazaGkAdezazaGakAca, tatra sarvazaGkA kimasti Arhato mArgonaveti, dezazaGkA tu kiM vidyante akAyAdayo jIvAH?, vizeSyapravacane'bhihitatvAtspaSTacetanAtmaliGgAbhAvAnna vidyante iti vA, ityevamAdikAmArekAM vihAya sampUrNAnanagAraguNAn pAlayet, yadivA visrotAMsi dravyabhAvabhedAt dvidhA-tatra dravyavisrotAMsi nadyAdistrotasAM pratIpagamanAni, bhAvavisrotAMsi tu mokSaM pratisamyagdarzanAdisrotasA prasthitAnAM virupANi pratikUlAni gamanAni bhAvavisrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhAM vA'nupAlayediti, pAThAntaraM vA 'vijahittA puvvasaMjoga' pUrvasaMyogaH--mAtApitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAtpazcAtsaMyogo'pizvazurAdikRto 14 Jatr dedication International Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AcArAGga sUtram 9/19/3/20 grAhyastaM vihAya' tyaktvA zraddhAmanupAlayedi timIlanIyaM tatrayasyAyamupadezo dIyate yathA 'vihAya visrotAMsi tadanuzraddhAnupAlanaM kAryaM sa evAbhidhIyate na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kiM tvanyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha - mU. (21) paNayA vIrA mhaaviihiN| vR. 'praNatAH' prahvAH 'vIrAH' parISahopasargakaSAyasenAvijayAt vIthiH-panthAH mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH-samyagdarzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaH prahataH, taM prati pahvAH-vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti, tatazcottamapuruSaprahato'yaM mArga iti pradarzya tajanitamArgavinambhovineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravartayiSyate ||updeshaantrmaah-lokNcaityaadi, athavA yadyapi bhavato matirna kramate'pkAyajIvaviSaye, asaMskRtatvAt, yathApi bhagavadajJeyamiti zraddhAtavyamityAha - mU. (22) logaM ca ANAe abhisamecA akuobhyN| vR.atrAdhikRtatvAdapkAyaloko lokazabdenAbhidhIyate, tamapkAyalokaM cazabdAdanyAMzca padArthAn 'AjJayA' maunIndravacanenAbhimukhyena samyagitvA-jJAtvA, yathA'pyakAyAdayo jIvAH, ityevAmavagamya na vidyate kutazciddhetoH-kenApi prakAreNajantUnAM bhayaM yasmAt so'yamakutobhayaH-- saMyamastamanupAlayediti sambandhaH, yadvA akutobhayaH' apkAyaloko, yato'sau na kutazcidbhayamicchati, maraNabhIrutvAt, tamAzayA'bhisametyAnupAlayed-rakSedityarthaH / / apkAyalokamAjJayiAabhisametya yatkarttavyaM tadAha - mU. (23) se bemi neva sayaM logaM abhAikkhijANeva attANaM abbhAikhijjA, je loyaM abhAikkhai se attANaM abbhAikkhai, je atthANaM abbhAikkhai se loyaM anbhaaikkhi| vR. so'haM bravImi, sezabdasya yuSmadarthatvAttvAM vA bravImi, na 'svayam' AtmanA 'lokaH' apkAyaloko'bhyAkhyAtavyaH, abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA'cauraM cauramityAha, iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtraM, ghRtatailAdivat, eSo'sadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt, syAdArekA nanvetadevAbhyAkhyAnaM yadajIvAnAM jIvatvApAdanaM, naitadasti, prasAdhitamapAMprAksacetanatvaMyathAhi asya zarIrasyAhaMpratyAdibhihetubhiradhiSThAtA''tmA vyatiriktaH prAk prasAdhita evamakAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam / athApi syAd, Atmano'pi zarIrAdhiSTAturabhyAkhyAnaM karttavyaM, na ca takriyamANaM ghaTAmiyattIti darzayati 'neva attANaMabbhAikkhejjA' naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAramahaMpratyayasiddhaMjJAnAbhinnaguNaM pratyakSaM pratyAcakSIta' apahanuvIta, nanu caitadeva kathamavasIyate-zarIrAdhiSThAtA-''tmA'stIti, ucyate, vismaraNazIlo devAnAM priya uktamapi bhANayati, tathAhi-AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatakaphasadhirAGgopAGgAdipariNateH, annAdivat tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhRtatvAd, annamalavaditi, tathAna jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt, tvadIyavacanaparispandavatA tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJjIndriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat, evaMkutakamArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kAryaH, ataevaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 zubhAzubhaphalabhAjana pratyAcakSIta, evaM ca sati yo hyajJaH kutarkatimiropahatajJAnacakSurakAyalokamabhyAkhyAti-pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyA- khyAti, yazcAtmAnamabhyAkhyAti-nAsmyahaM, sa sAmarthyAdakAyalokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGga'myAkhyAte satyavyaktacetanAliGgo'kAyalokastena sutarAmabhyAkhyAtaH / evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtavya ityAlocya sAdhavo nApkAyaviSayamArambhaM kurvantIti, zAkyAdayastvanyathopasthiti iti darzayitumAha mU. (24) lajamANA puDho pAsa-aNagArA mo tti ege pavayamANA jamiNaM viruvaruvehi satyehiM udayakammasamAraMbheNaMudayasatyaMsamAraMbhamANe aNegaruvepANe vihiMsai / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva udayasatyaM samArabhati aNNehiM vA udayasatyaM samAraMbhAveti anne udayasatthaM samAraMbhaMte smnnujaannti|tNse ahiyAetaMse abohiie| setaMsaMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esakhalumAreesakhalu narae, icatyaMgaDdieloejamiNaviruvaruvehiM satthehiM udayakammasamArambheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe anne aNegaruve pANe vihiMsai / sebemi saMti pANA udayanissiyA jIvA anege| vR. 'lajamAnAH svakIyaMpravrajyAbhAsaMkurvANAH yadivAsAvadyAnuSThAnenalajjamAnAH-lajjA kurvANAH 'pRthag'vibhinnAH zAkyolUka kaNabhukka pilAdiziSyAH, pazyeti ziSyacodanA, avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya mRgo dhAvatIti, dvitIyArthe vA prathamA subyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyAnuSThAnaratAn pRthagvibhinnAn pazya, kiM tairasadAcaritaM? yenaivaM pradarzyanta iti darzayati-anagArA vayamityeke zAkyAdayaH pravadanto 'yadidaM' yadatat, kAkvA darzayati-"virUparUpaiH' utsecanAgnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAya-bhedabhinnairudakakarmasamArabhante, udakakarmasamArambheNa ca udakezastraMudakamevavAzastraMsamArabhante, taccasamArabhamANo'nekarUpAnvanaspatidvIndriyAdInvividhaM hinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathAasyaivajIvitavyasya paravandanamAnanapUjanArthaM jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratidhAtahetuM yat karoti taddarzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate anyaizcodakazastraMsamArambhayati anyAMzcodakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIte, taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAyabhavati, tathA tadevAbodhilAbhAya bhavati,saetatsambudhyamAna AdAnIyaM-samyagdarzanAdi samyagutthAya--abhyupagamya zrutvA bhagavato'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAMsAdhUnAM yat jJAtaM bhavati taddarzayati ____ eSaH' apkAyasamArambho grantha eSa khalu moha eSa khalu mAra eSa khalu naraka ityevamartha gRddholoko yadidaM viruparUpaiH zastraiH udakakarmasamArambheNodakazastraM samArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANinovividhaM hinastItyetatvAgvatvyAkhyeyaM, punarapyAha - 'sevemI tyAdi, sezabda Atmanirdeze, so'hamevapulabdhAnekApkAyatattvRttAnto bravImi-'santi' vidyante prANina udakanizritAHpUtarakamasyAdayo yAnudakArampapravRtto hanyAditi, athavA'paraH sambandhaHprAguktamudakazastraM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 AcArAGga sUtram 1/-/1/3/24 samArabhamANo'nyAnapyanekarUpAn jantUn vividhaM hinastIti, tat kathametacchakyamabhyupagantumityata Aha-'santi pANA' ityAdi pUrvavat, kiyantaH punasta iti darzayati--' jIvA aNegA' punajIvopAdAna - mudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArthaM, tatazcedamuktaM bhavati - ekaikasmin jIvabhede udakAzritA 'aneke' asaMkhyeyAH prANino bhavanti, evaM cApkAyaviSayArambhabhAjaH puruSAste tannizcitaprabhutasattvavyApattikAriNo draSTavyAH || zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati -- bhU. (25) ihaM ca khalu bho ! anagArANaM udayajIvA viyAhiyA satthaM ca itthaM aSNu vIipAsA vR. khaluzabdo'vadhAraNe 'ihaiva' jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNipiTake 'anagArANAM' sAdhUnAm 'udakajIvA' udakarUpA jIvAzcazbdAttadAzritAzca pUtarakachedanakaloddaNaka bhramaraka matsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH, avadAraNaphalaM ca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH pratipAditAH / / yadyevamudakameva jIvAstato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAta bhAjaH sAdhava iti, atrocyate, naitadevaM, yato vayaM trividhamaSkAyamAcakSmahe- sacittaM mizramacittaM ca tatra yo'citto'kAyastenopayogavidhiH sAdhUnAM netarAbhyAM kathaM punarasau bhavatyacittaH ? kiM svabhAvAdevAhozvicchrustrasamba ndhAt ?, ubhayathA'pIti, tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasamparkAt, tamacittaM jAnAnA api kevalamanaH paryAyAvadhizrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato nuzrUyate - bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTalatrasAdirahito mahAdraho vyapagatA - zeSajalajantuko'cittavAriparipUrNaH svaziSyANAM tRDvAdhiitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaM ca, tathAhi sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasampakruSitasvarupamevAcittamiti vyavaharati jalaM, na punarniribandhanameveti, ato yadbAhyazastrasampakvat pariNAmAntarApatraM varNAdi -- bhistardicittaM sAdhuparibhogAya kalpate, kiM punastacchastramityata Aha zasyante - hiMsyante'nena prANina iti zastraM, taccotsecanagAlanaupakaraNadhavanAdi svakAyAdi ca varNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNAH zastraM, tathAhi - agnipudgalAnugatatvAdISatpiGgalaM jalaM bhavatyuSNaM gandhato'pi dhUmagandhi rasato virasaM sparzata uSNaM taccodvR ttatridaNDam evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA, tathA kacavarakarISagomUtroSAdIndhanasambandhAt stokamadhyabahubhedAt, stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA, evametat trividhaM zastraM, zabdo'vadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparka vidhvastameva grAhyaM, nAnyatheti, 'ettha 'ti etasmin apkAye prastute 'anuvicintya' vicArya idamasya zastramityevaM grAhyaM, 'pazye' tyanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastrama - kAyasthAtIti pratipAditam etadeva darzayati mU. (26) puDho satyaM paveiyaM / vR. puDho satthaM paveditaM ' 'pRthag' vibhinnamutsecanAdikaM zastraM 'praveditam' AkhyAtaM bhagavatA, pAThAntaraM vA 'puDho'pAsaM paveditaM' evaM pRthagvibhinnalakSaNena zastreNa pariNAmita- mudakagrahaNamapAzaM praveditam - AkhyAtaM bhagavatA, apAzaH - abandhanaM zastrapariNAmitodakagrahaNamabandhamAkhyAtamitiyAvad / / evaM tAvatsAdhUnAM sacittamizrApkAyaparityAgenAcittapayasA paribhogaH pratipAditaH. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 ye punaHzAkyAdayo'SkAyopabhogapravRttAste niyamataevApkAryavihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti, tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAM kimanyaditya Aha -- mU. (27) aduvA adinaadaannN| vR. athave ti pakSAntaropanyAsadvAreNAbhyuccayopadarzanArthaH,azastropahatApkAyopabhogakAriNAMna kevalaMprANAtipAtaH, apitvadattAdAnamapi tatteSAM, yato thairapkAyajantubhiryAnizarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate, yathA kazcit pumAn sacitazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM, hi tasya tat , paraparigRhItatvAt, parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAnizarIrANyajIvaparigRhItAnigRhNato'dattAdAnamavazyambhAvi, svAmyanujJAnAbhAvAditi, nanu yasya tattaDAgakUpAdi tenAnujJAtaM sakRttatpaya iti, tatazca nAdattAdAnaM, svAminA'nujJAtatvAt, parAnujJAtapazvAdidhAtavat, nanvedapi sAdhyAvasthamevopanyastaM, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha evabhinnAryamaryAdairuccairAraTanvizasyate, tatazca kathamiva nAdattAdAnaM syAt ?,nacAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyA, nanvevamazeSalokaprasiddhagodAnAdivyavahArastruTyati, truTyatu nAmaivaMvidhaH pApasambandhaH, taddhi deyaM yadduHkhitaM svayaM na bhavati dAsIbalIvAdivat, na cAnyeSAM duHkhotpatteH kAraNaM halakhagAdivat, etadvyatirikta dAtRparigRhItrorekAntata evopakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktNc||7|| "yat svayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM dharmakRte tadbhaveddeyam / / " iti, tasmAdavasthitametat-teSAM tadadattAdAnamapIti // sAmpratametaddoSadvayaM svasiddhAnagAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrSurAha - mU. (28) kappaiNe kappaiNe pAuM, aduvA vibhuusaae| vR. azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH yathA naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayaM, kiM tvAgame nirjIvatvenAniSiddhatvAt 'kalpate' yujyate 'naH' asmAkaM pAtum' abhyavahartumiti, vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhiAjIvikabhasmannAyyAdayovadanti-pAtumasmAkaMkalpate na snAtuMvAriNA, zAkyaparivrAjakAdayastu snAnapAnAvagAhanAdi sarvaM kalpate iti prabhASante, etadeva svanAmagrAhaM darzayati athavodakaM vibhUSArthamanujJAtaMnaH samaye, vibhUSA-karacaraNapAyUpasthamukhaprakSAlanAdikA vastrabhaNDakAdiprakSIlanAmikA vA, evaM snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti / evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatInvimohyaM kiM kurvantItyAha - mU. (29) puDho satyehiM viuttttnti| vR. 'pRthag' vibhinnalakSaNaiH nAnArUpairutsecanAdizastrai anagArAyamANAH 'viuddanti'tti akAyajIvAnjIvanAdvyAvartayanti-vyaparopayantItyarthaH, yadivA pRthagvibhinnaiH zastrairapkAyikAnvividhaM kuTTanti-chindantItyarthaH, kuTTerdhAtoH chedanArthatvAt / / adhunaiSAmAgamAnusAriNAmAgamAsAra-tvapratipAdanAyAha -- mU. (30) ettha'vi tesiM no nikrnnaae| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAta sUtram 1/-/1/3/30 ta vR. 'etasminnapi ' prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sati 'kappaiNe kappaiNe pAuM, aduvA vibhUsAe 'tti evaMrupasteSAmayamAgamo yaddhalAdapkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhira-bhyAhataH san 'no nikaraNAe' tti no nizcayaM kartuM samartho bhavati, na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAyAlam, api tvAgamo'pItyapizabdaH, kathaM punastadAgamo nizcayAya nAlamiti, atrocyate, evaM praSTavyAH ko'yamAgamo nAma ? yadAdezAtkalpate bhavatAmapkAyarambhaH, ta AhuH prativiziSThAnupurvIvinyastavarNapadavAkyasaGghAta AptapraNIta AgamaH, nityo'kartRko vA ?, tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkarttavyaH, anApto'sau apkAyajIvaparijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA bhavAniva jIvatvaM cApAM prAk prasAdhitameva, tatastapraNItAgamo'pi saddharmmacodanAyAmapramANam, anAptapraNItatvAd, rathyApuruSavAkyavat, atha nityo'kartRkaH samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdaM yataH zakyate vaktuM bhavadabhyupagataH samayaH sakartRko varNapadavAkyAtmakatvAt, vidhipratiSedhAtmakatvAt, ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi, abhyupagamya vA brUmaH apramAmasau, nityatvAdAkAzavat yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi, tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH, yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt, maNDanavat, kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam 119 11 54 snAnaM madadarppakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // " zaucArtho'pi na puSkalo, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamarthaM vAri dhTaM, tasmAccharIravAGgamanasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlaM, tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH ?, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsarvabhAvAnAM na hi matsyAdaya. tatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH karmma kSapayantIti, ataH sthitametat-tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // tadevaM niHsapalamapAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRttinivRttivikalpaphaLapradarzanadvAreNopasaMjihIrSuH sakalamuddezArthamAha mU. (31) ettha satyaM samArabhamANassa icchee AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satyaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAyA mehAvI neva sayaM dayasatyaM samArambhejjA nevaNNehiM udayasatyaM samAraMbhAvejjA udayasatyaM samAraMbhaMte'vi anne na samaNujANejjA, jassete udayasatyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAtakamme tti bemi || vR 'etasmin' apkAye 'zastraM' dravyabhAvarUpaM samArabhamANasyetyete samArambhA bandhakAraNatvenAparijJAtA bhavanti, atraivAnkAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM vizeSato jJaparijJApUrvikA darzayati- 'tad' udarakArambhaNaMbandhAyetyevaM parijJAya meghAvI maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIyAt, yasyaite udakazastrasamArambhAH dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati / bravImIti pUrvavad // adhyayanaM -1, uddezakaH - 3 samApta : For Private an Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM -1, uddezakaH-4 - adhyayanaM-1, uddezakaH-4:vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake munitvapratipattaye apkAyaH pratipAditaH, tadadhunA tadarthameva kramAyAtastejaskAyapratipAdanAyA-yamuddezakaH samArambhayate-tasya copakramAdInicatvAryanuyogadvArANivAcyAni tAvadyAvannAmaniSpanne nikSepe tejauddezaka iti nAma, tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni, atra ca pRthivIvikalpa-tulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAmapareSAM tadvilakSaNatvAt apodvAra ityetat dvayamurarIkRtya niryuktakRd, gAthAmAha - ni. [116] teussavi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANunabhogasatthe ya / / vR.'tejaso'pi' agnerapi dvArANi' nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni, apavAdadarzayitumAha - 'nAnAtvaM' bhedovidhAnaparimANopabhogazastreSu, turavadhAraNe, vidhAnAdiSveva ca nAnAtvaM nAnyatreti, cazabdAllakSaNadvAraparigrahaH // yathApratijJAtanirvahaNArtha-mAdidvAravyAcikhyAsayA''ha - ni. [117] duvihA ya teujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMbhi / suhumA ya savvaloe paMceva ya baayrvihaannaa|| vR. spaSTA / / vAdarapaJcabhedapratipAdanAthAha -- ni. [118] iMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya voddhabve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee|| vR. dagghendhano vigatadhUmajvAlo'GgAra:-, indhanasthaH ploSakriyAviziSTarUpaH tathA vidyudulkA'zanisaGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazcAgniH, dAhyaprativaddhojvAlAvizeSo'rciH, jvAlA chinnamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralagnikaNAnuviddhaM bhasma murmuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhavantIti / eteca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAnma-nuSyakSetre'rddhatRtIyeSu dvIpasamudreSvavyAdhAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAdhAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGakhyekaraNena lokAsagayeyabhAgavartinaH, tathA cAgamaH-"uvavAeNaM dosu uDDhakavADesu tiriyaloyataTTe ya" asthAyamarthaH-arddhatRtIyadvIpasamudrabAhalye pUrvAparadikSaNottarasvayambhUramaNa- paryantAyate uvidholokapramANe kapATe tayoH praviSTA vAdarAgniSUtpadyamAnakAstadvayapadezaM labhante, tathA "tiriyaloyataTTeya'ttitiryaglokasthAlakeca vyavasthito bAdarAgniSUtpadyamAnovAdarAgnivyapadezabhAg bhavati |anyetu vyAcakSate-tayostiSThatIti tatsthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca tiryaglokatatsthaH, tatraca sthita utpitsu darAgnivyapadezamAsAdayati, asmiMzca vyAkhyAne kapATAntargata evagRhyate, sa ca dvayorU_vakapATayorityanenaivopAtta iti tadvayAkhyAnAbhiprAyaM na vidmaH / kapATasthApanA ceyam / samudghAtena sarvalokavartinaH, te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA vAdarAgniSUtpadyamAnAstadvayapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti, yatraca vAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarAaparyAptakAH,tannizrayA teSAmutpadyamAnatvAt, tadevaM sUkSmA bAdarAzcaparyAptakAparyAptakabhedena pratyekaM dvidhAbhavanti ete ca varNagandharasaspazadizaiH sahasrAgrazobhidyamAnAH saGkeyayonipramukhazata Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/4/- [ ni. 118 ] sahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti // sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAha-ni. [119 ] 56 jaha dehappariNAmo rattiM khajjoyagassa sA ubamA / jariyassa ya jaha umhA taovamA teujIvANaM // vR. 'yathe 'ti dhSTAntopanyAsArthaH 'dehapariNAmaH' prativiziSTA zarIrazaktiH 'rAtrA' viti viziSTakAlanirdezaH 'khadyotaka' iti prANivizeSaparigrahaH, yathA tasyAsau dehapariNAmo jIvaprayoganirvRttazaktirAvizcakAsti, evamaGgArAdInAmapi prati viziSTA prakAzAdizaktinumIyate jIvaprayogavizeSAvirbhAviteti / yathA vA - jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivarttate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati, eSaivopamA''gneyajantUnAM na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA muktakagranthopapattimukhena pratipAditA, samprati prayogamAropyate ayamevArthaHjIvazarIrANyaGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt, sAsnAvipANAdisaGghAtavat, tathA AtmasaMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt, khadyotaka dehapariNAmavat, tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt, jvaroSpavat, na cAdityAdibhiranekAntaH, sarveSAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAvatvaM tasmAnnAnekAntaH, tathA sacetanaM tejo, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSatadvikAratvattvAt, puruSavat, evamAdinA lakSaNenAgneyA jantavo nizceyA iti // uktaM lakSaNaddvAraM, tadanantaraM parimANadvAramAhani. [120 ] je bAyarapajattA paliassa asaMkhabhAgamittA u / sesA tiSNivi rAsI bIsuM logA asaMkhijjA // vR. ye bAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGghayeyabhAgamAtravarttipradezarAziparimANA: bhavanti, te punarbAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saGghayeyaguNahInAH, zeSAyo'pi rAzayaH pRthvIkAyavadbhAvanIyAH, kintu bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgnyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH, sUkSmAgneyaparyAptikA vizeSahInA iti / / sAmpratamupabhogadvAramAhani. [121] dahaNe payAvaNa pagAsaNe ya seNa ya bhattakaraNe ya bAyara ukkAe upabhogaguNA maNussANaM // vR. dahanaM - zarIrAdyavayavasya vAtAdyapanayanArthaM prakRSTaM tApaM pratApanaM - zItApanodAya prakAzakaraNamudyotakaraNaM- pradIpAdinA bhaktakaraNam - odanAdirandhanaM khedo jvaravisUcikAdI nAma, ityevamAdiSvanekaprayojaneSUpasthiteSu manuSyANAM vAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA bhavantIti // tadevamevamAdibhiH kAraNaiH samupasthitaiH satatabhArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskayajantUn hiMsantIti darzayitumAha - ni. [122] eehiM kAraNehiM hiMsaMtI teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezaka:4 57 vR. 'etaiH' dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAn jIvAn 'hiMsantI'ti sacaTTanaparitApanApadrAvaNAni kurvanti 'sAtaM' sukhaM tadAtmano'nviSyantaH 'parasya' bAdarAgnikAyasya duHkham, 'udIrayanti' utpAdayantIti / / sAmprataM zastradvAra, tacca dravyabhAvazastrabhedAt dvidhA, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazaztrapratipAdanAyAha - ni. [123] puDhavI AukkAe ullA ya vaNassaI tasA pANA / . bAyarateukkAe eyaM tu samAsao satthaM // vR. 'pRthivI' dhUliH apkAyazca Ardrazca vanaspatiH trasAzcaprANinaH, etadvAdaratejaskAyajantUnAM 'samAsataH' sAmAnyena zaznamiti / / vibhAgato dravyazastramAha - ni. [124] kiMcI sakAyasatyaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satyaM / / vR. kiJcicchastraM svakAya eva-agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH pArNAgneH zastramiti, kiJcicca parakAyazastram-udakAdi, ubhayazastraM punaH-tuSakarISAdivyatimizro'-gniraparAgneH, tuzabdobhAvazastrapekSayA vizeSaNArthaH, 'etattu pUrvoktaM samAsavibhAgarUpaM pRthivI-svakAyAdi dravyazastramiti / bhAvazastraM darzayati-bhAve zastram asaMyamo-duSpraNihitamanovAkAyalakSaNa iti / / uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihIrSurniyuktikRdAha - ni. [125 sesAiMdArAiM tAI jAiM havaMti puddhviie| evaM teuddese nijuttI kittiyA esA / / vR. uktazeSANi dvArANitAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni evam' uktaprakAreNa tejaskAyAbhidhAnoddezake niyuktiH 'kIrtitA' vyAvarNitA bhavatIti // sAmprata sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam -- mU. (32) se bebhi neva saya logaM abbhAikkhejA neva attANaM abbhAikkhejjA, je loyaM abhAikkhai se atthANaM abbhAikkhai, je attANaM abhAikkhai se loyaM abbhaaikkhi| vR. asya ca sambandhaH prAgvadvAcya iti, yena mayA sAmAnyAtmapadArthapRthivyapkAyajIvapravibhAgavyavarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhastejo jIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravIbhi, kiM punastaditi darzayati naive'tyAdi, iha hi prakaraNasambandhAllokazabdenAgnikAyaloko'bhidhitsitaH, atastamagnilokaM jIvatvena naiva 'svayam' AtmanA'bhyAcakSIta-naivApaGkhavItetyarthaH, etadabhyAkhyAne hyAtmano'pijJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAna- mavApnoti, atha ca prAk prasAdhitatvAdabhaayAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam, evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAt abhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati, evaM cAsya yukRtyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyamANe satyAtmano'pyahaMpratyayasiddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataHprAptam / evamastviti cet, tatreti darzayati - 'neva attANaM abmAikkhejjA' naivAtmAnaMzarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, tathA vyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataivetyevamAdibhirhetubhiH prasAdhitatvAt, na ca prasAdhitaprasAdhanaM piTapeSaNavat vidvaJjanamanAMsi raJjayati, evaM ca Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AcArAGga sUtram 9/19/4/32 satyAtmavaprasAdhitapagnilokaMyaH pratyAcakSIta so'tisAhasikaAtmAnamamyAkhyAti-nirAkaroti, yazcAtmAbhyAkhyAna pravRtta :sa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAdvizeSANAM, sati hyAtmasAmAnyepRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhayatinAnyathA, sAmAnyasyavizeSavyApakatvAt, vyApakavinivRttIcavyApyasyApyavazyaMbhAvinI vinivRttiritikRtvA evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavannAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam, adhunA'gnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha mU. (33) je dIhalogasatthassa kheyaNNe se asatyassa kheyaNNe je asatthassa kheyaNNe se dIhalogasatthassa kheynnnne| vR.'ya' itimumukSudIrghaloko-vanaspatiryasmAdasau kAyasthityAparimANena zarIrocchrayeNa cazeSaikendriyebhyodI? vartate, tathAhi-kAyasthityA tAvat 'vaNassaikAieNaMbhaMte? vaNassaikAiettikAlaokevaccirahoi?,goyamA! anaMtaMkAlaM anaMtAoussappiNi-avasappiNio khettao anaMtAloyAasaMkhejjA poggalapariyaTTA, teNaMpuggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAge' parimANatastupaDuppannavaNassaikAiyANaMbhaMte! kevatikAlassa nillevaNAsiyA?, goyamA! paDuppannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA' tathA zarIrocchrayAcca dI? vanaspatiH 'vaNassaikAiyANaM bhaMte ! mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ?, goyamA sAiregaMjoyaNasahassaM sarIrogAhaNA' na tathA'nyeSAmekendriyANAma,ataHsthitametat-sarvathA dIrghaloko vanaspatiriti,asyacazastramagniH, yasmAtsa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAcchaMstraM, nanuca sarvalokaprasiddhayA kasmAdagnireva noktaH?, kiMvA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti, atrocyate, prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametatkRtamiti, yasmAdaya-mutpAdyamAnojvAlyamAno vAhavyavAhaH samastabhUtagrAmaghAtAya pravartate, vanaspatidAhapravRttastubahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt, yatovanaspataukRmipipIlikAbhramarakapotazvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapitarukoTara vyavasthitAsyAt, Apa'pyavazyAyarUpAH, vAyurapISaccaJjalasvabhAvakomalakizalayAnusArIsambhAvyate, tadevamagnisa-mArambhapravRttaetAvato jIvAnAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNamakarot sUtrakAra iti, tathA coktam // 1 // "jAyateyaM na icchanti, paavgNjlitte| tikkhamannayaraMsatthaM, savvao'vidurAsayaM / / // 2 // pAINaM paDiNaM vAvi, uDDhaM annudisaamvi| ahe dAhiNao vAvi, dahe uttara o'viy| // 3 // bhUyANamesamAdhAo, havvavAho na sNso| taMpaIvapayAvaTThA, saMjao kiMci nArabhe / / " athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokA,zeSAH pRthivyAdayojIvakAyA bahavaH, bhavasthitirapi trINyahorAtrANisvalpa itareSAMpRthivyabvAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzatisaptatridazavarSasahasraparimANAdIrghAavaseyA iti, atodIrghalokaH-pRthivyAdistasya zastram-agnikAyastasya 'kSetrajJo nipuNaH agnikAryavarNAditojAnAtItyarthaH, 'khedajJo vA' khedaH-tadvyApAraH sarvasattvAnAM Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:4 dahanAtmakaH pAkAyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezaH yatInAmanArambhaNIyaH,tamevaMvidhaMkhedam-agnivyApAraMjAnAtIti khedajJaH,atoyaeva dIrghalokazastrasya khedajJaH sa eva 'azastrasya' saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijIvaM vyApAdayatiato'zastram, evamanena saMyamena sarvasattvAbhayapradAyinA'-nuSThIyamAnenAgnijIvaviSayaH samArambhaHzakya H parihartuMpRthivyAdikAyasamArambhazcetyevamasI saMyamenipuNamatirbhavati, tatazca nipuNamatitvAdviditaparamArtho'gnisamArambhAdvayAvRtya saMyamAnuSThAne pravartate / idAnIM gatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanAbarthaviparyayeNasUtrAvayaparAmarzakaroti-'jeasatyasse' tyAdi, yazcAzastre saMyamenipuNaH sakhaludIrghalokazastrasya agneH kSetrajJaHkhedajJovA, saMyamapUrvakaM hyagniviSayakhedajJatvam, agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava evetyetadgatapratyAgataphalamAvi vitaM bhavati / / kaiH punaridamevamupalabdhamityata Aha - 'vIrehi'tyAdi, athavA sadvaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyata upadizyate-- mU. (34) vIrehiM evaM abhibhUya diTuM, saMjaehiM sayA jattehiM sayA appamattehiM / vR. ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAHtIrthakarAntaivIrairarthato dRSTametadgaNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTam azastraM saMyamasvarUpaMceti / kiM punaranuSThAyedaMtairupalabdhamiti,atrocyate, abhibhUyeti abhinavonAmAdizcaturddhA, dravyAbhibhavoripusenAdiparAjayaHAdityatejasA vAcandragrahanakSatrAditejo'bhibhavaH,bhAvAbhibhavastuparISahopasargAnIkajJAnadarzanAvaraNamohAntarAyakarmanirdalanaM, parISahopasargAdisenAvijayAdvimalaM caraNaM caraNazuddharjJAnAvaraNAdikarmakSayaH, tatkSayAnivaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhikevalajJA-namupajAyate, idamuktaM bhavati-parISahopasargajJAnadarzanAvaraNIyamohAntarAyANyabhibhUya kevalamutpAdya tairupalabdhamiti |ythaabhuutaistairidmuplbdhtddrshyti-sNjehi samyagyatAH saMyatAH prANAtipAtAdibhyastaiH, tathA sadA sarvakAlaMcaraNapratipattaumUlottaraguNabhedAyAMniraticAratvA-dyalavantastaiH, tathA sadA' sarvakAlaM na vidyate pramAdo-madyaviSayakaSAyavikathAnidrAkhyo yeSAM te'pramattAstaiH, evaMbhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSedaM dIrghalokazastram azastraM ca saMyamo 6STam-upalabdhamiti / atra ca yalagrahaNAdIryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAttu madyAdinivRttiriti / tadevametatpradhAnapuruSapratipAditamagnizastramapAyadarzanAdapramattaiH sAdhubhiH parihAryamiti / / evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamaSyagnizastramupabhogalobhApramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAyAha - mU. (35) je pamatte guNaTThIe se hu daMDetti pavuccai / vR.yohipramatto bhavati madyaviSayAdipramAdairasaMyato 'guNArthI' randhanapacanaprakAzAtApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamanovAkkAyo'gnizastrasamArambhakatayA prANinAM daNDahetutvAddaNDaH prakarSaNocyateprocyate, AyughRtAdivyapa dezavaditi / / yatazcaivaM tataH kiM karttavyamityata Aha - mU. (36) taMpariNNAya mehAvI iyANi nojamahaM pubvamakAsI pmaaennN| vR.'tam agnikAyasamArambhaMdaNDaphalaMparijJAya-jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM meghAcI' Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/-19/4/36 maryAdAvyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedamAtmAnyAcinotIti / tameva prakAraM darzayitumAha - 'iyANI' tyAdi, yamahamagnisamArambhaMviSayapramAdenAkulIkRtAntaHkaraNaHsan pUrvamakArSatamidAnI jinavacanopalabdhAgnisamArambhadaNDatattvaH no karomIti / / anyetvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha -- mU. (37) lajjamANA puDho pAsa-anagArA motti ege pavadamANA jamiNaM vikhvarUvehiM satthehiM agaNikammasamArambheNaM agaNisatyaM samAramabhamANe anne aNegaruve pANe vihiMsaMti / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuMse sayameva agaNisatyaM samArabhai aNNehiM vA agaNisatyaM samAraMbhAvei anne vA agaNisatyaM samArabhamANe samaNujANai, taMse ahiyAetaM se abohiyAe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA bhagavao anagArANaM ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu narae, iccatthaM gaDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbhamANe anne aNegarUve pANe vihiNsi| vR. asya granthasyoktArthasyAyamartho lezataH pradarzyate - 'lajjamAnAH' svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAM sAvadyAnuSThAnena vA lajjA kurvANAH 'pRthag' vibhinnAH zAkyAdayaH pazyeti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNA) ziSyasya codanA, anagArA vayamityeke pravadamAnAH, kiM tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyanta iti darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarmasamArambheNa agnizastraM samArabhamANaH sannanyAnanekarUpAn prANino vihinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva pariphalgujIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratidhAtahetuM yatkaroti taddarzayati- 'sa' parivandanAdyarthIsvataevAgnizastraMsamArabhate tathA anyaizcAgnizastraMsamArambhayati tathA'nyAMzca agnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccAgneHsamArambhaNaM 'se' tasya sukhalipsoramutrAnyatra cAhitAya bhavati, tathA tadevaca tasyAbodhilAbhAya bhavati, 'sa' iti yasyai tadasadAcaraNaMpradarzitaM, satuziSyasatdagnisamArambhaNaMpApAyetyevaM sambudhyamAna 'AdAnIya grAhyaM samyagdarzanAdi 'samyagutthAya' abhyupagamya zrutvA bhagavadantike'nagArANAM vA ihaikeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati, kim?,taddarzayati- 'eSa' agnisamArambhaH granthaH-karmahetutvAd eSa eva moha eSa evamAra eSa evanarakastaddhetutvAditi bhAvaH, ityevamarthaMcagRddholoko yatkaroti taddarzayati yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate tadArambheNa cAgnizastraM samArabhate tantrAraMbhapANo'. nyAnanekarUpAn praNino vihinastIti / / / kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsantIti darzayitumAha - __ mU. (38) se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNanissiyA pattanissiyA kaTTanissiyA gomayanissiyA kayavaranissiyA, saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajaMti, je tatthaM saMghAyamAvajaMti te tattha pariyAvajaMti, je tattha pariyAvajaMti te tattha uddaayNti| vRtadahaMbravImiyathAnAnAvidhajIvahiMsanamagnikAyasamArambheNabhavatIti |ythaaprtijnyaataarth darzayati - 'santi' vidyante 'prANA' jantavaH, pRthivIkAyanizritAH pRthivIkAyatvena pariNatA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka:4 ityarthaH, tadAzritA vA kRmikunthupipIlikAgaNDUpadAhimaNDUkavRzcikakarkaTakAdayaH, tathA vRkSagulmalatA- vitAnAdayaH, tathA tRNapatranizritAH pataGgelikAdayaH, tathA kASThanizritAdhuNoddehikApi-pIlikA'NDAdayaH, gomayanizritAH kunthupanakAdayaH, kacavaraH-patratRNadhUlisamudAyastanizritAH kRmikITapataGgAdayaH / tathA santi vidyantesampatitumuslutyotplutya gantumAgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANino-jIvA makSikAbhramarapataGgamazakapakSivAtAdayaH, ete ca sampAtinaH 'Ahatya' upetya svata eva, yadivA atyartha kadAcidvA agnizikhAyAM sampatanti c| tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yadbhavati taddarzayitumAha 'agaNiM cetyAdi, randhanapacanatApanAdyagniguNArthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti, chAndasatvAt, tRtIyArthedvitIyA, tatazcAyamarthaH-agninA 'spRSTAH'chuptA ekekecana saGghAtam-adhikaMgAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikyArthatvAt, khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaMpratAponAparasyeti, yadivA saptamyarthe dvitIyA spRSTazabdazca patitavacanaH, tatazcAyamartho bhavati-agnAveva spRSTAH-patitA 'eke zalabhAdayaH 'saGghAtaM' samekImAvenAdhikaM gAtrasaGkocanam, 'Apadyante' prApnuvanti, ye ca 'tatra' agnau patitAH saGghAtamApadyante te prANinaH 'tatra' agnau paryApadyante, paryApattiH-sammUrchanam, USmAbhibhUtA mUrchAmApadyante ityarthaH / atha kimarthaM sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kArIti, ucyate, mAgadhadezIsamanuvRtteH vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAnAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti?,ucyante, adhyAhAro vipariNAmo vyavahita-kalpanA guNakalpanA lakSaNA vAkyabhedazceti, iha ca dvitIyAvibhaktaiH saptamIpariNAmaH kRta iti / ye ca 'tatra' agnau paryApadyante te prANinaH kRmipipIlikAbhramarana-kulAdayastatrAgnAvapadrAvanti-prANAnmuJcantItyarthaH, tadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAzaH kiM tvanyeSAmapi pRthivItRNapatrakASThagomayakacavarAzritAnAM sampAtinAM ca vyApattirava-- zyambhAvinIti, ata eva ca bhagavatyAM bhagavatoktam-"do purisA sarisavayAannamannehiM saddhiM agaNikAyaM samAraMbhati, tatthaNaMege purise agaNikAyaM samujAleti, ege vijjhaveti, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe ? ke purise appakampayarAe ?, goyamA ! je ujjAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammayarAe" / / tadevaM prabhUtasattvopamanakaramagnyArambhaM vijJAya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca tatparihAraH kArya iti darzayitumAha ma. (39) ettha satthaM asamAraMbhamANassa icchete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNAya mehAvInevasayaMagaNisatyaM samAraMbhe neva'nnehi agaNisatyaMsamAraMbhAvejA agaNisatyaM samAraMbhamANe anne na samaNujANejA, jassete agaNikammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se humuNI pariNNAyakamme ti bemi|| ghR. 'atra' agnikAye 'zastraM' svakAyaparakAyabhedabhinnaM 'samArabhabhANasya vyApArayata ityete ArambhAH pacanapAcanAdayovandhahetutvenAparijJAtA bhavanti, tathAatraivAgnikAyezastramasamArabhamaNasyaite ArambhAH parijJAtA bhavanti, yasyaite agnikAyasamArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/4/39 pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakammeti bravImIti pUrvavat adhyayanaM - 1 ; uddezakaH - 4 samApta : -: adhyayanaM - 1 uddezakaH 5: 62 1 vR. uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantaroddezake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaramavikalasusAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate, kiM punaH kramollaGghanakAraNamiti, ucyate, eSa hi vAyuracAkSuSatvAdduH zraddhAnaH, ataH samadhigatAzeSapRthivyAdyekendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH " sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate sa eva ca kramo yena ziSyAH jIvAditattvaM prati protsahante yathAvatpratipattumiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApopetaH, ataH sa eva tAvapratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpatre nikSepevanaspatyuddezakaH, tatravanaspateH svabhedakalApapratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAtidezadvAreNa niyuktikRdAhani. [126 ] puDhavIe je dArA vaNasaikAe' vi huti te caiva / nAttI u vihANe parimANuvabhogasatye ya // vR. yAni pRthavIkAyasamadhigataye dvArANyuktAni tAnyeva vanaspatau draSTavyAni nAnAtvaM tu prarUpaNAparimANopabhogazastreSu cazabdAlakSaNe ca draSTavyamiti // tatrAdau prarUpaNAsvarUpanirjJApanAyAha ni. [127] duviha vaNassaijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvakroe do caiva ya bAyaravihANA // vR. vanaspatayo dvividhAH- sUkSmA cAdarazca, sUkSmAH sarvalokApannAzcakSugrahyAzca na bhavantyera kAkArA eva, bAdarANAM punardve vidhAne / / ke punaste bAdaravidhAne ityata Ahani. [128 ] patteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha' NegavihA samAsao chavvihA huMti / / vR. bAdarAH samAsataH dvividhAH - pratyekAH sAdhAraNAzca, tatra patrapuSpamUlaphalaskandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM te pratyekajIvAH, sAdhAraNAstu parasparAnuviddhAnantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH, tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH, sAdhAraNAstvanekabhedAH, sarve'pyete samAsataH poDhA pratyetatyAH // tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAha ni. [129] rukkhA gucchA gummA layA ya vallI ya pavvagA ceva / taNavalayahariyaosa hijalaruhakuhaNA ya voddhavyA // vR. vRzcayanta iti vRkSAH, te dvividhAH - ekAsthikA bahuvIjakAJca tatraikAsthikA:picumandAkozamvazAlAGkollapIluzallakyAdayaH, bahubIjakAstu-udumbarakapitthAstikatindukabilvAmalakapanasadADimamAtuliGgAdayaH, gucchAstu-- vRntAkIkapasIjapA ADhakItulasI-kusumbharIpippalInIlyAdayaH, gulmAni tu navamAlikA seriyakakoraNTakabandhujIvakabANa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 1, uddezaka:5 karavIrasinduvAravicakilajAtiyUthikAdayaH, latAstu-padmanAgAzokacampakacUtavAsantIatimuktakakundalatAdyAH, vallayastu-kuSmANDIkAliGgItrapuSItumbIvAluDIelAlukIpaTolyAdayaH, parvagAH punaH-ikSuvIraNazuNThazaravetrazataparvavaMzanalaveNukAdayaH, tRNAni tu-zvetikAkuzadarbhaparvakArjuna- surabhikuruvindAdIni, valayAni ca-tAlatamAlatakalIzAlasarakAlekatakIkadalIkandalyAdIni, haritAni-tandulIyakAdhUyAruhavastulabadarakamAjArapAdikAcillIpAlakyAdIni, auSadhyastu-zAlIvrIhigodhUmayavakalamamasUratilamudgamASaniSpAvakulatthAtasIkusumbhakodravakaGgavAdayaH,jalaruhA-udakAvakapanakazaivalakalambukApAvakakazekarukautpalapa hmakumudanalinapuNDarIkAdayaH, kuhuNAstu-bhUmisphoTakAbhidhAnAH AyakAyakuhuNakuNDukoddehalikAzalAkAsappacchatrAdayaH, eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mUlaskandhakandatvakuzAlapravAlAdiSvasaMkhyeyAH pratyekaMjIvAH, patrANa puSpANi caikajIvAni mantavyAni, sAdhAraNAstvanekavidhAH, tdythaa-lohiinihustubhaayikaaashvkrnniisiNhkrnniishRnggbermaalukaamuulkkRssnnkndsuurnnkndkaakoliikssiirkaakoliiprbhRtyH|| 'sarve'pyete saMkSepAt SoDhA bhavantI'tyuktaM, ke punaste bhedA ityAhani. [130] aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA samucchima samAsao vaNasaIjIvA // dU. tatra koriNTakAdayo'grabIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nihuzallakayaraNikAdayaH skandha-bIjAH, ikSuvaMzavetrAdayaH parvavIjAH,bIjaruhAH zAlivrIhyAdayaH, sammUcchanajAH padminIzRGgATaka--pAThazaiklAdayaH, evamete samAsAttarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnyesantItipratipattavyaM kiMlakSaNAH punaH pratyekataravo bhavantItyata Ahani. [131] jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vattiyA vttttii| patteyasarIrANaM taha hu~ti sriisNghaayaa|| vR. yathetidRSTAntopanyAsArthaH yathA sakalasarSapANAM zleSayatIti zleSa:- sarjarasAdistena mizritAnAM 'varttitA' valitA varttiH tasyAM ca vartI pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyo'nyAnuvedhena, cUrNitAstukadAcidanyo'nyAnuvedhabhAjo'pisyurityataH sakalagrahaNaM, yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathAca sarSapAstathA tadadhiSThAyinojIvAH, yathA zleSavimizritAstathA rAgadveSapracitakarmapugadgalodayamizritAHjIvAH, pazcimArddhana gAthAyAupanyastadaSTAntena saha sAmyaM pratipAditaM, tatheti zabdopAdAnAditi / / asminnevArthe dayantantraramAhani. [132] jahavA tilasakkuliyA bahuehiM tilehiM meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha huMti sriirsNghaayaa|| vR. yathA vA tilazaSkulikA-tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilairniSpAditA satI bhavati, tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti draSTavyamiti / / sAmprataM pratyekazarIrajIvAnAmekAnekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA''hani. [133] nANAvihasaMThANAM dIsaMtI egajIviyA pttaa| khaMdhAvi egajIvA tAlasaralanAlierINaM // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/5/- [ni. 133] vR. nAnAvidhaM - bhinnaM saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi yAni caivaMbhUtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThitAnyavagantavyAni, tathA skandhA apyekajIvAdhiSThitAstAlasaralanAlikeryAdInAM nAtrAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti, avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyApratipAditaM bhavati / / sAmprataM pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitstyA''ha-ni. [134] patteyA pajjattA seDhIe asaMkhabhAgamittA te / logAsaMkhaSpajjattagANa sAhAraNANatA / / vR. pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvarttitacaturastrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavatyAkAzapradezarAzitulyapramANAH, ete ca punarvAdaratejaskAyaparyAptakArAzerasaGghayeyaguNAH, ye punaraparyAptakAH pratyekatarujantavaH te hyasaGghayeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakA bAdaratejaskAyajIvarAzerasaGghayeyaguNAH, sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptakA aparyAptakA vA na santyeva, sAdhAraNAstvanantA iti vizeSAnupAdAnAt ?, sAdhAraNAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ayaM tu vizeSaH - sAdhAraNavAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaMkhyeyaguNAH bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmAH aparyAptakA asaGkhyeyaguNA- stebhyo'pi sUkSmAH paryAptakAH asamayeyaguNA iti // sampratyeSAM taruNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niryuktikRdAhani. [135] 64 eehiM sarIrehiM paJcakkhaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijhA cakkhuNA je na dIsaMti // vR. 'etaiH ' pUrvapratipAditaistaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH 'pratyakSaM' sAkSAt 'te' vanaspatijIvAH 'prarUpitAH' prasAdhitAH, tathAhi - na hyetAni zarIrANi jIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAJji bhavanti, tathAca prayogaH - jIvazarIrANi vRkSAH, akSAdyupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat, tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt, pANyAdisaGghAtavadeva, tathA mandavijJAnasukhAdimantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat, tathA coktam "vRkSAdayo'kSAdyupalabdhibhAvAtpaNyAdisaGghAtavadeva dehAH / 11911 tadvatsajIvA api dehatAyAH, suptAdivat jJAnasukhAdimantaH" 'zeSA' iti sUkSmAste ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyA iti, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti zraddhAtavyamiti / sAmprataM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAhasAhAraNamAhAro sAhAraNa ANapANagahaNaM ca / ni. [136 ] sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // vR. samAnam - ekaM dhAraNam-aGgIkaraNaM zarIrAhArAderyeSAM te sAdhAraNAH teSAM sAdhAraNAnAm-a -anantakAyAnAM jIvAnAM 'sAdhAraNaM' sAmAnyamekamAhAragrahaNaM tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etatsAdhAraNalakSaNam, etaduktaM bhavati ekasminnAhAritavati sarve'pyAhAritavantastathaikasminnucchusite niHzvasite vA sarve'pyucchRsitA niHzvasitA veti // amumevArthe spaSTayitumAha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1, adhyayanaM - 9, . uddezaka: 5 ni. [137] egassa u jaMgahaNaM bahUNaM sAhAraNANa te ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa / / vR. eko yaducchvAsaniH zvazvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakarSurekasyApi tadeveti / atha ye bIjAprarohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAva ityata Aha ni. [138 ] jo bIe jIvo vakta mai so va anno vA / jo'vi ya mUle jIvo so ciya patte paDhamayAe / vR. atra bhUtazabdo'vasthAvacanaH, yonyavasthe bIje yonipariNAmamajahatItyarthaH, bIjasya hidvividhAvasthA-yonyavasthA ayonyavasthAca, yadA yonyavasthAM na jahAti bIjamujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate, yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti, tasmin bIje yonibhUte jIvo 'vyutkrAmati' utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvonyo vA'' gatya tatrotpadyate, etaduktaM bhavati - yadA jIvenAyuSaH kSayAdvIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA vIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcitsa eva prAktanojIvastatrAgatya pariNamate kadAcidanya iti, yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakartRke mUlapatre itiyAvat, prathamapatrakaM ca yA'sI bIjasya samucchUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivocyata iti, niyamapradarzanametat zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti / yata uktam - " savvo'vi kisalao khalu uggamamANo anantao bhaNio" ityAdi // tathA'paraM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha - ni. [139] cakkAgaM bhajJamANassa gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabheeNaM anaMtajIvaM viyANehi // vR. yasya mUlakandatvakpatrapuSpaphalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatItiyAvat, yasya ca granthiH - parva bhaGgasthAnaM vA 'cUrNena' rajasA 'ghano' vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate, tamanantakAryaM vijAnIhi / / tathA lakSaNAntaramAha ni. [140 ] 65 gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaM puNapaNasaMdhiya anaMtajIvaM viyANAhi / / vR. spaSTArthA / / evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha - ni. [141 ] sevAlakatthabhANiyaavae paNae ya kiMnae ya haDhe / ee anaMtajIvA bhaNiyA anne anegavihA || 15 vR. sevAlakatthabhANikA'vakapanakakiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditA anekaprakArAzcAnye'pItyamavagantavyA iti // samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIra6zyatvaM pratipipAdayiSayAha ni. [ 142 ] egassa duNha tiNha va saMkhijjANa va tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AcArAGga sUtram 1/-19/5/- [ni. 142] vR. ekajIvaparigRhItazarIraMtAlasaralanAlikeryAdiskandhaH, sacacakSuAhyaH, tathA bisamRNAlakarNikAkuNakakaTAhAnAmekajIvaparigRhItattvaM cakSurdRzyatvaM ca, dvitrisaddhayeyAsaGkhayeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti / / kimanantAmapyevaM?, netyata Ahani. [143] ikkassa duNha tiNha va saMkhijjANa va na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAI nioyajIvANa'naMtANaM / / vR. naikAdInAmasaGghayeyAvasAnAnAmanantarujIvAnAMzarIrANyupalabhyante, kutaH?,abhAvAta, na hyekAdijIvaparigRhItAnyanantAnAMzarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva, kathaMtaryupalabhyAste bhavantIti darzayati-dRzyante zarIrANi bAdaranigodAnAmanantajIvAnAM sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghAtatve satyapyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca - // 1 // "golA ya asaMkhejjA hu~ti nioA asaGkhyA gole / ekke ko ya nioe anaMtajIvo muNeyavyo / / " evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAttathA varNagandharasasparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGghayeyAniyonipramukhAnizatasahasrANibhedAnAmavaseyAnIti, tathAhi-vanaspatInAM saMvRtAyoniH, sAca sattAcittamizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamitrabhedAca, tathA pratyekatarUNAMdazalakSA yonibhedAnAM, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAM, dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti / / uktaM vidhAnadvAram, idAnIM parimANamabhidhIyate tatra prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha - ni. [144] pattheNa va kuDaveNa vajaha koi miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijamANA havaMti loyA anaMtA u / / vR. prasthakuDavAdinA yathA kazcitsarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA cAnyatra prakSiped, evaM yadinAma kazcitsAdhAraNajIvarAzi lokakuDavena mitvA'nyatra prakSipettata evaM mIyamAnAanantA lokA bhavantIti / / idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhitsayA''hani. [145] je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamittA te / sesA asaMkhaloyA titrivi saahaarnnaannNtaa|| vR. ye paryAptakabAdaranigodAstesaMvarttitacaturazrIkRtasakalalokapratarAsaGkhayeyabhAgavartipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaH pratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'-- saGghayeyaguNAH, zeSAyo'pi rAzayaH pratyekamasaGkhayeyalokAkAzapradezaparimANAH, ke punaH iti?, ucyante, aparyAptakabAdaranigodAaparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH, etecakramazo bahutarakA draSTavyA iti, sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH, etacca jIvaparimANaM, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti // parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha - ni. [146] AhAre uvagaraNe sayaNAsaNa jANa juggakaraNe ya! AvaraNa paharaNesu asatthavihANesu a bhusuN| vR. AhAraH-phalapatrakizalayamUlakandatvagAdinirvatyaH, upakaraNaM vyajanakaTakakavalakArgalAdi, zayanaM-khaTvAphalakAdi, Asanam-AsandakAdi, yAnaM-zibikAdi, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:5 yugyaM-gantrikAdi, AvaraNam-phalakAdi, praharaNaM-lakuTamusuNDhyAdi, zazvavidhAnAni ca bahUni tannityAni, zaradAtrakhaGgArikAdigaNDopayogitvAditi / / tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha - ni. [147] Aujja kaTTakamme gaMdhaMge vattha malla joe ya / jhAvaNaviyAvaNesu atillavihANe aujjoe|| vR.AtodyAni-paTahabherIvaMzavINAjhalaryAdIni, kASThakarmA-pratimAstambhadvArazAkhAdi, gandhAGgAni-bAlakapriyaGgu-patrakadamanakatvakandanozIradevadArvAdIni, vastrANi valkalakAsimayAdIni, mAlyayogA-navamAlikAbakulacampakapunnAgAzokamAlatIvicAkilAdayaH,mApanaM-dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH,vitApanaM-zItAbhyarditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt,tailavidhAnaMtilAtasIsarSapeGgudIjyotiSmatIkaralAdibhiH, udyoto-varttitRNacUDAkASThAdibhiriti / evametAnyupabhogasthAnAni pratipAdya tadupasaJjihIrSarAha -- ni. [148] eehi kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 1. 'etaiH' gAthAdvayopAttai H 'kAraNaiH' prayojanaiH "hiMsanti' vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kiMmUtAsta iti darzayati - 'sAtaM' sukhaM tadanveSiNaH 'parasya' vanaspatyAyekendriyAdeH 'duHkhaM' bAdhAmutpAdayanti / / sAmprataM zastramucyatetaca dvidhA-dravyabhAvabhedAt, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayA''hani. [149] kppnnikuhaanniasiygdttiykuddaalvaasiprsuua| satthaM vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggI / / vR. kalpyapte-chidyate yayA sA kalpanI-zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, asiyagaM-dAnaM, dAtrikA-prasiddhA, kuddAlakavAsiparazavazca, ete vanaspateH zastraM, tathA hastapAdamukhAgnayazca ityetatsA- maanyshstrmiti| vibhAgazastrabhidhitsayA''ha - ni. [150] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNci| eyaM tu davvasatthaM bhAvetha asaMjamo satyaM / / vR. kiJcitsvakAyazastraM-lakuTAdi kiJcicca parakAyazastraM-pASANAgnyAdi tathobhayazastraMdAtradAtrikAkuThArAdi, etad dravyazastraM, bhAvazastraM punarasaMyamaH duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti|| sakalaniryuktarthaparisamAptipracikaTayiSayA''ha -- ni. [151] sesAiMdArAiM tAiMjAiM havaMti puddhbiie| evaM vaNassaIe nijuttI kittiyA esA / / vR. uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni tatastadvArAbhidhAnAdvanaspatI niyuktiH 'kIrtitA' AvarNiteti // sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedama Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/5/40 mU. (40) taM no karissAmi samudAe, mattA maiNaM, amayaM vidittA, taM je no karae, esovarae, etyovarae, esa anagAretti pvuccii|| vR.asya cAnantaparamparAdisUtraiH sambandhaH prAgvadvAcyaH, uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhramyanti sattvAH' ityevaMviditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttimAtyantikImAtmapidarzayannAha'tat vanaspatInAMduHkhamahaMTapratyapAyonakariSye, yadivAtadduHkhotpattinimittabhUtaMvanaspatAcArambha chedanabhedanAdirUpaMno kariSyemanovAkkAyaiH, tathA'parairna kArayiSye, tathA kurvatazcAnyAnAnumaMsye, kiM kRtveti darzayati-sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak pravrajyotthAnenotyAya samutthAya, pravrajyAM pratipadyetyarthaH, tadevaMvarjitasakalasAvadyArambhakalApaH saMstadvanaspatiduHkhaMtadArambhaMvAno kariSyAbhIti, anena ca saMyamakriyA darzitA, na ca kriyAta eva mokSAvAptiH, kiMtarhi ?, jJAnakriyAmyA, taduktam - // 1 // "nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ya do'viegntaa| nasamatthA daauNjejmmmrnndukkhdaahaaii||" yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha - bhattA maima' matvAjJAtvA avabudhya yathAvat jIvAna, matirasyAstIti matimAn matimAnevopadezA) bhavatItyatastadvAreNaivaziSyApantraNaMhematimAn! pravrajyAMpratipadyajIvAdipadArthAMzca jJAtvAmokSamavAnpotIti, samyagjJAnapUrvikAhi kriyAphalavatIti darzitaM bhvti|punrtraivaah-'abhyN vidittA' avidyamAnaM mayamasminsattvAnAmityabhayaH-saMyama;, sa ca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM-sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnirvAhakaM viditvA vanaspatyArambhAnivRttirvidheyeti / etadeva darzayitumAha - 'taM je no karae' ityAdi, 'taM' vanaspatyArambha' 'yo' viditatadArambhakaTukavipAkaH no kuryAta, tasya prativiziSTeTaphalAvAptirnAnyasyAndhamUDhyA pravarttamAnasya,abhilaSitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditimantavyaM, jJAnamapikriyAhInaMnamokSAya, gRhAntardahyamAnaninajhupagucakSurtAnavaditi, evaM jJAtvA'myupetya catatparihAraH kartavyaitidarzitaM bhvti| evaM yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karotisa eva samastArambhanivRtta iti darzayati esovarae'ttieSa eva sarvasmAdArambhAvanaspativiSayAduparatoyoyathAvat jJAtvA''rambha na karotIti, sa punarevaMvidhanivRttimAkiM zAkyAdiSvapi sambhavatyutehaiva pravacana iti darzayati"etthovaraeti etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparato nAnyatra, yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAduparatavyapadezabhAg bhavati na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd, eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamazruteiti darzayati- 'esaaNagArettipavuccaI "eSaH' atikrAntasUtrArthavyavasthito'vidyamAnAgAro'nagAraH prakarSeNa ucyateprocyate iti, kiMkRtaH prakarSaH?,anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambhandakRtaHprakarSaH, itizabdo'nagAravyapadezAkAraNaparisamAptidyotI. etAvadanagAralakSaNaMnAnyaditi,yepunaHprojjhitapAramArthikAnagAraguNAHzabdAdInviSayAnaGgIkRtya pravartantetetunApekSante vanaspatInjIvAn, yatobhUyAMsaHzabdAdayoguNAvanaspatibhyaevaniSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA rAgadveSaviSamaviSavighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino boddhavyAH, tadantaHpAtina eva ca zabdAdiviSa-yAbhiSvaGgiNo mvntiiti|| asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNamitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM. 1, uddezakA5 mU. (1) je guNe se AvaTe je AvaTTe se guNe / vR.yo 'guNaH' zabdAdikaH sa AvataH, Avartante-paribhramanti prANino yatra sa AvataHsaMsAraH,ihacakAraNameva kAryatvena vyapadizyateyathAnaDvalodakaMpAdarogaH, evaMyaetezabdAdayo guNAH saAvartaH, tatkAraNatvAt, athavaikavacanopAdAnApuruSo'bhisambadhyate, yaH zabdAdiguNe vartate sa Akrte vartate, yazcAvarte vartate sa guNe vartata iti, atra kazciccodhacaJcurAha-yo guNeSu tisaAvartevartata itisAdhu, yaHpunarAvartevartatenAsau niyamataeva guNeSuktata,yasmAtsAghavo varttanta Avarte na guNeSu tadetatkathamiti, atrocyate, satyam, Avarte yatayo vartante na guNeSu, kinturAgadveSapUrvakaMguNeSuvartanamihAdhikriyate, taccasAdhUnAMnasambhavati, tadabhAvAta, Avarto'pi saMsaraNarUpoduHkhAtmakonasammavati, sAmAnyatastusaMsArAntaHpAtitvaMsAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyevAto nopalabdhiH pratiSidhyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate, tathA coktam - "kaNNasokkhehiM saddehiM pemmaM nAbhinivesae" ityAdi, tathA - // 1 // "nazakyaM rUpamadraSTuM ckssurgocrmaagtm| rAgadveSau tu yau tatra, tau budhaH privrjyet||" kathaMpunarguNabhUyastvaMvanaspatibhyaitipradazyati-veNuvINApaTahamukundAdInAmAtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH, tatazca manoharAH zabdA niSpadhante, prAdhAnyamatra vanaspatervivakSitaM, anyathA tu tantrIcarmapANyAdisaMyogAcchandaniSpattiriti, rUpaM punaH kASThakarmastrIpratimAdiSu gRhatoraNavedikAstambhAdiSu ca carramaNIyaM, gandhA api hi karpUrapATalAlavalIlavaGgaketakIsarasanandanAgurukakolakelAjAtiphalapatrikAkesaramAsItvakpatrAdInAMsurabhayogandhendriyAhAdakAriNaH prAdurbhavanti, rasAstu bisamRNAlamUlakandapuSpaphalapatrakaNTakamaJjarItvagaGkurakisalayAravindakesarAdInAMjihendriyaprahlAdinoniSpadyante atibahavaiti,tathAsparzAH padminIpatrakamaladalamRNAlavalkaladukUlazATakopadhAnatUlikapracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduSSayanti, evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo vartate sa Avarte vartate, yazca AvarttavartI sa rAgadveSAtmakatvAt guNeSuvartataiti, scaavlo nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAvataH svAmitvakaraNAdhikaraNeSuyathAsambhavaM yojyaH, svAmitve nadyAdInAM kvAvibhAgejalaparibhramaNaM dravyasyAvarttaH, dravyANAM vA haMsakAraNDavacakravAkAdInAMvyomnikrIDatAmAvartanAdAvarttaH, karaNe tutenaiva jaladravyeNa bhramatAyadanyadAvartatetRNakaliJcAdi sadravyeNAvataH, tathA trapusIsakaloharajatasuvarNairAvartyamAnairyadanyattadantaHpAtyAvayatesadravyairAvartata iti, adhikaraNavivakSAyAmekasmin, jaladravye AvartastathArajatasuvarNarItikAtrapusIsakeSvekasthIkRteSubahuSudravyeSvAvartaH, bhAvAvartI nAmAnyo'nyabhAvasaGkAntiH, audayikabhAvodayAdvA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvartate, iha ca bhaavaavrtenaadhikaaronshessairiti||athyetegunnaaH saMsArAvartakAraNabhUtAHzabdAdayovanaspateraminivRttAste kiM niyatidigdezabhAjaH uta sadikSu ityata Aha mU. (42) uDDhe ahaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAI pAsati, suNamANe saddAiM suNeti, uDDhe ahaM pAINaM mucchamANe rUvesumucchati, saddesuAvi / vR. prajJApakadigaGgIkaraNAdUrddhavadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatalahamyArdiSu, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/5/42 'adha' mityavAG adhastAt girizikharaprAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adhaH zabdArthe avAGityayaM varttate, gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM tiryak pazyati, tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH 'prAcIna' miti pUrvA dig, etaccopalakSaNam anyA apyetadAdyAstiyagdizo draSTavyA iti, etAsu dikSu pazyan, cakSurjJAnapariNato rUpAdidravyANi cakSurgrAhyatayA pariNatAni pazyati-upalabhata ityarthaH, tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAnupayuktaH zrotreNa nAnyatheti // atropalabdhimAtraM pratipAditaM na copalabdhimAtrAtsaMsAraprapAtaH, kintu yadi mUrcchA rUpAdiSu karoti, tato'sya bandha iti darzayitumAha- 'uDDha' mityAdi punarurdhvAdAvadermUrchAsamba- dhAnarthamupAdAnaM, mUrchan rUpeSu mUrchati, rAgapariNAmaM yAn rajyate rUpAdiSvityarthaH, evaM zabdeSvapi mUrchati, apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA, rUpazabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandharasasparzA gRhItA bhavanti, 'ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAd, AdyantagrahaNAdvA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti // evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha 70 mU. (43) esa loe viyAhie ettha agutte aNANAe / vR. 'eSa' iti rUparasagandhasparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAta;, lokyateparicchidyate itikRtvA, etasmiMzca prastute zabdAdiguNaloke'gupto yo manovAkkAyaiH manasA dveSTi rajyate vA vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti kAyena zabdAdiviSayadezamabhisarpati, evaM yo hyagupto bhavati so'nAjJAyAM varttate, na bhagavatpraNItavacanAnusArItiyAvaditi // evaM guNazca yatkuryAttadAha - pU. (44) puNo puNo guNAsAe vaMkasamAyAre / vR. tatazcAsAvakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zabdAdigRddhernivarttayitum, anivarttamAnazca punaH punarguNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena zabdAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH, tathA cayAdRzo bhavati taddarzayati vakraH - asaMyamaH kuTilo narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt samAcarapaM samAcAraH-anuSThAnaM, vakraH samAcAro yasyAsau vakra samAcAraH, asaMyamAnuSThAyItyarthaH, avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamarddakArItyato vakra samAcAraH, prAk zabdAdiviSayala vasamAsvAdanAdgRddhaH punarAtmAnamAcArayitumasamarthatvAdapathaayAmmraphalabhojirAJcadvinAzamAzu saMzrayata iti // evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt 'khaMtaputtovva' idamAcarati - mU. (45) pamatte'gAramAvase / vR. pramatto viSayaviSamUrcchitaH 'agAraM' gRhamAvasati, yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAn asAvapi viratirUpabhAvaliGgarahitatvAt gRhastha eveti / anyatIrthikAH punaH sarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha mU. (46) lajamANA puDho pAsa, aNagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samArabhamANA anne anegarUve pANe vihiMsaMti, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAtImaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuM se sayameva vaNassaisatyaM samAraMbhai annehiM vA vaNassaisatyaM samAraMbhAvei anne vA vaNassaisatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohIe, se Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH-5 71 taMsaMbujjhamANe AyANIyaM samuTTAe socA bhagavaoanagArANaM vA aMtie ihamegesiM nAyaM bhavatiesa khalugaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu narae, iJcatthaMgaDDhie loe, jamiNaM virUvarUvehi satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsaMti / vR.prAgvat jJeyaM, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti ||saamprtN vanaspatijIvAstitve liGgamAha mU. (87) sebemiimaMpijAidhammayaMeyapijAidhammayaMimaMpivuDhidhammayaMeyapi buDhidhammayaM imapi cittamaMtayaM eyapi cittamaMtayaM imapi chiNNaM milAi eyapi chiNNaM milAi imaMpi AhAragaM eyaMpiAhAragaMimaMpiaNiJcayaMeyapi aNiccayaM imaMpiasAsayaMeyaMpiasAsayaMimaMpicaovacaiyaM eyapicaovacaiyaM imaMpi vipariNAmadhammayaM eyaMpi viprinnaamdhmmyN| vR. so'hamupalabdhatattvobravImi, athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yattadahaM bravImi, yathApratijJAtamarthaM darzayati - 'imaMpi jAidhammayaM ti ihopadezadAnAya sUtrArambhastadyogyazca puruSo bhavatyatasyasya sAmadhyerna sannihitatvAttaccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati, idamapi-manuSyazarIraM,jananaM-jAtirutpattistaddharmakam, etadapi vanaspatizarIraMtaddharmakatatsvabhAvameva, itipUrvako'pizabdaH sarvatra yathAzabdArthe dvitIyastu samuccaye vyAkhyeyaH, tatazcAyamarthaH-yathAmanuSyazarIraM vAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSavat, cetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanA-kamupalabhyate,tathedamapi vanaspatizarIraM, yato jAtaH ketakataruliko yuvA vRddhazca saMvRttaiti, atastulyatvAdetadapi jAtidharmakaM, naca kazcidvizeSo'sti, yena satyapi jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti, nanucajAtidharmatvaM kezanakhadantAdiSvapyasti, avyabhicArica lakSaNaMbhavatyasti ca vyabhicAraH tasmAdayuktaM kalpayituMjAtidharmatvaMjIvaliGgamiti, ucyate, satyamasti jananamAtraM, kintu manuSyazarIraprasiddhabAlakumArakAdyavasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAdavasamaJjasametad, apica-kezanakhaMcetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, varddhate iti vA, na punastvayaivaMtaravo'picetanAvatpadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAttasmAdayuktimiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetuH, na pRthak hetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSvasti tasmAdadoSa iti / tathA yathedaM manuSyazarIrakamanavarataM vAlakumArAdyavasthAvizeSairvarddhate, tathaitadapi vanaspatizarIramakurakizalayazAkhAprazAkhAdibhirvizeSairvarddhata iti, tathA yathedaM manuSyazarIraM cittavadevaMvanaspatizarIramapi cittavat, katham?, cetayati yena taccitaM-jJAnaM, tatazcayathA manuSyazarIraM jJAnenAgatamevaM vanaspatizarIramapi, yato dhAtrIprapunnATAdInAM svApavibodhasadbhAvaH tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svapraroheNAveSTanaM prAvRDjaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAdaGakurodbhedaH, tathA madamadanasaGgaskhaladgatividhUrNamAnalolalocanavilA sinIsannapurasukumAracaraNatADanAdazokataroH pallavakusumodgamaH, tathA subhisurAgaNDuSasekAdvakulasya spRSTaprarohikAdInAM ca hastAdisaMsparzAtsaGkocAdikA parisphuTA kriyApalabdhiH, na caitadabhihitatarusamvandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate tasmAtsiddhaM cittavattvaM vanaspateH iti / tathA yathedaM chinnaM mlAyati tathaitadapi chinnaMmlAyati, manuSyazarIraMhi hastAdichinamlAyati-zuSyati, tathA taruzarIramapipallavaphalakusumAdi chinnaM zoSamupagacchat dRSTaM, na cAcetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM stanakSIra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/5/47 vyaJjanaudanAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM bhUjalAdyAhArAbhyavahArakaM, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam, atastadbhAvAtsacetanatvamiti / tathA yathedaM manuSyazarIramanityakaMna sarvadA'vasthAyi tathaitadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt, tathAhi asya daza varSasahasrANi utkRSTamAyuH / tathA yathedaM manuSyazarIramazAzvataM pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathaitadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathedamiSTAniSTAhArAdiprAptayA 'cayApacayikaM' vRddhihAnyAtmakaM tathaitadapi iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM vividhapariNAmaH tattadrogasamparkAt pANDutvodaravRddhizophakRzatvAGguli - nAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA, tathA rasAyanasnehAdyupayogAdviziSTakAntibalopacayAdirUpo vipariNAmaH taddharmmakaM tatsvabhAvakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAtpuSpa - patraphalatvagAdyanyathAbhavanAt tathA viziSTadauhadapradAnena puSpaphalAdyupacayAdvipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApasadbhAvAdasaMzayaM gRhANaitat - sacetanAstaraca iti / / evaM vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe bandhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSurAha - mU. (48) ettha satyaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa icce AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM vaNassaisatthaM samAraMbhejjA nevannehiM vaNassaisatthaM samAraMbhAjjA nevanne vaNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANeJjA, jassete vaNaspatisatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bebhi / / vR. 'etasmin ' vanaspatI zastraM dravyabhAvAkhyamArabhamANasyetyete ArambhA aparijJAtAapratyAkhyAtA bhavanti, etasmiMzca vanaspatau zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtAHpratyAkhyAtA bhavantitapUrvavaccarcaH, yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti bravImi pUrvvavaditi / adhyayanaM-1, uddezakaH-5, samAptaH 72 -: adhyayana-1, uddezaka:- 6 : uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSThaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake vanaspatikAyaH pratipAditaH, tadanantaraM ca trasakAyasyAgame paripaThitatvAt tatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe sakAyoddezakaH, tatra trasakAyasya pUrvvaprasiddhaddhAraka mAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha - ni. [152] tasakAe dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe ya // vR. trasyantIti trasAsteSAM kAyastrasakAyastasmiMstAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM tu vidhAnaparimANopabhogazastradvAreSu, cazabdAllakSaNe ca pratipattavyamiti tatra vidhAnadvAramAha - ni. [ 153 ] duvihA khalu tasajIvA ladvitasA caiva gaitasA ceva / laddhIya teubAU teNa'higArI ihaM natthi // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka : 6 vR. 'dvividhA' dvibhedAH, khaluravadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva, trasanAt-spandanAt sAH, jIvanAtprANadhAraNAjIvAH, trasA eva jIvAstrasajIvAH, labdhitrasA gatitrasAzca, labdhyA tejovAyU sau, labdhistacchaktimAtraM, labdhitrasAbhyAmihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAdvAyozcA---bhidhAsyamAnatvAd, ataH sAmathyArdagatitrasA evAdhikriyante // ke punaste kiyabhedA vetyata Aha ni. [154] neraiyatiriyamaNuyA surA ya gaio cauvvihA ceva / pattAspajattA neraiyAI a nAyavvA // nArakA - ratnaprabhAdimahAtamaH pRthvIparyantanarakAvAsinaH saptamedAH, tiryaJco'pi dvitricatuSpaJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanajAH garbhavyutkrAntayazca surA bhavanapativyantarajyotiSka vaimAnikAH, ete gatitrasAzcaturvidhAH, nAmakarmodayAbhinirvRttagatilAbhAdgatitrasatvam, ete ca nArakAdayaH paryAptAparyAptabhedena dvividhA jJAtavyAH, tatra paryAptiH pUrvoktaiva SoDhA, tayA yathAsambhavaM niSpannAH paryAptAH, tadviparItAstvaparyAptakA antarmuhurttakAlamiti / idAnImuttarabhedAnAha ni. [155 ] tivihA tivihA joNI aMDApoaajarAuA ceva / beiMdiya teindiya cauro paMciMdiyA ceva / / dAraM // vR. atra hi zItoSNamizrabhedAttathA sacitAcittamizrabhedAttathA saMvRtavivRtatadubhayabhedAttathA strIpuMnapuMsakabhedAccetyAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavanti, teSAM sarveSAM saGgrahArthaM trividhA trividheti vIpsAnirdezaH, tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoniH caturthyAmuparitananarakeSu zItA aghastananarakeSUSNA paJcamISaSThIsaptamISUSNaiva netare, gavyutkrAntikatiryaGmanuSyAnAmazeSadevAnAM ca zItoSNA yonirnetare, dvitricatuHpaJcendriyasaMmUrchanajatiryaGganuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA zItoSNA ceti, tathA nAraka devAnAmacittA netare, dvIndriyAdisammUrchanajapaJcendriyatiryaGganuSyANAM trividhA'pi yoniH sacittAcittA mizrAca, garbhavyutkrAntikatiryaGganuSyANAM mizrA yonirnetare, tathA devanArakANAM saMvRtA yonirnetare, dvitricaturindriyasammUrchanajapa-zcendriyatiryaGganuSyANAM vivRtA yonirnetare, garbhavyutkrAntikatiryagmanuSyANAM saMvRtavivRtA yonirnetare, tathA nArakA napuMsakayaneya eva, tiryaJcastrividhAH strIpuMnapuMsakayonayo'pi manuSyA apyevaM traividhyabhAjaH, devAH strIpuMyonaya eva, tathA'paraM manuSyayonestraividhyaM, tadyathA - kUrmonnatA, tasyAM cArhat cakravartyA disatpuruSANAmutpattiH, tathA zaGakhAvarttA, sA ca strIratnasyaiva tasyAM ca prANinAM sambhavo'sti na niSpattiH, tathA vaMzIpatrA, sAca prAkRtajanasyeti, tathA'paraM traividhyaM niryuktikRddarzayati-tadyathAaNDajAH potajAH jarAyujAzceti, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulIgajakalabhakAdayaH, jarAyujA gomahiSImanuSyAdayaH, tathA dvitricatuHpaJcendriyabhedAcca bhidyante, evamete trasAstrividhayonyAdibhedena prarUpitAH, etadyonisaGgrAhiNyau ca gAthe 'puDhavidagaagaNimAruyapatteyanioyajIvajoNINaM / 11918 // 2 // 73 - sattA sattA sattaga sattaga dasa coddasa ya lakkhA // vigaliMdie do do cauro cauro ya nArayasuresu / tiriyANa honti cauro coddasa maNuANa lakkhAI // ' Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 // 1 // AcArAgasUtram 1/-19/6/- [ni. 155] -evamete caturazItiyonilakSA bhavanti, tathA kulaparimANaM 'kulakoDisayasahassA battIsar3hanava ya paNavIsA / egidiyabitiiMdiyacauridiyahariyakAyANaM / / // 2 // addhatterasa bArasa dasa dasa navaceva koddilkkhaaii| jalayarapakkhicauppayaurabhuyaparisappajIvANaM / / // 3 // paNuvIsaM chabbIsaMca sayasahassAInArayasurANaM / bArasaya sayasahassA kulakoDINaM mnnussaannN|| // 4 // egA koDAkoDI sattAnautiM ca syshssaaii| paJcAsaMca sahassA kulakoDINaM muNeyavvA / / aGkato'pi 197500000000000 sakalakulasaGagraho'yaMboddhavya iti ||uktaaN prarUpaNA, tadanantaraM lakSaNadvAramAhani. [156] daMsaNanANacaritte cariyAcarie adaanlaabhe| uvabhogabhogavIriya iMdiyAvisae yaladdhI ya / / ni. [157]uvaogajogaajjhavasANe vIsuMca laddhi odaGgayA(NaM udyaa)| aTTavihodaya lesA sannusAse kasAe a|| vR. 'darzana' sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhyaM, matyAdIni jJAnAni svaparaparicchedino jIvasya pariNAmAH jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH, sAmAyika chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritraM, cAritrAcAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAM, tathA dAnalAbhabhogopabhogavIryazrotracakSurdhANarasanasparzanAkhyAH daza labdhayaH jIvadravyAvyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti, tadhopayogaH-sAkAro'nAkArazcASTacaturbhedaH, yogo manovAkAyAkhyastridhA, adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmasamutthAH, viSvaga-pRthaglabdhInAmudayAH-prAdurbhAvAH kSIramadhvAmnavAdayaH, jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH, lezyAH-kRSNAdibhedAazubhAH zubhAzca kaSAyayogapariNAmavizeSasamutthAH,saMjJAstvAhArabhayaparigrahamaithunAkhyAH,athavAdazabhedAH-anantaroktAzcataH krodhAdyAzca catanastathaudhasaMjJA lokasaMjJA gha, ucchvAsaniHzvAsau prANApAnau, kaSAyAH kssHsNsaar-stsyaayaaHkrodhaadyo'nntaanubndhyaadibhedaatssoddshvidhaaH| etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyA- dInAM lakSaNAni yathAsambhavamavagantavyAnIti, na caivaMvidhalakSaNakalApasamuccayo ghaTAdiSvasti, tasmAttatrAcaitanyamadhyavasyanti vidvaaNsH|| ___ abhihitalakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANa-pratipAdanArthaM gAthAmAha - ni. [158] lakkhaNamevaM ceva u payarassa asaMkhabhAgamittAu / nikkhamaNe ya pavese egAIyAvi emeva // vR.tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM-liGgabhetAvadeva darzanAdi paripUrNa, naato'nyddhikmstiiti|primaannNpunH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGghayeyabhAgavartipradezarAziparimANAsakAyaparyAptakA;, etecabAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saGkhyeyaguNAH,trasakAyaparyAptakebhyasa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM -1, uddezakaH6 75 kAyikAparyAptakAH asaGkhayeyaguNAH, tathA kAlataHpratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSaNapRthaktvasamayarAziparimANAjaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti, tathA cAgamaH-"paDuppannatasakAiyA kevatikAlassa nillevA siyA?, goyamA ! jahannapae sAgarovamasayasahassapuhuttassa ukkosapade'vi sAgarovamasayasahassapuhuttassa" / udvartanopapAtau gAthAzakalenAbhidadhAti-niSkramaNam-udvarttanaM pravezaH- upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA utkRSTatastu 'evamete'ti pratarasyAsaGkhyeyabhAgapradezaparimANA evetyarthaH / / ___ sAmpratamavirahitapravezanirgamAnyAM parimANavizeSamAha - ni. [159] nikkhamapavesakAlo samayAI itya aavliibhaago| aMtomuhutta'viraho udahisahassAhie donni // dAraM / / vR. jaghanyena avirahitA saMtatA traseSu utpattiniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvautrIn vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikA'saGghayeyabhAgamAtraMkAlaM satatameva niSkramaH pravezovA, ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthApazcimArddhana-avirahaHsAtatyenAvasthAnam, ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntarmuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAyekendriyaSUtpadyateprakarSaNAdhikaM sAgaropamasahaprayaM ca trasabhAvenAvatiSThate santatamiti / / uktaM pramANadvAraM, sAmpratamupabhogazaztravedanAdvAratrayapratipA- danAyAha - ni. [160] maMsAIparibhogo satyaM satyAiyaM aNegavihaM / sArIramANasA veyaNA ya duvihA bahuvihAya ||daarN / / vR. mAMsacarmakezaromanakhapicchadantasnAyvasthiviSANAdibhisajIvasambandhibhirUpabhogo bhavati, zastrara punaH 'zastrAdikamiti' (zastra) khaGgatomarakSurikAdi tadAdiryasya jalAnalAdestacchAdikamanekavidha-svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAraMtrasakAyasyeti, vedanA cAtra prasaGgenocyate-sA ca zarIrasamutthA manaHsamutthA ca dvidhA yathAsambhavaM tatrAdhA zalyazalAkAdibhedajanitA, itarA priyaviprayogApriyasamprayogAdikRtA, bahuvidhA ca jvarAtIsArakAsazvAsabhagandarazirorogazUlagudakIlakAdisamutthA tIbreti ||punpyupbhogprpnycaabhidhitsyaa''h - ni. [161] maMsassa kei aTThA kei cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMtANa'DA vahijjati // ni. [162] keI vahati aTThA kei aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMghati vahaMti mAraMti // vR.mAMsArthaM mRgazUrakAdayo vadhyante, carmArthacitrakAdayaH, romArthaM mUSiikAdayaH, picchA) mayUragRddhakapiJcurudukAdayaH pucchArthaM camaryAdayaH, dantArthaM vAraNavarAhAdayaH vadhyanta iti sarvatra sambadhyate iti ||ttr kecana pUrvoktaprayojanamuddizyaghnanti, kecittu, prayojanamantareNApi krIDayA mAnti, tathApare prasaGgadoSAt mRgalakSakSipteSulelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapotakapiJjalazukasArikAdayohanyante, tathA karma-kRSyAdyanekaprakAraMtasya prasaGgaH-anuSThAnaMtatra prasaktAHsanniSThAH santasakAyikAn, bahUnbajantirajyAdinA, janti-kazalakuTAdibhiHtADayanti, mArayantiprANairviyojayantIti / evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniyuktyarthopasaMhArAyAha - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ni. [163] AcArAGga sUtram 1 /-/ 1/6/- [ni. 163] sesAI dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / evaM tasakAyaMmI nittI kittiyA esA // vR. uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyeva vAcyAni yAni pRthvIsvarUpasamadhigame nirupitAni, ata evamazeSadvArAbhidhAnAtrasakAye niryuktiH kIrttitaiSA sakalA bhavatItyavagantavyeti sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacedam -- mU. (49) se bemi saMtime tasA pAgA, taMjahA- aMDyA poyayA jarAuA rasayA saMseyayA saMmucchimA ubbhiyayA uvavAiyA, esa saMsAretti pavuccaI / vR. asya cAnantaraparamparAdisUtra sambandhaH prAgvadvAcyaH, so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinisRtArthajAtAvadhAraNAt yathAvadupalabdhaM tattvamiti, 'santi vidyante trasyantIti trasAH- prANino dvIndriyAdayaH, te ca kiyadbhedAH kiMprakArAzceti darzayati- 'tadyathe 'ti vAkyopanyAsArthaH, yadivA 'tat' prakArAntaramarthato yathA bhagavatA'bhihittaM tathA'haM bhaNAAmIti, aNDAjAtAH amDajAH - pakSigRhakokilAdayaH, potA eva jAyante potajAH 'anyeSvapi dRzyate iti janerDapratyayaH, te ca hastivalgulIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH, pUrva vat DapratyayaH, gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjjAtA rasajAH- takAranAladadhitImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmAbhavanti, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH - matkuNayUkAzatapadikAdayaH, sammUrchanAjjAtAH sammUrchanajAH zalabhapipIlikAmakSikAzAlikAdayaH, udbhedanamudbhittato jAtA udmijAH, pRSodarAditvAddalopaH, pataGgakhaJjarITapArIplavAdayaH, upapAtAjjAtA upapAtajAH, athavA upapAte bhavA aupapAtikAH - devA nArakAzca, evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante, etadeva zAstrAntare trividhamupanyastaM "sammUrchanagarbhopapAtA janma" rasasvedajodbhijjAnAM sammUrchanajAntaH pAtitvAt aNDajapotajajarAyujAnAM garbhajAntaH pAtitvAt devanArakANAmIpapAtikAntaH pAtitvAt iti trividhaM janmeti, ihacASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evametasminnaSTavidhejanmani sarve trasajantavaH saMsAriNI nipatanti, naitadvyatirekeNAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlAGganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH, 'santica' anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAM, na kadAcidetairvirahitaH saMsAraH sambhavatIti etadeva darzayati- 'esa saMsArotti pavuccati' eSaH - amDajAdiprANikalApaH saMsAraH procyate, nAto'nyastrasAnAmutpattiprakAro'stItyuktaM bhavati kasya punaratrASTavidhabhUtagrAme utpattirbhavatItyAhamU. (50) maMdassAviyANao / vR. mando dvidhA - dravyabhAvabhedAt, tatra dravyamando'tisthUlo'tikRzo vA, bhAvamando'pyanupacitabuddhirvAlaH kuzAstravAsitabuddhirvA, ayamapi sadbuddherabhAvAdvAla eva, iha bhAvamandenAdhikAraH, 'mandasye' ti bAlasyAviziSTabuddheH ata eva avijAnatahitAhitaprAptiparihArazUnyamanasaH itye So'nantaroktaH saMsAro bhavatIti // yadyevaM tataH kimityAha - mU. (51) nijjhAittA paDilehittA patteyaM parinivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM aparinivvANaM mahatmayaM dukkhaM- tibebhi, tasaMti pANA padiso disAsu ya // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakaH6 77 vR.evamimaMtrasakAyamAgopAlAGganAdiprasiddha nizcayenadhyAtvA nidhyAryacintayitvetyarthaH, kvaaprtyysyottrkriyaapeksstvaadbrviibhiityuttrkriyaasrvtryojniiyeti|puurvNcmnsaa''locy tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati- 'paDilehettatti pratyupekSya-dRSTavA yathAva-dulabhyetyarthaH, kiM taditi darzayati-'pratyeka mityekamekaMtrasakAyaMpratiparinirvANaM-sukhaM pratyeka-sukhabhAjaHsarve'pi prANinaH, nAnyadIyamanyaupamujhe sukhamityarthaH, eSacasarvaprANidharmaiti darzayati-sarveSAMprANinAMdvitricaturindriyANAM, tathA sarveSAM bhUtAnAM-pratyekasAdhAraNasUkSma bAdaraparyAptakAparyAptakataruNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM-garbhavyukrAntikasammUrchana- jaupapAtikapaJcendriyANAM, tathA sarveSAMsattvAnAM-pRthivyAghekendriyANAmiti, ihacaprANAdizabdAnAMyadyapiparamArthato'bhedastathApi uktanyAyena bhedo draSTavyaH, uktNc||7|| 'prANA dvitricatuH proktA;, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvA udiiritaaH||" iti, yadivAzabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH, tadyathA-satataprANaghAraNAprANAH kAlatrayabhavanAdbhUtAH trikAlajIvanAt jIvAH sadA'stitvAtsattvA iti, tadevaM vicintyapratyupekSyacayathAsarveSAMjIvAnAMpratyekaMparinirvANaM-sukhaMtathApratyekamasAtam-aparinirvANaM mahAbhayaMduHkhamahaMbravImi, tatraduHkhayatItiduHkhaM,tadviziSyate-kiMviziSTam?-'asAtam' asadvedyakA~zavipAkajamityarthaH, tathA 'aparinirvANa miti samantAt sukhaM parinirvANaM na parinivaNimaparinirvANaM samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH, tathA 'mahAbhaya'miti mahacca tadbhayaMca mahAbhayaM, nAtaH paramanyadbhayamastItimahAbhayaM, tathAhi-sarve'pizArIrAnmAnasAccaduHkhAdudvijante prANina iti, itizabdaevamarthe, evmhNbrviimismyguplbdhtttvoyaaguktmiti| etaccabravImItyAha-'tasaMtI' tyAdi, evaMvidhenacaasAtAdivizeSaNaviziSTenaduHkhenAbhibhUtAsyanti-udvijanti prANA itiprANinaH, kutaHpunarudvijantIti darzayati-pragatA dipradigvidikityarthaH, tataHpradizaH sakAzAdudvijanti, tathAprAcyAdiSucadikSuvyavasthitAstrasyanti, etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazcA gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt, tatazcAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkvAna kAciddiganadigvA yasyAM na santi trasAH trasyanti vA na yasyAM sthitAH kozikArakITavata, kozikA- rakITohi sarvadigbhyo'nudigbhyazca vibhyadAtmasaMrakSaNArthaM veSTanaM karoti zarIrasyeti, bhAvadigapi na kAcittAddazyasti yasyAM vartamAno janturna trasyeta, zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaMghanyante prANino'tastrAsaparigatamanasaH sarvadA'vagantavyAH // evaM sarvatra dikSvanudikSucatrasAHsantItigRhNImaH, digvidigvyavasthitAstrasAstrasyantItyuktaM, kutaHpunastrasyanti?-yasmAttadArambhavadbhiste vyApAdyante, kiM punaH kAraNaM?, tetAnArambhanta ityata Aha - mU. (52) tattha tattha puDho pAsa AturA paritAvaMti, saMti pANA puDho siyaa|| vR. 'tatratatra' teSuteSukAraNeSUtpanneSuvakSyamANeSuarcAjinazoNitAdiSucapRthagvibhineSu prayojaneSu, pazyeti ziSya codanA, kiM tatpazyeti darzayati - mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAHasvasthamanasaH pari-samantAttApayanti-pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANivyApAdanena vA tadArambhiNastrasAniti, yena kenacidArambhaNaprANinAMsantApanaM bhavatItidarzayannAha - 'saMtI'tyAdi, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/6/52 'santi' vidyante prAyaH sarvatraiva prANAH prANinaH 'pRthak' vibhinnAH dvitricatuHpaJcendriyAH 'zritAH' pRthivyAdizritAH, etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamityabhiprAyaH / / 78 anye punaranyathA - vAdino'nyathAkAriNa iti darzayannAha - mU. (53) lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samArabhamANA anne anegarUve pANe vihiMsati, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyamAe dukkhapaDidhAyaheuM se sayameva tasakAyasatyaM samArabhati aNNehiM vA tasakAyasatthaM samAraMbhAvei anne vA tasakAyasatyaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohIe, setaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMdhe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samAraMbhamANe anne aNegaruve pANe vihiMsati / vR pUrvavat vyAkhyeyaM yAvat 'anne anegarUve pANe vihiMsai 'tti / / yAni kAnicitkAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha - mU. (54) se bebhi appege accAe haNaMti, appege ajiNAe vahati, appege maMsAe vahati, appege soNiyAe vahaMti, evaM hiyayAe pittAe basAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe nahAe hAruNIe aTThIe aTThimiMjAe aTThAe aNaTThAe, appaige hiMsiMsu metti vA vahaMti appege hiMsaMti metti vA vahati appege hiMsissaMti metti vA vahati / / vR. tadahaM bravImi yadarthaM prANinastadArambhapravRttaivyApadyanta iti, apyeke'cayaii dhnAnti, apiruttarApekSayA samuccayArthaH, 'eke' kecana tadarthitvenAturAH, arcyate'sAvAhArAlaGkAravidhAnairityarcA-dehastadarthaM vyApAdayanti, tathAhi lakSaNavatpuruSamakSatamavyaGgaM vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvvanti upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sahastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazazcAdviSaM jIryati, tathA ajinArthaM citrakavyAghrA arAdIn vyApAdayanti, evaM mAMsazoNitahRdayapittavasApicchapucchavAlazRGgaviSANadantadaMSTrAna khasnAyvasthyasthimiJjAdiSvapi vAcyaM, mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlAlekhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA mathnanti, pittArthaM mayUrAdayaH, vasArthaM vyAghramakaravarAhAdayaH, picchArthaM mayUragRdhrAdayaH, pucchArthaM rojhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH zRGgArthaM rurukhaGgAdayaH, tatkila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zrRMgAlAdayaH timirApahatvAttaddantAnAM daMSTrAMrthaM varahAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH snAyvarthaM gomahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkhazuktyAdayaH, asthimiJjArthaM mahiSavarAhAdayaH, evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayA ghnanti, apare tu kRkalAsagRhakokilAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti, anye punaH 'hiMsisu metti' hiMsitavAneSo'smatsvajanAsiMhaH sarpo'rirvA'to ghnanti mama vA pIDAM kRtavanta ityato hanti, tathA anye varttamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti ghnanti, tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatameva sarpAdikaM vyApAdayanti evamaneka- prayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddezakArthamupasaJjihIrSurAha - mU. (55) ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa icchete AraMbhA pariNNAyA bhavanti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM tasa kAyasatthaM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezaka:6 79 samAraMbhejA neva'nnehiM tasakAyasatthaMsamAraMbhAvejA neva'NNe tasakAyasatyaM samAraMbhaMtesamaNujANejA, jassete tasakAyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tibemi|| vR. prAgvadvAcyaM, yAvatsa eva munisakAyasamArambhaviratatvAt parijJAtakarmatvApratyAkhyAtapApakarmatvAditi bravImi bhagavataH trilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapaJcasyopadezAditi / / adhyayana-1 - uddezakaH-6 samAptaH -: adhyayana-1 -uddezakaH-7:uktaH SaSThoddezaka;, sAmprataM saptamaH samArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAdalpaparibhogatvAdutkamAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyatetadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANivAcyAniyAvannAmaniSpanne nikSepevAyUddezaka iti, tatra vAyoH svarUpanirUpaNAyakaticidvArAtidezagardA niyuktikRdgAthAmAha ni. [164] vAussa'vi dArAI tAIjAiM havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasattheya / / vR. vAtIti vAyustasyavAyorapi tAnyeva dvArANiyAnipRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaMbhedaH, tacca vidhAnaparimANopabhogazastreSu, cazabdAlakSaNeca drssttvymiti| tatravidhAnapratipAdanAyAha ni. [165] duvihA u vAujIvA suhumA taha vAyarA u logmi| suhamA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA / / vR. vAyurevajIvA vAyujIvAH, teca dvidhAH-sUkSmabAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca, tatrasUkSmAH sakalalokavyApitayAavatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAnta mavatvyAptayA sthitAH, bAdarabhedAstu paJcaivAnantaragAthayA vakSyamANA iti| bAdarabhedapratipAdanAyAha ni. [166] ukkaliyA maMDaliyA guMjA ghaNavAya suddhavAyA ya / bAyaravAuvihANAM paMcavihA vaNiyA ee|| vR. sthitvA sthitvotkalikAbhiryovAti sa utkalikAvAtaH, maNDalikAvAtastuvAtolIrUpaH, gunA-bhambhAtadvat guJjanyo vAtisaguAvAtaH, ghanavAto'tyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpo, mandastimitaH zItakAlAdiSu zuddhavAtaH, ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyoga tarbhAvo draSTavya ti, evamityete bAdaravAyuvidhAnAni-bhedAH 'paJcavidhAH' paJcaprakArA vyAvarNitA iti|lkssnndvaaraabhidhitsyaa''hni. [167] jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM va aNjnnaaiisuN| eovama Aeso vaae'sNte'viruuvNbhi|| vR. yathA devasya zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyate cetanAvaJcAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAttathAbhUtaM rUpaM kurvanti yaccakSuSA nopalabhyate, na caitadvaktuM zakyate-nAstyacetana ceti, tadvadvAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAMzceti, yathA vA'ntardhAnamaJjanavidyAmantrairbhavati manuSyANAM, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadupamAno vAyAvapi bhavati Ford Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 AcArAgasUtram 1/-19/7/- [ni. 167) 'Adezo' vyapadezo'satyapi rUpa iti, atra cAsacchabdo nAbhAvavacanaH, kiM tvasadrUpaM vAyoriti cakSurgAdyaM tadrUpaM na bhavati, sUkSmapariNAmAt, paramANoriva, rUparasasparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA'nyeSAM vAyuH sparzavAneveti, prayogArthazcagAthayA pradarzitaH, prayogazcAyaM-cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAt, gavAzvAdivat, tiryameva gamana neyamAbhAvAt aniyamitavizeSaNopAdAnAccaparamANunA'nekAntikAsaMbhavaH, tasya niyamitagatimattvAta,jIvapudgalayoH 'anuzreNigati' ritivacanAt, evameSavAyuH-ghanazuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti ||primaanndvaarmaah -- ni. [168] je bAyarapajattA payarassa asaMkhabhAgamittA te|| sesA titrivi rAsI vIsaM logA asNkhijjaa|| (dAeM) vR.yebAdaraparyAptakAvAyavastesaMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstrayo'pi rAzayo viSvakpRthagasaGghayeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizeSazcAyamatrAvagantavyaH-bAdarA kAyaparyAptakebhyovAdaravAyuparyAptakAasaGkhyeyaguNAH bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGghayeyaguNAH sUkSmA kAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmApkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vizeSAdhikAH / / upabhogadvAramAha - ni. [169] viyaNadhamaNAbhidhAraNa ussiMcaNaphusaNaANupANU a / bAyaravAukkAe uvabhogaguNA mnnussaannN|| vR. vyajanabhastrAdhmAtAbhidhAraNosiJjanaphUtkAraprANApAnAdibhirbAdaravAyukAyena upabhoga evaguNa upbhoggunnomnussyaannaamiti||shstrdvaaraabhidhitsyaa''h,ttrshstrNdrvybhaavbhedaadvividhN, dravyazastrAbhidhitsayA''hani. [170] viaNe a tAlAvaMTe suppasiyapatta celakaNNe ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdhaggI vAusasthAI / / vR.vyajanaM-tAlavRntaM sUrpasitapatracelakarNAdayaH dravyazastramiti, tatra sitamiti cAmaraM, prasvinIyadvahiravatiSThatevAtAgamanamArgesA'bhidhAraNA,tathA gandhA, candanozIrAdInAMagniAlA pratApazca, tathA pratipakSavAtazcazItoSNAdikaH,pratipakSavAyugrahaNena svakAyAdizastraMsUcitamiti, evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamanovAkAyalakSaNamavagantavyamiti // adhunA sakalaniryuktyarthopa-saJjihIrSurAha - ni. [171] sesAiMdArAraM tAIjAiM havaMti puddhviie| ___ evaM vAuddese nijuttI kittiyA esA / / ___ vR. 'zeSANi' uktavyatiriktAni tAnyeva dvArANipRthivIsamadhigame yAnyabhihitAnIti, evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niyuktiH kIrtitaiSA'vagantavyeti // gato nAmAniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramucAraNIyaM, taccedam -'pahU ejassa duguMchaNAe'tti, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaMcamunitvakAraNamabhihitam, ihApitadeva dvayaMvAyukAyaviSayaMmunitvakAraNamevocyate, tathA paramparasUtrasambandhaH 'ihamegesiM no nAyaM bhavaitti, kiM tat jJAtaM bhavati?, 'pahu ejassa duguMchaNAeti, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:7 tathA AdisUtrasambandhazca 'suyaM me AusaMteNa' mityAdi, kiMtat zrutaM?, yaprAgupadiSTaM, tathaitacca mU. (56) pahU ejassa duguNchnnaae| vR. 'duguJchaNa'tti jugupsA prabhavatIti prabhuH-samarthaH yogyo vA, kasya vastunaH samartha iti?, ejUkampane ejatItyejovAyuHkampanazIlatvAttasyaijasya jugupsA-nindA tadAsevanaparihAro nivRttiritiyAvat, tasyA--tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zaktobhavatItiyAvat, pAThAntaraM vA 'pahUyaegassaMduguMchaNAe' udrekAvasthAvarttinaikena guNena sparzAkhyenopalakSita ityekovAyustasyaikasya ekaguNopalakSitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH, cazabdAt zraddhAne ca prabhurbhavatIti, arthAt yadi zraddhAya jIvatayA jugupsate ttH|| yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati mU. (57) AyaMkadaMsI ahiyaMti naccA, je ajjhatthaM jANai se bahiyA jANai, je bahiyA jANaise ajjhatthaM jANai, eyaM tulamannesi / / vR. 'taki kRcchrajIvana' ityAtaGkanamAtaGka:-kRcchrajIvanaM-duHkhaM, tacca dvividhaM-zArIraMmAnasaM ca, tatrAdyaM kaNTakakSArazastragaNDalUtAdisamutthaM, mAnasaM priyaviprayogApriyasamprayogopsitAlAbhadAridyadaurmanasyAdikRtam, etadubhayamAtaGkaH, enamAtaGkSapazyatitacchIlazcetyAtaGkadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe, tatazcaitadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAnivarttane prabhurbhavatIti / yadivA''tako dvedhAdravyabhAvabhedAt, tara dravyAtaGke idamudAharaNam - // 7 // _ 'jaMbuddIve dIve bharahe vAsaMmi asthi supasiddhaM / bahunayaraguNasamiddhaM rAyagihaM nAma nayaraMti / / // 2 // tasthAsi garuyadariyArimaddaNo bhuynnniggypyaavo| abhigayajIvajIvo rAyA nAmeNa jiyasattU / / // 3 // anavarayagaruyasaMvegamAvio dhammaghosapAmUle / so annaya kayAI pamAiNaM pAsae sehuM / / coijaMtamabhikkhaM avarAhaM taM puNo'vi kuNamANaM / tassa hiyaTuM rAyA sesANa ya rkkhnnttttaae|| // 5 // AyAriyANuNNAe ANAvai soi niyayapurisehiM / tivvukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM // // 6 // pakkhitto jattha naro navaraM godohmettkaalennN| nijiNNamaMsasoNiya aDiyasesattaNamuveiNa / / // 7 // do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM raayaa| egaM gihatthavesaMbIyaM pAsaMDiNevatthaM / / // 8 // puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM raayaa| ko avarAho esiM? bhaNaMti ANaM aikkamai / // 4 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AcArAna sUtram 1/-19/7/57 // 9 // pAsaMDio jahutte na vaTTai attaNo ya AyAre / pakkhivaha khAramajjhe khaittA godohmettss| // 10 // daNa'hivasese te purisealiyarosarattaccho / sehaM AloyaMto rAyA to bhaNai AyariyaM / / // 11 // tumhavi ko'vipamAdI? sAsemi taMpi nasthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhe ciya tassa jANihiha / / // 12 // seho gae nivaMbhI bhaNaI te sAhuNou Na punntti| hohaM pamAyasIlo tumhaM saraNAgao dhaNiyaM / / // 13 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM saDDhabhAvarahiyassa / tumha guNehiM suvihiya ! to sAvagarakkhasA mucce / / // 14 // AyaMkabhaoviggo tAhe so niccaujjuo jaao| koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pacchA / / // 15 // davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA niyttei| ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammadhosassa // bhAvAtaGkAdarzItunarakatiryaGmanuSyAmarabhaveSu priyaviprayogAdizArImAnasAtaGkabhItyA na pravartate vAyusamArambhe, apitvahitametadvAyusamArambhaNamiti matvA pariharati, atoya AtaGkadarzI bhavati vimalavivekabhAvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAMprabhuH, hitAhitaprApti-parihArAnuSThAnapravRtteH, tdnyaivNvidhpurussvditi|vaayukaaysmaarmbhnivRtteH kAraNamAha-'je ajjhatya'mityAdi, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtma, tacca sukhaduHkhAdi, tadyojAnAti-avabudhyate svarUpato'vagacchatItyarthaH, sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti, yathaiSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAcodvijate, yathA mayi duHkhamApatitamatikaTukamasadvedyakarmodayAdazubhaphalaM svAnubhavasiddhaM evaM yo vetti svAtmani sukhaM ca sadvedyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo'vagacchati sa khalvadhyAtma jAnAti, evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamatthaM ca zarIramanaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumIyate, yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bAhirvyavasthitavAyukAyAdiSvapekSA?, yazca bahirjAnAti so'dhyAtma yathAvadavaiti, itaretarAvyabhicArAditi / parAtmaparijJAnAca yadvidheyaMtadarzayitumAha - 'eyaMtulamannesimityAdi, etAMtulAM yathoktalakSaNAm anveSayed-gaveSayediti, kA punarasau tulA?, yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA rakSasi tathA'paramapirakSa, yathA paraMtathA''tmAnamityetAMtulAMtulitasvaparasukhaduHkhAnubhavo'nveSayedevaM kuryAdityarthaH, uktaMca -- // 1 // "kaTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa veynnttttss| jaha hoi anivvANI savvattha jiesutaMjANa / / " // 2 // (tathA) "mariSyAmIti yad duHkhaM, puruSosyopajAyate / zakyastenAnumAnena, paro'pi parirakSitum // " Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:7 atazcayathA'bhihitatulAtulitasvaparAnarAH sthAvarajaGgamajantusaGghAtarakSaNAyaiva pravartante, kathamiti darzayati - mU. (58) iha saMtigayA daviyA nAvakakhaMti jIviThaM / / vR. 'iha' etasmin davaikarase jinapravacane zamanaM zAntiH-upazamaH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzanajJAnacaraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt, tAmevaMvidhAMzAntiM gatAH-prAptAHzAntigatAH,zAntauvAsthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAgadveSavinirmuktAH, dravaH-saMyamaH saptadazavidhAnaH karmakAThinyadravaNakAritvAd-vilayahetutvAt sa yeSAM vidyate te dravikAH, nAvakAGkSanti-na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH, kiM nAvakAGkSanti ?- 'jIvituM' prANAn dhArayituM, kenopAyena jIvituM nAbhikAsanti?, vAyujIvopamardanenetyarthaH,zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaMtupUrvoktameva, samudAyArthastavyam-ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastadvayavasthitA evonmUlitAtituGgaH rAgadveSadrumAH parabhUtopamadaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavo, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi / / evaM vyavasthite sati mU. (59) lajjamANe puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satyehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatyaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsati / tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNApUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuMse sayamevavAusatthaM samArabhatiannehiM vAvAusatthaM samAraMbhAvei anne vAusatthe samAraMbhaMte samanujANati, taMse ahiyAetaM se abohIe, setaMsaMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe socA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu nirae, iccatthaM gaDhie loe jamiNaM viruvarUvehiM satyehiM vAukampasamAraMbheNaM vAusatyaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsati / / mU. (60) se bemi saMti saMpAimA pANA Ahacca saMpayaMti ya pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajaMti, je tattha saMdhAyamAvajjati te tattha pariNAvajaMti, je tattha pariyAvajaMti te tattha udAyaMti, etthasatthaMsamArabhamANassa icchete AraMbhAapariNNAyA bhavaMti, etthasatyaM asamArabhamANassa icchete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taMpariNNAya mehAvI neva sayaM vAusatyaM samAraMbhejAM neva'nnehi vAusatyaM samAraMbhAvejA neva'nne vAusatyaM samAraMbhaMte samanujANejjA, jassete bAusatyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakambhe tibemi| vR. pUrvavanneyaM // samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAmapAyadidarzayiSayA tannivRttikAriNAM ca sampUrNamunibhAvapradarzanAya sUtrANi prakamyante -- mU (61) etyaMpijANe uvAdIyamANA, je AyAre naramaMti, AraMbhamANA vinayaM vayaMti, chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA, AraMbhasattA pakaraMti sNg| vR. etasminnapi-prastutevAyukAye, apizabdAtpRthivyAdiSu casamAzritamArambhaMye kurvanti teupAdIyante-karmaNAvadhyanta ityarthaH, ekasminjIvanikAyevadhapravRttaHzeSanikAyavadhajanitena karmaNAbadhyate, kimiti?--yatonokajIvanikAyaviSayaArambhaHzeSajIvanikAyopamardamtareNa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/19/7/61 kartuzakyataityatastavamevaMjAnIhi,zroturanenaparAmarzaH,atracadvitIyArtheprathamA, tatazcaivamanvayo lagayitavyaH-pRthivyAghArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi, ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNopAdIyante? iti, Aha - 'je AyAre na ramaMti' ye hyaviditaparamArthAjJAnadarzanacaraNatapovIryAkhyepaJcaprakArAcAre naramante'nadhRtikunti, tadadhRtyA ca pRthivyAghArambhiNaH, tAn karmabhirupAdIyamAnAn jAnIhi, ke punarAdhAre na ramante?, zAkyAdigambarapAvasthAdayaH / kimiti?, ___yataAha-'AraMbhamANAvinayaM vayaMti ArambhamANAapipRthivyAdInjIvAn vinayaMsaMyamameva bhASante, kASTakavinayanAdvinayaH-saMyamaH, zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagame vA tadAzritArambhitvAt jJAnAdyAcAravikalalena nazIlA iti / kiM punaH kAraNaM?, yenaivaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ityata Aha - 'chandovaNIyA anjhovavaNNA' chandaH-svAbhiprAyaH icchAmAtramanAlocitapUrvAparaM viSayAbhilASo vA, tena chandasA upanItAH-prApitA ArambhamArgamavinItA api vinayaM bhASante, adhikamatyarthamupapannA taccittAstadAtmakAH adhyupapatrAHviSayaparibhogAyattajIvitAityarthaH,yaevaMviSayAzAkarSitacetasastekiMkuryurityAha-'AraMbhasattA pakaraMtisaMga ArambhaNamArambhaH-sAvadyAnuSThAnaMtasminsaktAH-tatparAHprakarSaNakurvanti, sajyante yenasaMsArejIvAHsasaGgaHaSTavighaMkarma viSayasajhevAtaMsajhaMprakRrvanti,saGgAcapunarapi saMsAraH, AjavaMjavIbhAvarUpaH, evaMprakAramapAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti // atha yo nivRttastadArammAtsa kiMviziSTaye bhavatItya Aha mU. (62) sevasumaMsabbasamaNNAgayapaNNANeNaMappANeNaMakaraNijaMpAvaMkaragaMnoaNNesiM, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhejA neva'nnehi chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhAvejA neva'NNe chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhaMte samanujANejA, jassete chajjIvikAyasatyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tibemi|| vR. se itipRthivyuddezakAdyamihitanivRttiguNamAkSaDjIvanikAyahanananivRtto vasumAn vasUnidravyabhAvabhedAdvidhAdravyavasUni-marakatendranIlajrAdInibhAvavasUni-samyaktvAdInitAniyasya yasminvA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH, iha ca bhAvavasubhirvasamuttvamaGgIkriyate, prajJAyante, yaistAniprajJAnAni yathAvasthitaviSayagrAhINijJAnAnisarvANi samanvAgatAniprajJAnAniyasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAnaH-sarvAvabodhavizeSAnugataH sarvendriyajJAnaiH paTubhiryayAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugataitiyAvat, tenasarvasamanvAgataprajJAnenAtsanA,athavA sarveSudravyaparyAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasyAtmanaH sa sarvamanvAgataprajJAna AtmA, bhagavadvacanaprAmANyAdevametta dravyaparyAyajAtaM nAnyatheti sAmAnyavizeSaparicchedAtrizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA-zubhAzubhaphalasakalakalAparijJAnAnnarakatiryaknarAmaramokSasukhasvarUpaparijJAnAccAparituSyatranaikAntikAdiguNayuktesaMsArasukhemokSAnudhAnamAviSkurvana sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivNvidhenaatmnaa| ___'akaraNIyam' akartavyamihaparalokaviruddhatvAdakAryamiti matvA nAnveSayetna Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha: - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka:7 85 tadupAdAnAya yalaM kuryAdityarthaH, kiM punaH tadakaraNIyaM nAnveSaNIyamiti ?, ucyate, 'pApaM karma' adhaHpatanakAritvAtpApaM kriyata iti karma, taccASTAdazavidhaM prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakodyamAnabhAyA lobhapremadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAratya ratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyAkhyamiti, evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet na kuryAt svayaM na cAnyaM kArayet na kurvANamanyamanubhodeta / etadevAha - 'taM pariNNAya mehAvI' tyAdi 'tat' pApamaSTAdazaprakAraM pari:samantAtujJAtvA medhAvI - maryAdAvAn naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAyaparakAyAdibhedaM samArabheta naivAnyaiH samArambhayet na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt, evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAya zastrasamArambhAH tadviSiyAH pApakarmmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca, sa eva muniH pratyAkhyAtakarmmatvAt - pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdo'dhyanaparisamAptipradarzanAya, bravImIti sudharmasvAmyAha svamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmmacatuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvarddhamAnasvAmina upadezAtsarvametadAkhyAtaM yadatikrAntaM mayeti / uktaMH sUtrAnugamaH nikSepazca sasUtrasparzaniyuktiH / adyananaM-1, uddezaka:-7 samApta : samprati nayA naigamAdayaH, te cAnyatra suvicAritAH, saGakSepatastu sarve'pi ete dveSA bhavanti, jJAnanayAzcaraNanayAzca tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamityadhyavasyanti, hitAhitaprAptiparihArakAritvAt jJAnasya, tatpUrvakasakaladuHkhaprahANAJca jJAnameva na tu kriyA, caraNanayAstu caraNasya prAdhAnyabhidadhati, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsakalapadArthAnAM, tathAhi - satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasitena caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAcca mokSAlAbhaH, tasmAnna jJAnaM pradhAnaM, caraNe punaH sati sarvamUlottaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt, kevalAvadoghaprAptiH, tatazca yathAkhyAtacAritravahnijvAlAkalApapratApitasakalakarmmakandocchedaH, taducchedAdavyAbAghasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAJcaraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / atrocyate, ubhayamapyetanmithyAdarzanaM, yata uktam 11911 "hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAto paMgulo daDDho, dhAvamANo ya aMghao / " tadevaM sarve'pi nayAH parasparanirapekSA mithyAtvarUpatayA na samyagbhAvamanubhavanti, samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktam- 11911 "evaM savvevi nayA micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNaNissiyA puNa havaMti te ceva sammattaM // " tasmAdubhayaM parasparasApekSaM mokSaprAptaye alaM, na pratyekaM jJAnaM caraNaM ceti, nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyavasthitaM / tathA cobhayaprAdhAnyadidarzayiSayAha // 1 // savvesiMpi nayANaM bahuvidhavattavvayaM nisAmettA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaDio sAhU / / caraNaM ca guNazca caraNaguNau tayoH sthitazcaraNaguNasthitaH, guNazabdopAdAnAt jJAnameva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AcArAGga sUtram 91-19/0/parigRhyate, yatona kadAcidAtmanoguNinastena jJAnAsyenaguNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH,atobahuvidhavaktavyaMnayamArgamavadhAryApisaGakSepAtjJAnAcaraNayorevasthAtavyamiti nizcayo viduSAM, na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena jJAnahInatvAt, andhagamikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, nacajJAnamAtreNAbhISTaprAptiH, kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapahupuruSaardhadagdhanagaramadhyAvasthitayathAvasthitadarzijJAnavat tasmAdubhayaM pradhAnaM, nagaradAhinirgame paGgavandhasaMyogakriyAjJAnavat evabhidamAcArAGgasandohabhUtaMprathamAdhyayanaMSaGjIvanikAyasvarUparakSaNopAyagarbhamAdimadhyAvasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH zikSakeNArthatazcAvadhRtaM bhavati zraddhAnasaMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaMparIkSyanizIthAghabhihitakrameNasacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya srvNythaavidhikaarym|kH punarupasthApanevidhiriti?,atrocyate, zobhaneSutithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravarddhamAnAbhiH stutibhiH atha pAdapatitotthitaH sUriHsahazikSakeNamahAvratAropaNapratyayaMkAyotsargamutsAyakaikaMmahAvratamAditaArabhyatriruccArayed yAvanizibhuktiviratiravikalA trirucAritA, -pazcAdidaM triruccaritavyam-'icceiyAI paMca mahavvayAI rAibhoyaNaveramaNachaThAI attahiyaThyAe upasaMpajjittA NaM viharAmi' pazcAdvandanakaM dattvotthito'bhidhatte avanatAGgayaSTiH'saMdizatakiMbhaNAmI'ti?,sUri-pratyAha- 'vanditvA'bhidhatsvetyevamukto'bhivandyosthitobhaNati'yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni icchAmyunuziSTimiti, AcAryo'pi praNigadati . 'nistArakapArago bhavAcAryaguNairvarddhasva' vacanaviratisamanantaraMca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyasya zirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcArya namaskAramAvartayan, punarapi vandate, tathaivacakarotisakalakriyAnuSThAnam, evaM tripradakSiNIkRtya viramatiziSyaH,zeSAH sAdhavazcAsya mUrjiyugapadvAsamuSTiM vimuJcantisurabhiparimalAMyatijanasulabhakesarANivA, pazcAtkAritakAryotsargaH sUrirabhidaghAti-gaNastavakoTika sthAnIyaMkulaMvairAkhyAzAkhAamukAbhidhAnaAcAryaupAdhyAyazca, sAdhvyAHpravartinI tRtIyoddeSTavyA, yathA''sannaMcopasthApyamAnAralAdhikA bhavanti, pazcAdAcAmla nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdimadhyAntakalyANakalApayogi bhavyajanatAmanaHsamAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvartabahulakaSAyajhaSAdikulAkulaviSamasaMsRtisaritAraNasamarthamamaladayaika rasamasakRdabhyasitavyaM mumukSuNeti // adhyayanaM-1-samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditAzIlAjhAcAryaviracitA prathamazrutaskandhe prathamamadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-2-lokavijayaH // 1 // namaH zrIvarddhamAnAya, varddhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya taayine|| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, upoddhAta : // 2 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / ___ zrIgandhahastimitrairvivRNomi tato'hamavaziSTam / / vR. uktaM prathamAdhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha hi mithyAtvopazamakSayakSayopazamAnyatarAvAptasamyagdarzanajJAnakAryasyAtyantikaikAntAnAbAdhaparamAnandasvatattvasukhAnAvaraNajJAnAdarzanalakSaNalakSitamokSakAraNasyAzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya cAritrasyAparAzeSavratavRtikalpaniSpAditiniSpratyahasakalaprANigaNasaTTanaparitApanApadrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmajJAnopalabdhevarhispatyamatanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatinirAsenaikendriyAvanivajAnanalapavanavanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM samAnajAtIyAzmalatAyubhedadarzanAdarzomAMsAGkuravat avikRtabhUmikhananopalabdhermANDUkavat viziSTAhAropacayApacayazarIrAbhivRddhikSayAnvayavyatirekagaterarbhakazarIravat aparapreritApratihitAniyatatirazrInagamanAdgavAzvAdivat sAlaktakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikAradhigateH kAmukavadityAdibhiH prayogaiH tathoccaiH zira udghATya sUkSmabAdaradvitricatuSpaJcendriyasaMjJItarapaptikaaparyAptakabhedAMzca pradarzva zastraMca svakAyaparakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiMca pratipAdya punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, -tathAhi-adhigatazastraparijJAsUtrArthasyatapratipAditaikendriyapRthivIkAyAdizraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH sarvopAdhizuddhasya tadyogyatayA''ropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhAyathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayobhavati tathA'nenAdhyayanenapratipAdyate / tathA ca niyuktikAreNAdhyayanArthAdhikAraH zastraparijJAyAM prAgniradezi - "loo jaha bajjhaijaha yataM vijahiyavvaM"ti, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanamanuyogaH, tasya dvArANi upAyA vyAkhyAGgAnItyarthaH, tAnicopakramAdIni, tatropakramo dvedhA-zAstrAnugataH zAstrIyaH lokAnugato laukika iti, nikSepastridhAodhanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, anugamo dvedhA-sUtrAnugamo niryuktyanugamazca, nayA-naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthIdhikArazca, tatrAdhyayanAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAMprAgeva niradezi, uddezArthAdhikAraMtusvayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha -- __- adhyayana-2, uddezakaH-1:ni. [163] sayaNe ya adaDhattaM bIyargami mANo aasthasAro a| ___ bhogesu loganissAi loge amamijayA cev|| vRtatra prathamoddezakArthAdhikAraH 'svajane' mAtApitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kArya ityadhyAhAraH, tathAca sUtram - 'mAyA me piyA me' ityAdi 1, 'adaDhattaM bIyagaMmitti dvitIya uddezakeaddaDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSaH, viSayakaSAyAdau cAddaDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca - 'araI AuTTe mehAvI' 2, tRtIya uddezake 'mAno a atthasAro atti jAtyAdhupetena sAdhunA karma vazAdvicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca - 'ke goAvAdI ? ke Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 163 ] mANAvAdI' tyAdi, arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca- 'tiviheNa jA'vi se tattha mattA appA vA bahugAve 'tyAdi 3, caturthe tu 'bhogesu' tti bhogeSvabhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhogi nAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca - 'thIhiM loe pavvahie' 4, paJcame tu 'loganissAe 'tti tyaktasvajanadhanamAnabhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA viharttavyamiti zeSaH, tathA ca sUtram - 'samuTThie anagAre' ityAdi jAva parivvae' 5, SaSThoddezake tu - 'loe amajjiyA ceva' lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvAparasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kArya, paGkajavattadAdhArasvabhAvAnabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtram-je mamAIyamaI jahAti se jahAti mamAtiyaM' gAthAtAtparyArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepe lokavijaya iti dvipadaM nAma, tatra lokavijayayornikSepaH kAryaH, sUtrAlApaka niSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH, sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyAzca nikSeptavyAH, tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepopakSiptaM sAmarthyAyAtaM ca yannikSeptavyaM tanniryuktikAro gAthayA sampiNDyA''caSTe - 88 ni. [164 ] logassa va vijayarasa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvo jaMmUlAgaM ca saMsAro // vR. kaNThyA, kevalaM 'jaMmUlAgaM ca saMsAra' iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH, tacca mUlaM kaSAyAH, yataH nArakartiryagnarAmaragatiskandhasya garbhaniSekakalalArbudamAMsapezyA dijanmajarAmaraNazAkhasya dAridyAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogApriyasamprayogArthanAzAne kavyAdhizatapuSpopacitasya zArIramAnasopacitavrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsAratarormUlam - AdyaM kAraNaM kaSAyAH kaSaH - saMsArastasyA''yA itikRtvA // tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikAraH suhRdbhUtvA vivekanA''caSTe - ni. [165 ] logottiya vijaatti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu niSphaNNaM / guNamUlaM ThANaMtiya suttAlAve ya niSkaNNaM // vR. kaNThyA, tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAllokavijayayornikSepamAha - ni. [ 166 ] logassa ya nikkhevI aTTaviho chavviho u vijayassa / bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM / / vR. tatra lokyata iti lokaH, 'lokR darzana' ityasmAddhAtoH 'akartari ca kArake saMjJAyA miti dhaJ, sa ca dharmmAdharmmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti, tasya nikSepo'STadhA - nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedAt, 'chavviho u vijayarasa' tti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate, tatrASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha- 'bhAve kasAyalogo' tti bhAvalokenAtrAdhikAraH, sa ca bhAvaH SaTprakAra audayikAdiH, tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya, yadyevaM tataH kimata Aha- 'ahigAro tassa vijaeNaM' ti adhikAro vyApAraH, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka : 1 - 89 'vijayena' parAjayeneti gAthArthaH // tatra loko'STadhA nikSepArthaM prAgupAdezi vijayazca SoDhA, tannikSepArthamAha ni. [167 ] logo bhaNio davvaM khittaM kAlo a bhAvavijao a / bhava logo bhAvavijao pagayaM jaha vajjhaI logo // tatra lokazcaturviMzatistave vistarato'bhihitaH, nanucakeyaMvAcoyuktiH ? 'lokazcaturviMzatistave'bhihita' iti, kimatrAnupapannam ?, ucyate, iha hyapUrvakaraNaprakamAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacyamAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvarddhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadevamanujAyAM pariSadyAcArArtho babhASe, gaNadharaizca mahAmatibhiracintyazaktyupetairgautamAdibhiH pravacanArthamazeSAsumadupakArAya sa evAcArAGgatayA dadhbhe, AvazyakAntarbhUtazcaturviMzatistavastvArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH pUrvakAlabhAvinyAcArAGge vyAkhyAyamAne pazcAtkAla- bhAvinA caturviMzatistavenAtideza iti kazcit sukumAramatiH, atrAha naiSa doSo, yato bhadrabAhusvAminA'yamatidezo'bhyadhAyi, saca pUrvamAvazyakaniryukti vidhAya pazcAdAcArAGganiryukti cakre, tathA coktam "Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre "tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyAdikamAha- 'davva' mityAdinA, dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAt dravye vA vijayaH kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdernRpatimallAdervA, kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAderyasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate, kAlavijaya iti kAlena vijayo yathA SaSTibhirvarSasahairbharatena jitaM bharataM, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyata iti, bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijayaH / tadevaM lokavijayayoH svarUpamupadarzya prakRtopayogyAha- 'bhave'tyAdi, anna hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH, chandobhaGgabhItyA hrasva evopAdAyi, tathA cAvAci "bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM' ti, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam, idamatra hRdayam - aSTavidhalokaSaGvidhavijayayoH prAgvyAvarNitasvarUpayorbhAvalokabhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmmaNA lokaH - prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAdyathA ca mucyata ityetadapyatrAdhyayane prakRtimiti gAthArthaH / tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalamityAha - ni. [169 ] vijio kasAyalogo seyaM khu tao niyattiuM hoi / kAmaniyattamaI khalu saMsArA muccaI khippaM // bR. 'vijitaH' parAjitaH, ko'sau ? - kaSAyalokaH audayikabhAvakaSAyaloka itiyAvat, vijitakaSAyalokaH san kimavApnotItyAha- saMsArAnmucyate kSipram, atastasmAnnivarttituM zreyaH, khurvAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, nivarttituM zreya eva, kiM kaSAyalokAdeva nivRttaH saMsArAnmucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoriti darzayati- 'kAme tyAdi gAthArddha sugamam / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/2/- [ni. 168] tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam- 'je guNe se mulaTThANe je mUlaTThANe se guNe' ityAdi // asya ca nikSepaniryuktyanugamena pratipadaM nikSepaH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhA nikSepaHni. [169 ] davve khitte kAle phala paJjava gaNaNa karaNa abbhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNe // / 90 vR. nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNaH gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAdhAsabhA - sArthaH / tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccarite nikSepaniryuktyanugamena tadavayave nikSipte satyupodghAtaniryukteravasaraH, sAca 'uddese' tyAdinA dvAragAthAdvayenAnugantavyA / sAmprataM sUtrasparzikaniryukteravasaraH, tatrApi sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdikamAha ni. [ 170] davvaguNo davvaM ciya guNANa jaM taMmi saMbhavo hoi / saccitte accitte mIsaMmi ya hoi davvaMbhi / / sR. tatra dravyaguNo nAma dravyameva, kimati ?, guNAnAM yato guNini tAdAtmayena sambhavAt (vaH), nanu ca dravyaguNayorlakSaNavidhAnabhedAbhedaH, tathAhi dravyalakSaNaM-guNaparyAyavadvavyaM, vidhAnamapi - dharmAdharmmAkAzajIvapudgalAdikamiti, guNalakSaNaM-dravyAzrayiNaH sahavarttino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi jJAnecchAdveSarUparasagandhasparzAdayaH svagatabhedabhinnA iti, naiSa doSo, yato dravye sacittAcittamizrabhedabhinne sa guNastAdAtmyena sthitaH, tatrAcittadravyaM dvidhA- arUpi rUpi ca tatrArUpidravyaM tridhA dharmAdharmmAkAzabhedabhinnaM, taJca gatisthityavagAhadAnalakSaNaM, guNo'pyasyAmUrttatvAgurulaghuparyAyalakSaNaH, tatrAmUrttatvaM trayasyApi svaM rUpaM na bhedena vyavasthitam, agurulaghuparyAyo'pi, tatparyAyatvAdeva, mRdo mRtpiNDasthAsakozakuzUlaparyAyavat, rUpidravyamapi skandhataddezapradezaparamANubhedaM tasya ca rUpAdayo guNAH abhedena vyavasthitAH, bhedenAnupalabdheH saMyogavibhAgAbhAvAt, svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyaM, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasyAcetanatvaprasaGgAt, tatsambandhAdbhaviSyatIti cet, anupAsitaguroridaM vaco, yato na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate, na hyandhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanA svabuddhayA kAryeti gAthArthaH tadevaM dravyaguNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH tatkimidAnImabhedo'stu ?, naitadapyasti yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenaivendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM syAt tathAhi cUtaphalarUpAdI cakSurAdyupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAd rUpAdisvarUpavad evaM hyabhedaH syAd-yadi rUpAdI samupalabhyamAne'nye'pi samupalabhyeran, anyathA viruddhadharmmAdhyAsAdbhidyeran ghaTapaTavaditi / tadevaM bhedAbhedopapattibhirvyAkulitamatiH ziSyaH pRcchati ubhayathA'pi doSApattidarzanAtkathaM gRhNImaH ?, AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tu bhAvo guNa iti, tathAhi - guNaguNinoH paryAyaparyAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavAvayavinorbhedAbhedavyavasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka: // 1 // "davpajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajavA natthi / uppAyaTTiibhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM / / // 2 // nayAstava syAtpadalAJchitA ime, rasopaviddhA iva lohaghAtakaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH / / " ityAdisvayUthvairatra bahuvijRmbhitamityalaM vistareNa / etadevaniyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNabhedena vyavasthitamAhani. [171] saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoi jiivgunno| pUrei haMdi loga bhuppesttnngunnennN|| vR.jIvo hi sayogivIryasad dravyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkucati vikasati ca, eSa jIvasyAtmabhUto guNo, bhedaM vinA'pi SaSThayupalabdheH, tadyathA-rAhoH ziraH zilAputrakasya zarIramiti, tadbhava eva vA saptasamudghAtavazAt saGkucativikasati ca, samyak-samantataH ut-prAbalyena hananam-itazcetazcAtmapradezAnAM prakSepaNaM samudghAtaH, sa ca kaSAyavedanAmAraNAntikavaikriyataijasAhArakakevalisamuddhAtabhedAt saptadhA, tatra kaSAyasamudghAto'nantAnubandhiikrodhAdhupahatacetasa AtmapradezAnAmitazcetazca prakSepaH, ityevaM tIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamudghAtaH, mAraNAntikasamudghAto hi mumUrSArasumata AditsitotpattipradezeAlokAntAdAtmapradezAnAM bhUyo bhUyaHprakSepasaMhArAviti, vaikriyasamudghAto vaikriyalabdhimato vaikriyotpAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH, taijasasamudghAtastaijasazarIranimittaM tejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti, AhArakasamudghAtazcaturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kacitsandehApagamanAya tIrthaGkarAntikagamanArthamAhArakazarIraM samupAdAtuM bahirAtmapradezaprakSepaH, kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntarnItAnyasamudghAtaM niyuktikAraH svataevAcaSTe- 'pUrayati vyApnotihandItyupapradarzane, kim? -'lokaM caturdazarajvAmakamAkAzakhaNDaM,kuto?,bahupradezaguNatvAt, tathAhi-utpannadivyajJAnaAyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcuryaM daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnAM lokamApUrayati, taduktam - "daMDa kavADe maMthaMtare yatti gAthArthaH / gato dravyaguNaH, kSetrAdikamAha - ni. [172] devakuru susamasusamA siddhI nibAya dugAdiyA ceva / kala bhoaNuju vaMke jIvamajIve ya maami|| vR. kSetraguNaH devakurvAdiH, kAlaguNe suSamasuSamAdiH, phalaguNe siddhiHparyavaguNenirbhajanA, gaNanAguNedvikAdi, karaNaguNekalAkauzalyam, abhyAsaguNebhojanAdi,guNAguNeRjutA, aguNaguNe vakratA, bhavaguNazIlaguNayorbhAvaguNArthamupAttenajIvagrahaNena gatArthatvAdgAthAyAM pRthaganupAdAnaM, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNojIvaH kSAntyAdhupeto, bhAvaguNojIvAjIvayoH, iti saMyojyaikaiko vyAkhyAyate - tatra devakuruttarakuruharivarSaramyakahaimavatahairaNyavataSaTpaJcAzadantaradvIpakAkarmabhUmInAmayaM guNo, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadAvasthitayauvanA nirupakramAyuSomanojJazabdAdiviSayopabhoginaHsvabhAvamAIvArjavaprakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayostisRSvapyekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva ___ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 172] sadAvasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH phalaguNaH, phalaMca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritrahitAyA aihikAmuSmikArthaM pravRttAyA anAtyantiko'naikAntiko bhavan phalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzanajJAnacAritrakriyAyAstvaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArika sukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAropAnniSphaletyarthaH / paryAyaguNo nAma dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNaparyAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt sa ca nirbhajanArUpo, nizcitA bhajanA nirbhajanA - nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi - skandha dravyaM dezapradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaM dadAti, paramANurapyekaguNakRSNadviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikaH, tena ca sumahato'pi rAzergaNanAguNeneyattA'vadhAryate / karaNaguNonAmakalAkauzalaM, tathAhi - udakAdI karaNapATavArthaM gAtrotkSepAdikAM kriyAM kurvanti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA-- tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukhaeva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadivA'bhyAsavazAtsantamase'pikavalAdermukhavivaraprakSepAdvayA (po vyA)kulitacetaso'pi catudagdAtrakaNDUyanamiti / guNAguNonAmaguNaeva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA''rjavopetasyarjutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaMca - " zAThyaM DrImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavaM, zUre nirghRNatA Rjau vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tatko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjanairnAGkitaH ? aguNaguNo nAmAguNa eva ca kasyacit guNatvena vipariNamate, saca vakraviSayo, yathA gaurgalirajAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA ca 11911 92 " guNAnAmeva daurjanyAddhari dhuryo niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH, sukhaM jIvati gaurgaliH // " bhavaguNo nAma bhavanti - utpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAdirbhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH, sa ca jIvaviSayaH, tadyathA - nArakAstIvrataravedanAsahiSNavastila- zaJcichannasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimanto, gavAdInAM ca tRNAdikamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmmakSayo, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeveti / zIlaguNo nAma parairAkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane azobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavanmAdhyasthyamavalambate / bhAvaguNonAma bhAvAH- audayikAdayasteSAM guNo bhAvaguNaH, saca jIvAjIvaviSayaH, tatra jIvaviSayaaudayikAdiH SoDhA, tatraudayikaH prazasto'prazastazca, tIrthakarAhArakazarIrAdi prazastaH, aprazastastu zabdAdiviSayopabhogahAsyaratyaratItyAdiH, aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNastathA satkarmmAnudayalakSaNazceti, kSAyika bhAvaguNazcaturddhA, tadyathA- kSINasaptakasya punarmithyAtvAgamanaM 1 kSINamohanIyasyAvazyaMbhAvizeSaghAtikarmmakSayaH 2 kSINaghAtikarmmaNo'nAvaraNajJAnadarzanAvirbhAvaH 3 apagatAzeSakarmmaNo'punarbhavastathA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:9 ''tyantikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvApti4zceti, kSAyopazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti, pAriNAmiko bhavyatvAdiriti, sAnnipAtikastavaudayikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH, tadyathA-manuSyagatyudayAdaudayikaH sampUrNapaJcendriyatvAvApteH kSAyopazamikaH darzanasaptakakSayAtkSAyikaHcAritramohanIyopazamadaupazamikaH bhavyatvAtpAriNAmika iti, ukto jIvabhAvaguNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayikapAriNAmikayoreva sambhavati, nAnyeSAM, tatraudayikastAvadaudayebhava audayikaH,sacAjIvAzrayo'nayA vivakSayA,yadUta-kAzcitaprakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti, kAH punastAH?, ucyante, audArikAdIni zarIrANi paJcaSaT saMsthAnAnitrINyaGgopAGgAniSaTsaMhananAnivarNapaJcakaMgandhadvayaMpaJcarasAaSTau sparzAagurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAmaudyotanAmaAtapanAmanirmANanAmapratyekanAmasAdhAraNanAmasthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvAapipudgalavipAkinyaH, satyapijIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti, pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhA - anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti, tatrAnAdipAriNAmiko dhadhikiAzAnAM gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikastvanendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthA tAtpayArthaH / / ukto guNo, mUla nikSepArthamAhani. [173] mUle chakkaM dave odaiuvaesa AimUlaM ca / khitte kAle mUlaM bhAve mUlaM mvetivihN|| vR.mUlasyaSoDhA nikSepo, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt, nAmasthApanegatArthe, dravyamUlaM jJazarIramavyazarIravyatiriktaMtridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaM ceti,tatraudayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi, upadezamUlaM yaccikitsako rogapratighAtasamarthaM mUlamupadizatyAturAyeti, taccapippalImUlAdikaM,AdimUlaMnAmayavRkSAdimUlotpattAvAdyakAraNaM, tadyatsthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanirvartanottaraprakRtipratyayAccamUlamutpadyate, etaduktaMbhavati -teSAmaudArikazarItve mUlanivartakAnAMpudgalAnAmudayiSyatAM kArmaNazarIramAcaM kAraNaM, kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyatevyAkhyAyatevA, evaM kAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaMmUlamAste, bhAvamUlaM tuvidheti gAthArthaH / / tathAhini. [174] odAiyaM uvadiThThA AitigaM mUla bhAva odiaN| Ayario uvadiTThA viNayakasAyAdio aaii| vR. bhAvamUlaM trividham - audayikabhAvamUlam upadeSTa mUlam AdimUlaM ceti, tatraudayikamAvamUlaMvanaspatikAyamUlatvamanubhavannAmagotrakarmodayAtmUlajIvaeva, upadeSTa bhAvamUlaM vAcArya upadeSTA-yaiH karmabhiHprANinomUlatvenopadyante,teSAmapimokSasaMsArayorvAyadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTetyetadeva darzayati - "viNayakasAio AI tatra mokSasyAdimUlaM jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAnmokSAvApteH, tathA cAha' // 1 // "vinayA nANaMNanaNAudaMsaNaM dasaNAhi caraNaM tu / caraNAhiMto mokkho mukkhe sukkhaM aNAbAhaM / / // 2 // vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zruta jJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM caashrvnirodhH|| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AcArA sUtram 1-2/9/-[ni. 175) // 3 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAkriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam / / // 4 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||" ityAdi saMsArasya tvAdimUlaM viSayakaSAyA iti ||muulmuktmidaaniiN sthAnasya paJcadazadhA nikSepamAhani. [175] nAmaMThavaNAdavie khittaddhA uDDha uvaraI vshii| __ saMjama paggaha johe ayala gaNaNa saMghaNA bhAve / / vR.tabadravyasthAnaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittAcittamizrANAM sthAnamAzrayaH, kSetrasthAnaM bharatAdi udhistiryaglokAditi, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyate, addhAkAlaH tatsthAnaM dvidhA-kAyasthitibhavasthitibhedAt, tatra kAyasthitiH pRthivyaptejovAyUnAmasaGkhyeyA utsapiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAmasaGkhyeyA varSasahAnAH paJcendriyatiryagmanujAnAM saptATau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdakavanaspatipRthivInAM trisaptadazadvAviMzativarSasahAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM trINipalyopamAni, devAnAMnArakANAMcakAyasthiterabhAvAdbhavasthitiH prayastriMzatsAgaropamANIti, iyamutkRSTA dvirUpApi, jaghanyA tu sarveSAmantarmuhUrtAtmikA, navaraM devanArakayordaza varSahasrANIti, athavA addhAsthAnaM-samayAvalikAmuhUrtAhorAtrapakSamAsavayanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpudgalaparAvAtItAnAgatasaddhiArUpamiti / urddhavasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asyopalakSaNatvAtriSaNNAdyapi gRhyate / uparatiH-viratiH, tatsthAnaMdezesarvatraca zrAvakasAdhuviSayAvasatisthAnaM yoyatragrAmagRhAdau vasati / saMyamasthAnaM saMyamaH-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhayeyAni saMyamasthAnAni, kiyadasaddhyamiti cet atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnirdeSTuM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate-ihaikasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo'gnikAyatvena pariNatA asaGghayeyaguNAH tato'pi tatkAyasthitirasaGghayeyaguNAH, tato'pyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhayeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti sAmAnyataH, vizeSatastUcyatesAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhInAM pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAntarmurtikatvAdantarmuhUrtasamayatulyAnyasaGghaceyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya lekamevAjaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam, athavAsaMyamazreNyantargatAAne saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathA-anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhyeyasaMyamasthAnanirvartitaM kaNDakaM, taizcAsaGghayeyairjanitaM SaTsthAnaka, tadasaGkhyeyAmikA shrenniiti| ___pragraharathAnaM tuprakarSaNagRhyatevaco'syetipragrahaH-grAhyavAkyonAyakaityarthaH,sacalaukiko Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakaH1 lokottarazca, tasya sthAnaM pragrahasthAnaM, laukikaM tAvatpaJcavidhaM, tadyathA-rAjA yuvarAjo mahattaraH amAtyaH kumArazceti, lokottaramapi paJcavidhaM, tadyathA-AcAryopAdhyAyapravRttisthaviragaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathA-AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAda bhedAta / acalasthAnaM tu caturddhA-sAdisaparyavasAnAdibhedAta, tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAderdravyasyaikapradezAdAvavasthAnaM / jaghanyata ekaM samayamutkRSTatathAsaGkhyeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam, anAdisaparyavasAnamatItAddhArUpasya zailesthavasthAntyasamaye kArmaNataijasazarIrabhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dhamAdhamAkAzAnAmiti gaNanAsthAnamekadvayAdikaM shiirssprhelikaapryntN|sndhaansthaanN dvidhA-dravyatobhAvatazca, punarapyekaikaM dvidhA-chinnAcchinnabhedAt, tatra dravyacchinnasandhAnaM kaJcakAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvasandhAnamapiprazastAprazastabhedAtdvedhA, tatraprazastAcchinnamAvasandhAnamupazamakSapakazreNyAmArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnyacchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravarddhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAdaudayikAdibhAvAntaragatasya punarapizuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam, aprazastAcchinnamAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhayamAnapariNAmasyAnantAnubandhimithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAtbandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasyavAiti, aprazastacchinnabhAvasandhAna punaraudayikabhAvAdaupazamikAdibhAvAntarasaGakrAntI satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yogapadyena vyAkhyAtaM, tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayamitaratubhAvaviSayamityuktaM sthaanm||athvaa bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAt, teSAM kiM sthAnaM?, yadAzritya ca te bhavanti, zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantIti tadarzayati - ni. [176] paMcasu kAmaguNesuya sddphrisrsruuvgNdhesuN| jassa kasAyA vaTuMti mUlaTThANaM tu sNsaare|| vR. tatrecchAnaGgarUpaH kAmastasya guNA yAnAzrityAsI cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabdasparzararUpagandhAsteSu paJcasvapivyasteSusamasteSuvAviSayabhUteSu yasya' jantorviSaya-sukhapipAsonmukhasyAparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNorAgadveSatimiropaplutadRSTemanojJetara-viSayopalabdhau satyAM kaSAyA 'vartante' prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatItyataH zabdAdiviSayodamuta(tAH) kaSAyAH 'saMsAre' saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti, etaduktaM bhavati-rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsvabhAve'pi tatsvabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata Aha - // 1 // "zyaM vastuparaM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tatpariharan yannAsti tat pshyti| / kundendIvarapUrNacandrakalazazrImallatApallavAnAropyAzucirAziSupriyatamAgAtreSu ynmodte|| dveSaM vA karkazabdAdau vrajatIti, tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnaM, te ca saMsArasyeti gAthAtAtparyArthaH / / yadi nAmazabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti?, ucyate, yataH karmasthiteH kaSAyA mUlaM, sA'pi saMsArasya, saMsAriNazcAvazyaMbhAvinaH kaSAyA iti, etadevAha - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 AcArAGga sUtram 9/-12/9/- [ni. 177] ni. [177] jaha savvapAyavANaM bhUmIe paiTTiyAiM muulaaii| iya kammapAyavANaM saMsArapaiTThiyA mUlA / / vR. yathAsarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAnimUlAni, evaM karmapAdapAnAMsaMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH / nanu ca kathametacchraddheyaM-karmaNaH kaSAyAmUlamiti?, ucyate, yato mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, tathA cAgama;- "jIveNaMbhaMte! katihiM ThANehiM NANAvaraNinaM kammaM baMdhai?, goyamA ! dohiM ThANehi, taMjahArAgeNa va doseNa va ! rAge duvihemaayaalobhey,doseduvihe-koheymaanney| eehiMcauhiM ThANehiM vIriovagUhiehinANAvaraNijjaM kammaMbaMdhaI" evamaSTAnAmapi krmnnaaNyojymiti|teckssaayaamohniiyaantHpaatino'ssttprkaarsy cakarmaNaH kAraNaM, mohanIya kAmaguNAnAM ca (iti) darzayatini. [178] aTThavihakammarukkhA savve te mohnnijjmuulaagaa| kAmaguNamUlagaMvA tammUlAgaMca sNsaaro|| vR. yadavAdi prAk - 'iya kammapAyavANaM tatra katiprakArAH te karmapAdapAH kiMkAraNA zceti?, ucyate-aSTavidhakarmavRkSAH, tesarve'pimohanIyamUlAH, na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlAH, yasmAdvedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaHpAtItyatastanmohanIyaMmUlamAdya kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gAthArthaH / / tadevaM pAramparyeNa saMsArakaSAyakAmAnAM kAraNa-tvAnmohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmakSayaH, tathA cAbhANi - // 1 // "jeha matthayasUIe, hayae hammae tlo| tahA kammANi hammaMti, mohaNijje khayaM gae' tacca dvidhA-darzanacAritramohanIyabhedAt, etadevAha -- ni. [179] duvihoa hoi moho daMsaNamoho carittamoho / kAmA carittamoho teNahigAro ihaM sutte|| vR.mohanIyaM karma dvadhA bhavati, darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, bandhaheto.vidhyAt, tathAhi-arhatsiddhacaityatapaH-zrutagurusAdhusadhapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma baghnAti, yena cAsAvanantarasaMsArasamudrAntaHpAtyevAvatiSThate, tathA tIvrakaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUtaH san dezasarvaviratyupadhAticAritramohanIyaM karmabaghnAti,tatramithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvabhedAtredhA darzanamohanIyaM, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatidhA, tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAro, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtaM, tacca shbdaadikpnycgunnaatmkmitigaathaarthH| tatracAritramohanIyottaraprakRtistrIpuMnapuMsakavedahAsyaratilobhAzritakAmAyiNaH kaSAyAH saMsAramUlasyacakarmaNaHpradhAnaM kAraNamiti pracakaTayiSurAha. ni. [180] saMsArassa u mUlaM kammaM tassavihuMti ya ksaayaa| tesayaNapesaasthAiesu ajjhatthao atthiaa|| vR.'saMsArasya nArakatiryagnarAmaragatisaMsRtirUpasya(mUla)kAraNamaSTaprakArakarma, tasyApi krpnn:-krodhaadyonimittNbhvnti|tessaaNcprtipaaditshbdaadisthaanaanaaNprcursthaantvprtipaadnaay punarapi sthAnavizeSa gAthAzakalenAha- svajanaH-pUrvAparasaMstutomAtApitRzvazurAdikaH preSyomRtyAdiroM-dhanadhAnyakupya-vAsturalabhedarUpaH te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka : 1 teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandraikendriyAdInAmiti gAthArthaH / / tadevaM kaSAyasthAna- pradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha - ni. [181] nAmaMThavaNAdavie uppattI paccae ya Aeso / rasabhAvakasAe yA teNa ya kohAiyA cauro || bR. yathAbhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma, sadbhAvasadbhAvarUpA pratikRtiH, sthApanA, kRtabhImabhrakuTyutkaTalalATa(paTa) ghaTitatrizUlaraktAsyanayanasandaSTAdharaspandamAnasvedasalilacitrapustAdyakSavarATakAdigateti, dravyakaSAyA jJazarIrabhavyazarIrAbhyAM vyatiriktAH karmmadravyakaSAyA nokarmmadravyakaSAyAzceti, tatrAditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgala dravyAprAdhAnyAt karmmadravya- kaSAyAH, nokarmmadravyakaSAyAstu bibhItakAdayaH, utpattikaSAyAH zarIropadhikSetravAstusthANvAdayo yadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktam - 11911 'kiM etto kaTTayaraM jaM mUDho thANuammi AvaDio / thANussa tassa rUsai na appaNo duppaogassa " pratyayakaSAyAH kaSAyANAM ye pratyayAH- yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evotpattipratyayoH kAryakAraNagato bhedaH, AdezakaSAyAH kRtimakRtabhrukuTIbhaGgAdayaH, rasato rasakaSAyaH kaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH, bhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyArcAdinimittAvirbhUtAH zabdAdikAmaguNa- kAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAtmapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, te caikaikazo'nantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaavalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti teSAM ca svarUpAnubandhaphalAni gAthAbhirabhidhIyante, tAzcemAH 11911 // 2 // 17 1 "jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauvviho koho / tiNisalayAkaTThaTThiyaselatthaMbhovamo mANo // mAyAvalehigomuttimeMDhasiMgaghaNavaMsamUlasamA / lobho haliddakaddamakhaMjaNakimirAyasAmANo // pakkhacaumAsavaccharajAvajIvANugAmiNo kamaso / devanaratiriyanArayagaisAhaNa heyavo bhaNiyA ||" // 3 // - eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchatItyetadabhidhIyate tatra naigamasya sAmAnyavizeSarUpatvAnnaikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, saGgavyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAdAdezasamutpattI necchataH, RjusUtrastuvarttamAnArthaniSThatvAdA-dezamutpattisthApanA necchati, zabdastu nAmno'pi kathaJcidbhAvAntarbhAvAnnAmabhAvAvicchatIti gAthAtAtparyArthaH / / tadevaM kaSAyAH karmmakAraNetvenoktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividha iti darzayati - ni. [182] 97 davve khitte kAle bhavasaMsAre a bhAvasaMsAre / paMcaviho saMsAro jatthete saMsarati jiA / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-12/1/- [ni. 182] vR. dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANisaMsaranti, kAlasaMsAraHyasmin kAla iti, nArakatiryagnarAmaragaticaturvidhAnapUrvyadayAdbhavAntarasaGakmaNa bhavasaMsAraH, bhAvasaMsArastu saMsRtisvabhAva audayikAdibhAvapariNatirUpaH, tatraca prakRtisthityanubhAgapradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH,athavA dravyAdikazcaturthAsaMsAraH, tadyathA-azvAstinaMgrAmAnagaraMvasantAdgrISmaM audayikAdaupa-zamikamiti gAthArthaH // tasmiMzca saMsAre karmavazagAH prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAha ni. [183] nAmaMThavaNAkammaMdabbakammaM pogkmmNc| samudAniriyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // ni. [184] kiikamma bhAvakammaMdasaviha kamma samAsao hoi| aTTaviheNa u kammeNa etya hoi ahigaaro|| vR. nAmakarma kamarthizUnyabhidhAnamAtraM, sthApanAkarma pustapatrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvAsadbhAvarUpAsthApanA, dravyakarmavyatirikti dvidhA-dravyakarmanodravyakarmaca,tatradravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA badhyamAnA baddhAzcAnudIrNA iti, nodravyakarma kRssiiblaadikrm| atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakamrmetyavAci, kAH punastA vargaNA iti saGgIttaryante ?, iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, tatra dravyata ekadvayAdisaGkhayeyAsaGkhyeyAnantapradezikAH kSetrato'vagADhadravyaikadvayAdisaGghayeyAsaGkhyeyapradezAtmikAH kAlata ekadvayAdisaGkhayeyAsaGkhakyeyasamayasthitikAH bhAvato rUparasagandhasparzasvagatabhedAtmikA: sAmAnyataH, -vizeSatastUcyante-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt saGkhyeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhyeyAH asaGkhyeyapradezikAnAmasaGkhayeyAH, etAzcaudArikAdipariNAmAgrahaNayogyAH, anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullaGghaya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikAH khalvanantA eva bhavanti, tatrAyogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhayA pravarddhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH?, jaghanyAt utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAdekaikottarapradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinInAmAnantya, tataaudArikayogyotkRSTavargaNAyAMrUpaprakSepeNAyogyavargaNAjaghanyA bhavanti, etA apyekaikapradezavRddhayotkRSTAntA anantA bhavanti, jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko vizeSaH ?, jaghanyAbhyo'saGkhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAdatisUkSmapariNAmatvAccaudArikasyAnanta evAgrahaNayogyA bhavanti, alpa-pradezatvAbAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti, atraca yathA yathA pradezopacayastathAtathA vizrasApariNAmavazAdvargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadevotkRSTopari rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriya zarIsvargaNAnAMjaghanyotkRSTavizeSalakSaNaMcAvaseyaM, tathA vaikriyAhArakAntarala-vartyayogyavargaNAnAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka: 1 jaghanyotkRSTavizeSAsaGgakhyeyaguNatvamiti, punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAt jaghanyAhArakazarIyogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH ko vizeSa iticet ?, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANutvAdAhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottara vRddhAnAmAnantyamiti bhAvanA, tasyAmevotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhArakAgrahaNayogyavargaNAH, tataH pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyA eva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyAeva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezatvAcca taijasasyeti, 99 jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA anangataguNAH, kena guNakAra - Neti cet, abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmantabhAga iti, tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTathaM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaraM ?, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAjjaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAmAnantyaM bhavati, taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti, evamekAdivRddhayotkRSTAntA anantAH, tAzcAtisUkSmatvAd bahupradezatvAcca tejasasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAt alpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti, jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSo, guNakArazcAbhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAga iti, tasyAmayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati, tasyAzca pradezavRddhayA utkRSTavargaNAparyantAmyanantAni sthAnAni bhavanti, jaghanyotkRSTayorvizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati, atrApyananta - bhAgasyAnantaparamANvAtmakatvAdbhASAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyaM tadanenaikAdipradeza- vRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyaM, navaraM jaghanyotkRSTayorbhedo'yam - abhavyAnantaraguNaH siddhAnantabhAgAtmakaH, tAsAM ca pUrvvahetukadambakAdeva bhASAdravyAnApanadravya - yorayogyatvamavaseyam, ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA, tato rUpottaravRddhayotkRSTavargaNAntA anantA bhavanti, jaghanyAtautkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA, tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTabhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvabhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH, punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanya vargaNAnantabhAgo vizeSaH, punarapi pradezottarakrameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnantaguNAdikaH, tAzca pradezabahutvAdatisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, alpapradezatvAd, bAdaratvAcca kArmmaNasyApi, tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmmaNazarIravargaNAH, punarapyekaikapradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTA yAvadanantA bhavanti, ? atha jaghanyotkRSTayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA, sacAnantabhAgo'nantAnantaparamANvAtmako'ta evAnantabhedabhinnAH karmmadravyavargaNA evaM bhavanti, AbhizcAtra prayojanaM, dravyakarmmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtAH vineyajanAnugrahArthaM vyutpAdyante punarapyutkRSTakarmmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/- [ni. 184] jaghanyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSthaH sarvvajIvebhyo'nantaguNAH, tadupari rUpaprakSepA- dikrameNAnantA eva jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAdadhruvAH, pAkSikasadbhAvAdadhruvatvaM, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva, tadutkRSTathepari rUpAdipravRddhayA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyA vargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat, tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam, etaduktaM bhavati adhruvavargaNopari pradezavRddhayA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAtaH kSetrapalyopamA -- saGghayeyabhAgapradezaguNotkRSTatha, tadupari rUpottarAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAta utkRSTatha tvasaGkhtyeya bhAgapradezaguNA, tadasaGghayeyabhAgo'pyasaGghayeyalokAtmakaiti dvitIyA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhayA bAdaranigodazarIravargaNA jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsadvayeya bhAgapradeguNotkRStha, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saGkhyeyaguNA, ko guNakAra iti ?, ucyate, aGkulAsaGkhtyeyabhAgapradezarAzerAvalikAkAlAsaGghayeyabhAgasamayapramANakRtapaunaHpunyavargamUlasyAsaGkhtyeya bhAgapradezapramANa iti, tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAta utkRSTa caturastrIkRttalokasyAsatyeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsaGghayeyabhAgatulyA iti, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAta utkRSTadha kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyaguNA saMkhyeyaguNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazabhAvirbhUtavIryeNAtmanA prakarSeNa yujyata iti prayogaH, 900 saca manovAkkAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti ?, ucyate, tatra manoyogaH satyAsatyamizrAnubhayarUpacaturddhA evaM vAgyogo'pi kAya yogaH saptadhA - audArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrAhArakAhArakamizrakArmaNayogabhedAt, tatra manoyogo manaH paryAptayA paryAptasya manuSyAdeH, dAgyogo'pi dvIndriyAdInAm, audArikayogastiryagmanujayoH zarIrapayaptirUddharvaM, tadAratastu mizraH, kevalinovA samudghAtagatasya dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, vaikriyakAyayogo devanArakabAdaravAyUnAm, anyasya vA vaikriyalabdhimataH, tanmizrastu devanArakayorutpattisamaye'nyasya vA vaikriyaMnirvartayataH, AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya, tanmizrastu nirvarttanAkAle kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamudghAte vA tRtIyacaturthapaJmasamayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'thai pradezAn vihAyottaptabhAjanodakavadudvarttamAnaiH sarvairevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad baghnAti taThaprayogakarmetyucyate, uktaM ca"jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae dA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae" / - samudAnakarma sampUrvAdAGpUrvvAcca dadAtermyuDantAt pRSodarAdipAThena AkArasyokArAdezena rUpaM bhavati, tatra prayogakarmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyagmUlottaraprakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedenAG maryAdayA dezabandho jJAnAvaraNIyAdiH, uttaraprakRtibandhastUcyateuttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA - matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedAt, tatra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka: 1 kevalAvArakaM sarvaghAti zeSANi tu dezasarvaghAtInyapi, darzanAvaraNIyaM navadhA-nidrApaJcakadarzanacatuSTabhedAt, tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaM tudarzanalabdhiprAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti zeSANi tu dezataH vedanIyaM dvidhA - sAtAsAta bhedAt, mohanIyaM dvidyA- darzanacAritrabhedAt, tatra darzanamohanIyaM trighAmithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidhaM, cAritramohanIyaM SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAtpaJcaviMzatividham, atrApi mithyAtvaM sajjavalanavarjA dvAdaza kaSAyAzca sarvvaghAtinyaH, zeSAstu dezaghAtinya iti, AyuSkaM caturddhA-nArakAdibhedAt, nAma dvicatvAriMzadbhedaM gatyAdibhedAt, trinavatibhedaM cottarottaraprakRtibhedAt, gatizcaturddhA jAtirekendriyAdibhedAtpaJcadhA zarIrANi audArikAdibhedAtpaJcadhA audArikavaikriyAhArakabhedAdaGgopAGgaM tridhA nirmANanAma sarvvajIva zarIrAvayavaniSpAdakamekadhA bandhananAma audArikAdikarmmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA saGghAtanA - maudArikAdikarmmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA saMsthAnanAma samacaturasrAdi SoDhA saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDhaiva sparzo'STadhA rasaH paJcadhA gandho dvidhA varNaH paJcadhA AnupUrvI nArakAdizcaturddhA vihAyogatiH prazastaprazastabhedAt dvidhA aguralaghUpaghAtaparAghAtAtApodyotocchvAsa pratyekasAdhAraNatrasasthAvarazubhAzubhasubhagAdurbhagasusvaraduHsva rasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakasthirAsthirAdeyAnAdeyayazaH kIrttiayazaH kIrttitIrthakaranAmAni pratyekamekavidhAnIti, gotramuccanIcabhedAt dvidhA, antarAyaM dAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAt paJcadhetyuktaH prakRtibandho, bandhakAraNAni tu gAthAbhirucyante - "paMDiNIyamaMtarAiya uvadhAe tappaosa ninhavaNe / AvaraNadugaM bandhai bhUo aJccAsaNAe ya // bhUyANukaMpavayajogaujjuo khaMtidANagurubhatto / bandhai bhUo sAyaM vivarIe bandhaI iyaraM // arahaMtasiddhaceiyatavasa agurusAghusaMghapaDiNIo / baMghai daMsaNamohaM anaMta saMsArio jeNaM // tibvakasAo bahumohapariNato rAgadosasaMjutto / baMdhai carittamohaM duvihaMpi carittaguNaghAI // micchaddiTThI mahAraMbhapariggaho tivvalobha nissIlo / niraAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo // ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAillo / saDhasIlo sa sasallo tiriAuM baMdhaI jIvo // pagatIe~ taNukasAo dAnarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehi jutto maNuyAuM bandhaI jIvo // aNuvvaya mahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI u jo jIvo // maNavayaNakAyako mAillo gAravehi paDibaddho / asubhaM baMdha nAmaM tappaDipakkhehi subhanAmaM // // 1 // // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // // 9 // 101 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 119011 119911 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 184] arihaMtAdisu bhatto suttaruI payaNumANa guNapehI / bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhaI iyaraM // pANavahAdIsurato jiNapUyAmokkhamaggavigdhayaro | ajei aMtarAyaM Na naii jeNicchiyaM lAbhaM // " sthitibandho mUlottaraprakRtInAmutkRSTajaghanyabhedaH, tatrotkRSTo mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, yasya ca yAvatyaH koTIkoTyaH sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari pradezato vipAkato vA anubhavaH, etadeva pratikammasthita yojanIyaM, saptatimmohanIyasya, nAmagotrayovizattiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH pUrvakoTItribhAgo'bAdhA / jaghanyo jJAnadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAmantarmuhUrta, nAmagotrayoraSTI muhUrttAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, sa cAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmpratametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate tatrotkRSTo matizazrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNanidrApaJcakacakSurdarzanAdicatuSkAsadvedyadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, strIvedasAtavedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAM paJcadaza, mithyAtvasyaudhikamohanIyavat, kaSAyaSoDazakasya catvAriMzat koTI koTyaH, napuMsakavedAratizokabhayajugupsAnarakatiryaggatye kendriyapaJcendriyajAtyau dArikavaikriya zarIratadaGgopAGgadvayataijasakArmmaNahuNDasaMsthAnAntayasaMhananavarNagandharasasparzanarakatiryagAnupUrvI aguruladhUpaghAtaparAghAtocchvAsAtapodyotAprazastavihAyogatitrasasthAvara bAdaraparyAptakapratyekAsthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaH kIrttinirmANanIcairgotrarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtinAM viMzatiH puMvedahAsyaratidevagatyAnupUrvIdvayAdyasaMsthAna saMhananaprazasta vihAyogatisthira- zubhasubhagasusvarAdeyayazaH kIttyuccairgotrarUpANAM paJcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAna- dvitIyasaMhananayordvAdaza tRtIyasaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza kubjasaMsthAnArdhanArAcasaMhananayoH SoDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriya jAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirbhinnAntarmuhUrttamabAdhA, devanArakAyuSoraudhikavat, tiryagmanuSyAyuSaH palyopamatrayaM pUrvakoTitribhAgo'bAdhA, ukta utkRSTaH sthitibandho, jaghanya ucyate-matyAdipaJcakacakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasaJjavalanalobhadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAmantarmuhUrttamantarmuhUrtamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAM paNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGghayeyabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtA antarmuhUrtamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamasaGghayeyabhAganyUnam, AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGghayeyabhAganyUnAH, saJjavalanakrodhasya mAsadvayaM, mAnasya mAsaH, tadardhaM mAyAyAH, puMvedasyASTau saMvatsarAH, sarvatrAntamuhUrtamabAdhA, zeSanokaSAyamanuSyatiryaggatipaJcendriyajAtyaudArikatadaGgopAGgataijasakArmmaNa SaTsaMsthAnasaMhananavarNanagandharasasparzatiryagmanujAnupUrvI agurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsA tapodyotaprazastAprazastavihAyo gatiyazaHkIrttivarjatrasAdiviMzatikanirmANanIcairgotradeva Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH 1 gatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvI dvayavaikri yazarIratadaGgopAGgarUpAmaNAmaSTaSaSTayuttaraprakR-tInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgI palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasahasya dvau saptabhAgI palyopamAsaGghayeyabhAgAnyUnAvantarmuhUrttamabAdhA, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirbhinnAntarmuhUrttamabAdhA, nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastaH ko'nayorbheda iti ?, ucyate, utkRSTAt, saGghayeyaguNahIno jaghanya iti, yazaH kIrtyadhairgotrayoraSTamuhUrttAnyantarmuhUrtamabAdhA, devanArakAyuSordaza varSasahAmrANyantarmuhUrtamabAdhA, tiryagmanujAyuSoH kSullakabhavo'ntarmuhUrttamabAdheti, bandhanasaGghAtayoraudArikAdizarIrasahacaritatvAttadgata evotkRSTajaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhastUcyate tatra zubhAzubhAnAM karmaprakRtInAM prayoga-karmaNopAttAnAM prakRtisthitipradezarUpANAM tIvramandAnubhAvatayA'nubhavanamanubhAvaH, sa caikadvitricatu:sthAnabhedenAnugantavyaH, tatrA zubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakvadhyamAnArddhatribhAgapAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantavyo mandAnubhAvastu jAtirasaikadvitricaturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti, zubhAnAM tu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavadyojanIyaH, atra ca kozAtakI kSusAdAvudakabindvAdiprakSepAt vyatyayAdvA bhedAnAmAnantyamavaseyamiti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH zarIrasaMsthAnAGgopAGgasaGghAtasaMhananavarNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparA ghAtodyotAtapanirmANapratyekasAdhAraNasthirAsthirazubhAzubharUpAH pudgalavipAkinyaH, zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya ityukto'nubhAvabandhaH / ? pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati, tatra yadaikavidhaM baghnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalA sAtAvedanIyabhAvena vipariNamante SaDvidhabandhakasya vAyummohanIyavajraH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasyASTadheti, tatrAdyasamayaprayogAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayeSvalpa - bahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayatitatrAyuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM nAmagotrayoH parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / nanu ca tebhyo vizeSAdhiikA ityatra nirddhAraNe paJcamI, sA ca "paJcamI vibhakte" ityanena sUtreNa vidhIyate, asyacAyamarthovibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarAH, iha ca karmmapudgalAnAM sarvadaikatvaM, tathAvasthAnAmeva ca buddhayA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitaM, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA- gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti, naiSa doSo, yatrAvadhyavadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThIsaptamyI, "yatazca nirddhAraNamityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrakAH ADhyatarAH, karmmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra punarvizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDazabala- zAbaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampanna kSIratameti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgo vA, yato mAthurapATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThI saptamyau bhavato, yatra tu punarmmAthurAdivizeSo'va ghitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi 103 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AcArAGga sUtram 1/-/2/9/-[ni. 184] karmavargaNAnAmekatvetadvizeSasyAvadhitvenopAdAnAtpaJcamyeva nyAcyeti, tadvizeSAdhikA vedanIye uktaH pradezabandhaH smudaankaapiiti|saamprtmiiryaapthikN, "IragatipreraNayoH" asmAbhAve Nyat, IraNamIryA tasyAH panthAIryApathastatrabhavamIryApathikaM,kazcaryAyAH panthA bhavati?, yadAzritA sA bhavatIti ?, etacca vyutpattinimittaM yatastiSThato'pi tadbhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH,tacopazAntakSINamohasayogakevalinAM bhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti, uktaMca- "kevalI NaM bhaMte ! assiM samayaMsi jesu AgAsapadese hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhUNaM bhaMte ! kevalI tesu cevAgAsapadesesupaDisAharittae?, no iNaThe samaTe, kahaM ?, kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAI bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI no saJcAeti tesu cevAgAsapadesesu hatyaM vA pAyaM vA paDisAharittae" tadevaM sUkSmataragAtrasaJcArarUpeNa yogena yatkarmabadhyate tadIyyArpathikam-IyaryAprabhavaM, IyahitukamityarthaH, tacca dvisamayasthitikam-ekasmin samaye baddhaM dvitIye veditaM, tRtIyasamaye tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti ?, ucyate, yatastaprakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyipradezataHsthUlarUkSazuklAdibahupradezamiti, uktNc||1|| "apaM bAyaramauyaMbahuMca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvataMtiya sAtAbahulaM ca taM kammaM / / alpaMsthititaHsthiterevAbhAvAt, bAdaraMpariNAmato'nubhAvatomRdvanubhAvaM,bahuca bahupradezaiH, rUzaMsparzato, varNenazuklaM, mandalepataH, sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavatmahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, saataabhulmnuttroppaatiksukhaatishaayiiti|uktmiiryaapthikm, adhunAAdhAkarma, yadAdhAya-nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tadAdhAkarmeti, tacca zabdasparzarasarUpagandhAdikamiti, tathAhi-zabdAdikAmaguNaviSayabhiSvaGgavAn sukhalipsurmohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapi sukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktam - ||1||"duHkhaatmkessu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapatirivAnyarUpA, sArUpyameti vipriitgtipryogaat||" etaduktaM bhavati-karmanimittabhUtAmanojJetarazabdAdayaevAdhAkarmetyucyante iti|tpHkrm tasyaivATaprakArasyakarmaNobaddhaspRSTanidhattanikAcitAvasthasyApinirjarAhetubhUtaM bAhyAbhyantarabhedena dvaadshprkaarNtpHkrmetyucyte|kRtikrmtsyaiv krmnno'pynkaarkmhtsiddhaacaaryopaadhyaayvissyaavnaamaadiruupmiti|bhaavkrmaa punarabAdhAmullAGya svodayenodIraNAkaraNena vodIrNAH pudgalAH pradezavipAkAbhyAM bhavakSetrapudgalajIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmazabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karmoktam, iha tu samudAnakarmopAttenASTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati-aTTaviheNa0 gAthAIkaNThayamiti gAthAdvayaparamArthaH / / tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepeca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM vivriyate mU. (63) je guNe se mUlaTThANe, je mUlaThANe se guNe / iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte-mAyA me piyA me bhajjA me puttA me dhUA me ehasA me sahisayaNasaMgaMthasaMthuA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka: 105 me vivittuvagaraNaparivaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me incatyaMgaDDhie loeahoyarAoya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahasAkAre viniviThThacatte, ettha satye puNo puNo, appaM ca khalu AuyaM ihamegesiMmANa vANaM tNjhaa||| vR asya cAnantaraparamparAdisUtraiH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtrasambandhaH-se hu muNI pariNNAyakamme'ti, sa muniH parijJAtakA bhavati yasyaitadguNamUlAdikamadhigataM bhavati, paramparasUtrasambandhastu sejaMpuNajANijjA sahasaMmuiyAeparavAgaraNeNaMannesivAsoccA svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAdanyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt-paricchindyAta, kiM tadityucyate- 'je guNe semUlaThThANe', AdisUtrasambandhastu 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayAevamakkhAya' kiM tat zrutaM bhavatA yadbhagavatAyAyuSmatA''khyAtamiti?, ucyate, 'je guNe se mUlaTThANe', 'ya' itisarvanAmaprathamAntaMmAgadhadezIvacanatvAdekArAntaMsAmAnyoddezArthAbhidhAyIti, guNyate-bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUparasagandhasparzAdikaH, 'sa' iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti, ___'mUla'miti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH, tiSThantyasminniti sthAnaM, mUlasya sthAnaM mUlasthAnaM, vyavacchedaphalatvAdvAkyAnA mitinyAyAtya evazabdAdikaH kAmaguNasaeva saMsArasyanArakatiryagnarAmarasaMsRtilakSaNasya yanmUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnam-Azrayo vartate, yasmAnmanojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti, athavA mUlamiti-kAraNaM, taccASTaprakArakarma, tasya sthAnam-AzrayaH kAmaguNaiti,athavAmUlaM-mohanIyaMtabhedovAkAmastasya sthAnaM zabdAdiko viSayaguNaH,athavA mUlaM-zabdAdiko viSayaguNastasya sthAnamiSTAniSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH, athavA mUlaM-saMsArastasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA''tmeti, yadivA mUlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH sannAtmA tasya sthAnaM zabdAdikaM, guNo'pyasAvedeti, tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM vartate nanu ca vartanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt kathaM prakSepa iti ?, ucyate, yatra hi kAcidvizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAmastibhavati vidyate vartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / athavA mUlamityAcaM pradhAnaM vA, sthAnamita kAraNaM, mUlaM ca tatkAraNaM ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazcaya eva zabdAdiko guNaH saevamUlasthAnaMsaMsArasya AdyapradhAnaMvA kAraNamiti, zeSaM puurvvditi| sAmpratamanayoreva guNamUlasthAnayorniyamyaniyAmakamAvaM darzayaMstadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAMbIjAGguranyAyenaMparasparataHkAryakAraNabhAvaMsUtreNaivadarzayati-'jemUlaTThANeseguNe'tti, yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAM vA kaSAyANAM sthAnam-AzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveya, athavAkaSAyamUlAnAMzabdAdInAMyatsthAnaM karmasaMsAro vA tattatsvabhAvApatteH guNo'pyasAveveti, athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAna-mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNatovA''tmatetadguNAvApteH guNo'pyasAdeva, yadivA-saMsArakaSAyamUlasyAtmano yat sthAnaM-viSayAbhiSvaGgo'sAvapizabdAdiviSayatvAd guNarUpaeveti / atraca viSayopAdAnena Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , AcArAGga sUtram 1/-/2/1/63 viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArthatvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyaM yo guNe guNeSu vA varttate sa mUlasthAne mUsthAneSu vA varttate, yo mUlasthAnAdau varttate sa eva guNAdau vartata iti, ya eva jantuH zabdAdike prAgavyAvarNitasvarUpe guNe varttate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdI varttate etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam, anantagamaparyAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyaM yo guNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnaM, yanmUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadevati, yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAnmUlaM sthAnamapyasAveva ityevamanyeSvapi vikalpeSu yojyaM, viSayanirdeze ca viSayyapyAkSipto, yo guNe varttate sa mUle sthAne cetyevaM sarvvatraM draSTavyam, 106 iha ca sarvvajJapraNItatvAdanantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi - mUlamaMtra kaSAyAdikamupanyastaM kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturddhA, anantAnubandhino'pyasaGkhye lokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyayAsteSAM ca pratyekaM sthAnaguNanirUpaNenAntArthatA sUtrasya sampadyate sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvA (danantatvA) dyAzakyA darzayituM, digdarzanaM tu kRtamevAto'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNamUlasthAnAnAM parasparataH kAryakAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktaM, tataH kimityata Aha- 'iti se guNaTThI mahayA' ityAdi, itirhetau yasmAcchabdAdiguNaparIta AtmA kaSAyamUlasthAne varttate, sarvo'pi ca prANI 'guNArthI' guNaprayojanI guNanurAgItyatasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAGkSA zokAbhyAM sa prANI 'mahatA' aparimitena pari-samantAttApaH paritApastena- zArIramAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san paunaHpunyena teSu teSu sthAneSu 'vaset' tiSThedutpadyeta, kimbhUtaH san ? - pramattaH / pramAdazca rAgadveSAtmako, dveSazca prAyo na rAgamRte, rAgo'pyutpatterA rabhyAnAdibhavAbhyAsAnmAtApitrAdiviSayo bhavatIti darzayati- 'mAyA meM' ityAdi, tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakArakartRtvAdvopajAyate, rAge ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate, tadupaghAtakAriNi vA tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA - anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti, evaM pitA me, pitRnimittaM rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA vyApAhitAH, subhUmenApi trisaptakRtvo brAhmaNA iti, bhaginInimittena ca klezamanubhavati prANI, tathA bhAryAnimittaM rAgadveSodbhavaH, tadyathA - cANAkyena bhaginIbhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupagetana kopAnnandakulaM kSayaM ninye, tathA putrA me na jIvantIti Arambhe pravartate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastattadvidhatte yena aihikAmuSmikAn apAyAn avApnoti, tadyathA jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAdapasRtavAsudevapadAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt - snuSA mena jIvantItyArambhAdI pravartate, 'sakhisvajanasaMgranthasaMstutA meM sakhA - mitraM svajana:pitRvyAdiH saMgranthaHsvajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdiH saMstuto bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtApitrAdirabhihitaH pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH sa iha grAhyaH, sa ca me duHkhita 7 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM. 2, uddezaka: 107 iti paritapyate, vivaktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM-hastyazvarathAsanamaJcakAdi parivartanaMdviguNatriguNAdibhedabhinaM tadeva, bhojana-modakAdi AcchAdanapaTTayugmAdi tana me bhaviSyati naSTaM vaa| 'iccatyamiti ityevamarthaMgRddho lokaH teSvevamAtApitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaMpramatto mamedamahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA 'vaset tiSThediti, uktaM c||1|| "putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargo me| iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM harita / / // 2 // putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAduHkhamApnoti // " -amumevArthaM niyuktikAro gAthAdvayenAhani [185] saMsAraM chettumaNo kammaM unmUlae tdtttthaae| ___ ummUlijja kasAyA tamhA u caija synnaaii|| ni [186] mAyA metti piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadArA me| atyaMmiceva giddhA jammaNamaraNANi pArvati / / vR "saMsAraM' nArakatiryagnarAmaralakSaNaM mAtApitRbhAryAdisnehalakSaNaM vA 'chettumanA' unmumUlayiSuraSTaprakAraM karmonmUlayet, tadunmUlanArthaM ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAnunmUlayet, kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigataM snehaM jahyAt, yasmAnmAtApitrAdisaMyogobhilASiNo'rtheratnanakupyAdike gRddhAH adhyupapannA janmajarAmaraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti gAthAddhayArthaH / tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtApitAdyarthamarthopArjanarakSaNatatparo duHkhameva kevalamanubhavatItyAha-'aho' ityAdi, ahazca sampUrNa rAtriMca, cazabdAtpakSamAsaMca, nivRttazubhAdhyavasAyaH pari-samantAttapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati, tadyathA - // 1 // "kaiyA vaccai satyo? kiM bhaNDaM kattha kittiyA bhuumii| ko kayavikkayakAlonivisai kiM kahiM keNa?" ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha - 'kAle tyAdi, kAlaH kartavyAvasarastadviparIto'kAlaH samyagutthAtum abhyudyantuMzIlamasyetisamutthAyItipadArthaH,vAkyArthastukAle kartavyAvasare akAlena tadviparyAsena samuttiSThate - abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, kartavyAvasare na karotyanyadA ca vidaghAtIti, tathA vA kAle karotyevamalakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgApatirapagatarbhatRkA satI grahaNakAlamatibAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, tduktm||1|| "mAsairaSTabhiraddA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tat karttavyaM manuSyeNa, yenAnte sukhamedhate // " dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha - "saMjogaTThI' saMyujyate saMyojanaMvA saMyogo'rthaH-prayojanaM saMyogArthaH so'syAstIti Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mujasuna 108 AcArA sUtram 11-12/1/63 [ni. 186] saMyogArthI, tatradhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyamAryAdiHsaMyogastenArthI-taprayojanI,athavA zabdAdiviSayaH saMyogo mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti / kiM ca - 'aThAlobhI' artho-ratnakupyAdistatra A-samantAllobho'lobhaH sa vidyate yasyetyasAvapi kAlAkAlasamutthAyIbhavati,mammaNavaNigvata, tathAhi-asAvatikrAntArthopArjanasamarthayauvanavayA jalasthalapathapreSitanAnAdezamANDamRtabohityagantrIkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSisaptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAMmahAnadI jalapUrAnItakASThAnijighRkSurupabhogadhavisarenivRttAparAzeSazubhapariNAma kevalamarthopArjanaprakRta iti, uktNc||9|| "ukhaNaikhaNi nihaNairartina suati diyaaviyssNko| liMpai Thaei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kunni|| // 2 // bhujasunatAva rikko jemeuMnaviya ajja majjIhaM / naviya vasIhAmi ghare kAyabvamiNaM bahuMajaM / " punarapilomino'zubhavyApArAnAha-'Alu A-samantAllumpatItyAlumpaH,sahilobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagatasakalakarttavyAkartavyaviveko'rthalomaikada ttadaSTiraihikAmuSmikavipAkakAriNInilAJchanagalakartanacauryAdikAH kriyAH karoti,anyacca-sahasakAre karaNaMkAraH, asamIkSitapUrvAparadoSaM sahasA karaNaM sahasAkAra; sa vidyate yasyetyarza Adibhyo'c, athavA chAndasatvAkartaryevadhaJ, karotItikAraH, tathAhi-lobhatimirAcchAditadhaSTararthaikamanAH zakuntavaccharAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati, lobhAbhibhUto hyarthaikaSTistanmanAstadarthopayukto'rthamevapazyatinApAyAna, Ahaca-"viNiviTThacitte vividhamanekadhA niviSTa-sthitamavasADhamarthopArjanopAye mAtApitrAdyabhiSvaGge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam-antaHkaraNaM yasya sa tathA, pAThAntaraM vA viNiciTThaciDetti, vizeSeNa niviSTA kAyavAgmanasAM parispadAtmikA'rthopArjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtApitrAdisaMyogArthIarthAlobhIAlumpaH sahasAkAroviniviSTacittauviniviSTacethevA kimbhUto bhavatItyAha-'itya' ityAdi, 'ana' asminmAtApitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaH san pRthivIkAyAdijantUnAM yacchastram- upaghAtakAritatra punaH punaH pravarte, evaM paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte varte, tathAhi-'zasu hiMsAyAmityasmAcchasyate hiMsyataiti karaNe STranvihitaH, tacca svkaayprkaayaadibhedbhinnmiti| pAThAntaraM vA 'ettha sattepuNo puNo,' 'atramAtApitRzabdAdisaMyoge lobhArthIsan sakto gRddhaHadhyupapannaH paunaHpunyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAraH kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti / etacca sAmpratekSiNAmapi yujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaMvA syAt, taccomayamapinAstItyAha - 'appaMca' ityAdi, alpaMstokaM cazabdo'dhikavacanaH, khaluravadhAraNe, AyuritibhavasthitihetavaH karmapudgalAH 'iheti saMsAre manuSyabhavevA ekeSAM keSAJcideva 'mAnavAnAM manujAnAmitipadArthaH, vAkyArthastu-iha asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrtamAtramalpaM-stokamAyurbhavati, cazabdA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, adhyayanaM 1, uddezaka: 9 - duttarottarasamayAdivRddhayA palyopamatryAvasAne'pyAyuSi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsaMyamajIvitamalpameveti, tathAhi antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakorTiyAvatsaMyamAyuSkaM taccAlpamevete, athavA tripalyomapasthitikamapyAyuralpameva, yatastadapyantarmuhUrttamapahAya sarvamapavarttate, uktaM ca "addhA jogukose baMdhittA bhogabhUmiesu lahu~ / savvappajIviyaM vajraittu uvvaTTiyA donhaM / / " asyA ayamarthaH- utkRSTe yoge-bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva taM baddhavA, kva ? - 'bhogabhUmikeSu' devakurvvAdijeSu, tasya kSiprameva sarvAlpamAyurvarjayitvA 'dvayoH' tiryagmanuSyayorapravRttikA - apavarttanaM bhavati etaccAparyAptakAntarmuhUrttAntardraSTavyaM tata Urdhvamanapavarttanameveti / sAmAnyena vA''yuH sopakramAyuSAM sopakramanirupakramAyuSAM nirupakrama, yadA hyasumAn svAyuSastribhAge tribhAgatribhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirvA varSairantarmuhUrttapramANena kAlenAtmapradezaracanAnADikAntarvarttina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavatIti, anyadA tu sopakramAyuSka iti, upakramazcopakramaNa- kAraNairbhavati, tAni cAmUni // 1 // 'daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIunhaM arai bhayaM khuhA pisA ya vAhI ya muttapurIsanirohe jiSNAjiSNe ya bhoyaNe bahuso / ghasaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ete (uktaM ca-) "svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yajjIvyate / mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarbitaM dazanasaGkaTe sthAsyati ? ucchvAsAvadhayaH prANAH, sa cocchvAsaH samIraNaH / samIraNAJcalaM nAnyat, kSaNamapyAyuragdamutam ityAdi / ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuH sthitimanubhavanti te'pi maraNAdapyadhikAM jarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati // 2 // 11911 109 // 2 // yU. (64) soyapariNNANehiM parihAyamANehiM cakkhupariNNANehiM parihAyamANehiM ghANapariNANehiM parihAyamANehiM rasaNApariNNANehiM parihAyamANehiM phAsapariNNANehiM parihAyamANehiM abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe tao se egadA mUDhabhAvaM jaNayaMti / vR zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotraM tacca kadambapuSpAkAraMdravyato bhAvato bhASAdravyagrahaNalabyupayogasvabhAvamiti, tena zrotreNa pariH samantAd ghaTapaTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiH zrotraparijJAnairjarAprabhAvAtparihIyamAnaiH sadmistato'sau-prANI 'ekadA ' vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA 'bhUDhabhAvaM' mUDhatAM karttavyAkarttavyAjJatAmindriyapATavAbhAvAdAtmano janayati, hitAhittaprAptiparihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH, janayantIti caikavacanAvasare Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AcArAma sUtram 1/2/1/64 "tiAtiGo bhavantItibahuvacanamakAri,athavAtAnivAzrotravijJAnAniparikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAdayantIti, zrotrAdivijJAnAnAMcatRtIyAprathamArthesubyatyayena draSTavyeti, evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam, atraca karaNatvAdindriyANAmevaM sarvatra draSTavyaM-zrotreNAtmano vijJAnAni cakSuSA''tmano vijJAnAnIti, nanu ca tAnyeva draSTka Ni kuto na bhavanti ?, ucyate azakyamevaM vijJAtuM, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAta, dRzyate ca hyaSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNaM, tadyathA dhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti, tathAhi ahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAM, yadyevamanyAnyapi karaNAnisanti tAni kiMnopAttAni?,kAnipustAni?, ucyante, vAkyANipAdapAyUpasthamanAMsi vacanAdAnaviharaNotsargAnandasaGkalpavyApArANi, tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvaM, karaNatvAdindriyatvamiti, evaMcaikAdazendriyasadmAve sati paJcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti, AhAcAryo-naiSa doSaH, iha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaMtadeva karaNatvAdindriyam, etAnituvAkpANyAdIninaivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante,athayAMkAJcana kriyAmupAdAya karaNatvamucyate evaMtarhi bhUdarAderapyutkSepAdisambhavAtkaraNatvaM syAt, kiM ca-indriyANAM svaviSaye niyatatvAt nAnyendriyakAryamanyadindriyaM kartumalaM, tathAhi-cakSureva rUpAvalokanAyAlaM na tadabhAve zrotrAdIni, yastu rasAdhupalambhe zItaspazadirapyupalambhaH sasarvavyApitvAtsparzanendriyasyetyanAzanIyam, iha tupunaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi nirvatyamAnatvAdyatkiJcidetat, manasastu sarvendriyopakArakatvAdantaH karaNatvamiSyata eva, tasya ca bAhyendriyavijJAnodhAtenaiva gatArthatvAnna pRthagupAdAnamiti, pratyekopAdAnaMcakramotpattivijJAnopalakSaNArtha, tathAhi-yenaivendriyeNa sahamanaH saMyujyatetadevAtmIyaviSayaguNagrahaNAyapravatinetaraditi, nanuca dIrghazaSkulIbhakSaNAdaupaJcAnAmapi vijJAnAnAM yaugapadyenopalabdhiranubhUyate, naitadasti, kevalino'pi dvAvupayogau na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratApayate, yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgavRttitvAnmanaso bhavatIti, uktNc||1||"aatmaa sahaiti bhanasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa zIghraH / yogo'yameva manasaH kimagamyamasti?, yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA" ihacAyamAtgendriyalabdhimAn AditsitajanmotpattidezesamayenAhAraparyApti nirvartayati, tadanantaramantarmuhUrtena zarIraparyApti, tato'pIndriyaparyAptitAvataiva kAlena, tAnicapaJcendriyANisparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIti, tAnyapi dravyabhAvabhedAt pratyekaM dvividhAnIti, tatra dravyendriyaM nirvRtyupakaraNabhedAt dvidhA, nivRttirapyAntarabAhAmedAda dvidhaivanirvatyata iti nivRttiH, kena ni vatyate?, karmaNA, tatrotsedhAGgulAsaGkhayeyabhAgapramitAnAMzuddhAnAmAtmapradezAnAMpratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nivRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkyaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudlavipAkinA barddhakisaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnAca niSpAdita iti bAhyA nivRtiH, tasyAeva nivRttoddhirUpAyAH Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezakaH 1 * yenopakAraH kriyate tadupakaraNaM, taJcendriyakAryasamarthaM, satyAmapi nirvRttAvanupahatAyAM masUrAkRtirUpAyAM tasyopaghAtAnna pazyati, tadapi nirvRttivad dvidhA, tatrAbhyantaramakSNastAvat kRSNazulkamaNDalaM bAhyamapi patrapakSmadvayAdi, evaM zeSeSvapyAyojanIyamiti bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAt dvidhA, tatra labdhirjJAnadarzanAvaraNIya kSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRtti prati vyApriyate, tannimitta Atmano manassAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti, tadatra satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nirvRttAvupakaraNopayogI, satyupakaraNa upayoga iti eteSAM ca zrotrAdInAM kadambakamasUrakalambukApuSpakSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti, viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakaM prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSasthitaM rUpaM gRhyAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNAnti, jaghanyatastvaGgulAsaGghayeyabhAgaviSayatvaM sarveSAm atra ca 'soyapariNNANehiM parihAyamANehI 'tyAdi ya utpattiM prati vyatyenendiyANAmupanyAsaH sa evamarthaM draSTavyaH - iha saMjJinaH paJcendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAdupadezazca zrotrendriyaviSaya itikRtvA tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH sUcitA bhavati / zrotrAdivijJAnAni ca kyo'tikrame parihIyante, tadevAha 'abhikaMta 'mityAdi, zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH 'abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe' tatra prANinAM kAlakatA zarIrAvasthA yauvanAdirvayaH tajjarAmabhi mRtyuM vA krAntamabhikrAntam, iha hi catvAri vayAMsi - kumArayauvanamadhyamavRddhatvAni, uktaM ca athavA 11911 999 "prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati ? 77 tatrAdyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati, anyathA vA trINi vayAMsi - kaumArayauvanasthaviratvabhedAd, uktaM ca "pitA rakSati kaumAre, bharttA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamarhati " anyathA vA trINi vayasi, bAlamadhyavRddhatvabhedAt, uktaM ca11911 SoDazAdmavedvAlo, yAvatkSIrAnnavarttakaH / madhyamaH saptati yAvatparato vRddha ucyate ' ?? eteSu vayassu sarveSvapi yopacayavatyavasthA tAmatikrAnto'tikrAntavayA ityucyate, caH samuccaye, na kevalaM zrotracakSurbhrANarasanasparzanavijJAnevyastasamastairdezataH sarvato vA parihIyamANairvA mIDhyamApadyate, vayazcAtikrAntaM 'prekSya' paryAlocya 'sa' iti prANI khaluriti vizeSaNe vizeSeNaatyarthaM mauDhyamApadyata iti, Aha ca- 'tato se' ityAdi, 'tata' iti tasmadindriyavijJAnApacayAdvayo'tikramaNAdvA sa iti prANI 'ekade 'ti vRddhAvasthAyAM mUDhabhAvo mUDhatvaM kiMkarttavyatAbhAvamAtmano janayati, athavA 'se' tasyAsubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti / sa evaM vArddhakye mUDhasvabhAvaH san prAyeNa lokAvagIto bhavatItyAha mU. (65) jehiM vA saddhiM saMbasati te vi NaM egadA niyagA putiM paricayaMti so'vi te 11911 - Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/65 niyae pacchA parivaejjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumapi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, se na hAsAya na kiDDAe na ratIena vibhUsAe vR vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadaparo loko 'yaiH' putrakalatrAdibhiH 'sArddha' saha saMvasati, ta eva bhAryAputrAdayoNamiti vAkyAlaGkAre 'ekade' ti vRddhavasthAyAM niyagA' AtmIyA ye tena samarthAvasthAM pUrvameva poSitAH te taM 'parivadaMti' pari-samantAdvadanti yathA'yaM na mriyate nApi maJcakaM dadAti, yadivA parivadanti paribhavantItyuktaM bhavati, athavA kimanena vRddhenetyevaM parivadanti, na kevalameSAM, tasyAtmApi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha ca"valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyughRtaM kaDevaram / 11911 "" svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA ? gopAlabAlAGganAdInAM ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rtho buddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakam - kauzAmbyAM nagaryAM arthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhaH, tena caikAkinA nAnAvidhairUpAyeH svApateyamupArjitaM taccAzeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatraputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAdavRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAraM nicikSepa / te'pi vayamanenedazImavasthAM nItAH sarvajanAgresarA vihitA iti kRtopakArAH santa kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacit kAryavyAsaGgAt svabhAryAbhistamakalpaM vRddhaM pratyajajAgaran, tA apyudvarttanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamakSuNNaM vihitavatyaH / tato gacchatsu divaseSu varddhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaravRddheca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSa zrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH, asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizvasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSuNNAnyAcacakSe, tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH sutarAmupacAraM parihRtavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartRnabhihitavatyaH kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'pahnute, yadi bhavatAmapyasmAkamuparyavimbhastato'nyena vizvasanIyena nirupayata, te'pi tathaiva cakruH, tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirukSitacetAstathaiva tA apavadati, naitA mama kiJcitsamyak kurvanti, taistu pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArddhakyAdrorudyate, tatastairapyavadhIrito'nyeSAmapi yathAvasaretaddmaNDanasvabhAvavatAmAcacakSire / tato'sau putrairavadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijanenAvagIto vAGmatreNApi kenacidapyananuvatyamAnaH sukhiteSu duHkhitaH kaSTatarAmAyuH zeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san kAryaikaniSThalokAtparibhavamApnotIti, Aha "gAtraM saGkucitaM gatirvigahalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTirbhazyati rUpameva hasate vakraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate " ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM nijAH parivadanti, asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetA 11911 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH 1 113 stadapavAdAJjanAyAcaSTe, Aha ca- 'so vA' ityAdi, vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehastAnnijAnanekadoSodghaTTanatayA parivadet-ninded, athavA khidyamAnArthatayA tAnasAdavagAyati-paribhavatItyarthaH / ye'pi pUrvakRtadharmmavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavanti, Aha ca- 'nAla' mityAdinAlaM na samarthAH teputrakalatrAdayaH, taveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha, trANAya zaraNAya veti, tatrApattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdyastarapatIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIyate taducyate, tat punardurgaM parvataH puruSo veti, etaduktaM bhavati- jarAbhibhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti, uktaM ca"janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke ' 119 11 " sa ityAdi, sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatItyAha-' se na hassAe ' ityAdi, 'sa' jarAjIrNavigraho na hAsyAyabhavati, tasyaiva hasanIyatvAt na parAn hasituM yogyo bhavatItyarthaH, ca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janaiH kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasyeti, na ca krIDAyai na calaGghanavalganAsphoTanakrIDAnAM yogyo'sau bhavati, nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagUhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyate na lajjate bhavAn na pazyati AtmAnaM nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitaM mAM duhitRbhUtamevaM gUhitumicchasItyAdivacasAmAspadatvAnna ratyai bhavati, na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmmavalIkaH sa naiva zobhate, uktaM ca11911 // 2 // "na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsye kuta eva vibhramaH ? | atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM viDambanAma jaM jaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikkaM te / purisassa mahiliyAI va ekkaM dhammaM pamuttUNaM' " - gatamaprazastaM mUlasthAnaM, sAmprataM prazastamucyate mU (66) icchevaM samuTThie ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehAe dhIre muhuttamavi no pamAyae vao acceti jovvaNaM ca / vR athavA yata evaM te suhRdo nAlaM trANAya zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAdityAha 'icceva' mityAdi, 'itiH' upapradarzane, aprazastamUlaguNasthAne vartamAno jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAyai naratyai na vibhUSAyai pratyekaM ca zubhAzubhakarmmaphalaM prANinAmityevaM matvA samutthitaH samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan aho - ityAzcarye viharaNaM vihAraH AzcaryabhUto vihAro aho vihAro yathoktasaMyamAnuSThAnaM tasmai ahovihArAyotthitaH san kSaNamapi no prabhAdayedittyuttareNa saNTaGkaH, kiMca-'aMtaraMce'tyAdi, antaramityavasaraH, taccAryakSetra sukulotpattibodhilAbhasarvAtyAdikaM, caH samuccaye, khaluravadhAraNe, 'ima' mityanenedamAha-vineyastapaHsaMyamAdAvavasIdan pratyakSabhAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadarthyAbhidhIyatetavAyamevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIya sudurlabha eveti, atastamavasaraM 'saMprekSya' paryAlocya dhIraH sanmuhUrtamapyayekaMno 'pramAdayet' pramAdavazago [13] Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 AcArAGgasUtram 1/-/2/1/66 bhUyAditi, samprekSyetyatra anusvAralopazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNikamevaMjAtIyamasmAdeva hetoravagantavyamiti, AntauMhUrtikatvAcca chAdmasthikopayogasya muhUrtamityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayediti vAcyaM, tduktm||1|| samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijnyaay| he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam ? // 2 // nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam " ityAdi, kimarthaMca nopramAdayedityAha- 'vayo ancei'tti, vayaH-kumArAdiatyeti-atIva eti-yAdi atyeti, anyacca-'jovvaNaM vatti atyetyanuvartate, yauvanaM vA'tyeti-atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAttadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArthaM, dharmArthakAmAnAM tannibandhanavAtsarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvaritaM yAtIti, uktNc||1|| "naivegasamaM cavalaMdhajIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNicaM tiNNivi turamANabhojjAiM" tadevaM matvA ahovihArAyotthAnaM zreya iti||yepunHsNsaaraabhissvngginno'sNymjiivitmev bahu manyante te kiMbhUtA bhavaMtItyAha mU (67)jIvie ihaje pamattA sehatAchetA bhetAluMpittA vilupittAuddavittA uttAsaittA, akaDaM karissAmitti maNNamANe, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM pubbiM poseti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tavatANAe vA saraNAe vA, tumaMpitesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vaa| dR yetukyo'tikramaNaMnAvagacchanti, te 'ihe'tyasminnasaMyamajIvite 'pramattAH' adhyupapannA viSayakaSAyeSupramAdyanti,pramattAzcaharnizaMparitapyamAnAHkAlAkAlasamutthAyinaHsantaH sattvopaghAtakAriNIH kriyAH samArambhata iti, Aha ca-'se haMtA' ityAdi, se' ityaprazastaguNa- mUlasthAnavAnviSayAbhilASI pramattaH sansthAvarajaGgamAnAmasumatAhantA bhavatIti,atra cabahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayaikavacananirdeza iti, tathAchettAkarNanAsikAdInAM bhettA zironayanodarAdInAMlumpayitA granthicchedAdibhiH vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH apadrAvayitA prANavyaparopako viSazastrAdibhiH avadrApayitA vA, utrAsako loSTaprakSepAdibhiH / sa kimarthaM hananAdikAH kriyAH karotItyAha'akaI' ityAdi, akRtamiti, yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyA-mItyevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravartate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaanAdikAH kriyAH kurvannapyalAbhodayAdapagatasarvasvaH kiMbhUto bhavatItyAha __ "jehiM vA' ityAdi, vAzabdo bhinnakramaH pakSAntaradyotakaH 'yaiH'mAtApitRsvajanAdibhiH sArddha saMvasatyasau ta eva vA'Na'miti vAkyAlaGkAre 'ekade'tyarthanAzAdyApadi zaizave vA nijAH' AtmIyA bAndhavAH suhyado vA 'puci' pUrvameva 'taM' sopAyakSINaM poSayanti sa vA prApteSTamano rathalAbhaH saMstAnijAn pazcAt 'poSayed' arthadAnAdinA sanmAnayediti / tecapoSakAH poSyAvA tava Apadgatasya na trANAya bhavantItyAha-nAlaM' ityAdi, 'te' nijA mAtApitrAdayaH, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 9, adhyayanaM - 2, uddezakaH 1 115 tavetyupadezaviSayApanna ucyate, 'trANAya' ApadrakSaNArthaM 'zaraNAya' nirbhayasthityarthaM 'nAlaM' na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe karttuM nAlamiti // tadevaM tAvatsvajano na trANAya bhavatItyetatpratipAditaM, artho'pi mahattA klezenopAtto rakSitazca na trANAya bhavatItyevyatipipAdayiSurAha mU (68) uvAIyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijaI ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM puvvi pariharati, so vA te niyaye pacchA pariharijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA / vR 'upAdite' ti 'adbhakSaNe' ityetasmAdupapUrvvAnniSThApratyayaH, tatra 'bahulaMchandasI' tIDAgamaH, upAditam upabhuktaM, tasya zeSamupabhuktaroSaM, tena vA, vAzabdAdanupabhuktazeSeNa vA sannidhAnaMsannidhistasya saMnicayaH sannidhisannicayaH, athavA samyag nidhIyate - avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhistasya sannicaya:- prAcuryyamupabhogyadravyanicaya ityarthaH, sa 'iha' asminsaMsAre 'ekeSAm' asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAM vA keSAJcid 'bhojanAya' upabhogArthaM kriyate' vidhIyata iti, asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAttatsaMpattaye na prabhavatItyAha 'tao se' ityAdi, 'tato' dravyasannidhisannicayAduttarakAlamupabhogAvasare se' tasya bubhukSoH 'ekadeti dravyakSetrakAlabhAvanimittAvirbhAvita vedanIyakamrmmodaye 'rogasamutpAdAH' jvarAdiprAdurbhAvAH 'samutpadyanta' ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTharAjayakSmAdibhirabhibhUtaH sanmagnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsAkulaH kiMbhUto bhavati ityAha- 'jehiM' ityAdi, 'yaiH 'mAtApitrAdibhirnijaiH sArddhasaMvasati ta eva vA nijAH 'ekadA ' rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti sa vA tAnnijAnpazcAtparibhavotthApitavivekaH 'pariharet' tyajet tatrirapekSaH seDukavat syAdityarthaH, te casvajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati 'nAla' mityAdi, pUrvavad, rogAdyabhibhUtAntaH karaNena cApagatatrANena ca kimAlambya samyakkaraNena rogavedanAH soDhavyA: ? ityAha yU (69) jANittu dukkhaM patteyaM sAya / vR jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA' dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM ca #1 // 1 // "saha kalevara ! duHkhamacintayan, svavazatA hi punastava durlabhA / bahutaraM ca sahiSyasi jIva hai!, paravazo na ca tatra guNo'sti te ' yAvacca zrotrAdibhirvijJAnaiH parihIyamAnaiH jarAjIrNaM na nijAH parivadanti yAvaJcAnukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAtmArtho'nuSTheya ityetaddarzayati mU (70) anAbhakktaM ca khalu vayaM saMpehAe / vR cazabda Adhikye khaluzabdaH punararthe pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam, anabhikrAntaM ca punarvayaH saMprekSya "AyaTTaM maNuvAsejjAsi" ityuttareNa sambandhaH, 'AtmArtham' AtmahitaM 'samanuvAsayet' kuryAdityarthaH / kimanatikrAntavayasaivAtmahitamanuSTheyamutAnyenApi iti ?, pareNApi labdhavasareNAtmahitamanuSTheyamityetaddarzayati Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/71 mU (71) khaNaM jANAhi paMDie / vR kSaNa:- avasaro dhamrmAnuSThAnasya, sacAryakSetra sukulotpattyAdikaH, parivAdapoSaNaparihAradoSaduSTAnAM jarAbAlabhAva rogANAmabhAve sati, taM kSaNaM 'jAnIhi ' avagaccha 'paNDita' AtmajJa ! / athavA'vasIdan ziSyaH protsAhyate - he anatikrAntayauvana ! parivAdAdidoSatrayAspRSTa! paNDita ! dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaM 'kSaNam' avasaramevaMvidhaM 'jAnIhi ' avabudhyasva, tathAhi dravyakSaNo dravyAtmako'vasaro jaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpabalArogyAyuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyastvAyA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati, anyatra tu naitaccAritramavApyate, tathAhi - devanArakabhavayoH samyakatva zrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyaciddezaviratireveti / kSetrakSaNaH kSetrAtmako'vasaro yasmin kSetre cAritramavApyate, tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakkSetrameva, tatrApyarddhatRtIyadvIpasamudrAH, tatrApi paJcadazasukarmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSya arddharSAiiDvaMzeSu janapadeSvityAdikaH kSetrakSaNaHkSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH, anyasmiMzca kSetra Adye eva sAmAyike / kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNo'vasaraH, sa cAvasarpiNyAM tisRSu samAsu suSamaduSSamAduSSamasuSamAduSSamAkhyAsu utsarpiNyAM tu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati, etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUrddhAdholoke sarvAsu ca samAsu draSTavyAH, 1 7 bhAvakSaNastu dvedhA-karmmabhAvakSaNo nokarmmabhAvakSaNazca tatra karmmabhAvakSaNaH karmaNAmupazamakSayopazamakSayAnyatarAvAptAvavasara ucyate, tatropazamazreNyAM cAritramohanIya upazamite'ntama'hUrtika aupazamikazcAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kSayeNAntammauhUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati, kSayopazamena tu kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sacotkRSTato dezonAM pUrvakoTiMyAvadavagantavyaH, samyakatvakSaNastvajadhanyotkRSTasthitAvAyuSo varttamAnasya, zeSANAM tukarmmarNA palyopamAsaGghayeyabhAganyanAntaH sAgaropamakoTikoTIsthitikasya jantorbhavati, sa cAnena krameNeti, granthikasattvebhyo' bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhayA vizuddhayamAno mati zrutavibhaGgAnyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAntataralezyo'zubhakarmmaprakRtInAM catuHsthAnikarasaM dvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayan badhnaMzca dhruvaprakRtIH parivartamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti, dhruvakarmmaprakRtayazcemAH paJcadhA jJAnAvaraNIyaMnavadhA darzanAvaraNIyaM midhyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasakArmaNazarIrevarNagandharasasparzAgurulaghUpadhAtanirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyaH, etAH saptacatvAriMzad dhruvaprakRtayaH, AsAM sarvadA badhyamAnatvAt, manuSyatirazcoranyataraH prathamaM samyakatvamutpAdayatretA ekaviMzatiH parivarttamAnA badhnAti, tadyathA - devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAtivaikriyazarIrAGgopAGgadvayasamacaturasaMsthAnaparAdhAtocchasaprazastavihAyogatiprazastatrasAdidazakasAtAvedanIyoccairgotrarUpA iti, devanArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvayaudArikadvayaprathamasaMhananasahitAni zubhAni badhnanti, tamatamAnArakAstutiryaggatyAnupUrvIdvayanIcairgotrasahitAnIti, tadadhyavasAyopapatraH santrAyuSkamabadhnan yathApravRttena karaNena granthimAsAdyApUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasyAntarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena samyakatvamavApnoti, tata UrdhvameNa kSIyamANe Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka: karmANi pravarddhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAderavasara iti nokarmabhAvakSaNastvAlasyamohAvarNavAdastammAdyamAve samyakatvAdyavAptyavasara iti, AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralajanakSama manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti, uktNc||1|| "Alassamoha'vannA thaMbhA kohA pamAya kivinnttaa| bhayasogA annANA vikkheva kuUhalA ramaNA // 2 // eehiM kAraNehiM labhrUNaM sudullahapi maannussN| na lahai suI hiari saMsAruttAraNiM jIvo" tadevaMcaturvidho'pikSaNauktaH,tadyathA-dravyakSaNojaGgamatvAdiviziSTaMmanuSyajanmakSetrakSaNa AryakSetraMkAlakSaNo dharmacaraNakAlo bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpaH / ityevaMbhUtamavasaramavApyAtmArtha samanuvAsayedityuttareNa sambandhaH / kiM ca-- mU (72)jAva soyapariNNANAaparihINAnetapariNNANA aparihINA ghANapariNNANA aparihINA jIhapariNNANA phari icceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyarTI saMmaM smnnuvaasijjaasi-ttibemi|| vR yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netraghrANarasanasparzavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndha pratipadyante, ityetaiH 'virUparUpaiH' iSTAniSTarUpatayAnAnArUpaiH 'prajJAnaiH prakRTainaiiraparikSIyamANaiH samiH kiM kuryAd? ityAha-'AyaTuM' ityAdi, Atmano'rtha AtmArthaH, saca jJAnadarzanacAritrAtmakaH,anyastavanartha eva,athavA''tmane hitaM-prayojanamAtmArthaM, tacca cAritrAnuSThAnameva, athavA AyataH-aparyavasAnAnmokSaeva, sacAsAvarthazcAyatArtho'tastaM, yadivA''yatto mokSaH arthaH-prayojanaMyasyadarzanAditrayasya tattathA 'samanuvAsayet' iti 'vasa nivAse' ityetasmAddhetumaNNijantAliTsapa saM-samyag yathoktAnuSThAnena anu-pazcAdanabhikrAntaM vayaH saMprekSya kSaNam-avasaraMpratipadyazrotrAdivijJAnAnAM vA prahINatAmadhigamya tata AtmArthaM 'samanuvAsayeH' Atmani vidadhyAH / athavA 'arthavazAd vibhaktipuruSapariNAma'itikRtvAtenavAAtmArthena jJAnadarzanacAritrAtmakenAtmAnaM samanuvAsaye bhAvayedraJjayet, AyatArthaMvA mokSAkhyaMsamyag-apunarAgamanenAnviti-yathoktAnuSThAnAtpazcAdAtmanA 'samanuvAsayed adhiSThApayet / itiH' parisamAptau, bravImItisudharmasvAmIjambUsvAminamidamAha, yadmagavatA zrIvarddhamAnasvAminA'rthato'myadhAyitadevAhaM sUtrAtmanA vacIti adhyayanaM-1, uddezakaH 1 samApta: -adhyayana-2, uddezakaH-2 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyasya vyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha viSayakaSAyamAtApitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavatyevaMrUpo'dhyayanArthAdhikAraH prAniradezi, tatra mAtApitrAdilokavijayena rogajarAdhanabhibhUtacetasA''tmArthaH-saMyamo'manuSTheya ityetatprathamoddezake'bhihitam ihApi tasminneva saMyame vartamAnasya kadAcinmohanIyodayAdaratiH syAd, ajJAnakarmalobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AcArAgasUtram 1-2/2/73 na dRDhatvaM bhavedityato'ratyAdivyudAsena yathAsaMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate, athavA yathA'SprakAraMkApahIyatetathA asminnadhyayane pratipAdyate ityadhyanArthAdhikAre'myadhAyi, tacca kayaMkSIyata ityAha mU (73) araiMAuTTe se mehAvI, khaNasi mukke| vR asya cAnantarasUtreNasambandho vAcyaH, sacAyam-'AyaEsamaNuvAsenjAsi' AtmArya saMyamaMsamyaktayAkuryAta, tatrakadAcidaratyubhavobhavetadarthamAha-araI' ityAdiparamparasUtrasambandhastu 'khaNaM jANAhi paMDie' kSaNaM-cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAha-'araI' ityAdi, AdisUtrasambandhastu suaMmeAusaMteNaM bhagavayAevamakkhAyaM kiMtacchutamityAha-'araiMAuTTe semehAvI ramaNaratistadabhAvo'ratistAMpaJcavidhAcAraviSayAMmohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtApitRkalatrAdyutyApitAM 'sa' ityaratimAna medhAvI viditAsArasaMsArasvabhAvaHsan Avarteta apavarteta nivartayedityuktaM bhavati, saMyame cAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaNDarIkasyevetyata idamuktaM bhavati-viSayAbhiSvaGgeratiM nivarteta, nivartanaM caivamupajAyate yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIkasyeveti, tatazcedamuktaM bhavati-saMyame ratiM kurvIta, tadvihitaratestuna kiJcidbAdhAyai, nApIhAparasukhottarabuddhiriti, Aha c||1||kssititlshynN vA prAntamaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vaa| mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasina zarIre duHkhamutpAdayanti // 2 // taNasaMthAranisaNNo'vimunivaro bhtthtthaaraagmymoho| jaMpAvai muttisuhaM taM katto cakkavaTTIvi? ityAdi ca / atra hi cAritramohanIyakSayopazamAdavAptacAritrasya punarapi tadudayAdavadidhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate, taccAvadhAvanaM saMyamAt yaihetubhirbhavati tAtriyuktikA gAyayA''caSTeni [197] biiuddese adaDho usaMjame koi hunna ariie| ___ annANakammalomAiehiM ajjhatthadosehiM / / vRihahiprathamoddezakebahayoniyuktigAthAasmiMstivayamevaiketyatomandabuddheH syAdArekA yathAiyamapitatratyaivetyatovineyasukhapratipattyarthaMdvitIyoddezakagrahaNamiti, kazcitkaNDarIkadezIyaH 'saMyame saptadazabhedabhinne 'aTaH' zithilo mohanIyodayAdaratyudmavAdmavet, mohanIyodayo'pyAdhyAtsikairdoSairbhavet,tecAdhyAtmadoSAajJAnalobhAdayaH, AdizabdAdicchAmadanakAmAnAM parigraho,mohasyajJAnalobhakAmAdyAtmakatvAtteSAMcAdhyAtmikatvAditigAthArthaH // nanucAratimato medhAvino'nenasUtreNopadezodIyateyathA-saMyamAratimapavarteta, medhAvIcAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSito, yazcaivaMbhUtonAsAvaratimAntadvAMzcetra viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNenavirodhena virodhAcchAyAtapayoriva naikavAvasthAnam, uktaMca-- // // "tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti raaggnnH| tamasaH kato'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtama?" ityAdi, yohyajJAnI mohopahatacetAH saviSayAbhiSvaGgAtsaMyamesarvadvandvapratyanIkeratyamAvaM vidadhyAd, Aha ca Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka: 2 119 11 ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme sakti dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / vidvaccittaM bhavati hi mahanmokSamArgekatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyaMsabhittiM gajendraH netanmRSyAmahe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAccAritrasya, na ca jJAnAratyorvirodhaH, api tu ratyaratyoH, tatazca saMyamagatA ratirevAratyA bAdhyate na jJAnam, ato jJAnino'pi cAritramohanIyodayAtsaMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakaM, na saMyamArateH, tathA coktam 119 11 11 jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkate na kartR svayam / dIpo yattamasi vyanakti kimu no rUpaM sa evekSatAM, sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH 119 "" tathedamapi bhavatona karNavivaramagAd dyathA- 'balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyatI' tyato yatkiJcidetat, athavA nAratyApanna ecaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnotItyAha- 'khaNaMsi mukke 'paramaniruddhaH kAlaH kSaNaH jaratpaTTazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH tatra mukto vibhaktipariNAmAdvA kSaNenaaSTaprakAreNa karmmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirbhukto bharatavaditi, ye punaranupadezavarttinaH kaNDarIkAdyAste catugrgatikasaMsArantarvarttino duHkhasAgaramadhivasantItyAha ca mU (74) aNANAya puTThAvi ege niyaTTaMti, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuTThAya laddhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ittha mohe puNo puNo sannA no havvAe no paaraae| vR AjJApyata ityAjJA-hitAhitaprAptiparihArarUpatayA sarvajJopadezastadviparyayo'nAjJA tayA anAjJayA satyA 'spRSTAH' parISahopasargeH, apizabdaH sammAvanAyAM sa ca bhinnakramo nivarttanta ityasmAdanantaraM draSTavyaH, 'eke' mohanIyodayAtkaNDarIkAdayona sarve saMyamAtsamastadvandvopazamarUpAt nivarttante apIti, sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH, kiMbhUtAH santo nivartanta ityAha'mandA' jaDA apagatakarttavyAkarttavyavivekAH, kuta evaMbhUtA ?, yato 'mohena prAvRtA' mohaH - ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA tena prAvRtA-guNDitAH, uktaM ca 11911 "ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH " ityAdi, tadevamavAptacAritro'pi kamrmmodayAtparISahodaye'GgIkRtaliGgaHpazcAdmAvatAmAlambata ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttayo nAnAvidhairupAyairlokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravantata iti darzayati- 'apariggahA;' ityAdi, pariH- samantAt manovAkkAyakarmabhirgRhyata iti parigrahaH sa yeSAM nAstItyaparigrahA evaMbhUtA vayaM bhaviSyAma iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA 'samutthAya' cIvarAdigrahaNaM pratipadya, Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AcArAGga sUtram 1/-/2/2/74 tato labdhAn kAmAn 'abhigAhante' sevante, ticyatyayena caikavacanamiti, atra cAntyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhyANi, ahiMsakA vayaM bhaviSyAma evamamRSAvAdina ityAdyapyAyojyam / tadevaM zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAnbibhrati, uktaM ca"svecchAviracitazAstraH pravajyAveSadhAribhiH kSudraiH / 11911 nAnAvidhairupAyeranAthavanmuSyate lokaH ' " ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAnkAmAnavagAhante tallAbhArthaM ca tadupAyeSu pravarttante ityAha-'aNANAe' ityAdi, 'anAjJayA' svairiNyA buddhayA 'munaya' iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn 'pratyupekSante' kAmopAyArambheSu paunaHpunyena lagantIti, Ahaca- 'ettha' ityAdi, 'atra' asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe paunaHpunyena 'sannAH ' viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmanamAkraSTuM nAlamiti, Aha ca 'no havvAe no pArAe' yo hi madhyemahAnadIpUraM nimagno bhavatyasau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti, evamatrApi kutazcinnimitAtyaktagRhagRhiNIputradhanadhAnyahiraNyaratnakupyadAsAdivibhava AkiJcanyaM pratijJAyArAtIyatIradezyAdgRhavAsasAkhyAnnirgataH san no havvAetti bhavati, punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamAbhAvena tatkriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktolI vobhayabhraSTo na grahastho nApi pravrajita ityuktaM bhavati, uktaM ca"indriyANi na guptAni, lAlitAni na cecchayA / mAnuSyaM durlabhaM prApya, na bhuktaM nApi zoSitam 119 11 PP iti / ye punaraprazastatinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kiMbhUtA bhavantItyAhamU (75) vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobheNa duguMchamANe laddhe kAme nAbhigAi / ghR vividham- anekaprakAraM dravyato dhanasvajanAnuSaGgAdmamAvato viSayakaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA eva bhAvini bhUtavadupacArAnmuktA vimuktAH te janA ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAro mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAttatkAraNAni jJAnadarzanacAritrANyapi pAra iti, bhavati hi tAdarthyAttAcchabdyaM yathA tandulAn varSati parjanyaH, atastatpAraM - jJAnadarzanacAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhakathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM bhavatItyAha 'lobhaM' ityAdi, iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhi kSapaka zreNyantargatasthApagatAzeSakaSAyasyApi khaNDazaH kSipyamANo'pyanubadhyata iti, atastaM lobhaM, tadvipakSeNa alobhena 'jugupsamAno' nindanpariharan kiM karotItyAha-'laddhe' ityAdi, 'labdhAn' prAptanicchAmadanarUpAn kAmAna 'nAbhigAhate' na sevate, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAnna bhavati, brahmadattAmantritacitravaditi, pradhAnAntyalobhaparityAgena copasarjanAdhastanaparityAgodraSTavyaH, tadyathAkrodhaM kSAntyA jugupsamAno mAnaM mArddavena mAyAmArjavenetyAdyapyAyojyaM, lobhopAdAnaM tu sarvakaSApradhAnyakhyApanArthamupAdade, tathAhi tavyavRttaH sAdhyAsAdhyavivekavikalaH kAryAkAryavicArarahitaH sannarthaikadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvAH kriyAH adhitiSThatIti, taduktam Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka: 2 119 11 "dhAvei rohaNaM tara sAyaraM bhamai giriNiguMjesuM / mArei baMdhavaMpihu puriso jo hoi dhaNaluddho aDai bahuM vaha bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhiTTo / kulasIlajAipaccayadhiI ca lobhaduo cayai 37 ityAdi, tadevaM kutazcinnimittAtsahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kAryaH, anyastu lobhaM vinApi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati // 2 // 121 mU (76) viNAittu lobhaM nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakakhai, esa aNagAriti paJcai, aho ya rAo paritappamANe kAlAkAlasamuTThAi saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahassAkAre viNiviTThacitte ittha satthe puNo puNo se Ayabale se nAibale se mittabale se picabale se devabale se rAyabale se corabale se atihibale se kiviNabale se samaNabale, icceehiM virUvarUyehiM kajehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajjai, pAvamukkhutti mantramANe, aduvA AsaMsAe vR kazcidmaratAdirniHzeSato lobhApagamAdvinApi lobhaM 'niSkramya' pravrajyAMpratipadya, pAThAntaraM vA 'viNaittu lobhaM' saJjavalanasaMjJakamapi lobhaM 'vinIya' nirmUlato'panIya eSa evaMbhUtaH san 'akarmA' apagataghAtikarmmacatuSTayAvirbhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati - evaMbhUto lobho yena tatkSaye mohanIyakSaye cAvazyaM dhAtikarmmakSayastasmiMzca nirAvaraNajJAnasadmAvastato'pi bhavopagrAhikamrmmApagama ityato lobhApagame akarmetyuktam / yatazcaivambhUto lobho durantastaddhAnau cAvazyaM karmmakSayastataH kiM karttavyamityAha- 'paDilehAe' ityAdi, pratyupekSaNayA guNadoSaparyAlocanayopapannaH sannathavA lobhavipAkaM pratyupekSya-paryAlocya tadabhAve guNaMca lobhaM 'nAvakAGkSati' nAbhilaSatIti, yazcAjJAnopahatAntaHkaraNo'prazastamUlaguNasthAnavartI viSayakaSAyAdyupapannastasya pUrvoktaM viparItatayA sarvaM saMtiSThate, tathAhi alobhaMlobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapi lobhaikamanAH sakarmmA na jAnAti nApi pazyati, apazyaMzcApratyupekSaNayA'bhikAGkSati yacca prathamoddezake'prazastamUlaguNasthAnamavAci tacca vAcyamiti, Aha ca- 'aho ya rAo' ityAdi, ahorAtraM paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra-zastro pRthivIkAyAdyupaghAtakAriNi paunaHpunyena varttate / kiMca 'se Ayabale; AtmAno valaM-zaktyupacayaAtmabalaM tanme bhAvItikRtvA nAnAvidhairupAyerAtmapuSTaye tAstAH kriyAH aihikAmuSmikopaghAtakAriNIrvidhatte, tathAhi 'mAMsena puSyate mAMsa' mitikRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravarttate, aparAzca lumpanAdikAH sUtreNaivAbhihitAH, evaM ca 'jJAtibalaM' svajanabalaM me mAvIti, tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi, taThapretyabalaM bhaviSyatIti bastAdikamupahanti, tadvA devabalaM bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte, rAjabalaM vA me bhaviSyatIti rAjAnamupacarati, cauragrAme vA vasati caurabhAgaM vA prApsyAmIti caurAnupacarati, atidhibalaM vA me bhaviSyatItyatithInupacarati, atithirhi niHspRho'bhidhIyate iti, uktaM ca119 11 "tithiparvotsvAH sarve, tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH ' 77 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/2/76 etaduktaM bhavati tadvalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavyaH iti, evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti, evaM pUrvoktaiH 'virUparUpeH' nAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kAryai: 'daNDasamAdAna' miti daNDayante - vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM-grahaNaM samAdAnaM, tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyat yadyahametatrAkariSyamityevaM 'saMprekSayA' paryAlocanayA evaM saMprekSya vA bhayAt kriyate, evaM tAvadihabhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastam, AmuSmikArthamapi paramArthajAnAnairdaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati- 'pAvamokkho' tti ityAdi, pAtayati pAsayatIti vA pApaM tasmAnmokSaH pApamokSaH, 'iti' hetau, yasmAtsa mama bhavISyatIti manyamAnaH daNDasamAdAnAya pravarttata iti, tathAhi - hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapAvavidhvaMsanAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyudrAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdau vastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti tadyuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate, tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArthaM daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANAH anekabhavazatakoTIdumrmmocamaghamevopAdadata iti / kiJca 'aduvA' ityAdi, pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam, athavA AzaMsanam AzaMsA - aprAptaprApaNAbhilASastadarthaM daNDasamAdAnamAdatte, tathAhi mamaitat parutparAri vA pretya vopasthAnyate ityAzaMsayA kriyAsu pravarttate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca 122 // 1 // " ArAdhya bhUpatimavApya tato dhanAni, mokSyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / ityAzayA dhanavimohitamAnasAnAM, kAlaH prayAti maraNAvadhireva puMsAma ehi gaccha patottiSTha, vada maunaM samAcara / // 2 // ityAdyAzAgrahagrastaiH krIDanti dhanino'rthibhiH" " ityAdi // tadevaM jJAtvA kiM karttavyamityAha mU (77) taM pariNNAya mehAvI neva sayataM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhijjA neva anaM eehiM kajjehiM daMDa samAraMbhAvijjA eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhataMpi annaM na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie, jahettha kusale novaliMpijjAsi-ttibemi // vR ' taditi sarvanAma prakrAntaparAmarzi, 'tat' zastraparijJoktaM svakAyaparakAyadibhedabhinnaM zastram, iha vA yaduktam aprazastaguNamUlasthAnaM-viSayakaSAyamAtApitrAdikaM, tathA kAlAkAlasamutthanakSaNaparijJAnazrotrAdivijJAnaprahANAdikaM tathA''tmabalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaMjJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet 'medhAvI' maryAdAvarttI, jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAdityAha- 'neva sayaM' ityAdi, naica 'svayam' AtmanA etaiH AtmabalAdhAnAdikaiH 'kArye:' karttavyaiH samupasthitaiH sadmiH 'daNDaM' sattvopaghAtaM samArabhet, nApyanyamaparamebhiH kAryaurhisAnRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayed eSa copadezastIrthakRdhirabhihita ityetat sudharmmasvAmI jambUsvAminamAheti darzayati- 'esa' ityAdi, 'eSa' iti jJAnAdiyukto bhAvamArgo yogatrikakaraNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA 'AryeH' ArAghAtAH sarvahayadharmebhya ityAryAH saMsArArNavataTavarttinaH kSINaghAtikarmmAzAH saMsArodaravivaravarttibhAvavidaH tIrthakRtastaiH 'prakarSeNa' sadevamanujAyAM parSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 2 123 yaugapadyAzeSasaMzIticchetryA prakarSeNa veditaH kathitaH pratipAdita itiyAvat, evambhUtaM ca mArge jJAtvA kiM karttavyamityAha - 'jahatthe'; ityAdi, teSu teSvAtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samupasthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaM pariharan 'kuzalo' nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svamAtmAnaM 'nopalimpayeH'na tatra saMzleSaM kuryA iti, vibhaktipariNAmAdvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmmaNA yathA nopalipyase tathA sarveH prakAraiH kuryAstvam / itizabdaH parisamAptau, bravImIti pUrvavat // adhyayanaM -2 uddezakaH 2 samAptaH -: adhyayanaM -2, uddezakaH-3 : vR ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamAbhisambandhaHihAnantaroddezake saMyame dRDhatvaM kAryamasaMyame cAdaDhatvamuktaM taccobhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAna utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAt atastadvayudAsArthamidamabhidhIyate / asya cAnantarasUtreNa sambandhaH- 'jahettha kusale novaliMpejjAsi' kuzalo nipuNaH sannasminnuJcairgotrabhimAne yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvaM, kiM matvA ?, ityatastadabhidhIyate yU (78) se asaI uccAgoe asaI nIAgoe, no hINe no airitte, no'pIhae, iya saMkhAya ko goyAvAI ko mANAvAI ?, kaMsi vA ege gijjhA, tamhA no harise no kuppe, bhUehiM jANa paDileha sAyaM / vR 'se asaI uccAgoe asaI nI Agoetti' 'sa' iti sasAryasumAn 'asakRd' anekazaH uccairgotre mAnasatkArarhe, utpanna iti zeSaH, tathA asakRnnI cairgotre sarvalokAvagIte, paunaHpunyenotpatra iti, tathAhi nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapannaH AhArakazarIratatsaGghAtabandhanAGgopAGgadevagatyAnupUrvIdvaya narakagatyAnupUrvIdvaya vaikriyacatuSTyarUpAetA dvAdazakarmmaprakRtIrnilepyAzItisatkarmmA tejovAyuSUtpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgautramudvalayati palyopamAsaMkhyeyabhAgena, atastejovAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarttA'pIti, tato'pyudvR ttasyAparaikendriyagatasyAyameva bhaGgaH, traseSvapyaparyAptakAvasthAyAmayameva, anirlepite tUcairgotre dvitIyacaturthau bhaGgau, tadyathA - nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvAro na santyeva, tiryakSUccairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH, tadevamucairgotrodvalanena kalaMkalIbhAvamApanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalite vA tiryazvAste'nantA utsarpiNyavasarpiNIH, AvalikAkAlAsaGghayeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvarttAniti, kIzaH punaH pudgalaparAvartta iti ? ucyate, yadaudArikavaikri yataijasabhASAnApAnamanaH karmasaptakena saMsArodaravivaravarttinaH pudgalAH AtmasAtpariNAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvartta ityeke, anye tu dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturddhA varNayanti, pratyekamasAvapi bAdarasUkSmabhedAt dvaividhyamanubhavati, tatra dravyato bAdaro yadaudArikavaikri yataijasakArmmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 AcArAGgasUtram 1/2/3/78 punaryadaikazarIreNa sarvapudgalAH sparzitA bhavantitadAdraSTavyaH 1, kSetratobAdaroyadAkramokramAbhyAM priyamANena sarvelokAkAzapradezAH spRSTA bhavantitadA vijJeyaH, sUkSmastutadA vijJeyo yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaHpunaryadA tasyAnantarapradezavRddhayA sarvalokAkAzaM vyApnotadA grAhyaH 2, kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramokramAbhyAM mriyamANenAliGgitA bhavanti tadAvijJeyaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhyakrameNasarvasamayAmriyamANena yadAchuptA bhavanti tadA'vagantavyo 3, bhAvato bAdalo yadA'DanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramokramAmyAM niyamANenavyAptAni bhavantitadA'bhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaMtusaMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastujaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAdArabhyayadAsarveSvapikrameNamRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kalaMkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, manuSyeSvati tadudayAdevacAvagIteSu sthAneSUtpadyate, tathA kalaMkalIsattvo'pi dvIndiyAdiSUtpannaH san prathamasamaye evaM paryAtyuttarakAlaM voccairgotraM baddhA manuSyeSvasakRdumcairgotramAskandati, tatra kadAcittatRtIyamaGgakasthaH paJcamabhaGgopapatro vA bhavati, tAvimau nIcergotraM bajAtyuccairgotrasyodayaH satkarmatAtUmayasyatRtIyaH, paJcamastUccairgotraMbadhnAtitasyaivodayaHsatkarmatA tUmayasya, SaSThasaptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAnna tAbhyAmihAdhikAraH, tau cemaubandhoparame uccairgotrodayaH satkarmatAtUbhayasyetiSaSThaH,saptamastuzailezyavasthAyAMdvicaramasamaye nIcairgotre kSapiteuccairgotrodayastasyaiva satkarmatati, tadevamuccAvaceSugotreSuasakRdutpadyamAnenAsumatA paJcamaGgakAntarvatinA na mAno vidheyo nApidInateti / tayozcauccAvacayoH gotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha-'no hINe no airite' yAvantyuccairgotre'nubhAvabanyAdhyavasAyasthAnakaNDakAninIcairgotre'pitAvantyeva, tAni ca sarvAgyapvasumatA'nAdisaMsAra bhUyo bhUyaH sparzitAni, tata uccairgotrakaNDakArthatayA'subhRnna hIno nApyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / nAgArjunIyAstu paThanti-"egamege khalu jIve aIaddhAe asaI ucAgoe asaMI nIAgoe, kaMDagaTThayAe no hINe no airitte" ekaiko jIvaH khaluzabdo vAkyAlaGkAre atIte kAle'sakRducAvaceSu gotreSUtpannaH, sa coctAvacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApyatirikta iti, tathAhi-uccairgotrakaNDakebhya ekamavikebhyo'nekabhavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamyotkarSapakarSoM na vidheyau, asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyaM / yatazcoccAvaceSu sthAneSukarmavazAdutpadyante, balarUpalAbhAdimadasthAnAnAMcAsamaJjasatAmavagamya kiM karttavyamityAha-'no'pIhae' apiH sambhAvane sa ca bhinnakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamadapi no 'IhatApi' nAbhilaSedapiathavA no spRhayet-nAvakAditi / tatra yadhuccAvaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kimityAha ___ 'iya saMkhAya' ityAdi, itirupapradarzana 'iti' etatpUrvoktanItyocAvacasthAnotpAdAdikaM 'parisaMkhAya' jJAtvA ko gotravAdI maved?' yathAmamocairgotraM sarvalokamAnanIyaMnAparasyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet?, tathAhi-mayA'nyaizcajantubhiH sarvANyapisthAnAnyanekazaHprAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vAko bhavet?,nakazcitsaMsArasvarUpaparicchedItyarthaH,kiMca-'kasi Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 3 vA ege gijjhe' anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasminvA ekasminnuJcairgotrAdike'navasthitasthAnake rAgAdivirahAdekaH kathaM gRdhyet ?, tAtparyam - AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAt, yujyeta gAddharyaM yadi tatsthAnaM prAptapUrvaM nAbhaviSyat, taccAnekazaH prAptapUrvam, atastallAbhAlAbhayoH notkarSapakarSI vidheyAviti, Aha ca- 'tamhA' ityAdi, yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'dathayattAnyasakRduccAvacAni sthAnAnyanubhUtAni tasmAtkathaJciduccAvacAdikaM madasthAnamavApya 'paNDito' heyopAdeyatattvajJo 'na hRSyet' na harSaM vidadhyAd, uktaM ca"sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu 11911 // 2 // jai so'vi nijaramao paDisiddho amANamahaNehiM / avasesa mayaTThANa parihariavvA payatteNa nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAd, Aha ca- 'no kuppe' adhTavazAttathAbhUtalokAsammataM jAtikularUpabalalAbhAdikamadhamamavApya 'na kupyet' nakrodhaM kuryAt, katarannIcasthAnaM zabdAdikaM vA duHkhaM mayA nAnubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyam, uktaM ca"avamAnAtparibhraMzAdvadhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi saMte ya avimhaiuM asoiuM paMDieNa ya asaMte / sakkA hu dumovamiahiaeNa hiaM gharaMteNa hoUNa cakka vaTTI puhaivaI vimalapaMDaracchatto / so ceva nAma bhujjo aNAhasAlAlao hoi " 11911 ekasmin vA janmani nAnAbhUtAvasthA uccAvacAH karmmavazato'nubhUvati / tadevamuccanIcagotranirvikalpamanAH anyadapi avikalpena kiM kuryAdityAha - 'bhUehiM' ityAdi, bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni - asubhRtasteSu 'pratyupekSya' paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi avagaccha, kiM jAnIhi ?- 'sAtaM' sukhaM tadviparItamasAtamapi jAnIhi kiM ca kAraNaM sAtAsAtayoH ? etajAnIhi kiM cAbhilaSantyavigAnena prANina iti, atra jIvajantuprANyAdizabdAnupayogalakSaNadravyasya mukhyAn vAcakAnvihAya sattAvAcino bhUtazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati yathA'yamupayogalakSaNapadArtho'vazyaM sattAM vibhartti, sAtAbhilASyasAtaM ca jugupsate, sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAd ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam, ataH zubhanAmagotrAyurAdyAH karmmaprakRtIranudhAvatyazubhAzca jugupsate sarvo'pi prANI / evaM ca vyavasthite sati kiM vidheyamityAha // 2 // // 3 // 125 " mU (79) samie eyANupassI, taMjahA- andhattaM bahirataM mUyattaM kANataM kuMTataM khujattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM saha pamAeNaM anegarUvAo jogIo saMdhAyai virUvarUve phAse parisaMveyai vR athavA bhUteSu zubhAzubharUpaM karmma pratyupekSya yatteSAmapriyaM tanna vidadhyAt ityayamupadezo, nAgArjunIyAstu paThanti "puriseNaM khalu dukkhuvve asuhesae" "puruSo jIvaH Namiti vAkyAlaGkAre 'khaluH' avadhAraNeduHkhAt udvego yasya sa duHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH sukhaiSakaH, yAjakAditvAtsamA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AcArAGga sUtram 1/-/2/3/79 sazchAndasatvAdvA, duHkhodvegazcAsau sukhaiSakazca duHkhodvegasukhaiSakaH, sarvo'pi prANI duHkhodvegasukhaiSaka eva bhavatyato jIvaprarUpaNaM kAryaM taccAvanivanapavanAnalavanaspatisUkSmabAdaravikala- paJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakarUpaM zastraparijJAyAmakAryeva, teSAM ca duHkhaparijihIrSUNAM sukhalipsUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvA- stheyaH, tatparipAlanArthaM cottaraguNA apyanuzIlanIyAH, tadarthamupadizyate- 'samie eyANupassI' paJcabhiH samitibhiH samitaH san etat-zubhAzubhaM karmma vakSyamANaM cAndhatvAdikaM draSTuM zIlaM yasyetyetadanudarzI bhUteSusAtaM jAnIhItisaNTaGkaH, tatra 'samiti riti 'iNgatA;' vityasmAtsampUrvAt ktinnantAdmavati, sAca paJcadhA, - tadyathA- IryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, tatrairyAsamitiH prANavyaparopaNavrataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyate iti, tadevaM paJcamahAvratopapetastadvadvRttikalpasamitibhiH samitaH san bhAvata etadbhUtasAtAdikamanuparzyati, athavA yadanudarzyasau bhavati tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati 'andhatvamityAdinA yAvat virUparUpe phAse parisaMveei' saMsArodare paryaTan prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate sa cAndho dravyato bhAvatazca tatraikendriyadvIndriyatrIndriyA dravyabhAvAndhAH, caturindriyAdayastumithyAdaSTayo bhAvAndhAH, uktaMca // 1 // " ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etadvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ?" samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhA, ta evAnandhA na dravyato na ca bhAvataH, tadevamandhatvaM dravyabhAvabhinnamekAntena duHkha jananamavApnotIti, uktaM ca 11911 "jIvanneva mRto'ndho yasmAtsarvakriyAsu paratantraH / nityAstamitadivAkarastamo'ndhakArArNavanimagnaH // 2 // lokadvayavyasanavahnividIpitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM parayaSTineyam / ko nodvijeta bhayakRjjananAdivogrAtkRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagarttAt ? " evaM badhiratvamapyadaSTavazAdanekazaH parisaMvedayate, tadAvRtazcasadasadvivekavikalatvAdaihikAmuSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibhartti iti, uktaM ca // 1 // "dharmmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokazruti zravaNasaMvyavahArabAhyaH / kiM jIvatIha badhiro ? bhuvi yasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatAM prayAnti ? svakalatrabAlaputrakamadhuravacaH zravaNabAhyakaraNasya / badhirasya jIvitaM kiM jIvanmRtakAkR tidharasya ? " // 2 // 11911 - - - evaM mUkatvamapyekAntena duHkhAvahaM parisaMvedayate, uktaM ca"duHkhakaramakIrttikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH karmmakRtaM kiM na pazyanti ? -tathA kANatvamapyevaMrUpamiti, Aha ca #7 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM 2, uddezakaH3 127 // 9 // kANo nimagnaviSamonatadaSTirekaH, zakto virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti manaHpriyatvamAlekhyakamalikhito'pi kimu svarUpaH? evaM 'kuNTatvaM' pANivakratvAdikaM 'kubjatvaM' vAmanalakSaNaM 'vaDabhatvaM vinirgatapRSThIvaDabhalakSaNaM 'zyAmatvaM' kRSNAlakSaNaM 'zabalatvaM zvitralakSaNaM sahajaM pazcAdmAvi vA karmavazago bhUrizo duHkharAzidezIyaM parisaMvedayate / kiM ca-saha 'pramAdena' viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakena 'anekarUpAH' saGkaTavikaTazItoSNAdibhedabhinnA yonI: "saMdadhAti saMghatte caturazItiyonilakSa- sambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA, tAsu tAsvAyuSkabandhottarakAlaMgacchatItyarthaH, tAsucanAnAprakArAsuyoniSu virUparUpAn' nAnAprakArAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAnparisaMvedayate, anubhvtiityrthH||tdevmuccairgotrotyaapitmaanophtcetaa nIcergotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaMvAgataHsannAvabudhyate karttavyaM na jAnAtikarmavipAkaM nAvagacchati saMsArapasadatAM nAvadhArayati hitAhite na gaNayati aucityamityanavagatatattvo mUDhastatraivoccairgotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca mU. (80) se abujjhamANe haovahaejAImaraNaManupariyaTTamANe, jIviyaMpuDhopiyaMihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArataMvirattaMmaNikuMDalaMsaha hiraNNeNa itthiyAoparigijjhati tattheva rattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vipriyaasmuvei| vR. 'se' ityuccairgotrAbhimAnI andhabadhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkamanavabudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisadmAvakSatazarIratvAddhataH samastalokaparibhUtatvAdupahataH, athavoccairgotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamudbhUtazabdAyazaHpaTahahatatvAddhataH abhimAnotpAditAnekabhavakoTinIvairgotrodayAdupahataH, mUDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH, tathA jAtizca maraNaMca samAhAradvandvastad 'anuparivartamAnaH' punarjanmapunarbharaNamityevamarahaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivartamAnaH, AvIcImaraNAdvA pratikSaNaM janmavinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamupaiti, Aha ca-'jIvitam AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaM vA pRthag' iti pratyekaM pratiprANi 'priyaM' dayitaM vallabham ihe ti asmin saMsAre 'ekeSAm' avidyopahatacetasAM mAnavAnAmiti, upalakSaNArthatvAt prANinAM, tathAhi-dIrghajIvanArthaM tAstA rasAyanAdikAH kriyAH sattvopadhAtakAriNIH kurvate, tathA kSetraM' zAlikSetrAdi vAstu' dhavalagRhAdi mamaidamityevamAcaratAMsatAMtakSetrAdikaMpreyo bhavati, kiMca-'Araktam' ISadraktavastrAdi virakta vigatarAgaM vividharAgaM vA 'maNiH' iti ralavaiDUryendranIlAdikuNDalaM' karNAbharaNaM hiraNyena saha strIH parigRhya tatraiva' kSetravAstvAraktaviraktavastramaNikuNDalakhyAdo 'raktA' gRddhA adhyupapannA mUDhA viparyAsamupayAnti, vadantica-nAtra 'tapovA' anazanAdilakSaNaM 'damovA' indriyanoindriyopazamalakSaNo 'niyamo vA' ahiMsAvratalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhi-taponiyamopapetasyApi kAyaklezabhogAdivaJcanAM vihAya nAnyatphalamupalabhyate, janmAntare bhaviSyatIti cedvyudgrAhata For D Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AcArAGga sUtram 11-12/3/80 syolApaH, kiMca-dRSTahAniradaSTakalpanAcapApIyasIti,tadevaMsAmpratekSIbhogasaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNa yathAvasarasampAditaviSayopabhogaM 'bAlaH' ajJaH 'jIvitukAmaH' AyuSkAnubhavanamabhilaSan 'lAlapyamAnaH' bhogArthamatyarthaM lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA-atra tapo damo niyamo vA phalavAna dRzyata ityevamarthaM bruvan mUDhaH abudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivarttamAno jIvitakSetrastyAdilobhaparimohitamanAH 'viparyAsamupaiti' tatve'tattvAbhinivezamatattvecatatvAbhinivezaMhite'hitabuddhimityevaMsarvatra viparyayaM vidadhAti, uktNc||1|| "dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaMjanasya moho?, ye ripavasteSu suhRdAzA" ityaadi||yepunrunmjHshubhkrmaapaaditaadhyvsaaypurskRtmokssaastekiNbhuutaabhvntiityaahmuu. (81) iNameva nAvakaMkhaMti, je jnnaadhuvcaarinno| jAImaraNaM parinnAya, care saMkamaNe daDhe // vR. 'iNameva' ityAdi, idamevapUrvoktaMsampUrNajIvitaMkSetrAGganAparibhogAdikaMvA nAvakAGkSati' nAbhilaSanti, yejanA 'dhruvacAriNo' dhruvo-mokSastatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA, dhUtacAriNo vA dhunAtItidhUtaM cAritraM taccAriNa iti / kiM ca-'jAI' ityAdi, jAtizca maraNaMca samAhAradvandvaH tat parijJAya' paricchidya jJAtvA 'caret udyukto bhaveta, ka?-'saGkamaNe' samyate'neneti saGkamaNaM-cAritraMtatra 'dRDho viznotasikArahitaH parISahopasaggaiH niSprakampovA yadi vA azaGkamanAH san saMyamaMcara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam azajhUmano yasyAsAvazaGkamanAH-tapodamaniyamaniSphalatvAzaGkArahita AstikyamatyupapetastapodamAdau pravarteta, yatastadvAn rAjarAjAdInAM puujaaprshNsaaho bhavati, na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvavIyaso'satyapi paraloke kiJcitsyate, uktaMca1190 "saMdigdhe'pi pare loke, tyAjyamevAzubhaM budhaiH| yadi nAstitataH kiM syAdasti cennAstiko hataH" ityAdi / tasmAtsvAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyaM, nacaitadmAvanIyaM yathA-parutparAri vRddhAvasthAyAM vA dharma kariSyAmIti, mU. (82) nathi kAlassa nAgamo, sabve pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahApiyajIviNojIviukAmA, savvesiMjIviyaMpiyaM, taMparigiljhadupayaMcauppayaMabhijuMjiyA NaM saMsiMciyA NaM tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDie ciTThai, bhoaNAe, tao se egayA vivihaM parisiTuM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyAvA vibhayanti, adattahAro vA se avaharati, rAyANovAse vilupaMti, nassai vA se vinassai vAse, agAradAheNa vA se Danjhai iya, se parassaTTAe kUrAiMkammAIbAle pakubbamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vipariyAsamuvei, muNiNA hu evaM paveiyaM, aNohaMtarA ee no yaohaMtarittae, atIraMgamA ee no yatIraMgamittae, apAraMgamA eeno ya pAraMgamittae, AyANijjaM ca AyAya taMmi ThANe na ciTThai, vitahaM pappa'kheyantre tmitthaannmNmicitttthi| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka : 3 vR. yataH- 'natthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate 'kAlasya' mRtyoranAgamaH - anAgamanamanavasara itiyAvat, tathAhi sopakramAyuSo'sumato na kAcitsA'vasthA yasyAM karmmApAvakAntarvarttI janturjagolaka iva na vilIyeta iti, uktaM ca 11911 "zizumazizuM kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIraM mAninamamAninamapaguNamapi ca bhugunnm| yatimayati prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM, nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi ' tadevaM sarvaMkaSatvaM mRtyoravadhAryAhiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyaM kimiti ?, yataH - 'savve pANA piyAuyA' prANazabdenAtrA bhedopacArAt tadvanta eva gRhyante, sarve prANino jantavaH 'priyAyuSaH ' priyamAyuryeSAM te tathA, nanu ca siddhaivyabhicArI, na hi te priyAyuSastadabhAvAt, naiSa doSo, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAraprANyupalakSaNA - rdhamiti yatkiJcidetat, pAThAntaraM vA 'savve pANA piyAyayA' AyataH - AtmA'nAdyanantatvAt sa prayo yeSAM te tathA sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukhaduHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti Aha ca-'suhasAyA dukkhaDikUlA' sukham AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdAH- sukhabhoginaH sukhaiSiNaityuktaM bhavati, duHkham asAtaM tavyatikUlayantIti duHkhapratikUlAH- duHkhadveSiNaityuktaM bhavati, tathA 'apriyavadhA' apriyaM duHkhakAraNaM tat ghnatyapriyavadhAH, tathApi 'piyajIviNo' priyaMdayitaM jIvitam-AyuSkamasaMyamajIvitaM yeSAM te tathA, 'jIviukAmA' yata eva priyajIvino'ta eva dIrghakAlaM jIvitukAmAH dIrghakAlamAyuSkAbhilASiNo duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, uktaM ca 11911 "ramai vihavI visese ThitimittaM vavittharo mahaI | maga sarIramahaNI rogI jIe ciya kayattho " [19] ? tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapi prANyupaghAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayitamityato bhUyo bhUyastadevopadizyata ityAha- 'savvesiM' ityAdi, sarveSAmavigAnena 'jIvitam' asaMyamajIvitaM 'priyaM dayitaM yadyevaM tataH kimityata Aha- 'taM parigijjha' tad-asaMyamajIvitaM 'parigRhya'; Azritya kiM kurvantItyAha- 'dupayaM' ityAdi, 'dvipadaM ' dAsIkarmmakarAdi 'catuSpadaM' gavAzvAdi 'abhiyujya' yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA vyApArayitvetyuktaM bhavati, tataH kimityata Aha- 'saMsiMciyANaM' ityAdi, priyajIvitArthamarthAbhivRddhaye dvipadacatuSpadAdivyApAreNa saMsicya' arthanicayaM saMvadhdhUrya 'trividhena' yogatrikakaraNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM bahyayapi phalgudezyA 'se' tasyArthArambhiNaH sA cArthamAtrA 'tatra' iti dvipadAdyArambhe 'mAtrA' iti sopaskAratvAtsUtrANAM arthamAtrA arthAtpatA 'bhavati' sattAM bibharti, kiMbhUtA ?, sA sUtreNaiva kathayati alpA vA bahvI vA, alpabahutvaM cApekSikamataH sarvA'pyalpA sarvA'pi bahvI 'sa' ityarthavAn 'tatra' tasminnarthe 'gRddhaH' adhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopArjanaklezaM na gaNayati rakSaNaparizramaM na vivecayati taralatAM nAvadhArayati phalgutAm, uktaM ca11911 kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdannarAsthi nirAmiSam / 129 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AcArAGga sUtram 1/-/2/3/82 surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm " ityAdi, sa ca kimarthamarthamarthayata ityata Aha-"bhoyaNAe' bhojanam-upabhogastasmai arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravartate, kriyAvatazca kiM bhavatItyAha-'tao se' ityAdi, tataH 'se' tasyAvalaganAdikAH kriyAH kurvataH 'ekadA' lAbhAntarAyakarmakSayopazame vividha nAnAprakAraM 'pariziSTaM prabhUtvAmuktoddharitaM 'sammUtaM;' samyakaparipAlanAya bhUtaM-saMvRttaM, kiM tat ?, mahanna tatparibhogAGgatvAdupakaraNaM ca mahopakaraNaM-dravyanicaya ityarthaH, sa kadAcillAbhodaye bhavati, asAvapyantarAyodayAna tasyopabhogAyetyAha-'taMpi se' ityAdi, tadapi samudrottaraNarohaNakhananabilapravezarasendramardanarAjAvalaganakRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH svaparopatApakAriNIbhiH svopabhogAyopArjitaM sat 'se' tasyArthopArjanopAyaklezakAriNaH "ekadA' bhAgyakSaye 'dAyAdAH' pitRpiNaDodakadAnayogyAH 'vibhajante' vilumpanti, 'adattahAro vA' dasyurvA apaharati, rAjAno vA 'vilumpanti' avacchindanti 'nazyati vA svata evATavItaH 'se'tasya vinazyati vA' jIrNabhAvApatteH 'agAradAhena vA' gRhadAhena vA dahyate, kiyanti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ityupasaMharati-'iti' evaM bahubhiH prakArairupArjito'pyartho nAzamupaiti, naivopArjayiturupatiSThata ityupadizyate, saHarthasyotpAdayitAparasmai-anyasmaiarthAya-prayojanAyaanyaprayojanakRte 'pharANi' galakartanAdIni 'karmANi' anuSThAnAni 'bAlaH' ajJaH 'prakurvANaH' vidadhAnaH 'tena' karmavipAkApAditena 'duHkhena' asAtodayena (saM) mUDhaH' apagatavivekaH 'viparyAsamupaiti' apagatasadasadvivekatvAtkAryamakAryaM manyate vyatyayaM ceti, uktNc||1|| "rAgadveSAbhibhUtatvAtkAryAkAryaparAmukhaH / eSa mUDha iti jJeyo, viparItavidhAyakaH" tadevaM mauDhyAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhamRcchandi jantava iti jJAtvA sarvajJavacanapradIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH, adazcamayAna svamanISikayocyate sudharmasvAmIjambUsvAminamAha,yadi svamanISikayA nocyate kautastatyaMtahIdamityataAha-'muNiNA' ityAdi, manute jagatastrikAlAvasthAmiti muniH-tIrthakRttena 'etad' asakRduccairgotrabhavanAdikaM prakarSeNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcA veditaM-kathitaM vakSyamANaMca praveditaM, kiM tadityAha'aNehaM' ityAdi, ogho dvidhAdravyabhAvabhedAt, dravyaudho nadIpUrAdiko bhAvaudyo'STaprakAraM karma saMsAro vA, tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate, tamodhaM jJAnadarzanatacAritrabohitthasthA tarantItyoghantarA na oghantarA anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khaz, khittvAnmumAgamaH, ete kutIrthikAH pAravasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAt na oghataraNasamarthA bhavantIti Aha ca 'no ya ohaM tarittae' 'na ca' naivoghaM-bhAvIdhaM tarituM samarthAH, saMsAraudhataraNapratyalA na bhavantItyarthaH, tathA atIraMgamA' ityAdi tIraM gacchantIti tIraGgamAH pUrvavat khazapratyayAdikaM, na tIraGgamAatIraGgamAHetiiti pratyakSabhAvamApanAnkutIrthikAdIndarzayati, nacatetIragamanAyodyatA api tIraMgantumalaM sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH, tathA apAraMgamA ityAdi, pAraH-taTaH Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka 3 parakUlaM tadgacchantIti pAraGgamA na pAraGgamA apAraGgamAH 'eta' iti pUrvoktAH, pAragatopadezAbhAvAdapAraGgatA iti bhAvanIyaM, na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam, athavA gamanaM gamaH pArasya pAre vA gamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNiko, na pAragamo'pAragamastasmA apAragamAya, asamarthasamAso'yaM, tenAyamarthaH - pAragamanAya te na bhavantItyuktaM bhavati, tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvarttina evAsate, yadyapi pAragamanAyodyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalAH svaruciviracita zAstrapravRttayo naiva saMsArapAraM gantumalam, atha tIrapArayoH ko vizeSa iti ucyate, tIraM mohanIyakSayaH pAraM zeSadhAtikSayaH, athavA tIraM ghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAva ityarthaH, syAt kathamoghatArI kutIrthAdiko na bhavati tIrapAragAmI cetyAha'AyANijaM' ityAdi, AdIyante gRhyante sarvabhAvA anenetyAdAnIyaM zrutaM tadAdAya tadukte tasmin saMyamasthAnena tiSThati, 131 yadi vA-AdAnIyam-AdAtavyaM bhogAGgaM dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyAdi tadAdAyagRhItvA athavA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairAdAnIyaM karmmAdAya, kiMbhUto bhavatItyAha'tasmin' jJAnAdimaye mokSamArge samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThatinAtmAnaM vidhatte, na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayati- 'vitahaM' ityAdi, vitathamasadbhUtaM durgatihetuM tattathAbhUtamupadezaM prApyAkhedajJaH akuzalaH khedajJo vA'saMyamasthAne tasmizca sAmpratekSyAcarita upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'dhyupapanno bhavatItiyAvat, athavA vitathamiti AdAnIyabhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaM tatprApya khedajJo nipuNastasmin sthAne AdAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaM vyavasthApayantItyarthaH / ayaM copadezo 'navagatatattvasya vineyasya yathopadezaM pravarttamAnasya dIyate, yastvavagataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatta ityAha ca mU. (83) uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNune asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvahaM aNupariyaTTai- ttibemi // vR. uddizyate ityuddezaH- upadezaH sadasatkarttavyAdezaH sa pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya, athavA pazyatIti pazyakaH sarvajJastadupadezavartI vA tasya uddizyata ityuddezo - nArakAdivyapadezaH uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, tasya drAgeva mokSagamanAditi bhAvaH, kaH punaryathopadezakArI na bhavatItyAha- 'bAle' ityAdi, bAlo nAmarAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasargairvA nihanyata iti nihaH, nipUrvAddhanteH karmmaNi DaH, athavA snihyata iti snihaH-snehavAn rAgItyarthaH, ata evAha- 'kAmasamaNunne' kAmAHicchAmadanarUpAH samyag manojJA yasya sa tathA, athavA saha manojJairvartata iti samanojJo, gamakatvAtsApekSasyApi samAsaH, kAmaiH saha manojJaH kAmasamanojJo, yadivA kAmAn samyaganu-pazcAt snehAnubandhAjjAnAti sevata iti kAmasamanujJaH, evaMbhUtazca kiMbhUto bhavatItyAha 'asamiyadukkhe' azamitam - anupazamitaM viSayAbhiSvaGgakaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA, yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM tatra zArIraM kaNTakazastragaNDalUtA- disamutthaM mAnasaM priyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridyadaurbhAgyadaurmanasyakRtaM tadvirUpamapi duHkhaMvidyate yasyAsI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AcArAGga sUtram 1/2/3/83 duHkhI, evaMbhUtazca san kimavApnotItyAha- 'dukkhANaM' ityAdi, duHkhAnAM zArIramAnasAnAmAvarttapaunaHpunyabhavanamanuparivartate, duHkhAvarttAvamagno baMbhramyata ityarthaH, / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // adhyayanaM -2 uddezakaH- 3 samAptaH -: adhyayanaH 2, uddezakaH 4 : mU. (84) tao se egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te va NaM egayA niyayA puvviM parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM bhogA me va anusoyanti ihamegesiM mANavANaM / bR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthasya vyAkhyA prastUyate bhogeSvanabhiSaktena bhAvyaM, yato bhoginAmapAyA darzyante (iti) prAguktaM, tecAmI- 'taoseegayA' ityAdi, anantarasUtrasambandhaH 'dukkhI dukkhANameva AvaddhaM aNupariyaTTai' tti, tAni cAmUni duHkhAni 'taose' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu 'bAle puNani kAmamasamaNuSNe', teca kAmAduHkhAtmakAeva, tatra cAsaktasya dhAtukSayabhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate- 'tata' iti kAmAnuSaGgAt karmmopacayastato'pi paJcatvaM tasmAdapi narakabhavo narakAnniSekakalalArbudapezIvyUha - garbhaprasavAdirjAtasya ca rogAH prAduSyanti, 'se' tasya kAmAnuSaktamanasaH 'ekade' tyasAtA - vedanIyavipAkodaye 'rogasamutpAdA' iti rogANAM - ziro'rttizUlAdInAM samutpAdAH prAdurbhAvAH 'samutpadyante' prAdurbhavanti, tasyAM ca rogAvasthAyAM kiMbhUto bhavatyasAvityata Aha- 'jehiM' ityAdi, yairvA 'sArddhamasau saMvasati, ta evaikadA nijAH pUrvaM parivadanti, sa vA tAnnijAn pazcAtparivadet, nAlaM 'te; tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, iti jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM ca svakRtakarmmaphalabhujaH sarve'pi prANina iti matvA rogotpattau na daurmanasyaM bhAvanIyaM, na bhogAH zocanIyA iti, Ahaca- 'bhogA meM' ityAdi, bhogAH- zabdarUparasagandhasparzaviSayAbhilASAstAnevAnuzocayanti-kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn bhuktamahe ?, evaMbhUtA vA'smAkaM dazA'bhUdyena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAyeti / IdakSaJcAdhyavasAyaH keSAJcideva bhavatItyAha - 'ihamegesiM' ityAdi, 'iha' saMsAreekeSAmanavagataviSayavipAkAnAMbrahmadattAdInAMmAnavAnAmevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati, na sarveSAM sanatkumArAdinA vyabhicArAt, tathAhi brahmadatto mAraNAntikarogavedanAbhibhUtaH santApAtizayAt spRzantIM praNayinImiva vizvAsabhUmIM mUrcchA bahumanyamAnaH tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto vaiSamyeNa gocarIkRto glAnyA dhye duHkhAsikayA kroDIkRto kAlena pIDitaH pIDAbhirnirUpito niyatyA Aditsito daivena antike'ntyocchvAsasya mukhe mahApravAsasya dvAri dIrghanidrAyA jihvAgre jIvitezasya varttamAno viralo vAci vihvalo vapuSi pracuraH pralApe jito jRmmabhikAbhirityevaMbhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAt bhogAMzcikAGkSiSuH pArzvopaviSTAM bhAryAmanavarata vedanAvezavigaladazruraktanayanAM kurumati ! kurumatItyevaM tAM vyAharatradhaH saptamIM narakapRthvImagAt, tatrApi tIvrataravedanAbhibhUtopya vagaNayya vedanAM tAmeva kurumatIM vyAharatItyevaMbhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcit, na punaranyeSAM mahApuruSANAmudArasattvAnAm Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka: Atmano'nyaccharIramityevamavagatatattvAnAMsanatkumArAdInAmivayathoktarogavedanAsadmAvesatyapi mayaivaitatkRtaM soDhavyamapi maryavetyevaM jAtanizcAyAnAM karmakSapaNodhatAnAM na manasaH pIDotpadyate iti, uktNc||1|| "upto yaH svata eva mohasalilojanmAlavAlo'zubho, raagdvesskssaaysnttimhaanirvighnbiijstvyaa| rogairaGkurito vipatakusamitaH karmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalito duHkhairadhogAmibhiH // 2 // punarapi sahanIyo duHkhapAkastvA'yaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNA saMcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyaga, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH?" api ca-bhogAnAM pradhAnaM kAraNamartho'tastasvarUpameva nirdidikSurAha mU. (85)tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahugA vA, se tatya gaDie ciTThai, bhoyaNAe, tao se egayA viparisiDhe saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se harati, rAyANo vA se vilupaMti, nassai vA se viNassai vA se, agAraDAheNa vA se Danjhaiiya, se parassa aTThAe kUrANi kammANi bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vipriyaasmuvei| vR. trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA mavati alpA vA bahrI kA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati, sA ca bhojanAya kila bhaviSyati, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapi se tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahArovAtasyaharati, rAjAnovA vilumpanti, zyati vA vinazyati vA, agAradAhena vA dahyate iti, sa parasmai arthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, etacca prAgevavyAkhyAtamiti neha prtaayte|| tadevaM duHkhavipAkAn bhogAnpratipAdya yat kartavyaM tadupadizatItyAha-- mU. (86)AsaMcachandaMca vigiMcadhIre!, tumacevataMsalamATujeNa siyA teNa nosiyA, iNameva nAvabujhaMtije janAmohapAuDA, thImiloe pavahie, te bho! vayaMti eyAIAyayaNAI, se dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, uAhu vIre, appamAomahAmohe, alaMkusalassapamAeNaM, saMtimaraNaM saMpehAe bheuradhamma saMpehAe, nAlaMpAsa alaM te eehiN| vR. 'AzA' bhogAkAGkSAM, caH samuccaye, chandanaM chandaH-parAnuvRttyA mogAbhiprAyastaM ca, cazabdaH pUpikSayAsamuccayArthaH, tAvAzAchandau 'devizva' pRthakkurutyaja'dhIra!' dhI:-buddhistayA rAjataiti, bhogAzAchandAparityAgecaduHkhameva kevalaMnatayAptiriti, Ahaca-'tumaMceva' ityAdi, vineya upadezagocarApanna AtmA vA upadizyate tvameva tadmogAzA dikaM zalyamAhRtya-svIkRtya paramazubhamAdatse, natupunarupabhogaM, yatobhogopabhogoyairevArthAdhupAyairbhavati tairevana bhavatItyAha'jeNasiAteNanosiyA yenaivArthopArjanAdinAbhogopabhogaHsyAttenaivavicitratvAtkarmapariNaterna syAd, athavA yena kenaciddhetunA karmabandhaH syAttanna kuryAt, tatrana vartetetyarthaH, yadivAyenaiva rAjyopabhogAdinAkarmabandhoyenavAnirgranthatvAdinAmokSaH syAd bhaktenaiva tathAbhUtapariNAmavazAna Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AcArAGga sUtram 1/-/2/4/86 syAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha- 'iNameva' ityAdi, idameva hetuvaicitryaM 'na budhyante' na saMjAnate, ke ? - ye janA maunIndropadezavikalA mohena-ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtAH- chAditAstattvaviparyastamatayo mohanIyodayAdbhavanti / mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamitidarzayati-'thIbhi' ityAdi, strIbhiH - aGganAbhirbhUtkSepAdivibhramairasau lIkaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmmAvidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH parAjito vazIkRta itiyAvat, na kevalaM svato vinathaH, aparAnapi asakRdupadezadAnena vinAzayantItyAha 'te bho !' ityAdi, 'te' strIbhiH pravyathitA bho ! ityAmantraNe etadvadantiyathaitAni - stryAdIni 'AyatanAni' upabhogAspadabhUtAni varttante, etaizca vinA zarIrasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha - 'se' ityAdi, teSAM 'se' ityetat pravyathanamAyatanabhaNanaM vA 'duHkhAya' bhavati-zArIramAnasAsAta vedanIyodayAya jAyate, kiM ca'mohAe' mohanIyakabandhanAya ajJAnAya veti, tathA 'mArAe' maraNAya, tato'pi 'naragAe' narakAya narakagamanArthaM, punarapi 'naragatirikkhAe' tato'pi narakAdudhvRttya tirazcayetaThaprabhavati, tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyaM / sa evamaGganApAGgavilokanAkSiptastAsu tAsu yoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAtItyAha 'sayayaM' ityAdi, satatam - anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho ' dhamma ' kSAntyAdilakSaNaM durgatiprasRtiniSedhakaM ' na jAnAti na vetti / etacca tIrthakRdAheti darzayati- 'udAhu' ityAdi, ut prAbalyenAha udAha-uktavAn, ko'sau ? - vIraH- apagatasaMsArabhayastIrthakRdityarthaH, kimuktavAn ?, tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati- 'apramAdaH' karttavyaH, kA ? - 'mahAmohe' aGganAbhiSvaGga eva, mahAmohakAraNatvAnmahAmohaH, tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca- 'alam' ityAdi, 'alaM' paryApta - kasya? 'kuzalasya' nipuNasya sUkSmekSiNaH, kenAlaM ? - madyaviSayakaSAyanidrAvikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt kimAlambya pramAdenAlamiti ucyate- 'santi' ityAdi, zamanaM zAntiH - azeSakarmmApagamo'to mokSa eva zAntiriti, mriyante prANinaH paunaHpunyena yatra caturgatike saMsAre samaraNaH saMsAraH zAntizca maraNaM ca zAntimaraNaM, samAhAradvandvastat 'saMprekSya' paryAlocya pramAdavataH saMsArAnuparamastatparityAgAcca mokSa ityetadvicAryeti hRdayaM, sa vA kuzalaH prekSya viSayakaSAyapramAdaM na vidadhyAd, athavA zAntyA - upazamena maraNaM - maraNAvadhiM yAvat tiSThato yatphalaM bhavati tatparyAlocya pramAdaM na kuryAditi / kiM ca- 'bheura' ityAdi, pramAdohi viSayakaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnaH, tacca zarIraM bhiduradharmma, svata eva bhidyata iti bhiduraM sa eva dharmmaH svabhAvo yasya tadmiduradharme etat 'samIkSya' paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH, ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha- 'nAlaM' ityAdi, 'nAlaM' na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH etat 'pazya' jAnIhi, ato'laM tava kuzala! 'ebhiH'pramAdamayairduHkhakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti, na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca 7 11911 "yalloke vrIhiyavaM, hiraNyaM pazavaH striyaH / nAlamekasya tatsarvamiti matvA zamaM kuru Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 4 // 2 // upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasI, puro'parAhNe nijacchAyAm" 135 tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati mU. (87) eyaM passa muNI ! mahabbhayaM nAivAija kaMcaNaM, esavIre pasaMsie, jena nivvijjai AyANAe, na me dei na kuppijA dhovaM ladhuM na khisae, paDisehio pariNamijA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi-ttibemi // vR. 'etat' pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadmayaM bhayahetutvAt duHkhameva mahAbhayaM tacca maraNakAraNamiti mahadityucyate, etat mune ! 'pazya' samyagaihikAmuSmikApAyApAda katvena jAnIhItyuktaM bhavati / yadyevaM tatkiM kuryAdityAha- 'nAivAeja' ityAdi, yato bhogAbhilaSaNaM mahadmayamatastadarthaM 'nAtipAtayet' na vyatheta 'kaJcana' kamapi jIvamiti, asya ca zeSapratopalakSaNArthatvAnna pratArayet kaJcanetyAdyapyAyojyaM / bhoganirIhaH prANAtipAtAdivratArUDhazca kaM guNamavApnotItyAha- 'esa' ityAdi, 'eSa' iti bhogAzAcchandavivecako'pramAdI paJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmmavidAraNAt 'prazaMsitaH stuto devarAjAdibhiH, ka eSa vIro nAma ? yo'bhiSTrayata ityata Aha- 'je' ityAdi, yo 'na nirvidyate,' na khidyate na jugupsate, kasmai ? - 'AdAnAya ' AdIyate gRhyate'vApyate AtmasvatatvamazeSAvArakakarmmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA (nA) bAdhasukharUpaM yena tadAdAnaM saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate, tadvA kurvan sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAtIti, Aha-'na me' ityAdi, mamAyaM gRhasthaH sambhRtasaMbhAro'pyupasthite'pi dAnAvasare na dadAtItikRtvA 'na kupyet' na krodhavazago bhUyAd, bhAvanIyaM ca mamaivaiSA karmmapariNatirityalAbhodayo'yam, anena cAlAbhena karmmakSayAyodyatasya me tatkSapaNasamarthaM tapo bhAvIti na kiJcitsUyate, athApi kathaJcit stokaM prAntaM vA labheta tadapi na nindedityAha - 'thovaM' ityAdi, 'stokam' aparyAptaM 'laddhuM' lahadhvA na nindeddAtAraM dattaM vA, tathAhi katicitsikyAnayane bravIti-siddha odano bhikSAmAnaya lavaNAhArovA asmAkaM nAstItyannaM dadasvetyevaM atyudvR ttacchAtravanna vidadhyAt / kiMca 'paDisehio' ityAdi, 'pratiSiddhaH'aditsitastasmAdeva pradezAt 'pariNamet' nivartteta, kSaNamapi na tiSThenna daurmanasyaM vidadhyAnna ruNTannapagacchet na tAM sImantinIpavaded-dhirakte gRhavAsamiti, uktaM ca 11911 " diTThA'si kaserumaI ! aNubhUyAsi kaserumai ! pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNaM " ityAdi / paThyate ca-'paDilAbhio pariNamejjA" pratilAbhitaH prAptabhikSAdilAbhaH san pariNametu, noccAvacAlApaiH tatraiva saMstavaM vidadhyAd, vaitAlikavaddAtAraM notprAsayediti / upasaMharannAha'eyaM' ityAdi, 'etat' pravrajyAnirvedarUpaM adAnAkopanaM stokAjugupsanaM pratiSiddhanivarttanaM muneridaM monaM-munibhirmumukSubhirAcaritaM tvamapyavAptAnekabhavakoTidurApasaMyamaH san 'samanuvAsayeH' samyag vidhatsvAnupAlayeti vineyopadeza AtmAnuzAsanaM vA / itiH parisamAptau bravImi pUrvavat // adhyayanaM 2, uddezakaH -4 samAptaH Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AcArAGgasUtram 1/-/2/5/88 __ adhyayanaM-2 uddezaka:5:vR.uktazcaturthoddezakaH, sAmprataMpaJcamasya vyAkhyA pratanyate, tasyacAyamabhisambandhaH, iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArthaM viharttavyamityuktaM tadatra pratipAdyate, iha hi saMsArodvegavatA parityakabhogAbhilASeNa mumukSuNokSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArthaM dehaparipAlanAya lokanizrayA viharttavyaM, nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni?, tadabhAve dharmazceti, uktaM hi||1|| "dharmAcarataH sAdhorloke nizrAvadAni paJcApi / rAjA gRhapatiraparaH SaTakAyA gaNazarIre ca" sAdhanAni ca vastrapAtrAnAsanazayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAdAhAro garIyAniti, sacalokAdanveSTavyo, lokazcanAnAvidhairupAyairAtmIyaputrakalatrAdyarthaMArambhepravRttaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRttiranveSaNIyeti darzayati mU. (88) jamiNaM visvarUvehiM satyehiM logassa kammasamAraMbhA kajaMti, taMjahA-appaNo se puttANaMdhUyANaMsuNhANaM nAIgaMdhAINaM rAINaMdAsANaMdAsINaMkammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe, saMnihisaMnicao kAi, ihamegesiM mANavANaM bhoynnaae| vR. 'yaiH' aviditavedyaiH 'ida miti sukhaduHkhaprAptiparihAratvamuddizya 'virUparUpaiH' nAnAprakArasvarUpaiH zastraiH prANyupadhAtakAribhirdravyabhAvabhedabhinnaiH 'lokAya' zarIraputraduhitRsnuSAjJAtyAdyarthaM karmaNAM-sukhaduHkhaprASTiparihArakriyANAM kAyikAdhikaraNikAprAdoSikApAritApanikAprANAtipAtarUpANAM kRSivANijyAdirUpANAMvA, samArammaitimadhyagrahaNAbahuvacananirdezAcca saMrambhArambhayorapyupAdAnaM, tenAyamarthaH-zarIrakalatrAdyarthaM saMrambhasamArambhArambhAH kriyante anuSThIyante, tatra saMrambha iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH,karmaNovA-adhaprakArasyasamArambhA upArjanopAyAH kriyanta iti, lokasyeti catuthyartheSaSThI, sA'pi tAdarthya, kaH punarasau loko? yadarthasaMrambhasamArambhArambhAH kriyantaityAha ___ "taMjahAappaNo se' ityAdi, yadivA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yaditi hetau, yasmAllokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhuvRttimanveSayet, yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA appaNo se' ityAdi, 'tadyathe' tyupapradarzanArtho, noktamAtramevAnyadapyevaMjAtIyakaMmitrAdikaM draSTavyaM, se' tasyArambhAripsorya AtmA-zarIraM tasmai arthaM tadarthaM karmasamArambhAH-pAkAdayaH kriyante, nanu ca lokArthamArambhAH kriyanta itiprAgabhihitaM, nacazarIraMloko bhavati, naitadasti, yataH paramArthadazAM jJAnadarzanacAritrAmakamAtmatattvaM vihAyAnyatsarvaM zarIrAdyapi parAkyameva, tathAhibAhyasya paudgalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti, tadevaM kazciccharIranimittaM kArabhate, parastu putrebhyo duhitRbhyaH snuSAH-vadhvastAbhyo jJAtayaHpUrvAparasambaddhAH svajanAH tebhyo dhAtrIbhyorAjabhyodAsebhyodAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH Adizyate parijanoyasminnAgate tadAtitheyAyetyAdezaH- prAghUrNakastadarthaM karmAsamArambhAH kriyanta iti sambandhaH, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH adhyayanaM 2, uddezaka: 5 137 tathA 'puDho paNAe' ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH praheNakArthaM tathA 'sAmAsAe' tti zyAmA - rajanI tasyAmazanaM zyAmAzaH tadarthaM, tathA 'pAyarAsAe' tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, karmmasamArambhAH kriyanta iti sAmAnyenoktAvapi vizeSArthamAha- 'sannihi' ityAdi, samyagnidhIyata iti sannidhiH- vinAzidravyANAM dadhyodanAdInAM saMsthApanaM, tathA samyag nizcayena cIyata iti sannicaya:avinAzidravyANAM abhayAsitAmRvIkAdInAM saGgrahaH, sannidhizca sannicayaJca sannidhisannicayaM, dhanadhAnyahiraNyAdInA kriyata iti / sa ca kimarthamityAha - 'iha' ityAdi, 'ihe 'ti manuSyaloke 'ekeSA' mihaloke kRtaparamArthabuddhInAM 'mAnavAnAM' manuSyANAM 'bhojanAya ' upabhogArthamiti / tadevaM virUparUpaiH zastrairAtmaputrAdyarthaM karmmasamArambhapravRtte loke pRthakpraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAJcinmAnavAnAM bhojanArthaM sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM kartavyamityAha mU. (89) samuTThie anagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaMsaMdhitti adakkhu, se nAIe nAiyAvae na samanujANa, savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae / vR. samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthito, nAnAvidhazastrakarmmasamArambhoparata ityarthaH, na vidyate'gAraM - gRhamasyetyanagAraH, putraduhitRsnuSAjJAtidhAtryAdirahita ityarthaH, so'nagAraH ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhyaH ityAryaH- cAritrArhaH, AryA prajJAyasyAsAvAryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH, Arya-praguNaM nyAyopapannaM pazyati tacchIlazcetyAryadarzI pRthakpraheNakazyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH, 'ayaMsaMdhIti' sandhAnaM sandhIyate vA'sAviti sandhirayaM sandhiryasya sAdhorasAvayaMsandhiH, chAndasatvAdvibhakteralugityayaMsandhiH yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya varttamAnaH kAlaH karttavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti etaduktaM bhavati-sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayogasvAdhyAyabhikSAcaryApratikramaNAdikAH asapanA anyo'nyAbAdhayA AtmIyakarttavyakAle karotItyarthaH, itiH hetau, yasmAdyathAkAlAnuSThAnavidhAyI tasmAdasAveva paramArthaM pazyatItyAha 'adakkhu' tti, tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamarthaH yo hyArya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInnApara iti pAThAntaraM vA 'ayaM saMdhimadakkhu' 'ayam' anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH 'sandhi' karttavyakAlam 'adrAkSId' dRSTavAn, etaduktaM bhavati yaH parasparAbAdhayA hitAhitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArthaM jJAtavAniti, athavA bhAvasandhiH- jJAnadarzanacAritrANAmabhivRddhiH sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakakAraNamantareNa, tasya ca sAvadyasya parihAraH karttavya ityata Aha- 'se nAIe ' ityAdi, 'sa' bhikSustadvA'kalpyaM 'nAdadIta' na gRhNIyAtrApyaparamAdApayet-grAhayet, nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM samanujAnIyAdapi, athavA saGgAlaM sadhUmaM vA nAdyAt-na bhakSayenAparamAdayedadantaM vAna samanujAnIyAditi, Aha- 'savvAmagaMdhaM' ityAti, AmaM ca gandhazca AmagandhaM samAhAradvandvaH, sarvaM ca tadAmagandhaM ca sarvAmagandhaM, sarvazabdaH prakArakAtsarye'tra gRhyate na dravyakAtsarye, AmamaparizuddhaM, gandhagrahaNena tu pUtirgRhyate, nanu ca pUtidravyasyApyazuddhatvAt AmazabdenaivopAdAnAtkimakimarthaM bhedenopAdAnamiti ? satyam, azuddhasAmAnyAdgRhyate, kiMtu pUtigrahaNenedhAkarmmAdyavizuddhakoTirupAttA, tasyAzca Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/89 gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnAM, tatazcAyamarthaH - gandhagrahaNenAdyAkarmma 1 auddezikatrikaM 2 pUtikarmma 3 mizrarajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUraka 6 zcaite SaDudgamadoSA avizuddhakovyantargatA gRhItAH, zeSAstu vizuddhakovyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti, sarvazabdasya ca prakArakAtsnyabhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa Amam-aparizuddhaM pUti vA bhavati tatsava jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA 'nirAmagandhaH' nirgatAvAmagandhau yasmAtsa tathA 'parivrajet' mokSamArge jJAnadarzanacAritrAkhye pariH samantAdgRcchet saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayeditiyAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyalpasattvAnAM vizuddhakoTyAlambanatayA mA bhUttatra pravRttirastadeva nAmagrAhaM pratiSiSedhiSurAha mU. (90) adissamANe kayavikyesu, se na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM, na samaNujANai, sebhikkhU kAla bAlane mAyane kheyantre khaNayanne viNayantre sasamayaparasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANuTThAI apaDiNNe | , vR. krayazca vikrayazca krayavikrayau tayora dRzyamAnaH kIddakSazca tayoradhzyamAno bhavati ?, yatastayornimittabhUtadravyAmAvAdakiJcano'thavA krayavikrayayoradizyamAnaH - anapadizyamAnaH kazca tayoranapadizyamAno bhavati ?, yaH krItakRtAparibhogI bhavatIti Ahaca- 'seNa kiNe' ityAdi, 'sa' mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svato nApyapareNa krApayet krINantamapi na samanujAnIyAd, athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikaM gandhagrahaNena pacanakoTitrikaM krayaNakoTitrikaM tu punaH svarUpeNaivopAttam, ato navakoTiparizuddhamAhAra vigatAGgAradhUmaM bhuJjIta, etadguNaviziSTazca kiMbhUto bhavatItyAha- 'se bhikkhU kAlanne' kAlaHkarttavyAvasarastaM jAnAtIti kAlajJaH - viditavedyaH, katathA 'bAlanne' balajJaH balaM jAnAtIti balajJaH, chAndasatvAddIrghatvaM, AtmabalaM sAmarthya jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA 'mAyantre' yAvadravyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJaH, tathA 'kheyane' khedaHabhyAsastena jAnAtIti khedajJaH athavA khedaH - zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaMca "jarAmaraNadaurgatyavyAdhayavastAvadAsatAm / 119 (1 manye janmaiva dhIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaram // " ityAdi, athavA 'kSetrajJaH' saMsaktaviruddhadravyaMparihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH, tathA 'khaNayanno' kSaNa eva kSaNakaH - avasaro bhikSArthamupasarpaNAdikastaM jAnAtIti tathA 'viNayatre' vinayo- jJAnadarzanacAritraupacArikarUpastaM jAnAtIti, tathA 'sasamayaparasamayanne' svasamayaparasamayI jAnAtIti, svasamayajJo gocarapradezAdI pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe, tadyathASoDazodgamadoSAH, te cAmI -AdhAkarmma 1 auddezikaM 2 pUtikarmma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 9 parivarttitaM 10 abhyAhRtaM 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI -dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimittapiNDaH 3 AjIvapiNDaH 4 vanIpakapiNDaH 5 cikitsApiNDaH 6 krodhapiNDaH 7 mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 pUrvasaMstavapiNDaH 11 pazcAtsaMstavapiNDaH 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana -2, uddezaka:5 139 mUlakamapiNDazceti 16|tthaa dazaiSaNAdoSAH, te cAmI-zaGkita 1 prakSita 2 nikSipta 3 pihita 4 saMhRta 5 dAyako 6 mizrA 7 'pariNata 8 lipto 9 jjhita 10 doSAH / eSAM codgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzcobhayotpAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhnatIvratarataraNika-ranikarAvalIDhagalatsvedabindukaHklinavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigjAtidezyenAbhihitaH-kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatamiti?, sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAMkAmAGgatvAjalasnAnaM pratiSiddhaM, tathA cArSam - // 1 // "snAnaM madadarpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtm| tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||" ityAdi, tadevamubhayajJastadviSaye prazne uttaradAnakuzalo bhavati, tathA 'bhAvane' bhAvaHcittAbhiprAyo dAtuH zroturvAtaMjAnAtIti bhAvajJaH, kiMca- 'pariggahaM apamAyamANe parigRhyata iti parigrahaH-saMyamAtiriktamupakaraNAdiH tamamamIkurvan-asvIkurvan manasA'pyanAdadAna itiyAvat, sa evaMvidhobhikSuHkAlajJobalajJomAtrajJaHkSetrajJaHkhedajJokSaNajJaH vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kiMbhUto bhavatItyAha - 'kAlAnuTThAI yadyasmin kAle kartavyaM tattasminnevAnuSThAtuM zIlamasyeti kAlAnuSThAyI- kAlAnatipAtakartavyodhato, nanu cAsyArthasya 'se bhikkhU kAlane' ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate iti ?, naiSa doSaH, tatra hi jJaparijJaiva kevalA'bhiihitA, karttavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA kartavyakAle kArya vidhatta iti| kiMca-'apaDiNNe' nAsyapratijJA vidyate ityapratijJaH, pratijJAca kaSAyodayAdAvirasti, tadyathA-krodhodayAtskandAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaramAlokyasabalavAhanarAjadhAnIsamanvitapurohitoparivinAzapratijJA'kAri,tathA mAnodayAtbAhubalinApratijJA vyadhAyi-kathamahaM zizUnsvabhrAtUnutpatranirAvaraNajJAnAMzchadmasthaHsandrakSyAmIti?,tathAmAyodayAtmallisvAmijIvena yathA'parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJAjagRhe,tathA lobhodayAccAviditaparamArthAH sAmpratekSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH kurvate, athavA apratijJaH-anidAnoM vasudevavat saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti, athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mamaivaitadmaviSyatItyevaMpratijJAMnakarotItyapratijJo, yadivAsyAdvAdapradhAnatvAnma-nIndragamasyaikapakSAvadhAraNaM pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhi-maithunaviSayaM vihAyAnyatra na kvacinniyamavatI pratijJA vidheyA, yata uktm||1|| "naya kiMci anunnAyaM paDisiddhaM vAvi jinnvridehiN| mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehi // 2 // (tathA) "dosA jeNa nirujjhaMti jeNa jijjhNtipuvkmmaaiN| so so mukkhovAo, rogAvatthAsusamaNaM va je jattiyA u heu bhavassa teceva tattiyA mukkhe| gaNaNAiyA loyA duNhavipunnA mave tullA // 3 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/90 " ityAdi / 'ayaMsandhItyArabhya kAle anuTThAi' tti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdaza piNDaiSaNA niryUDhA iti / evaM tarhyapratijJa ityanena sUtreNedamApannaM na kvacatkenacitpratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata AhamU. (91) duhao chettA niyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaNaM ca kaDAsaNaM eesu caiva jANijjA / vR. 'dvidheti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAnadarzanacAritrAkhyemokSamArge saMyamAnuSThAne vA bhikSAdyarthaM vA, etaduktaM bhavati-rAgadveSIchittvApratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyayaiti, sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJoyAvadvidhAchindankiM kuryAdityAha'vatthaM paDigganaM tyAdi yAvat eesu ceva jANejjA' eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt - zuddhAzuddhatayA paricchindyAt, paricchedazcaivamAtmakaH- zuddha gRhNIyAdazuddhaM parihareditiyAtav, kiM tadvijAnIyAt ? - vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA, tathA patadgrahaMpAtram, etadgrahaNena ca pAtraiSaNA sUcitA, kambalamityanenA''vikaH pAtraniryogaH kalpazca gRhyate, pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti, ebhizca sUtrairoghopadhiraupagrahikazca sUcitaH, tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niryUDhA, tathA avagRhyata ityavagrahaH, sa ca paJcadhA devendrAvagrahaH 1 rAjAvagrahaH 2 gRhapatyavagrahaH 3 zayyAtarAvagrahaH 4 sAdharmikAvagrahazceti, anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH, ata evAsau niryUDhA, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kalpyate, tathA kaTAsanaM, kaTagrahaNena saMstAro gRhyate, AsanagrahaNena cAsandakAdiviSTaramiti, Asyate - sthIyate asminniti vA''sanaM zayyA, tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata eva nivyUDheti / etAni ca sarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt, sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavati tathA parivrajeriti bhAvArthaH / eteSu ca svArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvallAbhaM gRhNIyAduta kazcinniyamo'pyastItyAha mU. (92) laddhe AhAre anagAro mAyaM jANijjA, se jaheyaM bhagavayA paveIyaM, lAbhutti na majjijjA, alAbhutti na soijjA, bahupi laddhuM na nihe, pariggahAo appANaM avasavinA / vR. 'labdhe' prApte satyAhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham anyasminnapi vastrauSadhAdike 'anagAraH' bhikSuH 'mAtrAM jAnIyAt ' yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravarttate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati tathA bhUtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH, etacca svamanISikayA nocyata ityata Aha- 'se jaheyaM' ityAdi, tadyathA- idamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvadbhagavatAaizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadevamanujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA'valokya 'praveditaM' pratipAditaM sudharmAsvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiM cAnyat-'lAbho'tti ityAdi, lAbho vastrAhArAdermama saMvRtta ityato' ho ! ahaM labdhimAnityevaM madaM na vidadhyAt na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhUyAditi, Aha ca- 'alAbho tti ityAdi, alAbhe sati zokaM na kuryAt, kathaM ? - dhigmAM mandabhAgyo'haM yena sarvadAnAdyatAdapi dAturna bhe'hamiti, api tu tayorlAbhAlAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:5 "labhyate lamyate sAdhu, sAdhureva na lbhyte| alabdhetapaso buddhilabdhe tuprANadhAraNam" ityAdi, tadevaMpiNDapAtravastrANAmeSaNAHpratipAditAH, sAmprataMsannidhipratiSedhaM kurvannAha'bahupI'tyAdi, 'bahuMpi bahapilabdhvA 'na nihettina sthApayet nasannidhiM kuryAt, stokaMtAvanna sanidhIyataeva, bahvapinasannidadhyAdityapizabdArthaH, na kevalamAhArasannidhinakuryAd, aparamapi vastrapAtrAdikaMsaMyamopakaraNAtiriktaMna bibhRyAditi,Aha-'pari ityAdi, parigRhyata itiparigrahodharmopakaraNAtiriktamupakaraNaMtasmAdAtmAnamapaSvaSked-apasarpayed, athavA saMyamopakaraNamapi mUrchayA parigraho mavati, mUcchAparigrahaH' itivacanAt, tata AtmAnaM parigrahAdapasarpayannupakaraNe turagavat mUrchA na kuryAta, nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho, na sa cittakAluSyamRte bhavati, tathAhi-AtmIyopakAriNi rAga upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSo nai diSThau tAbhyAMca karmabandhaH, tataH kathaM na parigraho dharmopakaraNam?, uktNc||9||mmaahmiti caiSayAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhameva tAvaditinaprazAntyunnayaH yazaHsukhapipAsitairayamasAvanoMttaraiH, parairapasadaH kuto'pi kthmpypaakRssyte| naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mamedamiti sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgamaH"aviappaNo'videhami, nAyaraMtimamAiuM", yadihaparigRhItaMkarmabandhAyopakalpatesaparigraho, yattu punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tatparigraha evana bhavatIti / Aha ca mU. (93) annahA gaM pAsae pariharijjA, esa magge AyariehiM paveie, jahitya kusale novliNpijjaasi-tibemi|| vR. Namiti vAkyAlaGkAre, anyathe'tyanyena prakAreNa pazyakaH sanparigrahaM pariharet, yathA hiaviditaparamArthAgRhasthAH sukhasAdhanAyaparigrahaMpazyantinatathAsAdhuH, tathAhiayamasyAzayaHAcAryasatkamidamupakaraNaM na mameti, rAgadveSa mUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyo, na dharmopakaraNaM, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktNc||1|| "sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kAryaM mahacca na ttheti| plavanamRtena hi zakyaM pAraM gantuMsamudrasya" atracAhatAbhAsaikreTikaiH sahamahAnvivAdo'stItyato vivakSitamarthaM tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha-esamagge' ityAdi, dharmopakaraNaMnaparigrahAyetyeSaH-anantaroktomArga:ArAdyAtAH sahayadharmebhya ityAryAH-tIrthakRtastaiH 'praveditaH' kathito, natuyathA boTikaiH puNDikA taTTikA lambaNikAazvAvAladhivAlAdisvaruciviracitomArga iti, na vAyathA maudgalisvAtiputrAbhyAM zauddhodanidhvajIkRtya prakAzitaH, ityanayA dizAanye'piparihAryAiti / iha tusvazAstragauravamutpAdayitumAryeH pravedita ityuktam, asmizcAryapravedite mArge prayalavatA bhAvyamiti, Aha ca'jahetya' ityAdi, labdhvA karmabhUmiM mokSapAdapabIjabhUtAMca bodhi sarvasaMvaracAritra ca prApya tathA vidheyaM tathA 'kuzalo' viditavedyaH 'atra' asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayet iti / evaMcopalimpanaM bhavatiyadi yathoktAnuSThAnavidhAyitvaM na bhavati, satAM cAyaM panthA yaduta-yatsvayaM pratijJAtaM tadantyocchAsaMyAvadvidheyamiti, uktaMca Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/93 // 1 // "lajjAM guNaudhajananIM jananImivAryAmatyantazuddhahadayAmanuvarttamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm " itizabdo'dhikArasamAptyartho, 'bravImi' iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA azrAvIti / / parigrahAdAtmAnamapasarpayedityuktaM tacca na nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH, teSAM cocchedo'sukaro, yata Aha mU. (94) kAmA duratikamA, jIviyaM duSpaDivUhagaM, kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai paritappar3a vR. kAmAdvividhAH - icchAkAmA madanakAmAzca tatrecchAkAmA mohanIyabhedahAsyaratyudmavAH, madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSyanti, tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNa, tatasadmAve ca na kAmoccheda ityato duHkhenAtikramaH - atilaGghanaM vinAzo yeSAM te tathA, tatazcedamuktaM bhavati na tatra pramAdavatA bhAvyaM / na kevalamatra jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca-'jIviyaM' ityAdi, jIvitam - AyuSkaM tat kSINaM sat 'duSpratibRMhaNIyaM' durabhAvArthe, naiva vRddhiM nIyate itiyAvat, athavA jIvitaM saMyamajIvitaM taduSpratibRMhaNIyaM, kAmAnuSaktajanAntarvarttinA duHkhena vRddhiM nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAlyate iti, uktaM ca- 119 11 "AgAse gaMgasouvva, paDisouvva duttaro / bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo maho ahI vAlugAkavalo ceva, nirAsAe hu saMjamo / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM " ityAdi, yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgabhyadhAyi tamabhiprAyamAviSkurvannAha 'kAmakAmI' ityAdi, kAmAnkAmayitum-abhilaSituM zIlamasyeti kAmakAmI 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'ayam' ityadhyakSaH 'puruSaH ' jantuH / yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIramAnasAn duHkhavizeSAnanubhavatIti darzayati- 'se soyaI' tyAdi, 'sa' iti kAmakAmI IpsitasyArthasyAprAptau tadviyoge ca smRtyanuSaGgaH zokastamanubhavati athavA zocata iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti, uktaM ca 119 11 // 2 // "gate premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tamutprekSyoprekSya priyasakhi ! gatAMstAMzca divasAn, na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam ?" ityAdi zocate, tathA 'jUrai' tti hRdayena khidyate, tadyathA // 1 // "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsI bahujanadayitena prema kRtvA janena / hRtahRdaya ! nirAza ! klibasaMtapyase kiM ?, na hi jaDagatatoye setubandhAH kriyante" ityevamAdi, tathA 'tippai' tti 'tipa tepa prakSaraNArthI' tepate kSarati saJcalati maryAdAto prazyati nirmaryAdo bhavatItiyAvat, tathA zArIramAnasairduHkhaiH pIDyate, tathA pariH samantAdbahirantazca tapyate paritapyate, pazcAttApaM vA karoti, yatheSTeputrakalatrAdau kopAt kvacidgate sa mayA nAnuvartita Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:5 143 iti paritapyate, sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAntaHkaraNAnAM duHkhAvasthAsaMsUcakAni, athavA zocata iti yauvanadhanamadamohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayaHpariNAmena mRtyukAlopasthAnenavAmohApagamesati kiMmayAmandabhAgyenapUrvamazeSaziSyacIrNaH sugatimanaikaheturdurgatidvAraparighe dharmo nAcIrNaH? ityevaM zocata iti, uktNc||1|| "bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvnmdaat| // 1 // punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm" ___ -tathA jUratItyAdInyapi svabuddhayA yojanIyAni, uktNc||1|| saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH / / ityAdi / / kaH punarevaM na zocata ityAha mU. (95)AyayacakkhU logavipassI logassa ahobhAgaMjANai uDDhaMbhAgaMjANai tiriyaM bhAgaMjANai, gar3hie loe anupariyaTTamANe, saMdhiM viittA iha macciehi, esavIre pasaMsieje baddhe paDimoyae jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUi dehaMtarANi pAsai puDhovi saMvatAiM paMDie pddilehaae| vR.AyataM-dIrghamahikAmuSmikApAyadarzicakSuH-jJAnaMyasyasaAyatacakSuH,kaHpunarityevaMbhUto bhavati? yaH kAmAnekAntenAnarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanubhavati, kiMca-'logavipassI' lokaM viSayAnuSaNAvezAptaduHkhAtizayaMtathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaMdruSTaM zIlamasyeti lokavidarzI, athavAlokasyaUrdhAdhastiryagabhAgagatikAraNAyuSkasukhaduHkhavizeSAnpazyatIti, etaddarzayati-'logassa' ityAdi, lokasya-dharmAdharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtIti-svarUpato'vagacchati, idamuktaM bhavati-yena karmaNA tatrotpadyante'sumantaH yAktatra sukhaduHkhavipAko bhavati taM jAnAti, evamUrddhatiryagbhAgayorapi vAcyaM, yadivA lokavidarzItikAmArthamarthopArjanaprasaktaMgRddhamadhyupapannalokaMpazyatIti / etadevadarzayitumAha-'gahie' ityAdi, ayaM hiloko 'gRddhaH' adhyupapannaH kAmAnuSaGgetadupAyevAtatraivAnuparivartamAno bhUyo bhUyastadevAcaraMstaJjanitena vA karmaNA saMsAracakre'nuparivarttamAnaH-paryaTanAyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivartanAya na prabhavati ?, yadivA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivartamAnAnasumataH pshyetyevmupdeshH| ____ apica-'saMdhi' ityAdi, iha bhattryeSu' manujeSuyojJAnAdiko bhAvasandhiH, saca marye veva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam, atastaM viditvA yo viSayakaSAyAdIn parityajati sa eva vIra iti darzayati-'esa' ityAdi, 'eSaH' anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzIbhAvasandhervettA parityaktaviSayatarSo vIraH karmavidArANat 'prazaMsitaH' stutaH viditatattvai-i rati / sa evaMbhUtaH kimaparaM karotIti cedityAha-'je baddhe' ityAdi, yo badvAn dravyabhAvavandhanena svatovimukto'parAnapi mocayatItyetadeva dravyabhAvabandhavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe 'jahAaMto Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/95 tahA vAhiM' ityAdi, yathA'ntarbhAvabandhanamadhprakArakarmanigaDanaMmocayati evaM putrakalatrAdi bAhyamapi, yathA vA bAhyaM bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti, yadivA- kathamasI mocayatIti cettattvAvirbhAvanena, syAdetat-tadeva kiMbhUtamityAha- 'jahA aMto' ityAdi, yathA svakAyasyAntaH- madhye amedhyakalalapizitAsRkpUtyAdipUrNatvenAsAratvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktaM ca 119 11 "yadi nAmAsya kAyasya, yadantastadbahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM, zunaH kAkAMzca vArayet " iti, yathA vA bahirasAratA tathA'ntarapIti / kiM ca- 'anto anto' ityAdi, dehasya madhye madhye pUtyantarANi-pUtivizeSAn 'dehAntarANi' dehasyAvasthAvizeSAn, iha mAMsamiha rudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUtidehAntarANi pazyati' yathAvasthitAni paricchinnattItyuktaM bhavati, yadivA dehAntarANyevaMbhUtAni pazyati 'pUDho' ityAdi, 'pRthagapi' pratyekamapi apizabdAtkuSThAdyavasthAyAM yaugapadyenApi vantinavabhiH zrotrobhiH karNAkSimala zleSmalAlAprazravaNoccArAdIn tathA'paravyAdhivizeSApAditavraNamukhapUtizoNitarasikAdIni ceti / yadyetAni tataH kiM ? - 'paMDie paDilehAe' etAnyevaMbhUtAni galacchrotovraNaromakUpAni 'paNDitaH' avagatatattvaH 'pratyupekSeta' yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, uktaM ca 119 11 "maMsaddhiruhiraNhAruvaNaddhakalamalayameyamajjAsu ! puNNamicammakose duggaMdhe asuibIbhacche saMcArimajaMtagalaMtavaJccamuttaMtaseapuNNaMmi / dehujA kiM rAgakAraNaM asuiheummi ?" ityAdi / tadevaM pUtidehAntarANi pazyan pRthagapi vantItyevaM pratyupekSya kiM kuryAdityAha - bhU. (96) se maimaM paritrAya mA ya hu lAlaM paccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae, kAsaMkAse khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNo taM karei lohaM veraM vaDDei appaNo, jamiNa parikahijjai imassa ceva paDivUhaNayAe, amarAyamahAsaTThI aTTameyaM tu pehAe apariNNAe kaMdai vR. 'sa' pUrvokto yatirmatimAn zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJayA parijJAya kiM kuryAdityAha- 'mA yahu' ityAdi, 'mA' pratiSedhe caH samuccaye hurvAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA- atruTyanmukha zleSmasantatiH tAM pratyazituM zIlamasyeti pratyAzI, vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvattyaktvA mA bhogAn pratyazAn, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiM ca- 'mA tesu tiricchaM' ityAdi, saMsArazrotAMsi ajJAnAviratimithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA'tikramaNIyAni, nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyaM, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayeH, jJAnAdikArye pratikUlatAM mA vidadhyAH, tatrApramAdavatA bhAvyaM, pramAdavAMzce haiva zAntiM na labhate yata Aha- 'kAsaMkAse' ityAdi, yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavarttI bhogAbhilASavAn sa evaMbhUto'yaM puruSaH sarvadA kiMkarttavyatAkula idamahamakArSamidaM ca kariSye ityevaM bhogAbhilASakriyAvyApRtAntaH karaNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdo'vadhAraNe, 1 // 2 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:5 vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAdasaMvyavahAritvamatItAnAgatayozcedamahamakArSamidaM ca kariSya ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktaM c||1|| "idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayaniha kAryANi, pretyArthaM nAvabudhyate" atradadhighaTikAdramakadraSTAntovAcyaH, sacAyaM-dramakaH kazcitkacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH taddadhIkRtya cintayAmAsa, mamAto ghRtavetanAdi yAvadbhAryA apatyotpattistatazcintA, kalahe pANiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattirityevaMcintAmanorathavyAkulIkRtAntaHkaraNa iti taddaddhayAnayane ziroviNTalIkAcIvare AdIyamAne iva ziro vidhUyAsphoTitA dadhighaTiketyevaM yathA tena na taddadhi bhakSitaM nApi kasmaicitpuNyAya dattam, evamanyo'pi kAsaMkasaH- kiMkartavyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti, athavA kasyate'sminniti kAsaH-saMsArastaM kaSatIti-tadabhinukho yAtIti kAsaMkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAn vakSyamANo vetyAha-'bahumAyI' kAsaMkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM draSTavyamiti, tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca-'kaDeNa mUDhaM' karaNaM kRtaM tena mUDhaH- kiMkartavyatAkulaH sukhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi||1|| "souM sovaNakAle majjaNakAle ya majiuM lolo| jemeuM ca varAo jemaNakAle nacAei" atra mammaNavaNigadRSTAnto vAcyaH, sa caivaM kAsaMkaSaH bahumAyI kRtena mUDhastattatkaroti yenAtmano vairAnuSaGgojAyataiti, Ahaca-'puNotaM kareI tyAdi, mAyAvI paravaJcanabuddhayA punarapi tatlobhAnuSThAnaM tathA karoti yenAtmano vairaM varddhate, athavA taM lobhaM karotIti-arjayati yena janmazateSvapi vairaM varddhata iti, uktNc||1|| "duHkhArttaH sevate kAmAn, sevitAste ca duHkhadAH / yadi te na priyaM duHkhaM, rasaGgasteSu na kSamaH" kiMpunaHkAraNamasumAMstatkarotiyenAtmanovairaMvarddhate?, ityAha-'jamiNaM' ityAdi, 'yadi'ti yasmAdasyaiva-vizarAroH zarIrakasyaparibRhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti, teca tenopahatAH prANinaH punaH zatazoghnanti, tato mayedaM kathyate-kAsaMkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti yenAtmanovairaMvarddhayatIti, yadivAyadidaMmayopadezaprAyaM paunaHpunyena kathyate tadasyaiva saMyamasya paribRhaNArtham, idaM cAparaM kathyate-'amarAya' ityAdi, amarAye'namaraH san dravyayauvanaprabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate, ko'sau ? -'mahAzraddhI' mahatI cAsau zraddhA ca mahAzraddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA____ atrodAharaNaM-rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA, tatra kadAciddhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH, tadrUpayauvanaguNagaNadravyasampadAkSiptayA magadhasenayA'sAvamisaritaH, tena cAyavyayAkSiptamAnasenAsau nAvalokitA'pi, asyAzcAtmIyarUpayauvanasaubhAgyAvalopAnmahatI duHkhAsikA'bhUt, tatazcatAMparimlAnavadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyikiM bhavatyA duHkhAsikA kAraNaM?, kena vA sArddhamuSiteti, sAtvavAdId-amareNeti, kathamasAvamara ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitazca yAvattathaivAdyApyAsta ityato bhogArthino'rthe prasaktA D10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/96 ajarAmaravakriyAsupravartantaiti |yshcaamraaymaannH kAmabhogAbhilASukaH sa kiMbhUto bhavatItyAha'aTTa' ityAdi,atiH-zArIramAnasIpIDAtatrabhava ArtastamArttamamarAyamANaMkAmArthamahAzraddhAvantaM 'prekSya' dRSTvA paryAlocya vA kAmArthayorna mano vidheyaM iti, punaramarAyamANabhogazraddhAvataH svarUpamucyate -'apariNNAe'ityAdi, kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tatra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA 'krandate' bhogeSvaprAptanaSTeSu kAsazokAvanubhavatIti, uktNc||1|| "cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, mukte tu taptiradhikA ramite'pyataptiH / dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti " ityAdi / tadevamanekadhA kAmavipAkamupadaya upasaMharati mU. (97) se taMjANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chittA bhittAluMpaittA vilupaittA uddavaittA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassaviyaNaM karei, alaM bAlassa saMgeNaM, je vA se kArai bAle, na evaM anagArassa jAyai / / pR. 'seti tadarthe tadapi hetvarthe, yasmAtkAmA duHkhaikahetavaH tasmAttajjAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM karNe kuruteti bhAvArthaH nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhatyevetyetadAzaGkayAha-'teicchaM' ityAdi, kAmacikitsAM 'paNDitaH' paNDitAbhimAnIpravadannaparavyAdhicikitsAmivopadizanaparaH-tIrthakojIvopamardevartata iti,Aha'sehatA' ityAdi, 'sa' ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezakaH prANinAM hantA daNDAdibhiH chettA karNAdInAM bhattA zUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinAvilumpayitAavaskandAdinAapadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthazAM sampadyate, kiMca-'akRtaM' yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaMvA tadahaM kariSya ityevaM manyamAnaH hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmabandhaH, ato ya evaMbhUta upadizati yasyApyupadizyate ubhayorapyetayorapathyatvAdakAryamiti, Aha ca-'jassavi ya NaM' ityAdi, yasyApyasAvevaMbhUtAM cikitsAMkaroti, na kevalaMsvasyetyapizabdArthaH, tayorddhayorapikartuH kArayituzca hananAdikAH kriyAH, ato 'alaM' paryAptaM 'bAlasya ajJasya 'saGgena' karmabandhahetunA karturiti, yo'pyetat kArayati 'bAlaH' ajJastasyApyalamiti saNTaGkaH, etaccaivambhUtamupadezadAnaM vidhAnaM vA'vagatatatvasya na bhavatItyAha-'na evaM' ityAdi, evambhUtaM prANyupamardena cikitsopadezadAnaM karaNaM vA 'anagArasya sAdhoH jJAtaMsaMsArasvabhAvasya na jAyate-na kalpate, ye tu kAmacikitsA vyAdhicikitsAM vA jIvopamardaina pratipAdayanti te bAlAH-avijJAtatattvAH, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhAvArthaH / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-2, uddezakaH-5-samAptaH adhyayana-2, uddezakaH-6:vR.uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataMSaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-saMyamadehayAtrArtha lokamanusaratA sAdhunAlokemamatvana karttavyamityuddezArthAdhikAro'bhihitaH, so'dhunApratipAdyateasya cAnantarasUtrasambandho vAcyo 'naivamanagArasya jAyata' ityabhihitam, etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezakaH6 mU. (98) setaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakamma neva kuJAna kAravejA vR.yasyAnagArasyaitatpUrvoktaMna jAyate so'nagArastat-prANyupadhAtakAricikitsopadezadAnamanuSTAnaM vA saMbuddhayamAnaH-avagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayAca pariharannAdAtavyam AdAnIyaM tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAnadarzanacAritrarUpaM tad 'utthAye' tyanekArthatvAdAdAyagRhItvA athavA so'nagAra ityetadAdAnIyaM-jJAnAdyapavargakakAraNamityevaM samyagavabuddhayamAnaH samyaksaMyamAnuSThAnenotthAya-sarvaM sAvadhaM karma na mayA karttavyamityevaM pratijJAmandaramAruhya, katvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAdityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAttamAdAya pApaM-pApahetutvAtkarma kriyAMnakuryAtsvatomanasA'pi nasamanujAnIyAdityavadhAraNaphalaM, apareNApinakArayediti,Ahaca 'nakArade ityAdi, apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayedityuktaM bhavati, prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakodhamAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAratiratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyarUpamaSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAnnApyapareNa kArayedevakArAcAparaM kurvantaM samanujAnIyAdhogatrikeNApi bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM kurvato'paramapi Dhaukate AhosvinetyAha mU. (99) siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi, kappai, suhaTThI lAlappamANe, saeNadukkheNa mUDhe vipariyAsamuvei, saeNavippamAeNa puDho vayaMpakuvvai, jasime pANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNayAe, esa parinnA pavuccai, kmmovsNtii|| vR. 'syAttatra' kadAcittatra pApArambhe "ekataraM' pRthivIkAyAdisamArambha viparAmRzatipRthivIkAyAdisamArambhaMkaroti, ekataraMvA''zravadvAraMparAmRzati-ArabhatesaSaTsvanyatarasmin kalpyate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH, idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi pravartamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kalpyate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA vartate ityevaM manyate ?, kumbhakArazAlodakAlAvanadaSTAntenaikakAyasamArambhako'parakAyasamArambhako bhavati, athavAprANAtipAtAnavadvAravighaTanAdekajIvAtipAtAdekakAyAtipAtAdvAaparajIvAtipAtIdraSTavyaH,pratijJAlopAccAnRto, na ca tena vyApAdyamAnenA sumatA''tmA vyApAdakAya dattastIrthakareNa cAnujJAte'taH prANinaH prANAngRhNanadattagrAhI, sAvadyopAdAnAcca pArigrAhikaH, parigrahAcca maithunarAtrIbhojane apigRhIte, yatonAparigRhItamupabhujyateparibhujyatecetyato'nyatarArambheSaNNAmapyArambho'thavAanAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSThavratAvasthAnaM syAd ?, ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti, athavaikataramapipApasamArambha ya Arabhate sa SaTsvanyatarasmin kalpate-yogyo bhavati, akartavyapravRttatvAd, athavaikatarapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM karmAdAya SaTsvanyatarasmin kalpate-paunaH pugyenotpadyata ityarthaH, syAt kimarthamavaMvidhaM pApakaM karmasamArabhate ?, taducyate- 'suhaThThI lAlappamANe' sukhenArthaH sukhArthaH sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH, sa evambhUtaH santyarthaM lapati punaHpunarvA lapati lAlapyate vAcA kAyena dhAvanavalganAdikAH kriyAH Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AcArAGga sUtram 1/-/2/6/99 karoti manasA ca tatsAdhanopAyAMzcintayati, tathAhi sukhArthI sankRSyAdikamrmmabhiH pRthivIM samArabhate snAnArthamudakaM vitApanArthamagni dharmApanodArthaM vAyuM AhArArthI vanaspatiM trasakAyaM vetyasaMyataH saMyato vA rasasukhArthI saccittaM lavaNavanaspatiphalAdi gRhNAtyevamanyadapi yathAsaMbhavamAyojyaM / sa caivaM lAlapyamAnaH kiMbhUto bhavatItyAha - 'saeNa ityAdi, yattaduptamanyajanmani duHkhatarukarmmabIjaM tadAtmIyaM duHkhatarukAryamAvirbhAvayati, tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate, atastena svakIyena 'duHkhena' svakRtakammodayajanitena 'mUDhaH' paramArthamajAnAno 'viparyAsamupaiti' sukhArthI prANyupaghAtakAraNamArambhamArabhate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti uktaM ca'duHkhadviT sukha lipsurmohAndhatvAdadaSTaguNadoSaH / yAM yAMkaroti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte " // 1 // yadivA 'mUDho' hitAhitaprAptiparihArarahito viparyAsamupaiti - hitamapyahitabuddhayA'dhitiSThatyahitaM ca hitabuddhayeti, evaM kAryAkAryapathyApathyavAcyAvAcyAdiSvapi viparyAso yojyaH, idamuktaM bhavati-moho'jJAnaM mohanIyabhedo vA, tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpasukhakRte tattadArabhate yena zArIramAnasaduHkhavyasanopanipAtAnAmanantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasyAnarthaparamparAM darzayitumAha- 'saeNa' ityAdi, svakIyenAtmanA kRtena pramAdena - madyAdinA 'vividha'miti madyaviSayakaSAyavikathAnidrANAM svabhedagrahaNaM, tena pRthag-vibhinnaM vrataM karoti, yadivA pRthu vistIrNaM 'caya' miti vayanti - paryaTanti prANinaH svakIyena karmmaNA yasmin sa vayaHsaMsArastaM prakaroti, ekaikasmin kArya dIrghakAlAvasthAnAdU, yadivA kAraNe kAryopacArAt svakIyena nAnAvidhapramAdakRtena karmmaNA vayaH- avasthAvizeSastamakendriyAdikalalArbudAditadarjAtabAlAdivyAdhigRhItadAridyadaurbhAgyavyasanopanipAtAdirUpaM prakarSeNa karoti-vidhatta iti tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSe vA prANinaH pIDayante iti darzayitumAha 'jaMsime' ityAdi, yasmin svakRtapramAdApAditakarmmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe cA 'ime' pratyakSagocarIbhUtAH 'prANA' ityabhedopacArAvyANinaH 'pravyathitAH ' nAnAprakArevyasanopanipAtaiH pIDitAH, sukhArthibhirArambhapravRttairmohAdviparyastaiH pramAdavamizcagRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtra pravyathitAH prANinastataH kimityAha- 'paDi' ityAdi, etat saMsAracakra vAle svakRtakarmmaphalezvarANAmasumatAMgRhasthAdibhiH parasparato vA kamrmmavipAko vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhurnizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tankaraNaM nikAraH- zArIramAnasaduHkhotpAdanaM tasmai no karmma kuryAd, yena prANinAM pIDotpadyate tamArambhaM na vidadhyAditi bhAvArthaH / evaM ca sati kiM bhavatItyAha- 'esa' ityAdi, yeyaM sAvadyayoganivRttireSA parijJA- etattattvataH parijJAnaM prakarSeNocyeta procyate, na punaH zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphalarahitamiti / evaM dvividhayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavatItyAha- 'kammovasaMtI' tti karmmaNAm azeSadvandvavrAtAtmakasaMsAratarubIjabhUtAnAmupazAntiH- upazamaH, karmmakSayaH prANinikArakriyAnivRtterbhavatItyuktaM bhavati / asya ca karmmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmAtmIyagrahaH, tadapanodArthamAhamU. (100) je mamAiyamaiM jahAi se cayai mamAiyaM, sehu diTThapahe munI jassa natthi mamAiyaM, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH 6 taM paritrAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parivamijAsi-ttibemi // vR. bhamAyitaM mAmakaM tatra matirmamAyitamatistAM yaH parigrahavipAkajJo 'jahAti' parityajati sa 'mamAyitaM' svIkRtaM parigrahaM 'jahAti' parityajati, iha dvividhaH parigraho - dravyato bhAvatazca, tatra parigrahamatiniSedhAdAntaro bhAvaparigraho niSiddhaH parigrahabuddhiviSayapratiSedhAcca bAhyo dravyaparigraha iti / athavA kAkvA nIyate, yo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajati sa eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati, tatazcedamuktaM bhavati -satyapi sambandhamAtre cittasya parigrahakAluSyAbhAvAnnagarAdisambandhaH pRthvIsambandhe'pi jinakalpikasyeva niSparigrahataiva, yadi nAmaivaM tataH kimityAha se hu' ityAdi, yo hi mokSaikavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnnivRttAdhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa eva muniH dhye jJAnAdiko mokSapatho yena sa dRSTapathaH, yadivA dRSTabhayaH- avagatasaptaprakArabhayaH zarIrAdeH parigrahAtsAkSAtpAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyata ityataH parigrahaparityAge jJAttabhayatvamavasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha 1 149 'jassa' ityAdi, yasya 'mamAyitaM' svIkRtaM parigraho na vidyate sa dRTabhayo muniriti sambandhaH, kiMca- 'taM' ityAdi, 'taM' pUrvavyAvarNitasvarUpaM parigrahaM dvividhayA'pi parijJayA parijJAya 'medhAvI' jJAtajJeyo viditvA 'lokaM parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNaM 'vAntvA' udgIrya 'lokasya' prANigaNasya saMjJA dazaprakArA atastAM 'sa' iti muniH, kiMbhUto ? - 'matimAn ' sadasadvivekajJaH 'parAkramethAH 'saMyamAnuSThAne samudyaccheH, saMyamAnuSThAnodyogaM samyagvidadhyAitiyAvad, athavA'STaprakAraM kamrmmAriSaDvargaM vA viSayakaSAyAn vA parAkramasveti, itiradhikArasamAptI, vImIti pUrvavat / sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kiMbhUto bhavatItyAha pU. (101) nAraiM sahaI vIre, vIre na sahaI ratiM / jamhA avimaNe vIre, tamhA vIrena raJjai // vR. tasya hi tyaktagRhagRhiNIdhanahiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH syAt, tAmutpannAM saMyamaviSayAM 'na sahate' na kSamate, ko'sau ? - vizeSeNerayati - prezyati aSTaprakAraM karmmAriSaDvargaM veti vIraH - zaktimAn, sa eva vIro'saMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM 'na sahate' na marSati, yA cAratiH saMyame viSayeSu ca ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSu na rajyati, ato ratyaratiparityAgAnna vimanasko bhavati nApi rAgamupayAtIti darzayati-yasmAttyaktaratyaratiravimanA vIrastasmAt kAraNAdvIro 'na rajyati' zabdAdiviSayagrAme na gArghyaM vidadhAti / yata evaM tataH kimityAha mU. (102) sadde phAse ahiyAsamANe nivviMda naMdiM iha jIviyassa / munI monaM samAyAya, dhuNe kammasarIragaM // vR. yasmAdvIro ratyaratI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti, nApi duSTeSu dveSaM, tasmAcchabdAn sparzAzca manojJetarabhedabhinnAn 'ahiyAsamANe 'tti samyak sahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH, etaduktaM bhavati - manojJAn zabdAn zrutvA na rAgamupayAti, Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/6/102 ? nApItarAn dveSTi, AdyantagrahaNAccetareSAmapyupAdAnaM draSTavyaM tatrApyatisahanaM vidheyamiti, uktaM"saddesu a bhaddayapAvasu, soyavisayamuvagaesu / tuTTeNa va ruTTeNa va samaNeNa sayA na hoavvaM 119 11 evaM rUvesu a bhaddayapAvaesu / tahA gaMdhesu a 0 // " ityAdi vAcyaM, tatazca zabdAdInviSayAnatisahamAna: kiM kuryAdityAha- 'nivviMda' ityAdi, ihopadezagocarApanno vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSorayamupadezaH, nirvindasva jugupsasva aizvaryavibhavAtmikA manasastuSTirnandistAm 'iha' manuSyaloke yajjIvitamasaMyamajIvitaM vA tasya yA nandi:- tuSTiH pramodo yathA mamaitatsamRddhayAdikamabhUdmavati bhaviSyati vetyevaMvikalpajanitAM nandIM jugupsasva-yathA kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA'sthirayeti ?, uktaM ca 119 11 vibhava iti kiM madaste ?, cyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / karanihitakandukasamAH, pAtotpAtA manuSyANAm " evaM rUpabalAdiSvapi vAcyaM, sanatkumAradhSTAnteneti, athavA paJcAnAmapyatIcArANAmatItaM nindati pratyutpannaM saMvRNotyanAgataM pratyAcaSTe, syAdetat- kimAlambya karotItyAha-'munI' tyAdi, munistrikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH saMyamo, yadivA munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva maunaM vA vAcaH saMyamanam, asya copalakSaNArthatvAt kAyamanasorapi, ataH sarvathA saMyamamAdAya, kiM kuryAt ? - dhunIyAt karmmazarIrakaM audArikAdizarIraM vA, athavA 'dhunIhi' vivecaya pRthakkuru tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / kathaMtaccharIrakaM dhUyate, mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavatItyAhapU. (103) paMtaM lUhaM sevaMtivIrA saMmattadaMsiNo / 150 esa ohaMtare munI tinne mutte virae viyAhie- tibemi // vR. 'prAntaM' svAbhAvikarasarahitaM svalpaM vA 'rUkSam' AgantukasnehAdirahitaM dravyato bhAvato'pi prAntaM dveSarahitaM vigatadhUmaM rUkSaM-rAgarahitamapagatAGgAraM 'sevante' bhuJjate, ke ? - 'vIrA' sAdhavaH, kiMbhUtAH ? - 'samatvadarzinaH' rAgadveSarahitAH samyakatvadarzino vA samyak tattvaM samyakatvaM taddarzinaH paramArthadhzaH, tathAhi idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakArietatkRte prANinaH aihikAmuSmikaklezabhAjo bhavanti, anekAdeze caikAdeza itikRtvA prAntarUkSasevI samatvadarzI ca kaM guNamavApnotItyAha- 'esa' ityAdi, eSa iti prAntarUkSAhArasevanena karmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau ? - 'muniH' yatiH, athavA kriyamANaM kRtamitikRtvA tIrNa eva bhavIdyaM, kazca bhavaughaM tarati ? - yo 'muktaH ' sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH, kazca parigrahAnmukto bhavati ?yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH, tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiradhikAra parisamAptI, bravImIti pUrvavat / yazca muktatvaviratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kiMbhUto bhavatItyAha mU. (104) duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAi battae, esa vIre pasaMsie, acche loyasaMjogaM, esa nAe pavuccai / " Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 2, uddezaka: 6 vR. vasu- dravyametacca bhavye'rdhe vyutpAditaM 'dravyaM ca bhavya' ityanena, bhavyazca muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yadravyaM tadvasu, duSTaM vasu durvasu durvasu cAsau munizca durvasumuni:mokSagamanAyogyaH, sa ca kuto bhavati ? - anAjJayA tIrthaMkaropadezazUnyaH svairItyarthaH, kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate ?, taducyate-uddezakAderArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyaM, tathAhi mithyAtvamohite loke saMboddhuMduSkaraM vrateSvAtmAnamadhyAropayituM ratyaratI nigrahItuM zabdAdiviSayeSviSTAniSTeSu madhyasthatAM bhAvayituM prAntarUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA asidhArakalpayA duSkaraM saJcarituM, tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum, asahane cakamrmmAdayo'nAdyatItakAlasukhabhAvanA ca kAraNaM, jIvo hi svabhAvato duHkhabhIruranirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati, avasaMzca kiMbhUto bhavatItyAha 'tuccha' ityAdi, tuccho-riktaH, sa ca dravyato nirddhano ghaTAdirvA jalAdirahito bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnAdirahito hi kvacitsaMzItiviSaye kenacitpRSTo'parijJAnAt glAyati vaktuM jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjAsatkArabhayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayituM, tathAhi pravRttasannidhiH sannidhernirdoSatAmAcaSTe, evamanyatrApIti / yastu kaSAyamahAviSAgadakalpa bhagavadAjJopajIvakaH sa suvasurmunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktuM, yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca, Aha ca- 'esa' ityAdi, 'eSa' iti suvasumunirjJAnAdyarikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmmavidAraNAt ' prazaMsitaH' tadvimiH zlAdhita iti / kiM ca'acceI' tyAdi, sa evaM bhagavadAjJAnuvarttako vIro'tyeti - atikrAmati, kaM? - 'lokasaMyogaM' lokenAsaMyatalokena saMyogaH- sambandhaH mamatvakRtastamatyeti, athavA loko bAhyo'bhyantarazca tatra bAhyo dhanahiraNyamAtRpitrAdiH Antarastu rAgadveSAdistatkAryaM vA aSTaprakAraM karmma tena sArddha saMyogamatyeti-atilaGghayatItyuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha'esa' ityAdi, yo'yaM lokasaMyogAtikramaH 'eSa nyAyaH' eSa sanmArgaH mumukSUNAmayamAcAraH 'procyate' abhidhIyate, athavA param AtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAtkarttari dhaJ nAyaH, yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva parAtmano mokSasya nyAyaH procyate - mokSaprApako'bhidhIyate sadupadezAt / syAdetatkiMbhUto'sAvupadeza ityata Aha mU. (105) jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parintramudAharati, iha kammaM paritrAya savvaso je aNannadaMsI se aNannArAme je aNannArAme se aNannadaMsI, jahA punnassa katthai tahA tucchassa katthai jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai || vR. yaddaH khaM duHkhakAraNaM vA karmma lokasaMyogAtmakaM vA 'praveditaM' tIrthakRdbhirAveditaM 'iha' asmin saMsAre 'mAnavAnAM' jantUnAM tataH kiM ? - tasya 'duHkhasya' asAtalakSaNasya karmaNo vA 'kuzalA' nipuNA dharmmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavida udyuktavihAriNo yathAvAdinastathAkAriNo jitanidrA jitendriyA dezakAlAdikramajJAste evaMbhUtAH parijJAmupAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM codAharanti jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti c| kiMca - 'iti kammaM ityAdi, itiH pUrvaprakAntaparAmarzako yattaduHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAnaM kuzalA udAharanti tadduHkhaM karmmabhUtaM tatkarmmASTaprakAraM parijJAya tadAzravadvArANi 151 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AcArAgasUtram 9/-/2/6/105 ca, tadyathA-jJAnaprayatnIkatayA jJAnAvaraNIyamityAdi, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu 'sarvazaH sarvaiHprakArairyogatrikakaraNatrikarUpairna varteta, athavA sarvazaH parijJAya kathayati,sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA, yadivA sarvazaH kathayati AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayeti |saac kITakathetyAha-'je' ityAdi, anyadraSTuMzIlamasyetyanyadarzIyastathA nAsAvananyadarzI-yathAvasthitapadArthadraya, kazcaivaMbhUto?-yaH samyagdaSTirmInIndrapravacanAvirbhUtatattvArtho, yazcAnanyadRSTiH so'nanyArAmo-mokSamArgAdanyatra na ramate / hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha'je' ityAdi, yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadarzI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti, uktNc||1|| "zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrAbauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAdbhagavatyanurajyate cetaH" ityAdi / tadevaMsamyakatvasvarUpamAkhyAtaM kathayaMzcAraktadviSTaH kathayatItidarzayati- 'jahA punnassa' ityAdi, tIrthakaraNagadharAcAryAdinA yena prakAreNa 'puNyavataH' surezvaracakravartimANDalikAdeH 'kathyate' upadezo dIyate tathA' tenaivaprakAreNa 'tucchasya' dramakasya kASThahArakAdeH kathyate, athavA pUrNo jAtikularUpAdhupetastadviparItastuccho, vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktNc||1|| "jJAnezvaryadhanopeto, jAtyanvayabalAnvitaH / tejasvI matimAn khyAtaH, pUrNastuccho viparyayAt " etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhayA pratyupakAranirapekSaH kathayatyevaM cakravatyAderapi, yathA vA cakravatyAdeH kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi, atra ca nirIhatA vivakSitA, na punarayaM niyamaH- ekarUpatayaiva kathanIyaM, tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate, buddhimato nipuNaM sthUlabuddhastvanyatheti, rAjJazca kathayatA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyaM, kimasAvabhigRhItamithyASTiranabhigRhIto vA saMzItyApanno vA?, abhigRhIto'pi kutIrthikaivyudgrAhitaHsvata eva vA?, tasya caivambhUtasya yadyevaM kthyedythaa||1|| "dazasUnAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH" tadbhaktiviSayarudrAdidevatAbhavanacaritakathane camohodayAttathAvidhakarmodaye kadAcidasau pradveSamupagacched, dviSTazcaitadvidadhyAdityAha ca mU. (106) avi ya haNe aNAiyamANe, itthaMpi jANa seyaMti nasthi, keyaM purise kaMca nae?, esavIrepasaMsie, je baddhe paDimoyae, uDDhaM ahaMtiriyaM disAsu, se savvaosavaparitrAcArI, nalippaI chaNapaeNa, vIre, se mehAvI aNugdhAyaNakheyanne, je yabandhapamukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke| vR. apiH sambhAvane, AstAM tAvadvAcA tarjanam, anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAdanyadapyevaMjAtIyakrodhAbhibhUto daNDakazAdinA tADayediti. uktaMca-- // 1 // "tattheva ya niTThavaNaM baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamaddo vaa| nivisayaM va nariMdo karejja saMdhapi so kuddho" Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakA 153 tathA taccanikopAsakonandabalAtbuddhotpattikathAnakAmAgavatovA malligRhopAkhyAnAdraudrau vA peThAlaputrasatyakyumAvyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet, dramakakANakuNTAdirvA kazcittamevoddizyoddizya dhrmphlopdrshneneti|evmvidhikthnenehaivtaavbaadhaa,aamussmiko'pi nakazcidguNo'stItyAhaca-'etyaMpi' ityAdi, mumukSoH parahitArthadharmakathAMkathayatastAvatpunyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantaropavarNitasvarUpakathane 'atrApi' dharmakathAyAmapi 'zreyaH' punyamityetanAstItyevaMjAnIhi, yadivA'saurAjAdiranAdriyamANastaM sAdhuMdharmakathikamapi hnyaat| kathamityAha-'etthapI tyAdi, yadyadasau pazuvadhatarpaNAdikaM dharmakAraNamupanyasyati tattadasau dharkathiko'trApizreyona vidyateityevaMpratihanti, yadivA yadyadavidhikathanaMtatratatredamupatiSThateatrApi zreyo nAstIti, tathAhi-akSarakovidapariSadi pakSahetuSTAntAnanAdhtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiritarasyAM cAnyatheti / evaMca pravacanasya hIlanaiva kevalaM karmabandhazca, napunaHzreyo, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktNc||1|| "sAvajaNavajANaM vayaNANaM jo na yANai visesN| sAvana vuttuMpi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM?" syAdetat-kathaM tarhi dharmakathA kAryetyucyate-'ko'yaM' ityAdi, yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAzakhaH saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharmaM pRcchati, tenAcAryAdinA dharmakadhikenAsau paryAlocanIyaH- ko'yaM puruSo?,mithyASTiruta bhadrakaH, kena vA''zayenAyaM pRcchati, kaM ca devatAvizeSaM nataH, kimanena darzanamAzritamityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM kathanIyaM, etaduktaMbhavati-dharmakathAvidhijJohyAtmanAparipUrNaHzrotAramAlocayatidravyataH-kSetrataH kimidaM kSetraMtaccanikairbhAgavatairanyairvA tajjAtIyaiH pAvasthAdibhirvotsargarucibhirvAbhAvitaM, kAlato duSSamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvato'raktadviSTamadhyasthabhAvApannamevaM paryAlocya yathAyathA'sau budhyate tathA tathA dharmakathA kAryA, evamasaudharmakathAyogyaH, aparasya tvadhikAra eva nAstIti, uktaM c||1|| "jo heuvAyapakkhaMmi heuo Agamammi aagmio| so sasamayapannavao siddhaMtavirAhao anno" ya evaM dharmakathAvidhijJaH sa eva prazasta ityAha ca-'esa' ityAdi, yo hi puNyApuNyavatodharmakathAsamaSTividhijJaHzrotRvivecakaH eSaH' anantarokto 'cIraHkarmavidArakaH 'prazaMsitaH' zlAdhitaH / kiMbhUtazca yo bhavatItyAha-'je baddhe' ityAdi, yo hyaSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAMjantUnAMpratimocakaHdharmakathopadezadAnAdinA, sacatIrthakRdgaNaghara AcAryAdirvA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayatItyAha'uDDhaM' ityAdi, UrddhajyotiSkAdIn adho bhavanapatyAdIn tiryakSu manuSyAdIniti / kiM ca-se savvao' ityAdi, 'sa' itivIro baddhapratimocakaH sarvataH' sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituMzIlamasyeti sarvaparijJAcArI-viziSTajJAnAnvitaHsarvasaMvaracAritropetovA,sa evaMbhUtaH kaM guNamavApnotItyAha-'nalipaItyAdi, nalipyate; nAvaguNThayate, kena?- 'kSaNapadena hiMsAspadena prANyupamardajanitena, 'kSaNu hiNsaayaami'tysyaitdruupN| ko'sau?, viiriti|kimetaavdev vIralakSaNa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AcArAGga sUtram 1/-/2/6/106 mutAnyadapya (stya)stItyAha- 'se mehAvI'tyAdi, sa 'medhAvIbuddhimAnyaH 'aNodghAtanasya khedajJaH' aNatyanena jantugaNazcaturgatikaM saMsAramityaNaM karma tasyot-prAbalyena ghAtanam-apanayanaM tasya tatra vA khedajJo-nipuNaH, iha hi karmakSapaNodyatAnAM mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati, kiM cAnyat-'je ya' ityAdi, yazca prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya caturvidhasyApibandhasya yaHpramokSaH tadupAyo vA tamanveSTuM-mRgayituMzIlamasyetyanveSI, yazcaivambhUtaH savIromedhAvI khedajJaitipUrveNasambandhaH,aNodghAtanasyakhedajJaityanena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpAM tadapanayanopAyaMcavettItyetadabhihitaM, anenacApanayanAnuSThAnamiti napunaruktadoSAnuSaGgaHprasajati - syAdetat-yo'yamaNodghAtanasya khedajJo bandhamokSAnveSako vA'bhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI ?, kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthagrahaNaM, kevalinastarhi kA vArteti ?, ucyate-'kusale' ityAdi kuzalo'tra kSINaghAtikAzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH, kevalI tu punardhAtikarmakSayAnobaddhobhavopagrAhikarmasadbhAvAnomukto, yadvichadmasthaevAbhidhIyate-'kuzalaH' avAptajJAnadarzanacAritromithyAtvadvAdazakaSAyopazamasadbhAvAt tadudayavAnivanabaddho'dadyApi tatsatkarmatAsadbhAvAno mukta iti / evambhUtazca kuzalaH kevalIchadmasthovAyadAcIrNavAnAcarati vA tadapareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati mU. (107) se jaM ca Arabhe jaM ca nArabhe, anAraddhaM ca na Arabhe, chaNaM chaNaM parinnAya logasannaM ca svvso|| vR.'sa' kuzalo yadArabhateArabdhavAnvAazeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnaM yacca nArabhate mithyAtvAviratyAdikaM saMsArakAraNaM, tadArabdhavyamArambhaNIyamanArabdhamanArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvAviratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkArayatvAt, taniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAttanniSedhamAha * 'anAraddhaM ca' ityAdi, anArabdham-anAcIrNaM kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSuArabhate-na kuryAdityupadezo, yacca mokSAGgamAcIrNaM tatkuryAdityuktaM bhavati / yattadbhagavadanAcIrNa parihAryaM tannAmagrAhamAha - 'chaNaM' chaNaM ityAdi, 'kSaNuhiMsAyAM kSaNanaMkSaNo-hiMsanaM kAraNe kAryopacArAtyenayena prakAreNa hiMsotpadyate tattajjJAparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parihared, yadivA kSaNaH-avasaraH karttavyakAlastaM taMjJaparijJayA jJAtvA''sevanAparijJayAca Acarediti / kiM ca - 'loyasanna' ityAdi, 'lokasya' gRhasthalokasyasaMjJAnasaMjJA-viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchAparigrahasaMjJA vAtAMcajJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet, kathaM ? - sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikeNetyarthaH, tasyaivaMvidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhapratimocakasya karmoMddhAtanakhedajJasya bandhamokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArganirAcikIrSohiMsAdhaSTAdazapApasthAna-viratasyAvagatalokasaMjJasya yadbhavati tadarzayati mU. (108) uddeso pAsagassa natthi, bAle puNe nihe kAmasamaNune asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaDhaM anupariyaTTai-ttibemi / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka-6 155 vR.uddizyatenArakAdivyapadezenatyuddezaH sa pazyakasya' paramArthazo na vidyate ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamAptiM yAvattR tIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepaparihArau ceti / tAni cAmUni bAlaH punarnihaH kAma samanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI dukhaanaamevaavrtimnuprivrtte| itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // adhyayanaM-2 uddezakaH-6 samAptaH tatparisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / sAmprataM naigamAdayo nayAH, te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti neha pratanyante, saMkSepatastu jJAnakriyAnayadvayAntargatatvAtteSAM tAveva pratipAdyete, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyekaM mithyASTitvam, ataH paGgavandhavat parasparasApekSatayeSTakAryAvAptiravagantavyeti upagamyate // adhyayanaM-2 samAptam muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcAryaviracitA prathama zrutaskandhedvItIya adhyayana TIkA prismaaptaa| (adhyayana-3-zItoSNIya) vR uktaM dvitIyamadhyayanaM, sAmprataM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, tatra zastraparijJAyAmasyArthAdhikAro'bhANi,yathAzItoSNayoranukUlapratikUlapariSahayoratisahanaMkartavyaM, tadadhunA pratipAdyate, adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddha saMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanulomapratilomAH parISahAH prAduSSanti, te'vikRtAntaHkaraNenasamyak, soDhavyA ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niryuktakAra Ahani. [198] paDhame suttA assaMjayatti 1 biie duhaM anuhavaMti 2 / taie na hudukkheNaM akaraNayAe vasamaNutti 3 // ni. [199] uddesaMmi cautthe ahigAro uvamaNaM kasAyANaM / pAvaviraIo viuNo u saMjamo ittha mukkhutti 4 // vR. prathamoddezake'yamarthAdhikAro, yathA-bhAvanidrayA suptAH-samyagavivekarahitAH, ke?asaMyatAH- gRhasthAsteSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA - 'jarAmaccuvasovaNIe nare' ityAdi 1, dvitIye tutaevAsaMyatA yathA bhAvanidrApannAduHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA - 'kAmesu giddhA nicayaM karaMti' 2, tRtIye tu 'na hu' naiva duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNaH akaraNatayaiva-akriyayaiva saMyamAnuSThAnamantareNetyarthaH, vakSyati ca - 'sahie dukkhamAyAya teNeva ya puTTho no jhaMjhAe' 3, caturthoddezake tvayamadhikAro, yathA-kaSAyANAM vamanaM kArya, pApasya ca karmaNo viratiH, 'viduSo' viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSayakazreNiprakramAt kevalaM bhavopanAhikSayAnmokSazceti gAthAdvayArthaH / / nAmaniSpanne tu nikSepe Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AcArAGga sUtram 1/-/3//- [ni. 200] zItoSNIyamadhyayanamataH zItoSNayornikSepaM nirdidikSurAha - ni. [200 ] maMThavAsIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassavi cauvviho hoi nikkhevo // vR. sugamA / tatra nAmasthApane anAhatya dravyazItoSNe darzayitumAhani. [201] davve sIyaladavvaM davvuNDaM caiva uNhadavvaM tu / bhAve puggalaguNo jIvassa guNo anegaviho !! vR. jJazarIramavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yadravyaM dravyAprAdhAnyAcchItaladravyameva dravyazItaM himatuSArakarakAdi, evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA - pudgalAzritaM jIvAzritaMca, gAthA zakalenAcaSTe - tatra pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIta guNo guNasya pradhAnyavivakSayeti, evaM bhAvoSNamapi, jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA - audayikAdayaH SaD bhAvAH, tatraudayikaH kamrmmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyotpattilakSaNaH uSNaH, aupazamikaH kamrmmopazamavAptasamyaktvaviratirUpaH zItaH, kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAd, athavA'zeSakarmmadAhAnyathAnupapatteruSNaH, zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti / asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha - ni. [202] sIyaM parIsahapamAyuvasamaviraI suhaM cauNhaM tu / parIsahatavujjamakasAya sogAhiveyAraI dukkhaM // dAraM // bR. 'zIta' miti bhAvazItaM, tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate sa cAyaM pariNAmomArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH 'pramAdaH' kAryazaithilyaM zItalavihAratA 'upazamo' mohanIyopazamaH saca samyaktvazaviratisarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti, 'virati 'riti prANAtipAtAdiviratyupulakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH 'sukhaM ca' sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtamiti / etat sarvaM parISahAdi zItamuSNaM ca gAthAzakalenAha-parISahAH pUrvavyAvarNitasvarUpAH tapasyudyamo yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnaM 'kaSAyAH' krodhAdayaH 'zoka' iSTAprAptivinAzodbhavaH AdhiH 'vedaH' strI puMnapuMsakavedodayaH 'aratiH' mohanIyavipAkAcittadIH sthyaM duHkhaMca' asAtAvedanIyodayAdIni, etAni parISahAdIni pIDA- kAritvAduSNamiti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthaM tu niryuktakAraH svata evAcaSTe-tatra parISahAH zItoSNayordvayorapyabhihitAH, tato mandabuddheranadhyavasAyaH saMzayo viparyayo vA syAd atastadapanodArthamAhaitthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / ni. [203] sesA vIsaM uNhA parIsahA huMti nAyavvA // vR. strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapyetau zItau, bhAvamano'nukUlatvAt, zeSAstu punarvizatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gAthArthaH // yadivA parISahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTe - ni. [204] je tivvaSpariNAmA parIsahA te bhavaMti uNhA u / je maMdaSpariNAmA parIsahA te bhave sIyA // dAraM // - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, upodghAtaH 157 vR. tIvro-duHsahaHpariNAmaH-pariNatiryeSAMtetathA, yaevambhUtAH parISahAste uSNAH, yetu mandapariNAmAste zItA iti, idamuktaM bhavati-ye zarIraduHkhotpAdakatvenodIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinastetIvrapariNAmatvAduSNAH,yepunarudIrNAHzArIrameva kevalaMduHkhamutpAdayanti mahAsattvasyanamAnasaMtebhAvatomandapariNAmAH,yadivAyetIvrapariNAmAH-prabalAvirbhUtasvarUpAste uSNAH,yetumandapariNAmAH-ISallakSyamANasvarUpAstezItA iti|ytpriisshaanntrNprmaadpdmupnystN zItatvena yacca tapasyudhama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTe - ni. [205] dharmamijopamAyai atthe vA sIalutti taM biti / ujuttaMpuNa anaMtatto uhaMti NaM biNti||daarN / / vR. 'dharme zramaNadharme yaH 'pramAdyati'nodyamaM vidhatte 'arthe vA' arthyataityartho-dhanadhAnyahiraNyA-distatra tadupAyevAzItalaityevaMtaM 'bruvate' AcakSate, udyuktaMpunaranyaMtataH-saMyamoghamAt kAraNAduSNamityevaMbruvate, Namiti vAkyAlaGkAra itigAthArthaH / / upazamapadavyAcikhyAsayA''ha ni. [206] sIUbhuo parinivvuoya saMto taheva paNhANo (lhaao)| houvasaMtakasAotanuvasaMto bhave jiivo||daarN // vR. upazamohikrodhAdhudayAbhAve bhavati, tatazca kaSAyAgnayupazamAtzItIbhUto bhavati, krodhAdijvAlAnirvANAtparinirvRtto bhavati, caH samuccaye, rAgadveSapAvakopazamapaduzAntaH,tathA krodhAdiparitApopazamAt 'prahlAditaH' Apanasukho, yato hyupazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti, ekArthakAni vaitAnIti gaathaarthH|| adhunA viratipa-davyAkhyAmAha -- ni. [207] abhayakaro jIvANaM sIyadharo saMjamo bhavai siio| assaMjamo ya uNho eso anno'vi pjaao||daarN / / vR. abhayakaraNa zIlaH, keSAM? jIvAnAM, zItaM-sukhaM tadgRhaM-tadAvAsaH, ko'sau ?saMyamaH saptadazabhedaH,ato'sauzIto bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAd, etadviparyayastvasaMyama uSNaH, 'eSa' zItoSNalakSaNaH saMyamAsaMyamayoH paryAyo'nyo vA sukhaduHkhasvarUpo vivakSAvazAdbhavatIti gAthArthaH / / sAmprataM sukhapadavivaraNAyAha -- ni. [208] nivyANasuhaM sAyaM sIIbhUyaM payaM anaabaahN| ihamavijaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi uNhaM / / vR. sukhaM zItamityuktaM, tacca samastadvandvoparamAdAtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaMparamArthacintAyAMmuktisukhamevasukhaMnAparam, etaccasamastakopatApAbhAvAcchItamiti darzayati-nirvANasukhamiti, nirvANam -azeSakarmakSayastadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH tena tatra vA sukhaM nirvANasukham, asya caikaarthikaani-saatshiitiibhuutpdmnaabaadhmiti|ihaapisNsaare yatkiJcit sAtAvedanIyavipAkodbhUtaMsAtaM sukhaMtadapizItaMmanaAlhAdAd, etadvipayaryastuduHkhaM, taghoSNamiti gAthArthaH / / kaSAyAdipadavyAcikhyAsayAha - ni. [201] Dajjhai tivvakasAo sogabhibhUo uinaveo ya / uNhayaro hoi tavo kasAyamAIvi jaMDahai // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AcArAGga sUtram 91-13/--- [ni. 209] vR. 'dahyate' paripacyate, ko'sau ? - 'tIvrA' utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA, na kevalaM kaSAyAgninA dahyate, 'zokA'bhibhUtazca' iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtaH tirohitazubhavyAparo'sAvapi dahyate, tathA udIrNovipAkApano vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaraM, napuMsakastUbhayamiti, tatyAptyamAve kAGkSadbhUtAratidAhena dahyate, cazabdAdicchAkAmAprAptijanitAratipAvakena dahyate, tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAduSNaH, sarvaM vA mohanIyamayaprakAraM vA karmoSNaM, tato'pi taddAhakatvAduSNAtaraM tapa iti gAthAzakalena darzayati-uSNataraM tapo bhavati, kimiti ? -yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAcchokAdiparigraha iti gAthArthaH / yenAbhiprAyeNa dravyabhAvabhedabhiinne parISahapramAdodha-mAdirUpe zItoSNe jagAdAcAryastamabhiprAyamAviSkarotini. [210] siiunnhphaassuhduhpriishksaayveysoysho| huJja samaNo sayA ujjuo yatavasaMjamovasame / / vR. zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH taM sahata iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavannArtadhyAnopagato bhavatItiyAkta, zarIramanasoranukUlaMsukhamati, tadviparItaM duHkhaM, tathA parISahakaSAyavedazokAn zItoSNabhUtAna sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH sana bhavet 'zramaNaH' yatiH sadodhuktazca, kva? tapaHsaMyamopazame iti gAthArthaH / sAmpratamupasaMhAravyAjena sAdhunA zItoSNAtisahanaM karttavyamiti darzayatini. [211] sIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM huMti vishiyvvaaii| kAmAna seviyavvA sIosaNijjassa nijhuttii|| __ vR. 'zItAni' parISahapramAdopazamaviratisukharUpANi yAnyabhihitAni 'uSNAni ca' parISahatapaudyamakaSAyazokavedAratyAtmakAninAgabhihitAnitAni bhikSUNAM mumukSUNAMviSoDhavyAni, nasukhaduHkhayoH utsekaviSAdau vidheyau, tAnicaivaMsamyagdRSTinAsahyanteyadi kAmaparityAgobhavatIti gAthAzakalenAha - 'kAmA' ityAdi gAthArddha sugarma / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetamazeSadoSavrAtavikalaM sUtramucArayitavyaM, taccedam -adhyayanaM 3-uddezaka-1:mU. (109) suttA amunI sayA munino jaagrNti| vR.asyacAnantarasUtreNa sambandhovAcyaH,sacAyam-ihaduHkhIduHkhAnAmevAvartamanuparivartata ityuktaM, yadihApi bhAvasuptA ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvarttamanuparivartante iti, uktNc||1|| "nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo, durantaH sarvadehinAm / 'ityAdi, iha suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrApramAdavantodravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH, tatoye amunayaH'mithyAdhSTayaH satataMbhAvasuptAH sadvijJAnAnuchAnarahitatvAt nidrayAtu bhajanIyAH, munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satatamanavarataM 'jAgrati' hitAhitaprAptiparihAraM kurvate, ato dravyanidropagatA api kavicadvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti // enameva bhAvasvApaM jAgaraNaM ca viSayIkRtya niyuktikAro gAyAM jagAda Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezakaH 1 ni. [212] suttA amuNio sayA muNio suttAvi jAgarA huMti / dhammaM paDu evaM niddAsutteNa bhaiyavyaM // vR. suptA dvidhA - dravyato bhAvatazca tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati, bhAvasuptAstvamunayo - gRhasthA mithyAtvAjJAnAvRtA hiMsAdyAnavadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagatamidhyAtvAdi- nidratayA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva yadyapi kvacidAcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sada jAgarA eva, evaM ca dharmma pratItyoktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsutena tu bhAjyametad-dharmmaH syAdvA na vA, yadyasau bhAvato jAgartti tato nidrasuptasyApi dharmmaH syAdeva, yadivA bhAvato jAgrato nidrApramAdA-vaSTabdhAntaHkaraNasya na syAdapi, yastu dravyabhAvasuptastasya na syAdeveti bhajanArthaH / atha kimiti dravya suptasya dharmmo na bhavatIti ?, ucyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA, kimiti ?, yataH styAnarddhitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhikasyApi na bhavati, tadvandhazca mithyAdhaSTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanirarvRttibAdaraguNasthAnakAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastvapUrvakaraNakAlasaMkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato durantonidrApramAdaH / yathA ca dravyasupto duHkhamavApapnotyevaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha ni. [213] suttamattamucchi asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivvaM apaDiyAraMpi vaTTamANo tahA logo // bR. supto nidrayA bhatto madirAdinA mUrcchito gADhamarmmaprahArAdinA asvAdhInaH parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahAdinA yathA bahu duHkhamapratIkAramavApnoti tathA bhAvasvApemidhyAtvAviratipramAdakaSAyAdike'pi 'varttamAnaH' avatiSThamAno 'lokaH' prANigaNo narakabhavAdikaM duHkhamavApnotIti gAthArthaH // punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAha - ni. [214] eseva ya uvaeso paditta payalAya paMthamAIsuM / anuhavai jaha saceo suhAI samaNo'vi taha caiva // vR. 'eSa eva ' pUrvokta upadezo yo vivekAvivekajanitaH, tathAhi - sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanubhavati, pathiviSayeca sApAyanirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAdanyasminvA dasyubhayAdau samupasthite sati yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM pariharan sukhabhAg bhavati, evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAjjAgradavasthAmanubhavan samastakalyANAspadIbhavati / atra ca suptAsuptAdhikAragAthAH 11911 // 2 // 159 "jAgaraha narA nizcaM jAgaramANassa vaDDhae buddhI / jo suana so dhanno jo jaggai so sayA dhanno / / suara suaMtarasa suaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaramANassa suaM thirapariciamappamattassa // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcArAGgasUtram 9/-/3/1/109 (ni. 214] // 3 // // 5 // nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijA saha niddayA / na veraggaMpamAeNaM, nAraMbheNa dyaaluyaa|| // 4 // jAgariA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seaa| vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jyNtiie|| suyai ya ayagarabhUo suaMpi se nAsaI amybhuuaN| hohii goNabyUo naTuMbhi sue amybhuue||" tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacitsvapannapi yaH 'saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAjjAgradavastha eveti| ye tu suptAste'jJAnodayAdbhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkhaM, duHkhaMcajantUnAmahitAyeti darzayati mU. (110) loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA, itya satthovarae, jassime saddA ya rUvA ya rasAya gaMdhAya kAsA ya abhisamannAgayA bhvNti|| vR. 'loke' SaDjIvanikAye 'jAnIhi' paricchandyA duHkhahetutvAdduHkham-ajJAnaM mohanIyaM vA tadahitAya-narakAdibhavavyasanopanipAtAya, iha vA bandhavadhazArIramAnasapIDAyai jAyata ityetajjAnIhi, parijJAnAccaitatphalaM yaduta-dravyabhAvasvApAdajJArUpAdduHkhahetorapasarpaNamiti, kiM cAnyat-'samaya'mityAdi, samayaH-AcAro'nuSThAnaMtalokasyAsumadvAtasyajJAtvAatrazastroparato bhavedityuttarasUtreNasambandho, lokohi bhogAbhilASitayAprANyupamardAdikaSAyahetukaMkarmopAdAya narakAdiyAnanAsthAneSUtpadyate, tataH kathaJcidvRttyAvApyacAzeSaklezadrAtanadharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanmapunarapimahAmohamohitamatistattadAramate yenayenAdho'dhovrajati, saMsArAnnonmajatIti, ayaM lokAcArastaM jJAtvAathavAsamabhAvaHsamatAtAMjJAtvA, lokasye tisaptamyartheSaSThI,tatacAyamoM ____ "loke jantusamUhe 'samatAM' samazatrumitratAM samAtmaparataM vA jJAtvA, yadivA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadviSa ityevambhUtAM samatAM jJAtvA, kiM kuryAdityAha - 'etya satthovarae', 'atra' asmin SaTkAyaloke zastrAdravyamAvabhedAduparato dharmajAgaraNena jAgRhi, yadivA yadyatsaMyamazastraM prANAtipAtAdyAnavadvAra zabdAdipaJcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgo vAtasmAdyauparataHsamuniriti, Ahaca 'jassime' ityAdi, yasya munerime-pratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabdarUparasagandhasparzA manojJetarabhedebhinnA 'abhisamanvAgatA' iti, abhiH-Abhimukhyena samyag-iSTAniSTAvadhAraNatayA'nviti-zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgatAH-jJAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH, idamuktaM bhavati-iSTeSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSam, etadevAbhisamanvAgamanaM teSAMnAnyaditi, yadivehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavantyAstAM tAvatparaloka iti, uktaM ca - // 1 // "raktaH zabde hariNaH sparza nAgorase ca vAricaraH / kupaNapatako rUpe bhujago gandhe nanu vinaSTaH / / // 2 // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaHprayAti bhsmaanttaambudhH|" ww Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -3, uddezaka: 161 athavA zabde puSpazAlAbhadrA nanAza rUpe arjunakataskaraH gandhe gandhapriyakumAraH rase saudAsaH sparze satyakiH sukumArikApatirvA lalitAGgakaH, paratra ca nArakAdiyAtanAsthAnabhayamiti || evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAdityAha - mU. (111) se AyavaM nANavaM veyavaMdhamavaMbaMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucche, dhammaviU ujjU, AvaTThasoe saMgamabhijANai / / vR, yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno lokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIn kAmaguNAnduHkhaikahetUnabhisamanvAgacchatijJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayAcapratyAcaSTe 'sa' mumukSurAtmavAn-AtmA jJAnAdiko'syAstItyatmavAn, zabdAdiparityAgenahyAtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAtkuto'syAtmeti, pAThAntaraM vA 'se AyavI nANavI' AtmAnaMzvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavita,tathAjJAnaMyathAvasthitapadArthaparicchedakaMvattIti jJAnavit, tathA vedyatejIvAdisvarUpam aneneti vedaH-AcArAdyAgamaHtaM vettItti vedavit, tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargApavargamArga dharma vettIti dharmavit, evaM brahmaazeSamalakalaGkavikalaMyogizarmA vettIti brahmavit, yadivAaSTAdazadhA brahmeti, evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni-matyAdIni tailokN yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti-paricchinattItyuktaM bhavati, ya eva zabdAdiviSayasaGgasya parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUparicchedIti / yazcAnantaraguNopetaH sa kiM vAcya ? ityata Aha - ___'munI' tyAdi, yo hyAtmavAn jJAnavAn vedavAndharmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastai lokaM jAnAti sa munirvAcyo, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniritikRtvA, kiM ca . 'dhamma' ityAdi, dharma-cetanAcetanadravyasvabhAvaM zrutacAritrarUpa vA vettIti dharmavit, 'Rjuriti RjoH-jJAnadarzanacAritrAkhyasyamokSamArgasyAnuSTAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra itiyAvat / tadevaM dharmavijurmuniH kimbhUto bhavatItyAha - 'AvaTTa' ityAdi, bhAvAvartoM-janmajarAmaraNarogazokavyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti, uktaM hi - // 1 // "rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagaskSiptaM, pramAdAbhrAmyate bhRzam / / " ___ bhAvazzroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilApaH, Avarttazca zrotazcavarttazrotasI tayo rAgadveSAbhyAM samtandhaH-saGgastamabhijAnAti-Abhimukhyena paricchinatti-yathA'yaMsaGgaHAvartazrorotasoH kAraNaM, jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate?, yo'nartha jJAtvA pariharati, tatazcAyamarthaHsaMsArazrotaH-saGgarAgadveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharatisaeva nAAvartasrotasoH saGgasyAbhijJAtA / / suptajAgratAM doSaguNaparicchedI ka guNamavApnuyAdityAha mU. (112) sIusiNaccAI se niggaMthe arairaisahe, pharusayaM no veei, jAgara verovarae, vIre evaM dukkhA pamukkhasi, jarAmacuvasovaNie nare sayayaM mUDhe dhamma nAbhijANai / vR. sabAhyAbhyantaragrantharahitaH sanzItoSNatyAgI sukhaduHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpI vA parISahAvatisahamAnaH saMyamAsaMyamaratyaratisahaH san paruSatAM-karkazatAM pIDAkAritA [1111 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AcArAGga sUtram 1/-/3/1/112 parISahANAmupasargANAMvA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno 'no vetti' na tAn pIDAkAritvena gRhNAtItyuktaM bhavati, yadivA saMyamasya tapaso vAparuSatAMzarIrapIDotpAdanAt karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSurnirAbAdhasukhonmukho 'navetti' nasaMyamatapasIpIDAkAritvena guhnnaatiitiyaavt| kiMca- 'jAgara' ityAdi, asaMyamanidrApagamAjjAgartIti jAgaraH,abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakArAdhyavasAyo vairaMtasmAduparato vairoparato, jAgarazcAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH, ka evambhUto?_ 'vIraH' kApayanazaktyupetaH, evambhUtazca tvaM vIra! AtmAnaM paraMvAduHkhAduHkhakAraNAdvA karmaNaH pramokSyasIti / yazca yathoktAdviparItaH AvartazrotasoH saGgamupagato'jAgaraH sa kimApnuyAdityAha - jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto 'naraH' prANI satatam' anavarataM 'mUDho' mahAmohamohitamatirddharma-svargApavargamArganAbhijAnIte-nAvagacchati, tatsaMsare sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH, devAnAM jarA'bhAva iti cet, na tatrApyupAntyakAle lezyAbalasukhaprabhutvavarNahAnyupapatterastyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvaH, uktaM ca - "devA NaM maMte! sabve samavaNNA?, noiNaDhesamaDhe, sekeNaTeNaM bhaMte! eva vuccai?,goyamA! devAduvihA-pubbovavaNNagA ypcchovvnnnngaay|ttthnnNje tepuvbocavaNNagAteNaM avisuddhavaNNayarA, jeNaMpacchovavaNNagA teNaM visuddhavaNNayarA" evaM lezyAdyapIti, cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tdythaa||1|| "mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vaassaaNcopraagH| dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgau, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // " yatazcaivamataH sarvaM jarAmRtyuvazopanItamabhisamIkSya kiM kuryAdityAha - mU. (113) pAsiya AurapANe appamatto parivvae, maMtA ya maimaM, pAsa AraMbha dukkhamiNati nacA, mAI pamAI puNa ei gabbha, uvehamANo saddarUvesu ujjU mArAbhisaMkI maraNA pamucaI, appamatto kAmehiM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte kheyanne, je pajjavajAyasatthassa kheyanne se asatthassakheyanne, je asatthassakheyanne se pajjavaJjAyasatyassakheyanne, akammassa vavahAro na vijai, kammuNA uvAhI jAyai, kammaMca pddilehaae| vR.sa hi bhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiHzArIramAnasairduHkhairAturAn-kiMkartavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagAdAnprANAnabhedopacArAtprANino iSTavA' jJAtvA'pramattaH parivrajed-udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca - 'maMtA' ityAdi, he matiman !- sazrutika ! bhAvasuptAturAn pazya, matvAcaitajAgrata suptaguNadoSApAdanaMmAsvApamatiM kuru,kiMca-'AraMbhaja'mityAdi,ArambhaHsAvadhakriyAnuSThAnaM tasmAjAtamArambhajaM, kiM tad ?- duHkhaM tatkAraNaM vA karma / 'ida'miti pratyakSagocarApannapazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamityetat 'jJAtvA' paricchidya nirArambho bhUtvA''tmahite jAgRhi / yastu viSayakaSAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAdityAha - 'mAI' ityAdi, madhyagrahaNAcAdyantayorgrahaNaM, tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAnnArakaduHkhamanubhUya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto bhavatItyAha -'uveha' ityAdi, bahuvacananirdezadAdyartho gamyate, zabdarUpAdiSu yau rAgadveSau tAvupekSamANaH-akurvan Rjurbhavati-yatirbhavati, yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhUtaH stryAdipadArthAnya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM- 3, uddezakaH 163 thAgrahaNAdvakra :, kiMca-saRjuH zabdAdInupekSamANomaraNaMmArastadabhizaGgI-maraNAdudvijaMstatkaroti yenamaraNAt pramucyate / kiM tatkarotItyAha - 'appamatta' ityAdi, kAmaiyaH pramAdastatrApramattobhavet kazcApramattaH syAd ?, yaHkAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati___ 'uvarao' ityAdi, uparato manovAkkAyaiH, kutaH ?-pApopadAnakamrmebhyaH, ko'sau ?. vIraH, kimbhUto?-guptAtmA, kazca gupto bhavati?,yaH khedajJo, yazcakhedajJaHsa kaMguNamavApnuyAdityAha 'je paJjava' ityAdi, zabdAdInAM viSayANAMparyavAH-vizeSAsteSu-tannimittaMjAtaM zastraparyavajAtazastrazabdAdivizeSopAdAnAya yatprANyapaghAtakAryanuSThAnaM tatparyavajAtazastraM tasya paryavajAtazastrasya yaH khedajJo-nipuNaH so'zastrasya-niravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedejJo, yazcAzastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamUktaM bhavati-yaH zabdAdiparyAyAniSThAniSTAtmakAn tAptipariharAnuSThAnaMcazastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAtsaMyamamapyazastrabhUtamAtmaparopakAriNaM vetti, zastrAzastre ca jAnAnastayAptiparihArau vidhatte, etat phalatvAt jJAnasyeti, yadivA zabdAdiparyAyebhyastajanitarAgadveSaparyAyebhyo vA jAtaM yajjJAnAvaraNIyAdi karma tasya yacchastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJaH tajjJAnAnuSThAnataH so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH, hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti, tasya ca 'sNymtpHkhedjnysyaavnirodhaadnaadibhvopaattkrmkssyH| karmakSayAcca yadbhavati tadapyatidizati 'akammarasa' ityAdi, na vidyatekASTaprakAramasyetyakamtasya vyavahArona vidyate' nAsau nArakatiryagnarAmaraparyAptakAparyAptakabAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAgbhavati |yshc sakAsa narakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha - 'kammuNa' ityAdi, upAdhIyate-vyapadizyate yenetyupAdhiHvizeSaNaM sa upAdhiH karmaNA-jJAnavaraNIyAdinA jAyate, tadyathA-matizrutAvadhimanaHparyAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi, cakSurdarzanI acakSurdarzanI nidrAlurityAdi, sukhI duHkhI veti,mithyASTiH samyagmidhyASTiH strIpumAnapuMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakaH tiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, uccairgotro nIcargotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIryaH, ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / yadi nAmaivaM tataH kiM karttavyamityAha - _ 'kammaMca ityAdi, karma-jJAnavaraNIyAditapratyupekSyabandhaMvA prakRtisthityanubhAvapradezAtmakaM pAlocya, tatsattAvipAkApannAMzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti, tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathA-aSTavidhasatkarmApUrvAdikaraNakSapakazreNiprakrameNamohanIyakSayaMvidhAyAntarmuhUrtamajaghanyotkRSTaMkAlaM saptavidhasatkarmA, tataHzeSaghAtitrayekSINecaturvidhabhavopagrAhisatkarmAjaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatodezAnAMpUrvakoTiM yAvat, punarUdhdhrvaM paJcasvAkSarodgiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkA bhavati / sAmpratamuttaraprakRtInAM sadasatkarmatAvidhAnamucyate-tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH pratyekamupAttapaJcabheda yozcaturdazasvapijIvasthAnakeSu guNasthAnakeSuca mithyATerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'para-vikalpAbhAvAt paJcavidhasatkarmatA / darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/3/1/113 navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapyanivRttibAdarakAlasaGkhyeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicitsaGkhyeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmmatAsthAnaM 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrApracalAdvayakSayAJccatuHsatkarmmatAsthAna, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti 3 | vedanIyasya dve satkarmmatAsthAne, tadyathA dve api sAtA sAte ityekaM, anyatarodayArUDhazailezyavastheta radvicaramakSaNakSaye sati sAtamasAtaM vA karmeti dvitIyaM 2 | mohanIyasya paJcadaza satkarmmatAsthAnAni, tadyathA - 164 - SoDaza kaSAyA nava nokaSAyA darzanatraye sati samyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvodvalane samyag mithyAdRSTeH saptaviMzatiH 2, darzanadvayoddalane'nAdimithyAdhSTervA SaDviMzatiH 3, samyagdRSTeSTAviMzatisatkarmmaNo'nantAnubandhyulane kSapaNe vA caturviMzatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSaye dvAviMzatiH 6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH 7, apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdviSaTkaye paJca 11, puMvedAbhAve catvAri 12, saJjavalanakrodhakSaye trayaH 13, mAnakSaye 14, mAyAkSa satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAsatteti AyuSo dve satkarmatAsthAne sAmAnyena, tadyathA- parabhavAyuSkabandhottarakAlamAyuSkadvayamekaM 1, dvitIyaM tu tadbandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza satkarmmatAsthAnAni tadyatha - trinavatiH 1 dvinavatiH 2 ekonanavatiH 3 aSTAzItiH 4 SaDazItiH 5 azItiH 6 ekonAzItiH 7 aSTasaptatiH 8 SaTsaptatiH 9 paJcasaptatiH 10 nava 11 aSTau 12 ceti, tatra trinavatiH - gatayazcata sraH 4 paJca jAtayaH 5 paJca zarIrANi 5 paJca saGghAtAH 5 bandhanAni paJca 5 saMsthAnAni SaT 6 aGgopAGgatrayaM 3 saMhananAni SaT varNapaJcakaM 5 gandhadvayaM 2 rasAH paJca 5 aSTau sparzA 8 AnupUrvIcatuSTayaM 4 aguruladhUpaghAtaparAdhAtocchvAsAtapodyotAH SaT 6 prazastetaravihAyogatidvayaM 2 pratyekazarIratrasazubhasubhagasusvarasUkSmaparyAptaka sthirAdeyayazAMsi setarANIti viMzatiH 20 nirmANaM tIrthakaratvamityevaM sarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92, trinavaterAhArakazarIrasaGgAtabandhanAGgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 89, tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88, devagatitadAnupUrvIdvayodvalane SaDazItiH 86, yadivA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM baghnataH tadgatyAnupUrvIdvaya vaikriyacatuSkabandhakasya SaDazItiH devagatiprAyogyabandhakasya veti, tato narakagatyAnupUrvIdvaya vaikririyacatuSTayodvalane'zItiH 80 punarmanuSyagatyAnupUrvIdvayalane'STasaptatiH 78, etAnyakSapakANAM satkarmmatAsthAnAni / " kSapakazreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA- trinavaternarakatiryaggatitadAnupUrvIdvayaikadvitricaturindriyajAtyAtapodyota sthAvarasUkSmasAdhAraNarUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayo- dazabhiH kamrmmabhiH kSapitairazItirbhavati, dvinavatestvebhistrayodazabhiH kSapitairekonAzItiH, yA'sAvahArakacatuSTayApagamenaikonanavatiH saAtA tatastrayodazanAmni kSapite SaTasaptatirbhavati, tIrthakara nAmAbhAvApAditA'thazItiH, aSTAzItestrayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakarakevalizailezyApanadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAt vedyamAnanavakaprakRtivyudAsena kSyamupagate zeSanAmni antyasamaye navasatkarmmatAsthAnaM, tAzca vedyamAnA navemAH, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezakaH1 165 tadyathA-manujagati 1 paJcendriyajAti 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptaka 5 subhagAdeya 6-7 yazaHkIrti 8 tIrthakararUpAH 9, etA eva zailezyantyasamaye sattAM bibhrati, zeSAstu ekasaptatiH saptaSaSTiA dvicaramasamayekSayamupayAntietA eva navaatIrthakarakevalinasstIrthakaranAmarahitA aTI bhavanti, ato'ntysmye'ssttstkrmtaasthaanmiti| sAmAnyena gotrasya dvesatkarmAtAsthAne, tadyathA- uccanIcagotrasadbhAvesatyekaM satkarmAtAsthAnaM, tejovAyUccairgotrodvalane kAlaMkalIbhAvAvasthAyAM nIcaiautrasatkarmatati dvitIyaM, yadivA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye satyuccairgotrasatkarmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyeka satkarmatAsthAnamanyataragotrasadbhAve sati dvitIyamityevaM karma pratyupekSya tatsattApagamAya yatinA yatitavyamiti / kiMca mU. (114) kammamUlaM cajaM chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM paritrAya mehAvI, viittA logaM vaMtA logasannaM se mehAvI parimijAsi-tibebhi / / vR. karmaNo mUla-kAraNaM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH, ca samuccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya yakSaNa'miti kSaNuhiMsAyAM' kSaNanaM-hiMsanaMyakimapi prANyupaghAtakAritatkarmmamUlatayA pratyupekSya parityajet, pAThAntaraM vA 'kammAmAhUya jaM chaNaM' ya upAdAnakSaNo'sya karmaNaH tatkSaNaM kahiya-karmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAda, idamuktaM bhavati-ajJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe kahitukamanuSThAnaM kuryAttasminneva kSaNe labdhacetAH tadupAdAnahetornavRttiM vidadhyAditi, punarapyupadezadAnAyAha-'paDilehia ityAdi, 'pratyupekSya' pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca sarvaM 'samAdAya gRhItvAantahetutvAdantau-rAgadveSau tAbhyAM sahAdRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAno vA utkarmatadupAdAnaM vArAgAdikaMjJaparijJayAparijJAya pratyAkhyAnaparijJayApariharediti, rAgAdimohitaM lokaMviSayakaSAyalokaMvAjJAtvA vAntvAca lokasaMjJAM' viSayapipAsAsaMjJitAMdhanAyAgrahagraharUpAM vA 'sa' medhAvI maryAdAvyavasthitaH san 'parAkrameta saMyamAnuSThAne udyukto bhavet viSayapipAsAmariSavarga vA'STaprakAraM vA kaviSTabhyAd / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-3 - uddezakaH-1 samAptaH -: adhyayana-3, uddezakaH 2:vR.uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, pUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedammU. (115) jAiM ca buDDhi ca ihaujja! pAse, bhUehiM jANe paDileha saayN| tamhA'tivijje paramaMti naccA, saMmattadaMsI na karei pAvaM / / vR. jAtiH-prasUtiH bAlakumArayauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH 'iha' manuSyaloke saMsAre vA adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiMca vRddhiM ca pazya' avalokaya, idamuktaM bhavati-jAyamAnasya yaduHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yacchArIramAnasamutpadyate tadvivekacakSuSA pazya, uktaM ca "jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jNtunno| tena dukkhena saMtatto, na saraijAimappaNo // 1 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AcArAGga sUtram 9/-/3/2/115 // 2 // virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu nissphiddi| mAUe appaNo'via veaNamaulaM janemAno" // 3 // (tathA) - hInabhinnasaro dIno, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM' ityAdi, athavA Arya ityAmantraNaM bhagavAn gautamamAmantrayati, iha Arya! jAtiM vRddhiMca tatkAraNaM karma kArya ca duHkhaM pazya, dRSTA'vabuddhayasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhastva / kiMcAparaM- 'bhUehi'mityAdi, bhUtAni-caturdazabhUtagrAmAstaiH samamAtmanaH sAtaM-sukhaM pratyupekSya' paryAlocya jAnIhi, tathAhi-yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti, yathA ca tvaM duHkhadviDevamanye'pi jantavaH, evaMmatvA'nyeSAmasAtotpAdanaMna vidadhyAH, evaMcajanmAdiduHkhaM na prApsyasIti, uktNc||1|| "yatheSTaviSayAH sAtamaniSTA itrttvN| anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaM jane" yadyevaM tataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, tasmAd' jAtivRddhisukhaduHkhadarzanAdatIva vidyAtattvaparicchenI yasyAsAvatividyaH sa 'paramaM' mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyakatvadarzI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUlaM snehapAzAstadapanodArthamAhamU. (116) ummuMca pAsa iha macciehi, AraMbhajIvI ubhyaanupssii| kAmesu giddhA nicayaM karaMti, saMsicamANA punariti gabbhaM / / vR. 'iha' manuSyaloke caturvidhakaSAyaviSayavimokSakSamAdhArematyaiH sArddhadravyabhAvabhedabhinna pAzamut-prAbalyena 'muJca' apAkuru, sahi kAmabhogalAlasastadAdAnahetohiMsAdInipApAnyArabhate ato'padizyate-'AraMbha' ityAdi, ArambhaNajIvituMzIlamasyetyArambhajIvI-mahArambhaparigrahae. rikalpitajIvanopAyaH ubhayaM-zArIramAnasamaihikAmuSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA, kiMca'kAmesu ityAdi, kAmA-icchAmadanarUpAsteSu gRddhAH-adhyupapannA nicayaM-karmopacayaM kurvanti / yadi nAmavaMtataH kimityAha-'saMsica' ityAdi, tena kAmopAdAnajanitena karmaNA 'saMsicyamAnAH' ApUryamANA garbhAdgarbhAntaramupayAnti, saMsAracakra vAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante, Asata ityuktaM bhavati / tadevamanibhRtAtmA kiMbhUto bhavatItyAhamU. (117) avi se hAsamAsajja, haMtA naMdIti mnnii| alaM bAlassa saMgeNa, veraM vaDDeiappaNI // vR. hIbhayAdinimittazcetoviplavo hAsastamAsAdya-aGgIkRtya "sa' kAmagRghnurhatvA'pi prANino 'nandI'ti krIDeti manyate, vadati ca mahAmohAvRtto'zubhAdhyavasAyo yathA ete pazavo mRgayArthaM sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavati, ityevaM mRSAvAdAdattAdAnAdiSvapyAyojyaM / yadi nAmaivaMtataH kimityAha-'ala'mityAdi, alaM-paryAptaMbAlasya-ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSayakaSAyAdimayo vA tenAlaM, bAlasya hAsyAdisaGgenAlaM, kimiti ced ?, ucyate, 'vera' mityAdi, puruSAdivadhasamutthaM vairaM tadbAlaH saGgAnuSaGgI sannAtmano varddhayati, tadyathA-guNasenena hAsyAnuSaGgAdagni- zarmANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM varddhitaM, evamanyatrApi FO Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1, adhyayanaM - 3, uddezaka: 2 viSayasaGgAdAvA yojyaM / / yatazcaivamataH kimityAha mU. (118) tamhAtivijjo paramaMti naccA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchiMdiyA NaM nikkamadaMsI // vR. yasmAdvAlasaGgino vairaM varddhate tasmAdatividvAn paramaM-mokSapadaM sarvasaMvararUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA, etatparamiti jJAtvA kiM karotItyAha- 'AyaMke' tyAdi, AtaGakonarakAdiduHkhaM tadraSTuM zIlamasyetyAtaGkadarzIsa 'pApaM pApAnubandhi karmma na karoti, upalakSaNArthatvAnna kArayati nAnumanyate / punaryupadezadAnAyAha- 'aggaM ca' ityAdi, agrabhavopagrAhikarmmacatuSTayaM mUlaMghAtikarmmacatuSTayaM, yadivA mohanIyaM mUlaM zeSANi tvagraM, yadivA midhyAtvaM mUlaM zeSaM tvagraM, tadevaM sarvamagraM mUlaM ca 'vigiMdha' iti tyajApanaya pRthakkuru, tadanenedamuktaM bhavati-na karmmaNaH paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNaM, kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvam ? iti cet, tadvazAccheSaprakRtibandho yataH, uktaM ca 11911 167 "na mohamativRttya bandha uditastvayA karmmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRtvayA'tikuTilA gatiH kuzala ! karmmaNAM darzitA " tathA cAgamaH - " kahannaM bhaMte! jIvA aTTha kammapagaDIo baMdhaMti ?, goyamA ! nANAvaraNijassa udaeNaM darisanAvaraNijjaM kammaM niyacchai, darisanAvaraNijassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNIyaM kammaM niyacchai, daMsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udiSNeNaM evaM khavu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai", kSayo'pi mohanIyAyAvinAbhAvI, uktaM ca"nAyagaMmi hate saMte, jahA senA vinassaI / 11911 evaM kammA vinassaMti, mohaNije khayaM gae" ityAdi, athavA mUlam - asaMyamaH karmma vAsa agraM-saMyamatapasI mokSo vA te mUlAgre 'dhIraH ' akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena duHkhasukhakAraNatayA'vadhAraya / kiM ca 'palicchidiyA Na'mityAdi, tapaHsaMyamAbhyAM rAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmmadarzI bhavati, niSkamrmANamAtmAnaM pazyati tacchIlazca niSkarmmatvAdvA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati // yazca niSkarmmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAdityAha - mU. (119) esa maraNA pamucai, se hu diTTabhae munI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie sayAjae kAlakaMkhI parivae, bahuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM / vR. 'eSa' ityanantarokto mUlAgrarecako niSkarmmadarzI maraNAd-AyuH kSayalakSaNAt mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAd, yadivA AjavajavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNaM tasmAtpramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavatItyAha se hu' ityAdi, 'saH' anantarokto munidRSTaM saMsArAdbhayaM saptaprakAraM vA yena sa tathA, huravadhAraNe dRSTabhaya eva / kiMca 'loyaMsi' ityAdi, loke dravyAdhAre caturddazabhUtagrAmAtmake cA paramo mokSastatkAraNaM vA saMyamaH taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI, tathA ' viviktaM ' strIpazupaNDakasamanvitazayyAdirahitaM dravyataH bhAvatastu rAgadveSahitamasaGkliSTaM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AcArAGga sUtram 1/-/3/2/119 jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI, yazcaivambhUtaH sa indriyanondriyopazamAdupazAnto, yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyagvA ito gato mokSamArge samitaH, yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaHsamanvito, yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yataH - apramAdI kimavadhizcAyamanantarokto guNopanyAsa ityAha 'kAla' ityAdi, kAlo- mRtyukAlastamAkAGkSituM zIlamasyeti kAlAkAGkSI sa evambhUtaH pariH samantAtprajetparivrajet yAvatparyAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat kimarthaM evaM kriyate ? ityAhamUlottaraprakRtibhedabhinnaM prakRtisthityanubhAvapradezavandhAtmakaM bandhodayasatkarmmatAvyavasthAmayaM tathA baddhaspRSTanidhattani - kAcitAvasthA gataM karmma tacca na hrasIyasA kAlena kSayamupayAtItyataH kAlAkAGakSItyuktaM, tatra bandhasthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathAsarvamUlaprakRtIbaMdhnato'ntamuhUrtaM yAvadaSTavidhaM AyuSkavarja saptavidhaM, tajjadhanyenAntarmuhUrtamutkRSTatastadrahitAni trayastrizaMtsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, sUkSmasaMparAyasya mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDvidham, etacca jaghanyataH sAmayikamutkRSTatastvantarmuhUrttamiti, tathopazAntakSINamohasayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM badhnatAmekavidhaM bandhasthAnaM, taJca jaghanyena sAmayikamutkaSTato dezonapUrvakoTi kAliyaM / idAnIbhuttara prakRtibandha sthAnAnyamidhIyanne-tatra jJAnAvaraNAntarAyayoH paJcabhedayorapyekameva dhruvabandhitvAdUvandhasthAnaM, darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni-nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAnnavavidhaM 1, tataH styAnarddhitrikasyAnantAnubandhibhiH saha bandhoparame SaDvidhaM 2, apUrvakaraNasaGghayeyabhAge nidrApracalayorbandhoparame caturvidhaMbandhasthAnaM 3 | vedanIyasyaikameva bandhasthAnaM-sAtamasAtaM vA badhantaH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bandhAbhAvAt / mohanIyabandhasthAnAni daza, tadyathAdvAviMzatiH - mithyAtvaM 1 SoDaza kaSAyA 17 anyataravedo 18 hAsyaratiyugmArati zokayugmayoranyatara 20 dbhayaM 21 jugupsA 22 ceti 1, maMdhyAtvabandhopara me sAsvAdanasya saivaika- viMzatiH 2, saiva samyagamithyAdRSTeraviratasamyagdRSTervA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnaM 3, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidhaM 4, tadeva pramattApramattApUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAnnavavidhaM 5 etadeva hAsyAdiyugmasya bhayajugupsayozcApUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAtpaJcavidhaM 6, tato' nivRttikaraNasaGghayeyabhAgAvasAne puMvedabandhoparamAccaturvidhaM 7, tato'pi tasminneva saGghayeyabhAge kSayamupagacchati sati krodhamAnamAyAlobhasa avalanAnAM krameNa bandhoparamAtrividhaM 8 dvividha 9 mekavidhaM 10 ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye bandhoparamAnmohanIyasvAbandhakaH / AyuSaH sAmAnyenaikavidhaM bandhasthAnaM caturNAmanyatarat, dvayAderyaugapadyena bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau bandhasthAnAni, tadyathA trayoviMzatistiryaggatiprAyogyaM badhnatastiryaggatirikendriyajAtiraudArikataijasakArmmaNAni huNDasaMsthAnaM varNagandharasasparzAstiryaggatiprAyogyAnupUrvI aguruladhUpaghAtaM sthAvaraM bAdarasUkSmayoranyataradaparyAktakaM pratyekasAdhAraNayoranyatarat asthiraM azubhaM durbha anAdeyaM ayazaH kIrtirnirmANamiti, iyamekendriyA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezaka:ra 169 paryAptakaprAyogyaM badhnato mithyAdaSTerbhavati 1, iyameva parAdhAtocchvAsasahitA paJcaviMzatiH, navaramaparyAptakasthAne paryAptakameva vAcyaM 2, iyameva cAtapodyotAnyatarasamanvitA pavizatiH, navaraMbAdarapratyeke eva vAcye 3, tathA devagatiprAyogyaM badhnato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriya 3 taijasa 4 kArmaNAni 5 zarIrANi samacaturanaM 6 aGgopAGgaM 7 varNAdicatuSTayaM 11 AnupUrvI 12 agurulaghU 13 paghAta 14 parAghAta 15 ucchvAsAH 16 prazastavihAyogatiH 17 vasaM 18 bAdaraM 19 paryAptakaM 20 pratyekaM 21 sthirAsthirayoranyatarat 22 zubhAzubhayoranyatarat 23subhagaM 24susvaraM 25AdeyaM26 yazaH kIttyayaza-kIrinyatarat 27 nirmANamiti 28, eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat, sAmprataM triMzat devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriyA 3 hArakA 4 GgopAGga 6 catuSTayaM taijasa 7 kArmaNe 8 saMsthAnamAdyaM 9 varNAdicatuSkaM 13 AnupUrvI 14 agurulaghU 15 paghAtaM 16 parAghAtaM 17 ucchvAsaM 18 prazastavihAyogatiH 19 vasaM 20 bAdaraM 21 paryAptakaM 22 pratyekaM 23 sthiraM 24 zubhaM 25 subhagaM 26 susvaraM 27 AdeyaM 28 yazaHkIrti 29 nirmANa 30 miti ca banata eka bandhasthAnaM 6, eSaiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 7, eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriyatrIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA, apUrvakaraNAdiguNasthAnakAyedevagatiprAyogyabandhoparamAdyaza-kIrtimevabanataH ekavidhaMbandhasthAnamiti 8, tata UrddhanAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyanaikaM bandhasthAnaM-uccanIcayoranyatarat, yogapadhenobhayorbandhAbhAvo virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvanyenaikaM bandhasthAnaMuccanIcayoranyatarat, yaugpdyenobhyorbndhaabhaaviivirodhaaditi|tdevNbndhdvaarennleshto bahutmAveditaM karmaNAM, tacca bahu karmaprakRtaM baddhaprakaTavA, tatkAryapradarzanAta, khaluzabdovAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, baDheva tatkarma / yadi nAmaivaM tatastadapanayanArthaM kiM kartavyamityAha mU. (120) saccami dhiiM kubbahA, etthovarae mehAcI savvaM pAvaM kammaMjosai / vR. samyo hitaH satyaH-saMyamastatra dhRtiM kurudhvaM, satyo vA manIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt, tatrabhagavadAjJAyAM dhRtikumArgaparityAgenakurudhvamiti, kiMca-'etthovarae' ityAdi, 'atra' asmin saMyame bhagavadvacasivAupasAmIpyena rato-vyavasthito 'medhAvI' tattvadarzI 'sarvam' azeSAM pApaM' karma saMsArArNavaparibhramaNahetuMjhoSayati-zoSayati kSayaM nayatItiyAvat / ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH, tena ca kaSAyAdipramAdena pramatta; kiMguNo bhavatItyAha mU. (121) anegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihae pUriNNae, se annavahAe annapariyAvAe annapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe jnnvyprigghaae| vR.anekAni cittAnikRSivANijyAvalaganAdIniyasyAsAvanekacittaH,khaluravadhAraNe, saMsArasukhAbhilASyanekacitta eva bhavati, 'ayaM puruSa' iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate, atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNa ca dRSTAnto vAcya iti| yazcAnekacitto bhavatisa kiM kuryAdityAha-'se keyaNamityAdi, dravyaketanaM cAlinI paripUrNakaH samudro veti bhAvaketanaM lobhecchA, tadasAvanekacittaH kenApyabhUtapUrvaM purayitumarhati, arthitayA zakyAzakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pipravarttataityuktaMbhavati, sacalobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAdityAha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AcArAma sUtram 9/-13/2/121 "se annavahAe' ityAdi, salobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati, tathA'nyeSAM zArIramAnasaparitApanAya, tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya, janapade bhavA jAnapadAH kAlapraSTAdayo rAjAdayo vA tadvadhAya, magadhAdijanapadA vA tadvadhAya, tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya-dasyurayaM pizunovetyevaMmarmodaghaTTanAya, tathAjanapadAnAM-magadhAdInAMparigrahAya, prabhavatIti sarvatrAdhyAhAraH / / kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kuvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA'pIti darzayati mU. (122) AsovittA etaM aTuM iccevege samuTThiyA, tamhA taM biiyaM no seve, nissAraM pAsiya nANI, uvavAyaMcavaNaM naccA, anannaM cara mAhaNe, sena chaNena chaNAvara chaNaMtaM nANujANai, niviMda naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI, nisaNNe pAvehi kmmehi| vR. evam-anantaroktamarthamanyavadhaparigrahaparitApanAdikamAsevyaca 'ityeveti lobhecchApratipUraNAyaiva eke' bharatarAjAdayaH 'samusthitAH samyagyogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAlavadvArANi hitvA kiM vidheyamityAha-'tamhA' yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJastasmAdmogalipsutayA taM dvitIyaM mRSAvAdamasaMyama vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca viSayA niHsArA iti darzayati-nissAraM' ityAdi, sAro hi viSayagaNasyataprAptau tRptistadabhAvAniHsArastaM dRSTavA 'jJAnI' tattvedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAM, devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati-'uvavAyaM cavaNaM naccA' upapAtaM-janma cyavanaM. pAtastacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti, yato niHsAro viSayagrAmaH samastaH saMsAro vA saravANicasthAnanyazAzvatAni, tataH kiM karttavyamityAha-'ananna mityAdi, mokSamArgAdanyo'nanyaHjJAnAdikastaMcara 'mAhaNa' iti muniH| kiM ca-'se na chaNe' ityAdi, sa munirananyasevI prANino na kSaNuyAt-na hanyAt nApyaparaM ghAtayet ghAtayantaM na samanujAnIyAt / caturthavratasiddhaye vidamupadizyate-'niviMda' ityAdi, nirvindasva-jugupsasva viSayajanitAM 'naMdI' pramodaM, kimbhUtaH san ? 'prajAsu' strISu araktorAgarahito, bhAvayecca yathaite viSayAH kimpAkaphalopamAstrIpuSIphalanibandhanakaTavaH, atastadarthe parigrahAgrahayogaparAmukho bhavediti, uttamadharmapAlanArthamAha-'aNoma' ityAdi, avama-hInaM mithyAdarzanAviratyAditadviparyastamanavamaMtaSTuMzIlamasyetyanavamadarzIsamyadgarzanajJAnacAritravAn, evambhUtaH san prajAnugAM nandi nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamasaMdarzI sa kimbhUto bhavatItyAha'nisanna' ityAdi pApopAdAnebhyaH karmabhyoniSaNNo-nirviNNaH pApakarmabhyaH pApakarmasuvAkartavyeSu nivRtta itiyAvat / / kiMcamU. (123) kohAimAnaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse nirayaM mhNtN| tamhA ya vIre virae vahAo, chiMdija soya lahubhUyagAmI / / vR. krodha AdiryeSAM te krodhAdayaH mIyate-paricchidyate'neneti mAna-svalakSaNaM anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAMmAnaMkrodhAdimAnaM,krodhAdiyomAno-garvaH krodhakAraNastaM hanyAt, ko'sau ?- vIraH, dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha - 'lohassa' ityAdi, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 3, uddezaka: 2 - 171 lobhasyAnantAnubandhyAdezcaturvidhasyApi sthitiM vipAkaM ca pazya, sthitirmahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAd vipAko'pyapratiSThAnAdinarakApattermahAn, yata AgamaH- "macchA maNuA ya sattami puDhaviM" te ca mahAlobhAbhibhUtAH saptamapRthivIbhAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha-'tamhA' ityAdi yasmAllobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakabhAjo bhavanti, tasmAdvIro lobhahetoH - vadhAdvirataH syAt, kiMca- 'chiMdijja' ityAdi, zokaM bhAvazroto vA chindyAtapanayet kimbhUto ? - laghubhUto mokSaH saMyamo vA taM gantuM zIlamasyeti laghubhUtagAmI, laghubhUtaM vA kAmayituM zIlamasyeti laghubhUtakAmI, mU. (124) gaMthaM pariNNAya iha'jja ! dhIre, soyaM pariNNAyacarijja daMte / ummaja laddhuM iha mANevehiM, no pANiNaM pANe samArabhijjA si // ttibemi / vR. punarapyupadezadAnAyAha-'gantha' mityAdi, 'granthaM' bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jJaparijJayA parijJAya ihAdyaiva kAlanatipAtena dhIraH san pratyAkhyAnaparijJayA parityajet, kiMca- 'soya' mityAdi, viSayAbhiSvaGgaH saMsArazrotastat jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyamaM carediti, kimabhisandhAya saMyamaM caredityAha -'ummajjaladdhu' mityAdi, iha mithyAtvAdizaivalAcchAditasaMsArade jIvakacchapaH zruti zraddhAsaMyamavIryarUpamunmajjanamAsAdya - labdhvA anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAt mAnuSyeSvityuktaM, katvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha 'no pANiNa' mityAdi, prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM prANAn-paJcendriyatrividhabalocchvAsanizvAsAyuSkalakSaNAn 'no samArabhethAH' na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati, itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayanaM 3, uddezakaH 2 samAptaH -: adhyayananaM- 3, uddezakaH-3 : vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditaM na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmmAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate, tato'nena sambandhonAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramucdhArayitavyaM taccedam mU. (125) saMdhi loyassa jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA vidhAyae, jamiNaM annamannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kampaM, kiM tattha munI kAraNaM siyA ? vR tatra sandhidravyato bhAvatazca tatra dravyataH kuDyAdivivaraM bhAvataH karmmavivaraM, tatra darzanamohanIyaM yadudIrNaM tatkSINaM zeSamupazAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadivA jJAnAvaraNIyaM viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamityayaM samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhistaM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDyanigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvopalabhya na pramAdaH zreyAn, evaM mumukSorapi karmavivaramAsAdya lavakSaNamapi putrakalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti, yadivA sandhAnaM sandhiH, saca bhAvasandhirjJAnadarzanacAritrAdhyavasAyasya karmmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM-mIlanam, etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAdvA loke jJAnadarzanacAritrArhe bhAvasandhiM jJAtvA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AcArAgasUtram 9/-13/3/125 tadakSuNNapratipAlanAya vidheyamiti, yadivA sandhiH-avasaro dharmAnuSThAnasya taM jJAtvA lokasyabhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM nakuryAt / sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha-Ayao' ityAdi, yathAhyAtmanaH sukhamiSTamitarattvanyathA tathA bahirapi-Atmano vyatiriktAnAmapijantUnAMsukhapriyatvamasukhApriyatvaMca pazya' avadhAraya tadevamAtmasamatAMsarvaprANinAmavadhAyakiMkartavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAtsarve'pijantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAtteSAM 'na hantA' na vyApAdakaH syAnApyaparaistAn jantUn vividhaiHnAnAprakArairupAyairghAtayet vighAtayediti, yadyapi kAMzcit sthUlAn satvAn svayaM pASaNDino na mntitthaa'pyauddeshiksnnidhyaadipribhogaanumterprairdhaatynti|ncaikaanten pASakAkaraNamAtratayA zramaNo bhavatItidarzayati-jamiNa' mityAdi, yadidaM yadetat pApakarmAkaraNatAkaraNaM, kiMtad?, darzayati-anyo'nyasyaparasparaM yA vicikitsA-AzaGkA parasparato bhayaM lajjA vA tayA tAM vA pratyupekSya parasparAzajhyA'pekSayA vA pApaM-pApopAdAnaM karmAnuSThAnaM 'na karoti' na vidhatte, kiM prazne kSepe vA, 'tatra' tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt ?, kiM muniritikRtvA pApakarma na karoti?, kAkvA pRcchati, yadivA yadi nAmAsau yathoktanimittAtpApAnuSThAnavidhAyI nasaajJe kimetAvataivamunirasau?, naivamunirityarthaH, adrohAdhyavasAyohi munibhAvakAraNaM,sacatatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt, vineyo vA pRcchati-yadidaM parasparAzayA AdhAkarmAdipariharaNaM tanmunimAvAGgatA yAtyAhosvinneti?,AcAryaAha-saumya!nirastAparavyApAraHzrRNu-'jamiNa mityAdi, aparopAdhinirastaheyavyA-pAratvameva munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH, yataHzubhAntaHkaraNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvo nAnyatheti, ayaMtAvanizcayanayAbhiprAyoya vyavahArAbhiprAyeNatUcyateyohi samyagdaSTirukSiptapaJcamahAvratabhArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayAguvadyArAdhyabhayena gauraveNa vAkenicidAdhAkAdipariharanpratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadicatIrthodmAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikAjanavijJAtAH kriyAH karoti, tatratasya munibhAvaevakAraNaM, tdvyaapaaraapaaditpaarmpryshubhaadhyvsaayopptteH||tdevNshumaantHkrnnvyaapaarviklsymunitvesdsdmaavH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAva ityata AhamU. (126) samayaM tatyuvehAe appANaM vippasAyaeannannaparamaM nANI, no pamAe kyaaivi| Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae vR. samabhAvaH samatA tAM tatroTokSya-paryAlocya samatAvyavasthito yadyatkarakaroti yena kenaciprakAreNAneSaNIyapariharaNaMlajjAdinA janaviditaM copavAsAditatsarvamunibhAvakAraNamiti, yadivAsamayam-AgamaMtatroprekSya yadAgamoktavidhinAnuSThAnaMtatsarvamunibhAvakAraNamitibhAvArthaH, tena cA gamokSaNenasamatoprekSayAvA''tmAnaM viprasAdayed vividhaM prasAdayedAgamapAlocanena samatAdRSTayA vA AtmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAd / AtmaprasannatAcasaMyamasthasyabhavati, tatrApramAdavatA bhAvyamityAhaca-'anannaparamamityAdyanuSTupa, na vidyate'nyaH paramaH-pradhAno'smAdityananyaparamaH-saMyamastaM 'jJAnI' paramArthavit 'nopramAdayet' tasyapramAdanakuryAtkadAcidapi, yathA cApramAdavattAbhavati tathA darzayitumAha-'Ayagutte' ityAdi, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM. 3, uddezaka:3 173 indriyanoindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH sadA sarvakAlaMyAtrA-saMyamayAtrA tasyAMmAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca 'accAhAro na sahe' ityAdi, tayA''tmAnaM yApayedyathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAdityuktaM bhavati, uktNc||1|| "AhArArthaM karma kuryAdanincha, syAdAhAraH prANasandhAraNArtham / prANAH dhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt" -saivAtmaguptatA kathaM syAditi cedAhamU. (127) virAga svehiMgacchijjA mahayA khuhuehi ya, ||aagiN gaI pariNNAya dohivi aMtehiM assamANehiM se na chijjai na bhijaina Dajhai nahaMmai kaMcaNaM sabbaloe dR. 'virAga' mityAdi, viraJjanaMvirAgastaM virAgaM rUpeSumanojJeSucakSurgocarIbhUteSu 'gacched' yAyAt, rUpamatIvA''kSepakArIato rUpagrahaNam, anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaMgacchedityuktaM syAt, mahatA-divyabhAvena yadvayavasthitaM rUpaM kSullakeSu vA manuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi, athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullaM ceti kriyA pUrvavat, nAgArjunIyAstu ptthnti||1|| "visayaMmi paMcagaMmIvi, duvihaMmi tiyaM tiyaM / bhAvao suhujANittA, se na lippai dosuvi" zabdAdiviSayapaJcake'piiSTAniSTarUpatayA dvividhe hInamadhyamotkRSTabhedamityetatbhAvataHparamArthataH suSTujJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAM na lipyate, tadakaraNAdati bhAvaH, syAt-kimAlambvaitatkartavyamityAha-'Agai mityAdi, Agamanam-AgatiH sAcatiryaGmanuSyozcaturddhA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAd, devanArakayo.dhA, tiryagmanuSyagatibhyAmevAgamanasadmAvAda, evaM devagatirapi, manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAd, atastAmAgatiM gatiMca parijJAya saMsAracakravAle'kadhaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvAdantau-rAgadveSau tAbhyAM dvAbhyAmantAbhyAmadhzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAM vA, ktvApratyayasyottarakriyAmAha-'se' ityAdi, saH-AgatigatiparijJAtA rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate'syAdinA na bhidyate kuntAdinA na dahyate pAvakAdinA na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bahuzaH, athavA rAgadveSAbhAvAt siddhayatyeva, tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni ___ 'kaMcaNa' miti vibhaktipariNAmAt kenacitsarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAgadveSopazamAditi, tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgastadabhAvAcca chedanAdisaMsAraduHkhAbhAvaH / aparecasAmpratakSiNaH kutovayamAgatAH? kavayAsyAmaH? kiMvA tatranaH sampatsyate? naivaM bhAvayantyataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAhamU. (128) avareNa puci na saraMti ege, kimassa tIyaM kiM vA''gamissaM bhAsaMti ege iha mANavAo, jamassa tIyaM tmaagmissN|| vR.rUpakaM, 'apareNa pazcAtkAlabhAvinA saha pUrvamatikrAntaM na smarantyeke'nye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya jantornarakAdibhavomUtaM bAlakumArAdivayopacitaM vA duHkhAdyatItaM kiM vA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo mAvIti, yadi punaratItAgAmiparyAlocanaM syAnna tarhi saMsAraratiH syAditi, uktaM ca-- Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcArAGga sUtram 1/-13/3/128 // 1 // "keNa mametthuppattI kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM? / jo ettiyapi ciMtai itthaM so ko na niviNNo?" ___ eke punarmahAmithyAjJAnino bhASante-'iha' asmina saMsAre manuSyaloke vA mAnavA-manuSya yathA yadasya jantoratItaM strIpuMnapuMsakasubhagadurbhagazvagomAyubrAhmaNakSatriyaviTzUdrAdibhedAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaM tadevAgamiSyam-AgAmIti, yadivAna vidyate paraH-pradhAno'smAdityaparaHsaMyamastena vAsitacittAH santaH 'pUrva' pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogAdi 'nasmaranti' na tadanusmRti kurvate, eke rAgadveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGganti, kiM ca-asya jantoratItaM sukhaduHkhAdi kiM vA''gamiSyam-AgAmItyetadapi na smaranti, yadivA kiyAn kAlo'tikrAntaH kiyAneSyati, lokottarAstubhASante-ekerAgadveSarahitAH kevalinazcaturdazapUrvavido vA yadasya jantoranAdinidhanatvAt kAlazarIrasukhAdyatItamAgAminyapitadeveti, apare tu ptthnti||1|| "avareNa puvvaM kiha se atItaM, kiha AgamissaMna saraMti ese / bhAsanti ege iha mANavAo, jaha sa aIaMtaha AgamissaM" apareNa-janmAdinA sArddha pUrvam-atikrAntaM janmAdi na smaranti, 'kathanaM vA' kena vA prakAreNAtItaMsukhaduHkhAdi, kathaMcaiSyamityetadapi nasmaranti, eke bhASante-kimatra jJeyaM?, yathaivAsya rAgadveSamohasamutthaiH karmabhirbaddhayamAnasya jantostadvipAkAMzcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAnta - mAgAmyapitatprakArameveti,yadivApramAdaviSayakaSAyAdinAkANyupacityeSTAniSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'tikrAntastathAgAmyapi yAsyati, ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaste pUrvottaravedina ityetaddarzayitumAhamU. (129) nAIyamadvaM na ya AgamissaM, arddha niyacchanti tahAgayA / vihuyakappe eyANupassI, nigjhosaittA khavage mahesI / / 7. 'nAIya' mityAdi, tathaiva-apunarAvRttyA garta-gamanaM yeSAM te tathAgatAH-siddhAH, yadivA yathaivajJeyaMtathaiva gataM-jJAnaM yeSAM te tathAgatAH-sarvajJAH, tetunAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchantiavadhArayanti nApyanAgatamatikrAntarUpatavaiva, vicitratvAtpariNateH, punararthagrahaNaMparyAyarUpA), dravyArthatayA tvekatvameveti, yadivA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaM nApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smarantyabhilaSanti vA, ke?, tathAgatAH-rAgadveSAbhAvAt punarAvRttirahitAH, tuzabdo vizeSamAha, yathA mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, sarvajJAstu naivamiti / tanmArgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha___ 'vihUya kappe' ityAdi, vividham-anekadhAdhUtam-apanItamaSTaprakArakarmayena sa vidhUtaH, ko'sau ? kalpaH-AcAro, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhUtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, atItAnAgatasukhAbhilASI na bhavatItiyAvat, etadanudarzI ca kiMguNo bhavatItyAha-'nijjhesa' ityAdi, pUrvopacitakarmaNAM nijjhoSayitA-kSapakaH kSapayiSyati vA tRjantametalluDantaM vA / karmakSapaNAyodyatasya ca dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukhaduHkhavikalpAbhAsasya yatsyAttaddarzayati-- mU (130) kA araI ke AnaMde ?, itthaMpi aggahe care, savvaMhAsaM paricaja AlInagutto parivvae, purisA!-tumameva tuma mittaM kiM bahiyA mittamicchasi? Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . adhyayanaM - 3, uddezaka : 3 zrutaskandhaH - 1, 175 vR. iSTAprAptivinAzotthomAnaso vikAro'ratiH, abhilaSitArthAvAptavAnandaH, yogicittasyatu dharmmazukladhyAnAvezAvaSTabdhadhyeyAntarAvakAzasyA ratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvadanutthAnamevetyato'padizyatekeyamaratirnAma ko vA''nanda iti ?, nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM tarhyaratirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAd yato'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyaratiratI, tadAha- 'etthaMpI' tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAyena vidyate 'graho' gAddharya tAtparyaM yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared-avatiSTheta, idamuktaM bhavatizukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinnimittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha- 'savva' mityAdi, sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajyAG-maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlIno gupto manovAkkAyakarmabhiH kUrmmavadvA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazcAlInaguptaH sa evambhUtaH - pariH samantAdvrajet parivrajet saMyamAnuSThAnavidhAyI bhaveditti / tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavadbhavati na paroparodheneti darzayati- 'purisA' ityAdi, yadivA tyaktagRhaputrakalatradhanadhAnyahiraNyAditayA akiJcanasya samatRNamaNimuktAleSTukAJcanasya mumukSorupasargavyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavettadapanodArthamAha- 'purisA' ityAdi, pUrNaH sukhaduHkhayoH puri zayanAdvA puruSo jantu, puruSadvArAmantraNaM tu puruSasyaivopadezArhatvAttadanuSThAnasamarthatvAcceti, kazcitsaMsArAdudvigno viSamasthito vA''tmAnamanuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA'nuzAsyate yathA he puruSa he jIva ! tava sadanuSThAnavidhAyitvAttvameva mitraM, viparyayAdhAmitraH kimiti bahirmitramicchasi ? - mRgayase, yato hyupakAri mitraM sa copakAraH pAramArthikAtyantikaikAntikaguNopetaM sanmArgapatitamAtmAnaM vihAya nAnyena zakyo vidhAtuM, yo'pi saMsArasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmohavijRmbhitaM yato mahAvyasanopanipAtArNavapatana hetutvAdamitra evAsau, idamuktaM bhavati-AtmaivAtmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukhotpAdanAt viparyayAcca viparyayo na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM bAhyo mitrAmitravikalpaH so'STodayanimittatvAdaupacArika iti, uktaM hi 1 119 11 "duppatthio amittaM appA supatthio a te mittaM suhadukkhakAraNAo appA mittaM amittaM ca" // 1 // (tathA) - "apyekaM maraNaM kuryAt, saMkruddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam " yo hi nirvANanirvartakaM vratamAcarati sa Atmano mitraM sa caivambhUtaH kuto'vagantavyaH ? kiMphalazcetyAha mU. (131) jaM jANijjA uccAlaiyaM taM jANijjA dUrAlaiyaM, jaM jANijjA dUrAlaiyaM taM jANijjA uccAlaiyaM, purisA ! attANamevaM abhinigijjha evaM dukkhA pamuccasi, purisA ! saccameva samabhijANAhi, sacassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tarai, sahio dhammamAyAya seyaM samanupassai vR. 'yaM' puruSaM 'jAnIyAt' paricchindyAtkarmmaNAM viSayasaGgAnAM coJcAlayitAram-apanetAraM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AcArAGga sUtram 1/-/3/3/131 taM jAnIyAd 'dUrAlayika' miti, dUre sarvaheyadharmebhya ityAlayo dUrAlayaH mokSastanmArgo vA sa vidyate sayyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikastamiti, hetuhetumadbhAvaM darzayituM gatapratyAgatasUtramAha'jaM jANeje 'tyAdi, yaM jAnIyAddUrAlayikaM taM jAnIyAduccAlayitAramiti, etaduktaM bhavati yo hi karmmaNAM tadanavadvArANAM cocAlayitA- apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThayI sa karmmaNAmuccAlayiteti, sa ca Atmano mitramato'padizyate - 'purisA' ityAdi, he jIva ! AtmAnamevAbhinigRhya dharmmadhyAnAdudbahirviSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya tataH 'evam anena prakAreNa duHkhAtsakAzAdAtmAnaM pramokSyasi, evamAtmA karmmaNAM uccAlayitA''tmano mitraM bhavati / api ca- 'purisA' ityAdi he puruSa ! sadbhyo hitaH satyaHsaMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi AsevanAparijJayA samanutiSTha, yadivA satyameva samabhijAnIhigurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava, yadivA satyaH- AgamastatparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanaM / kimarthametaditi cedAha 'saccasse' tyAdi, satyasya - AgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI 'mAraM' saMsAraM tarati, kiMca- 'sahI' tyAdi, sahito - jJAnAdiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH 'dharmAM' zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvA kiM karotItyAha- 'zreyaH' puNyamAtmahitaM vA samyag - aviparItatayA'nupazyati samanupazyati / ukto'pramattaH tadguNAzca tadviparyayamAhamU. (132) duhao jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyaMti / | vR. dvidhA - rAgadveSaprakAradvayenAtmaparanimittamaihikAmuSmikArthaM vA yadivA dvAbhyAM rAgadveSAbhyAM hato dvihato duSTaM hato vA durhataH, sa kiM kuryAd ? -jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravartatate, parivandanaM parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTa sarvAGgopAGgasundaramAlokya mAM janAH sukhameva parivandiSyante, zrImAn jIyAstvaM bahUni varSazatasahasrANItyevamAdiparivandanaM, tathA mAnanArthaM kammapicinoti, TaurasabalaparAkramaM mAmanye'bhyutthAnavinayAsanadAnAJjalipragrahairmAnayiSyantItyAdi mAnanaM, tathA pUjanArthamapi pravarttamAnAH kamAvaiirAtmAnAM bhAvayanti mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprAgbhArasya paro dAnamAnasatkArapraNAmasevAvizeSaiH pUjAM kariSyatItyAdi pUjanaM, tadevamarthaM karmopacinoti / kiM ca 'jaMsi ege' ityAdi, yasmin parivandanAdinimitte eke rAgadveSopahatAH pramAdyanti, na te AtmAne hitAH / / etadviparItaM hAvamU. (133) sahio dukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe, pAsimaM davie lokAlokapavaMcAo mukhai- ttibemi / / vR. sahito - jJAnAdisamanvito hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudmavayA vA spRSTaH san 'no jhaMjhAe 'tti no vyAkulitamatirbhavet, tadapanayanAya nodyacched, iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA'niSTathavAptau ca dveSajhaJjheti, tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajediti bhAvaH / kiMca- 'pAsima' mityAdi, yaduktamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvat tamimamarthaM pazya paricchinddhi kartavyAkarttavyatayA vivekenAvadhAraya ko'sau ? - dravyabhUto- muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH, evambhUtazca kaM guNamavApnoti ?Alokyata ityAlokaH, karmmaNi dhaJ, loke caturddazarajvAtmake Aloko lokAlokastasya prapaJcaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezaka, 3 paryAptakAparyAptakasubhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA - nArakonArakatvenAvalokyate, ekendriyAdirekendriya (yAdi) tvena, evaM paryAptakAparyAptakAdyapi vAcyaM tadevambhUtAvyapaJcanmucyate-caturddazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatItiyAvad / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // adhyayanaM - 3, uddezakaH 3 samAptaH -: adhyayanaM -3, uddezaka:- 4 : vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake pApakarmmAkaraNatayA duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetatpratipAditaM, niSpratyahatA ca kaSAyavamanAdbhavati, tadadhunA prAguddezAryAdhikAranirdiSTaM pratipAdyate, tadanane sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam mU. (134) se vaMtA kohaM ca mANaMca mAyaM ca lobhaMca, eyaM pAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDabbhi / 'sa' jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulitamatirdravyabhUto lokAlokaprapaJcAt muktadezyaH svaparApakAriNaM krodhaM ca vamitA 'Tuvam udgiraNe' ityasmAttAcchIlikastRn, tadyoge caSaSThayAH pratiSedhe krodha zabdAd dvitIyA, luDantaM vaitat, yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAt krodhaM vamiSyati, evamuttaratrApi yathAsambhavamAyojyaM, tatrAtmAtmIyopaghAtakAriNi krodhakarmmavipAkodayAtkrodhaH, jAtikularUpabalAdisamuttho garyo mAnaH, paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH kSapaNopazamakramamAzritya ca krodhAdikakramopanyAsaH, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanasvagatabhedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH, cazabdastu parvatapRthvIreNujalarAjilakSaNalakSakaH, krodhasya, zailastambhAsthikASThatinizalatAlakSaNalakSako mAnasya, vaMzakuDaGgImeSazRGgagomUtrikA'valekhakalakSaNalakSako mAyAyAH, kRmirAgakarddamakhaJjanaharidrAlakSaNasUcako lobhasya, tathA yAvajjIvasaMvatsaracAturmAsapakSasthityAvirbhAvakazceti / tadevaM krodhamAnamAyAlobhavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvo, na tatsambhave sati, yata uktam119 # sAmannamanucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA huMti / mannami ucchupuSkaM va niSphalaM tassa sAmaNNaM jaM ajiaM carittaM deNAvi puvyakoDIe / taMpi kasAiyametto hArei naro muhutteNaM " svamanISikA parihArArthaM gautamasvAmyAha- 'eya' mityAdi, 'etad' yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat 'pazyakasya darzana' sarvaM nirAvaraNatvAtpazyati-upalabhata iti pazyaH sa eva pazyakaHtIrthakRt zrIvarddhamAnasvAmI tasya darzanam - abhiprAyo yadivA dRzyate yathAvasthitaM vastutattvamaneneti darzanam-upadezo, na svamanISikA, kimbhUtasya pazyakasya darzanamityAha- 'uvaraya' ityAdi, uparataM dravyabhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH zastrAdvoparataH zastrIparataH bhAve zastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA, tasmAduparataH idamuktaM bhavati tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH evamanyenApi mumukSuNa / // 2 // 112 177 + Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AcArAGga sUtram 9/13/4/134 tadupadezavartinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti, zastroparamakAryaM darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha "paliyaMtakarassa' paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti saNTaGkaH / yathAcatIrthakRtsaMyamApakArikaSAyazastroparamAtmakarmaparyantakRdevamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha-AyANa' mityAdi, AdIyate-gRhyate AtmApradezaiH saha zliSyate'SprakArakarmayena tadAdAnaM-hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vAtasthitenimittatvAtkaSAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtamidbhavati, svakRtamanekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit, yo hyAdAnaM karmaNAMkaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH, tIrthakaropadezenApi parakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAt svakRtagrahaNaM, tIrthakareNApi parakRtakarmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sklpdaarthsttaavyaapitvenaavsthaa-naat|| nanucaheyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sauna sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataivaparopakArakartRtvenatIrthakaratvopapatteH,tadetana sattAMmanAMsthAnandayati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitAhitaprAptiparihAropadezAsambhavo, yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha mU. (135) je egaMjANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaMjANai / vR. 'yaH' kazcidavizeSitaH eka paramANvAdidravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM svaparaparyAyaM vA 'jAnAti' paricchinatti sa sarvaM svaparaparyAyaM jAnAti, atItAnAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAmAvitvAd, idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha-'jesavva' mityAdi, yaH sarvaM saMsArodaravivaravarti vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaivAtItAnAgataparyAyabhedaistattatsvabhAvApattyA'nAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi, tduktm||1|| "egatadaviyassa je asthapaJjavA cayaNapajjavA vaavi| tIyANAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM" tadevaM sarvajJastIrthakRta, sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaMdadAtIti darzayati mU. (136) sabbao pamattassa bhayaM, sabbao appamattassa natyi bhayaM, je ega nAme se bahuM nAme, je bahuM nAme se ega nAme, dukkhaMlogassa jANittAvaMtA logassa saMjogaMjaMtidhIrA mahAjANaM, pareNa paraMjaMti, nAvakakhaMti jIviyaM / ghR. sarvataH-sarvaprakAreNa dravyAdinA yadbhayakAri karmopAdIyate tataH 'pramattasya' madyAdipramAdavato 'bhayaM' bhItiH, tadyathA pramatto hi karmopacinoti dravyataH sarvairAtmapradezaH kSetrataH SaDdigvyavasthitaM kAlato'nusamayaMbhAvato hiMsAdibhiH, yadivA sarvatra' sarvato bhayamihAmutra ca, etadviparItasya ca nAstibhayamiti, Aha ca-'savvao' ityAdi, 'sarvataH' aihikAmuSmikApAyAd 'apramattasya' AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApasadAtsakAzAtkarmaNo vA, apramattatA ca kaSAyAbhAvadbhavati, tadabhAvAcazeSamohanIyAbhAvaH, tato'pyazeSakarmakSayaH, tadevamekAbhAvesati bahUnAmabhAvasambhavaH, ekAbhAvo'pibahUvabhAvAnAntarIyakaityevaMgatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAvaM darzayitumAha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayana-3, uddezakaH-4 179 'jeega' mityAdi, yo hipravarddhamAnazubhAdhyavasAyadhirUDhakaNDakaH ekam-anantAnuvandhinaM krodhaM 'nAmayati' kSapayati sa bahUnapi mAnAdInAmayati kSapayati apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAnnAmayati, mohanIyaM caikaM yo nAmayati sazeSA api prakRtI mayati, yo vA bahUn sthitizeSAnnAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati mohanIyaM vA, tathAhi ekona- saptatibhirmohanIyakoTIkoTibhiH kSayamupAgatAbhiH jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonatriMzabhiH nAmagotrayorekonaviMzatibhiHzeSakoTIkoTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNA) bhavati, nAnya ityato'padizyateyo bahunAmaH sa eva paramArthata ekanAma iti, nAma iti kSapako'bhidhIyate upazAmakovA, upazamazreNyAzrayeNaikabahUpazamatA baDhekopazamatAvAvAcyeti, tadevaM vaDhekakAbhAvamantareNa mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH, tadabhAve ca jantUnAM bahuduHkhasambhava iti darzayati- 'dukkha' mityAdi, 'duHkham' asAtodayastatkAraNaM vA karma tat 'lokasya' bhUtagrAmasyajJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayAca yathAtadabhAvobhavati tathA vidadhyAtU, kathaM tadabhAvaH? kA vA tadabhAve guNAvAptirityubhayamapi darzayitumAha-'vaMtA' ityAdi, 'vAntvA' tyaktvA lokasya-Atmavyatiriktasya dhanaputrazarIrAdeH 'saMyogaM' mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIraduHkhAdihetutaHtukaryopAdAnakAraNaMvA 'yAnti' gacchanti dhIrAH"karmavidAraNasahiSNAvaH yAntyanenamokSamitiyAnaMcAritraMtaccAnekabhavakoTidurlabhaM labdhamapipramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato mahacchabdena vizeSyate, mahacca tadyAnaM ca mahAyAnaM, yadivA mahadyAna-samyagdarzanAditrayaM yasya sa mahAyAno-mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt-kimekenaiva bhavenAvAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa?, ubhayathA'pi brUmaH, tadyathA avAptatadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena muktyavAptiraparasya tvanyatheti darzayatipareNa para' mityAdi, samyakatvapratiSiddhanarakagatitiryaggatayo jJAnAvAptiyathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnuvanti, tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetrasukulotpattyArogyazraddhAzravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, punarapitatazcayatasyAvAptamanuSyAdisaMyamabhAvasyAzeSakarmakSayAnmokSaH, tadevaM pareNa - saMyamenoddiSTavidhinA 'paraM' svargaM pAramparyeNApavargamapi yAnti, yadivA 'pareNa' samyagdRSTiguNasthAnena 'paraM' dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhitiSThanti, pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH paraM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayaMghAtibhavopagrAhikarmaNAMvAkSayamavApnuvanti,evaMvidhAzca karmakSapaNodhatAjIvitaMkiyadgataM kiMvAzeSamityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGkSantIti, yadivApareNa paraM yAntItyuttarottarAM tejolezyAbhavApnuvantIti, uktaMca___"je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM kassa teyalessaM vIIvayaMti ?, goyamA! mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaMdevANaM teyalessaM vIivayai, evaMdumAsapariyAe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaMcaumAsapariyAe gahagaNanakhattatArArUvANaM joisiyANaM devANaM, paMcamAsapariyAe caMdimasUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM teulessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsapariAe Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/3/4/136 sanaM kumAramAhiMdANaM devANaM, aTTamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANaM devANaM, navamAsapariAe mahA sukkasahassArANaMdevANaM, dasamAsapariyAe ANayapANaya AraNaccuANaMdevANaM, egArasamAsapariyAe gevejjANaM, vArasamAse samaNe niggaMdhe anuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaM vIyavayai, teNa paraM sukke sukkAbhijAI bhavittA tao pacchA sijjhai / " yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa kimekakSayAdeva pravarttate uta netyAha mU. (137) egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDhovi, saDDhI ANAe mehAvI logaM ca ANAe abhisamiccA akuobhayaM, atthi satyaM pareNa paraM, natthi asatthaM pareNa paraM / vR. 'ekam anantAnubandhinaM krodhaM kSapakazreNyArUDhaH kSapayan 'pRthag' anyadapi darzanAdikaM kSapayati, baddhAyuSko'pi darzanasaptakamaM yAvatkSapayati, pRthaganyadapi kSapayannavazyamanantAnubandhinAmaka kSapayati pRthag-anyad kSayAnyathAnupapatteH, kiM guNaH kSapakazreNiyogyo bhavatItyAha- 'saDDhI' ityAdi, zraddhA--mokSamArgodyamecchA vidyate yasyAsau zraddhAvAn 'AjJAyA' tIrthakarapraNItAyamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI 'medhAvI ' apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNyarho nApara iti / kiM ca'logaM ca' ityAdi, caH samuccaye 'lokaM' SaDjIvanikAyAtmakaM kaSAyalokaM vA 'AjJAyA' maunIndrAgamopadezena 'abhisametya' jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na kutazcinnimittAdbhayaM bhavati tathA vidheyaM, kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva pariharturna kutazcidbhayamupajAyata iti, lokaM vA carAcaramAjJayA--AgamAbhiprAyeNAbhisametya na kutazcidaihikAmuSmikApAyasandarzanato bhayaM bhavati / tacca bhayaM zastrAdmavati, tasya ca zastrasya prakarSagatirastyuta neti ?, astItidarzayati'atthi' ityAdi, tatra dravyazastraM kRpANAdi tatpareNApi paramasti tIkSNAdapi tIkSNataramasti, lohakartRsaMskAravizeSAt, yadivA zastramityupaghAtakAri tata ekasmAtpIDAkAriNo'nyat pIDAkAryutpadyate tato'pyaparamiti, tadyathA- kRpANAbhighAtAdvAtotkopaH tataH ziro'rttiH tasyA jvaraH tato'pi mukhazoSamUrcchAdaya iti, bhAvazastrapAramparyaM tvekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati, yathA ca zastrasya prakarSagatirasti pAramparya vA vidyate azastrasya tathA nAstIti darzayitumAha- 'natthi ' ityAdi, 'nAsti' na vidyate, kiM tad ? - ' zastraM' saMyamaH tat 'pareNa para' miti prakarSagatyApannamiti, tathAhi - pRthivyAdInAM sarva tulyatA kAryA na mandatIvrabhedo'stIti, pRthivyAdiSu samabhAvatvAt sAmAyikasya, athavA zailezyavasthAsaMyamAdapi paraH saMyamo nAsti, tadUrdhvaM guNasthAnAbhAvAditi bhAvaH / yo hi krodhamupAdAnato bandhataH sthiti vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidarzyapItyetadeva pratisUtraM lagayitavyamityAha mU. (138) je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pijradaMsI, je pijjadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadasI, je gabbhadasI jammadaMsIse je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI, je narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhadaMsI / se mehAvI abhinivaTTijjA kohaM ca mANaM nica mAyaM ca lobhaM ca pijjaM ca dosaM ca mohaM ca gaM cajammaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca dukkhNc| evaM pAsagassa daMsaNaM uvarayasatyassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisiddhA sagaDabbhi, kimatthi ovAhI pAsagassa ? na vijjai ?, natthi - ttibemi // 180 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezakA3 181 vR.yo hi krodhaM svarUpato vettianarthaparityAgarUpatvAjjJAnasya pariharati casamAnamapi pazyati pariharati ceti, yadivA yaH krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati, mAnAdhyAto bhavatItyarthaH, evamuttaratrApi AyojyaM, yAvat sa duHkhadarzIti, sugamatvAnna viviyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnivarttanamAha-'se' ityAdi, sa medhAvI abhinivartayed'vyAvartayet, kiM tat?'krodhamityAdiyAvadduHkhaM', sugamatvAdvayAkhyAnAbhAvaH, svamanISikAparihArArthamAha-eya' mityAdi, 'etad anantaroktamuddezakAderArabhyapazyakasya-tIrthakRto darzanam-abhiprAyaH, kimbhUtasya ?uparatazastraya paryantakRtaH, punarapi kimbhUto'sau? -'AyANa'mityAdi, AdAnaM karmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakamabhidasAviti, kiM cAsya bhavatItyAha-'kimatthI'tyAdi, 'pazyakasya'; kevalinaH / ___'upAdhiH vizeSaNaMupAdhIyata itivopAdhiH, dravyato hiraNyAdivito'STaprakAraM karma, sa dvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate ?, nAstIti, etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati, yathA so'haMbravImiyenamayA bhagavatpAdAravindamupAsa(yatA sarvametadazrAvi tadmavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayeti adhyayana-3, uddezakaH-4 samAptaH dR. gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH / / tatsamAptau caatiitaanaagtnyvicaaraatideshaat| adhyayana-3 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcArya viracitA prathama zrutaskanthe dvitIya adhyayana TIkAparisamAptA (adhyayanaM-4- samyakatva) vR. uktaM tRtIyamadhyayanaM, sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha zastraparijJAyAmanvayavyatirekAbhyAMSaDjIvanikAyAnvyutpAdayatAjIvAjIvapadArthadvayaMvyutpAditaM, tadvadheca bandhaM viratiM ca bhaNatA''savasaMvarapadArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathAcamucyata iti vadatA bandhanirjara gadite,zItoSNIyAdhyayanetu zItoSNarUpAH parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthatmakaM tattvamabhihitaM, tattvArthazraddhAnaMcasamyakatvamucyate, tadadhunA pratipAdyate, anenasambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvopakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyakatvAkhyaH zastraparijJAyAMprAgevAbhANi, uddezakArthAdhikArapratipAdanAyatuniyuktikAra Ahani. [215] paDhame sammAvAo bIe dhmmpvaaiyprikkhaa| taie aNavaJjatavo na hubAlataveNa mukkhutti // ni. [216] uddesaMmicautye samAsavayaNeNa niyamanaM bhaNiyaM / tamhA ya nANadasaNatavacaraNe hoi jiyvvN|| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AcArAGgasUtram 1/-/4/-1-[ni. 216] vR. prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag-aviparIto vAdaH samyagvAdoyathAvasthitavastvAvirbhAvanaM, dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dharma pravadituM zIlaM yeSAM te dharmapravAdinastaeva dharmapravAdikAH, dharmaprAvAdukAityarthasteSAMparIkSA-yuktAyuktavicAraNamiti, tRtIye navadyatapovyAvarNanaM, na ca bAlatapasA-ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH, caturthoddezake tu samAsavacanena' saGkSapavacanena 'niyamanaM bhaNitaM' saMyata ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktaM, dvitIye tu samyagjJAnaM, tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti, tasmAJcazabdo hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM tasmAt jJAnadarzanastapazcaraNeSu 'mumukSuNA yatitavyaM tatpratipAlanAyayAvajIvaM yatno vidheyaiti gAthAdvayArthaH / / adhunA nAmaniSpananikSepAyAtasya samyakatvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAhani. [217] nAmaMThavaNAsammaMdavvasammaMca maavsmmNc| eso khalu sammassA niklevo cauviho hoi|| vR.akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaMtu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyabhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayiSurAhani. [218] aha davvasamma icchAnulomiyaM tesutesudbvesuN| kayasaMkhayasaMjutto pautta jaDha bhinna chinnaM vA / vR. 'athe' tyAnantarye jJazarIrabhavyazarIravyatiritaMdravyasamyakatvamityAha, aicchAnulomikaM' icchA-cetaH-pravRttirabhiprAyastasyAnulomam-anukUlaM tatra bhavamaicchAnulomikaMtacca teSu teSvicchA bhAvAnukUlyatAbhAkSudravyeSukRtAdhupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathA-kRtam-apUrvameva nivirtitaM rathAdi, tasya yathA'vayavalakSaNaniSpatterdravyasamyakkartustannimittacittasvAsthyotpatteH yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanAzukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyag 1, evaM saMskRte'pi yojyaM, tasyaiva rathAderbhagnajIrNApoDhAparAvayasaMskArAditi 2,tathAyayordravyayoHsaMyogoguNAntarAdhAnAyanopamardAya upabhokturvA manaHprItyai payaH- zakkarayoriva tatsaMyuktadravyasamyak 3, tathA yatprayuktaM dravya lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya prabhavati tatprayuktadravyasamyak 4, pAThAntaraM vA-'uvautta'tti yadupayuktam-abhyavahRtaM dravyaM manaHsamAdhAnAya prabhavati tadupayuktadravyasamyak 4, tathA jaDhaM. parityaktaM yadbhArAdi tattyaktadravyasamk 5, tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpattebhinnadravyasamyak6, tathA'dhikamAMsAdicchedAcchinnasamyak7, sarvamapyetatsamAdhAnakAraNatvAdravyasamyak, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // bhAvasamyakpratipAdanAyAhani. [219] tivihaM tuMbhAvasammaMdasaNaM nANe tahA caritte ya / dasaNacaraNe tivihaM nANe duvihaM tu nAyavvaM // vR.trividhaMbhAvasamyak darzanajJAnacAritrabhedAt, punarapyekaikaM bhedataAcaSTe-tatradarzanacaraNe pratyekaM trividhe, tadyathAanAdimithyATerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmaNo dezonasAgaropamakoTikoTIsthitikasyApUrvakaraNabhinnagranthemithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena prathamaM samyakatvamutpAdayata aupazamikaM darzanam 1, uktaMca "UsaradesaM daDDhellayaM ca vijjhAi vaNadavo ppp| iya micchattAnudae uvasamasamma lahai jIvo" Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, upodghAta : upazamazreNyAM caupazamikamiti 2, tathA samyakatvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM 2, darzanamohanIyakSayAt kSAyikaM 3, cAritramapyupazamazreNyAmIpazamikaM 1 kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaM cAritraM 2 cAritramohanIyakSayAtkSAyikaM 3, jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyaM, tadyathA- kSAyopazamikaM kSAyikaM ca, tatra caturvidhajJAnAvaraNIya kSayopazamAt matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, samastakSayAtkSAyikaM kevalajJAnamiti / tadevaM trividhe| 'pi bhAvasamyakatve darzite sati parazcodayati-yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyakatvAdo rUDho ? yadihAdhyayane vyAvarNyate, ucyate, tadbhAvabhAvitvAditarayoH, tathAhi - mithyAdhSTeste na staH, atra ca samyakatvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlAGganAdyavabodhArthaM TontamAcakSate tadyathA- udayasenarAjJo vIrasenasUrasenakumAradvayaM, tatra vIraseno'ndhaH, sa ca tatprAyogyA gAndharvAdikAH kalA grAhitaH, itarastvabhyastadhanurvedo loka zlAdhyAM padavImagamat, etacca samAkarNya vIrasene nApi rAjA vijJapto yathA'hamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe, rAjJA'pi tadAgrahamavagamyAnujJAtaH, tato'sau samyagupAdhyAyopadezAt prajJAtizayAdabhyAsavizeSAcca zabdavedhI saJjajJe, tena cArUDhayauvanena svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNAgaNitacakSurdarzanasadasaddmAvena zabdavedhitvAvaSTambhAtparabalopasthAne sati rAjA yuddhAyAdezaM yAcitaH, tenApi yAcyamAnena vitere, vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jajRmbhe, paraizcAvagatakumArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAsI jagrahe, sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApRcchaya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitaH / tadevamabhyastavijJAnakriyo'pi cakSurvikalatvAnnAlamabhipretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikAro gAthayopasaMharttumAhani. [220] kuNamANo'vi ya kiriyaM paricayaMtoci sayaNadhanabhoe / dito'vi duhassa uraM na jiNai aMdho parANIyaM / / 183 vR. kurvannapi kriyAM parityajannapi svajanadhanabhogAn dadadapi duHkhasyoraH na jayatyandhaH parAnIkamiti gAthArthaH // tadevaM dRSTAntamupadazya dArzantikamAha ni. [221] kuNamANo'vi nivittiM pariccayaMto'vi sayaNadhaNabhoe / diMto' viduhassa uraM micchaddiTThI na sijjhai u // vR. kurvannapi nivRttim - anyadarzanAbhihitAM, tadyathA-paJca yamAH paJca niyamA ityAdikAM tathA parityajannapi svajanadhanabhogAn paJcAgnitapaAdinA dadadapi duHkhasyoraH mithyAdhaSTirna sidhyati, turavadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAd, andhakumAravat asamarthaH kAryasiddhaye / yata evaM tataH kiM karttavyamityAha ni. [222] tamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNaMmi payaijjA / daMsaNavao hi sa phalANi huMti tavanANacaraNAI / / vR. yasmAtsiddhimArgamUlAspadaM samyagdarzanamantareNa na karmmakSayaH syAt, tasmAtkAraNAtkarmmAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prayateta, tasmiMzca sati yadbhavati taddarzayati-darzanayato hi 'hiH' hetau yasmAtsamyagadarzaninaH saphalAni bhavanti tapojJAnacaraNAnyatastatra yalavatA bhAvyamiti gaathaarthH|| prakArAntareNApi samyagdarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAnakAnAM guNamAvirbhAvayitumAha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AcArAGga sUtram 91-14/-/- [ni. 223] ni. [223] sammattupattI sAvae ya virae anNtkmmse| daMsaNamohakkhavae uvasAmante ya uvsNte| ni. [224] khavae ya khINamohe jiNe aseDhI bhave asaMkhijjA / tabvivarIo kAlo saMkhijjaguNAi seddhiie|| vR.samyaktvasyotpattiH samyakatvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGghayeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthAntei kriyAmapekSya sambandho lagayitavyaH, kathamasaGkhayeyaguNA zreNirbhavediti ?, atrocyate, iha mithyAdRSTayodezonakoTIkoTikarmasthitikAgranthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saGghayeyaguNanirjarakAH, tato'pipipRcchiSuH sansAdhusamIpaM jigamiSustasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan, tato'pi dharma pratipitsuH, asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'saGghayeyaguNanirjaraka iti samyakatvotpattivyAkhyAtA, tadanantaraM viratAviratiM pratiritsupratipadyamAnapUrvapratipannAnAmuttarottarasyAsaGghayeyaguNA nirjarA yojyA, evaM sarvaviratAvapIti, tato'pi pUrvapratipannasarvavirateH sakAzAt / 'anaMtakammase'tti 'padaikadeze padaprayoga' iti yathA bhImaseno bhImaH satyabhAmAbhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH--bhAgAH- tAMzcikSapayiSarasaGkhayeyagaNanirjarakaH, tato'pi kSapakaH, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzanamohanIyatraye'bhimukhakriyArUDhApavargatrayamAyojyaM, tato'pi kSINasaptakArakSINasaptaka evopazamazreNyArUDho'saGghayeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi saptaka evopazamazreNyArUDho'saGghayeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam, asmAdapi 'jino' bhavasthakevalI, tasmAdapi shaileshyvstho'sngghyeygunnnirjrkH| tadevaM karmanirjarAyai asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH sottarottareSAmasaGkhayeyaguNA, uttarottarapravarddhamAnAdhyavasAyakaNDakopapatteriti, kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA saGkhayeyaguNayA zreNyA jJeyaH, idamuktaM bhavatiyAvatkAlena yAvatkarmAyogikevalI kSapayati tAvanmAtra karma sayogikevalI saGghayeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvaddharmaM pipRcchiSustAvaneyamiti gaathaadvyaarthH||evmnntroktyaa nItyA darzanavataH saphalAni tapojJAnacaraNAnyabhihitAni, yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH, kazcAsAvupAdhistamAhani. [225] AhArauvahipUA iDDhIsuya gAravesu kaitaviyaM / emeva bArasavihe tavaMmina hu kaitave smnno|| vR.AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca-AmA~SadhyAdikA AhAropadhipUjarddhayastAsu nimittabhUtAsujJAnacaraNakriyAMkaroti, tathA gAraveSutriSupratibaddhoyatkaroti tatkRtrimamityucyate, yathA ca jJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrimaMsanna phalavadmavati evaM sabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti, na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvo, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi, tadevaM nirupadherdarzanavatastapojJAnacaraNAni saphalAnIti sthitamato darzane yatitavyaM, darzanaM ca Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezaka: 185 tattvArthazraddhAnaM, tattvaMcotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnastIrthakRmiryadabhASi, tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati adhyayanaM-4 - uddezakaH 1:mU. (139) se bemi je aIyA je ya paDupannA AgamissA arahaMtA bhagavaMto te sabve evamAikkhanti evaM bhAsaMti evaM pannaviti evaM parUviMti-sabbe pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA na ajjAveyavvA na paridhittavvAna pari pveyavvA na uddaveyavvA, esa dhamme suddhe niie samiJca loyaM kheyaNNehiM paveie, taMjahA-uTThiesu vA anuTThiesu vA jvaTThiesuvA anuvaTThiesu vA uvarayadaMDesu vA anavarayadaMDesu vA sovahiesu vA aNovahiesuvA saMjogaraesu vA asaMjogaraesuvA, tacaM ceyaMtahA ceyaM assiM ceyaM pavuccai // vR. gautamasvAmyAha-yathA so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti, yadivA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi nAparo, yadivA sezabdastacchabdArthe yacchraddhAne samyakatvaM bhavati tadahaM tatvaM bravImIti, ye'tItAH-atikrAntAyecapratyutpannAH-vartamAnakAlabhAvino ye cAgAminaHtaevaMprarUpayantIti sambandhaH, tatrAtikrAntAstIrthakRtaH kAlasyAnAditvAdanantA atikrAntA anAgatA apyanantA AgAmikAlasyAnantatvAtteSAM ca sarvadaiva bhAvAditi, vartamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSitayA anavasthitatve satyapyutkRSTajaghanyapadina eva kathyante, tatrotsargataH samayakSetrasammavinaH saptatyuttarazataM, taccaivaM-- paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAdekaikasmin dvAtriMzat dvAtriMzat paJcasvapibharateSupaJcaivamairAvateSvapIti, tatradvAtrizatpaJcabhirguNitAHSaSTayuttarazataM (160) bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaMzatamiti, jaghanyatastuviMzatiH, sAcaivaM-paJcasvapimahAvideheSu mahAvidehAntarmahAnadhubhayataTasadmAvAttIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te'pi paJcabhirguNitA viMzatibharatairAvatayostvekAntasuSamAdAvabhAva eveti, anye tu vyAcakSate-meroH pUrvAparavidehayorekaikasadmAvAnmahAvidehe dvAveva, tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuH-- // 1 // "sattarasayamukkosaM iare dasa smykhettjinnmaannN| cottIsa paDhamadIde anaMtara'ddha ya te duguNA" ke ime ? -'arhanto' arhanti pUjAsatkArAdikamiti, tathA aizvaryAdhupetA bhagavantaH, te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate, vartamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyam-evamAcacakSire evamAkhyAsyanti, evaMsAmAnyataH sadevamanujAyAM pariSadiarddhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante, evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAntevAsino jIvAjIvAsavabandhasaMvaranirjarAmokSapadArthAn jJApayantiprajJApayanti, evaMsamyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH svaparabhAvena sadasatI tattvaM sAmAnyavizeSAtmakamityAdinA prakAreNa prarUpayanti, ekArthikAni vaitAnIti, kiMtadevamAcakSate iti darzayati___ yathA 'sarve prANAH' sarva eva pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH dvitricatuHpaJcendriyAzcendriyabalocchAsanizvAsAyuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH, tathA sarvANi bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AcArAGga sUtram 9/-/4/1/139 ca bhUtAni caturdazabhUtanAmAntaHpAtIni, evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAH-nArakatiryagnarAmaralakSaNAzcaturgatikAH,tathAsarvaevasvakRtasAtAsAtodayasukhaduHkhabhAjaH sattvAH, ekArthAvate zabdAH tattvabhedaparyAyaH pratipAdana mitikRtveti,etecasarve'piprANinaparyAyazabdAveditA na hantavyAH daNDakazAdibhiH nAjJApayitavyAH prasahyAbhiyogadAnato na parigrAhyA mRtyadAsadAsyAdimamatvaparigrahatonaparitApayitavyAHzArIramAnasapIDotpAdanatonApadrAvayitavyAH prANavyaparopaNataH eSaH' anantarokto 'dharmo' durgatyargalAsugatisopAnadezyaH, asya ca pradhAnapuruSArthatvAdvizeSaNaM darzayati 'zuddhaH' pApAnubandharahitaH na zAkyadhigjAtInAmivaikendriyapaJcendriyavadhAnumatikalaGkamAGkitaH, tathA 'nityaH' apracyutirUpaH, paJcasvapi videheSu sadAbhavanAt, tathA 'zAzvataH' zAzvatagatihetutvAt yadivA nityatvAcchAzvato, natunityaM bhUtvAnabhavati, bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti, amuca lokaM jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM sametya' jJAtvA taduttaraNAya khedajJaiH' jantuduHkhaparicchettRbhiH 'praveditaH' pratipAdita iti, etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArthaM vabhASe / / enameva sUtroktamarthaM niyuktikAraH sUtrasaMsparzakena gAthAdvayena darzayatini. [226] je jinavarA aIyA je saMpai je anAgae kAle / savvevite ahiMsaM vardisuvadihiMti vivaditi / / ni. [227] chappiya jIvanikAe novi haNe no'via haNAvijA / no'viaaNumanijjA sammattassesa nijuttI / / 1. tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravarttamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravartate (tatotadyathetyAdinA darzayati-taMjahA-uTThiesavA' ityAdi, dharmAcaraNAyodyatAutthitA-jJAnadarzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNAnusthitAH teSunimittabhUteSu tAnuddizya bhagavatA sarvavedinA trijagatpatinA dharmaH praveditaH, evaM sarvatra lagayitavyaM, yadivA utthitAnutthiteSudravyatoniSaNNAniSaNNeSu tatraikAdazasu gaNadhareSUsthiteSveva vIravarddhamAnasvAminA dharmaH praveditaH, tata upasthitA dharma zuzrUSavo jighRkSavo vA tadviparyayeNAnupasthitAsteSviti, nimittasaptamI ceyaM, yathA carmaNidvIpInaM hantIti, nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtiputrAdiSviva dharmakathA yuktimatI anupasthiteSu tu kaM guNaM puSNAti ?, anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAtkarmapariNateH kSayopazamApAdanAdguNavatyeveti yatkiJcidetat, prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH,sacamanovAkAyalakSaNaH,uparatodaNDoyeSAMtetathA, tadviparyayeNAnuparatadaNDAH, teSUbhayarUpeSvapi, tatroparatadaNDeSutatsthairyaguNAntarAdhAnArtha dezanA, itareSutUparatadaNDatvArthamiti, upadhIyate-saGga hyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH bhAvato mAyA, saha upadhinA vatanta iti sopadhikAstadviparyayeNAnupadhikAsteSviti, saMyogaH-sambandhaH putrakalatramitrAdijanitastatra ratAH saMyogaratAstadviparyayeNaikatvabhAvanAmAvitA asaMyogaratAsteSvati, tevamubhayarUpeSvapi yadbhagavatA dharmadezanA'kAritat 'tathyaM satyametaditi, cazabdoniyamArthaH, tathyamevaitadbhagavadvacanaM, yathAprarUpitavastusadbhAvAttathyatA vacasau bhavatItyato vAcyamapi tathaivetidarzayati-tathA caitadvastu Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezaka: yathA bhagavAn jagAd, yathA-sarve prANA na hantavyA ityAdi, evaM samyagdarzanaM zraddhAnaM vidheyam, etaccAsminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprabandhoparate prakarSaNocyate procyate iti, natuyathAanyatra nahiMsyAtsarvabhUtAnI' tyabhidhAyAnyatravAkyeyajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti ||tdevN samyakatvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yadvidheyaM taddarzayitumAha mU. (140)taM Aituna nihe na nikkhive jANitu dhammaM jahA tahA, diThehiM nivveyaM gacchijjA, no logassesaNaM cre| vR. 'tatU' tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanamAdAya-gRhItvA tatkAryAkaraNato 'nanihe'ti nagopayet, tathAvidhasaMsargA dinimittotthapitamithyAtvo'pijIvasAmarthyaguNAtra tyajedapi, yathA vAzaivazAkyAdInAMgRhItvA vratAnipunarapivratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyopravrajanaM, evaM guvadiH sakAzAdavApya samyagdarzanaM 'na nikSipet na tyajeta, kiM kRtvA ?___yathA tathA'vasthitaM dharma jJAtvA zrutacAritrAtmakamavagamya, vastunAM vA dharmasvabhAvamavabudhyeti tadavagame tukiMcAparaM kuryAdatyAha-'diTehi' ityAdi, riSTAniSTarUpairnirveda gacched, virAgaMkuryAdityarthaH, tathAhi zabdaiH zrutaiH rasairAsvAditairgandhairAghrAtaHsparzaH spRSTaiH sadbhirevaM bhAvayetyathA zubhetaratApariNAmavazAdbhavatItyataH kasteSurAgo dvessoveti| kiMca-'no loyassa' ityAdi, 'lokasya' prANigaNasyaiSaNA-anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiraniSTeSu tu heyabuddhistAM 'nacaret na viddhyaat|ysy caiSA lokaiSaNA nAstitasyAnyApyaprazastA matinAstIti darzayati mU. (141) jassa nasthiimA jAI aNNA tassa kao siyA?, diLaM suyaM mayaMviNNAyaM jaMevaM parikahijai, samemANA palemANA puNo puNo jaaiNpkppNti| vR.yasyamumukSoreSAjJAtiH-lokaiSaNAbuddhiH 'nAsti' navidyate, tasyAnyAsAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ?, idamuktaM bhavati-bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSornava sAvadyAnuSThAna pravRttirupajAyate, tadarthatvAttasyA iti, yadivA 'imA' anantaroktatvAt pratyakSA samyakatvajJAtiH prANino na hantavyA iti vA yasya na vidyate tasyAnyA avivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNa kutaH syAt ? |shissymtisthairyaarthmaah ____ "diTTamityAdi, yadetanmayAparikathyate tatsarvajJaiH kevalajJAnAvalokenadRSTaM, tataHzuzrUSubhiH zrutaM,laghukarmaNAM bhavyAnAM mataM, jJAnAvaraNIyazrayopazamAdvizeSeNa jJAtaM vijJAtam,ato bhavatA'pi samyakatvAdike matkathite yatnavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuH te kathambhUtA bhaveyurityAha-'samemANA' ityAdi tasminneva manuSyAdijanmani 'zAmyanto' gAyanAtyarthamAsevAM kurvantaH tathA pralIyamAnAH' manojJendriyArtheSu paunaHpunyenaikendriyadvIndriyAdikAMjAtiMprakalpayanti, saMsArAvicchittividaghatItyarthaH |ydyevmviditvedyaaH sAmpratekSiNoyathAjanmakRtaratayaindriyArtheSu pralInAH paunaHpunyena janmAdikRtasandhAnA jantavastataH kiM karttavyamityAha mU. (142) aho a rAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatte sayA parimijAsi-ttibemi / / vR. ahazca rAtriM ca yatamAna eva yatnavAneva mokSAdhvani 'dhIraH' parISahopasargAkSobhyaH 'sadA sarvakAlam 'AgataM' svIkRtaM prajJAnaM sadasadviveko yasya sa tathA, 'pramattAn' asaMyatAn Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AcArAgasUtram 91-14/1/142 paratIthikAnvA dharmAddahiya'sthitAnpazya, tAMzca tathA bhUtAn dRSTvA kiMkuryAdityAha-'appamatte ityAdi, apramattaH sannidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapisadopayuktaH parAkramethAH kamaripUna mokSAdhvani vaa| itiradhikArasamAptI, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-4-uddezakaH 1 -samAptaH adhyayanaM-4- uddezakaH 2:vR.uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyApratanyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha anantaroddezake samyagvAdaHpratipAditaH,sacapratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbhalabhate, vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramRte, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAyaidamupakramyate, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM-'jeAsavA' ityAdi, yadiveha samyakatvamadhikRtaM, taccasaptapadArthazraddhAnAtmakaM, tatramumukSuNA'vagatazastraparijJAjIvAjIvapadArthenasaMsAramokSakAraNe nirNetavye, tatrasaMsArakAraNamAmnavastadgahaNAcca bandhagrahaNaM, mokSakAraNaMtunirjarA tadrahaNAcca saMvarastatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatItyata Azravanirjara saMsAramokSakAraNabhUte samyakatvavicArAyAte darzayitumAha mU. (143)je AsavAteparissavAje parissavAte AsavA,je aNAsavAte aparissavA je aparissavA te aNAsavA, eepae saMbujjhamANe loyaM ca ANAe abhisamicyA puDho paveiyaM / vR. 'ya' iti sAmAnyanirdezaH, AzravatyaSTaprakAraM karma yairArambhaiste AmravAH, pariHsamantAtvati-galati yairanuSThAnavizeSaiste parisravAH, ya evAnavAH-karmabandhasthAnAni ta eva parivAsaH-karmanirjarAspadAni, idamuktaM bhavati-yAni itarajanAcaritAni sagaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmabandhahetutvAdAnavAH, punastAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnItikratvA vairAgyajanakAni ataH parivAna:-nirjarAsthAnAni / sarvavastUnA manaikAntikatAM darzayitumetadeva viparyayeNAha 'je parissavA' ityAdi, ya eva parizravAH-nirjarAsthAnAni-arhatsAdhutapazcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni, tAnyeva karmamodayAvaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtaddhirasAgaravapravaNasyAnavA bhavantipApopAdAnakAraNAni jAyante, idamuktaM bhavati-yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tabandhanAyAsaMyamasthAnanyapi tAvantyeva, uktNc||1|| "yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsAnirvANasukhahetavaH" ___ tathAhi-rAgadveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAtsarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdhazarkarAdikaTukatvAptivaditi, samyagdRTestu viditasaMsArodanvataH nyakka taviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH saAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyetibhAvArthaH / punaretadevagatapratyAgatasUtrasapratiSedhamAha-'je aNAsavA' ityAdi, prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parisravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam, anAvebhyo'nye'nAnavAH-vratavizeSAH, te'pikarmodayAtazubhAdhyavasAyino'parivAnaH karmaNaH, kokaNAryaprabhRtInAmiveti, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezakAra 189 tathA'parisravAH-pApopAdAnakAraNAni kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyevAnAmravAH-karmabandhanAni na bhavanti, yadivA AvantItyAvAH, pacAdyac, evaM parisravantIti parisravAH,atra caturbhaGgikA-tatra mithyAtvaviratipramAdakaSAyayogairya eva karmaNAmAvAH-bandhakAHtaevApareSAMparivAna:-nirjarakAH, etecaprathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNazcaturgatikAH, sarveSAMpratikSaNamubhayasamAvAt, tathAyeAmravAste'parivAitizUnyo'yaM dvitIyamaGgako, bandhasya zATAvinAbhAvitvAda, evaM ye'nAsavAste parisravAH, ete cAyogikevalinastRtIyabhaGgapatitAH, caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAsavatvAdaparisravatvAcceti, atra cAdyantabhaGgako sUtropAttau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasyAvazyaMbhAvitvAt madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kimityAha ___ "eepae' ityAdi, etAni-anantaroktAnipadyate-gamyate yebhyo'rthastAnipadAni, tadyathAyeAsavAityAdIni, parasyacArthAvagatyarthaMzabdaprayogAdetatpadavAcyAnAMzcasamyag-aviparyAsena budhyamAnastathA 'loka' jantugaNamAnavadvArAyAtena karNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnamAjJayA-tIrthaMkarapraNItAgamAnusAreNAbhisametya-Abhimukhyenasamyakaparicchidyacazabdo bhinnakramaH pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAmravopAdAnaM nirjaropAdAnaM cetyetajJa jJAtvA ko nAma dharmAcaraNaMprati nodyacchediti?, kathaMpraveditamiticet?, taducyate, AmravastAvajjJAnapratyanIkatayA jJAnanihavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvaraNIyaM karma badhyate, evaM darzanapratyanIkatayA yAvaddarzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate, tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnukampanatvena bahUnAM prANinAmaduHkhotpAdanatayAazocanatayAajUraNatayAapIDanatayAaparitApanatayAsAtAvedanIyaM karma badhyate, etadviparyayAccAsAtAvedanIyamiti, ___ tathA'nantAnubandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAnmohanIyaMkarmabadhyate, mahArambhatayA mahAparigrahatayApaJcendriyavadhAtkuNimAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayAanRtavAdena kUTatulAkUTamAnavyavahArAttiryagAyurbadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAnmuSyAyuSkaM, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyuSkamiti, kAyarjutayA bhAvarjutayA bhASarjutayAavisaMvAdanayogenazubhanAmavadhyate, viparyayAcca viparyaya iti, jAtikulabalarUpatapaHzrutalAmaizvaryamadAbhAvAduccairgotraM, jAtyAdimadAtparaparivAdAcca nIcergotraM, dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, ete hyAnavAH, sAmprataM parisravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyAbhyantaraM tapa ityAdi, evamAnavakanirjarakAH saprabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vAcyAH / etAnicapadAni sambudhyamAnastI-rthakaragaNadharairlokamabhisametyapRthakpRthakpraveditam, anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetadarzayitumAha-- mU.(144)AghAinANIihamANavANaMsaMsArapaDivaNNANaMsaMbujjhamANANavitrANapattANaM, aTTAvisaMtA aduvA pamattA ahA saccamiNaM tibemi, nANAgamo maccumuhassa asthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlagahiyA nicayanivaTThA puDho puDho jAI pkppyNti| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AcArAGga sUtram 9/-14/2/144 vR. jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasyAsau jJAnI sa 'AkhyAti' AcaSTe 'ihe'ti pravacane keSAM? -mAnavAnAM, sarvasaMvaracAritrArhatvAtteSAm, athavopalakSaNaMcaitaddevAdInAM, tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha-'saMsAra' ityAdi, saMsAra-caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH, tatrApi ye dharma bhotsyante grahISyantecamunisuvratasvAmighoTa-kadRSTAntenateSAmevAkhyAtItyetaddarzayati- "sambudhyamAnAnAM' yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAM, chadmasthena tvajJAtabudhyamAnetara-vizeSeNayAdagbhUtAnAMkathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-vijJAnaprAptAnAM' hitAhitaprAptiparihArAdhyavasAyo vijJAnaMtaprAptA vijJAnaprAptAH,samastaparyAptibhiH paryAptAH, saMjJina ityarthaH, ___ nAgArjunIyAstu paThanti-"AghAi dhamma khalu se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM mANusabhavasthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveasuhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaMviNNANapattANaM" etacca prAyogatArthameva, navaramArambhavinayinAmityArambhavinayaHArambhAbhAvaH savidyate yeSAmitimatvarthIyasteSAmiti yathA cajJAnIdharmAmAcaSTe tathA darzayati 'aTTAvi' ityAdi, vijJAnAM prAptA dharma kathyamAnaM kutazcinimittAdAt api santaH cilAtiputrAdaya iva athavA pramattaviSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva tathAvidhakarmakSayopazamApatteryathA pratipadyante tathA''caSTe-yadivA''rtAH-duHkhinaH pramattAH- sukhinaH, te'pi pratipadyante dharma, kiM punarapare?, athavAAttaH- rAgadveSodayena pramattA viSayaiH, teca tIthikA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavatAM vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAnAMrAgadveSaviSayAbhilASonmUlanAya na prabhavanti etaccAnyathA mA maMsthA iti darzayitumAha-'ahA sacca mityAdi, idaM yanmayA kathitaMkayyamAnaMca tadyathAsatyaM, yAthAtathyamityarthaH, ityetadahaM bravImi, yathA durlabhamavApyasamyakatvaM cAritrapariNAma vApramAdona kAryaH, syAt kimAlambya pramAdona kAryastadAha- 'nANAgamo' ityAdi, na hyanAgamo mRtyormukhasya kasyacidapi saMsArodaravarttino'stIti uktNc||1|| "vadata yadIha kshcidnusNttsukhpribhoglaalitH| __ prayatnazataparo'pi vigatavyathamA yuravAptavAnnaraH // 2 // na khalu naraH suraughasiddhAsurakinnaranAyako'pi yH| so'pi kRtAntadantakulizAkrameNa kRzito na nazyati" -tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktNc||1|| "nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate" ye punarviSayakaSAyAbhiSvaGgAtpramattA dharmanAvabudhyantete kimbhUtA bhavantItyAha-'icchA' ityAdi, indriyamanoviSayAnukUlA pravRttirihecchA tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhi mukhaM vA prakarSaNa nItA icchApraNItAH. ye caivambhUtAste 'vaMkAniketA' vaGkasya-asaMyamasya A Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, uddezaka : 2 191 maryAdayA saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAH - AzrayA vaGkAniketAH, vaGko vA niketo yeSAM te vaGkAniketAH, pUrvapadasya dIrghatvaM, ye caivambhUtAste 'kAlagRhItAH' kAlena-mRtyunA gRhItAH kAlagRhItAH, paunaHpunyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhItaH abhisandhitaH kAla yaiste kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathAhi pAzcAtye vayasi parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharmma kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH, ye caivambhUtAste nicaye niviSTA-nicaye kampanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH - adhyupapannAH, ye cecchApraNItA vaGkAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAste taddharmANaH kimaparaM kurvantIti darzayitumAha- 'puDho puDho' ityAdi, pRthakpRthagekendriyadvIndriyAdikAM jAtimanekazaH 'prakalpayanti' prakurvanti, pAThAntaraM vA 'ettha' mohe puNo puNo' 'atra' asminnicchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe karmmarUpe vA mohe nimagnAH punaH punastatkurvanti yena tadapracyutiH syAt // tadapracyutau ca kiM syAdityAha mU. (145) ihamegesiM tattha tattha saMthavI bhavai ahovavAie phAse paDisaMveyaMti, ciTTha kammehiM karehiM ciDaM pariciTThai, aciTTaM karUrehiM kammehiM no ciTTaM pariciTi, ege vayaMti aduvAvi nANI nANI vayaMti aduvAvi ege vR. 'iha' asmiMzcaturddazarajvAtmake loke 'ekeSAM' mithyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM 'tatra tatra' narakatiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu 'saMstavaH' paricaya bhUyobhUyogamanAdmavati, tataH kimityAha- 'ahovavAie' ityAdi, ta evamicchayA praNItatvAdindriyavazagAstadvazitvAttadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAstIrthikA apyauddezikAdi nirdoSamAcakSANA 'adhaaupapAtikAn' narakAdibhavAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn 'pratisaMvedayanti' anubhavanti, tathAhilokAyatikA bruvate 119 11 "piba khAda ca cArulocane !, yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram" vaizeSikA api sAvadyayogArambhiNaH, tathAhi te bhASante 'abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayajJadAnamo kSaNadignakSatramantrakAlaniyamAH' ityAdi, anye'pi sAvadyayogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH, syAt kiM sarvo'pIcchApraNItAdiryAvattatra tatra kRtasaMstavo'dhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayatyAhosvitkazcideva tadyogyakarmmakAryevAnubha vati ?, sarva iti darzayati- 'ciTThaM' ityAdi, ciTTha-bhRzamatyarthaM 'krUraiH' vadhabandhAdibhiH 'karmmabhiH ' kriyAbhiH 'ciTTha' miti bhRzamatyarthameva virUpAM dazAM vaitaraNItaraNAsipatravanapatrapAtAbhighAtazAlmalIvRkSAliGganAdijanitAmanubhavaMstamastamAdisthAneSu paritiSThati, yastu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmmabhirvarttate so'tyantavedanAniciteSvapi narakeSu notpadyate, syAt ka evaM vadatItyAha na 'ege vayaMtI' tyAdi, 'eke' caturddazapUrvavidAdayo 'vadanti' bruvate'thavA'pi jJAnI vadati, jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakam asyAstIti jJAnI, sa caitad bravIti, yaddivyajJAnI kevalI bhASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante yacca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetadgatapratyAgatasUtreNa darzayati- 'nANI' ityAdi, 'jJAninaH' kevalino yadvadantyathavA'pyeke Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/4/2/145 zrutakevalinoyadvadanti tadyathArthabhASitvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAdapareSAMtadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyekavAkyateti / tadAha mU. (146) AvaMti keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti, se diTTha caNe suyaM ca Ne mayaM ca Ne viNNAyaM ca Ne uDUDhaM ahaM tiriyaM disAsu savyao supaDilehiyaM ca Nesavve pANA savve jIvA savve bhUyA savve sattA hantavvA ajjAveyavvA pariyAveyavvA parighettavvA uddaveyavvA, itthavi jANaha natthitya doso anArivayaNameyaM, tattha je AriA te evaM vayAsI se duddinaM ca me dussuyaM ca bhe dummayaM ca bhe duvviNNAyaM ca bhe uDUDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao duppaDilehiyaM ca bhe, jaM NaM tubbhe evaM Aikkhaha evaM bhAsaha evaM parUveha evaM pannaveha-save pANA 4 haMtavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, anAriyavayaNameyaM, vayaM puNa evamAikkhAmo evaM bhAsAmI evaM paruvemo evaM paNNavemo-savve pANA 4 na haMtavvA ? na ajjAveyavvA 2 na paridhittavvA 3 na pariyAveyavvA 4 na uddaveyavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, AyariyavayaNameyaM puvvaM nikAya samayaM patteyaM patteyaM pucchissAmi, haMbho pavAiyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM asAyaM ? samiyA paDivaNNe yAvi evaM bUyAsavvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesi jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM- tibemi // 192 vR. 'AvantI 'ti yAvantaH 'ke AvantI' ti kecana 'loke' manuSyaloke 'zramaNApASaNDikAH 'brAhmaNA' dvijAtayaH pRthakpRthag viruddho vAdo vivAdastaM vadanti, etaduktaM bhavati yAvantaH kecana paralokaM jJIpsavaste AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivadante, tathAhi bhAgavatA bruvate-"paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNa, nirvizeSaM sAmAnyaM tattva' miti, vaizeSikAstu bhASante "dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAnmokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatnadveSAdibhizca guNairguNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnyavizeSAtmakaM tattva' miti zAkyAstu vadanti- "yathA paralokAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnyaM vastu kSaNikaM ce 'ti, mImAMsakAstu mokSasarvajJAbhAvena vyavasthitA iti, tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhavanti, apare vanaspatInAmapyacetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi minnavAkyatA, taduktam 11911 prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA || ityevamAdika auddezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyuhyaH / yadi vA brAhmaNAH zramaNA dharmmaviruddhaM vAdaM yadvadanti tatsUtre maNaiva darzayati- 'se diTTaM ca Ne' ityAdi yAvat 'natthittha doso'tti, 'se'tti tacchabdArthe yadahaM vakSye tat 'dRSTam' upalabdha divyajJAnenAsmAbhirasmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cAsmAbhirguvadiH sakAzAt, asmadguruziSyairvA tadantevAsibhirvA matam-abhimataM yuktiyuktatvAdasmAkamasma tIrthakarANAM vA vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyaismAbhirasmattIrthakareNa vA, svato na paropadezadAnena, etaccordhvAdhastiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvaiH pratyakSAnumAno Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-4, uddezakaH2 193 pamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSTu pratyuprekSitaM ca - paryAlocitaM ca, manaHpraNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA, kiM tadityAha - sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyAH parigRhItavyAH paritApayitavyAapadrApayitavyAH, atrApi' dharmacintAyAmapyevaMjAnItha, yathA nAstyatra yAgArthaM devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau doSaH' pApAnubandha iti, evaM yAvantaH kecana pASaNDikA auddezikabhojinobrAhmaNA vaadhrmviruddhNprlokviruddhNvaavaadbhaassnte| ayaMcajIvopamardakatvAt pApAnubandhIanAryapraNItaiti,Ahaca-ArAdyAtAH sarvahayadharmebhyaH ityAryAstadviparyAsAdanAryAHkrUrakaNisteSAM prANyupadhAtakArIdaM vacanaM, ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayantItyAha - 'tattha' ityAdi, 'tatre'ti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA, ye te AryA dezabhASAcAritrAryAsta evamavAdiSuryathA yattadanantaroktaM durdRSTametadduSTaM dRSTaM durdRSTaM 'bhe' yusmAbhiryuSmattIrthakareNa vA, evaM yAvadduSpratyupekSitamiti / tadevaM duISTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha_ 'jaMNa mityAdi, Namiti vAkyAlaGkAre, yadetadvakSyamANaMyUyamevamAcadhvamityAdiyAvadatrApi yAgopahArAdaujAnItha yUyaMyathAnAstyevAtra-prANyupamardAnuSThAne doSaH-pApAnubandha iti, tadevaMparavAde doSAvirbhAvanena dharmAviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA AvirbhAvayanti- 'vaya' mityAdi, punaHzabdaH pUrvasmAdvizeSamAha, vayaM punaryatha / dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma iti, tAnyeva padAni sapratiSeghAnihantavyAdIniyAvana kevalamatra-asmadIyevacane nAsti doSo'trApiadhikAre jAnItha yUyaM yathA 'atra' hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSaH-pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAdvAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAccAryavacanametat, evamukte sati te pASaNDikA UcuH bhavadIyamAryavacanamasmadIyaMtvanAryamityetannirantarAH suhRdaHpratyeSyanti, yuktivikalatvAt, tadatrAcAryoM yathA paramatasyAnAryatA syAttathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino na vicalayiSyantItikRtvA pratyekamatapracchanArthamAha - 'puvva' mityAdi, pUrvam' AdAveva 'samayam' AgamaM yadyadIyAgame'bhihitaM tata 'nikAcya' vyavasthApya punastAdvirUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyetyatastadevaparamataMpraznayati, yadivApUrvaprAznikAtrikAcyatataH pASaNDikAnpraznayitumAha ____patteya' mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM bhoH prAvAdukAH ! bhavataH praznayiSyAmi, kiM bhe' yuSmAkaM sAtaM' manaAhlAdakAriduHkhamutAsAta-manaHpratikUlaM?, evaMpRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataH pratyakSAgamalokabAdhAsyAd, atha cAsAtamityevaMbrUyuH tataH 'samiyA' samyakpratipannAMstAn prAvAdukAnsvavAgyantritAnapyevaM brUyAt-'apiH' sambhAvane, sambhAvyateetadbhaNanaM-yathA na kevalaM bhavatAMduHkhamasAtaM, sarveSAmapiprANinAMduHkhamasAtaMmanaso'nabhipretamaparinirvANam-anivRttirUpaM mahadbhayaM duHkhamityetat parigaNayya sarve'pi prANino na hantavyA ityAdi vAcyaM, taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat, tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA, atraiva rohaguptamantriNA viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnenatIrthikaparIkSAdvAreNa yathAnirAkaraNaMcakre tathA niyuktikArogAthAbhirAcaSTe [13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AcArAGga sUtram 1/-/4/2/146 [ni. 227] ni. [227] khuDDaga pAyasamAsaM dhammakahaMpi ya ajaMpamANeNaM / chatreNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM // vR. anayA gAthayA saGkSepataH sarvaM kathAnakamAveditaM kSullakasya, 'pAdasamAso' gAthApAdasaGkSepastamajalpatA dharmmakathAMca 'channena' prakaTena anyaliGginaH' prAvAdukAH 'parIkSitAH ' nirUpitAH 'rohaguptena' rohaguptanAmnA mantriNeti gAthAsamAsArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH taccedamcampAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rohagupto nAma mahAmantrI, sa cArhad-darzabhAvitAntaHkaraNo vijJAtasadasadvAdaH, tatra ca kadAcidrAjA'' sthAnastho dhamrmmavicAraM prastAvayati, tatra yo yasyAbhimataH sa taM zobhanamuvAca sa ca tUSNIbhAvaM bhajamAno rAjJoktaH dharmmavicAraM prati kimapi na brUte bhavAn ?, sa tyAha- kimebhiH pakSapAtavacobhiH ?, vimarzAmaH svata eva dharmma parIkSAmahe tIrthikAnityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuNDalaM vA vadanaM nava 'tti, ayaMgAthApAdo nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA, nagaryAM ghoghuSTaM yathA - ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati tadbhaktazca bhaviSyatIti, taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjugmuH, punazca saptame'hani rAjAnamAsthAnasthamupasthitAH, tatrAdAveva parivrAD bravIti - ni. [228] bhikkhaM paviTTeNa maeja diTTaM, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vakkhittacitteNa na suTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // vR. sugamaM, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastana punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirddhATitaH / punastApasaH paThati ni. [229 ] phalodaeNaM mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamayA mi diTThA / vakkhittacitteNa na suTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti / / vR. sugamaM pUrvavat / tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Aha -- " ni. [230] mAlAvihAraMmi maeja diDDA, uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhattacitteNa na su nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // bR. pUrvavad, evamanayA dizA sarve'pi tIrthikA vAcyAH, Arhatastu punarna kazcidAgata iti rAjJA'bhANi, mantriNA tvArhatakSullako'pyevambhUtapariNAm ityevaM saMpratyaya eSAM syAdityato bhikSArthaM praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH, tenApi gAthApAdaM gRhItvA gAthA babhASe tadyathAni. [231] khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa, ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eeNa viciMtaNaM ?, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti / / vR. sugamA, atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastaMna punarvyAkSepa ityato gAthAsaMvAdAt kSAntidamajitendriyatvAdhyAtmayogAdhigatezca kAraNAdrAjJo dharmyaM prati bhAvollAso'bhUt, kSullakena cadharmmapraznottarakAlaM pUrvagRhItazupketarakarddamagolakadvayaM bhittau nikSipya gamanamArebhe, punargacchan rAjJoktaM kimiti bhavAn dharmma pRSTo'pi na kathayati ? sa cAvocat - he mugdha ! nanu kathita eva dharmmo bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAha - ni. [232] ullo sukko ya do chUDhA, golayA maTTiyAmayA / dovi AvaDiyA kuDDe, jo ullo tattha laggai // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 4, uddezakAra ni. (233] evaM laggati dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA una laggati, jahA se sukkgole| ghR.ayamatra bhAvArtha:-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAMmukhaM na pazyantitadabhAve tu pazyanti te kAmagRghnu tayA sArdrAH, sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA laganti, ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH kASThamunayaste zuSkagolakasannibhAna kvacillagantIti gAthAdvayArthaH / samyaktvAdhyayane dvitiiyoddeshkniyuktiH| adhyayanaM-4-uddezakaH-2 samApta -:adhyayana-4- uddezakaH-3:vR. ukto dvitIyoddezaka;, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNasamyaktvamavicalaMpratipAdayatAtatsahacaritaMjJAnaMtatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmiMstraye na pUrvopAttakarmaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatItyatastadadhunA pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi / mU. (147) uvehi NaM bahiyA ya loga, se savvalogaMmi je kei viSNU, aNuvIi pAsa nikhittaMdaMDA, je kei sattA paliyaMcayaMti, narAmuyacA dhammaviuttiaMjU, AraMbhajaMdukkhamiNati naccA, evamAhusaMmattadasiNo, tesabvaipAvAiyAdukkhassakusalA parinnamudAharatiiya kammaMparinnAya sbbso| vR. yo'yamanantaraM pratipAditaH pASaNDilokaH enaMdhadvihirvyavasthitamupekSasva-tadanuSThAnaM mA anumaMsthAH, cazabdo'nuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamanaparyupAsanadAnasaMstavAdikaM ca mA kRthA iti / yaH pASaNDilokopekSakaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha * se savvaloe' ityAdi, yaH pASaNDilokamanAryavacanamavagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvamiMlloke-manuSyaloke ye kecidvidvAMsastebhyo'graNIrvidvattamaiti syAt, lokekecana vidvAMsaH santi? yebhyo'dhikaH syAdityata Aha 'aNuvII' ityAdi, ye kecana loke "nikSiptadaNDAH' nizcayena kSipto nikSiptaH-parityaktaH kAyamanovAGmayaH prANyupaghAtakArI daNDo yaiste vidvAMso bhavantyeva etadanuvicintaya-paryAlocya pshy-avgcch| kecoparatadaNDA ityata Aha-'je kei' ityAdi, ye kecanAvagatadharmANaH sattvAHprANinaH palita'miti karma tattyajanti, yecoparatadaNDAbhUtvA'STaprakAraM karmA janti te vidvAMsa ityetadanuvicintya-akSinimIlanena paryAlocya 'pazya' vivekinyA matyA'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti? ityata Aha 'nare' ityAdi, narAH-manuSyAstaevAzeSakarmakSayAyAlaM nAnye,te'pinasarveapitumRtA - mRteva mRtA saMskArAbhAvAda; zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH, yadivA ardhAtejaH, sacakrodhaH, saca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamartho-mRtA-vinaSTaya arcA kaSAyarUpA yeSAM te mRtArtAH, akaSAyiNa ityarthaH, kiM ca - 'dharma' zrutacAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH, iti hetau, yataeva dharmavido'taeva RjavaH-kauTilyarahitAH syAdetat-kimAlambyaitadvidheyamityata Aha-'AraMbhaja' mityAdi, sAvadyakriyAnuSThAnamArambhastasmAjAtamArambhajaM, kiMtad? -duHkhamidamiti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/4/3/147 sakalaprANipratyakSaM, tathAhi -kRSisevAvANijyAdyArambhapravRtto yacchA ArIramAnasaM duHkhamanubhavati tadvAcAmagocaramityataH pratyakSAbhidhAyinedabhoktam, 'iti : ' upapradarzana, ityetadanubhavasiddhaM duHkhaM jJAtvA bhRtArddhA dharmmavida Rjuvazca bhavantIti / etaJca samastavedino bhASanta iti darzayati - 'eva 'mityAdi, evaM' pUrvoktaprakAreNa 'AhuH uktavantaH, ke evamAhuH ? -samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzino vA, yaduddezakAderAbhyoktaM tadevamUcurityarthaH, kasmAtta UcurityAha 'te savve' ityAdi, yasmAtte sarve'pi sarvavidaH 'prAvAdikAH' prakarSeNa maryAdayA vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinaH, taeva prAvAdikAH- yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, 'duHkhasya' zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmmaNaH 'kuzalA' nipuNAstadapanodopAyavedinaH santaH te sarve'pi jJaparijJayA parijJAya heyArthasya pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti, 'itiH' upapradarzane, ityevaM pUrvoktanItyA karmmabandhodayasatkarmmatAvidhAnataH parijJAya 'sarvazaH' sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti, yadivA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM zatam, athavA prakRtisthityanubhAvapradezaprakAraiH, yadivodayaprakArairbandhasatkarmmatAkAryabhUtairAgAmibandhasatkarmmatAkAraNaizca karmma parijJAyeti, te cAmI 196 udayaprakArAH, tadyathA - mUlaprakRtInAM trINyudayasthAnAni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, tatrApi karmmaprakRtIryaugapadyena vedayato'STavidhaM tacca kAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceti, mohanIyopazame kSayevA saptavidhaM, ghAtikSaye caturvidhamiti sAmpratamuttaraprakRtInAmudayasthAnA nyujyante, tatrajJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAraM ekamudayasthAnaM, darzanAvaraNIyasya dve, darzanacatuSkasyodayAccatvAri anyataranidrayA saha paJca, vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAdyaugapadyodayAbhAvaH, mohanIyasya sAmAnyena navodaya sthAnAni, tadyathA- daza nava aSTau sapta SaT paJca catvAri dve ekaM ceti, tatra daza mithyAtvaM 1 anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH sajjavalanazcetyetatkrodhacatuSTayam 5 evaM mAnAdi catuSTayamapi yojyaM anyataro vedaH 6 hAsyaratiyugmam aratizokayugmaM vA 8 bhayaM 9 jugupsA 10 ceti, bhayajugupsayoranyatarAbhAve nava, dvayAbhAve'STau - anantAnubandhyabhAve sapta mithyAtvAbhAve SaT apratyAkhyAnodayAbhAve paJca, pratyAkhyAnAvaraNAbhAve catvAri, parivartamAnayugalAbhAve sajavalanAnyataravedodaye sati dve, vedabhAve ekamiti, AyuSo'pyekamevodayasthAnaM caturNAmAyuSAmanyataraditi, nAmno dvAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH SaD viMzatiH saptaviMzatiH aSTAviMzatiH ekonatriMzat triMzat ekatriMzat nava athaiceti, tatra saMsArasthAnAMsayoginAM jIvAnAM dazodayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti, atra ca dvAdazadhruvodayAH karmmaprakRtayaH, tadyathAtaijasakArpaNe zarIre 2 varNagandhasasparzacatuSTaya 6 agurulaghu 7 sthiraM 8 asthiraM 9 zubhaM 10 azubhaM 11 nirmANa 12 miti, tatra viMzatistIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA - manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 trasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaH kIrttiriti 8 dhruvodaya 12 sahitA viMzatiH 20, ekaviMzatyAdIni Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-4, uddezakaH3 197 tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIvaguNasthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, tAni ceha granthagauravamayAt pratyekaM nocyanta ityata ekaikabhedAvedanaM kriyate- / takaviMzatiH gatiH 1 jAtiH 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptAparyAptayoranyatarat 6 subhagadurbhagayoranyatarat 7 AdeyAnAdeyayoranyatarat 8 yazaHkItyayaza kIttyoranyatarat 9, etAzca navadhruvodaya 12 sahitAekaviMzatiH 21, caturviMzatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAtiH 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 8 upaghAtaM 5 pratye kasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSmabAdarayoranyatarat 8 durbhagaM9 anAdeyaM 10 aparyAptakaM 11 yazaHkItyayazaHkItyoranyatara 12 diti,tatraivAparyAptakApanayaneparyAptakaparAghAtAbhyAMprakSiptAbhyAMpaJcaviMzatiH25, SaDviMzatistu yA'sau kevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrAGgopAGgadvayAnyatarasaMsthAnAdhasaMhananopaghAtapratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26, saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamuddhAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27, saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzatiH 28, tatra tIrthakaranAmApanayane ucchvAsa 1 susvara 2 parAghAta 3 prakSepe sati triMzadbhavati30,tatrasusvareniruddha ekonatriMzat 29,saiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat navodayastumanuSyagatiH1 paJcendriyajAtiH2trasaM3bAdaraM4 paryAptakaM 5 subhagaM6 AdeyaM 7yazaHkIrti 8stIrthakaramiti9, etAayogitIrthakarakevalinaH, etA evatIrthakaranAmarahitA adhAviti 8, gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnaM, uccanIcayoranyatarad, yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi, tadevamudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya pratyAkhyAnaparijJAmudAharantIti / / yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryamityAha - mU. (148)ihaANAkaMkhI paMDie anihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM jarehi appANaM, - jahA junAI kaTThAI havvavAho pamatthai / evaM attasamAhie anihe, vigiMca kohaM avikNpmaanne| vR.'iha asminpravacaneAjJAmAkAjituMzIlamasyetiAjJAkAGkSa-sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhUtaH sa paNDito' viditavedyaH asniho bhavati, snihyate-zliSyate'STaprakAreNa karmaNeti sniho na sliho'slihaH, yadivA snihyatIti sniho-rAgavAn yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthattavAccAsya rAgadveSarahita ityarthaH, athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhirindriyakaSAyakarmabhiH yo na tathA so'nihataH, iha pravacane AjJAkAGkSIpaNDito bhAvaripubhiranihato, nAnyatra, yazcanihataH saparamArthataH karmaNaH parijJAtA / yazcaivambhUtaH sa kiM kuryAdityAha - 'egamappANa' mityAdi, so'nihato'sniho vA AtmAnamekaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrazarIrAdivyatiriktaM 'saMprekSya pAlocya dhunIyAccharIrakaM, sambhAvanAyAM liG, sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH sambhAvyata etaccharIravidhUnanamiti, tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvamAvanaivaM-rUpA bhaavyitvyeti|||| "saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH provaa?| sarvebhramantaH svajanAH pareca, bhavanti bhUtvAna bhavanti bhuuyH|| // 2 // vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcitpurato na pazcAt / svakarmabhintiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 AcArAgasUtram 9/-/4/3/148 // 3 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / nataM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama / / // 4 // (tathA) - ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhvaantrm|| ityAdi, 'kiM ca-'kasehi appANaM jarehi appANaM' paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru, yadivA 'kaSa' kasmai karmaNe'lamityevaM paryAlocya yacchaknoSi tatraniyojayedityarthaH, tathA jara' zarIrakaMjarIkuru,tapasAtathAkuruyathAjarAjINamivapratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaMniHsAratAmApAdayedityarthaH, kimaryamityetaditicedAha-'jahA' ityAdi, yathA jIrNAni niHsArANi kASThAni 'havyavAhI hutabhukkhapramagnAti-zIghraM bhasmasAt karoti, dRSTAntaM pradarzya dAntikamAha - 'evaM attasamAhie' 'evam anantaroktadRSTAntaprakaraNAtmanA samAhitaH AtmasamAhitaH, jJAnadarzanacAritropayogena sadopayukta ityarthaH, AtmA vA samAhito'syetyAtmasamAhitaH, sadA zubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgnyAdidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, yadivA prAkRte pUrvottaranipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH, 'asniha;' sneharahitaH saMstapo'gninA karmakASThaM dahatIti bhAvArthaH // etadeva dRSTAntadAntikagatamarthaM niyuktikAro gAthayopasajidhRkSurAhani. [234] jaha khalu jhusiraM karuM suciraMsukkaM lahuMDahai aggI / taha khalukhavaMti kamma sambhacaraNe ThiyA sAhU / vR. gatArthA / atra cAsnihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAha - vigiMca koha'mityAdi, kAraNe'kAraNe vA'tirAdhyavasAyaH krodhaH taM parityaja, tasya ca kAryaM kampanaM tapratiSedhaM drshyti-avikmpmaanH||kiN vigaNayyaitatkuryAdityAha mU. (149) imaM niruddhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiMca phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM, je nivvuDA pAvehiM kammehi aNiyANA te viyAhiyA, tamhA ativijo no pddisNjlijaasi-tibemi|| vR. 'idaM' manuSyatvaM niruddhAyuSkaM niruddhaM-parigalitamAyuSkaM 'samprekSya' paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt, kiM ca - "dukkha' mityAdi, krodhAdinA dandahyamAnasya yanmAnasaM duHkhamutpadyate tajjAnIhi, tajjanitakarmavipAkapAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayAjAnIhi, parityajerityarthaH,AgAmiduHkhasvarUpamAha - 'puDho' ityAdi, pRthak sapta narakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu sparzAn' duHkhAni, caH samuccaye, na kevalaMkrodhAdhmAtastasminneva kSaNeduHkhamanubhavatItyAgAmInipRthagaduHkhAnicaspRzed-anubhavet, tena cAtiduHkhenAparo'piloko duHkhita ityetadAha - ___ 'loyaM ca' ityAdi, na kevalaM krodhAdivipAkadAtmA duHkhAnyanubhavati, lokaM ca zArIramAnasaduHkhApannaM vispandamAnamasvatantramitazcetazca duHkhapratIkArAya dhAvantaM pazya' vivekacakSuSA'valokaya / yetyevaM na te kimbhUtA bhavantItyata Aha - 'je nibbuDA' ityAdi, ye tIrthakaropadezavAsitAntaHkaraNA viSayakaSAyAgnyupazamAnivRtAH-zItIbhUtAH pApeSu karmasu Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM - 4, uddezaka:3 199 'anidAnAH' nidAnarahitAste paramasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH, yata evaM tataH kimityAha -- 'tamhA' ityAdi, yasmAdrAgadveSAbhibhUto duHkhabhAgbhavati tasmAdatividvAna - viditAgamasadbhAvaH sanna pratisaJjavale:-krodhAgninA''tmAnaM noddIpayeH, kaSAyopazamaM kurvityarthaH / itiradhikAraparisamAptI, bravImIti, pUrvavat / adhyayanaM-4 - uddezakaH-3 samAptaH adhyayanaM-4 - uddezakaH-4 vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arambhayate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake niravadyaM tapo'bhihitaM, tacca vikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyataH saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezasyAdi sUtram - mU. (150) AvIlaepavIlaenippIlaejahittA puvvasaMjogaM hicA uvasamaM, tamhAavimaNe vIre, sAraesamiesahie sayAjae, duranucaromaggo vIrANaM aniyaTTagAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANije viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA bNbhcerNsi| vR. AGaISadarthe, ISatpIDayed, avikRSTena tapasA zarIrakamIpIDayed, etacca prathamapravrajyA'vasare, tata urddhavadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayetprapIDayet, punaradhyApitAntevAsivargaH saGakrAmitArthasAraH zarIraM tityakSurmAsArddhamAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizceyana pIDayenniSpIDayet, syAt-karmakSayArthaM tapo'nuSThIyate, sa capUjAlAbhakhyAtyarthena tapasAnabhavatyatonirrathakaeva zarIrapIDanopadezaityato'nyathA vyAkhyAyatekarmaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayeprapIDayenniSpIDayet, atrApISadarthAdikA prakarSagatiravaseyA, yadivA ApIDayetkarma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTayAdiSuguNasthAnakeSu, tato'pUrvakaraNAnivRttibAdarayoH prapIDayet, sUkSmasamparAyAvasthAyAMtuniSpIDayet, athavAApIDanamupIzamazreNyAM prapIDanaM kSapakazreNyAM niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAmiti / kiM kRtvaitatkuryAdityAha_ 'jahittA' ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogo-dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadivA pUrvaH-asaMyamo'nAdibhavAbhyAsAttena saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA 'AvIlaye'dityAdisambandhaH, kiM ca - 'hiccA' ityAdi, 'hi gatA vityasmAt pUrvakAle ktvA hitvA gatvA, kiMtat?-upazamaM-indriyanoindriyajayarUpaMsaMyamaMvA 'gatvA' pratipadyApIDayeditivartate, idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyama pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet, prapIDayeniSpIDayediti, yataH kApIDanArthamupazamapratipattistapratipattau cAvimanaskatetyAha - 'tamhA ityAdi, yasmAtkarmakSayAyAsaMyamaparityAgastat parityAgecAvazyaMbhAvI saMyamastatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAdavimanA vigataM bhogakaSAyAdiSvaratau vA mano yasya sa vimanAyo na tathA so'vimanAH, ko'sau?, vIraH-karmavidAraNasamarthaH, avimanaskatvAcca yasyAttadAha - 'sArae' ityAdi, suSTyA-jIvanamaryAdayAsaMyamAnuSThAne rataHsvArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahitojJAnAdisamanvito vA sahitaH, 'sadA' sarvakAlaMsakRdAropitasaMyamabhAraH saMstatra 'yateta' yalavAn bhavediti kimarthaM punaH pauna-punyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate? ityAha - 'duranucaro' ityAdi, duHkhenAnucaryata iti duranucaraH, ko'sau ? - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AcArAGga sUtram 9/-/4/4/150 mArgaH-saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM ?- 'vIrANAm' apramattayatInAM, kimbhUtAnAmityAha . 'amiyadR' ityAdi, anivarto-mokSastatra gantuMzIlaM yeSAMtetathA teSAmiti, yathA catanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati tadarzayati - vigiMca' ityAdi, 'mAMsa' zoNita darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA 'vivecaya' pRthakkuru, tadbhAsaM vidhehItiyAvat, evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhAvaH / yazcaivammUtaHsakaMguNamavApnuyAdityAha- 'esa' ityAdi, "eSa mAMsazoNitayorapanetApurizayanAt puruSaH dravaH-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUtovAmuktigamanayogyatvAt, karmaripuvidAraNasahiSNutvAdvIra iti, mAMsazoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAtteSAmiti / kiM ca 'AyANijje' ityAdi, savIrANAMmArgapratipannaHmAMsazoNitayorapanetAmumukSUNAmAdAnIyogrAhya Adeyavacanazca vyAkhyAt iti / kazcaivambhUta ityAha- 'je dhuNAi' ityAdi, 'brahmacarye' saMyame madanaparityAgevoSitvA yaH samucchraya' zarIrakaMkarmopacayaMvAtapazcaraNAdinA dhunAti' kRzIkaroti sa AdAnIya iti vivadhamAkhyAto vyAkhyAta iti sambandhaH / / uktA apramattAH, tadvidharmaNastu pramattAbhidhitsurAha -- mU. (151) nittehiM palicchinnehiM AyANaptoyagaDhie bAle, avvocchinnabaMdhaNe anabhiktasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi-tibemi / / vR.nayatyarthadezam-arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti netrANi - cakSurAdInIndriyANi taiH paricchinnaiH- yathAsvaM viSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punarmohodayAdAdAnotogRddhaH-AdIyate-sAvadyAnuSThAnena svIkiyataityAdAnaM-karma saMsArabIjabhUtaM tasyAsrotAMsi-indriyaviSayA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAvAteSugRddhaH-adhyupapannaHsyAt, ko'sau ? -bAlaH' ajJaH rAgadveSamahAmohAbhibhUtAntaHkaraNaH / yazcAdAnasrotogRddhaH sa kimbhUtaH syAdityAha - 'avvocchinnabaMdhaNe' ityAdi, avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanam-aSTaprakAra karma yasya sa tathA, kiMca ___ 'anamikvaMtaM ityAdi, anabhikrAntaH-anatilacitaH saMyogo dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRto'saMyamasaMyogo vA yenAsAvanabhikrAntasaMyogaH tasya caivambhUtasyendriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi vartamAnasyAtmahitaM mokSopAyaM vA'vijAnata AjJAyAH-tIrthakaropadezasya lAbho nAstItyetadahaM bravImitIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti, yadivA''jJAbodhiH samyaktvam, astizabdazcAyaM nipAtastrikAlaviSayI, tenAyamartha; tasyAnabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsInnAsti na bhAvIti / etadevAha - mU. (152) jassa natthi purA pacchA manjhe tassa kuo siyA?, se hu pannANamaMte buddhe AraMbhovarae, saMmameyaMti pAsaha, jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM palichiMdiya bAhiragaM ca soyaM, nikkAdaMsI iha macciehiM, kammANaM saphalaM daThUNa tao nijjAi veyvii|| 1. yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAnotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhasyAnabhikrAntasaMyogasyAjJAnatamasi vartamAnasya purA pUrvajanmani bodhilAbho nAsti-samyaktvaM nAsIt 'pazcAdapi eSye'pi janmani na bhAvi 'madhye' madhyajanmani tasya kutaH syAt iti ?, etaduktaM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezaka:4 bhavati-yasyaivapUrvabodhilAbhaH saMvRttobhaviSyativAtatyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hisamyaktvamAsvAditaMpunarmithyAtvodayAttapracyavatetasyApArddhapudgalaparAvartenApikAlenAvazyaMtatsadbhAvAta, na hyayaM sambhavo'sti pracyutasya samyaktavasya punarasambhava eveti, athavA niruddhendriyo'pi AdinasrotogRddha ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvataH AgAmi ca divyAGganAbhogamanabhikAyato vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAdityetaddarzayitumAha -- ___ 'jassa natthi' ityAdi, yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtinAsti nApi pAzcAtyakAlabhogAbhilASitA vidyate tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayato 'madhye vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt ?,mohanIyopazamAnnaiva syAdityarthaH / yasya tu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAdityAha - 'se hu' ityAdi, 'huH' yasmAdarthe yasmAnivRttabhogAbhilASastasmAtsa prajJAnavAn-prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM-jIvAjIvAdiparicchetta tadvidyate yasyAsau prajJAnavAn, yata eva prajJAnavAnata eva buddhaH-avagatatattvo, yata evambhUto'ta evAha ___'AraMbhovarae' sAvadyAnuSThAnamArambhastasmAduparata ArambhoparataH / etaccAramamoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha -'samma'mityAdi, yadidaM sAvadhArambhoparamaNaM samyagetat-zobhanametat samyaktvakAryatvAdvA samyaktvametadityevaM pazyata-evaM gRhNIta yUyamiti / kimityArammoparamaNaM samyagiti cedAha -'jeNa' ityAdi, yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH bandhaM kazAdibhiH 'ghoraM' prANasaMzayarUpaM paritApa zArIramAnasaM dAruNaM asahyamavApnotyataArambhoparamaNaM samyag bhUtaM kuryAt, kiM kRtvetyAha - 'palicchindi' ityAdi, paricchindya' apanIya, kiMta? - 'srotaH pApopAdAnaM,tababAhya dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAdAntaraM ca rAgadveSAtmakaM viSayapipAsArUpaMveti, kiMca-nikammadaMsI'tyAdi, niSkrAntaH karmaNo niSkA-mokSaHsaMvaro vA taM draSTuM zIlamasyeti niSkarmadarzI, 'ihe'tti saMsAre matryeSu madhye ya eva niSkarmadarzI sa eva bAhyAbhyantarasrotasachetteti syAt / kimabhisandhya sa bAhyAbhyantarasaMyogasya chettA niSkarmadarzI vA bhavet ityata Aha -'kammANaM ityAdi, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyante-badhyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA sa vA niSkarmadarzI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTavA, teSAM ca phalaM __ jJAnAvaraNIyasyajJAnAvRttiHdarzanAvaraNasyadarzanAcchAdanaM vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi, nanucana sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti, pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt tapasA cakSayopapatterityataH kathaM karmaNAM saphalatvaM?, naiSa doSo, nAca prakArakAtsnyamabhipretam, apitu dravyakAsnarya, taccAstyeva, tathAhi-yadyapipratibandhavyaktinavipAkodayastathApyaSTAnAmapikarmaNAM sAmAnyena so'styevetyataH karmaNAM saphalatvamupalabhyate, tasmAt-karmaNastadupAdAnAdAsravAdvA nizcayena yAti niryAti-nirgacchati, tanna vidhatta itiyAvat ko'sau ?- 'vedavid' vedyate sakalaM carAcaramaneneti veda:- AgamastaM vettIti vedavit, sarvajJopadezavartItyarthaH / / na kevalasya mamaivAyamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti darzayitumAha -- Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 AcArAGga sUtram 1/-/4/4/153 mU. (153) je khalu bho! vIrA te samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AovarayA ahAtahaloyaMuvehamANA pAINaMpaDiNaMdAhiNaMuINaMiya sarcasi pari (cie) ciDiMsu, sAhissAmo nANaM vIrANaM samiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahaM loyaM samuvehamANANaM kimathi uvAhI?, pAsagassana vijai nasthi-tibemi / / 1. yadivA uktaH samyagvAdo niravAtapazcAritraM ca, adhunA tatphalamucyate -'je khalu' tyAdi, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, ye kecanAtItAnAgatavartamAnAH 'bho' ityAmantraNe 'vIrAH' karmavidAraNasahiSNavaH samitAH samitibhiH sahitA jJAnAdibhiH sadA yatAH satsaMyamena "ttinirantaradarzinaH zubhAzubhasya AtmoparatAH pApakarmabhyo yathA tathA avasthitaM 'loka' caturdasarajjvAtmakaMkarmalokaMvopekSamANAH-pazyantaH sarvAsupracyAdiSudikSuvyavasthitAityevaMprakArAH 'satya'miti RtaM tapaH saMyamo vA tatra paricite-sthire tasthuH-sthitavantaH, upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtItekAle anantA apisatye tasthuH vartamAne paJcadazasu karmabhUmiSu savayeyAstiSThanti anAgate anantA api sthAsyanti, teSAM cAtItAnagatavartamAnAnAM satyavatAM yajjJAnaM yo'bhiprAyaHtadahaM kathayiSmAmi bhavatAM zrRNuta yUyaM, kimbhUtAnAM teSAM? 'vIrANA'mityAdIni vizeSaNAnigatArthAni, kimbhUtaMjJAnAmiticedAha-kiMprazne asti' vidyate?, ko'sau ? - 'upAdhiH' karmajanitaM vizeSaNaM, tadyathA-nArakastiryagyonaH sukhI duHkhI subhago durbhagaH prayAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvinna vidyata iti paramatamAzaya ta UcuH'pazyakasya' samyagvAdikamarthaMpUrvopAttaM pazyatIti pazyaH sa eva pazyakastasya karmajanitopAdhirna vidyate, ityetadanusAreNahamapi bravImi na svamanISikayeti gataH sUtrAnugamaH, // adhyayanaM-4 uddezaka-4 samApta adhyayanaM-4 samAptam muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA zilAhAcAryaviracittA prathama zrutaskandhe caturtha adhyayanaTIkA parisamAta // (adhyayanaM-5-lokasAraM) vR.uktaMcaturthamadhyayanaM, sAmprataMpaJcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane samyakatvaMpratipAditaM tadantargataMcajJAna, tadubhayasyacacAritraphalatvAttasyaiva capradhAnamokSAgatayA lokasAratvAt tatpratipAdanArthamidamupakramyataityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANibhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraMtu niyuktikAraH pratipipAdayisurAhani. [236] hiMsagavisayAraMbhaga egacaruttina muNI pddhmgNmi| virao muniti biie avirayavAI pariggahio / / ni. [237] taie eso apariggaho ya nimvinnkaambhogoy| avvattassegacarassa pnycvaayaacutthNmi|| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, upodghAtaH 203 ni. [238] haraovamo yatavasaMyamaguttI nissaMgayA ypNcme| ummaggavajjaNA chaTuMgaMmitaha rAgadose y|| vR. hinastIti hiMsakaH ArambhaNamArambho viSayANAmArambho'syeti viSayArambhakaH vyadhikaraNasyApi gamatakatvAtsamAsaH, Nvulantasya vA yAjakAdidarzanAt samAso, viSayANAmArambhakoviSayAbhaka itihiMsakaJcaviSayArambhakazcetivigRhyasamAhAradvandvaH, prAkRtatvAtpuMlliGgatA, ayamoM-hiMsakaHprANinAMviSayArambhakazcaviSayArthaM sAvadyArammapravRttazcana muniH, tathA viSayArthameva eka eva caratyekacaraH sa ca na muniriti, etadadhikAratrayaM prathamo dezake 1, dvitIye tu hiMsAdipApasthAnakebhyo virato munirbhavatItyayamarthAdhikAraH, vadanazIlo vAdI aviratasya vAdI aviratavAdI parigrahavAnbhavatItyetacAtroddezake pratipAdayiSyata iti 2, tRtIye tveSaeva virato muniraparigraho bhavatIti nirviNNakAmabhogazcetyayamarthAdhikAraH3, caturthetvavyaktasya-agItArthasya sUtrApariniSThitasya pratyapAyA bhavantItyayamarthAdhikAraH 4, paJcamaketu hRdopamena sAdhunA bhAvyaM, yathA hiDdojalabhRto'prativaHprazasyo bhavati, evaM sAdhurapi jJAnadarzanacAritrabhRto vinotasikArahita iti, tathA tapaHsaMyamaguptayo niHsaGgatA cetyamarthAdhikAraH 5, SaSThe tUnmArgavarjanA-kuSTiparityAgaH, tathA rAgadveSau ca tyAjyAvityayamarthAdhikAraH 6, iti gAthAtrayArthaH / nAmaniSpanne tu nikSepe'tra dvidhA nAma-AdAnapadena gauNaM gheti, etat dvividhamapi niyuktikAraH pratipAdayitumAhani. [239] AyaNapaeNAvaMti goNNanAmeNa logasArutti / logassa ya sArassa yacaukkao hoi nikkhevo|| vR.AdIyate-prathamameva gRhyata ityAdAnaM taca tatpadaM ca AdAnapadaM tena karaNabhUtenAvantItyetanAma,adhyayanAdAvAvantIzabdasyoccAraNAd, guNairniSpannaM gauNaMtaca tannAmaca gauNanAma tena hetunAlokasAraiti, lokasya-caturdazarajvAtmakasyasAraH-paramArtholokasAraH dvipadaMnAmetyataH lokasya sArasya ca pratyekaM catuSkako nikSepo bhavati, tadyathA-nAmaloko yasya kasyacilloka iti nAma kriyate, sthApanAlokazcaturdazarajvAtmakasya lokasya sthApanA gaathaatryaadvseyaatccaitt||1|| tiriaMcauro dosuMchaddosuMaha dasa ya ekekke / ___ bArasa dosuMsolasa dosuMbIsA ya causuMtu // 2 // punaravi solasa dosubArasa dosuMtuM huMti nAyavvA / tisu dasa tisu aThThaccha ya dosu dosuMtucattAri // 3 // oyarialoamajjhA cauro cauroya savvahiM neyaa| tiatiaduga duga ekvekkagaMcajA sattamIe u dravyaloko jIvapudgaladhadhikiAzakAlAtmakaH SaDvidhaH bhAvalokastvaudayikAdiSaDbhAvAtmakaH sarvadravyaparyAtmako vA / sAro'pi nAmAdi caturvidhaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyasArapratipAdanAyAhani. [240] sabassa thUla gurue majhe desappahANa sriraaii| dhaNa eraMDe vaire khairaMca jinAdurAlAI / / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9//5/-/- [ ni. 240 ] vR. atra pUrvArddhapazcArddhayoryathAsaGkhyaM laganIyaM, sarvasve dhanaM sArabhUtaM, tadyathA-koTisAro'yaM paJcakapardakasAro vA, sthUle eraNDaH sAraH, sArazabdo'traprakarSavAcI, sthUlAnAM madhye eraNDo bhiNDo vAprakarSabhUtaH, gurutve vajraM, madhye khadiraH, deze AmravRkSo veNurvA, pradhAne yo yatra pradhAnabhAvamanubhavati sacito'citto mizrazceti, 204 sacitto dvipadazcatuSpado'padazceti, dvipadeSu jinaH catuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSaH, acitteSu vaiDUryo maNiH, mizreSu tIrthakara eva vibhUSitaH, zarIreSvaudArikaM muktigamanayogyatvAdviziSTarUpApattezca AdigrahaNAt svAmitvakaraNAdhikaraNeSu sAratA yojyA, tadyathA-svAmitve gorasasya ghRtaM sArabhUtaM, karaNatve maNisAreNa mukuTena zobhate rAjA, adhikaraNe dadhni ghRtaM jale padmamutthitamityAdigAthArthaH // bhAvasArapratipAdanAyAha ni. [241] bhAve phalasAhaNayA phalao siddhI suhuttamavariTThA / sAhaNaya nANadaMsaNasaMjamatavasA tahiM pagayaM // vR. 'bhAve' bhAvaviSaye sAre cintyamAne phalasAdhanatA sAraH phalam - arthakriyAvAptistasya sAdhanatA phalasAdhanatA-phalArthamArambhe pravartanaM tataH phalAvAptiH pradhAnaM, phalato'pyanaikAntikAnAtyantikarUpAt sAMsArikAtsakAzAttadviparyastaM phalaM sAraH, kiM tat ? - siddhiH, kimbhUtA'sau ? - 'uttamasukhavariSThA' uttamaM ca tadAtyantikaikAntikAnAbAdhatvAt sukhaM ca uttamasukhaM tena variSThA - varatamA, tatsAdhanAni ca gAthAzakalena darzayati - 'sAdhanakAni' prakRSTopakArakANi jJAnadarzanasaMyamatapAMsi tasmiMzca bhAvasAre sidhdhvAkhyaphalasAdhane jJAnAdike prakRtaM jJAnadarzanacAritreNa bhAvasArarUpeNAtrAdhikAra iti gAthArthaH // tasyaiva jJAnAdeH siddhayupAyasya bhAvasAratAM pratipAdayannAha ni. [242] logaMmi kusamaesu ya kAmapariggahakumaggalaggesuM / sAro hu nANadaMsaNatavacaraNaguNA hiyAe / vR. 'loke' gRhasthaloke kutsitAH samayAH kusamayAH teSuca, kimbhUteSu ? - kAmaparigraheNa ye kutsitA mArgAsteSu lagneSu, hurhetau, yasmAllokaH kAmaparigrahAgrahI gRhasthabhAvameva prazaMsati'gRhAzramasamo dharmmo, na bhUto na bhaviSyati / 119 11 pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH pASaNDamAzritAH ' gRhAzramAdhArAzca sarve'pi pASaNDinaH ityevaM mahAmohamohita icchAmadanakAmeSu pravarttate, tathA tIrthikA apyaniruddhendriyaprasarA dvirUpakAmAbhiSvaGgiNaH ityatasteSu sAro jJAnadarzanatapaJcaraNaguNAH, uttamasukhavariSThasiddhihetutvAt, hitA - siddhistadarthatvAditi gAthArthaH // yato jJAnadarzanatapazcaraNaguNA hitArthatayA sArastasmAtkiM karttavyamityAhani. [243] caiUNaM saMkapayaM sArapayamiNaM daDheNa dhittavvaM / asthi jio paramapayaM jayaNA jA rAgadosehiM // vR. 'tyakatvA' projjhya, kaM tat ? - 'zaGkApadaM' kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM syAdityevambhUto vikalpaH zaGkA tasyAH padaM nimittakAraNaM taccAIprokteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAheSvartheSu yA saMzItiH - sandeha ityetadrUpaM tacchaGkApadaM vihAya sArapadaM - idaM jJAnAdikaM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, upodghAtaH 205 prAgupanyastaM dhDhena ananyamanaskenatIrthikadambhapratAraNAkSobhyena grAhyaM, tadevazajhApadavyudAsakArya gAthAzakalena darzayati-asti jIvaH asya ca padArthAnAmAdAvupanyAsAjIvapadArthasya ca prAdhAnyAdupalakSaNArthatvAdvA zeSapadArthagrahaNaM, asti-vidyate jIvitavAn jIvati jIviSyatIti vAjIvaH zubhAzubhaphalabhokteti, sa ca pratyakakSa evAhapratyasAdhyaH, icchAdveSaprayalAdikAryAnumAnasAdhyovA, tathAajIvAapidharmAdharmAkAzapudgalA gatisthitityavagAhadvayaNukAdiskandhahetavaH santi, evamAnavasaMvarabandhanirjarA api vidyante, pradhAnapuruSArthatvAd AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAdAcaM jIvapadArthaM sAkSAdupanyasyAntyaM mokSapadArthamupanyasyati-paramaM ca tatpadaM ca paramapadaM, tacAstIti sambandha iti, asti mokSaH zuddhapadavAcyatvAd bandhasya sapratipakSatvAnmokSAvinAmAvitvAdvA bandhasyeti, satyapi mokSe yadi tadavAptAvupAyo na syAttato janAH kiM kuryurityatastatkAraNAstitvaM darzayati-'yatanA'yalo rAgadveSu, rAgadveSopazamAdyaH saMyamo'sAvapyastIti / tadevaM sati jIve paramapade ca zaGkApadavyudAsena jJAnAdikaM sArapadaM eMTena grAhamiti gaathaarthH|| tato'pyaparAparasAraprakarSagatirastIti darzayanupakSepamAhani. [244] logassa u ko sAro? tassayasArassa ko havai sAro? | tassayasAro sAraMjaijANasi pacchio sAha / / vR. 'lokasya caturdazarajvAtmakasya kaH sAraH ?, tasyApi sArasya ko'paraH sAraH?, tasyApisArasArasyasAraMyadijAnAsitataH puSTadhemayA kathayetigAthArthaH ||prshnprtivcnaarthmaahni. [245] logassa sAra dhammo dhammapi ya nANasAriyaM biti / nANaM saMjamasAraM saMjamasAraMca nivvaannN|| vR.samastasyApilokasyatAvaddharmaHsAro,dharmamapijJAnasAraMbruvate, jJAnamapisaMyamasAraM, saMyamasyApi sArabhUtaM nivvANamiti gAthArthaH / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam -adhyayana-5 uddezakaH1:mU. (154) AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNaTThAe, eesuceva vipparAmusaMti, guru se kAmA, tao se mArate, jao se mArate tao se dUre, neva se aMto neva dUre vR. 'AvantI ttiyAvanto jIvAmanuSyA asaMyatAvAsyuH, keAvaMti'ttikecana loke caturdazarajvAtmakegRhasthAnyatIrthikalokevASaDjIvanikAyAnaArambhaprakRttAvividham anekaprakAra viSayAbhilASitayA 'parAmRzanti' upatApayanti, daNDakazatADanAdibhirghAtayantItyarthaH, kimarthaM viparAmRzantIti darzayati- arthAya' arthArtha arthAdvA arthaH-prayojanaM dharmArthakAmarUpaM, karmaNi lyablope paJcamI, arthamuddizya-prayojanamuprekSya prANinoghAtayanti, tathAhi-dharmAnimittaM zaucA) pRthivIkArya samArabhante, arthArthaM kRSyAdi / karoti, kAmArthamAbharaNAdi, evaM zeSeSvapi kAyeSu yathAyogaM vAcyaM, anarthAdvA-prayojanamanuddizyaiva tacchIlatayaiva mRgayAdyAH prANyupaghAtakAriNIH kriyAH "pavana Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AcArAGga sUtram 9/14/9/154 kurvanti, tadevamarthAdanAdvAprANinohatvA eteSveva-SaDjIvanikAyasthAneSuvividham-anekaprakAra sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedena tAnekendriyAdIn prANinastadupadhAtakAriNaH parAmRzanti, tAn prapIDya teSvevAnekaza utpadyanta itiyAvat, yadivA tatSaDjIvanikAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIpha viparAmazanti-anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti kAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIrNaM viparAmazanti-anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti ___ "jAvaMtikeialoechakkAyavahaMsamArabhatiahAe aNaThAevA" ityAdi, gatArthaM, syAdasau kimarthamevaMvidhAni karmaNi kurute yAnyasya kAyagatasya vipacante?, taducyate-'gurU se kAmA' 'se' tasyAparamArthavidaH kAmyanta iti kAmAH-zabdAdayaste guravo dustyajatvAt, kAmA hyalpasattvairanavAptapuNyopacayairulajhayituM duSkaramityatastadarza kAyeSu pravartate tatpravRttau ca pApopacayastadupacayAca yatsyAttadAha-'tataH SaDjIvanikAyaviparAmarzAtparamakAmagurutvAccAsau maraNaM mAra:- AyuSaH kSayastasyAntarvartate, mRtasya ca punarjanma janmani cAvazyaMbhAvi mRtyurevaM janmamaraNAt saMsArodanvati majanonmajanarUpAnna mucyate // tataH kimaparamityAha-- 'jao se' ityAdi, yato'sau mRtyorantastato'sau 'dUre' paramapadopAyAt jJAnAditrayAt tatkAryAdvA mokSAd, yadivA sukhArthI kAmAna parityajati, tadaparityAge ca mArAntarvartI, yatazcamArAntarvartI tato jAtijarAmaraNarogazokAbhibhUtatvAdasau sukhAhUre / yasmAdasau kAmagurustadgurutvAnmArAntavartItadantarvatitvAtkimbhUto bhavatItyata Aha-nevase ityAdi, naivAsI viSayasukhasyAntarvartate, tadabhilASAparityAgAcca naivAsI dUre, yadivA yasya guravaH kAmAH sa kiM karmaNo'ntarbahirveti praznAvasare satyAha 'neva se' ityAdi, naivAsI karmaNo'ntaH-madhye bhinnagranthitvAtsambhAvitAvazyaMbhAvikarmakSayopapatteH, nApyasau dUre dezonakoTIkoTikamasthitikatvAta, cAritrAvAptavapi naivAntarnaiva ca dUre ityetacchakyate vaktuM, pUrvoktAdeva kAraNAditi, athavA yenedaM prANAyikimasA vantarbhUtaH saMsArasyAhozvidbahirvartate ityAzaGkayAha-'neva se'ityAdi, naivAsI saMsArAntaH ghAtikarmakSayAt nApi dUre adyApi bhavopagrAhikarmasadmAvAditi / yo hi bhinnagranthiko durApAvAptasamyakatvaH saMsArArAtIyatIravartI sa kimadhyavasAyI syAdityAha mU.(155) so pAsai phusiyamiva kusagge paNunnaM nivaiyaM vAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdassa aviyANao, kUrAiMkamAIbAle pakubvamANe tena dukkheNa mUDhe vipariAsamuvei, moheNa gambhamaraNAi ei, estha mohe puNo puNo vR. 'se pAsaI tyAdi, 'saH' apagatamithyAtvapaTalaH samyakatvaprabhAvAvagatasaMsArAsAraH 'pazyati' zirupalabdhikriyaityata upalabhate-avagacchati, kiM tat? - 'phusiyamivatti kuzAgra udakabindumiva bAlasya jIvitamiti sambandhaH, tatkimbhUtamityAha-'paNuna' mityAdi, praNunamanavaratAparAparodakaparamANUpacayAt praNunnaM-preritaM vAteneritaM sannipatitaM bhAvini bhUtavadupacArAnipatadeva vA nipatitaM, dArzantikaM darzayati-'eva miti yathA kuzAgre binduH kSaNasambhAvitasthatikaH evaM bAlasyApi jIvitam, avagatatatvo hi syayamevAgacchati nApyasau Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-5, uddezaka: 207 tadabhikAGkSati ato bAlagrahaNaM, bAlo hyajJaH, sa cAjJAnatvAdeva jIvitaM bahu manyate, yata eva bAlo'ta eva mantaH- sadasadvivekApaTuH, yata eva buddhimando'ta eva paramArthaM na jAnAti, ataH paramArthamavijAnat evambhUtaM jIvitamityevaM pazyati / paramArthamajAnaMzca yatkuryAttadAha-'kUrANi' ityAdi, 'rANi' nirdayAni niranukrozAni 'karmANi' anuSThAnAni hiMsAnRtasteyAdInisakalalokacamatkRtikArINiaSTAdaza vA pApasthAnAni 'bAlaH ajJaH prakarSeNa kurvANa, kabhiprAye kriyAphale AtmanepadavidhAnAttasyaivatakriyAphalavipAkaM darzayati-'tena' krUrakarmavipAkApAditena duHkhena 'mUDhaH' kiMkartavyAtA''kulaH, kena kRtena mamaitaduHkhamupazamaM yA yAditi mohamohito viparyAsamupaiti-yadeva prANyupaghAtAdi duHkhotpAdane kAraNaM tadupazamAya tadeva vidadhAtIti / kiM ca_ 'moheNa'ityAdi, mohaH ajJAnaMmohanIyaMvA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayaMtena mohena mohitaH san karma badhnAti, tena ca garbhamavApnoti, tato'pi janma punarbAlakumArayauvanAdivayovizeSAH, punarviSayakaSAyAdinA karmopAdAyAyuSaH kSayAt maraNamavApnoti, AdigrahaNAtpunargamityAdi, narakAdiyAtanAsthAnametItyato'bhidhIyate-'ettha; ityAdi, atra' asminnanantarokte 'mohe' mohakArye garbhamaraNAdike paunaH punyenAnAdikamaparyantaM caturgatika saMsArakAntAraM paryaTati, nAsmAdapaitItiyAvat, kathaMpunaH saMsArenavambhramyA?,taducyate-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASAbhAvAd,asAveva kuto?, viziSTajJAnotpatteH?,saivakuto?, mohAbhAvAt, yadyevamitaretarAzrayatvaM,tathAhi-moho'jJAnaM mohanIyaM vA, tadabhAvo viziSTajJAnotpatteH, sA'pi tadabhAvAditi bhaNatA spaSTameva itaretarAzrayatvamuktaM, tatazca na yAvadviziSTajJAnotpattiH saMvRttA na tAvatkarmazamanAya pravRttiH syAt, naiSa doSaH, arthasaMzayenApi pravRttidarzanAditi / Aha ca mU. (156) saMsayaM pariANao saMsAre parinAe bhavai, saMsayaM apariyANao saMsAre aparinnAe bhvi| vR. 'saMsaya mityAdi saMzItiH saMzayaH-ubhayAMzAvalambA pratItiH saMzayaH, sa cArthasaMzayo'narthasaMzayazca, iha cArtho mokSo mokSopAyazca, tatra mokSe na saMzayo'sti, paramapadamitipratipAdanAt, tadupAye tusaMzaye'pi pravRttirbhavatyeva, arthasaMzayasya pravRttyaGgatvAt / anarthastu saMsAraH saMsArakAraNaMca, tatsandehe'pi nivRttiH syAdeva,anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt' ataHsaMzayamAnarthagataM parijAnato heyopAdeyapravRttiH syAdityetadeva paramArthataH saMsAraparijJAnamiti darzayati tena saMzayaMparijAnatAsaMsArazcaturgatikaH tadupAdAnaMvA mithyAtvAviratyAdianartharUpatayA parijJAtaM bhavati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA tu parihatamiti, yastupunaH saMzayaM najAnIte sa saMsAramapi na jAnAtIti darzayitumAha-'saMsayaM' ityAdi, 'saMzaya' sandehaM dvividhamapyaparijAnato heyopAdeyapravRttirna syAt, tadapravRttau ca saMsAro'nityAzucirUpo vyasanopanipAtabahuloniHsAro na jJAto bhavati // kutaH punaretannizcIyate? yathA tena saMzayavedinA saMsAraH parijJAta iti ?, kimatra nizcetavyaM?, saMsAraparijJAnakAryeviratyupalabdhe, tatra sarvaviratipraSThAMviratiM nirdidikSurAha Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AcArAgasUtram 9/14/9/157 mU. (157) jechae se sAgAriyaM na sevai, kaTu evamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA, laddhA huratyA paDilehAe AgamittA ANavijA anAsevaNaya-tti bemi| vR.'jeIe' ityAdiyazcheko-nipuNa upalabdhapuNyapApaH sa 'sAgAriyaMtimaithunaMna sevate manovAkAyakarmabhiH,saevayathAvasthitasaMsAravedI, yastupunarmohanIyodayApArzvasthAdiH tasevate, sevitvAcasAtagauravamayAkiM kuryAdityAha--'kaTu ityAdi,rahasimaithunaprasaGgaMkRtvApunargudinA pRSTaH sannapalapati, tasyacaivamakAryamapalapato'vijJApayatovA kiM syAdityAha-'biiyA' ityAdi, 'mandasya abuddhimata ekamakAryAsevanamiyaM bAlatA-ajJAnatA, dvitIyA tadapahavanaM mRSAvAdaH tadakaraNatayA vA punaranutthAnamiti, nAgArjunIyAstu paThanti-"je khalu visae sevaI sevittA vA nAloei, pareNa vA puTTho ninhavai, ahavA taM paraMsaeNa vA doseNa pAviThThayareNa vA doseNa uvaliMpijjatti" sugamaM / yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha-laddhAhu' ityAdi, labdhAnapikAmAn 'huratyettibahizcitrakSullakAdivattadvipAkaM pratyupekSya cittAbahiH kuryAt, yadivA huzabdo'pizabdArthe, rephAgamaH subyatyayena dvitIyArthe prathamA, tato'yamoM-labdhAnapyarthyante-abhilaSyanta ityarthAH-zabdAdayastAnupanatAnapi tadvipAkadvAreNa- 'pratyupekSya' paryAlocya tataH 'Agamya' jJAtvA durantaM zabdAdiviSayAnuSaGga, katvApratya-yasyottarakriyAsavyapekSatvAttAM darzayati tadanAsevanatayA parAnAjJApayet, svato'pi pariharediti, etadahaMbravImiyenamayA pUrvArthavyAvarNanamakArisaevAhamavyavacchinnasamyagjJAnapravAhaH zabdAdiviSayasvarUpo palammAt samupajanitajinavacanasaMmada iti| etaca vakSyamANaM bravImiti mU. (158)pAsaha egeruvesu giddhe parinijamANe, itya phAse puNo puNo, AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi AraMbhajIvI, eesu ceva AraMbhajIvI, ityavi bAle paripaJcamANe ramaI pAvehiM kammehiM asaraNe saraNaMti mantramANe, ihamegesiM egacariyA bhavai, se bahukohe bahumANe bahumAe bahulobhe bahuraebahunaDe bahusaDhe bahusaMkappeAsavasattIpaliucchanne uTThiyavAyaMpavayamANe, mAmekei adakkhU anAyapamAyadoseNaM, sayayaM mUDhedhammanAbhijANai, aTTApayA mANava! kaMmakoviyA je anuvarayA avijAe palimukkhamAhu AvaTTameva anupriyti-tibemi|| vR. pAsaha ityAdi, he janAH! pazyata yUyamekAntapuSTadharmANo, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, 'rUpeSu' rUpAdiSvindriyaviSayeSu niHsArakaTuphaleSu 'gRddhAn' adhyupapannAn sataH indriyairviSayAbhimukhaM saMsArAbhimukhaM vA narakAdiyAtanAsthAnakeSu vA pariNIyamAnAn prANina iti|tecvissygRdhnv indriyavazagAH saMsArANave kimApnuyurityAha-etthaphAse ityAdi, atra' asmin saMsAre hRSIkavazagaHsankarmapariNatirUpAn sparzAn paunaHpunyena-AvRttyA tAneva teSu teSveva sthAneSu prApnuyAditi / pAThAntaraMvA etya mohe puNo puNo' 'atra' asmin saMsAre 'mohe' ajJAne cAritramohe vA punaH punarbhavatIti / ko'sAvevambhUta; syAdityata Aha-'AvaMtI'tyAdi, yAvantaH kecana 'loke gRhasthaloke 'ArambhajIvinaH' sAvadhAnuSThAnasthitikAH, te paunaHpunyena duHkhAnyanubhaveyuriti / ye'pi gRhasthAzritAH sArammAstIrthikAdayaste'pi tahuHkhamAjina iti darzayati-'eesu'ityAdi, eteSu' sAvadyArambhapravRtteSu gRhastheSuzarIrayApanArthaM vartamAnastIrthikaH pArzvasthAdirvA 'ArammajIvI' sAvadhAnuSThAnavRttiH pUrvoktaduHkhabhAga bhavati / AstAM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-5, uddezaka:1 tAvadgRhasthastIrthiko, vAyo'pisaMsArArNavataTadezamavApyasamyakatvarataMlabdhvA'pi mokSakakAraNaM viratipariNAmaM saphalatAmanItvA karmodayAt so'pi sAvadyAnuSThAyI syAdityAha___etthavibAle' ityAdi, 'atra' asminnapyarhapraNItasaMyamAbhyupagame bAlo' rAgadveSAkulitaH paritapyamAnaH paripacyamAno vA viSayapipAsayAramate, kai?-pApaiH karmabhiH, viSayArthasAvadyAnuSThAne dhRtiM vidhatte, kiM kurvANa ityAha - 'asaraNa'mityAdi, kAmAgninA pApairvA karmabhiH paripacyamAnaH sAvadyAnuSThAnamazaraNameva zaraNamiti manyamAno bhogecchA'jJAnatamisrAcchAditadRSTiviparyayaH san bhUyo bhUyo nAnArUpAvedanA anubhavediti / AstAM tAvadanye, pravrajyAmapyabhyupetya kecidviSayapipAsArttAstAMstAn kalkAdhArAnAcarantItidarzayitumAha-'ihamegesimityAdi, 'iha' manuSyaloke ekeSAM na sarveSAM, caraNaMcaryate vA caryA ekasya caryA ekacaryA, sA ca prazastetarabhedena dvidhA-sA'pi dravyabhAvabhedAt pratyekaM dvidhA, tatra dravyato gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNaM, bhAvatastu aprazastAna vidyate,sAhirAgadvevirahAdbhavati, nacatadrahitasyAprazastateti prazastAtudravyataH pratimApratipannasya gacchanirgatasya sthavirakalpikasya caikAkinaH saGghAdikAryAnimittAnirgatasya, bhAvatastu punA rAgadveSavirahAdmavati, tatra dravyatobhAvatazcaikacaryAanutpannajJAnAnAMtIrthakRtAMpratipannasaMyamAnAm, anye tu caturbhaGgapatitAH, tatrAprazastadravyaikacaryodAharaNaM, tadyathA pUrvadeze dhAnyapUrakAbhidhAne sanniveze ekastApasaH prathamavayA devakumArasadhzavigrahaH SaSThabhaktena tadgrAmanirgamapathe tapastepe, dvitIyo'pyupagrAma girigahvare'STamabhaktena tapaHkarmaNA''tApa nAM vidhatte, tasmai ca grAmanirgamapathavarttine zItoSNasahiSNave guNairAkRSTo loka AhArAdibhiH saparyayopatiSThate, sa ca tathA lokena pUjyamAno vAgbhirabhiSTrayamAnaH AhArAdinopacaryamANojanamUce-matto'pi giriparisarAtApI duSkarakArakaH, tato'sau lokastena bhUyo bhUyaH projyAnastamekAkinaMtApasamadrikuharavAsinaMparyapUjayad, duSkaraMca paraguNotkIrtanamitikRtvA tasyApi saparyAdikaMvyadhAt, tadevamAbhyAMpUjAkhyAtyarthamekacaryA vidadhe, ato'prazastA, evamanayA dizA'nye'pyaprazastaikacaryAzritA dRSTAntA yathAsambhavamAyojyA iti / tadevaM sUtrArthe vyAkhyAte sUtrasparzikaniyuktyA niyuktikAro vyAcikhyAsurAhani. [246] cAro cariyA caraNaM egar3ha vaMjaNaM tarhi chakkaM / davvaM tu dArusaMkama jalathalacArAiyaM bahuhA / / kR. 'cAra' iti 'caragatibhakSaNayoH' bhAveghaJ, caryeti gadamadacarayamazcAnupasarge' ityanena karmaNi bhAve vA yat, caraNamiti, vA, bhAve lyuT, ekaH-abhinno'rtho'syetyekArtha, kiM tat ?. 'vyaJjanaM' vyajyate-AviSkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM-zabda ityetatpUrvoktaM zabdatrayamekArtha, ekArthatvAcca na pRthaga nikSepaH, 'tatra' cAranikSepeSaT, cArasya SaTprakAro nikSepa ityarthaH, tadyathAnAmasthApanetyAdi, tatra sugamatvAnnAmasthApane anAtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyacAraM gAthAzakalena darzayati-'davvaMtu'tti tuzabdaH punaHzabdArthe dravyaM punarevambhUtaM bhavati, dArusaGkamazca jalasthalacArazca dArusamajalasthalacArautAvAdIyasyatadArusaGakramajalasthalacArAdikaM bahudhA' Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/1/158 anekadhA, tatra dArusaGakramo jale setvAdiH kriyate, sthale vA garttalaGghanAdikaH, jalacAro nAvAdinA, sthalacAro rathAdinA, AdigrahaNAt prAsAdAdau sopAnapaGkatyAdiriti yadyaddezAddezAntarAvAptaye dravyaM sa sa dravyacAra iti gAthArthaH // sAmaprataM kSetrAdikamAha- ni. [247 ] khittaM tu jaMmi khitte kAlo kAle jarhi bhave cAro / bhAvamaMmi nANadaMsaNacaraNaM tu pasatyamapasatthaM // bR.kSetraM punaryasmin kSetre cAraH kriyate yAvadvA kSetraM caryate sa kSetracAraH, kAlastu yasmin kAle carati yAvantaM vA kAlaM sa kAlacAraH, bhAve tu dvidhA caraNaM prazastamaprazastaM ca, tatra prazastaM jJAnadarzanacaraNAni ato'nyadaprazastaM gRhasthAnyatIrthikANAmiti gAthArthaH / tadevaM sAmAnyato dravyAdikaM cAraM pradazya prakRtopayogitayA yaterbhAvacAraM prazastaM praznadvAreNa darzayitumAhani. [248] loge cauvvihaMmI samaNassa cauvviho kahaM cAro ? / hoI dhiI ahigAro visesao khittakAlesuM // vR. 'loke' caturvidhe dravyakSetrakAlabhAvarUpe 'zramaNasya' zrAmyatIti zramaNo - yatistasya kathambhUto dravyAdizcaturvidhazcAraH syAd ?, iti prazne nirvacanamAha-bhavati dhRtirityeSo'dhikAraH, dravye tAvadarasavirasaprAntarUkSAdike dhRtirbhAvayitavyA, kSetre'pi kutIrthakabhAvite prakRtyabhadrake vA nodvegaH kAryaH, kAle'pi duSkAlAdau yathAlAbhaM santoSiNA bhAvyaM, bhAve'pyakrozopahasanAdI noddIpitavyaM, vizeSatastu kSetrakAlayoravamayorapi dhRtirbhAvyA, dravyabhAvayorapi prAyastannimittatvAt punarapi dravyAdikaM vizeSato yatezcAramAha ni. [249 ] 210 pAvovarae apariggahe a gurukulanisevae jutte / ummaggavaJjae rAgadosavirae ya se vihare / / vR. 'pApoparataH pApAt pApahetoH sAvadyAnuSThAnAddhiMsA'nRtAdattAdAnAbrahmarUpAduparataH pApoparataH, tathA na vidyate parigraho'syetyaparigrahaH, pApoparato'parigrahazceti dravyacAraH kSetracAramAha - guroH kulaM gurukulaM- gurusAnidhyaM tatsevako yuktaH samanvito yAvajjIvaM gurUpadezAdineti, anena kAlacAraH pradarzitaH, sarvakAlaM gurUpadezavidhAyitvopadezAd, bhAvacAramAha- udgato mArgAdunmArgaH - akAryAcaraNaM tadvarjakaH, tathA rAgadveSavirataH sa sAdhurviharetsaMyamAnuSThAnaM kuryAditi, gatA niryuktiH / sAmprataM sUtramanuzriyate tatra viSayakaSAyanimittaM yasyaikacaryA syAt sa kimbhUtaH syAdityAha 'se bahu kohe' ityAdi, 'sa' viSayagRdhnurindriyAnukUlavattyekacaryAparatipannastIrthiko gRhastho vA paraiH paribhUyamAno bahuH krodho'syeti bahukrodhaH, tathA vandyamAno mAnamudvahata iti bahumAnaH, tathA kurukucAdibhiH kalkatapasA ca bahumAyI, sarvametadAhArAdilobhAtkarotItyato bahulobhaH, yata evamato bahurajAH -- bahupApo bahuSu vA''rambhAdiSu rato bahurataH, tathA naTavadbhogArthaM bahUn veSAn vidhatta iti bahunaTaH, tathA bahubhiH prakAraiH zaTho bahuzaThaH, tathA bahavaH saGkalpAH - karttavyAdhyavasAyA yasya sa bahusaGkalpaH, ityevamanyeSAmapi caurAdInAmekacaryA vAcyeti, sa evambhUtaH kimavasthaH syAdityAha 'Asava' ityAdi, AmravAH - hiMsAdayasteSu saktaM saGga AzravasaktaM tadvidyate Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka21 211 yasyAsAvAzravasaktI-hiMsAdyanupaGgavAn palitaM-karmma tenAvacchannaH, karmAvaSTabdha itiyAvat, sa caivambhUto'pi kiM brUyAdityAha - 'uDDiya' ityAdi, dharmmacaraNAyodyuktaH utthitastadvAda utthitavAdastaM pravadan, tIrthiko'pyevamAha-yathA ahamapi pravrajito dharmmacaraNAyodyata ityevaM pravadan karmmaNA'vacchAdyata iti / sa cotthitavAdI AveSu pravarttamAnaH AjIvikAbhayAt kathaM pravarttata ityAha- 'mAme' ityAdi, mAmAM 'kecana' anye'drAkSuravadyakAriNamityataH pracchannamakAryaM vidadhAti, etaccAjJAnadoSeNa pramAdadoSeNa vA vidhatta iti / kiMca 'sayaya'mityAdi, 'satatam' anavarataM mUDho mohanIyodayAdajJAnAdvA 'dharmma' zrutacAritrAkhyaM nAbhijAnAti, na vivecayatItyarthaH / yadyevaM tataH kimityAha - 'aTTA' ityAdi, , ArttA viSAyakaSAyaiH 'prajAyanta' iti prajAH-jantavaH hemAnava!, manujasyaivopadezArhatvAnmAnavagrahaNaM, 'karmmaNi' athaprakAre vibhaMtsate 'kovidAH' kuzalAH, na dharmAnuSThAna iti, ke punaH te ye satataM dharmyaM nAbhijAnanti karmmabandhakovidAzceti ?, ata Aha-- 'je anuvarayA' ityAdi, ye kecanAnirdiSTasvarUpAH 'anuparatAH' pApAnuSThAnebhyo' nivRttA jJAnadarzanacAritrANi mokSamArga ityeSAvidyA ato viparyayeNAvidyA tathA pari samantAt mokSamAhuH te dharmma nAbhijAnanta iti sambandhaH, dharmmamajAnAnAzca kimApnuyurityAha'AvaTTaM' ityAdi, bhAvAvarttaH--saMsArastamarayaTTaghaTIyantranyAyenAnuparivarttante, tAsveva narakAdigatiSu bhUyo bhUyo bhavantItiyAvat / itiradhikAraparisamAptI, bravImIti pUrvavat // adhyayanaM - 5 - uddezaka :- 1 samAptaH -: adhyayanaM - 5 - uddezakaH 2 : vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataMdvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - iha prAguddezake ekacaryApratipanno'pi sAvadyAnuSThAnAdviraterabhAvAcca na munirityuktam, iha tu tadviparyayeNa yathA munibhAvaH syAttathocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram mU. (159) AvantI keyAvantI loe anAraMbhajIviNo tesu, etthovarae taM jhosamANe, ayaM saMdhIti adakkhU, je imassa viggahassa ayaM khaNetti annesi esa magge AriehiM paveie, uTTie nopamAyae, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, puDhochaMdA iha mANavA puDho dukkhaM paveiyaM se avihiMsamANe aNavayamANe, puTTho phAse vipaNunnae / vR. 'yAvantaH' kecana 'loke manuSyaloke 'anArambhajIvinaH' ArambhaH - sAvadyAnuSThAnaM pramattayogo vA, uktaM ca 119 11 "AdAne nikkheve bhAsurasagge a ThANagamaNAI / ?? savvo pamattajogo samaNassavi hoi AraMbho B tadviparyayeNa tvanArambhastena jIvituM zIlaMyeSAM ityanArambhajIvino yatayaH samastArambhanivRttAH teSveva - gRhiSu putrakalatrasvazarIrAdyarthamArambhapravRtteSvanArambhajIvino bhavanti, etaduktaM bhavatisAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvinaH sAdhavaH paGkAdhArapaGkajavanirlepA eva bhavanti / yadyevaM tataH kimityAha - 'atra' asmin sAvadyArambhekartavye 'uparataH' saGkucitagAtraH, anna vA''rhate dharme vyavasthita uparataH pApArambhAt, kiM kuryAt sa ? - 'tat' sAvadyAnuSThAnAyAtaM karmma 'jhoSayan ' kSapayan munibhAvaM bhajata iti / kimabhisandhAyAtroparataH syAdityAha Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AcArAGgasUtram 9/-15/2/159 'ayaM saMdhI' ityAdi, avivakSitakarmakA apyakarmakA dhAtavo, tathA pazya mRgo dhAvati, evamatrApyadrAkSIdityetakriyAyoge'pyayaMsandhiritiprathamA kRteti, 'aya'miti pratyakSagocarApana AryakSetrasukulotpattIndriyanivRttizraddhAsaMvegalakSaNaH sandhiH' avasaromithyAtvakSayAnudayalakSaNo vA samyaktvAvAptihetubhUtakarmavivaralakSaNaH sandhiH zubhAdhyavasAyasandhAnabhUto vA sandhirityenaM svAtmani vyavasthApitamadrAkSIdbhavAntityataH kSaNamapyekaM na pramAdayet na viSayAdipramAdavazago bhUyAt / kazca na pramattaH syAdityAha 'jeimassa' ityAdi, 'ya' ityupalabdhatattvaH asya' adhyakSasya vizeSeNagRhyate anenATaprakAra karma tadvetarazarIraviziSTaM bAhyendriyeNa gRhyata iti vigrahaH-audArikaM zarIraM tasya 'ayaM' vArttamAnikakSaNaH evambhUtaH sukhaduHkhAnyatararUpazcagataH evambhUtazcabhAvItyevaMyaHkSaNAnveSaNazIlaH so'nveSI sadA'pramattaH syAditi / svamanISikAparihArArthamAha-'esa magge' ityAdi, 'eSaH' ananantarokto 'mArgo' mokSapathaH 'AryaiH' sarvahayadhArAtIya(tIra)vartibhistIrthakaragaNadharaiH prakarSeNAdau vA veditH-kthitHprvedititi|n kevalamanantarokto vakSyamANazcatIrthakaraiH pravedita iti tadAha-'uTTie' ityAdi, sandhimadhigamyotthito dharmacaraNAya kSaNamapyekaM na pramAdayet / kiM cAparamadhigamyetyAha 'jANittu' ityAdi, jJAtvA prANinAMpratyekaMduHkhaM tadupAdAnaM vA karma tathA pratyekaM sAtaMcamanaahlAdi jJAtvA samutthito na pramAdayet / na kevalaM duHkhaM karma vA pratyekaM, tadupAdAnabhUto'dhyavasAyo'pi prANinAM bhinna eveti darzayitumAha- puDho' ityAdi, pRthag-bhinnaH chandaH-abhiprAyo yeSAM te pRthagchandAH, nAnAbhUtabandhAdhyavasAyasthAnA ityarthaH, 'ihe'ti saMsAre saMjJiloke vA, kete? -'mAnavAH' manuSyAH,upalakSaNArthatvAdanye'pi, saMjJinAM pRthaksaGkalpatvAca tatkAryamapi karma pRthageva, tatkAraNamapi duHkhaM nAnArUpamiti, kAraNabhede kAryabhedasya avazyaMbhAvitvAditi, ataH pUrvoktaM smArayannAha-'puDho' ityAdi, duHkhopAdAnabhedAd duHkhamapi prANinAM pRthakpraveditaM, sarvasya svakRtakarmaphalezvaratvAtnAnyakRttamanya upabhuGgeiti / etanmatvA kiM kuryAdityAha se ityAdi, saH' anArambhajIvI pratyekasukhaduHkhAdhyavasAyIprANinovividhairupAyairahiMsan tathA'napavadan-anyathaiva vyavasthitaM vastvanyathA vadannapavadan nApavadan anapavadan, mRSAvAdamabruvannityarthaH, pazya ca tvaM tasyApi prAkRtatvAdArSatvAdvA lopaH, evaM parasvamagRhNanityAdyapyAyojyam / etadvidhAyIca kimaparaM kuryAdityAha-'puTTho' ityAdi, sapaJcamahAvratavyavasthitaH san yathAgRhItapratijJAnirvahaNodyataH spRSTaH parISahopasargastAn tatkRtAn zItoSNAdisparzAn duHkhasparzAnvA tatsahiSNutayAanAkulo vividhairupAyaiH-prakAraiH saMsArAsArabhAvanAdibhiHprerayet, toraNaM ca samyaksahanaM, na tatkRtayA duHkhAsikayA''tmAnaM bhAvayeditiyAvat // yo hi samyakaraNatayA parISahAn saheta sa kiMguNaH syAdityAha mU.(160) esa samiyA pariyAeviyAhie, je asattA pAvehiM kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhudhIretephAse puTThoahiyAsai, sepudipeyaMpacchApeyaMbheuradhammaM viddhaMsaNadhammamadhuvaM aniiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vippariNAmadhamma, pAsaha evaM svsNdhi| For Private Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka: 2 213 vR. 'eSaH' anantarokto yaH parISahANAM praNodakaH 'samiyA' samyak zamitA vA zamo' syAstIti zamI tadbhAvaH zamitA 'paryAyaH' pravrajyA samyak zamitayA vA paryAyaH - pravrajyA'syeti vigRhya bahuvrIhiH sa samyakparyAyaH zamitAparyAyo vA vyAkhyAto nApara iti / tadevaM parISahopasargAkSobhyatAM pratipAdya vyAdhisahiSNutAM pratipAdayannAha - 'je asattA' ityAdi, ye'pAkRtamadanatayA samatRNamaNileSTukAJcanAH samatApannAH pApeSu karmmasvasaktAH - pApopAdAnAnuSThAnAratAH 'udAhu' kadAcittAntathAbhUtAn sAdhUn 'AtaGkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayovyAdhivizeSAH 'spRzanti' abhibhavanti pIDyanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha- 'iti udAhu' ityAdi, 'iti' etadvakSyamANamudAhatavAn-vyAkRtavAn, ko'sau ? - 'dhIro' dhI:- buddhistayA rAjate, sa ca tIrthakRdUgaNadharo vA, kiM tadudAhatavAn ? -- tairAtaGgaiH spRSTaH san tAn sparzAn-duHkhAnubhavAn vyAdhivizeSApAditAnadhyAsayet saheta / kimAkalayyetyAha-- 'se puvva' mityAdi, sa spRSTaH pIDitaH AzukAribhirAtaGkaretadbhAvayed yathA pUrvamapyetad asAtAvedanIyavipAkajanitaM duHkhaM mayaiva soDhavyaM, pazcAdapyetanmayaiva sahanIyaM, yataH saMsArodaravicaravarttI na vidyata evAsau yasyAsAtAvedanIyavipAkApAditA rogAtaGkA na bhaveyuH tathAhi kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTayakSayAdutpatrajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAttatsambhava iti, yatazca tIrthakarairapyetadbaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthAyAtaM karmmAvazyaM vedyaM nAnyathA tanmokSaH, ato'nyenApyasAtAvedanIyodaye sanatkumAradhTAntena mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya nodvijitavyamiti 7 uktaMca // 1 // svakRtapariNatAnAM durnayAnAM vipAkaH punarapi sahanIyo'nyatra te nirguNasya / svayamanubhavato'sau duHkhamokSAya sadyo, bhavazatagatiheturjAyate'nicchataste" apica-etadaudArikaM zarIraMsuciramapyauSadharasAyanAdyupabRMhitaM mRnmayAmaghaTAdapi niHsArataraM sarvathA sadA vizarArtviti darzayannAha - 'bhiduradhamma' mityAdi, yadivA pUrvaM pazcAdapyetadaudArikaM zarIraM vakSyamANadharmmasvabhAvamityAha- 'bhiduradhamma ' mityAdi, svayameva bhidyata iti bhiduraH sa dharmo'sya zarIrasyeti bhiduradharmma, idamaudArikaM zarIraM supoSitamapi vedanodayAcchirodaracakSururaH prabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti bhiduraM, tathA vidhvasaMnadharmyaM pANipAdAdyavayavavidhvaMsanAt, tathA avazyaMbhAvasambhAvitaM triyAmAnte sUryodayavat dhruvaM na tathA yattadadhruvaM, tathA apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyavasthitaM sannityaM naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM tato'nyadazAzvataM tatheSTAhAropabhogatayA dhRtyupaSTammAdIdArikazarIravargaNAparamANUpacayAJcayaH tadabhAvena tadvicaTanAdapacayaH, cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikam, ata eva vividhaH pariNAmaH anyathAbhAvAtmako dharmmaH svabhAvo yasya tadvipariNAmadha yatazcaivambhUtamidaM zarIrakamato'syopari ko'nubandhaH kA mUrcchA?, nAsya kuzalAnuSThAnamRte'nyathA sAphalyamityetadevAha-'pAsaha' ityAdi, pazyatainaM pUrvoktaM rUpasandhi, bhiduradhamrmmAdyAghrAtIdArikaM paJcendriyanirvRttilAbhavasarAtmakaM dRSTvA ca vividhAtaGkajanitAn sparzAnadhyAsayediti // etatpazyatazca yatsyAttadAha , Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AcArAGga sUtram 1/-/5/2/161 mU. (161) samuppehamANassa ikkAyaNarayassa iha vippamukkasa natthi magge virayassa ttibemi ghR. samyaguprekSamANasya pazyato'nityatAghrAtamidaM zarIramityevamavadhArayato nAsti mArga iti sambandhaH, kiM ca-Aabhividhau samastapApArambhebhyaH AtmA Ayatyate-Aniyamyate yasmin kuzalAnuSThAne vA yatnavAn kriyat ityAyatanaM jJAnAditrayam ekam - advitIyamAyatanamekAyatanaM tatra ratastasya kiM ca 'iha' zarIre janmani vA vividhaM paramArthabhAvanayA zarIrAnubandhAt pramukto vipramuktastasya 'nAsti' na vidyate, ko'sau ? 'mArgo' narakatiryaGganuSyagamanapaddhatiH, varttamAnasAmIpye varttamAnadarzanAnna bhaviSyatIti nAstItyuktaM, yadivA tasminneva janmani samastakarmmakSayopapatternAsti narakAdimArgaH, kasyeti darzayati'viratasya' hiMsAdyAzravadvArebhyo nivRttasya, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat, sudharmmasvAmyAtmAnamAha, yadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA divyajJAnenArthAnupalabhya vAgyogenoktaM tadahaM bhavatAM bravImi na svamativiracaneneti / virata eva munirbhavatyetatpratipAdya sAmpratam 'aviratavAdI parigrahavAni'ti yaduktaM tavyatipAdayannAha mU. (162) AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA eesu caiva pariggahAvaMtI, etadeva egesiM mahabmayaM bhavai, logavittaMca NaM uvehAe, ee saMge aviyANao / vR. yAvantaH kecana loke 'parigrahavantaH ' parigrahayuktAH syustata (tra) evambhUtaparigrahasadbhAvAdityAha - 'se appaM vA' ityAdi, tadravyaMyaparigRhyate tadalpaM vA stokaM vA syAt kapardakAdi, bahu vA syAt dhanadhAnyahiraNyagrAmajanapadAdi, aNu vA syAt mUlyatastRNakASThAdi pramANato vajrAdi, sthUlaM vA syAt mUlyataH pramANatazca hastyazvAdi, etacca cittavadvA syAdacittavadveti / etena ca parigraheNa parigrahavantaH santa eteSveva parigrahavatsu gRhastheSvantarvarttino vratino'pi syuH, yadivaiteSveva SaTsu jIvanikAyeSu viSayabhUteSvalpAdiSu vA dravyeSu mUcchA kurvvantaH parigrahavanto bhavanti, tathA cAvirato virativAdaM vadannalpAdapi parigrahAt parigrahavAn bhavati, evaM zeSeSvapi vrateSvAyojyam, ekadezAparAdhAdapi sarvAparAdhitAsambhavaH, anivAritAnavatvAt / yadyevamalpenApi parigraheNa parigrahavattvamataH pANipuTabhojino digambarAH sarajaskaboTikAdayo'parigrahAH syuH teSAM tadabhAvAt, naitadasti, tadabhAvAdityasiddho hetu:, tathAhi sarajaskAnAmasthyAdiparigrahadUboTikAnAmapi picchikAdiparigrahAd anta (ntata ) zca zarIrAhArAdiparigrahasadbhAvAt, dharmopaSTambhakatvAdadoSa iti ced tad itaratrApi samAnaM, kiM digambarAgrahagraheNeti etaccAlpAdiparigraheNa parigrahavattvamaparigrahAbhimAninAM cAhArazarIrAdikaM mahate'nathayati darzayannAha - 'etadeve' tyAdi, etadeva - alpabahutvAdiparigraheNa parigrahavattvamekeSAM parigrahavatAM narakAdigamanahetutvAt sarvasyAvizvAsakAraNAdvA mahAbhayaM bhavati, prakRtiriyaM parigrahasya, yadutatadvAn sarvvasmAccakati, yadivaitadeva zarIrAhArAdikamaparasyAlpasyApi pAtratvaktrANAderddhamrmopakaraNasyAbhAvAd gRhigRhe samyagupAyAbhAvAdavidhinA'zuddhamAhArAdikaM bhuJjanasya karmmabandhajanitamahAbhayahetutvAnmahAbhayaM tathaitaddharmazarIraM samastAcchAdanAbhAvAdvI bhatsaMpareSAM mahAbhayaM tanniravadyavidhipAlanAbhAvAcca mahAbhayamiti / yataH parigraho mahAbhayamato'padizyate Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka-2 215 "loga' ityAdi, 'lokasya' asaMyatalokasya vittaM' dravyamalpAdivizeSaNaviziSTaM, cazabdaH punaHzabdArthe, NamitivAkyAlaGkAre, lokavittaM lokavRttaMvAAhArabhayamaithunaparigrahotkaTasaMjJAtmakaM mahate bhayAyapunarutprekSya-jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharetatatparihartuzca yatsyAttadAha'ee saMge' ityAdi, 'etAn' alpAdidravyaparigrahasaGgAn zarIrAhArAdisaGgAn vA 'avijAnataH' akurvANasya vA tatparigrahajanitaM mahAbhayaM na syAt / / kiMca mU. (163) se supaDibaddhaM sUvaNIyaMti nacA purisA paramacakkhU viparikamA, eesu ceva baMbhaceraM tibemi, se suyaM ca me ajjhatthayaM ca me-baMdhapamukkho ajjhattheva, ittha virae anagAre doharAyaM titikkhae, pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivvae, eyaM moNaM sammaM anuvaasinyjaasittivemi| vR. se tasya parigrahaparihartuH suSTupratibaddhaM supratibaddhaMsuSTpanItaM sUpanItaMjJAnAdi ityetat jJAtvA 'he puruSa !' mAnava ! paramaM jJAnaM cakSuryasyAsau paramacakSuH mokadaSTi san vividhaM tapo'nuSThAnavidhinAsaMyame karmaNi vAparAkramasveti / atha kimarthaM parAkramaNopadeza ityata Aha'eesu ceve' tyAdi, ya ime parigrahaviratAH paramacakSuSazcaiteSveva paramArthato brahmacaryaM nAnyeSu, navavidhabrahmacaryaguptabhAvAd, yadivA brahmacaryAkhyo'yaM zrutaskandhaH, etadvAcyamapi brahmacarya tadeteSvevAparigrahavatsu, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM yaduktaM vakSyamANaMcasarvajJopadezAdityAha 'se suaMca me' ityAdi, tadyat kathitaM yacca kathayiSyAmitacchutaMca mayA tIrthakarasakAzAt tathA Atmanyadhi adhyAtmaM mamaitaccetasi vyavasthitaM, kiM tadadhyAtmani sthitamiti darzayatibandhAtsakAzApramokSaH bandhapramokSastathA 'adhyAtmanyeva' brahmacaryevyavasthitasyaiveti / kiMca-'ittha' ityAdi, 'atra' asmin parigrahe jighRkSite virataH, ko'sau ? nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, sa evambhUto 'dIrgharAtraM' yAvajjIvaM parigrahAbhAvAt yat kSutpipAsAdikamAgacchati tat 'titikSeta' saheta |punrpyupdeshdaanaayaah-'pmtte' ityAdi, pramattAnviSayAdibhiH pramAdairvahirddhavyivasthitAn pazya gRhasthatIrthikAdIn / dRSTA ca kiM kuryAditi darzayati-apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti / kiM ca-'eya' mityAdi, 'etat' pUrvoktaM saMyamAnuSThAnaM muneridaM maunaM-sarvajJoktaM samyag 'anuvAsayeH' pratipAlayeH 'iti' adhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-5 - uddezakaH 2 - samAptaH adhyayanaM-5-uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate-asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroktoddezake'viratavAdI parigrahavAnityabhihitam, iha tu tadviparyaya ucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (164)AvaMtI keyAvaMtI loyaMsiapariggahAvaMtI eesucevaapariggahAvaMtI, succA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahitya mae saMdhI jhosie evamannattha saMdhI dujosae bhavai, tamhA bemi no nihANija bIriyaM / / vR. yAvantaH kecana loke'parigrahavanto viratA yataya ityarthaH, te sarve eteSveva-alpAdiSu Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AcArAGgasUtram 1/-/5/3/164 dravyeSutyakteSusatsvaparigrahavanto bhavanti, yadivaiteSvevaSaTsujIvanikAyeSumamatvAbhAvAdaparigrahA bhvnti| syAt-kathamaparigrahabhAvaH syAdityAha-'soccA' ityAdi vaIttisubbyatyayena dvitIyArthe prathamA'tovAcaM-tIrthakarAjJAmAgamarUpAM zrutvA AkarNya medhAvI maryAdAvyavasthitaH sazrutiko heyopAdeyaparihArapravRttijJaH, tathA paNDitAnAM gaNadharAcAryAdInAMvidhiniyamAtmakaMvacanaMnizamya sacittAcittaparigrahaparityAgAdaparigraho bhavati / syAdetat-kadA punarutpannanirAvaraNajJAnAnAM tIrthakRtAM vAgyogo bhavati yenAsAvAkarNyate?, ucyatedharmakathA'vasare, kimbhUtastaiH punadharmaH pravedita ityArekApanodArthamAha-samiya'tti 'samatA' samazatrumitratA tayA''ryairddharmaH pravedita iti, uktNc||1|| "jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA va taccheti / saMdhuNai jo aniMdati mahesiNo tattha samabhAvA' yadivA''ryeSu-dezabhASAcaritrA''ryeSusamatayA bhagavatA dharmaH praveditaH, tathA coktam"jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthaI"tyAdi, athavA zamino bhAvaH zamitA tayA sarvaheyadhArAtIyavartabhiH AryaiH prakarSaNAdau vAdharmoveditaH praveditaH, indriyanoindriyopazamena tIrthakR dbhirddharmaH prajJApita itiyAvat / syAd-anyairapi svAbhiprAyeNa dhAH praveditA evetyatastadavyudAsArthaM bhagavAnevAha-'jahetthe tyAdi, sadevamanujAyAMparSadi bhagavAnevamAha-yathA'tra mayA jJAnAdiko mokSasandhiH 'jhosio'tti sevita iti, ydivaa| ___ 'atra' asmin jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArgesamabhAvAtmake indriyanoindriyopazamarUpe mayA mumukSuNA svata eva sandhAnaM sandhiH-karmasantatiH sandhIyata iti vA bhavAdbhavAntaramaneneti sandhiH-aSTaprakArakarmasantatirUpaH sa jhoSitaH-kSapitaH atoya eva tIrthakRbhirddharmo'bhihitaH sae vamokSamArgonApara ityetadevAha-yathA'tra mayA sandhijheSitaH evamanyatra-anyatIrthikapraNIte mokSamArgasandhiH-karmasantatirUpaH dujheSyobhavati-duHkSayo bhavati, asamIcInatayA tadupAyAbhAvAd, yadi nAma bhagavatA'tra karmasandhioSitastataH kimityAha yasmAdasminneva mArge vyavasthitenamayA'pi vikRSTatareNatapasA karma kSapitaMtato'nyo'pi mumukSuH saMyamAnuSThAne tapasi ca vIryaM 'no nihanyAt' no nigUhayed anigUhitabalavIryo bhUyAd, etadahaM bravImi paramakAruNyAkRSTahRdayaH parahitaikopadezazadAyItyetadvIravarddhamAnasvAmyAha, sudharmasvAmI svaziSyANAM kathayati sma / / kazcaivambhUtaH syAdityAha mU. (165) je pubuTThAI no pacchAnivAI, je pubbuhAI pacchAnivAI, je no puvuTThAyI no pacchAnivAI, se'vi tArisie siyA, je parinnAya logmnnesyNti| vR. yaH kazcidviditasaMsArasvabhAvatayA dharmacaraNaikapravaNamanAH pUrva-pravrajyA'vasare saMyamAnuSThAnenotthAtuMzIlamasyeti pUrvotthAyI pazcAcca zraddhAsaMvegatayA vizeSeNa varddhamAnapariNAmo no nipAtI, nipatituM zIlamasyeti vigRhya NiniH nipatanaM vA nipAtaH so'syAstIti nipAtI, siMhatayA niSkAntaH siMhatayAvihArIca gnndhraadivtprthmobhnggH| dvitIyabhaGgasUtreNaivadarzayannAhapUrvamutthAtuM zIlamasyeti pUrvotthAyI, punarvicitratvAt karmapariNatestathavidhabhavitavyatAniyogAtpazcAnipatI syAt, nandiSeNavat, kazciddarzanato'pigoSThAmAhilavaditi |tRtiiybhnggsy cAbhAvAdanupAdAnaM, sa cAyam Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5,uddezaka:3 217 ___'je no pubuTThAyI pacchAnivAtI', tathAhi-utthAne sati nipAto'nipAto vA cintyate, sati dharmiNidharmacintA, tdutthaanprtissedhecduurotsaaditaivnipaatcinteti|cturthbhnggdrshnaay vAha-yo hi no pUrvotthAyI na ca pazcAnnipAtI so'virata eva gRhasthaH sannotthAyI bhavati samyagviraterabhAvAt nApi pazcAnnipAtI utthAnAvinAmAvitvAnnipAtasya, zAkyAdayo vA caturthabhaGgapatitA draSTavyAH, teSAmapyubhayAsadbhAvAditi / nanu ca gRhasthA eva caturthabhaGgapatitA yuktAvaktuM, tathAhi-teSAMsAvadhayogAnuSThAnenAnutthAnatayApratijJAmandarAropAbhAvAnipAtAbhAvaH, zAkyAdirapicaturthabhaGgapatitaityata Aha-'so'pi' zAkyAdirgaNaH paJcamahAvratabhArAropaNAbhAvena sAvadyayogAnuSThAnatayA no pUrvotthAyI nipAtasya ca tatpUrvakatvAnnopazcAnipAtItyatastAza evagRhasthatulya eva syAd, AmravadvArANAmubhayeSAmpyasaMvRtatvAt, udAyinRpamArakavat / anye'pi yesAvadyAnuSThAyinaste'pitAdhkSA evetidarzayannAha-ye'pisvayUthyAH pArzvasthAdayo dvividhayA'pi parijJayA lokaM parijJAya punaH pacanapAcanAdyartha tameva lokamanvAzritA anveSayanti vA te'pi gRhasthatulyA eva bhaveyuH / / svamanISikAparihArArthamAha mU. (166) evaM niyAya muninA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie anihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe, imeNa ceva jujjhAhi, kiM te junjhena bujjhao? vR. 'etad' yadutthAnanipAtAdikaMprAgupanyastaMtatkevalajJAnAvalokanena niyAya'tti jJAtvA 'muninA' tIrthakRtA 'praveditaM kathitam idaMcAnyatpraveditamityAha-iha' asmin maunIndre pravacane vyavasthitaH san 'AjJAM tIrthakaropadezamAkAzrituMzIlamasyetyAjJAkAGakSI-AgamAnusArapravRttikaH, kazcaivambhUtaH? - 'paNDitaH' sadasadvivekajJaH asnihaH' sneharahitaH / rAgadveSavipramukto'harnizaM gurunirdezavartI yalavAn syAdityetadAha-pUrvarAtraM-rAtreH prathamo yAmo'pararAtraM-rAtreH pAzcAtyaH etadyAmadvayamapi yatamAnaH sadAcAramAcareta, madhyavartiyAmadvayamapi yathoktavidhinA svapan vairAtrAdikaM vidadhyAt, rAtriyatanApratipAdanena cAyapi pratipAditaiva bhavati, AdyantagrahaNe mdhygrhnnsyaavshyNbhaavitvaat| kiMca-sadA sarvakAlaM 'zIlam aSTAdazabhedasahasrasaGghayaM saMyamavAyadivAcaturddhAzIlamahAvratasamAdhAnaMtimroguptayaH paJcendriyadamaH kaSAyanigrahazcetyetacchIlaMsamprekSyamokSAGgatayA'nupAlayet nAkSinimeSamAtramapi kAlaM pramAdavazago bhUyAt / kazca zIlasamprekSakaH syAdityAha-yo hi zrutvA zIlasamprekSaNaphalaM niHzIlanivratAnAMcanarakAdipAtavipAkamAkAgamAt, bhavet syAt 'akAma' icchAmadanakAmarahita iti, tathA nAsya 'jhaJjhA' mAyA lobhecchA vA vidyata ityajhajjhaH, kAmajhaJjhApratiSedhAcca mohanIyodayaH pratiSiddhaH, tatpratiSedhAcca zIlavAn syAditi, etaduktaM bhavati-dharmAzrutvA syAt akAmo'sazcetyanenacottaraguNA gRhItAH, upalakSaNArthatvAcca mUlaguNA api gRhItAH, tataH syAt ahiMsakaH satyavAdItyAdyapi draSTavyaM / nanu cAnyajIvAccharIramityevaMbhAvanAyuktasyAnigRhitabalavIryasya parAkramamANasyA TAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravarttamAnasyApi nAzeSakarmamalApagamo'dyApi bhavatItyatastathAbhUtamasAdhAraNakAraNamAcakSvayenAhamAzvevAzeSamalakalaGkarahitaH syAm, ahaMca Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 AcArAGga sUtram 9/14/3/166 bhavadupadezAd api siMhenApisaha yuddhaye, nabhe karmakSayArtha pravRttasya kiJcidazakyamastItyatrottaraM sUtreNaivAha-anenaivaudArikeNa zarIreNendriyanoindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArddha yudhyasva, idameva sanmArgAvatAraNato vazIkuru, kimapareNa bAhyataste yuddhena ?, antarAriSaGvargakarmaripujayAdvA sarva setsyati bhavato, nAto'paraM duSkaramastIti // kiMtviyameva sAmagrI agAdhasaMsArArNave paryaTato bhavakoTisaheSvapi duSprApeti darzayitumAha mU. (167) juddhArihaM khalu dullahaM, jahitya kusalehiM paritrAvivege bhAsie, cue hu bAle gabmAisu rajai, assiM ceyaM pavuccai, rUvaMsi vA chaNasi vA, se hu ege saMviddhapahe munI, annahA logamuvehamANe, iya kamma parinnAya savvaso se na hiMsai, saMjamaI no pagabmai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNAesI nArabhe kaMcanaM savvaloe egappamuhe vidisappainne niviNNacArI arae payAsu vR.etadaudArikaMzarIraM bhAvayuddhAha,khaluravadhAraNe, sacabhitrakramo,durlabhameva-duSprApameva, uktNc||1|| "nanupunaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam " ityAdi, pAThAntaraM vA-"juddhAriyaM ca dullahaM" tatrAnAyu saGagrAmayuddhaM parISahAdiripuyuddhaM tvAryaM tad durlabhameva tena yuddhayasva, tato bhavato'zeSakarmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhAvArthaH / taccabhAvayuddhAhazarIraMlabvAkazcittenaiva bhavonAzeSakarmakSayaMvidhatte, marudevIsvAminIva, kazcit saptabhiraSTabhirvA bhavaibharatavat, kazcidapArddhapudgalaparAvartena, aparona setsyatyeva, kimityevaM yata Aha yathA yena prakAreNa 'atra' asmin saMsAre 'kuzalaiH' tIrthakRmiH 'parijJAvivekaH' parijJAnaviziSTatA, kasyacita ko'pyadhyavasAyaH saMsAravaicitryahetuH 'bhASitaH' prajJApitaH, saca matimatAtathaivAbhyupagantavya iti / tadeva parijJAnanAnAvaMdarzayannAha labdhvA'pidurlabha manujatvaM prApya ca mokSakagamanahetuM dharma punarapi karmodayAttasmAt cyuto bAlaH' ajJaH 'garbhAdiSu rajyate' garbha AdiryeSAM kumArayauvanAvasthAvizeSANAM tegarmAdayaH teSveva gArddhayamupayAti, yathaibhiH sArddha mamaviyogomAbhUtaityadhyavasAyIbhavati, yadivAghAcyutastatkarotiyenagarbhAdiSuyAtanAsthAneSu saGgamupayAti, 'rijaItti vA kvacitpAThaH, riiyte-gcchtiityrthH| syAt-kvoktamidaM? yatprAgvyAvarNitamityAha-'asminitiArhatepravacane etat pUrvoktaM prakarSaNocyate procyate / etacca vakSyamANamatraivocyate iti darzayannAha--'rUpe' cakSurindriyaviSaye'dhyupapanno, vAzabdAdanyatra vA sparzarasAdau 'kSaNe' pravartate, 'kSaNu hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsA tasyAMpravartate, vAzabdAdanyatra cAnRtasteyAdAviti, rUpapradhAnatvAdviSayANAM rUpitvAcca rUpopAdAnaM, AmravadvArANAM chiNsaaprdhaantvaattdaaditvaacctdupaadaanmiti|baaloruupaadivissynimittN dharmAcyutaH sangarbhAdiSu rajyate, anAhate mArge idamucyate, yastu punargarbhAdigamanahetuM jJAtvA viSayasaGgaM dharmAdacyuto hiMsAdyAzravadvArebhyo nivartatesa kiMbhUtaH syAdityAha__'sa' jitendriyo, huravadhAraNe, sa evaikaH-advitIyo 'muniH' jagatrayamantA 'saMviddhapathaH' samyagviddhaH-tADitaH kSuNNaH panthAH-mokSamArgAjJAnadarzanacAritrAkhyoyena sa tathA, saMviddhabhayetti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM -5, uddezakaH3 219 vA pAThaH, saMviddhabhayo dRSTabhaya ityarthaH, yo hyAmravadvArebhyo hiMsAdibhyo nivRttaH sa eva muniH kSuNNamokSamArgaitibhAvArthaH |kiNc-anyen prakAreNAnyathA-viSayakaSAyAbhibhUtaM hiMsAdikarmasu pravRttaM 'loka' gRhasthalokaM pAkhaNDilokaM vA pacanavapAcanauddezikasanittAhArAdipravRttamutprekSamANo'nyathA vAAtmAnaM nivRttAzubhavyApAramuprekSamANaH saMviddhapathomuniH syAt iti lokaM cAnyathoTokSya kiM kuryAdityAha-'iti' pUrvoktairhetubhiryabaddhaM karma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA'pi sarvataH pariharet / kathaM pariharatItyAha ___ 'sa karmaparihartA kAyavAGganobhirna hinasti jantUna na ghAtayatyaparai pyanumanyate / kiM ca-pApopAdAnapravRttamAtmAnaMsaMyamayati, saptadazaprakAraMvAsaMyamaMkaroti saMyamayati,AcArakvibantaM vaitat saMyama ivAcarati saMyamayati / kiM ca-'no pagabmai' 'galbha dhArye' asaMyamakarmasu pravRttaH sannapragalbhatvamAyAti, rahasyapyakAryapravRtto jidretinadhRSTatAMavalambataiti, upalakSaNArthavAdasya kSuNNamokSapatho munina krudhyati, na jAtyAdimAnamudvahati, na vaJcanAM vidhatte, na lubhyati / kimAkalayyaitatkuryAdityAha-'uThokSamANaH' avagacchan pratyekaM prANinAM sAtaM mano'nukUlaM nAnyasukhenAnyaH sukhIti nApi paraduHkhena duHkhItyataH prANino na hiMsyAditi / prANinAM pratyeka sAtamuprekSamANazca kiM kuryAdityAha varNyate-prazasyate yena sa varNaH-sAdhukArastadAdezI vadizI-varNAbhilASI san nArabhate kaJcana pApArambhaM sarvasminnapi loke, yadivA-tapaH saMyamAdikamapyArambha yazaH kItyarthaM nArabhate, pravacanodmAvanArthaM tvArabhate, tdudmaavkaashcaamii||1|| "prAvacanI dharmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiddhaH khyAtaH kavirapicodumAvakAstvaSTau" yadivA varNo-rUpaM tadAdezI-tadabhilASukaH nodvartanAdikAH kriyA Arabheta, kimbhUtaH sannetatkuryAdityAha-'eko' mokSo'zeSamalakalaGkarahitatvAt saMyamo vA rAgadveSarahitatvAt tatra pragataM mukhaM yasya sa tathA mokSe tadupAye vA dattaikaSTirna kaJcana pApArambhamArabheta iti, kiM camokSasaMyamAbhimukhA diktato'nyA vidiktAMprakarSaNatIrNovidikpratIrNaH, sacaivambhUtaHsannArambhI syAt, kumArgaparityAgenanapApArambhAnveSIbhavatItyarthaH,kiMca-caraNaMcAraH-anuSThAnaM nirviNNasya cAro nirviNNacAraH so'syAstIti nirviNNacArI, kuta iti cet, yataH 'prajAsvarataH prajAyanta iti prajAH-prANinastatrArataH-tadArambhApravRtto nimitvo vA, yazca zarIrAdiSvapi mamatvarahitaH sanirviNNacAryeva bhavati, yadivA prajAH-striyastAsvarataH Arabhbhe'pinirvedamAgacchati, kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAditi / / yazca prajAsvaraktaH ArambharahitaH sa kimmUtaH syAdityAha mU. (168) se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM akaraNizaM pAvakammaM taM no anesI, jaM saMmaMti pAsahA taM moNaMti pAsahA.jaM moNaMti pAsahA taM saMmaMti pAsahA, na imaM sakka, siDhilehiM abijamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM, munI monaMsamAyAe dhuNe sarIragaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadasiNo, esaohante muNI, tiNNe mutte virae viyAhie tibemi|| vR.vasu-dravyaM, sacAmra saMyamastadvidyateyasyasanivRttArambho munirvasumAn sarvasamyaganvAgataM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AcArAGga sUtram 1/-15/3/168 prajJAnaMpadArthAvirbhAvakaM yasyAtmanastenAtmanAsarvasamanvAgataprajJAnarUpApannena yadakarttavyaM pApakarma tanno kadAcidapyanveSati, upalabdhaparamArtharUpeNAtmanAna sAvadyAnuSThAnavidhAyI syAditibhAvArthaH yadeva samyak prajJAnaM tadeva pApakarmavarjanaM, yadeva ca pApakarmavarjanaM tadeva ca samyak prajJAnamityetadgatapratyAgatasUtreNaivadarzayitumAha-samyagiti-samyagjJAnaM samyakatvaMvA tatsahacaritaM, anayoH sahabhAvAdekagrahaNe dvitIyagrahaNaM nyAyyaM, yadidaM samyagjJAnaM samyakatvaM vetyetatpazyata tanmunerbhAvo maunaM-saMyamAnuSThAnamityetatpazyata, yacca maunamityetat pazyata tatsamyagjJAnaM naizcayikasamyakatvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt samyakatvasya cAbhivyaktikAraNatvAt samyakatvajJAnacaraNAnAmekatA'dhyavaseyeti bhaavaarthH| etaca na yena kenacicchakyamanuSThAtumityAha-naitatsamyakatvAditrayaM samyaganuSThAtuM zakyaM, kaiH?-'zithilaiH' alpapariNAmatayAmandavIryaiH saMyamatapasodhRtiDhimarahitairiti, kiMca-ArdraH putrkltraadynussnggjnitsnehaadaanokriymaannairettpuurvoktmshkymiti sambandhaH, kiM ca-guNAHzabdAdayasteSvAsvAdo yeSAM te guNAsvAdAstairiti, kiM ca-vakraH samAcAro yeSAM te tathA taiH, mAyAvibhirityarthaH, tathA-viSayakaSAyAdipramAdaiH pramattairiti, kiM ca-agAraM-gRhaM tad AdyakSaralopAdgAramityuktaM tadagAramA vasadmiH- sevamAnaiH, pApakarmavarjanarUpaM maunamanuSThAnamazakyamiti sarvatra yojanIyaM / kathaM tarhi zakyamityAha 'muniH' jagatrayasya mantA maunaM-munitvamazeSasAvadhAnuSThAnavarjanarUpaM 'samAdAya' gRhItvA dhunIyAccharIrakamaudArikaM karmazarIraM veti| kathaMca tadbhunanamityAha-prAntaM-paryuSitaM vallacanakAdyalpaM vA, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt, tat sevante' tadabhyavaharanti, ke te? - 'vIrAH' karmavidAraNasahiSNavaH, kiMbhUtAH ?-samyakatvadarzinaH samatvadarzino vA / yazca prAntarUkSasevI sa kiMguNaH syAdityAha-eSaH anantaroktavizeSaNaviziSTaH ogho-bhAvaughaH saMsArastaMtaratIti, ko'sau?. muniH, vartamAnasAmIpyevA vartamAnavadveti tIrNa evAsau, sabAhyAbhyantarasaGgAbhAvAnmuktavanmuktaH, kazcaivambhUto?-yaH sAvadyAnuSThAnAdvirat ityevaM vyAkhyAtaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImiti pUrvavat / adhyayanaM-5 uddezakaH 3 - samAptaH adhyayanaM-5-uddezakaH4:vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataMcaturthaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAyoddezake hiMsakasya viSayArambhakasyaikacarasya munitvAbhAvaH pradarzito, dvitIyatRtIyayostu hiMsAviSayArambhaparigrahavyudAsena tadvato doSaM pradarzya virata eva munirbhavatItyetapratipAditam, asmiMzca ekacarasyAmunibhAvedoSodmAvanataH kAraNamAha, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (169) gAmANugAmaM dUijamANasa dujAI dupparakaMtaM bhavai aviyattassa bhikkhuNo vR. grasati buddhayAdIn guNAniti grAmaH, grAmAdanu-pazcAdaparo grAmo grAmAnugrAmastaM, 'dUyamAnasya anekArthatvAddhAtUnAM viharataHekAkinaHsAdhoryatsyAttaddarzayati-duSTa yAtaMduryAtaM, gamanakriyAyA gardA, gacchata evAnukUlapratikUlopasargasadbhAvAdahanakasyeva kRtagatibhedasya duSTavyantarIjasAcchedavat, tathA duSTaM parAkrAntam-AkrantaM sthAnamekAkino bhavati, sthUlabha Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM-5, uddezaka:4 221 drAzritopakozAgRhasAdhoriveti, yadivA-catuSproSitabhartRkAgRhoSitasAdhoriva, tasya mahAsattvatayA akSome'piduSparAkrAntameveti, etaca nasarvasyaivadutiMduSparAkrAntaMca bhavatItyato vizinaSTi-avyaktasya bhikSoriti, bhikSaNazIlo bhikSustasya, kimbhUtasya ? -avyaktasya, sa cAvyaktaH zrutavayobhyAMsyAt, tatrazrutAvyaktoyenAcAraprakalpo'rthatonAdhigato bhavatigacchagatAnAM tannirgatAnAMtunavamapUrvatRtIyavastitvati, vayasAcAvyaktaASoDazavarSAdgacchagatAnAMtanirgatAnAM catriMzata iti, atra caturbhaGgikA, zrutavayobhyAmavyaktasyaikacaryA na kalpate, saMyamAtmavirAdhanAtaH ityAdyo bhaGgaH, tathA zrutenAvyakto vayasA ca vyaktaH, asyApyekacaryA na kalpate, agItArthatvAdubhayavirAdhanAsadmabhAvAdati dvitIyaH, tathA zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH, tasyApina kalpate, bAlatayAsarvaparibhavAspadatvAvizeSataHstenakuliGgAdInAmiti tRtIyaH, yastUbhayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAkivihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyatAm, asyApi kAraNAbhAve ekacaryA nAnumatA, yatastasyAM guptIryAbhASeSaNAdiviSayA bahavo doSAH prAduSpanti, tathAhi ekAkI paryaTan yadIryApathaM zodhayati tataH zvAdhupayogAdmazyati tadupayuktazcenneryApathaM zodhayedityAdikAH zeSAapi samitayovAcyAH, anyacca-ajIrNena vAtAdikSobheNavAvyAdhyudbhave saMyamAtmavirAdhanApravacanahIlanAca, tatrayadikaruNApannA gRhasthAH pratijAgaraNaM kuryustahmajJAnatayA SaTkAyopamardanaM kurvANAH saMyamabAdhAmApAdayeyuH, atha na kazcittatratathAbhUtaH kartavyodyataH syAt tata AtmavirAdhanA, tathA'tisAradau mUtrapurISajambAlAntarvartitvAt pravacanahIlanA, api cagrAmAdivyavasthitaH san dhigjAtyAdinA kezaluJcitAdyadhikSepeNAdhikSiptaH sana parasparopamardakAri daNDAdaNDi bhaNDanaM vidadhyAt, tacca gacchagatasya na sambhavati, gurvAdhupadezasambhavAt, taduktaM c||1|| "akkosahaNaNamAraNadhammaSbhaMsANa baalsulbhaannN| lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhAvaMmi" ityevamAdinopadezena gacchAntargatoguruNA'nuzAsyate, gacchanirgatasyapunardoSA eva kevalA iti, uktNc||1|| "sAhamiehiM saMmujaehiM egAgio ajo vihre| ___ AyaMkapaurayAe chakkAyavahami AvaDai // 2 // egAgiassa dosA itthI sANe taheva pddinniie| bhikkha'visohi mahavvaya tamhA sabiijjae gamaNaM" ityAdi, gacchAntavartinastu bahavo guNAH, tannizrayA aparasyApi bAlavRddhAderudyatavihArAbhyupagamAt, yathAhi udake samarthastarannaparamapi kASThAdi vilagnaM tArayati, evaM gacche'pyudyatavihAryaparaM sIdantamudyamayati, tadevamekAkino doSAn vIkSya gacchAntarvihAriNazca guNAn kAraNAbhAve vyaktenApi naikacaryA vidheyA, kutaH punaravyaktenetisthitaM / nanu ca sati sambhave pratiSedho yukto, na cAsti sambhavaH ekAkivihAritAyAH, kohi nAma bAlizaH sahAyAn vihAya samastApAyAspadamekAkivihAritAmabhyupeyAditi, atrocyate, na kiJcidapi karmapariNaterazakyamasti, tathAhi svAtantrayagadAgadakalpasya samastavyasanapravAhasetubhUtasyAzeSakalyANanikenasya zubhAcArAdhArasyagacchasyAntarvartinaHkkacipramAdaskhalitecoditAH avagaNayya Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AcArAGgasUtram 1/-14/4/169 sadupadezamapAlocya saddharmamavicArya kaSAyavipAkakaTukatAmanavadhArya paramArthapRSThataH kRtvA kulaputratAM vAGmAtrAdapi kecitkopanighnAH sukhaiSiNo'gaNitApado gacchAnirgacchanti, tatra caihikAmuSmikApAyAnavApnuvantIti, uktaMca "jaha sAyaraMmi mINA saMkhohaM saayrssashNtaa| niti tao suhakAmI niggayamittA viNassaMti // 2 // evaM gacchasamudde sAraNavIIhiM coIyA sNtaa| nititao suhakAmI mInA va jahA viNassaMti // 3 // gacchaMmi kei purisA sauNI jaha paMjaraMtaraniruddhA / sAraNavAraNacoiya pAsasthagayA pariharaMti // 4 // jahA diyApoyamapakkhajAyaM, savAsayA paviumaNaM mnnaag| tamacAiyA taruNamapattajAyaM, DhaMkAdi avvattagama harejjA" evamajAtasUtravayaHpakSastIrthikadhvAGakSAdibhirvilupyate gacchAlayAnirgatIvAGmAtreNApi coditaH san iti / etaddarzayitumAha mU. (170) vayasAviege buiyA kuppaMti mANavA, unnayamANe yanare mahayAmoheNa munjhai, saMbAhA bahave mujo 2 duraikvammA ajANao apAsao, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taddivIe tammuttIetappurakAre tassannItanivesaNe, jayaMvihArI cittanivAI paMthanijjhAI palibAhire, pAsiya pANe gacchijjA vR. kvacittapaHsaMyamAnuSThAnAdAvavasIdantaHpramAdaskhalitAvA gudinAdharmeNa vacasA'pi "eke' apuSTadharmANaHanavagataparamArthAH 'uktAH' coditAH kupyanti, kete?-'mAnavA' manujAH krodhavazagA bhavanti, bruvate ca kathamahamaneneyatAM sAdhUnAM madhye tiraskRtaH, kiM mayA kRtam ?, athavA'nye'pyetatkAriNaH santyeva, mamApyevambhUto'dhikAro'bhUta, dhigme jIvitamityAdi, mahAmohodayenakrodhataminAcchAditadRSTayaH ujjhitamasucitAcArA ubhayAnyatarAvyaktA mInA iva gacchasamudrArjigatyavinAzamAnuvanti, yadivAvacasA'piyathAkaimeluJcitAHmalopahatagAtrayaSTayaH pragatanAvasara evAsmAbhirdraSTavyA ityAdinoktA eke krodhAndhAH kupyanti mAnavAH, apizabdAt tkAyenApi spRSTAH kupyanti, kupitAzcAdhikaraNAdi kurvantItyevamAdayo doSA avyaktaikacaryAyAM gurvAdiniyAmakAbhAvAtyAduSpyuriti, gurusAnidhyai caivambhUta upadezaH sambhavet, tdythaa||1|| "AkruSTena matimatA tattvArthAnveSaNe matiH kaaryaa| yadi satyaM kaH kopaH? syAdanRtaM kiM nu kopena?" // 2 // (tathA)- "apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te? | dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini" ityAdi, kiMpunaH kAraNaMvacasA'pyabhihitAaihikAmuSmikApakArakAriNaHsvaparabAdhakasya krodhasyAvakAzaM dadatItyAha-unnato mAno'syetyunnatamAnaH, unnataM vA''tmAnaM manyata iti, sa caivambhUto 'naro' manuSyo mahatA mohena-prabalamohanIyodayena ajJAnodayena vA 'muhyati' kAryAkAryavicAra-vivekavikalo bhavati, sa ca mohamohitaH kenacicchikSaNArthamabhihito Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 5, uddezaka : 4 223 mithyASTinA vA vAcA tiraskR to jAtyAdimadasthAnAnyatarasamAvenonnatamAnamandarArUDhaH kupyati, mAmapyevamayaM tiraskaroti, dhigme jAtiM pauruSaM vijJAnaM cetyevamabhimAnagrahagRhIto vAGmAtrAdapi gacchAnnirgacchati, tannirgato vA'dhikaraNAdiviDambanayA''tmAnaM viDambayati, athavonnamyamAneH kenacit durvidagdhenAho'yaM mahAkulaprasUta AkRtinAman paTuprajJo mRSTavAk samastazAstravettA subhagaH sukhasevyo vetyAdinA vacasA tathyenAtathyena votprAsyamAna unnatamAno garvAdhmAto mahatA cAritramohena muhyati saMsAramohena vohyata iti / tasya connatamAnatayA mahAmohena muhyato mohAca vAGmAtreNApi kupyataH kopAcca gacchanirgatasyAnabhivyaktasya bhikSorgrAmAnugrAmamekAkinaH paryaTato yatsyAttadAha-tasyAvyaktasyaikacarasya paryaTataH sambAdhayantIti sambAdhAH- pIDAH upasargajanitA nAnAprakArAtaGkajanitA vA bhUyo bhUyo bahvayaH syuH, tAzcaikAkinA'vyaktena niravadyavidhinA 'duratikramA' duratilaGghanIyAH, kimbhUtasya duratikramA ityAhatAsAM nAnAprakAranimittotthApitAnAM bAdhAnAmatisahanopAyamajAnAnasya samyakka raNasahanaphalaM cApazyato duratikramaNIyAH pIDA bhavanti, tatazcAtaGkapIDAkUlIbhUtaH satreSaNAmapi laGghayet, prANyupamardamapyanumanyet, vAkkaNTakanuditaH sannavyaktatayA prajvaleta, naitadbhAvayed yathA matkarmmavipAkApAditA etAH pIDAH paro'tra kevalaM nimittabhUtaH, kiMca119 11 "AtmadrohamamaryAdaM, mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta, narakArciSmadindhanam " ityAdikA bhAvanA AgamAparimalitamaterna bhavediti / etAdarzya bhagavAn vineyamAha'etad' ekacaryApratipannasya bAdhAduratikramaNIyatvamajAnAnasyApazyatazca 'te' tava madupadezavarttino mA bhavatu, AgamAnusAritayA sadA gacchAntarvarttI bhavetyarthaH / sudharmasvAmyAha- 'etat' pUrvoktaM tat 'kuzalasya' zrIvarddhamAnasvAmino 'darzanam' abhiprAyo yathA'vyaktasyaikacarasya doSAH satatamAcAryasamIpavarttinazca guNA iti / AcAryasamIpavarttinAca kiM vidheyamityAha tasya- AcAryasya dRSTistadRSTistayA satataM varttitavyaMheyopAdeyArtheSu, yadivA tasmin saMyame dRSTistadRSTiH, sa eva vA''gamo dRSTistadRSTistayA sarvakAryeSu vyavaharttavyam, tathA tenoktA sarvasaGgebhyo viratirmuktistayA sadA yatitavyam, tathA puraskaraNaM puraskAraH sarvakAryeSvagrataH sthApanaM, tasya- AcAryasya puraskArastatpuraskArastasmin-tadviSaye yatitavyam, tathA tasya saMjJA tatsaMjJA-tajjJAnaM tadvAMstatsaMjJI sarvakAryeSu syAt, na svamativiracanayA kAryaM vidadhyAt, tathA tasya - gurornivezanaM sthAnaM yasyAsau tannivezanaH sadAgurukulavAsI syAditi bhAvaH / tatra gurukule nivasan kimbhUtaH syAdityAha yatamAno-yatanayA viharaNazIlo vihArI syAt, yatamAnaH prANyupamardanamakurvan pratyupekSaNAdikAH kriyAH kuryAditi, kiM ca-cittam- AcAryAbhiprAyastena nipatituM kriyAyAM pravarttituM zIlamasyeti cittanipAtI sadA syAditi, tathA guroH kvacidgatasya panthAnaM niddharyAtuM pralokituM zIlamasyeti pathaniddharyAyI upalakSaNaM caitat tena suSupsoH saMstArakapralokI bubhukSorAhAranveSItyAdinA gurorArAdhakaH sadA syAt kiM ca pari:samantAtguroravagrahAt purataH pRSThato vA'vasthAnAtsadA kAryamRte bAhyaH syAd, etasmAcca sUtrAtrayaH IryoddezakA nirgatA iti / kiM ca kvacitkAryAdau gurvAdinA preSitaH san dRSTvAprANino Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AcArAGga sUtram 1/-/5/4/170 yugamAtra STistadupaghAtaM pariharan gacchet / kiM ca mU. (171) se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe vinivaTTamANe saMpalijramANe, egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsaM samaNucitrA egatiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavijjAvaDiyaM, jaM AuTTikayaM kaMmaM taM paritrAya vivegamei, evaM se appamAeNa vivegaM kiTTai veyavI / vR. 'sa' bhikSuH sadA guvadizavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman- gacchan pratikrAman- nivarttamAnaH saGakucan hastapAdAdisaGkocanataH prasArayan hastAdInavayavAn vinivarttamAnaH samastAzubhavyApArAt, samyak pariH samantAddhastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAni vA rajoharaNAdinA mRjan parimRjan gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyaM tatra niviSTasya vidhiH- bhUmyAmekamUruM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmIM pratyupekSya pramAjya ca kukkuTIvijRmbhitadhTAntena saGkocayet prasArayedvA, svapannapi mayUravatsvapiti, sa kilAnyasattva- bhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSya ca parivarttanAdikAH kriyA vidhatte, ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidava- zyaMbhAvitayA yatsyAttadAha 'ekadA kadAcit, 'guNasamitasya' guNayuktasyApramattatayA yateH 'rIyamANasya' samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH parikrAmataH saGkucataH prasArayato vinivarttamAnasya saMparimRjataH kasyAJcidavasthAyAM kAyaH zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH- kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH prANinaH eke paritApamApnuvanti eke glAnatAmupayAnti eke'vayavavidhvaMsamApadyante, apazcimAvasthAM tu sUtraiNeva darzayati- eke 'prANAH prANinaH 'apadrAnti' prANairvimucyante, atra ca karmmabandhaM prati vicitratA, tathAhi zailezyavasthAyA mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinA sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatazcAntaH koTIkoTIsthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetyapravRttasya kvacatpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdaujaghanyataH karmmabandha utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH / sa ca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha- iha-asmin loke-janmani vedanamanu- bhavanamihalokavedanaM tena vedyam - anubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamuktaM bhavati-pramattayatinA'pi yadakAmataH kRtaM karmma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSapyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha-yatu punaH karmmAkuTTayA kRtam - AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA 'vivekameti' vivicyate'neneti viveka:- prAyazcittaM dazavidhaM tasyAnyataraM bhedamupaiti tadvivekaM vA abhAvAkhyamupaiti tatkaroti yena karmmaNo'bhAvo bhavati / yathA ca karmmaNo viveko bhavati tathA darzayitumAha-'eva' miti vakSyamANena prakANa 'se' tasya karmmaNaH sAmparAyikasya sadA vedavid 'apramAdena' pramAdAbhAvena dazavidhaprAyazcittAnyatarabhedasamyaganuSThAnena 'vivekam' abhAvaM kIrttayati 'vedavit' tIrthakaro vedavidvA-AgamavidgANadharazcaturddazapUrvavidveti / / kimbhUtaH punarapramAdavAn bhavatItyAha Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 5, uddezaka:4 225 mU. (172) sepabhUyadaMsIpabhUyaparinnANeuvasaMtesamiesahie sayAjae, duTuMvippaDijiveei appANaM kimesa jaNo karissai?, esa se paramArAmo jAo logami itthIo, muninA hu evaM paveiyaM, ubbAhijamANe gAmadhammehiM avi nibbalAsae avi omoyariyaM kujA avi uDDhaM ThANaM ThAijA avi gAmANugAmaM dUijijA avi AhAraM vucchidijjA avicae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti,paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe tibemi, se no kAhie no pAsaNie no saMpasAraNie no mAmae no kayakirie vaigutte ajjhappasaMvuDe parivaJjai sayApAvaMevaM monaMsamanuvAsijjAsittibemi vR. 'sa' sAdhuH prabhUtaM pramAdavipAkAdikamatItAnAgatavartamAnaM vA karmavipAkaM draSTuM zIlamasyetiprabhUtadarzI, sAmpratekSitayAna yatkiJcanakArItyarthaH, tathAprabhUtasattvarakSaNopAyaparijJAnaM saMsAramokSakAraNaparijJAnaM vA yasya sa prabhUtaparijJAnaH, yathAvasthitasaMsArasvarUpadarzItyarthaH, kiM ca-upazAntaH kaSAyAnudayAdindriyanoindriyopazamAdvA, tathA paJcabhiH samitibhiH samitaHsamyagvA mokSamArgamitaHsamitaH, tathA jJAnAdibhiHsahitaH-samanvitaH saha hitena vAsahitaH, 'sadA' sarvakAlaM yataH sadAyataH, sa evambhUto'pramatto gurorantikamAvasan pramAdajanitasya karmaNo'ntaM vidhtte| sa ca stryAdyanukUlaparISahopapattI kiM vidadhyAdityAha-dRSTvA' avalokya strIjanamupasargakaraNAyodyatamAtmAnaM viprativedayati' paryAlocayati, tadyathA samyagdRSTirasmi, tathotkSiptamahAvratabhAraH zaracchazAGkanirmalakulalababdhajanmA akAryAkaraNatayosthita ityevamAtmAnaM paryAlocayati, taM ca strIjanaM kimeSa strIjano mama tyaktajIvitA. zasyojjhitaihikasukhAbhilASasyopasargAdikaM kuryAt?,athavA vaiSayikasukhasyaduHkhapratIkArarUpatvAt kimeSa strIjanaH sukhaM vidadhyAd? anyovAputrakalatrAdikojanomama mRtyunA jighRkSitasya vyAdhinA vA''ditsitasya kiMtapratIkArAdikaM kuryAditi? |ydivaivNstriijnsvbhaavNcintyediti sUtreNaiva darzayati-saeSastrIjanaAramayatItyArAmaHparamazvAsAvArAmazcaparamArAmaH jJAtatattvamapi janaM hAsavilAsopAGganirIkSaNAdibhirvibbokairmohayatItyarthaH,yAH kAzcanAsmin loke striyaH tA moharUpA vijJAya yAvanna parityajanti tAvasvata eva parityajet / etantra tIrthakareNa praveditamiti darzayitumAha 'muninA' zrIvarddhamAnasvAminotpannajJAnenaiva etat pUrvoktaM, yathAstriyo bhAvabandhanarUpAH, 'praveditaM prakarSaNAdau vA vyaakhyaatmiti| etacca vakSyamANaMpraveditamityAha-ut-prAbalyenamohodayAd bAdhyamAnaH-pIDyamAnaH udbAdhyamAnaH kaiH?-grAmadhaEH grAmAH-indriyagrAmAsteSAMdhAH-svabhAvA yathAsvaM viSayeSupravartanaM tairudbAdhyamAnogacchAntargataHsangudinA'nuzAsyate, kathamanuzAsyata ityataAha-apiH sambhAvanAyAM, nirbala-niHsAramantaprAntAdikaM yadravyaM tadAzakaH-tojIspAta, yadivA nirgataMbalaM-sAmarthyasyeti nirbalaH evambhUtaH sannAzIta, balAbhAveca grAmadharmopazamadarzanAda, balAbhAvazcAhArahAnyA syAditi darzayati apyavamaudaryaM kuryAd, yadi hyantaprAntAzino'pi na mohopazamaH syAt tatastadapi vallacanakAdinA dvAtriMzatkavalamAtraM gRhNIyAt, tenApyanupazame kAyotsargAdinA kAyakleza kuryAdityetaddarzayati-apyUrvaMsthAnaM tiSThet, zItoSNAdaukAyotsargeNAtApanAMkuryAt, tenApyanupazame [115 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/4/172 grAmAnugrAmamapi viharet, niSkAraNe vihAro niSiddho mohopazamanArthaM tu kuryAt, kiM bahunA ?, yena yenopAyena viSayecchA nivarttate tattatkuryAt, paryante AhAramapi vyavacchindyAd, api pA vidadhyAt apyudbandhanaM kuryAt na ca strISu manaH kuryAdityAha ca - apiH samuccaye, strISu yanmanaH pravRttaM tat parityajet tatparityAge hi kAmA dvirUpA api dUrata eva parityaktA bhavantIti, uktaM 119 11 "kAma ! jAnAmi te rUpaM, saMkalpAtkila jAyase / na tvAM saMkalpayiSyAmi tato me na bhvissysi| " kiM punaH kAraNaM strISu manona vidheyamityAha-strIsaGgapravRttAnAmaparamArthadhzAM 'pUrvaM' prathamameva tatsaGgAvicchedArthamarthopArjanapravRttasya kRSivANijyAdikriyAH kurvato'gaNitakSutpipAsAzItoSNAdiparISahasyaihikaduHkharUpA daNDAH, teca strIsambhogAtprathamameva kriyanta iti pUrvamityuktaM, pazcAcca viSayanimittajanitakamrmmavipAkApAditanarakAdiduHkhavizeSAH sparzA bhavanti, yadivA stryAdyakAryapravRttasya pUrvaM daNDapAtAH pazcAddhastapAdacchedAdikAH sparzA bhavanti, yadivA pUrvaM sparzAH pazcAddaNDapAtA iti, athavA pUrvaM daNDAH-tADanAdikAH pazcAtsparzAH sambAdhanAliGganacumbanAdikAH, tadyathA-bandyAnItAvaruddharAjakumArIgavAkSakSiptapatadAvIlagrahaNAdrAjapuruSAvalokanatADanena mUrcchitarAjakumArItaddarzanato vaNigindradattasyAgrato daNDAH pazcAtsparzA iti, pUrvaM vA sukhAdisparzAH pazcAdaNDA lalitAGgakasyevAnyeSAM copapatInAmiti / kiM ca ityete strIsambandhAH kalahaH - saGagrAmastatrAsaGgaH saMbandhastatkarA bhavanti, yadivA kalaha: krodha AsaGgo - rAga ityato rAgadveSakAriNo bhavanti, yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha aihikAmuSpikApA-yata; strIsaGgapratyupekSayA 'Agametta' tti jJAtvA AjJApayedAtmAnamanAsevanayeti, itiradhikAraparisamAptau bravImyahaM tIrthakaravacanAnusAreNa duHkhaM ca tAH pariharttumiti / punarapi tatpariharaNopAyamAha - 'sa' strIsaGgaparityAgI strInepathyakathAM zrRGgArakathAM vA no kuryAt, evaM ca tAstyaktA bhavanti, tathA-tAsAM narakavIthInAM svargApavargamArgArgalAnAmaGgapratyaGgAdikaM na pazyet yatastannirIkSyamANaM mahate'narthAya bhavatIti, uktaM ca 11911 226 "sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhrUcApAkRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdi dhRtimuSo dRSTibANAH patanti " tathA - tAbhirnarakavisrambhabhUmibhiH sArddhaMna samprasAraNaM paryAlocanamekAnte nijasvAdibhirapi kuryAditi, uktaM ca 119 11 'mAtrA svAsnA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati" ityevamAdi, tathA-na tAsu svArthaparAsu mamatvaM kuryAt, tathA - kRtA - anuSThitA tadupakAriNI maNDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevambhUto na bhUyAt, na strINAM vaiyAvRttyaM kuryAt, kAyayoganirodha iti bhAvaH, tathA tathaitAH zubhAnuSThAnaparipandhinIrna vAGamAtreNApyAlapediti vAgyoganirodhaH, tathA-Atmanyadhi adhyAtmaM- manastena saMvRtto'dhyAtmasaMvRttaH - strIbhogAdattamanAH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:5 227 sUtrArthopayuktaniruddhama-noyogaH, evambhUtazcakimaparaMkuryAdityAha-pariHsamantAtvarjayet-pariharet 'sadA' sarvakAlaM 'pApa' kilbiSaM tadupAdAnaM vA karma, upasaMharaNArthamAha-'etad' yaduddezakAderArabhyoktaM, muneridaM maunamunimAvo vAtadAtmani samanuvAsayeH-Atmani viddhyaaH|| itiradhikAraparisamAptau, bravImIti puurvvt|| adhyayanaM-5 uddezakaH-4 samAptaH ___ -adhyayanaM-5-uddezakaH-5:vR. uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake'vyaktasyaikacarasya pratyapAyAH pradarzitAH, atastAnparijihIrSuNA sadA''cAryasevinA bhavitavyam, AcAryeNa ca drahopamena bhAvyaM, tadantevAsinA ca tapaHsaMyamaguptena niHsaGgena ca vihartavyamiti, etapratipAdanasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (173) se bemitaMjahA-aviharaepaDipannesamaMsibhomeciTThai uvasaMtarae sArakkhamANe, se ciTThai soyamajjhagae se pAsa savvao gutte, pAsa loe mahesiNo je ya pannANamaMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe privvyNti-tibemi| vR.sezabdastacchabdArthe, yadguNa AcAryobhavatitadahaMtIrthakaropadezAnusAreNabravImIti, tadyatheti vAkyopanyAsArthe, apizabdo bhaGagasamuccayArthaH, te cAmI bhaGgAH-eko draho-jalazayaH parigalanetAH paryAgalatotAzcasItAsItodApravAhaddavat, aparastuparigalatotAHno paryAgalatotAH, padbahadavat, tathAparonoparigalanetAH paryAgalavetAzca, lavaNodadhivat, aparastu no parigalavetA no paryAgalavetAzca, manuSyalokAbahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH, zrutasya dAnagrahaNabhAvAt, sAmparAyikakammapikSayA tu dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAttapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezceti, AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyAapratizrAvitvAta, kumArgapraticaturthabhaGgapatitaH, kumArgasyahipravezanirgamAbhAvAt, yadivA dharmibhedena bhaGgAyojyante tatra sthavirakalpikAcAryAH prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgapatitastIrthakRt, tRtIyabhaGgasthastvahAlandikaH, sa ca kvacidarthAparisamAptAvAcAyadinirNayasadmAvAt, pratyekabuddhAstUmayAbhAvAcca- turyabhaGgasthA iti, iha punaH prathamabhaGgapatitenobhayasamAvinA'dhikAraH, tathAbhUtasyaivAyaM idadaSTAntaH, saca hrado nirmalajalasya pratipUrNo' jalajaiH sarvartujairupazobhitaH same bhUbhAge vidyamA- nodakanirgamapravezo nityameva tiSThati, na kadAcicchoSamupayAti, sukhottArAvatArasamanvitaH, upazAntam-upagataM rajaH kAluSyApAdakaM yasyasatathA, nAnAvidhAMzca yAdasAMgaNAnsaMrakSansaha vAyAdogaNairAtmAnamArakSan-pratipAlayansArakSan tiSThatItyeSA kriyA prkRtaiv| yathA cAsau idastathA''cAryo'pIti darzayati- "saH' AcAryaH prathamamaGgapatitaH paJcavidhAcArasamanvito'dhavidhAcAryasampadupetaH tdythaa||1|| "AyAra sua sarIre vayaNe vAyaNa maI pogmii| ee susaMpayA khaluamiA saGgrahaparinA" Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AcArAGga sUtram 1/-/5/5/173 SaTtriMzadguNagaNAdhAro hRdakalpo nirmalajJAnapratipUrNaH same bhUbhAga iti saMsaktAdidoSarahite sukhavihAre kSetre samo vA jJAnadarzanacAritrAkhyo mokSamArgaH upazamavatAM tatra tiSThati -samadhyAste, kiMbhUtaH ? - 'upazAntarajA' upazAntamohanIya iti, kiM kurvan ? -jIvanikAyAn rakSan svataH paratazca sadupadezadAnato narakAdipAtAdveti, 'srotomadhyagata' ityanena prathamabhaGgapatitaM sthavirAcAryamAha, tasya hi zrutArthadAnagrahaNasadbhAvAt srotomadhyagatatvam, sa ca kimbhUtaH syAdityAha-'saH' AcAryo'kSobhyahradakalpaH 'sarvataH ' sarvaprakAratayendriyanoindriyarUpayA guptyA gupta ityetatpazya AcAryavyatirekeNAnye'pyevambhUtA bahavaH sAdhavaH sambhavantItyetannirdidikSurAhaiha manuSyaloke pUrvavyAvarNitasvarUpAH 'maharSayo' mahAmunayaH santi, ityetatpazya, kimbhUtAste maharSaya ityata Aha-na kevalamAcAryA hradakalpA ye cAnye sAdhavaste'pi hRdakalpAH kimbhUtAH ? - prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM svaparAvabhAsakatvAdAgamastadvantaH prajJAvantaH, Agamasya vettAra ityarthaH, tajjJA api mohodayAt kvaciddhetUdAharaNAsambhave jJeyamahanatayA saMzayAnAH na samyak zraddhAnaM vidadhyurityato vizinaSTi 'prabuddhoH' prakarSeNa yathaiva tIrthakRdAha tathaivAvagatatattvAH prabuddhAH, tathAbhUtA api karmmagurutvAnna sAvadyAnuSThAnaviratiM kuryurityato vizeSayati-''ArambhoparatAH' ArambhaH-sAvadyo yogastasmAduparatA ArambhoparatAH, etacca na maduparodhena grAhyam api tu svata eva kuzAgrIyayA buddhayA vicAryamityAha - etadyanmayA proktaM tatsamyag madhyasthA bhUtvA samaryAdaM yUyamapi pazyata / api caitatpazyata 'kAlaH'samAdhimaraNakAlastadabhikAGkSayA sAdhavo mokSAdhvani saMyame pariH samantAdrajanti parivrajanti-udyacchanti, itiradhikAraparisamAptau bravImItyetatprakaraNoddezakAdhyayanazrutaskandhAGgaparisamAptau prayujyate, tadihAdhikAraparisamAptau draSTavyamiti // AcAryAdhikAraM parisamApayya vineyavaktavyatAmAha mU. (174) vitigicchasamAvantreNaM appANeNaM no lahai samAhiM, siyA vege anugacchati asitA vege anugacchaMti, anugacchramANehiM annugacchamANe kahaM na nivvije ? vR. vicikitsA yA cittAviplutiH yathA idamapyastItyevamAkArA yuktayA samupapanne' parthe mativibhramo mohodayAdmavati, tathAhi asya mahatastapaH klezasya sikatAkaNakavalaniHsvAdasya sthAt saphalatA na veti ? kRSIbalAdikriyAyA ubhayathA'pyupalabdheriti, iyaM ca matirmidhyAtvAMzAnuvedhAdbhavati jJeyagahanatvAcca, tathAhi arthastrividha:sukhAdhigamo duradhigamo'nadhigamazca zrotAraM prati bhidyate, tatra sukhAdhigamo yathA cakSuSmatazcitrakarmmanipuNasya rUpasiddhiH duradhigamastvanipuNasya anadhigamastvandhasya tatrAnadhigamarUpo'vastveva, sukhAdhigamastu vicikitsAyA viSaya eva na bhavati, dezakAlasvabhAvaviprakRSTastu vicikitsAgocarIbhavati, tasmin dharmmAdharmmAkAzAdI yA vicikitseti, yadivA 'viigicchati vidvajjugupsA, vidvAMsaH sAdhavo viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastaGgAsteSAM jugupsA - nindA asnAnAt prasvedajalaklinna malatvAddurgandhivapuSastAnnindati - ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM kurvIrannityAdi jugupsA tAM vicikitsAM vidvajjugupsAM vA samyagApannaH prAptaH AtmA yasya sa tathA tena vicikitsAsamApannanAtmanA nopalabhate Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka: 5 'samAdhi' cittasvAsthyaM jJAnadarzanacAritrAtmako vA samAdhistaM na labhate, vicikitsAkaluSintAntaHkaraNe hi kathayato'pyAcAryasya samyakatvAkhyAM bodhiM nAvApnoti / yazcAvApnoti sa gRhastho vAsyAdyatirveti darzayitumAha- 'sitAH' putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, 'eke' laghukarmANaH samyakatvaM pratipAdanayantamAcAryamanugacchanti - AcAryoktaM pratipadyante, tathA 'asitA vA' gRhavAsavimuktA vA 'eke' vicikitsAdirahitA AcAryamArgamanugacchanti / teSAM ca madhye yadi kazcit kaGkaTukadezyaH syAt sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmmavivarataH pratipadyetApIti darzayitumAha- AcAryoktaM samyakatvamanugacchadbhirviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nanugacchan- apratipadyamAnaH kathaM na nirvedaM gacched ? - - asadanuSThAnasya, mithyAtvAdirUpAM vicikitsAM parityajyAcAryoktaM samyakatvameva pratipadyetetyarthaH, yadivA sitAsitairAcAryoktamanugacchadbhiH avagacchadbhiH budhyamAnaiH sadbhiH kazci- dajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravrajito'pyananugacchan -- anavadhArayan kathaM na nirvidyeta ? na nirvedaM tapaH saMyamayorgacchet, nirviNNazcedamapi bhAvayet, yathA-nAhaM bhavyaH syAM nacame saMyatabhAvo'pyastIti, yataH sphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi, evaMca nirviNNasyAcAryAH samAdhimAhuH - yathA - bhoH sAdho ! mA viSAdamavalambiSThAH, bhavyo bhavAn, yato bhavatA samyakatvamabhyupagataM taca na granthibhedamRte, tadbhedazca na bhavyatvamRte, abhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhAvaH // 229 kiM cAyaM viratipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhavatA'vAptAH, tadevaM darzanacAritramohanIye bhavataH kSayopazamaM samAgate, darzanacAritrAnyathAnupapatteH, yatpunaH kathyamAne'pi samastapadArthAvagatirna bhavati tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitaM, tatra ca zraddhAnarUpaM samyakatvAmAlambanamityAha mU. (175) tameva sacaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM / vR. yatra kvacitsvasamayaparasamayajJAcAryAbhAvAt sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSUbhayasiddhaSTAtasamyaghetvabhAvAcca jJAnAvaraNIyodayena samyagjJAnAbhAve'pi zaGkAvicikitsAdirahita idaM bhAvayet, yathA-tadevaikaM satyam - avitathaM, 'niHzaGka' miti arhadukteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSvevaM syAt evaM vA ityevamAkArA saMzItiH zaGkA nirgatA zaGkA yasmin pravedane tanniHzaGka, yatkimapi dharmmAdharmmAkAzapudgalAdipraveditaM, kaiH ? - 'jinaiH' tIrthakarai rAgadveSajayanazIlaiH, tattathyamevetyevambhUtaM zraddhAnaM vidheyaM samyakpadArthAnavagame'pi na punarvicikitsA kAryeti kiM yaterapi vicikitsA syAdyenedamabhidhIyate ?, saMsArAntarvarttino mohodayAttakatkiM ? yantra syAditi, tathA cAgamaH "atthi NaM bhaMte! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kampaM vedeti ?, haMtA atthi, kahannaM samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijaM kammaM veyaMti ?, goamA ! tesu tesu nANantaresu caritaMtaresu saMkiyA kaMkhiyA viigicchAsamAvannA bheyasabhAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu goyamA ! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kampaM vedaMti, tatthAlaMbaNaM 'tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM,' sanUnaM bhaMte! evaM maNaM dhAremANe ANAe ArAhae bhavati ?, haMtA goamA ! evaM maNaM dhAremANe ANAe Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AcArAgasUtram 9/14/5/175 ArAhae bhavati" kiM cAnyat ? // 1 // "vItarAgA hi sarvajJA, mithyAnabruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam " ityaadi|saa punarvicikitsApravivrajiSorbhavatyAgamAparikarmitamateH, tatrApyetatpUrvoktaM bhAvayitavyamityAha ma.(173)saDDhissaNaMsamaNunassasaMpavvayamANassa samiyaMtimantramANassaegayAsamiyA hoi 1, samiyaMti mantramANassa egayA asamiyA hoi 2, asamiyaMti mantramANassa egayA samiyA hoi 3, asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 4, samiyaMti mantramANassa samiyA vA asamiyA vA samiA hoi uvehAe 5 asamiyaMtimannamANassa samiyA vAasamiyA vA asamiyA hoi uvehAe 6, uvehamANo anuvehamANaM bUyA-uvehAhi samiyAe, icchevaMtastha saMdhI jhosio bhavai, se uThThiyassa Thiyassa gaI samaNupAsaha, itthavi bAlabhAva appANaM no uvadaMsijjA vR. zraddhA-dharmecchA sA vidyate yasyAsau zraddhAvAMstasya 'samanujJasya' saMvignavihAribhibhAvitasyasaMvignAdibhirvAguNaiHpravrajyArhasya saMpravrajataH samyakpravrajyAmabhyupagacchatovicikitsAzaGkA bhavet tatratasya samyagjIvAdipadArthAvadhAraNAzaktasyedamupadeSTavyam, yathA-tadeva satyaMniHzaGka yajjinaiH praveditamiti, tadevaM pravrajyAvasare tadeva niHzaGkaM yajjinaH praveditamityevaM yathopadezaM pravarttamAnasya pravarddhamAnakaNDakasya sata uttarakAlamapi tadadhikatA tatsamatA tanyUnatA tadabhAvo vA syAdityevaMrUpAM vidhitrapariNAmatAMdayitumAha-tasya zraddhAvataH samanujJasya saMpravrajatastadeva niHzaGka yajjinaiH praveditamityetatsamyagityevaM manyamAnasya 'ekadA' ityuttarakAlamapi zaGkAkARvicikitsAdirahitatayA samyageva bhavati-na tIrthakarabhASite zazAdhutpadyata iti? -kasyacittupravrajyAvasare zraddhAnusAritayA samyagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgRhItahetubhraSTAntalezasya jJeyagahanatAvyAkulitamateH "ekadeti mithyAtvAMzodaye'samyagiti bhavati, tathAhi-asau sarvanayasamUhAbhiprAyatayAanantadharmAdhyAsitavastuprasAdhane satimohAdekanayAbhiprAyeNaikAMzasAdhanAyaprakramate, yadinityaM kathamanityamanityaM cetkayaMnityamiti, parasparihAralakSaNatayA'nayoravasthAnAt, tathAhi-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityam ato'nyapratikSaNavizarArurUpamanityamityeva-mAdikamasamyagbhAvamupayAti, napunarvivecayati, yathA anantadharmAdhyAsitaM vastu sarvanayasamUhAtmakaMca darzanamatigahanaM mandadhiyAM zraddhAgamyameva na hetukSobhyamiti, uktNc||1|| "sarvairnayairniyatanagamasaGgrahAdhairekaikazI vihitatIrthikazAsanairyat / niSThAM gataM bahuvidhairgamaparyayaisteH, zraddheyameva vacanaM na tu hetugamyam" ityAdi, yato hetuH pravartamAnaH ekanayAbhiprAyeNa pravartate, ekaM ca dharma sAdhayet, sarvadharmaprasAdhakasya hetorasambhavAditizapunarapi vicitrabhAvanAmAha-kasyacimithyAtvalezAnuviddhasya kathaMpaudgalikaHzabdaityAdikamasamyagitimanyAmAnasya ekade timithyAtvaparamANUpazamatayA zaGkAvicikitsAghamAve gurvAdhupadezataH samyagiti bhavati, yadi hi paudgalikaH zabdona Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-5, uddezakaH5 231 syAt tatastatkRtAvanugrahopaghAtau zravaNendriyasyanasyAtAm, amUrttatvAdAkAzavadityAdikaM samyag bhavati3 / kasyacittvAgamAparimilitamateH kathamekenaiva samayena paramANorlokAntagamanamityAdikamasamyagitimanyamAnasyaikadeti-kuhetuvitarkAvirbhAvAvasare nitarAmasamyageva bhavati, tathAhi-caturdazarajjvAtmakasya lokasyAdyantAkAzapradezayoH samayAbhedatayA yaugapadyasaMsparzAt tAvanmAtratA paramANoH syAt, pradezayarlokAntadvayagatayorvekyamityAdikamasampagiti bhavati, na tvasau svAgrahAviSTa etadbhAvayati, yathA-virasApariNAmane zIghragatitvAt paramANorekasamayenAsaGghayeya-pradezAtikramaNaM, yathAhi aGgulidravyamekasamayenAsaGkhyeyAna-yAkAzapradezAnatilakyati, etadeva kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalapramANapraSThapratyakSasiddhe'rthenumAnamanveSTavyaM, tathAhi-yadyanekapradezAtikramaNaMsAmayikaM na bhavettato'GgulamAtramapi kSetramasaGghayeyasamayAtikramaNIyaM syAt, tathA ca sati dRSTeTabAdhA''padyeteti yatkiJcidetat 4 / sAmprataM bhaGgakopasaMhAradvAreNa paramArthamAvirbhAvayannAha-samyagityevaM manyamAnasya zaGkAvicikitsAdirahitasya satastadvastuyalena tathArUpatayaiva bhAvitaMtatsamyagvA syAdasamyagvA, tathApitasya tatra samyaguprekSayA-paryAlocanayA samyageva bhavati, IryApathopayuktasya kvaciprANyupamardavat 5 / -sAmpratametadviparyayamAha-asamyagiti kiJcidvastumanyamAnasya zaGkA syAdagdirzitayA chadmasthasya satastadvastu samyagvA syAdasamyagvA, tasya tadasamyagevotprekSayA, asamyagpAlocanatayA'zuddhAdhyavasAyatayetiyAvat, 'yadyathA zaGkayettattathaiva samApadyate'ti vacanAditi 6 // yadivA - "samiyaMti mannamANassa" ityAdyanyathA vyAkhyAyate-zamino bhAvaH zamitAH 'itiH' upapradarzane tAmetAMzamitAMmanyamAnasya zubhAdhyavasAyinaH 'ekade'tyuttarakAlamapizamitaiva bhavati-upazamapattaivopajAyate, anyasya tuzamitAmapi manyamAnasya kaSAyodayAdazamitopajAyata iti, anayA dizottarabhaGgeSvapi samyagupayujyAyojyamiti / tadevaM samyagasamyagityevaM paryAlocayanaparasyApyupadezadAnAyAlamiti, Aha ca-AgamaparikarmitamatitvAdyathAvasthita- padArthasvabhAvadarzitayA samyagasamyagiti coTaprekSamANaH-paryAlocayatraparamanuprekSamANaM gaDarikAyUthapravAhapravRttaM gatAnugatikanyAyAnusAriNaMzaGkayAvA'padhAvantaMbrUyAd, yathA-'uprekSasva'paryAlocaya samyagbhAvena mAdhyasthamavalambya kimetadarhaduktaMjIvAditattvaMghaTAmiyatatyAhozcinetyakSiNI nimIlyacintayeti bhaavH| -yadivA utprekSamANaH saMyamamut-prAbalyenekSamANaH- saMyame udyacchannanuprekSamANaM brUyAt, yathA-samyagbhAvApannaH san saMyamamuprekSasva-saMyame udyogaM kuru / kimavalambyethA-'ityevaM pUrvoktena prakAreNa 'tatra' tasmin saMyame 'sandhiH karmasantatirUpa 'jhoSitaH' kSapito bhavati, yadi saMyame samyagbhAve voTaprekSaNaM syAt, nAnyatheti / samyaguThokSamANasya ca yatsyAttadAha-'se' tasya samyagutthAnenotthitasya niHzaGkasya zraddhAvataH sthitasya gurukule gurorAjJAyAM vA yA gatirbhavati-yA padavI bhavati tAM samyaganupazyata yUyaM, tadyathA-sakalalokazlAdhyatA jJAnadarzanasthairyaM cAritre niSprakampatA zrutajJAnAdhAratA ca syAditi, yadivA svargApavargAdikA gatiH syAta, tAM pazyateti sambandhaH, athavA utthitasya-saMyamodyogavataH tadabhAvena ca sthitasya pArzvasthAdergati-sakalajanopahAsya-rUpAmadhamasthAgatiM vA pshyteti| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/5/176 tadevamudyuktesarayorgatimupalabhya paJcavidyAcArasAre prakramitavyaM, yadi nAmAnupasthitasya virUpA gatirbhavati tataH kimityAha-- 'atrApi' asaMyame bAlabhAvarUpe itarajanAcarite AtmAnaM sakalakalyANAspadaM nopadarzayet, bAlAnuSThAnavidhAyI mA bhUditi yAvat, tathAhi - bAlAH zAkyakApilAdayastadbhAvito bAlabhAvamAcarati, vaktica - nityatvAdamUrttatvAJcAtmanaH prANAtipAta eva nAstyAkAzasyaiva, na hi vRkSAdicchede dAhe vA''kAzasya bhidA ploSo vA syAt, evamAtmano'pi zarIravikAre'vikAritvam, uktaM ca 119 11 232 "na jAyate na mriyate kadAcinnAyaM bhUtvA bhaviteti // nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo na zoSayati mArutaH acchedyo 'yamabhedyo'yamavikArI sa ucyate / nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM sanAtanaH " ityAdi adhyavasAyAttaddhananAdau pravRttasya tatpratiSedhArthamAha mU. (177) tumaMsi nAma saccaiva jaM haMtavvaMti mannasi tumaMsi nAma saccaiva jaM ajjAveyavvaMti mannasi tumaMsi nAma saccaiva jaM pariyAveyavvaMti mannasi, evaM jaM paridhittavvaMti mannasi, jaMuddaveyaMti mannasi, aMjUceyapaDibuddhajIvI, tamhA na haMtA navi dhAyae, anusaMveyaNamappANeNaM jaMhaMtavvaM nAbhipatthae vR. yo'yaM hantavyatvena bhavatA'dhyavasitaH sa tvameva, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, yathA bhavAn ziraH pANipAdapArzvapRSThorUdaravAn evamasAvapi yaM hantavyamiti manyase, yathA ya bhavato hananodyataM TvAcA duHkhamutpadyate evamanveSAmapi tadduHkhApAdanAcca kilbiSAnuSaGgaH, idamuktaM bhavatinAtrAntarAtmanaH AkAzadezasya vyApAdanena hiMsA, api tu zarIrAtmanaH, tasya hi yatra kvacitsvAdhAraM zarIraM nitarAM dayitaM tadviyojIkaraNameva hiMseti, uktaM ca - 11911 // 2 // " "paJcendriyApi trividhaM valaM ca, ucchvAsaniH zvAsamathAnyadAyuH / prANAdazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA // " na ca saMsArasthasya sarvathA amUrttatvAvAptiH, yenAkAzasyeva vikAro na syAt, sarvatraiva ca prANyupamardacikIrSitAyAmAtmatulyatA bhAvayitavyetyetaduttarasutrairdarzayitumAha-tvamapi nAma sa eva yaM preSaNAdinA AjJApayitavyamiti manyase, tathA tvamapi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM vaM parigRhItavyamiti manyase, yamapadrAvayitavyamiti manyase kramau tvameva, yathA bhavato'niSTApAdanena duHkhamutpadyate evamasyApItyarthaH, yadivA yaM kAyaM hantavyAditayA'dhyavasyasi svAnekazo bhavato'pi bhAvAttvamevAsau, evaM mRSAvAdAdAvapyAyojyam / yadi nAma hantavyaghAtakayoruktakrameNaikyaM tataH kimityAha- 'aJju'riti RjuH praguNaH sAdhuritiyAvat, cazabdo'vadhAraNe, etasya hantavyaghAtakaikatvasya pratibodhaH pratibuddhametatpratibuddhaM tena jIvituM zIlamasyetyevyatibuddhajIvI sAdhureva tatparijJAnena jIvati nApara ityuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha - -'tasmAd' hanyamAnasyAtmana iva mahadduHkhamutpadyate tasmAdAtmaupamyAdanyeSAM jantUnAM na hantA syAt nApyaparairghAtayet na ca ghnato'numanyeta, kiMca-saMvedanam - anubhavanaM anu-pazcAtsaMvedanaM kena ? - AtmanA, yatpareSA mohodayAddhananAdinA duHkhotpAdanaM vidhIyate tatpazcAdAtmanA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka 15 233 saMvedyamityAkalayya yatkimapi hantavyamiti cikIrSitaM tantrabhiprArthayet - nAbhilaSet / nanu cAtmanA'nusaMvedanamityuktaM, saMvedanaM ca sAtAsAtarUpaM, tacca yathA naiyAyikavaizeSikANamAtmano bhinnena guNabhUtenaikArthasamavAyinA jJAnena bhavati tathA bhavatAmapyAhosvidabhinnenAtmana ityasya prativacanamAha - mU. (178) je AyA se vinnAyA je vinnAyA se AyA jeNa viyANai se AyA taM paDucca paDisaMkhAe, esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyAhie - tibemi / / vR. ya AtmA nitya upayogalakSaNaH vijJAtA'pyasAveva, na tu punastasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM padArthasaMvedakaM, yazca vijJAtA-padArthAnAM paricchedaka upayogaH AtmA'pyasAveva, upayogalakSaNatvAjjIvasya upayogasya ca jJAnatmakatvAditi / jJAnAtmanorabhedAbhidhAnAdvauddhAbhimataM jJAnamevaikaM syAditi cet, tantra, bhedAbhAvo'tra kevalaM cikIrSita naikyaM, etadevaikyaM yo bhedAbhAva iti ced, vArttametat tathAhi-paTazuklatvayorbhedenAvasthAnAbhAve'pi naikatvApattiH, atrApi zuklatvavyatirekeNa nAparaH paTaH kazcidapyastIti ced, azikSitasyollApo, yataH zuklaguNavinAze sarvathA paTAbhAvApari syAt, tadAtmanA vinaSTa eveti cet, bhavatu kA no hAniH ?, anantadharmmAtmakatvAdvastuno'paramRdvAdidharmmasadbhAve taddharmavinAze'pyavinaSTa eva, ityevamAtmano'pi pratyutpannajJAnAtmanakatayA vinAze'pyaparAmUrttatvAsaGghayeyapradezatA'gurula-dhvAdidharbhasadbhAvAdavinAsa evetyalaM prasaGgena / nanu ca ya AtmA sa vijJAtetyatra tRjantena karturabhidhAnAdAtmanazca katRtvAttatazca ya evAtmA sa eva vijJAtetyatra vipratipattyabhAvo, yena cAsau jAnAti tadbhinnamapi syAt, 'tathAhi - tatkaraNaM kriyA vA bhaved ?, yadi karaNaM taddAtrAdivadbhinnaM syAt, atha kriyA sA yathA kartRsthA sambhavatyevaM karmmasthA'pItyevaM bhedasambhave kuta ekyamiti yazcodayettaM prati spaSTataramAha-'yena' matyAdinA jJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNa vA vividhaM sAmAnyavizeSAkAratayA vastu jAnAti vijAnAti AtmA, natasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM, tathAhi na karaNatayA bhedaH, ekasyApi kartRkarmmakaraNabhedenopalabdheH, tadyathA-devadatta AtmAnamAtmanA paricchinatti, kriyApakSe pAkSiko bhedo bhavatA'pyabhyupagata eva, apica 'bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyata' ityAdinaikatvameveti / jJAnAtmanozcaikatve yadbhavati taddarzayitumAha- 'taM' jJAnapariNAmaM 'pratItya' AzrityAtmA tenaiva 'pratisaGkhyAyate' vyapadizyate, - tadyathA-indropayukta indra ityAdi, yadivA matijJAnI zrutajJAnI yAvatkevalajJAnIti, yazca jJAnAtmanorekatvamabhyupagacchati sa kiMguNaH syAdityAha - 'eSaH' anantaroktayA nItyA yathAvasthitAtmavAdI syAt, tasya ca samyagbhAvena zamitayA vA 'paryAyaH' saMyamAnuSThAnarUpo vyAkhyAtaH ityadhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat // adhyayanaM - 5 - uddezakaH - 5 - samAptaH -: adhyayanaM - 5 - uddezakaH-6 : vR. uktaH paJcamoddezakaH sAmprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha - ihAnantaroddezake idopamenAcAryeNa bhAvyamityetaduktaM, tathAbhUtAcAryasaMpakkacci kumArgaparityAgo rAgadveSahAnizcAvazyaMbhAvinItyatastavpratipAdanasambandhenAgatasyAsyoddezakasyAdisUtram - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AcArAGga sUtram 1/-/5/6/179 bhU. (179) aNANAe ege sovadvANA ANAe ege niruvadvANA eyaM te mA hou, evaM kusalassa daMsaNaM, taddiTThIe tammuttIe tappurakkAre tassannI tannivesaNe / vR. iha tIrthakaragaNadharAdinopadezagocarIbhUto vineyo'bhidhIyate, yadivA sarvabhAvasambhavitvAdbhAvasya sAmAnyato'bhidhAnam, anAjJA - anupadezaH svamanISikAcarito' nAcArastayA'nAjJayA tasyAMcA 'eke' indriyavazagA durgatiM jigamiSavaH svAbhimAnagrahagrastAH saha upasthAnenadharmacaraNAbhAsodyamena varttanta iti sopasthAnAH, kila vayamapi pravrajitAH sadasaddharmavizeSavivekavikalAH sAvadyArambhatayA pravarttante, eke tuna kumArgavAsitAntaHkaraNAH, kintu AlasyAvarNastambhAdyupabRMhitabuddhayaH, 'AjJAyAM' tIrthakaropadezapraNIte sadAcAre nirgatamupasthAnam udyamo yeSAM te nirupasthAnA:- sarvajJapraNItasadAcArAnuSThAnavikalAH / etatkumArgAnuSThAnaM sanmArgAvasIdanaM ca dvayamapi 'te' tava guruvinayopagatasya durgatihetutvAnmA bhUditi / sudharmmasvAmI svamanISikAparihArArthamAha www 'etad' yatpUrvoktaM yadivA anAjJAyAM nirupasthAnatvamAjJAyAM ca sopa sthAnatvamityet 'kuzalasya' tIrthakRto darzanamabhiprAyaH, yadivaitadvakSyamANaM kuzalasya darzanamityAha- kumArgaM parityajya sadA''cAryAntevAsinA evaMbhUtena bhAvyaM, tasya - AcAryasya dRSTistadRSTistayA varttitavyaM, sA vA tIrthakarapraNItAgamadRSTistadRSTistayeti, tathA tasya- AcAryasya tIrthakRto vA muktistanmuktistayA, tathA tamAcAryaM sarvakAryeSu pura; karotIti tatpuraskAraH - AcAryAnumatyA kriyAnuSThAyItyarthaH, tathA tatsaMjJI - tajjJAnopayuktaH, tathA tannivezanaH sadA gurukulnivaasii|| sa evaMbhUtaH kiMguNaH syAdityAha mU. (180) abhibhUya akkhU anabhibhUe pabhUnirAlaMbaNayAe je mahaM abahimane, pavAeNa pavArtha jANijjA, sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succA / vR. 'abhibhUya' parAjitya parISahopasargAn ghAticatuSTayaM vA tattvamadrAkSIt kiM canAbhibhUto'nabhimUtaH anukUlapratikUlopasargaiH paratIrthikairvA sa evambhUtaH prabhuH' samartho nirAlambanatAyAH - nAtra saMsAre mAtApitRkalatrAdikamAlambanamastIti tIrthakRddhacanamantareNa narakAdI patatAmityevambhUtabhAvanAyAH samartho bhavati, kaH punaH parISahopasargANAM jetA kenacidanabhibhUto nirAlambanatAyAH prabhurbhavati ? ityevaM pRSTe tIrthakRt sudharmmasvAmyAdiko vA''cAryo'ntevAsinamAhayaH puraskRtamokSo 'mahAn ' mahApuruSo laghukarmmA mamAbhiprAyAnna vidyatebahirmano yasyAsAvabahirmmanAH, sarvajJopadezavarttIiti yAvat, kutaH punastadupadezanizcaya iti cedAha - prakRSTaye vAdaH pravAdaHAcAryapAramparyopadezaH pravAdastena pravAdena pravAdaM sarvajJopadezaM 'jAnIyAt' paricchindyAditi / yadivA'NimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapi na tIrthakRddhacanAdbahirmano vidhatte, tIrthikAnindrajAlikakalpAniti matvA tadanuSThAnaM tadvAdAMzca paryAlocayati, kathamityAha -- pavAeNa pavAyaM jANijjA' prakRSTathe vAdaH pravAdaH - sarvajJavAkyaM tena maunIndreNa pravAdena tIrthikapravAdaM 'jAnIyAt' parIkSayet, tadyathA-vaizeSikAH tanubhuvanakaraNAdikamIzvarakartRkamiti pratipannAH, taduktam"anyo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / IzvarapreritogacchetsvargaM vA zvabhrameva ca / / " 11911 ityAdikaM pravAdamAtmIyapravAdena paryAlocayet, tadyathA - anendradhanurAdInAM vinasA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezakaH 6 pariNAmalabdhAtmalAbhAnAM 235 tadatiriktezvarAdikAraNaparikalpanAyAmatiprasaGgaH syAt, tathA ghaTapaTAdInAMdaNDacakracIvarasalilakulAlaturIvemazalAkAkuvindAdivyApArAnantarAvAptAtmalAbhAnAM tadanupalabdhavyApArezvarasya kAraNaparikalpanAyAM rAsabhAderapi kiM na syAt ?, tanukaraNAdInAmapyavandhyasvakRtakarmmApAditaM vaicitryaM, karmmaNo'nupalabdheH kuta etaditi cet, samAnaH paryanuyogaH, api ca- tulye mAtApitrAdike kAraNe'patyavaicitryadarzanAttadadhikena nimittena bhAvyaM, tabezvarAbhyupagame'pyadhTameveSTavyaM nAnyathAsukhaduHkhasubhagadurbhagAdi jagadvaicitryaM syAditi / tathA sAGkhyA evamAhuH yathA 'sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtermahAMstato'haGkAraH, tasmAdekAdazendriyANi paJca tanmAtrANi, tanmAtrebhyaH paJcabhUtAni, buddhayadhyavasitamarthaM puruSazcetayate, sa cAkartA nirguNazceti, tathA prakRtiH karoti puruSa upabhuGkate tataH kaivalyAvasthAyAM hRSTA'smIti nivarttate' ityAdikaM yuktivikalatvAnnirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, tathAhi prakRteracetanatvAt kuta AtmopakArAya kriyApravRttiH syAt ?, kuto vA TetyAtmopakArAya pravRttirna syAt ?, acetanAyAstadvikalpA- sambhavAt, nityAyAzca pravRttinivRttyabhAvAt, puruSasyApyakartRtve saMsArodvegamokSautsukyabhoktR - vAdyabhAvaH syAditi, uktaM ca 11911 "na virakto na nirviNNo, na bhIto bhavabandhanAt / na mokSasukhakAGkSIvA, puruSo niSkriyAtmakaH // kaH pravrajati sAGkhyAnAM, niSkriye kSetrabhoktari / niSkriyatvAtkathaM vA'sya, kSetrabhoktRtvamiSyate ? // " iti / tathA zauddhodaniziSyakA yatsattatsarvaM kSaNikamityevaM vyavasthitAH tatrottaram, yadi niranvayo vinAzaH syAt tataH pratiniyataH kAryakAraNabhAva eva na syAt, ekasantAnAntargatatvAtsyAditi cet, azikSitasyollApaH, tathAhi-na santAnivyatirekeNa kazcitsantAno'sti, tathA ca sati pUrvakAlakSaNAvasthAyitvameva kAraNatvam, evaM ca sarvaM sarvasya kAraNaM syAt, sarvasya pUrvakAlakSaNAvasthAyitvAdyAtkiJcidetaditi, kiMca // 2 // 11911 // 2 // karttari jAtavinaSTe dharmAdharmmakriyA na sambhavati / tadabhAve bandhaH ko bandhAbhAve ca ko mokSaH ? // " - ityAdi / bArhaspatyAnAM tu bhUtavAdenAtmapuNyapApaparalokAbhAvavAdinAM nirmmaryAdatayA janatAtigAnAM nyakkArapadavyAghAnamanuttaramevottaramiti / api ca "abrahmacaryaraktairmUDhaiH paradArarSaNAbhirataiH / mAyendrajAlaviSavatprarttivatamasatkimapyetat // " (tathA) - 11911 "yajjAtamAtrameva pradhvastaM tasya kA kriyA kumbhe ? | notpannamAtrabhagne kSiptaM santiSThate vAri // // 2 // "mithyA ca dRSTirbhavaduH khadhAtrI, mithyAmatizcApi vivekazUnyA / dharmmAya yeSAM puruSAdhamAnAM, teSAmadharmo bhuvi kIddazonyaH ? // " ityanayA dizA sarve'pi tIrthikavAdAH sarvajJavAdamanuzritya nirAkAryA iti sthitaM / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AcArAGga sUtram 1/-/5/6/180 tannirAkaraNaMca sarvajJapravAdaM nirAkAryaM ca tIrthikapravAdamebhistribhiH prakArairjAnIyAdityAha - mananaM matiH-jJAnaM jJAnAvaraNIyakSayakSayopazamAnyatarasadbhAvAnantarameva sahasA --tatkSaNameva matyA prAtibhabodhAvadhyAdijJAnena paricchindyAt sahavA jJAnena jJeyaM sacchobhanayA mithyAtvakalaGkAGkarahitayA matyA'vagacchet, svaparAvabhAsakatvAnmateriti, kadAcitparavyAkaraNenApyavagacchet paraH - tIrthakRtasya tena vA vyAkaraNaM yathAvasthitArthaprajJApanam AgamaH paravyAkaraNaM tena vA jAnIyAt, tathA'pyanavagame'nyeSAmAcAryAdInAM antike zrutvA yathAvasthitavastusadbhAvamavadhArayed / / avadhArya ca kiM kuryAdityAha - mU. (181) niddesaM nAivaTTekhA mehAvI supaDilehiyA savvao savvaSpaNA sammaM samabhiNNAya, iha ArAmo parivvae niTThiyaTThI vIre AgameNa sayA parakka mejjAsi-ttibemi / bR. nirdizyata iti nirdezaH tIrthakarAdyupadezastaM nAtivarteta 'meghAvI' maryAdAvAniti / kiM kRtvA nirdezaM nAtivartetetyata Aha-suSThu pratyupekSya heyopadeyatayA tIrthikavAdAn sarvajJavAdaM ca 'sarvataH sarvaiH prakArairdravyakSetrakAlabhAvarUpaiH sarvAtmanAsAmAnyavizeSAtmakatayA padArthAn paryAlocya sahasanmatyAditrikeNa paricchidya sadA''cAryanirdezavartI tIrthikapravAdanirAkaraNaM kuryAt, kiMca kRtvetyata Aha-samyageva svaparatIrthikavAdAn 'samabhijJAya' buddhavA tato nirAkaraNa kuryAt / kiM ca - 'iha' asmin manuSyaloke AramaNamArAmo ratirityarthaH, sa cArAmaH paramArthacintAyAmAtyantikaikAntikaratirUpaH saMyamaH tamAsevanaparijJayA parijJAya AlIno guptazca 'parivrajet saMyamAnuSThAne viharet, kiMbhUta ityAha-niSThito- mokSastenArthI yadivA niSThitaH parisamAptaH artha, prayojanaM yasya sa niSThitArthaH 'vIraH' karmavidAraNasahiSNuH san 'Agamena' sarvajJapraNItAcArAdinA 'sadA' sarvakAlaM 'parAkramethAH' kabharipUn prati mokSAdhvani vA gaccheH / ityadhikAraparisamAptI, bravImIti pUrvavat / kimarthaM punaH paunaHpunyenopadezadAnamityAha mU. (182) uDDha soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyAhiyA / ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgati pAsaha // vR. zrotAMsi-karmmAnavadvArANi tAni ca pratibhavAbhyAsAdviSayAnubandhAdIni gRhyante, tata UdhrvaM zrotAMsi vaimAnikAGganA'bhilASecchA vaimAnikasukhanidAnaM vA, adho bhavanapatisukhAbhilASitA, tiryagvyantaramanuStiryagviSayecchA, yadivA prajJApakApekSayodhvaM girizikharaprAgbhAranitambaprapAtodakAdIni adho'pi zvabhranadIkUlaguhAlayanAdIni tiryagapyArAmasabhA''vasathAdIni prANinAM viSayopabhogasthAnAni vividhamAhitAni prayogavinAbhyAM svakarmmapariNatyA vA janitAni vyAhitAni / etAni ca karmmAnavadvArANItikRtvA zrotAMsava srotAMsi, ebhizca tribhiH prakArairapyanyaizca pApopAdAnahetubhUtairyaiH 'saGgaM' prANinAmAsakti kamrmAnuSaGgaM vA pazyata, itirhetI, tasmAtkarmAnuSaGgAt kAraNAdetAni srotAMsItyato'padizyate, Agamena sadA parAkramethA iti // kiMca - mU. (183) AvaTTaM tu pehAe ittha virAmija veyavI, viNaittu soyaM nikkhamma esamahaM akampA jANai pAsai paDilehAe nAvakakhai iha AgaI gaI paritrAya / vR. rAgadveSakaSAviSayAvartta karmmabandhAvartta vA tuzabdaH punaH zabdArthe bhAvAvartta punaruThaprekSya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 5, uddezakaH 6 237 'atra' asmin bhAvAvarte viSayarUpe 'vedavid' Agamavid 'viramed' AnavadvAranirodhaM vidadhyAt, pAThAntaraM vA 'vivegaM kiTTai vedavI" AnavadvAranirodhena tajjanitakarmmavivekam - abhAvaM 'kIrttayati' pratipAdayati vedaviditi / AmravadvAranirodhena ca yatsyAttadAhasrotaH- AmravadvAraM tadvinetum apanetuM 'niSkramya' pravrajya 'eSa' iti pratyakSaH prastutArthasya cAvazyabhAvitvAdeSa iti pratyakSavAcinA sarvanAmnokto yaH kazcidityarthaH 'mahAn' mahApuruSaH atizayikamrmmavidhAyI, evambhUtazca kiMviziSTaH syAditi darzayati - - 'akarmmA' nAsya karmmavidyataityakarmmA, karmmazabdena cAtra ghAtikarmmavivakSitaM, tadabhAvAca jAnAti vizeSataH pazyati ca sAmAnyataH sarvAzca labdhayo vizeSopayuktasya bhavantItyataH pUrvaM jAnAti pazcAcca pazyati, anena ca kramopayoga AviSkRtaH, sa cotpannadivyajJAnastrailokyalalAmacUDAmaNiH surAsuranarendraikapUjyaH saMsArArNavapAravatrttIviditavedyaH san kiM kuryAdityAha sa hi jJAtajJeyaH surAsuranaropahitAM pUjAmupalabhya kRtrimAmanityAmasArAM sopAdhikAM ca 'pratyupekSya' prayAlIcya hRSIkavijayajanitasukhaniHspRhatayA tAM nAkAGkSati - nAbhilaSatIti / kiMca - 'iha' asmin manuSyaloke vyavasthitaH san utpannajJAnaH prANinAmAgatiM gatiM ca saMsArabhramaNaM tatkAraNaM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAkaroti // tannirAkaraNe ca yatsyAttadAha mU. (184) accei jAImaraNassa vaTTamaggaM vikkhAyarae, savve sarA niyaTTaMti, takkA jattha na vijjai, maI tattha na gAhiyA, oe, appaiTTANassa kheyanne, se na dIhe na hasse na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukkille na surabhigaMdhe na durabhigaMdhe / -na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na uhe na niddhe na lukkhe na kAU na ruhe na saMge na itthI na purise na annahA parine sanne uvamA na vijae, arUvI sattA, apayassa payaM natthi / A vR. 'atyeti' atikrAmati jAtizca maraNaM ca jAtimaraNaM tasya 'vaTTamaggaM' ti panyAnaM mArgaM upAdAnaM karmetiyAvat, tadatyeti - azeSakarmmakSayaMvidhatte, tatkSayAcca kiMguNaH syAdityAha-vividhamanekaprakAraM pradhAnapuruSArthatayA''rabdhazAstrArthatayA tapaHsaMyamAnuSThAnArthatvena vyAkhyAto mokSaHazeSakarmakSayalakSaNo viziSTAkAzapradezAkhyo vA tatra rato vyAkhyAtarataH, AtyantikaikAntikAnAbAdhasukhakSAyikajJAnadarzanasaMpadupeto'nantamapi kAlaM saMtiSThate / -kimbhUta iti cet, na tatra zabdAnAM pravRttiH, naca sAkAcidavasthA'sti yA zabdairabhidhIyeta ityetatpratipAdayitumAha- 'sarve' niravazeSAH 'svarA' dhvanayastasmAnnivarttante, tadvAcyavAcakasambandhe na pravarttante, tathAhi zabdAH pravarttamAnA rUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSe saGketakAlagRhIte tattulye vA pravarteran, na caitattatra zabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataH zabdAnabhidheyA mokSAvastheti / na kevalaM zabdAnabhidheyA, utprekSaNIyA'pi na sambhavatItyAha -sambhavatpadArthavizeSAstitvAdhyavasAyaUhastarka:- evamevaM caitatsyAt, saca yatra na vidyate tataH zabdAnAM kutaH pravRttiH syAt ? / kimiti tatra takkabhAva iti cedAha - mananaM matiH- manaso vyApAraH padArthacintA sautpattikyAdikA caturvidhA'pi matistatra na grAhikA, mokSAvasthAyAH sakalavikalpAtItatvAt, tatra ca mokSe kamrmAMzasamanvitasya gamanamAhozcinniSkarmaNaH ?, na tatra karbhasamanvitasya gamanamastItyetaddarzayitumAha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AcArAGga sUtram 9-15/6/184 'ojaH' eko'zeSamalakalArahitaH, kiMca-na vidyate pratiSThAnamaudArikazarIrAdeH karmaNo vA yatra so'pratiSThAno-mokSastasya 'khedajJo' nipuNo, yadivA apratiSThAno-narakastatra sthityAdiparijJAnatayAkhedajJo, lokanADiparyantaparijJAnAvedanenacasamastalokakhedajJatAAveditA bhvti|srvsvrnivrtnNc yenAbhiprAyeNoktavAMstamabhiprAyamAviSkurvanAha-'sa' paramapadAdhyAsI lokAntakrozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayuktaH saMsthAnamAzritya na dIrgho na hrasvo navRtto na tryamrona caturasrona parimaDaNlo varNamAzritya na kRSNo na nIlo nalohitona hAridrona zuklo gandhamAzritya na surabhigandho na durbhigndho| -rasamAzrityana tikto na kaTuko na kaSAyo nAmlo na madhuraH sparzamAzritya na karkazona mRdurna laghurna gururna zIto noSNo na snigdho na rukSo 'na kAU ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn yathA vedAntavAdinAm-"eka eva muktAtmA tatkAyamapare kSINaklezA anupravizanti Adityarazmaya ivAMzubhantamiti, tathA na ruhaH 'ruha bIjajanmani prAdurbhAveca' rohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH, karmavIjAbhAvAdanapunarbhAvItyarthaH,napunaryathAzAkyAnAMdarzananikAratomuktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, uktaM c||1|| "dagdhendhanaH punarupaiti bhavaMpramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktiH svayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha mohraajym||" tathAcana vidyatesaGgo'mUrtatvAdyasya sa tathA, tathAnastrInapuruSo nAnyatheti-na napuMsakaH, kevalaM sarvairAtmapradezaiH pariH-samantAdvizeSatojAnAtItiparijJaH, tathA sAmAnyataH samyagjAnAtipazyatItisaMjJaH,jJAnadarzanayuktaityarthaH,yadinAmasvarUpatonajJAyatemuktAtmA tathA'pyumapAdvAreNAdityagatirivajJAyata eveticet, tanna, yataAha-upamIyatesAzyAt paricchidyateyayAsopamAtulyatA sA muktAtmanastajJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSA, kuta etaditi cedAha - -teSAM muktAtmanAMyA sattAsAarUpiNI, arUpitvaMca dIrghAdipratiSedhena pratipAditameva kiMca-na vidyatepadam avasthAvizeSoyasyaso'padaH, tasya padyate-gamyateyenArthastatpadam-abhidhAnaM taca 'nAsti' na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi-yo'bhidhIyatesazabdarUpagandharasasparzAnyataravizeSeNAbhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetaddarzayitumAha, yadivA dIrgha ityAdinA rUpAdivizeSanirAkaraNaM kRtaM, iha tu tatsAmAnyanirAkaraNaM kartukAma Aha mU. (185) se na sadde na ruve na gaMdhe na rase na phAse, icchev-tibemi|| vR.'sa' muktAtmAnazabdarUpaH narUpAtmAna gandhaH narasaH nasparza ityetAvanta eva vastuno bhedAH syuH, tapratiSedhAca nAparaH kazcidvizeSaH sambhAvyate yenAsau vyapadizyateti bhAvArthaH / itiradhikAraparisamAptI, bravImIti pUrvavat / gataH sUtrAnugamaH tadgatau cApavargamApta uddezakaH tadapavargAvAptau ca nayavaktavyatA'tidezAtsamAptaM / adhyayanaM-5-uddezakaH-6 samApta H adhyayanaM-5-samAptam muni dIparala sAgareNa sampAditA-saMzodhitA zIlAcAryeNaviradhitA prathamazrutaskanye paMcamaadhyayanaTIkA parisamAptAH Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezaka 1 239 adhyayanaM -6 dhUtaM vR. uktaM paJcamamadhyayanaM, sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane lokasArabhUtaH saMyamo mokSazca pratipAditaH, sa ca niHsaGgatAvyatirekeNa karmmadhunanamantareNa ca na bhavatItyastavpratipAdanArthamidamuprakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA - adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgabhANi, uddezArthAdhikAraM tu niryuktikArI bibhaNiSurAha - ni. [250 ] paDhame niyagavihuNaNA kammANaM bitiyae taiyagaMmi / uvagaraNasarIrANaM cautthae gAravatigassa // vR. prathamoddezake nijakAH svajanAsteSAM vidhUnanetyayamarthAdhikAraH, dvitIye karmmaNAM, tRtIye upakaraNazarIrANAM, caturthe gauravatrikasya, vidhUnaneti sarvatra sambandhanIyam, upasargAH sanmAnanAni ca, yathA sAdhubhirvidhUtAni tathA paJcamoddezake pratipAdyata ityarthAdhikAraM parisamApayya nikSepamAha-sa catridhA, tatraughaniSThapanne'dhyayanaM, nAmaniSpatre tu dhUtaM tacca caturddhA, tatrApi nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyabhAvadhUtapratipAdanAya gAthAzakalam - ni. [251] uvasaggA sammANayavihU ANi pazJcamaMmi uddese / davvadhuyaM ktyAI bhAvadhuyaM kamma aDDavihaM / / vR. dravyadhUtaM dvidhA - Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyadhUtaM dravyaM ca tadvastrAdi dhUtaM ca rajo'panayanArthaM dravyadhUtaM, AdigrahaNAvR kSAdi phalArthaM, bhAvadhUtaM karmmASTavidhaM tadvimokSArthaM dhUyata iti gAthAzakalArthaH // punarapyenamevArthaM vizeSataH pratipAdayitumAhani. [252] ahiyAsitvasagge divve mANussae tiricche ya / jo vihuNai kammAI bhAvadhuyaM taM viyANAhi / / vR. adhikamAsa hyAtyarthaM sovA, kAnatisahya ? -upasargAn kiMbhUtAn ? - divyAnmAnuSAMstairazcAMzca yaH karmANi saMsAratarubIjAni vidhunAti apanayati tadbhAvadhutamityevaM jAnIhi, kriyAkArakayorabhedAdvA karmmadhUnanaM bhAvadhUtaM jAnIhIti bhAvArthaH / / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, taccedam -: adhyayanaM -6- uddezakaH-1 : mU. (186) obujjhamANe iha mANavesu AghAi sa nare, jassa imAo jAio savvao supaDilehiyAo bhavaMti, AghAi se nANamaNelisaM, se kiTThai tesiM samuTThiyANaM nikkhittadaNDANaM samAhiyANaM patrANamaMtANaM iha muttimaggaM, evaM (avi) ege mahAvIrA viSparikka maMti, pAsaha ege avasIyamANe aNattapanne se bemi, -- se jahAvi kuMme harae viNiviTThacitte pacchannapalAse ummaggaM se no lahai bhaMjagA iva saMnivesaM no cayaMti evaM ege anegarUvehiM kulehiM jAyA rUvehiM sattA kaluNaM thaNaMti niyANao te na labhaMti mukkha, aha pApa tehi kulehiM AyattAe jAyA, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AcArAGga sUtram 9/16//186 vR. svargApavargau tatkAraNAni ca tathA saMsAraM tatkAraNAni cavabudhyamAno'nAvArakajJAnasabhAvAd iha ti martyaloke mAnaveSuviSayabhUteSudhAkhyAti sa narobhavopagrAhikarmasa dbhAvAtmanuSyabhAvavyavasthitaHsandharmamAcaSTe, napunaryathA zAkyAnAMkuDyAdibhyo'pidharmadezanAH prAduSyanti, yathA vA vaizeSikANAmulUkamAvena padArthAvirbhAvanam, evamasmAkaMna, kathaM ?dhAtikarmakSayetUtpannanirAvaraNajJAnomanuSyabhAvApannaeva kRtArtho'pisattvahitAya sadevamanujAyAM parSadi kthytiiti| kiM tIrthakara eva dharmamAcaSTe utAnyo'pi ?, anyo'pi yo viziSTajJAnaH samyakpadArthaparicchedI sa dharmAvirbhAvanaM karotIti darzayitumAha-yasyAtIndriyajJAninaH zrutakevalino vA 'imAH' zastraparijJAyAM sAdhitatvAt pratyakSavAcinedamA'bhihitAH 'jAtayaH' ekendriyAdayaH 'sarvataH sarvaiHprakAraiH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpai suSThu-zaGkAdivyudAsena 'pratyupekSitAH' prati upa-sAmIpyena IkSitAH-jJAtA bhavantisadharmamAcaSTenAparaiti / idamevAha-'AkhyAti kathayati tIrthakRtsAmA-nyakevalI aparo vA'tizayajJAnI zrutakevalI vA, kimAkhyAti? 'jJAna' jJAyante paricchidyante jIvAdayaH padArthAH yena tajJAna-matyAdi paJcadhA, kimbhUtaM jJAnamAkhyAti ?- 'anIzaM' nAnyatremastItyanI zaM, yadizava sakalasaMzayApanayanena dharmamAcakSANa evasa Atmano jJAnamananyasadhzamAkhyAti / keSAMpunaHsadharmamAcaSTa ityata Aha - 'sa' tIrthakRdgaNadharAdiH kIrtiyati' yathAvasthitAn bhAvAnpratipAdayati 'teSAM dharmAcaraNAya samyagutthitAnAM, yadivA utthitAdravyatomAvatazca, tatradravyataH zarIreNa bhAvato jJAnAdibhiH, tatra striyaH samavasaraNasthA ubhayathA'pyutthitAH zRNvanti, puruSAstudravyato bhAjyAH, bhAvosthitAnAM tudharmamAvedayati uttiSThAsUnAMcadevAnAM tirazcAMca, ye'pikautukAdinA zrRNvanti tebhyo'pyAcaSTe, bhAvasamutthitAn vizizeSayiSurAha - nikSiptAH saMyamitAH manovAkkAyarUpAH prANyupamardakAritvAddaNDA iva daNDA yaiste tathA teSAM nikSiptadaNDAnA, tathA samAhitANaM samyagAhitAH tapaHsaMyamaudyuktAH samAhitAananyamanaskAsteSAM, tathA prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM tadvatAM sazrutikAnAm 'iha' asminmanuSyaloke 'muktimArga jnyaandrshncaaritraatmkNkiirtytiitismbndhH| tasyacatIrthakRta sAkSAddharmamAvedayataH kecana laghukaNistathaiva pratipadya dharmacaraNAyodyacchantyapare tvanyathetyetatipAdayitumAhaapizabdazcArthe, cazabdazcavAkyopanyAsArthe, evaMcatIrthakRtA''vedite satyeke-labdhakarmavivarA vividhaMsaMyamasaGagrAmazirasiparAkramante, parAnvAindriyakamaripUna Akramante parAkramantaiti etadviparyayamAha-sAkSAttIrthakare sakalasaMzayacchettari dharmamAvedayati satyekAn prabalamohodayAvRtAn saMyame'vasIdataH pazyata yUyaM, kimbhUtAnityAha-nAtyane hitA prajJA yeSAM te anAtmaprajJAstAniti, kutaH punaH saMyamAnuSThAne'vasIdanti ityArekAyAM so'haM bravImi / atra dRSTAntadvAreNa sopapatti kiM kAraNamityAha - sezabdastacchabdArthe, apizabdazcArthe, sa ca vAkyopanyAsArthaH, tadyathAca kUrmomahAdeviniviSTaMcittaMyasyAsau viniviSTacitto-gArddhayamupagataH palAzaiH-patraiHpracchanaHpalAzapracchanaH,sUtretuprAkRtatvAtyayaH, ummagativivaraMunmajyate'neneti vonmajyama, uddharvaM vA mArgamunmArga, sarvathA arandhramityarthaH, tadasau na labhataH ityakSarArthaH / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -6, uddeshkH| bhAvArthastavayam-kazciddoyojanazatasahasavistIrNaHprabalazevAlaghanakaThinavitAnAcchAdito nAnArUpakarimakaramatsyakacchapAdijalacarAzrayaH tanmadhye caikaM vinasApariNAmApAditaM kacchapagrIvAmAtrapramANavivaramabhUta, tatra caikena kUrmeNa nijayUthAtprabhraSTena viyogAkulatayetastatazca zirodharAM prakSipatA kutazcittathAvidhabhavitavyatAniyogena tadrandhre grIvAnirgamanamAptaM, tatra cAsau zaraccandracandrikayA kSIrodasalilapravAhakalpayopazobhitaM vikacakumudanikarakRtopacAramiva tArakAkIrNaM namastalamIkSAJcake, dRSTvA cAtIva mumude, AsIncAsyamanasi-yadi tAni madvaryANyetatsvargadezyamaSTapUrvaM manorathAnAmapyaviSayabhUtaM pazyanti tataH zobhanamApadyata ityetadavadhArya tUrNamanveSaNAya bandhUnAmitazcetazca babhrAma, avApya ca nijAn punarapi tadvivarAnveSaNArthaM sarvataH paryaTati, na ca tadvivaraM vistIrNatayA hRdasya pracuratayA yAdasAmIkSate, tatraiva ca vinAzamupayAta iti-- asyAyamarthopanayaMH-saMsArahadejIvakUrmaHkarmazevAlavivarato manuSyAryakSetrasukulotpattisamyaktvAvasAnanabhastalamAsAdya mohodayAt jJAtyarthaM viSayopabhogAya vA sadanuSThAnavikalo na saphalatAM nayati, tattyAge kutaHpunaH saMsArahadAntarvartinastadavAptiH?, tasmAdavApya bhavazatadurApaM karmavivarabhUtaMsamyaktvaMkSaNamapyekaMtatranapramAdavatAbhAvyamititAtparyArthaH / punarapi saMsArAnuSaGgiNAM dRSTAntAntaramAha - "bhaJjagA' vRkSAsta iva zItoSNaprakampanacchedanazAkhAkarSaNakSobhAmoTanamaJjanarUpAnupadravAn sahamAnAapi sanniveza' sthAnaM karmaparatayAnatyajanti, evamityAdinAdAntikamartha darzayati _ 'eva'miti vRkSopamayA 'apiH' sambhAvane, 'eke karmaguruvo'nekarUpeSukuleSUccAvaceSu jAtAdharmAcaraNayogyAapi rUpeSucakSurindriyAnukUleSUpalakSaNArthatvAcchabdAdiSucaviSayeSu saktAH' adhyupapannAH zArIramAnasaduHkhaduHkhitA rAjopadravopadrutAHagnidAhadagdhasarvasvAnAnAnimittAhitAdhayo'pinasakaladuHkhAvAsaMgRhavAsaM karmanighnAstyaktumalam, apitutatsthAeva teSu teSu vyasanopanipAteSu satsu 'karuNaM stanti' dInamAkrozanti, tadyathA-hA tAta! hA mAtaH hA daiva! na yujyate bhavata evaMvidhe'vasare evambhUtaM vyasanamApAdayituM taduktam -- // 1 // "kimidamacintitamasahazamaniSTamatikaSTamanupamaM duHkham / sahasaivopanataM me nairayikasyeva satvasya? // " ityAdi, yadivA rUpAdiviSayAsaktA upacitakaNio narakAdivedanAmanubhavantaHkaruNaM stanantIti, naca karuNaM stananto'pyetasmAtduHkhAnmuSyante ityetaddarzayitumAhaduHkhasyanidAnam - upAdAnaM karma tataste vilapanto'pi na labhante 'mokSaM duHkhApagamaM mokSakAraNaM vA saMyamAnuSThA nAmiti |duHkhvimokssaabhaavc yathA nAnAvyAdhyupasRSTAH saMsArodareprANino virttantetathAdarzayitumAha 'artha' iti vAkyopanyAsArthe pazya tvaM tepuccAvaceSU kuleSu, AtmAtvAya-AtmIyakarmAnubhavAya jAtAH, tadudayAncemA avasthAmanubhavanta tyAha-SoDazarogavaktavyAnugataM zlokatrayaM, mU. (187) gaMDI ahavA koDhI, rAyasI avamAriyaM / kANiyaM jhimiyaM ceva, kuNiyaM khuJjiyaMtahA / / [16] Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 AcArAGga sUtram 1/-/6/1/187 vR. vAtapittazleSmasannipAtajaM caturddhA gaNDaM, tadasyAstIti gaNDI- gaNDamAlAvAnityAdi, athavetyetavyatirogamabhisambadhyate, athavA rAjAMsI apasmArItyAdi, athavA tathA 'kuSThI' kuSThamASTAdazabhedaM tadasyAstIti kuSThI, tatra sapta mahAkuSThAni, tadyathA aruNodumbaranizayajihnakapAlakAkanAdapauNDarIkadadrukuSThAnIti, mahattvaM caiSAM sarvadhAtvanupravezAdasAdhyatvAcceti, ekAdaza kSudrakuSThAni tadyathA-sthUlAruSka 1 mahAkuSThai 2 kakuSTha 3 carmadala 4 parisarpa 5 visarpa 6 sidhma 7 vicarcikA 8 kiTibha 9 pAmA 10 zatAruka 11 saMjJAnIti, sarvANyapyaSTAdaza, sAmAnyataH kuSThaM sarvaM sannipAtajamapi vAtAdidoSotkaTatayA tu bhedabhAgyabhavatIti / tathA-rAjAMso - rAjayakSmA so'syAstIti rAjAMsI, kSayItyarthaH, sa ca kSayaH sannipAtajazcaturbhyaH kAraNebhyo bhavati iti, uktaM ca * 119 11 tathA - apasmAro vAtapittazleSmasannipAtajatvAJcaturddhA, tadvAnapagatasadasadvivekaH bhramamUrcchAdikAmavasthAmanubhavati prANIti, uktaM ca 119 11 'tridoSo jAyate yakSmA, gadohetucatuSTayAt / vegarodhAt kSayazcaiva, sAhasAdviSamAzanAt 11 "bhramAvezaH sasaMrambho, dveSodreko hatasmRtiH / apasmAra iti jJeyo, gado ghorazcaturvidhaH " tathA 'kANiyaM 'ti akSirogaH, sa ca dvidhA - garbhatasyotpaete jAtasya ca tatra garbhasthasya 6STibhAgamapratipannaM tejo jAtyandhaM karoti, tadevaikAkSigataM kANaM vidhatte, tadeva raktAnugataM raktArkSa pittAtanugataM piGgAkSaM zleSmAnugataM zuklAkSaM vAtAnugataM vikRtAkSaM, jAtasya ca vAtAdijanito'bhiSyando bhavati, tasmAcca sarve rogAH prAduSvantIti, uktaM ca"vAtAtpittAtkaphAdraktAdabhiSyandazcaturvidhaH / 119 11 prAyeNa jAyate ghoraH, sarvenetrAmayAkaraH iti, tathA jhimiyaMti jAsyatA sarvazarIrAvayavAnAmavazitvamiti, tathA kuNiyaMti garbhAdhAnadoSAd hrasvaikapAdo nyUnaikapANirvA kuNiH, tathA 'khujjiyaM' ti kubjaM pRSThAdAvasyAstIti kuSTha mAtApitRzoSitazukradoSeNa sthadoSodmavAH kubjavAmanakAdayo doSA bhavantIti, uktaM ca"garbhe vAtaprakopena, dauhRde vA'pamAnite / bhavet kubjaH kuNiH paGgurmuko manmana eva vA 119 11 ?? -mUko manmana evetyetadekAntarite mukhadoSe laganIyamiti / tathAudariM ca pAsa mUyaM ca, sUNIyaM ca gilAsaNiM / vevaI pIDhasappiM ca, silivayaM mahumehaNiM // mU. (188) FP vR. 'udariM ca 'tti caH samucaye vAtapittAdisamutthamaSTadhodaraM tadasyAstItyudarI, tatra jalodaryasAdhyaH zeSAstvacirotthitAH sAdhyA iti, te cAmI bhedA: 119 11 "pRthak samastairapi cAnilAdyaiH, plIhodaraM baddhagudaM tathaiva / AgantukaM saptamamaSTamaM tu, jalodaraM ceti bhavanti tAni " Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka 243 iti, tathA pAsa bhUyaM ca'tti pazya-avadhAraya mUkaM manmanabhASiNaM vA, garbhadoSadeva jAtaM taduttarakAlaMca, paJcaSaSTirmukhe rogAH saptasvAtayataneSu jAyante, tatrAyatanAni oSThau dantamUlAni dantA jihvA tAlu kaNThaH sarvANiceti, tatrASTAvoSThayoH paJcadaza dantamUleSTaSTau danteSu paJca jihvAyAM nava tAluni saptadaza kaNThe trayaH sarvevAyataneSviti, 'sUNiyaM ca tti zUnatvaM-zvayathurvAtapittazloSNasannipAtaraktAbhighAtajo'yaM SeDheti, uktNc||1|| "zophaH syAt SaDvidho dhoro, dossairutsedhlkssnnH| vyastaiH samastaizcApIha, tathA raktAbhidhAtajaH" iti,tathA gilAsaNi tibhasmakovyAdhiH,sacavAtapittotkaTatayA zleSmanyanatayopajAyata iti, tathA vevaiMti vAtasamutthaH zarIrAvayavAnAMkampa iti, uktNc||1|| "prakAmaM vepate yastu, kampamAnazca gcchti| kalApakhaaMtaM vidyAnmuktasandhinibandhanam" iti, tathA 'pIDhesappiM ca'tti janturgarbhadoSAt pIDhasarpitvenotpadyate, jAto vA karmadoSAdbhavati, sa kilapANigRhItakASThaH prasarpatIti, tathA 'silikya'ti zlIpadaM-pAdAdau kAThinyaM, tadyathA-prakupitavAtapittazleSmANo'dhaH prapatrAvasaNArujakAsvavatiSThamAnAH kAlAntareNa pAdamAzritya zanaiH zanaiH zophamupajanayanti tacchalIpamityAcakSate "purANodakamUmiSThAH, sarvartuSu ca shiitlaaH| __ ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vizeSataH // 2 // pAdayorhastayozcApi,zlIpadaMjAyate nRNAm / karNoSThanAzAsvapica, kechidicchanti tadvidaH" tathA mahumehaNi ti madhumeho bastirogaH sa vidyate yasyAsau madhumehI, madhutulyapranAva vAnityartha :, tatra pramehANAM viMzatirbhedAH, statrAsyAsAdhyatvenopanyAsaH, tatra sarva eva pramehAH prAyazaH sarvadoSotthAstathApi vAtAdhutkaTabhedAviMzatirmaMdA bhavanti, tatra kaphAza SaT pittAt vAtajAzcatvAra iti, sarve'pi caite'sAdhyAvasthAyAM madhumehatvamupayAntIti, uktNc||1|| sarvaeva prmehaastukaalenaaprtikaarinnH| madhumehatvamAyAnti, tadA'sAdhyA bhavanti te" (iti)| mU. (189) solasa ee rogA akkhAyA annupubbso| ahaNaM phusaMti AyaMkA, phAsa ya asamaMjasA / / vRtadevaMSoDazApyete-anantaroktAH 'rogA vyAdhayovyAkhyAtAH 'anupUrvazo' anukrameNa 'atha anantaraM 'Na' itivAkyAlaGkAre 'spRzanti' abhibhavanti 'AtA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH "spazci' gADhaprahArAdijanitA duHkhavizeSAH 'asamaJjasAH' kramayogapadyanimittAnimittotpannAH spRzantItisambandhaH |nrogaatddairev kevalairmucyate, anyadapi yat saMsAriNo'dhikaMsyAttadAha-roSAMkamagurUNAM gRhavAsAsaktamanasAmasamaJjasarogaiHklezitAnAM 'maraNaM prANatyAgalakSaNaM-- 'saMprekSya' paryAlocya punarupapAtaM cyavanaM ca devAnAM karmodayAt saJcitaM jJAtvA tadvidheyaM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 AcArAGga sUtram 1/-/6/1/189 yena gaNDAdirogANAM maraNopapAtayozcAtyantiko'bhAvo bhavati, kiM ca karmaNAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAhitAnAmabAdhottarakAlamudayAvasthAyaM paripAkaM ca 'samyaprekSya' zArIramAnasaduHkhotpAdakaM paryAlocya taducchittaye yatitavyaM // sa ca karuNaM stanantItyAdinA granthenopapAtacyavanAvasAnenAvedito'pi punarapi tadgarIyastvakhyApanAya prANinAM saMsAre nirvedavairAgyotpattyarthamabhidhitsukAma Aha mU. (190) maraNaM tesiMsaMpehAe uvavAyaM cavaNaM naccA pariyAgaM ca saMpehAe taM suNeha jahA tahA saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tAmeva saI asaI aiacca uccAvayaphAse paDisaMveei, buddhehiM eyaM paveiyaM - saMti pANA vAsagA rasagA udae udaecarA AgAsagAmiNo pANA pANe kilesaMti, pAsa loe mahabbhayaM / // 3 // bR. 'taM' karmmavipAkaM yathAvasthitaM tathaiva mamAvedayataH zrRNuta yUyaM tadyathA-nArakatiryaGnarAmaralakSaNAzcatasro gatayaH, tatra narakagatI catvAro yonilakSAH paJcaviMzatikulakoTilakSAH trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH vedanAzca paramAdhArmikaparasparodIritasvAbhAvikaduHkhAnAM nArakANAM yA bhavanti tA vAcAmagocarAH, yadyapi lezatazcikathayiSorabhidheyaviSayaM na vAgavatarati tathA'pi karmmavipAkAvedanena prANinAM vairAgyaM yathA syAdityevamarthaM zlokairava kishcidbhidhiiyte||1||" zravaNalavanaM netroddhAraM karakramapATanaM, hRdayadahanaM nAsAcchedaM pratikSaNadAruNam / kaTavidahanaM tIkSNApAtatrizUlavibhedanaM, dahanavadanaiH karaiH samantavibhakSaNam // 2 // tIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH parazvadhaizvakraH / parazutrizUlamudgaratomaravAsImuSaNDhIbhiH sambhinnatAluzirasa zchinnabhujAzchinnakarNanAsauSThAH / bhinnahRdayorarAntrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArttAH nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale dInAH / nekSante trAtAraM nairayikAH karmmapaTalAndhAH chidyante kRpaNAH kRtAntaparazostIkSNena dhArAsinA, krandanto viSavIci (vacchva) bhiH parivRtAH saMbhakSaNavyApRtaiH / pATyantekrakacena dAruvadasitipracchinnabAhudvayAH, kumbhISu trapupAnadagdhatanavo mUSAsu cAntargatAH bhRjyante jvaladambarISahutabhugjvAlAbhirArAviNo, dIptAGgAranibheSu vajrabhavaneSvaGgArakeSUtthitAH / dahyante vikRtodhvabAhuvadanAH krandanta ArttasvanAH, pazyantaH kRpaNA dizo vizaraNAstrANAya ko no bhavet ? ityAdi / tathA tiryaggatau pRthivIkAyajantUnAM sapta yonilakSA dvAdaza kulakoTilakSAH svakAyaparakAyazastrANi zItoSNAdikA vedanAH, tathA'kAyasyApi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTilakSAH vedanA api nAnArUpA eva, tathA tejaskAyasya sapta yonilakSAH trayaH kulakoTIlakSAH pUrvavadvedanAdikaM, vAyorapi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTIlakSAH vedanA api zItoSNAdijanitA .. // 4 // // 5 // // 6 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 zrutaskandhaH-1, adhyayana-6, uddezaka nAnArUpAeva, pratyekavanaspaterdazayonilakSAHsAdhAraNavanaspatezcaturdazaubhayarUpasyApyaSTAviMzatiH kulakoTIlakSAH, tatracagato'sumanAnantamapikAlaM chedanabhedanamoTanAdijanitAnAnArUpAvedanA anubhaktrAste, vikalendriyANAmapidvaudvauyonilakSau kulakoTyastudvIndriyANAMsaptatrIndriyANAmaSTI caturindriyANAM nava, duHkhaM tu kSutpipAsAzItoSNAdijanitamanekadhA'dhyakSameva teSAmiti, paJcendriyatirazcAmapicatvAroyonilakSAH kulakoTIlakSAstujalacarANAmarddhatrayodazA pakSiNAMdvAdaza catuSpadAnAMdazauraHparisappANAMdaza bhujaparisaNAMnavavedanAzcanAnArUpAyAstizcAM rasambhavanti tAH pratyakSA eveti, uktNc||1|| "kSuttRhimAtyuSNabhayArditAnA, praabhiyogvysnaaturaannaam| aho ! tirazcAmatiduH-khitAnAM, sukhAnuSaGgaH kila vArtametad" ityaadi| manuSyagatAvapi caturdaza yonilakSA dvAdaza kulakoTIlakSAH, vedanAstvevambhUtA iti "duHkhaM strIkukSimadhye prathamamiha bhave garbhavAse narANAM, bAlatve cApi duHkhaM malalulitatanustrIpayaHpAnamizram / tAruNye cApi duHkhaM bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH, saMsAre re manuSyA! vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 2 // bAlyAtyamRti ca rogairdaSTo'bhibhavazca yAvadiha mRtyuH / zokaviyogAyogairdugatadoSaizca naikavidhaiH // 3 // kSuhimoSNAnilazItadAhadAridmazokapriyaviprayogaiH / daurbhAgyamaukhyAnabhijAtyadArayavairupyarogAdibhirasvatantraH" ityAdi / devagatAvapicatvAroyonilakSAH SaDviMzatiH kulakoTIlakSAH teSAmapISyAviSAdamatsaracyavanabhayazalyavitudhamAnamanasA duHkhAnuSaGga eva, sukhAbhAsAbhimAnastu kevalamiti, uktNc||1|| "deveSucyavanaviyogaduHkhiteSu, krodhessyaamdmdnaatitaapitessu| AryA! nastadiha vicArya saMgirantu, yatsaukhyaM kimapi nivedanIyamasti" ityAdi / tadevaMcaturgatipatitAH saMsAriNonAnArUpa karmavipAkamanubhavantItyetadeva sUtreNa dayitumAha-santi vidyante prANAH'prANinaH 'andhA' cakSurindriyavikalA bhAvAndhAapisadvivekavikalAH 'tamusi' andhakAre narakagatyAdau bhAvAndhakAre'pi ca mithyAtvAviratipramAdaSAyAdike karmavipAkApAdite vyavasthitA vyAkhyAtAH kiM ca-tAmevAvasthAM kuSThAdyApAditAmekendriyAparyAptakAdikAM vA sakRdanubhUya karmodayAttAmeva asakRd-anekazo'tigatyoccavacAn-tIvramandAn sparzana-duHkhavizeSAn 'pratisaMvedayatti' anubhavati / etaca tIrthakRbhirAveditamityAha-'buddhaiH' tIrthakRbhiH 'etad' anantaroktaM prakarSaNAdau vA veditaM praveditam / etacca vakSyamANaM praveditamityAha-'santi' vidyante 'prANAH'prANino vAsakAH' 'vAsUzabdakutsAyAM vAsantItivAsakAH-bhASAlabdhisampannA dvIndriyAdayaH,tathArasamanugacchantItirasagAH-kaTutiktakaSAyAdirasavedinaH saMjJinaityarthaH, ityevambhUtaH karmavipAkaH saMsAriNAMsamprekSya iti sambandhaH, tathA-'udake' udakarupAevaikendriyA jantavaH paryAptakAparyAptakabhedena vyavasthitAH, tathA udakecarantItyudakacarAH-pUtarakacchedanakaloDaNakatrasA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 AcArAGgasUtram 9/14/9/190 matsyakacchapAdayaH, tathAsthalajAapikecanajalAzritAmahoragAdayaH pakSiNazca kecanatadmatavRttayo draSTavyAH, apare tu AkAzagAminaH pakSiNaH, ityevaM sarve'pi prANAH' prANino'parAn prANinaH AhArAdyarthaMmatsarAdinA vAklezayAniupatApayantiAyadyevaMtataH kimityataAha-pazya' avadhAraya 'loke' caturdazarajvAtmake, karmavipAkAsakAzAt 'mahadbhayaM' nAnAgatiduHkhaklezavipAkAtmakamiti // kimiti karmavipAkAnmahadbhayamityAha mU. (191) bahudukkhA hujantavo, sattA kAmesu mANavA, avaleNa vahaM gacchanti sarIreNa pabhaMgureNa aTTe se bahudukkhe ii bAle pakubbai ee rogA bahU nacA AurA pariyAvae nAlaM pAsa, alaM taveehi, eyaM pAsa munI ! mahabmayaM nAivAija kNcnN| vR. bahUni duHkhAni karmavipAkApAditAni yeSAM jantUnAM te tathA, huryasmAdevaM tasmAttatrApramAdavatA bhAvyAkimityevaM bhUyo bhUyo'padizyataityataAha-yasmAdanAdibhavAbhyAsenAgaNitottarapariNAmAH 'saktAH' gRddhAH 'kAmeSu' icchAmadanarUpeSu 'mAnavAH' puruSA ityato na punaruktadoSAnuSaGgaH / kAmAsaktAzca yadavApnuvanti tadAha-balarahitena niHsAreNa tuSamuSTikalpenaudArikeNazarIreNa prabhaGgureNa svataeva bhaGgazIlena tatsukhAdhAnAya karmopacityA'nekazo vadhaM gacchanti, kaH punarasau vipAkakaTukeSu kAmeSu yo ratiM vidadhyAdityAha-mohodayAdAtaH agaNitakAryAkAryavivekaH so'sumAnbahuduHkhaprAptavyamaneneti bahuduHkhaityenaMkAmAnuSapaMprANinAM klezaMvA 'bAlo' rAgadveSAkulitaH prakarSeNa karoti prakaroti, tajjanitakarmavipAkAca anekazo vadhaM gacchati, yadivA rogeSu satsu ityetadvakSyamANaM bAlo'jJaH prakaroti tadAhaetAngaNDakuSTharAjayakSmAdIn rogAn bahumUtpannAniti jJAtvA tadrogavedanayA AturAH santaH cikitsAya prANinaH paritApayeyuH, "lAvakAdipizitAzinaH kila kSayavyAdhyupazamaH syAdi' tyAdivAkyAkarNanAJjIvitAzayAgarIyasyapiprANyupamardeprakrteran, naitadabadhArayeyuH yathA-svakRtAbandhyakarmavipA. kodayAdetat, tadupazamAcopazamaH, prANyupamardacikitsayA ca kilbiSAnuSaGga eveti, etadevAhapazyaitadvimalavivekAvalokanena yathA 'nAlaM nasamarthAH cikitsAvidhayaH karmodayopazamaM vidhAtuM, yadyevaM tataH kiM karvayamiti darzayati___ 'alaM' paryAptaM tava' sadasadvivekinaH 'ebhiH' pApopAdAnabhUtaizcikitsAvidhibhiriti / kiM ca-'etat prANyupamardAdikaM pazya' avadhAraya he 'mune' ! jagattrayasvabhAvavedina, mahadbRhadbhayahetutvAdbhaya, yadyevaMtataH kiMkuryAditidarzayati-nAtipAtayet nahanyAtakaJcana grANenaM, yata ekasminnapi prANini-hanyamAne'SprakAramapi karma badhyate, taccAnuttArasaMsAragamanAyetyato mahAbhayamiti, yadivA ee roge bahU naccetyAdiko granthaH kAmAnadhikRtya neyaH, etAn rogarUpAn kAmAn bahUn jJAtvA AsevanAprajJayeti AturA:-kAmecchAndhA aparAn prANinaH paritApayeyuH ityaadinaaprkrmenneti| tadevaMrogakAmAturatayAsAvadhAnuSThAnaprakRtAnAmupadezadAnapurassaraM mahAbhayaM pradarzya tadviparyastAnAM sasvarUpAM guNavattA didarzayiSuH prastAvamAracayannAha mU. (192) AyANa bhosussUsa! bhodhUyavAyaMpaveyaissAmi iha khalu attatAe tehiM tehiM kulehi abhiseeNaabhisaMbhUyA abhisaMjAyAabhinibuDAabhisaMvuDDhAabhisaMbuddhAabhinitA anupubveNa mhaamunii| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-6, uddezaka: 247 pR. bhoH' itiziSyAmantraNaM, yadahamuttaratrAvedayiSyAmibhavatastad'AjAnIhi'-avadhAraya, 'zuzrUSasva' zravaNecchAM vidhehi 'bhoH' iti punarapyAmantraNamagarIyastvakhyApanAya, nAtra bhavatA pramAdo vidheyo, dhUtavAdaM kathayiSyAmyahaM, dhUtamaSTaprakArakarmadhUnanaM jJAtiparityAgo vA tasya vAdo dhUtavAdaH taM pravedayiSyAmi, avahitena ca bhavetA bhAvyamiti / nAgArjunIyAstu paThanti - "dhutovAyaM paveyaMti" aSTaprakArakarmadhUnanopAyaM nijadhUnanopAyaM vA pravedayanti tIrthakarAdayaH / ko'sAvupAya ityata Aha 'iha' asmin saMsAre 'khaluH' vAkyAlaGkAre Atmano bhAva AtmatA-jIvAstitA svakRtakarmapariNatirvAtayA'bhisambhUtAH-sAtAH,napunaH pRthivyAdibhUtAnAM kAyAkArapariNAmatayAIzvaraprajApatiniyogena veti, teSuteSUccAvaceSukuleSuyathAsvaM karmodayApAditeSu abhiSekeNa' zukrazoNitaniSekAdikrameNeti, ttraayNkrmH||1|| "saptAhaM kalalaM vindyAttataH saptAhamarbudam / arbudAjjAyate pezI, pezIto'pi ghanaM bhavet " iti, tatra yAvatkalalaM tAvadabhisambhUtAH, pezI yAvadabhisAtAH, tataH sAGgopAGgasnAyuziroromAdikramAbhinivarttanAdabhinittAH, tataHprasUtAHsanto'bhisaMvRddhAH, dharmazravaNa-yogyAvasthAyAM vartamAnAdharmakathAdikaMnimittamAsAdyopalabdhapuNyapApatayA'bhisambuddhAH,tataHsadasadvivekaM jAnAnAH abhiniSkrAntAH, tato'dhItAcArAdizAstrAstadarzabhAvanopavRhitacaraNapariNAmAanupUrveNa zikSakagItArthakSapakaparihAravizuddhikaikAkivihArijinakalpikAvasAnA munayo'bhUvanniti / / abhisambuddhaM ca pravijiSumupalabhya yanijAH kuryustaddarzayitumAha mU.(193) taMparikkamaMtaM paridevamANA mA cayAhi iyatevayaMti-chaMdovaNIyA ajjhovavannA akkaMdakArI jaNagA ruyaMti, atArise munI no ohaMtarae jaNagAjeNa vippajaDhA, saraNaM tattha no samei, kahaM nu nAma se tattha ramai?, eyaM nANaM sayA samanuvAsijjAsi-ttibemi / / vR. 'tam' avagatatattvaM gRhavAsaparAGmukhaM mahApuruSasevitaM panthAnaM parAkramamANamupalabhya mAtApituputrakalatrAdayaH paridevamAnAmA'smAnparityaja iti' etattekRpAmApAdayantovadanti, kiM cAparaM vadantItyAha-chandenopanItAH chandopanItAH-tavAbhiprAyAnuvartinastvayi cAbhyupapannAH, tadevambhUtAnasmAnmA'vamaMsthA ityevamAkrandakAriNo 'janakA' ruvanti / evaM ca yadeyurityAha-na tAzo munirbhavati, na caughaM saMsAraM tarati, yena pAkhaNDa vipralabdhena 'janakA' mAtApitrAdayaH 'apoDhAH' tyaktA iti / sacAvagatasaMsArasvabhAvoyatkarotitadAha-nahyasAvanuraktamapibandhuvarga 'tatra tasminnavasare zaraNaM sameti, na tadabhyupavagamaM karotItyarthaH / kimityasau zaraNaM naitItyAhakathaM nu nAmAsau 'tatra' tasmin gRhavAse sarvanikArAspade narakapratinidhau zubhadvAraparidhe ramate ?, kathaM gRhavAse dvandvI kaheto vighaTitamohakapATaH san ratiM kuryAditi ? 1 upasaMhAramAha-"etat' pUrvoktaM jJAnaM sadA Atmani 'samyaganuvAsayeH' vyavasthApayeH, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM -6 - uddezaka : 1 -samAptaH Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AcArAGga sUtram 9/-/6/2/194 adhyayana-6 uddezakaH2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arambhayate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake nijakavidhUnAnA pratipAditA, sA caivaM phalavati syAdyadi karmavidhUnanaM syAd, ataH karmavidhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasthAsyoddezakasyAdi sUtram mU. (194) AuraM logamAyAe caittA puvvasaMjogaMhicAuvasamaM vasittA baMbhaceraMsi vasu vA anuvasu vA jANittu dhammaM ahA tahA ahege tamacAi kusIlA / . vR. 'lokaM mAtApitRputrakalatrAdikaM tamAturaM snehAnuSaGgatayA viyogAt kAryAvasAdena vAyadivAjantulokaMkAmarAgAturam AdAya jJAnena 'gRhItvA paricchidyatathA tyaktvAca pUrvasaMyoga' mAtApitrAdisambandhaM, tathA hitvA' gatvopazamaM uSitvApi brahmacarye, kimbhUtaH sanniti darzayativasudravyaM tadbhUtaH kaSAyakAlikAdimalApagamAdvItarAga ityarthaH, tadviparyayeNAnuvasusarAgaityarthaH, yadivA vasuH-sAdhuH anuvasuH-zrAvakaH, tduktm||1|| "vItarAgo vasujJeyo, jino vA saMcayo'thavA / sarAgo hya'nuvasuH proktaH, sthAviraH zrAvako'pivA" tathA jJAtvA 'dharma zrutacAritrAkhyaM yathAtathAvasthitaM dharmaM pratipadyApyathaike mohodayAttadhavidyabhavitavyatAniyogena 'ta' dharma prati pAlayituM na zaknuvanti, kiMbhUtAH / kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlA iti yata eva dharmapAlanAzaktA ata eva kuzIlAH evambhUtAzca santaH kiM kuryurityAha-- ma. (195) vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM viusijA, anupuvveNa anahiyAsemANA parIsahe durahiyAsae, kAme mamAyamANassa iyANi vA muhutteNa vA aparimANAe bhee, evaM se aMtarAehiM kAmehiM AkevaliehiM avainnaH cee| vR. kecidbhavazatakoTidurApamavApyamAnuSaMjanmasamAsAdyalabdhapUrvosaMsArArNavottaraNapratyalAM bodhidroNImaGgIkRtya mokSatarubIjaMsarvaviratilakSaNaMcaraNaMpunardurnivAratayAmanmathasyapAriplavatayA manaso lolupatayendriyagrAmasyAnekabhavAbhyAsApAditaviSayamadhuratayA prabalamohanIyodayAdazubhavedanIyodayAsannaprAdurbhAvadayazaHkIrtutkaTatayA avagaNayyA''yatimavicArya kAryAkArya urarIkRtya mahAvyasanasAgaraM sAmpratekSitayA'dhaHkRtakulakramAcArAstattyajeyuH, tattyAgazca dharmopakaraNaparityAgAdmavatItyatastadarzayati-- vastramityanena kSaumikaH kalpo gRhItaH, tathA 'patadgrahaH' pAtraM kambalaM' aurNikaM kalpaM pAtraniryoga vA 'pAdapuJchanakaM' rajoharaNaM etAni nirapekSatayA vyutsRjya kazciddezaviratimabhyupagacchati, kazciddarzanamevAlambate, kazcittato'pi bhrazyati / kathaM punardurlabhaM cAritramavApya punastattyajedityAha-parISahAn duradhisahanIyAn 'anukrameNa' paripATyA yaugapadyena vodIrNAnanadhisahamAnAH-parISahairbhagnAmohaparavazayatayA puraskRtadurgatayomokSamArga parityajanti / mogArtha tyaktavatAmapi pApodayAdyatsyAttadAha 'kAmAn virUpAnapi mamAyamANassa'tti svIkurvato bhogAdhyavasAyino'ntarAyodayAtu 'idAnIM tatkSaNameva pravrajyAparityAgAnantarameva bhogaprAptisamanantarameva vA antarmuhUrtena vA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezakAra 249 kaNDarIkasyevAhorAtreNa vA tato'pyUcaM zarIrabhedo bhavatyaparimANAya, evambhUta AtmAnA sArddha vivakSitazarIrabhedo bhavati yenAnantenApi kAlena punaH paJcendriyatvaM na prApnoti / etadevopasajhihIrSurAha 'evaM pUrvoktaprakAreNa 'sa' bhogAbhilASIAntarAyikaiH kAmaiH-bahupratyapAyaiH na kevalamakevalaMtatrabhavAAkevalikAH-sadvandvAHsapratipakSAitiyAvat asampUrNAvA, taiH sadbhiravatIrNAH saMsAraM tAn vA dvitIyArthe tRtIyA, 'caH' samuccaye, 'eta' iti bhogAbhilASiNaH, kAmairatRptA eva zarIrabhedamavApnuvantIti tAtparyArthaH ||apre tvAsannatayA mokSasya kathaJcitkutazcit kadAcidavApya caraNapariNAmaM pratikSaNaM laghukarmatayA pravarddhamAnAdhyavasAyino bhavantItidarzayitumAha mU (196) ahege dhammamAyAya AyANappabhiisu paNihie care, appalIyamANe daDhe savvaM giddhiM paricAya, esa paNae mahAmunI, aiaca savvao saMganamahaM asthiti iya ego ahaM, assi jayamANe ittha viraeanagAre savvao muMDe rIyaMte, je acele parivusiesaMcikkhaiomoyariyAe, se AkuTTe vA hae vA luMcie vA paliyaM pakatva aduvA pakattha atahehiM saddaphAsehiM iya saMkhAe egayare annayare abhinnAya titikkhamANe parivvae je ya hirI je ya ahiriimaannaa| vR. 'atha' anantarameke vizuddhapariNAmatayA AsannApavargatayA 'dharmaM zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvAvastrapatadgrahAdidharmopakaraNasamanvitAdharmakaraNeSupraNihitAHparISahasahiSNavaH sarvajJopadiSTaM dharma careyuriti / atra ca pUrvANi pramAdasUtrANyapramAdAbhiprAyeNa paThitavyAnIti, uktNc||1|| "yatra pramAdena tiro'pramAdaH, syAdvA'pi yalena punaH pramAdaH / viparyayeNApi paThanti tatra, sUtrANyadhIkAravazAdvidhijJAH" kimbhUtAH punardhama careyurityAha-kAmeSu mAtApitrAdike vA loke na pralIyamAnA apralIyamAnAH-anabhiSaktAdharmacaraNe DhAH'tapaHsaMyamAdaudraDhimAnamAlambamAnAdharmAcarantIti, kiMca-sarvAM gRddhiM' bhogakAGkSA duHkharUpatayAjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayAparityajet tatparityAge guNamAha-eSa' iti kAmapipAsAparityAgI prakarSeNa nataH-prataH saMyame karmadhunanAyAM vA mahAmunirbhavati nApara iti / kiMca-'atigatya atyetyAtikramya 'sarvataH sarvaiH prakAraiH saGgaM sambandhaM putrakalatrAdijanitaM kAmAnuSaGgaM vA, kiM bhAvayedityAha-na mama kimapyastIti yatsaMsAre patataAlambanAya syAditi, tadabhAvAcca iti uktakrameNaiko'hamasmin-saMsArodare, nacAhamanyasya kasyaciditi / etadbhAvanAbhAvitazca yatkuryAttadAha-'atra' asmin maunIndre pravacane virataH san sAvadhAnuSThAnAddazavidhacakravAlasAmAcAryAM yatamAnaH, ko'sau? - 'anagAraH pradrajitaH, ekatvabhAvanA bhAvayannavamaudarye saMtiSThata ityuttarasUtreNa sambandhaH, iyameva kriyA anantarasUtreSvapi lagayitavyeti, kiMca_ 'sarvataH' dravyato bhAvatazca muNDo 'rIyamANaH' saMyamAnuSThAne gacchan, kimbhUta ityAha-yaH 'acelaH' alpacelo jinakalpiko vA 'paryuSitaH' saMyame udyuktavihArI antaprAntabhojI, tadapi naprakAmatayetyAha-saMcikkhai saMtiSThateavamaudarye / nyUnodaratAyAMvartamAnaHsankadAcipratyanIkatayAgrAmakaNTakaistudyatetyetadayitumAha-'sa' munimbhirAkruSTovAdaNDAdimirhatovAluJcito Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 AcArAGga sUtram 1/-/6/2/196 vA kezotpATanataH pUrvakRtakarmmapariNatyudayAdetadavagacchan samyaktitikSamANaH parivrajediti, etacca bhAvayet, tadyathA "pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM puvviduccinnANaM duppaDikkaMtANaMvedayittA mukkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosaittA" ityAdi / kathaM punarvAgbhirAkruzyata ityAha- 'paliaM 'ti karmma jugupsitamanuSThAnaM tena pUrvAcaritena kuvindAdinA prakathya jugupsyate, tadyathA-bho kolika ! pravrajita ! tvamapi mayA sArddhamevaM jalpasIti, athavA jakAracakArAdibhiraparaiH prakAraiH prakathya nindAM vidyate ebhirvA vakSyamANaiH prakArairityAha-'atadhyaiH' vitathairasadmUtaiH zabdezcIrastvaM pAradArika ityevamAdikaiH sparzaizca asadbhUtaiH sAdhoH karttumayuktaiH karacaraNacchedAbhiH svakRtAdRSTaphalamityetat 'saGkhyAya' jJAtvA titikSamANaH pravrajediti, yadivA etat saGkhyAya, tadyathA "paMcahi ThANehiM chaumatthe uppanne uvasagge sahai khamai titikkhai ahiyAsei, taMjahAjakkhATThe ayaM purise 1, ummAyapatte ayaM purise 2, dittacitte ayaM purise 3, mamaM ca NaM tabbhavaveaNIyANi kampANi udinnANi bhavaMti-jannaM esa purise Ausai baMdhai tippai piTTai paritAvei 4, mamaM ca NaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa egaMtaso kammanijjarA havai 5 / - paMcahi ThANehiM kevalI udine parIsahe uvasagge jAva ahiyAsejjA, jAva mamaM ca NaM ahiyAsemANassa bahave chaumatthA samaNA niggaMthA udinne parIsahovasagge sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti" ityAdi, parISahAzcAnukUlapratikUlatayA bhinnA ityetaddarzayitumAha-ekatarAnanukUlAn anyatarAn-pratikUlAn parISahAnudIrNAnabhijJAya samyaktitikSamANaH parivrajet yadivA'nyathA parISahANAM dvaividhyamityAha-ye ca parISahAH satkArapuraskArAdayaH sAdhohariNomana AhlAdakAriNo ye tu pratikUlatayA ahAriNo-manaso'niSTA, yadivA hrIrUpAH- yAcanA'celAdayaH, aDrImanasazca - alajjAkAriNaH zItoSNAdayaH ityetAn dvirUpAnapi parISahAn samyak titikSamANaH parivrajediti // kiMca mU. (197) ciccA savvaM visuttiyaM phAse samiyadaMsaNe, ee bho naginA vuttA je logaMsi anAgamaNadhammiNo ANAe mAmagaM dhammaM esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie, itthovarae taM jhosamANe AyANijjaM parinnAya pariyAeNa vigiMcai, iha egesiM egacariyA hoi tatthiyarA iyarehiM kulehiM suddhesaNAe savvesaNAe se mehAvI parivvae submi aduvA dubmi aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIre ahiyAsijjAsi - tibemi / / vR. tyaktvA sarvvA parISahakRtAM vinotasikAM parISahApAditAn sparzAn-duHkhAnubhavAn 'spRzet' anubhavet samyagadhisaheta, sa kimbhUtaH ? - samyag itaM gataM darzanaM yasya sa samitadarzanaH, samyagdhaSTirityarthaH / tatsahiSNavazca kimbhUtAH syurityAha-'bhoH' ityAmantraNe 'ete parISahasahiSNavo niSki JcanA nirgranthA bhAvanagnA 'uktAH' abhihitAH, yasminmanuSyaloke anAgamanaM dharmmo yeSAM te'nAgamanadharmANa:, yathA''ropitapratijJAbhAravAhitvAnna punargRhaM pratyAgamanepsava iti, kiM caAjJApyate'nayetyAjJA tayA mAmakaM dharmma samyaganupAlayet tIrthakara evamAheti, yadivA dharmAnuSThAyyevamAha-dharma evaiko mAmakaH anyattu sarvaM pArakyamityatastamahamAjJayAH tIrthakaropadezena samyakkaromIti, kimityAjJayA dharmo'nupAlyata ityata Aha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayana-6, uddezakaHra 251 'eSaH' anantaroktaH uttaravAda' utkRSTavAda ihamAnavAnAMvyAkhyataiti / kiMca--'atra' asmin karmadhunanopAye saMyame upa-sAmIpyenaratauparataHtad-arthaprakAraM karma 'jhoSayan' kSapayan dharmacarediti, kiMcAparaMkuryAdityAha-AdIyata ityAdAnIyaM-karmatatparijJAyamUlottaraprakRtibhedato jJAtvA 'paryAyeNa' zrAmaNyena vivecayati, kSapayatItyarthaH / atra cAzeSakarmadhunanAsamarthaM tapastadbAhyamadhikRtyocyate-'iha' asmin pravacane 'ekeSAM' zithilakarmaNAmekacaryA bhavatiekAkivihArapratimA'bhyupagamo bhavati, tatra ca nAnArUpAbhigrahavizeSAstapazcaraNavizeSAzca bhavantItyastAvanAmRtikAmadhikRtyAha 'tatra' tasminnekAkivihAre 'itare sAmAnyasAdhubhyo viziSTatarA 'itareSu' antaprAnteSu kuleSuzuDheSaNayAdazaiSaNAdoSarahitenAhArAdinA sarveSaNaye tisarvAyA''hArAdhudgamotpAdanagrAsaiSaNArUpAtayA suparizuddhena vidhinA saMyame parivrajanti, bahutve'pyekadezatAmAha-sa medhAvI maryAdAvyavasthitaHsaMyameparivrajediti, kiMca-saAhArasteSvitareSukuleSu surabhi syAt athavA durgandhaH, na tatra rAgadveSau vidadhyAt, kiMca-athavAtatraikAkivihAritvepitRvanapratimApratipannasya sato 'bhairavA' yAnakA yAtudhAnAdikRtAH zabdAH prAdurbhaveyuH, yadivA 'bhairavA' bIbhatsAprANAH' prANino dIptajihvAdayo'parAn prANinaH 'klezayanti' upatApayanti, tvaM tu punastaiH spRSTastAn sparzAnaduHkhavizaSAn dhIraH' akSobhyaHsannatisahasvAitiradhikAraparisamAptau, brviimiitipuurvvt| adhyayanaM-6-uddezakaH-2 samAptaH adhyayanaM-6-uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmadhUnanA'bhihitA, sAcanopakaraNazarIravidhUnanAmantareNa, ityatastadvidhUnanArthamidamArabhyate, ityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtramuccArayitavyam, taccedam mU. (198) evaM khu muNI AyANaM sayA suyakkhAyadhamme vihUyakappe nijhosaittA, je aceleparivusietassaNaMbhikkhussa noevaM bhavai-parijuNNe mevasthevatthaMjAissAmisuttaMjAissAmi sUiMjAissAmi saMdhissAmisIvissAmiukkAsissAmivukkasissamiparihissAmipAuNissAmi, aduvA tattha parikamaMtaM mujo acelaM taNaphAsA phusaMti sIyaphAsA phusaMti teuphAsA phusaMti daMsamasagaphAsA phusaMti egayare annayo viruvaruve phAse ahiyAsei acele lAghavaM AgamamANe, taveseabhisamantrAgae bhavai,jaheyaM bhagavayApaveiyaMtameva abhisamicA savvaosavvattAesaMmattameva samabhijANijA, evaM tesiM mahAvIrANaM cirarAyaM puvvAiM vAsANi rIyamANANaM daviyANaM pAsa ahiyaasiyN| vR. etat yatpUrvoktaM vakSyamANaMvA 'khuH' vAkyAlaGkAre,AdIyateityAdAnaM-karmaAdIyate vA'nena karmetyAdAnakarmopAdAnaM, taba dharmopakaraNAtiriktaM vakSyamANaM vastrAdi tanmuniH nirdoSayiteti sambandhaH, kimbhUtaH?-'sadAsarvakAlaM suSThavAkhyAtodharmo'syetisvAkhyAtadharmAsaMsArabhIrutvAdyayAropitabhAravAhItyarthaH, tathA vidhUtaH-kSuNNaH samyagspRSTaH kalpaH-AcAro yena satathA, saevambhUtomunirAdAnaMjhoSayitvA AdAnamapaneSyati, kathaMpunastadAdAnaM vastrAdisyAyena tat jhoSayitavyaM bhavedityAha Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ radhara AcArAma sUtram 9/18/3/198 alpArthenaJ, yathA'yaMpumAnajJaH, svalpajJAnaityarthaH, yaHsAdhunAsyacelaM vastramastItyacelaH, alpacela ityarthaH, saMyame paryuSito vyavasthita iti, tasya bhikSoH naitadbhavati' naitatkalpate yathA parijIrNaM me vastramacelako'haM bhaviSyAmi na me tvakrANaM bhaviSyati, tatazca zItAdyarditasya kiM zaraNaMme syAditivastraM vinetyato'haM kaJcana zrAvakAdikaM pratyagraM vastraMyAciSye, tasya vA jIrNasya vastrasya sandhAnAya sUtraM yAciSye, sUciMca yAciSye, avAptabhyAM ca sUcisUtrAbhyAM jIrNavastrarandhra sandhAsyAmi-pATitaM seviSyAmi, laghu vA sadaparazakalalaganata utkarSayiSyAmi, dIrgha vA sat khaNDApanayanato vyutkarSayiSyAmi, evaM ca kRtaM satparidhAsyAmi tathA prAvariSyAmItyAdyArtadhyAnopahatA asatyapi jIrNAdivasamAve yadmaviSyattA'dhyavasAyino dhamakapravaNasya na bhavatyantaHkaraNavRttiriti, yadivA jinakalpikAbhiprAyeNaivaitatsUtraM vyAkhyeyaM, tadyathA je acele' ityAdi, nAsya celaM-vastramastItya cela:- acchidrapANitvAt pANipAtraH, pANipAtratvAt pAtrAdisaptavidhatanniryogarahito'bhigrahavizeSAt tyaktakalpatrayaH kevalaM rajoharaNamukhavastrikAsamanvitastasyAcelasya bhikSo tadbhavati, yathA-parijIrNamevastraMchidraM pATitaM cetyevamAdivastragatamapadhyAnaMna bhavati, dharmiNo'bhAvAddhAbhAvaH, satitudhammiNidhamanveiSaNaM nyAyyamiti satpathaH,tathedamapi tasya na bhavatyeva yathA-aparaMvastramahaMyAciSye ityAdipUrvavatreyaM, yo'pichidrapANitvAtpAtraniryogasamanvitaHkalpatrayAnyatarayukto'sAvapiparijIrNAdisadbhAve tadgatamapadhyAnaM na vidhatte, yathAkRtasyAlpaparikarmaNo grahaNAtsUcisUtrAnveSaNaM na kroti| tasya cAcelasyAlpacelasya vA tRNAdisparzasadbhAve yadvidheyaM tadAha tasya hyacelatayAparivasatojIrNavastrAdikRtamapadhyAnaMnabhavati,athavaitatsyAt-tatrAcelave parAkramamANaMpunastaMsAdhumacelaMkvacidrAgamAdau tvatrANAbhAvAttRNazayyAzAyinaM tRNAnAMsparzAH paruSAstRNairvA janitAH sparzAH-duHkhavizeSAstuNasparzAste kadAcitspRzanti, tAMzca samyag adInamanasko'tisahata iti sambandhaH,tathAzItasparsAH spRzanti, tathAdaMzamazakasparzAH spRzanti, eteSAMtuparISahANAmekatare'viruddhAdaMzamazakatRNasparzAdayaHprAdurbhaveyuH,zItoSNAdiparISahANAM vAparasparaviruddhAnAmanyatareprAduSpyuH,pratyekaMbahuvacananirdezazcatIvramandamadhyamAvasthAsaMsUcakaH, ityetadeva darzayati-virUpa-bIbhatsaM mano'nalAdi vividhaM vA mandAdibhedAdUpaM-svarUpaM yeSAM te virUparUpAH, ke te? "sparzAH'duHkhavizeSAH,tadApAdakAstRNAdisparzAvA, tAnsamyakSaNenApadhyAnarahito'dhisahate, ko'sau ?- 'acelaH' apagatacelo'lpacelo vA acalanasvarUpo vA samyaktitikSate, kimabhisandhya parISahAnadhisahata ityata Aha-lagho vo lAghavaM, dravyato bhAvatazca, dravyato ghupakaraNalAghavaM bhAvataH karmAlAghavaM 'Agamayan' avagamayan budhyamAna itiyAvad adhisahate parISahopasammAniti, nAgArjunIyAstu paThanti evaM khalu se uvagaraNa lAghaviyaM tavaM kammakkhaya kAraMNa kareha evaM-- uktakoNa bhAvalAghavArthamupakaraNalAdhavaM tapazca karoti iti bhAvArthaH / kiM ca __se tasyopakaraNalAghavenakarmalAghavamAgamayataH karmAlAghavenacopakaraNalAghavamAgamayatastRNAdisparzAnadhisahamAnasya 'tapaH' kAyaklezarUpatayA bAhyamabhisamanvAgataM bhavati-samyag Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM 6, uddezakA3 253 Amimukhyena soDhaM bhavati / etaccanamayocyate ityetaddayitumAha- yathA' yena prakAreNa 'idamiti yaduktaM vakSyamANaMcaitadbhagavatA-vIravarddhamAnasvAminA prakarSaNAdau vA veditaM praveditamiti, yadi nAma bhagavatA praveditaMtataH kimityAha-tad-upakaraNalAghavamAhAralAghavaM vA 'bhisametya' jJAtvA evakAro'vadhAraNe,tadevalAghavaMjJAtvetyarthaH, kathamiticettaducyate-'sarvata' iti dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH AhAropakaraNAdau kSetrataH sarvatra grAmAdau kAlato'hani rAtrI vA durbhikSAdau vA sarvAtmaneti bhAvataH kRtrimakalkAdyabhAvena, tathA 'samyakatva miti prazastaM zobhanaM ekaM saGgataM vA tattvaM samyakatvaM, yduktm||1|| "prazastaHzobhanazcaiva, ekaH saGgata eva c| ityetairupasRSTastu, bhAvaH samyakatvamucyate" tadevambhUtaM samyakatvameva samatvameva vA 'samabhijAnIyAt' samyagAbhimukhyena jAnIyAtparicchindyAta, tathAhi-acelo'pyekacelAdikaM nAvamanyate, yata uktm||1|| "jo'viduvatthativatyo egeNa acelago va saMtharai / nahu te hIlaMti paraMsavve'viya te jiNANAe" // 2 // (tathA)- "je khalu visarisakappA saMghayaNadhiyAdikAraNaM pnn| na'vamannaiNa yahINaM appANaM mannaI tehiM" // 3 // savve'vijiNANAe jahAvihiM kmpkhvnnatttthaae| viharati ujjayA khalu sammaM abhijANaI evaM" yadivA tadeva lAghavamabhisametya sarvato dravyAdinA sarvAtmanA nAmAdinasamyakatvameva samyagabhijAnIyAt, tIrthakaragaNadharopadezAt samyakuryAditi tAtparyArthaH / etacca nAzakyAnuSThAnaM jvaraharatakSakacUDAlaGkAraralopadezavadbhavataH kevalamupanyasyate, apitvanyairbahubhizcirakAlamAsevitamityetaddarzayitumAha-evam ityacelatayAparyuSitAnAMtRNAdisparzAnadhisahamAnAnAMteSAMmahAvIrANAM sakalalokacamatkRtikAriNAM 'cirarAtraM prabhUtakAlaM yAvajIvamityarthaH, tadeva vizeSato darzayati 'pUrvANi' prabhUtAni varSANi rIyamANAnAM' saMyamAnuSThAnena gacchatA, pUrvasya tu parimANaM varSANAM saptatiH koTilakSAH SaTpaJcAzacca koTisahAH, tathA prabhUtAni varSANi rIyamANAnAM, tatra nAbheyAdArabhya zItalaM dazamatIrthakaraM yAvatpUrvasaGkhyAsadbhAvat pUrvANItyuktaM, tataH ArataH zreyAMsAdArabhyavarSasaGkhyApravRttervaSANItyuktamiti,tathA 'dravyANAM bhavyAnAMmuktigamanayogyAnAM 'pazya' avadhAraya yattRNasparzAdikaM pUrvamabhihitaM tadadhisoDhavyamiti samyavANena spatisahanaM kRtametadavagaccheti / etaccAdhisahamAnAnAM yatsyAttadAha mU. (199) AgayapannANANaM kisA bAhavo bhavaMti payaNue ya maMsasoNie visseNiM kaTTa paritrAya, esa tiNNe mutte virae viyaahie-tibemi-|| AgataMprajJAnaMpadArthAvirbhAvakaMyeSAMtetathAteSAmAgataprajJAnAnAMtapasAparISahAtisahanena cakRzA bAhavaH bhujA bhavanti, yadivA satyapi mahopasargaparISahAdAvAgataprajJAnatvAd 'bAdhAH' pIDAH kRzAbhavanti, karmakSapaNAyosthitasya zarIramAtrapIDAkAriNaHparISahopasargAnsahAyAniti manyamAnasya namanaHpIDotpadyata iti, taduktam ww Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AcArAGga sUtram 1/-/6/3/199 // 1 // "nimmANei paro ciya appANa u Na veyaNaM sarIrANaM / appANI cia hiayassa na uNa dukkhaM paro dei' 12 ityAdi, zarIrarasya tu pIDA bhavatyeveti darzayitumAha-pratanuke ca mAMsaM ca zoNitaM ca mAMsazoNite dve api, tasya hi rUkSAhAratvAdalpAhAratvAcca prAyazaH khalatvenaivAhAraH pariNamati, narasatvena, kAraNAbhAvAca pratanveva zoNitaM tattanutvAnmAMsamapIti tato medAdInyapi, yadivA prAyazo rUkSaM vAtalaM bhavati, vAtapradhAnasya ca pratanutaiva mAMsazoNitayoH, acelatayA ca tRNasparzAdiprAdurbhAvena zarIropatApAt pratanuke mAMsazoNite bhavata iti sambandhaH, 'saMsAra zreNI' saMsArAvataraNI rAgadveSakaSAyasaMtatistAM kSAntyAdinA vizreNIM kRtvA, tathA 'parijJAya' jJAtvA ca samatvabhAvanayA, tadyathA jinakalpikaH kazcidekakalpadhArI dvau trIn vA bibhartti sthavirakalpiko vA mAsArddhamAsakSapakaH tathA vikRSTAvikRSTatapazcArI pratyahaM bhojI kUragaDuko vA ete sarve'pi tIrthakRdvacanAnusArataH parasparAnindayA samatvadarzina iti, uktaM ca 7 11901 "jovi duvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / na hu te hIrleti paraM savvevi hu te jiNANAe " tathA jinakalpikaH pratimApratipanno vA kazcitkadAcit SaDapi mAsAnAtmakalpena bhikSAM nalabheta tathA'pyasau kUragaDukamapi yathaudanamuNDastvamityevaM na hIlayati / tadevaM samatvadRSTiprajJayA vizreNIkRtya 'eSaH uktalakSaNo muniH tIrNaH saMsArasAgaraM eSa eva muktaH sarvasaGgebhyo virataH sarvasAvadyAnuSThAnebhyo vyAkhyAto nApara iti / bravImItizabdI pUrvavat // tadevaM saMsAra zreNI vizleSayitvA yaH saMsArasAgaratIrNavattIrNo muktavanmukto virato vyAkhyAtaH, taM ca tathAbhUtaM kimaratirabhibhaveduta neti, acintyasAmarthyAt karmmaNo'bhibhavedityetadevAha yU. (200) virayaM bhikkhu rIyaMtaM cirarAosiyaM araI tattha kiM vidhArae ?, saMghemANe samuTThie, jahA se dIve asaMdINe evaM se dhamme Ariyapadesie, te anavakaMkhamANA pANe anaivAemANA jaiyA mehAviNo paMDiyA, evaM tesiM bhagavao anuTThANe jahA se diyApoe evaM te sissA diyA ya rAo ya anupuvveNa vAiya- tibemi- // bR. viratamasaMyamA bhikSaNazIlaM bhikSu 'rIyamANaM' nissarantamaprazastebhyo'saMyamasthAnebhyaH prazasteSvapi guNotkarSAduparyupari varttamAnaM cirarAtraM- prabhUtaM kAlaM saMyame uSitazcirarAtroSitastamevaMguNayuktam 'aratiH' saMyamodvignatA 'tatra' tasmin saMyame pravarttamAnaM 'kiM vidhArayet' kiM pratiskhalayet ?, kiMzabdaH prazne, kiM tathAbhUtamapi mokSaprasthitaM praNAyya viSayamaratirvidhArayet, omityucyate, tathAhi - durbalAnyavinayavanti cendriyANyacinyA mohazaktirvicitrA karmmapariNatiH kiM na kuryAditi, uktaM ca // 1 // "karmANi nUnaM ghaNacikka NAI garuyAI vairasArAI / nANaapi purisaM paMthAo uppahaM niMti " " divA kiMkSepe, kiM tathAbhUtaM vidhArayedaratiH ?, naiva vidhAyarayedityarthaH tathAhi asI kSaNe kSaNe vizuddhataracaraNapariNAmatayA viSkampitamohanIyodayatvAllaghukarmmA bhavatIti, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 zrutaskandhaH- 1, adhyayana-6, uddezakaH3 kutastamaratirvina vidhArayedityAha-kSaNe kSaNe'vyavacchedenottarottaraM saMyamasthAnakaNDakaM saMdadhAnaH samyagutthitaH samutthitaHuttarottaraMguNasthAnakaMvA saMdadhAnoyathAkhyAtacAritrAbhimukhaHsamutthito'sAvatastamaratiHka vidhArayediti? sacaivambhUtona kevalamAtmanAtApareSAmapyaratividhArakatvAt ANAyetyetaddarzayitumAha-dvirgatA Apo'sminniti dvIpaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvedhA tatra dravyadvIpa AzvAsadvIpaH, AzvAsyate'sminnityAzvAsaH AzvAsazcAsau dvIpazvAzvAsadvIpo, yadivAAzvasanamAzvAsaH,AzvAsAya dvIpaAzvAsadvIpaH, tatranadIsamudrabahumadhyapradeze bhitrabohitthAdayastamavApyAzvasanti, asAvapi dvedhA-sandIno'sandInazceti, yo hi pakSamAsAdAvudakena plAvyatesasandIno, viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdiH, yathA hi sAMyAtrikAstaMdvIpamasandInamudanvadAderuttitIrSavaH samavApyAzvasanti evaM taM bhAvasaMdhAnAyotthitaM sAdhumavApyApare prANinaHsamAzvasyuH, yadivAdIpaiti prakAzadIpaH, prakAzAyadIpaH prakAzadIpaH, sa cAdityacandramaNyAdirasandIno'parastu vidyudulkAdiH sandIno, yadivA pracurendhanatayA vivakSitakAlAvasthAyyasandInoviparItastusandInaiti, yathAhyasausthavapuTAdyAvedanatoheyopAdeyahAnopAdAnavatAM nimittabhAvamupayAti tathA kvacatsamudrAdhantarvartinAmAzvAsakArIca bhavati evaM jJAnasaMdhAnAyosthitaH parISahopasargAkSobhyatayA'sandInaH sAdhurviziSTopadezadAnato'pareSAmupakArAyeti, apare bhAvadvIpaM bhAvadIpaM vA anyathA vyAcakSate-tadyathA bhAvadvIpaH samyakatvaM, tacca pratipAtitvAdaupazamikaM kSAyopazamikaMcasaMdIno bhAvadvIpaH, kSAyikaM tvasandInaM iti, taM dvividhamavApya parItasaMsAratvAt prANina Azvasanti, bhAvadIpastu sandInaH zrutajJAnam asaMdInastu kevalamiti, taccAvApya prANino'vazyamAzvasantyeveti, athavA dharmasaMdadhAnaH samutthitaH sannaraterduSpradhRSyo bhavatItyukte kazciccodayet-kimbhUto'sau dharmo ? yatsandhAnAyasamutthita iti, atrocyate, yathA'sau dvIpo'sandInaH-asalilapluto'varugNavAhanAnAmitareSAM ca bahUnAM jantUnAM zaraNyatayA''zvAsaheturbhavatyevamasAvapi dharmaH 'AryapradezitaH' tIrthakarapraNItaH kaSatApacchedaniTato'sandInaH, yadivAkutApraghRSyatayA'sandIna:-akSobhyaH prANinAM trANAyAzvAsabhUmirbhavati / tasya cAryadezitasya dharmasya kiM samyaganuSThAyinaH kecana santi?,omityucyate, yadi santi kimbhUtAsta ityata Aha 'te' sAdhavobhAvasandhAnodyatAHsaMyamArateH praNedakAmokSanediSThAbhogAnanavakAnto dharme samyagusthAnavantaHsyuriti, etaduttaratrApiyojyam, tathAprANino'natipAtayantaH, upalakSaNArthatvAt zeSamahAvratagrahaNamAyojyaM, tathA kuzalAnuSThAnapravRttatvAddayitAH sarvalokAnAM, tathA medhAvino' maryAdAvyavasthitAH paNDitAH' pApopAdAnaparihAritayA samyakpadArthajJAdharmAcaraNAyasamutthitA bhvntiiti| ye punastathAbhUtajJAnAbhAvAt samyagvivekavikalatayA nAdyApipUrvoktasamutthanavantaH syuH te tathAbhUtA AcAryAdibhiH samyaganupAlyA yAvadvivekino'bhUvannityetaddarzayitumAha "evam uktavidhinA teSAm' aparikarmitamatInAM bhagavato vIravarddhamAnasvAminodharme samyaganutthAne sati tatparipAlanatastathA sadupadezadAnena parikarmitamatitvaM vidheyamiti, atraiva dRSTAntamAha-dvijaH-pakSI tasyapotaH-zizuH dvijapotaHsayathA tena dvijenagarbhaprasavAtprabhRtyaNDakocchnocchUnatarabhedAdikAsvavasthAsu yAvanniSpannapakSastAvatpAlyate evamAcAryeNApi zikSakaH Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/6/3/200 pravrajyAdAnAdArabhya sAmAcAryupadezadAnenAdhyApanena ca tAvadanupAlyate yAvadgItArtho'bhUt, yaH punarAcAryopadezamulya svairitvAdyathA kathaJcikriyAsu pravartate sa ujjayinIrAjaputravadvinazyediti, tadyathA-ujjayinyAM jitazatro rAjJo dvau putrau, tatra jyeSTho dharmmadhoSAcAryasamIpe saMsArAsAratAmavagamya pravadrAja, krameNa cAdhItAcArAdizAstro'vagatatadarthazca jinakalpaM pratipitsuH dvitIyAM sattvabhAvanAM bhAvayati, sA ca paJcadhA tatra prathamopAzraye dvItAya tadbahiH tRtIyA catuSke caturthI zUnyagRhe paJcamI zmazAne, tatra paJcamI bhAvanAM bhAvayataH sa kaniSTho bhrAtA tadanurAgAdAcAryAntikamAgatyovAca- mama jyAyAn bhrAtA kvAste ?, sAdhubhiramaNi - kiM tena ? sa Aha-pravrajAmyahaM, AcAryeNokto - gRhANa tAvat pravrajyAM punardrakSyasi, sa tu tathaiva cakre, punarapi pRcchata AcAryA UcuH- kiM tena dRSTena ?, nAsI kasyacidullApamapi dadAti, jinakalpaM pratipattukAma iti, AsAvAha tathA'pi pazyAmi tAvaditi, nirbandhe darzitaH, tUSNIbhAvasthita eva vanditaH, tadanurAgAcca niSiddho' pyAcAryeNa nicAryamANo'pyupAdhyAyena dhriyamANo'pi sAdhubhirasAmpratametadbhavato duSkaraM duradhyavaseyamityevaM kathyamAne'pyahamapi tenaiva pitrA jAta ityavaSTambhena mohAttayaiva tasyai yathA jyeSTho bhrAteti, itaro devatayA''gatya vanditaH, zikSakastu na vanditaH, tato'sAvaparikarmitamatitvAtkupitaH, avidhiritikRtvA devatA'pi tasyopari kupitA satI talaprahAreNAkSigolakI bahirnizcikSepa, tatastaJjyAyAn hRdayenaiva devatAmAha kimityayamajJastvayA kadarthitaH, tadasyAkSiNI punarnavIkuru, sA tvavAdIt - jIvapradezairmuktAvimau golakau na zakyo punarnavIkartu ityukatvA RSivacanamalaGghanIyamityavadhArya tatkSaNazvApAkavyApAditailAkSigolakI gRhItvA tadakSNozcakAra / ityevamanupadezapravarttanaM sApAya- mityavadhArya ziSyeNa sadA''cAryopadezavartinA bhAvyam, AcAryeNApi sadA svaparopakAravRttinA samyak svaziSyA yathoktavidhinA pratipAlanIyA iti sthitam / ityetadevopasaMharannAha-yathA dvijapoto mAtapitRbhyAmanupAlayate evamAcAryeNApi ziSyA aharnizam 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitaiH' pAThitAH zikSAM grAhitAH samastakArya sahiSNavaH saMsArottaraNasamarthAzca bhavanti / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / 256 adhyayanaM - 6 - uddezaka:- 3 samAptaH -: adhyayanaM -6 - uddezakaH - 4 : vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake zarIropakaraNadhUnanA'bhihitA, sA ca paripUrNA na gauravatrikasamanvitasyetyatasyaddhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedam mU. (201) evaM te sissA diyA ya rAo ya anupuvveNa vAiyA tehiM mahAvIrehiM pannANamanterhi tesimaMtie pantrANamuvalabbha hicA uvasamaM phArusiyaM samAiyaMti, vAsittA baMbhaceraMsi ANaM taM notti mantramANA AdhAyaM tu sudhA nisamma, samaNunnA jIvissAmo ege nikkhamaMte asaMbhavaMta viDajjhamANA kAmehiM giddhA ajjhovavannA samAhimAdhAyamajosayaMtA satthArameva pharusaM vyNti| yU. 'evam' iti dvijapotasaMvarddhanakrameNaiva 'te ziSyAH' svahastapravrAjitA upasampadAgataH Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezakaH4 257 prAtIcchakAzca divA ca rAtrau ca 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitaH pAThitAH, tatra kAlikamahnaH prathamacaturthapauruSyoradhyApyate utkAlikaM tu kAlavelalAvarjaM sakalamapyahorAtramiti, taccAdhyApanamAcArAdikrameNa kriyate, AcArazca trivarSaparyAyo'dhyApyata ityAdikrameNAdhyApitAH ziSyAzcAritraM ca grAhitAH, tadyathA " yugamAtra dRSTinA gantavyam karmmavatsaGkucitAGgena bhAvyamityAdyevaM zikSAM grAhitA vAcitAHadhyApitAH, kairiti darzayati- tairmahAvIre:- tIrthakarairgaNadharAcAryAdibhiH kimbhUtaiH ? - prajJAnavadibhaH, jJAnibhirevopadezAdi dattaM lagatItyato vizeSaNaM, te tu ziSyAH dviprakArA api prekSApUrvakAriNasteSAmAcAryAdInAm antike' samIpe prakarSeNa jJAyate aneneti prajJAnaM zrutajJAnaM, tasyaivAparasmAdAptisabhAvAdityatastad, 'upalabhya' labdhvA bahuzrutIbhUtAH prabalamohodayApanIttasadupadezotkaTamadatvAt tyaktavopazamaM - sa ca dvedhA dravyabhAvabhedAt, tatra dravyopazamaH katakaphalAdyApAditaH kaluSajalAdeH bhAvopazamastu jJAnAditrayAt, tatra yo yena jJAnenopazAmyati sa jJAnopazamaH, tadyathA- AkSepaNyAdhanyatarayA dharmmakathayA kazcid upazAmyatItyAdi, darzanopazamastu yo hi zuddhena samyagdarzanenAparamuzapazamayati, yathA zreNikenAzraddadhAno devaH pratibodhita iti, darzanaprabhAvakairvA sammatyAdibhiH kazcidupazAmyati, cAritropazamastu krodhAdyupazamo vinayanamrateti, tatra kecana kSudra kA jJAnodanvato'dyApyuparyeva plavamAnAstamevaMbhUtamupazamaM tyaktvA jJAnalacottambhitagarvAdhmAtAH 'pAruSyaM' paruSatAM 'samAdadati' gRhNanti, tadyathA parasparaguNanikAyAM mImAMsAyAM vA eko'paramAha-tvaM na jAnISe na caiSAM zabdAnAmayamartho yo bhavatA'bhANi api ca-kazcideva mAdhzaH zabdArthanirNayAyAlaM, na sarva iti, uktaM c||1|| "pRSTA guravaH svayamapi parIkSitaM nizcitaM punaridam naH / vAdini ca mallamukhye ca mAdhgevAntaraM gacchet' dvitIyasvAha - nanvasmadAcAryA evamAjJApayantItyukte punarAha so'pi vAcikuNTho buddhivikalaH kiM jAnIte ?, tvamapi ca zukavatpAThito nirUhApoha ityAdInyanyAnyapi durgRhItakaticidakSaro mahopazamakAraNaM jJAnaM viparItatAmApAdayan svauddhatyamAvirbhAvayan bhASate, uktaM ca "anyaiH svecchAracitAnardhavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGgayamita iti khAdatyaGgAni darpeNa || 9 || // 2 // krIDanakamIzvarANAM kukkuTalAvakasamAnavAllabhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM lutAM vA kSullako nayati' " ityAdita pAThAntaraM vA "hecA uvasamaM ahege pArusiyaM samAruhaMti" tyaktvopazamam 'atha' anantaraM bahuzrutIbhUtAH ekena sarve paruSatAmAlambante, tatazcAlaptAH zabditA vA tUSNIbhAvaM bhajante huGkAraziraH- kampanAdinA vA prativacanaM dadati / kiMca eke punarbrahmacaryaM - saMyamastatroSitvA AcAro vA brahmacaryaM tadartho'pi brahmacaryameva tatroSitvA AcArArthAnuSThAyino'pi tadbhartsitAstAmAjJAMtIrthakaropadezarUpAM 'no iti manyamAnAH' nozabdodezapratiSedhe dezatastIrthakaropadezaM na bahu manyamAnAH sAtAgauravabAhulyAccharIbAkuzikatAmAlambante yadivA apavAdamAlambya varttamAnA 117 , 31 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AcArAGga sUtram 1/-/6/4/201 utsargacodAcoditAH santaH naiSA tIrthakarAjJetyevaM manyante, darzayanti cApavAdapadAni "kujA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhiyaM" ityAdi, tatazca yo yena glAyati tasya tadapanayanArthamAdhAkamrmmAdyapi kAryaM, syAdetat kiM teSAM nAkhyAtAH kuzIlAnAM pratyapAyAH yathA''zAtanAbahulAnAM dIrghaH saMsAra iti ?, taducyate- 'tuH ' avadhAraNe, AkhyAtamevaitatkuzIlavipAkAdikaM zrutvA 'nizamya' avabudhya ca zAstArameva paruSaM vadantIti sambandhaH / kimarthaM tarhizrRNvantIti cettadAha - 'samanojJA' lokasammatA jIviSyAma itikRtvA praznavyAkaraNArthameva zabdazAstrAdIni zAstrANyadhIyate, yadivA anenopAyena lokasammatA jIviSyAma itikRtvaike niSkrAmya, athavA samanojJA udyuktavihAriNaH santo jIviSyAmaH saMyamajIvitenetyevaM niSkramya punarmohodayAd asambhavantaH te gauravatrikAnyataradoSAt jJAnAdike mokSamArge na samyagbhavanto-nopadeze varttamAnA vividhaM dahyamAnAH kAmairgRddhA gauravatrike'dhyupapannA viSayeSu 'samAdhi' indriyapraNidhAnamAkhyAtaM tIrthakRdAdbhiH yamA veditaM taM 'ajoSayantaH' asevamAnA durvidagdhA AcAryAdinA zAstrAbhiprAyeNa codyamAnA api tacchAstArameva paruSaM vadanti nAsminviSaye bhavAn kiJcijjAnAti, yathA'haM sUtrArthaM zabdaM gaNitaM nimittaM vA jAne tathA ko'nyo jAnIte ?, ityevamAcAryAdikaM zAstAraM hIlayantaH paruSaM vadanti, yadivA zAstAtIrthakRdAdistamapi paruSaM vadanti, tathAhi kka citskhalite coditA jagaduH- kimanyadadhikaM tIrthakRdvakSyatyasmadgalakarttanAdapIti, ityAdibhirapAcInairAlApairalIkavidyAmagadAvalepAcchAstrakRtAmapi dUSaNAni yadeyuH / / na kevalaM zAstAraM paruSaM vadantyaparAnapi sAdhUnapavadeyurityetadAhamU. (202) sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA anuvayamANassa biiyA maMdassa bAlayA / ? vR. zIlam - aSTAdazazIlAGgasahasrasaGghayaM yadivA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatA cetyetacchIlaM vidyate yeSAM te zIlavantaH, tathA upazAntAH kaSAyopazamAt, atra zIlavadgahaNenaiva gatArthatvAdupazAntA ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArthaM, samyak khyAyate prakAzyate'nayeti saMkhyA prajJA tayA 'rIyamANAH ' saMyamAnuSThAne parAkramamANAH santaH kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA azIlA etaityevamanuvadato'tu-pazcAdvadataH pRSThato vadato'nyena vA mithyAdhSTayAdinA kuzIlA ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAdeH dvitIyaiSA 'mandasya' ajJasya 'bAlatA' mUrkhatA, ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnudyuktavihAriNo'pavadata ityeSA dvitIyA bAlatA, yadivA zIlavanta ete upazAntA vetyevamanyenAbhihite kvaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAt svato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAramAvedayeyuH ityetaddarzayitumAha mU. (203) niyaTTamANA vege AyAragovaramAikkhaMti, nANabhaTTA daMsaNalUsiNo / vR. eke - kamrmmodayAt saMyamAnnivarttamAnA liGgAdvA, vAzabdAdanivarttamAnA vAsa yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate, vayaM tu kartumasahiSNava AcArastvevambhUta ityevaM vadatAM teSAM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1, adhyayana-6, uddezaka:4 259 dvitIyA bAlatA na bhavatyeva, na punarvadanti-evaMbhUta evAcAro yo'smAbhiranuSTIyate, sAmprataM duSSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI notsargAvasara iti, uktaM hi||1|| "nAtyayatana zithilaM, yathA yujIta saarthiH| tathA bhadraM vahantyazvA, yogaH sarvatra pUjitaH" // 2 // (apica)-jo jattha hoi bhaggo, ovAsaM so paraM aviNdNto| gaMtuMtatya'cayaMto, imaM pahANaMti ghoseti" ityAdi / kimbhUtAHpunaretadevaMsamarthayeyurityAha-sadasadviveko jJAnaMtasmAdmaSTA jJAnamraSTAH, tathA dasaNalUsiNo' tisamyagdarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnena svatovinaSTA aparAnapizaGkotpAdanena sanmArgAcAyavayanti ||apre punarbAhyakriyopapetA apyAtmAnaM nAzayantItyAha mU. (204) namamANA vegejIviyaM vipariNAmaMti puTThA vegeniyaTRti jIviyassevakAraNA, nikkhaMtapitesiMdutrikkhaMtaMbhavai, bAlavayaNijAhutenarA, puNopuNojAiMpakampiti ahe saMbhavaMtA viddAyamANA ahamaMsIti viukkase udAsINe pharusaMvayaMti, paliyaMpakaye aduvA pakathe atahehiM, taMvA mehAvI jANijA dhmm| vR.namanto'pyAcAryAdevyataH zrutajJAnArthaM jJAnAdibhAvavinayAbhAvAt karmodayAd eke nasarvesaMyamajIvitaM 'vipariNAmayanti' apanayanti, saccaritAdAtmAnaMdhvaMsayantItyarthaH / kiMcAparamityAha-eke aparikarmitamatayo gauravatrika pratibaddhAH spRSTAH parISahairnivartantesaMyamAliGgAdveti, kimarthaM ? -jIvitasyaiva-asaMyamAkhyasya kAraNAt-nimittAt sukhena vayaMjIviSyAma itikRtvA sAvadyAnuSThAnatayA saMyamAnnivartante / tathAbhUtAnAM ca yatsyAttadAha-teSA gRhavAsAnniSkrAntamapi jJAnadarzanacAritramUlottaraguNAnyataropaghAtAmuniSkrAntaM bhavati |tddhrmnnaaN ca yatsyAttadAha-hurhetI yasmAdasamyaganuSThAnAt duniSkrAntastasmAdbAlAnAM prAkRtapuruSANAmapi vacanIyAH-gAbAlavacanIyAste narA iti / kiM ca paunaHpunyenArahaTTaghaTIyantranyAyena jAtiH-utpattistAMkalpayanti, kimbhUtAste ityAha-adhaHsaMyamasthAneSu sambhavantovartamAnA avidyayA vartamAnAH santo vidvAMso vayamityevaM manyamAnA laghutayA''tmAnaM vyutkarSayeyuriti-AtmanaH zlAghAM kurvate, yatkiJcijAnAno'pi mAnonnatatvAdrasasAtAgauravabahulo'hamevAnabahuzruto yadAcAryojAnAti tanmayA'lpenaiva kAlenAdhItamityevamAtmAnaM vyutkarzayediti |naatmshlaaghtyaivaaste, aparAnapyapavadeyurityAha-- ___ 'udAsInAH' rAgadveSarahitAmadhyasthA bahuzrutatvesatyupazAntAstAn skhalitacodanodhatAn paruSaM vadanti, tadyathA-svayameva tAvatkRtyamakRtyaM vAjAnIhitato'nyeSAmupadekSyasIti / yathAca paruSaMvadanti tathA sUtreNaivadarzayitumAha-paliya'tianuSThAnatena pUrvAcaritenAnuSThAnena tRNahArAdinA prakathayed-evambhUtastvamiti, anyathA vA kuNTamaNTAdibhirguNairmukhavikArAdimirvA prakathayediti kimbhUtaiH ? - 'atathyaiH' avidyamAnairiti / upasaMharannAha-tad' vAcyamavAcyaM vA 'taM' vA dharma zrutacAritrAkhyaM medhAvI' maryAdAvyavasthito 'jAnIyAt samyak paricchindyAditi / / so'sabhyavAdapravRtto vAlo gudinA yathA'nuzAsyate tathA darzayitumAha mU. (205) ahammaTTI tumaMsI nAma bAle AraMbhaTTIanuvayamANe haNa pANe ghAyamANe haNao yAvisamaNujANamANe, dhaure dhamme, udIrie uvehaiNaM aNANAe, esa visanne viyadde viyaahiettibemi|| Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/3/4/205 vR. artho'syAstItyarthI, adharmoNArthI adharmmArthI, yato nAma tvamevambhUto'to'nuzAsyase, kuto'dhamrmmArthI ? yato 'bAlaH' ajJaH, kuto bAlo ?, yata 'ArambhArthI' sAvadyArambhapravRttaH, kutaH ArambhArthI ?, yataH prANyupamardavAdAnanuvadanaitad brUSe, tadyathA jahi prANino'parairevaM ghAtayan ghnatazcApi samanujAnAsi gauravatrikAnubaddhaH pacanApAcanAdikriyApravRttAMstatpiNData tatsamakSaM tAnanuvadasi - ko'tra doSo ? na hyazarIrairddharmmaH kartu pAryyate, ato dharmAdhAraM zarIraM yalataH pAlanIyamiti, uktaM ca $ 119 11 260 "zarIraM dharmmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAjjAyate dharmmo, yathA bIjAtsadaGkuraH " iti, kiM caivaM bravISi tvaM, tadyathA- 'ghoraH' bhayAnako dharmmaH sarvAsravanirodhAt duranucaraH ut-prAbalyeneritaH-- kathitaH pratipAditastIrthakaraNagaNadharAtibhirityevamadhyavasAyI bhavAMstamanuSThAnat 'upekSate' upekSAM vidhatte, 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, 'anAjJayA' tIrthakaragaNadharAnupadezena svecchayA pravRtta iti, ka evambhUta iti darzayati 'eSa' ityanantarokto'dharmmArthI bAla ArambhArthI prANinAM hantA ghAtayitA ghnato'numantA dhammapikSaka iti, viSaNNaH kAmabhogeSu, vividhaMttardatIti vitardo - hiMsakaH 'tardahiMsAyA' mityasmAt karttari pacAdyac, saMyame vA pratikUlo vitardaH ityevarUpastvameSa vyAkhyAta ityato'haM bravImi tvaM medhAvI dharma jAnIyA itA // etacca vakSyamANamahaM bravImItyata Aha mU. (206) kimanena bho ! janena karissAmitti mantramANe evaM ege vaittA mAyaraM piyaraM hicA nAyao ya pariggahaM vIrAyamANA samuTThAe avihiMsA suvvayA daMtA passa dINe uppaie paDivayamANe vasaTTA kAyarA jaNA lUsagA bhavaMti, ahagamegesiM siloe pAvae bhavai, se samaNI bhavittA vibyaMte 2 pAsahege samannAgaehiM saha asamannAgae namamANehiM anamamANe viraehiM avirae daviehiM adavie abhisamiccA paMDie mehAvI niTTiyaTTe vIre AgameNaM sayA parakka mijjAsi-ttivemi / yU. kecana - viditavedyA vIrAyamANAH samyagutthAnenotthAya punaH prANyupamardakA bhavantIti, kathamutthAya ? kimahamanena 'bhoH' ityAmantraNe 'janena' mAtApitRputrakalatrAdinA svArthapareNa paramArthato'nartharUpeNa kariSyAmIti, na mamAyaM kasyacidapi kAryasya rogApanayanAderalamityato'nena kimahaM kariSye?, yadivA pravivrajiSuH kenacidabhihitaH kimanayA sikatAkavalasannibhayA pravajyayA kariSyati bhavAn? adhSTavazAyAtaM tAvadbhojanAdikaM bhuGkhavetyabhihito virAgatAmApanno bravIti - kimahamanena bhojanAdinA kariSye?, bhuktaM mayA'nekazaH saMsAre paryaTatAtathApi tRptirnAbhUt, tatkimidAnImanena janmanA bhaviSyatItyevaM manyamAnA eke viditasaMsArasvabhAvA uditvA'pyevaM tato 'mAtaraM' jananIM 'pitaraM janayitAraM 'hitvA' tyakatvA 'jJAtayaH' pUrvAparasambandhinaH svajanAstAn parigRhyata iti parigrahaH- dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdiH taM kimbhUtAH ? - vIramivAtmAnamAcaranto vIrAyamANAH, samyak saMyamAnuSThAnenotthAya samutthAya vividhairupAyairhisA vihiMsA na vidyate vihiMsA yeSAM te'vihiMsAH, tathA zobhanaM vrataM yeSAM te suvratAH, tathendriyadamAddAntAH ityevaM samutthAya, nAgArjunIyAstu paThanti "samaNA bhavissAmo anagArA akiMcanA aputtA apasUyA avihiMsagA suvvayA daMtA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezaka:4 261 paradattabhoiNo pAvaM kampaM na karessAmo samuTThAe" sugamatvAnna vivrayate, ityevaM samutthAya pUrvaM pazcAt 'pazya' nibhAlaya 'dInAn' zrRgAlatvavihAriNo vAntaM jighRkSUn pUrvamutpatitAn saMyamArohaNAt pazcAtpApodayAt pratipatata iti, kimiti dInA bhavantIti darzayati-yato 'vazArttA' vazA indriyaviSayakaSAyANAM tata ArttA dazArttAH tathAbhUtAnAM ca karmmAnuSaGgaH, taduktam- 'soiMdiyavasaTTeNaM bhaMte! kai kammapagaDIo baMdhai ?, goyamA ! AuavajjAo satta kammapagaDIo jAva anupriatttti| kohavasaTTeNaM bhaMte! jIve evaM taM caiva" evaM mAnAdiSvapIti, tathA 'kAtarAH ' parISahopasargopanipAte sati viSayalolupA vA kAtarAH / kete ? - janAH, kiM kurvanti ? - te pratibhagnAH santaH 'lUSakA bhavanti' vratAnAM vidhvaMsakA bhavanti, ko hyaSTAdazazIlAGgasahasrANi dhArayiSyatItyevamabhisandhAya dravyaliGga bhAvaliGga vA parityajya prANinAM virAdhakA bhavanti / teSAM ca pazcAtkRtaliGgAnAM yatsyAttadAha- 'atha' Anantarye 'ekeSAM' bhagnapratijJAnAmupravrajitAnAM tatsamanantaramevAntarmuhUrtena vA paJcatvApattiH syAd, ekeSAM tu 'zloko' zlAghUrUpaH pApako bhavet, svapakSAtparapakSAdvA mahatyayazaH - kIrtirbhavati, tadyathA-sa eSa pitRvanakASThasa mAno bhogAbhilAzI vrajati tiSThati vA, nAsya vizvasanIyaM yato nAsyAkarttavyamastIti, uktaM ca . // 1 // "paralokaviruddhAni kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo na saMdhatte, so'nyasmai syAtkathaM hitaH ? 27 ityAdi, yadivA sUtreNaivAzlAghyatAM darzayitumAha-so'yaM zramaNo bhUtvA vividhaM bhrAntobhagnaH zramaNavibhrAnto, vIpsayA'tyantajugupsAmAha, kiM ca pazyata yUyaM karmmasAmarthyam 'eke' vizrAntabhAgadheyAH samanvAgatairudyuktavihAribhiH saha vasanto'pyasamanvAgatAH- zItalavihAriNaH, tathA 'namamAnaiH' saMyamAnuSThAnena vinayavadbhiH 'anamamAnAn' nirghRNatayA sAvadyAnuSThAyino, viratairaviratA dravyabhUtairadravyabhUtAH pApakalaGkAGkitatvAdevambhUtairapi sAdhubhiH saha vasanto'pi, evambhUtAn 'abhisametya' jJAtvA kiM karttavyamiti darzayati- 'paNDitaH ' tvaM jJAtajJeyo 'medhAvI' maryAdAvyavasthito 'niSThitArthaH' viSayasukhaniSpipAso 'vIraH' kamrmmavidAraNasahiSNurbhUtvA 'Agamena' sarvajJapraNItopadezAnusAreNa 'sadA' sarvakAlaM parikrAmayeriti / itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavad / / adhyayanaM -6 uddezakaH-4 samAptaH -: adhyayanaM -6 - uddezakaH 5 : bR. uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmmavidhUnanArthaM gauravatrayavidhUnanA'bhihitA, sA ca karmavidhUnanopasargavidhUnanAmantareNa na sampUrNa bhAvamanubhavati, nApi satkArapuraskArAtmakasanmAnavidhUnanAmantareNa gauravatrayavidhUnanA sampUrNatAmiyAdityata upasargasanmAnavidhUnanArthamidamupakramyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacedam , mU. (207) se gihesu vA gihaMtaresu vA gAmesu vA gAmaMtaresu vA nagaresu vA nagaraMtaresu vA jaNa vayesu vA jaNavayaMtaresu vA gAmanayaraMtare vA gAmajaNavayaMtare vA nagarajaNavayaMtare vA saMtegaiyA jaNA lUgA bhavaMti aduvA phAsA phusaMti te phAse puDhe vIro ahiyAsae, oha samiyadaMsaNe, dayaM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 AcArAGga sUtram 9/-/6/5/207 logassa jANittA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM Aikkhe, vibhae kiTTe veyavI, se uDiesu vA anuTThiesuvAsussUsamANesupaveyae saMtiviraiMuvasamaMnivvANaM soyaMajaviyaM maddaviyaMlAghaviyaM aNaivattiyaMsabesiM pANANaM savvesi bhUyANaM sabvesiM sattANaM sabvesiM jIvANaM anuvIya bhikkhU dhmmmaaikkhijaa| vR. 'sa' paNDito medhAvI niSThitArtho vIraH sadA sarvajJapraNItopadezAnuvidhAyI gauravatrikApratibaddho nirmamo niSkicano nirAza ekAkivihAritayA grAmAnugrAmaM rIyamANaH kSudratiryagnarAmarakRtopasargaparISahApAditAn duHkhasparzAna nirjarArthI samyagadhisaheta, kva punavyavasthitasya te parISahopasargA abhipateyuriti darzayati-AhArAdyarthaM praviSTasya gRheSu vA, uccanIcamadhyamAvasthAsaMsUcakaMbahuvacanaM,tathAgRhAntareSuvA, grasantibuddhayAdIn guNAniti grAmAH teSu vA tadantarAleSuvA, naiteSu karo'stIti nakarANiteSuvA tadantarAleSuvA, -janAnAM lokAnAM padAni-avasthAnAni yeSu te janapadAH-avantyAdayaH sAdhuviharaNayogyAH ardhaSaDviMzatirdezAsteSu tadantarAleSuvA, tathA grAmanagarAntare vA grAmajanapadAntare vA nagarajanapadAntare vA udyAne vA tadantare vA vihArabhUmigatasya vA gacchato vA, tadevaM tasya mikSomAdInadhizayAnasya kAyotsargAdivAkurvata eke kAluSyopahatAtmAnoyejanAlUSayantIti lUSakA bhavanti, lUSa hiMsAyA mityasmAtalyuG,te santi vidyante, tatranArakAstAvadupasargakaraNaM pratyavastu, tiryagamarayorapikAdAcitkatvAnmAnuSyANAmevAnukUlapratikUlasadmAvAjanagrahaNaM, yadivA jAyanta iti janAH, te ca tiryagnarAmarA eva janazabdAbhihitAH, te ca janA anukUlapratikUlAnyatarobhayopa-sampAdAnenopasargayeyuriti, tatra divyAzcaturvidhAH, tadyathA ___ hAsyAt 1 pradveSAd 2 vimarzAt 3 pRthagvimAtrAto4vA, tatrakelIkilaH kazcidvayantaro vividhAnupasargAn hAsyAdeva kuryAt, yathA bhikSArthaM praviSTaiH kSullakaimikSAlAbhArthaM palalavikaTatarpaNAdinopayAcitakaMvyantarasyaprapede, bhikSAvAptIcatadhAcamAnasya kutazcidupalabhyavikayadikaM tairyuTauke, tenApikelyaivatekSullakAHkSIbA ivavyadhAyiSata 1,pradveSaNayathAbhagavatomAghamAsarajanyante tApasIrUpadhAriNyAvyantaryodakajaTAbhAravalkalavidyubhissecanamakAri2, vimarzAkimayaM dRDhadharmA na vetyanukUlapratikUlopasargaH parIkSayet, yathA saMvignasAdhubhAvitayA kayAcidvayantaryA strIveSadhAriNyA zUnyadevakulikAvAsitaH sAdhuranukUlopasargarupasargito dRDhadharmeti ca kRtvA vandita iti3, tathA pRthagavividhAmAtrAyeSUpasargeSutepRthagvimAtrA:-hAsyAditrayAnyatarArabdhA anyatarAvasAyino bhavanti, tdythaa| bhagavati saGgamakeneva vimArabdhAH pradveSeNa paryavasitA iti, mAnuSA api hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAbhedAccatuddhA,tatra hAsyAddevasenAgaNikA kSullakamupasargayantI daNDena tADitA rAjAnamupasthitA, kSullakena tadAhUtena zrIgRhodAharaNena rAjA pratibodhita iti 1, pradveSAdgajasukumArasyaiva zvazurasomabhUtineti 2, vimarzAcandragupto rAjA cANAkyacodito dharmaparIkSArthamantaHpurikAbhirdharmamAvedayantaM sAdhumupasarNayati, sAdhunA ca pratADya tAH zrIgRhodAharaNaMrAjeniveditamiti 3, tatrakutsitaM zIlaMkuzIlaMtasya pratisevanakuzIlapratisevanaM tadarza kazcidupasarga kuryAt, tadyathA-ISyAlugRhaparyuSitaH sAdhuzcatasRbhiH sImantinIbhiH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-6, uddezaka:5 263 proSitabhartRkAbhiH sakalAM rajanImekaikayA pratiyAmamupasargito na cAsau tAsu lulubhe mandaravaniSpakampo'bhUditi 4 / __-tairyagyonAapibhayapradveSAhArApatyasaMrakSaNabhedAccaturdaiva, tatrabhayAtsAdibhyaH,pradveSAdyathA bhagavatazcaNDakauzikAta, AhArAt siMhavyAghrAdibhyaH, apatyasaMrakSaNAt kAkyAdibhya iti / tadevamuktavidhinopasargApAdakatvAjanA lUSakA bhavanti, athavA teSu grAmAdiSu sthAneSu tiSThato gacchatovAsparzAH-duHkhavizeSAAtmasaMvedanIyAHspRzanti-abhibhavanti, tecaturvidhAH-tadyathAghaTTanatA'kSikaNukAdeH patanatA bhramimUcrchAdinA stambhanatA vAtAdinA zleSaNatA tAlunaH pAtAdagulyAdevasyiAt, yadivA vAtapittazleSmAdikSobhAt sparzAH spRzanti, athavA niSkrizcanatayA tRNasparzadaMzamazakazItoSNAdyApAditAHsparzA:-duHkhavizeSAH kadAcitspRzanti-abhibhavanti, taizca spRSTaH parISahaistAn sparzAna-duHkhavizeSAn 'dhIraH' akSobhyo'dhisaheta narakAdiduHkhabhAvanayA'vanyadhyakarmodayApAditaM punarapi mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya samyak titiksseteti| __-kIkSo'dhisahetetyata Aha, yadivAsa evambhUto na kevalamAtmanAtA sadupadezadAnataH pareSAmapIti darzayitumAha-'ojaH' eko rAgAdivirahAt samyag itaM-gataM darzanamasyeti samitadarzanaH, samyagdRSTirityarthaH, yadivA 'zamitam' upazamaM nItaM 'darzana' pRSTinimasyeti zamitadarzanaH, upazAntAdhyavasAya ityarthaH, athavAsamatAmitaMgataMdarzana-dRSTirasyeti samitadarzanaH, samaSTirityarthaH, evambhUtaH sparzAnadhisaheta, yadivA dharmamAcakSItetyuttarakriyayA saha sambandhaH, kimabhisandhAyadharmamAcakSIteti darzayati-'dayAM kRpAM lokasya jantulokasyoparidravyato jJAtvA kSetrataH prAcInaM pratIcInaM dakSINamudIcInamaparAnapi digvibhAgAnabhisamIkSya sarvatra dayAM kurvan dharmamAcakSIta, kAlatoyAvajIvaM, bhAvato'rakto'dviSTaH, kathamAcakSIta? -tadyathA-sarvejantavo duHkhadviSaH sukhalipsavaH AtmopamayA sadA draSTavyA iti, uktaMca "na tatparasya saMdadhyAt, pratikUlaM yadAtmanaH / eSa saGgAhiko dharmaH, kAmAdanyaH pravartate" ityAdi,tathAdharmAmAcakSANo 'vibhajet' dravyakSetrakAlabhAvabhedairAkSepaNyAdikathAvizeSairvA prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtrIbhojanavirativizeSairvA dharmavibhajet, yadivA ko'yaM puruSaHkaMnato devatA vizeSamabhigRhIto'nabhigRhitovA? evaM vibhajet, tathAkrIttayevratAnuSThAna phalaM, ko'sau kIrtaryad ? vedavid Agamavaditi / nAgArjunIyAstu paThanti- "je khalu samaNe bahussue bajjhAgame AharaNaheukusale dharmakahAladdhisampanne khettaM kAlaM purisaM samAsajja ke'yaM purise kaM vA darisaNamabhisampanno? evaMguNajAie pabhU dhammassa Aghavattae" iti, kaNThyaM / sa punaH nimittabhUteSu kIrtayedityAha 'sa' Agamavit svasamayaparasamayajJaH 'utthiteSu vA' bhAvotthAnena yatiSu, vAzabdaH uttarApekSayA pakSAntaradyotakaH, pAzrvAnAthaziSyeSu caturyAmotthiteSveva varddhamAnatIrthAcAryAdiH paJcayAmaMdharmapravedayediti, svaziSyeSu vA sadosthiteSvajJAtajJApanAyadharmapravedayediti, anutthiteSu vA' zrAvakAdiSu 'zuzrUSamANeSu' dharmazrotumicchatsu gudiH paryupAsti kurvatsu vA saMsArottAraNAya dharmAMpravedayet / kimbhUtaM pravedayedityAha-zamanaM zAntiH, ahiMsetyarthaH, tAmAcakSIta, tathA viratim, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 AcArAGga sUtram 1/-/6/5/207 anena ca mRSAvAdAdizeSavratasaGgrahaH, tathA 'upazamaM ' krodhajayAd, anena cottaraguNasaGgrahaH, tathA nirvRtiH nirvANaM mUlaguNottaraguNayaurehikAmuSmikaphalabhUtamAcakSIta, tathA 'zaucaM ' sarvopAdhizucitvaM nirvAcyavratadhAraNaM, tathA ArjavaM mAyAvakratAparityAgAt, tathA mArdavaM mAnastabdhatA - parityAgAt, tathA lAghavaM sa bAhyAbhyantaragranthaparityAgAt, kathamAcakSIteti darzayati'anatipatya' yathAvasthitaM vastvAgamAbhihitaM tathA'natikramyetyarthaH keSAM kathayati ?'sarveSAM prANinAM dazavidhAH prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM sAmAnyataH saMjJipaJcendriyANAM, tathA 'sarveSAM bhUtAnAM' muktigamanayogyena bhavyatvena bhUtAnAM vyavasthitAnAM, tathA 'sarveSAM jIvAnAM' saMyamajIvitena jIvatAM jijIviSUNAM ca, tathA 'sarveSAM sattvAnAM' tiryaGganarAmarANAM saMsAre klizyamAnatayA karuNAspadAnAmekArthikAni vaitAni prANAdIni vacanAni ityatasteSAM kSAntyAdikaM dazavidhaM dharmaM yathAyogaM prAgupanyastaM zAntyAdipadAbhihitam 'anuvicintya' svaparopakArAya bhikSaNazIlo bhikSurdharmmakathAlabdhimAn 'AcakSIta' pratipAdayediti / yathA ca dharmmakathayettathA''hamU. (208) aNuvIi bhikkhU dhammAikkhamANe no attANaM AsAijjA no paraM AsAijjA no annAI pANAI bhUyAiM jIvAI sattAiM AsAijjA se aNAsAyae aNAsAyamANe vajjhamANANaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM jahA se dIve asaMdINe evaM se bhavai saraNaM mahAmunI, evaM se uTThie ThiyappA ani acale cale abahillese parivvae saMkkhAya pesalaM dhammaM diTThimaM parinivvuDe, tamhA saMgati pAsaha gaMthehiM gaDhiyA narA visannA kAmakatA tamhA lUhAo no parivittasijjA, jassime AraMbhA savvao savvapyayAe suparinnAyA bhavaMti jesime lUsiNo no parivittasaMti, sevaMtA kohaM ca mANaM ya mAyaM ca lobhaM ca esa tuTTe viyAhie- ttibemi // bR. sa bhikSurmumukSuranuvicintya-pUrvApareNa dharmyaM puruSaM vA'' locya yo yasya kathanayogyastaM dharmmamAcakSANaH AGiti maryAdayA yathA'nuSThAnaM samyagdarzanAdeH zAtanA AzAtanA tathA AtmAnaM no AzAtayet, tathA dharmmamAcakSIta yathA''tmana AzAtanA na bhavet, yadivA''tmana AzAtanA dvidhA dravyato bhAvataJca, dravyato yathA''hAropakaraNAderdravyasya kAlAtipAtAdikRtA''zAtanAbAdhA na bhavati tathA kathayed, AhArAdidravyabAdhayA ca zarIrasyApi pIDA bhAvAzAtanArUpA syAt, kathayato vA yathA gAtrabhaGgarUpA bhAvAzAtanA na syAt tathA kathayediti, tathA no paraM zuzrUSaM AzAtayed-hIlayed, ya; paro hIlanayA kupitaH sannAhAropakaraNazarIrAnyatarapIDAyai pravartteteti, atastadAzAtanAM varjayan dharmma brUyAditi, tathA'nyAn vA sAmAnyena prANino bhUtAn jIvAn sattvAnno AzAtayed-bAdhayet, tadevaM sa muniH svato'nAzAtakaH parairanAzAtayan tathA'parAnAzAtayato'- nanumanyamAno pareSAM vadhyamAnAnAM prANinAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM yathA pIDA notpadyate tathA dharmma kathayediti, tadyathA-yadi laukikakuprAvacanikapArzvasthAdidAnAni prazaMsati avaTataTAgAdIni vA tataH pRthivIkAyAdayo vyApAditA bhaveyuH, atha dUSayati tato'pareSAM antarAyApAdanena tatkRto bandhapitAkAnubhavaH syAt, uktaM ca 119 11 "je udAnaM pasaMsaMti, vahamicchaMti pANiNaM / je u NaM paDisehiMti, vitticcheaM kariMti te " tasmAttaddAnAvaTataDAgAdividhipratiSedhavyudAsena yathAvasthitaM dAnaM zuddhaM prarUpayet Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 6, uddezakan5 265 sAvadyAnuSThAnaMceti, evaM ca bruvannubhayadoSaparihArI jantUnAmAzvAsabhUmirbhavatIti, etadhTAntadvAreNa darzayati-yathA'saudvIpo'sandInaH zaraNaM bhavatyevamasAvapi mahAmuniH tadrakSaNopAyopadezataH vadhyamAnAnAM vadhakAnAM ca tadadhyavasAyavinivarttanena viziSTaguNasthAnApAdanAccharaNyo bhavati, tathAhiyathoddiSTena kathAvidhAnena dharmmakathAM kathayan kAMzcana pravrAjayati kAMzcana zrAvakAn vidhatte kAMzcana samyagdarzanayujaH karoti keSAJcitprakRtibhadrakatamApAdayati / kiMguNazcAsau dvIpa iva zaraNyo bhavatItyAha 'eva' miti vakSyamANaprakAreNa 'sa' zaraNyo mahAmunirbhAvotthAnena saMyamAnuSThAnarUpeNa utprAbalyena sthita utthitaH, tathA sthito jJAnAdike mokSAdhvanyAtmA yasya sa sthitAtmA, tathA snihyatIti sniho na sniho'sniha:- rAgadveSarahitatvAt apratibaddha:, tathA na calatItyacalaH parISahopasargavAterito'pIti, tathA calaH aniyatavihAritvAt, tathAsaMyamAdvahirnirtagA lezyA adhyavasAyo yasya sa bahirlezyaH yo na tathA so'bahirlezyaH, sa evambhUtaH pari-samantAt saMyamAnuSThAne vrajet parivrajet, na kvacitpratibadhyamAna itiyAvat, sa ca kimiti saMyamAnuSThAne parivrajedityAha 'saMkhyAya' avadhArya 'pezalaM' zobhanaM 'dharmma' aviparItArthaM darzanaM dRSTiH sadanuSThAnaM vA sA yasyAstyasau 6STimAn, sa ca kaSAyopazamAt kSayAdvA, pariH samantAnnirvRtaH - ItIbhUto / yastvasaGkhyAtavAn pezalaM dharmmamithyAdRSTirasauna nirvAtIti darzayitumAha-itirhetau yasmAdviparItadarzano mithyASTiH saGgavAnna nirvAti tasmAt 'saGga' mAtApitRputrakalatrAdijanitaM dhanadhAnyahiraNyAdijanitaM vA saGgavipAkaM vA pazyata yUyaM vivekenAvadhArayata, sUtreNaiva saGgamAha -ta evaM saGgino narAH sabAhyAbhyantarairgranthairgrathitA avabaddhA viSaNNA granthasaGge nimagnAH kAmaiH - icchAmadanarUpairAkrAntA avaSTabdhA na nirvAnti, yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha yasmAtkAmAdyAsaktacetasaH svajanadhanadhAnyAdimUrcchitAH kAmajaiH zArIramAnasAdibhirduHkhairupatApitAstasmAd rUkSAt - saMyamAnniHsaGgAtmakAt 'no parivitraset' na saMyamAnuSThAnAdbibhIyAt, yataH prabhUtataraduHkhAnuSaGgiNo hi saGina iti / kasya punaH saMyamAna pari vitrasanaM sambhAvyata ityAha 'yasya mahAmuneravagatasaMsAramokSakAraNasyeme saGgAH - ArambhA anantaroktA avigAnataH sarvajanAcaritatvAtpratyakSAsannAvAcinedamA'bhihitAH 'sarvataH ' sarvAtmakatayA suparijJAtA bhavanti, kimbhUtA ArambhAH ? - yeSvime granthagrathitA viSaNNAH kAmabharAkrAntA janA 'lUSiNo' lUSaNazIlAH hiMsakA ajJAnamohodayAt 'na parivitrasanti' na bibhyati, yohyevambhUtAMzcArambhAn jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharati tasyaite suparijJAtA bhavanti / yazcArambhANAM parijJAtA sa kimaparaM kuryAdityAha t 'sa' mahAmuniH pUrvavyArvarNitasvarUpo 'vAntvA' tyaktvA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ceti, svagatabhedasaMsUcanArtho vyastanirdezaH, sarvAnuyAyitvAt krodhasya prathamopAdAnaM tatsambaddhatvAnmAnasya lobhArthaM mAyopAdIyata ityatastatkAraNatvAnmAyAyA lobhasyAdAvupanyAsaH tataH sarvadoSAzrayatvAt sarvagurutvAcca sarvopari lobhasya, kSapaNAkramaM vA''zrityAyamupanyAsa iti, cakAro hItaretarApekSayA samuccayArthaH / sa evaM krodhAdIn vAntvA mohanIyaM troTayati, caiSo'pagatamohanIyaH saMsArasantatestuTTaH- apasRto vyAkhyAtastIrthakRdAdibhiritiradhikAra sa Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 AcArAGgasUtram 9/-/6/5/208 parisamAptI, bravImItyetat pUrvoktaM yadi vaitadvakSyamANamityAha mU. (209)kAyassa viyAghAe esa saMgAmasIseviyAhie sehupAraMgamemunI, avihampamANe phalagAyavaTThI kAlovaNIe kaMkhija kAlaM jAva sarIrabheu-ttibemi / / pR. 'kAyaH' audArikAditrayaM ghAticatuSTayaM vA tasya 'vyAghAto' vinAzaH,athavA cIyata iti kAyastasya vizeSeNAGgamaryAdayA''yuSkakSayAvadhilakSaNayAghAto vyAghAtaH-zarIravinAzaH eSasaGgaGagrAmazIrSarUpatayAvyAkhyAto,yathA hisaGgAma zirasiparAnIkanizitAkRSTakRpANaniryatprabhAsaMvalitodyakatsUryatviDudbhUtavidyunnayanacamatkRtikAriNi kRtakaraNo'pi subhaTazcittavikAraM vidhatte, evaM maraNakAle'pi samupasthite parikarmitamaterapyanyathAbhAvaH kadAcitsyAd ato yo maraNakAle na muhyati sa pAragAmI muniH saMsArasya karmaNo vA utkSiptabhArasya vA pryntyaayiiti| kiM ca-vividhaM parISahopasargarhanyamAno vihanyamAnaH na vihanyamAno'vihanyamAnaH na nirviNNaH san vaihAnasaM gArddhapRSThamanyadvA bAlamaraNaM pratipadyata iti, yadivA hanyamAno'pi sabAhyAbhyantaratayA tapaH parISahopasargaH,phalakavadavatiSThatenakAtarIbhavati, tathA kAlenopanItaH kAlopanIto-mRtyukAlenAnyavazatAM prApitaH san dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya girigahvarAdisthaNDilapAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAnyatarAvasthopagataH kAlaM maraNakAlamAyuSkakSayaM yAvaccharIsya jIvena sArddha bhedo bhavati tAvadAkAGkSad, ayameva ca mRtyukAlo yaduta zarIrabhedo, na punarjIvasyAtyantiko vinAzo'stIti / itiradhikAraparisamAptau, bravImItyAdikaM pUrvavaditi, adhyayanaM-6-uddezakaH- 5 samAptaH adhyayana-6-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA-saMpAditA zIlAjhAcAryaviracitA prathamazruta skandheSaThaMadhyayanaTIkA parisamAtA saptam adhyayanam vyucchinnam (adhyayana-8-vimokSaM) bR. uktaM SaSThamadhyayanaM, atha saptamASTamAdhyayanamArabhyate, adhunA saptamAdhyayanasya mahAparijJAkhyasyAvasaraH, taba vyavacchinnamitikRtvA'tilaGyASTamasya sambandhovAcyaH, sacAyamihAnantarAdhyayane nijakarpazarIropakaraNagauravatrikopasargasanmAnavidhUnanena niHsaGgatA'bhitA, sA caivaM sAphalyamanubhavati yadyantakAle'pi samyagniryANaM syAdityataH samyagniryANapratipAdanAyedamArabhyate, yadivA niHsaGgavihAriNA nAnAvidhAH parISahopasargAHsoDhavyAityetapratipAditaM, tatra mAraNAntikopasarganipAte sati adInamanaskena samyagniryANameva vidheyamityasyArthasya pratipAdanAyedamArabhyate ityanenasambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdInicatvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramadvArAyAto'rthAdhikArI dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikA; prAgabhihitaH, uddezArthAdhikAraMtu niyuktikAro bimaNipurAha Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, upodghAtaH 267 ni. [253] asamaNunassa vimukkho paDhame biie akppiyvmikkho| paDisehaNAya ruTThassaceva sbbhaavkhnnaay|| ni. [254] taiyaMmi aMgaciTThAbhAsiya AsaMkie ya khnnaay| sesesu ahIgAro uvagaraNasarIramukhesu / / ni. 255] uddesaMmicautye vehaannsgiddhpitttthmrnnNc| paMcamae gelanaM bhattaparinnAya boddhavvA / / ni. [256] chaTuMmi u egattaM iMgiNimaraNaMca hoi boddhavvaM / sattamae paDimAo pAyavagamaNaMca nAyavvaM / / ni. [257] aNupubvivihArINaM bhattaparinA ya iNginniimrnnN| pAyavagamaNaMcatahA ahigAro hoi atttthme| dR.atrAdyoddezake'yamarthAdhikAraH,tadyathA-asamanujJAnAmasamanojJAnAMvA trayANAM triSaSThyadhikAnAMprAvAdukazatAnAM vimokSaH-parityAgaH kAryaH, tathAtadAhAropadhizayyAtardhaSTiparityAgazca, pArzvasthAdayaHpunazcAritratapovinayeSvasamanojJAH, yathAcchandAstupaJcasvapijJAnAcArAdiSvasamanojJAsteSAMyathAyogatyAgovidheya iti |dvitiiyetuaklpiksy-aadhaakmmdivimokssH-prityaagH kAryo, yadivA''dhAkarmaNA kazcinnimantrayeta, tataH pratiSedho vidheyaH, tapratiSedhe gha ruSTasya sataH siddhAntasadmAvaH kayanIyo yathaivambhUtaM dAnaM tava mama ca na guNAyeti / tRtIyetUddezake'yamAdhikAraH, tadyathAgocaragatasya yateH zItAdinA kammapanAdikAyAmaGgaceSTAyAM satyAMgRhasthasyeyamArekA syAdyathA-grAmadharmerudvAdhyamAnasya zrRMgArabhAvAvezAdasya vateH kampanamityevaM bhASite AzaGkitevA tadAzaGkAvyudAsAya yathAvasthitArthakathanA kriyata iti 3zeSeSutUddezakeSupaJcasvayamarthAdhikAraH,tadyathA-upakaraNazarIrANAM vimokSaH-parityAgastadviSayaH samAsatovyAsatastUcyatecaturthoddezake tvayamarthAdhikAraH, tadyathA-vaihAnasam-udbandhanaMgArddhapRSThamaparamAMsAdirhadayanyAsAdgRddhAdinA''tmavyApAdanam, etat prakAradvayaM maraNaM vAcyaM 4 / -paJcamaketumlAnatA bhaktaparijJAcaboddhavyApASaSThetvekatvam-ekatvabhAvanAtathegittamaraNaM ca boddhavyaM 6 / saptamakeSu pratimAH-bhikSupratimA mAsAdikA vAcyAH, tathA pAdapopagamanaM ca jnyaatvymiti7|assttmketvymaadhikaarH, stadyathA-anupUrvavihAriNAM-pratipAlitadIrghasaMyamAnAM zAstrArthagrahaNapratipAdanottarakAlamavasIdatsaMyamAdhyayanAdhyApanakriyANAM niSpAditaziSyANAmusargataH dvAdazasaMvatsarasaMlekhanAkramasaMlikhitadehAnAM bhaktaparijeGgita maraNaM pApapopagamanaM vA yathA bhavati yathocyata iti gAthApaJcakasamAsArtho, vyAsArthastu pratyuddezakaM vakSyate / nikSepastu triyA-oghaniSpannonAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazceti, tatraughaniSpannenikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu vimokSa iti nAma, tatra vimokSasya nikSepaM cikIrSuH niyuktikAra Ahani. [259] nAmaMThavaNavimukkho davve khitteya kAla bhAve y| eso uvimukkhassA niklevochaviho hoi|| vR. dravyavimokSo dveghA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastujJazarIrabhavyazarIravyatiriktonigaDAdikeSu viSayabhUteSuyovimokSaHsadravyavimokSaH, Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AcArAgasUtram 9141-1-ni.259] subyatyayena vA paJcamyarthe saptamI, nigaDAdibhyo dravyebhyaH sakAzAdvimokSo dravyavimokSaH, aparakArakavacanasambhavastu svayamabhyahyAyojyaH, tadyathA dravyeNadravyAtsacittAcittamizrAdvimokSa ityAdi, kSetravimokSastuyasminkSetrecArakAdike vyavasthito vimucyate kSetradAnAdvA yasminvA kSetre vyAvarNyate sa kSetravimokSaH, kAlavimokSastu caityamahimAdikeSukAleSvanAghAtAdighoSaNApAditoyAntaMkAlaMmucyateyasminvAkAlevyAkhyAyate so'bhidhIyate iti gAthArthaH ||bhaavvimokssprtipaadnaayaahni. [260] duviho bhAvavimukkho desvimukkhoysvvmukkhoy| desavimukkhA sAhU savvavimukkhA bhave siddhaa| vR. bhAvavimokSo dvidhA-Agamato noAgamataca, Agamato jJAtA tatra copayukto, noAgamatastu dvidhA-dezataH sarvatazca, tatra dezato'viratasamyagbhraSTinAmAdhakaSAyaca-tuSkAyopazamAddezaviratAnAmAdyASTakaSAyakSayopazamAdbhavati, sAdhUnAMca dvAdazakaSAyakSayopazamAt, kSapakazreNyAM ca yasya yAvanmAnaM kSINaM tasya tatkSayAddezavimuktatetyataH sAdhavo dezavimuktA, bhavasthakevalino'pi bhavopanAhisadbhAvAddezavimuktA eva, sarvavimuktAzca siddhA bhaveyuH iti gaathaarthH| nanubandhapUrvakatvAnmokSasya nigaDAdimokSavadityAzaGkAvyavacchedArthabandhAbhidhAnapUrvaka mokSamAhani. [261] kammayadavvehi samaM saMjogo hoi jo u jIvassa / sobaMdho nAyabvo tassa viogo bhvemukkho| vR.karmedravyaiH karmavargaNAdravyaiH 'samaMsArddha yaH saMyogo jIvasya sabandhaH prakRtisthityanumAvapradezarUpobaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthazcajJAtavyaH, tathaikaiko hyAtmapradezo'nantAnantaiH karmapudgalairbaddhaH, badhyamAnAapyanantAnantAeva,zeSANAmagrahaNayogyatvAt, kayaMpunaraSTaprakAra karmabadhnAtIticeda, ucyate, mithyAtvodayAditi, uktaMca-"kahaNaMbhaMte jIvAaTThakammapagaDIo baMdhati ?, goamA! nANAvaraNijassa kammassa udaeNaM darisaNAvaraNijjaM kammaM niyacchanti, dasaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchanti, micchatteNaM uinneNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai" ydivaa||1|| "nehatuppiagattassa reNuo laggaI jahA aNge| taha rAgadosanehAliyassa kammapijIvassa" ityAdi, tasyaivambhUtasyASTaprakArasyakarmaNaHAsravanirodhAttapasA'pUkaraNakSapakazreNiprakrameNa zailezyavasthAyAMvAyo'sau viyoga:-kSayaHsamokSo bhavediti gaathaarthH||asyc pradhAnapuruSArthatvAt prArabdhAsidhArAvratAnuSThAnaphalatvAt tIrthikaiH saha vipratipattisadmAvAca yathAvasthitamavyabhicAri mokSasya svarUpaM darzayitumAha, yadivA pUrva karmaviyogoddezena mokSasvarUpamabhihitaM, sAmprataM jIvaviyogoddezana mokSasvarUpaM darzayitumAhani. [262] jIvassa attajaNiehi caiva kammehiM puvabaddhassa / savvavivego jo teNa tassa aha ittio mukkho| vR.jIvasyAsaGghayepradezAtmakasya svato'nantajJAnasvabhAvasyAtmanaiva-mithyAtvAviratipramA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 8, upodghAta : dakaSAyayogapariNatena janitAni - baddhAni yAni karmANi taiH pUrvabaddhasyAnAdibandhabaddhasya pravAhApekSayA tena karmaNA 'sarvaviveka:' sarvAbhAvarUpatayA yo vizleSastasya jantoH 'athetyupapradarzane etAvanmAtra eva mokSo nAparaH paraparikalpito nirvANapradIpakalpAdika iti gAthArthaH / ukto bhAvavimokSaH, saca yasya bhavati tasyAvazyaM bhaktaparijJAdimaraNatrayAnyatareNa maraNena bhAvyaM tatra kArye kAraNopacArAt tanmaraNameva bhAvavimokSo bhavatItyetatpratipAdayitumAha-bhattaparinnA iMgiNi pAyavagamaNaM ca hoi nAyavvaM / jo ra carimamaraNaM bhAvavimukkhaM viyANAhi / / ni. [263] vR. bhaktasya parijJA bhaktaparijJA'nazanamityarthaH, tatra trividhacaturvidhAhAranivRttimAn sapratikarmmazarIro dhRtisaMhananavAn yathA samAdhirbhavettathA'nazanaM pratipadyate, tatheGgite pradeze maraNamiGgitamaraNamidaM caturvidhAhAranivRttisvarUpaM viziSTasaMhananavataH svata evodvarttanAdikriyAyuktasyAvagantavyaM, tathA parityaktacaturvidhAhArasyaivAdhikRtacedyavyatirekeNa ceSTAntaramadhikRtyaikAntaniSpratikarmmazarIrasya pAdapasyevopa- sAmIpyena gamanaM varttanaM pAdapopagamanametacca jJAtavyaM bhavati, 269 -yo hi bhavasaddhikazcaramaM - antimaM maraNamAzritya mriyate sa etatpUrvoktatrayAnyatareNa maraNena mriyate, nAnyena vaihAnasAdinA bAlamaraNanetyetaccAnantaroktaM maraNaM ceSTAbhedopAdhivizeSAt traividhyamanubhavadbhAvamokSaM vijAnIhIti gAthArthaH / sAmpratametadeva maraNaM saparAkrametarabhedAd dvividhamiti darzayitumAha ni. [264 ] saparikka me ya aparikka bhae ya vAdhAya ANupuvvIe / suttatyajANaeNaM samAhimaraNaM tu kAyavvaM // vR. 'parAkramaH' sAmarthyasaha parAkrameNa varttata iti saparAkramastasmiMzca maraNaM syAt, tadviparyaye cAparAkrame - jaGghAbalaparikSINe tadbhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanabhedAtrividhamapi maraNaM saparAkrametarabhedAt pratyekaM dvaividhyamanubhavati, tadapi vyAghAtimetarabhedAt dvidhA bhavet, tatra vyAghAtaH siMhavyAghrAdikRto'vyAghAtastupravrajyAsUtrArthagrahaNAdikayA''nupUrvyAvipakkimamAyuSkakSayamanubhavato yo bhavati so'vyAghAta ihAnupUrvItyuktaM, tatra paramArthopakSepeNopasaMharati vyAghAtenAnupUrvyA vA saparAkramasyAparAkramasya vA maraNe samupasthite sati sUtrArthajJena kAlajJatayA samAdhimaraNameva karttavyaM, bhaktaparijJeGgittamaraNapAdapopagamanAnAmanyatarad yathAsamAdhi vidheyaM, na vehAnasAdikaM bAlamaraNaM karttavyamiti gAthArthaH // tatra saparAkramamaraNaM dRSTAntadvAreNa darzayitumAhani. [265 ] saparakkamamAeso jaha maraNaM hoi ajavairANaM / pAyavagamaNaM ca tahA eyaM saparakkamaM maraNaM / / vR. saha parAkrameNa varttata iti saparAkramaM kiM tat ? - maraNaM Adizyate - ityAdezaH AcAryapAramparyazrutyAyAtto vRddhavAdo yamaitihyamAcakSate, sa Adezo 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH, yathaitattathA'nyadapyanayA dizA draSTavyaM, 'AryavairA' vairasvAmino yathA teSAM maraNamabhUt tathA pAdapopagamanaM ca, etacca saparAkramaM maraNamanyatrApyAyojyamiti gAthArthaH bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacca prasiddhameva yathA''ryavairairvismRtakarNAhitazrRGgaberaiH pramAdAdavagatAsannamRtyubhiH Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 AcArA sUtram 9/181-1-[ni. 265] saparAkramaireva rathAvatazikhariNi pAdapopagamanakArIti / sAmprataparAkramaM darzavitumAhani. [266] aparakkamamAesojaha maraNa hoi udhinaamaannN| pAovagame'vitahA evaM aparakkama mrnnN|| vR. na vidyate parAkramaH- sAmarthyamasminnityaparAkrama, kiM tat ?- maraNaM, tacca yathA jabAbalaparikSINAnAmudadhinAmnAm-AryasamudrANAMmaraNamabhUda, ayamAdezo-6STAntovRddhavA-dAyAta iti, pAdapopagamane'pi tathaivAdezaM jAnIyA yathA pAdapopagamanena teSAM maraNamabhUditi, etadaparAkramaM maraNaM yadAryasamudrANAM saJjAtamevamanyatrApyAyojyamiti gaayaa'kssraarthH|| __ bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH, taccedam-AryasamudrAAcAryAHprakRtikRzA evAsana, pazcAcca tairjavAbalaparikSINaiH zarIrAllAbhamanapekSya tattityakSubhirgacchasthairevAnazanaM vidhAya pratizrayaikadeze nirhArimaM pAdapopagamanakAri // sAmprataM vyAghAtimamAhani. [267] vAghAiyamAeso avaraddho hunja annataraNaM / tosali mahisIi haoeyaM vAghAiyaM maraNaM / / vR. vizeSeNeNAghAto vyAghAtaH-siMhAdikRtaH zarIravinAzastena nirvRttaM tatra vA bhavaM vyAghAtimaM, kazcitsihAdyanyatareNAparAddho bhaved-Arabyo bhavettena yanmaraNaM tadvayAghAtimaM, tatra vRddhavAdAyAtaAdezo-dRSTAntaH, yathA-tosalinAmAcAryomahiSyA''rabdhazcaturvidhAhAraparityAgena maraNamabhyupaga-tavAn etadvyAghAtimaMmaraNamitigAthA'kSarArtho, bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH, tacchedam-tosalinAmAcAryo'raNyamahiSIbhiHprArabdhaH, tosalidezevA babayo mahiSyaH sambhavanti, tAbhizcakadAcideka; sAdhuraTavyantarvatyArabdhaH, sacatAbhiH kSudhamAno'nirvAhamavagamya caturvidhAhAraM pratyAkhyAtavAniti // sAmpratamavyAghAtimaprati-pAdanecchayA''hani. [268] anupubbigamAeso pdhvjaasuttatthkrnnNc| vIsajjio(yoninto mukko tivihassa niiyss| dR.AnupUrvI kramastaMgacchatItyAnupUrvIgaH, ko'sau?-Adezo-vRddhavAdaH, sacAyaM, tadyathApUrvamusthitasya pravrajyAdAnaM, tataH sUtrakaraNaMpunararthagrahaNaM, tatastadubhayanirmAtaH supAtranikSiptasUtrArthaH gudinA'nujJAtobhyudyatomaraNatrikAnyatarAya niryan' nirgacchan trividhasyAhAropadhizayyAkhyasya nityaparibhogAnityasya mukto bhavati, tatra yadyAcAryastadA ziSyAnniSpAdyA'paramAcArya vidhAyotsargeNa dvAdazasAMvatsarikyA saMlekhanayA saMlikhya tato gacchavisarjita gacchAnujJayA svasthApitAcAryavisarjito vA abhyudhatamaraNAyAparAcAryAntikamiyAt, evamupAdhyAyaH pravartiH sthaviro gaNAvacchedaka: sAmAnyasAdhurvA''cAryavisarjitaH kRtasaMlekhanAparikarmA bhaktaparijJAdikaM maraNamabhyupeyAt, tatrApi bhAvasaMlekhanAM kuryAt / / dravyasaMlekhanAyAMtu kevalAyAM doSasambhavAdityAhani. [269] paDicoio ya kuvio raNo jaha tikka sIyalA aannaa| taMbole ya vivego ghaTTaNayA jA psaaoy|| vR. praticoditaH sannAcAryeNa punarapisaMlikhetyevamabhihitaH 'kupitaH kruddhoyathAcarAjJaH pUrvatIkSNAjJA pazcAcchItalIbhavatievamAcAryasyApi, tambole nAgavallIpatrecakuthite zeSarakSaNAya Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 8, upodghAta H 271 'vivekaH parityAgaH kAryaH, tataH 'ghaTTanA' kadarthanA kAryA, tatsahiSNoH pazcAdyAvat prasAda iti gAthA'kSarArtha:, bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH, taccedam-ekena sAdhunA dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya punarabhyudyatamaraNAyAcAryo vijJaptaH, tenApyabhANi-yathA'dyApisaMlikha, tato',kupitaH tvagasthizeSAmaGgulIM bhaGkatvA darzayati, kimatrAzuddhamiti?,AcAryo'piyenAbhiprAyeNoktavAMstamAviSkaroti-ata evAzuddho bhavAn, -yato vacanasamanantaramevAGgulIbhaGgadvAreNa bhAvAzuddhatAmAviSkRtavAnityuktvA''cAryastatpratibodhanAya dRSTAntaM darzayati, yathA-kasyacidrAjJo nityaM niSpandinI locane, te ca svavaidyopanyastAnuSThAnava to'pinasvasthatAmiyAtA, punarAgantukena vaidyanAbhihitaH-svasthIkaromi bhavantaM yadi muhUrta vedanAM titikSase vedanAtazcana mAMghAtayasIti, rAjJAcAbhyupagataM, aanaprakSepAna ntarodbhUtatIvravedanAtainApagate mamAkSiNI ityevaMvAdinA vyApAdayitumArebhe, tato rAjJastIkSNAjJA, yatazca pUrvamavyApAdAnamabhyupagatamataH zItaleti, muhUrtAccApagatavedanaH paTunayanazca pUjitavaidyo mumude rAjeti, -evamAcAryasyApi tIkSNA praticodanAdikA''jJA paramArthatastuzItaleti, yadi punarevaM kathite'pi nopazAmyati tataH zeSasaMrakSaNArthaM vikRtanAgavallIpatrasyeva vivekaH kriyate, athAcAryopadezaM pratipadyate tato gaccha eva tiSThato ghaTanA durvacanAdibhiH kadarthanA kriyate, yadica tathApi na jvalati tataH zuddha itikRtvA'nazanadAnena pratijAgaraNena ca prasAdaH kriyata iti / / kimbhUtaH punaH kiyantaM vA kAlaM kathaM vA''tmAnaM saMlikhedityetat hRdi vyavasthApyAhani. 270] niphAIyA ya sIsA sauNI jaha aMDagaM payatteNaM / bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM aha karei / / ni. [271] cattAri vicittAiM vigaInijUhiyAiM cttaari| saMvacchare yadunni u egaMtariyaM tu aayaamN|| ni. [272] nAivigiTTho u tavo chammAse paribhiyaM tu AyAmaM / ane'vi ya chammAse hoi vigiDhuMtavokammaM / / ni. [273] vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kAu aanupucciie| girikaMdarami gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei / / vR.sUtrArthatadubhayaiH svaziSyAHprAtIcchakA vA niSpAditA' yogyatAmApAditAH zakuninevANDakaMprayatlena, tato'sau adha' anantaraM dvAdazasAMvatsarikI saMlekhanAMkaroti, tadyathA-catvAri varSANi vicitrANi vicitratapo'nuSThAnavantibhavanti, caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAdike kRtepAraNakaM savikRtikamanyathA veti, paJcamAdArabhya saMvatsarAdaparANi catvAri varSANi nirvikRtikameva pAraNakamiti, navamadazamasaMvatsaradvayaM tvekAntaritamAcAmlamekasminnahanicaturthamaparedhurAcAmlena pAraNakamiti, tata ekAdazasaMvatsaraM dvidhA vidhatte - ___-tatrAdyaM SaNmAsaM nAtivikRSTaM tapaH karoti, caturthaM SaSThaM vA vidhAya parimitenAcAmlena pAraNakaM vidhatte, nyUnodaratAM karotItyarthaH, aparaSaNmAsaM tu vikRSTatapazcaraNavataH pUrvoktameva pAraNakaM, dvAdazaM tu saMvatsaraMkoTIsahitamAcAmlaM karoti, pratidinamAcAmlena bhuGko AcAmlasya koTyAH koTiM mIlayatyataH koTIsahitamityuktaM, caturmAsAvazeSe tu saMvatsare tailagaNDUSAna Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 .. AcArAGga sUtram 9/-14/-/- [ni. 273] skhalitanamaskArA-ghadhyayanAyApagatavAtamukhayantrapracArArtha paunaHpunyena karotIti, tadevamanayA''nupUrvyA sarva vidhAya sati sAmarthya guruNA'nujJAto girikandaraM gatvA sthaNDilaM pratyupekSya atha anantaraMpAdapopagamanaM karoti, iGgitamaraNaMvA bhaktapratyAkhyAnaM vA yathAsamAdhi vidhatta iti gaathaactussttyaarthH| __ anayAcadvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvyAkrameNa AhAraMparita-kurvata AhArAbhilASocchedo bhavatItyetadgAthAdvayena darzayitumAhani. [274] kaha nAma sotavokammapaMDiojona niccujuttppaa| lahuvittIparikkhevaM vaccai jemaMtaoceva? // ni. [275] AhAreNa virahio appAhAroya saMvaranimittaM / hAsaMto hAsaMto evAhAraM nilaMbhijjA / / vR. karthanAmAsau tapaHkarmaNipaNDitaH syAt?, yona nityamudhuktAtmA san vartanaM vRttiHdvAtriMzatkavalaparimANalakSaNA tasyAH parikSepaH-saMkSepo vRttiparikSepaH laghuttiparikSepo'syeti laghuvRttiparikSepaH tadbhAvaM yo muJAna eva na vrajati kathamasau tapaHkarmaNi paNDitaH syAt ?, tathA''hAreNa virahito dvitrAn paJcaSAn vAvAsarA sthitvA punaH pArayati tatrApyalpAhAro'sau bhavati, kimarthaM ? - "saMvaranimittam' anazananimittaM, evamasAvupavAsaiHpratipAraNakamalpAhAratayA ca hAsayan hAsayannAhAramuktavidhinA pazcAnnirundhyAd-bhaktapratyAkhyAnaM kuryAditi gAthAdvayArthaH / / ukto nAmaniSpanno nikSepastaniyuktizca, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam - -adhyayana-- uddezakaH-1:mU. (210) se bemisamaNunassa vAasamaNunassa vAasaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA no pAdejA no nimaMtijA no kujA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe -tibemi| vR. so'haMbravImiyo'haM bhagavataHsakAzAt jJAtajJeya iti, kiMtadvavImi?-vakSyamANaM, tadyathA-'samanojJasya vA' vAzabda uttarApekSayA pakSAntarodyotakaH, samanojJo ghaTito liGgato natu bhojanAdibhiH tasya, tadviparItastvasamanojJaH-zAkyAdistasyavA, azyataityazana-zAlyodanAdi, pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdi, khAdyata iti khAdima-nAlikerAdi, svAdyata iti khAdimakarpUralavaGgAdi, tathAvastraMvApAtraMvApatagdrahaM vAkambalaMpAdapuJchanaMvA, nopradadyAt-prAsukamaprAsukaM vA tadanyeSAM kuzIlAnAmuSabhogAya no vitareta, nApi dAnArtha nimantrayet, na ca teSAM vaiyAvRttyaM kuryAt, param-atyarthamAdriyamANaiti, atyarthamAdaravAnatebhyaH kimapi dadyAt nApitAnAmantrayet na ca teSAM vaiyAvRttyamuccAvacaM kuryAditi, bravImItyadhikAra-parisamAptau // etacca vakSyamANamahaM bravImItyAha mU. (211)dhuvaMceyaMjANijjA asaNaM vAjAva pAyapuMchaNaM vA labhiyA no labhiyA bhujiyA no bhujiyA paMthaM viuttA viukkama vibhattaM dhammajosemANe samemANe calemANe pAijA vA nimaMtija vA kujjA veyAvaDiyaM paraM annaaddhaaymaanne-tibemi| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM -8, uddezaka: 273 vR. te hi zAkyAdayaH kuzIlA azanAdikamupazryaivaM bUyuH, yathA-dhruvaM caitajjAnIyAtnityamasmadAvasathe bhavati labhyate vA'to bhavadbhiretadazanAdikamanyatra labdhvAvA'labdhvA vA bhuktvA vA'muktvA vAasmadhdhRtaye'vazyamAgantavyaM, alabdhe lAbhAyalabdhe'pi vizeSAya bhukte punaH punarbhojanAyAbhukte'piprathamAlikArthasmadhdhRtaye yathAkathaJcidAgantavyaM, yadyathA vA bhavatAM kalpanIyaM bhavati tattathAdAsyAmaiti, anupama evAsmadAvasatho bhavatAM vartate,anyathA'pyasmatkRte panthAnaM vyAvatyApi vakrapathenApyAgantavyamapakramyavA'nyagRhANisamAgantavyaM, nAtrAgamane khedo vidheyaH, kimbhUto'sau zAkyAdiriti darzayati 'vibhaktaM' pRthagbhUtaM dharmaM juSan' Acaran, etacca kadAcitpratizrayamadhyena 'samemANe'tti samAgacchan tathA 'calemANe'tti gacchan brUyAd yadivA'zanAdi pradadyAt azanAdidAnena vA nimantrayedanyadvA praznayavadvaiyAvRttyaM kuryAt, tasya kuzIlasya nAbhyupeyAt na tena saha saMstavamapi kuryAt, kathaM param-atyarthamanAdriyamANaH-anAdaravAn, evaM hi darzanazuddhirbhavatItibravImItyetatpUrvoktaM // yadi vaitadvakSyamANamityAha -- __ mU. (212) ihamegesiM AyAragoyare no sunisaMte bhavati te iha AraMbhaTTI anuvayamANA haNa pANe ghAyamANA haNaoyAvisamaNujANamANA aduvA adinamAyayaMtiaduvA vAyAu viujaMti, taMjahA-asthi loe apajjavasie loe sukaDetti vA dukkaDetti vA kallANetti vA pAvetti vA sAhutti vA asAhutti vA siddhitti vA asiddhitti vA niraetti vA aniraetti vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhamma pannavemANA itthavi jANaha akasmAt evaM tesiM no suyakhAe dhamme no supanattedhamme bhvi| vR. 'iha' asminmanuSyaloke 'ekeSAM' puraskRtAzubhakarmavipAkAnAmAcaraNAmAcAromokSArthamanuSThAnavizeSastasya gocaro-viSayaH no suSThu nizAntaH-paricito bhavati te cApariNatAcAragocarA yathAbhUtAH syuH tathA darzayitumAha - 'te' anadhItAcAragocarA bhikSAcaryA'snAnasvedamalaparISahatarjitAH sukhavihAribhiH zAkyAdibhirAtmasAtpariNAmitAH 'iha' manuSyaloke ArambhArthino bhavanti, te vA zAkyAdayo'nye vA kuzIlAH sAvadyArambhArthinaH tathA vihArArAmataDAgakUpakaraNauddezikabhojanAdibhirdharma vadanto'nuvadantaH, tathA jahi prANina ityevamaparairyAtayanto jatazcApi samanujAnantaH, athavA adattaM parakIyaM dravyamagaNitavipAkA stirohitazubhAdhyavasAyAH 'Adadati' gRhNantIti, kiMca_ -tatra prathamatRtIyavrate alpavaktavyatvAt pUrva pratipAdya tato bahutaravaktavyatvAt dvitIyavratopanyAsa iti, athaveti' pUrvasmAtpakSAntaropakSepakaH, tadyathA adattaMgRhNantyathavA vAco vividha-nAnAprakArA yuJjanti, 'tadyathe'tyupakSepArthaH, asti 'lokaH' sthAvarajaGgamAtmakaH, tatra navakhaNDApRthvI saptadvIpA vasundharetivA, apareSAMtubrahmANDAntarvartI, apareSAMtuprabhUtAnyevambhUtAni brahmANDAnyudakamadhye plavamAnAni saMtiSThinte, tathA santijIvAH svakRtaphalabhujaH, asti paralokaH, sto bandhamokSI, santi paJca mahAbhUtAni ityAdi, tathA'pare cArvAkA AhuH018 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 AcArAGga sUtram 91-14/9/212 -nAsti loko mAyendrajAlasvapnakalpamevaitatsarvaM, tathA hyavicAritaramaNIyatayA bhUtAbhyupagamo'piteSAmatonAstiparalokAnuyAyIjIvo, na staHzubhAzubhe, kiNvAdibhyomadazakti - tebhya eva caitanyamityAdinA sarvaM mAyAkAragandharvanagaratulyam, upapattyakSamatvAditi, uktaMca. // 1 // "yathA yathA'zcinyante, vivicyante tathA tthaa| yadyetatsvayamarthabhyo, rocate tatra ke vayam ? / / // 2 // bhautikAni zarIrANi, viSayAH karaNAni ca / tathApi mandairanyasya, tattvaM samupadizyate // " ityAdi, tathA sAmayAdaya AhuH-'dhruvo nityo lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpAdavinAzayoH,asato'nutpAdAtsatazcAvanAzAt, yadivA 'dhruvaH' nizcalaH, saritsamudrabhUbhUdharAghrANAM nizcalatvAt,zAkyAdayastvAhuH-adhruvoloko'nityaH,pratikSaNaM vizarArusvabhAvatvAtU, vinAzahetora bhAvAt nityasya ca kramayogapadyAbhyAmarthakriyAyAmasAmarthyAt, yadivA 'adhruvaH' calaH, tathAhibhUgolaH keSAJcinmatena nityaM calanevAste, Adityastu vyavasthita eva, tatrAdityamaNDalaM dUratvAdye pUrvataH pazyanti teSAmAdityodayaH AdityamaNDalAdhe vyavasthitAnAMmadhyAhnaH yetudUrAtikrAntatvAnna pazyanti teSAmastamita iti, anye punaH sAdiko loka iti pratipannAH, tathA caahuH||1|| "AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva srvtH|| tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, pranaSToragarAkSase // kevalaM gahvarIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tpH|| // 4 // tasya tatra zayAnasya, nAbheH padma vinirgatam / taruNaravimaNDalanibha, hRdhaM kaanycnkrnnikm|| // 5 // tasmin padme tu bhagavAn daNDI yjnyopviitsNyuktH| brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRssttaaH|| aditiH surasAnAM ditirasurANAM manumanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakAzaNAm / / // 7 // kadruH sarIsRpANAM sulasA mAtA tunAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnamilA punaH sarvabIjAnAm / / " ityAdi, aparetupunaranAdikoloka ityevaM pratipannAH, yathAzAkyAevamAhuH-anavadagro'yaM bhikSavaH ! saMsAraH, pUrvA ca koTI na prajJAyate, avidyA nirAvaraNAnAM sattvAnAM na vidyate, na ca sattvotpAdaiti, tathA saparyavasito loko jagatpralaye sarvasya vinAzasabhAvAta, tathA'paryavasito lokaH, sataH AtyantikavinAzAsambhavAta, 'na kadAcidanIzaM jagaditi vacanAta, tatra yeSAM sAdikasteSAM saparyavasito yeSAM tvanAdikasteSAmaparyavasita iti, keSAJcittUmayamapIti, tathA coktam // 2 // // 3 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayana - 8, uddezakaH 1 11911 "dvAveva puruSau loke, kSarazcAkSara eva ca / kSaraH sarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate // " ityAdi, tadevaM paramArthamajAnAnA astItyAdyabhyupagamena lokaM vivadamAnAH nAnAbhUtA vAco niyuJjanti, tathA''tmAnamapi prati vivadante, tadyathA - suSThu kRtaM sukRtamiti vA duSkRtamiti vetyevaM kriyAvAdinaH saMpratipadyante, tathA suSThu kRtaM yat sarvasaGgaparityAgato mahAvratamagrAhi, tathA'pare duSkRtaM bhavatA yadasau mugdhamRgalocanA putramanutpAdyeojjhiteti, tathA ya eva kazcitpravajyodyataH kalyANa ityevamabhihitaH sa evApareNa pAkhaNDikavipralabdhaH klIbo'yaM gRhAzramapAlanAsamartho'napatyaH pApa ityevamabhidhIyate, tathA sAdhuriti vA asAdhuriti vA svamativikalpitarucibhirabhidhIyate, tathA siddhiriti vA asiddhiriti vAnarakaiti vA anaraka iti vA, evamanyadapyAzritya svAgrahagrahiNo vivadantaiti darzayati, 'yadidaM vipratipannA' yatpUrvoktaM lokAdikaM tadidamAzritya vividhaM pratipannA vipratipannAH, tathA coktam - 119 It "icchaMti kRtrimaM sRSTivAdinaH sarvameva mitiliGgam / kRtsnaM lokaM mAhezvarAdayaH sAdiparyantam // nArIzvarajaM kecit kecitsomAgnisambhavaMlokam / dravyAdiSaDvikalpaM jagadetatkecidicchanti // IzvarapreritaM kecitkecidvahmakRtaM jagat / avyaktaprabhavaM sarvaM vizvamicchanti kApilAH / / yAdhaicchikamidaM sarvaM, kecidbhUtavikArajam / keciccAnekarUpaM tu, bahudhA saMpradhAvitAH // " ityAdi, tadevamanavagAhitasyAdvAdodanvatAmekAMzAvalambinAM matibhedAH prAduSyanti, taduktam"lokokriyA''tmatattve vivadante vAdino vibhinnArtham / aviditapUrvaM yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam // " yeSAM tu punaH syAdvAdamataM nizcitaM teSAmastitvanAstitvAderarthasya nayAbhiprAyeNa kathaJcidAzrayaNAt vivAdAbhAva eveti, atra ca bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, anyatra ca sUtrakRtAdau vistareNa suvihitatvAditi / teca vivadantaH parasparato vipratipannAH 'mAmakam ' ityAtmIyaM dharmma prajJApayantaH svato naSTAH parAnapi nAzayanti, tathAhi - kecitsukhena dharmmamicchanti apare duHkhenAnye snAnAdineti, tathA mAmaka evaiko dhamrmmo mokSAyAnirvAcyazca nApara ityevaM vadanto'puSTadharmANo'viditaparamArthAn pratArayanti teSAmuttaraM darzayati - 'atrApi' asti loko nAsti vetyAdI jAnIta yUyam 'akasmAdi' ti mAgadhadeze AgopAlAGganAdinA saMskRtasyaivoccAraNAdihApi tathaivoccArita iti, kasmAditi heturna kasmAdakasmAd hetorabhAvAdityarthaH, tatrAsti loka ityukte'trApyevaM jAnIta yA na bhavatyevamakasmAd, hetorabhAvAditi, tathAhi yadyekAntenaiva loko'sti tato'stinA saha samAnAdhikaraNyAdyadasti tallokaH syAd evaM ca tavpratipakSo'pyaloko'stItikRtvA loka eva loka: syAd, vyApyasadbhAve vyApakasyApi sadbhAvAdalokAbhAvaH, tadabhAveca tavpratipakSabhUtasya sokasya // 2 // // 3 // // 4 // 275 11911 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 AcArAgasUtram 9/10/9/212 prAgevAbhAvaH sarvagatatvaM vAlokasyasyAditi, athavA loko'sti, nacaloko bhavati, loko'pi nAmAsti, naca loko'lokAbhAva ityevaM syAd, aniSTaM caitat, kiMca astevyApakatve lokasya ghaTapaTAderapilokatvaprAptiH, vyApyasya vyApakasadbhAvanAntarIyakatvAt, kiM ca-asti lokaH ityeSApi pratijJA loka itikRtvA hetorapyastitvAt, pratijJAhetvorekatvAvAptiH, tadekatve hetvabhAvaH, tadabhAve ki kena siddhayatIti?, utAstitvAdanyo lokaityevaMcapratijJAhAniH syAta, tadevamekAntenaivalokAstitve'myupagamyamAnehetvabhAvaHpradarzitaH, evaM nAstitvapratijJAyAmapi vAcyaM, tathAhi-nAsti loka iti bruvana, vAcyaH-kiM bhavAnastuyuta neti?, yadyasti kiMlokAntarvartI na veti, yadi lokAntargataH kathaM nAsti loka iti bravISi?, atha bahirbhUtastataH svaraviSANavadasadbhUta eveti kasya mayottaraM dAtavyam, ityanayA dizaikAntavAdinaHsvayamabhyUhyapratikSeptavyAiti, eva' miti yathA'stitvanAstitvavAdasteSAmAkasmiko niyuktikaH,evaMdhruvAdhruvAdayo'pivAdA niyuktikaHeveti, asmAkaMtusyAdvAdavAdinAM kathaJcidabhyupagamAtra yathoktadoSAnuSaGgo, yataHsvaparasattAvyupadAsopAdAnApAdyaM hivastunovastutvam, ataH svadravyakSetrakAlasvabhAvato'sti paradravyAdicatuSTayAnAstIti, uktNc||1|| "sadeva sarvaMko necchet, svarUpAdicatuSTayAt ?! asadeva viparyAsAna cenna vyvtisstthte||" ityAdi, alamatiprasaGgenAkSaragamanikArthatvAtprayAsasya,evaMdhruvAdhruvAdiSvapipaJcAvayavana dazAvayavenavA'nyathA vaikAntapakSaM vikSipya syAdvAdapakSo'bhyUhyAyojya iti| sAmpratamupasaMharati - "evaM uktanItyAteSAmekAntavAdinAMnasvAkhyAtodharmobhavati, nApizAstrapraNayanena suprajJApito bhavati / / kiM svamanISikiyA bhavatedamabhidhIyate?, netyAha-yadivA kimbhUtastarhi suprajJApito dharmo bhavatItyAha - mU. (213) sejaheyaM bhagavayA paveiyaMAsupaneNajANayA pAsayAaduvA guttIvaogoyarassa ttibemi savvatya saMmayaM pAvaM, tameva uvAikvamma esa mahaM vivege viyAhie, gAme vA aduvA raNe neva gAme neva raNNe dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA, jAmA tinni udAhiyA jesu ime AyariyA saMbujjhamANA samuTThiyA, je nivvuyA pAvehi kammehiM aniyANAte viyaahiyaa| i. tadyathA 'idaM syAdvAdarUpaM vastuno lakSaNaM samastavyavahArAnuyAyi kacidapyapratihataM 'bhagavatA' zrIvarddhamAnasvAminApraveditam, etadvA'nantaroktaM bhagavatApraveditamiti, kimbhUteneti darzayati-AzuprajJena, nirAvaraNatvAt, satatopayuktenetyarthaH, kiM yogapadyena ?, neti darzayati'jAnatA' jJAnopayuktena, tathA pazyatA' darzanopayuktenaitapraveditaM, yathA naiSAmekAntavAdinAM dharmaH svAkhyAto bhavati, athavA guptirvAggocarasya-bhASAsamitiH kAryetyetapraveditaM bhagavatA, yadivA astinAstidhruvAdhruvAdivAdinAMvAdAyosthitAnAMtrayANAMtriSaSTayadhikAnAMprAvAdukazatAnAM vAdalabdhimatAMpratijJAhetudRSTAntopanyAsadvAreNa tadupanyastadUSaNopanyAsenacatatparAjayApAdanataH samyaguttaraM deyam, athavA guptirvAggocarasya vidheyetyetadahaM bravImi, vakSyamANaM cetyAha-- tAn vAdino vAdAyotthitAnevaM brUyAd-yathA bhavatAM sarveSAmapi pRthivyaptejovAyuvanaspatyArambhaH kRtakAritAnumatibhiranujJAto'taH sarvatra sammatam' abhipretamapratiSiddhaM pApaM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezaka: 277 pApAnuSThAnaM, mamatunaitatsammatamityetaddarzayitumAha- tadeva etatpApAnuSThAnamupa-sAmIpyenAtikramyaatiladhyayato'haMvyavasthito'taeSamama viveko vyAkhyAtaH, tatkathamahaMsarvApratiSiddhavadAraiH saMbhASaNamapi kariSye?, AstA tAvadvAda ityevamasamanujJavivekaM karotIti, atrAha codakaHkathaM tIrthikAH sammatapApA ajJAnino mithyAdRSTayo'caritriNo'tapasvino veti?, -tathAhi-te'pyakRSTabhUmivanavAsinomUlakandAhArAvRkSAdinivAsinazceti, atrAhAcArya:nAraNyavAsAdinA dharmaH, api tu jIvAjIvaparijJAnAt tatpUrvakAnuSThAnAcca, tacca teSAM naastiityto'smnojnyaasteiti|kiNc sadasadvivekinohidharmaH,sacagrAmevAsyAt athavA'raNye, naivAdhAro grAmonaivAraNyaM dharmanimittaM, yatobhagavatAna vasimamitaradvA''zritya dharmaHpraveditaH, api tu jIvAdittattvaparijJAnAt samyaganuSThAnAcca, atastaM dharmamAjAnIta 'praveditaM' kathitaM 'mAhaNeNatti bhagavatA, kimbhUtena ?___- matimatA' mananaM-sarvapadArthaparijJAnaM matistadvatA matimatA kevalinetyarthaH / kiMbhUto dharmaH pravedita ityAha - 'yAmA' vratavizeSAH traya udAhRtAH, tadyathA-prANAtipAto mRSAvAdaH parigrahazceti, adattAdAnamaithunayoH parigraha evAntarbhAvAt trayagrahaNaM, yadivAyAmA-vayovizeSAH, tadyathA-aSTavarSAdAtriMzataH prathamastata urddhavamASaSTeH dvitIyastata urddhavaM tRtIya iti atibAlavRddhayoguMdAso, yadivAyamyate-uparamyate saMsArabhramaNAdebhiriti yAmAH-jJAnadarzanacAritrANIti te udAhatA' vyAkhyAtAH, yadi nAmaiva tataH kimityAha yeSu avasthAvizeSeSu jJAnAdiSu vAime dezAryAapAkRtaheyadharmAvA sambudhyamAnAH santaH samutthitAH,ke?-ye 'nirvRtAH' krodyAdyapagamena zItIbhUtAH pApeSu karmasu 'anidAnA' nidAnarahitAH te 'vyAkhyAtAH' pratipAditA iti / / kaca punaH pApakarmasvanidAnA ityata Aha--- mU. (214) uDDhe ahaM tiriyaM disAsu savao savvAvaMti ca NaM pADiyakkaM jIvehi kammasamArambheNaM taMparitrAya mehAvI nevasayaM eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhijA nevene eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhAvijA nevene eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhate'visamanujANejA jeva'nne eehiM kAehiM daMDaMsamAraMbhaMti tesiMpivayaMlajjAmotaMparitrAyamehAvItaMvAdaMDaannaMvA nodaMDabhI daMDaMsamAraMbhijAsi -tibemi|| vR.urddhavamastiryagdikSu sarvataH' sarvaiH prakAraiH sarvAyAH kAzcanadizaH cazabdAdanudizazca 'Nam' iti vAkyAlaGkAre pratyekaMjIveSu ekendriyasUkSmetarAdikeSuyaH karmasamArambhaH-jIvAnuddizya ya upamardarUpaH kriyAsamArambhaH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre taM karmasamArambha jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayApratyAcakSIta, ko'sau? - meghAvI' maryAdAvyavasthitaiti, kathaMpratyAcakSItetyAha naiva svayamAtmanA 'eteSu caturdazabhUtagrAmAvasthiteSu 'kAyeSu pRthivIkAyAdiSu daNDam' upamarda samArabheta, nacApareNa samArambhayet, naivAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt, yecAnye daNDa samAramante, subyatyayena tRtIyArthe SaSThI, tairapi vayaM lajjAma ityevaM kRtAdhyavasAyaH san tajjIveSu karmasamArambha mahate'narthAya 'parijJAya' jJAtvA 'meghAvI' maryAdAvAn, tathA pUrvoktaM daNDamanyadvAmRSAvAdAdikaMdaNDAdvibhetIti daNDabhIH sanno 'daNDaM' prANyupamardAdikaM samArabhetAH, karaNatrikayogatrikeNa pariharediti, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayana-8-uddezakaH-1 samAptaH Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AcArAGga sUtram 9/14/2/215 -:adhyayana-8-uddezakA-2:vR.uktaHprathamoddezakaH,sAmprataM dvitIyaArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake'naghasaMyamapratipAlanAyakuzIlaparityAgo'bhihitaH,sacaitAvatA'kalpanIyaparityAgamate nasampUrNatAmiyAdato'kalpanIyaparityAgArthamidamupakramyataityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - mU. (215) se bhikkhU parikkamija vA ciTThana vA nisIija vAtuyaTTija vA susANaMsi vA suntrAgAraMsi vA giriguhaMsivA rukkhamUlaMsi vA kuMbhArAyayaNasivA huratyA vA kahiMci viharamANaM taMbhikkhuMuvasaMkamittu gAhAvaIbUyA-AusaMtosamaNA! ahaMkhalutava aTThAe asaNaMvA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyupucchaNaM vA pANAI bhUyAiMjIvAiMsattAI samArambhasamuddissakIyaMpAmicaMacchijaManisaTuMabhihaDaAhaTuceemi AvasahavAsamussiNomi se bhuMjaha vasaha, AusaMtosamaNA! bhikkhUtaMgAhAvaiMsamaNasaMsavayasaMpaDiyAikkhe-AusaMto! gAhAvaI no khalu te vayaNaM ADhAmino khalu te vayaNaM parijANAmi, jo tuma mama aTThAe asaNaM vA 4 vatyaM vA 4 pANAI vA 8 samArambha samuddissa kIyaM pAmicaM acchijaM anisaha abhihaDaM AhaDDa caemi AvasahaM vA samussiNAsi, se virao Auso gAhAvaI! eyassa akrnnyaae| vR. 'sa' kRtasAmAyikaH sarvasAvadyAkaraNatayA pratijJAmandaramArUDhobhikSaNazIlo bhikSuH bhikSArthamanyakAryAya vA 'parAkrameta' viharet tiSThedvA dhyAnavyagro niSIdedvA adhyayanAdhyApanazravaNazravaNAItaH,tathA zrAntaH kvacidadhvAnAdautvam-vartanavA vidadhyAta, kaitAni vidadhyAditi darzayati-'zmazAnevA' zabAnAMzayanaMzmazAnaM-pitRknaMtasminvA,tatracatvagvartanaMnasambhavatyato yathAsambhavaMparAkramaNAdyAyojyaM, tathAhi-gacchavAsinastatrasthAnAdikaMnakalpate,pramAdaskhalitAdau vyantarAdyupadravAta, tathA jinakalpArthasattvabhAvanAMbhAvayato'pina pitRvanamadhyenivAso'nujJAtaH, pratimApratipatrasya tu yatraiva sUryo'stamupayAti tatraiva sthAnaM, jinakalpikasya vA, tadapekSayA zmazAnasUtram evamanyadapi yathAsambhavamAyojyaM, zUnyAgAre vA giriguhAyAM vA 'huratyA vatti anyatra vAgrAmodebahistaMbhikSukacidviharantaM gRhapatirupasaMkramya vineyadezaM gatvA 'brUyAd' vadediti, yacca brUyAttaddarzayitumAha-sAdhuzmazAnAdiSuparikramaNAdikAMkriyAMkurvANamupasaGkramya-upetyapUrvasthito vA gRhasthaH prakRtibhadrako'bhyupetasamyaktvo vA sAdhvAcArAkovidaH sAdhumuddizyaitaDhyAt-yathaite labdhAyalabdhamojinaH tyaktArambhAH sAnukrozAH satyazucayaeteSu nikSiptamakSayamityato'hametebhyo dAsyAmItyabhisandhAya sAdhumutpaSThite, vakti ca-- AyuSman! bhoH zramaNa!ahaMsaMsArAvarNavaMsamuttitIrghaH khaluH vAkyAlaGkAre tavAya' yuSmannimittaM azanaM vA pAnaM vA khAdima vA svAdimaM vA tathA vastraM vA patadgrahaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA samuddizya-Azritya kiM kuryAditi darzayati-paJcendriyocchvAsanizvAsAdisa-manvitAHprANinastAn, abhUvan bhavanti bhaviSyanticetibhUtAni tAni, tathAjIvatavantojIvanti jIviSyantIti vAjIvAHtAn, saktAHsukhaduHkheSvitisattvAstAn samArammya-upamarya, tathAhi Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM- 8, uddezaka:2 279 azanAdyArambhe prANyupamardo'vazyaMbhAvI, etacca samastaM vyastaM vA kazaacipratipadyeta, iyaM cAvizuddhikoTirgRhItA, sAcemA - // 1 // "AhAkammuddesiamIsajjA bAyarA ya paahuddiaa| pUia ajjhoyarago uggamakoDI achddbheaa|" vizuddhikoTiMdarzayati- 'krIta' mUlyena gRhItaM pAmaciMtiaparasmAducchinnamudyatakaMgRhItaM, balAtkAritayA vA'nyasmAdAcchidya rAjopasRSTo vA'nyebhyo gRhibhyaH sAdhordAsyAmItyAcchindyAt, tathA anisRSTaM parakIyaM yattadantike tiSThatinaca pareNa tasya nisRSTaM-dattaM tadanisRSTaM, tadevaMbhUtamapi sAdhordAnAya pratipadyate, tathA svagRhAdAhRtya 'ceemi'tti dadAmi tubhyaM vitarAmi, evamazanAdikamuddizya brUyAt, tathA 'AvasathaM vA' yuSmadAzrayaM samucchRNomi-AderArabhyApUrvaM karomi saMskAraMvA karomItyevaMprAJjaliravanatottamAGgaH san azanAdinA nimantrayet, yathA-bhuzavAzanAdikaM matsaMskRtAvasathevasetyAdi, dvivcnbhuvcneapyaayojye|saadhunaatusuutraarthvishaardenaadiinmnsken pratiSedhitavyamityAha AyuSman ! zramaNa ! bhikSo ! taM gRhapatiM samanasaM savayasamanyathAbhUtaM vA pratyAcakSIta, kathamiticeddarzayati-yathA AyuSyamana! bhogRhapate! nakhalu tavaivaMbhUtaMvacanamahamAdriye khaluzabdo'. pizabdArthe, sacasamuccaye, nApitavaitadvacanaM parijAnAmi' AsevanaparijJAnena parividadhe'hamityarthaH, yastvaM mama kRte'zanAdi prANyupamardaina vidadhAsi yAvadAvasathasamucchrayaM vidadhAsi, bho AyuSman gRhapate ! virato'hamevambhUtAdanuSThAnAt, katham ?- etasya-bhavadupanyastasyAkaraNatayetyato bhavadIyamabhyupagamaM na jaane|'hmiti / / tadevaM prasahyAzanAdisaMskArapratiSedhaH pratipAdito, yadi punaH kazcidviditasAdhvabhiprAyaH pracchannameva vidadhyAttadapi kutazcidupalabhya pratiSedhayedityAha - mU. (216) se bhikkhuM parikkamija vA jAva huratyA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhuM uvasaMkamittu gAhAvaIAyagayAe pehAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AhaTTaceei AvasahaM vA samussiNAi bhikkhU parighAseTha, taM ca bhikkhU jANijjA sahasammaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA succA-ayaMkhalu gAhAvaI mama aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAvaAvasahaM vA samussiNAi, taMca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe -ttibebhi / / vR. taM bhikSu kvacit zmazAnAdau viharantamupasaGkramya prAJjalirvanditvA gRhapatiH prakRtibhadrakAdikaH kazcidAtmagatayA prekSayA'nAviSkRtAbhiprAyaH kenacidalakSyamANo yathA'hamasya dAsyAmItyazanAdikaMprANyupamardainArabheta, kimarthamiticeddarzayati-tadazanAdikaM bhikSu parighAsayituM bhojayituM, sAdhubhojanArthamityarthaH,AvasathaMca sAdhubhiradhivAsayitumiti, tadazanAdikaM sAdhdhartha niSpAditaM bhikSuH 'jAnIyAt' paricchindyAta, kathamityAha-svasanmatyA paravyAkaraNena vA tIrthakaropadiSTopAyena vAanyebhyo vA tatparijanAdibhyaH zrutvAjAnIyAditi vartate, yathA'yaMkhalu gRhapatirmadarthamazanAdikaM prANyupamardaina vidhAya mahyaM dadAtyAvasathaMca samucchRNoti, tadbhikSuH samyak 'pratyupekSya' paryAlocyAvagamya ca jJAtvA 'jJApayet' taM gRhapatimanAsevanayA yathA'nena vidhAnenopakalpitamAhArAdikaM nAhaM bhujhe evaM tasya jJApanaM kuryAd, yadyasau zrAvakastato lezataH piNDaniyukti kathayed, anyasya ca prakRtibhadrakasyodgamAdidoSAnavirbhAvayet prAsukadAnaphalaM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 AcArAGga sUtram 1/-18/2/216 ca prarUpayet, yathAzaktito dharmakathAM ca kuryAt, tdythaa||1|| "kAle deze kalpyaM zraddhAyuktena zuddhamanasA ca / satkRtya ca dAtavyaM dAnaM prayatAtmanA samyaH // " (tathA) - // 2 // "dAnaM satpuruSeSu svalpamapi guNAdhikeSu vinayena / vaTakaNikeva mahAntaM nyagrodhaM satphalaM kurute|| // 3 // duHkhasamudraM prAjJAstaranti pAtrArpitena daanen| laghuneva makaranilayaM vaNijaH sadyAnapAtreNa // " ityAdi, itiradhikAraparisamAptI, bravImItyetatpUrvoktaM vakSyamANaM cetyAha -- mU. (217) bhikkhaM ca khalu puTThA vA apuTThA vA je ime Ahacca gaMthA vA phusaMti, se haMtA haNaha khaNaha chiMdaha dahaha parayaha Alupaha vilupaha sahasAkAreha vipparAmusaha, te phAse dhIro puTTho ahiyAsae aduvA AyAragoyaramAikkhe, takiyAnamaNelisaMaduvAvaiguttIegoyarassa anupuveNa saMmaM paDilehaNaM Ayatagutte buddhehiM eyaM eveiyN| vR.'caH' samuccaye 'khaluH' vAkyAlaGkAre bhikSaNazIlo bhikSustaM bhikSu pRSTavA kazcidyathA bho bhikSo ! bhavadarthamazanAdikamAvasathaM vA saMskariSye'nanujJAto'pi tenAsau tatkarotyavazyamayaM cATubhirbalAtkAreNa vA grAhayiSyate, aparastvISatsAdhvAcAravidhijJo'to'pRSTaiva chadmanA grAhayiSyAmItyAbhisandhAyAzanAdikaM vidadhyAt, sacatadaparibhogezraddhAbhaGgAccATuzatAgra-haNAca roSAvezAniHsukhaduHkhatayA'lokajJAityanuzayAcca rAjAnusRSTatayAcanyakArabhAvanAtaHpradveSamupagato hananAdikamapi kuryAditi darzayati-ekAdhikAre bahatidezAdya ime praznapUrvaka- mapraznapUrvakaM vA AhArAdikaM 'granthAt mahato dravyavyayAd 'AhRtya daukitvAAhRtagranthAvA-vyayIkRtadravyAcA tadaparibhoge 'spRzanti' upatApayanti, kathamiti ceddarzayati ___ 'sa' IzvarAdiH pradviSTaH san hantA svato'parAMzca hananAdau codayati, tadyathA-hatainaM sAdhu daNDAbhi-kSaNuta'vyApAdayata chinnahastapAdAdikaM dahata agnyAdinA pacata urumAMsAdikaM lumpata vastrAdikaM vilumpata sarvasvAH pahAreNa sahasAtkArayata-AzupaJcatvaM nayata tathA vividhaMparAmRzatanAnIpIDAkaraNaidhiyata, tAMzcaivambhUtAn 'sparzAn' duHkhavizeSAn 'dhIraH' akSobhyaH taiH sparzaH spRSTaH sannadhisaheta, tathAparaiH kSutpipAsAparISahaiH spRSTaH sannadhisaheta, natupunarupasargaHparISahairvA tarjito viklavatAmApanastaduddezikAdikamabhyupeyAdanukUlairvAsAntvavAdAdibhirupasargito nAdadyAd, apitu sati sAmarthya jinakalpikAdanyaH AcAragocaramAcakSItetyAha-nAnAvidhopasargajanitAn sparzAnadhisaheta, athavAsAdhUnAmAcAragocaram-AcArAnuSTAnaviSayaMmUlottaraguNabhedabhinnamAcakSIta, na punarnayairdravyavicAraM, tatrApi mUlaguNasthairyArthamuttaraguNAn tatrApi piNDaiSaNAvizuddhimAcakSIta, atra ca piNDaiSaNAsUtrANi paThitavyAni, api c||1|| "yatsvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagarhakaraM dharmakRte tadbhaveddeyam // " .. kiM sarvasya sarvaMkathayet ?, neti darzayati- 'tarkayitvA' paryAlocya puruSaM, tadyathA--ko'yaM puruSaHkaJcanato'bhigRhIto'nabhigRhItomadhyasthaprakRtibhadrako vetyevamupayujya yathArha yathAzakti Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezaka:3 281 cAvedayeta, satyAMca zaktau paJcAvayavenAnyathA vA vAkyenAnIdazam-ananyasadRzaMsvaparakSasthApanAvyudAsadvAreNAvedayediti, athasAmarthya vikalaH syAtkupyativA kathyamAne'sAvanukUlapratyanIkastato vAgguptirvidheyetyAha-sati sAmarthya zRNvati vA dAtari AcAragocaramAcakSIta, 'athave'tyanyathAbhAvetuvAgguptayAvyavasthitaH sannAtmahitamAcaran gocarasya piNDavizuddhayAderAcAragocarasya 'AnupUrvyA' udgamapraznAdirUpayA samyagazuddhiM pratyupekSeta, kimbhUtaH ?-AtmaguptaH san, satatopayukta ityarthaH, naitanmayocyata ityAha - 'buddhaiH kalpyAkalpya vidhijJaiH 'etat pUrvoktaM praveditam / / etadvA vakSyamANamityAha - ___ mU. (218) se samaNune asamaNunassa asamaNaM vAjAva no pAijA nonimaMtijA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe tibebhi| vR. na kevalaM gRhasthebhyaH kuzIlebhyo vAakalpyamitikRtvA''hArAdikaMna gRhNIyAt, sa samanojJo'samanojJAya tat pUrvoktamazanAdikaM na pradadyAt, nApi param-atyarthamAdriyamANo'zanAdinimantraNato'nyathA vA teSAM vaiyAvRttyaM kuryAditi, brviimiitishbdaavdhikaarprismaaptyrtho| kimbhUtastarhi kimbhUtAya dadyAdityAha - mU. (219) dhammamAyANaha paveiyaMmAhaNeNa maimayA samaNunne samaNunassa asaNaMvA jAva kujjA veyAvaDiyaM paraM aaddhaaymaanne|-tibemi| vR. 'dharmaM dAnadharmaMjAnIta yUyaM praveditaM kathitaM, kena?-zrIvarddhamAnasvAminA, kimmUtena 'matimatA' kevalinA, kimbhUtaM dharmamiti darzayati-yathA samanojJa;-sAdhurudhaktavihArIaparasmaisamanojJAya cAritravate saMvignAya sAmbhogikAyaikasAmAcArIpraviSTAyAzanAdikaM caturvidhaM tathA vastrAdikamapi caturddhA pradadyAt' prayacchet, tathA tadarthaMca nimantrayet, pezalamanyadvA vaiyAvRttyamaGgamardanAdikaMkuryAt, naitadviparyastebhyo gRhasthebhyaHkutIrthikebhyaH pArzvasthAdibhyo'saMvignebhyo'samanojJebhyo vetyetatpUrvoktaM kuryAditi, - kintusamanojJebhya eva param-atyarthamAdriyamANastadarthasIdane paramuttapyamAnaHsamyagvaiyAvRttyaM kuryAt, tadevaMgRhasthAdayaH kuzIlAdayastyAjyA itidarzitam, ayaMtuvizeSo-gRhasthebhyoyAvallabhyate tAvadgRhyate, kevalamakalpanIyaM pratiSidhyate, asamanojJebhyastu dAnagrahaNaM prati sarvaniSedha iti| iti bravImizabdau puurvvd| adhyayana-8 - uddezaka-2 - samApta : adhyayana-8-uddezakaH3:vR.uktodvitIyoddezakaH, sAmprataMtRtAyaArabhyate, asyacAyamabhisambandha;-ihAnantarodezake'kalpanIyAhArAdipratiSedho'bhihitastatpratiSedhakupitasyadAturyathAvasthitapiNDadAnaprarUpaNA ca, tadihApyAhArAdinimittaM praviSTena zItAdhahotvakampadarzanAnyathAbhAvavato gRhapateryathAvasthitapadArthAvedanato gItArthena sAdhunA'sadArekA'paneyetyanena sambandhanAyAtasyAsyoddezakasyasUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, tacchedam - Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 AcArAgasUtram 9/-14/3/220 mU. (220)majjhimeNaM vayasAviege saMbujjhamANA samuDiyA, sudhA mehAvI vayaNaM paMDiyANaM nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveiete aNavakaMkhamANA aNaivAemANA apariggahemANA no pariggahAvaMtI savvAvaMti ca NaM logaMsi nihAya daMDaM pANehiM pAvaM kammaM akubbamANe esa mahaM agaMdhe viyAhie, oe juimassa kheyanne uvavAyaMcavaNaM ca nmaa| vR.iha trINivayAMsi-yuvAmadhyamavayAvRddhazceti,tatramadhyabhavayAH paripakvabuddhitvAddhArha ityAdau darzayati-madhyamena vayasA'pyeke sambudhyamAnAH dharmAcaraNAya samyagutthitAH samutthitA iti, satyapi prathamacaramavayasorutthAne yato bAhulyAyogyatvAcca prAyo vinivRtta bhogakutUhala iti niSpratyUhadharmAdhikArItimadhyamavayograhaNaM kathaM sambudhyamAnAH samutthitA ityAha-iha trividhAH sambudhyamAnakAmavanti,tadyathA-svayaMbuddhAHpratyekabuddhAHbuddhabodhitAzca, tatrabuddhabodhitenehAdhikAra iti darzayati- 'medhAvI' maryAdAvyavasthitaH paNDitAnAM tIrthakRdAdInAM vacanaM hitAhitaprAptiparihArapravartakaM zrutvA' AkarNya pUrvaM pazcAt nizamya' avadhArya samatAmAlambeta, kimiti ? yataHsamatayA-mAdhyasthyenAryaH-tIrthakRbhidhammaH zrutacAritrAkhyaH praveditaH' AdauprakarSaNa vAkathita iti, tecamadhyame vayasi zrutvA dharma sambudhyamAnAH samutthitAH santaH kiM kuryurityAhate niSkrAntAH mokSamabhi prasthitAH kAmabhogAnabhikAGkSantaH tathA prANino'natipAtayantaH parigrahamaparigRhNantaH,AdhantayorgrahaNemadhyopAdAnamapi draSTavyam, gathA mRSAvAdamavadanta ityAdyapi vAcyam, evambhUtAH svadehe'pyamamatvAH 'savvAvaMti'tisarvasminnapiloke, caHsamuccayesaca bhitrakramaH, 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, noparigrahavantazca bhavantItiyAvata, kiMca-prANinodaNDayatIti daNDa:paritApakArI taM daNDaM prANiSuprANibhyo vA 'nidhAya' kSiptvA tyaktvA 'pApa' pApopAdAnaM 'karma' aSTAdazabhedabhinnatat akurvANaH' anAcaranneSumahAnna vidyategranthaH sabAhyAbhyantaro'syetyagranthaH 'vyAkhyAtaH' tIrthakaragaNadharAdibhiH pratipAdita iti / kazcaivambhUtaH syAdityAha - ___ 'ojaH' advitIyo rAgadveSarahitaH 'dyutimAn saMyamo mokSo vA tasya 'khedajJo' nipuNo devaloke'pyupapAtaMcyavanaMcajJAtvAsarvasthAnAnityatAhitamatiH paapkrmvrjiisyaaditi| kecittu madhyamavayasi samutthitA apiparISahendriyaiglAnatAM nIyanta iti darzayitumAha - mU. (221) AhArovacayA dehAparIsahapabhaMgurApAsaha egesavviMdiehiM parigilAyamANehiM vR. AhAreNopacayo yeSAM teAhAropacayAH, kete? -dihyanta iti dehAstadabhAvetumlAyante niyante vA, tatha parISahaprabhaJjinaH' parISahai: sadbhirbharA dehA bhavanti, tatazcAhAropacitadehA apiprAptaparISahAvAtAdikSobheNa vApazyata yUyamekektIbAH sarvairindriyaiglAyamAnaiH klIvatAmIyuH, tathAhi-kSutpIDito na pazyatinazrRNotina jighratItyAdi, tatra kevalino'pyAhAramantareNa zarIraM glAnabhAvaM yAyAd AstAM tAvadaparaH prakRtimArazarIra iti, syAnmataM-akevalyakRtArthatvAtkSudvedanIyasadbhAvAcAhArayatidayAdIni vratAnyanupAlayati, kevalItuniyamAtsetsyatItyataH kimarthaM zarIraMdhArayati? taddharaNArthaMcAhArayatIti?,atrocyate, tasyApicatuHkArmasadbhAvAnnaikAntena kRtArthatA, tatkRtezarIraMbibhRyAta, tadhdharaNaMcanAhAramantareNa, kSudvedanIyasadbhAvAnceti, tathAhi-vedanIyasadbhAvAttatkRtA ekAdazApi parISahAH kevalino vyastasamastAH prAduSyanti ityata AhArayatyeva kevalIti sthitam, ata AhAramRte Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezakaH3 283 glAnatendriyANAmiti pratipAditaM / viditavedhazca parISahapIDito'pi kiM kuryAdityAha - mU. (222) oe dayaM dayai, je saMnihANasatthassakheyanne se bhikkhU kAlane balanne mAyane khaNane viyaNane pariggahaM amamAyamANe kAleNuTTAiapaDinne duhao chittaaniyaaii| ghR. 'ojaH' eko rAgAdirahitaH san satyapi kSutpisAdiparISahe 'dayAmeva dayate' kRpA pAlayati, na parISahaiH tarjito dayAM khnnddytiityrthH| kaH punardayAM pAlayatItyAha-yo hi laghukA samyanidhIyate nArakAdigatiSu yena tatsannidhAnakarmatasya svarUpanirUpakaMzAstraM tasya khedajJonipuNo, yadivAsanidhAnasya karmaNaHzastra-saMyamaHsanidhAnazastraMtasya khedajJaH-samyaksaMyamasya vettA, yazca saMyamavidhijJaH sa bhikssuH| ___ kAlajJaH-ucitAnucitAvasarajJaH, etAni ca sUtrANi lokavijayapaJcamoddezakavyAkhyAnusAreNa netavyAnIti, tathA valajJo mAtrajJaH kSaNajJo vinayajJaH samayajJaH parigrahamamatvena acaran kAlenosthAyIapratijJaH ubhayatazcettA, sacaivambhUtAH saMyamAnuSThAne nizcayena yAti niryAtIti / / tasya ca saMyamAnuSThAne parivrajato yatsyAttadAha - mU. (223) taMbhikkhuMsIyaphAsaparivevamANagAyaM uvasaMkamittA gAhAvaIbUyA-AusaMto samaNA! nokhalu tegAmadhammAuvvAhaMti?,AusaMto gAhAvaI!nokhalu mama gAmadhammAuvvAhaMti, sIyaphAsaMcano khalu ahaM saMcAemiahiyAsittae, nokhalu mekappaiagaNikAyaM ujjAlitae vA kAyaMAyAvittae vApayAvittae vA annesivAvayaNAo, siyAsa evaM vayaMtassaparo agaNikAyaM ujjAlittA pajjAlittA kAyaM AyAvija vA payAvija vA, taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe -tibemi| vR. 'tam' antaprAntAhAratayA nistejasaM niSkiJcanaM bhikSaNazIlaM bhikSumatikrAntasoSmayauvanAvasthaM samyakatvakrANAbhAvatayAzItasparzaparivepamAnagAtraMupasakramya-AsannatAmetya gRhapatiH-aizvaryoSNAnugatomRganAmyunaviddhakazmIrajabahalarasAnuliptadehomInamadAgurughanasAradhUpitarallikAcchAditavapuHprauDhasImantinIsandohaparivRttovArtIbhUtazItasparzAnubhavaH san kimayaM munirupahasitasurasundarIrUpasampadomatsImantinIravalokyasAtvikamAvopetaH kampateutazItenetyavaM saMzayAno brUyAt-bhoAyuSman! zramaNa! kulInatAmAtmana AvirbhAvayanpratiSedhadvAreNa praznayatinobhavantaM grAmadhAH -viSayAut-prAbalyena bAdhante?,evaMgRhapatinokteviditAbhiprAyaH sAdhurAhaasya higRhapaterAtmasaMcittyA'GganAvalokanA''viSkRtabhAvasyAsatyAzaGkA'bhUduato'hamasyApanayAmItyevamabhisandhAya sAdhurbabhASe-AyuSman ! gRhapate! __'no khalu' naiva grAmadharmA mAmudbadhante, yatpunarvepamAnagAtrayaSTiM mAmIkSAMcakRSe tacchItasparzavijRmmitaM, na manasijavikAraH, zItasparzamahaM na khalu zaknomyadhisoDhuM, evamuktaH san bhaktikaruNAsAkSiptahRdayobrUyAt-suprajvalitamAzuzukSaNi kimitinasevase?, mahAmunirAhabho gRhapate! na khalu me kalpate'gnikAyaM manAga jvAlayituM (ujjavAlayitu) prakarSeNa jvAlayituM prajvAlayituM svato jvalitAdau 'kArya' zarIramISat tApayitumAtApayituM vA prakarSeNa tApayituM pratApayituMvA, anyeSAMvA vacanAt mamaitkartuna kalpate, yadivA'gnisamArambhAyAnyo vA vaktuMna kalpate mameti |tN caivaM vadantaM sAdhumavagamya gRhapatiH kadAcidetatkuryAdityAha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/8/3/223 syAt kadAcitsa - paro gRhastha evamuktanItyA vadataH sAdhoragnikAyamujjvAlayya prajvAlayya yA kAyamAtApayet pratApayedvA, taccojjvAlanAtApanAdikaM bhikSuH 'pratyupekSya' vicArya svasanmatyA paravyAkaraNenAnyeSAM vA'ntike zrutvA - avagamya jJAtvA taM gRhapatimAjJApayet - pratibodhayet, kayA ? - anAsevanayA, yathaitat mamAyuktamAsevituM bhavatA tu punaH sAdhubhaktayanukampAbhyAM puNyaprAgbhAropArjanamakArIti, bravImitizabdAvuktArthau / adhyayanaM - 8 - uddezakaH 3 - samAptaH 284 -: adhyayanaM - 8 - uddezakaH - 4 : bR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthaM Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake gocarAdigatena zItAdyaGgavikAradarzanAnyathAbhAvApannasya gRhasthasyAsadArekA vyudastA, yadi punargRhasthAbhAve yoSita evAnyathAbhAvAbhiprAyeNopasagyeyuH tato vaihAnasagArddhapRSThAdikaM maraNamapyavalambanIyaM, kAraNAbhAve tu tatra kAryamityetatpratipAdanArthamidamArabhyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (224) je bhikkhU tihiM vatyehiM parivusie pAyacautthehiM tassa NaM no evaM bhavaicautthaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAiM ijjA ahApariggahiyAI vatthAI dhArijjA, no dhoijjAno dhoyarattAiM vatthAI dhArijjA, apaliovamANe gAmaMtaresu omacelie, eyaMkhuvatyadhArissa sAmaggiyaM / vR. iha pratimApratipanno jinakalpiko vA acchidrapANiH, tasya hi pAtraniryogasamanvitaM pAtraM kalpatrayaM cAyamevIghopadhirbhavati naupagrahikaH, tatra zizirAdau kSaumika kalpadvayaM sArddhahastadvayAyAmaviSkammaM tRtIyastvaurNikaH, sa ca satyapi zIte nAparamAkAGkSatItyetaddarzayatiyo bhikSuH tribhirvastraiH paryuSito' vyavasthitaH, tatra zIte patatyekaM kSaumikaM prAvRNoti, tato'pi zItAsahiSNutayA dvitIyaM kSaumikaM punarapi atizItatayA kSaumikakalpadvayopayarNikamiti, sarvathaurNikasya bAhyAcchAdanatA vidheyA, kimbhUtaistribhirvastrairiti darzayati- 'pAtracaturthaiH' patantamAhAraM pAtIti pAtra, tadgrahaNena ca pAtraniryogaH saptaprakAro'pigRhItaH, tena vinA tadgahaNAbhAvAt, sa cAyam // 1 // "pattaM pattAbaMdho pAyaTTavaNaM ca pAyakesariA / paDalAi rayattANaM ca gocchao pAyanijjogo' tadevaM saptaprakAraM pAtra kalpatrayaM rajoharaNaM 1 mukhavastrikA 2 cetyevaM dvAdazadhopadhiH, stasyaivambhUtasya bhikSoH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'naivaM bhavati' nAyamadhyavasAyo bhavati, tadyathA-na mamAsminkAle kalpatrayeNa samyak zItApanodo bhavatyatazcaturthaM vastramahaM yAciSye, adhyavasAyaniSedhe ca tadyAcanaM dUrotsAditameva, yadi punaH kalpatrayaM na vidyate zItakAla - zcApatitastatau'sau jinakalpikAdiryayaiSaNIyAni vastrANi yAceta- utkarSaNApakarSaNa-rahitAnyaparikamrmANi prArthayediti, tatra "uddiTTha 1 pahe 2 aMtara 3 ujjhiyadhammA 4 ya" catotamrovastraiSaNA bhavanti, tatra cAdhastanyordvayoragraha itarayostu grahaH, tatrApyanyatarasyAmabhigraha iti, yAJcAvAptAni ca vastrANi yathAparigRhItAnI dhArayet, na tatrotkarSaNadhAvanAdikaM parikarmma kuryAd " Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM. 8, uddezaka:4 285 etadeva darzayitumAha-nodhAvetprAsukodakenApinaprakSAlayet, gacchavAsinohyaprAptavarSAdI glAnAvasthAyAMvAprAsukodakenayatanayAdhAvanamujJAtaM, natujinakalpikasyeti, tathA-nadhautaraktAni vastrANidhArayet, pUrvadhautAnipazcAdraktAnIti, tathAnAmAntareSugacchan vastrANyagopayanvrajed, etaduktaM bhavati-tathAbhUtAnyasAvantaprAntAni bibharti yAni gopanIyAni na bhavanti, tadevamasAvavamacelikaH, avamaM ca taccelaM cAvamacelaM pramANataH parimANato mUlyatazca, tadyasyAstyasAvavamacelika ityetat-pUrvoktaM 'khuH' avadhAraNe, etadeva vastradhAriNaH sAmagyaM bhavati-eSaiva trikalpAtmikA dvAdazaprakAraudhikopadhyAtmikA vA sAmagrI bhavati, nApareti // zItApagame tAnyapi vastrANi tyAjyAnItyetaddarzayitumAha mU. (225) aha puNa evaM jANijjA-uvAikkate khalu hemaMte gimhe paDivanaahAparijunAI vatthAiM parihavijA, aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele| vR. yadi tAni vastrANyaparahemantasthitisahiSNUni tata ubhayakAlaM pratyupekSayan bibharti, yadi punarjIdizyAnijInItijAnIyAt tataH parityajatItyanena sUtreNadarzayati, athapunarevaM jAnIyAdyathA'pakrAntaH khalvayaM hemantogrISmaHpratipannaH apagatAzItapIDAyathAparijIrNAnyetAni vastrANi, evamavagamya tataH pariThApayet parityajediti, yadi punaH sarvANyapi na jIrNAni tato yadyajIrNaM tattatpariSThApayet, pariSThApya ca nissaGgo viharet, yadi punaratikrAnte'pi zizire kSetrakAlapuruSaguNAdmavecchItaM tataH kiM kartavyamityAha apagate zIte vastrANi tyAjyAni, athavA kSetrAdiguNAddhimakaNini vAte vAti satyAtmaparitulanArthaM zItaparIkSArthaM ca sAntarottaro bhavet-sAntaramuttaraM-prAvaraNIyaM yasya sa tathA, kvaciyAvRNotikvacitpAvavartti bibharti, zItAzaGkayA nAdyApiparityajati, athavA'vamacela ekakalpaparityAgAt dvikalpadhArItyarthaH, athavA zanaiH zanaiH zIte'pagacchati sati dvitIyamapi kalpaM parityajettataekazATakaH saMvRtaH,athavA''tyantikezItAbhAvetadapiparityajedato'celo bhavati, asau mukhavastrikArajoharaNamAtropadhiH / kimarthasAvakaikaM vastra parityajedityAha ma. (226)lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai dR. lagho vo lAghavaM lAghavaM vidyate yasyAsaulAghavika(sta)mAtmAnamAgamayan-ApAdayan vastraparityAgaM kuryAt, zarIraropakaraNakarmaNi vA lAghavamAgamayan vastraparityAgaM kuryAditi / tasya caivambhUtasya kiM syAdityAha-'se' tasya vastraparityAgaM kurvataH saadhostpo|'bhismnvaagtN bhavati, kAyaklezasya tapobhedatvAt, uktaMca-"paMcahiM ThANehi samaNANaM niggaMthANaM acelagatte pasatthe bhavati, taMjahA-appA paDilehA 1 vesAsie rUve 2 tave aNumae 3 lAghave pasatthe 4 viule iMdiyaniggahe 5" ||etcc bhagavatApraveditamiti dayitumAha mU. (227) jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamicA savvao savvattAe sammattameva smbhijaannijjaa| 1.yadetadbhagavatA-vIravarddhamAnasvAminA praveditaMtadevAbhisametya-jJAtvA sarvataH sarvaiH prakAraiH sarvAtmatayA samyakatvameva samatvaM vA-sacelAcelAvasthayostulyatAM samabhijAnIyAt' AsevanAparijJayA Aseveteti // yaH punaralpasattvatayA bhagavadupadiSTaM naiva samyag jAnIyAtsa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 AcArAGga sUtram 1/-/8/4/227 etadadhyavasAyI syAdityAha mU. (228) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- puTTho khalu ahamaMsi nAlamahamaMsi sIyaphAsaM ahiyAsittae, se vasumaM savvasamantrAgayapannANeNaM appANeNaM kei akaraNathAe AuTTe tavassiNo hu taM seyaM jamege vihamAie tatthAvi tassa kAlapariyAe, se'vi tattha viaMtikArae, iccheyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiyaM -ttibemi vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSormandasaMhananatayA evambhUto'dhyavasAyo bhavati, tadyathA-spRSTaH khalpahamasmi rogAtaGgaiH zItasparzAdibhirvA strayAdyupasargairvA, tato mamAsminnavasare zarIravimokSaM kartu zreyo 'nAlaM' na samartho'hamasmi, 'zItasparza' zItApAditaM duHkhavizeSaM bhAvazItasparzaM vAstryAdyupasargam 'adhyAsayitum' adhisodumityato bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanamutsargataH karttuyuktaM, na ca tasya mamAsminnavasare'vasaro yato me kAlakSepAsahiSNurupasargaH samutthito roga vedanAM vA cirAya soDhuM nAlamato vehAnasaM gArddhapRSThaM vA ApavAdikaM maraNamatra sAmprataM, na punarupasargitastadevAbhyupeyAdityAha -- 'sa' sAdhuH vasu- dravyaM sa cAtra saMyamaH sa vidyate yasyAsau vasumAn, sarvasamanvAgataprajJAnenA tmanA kazcidarddhakaTAkSanirIkSaNAdupasargasambhave satyapi tadakaraNatayA AsamantAdvRtto vyavasthita AvRtto, yadivA zItasparzaMvAtAdijanitaM duHkhavizeSamasahiSNustaccikisAyA akaraNatayA vasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA AvRtto vyavasthita iti, sa copasargito vAtAdivedanAM cAsahiSNuH kiM kuryAdityAha - hurhetau yasmAccirAya vAtAdivedanAM soDhumasahiSNuH, yadivA yasmAt sImantanI upasargayitumupasthitA viSamakSaNodbandhanAdyupanyAsenApi na muJcati tatastapasvinaH prabhUtatarakAlanAnAvidhopAyopArjitatapodhanasya tadaiva zreyo yadaikaH kazcinnijaiH sapatnIko 'pavarake pravezitaH ArUDhapraNayapreyasIprArthitastannirgamopAyamalabhamAna AtmodavandhanAya vihAyogamanaM tadA' ' dadyAdviSaM vA bhakSayet patanaM vA kuryAd dIrghakAlaM vA zItasparzAdikamasahiSNuH sudarzanavat prANAn jahyAt / nanu ca vehAnasAdikaM bAlamaraNamuktaM taccAnarthAya tatkathaM tasyAbhyupagamaH ?, tathA cAgamaH - 'icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve anaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM saMjoei jAva aNAiyaMca NaM aNavayaggaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM bhujjo bhujjo pariyaTTaitti, atrocyate, naiSa doSo'trAsmAkamArhatAnAM, naikAntataH kiJcivyatiSiddhamabhyupagataM vA maithunamekaM vihAya, api tudravyakSetrakAlabhAvAnAzritya tadeva pratiSidhyate tadeva cAbhyupagamyate, utsarge'pyaguNAyApavAdo'pi guNAya kAlajJasya sAdhoriti etaddarzayitumAha- dIrghakAlaM saMyamapratipAlanaM vidhAya saMlekhanAvidhinA kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNAyeti, evaMvidhe tvavasare tattApi vehAnasagArddhapraSThAdimaraNe api kAlaparyAya eva, yadvatkAlaparyAyamaraNaM guNAya evaM vehAnasAdikamapItyarthaH, bahunA'pi kAlaparyAyeNaM yAvanmAtraM karmAsau kSapayati tadasAvalpenApi kAlena karmmakSayamavApnotIti darzayati'so'pi ' vehAnasAdervidhAtA, na kevalamAnupUrvyA bhaktaparijJAdeH kartetyapizabdArthaH, 'tatra' tasmin vehAnasAdimaraNe 'viaMtikArae' tti vizeSeNAntirvyantiH -antakriyA tasyAH kArako vyantikArakaH, tasya hi tasminnavase sadvehAnasAdikamautsargikameva maraNaM, yato'nenApyApavAdikena maraNenAnantAH siddhAH setsyanti ca, upasaJjihIrSurAha- 'ityetat' pUrvoktaM vehAnasAdimaraNaM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8,uddezakaH4 287 vigatamohAnAmAyatanamAzrayaHkarttavyatayA tathAhitam apAyaparihAratayAtathAsukhaMjanmAntare'pi sukhahetutvAttathA 'kSama yuktaMprAptakAlatvAttathA niHzresaMkarmakSayahetutvAt tathA AnugAmika' tadarjitapuNyAnugamanAt, itibravImizabdIpUrvavat / adhyayanaM-8 - uddezakaH-4 samAptaH adhyayana-8, uddezakaH-5:vR.uktazcaturthoddezakaH, sAmprataMpaJcamaArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake bAlamaraNaMgArddhapRSThAdikamupanyastam, iha tutadviparyastaMglAnabhAvopagatena bhikSuNA bhaktaparijJAkhyaM maraNamabhyupagantavyamityetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (229)je bhikkhU dohiM vatthehiM parivusie pAyataiehiM tassa NaM no evaM bhavai-taiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiMvatthAI jAijjA jAva evaMkhu tassa bhikkhussa sAmaggiya, aha puNa evaM jANijA-uvAikate khalu hemante gimhe paDivanne, ahAparijunAI vatthAI parivijA, ahAparijunnAI paridvavittA aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele lApaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jameyaM bhagavayA paveiyaMtameva abhisamicA savvaosavvattAesammattamevasamabhijANiyA, jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho abalo ahamasi nAlamahamaMsi gihatarasaMkamaNaM bhikkhAyariyaM gamaNAe, se evaM vayaMtassa paro abhihaDaM asaNaM vA 4 AhaTu dalaijA, se puvAmeva Aloiz2AAusaMto! no khalu me kappai abhihaDaM asaNaM 4 bhuttae vA pAyae vA anne vA eyappagAre vR. tatra vikalpaparyuSitaH sthavirakalpiko jinakalpiko vA syAt, kalpadvayaparyuSitastu niyamAjjinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandikapratimApratipannAnAmanyatamaH,asminsUtre'padiTo yobhikSurjinakalpikAdindIbhyAMvastrAbhyAMparyuSitovastrazabdasyasAmAnyavAcitvAdekaH kSaumiko'para aurNikaityAbhyAMkalpAbhyAMparyuSitaH-saMyamevyavasthitaH, kimbhUtAbhyAMkalpAbhyAM? -pAtratRtIyAbhyAM paryuSita ityAdyanantaroddezakavaneyaM yAvat 'nAlamahamaMsi'tti spRSTo'haM vAtAdibhI rogaiH 'abalaH asamarthaH 'nAlaM' na samartho'smigRhAdgRhAntaraM saGakramituM, tathA bhikSArtha caraNaM caryA bhikSAcaryA tadgagamanAya 'nAlaM; nasamarthaMiti, tamevambhUtaMbhikSumupalabhya syAdgRhastha evambhUtAmAtmIyAmavasthA vadataH sAdhoravadato'pi paro gRhasthAdiranukampAbhaktirasArdrahRdayo'bhihataM-jIvopamardanivRttaM, kiMtad? -azanaM pAnaM khAdima svAdimaM cetyArAdahRtya tasmai sAdhave dalaena';tti dadyAditi / tena ca glAnenApi sAdhunA sUtrArthamanusaratAjIvitaniSpipAsunA'vazyaM marttavyamityadhyavasAyinA kiM vidheyamityAha-sajinakalpikAdInAMcaturNAmapyanyatamaH parvameva-AdAveva 'Alocayet vicArayet, katareNodgamAdinA doSeNaduSTametat?, tatrAbhyAhRtamiti jJAtvA'bhyAhataMca pratiSedhayeta, tadyathA___AyuSman gRhapate ! na khalvetanmamAbhihatamabhyAhRtaM ca kalpate azanaM bhoktuM pAnaM pAtumanyadvaitatprakAramAdhAkarmAdidoSaduSTaMna kalpate, ityevaMtaM gRhapati dAnAyodyatamAjJApayediti, pAThAntaraM vA "taM bhikkhU kei gAhAvaI uvasaMkamittu bUyA-AusaMto samaNA ! ahannaM tava aTae asaNaM vA 4 abhihaDaM dalAmi, se puvAmeva jANejA-AusaMto gAhAvaI ! jannaM tuma mama aTThAe asaNaM vA 4 abhihaDaM cetesi, no ya khalu me kappai eyappagAraM asaNaM vA 4 bhottae vA pAyae vA, Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 AcArAGga sUtram 1/-14/5/229 annevAtahappagAre"tti,kaNThyaM, tadevaMpratiSiddho'pi zrAvakasaMjJiprakRtibhadrakamithyASTInAmanyatam evaM cintayet, tadyathA-eSa tAvat glAno na zaknoti bhikSAmaTituMna cAparaM kaJcana bravIti tadasmai pratiSiddho'pyahaM kenacicchadmanA dAsyAmItyevamabhisandhAyAhArAdikaM Dhokayati, tatsAdhuraneSaNIyamitikRtvA pratiSedhayet // kiMca mU.(230)jassa NaM bhikkhussa ayaM pagappe-ahaM ca khalu paDinnatto apaDinnattehiM gilANo agilANehiM abhikaMkhasAhammiehiM kIramANaMveyAvaDiyaMsAijissAmi, ahaMvAvi khalu appaDinnatto paDinnattassa agilANo gilANassa abhikakha sAhammiyassa kuJA veyAvaDiyaM karaNAe AhaTu parinaM aNukkhissAmiAiDaMca sAijissAmi 1, AhaTTa parinaM ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi 2, AhaTTa parinaM no ANavikhassAmi AhaDaM ca sAijissAmi 3, AhaTTa parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi4 evaM seahAkiTTiyameva dhammaM samabhijANamANe saMte virae susamAhiyalesetatyAvi tassa kAlapariyAe se tattha viaMtikArae, icneyaM vimohAyaNaM hiyaM suhaM khamaMnissesaMAnugAmiyaM -tibemi| vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasthata bhikSoH parihAravizuddhikasya yathAlantikasya vA'yaMvakSyamANa: 'prakalpaH' AcAro bhavati, tadyathA-ahaM ca khalu 'caH' samuccaye 'khaluH' vAkyAlaGkAre ahaM kriyamANaM vaiyAvRttyamaparaiH 'svAdayiSyAmi abhilaSiSyAmi, kimbhUto'haM ?-pratijJaptovaiyAvRttyakaraNAyAparairuktaH-abhihito yathA tava vayaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kurma iti, kimbhUtaiH pareH?-apratijJapto:-anukteH, kimbhUto'haMglAno vikRSTatapasAkartavyatA'zakto vAtAdikSomeNa vAglAna iti, kimbhUtairaparaiH? aglAnaH ucitakartavyasahiSNubhiH, tatra parihAravizuddhikasyAnupArihArikaH karoti kalpasthitAM vA paro, yadi punaste'pi glAnAstato'nye na kurvanti, evaM yathAlandikasyApIti, kevalaM tasya sthavirA api kurvantIni darzayati nirjarAm 'abhikAGkhya uddizya 'sAdharmikaiH sazakalpikairekakalpasthairaparasAdhubhirvA kriyamANaM vaiyAvRttyamahaM 'svAdayiSyAmi' abhikAGkSayiSyAmi yasyAyaMya bhikSoH prakalpaH-AcAraH syAt sa tamAcAramanupAlayan bhaktaparijJayA'pijIvitaMjahyAt, napunarAcArakhaNDanaM kuryAditi bhAvArthaH / tadevamanyenasAdharmikeNavaiyAvRttyaM kriyamANamanujJAtaM, sAmprataMsa evAparasya kuryAditi darzayitumAha-'caH' samuccaye apizabdaH punaHzabdArthe, sa ca pUrvasmAdvizeSadarzanArthaH, 'khaluH' vAkyAlaGkAre, ahaMcapunarapratijJaptaH-anabhihitaHpratijJatpasya-vaiyAvRtyakaraNAyAbhihitasya aglAno glAnasvanirjarAmabhikAGgya sAdharmikasya vaiyAvRttyaM kuryA, kimarthaM ? 'karaNAya tadupakaraNAyatadupakArAyetyarthaH, tadevaM pratijJAMparigRhyApi bhaktaparijJayAprANAn jahyAt, na punaH pratijJAmiti sUtrabhAvArthaH / idAnIM pratijJAvizeSadvAreNa caturbhaGgikAmAha-ekaH kazcidevambhUtAM pratijJAMgRhNAti, tadyathA--glAnasyAparasya sAdharmikasyAhArAdikamanveSayiSyAmi, aparaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kariSyAmi, tathA'pareNa ca sAdharmikeNAhRtamAnItamAhArAdikaM svAdayiSyAmi-upabhokSye, evambhUtAM pratijJAmAhRtya-gRhItvA vaiyAvRttyaM kuryAditi 1, tathA'para Ahatya-pratijJAM gRhItvA yathA'paranimittamanvIkSiSye AhArAdikamAhRtaM cApareNa na Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-8, uddezakA5 svAdayiSyAmItitathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAM, tadyathA-nAparanimittamanvIkSiSyAmyAhArAdikamAhataM cAnyena svAdayiSyAmIti 3, tathA'para Ahatya pratijJAmevambhUtAM, tadyathAnAnvIkSiSve'paranimittamAhArAdikaM nApyAhRtamanyena svAdayiSyAmIti 4, evambhUtAMcanAnAprakArAMpratijJAMgRhItvA kutazcidglAyamAno'pijIvitaparityAgaMkuryAta, na punaH pratijJAlopamiti / amumevArthamupasaMhAradvAreNa darzayitumAha-evam' uktavidhinA 'sa' bhikSuravagatatattvaH zarIrAdiniSpipAsuH yathAkIrtatameva dharmam-uktasvarUpaM samyagabhijAnanAsevanAparijJayA AsevamAnaH, tathA lAghavikamAgamayannityAdi yacaturthoddezake'bhihitaM tadatra vAcyamiti, tathA 'zAntaH' kaSAyopazamAcchrAntovAanAdisaMsAraparyaTanAvirataHsAvadhAnuSThAnAt zobhanAH samAhRtA-gRhItA lezyAH-antaHkaraNavRttayastaijasIprabhRtayo vAyena sa susamAhatalezyaH, evambhUtaH san pUrvagRhItapratijJApAlanAsamartho glAnabhAvopagatastapasA rogAtaGkena vA pratijJAlopamakurvan zarIraparityAgAyabhaktapratyAkhyAnaM kuryAt, 'tatrApi' bhaktaparijJAyAmapi tasya' kAlaparyAyeNAnAgatAyAmapi kAlaparyAya eva niSpAditaziSyasya saMlikhitadehasyayaHkAlaparyAyomRtyoravasaro'trApi glAnAvasare'sAveva kAlaparyAya iti, karmanirjarAyA ubhayatra samAnatvAta, sa bhikSustatra-glAnatayA'nazanavidhAne vyantikArakaH-karmakSayavidhAyIti / uddezakArthamupa saJjihIrSurAha-sarvaM pUrvavad / adhyayanaM-8-uddezakaH-5 samAptaH -: adhyayanaM-8-uddezakaH-6:dR. uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataMSaSTha Arabhyate, asyacAmabhisambandhaH-ihAnantaroddezake glAnatayA bhaktapratyAkhyAnamuktam, iha dhRtisaMhananAdibalopeta ekatvabhAvanAMbhAvayaniGgitamaraNaM kuryAdityetapratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdau sUtrAnugame sUtramudhAraNIyaM, taccedam mU. (231) je bhikkhU egeNa vatyeNa parivusie pAyAbiIeNa, tassa zaM no evaM bhavaibiiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjaM vatthaM jAijA ahApariggahiyaM vatyaM dhAriJA jAva gimhe paDivanne ahAparijunaMvatthaM pariTThivi jA rattA aduvAegasADe aduvAavele lAviyaM AgamamANe jAva sammattameva smbhijaanniiyaa| vR.gatArthaM / / tasya ca bhikSorabhigrahavizeSAtsapAtramekaM vastraMdhArayataH parikarmitamaterladhukarmatayA ekatvamAvanA'dhyavasAyaH syAditi darzayitumAha mU. (232) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ege ahamaMsi na me asthi koi na yAhamavi kassavi, evaMseegAgiNamevaappANaMsamabhijANijjA, lAghaviyaMAgamamANetaveseabhisamannAgae bhavai jAva smbhijaanniyaa| vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSoH "eva'miti vakSyamANaM bhavati, tadyathAeko'hamasmi saMsAre paryaTato na me pAramArthika upakArakartRtve dvitIyo'sti, na cAhamanyasya duHkhApanayanataH kasyacid dvitIya iti, svakRtakarmaphalezvaratvAprANinAM, evamasau sAdhurekAkinametmAnam-antarAtmAnaM samyagabhijAnIyAt, nAsyAtmano narakAdiduHkhatrANatayA [119 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 AcArAGga sUtram 9/-10/6/232 zaraNyo dvitIyo'stItyevaM saMdadhAno yadyadrogAdikamupatApakAraNamApadyate tattadaparazaraNanirapekSo mayaivaitatkRtaM mayaiva soDhavyamityetadadhyavasAyI smygdhishte| kuta etadadhisahata ityata AhalAviyamityAdi,caturthoddezakavadatArthaM, yAvat smmttmevsmbhijaanniyaatti||ih dvitIyoddezake udgamotpAdanaiSaNA pratipAditA, tadyathA-'AuphasaMto samaNA!' ahaM khalu tava aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA pANAI bhUyAI jIvAI sattAI samAraMbha samuddissaM kIyaM pAmiccaM accheaM aNisiTuAhahuMceemi ityAdinA grantheneti, tathA'nantaroddezake grahaNaiSaNA pratipAditA, "siyAyase evaM vayaMtassaviparoabhihaDaM asaNaM vA 4 AhaGadalaejjA" ityAdinA granthenA tato nAsaiSaNA'vaziSyate, atastatpratipAdanAyAha-- mU. (233) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA asaNaM vA 4 AhAremANe no vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArijA AsAemANe, dAhiNAo vAmaM haNuyaM no saMcArijjA AsAemANe, se aNAsAyamANe lApaviyaM AgamamANe tave se abhisamantrAgae bhavai, jameyaM bhagavayA paveiyaM tamevaM abhisamimrA sabao sammattameva smbhijaanniyaa| vR. 'sa' pUrvavyAvarNito 'bhikSuH sAdhuH sAdhvIvAazanAdikamAhAramudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM pratyutpanaMgrahaNaiSaNAzuddhaMca gRhItaMsadaGgAritAbhidhUmitavarjamAhArayet, tayozcAGgAritAbhidhUmitayo rAgadveSo nimittaM, tayorapi sarasanIrasopalabdhiH, kAraNAbhAve ca kAryAbhAva itikRtvA rasopalabdhinimittaparihAraMdarzayati-sabhikSurAhAramAhArayannovAmato hanutodakSiNAMhanUrasopalabdhaye saJcArayedAsvAdayannazanAdika, nApi dakSiNato vAmAM saJcArayedAsvAdayana, tatsaJcarAsvAdanena hi rasopalbdhau rAgadveSanimitteaGgAritvAbhidhUmitatve syAtamato yatkiJcidapyAsvAdanIyaMnAsvAdayet, pAThAntaraM vA 'ADhAyamANe' AdaravAnAhAre mUrchito gRddho na saJcArayediti, hanvantarasaGakramavadanyatrApi nAsvAdayediti darzayati-sa hyAhAraM caturvidhamapyAhArayan rAgadvaiSo pariharannAsvAdayediti, tathA kutazcinimittAddhanvantaraM saJcArayApyanAsvAdayan saJcArayediti / kimiti yata Aha-AhAralAdhavamAgamayan-ApAdayan no AsvAdayedityAsvAdaniSedhena cAntaprAntAhArAbhyupagamo'bhihitobhavati, evaMcatapaH se tasya bhikSorabhisamanvAgataM bhavatItyAdi gatArthaM yAvat 'sammattameva samabhijANiya'tti ||tsy cAntaprAntAzitayA'pacitamAMsazoNitasya jaradasthisantataH kriyA'vasIdatkAyaceSTasya zarIraparityAgabuddhiH syAdityAha mU. (234) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi cata khalu ahaM imami samae imaM sarIraMga anupubveNa parivahittae, se aNupubveNaM AhAraM saMvaTTijA, anupubveNaM AhAraM saMvahitA kasAe payaNue kiccA samAhiyAce phalagAyavaTThI uTThAya bhikkhU abhinivuddcce| vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAreyasyaikatvabhAvanAbhAvitasya bhikSorAhAropakaraNalAghavaMgatasya 'eva'miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, 'se' iti tacchabdArthe tacchabdo'pi vAkyopanyAsArthe, 'caH' zabdasamuccaye khaluH' avadhAraNe, ahaMcAsmin samaye avasare saMyamAvasareglAyAmiglAnimeva gato rUkSAhAratayA tatsamutthena vA rogeNa pIDito'to na zaknomi rUkSatapobhirabhiniSTaptaM zarIrakamAnupUrvyA-yatheSTakAlAvazyakakriyArUpayA paricoDhuM nAlamahaM kriyAsu vyApArayituma, asminnavasare idaM pratikSaNaM zIryamANatvAccharIrakamiti matvA sa bhikSurAnupUrvyAcaturthaSaSThAcAmlAdikayAAhAraM saMvartayet saMkSipetna punAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvIha gRhyate, glAnasya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-8, uddezakaH6 291 tAvanmAtrakAlasthiterabhAvAd, atastatkAlayogyayA''nupUrvyA dravyasaMlekhanArthamA- hAraM nirundhyaaditi| dravyasaMlekhanayA saMlikhya ca yadaparaM kuryAttadAha-SaSThASTamadazamadvAdazAdikayA''. nupUrvyA''hAraM saMvarNa kaSAyAn pratanUn kRtvA sarvakAlaM hi kaSAyatAnavaM vidheyaM vizeSatastu saMlekhanAvasare ityatastAn pratanUn kRtvA samyagAhitA-vyavasthApitA arcA-zarIraM yena sa samAhitArcaH, niyamitakAyavyApAra ityarthaH, yadivA acalizyA samyagAhitA-janitA lezyA yena sa samAhitArcaH, ativizuddhAdhyavasAya ityarthaH, yadivA'rcA-krodhAdyadhyavasAyAtmikA jvAlA samAhitA-upazamitA'rcA yena sa tathA, 'phalaM' karmakSayarUpaM tadeva phalakaM tenApadisaMsArabhramaNarUpAyAmarthaH-prayojanaM phalakApadarthaH sa vidyate yasyAsau phalakApadarthI, yadivA phalakavadvAsyAdibhirubhayato bAhyato'bhyantaratazcAvakRSTaH phalakAvakRSTai tyevaM vigRhyArSatvAt 'phalagAvayaTThI' ityuktaM, yadivA takSyamANo'pi durvacanavAsyAdibhiH kaSAyAmAvatayA phalakavadavatiSThate tacchIlazcetiphalakAvasthAyI, vAsIcandanakalpa ityarthaH,saevambhUtaH pratidinaM sAkArabhaktapratyAkhyAyI balavati rogAvega utthAya-abhyudyatamaraNodyamaM vidhAyAbhinivRttArcaHzarIrasantAparahito dhRtisaMhananAdyupeto mahApuruSAcIrNamArgAnuvidhAyIGgitamaraNaM kuryAt / / kathaM kuryAdityAha mU. (23) anupavisittA gAma vA nagaraM vA kheDaM vA kabbaDaM vA maDaMbaM vA paTTaNaM vA doNamuhaM vA AgAraM vA AsamaM vA satrivesaM vA negamaM vA rAyahANiM vAlA taNAiM jAijjA taNAI jAittA se tamAyAe egaMtamavakkamijA, egaMtamavakkamittA appaMDe appapANe appabIe appaharie appose appodae apputtigapaNagagamaTTiyamakaDAsaMtANaepaDilehiyara pamajiyara taNAiMsaMtharijA, taNAI saMtharittA itthavi samae ittariyaM kuJjA, taM saccaM saghavAI oe tine chinakahakahe AIyaDhe aNAIe cicANa bheuraM kAyaM saMvihUya virUvarUve parIsahovasagge assiM vissaMbhaNayAe bheravamaNucinne tatthAvi tassa kAlapariyAe jAva annugaamiyN-tibemi| vR.grasatibuddhayAdIn guNAniti gamyo vA'STAdazAnAMkarANAmitigrAmaH, sarvatra vAzabdaH pakSAntaradarzanArthaH, nAtra karo vidyataiti nakara,pAMzuprAkArabaddhaMkheTaM, kSullakaprAkAraveSTitaM karbarTa, arddhatRtIyagavyatAntAmarahitaMmaDambaM, pattanaM tu dvidhA jalapattanaM sthalapattanaMca, jalapattanaM yathA kAnanadvIpaH,sthalapattanaM yathAmathurA, 'droNamukhaM jalasthalanirgamapravezaM yathA bharukacchaMtAmaliptI vA, 'Akaro' hiraNyAkarAdiH, 'AzramaH' tApasAvasathopalakSita AzrayaH, 'sannivezaH' yAtrAsamAgatajanAvAso janasamAgato vA 'naigamaH' prabhUtataravaNigvargAvAsaH 'rAjadhAnI' rAjAdhiSThAnaM rAjJaH pIThikAsthAnamityarthaH, eteSvetAni vA pravizya tRNAni saMstArakAya prAsukAni darbhavIraNAdikAni kvacidgrAbhAdautRNasvAminamazuSirANitRNAni yAcitvAsa tAnyAdAyaikAntegiriguhAdAvapakrAmeda-gacchedekAntaM-raho'pakramya ca prAsukaM mahAsthaNDilaM pratyupekSate, kimbhUtaM taddarzayati-alpAnyaNDAni kITikAdInAM yatra tadalpANDaM tasmin, alpazabdo'trAbhAve vartate, aNDakarahita ityarthaH, tathA'lpAH prANino-dvIndriyAdayo yasmin tattathA, tathA alpAnibIjAni nIvArazyAmAkAdInAM yatra tattathA, tathA alpAni haritAni-dUrbApravAlAdIni yatra tattathA, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 AcArAgasUtram H8/6/235 tathA'lpAvazyayAye-aghastanoparitanAvazyAyaviSuDvarjita,tathA'lpodake maumAntarikSodakarahite, tathottiGgapanakodakamRttikAmaITasantAnarahite, tatrottiA:-pipIlikAsantAnakaH panakobhUmyAdAvullivizeSaH udakamRttikA-acirAkAyArdIkRtAmRttikAmarkaTasantAnako lUtAtantujAlaM, tadevammUte mahAsthaNDile tRNAni saMstareta, kiM kRtvA? tat sthaNDilaM cakSuSA pratyupekSya 2, vIpsayA bhUzabhAvamAha, evaM rajoharaNAdinA pramRjya 2,atrApivIpsayAbhUzArthatAsUcitA, saMstIryacatRNAnyucAraprasravaNabhUmicapratyupekSyapUrvAbhimukhasaMstArakagataH karatalalalATasparzidhRtarajoharaNaH kRtasiddhanamaskAraH AvartitapazcanamaskAro'trApi samaye apizabdAdanyatra vA samaye 'itvara miti pAdapopagamanApekSayA niyatadezapracArAbhyupagamAdiGgitamaraNamucyate, na tu punaritvaraM sAkAraM pratyAkhyAnaM, sAkArapratyAkhyAnasyAnyasmitrapikAle jinakalpikAderasammavAta, kiMpunaryAvatkathikabhakta-pratyAkhyAnAvasaraiti, itvaraM hi rogAturaH zrAvako vidhatte, tadyathA yadyahamasmAdrogAt paJcaTaSaira- hobhirmuktaH syAM tato mokSye, nAnyathetyAdi, tadevamitvaram iGgittamaraNadhRtisaMhananAdibalopetaHsvakRtatvagvartanAdikriyo yAvajIvaM caturvidhAhAraniyamaM kuryAditi, uktNc||1|| "paJcakkhaiAhAraMcaubvihaM niyamao gurusmiive| iMgiyadesaMmitahA ciTuMpihu niyamao kuNai // 2 // uncattai pariattaikAigamAI'viappaNA kunni| savvamiha appaNaciaNaannajogeNa ghitibalio" tacceGgitamaraNaM kimbhUtaM kimbhUtazca pratipadyata ityAha-tad iGgittamaraNaMsayo hitaM satyaM, - sugatigamanAvisaMvAdanAtsarvajJopadezAca satyaM tathyaM, tathA svato'pi satyaM vadituMzIlamasyeti satyavAdI, yAvajIvaM yathoktAnuSThAnadyayA''ropitapratijJAbhAranirvahaNAdityarthaH, tathA ojaH' rAgadveSarahitaH, tathA 'tIrNaH saMsArasAgaraM mAvinimUtavadupacArAtIrNavattIrNaityarthaH, tathA chitrA' apanItA kayaM kathamapiyA kathA rAgakathAdikA vikayArUpAyena sa chinakayaMkayaH, yadivA kathamahamiGgittamaraNapratijJA nirvahiSye ityevaMrUpA yA kathA sA chinA yena sa chintrakathaMkathaH, duSkarAnuSThAnavidhAyI hi kathaMkayI bhavati, satupunarmahApuruSatayA navyAkulatAmiyAditi, tathAA samantAdatIvaitAjJAtAparicchinAjIvAdayo'ryAyanaso'yamAtItArtha AdattArthI vA, yadivA'tItAH-sAmastyenAtikrAntA-aryAH-prayojanAniyasyasatathA,uparatavyApAraityarthaH, tathA A-samantAdatIva ito gato'nAdhanate saMsAre AtItaH na AtItaH anAtItaH, anAdatto vA saMsAro yena sa tathA, saMsArArNavapAragAmItyarthaH sa evambhUta iGgittamaraNaM pratipadyate, vidhinA 'tyaktvA' projjhaya svayameva midyate iti bhiduraM-pratikSaNavizarArUM 'kAyaM karmavazAdgRhItamaudArikaMzarIraMtyaktvA, tathA saMvidhUya parISahopasargAnpramathya 'virUparUpAn nAnAprakArAn soTA 'asmin sarvajJapraNIta Agame vimmaNatayA vizvAsAspade taduktAvisaMvAdAdhyavasAyena bhairavaM bhayAnakamanuSThAnaM klIbairduradhyavasamiktimaraNAkhyamanucIrNavAnaanuSThitavAniti, tacca tena yadyapi rogAturatayA vyadhAyi tathApi tatkAlaparyAyAgatatulyaphalamitidarzayitumAha-tatrApi rogapIDA''hiteGgittamaraNAbhyupagame'pi,na kevataM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 8, uddezaka 6 kAlaparyAyeNetyapizabdArthaH, 'tasya' kAlajJasya bhikSorasAveva kAlaparyAyaH, karmakSayasyobhayatra samAnatvAditi, Ahaca- 'sevi tatya viyaMtikArae' ityAdi pUrvavadgatArtham, itibravImizabdAvapi kSuNNArthAvit / 293 adhyayanaM 8 uddezaka:- 6 samAptaH --: adhyayanaM 8 uddezaka- 7 : vR. uktaMH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake ekatvabhAvanAbhAvitasya dhRtisaMhananAdyupetasyeGgitaramaNamabhihitam, iha tu saivaikatvabhAvanA pratimAbhirniSpAdyata itikRtvA'tastAH pratipAdyante, tathA viziSTatarasaMhananopetazca pAdapopagamanamapi vidadhyAdityetaccetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - mU. (236) je bhikkhU acele parivusie tassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-cAemi ahaM taNaphAsaM ahiyAsittae sIyaphAsaM ahiyAsittae teuphAsaM ahiyAsittae daMsamasagaphAsaM ahiyAsittae egayare annatare virUvarUve phAse ahiyAsittae, hiripaMDicchAyaNaM ca'haM no saMcAemi ahiAsittae, evaM se kappei kaDibaMdhaNaM dhArittae / nR. yo bhikSuH pratimApratipanno'bhigrahavizeSAdacelo - vAsAH 'paryuSitaH ' saMyame vyavasthito 'Nam' iti vAkyAlaGkAhAre 'tasya' 'mikSoH 'eva' miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA zaknomyahaM tRNasparzamapi soDhuM dhRtisaMhananAdyupetasya vairAgyabhAvanAbhAvitAntaHkaraNasyAgamena pratyakSIkRtanArakatiryagvedanA'nubhavasya na me tRNasparzo mahati phalavizeSe'bhyudyatasya kiJcit pratibhAsate, tathA zItoSNadaMzamazakasparzamadhisodumiti, tathA ekatarAn anyatarAMzcAnudhUlapratyanIkAn virUparUvAn 'sparzAn' duHkhavizeSAnadhyAsayituM soDhumiti, kiM tvahaM hI lajjA tayA guhyapradezasya pracchAdanaM hI pracchAdanaM taccAhaM tyaktuM na zaknomi, etacca prakRtilajjAlukatayA sAdhanavikRtarUpatayA vA syAt, evamebhiH kAraNeH 'sa' tasya 'kalpate' yujyate 'kaTibandhanaM' colapaTTakaM kartu, sa ca vistareNa caturaGgulAdhiko hasto dairyeNa kaTipramANa iti gaNanApramANenaikaH punaretAni kAraNAni na syuH tato'cela eva parAkrameta, acelatayA zItAdisparzaM samyagadhisaheteti / etapratipAdayitumAha 9 mU. (237) aduvA tattha parakkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusanti sIyaphAsA phusanti te uphAsA phusanti daMsamasagaphAsA phusanti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei, acele lAghaviyaM AgamamANe jAva samabhijANiyA / vR. sa evaM kAraNasadbhAve sati vastraM bibhRyAdathavA naivAsaujiheti, tato'cela eva parAkrameta, taM ca tatra saMyame'thelaM parAkramamANaM bhUyaH punastRNasparzAH spRzanti-upatApayanti, tathA zItoSNadaMzamazakasparzAH spRzantIti, tathaikatarAnanyatarAMzca virUparUvAn sparzAnudIrNAdhisahate asAvacelo'celalAghavamAgayamayannityAdi gatArthaM yAvat 'sampattameva samabhijANiya'tti // kiM ca- pratimApratipanna eva viziSTamabhigrahaMgRhNIyAt, tadyathA-ahamanyeSAM pratimApratipatrAnAmeva kiJciddA syAmi, tebhyo vA grahISyAmItyevamAkAraM caturbhaGgikayA'bhigrahavizeSamAha yU. (238) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- ahaM ca khalu anesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 AcArAgasUtram 9/10/7/238 AhaTu dalaissAmi AhaDaM ca sAiJjissAmi 1 jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Aha? dalaissAmi AhaDaM ca no sAissAmi 2 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu asaNaM vA 4 Aha1 no dalaissAmi AhaDaM ca sAijissAmi 3 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesi bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaTu no dalaissAmi AhaiMca no sAijissAmi4, ___ahaM ca khalu teNa ahAiriteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA 4 abhikA sAhammiyassa kujAveyAvaDiyaMkaraNAe, ahaMvAviteNaahAiriteNaahesaNijeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA pANeNa vA 4 abhikA sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijissAmi lApaviyaM AgamamANe jAva sammattameva smbhijaanniyaa| vR. etaccapUrvavyAkhyAtameva, kevalamihasaMskRtenocyate-yasya bhikSorevaM bhavati-vakSyamANam, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyobhikSubhyo'zanAdikamAhRtya dAsyamyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmItyeko bhaGgakaH 1,tathAyasya bhikSorevaMbhavati, tadyathA-ahaMcakhalvanyebhyo'zanAdikamAhRtyadAsyAmyaparAhRtaM canosvAdayiSyAmItidvitIyaH yasyabhikSorevaMbhavati, tadyathAahaMcakhalvanyebhyo'zanAdikamAhatya no dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmIti tRtIyaH 3 tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyo bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM cano svAdayiSyAmIti caturthaH 4 / ityevaM caturNAmabhigrahANAmanyataramabhigrahaM gRhNIyAt, ___ athavAeteSAmevAdyAnAMtrayANAMbhaGgAnAmekapadenaivakazcidabhigrahaMgRhNIyAditidarzayitumAhayasya bhikSorevaMbhUto'bhigrahavizeSo bhavati, tadyathA-ahaM ca khalu tena yathA'tiriktenaAtmaparimogAdhikena yathaiSaNIyena yatteSAM pratimApratipannAnAmeSaNIyamuktam, tadyathA-paJcasu prAbhRtikAsuagrahAdvayorabhigrahAtathAyathAparigRhItenAtmArthasvIkRtenAzanAdinA nirjarAmabhikAGkSaya sAdharmikasya vaiyAvRtyaM kuryAd, yadyapi te pratimApratipannatvAdekatra na bhuJjate tathApyekabhigrahApAditAnuSThAnatvAtsAmbhogikA bhaNyante, atastasya samanojJasya karaNAyaupakaraNArtha vaiyAvRtyaM kuryAmityevaMbhUtamabhigrahaM kazcidgRhNati / tathA'paraM darzayitumAha-vAzabdaH pUrvasmAtpakSAntaramAhaapizabdaH punaHzabdArthe, ahaM vA punastena yathAtiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItenAzanena 4 nirjarAmabhikAyasAdharmikaiH kriyamANaMvaiyAvRttyaM syAdayiSyAmi-abhilaSiSyAmi, yo vA'nyaH sAdharmiko'nyasya karotitaM cAnumo dayiSyAmi-yathA suSThu bhavatA kRtamevaMbhUtayA vAcA, tathA kAyena ca prasannaSTimukhena tathA manasAceti, kimityevaMkaroti?-lAghavikamityAdi, gatArtha / tadevamanyatarAbhigrahavAn kSiruracelaH sacelovAzarIrapIDAyAMsatyAmasatyAMvAAyuHzeSatAmavagamyodyatamaraNaMvidadhyAditidarzayitumAha mU. (239)jassaNaMbhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi khalu ahaM imammi samae imaMsarIragaM anupuvveNaM parivahittae, se anupubveNaM AhAraM saMvaTTiA 2 kasAe payaNue kiyA samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinivvuDace anupavisittA gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANiM vA taNAI jAijA jAva santharijA, Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 8, uddezakaH 7 - 295 ityavi samae kAyaM ca jogaMca iriyaMca paccakkhAijA, taM saccaM saccAvAI oe tine chinnakahaMkahe AiyaTTe aNAIe ciccANaM bheuraM kAyaM saMvihuNiya virUvarUve parIsahovasagge assi vissaMbhaNAe bhairavamaNucinne tatthavi tassa kAlapariyAe, sevi tattha viantikArae, iccheyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiya- ttibemi / vR. Namiti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSorevaMbhUto vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA glAyAmi khalvahamityAdi yAvattRNAni saMstaret, saMstIrya ca tRNAni yadaparaM kuryAttadAha- atrApi samayeavasare na kevalamanyatrananujJApya saMstArakamAruhyasiddhasamakSaM svata eva paJcamahAvratAropaNaM karoti, tatazcaturvidhamapyAhAraM pratyAcaSTe, tataH pAdapopagamanAya kAyaM ca zarIraM pratyAcakSIta, tadyogaM caAkuJcanaprasAraNonmeniSameSAdikam, tatheraNamIryA tAM ca sUkSmAM kAyavAggatAM manogatAM vA'prazastAM pratyAcakSIta, taca satyaM satyavAdItyadyanantaroddezakavanneyam / itibravImizabdAvapi kSuNNArthAvit adhyayanaM -8, uddezakaH- 7 samAptaH - -: adhyayanaM 8, uddezaka:- 8 : vR. uktaH saptamoddezaka, sAmpratamaSTama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezakeSu rogAdisambhave kAlaparyAyAgataM parijJeGgitamaraNapAdapopagamanavidhAnamuktam, iha tu tadevAnupUrvIvihAriNAM kAlaparyAyAgatamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtramucyatebhU. (240) anupuvveNa vimohAI, jAIM dhIrA samAsajja / vasumanto maimanto, savvaM naccA anelisaM // vR. AnupUrvI kramaH, tadyathA- pravrajyAzikSAsUtrArthagrahaNapariniSThitasyaikAkivihAritvamityAdi, yadivA AnupUrvI-saMlekhanAkramazJcatvAri vikRSTAnItyAdi tayA AnuparvyA yAnyabhihitAni kAni punastAni ? - 'vimohAni' vigato moho yeSu yeSAM vA yebhyo vA tAni tathA bhaktaparijJeGgitamaraNa-pAdapopagamanAni yAnyevaMbhUtAni yathAkramamAyAtAni dhIrAH - akSobhyAH samAsAdya-prApya vasu-dravyaM saMyamastadvanto vasumantaH, tathA mananaM matiH- heyopAdeyahAnopAdAnAdhyavasAyastadvanto matimantaH, tathA 'sarvaM' kRtyamakRtyaM ca jJAtvA yadyasya vA bhaktaparijJAnAdikaM maraNavidhAnamucitaM dhRtisaMhana- nAdyapekSayA'nanyasadRzam-advitIyam, sarvaM jJAtvA samAdhimanupAlayediti sU. (241) duvihaMpi viittA NaM, buddhA dhammassa pAragA / anupubbIi samAe, ArambhAo tiuTTaI / / vR. kiM ca dve vidhe prakArAvasyeti dvividhaM tapo bAhyamabhyantaraM ca, tadviditvA - Asevya yadivA mokSAdhikAre vimoktavyaM dvividhaM, tadapi bAhyaM zarIropakaraNAdi AntaraM rAgAdi, tadhyeyatayA viditvA tyaktvetyarthaH, heyaparityAgaphalatvAt jJAnasya, 'Na' miti vAkyAlaGkAre, ke viditvA ? - 'buddhA' avagatatattvA dharmmasya zrutacAritrAkhyasya pAragAH samyagvettAraH, te buddhA dharmmasvarUpavedinaH 'AnupUrvyA' pravrajyAdikrameNa saMyamamanupAlya mama jIvataH kazcidguNo nAstItyataH zarIramokSAvasaraH prAptaH tathA kasmai bharaNAyAlamahamityevaM 'saMkhyAya' jJAtvA, ArambhaNamArambha:zarIradhAraNAyAnnapAnAdyanveSaNAtmakastasmAt truTyati - apagacchatItyarthaH, subvyatyayena paJcamyarthe Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 AcArAGga sUtram 1/-/8/8/241 caturthI, pAThAntaraM vA 'kammuNAo tiaTTaI' karmASTabhedaM tasmAt truTayiSyatIti truTyati 'varttamAnasAmIpye varttamAnavadve' tyanena bhaviSyatkAlasya varttamAnatA / mU. (242) kasAe payaNU kiccA, appAhAre titikkhae / aha bhikkhU gilAijA, AhArasseva antiyaM vR. sacAbhyudyatamaraNAyaM saMlekhanAM kurvan pradhAnabhUtAM bhAvasaMlekhanAM kuryAdityetaddarzayitumAhakaSaH-saMsArastasyAyAH kaSAyAH krodhAdayazcatvArastAn pratanUn kRtvA tato yatkiJcanAznIyAt, tadapi na prakAmamiti darzayati- 'alpAhAraH' stokAzI SaSThASTamAdi saMlekhanAkramAyAtaM tapaH kurvvan yatrApi pArayettatrApyalpamityarthaH, alpAhAratayA ca krodhodbhavaH syAdatastadupazamo vidheya iti darzayati- titikSate - asadhzajanAdapi durbhASitAdi kSamate, rogAtaGka vA samyak sahata iti, tathA ca saMlekhanAM kurvvannAhArasyAlpatayA 'athe' tyAnantarye bhikSuH' mumukSuH 'lAyet' AhAreNa vinA glAnatAM vrajet, kSaNe mUrcchannAhArasyaivAntikaM paryavasAnaM vrajediti, catvAri vikRSTAnItyAdi saMlekhanAkranaM vihAyAzanaM vidadhyAdityarthaH, yadivA glAnatAmupagataH sannAhArasyAntikaM samIpaM na vrajet, tathAhi AhArayAmi tAvatkaticiddinAni punaH saMlekhanAzeSa vidhAsye'hamityevaM nAhArAntika-miyAditi mU. (243) jIviyaM nAbhikaMkhijjA, maraNaM novi patthae / duhao'vi na sajjijjA, jIvie maraNe tahA // khU. kiM ca-tatra saMlekhanAyAM vyavasthitaH sarvadA vA sAdhurjIvitaM prANadhAraNalakSaNaM nAbhikAGakSat nApi kSudvedanAparISahamanadhisahamAno maraNaM prArthayed 'ubhayato'pi jIvite maraNe vA na saGga vidadhyAt jIvite maraNe tathA / kiM bhUtastarhi syAdityAhamajjhattho nijjarApehI, smaahimnupaale| pU. (244) anto bahiM viUssijja, ajjhatyaM suddhamesae // vR. rAgadveSayormadhye tiSThatIti madhyasthaH, yadivA jIvitamaraNayornirAkAGkSatayA madhyastho nirjarAmapekSituM zIlamasyeti nirjarApekSI, sa evaMbhUtaH samAdhiM maraNasamAdhimanupAlayetjIvitamaraNAzaMsArahitaH kAlaparyAyeNa yanmaraNamApadyate tat samAdhistho'nupAlayediti bhAvaH / antaH kaSAyAn bahirapi zarIropakaraNAdikaM vyutsRjyAtmanyadhyadhyAtmam-antaHkaraNaM tacchuddhaM sakaladvandvoparamAdvitasikArahitamanveSayet-prArthayediti mU. (245) jaM kiMcuvakkamaM jANe, AUkhemassamappaNo / tasseva antaraddhAe, khippaM sikkhijja paNDie / vR. kiMca- upakramaNamupakramaH-upAyastaM yaM kaJcana jAnIta, kasyopakramaH ? -- 'AyuH kSemasya' AyuSaH kSemaM - samyakpAlanaM tasya kasya sambandhi tadAyuH ? - AtmanaH, etaduktaM bhavati - AtmAyuSo yaM kSemapratipAlanopAyaM jAnItaM taM kSiprameva zikSet-vyApArayet paNDito-buddhimAn - 'tasyaiva' saMlekhanAkAlasya antaraddhAe' tti antarakAle'rddhasaMlikhita eva dehe dehI yadi kazcit vAtAdikSobhAt AtaGka AzujIvitApahArI syAt tataH samAdhimaraNamabhikAGkSan tadupazamopAyameSaNIya vidhinA'bhyaGgAdikaM vidadhyAt, punarapi saMlikhet, yadivA''tmanaH AyuH kSemasya jIvitasya yatkimapyupakramaNam - AyuH pudgalAnAM saMvarttanaM samupasthitaM tajjAnIta, - Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 8, uddezaka - 8 297 tatastasyaiva saMlekhanAkAlasya madhye'vyAkulitamatiH kSiprameva bhaktaparijJAnAdikaM zikSeta Aseveta paNDito - buddhimAniti / mU. (246) gAme vA aduvA raNNe, thaMDilaM paDilehiyA / appApANaM tu vitrAya, taNAI saMthare muNi // / vR. saMlekhanA zuddhakAyazca maraNakAlaM samupasthitaM jJAtvA kiM kuryAdityAha-grAmaH pratIto, grAmazabdena cAtra pratizraya upalakSitaH, pratizraya eva sthaNDilaM saMstArakabhuvaM pratyupekSya, tathA araNye vetyanena copAzrayAdvaharityetadupalakSitam, udyAne giriguhAyAmaraNye vA sthaNDilaM pratyupekSya vijJAya cAlpaprANaM prANirahitam, grAmAdiyAcitAni prAsukAni darbhAdimayAni tRNAni saMstaret 'muniH ' yathocitakAlasya vetteti / mU. (247) anAhAro tuyaTTijjA, puTTo tattha'hiyAsae / nAivelaM uvacare, mANussehiM vipuTThavaM // vR. saMstIrya ca tRNAni yatkuryAttadAha-na vidyate AhAro'syetyanAhAraH tatra yathAzakti yathAsamAdhAnaM ca trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAyAropitapaJcamahAvrataH kSAntaHkSAmitasamastaprANigaNaH samasukhaduHkhaH AvarjitapuNyaprAgbhAratayA maraNAdavidhyat saMstArake tvagvarttanaM kuryAt, tatra ca spRSTaH parISahopasargaistyaktadehatA samyaktAnadhyAsayed-adhisaheta, tatra mAnuSyairanukUla pratikUlaiH parISahopasargaiH spRSTathe-vyApto nAtivelamupacaret-na maryAdollaGghanaM kuryAt, putrakalatrAdisambandhAnnArtadhyAnavazago bhUyAt, pratikUlairvA parISahopasargairna krodhaninghaH syAditi etadeva darzayitumAhayU. (248) saMsappagA ya je pANA, je ya uDUDhamahAcarA / bhuJjanti maMsasoNiyaM, na chaNe na pamajjae // vR. saMsarpantIti saMsakAH - pipIlikAkoSTrAdayo ye prANAH prANino ye codhrvacarA - gRdhrAdayo ye cAdhazcarAH bilavAsitvAtsapadiyasta evaMbhUtA nAnAprakArAH 'bhuJjante' abhyavaharanti mAMsaM siMhavyAghrAdayaH tathA zoNitaM mazakAdayaH, tAMzca prANina AhArArthinaH samAgatAnavantisukumAravaddhastAdibhirbha kSaNuyAt na hanyAt na ca bhakSyamANaM zarIrAvayavaM rajoharaNAdinA pramArjayediti pU. (249) pANA dehaM vihiMsanti, ThANAo na viubyame / AsavehiM vivittahiM, tippamANo'hiyAsae || bR. kiM ca prANAH prANino dehaM mama (vi) hiMsanti, na tu punarjJAnadarzanacAritrANItyatastyaktadehAzinastAnantarAyabhayAnna niSedhayet, tasmAcca sthAnAnnapyudmamet nAnyatrayAyAt, kiMbhUtaH san ? - AzravaiH prANAtipAtAdibhirviSayakaSAyAdibhirvA 'viviktaiH pRthagbhUtairavidyamAnaiH zubhAdhyavasAyI tairbhakSyamANo'pyamRtAdinA tRpyamANa iva samyaktatkRtAM vedanAM taistapyamAno vA'dhyAsayed - adhisaheta / mU. (250) gaMthehiM vivittehiM, AukAlassa pArae / paggahiyataragaM ceyaM, daviyassa viyANao vR. kiM ca-granyaiH sabAhyAbhyantaraiH zarIrarAgAdibhiH 'viviktaiH ' tyaktaiH sadbhirgranyairvA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 AcArAGgasUtram 9/-18/8/250 aGgAnaGgapraviSTAtmanaM bhAvayandharmazukladhyAnAnyataropetaH 'AyuHkAlasya' mRtyukAlasya pAragaH' pAragAmI syAt-yAvadantyA ucchvAsanizvAsAstAvattadvidadhyAd, etanmaraNavidhAnakArI siddhiM triviSTapaM vA prApnuyAditi gataM bhktprijnyaamrnnN| sAmpratamiGgitamaraNaM zlokArddhadinocyate tadyathA-'pragRhItatarakaM cedaM' prakarSaNa gRhItataraM pragRhItataraM tadeva pragRhItatarakam, 'ida'miti vakSyamANamiGgitamaraNam, etaddhi bhaktapratyAkhyAnAtsakAzAniyamenacaturvidhAhArapratyAkhyAnAdiGgitapradezasaMstArakamAtravihArAbhyupagamAcca viziSTa taraghRtisaMhananAdyupetena prakarSaNa gRhyata iti, kasyaitadbhavati? -dravyaM-saMyamaH sa vidyate yasyAsI dravikastasya 'vijAnato' gItArthasya jaghanyato'pi navapUrvavizAradasya bhavati, nAnyasyeti, atrApiGgitamaraNe yatsaMlekhanAtRNasaMstArA dikabhihitaM tatsarvaM vAcyam / mU. (251) ayaM se avare dhamme, nAyaputteNa saahie| AyavajaM paDIyAraM, vijahijA tihA tihaa|| vR.ayamaparo vidhirityAha-'ayaMsa' iti so'yam aparaH' anyobhaktapratyAkhyAnAminn iGgitamaraNasya dharmovizeSo jJAtaputreNa vIravardhamAnasvAminAsuzThvAhitaH-upalabdhaH svAhitaH, asya cAnantaraM vakSyamANatvAtpratyakSAsannavAcinedamA'bhidhAnaM, atrApI gatamaraNe pravrajyAdiko vidhiH saMlekhanAcapUrvavadraSTavyA, tathopakaraNAdikaM hitvA sthaNDilaM pratyupekSyAlocitapratikrAntaH paJcamahAvratArUDhazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya saMstArake tisstthti,| ____ ayamatra vizeSaH-AtmavarjapraticAram-aGgavyApAraM vizeSeNa jahyAt-tyajet 'trividhatrividhene ti manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhiH svavyApAravyatirekeNa parityajet, svayameva codvartanaparivartanaM kAyikAyogAdika vidhatte sarvathA prANisaMrakSaNaM paunaHpunyena vidheyamiti darzayitumAhama. (252) hariesuna nivajijA, thaNDilaM muNiyA se| biosija anAhAro, puTTho ttth'hiyaase| vR.haritAni-dUrvAGkurAdIniteSunazayItasthaNDilaM matvAzayIta tathAsabAhyAbhyantaramupadhiM vyutsRjya-tyakatvA'nAhAraH san spRSTaH parISahopasargaH 'tatra' tasmin saMstArake vyavasthitaH san sarvamadhyAsayed-adhisaheta // mU. (253) indiehiM gilAyanto, samiyaM Ahare munnii| tahAvi se agarihe, acale je smaahie| vR. kiM ca - sa hyanAhAratayA muniglAyamAna indriyaiH zamino bhAvaH zamitA-samatA tAM sAmyavAAtmanyAhArayed-vyavasthApayetnArtadhyAnopagato bhUyAditi, yathAsamAdhAnamAste, tadyathAsaGkocanirviNNo hastAdikaMprasArayettenApi nirviNNa upavizetyatheGgitadeze saJcaredvA, tathApyasau svakRtaceSTatvAdagaharya eva, kiMbhUta iti darzayati ___acalo yaH samAhitaH, yadyapyasAviGgitapradeze svataH zarIramAtreNa calati tathApyabhyudyatamaraNAnnacalatItyacalaH samyagAhitaM vyavasthApitaM dharmadhyAnezukladhyAnevAmanoyenasasamAhitaH, bhAvAcalitazcegitapradeze caGakramaNAdikamapi kuryaaditi| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezaka:8 mU. (254) abhikkame paDikkame, saMkucae psaare| kAyasAhAraNaTThAe, ityaM vAvi aceyaNe vR. etaddarzayitumAha-prajJApakApekSayA'bhimukhaMkramaNabhikramaNaM, saMstArakAdgamanamityarthaH, tathA pratIpaM-pazcAdabhimukhaM kramaNaM pratikramaNamAgamanamityarthaH, niyatadeze gamanAgamane kuryAditiyAvat, tathA niSpanno niSNNo vA yathAsamAdhAnaM bhujAdikaM saGkocayeprasArayedvA, kimarthametaditi ceddarzayati kAyasya-zarIrasya prakRtipelavasyasAdhAraNArthaM, kAyasAdhAraNAcatatpIDAkRtAyuSkopakramaparihAreNa svAyuHsthitikSayAnmaraNaM yathA syAt, na punasteSAM mahAsattvatayA zarIrapIDotthApitacittasyAnyathAbhAvaH syAditi bhAvaH, nanu ca niruddhasamastakAyaceSTasya zuSkakASThavadacetanatayA patitasya pracuratapuNyaprAgbhAro'bhihitaiti, nAyaM niyamaH, saMvizuddhAdhyavasAyatayA yathAzaktyAropitabhAranirvAhiNaH tattulya eva karmakSayaH atrApyasau vAzabdAttatra pAdapopagamane'cetanavatsakriyo'pi niSkriya eva, yadivA 'atrApi' iGgitamaraNe'cetanavacchuSkakASThavatsarvakriyArahito yathA pAdapopagamane tathA sati sAmarthe tiSThed / mU. (255) parikkame parikilante, aduvA ciTTe ahaaye| ThANe Na parikilante, nisIijAya aMtaso vR.etatsAmavibhA caitatkuryAdityAha-yadi niSaNNasyAniSaNNasya vA gAtrabhaGgaH syAt, tataH parikrAmet-cakramyAd yathAniyamite deze'kuTilayA gatyA gatAgatAni kuryAt, tenApi zrAntaH san athavopaviSTastiSTheta, 'yathAyato' yathApraNihitagAtra iti, yadA punaH sthAnenApi pariklamamiyAt tadyathA-niSaNNo vA paryaGkeNa vA arddhaparyaGkeNa votkuTukAsano vA paritAmyati tadA niSaNNaH syAt, tatrApyuttAnako vA pArzvazAyI vA daNDAyato vA lagaNDazAyI vA yathA smaadhaanmvtisstthet|| kiMcamU. (256) AsINe'nelisaM maraNaM, indiyANi smiire| kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAure se| vR. 'AsInaH' AzritaH kiM tat ?-maraNam, kiMbhUtam?-'anIzam' ananyasazamitarajanaduradhyavaseyam, tathAbhUtazca kiM kuryAditi darzayati-indriyANISTAniSTasvaviSayebhyaH sakAzAdrAgadveSAkaraNatayA samyagIrayet-prerayediti, kolAdhuNakITakAsteSAmAvAsaH kolAvAsastamantadhuNakSatamuddehikAnicitaM vA 'samAsAdya labdhvA tasmAdyadvitatham-AgantukatadutthajanturahitamavaSTambhanAya prAdureSayet prarakaTaM pratyupekSaNayogyamazuSiramanveSayet / mU. (257) jao vajaMsamuppaje, na tatya avlmbe| tau ukkase appANaM, phAse tty'hiyaase|| vR. iGgitamaraNe codanAmabhidhAya yatrivedhyaM taddarzayitumAha-'yato' yasmAdanuSThAnAdavaSTambhanAdervajravadvajaM-gurutvAtkarma avadhaM vA-pApaM vA tatsamutpadyeta prAduSpyAt, na tatra dhuNakSatakASThAdAvavalambeta-nAvaSTambhanAdikAMkriyAMkuryAt, tathA tataH' tasmAdutkSepaNApakSepaNAdeH kAyayogAdduSpraNihitavAgyogAdArtadhyAnAdimanoyogAcAvadyasamutpattihetorAtmanamutkarSed Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 AcArAGga sUtram 1/-/8/8/257 utkrAmayet, pApopAdAnAdAtmAnaM nivartayeditiyAvat, tatraca dhRtisaMhananAdyupeto'pratikarmmazarIraH pravardhamAnazubhAdhyavasAyakaNDako'pUrvApUrvapariNAmArohI sarvajJapraNItAgamAnusAreNa padArthasvarUpanirUpaNAhitamatiH anyadidaM zarIraM tyAjyamityevaMkRtAdhyavasAyaH sarvAn sparzAn duHkhavizeSAnanukUlapratikUlopasargaparISahApAditAn tathA vAtapittazleSmadvandvetaraprodbhUtAn karmakSayAyodyato mayaivaitadavadyaM kRtaM soDhavyaM cetyetadadhyavasAyI adhyAsayed adhisaheta, to yanmayA tyaktaM zarIrametadevopadravanti na punarjighRkSitaM dharmmAcaraNamityAkalayya sarvapIDAsahiSNurbhavediti yU. (258) ayaM cAyayatare siyA, jo evmnupaale| savvagAyanirohe'vi, ThANAtA navi ubbhame // vR.gata iGgitamaraNAdhikAraH, sAmprataM pAdapopagamanamAzrityAha-anantaramabhidhAsyamAnatvAdyo'yaM pratyakSo maraNavidhiH, sa cA''yatataro, na kevalaM bhaktaparijJAyA iGgitamaraNavidhirAyatataraH, ayaM ca tasmAdAyatatara iti cazabdArthaH, Ayatatara ityAGbhividhau sAmastyena yata AyataH, ayamanayoratizayenAyata AyatataraH, yadivA'yamanayoratizayenAtto- gRhIta AttataraH, yatnenAdhyavasita ityarthaH, tadevamayaM pAdapopagamanamaraNavidhirAttataro- dRDhataraH syAdmavet atrApi yadiGgitamaraNe pravrajyAsaMlekhanAdikamuktaM tatsarvaM draSTavyamiti, yadyasAvAyatataraH tataH kimiti darzayati-yo bhikSuH 'evam' uktavidhinaiva pAdapopagamanavidhimanupAlayet 'sarvagAtranirodhe'pi' uttapyamAnakAyo'pi mUrcchannapi maraNasamudghAtagato vA bhakSyamANamAMsazoNito'pi kroSTugRddhapipIlikAdibhirmahAsattvatayA''zaMsitamahAphalavizeSaH saMstasmAtsthAnAt - pradezAt dravyato bhAvato'pi zubhAdhyavasAyasthAnAnna vyudmamet-na sthAnAntaraM yAyAt / mU. (259) ayaM se uttame dhamme, puvvadvANassa paggahe / aciraM paDilehittA, vihare ciTTha mAhaNe // vR. kiMca- 'aya' mityantaHkaraNamaniSpannatvAtpratyakSaH 'uttamaH ' pradhAno maraNavidhiH sarvottaratvAddhamma-vizeSaH pAdapopagamanarUpo maraNavizeSa iti uttamatve kAraNaM darzayati- 'pUrvasthAnasya pragraha' iti paJcamyarthe SaSThI pUrvasthAnAdmaktaparijJeGgittamaraNarUpAThaprakarSeNa grahotra pAdapopagamane, pragRhItatarametadityarthaH tathAhi atra yadiGgitamaraNAnumataM kAyaparispandanaM tadapi niSedhyate acchinnamUlapAdapavatrizceSTa niSkriyo dahyAmAnazchidyamAno vA viSamapatito vA tathaivAste na tasmAtsthAnAccalati, cilAtaputravat, / etadeva darzayati-aciraM sthAnaM, tacca sthaNDilaM tatpUrvavidhinA pratyupekSya tasmin pratyupekSite sthaNDile viharediti, atra pAdapopagamanAdhikArAdviharaNaM tadvidhipAlanamuktaM tacca sthAnAtsthAnAntarasaMkramaNam, etadeva ca darzayati- tiSThet sarvagAtranirodhe'pi, sthAnAntarAsaGakramaNaM kuryAdityarthaH ko'sau ? - 'mAhaNe' tti sAdhuH, sa hi niSaNNo niSaNNa UrdhvaMsthito vA niSpratikarmmA yadyathAni - kSiptamaGgamacetana iva na cAlayeditiyAvat etadeva prakArAntareNa darzayitumAhaacittaM tu samAsajja, ThAvae tattha appagaM / vosire savvaso kArya, na me dehe parIsahA / / pU. (260) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1,adhyayana-8,uddezakara 301 vR.navidyatecittamasminnityacittam-acetanaMjIvarahimityarthaH, taccasthaNDilaMphalakAdi vA samAsAdya labdhvAphalake'pisamarthaH kazcitkAThevA'vaSTabhyatatrAtmAnaMsthApayet, vyavasthApya ca tyaktacaturvidhAhAro meruriva niSprakampaH kRtAlocanAdiparikA gurubhiranujJAto vyutsRjeta, 'sarvazaH' sarvAtmanA 'kArya'dehaM, vyutsRSTadehasya ca yadi kecana parISahopasargAH syustato bhAvayet 'na me dehe parISahAH' matsambandhI deha eva na bhavati, parityaktatvAta, tadabhAve kutaH parISahAH ?, yadivA na mama dehe parISahAH, samyakkaraNena sahamAnasya tatkRtapIDayoddhegAbhAvAta, ataH parISahAnkarmazatrujayasahAyAnitikRtvA'parISahAneva mnyte| mU. (261) jAvajIvaM parIsahA, uvasaggAya sNkhaay| saMvuDe dehabheyAe, iya pnne'hiyaase|| vR. te punaH kiyantaM kAlaM soDhavyA ityAzaGkAvyudAsArthamAha-'yAvajIvaM' yAvaprANadhAraNaM tAvatparISahA upasargAzca soDhavyA ityetat 'saGkhyAya' jJAtvA tAnadhyAsayediti, yadi vA na me yAvajjIvaMparISahopasargAityetatsaGghayAya-jJAtvA'dhisaheta, yadivAyAvajIvamiti-yAvadeva jIvitaM tAvatparISahopasargajanitA pIDeti, tatpunaH katipayanimeSA'vasthAyi etadavasthasya mamAtyantamalpamevetyataetatsaGkhyAya-jJAtvAsaMvRtoyathAnikSiptatyaktagAtro dehabhedAya' zarIratyAgAyosthita itikRtvA prAjJaH' ucitavidhAnavedI, yadyatkAyapIDAkAryupatiSThate ttttsmygdhishet| mU. (262) meuresuna rajijjA, kAmesu bhutresuvi| icchA lobhana sevijA, dhuvavannaM sapehiyA / / vR. evaMbhUtaM ca sAdhumupalabhya kazcidrAjAdibhaugairupanimantrayet, tatpratividhAnArthamAhabhedanazIlA bhidurAH-zabdAdayaH kAmaguNAsteSuprabhUtatareSvapi narajyet' narAgarAyAt, pAThAntaraM vA kAmesu bahulesuvi' icchAmadanarUpeSu kAmeSu bahuleSu-analpeSvapItyarthaH, yadyapi rAjA rAjyakanyAdAnAdinopapralobhayettathApitatranagArthyamiyAta, tathA icchArUpolomaicchAlobhaHcakravartIndratvAdyamilASAdiko nidAnavizeSastamasau nirjarApekSI na seveta, surarddhidarzanamohito bahmadattavannidAnaM na kuryAdityarthaH, tayA cAgamaH-'ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 jIviyAsaMsappayoge 3 maraNAsaMsapayoge4kAmamogAsaMsappayoge5ityAdi, 'varNaH' saMyamomokSovAsacasUkSmodurjeyatvAta, pAThAntaraM vA-'dhuvavanamityAdi, dhruvaH-avyabhicArIsacAsau varNazca dhruvavarNastaM saMprekSya dhruvAM vA zAzvatI yaza-kIrti paryAlocya kAmecchAlobhavikSepaM kuryaaditi| mU (263) sAsaehiM nimantiA , divvamAyaM na srhe| taMpaDibujjhamAhaNe, savvaM nUmaM vihUNiyA / / vR. kiM ca zAzvatA-yAvajIvamaparikSayApratidinadAnAdA'staiistayAbhUtairvimavaiH kazcinmantrayettatpratibudhyasva yathA zarIrArtha dhanaMmRgyate tadeva zarIramazAzvatamiti, tathA divyAM mAyAM na zraddadhIta, tadyayA yadikazcidevomImAMsayApratyanIkatayAvA bhaktyAvA'nyathA vAkautukAdinAnAnarddhidAnato nimantrayeta, tAM ca tatkRtAM mAyAM na zraddadhIta, tathA budhyasva yathA devamAyaiSA, anyathA For Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 AcArAGga sUtram 9/10/8/263 kuto'yamAkasmikaH puruSo durlabhametadravyaM prabhUtataramevaMbhUte kSetre kAle bhAve ca dadyAt ?, evaM dravyAdinirUpaNayA devamAyAM budhyasva iti, tathA devAGganA vA yadi divyaM rUpaM vidhAya prArthayet tAmapi budhyasveti, 'mAhaNe'tti sAdhuH 'sarvam' azeSaM nUmati karma mAyAM vA tattAM vA 'vidhUya' apanIya devAdimAyAM budhyasveti kriyA ||kiNcmuu. (264) sabaDhehiM amucchie, AukAlassa paare| titikkhaM paramaM nacA, vimohannayaraM hiyaM tibemi|| vR.sarvecate'rthAzca sarvArthAH-paJcaprakArAH kAmaguNAstatsampAdakAvA dravyanicayAstaisteSu vAamUrchitaH-anadhyupapannaH AyuHkAlasya yAvanmAtraM kAlamAyuH saMtiSThateasauAyuHkAlastasya pAram-AyuSkapudgalAnAM kSayo bharaNaM tadgacchatIti pAragaH, yathoktavidhinA pAdapopagamanavyavasthitaH pravarddhamAnazubhAdhyavasAyaH svAyuHkAlAntagaH syAditi / tadevaM pAdapopagamanavidhi parisamApayyopasaMhAradvAreNa trayANAmapimaraNAnAMkAlakSetrapuruSAvasthAzrayaNAttulyakakSatAMpazcArddhana darzayati-titikSA-parISahopasargApAditaduHkhavizeSasahanaM / tatrayANAmapi parama-pradhAnamastIti 'jJAtvA' avadhArya 'vimohAnyataraMhita miti vigato moho yeSu tAni vimohAni-bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni teSAmanyataratkAlakSetrAdikamAzritya tulyaphalatvAddhitaM abhipretArthasAdhanAdato yathAzakti trayANAmanyataratulyabalatvAdyayAvasaraMvidheyaM, itiadhikAraparisamAptIbravImItipUrvavat, nayavicArAdikamanugataM vakSyamANaM ca draSTavyami adhyayana- 8 uddezakaH- 8 samAptaH adhyayana-8 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA-sampAditA zIlAcAryeNa ciravitA prathama zrutaskandhasya azmaadhyayanaTIkA parisamAsA. (adhyayana-9 - upadhAna zrutam / vR. uktamadhyayanamaSTamaM, sAmprataM navamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayaneSvaSTasuyo'rtho'bhihitaH satIrthakRtAvIravarddhamAnasvAminAsvataevAcIrNaityetanavame'dhyayane pratipAdyate, anantarAdhyayanasambandhastvayam-ihAbhyudyatamaraNaMtriprakAramabhihitaM, tatrAnyatarasminnapi vyavasthito'STAdhyayanArthavidhAyinamatighoraparISahopasargasahiSNumAviSkRta-sanmArgAvatAraMtathA ghAtitaghAticatuSTayAvibhUtAntAtizayAprameyamahAviSayasvaparAvabhAsakakevalajJAnaM bhagavantaM zrIvarddhamAnasvAminaMsamavasaraNasthaMsattvahitAyadharmadezanAMkurvANaMdhyAyedityetapratipAdanArthamidamadhyayanamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'dhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro lezato'bhihitastameva niyuktikAraH spaSTataraM bibhaNiSurAhani. [276] jo jaiyA titthayaroso taiyA appaNo ytitymmi| vaNNei tavokammaM ohANappuryami anjhynne|| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-9, upodghAta : 303 vR. yo yadA tIrthakRdutpadyate sa tadA''tmIye tIrthe AcArArthapraNayanAvasAnAdhyayane svatapaHkarmavyAvarNayatItyayaMsarvatIrthakRtAMkalpaH, ihapunarupadhAnazrutAkhyaM caramamadhyayanamabhUt ata upadhAnazrutamityuktamiti // kimekAkAraM kevalajJAnavatsarvatIrthakRtAM tapaH kotAnyathetyArekA-vyudAsArthamAhani. [277] savvesi tavokammaM niruvasagaMtu vaNNiya jiNANaM / navaraMtu vaddhamANassa sovasaggaMmuNeyav // ni. [278] titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvaya dhuvmmi| aNigUhiyabalavirio tavovihANaMmi ujjamai / / ni. [279] kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoina ujjamiyavvaM sapaccavAyaMmi mANusse? // vR.gAthAtrayamapyuttAnArtham ||adhyynaarthaadhikaarprtipaadyoddeshaarthaadhikaarNprtipaadynnaahni. [280] cariyA 1sijAya 2 parIsahAya 3 AyaMkiyA(e)cigicchA 4 ya / tavacaraNeNa'higAro causuddesesu naayvvo|| vR. caraNaM caryata iti vA caryA-zrIvIravarddhamAnasvAmino vihAraH, ayaM prathamoddezake'dhikAraH 1, dvitIyoddezake tyayamarthAdhikAraH, tadyathA-zayyA vasatiH sAca yAdagbhagavata AsIt tAdRgvakSyate 2, tRtIye tvayamarthAdhikAraH-mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH, upalakSaNArthatvA-dupasargAzcAnukUlapratikUlA varddhamAnasvAmino ye'bhUvante'tra pratipAdyante 3, caturthe tvayamAdhikAraH, tadyathA-'AtaGkite' kSutpIDAyAmAtaGgotpattau viziSTAbhigrahAvAptAhAreNa cikitsediti 4, tapazcaraNAdhikArastu catuSvapyuddezakeSvanuyAyIti gAthArthaH / / nikSepastridhA oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tUpadhAnazrutamiti dvipadaM nAma, tatropadhAnasya zrutasya ca yathAkramaM nikSepaH kartavya iti nyAyAdupadhAnanikSepacikIrSayA''ha-- ni. [281] nAmaMThavaNuvahANaM davve bhAveya hoi nAyavvaM / emeva ya suttassavi nikkhevo cauviho hoi|| vR.nAmopadhAnaM sthApanopadhAnaMdravyopadhAnaM bhAvopadhAnaMca, zrutasyApyevameva caturddhAnikSepaH, tatra dravyazrutamanupayuktasyayat zrutaM dravyArthaM vA yat zrutaM kuprAvacanikazrutAni ceti dravyazrutam, bhAvazrutaM tvaGgAnaGgapraviSTazrutaviSayopayogaH // tatra sugamanAmasthApanAvyudAsenadravyAdyupadhAnapratipAdanAyAhani. [282] dabuvahANaM sayaNe bhAvuvahANaM tavo carittassa / tamhA u nANadaMsaNatavacaraNehiM ihAhigayaM / / vR.upa-sAmIpyena dhIyate-vyavasthApyataityupadhAnaMdravyabhUtamupadhAnaM dravyopadhAnaM, tatpunaH zayyAdau sukhazayanArthaM ziro'vaSTambhanavastu, 'bhAvopadhAna'miti bhAvasyopadhAnaM bhAvopadhAnaM, tatpunanidarzanacAritrANitapovAsabAhyAbhyantaraM,tena hi cAritrapariNatabhAvasthopaSTammanaM kriyate, yata evaMtasmAt jJAnadarzanatapazcaraNairihAdhikRtamitigAthArthaH ||kiNpunHkaarnnNcaaritropssttmbhktyaa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 AcArAgasUtram 1/-19/-/- [ni. 283] tapo bhAvopadhAnamucyate ityAhani. [283] jaha khalu mailaM vatyaM sujjhai udagAiehiM davvehiM / evaM bhAvuvahANeNa sujjhae kmmmttttvihN|| vR. 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH yathatattathA'nyadapidraSTavyamityarthaH, khaluzabdovAkyAlaGkAre, yathAmalinaMvastramudakAdibhirdravyaiH zuddhimapayAtievaMjIvasyApibhAvopadhAnabhUtenasabAhyAbhyantareNa tpsaaattprkaarkrmshuddhimupyaatiiti| asyacakarmakSayahetostapasaupadhAnazrutatvenAtropAttasya 'tattvabhedaparyAyAkhye tikRtvAparyAyadarzanAyAha-yadivAtapo'nuSThAnenApAditA avadhUnanAdayaH kapigamavizeSAH sambhavantItyatastAn darzayitumAhani. [284] odhUNaNa dhuNaNa nAsaNa viNAsaNaMjhavaNa khavaNa sohikrN| cheyaNa bheyaNa pheDaNaDahaNaM dhuvaNaMca kmmaannN|| vR.tatrAvadhUnanam-apUrvakaraNenakarmagranthermedApAdAnaM, taccatapo'nyatarabhedasAmarthyAbhavatItyeSA kriyA zeSeSvapyekAdaza su padeSvAyojyA, tathA "dhUnanaM bhinnagrantheranivartikaraNena samyakatvAvasthAnaM, tathA nAzanaM karmaprakRteHstibukasaGakrameNa prakRtyantaragamanaM,tathA 'nAzanaM' zailezyavasthAyAM sAmastyena kAbhAvApAdanaM, tathA dhyApanam-upazamazreNyAM kAnudayalakSaNaM vidhyApanaM, tathA 'kSapaNam' apratyAkhyAnAdiprakrameNa kSapakazreNyA mohAdyabhAvApAdanaM, tathA 'zuddhikara' mityantAnubandhikSayaprakrameNa kSAyikasamyakatvApAdAnaM, tathA 'chedanam uttarottarazubhAdhyavasAyArohaNAtsthitihA jananaM, tathA 'bhedanaM' bAdarasamparAyAvasthAyAM sajavalanalobhasya khaNDazo vidhAnaM, tathA 'pheDaNanti apanayanaM catuHsthAnikAdInAmazubhaprakRtInArasatastryAdisthAnApAdanaM, tathA dahana kevalisamudghAtadhyAnAgninA vedanIyasya bhasmasAtkaraNaM, zeSasya ca dagdharajjutulyatvApAdanaM, tathA 'dhAvanaM' zubhAdhyavasAyAnmithyAtvapudgalAnAMsamyakatvamAvasaMjananamiti, etAzcakarmaNo'vasthAHprAyaza upazamazreNikSapakazreNikevalisamudghAtazailezyavasthAprakaTanena prabhUtA AvirbhAvitA bhavantItyatastaprakaTanAya prakramyate, tatropazamazreNyAmAdAvevAnantAnubandhinAmupazamanAtAvatkathyate, ihAsaMyatasamyagdRSTidezaviratapramattApramattAnAmanyataro'nyatarayoge vartamAna Arambhako bhavati, tatrApi darzanasaptakamekenopazamayati, tadyathA-anantAnubdhinazcaturaH, uparitanalezyAtrike ca vizuddhe sAkAropayogyantaHkoTIkoTIsthitisatkarmA parivarttamAnAH zubhaprakRtIreva badhnan pratisamayamazubhaprakRtInAmanubhAgamanantaguNahAnyAhAsayanzubhAnAMcAnantaguNavRddhayA'nubhAgaMvyavasthApayan palyopamAsaGkhyeyabhAgahInamuttarottaraMsthitibandhaMkurvankaraNakAlAdapipUrvamantarmuhUrtavizudhyamAnaH karaNatrayaM vidhatte, taca pratyekamAntarmIhartikaM, tadyathA ___ yathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivRttikaraNaMceti, caturyupazAntAddhA, tatrayathApravRttakaraNe pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhimanubhavati, na tatra sthitighAtarasaghAtaguNazreNIguNasaGkamANAmanyatamo'pividyate, tathA dvitIyamapUrvakaraNaM, kimuktaM bhavati? -apUrvAmapUrvAkriyAM gacchatItyapUrvakaraNaM, tatra ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGakramA anyazca Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, upodghAta : 305 sthitibandha ityete paJcApyadhikArA yaugapadyena pUrvam pravRttAH pravarttanta ityapUrvakaraNaM, tathA'nivRttikaraNamityanyo'nyaM nAtivarttante pariNAmA asminnityanivRttikaraNaM, etaduktaM bhavati prathamasamayapratipannAnAM tatkaraNamasumatAM sarveSAM tulyaH pariNAmaH, evaM dvitIyAdiSvapyAyojyaM, atrApi pUrvoktA eva sthitighAtAdayaH paJcApyadhikArA yugapatpravarttanta iti, tata ebhistribhirapi karaNairyathoktakrameNAnantAnubandhinaH kaSAyAnupazamayati, upazamanaM nAma yathA dhUlirudakena siktA drughaNAdibhirhatA na vAyvAdibhiH prasarpANAdivikArabhAgbhavati, evaM karmmadhUlyapi vizuddhayudakAdrakRtA anivRttikaraNakriyAhatA satyudayodIraNasaGkramanidyattanikAcanAkaraNAnAmayogyA bhavati, tatrApi prathamasamayopazAntaM karmmadalikaM stokaM dvitiyAdiSu samayeSvasaGghayeyaguNavRddhayopazamyamAna- mantarmuhUrttena sarvamapyupazAntaM bhavati evamekIyamatenAnantAnubandhinAmupazamo'bhihitaH, anye tvantAnubandhinAM visaMyojanAmevAbhidadhati, tadyathA kSAyopazamikasamyagdRSTayazcaturgatikA apyanantAnubandhinAM visaMyojakAH, tatra nArakA devA aviratasamyagdRSTayastiryaJco'viratadezaviratA manuSyA aviratadezaviratapramattApramattAH, ete sarve'pi yathAsambhavaM vizodhivivekena pariNatA anantAnubandhivisaMyojanArthaM prAguktaM karaNatrayakurvanti, tatrApyanantAnubandhinAM sthitimapavarttayantrapavartayan yAvatpalyopamAsaGghayeyabhAgamAtrA tAvadvidhatte, tamapi palyopamAsaGkrayeyabhAgaM badhyamAnAsu mohaprakRtiSu pratisamayaM saGkrAmayati, tatrApi prathamasamaye stokaM dvitIyAdiSvasaGkra yeyaguNaM evaM yAvaJcaramasamaye sarvasaGkrAmeNAvalikAgataM muktvA sarvaM saGkrAmayati, AvalikAgatamapi stibukasaGkrameNa vedyamAnAsvaparaprakRtiSu saGkrAmayati, evamanantAnubandhino visaMyojitA bhavanti / idAnIM darzanatrikopazamanA bhaNyate tatra mithyAtvasyopazamako midhyAdRSTirvedakasamyagdhaSTirvA samyakatvasamyagmithyAtvayostu vedaka evopazamakaH, tatra mithyAtvasyopazamaM kurvaMstasyAntaraM kRtvA prathamAsthitiM vipAkenAnubhUyopazAntamidhyAtvaH sanupazamasamyagdRSTirbhavatIti / sAmprataM vedakasamyagdhaSTirupazamazreNi pratipadyamAno'nantAnubandhino visaMyojaya saMyame varttamAno darzanatrikamupazamayatyanena vidhinA, tatra yathApravRttAdIni prAgvatrINi karaNAni kRtvA'ntarakaraNaM kurvan vedakasamyakatvasya prathamasthitimAntarmauhUrttikIM karoti, itarAM tvAvalikAmAtrAM, tataH kiJcinyUnamuhUrttamAtrAM sthitiM khaNDayitvA badhyAmAnAnAM prakRtInAM sthitibandhamAtreNa kAlena tatkarmmadalikaM samyakatvaprathamasthitI prakSipannetyevamanayA prakriyayA samyakatvabandhAbhAvAdantaraM kriyamANaM kRtaM bhavati, mithyAtvasamyagmithyAtvaprathamasthitidalikamAvalikAmAtraparimANaM samyakatvaprathamasthitI stibukasaGkrameNa saGkramayati, tasyAmapi samyakatvaprathamasthitau kSINAyAM satyAmupazAntadarzanatriko bhavatIti / tadajanantaraM cAritramohanIyamupazamayan pUrvavat karaNatrayaM karoti, navaraM yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAna eva bhavati, dvitIyaM tvapUrvakaraNamaSTamameva guNasthAnakaM, tasya ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramApUrvasthitibandhA yaugapadyena paJcApyadhikArAH pravarttante, tatrApUrvakaraNasaGkhyeyabhAge gate nidrApracalayorbandhavyavacchedo bhavati, tato'pi bahuSu 120 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/9//- [ni. 283] sthitikaNDakasaheSu gateSu satsu parabhavikanAmnAM caramasamaye triMzato nAma prakRtInAM bandhavyavacchedaM vidyate, tAzcemAH- devagatistadAnupUrvI paJcendriyajAtivaikri yAhArakazarIratadaGgopAGgAni taijarsakArmaNazarIre caturasrasaMsthAnaM varNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsaprazastavihAyogatitrasabAda raparyAyaptakapratyekasthiramazubhasubhagasusvarAdeyanirmANatIrthakaranAmAna ceti, tato'pUrvakaraNacaramasamaye hAsyaratibhayajugupsAnAM bandhavyavacchedaH, hAsyAdiSaTkasya tUdayavyavacchedazca sarvakarmmaNAmaprazastopazamanAnidhattanikAcanAkaraNAni ca vyavacchidyante, tadevamasaMyatasamyagdhSTayAdiSvapUrvakaraNAnteSu sapta karmANyupazAntAni labhyante, tata UdhvamanivRttikaraNaM, sa ca navamo guNaH, tatra vyavasthita ekaviMzatInAM mohaprakRtInAmantaraM kRtvA napuMsakavadamupazamayati, tadanantaraM strIvedaM, tato hAsyAdiSaTkaM punaH puMvedasya bandhodayavyavacchedaH, tata UrdhvaM samayonAvalikAdvayena puMvedopazamaH, tataH krodhadvayasya punaH saJjavalanakrodhasyaivaM mAnatrikasya mAyAtrikasya ca tataH saJjavalanalobhaM sUkSmakhaNDAni vidhatte, tatkaraNakAlacaramasamaye lobhadvayamupazamayati, evaM cAnivRttikaraNAnte saptaviMzatirupazAntA bhavati, tataH sUkSmakhaNDAnyanubhavan sUkSmasamparAyo bhavati, tadante jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkayazaH kIrtyaccairgautrANAM bandhavyavacchedaH, tadevamaSTAviMzatimohaprakRtyupazame satyupazAntavItarAgo bhavati, sa ca jaghanyata ekaM samayamutkRSTato'ntarmuhUrtata, tavyatipAtazca bhavakSayeNAddhAkSayeNa vA syAt, sa ca yathA''rUDho bandhAdivyacchedaM ca yathA kRtavAMstathaiva pratipatanvidhatte, kazcicca midhyAtvamapi gacchediti, yastu bhavakSayeNa pratipatati tasya prathamasamaya eva sarvakaraNAni pravarttante, ekabhava eva kazcid vAradvayamupazamaM vidadhyAditi / sAmprataM kSapaka zreNirvyAvarNyate asyAzca manuSya evASTavarSopari varttamAna Arambhako bhavati, saca prathamameva karaNatrayapUrvakamanantAnubandhino visaMyojayati, tataH karaNatrayapUrvakameva mithyAtvaM taccheSaM ca samyagmithyAtve prakSipan kSapayati, evaM samyagmidhyAtvaM, navaraM taccheSaM samyakatve prakSipati, evaM samyakatvamapi taccaramasamaye ca vedakasamyagdRSTirbhavati, tata UrdhvaM kSAyikasamyagdhaSTiriti etAzca saptApi karmmaprakRtIrasaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAH kSapayanti, baddhAyuSkazcAtraivAvatiSThate, zreNikavad, aparastukaSAyASTakaM kSapayituM karaNatrayapUrvakamArabhate, tatra yathApravRttakaraNamapramattasyaiva, apUrvakaraNe tu sthitighAtAdikaM prAgvannidrAdvikasya devagatyAdInAM ca triMzatAM hAsyAdicatuSkasya (ca) yathAkramaM bandhavyavaccheda upazamazreNikrameNa vaktavyaH, anivRttikaraNe tu styAnarddhitrikasya narakatiryaggatitadAnupUrvye kendriyAdijAticatuSTayAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNAnAM SoDazaprakRtInAM kSayaH, tataH kaSAyASTakasyApi, 306 anyeSAM tu mataM pUrvaM kaSAyASTakaM kSapyate, pazcAt SoDazeti, tato napuMsakavedaM, tadanantaraM hAsyAdiSaTkaM, punaH puMvedaM, tataH krameNa krodhAdIn saJjavalanAn kSapayati, lobhaM ca khaNDazaH kRtvA kSapayati, tatra bAdarakhaNDAni kSapayannanivRttibAdaraH sUkSmAni tu sUkSmasamparAya iti, tadante ca jJAnAvaraNIyAdInAM SoDazaprakRtInAM bandhavyavacchedaM vidhatte, tataH kSINamoho'ntarmuhUrtta sthitvA tadante dvicaramasamaye nidrAdvayaM kSapayati, antasamaye ca jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkaM ca Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, upodghAta : kSapayitvA nirAvaraNajJAnadarzanasamanvitaH kevalI bhavati, saca sAtAvedanIyamevaikaM badhnAti yAvatsayoga iti, sa cAntarmuhUrta dezonAM pUrvakoTiM vA yAvadbhavati, tato'sAvantarmuhUrtAvazeSamAyurjJAtvA vedanIyaM ca prabhUtataramatastayoH sthitisAmyApAdanArthaM samudghAtametena krameNa karoti, tadyathA - audArikakAyayogI AlokAntAdUrdhvAdhiHzarIrapariNAhapramANaM prathamasamaye daNDaM karoti, punardvitIyasamaye tirazcInamAlokAntAtkAyapramANamevIdArikakArmmaNazarIrayogI kapATavatkapATaMvidhatte, tRtIyasamaye tvaparadiktirazcInameva kArmmaNazarIrayogI manyAnavanmanthAM karoti, anuzreNigamanAcca lokasya prAyazo bahu pUritaM bhavati, tatazcaturthasamaye kArmaNakAyayogenaiva mandhAnantarAlavyApanAtsaha niSkuTairlokaH pUrito bhavati, punaranenaiva krameNa pazcAnupUrvyA samudghAtAvasthAM caturbhireva samayairupasaMharaMstadyApAravAMstattadyogo bhavati, kevalaM SaSThasamaye manthAnamapasaMharannaudArikamizrayogI syAditi, tadevaM kevalI samudghAtaM saMhRtya pratyapya ca phalakAdikaM tato yoganirodhaM vidhatte, tadyathApUrvaM manoyogaM bAdaraM niruNaddhi, punarvAgyogaM kAyayogaMca bAdarameveti, punaranenaiva krameNa sUkSmamanoyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmavAyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmakAyayogaM nirundhan sUkSmakriyamapratipAti tRtIyaM zukladhyAnabhedamArohati, tannirodhe ca vyuparatakriyamanivartti caturthaM zukladhyAnamArohati, tadArUDhazcAyogikevalibhAvamupagataH sannantarmuhUrtta yAvatkAlamajaghanyotkRSTamAste, tatra cAsau yeSAM karmmaNAmudayo nAsti tAni sthitikSayeNa kSapayan vedyamAnAsu cAparAprakRtiSu saGkrAmayan kSapayaMzca tAvadgato yAvadvicaramasamayaM, tatra ca dvicaramasamaye devagatisahagatAH karmmaprakRtIH kSapayati, tAzcemAH devagatistadAnupUrvI vaikriyAhArakazarIratadaGgopAGgacatuSTayametadbandhanasaGghAtAviti ca, tathA tatraivAparA imAH kSapayati, tadyathA - audArikataijasakArmaNAni zarIrANi etadbandhanAni trINi saGghAtAMzca SaT saMsthAnAni SaT saMhananAni audArikazarIrAGgopAGga varNagandharasasparzA manuSyAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsaprazastAprazasta vihAyogatayastathA'paryAptakapratyekasthirAsthirAzubhAzubhasubhagAdurbhagasusvaraduHsvarAnAdeyAyazaH kIrttinirmANAni tathA nIcairgotranyataradvedanIyamiti, caramasamaye tu manuSyagatipaJcendriyajAtitrasavAdaraparyAptakasubhagAdeyayazaH kIrttitIrthakaratvAnyataradvedanIyAyuSko trANyetA dvAdazatIrthakRt keSAMcinmatenAnupUrvIsahitAstrayodaza atIrthakRcca dvAdazaikAdaza vA kSapayati, azeSakarmmakSayasamanantarameva cAsparzavadgatyA aikAntikAtyantikAnAbAdhalakSaNaM sukhamanubhavan siddhAddhayAkhyaM lokAgramupaitItyayaM gAyAtAtparyArthaH // sAmpratamupasaMharastIrthaka- rAsevanataH prapocanatAM darzayitumAha ni. [ 284 ] evaM tu samaNucinnaM vIravareNaM mahAnubhAveNaM / jaM aNucaritu dhIrA sivamacalaM janti nivvANaM / / vR. 'evam' uktavidhinA bhAvopadhAnaM jJAnAdi tapo vA vIravarddhamAnasvAminA svato'nuSThitamato'nyenApi mumukSuNaitadanuSTheyamiti gAthArthaH / / samAptA brahmacaryAdhyayananiyuktiH sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM taccedam Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArANasUtram 9/-/9/1/265 adhyayana-9-uddezaka:-1:mU. (265) ahAsuyaM vaissAmijahA se samaNe bhagavaM utthaae| saMkhAe taMsi hemaMte ahuNo pabvaie rIityA / / vR.AryasudharmasvAmI jambUsvAmine pRcchate kathayati, yathAzrutaM yathAsUtraM vA vadiSyAmi, tadyathA-sazramaNo bhagavAn vIravarddhamAnasvAmyutthAya-udyatavihAraM pratipadya sarvAlaGkAraMparityajya paJcamuSTikaM locaM vidhAyaikena devadUSyeNendrakSiptena yuktaH kRtasAmAyikapratijJa AvirbhUtamanaHparyAyajJAno'STaprakArakarmakSayArthaM tIrthapravartanArtha cotthAya 'saMkhyAya' jJAtvA tasmin hemante mArgazIrSadazamyAMprAcInagAminyAMchAyAyAMpravrajyAgrahaNasamanantarameva rIyatesma' vijahAra, tayA cakila kuNDagrAmAnmuhUrtazeSedivasekarmAragrAmamApa,tatracabhagavAnita ArabhyanAnAvidhAbhigrahopeto ghorAnparISahopasargAnadhisahamAnomahAsattvatayAmlecchAnapyupazamanayandvAdazavarSANisAdhikAni chadmastho maunavratItapazcacAra,atracasAmAyikAropaNasamanantarameva surapatinAbhagavaduparidevadUSyaM cikSipe, tat bhagavatA'pi niHsaGgAbhiprAyeNaiva dharmopakaraNamRte na dharmo'nuSThAtuM mumukSubhiraparaiH zakyata iti kAraNApekSayAmadhyasthavRttinAtathaivAvadhAritaM, napunastasya tdupbhogecchaa'stiiti|| mU. (266) nocevimeNa vatyeNa pihissAmitaMsi hemNte|| se pArae AvakahAe, eyaMkhu anupammiyaM tassa / / dR. etaddarzayitumAha-na caivAhamanena vastreNendraprakSiptenAtmAnaM pidhAsyAmi-sthagayiSyAmi tasmin hemantetadvA vastraMtvaktrANIkariSyAmi, lajjApacchAdanaMvA vidhAsyAmi, kiMbhUto'sAviti darzayati-'sa bhagavAnpratijJAyAH parISahANAMsaMsArasyavApAraMgacchatItipAragaH,kiyantaMkAlamiti darzayati-yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, kimarthaM punarasau bibhartIti ceddarzayati-khuravadhAraNe sa ca bhinnakramaH, etadvAvajJAdhAraNaM tasya bhagavato'nu-pazcAddhArmikamanudhArmikameveti, aparairapi tIrthakRdmiH samAcIrNamityarthaH, tathA cAgamaH "se bemijeya aIyAjeya paDuppannA jeyaAgamessA arahaMtA bhagavanto jeyapavvayanti je apabvaissanti savve te sovahI dhammo desiavvottikaTTa tityadhammayAe esA'Nudhammigatti egaM devadUsamAyAe pavvaiMsu vA pavvayaMti vA pavva issanti da"tti, api ca 'garIyastvAtsacelasya, dharmAsyAnyaistathAgataiH / ziSyasya pratyayAcaiva, vastraMdajena ljjyaa||" mU. (267) cattAri sAhie mAse bahave pANajAiyA aagmm| ___ abhirujjha kAyaM vihariMsa, ArusiyANaMtatya hisiNs|| vR.ityAdi |tthaa bhagavataH pravrajato ye divyAH sugandhipaTavAsA AsaMstadgandhAkRSTAzca bhramarAdayaH samAgatya zarIramupatApayantIti, etaddarzayitumAha-caturaH samadhikAn mAsAn bahavaH prANijAtayo-bhramarAdikAH samAgatya Aruhya ca 'kAyaM zarIraM' "vijaDDaH' kAye pravicAraM cakruH:, tathAmAMsazoNitArthitayA''ruhya tatra' kAye NamitivAkyAlakAre, hisiMsuitazcetazcavilumpanti smetyrthH|| mU (268) saMvacchasAhiyaM mAsaMjaMna rikAsi vtygNbhgvN| acelae tao cei taM vosija vtymngaare|| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-9, uddezakaH vR. kiyanmAnaM kAlaM taddevadUSyaM bhagavati sthitamityetaddayitumAha tadindropAhitaM vastraM saMvatsaramekaM sAdhikaM mAsaM 'jaMna rikAsiti yanna tyaktavAn bhagavAn tatsthitakalpa itikRtvA, tata UdhvaM tadvastraparityAgI, vyutsRjya ca tadanagAro bhagavAnacelo'bhUditi, tacca suvarNavAlukAnadIpUrAhatakaNTakAvalagnaM dhigjAtinA gRhItamiti // kiMcamU. (269) adu porisiM tiriyaM bhittiM cakkhumAsajja antaso jhaayi| aha cakkhubhIyA saMhiyA te hantA hantA bahave kNdisuN| vR. 'atha' AnantaryepuruSapramANApauruSI-AtmapramANAvIthItAMgacchandhyAyatIryAsamito gacchati, tadeva cAtra dhyAnaM yadIryAsamitasya gamanamiti bhAvaH, kiMbhUtAM tAM ?-tiryagbhittizakaTorddhivadAdau saGkaTAmagratovistIrNAmityarthaH, kathaMdhyAyati?,-'cakSurAsAdya cakSurdattvA'ntaHmadhye dattAvadhAno bhUtveti, taM ca tathA rIyamANaM TaSTvAkadAcidavyaktavayasaH kumArAdaya upasargayeyuriti darzayati-'atha AnantaryecakSuHzabdo'tradarzanaparyAyo, darzanAdevabhItA darzanabhItAH saMhitA-militAste bahavo DimmAdayaH pAMsumuSTayAdibhirhatvA hatvA cakranduH, aparAMzca cukruzuHpazyata yUyaM nagno muNDitaH, tathA ko'yaM kuto'yaM kimIyo vA ayamityevaM halabolaM cakruriti / mU. (270) sayaNehiM vitimissehiM ithio tatya se pritraay| sAgAriyaM na sevei ya, se sayaM pavesiyA jhAi / / vR. kiM ca-zayyata eSviti zayanAni-vasatayasteSu kutazcinnimittAdvyatimizreSu gRhasthatIrthikaiH, tatra vyavasthitaH san yadi strIbhiH prArthyate tatastAH zubhamArgArgalA iti jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharan sAgArika-maithunaMnaseveta, zUnyeSuca bhAvamaithunaM na seveta, ityevaMsa bhagavAnsvayam-AtmanAvairAgyamArgamAtpamA pravezyadharmadhyAnaMzukladhyAnaMvAdhyAyati mU. (271) je ke ime agAratthA mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTTho nAbhimAsiMsugacchai nAivattai aMjU vR. tathA-ye kecana ime'gAraM-gRhaM tatra tiSThantIti agArasthAH-gRhasthAstairmizrIbhAvamupagato'pidravyatobhAvatazca taM mizrIbhAvaMprahAya-tyaktvAsa bhagavAn dharmadhyAnaM dhyAyati, tathA kutazcinimittAdgRhasthaiH pRSTo'pRSTo vA na vakti, svakAryAya gacchatyeva, na tairukto mokSapathamativartate dhyAnaM vA, aMjuttiRjuH RjoH saMyamasyAnuSThAnAt, nAgArjunIyAstupaThanti'puTTho vasoapuTTho va no aNunAi pAvagaM bhagavaM' kaNThayam mU. (272) no sukarameyamegesiM nAbhimAse ya abhivaaymaanne| hayapubve tattha daNDehiM lUsiyapuve appapuNNehiM / / vR. kiM ca-naitadvakSyamANamuktaM vA ekeSAm-anyeSAM sukarameva, nAnyaiH "prAkRtapuruSaiH kartumalaM, kiMtatena kRtamiti darzayati-abhivAdayato nAbhibhASate, nApyanabhivAdayamyaH kupyati, nApi pratikUlopasagairanyathAmAvaM yAtIti darzayati- daNDaihatapUrvaH 'tatra' anAryadazAdau paryaTana tathA 'lUSitaprUvo' hiMsitapUrvaH kezaluJcanAdibhirapuNyaiH-anAryaH pApAcArairiti / / kiMcamU. (273) pharusAiMduttitikkhAi aiacca muNI parakkamamANe / AghAyanaTTagIyAI daNDajuddhAI mutttthijuddhaaii|| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/9/1/273 vR. 'paruSANi' karkazAni vAgduSTAni tAni cAparairduHkhena titikSyanta iti dustitikSANi tAnyatigatya - avigaNayya 'muniH' bhagavAn viditajagatsvabhAvaH parAkramamANaH samyaktitikSate, tathA AkhyAtAni ca tAni nRtyagItAnica AkhyAtanRtyagItAni tAni uddizya na kautukaM vidadhAti, nApi daNDayuddhamuSTiyuddhAnyAkarNya vismayotphullalocana uddUSita romakUpo bhavati, / mU. (274) gaDhie mihukahAsu samayaMmi nAyasue visoge adakkhu / eyAI se / urAlAI gacchai nAyaputte asaraNayAe / 310 bR. tathA 'grathitaH' avabaddho 'mithaH ' anyo'nyaM 'kathAsu' svairakathAsu samaye vA kazcidavabaddhastaM strIdvayaM vA parasya kathAyAM gRddhamapekSya tasminnavasare 'jJAtaputro' bhagavAn vizoko vigataharSazca tAnmithaH kathA'vabaddhAn madhyastho'drAkSIt, etAnyanyAni cAnukUlapratikUlAni parISahopasargarUpANyurAlAni duSpradhRSyANi duHkhAnyasmaran 'gacchati' saMyamAnuSThAne parAkramate, jJAtAH kSatriyAsteSAM putraH - apatyaM jJAtaputraH- vIravarddhamAnasvAmI sa bhagavAnnaitadduHkhasmaraNAya gacchatiparAkramata iti sambandhaH, yadivA zaraNaM gRhaM nAtra zaraNamastItyazaraNaMH-saMyamastasmai azaraNAya parAkramata iti, tathAhi -kimatra citraM yadbhagavAnaparimitabalaparAkramaH pratijJAmantaramArUDhaH parAkramate iti ?, sa bhagavAnapravrajito'pi prAsukAhArAnuvatyAsIt, zrUyate ca kila paJcAtvamupagate mAtApitari samAptapratijJo'bhUt, tataH pravivrajiSuH jJAtibhirabhihito, yathA-bhagavan ! mA kRthAH kSate kSArAvasecanamityevamabhihitena bhagavatA'vadhinA vyajJAyi, yathA-mayyasminnavasare pravrajati sati bahavo naSTacittA vigatAsavazca syurityavadhArya tAnuvAca - kiyantaM kAlaM punaratra mayA sthAtavyamiti ?, te UcuH - saMvatsaradvayenAsmAkaM zokApagamo bhAvIti, bhaTTArako'pyomityuvAca, kiM tvAhArAdikaM mayA svecchayA kAryaM, necchAvighAtAya bhavadbhirupasthAtavyaM, tairapi yathAkathaJcidayaM ! tiSThatvitimatvA taiH sarvaistathaiva pratipede // yU. (275) avi sAhie duve vAse sIodaM abhuccA nikkhante / egattagae pihiyacce se ahinnAyadaMsaNe sante / / bR. tato bhagavAMstadvacanamanucattrtyAtmIyaM ca niSkramaNAvasaramavagamya saMsArAsAratAM vijJAya tIrthapravarttanAyodyata iti darzayitumAha-api sAdhike dve varSe zItodakamabhuktvAanabhyavahRtyApItvetyarthaH, aparA api pAdadhAvanAdikAH kriyAH prAsukenaiva prakRtya tato niSkAnto, yathA ca prANAtipAtaM parihatavAn evaM zeSavratAnyapi pAlitavAniti, tathA 'ekatva' miti tata ekatvabhAvanAbhAvitAntaHkaraNaH pihitA - sthagitA'rcA - krodhajvAlA yena sa tathA, yadivA pihitAcoMguptatanuH sa bhagavAn chadmasthakAle'bhijJAtadarzanaH samyakatvabhAvanayA bhAvitaH zAntaH indriyanoindriyaiH / sa evaMbhUto bhagavAn gRhavAse'pisAvadyArambhatyAgI, kiMpunaH pravrajyAyAmiti darzayitumAhamU. (276) puDhaviM ca AukAyaM ca teDakAyaM ca vAukAyaM ca / paNagAI bIyahariyAI tasakAyaM ca savvaso naccA / / eyAI santi paDilehe, cittamantAi se abhinnAya / parivajjiya viharityA iya saMkhAe se mahAvIre // mU. (277) vR. zlokadvayasyApyasamarthaH etAni pRthvyAdIni cittamantyabhijJAya tadArambhaM parivarja viharati Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 9, uddezakaH 1 - 311 sma, kriyAkArakasambandhaH, tatra pRthivI sUkSmabAdarabhedena dvidhA, sUkSmA sarvagA, bAdarA'pi lakSNakaThinabhedena dvidhaiva, tatra zlakSNA zuklAdipaJcavarNA, kaThinA tu pRthvIzarkarAvAlukAdi SaTtriMzabhedA zastraparijJAnusAreNa draSTavyA, apkAyo'pi sUkSmabAdarabhedAdvidhA, tatra sUkSmaH pUrvavatadbadarastu zuddhodakAdibhedena paJcadhA, tejaHkAyo'pi pUrvavat navaraM bAdaro'GgArAdi paJcadhA, vAyurapi tathaiva, navaraM bAdara utkalikAdibhedena paJcadhA, vanaspatirapi sUkSmabAdarabhedena dvidhA, tatra sUkSmaH sarvago bAdaro'pyagramUlaskandhaparvabIjasammUrchana bhedAtsAmAnyataH SoDhA, punardvidhA-pratyekaH sAdhAraNazca tatra pratyeko vRkSagucchAdibhedAdvAdazadhA, sAdhAraNastvanekavidha iti, sa evaM bhedabhinno'pi vanaspatiH sUkSmasya sarvagatatvAdatIndriyatvAcca tadvayudAsena bAdaro bhedatvena saMgRhItaH, tadyathApanakagrahaNena bIjAGkurabhAvarahitasya panakAderulyAdivizeSApannasya grahaNaM, bIjagrahaNena tvagrabIjAderupAdAnaM, haritazabdena zeSasyetyetAni pRthivyAdIni bhUtAni santi' vidyanta ityevaM pratyupekSya tathA 'cittavanti' sacetanAnyabhidhAya jJAtvA 'iti' etatsaGkhyAya - avagamya sa bhagavAnmahAvIrastadArambhaM parivarjya vihRtavAniti // mU. (278) adu thAvarA ya tasattAe, tasA ya thAvarattAe / aduvA savvajoNiyA sattA kammuNA kappiyA puDho bAlA // vR. pRthivIkAyAdInAM jantUnAM trasasthAvaratvena bhedamupadazya sAmpratameSAM parasparato'nugamanamapyastItyetaddarzayitumAha- 'atha' Anantarye 'sthAvarAH' pRthivyaptejovA- yuvanaspatayaH te 'trasatayA' dvIndriyAditayA 'vipariNamante' karmmavazAd gacchanti, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA 'trasajIvAzca' kRmyAdayaH 'sthAvaratayA' pRthivyAditvena karmmanighnAH samutpadyante, tathA cAnyatrApyuktam "ayaNNaM bhante ! jIve puDhavikvAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavaNNapuvve ?, hantA goamA ! asaI aduvA'naMtakhutto jAva uvavaNNapuvve 'tti, athavA sarvA yonayaH- utpattisthAnAni yeSAM sattvAnAM te sarvayonikAH sattvAH sarvagatibhAjaH, te ca 'bAlA' rAgadveSAkalitAH svakRtena karmaNA pRthaktayA sarvayonibhAktvena ca 'kalpitAH' vyavasthitA iti, tathA coktam"natthi kira so paeso loe vAlaggakoDimitto'vi / jammaNamaraNAbAhA anegaso jattha navi pattA " 119 11 ( api ca) - " raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyate / vicitraiH karmmanepathyairyatra sattvairna nATitam " ( ityAdi) bhagavaM ca evamannesiM sovahie hu luppaI bAle / kammaM ca savvaso nacA taM paDiyAikkhe pAvagaM bhagavaM // // 2 // mU. (279) ghR. kiM ca bhagavAMzca - asau vIravarddhamAnasvAmyevamamanyata jJAtavAn saha upadhinA varttata iti sopadhikaH-drayabhAvopadhiyuktaH, huravadhAraNe, lupyata eva karmmaNA klezamanabhavatyeva 'ajJo' bAla iti, yadivA hurhetau yasmAtsopadhikaH kammarNe lupyate bAlastasmAtkarmma ca sarvazo jJAtvA tatkarmma pratyAkhyAtavAMstadupAdAnaM ca pApakamanuSThAnaM bhagavAn varddhamAnasvAmIti // duvihaM samicca mehAvI kiriyamakkhAya' NelisaM nANI / AyANa soyamaivAya soyaM jogaM ca savvaso naccA // mU. (280) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AcArAmasUtram 1/-/9/1/280 vR. kiM ca-dve vidhe-prakArAvasyeti dvividhaM, kiM tat ? - karma, tacryApratyayaM sAmparAyika ca, tadvividhamapi sametya' jJAtvA medhAvI sarvabhAvajJaH, kriyAM saMyamAnuSThAnarUpAMkocchetrImanIzIm-ananyasadRzImAkhyAtavAn, kiMbhUto ?-jJAnI, kevalajJAnavAnityarthaH, kiM cAparamAkhyAtavAniti darzayati-AdIyate kamAnenetiAdAna-duSpraNihitamindriyamAdAnaMca tat srotazcAdAnatastata jJAtvA tathA'tipAtotazca upalakSaNArthatvAdasyamaSAvAdAdikamapijJAtvA tathA 'yogaM ca' manovAkAyalakSaNaM duSpraNihitaM 'sarvazaH' sarvaiH prakAraiH karmabandhAyeti jJAtvA kriyAM saMyamalakSaNAmAkhyAtavAniti sambandhaH // kiMcamU. (281) aivattiyaM anAudi sayamannesiM akrnnyaae| jassisthio parinnAyA savvakammAvahA use adakkhu // vR. AkuTTiH-hiMsA nAkuTTiranAkuTTirahiMsetyarthaH, kiMbhUtAm ? -atikrAntA pAtakAdatipAtikA-nirdoSA tAmAzritya, svato'nyeSAM cAkaraNatayA-avyApAratayA pravRtta iti, tathA yasya striyaH svarUpatastadvipAkatazca parijJAtA bhavanti, sarvaM kavihantIti sarvakavihAHsarvapApopAdAnabhUtAH sa evAdrAkSIt-sa eva yathAvasthitaM saMsArasvabhAvaM jJAtavAniti, etaduktaM bhavati-strIsvabhAvaparijJAnena tatparihAreNa ca sa bhagavAn paramArthadaryabhUditi // mU. (282) ahAkaDaMna se seve savvaso kammuNA ya adakkhU / jaMkiMci pAvagaMbhagavaMtaM akuvvaM viyaDa jitthA / / 1. mUlaguNAnAkhyAyottaraguNapracikaTayiSurAha-'yathA yenaprakAreNa pRSTvA vA'pRTvA vAkRtaMyathAkRtam-AdhAka dinAsau sevate, kimiti?-yataH sarvazaH sarvaiH prakAraistadAsevanena karmaNA'TaprakAreNa bandhamadrAkSIt-6STvAn, anyadapyevaMjAtIyakaM na sevata iti darzayatiyatkiJcitpApakaM-pApopAdAnakAraNaM tadmagavAnakurvan 'vikaTa' praasukmbhungkt-upmuktvaan| mU. (283) no sevai ya paravatthaM parapAevI se na munyjitthaa| parivajjiyANa umANaM gacchai saMkhaDiM asaraNayAe / vR.kiMca-no sevateca-nopabhukateca paravastraM pradhAnaM vastraM parasyavAvastraM paravastranAsevate, tathAparapAtre'pyasauna bhuGkate,tathAparivajyApamAnam-avagaNayyagacchatiasAvAhArAya saGkhaNDayante praannino|'syaamiti saGghaNDistAmAhArapAkasthAnabhUtAmazaraNAyazaraNamanAlambamAno'dInamanaskaH kalpa itikRtvA parISahavijayArthaM gacchatIti mU. (284) mAyanne asanapAnassa nANugiddhe rasesu apaDinne / acchiMpino pamajijA noviya kaMDUyae munI gAyaM vR.kiMca-AhArasyamAtrAMjAnAtItimAtrAjJaH, kasya? azyataityazanaM-zAlyodanAdi pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdiH tasya ca, tathA nAnugRddho 'raseSu' vikRtiSu, bhagavato hi gRhasthabhAve'pi raseSu gRddhiranAsIt, kiM punaHpravrajitasyeti?, tathA raseSveva grahaNaM pratyapratijJo, yathA--mayA'dyasiMhakesarAmodakAeva grAhyA ityevaMrUpapratijJArahito'nyatra tukulmASAdausapratijJa eva,tathA'kSyapirajaHkaNukAdyapanayanAya nopramArjayenApi ca gAtraM munirasau kaNDUyate-kASThAdinA gAtrasya kaNDUvyapanodaM na vidhatta iti / / kiMca Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 9, uddezaka: mU. (285) appaM tiriyaM pehAe arpi piDao pehaae| appaM buieupaDibhANI paMthapehi carejayamANe // vR. alpazabdo'bhAve vartate, alpaM tiryak-tirazcInaM gacchan prekSate, tathA'lpaM pRSThataH sthitvoThokSate, tathA mArgAdi kenacitpRSTaH sannapratibhASI sannalpaMbrUte, maunena gacchatyeva kevalamiti darzayati-pathiprekSI 'cared' gacchedyatamAnaH-prANiviSaye ylvaaniti| mU. (286) sisiraMsi addhapaDivanne taM bosijaM vtthmngaare| - pasArittu bAhuM parakkame no avalambiyANa kaMdhami / / kiMca-adhvapratipanne zizire sati tadevadUSyaM vastraM vyutsRjyAnagAro bhagavAnprasAryabAhU parAkramate, natu punaH zItArditaH san saGkocayati, nApi skandhe'valambya tiSThatI ti| mU. (287) esa vihI aNukchanto mAhaNeNa miimyaa| bahuso apaDinneNa bhagavayA evaM riyati ||-ttibemi vR. sAmpratamupasaJjihIrSurAha-eSa caryAvidhiranantarokto'nukrAntaH-anucIrNaH mAhaNeNa'tti zrIvarddhamAnasvAminA matimatA' viditavedyena bahuzaH' anekaprakAramapratijJena-anidAnena bhagavatA' ezvaryAdiguNopetena, evam' anena pathA bhagavadanucIrNenAnye mumukSavo'zeSakarmakSayAya sAdhavo 'rIyante' gacchantIti / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavad / adhyayana-9 uddezakaH 1 samAptaH adhyayanaH 9-uddezakaH2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake bhagavatazcaryA'bhihitA, tatra cAvazyaM kayAcicchayyayA-vasatyA bhAvyamatastapratipAdanAyAyamuddezakaH prakramyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtrammU. (288) cariyAsaNAI sijjAo egaiAo jAo buiaao| Aikkha tAI sayaNAsaNAiMjAiMsevitthA se mahAvIre vR. caryAyAmavazyaMbhAvitayA yAni zayyAsanAnyAbhihitAni sAmAyAtAni tAni zayanAsanAni-zayyAphalakAdInyAcakSva sudharmasvAmI jambUnAmnA'bhihito yAni sevitavAn mahAvIro-varddhamanasvAmIti, ayaM ca zlokazcirantaranaTIkAkAreNa na vyAkhyataH, tatra kiM sugamatvAdutAbhAvAt, sUtrapustakeSu tu dRzyate, tadabhiprAyaM ca vayaM na vidma iti // mU. (289) AvesaNasabhApavAsu paNiyasAlAsu egayA vaaso| aduvA paliyaThANesu palAlapujesuegayA vaaso|| vR. praznaprativacanamAha-bhagavato hyAhArAbhigrahavat pratimAvyatirekeNa prAyazo na zayyA'bhigraha AsIt, navaraM yatraiva caramapauruSI bhavati tatraivAnujJApya sthitavAn, taddarzayatiA-samantAdvizanti yatra tadAvezanaM-zUnyagRhaM sabhA nAma grAmanagarAdInAM tadvAsilokAsthAyikArthamAgantukazayanArthaM ca kuDyAdyAkRtiH kriyate, 'prapA' udakadAnasthAnam AvezanaM ca sabhA ca prapA ca AvezanasamAprapAstAsu, tathA 'paNyazAlAsu' ApaNeSu 'ekadA' kadAcidvAso bhagavato'thavA 'paliyanti karma tasya sthAnaM karmasthAnaM-ayaskAravarddhakikuDyAdikaM, tathA palAlapuleSu mopari vyavasthiteSvadho, na punasteSveva, jhuSiratvAditi / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 mU. (290) AgantAre ArA mAgAre taha ya nagare va egayA vAso / susANe sunnagAre vA rukkhamUle va egayA vAso / vR. kiM ca - prasaGgAyAtA AAgatya vA yatra tiSThanti tadAgantAraM tatpunargrAmAnnagarAdvA bahiH sthAnaM tatra, tathA arAme'gAraM gRhamArAmAgAraM tatra vA tathA nagare vA ekadA vAsaH, tathA zmazAne zUnyAgAre vA, Avezana zUnyAgArayorbhedaH sakuDyakRto, vRkSamUle vA ekadA vAsa iti / mU. (291) eehiM muNI sayaNehiM samaNe Asi paterasavAse / rAI divaMpi jayamANe apamatte samAhie jhAi / / AcArAGga sUtram 1/-/9/2/290 * vR. kiM ca 'eteSu' pUrvokteSu 'zayaneSu' vasatiSu sa 'muniH' jagattrayavettA RtubaddheSu varSAsu vA 'zramaNaH' tapasyudyuktaH samanA vA''sIt nizcalamanA ityarthaH kiyantaM kAlaM yAvaditi darzayati- 'patelasavAse' tti prakarSeNa trayodazaM varSaM yAvatsamastAM rAtriM dinamapi yatamAnaH saMyamAnuSThAna udyuktavAn tathA'pramatto- nidrAdipramAdarahitaH 'samAhitamanAH' visrotasikArahito dharmmadhyAna zukladhyAnaM vA dhyAyatIti // kiM ca - mU. (292) niddapi no pagAmAe, sevai bhagavaM uTThAe / jaggAvai ya appANaM isiM sAI ya apaDine / / vR. nidrAmapyasAvaraparapramAdarahito na prakAmataH sevate, tathA ca kila bhagavato dvAdazasu saMvatsareSu madhye'sthikagrAme vyantaropasargAnte kAyotsargavyavasthitasyaivAntarmuhUrtta yAvatsvapnadarzanAdhyAsinaH sakRnnidrApramAda AsIt, tato'pi cotthAyAtmAnaM 'jAgarayati' kuzalAnuSThAne pravarttayati, yatrApISacchayyA''sIt tatrApyapratijJaH pratijJArahito, na tatrApi svApAbhyupagamapUrvakaM zayati ityarthaH / pU. (293) saMbujjhamANe punaravi AsiMsu bhagavaM uDAe / nikkhamma egayA rAo bahi caMkamiyA muhuttAgaM / / bR. kiM ca sa munirnidrApramAdAd vyutthitacittaH 'saMbudhyamAnaH' saMsArapAtAyAyaM pramAda ityevamavagacchan punarapramatto bhagavAn saMyamotthAnenotthAya yadi tatrAntarvyavasthitasya kutazcitridrApramAdaH syAt tatastasmAnniSkramyaikadA zItakAlarAtrAdI bahizcaGkramya muhUrtamAtraM nidrApramAdApanayanArthaM dhyAne sthitavAniti / mU. (294) sayaNehiM tatthuvasaggA bhImA AsI anegarUvA / saMsappagAya je pANA aduvA je pakkhiNo uvacaranti // vR. kiMca - zayyate - sthIyate utkuTukAsanAdibhiryeSviti zayanAni - AzrayasthAnAni teSu tairvA tasya bhagavata upasargA 'bhImA' bhayAnakA Asan anekarUpAzca zItoSNAdirUpatayA'nukUlapratikUlarUpatayA vA, tathA saMsarpantIti saMsarpakAH zUnyagRhAdAvahnikulAdayo ye prANinaH 'upacaranti' upa-sAmIpyena mAMsAdikamaznanti athavA zmazAnAdau pakSiNo gRdhrAdaya upacarantIti varttate / mU. (295) adu kucarA uvacaranti gAmarakkhA ya sattihatthA ya / adugAmiyA uvasaggA itthI egaiyA purisA ya / / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-9, uddezakara ____315 vR. kiM ca - 'atha' anantaraM kutsitaM carantIti kucarAH-caurapAradArikAdayaste ca kvacicchUnyagRhAdau 'upacaranti' upasargayanti, tathA grAmarakSAdayazca trikacatvarAdivyavasthitaM zaktikuntAdihastA upacarantIti, atha 'grAmikA' grAmaghamAzritA upasargA ekAkinaH syuH, tathAhi-kAcitstrI rUpadarzanAdhyupapannA upasargayet, puruSo veti / kiMcamU. (296) ihaloiyAI paraloiyAI bhImAiM anegruuvaaii| avi subhidubhigandhAiMsaddAiM anegruuvaaii|| vR.ihalokebhavAaihalaukikAH-manuSyakRtAHkete?- sparzAH' duHkhavizeSA divyAstairazcAzca pAralaukikAstAnupasargApAditAn duHkhavizeSAnadhyAsayati-adhisahate, yadivA ihaiva janmaniye duHkhayanti daNDaprahArAdayaHpratikUlopasargAstaaihalaukikAH,tadviparyastAstupAralaukikAH, bhImA' bhayAnakA anekarUpAH' nAnAprakArAH,tAnevadarzayati-apisurabhigandhAH-prakcandanAdayo durgandhAHkuthitakaDevarAdayaH, tathA zabdAzcAnekarUpA vINAveNumRdaGgAdijanitAH, ma. (297) ahiyAsae sayA samie phaasaaiNviruuvruuvaaii| araIraiMabhibhUya rIyai mAhaNe abhuvaaii| vR.tathAkramelakarasitAdyutthApitAstAMzcAvikRtamanA 'adhyAsayati adhisahate, sadA' sarvakAlaM samyagitaH samitaH-paJcabhiH samitibhiryuktaH, tathA sparzAn-duHkhavizeSAnaratiM saMyame rati copabhogAbhiSvaGge'bhibhUyatiraskRtya 'rIyate' saMyamAnuSThAne vrajati, 'mAhaNe'tti pUrvavad 'abahuvAdI' abahubhASI, ekadvivyAkaraNaM kacinimitte kRtavAniti bhAvaH / mU. (298) sajaNehiM tatya pucchisuegacarAviegayA raao| avvAhiekasAitthA pehamANe samAhi apddinne| vR. 'sa' bhagavAnaddhatrayodazapakSAdhikAHsamA ekAkI vicarantatrazUnyagRhAdau vyavasthitaH san 'janaiH' lokaiH pRSTaH, tadyathA-ko bhavAn ? kimatra sthitaH ? kutastyo vetyevaM pRSTo'pi tUSNIMbhAvamabhajat, tathopapatyAdyA apyekacarA-ekAkina ekadA-kadAcidrAtrAvahni vA papracchuH, avyAhRteca bhagavatA kaSAyitAH tato jJAnAvRtaSTiyodaNDamuSTayAditADanato'nAryatvamAcaranti, bhagavAMstutatsamAdhi prekSamANodharmadhyAnopagatacittaHsansamyaktitikSate, kiMbhUtaH? - 'apratijJo' nAsya vairaniryAtanapratijJA vidyata ityprtijnyH| mU(199) ayamaMtaraMsi ko itya? ahamaMsitti bhikkhu aahdddd| ayamuttame se dhamme tusiNIe kasAie jhaai| pR.kathaMtepapracchuritidarzayitumAha-ayamantaH-madhyeko'travyavasthitaH?,evaM saGkettAgatA duzcAriNaH pRcchanti karmakarAdayo vA, tatra nityavAsino duSpraNihitamAnasAH pRcchanti, tatra caivaM pRcchatAmeSAM bhagavAMstUSNIbhAvameva bhajate, kvacidbahutaradoSApanayanAya jalpatyapi, kathamiti darzayati-ahaM bhikSurasmIti, evamukteyadite'vadhArayantitatastiSThatyeva, athAbhipretArthavyAghAtAt kaSAyitAmohAndhAH sAmpratekSitayaivaMbrUyaH, yathA-tUrNamasmAtsthAnAnirgaccha, tato bhagavAnaciyattAvagraha itikRtvA nirgacchatyeva, yadivA nanirgacchatyeva bhagavAn kiMtuso'yamuttamaH pradhAno dharma AcAra itikRtvAsa kaSAyite'pitasmin gRhasthetUSNIbhAvavyavasthitoyadbhaviSyattayAdhyAyatyeva-na dhyaanaatprcyvte||kiNc-- Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 AcArAmasUtram 169/2/300 mU. (300) jaMsippege paveyanti sisiremArue pvaaynte| taMsippege anagArA himavAenivAyamesanti / / vR.yasmin zizirAdAvapyeketvaktrANAmAvatayA pravepante dantavINAdisamanvitAH kampante, yadivA pravedanyanti zItajanitaMduHkhasparzamanubhavanti,ArtadhyAnavazagAbhavantItyarthaH, tasmiMzca zizire himakaNinimArutecapravAtisatyekena sarve 'anagArAH' tIrthikapravrajitA himavAte sati zItapIDitAstadapanodAyapAvakaMprajvAlayanti-aGgArazakaTikAmanveSayanti,prAvArAdikaMyAcante, yadivA'nagArA iti-pArzvanAthatIrthapravrajitA gacchavAsina eva zItArditA nivAtameSantighazAlAdikAvasatIrvAtAyanAdirahitAH praarthynti| mU. (301) saMghADIo pavesissAmo ehA ya smaadhmaannaa| pihiyA va sakkhAmo aidukkhe himagasaMphAsA / vR. kiMca-ihasaGghATIzabdenazItApanodakSamaMkalpadvayaMtrayaMvAgRhyate, tAH saGghATIHzItArditA vayaM pravekSyAmaH, evaM zItArditA anagArA api vidadhati, tIrthakaprajitAstveghAH-samidhaH kASThAnItiyAvad etAzcasamAdahantaHzItasparzasoduMzakSyAmaH, tathAsaMghATyAvApihitAH-sthagitAH kambalAdyAvRtAzarIrAiti, kimarthametatkurvantItidarzayati yato'tiduHkhametad-atiduHsahametadyaduta himasaMsparzAH-zItasparzavedanA duHkhena sahyanta itiyaavt| mU. (302) taMsi bhagavaM apaDinne ahe vigaDe ahiiyaase| davie nikkhamma egayA rAo ThAie bhagavaM samiyAe / / pR. tadevamevaMbhUte zizire yathoktAnuSThAnanavatsu ca svayUdhyetareSvanagAreSu yadbhagavAn vyaghAttaddarzayitumAha - 'tasmin' evaMbhUte zizire himavAte zItasparze ca sarvaMkaSe 'bhagavAn' aizvaryAdiguNopetastaMzItasparzamadhyAsayati-adhisahate, kiMbhUto'sau? - 'apratijJo na vidyate nivAtasatiprArthanAdikApratijJAyasyasatathA, kAdhyAsayati? -'adhovikaTe adhaH-kuDyAdirahite channe'pyupari tadabhAve'pi ceti, punarapi vizinaSTi-rAgadveSavirahAvyabhUtaH karmagranthidrAvaNAdvA dravaH-saMyamaH savidhateyasmAsaudravikaH,sacatathA'dhyAsayanyadyatyantaMzItena bAdhyatetatastasmAt channASkrimya bahirekadA-rAtrau muhUrtamAtraM sthitvA punaH pravizya sa bhagavAn zamitayA samyagvA samatayA vA vyavasthitaH santaM zItasparza rAsabhaSTAntena soDhuM zaknoti-adhisahata iti mU (303) esa vihI anukaMto mAhaNeNa miimyaa| bahuso apaDinneNa bhagavayA evaM rIyanti |-tibemi| vR. etadevoddezakArthamupasaMjihIrSurAha-esa vihI ityAdyanantaroddezakavaneyamiti / itibravImItizabdI pUrvavad / adhyayana-9 uddezakaH-2 samAptaH adhyayana-9 - uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake bhagavataH zayyAH pratipAditAH, tAsu ca vyavasthitena ye yathopasargAH parISahAzca soDhAstapratipAdanArthamidamupakramyata ityena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM- 9, uddezaka:3 317 mU. (304) taNaphAsai sIyaphAse ya teuphAse yadaMsamasage y| ahiyAsae sayA samie phAsAiM viruuvruuvaaii| vR. tRNAnAM-kuzAdInAM sparzAstRNasparzAH tathA zItasparzAH tathA tejaHsparzAuSNasparzAzcAtApanAdikAle Asan yadivA gacchataH kila bhagavatastejaHkAya evAsIt, tatha daMzamazakAdayazca, etAntRNasparzAdIn 'virUparUpAnnAnAbhUtAnbhagavAnadhyAsayati, samyagitaHsamyagbhAvaM gataH samitibhiH samito veti| mU. (305) aha ducaralADhamacArI vajabhUmiM ca submabhUmiM ca / paMtaM sijaM seviMsu AsaNagANi ceva paMtANi // vR.kiMca-'atha AnantaryeduHkhenacaryata'sminitiduzcaraH sacAsaulADhazca janapadavizeSo duzcaralADhastaMcIrNavAna-vihRtavAn, saca dvirUpo-vajrabhUmiHzubhrabhUmizca, taMdvirUpamapi vihRtavAn, tatracaprAntAM zayyAM vasatizUnyagRhAdikAmanekopadravopadrutAsevitavAn, tathAprAntAnicAsanAnipAMzUtkarazarkarAloSTAdyupacitAni ca kASThAni ca durghaTitAnyAsevitavAniti / mU. (306) lAdehiM tassuvasaggA bahave jANavayA luusiNsu| _ aha lUhadesie bhatte kukkurA tatya hiMsiMsu niviNsu|| vR. kiM ca lADhA nAma janapadavizeSAsteSu ca dvirUpeSvapilADheSu tasya bhagavato bahava upasargAHprAyazaHpratikUlAAkrozazvabhakSaNAyaAsan, tAneva darzayati-janapade bhavAjAnapadAanAryA''cAriNo lokAH te bhagavantaM lUSitavanto-dantabhakSaNolmukadaNDagrahArAdibhirjihiMsuH, athazabdo'pizabdArthe, sacaivaMdraSTavyaH, bhaktamapitatra 'rUkSadezya rUkSakalpamantaprAntamitiyAvata, tecAnAryatayA prakRtikrodhanAHkasiAdhabhAvatvAcca tRNaprAvaraNAHsantobhagavati virUpamAcaranti, tathA tatra 'kurkurAH' zvAnasteca jihiMsuH, uparica nipeturiti| mU. (307) apejaNe nivArei lUsaNae suNae dsmaanne| chucchukAriti AhaMsi samaNaM kukkurA dsNtutti|| vR.kiMca-'alpaH stokaH sajano yadi paraMsahANAmeko yadivA nAstyevAsAviti yastAn zunolUSakAndazato nivArayati niSedhayati, apitudaNDaprahArAdibhirbhagavantaMhatvAtapreraNAya sItkurvanti, kathaM nAmainaM zramaNaMkurkurAH zvAnodazantu-bhakSayantu?, tatracaivaMvidhejanapade bhagavAn SaNmAsAvadhikAlaM sthitavAniti // kiMca- / mU. (308) elikkhae jaNA bhujo bahave vajabhUmi phrusaasii| laDiMgahAya nAliyaMsamaNA tattha ya vihrisu|| vR. ikSaH' pUrvoktasvabhAvo yatra janastaM tathAbhUtaM janapadaM bhagavAn 'bhUyaH pauna-punyena vihRtavAn, tasyAM ca vajrabhUmau bahavo janAH paruSAzino-rUkSAzino rUkSAzitayA ca prakRtikrodhanAstato yatirUpamulapalabhya kadarthayanti, tatastatrAnye zramaNAH zAkyAdayo yaSTiMdehapramANAM caturaDulAdhikapramANAM vA nAlikAMgRhItvA zvAdiniSedhanAya vijahuriti / "mU. (301) evaMpitattha viharantA puTapuvvA ahesi suNiehiM / ___saMluzcamANA suNaehiM ducarANi tattha laadehi| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 AcArAGga sUtram 1/-/9/3/309 vR. kiM ca- evamapi yaSTyAdikayA sAmagryA zramaNA viharantaH 'spRSTapUrvA' ArabdhapUrvAH zvabhirAsan, tathA 'saMlucyamAnA' itazcetazca bhakSyamANAH zvabhirAsan, durnivAratvAtteSAM, 'taMtra' teSu lADheSvAryalokAnAM duHkhena caryanta iti duzcarANi grAmAdInIti / bhU. (310) nihAya daNDaM pANehiM taM kAyaM vosajamaNagAre / aha gAmakaNTae bhagavante ahiAsae abhisamiccA // sR. tadevaMbhUteSvapi lADheSu kathaM bhagavAn vihRtavAniti darzayitumAha-prANiSu yodaNDanAddaNDomanovAkkAyAdikastaM bhagavAn 'nidhAya' tyaktvA, tathA taccharIramapyagAro vyutsRjyAtha 'grAmakaNTakAn' nIcavanarUkSAlApAnapi bhagavAMstAMstAn samyakkaraNatayAnirjarAmabhisametya-jJAtvA'dhyAsayatiadhikasahate / yU. (311) nAgo saMgAmasIse vA pArae tattha se mahAvIre / evaMpi tattha lADhehiM aladdhapuvvovi egayA gAmo // vR. kathamasihata iti dRSTAntadvAreNa darzayitumAha-- 'nAgo' hastI yathA'sau saMgrAmamUrddhana parAnIkaM jitvA tatpArago bhavati, evaM bhagavAnapi mahAvIrastatra lADheSu parISahAnIkaM vijitya pArago'bhUt, kiMca- 'tatra' lADheSu viralatvAdrAgmANAM kvacidekadA vAsAyAlabdhapUrvI grAmo'pi bhagavatA // kiMca pU. (312) uvasaMkramantamapaDinaM gAmaMtiyammi appattaM / paDinikkhamittu lUsiMsu eyAo paraM palehitti / / bR. 'upasaGkrAmantaM' bhikSAyai vAsAya vA gacchantaM, kiMbhUtam ? 'apratijJaM' niyatanivAsAdipratijJArahitaM grAmAntikaM prAptamaprAptamapi tasmAdgrAmAtpratinirgatya te janA bhagavantamalUSiSuH, etaccocuH ito'pi sthAnAtparaM dUrataraM sthAnaM 'paryehi' gaccheti / mU. (313) hayapuvvo tattha daNDeNa aduvA muTTiNA adu kuntaphaleNa / adu luNA kavAleNa hantA hantA bahave kandisu // vR. kiMca - tatragrAmAderbahirvyavasthitaH pUrvaM hato hatapUrvaH, kena ? - 'daNDenAthavAmuSTinA'thavA kuntAdiphalenAthavA leSTunA kapAlena ghaTakharAdinA hatvA hatvA bahavo'nAryAzcakranduH pazyata yUyaM kiMbhUto'yamityevaM kalakalaM cakruH / pU. (314) masANi chinnapuvvANi uTuMbhiyA egayA kAryaM / parIsahAI luMciMsu aduvA paMsuNA uvakariMsu // -- vR. kiM ca mAMsAni ca tatra bhagavatacchinnapUrvANi ekadA kAyamavaSTabhya - Akramya tathA nAnAprakArAH pratikUlaparISahAzca bhagavantamaluJciSuH, athavA pAMsunA'vakIrNavanta iti / pU. (315) uccAlaiya nihaNisu aduvA AsaNAu khalaiMsu / vosaTTakAyapaNayA'' sI dukkhasahe bhagavaM apaDinne / - vR. kiM ca bhagavantamUrdhvamutkSipya bhUmau nihatavantaH kSiptavantaH, athavA 'AsanAt godohikotkuTukAsanavIrAsanAdikAt 'skhalitavanto' nipAtitavantaH, bhagavAMstu punarvyasRSTakAyaH parISahasahanaM prati praNata AsIt, parISahopasargakRtaM duHkhaM sahata iti duHkhasahobhagavAn, nAsya - Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, uddezaka : 3 duHkhacikitsApratijJA vidyata ityapratijJaH // kathaM duHkhasaho bhagavAnityetadda STantadvAreNa darzayitumAha mU. (316) sUro saGgAmasIse vA saMvur3e tattha se mahAvIre / paDisevamANe pharusAI acale bhagavaM rIyitthA / vR. yathA hi saMgrAmazirasi 'zUraH ' akSobhyaH paraiH kuntAdibhirbhidyamAno'pi varmmaNA saMvRtAGgo na bhaGgamupayAtIti, evaM sa bhagavAnmahAvIraH 'tatra' lADhAdijanapade parISahAnIkatudyamAno'pi pratisevamAnazca 'paruSAn' duHkhavizeSAn merurivAcalo - niSprakampo dhRtyA saMvRtAGgo bhagavAn 'rIyate sma' jJAnadarzanacAritrAtmake mokSAdhvani parAkramate smeti / mU. (317) esa vihI aNukkanto0 jAva kAsaveNa mahesiNA // tibemi / vR. uddezakArthamupasaMjihIrSurAha- 'esa vihI' tyAdi pUrvavad / adhyayanaM - 9 - uddezakaH-3 - samAptaH 319 -: adhyayana-9 uddezakaH-4: vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake bhagavataH parISahopasargAdisahanaM pratipAditaM tadihApi rogAtaGkapIDAcikitsAvyudAsena samyagadhisahate tatudpattau ca nitarAM tapazcaraNAyodyacchatItyetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - mU. (318) omoyariyaM cAei apuTThe'vi bhagavaM rogehiM / puDhe vA apuDhe vA no se sAijaI teicchaM / vR. api zItoSNadaMzamazakAkrozatADAdyAH zakyAH parISahAH soDhuM na punaravamodaratAM, bhagavAMstu punA rogairaspRSTo'pi vAtAdikSobhAbhAve'pyavamaudaryaM nyUnodaratAM zaknoti kartuM loko hi rogairabhidrutaH saMstadupazamanAyAvamodaratAM vidhatte bhagavAMstu tadabhAve'pi vidhatta ityapizabdArthaH, athavA'spRSTo'pi kAsazvAsAdibhirdravyarogaiH apizabdAtspRSTo'pyasadvedanIyAdibhirbhAvarogairnyanodaratAM karoti / atha kiM dravyarogAtaGkA bhagavato na prAduSSyanti yena bhAvarogaiH spRSTa ityuktaM ?, taducyate, bhagavato hi na prAkRtasyeva dehajAH kAsazvAsAdayo bhavanti, AgantukAstu zastraprahArajA bhaveyuH, ityetadeva darzayati- sa ca bhagavAn spRSTo vA zvabhakSaNAdibhiraspRSTo vA kAsazvAsAdibhirnAsau cikitsAmabhilakSati, na dravyauSadhAdyupayogataH pIDopazamaM prArthayatIti / pU. (319) saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMbAhaNaM ca na se kappe dantapakkhAlaNaM ca parinnAe / vR. etadeva darzayitumAha-gAtrasya samyak zodhanaM saMzodhanaM-virecanaM niHsotrAdibhiH tathA vamanaM madanaphaLaladibhiH, cazabda uttarapadasamuccayArtho, gAtrAbhyaGganaM ca sahasrapAkatailAdibhiH snAnaM codvarttanAdibhiH saMbAdhanaM ca hastapAdAdibhistasya bhagavato na kalpate, tathA sarvameva zarIramazucyAtmakamityevaM 'parijJAya' jJAtvA dantakASThAdibhirdantaprakSAlanaM ca na kalpata iti / pU. (320) virae gAmadhammehiM rIyai mAhaNe abahuvAI / sisiraMmi egayA bhagavaM chAyAe jhAi AsIya / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 AcArAGgasUtram 9/-/9/4/320 vR kiMca - 'virato' nivRttaH kebhyo?- 'grAmadharmebhyo' yathAsvamindriyANAM zabdAdibhyo viSayebhyo 'rIyate' saMyamAnuchAne parAkramate, 'mAhaNe tti, kiMbhUto bhagavAn ? asAvabahuvAdI, sakRdvyAkaraNabhAvAdbahuzabdopAdAnam, anyathA hi avAdItyevabrUyAta, tathaikadA zizirasamaye sa bhagavAMcchAyAyAM dhrmshukldhyaandhyaayyaasiicceti| mU. (321) AyAvai ya gimhANaM acchai ukkuDue abhittaave| adujAva itya lUheNaM oynnmNthukummaasennN| vR. kiM ca * subbyatyayena saptamyarthe SaSThI, grISmeSvAtApayati, kathamiti darzayatitiSThatyutkuTukAsano'bhitApa-tApAbhimukhamiti, atha AnantaryedhamAdhAraMdehaMyApayati smarUkSeNasneharahitenakena?- odanabhanthukulmASeNa' odanaMca-kodradavIdanAdimanthuca-badaracUrNAdikaM kulmASAzca-mASavizeSA evottarApathe dhAnyavizeSabhUtAH paryuSitamASA vA siddhamASA vA odanamanthukulmASamiti samAhAradvandvaH tenAtmAnaM yApayatIti sambandha iti / etadeva kAlAvadhivizeSaNato darzayitumAhamU. (322) eyANi titri paDiseve aTTha mAse a jAvayaM bhgvN| api itya egayA bhagavaM addhamAsaM aduvA mAsaMpi / / vR. 'etAni' odanAdInyanantaroktAni pratisevate, tAni ca samAhAradvandvena tirohitAvayavasamudAyapradhAnena nirdezAtkasyacinmandabuddheH syAdArekA yathA-trINyapi samuditAni pratisevataiti, atastardvayudAsAya trINItyanayA saGkhyayA nirdeza iti, trINisamastAni vyastAni vA yathAlAbhaM pratisevata iti, kiyantaM kAlamiti darzayati-aSTau mAsAn RtabaddhasaMjJakAnAtmAnaM ayApayad-vartitavAn bhagavAniti, tathA pAnamapyarddhamAsamathavA mAsaM bhagavAn pItavAn / mU. (323) avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA vihrityaa| . rAovarAyaM apaDine anagilAyamegayA mujhe|| vR. api ca mAsadvayamapi sAdhikam athavA SaDapi mAsAn sAdhikAn bhagavAnpAnakamapItvA'pi rAtroparAtra mityaharnizaM vihRtavAn, kiMbhUtaH? -- 'apratijJaH pAnAbhyupagamarahita ityarthaH, tathA 'atragilAyanti paryuSitaM tadekadA muktvaaniti| mU. (324) chadreNa egayA bhujhe aduvA aTTameNa dsmennN|| duvAlasameNa egayA bhuoM pehamANe samAhiM apaDinne / vR.kiMca-SaSThenaikadAbhuGko, SaSThaMhinAmaikasminnahanyekamaktaM vidhAya punardinadvayabhuktvA caturthe'hayekabhaktameva vidhatte, tatazcAdhantayorekamaktadinayoktadvayaM madhyadivasayozca bhaktacatuSTayamityevaMSaNNAM bhaktAnAMparityAgAtSaSThaMbhavati, evaM dinAdivRddhayA'STamAdyAyojyamiti, athASTamenadazamenAthavAdvAdazamenaikadA kadAcidbhuktavAn, 'samAdhi zarIrasamAdhAnaM prekSamANaH' paryAlocayan na punarbhagavataH kathaMciddaurmanasyaM samutpadyate, tathA'pratijJaH-anidAna iti / mU. (32) nacA NaM se mahAvIre no'viya pAvagaM symkaasii| anehiM vAna kArityA kIraMtaMpi naannujaannisthaa|| kR.kiMca-jJAtvA heyopAdeyaMsamahAvIraH kamapraraNasahiSNupicapApakaMkarmasvayamakArSIt nacApyanyairacIkaratnaca kriymaannmprairnujnyaatvaaniti|| kiMca Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, uddezaka: 4 mU. (326) gAmaM pavise nagaraM vA ghAsamese kaDaM paraThThAe / suvisuddhamesiyAbhagavaM AyatajogayAe sevitthA || vR. grAmaM nagaraM vA pravizya bhagavAn grAsamanveSayate, parArthAya kRtamityudgamadoSarahitaM, tathA suvizuddhamutpAdanAdoSarahitaM tathaiSaNAdoSaparihAreNaiSitvA - anveSya bhagavAnAyataH saMyato yogo - manovAkkAyalakSaNaH AyatazcAsI yogazcAyatayogojJAnacatuSTayena samyagyogapraNidhAnamAyatayogasya bhAva AyatayogatA tayA samyagAhAraM zuddhaM grAsaiSaNAdoSaparihAreNa sevitavAniti / mU. (327) adu vAyasA digiMchattA je anne rasesiNo sattA / ghAsesaNAe ciTThanti sayayaM nivaie ya pehAe / vR. kiMca - athaM bhikSAM paryaTato bhagavataH pathi vAyasAH kAkA 'digiMcha' ti bubhukSA tayA''rttA bubhukSAttA ye cAnye rasaiSiNaH- pAnArthinaH kapotapArApatAdayaH sattvAH tathA grAsasyaiSaNArthamanveSaNArthaM ca ye tiSThanti tAn satatam - anavarataMnipatitAn bhUmI 'prekSya' dRSTvA teSAM vRttivyavacchedaM varjayanmandamAhArArthI parAkramate / mU. (328) aduvA mAhaNaM ca sama~ vA gAmapiNDolagaM ca atihiM vA / sovAgamUsiyAriM vA kukuraM vAvi viTThiyaM purao / / vR. kiM ca-atha brAhmaNaM lAbhArthamupasthitaM dRSTvA tathA zramaNaM zAkyAjIvakaparivrATtApasanirgranthAnAmanyatamaM 'grAmapiNDolaka' iti bhikSayodarabharaNArthaM grAmamAzris-tundaparimRjo dramaka iti, tathA'tithiM vA Agantukam tathA zvapAkaM- cANDAlaM mArjArIM vA kukuraM vApi zvAnaM vividhaM sthitaM 'purataH' agrataH pU. (329) - 321 vitticcheyaM vajranto tesimappattiyaM pariharanto / mandaM parakkame bhagavaM ahiMsamANo ghAsamesitthA // vR. samupalabhya teSAM vRtticchedaM varjayan manaso duSpraNidhAnaM ca varjayan mandaM manAkaM teSAM trAsamakurvan bhagavAn parAkramate, tathA parAMzca kundhukAdIn jantUn ahiMsan grAsamanveSitavAniti // kiMca pU. (330) avi sUiyaM vA sukka. vA sIyaM piMDaM purANakummAsaM / adu bukka saMpulAgaM vA laddhe piMDe aladdhe davie / vR. 'sUiyaM tti dadhyAdinA bhaktamArdrIkRtamapi tathAbhUtaM zuSkaM vA ballacanakAdi zItapiNDaM vA paryuSitabhaktam tathA 'purANakulmASaM vA' bahudivasasiddhasthitakulmASaM, 'bukasaM 'ti cirantanadhAnyaudanaM, yadivA purAtanasaktupiNDaM, yadivA bahudivasasambhRtagorasaM godhamaNDakaM ceti, tathA 'pulAkaM' yavaniSaapAvAdi, tadevambhUtaM piNDamavApya rAgadveSavirahAd draviko bhagavAn tathA'nyasminnapi piNDe labdhe'labdhe vA dravika eva bhagavAniti, tathAhi labdhe paryApte zobhane vA notkarSaM yAti, nApyalabdhe'paryApte'zobhane vA''tmAnamAhAradAtAraM vA jugupsate / |1|21| mU. (331) avi Ai se mahAtye mahAvIre AsaNatye akukkUe jhANaM / uDDuM ahe tiriyaM ca pehamANe samAhimapaDitre / / vR. kiM ca - tasmiMstathAbhUta AhAre labdha upabhukte'labdhe cApi dhyAyati sa mahAvIro, Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 AdhArAGga sUtram 1/-/9/4/331 duSpraNidhAnAdinA nApadhyAnaM vidhatte, kimavastho dhyAyatIti darzayati - AsanasthaH-utkuTukagodohikAvIrAsanAdyavastho'kautkucaH san-mukhavikAradirahito dhyAna-dharmazuklayoranyataradArohati, kiM punastatra dhyeyaM dhyAyatIti darzayitumAha-Udhrvamadhastiryaglokasya ye jIvaparamANvAdikA bhAvA vyavasthitAstan dravyaparyAyanityAnityAdirUpatayAdhyAyati, tathA samAdhimantaHkaraNazuddhiM ca prekSamANo'pratijJo dhyaaytiiti| mU. (332) akasAI vigayagehI ya saddarUvesu amucchaie jhaaii| chaumattho'vi parakkamamANo na pamAyaM saiMpi kubitthaa| vR.kiMca-nakaSAyyakaSAyI tadudayApAditabhrakuTyAdikAryAbhAvAt, tathA vigatA gRddhiHgArthya yasyAsau vigatagRddhiH, tathA zabdarUpAdiSvindriyArtheSvamUrcchito dhyAyati, mano'nukUleSu narAgamupayAtinApItareSudveSavazagho'bhUditi, tathAchadmani-jJAnadarzanAvaraNIyamohanIyAntarAgAtmake tiSThatIti chadmastha ityevaMbhUto'pi vividham-anekaprakAraM sadanuSThAne parAkramamANo na pramAdakaSAyAdikaM sakRdapi kRtvaaniti| mU. (333) sayameva abhisamAgamma aaytjogmaaysohiie| abhinibuDe amAile AvakahaM bhgvNsmiyaasii|| ghR. kiM ca - svayameva-AtmanA tattvamabhisamAgamya viditasaMsArasvabhAvaH syaMyabuddhaH saMstIrthapravartanAyodhatavAn, tathA coktm||1|| "AdityAdirvibudhavisaraH sAramasyAM trilokyA mAskandantaM padamanupamaM yacchivaM tvAmuvAca / tIrthaM nAtho laghubhavabhayacchedi tUrNaM vidhatsvetyeta dvAkpaM tvadadhigataye no kimusyAniyogaH? // ityAdi, kathaM tIrthapravartanAyodyata iti darzayati - 'AtmazuddhayA' AtmakarmakSayopazamopazamakSayalakSaNavA''yatayoga-supraNihitaM manovAkkAyAtmakaM vidhAya viSayakaSAyAdyupazamAdibhirnivRttaH-zItIbhUtaH, tathAamAyAvI-mAyArahita upalakSaNArthatvAdasyAkrodhAdyapi draSTavyaM, 'yAvatkatha mitiyAvajIvaM bhagavAn paJcabhiH samitibhiH samitaH tathAtisRbhirguptibhirguptazcAsIditi mU. (334) esa vihI aNu0 jAva kAsaveNa mhesinnaatibemi| vR.zrutaskandhAdhyayanoddezakArthamupasaMjihIrSurAha-eSaH-anantaroktaH zastraparijJAderArabhya yo'bhihitaH so'nukrAntaH-anuSThita AsevanAparijJayA sevitaH, kena?-zrI varddhamAnasvAminA 'matimatA' jJAnacatuSTayAnvitena bahuzaH-anekazo'pratijJena-anidAnena bhagavatA-aizvaryAdiguNopetena, ato'paro'pimumukSunenaiva bhagavadAcIrNenamokSapraguNena pathA''tmahitamAcaranIyateparAkramate, itiradhikAraparisamAptI, bracImItisudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati-so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindAdarthajAtaM niryAtamavadhAritamiti / / adhyayanaM-9 uddezakaH-4 samApta : ukto'nugamaH sUtarAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH, sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGgagrahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirudvaivaMbhUtabhedabhinnAH sAmAnyataH sapta, te cAnyatra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM : 9 sammatyAdI lakSaNato vidhAnatazca nyakSeNAbhihitA iti / adhyayanaM - 9 samAptam iha punasta eva jJAnakriyAnayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, adhikRtAcArAGgasya jJAnakriyAtmakatayobhayarUpatvAt jJAnakriyAdhInatvAnmokSasya tadarthaM ca zAstrapravRtteriti bhAvaH, atra ca parasparastaH savyapekSAveva jJAnakriyAnayau vivakSitakAryasiddhaye'laM nAnyo'nyanirapekSAvityetatprapaJcayate, tatrajJAnanayAbhiprAyo 'yam-yathA jJAnameva pradhAnaM na kriyeti, samastaheyopAdeyahAnopAdAnapravRtterjJAnAdhInatvAt, tathA hi sunizcitAt samyagjJAnAtpravRtto'rthakriyArthI na visaMvAdyate, tathA coktam // 1 // "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAd // " 323 ityAdi, saMvinniSThatvAcca viSayavyavasthitInAM tatpUrvakasakaladuHkhaprahINatvAccAnvayavyatirekadarzanAcca jJAnasya prAdhAnyaM tathAhi - jJAnAbhAve'narthaparihArAya pravarttamAno'pi tatkaroti yena nitarAM pataGgavadanarthena saMyujyate, jJAnasadbhAve ca samastAnapyarthAnarthasaMzayAMzca yathAzaktiH pariharati, tathA cAgamaH - 'paDhamaM nANaM tao' ityAdi, evaM tAvatkSAyopazamikaM jJAnamAzrityoktaM, kSAyikamapyAzritya tadeva pradhAnaM, yasmAdbhagavataH praNatasurAsuramukuTakoTivedikAGkitacaraNayugalapIThasya bhavAmbhodhitaTasthasya pratipannadIkSasya trilokabandhostapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saJjAyate yAvajIvAjIvAdyakhilava stuparicchedarUpaM ghanaghAtikarmmasaMhatikSayAtkevalajJAnaM notpannamityato jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAditi / 11911 adhunA kriyAnayAbhiprAyeo'bhidhIyate, tadyathA- kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, yasmAddarzite'pi jJAnenArthakriyAsamarthe'rthe pramAtA prekSApUrvakArI yadi hAnopAdAnarUpAM pravRttikriyAM na kuryAt tato jJAnaM viphalatAmiyAt, tadarthatvAttasyeti, yasya hi yadarthaM pravRttistattasya pradhAnamitarapradhAnamiti nyAyAt, saMvidAta viSayavyavasthAnasyApyarthakriyArtha tvAtkriyAyAH prAdhAnyam, anvayavyatirekAvapi kriyAyAM samupalabhyete, yataH samyak cikitsAvidhijJo'pi yathArthauSadhAvAptAvapi upayogakriyArahito nollAghatAmeti, tathA coktam // 1 // " zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintya tAmauSadhamAturaM hi kiM jJAnamAtreNa karotyarogam ? / / " * (tathA) "kriyeva phaladA pusAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // " ityAdi, takriyAyuktastu yathA'bhilaSitArthabhAgbhavatyapi, kuta iti cet na hi dhTe'nupapannaM nAma, na ca sakalalokapratyakSasiddhe'rthe'nyatpramANAntaraM mRgyata iti, tathA''muSbhikaphalaprAptyarthinA'pi tapazcaraNAdikA kriyaiva kartavyA, maunIndraM pravacanamapyevameva vyavasthitaM yata uktaM ceiyakulagaNasaGke AyariyANaM ca pavayaNa sue ya / savvesu'vi teNa kayaM tavasaJjamamuJjamanteNaM / ' 11911 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 AcArAGgasUtram 1/9/-1itazcaitadevamaGgIkartavyaM, yatastIrthakRdAdibhiH kriyArahitaM jJAnamapyaphalamukta, uktNc|||| 'subahuM pi suamadhItaM kiM kAhi caraNavippahUNa(mukka)ssa? / aMghassajaha palittA diivstshsskoddiivi|| dRzikriyApUrvakakriyAvikalatvAttasyeti bhAvaH, na kevalaM kSAyopazamikAjjJAnAkriyA pradhAnA, kSAyikAdapi, yataH satyapijIvAjIvAdyakhilavastuparicchedake jJAnesamullasitena vyuparatakriyAnivartidhyAnakriyAmantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadacchedAca na mokSAvAsirityato na jJAnaM pradhAna, caraNakriyAyaM punaraihikAmuSmikaphalAvAptirityataH saiva pradhAnabhAvamanubhavatIti, tadevaM jJAnamRte samyakriyAyA abhAvaH, tadabhAvAzca tadarthapravRttasya jJAnasya vaiphlym| evamAdInAMyuktInAmubhayatrApyupalabdhevyAkulitamatiH ziSyapRcchati-kimidAnIM tattvamastu?,AcAryaAha-nanvabhihitameva vismaraNazIlo devAnAMpriyo yathAjJAnakriyAnayau parasparasavyapekSau sakalakarmakandocchedAtmakasya mokSasya kAraNabhUtAviti, pradIptasamastanagarAntarvartiparasparopakAryopakArakabhAvAvAptAnAbAdhasthAno paGvandhAviveti, tathA coktam - "saMjoyasiddhIeNphalaMvadantI'tyAdi, svatantrapravRttItunavivakSitakAryasAdhayataityetaca prasiddhameva, yathA hayaM nANa'mityAdi, Agame'pi sarvanayopasaMhAradvAreNAyamevArtho'bhihito, ythaa||7|| 'savvesipi nayANaMbahuvihavattavayaM nisaamettaa| taMsavvaNayavisuddhaM jaMcaraNaguNaDhio saahuu||tti', tadetadAcArAGgaM jJAnakriyAtmakaM adhigatasamyakpathAnAM kuzrutasaritkaSAyajhaSakulAkulaM priyaviprayogApriyasaMgrayogAdyanekavyasanopanipAtamahAvartta mithyAtvapavaneraNopasthApitabhayazokahAsyatyaratyAditaraGgaMvidhasAvelAcitaMvyAdhizatanakracakrAlayamahAgambhIraMbhayajananaMpazyatAM trAsotpAdakaMmahAsaMsArArNavaMsAdhUnAmuttitIrSatAMtaduttataraNasamarthamavyAhataMyAnapAtramiti, ato mumukSuNA''tyantikaikAntikAnAbAdhaMzAzvatamanantamajaramamaramakSayamavyAbAdhamuparatasamastudvandvaM samyagdarzanajJAnavratacaraNakriyAkalApopetena paramArthaparamakAryamanuttamaM mokSasthAnaM lipsunA samAlambanIyamiti tadAtmakasya brahmacaryAkhyazrutaskandhasya nivRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA prismaapteti|| dvAsaptatyakeSuhi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSumAsicabhAdrapade zuklapaJcamyAm // 2 // zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena ttiikaissaa| samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAyeMH // 3 // kutva: |'caarsy mayA TIkA gatkimapi saMcitaM puNyam / nApnuyAjjagadidaM nirvRtimatulAM sadAcAram // 4 // varNaH padamatha vAkyaM padyAdi ca yanmayA parityaktam / tacchodhanIyamatraca vyAmohaH kasya no bhavati? - prathama zrutaskandhaH samAptaH munidIparalasAgareNa saMzodhitA-sampAditA zIlAzAcArya viracitA navamaadhyayanaTIkA evaM prathama zrutaskandhasya TIkA prismaaptaa|| 19 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, upodghAtaH 325 zrutaskandhaH - 2 ni. [ 285 ] jayatyanAdiparyantamanekaguNaratnamRt / nyatkRtAzeSatIrthezaM tIrthaM tIrthAdhipairnutam // namaH zrIvarddhamAnAya, sadAcAravidhAyine / praNatAzeSagIrvANacUDAratnArcitAMhaye // ni. [ 286 ] ni. [ 287] AcAramerorgaditasya lezataH, pravacmi taccheSikacUlikAgatam / Aripsite'rthe guNavAn kRtI sadA, jAyeta, nizeSamazeSitakriyaH // bR. ukto navabrahmacaryAdhyayanAtmaka AcArazrutaskandhaH, sAmprataM dvitIyo'grazrutaskandhaH samArabhyate, asya cAyamasisambandha - uktaM prAgAcAraparimANaM pratipAdayatA, tadyathA / "navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo / 119 11 havai ye sapaMcacUlo bahubahu ayaro payaggeNaM " tatrAdye skandhe navabrahmacaryAdhyayanAni pratipAditAni teSa ca na samasto'pi vivakSito'rtho'bhihitaH abhihito'pi saGkSepato'to'nabhihitArthAbhidhAnAya saGkSepoktasya ca prapaJcAya tadagrabhUtAzcatamnazcUDA uktAnuktArthasaGagrAhikAH pratipAdyante, tadAtmakazca dvitIyo'grazrutaskandhaH ityanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA pratanyate, tatra nAmasthApane anAhatya dravyAgranikSepArtha niyuktikRdAha ni. [ 288 ] davyagAhaNa Aesa kAla kamagaNaNasaMcae bhAve / aggaM bhAve u pahANabahuya uvagArao tivihaM / / vR. tatra dravyAgraM dvidhA - Agamato noAgamata ityAdi bhaNitvA vyatiriktaM tridhA sacitAcittamizradravyasya vRkSakuntAderyadagramiti, avagAhanAgraM yadyasya dravyasyAdhastAdavagADhaM tadavagAhanAgraM, tadyathA - manuSyakSetre mandaravarjAnAM parvatAnAmucchracaturbhAgo bhUbhAvavagADha iti mandarANAM tu yojanasahamiti, AdezAgram Adizyata ityAdezaH -vyApAraniyojanA, agrazabdo'tra parimANavAcI, tatazca yatra parimamatAnAmAdezo dIyate tadAdezAgraM, tadyathA - tribhi puruSaiH karma rayati tAn vA bhojayatIti, kAlAgram - adhikamAsakaH, yadivA'grazabdaH parimANavAcakastatrAtIta - kAlo'nAdiranAgato'nantaH sarvAddhA vA kramAgraM tukrameNa paripATyA graM kramAgraM, etad dravyAdi caturvidhaM, tatra dravyAgramekANukAd dvayaNuMka dvayaNukAd trayaNukamityevamAdi / kSetrAgram - ekapradezAvagADhAd dvipradezAvagADhaM, dvipradezAvagADhAtripradezAvagADhamityAdi / kAlAgramekasamayasthitikAd dvisamayasthitikaM dvisamayasthitikAtrisamayasthitkamityAdi, bhAvAgramekaguNakRSNAd dviguNakRSNaM dviguNakRSNA triguNakRSNamityAdi, gaNanAgraMtu saGkhyAdharmasthAnAtsthAnaM, dazaguNamityartha, tadyathA-eko daza zataM sahasramityAdi, saJcayAgraM tu saJcatasya dravyasya yadupari tatsaJcayAgraM, yathA tAmropaskarasya saJcitasyopari zaGkhaH / bhAvAgraM tu trividhaM - pradhAnAgraM 1 prabhUtAgram 2 upakArAgraM 3 ca tatra pradhAnAgraM sacitAdi tridhA, sacittamapi dvipadAdibhedAtridhaiva, Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArA sUtram 2/-1-1-1-[ni. 288] tatradvipadeSutIrthakarazcatuSpadeSusiMhaH apadeSukalpavRkSa, acittaMvaiDUryAdimizraMtIrthakara evAlaGakRta iti, prabhUtAgraM tvApekSikaM, tdythaa| // 1 // "jIvA poggala samayA davva paesA ya paJjavAceva / thovA'naMtAnaMtA visesamahiyA duve naMtA" / atracayathottaramagraM, paryAyAgaMtusarvAgramiti,upakArAgaMtuyatpUrvoktasyavistarato'nuktasya ca pratipAdanAdupakAre varttate tad yathA dazavakAlikasya cUDe, ayameva vA zrutaskandha AcArasyetyAto'tropakArAgreNAdhikAra iti / Aha ca niyuktikAraHni. [289] uvayAreNa u pagayaM AyArasseva uvrimaaiNtu| rukkhassa ya pavvayassa yajaha aggAiM theyaaiN|| vR.upakArAgreNAtraprakRtama-adhikAraH, yasmAdetAnyAcArasyaivoparivartante, taduktavizeSavAditayA tatsaMbaddhAni, yathA vRkssprvtaadergraanniiti|shessaanni tvagrANi ziSyamativyutpatyarthamasya copakArAgrasya sukhapratipattyarthamiti, tduktm|| // 1 // "uJcAri assa sarisaMjaM keNaitaM paruvae vihinnaa| jeNa'higArotami uparuvie hoi suhagejhaM" tatredamidAnI vAcyaM kenaitAni niyUMDhAni? kimartha ? kuto paiti?, ata Ahani. [290] therehi'NuggahaTThA sIsahi hou pAgaDatthaM ca / AyArAo atyo aayaarNgesupvibhtto|| vR. 'sthaviraiH' zrutavRddhaizcaturdazapUrvavidbhirniyUDhAnIti, kimarthaM ? ziSyahitaM bhavatvitikRtvA'nugrahArtha, tathA'prakaTo'rtha prakaTo yathAsyAdityevamarthaca, kuto niyU~DhAni?, AcArAsakAzAtmasto'ppartha AcArAgreSu vistareNa pravibhakta iti // sAmprataM yadyasmAniyUDhaM tadvibhAgenAcaSTa itini. [29] biiassa ya paMcamae aTThamagassa biiyNmiuddese| maNio piMDo sijjA vatthaM pAuggahoceva // ni. (292] paMcabhagassa cautthe iriyA vaNNijaI samAseNaM / chaTThassa ya paMcamae bhAsajAyaM viyaannaahi| ni. [293] sattikkagANi sattavinijUDhAI mhaaprinaao| satyaparinnA bhAvaNa nijUDhA u dhuya vibhuttii|| ni. [294] AyArapakappopuNa paJcakkhANassa tiyvtthuuo| AyAranAmadhijjA vIsaimA paahuddccheyaa|| ghR. brahmacaryAdhyayanAnAM dvitIyamadhyayanaM lokavijayAkhyaM, tatrapaJcamoddezaka idaM sUtram"savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae" tatrAmagrahaNena hananAdyAstiH koTyo gRhItA gandhopAdAnadaparAstiH, etAH SaDapyavizodhikoTyo gRhItAH, tAzcemAH-svato hanti dhAtayati dhnantamanyamanujAnIte, tathA pacati pAcayatipacanta (manya) manujAnIta iti, tathA tatraiva sUtram Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, upodghAta : 327 "adissamANo kayavikka ehiM "ti, anenApi timro vizodhikoTyo gRhItAH, tAzcemAH krINAti krApayati krINantamanyamanujAnIte, tathA'STamasya-vimohAdhyayanasya dvitIyoddezaka idaM sUtram - "bhikkhU parakka mejjA ciTThejja vA nisIeja vA tuyaTTija vA susANaMsi ve "tyAdi yAvad "bahiyA viharijA taM bhikkhu gAhAvatI uvasaMkamittu vaejjA ahamAusaMto samaNA ! tubmaTThAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pANAI bhUyAiM jIvAI sattAiM samArabbha samuddissa kIyaM pAmiJca" mityAdi, etAni sarvANyapi sUtrANyAzrityaikAdaza piNDeSaNA niryUDhAH / tathA tasminneva dvitIyAdhyayane paJcamoddezake sUtram- "se vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNa" miti, tatra vastraMkambalaMpAdapuJchanaM-grahaNAd vastraiSaNA niryUDhA, patadgrahapadAt pAtraiSaNA niryUDhA, avagraha ityetasmAdavagrahapritamA niryUDhA, kaTAsanamityetasmacchayyeti, tathA paJcamAdhyayanAvantyAkhyasya caturthoddezake sUtram - "gAmANugAmaM dUijamANassa dujjayaMduSparikkataM " ityAdineryA saGkSepeNa vyAvarNitetyata eva IryAdhyayanaM niryUDham, tathA SaSThAdhyayanasya dhUtAkhyasya paJcamoddezake sUtram - " Aikkhai vihayai kiTTai dhammakAmI" tyetasmAdbhASAjAtAdhyayanamakRSTamityevaM vijAnIyAstvamiti / tathA mahAparijJAdhyayane saptodezakAstebhyaH pratyekaM saptApi saptaikakA niryUDhAH, tathA zastraparijJAdhyayanAdudbhAvanA niryUDhA, tathA dhUtAdhyayanasya dvitIyacaturthoddezakAbhyAM vimuktyadhyayanaM niryUDhamiti, tathA 'AcAraprakalpaH 'nizIthaH, sa ca pratyAkhyAnapUrvesya yatta tIyaM vastu tasyApi yadAcArAkhyaM viMzatitamaM prAbhRtaM tato niryUDha iti / brahmacaryAdhyayanebhya AcArAgrANi niryUDhAnyato niryUhanAdhikArAdeva tAnyapi zastraparijJAdhyayanAnniryUDhAnIti darzayatiavyogast u bhaNio satyaparitrAya daMDanikkhevo / ni. [295 ] so purNa vibhajamANo tahA tahA hoi nAyavvo / ghR. 'avyAkRtaH' avyakto'parisphuTa itiyAvat 'bhaNitaH ' pratipAditaH, koDasI ?'daNDanikSepaH' daNDaH-prANipIDAlakSaNastasya nikSepaH parityAgaH saMyama ityartha, saca zastraparijJAyAmavyakto'bhihito yatastena punaH vibhajyamAnaH aSTasvapyadhyayaneSvasAveva tathA tathA anekaprakAro jJAtavyo bhavatIti / kathaM punarayaM saMyamaH saGkSepAbhihito vistAryate ya ityAhani. [ 296 ] egaviho puNa so saMjamutti ajjhatthabAhiro yaduhA / maNavayaNakAya tiviho cauvviho cAujAmou ni. [297] paMca ya mahavvayAI tu paMcahA rAibhoaNe chaTTA / sIliMgasahassANi ya AyArassappavIbhAgA ityAha aviratinivRttilakSaNa ekavidhaH saMyamaH, sa evAdhyAtmikabAhyabhedAd dvidhA bhavati, punarmanovAkkAyayogabhedAttrividhaH, sa e caturyAmabhedAzcaturdhA, punaH paJcamahAvratabhedAtpaJcadhA, rAtrI - bhojana- viratiparigrahAJca SoDhA, ityAdikayA prakriyayA bhidyamAno yAvadaSTAdazazIlAGgasahanaparimANo bhavatIti // kiM punarasai saMyamastatra tatra pravacane paJcamahAvratarUpatayA midyate ya -- Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ni. [298 ] AikkhiuM vibhaiuM vinAuM caiva suhataraM hoi / eeNa kAraNeNaM mahavvayA paMca pannattA // vR. saMyamaH paJcamahAvratarUpatayA vyavasthApitaH sannAkhyAtuM vibhaktuM vijJAtuM ca sukhenaiva bhavatItyataH kAraNAtpaJcamahAvratAni prajJApyante / etAni ca paJca mahAvratAni askhalitAni phalavanti bhavantyato rakSAyanto vidheyastadarthamAha- AcArAGga sUtram 2/1/1/1/335 ni. [299 ] tesiM ca rakkhaNaDDA ya bhAvaNA paMca paMca ikkikke / tA satyaparinnAe eso amitaro hoi // 'teSAM ca ' mahAvratAnAmekaikasya tadvRttikalpAH paJca bhAvanA bhavanti, tAzca dvitIyAgrazrutaskandhe pratipAdyante'to'yaM zastraparijJAdhyayanAbhyantaro bhavatIti / sAmprataM cUDAnAM yathAsvaM parimANamAha cUr3A[-9 ni. [ 300 ] jAvoggahapaDimAo paDhamA sattikkagA biiacUlA / bhAvaNa vimutti AyArapakkappA tinni ia paMca vR. piNDeSaNAdhyayanAdArabhyAvagrahapratimAdhyayanaM yAvadetAni saptAdhyayanAni prathamA cUDA, saptasaptaikakA dvitIyA, bhAvanA tRtIyA, vimuktizcaturthI, AcAraprakalpo nizIthaH, sAca paJcamI cUDeti / tatra cUr3AyA nikSepo nAmAdi, SaDidhaH, nAma sthApane kSuNNe, dravyacUDA vyatiriktA sacittA kurkuTasya acittA mukuTasya cUDAmaNi mizrA mayUrasya, kSetracUDA lokaniSkuTarUpA, kAlacUDA'dhikamAsakasvabhAvA, bhAvacUDA tviyameva, kSAyopazamikabhAvavarttitatvAt / -: cUDA 1 adhyayanaM -1 : - iyaM ca saptAdhyayanAtmikA, tatrAdyamadhyayanaM piNDaiSaNA, tasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, yAvannAmaniSyanne nikSepe piNDaiSaNA'dhyayanaM, tasya nikSepadvAreNa sarvA piNDaniryuktiratra bhaNanIyeti -: cUDA 1 adhyayanaM -1 uddezaka : 1 : sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcAraNIyaM, taJcedam mU. (335) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviTTe samANe se jaM puNa jANijjA asaNaM vA pArNa vA khAimaM vA sAimaM vA pANehiM vA paNagehiM vA bIehiM vA hariehiM vA saMsattaM ummissaM sIodaeNa vA osittaM rayasA vA parighAsiyaM vA tahappagAraM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parahatyaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuyaM anesaNi aMti mantramANe lAbhe'vi saMte no paDiggAhijjA / se ya AhaJca paDiggahe siyA se taM AyAya egaMtamavakkamijjA, egaMtamavakkamittA ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA appaMDe appapANe appabIe appaharie appose appudae apputtiMgapaNa- gadagamaTTiyamakka DAsaMtANae vigiMciya 2 ummIsaM visohiya 2 tao saMjayAmeva bhuMjija vA pIijja vA, jaMca no saMcAijA bhuttae vA pAyae vA se tamAyAya egaMtamakkamijA, ahe jhAmathaMDilaMsi vA aTThirAsiMsi vA kiTTarAsiMsi vA tusarAsiMsi vA gomayarAsiMsi vA atrayaraMsi vA tahappagAraMsi thaMDilaMsi paDilehiya paDilehiya pamajiya pamajjiya tao saMjayAmeva paridvavijA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka: 329 vR. 'se' iti mAgadhadezIvacanataH prathamAnto nirdeze vartate, yaH kazcibhikSaNazIlo bhAvabhikSurmUlottaraguNadhArI vividhAbhigraharataH 'bhikSuNI vA' sAdhvI, sa mAvabhikSurvedanAdibhiH kAraNairAhAragrahaNaM karoti, tAnicAmUni - // 1 // "veaNa veAvaJce iriyaTThAe ya sNjmtttthe| taha pANavattiyAe chaTuM puNa dhammaciMtAe" ityAdi, amISAM madhye'nyatamenApi kAraNenAhArArthI san gRhapati-gRhasthastasya kulaMgRhaM tadanupraviSTaH, kimarthaM ? - 'piMDavAyapaDiyAe' tti piNDapAto-bhikSAlAbhastapratjJayA-ahamatra bhikSAMlapsyaiti,sapraviSTaHsanyapunarazanAdi jAnIyAt, kathamiti darzayati-prANimi rasajAdibhi 'panakaiH' ullIjIvaiH saMsaktaM bIjaiH' godhUmAdimi haritaiH' dUrvA'GakurAdibhi unmizra' zabalIbhUtaM, tathAzItodakena vA avasiktam AdrIkRta rajasAvA sacittena parighAsiyaM' tipariguNDitaM, kiyadvA vakSyati? 'tayAprakAram evaMjAtIyamazuddhamazanAdicaturvidhamapyAhAraM parahaste' dAtRhaste parapAtrevA sthitam 'aprAsukaM sacittam aneSaNIyam AdhAkarmAdidoSaduSTam 'iti' evaMmanyamAnaH 'sa' bhAvabhikSu satyapi lAbhena pratigRhNIyAdityutsargataH, apavAdatastu dravyAdi jJAtvA pratigRhNIyAdapi, tatra dravyaM durlabhadravyaM kSetraM sAdhAraNa dravyalAmarahitaM sarajaskAdibhAvitaM vA kAlo durbhikSAdi bhAvo glAnatAdi, ityAdibhi kAraNairupasthitairalpabahutvaM paryAlocya gItArtho gRhNIyAditi / atha kathaJcidanAbhogA saMsaktamAgAmisattvonmizraM vA gRhItaM tatra vidhimAha se Ahazce' tyAdi saca bhAvabhikSu Ahazceti sahasA saMsaktAdikamAhArajAtaM kadAcidanAbhogApratigRhyIyAt, sa cAnAbhogo dAtRpratigRhItRpadadvayAccaturdhA yojanIya iti, 'tam' evaMbhUtamazuddhamAhAramAdAyakAntam 'apakrAmet' gaccheta, taM 'apakramya, gtveti| ___ yatra sAgArikANAmanAlokamasampAtaM ca bhavati tadekAntamanekadheti darzayati athArAme vA athopAzraye vA athazabdo'nApAtaviziSTapradezopasaGgahArtha, vAzabdo vikalpArtha zUnyagRhAdyupasaGagrahArtho vA, tadvizinaSTi-'alpANDe' alpazabdoDabhAvavacanaH, apagatANDa ityartha, evamalpabIje'lpaharite 'alpAvazyAye' avazyAya udakasUkSmatuSAraH, alpodake, tathA alpo ttiGgapanakadagamRttikAma-kaTasantAnake tatrottiGgastRNAgraudakabinduH, mujItetyuttarakriyayA sambandha panakaH-ulIvizeSaH,udakapradhAnAmRttikA udakamRttiketi, markaTa:-sUkSmajIvavizeSasteSAMsantAnaH, yadivA markaTakasantAnaH-koliyakaH, tadevamaNDAdidoSarahite ArAmAdike sthaNDile gatvA prAggRhItAhArasya yatsaMsakttad 'vivicya vivicya tyaktvA tyaktvA, kriyA'bhyAvRttyA'zuddhasya parityAganizeSa-tAmAha, unmibhaMvA' AgAmukasattvasaMvalitaMsaktukAditataHprANinaH vizodhya vizodhya' apanIyApanIya 'tataH' tadantaraM zeSaM zuddhaM parijJAya samyagyata eva bhuJjIta pibetA rAgadveSavipramuktaH satriti, uktnyc||1|| "bAyAlIsesaNasaMkarDami gahaNaMmi jIva! Na huchlio| imhi jahana chalijjasi bhuMjaMto rAgadosehiM // 2 // rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaM viyaannaahi| rAgaddosavimukke muMjejjA nijarApehI" Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 AcArAGga sUtram 2/9/9/1/335 yaJcAhArAdikaM pAtuM moktuM vA na zaknuyAprAcuryAdazuddha pRthakaraNAsammavAdvA sa bhikSu 'tad' AhArajAtamAdAyakAntamapakrAmeta, apakramya ca tadAhArajAtaM pariThApayet 'tyajediti sambandhaH, yatra ca pariSThApayettadarzayati-'atha' AnantaryA] vAzabda uttarApekSayA vikalpArtha : 'jhAme' ti dagdhaM tasmin vA sthaNDile'sthirAzI vA kiTTo-lohAdimalastadrAzI vA tuSarAzau vA gomayarAzau vA, kiyadvA vakSyate ityupasaMharati-anyatararAzI vA tayAprakAre pUrvasaze prAsuke sthaNDile gatvA tatpratyupekSya pratyupekSyaakSNApramRjya 2 rajoharaNAdinA, atrApidvivacanamAdarakhyApanArthamiti, pratyupekSapramArjanapadAbhyAMsapta bhaGgakA bhvnti,tdhthaa|aprtyupekssitmprmaarjitm 1, apratyupekSitaM pramArjitaM 2, pratyupekSitamapramArjitaM 3, tatrApyapayupekSya pramRjan sthAnAtsthAna. saGakramaNena trasAn virAdhayati, pratyupekSyApyapramRjannAgantukapRthvIkAyAdIn virAdhayatIti, caturthabhaGgaketu catvAro'mI, tadyathA-duSpratyupekSitaMduSpramArjitaM 4, duSpratyupekSitaM supramArjitaM 5, supratyupekSitaMduSpramArjita 6, supratyupekSataM supramArjitamiti, sthApanA / tatraivaMbhUte saptabhamajhAyAte sthaNDile saMyata eva' samyagupayukta eva zuddhAzuddhapuabhAgaparikalpanayA pariSThApayet // sAmpratamauSadhi-viSayaM vidhimAha 'mU. (336) se bhikkhU vA bhikkhUNI cA gAhAvai jAva paviDhe samANe se jAo puNa osahIo jANijA-kasiNAo sAsivAnA avidalakaDAoAtericchachintrAoavucchinnAo taruNiyaM vA chivArDi aNabhikaMtabhajiyaM pehAe aphAsuyaM aNesaNijaMti mantramANe lAbhe saMte no paDiggAhijjA / / sebhikkhUvA0 jAvapaviDhesamANesejAopuNa osahIojANijjA-akasiNAo asAsiyAo vidalakaDAo tiricchacchinAo vucchinnAo taruNiyaM vA chivADi abhikaMtaM bhajiyaM pehAe phAsuyaM esaNijaMti mantramANe lAbhe saMte paDiggAhijA / / vR.sabhAvabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH sanyAH punaH "auSadhIH" zAlibIjAdikAH evaMbhUtA jAnIyAt, tadyathA-'kasiNAo'tti 'kRtsnAH ' sampUrNA anupahatAH, atra ca dravyabhAvAbhyAM caturbhaGgikA, tatra dravyakRtsnA azastropahatAH, bhAvakRtsnAH sacittAH, tatra kRtsnA ityanena caturbhaGgakeSvAdyaM bhaGgatrayamupAttaM, 'sAsiyAo ti, jIvasya svAma-AtmIyAmutpattiM pratyAzrayo yAsu tAH svAzrayAH, avinaSTayonaya ityartha, Agame ca kAsAccidauSadhInAmavinaSTo yonikAlaH paThyate, taduktam-"etesiNaMbhaMte! sIlANaM kevaiaMkAlaMjoNI saMciTThai?" ityAdyAlApakAH _ 'avidalakaDAo tina dvidalakRtAHadvidalakRtAH,anUrdhvapATitA ityarthaH atiricchacchinAo ti tirazcInaM chinAH kandalIkRtAstapratiSedhAdatirazcInacchinnAH, etAzca dravyataH kRtsnA bhAvato bhAjyAH, 'avvocchinnAo' ti vyavacchinnA-jIvarahitA na vyavacchinnAH avyavacchinnAH, bhAvataH kRtsnA ityartha, tathA taruNiyaMvA chivArDiti, 'taruNIm aparipakvAM 'chivADi' nti mudgAdeHphaliM, tAmeva vizinaSTi-'anabhikkaMtabhajiyanti, nAbhikrAntA jIvitAd anabhikrAntA, sacetanetyartha, 'abhajjiyaM' abhagnAm-amarditAmavirAdhitAmityartha, iti 'prekSya' dRSTvA tadevaMbhUta-mAhArajAtamaprAsukamaneSaNIyaM vA manyamAno lAme satina prtigRhnniiyaat| sAmpratametadevasUtraM viparyayeNAha-saevabhAvabhikSuryA:punarauSadhIrevaMjAnIyAt, tadyathA'akRtsnAH' asampUrNA dravyato bhAvatazcapUrvavacarcaH 'asvAzrayAH' vinaSTayonayaH, dvidalakRtAH' Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH 331 urdhvapATitAH 'tirazcInacchinnAH kandalIkRtAHtathA taruNikAMvAphalIM jIvitAdapakrAntAM bhagnAM ceti, tadevaMbhUtamAhArajAtaM prAsukameSaNIyaM ca manyamAno lAbhe sati kAraNe gRhNIyAditi / grAhyAgrAhyAdhikAra evAhAra vizeSamadhikRtyAha mU. (337) se bhikkhU vA0 jAva samANe sejaMpuNa jANijjA-pihuyaMbahurayaM vA muMjiyaM vA madhu vA cAulaM vA cAulapalaMbaM vA saiM saMbhajiyaM saphAsuyaM jAva no paDigAhijjA / / se bhikkhU vA0 jAva samANe sejaM puNa jANijjA-pihuyaM vAjAva cAulapalaMbaM vAasaI bhaniyaMdukkhutto vA tikkhutto vA maJjiyaM phAsuyaM esaNijaMjAva paDigAhijjA / vR. sa bhAvabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san ityAdi pUrvavadyAvat 'pihuyaM vatti pRthukaM jAtAvekavacanaM navasya zAlivrIhyAderagnA ye lAjAH kriyante ta iti, bahu rajaH- tuSAdikaM yasmiMstadbahurajaH, 'bhujiyanti agnyarddhapakvaMgodhUmAdeH zIrSakamanyadvA tilagodhUmAdi, tathA godhUmAdeH manthu cUrNaM tathA cAulAH' tandulAH zAlivrIhyAdeH ta eva cUrNIkRtAstatkaNikA vA cAulapalaMbaMti, tadevaMbhUtaM pRthukaadyaahaarjaatN| sakRdaekavAraM saMbhajjiyaMtiAmarditaM kiJcidagninA kiJcidaparazastreNAprAsukamaneSaNIyaM manyamAno lAbhe sati na pratigRhNIyAt / etadviparItaM grAhyamityAha-pUrvavat, navaraM yadasakRdanekazo'gyAdinA pakvamAmarditaM kA duSpakvAdidoSarahitaM prAsukaM manyamAno lAbhe sati gRhaNIyAditi / sAmprataM gRhapatikulapravezavidhimAha mU. (338) sebhikkhUvA bhikkhUNI vA gAhAvaikulaMjAvapavisiukAme no anautthieNa vAgArathieNavA parihAriovA apparihArieNaM saddhiMgAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAepavisijja vA nikkhamija vA // se bhikkhU vA0 bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikkhamamANe vA pavisamANe vA no annauthieNa vA gArathieNa vA parihArio vA aparihArieNa saddhiM bahiyA viyArabhUmiM vAvihArabhUmi vA nikkhamija vApavisija vaa| sebhikkhUvA gAmANugAmaMdUijjamANe no anauthieNa vA jAva gAmANugAmaM dUijijA / / / vR. sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praveSTukAma ebhirvakSyamANaiH sAddhana pravizet prAk praviSTo vAna niSkAmeditisambandhaH |yaiH sahanapraveSTavyaMtAna svanAmagrAhamAha tatrAnyatIrthikAH-sarajaskAdayaH 'gRhasthAH' piNDopajIvino dhigjAtiprabhRtayaH, taiH saha pravizatAmamI doSAH, tadyathA-te pRSThato vA gaccheyuragratovA, tatrAgrato gacchanto yadi sAdhvanuvRttyA gaccheyustatastatkRtaIprityayaH karmabandhaHpravacanalAghavaMca, teSAM vA svajAtyAdhutkarSa iti, atha pRSThatastatastapradveSo dAturvADabhadrakasya, lAbhaMca dAtA saMvibhajya dadyAttenAvamaudaryAdau durbhikSAdau prANavRttirna syAdityevamAdayo doSAH, tathApariharaNaM-parihArastenacaratipArihArikaH-piNDadoSapariharaNAdudyuktavihArIsAdhurityartha saevaMguNakalitaMsAdhuH 'aparihArikeNa' pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandarUpeNa napravizeta, tena saha praviSThAnAmaneSaNIya bhikSAgrahaNAgrahaNakRtAdoSAH, tathahi-aneSaNIyagrahaNe tatpravRttiranujJAtA bhavati, agrahaNe taiH sahA saGkhaDAdayo doSAH, tata etAn doSAn jJAtvA sAdhuhapatikulaM piNDapA-tapratijJayA taiH sahanapravizenApi niSkAmediti ||taiH saha prasaGgatoDanya trApi gamana pratiSemAha Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 AcArAGga sUtram 2/1/1/1/338 samikSubaha 'vicArabhUmiM ' sajjJAJAvyutsargabhUmiM tathA 'vihArabhUmi' svAdhyAyabhUmiM tairanyatIrthikAdibhiH saha doSasambhavAnna pravizediti sambandhaH, tathAhi - vicArabhUmau prAsukodakasvacchAsvacchabahvalpanirlepanakRtopadhAtasadbhAvAda, vihArabhUmau vA siddhAntAlApakavikatthanamayAtsehAdyasahiSNukalahasambhavAJca sAdhustAM taiH saha na pravizennApi tato niSkrAmediti / tathA-sa bhikSugramAdgrAmo grAmAntaramupalakSaNArthatvAnnagarAdikamapi 'dUijamANo' tti gacchannebhiranyatIrthikAdibhi saha doSasambhavAnna gacchet, tathAhi kAyikyAdinirodhe satyAtmavirAdhanA, vyutsarge ca prAsukAprAsukagrahaNAdAvupadhAtasaMyamavirAdhane bhavataH, evaM bhojane'pi doSasambhavo bhAvanIyaH sehAdivipratAraNAdidoSazceti / sAmprataM taddAnapratiSedhArthamAha mU. (339) se bhikkhU vAbhikkhUNI vA jAva paviTThesamANeno annautthiyassa vA gAratthiyassa vA parihArio vA aparihAriyassa asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dijA vA anupaijjA vA // vR sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praviSTaH sannupalakSaNatvAdupAzrayastho vA tebhyoDanyatIrthikAdibhyo doSasammavAdazanAdikaM 4 na dadyAt svato na pyanupradApayedapareNa gRhasthAdineti, tathAhi tebhyo dIyamAnaM dRSTvA loko'bhimanyate ete vA tadyAnAmapi dakSiNArhA, api catadupaSTammAdasaMyamapravarttanAdayo doSo jAyanta iti / piNDAdhikAra evAneSaNIyavizeSapratiSedhamadhikRtyAha mU. (340) se bhikkhU vA0 jAva samANe asaNaM vA 4 assipaDiyAe evaM sAhammiyaM samuhissa pANAI bhUyAiM jIvAI sattAI samArabma samuddissa kIyaM pAbhicaM acchinnaM aNisaGkaM abhihaDaM Aha ceei, taM tahaSpagAraM asaNaM vA 4 purisaMtarakaDaM vA apurisaMtarakaDaM vA bahiyA nIDaM vA anIhaDaMvA attaTThiyaM vA aNattaTThiyaM vA paribhuttaMvA aparibhuttaM vA AseviyaM vA aNAseviyaM vA aphAsuyaM jAva no paDiggAhijjA, evaM bahave sAhammiyA evaM sAhammiNi bahave sAhammiNIo samuddissa cattAri AlAvagA bhANiyavvA // vR. sa- bhikSuryAvadgRhapatikulaM praviSTaH sannevaMbhUtamAhArajAtaM no pratigRhIyAditi sambandhaH, 'assaMpaDiyAe 'tti, na vidyate svaM dravyamasya so'yamasvo-nirgrantha ityartha, tavpratijJayA kazcidgRhasthaH prakRtibhadraka eka 'sAdharmikaM sAdhuM 'samuddizya' asvo'yamityabhisandhAya 'prANino bhUtAna jIvAH sattvAzca' eteSAM kiJcidbhedAbhedaH, tAn samArabhyetyanena madhyagrahaNAtsaMrambhasabhArambhArambhA gRhItAH, eteSAM ca svarUpamidam / // 1 // "saMkappo saMraMbho pariyAvakarI bhave samAraMbho / AraMbha uddavao suddhANaM tu savvesiM" ityevaM samArambhAdi 'samuddizya' adhikRtyAdhAkarma kuryAditi, anena sarvA'vizuddhikoTirgRhItA, tathA 'krItaM' mUlyagRhItaM 'pAmiJca' ucchinnakam 'AcchedyaM' parasmAdbalAdAcchinnam 'aNisiddhaM'ti 'anisRSTaM' tatsvAminADajanutsaGkalitaM collakAdi 'abhyAhRtaM' gRhasthenAnItaM, tadevaMbhUtaM krItAdyAhRtya 'ceei' tti dadAti, anenApi samastA vizuddhikoTirgRhItA, 'tad' AhArajAtaM caturvidhamapi 'tathAprakAram' AdhAkarmAdidoSaduSTaMyodadAti tasmAtpuruSAdaparaH Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka: puruSAntaraM tatkRtaM vA apuruSAntarakRtaM vaa| tathA tenaivadAtrA kRtaM, tathA gRhAnirgatamanirgata vA, tathA tenaivadAtrA svIkRtamasvIkRtaM vA, tathA tenaiva dAtrA tasmAdbahuparibhUktamaparibhUktaM vA, tathA stokamAsvAditamanAsvAditaM vA, tadevamaprAsukamaneSaNIyaM ca manyamAno lAbhe sati na pratigRhNIyAditi / etaJca prathamacaramatIrthakRtorakalpanIyaM, madhyamatIrthakarANAMcAnyasya kRtamanyasya kalpata iti evaMbahUnsAdharmikAna samuddizya prAgvaJcarca / tathA sAdhvIsUtramapyekatvabahutvAbhyAM yojanIyamiti / / punarapi prakArAntareNAvizuddhikoTimadhikRtyAha mU. (341) se bhikkhU vA0 jAva samANe se jaMpuNa jANijjA asaNaM vA 4 bahave samaNA mAhaNAatihi kivaNavaNImaepagaNiyara samuddissa pANAIvA 4 samArabmajAvanopaDiggAhilA vR. sa bhAvabhikSuryAvadgRhapatikulaM praviSTastadyatpunarevaMbhUtamazanAdi jAnIyAt, tadyathAbahUn zramaNAnuddizya, te ca paJcavidhAH-nirgranthazAkyatApasagairikAjIvikA iti, brAhmaNAn bhojanakAlopasthApyapUrvo vADatithistAniti kRpaNA daridrAstAn vaNImakA bandiprAyAstAnapi zramaNAdIn bahUn 'uddizya pragaNayya pragaNayyoddizati, tadyathA-dvitrAH zramaNAH paJcaSAH brAhmaNA ityAdinA prakAreNa zramaNAdIn parisaGakhyAtAnuddizya, tathA prANyAdIn samArabhya yadazanAdi saMskRtaM tadAsevitamanAsevitaM vA'prAsukamaneSaNIyamAdhAkarma, evaM manyamAno lAbhesatina pratigalIyAditi vizodhikoTimadhikRtyAha mU. (342) se bhikkhU vA0 bhikkhUNI vA jAva paviDhe samANe se jaMpuNa jANijjA-asaNaM vA 4 bahavesamaNA mAhaNA atihiM kivaNavaNImae samuddissa jAva ceeitaMtahappagAraM asaNaMvA 4 apurisaMtarakaDaM vAabahiyAnIhaDaM aNattadviyaM aparibhutaMaNAseviyaM aphAsuyaM aNesaNiNaM jAva no paDiggAhijjA / aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDaM bahiyA nIhaDaM attaTThiyaM paribhuttaM AseviyaM phAsuyaM esaNijaMjAva paDiggAhijA / / vR. sa bhikSuryatpunarazanAdi jAnIyAt, kiMbhUtamiti darzayati-bahUn zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImakAnsamuddizyazramaNAdyarthamiti yAvat, prANAdIMzca samArabhyayAvadAhRtya kazcid gRhastho dadAti, tattathAprakAramazanAdyapuruSAntarakRtamabahirnirgatamanAtmIkRtamaparibhaktamanAsevitamaprAsukamaneSaNIyaM manyamAno lAbhe satina pratigRhNIyAt / iyaM ca "jAvaMtiyA bhikkha" tti, etadgatyayena grAhyamAha-athazabdaHpUpikSIpunaHzabdovizeSaNArthaathasabhikSu punarevaMjAnIyAt, tadyathA- 'puruSAntarakRtam' anyArthakRtaMbahirnirgatamAtmIkRtaMparibhuktamAsevitaMprAsukameSaNIyaM ca jJAtvA lAbhe sati pratigRhNIyAta, idamuktaM bhavati-avizodhikoTiryathA tathA na kalpate, vizodhikoTistu puruSAntarakRtAtmIyakRtAdiviziSTa kalpata iti // vizuddhi-koTimadhikRtyAha mU. (343) se bhikkhU vA bhikkhuNI vAgAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisiukAme se jAI puNa kulAI jANijA-imesu khalu kulesu niie piMDe dijai aggapiMDe dijjai niyae mAe dijai niyae avaDDhamAe dijai, tahapagArAiM kulAiM niiyAiM niiumANAiM no bhattAe vA Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 AcArAGga sUtram 2/1/1/1/343 pANAe vA pavisijja vA nikkhamijja vA / eyaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM jaM savvaTTehiM samie sayA jAe // - tibemi // vR. sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praveSTukAmaH se- tacchabdArthe sa ca vAkyopanyAsArtha, yAni punarevaMbhUtAni kulAni jAnIyAt, tadyathA-imeSu kuleSu 'khalu' vAkyAlaGkAre 'nityaM' pratidinaM 'piNDaH ' doSo dIyate, tathA agrapiNDaH - zAlyodanAdeH prathamamudhdhRtya bhikSArthaM vyavasthApye so'grapiNDo nityaM bhAgaH - ardhapoSo dIyate, tathA nityamupArddhabhAgaH - poSacaturthabhAgaH, tathAprakArANi kulAni 'nityAni ' nityadAnayuktAni nityadAnAdeva / 'niiumANAi'nti nityam 'umANaM' ti pravezaH svapakSaparapakSayoryeSu tAni tathA, idamuktaM bhavati - nityalAbhAtteSu svapakSa- saMyatavarga parapakSaH - aparabhikSAcaravarga sarvo bhikSArthaM pravizet, tAni ca bahubhyo dAtavyamiti tathAbhUtameva pAkaM kuryu, tatra ca SaTAyavadhaH, alpe ca pAke tadantarAyaH kRtaH syAdityatasyAni no bhaktArthaM pAnArthaM vA pravizenniSkrAmedveti / sarvopasaMhArArthamAha 'etaditi yadAderArabhyoktaM khaluzabdovAkyAlaGkArArtha, etattasya bhikSoH 'sAmagryaM' samagratA yadudgamotpAdanagrahaNaiSaNAsaMyojanApramANeGagAladhUmakAraNaiH suparizuddhasya piNDasyopAdAnaM kriyate tajjJAnAcArasAmagryaM darzanacAritratapovIryAcArasaMpannatA ceti, athavaitatsAmagryaM sUtreNaiva darzayatiyat 'sarvAthaiH' sarasavirasAdibhirAhAragataiH yadivA rUparasagandhasparzagataiH sabhyagitaH samitaH, saMyata ityartha, paJcabhirvA samitibhiH samitaH zubhetareSu rAgadveSavirahita itiyAvat, evaMbhUtazca saha hitena varttata iti sahitaH sahito vA jJAnadarzanacAritraiH, evaMbhUtazca sadA 'yateta' saMyamayukto bhavedityupadezaH, bravImIti jambUnAmAnaM sudharmasvAmIdamAha-bhagavataH sakAzAcchrutvA'haM bravImi, na tu svecchayeti / zeSaM pUrvavaditi / cUDA-1 adhyayana : 1 uddezakaH -1 samAptaH -: cUDA-1 adhyayana : 1 uddezaka-2 : bR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake piNDaH pratipAditastadihApi tadgatAmeva vizuddhakoTimadhikRtyAha mU. (344) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anupaviTTe samANe se jaM puNa jANijjA asaNaM vA 4 aTThami-posahiesu vA addhamAsiesu vA mAsiesu vA domAsiesu vA temAsiesu vA cAummAsiesu vA paMcamAsiesu vA chammAsiesu vA uUsu vA uusaMdhIsu vA uupariyadesu vA bahave samaNamAhaNaatihikivaNavaNImage / egAo ukkhAo pariesijamANe pehAe dohiM ukkhAhiM pariesijamANe pehAe tihiM ukkhAhiM pariesijramANe pehAe kuMbhImuhAo vA kalovAio vA saMnihisaMnicayAo vA pariesijamANe pehAe tahappagAraM asaNaM vA 4 apurisaMtarakaDaM jAva aNAseviyaM aphAsUyaM jAva no paDiggAhijjA / aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDaM jAva AseviyaM phAsUyaM paDiggAhijjA / / vR. sa bhAvabhikSuryatpunarazanAdikamAhArabhevaMbhUtaM jAnIyAt, tadyathA-aSTamyAM pauSadhaHupavAsAdiko'STamIpISadhaH sa vidyate yeSA te'STamIpauSadhikA-utsavAH tathA'rddhamAsikAdayazca Rtusandhi-RtoH paryavasAnam RtuparivarttAH -Rtvantaram, ityAdiSu prakaraNeSu bahUn zramaNabrAhma Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM -1, uddezaka:ra NAtithikRpaNavaNImagAnekasmApiTharakAdgRhItvAkUrAdikaM pariesijjamANe ti taddIyamAnAhAreNa bhojyamAnAn prekSya iSTavA, evaM dvikAdikAdapi piTharakAd gRhItvetyAyojanIyamiti, piTharaka eva sngkttmukhH|___ kumbhI, 'kalovAio vatti picchI piTakaM vA tasmAdvaikasmAditi, sannidhaiH-gorasAdeH saMnicayastasmAdveti, 'tao evaM vihaM jAvaMtiyaM piMDaM samaNAdINaM pariesijjamANaM pehAe' tti, evaMbhUtaM piNDaM dIyamAnaM 6STvA apuruSAntarakRtAdivizeSaNamaprAsukamaneSaNIyamiti manyamAno laabhestinprtigRhnniiyaaditi| etadeva savizeSaNaMgrAhyamAha athapunaH sabhikSurevaMbhUtaMjAnIyAttatto gRhNIyAditi sambandhaH, tadyathA-puruSAntarakRtamityAdi / / sAmprataM yeSu kuleSu bhikSArthaM praveSTavyaM tAnyadhikRtyAha mU. (345) sebhikkhU bAra jAva samANe se jAIpuNa kulAiMjANijjA, taMjahA-uggakulANi vA bhogakulANi vA rAinakulANi vA khattiyakulANi vA ikkhAgakulANi vA harivaMsakulANi vA esiyakulANi vA vesiyakulANi vAgaMDAgakulANi vAkoTTAgakulANivA gAmarakkhakulANi vA bukkAsakulANi vA annayaresu vA tahappagAresu kulesu aduguchiesu agarahiesu asaNaM vA 4 phAsuyaM jAva paDiggAhijjA / / vR sa bhikSurbhikSArthaM praveSTukAmo yAni punarevaMbhUtAni kulAni jAnIyAtteSu pravizediti sambandhaH, tadyathA-ugrA-AkSikAH, bhogA-rAjJa pUjyasthAnIyAH, rAjanyAH sakhisthAnIyAH, kSatriyAH rASTrakUTAdayaH, ikSvAkavaH RSabhasvAmivaMzikAH, harivaMzAH-harivaMzajAH ariSTanemivaMzasthAnIyAH, 'esitti goSThAH, vaizyA-vaNijaH, gaNDako-nApitaH, yo hi grAma udghossyti| koTTAgAH-kASThatakSakA varddhakina ityartha, bokkazAliyAH-tantuvAyAH, kiyanto vAvakSyante ityupasaMharati-anyatareSu vA tathA prakAreSvajugupsiteSu kuleSu, nAnAdezavineyasukhapratipattyartha paryAyAntareNa darzayati-agaryeSu, yadivA jugupsitAni dharmakArakulAdIni gANi-dAsyAdikulAni tadviparyabhUteSukuleSu labhyamAnamAhArAdikaMprAsukameSaNIyamitimanyamAno gRhNIyAditi tathA mU. (346) se bhikkhU vA 2 jAva samANe se jaMpuNa jANijA-asaNaM vA 4 samavAesuvA piMDaniresuvA iMdamahesu vA khaMdamahesuvA evaM ruddamahesuvA muguMdamahesu vAbhUyamahesu vAjakkhamahesu vA nAgamahesuvAthUbhamahesuvA ceiyamahesuvA rukkhamahesuvAgirimahesuvAdarimahesuvAagaDamahesu vA talAgamahesu vA dahamahesu vA naimahesu saramahesu vA sAgaramahesu vA AgaramahesuvA annayaresu vAtahaphapagAresuvievaresumahAhamesu vaTTamANesubahave samaNamAhaNaatihi-kiNavaNImage egAo ukkhAo pariesijamANe pehAe dohiMjAva saMnihisaMnicayAo vA pariesijamANe pehAe tahappagAraM asaNaM vA 4 aparisaMtarakaDaM jAva no pddiggaahijaa| aha puNa evaM jANijjA dina jaMtesiMdAyavvaM, aha tattha bhuMjamANe pehAe gAhAvaibhAriyaM vA gAhAvaibhagiNiM vA gAhAvaiputaM vA dhUyaM vA suNhaM vA dhAI vA dAsaM vA dAsiM vA kampakaraM vA kampakAra vA se puvbAmeva AloijA-Ausitti vA bhagiNitti vA dAhisi me itto annayAM bhoyaNajAyaM, se sevaM vayaMtassa paro asaNaM vA 4 AhaTu dalaijA tahappagAraM asaNaM vA 4 sayaMvA puNa jAijA paro vA se dijA phAsuyaM jAva paDiggAhijA / / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/2/346 vR. sa bhikSuryatpunarevaMbhUtamAhArAdikaM jAnIyAttadapuruSAntarakRtAdivizeSaNamaprAsukamaneSaNIyamiti manyamAno no gRhNIyAditi sambandhaH, tatra samavAyo-melakaH zaGkhacchedazreNyAdeH piNDanikara:- pitRpiNDo mRtakabhaktamityartha, indrotsavaH pratItaH skandaH - svAmikArtikeyastasya mahimA - pUjA viziSTe kAle kriyate, rudrAdayaH zratItAH navaraM mukundo - baladevaH, tadevaMbhUteSunAnAprakAreSu prakaraNeSu satsu teSu ca yadi yaH kazcicchramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImagAdirApatati tasmai sa rvasmai dIyata iti manyamAno'puruSAntarakRtAdivizeSaNaviziSTamAhArAdikaM na gRhNIyAt, athApi sarvasmai na dIyate tathA'pi janAkIrNamiti manyamAna evaMbhUte saGghaDivizeSe na pravizediti // etadeva savizeSaNaM grAhyamAha atha punarevaMbhUtamAhArAdikaM jAnIyAt, tadyathA-dattaM yattebhyaH zramaNAdibhyo dAtavyam, 'atha' anantaraM tatra svata eva tAn gRhasthAna bhuJjAnAna 'prekSya' dRSTvA''hArArthI tatra yAyAt, tAn gRhasthAn svanAmagrAhamAha, tadyathA-gRhapatibhAryAdikaM bhuJjAnaM pUrvameva 'Alokayet' pazyet prabhuM prabhusaMdiSTaM vA brUyAt, tadyathA-AyuSpati ! bhagini ! ityAdi, dAsyasi mahyamanyataradbhojanajAtamiti, evaM vadate sAdhave paro-gRhastha AhRtyAzanAdikaM dadyAt, tatra ca janasaGkulatvAtsati vA'nyasmin kAraNe svata eva sAdhuryAcet, ayAcito vA gRhastho dadyAt, tatprAsukameSaNIyamiti manyamAno gRhNIyAditi // anyagrAmacintAmadhikRtyAha 336 mU. (347) se bhikkhU vA 2 paraM addhajoyaNamerAe saMkhaDi naJcA saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe / se bhikkhU vA 2 pAINaM saMkhaDiM naJcA paDINaM gacche aNADhAyamANe, paDINaM saMkhaDi naJcA pAINaM gacche aNADhAyamANe, dAhiNaM saMkhaDiM naJcA udINaM gacche aNADhAyamANe, uINaM saMkhaDi nacA dAhiNaM gacche aNADhAyamANe, jattheva sA saMkhaDi siyA, taMjahA / - gAmaMsi vA nagaraMsi vA kheDaMsi vA kavvaDaMsi vA maDaMbaMsi vA paTTaNaMsi vA AgaraMsi vA doNamuhaMsi vA negamaMsi vA AsamaMsi vA saMnivesaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA saMkhaDi saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe kevalI bUyA- AyANameyaM saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe abhidhAremANe AhAkammiyaM vA uddesiyaM vA mIsajAyaM vA kIyagaDaM vA pAmizcaM vA acchinnaM vA anisiddhaM vA abhihaDaM vA Aharu dijramANaM bhujijjA / / assaMjae bhikkhupaDiyAe khuDDiyaduvAriyAo mahalliyaduvAriyAo kujA, mahalliyaduvAriyAo khuDDiyaduvAriyAo kujjA, samAo sijjAo visamAo kujjA, visamAo sijAo samAo kujjA, pavAyAo sijjAo nivAyAo kujjA, nivAyAo sijAo pavAyAo kujA, aMto vA bahiM vA uvassayassa hariyANi chiMdiya chiMdiya dAliya dAliya saMthAragaM saMthArijjA, esa viluMgayAmo sijAe, tamhA se saMjae niyaMThe tahappagAraM puresaMkhaDiM vA pacchAsaMkhaDiMvA saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijjA gamaNAe, evaM khalu tassa bhikkhussa jAva sayA je| vR. sa bhikSu 'paraM' prakarSeNArddhayojanamAtre kSetre saMkhaNDayante-virAdhyante prANino yatra sA sakhaDistAM jJAtvA tavpratijJayA 'nAbhisaMdhArayet' na paryAlocayettatra gamanamiti, na tatra gaccheditiyAvat // yadi punargrAmeSu paripATyA pUrvapravRttaM gamaneM tatraca saGghaDiM parijJAya yadvidheyaM taddarzayitumAha Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM -1, uddezaka:2 337 sa bhikSuryadi 'prAcInAM' pUrvasyAM dizi saMkhaDiM jAnIyAttataH 'pratIcInam' aparadigbhAgaM gacchet, atha pratIcInAM jAnIyAttataH prAcInaM gacchet, evamuttaratrApi vyatyayo yojanIyaH, kathaM gacchet ? - 'anAdriyamANaH' saGkhaDimanAdarayannityartha, etaduktaM bhavati-yatraivAsI saGghaDi syAttatrara na gantavyamiti, ka va cAsau syAditi darzayati, tadyathA-grAme vA prAcuryeNa grAmadharmopetatvAta, karAdigamyo vA grAmaH, nAsmin karo'stIti nakara, dhUliprAkAropetaM kheTe, karbarTa-kunagaraM, sarvato'rddhayojana-pareNa sthitagrAmamaDambaMpattanaM-yasya jalasthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkaraH-tAmrA-derutpattisthAnaM, droNamukhaM-yasya jalasthalapathAvubhAvapi, nigamA vaNijasteSAM sthAnaM naigamam, Azrama-yattIrthasthAnaM, rAjadhAnI-yatra rAjA svayaMtiSThati, sanivezoyatraprabhUtAnAMbhANDAnAM praveza iti / tatraiteSusthAneSusaGkhaDiM jJAtvA saGghaDipratijJayA nagamanam abhisaMdhArayet' na paryAlocayet, kimiti?, yataH kevalI brUyAt 'AdAnametat' karmopAdAnametaditi, pAThAntaraMvA 'AyayaNameyaMti AyatanaM-sthAnametadoSANAM yatsaGkhaDIgamanamiti, kathaM doSANAmAyatanamiti darzayati-'saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe'tti, yAyA saGkhiDastAMtAm 'abhisandhArayataH' tatpratijJayA gacchataH sAdhoravazyame teSAM madhye'nyatamo doSaH syAta, tadyathA-AdhAkarma vA auddezikaM vA mizrajAtaM vA krItakRtaM vA udyatakaM vA AcchedyaM vA anisRSTamabhyAhRtami eteSAM doSANAmanyatamadoSaduSTaM bhuJjIta, sa hi prakaraNakattaivamabhisaMdhArayet-yathA'yaM yatirmaprakaraNamuddizyehAyAtaH, tadasya mayA yena kenaciprakAreNa deyamityabhisandhAyAdhAkarmAdi vidadhyAditi, yadivA yo hi lolupatayA saGkhaDipratijJayA gacchet sa tata evAdhAkarmAdyapi bhuJjIteti / kiJca-saGkhaDinimittamAgacchataH sAdhUnuddizya gRhastha evaMbhUtA vasatIH kuryAdityAha 'asaMyataH' gRhasthaH saca zrAvakaH prakRtibhadrakovA syAt, tatrAsau sAdhupratijJayA kSudradvArAHsaGkaTadvArAH satyastA mahAdvArAH kuryAt, vyatyayaM vA kAryApekSayA kuryAt, tathA sabhAH zayyAvasatayo viSamAH sAgArikApAtabhayAt kuryAt, sAdhusamAdhAnArthaM vA vyatyayaM kuryAt, tathApravAtAH zayyAH zItathabhayAnnivAtAH kuryAt, grISmakAlApekSayA vA vyatyayaM vidadhyAditi, tathA'ntaHmadhye upAzrayasya bahirvA haritAni chittvA chittvA vidArya vidArya upAzrayaM saMskaryAt, saMstArakaM vA saMstArayet, gRhasthazcAnenAbhisandhAnena saMskaryAd / yathaiSaH- sAdhuHzayyAyAH saMskAre vidhAtavye viluMgayAmo' tti nirgranthaH akiJcana ityataH sagRhasthaH kAraNesaMyato vA svayameva saMskArayedityupasaMharati-tasmAt 'tathAprakArAm' anekadoSaduSTAM saGghaDi vijJAya sA puraHsaGkhaDi pazcAtsaGghaDirvA bhaveta, jAtanAmakaraNavivAhAdikA puraHsaGkaDi tathA mRtakasaGghaDipazcAtsaGghaDiriti, yadivApuraH agrataH saGkhaDirbhaviSyatiato'nAgatameva yAyAta, vasatiM vA gRhasthaH saMskuryAt, vRttA vA saGghaDirato'trataccheSopabhogAya sAdhavaH samAgaccheyuriti, sarvathA sarvAM saGghaDiM saGghaDipratijJayA 'no'misaMdhArayet na paryAlocayedgamanakriyAmiti, evaM tasyabhikSoH sAmaNyaM -- sampUrNatayA bhikSubhAvasya yatsarvathA saGkhaDi vrjnmiti|| cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka :2 samAptaH [122] Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 AcArAGgasUtram 2/1/1/2/347 -: cUDA-1, adhyayana-1, uddezaka-3:vR. ukto dvitIyaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandha-ihAnantaroddezake doSasaMbhavAtsaDigamanaM niSiddhaM, prakArAntareNApi tadgatAneva doSAnAha mU. (348) se egaio annayaraM saMkhaDiM AsittA pibittA chaDDina vA vamiJa vA bhutte vA se no sammaM pariNamijjA annayare vA se dukkhe rogAyaMke samuppajijA kevalI bUyA AyANameyaM / / vR.sa bhikSu ekadA kadAcid ekacaro vA anyatarAM' kAJcitpuraHsaGghaDiM pazcAtsaGghaDiM vA 'saGghaDi'miti saGghaDimatkam 'AsvAdha' bhuktvA tathApItvA zikhariNIdugdhAdi, taJcAtilolupatayA rasaguddhayA''hAritaM sat 'chaDDeja vA' chardi vidadhyAt, kadAciJcApariNataM sadvizUcikAM kuryAt, anyatarovArogaH-kuSThAdikaH AtaGkastvAzujIvitApahArI zalAdikaHsamatpadyeta. kevalI-sarvajJo bUyAt, yathA 'etat saGghaDIbhaktam 'AdAnaM' karmopAdAnaM vartata iti / yathaitadAdAnaM bhavati tathA drshyti| mU. (349) iha khalu bhikkhUgAhAvaIhi vA gAhAvaINIhiM vA parivAyaehiMvA parivAIyAhiM vA emajaM saddhiM suMDa pAuM jo vaimissaM huratthA vA uvassayaM paDilehemANo no labhijA tameva uvassayaM saMmissIbhAvabhAvajijA, annamaNe vA se matte vipariyAsiyabhUe isthiviggahe vA kilabe vA taM bhikkhu uvasaMkamittu buuyaa| AusaMto samaNA! ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA rAo vA viyAle vA gAmadhammaniyaMtiyaM kaTTarahassiyaM mehuNadhammapariyAraNAe AuTTAmo, taM cevegaIo sAtijijA. akaraNijjaM ceyaM saMkhAe eeAyANA (AyataNANi) saMti saMvijamANA paJcavAyA bhavaMti, tamhA se saMjae niyaMThetahappagAraMpuresaMkhaDiMvA pacchAsaMkhaDiM vAsaMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe noabhisaMdhArijA gmnnaae|| vR.'ihe' ti saGkhaDisthAna'smin vA bhave'mI apAyAH AmuSmikAstudurgatigamanAdayaH, khaluzabdovAkyAlaGkAre, bhikSaNazIlobhikSugRhapatibhistadbhAryAbhirvAparivrAjakaiH parivrAjikAbhirvA sArddhamekadyama-eka-vAkyatayA saMpradhArya 'soMDa' ti sIdhumanyadvA prasannAdikaM pAtuM pItvA tataH 'huravatthA vA bahirvA nirgatyopAzrayaM yAceta, yadA ca pratyupekSamANo vivakSitamupAzrayaM na labheta tatastamevopAzrayaM yatrAsau saGghaDistatrAnyatra vA gRhasthaparivrAjikAdibhirmizrIbhAvamApadyeta, tatra ghAsAvanyamanA matto gRhasthAdiko viparyAsIbhUtaAtmAnaM nasmarati, sa vA bhikSurAtmAnaM nasmaret, asmaraNAJcaivaM cintayed-yathA'haM gRhastha eva, yadivA-strIvigrahe zarIre 'viparyAsIbhUtaH' adhyupapannaH 'klIbevA' napuMsakevA, sAcastrI napuMsako vA,taMbhikSum upasaGakramya' AsannIbhUya brUyAta, tadyathA-AyuSmana ! zramaNa! tvayA sahakAntamahaM prArthayAmi, tadyathA-ArAme vopAzraye vA kAlatazca rAtrI vA vikAle vA, taM bhiDuM grAmadharma-viSayopabhogagataivyApariniyantritaM kRtvA, tadyathA-mama tvayA vipriyaM na vidheyaM, pratyahamahamanusarpaNIyeti, evamAdibhirniyamya grAmAsanne vA kutracidrahasi mithunaM-dAmpatyaM tatra bhavaM maithunam-abrahmeti tasya dharmA-tadgatA vyApArAsteSA pariyAraNA-AsevanA tayA AuTTAmo'tti pravadmahe, idamuktaM bhvti| _ sAdhumuddizya rahasimaithunaprArthanAM kAcitkuryAt, tAMcaikaH kazcidekAkI vA 'AyatanAni' karmapAdAnakAraNAni santi' bhavanti saMcIyamAnAni pratikSaNamupacIyamAnAni, idamuktaM bhavati Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 3 339 anyAnyapi karmopAdAnakAraNAni bhaveyuH, yata evamAdikAH pratyapAyA bhavanti tasmAdasau saMyato nirgranyastathAprakArAM saGghaDiM puraH saGghaDiM pazcAtsaGghaDiMvA saGghaDiMjJAtvA saGghaDipratijJayA 'nAmisaMghArayed gamanAya' gantuM na paryAlocayedityartha // tathA yU. (350) sebhikkhUvA 2 annayariM saMkhaDiM succA nisamma saMpahAvai ussuyamUeNa appANeNaM, dhuvA saMkhaDI, no saMcAei tattha iyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM paDiggAhittA AhAraM AhArittae, mAidvANaM saMphAse, no evaM krijjaa| setattha kAleNa anupavisittA tatthiyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM paDigAhittA AhAraM AhArijjA / / vR. samikSuranyatarA puraH saGghaDiM pazcAtsaGghaDiM vA zrutvA'nyataH svato vA 'nizamya' nizcitya kutazciddhetostatastadabhimukhaM saMpradhAvatyutsukabhUtenAtmanA yathA mamAtra bhaviSyatyadbhutabhUtaM bhojyaM, yatastatra 'dhruvA' nizcitA saGghaDirasti, 'no saMcAei' ttina zaknoti 'tatra' saGghaDigrAme itaretarebhyaH kulebhyaH saGghaDirahitebhyaH 'sAmuyANiyaM' ti bhaikSaM, kimmUtamya- 'eSaNIyam' AdhAka-rmAdidoSarahitaM 'vesiyaM' ti kevalakarajoharaNAdiveSAllabdhamutpAdanAdidoSarahitam, evaMbhUtaM piNDapAtam - AhAraM parigRhyAbhyavahartuna zaknotItisambandhaH, tatra cAsau mAtRsthAnaM saMspRzet, tasya mAtRsthAnaM saMbhAvyeta, kathaM ? yadyapI tarakulAhArapratijJayA gato, na cAsau tamabhyavahartumalaM pUrvoktayA nItyA, tato'sau sakhiDimeva gacchet, evaMca mAtRsthAnaM tasya saMbhAvyeta, tasmAnnaivaM kuryAd - aihikAmuSmikApAyabhayAt saGghaDigrAmagamanaM na vidadhyAditi / yathA ca kuryAttathA''ha 'saH' bhikSu 'tatra' saGghaDiniveze kAlenAnupravizya tatretaretarebhyo gRhebhyaH ugrakulAdibhyaH 'sAmudAnikaM' samudAnaM bhikSA tatra bhavaM sAmudAnikam 'eSaNIyaM' prAsukaM 'vaiSikaM' kevalaveSAvAptaM dhAtrIpiNDAdirahitaM piNDapAtaM pratigRhyAhAramAhArayediti / punarapi saGghaDivizeSamadhikRtyAha mU. (351) se bhikkhU vA 2 sa jaM puNa jANijjA gAmaM vA jAva rAyahANi vA imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva rAyahANisiM vA saMkhaDI siyA taMpi ya gAmaM vA jAva rAyahANiM vA saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| kevalI bUyA AyANameyaM AinnA'vamA NaM saMkhaDiM anupavissamANassa pAeNa vA pAe akkatapuvve bhavai, hattheNa vA hatthe saMcAliyapubve bhavei, pAeNa vA pAe AvaDiyapuvve bhavai, sIseNa vA sIse saMghaTTiyapuvve bhavai, kAraNa vA kAe saMkhobhiyapuvve bhavai ! daMDeNa vA aTTINa vA muTThINa vA leluNA vA kavAleNa vA abhihayapuvveNa vA bhavai, sIodaeNa vA ussittapuvve bhavai, rayasA vA parighAsiyapuvve bhavai, aNesaNije vA paribhuttapuvve bhavai, asi vA dijramANe paDiggAhiyapuvve bhavai tamhA se saMjae niyaMThe tahappagAraM AinAvamA NaM saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMghArijA gamaNAe / vR.sa bhikSuryadi punarevaMbhUtaM grAmAdikaM jAnIyAt, tadyathA-grAme vA nagare vA yAvadrAjadhAnyAM vA saGghaDirbhaviSyati, tatra ca carakAdayo'pare vA bhikSAcarAH syuratastadapigrAmAdikaM saGghaDipratijJayA 'nAbhisandhArayedmamanAya' na tatra gamanaM kuryAdityartha // tadgatAzca doSAn sUtreNaivAha-kevalI brUyAdyathaitadAdAnaM - karmopAdAnaM varttata iti darzayati-sAca saGghaDi AkIrNA vA bhavet - carakAdibhi saGkulA 'avamA' hInA zatasyopaskRte paJcazatopasthAnAditi, tAM cAkIrNAbhavamAMcAnupravizato'mI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 AcArAGga sUtram 2/1/1/3/351 doSAH, tadyathA - pAdena parasya pAda AkrAnto bhavet, hastena vA hastaH saMcAlito bhavet, 'pAtreNa vA' bhAjanena vA 'pAtraM ' bhAjanamApatitapUrvaM bhavet, zirasA vA ziraH saGghaTTitaM bhavet kAyenAparasyacarakAdeH kAyaH saGkSobhitapUrvo bhavediti, sa ca carakAdirAruSitaH kalahaM kuryAt, kupitena ca tena daNDenAsthA vA muSTinA vA loSThena vA kapAlena vA sAdhurabhihatapUrvo bhavet, tathA zItodakena vA kazcitsiJcet, rajasA vA parigharSito bhavet / ete tAvatsaGkIrNadoSAH, avamadoSAzcAmIaneSaNIyaparibhogo bhavet, stokasya saMskRtatvAprabhUtatvAJcArthinAM, prakaraNakArasyAyamAzayaH syAd / yathA matprakaraNamuddizyaite samAyAtAstata etebhyo mayA yathAkathaJciddeyamityabhisandhinA''dhAkarmAdyapi kuryAd, ato'neSaNIyaparibhogaH syAditi, kadAcidvA dAtrA'nyasmai dAtumabhivAJchitaM taccAnyasmai dIyamAnamantarAle sAdhugRhNIyAta, tasmAdetAn doSAnabhisaMpradhArya saMyato nirgranthastathAprakArAmAkIrNAbhavamA vA saGghaDiM vijJAya saGghaDipratijJayA nAbhisaMdhArayed gamanAyeti // sAmprataM sAmAnyena piNDazaGkAmadhikRtyAha mU. (352) se bhikkhU vA 2 jAva samANe se jaM puNa jANijjhA asaNaM vA 4 esaNije siyA anesaNije siyA vitigiMchasamAvantreNa appANeNa asamAhaDAe lesAe tahappagAraM asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA / / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarAhArajAtameSaNIyamapyevaM zaGketa, tadyathAvicikitsA-jugupsA vA'neSaNIyAzaGkA tayA samApannaH - zaGkAgRhIta AtmA yasya sa tathA tena zaGkAsamApannenAtmanA 'asamAhaDAe' azuddhayA lezyayA- udgamAdidoSaduSTarthamidamityevaM cittaviplutyA'zuddhA lezyA - antaHkaraNarUpopajAyate tayA satyA 'tathAprakAram aneSaNIyaM zaGkAdoSaduSTamAhArAdikaM sati lAbhe "jaM saMke taM samAvajje" iti vacanAnna pratigRhNIyAditi / / sAmprataM gacchanirgatAnadhikRtya sUtramAha- mU. (353) se bhikkhU gAhAvaikulaM pavisiukAme savvaM bhaMDagamAyAe gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisijja vA nikkhamija vA // se bhikkhU vA 2 bahiyA vihArabhUmiM vA viyArabhUmi vA nikkhamamANe vA pavisamANe vA savvaM bhaMDagamAyAe bahiyA vihArabhUmiM vA viyArabhUmiM vA nikkhamijja vA pavisijja vA // sebhikkhUvA 2 gAmANugAmaMdUijamANe savvaM bhaMDagamAyAe gAmANugAmaM dUijjijjA / / vR. sa bhikSurgacchanirgato jinakalpikAdirguhapatikulaM praveSTukAmaH 'sarvaM' niravazeSaM 'bhaNDakaM' dharmopakaraNam 'AdAya' gRhItvA gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravizedvA tato niSkAmedvA / tasya copakaraNamanekadheti, tadyathA- "duga tiga caukka / paMcaga nava dasa ekkAraseva bArasahe" tyAdi / tatra jinakalpiko dvividhaH -- chidrapANiracchidrapANizca tatrAcchipANeH zaktyanurupAbhigrahavizeSAd dvividhamupakaraNaM, tadyathA-rajoharaNaM mukhavastrikA ca, kasyacittvakUtrANArya kSaumapaTaparigrahAtrividham, aparasyodakabinduparitApAdirakSaNArthamauNikapaTaparigrahAccaturdhA, tathA'sahiSNutarasya dvitIya - kSaumapaTaparigrahAtpaJcadheti / chidrapANestu jinakalpikasya saptavidhapAtriniryogasamanvitasya rajoharaNamukhavastrikAdigrahaNakrameNe yathAyogaM navavidhodazavidha Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 ekAdazavidho dvAdazavidhazcopadhirbhavati, pAvinaryogazca / // 1 // "pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaTThavaNaM 3 capAyakesariyA 4 / paDalAi 5 rayattANaM 6 ca gocchao7pAyanijogo" anyatrApi gacchatA sarvamupakaraNaM gRhItvA gantavyamityAha-sa bhikSuAmAdebahirvihArabhUmi svAdhyAyabhUmi vA tathA 'vicArabhUmi' viSThotsargabhUmiM sarvamupakaraNamAdAyapravizeniSkAmedvA, etaddivatIyaM, evaM grAmAntare'pI tRtIyaM sUtram // sAmprataM gamanAbhAve nimittamAha mU.(354) se bhikkhUaha puNaevaMjANijjA-tibbadesiyaMvAsaMvAsaimANaM pehAetivvadesiyaM mahiyaM saMnicayamANaM pehAe mahavAeNa vA rayaM samuddhayaM pehAe tiricchasaMpAimA vA tasA pANA saMthaDA saMnicayamANA pehAe se evaM nayA no savvaM bhaMDagamAyAe gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisijja vA nikkhamijjA vA bahiyA vihArabhUmi vA viyArabhUmiMvA nikkhamija vA pavisija vA gAmANugAmaMdUijijjA / / vR. sa bhikSuratha punarevu vijAnIyAt, tadyathA-tIvra-bRhadvAropetaM dezikaM-bRhatkSetravyApi tInaM ca taddezikaM ceti samAsaH, bRhadvAraM mahati kSetre varSantaM prekSya, tathA tIvradezikAM-mahati deze'ndhakAropetAM mahikAMvA' dhUmikAMsaMnipatantI prekSya' upalabhya, tathAmahAvAtenAvAsamRdhdhUtaM rajaH prekSya tirazcInaM vA saMnipatato-gacchataH 'prANinaH' pataGgAdIn 'saMskRtAn' dhanAn prekSya sa bhikSurevaM jJAtvA gRhapatikulAdau sUtratrayoddiSTaM sarvamAdAya na gacchennApi niSkAmedveti idamuktaM bhavati sAmAcAryevaiSA yathA gacchatA sAdhunA gacchanirgatena tadantargatene vA upayogo dAtavyaH, tatra yadi varSamahikAdikaM jAnIyAttato jinakalpiko na gacchatyeva, yatastasya zaktireSA yayA SaNmAsaM yAvatpurIpotsarganiSe ghaM vidadhyAt, itarastu sati kAraNe yadi gacchet na sarvamupakaraNaM gRhItvA gacchediti tAtparyArtha ||adhstaajjugupsitessu doSadarzanApravezapratiSedhauktaH, sAmpratamajugupsiteSvapi keSuciddoSadarzanAThAvezapratiSedhaM darzayitumAha mU. (355) se bhikkhUvAra se jAiMpuNa kulAijANijjA taMjahA-khattiyANa vArAINa vA kurAINa vA rAyapesiyANa vA rAyavaMsaTThiyANa vA aMto vA bAhiM vA gacchaMtANa vA saMniviTThANa vA nimaMtemANANa vA animaMtemANANa vA asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijA // vR.sabhikSuryAnipunarevaMbhUtAni kulAnijAnIyAtU, tadyathA-kSatriyAH-cakravartivAsudevabaladevaprabhRtayasteSAM kulAni, rAjAnaH-kSatriyebhyo'nye, kurAjAnaH-pratyantarAjAnaH, rAjapreSyAHdaNDapAzikaprabhRtayaH, rAjavaMze sthitA-rAjJo mAtulamAgineyAdayaH, eteSAM kuleSu saMpAtabhayAna praveSTavyaM, teSAca gRhAntarbahirvA sthitAnAM 'gacchatA' pathi vahatAM 'saMniviSTAnAm' AvAsitAnAM nimantrayatAmanimantrayatAM vA'zanAdi sati lAbhe na gRhNIyAditi / cUDA-1, adhyayanaM-1 uddezaka-3: samApta: -:cUDA-1, adhyayana-1 uddezaka-4:vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataMcaturthaAramyate,asyacAyamabhisambandha ihAnantaroddezake saGkhaDigato vidhirabhihitastadihApi taccheSavidheH pratipAdanArthamAha Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/4/316 mU. (356) se bhikkhU vA (2) jAva samANe se jaM puNa jANejjA maMsAiyaM vA macchAiyaM vA maMsakhalaM vA macchakhalaM vA AheNaM vA paheNaM vA hiMgolaM vA saMmelaM vA hIramANaM pehAe aMtarA se maggA bahupANA bahuvIyA bahuhariyA bahuosA bahuudayA bahuuttiMgapaNagadagamaTTIyamakkaDAsaMtANayA bahave tattha samaNamAhaNaatihikivaNavaNImagA uvAgayA uvAgamissaMti tatthAinnA vittI no patrassa nikkhamaNapavesAe no patrassa vAyaNapucchaNapariyaTTaNANuppehadhammANuogaciMtAe, se evaM naJcA tahappagAraM puresaMkhaDiMvA pacchAsaMkhaDiM vA saMkhaDi saMkhaDipaDiAe no abhisaMdhArijjA gamaNAe / se bhikkhU vA (2) se jaM puNa jANijjA maMsAiyaM vA macchAiyaM vA jAva hIramANaM vA pehAe aMtarA se maggA appA pANA jAva saMtANagA no jattha bahave samaNa jAva uvAgamissaMti appAinnA vittI pannassa nikkhamaNapasevAe pannassa vAyaNapucchaNapariyadRNuppehadhammAnu ogaciMtAe, sevaM naJcA tahappagAraM puresaMkhaDiM vA abhisaMdhArija gamaNAe / vR. samikSu kvacidgrAmAdau bhikSArthapraviSTaH san yadyevaMbhUtA saGghaDiM jAnIyAt tatpratijJayA nAbhisaMdhArayed damanAyetyante kriyA, yAddagbhUtAM ca saGghaDiM na gantavyaM tAM darzayati-mAMsamAdI pradhAnaM yasyAM sA mAMsAdikA tAmiti, idamuktaM bhavati-mAMsanivRttiM kartukAmAH pUrNAyAM vA nivRttI mAMsapracurAM saGghaDiM kuryuH tatra kazcitsvajanAdistadanurUpameva kiJcitrayet, taJca nIyamAnaM dRSTvAna tatragantavyaM, tatra doSAn vakSyatIti, tathA matsyA Adau pradhAnaM yasyAM sA tathAya evaM mAMsakhalamiti, yatra saGghaDinimittaM mAMsaM chittvA chittvA zoSyate zuSkaM vA puJjIkRtamAste tattathA, kriyA pUrvavat, evaM matsyakhalamapIti, tathA 'AheNaM' tiyadvivArottarakAlaM vadhUpraveze varagRhe bhojanaM krite, 'paheNaMti vadhvA nIyamAnAyA yatpitRgRhabhojana samiti, 'hiMgola' timRtakabhaktaM yakSAdiyAtrAbhojanaM vA, 'saMmelaM 'ti parijanasanmAnabhaktaM goSThImaktaM vA, tadevaMbhUtAM saGghaDiM jJAtvA tatraca kenacitsvajanAdinAtannimittameva kiJcid 'hiyamANaM' nIyamAnaM prekSya tatra bhikSArthaM na gacched, yatastatra gacchato gatasya ca doSAH saMbhavanti, tAMzca darzayatigacchatastAvadantarA - antarAle 'tasya' bhikSoH 'mArgA' panthAno bahavaH prANAH prANinaH pataGgAdayo yeSu te tathA, tathA bahubIjA bahuharitA bahnavazyAya bahUdakA bahUttiGgapanakodakamRttikAmarkaTasantAnakAH, prAptasya ca tatra saGkha'i sthAne bahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImagA upAgatA upAgamimaSyanta tathopAgacchanti ca tatrAkIrNA carakAdibhiH / 342 'vRtti' varttanam ato na tatra prAjJasya niSkramaNa pravezAya vRtti kalpate, nApi prAjJasya vAcanApracchanAparivarttanA'nuprekSAdharmAnuyogacintAyai vRtti kalpate, natatra janAkIrNe gItavAditrasambhavAta svAdhyAyAdikriyAH pravartanta iti bhAvaH, bhikSurevaM gacchagatApekSayA bahudoSA tathA prakArAM mAMsapradhAnAdikAM puraHsaGghaDiM pazcAtsaDiM vA jJAtvA taThapratijJayA nAbhisandhArayedgamanayeti // sAmpratamapavAdamAha sa bhikSuradhvAnakSINo glAnotthitastapazcaraNakarSito vA'vamaudaryaM vA prekSya durlabhadravyArthI vA sa yadi punarevaM jAnIyAt - mAMsAdikamityAdi pUrvavadAlApakA yAvadantarAantarAle 'se' tasya bhikSorgacchato mArgA alpaprANA alpabIjA alpaharitA ityAdi vyatyayena pUrvavadAlApakaH, tadevamalpadoSAM saGghaDiM jJAtvA mAMsAdidoSapariharaNa samartha sati kAraNe tavpratijJayA'bhisaMghArayedgamanAyeti / piNDAdhikAre'nuvarttamAne bhikSAgocaravizeSamadhikRtyAha Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM -1, uddezaka:4 343 mU. (357) se bhikkhU vA 2 jAva pavisiukAme se jaM puNa jANijjA khIriNiyAo gAvIo khIrijamANIo pahAe asaNaM vA 4 uvasaMkhaDijamANaM pehAe purAappajUhie sevaM nacA no gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe nikkhamija vA pavisija vA / / se tamAdAya egaMtamavakkamijjA aNAvAyamasaMloe ciTThijhA, aha puNa evaM jANijAkhIriNiyAo gAvIo khIriyAo pehAe asaNaM vA 4 uvakkhaDiyaM pehAe purAe jUhie sevaM nacA taa saMjayAmeva gAhA nikkhamija vA / / vR.sa bhikSurgRhapatikulaM praveSTukAmaH sannathapunarevaM vijAnIyAd, yathA kSIriNyo gAvo'tra duhyante, tAzca duhyamAnAH prekSya tathA'zanAdikaM caturvidhamapyAhAramupasaMskriyamANaM prekSya tathA 'appajUhie'ttisiddhe'pyodanAdike 'purA' pUrvamanyeSAmadatte satipravarttamAnAdhikaraNApekSIpUrvatra caprakRtibhadrakAdikazcidyatiM dRSTvA zraddhAvAn bahutaraMdugdhaMdadAmIti vatsakapIDAM kuryAt traseyurvA duhyamAnA gAvastatra saMyamAtmavirAdhanA, arddhapakvodane ca pAkA) tvarayA'dhikaM yalaM kuryAt tataH saMyamavirAdhaneti, tadevaM jJAtvA sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA na pravizennApi niSkAmediti / yaJca kuryAttaddarzayitumAha 'saH' bhikSu 'tam' arthaM godohanAdikam AdAya' gRhItvA'vagamyetyartha, tataekAntamapakrAmeda, apakramya ca gRhasthAnAmanApAte'saMloke ca tiSTheta, tatra tiSThannatha punarevaM jAnIyAda yathA kSIriNyo gAvo dugdhA ityAdi pUrvavyatyayenAlApakA neyA yAvanniSkrAmenivizedveti // piNDAdhikAra evedamAha mU. (358) bhikkhAgA nAmege evamAhaMsu-samANA vA vasamANA vA gAmANugAmaMdUijjamANe khuDDAe khalu ayaMgAme saMniruddhAe no mahAlae sehatA bhayaMtAro bAhiragANi gAmA bhikkhAyariyAe vayaha, saMti tatthegaiyassa bhikkhussa puresaMdhuyA vA pacchAsaMthuvA vA parivasaMti, taMjahA-gAhAvaI vA gAhAvaiNIo vA gAhAvaiputtA vA gAhAvaidhUyAo vA gAhAvaIsuNhAovAdhAiovA dAsA vAdAsIo vA kammakarAvA kammakarIo vA, tahappagArAiMkulAiMpuresaMthuyANi vA pacchAsaMthuyANi vA puccAmeva bhikkhAyariyAe anupvisissaami| aviya itthalabhissAmipiMDaM vAloyaM vA khIraMvAdahiMvA navanIyaM vA ghayaM vA gulaM vA tillaM vA mahuM vA majaM vA sakkuliM vA phANiyaMvA pUrva vA sahiriNaM vA, taMpuvAmeva bhucA picApaDiggahaM ca saMlihiya saMmajjiya tao pacchA bhikkhUhiM saddhiM gAhA pavisissAmimavA niskhamissAmi vA, mAiTThANaMsaMphAse, taMno evaMkarijA / / setattha bhikkhUhiMsaddhiM kAlena anupavisittAtatthiyareyarehi kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM paDigAhittA AhAraM AhArijA, eyaM khalu tassa bhikkhussa yA bhikkhuNIe vA saamggiyN0|| vR.bhikSaNazIlAbhikSukA nAmaike sAdhavaH kecanaivamuktavantaH, kimbhUtAste ityAha-'samAnAH' iti javAbalaparikSINatayaikasminnaiva kSetre tiSThantaH, tathA 'vasamAnAH' mAsakalpavihAriNaH, ta evaMbhUtAH prAghUrNakAn samAyAtAn grAmAnugrAmaM dUyamAnAn-gacchata evamUcuH-yathA kSullako'yaM grAmo'lpagRhabhikSAdovA, tathA saMnirUddhaH-sUtakAdinA, nomahAniti punarvacanamAdarakhyApanArtham, atizayena kSullaka ityartha, tato hanta ! ityAmantraNaM yUyaM bhavantaH-pUjyA bahiAmeSu bhikSAcaryArthaM Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 AcArAgasUtram 2/9/9/4/358 vrajatetyevaM kuryAt, yadivAtatraikasya vAstavyasyabhikSoH puraHsaMstutAH' bhrAtRvyAdayaH pazcAtsaMstutAH' zvazurakulasaMbaddhAH parivasanti, tAn svnaamgraahmaah| tadyathA-gRhapatirvetyAdi sugamaM yAvattathAprakArANA kulAni puraH pazcAtsaMstutAni pUrvameva bhikSAkAlAdahameteSu bhikSArthaM pravekSyAmi, api caiteSu svajanAdikuleSvanipretaM lAbha lapsye, tadeva darzayati-'piNDa' zAlyodanAdikaM 'loyam' itIndriyAnukUlaM rasAdhupetamucyate, tathA kSIraM vetyAdi sugamayAvatsihariNIM veti, navaraMmadyamAMse chedasUtrAbhiprAyeNa vyAkhyeye, athavA kazcidatipramAdAvaSTabdho'tyantagRghnutayA madhumadyamAMsAnyapyAzrayeda tastadupAdAnaM, 'phANiya'ti udakena dravIkRto guDaH kvathito'kvathito vA zikhariNI mArjitA, tallabdhapUrvameva bhuktvA peyaM ca pItvA patadgraha saMlihya niravayavaM kutvA saMmRjya ca vastrAdinA''rdratAmapanIya tataH pazcAdupAgate bhikSAkAle'vikRtavadanaH prAdhUrNakabhikSumi sArddha gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravekSyAmi niSkramiSyAmi cetyabhisandhinA mAtRsthAnaM saMspRzedasAvityataH pratiSidhyate-naivaM kuryAditi // kathaM ca kuryAdityAha___saH' bhikSu tatra'grAmAdau prAdhUrNakabhikSumisArddha kAlena' bhikSAvasareNaprAptena gRhapatikulamanupravizya tatra 'itaretarebhyaH' uJcAvacebhyaH kulebhyaH 'sAmudAnikaM bhikSApiNDam 'eSaNIyam' udgamAdidoSarahitaM vaiSikaM' kevalaveSAvAptadhAtrIdUtanimittAdipiNDadoSarahitaM piNDapAtaM' bhaikSaM pratigRhya prAghUrNakAdibhiH saha grAsaiSaNAdidoSarahitamAhAramAhArayed, etattasya bhikSoH 'sAmaNyaM' saMpUrNo bhikSubhAva iti|| cUDA-1, adhyayana naM-1, uddezaka-4 samApta : cUDA-1, adhyayana naM-1, uddezaka-5 vR. uktazcaturthoddezakaH, adhunA paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake piNDagrahaNavidhirabhihitaH, atrApi sa evAbhidhIyata ityAha mU. (359) se bhikkhU vAra jAva paviDhe samANeseja puNajANijA-aggapiMDaMukkhippamANaM pehAeaggapiMDa nikhippamANaM pehAe aggapiMDa hIramANaM pehAeaggapiMDaMparibhAijamANaM pehAe aggapiMDaM paribhuMjamANaM pehAe aggapiMDaM paridvavijamANaM pehAe purA asiNAi vA avahArAi vA purA jatya'NNe samaNa vaNImagA khaddhaM 2 uvasaMkamaMti se haMtA ahamavi khaddhaM 2 uvasaMkamAmi, mAihANaM saMphAse, no evaM krejaa| vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAttadyathA-agrapiNDo-niSpannasya zAlyodanAderAhArasya devatAdyarthaM stokastokoddhArastamukSipyamANaM dRSTvA, tathA'nyatra nikSipyamANaM, tathA hiyamANaM nIyamAnaMdevatAyatanAdau, tathA paribhajyamAna' vibhajyamAnaM stokastokamanyebhyo dIyamAnaM, tathA paribhujyamAnaM, tathA parityajyamAnaM-devAyatanAccaturdikSukSipyamANaM, tathA 'purA asiNAiva'tti-purA pUrvamanye zramaNAdayo ye'mumgrpinnddmshitvntH| tathA pUrvamapahatavanto vyavasthAya'vyavasthayAvA gRhItavantaH, tadabhiprAyeNa punarapipUrvamiva vayamatralapsyAmaha iti yatrAgrapiNDAdau zramaNAdayaH 'khaddhaM khaddhaM' ti tvaritaM tvaritamupa-saMkrAmanti, sa bhikSuretadapekSya kazcidevaM 'kuryAd' Alocayed, yathA 'hanta' iti vAkyopanyA- sArthaM ahamapi Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:5 345 tvaritamupasaMkramAmi, evaM ca kurvan bhikSurmAtRsthAnaM saMspRzedityato naivaM kuryAditi / / sAmprataM bhikSATanavidhipradarzanArthamAha mU. (360) se bhikkhU vA (2) jAvasamANe aMtarAsevappANivA phalihANi vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi aggalapAsagANi vA sati parakkame saMjayAmeva parikkamijA, no ujuyaMgacchijjA, kevalI bUyA AyANameyaM, se tattha parakkamamANe payalijja vA pakkhaleja vA pavaDijja vA, se tattha payalamANe vA pakkhalejamANe vA pavaDamANe vA, tattha se kAe uccAreNa vA pAsavaNeNa vA kheleNa vA siMghANeNa vA vaMteNa vA pitteNa vA pUeNa vA sukkeNa vA soNiee vA uvalitte siyA, tahappagAraM kAyaM noanaMtarahiyAe puDhavIe nosasiNiddhAe puDhavIetosasarakkhAe puDhavIe no cittamaMtAe silAe no cittamaMtAe lelUe kolAvAsaMsi vA dArue jIvapaiTThie saaMDe sapANe jAva sasaMtANae no Amajjijja vA pamajjijja vA saMlihijja vA nilihijja vA uvvaleja vA ubvaTTija vA AyAvija vA payAvija vA, se puvAmeva appasasarakkhaM taNaM vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraMvA jAijA, jAittA setamAyAyaegaMtamacakkamijAra ahe jhAmathaMDilaMsivAjAva anayaraMsi vA tahappagAraMsi paDilehiya paDilehiya pamajjiya tao saMjayAmeva Amajijja vA jAva payAvija vaa|| vR.sa bhikSurbhikSArtha gRhapatikulaM-pATakaM rathyAM grAmAdikaM vA praviSTaH san mArga pratyupekSeta, tatra yadi 'antarA' antarAle 'se tasya bhikSorgacchata etAni syu, tadyathA- 'vaprAH' samunnatA vA'rgalapAzakAvA-yatrArgalA'grANinikSipante, etAni cAntarAlejJAtvAprakramyate'neneti prakramomArgastasminnayasmin sati saMyata eva tene 'parAkrameta' gacchet, naivarjunA gacchet, kimiti ?, yataH 'kevalI' sarvajJo brUyAd 'AdAnaM' karmAdAnametat, saMyamAtmavirAdhanAtaH, tAmeva darzayati / 'sa' bhikSu 'tatra' tasmin vaprAdiyukte mArge 'parAkramamANaH' gacchan viSamatvAnmArgasya kadAcit 'pracalet kampet praskhaledvA tathA prapatedvA, satatrapraskhalanprapatanvASaNNAMkAyAnAmanyatamaM virAdhayet, tathA tatra 'se' tasya kAya uccAreNa vA pravaNena vA zleSmaNA vA sivAnakena vA vAntena vA pittena vA pUtena vA zukreNa vA zoNitena vA upaliptaH syAdityata evaMbhUtena pathA na gantavyam, atha mArgAntarAbhAvAttenaiva gataH praskhalitaH san kardamAdhupaliptakAyo naivaM kuryAditi darzayati-sa yatistathAprakAram-azucikardamAdhupaliptaMkAyamanantarhitayA-avyavahitayA pRthivyA tathA 'sasnigdhayA' ArdrayA evaM sarajaskayA vA, tathA 'cittavatyA' sacittayA zilayA, cittavatA 'lelunA' pRthivIzakalena vA, evaM kolAdhuNAstadAvAsabhUte dAruNijIvapratiSThite sANDe saprANini yAvatsasantAnake ____'no' naiva sakRdAmRjyAnApipunaH punaH pramRjyAt, karadamAdizodhayedityartha, tathA tatrastha eva 'na saMlihejA na saMlikheta, nodvartanAdinodvalet, nApitadeveSacchuSkamudvartayet, nApi tatrastha evasakRdAtApayet, punaH punarvApratApayet, yatkuryAttadAha-sabhikSu pUrvameva tadanantaramevAlparajaskaM tRNAdi yAceta, tena caikAntasthaNDile sthitaH san gAtraM 'pramRjyAt' zodhayet, zeSaM sugamamiti // kiJca Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/5/361 mU. (361) se bhikkhU vA se jaM puNa jANijjA goNaM viyAlaM paDipahe pehAe mahisaM viyAlaM paDipahe pehAe, evaM maNussaM AsaM hatthi sIhaM vagdhaM vigaM dIviyaM acchaM taracchaM parisaraM siyAlaM birAlaM suNayaM kolasuNayaM kokatiyaM cittAcillaDayaM viyAlaM paDipahe pehAe sa paraka me saMjayAmeva parakka mejjA, no ujjuyaM gcchijjaa| se bhikkhU vA samANe aMtarA se uvAo vA khANue vA kaMTae vA ghasI vA bhilagA vA visame vA vijjale vA pariyAvajjijjA, sai parakkame saMjayAmeva, no ujjuyaM gacchijjA // 346 vR. samikSurbhikSArtha praviSTaH san pathyupayogaM kuryAt, tatra ca yadi punarevaM jAnIyAd yathA'tra kiJcidgavAdikamAsta iti sa tanmArga rUndhAnaM 'gAM' balIvardaM 'vyAlaM' dhtaM duSTamityartha, panthAnaM prati pratipathastasmin sthitaM pratyupekSya, zeSaM sugamaM yAvatsati parAkrame mArgAntare RjunA pathA''tmavi- rAdhanAsambhavAnna gacchet, navaraM 'vigaM' ti vRkaM 'dvIpinaM' citrakam ' acchaM' tiRkSaM 'parisara' nti sarabhaM 'kolasuNayaM' mahAsUkaraM 'kokaMtiyanti zrR gAlAkRtirlomaTako rAtro ko ko ityevaM rAraTIti, 'cittAcillaDayaM 'ti AraNyo jIvavizeSastamiti // tathA sa bhikSurbhikSArthaM praviSTaH sanmArgopayogaM dadyAt, tatrAntarAle yadyetatparyApadyeta-syAt, tadyathA'avapAtaH' gataH sthANurvA kaNTako vA ghasI nAma-sthala' dadhastAdavataraNaM 'miluga' tti sphuTitakRSNabhUrAji viSamaM nimnonnataM vijjalaM - kardamaH tatrAtmasaMyamavirAghanAsambhavAt 'parAkrame' mArgAntare sati RjunA pathA na gacchediti / / tathA mU. (362) se bhikkhU vA (2) gAhAvaikulassa duvArabAhaM kaMTagabuMdiyAe paripihiyaM pehAe tesiM puvvAmeva uggahaM aNaNutraviya apaDilehiya appamajiya no avaMguNijajaja vA pavisija vA nikkhamija vA, tesiM puvvAmeva uggahaM aNunnaviya paDilehiya paDilehiya pamajiya pamajjiya tao saMjayAmeva avaMguNijja vA pavisejja vA nikkhamejja vA / / vRsa bhikSurbhikSArthaM praviSTaH san gRhapatikulasya 'duvArabAhaM' ti dvArabhAgastaM kaNDakazAkhayA 'pihitaM' sthagitaM prekSya yeSAM tadgRhaM teSAmavagrahaM pUrvameva 'ananujJApya' ayAcitvA, tathA apratyupekSya cakSuSA'pramRjya ca rajoharaNAdinA 'no'vaMguNejja' tti naivodaghATayed, udghATya ca na pravizennApi niSkrAmet, doSadarzanAt, tathAhi gRhapati pradveSaM gacchet, naSTe ca vastuni sAdhuviSayA zaGkotpadyeta, udghATadvAre cAnyat pazvAdi pravizedityevaM ca saMyamAtmavirAdhaneti / sati kAraNe'pavAdamAha bhikSuryeSAM tadgRhaM teSAM sambandhinamavagraham 'anujJApya' yAcitvA pratyupekSya pramRjya ca gRhodghATanAdi kuryAditi, etaduktaM bhavati - svato dvAramudghATya na praveSTavyameva, yadi punarlAnAcAryAdiprAyogyaM tatra labhye vaidyo vA tatrAste durlabhaM vA dravyaM tatra bhaviSyati avamaudarye vA satyebhi kAraNairUpasthitaiH sthagitadvAri vyavasthitaH sana zabdaM kuryAt, svayaM vA yathAvidhyudaghATya prvessttvymiti|| tatra praviSTasya vidhiM darzayitumAha mU. (363) se bhikkhU vA 2 se jaM puNa jANijjA samaNaM vA mAhaNaM vA gAmapiMDolagaM vA atihiM vA puvvapaviddhaM pehAe no tesiM saM loe sapaDiduvAre ciTThijA, se tamAyAya egaMtamavakka mijA 2 aNAvAyamasaMloe ciTThijA, se se paro aNAvAyamasaMloe ciTThamANassa asaNaM vA 4 AhaDDa dalajjA, seya evaM vaijA AusaMto samaNA ! ime me asaNe vA 4 savvajaNAe nisaTTe taM bhuMjaha vA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 1, uddezaka 5 3417 NaM parimAehavA NaM taM cegaio paDigAhittA tusiNIo uvehijjA, aviyAI evaM mamameva siyA, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, se tamAyAe tattha gacchijjA 2 se puvvAmeva AloijjA AusaMto samaNA ! ime me asaNe vA 4 savvajaNAe nisiGketaM bhuMjaha vA NaM jAva paribhAeha vANaM, seNamevaM paro vaijjA AusaMtoM samaNA ! tumaM ceva NaM paribhAehi, se tattha paribhAemANe no appaNo khaddhaM 2 DAyaM 2 UsaDhaM 2 rasiyaM 2 maNunnaM 2 niddhaM 2 lukkhaM 2, se tattha amucchae agiddhe agaDhie aNajjhovavanne bahusamameva paribhAijjA, seNaM paribhAemANaM paro vaijjA AusaMto samaNA ! mA NaM tumaM parimAehi savve vegaiA ThiyA u bhukkhAmo vA pAhAmo vA, se tattha bhuMjamANe no appaNA khaddhaM khaddhaM jAva lukkhaM, se tattha amucchi e4 bahusamameva bhuMjijjA vA pAijA vA // vR. sa bhikSugramAdau bhikSArthaM praviSTo yadi punarevaM vijAnIyAd yathA'tra gRhe zramaNAdi kazcitpraviSTaH, taM ca pUrvapraviSTaM prekSya dAtRpratigrAhakAsamAdhAntarAyabhayAnna tadAloke tiSThet, nApi tannirgamadvAraM prati dAtRpratigrAhakAsamAdhAnAntarAyabhayAt, kintu sa bhikSustaM zramaNAdikaM bhikSArthamupasthitam 'AdAya' avagamyaikAntamapakrAmet, apakramya cAnyeSAM cAnApAtevijane'saMloke ca saMtiSThet, tatra ca tiSThataH sa gRhasthaH 'se' tasya bhikSozcaturvidhamapyAhAramAhRtya dadyAt, prayacchaMzcaitadbrU- yAd- yathA yUyaM bahavo bhikSArthamupasthitA ahaM ca vyAkulatvAnnAhAraM vibhAjayitumalamato he AyuSmantaH ! zramaNAH ! ayamAhArazcaturvidho'pi 'me' yuSmabhyaM sarvajanArtha mayA nisRSTo-dattastatsAmprataM svarucyA tamAhAramekatra vA bhuGagadhvaM paribhajadhvaM vA vibhajya vA gRhNIteyartha, tadevaMvidha AhAra utsargato na grAhyaH, durbhikSe vA'dhvAnanirgatAdau vA dvitIyapade kAraNe sati gRhNIyAd gRhItvA ca naivaM kuryAd yathA tamAhAraM gRhItvA tUSNIko gacchannaivamuThaprekSetayathA mamaivAyamekasya datto'pi cAyamalpatvAnma- maivaikasya syAd, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzeda, ato naivaM kuryAditi, yathA ca kuryAttathA ca darzayati-sa bhikSustamAhAraM gRhItvA tatra zramaNAdyanti ke gacched, gatvA ca saH 'pUrvameva' AdAveva teSAmAhAram 'Alokayet' darzayet, idaM ca brUyAdayathA bho AyuSmantaH ! zramaNAdayaH ! ayamazanAdika AhAro yuSmAkaM sarvajanArthamavibhakta eva gRhasthena nisRSTathe - dattastadyUyamekatra bhUGadhvaM vibhajadhvaM vA, 'se' athainaM sAdhumevaM bruvANaM kazcicchramaNAdirevaM brUyAd-yathA bho AyuSmanam ! zramaNa ! tvamevAsmAkaM paribhAjaya, naivaM tAvatkuryAt atha sati kAraNe kuryAt tadA'nena vidhineti darzayati-sa bhikSurvibhAjayantrAtmanaH 'khaddhaM 1' pracuraM 2 'DAga'ti zAkam 'UsaDhaM 'ti ucchritaM varNAdiguNopetaM, zeSaM sugamaM yAvadrkSamiti na gRhNIyAditi api ca- 'saH' bhikSu 'tatra' AhAre'pUrchito'gRdhye' nAchato'nadhyupapannaiti etAnyAdarakhyApanArthamekArthikAnyupAttAni kathaJcidbhedAdvA vyAkhyAtavyA nIti, 'bahusama' miti sarvamatra samaM kiJcitsikthAdinA yadyadhikaM bhavediti, tadevaM prabhUtasamaM paribhAjayet, taM ca sAdhuM paribhAjayantaM kazcidevaM brUyAda, yathA - AyuSman ! zramaNa ! mA tvaM paribhAjaya, kintu sarva eva caikatra vyavasthitA vayaM bhokSyAmahe pAsyAmo vA, tatra paratIrthikaiH sArddhaM na bhoktavyaM, svayUthyaizca pArzvasthAdibhi saha sambhogikaiH sahaudhA locanAM datvA bhuJjAnAnAmayaM vidhi, tadyathA no Atmana ityAdi, sugamamiti // ihAnantarasUtre bahirAlokasthAnaM niSiddhaM, sAmprataM taThapravezapratiSedhArthamAha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 AcArAgasUtram 2/1/9/4/364 mU. (36) se bhikkhU vA se jaM puNa jANijjA samaNaM vA mAhaNaM vA gAmapiMDolagaM vA atihiM vA puvvapaviTTha pehAe no te uvAikkamma pavisija vA obhAsijja vA, se tamAyAya egaMtamavakkamijjA 2 aNAvAyamasaMloe cihinA, aha puNevaM jANijjA-paDisehie vA dine vA, taotami niyattie saMjayAmeva pavisija vA obhAsija vAeyaM sAmaggiyaM 1.sabhikSurbhikSArthaMgrAmAdau praviSTaH sanyadApunarevaMvijAnIyAt, tadyathA-atragRhapatikule zramaNAdikaH praviSTaHtaMca pUrvapraviSTaM zramaNAdikaMprekSya tatona tAn zramaNAdIn pUrvapraviSTAnatikramya pravizet, nApi tatstha eva avabhASeta' dAtAraMyAcet, apica satam 'AdAya' avagamyaikAntamapakrAmed anApAtAsaMlokecatiSThettAvadyAvacchramaNAdike pratiSiddhe piNDe vA tasmai datte, tatastasmin 'nivRtte gRhAnirgate sati tataH saMyata eva pravizedavabhASeta veti, evaM ca tasya bhikSoH 'sAmagya' sampUrNo bhikSubhAva iti / / cUDA-1 adhyayana naM.-1, uddezaka : 5 samApta H -dhUDA-1 adhyayana-1, uddezaka :6:vR. paJcamoddezakAnantaraM SaSThaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake zramaNAdhantarAyabhayAdgRhapravezo niSiddhaH, tadihApyaparaprANyantarAyapratiSedhArthamAha mU. (365) se bhikkhU vA(2) se jaM puNa jANijjA-rasesiNo vahave pANA ghAsesaNAe saMthaDe saMnivaie pehAe, taMjahA-kukkuDajAiyaM vA sUyarajAiyaM vA aggapiMDaMsi vA vAyasA saMghaDA saMnivaiyA pehAe sai parakkame saMjayA no ujnuyNgcchijjaa| vR.sabhikSurbhikSArthaM praviSTaH sanyadipunarevaM vijAnIyAt, tadyathA-bahavaH prANAH' prANinaH rasyate-AsvAdyata itita rasastameSTuMzIlameSAM te rasaiSiNaH, rasAnveSiNa ityarthaH te tadarthinaH santaH pazcAd grAsArtha kvacidradhyAdau saMnipatitAstAMcAhArArthaM saMskRtAn-ghanAn saMnipatitAn prekSya tatastadabhimukhaM nagacchediti sambandhaH tAMzca prANinaH svanAmagrAha mAha-kukkuTajAtikaM vetyanena ca pakSijAtiruddiSTA, sUkarajAtikamityanena ca catuSpadajAtiriti, 'agrapiNDe vA' kAkapiNDyAM vA bahiH kSiptAyAM vAyasAH saMnipatitA bhaveyuH, tAMzca dRSTvA'grataH, tataH sati parAkrame-anyasmin mArgAntare 'saMyataH' samyagupayuktaH saMyatAmantraNaM vA RjustadabhimukhaM na gacched, yatastatra gacchato'ntarAyaM bhavati, teSAM cAnyatra saMnipatitAnAM vadho'pi syAditi / sAmprataM gRhapatikulaM praviSTasya sAdhovidhimAha mU. (366) sebhikkhUvAra jAvano gAhAvaikulassa vAduvArasAhaM avalaMbiya ra ciTTiA, nogA0 dagacchaDaNamattae ciDijA, no gA0 caMdaNiuyae ciDijA, nogA0siNANassa vA vaJcassa vA saMloe sapaDiduvAre cihiJjA, no AloyaM vA thiggalaM vA saMdhi vA dagabhavaNaM vA bAhAo paginjhiya 2 aMguliyAe vA uddisiya 2 uNNamiya 2 avanamiya 2 ninjhAijA, no gAhAvaiaMguliyAe uddisiya ra jAijA, no gA0 aMgulie cAliya 2 jAijA, no gA0 aM tajjiya 2 jAijA, no gA0 aM0 ukkhulaMpiya 2 jAijjA, no gAhAvaI vaMdiya 2 jAijA no vayaNaM pharusaM vaijA // sabhikSurbhikSArthagRhapatikulaMpraviSTaH sannaitatkuryAt, tadyathA-nogRhapatikulasya dvArazAkhAm Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH6 349 'avalambyAvalambya paunaH punyena bhRzaMvA'valambyatiSThed, yataHsAjIrNatvAtpated duSpratiSThitatvAdvA calettatazca saMyamAtmavirAdhaneti, tathA 'udakapratiSThApanamAtrake upakaraNadhAvanodakaprakSepasthAne pravacanajugupsAbhayAna tiSThetU, tathA caMdaNiudaya'tti AcamanodakapravAhabhUmau na tiSThed, doSaH pUrvokta eva, tathA snAnavarcasaMloke tatpratidvAraM vA na tiSThet, etaduktaM bhavati / yatra sthitaiH snAnavaccaHkriye kurvana gRhasthaH samavalokyate tatra na tiSThediti, doSazcAtra darzanAzajhyA nizaGkatakriyAyA abhAvena nirodhapradveSasambhava iti, tathA naiva gRhapatikulya 'Alokam' AlokasthAnaM gavAkSAdikaM, 'thiggalaM tipradezapatitasaMskRtaM, tathA saMdhi ticaurakhAtaM bhittisandhivA,tathA udakabhavanam udakagRhaM, sarvANyapyetAnibhujAM pragRhya pragahya' paunaHpunyena prasAryatathA'GgulyoddizyatathA kAyabhavanamyonamyacananidhyApayet-na pralokayenApyanyasmaipradarzayet, sarvatra dvirvacanamAdarakhyApanArthaM, tatra hi hRtanaSTAdau zajhotpadyat iti / / apica sabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH satraiva gRhapatimaGgalyA'tyarthamuddizya tathA cAlayitvA tathA 'tarjayitvA' bhayamupadarya tathA kaNDUyanaM kRtvA tathA gRhapatiM vanditvA' vAgmi stutvA prazasya no yAceta, adatte na naiva tadgRhapatiM paruSe vadeta, tadyathA-yakSastvaM paragRhaM rakSasi, kutaste dAnaM ya, vAttaiva bhadrikA bhavato na punaranuSThAnam api ca-"akSaradvayametaddhi, nAsti nAsti yaducyate / tadida dehi dehIti, viparItaM bhaviSyati / anyaJca mU. (367) aha tatya kaMci bhuMjamANaM pehAe gAhAvaI vA jAva kammakariM vA se puvvAmeva AloijA-Ausotti vA bhaiNitti vA dAhisi me itto annayaraM bhoyaNajAyaM?, se sevaM cayaMtassa paro hatyaM vA mattaM vA dabivAbhAyaNaM vA sIodagaviyaDeNa vAusiNodagaviyaDeNa vA uccholijja vA pahoina vA, se puvvA meva AloijA-Ausoti vA bhaiNitti vA! mA eyaM tuma hatthaM vA 4 sIodagaviyaDeNa vA ra uccholehi vA 2, abhikakhasime dAuMevameva dalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro hatyaM vA 4 sIo0 usi0 uccholitA pahoittA AhaTu dalaiJA, tahappagAreNaM purekammakaeNaM hatyeNa vA 4 asaNaM vA 4 aphAsuyaM jAva no pddigaahijaa| aha puNa evaM jANijA no purekammakaeNaM udaulleNaM tahappagAreNaM vA udaulleNa vA hatyeNa vA4 asaNaM vA 4 aphAsuyaMjAvanopaDigAhijA |ahpunnevNjaannijaa-no udaulleNa sasiNirtaNa sesaM taM ceva evaM-sasarakkhe udaulle, sasiNiddhe maTTiyA Use / hariyAle hiMgulue, maNosilA aMjaNe loNe / geruya vanniya seDiyasorahiya kukusa ukkuTThasaMsaTeNaaha puNevaMjANijjA no asaMsaddhe saMsaDhe tahappagAreNa saMsaTTeNa hatyeNa vA 4 asaNaM vA 4 phAsuyaM jAva paDigAhijjA / / / vR.atha bhikSustatra gRhapatikule praviSTaH san kaJcana gRhapatyAdikaM muJAnaM prekSya sa bhikSu pUrvamevAlocayed-yathA'yaM gRhapatistadbhAryAvA yAvatkarmakarIvAbhuGkane pAlocya casanAmagrAhaM yAceta, tadyathA-'Ausetti ve'tti, amuti iti gRhapate! bhagini! itivA ityAdyAmantrya dAsyasi me'smAdAhArajAtAdanyatarabhojanajAtamityevaM, tacca na vartate kartu, kAraNe vA satyevaM vadetatha se' tasya bhikSorevaM vadato yAcamAnasya paro gRhasthaH kadAciddhastaM mAtraM darvI bhAjanaM vA 'zItodakavikaTena' apkAyena 'uSNodakavikaTena' uSNodakenAprAsukenAtridaNDovRttena pazcAdvA sacittIbhUtena uccholejatisakRdudakenaprakSAlanaM kuryAt, pahoejattiprakarSaNa vA hastAdevinaM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 AcArAGga sUtram 2/1/1/6/367 kuryAt, sa bhikSurhastAdikaM pUrvameva prakSAlyamAnamAlocayed, dattAvadhAno bhavedityartha, tacca prakSAlyamAnamAlocyAmuka ityevaM svanAmagrAhaM nivArayed, yathA- maivaM kRtAstvamiti, yadi punarasI gRhastho hastAdikaM sacittodakena prakSAlya dadyottadaprAsukamiti jJAtvA na pratigRhNIyAditi / kiJca athAsau bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM vijAnIyAt, tadyathA- 'no' naiva sAdhubhikSAdAnArtha puraH- agrataH kRtaM prakSAlanAdikaM prakSAlitaM kintu tathAprakAra eva svataH kuto'pyanuSThAnAdudakAdrohastastena, evaM mAtrAdinA'pi galadvindunA dIyamAnaM caturvidhamapyAhAramaprAsukamaneSaNIyamiti matvA no gRhNIyAditi / atha punarevaM vijAnIyAt, tadyathA-naiva 'udakArdraNa' galabindunA hastAdinA dadyAt, kintu 'sasnigdhena' zItodakastimitenApi hastAdinA dIyamAnaM na pratigRhNIyAta, 'eva' miti prAktanaMnyAyamatidizati, yathodakasnigdhena hastena na grAhyaM tathA'nyena rajasA'pi evaM mRttikAdyapyAyojyamiti / tatroSaH - kSAramRttikA haritAlahiGgulakamanaHzilA'JjanalavaNagerukAH pratItAH, sacittAzca khanivizeSotpatteH varNikA - pItamRttikA, seTikA khaTikA, saurASTrakA - tubarikA, piSTamacchaTitatandulacUrNaH, kukkusAH pratItAH, 'ukkaDaM' ti pIluparNikAderudUkhalacUrNitamArdraparNacUrNimityevamAdinA sasnigdhena hastAdinA dIyamAnaM na gRhNIyAt ityevamAdinA tu asaMsRSTena tu gRhNIyAditi / atha punarevaM jAnIyAnno'saMsRSTaH kiM tarhi ? saMsTastajjAtIyenAhArAdinA tena saMsRSTena hastAdinA prAsukameSaNIyamiti gRhNIyAt, atra cASTau bhaGgAH, tadyathA- "asaMsaTTe hatye asaMsaTTe matte niravasese davve" ityekaikapadavyabhicArAnnaiyAH, sthApanA ceyam - atha punarasau bhikSurevaM jAnIyAt, tadyathA - udakAdinA'saMsRSTadhe hastAdistato gRhNIyAt, yadivA tathAprakAreNa dAtavyadravyajAtIyena saMsRSTo hastAdistena tathA prakAreNa hastAdinA dIyamAnamAhAradikaM prAsukameSaNIyamitikRtvA pratigRhNIyAditi / kiJca yU. (368) se bhikkhU vA 2 se jaM puNa jANijjA pihuyaM vA bahurayaM vA jAva cA ulapalaMbaM vA asaMjae bhikkhu paDiyAe cittamaMtAe silAe jAva saMtANAe kuTTimuM vA kuTTiti vA kuTTissaMti vA uSphaNiMsu vA 3 tahaSpagAraM pihuyaM vA apphAsuyaM no paDigAhijjA / / vR. sa bhikSurbhikSArthaM gRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM vijAnIyAta, tadyathA- 'pRthukaM' zAlyAdilAjAnU 'bahurayaM ti pahukaM 'cAulapalaMbaM ti arddhapakvAlyAdikaNAdikamityevamAdikam 'asaMyataH ' gRhasthaH 'bhikSupratijJayA' bhikSumuddizya cittamatyAM zilyAM tathA sabIjAyAM saharitAyAM sANDAyAM yAvanmarkaTasantAnopetAyAm 'akuTTiSuH ' kuTTitavantaH tathA kuTTanti kuTiSyanti vA / ekavacanAdhikAre'pi chAndasatvAttiGavyatyayena bahuvacanaM draSTavyaM pUrvatra vA jAtAvekavacanaM, tacca pRthukAdikaM sacittamacittaM vA cittamatyAM zilAyAM kuTTayitvA 'uppharNisu' tti sAdhvarthaM vAtAya dattavanto dadati dAsyanti vA, tadevaM tathA prakAraM pRthukAdi jJAtvA lAbhe sati no pratigRhNIyAditi / kiJca * bhU. (369) se bhikkhUvA 2 jAva samANe se jaM0 bilaM vA loNaM uSmiyaM vA loNaM assaMjae jAva saMtANAe miMdisu 3 ruciMsuvA 3 bilaM vA loNaM uSmiyaM vA loNaM aphAsuyaM no paDigAhijA vR. bhikSuryadi punarevaM vijAnIyAt, tadyathA-bilamiti khanivizeSotpannaM lavaNam, asya Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 1, uddezakaH 6 copalakSaNArthatvAtsaindhavasIvarcalAdikamapi draSTavyaM tathodbhijjamiti samudropakaNThe kSArodakasamparkAd yadudbhidyate lavaNam, asyApyupalakSaNArthatvAtkSArodakasekAdyadbhavati rUmakAdikaM tadapi grAhyaM / 351 tadevaMbhUtaM lavaNaM pUrvoktavizeSaNaviziSTAyAM zilAyAmabhaitsuH kaNikAkAraM kuryu, tathA sAdhvarthameva bhindanti metsyanti vA tathA zlakSNatarArthaM 'rucisuva' tti piSTavantaH piMSanti pekSyantivA, tadapi lavaNamevaMprakAraM jJAtvA no ( prati) gRhNIyAt // api ca mU. (370) se bhikkhU vA se jaM0 asaNaM vA 4 agaNinikkhittaM tahappagAraM asaNaM vA 4 aphAsuyaM no0, kevalI vUyA AyANameyaM, assaMjae bhikkhupaDiyAe ussiMcamANe vA nissiMcamANe vA AmajamANe vA pamajamANe vA oyAremANe vA uvvattamANe vA aganijIve hiMsijjA, aha bhikkhUNaM puvvovaiTThA esa painnA esa heU esa kAraNe esuvaese jaM tahappagAraM asaNaM vA 4 agaNinikkhittaM aphAsuyaM no paDi 0e0 sAmaggiyaM // vR. sabhikSurgRhapatikulaM praviSTazcaturvidhamapyAhAramagnAvupari nikSiptaM tathAprakAraM jvAlAsaMbaddhaM lAbhe sati na pratigRhNIyAt / atraivadoSamAha- kevalI brUyAt 'AdAnaM' karmAdAnametaditi, tathAhi 'asaMyataH' gRhastho bhikSupratijJayA tatrAgnyuparivyavasthitamAhAram 'utsiJcan' AkSipan 'nisiJcan dattodvaritaM prakSipan, tathA 'Amarjayan' sakRddhastAdinA zodhayan / tathA prakarSeNa mArjayan - zodhayan, tathA'vatArayan, tathA 'apavarttayan' tirazcInaM kurvannagnijIvAn hiMsyAditi / 'atha' anantaraM 'bhikSUNAM sAdhUnAM pUrvopadiSTA eSA pratijJA eSa heturetkAraNamayamupadezaH yattathAprakAramagnisaMbaddhamazanAdyagnikSiptamaprAsukamaneSaNIyamiti jJAtvA lAbhe sati na pratigRhNIyAt etatkhalu, bhikSoH 'sAmagryaM' samagro bhikSubhAva iti // cUDA-1 adhyayana- 1 uddezakaH 6 samAptaH -: cUDA-1 adhyayana naM-1 uddezaka- 7 : vR. SaSThoddezakAnantaraM saptamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddeza ke saMyamavirAdhanA'mihitA, iha tu saMyamAtmadAtRvirAdhanA tathA ca virAdhanayA pravacanakutsetyetadatra pratipAdyata iti mU. (371) se bhikkhU vA 2 se jaM0 asaNaM vA 4 khaMdhaMsi vA thaMbhaMsi vA maMcaMsi vA mAlaMsi vA pAsAyaMsi vA hammiyatalaMsi vA annayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtalikkhajAyaMsi uvanikkhitte siyA tahappagAraM mAlohaDaM asaNaM vA 4 aphAsuyaM no, kevalI bUyA AyANameyaM, assaMjae bhikkhUpaDiyAe pIDhaM vA phalagaM vA nisseNiM vA udUhalaM vA AhaDDa ussaviya durUhiJjA, se tattha durUhamANe payalija vA pavajji vA, se tattha payalamANe vA 2 hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA UruM vA udaraM vA sIsaM vA annayaraM vA kAryasi iMdiyajAlaM lUsija yA pANANi vA 4 / abhihaNijjavA vittAsijja vA lesija vA saMghasijja vA saMghaTTija vA pariyAvijabA kilAmijja vA ThANAo ThANaM saMkAmijja vA, taM tahappagAraM mAlohaDaM asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA, sebhikkhU vA 2 jAva samANe se jaM0 asaNaM vA 4 kuTTiyAo vA kolejjAu vA assaMjae bhikkhupaDiyAe ukkujiya avaujjiya ohariya AhaDDa dalaijjA, tahappagAraM asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA | Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 AcArAGga sUtram 2/1/1/7/371 vR.sabhikSurbhikSArthapraviSTaH sanyadipunarevaMcaturvidhamapyAhAraMjAnIyAt, tadyathA- 'skandhe' arddhaprAkAre 'stambhevA' zailadArumayAdI, tathA maJcakevAmAlevAprAsAdevAharmyatale vA anyatarasmin vAtathAprakAre'ntarikSajAtesa AhAraH 'upanikSiptaH' vyavasthApito bhavet,taMca tathAprakAramAhAraM mAlAhRtamiti matvA lAbhe sati na pratigahNIyAt, kevalI brUyAdyata AdAnametaditi, tathAhiasaMyato bhikSupratijJayA sAdhudAnArthaM pIThakaM vA phalakaM vA nizreNivA udUkhalaM vA''hatya-UrdhvaM vyavasthApyArohet, satatrArohanpracaledvA prapatedvA, satatra pracalan prapatan vA hastAdikamanyataradvA kAyeindriyajAtaM 'lUsejjattivirAdhayet, tathAprANinobhUtAnijIvAnsattvAnabhihanyAdvitrAsayedvA leSayedvA-saMzleSaMvA kuryAttathA saMgharSavAkuryAttathA saTTacAkuryAt, etaccakurvastAnparitApayedvA klAmayedvAsthAnAsthAnaM saGkAmayedavA, tadetajJAtvA yadAhArajAtaMtathAprakAraMmAlAhRtaM tallAbhe sati no pratigRhNIyAditi // sabhikSuryadi punarevaMbhUtamAhAraMjAnIyAt, tadyathA-'koSThikAtaH' mRnmayakuzUlasaMsthAnAyAH tA kolejAo'tti adhovRttakhAtAkArAd asaMyataH "bhikSupratijJayA' sAdhumuddizya koSThikAtaH 'ukkujiya'ttiUdhrvakAyamunnamyatataH kubjIbhUya, tathAkolejAo avaujia tiadho'vanamya, tathA 'ohariya'tti tirazcIno bhUtvA''hAramAhRtya dadyAt, tara bhikSustathAprakAramadhomAlAhRtamitikRtvA lAbhe satina pratigRhNIyAditi / / adhunA pRthivIkAyamadhikRtyAha mU.(372) se bhikkhUvA (2) se ja0 asaNaM vA 4 maTTiyAulitaMtahappagAraM asaNaM vA4 lAbhesaM0, kevalI0 assaMjae bhi0 maTTiolitaM asaNaM vagauaiMdamANaM puDhavikAyaMsamAraMbhijjA taha teuvAuvaNassaitasakAyaMsamAraMbhijjA, punaraviullipaMmANe pacchAkammaMkarijjA, aha bhikkhUNaM pubdho jaMtahappagAraM maTTiolittaM asaNaM vA lAbhe0/ se bhikkhU0 se jaM0 asaNaM vA 4 puDhavikAyapaiDiyaM tahappagAraM asaNaM vA asAsuyaM se bhikkhUja0 asaNaM vA 4 AukAyapaiDiyaM ceva, evaM aganikAyapaiDiyaM lAbhe kevalI, assaMja0 bhi0 agaNiM ussakkiya nissakkiya ohariya AhaDDu dalaijA aha bhikkhUNaM0 jAva no pddi0|| dR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM jAnIyAt, tadyathA-piTharakAdau mRttikayA'valiptamAhAraM tathAprakAra mityavaliptaM kenacitparijJAnapazcAtkarmabhayAJcaturvidhamapyAhAraM lAbhe satina pratigRhNIyAt, kimiti?, yataH kevalI brUyAtkarmAdAnametaditi, tadeva darzayati'asaMyataH'gRhastho bhikSupratijJayA mRttikopaliptamazanAdikam-azanAdibhAjanaM taccodbhinandana pRthivIkArya samArabheta, sa eva kevalyAha, tathA tejovAyuvanaspatitrasakAyaM samArabheta, datte satyuttarakAlaMpunarapizeSarakSArthatadbhAjanamavalimpanpazcAtkarmakuryAt, atha bhikSUNAMpUrvopadiSTA eSApratijJA eSa heturetatkAraNamayamupadezaH yattathAprakAraMmRttikopaliptamazanAdijAtaM lAbhe sati noprtigRhnniiyaaditi| sabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH sanyadi punarevaMbhUtamazanAdijAnIyAt, tadyathA-'sacittapRthivIkAyapratiSThitaM pRthvIkAyoparivyavasthitamAhAraM vijJAya pRthivIkAyasaGghaTanAdibhayAllAbhe satyaprAsukamaneSaNIyaM ca jJAtvA na pratigRhNIyAditi // evamakAyapratiSThitamagnikAyapratiSThitaM lAbhe sati na pratigRhNIyAd, yataH kevalI brUyAdAdAnametaditi / tadeva darzayati-asaMyato bhikSupratijJayA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 1, uddezaka: 7 - 353 'gnikAyamulmukAdinA 'osakkiya'tti prajvAlya, tathA 'ohariya'tti agnikAyopari vyavasthitaM piTharakAdikamAhArabhAjanamapavRttya tata AhRtya-gRhItvA''hAraM dadyAt, tatra bhikSUNAM pUrvopadiza eSA pratijJA yadetattathAbhUtamAhAraM no pratigRhNIyAditi // mU. (373) se bhikkhU vA 2 se jaM0 asaNaM vA 4 azusiNaM assaMjae bhi0 suppeNa vA vihuyaNeNa vA tAliyaMTeNa vA patteNa vA sAhAe vA sAhAbhaMgeNa vA pihuNeNa vA pihuNahattheNa vA celeNa vA celakaNNeNa vA hattheNa vA muheNa vA phumija vA vIijja vA, se puvvAmeva AloijAAusotti vA bhaiNitti vA ! mA etaM tumaM asaNaM vA anusiNaM suppeNa vA jAva phumAhi vA vIyAhi vA abhikaMkhasi me dAuM, emeva dalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro suppeNa vA jAva vIittA AhaDa dalaijjA tahappagAraM asaNaM vA 4 aphAsuyaM vA no paDi0 // vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yadipunarevaM jAnIyAd yathA'tyuSNamodanAdikamasaMyato bhikSupratijJayA zItIkaraNArthaM sUrpeNa vA vIjanena vA tAlavRntena vA mayUrapicchakRtavyajanenetyartha, tathA zAkhayA zAkhAbhaGgena pallavenetyartha, tathA barheNa vA barhakalApena vA, tathA vastreNa vastrakarNena vA hastena vA mukhena vA tathAprakAreNAnyena vA kenacit 'phumejjA' ve 'ti mukhavAyunA zItIkuryAd vastrAdibhirvA vIjayet, sa bhikSu pUrvabheva 'Alokayed' dattopayogo bhavet, tathAkurvANaM ca dRSTvaitadvadet, tadyathA-amuka ! iti vA bhagini ! iti vA ityAmantraya maivaM kRthA yadyabhikAGkSasi me dAtuM tata evaMsthitameva dadasva, atha punaH sa paro- gRhasthaH ' se' tasya bhikSorevaM vadato'pi sUrpeNa vA yAvanmukhena vA vIjayitvA''hahRya tathAprakAramazanAdikaM dadyAt sa ca sAdhuraneSaNIyamiti matvA na parigRhNIyAditi // piNDAdhikAra evaiSaNAdoSamadhikRtyAha mU. (374) se bhikkhU vA 2 se jaM. 0 asaNaM vA 4 vaNassaikAyapaiTThiyaM tahappagAraM asaNaM0 vA 4 vaNa lAbhe saMte no paDi0 / evaM tasakAevi // vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAd-vanaspatikAyapratiSThitaM, taM caturvidhamapyAhAraM na gRhNIyAditi / evaM trasakAyasUtramapi neyamiti / atra ca vanaspatikAyapratiSThitamityAdinA nikSiptAkhya eSaNAdoSo'bhihitaH, evamanye'pyeSaNAdoSA yathAsambhavaM sUtreSvevAyojyAH / te cAmI // 1 // saMkiya 1 makkhiya 2 nikkhitta pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6 mmIse 7 / apariNaya 8 litta 9 chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti " tatra zaGkitamAdhAkarmAdinA 1, prakSitamudakAdinA 2, nikSiptaM pRthivIkAyAdI 3, pihitaM bIjapUrakAdinA 4, 'sAhariyaM 'ti mAtrakAdestuSAdyadeyamanyatra sacittapRthivyAdau saMhRtya tena mAtrakAdinA yaddadAti tatsaMhRtamityucyate 5, dAyaga ti dAtA bAlavRddhAdyayogyaH 6, unmizraM - sacittamizram 7, apariNatamiti yaddeyaM na samyagacitIbhUtaM dAtRgrAhakayorvA na samyagbhAvopetaM 8, liptaM sAdinA 9, 'chaDDiyaM' ti parizATava 10 dityeSaNAdoSAH // sAmprataM pAnakAdhikAramuddizyAhamU. (375) se bhikkhU vA 2 se jaM puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA- usseimaM vA 9 saMseimaM vA 2 cAulodagaM vA 3 annayaraM vA tahappagAraM pANagajAyaM ahuNAdhoyaM agaMbilaM avdukkataM 123 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 AcArAGga sUtram 2/9/9/7/374 apariNayaM aviddhatthaM aphAsuyaM jAva no paDigAhijA aha puNa evaM jANijAcirAdhoyaM aMbilaM vukataM pariNayaM viddhatthaM phAsuyaM paDigAhiJA / se bhikkhU vA se jaM puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA tilodagaMvA 4tusodagaMvA 5 javodagaMvA 6 AyAmaMvA 7 sovIraM vA 8 suddhaviyaDaM vA 9 annayaraM vA tahappagAraMvA pANagajAyaM puvAmeva AloijA-Ausotti vA bhaiNitti vA! dAhisi me itto anayaraM pANagajAyaM?, se sevaM vayaMtassa paro vaijA-AusaMto samaNA ! tuma ceveyaM pANagajAyaM paDiggaheNa vA ussiMciyA NaM uyattiyA NaM giNhAhi, tahappagAraM pANagajAyaM sayaM vA gihijA paro vA se dijjA, phAsurya lAbhe saMte paDigAhijA / / / vR. sa bhikSurguhapatikulaM pAnakArthaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAt tadyathA-'usseima' veti piSTotsvedanArthamudakaM 1 'saMseimaM vA 1 bhAjanalagnabinduzoSo vA 2 tandulapAko vA 3, Adezasatvayam-udakasvacchIbhAvaH, tadevamAdhudakam 'anAmlaM svasvAdAdacalitam avyutkrAntamapariNatamavidhvastamaprAsukaM yAvanna prtigRhnniiyaaditi|| etadviparItaMtu grAhyamityAha-ahetyAdisugamam / punaH pAnakAdhikAra eva vizeSArthamAhasabhikSurgRhapatikulapraviSTo yatpunaHpAnakajAtamevaMjAnIyAt, tadyathA-'tilodakaM tilaiH kenacitprakAreNa prAsukIkRtamudakama 4, evaM tuSairyavairvA 5-6, tathA AcAmlam' avazyAnaM 7, sauvIram' AranAlaM 8 'zuddhavikaTaM' prAsukamudakam 9, anyadvA tathAprakAraM drAkSApAnakAdi 'pAnakajAtaM' pAnIyasAmAnyaM pUrvameva 'avalokayet' pazyet, tacca dRSTvA taM gRhastham amuka ! iti vA bhagini ! iti vetyAmantrayaivaM brUyAd-yathA dAsyasi me kiJcitpAnakajAtaM?, sa parastaM bhikSumevaM vadantamevaM brUyAd-yathA AyuSman! zramaNa! tvamevedaM pAnakajAtaMsvakIyenapatadgraheNa TopparikayA kaTAhakena vosigcyApavRttya vA pAnakamANDakaM gRhANa, sa evamabhyanujJAtaH svayaM gRhNIyAt paro vA tasmai dadyAt, tadevaM lAbhe sati pratigRhNIyAditi / / kiJca mU. (376) se bhikkhU vA0 se jaM puNa pANagaM jANijA-anaMtarahiyAe puDhavIe jAva saMtANaeuTu ra nikkhittesiyA, asaMjae bhikkhupaDiyAe udaulleNa vAsasiNiddheNa vAsakasAeNa vAmatteNa vAsIodageNavAsaMbhoittAAhaDDadalaijA, tahappagAraMpANagajAyaMasAsuyaMepaMkhalusAmaggiya vR.sa bhikSuryadi punarevaM jAnIyAttatpAnakaM sacitteSvavyavahiteSupRthivIkAyAdiSu tathA markaTakAdisantAnake vA'nyato bhAjanAdunRtyovRtya 'nikSipta' vyavasthApitaM syAt, yadivAsa eva 'asaMyataH' gRhasthaH 'bhikSupratijJayA' bhikSumuddizya 'udakAneNa' galabindunA 'sasnigdhena' galadudakabindunA 'sakaSAyeNa' sacittapRthivyAdyavayavaguNThitena 'mAtreNa bhAjanena zItodakena vA 'saMbhoettA' mizrayitvA''hRtya dadyAt, tathAprakAraMpAnakajAtamaprAsukamaneSaNIyamiti matvA na parigRhNIyAt, etattasya bhikSobhikSuNyA vA sAmAnya' samagro bhikSubhAva iti|| cUDA-1 adhyayanaM-1 uddezakaH 7 samAptaH -cUDA-1 adhyayana-1 uddezakaH-8:ghR.uktaHsaptamoddezakaH, sAmpratamaSTamaHsamArabhyate, asyacAyamabhisambandha-ihAnantaroddezake pAnakavicAraH kRtaH, ihApi tadgatameva vizeSamadhikRtyAha Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM- 1, uddezaka:8 355 mU. (377) se bhikkhU vA 2 sejaM puNa pANagajAyaM jANijA, taMjahA-aMbapANagaM vA 10 aMbADagapANagaMvA 11 kaviThThapANa0-12 mAuliMgapA013 muddiyANA 14 dAlimapA0 15 khajUrapA016 nAliyerapA017karIrapA018 kolapa019 AmalapA020 ciMcApA022 ___annayaraM vA tahappagAraM pANagajAtaM saaDiyaM sakaNuyaM savIyagaM assaMjae bhikkhupaDiyAe chabbeNa vA dUseNa vA vAlageNa vA AviliyANa parivIliyANa parisAviyANa AhaTu dalainjA tahappagAraM pANagajAyaM aphA0 lAbhe saMte no paDigAhijjA / / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaMbhUtaM pAnakajAtaM jAnIyAt, tadyathA'aMbagapANagaMve' tyAdi sugama, navaraM muddiyA' drAkSAkolAni-badarANi, eteSucapAnakeSudrAkSAbada rAmbilikAdikaticitpAnakAni tatkSaNameva saMmadya kriyante aparANitvAbhrAmbADakAdipAnakAni dvitrAdidinasandhAnena vidhIyantaityevabhUtaMpAnakajAtaM tathAprakAramanyadapi sAsthikaM sahAsthinA kulakena yadvartate, tathA saha kaNukena-tvagAdyavayavena yadvartate, tathA bIjena saha yadvartate, asthibIjayozcAmalakAdau pratIto vizeSaH, tadevaMbhUtaM pAnakajAtam / asaMyataH gRhastho bhikSumuddizya-sAdhvartha drAkSAdikamAmarghapunarvazatvagniSpAditacchabbakena vA, tathAdUsaM-vastraMtena vA, tathA vAlageNaM'ti gavAdivAladhivAlaniSpannacAlanakena sudharikAgRhakena vA ityAdinopakaraNenAsthyAdyapanayanArthaM sakRdApIDya punaH punaH paripIDya, tathA parisrAvya, nirgAlyAhaya ca sAdhusamIpaM dadyAditi, evaMprakAraM pAnakajAtamudgamadoSaduSTaM satyapi lAbhe na pratigRhNIyAt, te cAmI udgmdossaaH||1|| "AhAkammu 1 desia 2 pUtIkamme 3 amIsajAe a4| ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6 pAoara 7 kIya 8 pAmiJce 9 // 2 // pariyaTTie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe 13 ia / accheje 14 anisaTTe 15 ajjhoarae 16a solsme| sAdhvarthaM yatsacittamacittIkriyate acittaM vA yatpacyate tadAdhAkarma 1 / tathA''tmArthaM yatpUrvasiddhameva laDDukacUrNakAdi sAdhumuddizya punarapi guDAdinA saMskriyate taduddezikaMsAmAnyena, vizeSato vizeSasUtrAdavagantavya miti 2 / yadAdhAkarmAdvayavasammizraM tatpUtIkarma 3 / saMyatAsaMyatAdyarthAmAderArabhyAhAraparipAko mizram 4 / sAtha zIrAdisthApanaM sthApanA bhaNyate 5|prkrnnsy sAdhvarthamutsarpaNamavasarpaNaM vA prAbhRtikA 6 / sAdhUnuddizya gavAkSAdiprakAzakaraNaM bahirvA prakAro AhArasya vyavasthApanaM prAduSkaraNam / dravyAdivinimayena svIkRtaMkrItam 8 / sAdhvarthaM yadanyasmAducchinnakaM gRhyate tatpAmiJcaMti 9 / yacchAlyodanAdi kodravAdinA prAtivezikagRhe parivarttaya dadAti tatparivartitam 10 / yadgRhAdeH sAdhuvasatimAnIya dadAti tadAhRtam 11 / gomayAdyupaliptaM bhAjanamudbhidya dadAti tadudbhinnam 12 / mAlAdhavasthitaM nizreNyAdinA'vatArya dadAti tanmAlAhRtam 13 / bhRtyAderAcchidya yaddIyate tadAcchedyam 14 / sAmAnya zreNIbhaktokasya dadato'nisRSTam 15 / svArthamadhizrayaNAdau kRte pazcAttandulAdiprasRtyAdiprakSepAdadhyavapUrakaH 16 / tadevamanyatamenApi doSeNa duSTaM pratigRhNIyAditi / / punarapi bhaktapAnavizeSamadhikRtyAha Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtram 2/9/9/8/378 mU. (378) se bhikkhUvAra AgaMtAresuvAArAmAgAresuvAgAhAvaIgihesuvApariyAvasahesu vA annagaMdhANi vA pANagaMdhANi vA surabhigaMdhANivAAghAyara setattha AsAyapaDiyAe muchie giddhe gaDhie anjhovavatre aho gaMdhe 2 no gNdhmaaghaaijaa| vR. 'AgaMtAresu vati pattanAbahihiSu, teSu hyAgatyAgatya pathikAdayastiSThantIti, tathA''rAmagRheSuvAgRhapatigRheSuvA paryAvasatheSu' iti bhikSukAdiTheSuvA, ityevamAdiSvatrapAnagandhAna surabhInAghrAyAghrAyasabhikSusteSvAsvAdanapratijJayA mUrchito gRddho grathito'dhyupapannaH satraho gandhaH aho ! gandha ityevamAdaravAn na gandhaM jibrediti / punarapyAhAramadhikRtyAha mU. (379) se bhikkhU vAra se jaM0 sAluyaM vA virAliyaM vA sAsavanAliyaM vA annayaraMvA tahappagAraMAmagaM asatthapariNayaM aphAsu0 sebhikkhavA0 se jaMpuNa0 pippaliM vA pippalacuNNaM vA miriyaM vA miriyacuNNaM vA siMgaberaMvA siMgaberacuNNaM vA annayaraM vA tahappagAraM vA AmagaMvA asatya pa0 se bhikkhU vA0 sejaM puNa palaMbajAyajANijJA, taMjahA aMbapalaMbaMvA aMbADagapalaMba vA tAlapa0 jhijhiripa surahi0 sallarapa0 annayaraM tahappagAraM palaMbajAyaM AmagaM asatyapa0 1 se bhikkhU 5 se jaMpuNa pavAlajAyaM jANijjA, tNjhaa| ___ AsoTTapavAlaMvA niggohapapiluMkhupa0 nipUrapa0 sallaipa0 annayaraMvAtahappagAraMpavAlajAyaM AmagaMasatyapariNayaM0 se bhi0 se jaMpuNa0 saraDuyajAyaM jANijjA, taMjahA-saraDuyaM vA kaviTTasara dADimasara billasa annayaraM vA tahappagAraM saraDuyajAyaM AmaM asatya pariNayaM / se bhikkhU vA se0 jaM putaMjahA-uMbaramaMthu vA naggohamaM0 pilukhumaM0 AsotthamaM0 annayaraM vA tahappagAraM vA maMthujAyaM AmayaM durukkaM sANubIyaM aphAsuyaM / / vR. sugama, 'sAlukam' iti kandako jalajaH, 'virAliya' iti kanda eva sthalajaH, 'sAsavaNAlinti sarSapakandalya iti / kiJca-pippalImarice-pratIte 'zrRGgaberam' Ardraka tathAprakAramAmalakAdi Amam-azastropahataM na pratigRhNIyAditi // sugama, navaraM palambajAtamiti phalasAmAnyaM jhijjhirI-vallI pAzaH surabhi-zataguriti / / gatArthaM, navaram 'AsoTTe'tti azvatthaH piluMkhu'tti pipparI NipUro-nandIvRkSaH / punarapi phalavizeSamadhikRtyAha- sugama, navaraM 'saraDuaM veti abaddhAsthiphalaM, tadeva viziSyate kpityaadibhiriti|| spaSTaM navaraM maMthu'nti cUrNaH 'durukka ti ISatpiSTaM sANuvIyanti avidhvastayonijamiti mU. (380) se bhikkhU vA0 se jaM puNa0 AmaDAgaM vA pUipitrAgaM vA mahuM vA majaMvA sapiM yA kholaM vA purANagaM vA ittha pANA aNuppasUyAiM jAyAI saMvuDAI abbukkaMtAI apariNayA itya pANA aviddhatthA no pddigaahijjaa| vR.sabhikSuryatpunarevaMjAnIyat, tadyathA AmaDAgaMveti'Amapatram' araNikatandulIyakAdi tavArddhapakvaMmapakvaMvA, 'pUtipinnAga'nti kutakhalaM madhumadye pratIte 'sarpi' : ghRtaM 'kholaM' madyAdhaHkardamaH, etAni purANAni na grAhyANi, yata eteSu prANino'nuprasUtA jAtAH saMvRddhA avyutkrAntA apariNatAH-avidhvastAH, nAnAdezajavineyAnugrahArthamekArthikAnyevaitAni kizcidbhedAdvA bhedH|| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM. 1, uddezaka:8 357 mU. (381) se bhikkhU vA0 se jaM0 ucchumeragaMvA aMkakarelugaMvA kaserUgaM vA siMghADagaM vA pUiAlugaM vA annayaraM vA0 / se bhikkhU vA0 se jaM0 uppalaM vA uppalanAlaM vA bhisaM vA bhisamuNAlaM vA pukkhalaM vA pukkhalavabhaMga vA annayaraM vA tahappagAraM vR. 'ucchumeragaM'ti apanItatvagikSugaNDikA 'aMkakareluaM vA' ityevamAdIn vanaspativizeSAnjalajAnanyadvA tthaaprkaarmaamm-ashstrophtNnoprtigRhnniiyaaditi||sbhikssurypunrevN jAnIyAt, tadyathA-'utpalaM' nIlotpalAdi nAlaM-tasyaivAdhAraH, bhisaM' padmakandamUlaM 'bhisamuNAlaM' padmakandoparivartinI latA 'pokkhalaM' padmakesaraM 'pokakhalavibhaMga' padmakandaH anyadvA tathAprakAramAmam-azastropahataM na prtigRhnniiyaaditi|| mU. (382) se bhikkhU vA 2 sejaMpu0 aggabIyANi vA mUlavIyANi vA khaMdhavIyANi vA porabI aggajAyANA vA mUlajA0 khaMdhajA0 porajA0 nannattha takkalimatthae navA takkalisIse na vA nAliyeramatthaeNa vA khajUrimatthaeNa vA tAlama0 annayAM vA taha0/se bhikkhU vA 2 se jaM0 ucrcha vA kANagaM vA aMgAriyaM vA saMmissaM vigadUmiyaM vitaggagaM vA kaMdalIUsugaM annayaraM vA tahappagA0 sebhikkhU vA0 se jaM0 lasuNaM vA lasuNapattaM vAla0 nAlaM vA lasuNakaMdaM vAla0 coyagaMvA anayaraM vA / se bhikkhU vA se jaM acchiyaM vA kuMbhipakvaM tiMdugaM vA velugaM vA kAsavanAliyaM vA annayaraMvA tahappagAraMAmaMasatthapa0 se bhikkhUvA0 se jaM0 kaNaM vAkaNakuMDagaMvA kaNapUyaliyaM vA cAulaM vA cAulapiDheM vA tilaM vA tilapiDhe vA tilapappaDagaM vA annayaraM vA tahappagAraM AmaM asatyapa0 lAbhe saMte ne pa, evaM khalu tassa bhikkhussa sAmaggiyaM / / / vR. sa bhikSuryatpunarevaM jAnIyAt, tadyathA-'agrabIjAni' japAkusumAdIni 'mUlabIjAni' jAtyAdIni skandhabIjAni' sallakyAdIni parvabIjAnI ikSvAdIni, tathA agrajAtAnimUlajAtAni skandhajAtAniparvajAtAnIti, nannatyatti nAnyasmAdagrAderAnIyAnyatraprarohitAni kintu tavAgrAdI jAtAni, tathA 'takkalimasthaeNavA' takkalI-kandalI 'Na' itivAkyalAGkAretanmastakaM-tanmadhyartI garbhaH tathA 'kandalIzIrSa' kandalIstabakaH, evaM nAlikerAderapi draSTavyamiti, athavA kandalyAdimastakena sadRzamanyadyacchinnAnantarameva dhvaMsamupayAti tattathAprakAramanyadAmamazastrapariNataM na pratigRhNIyAditi ||s bhikSuryatpunarevaM jAnIyAt, tdythaa0| ikhaMvA 'kANagaM'ti vyAdhivizeSAtsacchidraM, tathA aMgArakitaM vivarNIbhUtaM, tathA sammizraM' sphuTitatvak 'vigadUmiyaMti vRkaiH zRgAlairvA ISadbhakSitaM, na hyetAvatArandhAdhupadraveNa tapAsukaM bhavatIti sUtropanyAsaH, tathA vetrAgraM 'kaMdalIUsuyaMti kandalImadhyaM, tathA'nyadapyevaMprakAramAmamazastropahataM na pratigRhNIyAditi // evaM lazunasUtramapi sugama, navaraM 'coagaM'ti kozikAkArA lazunasya bAhyatvak, sAca yAvatsArdA tAvatsacitteti / 'acchiyaMti vRkSavizeSaphalaM 'teMduyaMti TembarUyaM veluyaM tibilvaM kAsavanAliya'tizrIparNIphalaM, kumbhIpakvazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, etaduktaM bhvti| __ yadacchikaphalAdiga-dAvaprAptapAkakAlameva balAtpAkamAnIyate tadAmam-apariNataM na pratigRhNIyAditi // kaNam' iti zAlyAdeH kaNikAstatra kadAcinnAbhi saMbhavet 'kaNikakuNDaM' Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/8/382 kaNikAbhirmazrAH kukkusAH 'kaNapUyaliaM 'ti kaNikAbhirmizrAH pUpalikAH kaNapUpalikAH, atrApi mandapakkAdau nAbhi saMbhAvyate, zeSaM sugamaM yAvattasya bhikSoH 'sAmagryaM' sampUrNo bhikSubhAva iti // cUDA-1, adhyayanaM -1 uddezakaH-8 - samAptaH 358 -: cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:- 9: vR. ukto'STamoddezakaH, sAmprataM navama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaramaNIyapiNDaparihAra uktaH, ihApi prakArAntareNa sa evAbhidhIyate mU. (383) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti, gAhAvaI vA jAva kammakarI vA, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavai-je ime bhavaMti samaNA bhagavaMtA sIlavaMto vayaMvaMto guNavaMto saMjayA saMvuDA baMbhayArI uvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesiM kappai AhAkammie asaNe vA 4 bhuttae vA pAyae vA / se jaM puNa imaM amhaM appaNo aTTAe niTTiyaM taM asaNaM 4 savvameyaM samaNANaM nisirAmo, aviyAI vayaM pacchA appaNo aTThAe asaNaM vA 4 ceissAmo, eyappagAraM nigghosaM suJcA nisamma tahappagAraM asaNaM vA 4 aphAsuyaM0 // vR. 'ihe 'ti vAkyopanyAse prajJApakakSetre vA, khaluzabdo vAkyAlaGkAre prajJApakAdyapekSayA prAcyAdI dizi santi-vidyante puruSAH teSu ca kecana zraddhAlavo bhaveyuH te ca zrAvakAH prakRtibhadrakA vA, te cAmI-gRhapatiryAvatkarmakarI veti, teSAM cedamuktapUrvaM bhavet 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, ye ime zramaNAH sAdhavo bhagavantaH 'zIlavantaH' aSTAdazazIlAGgasahasra dhAriNaH 'vratavantaH ' rAtribhojanaviramaNaSaSThapaJcamahAvratadhAriNaH 'guNavantaH' piNDavizuddhAdyuttaraguNopetAH 'saMyatAH' indriyanoindriyasaMyamavantaH 'saMvRtAH' pihitAnavadvArAH 'brahmacAriNaH' navavidhabrahmaguptiguptAH 'uparatA maithunAddharmAt' aSTAdazavikalpabrahmopetA (saMyatAH / eteSA ca na kalpe AdhAkarmikamazanAdi bhoktuM pAtuM vA, ato yadAtmArthamasmAkaM niSThitaMsiddhamazanAdi 4 tatsarvametebhyaH zramaNebhyaH NisirAmo 'tti prayacchAmaH, api ca-vayaM pazcAdAtmArthamazanAdyanyat 'cetayiSyAmaH' saGkalpayiSyAmo nirvartayiSyAma itiyAvat, tadevaM sAdhurevaM 'nirghoSaM' dhvaniM svata eva zrutvA'nyo vA kutazcit 'nizamya' jJAtvA tathAprakAramazanAdi pazcAtkarmabhayAdaprAsukamityaneSaNIyaM matvA lAbhe sati na pratigRhNIyAditi // kiJca - mU. (384) se bhikkhU vA vasamANe vA0 gAmANugAmaM vA dUijamANe se jaM0 gAmaM vA jAva rAyahANiM vA imaMsi khalu gAmaMsi vA rAyahANiMsi vA saMtegaiyassa bhikkhussa puresaMthuyA vA pacchAsaMyuyA vA parivasaMti, taMjahA- gAhAvaI vA jAva kamma 0 tahappagArAI kulAI no puvvAmeva bhattAe vA nikkhamijja vA paviseja vA 2, kevalI bUyA- AyANameyaM, purA pehAe tassa paro aTThAe asaNaM vA 4 uvakarijja vA uvakkhaDijja vA, aha bhikkhUNaM puvyovaiTThA 4 jaM no tahappagArAI kulAI puvvAmeva bhattAe vA pANAe vA pavisija vA nikkhamija vA 2, se tamAyAya egaMtamavakka mijjA 2 aNAvAyamasaMloe ciTTijA / se tattha kAleNaM anupavisiJjA 2 tatthiyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM esittA AhAraM AhArijjA, siyA se paro kAleNa aNupaviTThassa AhAkammiyaM asaNaM vA uvakarija Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 1, uddezaka 9 - 359 vA uvakkhaDija vA taM cegaio tusiNIo uvehejA, AhaDameva paJcAikkhissAmi, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, se puvvAmeva AloijjA Ausotti vA maiNitti vA ! no khalu me kappai AhAkammiyaM asaNaM vA 4 bhuttae vA pAyae vA, mA uvakarehi mA uvakkhaDehi, sa sevaM vayaMtassa parI AhAkammiyaM asaNaM vA 4 uvakkhaDAvittA AhaTTu dalaijjA tahappagAraM asaNaM vA0 aphAsUyaM 0 vR. sa bhikSuryatpunarevaM jAnIyAt, tadyathA grAmaM vA yAvadrAjadhAnIM vA, asmiMzca grAmAdau 'santi' vidyante kasyacidbhikSoH 'pUrvasaMstutAH' pitRvyAdayaH 'pazcAtsaMstutA vA' zvazurAdayaH, te ca tatra baddhagRhAH prabandhena prativasanti, te cAmI -gRhapatirvA yAvatkarmakarI vA, tathAprakArANi ca kulAni bhaktapAnAdyarthaM na pravizet nApi niSkrAmet, svamanISikAparihArArthamAha- kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, kimiti ?, yataH pUrvamevaitat 'paryAlocayet' tathA 'etasya' bhikSoH kRte 'paraH 'gRhastho'zanAdyartham 'upakuryAt' DhIkayedupakaraNajAtam, 'uvakkhaDeja'tti tadazanAdi pacedveti, 'atha' anantaraM bhikSUNAM pUrvopadiSTametatpratijJAdi, yathA no tathAprakArANi svajanasambandhIni kulAni pUrvameva- bhikSAkAlAdArata eva bhaktAdyarthaM pravizedvA niSkAmedveti / yadvidheyaM taddarzayati- 'se tamAdAye 'ti 'saH' sAdhuH 'etat' svajanakulam 'AdAya' jJAtvA kenacitsvajanenAjJAta evaikAntamapakrAmed, apakramya ca svajanAdyanApAte'nAloke ca tiSThet, sa ca tatra svajanasambaddhagrAmAdau 'kAlena' bhikSA'vasareNAnupravizet, anupravizya ca 'itaretarebhyaH kulebhyaH' svajanarahitebhyaH 'esiyaM' ti eSaNIyam udgamAdidoSarahitaM 'vesiyaM' ti veSamAtrA - davAptamutpAdanAdidoSarahitaM 'piNDapAtaM' bhikSAm 'eSitvA' anviSya evaM bhUtaM grAsaiSaNAdoSarahitamAhAramAhArayediti / te cAmI utpAdanAdoSAH, tadyathA // 1 // "dhAI 1 dUi 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA 6 ya / kohe 7 mANe 8 mAyA 9 lobhe 10 ya havanti dasa ee // 2 // puvvipacchAsaMthava 11 vijjA 12 maMte 13 a cuNNa 14 joge 15 ya / uppAraNAya dosA solasame mUlakamme ya 16 tatrAzanAdyartha dAturapatyopakAre varttata iti dhAtrIpiNDaH 1, tathA kAryasaGghaTTanAya dautyaM vidhatte iti dUtIpiNDaH 2, nimittama-aGaguSThapraznAdi tadavApto nimittapiNDaH 3, tathA jAtyAdyAjIvanAdavApta AjIvikApiNDaH 4, dAturyasmin bhaktistatprazaMsayA'vApto vaNImagapiNDaH 5, sUkSmetacikitsayAvAptazcikitsApiNDaH 6, evaM krodhamAnamAyAlobhairavAptaH krodhAdipiNDaH 10, bhikSAdAnAtpUrvaM pazcAdvA dAtuH 'karNAyate bhavAni' tyevaM saMstavAdavAptaH pUrvapazcAtsaMstavapiNDaH 11, vidyayA'vApto vidyApiNDaH 12, tathaiva mantrajApAvApto mantrapiNDaH 13, vazIkaraNAdyarthaM dravyacUrNAdavAptazrRrNapiNDaH 14, yogAd -aJjanAderavApto yogapiNDaH 15, yadanuSThAnAdUgarbhazAtanAdemUlamavApyate tadvidhAnAdavApto mUlapiNDaH 16, ta devamete sAdhusamutthAH SoDazotpAdanAdoSAH / grAsaiSaNAdoSAzcAmI- "saMjoaNA 1 pamANe 2 iMgAle 3 ghUma 4 kAraNe 5 caiva / " tatrAhAralolupatayA dadhiguDAdeH saMyojanAM vidaghataH saMyojanAdoSaH 1, dvAtriMzatkavalapramANAtiriktamA hAramAhArayataH pramANadoSaH 2, tathA''hArarAgAdgAddharyAd bhuJjanasya cAritrAGgAratvA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 AcArA sUtram 2/1/1/9/384 pAdanAdagAradoSaH 3, tathA'ntaprAntAdAvAhAradveSAJcAritrasyAbhidhUmanAddhapradoSaH 4, vedanAdikAraNamantareNa bhujhAnasya kAraNadoSaH 5, ityevaM veSamAtrAvAptaM grAsaiSaNAdidoSarahitaH snnaahaarmaahaaryediti| ____ athakadAcidevaM syAt, saH paraH' gRhasthaHkAlenAnupraviSTasyApi bhikSorAdhAkarmikamazanAdi vidadhyAt taJca kazcitsAdhustUSNIbhAvanotprekSeta, kimartham ?, AhRtameva pratyAkhyAsyAmIti, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, na caivaM kuryAt, yathA ca kuryAttaddarzati-sa pUrvameva 'Alokayet' dattopayogobhavet, dRSTvA cAhAraM saMskriyamANamevaM vadedayathA amuka ! iti vA bhagini! iti vA na khalu mama kalpata AdhAkarmika AhAro bhoktuM vA pAtuMvA'tastadarthaM yalona vidheyaH, athaivaM vadato'pi para AdhAkarmAdi kuryAttato lAbhe sati na pratigRhNIyAditi // mU. (385) se bhikkhU vA sejaM0 maMsaMvA macchaMcA bhajijamANaMpehAe tillapUyaM vAAesAe uvakkhaDijamANaM pehAe no khaddhaM 2uvasaMkabhittu obhAsiJjA, nannatya gilANanIsAe / sapunaHsAdhuryadipunarevaMjAnIyAt, tadyathA-mAMsaMvA matsyaM vA bhajyamAna mitipacyamAnaM tailapradhAnaM vA pUpaM, tacakimarthaM kriyate iti darzayati-yasminnAyAte karmaNyAdizyate parijanaH sa Adeza:-prAdhUrNakastadarthaM saMskriyamANamAhAraM prekSyalolupatayA 'no' naiva 'khaddhaM' ra'ti zIghraM 2, dvirvacanamAdarakhyApanArthamupasaMkramyAvabhASeta-yAceta, anyatra glAnAdikAryAditi / / mU. (386) se bhikkhU vA annayaraM bhoyaNajAyaM paDigAhittA sunbhiM subhi bhudhA dubhira parihavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijA / sumi vA dujhi vA savvaM bhuMjijjA no kaMcivi prihvijaa|| vR sa bhikSuranyatarad bhojanajAtaM parigRhya surabhi surabhi bhakSayeta durgandhaM 2 parityajet, vIpsAyAM dvivacanaM, mAtRsthAnaM caivaM saMspRzet, tacca na kuryAt, yathAca kuryAt taddarzayati-surabhivA durgandhaM vA sarvaM bhuJjIta na parityajediti // mU. (387) se bhikkhU vA 2 annayaraM pANagajAyaM paDigAhittA puSpaM 2 AviittA kasAyaM 2 parihavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA / puSpha pupphei vA kasAyaM kasAi vA savvamevaM bhuMjijA, no kiMcivi pri0|| vR. evaM pAnakasUtramapi, navaraM varNagandhopetaM puSpaM tadviparItaM kaSAyaM, vIpsAyAM dvivacanaM, doSazcAnantarasUtrayorAhAragAddharyAta sUtrArthahAniH, krmbndhshceti|| mU. (388) se bhikkhU vA0 bahupariyAvanaM bhoyaNajAyaM paDigAhittA bahave sAhammiyA tatya vasaMti saMbhoiyA samaNunnA aparihAriyA adUragayA, tesiM anAloiyA aNAmate parihavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karejA, se tamAyAe tattha gacchijA 2 se puvvAmeva aaloijjaa| __AusaMto samaNA! ime me asaNe vA pANe vA 4 bahupariyAvane taM jahaNaM, se sevaM vayaMta paro vaijA-AusaMto samaNA! AhArameyaM asaNaM vA 4 jAvaiyaM 2 saraitAvaiyaM 2 bhukkhAmovA pAhAmo vA savvameyaM parisaDai savvameyaM bhukkhAmo vA pAhAmo vaa|| vR.sabhikSurbahvazanAdiparyApannaM-labdhaparigRhya bahubhirvA prakArairAcAryaglAnaprAghUrNakAdyaya durlabhadravyAdibhi paryApatramAhArajAtaM parigRhya tadbahutvAdbhoktumasamartha, tatra ca sAdharmikAH Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM. 1, uddezaka: 361 sammogikAH samanojJA aparihArikA ekArthAzcAlApakAH, ityeteSu satsvadUragateSu vA tAnanApRcchaya pramAditayA pariSThApayet parityajet, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, naivaM kuryAt yacca kuryAttaddarzayati sabhikSustadadhikamAhArajAtaM parigRhya tatsamIpaM gaccheda, gatvA ca pUrvameva 'Alokayet' darzayet, evaM ca brUyAd-AyuSman ! zramaNa! mamaitadazanAdi bahuparyApatraM nAhaM bhoktumalamato yUyaM kiJcid bhuGgadhvaM, tasya caivaM vadataH sa paro brUyAd-yAvanmAtraM bhoktuM zaknumastAvanmAtraM bhokSyAmahe pAsyAmo vA, sarvaM vA 'parizaTati' upayujyate tatsarvaM bhokSyAmahe pAsyAma iti / / mU. (389) se bhikkhU vA 2 se ja0 asaNaM vA 4 paraM samuddissa bahiyA nIhaDaM jaM parehiM asamaNunnAyaM anisiDhe aphA0 jAva no paDigAhijA jaM parehiM samaNuNNAyaM sammaM nisiDha phAsuyaM jAva paDigAhijjA, evaM khalu tassa bhikkhussama bhikkhuNIe vA saamggiyN| vR.sapunaryadevaMbhUtamAhArajAtaMjAnIyAt, tadyathA-paraM cArabhaTAdikamuddizyagRhAniSkrAntaM yacca parairyadi bhavAn kasmaiciddadAti dadAtvityevaM samanujJAtaM neturdAturvA svAmitvenAnisRSTaM vA tad bahudoSaduSTatvAdaprAsukamaneSaNIyamiti matvA na pratigRhNIyAt, tadviparItaM tu pratigRhNIyAditi, etattasya bhikSoH sAmagrayamiti / / cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH-9 samAptaH cUDA-1, adhyayanaM-1 uddezakaH-10 vR.uktonavamo'dhunAdazamaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantaraMpiNDagrahaNavidhi pratipAditaH, iha tu sAdhAraNAdipiNDAvAptau vasatau gatena sAdhunA yadvidheyaM taddarzayitumAha mU. (390) se egaio sAhAraNaM vA piMDavAyaM paDigAhittA te sAhammie aNApucchittA jassa jassa icchai tassa tassa khaddhaM khadaM dalaI, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA / se tamAyAya tattha gacchijjA 2 evaM vaijA-AusaMto samaNA! saMti mama puresaMdhuyA vA pacchA tNjhaa| AyarievA 1 uvajjhAe vAra pavittI vA 3 there cA4 gaNI vA 5 gaNahare vA 6 gaNAvaccheie vA7 aviyAIeesiM khaddhaM khaddhaMdAhAmi, seNevaM vayaMtaMparovaijA-kAmaMkhalu Auso! ahApaJjataM nisirAhi, jAvaiyaM 2 paro vadai tAvaiyaM 2 nisirijjA, savvamevaMparo vayai savvameyaM nisirijjA vR. 'saH bhikSu 'ekataraH' kazcit 'sAdhAraNaM' bahUnAMsAmAnyena dattaMvAzabdaH pUrvottarApekSayA pakSAntaradyotakaH piNDapAtaM parigRhya tAn sAdharmikAnanApRcchaya yasmai yasmai rocate tasmai tasmai svamanISikayA 'khaddhaM khaddhaM'ti prabhUtaM prabhUtaM prayacchati, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet tasmAnnaivaM kuryAditi ||asaadhaarnnpinnddaavaaptaavpi yadvidheyaM taddarzayati-- _ 'saH' bhikSu 'tam' eSaNIyaM kevalaveSAvAptaM piNDamAdAya 'tatra' AcAryadyantike gacchet, gatvA caivaMvaded, yathA AyuSman! zramaNa! 'santi' vidyantemama 'puraHsaMstutAH' yadantike pravrajitastatsambandhinaH 'pazcAtsaMstutA vA' yadantike'dhItaM zrutaM vA tatsambandhino vA'nyatrAvAsitAH, tAMzcasvanAmagrAhamAha, tadyathA-'AcArya' anuyogadharaH 1 'upAdhyAyaH' adhyApakaH2 pravRttiryathAyogaM vaiyAvRttyAdau sAdhUnAM pravartakaH 3, saMyamAdau sIdatAM sAdhUnAM sthirIkaraNAsthaviraH 4, gacchAdhipo gaNI 5, yastvAcAryadezIyo guvadizAt sAdhugaNaM gRhItvA pRthagviharati sa gaNadharaH 6, gaNAvacche Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 AcArAGga sUtram 2/1/1/10/390 dakastugacchakAryacintakaH 7, aviyAI tiityevamAdInuddizyaitadvaded-yathA'hametebhyoyuSmadanujJayA 'khaddhaM khaddhaMti prabhUtaM prabhUtaM dAsyAmi, tadevaM vijJaptaH san 'paraH' AcAryAdiryAvanmAtramanujAnIte tAvanmAtrameva 'nisRjet dadyAt sarvAnujJayA sarva vA dadyAditi / kiJca mU. (391) se egaio maNunnaM bhoyaNajAyaM paDigAhittA paMteNa bhoyaNeNa palicchAei mA meyaM dAiyaM saMtaM dakhUNaM samayAie Ayarie vA jAva gaNAvacchee vA, no khalu me kassai kiMci dAyavvaM siyA, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA / se tamAyAe tattha gacchijjA 2 puvvAmeva uttANae hatthe paDiggahaM kaddUimaMkhaluimaM khaluttiAloijjA, nokiMcivi nigahijjA |se egaio annayaraM bhoyaNajAyaM paDigAhittA bhaddayaM 2 bhuJcA vivannaM virasamAharai, mAi0 no evN0|| vR. sugama, yAvatraivaM kuryAt, yaJca kuryAttaddarzayati-'saH' bhikSu 'ta' piNDamAdAya 'tatra' AcAryAdyantike gacched, gatvA ca sarva yathA'vasthitameva darzayet, na kizcit 'avagRhayet' pracchAdayediti / / sAmpratamaTato mAtRsthAnapratiSedhamAha 'saH'bhikSu ekataraH kazcit anyatarat' varNAdyupetaMbhojanajAtaMparigRhyATanneva rasagRnutayA bhadrakaM 2 muktvA yad 'vivarNam' antaprAntAdikaM tAtizraye 'samAharati' Anayati, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, na caivaM kuryAditi // kiJca mU. (392) se bhikkhUvA0 sejaM0 aMtarucchiyaMvA ucchugaMDiyaMvAucchucoyagaMvA ucchumeragaM vA ucchusAlagaMvA ucchuDAlagaMvA siMbaliM vA siMbalathAlagaMvA assiM khalu paDiggahiyaMsi appe bhoyaNajAe bahuujjhiyadhammie tahappagAraM aMtarucchuyaM vA aphA0 ||se bhikkhU vA 2 se jaM0 bahuadviyaMvA maMsaMvA macchaMcA bahukaMTayaMassiM khalu tahappagAraM bahuaTTiyaMvA maMsaM lAbhe sNto0| se bhikkhU vA0 siyA NaM paro bahuahieNaM maMseNa vA maccheNa vA uvanimaMtijA / AusaMto samaNA ! abhikakhasi bahuaTThiyaM maMsaM paDigAhittae ? eyappagAraM nigdhosaM suJcAnisamma sepuvAmeva AloijA-AusotivAra nokhalumekappaibahu0 paDigA0 abhikaMkhasi me dAuMjAvaiyaM tAvaiyaM puggalaM dalayAhi, mA ya aTThiyAI, se sevaM vayaMtassa paro abhihaTTu aMto paDiggahagaMsi bahu0 paribhAittA nihaTTa dalaijA, tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphA0 no0| se AhaJca paDigAhie siyAtaM nohitti vaijA no aNihitti vaijA, setamAyAya egaMtama vakkamijjA 2 ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA appaDe jAva saMtANae maMsagaM macchagaM bhuzcA aTThiyAI kaMTae gahAya se tamAyama egaMtamavakkamijjA 2 ahe jhAmathaMDilaMsi vA jAva pamanjiya pamajjiya paraTThavijA / / vR.sabhikSuryapunarevaMbhUtamAhArajAtaMjAnIyAt, tadyathA-'aMtarucchuaMvattiikSuparvamadhyam 'ikSugaMDiya'ti saparvekSuzakalaM 'coyago' pIlatekSucchodikA 'merukaM' tyagraM 'sAlagaM'ti dIrghazAkhA 'DAlagaMti zAkhaikadezaH siMbali"ntimudgAdInAM vidhvastAphaliH siMbaliyAlagaM'tivalyAdiphalInAM sthAnI phalInAM vA pAkaH, atra caivaMbhUte parigRhIte'pyantarikSvAdike'lpamazanIyaM bahuparityajanadharmakamiti matvA na prtigRhnniiyaaditi| evaM mAMsasUtramapi neyam, asya copAdAnaM kvacillUtAdyupazamanArtha sadvaidyopadezato Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:10 363 . bAhyaparibhogenasvedAdinA jJAnAdyupakArakatvAtphalavaSTaM, bhujizcAtra bahiparibhogArthenAbhyavahArArthe padAtibhogavaditi / / evaM gRhasthAmantraNAdividhipudgalasUtramapi sugamamiti, tadevamAdinA chedasUtrAbhiprAyeNa grahaNe satyapi kaNTakAdipratiSThApanavidhirapi sugama iti|| mU. (393) se bhikkhU0 siyA se paro abhihaTu aMto paDiggahe bilaM vA loNaM ubbhiyaM vA loNaM paribhAittA nIhaTu dalaijA, tahappagAraMpaDiggahaM parahatthaMsi vA 2 aphAsuyaM no paDi0, se AhaJca paDigAhie siyA taM ca nAidUragae jANijjA, se tamAyAe tattha gacchijjA 2 puvAmeva AloijjA-Ausotti vA 2 imaM kiM te jANayA dinnaM uyAhu ajANayA ?, se ya bhaNijjA - no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinnaM, kAmaM khalu Auso ! iyANiM nisirAmi, taMbhuMjaha vA NaM paribhAeha vA gaM taM parehiM samaNunnAyaM samaNusaha tao saMjayAmeva bhujija vA pIijja vA, jaMca no saMcAei bhottae vA pAyae vA sAhammiyAtatya vasaMti saMbhoiyA samaNunnA aparihAriyA adUragayA, tesiM aNuppayAyavvaM siyA, no jattha sAhammiyA jaheva bahupariyAvana kIraitaheva kAyavvaM siyA, evaM khalu // vR.sabhikSurgRhAdau praviSTaH, tasya ca syAt-kadAcit 'paraH' gRhasthaH 'abhihaTTu aMto' iti antaH pravizya patadgahe-kASThacchabbakAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati 'biDaM vA lavaNaM' khanivizeSotpannam 'udbhijjaM vA' vaNAkarAdyutpannaM 'paribhAetta'tti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkaJcidaMzaMgRhItvetyartha, tato nisRtya dadyAta, tathAprakAraMparahastAdigatameva pratiSedhayet, taca Ahacce tisahasA pratigRhItaM bhaveta,taMcadAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacched, gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikam 'Alokayet' darzayed, etacca brUyAd / __amuka ! iti vA bhagini ! iti vA, etaJca lavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattamutAjanatA?, evamuktaH san para evaM vaded-yathA pUrvaM mayA'jAnatA dattaM sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattam, etatparibhogaM kurudhvaM, tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satyAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhuJjIta pibedvA, yaJca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tatsAdhArmikAdibhyo dadyAt, tadabhAve bahuparyApannavidhiM prAktanaM vidadhyAt, etattasya bhikSoH sAmagyamiti / / cUDA-1 adhyayanaM-1 uddezakaH-10 samAptaH -cUDA-1 adhyayana-1 uddezakaH-11:ukto dazamaH aghunaikAdazaH samAramyate asya cAyamabhisambandha : ihAnantaroddezake labdhasya piN'sya vidhiraktaH, tadihApivizeSataH sa evocyate mU. (394) bhikkhAgA nAmege evamAhaMsusamANe vAvasamANe vA gAmANugAmaMvAdUijamANe maNunnaM bhoyaNajAya labhittA se bhikkhUgilAi, sehaMdahaNaMtassAharaha, seya bhikkhU no bhujijjA tuma ceva NaM bhujijAsi, se egaio bhokkhAmittikaTTa paliuMciya 2 AloijhA, tNjhaa| ime piMDe ime loe ime titte ime kaDuyae ime kasAe ime aMbile ime mahure, no khalu itto kiMci gilANassa sayaitti mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, tahAThiyaM AloijjA jahAThiyaM gilANassa sayaitti, taM tittayaM tittaeti vA kaDuyaM kaDuyaM kasAyaM kasAyaM aMbilaM aMbilaM mahuraM mhurN0|| Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 AcArAGga sUtram 2/1/1/11/394 vR. bhikSAmaTanti bhikSATAH bhikSaNazIlAH sAdhava ityartha, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, vakSyamANameSAM saMbhAvyate, 'eke kecana evamADaM-sAdhusamIpamAgatya vakSyamANamuktavantaH, teca sAdhavaH samAnAvA sambhogikA bhaveyuH,vAzabdAdasAmbhogikA vA, te'pica 'vasantaH' vAstavyA anyato vA grAmAdeH samAgatA bhaveyuH, teSu ca kazcitsAdhuH 'glAyati' glAnimanubhavati, tatkRte tAn sambhogikAdIMste bhikSATA manojJabhojanalAbhe satyevamAhuriti sambandhaH, se' iti etanmanojJamAhArajAtaM 'handaha' gRhNIta yUyaM Nam' iti vAkyAlaGkAre 'tasya' glAnasya AhArata' nayata, tasmai prayacchata ityartha, glAnazcenna bhuGke grAhaka evAbhidhIyate / tvameva bhuGakSveti, saca bhikSurbhikSorhastAd glAnArthaM gRhItvA''hAraMtatrAdhyupapannaH sanneka evAhaM bhokSya itikRtvA tasya glAnasya 'paliuMciapaliuMciya'tti manojJaM gopitvA gopitvA vAtAdirogamuddizya tathA tasya Alokayet' darzayati yathA'pathyo'yaM piNDa iti buddhirutpadyate, tadyathA-agrato DhaukayitvA vadati-ayaM piNDo bhavadarthaM sAdhunA dattaH, kintvayaM 'loe'tti rUkSaH, tathA tiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhuro vetyAdi doSaduSTatvAnnAtaH kiJcid glAnasya 'svadatIti' upakAre navartata ityartha, evaM camAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAditi / yathA ca kuryAttaddarzayatitathA'vasthitameva glAnasyAlokayedyathA'vasthitamiti, etaduktaM bhavati-mAtRsthAnaparityAgena yathA'vasthitameva brUyAditi, zeSaM sugamam ||tthaa- . mU. (395) bhikkhAgA nAmege eva mAhaMsu-samANe vA vasamANe vA gAmANugAmaM dUijjamANe vA maNunnaM bhoyaNajAyaM labhittA se ya bhikkhU gilAi se haMdaha NaM tassa Aharaha, se ya bhikkhU no bhuMjijjA AhArijA, seNaM no khalu me aMtarAe AharissAmi, iJceyAiM AyataNAiMuvAikkama / / vR. "bhikSAdAH' sAdhavo manojJamAhAraM labdhvA samanojJAMstAMzca vAstavyAnprAghUrNakAn vA glAnamuddizyaivamUcuH-etanmanojJamAhArajAtaM gRhIta yUyaM glAnAya nayata, sa cenna muGkate tato'smadantikameva glAnAdyartham 'Aharet' Anayet, sa caivamuktaH sannaivaM vaded-yathA'ntarAyamantareNAhariSyAmIti pratijJayA''hAramAdAya glAnAntikaM gatvA prAktanAn bhaktAdirUkSAdidoSAnudghATyaglAnAyAdatvA svataeva laulyAdbhuktvA tatastasyasAdhornivedayati __ yathA mama zUlaM vaiyAvRttyakAlAparyAptyAdikamantarAyikamabhUdato'haM tadglAnabhaktaM gRhItvA nAyAta ityAdi mAtRsaMsthAnaM saMspRzet, etadeva darzayatiityetAni-pUrvoktAnyAyatanAnikarmopAdAnasthAnAni 'upAtikramya' samyak parihatya mAtRsthAnaparihAreNa glAnAya vA dadyAddAtRsAdhusamIpaM vA''harediti // piNDAdhikAra eva saptapiNDaiSaNA adhikRtya sUtramAha mU. (396) aha bhikkhU jANijjA satta piMDesaNAo satta pANesaNAo, tattha khalu imA paDhamA piMDesaNA-asaMsaDhe hatthe asaMsaTTe matte, tahappagAreNa asaMsaDeNa hatyeNa vA matteNa vA asaNaM vA 4 sayaM vA NaM jAijA paro vA se dijA phAsuyaM paDigAhijjA, paDhamA piNddesnnaa| ahAvarA ducA piMDesaNA-saMsaDhe hatthe saMsaTTe matte, taheva ducA piNddesnnaa| ahAvarAtacA piMDesaNA-iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti-gAhAvaI vA jAva kammakarI vA, tesiMcaNaM annayaresu viruvaruvesu bhAyaNajAesu uvanikkhittapuvve siyA, taMjahAthAlaMsi vA piDharaMsi vA saragaMsi vA paragaMsi vA varagaMsi vA, aha puNevaM jANijjA-asaMsaTTe hatthe Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2, cUDA-1, adhyayanaM 1, uddezaka : 11 zrutaskandhaH 365 saMsaTTe matte, saMsaTTe vA hatthe asaMsaTTe matte, se ya paDiggahadhArI siyA pANipaDiggahie vA, se puvvAmeva Ausotti vA ! 2 eeNa tumaM asaMsaTTeNa hattheNa saMsadveNa matteNaM saMsadveNa vA hattheNa asaMsaTTeNa matteNa assi paDiggahagaMsi vA pANisi vA nihaTTu ucittu dalayAhi tahappagAraM bhoyaNajAyaM sayaM vANaM jA ijjA 2 phAsUyaM0 paDigAhijjA, taiyA piMDesaNA / ahAvarA cautthA piMDesaNA-se bhikkhU vA se jaM pihUyaM vA jAva cAulapalaMbaM vA assi khalu paDiggAhiyaMsi appe pacchAkmme appe pajjavajAe, tahappagAraM pihuyaM vA jAva cAulapalaMbaM vA sayaM vA NaM0 jAva paDi0, cautthA piMDesaNA / ahAvarA paMcamA piMDesaNA-se bhikkhU vA 2 uggahiyameva bhoyaNajAyaM jANijjA, taMjahAsarAvaMsi vA DiMDimaMsi vA kosagaMsi vA, aha puNevaM jANijjA bahupariyA vanne pANIsu dagaleve, tahappagAraM asaNaM vA 4 sayaM jAva paDigAhi0, paMcamA piMDaseNA / ahAvarA chaTTA piMDesaNA se bhikkhU vA 2 paggahiyameva bhoyaNajAyaM jANijjA, jaMca sayaTThAe paggahiyaM, jaM ca paraTThAe paggahiyaM, taM pAyapariyAvannaM taM pANipariyAvannaM pAsuyaM paDi0, chaTTA piMDesaNA / ahAvarA sattamA piMDesaNA-se bhikkhU vA0 bahuujjhiyadhammiyaM bhoyaNajAyaM jANijjA, jaM canne bahave dupayacauppayasamaNamAhaNaatihikivaNavaNImagA nAvakaMkhaMti, tahappagAraM ujjhiyadhammiyaM bhoyaNajAyaM sayaM vA NaM jAijjA paro vA se dijjA jAva paDi0, sattamA piMDesaNA 7 iJceyAo satta piMDesaNAo, ahAvarAo satta pANesaNAo, tattha khalu imA paDhamA pANesaNAasaMsaTTe hatye asaMsaTTe matte, taM caiva bhANiyavvaM, navaraM cautthAe nANattaM / se bhikkhU vA0 se jaM0 puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA- tilodagaM vA 6, assiM khalu paDiggahiyaMsi appe pacchAkamme taheva paDigAhijjA | vR. athazabdo'dhikArAntare, kimadhikurute ?, sapta piNDeSaNA - pAnaiSaNAzceti, 'atha' anantaraM bhikSurjAnIyAt, kAH ? - saptapiNDaiSaNAH pAnaiSaNAzca, tAzcemAH, tadyathA - "asaMsaTTA 1 saMsaTTA 2 uddhaDA 3 appalevA 4 uggahiA 5 paggahiyA 6 ujjhiyadhammeti, atra ca dvaye sAdhavo - gacchAntargatA gacchavinirgatAzca tatra gacchAntargatAnAM saptAnAmapi grahaNamanujJAtaM, gacchanirgatAnAM punarAdyayordvayoragrahaH paJcasvabhigraha iti, tatrAdyAM tAvaddarzayati- 'tatra' tAsu madhye 'khalu' ityalaGkAre, imA prathamA piNDaiSaNA, tadyathA - asaMsRSTo hasto' / saMsRSTaM ca mAtraM, dravyaM punaH sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA, tatra niravazeSe pazcAtkarmadoSastathA'pi gacchasya bAlAdyAkulatvAttaniSedho nAsti, ata eva sUtre taJcintA na kRtA, zeSaM sugamam / tathA'parA dvitIyA piNDaiSaNA, tadyathA-saMsRSTaye hastaH saMsRSTaM mAtrakamityAdi sugamam / athAparA tRtIyA piNDaiSaNA, tadyathA iha khalu prajJApakApekSayA prAcyAdiSu dikSu santi kecit zraddhAlavaH, te cAmI -gRhapatyAdayaH karmakarIparyantAH, teSAM ca gRheSvanyatareSu nAnAprakAreSu pUrvamutkSiptamazanAdi syAt, bhAjanAni ca sthAlAdIni subodhyAni navaraM 'saragam' iti zarikAmi kRtaM sUrpAdi 'paragaM' vaMzaniSpannaM chabbakAdi 'varagaM' maNyAdi mahArdhamUlyaM, seSaM sugamaM yAvatparigRhNIyAditi, atra ca saMsRSTAsaMsRSTasAvazeSadravyairaSTau bhaGgAH, teSu cASTamo bhaGgaH saMsRSTathe Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 AcArAGga sUtram 2/1/9/11/396 hastaH saMsRSTaMmAnaMsAvazeSaM dravyamityeSa gacchanirgatAnAmapi kalpate, zeSAstubhaGgA gacchAntargatAnAM sUtrArthahAnyAdikaM kAraNamAzritya kalpanta iti / aparAcaturthIpiNDaiSaNA'lpalepAnAma, sA yatpunarevamalpalepaMjAnIyAt, tadyathA-'pRthukam' itibhugnazAlyAdyapagatatuSaM yokt tandulapalamba itibhugnazAlyAditandulAniti, atracapRthukAdike gRhIte'pyalpaMpazcAtkarmAdi, tathA'lpaM paryAyajAtamalpaMtuSAdityajanIyamityevaMprakAramalpalepam, anyadapi vallacanakAdi yaavtprigRhnniiyaaditi| athAparApaJcamI piNDaiSaNA'vagRhItAnAma, tadyathA-sabhikSuryAvadupahatameva bhoktukAmasya bhAjanasthitameva bhojanajAtaM DhaukitaM jAnIyAt, tatpunarbhAjanaM darzayati, tadyathA-'zarAvaM' pratItaM 'DiNDimaM' kaMza (kAMsya) bhAjanaM 'kozakaM pratItaM, tena ca dAtrA kadAcit pUrvamevodakena hasto mAtra kaMvA dhautaM syAt, tathA ca niSiddhaM grahaNam, atha punarevaM jAnIyAdbahuparyApannaH-pariNataH pANyAdipUdakalepaH, tata evaM jJAtvA yAvad gRhnniiyaaditi| athAparASaSThI piNDaiSaNA pragRhItA nAma-svArthaMparArthavApiTharakAderudhdhRttyacaTTakAdinotkSiptA pareNa ca na gRhItA pravrajitAya vA dApitA sA prakarSaNa gRhItA pragRhItA tAM tathAbhUtAM prAbhRtikA 'pAtraparyApannAM vA' pAtrasthitAM 'pANiparyApanAM vA' hastasthitAM vA yAvapratigRhNIyAditi / athAparA saptamI piNDaiSaNA ujjhitadharmikA nAma, sA ca sugamA / Asu ca saptasvapi piNDaiSaNAsusaMsRSTAdyaSTabhaGgakA bhaNanIyAH, navaraMcaturthyAMnAnAtvamiti,tasyAalepatvAtsaMsRSTAdyabhAva iti| evaM pAnaiSaNA api neyA bhaGgakAzcAyojyAH, navaraM caturthyAM nAnAtvaM, svacchatvAJca tasyA alpalepatvaM, tatazca saMsRSTAdyabhAva iti, AsAMcaiSaNAnA yathottaraM vizuddhitAratamyAdeSa eva kramo nyAyya iti // sAmpratametAH pratipadyamAnena pUrvapratipannena vA yadvidheyaM taddarzayitumAha mU. (397) iJceyAsiM sattaNhaM piMDesaNANaM sattaNhapANesaNANaM annayaraMpaDimaMpaDivajamANe no evaM vaijA-micchApaDivanA khalu ee bhayaMtAro, ahamege samma paDivanne, je ee bhayaMtAro eyAo paDimAo paDivajittA NaM viharati jo ya ahamaMsi eyaM paDimaM paDivajjittANaM viharAmi savve'vite ujiNANAe uvaTThiyA anunnasamAhIe, evaM caNaM viharaMti, eyaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM / / / vR. ityetAsAM saptAnAM piNDaiSaNAnAMpAnaiSaNAnAMvA'nyatarAMpratimAMpratipadyamAno naitadvadeta, tadyathA-'mithyApratipannAH' na samyak piNDaiSaNAdyabhigrahavanto bhagavantaH-sAdhavaH, ahamevaikaH samyakpratipannau, yato mayA vizuddhaH piNDaiSaNAbhigrahaH kRta ebhizca na, ityevaM gacchanirgatena gacchAntargatena vA samadRSTayA draSTavyAH, nApi gacchAntargatenottarottarapiNDaiSaNAbhigrahavatA pUrvapUrvatarapiNDaiSaNAbhigrahavanto dUSyA iti, yacca vidheyaM taddarzayati / ya ete bhagavantaH-sAdhavaetAH 'pratimAH' piNDaiSaNAghabhigrahavizeSAn 'pratipadya' gRhItvA grAmAnugrAmaM 'viharanti' yathAyogaMparyaTanti, yAMcAhaMpratimAMpratipadya viharAmi, sarve'pyete jinAjJAyAM jinAjJayA vA 'samusthitAH' abhyudyatavihAriNaH saMvRttAH, te cAnyo'nyasamAdhinA yo yasya gacchAntargatAdeH samAdhirabhihitaH, tadyathA-saptApi gacchavAsinA, tanirgatAnAM tu dvayoragrahaH Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM. 1, uddezakaH:11 367 paJcasvabhigrahaH ityanena viharanti' yatanta iti, yathAvihAriNazca sarve'pi tejinAjJAMnAtilaGghante, tathA coktm||1|| "jo'vi" duvatthativattho bahuvattha acelaovva saMtharai / nahu te hIlaMti paraMsavveviate jiNANAe" etattasya bhikSobhikSuNyA vA 'sAmagya' sampUrNo bhikSubhAvo yadAtmotkarSavarjanamiti cUDA-1, adhyayana-1, uddezakaH-11 samAptaH cUDA-1, adhyayana-1 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA dvitIya zrutaskandhasya prathamaadhyayanaTIkA parisamAptA (adhyayana-2 zayyaiSaNA) uktaMprathamamadhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane dharmAdhArazarIraparipAlanArthamAdAveva piNDagrahaNavidhiruktaH,sacagRhItaH sannavazyamalpasAgArike pratizraye bhoktavya ityatastadgataguNadoSanirupaNArthaM dvitIyamadhyayanam, anenacasambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNanIyAni, tatra nAmaniSpane nikSepe zayyaiSaNeti, tasyA nikSepavidhAnAya piNDaiSaNAniyuktiryatra saMbhavati tAM tatrAtidizya prathamagAthayA aparAsAM caniyuktInAM yathAyogaMsaMbhavaMdvitIyagAthayAAvirbhAvya nikSepaMcatRtIyagAthayA zayyASaTkanikSepe prApte nAmasthApane anAdhtya niyuktikRdAhani, [301] davve khitte kAle bhAve sijAya jA tahiM pagayaM / kerisiyA sijjA khalu saMjayajogatti nAyavvA / / vR. dravyazayyA kSetrazayyA kAlazayyA bhAvazayyA, atra ca yA dravyazayyA tasyAM prakRtaM, tAmeva ca darzayati-kIddazI sA dravyazayyA? saMyatAnAM yogyetyevaM jJAtavyA bhaviSyati / / dravyazayyA-vyAcikhyAsayA''hani. [302] tivihAya davvasijjA sacittA'citta mIsagA ceva / khittaMmi jaMmi khitte kAle jA jaMmi kaalNmi|| vR. trividhA dravyazayyA bhavati, tadyathA-sacittA acittA mizrA ceti, tatra sacittA prathivIkAyAdau, acittAtatraivaprAsake. mizrA'pitatraivArddhapariNate, athavA sacittAmattaragAthayA svata eva niyuktikRd bhAvayiSyati / kSetra miti tu kSetrazayyA, sA ca yatra grAmAdike kSetre kriyate, kAlazayyAtuyAyasminna tubaddhAdikekAle kriyte|ttrscittdrvyshyyodaahrnnaarthmaahni. [303] ukkalakaliMga goama vaggumaI ceva hoi nAyavvA / eyaM tu udAharaNaM nAyavvaM davvasijjAe / asyA bhAvArthakathAnakAdavaseyaH, tazcedam-ekasyAmaTavyAMdvau bhrAtarAvutkalakaliGgAbhidhAnau viSamapradeze palliM nivezya cauryeNa vartete,tayozca bhaginIvalgumatI nAma, tatrakadAcidgautamAbhidhAno naimittikaH samAyAtaH, tAmyAM ca pratipannaH, tayA ca valgumatyoktaM-yathA nAyaM bhadrakaH, atra vasan Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 AcArAGgasUtram 2/1/2/-/- [ni. 303] yadAtadA'yamasmAkaMpallivinAzAya bhaviSyatyato niddhATyate, tatastAbhyAM tadvacanAnnirdhATitaH, sa tasyAM pradveSamApannaH pratijJAmagrahId, yathA nAhaM gautamo bhavAmi yadi valgumatyudaraM vidArya tatra na svapimIti, anye tu bhaNanti-saiva valgumatyapatyAnAM laghutvAtpallisvAminI, utkalakaliGgau naimittikau, sA tayorbhaktyA gautamaM pUrvanaimittikaM nirdhATitavatI, atastapradveSApratijJAmAdAya sarSapAn vapanirgataH, sarSapAzca varSAkAlena jAtAH, tatastadanusAreNAnyaM rAjAnaM pravezya sA pallI samastA luNTitA dagdhA ca, gautamenApi valgumatyA udaraM pATayitvA sAvazeSajIvitadehAyA upari suptamityeSA vAsacittA dravyazayyeti / / bhAvazayyApratipAdanArthamAhani. [304] duvihAya bhAvasijjA kAyagae chavihe ya bhaami| bhAve jo jattha jayA suhaduhagaSmAisijjAsu / / vR. dve vidhe-prakArAvasyAH sA dvividhA, tadyathA-kAyaviSayA SaGbhAvaviSayA ca, tatra yo jIvaH 'yatra' audayikAdau bhAve yadA' yasmin kAle vartatesA tasya SaGmAbhAvarUpA bhAvazayyA, zayanaM zayyA sthitiritikRtvA, tathA stryAdikAyagato garbhatvena sthitoyojIvastasya stryAdikAya eva bhAvazayyA, yataH stryAdikAye sukhite duHkhite supte utthite vA tAgavastha eva tadantarvartI jIvo bhavati, ataH kAyaviSayA bhAvazayyA dvitIyeti // adhyayanArthAdhikAraH sarvo'pi zayyAviSayaH, uddezArthAdhikArapratipAdanAya niyuktikRdAhani. [305] sabveviya sijavisohikAragA tahavi asthi u viseso| uddese vucchAmi samAsao kiNci|| dR. 'sarve'pi' trayo'pyuddezakA yadyapi zayyAvizuddhikArakAstathA'pi pratyekamasti vizeSastamahaM lezato vakSya iti // etadevAhani. [306] uggamadosA paDhamilluyaMmi saMpattapaccavAyA y1| bIyaMmi soavAI bahuvihasijJAvivego 2 y|| vR.tatraprathamoddezake vasaterudgamadoSAH-AdhAkarmAdayastathA gRhasthAdisaMsaktapratyapAyazca cintyante?, tathA dvitIyoddezake zaucavAdidoSAbahuprakAraHzayyAvivekazca-tyAgazca pratipAdyata ityymrthaadhikaarH2|| ni. [307] taie jayaMtachalaNA sajjhAyassa'Nuvarohi jaiyavvaM / samavisamAIesuyasamaNeNaM nijaraTThAe 3 // vR. tRtIyoddezake yatamAnasya-udgamAdidoSaparihAriNaH sAdhoryA chalanA syAttatparihAre yatitavyaM, tathA svAdhyAyAnuparodhini samaviSamAdau pratizraye sAdhunA nirjarArthinA sthaatvymitymrthaadhikaarH3||gto niyuktyanugamaH, adhunA sUtrAnugame sUtramucArayitavyaM, taccedam -cUDA-1, adhyayana-2, uddezakaH:mU. (398) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijjA uvassayaM esittae aNupavisittA gAmaM vA jAva rAyahANiM vA, se jaMpuNa uvassayaM jANijA saaMDaMjAva asaMtANayaMtahappagAre uvassae no ThANaM vA sikaMvA nisIhiyaMvAceijjA / / sebhikkhU vA0 se jaMpuNa uvassayaM jANijjA appaMDaMjAva appasaMtANyaM tahappagAre uvassae paDitohitA pamajjittA tao saMjayAmeva ThANaM vA3 ceijjaa| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 2, uddezaka : 1 369 se jaMpurNa uvassayaM jANijjA assi paDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pANAI 4 samAraSma samuddissa kIyaM pAmiJca acchijaM anisaTTaM abhihaDaM AhaDa ceei, tahappagAre uvassae purisaMtarakaDe vA jAva aNAsevie vA no ThANaM vA 3 ceijjA / evaM bahave sAhammiyA evaM sAhammiNi bahave sAhammiNIo || se bhikkhU vA0 se jaM puNa u0 bahave samaNavaNImae pagaNiya 2 samuddissa taM ceba bhANiyavvaM // sebhikkhU vA0 se jaM0 bahave samaNa samuddissa pANAI 4 jAva ceeti, tahappagAre uvassae apurisaMtarakaDe jAva aNAsevie no ThANaM vA 3 ceijjA 3, aha puNevaM jANijA purisaMtarakaDe jAva sevie paDilehittA 2 tao saMjayAmeva ceijjA / / se bhikkhU vA se jaM puNa assaMjae bhikkhupaDiyAe kar3ie vA ukke vie vA channe vA litte vA ghaTTe vA maTTe vA saMpadhumie vA tahappagAre uvassae apurisaMtarakaDe jAva aNAsevie no ThANaM vA sejaM vA nisIhiM vA ceijjA, aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDe jAva Asevie paDilehitA 2 tao ceijjA // vR. sa bhikSu 'upAzrayaM' vasatimeSituM yadyamikAGkettato grAmAdikamanupravizet, tatra ca pravizya sAdhuyogyaM pratizrayamanveSayet, tatra ca yadi sANDAdikamupAzrayaM jAnIyAttatastatra sthAnAdikaM na vidadhyAditi darzayati-sugamaM, navaraM 'sthAnaM' kAyotsargaH 'zayyA' saMstArakaH 'niSIdhikA' svAdhyAyabhUmi 'no ceijja' tti no cetayet-no kuryAdityartha // etadviparIte tu pratyupekSya sthAnAdIni kuryAditi / / sAmprataM pratizrayagatAnudgamAdidoSAn bibhaNiSurAha / 'saH' bhAvabhikSuryatpunarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-'assiMpaDiyAe 'ti etapratijJayA etAn sAdhUn pratijJAya - uddizya prANyupamardena sAdhu pratizrayaM kazcicchrAddhaH kuryAditi / etadeva darzayati - ekaM sAdharmikaM 'sAdhum arhapraNItadharmAnuSThAyinaM samyaguddizya pratijJAya prANinaH 'samArabhya' pratizrayArthamupamardya pratizrayaM kuryAt, tathA tameva sAdhuM samyaguddizya 'krItaM' mUlyenAvAptaM, tathA 'pAmiccaM ti anyasmAducchinnaM gRhNItam 'Acchedyami'ti bhRtyAdervalAdAcchidya gRhItam 'anisRSTaM' svAminA'nutsaGkalitam 'abhyAhRtaM' niSpannamevAnyataH samAnItam, evaMbhUtaM pratizrayam 'AhRtya' upetya 'ceei 'tti sAdhave dadAti, tathAprakAre copAzraye puruSAntarakRtAdau sthAnAdi na vidadhyAditi evaM bahuvacanasUtramapi neyam / / tathA sAdhvIsUtramapyekavacanabahuvacanAmyAM neyamiti // kiJca -sUtradvayaM piNDaiSaNAnusAreNa neyaM, sugamaMca // tathA sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-bhikSupratijJayA 'asaMyataH' gRhasthaH pratizrayaM kuryAt sa caivaMbhUtaH syAt, tadyathA-'kaTakitaH' kASThAdibhi kuDyAdau saMskRtaH 'ukkaMbio'tti vaMzAdikambAbhiravabaddha 'channeva 'tti darbhAdibhizchAditaH liptaH gomayAdinA dhRSTaH sudhAdikharapiNDena mRSTaH sa eva levanikAdinA samIkRtaH 'saMsRSTaH ' bhUmikarmA dinA saMskRtaH 'saMpradhUpitaH' durgandhApanayanArthaM dhUpAdinA dhUpitaH, tadevaMbhUte pratizraye' puruSAntarasvIkRte yAvadanAsevite sthAnAdi na kuryAt, puruSAntarakRtAsevitAdau pratyupekSya sthAnAdi kuryAditi / / mU. (399) se bhikkhUM vA0 se jaM0 puNa uvassayaM jA assaMjae bhikkhupaDiyAe khuDiyAo duvAriyAo mahalliyAo kujjA, jahA piMDesaNAe jAva saMthAragaM saMthAriJjA bahiyA vA ninnakkhu 124 - Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 AcArA sUtram 2/1/2/1/399 tahappagAre uvassae apu0 no ThANaM 3 aha puNevaM purisaMtarakaDe Asevie paDilehitA 2 tao saMjayAmeva Ava ceijjaa| se bhikkhU vA0 se ja0 assaMjae bhikkhupaDiyAe udaggappasUyANi kaMdANi vA mUlANi vA pattANi vA pupphANi vA phalANi vA bIyANi vA hariyANi vA ThANAo ThANaM sAharai bahiyA vA ninnakkhUta0 apu0 no ThANaM vA ceijjA, aha puNa0 purisaMtarakaDaM ceijjA / sebhikkhU vA se ja0 assaMja0bhi0 pIThaM vA phalagaMvA nisseNiM vA udUkhalaM vA ThANAo ThANaM sAhAi bahiyA vA niNNakkhU tahappagAre u0 apu0 no ThANaM vA ceijjA, aha puNa0 purisaM0 ceijaa|| vR. sa bhikSurvaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-'asaMyataH' gRhasthaH sAdhupratijJayA laghudvAraM pratizrayaM mahAdvAraM vidadhyAt, tatraivaMbhUte puruSAntarAsvIkRtAdau sthAnAdi na vidadhyAt, puruSAntarasvIkRtAsevitAdau tu vidadhyAditi, atra sUtradvaye'pyuttaraguNA abhihitAH, etaddoSaduSTA'pi puruSAntarasvIkRtAdikA kalpate, mUlaguNaduSTA tu puruSAntarasvIkRtA'pi na kalpate, tecAmI mUlaguNadoSAH-"paTTIvaMso dodhAraNAucattArimUlavelIo" etaiH pRSThavaMzAdibhi sAdhupratijJayA yA vasati kriyate sA mUlaguNaduSTA / / sabhikSuryaM punarevambhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-gRhasthaH sAdhupratijJayA udakaprasUtAni kandAdIni sthAnAntaraM saGkrAAmayati bahirvA ninnakkhutti nissArayati tathAbhUte pratizraye puruSAntarAsvIkRte sthAnAdi na kuryAt, puruSAntarasvIkRte tu kuryAditi / / evamacittanisAraNasUtramapi neyam, atra ca trasAdivirAghanA syAditi bhAvaH // kiJca mU. (400) se bhikkhU vA0 se jaM0 taMjahA-khaMdhasi vA maMcaMsi vA mAlaMsi vA pAsA0 hammi0 annayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtalikkhajAyaMsi, nannattha AgADhAnAgADhehiM kAraNehiM ThANaM yA no ceijjA / / se AhaJca vA pahoijja vA, no tattha UsaDhaM pakarejA, taMjahA uJcAraM vA pA0 khe0 siM0vaMtaM vA pittaM vA pUrva vA soNiyaM vA annayaraM vA sarIrAvayavaMvA, kevalI bUyA AyANameyaM, se tattha UsaDhaM pagaremANe payalija yA 2, se tattha payalamANe vA pavaDamANe vA hatthaM vA jAva sIsaMvA annayaraMvA kAyaMsiiMdiyajAlaMlUsijja vA pANi 4abhihaNijna vA jAva vavarovija vA, atha bhikkhUNaM puvvavaiTThA 4 jaM tahappagAraM uvassae aMtalikkhajAe no ThANaMsi vA 3 ceijjA / / vR.sa bhikSuryaM punarevaMbhUtamupAzrayaM jAnIyAt, tadyathA-skandhaH-ekasya stambhasyoparyAzrayaH, maJcamAlau-pratItau, prAsAdodvitIyabhUmikA, harmyatalaM-bhUmigRham, anyasmin vAtathAprakAre pratizraye sthAnAdina vidadhyAdanyatra tathAvidhaprayojanAditi, sa caivaMbhUtaHpratizrayastathAvidhaprayojane sati yadyAhRtya-upetya gRhItaH syAttadAnIMyattatra vidheyaM taddarzayati-na tatrazItodakAdinA hastAdidhAvanaM vidadhyAt, tathA na ca tatra vyavasthitaH 'utsRSTam' utsarjanaM-tyAgamuJcArAdeH kuryAt, kevalI brUyAtkarmopAdAnametadAtmasaMyamavirAdhanAtaH, etadeva darzayati sa tatra tyAgaM kurvan patedvA pataMzcAnyataraM zarIrAvayavamindriyaM vA vinAzayet, tathA prANinazcAbhihanyAdyAvajjIvitAd 'vyaparopayet' pracyAvayediti, athabhikSUNAMpUrvopadiSTametapratijJA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 2, uddezakaH 1 zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, dikaM yattathAbhUte'ntarikSajAte pratizraye sthAnAdi na vidheyamiti // api ca bhU. (401 ) se bhikkhU vA0 se jaM0 saitthiyaM sakhuDuM sapasubhattapANaM tahappagAre sAgArie uvassae no ThANaM vA 3 ceijjA / AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaikuleNa saddhiM saMvasamANassa alasage vA visUiyA vA chaDDI vA uvvAhijjA annayare vA / se dukkhe rogAyaMke samupajjijjA, assaMjae kaluNapaDiyAe taM bhikkhussaM gAyaM tilleNa vA ghaeNa vA navanIeNa vA basAe vA abmaMgiJja vA makkhijja vA siNANeNa vA kakkeNa vA luddheNa vA vaNNeNa vA cuNNeNa vA parameNa vA AghaMsijja vA paghasijja vA uvvalijja vA uvvaTTijja vA sIodagaviyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholijja vA pakkhAlija vA siNAvija vA siMcija vA dAruNA vA dArupariNAmaM kaDDa aganikAyaM ujjAlijja vA pajjAlijja vA ujjAlittA kArya AyAvijjA vApa0 / 371 aha bhikkhUNaM puvvovaiTThA0 jaM tahappagAre sAgArie uvassae no ThANaM vA 3 ceijjA / / vR. sa bhikSuryaM punarevaMbhUtamupAzrayaM jAnIyAt tadyathA-yatra striyaM tiSThantIM jAnIyAt, tathA 'sakhuDDa' nti sabAlaM, yadivA saha kSudrairavabaddhaH - siMhazvamArjArAdibhiryo varttate, tatha pazavazca bhaktapAne ca, yadivA pazUnAM bhaktapAne tadyuktaM, tathAprakAre sAgArike gRhasthAkulapratizraye sthAnAdi na kuryAd, yatastatrAmI doSAH, tadyathA AdAnaM karmopAdAnametad, bhikSorgRhapatikuTumbena saha saMvasato yatastatra bhojanAdikriyA nizaGkA na saMbhavati, vyAdhivizeSo vA kazcitsaMbhavediti darzayati'alasage'tti hastapAdAdistambhaH zvayathurvA, vizUcikAchardI pratIte, ete vyAdhayastaM sAdhumudbAdheran, anyatarAdvA duHkhaM 'rogaH' jvarAdi 'AtaGkaH' sadyaH prANahArI zUlAdistatra samutpadyeta, taM ca tathAbhUtaM rogAtaGkapIDitaM dRSTvA'saMyataH kAruNyena bhaktyA vA tadbhikSugAtraM tailAdinA'bhyayAt tatheSanprakSayedvA punazca snAnaM sugandhidravyasamudayaH, kalkaH kaSAyadravyakvAthaH, lodhraM-pratItaM, varNakaH- kampillakAdi, cUrNoyavAdInAM padmakaM pratItam, ityAdinA dravyeNa ISatpunaHpunarvA gharSayet, ghRSTavA cAbhyaGgApanayanArthamudvarttayet, tatazca zItodakena vA uSNodakena vA 'uccholeja 'tti ISadaccholanaM vidadhyAt prakSAlayet, punU punaH snAnaM vA-sottamAGga kuryAtsiJcedveti, tathA dAruNA vA dArUNAM pariNAmaM kRtvA saMgharSaM kRtvA'gnimujvAlayetprajvAlayedvA, tathA ca kRtvA sAdhukAyam 'AtApayet' sakRt pratApayetpunaH punaH / atha sAdhUnAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaM yattathAbhUte sasAgArike pratizraye sthAnAdikaM na kuryAditi / / mU. (402) AyANameyaM bhikkhussa sAgArie uvassae saMvasamANassa iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarI vA antramantraM akkosaMti vA pacaMti vA saMbhaMti vA uddaviMti vA, aha bhikkhUNaM uJcAvayaM maNaM niyaMchijjA, ee khalu atramantraM akkosaMtu vA mA vA akkosaMtu jAva mA vA uddaviMtu, aha bhikkhUrNa puvva0 jaM tahappagAre sA0 no ThANaM vA 3 ceijjA // vR. karmopAdAnametadbhikSoH sasAgArike pratizraye vasato, yatastatra bahavaH pratyapAyAH saMbhavanti, tAneva darzayati- 'iha' itthaMbhUte pratizraye gRhapatyAdayaH parasparata AkrozAdikAH kriyAH kurya, tathA ca kurvato dRSTavA sa sAdhuH kadAciduJcAvacaM manaH kuryAt, tatroJcaM nAma maivaM kurvantu, avacaM nAma kurvantviti, zeSaM sugamamiti // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 AcArAGgasUtram 2/1/2/1/403 mU. (403) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaIhi saddhiM saMvasamANassa, iha khalu gAhAvaI appaNo sayaTThAe aganikAyaM ujAlijjA vA pajAlija vA vijjhavija vA, aha bhikkhU uJcAvayaM maNaM niyaMchijjA, ee khalu agaNikAyaM u0 vA 2 mA vA u0 pajA liMtu vA mAvA pa0, vijjhaviMtu vA mA vA vi0, aha bhikkhUNaM pu0 jaMtahappagAre u0 no ThANaM vA 3 ceijjA / / vR. etadapi gRhapatyAdibhi svArthamagnisamArambhe kriyamANe bhikSoruJcAvacamanaHsambhavapratipAdakaM sUtraM sugamam / / apica mU.(104) AyANameyaMbhikkhussa gAhAvaIhiM saddhiM saMvasamANassa, iha khalu gAhAvaissa kuMDale vA guNe vA maNI vA muttie vA hiraNNesu vA suvaNNesu vA kaDagANi vA tuDiyANi vA tisarANi vA pAlaMvANi vA hAre vA addhahAre vA egAvalI vA kaNagAvalI vA muttAvalI vA rayaNAvalI vA taruNIyaM vA kumAriM alaMkiyavibhUsiyaM pehAe, aha bhikkhUuJcAva0 erisiyA vA sAno vA erisiyA iya vA NaM khUyA iya cANaM maNaM sAijA, aha bhikkhUNaM pu04 jaMtahappagAre uvassae no0 tthaa0|| vR. gRhasthaiH saha saMvasato bhikSorete ca vakSyamANA doSAH, tadyathA-alaGkArajAtaM dRSTavA kanyakAM vA'laGgha tAM samupalabhyaIddazI tAdazI vA zobhanA'zobhanA vA madbhAryAsazI vA tathA'laGkAro vA zobhano'zobhana ityAdikAM vAcaM brUyAt, tathocAvacaM zobhanAzobhanAdau manaH kuryAditi samudAyArtha, tatra guNo-rasanAhiraNyaM-dInArAdidravyajAtaMtruTitAnimRNAlikAH prAlambaHApradIpana AbharaNavizeSaH, zeSaM sugamam / / kiJca mU. (405)AyANamevaMbhikkhussa gAhAvaIhiMsaddhiMsaMvasamANassa, iha khalu gAhAvaiNIo vA gAhAvaidhUyAo vA gA0 suNhAo vA gA0 dhAIovAgA0 dAsIo vA gA0 kammakarIo vA tAsiMcaNaM evaM vRttapuvvaM bhavai je ime bhayaMti samaNA bhagavaMto jAva uvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesiM kappi mehuNadhammapariyAraNAe AuTTittae, jAyakhalu eehiM saddhiM mehuNadhammapariyAraNAeAuTTAvijJA puttaM khalusAlabhijA uyassiM teyassiM baccassiM saMparAiyaM AloyaNadarasaNijjaM, eyappagAraM nigdhosaM succA nisamma tAsiMcaNaMannayarI saDDhItaMtavassaM bhikkhaM mehuNadhammapaDiyAraNAe AuTTAvinA, aha bhikkhUNaM pu0 jaMtahappagAre sA0 u0 no ThA 3 ceijA evaM khalu tassa0 / / vR.pUrvoktagRhe vasato bhikSoramIdISAH, tadyathA-gRhapatibhAryAdaya evamAlocayeyuH-yathaite zramaNA maithunAduparatAH, tadetebhyo yadiputrobhavettato'sau ojasvI balavAn tejasvI dIptimAn 'varcasvI rUpavAn 'yazasvI' kIrtimAna, ityevaM saMpradhArya tAsAM ca madhye evaMbhUtaM zabdaM kAcitputrazraddhAluH zrutvA taM sAdhuM maithunadharma paDiyAraNAe'tti AsevanArtham 'AuTTAvejatti abhimukhaM kuryAt, ataetaddoSabhayAtsAdhUnAMpUrvopadiSTametatpratijJAdikaMyattathAbhUtepratizrayesthAnAdi na kAryamiti, etattasya bhikSobhikSuNyA vA 'sAmAya' sampUrNo bhikSubhAva iti / cUDA-2 adhyayanaM-2 uddezaka :1- samAptaH -cUDA-2 adhyayanaM-2 uddezaka-2:vR. uktaH prathamoddezakaH adhunA dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 2 ihAnantaroddeza ke sAgArikapratibaddhavasatidoSAH pratipAditAH, ihApi tathAvidhavasatidoSavizeSapratipAdanAyAha- bhU. (406) gAhAvaI nAmege suisamAyArA bhavaMti, sebhikkhU ya asiNANae moyasamAyAre te taggaMdhe duggaMdhe paDikUle paDilome yAvi bhavai, jaM puvvaM kammaM taM paccha kammaM jaM pacchA kammaM taM pure kammaM taM bhikkhu paDiyAe vaTTamANA karijjA vA no karijA vA, aha bhikkhUNaM pu0 jaM tahappagAre u0 no ThANaM0 373 vR. 'eke' kecana gRhapatayaH zuci samAcAro yeSAM te tathA, te ca bhAgavatAdibhaktA bhavanti bhogino vA-candanAgurukuGkumakarpUrAdisevinaH, bhikSuzcAsnAnatayA tathAkAryavazAt 'moyA'tti kAyikA tatsamAcaraNAtsa bhikSustadgandho bhavati, tathA ca durgandhaH, evaMbhUtazca teSAM gRhasthAnAM 'pratikUlaH' nAnukUlo'nabhimataH, tathA 'pratilomaH' tadgandhAdviparItagandho bhavati, ekArthikau vaitAyatizayAnabhimatattvakhyApanArthAvupAttAviti, tathA te gRhasthAH sAdhupratijJayA yattatra bhojanasvAdhyAyabhUmI snAnAdikaM pUrvaM kRtavantastatteSAmuparodhAtpazcAtkurvanti yadvA pazcAtkRtavantastatpUrvaM kurvanti / evamavasarpaNotsarpaNakriyayA sAdhUnAmadhikaraNasambhavaH, yadivA te gRhasthAH sAdhUparodhAtprAptakAlamapi bhojanAdikaM na kuryu, tatazcAntarAyamanaH pIDAdidoSasambhavaH, athavA ta eva sAdhavo gRhasthoparodhAdyatpUrvaM karma-pratyupekSaNAdikaM tatpazcAtkuryurviparItaM vA kAlAtikrameNa kuryurna kuryurvA, atha bhikSUNAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaM yattathAvidhe pratizraye sthAnAdikaM na kAryam iti / / kiJca mU. (407) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaIhiM saddhiM saM0, iha khalu gAhAvaissa appaNo sayaTThA viruvaruve bhoyaNajAe uvakkhaDie siyA, aha pacchA bhikkhupaDiyAe asaNaM vA 4 uvakkhaDija vA uvakarijja vA, taM ca bhikkhU abhikaMkhijjA bhukttae vA pAyae vA viyaTTittae vA, aha bhi0 jaMno taha0 // vR. karmopAdAnametadbhikSoryadgRhasthAvabaddhe pratizraye sthAnamati, tadyathA- 'gAhAvaissa appaNI' tti, tRtIyArthe SaSThI, gRhapatinA AtmanA svArthaM 'virUparUpaH ' nAnAprakAra AhAraH saMskRtaH syAt, 'atha' anantaraM pazcAtsAdhUnuddizyAzanAdipAkaM vA kuryAt, tadupakaraNAdi vA Dhaukayet, taM ca tathAbhUtamAhAraM sAdhurbhIktuM pAtuMvA'bhikAGkSat, 'viaTTittaeva 'tti tatraivAhAragRddhayA vivarttitumAsitumAkAGget, zeSaM pUrvavaditi / mU. (408 ) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaiNA saddhiM saMva0 iha khalu gAhAvaissa appaNI saTTAe virUvarUvAI dArUyAiM bhinnapuvvAiM bhavaMti, aha pacchA bhikkhupaDiyAe virUvarUvAI dArUyAI bhiMdija vA kiNija vA pAmicceja vA dArUNA vA dArUpariNAmaM kaTTu aganikAyaM u0 pa0, tattha bhikkhU abhikaMkhijjA AyAvittae vA payAvittae vA viyaTTittae vA, aha bhikkhU0 jaM no tahappagAre0 // vR. evaM kASThAgniprajvAlanasUtramapi neyamiti / kiJca mU. (409) se bhikkhU vA0 uccArapAsavaNeNa uvvAhijramANe rAo vA viyAle vA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 AdhArAGga sUtram 2/1/2/2/409 gAhAvaIkulassaduvArabAhaM avaMguNijjA, teNe ya tassaMdhicArI aNupavisijA, tassa bhikkhussa no kappai evaM vaittae-ayaM teNo pavisai vA no vA pavisai uvalliyai vA no vA0 Avayai vA no vA0 vayai vA no vA0 teNa harDa anneNa haDaM tassa haDaM anassa haDaM ayaM teNe ayaM uvacarae ayaM haMtA ayaM itthamakAsI taMtavassiM bhikkhu ateNaM teNaMti saMkai, aha bhikkhUNaM pu0 jAva no tthaa0|| vR. sa bhikSustatra gRhasthasaMsakte pratizraye vasannuJcArAdinA bAdhyamAno vikAlAdau pratizrayadvArabhAgamudaghATayet, tatra ca 'stenaH' cauraH 'tatsandhicArI' chindrAnveSI anupravizet, taM ca dRSTvA tasya bhikSornIvaM vaktuM kalpate-yathA'yaM cauraH pravizati na veti, tathopalIyate naveti, tathA'yamatipatati na veti, tathA vadati vA na vadati vA, tenAmukenApahRtam anyena vA,tasyApahRtamanyasya vA, ayaM sa stenastadupacArako vaa| ___ ayaM gRhItAyudho'yaM hantA ayamatrAkArSIdityAdi na vadanIyaM, yata evaM tasya caurasya vyApattisyAt, savA pradviSTastaMsAdhuvyApAdayedityAdidoSAH, abhaNanecatamevatapasvinaM bhikSumastenaM stenamityAzaGketeti, zeSaM pUrvavaditi ||punrpi vasatidoSAbhidhitsayA''ha mU. (410) se bhikkhUvA se jaM0 taNapuMjesu vA palAlapuMjesu vA saaMDe jAva sasaMtANae tahappagAre u0 no ThANaM vA0 ||3||se bhikkhU vA0 se jaM0 taNapuM0 palAla0 appaDe jAva ceijjaa|| vR. sugamam, etadviparItasUtramapi sugama, navaramalpazabdo'bhAvavAcI / / sAmprataM vasatiparityAgamuddezakArthAdhikAranirdiSTamadhikRtyAha mU. (411)seAgaMtAresuArAmAgAresuvAgAhAvaikulesuvA pariyAvasahesuvAabhikkhaNaM sAhammiehiM uvayamANehiM no uvaijjA / / / . vR. yatra grAmAderbahirAgatyAgatya pathikAdayastiSThanti tAnyAgantAgArANi, tathA''rAmamadhyagRhANyArAmagArANi, paryAvasathA-maThAH, ityAdiSu pratizrayeSu 'abhIkSNam' anavarataM 'sAdharmikaiH' aparasAdhubhi 'avapatadbhi' AgacchadbhirmAsAdivihAribhiccharditeSu 'nAvapatet' nAgacchet-teSu mAsakalpAdi na kuryAditi ||saamprtN kAlAtikrAntavasatidoSamAha mU. (412) seAgaMtAresuvA 4 je bhayaMtArouDuvaddhiyaMvAvAsAvAsiyaMvA kappaMuvAiNittA tattheva bhujo saMvasaMti, ayamAuso! kAlAikvaMtakiriyAvi bhavati / __vR.teSvAgantAgArAdiSuye bhagavantaH Rtubaddham' iti zItoSNakAlayosikalpam upanIya' atibAhya varSAsu vA caturo mAsAnatibAhya tatraiva punaH kAraNamantareNAsate, ayamAyuSman ! kAlAtikramadoSaH saMbhavati, tathA ca stryAdipratibandhaH snehAdudgamAdidoSasambhavo vetyatastathA sthAnaM na kalpata iti 1 / / idAnImupasthAnadoSamabhidhitsurAha ma. (413) se AgaMtAresu vA 4 se bhayaMtAro uDu0 vAsA0 kappaM uvAiNAvittA taMduguNA du(ti)guNeNa vA apariharittA tattheva bhujo0 ayamAuso ! uvtttthaannki02|| vR. ye 'bhagavantaH' sAdhava AgantAgArAdiSu RtubaddhaM varSA vA'tibAhyAnyatra mAsamekaM sthitvA 'dviguNatriguNAdinA' mAsa kalpena aparihatya-dvitraimasiLavadhAnamakRtvA punastatraiva vasanti, ayamevaMbhUtaH pratizraya upasthAnakriyAdoSaduSTo bhavatyatastatrAvasthAtuMna kalpata iti 2 idAnImabhikrAntavasatipratipAdanAyAha Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM 2, uddezaka: 2 375 mU. (414) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti, taMjahA- gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA, tesiM ca NaM AyAragoyare no sunisaMte bhavai, taM saddahamANehiM pattiyamANehiM royamANehiM bahave samaNa mAhaNa atihikivaNavaNImae samuddissa tattha 2 agArIhiM agArAI ceiyAiM bhavaMti, taMjahA AsaNANi vA AyataNANi vA devakulANi vA sahAo vA pavANi vA paNiyagihANi vA paNiyasAlAo vA jANagihANi vA jANasAlAo vA suhAkammaMtANi vA bhavaNagihANi vA, vadhdhakaM0 vakkayakaM0 iMmAlakammaM0 kaTTaka0 susANaka0 sunnAgAyIgIrakaMdarasaMtiselevaTThANa kammatANi vA je bhayaMtArI tahappagArAI AesaNANi vA jAva gihANi vA tehiM uvayamANehiM uvayaMti ayamA- uso ! abhikkaM takiriyA yAvi bhavai 3 / / " vR. iha prajJApakAdyapekSaya prAcyAdiSu dikSu zravavikAH prakRtibhadrakA vA gRhapatyAdayo bhaveyuH teSAM ca sAdhvAcAragocara: 'nosuNisaMto bhavai 'ttina suSThu nizAntaH zruto'vagato bhavati, sAdhUnA mevaMbhUtaH pratizrayaH kalpate naivaMbhUta ityevaM na jJAtaM bhavatItyartha, pratizrayadAnaphalaM ca svargAdikaM taiH kutazcidavagataM tacchraddadhAnaiH pratIyamAnai royadbhirityekArthA ete kiJcidbhedAdvA bhedaH, tadevaMbhUtaiH 'agAribhi' gRhasthairbahUn zramaNAdIn uddizya tatra tatrArAmAda yAnazAlAdIni svArthaM kurvadbhiH zramaNAdyavakAzArtha 'ceiyAI' mahAnti kRtAni bhavanti, tAnicAgArANi svanAmagrAhaM darzayati, tadyathA - 'AdezanAni lohakArAdizAlAH AyatanAni devakulapAzrApavarakAH 'devakulAni' pratItAni 'sabhAH'cAturvaidyAdizAlAH 'prapAH' udakadAnasthAnAni 'paNyagRhANi vA' paNyApaNAH 'paNyazAlAH' ghamazAlAH 'yAnagRhANi' rathAdIni yatra yAnAni tiSThanti 'yAnazAlA H ' yatra yAnAni niSpAdyante 'sudhAkarmAntAni' yatra sudhAparikarma kriyate, evaM darbhavardhravalkajAGgArakASThakarma kASThagRhANi draSTavyAni, 'zmazAnagRhaM' pratItaM zUnyAgAraM viviktagRhaM zAntikarmagRhaM yatra zAntikarma kriyate girigRhaM-parvatoparigRhaM kandaraM-giriguhA saMskRtA zailopasthApanaM - pASANamaNDapaH, tadevaMbhUtAni gRhANi taizcarakabrAhmaNAdibhirabhikrAntAni pUrvaM pazcAd 'bhagavantaH' sAdhavaH 'avapatanti' avataranti, iyamAyuSman ! vineyAmantraNam, abhikrAntakriyA vasatirbhavati, alpadoSA ceyam 3 // mU. (415) iha khalu pAINaM vA jAva royamANehiM bahave samaNamAhaNaatihikivaNavaNimae samuddissa tattha tatya agArihaM agArAI ceiyAiMbhavaMti, taM0-- AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA, je bhayaMtAro tahappa AesaNANi jAva gihANi vA tehiM aNovayamANehiM uvayaMti ayamAuso ! anabhikkatakiriyA yAvi bhavai / / vR. sugamaM, navaraM carakAdibhiranavasevitapUrvA anabhikrAntakriyA vasatirbhavati, iyaM cAnabhikrAntatvAdevAkalpanIyeti 4 / / sAmprataM varjyAbhidhAnAM vasatimAha mU. (416) iha khalu pAINaM vA 4 jAva kammakarIo vA, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavaije ime bhavaMti samaNA bhagavaMto jAva uvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesi bhayaMtArANaM kappai AhAkaMmmie ucassae vatthae, se jANimANi amhaM appaNo sayaTThAe ceiyAiM bhavati, taM / AesaNANi vA jAva gihANi vA, savvANi tANi samaNANaM nisirAmo, aviyAiM vayaM Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 AdhArAGga sUtram 2/1/2/2/416 pacchA appaNo sayaTThAe ceissANo, taM0-AesaNANivAjAva, eyappagAraM nigyosaM succA nisamma je bhayaMtArotahappa0 AesaNANivAjAva gihANi vA uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM vadati, ayamAuso! vaJjakiriyAvi bhavai 5 // vR.iha khalvityAdi prAyaH sugama, samudAyArthastvayam-gRhasthaiH sAdhvAcArAbhijJairyAnyAtmArthaM gRhANi nirvarttitAni tAni sAdhubhyo tattvA''tmArthaM tvanyAni kurvanti, te ca sAdhavasteSvitaretareSUccAvaceSu pAhuDehi ti pradatteSu gRheSu yadi vartante tato vaya'kriyAbhidhAnA vasatirbhavati, sAcana kalpata iti 5 // idAnIM mahAvajyAbhidhAnAM vasatimadhikRtyAha mU. (417) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiA saDDhA bhavaMti, tesiM ca NaM AyAragoyare jAva taM royamANehiM bahave samaNamAhaNa jAva vaNImage pagaNiya 2 samuddissa tattha 2 agArIhiM agArAiM ceiyAI bhavaMti, taM0/ AesaNANi vA jAva gihANi vA, je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva gihANi vA, uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM0, ayamAuso ! mahAvajakiriyAvi bhavai 6 // vR. ihetyAdi prAyaH sugamameva, navaraM zramaNAdha) niSpAditAyA yAvantikavasatau sthAnAdi kurvato mahAvarjAbhidhAnA vasatirbhavati, ataH akalpyAceyaM vizuddhakoTizceti 6 / / idAnIM sAvadyAbhidhAnAmadhikRtyAha mU. (418) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA jAva taM saddahamANehiM taM pattiyamANehiM taM royamANehiM bahave samaNamAhaNaatahikivaNavaNImage pagaNiya 2 samuhissa tattha 2 agArAiM ceiyAiMbhavaMtitaM-- AesaNANivA jAva bhavanagihANivA, jebhayaMtArotahappagArANi AesaNANi vA jAva bhavanagihANi vA uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehi, ayamAuso ! sAvaJjakiriyA yAvi bhvi7|| vR. ihetyAdi prAyaH sugama, navaraM paJcavidhazramaNAdyarthamevaiSA kalpitA, te cAmI zramaNAH"niggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3 gerua 4 AjIva 5 paMcahA smnnaa|" iti, asyAM ca sthAnAdi kurvataH sAvadhakriyA'midhAnA vasatirbhavati, akalpanIyA, ceyaM vizuddhakoTizceti 7 // mahAsAvadhAbhidhAnAmadhikRtyAha mU. (419) iha khalu pAINaM vA 4 jAva taM royamANehiM egasamaNajAyaM samuddissa tatthara agArIhiMagArAiMceiyAiMbhavanti,taM.0AesaNANijAvagihANivA mahayApuDhavikAyasamAraMbheNaM jAva mahayA tasakAyasamAraMbheNaM mahayA virUvarUvehiM pAvakammakiccehi, taMjahA chAyaNao levaNao saMthAraduvArapihaNao sIodae vA paradvaviyapubve bhavaiaganikAe vA ujjAliyapubve bhavai, je bhayaMtArotaha0 AesaNANi vA0 uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM dupakkhaM te kamma sevaMti, ayamAuso! mahAsAvaJjakiriyA yAvi bhavai 8 // vR.iha kazcidgRhapatyAdirekaMsAdharmikamuddizyapRthivIkAyAdisaMrambhasamArambhArambhairanyatareNa vA mahatA tathA 'virUparUpaiH' nAnArUpaiH pApakarmakRtyaiH-anuSThAnaiH, tadyathA-chAdanato lepanatastathA saMstArakArthaM dvAraDhakkanArtha ca, ityAdIni prayojanAnyuddizya zItodakaM tyaktapUrvaM bhavet agnirvA prajvAlitapUrvo bhavet, tadasyAM vasatau sthAnAdi kurvantaste dvipakSaM karmAsevante, tadyathA - Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezakara 377 pravrajyAm AdhAkarmikavasatyAsevanAdgRhasthatvaM ca rAgadveSaM ca IpithaM sAmparAyikaMca, ityAdidoSAnmahAsAvadhakriyA'bhidhAnAvasatirbhavatIti idAnImalpakriyA'bhidhAnAmadhikRtyAha mU. (20) iha khalu pAINaM vA0 royamANehiM appaNo sayaTThAe tattha 2 agArIhiM jAva ujjAliyapuve bhavai, je bhayaMtAro tahappa0 AesaNANivA0 uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM egapakhaM te kammaM sevaMti, ayamAuso ! appasAvajakiriyA yAvi bhavai / evaM khalu tassa 01 vR. sugama, navaramalpazabdo'bhAvavAcIti 9 / etattasya bhikSoH 'sAmaNyaM bhikSubhAva iti // 1 // "kAlAikaMtu 1 va ThANa 2 abhikaMtA 3 ceva anabhikaMtA 4 y| vajA ya 5 mahAvajjA 6 sAvaja7maha 8 'ppakiriA 9 ya" etAzcanavavasatayo yathAkramaMnavabhiranantarasUtraiH pratipAditAH,AsucAbhikrAntAlpakriye yogye zeSAstvayogyA iti / / dvitIyAdhyayanasya dvitIyaH / / cUDA-1 adhyayana-2 uddezakaH-2 samAptaH -cUDA-2 adhyayana-2 uddezakaH-3:vR.ukto dvitIyoddezako'dhunA tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH, ihAnantarasUtre'lpakriyA zuddhA vasatirabhihitA, ihApyAdisUtreNa tadviparItAM darzayitumAha mU. (421) se ya no sulabhe phAsue uMche ahesaNijje no ya khalu suddhe imehiM pAhuDehiM, taMjahA-chAyaNao levaNao saMthAraduvArapihaNao piNddvaaesnnaao| seya bhikkhUcariyAraeThANaraenisIhiyArae sijAsaMthArapiMDavAesaNArae, saMti bhikkhuNo evamakkhAiNo ujjuyA niyAgapaDivatrA amAyaM kubvamANA viyAhiyA, saMtegaiyA pAhuDiyA ukkhittapuvvA bhavai, evaM nikkhittapuvvA bhavai, parimAiyapuvvA bhavai, paribhuttapuvvA bhavai paridvaviyapuvvA bhavai, evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgarei? haMtA bhavai / / vR. atra ca kadAcitkazcitsAdhurvasatyanveSaNArthaM bhikSArthaM vA gRhapatikulaM praviSTaH san kenacicchraddhAlunaivamabhidhIyate, tadyathA-pracurAnapAno'yaM grAmo'to'tra bhavatAM vasatimabhigRhya sthAtuM yuktamityevamabhihitaH sannevamAcakSIta-na kevalaM piNDapAtaH prAsuko durlabhastadavAptAvapi yatrAsau bhujyate sa ca prAsukaH-AdhAkarmAdirahitaH pratizrayo durlabhaH, 'uMcha' iti chAdanAdhuttaraguNadoSarahitaH, etadeva darzayati-- ___ 'ahesaNijjetti yathA'sau mUlottaraguNadoSarahitatvenaiSaNIyo bhavati tathA bhUto durlabha iti, te cAmI muulottrgunnaaH||1|| "paTTI vaMso do dhAraNAo cattAri muulveliio| mUlaguNehiM visuddhA esA AhAgaDA vasahI // 2 // vaMsagakaDaNokaMpaNachAyaNa levaNa duvaarbhuumiio| parikammavippamukkAesA mUluttaraguNesu // 3 // dUmiadhUmiavAsiaujjoviyabalikaDA avattA ya / sittA sammaTThAvi avisohikoDIgayA vasahI" atra ca prAyazaH sarvatrasambhavitvAduttaraguNAnAMtAneva darzayati, nacAsau zuddhA bhavatyamIbhi Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 AcArAGga sUtram 2/1/2/3/421 karmopAdAnakarmabhiH, tadyathA-'chAdanataH darbhAdinA, lepanataH' gomayAdinAsaMstArakam apavartakamAzritya, tathAdvAramAzritya bRhalladhutvApAdAnataH,tathA dvArasthaganaM-kapATamAzritya, tathApiNDapAtaiSaNAmAzritya, tathAhi-kasmiMzciatizraye prativasataH sAdhUna zayyAtaraH piNDenopanimantrayeta, tadgrahe niSiddhAcaraNamAhetabadveSAdisambhava ityAdibhiruttaraguNaiH zuddhaH pratizrayodurApaH, zuddhe ca pratizraye sAdhunA sthAnAdi vidheyaM, yata uktam - // 1 // mUluttaraguNasuddhaM thIpasupaMDavivajjiyaM vasahiM / seveja savvakAlaM vivajae huMti dosA u mUlottaraguNazuddhAvAptAvapi svAdhyAyAdibhUmIsamanvito vivikto durApa iti darzayati / 'se' ityAdi, tatra ca bhikSavaH caritAH- nirodhAsahiSNutvAccaGkramaNazIlAH, tathA 'sthAnaratAH' kAyotsargakAriNaH niSIdhikAratAH' svAdhyAyadhyAyinaH zayyA-sarvAGgikI saMstArakaHarddhatRtIya hastapramANaH, yadivA zayanaM zayyA tadarthaM saMstArakaH zayyAsaMstArakastatra kecidratAH glAnAdibhAvAt, tathA labdhe piNDapAte grAsaiSaNAratAstadevaM 'santi' bhavanti kecana bhikSavaH 'evamAkhyAyinaH' yathA'vasthitavasatiguNadoSAkhyAyinaH Rjavo niyAgaH-saMyamo mokSo vA taM pratipannAH, tathA amAyAvinaH, evaMviziSTAH sAdhavaH 'vyAkhyAtAH' pratipAditAH, tadevaM vasatiguNadoSAnAkhyAya gateSuteSutaizca zrAvakairevaMbhUteSaNIyavasatyabhAve sAdhvarthamAderArabhya vasati kRtA pUrvakRtA vA chAdanAdinA saMskRtA bhavet, punazca teSvanyeSu vA sAdhuSu samAgateSu 'santi' vidyante tathAbhUtAH kecana gRhasthAH ya evaMbhUtAMchalanAM vidadhyuH, tadyathA prAbhRtikeva prAbhRtikA-dAnArthaMkalpitA vasatiriha gRhyate, sAca tairgRhasthaiH 'utkSiptapUrvA' teSAmAdau darzitA yathA'syAM vasata yUyamiti, tathA 'nikSiptapUrvA' pUrvameva asmAbhirAtmakRte niSpAditA, tathA parimAiyapuvva'ttipUrvamevAsmAbhiriyaM bhrAtRvyAdeH parikalpitetyevaMbhUtA bhavet, tathA'nyairapIyaM paribhuktapUrvA, tathApUrvamevAsmAbhiriyaM parityakteti, yadica bhagavatAM nopayujyate tato vayamenAmapaneSyAmaH, ityevamAdikA chalanA punaH samyag vijJAya pariharttavyeti, nanu kimevaM chalanAsambhave'piyathA'vasthitavasatiguNadoSAdikaMgRhasthena pRSTaH sAdhuvyAkurvan-kathayansamyageva vyAkarotiya, yadivaivaM vyAkurvansamyag vyAkartAbhavati?,AcAryaAha-hanta iti ziSyAmantraNe samyageva vyAkartA bhvtiiti|| tathAvidhakAryavazAccarakakArpaTikAdibhiH saha saMvAse vidhimAha mU. (422) se bhikkhU vA0 se jaM puNa uvassayaM jANijjA khuDDiyAo khuDuduvAriyAo niyayAo saMnirUddhAo bhavanti, tahappagA0 uvassae rAo vA viyAle vA nikkhamamANe vApa0 purA hattheNa vA paccha pAeNa vA tao saMjayAmeva nikkhamija vA 2, kevalI bUyA AyANameyaM, je tattha samaNANa vA mAhaNANa vA chattae vA mattae vA daMDae vA laTThiyA vA misiyA vA nAliyA vA celaM vA cilimilI vA cammae vA cammakosae vA cammacheyaNae vA dubbaddhe dunnikkhitte anikaMpe calAcale bhikkhU ya rAo vA viyAle vA nikkhamamANe vA 2 payalijja vA 2, se tattha payalamANe vA0 hatthaM vA0 lUsijja vA pANANi vA 4 jAva cavarovijja vA, aha bhikkhUNaM pucovaiTThajaMtaha0 uvassae purA hattheNa nikkha. vA pacchA pAeNaM tao saMjayAmeva ni0 pavisijja vaa|| vR. sa bhikSuryaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-'zudrikAH' ladhvyaH tathA kSudradvArAH Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 379 'nIcAH' uccestvarahitAH 'saMnirUddhAH' gRhasthAkulA vasatayo bhavanti, tAzcaivaM bhavanti-tasyAM sAdhuvasatau zayyAtareNAnyeSAmapi katipayadivasasthAyinAM carakAdInAmavakAzo datto bhavet / teSAM vA pUrvasthitAnAM pazcAtsAdhUnAmupAzrayo datto bhavet, tatra kAryavazAdvasatA rAtryAdau nirgacchatA pravizatA vA yathA carakAdhupakaraNopaghAto na bhavati tadavayavopaghAto vA tathA puro hastakaraNAdikayA gamanAgamanAdikriyayAyatitavyaM, zeSaM kaNThayaM, navaraM 'cilimilI' yamanikA 'carmakozaH' pANitraM khallakAdi / / idAnIM vasatiyAcanAvidhimadhikRtyAha mU. (423) se AgaMtAresu vA aNuvIya uvassayaMjAijA, jetatthaIsarejetastha samahiTThAe te avassayaM anunavijA-kAmaM khalu Auso ! ahAlaMdaM ahAparinAyaM vasissAmo jAva AusaMto! jAvaAusaMtassa uvassaejAva sAhammiyAiMtato uvassayaMgihissAmoteNaparaM viharissAmo vR. sa bhikSurAgantAgArAdIni gRhANi pUrvoktAni teSupravizyAnuvicintya ca-kiMbhUto'yaM pratizrayaH? kazcAtrezvaraH? ityevaM paryAlocya ca pratizrayaM yAceta, yastatra IzvaraH' gRhasvAmIyo vA tatra 'samadhiSThAtA' prabhuniyuktastAnupAzrayamanujJApayet, tadyathA-'kAma' tavecchayA AyuSman tvayA yathAparijJAtaM pratizrayaM kAlato bhUbhAgatazca tathaivAdhivatsyAmaH, evamuktaH sa kadAcid gRhastha evaM brUyAd-yathA kiyatkAlaM bhavatAmatrAvasthAnamiti?, evaM gRhasthena pRSTaH sAdhuH-vasati pratyupekSaka etad brUyAd-yathA / ___ kAraNamantareNa Rtuddhe mAsamekaM varSAsucaturomAsAnavasthAnamiti, evamuktaH kadAcitparo brUyAt-naitAvantaM kAlaM mamAtrAvasthAnaM vasatiryA, tatra sAdhustathAbhUtakAraNasadbhAve evaM brUyAdyAvatkAlamihAyuSmanta Asate yAvadvA bhavata upAzrayastAvatkAlamevopAzrayaM gRhISyAmaH, tataH pareNa vihariSyAma ityuttareNa sambandhaH, sAdhupramANaprazne cottaraM dadyAd yathA samudrasaMsthAnIyAH sUrayo, nAsti parimANaM, yatastatra kAryArthinaH kecanAgacchantiaparekRtakAryA gacchantyato yAvantaH sAdharmikAH samAgamiSyanti tAvatAmayamAzrayaH, sAdhuparimANaM nkthniiymitibhaavaarthH|| kiJca mU. (424) se bhikkhU vA0 jassuvassae saMvasijA tassa puvAmeva nAmaguttaM jANijjA, tao pacchA tassa gihe nimaMtemANassa vA animaMtemANassa vA asaNaM vA 4 aphAsuyaM jAva no pddigaahejaa|| vR. sugama, navaraMsAdhUnAMsAmAcAryeSA, yaduta zayyAtarasya nAmagotrAdijJAtavyaM, tatparijJAnAJca sukhenaiva prAghUrNikAdayo bhikSAmaTantaH zayyAtaragRhapravezaM parihariSyantIti / / kiJca mU. (425) se bhikkhU vA0 se jaM0 sasAgAriyaM sAgaNiyaM saudayaM no pannassa nikkhamaNapavesAe jAva'nuciMtAe tahappagAre uvassae no tthaa0|| vR. sa bhikSuryaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-sasAgArikaM sAgnikaM sodakaM, tatra svAdhyAyAdikRte sthAnAdi na vidheyamiti // tathA mU. (426) se bhikkhU vA0 se jaM0 gAhAvaikulassa majjhamajjheNaM gaMtuMpaMthae paDibaddhaM vA no pannassa jAva ciMtAe taha u0 no ThA0 // vR. yasyopAzrayasya gRhasthagRhamadhyena panthAstatra bahnapAyasambhavAttatra na sthAtavyamiti // tathA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/2/3/427 mU. (427) sebhikkhU vA0 se jaM0, iha khalu gAhAvaI vA0 kammakarIo vA annamannaM akkosaMti vA jAva uddavaMti vA no pannassa0, sevaM naJcA tahappagAre u0 no ThA0 // mU. (428) se bhikkhU vA0 se jaM puNa0 iha khalu gAhAvaI vA kammaarIo vA annamannassa gAyaM tilleNa vA nava0 gha0 vasAe vA abbhaMgeti vA makkheti vA no pannassa jAva tahappa uva0 no ThA0 380 mU. (429) se bhikkhU vA0 se jaM puNa0 iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarIo annamannassa gAyaM siNANeNa vA ka0 lu0 cu0 pa0 AghaMsaMti vA paghaMsaMti vA uvvalaMti vA uvva iMti vA no panassa0 mU. (430) se bhikkhU0 se jaM puNa uvassayaM jANijjA, iha khalu gAhAvatI vA jAva kammakarI vA annamannassa gAyaM sIodaga0 usiNo0 uccho0 pahoyaMti siMcaMti siNAvaMtI vA no pannassa jAva no ThANaM0 // vR. sugamaM, navaraM yatra prAtivezikAH pratyahaM kalahAyamAnAstiSThanti tatra svAdhyAyAdyuparodhAna stheyamiti / / evaM tailAdyabhyaGgakalkAdyudvarttanodakaprakSAlanasUtramapi neyamiti / kiJca mU. (431) se bhikkhU vA0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA nigiNA ThiyA nigiNA ullINA mehuNadhammaM vinnaviMti rahassiyaM vA maMtaM maMtaMti no pannassa jAva no ThANaM vA 3 ceijjA | bR. yatra prAtivezikastriyaH 'nigiNAu' tti muktaparidhAnA Asate, tathA 'upalInAH ' pracchannA maithunadharmaviSayaM kiJcadarahasyaM rAtrisambhogaM parasparaM kathayanti, aparaM vA rahasyamakAryasaMbaddhaM mantraM mantranyate, tathAbhUte pratizzraye na sthAnAdi vidheyaM, yatastatra svAdhyAyakSiticittaviplutyAdayo doSAH samupajAyanta iti / / api ca mU. (432) se bhikkhU vA se jaM puNa u0 AinnasaMlikkhaM no pannassa0 // vR. kaNThayaM, navaraM, tatrAyaM doSaH - citramittidarzanAtsvAdhyAyakSiti, tathAvidhacitrasthastryAdidarzanAtpUrvakrIDitAkrIDitasmaraNakautukAdisambhava iti / sAmprataM phalahakAdisaMstAra- kamadhikatyAha mU. (433) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijA saMdhAragaM esittae, se jaM0 saMdhAragaM jANijjA saaMDaM jAva sasaMtANayaM, tahappagAraM saMthAraM lAbhe saMte no paDi 0 / - se bhikkhU vA se jaM0 appaMDaM jAva saMtANagaruyaM tahappagAraM no pa0 / - se bhikkhU vA0 appaMDaM lahuyaM apADihAriyaM taha0 nopa0 / --se bhikkhU vA0 appaMDaM jAva appasaMtANagaM lahuaM pADihAriyaM no ahAvaddhaM tahappagAraM lAbhe saMte no paDigAhijjA / - se bhikkhU vA 2 se jaM puNa saMthAragaM jANijjA appaMDaM jAva saMtANagaM lahuaM pADihAriaM ahAbaddha, tahappagAraM saMthAragaM lAbhe saMte paDigAhijjA / . bhikSuryadi phalahakAdisaMstArakameSitumabhikAGkSAyet, taccevaMbhUtaM jAnIyAt tadyathAprathamasUtre sANDAditvAtsaMyamavirAdhanAdoSaH / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 381 - dvitIyasUtre gurutvAdutkSepaNAdAvAtmavirAdhanAdidoSaH / - tRtiiysuutre'prtihaarktvaatttprityaagaadidossH| --caturthasUtre tvabaddhatvAttadbadhanAdipalimanthadoSaH / -paJcamasUtrevalpANDaMyAvadalpasantAnakalaghuprAtihArikAvabaddhatvAtsarvadoSavipramuktatvAsaMstArako grAhya iti suutrpnycksmudaayaarth| sAmprataM saMstArakamuddizyAbhigrahavizeSAnAha mU. (434) iJceyAiMAyataNAiMuvAikkama-aha bhikkhUjANijAimAiMcauhiM paDimAhiM saMthAragaM esittae, tattha khalu imA paDhamA paDimA / bhikkhUvAra uddisiyara saMthAragaMjAilA, taMjahA-ikkaDaMvA kaDhiNaM vAjaMtuyaMvA paragaMvA moragaMvA taNagaMvA soragaMvA kusaMvAkucagaMvA pippalagaMvA palAlagaMvA, se puvvAmeva AloijAAusoti vA bha0 dAhisi me itto annayaraM saMthAragaM? taha0 saMthAragaMsayaM vA NaM jAijA paro vA dejA phAsuyaM esaNijaM jAva paDi0, paDhamA paDimA / / vR. 'ityetAni' pUrvoktAni 'AyatanAdIni' doSarahitasthAnAni vasatigatAni saMstArakagatAni ca 'upAtikramya parihatya vakSyamANAMzca doSAn parihatya saMstArako grAhya iti darzayati-'atha' Anantarye sa bhAvabhikSurjAnIyAt 'Ami' karaNabhUtAMmizcatasRmi 'pratimAbhi' abhigrahavizeSabhUtAbhiH saMstArakamanveSTuM, tAzcemAH / ___ uddiSTa 1 prekSya 2 tasyaiva 3 yathAsaMstRta 4 rUpAH, taboddiSTA phalahakAdInAmanyatamadgrahISyAmi netaraditi prathamA 1, yadeva prAguddiSTaM tadeva drakSyAmi tato grahISyAmi nAnyaditi dvitIyA pratimA 2, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyata AnIya tatra zayiSya iti tRtIyA 3 tadapiphalahakAdikaM yadiyathAsaMstRtamevAstetato gRhISyAminAnyatheticaturthI pratimA Asu ca pratimAsvAdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH, uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntargatAnAMtucatamro'pi kalpanta iti, etAzca yathAkramaMsUtrairdarzayati-tatra khalvimA prathamA pratimA tadyathA-uddizyoddizyekaDAdInAmanyatamadrahISyAmItyevaM yasyAbhigrahaH so'paralAbhe'pi na pratigRhNIyAditi, zeSaM kaNThyaM navaraM kaThinaM' vaMzakaTAdi 'jantukaM tRNavizeSotpannaM 'parakaM' yena tRNavizeSeNa puSpANi 'moragaM ti mayUrapicchaniSpannaM 'kuccagaM'ti yena kUrcakAH kriyante ete caivaMbhUtAH saMstArakA anUpadeze sArdAdibhUmyantaraNArthamanujJAtA iti| mU. (435) ahAvarA ducA paDimA-se bhikkhU vA0 pehAe saMdhAragaM jAijA, taMjahAgAhAvaiMvA kammakariyA se pubbAmeva AloijA-Au0! bhai0! dAhisime ? jAvapaDigAhijjA, ducA pddimaa|| ahAvarA tathA paDimA-se bhikkhU vA0 jassuvassae saMvasijA je tattha ahAsamantrAgae, taMjahA-ikkaDe i vA jAva palAle i vA tassa lAbhe saMvasijjA tassAlabhe ukkuDue vA nesajjie vA viharijA tathA paDimA / / vR.atrApipUrvavatsarvaMbhaNanIyaM, yadi paraMtamikkaDAdikaM saMstArakeSTvA yAcatenAdRSTamiti evaM tRtIyA'pineyA, iyAMstuvizeSaH-gacchAntargato nirgatovA yadi vasatidAtaivasaMstArakaM prayacchati tato gRhNAti, tadabhAve utkaTuko vA niSaNNo vA padmAsanAdinA sarvarAtramAsta iti // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/2/3/436 mU. (436) ahAvarA cautthA paDimA-se bhikkhU vA ahAsaMthaDameva saMthAragaM jAijjA, taMjahA-puDhavisilaM vA kaTThasilaM vA ahAsaMthaDameva, tassa lAbhe saMte saMvasijA, tassa alAbhe ukkaDue vA 2 viharijA, cautthA paDimA / / 4 / / 6. etadapi sugamaM, kevalamasyAmayaM vizeSaH-yadizilAdisaMstArakaMyathAsaMstRtaMzayanayogyaM labhyate tataH zete nAnyatheti // kiJca mU. (437) iJceyANaM cauNhaM paDimANaM annayaraM paDimaM paDivajamANe taM ceva jAva anno'nnasamAhIe evaM caNaM viharati / / vR. AsA catasRNAM pratimAnAmanyatarAM pratipadyamAno'nyamaparapratimApratipannaM sAdhu na hIlayed, yasmAtte sarve'pi jinAjJAmAzritya samAdhinA vartanta iti / / sAmprataM prAtihArakasaMstArakapratyarpaNe vidhimAha mU. (438) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijA saMthAragaM paJcappiNittae, se jaM puNa saMthAragaM jANijjA saaMDaM jAva asaMtANayaM tahappa0 saMthAragaMno paJcappiNijjA / / vR.sabhikSuH prAtihArikaM saMstArakaM yadi pratyarpayitumabhikAsadevaMbhUtaMjAnIyAt tadyathAgRhakokilakAdhaNDakasaMbaddhamapratyupekSaNayogyaM tato na pratyarpayediti / / kiJca mU. (439) se bhikkhU0 abhikaMkhijA saM0 se jaM0 appaMDaM0 tahappagAraM0 saMthAragaM paDilehiya 2 pa02 AyAviya 2 vihaNiya ra tao saMjayAmeva pnycppinnijaa|| vR. sugamam / sAmprataM vasatau vasatAM vidhimadhikRtyAha mU. (440) se bhikkhU vA0 samANe vA vasamANe vA gAmANugAmaMdUijjamANe vA puvAmeva pannassa uccArapAsavaNabhUmi paDilehijA, kevalI bUyA AyANameya--apaDilehiyAe uccArapAsavaNabhUmIe se bhikkhU vA0 rAo vA viyAle vA uccArapAsavaNaM pariTThavemANe payalija vA 2, se tattha payalamANe vA 2 hatthaM vA pAyaM vA jAva lUseja vA pANANi vA 4 vavarovijJA, aha bhikkhUNaM pu0 jaMpuSyAmeva pannassa u0 bhUmi paDilehijA / / vR. sugama, navaraM sAdhUnAM sAmAcAryeSA, yaduta-vikAle prazravaNAdibhUmayaH pratyupekSaNIyA iti / sAmprataM saMstArakabhUmimadhikRtyAha mU. (441)se bhikkhUvAra abhikaMkhijA sijjAsaMthAragabhUmipaDilehittaenannatya AyarieNa vA u0jAva gaNAvaccheeNa vA vAleNa vA vuDDheNa vA seheNa vA gilANeNa vA AeseNa vAaMteNa vA majjheNa vA sameNa vA visameNa vA pavAeNa vA nivANae ghA, tao saMjayAmeva paDilehiya 2 pamajjiya 2 tao saMjayAmeva bahuphAsuyaM sijjAsaMthAragaM saMtharijA / / vR.sa bhikSurAcAryopAdhyAyAdibhi svIkRtAM bhUmi muktvA'nyAM svasaMstaraNAya pratyupekSeta, zeSaM sugama, navaramAdezaH- prAghUrNaka iti, tathA'ntena vetyAdInAM padAnAM tRtIyA saptamyartha iti // idAnanIM zayanavidhimadhikRtyAha mU. (442) se bhikkhU vA0 bahu saMtharittA abhikaMkhijjA bahuphAsue siJjAsaMthArae duruuhitte|sebhikkhuu0 bahu0 durUhamANe pubbAmeva sasIsovariyaM kAyaM pAe ya pamajjiya 2 tao saMjayAmeva bahu0 dusahittA tao saMjayAmeva bahu0 saijA / / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 383 vR. se ityAdi spaSTam / idAnIM suptavidhimadhikRtyAha mU. (443) se bhikkhU vA0 bahu0 sayamANe no anamantrassa hattheNa hatyaM pAeNa pAyaM kAraNa kAyaM AsAijA, se aNAsAyamANe tao saMjayAmeva bahu0 saijjA / se bhikkhU vA ussasamANe vA nIsAsamANe vA kAsamANe vA chIyamANe vA jaMbhAyamANe vA uDDoe vA vAyanisaggaMvA karemANe puvvAmeva AsayaM vA posayaM vA pANiNA paripehittA tao saMjayAmeva UsasijjA vA jAva vAyanisaggaMvA karejA / / vR. nigadasiddham, iyamatra bhAvanA-svapadbhihastamAtravyavahitasaMstArakaiH svaptavyamiti / evaM suptasya nizvasitAdividhisUtramuttAnArthaM, navaram 'AyasaM vatti AsyaM 'posayaM vA' ityadhiSThAnamiti / / sAmprataM sAmAnyena zayyAmaGgIkRtyAha mU.(444) se bhikkhU vA0 samA vegayA sijjA bhavinA visamA vegayA si0 pavAyA ve0 nivAyA ve0 sasarakkhAve0 appasasarakkhAve0 sadaMsamasagAvegayA appadaMsamasagA0 saparisADA ve0 aparisADA0 sauvasaggA ve0 niruvasaggA ve0 tahappagArAhi sijAhiM saMviJjamANAhiM paggahiyatarAgAM vihAraM viharijA no kiMcivi gilAijjA, evaM khalu0 jaMsavvadehiM sahie sayA jae ttibemi| vR. sukhojneyaM, yAvattathAprakArAsu vasatiSu vidyamAnAsu 'pragRhItatara'miti yaiva kAcidviSamasamAdikA vasati saMpannA tAmeva samacitto'dhivaset-na tatra vyalIkAdikaM kuryAt, etattasya bhikSoH sAmaNyaM yatsarvArtha sahitaH sadA yateteti // cUDA-1 adhyayanaM-2 uddezakaH3, samAptaH cUDA-1 adhyayanaM-2 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditAzIlAjhAcAryaviracitA dvItIya zrutaskandhasya dvItIyaadhyayanaTIkA parisamAptA adhyayana-3 IryA vR.uktaMdvItIyamadhyayanaM, sAmprataMtRtIyamArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAdye'dhyayane dharmazarIraMparipAlanArthapiNDaH pratipAditaH, sacAvazyamaihikAmuSmikApAyarakSaNArthavasatau bhoktavya iti dvitIye'dhyayane vasati pratipAditA, sAmprataM tayoranveSaNArthaM gamanaM vidheyaM, tacca yadA yathA vidheyaM yathA ca vidheyamityetatpratipAdyam, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nikSepaniyuktanugame nAmanikSepaNArtha niyuktikRdAhani. [308] nAmaM 1 ThavaNAiriyA 2 dabve 3 khitte 4 ya kAla 5 bhAve 6y| eso khalu iriyAenikkhevo chavviho hoi|| vR.kaNThayaM / nAmasthApanekSuNNatvAdanAtya dravyeyApratipAdanArthamAhani. [309] davvairiyAo tivihA scittaacittmiisgaacev| khittamijaMmi khitte kAle kAlo jahiM hoi / / / vR.tatra dravyeryA sacittAcittamizrabhedAtrividhA, IraNamIryAgamanamityartha, tatra sacittasya Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/3/-/-[ni. 309] vAyupuruSAderdravyasya yadgamanaM sA sacittadravyeryA, evaM paramANvAdidravyasya gamanamacittadravyeryA, tathA mizradravyeryA rathAdigamanamiti, kSetreryA yasmin kSetre gamanaM kriyate IrSyA vA varNyate, evaM kAryA'pi draSTavyeti / bhAMveryApratipAdanAyAha ni. [ 310 ] bhAvairiyAo duvihA caraNariyA caiva saMjamariyA ya / saNasa kahaMgamaNaM niddosaM hoi parisuddhaM // vR. bhAvaviSayeryA dvidhA caraNeryA saMyameryA ca tatra saMyameryA saptadazavidhasaMyamAnuSThAnaM, yadivA'saGakhyeyeSu saMyamasthAneSvekasmAtsaMyamasthAnAdaparaM saMyamasthAnaM gacchataH saMyameryA bhavati, caraNeryA tu 'abhravabhramabhra cara gatyarthA': caraterbhAvi lyuTcaraNaM tadrUperyAcaraNeryA, caraNaM gatirgamanamityartha, tacca zramaNasya 'kathaM' kena prakAreNa bhAvarUpa gamanaM nirdoSaMbhavati ? iti / AhaAlaMbaNe ya kAle magge jayaNAi ceva parisuddhaM / ni. [311] 384 bhaMgehiM solasavihaM jaM parisuddhaM pasatthaM tu // vR. 'AlambanaM' pravacanasaGkhagacchAcAryAdiprayojanaM 'kAlaH' sAdhUnAM viharaNayogyo'vasaraH 'mArga' janaiH padbhyAM kSuNNaH panthAH 'yatanA' upayuktasya yugamAtradRSTitvaM tadevamAlambavakAlamArgayatanApadairekaikapadavyabhicArAd ye bhaGgAstaiH SoDazavidhaM gamanaM bhavati // tasya ca yatparizuddhaM tadeva prazastaM bhavatIti darzayitumAha ni. [312] caukAraNaparisuddhaM ahavAvi (hu) hoja kaarnnnyjaae| AlaMbaNajayaNAe kAle magge ya jaiyavvaM // vR. caturbhi kAraNaiH sAdhorgamanaM parizuddhaM bhavati, tadyathA-Alambanena divA mArgeNa yatanayA gacchata iti, athavA kAle'pi glAnAdyAlambanena yatanayA gacchrataH zuddhameva gamanaM bhavati, evaMbhUte camArge sAdhunA yatitavyamiti / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmpratamuddezArthAdhikAramadhikRtyAhani. [313] savvevi IriyavisohikAragA tahavi atthi u viseso / uddese use vucchAmi jahakka maM kiMci // vR. 'sarve'pi ' trayo'pi yadyapIryAvizuddhikArakAstathA'pi pratyuddezakamasti vizeSaH, taM ca yathAkramaM kiJcidvakSyAma iti // yathApratijJAtamAha ni. [314] paDhame uvAgamaNa niggamo ya addhANa nAvajayaNA ya / biie ArUDha chalaNaM jaMghAsaMtAra pucchA ya // vR. prathamoddezake varSAkAladAvupAgamanaM sthAnaM tathA nirgamazca zaratkAlAdau yathA bhavati tadatra pratipAdyamadhvani yatanA ceti, dvitIyoddezake nAvAdAvArUDhasyaM chalanaM prakSepaNaM vyAvarNyate, jaGghAsantAre ca pAnIye yatanA, tathA nAnAprakAre ca prazne sAdhunA yadvidheyametacca pratipAdyamiti / / ni. [315] taiyaMmi adAyaNayA appaDibaMdho ya hoi uvahiMmi / vajjeyavvaM ca sayA saMsAriyarAyagihagamaNaM // vR. tRtIyoddezake yadi kazcidudakAdIni pRcchati, tasya jAnatA'pyadarzanatA vidheyetyayamadhi kAraH, tathopadhAvapratibandho vidheyaH, tadapaharaNe ca svajanarAjagRhagamanaM ca varjanIyaM, na ca * teSAmAkhyeyamiti / sAmprataM sUtrAnugame' skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM tacedam Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM. 3, uddezaka: 385 ___-cUDA-1 adhyayana-3 : uddezaka-1:bhU. (45) abbhuvagae khalu vAsAvAse abhipavuDhe bahave pANA abhisaMbhUyA bahave bIyA ahuNAbhinnA aMtarA se maggA bahupANA bahubIyA jAva sasaMtANagA anabhikvaMtA paMthA no vitrAyA maggA sevaM nacA no gAmANugAmaM dUijijA, tao saMjayAmeva vAsAvAsaM uvalliijA / / vR. AbhimukhyenopagatAsu varSAsuabhipravRSTeca payomuci, atravarSAkAlavRSTibhyAMcatvAro bhaGgAH, tatra sAdhUnAMsAmAcAryevaiSA, yaduta-niryAghAtenAprApta evASADhacaturmAsaketRNaphalakaDagalakabhasmamAtrakAdiparigrahaH, kimiti ?, yato jAtAyAM vRSTau bahavaH 'prANinaH' indragopakabIyAvakagardabhakAdayaH 'abhisaMbhUtAH' prAdurbhUtAH, tathA bahUni 'bIjAni' abhinavAGkuritAni / antarAle ca mArgAstasya-sAdhorgacchato bahuprANino bahubIjA yAvatsasantAnakA anabhikrAntAzca panthAnaH, ata eva tRNAkulatvAnna vijJAtAH mArgA, sa-sAdhurevaM jJAtvA na grAmAdyAmAntaraM yAyAt, tataH saMyata eva varSAsuyathA'vasaraprAptAyAM vasatAvupalIyeta-varSAkAlaM kuryAditi / / etadapavAdArthamAha-- mU. (446) se bhikkhU0 sejjaM gAmaM vA jAva rAyahANiM vA imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva rAya0 no mahaI vihArabhUmi no mahaI viyArabhUmI no sulabhe gAmaMvA jAva rAyahANiM vA imaMsi khalu gAmaMsi vAjAvarAya0 nomahaIvihArabhUmI no mahaI viyArabhUmI no sulabhepIDhaphalagasijjAsaMthArage no sulabhe phAsue uMche ahesaNijje jattha bahave samaNa0 vaNImagA uvAgayA uvAgamissaMti ya accAinnA vittI no pannassa nikkhamaNe jAva ciMtAe, sevaM nacA tahappagAraM gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANiM vA no vAsAvAsaM uvalliijjA / se bhi0 se jaM0 gAma vA jAva rAya0 imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva mahaI vihArabhUmI mahaI viyAra0 salabhe jattha pIDha 4 sulabhe phA0 no jattha bahave samaNa uvAgamissaMti vA appAinA vittI jAva rAyahANiM vA tao saMjayAmeva vAsAvAsaM uvaliijjA / vR.sa bhikSuryatpunarevaM rAjadhAnyAdikaMjAnIyAt, tadyathA-asmin grAme yAvad rAjadhAnyAM vAna vidyatemahatI 'vihArabhUmi' svAdhyAyabhUmi, tathA vicArabhUmi' bahirgamanabhUmi, tathA naivAtra sulabhAnipIThaphalahakazayyAsaMstArakAdIni, tathAna sulabhaHprAsukaHpiNDapAtaH, uMche'ttieSaNIyaH, etadeva darzayati 'ahesaNI 'ttiyathA'sAvudramAdidoSarahita eSaNIyo bhavati tathAbhUto durlabha iti, yatra grAmanagarAdau bahavaH zramaNabrAhmaNakRpaNavaNImagAdaya upAgatA apare copAgamiSyanti, evaM ca tatrAtyAkIrNAvRtti, varttanaM-vRtti,sAca bhikSATanasvAdhyAyadhyAnabahirgamanakAryeSujanasalatvAdAkIrNA bhavati, tatazca na prAjJasya tatra niSkramaNapravezau yAvaccintanAdikAH kriyA nirupadravAH saMbhavanti, sa sAdhurevaM jJAtvA na tatra varSAkAlaM vidadhyAditi / evaM ca vyatyayasUtramapi vyatyayena neymiti||saamprtN gate'pi varSAkAle yadA yathA ca gantavyaM tadadhikRtyAha mU. (447) aha puNevaM jANijjA-cattAri mAsA vAsAvAsANaM vIikkaMtA hemaMtANa ya paMcadasarAyakappe parisie, aMtarA se magge bahupANA jAva sasaMtANagA no jattha bahave jAva uvAgamissaMti, sevaM nacA no gAmANugAma duuijijaa| [1125 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 AcArAGga sUtram 2/1/3/1/447 aha puNevaMjANijA cattArimAsA0 kappe parivusie, aMtarAsemagge appaMDAjAva sasaMtANagA vahave jattha samaNa uvAgamissaMti, sevaM nacA tao saMjayAmeva0 dUijija // vR athaivaM jAnIyAd yathA catvAro'pi mAsAH prAvRTkAlasambandhino'tikrAntAH, kArtikacAturmAsikamatikrAntamityartha, tatrotsargatoyadina vRSTistataHpratipadyevAnyatra gatvApAraNakaM vidheyam, atha vRSTistato hemantasya paJcasu dazasu vA dineSu 'paryuSiteSu' gateSu gamanaM vidheyaM / tatrApi yadyantarAle panthAnaH sANDA yAvatsasantAnakA bhaveyurna ca tatra bahavaH zramaNabrAhmaNAdayaH samAgatAH samAgamiSyanti vA tataH samastameva mArgaziraM yAvattatraivastheyaM, tata UdhrvaM yathA tathA'stu na stheyamiti / / evametAdviparyayasUtramapyuktArtham / / idAnIM mAnyatanAmadhikRtyAha mU. (448) se bhikkhU vA0 gAmANugAmaM dUijamANe purao jugamAyAe pehamANe dakhUNa tase pANe uddhaTu pAdaM rIijjA sAhaTTa pAyaM rIijA vitiricchaM vA kaTu pAyaM rIijA, sai parakkame saMjayAmeva parikvamijjA no ujjuyaMgacchijjA, tao saMjayAmeva gAmANugAma dUijijjA / se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijjamANe aMtarA se pANANi vA bI0 hari0 udae vA maTTiAvA aviddhatthe sai parakkame jAva no ujjuyaMgacchijjA, tao saMjayA0 gAmA0 dUijijA / / vR. sa bhikSuryAvad grAmAntaraM gacchan 'purataH' agrataH 'yugamAtraM' caturhastapramANaM zakaTorddhisaMsthitaMbhUbhAgaM pazyangacchet, tatraca pathi dRSTvA trasAnprANinaH' pataGgAdIn 'uddhaTutti pAdamudhyattyAgratalena pAdapAtapradeza vA'tikramya gacchet, evaM saMhRtya-zarIrAbhimukhamAkSipya pAdaM vivakSitapAdapAtapradezAdArata eva vinyasya utkSipya vA'grabhAgaM pArNikayA gacchet, tathA tirazcInaM vA pAdaM kRtvA gacchet, ayaM cAnyamArgAbhAve vidhi, sati tvanyasmin parAkrame-gamanAmArge saMyataH saMstenaiva 'parAkramet' gaccet na RjunetyevaM grAmAntaraM gacchet srvopsNhaaro'ymiti| se ityAdi, uttAnArtham / / api ca mU. (449) se bhikkhU vA0 gAma0 dUijamANe aMtarA se virUvarUvANi paciMtigANi dasugAyayANi milakkhUNi aNAyariyANi dusannapANi duppannavaNijjANi akAlapaDibohINi akAlaparibhoINi sai lADhe vihArAe saMtharamANehiM jANavaehiM no vihAkhaDiyAe pavajijJA gamaNAe, kevalI bUyA AyANameyaM, teNaM bAlA ayaM teNe ayaM uvacarae ayaM tato Agaettika1 taMbhikkhaM akkosija vA jAva uddavija vA vatthaM pa0 kaM0 pAya0 acchidina vA bhiMdina vA avaharija vA parihavija vA, aha bhikkhUNaM pu0 jaMtahappagArAiM virU0 pazcaMtiyANi dassugA0 jAva vihAravattiyAe no pavaJjija vA gamaNAe tao saMjathA gA0 dU0 // vR. sa bhikSuAmAntaraM gacchan yatpunarevaM jAnayAt, tadyathA-'antarA' grAmAntarAle 'virUparUpANi' nAnAprakArANi prAtyantikAni dasyUnAM-caurANAmAyatanAni-sthAnAni 'milakkhUNi'tti barbarazavarapulindrAdimlecchapradhAnAni 'anAryANi' arddhaSaDvizajanapadabAhyAni 'duHsajjJApyAni duHkhenAryasajjJAjJApyante, tathA 'duSprajJApyAni' duHkhena dharmasajjJopadezenAnAryasaGkalpAnivartayante akAlapratibodhIni' na teSAM kazcidaparyaTanakAlo'sti, arddharAtrAdAvapi mRgayAdau gamanasambhavAt, tathA'kAlabhojInyapIti, satyanyasmin grAmAdike vihAre vidyamAneSu . Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 3, uddezaka : 1 - 387 cAnyeSvAryajanapadeSu na teSu mlecchasthAneSu vihariSyAmIti gamanaM na pratipadyeta, kimiti ? yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat saMyamAtmavirAdhanAtaH, tatrAtmavirAdhane saMyamavirAdhanA'pi saMbhavatItyAtmavirAdhanAM darzayati- 'te' mlecchAH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre evamUcuH tadyathA - ayaM stenaH, ayamupacarakaH- caro'yaM tasmAdasmacchatrugrAmAdAgata itikRtvA vAcA''krozayeyuH, tathA daNDena tADayeyuH yAvajjIvitAdvaya paropayeyuH, tathA vastrAdi 'AcchindhuH ' apahareyuH, tatastaM sAdhuM nirddhATayeyuriti / atha sAdhUnAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaM yattathAbhUteSu mlecchasthAneSu gamanArthaM na pratipadyate, tatastAni pariharan saMyata eva grAmAntaraM gacchediti / / tathA mU. (450) se bhikkhU0 dUijamANe aMtarA se arAyANi vA gaNarAyANi vA juvarAyANi vA dorajANivA verajANi vA viruddharajjANi vA sai lADhe vihArAe saMtha0 jaNa0 no vihAravaDiyAe0 kevalI bUyA AyANameyaM, teNa vAlA taM caiva jAva gamaNAe tao sa0. gA0 dU0 // vR. kaNThyaM, navaram 'arAjAni' yatra rAjA mRtaH 'yuvarAjAni' yatra nAdyApi rAjyAbhiSeko bhavatIti // kiJca - mU. (451) se bhikkhU vA gA0 dUijamANe aMtarA se vihaM siyA, se jaM puNa vihaM jANijA egAheNa vA duAheNa vA tiAheNa vA cauAheNa vA paMcAheNa vA pAuNija vA no pAuNija vA tahappagAraM vihaM anegAhagamaNijjaM sai lADhe jAva gamaNAe, kevalI bUyA AyANameyaM, aMtarA se vAse siyA pANesu vA paNaesu vA bIesu vA hari0 uda0 maTTiyAe vA aviddhatthAe, aha bhikkhU jaM taha0 anegAha0 jAva no pava0, tao saM0 gA0 dU0 || vR. sa bhikSugramAntaraM gacchan yatpunarevaM jAnIyAt 'antarA' grAmAntarAle mama gacchataH 'vihaM' ti anekAhagamanIyaH panthAH 'syAt' bhavet, tamevaMbhUtamadhvAnaM jJAtvA satyanyasmin vihArasthAne na tatra gamanAya matiM cidadhyAditi, zeSaM sugam // sAmprataM naugamanavidhimadhikRtyAha mU. (452) se bhi0 gAmA0 dUijjijjA0 aMtarA se nAvAsaMtArime udae siyA, se jaM puNa nAvaM jANijjA asaMjae a bhikkhupaDiyAe kiNija vA pAmiJceja vA nAvAe vA nAvaM pariNAmaM kaTu thalAo vA nAvaM jalaMsi ogAhijjA jalAo vA nAvaM thalaMsi ukkasiJjA puNNaM vA nAvaM ussiMcijjA sannaM vA nAyaM uppIlAvijjA tahappagAraM nAvaM uDDugAmiNi vA ahe gA0 tiriyagAmi0 paraM joyaNamerAe addhajoyaNa merAe appatare vA bhuJjatare vA no dUruhijjA gamaNAe / se bhikkhU vA0 puvvAmeva tiricchasaMpAimaM nAvaM jANijjA, jANittA se tamAyAe eianakka mijjA 2 bhaNDagaM paDilehijjA 2 egao bhoyaNamaMDagaM karijA 2 sasIsovariyaM kAyaM pAe pamajjijjA sAgAraM bhataM paJcakhAijA, egaM pAyaM jale kiJcA egaM pAyaM thale kiJcA tao saM0 nAvaM dUruhijA // vR. bhikSurgrAmAntarAle yadi nausaMtAryamudakaM jAnIyAt, nAvaM caivaMbhUtAM vijAnIyAt, tadyathA- 'asaMyataH' gRhastho bhikSupratijJayA nAvaM krINIyAt, anyasmAducchinnA vA gRhNIyAt, parivartanAM vA kuryAt, evaM sthalAdyAnayanAdikriyopetAM nAvaM jJAtvA nAruhediti zeSaM sugamam // idAnIM kAraNajAte nAvArohaNavidhimAha-sugamam // tathA mU. (453) se bhikkhU vA0 nAvaM durUhamANe no nAvAo purao durUhiz2A no nAvAo Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 AcArAGga sUtram 2/1/3/1/453 maggao durUhijjA nonAvAo majjhao durUhijA no bAhAo pagijhiya 2 aMguliyAe uddisiya 2 oNamiya 2 unnamiya 2 nijjhAijA / seNaM paro nAvAgao nAvAgayaM vaijA-AusaMto! samA eyaMtAtumanAvaM ukkasAhijA vAvukkasAhi vA khivAhi vA rajjUyAe vA gahAya AkAsAhi, no se taM parinaM parijANijjA, tusiNIo uvehijA / seNaM paro nAvAgao nAvAga0 vai0-AusaM0 no saMcAesi tumaM nAvaM ukkasittaevA 3 rajjUyAe vA gahAya Akasittae vA Ahara eyaM nAvAe rajjUyaM sayaMcevaNaM vayaM nAvaM ukkasissAmo vA jAva rajjUe vA gahAya AkasissAmo, no se taM pa0 tusi0| se NaM pa0 AusaM eaMtA tumaM nAvaM AliteNa vA pIDhaeNa vA vaMseNa vA balaeNa vA avalueNa vA vAhehi, no se taM pa0 tusi0| se NaM paro0 evaM tA tuma nAvAe udayaM hatyeNa vA pAeNa vA matteNa vA paDigraheNa vA nAvAusiMcaNeNa vA usiMcAhi, no se taM0 se NaM paro0 samaNA ! eyaM tuma nAvAe uttiMga hattheNa vA pAeNa vA bAhuNA vA UruNA vA udareNa vA sIseNa vA kAraNa vA ussiMcaNeNa vA celeNa vA maTTiyAe vA kusapattaeNa vA kurvidaeNa vA pihehi, no se tN0| se bhikkhU vA 2 nAvAe uttiMgeNa udayaM savamANaM pehAe uvaruvari nAvaM kajalAvemANiM pehAe no paraMuvasaMkamittu evaM bUyA-AusaMto! gAhAvai eyaMte nAvAe udayaM uttiMgeNa Asavai uvaruvari nAvA vA kajjalAvei, eyappagAraM maNaM vA vAyaM vA no purao kaDu viharijA appussue abahillese egaMtagaeNa appANaM viusejA samAhIe, tao saM0 nAvAsaMtArime vyaudae AhAriyaM rIijjA, eyaM khalu sayA jijaasittibemi|| vR.spaSTaM, navaraMno nAvo'grabhAgamAruhetu niryAmakopadravasambhavAt, nAvArohiNAM vA purato nArohet, pavartanAdhikaraNasambhavAt, tatrasthazca nauvyApAraM nApareNa coditaH kuryAt, nApyanyaM kArayediti / 'uttiMga'ti randhra 'kajalAvemANaM'ti plAvyamAnam 'appussueti avimanaskaH zarIropakaraNAdau mUrchAmakurvan tasmiMzcodake nAvaM gacchan 'ahAriya' miti yathA''yaM bhavati tathA gacched, viziSTAdhyavasAyo yAyAdityartha, etattasya bhikSoH sAmAyamiti / / cUDA-1 adhyayana-3 uddezakaH-1 samAptaH -cUDA-1 adhyayana-3 uddezakaH-2:uktaHprathamoddezako'dhunA dvitIyaH samArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH ihAnantaroddezake nAvivyavasthitasya vidhirabhihitastadihApisa evAbhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (454) se NaM paro nAvA0 AusaMto! samaNA evaM tA tuMuttagaMvA jAva cammacheyaNagaM vAgiNhAhi, eyANi tumaM virUvarUvANi satyajAyANi dhArehi, eyaMtA tumaMdAragaMvA pajehi, no se tN0|| vR. saH 'paraH' gRhasthAdi vi vyavasthitastatsthameva sAdhumeva brUyAt, tadyathA-AyuSman! zramaNa ! etanmadIyaM tAvacchatrakAdi gRhANa, tathaitAni 'zastrajAtAni' AyudhavizeSAn dhAraya, tathA dArakAdhudakaM pAyaya, ityetAM parijJAM' prArthanAM parasya na zrRNuyAditi // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2,cUDA-1, adhyayanaM-3, uddezakaH2 389 tadakaraNe ca paraH pradviSTaH san yadi nAvaH prakSipettatra yatkarttavyaM tadAha mU. (455) se NaM paro nAvAgae nAvAgayaM vaejA-AusaMto! esa NaM samaNe nAvAe bhaMDabhArie bhavai, seNaM bAhAegahAya nAvAo udagaMsi pakkhivijA, eyappagAraM nigyosaM sucA nisamma seyacIvaradhArI siyA khippAmeva cIvarANi uvvedijja vAniveTija vA upaphesaMvA karijA, aha0 abhikaMtakUrakammA khalu vAlA bAhAhiM gahAya nA0 pakkhivinA se puvvAmeva vaijA AusaMto! gAhAvaI mA metto bAhAe gahAya nAvAo udagaMsi pakkhivaha, sayaM cevaNaM aMhaM nAvAo udagaMsi ogAhissAmi, se nevaM vayaMtaM paro sahasA balasA bAhAhiM ga0 pakkhivijA taM no sumaNe siyA no dummaNe siyA no uccAvayaM maNaM niyaMchijjA no tesiMbAlANaM ghAyAe vahAe samuTThiA , appussue jAva samAhIe tao saM0 udagaMsi pvijaa|| vR. sa paraH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre naugatastatsthaM sAdhumuddizyAparamevaM brUyAt, tadyathAAyuSman ! ayamatra zramaNo bhANDavanizceSTatvAd guru bhANDena vopakaraNena guru, tadenaM ca bAhugrAha nAva udake prakSipata yUyamityevaMprakAraM zabdaM zrutvA tathA'nyato vA kutazcit nizamya' avgmy| _ 'saH' sAdhurgacchagato nirgato vAtena ca cIvaradhAriNetadvidheyaM-kSiprameva cIvarANyasArANi gurutvAnnihitumazakyAnica udveSTayet pRthak kuryAt, tadviparItAni tu 'nirveSTayet' subaddhAni kuryAt, tathA upphesaM vA kujattiziroveSTanaMvA kuryAdyena saMvRtopakaraNo nirvAkulatvAtsukhenaiva jalaM tarati, tAMzcadharmadezanayA'nukUlayet, atha punarevaM jAnIyAdityAdi kaNThyamiti / / sAmpratamudakaM plavamAnasya vidhimAha-- mU. (456) se bhikkhU vA0 udagaMsi pavamANe no hattheNa hatthaM pAeNa pAyaMkAeNa kArya AsAijA, se anAsAyaNAe anAsAyamANe tao saM0 udagaMsi pvijaa| se bhikkhU vA0 udagaMsi pavamANe no ummugganimuggiyaM karijA, mAmeyaM udagaM kanesu vA acchIsu vA nakkAsi vA muhaMsi vA pariyAvajijjA, tao0 saMjayAmeva udagaMsi pavijA se bhikkhU vA udagaMsi pavamANe dubbaliyaM pAuNijA khippAmeva uvahiM vigiMcija vA visohija vA, no cevaNaM sAijijA, aha pu0 pArae siyA udagAo tIraM pAuNittae, tao saMjayAmeva udAulleNa vA sasiniddheNa vA kAeNa udagatIre ciTThijjA / se bhikkhU vA0 udaullaM vA 2 kArya no AmajijA vA no pamajijjA cA saMlihijjA vA nillihijjA vA udhvalijA vA ubaTTijjA vA AyAvijja vA payA aha pu vigaodao me kAe chinnasiNehe kAe tahappagAraM kAyaM Amajija vA payAvija vA tao saM0 gAmA0 dUiJjijjA / vR. sa bhikSurudake plavamAno hastAdikaM hastAdinA 'nAsAdayet' na saMspRzeda, akAyAdisaMrakSaNArthamiti bhAvaH, tatastathA kurvan saMyata evodakaM plavediti // tathA sa bhikSurudake plavamAno majjanonmajjane no vidadhyAditi (zeSa) sugamamiti / / kiJca sa bhikSurudake plavamAnaH 'daurbalyaM' zramaM prApnuyAt tataH kSipramevopadhiM tyajet taddezaM vA vizodhayettyajediti, naivopadhAvAsakto bhavet / atha punarevaM jAnIyAt 'pArae sitti samartho'hamasmi sopadhirevodakapAragamanAya tatastasmAdudakAduttIrNa san saMyata evodakAi~NagalabindunA kAyena sasnigdhena vodakatIre tiSThet, tatra cepithikAM ca pratikrAmet / / na caitatkuryAdityAha-spaSTaM, Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 AcArAGga sUtram 2/1/3/2/456 navaramatreyaM sAmAcArI-yadudakAI vastraM tasvata eva yAvanniSpragalaM bhavati tAvadudakatIra evastheyam, atha caurAdibhayAdgamanaM syAttataH pralambamAna kAyenAspRzatA neyamiti / tathA mU. (457) se bhikkhU vA gAmANugAmaM dUijjamANe no parehiM siddhiM parijaviya 2 gAmA0 dUi0, tao0 saM0 gAmA0 duui0|| vR. kaNThayaM, navaraM 'parijaviyara'tti paraiH sArdhaM bhRzamullApaM kurvanna gacchediti / idAnIM jaGghAsaMtaraNavidhimAha-- mU. (458) se bhikkhU vA gAmA0 dU0 aMtarA se jaMghAsaMtArime udage siyA, se puvAmeva sasIsovariyaM kAyaM pAe ya pamajiJjA 2 egaM pAyaM jale kiJcA egaM pAyaM thale kiccA tao saM. udagaMsi AhAriyaM riiejjaa| sebhi0 AhAriyaMrIyamANeno hattheNa hatjAvaanAsAyamANetao saMjayAmevajaMdhAsaMtArime udae ahAriyaM riiejjaa| sebhikkhUvA0 jaMghAsaMtArime udae ahAriyaMrIyamANenosAyAvaDiyAeno paridAhapaDiyAe mahaimahAlayaMsiudayaMsi kAyaMviusijjA, tao saMjayAmeva jaMghAsaMtArime udae ahAriyaMrIejjA, aha puNa evaM jANijjA pArae siyA udagAo tIraM pAuNittae, tao saMjayAmeva udaulleNa vA 2 kAeNa dagatIrae ciTThiA / se bhi0 udaullaM vA kArya sasi0 kAyaMno AmajhiJja vA no0 aha pu0 vigaodae me kAe chinnasiNehe tahappagAraM kAyaM Amajijja vA0 payAvija vA tao saM0 gAmA0 duui0|| vR. 'tasya bhikSomAntaraMgacchatoyadAantarAle jAnudanAdikamudakaM syAttataUdhakkArya mukhavastrikayA adhaHkAyaM ca rajoharaNena pramRjyodakaM pravizet, praviSTazca pAdamekaM jale kRtvA'paramukSipan gacchet, najalamAloDayatA gantavyamityartha, 'ahAriyaM rIejattiyathA Rju bhavati tathA gacchennArdavitaMrda vikAraM vA kurvan gcchediti| sa bhikSuryathA''ryameva gacchan mahatyudake mahAzraye vakSaHsthalAdipramANe jacAtaraNIye nadIdAdau pUrvavidhinaiva kAyaMpravezayet, praviSTazca yadhupakaraNaM nirvAhayitumasamarthastataH sarvamasAraM vA parityajet, athaivaM jAnIyAcchakto'haM pAragamanAya tatastathAbhUta eva gacchet, uttIrNazca kAyotsargAdi puurvvtkuryaaditi| AmarjanapramArjanAdisUtra pUrvavannaiyamiti / sAmpratamudakottIrNasya gamanavidhimAha mU. (459) se bhikkhU va0 gAmA0 dUijjamANe no maTTiyAgaehiM pAehiM hariyANi chiMdiya 2 vikunjiya 2 viphAliya 2 ummaggeNa hariyavahAe gacchijjA, jameyaM pAehiM maTTiyayaM khippAmeva hariyANi avaharaMtu, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijA, se puvvAmeva appahariyaM maggaM paDilehijjA tao0 saM0 gaamaa0| se bhikkhU vA 2 gAmANugAma dUijjamANe aMtarA se vappANi vA pha0 pA0 to0 a0 aggalapAsagANi vA gaDDAo vA darIo vA sai parakkame saMjayAmeva parikkamijjA no ujju0, kavalI0, se tattha parakkamamANe payalijja vA 2, se tattha payalamANe vA 2 rukkhANi vA gucchANi vA gummANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA gahaNANi vA hariyANi yA avalaMbiya 2 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 3, uddezaka:2 - 391 uttarijjA, je tattha pADipahiyA uvAgacchaMti te pANI jAijjA 2, tao saM0 avalaMbiya 2 uttarijA tao sa0 gAmA0 dU0 / sebhikkhU vA0 gA0 dUijamANe aMtarA se avasANi vA sagaDANi vA rahANi vA saccakkANi vA paracakkANi vA seNaM vA virUvarUvaM saMniruddhaM pehAe sai parakkame saM0 no u0, se NaM paro seNAgao vaijjA AusaMto ! esa NaM samaNe seNAe abhinivAriyaM karei, se gaM bAhAe gahAya Agasaha, se NaM paro bAhAhiM gahAya AgasijjA, taM no sumaNe siyA jAva samAhIe tao saM0 gAmA0 dU0 // vR. bhikSurudakAduttIrNa san kardamAvilapAdaH san (no) haritAni bhRzaM chittvA tathA vikubjAni kRtvA evaM bhRzaM pATayitvonmArgeNa haritavadhAya gacchedyathainAM pAdamRttikAM haritAnyapanayeyurityevaM mAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAccheSaM sugamatiti / sa bhikSugramAntarAle yadi vaprAdikaM pazyettataH satyanyasmin saGkrama tena RjunA pathA na gacched, yatastatra garttAdau nipatan sacitta vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam, atha kAraNikastenaiva gacchet, kathaJcitpatitazca gacchagato vallyAdikamapyavalambya prAtipathikaM hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / kiJca-sa bhikSuryadi grAmAntarAle 'yavasaM' godhUmAdidhAnyaM zakaTaskandhAvAranivezAdikaM vA bhavet tatra bahvapAyasambhavAttanmadhyena satyaparasmin parAkrame na gacchet, zeSaM sugamamiti // mU. (460) se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, te NaM pADivahiyA evaM vaijjA Au0 samaNA ! kevaie esa gAme vA jAva rAyahANI vA kevaIyA ittha AsA hI gAmapiMDolagA maNussA parivasaMti ! se bahumate bahuude bahujaNe bahujavase se appabhatte appudae appajaNe appajavase ?, eyappagArANi pariNANi puchijjA, eyappa0 puTTho vA apuTTho vA no vAgarijA, evaM khalu0 jaM savvaTTehiM0 // bR. 'se' tasya bhikSorapAntarAle gacchataH 'prAtipathikAH ' saMmukhAH pathikA bhaveyuH, te caivaM vadeyuryathA''yuSman ! zramaNa ! kimbhUto'yaM grAmaH ? ityAdi pRSTadye na teSAmAcakSIta, nApi tAn pRcchediti piNDArtha, etattasya bhikSoH sAmagryam / cUDA-1 adhyayanaM -2 uddezaka- 2 samAptaH cUDA-1 adhyayanaM 3 uddezaka:- 3 vR. ukto dvitIyoddezakaH sAmprataM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaraM gamanavidhipratipAditaH, ihApi sa eva pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (461) se bhikkhU vA gAmA0 dUijramANe aMtarA se vappANi vA jAva darIo vA jAva kUDAgArANi vA pAsAyANi vA nUmagihANi vA rukkhagihANi vA pavvayagi0 rUkkhaM vA ceiyakaDaM dhUbhaM vA ceiyakaDaM AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA no bAhAo pagijjhiya 2 aMguliAe uddisaya 2 oNamiya 2 unnamiya 2 nijjhAijjA, tao saM0 gAmA0 // se bhikkhU vA0 gAmA0 dU0 mANe aMtarA se kacchANi vA daviyANi vA nUmANi vA valayANi Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 AcArAGga sUtram 2/1/3/3/461 vA gahaNANi vA gahaNaviduggANi vaNANi vA vaNavi0 pabvayANi vA pavvayadi0 agaDANi vA talAgANi vA dahANi vA naIyo vA vAvIo vA pukkhariNIo vAdIhiyAo vAguMjAliyAovA sarANi vA sarapaMtiyANi vA sarasarapaMtiyANi vA no vAhAo pagijjhiya 2 jAva nijhAijA, kevalI0, je tattha migA vA pasU vApaMkhI vA sarIsivA vAsIhA vA jalacarA vA thalacarA vA khaharA vA sattA te uttasijja vA vittasijja vA vADaM vA saraNaM vA kaMkhijA, cAritti me ayaM samaNe, aha bhikkhU NaM pu0 jaM no bAhAo pagijhiya 2 nijjhAijjA, tao saMjayAmeva AyariuvajjhAehiM saddhiM gAmANugAmaM dUijijjA / / vR. sa bhikSuAmAdnAmAntaraM gacchan yadyantarAle etatpazyet, tadyathA-parikhAH prAkArAn 'kUTAgArAn parvatopari gRhANi, 'nUmagRhANi' bhImIgRhANi, vRkSapradhAnAni tadupari vA gRhANi vRkSagRhANi, parvatagRhANi-parvataguhAH, "rukkhaM vA ceiakaDaMti vRkSasyAdho vyantarAdisthalakaM 'stUpaM vA vyantarAdikRtaM, tadevamAdikaM sAdhunA bhRzaM bAhuM 'pragRhya' ukSipya tathA'GgulIH prasArya tathA kAyamavanamyonnamya vA na darzanIyaM nApyavalokanIyaM, doSAzcAtra dagdhamuSitAdau sAdhurAza yetAjitendriyovAsaMbhAvyeta tatsthaH pakSigaNo vA saMtrAsaMgacchet, etaddoSabhayAtsaMyata eva dUyet' gacchediti ||tthaa-s bhikSuAmAntaraM gacchet, tasya ca gacchato yadyetAni bhaveyuH, tdythaa| 'kacchAH' nadyAsannanimnapradezA mUlakavAluGkAdivATikA vA 'daviyANi tiaTavyAMghAsArtha rAjakulAvaruddhabhUmayaH 'nimnAni' garnAdIni 'valayAni' nadyAdiveTitabhUmibhAgAH gahanaM nirjalapradezo'raNyakSetraM vA 'gulAlikAH dIrghA gambhIrAH kuTilAH zlakSNAH jalAzayAH 'sara paGkattayaH' pratItAH 'saraHsaraHpaGkatayaH' parasparasaMlagnAni bahUnisarAMsIti, evamAdIni bAhyAdinAnapradarzayed avalokayedvA, yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, kimiti ?, yato ye tatsthAH pakSimRgasarIsRpAdayaste trAsaM gaccheyuH, tadAvAsitAnAM vA sAdhuviSayA''zaGkA samutpadyeta, atha sAdhUnAM pUrvopadiSTametapratijJAdikaM yattathA na kuryAta, AcAryopAdhyAyAdibhizca gItArthe saha viharediti sAmpratamAcAryAdinA saha gacchataH sAdhorvidhimAha mU. (62) se bhikkhU vA 2 AyariuvajjhA0 gAmA0 no AyariyauvajjhAyassa hatyeNa vA hatyaM jAva aNAsAyamANe tao saMjayAmeva Ayariu0 saddhiM jAva dUijijA / / se bhikkhU vA Aya0 saddhiM dUijjamANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, te NaM pA0evaM vaijA-AusaMto! samaNA! ke tubbhe? kao vA eha ? kahiM vA gacchihiha?, je tatya Ayarie vA uvajjhAe vA se bhAsijja vA viyAgarija vA, AyariuvajjhAyassa bhAsamANassa vA viyAgaremANassa vA no aMtarA bhAsaM karijA, tao0 saM0 ahArAINie vA0 dUiJjiJjA / / se bhikkhU vA ahArAiNiyaM gAmA0 dU0 no rAINiyassa hattheNa hatthaM jAva aNAsAyamANe tao saM0 ahArAiNiyaM gAmA0 dU0 / sebhikkhUvAra ahArAiNiaMgAmANugAmaMdUijamANe aMtarAse pADivahiyA uvAgacchinnA, te NaM pADipahiyA evaM vaijjA-AusaMto! samaNA ! ke tubbhe?, je tattha savvarAiNie se bhAsijja vA vAgarija vA, rAiNiyassa bhAsamANassa vA viyAgaremANassa vA no aMtarA bhAsaM bhAsijjA, Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 3, uddezakaH 3 tao saMjayAmeva ahArAiNiyAe gAmANugAmaM dUijjijjA // vR. bhikSurAcAryAdibhi sahaga cchaMstAvanmAtrAyAM bhUmau sthito gacched yathA hastAdisaMsparzo na bhavatIti / / tathA sa bhikSurAcAryAdibhi sArddha gacchan prAtipathikena pRSTaH san AcAryAdInatikramya nottaraM dadyAt nApyAcAryAdI jalpatyantarabhASAM kuryAt, gacchaMzca saMyata eva yugamAtrayA ddaSTayA yathAratnAdhikaM gacchediti tAtparyArtha // 393 evamuttarasUtradvayamapyAcAryopAdhyAyairivApareNApi ratnAdhikena sAdhunA saha gacchatA hastAdisaGghaTTo'ntarabhASA ca varjanIyeti draSTavyamiti / kiJca mU. (663) se bhikkhU vA0 dUijamANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, te NaM pA0 evaM caijjA Au0 sa0 ! aviyAI itto paDivahe pAsaha, taM0- maNussaM vA goNaM vA mahisaM vA pasuM vA pakkhi vA sirIsivaM vA jalayaraM vA se Aikkhaha daMseha, taM no AikkhijjA no daMsijjA, no tassa taM parinaM parijANijjA, tusiNIe uvehijjA, jANaM vA no jANaMti vaiJjA, tao saM0 gAmA0 dU0 / se bhikkhU vA0 gA0 dU0 aMtarA se pADi0 uvA0, te NaM pA0 evaM vaijjA Au0 sa0 ! aviyAI itto paDiva he pAsaha udagapasUyANi kaMdANi vA mUlANi vA tayA pattA puSphA phalA bIyA hariyA udagaM vA saMnihiyaM agaNi vA saMnikhittaM se Aikkhaha jAva dUijijjA / / se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA se pADi0 uvA0, te NaM pADi0 vaM Au0 sa0 aviyAI itto paDivahe pAsaha javasANi vA jAva se gaM vA virUvarUvaM saMniviTTaM se Aikkhaha jAva dUijjijjA / / se bhikkhu bA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA pA0 jAva Au0 sa0 kevaie itto gAme vA jAva rAyahANi vA se Aikkhaha jAva dUijjijjA / / se bhikkhU vA 2 gAmANugAmaM dUijejA, aMtarA se pADipahiyA AusaMto samaNA ! kevaie itto gAmassa nagarassa vA jAva rAyahANIe vA magge se Aikkhaha, taheva jAva dUijjijjA / / vR. 'se' tasya bhikSorgacchataH prAtipathikaH kazcitsaMmukhIna etadbhUyAt, tadyathA AyuSman ! zramaNa ! apica kiM bhavatA pathyAgacchatA kazcinmanuSyAdirupalabdhaH ?, taM caivaM pRcchantaM tUSNIbhAvenopekSeta, yadivA jAnannapi nAhaM jAnAmItyevaM vadediti // api ca-sa bhikSurgrAmAntaraM gacchan kenacitsaMmukhInena prAtipathikena pRSTaH san udakaprasUtaM kandamUlAdi naivAcakSIta, jAnannapi naiva jAnAmIti vA brUyAditi // evaM yavasAsanAdisUtramapi neyamiti // tathA kiyaddUre grAmAdipraznasUtramapi neyamiti / / evaM kiyAn panthA ? ityetadapIti / kiJca mU. (464) se bhikkhU0 gA0 dU0 aMtarA se goNaM viyAlaM paDivahe pehAe jAva cittacillaDaM viyAlaM pa0 pehAe no tesiM bhIo ummaggeNaM gacchijjAno maggAo ummaggaM saMkamijjAno gahaNaM vA varNa vA duggaM vA aNupavisijA no rukkhasi dUruhijjA no mahaimahAlayaMsi udayaMsi kAyaM viusijjA no vADaM vA saraNaM vA seNaM vA satyaM vA kaMkhijjA appussue jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmAzugAmaM dUiJjijjA | se bhikkhU0 gAmANugAmaM dUijamANe aMtarA se vihaM siyA, se jaM puNa vihaM jANijjA imaMsi Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 AcArAGga sUtram 2/1/3/3/464 khalu vihaMsi bahave AmosagA uvagaraNapaDiyAe saMpiMDiyA gacchina, no tesiM bhIo ummaggeNa gacchijjA jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijejjA / vR.sabhikSuAmAntaraMgacchan yadyantarAle "gAM' vRSabhaM vyAlaM' darpitaM pratipathe pazyet, tathA siMhaM vyAnaM yAvaJcitrakaM tadapatyaM vA vyAlaM krUraM dRSTvA ca tadbhayAnnaivonmArgeNa gacchet, na ca gahanAdika- manupravizet, nApi vRkSAdikamArohet, na codakaM pravizet, nApi zaraNamabhikAt, api tvalpotsu- kovimanaskaH saMyata eva gacchet, etacca gacchanirgatairvidheyaM, gacchAntargatAstu vyAlAdikaM pariharatyapIti // kiJca __'se' tasya bhikSoAmAntarAle gacchataH 'vihaMti aTavIprAyo dIrgho'dhvA bhavet, tatra ca 'AmoSakAH' stenAH "upakaraNapratijJayA' upakaraNArthinaH sAgaccheyuH, na dadbhayAdunmArgagamanAdi kuryaaditi|| mU. (465) se bhikkhU vA0 gA0 dU0 aMtarA se AmosagA saMpiMDiyA gacchijjA, te NaM A0 evaM vaijA-Au0 sa0! Ahara eyaMvatthaMvA 4 dehi nikkhivAhi, taMno dijA nikkhivijA, novaMdiya 2 jAijA, no aMjaliM kaDajAijA, no kaluNapaDiyAe jAijJA, dhammiyAe jAyaNAe jAijA, tusiNIyabhAveNa vA teNaM AmosagA sayaMkaraNioNtikaTTa akkosaMti vA jAva uddaviti vA vatthaM vA 4 acchidijja vA jAva parivijJa vA, taM no gAmasaMsAriyaM kujA, no rAyasaMsAriyaM kuJjA, no paraM uvasaMkamittu bUyA ____ AusaMto! gAhAvaIee khalu AmosagA uvagaraNapaDiyAesayaMkaraNijjaMtikaTTaakkosaMti vA jAva pariTThavaMti vA, eyappagAraM maNaM vA vAyaM vA no purao kaTTha viharijjA, appussue jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmA0 dUi0 // evaM khalu0 sayA jai0 ttibemi / vR.sa bhikSuAmAntare gacchan yadi stenairupakaraNaM yAcyeta tatteSA na samarpayet, balAdRhnatAM bhUmau nikSipeta, naca cauragRhItamupakaraNaMvandit dInaMvA vaditvA punaryAceta, apitudharmakathanapUrvaka gacchAntargato yAceta tUSNIbhAvena bopekSet, te punaH stenAH svakaraNIyamitikRtvaitatkuryuH / / tadyathA-Akrozanti vAcA tADayanti daNDena yAvajjIvitAttyAjayanti, vastrAdikaM vA''cchindyuvittatraiva 'pratiSThApayeyuH' tyajeyuH, taca teSAmevaM ceSTitaM na grAme 'saMsAraNIya' kathanIyaM, nApi rAjakulAdau, nApi paraM-gRhasthamupasaMkramya cauraceSTitaM kathayet, nApyevaMprakAraM mano vAcaM vA saGkalpyAnyatra gacchediti, etattasya bhikSoH sAmaNyam // cUDA-1 adhyayana-3 uddezakaH-3 samAptaH adhyayana-3 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditAzIlAnAcArya viracitA dvItIya zrRtaskandhasya tRtIyaadhyayanaTIkA prismaaptaa| (adhyayana-4 bhASAjAtam) vR.uktaMtRtIyamadhyayanaM, sAmprataMcaturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantarAdhyayane piNDavizuddhayarthaM gamanavidhiruktaH, tatra ca gatena pathi vA yAgbhUtaM vAcyaM na vAcyaM vA, anena ca Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 4, upodghAta : 395 sambandhenAyAtasya bhASAjAtAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nikSepaniyuktanugame bhASAjAtazabdayornikSepArthaM niyuktikRdAhani. [316] jaha vakkaM taha bhAsA jAe chakkaM ca hoi nAyavvaM / uppattIe 1 taha pajjavaM 2 tare 3 jAyagahaNe 4 ya / / vR. yathA vAkzuddhayadhyayane vAkyasya nikSepaH kRtastathA bhASAya apikartavyaH, jAtazabdasya tuSaTkanikSepo'yaM jJAtavyo nAma 1 sthApanA 2 dravya 3 kSetra 4 kAla 5 bhAva 6 rUpaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyajAtaM tu Agamato no AgamataH, vyatiriktaM niyuktikAro gAthApazcArddhana darzayati-taccaturvidham, utpattijAtaM 1paryavajAtam 2 antarajAtaM 3 grahaNajAtaM 4,tatrotpattijAtaM nAmayAnidravyANi bhASAvargaNAntaHpAtInikAyayogagRhItAnivAgyogenanisRSTAni bhASAtvenotpadyante tadutpattijAtaM, yadravyaM bhASAtvenotpannamityarthaH 1 / / paryavajAtaM taireva vAgnisRSTabhASAdravyairyAni vizreNisthAni bhASAvargaNAntargAtAni nisRSTadravyaparAdhAtena bhASAparyAyatvenotpadyante tAni dravyANi paryavajAtamityucyante 2, yAni tvantarAle samazreNyAmeva nisRSTadravyamizritAni bhASApariNAma bhajante tAnyantarajAtamityucyante 3,yAni punadravyANisamazreNivizreNisthAnibhASAtvena pariNatAni karNazaSkulI vivarapraviSTAni gRhyante tAni cAnantapradezikAni dravyataH kSetrato'saGakhyeyapradezAvagADhAni kAlata ekadvivyAdiyAvadasaGakhyeyasamayasthitikAni bhAvato varNagandharasasparzavanti tAni caivaMbhUtAni grahaNajAtamityucyante / uktaM dravyajAtaM, kSetrAdijAtaM tu spaSTatvAnniyuktikAreNa noktaM, taccaivaMbhUtaM-yasmin kSetre bhASAjAtaMvyAvaya'te yAvanmAnaM vA kSetraM spRzati tatkSetrajAtam, evaM kAlajAtamapi, bhAvajAtaMtu tAnyevotpattiparyavAntaragrahaNadravyANi zrotari yadA zabdo'yamiti buddhimatpAdayantIti / iha tvadhikAro dravyabhASAjAtena, dravyasyaprAdhAnyavivakSayA, dravyasya tu viziSTAvasthA bhAvaitikRtvA bhAvabhASAjAtenApyadhikAra iti // uddezArthAdhikArArthamAhani. [317] savve'viya vayaNavisohikArA tahavi asthi u viseso| vayaNavibhattI paDhame uppattI vaJjaNA biie|| vR. yadyapidvAvayuddezakau vacanavizuddhikArako tathA'pyasti vizeSaH, sacAyaM prathamoddezake vacanasya vibhakti vacanavibhakti-ekavacanAdiSoDazavidhavacanavibhAgaH, tathaivaMbhUtaM bhASaNIyaM naivaMbhUtamiti vyAvaya'te, dvitIyoddezake tUtpatti-krodhAdhutpattiryathA na bhavati tathA bhASitavyam / / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam __-cUDA-1 adhyayanaM-4 uddezaka::mU. (466) sebhikkhU vA 2 imAiMvayAyArAiMsuccA nisamma imAiMaNAyArAiMaNAriyapuvvAiM jANijjA-je kohA vA vAyaM viuMjaMti je mANA vA0 je mAyAe vA0 je lobhA vA vAyaM viuMjaMti jANao vA pharusaMvayaMti ajANaovA pha0 savvaM ceyaM sAvajaM vajijA vivegamAyAe, dhuvaM ceyaM jANijjA adhuvaM ceyaM jANijjA asaNaM vA 4 labhiya no labhiya bhuMjiyano bhuMjiya aduvA Agao aduvA no Agao aduvA ei aduvA no ei aduvA ehii aMduvA no ehii itthavi Agae itthavi no Agae itthavi ei itthavi no eti itthavi ehiti itthavi no ehiti / / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 AcArAGga sUtram 2/1/4/1/466 aNuvI niTTAbhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsinA, taMjahA- egavayaNaM 1 duvayaNaM 2 bahuva0 3 itthi0 4 puri0 5 napuMsagavayaNaM 6 ajjhatthava0 7 uvaNIyavayaNaM 8 avaNIyavayaNaM 9 uvaNIya avaNIyava0 10 avaNIyauvaNIyava0 11 tIyava0 12 paDuppannava0.13 aNAgayava0 14 paJcakkhavaNaM 15 parukkhava0 16, se egavayaNaM vaIssAmIti egavayaNaM vaijjA jAva parukkhavayaNaM vaissAmIti parukkhavayaNaM vaijjA, itthI vesa puriso vesa napuMsagaM vesa evaM vA ceyaM anaM vA ceyaM aNuvIs nidvAbhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsijjA, iJceyAiM AyayaNAiM uvAtikampa // aha bhikkhU jANijA cattAri bhAsajjAyAI, taMjahA - saccamegaM paDhamaM bhAsajjAyaM 1 bIyaM mosaM 2 taIyaM saccAmosaM 3 jaM neva saccaM neva mosaM neva sadyAmasaM asaccAmosaM nAma taM cautyaM bhAsajAyaM 4 || se bemi je aIyA je ya paDuppannA je aNAgayA arahaMtA bhagavaMto savve te eyANi ceva cattAri bhAsajjA yAiM bhAsiMsu vA bhAsaMti vA bhAsissaMti vA patraviMsuvA 3, savvAiMca NaM eyAI acittANi vaNNamaMtANi gaMdhamaMtANi rasamaMtANi phAsamaMtANi caovacaiyAI, vippariNAmadhammAiM bhavatIti akkhAyAI // vR. sa bhAvabhikSu 'imAn' ityantaHkaraNaniSpannAn idamaH pratyakSAsannavAcitvAtsamanantaraM vakSyamANAn, vAcyAcArAvAgAcArAH vAgvyApArAstAn zrutvA, tathA 'nizamya' jJAtvA bhASAsamityA bhASAM bhASetottareNa sambandha iti / tavayAdhagUbhUtA bhASA na bhASitavyeti tattAvaddarzayati / 'imAn' vakSyamANAn 'anAcAsan' sAdhUnAmabhASaNayogyAn pUrvasAdhubhiranAcIrNapUrvAn sAdhurjAnIyAt, tadyathA-ye kecana krodhAdvA vAcaM 'viraMjanti ' vividhaM vyApArayanti-bhASante yathottamAtirahaM hInastvamityAdi tathA mAyayA yathA glAno'hamaparasandezakaM vA sAvadyakaM kenacidupAyena kathayitvA mithyAduSkRtaM karoti sahasA mamaitadAyAtamiti tathA lobhenAhamanenoktenAtaH kiJcallasya iti tathA kasyaciddoSaM jAnAnAstaddoSodghaTanena paruSaM vadanti ajAnAnA vA, sarvaM caitakodhAdivacanaM sahAvadyena pApena garhyeNa vA varttata iti sAvadyaM tadvarjayet vivekamAdAya, vivekinA bhUtvA sAvadyaM vacanaM varjanIyamityartha, tathA kenacitsArddhaMsAdhunA jalpatA naiva sAvadhAraNaM vaco vaktavyaM yathA - 'dhruvametat' nizcitaM vRSTyAdikaM bhaviSyatItyevaM jAnIyAd adhruvaM vA jAnIyAditi / tathA kathaJcitsAdhuM bhikSArthaM praviSTaM jJAtikulaM vA gataM cirayantamuddizyApare sAdhava evaM bravIran yathAbhuJjamahe vayaM sa tatrAzanAdikaM labdhaiva samAgamiSyati, yadivA dhriyate tadarthaM kiJcit naivAsI tasmAllabdhalAbhaH samAgamiSyati, evaM tatraiva bhuktvA'bhuktvA vA samAgamiSyatIti sAvadhAraNaM na vaktavyam, atha caivaMbhUtAM sAvadhAraNAM vAcaM na brUyAd yathA''gataH kazcidrAjAdina vA samAgataH tathA''gacchati na vA samAgacchati evaM samAgamiSyati na veti, evamatra pattanamaThAdAvapi bhUtAdikAlatrayaM yojyaM, yamarthaM samyag na jAnIyAttadevamevaitaditi na brUyAditi bhAvArtha, sAmAnyena sarvatragaH sAdherayamupadezo, yathA -- 'anuvicintya' vicArya samyagnizcityAtizayena zrutopadezena vA prayojane sati 'niSThAbhASI' sAvadhAraNabhASI san 'samityA' bhASAsamityA 'samatayA vA' rAgadveSAkaraNalakSaNayA SoDazavacanavidhijJo bhASAM bhASeta / yAdRgbhUtA ca bhASA bhASitavyA tAM SoDazavacanavidhigatAM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 4, uddezaka:1 397 darzayati-'tadyathe'tyayamupaMpradarzanArthaH, ekavacanaM vRkSaH 1,dvicanaM vRkSau 2, bahurvacanaM vRkSA iti 3, strIvacanaM vINA kanyA ityAdi4,puMvacanaM ghaTaH paTa ityAdi 5, napuMsakavacanaM pIThaMdevakulamityAdi 6, adhyAtmavacanam, Atmanyadhi adhyAtma-hRdayagataM tatparihAreNAnyadbhaNiSyatastadeva sahasA patitam 7, 'upanItavacanaM' prazaMsAvacanaM yathA rUpavatI strI 8, tadviparyayeNApanItavacanaM patheyaM rUpahIneti 9, 'upanItApanItavacanaM' kazcid guNaH prazasya- kazcinindyo, yathA-rUpavatIyaM strI kintvasadvavRtteti 10, 'apanItopanItavacanam' arUpavatI strI kintu sadvRtteti 11, 'atItavacanaM' kRtavAn 12 'vartamAnavacanaM' karoti 13 'anAgatavacanaM' kariSyati 14 'pratyakSavacanam' eSa devadattaH 15, 'parokSavacanaM sa devadattaH 16, ityetAni SoDaza vcnaani| ____ amISAM sa bhikSurekArthavivakSAyAmekavacanameva brUyAd yAvatparokSavacanavivakSAyAM parokSavacanameva brUyAditi / tathA stryAdike dRSTe sati stryevaiSA puruSo vA napuMsakaM vA, evamevaitadanyadvaitat, evam 'anuvicintya' nizcitya niSThAbhASI san samityA samatayA saMyata eva bhASAM bhASeta, tathA 'ityetAni' pUrvoktAni bhASAgatAni vakSyamANAni vA AyatanAni doSasthAnAni 'upAtikramya' atilaGghaya bhASAMbhASeta / atha sa bhikSurjAnIyAt 'catvAribhASAjAtAni' catamro bhASAH, tadyathA-satyamekaM prathamaM bhASAjAtaM yathArtham-avitathaM, tadyathAgaugaurevAzvo'zva eveti 1, etadviparItA tu mRSA dvitIyA, yathA gaurazvo'zvo gauriti 2, tRtIyA bhASA satyAmRSeti, yatra kiJcitsatyaM kiJcinmRSeti, yathA'zvena yAnta devadattamuSTreNa yAtItyamidadhAti 3, caturthI tubhASA yocyamAnA nasatyA nApi mRSA nApi satyAmRSA AmantraNAjJApanAdikA sA'trAsatyA'mRSeti 4 svamanISikAparihArthamAharAso'haM yadetadbravImi tatsarvaireva tIrthakRdbhiratItAnAgatavartamAnairbhASitaM bhASyate bhASiSyate ca, api caitAni-sarvANyapyetAni bhASAdravyANyacittAni ca varNagandharasasparzavanti cayopacayikAni vividhapariNAmadharmANi bhavantIti, evamAkhyAtaM tIrthakRbhiriti, atraca varNAdimattvAviSkaraNena zabdasya mUrtatvamAveditaM, na hyamUrtasyAkAzAdevarNAdayaH saMbhavanti tathA cayopacayadharmANItyanena tu zabdasyAnityatvamAviSkRtaM, vicitrapariNAmatvAcchabdadravyANAmiti / / sAmprataM zabdasya kRtakatvAviSkaraNAyAha mU. (467) se bhikkhU vA0 se jaMpuNa jANijjA puTviM bhAsA abhAsA bhAsijamANIbhAsA bhAsA bhAsAsamayavIikvaMtA ca NaM bhAsiyA bhAsA abhAsA / / sebhikkhU vA0se jaMpuNa jANijjAjAyabhAsA saJcA1jAyabhAsA mosAra jAyabhAsA saJcAmosA 2 jA ya bhAsA asaJcA'mosA 4, tahappagAraM bhAsaM sAvajaM sakiriyaM kakkasaM, kaDyaM niTTharaMpharusaMaNhayakaricheyaNakari bheyaNakariMpariyAvaNakariMuddavaNakari bhUovaghAiyaMabhikaMkha no bhAsijjA / se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa jANijjA, jA ya mAsA saJcA suhamA jA ya bhAsA asazcAmosA tahappagAraM bhAsaM asAvajaM jAva abhUovaghAiyaM abhikaMkha bhAsaM bhaasinyjaa| vR.sabhikSurevaMbhUtaM zabdaM jAnIyAt, tadyathA-bhASAdravyavargaNAnAMvAgyoganissaraNAt 'pUrvaM' prAgabhASA 'bhASyamANaiva' vAmayogena nisRjyamAnaiva bhASA bhASAdravyANi bhASA bhavati, tadanena tAlvoSThAdivyApAreNa prAgasataH zabdasya niSpAdanAtsphaTameva kRtakatvamAveditaM, mRtpiNDe Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 AcArAGga sUtram 2/1/4/1/467 daNDacakrAdineva ghaTasyeti, sA voccaritapradhvaMsitvAcchabdAnAM bhASaNottarakAlamapyabhASeva, yathA kapAlAvasthAyAM ghaTo'ghaTa iti, tadanena prAgabhAvapradhvaMsAbhAvI zabdasyAveditAviti / idAnIM catasRNAM bhASANAmabhASaNIyAmAha sa bhikSuryAM punarevaM jAnIyAt, tadyathA-satyAM 1 mRSAM 2 satyAmRSAm 3 asatyAmRSAM 4, tatramRSA satyAmRSAca sAdhUnAM tAvanna vAcyA, satyA'pi yA karkazAdiguNopetA sAna vAcyA, tAM ca darzayati-sahAvadyena vartata iti sAvadyA tAM satyAmapi na bhASeta, tathA saha kriyayAanarthadaNDapravRttilakSaNayAvarttataiti sakriyAtAmiti tathA 'karkazAM' carvitAkSarAMtathA 'kaTukAM' cittodvegakAriNI tathA 'niSThurA' hakkApradhAnAM paruSAM' marmodghATanaparAm 'aNhayakarinti karmAzravakarIm, evaM chedanamedanakarI yAvadapadrAvaNakarImityevamAdikAM 'bhUtopaghAtinI' prANyupatApakAriNIm 'abhikAGkSaya' manasA paryAlocya satyApina bhASeteti / bhASaNIyAM tvAhasabhikSuryApunarevaMjAnIyAt, tadyathA-yAca bhASAsatyA 'sUkSme tikuzAgrIyayA buddhayApAlocyamAnA mRSA'pi satyA bhavati yathA satyapi mRgadarzane lubdhakAderapalApa iti, uktaJca / // 1 // "aliaMna bhAsiavvaM atthi hu saJcaMpijaMna kttavyaM / saJcapi hoi aliaMjaM parapIDAkaraM vayaNaM yA cAsatyAmRSA-AmantraNyAzApanAdikA tAM tathAprakArAM bhASAmasAvadyAmakriyAM yAvadabhUtopadhAtinI manasA pUrvam, 'abhikAzya pAlocyasarvadAsAdhurbhASAMbhASeteti / / kiJca mU. (468) se bhikkhU vA pumaM AmaMtemANe AmaMtie vA apaDisuNemANe no evaM vaijAholitti vA golitti vA vasuletti vA kupavetti vA ghaDadAsitti vA sANetti vA teNitti vA cArietti vA mAItti vA musAvAitti vA, eyAiM tuma te jaNagA vA, eappagAraM bhAsaM sAvalaM sakiriyaM jAva bhUovaghAiyaM abhikaM khano bhAsijjA / / / se bhikkhu vA0 pumaM AmaMtemANe AmaMtie vA appaDisuNemANe evaM vaijjA-amuge i vA Ausotti vA AusaMtArotti vA sAvagetti vA uvAsagetti vA dhammietti vA dhammapietti vA, eyappagAraM mAsaM asAvajaM jAva abhikaMkha bhaasijjaa| se bhikkhu vA 2 itthiM AmaMtemANe AmaMtie ya appaDisuNemANe no evaM vaigjA-holI i vA golIti vA itthIgameNaM neyavvaM / se bhikkhU vA 2 itthiM AmaMtemANe AmaMtie ya appaDisuNemANI evaM vaijA-Ausotti vA bhaiNitti vA bhoIti vA bhagavaIti vA sAvigetivAuvAsiettivAdhammietti vA dhammappietti cA, eyappagAraM bhAsaM asAvajaM jAva abhikaMkha bhAsijA / / vR. sa bhikSu pumAMsamAmantrayannAmantritaM vA'tha NvantaM naivaM bhASeta, tadyathA-hola iti vA gola iti vA, etau ca dezAntare'vajJAsaMsUcakau, tathA 'vasule'tti vRSalaH 'kupakSaH kutsitAnvayaH ghaTadAsa iti vA zveti vA stena iti vA cArika iti vA mAyIti vA mRSAvAdIti vA, ityetAnianantaroktAni tvamasi tavajanakau vA-mAtApitarAvetAnIti, evaMprakArAMbhASAM yAvanna bhASeteti etadviparyayeNaca bhASitavyamAha-sabhikSupumAMsamAmantrayannAmantritaMvA'zrRNvantamevaMbrUyAd yathA'muka iti vA AyuSmannitti vA AyuSmanta iti vA tathA zrAvakadharmapriya iti, evamAdikAM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-4, uddezaka: 399 bhASAM bhASeteti // evaM striyamadhikRtya sUtradvayamapi pratiSedhavidhibhyAM neyamiti / punarapyabhASaNIyAmAha mU.(469) se bhi0 no evaM vaijA-nabhodevittivA gajadevitti vA vijudevitti vA pavuTTade. nivuTTadevittaevA paDau vA vAsaMmA vA paDauniSphajauvA sassaM mA vA ni0 vibhAu vA rayaNI mA vA vibhAu uddeu vA sUrie mA vA udeu so vA rAyA jayau vA mA jayau, no eyappagAraM bhAsaM bhAsijjA / / panavaM se bhikkhU vA 2 aMtalikkhetti vA gujjhANucarietti vA samucchie vA nivaie vA pao vaijA vuTTabalAhagetti vA; eyaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaMjaMsavvadehiM samie sahie sayA jaijAsi ttibemi| vR sa bhikSurevaMbhUtAmasaMyatabhASAM na vadet, tadyathA-nabhodeva iti vA garjati deva iti vA tathA vidyuddevaH pravRSTo devaH nivRSTo devaH, eMpatatu varSA mA vA, niSpadyatAM zasyaM meti vA, vibhAtu rajanI meti vA, udetu sUryomAvA, jayatvasau rAjA mA veti, evaMprakArAM devAdikAM bhASAMna bhASeta ||kaarnnjaatetuprjnyaavaan saMyatabhASayA'ntarikSamityAdikayA bhASeta, etattasya bhikSoH sAmagyamiti cUDA-1 adhyayanaM-4 uddezakaH-1 samAptaH ___-cUDA-1 adhyayanaM-4 uddezakaH-2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddazake vAcyAvAcyavizeSo'bhihitaH, tadihApi sa eva zeSabhUto'bhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (170) se bhikkhU vA jahA vegaIyAI rUvAI pAsijjA tahAvi tAI no evaM vaijjA, taMjahA-gaMDI gaMDIti vA kuTTI kuTThIti vA jAva mahumehuNIti cA hatthacchinnaM hatyacchinnatti vA evaM pAyachinnetti vA nakkachiNNei vAkaNNachinnei vA uchinneti vA, jeyAvannetahappagArA eyappagArAhiM bhAsAhiM buiyA 2 kuppaMti mANavA te yAvi tahappagArAhiM bhAsAhi abhikakha no bhAsijjA / / se bhikkhU vA0 jahA vegaiyAI ruvAiM pAsiJjA tahAvi tAI evaM vaijjA-taMjahA-oyaMsI oyaMsitti vA teyaMsI teyaMsIti vA jasaMsI jasaMsIi vA vazcaMsI vaJcasIi vA abhirUyaMsI 2 paDirUvaMsI 2 pAsAiyaM 2 darisaNijaMdarisaNIyatti vA, jeyAvane tahappagArA tahappagArAhiMbhAsAi buiyA 2 no kuppaMti mANavA teyAvi tahappagArA eyappagArAhiM bhAsAhiM abhikaMkha bhaasijaa| se bhikkhU vA0 jahA vegaiyAM ruvAI pAsijjA, taMjahA-vappANi vA jAva gihANi vA, tahAvi tAI no evaM vaijA, taMjahA-sukkaDe i vA suTukaDe i vA sAhukaDe i vA kallANe i vA karaNijje i vA, eyappagAraMbhAsaM sAvajaM jAva no bhaasijjaa| se bhikkhU vA0 jahA vegaIyAI ruvAI pAsiJjA, taMjahA-vappANi vA jAva gihANi vA tahAvi tAI evaM vaijjA, taMjahA-AraMbhakaDe i vA sAvajakaDe i vA payattakaDe i vA pAsAiyaM pAsAievA darisaNIyaMdarasaNIyaMti vA abhirUvaM abhiruvaMtiyA paDirUvaM paDirUvaMti vA eyappagAraM bhAsaM asAvanaM jAva bhAsijjA / / vR.sabhikSuryadyapi egaiyAintikAnicidrUpANigaNDIpadakuSThayAdInipazyettathApyetAni Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 AcArAGga sUtram 2/9/4/2/470 svanAmagrAhaM tadvizeSaNaviziSTAni nocArayediti, tadyathetyuharaNopapradarzanArtha 'gaNDI' gaNDamasyAstItigaNDIyadivocchUnagulphapAdaH sagaNDItyevaMna vyAharttavyaHtathAkuSThayapinakuSThItivyAhartavyaH, evamaparavyAdhiviziSTo na vyAharttavyo yAvanmadhumehIti mdhuvrmmuutraanvrtprshraaviiti| atra ca dhUtAdhyayane vyAdhivizeSAH pratipAditAstadapekSayA sUtre yAvadityuktam, evaM chinnahastapAdanAsikAkarNoSThAdayaH, tathA'nye ca tathAprakArAH kANakuNTAdayaH, tadvizeSaNaviziSTAbhirvAgbhiruktA uktAH kupyanti mAnavAstAMstathAprakArAMstathAprakArAbhirvAgbhirabhikAGkSaya no bhaasseteti| yathAcabhASeta tathA''ha-sabhikSuryadyapi gaNDIpadAdivyAdhigrastaM pazyettathA'pi tasya yaH kazcidviziSTo guNa ojasteja ityAdikastamuddizya sati kAraNe vadediti, kezavavatkRSNazvazullaklanta - guNodghATanavaguNagrAhI bhavedityartha / tathAsa bhikSuryadyapyetAnirUpANi pazyettadyathA-'vaprAH prAkArAyAvadgRhANi, tathA'pyetAni naivaM vadet, tadyathA-sukRtametat suSTu kRtametat sAdhu-zobhanaM kalyANametat, karttavyamevaitadevaMvidhaM bhavadvidhAnAmiti, evaMprakArAmanyAmapi bhASAmadhikaraNAnumodanAt no bhaasseteti| punarbhASaNIyAmAha sa bhikSurvaprAdikaM dRSTvA 'pi taduddezena na kiJcid brUyAt, prayojane satyevaM saMyatabhASayA brUyAt, tadyathA-mahArambhakRtametat sAvadhakRtametat tatha prayatnakRtametat, evaM prasAdanIyadarzanAdikAM bhASAmasAvadhAM bhaasseteti|| mU. (71) se bhikkhU vA 2 asaNaM vA0 uvakkhaDiyaM tahAvihaM no evaM vaijjA, taM0 sukaDetti vA suTukaDe i vA sAhukaDe i vA kallANe i vA karaNijje ivA, eyappagAraM bhAsaM sAvalaM jAva no bhaasijjaa| se bhikkhU vA 2 asaNaM vA 4 uvakkhaDiyaM pehAya evaM vaijA, taM0 AraMbhakaDetti vA sAvajja- kaDetti vA payattakaDe i vA bhaddayaM bhaddeti vA UsaDhaM UsaDhe i vA rasiyaM 2 maNunaM 2 eyappagAraM bhAsaM asAvajaMjAba bhAsijjA / vR. evamazanAdigatapratiSedhasUtradvayamapi neyamiti, navaram 'UsaDha'nti ucchritaM varNagandhAdhupetamiti / / punarabhASaNIyAmAhakiJca mU. (472) se bhikkhU vA bhikSuNI vA maNussaM vA goNaM vA mahisaMvA migaM vA pasuMvA pakiMkha vA sarIsivaM vA jalacaraM vA se taM parivUDhakArya pehAe no evaM vaijA-thUle i vA pameile i vA baTTe i vA yajjhe i vA pAime ivA, eyappagAraMbhAsaM sAvajaM jAva no bhaasinyjaa| se bhikkhU vA bhikkhuNI vA maNussaM vA jAva jalayaraM vA settaM parivUDhakAyaM pehAe evaM vaijA-parivUDhakAetti vA uvaciyakAetti vA thirasaMghayaNetti vA ciyamaMsasoNietti vA bahupaDipunnaiMdiietti vA, eyappagAraM bhAsaM asAvajaM jAva bhaasijjaa| se mikkhU vA 2 virUvarUvAo gAo pehAe noevaM vaijjA, taMjahA-gAo dujjhAotti vA dammetti vA gorahatti vA vAhimatti vA rahajoggatti vA, eyappagAraMbhAsaM sAvajaM jAva no bhAsiJjA sebhivisvarUvAo gAo pehAe evaM vaijjA, taMjahA-juvaMgavitti vA dheNutti vA rasavaitti vA hasseivAmahallei vAmahavvae ivA saMvahaNittivA, eappagAraMbhAsaM asAvajaM jAva abhikaMkha bhaasinyjaa| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 4, uddezaka : 2 - 401 se bhikkhU vA0 taheva gaMtumujjANAI pavvayAI vaNANi vA rukkhA mahalle pehAe no evaM vaijA, taM0-- pAsAyajoggAti vA toraNajoggAi vA gihajoggAi vA phalihajo0 aggalajo0 nAvAjo0 udaga0 doNajo0 pIDhacaMgaberanaMgalakuliyajaMtalaThThInAbhigaMDI AsaNajo0 sayaNajANauvassayajogAI vA, eyappagAraM0 no bhAsijjA / se bhikkhU vA0 taheva gaMtu0 evaM vaijjA, taMjahA-jAimaMtA i vA dIhavaTThA i vA mahAlayA i vA payAyasAlA i vA viDimasAlA i vA pAsAiyA i vA jAva paDirUvAti vA eyappagAraM bhAsaM asAvajraM jAva bhAsijjA / se bhi0 bahusaMbhUyA vaNaphalA pehAe tahAvi te no evaM vaijjA, taMjahA pakkA i vA pAyakhajjA ivA veloiyA i vA TAlA i vA vehiyA ivA, eyappagAraM bhAsaM sAvajjaM jAva no bhAsijjA / se bhikkhU0 bahusaMbhUyA vaNaphalA aMbA pehAe evaM vaijjA, taM0 - asaMthaDA ivA bahunivaTTimaphalAi vA bahusaMbhUyA i vA bhUyarucitti vA, eyappagAraM bhA0 asA0 / se0 bahusaMbhUyA osahI pehAe tahAvi tAo na evaM baijjA, taMjahA-pakkA i vA nIlIyA i vAchavIyA ivA lAimAi vA bhajimA i vA bahukhajjA ivA, eyappagA0 no bhAsijjA / / se0 bahu0 pehAe tahAvi evaM vaijjA, taM0- rUDhA i vA bahusaMbhUyA i vA thirA i vA UsaDhA i vA gabdhiyA ivApasUyA i vA sasArA ivA, payappagAraM bhAsaM asAvajraM jAva bhAsi // vR. sa bhikSurgavAdikaM 'parivRddhakAyaM' puSTakAyaM prekSya naitadgadet, tadyathA-sthUlo'yaM prameduro'yaM tathA vRttastathA vadhyo vahanayogyo vA, evaM pacanayogyo devatAdeH pAtanayogyo vaiti, evamAdikAmanyAmapyevaMprakAraM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti / bhASaNavidhimAha sa bhikSurgavAdikaM parivRddhakAyaM prekSyaivaM vadet, tadyathA-parivRddhakAyo'yamityAdi sugamamiti tathA-sa bhikSu 'virUparUpAH' nAnAprakArA gAH samIkSya naitadvadet, tadyathA- dohanayogyA etA gAvo dohanakAlo vA varttate tathA 'damyaH' damanayogyo'yaM 'gorahakaH ' kalhoTakaH, evaM vAhanayogyo yogyo veti, evaMprakarAM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti // sati kAraNe bhASaNavidhimAha / sa bhikSurnAnAprakArA gAH prekSya prayojane satyevaM brUyAt, tadyathA 'juvaMgave' tti yuvA'yaM gauH dhenuriti vA rasavatIti vA, (hrasvaH mahAn mahAvyayo vA ) evaM saMvahana iti, evaMprakArAmasAvadyAM bhASAM bhASeteti / / kiJca-sa bhikSurudyAnAdikaM gatvA mahato vRkSAn prekSya naivaM vadet, tadyathAprAsAdadiyogyA amI vRkSA iti, evamAdikAM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti // yattu vadettadAha sa bhikSustathaivodyAnAdikaM gatvaivaM vadet, tadyathA- 'jAtimantaH' sujAtaya iti, evamAdikAM bhASAmasAvadyAM saMyata eva bhASeteti / kiJca sa bhikSurbahusaMbhUtAni vRkSaphalAni prekSya naivaM vadet, tadyathA - etAni phalAni pakvAni' pAkaprAptAni tathA 'pAkakhAdyAni ' baddhAsthIni garttAprakSepakodravapalAlAdinA vipacya bhakSaNayogyAnIti, tathA 'velocitAni ' pAkAtizayato grahaNakAlocitAni, ataH paraM kAlaM na viSahantItyartha, 'TAlAni' anavabaddhAsthIni komalAsthInIti yaduktaM bhavati, tathA 'dvaidhikAni' iti pezIsampAdanena dvaidhIbhAvakaraNayogyAni veti, evamAdikAM bhASAM phalagatAM sAvadyAM no bhASeta // yadabhidhAnIyaM tadAha - 126 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 AcArAGga sUtram 2/1/4/2/472 sa bhikSurbahusambhUtaphalAnAmrAn prekSyaivaM vadet, tadyathA-'asamarthA' atibhAreNa na zaknuvanti phalAni dhArayitumityartha, etena pakvArtha uktaH, tathA 'bahunirvartitaphalAH ' bahUni nirvarttitAni phalAni yeSu te tathA, etena pAkakhAdyArtha uktaH, tathA 'bahusambhUtAH' bahUni saMbhUtAni pAkAtizayato grahaNa kAlocitAnI phalAni yeSu te tathA, anena velocitArtha uktaH, tathA 'bhUtarUpAH' iti vA bhUtAni rUpANyanavavaddhAsthIni komalaphalarUpANi yeSu te tathA, anena TAlAdyartha upalakSitaH, evaMbhUtA ete AmrAH, AmragrahaNaM pradhAnopalakSaNam, evaM bhUtAmanavadyAM bhASAM bhASeteti / / kiJca sa bhikSurbahusambhUtA oSadhIrvIkSya tathA'pyetA naitadvadet, tadyathA pakvA nIlA AdrA chavimatyaH 'lAimAH' lAjAyogyA ropaNayogyA vA, tathA 'bhajimAo 'tti pacanayogyA bhaJjanayogyA vA 'bahukhajA' bahubhakSyAH pRthukka raNayogyA veti, evaMprakArAM sAvadyAM bhASAM no bhASeta // yathA ca bhASeta tadAha- sa bhikSurbahusaMbhUtA oSadhIH prekSyaitad brUyAt, tadyathA rUDhA ityAdikAmasAvadyAM bhASA bhASeta / / kiJca mU. (473) se bhikkhU vA0 tahappagArAI saddAI suNijjA tahAvi eyAiM no evaM vaijjA, taMjA - susaddeti vA dusaddetti vA, eyappagAraM bhAsaM sAvajraM no bhAsijjA / se bhi0 tahAvi tAI evaM vaijjA, taMjahA-susaddaM susadditti vA dusaddaM dusadditti vA, eyappagAraM asAvajraM jAva bhAsijjA, evaM ruvAI kiNhetti vA 5 gaMdhAI surabhagaMdhitti vA 2 rasAI tittANivA 5 phAsAI kakkhaDANi vA 8 // vR. sa bhikSuryadyapyetAn zabdAn zrRNuyAt tathA'pi naivaM vadet, tadyathA-zobhanaH zabdo'zobhano vA mAGgaliko'mAGgaliko vA, ityayaM na vyAharttavyaH // viparItaM tvAha-yathA'vasthitazabdaprajJApanAviSaye etadvadet, tadyathA- 'susaddaM' ti zobhanazabdaM zobhanameva brUyAd, azobhanaM tvazobhanamiti / evaM rUpAdisUtramipa neyam / / kiJca mU. (474) se bhikkhU vA0 vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca aNuvIi niTTAbhAsI nisammabhAsI aturiyabhAsI vivegabhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsijjA 5 / / evaM khalu. sayA jaittibemi // vR. sabhikSu krodhAdikaM vAntvaivaMbhUto bhavet, tadyathA- anuvicintya niSThAbhASI nizamyabhASI atvaritabhASI vivekabhASI bhASAsamityupeto bhASAM bhASeta etattasya bhikSoH sAmagyam // cUDA-1 adhyayanaM 4 uddezakaH -2 samAptaH adhyayanaM-4 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA - zIlAGkAcArya viracitA dvitIya zrutaskandhasya caturya adhyayana TIkA parisamApta adhyayanaM - 5 vastraiSaNA / vR. caturthAdhyayanAnantaraM paJcamabhArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane bhASAsamiti pratipAditA, tadanantarameSaNAsamitirbhavatIti sA vastragatA pratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni bhavanti, tatropakramAnta Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayana - 5, uddezaka: gato'dhyayanArthAdhikArovastraiSaNA pratipAdyeti, uddezArthAdhikAradarzanArthaM tu niyuktikAra Ahani. [318] paDhame gahaNaM bIe dharaNaMpagayaM tu dvvvtthennN| emeva hoi pAyaMbhAve pAyaM tu gunndhaarii|| vR.prathameuddezake vastragrahaNavidhipratipAditaH, dvitIyetudharaNavidhiriti / / nAmaniSpanna tunikSepevastraiSaNeti, tatra vastrasya nAmAdizcaturvidhonikSepaH, tatrApi nAmasthApane kSuNNe, dravyavastraM tridhA, tadyathA-ekendriyaniSpannaMkAsikAdi, vikalendriyaniSpannaM cInAMzukAdi, paJcendriyaniSpanna kambalaralAdi, bhAvavastraM tvaSTAdazazIlAGgasahastrANIti, iha tu dravyavastreNAdhikAraH, tadAhaniyuktikAraH pagayaM tu davyavastheNaM'ti / vastrasyeva pAtrasyApi nikSepa iti manyamAno'traiva pAtrasyApi nikSepAtinirdezaM niyuktikAro gAthApazcA?nAha-'evameva' itivastravatpAtrasyApicaturvidhonikSepaH, tatra dravyapAtramekendriyAdiniSpatraM, bhAvapAtraM sAdhureva guNadhArIti // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taJcedam -cUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-1:mU. (75) se bhi0 abhikaMkhijjA vatthaM esittae, se jaM puNa vatthaM jANijjA, taMjahAjaMgiyaMvA bhaMgiyaMvA sANiyaMvA pottagaM vAkhomiryavAtUlakaDaMvA, tahappagAraMvatthaMvAje niggaMthe taruNe jugavaM balavaM appayaMke thirasaMghayaNe se egaM vatthaM dhArilA no bIyaM, jA niggaMthI sA cattArisaMghADIodhArijA, egaMduhatyavitthAraMdotihatyavitthArAoegaM cauhatyavitthAraM, tahapagArehi vatthehiM asaMdhijjamANehiM, aha pacchA egamegaM saMsivitA / / vR. sa bhikSurabhikALedvastramanveSTu tatra yatpunarevaMbhUtaM vastraM jAnIyAt, tadyathA-jaMgiyaMti jaGgamoSTrAdhUrNAniSpannaM, tathA 'bhaMgiya'ti nAnAmaGgikavikalendriyalAlAniSpannaM, tathA 'sANayaMti saNavalkalaniSpannaM pottagaMti tADyAdipatrasajhataniSpannaM khomiyaMtikAsikaM 'tUlakaDaMti akkAditUlaniSpannam, evaM tathAprakAramanyadapi vastraM dhArayedityuttareNa sambandhaH / yena sAdhunA yAvanti dhAraNIyAni taddarzayati-tatra yastaruNo nirgranthaH-sAdhuyauvane vartate 'balavAn' samartha 'alpAtaGkaH' arogI 'sthirasaMhananaH' DhakAyo dadhRtizca, sa evaMbhUtaH sAdhurekaM vastraM prAvaraNaM tvakatrANArthaMdhArayet no dvitIyamiti, yadaparamAcAryAdikRte bimartitasya svayaMparibhoganakurute, yaH punarbAlo durbalo vRddho vA yAvadalpasaMhananaH sa yathAsamAdhi dvayAdikamapi dhArayediti, jinakalpikastu yathApratijJameva dhArayetna ttraapvaado'sti| yApunarnirgrandhI sAcatama saMghATikA kArayet, tadyathA-ekAM dvihastaparimANAM yAM pratizraye tiSThantI prAvRNoti, dve trihastaparimANe, tatraikAmujvalAM bhikSAkAle prAvRNoti, aparAM vahirbhUmigamanAvasara iti, tathA'parAM caturhastavistarAM samavasaraNAdau sarvazarIrapracchAdikAM prAvRNoti, tasyAzca yathAkRtAyA alAbhe atha pazcAdekamekena sArddha sIvyediti / / kiJca mU. (76) se bhi0 paraM addhajoyaNamerAe vatthapaDiyA0 no abhisaMdhArija gmnnaae| vR.sa bhikSurvastrArthamaddhayojanAtparato gamanAya manona vidadhyAditi / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 AcArAGgasUtram 2//5/1/477 mU. (477) se bhi0 se jaM0 assipaDiyAe egaM sAhammiyaM samuhissa pANAiM jahA piMDesaNAe bhANiyavvaM // evaM bahave sAhammiyA egaM sAhammiNi bahave sAhammiNIo bahave samaNamAhaNa. taheva purisaMtarakaDA jahA piNddesnnaae| vR. sUtradvayamAdhAkarmikoddezena piNDaiSaNAvanneyamiti // sAmpratamuttaraguNAnadhikRtyAha mU. (78) se bhi0 se jaM0 asaMjae bhikkhupaDiyAekIyaMvAdhoyaMvArattaM vAghaTuvA maTuM vAsaMpadhUmiyaM vA tahappagAraMvatthaM apurisaMtarakaDaMjAvano0, aha pu0 purisaM0 jAvapaDigAhijjA vR. 'sAdhupratijJayA' sAdhumuddizya gRhasthena krItadhautAdikaM vastramapuruSAntarakRtaM na pratigRhNIyAt, puruSAntarasvIkRtaM tu gRhNIyAditi piNDArtha / / api ca mU. (479) se bhikkhU vA 2 se jAiMpuNa vatthAI jANijjA viruvasvAiM mahaddhaNamullAI, taM0-AiNagANi vAsahiNANi vA sahiNakallANANi vA AyANi vA kAyANi vA khomiyANi vAdugullANivA paTTANivA malayANivA pAcunnANivA asuyANivAcINaMsuyANi vAdesarAgANi vA abhilANi vA gajaphalANi vA phAliyANI vA koyavANi vA kaMbalagANi vA pAvarANi vA, annayarANi vA taha0 vatthAiM mahaddhaNamullAiM lAbhe saMte no pddigaahijjaa| se bhi0 AiNNapAuraNANi vatthANi jANijjA, taM0-uddANi vA pesANi vA pesalANi vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigAINagANi vA gorami0 kaNagANi vA kaNagakatANi vA kaNagappaTTANivAkaNagakhaiyANi vAkaNagaphusiyANivA vagdhANivAvivagyANi vAAbharaNANi vA AbharaNavicittANi vA, annayarANi taha0 AINapAuraNANi vatyANi lAbhe saMte no0 // vR. sa bhikSuryAni punarmahAdhanamUlyAni jAnIyAt, tadyathA-'AjinAni' mUSakAdicamaniSpannAni zlakSNAni-sUkSmANi ca tAni varNacchavyAdibhizca kalyANAni-zobhanAni vA sUkSmakalyANAni, AyANitti kvaciddezavizeSe'jAH sUkSmaromavatyobhavanti tatpazmaniSpannAni AjakAni bhavanti, tathA kvaciddeze indranIlavarNa kapAso bhavati tena niSpannAni kAyakAni, 'kSaumikaM sAmAnyakAAsikaM 'dukUlaM' gauDaviSayaviziSTakApAsikaM paTTasUtraniSpannAni paTTAni 'malayAni' malayajasUtrotpannAni pannunnaM tivalkalatantuniSpatramaMzukacInAMzukAdIninAnAdezeSu prasiddhAbhidhAnAni, tAni ca mahArdhamUlyAnItikRtvA aihikAmuSpikApAyabhayAllAbhe sati na prtigRhnniiyaaditi| sabhikSuryAnipunarevaMbhUtAniajinaniSpannAni 'prAvaraNIyAni vastrANijAnIyAt, tadyathA'uddANi vatti udAH-sindhuviSaye matsyAstasUkSmacarmaniSpannAniudrANi pesANi'ttisindhuviSaya eva sUkSmacarmANaH pazavastadharmaniSpannAnIti 'pesalANi'tti taccarmasUkSmapakSmaniSpannAni kRSNanIlakauramRgAjinAni-pratItAni kanakAnica' iti kanakarasacchuritAni, tathA kanakasyeva kAntiryeSAM tAni kanakakAntIni tathA kRtanakarasapaTTAni kanakapaTTAni evaM 'kanakakhacitAni' kanakarasastabakAJcitAnikanakaspRSTAnitathAvyAghracarmANievaM vagdhANi'ttivyAghracarmavicitritAni 'AbharaNAni' AbharaNapradhAnAni AbharaNavicitrANi' giriviDakAdivibhUSitAni anyAni vA / tathAprakArANyajinaprAvaraNAni lAbhe satina pratigRhNIyAditi / / sAmprataM vastragrahaNAbhigrahavizeSamadhikRtyAha Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-5, uddezaka: 405 mU. (480) ibheiyAI AyataNAI uvAikampa aha bhikkhU jANijjA cauhi paDimAhi vatthaM esittae, tattha khaluimA paDhamA paDimA, sebhi02 uddesiya vatthaMjAijA, taM0-jaMgiyaM vA jAya tUlakaDaM vA, taha0 vatthaM sayaMvA najAijA, paro0 phAsuyaM paDi0, paDhamA pddimaa| ahAvarAcA paDimA sebhi0 pehAe vatthaMjAijA gAhAvaIvA0 kammakarI vAsepuvAmeva AloijjA-Ausoti vA 2 dAhisi me itto annayaraM vatthaM ?, tahappa0 vatthaM sayaM vA0 paro0 phAsuyaM esa0 lAbhe0 paDi0, ducA pddimaa| __ ahAvarA taccA paDimA0 se bhikAvU0 se jaM pUNataM aMtarijjaMvA uttarijaMvA tahappagAraM vatthaM sayaM0 paDi0 taccA pddimaa| ahAvarA cautthA paDimA-se0 ujjhiyadhammiyaMvatthaMjAijAjaMca'nnebahavesamaNa0 vaNImagA nAvakaMkhaMti tahappa0 ujjhiya0 vatyaM sayaM0 paro 0phAsuyaM jAvapa0, cautthApaDimA / / icceyANaM cauNhaM paDimANaM jahA piMDesaNAe / siyA NaM etAe esaNAe esamANaM paro vaijA-AusaMto samaNA ! ijAhi tumaM mAseNa vA dasarAeNa vA paMcarAeNa vA sute sutatare vA to te vayaM annayaraM vatthaM dAhAmo, eyappagAraM nigdhosaM succA ni0 se puvvAmeva AloiJjA-Ausotti vA ! 2 no khalu me kappai eyappagAraM saMgAraM paMDisuNittae, abhikaMkhasi me dAuM iyANimeva dalayAhi, se nevaM vayaMtaM paro vaijA-Au0 sa0 ! aNugacchAhi to te vayaM anna0 vtyNdaahaamo| sepuvAmeva AloijjA-Ausotti! vAra nokhalu me kappai saMgAravayaNe paDisuNittae0, se sevaM vayaMtaM paro neyA vaijjA-Ausotti vA bhaiNitti vA! AhareyaM vatyaM samaNassa dAhAmo, aviyAivayaMpacchAviappaNo sayaTThAepANAI 4 samAraMbha samuddissa jAvaceissamAmo, eyappagAraM negyosaM succA nisamma tahappagAraM vatyaM aphAsuaMjAva no paDigAhijjA / / siA NaM paro netA caijjA-Ausotti ! vA 2 Ahara evaM catyaM siNANe vA 4 AdhaMsittA vA pa0 samaNassa NaM dAhAmo, eyappagAraMnighosaM succA ni0 se puvAmeva Au0 bha0 ! mAeyaM tumaM vatthaM siNANeNa vA jAva padhaMsAhivA, abhi0 emevadalayAhi, se sevaMvayaMtassa parosiNANeNa vA paghaMsittA dalaijjA, tahappa0 vatyaM aphA0 no p0|| seNaM paro netA vaijA0 bha0! Ahara eyaM vatyaM sIodagaviyaDeNa vA 2 uccholettA vA paholetA vA samaNassa NaM dAhAmo0, eya0 nigdhosaM taheva navaraM mA eyaM tumaM vatthaM sIodaga0 usi0 uccholehi vA paholehi vA, abhikaMkhasi, sesaMtaheva jAva no paDigAhijjA / / seNaM paro ne0 A0 bha0! AhareyaM vatthaM kaMdANi vA jAva hariyANi vA visohittA samaNassa NaM dAhAmo, eya0nigdhosaMtaheva, navaraMmAeyANitumaMkaMdANivAjAvavisohehi, nokhalumekappai eyappagAre vatthe paDiggAhittae, se sevaM vayaMtassa parojAva visohittA dalaijA, tahappa0 vatthaM aphAsuaMno pa0/ siyA se paro netA vatyaM nisirijA, se pubvA0 A0 bha0! tumaM cevaNaM saMtiyaM vatthaM aMteaMteNaMpaDilehijissAmi, kevalI bUyA A0, vatthaMteNa baddhe siyA kuMDale vA guNe vA hiraNNe vA suvaNNe vA maNI vA jAva rayaNAvalI vA pANe vA bIe vA harie vA, aha bhikkhU NaM pu0 jaM pubbAmeva vatthaM aMto aMteNa paDilehijA / / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 AcArAGga sUtram 2/1/5/1/480 ___'vR. ityetAni pUrvoktAni vakSyamANAni vA''yatanAnyatikramyAtha bhikSazcatasRbhiH 'pratimAbhi' vakSyamANairabhigrahavizeSairvastramanteSTuMjAnIyAta, tadyathA-'uddiSTaM prAk saGkalpitaM vastraM yAciSye, prathamA pratimA 1, tathA 'prekSitaM' TaMsad vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA 2, tathA antaraparimogena uttarIyaparibhogena vAzayyAtareNa parimuktaprAyaMvastraMgrahISyAmIti tRtIyA 3, tathA tadevotsRSTadhArmikaM vastraM grahISyAmIti caturthI pratimeti 4 sUtracatuSTayasamudAyArthaH / Asa catasRNAM pratimAnAM zeSo vidhi piNDaiSaNAvaneya iti| kiJca-syAt kadAcit 'Nam iti vAkyAlAre etayA' anantaroktayA vastraiSaNayA vastramanveSayantaMsAdhuMparo vadeda, yathA-AyuSman ! zramaNa! tvaM mAsAdau gate samAgaccha tato'haM vastrAdikaMdAsyAmi, ityevaM tasya na zRNuyAta, zeSaM sugamayAvadidAnImeva dadasveti, evaM vadantaM sAdhu paro brUyAd, yathA-anugaccha tAvatpun stokavelAyAM samAgatAya dAsyAmi, ityetadapi na pratizRNuyAd, vadeccedAnImeva dadasveti, tadevaM punarapi vadantaM sAdhu 'paro' gRhastho netA'paraM bhaginyAdikamAhUya vaded yathA''nayaitad, vadeccedAnImeva dadasveti, tadevaM punarapi vadantaM sAdhu 'paro' gRhastho netA'paraM bhaginyAdikamAhUya vade yathA''nayaitad, vastraM yena zramaNAya dIyate, vayaM punarAtmArtha bhUtopamardainAparaM kariSyAma iti, etaprakAraM vastraM pazcAtkarmamayAllAbhe sati na pratigRhNIyAditi // tathA-syAtparaevaMvaded, yathA-snAnAdinAsugandhidravyeNAgharSaNAdikAMkriyAMkRtvAdAsyAmi, tadetannizamya pratiSedhaM vidadhyAt, atha pratiSiddho'pyevaM kuryAt, tato na pratigRhNIyAditi // evamudakAdinA dhAvanAdisUtramapi / / sa paro vadevAcitaH san yathA kandAdIni vastrAdapanIya dAsyAmIti, atrApi pUrvavaniSedhAdikazcarca iti / / kiJca-syAtparo yAcitaH san kadAcidvastraM 'nisRjet' dadyAta, taMca dadamAnamevaM brUyAd, yathA-tvadIyamevAhaM vastramantopAntena pratyupekSiSye, naivapratyupekSitaM gRhNIyAd, yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, kimiti ?, yatastatra kiJcitkuNDalAdikamAmaraNajAtaM baddhaM bhaveta, sacittaM vA kiMcid bhaved, ataH sAdhUnAM pUrvopadiSTametapratijJAdikaM yadvastraM pratyupekSya gRhNIyAditi / kiJca mU. (181) se bhi0 se jaM0 saaMDaM0 sasaMtANaM tahappa0 vatyaM aphA0 no pa0 / semi0 sejaMappaDaMjAvasaMtANagaManalaM athiraM adhuvaMadhAraNijaM roijaMtaM naruJcaitaha aphA0 no pa0 se bhi0 se jaM0 appaMDaM jAvasaMtANagaM alaM thiraMghuvaM dhAraNijjaM roijjataM ruJcai, taha0 vatyaM phAsu0 pddi0| se bhi0 no navae me vatthettikaDano bahudesieNa siNANeNa vA jAva pasijjA / / se mi0 no navae me vatyettikaTTha no bahude0 sIodagaviyaDeNa vA ra jAva pahoijjA / / se bhikkhU vA 2 dubhigaMdhe me vatthittika? no bahu0 siNANeNa taheva bahusIo0 ussiM0 aalaavo|| vR.sabhikSuryatpunaH sANDAdikaMvastraMjAnIyAttanna pratigRhNIyAditi ||smikssurytpunrevNbhuutN vastraM jAnIyAt, tadyathA alpANDaM yAvadalpasantAnakaM kintu 'analam' abhISTakAryAsamartha hInAditvAt, tathA 'asthiraM' jIrNam 'adhruvaM' svalpakAlAnujJApanAt, tathA adhAraNIyam' aprazastapradezakhaJjanAdikalaGkAGkitatvAt, tathA coktam / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 5, uddezakaH1 "cattAri deviyA bhAgA, do ya bhAgA ymaannusaa| AsurA ya duve bhAgA, majhe vatthassa rkkhso| viesuttamo lAbho, mANusesu amjjhimo| Asuresua gelagnaM, maraNaM jANa rakkhase / / sthApanA ceyam / / kiJca-"lakkhaNahINo uvahI uvahaNaI nANadaMsaNacarittaM ityAdi, tadevaMbhUtamaprAyogyaM rocyamAna' prazasyamAnaM dIyamAnamapi vA dAtrA na rocate, sAdhave na kalpata ityartha / / eteSAM cAnalAdInAM caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgA bhavanti, tatrAdyAH paJcadazAzuddhAH, zuddhastvekaH SoDazastamadhikRtya sUtramAha-sabhikSuryatpunarevaMbhUtaM vastraM catuSpadavizuddhaMjAnIyAttacca lAbhe sati gRhNIyAditi piNDArthaH / / kicca-sabhikSu 'navam' abhinavaM vastraM mama nAstItikRtvA tataH 'bahudezyena' ISadbahunA 'snAnAdikena' sugandhidravyeNAdhRSyapraghRSyavAno zobhanatvamApAdayediti // tathA-sa bhikSu 'navam' abhinavaM vastraMmama nAstItikRtvA tatastasyaiva 'no' naivazItodakena bahuzonadhAvanAdi kuryAditi / / api ca-sa bhikSuryadyapi malopacitatvAdurgandhi vastraM syAt tathA'pi tadapanayanArthaM sugandhidravyodakAdinA nodhAvanAdi kuryAd gacchanirgataH, tadantargatastu yatanayA prAsukodakAdinA lokopaghAtasaMsaktibhayAt malApanayanArthaM kuryaadpiiti||dhautsy pratApanavidhimadhikRtyAha mU. (482) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijja vatthaM AyAvittae vA pa0, tahappagAraM vatthaM no anaMtarahiyAe jAva puDhavIe saMtANae AyAvijja vA pa0 / / se bhi0 abhi0 vatthaM A0 pa0 ta0 vatthaMthUNasivA gihelugaMsi vA usuyAlaMsi vA kAmajalaMsivA annayare tahappagAre aMtalikkhajAe dubbaddhe dunikkhite anikaMpe calAcale no A0 no pa0 / se bhikkhU vA0 abhi0 AyAvittae vA taha0 vatthaM kukiyaMsi vA bhittaMsi vA silasivA lelusi vA annayare vA taha0 aMtali0 jAva no AyAvija vA p0||se bhi0 vatthaM AyA0pa0 taha0 vatthaM khaMdhasi vA maM0 mA pAsA0 ha0 annayare vA taha0 aMtali0 no AyAvija v0p0| se0 tamAyAe egaMtamavakkamijjA 2 ahe jhAmathaMDillaMsi vAjAva annayaraMsivA tahappagAraMsi thaMDillaMsi paDile hiya 2 pamajjiya ra tao saM0 vatthaM AyAvija vA payA0, eyaM khalu0 sayA jaijjAsittibemi / / vR. sa bhikSuravyavahitAyAM bhUmau vastraM nAtAyapediti / / kiJca-sa bhikSuryadyabhikAjhyedvastramAtApayituMtataH sthUNAdau calAcalesthUNAdivastrapatanabhayAnAtApayet, tatragihelukaH-umbaraH 'usUyAlaM' udUkhalaM 'kAmajalaM' snAnapIThamiti / / sa bhikSurbhittizilAdau patanAdibhayAdvastraM naataapyediti| sabhikSu skandhamaJcakaprAsAdAdavantarikSajAte vastraM patanAdibhayAdevanAtApayediti // yathA cAtApayettathA cAha-sa bhikSustadvastramAdAyasthaNDilAdi pratyupekSya cakSuSA pramRjyacarajoharaNAdinA tata AtApanAdikaM kuryAditi, etattasya bhikSoH sAmagyamiti / / cUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-1 samAptaH Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 AcArAGga sUtram 2/1/5/2/483 - adhyayana-5 uddezakaH-2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake vastragrahaNavidhirabhihitastadanandaraM dharaNavidhirabhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (483) se bhikkhU vA0 ahesaNijjAiM vatthAI jAijA ahApariggahiyAiM vatthAI dhArijA nodhoijjA noraejjAno dhoyarattAiMvatthAiMdhArijA apaliuMcamANogAmaMtaresu0 omacelie, evaM khalu vatthadhArissa samAggiyaM / sebhi0 gAhAvaikulapavisiukAmesabbaMcIvaramAyAegAhAvaikulaM nikkhamija vA pavisija vA, evaM bahiya vihArabhUmi vA viyArabhUmiM vA gAmANugAma vA dUijijjA, aha pu0 tivvadesiyaM vA vAsaM vAsamANaM pehAe jahA piMDesaNAe navaraM savvaM ciivrmaayaae| vR.sabhikSu yathaiSaNIyAni' aparikarmANi vastrANi yAcet yathAparigRhItAni ca dhArayet, na tatra kiJcitkuryAditi darzayati, tadyathA-na tadvastraM gRhItaM sat prakSAlayet nApi raJjayet tathA nApi bAkuzikatayA dhautaraktAni dhArayet, tathAbhUtAni na gRhNIyAdityartha, tathAbhUtAdhautAraktavastradhArI ca grAmAntare gacchan 'apaliuMcamANe'tti agopayan sukhenaiva gacched, yato'sau / 'avamacelikaH' asAravastradhArI, ityetattasya bhikSorvastradhAriNaH 'sAmagya' sampUrNo bhikSubhAvaH yadevaMbhUtavastradhAraNamiti, etaJca sUtraM jinakalpikoddezenadraSTavyaM, vastradhAritvavizeSaNAd gacchAntargate'pi cAviruddhamiti / / kiJca-se ityAdi piNDaiSaNAvanneyaM, navaraM tatra sarvamupadhim, atra tu sa sarvaMcIvaramAdAyeti vizeSaH / idAnIM prAtihArikopahatavastravidhimadhikRtyAha mU. (484) se egaio muhuttagaM 2 pADihAriyaM vatthaM jAijA jAva egAheNa vA du0 ti0 cau0 paMcAheNa vA vippavasiya 2 uvAgacchijjA, no taha vatthaM appaNo gihijA no annamannassa dijA, no pAmicaM kuJjA, no vatyeNa vatthapariNAmaM karijjA, no paraM uvasaMkamittA evaM vaijAAu0 samaNA! abhikaMkhasi vatthaMdhArittae vA pariharittae vA?, thiraMvAsaMtaM no palicchiMdiya 2 paravijA, tahappagAraM vatyaM sasaMdhiyaM vatthaM tassa ceva nisirijA no NaM sAijijA / se egaio eyappagAraM nigyosaM succA ni0 je bhayaMtArotahappagArANivatthANi sasaMdhiyANi muhattagaM2 jAvaegAheNa vA0 5 viSpavasiya 2 uvAgacchaMti, taha0 vatthANi no appaNAM giNhati no annamannassa dalayaMti taM ceva jAva no sAijati, bahuvayaNeNa bhANiyavvaM, se haMtA ahamavi muhattagaMpADihAriyaM vatthaMjAittA jAvaegAheNa vA 5 vippavasiya 2 uvAgacchissAmi, aviyAI eyaM mameva siyA, mAiTThANaM saMphAse no evaM karijA / / vR. sa kazcitsAdhuraparaM sAdhuM muhUdikAloddezena prAtihArikaM vastraM yAceta, yAcitvA caikAkyeva nAmAntarAdau gataH, tatra cAsAvekAhaM yAvatpaJcAhaM ghoSitvA''gataH, tasya caikAkitvAtsvapato vastramuhapataM, tacca tathAvidhaMvastraM tasya samarpayato'pi vastrasvAmIna gRhIyAt, nApigRhItvA'nyasmaidadyAta, nApyucchinnaM dadyAd, yathA gRhANedaM. nvaMpunaH katibhirahobhirmamAnyaddadyAt, nApi tadaiva vastraiNa parivartayet, na cAparaM sAdhumupasaMkramyaitadvadet, tadyathA-AyuSman ! zramaNa ! 'abhikAjasi' icchasyevaMbhUtaM vastra dhArayituM paribhoktuMceti? Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM. 5, uddezaka:2 409 yadi punarekAkI kazcidgacchettasya tadupahataM vastraM samarpayet na sthira-DhaMsat 'paricchindya' khaNDazaH 2 kRtvA pariSThApayet' tyajet, tathAprakAraMvastraM 'sasaMdhiyanti upahataMsvato vastrasvAmI 'nAsvAdayet naparibhuJjIta, api tutasyaivopahantuHsamarpayet, anyasmaivaikAkino gantuH samarpayedi t|evNbhuvcnenaapineymiti||kinyc-'sH' bhikSu ekaH kazcidevaMsAdhvAcAramavagamyatato'hamapi prAtihArikaM vastraMmuhUrtAdikAlamuddizya yAcitvA'nyatraikAhAdinA vAsenopahaniSyAmi, tatastadvastraM mamaiva bhaviSyatItyevaM mAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAditi // tathA mU. (485) se bhi0 no vaNNamaMtAIM vatthAi vivannAiM karijA vivannAiM na vaNNamaMtAI karinA, annaM vA vatthaM lamissAmittikaTTa no annamannassa dijA, no pAmizcaM kuJjA, no vattheNa vasthapariNAmaMkujjA, no paraM uvasaMkamittu evaM vadejA-Auso0! samabhikaMkhasi me vatthaMdhArittae vA pariharittae vA?, thiraM vA saMtaM no palicchidiya 2 parivijA, jahA meyaM vatyaM pAvagaM paro mannai, paraM ca NaM adattahArI paDipahe pehAe tassa vatthassa niyANAya no tesiM bhIo ummaggeNaM gacchijjA, jAva appussue, tao saMjayAmeva gaamaannugaamNduuijijaa| se bhikkhU vA0 gAmANugAmaM dUijjamANe aMtarA se vihaM siyA, se jaM puNa vihaM jANijjA imaMsi khalu vihaMsi bahave AmosagA vatthapaDiyAe saMpaMDiyA gacchejA, no tersi bhIo ummaggeNaM gacchejA jAva gAmA0 dUijjejA // se bhi0 dUijjamANe aMtarA se AmosagA paDiyAgacchejA, te NaM AmosagAevaMvadejA-AusaM0! AhareyuMvatthaM dehi nikkhivAhi jahAriyAe nANataMvatthapaDiyAe, eyaM khalu0 sayA jaijAsi-tibemi / / vR. sa bhikSurvarNavanti vastrANi caurAdibhayAno vigatavarNAni kuryAt, utsargatastAdazani na grAhyANyeva, gRhItAnAM vA parikarma na vidheyamiti tAtparyArtha, tathA vivarNAnina zobhanavarNAni kuryAdityAdi sugamamiti / / navaraM 'vihaMti aTavI prAyaH pnthaaH| tathA tasya bhikSoH pathi yadi 'AmoSakAH caurAvastragrahaNapratijJayAsamAgaccheyurityAdipUrvoktaMyAvadetattasya bhikSoH sAyaMmiti ghUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-2 samAptaH adhyayanaM-5 smaaptm| muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA-zIlAjhAcAryaviracitA . dvitIya zrutaskandhasya paMcamaadhyayanaTIkA parisamAptA ___ -adhyayana-6 pAtraiSaNA:vR. paJcamAdhyayanAnantaraM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha prathame'dhyayane piNDavidhiruktaH,saca vasatAcAgamoktena vidhinA bhoktavya iti dvitIyevasatividhirabhihitaH, tadanveSaNArthaM ca tRtIye IryAsamiti pratipAditA, piNDAdyarthaM pravRttena kathaM bhASitavyamiti caturthe bhASAsamitiruktA, saca paTalakaircinA na grAhya iti tadarthaM paJcame vastraiSaNA pratipAditA, tadadhunA pAtraiNApi vinA piNDo na grAhya ityanena sambandhena pAtraiSaNA'dhyayanamAyAtam, asya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nAmaniSpanne nikSepe pAtraiSaNA'dhyayanam, asya ca nikSepo'rthAdhikArazcAnantarAdhyayana eva lAdhavArthaM niyuktikRtA'bhihitaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 AcArAGga sUtram 2/1/6/1/486 -: cUDA-1 adhyayanaM -6 uddezakaH-1 : sU. (486) se bhikkhU vA abhikaMkhijjA pAyaM esittae, se jaM puNa pAdaM jANijjA, taMjahAalAuyapAyaM vA dArupAyaM vA maTTiyApAyaM vA, tahappagAraM pAyaM je niggaMthe taruNe jAva thirasaMghayaNe se egaM pAyaM dhArijjAno biiyaM / / se bhi0 paraM addhajoyaNamerAe pAyapaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe / se bhi0 se jaM0 assi paDiyAe evaM sAhammiyaM samuddissa pANAI 4 jahA piMDesaNAe cattAri AlAvagA, paMcame bahave samaNa0 pagaNiya 2 taheva / / se bhikkhU vA0 assaMjae bhikkhupaDiyAe bahave samaNamAhaNe0 vatthesaNA''lAvao || se bhikkhU vA0 se jAI puNa pAyAI jANijA virUvarUvAI mahaddhaNamullAI, taM 0 ayapAyANi vA taupAyA0 taMbapAyA0 sIsagapA0 hiraNNapA0 suvaNNapA0 rIriapAyA0 hArapuDapA0 maNikAyakaMsapAyA0 saMkhasiMgapA0 daMtapA0 celapA0 selapA0 cammapA0 annayarAiM0 vA taha0 virUvarUvAI mahadhvaNamullAI pAyAI aphAsuyAI no0 // se bhi0 se jAI puNa pAyA0 virUva0 mahadbhaNabaMdhaNAI, taM0-ayabaMdhaNANi vA jAva cammabaMdhaNANi vA, annayarAI tahappa0 mahaddhaNabaMdhaNAI aphA0 nopa0 // icceyAiM AyataNAI uvAikamma aha bhikkhU jANijjA cauhiM paDimAhiM pAyaM esittae, tattha khalu imA paDhamA paDimA / se bhikkhU0 uddisiya 2 pAyaM jAejA, taMjahA- alAuyapAyaM vA 3 taha pAyaM sayaM vA NaM jAijA jAva paDi0 paDhamA paDimA / ahAvarA 0 se0 pehAe pAyaM jAijjA, taM0 - gAhAvaI vA kammakarIM vA se puvvAmeva AloijjA, Au0 bha0 ! dAhisi me itto annayaraM pAdaM taM0 - lAuyapAyaM vA 3, taha0 pAyaM sayaM vA jAva paDi, dukhA paDimA / ahA se bhi0 se jaM puNa pAyaM jANijjA saMgaiyaM vA veiyaMtiyaM vA tahappa0 pAyaM sayaM vA jAva paDi0, taccA paDimA / ahAvarA cautthA paDimA se bhi0 ujjhiyadhammiyaM jAejA jAva'nne bahave samaNA jAva nAvakakhaMti taha0 jAejA jAva paDi0, cautthA paDimA / iiyANaM caunhaM paDimANaM annayaraM paDimaM jahA piMDesaNAe / se NaM eyAe esaNAe esamANaM pAsittA paro vaijjA, Au0 sa0 ! muhuttagaM 2 jAva acchAhi tAva amhe asaNaM vA uvakaresu vA uvakkhuDeMsu cA, to te vayaM Auso0 ! sapANaM sabhoyaNaM paDiggahaM dAhAmo, tucchae paDiggahe dine samaNassa no suTu sAhu bhavai, se puvvAmeva AloijjA - Au bhai ! no khalu me kappara AhAkammie asaNe vA 4 bhuttae vA0, mA uvakarehi mA uvakkhaDehi, abhikaMkhasi me dAuM emeva dalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro asaNaM vA 4 uvakaritA uvakkhaDittA sapANaM sabhoyaNaM paDiggahagaM dalaijjA taha0 paDiggahagaM aphAsuyaM jAva no paDigAhijjA / siyA se paro uvaNittA paDiggahagaM nisirijA, se puvvAme0 Au0 bha0 ! tumaM cevaNaM saMtiyaM paDiggahagaM aMtoaMteNaM paDilehissAmi, kevalI AyANa0, aMto paDiggahagaMsi pANANi vA bIyA0 hari0, aha bhikkhUNaM pu0 jaM puvvAmeva paDiggahagaM aMtoaMteNaM paDi0 saaMDAI sabve Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayana-6, uddezaka: 411 AlAvagA bhANiyabvA jahA vatthesaNAe, nANataMtilleNa vA dhaya0 nava0 vasAe vA siNANAdi jAva atrayaraM vA tahappagA0 thaMDilasi paDilehiya 2 pama02 tao0 saMja0 AmajijA, evaM khalu0 sayA jaejA tibemi|| vR. sa bhikSurabhikAjhet pAtramanveSTuM, tatpunarevaM jAnIyAt, tadyathA-alAbukAdikaM tatra ca yaH sthirasaMhananAdyupetaH sa ekameva pAtraM bibhRyAt na ca dvitIyaM, saca jinakalpikAdi, itarastu mAtrakasadvitIyaM pAtraM dhArayet, tatra sahATake satyekasmin bhaktaM dvitIye pAtre pAnakaM, mAtrakaM tvAcAryAdiprAyogyakRte'zuddhasya veti| 'sebhikkhU ityAdIni sUtrANi sugamAniyAvanmahArdhamUlyAnipAtrANilAbhesatyaprAsukAni napratigRhNIyAditi, navaraM 'hArapuDapAya'tti lohpaatrmiti||evmyobndhnaadisuutrmpi sugamaM / tathApratimAcatuSTayasUtrANyapivastraiSaNAvanneyAnIti navaraMtRtIyapratimAyAM saMgaiyaM dAtuHsvAGgikaM parimuktAprAya vejayaMtiyaMti dvineSupAtreSuparyAyeNopabhujyamAnaM pAtraM yAceta / ___ "etayA' anantaroktayA pAtraiSaNayA pAtramanviSantaM sAdhuM prekSya paro brUyAd bhaginyAdikaM yathA-tailAdinA'myajya sAdhave dadasvetyAdi sugamamiti / tathA-sa netA taM sAdhumevaM brUyAd, yathA-riktaMpAtraMdAtuMnavarttataiti muhUrtakatiSThatvaM yAvadarzanAdikaMkRtvApAtrakaMbhRtvAdadAmItyevaM kurvantaM niSedhayet, niSiddho'pi yadi kuryAttataH pAtraM na gRhNIyAditi // yathA dIyamAnaM gRhNIyAttathA''ha tena dAtrAdIyamAnaMpAtramantoSAntena pratyupekSetetyAdivastravanneyamiti, etatasya bhikSoH saapaaymiti|| cUDA-1 adhyayana-6 uddezakaH-1 samAptaH -adhyayana-6 uddezakaH-2:vR.uddezakAbhisambandho'yam-ihAnantarasUtrepAtranirIkSaNamabhihitamihApitaccheSamabhidhIyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram mU. (487) se bhikkhU vA 2 gAhAvaikulaM piMDa. paviDhe samANepuvAmeva pehAe paDiggahagaM avahaTTa pANe pamajjiya rayaM tao saM0 gAhAvaiM. piMDa nikkha0 pa0 kevalI0, Au0 ! aMto paDiggahagaMsi pANe vA bIe vA hari0 pariyAvajijjA, aha bhikkhUNaM pu0 jaM puvvAmeva pehAe paDiggahaM avahaTTa pANe pamaljiya rayaMtao saM0 gAhAvai0 nikkhamija vaa| vR. sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravizan pUrvameva bhRzaM pratyupekSya patadgrahaM, tatra ca yadi prANinaH pazyettatastAn 'AhRtya' niSkRSya tyaktvetyartha, tathA pramRjya ca rajastataH saMyata eva gRhapatikulaM pravizedvA niSkAmedvA ityeSo'pi pAtravidhireva, yato'trApi pUrvaM pAtraM samyakpratyupekSya pramRjya ca piNDo grAhya iti pAtragataiva cinteti, kimiti pAtraM pratyupekSya piNDo grAhya iti? apratyupekSite tu karmabandho bhavatItyAha-kevalI brUyAd yathA karmopAdAnametat, yathA ca karmopAdAnaM tathA darzayati-'antaH' madhye patadgrahakasya prANino-dvIndriyAdayaH, tathA bIjAni rajo vA 'paryAporan' bhayeyuH, tathAbhUte ca pAtre piNDaM gRhNataH karmopAdAnaM bhavatItyartha, sAdhUnAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaMyatpUrvameva pAtrapratyupekSaNaMkRtvAtadgataprANinorajazcApanIya gRhapatikule Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 AcArAGga sUtram 2/1/6/2/487 pravezo niSkramaNaM vA kAryamiti // kiJca mU. (488) se bhi0 jAva samANe siyA se paro AhaTu aMto paDiggahagaMsi sIodagaM paribhAittA nIhaTTu dalaijjA, tahappa0 paDiggahagaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuyaM jAva no pa0, se ya AhaJca paDiggahie siyA khippAmeva udagaMsi sAharijA, se paDiggahamAyAe pANaM parivijA, sasiNiddhAe vA bhUmIe niyamijjA / se0 udaullaMvAsasiNiddhaMvA paDiggahanoAmaJjijja vA 2 ahapu0 vigaodaemepaDiggahae chinnasiNehe taha0 paDiggahaM tao0 saM0 Amajija vA jAva payAvijJa vaa| se mi0 gAhA0 pavisiukAme paDiggahamAyAe gAhA0 piMDa0 pavisijja vA ni0, evaM bahiyA viyArabhUmI vihArabhUmI vA gAmA0 dUijijA, tivvadesIyAe jahA biiyAe vatthesaNAe navaraM itya paDigagahe, eyaM khalu tassa0 ja savvadehiM sahie sayA jaejAsittibemi // vR.sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praviSTaH san pAnakaM yAceta, tasya ca syAtkadAcitsa paro gRhastho'nAbhogena pratyanIkatayA, tathA''nukampayA vimarSatayA vA gRhAntaHmadhya evAparasminpatadgrahesvakIyebhAjaneAhatyazItodakaM paribhAjya vibhAgIkRtya nIhaTTatti nisArya ddyaat| sa-sAdhustathAprakAraM zItodakaM parahastagataM parapAtragataM vA'prAsuka miti matvA na pratigRhNIyAt, tadyathA'kAmena vimanaskena vApratigRhItasyAttataH kSiprameva tasyaivadAturudakabhAjane prakSipeta,anicchataH kUpAdausamAnajAtIyodake pratiSThApanavidhinApratiSThApanaM kuryAta, tadabhAve'nyatra vAchAyAgartAdau prakSipet, sati cAnyasmin bhAjanetat sabhAjanamevaniruparodhini sthAne muzcediti tathA-sabhikSurudakAdradiH patadgrahasyAmarjanAdina kuryAdISacchuSkasya tukuryAditipiNDArtha . kiJca-sa bhikSuH kvacid gRhapatikulAdau gacchan sapatadgraha eva gacchedityAdi sugamaM yAvadetattasya bhikSoH sAmagyamiti // cUDA-2 adhyayana-6 uddezakaH-2 samAptaH adhyayana-6samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAzacArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya SaSThamadhyayanaTIkA parisamAptA -adhyayana-7 avagrahapratimAHvR. uktaM SaSThamadhyayanamadhunA saptamamArabhyate, asya cAyamamisambandhaH- piNDazayyAvastrapAtrAdayo'vagrahamAzritya bhavantItyato'sAveva katividho bhavatItyanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'dhikAro'yaM yathA sAdhunA vizuddho'vagraho grAhya iti, nAmaniSpanne tu nikSepe'vagrahapratimeti nAma, tatrAvagrahasya nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyAdicaturvidhaM nikSepaM darzayitukAmo niyuktikAra Ahani. [319] dave khitte kAle bhAve'viya uggaho cuddhaau| deviMda 1 rAyauggaha 2 gihavai 3 sAgariya4 saahmmii|| For Pri Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM 7, uddezaka: 413 vR, dravyAvagrahaH kSetrAvagrahaH kAlAvagraho bhAvAvagrahazcetyevaM caturvidho'vagrahaH, yadivA sAmAnyena paJcavidho'vagrahaH, tadyathA-devendrasyalokamadhyavartirucakadakSiNArddhamavagrahaH1, rAjJazcakravatyadibharatAdikSetraM 2, gRhapateAmamahattarAdeAmapATakAdikamavagrahaH 3, tathA sAgArikasyazayyAtarasya ghanazAlAdikaM4,sAdharmikAH-sAdhacoye mAsakalpenatatrAvasthitAsteSAMvasatyAdiravagrahaH sapAdaM yojanamiti 5, tadevaM paJcavidho'vagrahaH, vasatyAdiparigrahaM ca kurvatA sarve'pyete yathA'vasaramanujJApyA iti / / sAmprataM dravyAdyavagrahapratipAdanAyAhani. [320] dabuggaho utiviho sacittAcittamIsao ceva / khittuggaho'vi tiviho duviho kAluggaho hoi| dravyAghavagrahastrividhaH, ziSyAdeH sacitto rajoharaNAderacittaH ziSyarajoharaNAdermizraH, kSetrAvagraho'pi sacittAdistrividha eva, yadivA grAmanagarAraNyabhedAditi, kAlAvagrahastu RtubaddhavarSAkAlamedAddidheti // bhAvAvagrahapratipAdanArthamAhani. [321] maiuggaho ya gahaNuggaho ya bhAvuggaho duhA hoi / iMdiya noiMdiya asthavaMjaNe uggaho dasahA // bhAvAgraho dvedhA, tadyathA-matyavagraho grahaNAvagrahazca, tatra matyavagraho dvidhA-arthAvagraho vyaJjanAvagrahazya, tatrAvagraha indriyanoindriyamedAt SoDhA, vyaJjanAvagrahastucakSurindriyamanovajazcaturdhA, sa eSa sarvo'pi matibhAvAvagraho dazadheti / / grahaNAvagrahArthamAha-- ni. [322] gahaNuggahammi aparigahassa samaNassa ghnnprinnaamo| kahapADihAriyA'pADihArie hoi? jaiyavvaM / vR. aparigrahasya sAdhoryadA piNDavasativastrapAtragrahaNapariNAmo bhavati tadA sa grahaNabhAvAvagraho bhavati, tasmiMzca sati 'kathaM' kena prakAreNa mama zuddhaM vasatyAdikaM prAtihArikamaprAtihArikaM vA bhavedityevaM yatitavyamiti, prAguktazca devendrAdyavagrahaH paJcavidho'pyasmin grahaNAvagrahe draSTavya iti / / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam -cUDA-1 adhyayana-7 uddezakaH-1:mU. (489) samaNe bhavissAmi anagAre akiMcaNe aputte apasUparadattabhoI pAvaM kammaM no karissAmitti samuTThAe savvaM bhaMte ! adinnAdANaM paJcakkhAmi, se anupavisittA gAmaM vA jAva rAyahANiM vA neva sayaM adina givhijjA neva'nehiM adinaM giNhAvijA adinnaMgiNhatevianne na samaNujANijA, jehivi saddhiM saMpabvaie tesipi jAiM chattagaMvA jAva cammacheyaNagaM vA tesiM puvAmeva uggahaM ananunaviya apaDilehiya 2 apamajjiya 2 no uggihijjA vA parigivhijja vA, te siMpuvvAmeva uggahaM jAijjA anunnaviya paDilehiya pamajjiya tao sa0. uggihija vA p0|| vR. zrAmyatIti zramaNaH-tapasvI yato'hamata evaMbhUto bhaviSyAmIti darzayati-'anagAraH' agA-vRkSAstairniSpannamagAraM tanna vidyata ityanagAraH, tyaktagRhapAza ityartha, tathA akiJcanaH' na vidyate kimapyasyetyakiJcano, niSparigraha ityartha, tathA 'aputraH svajanabandhurahito, nirmama ityartha, evam apazuH dvipadacatuSpadAdirahitaH, yataevamataH paradattabhojI sanpApaMkarmana kariSyAmItyevaM samutthAyaitapratijJo bhavAmIti darzayati Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 AcArAGga sUtram 2/1/7/9/490 yathA sarva bhadanta ! adattAdAnaM pratyAkhyAmi, dantazodhanamAtramapi parakIyamadattaM na gRhNAmItyartha, tadanena vizeSaNakadambakenApareSAMzAkyasarajaskAdInAM samyakzramaNatvaM nirAkRtaM bhavati, sa caivaMbhUto'kiJcanaH zramaNo'nupravizya grAmaM vA yAvadrAjadhAnI vA naiva svayamadattaM gRhNIyAt naivApareNa grAhayet nApyaparaM gRhantaM samanujAnIyAt, yairvA sAdhubhi saha samyak pradrajitastiSThati vA teSAmapi sambandhyupakaraNamananujJApya gRhNIyAditi darzayati / tadyathA-chatrakamiti chada apavAraNe' chAdayatIti chatraM varSAkalpAdi, yadivA kAraNikaH kvacitkuGkaNadezAdAvativRSTisambhavAcchanakamapigRhNIyAyAvaccarmacchedanakamapyanujJApyApratyupekSya canAvagRhNIyAt sakRt pragRhNIyAdanekazaH / teSAM ca sambandhiyathA gRhIyAttathA darzayati-pUrvameva tAnanujJApya pratyupekSya cakSuSA pramRjya rajoharaNAdinA sakRdanekazo vA gRhnniiyaaditi|kinyc mU. (490) se bhi0 AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijA, je tattha Isare je tatya mahiTThaete uggahaM aNunavijA-kAmaM khalu Auso0! ahAlaMdaM ahAparinnAyaMvasAmojAva Auso jAva AusaMtassa uggahe jAvasAhammiyA eitAvaM uggahaM uggihissAmo, teNa paraM viharissAmo sekiMpuNatatyoggahaMsievoggahiyaMsijetasthasAhammiyA saMbhoiyAsamaNunnA uvAgacchijjA je teNa sayamesittae asaNe vA 4 teNa te sAhammiyA 3 uvanimaMtijA, no cevaNaM paravaDiyAe ogijjhaya 2 uvni0|| vR.sabhikSurAgantAgArAdaupravizyAnuvicintyaca-pAlocya yativihArayogyakSetraMtato'vagrahaM vasatyAdikaMyAceta, yazca yAcyastaMdarzayati-yastatra 'IzvaraH' gRhasvAmI tathA yastatra 'samadhiSThAtA' gRhapatinA nikSiptabharaH kRtastAnavagrahaM-kSetrAvagraham anujJApayet "yAceta, kathamiti darzayati'kAma'mititavecchayA 'khalu' iti vAkyAlaGkAre AyuSman ! gRhapate! ahAlaMda miti yAvanmAtraM kAlaM bhavAnanujAnIte ahAparinAya'ti yAvanmAnaM kSetramanujAnISe tAvanmAtraM kAlaM tAvanmAnaMca kSetramAzritya vayaM vasAmaiti yAvata, ___ ihAyuSman ! yAvanmAnaM kAlamihAyuSmato'vagraho yAvantazca sAdharmikAH-sAdhavaHsamAgamiSyanti etAvanmAtramavagrahiSyAmastata UrdhvaM vihariSyAma iti / / avagRhIte cAvagrahe satyuttarakAlavidhimAha-tadevamavagRhIte'vagrahesasAdhuH kiMpunaH kuryAditi darzayati-yetatrakecana prAghUrNakAH 'sAdharmikAH' sAdhavaH 'sAmbhogikAH' ekasAmAcArIpraviSTAH "samanojJAH' udyuktavihAriNaH 'upAgaccheyuH' atithayo bhaveyuH, te caivaMbhUtA ye tenaiva sAdhunA paralokArthinA svayameSitavyAH, teca svayamevAgatA bhaveyuH, tAMzcAzanAdinA svayamAhRtena sa sAdhurupanimantrayed, yathA-gRhIta yUyametanAyA''nItamazanAdikaM kriyatAM mAmAnugrahamityevamupanimantrayet, na caiva 'paravaDiyAe'tti parAnItaM yadazanAdi tabhRzam 'avagRhya' Azritya nopanimantrayet, kiM tarhi ?, svayamevAnItena nimantrayediti // tathA __ mU. (491) se AgaMtAresu vA 4 jAva se kiM puNa tatthoggahaMsi evoggahiyaMsi je tatya sAhammiAannasaMbhoiA samaNunA uvAgacchinnA je teNa sayamesittae pIDhe vA phalae vA sijjA vA saMthArae vA teNa te sAhammie annasaMbhoie samaNunne uvanimaMtijA no vevaNaM paravaDiyAe oginjhiya uvnimNtijjaa| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 7, uddezakaH 415 se AgaMtAresu vA 4 jAva se kiM puNa tatyuggahaMsi evoggahiyasije tattha gAhAvaINa vA gAhA0 puttANa vA sUI vA pippalae vA kaNNasohaNae vA nahaccheyaNae vA taM appaNo egassa aTThAe pADihAriyaMjAittAno annamannassa dina vA aNupaijjavA, sayaMkaraNijaMtikaTTa, setamAyAe tattha gacchijjA 2 puvAmeva uttANae hatthe kaTu bhUmIe vA ThavittA imaM khalu 2 tti AloijA, no ceva NaM sayaM pANiNA parapANisi paJcappiNijjA / / vR. pUrvasUtravatsarvaM, navaramasAmbhogikAn pIThaphalakAdinopanimantrayed, yatasteSAM tadeva pIThikAdisaMbhogyaM nAzanAdIni / kiJca-tasminnavagrahe gRhIte yastatra gRhapatyAdiko bhavet tasya sambandhi sUcyAdikaM yadi kAryArthamekamAtmAnamuddizya gRhNIyAt tadapareSAM sAdhUnAM na samarpayet, kRtakAryazca pratIpaM gRhasthasyaivAnena sUtroktena vidhinA samarpayediti ||apic mU. (492) se bhi0 se jaM0 uggahaM jANijjA anaMtarahiyAe puDhavIe jAvasaMtANaetaha0 uggahaM no gihijjA vA 2 ||se bhi0 se jaMpuNaM uggahaM thUNasivA 4 taha0 aMtalikkhajAe dubbaddhe jAva no ugivhijjA vA 2 // se bhi0 se jaM0 kuliyaMsi vA 4 jAva no ugivhija vA 2 // se bhi0 khaMdhaMsi vA 4 annayare cA taha0 jAva no uggahaM ugihijja vA 2 // se bhi0 se jaM0 puNa0 sasAgAriyaM0 sakhuDDapasubhattapANaM no pannassa nikkhamaNapavese jAva dhammANuogaciMtAe, sevaM nacA taha uvassae sasAgArie0 no uvaggahaM ugivhijjA vaa2| se bhi0 se jaM0 gAhAvaikulassa majjhaMmajjheNaM gaMtuM paMthe paDibaddhaM vA no pannassa jAva sevaM na0 sabhi0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA annamantraM akkosaMti vA taheva tillAdisiNANAdi sIodagaviyaDAdi nigiNAi vA jahA siJjAe AlAvagA, navaraMuggahavattavyayA se bhi0 se jaM0 AinnasaMlikkhe no pannassa0 ugihijja vA 2, eyaM khlu0|| __ vR. yatpunaH sacittapRthivIsambandhamavagrahaM jAnIyAttanna gRhNIyAditi / tathA-antarikSjAtamapyavagrahaM na gRhNIyAdityAdi zayyAvaneyaMyAvaduddezakasamApti, navaramavagrahAmilApa iti cUDA-1 adhyayanaM-7 uddezakaH 1 samAptaH adhyayana-7 uddezakaH-2 vR. uktaH prathamoddezakaH, adhunA dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHpUrvoddezake'vagrahaH pratipAditastadihApi taccheSapratipAdanAyoddezakaH, tasya cAdisUtrama mU. (493) se AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijA, je tattha Isare0 te uggahaM aNunavijA kAmaMkhalu Auso! ahAlaMdaM ahAparitrAyaMcasAgojAvaAuso!jAva AusaMtassa uggahe jAva sAhammiAe tAva uggahaM uggihissAmo, teNa paraM vi0, se kiM puNa tattha uggahaMsi evoggahiyaMsi je tattha samaNANa vA mAha0 chattae vA jAva cammachedaNae vA taM no aMtohito bAhiM nINijjA bahiyAo vA no aMto pavisijjA, suttaM vA no paDivohijjA, no tesiM kiMcivi appattiyaM paDiNIyaM karijjA / / . sa bhikSurAgantAgArAdAvaparabrAhmaNAdhupabhogasAmAnye kAraNikaH sannIzvarAdikaM Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 AcArAGga sUtram 2/1/7/2/493 pUrvaprakrameNAvagrahaMyAceta, tasmiMzcAvagRhIte'vagrahe yattatra zramaNabrAhmaNAdanAM chatrAdyupakaraNajAtaM bhavettanaivAbhyantarato bahiniSkAbhayet nApi tato'bhyantaraM pravezayet nApi brAhmaNAdikaM suptaM pratibodhayet naca teSAm 'appattiyati manasaH pIDAM kuryAt tathA 'pratyanIkatA pratikUlatAMna viddhyaaditi|| mU. (494) se mi0 abhikaMkhijA aMbavaNaM uvAgacchittae je tattha Isare 2 uggahaM aNujANAvijA-kAmaMkhalujAva viharissAmo, se kiMpuNa0 evoggahiyaMsi aha bhikkhU icchijjA aMbaMbhuttae vA se jaM puNa aMbaM jANijjA saaMDaM sasaMtANaM taha0 aMbaM aphA0 no p0| se bhi0 se jaM0 appaDaM appasaMtANagaM atiricchachinnaM avvocchinnaM aphAsuyaM jAva no paDigAhijA / / se bhi0 se jaM0 appaMDaM vA jAva saMtANagaMtiricchachinnaM vucchinnaM phA0 paDi0 // se bhi0 aMbabhittagaMvA aMbapesiyaM vA aMbacoyagaMvA aMbasAlagaMvA aMbaDAlagaM vA bhuttae vA pAyae vA, se jaM0 aMbabhittagaMvA 5 saaMDaM aphA0 no pddi0| se bhikkhU vA 2 se jaM0 aMbaM vA aMbabhittagaM vA appaMDaM0 atiricchachinnaM 2 aphA0 no pa0 ||se jaM0 aMbaDAlagaM vA appaMDaM 5 tiricchacchinnaM vucchinnaM phAsuyaM paDi0 / se bhi0 abhikaMkhijjA ucchuvaNaM uvAgacchittae, je tattha Isare jAva uggahasi / / aha bhikkhUicchijjA ucchubhuttae vA pA0, se jaM0 ucchaMjANinA saaMDaMjAba no pa0, atiricchachinnaM taheva, tiricchachinne'vitaheva / se bhi0 abhikaMkhi0 aMtarucchuyaM vA ucchugaMDiyaM vA ucchucoyagaM vA ucchusA0 ucchuDA0 bhuttae vA pAya0, se jaMpu0 aMtarucchuyaM vA jAvaDAlagaM vA saaMDaM0 no p0| se bhi0 se jaM0 aMtarucchuyaM vA0 appaMDaM vA0 jAva paDi0, atiricchacchinnaM taheva / / se bhi0 lhasaNavaNaM uvAgacchittae, taheva titrivi AlAvagA, navaraM lhsunnN| se bhi0 lhasuNaM vA lhasuNakaMdaM vA lha0 coyagaM vA lhasuNanAlagaM vA bhuttae vA 2 sejaM0 lasuNaM vA jAva lasuNabIyaM vA saaMDaM jAva no pa0, evaM atiricchacchinne'vi tiricchachinne jAva p0|| vR. sa bhikSu kadAcidAmravane'vagrahamIzvarAdikaM yAceta, tatrastazca sati kAraNe AnaM bhoktumicchet, paccAnaM sANDaM sasantAnakamaprAsukamiti ca matvA na pratigRhNIyAditi / kiJca-sabhikSuryatpunarAmramalpANDamalpasantAnakaMvA jAnIyAt kintu atirazcInacchinnaM' tirazcInamapATitaM tathA avyavacchinnam' akhaNDitaM yAvadaprAsukaMnapratigRhNIyAditi / / tathA-sa bhikSuralpANDamalpasantAnakaM tirazcInacchinnaM tathA vyavacchinnaM yAvatprAsukaM kAraNe sati gRhnniiyditi||evmaanaavyvsmbndhi sUtratrayamapineyamiti, navaram 'aMbabhittayaMtiAmrArddham aMbapesI' AmraphAlI 'aMbacoyagaM'ti AmachallI sAlagaM-rasaM 'DAlagaM'ti AmrazlakSNakhaNDAnIti / evabhikSusUtratrayamapyAmrasUtravanneyamiti, navaram 'aMtarucchuya'ti parvamadhyamiti // evaM lazunasUtratrayamapi neyamiti, AmrAdisUtrANAmavakAzo nIzIdhaSoDazoddezakAdavagantavya iti // sAmpratamavagrAhabhigrahavizeSAnadhikRtyAha Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 7, uddezaka : 2 417 bhU. (495) se bhi0 AgaMtAresu vA 4 jAvoggahiyaMsi je tatthA gAhAvaINa vA gAhA0 puttANa vA iceyAI AyataNAI uvAikkamma aha bhikkhU jANijjA, imAhiM sattahiM paDimAhiM uggahaM uggaNhittae, tattha khalu imA paDhamA paDimA / se AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijjA jAva viharissAmo paDhamA paDimA / ahAvarA0 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM aTThAe uggahaM uggihissAmi, annesiM bhikkhUNaM uggahe uggahie uvallisAmi, duJcA paDimA / ahA varA0 jassa NaM bhi0 ahaM ca0 uggiNhissAbhi annesiM ca uggahe uggahie no uvallissAmi, taJcA paDimA / ahAvarA0 jassa gaMbhi0 ahaMca0 no uggahaM uggihissAmi, annesiM ca uggahe uggahie uvallissAmi, cautthA paDimA / ahAvarA0 jassa NaM ahaM ca khalu appaNo aTThAe uggahaM cau0, no duNhaM no tiNhaM no cauNhaM no paMcaNhaM paMcamA paDimA / ahAvarA se bhi0 jassa eva uggahe uvalliijjA se tattha ahAsamannAgae ikka De vA jAva palAle tassa lAbhe saMvasijjA, tassa salAbhe ukkuDuo vA nesajjio vA viharijjA, chaTTA paDimA / ahAvarA sa0 je bhi0 ahAsaMthaDameva uggahaM jAijjA, taMjahA- puDhavisilaM vA kaTTasilaM vA ahAsaMthaDameva tassa lAbhe saMte0 tassa alAbhe u0 ne0 viharijA, sattamA paDimA / idheyAsi sattaNhaM parimANaM annayaraM jahA piMDesaNAe / vR. sa bhikSurAgantAgArAdAvavagrahe gRhIte ye tatra gRhapatyAdayasteSAM sambandhInyAyatanAni pUrvapratipAditAnyatikramyaitAni vakSyamANAni karmopAdAnAni parihatyAvagrahamavagrahItuM jAnIyAt, atha bhikSu saptabhi pratimAbhirabhigrahavizeSairavagrahaM gRhNIyAt, tatreyaM prathamA pratimA, tadyathA / sabhikSurAgantAgArAdau pUrvameva vicintyaivaMbhUtaH pratizrayo mayA grAhyo nAnyathAbhUta iti prathamA / tathA'nyasya ca bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati, tadyathA ahaMca khalvanyeSA sAdhUnAM kRte'vagrahaM 'gRhISyAmi' yAciSye, anyeSAM vA'vagrahe gRhIte sati 'upAlayiSye' vatsyAmIti dvitIyA / prathamA pratimA sAmAnyena, iyaM tu gacchAntargatAnAM sAdhUnAM sAmbhogikAnAmasAMbhogikAnAM codyuktavihAriNAM yataste'nyo'nyArthaM yAcanta iti / " tRtIyA tviyam anyArthamavagrahaM yAciSye'nyAvagRhIte tu na sthAsyAmIti eSA tvAhAlandikAnAM yataste sUtrArthavizeSamAcAryAdabhikAGkSantA AcAryArtha yAcante / caturthIpunarahamanyeSAM kRte'vagrahaM na yAciSye anyAvagRhIte ca vatsyAmIti, iyaM tu gaccha evAbhyudyatavihAriNAM jinakalpAdyarthaM parikarma kurvatAm / athAparA paJcamI - ahamAtmakRte'vagrahamavagrahISyAmi na cApareSA dvitricatuSpaJcAnAmiti, iyaM tu jinakalpikasya / athAparA SaSThI - yadIyamavagrahaM grahISyAmi tadIyamevotkaTAdisaMstArakaM grahISyAmi, itarathotkuTuko vA niSaNNaH upaviSTo vA rajanIM gamiSyAmItyeSA jinakalpikAderiti / 127 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/7/2/495 athAparA saptamI - eSaiva pUrvoktA, navaraM yathAsaMstRtameva zilAdikaM grahISyAmi netaraditi, zeSamAtmotkarSavarjanAdi piNDaiSaNAvatreyamiti / / kiJca 418 mU. (496) suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu therehiM bhagavaMtehiM paMcavihe uggahe pa 0 taM0- deviMda uggahe 1 rAya uggahe 2 gAhAvaiuggahe 3 sAgAriyauggahe 4 sAhammiya05, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM / bR. zrutaM mayA'' yuSmatA bhagavataivamAkhyAtam-iha khalu sthavirairbhagavadbhiH paJcavidho'vagraho vyAkhyAtaH, tadyathA-devendrAvagraha ityAdi sukhonnaiyaM yAvaduddezakasamAptiriti // cUDA-1 adhyayanaM -7 uddezakaH - 2 samAptaH adhyayanaM -7 samAptam cUDA-9 samApta muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA- dvitIya zrutaskandhasya saptamaM adhayayanaM evaM prathama cuDAyAH TIkA prismaapt| cUDA-2- saptasaptikA vR. uktaM saptamamadhyayanaM, taduktau ca prathamacUlA'bhihitA, idAnIM dvitIyA samArabhyate, asyAzcAyamabhisambandhaH-ihAnantaracUDAyAM vasatyavagrahaH pratipAditaH, tatra ca kIdaze sthAne kAyotsargasvAdhyAyoJcAraprazravaNAdi vidheyamityetatpratipAdanAya dvitIyacUDA, sA ca saptAdhyayanAtmiketi niyuktikRddarzayitumAha ni. [323] sattikkagANi ikka ssaragANi puvva bhaNiyaM tahiM ThANaM / uddhaTThANe pagayaM nisIhiyAe tahiM chakaM / / 'saptaikakAnyekasarANI'ti saptAdhyayanAnyuddezaka rahitAni bhavantItyartha, tatrApi 'pUrvaM prathamaM sthAnAkhyamadhyayanamabhihitamityatastadvyAkhyAyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yam / kiMbhUtaM sAdhunA sthAnamAzrayitavyamiti, nAmaniSpanne tu nikSepe sthAnamiti nAma, tasya ca nAmAdizcaturdhA nikSepaH, tatreha dravyamAzrityorddhasthAnenAdhikAraH, tadAha niyuktikAraH - urvisthAne 'prakRtaM ' prastAva iti, dvitIyamadhyayanaM nizIthikA, tasyAzca SaTko nikSepaH, taM ca svasthAna eva kariSyAmIti / sAmprataM sUtramuJcAraNIyaM, taJcedam -: cUDA-2 : saptaika : 1 - "sthAnaM" : mU. (497) se bhikkhU vA0 abhikaMkhejjA ThANaM ThAittae, se anupavisijjA gAmaM vA jAva rAyahANi vA, se jaM puNa ThANaM jANijjA- asaMDaM jAva makkaDAsaMtANayaM taM taha0 ThANaM aphAsuyaM aNesa lAbhe saMte no pa0, evaM sijAgameNa neyacvaM jAva udayapasuyAiti / / icceyAiM AyataNAI uvAikamma 2 aha bhikkhU icchijjA cauhiM paDimAhiM ThANaM ThAittae, tatthimA paDhamA paDimAacittaM khalu uvasajjijjA avalaMbijjA kAraNa vipparikammAi saviyAraM ThANaM ThAissAmi paDhamA paDimA / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-2, saptakakaH1 419 ahAvarA dudhA paDimA-acittaM khalu uvasajjejA avalaMbijA kAraNa vipparikammAi no saviyAraM ThANaMThAissAmi ducA pddimaa| ahAvarAtacApaDimA-acittaMkhalu uvasajjejjA avalaMbiJjA nokAeNa viparikammAIno saviyAraM ThANaM ThAissAmitti taccA pddimaa| ahAvarA cautthA paDimA-acittaM khalu uvasajejA no avalaMbijjA kAraNa no parakammAI no saviyAraMThANaM ThAissAmitti vosaTTakAe vosaTTakesamaMsulomanahe saMniruddhaM vA ThANaMThAissAmitti cautthA pddimaa| icceyAsiMcauNDaM paDimANaMjAva paggahiyatarAyaM viharijA, no kiMcivi vaijjA, eyaMkhalu tassa jAva jaijAsi tibemi|| kR. 'sa' pUrvokto bhikSuryadA sthAnamabhikAGket sthAtuM tadA so'nupravizedgrAmAdikam, anupravizyaca sthAnamUdhvasthAnAdyarthamanveSayet, taccasANDaMyAvatsasantAnakamaprAsukamitilAbhe satinapratigRhNIyAditi, ityevamanyAnyapisUtrANizayyAvadraSTavyAniyAvadudakaprasRtAnikandAdIni yadi bhaveyustattathAbhUtaMsthAnaM na gRhnniiyaadti| sAmprataM pratimoddezenAha 'ityetAni' pUrvoktAni vakSyamANAni vA 'AyatanAni' karmopAdAnAni upAtikramya 2' atiladhyAtha bhikSuH sthAnasthAtumicchet 'catasRbhipratimAbhi' abhigrahavizeSaiHkaraNabhUtaiH, tAMzcayathAkramamAha, tatreyaMprathamApratimA-kasyacidbhikSoH bhUto'bhigraho bhavati, yathA'hamacittaMsthAnamupAzrayiSyAmi,tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSyekAyena, tathA "viparikramiSyAmi parispandaM kariSyAmi, hastapA- dAdyAkuJcanAdi kariSyAmItyartha, tathA tatraiva savicAraM stokapAdAdiviharaNarUpaM sthAnaM sthAsyAmi' samAzrayiSyAmi, prathamA prtimaa| dvitIyAyAM tvAkuJcanaprasAraNAdikriyAmavalambanaM ca kariSye na pAdaviharaNamiti / tRtIyAyAMtvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti| caturyA punastrayamapina vidhatte, sacaivaMbhUto bhavati-vyutsRSTaH-tyaktaH parimitaM kAlaM kAyo yenasatathA, tathA vyutsRSTaM kezazmazrulomanakhaM yena satathA, evaMbhUtazcasamyagniruddhaMsthAnaM sthAsyAmItyevaMpratijJAyakAyotsargavyavasthito meruvanniSpakampasticheta, yadyapikazcitkezAdhutpATayetathA'pi sthAnAna sthAsyAmItyevaM pratijJAya kAyotsargavyavasthito meruvaniSprakampastichet, yadyapi kazcitkezAdhutpATayettathA'pi sthAnAnna calediti, AsAM cAnyatamA pratimA pratipadya nAparamapratipannapratimaM sAdhumapavadennAtmotkarSa kuryAtra kiJcidevaMjAtIyaM vdediti|| cUDA-2 saptakakaH-1 samAptaH -cUDA-2 saplaikaka-2"niSIdhikA":dR. prathamAnantaraM dvitIyaH saptaikakaH, sambandhazcAsya-ihAnantarAdhyayane sthAnaM pratipAditaM, tacca kiMbhUtaM svAdhyAyayogyaM?, tasyAMcasvAdhyAyabhUmauyadvidheyaM yaJcana vidheyamityanenasambandhena niSIdhikA'dhyayanamAyAtam, asya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nAmaniSpane nikSepe niSIthiketi nAma, asya ca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvaiH SaDvidho nikSepaH, nAmasthApane pUrvavat, Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 AdhArAGga sUtram 2/2/9/1498 dravyaniSIthaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM yadravyaM pracchannaM, kSetraniSIthaM tu brahmalokariSThavimAnapAvartinyaH kRSNarAjayo yasmin vA kSetre tadvayAkhyAyate, kAlaniSIthaM kRSNarajanyo yatra vA kAle niSIthaM vyAkhyAyata iti, bhAvaniSIthaM noAgamata idamevAdhyayanam, AgamaikadezatvAt, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (198) se bhikkhU vA 2 abhikaM0 nisIhiyaM phAsuyaM gamaNAe, se puNa nisIhiyaM jANijA-saaMDaM taha0 aphA0 no ceissaami| se bhikkhU0 abhikaMkhejA nisIhiyaM gamaNAe, se puNa ni0 appapANaM appabIyaM jAva saMtANayaMtaha nisIhiyaM phAsuyaM ceissAmi, evaM sijAgameNaM neyavvaM jAva udyppsuuyaaii| je tattha duvaggA tivaggA cauvaggA paMcavaggA vA abhisaMdhAriti nisIhiyaMgamaNAe te no annamannassa kAyaM AliMgija vA viliMgija vA cuMbija vA daMtehiM vA nahehiM vA achiMdina vA buchiM0, eyaM khalu0 jaM savve hiM sahie samie sayA saejjA, seyamiNa mannijAsi tibemi / / vR.sa bhAvabhikSuryadivasaterupahatAyAanyatraniSIdhikAM-svAdhyAyabhUmiM gantumabhikAjhet, tAM ca yadi sANDA yAvatsasantAnakA jAnIyAttatato'prAsukatvAnna parigRhIyAditi / kiJca-sabhikSuralpANDAdikAM gRhnniiyaaditi||evmnyaanypisuutraannishyyaavneyaani yAvad yatrodakaprasUtAni kandAdIni syustAM na gRhnniiyaaditi| tatragatAnAMvidhimadhikRtyAhayetatra sAdhavonaSedhikAbhUmau dvitrAdyA gaccheyustenAnyo'nyasya 'kArya' zarIramAliGgayeyuH-parasparaM gAtrasaMsparza na kuryurityartha, nApi 'vividham' anekaprakAra yathAmohodayo bhavatitathA viliGgeyuriti, tathA kandarpapradhAnAvakrasaMyogAdikAH kriyA nakuryuriti, etattasya bhikSoH sAmyaM yadasau 'sarvArtha' azeSaprayojanairAmuSmikaiH 'sahitaH' samanvitaH tathA 'samitaH paJcami samitibhi 'sadA' yAvadAyustAvatsaMyamAnuSThAne yateta, etadeva ca zreya ityeva manyeteti bravImIti pUrvavat / / cUDA-2 saptaikakaH-2 samAptaH -: cUDA-2 saptakakA-3 "uccAra prazravaNa" :vR.sAmprataM tRtIyaH saptaikakaH samArabhyate,asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantare niSIdhikA pratipAditA, tatra ca kathambhUtAyAM bhUmAvuccArAdi vidheyamiti, asya ca nAmaniSpanne nikSepe uJcAraprazravaNa iti nAma, tadasya niruktyarthaM niyuktikRdAhani. [324] uccavai sarIrAo uccAro pasavaitti pAsavaNaM / taMkaha AyaramANassa hoi sohI na aiyaaro|| vR.zarIrAdut-prAbalyenacyavate-apayAticaratItivAuccAraH-viSThA, tathA prakarSaNazravatIti prazravaNam-ekikA, tacca kathamAcarataH sAdhoHzuddhirbhavati nAticAra iti?|| uttaramAthayA darzayitumAhani. [325] muninA chakkAyadayAvareNa suttabhaNiyaMmi ogAse / uccAraviussaggo kAyavvo appamatteNaM / / / kR.'sAdhunA SaDjIvakAyarakSaNodyuktena vakSyamANasUtrokte sthaNDile uccAraprazravaNe vidheye apramatteneti // niyuktyanugamAnantaraM sUtrAnugame sUtraM, taccedam Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-2, saptaikaka-3 sU. (499 ) se bhi0 uccArapAsavaNakiriyAe ubbAhijramANe sayassa pAyapuMchaNassa asaIe tao pacchA sAhammiyaM jAijjA / / se bhi0 se jaM0 pu0 thaMDillaM jANijjA asaMDaM0 taha0 thaMDilaMsi no uccArapAsavarNa vosirijA / 421 se bhi0 jaM puNa paM0 appapANaM jAva saMtANayaM taha0 dhaM0 uJcA0 vosirijA / se bhi0 se jaM0 assipaDiyAe evaM sAhammiyaM samuddissa vA assiM0 bahave sAhammiyA sa0 assiM pa0 evaM sAhammiNi sa0 assipa0 bahave sAhammiNIo sa0 assiM0 bahave samaNa0 pagaNiya 2 samu pANAI 4 jAva uddesiyaM ceei, taha0 thaMDillaM purisaMtarakaDaM jAva bahiyAnIhaDaM vA anI0 annayaraMsi vA tahappagAraMsi thaM0 uccAraM no vosi0 / sebhi0 se jaM0 bahave samaNamA0 ki0 va 0 atihI samuddissa pANAM bhUyAiM jIvAI sattAI jAva uddesiyaM ceei, taha0 thaMDilaM purisaMtaragaDaM jAva bahiyA anIhaDaM annayasi vA taha0 thaMDillasi no uJcArapAsavaNa0, aha puNa evaM jANijjA- apurisaMtaragaDaM jAva bahiyA nIhaDaM annayaraMsi vA tahappagAraM0 thaM0 uccAra0 vosi0 // se0 jaM0 assipaDiyAe kayaM vA kAriyaM vA pAmiciyaM vA channaM vA ghaTTaM vA maThThe vA littaM vA saMmaTTaM vA saMpadhUviyaM vA annayaraMsi vA taha * thaMDi0 no u0 se bhi0 se jaM puNa thaM0 jANejjA, iha khalu gAhAvaI vA gAhA0 puttA vA kaMdANi vA jAva hariyANi vA aMtarAo vA bAhiM nIharati bahiyAo vA aMto sAharaMti anayaraMsi vA taha0 thaM0 no uccA0 // se bhi0 se jaM puNa0 jANejjA - khaMdhasi vA pIDhaMsi vA maMcaMsi vA mAlaMsi vA ahaMsi vA pAsAyaMsi vA antrayaraMsi vA0 thaM0 no u0 / se bhi0 se jaM puNa0 anaMtarahiyAe puDhavIe sasiNiddhAe pu0 sasarakkhAe pu0 maTTiyAe makkaDAe cittamaMtAe silAe cittamaMtAe leluyAe kolAvAsaMsi vA dAruyaMsi vA jIvapaiTTiyaMsi vA jAva makkaDAsaMtANayaMsi anna0 taha0 thaM0 no u0 // vR. sa bhikSuH kadAcidaccAraprazravaNakarttavyatayot-prAbalyena bAdhyamAnaH svakIyapAdapuJchanasamAdhyAdAvuccArAdikaM kuryAt, svakIyasya tvabhAve'nyaM 'sAdharmikaM' sAdhuM yAceta pUrvapratyupekSitaM pAdapuJchanakasamAdhyAdikamiti, tadanenaitatpratipAditaM bhavati vegadhAraNaM na karttavyamiti / api ca sa bhikSuruccAraprazravaNAzaGkAyAM pUrvameva sthaNDilaM gacchet, tasmiMzca sANDAdike'prAsukatvAduccArAdi na kuryAditi // kiJca alpANDAdike tu prAsuke kAryamiti / tathA sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA-ekaM bahUn vA sAdharmikAn samuddizya tatpratijJayA kadAcitkazcitsthaNDilaM kuryAt tathA zravaNAdIn pragaNayya vA kuryAt, tacaivaMbhUtaM puruSAntarasvIkRtamasvIkRtaM vA mUlaguNaduSTamuddezikaM sthaNDilamAzrityoccArAdi na kuryAditi // kiJca sa bhikSuryAvantike sthaNDile'puruSAntarasvIkRte uccArAdi na kuryAt, puruSAntarasvIkRte tu kuryAditi api ca sa bhikSu sAdhumuddizya krItAdAvuttaraguNA zuddhe sthaNDile uccArAdi na kuryAditi // kiJca sa bhikSurgRhapatyAdinA kandAdike sthaNDilAnniSkAzyamAne tatra vA nikSipyamANe noccArAdi kuryAditi / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 AdhArAma sUtram 2/2/3/-1499 tathA-sa bhikSu skandhAdausthaNDile noccArAdi kuryAditi // kiJca-sa bhikSuryutpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA-anantaritAyAM sacittAyAM pRthivyAM tatroccArAdi na kuryAt, zeSa sugama, navaraM kolAvAsaMtidhuNAvAsam / / api ca mU. (500) se bhi0 se jaM0 jANe0-iha khalu gAhAvaI vA gAhAvaiputtA vA kaMdANi vA jAva bIyANi vA parisADiMsu vA parisADiti vA parisADissaMti vA ana0 taha0 no u0|| -sebhi0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA gA0 puttA vA sAlINi vA vIhINi vA mugANivA mAsANi vA kulatthANi vA javANi vA javajavANi vA pairiMsu vA pairiti vA pairissaMti vA annayaraMsi vA taha0 thaMDi0 no u0| -se mi020 AmoyANi vAghAsANi vA miluyANi vA vijulayANi vA khANuyANi vA kaDayANivA pagaDANivA darINi vA paduggANivAsamANivA 2 annayaraMsi taha0 no u0|| ___ -sebhikkhU sejaM0 puNathaMDillaMjANijjAmANusaraMdhaNANi vA mahisakaraNANivAvasahaka0 assaka0 kukkuDaka0 makkaDaka0 hayaka0 lAvayaka0 vaTTayaka0 tittiraka0 kavoyaka0 kaviMjalakaraNANivA annayaraMsivAtaha0 no u0| -se bhi0 se jaM0 jANe0 vehANasaTThANesu vA giddhapaTTaThA0 vA tarupaDaNaTThANesu vA0 merupaDaNaThA0 visabhakkhaNayaThA0 agaNipaDaNaTThA0 annayaraMsi vA ta0 no u0| -se bhi0 sejaM0 ArAmANivA ujANANivAvaNANivAvaNasaMDANivAdevakulANivA sabhANi vA pavANi vA anna0 taha0 no u0 1 se bhikkhU se jaM puNa jA0 adyAlayANi vA cariyANi vA dArANi vA pagopurANi vA anayaraMsi vA taha0 yaMno u0|| -sebhi0 sejaM0 jANe0 tigANivA caukkANivAcaccarANivAcaummuhANivAanayaraMsi vAtaha0 no una -se bhi0 se jaM0 jANe0 iMgAladAhesu khAradAhesu vA maDayadAhesu vA maDayathUmiyAsu vA maDayaceiesuvA annayaraMsi vA taha thaM0 no u01 -se jaMjANe0 naiyAyataNesu vA paMkAyayaNesu vA oghAyayaNesu vA sevaNavahaMsi vA annayaraMsi vA taha050 no u0| -semi0 sejaMjANe0 naviyAsuvAmaTTiyakhANiAsunaviyAsugoppaheliyAsuvAgavANIsu vAkhANIsu vA atrayaraMsi vA taha050 nou0|| __ -sejaMjA0 DAgavaJcasi vA sAgava0 mUlaga0 hatthaMkaravacaMsivA atraraMsi vA taha0 no u0 vo0 -sebhi0 se jaMasaNavarNasivA saNava0 dhAyaiva0 keyaivaNaMsi vAaMbava0 asogava0 nAgava0 putrAgava0 cullagava atrayaresu taha0 pattoveesu vA pupphoveesu vA phaloveesu vA bIoveesu vA harioveesu vA no u0 vo0|| vR. sa bhikSuryapunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt-tadyathA yatra gRhapatyAdayaH kandabIjAdiparikSepaNAdikriyAH kAlatrayavartinIH kuryustahikAmuSmikApAyabhayAduccArAdina kuryAditi ||tthaa yatraca gRhapatyAdayaH zAlyAdInyuptavanto vapantivapsyantivAtatrApyaccArAdinavidadhyAditi Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-2, saptaikaka: 3 423 kiJca sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA- 'AmokAni' kacavarapuJjaH 'ghAsAH' bRhatyo bhUmirAjayaH 'bhilugANi' zlakSNabhUmirAjayaH 'vijjalaM' picchalaM 'sthANuH' pratItaH 'kaDavANi' ikSuyonalakAdidaNDakAH 'pragattA' mahAgatAH 'darI' pratItA 'pradurgANi kuDyaprAkArAdIni, etAni ca samAni vA viSamAni vA bhaveyustadeteSvAtmasaMyamavirAdhanAsambhavAnnovArAdi kuryAditi / / kiJca sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA- 'mAnuSarandhanAni' cullayAdIni tathA mahiSyAdInuddizya yatra kiJcitkriyate te vA yatra sthApyante tatra lokaviruddhapravacanopadhAtAdibhayAtroccArAdi kuryAditi / / tathA-sa bhikSu 'vehAnasasthAnAni' mAnuSollambanasthAnAni 'gRdhrapRSThasthAnAni' yatraMra mumUrSavo gRdhrAdibhakSaNArthaM rudhirAdidigdhadehA nipatyAsate 'tarupatanasthAnAni' yatra bhumUrSava evAnazanena taruvatpatitAstiSThanti tarubhyo vA yatra patanti, evaM merupatanasthAnAnyapi, meruzca parvato'bhidhIyata iti, evaM viSabhakSaNAgnipravezasthAnAdiSu noccArAdi kuryAditi / api ca-ArAmadevakulAdI noccArAdi vidadhyAditi // tathAprAkArasambandhinyaTTAlAdau noccArAdi kuryAditi // kiJcatrikacatuSkacatvarAdau ca noccArAdi vyutsRjediti // kiJca-sabhikSuraGgAradAhasthAnazmazAnAdau noccArAdi vidadhyAditi / / apica-'nadyAyatanAni' yatra tIrthasthAneSu lokAH puNyArthaM snAnAdi kurvanti 'paGkAyatanAni' yatra paGkilapradeze lokA dharmArthaM loTanAdikriyAM kurvanti 'oghAyatanAni' yAni pravAhata eva pUjyasthAnAni taDAgajalapravezaughamArgo vA 'secanapathe vA' nIkAdau noccArAdi vidheyamiti // tathA bhikSurabhinavAsu mRtkhaniSu, tathA navAsu goprahelyAsu 'gavAdanISu' sAmAnyena vA gavAdanISu khanISu vA noccArAdividadhyAditi / kiJca - 'DAga' tti DAlapradhAnaM zAkaM patrapradhAnaM tu zAkameva tadvati sthAne, tathA mUlakAdivati canoccArAdi kuryAditi // tathA azano-bIyakastadvanAdau ca noccArAdi kuryAditi, tathA patrapuSpaphalAdyupeteSviti / / kathaM coccArAdi kuryAditi darzayati mU. (501) se bhi0 sayapAyayaM vA parapAyayaM vA gahAya se tamAyAe egaMtamavakka me aNAvAyaMsi asaMloyaMsi appapANaMsi jAva makkaDAsaMtANayaMsi ahArAmaMsi vA uvassayaMsi tao saMjayAmeva uccArapAsavarNa vosirijA, se tamAyAe egaMtamavakka me aNAbAhaMsi jAva saMtANayaMsi ahArAmaMsi vA jhAmathaMDillaMsi vA annayaraMsi vA taha0 thaMDillaMsi acittaMsi tao saMjayAmeva uccArapAsavaNaM vosirijA, eyaM khalu tassa0 sayA jaijjAsi- ttibemi // vR. sa bhikSu svakIyaM parakIyaM vA 'pAtrakaM' samAdhisthAnaM gRhItvA sthaNDilaM vA' nApAtamasaMlokaM gatvoccAraM prasravaNaM vA 'kuryAt pratiSThApayediti zeSamadhyayanasamAptiM yAvatpUrvavaditi // cUDA-2 saptaikaka:- 3 samAptaH -: sataikakaH - 4 "zabda" : vR. tRtIyAnantaraM caturtha saptaikakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAdye sthAnaM dvitIye svAdhyAyabhUmistRtIye uccArAdividhi pratipAditaH, teSu ca varttamAno yadyanukUlapratikUlazabdAn zrRNuyAtteSvaraktadviSTena bhAvyam, ityanena sambandhenAyAtasyAsya nAmaniSpanne nikSepe zabdasa taikaka Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 AcArAGga sUtram 2/2/4/-/- (ni. 326] iti nAma, asya ca nAmasthApane anAtya dravyanikSepaM darzayituM niyuktikRdgAthApazcA?nAhani. [326] davvaM saMThANAI bhAvo vanakasiNaM sa bhaavoy| davvaM saddapariNayaMbhAvo uguNA ya kittI ya / / dravyaM noAgamato vyatiriktaM zabdatvena yAni bhASAdravyANi pariNatAni tAnIha gRhyante, bhAvazabdastvAgamataHzabde upayuktaH,noAgamatastuguNA-ahiMsAdilakSaNA yato'sau hiMsA'nRtAdiviratilakSaNairguNaiH zlAdhyate, kIrtizca yathA bhagavata evacatustriMzadatizayAdhupetasya sAtizayarUpasaMpatsamanvitasyetyarhanniti loke khyAtiriti, niyuktyanugamAdanantaraM sUtrAnugame sUtraM, taccedam mU. (502) se bhi0 muiMgasadANivA naMdIsa0 jhallarIsa0 annayarANi vA taha0 virUvarUvAI saddAiM vitatAI kannasoyaNapaDiyAeno abhisaMdhArijA gmnnaae|| ___-se bhi0 ahAvegaiyAiM saddAiM suNei, taM-vINAsadANi vA vipaMcIsa0 pippI sagasa0 tUNayasaddAvaNayasa0 tuMbavINiyasaddANi vA DhaMkuNasaddAiMannayarAiMtaha0 virUvarUvAiM0 saddAI vitatAiMkaNNasoyapaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| -sebhi0 ahAvegaiyAiMsaddAiMsuNei, taM0-tAlasadANivA kaMsatAlasadANivA lattiyasa0 godhiyasa0 kirikiriyAsa0 annayarA0 taha0 virUva0 saddANi kaNNa0 gmnnaae| -se bhi0 ahAvega0 taM0 saMkhasaddANi vA veNu0 vaMsasa0 kharamuddisa0 paripiriyAsa0 annaya taha0 virUva0 sadAiMjhusirAI kn0|| vR. 'sa' pUrvAdhikRto bhikSuryadi vitatatataghanazuSirarUpAMzcaturvidhAnAtodyazabdAn zrRNuyAt, tatastacchravaNapratijJayA 'nAbhisandhArayedgamanAya natadAkarNanAya gamanaM kuryAdityartha, tatra vitataMmRdaGganandIjhallAdi, tataM-vINAvipaJcIbaddhIsakAditantrIvAdyaM, vINAdInAM ca bhedstntriisngkhyaato'vseyH| dhanaM tu-hastatAlakaMsAlAdi pratItameva navaraM lattikA-kaMzikA gohikA-bhANaDAnAM kakSAhastagatAtodyavizeSaH 'kirikiriyA' teSAmeva vaMzAdikambikAtodyaM, zuSiraMtuzaGkhaveNvAdIni pratItAnyeva, navaraM kharamuhI-tohADikA 'piripiriya'tti koliyakapuTAvanaddhA vaMzAdinalikA, ityeSa sUtracatuSTayasamudAyArthaH / / kiJca ma. (503) sebhi.0ahAvega0 taM0vappANi vA phalihANi vAjAvasarANi vAsAgarANi vA sarasarapaMtiyANi vA ana0 taha0 virUva0 saddAI kaNNa -se bhi0 ahAve0 taM0 kacchANi vA nUmANi vA vahaNANi vA vaNANi vA vaNaduggANi pavvayANi vA pavvayaduggANivA anna0 ahA0 ta0 gAmANi vA nagarANi vA nigamANi vA rAyahANANi vA AsamapaTTaNasaMnivesANi vA anna0 taha0 no abhi0 / -se bhi ahAve ArAmANi vA ujANANivA vaNANi vA vaNasaMDANi vA devakulANi vA samANi vA pavANi vA annaya tahA sadAiMno abhi / -se bhi0 ahAve0 aTTANi vA aTTAlayANi vA cariyANi vA dArANi vA gopurANi vA anna taha0 sadAiM no abhi0| -se bhi0 ahAve taMjahA-tiyANivA caukkANi vA caccarANi vA caummuhANi vA ana0 taha0 saddAiMno abhi0| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-2, saptakaka:4 425 -se bhi0 ahAve0 taMjahA-mahisakaraNahANANi vA vasabhaka0 assaka0 hasthika0 jAva kaviMjalakaraNaTThA0 anna taha0 no abhi0 / / se mi0 ahAve taM0 mahisajuddhANi vA jAva kaviMjalasu0 anna taha 0no abhi0| ___se bhi0 ahAve0 ta0 juhiyaThANANi vA hayajU0 gayajU0 ana0 taha0 no abhi0|| vR.sabhikSuratha kadAcidekatarAnkAMzcit zabdAn zraNuyAt, tadyathA-'vappANi ve tivapraHkedArastadAdirvA, tadvarNakAH zabdA vaprA evoktAH, vaprAdiSu vA zravyageyAdayo ye zabdAstacchravaNapratijJayA vaprAdInna gacchedityevaM sarvatrAyojyam / api ca-yAvanmahiSayuddhAnIti SaDapi sUtrANi subodhyaani| kiJca-sa bhikSurmUthamiti-dvandvaM vadhUvarAdhikaM tatsthAnaM vedikAdi, tatra zravyageyAdizabdazravaNapratijJayA na gaccheta, vadhUvararNanaM vA yatra kriyate tatra na gacchediti, evaM hayagajayUthAdisthAnAni draSTavyAnIti ||tthaa mU. (504) se bhi0 jAva suNei, taMjahA-akkhAiyaThANANi vAmAnummAniyaTThANANi vA mahatA''hayanadRgIyavAiyataMtItalatAlatuDiyapaDuppavAiyaTThANANi vA anna0 taha.0sadAiM no amisaM01 -se bhi0 jAva suNei, taM0-kalahANi vA DiMbANi vA DamarANi yA dorajANivA vera0 viruddhara0 anna taha0 saddAI no0| --se bhi0 jAva suNei khuDDiyaMdAriyaM paribhuttamaMDiyaM alaMkiyaM nivujjhamANi pehAe egaM vA purisaM vahAe nINijjamANaM pehAe annayarANi vA taha no abhi 01 se bhi0 annayarAiM virUva0 mahAsavAIevaM jANejA taMjahA bahusagaDANi vA bahurahANi vA bahumilakkhUNi vA bahupacaMtANi vA anna0 taha0 virUva0 mahAsavAIkannasoyapaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| _ -sebhi0 annayarAiM virUva0 mahUssavAiM evaM jANijjA, taMjahA-itthINi vA purisANi vA therANi vA DaharANi vA majjhimANi vA AbharaNavibhUsiyANi yA gAyaMtANi vA vAyaMtANi vA nacaMtANi vA hasaMtANi vAramaMtANivA mohaMtANi vA vipulaM asaNaM pANaMkhAimaMsAimaMparibhuMjatANi vA paribhAyaMtANi vA vichaDDiyamAmANi vA vigovayamANANi vA annaya0 taha0 viruva0 mahu0 kanasoya0 -se bhi0 no ihaloiehiM saddehiM no paraloiehiM sa0 no suehiM sa0 no asuehiM sa0 no divahiM sa0 noadiTehiMsa0 no kaMtehiM saddehiM sajijAnogijhijAno mujjhiJAnoajjhovavajijA, eyaM khalu0 jAva jaegjAsi tibemi|| vR.sabhikSu AkhyAyikAsthAnAni' kathAnakasthAnAni, tathA 'mAnonmAnasthAnAni' mAnaprasthakAdi unmAnanArAcAdi, yadivA mAnonmAnamityazvAdInAM vegAdiparIkSA tatsthAnAni tadvarNanasthAnAni vA, tathA mahAnti ca tAni AhatanRtyagItavAditratantrItalatAlatruTitapratyutpannAni ca teSAM sthAnAni-sabhAstadvarNanAni vA zravaNapratijJayAnAbhisandhArayedgamanAyeti / / kiJcakalahAdivarNanaM tatsthAnaM vA zravaNapratijJayA na gacchediti / / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 AcArAGga sUtram 2/2/4/-/504 api ca-sa bhikSu kSullikA 'dArikAM' DikkarikAM maNDitAlakR tAM bahuparivRtAM 'nivunjhamANi tiazvAdinAnIyamAnAM, tathaikaMpuruSavadhAyanIyamAnaM prekSyAhamatra kiJcicchoSyA -mIti zravaNArthaM tatra na gacchediti // sa bhikSuryAnyevaM jAnIyAt, mahAntyetAnyAzravasthAnAnipApopAdAnasthAnAni vartante, tadyathA-bahuzakaTAni bahurathAni bahumlecchAni bahuprAtyantikAni, ityevaMprakArANi sthAnAni zravaNapratijJayA nAbhisandhArayed gantumiti / / kiJca-sa bhikSurmahotsavasthAnAni yAnyevaMbhUtAni jAnIyAta, tadyathA-strIpuruSasthavirabAlamadhyavayAMsyetAni bhUSitAni gAyanAdikAH kriyA yatra kurvanti tAni sthAnAni zravaNecchayA na gacchediti // idAnIM sarvepasaMhArArthamAha / saH bhikSu aihikAmuSmikApAyabhIrU no naiva aihalokikaiH' manuSyAdikRtaiH pAralaukikaiH' pArApatAdikRtairaihikAmuSmikairvA zabdaiH, tathAzrutairazrutairvA, tathA sAkSAdupalabdhai ranupalabdhairvA na saGgaM kuryAt narAgaM gacchet na gAddharyaM pratipadyetanateSu muhyeta nAdhyupapatro bhavet, etattasyabhikSoH sAmAyaM, zeSaM puurvvt| ihaca sarvatrAyaM doSaH-ajitendriyatvaM svAdhyAyAdihAnIrAgadveSasambhava iti, evamanye'pi doSA aihikAmuSmikASAyabhUtAH svadhiyA samAlocyA iti|| cUDA 2 saptaikakaH-4 samAptaH -cUDA-2 sasaikakaH-5 "rUpa":vR. atha paJcamaM rUpasaptaikaHkamadhyayanam / caturthasaptaikakAnantaraM paJcamaM samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaraM zravaNendriyamAzritya rAgadveSotpattirniSiddhA tadihApi cakSurindriyamAzritya niSidhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya nAmaniSpanne nikSepe rUpasaptaikaka iti nAma, tatra rUpasya caturdhA nikSepaH, nAmasthApane anAtya dravyabhAvanikSepArthaM niyuktikRd gAthA'rddhamAhani. [327] davvaM saMThANAI bhAvo vanna kasiNaM sbhaavoy| davvaM saddapariNayaM bhAvo u guNA ya kittI y|| vR. tatra dravyaM noAgamato vyatiriktaM paJca saMsthAnAni parimaNDalAdIni, bhAvarUpaM dvidhAvarNataH svabhAvatazca, tatravarNataH kRtsnAH paJcApi varNA, svabhAvarUpaMtvantargatakrodhAdivazAbhUlalATanayanAropaNaniSThuravAgAdikam, etadviparItaM prasannasyeti uktnyc||9|| "ruddhassa kharA diTThI uppaladhavalA pasannacittassa / duhiyassa omilAyai gaMtumaNassussuA hoi|| sUtrAnugame sUtraM, taccedam mU. (505) sebhi0 ahAvegaiyAiMsavAiMpAsai, taM gaMthimANivA veDhimANivA pUrimANi vA saMdhAimANivA kaTTakammANivApotyakammANivAcittaka0 maNika0 vAdaMtaka. pattachijjakammANi vA vivihANi vA veDhimAiM anayarAiM0 vi0 cakkhudaMsaNapaDiyAe no abhisaMdhArija gamaNAe, evaM nAyavvaM jahA saddapaDimA savva vAittavajjA ruuvpddimaavi|| vR.sabhAvabhikSu kacitparyaTanathaikAni-kAnicinnAnAvidhAni rUpANi pazyati, tadyathA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-2, saptaikaka 'prathitAni' grathitapuSpAdinirvartitasvastikAdIni 'veSTimAni' vastrAdinirvarttitaputtalikAdIni 'pUrimANi' ttiyAnyantaH pUraNena puruSAdyAkRtIni bhavanti 'saMghAtimAni' colakAdIni 'kASThakarmANi' rathAdIni 'pustakarmANi' lepyakarmANi 'citrakarmANi' pratItAni 'maNikarmANi vicitramaNiniSpAditasvastikAdIni, tathA dandakarmANi' dantaputtalikAdAni, tathA patracchedyakarmANi, ityevamAdIni virUparUpANi cakSurdarzanapratijJayA nAbhisandhArayedamanAya etAni draSTuM gamane mano'pi na vidadhyAdityartha / * 427 evaM zabdasamaikakasUtrANi caturvidhAtodyarahitAni sarvANyapIhAyojyAni kevalaM rUpapratijJayetvevamabhilApo yojyaH, doSAzcAtra prAgvatsamAyojyA iti // cUDA-2 saptaikakaH-5 samAptaH -: cUDA-2 saptaikaka:-6 parakriyA : vR. atha SaSThaM parakriyAbhidhaM saptaikakamadhyayanam / sAmprataM paJcamAnantaraM SaSThaH saptaikakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantaraM rAgadveSotpattinimittapratiSedho'bhihitaH, tadihApi sa evAnyena prakAreNAbhidhIyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya nAmaniSpanne nikSepe parakriyetyAdAnapadena nAma, tatra parazabdasya SaDvidhaMnikSepaM darzayituM niyuktikAro gAthA'rddhamAhani. [328](gAvArddham )chakkaM paraikkikkaM ta 1 datra 2 mAesa 3 kama 4 bahu 5 pahANe 6 | SaTkaM 'para' iti parazabdaviSaye nAmAdi SaDvidho nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAdiparamekaikaM SaDidhaM bhavatIti darzayati, tadyathA-tatparam 1 anyaparam 2 AdezaparaM 3 kramaparaM 4 bahuparaM 5 pradhAnapara 6 miti, tatra dravyaparaM tAvattadrUpatayaiva varttamAnaM paramanyattatparaM yathA paramANoH paraH paramANuH 1, anyaparaM tvanyarUpatayA paramanyad, yathA ekANukAdvayaNukatryaNukAdi, evaM dvayaNukAdekANukacyaNukAdi 2, 'Adezaparam' Adizyate - AjJApyata ityAdezaH yaH kasyAMcitkriyAyAM niyojyate karmakarAdi sa cAsau parazvAdezapara iti 3 / kramaparaM tu dravyAdi caturddhA, tatra dravyataH kramaparamekapradezikadravyAd dvipradezikadravyam, evaM dvayaNukAtrayaNukamityAdi, kSetrata ekapradezAvagADhAd dvipradezAvagADhamityAdi, kAlata ekasamayasthitikAd dvisamayasthitikamityAdi, bhAvataH kramaparamekaguNakRSNAdviguNakRSNamityAdi 4, bahuparaM bahutvena paraM bahuparaM yadyasmAddahu tadbahuparaM tadyathA // 1 // "jIvA puggala samayA davva paesA ya pajjavA ceva / - thovANaM tAnaMtA visesa ahiyA duve'naMtA // tatra jIvAH stokAH tebhyaH pudgalA anantaguNA ityAdi 5, pradhAnaparaM tu pradhAnatvena paraH, dvipadAnAM tIrthakaraH catuSpadAnAM siMhAdi apadAnAmarjunasuvarNapanasAdi 6, evaM kSetrakAlabhAvaparANyapi tatparAdiSaDvidhatvena kSetrAdiprAdhAnyatayA pUrvavatsvadhiyA yojyAnIti, sAmAnyena tu jambUdvIpakSetrAtpuSkarAdikaM kSetraM paraM kAlaparaMtu prAvRTkAlAccharatkAlaH, bhAvaparamaudayikAdIpazamikAdi // sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM tacchedam mU. (506) parakiriyaM ajjhatthiyaM saMsesiyaM no taM sAyae no taM niyame, siyA se paro pAe Amajijja vA pamajijja vA no saM sAyae no taM niyame / se siyA paro pAyAI saMbAhijja vA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 AcArAGga sUtram 2/2/6/-/506 palimaddija vA no taM sAyae no taM niyame / -se siyA paro pAyAI kusija vA raijja vA no taMsAyae notaM niyme|se siyA paro pAyAI tilleNa vA gha0 vasAe vA makkhijja vA abhigija vA notaM 2 / __ -se siyA paropAyAiMluddheNa vA kakkeNa vAcutreNa vA vaNNeNa vA ulloTija vA uvvalijja vA no taM 2 se siyA paro pAyAiM sIodagaviyaDeNa vA 2 uccholijja vA paholijja vA no tN0|| -se siyA paropAyAiM annayareNa vilevaNajAeNa AliMpijja vA viliMpijja vA no tN0|| se siyA paro pAyAiM annayareNa dhUvaNajAeNadhUvija vA padhU no taM 2 / se siyA paro pAyAo ANuyaM vA kaMTayaM vA nIharija vA visohinja vA no tN02|| -se siyA paro pAyAo pUrva vA soNiyaM vA nIharija vA viso0 no taM02/se siyA paro kAyaM Amajjeja vA pamajijja vA no taMsAyae notaM niyame se siyA paro kAyaM loTTeNa vA saMvAhijja vA palimadija vA no tN02| -se siyA paro kAyaM tilleNa vA dha0 vasA0 makkhijja vA abhaMgija vA no taM02/se siyA paro kAyaMluddheNa vA 4 ulloDhija vA uccalija vA no taM02 se siyA paro kArya sIo0 usiNo0 uccholijja vA pa0 no taM02 se siyA paro kArya annareNa vilevaNajAeNa AliMpijja vA 2 no taM02/se0 kAyaM annayareNa dhUvaNajAeNa dhUvija vA pa0 no taM02/ -se0 kAyaMsi vaNaM Amajjijja vA 2 no taM 2 / se0 vaNaM saMvAhijja vA pali0 no tN0| -se vaNaM tilleNa vA dha02 makkhijja vA anmaM0 no tN02|se0 vaNaM luddheNa vA 4 ulloDhija vA uvvaleja vA no tN02| -se siyA paro kAryasi vaNaM sIo0 u0 uccholijja vApa0 no taM02/se0 sivaNaM vA gaMDaM vA araiMvA pulayaM vA bhagaMdalaM vA annayareNaM satthajAeNaM acchidija vA viJchidijja vA no taM02/ se siyA paro anna0 jAeNa AJchidittA vA vicchidittA vA pUyaM vA soNiyaM vA nIharija vA vi0 no tN02|se0 kAyaMsi gaMDaM vA araiMvA pulaiyaM vA bhagaMdalaM vA Amajina vA 2 no taM02 _ -se0 gaMDaM vA 4 saMvAhijja vA pali0 no tN02|se0 kAyaM0 gaMDaM vA 4 tilleNa vA 3 bhakkhinavA 2 no taM02/ se0 gaMDaM vAluddheNa vA 4 ulloDhija vA u0 no tN02|| -se gaMDaM vA 4 sIodaga 2 uccholijja vA pa0 no taM0 2 / se0 gaMDaM vA 4 annayareNaM satthajAeNaM aJchidijja vA vi0 anna0 satya0 acchidittA vA 2 pUrva vA 2 soNiyaM vA nIha0 viso0 no tNsaaye| __-se siyA paro kAryasi seyaM vA jallaM vA nIharija vA vi0 no taM0 2 / se siyA paro acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vA nahama0 nIharija vA 2 no tN02|| -se siyA paro dIhAIvAlAiMdIhAivA roiM dIhAiMbhamuhAiMdIhAi kakkharomAiMdIhAI vatthiromAiM kapijja vA saMThavija vA no taM02 / se siyA paro sIsAo likkhaM vA jUyaM vA nIharija vA vi0 no tN02| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-2, saptakaka:6 429 -se siyAparoaMkaMsivA 2 tuyaTTAvittA hAraM vA addhahAraMvA uratyaM vA geveyaM vAmauDavA pAlaMbaM vA suknasuttaM vA Acihijja vA piNahijja vA no tN02| -se0 paro ArAmaMsi vA ujjANaMsi vA nIharittA vA pavisittA vA pAyAiM Amajija vA pa0 no taM sAie / / evaM neyavvA annamantrakiriyAvi / / vR. para-Atmano vyatirikto'nyastasya kriyA-ceSTA kAyavyApArarUpA tAM parakriyAm 'AdhyAtmikIm' Atmani kriyamANAM, punarapi vizinaSTi-"sAMzleSikI' karmasaMzleSajananIM 'no' naiva AsvAdayet' abhilaSet, manasAna tatrAbhilASaM kuryAdityartha, tathAnatAMparakriyAM 'niyamayet' kArayedvAcA, nApi kAyeneti / tAM ca parakriyAM vizeSato darzayati ___ 'se' tasyasAdhorniSpratikarmazarIrasyasaH paraH' anyodharmazraddhayA pAdau rajo'vaguNThitau AmRjyAt karpaTAdinA, vAzabdastUttarapakSApekSaH, tannAsvAdayennApiniyamayediti, evaMsa sAdhustaM paraM pAdau saMbAdhayantaM mardayantaM vA sparzayantaM-raJjayantaM, tathA tailAdinA prakSayantamabhyaJjayantaM vA, tathA lodhrAdinA udvartanAdi kurvantaM, tathA zItodakAdinA uccholanAdi kurvANaM, tathA'nyatareNa sugandhidravyeNAlimpantaM, tathA viziSTadhUpena dhUpayantaM, tathA pAdAtkaNTakAdikamuddharantam, evaM zoNitAdikaM nissArayantaM 'nAsvAdayet'manasA nAbhilaSetnApi niyamayet-kArayedvAcA kAyeneti zeSAni kAyavraNagatAdIni ArAmapravezaniSkramaNapramArjanasUtraM yAvaduttAnArthAni // evamamumevArthamuttarasaptake'pi tulyatvAtsajheparucisUtrakAro'tidizati-'evam' itiyAH pUrvoktAH kriyA-rajaHpramArjanAdikAstAH 'anyo'nyaM' parasparataH sAdhunA kRtapratikriyayAna vidheyA ityevaM netavyo'nyo'nyakriyAsaptaikaka iti / mU. (507) se siyA paro suddhaNaM asuddheNaM vA vaibaleNa vA teicchaM AuTTe se0 asuddheNaM vaibaleNaM teicchaM AuTTe / -se siyA paro gilANassa sacittANi vA kaMdANi vAmUlANi vA tayANi vA hariyANi vA khaNittukaDDhittuvAkaDDhAvittu vAteicchaMAuTTAvijanotaMsA02 kaDuveyaNA pANabhUyajIvasattA veyaNaM veiMti, eyaM khalu0 samie sayA jae seyamiNaM mnnijjaasi-tibemi|| vR. 'se' tasya sAdhoH sa paraH zuddhenAzuddhena vA 'vAgbalena' mantrAdisAmarthyena cikitsA vyAdhyupazamam 'AuTTe'tti kartumabhilaSet / tathAsa paro glAnasya sAdhozcikitsArtha sacittAni kandamUlAdIni 'khanitvA' samAkRSya svato'nyena vA khAnayitvA cikitsAM kartumabhilaSet tacca 'nAsvAdayet' nAbhilaSenmanasA, etacca bhaavyet| iha pUrvakRtakarmaphalezvarAjIvAH karmavipAkakRtakaTukavedanAH kRtvApareSAM zArIramAnasA vedanAH svataH prANibhUtajIvasattvAstatkarmavipAkajAM vedanAmanubhavantIti, uktacca / ||1||"punrpi sahanIyo duHkhapAkastavAyaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saJcitAnAm / iti sahagaNayitvA yadyadAyAti samyak, sahasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutaste / / zeSamuktArthaM yAvadadhyayanaparisamAptiriti / / cUDA-2 saptakakaH-6 samAptaH Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 AcArA sUtram 2/2/7/-/- (ni. 328] -cUjA-2 saplaikakaH-7 anyonyakriyAHvR.atha saptamamanyo'nyakriyAmadhamadhyanam / SaSThAnantaraM saptamo'sya cAyamabhisambandhaHihAnantarAdhyayane sAmAnyena parakriyAniSiddhA, ihatugacchanirgatoddezenAnyo'nyakriyAniSidhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya nAmaniSpanne nikSepeanyo'nyakriyetinAma, tatrAnyasya nikSepArtha niyuktikRd gAthApazcArdhamAhani. [328] anne chakkaM gAthardhamtaM puNa tdtrmaaesocev|| vR. anyasya nAmAdiSavidho nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAnyanidhA-tadanyad anyAnyad AdezyAnyaceti dravyaparavanneyamiti / / atra parakriyAyAmanyo'nyakriyAyAM ca gacchAntargatairyatanAkartavyeti,gacchanirgatAnAMtvetayAna prayojanamiti darzayituMniyuktikRdAhani. [329] jayamANassa parojaM kareijayaNAetattha ahigaaro| nippaDikammarasa u annamatrakaraNaM ajuttNtu|| vR.jayamANassetyAdi pAtanikayaiva mAvitA ||saamprtN sUtraM, taccedam mU. (108) se bhikkhU vA 2 anamantrakiriyaM ajjhatthiyaM saMseiyaM no taM sAyae 2 // se annamannaM pAe Amajija vA0 no taM0, sesaMtaMceva, evaM khalu0 jaijAsi tibemi / / vR.anyo'nyasya-parasparasya kriyAM pAdAdipramArjanAdikAM sarvAMpUrvoktAMkriyAvyatihAravizeSitAmAdhyAtmikI sAMzleSikI nAsvAdayedityAdi pUrvavanneyaM yAvadadhyayanasamAptiriti / / cUDA-2 saptaikakaH-7samAptaH sapta saptakakaH samAptaH cUDA-2 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAzacAryeNa viracitA dvItIya zrutaskanyasya dvItIyA cUDAyATIkA parisamAptA (cUDA-3 bhAvanA) vR.uktA dvitIyAcUlA,tadanantaraMtRtIyA samArabhyate, asyAzcAyamabhisambandhaH-ihAditaH prabhRtiyena zrIvarddhamAnasvAminedamarthato'bhihitaMtasyopakAritvAttadvaktavyatAM pratipAdayituMtathA paJcamahAvratopetena sAdhunA piNDazayyAdikaM grAhyamatasteSAM mahAvratAnAM paripAlanArthaM bhAvanAH pratipAdyA ityanena sambandhenAyAteyaM cuuddeti| asyAzcatvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'yamarthAdhikAraH, tadyathAaprazastabhAvanAparityAgena prazastA bhAvanA bhAvayitavyA iti, nAmaniSpane nikSepe bhAvaneti nAma, tasyAzca nAmAdi caturvidho nikSepaH, tatranAmasthApane kSuNNatvAdanAtya dravyAdinikSepArtha niyuktikRdAhani. [330] davvaM gNdhNgtilaaiesusiiunnhvishnnaaiisu| bhAvaMmi hoi duvihA pasatya taha appasatyA th|| vR. tatra 'dravya'miti dravyabhAvanA noAgamato vyatiriktA gandhAGgaiH-jAtikusumA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3, upodghAta : 431 dibhirdravyaistilAdiSudravyeSuyAvAsanAsA dravyabhAvaneti, tathAzItena bhAvitaHzItasahiSNuruSNena vAuSNasahiSNurbhavatIti, AdigrahaNAdvayAyAmakSuNNadeho vyAyAmasahiSNurityAdyanyenApidravyeNa dravyasyayA bhAvanAsA dravyabhAvaneti, bhAvetu-bhAvaviSayA prazastA'prazastabhedenadvirUpAbhAvaneti ||ttraaprshstaaN bhAvabhAvanAmadhikRtyAhani. [331] pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti apasatthA / / vR.prANivadhAdyakAryeSuprathamaMpravartamAnaH sAzaHpravartatepazcAtpaunaHpunyakaraNatayA nizaH pravartate, taduktam - // 1 // "karotyAdau tAvatsaghRNahRdayaH kiJcidazubhaM, dvitIyaM sApekSo vimRzati ca kAryaM ca kurute| tRtIyaM nizaGko vigataghRNamanyAkurute, tataH pApAbhyAsAtsatatamazubheSu praramate / / prazastabhAvanAmAhani. [332] daMsapanANacaritte tavavaraggeya hoi u pstthaa| jAya jahA tA ya tahA lakkhaNa vucchNslkkhnno|| vR.darzanajJAnacAritratapovairAgyAdiSuyAyathAcaprazastabhAvanA bhavatitAMpratyekaMlakSaNato vakSya iti / / darzanabhAvanArthamAhani. [333] titthagarANa bhagavaopavayaNapAvayaNiaisaiDDhINaM / abhigmnnnmnndrisnnkittnnsNpuuannaathunnnnaa|| vR. tIrthakRtAM bhagavatAM pravacanasya-dvAdazAGgasya gaNipiTakasya, tathA prAvacaninAmAcAryAdInAMyugapradhAnAnAM, tathA'tizayinAmRddhimatAM-kevalimanaHparyAyAvadhimaccaturdazapUrvavidAM tathA-AmarpoSadhyAdiprAptaRddhInAMyadabhigamanaMgatvAca darzanaMtathAguNotkIrtanasaMpUjanaMgandhAdinA stotraiH stavanamityAdikA darzanabhAvanA, anayA hi darzanabhAvanayA'navarataM bhAvyamAnayA darzanazuddhirbhavatIti / / kiJcani. [334] jammAbhiseyanakkhamaNacaraNanANuppayAya nivvaanne| diyloabhvnnmNdrnNdiisrbhomngresuN|| ni. [335] aTThAvayamujite gayaggapayae ya dhammacakke ya / pAsarahAkttanagaMcamaruppAyaM ca vaMdAmi / / vR.tIrthakRtAMjanmabhUmiSutathAniSkamaNacaraNajJAnotpattinirvANabhUmiSutathAdevalokabhavaneSu mandareSutathA nandIzvaradvIpAdau bhaumeSuca-pAtAlabhavaneSuyAnizAzvatAnicaityAnitAnicande'hamiti dvitIyagAthAyAmante kriyeti, evamaSTApade, tathA zrImadujayantagirI 'gajAgrapade' dazArNakUTavartini tathA takSazilAyAM dharmacakre tathA ahicchatrAyAM pArzvanAthasya dhrnnendrmhimaasthaane| evaM rathAvarte parvate vairasvAminA yatra pAdapopagamanaM kRtaM yatra ca zrImadvarddhamAnamAzritya camarendreNotpatanaMkRtam, eteSuca sthAneSuyathAsambhavamabhigamanavandanapUjanotkIrtanAdikAH kriyAH kurvato darzanazuddhirbhavatIti / kiJca Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 AcArAGga sUtram 2/3/91-1- [ni. 336] ni. [336] gaNiyaM nimitta juttI saMdiTThI avitahaM imaM nANaM / __ iya egaMtamuvagayA guNapaccaiyA ime atthA // ni. [337] guNamAhappaM isinAmakittaNaM suranariMdapUyA y| porANaceiyANi ya iya esA daMsaNe hoi|| pravacanavidAmamI guNapratyayikA arthA bhavanti, tadyathA-gaNitaviSaye-bIjagaNitAdau paraM pAramupagato'yaM, tathA'STAGgasya nimittasya pArago'yaM, tathA dRSTipAtoktA nAnAvidhA yuktoHdravyasaMyogAn hetUnvA vetti, tathA samyag-aviparItA sRSTi-darzanamasya tridazairapi cAlayitumazakyA tathA'vitathamasyedaM jJAnaM yathaivAyamAha tattathaiyetyevaM prAvacanikasyAcAryAdeH prazaMsAM kurvato darzanavizuddhirbhavatIti, evamanyadapi guNamAhAtyamAcAdivarNayataH tathA pUrvamaharSINAM ca nAmotkIrtanaM kurvataH teSAmeva ca suranarendrapUjAdikaM kathayataH tathA cirantanacaityAni pUjayataH ityevamAdikAM kriyAM kurvatastadvAsanAvAsitasya darzanavizuddhirbhavatItyeSA prazastA darzanaviSayA bhAvaneti / / jJAnabhAvanAmadhikRtyAhani. [338] tattaM jIvAjIvA nAyabvA jANaNA ihaM diTThA / isa vajakaraNakAragasiddhI iha bNdhbhukkhoy|| ni. [339] baddho ya baMdhaheU baMdhaNabaMdhapphalaM sukahiyaM tu / saMsArapavaMco'vi ya ihayaM kahio jinavarehi ni. [340] nANaM bhavissaI evamAiyA vaaynnaaiyaaoy| sajjhAe Autto gurukulavAso ya iya naanne|| vR.tatra jJAnasya bhAvanA jJAnabhAvanA-evaMbhUtaM maunIndraM jJAnaM pravacanaM yathA'vasthitAzeSapadArthAvirbhAvakamityevaMrUpeti, anayA ca pradhAnamokSAGga samyaktvamAdhigamikamAvirbhavati, yatastatvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM, tattvaM ca jIvAjIvAdayo nava padArthA, te ca tattvajJAnArthinA samyag jJAtavyAH, tatparijJAnamihaiva-Arhatepravacane dRSTam-upalabdhamiti, tathehaiva-Arhate pravacane kArya-paramArtharUpaM mokSAkhyaMtathAkaraNaM-kriyAsiddhau prakRSTopakArakaM samyagdarzanajJAnacAritrANi, kArakaH-sAdhuH samyagdarzanAdyanuSThAtA, kriyAsiddhizca-ihaiva mokSAvAptilakSaNA, tAmevadarzayati-bandhaH-karmabandhanaMtasmAnmokSaH-karmavicaTanalakSaNaH,asAvapIhaiva, nAnyatra zAkyAdikapravacane bhavati, ityevaM jJAnaM bhAvayato jJAnabhAvanA bhavatIti / tathA 'baddhaH' aSTaprakArakarmapudgalaiH pratipradezamavaSTabdho jIvaH, tathA 'bandhahetavaH' mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH tathA bandhanam-aSTaprakArakarmavargaNArUpaM tatphalaM-caturgatisaMsAraparyaTanasAtAsAtAdyanubhavanarUpamiti, etatsarvamatraiva sukathitam, anyadvA yatkiJcitsubhASitaM tadihaiva pravacane'bhihitamiti jJAnabhAvanA, tathA vicitrasaMsAraprapaJco'traiva jinendraiH kathita iti| tathA jJAnaM mama viziSTataraM bhaviSyatIti jJAnabhAvanA vidheyA, jJAnamabhyasanIyamityarthaM, AdigrahaNAdekAgracittatAdayo guNA bhavantIti, tathaitadapi jJAne bhAvanIyaM, yathA-"jaM annANI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3, upodghAta: 433 kammaM khavei" ityAdi, tathaimizca kAraNairjJAnamabhyasanIyaM tadyathA - jJAnasaGgrahArthaM nirjarArtham avyavacchittyarthaM svAdhyAyArthamityAdi, tathA jJAnabhAvanayA nityaM gurukulavAso bhavati, tathA coktam - // 1 // nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muJcanti // ityAdikA jJAnaviSayA bhAvanA bhavatIti // cAritrabhAvanAmadhikRtyAhasAhumahiMsAdhambho saJcamadattaviraI ya baMbhaM ca / ni. [341 ] ni. [342 ] | sAhu pariggahaviraI sAhu tavo bArasaMgo ya / / veraggamappamAo egattA ( gge) bhAvaNA ya parisaMgaM / icaraNamaNugayAo bhaNiyA itto tavo vucchaM // sAdhu-zobhano'hiMsAdilakSaNo dharma iti prathamavratabhAvanA, tathA satyamasminnevArhate pravacane sAdhu - zobhanaM nAnyatretidvitIyavratasya tathA'dattaviratizcAtraiva sAdhvIti tRtIyasya, evaM brahmacaryamapyatraiva navaguptiguptaM dhAryata iti, tathA parigrahaviratizcaiva sAdhvIti, evaM dvAdazAGgaM tapa ihaiva zobhanaM nAnyatreti / tathA vairAgyabhAvanA sAMsArikasukhajugupsArUpA, evamapramAdabhAvanAmadyAdipramAdAnAM karmabandhopAdAnarUpANAmanAsevanarUpA, tathaikAgrabhAvanA - 119 11 ekko me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA || ityAdikA bhAvanAH 'caraNamupagatAH ' caraNAzritAH, ita urdhva tapobhAvanAM 'vakSye' abhidhAsya iti // ni. [ 343 ] kiha me havija'vaMjho divaso ? kiM vA pahU tavaM kAuM / ko iha davve jogo khitte kAle samayabhAve // 'kathaM ' kena nirvikRtyAdinA tapasA mama divaso'vandhyo bhavet ? kataradvA tapo'haM vidhAtuM 'prabhuH zaktaH ?, takha katarattapaH kasmin dravyAdau mama nirvahati ? iti bhAvanIyaM, tatra dravye utsargato vallacaNakAdike kSetre snigdharUkSAdau kAle zItoSNAdau bhAve'glAno'hamevaMbhUtaM tapaH karttumalam, ityevaM dravyAdikaM paryAlocya yathAzakti tapo vidheyaM " zaktitastyAgatapasI" iti vacanAditi // kiJca - ni. [344] ucchAhapAlaNAe iti tave saMjame ya saMghayaNe / veragge'niJcAI hoi carite ihaM pagayaM // tathA'nazanAdike tapasyanigUhitabalavIryeNotsAhaH karttavyaH, gRhItasya ca pratipAlanaM karttavyamiti, uktaJca - 119 It // 2 // "titthayaro caunANI suramahio sijjhiavvayadhuvammi | aNihi abalavirio savvatthAmesu ujjamai // kiM puNa ava sesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi na ujjamiavvaM sapaJcavAyaMmi mANusse ? || |128 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 AcArAGga sUtram 2/3/-/-/509 ityevaM tapasi bhAvanA vidheyA / evaM 'saMyame' indriyanoindriyanigraharUpe, tathA 'saMhanane ' vajrarSabhAdike taponirvAhanAsamarthe bhAvanA vidheyeti, vairAgyabhAvanA tvanityatvAdibhAvanArUpA, tduktm|| 1 // " bhAvayitavyamanityatva 1 mazaraNatvaM 2 tathaikatA 3 ' nyatve 4 | azucitvaM 5 saMsAraH 6 karmAzrava 7 saMvara 8 vidhizca // // 2 // nirjaraNa 9 lokavistara 10 dharmasvAkhyAtatattvacintA ca 11 / bodheH sudurlabhatvaM ca 12 bhAvanA dvAdaza vizuddhAH // ityAdikA anekaprakArA bhAvanA bhavantIti, iha punazcAritre prakRtaM caritrabhAvanayehAdhikAra iti // niryuktyanugamanAnantaraM sUtramuccAraNIyaM taccedam mU. (509) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre paMcahatthuttare yAvi hutthA, taMjahAhatthuttarAI cue caittA gabbhaM vakkaM te hatyuttarAhiM gabdhAo gabdhaM sAharie hatyuttarAhiM jAe hatthuttarAhiM muMDe bhavitA agArAo anagAriyaM pavvaie hatyuttarAhiM kasiNe paDipunne avvAghAe nirAvaraNe anaMte anuttare kevalavaranANadaMsaNe samuppanne, sAiNA bhagavaM prinivvue| mU. (510) samaNe bhagavaM mahAvIre imAe osappiNIe susamasusamAe samAe vIikkaMtAe susamAe samAe vIikkatAe susamadussamAe samAe vIikkaMtAe dUsamasusamAe samAe bahu viikkatAe patrahattarIe vAsehiM mAsehi ya addhanavamehiM sesehiM je se gimhANaM cautthe mAse aTTame pakkhe AsADhasuddhe tassa NaM AsADhasuddhassa chaTTIpakkheNaM hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM mahAvijayasiddhatyapupphuttaravarapuMDarIyadisAsovatthiyavaddhamANAo mahAvimANAo vIsaMsAgarovamAI AuyaM pAlaittA AukkhaeNaM ThiikkhaeNaM bhavakkhaeNaM cue caittA iha khalu jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse dAhiNaDUDhamarahe dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesaMmiusabhadattassa mAhaNassa koDAlasagottassa devAnaMdAe mAhaNIe jAlaMdharassa guttAe sIhubbhavabhUeNaM appANeNaM kucchisi gandhaM vakkate / samaNe bhagavaM mahAvIre tinnANovagae yA vi hutthA, caissAmitti jANai cuemitti jANai cayamANe na yANei, suhume gaM se kAle pannatte, tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre hiyANukaMpaeNaM deveNaM jIyameyaMtikaTTu je se vAsANaM tacce mAse paMcame pakkhe Asoyabahule tassa NaM Asoyabahulassa terasIpakkheNaM hatyuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaNaM bAsIhiM rAidiehiM vaikkaM tehiM tesIimassa rAidiyassa pariyAe vaTTamANe dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesAo uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesaMsi nAyANaM khattiyANaM siddhatthassa khattiyassa kAsavaguttassa tisalAe khattiyANIe vAsiTThasaguttAe asubhANaM puggalANaM avahAraM karitA subhANaM puggalANaM pakkhevaM karittA kucchisi gamaM sAharai, jeviya se tisalAe khattiyANIe kucchisi gabbhe taMpi ya dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesaMsi usa0 ko0 devA0 jAlaMdharAyaNaguttAe kucchisi gamaM sAharai, samaNe bhagavaM mahAvIre tinnANovagae yAvi hotthA- sAharijjissAmitti jANai sAharijjamANe na yANai sAhariemitti jANai samaNAuso ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tisalAe khattiyANIe aha'nnayA kayAI navaNhaM mAsANaM Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zrutaskandhaH-2, cUDA-3, bahupaDiputrANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIikkatANaMje se gimhANaM paDhame mAse ducce pakkhe cittasuddhe tassaNaM cittasuddhassa terasIpakSeNaM hatyu0 joga0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM aroggA aroggaM pasUyA jaNaM rAI tisalAkha0 samaNaM0 mahAvIraM aroyA aroyaM pasUyA taNNaM rAiMbhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsidevehiM devIhi ya uvayaMtehiM uppayaMtehi ya ege mahaM divve devuJjoe devasannivAe devakahakka hae upjilagabhUe yAvi hutthaa| jaNNaM rayaNiM0 tisalAkha0 samaNaM0 pasUyA taNNaM rayaNiM bahave devA ya devIo ya egaM mahaM amayavAsaM ca 1 gaMdhavAsaMgha 2 cunnavAsaMca 3 pupphavA saMca 4 hirannavAsaM ca 5 rayaNavAsaMca6 vAsiMsu, jaNNa rayaNi tisalAkha0 samaNaM0 pasUyAtaNNaM rayaNiMbhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsiNo devA ya devIoya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sUikammAiM titthayarAbhiseyaM ca kariMsu jao NaM pamii bhagavaM mahAvIre tisalAe kha0 kuJchisi gabbhaM Agae tao NaM pamii taM kulaM vipuleNaM hiraneNaM suvaneNaM dhaNeNaM dhanneNaM mANikkeNaM muttieNaM saMkhasilappavAleNaM aIva 2 parivaDDhai, tao NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa ammApiyaro eyamaTuMjANittA nivvattadasAhasi vukaMtasi suibhUyaMsivipulaM asaNapANakhAimasAimaMuvakkhaDArvitira tAmittanAisayaNasaMbaMdhivaggaM uvanimaMtaMti mitta0 uvanimaMtittA bahave samaNamAhaNakivaNavaNImagAhiM bhichuDagapaMDaragAINa vicchaTuMti viggoviMti vissANiti dAyAresu dANaM pajjabhAiMti vicchaDDittA viggo0 vissANittA dAyA0 pajabhAittA mittanAi0 bhuMjAviMti mitta0 bhuMjAvittA mitta0 vaggeNa imameyArUvaM nAmadhilaM kaarviNti| jao NaM pabhii ime kumAre ti0 kha0 kucchisi gabbhe AhUe tao NaM pabhii imaM kulaM vipuleNaM hiraneNaM0 saMkhasilappavAleNaM atIva 2 parivaDDai tA hou NaM kumAre vaddhamANe, tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre paMcadhAiparivuDe, taM0-khIradhAIe 1 majaNadhAIe 2 maMDaNadhA03 khelAvaNadhAie4 aMkadhAie5 aMkAo aMkaM sAharijjamANe ramme maNikuTTimatale girikaMdarasamullINeviva caMpayapAyave ahANupubbIe saMvaDDhai, taoNaMsamaNe bhagavaM0 vinAyapariNayaviNiyattabAlabhAve appussuyAiMurAlAI mANussagAI paMcalakkhaNAI kAmabhogAiM saddapharisarasarUvagaMdhAiM pariyAremANe evaM ca NaM viharai / mU. (511) samaNe bhagavaMmahAvIre kAsavagutte tassa NaM imetinninAmadhijA evamAhijjaMti, taMjahA-ammApiusaMti vaddhamANe 1 sahasaMmuie samaNe 2 bhImaM bhayabheravaM urAlaM avelayaM parIsaha sahattikaTu devehiM se nAma kayaM samaNe bhagavaM mahAvIre 3, samaNassaNaMbhagavao mahAvIrassapiyA kAsavagutteNaM tassa NaM tini nAma0 taM0-siddhatthe ivA sijaMse i vA jasaMse ivA, samaNassa NaM0 ammA vAsihassaguttA tIse NaM tinni nA0, taM-tisalA i vA videhadinnAi vA piyakAriNI ivA, --samaNassa NaMbha0 pittiaesupAse kAsavagutteNaM, samaNa jiDhe bhAyA naMdivaddhaNe kAsavagutteNaM, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 AcArAGga sUtram 2/3/-1-1511 -samaNassa NaM jeTThA bhaiNI sudaMsaNA kAsavagutteNaM, samaNassa gaM bhaga0 bhajjA jasoyA koDinnAgutteNaM, -samaNassa NaM dhUyAkAsavagotteNaM tIse NaM donAmadhijA0 - aNuJjA i vA piyadasaNA ivA, ___ -samaNassa NaMbha0- natUI kosiyA gutteNaM tIse NaM do nAma0-sesavaI i vA jasavaI ivA, mU. (512) samaNassaNaM03 ammApiyaropAsAvaccijA samaNovAsagA yAvi hutthA, teNaM bahUiMvAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAlaitAchaNhaMjIvanikAyANaM sArakkhaNanimittaMAloittA niMdittA garihittApaDikkamittAahArihaM uttaraguNapAyacchittAiMpaDivajittA kusasaMthAragaMdurUhittA bhattaM paJcakkhAyaMti 2 // -apacchimAe mAraNaMtiyAe saMlehaNAsarIrae jhusiyasarIrA kAlamAse kAlaM kiccA taM sarIraM vippajahittA acue kappe devatAe uvavannA, tao NaM AukkhaeNaMbhava0 Thi0 cue caittA mahAvidehe vAse carameNaM ussAseNaM sinjhissaMti bujhissaMti munissaMti parinivvAissaMti sabbadukkhANamaMtaM krissNti| mU. (513) teNe kAleNaM 2 samaNe bha0 nAe nAyaputte nAyakalanivvatte videhe videhadinne videhajacce videhasUmAle tIsaMvAsAiM videhasittikaTTuagAramajhe vasittAammApiUhiM kAlagaehiM devalogamaNupattehiM samattapainne cicA hiranaM citrA suvanaM cicA balaM ciccA vAhaNaM ciccA dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaijjaMvicchaDDittA viggovittA vissANittAdAyAresuNaMdAittAparibhAittA saMvaccharaMdalaittAje se hemaMtANaM paDhame mAse paDhame pakkhemaggasirabahule tassaNaM maggasirabahulassa dasamIpaskheNaM hatyuttarA0 joga0 abhinikkhamaNAmippAe yAvi hutthA-, mU. (514) saMvacchareNa hohii abhinikkhamaNaMtu jinvriNdss| __ to atthasaMpayANaM pakttaI puvvsuuraao|| mU. (515) egA hiranakoDI advaiva anUnagA syshssaa| sUrodayamAIyaM dijai jA paayraasutti|| mU. (516) tinneva ya koDisayA aTThAsIiMca huMti koddiio| asiiMca sayasahassA evaM saMvacchare dina / mU. (517) vesamaNakuMDadhArI devA logaMtiyA mhiddddiiyaa| bohaMti yatitthayaraM pannarasasu kmmbhuumiisu| mU. (518) babhaMmi ya kappaMbhI boddhavvAkaNharAiNo mjhe| logaMtiyA vimANA aTThasu vatthA asNkhijjaa|| mU. (519) ee devanikAyA bhagavaM bohiMti jinavaraM vIraM / savvajagajIvahiyaM arihaM! titthaM pvttehi| mU. (520) taoNaM samaNassabha0 ma0 abhinikkhamaNAmippAyaM jANittAbhavaNavaivA0 jo0 vimANavAsiNo devA ya devIo ya saehiM 2 savehiM saehiM 2 nevatyehiM saehiM. 2 ciMdhehi sabbiDDhIe savvajuIe savvabala samudaeNaM sayAiM 2 jANavimANAI durUhaMti sayAduruhittA Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3 437 ahAbAyarAiM puggalAI parisAGatti 2 ahAsuhamAI puggalAI pariyAIti 2 uDDhaM uppayaMti uDDhe uppaittA tAe ukkiTTAe sigghAe cavalAe turiyAe devagaIe ahe NaM ovayamANA 2 tirieNaM asaMkhijAiMdIvasamudAI vIikamamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve teNeva uvAgacchaMti 2 jeNeva uttarakhattiyakuMDapurasaMnivese teNeva uvAgacchaMti, uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesassa uttarapuracchime disiibhaae| -teNeva jhatti vegeNa ovaiyA, tao NaM sakke deviMde devarAyA saNiyaM 2 jANavimANaM paTTaveti saNiyaM 2 jANavimANaM paTTavettA saNiyaM 2 jANavimANAo pacoruhai saNiyaM 2 egaMtamavakka mai egaMtamavakkamittA mahayA veuvieNaM samugghAeNaM samohaNai 2 egaM mahaM nANAmaNikaNagarayaNabhatticittaM subhaMcAru kaMtarUvaM devacchaMdayaM viubbai, -tassa NaM devacchaMdayassa bahumajjhadesabhAe evaM mahaM sapAyapIDhaM nANAmaNikaNayarayaNabhatticittaM subhaM cArukaMtarUvaM sIhAsaNaM viuvvai, 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM karei 2 samaNaM bhagavaM mahAvIra caMdai namasai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM gahAya / __-jeNeva devacchaMdaeteNeva uvAgacchaisaNiyaM 2 purasthAbhimuhaMsIhAsaNe nisIyAvei saNiyaM 2 nisIyAvittA sayapAgasahassapAgehiM tillehi abbhaMgei gaMdhakAsAIehiM ullolei 2 suddhodaeNa majAvei 2 jassaNaM mulaM sayasahasseNaM tipaDolatittieNaM sAhieNaM sIteNa gosIsarattacaMdaNeNaM anuliMpai 2 Isi nissAsavAvavojhaM varanayarapaTTaNuggayaM kusalanarapasaMsiyaM assalAlApelavaM cheyAriyakagagakhaiyaMtakammaM haMsalakkhaNaM paTTajuyalaM niyaMsAvei 2 hAraM addhahAraM uratthaM nevatthaM e gAvaliM pAlaMbasuttaM paTTamauDarayaNamAlAu AviMdhAvei AviMdhAvittA gaMthimaveDhimapUrimasaMdhAimeNaM malleNaM kapparukkhamiva samalaMkarei 2 tAducaMpi mahayA veubviyasamugdhAeNaM samohaNai 2 egaMmahaM caMdappahaM siviyaM sahassavAhaNiyaM viuvvati, -taMjahA-IhAmigausabhaturaganaramakaravihagavAnarakuMjararurusarabhacamarasaGkalasIhavaNalayabhatticittalayavizAharamihuNajuyalajaMta jogajuttaM aJcIsahassamAliNIyaM sunirUviyaM misimisiMtarUvagasahassakaliyaM IsiM bhisamANaM bhibbhisamANaM cakkhulloyaNalesaM muttAhalamuttAjAlaMtaroviyaM tavaNIyapavaralaMbUsapalaMbaMtamuttadAmahAraddhahArabhUsaNasamoNayaM ahiyapicchaNijjaM paumalayabhattivittaM asogalayabhatticittaM kuMdalayabhatticittaM nANAlayabhatti0 viraiyaM subhaM cArukaMtarUvaM nANAmaNipaMcavannaghaMTApaDAyapaDimaMDiyaggasihara pAsAIyaM darisaNijaM surUvaM / mU. (521) sIyA uvaNIyA jinavarassa jrmrnnvippmukkss| ___ osattamalladAmA jalathalayadivvakusumehiM / mU. (522) sibiyAi majjhayAre divvaM vararayaNarUvaciMcaiyaM / sIhAsaNaM maharihaM sapAyapIDhaM jinavarasa // mU. (523) AlaiyamAlamauDo bhAsurabuMdI vraabhrnndhaarii| khomiyavasthaniyattho jassa ya mulaM syshssN|| mU. (524) chaTTeNa u bhatteNaM ajjhavasANeNa suMdareNa jinno| lesAhiM visujhaMto AruhaI uttamaM sIyaM / / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 AcArAGga sUtram 2/3/-1-1525 mU. (525) sIhAsaNe niviTTho sakkIsANA ya dohi pAsehiM / vIyati cAmarAhiM mnnirynnvicittdNddaahiN|| mU. (526) pubbiM ukkhittA mANusehiM sAhaTu romakUvehiM / pacchava bahaMti devA suraasurA garulanAgiMdA / mU. (527) purao surA vahaMtI asurA puNa dAhiNami pAsaMmi / avaro vahati garulA nAgA puNa uttare pAse / / mU. (528) vaNasaMDaM va kusumiyaM paumasaro vA jahA srykaale| sohai kusumabhareNaM iya gagaNayalaM suragaNehiM / mU. (529) siddhatthavaNaM va jahA kaNayAravaNaM va caMpayavaNaM vA / sohai ku0|| mU. (530) varapaDahabherijhallarisaMkhasayasahassiehiM tUrehiM / gayaNayale dharaNiyale taraninAo prmrmmo|| mU. (531) tatavitataM dhaNajhusiraM AujaM cauvvihaM bahubihIyaM / vAiMti tattha devA bahUhiM AnaTTagasaehiM / / mU. (532) teNaM kAleNaMteNaMsamaeNaMje sehemaMtANaM paDhame mAse paDhame pakkhe maggasirabahule tassa NaM maggasirabahulassa dasamIpakheNaM suvvaeNaM divaseNaM vijaeNaMmuhutteNaM hatyuttarAnakkhatteNaM jogovagaeNaM pAINagAmiNIechAyAe biiyAe porisIechadreNaM bhatteNaMapANaeNaMegasADagamAyAe caMdappabhAe sibiyAe sahassavAhiNiyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe samaNijamANe uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesassa majjhaMmajjheNaM nigacchai 2 / -jeNeva nAyasaMDe ujjANe teNeva uvAgacchai 2 IsirayaNippamANaM acchoppeNaMbhUmibhAeNaM saNiyaMra caMdappabhaMsibiyaM sahassavAhiNiM Thavei 2 saNiyaMracaMdappabhAosIyAosahassavAhiNIau paccoyarai 2 saNiyaM 2 caMdapabhaM sibayaM sahassavAhiNiM Thavei 2 saNiyaM 2 caMdappabhAo sIyAo sahassavAhiNIopaccoyarai2 saNiyaM 2 puratyAbhimuhe sIhAsaNenIsIyaiAbharaNAlaMkAraMomuai, -tao NaM vesamaNe deve bhattuvyAyapaDio bhagavao mahAvIrassa haMsalakkhaNeNaM paDeNaM AbharaNAlaMkAraM paDicchai, -tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre dAhiNeNaM dAhiNaM vAmeNaM vAmapaMcamuTThiyaM loyaM karei, -taoNaM sakke deviMde devarAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassajanavAyapaDie vairAmaeNaM thAleNa kesAI paDicchai 2 aNujANesi bhaMtetti kaTTakhIroyasAgaraM sAharai / tao NaM samaNe jAva loyaM karittA siddhANaM namukkAraM karei 2 savvaM me akaraNizaM pAvakammaMtikaTThasAmAiyaMcaritaM paDivAi2 devaparisaMcamaNuyaparisaMcaAliskhacittabhUyamiva tthvei| mU. (533) dibbo maNussadhoso turiyaninAo ya sakkavayaNeNaM / khippAmeva nilukko jAhe paDivaJjai critN| mU. (534) paDijjittu carittaM ahonisaM savvapANabhUyahiyaM / sAhaTu lomapulayA savve devA nisAmiti // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3 439 mU. (535) tao NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa sAmAiyaM khaovasamiyaM caritaM paDivanassa manapajjavanANe nAmaM nANe samuppanne aDDhAijehiM dIhiM dohi ya samuddehiM sannINaM paMciMdiyANaM pajjattANaM viyattamaNasANaM maNogayAiM bhAvAiM jaannei| -taoNaM samaNe bhagavaM mahAvIre pavvaiesamANe mittanAiMsayaNasaMbaMdhivaggaMpaDivisajjei, 2 imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-bArasa vAsAI vosaTTakAe ciyattadehe je ke uvasaggA smusspjNti| ____-taMjahA-divvA vA mANussA vA tericchiyA vA, te savve uvasagge samuppanne samANe samma sahissAmi khamissAmi ahiAsaissAmi, -tao NaM sa0 bha0 ma0 vosiTTacattadehe anuttareNaM AlaeNaM anuttareNaM vihAreNaM evaM saMjameNaM paggaheNaM saMvareNaM taveNaM baMbhaceravAseNaM khaMtIe muttIe samiIe guttIe tuTTIe ThANeNaM kameNaM sucariyaphalanivANamuttimaggeNaM appANaMbhAvamANe viharai, evaM vA viharamANassaje kei uvasaggA samuppajaMti-divvA vA mANussA vA tiricchiyA vA, te savve uvasagge samuppanne samANe anAule avvahieaddInamAnasetivihamaNavayaNakAyagutte sammaMsahaikhamai titikkhai ahiyAsei, -tao NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa eeNaM vihAreNaM viharamANassa bArasa vAsA vIikkatA terasamassa ya vAsassa pariyAra vaTTamANassa je se gimhANaM ducce mAse cautthe pakkhe vaisAhasuddhe tassaNaM vesAhasuddhassa dasamIpakkheNaM subbaeNaM divaseNaM vijaeNaMmuhatteNaMhatyuttarAhiM nakkhatteNaM jogovagaeNaM pAINagAmiNIe chAyAe viyattAe porisIe jaMbhiyagAmassa nagarassa bahiyA naIe ujjuvAliyAe uttarakUle sAmAgassa gAhAvaissa kaTTakaraNaMsi urbujANUahosirassa jhANakoTThovagayassa veyAvattassa ceiyassa uttarapuracchime disIbhAge sAlarukkhassa adUrasAmaMte ukuDuyassagodohiyAe AyAvaNAe AyAvemANassa chaTeNaMbhatteNaM apANaeNaM sukkajjhANaMtariyAe vaTTamANassa nivvANe kasiNe paDiputre abbAhae nirAvaraNe anaMte anuttare kevalavaranANadaMsaNe samuppanne, _ -se bhagavaMarahaMjiNe kevalI savvannU savvabhAvadarisI sadevamaNuyAsurassa logassa pajjAe jaanni| taM0-AgaiM gaI ThiiM cayaNaM uvavAyaM bhuttaM pIyaM kaDaM piDaseviyaM AvikammaM rahokamma laviyaM kahiyaM maNomANasiyaM savvaloe savvajIvANaM sabvabhAvAIjANamANe pAsamANe evaM caNaM viharai, -jaNNaM divasaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa nivvANe kasiNe jAya samuppanne taNNaM divasaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsidevehi yadevIhi yauvayaMtehiMjAva uppiMjalagabhUe yAvi hutthA, taoNaM samaNe bhagavaM mahAvIre uppannavaranANadaMsaNadhareappANaMcalogaca abhisabhikkha puvvaM devANaM dhammamAikkhai, tato pacchA maNussANaM, -taoNaM samaNe bhagavaM mahAvIre uppannanANadaMsaNadhare goyamAINaMsamaNANaM paMca mahabbayAI sabhAvaNAI chajjIvanikAyA Atikkhati bhAsai panavei, taM-puDhavikAe jAva tasakAe, mU. (536) paDhamabhaMte! mahavvayaM paJcakkhAmi savvaM pANAivAyaM se suhumaM vA bAyaraM vAtasaM vAthAvaraMvAneva sayaM pANAivAyaM karijA 3 jAvajIvAe tivihaMtiviheNaMmaNasA vayasA kAyasA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/3/-/-/535 tassa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi, tassimAo paMca bhAvaNAo bhavaMti / tatthimA paDhamA bhAvaNA bR. - ' teNaM kAle 'mityAdi 'tena kAlena' iti duSpamasuSamAdinA 'tena samayena' iti vivakSitena viziSTena kAlena satotpattyAdikamabhUditi sambandhaH / tatra 'paMcahatyuttare yAvi hutthA' ityevamAdinA 'AroggA AroggaM pasUya'tti, ityevamantena granthena bhagavataH zrIvarddhamAnasvAmino vimAnacyavanaM brAhmaNIgarbhAdhAnaM tataH zakrAdezAt trizalAgarbhasaMharaNamutpattizcAbhihitA / 'tatya' paMcahatyuttarehiM hottha' tti hasta uttaro yAsAmuttaraphAlgunInAM tA hastottarAH, tAzca paJcasu sthAneSu - garbhAdhAnasaMharaNajanmadIkSAjJAnotpattirUpeSu saMvRttA ataH paJcahastottaro bhagavAnabhUditi, 'cavamANe na jANai' tti AntarmuhUrttikatvAcchadyasthopayogasya cyavanakAlasya ca sUkSmatvAditi, tathA 'jaNNaM rayaNI aroyA aroyaM pasUyantI' tyevamAdinA / 'uppannanANadaMsaNadhare goyamAINaM samaNANaM niggaMthANaM paJca mahavvayAI sabhAvaNAI chajjIvanikAyAI AikkhaI' tyevamantena granthena bhagavato vIravarddhamAnasvAmino jAtakarmAbhiSekasaMvardhanadIkSAkevalajJAnotpattayo'bhihitAH / 440 prakaTArthaM ca sarvamapi sUtraM, sAmpratamutpannajJAnena bhagavatA paJcAnAM mahAvratAnAM prANAtipAtaviramaNAdInAM pratyekaM yAH paJca paJca bhAvanAH prarUpitAstA vyAkhyAyante / tatra prathamamahAvratabhAvanAH paJca, tatra prathamAM tAvadAhamU. (536 - vartate) iriyAsamie se niggaMthe no aNairiyAsamietti, kevalI bUyA0aNairiyAsamie se niggaMthe pANAI bhUyAiM jIvAiM sattAiM abhihaNijja vA vattijja vA pariyAvija vA lesijra vA uddavija vA, iriyAsamie se niggaMdhe no iriyAasamiitti paDhamA bhAvanA / ahAvarA ducyA bhAvanA-maNaM pariyANai se niggaMdhe, je ya maNe pAvae sAvajje sakirie aNhayakare cheyakare bheyakare ahigaraNie pAusie pAriyAvie pANAivAie bhUovaghAie, tahappagAraM maNaM no padhArijA gamaNAe, maNaM parijANai se niggaMthe, je ya maNe apAvaetti dukhA bhAvanA / ahAvarA taccA bhAvanA-vaiM parijANai se niggaMthe, jA ya vaI pAviyA sAvajA sakiriyA jAva bhUovaghAiyA tahappagAraM vaI no uccArijA, je vaI parijANai se niggaMdhe, jAva vai apAviyatti tacA bhAvanA / ahAvarA utthA bhAvanA - AyANabhaMDabhattanikkhevaNAsamie se niggaMthe, no aNAyANamaMDamattanikkhevaNAsamie, kevalI bUyA0 - AyANabhaMDamattanikkhevaNA asamie se niggaMthe pANAI bhUyAiM jIvAI sattAiM abhihaNijA vA jAva uddavija vA, tamhA AyANabhaMDamanikkhevaNAsamie se niggaMthe, no AyANabhaMDanikkhevaNAasamietti cautthA bhAvanA ahAvarA paMcamA bhAvanA-AloiyapANabhoyaNabhoI se niggaMdhe no aNAloiyapANabhoyaNabhoI, kevalI bUyA0 - aNAloIyapANabhoyaNabhoI se niggaMthe pANANi vA 4 abhihaNija vA jAva uddavijavA, tamhA AloiyapANabhoyaNabhoI se niggaMthe no aNAloIya- pANabhoyaNabhoItti paMcamA bhAvanA / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3 441 eyAvatA mahabbae sammaMkAeNa phAsie pAlie tIriekiTTie avaTThie ANAe ArAhie yAvi bhavai, paDhame bhaMte ! mahabbae pANAivAyAo veramaNaM / / vR. iriyA samie' ityAdi, IraNaM gamanamIryA tasyAM samito-dattAvadhAnaH purato yugamAtrabhUbhAganyastaSTigAmItyartha,na tvasamito bhavet, kimiti?,yataH kevalIbrUyAtkarmopAdAnametad, gamanakriyAyAmasamito hi prANinaH 'abhihanyAt' pAdenatADayet, tathA vartayet' anyatra pAtayet, tathA paritApayet' pIDAmutpAdayet, apadrApayehA jIvitAdvayaparopayedityataIryAsamitena bhavitavyamiti prathamA bhAvanA, dvitIyabhAvanAyAM tu manasA duSpraNihitena na bhAvyaM, taddarzayatiyanmanaH 'pApakaM sAvadhaM sakriyam aNhayakaraM tikarmAzravakAri, tathAchedanabhedanakaraMadhikaraNaM kalahakaraM prakRSTadoSaMpradoSikaMtathAprANinAMparitApakArItyAdina vidheyamiti, athAparA tRtIyA bhAvanA-duSprasaktA yA vAk prANinAmapakAriNI sA nAbhidhAtavyeti tAtparyArthaH, tathA caturthI bhAvanA-AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti, tatra ca nirgranthena sAdhunA samitena bhavitavyamiti, tathA'parA paJcamI bhAvanA-'Alokita pratyupekSitazanAdibhoktavyaM, tadakaraNe doSasambhavAditi, ityevaM paJcabhivinAbhi prathamaM vrataM sparzitaM pAlitaM tIrNa kIrtitamavasthitamAjJayA''rAdhitaM bhvtiiti| ma. (537) ahAvaraM ducaM mahavvayaM paJcakkhAmi, savvaM masAvAyaM vaidosaM. se kohA vA lohA yA bhayAvA hAsA vA neva sayaMmusaMbhAsijjA nevaneNaM musaMbhAsAvijA annapi musaM bhAsaMtaM na samaNumannijAtivihaM tiviheNaM manasA vayasA kAyasA, tassa bhaMte! paDikkamAmijAvacosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhvNti| tathimA paDhamA bhAvanA-anuvIibhAsI se niggaMthe no ananuvIibhAsI, kevalI bUyA0-ananuvIibhAsI se niggaMthe samAvajijja mosaM vayaNAe, anuvIibhAsI se niggaMthe no ananuvIibhAsitti paDhamA bhaavnaa| ahAvarA ducA bhAvanA-kohaM pariyANai se niggaMthe nokohaNe siyA, kevalI bUyAkohappatte kohattaM samAvaijjA mosaM vayaNAe, kohaM pariyANai se niggaMthe na ya kohaNe siyatti ducA bhAvanA ahAvarA tacyA bhAvanA-lobhaM pariyANai se niggaMthe no alobhaNae siyA, kevalI bUyAlobhapatte lobhI samAvaijA mosaM vayaNAe, lobhaM pariyANai se niggaMthe no ya lobhaNae siyatti tacyA bhaavnaa| ahAvarA cautthA bhAvanA-bhayaM parijANai se niggaMthe no bhayabhIrue siyA, kevalI bUyAbhayapatte bhIrU samAvaiJA mosaM vayaNAe, bhayaM parijANai se niggaMthe no bhayabhIrue siyA cautthA bhaavnaa| ahAvarA paMcamA bhAvanA-hAsaM pariyANaise niggaMthe noya hAsaNaesiyA, keva0 hAsapatte hAsI samAvaijA mosaM vayaNAe, hAse pariyANai se niggaMthe no hAsaNae siyatti paMcamI bhAvanA etAvatA dozce mahavvae sammaM kAraNa phAsie jAva ANAe ArAhie yAvi bhavai ducce bhaMte ! mhvve| vR.dvitIyavratabhAvanAmAha, tatra prathameyam-anuvicintyabhASiNA bhavitavyaM, tadakaraNe doSa Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/3/-//537 sambhavAt, dvitIya bhAvanAyAM tu krodhaH sadA parityAjyo, yataH krodhAnyo mithyA'pi bhASata iti, tRtIyAbhAvanAyAM tu lobhajayaH karttavyaH, tasyApi mRSAvAdahetutvAditi hRdayam, caturthyAM punarbhayaM tyAjyaM, pUrvoktAdeva hetoriti paJcamabhAvanAyAM tu hAsyamiti, evaM paJcabhirbhAvanAbhiryAvadAjJayA''rAdhitaM bhavatIti / mU. (538) ahAvaraM tacaM bhaMte! mahavvayaM paJcakkhAmi savvaM adinnAdANaM, se gAme vA nagare vArane vA appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM cA neva sayaM adinnaM giNhijjA nevanehiM adinaM gimhAvijjA adinnaM annaMpi giNhaMtaM na samaNujANijA jAvajjIvAe jAva vosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhavaMti / 442 tatthimA paDhamA bhAvanA-anuvIi miuggahaM jAI se niggaMdhe no ananuvIimiuggahaM jAI se niggaMthe, kevalI bUyA- ananuvIi miuggahaM jAI niggaMthe adinnaM giNhejA, anuvIi miuggahaM jAI se niggaMdhe no ananuvIi miuggahaM jAitti paDhamA bhAvaNA / ahAvarA dudhA bhAvanA-anunnaviya pANabhoyaNabhoI se niggaMdhe no ananutravia pANabhoyaNabhoI, kevalI vUyA - ananunnaviya pANabhoyaNabhoI se niggaMthe adinnaM bhuMjijjA, tamhA anutraviya pANabhoyaNabhoI se niggaMthe no ananunnaviya pANabhauyaNabhoItti ducyA bhAvanA / ahAvarA tathA bhAvanA-niggaMtheNaM uggahaMsi uggahiyaMsi etAvatAva uggahaNasIlae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM uggahaMsi anuggahiyaMsi etAvatA anuggahaNasIle adinaM ogiNhijjA, niggaMtheNaM uggahaM uggahiyaMsi etAvatAva uggahaNasIlaetti taca bhAvanA / ahAvarA cautthA bhAvanA-niggaMtheNaM uggahaMsi uggahiyaMsi abhikkhaNaM 2 uggahaNasIlae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM uggahaMsi u abhikkhaNaM 2 anuggahaNasIle adinnaM giNhijjA, niggaMthe uggahaMsi uggahiyaMsi abhikkhaNaM 2 uggahaNasIlaetti cautthA bhAvanA / ahAvarA paMcamA bhAvanA-anuvIra miuggahajAI se niggaMthe sAhammiesu, no ananubII miuggahajAI, kevalI bUyA- ananuvIi miuggahajAI se niggaMthe sAhammiesu adinnaM ugiNhijjA anuvIsmiuggahajAI se niggaMthe sAhammiesu no ananuvIimiuggahajAtI ii paMcamA bhAvanA / etAvayA tacce mahatvae sammaM0 jAva ANAe ArAhae yAvi bhavai, tacaM bhaMte ! mahavvayaM / vR. tRtIyavrate prathamabhAvanaiSA-anuvicintya zuddho'vagraho yAcanIya iti, dvitIyabhAvanA tvAcAryAdInanujJApya bhojanAdikaM vidheyam, tRtIyA tveSA- avagrahaM gRhNatA nirgranthena sAdhunA parimita evAvagraho grAhya iti, caturthabhAvanAyAM tu 'abhIkSNam' anavaratamavagrahaparimANaM vidheyamiti, paJcamyAMtvanuvicintya mitamavagrahaM sAdharmikasambandhinaM gRhNIyAt ityevamAjJayA tRtIyavratamArAdhitaM bhavatIti / mU. (539) ahAvaraM cautthaM mahavvayaM paJcakkhAmi savvaM mehuNaM, se divvaM vA mANussaM vA tirikkhajoNiyaM vA neva sayaM mehuNaM gacchejA taM cevaM adinnAdANavattavvayA bhANiyavvA jAva vosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhavaMti / tatthimA paDhamA bhAvanA-no niggaMthe abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahittae siyA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahemANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalIpatrattAo Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-3 443 dhammAo bhaMsijjA, no niggaMthe NaM abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahemANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalIpannattAo dhammAo bhaMsiJjA, no niggaMthe NaM abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahittae siyatti paDhamA bhaavnaa| ahAvarA dacAbhAvanA-no niggaMthe itthINaM manoharAI 2 iMdiyAiM AloittaenijjhAittae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaMitthINaM manoharAiM2 iMdiyAiMAloemANe nijjhAemANe saMtibheyA saMtivibhaMgAjAvadhammAo bhaMsijjA, noniggaMthe itthINaMmanoharAI 2 iMdiyAiMAloittae nijhAittae siyatti ducA bhaavnaa| ahAvarA taccA bhAvanA-no nigaMthe itthINaM pucarayAI puvvakIliyAI sumarittae siyA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM itthINaM puvvarayAI puvvakIliyAIsaramANe saMtibheyA jAva bhaMsijA, no niggaMthe itthINaM pubbarayAI puvvakIliyAI sarittae siyatti tathA bhaavnaa| ___ahAvarA cautthA bhAvanA-nAimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe na paNIyarasabhoyaNabhoI se niggaMthe, kevalI bUyA-aimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe paNiyarasabhoyaNabhoI saMtibheyA jAva bhaMsijA, nAimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe no paNIyarasabhoyaNabhoitti cautthA bhaavnaa| ___ahAvarApaMcamA bhAvaNA-noniggaMthe itthIpasupaMDagasaMsattAIsayasAsaNAIsevittaesiyA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM itthIpasupaMDagasaMsattAiMsayaNAsaNAiMsevemANe saMtibheyA jAva bhaMsijA, no niggaMthe itthIpasupaMDagasaMsattAi sayaNAsaNAI sevittae siyatti paMcamA bhAvanA 5, etAvayA cautthe mahavyae sammaM kAraNa phAsei jAva ArAhie yAvi bhavai, cauttha bhaMte ! mahabvayaM / / vR. caturthavrate prathameyam-strINAM sambandhinI kathAM na kuryAt, dvitIyAyAM tu tadindriyANi manohArINinAlokayet, tRtIyAyAM tu pUrvakrIDitAdinasmaret, caturthyAMnAtimAtrabhojanapAnAsevI syAt, paJcamyAM tu strIpazupaNDakavirahitazayyA'vasthAnamiti / ___ mU. (540) ahAvaraM paMcama bhaMte ! mahavvayaM savvaM pariggahaM paJcakkhAmi se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtamacittaM vA neva sayaM pariggahaM gihijA nevannehiM pariggahaM giNhAvinA api pariggahaM giNhataM na samanujANijAjAva vosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhvNti| tathimA paDhamA bhAvanA-soyaoNaMjIve maNunAI saddAiMsuNei maNunAmaNunnehiM saddehiM no sajijA no rajiJjA no gijjhejA no mugjhi jA no ajjhovavajijjA no viNighAyamAvajejA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM maNunAmaNunnehi saddehiM sajjamANe rajjamANe jAva viNidhAyamAvajamANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalipannattAo dhammAo bhaMsiJjAsa, na sakA na sou saddA, sotavisayamAgayA / rAgadosA uje tattha, te bhikkhU privnyje| soyao jIve maNucAmaNunAI saddAiM suNei paDhamA bhaavnaa| ahAvarA ducA bhAvanA-cakkhUo jIvo maNunAmaNunAI rUvAI pAsai mnnunnaamnnu|hiN rUvehiM sajjamANe jAva viNidhAyamAvajamANe saMtibheyA jAva bhaMsijA,-na sakkA rUvamaddaTTa, cakhuvisayamAgayaM rAgadosA uje tattha, te bhikkhU privjje| cakkhUo jIvo maNunnA 2 rUvAIM pAsai, duccA bhaavnaa| Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/3/-/-/540 ahAvarA taccA bhAvanA-ghANao jIve maNunnA 2 iMgaMdhAI agghAyai maNunnAmaNunnehiM gaMdhehiM no sajjijjAno rajjijjA jAva no viNighAyamAvajjijjA kevalI bUyA- maNunnAmaNunnehiM gaMdhehiM sajjamANe jAva viNidhAyamAvajamANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA, -na sakkA gaMdhamagdhAuM, nAsAvisayamAgayaM / rAgadosA u je tatya, te bhikkhU privjje| ghANao jIvo maNunnA 2 iM gaMdhAI agghAyaitti tacA bhAvanA 3 / 444 ahAvarA cautthA bhAvanA - jibbhAo jIvo maNunnA 2 iMrasAI assAei, maNunnAmaNunehiM rasehiM no sajjijjA jAva no viNighAyamAvajjijjA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM maNannAmaNunnehiM rasehiM mANe jAva viNighAyamAvajramANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA,-na sakkA rasamassAuM, jIhAvisayamAgayaM / rAgaddosA u je tattha, te bhikkhU privjje| jIhAo jIvo maNunnAraI rasAI assAeitti cautthA bhAvanA / ahAvarA paMcamA bhAvanA- phAsao jIvo maNunnA 2 iM phAsAiM paDiseveera maNunnAmaNunnehiM phAsehiM no sajjijjA jAva no viNidhAyamAvajjijjA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM maNunnAmaNunnehiM phAsehiM sajamANe jAva viNighAyamAvajramANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalIpannattAo dhammAo bhaMsijjA,na sakkA phAsamaveeuM, phAsavisayamAgayaM / rAgaddosA0 / phAsao jIvo maNunnA 2 iM phAsAI paDisaMveeti paMcamA bhAvanA / etAvatA paMcame mahavyate sammaM avaTTie ANAe ArAhie yAvi bhavai, paMcamaM bhaMte ! mahavvayaM / igheehiM paMcamahavvaehiM paNavIsAhi ya bhAvaNAhiM saMpanne anagAre ahAsuyaM ahAkappaM ahAmaggaM sammaM kAraNa phAsittA pAlittA tIritA kiTTittA ANAe ArAhittA yAvi bhavai // vR. paJcamavratabhAvanA punareSA - zrotramAzritya manojJAn zabdAn zrutvA na tatra gAddharyaM vidadhyAditi, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamabhAvanAsu yathAkramaM rUparasagandhasparzeSu gAddharyaM na kAryamiti, zeSaM sugamaM yAvadadhyayanaM samAptamiti / cUDA-3 samApta / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya tRtIyA cUDAyAH TIkAparisamAptA cUDA-4 "vimukti" vR. . uktaM tRtIyacUDAtmakaM bhAvanAkhyamadhyayanaM sAmprataM caturthacUDArUpaM vimuktyadhyayanamAramyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaraM mahAvratabhAvanAH pratipAditAH tadihApyanityabhAvanA pratipAdyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargatamarthAdhikAraM darzayituM niyuktikRdAha , ni. [ 345 ] anicce pavvae ruppe bhuyagassa tahA mahAsamudde ya / ee khalu ahigArA ajjhayaNaMmI vimuttIe // vR. asyAdhyayanasyAnityatvAdhikAraH tathA parvatAdhikAraH punA rUpyAdhikAraH tathA bhUjagatvagadhikAra evaM samudrAdhikArazca ityete paJcArthAdhikArAstAMzca yathAyogaM sUtra eva bhaNiSyAma iti / nAmaniSpanai tu nikSepe vimuktiriti nAma, asya ca nAmAdinikSepaH uttarAdhyayanAntaHpAtivimokSAdhyayanavadityatideSTuM niyuktikAra Aha Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-4 ni. [ 346 ] jo ceva hoi mukkho sA u vimutti pagayaM tu bhAveNaM / desavimukkA sAhU savvavimukkA bhave siddhA / / vR. ya eva mokSaH saiva vimukti, asyAzca mokSavanikSepa ityartha, prakRtam - adhikAro bhAvavimuktyeti, bhAvavimuktistu dezasarvabhedAddedhA, tatra dezata sAdhUnAM bhavasthakevaliparyantAnAM, sarvavimuktAstu siddhA iti, aSTavidhakarmavicaTanAditi // sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccadammU. (541) anicamAvAsamuviMti jaMtuNo, paloyae succamiNaM anuttaraM / 445 viusire vinu agArabaMdhaNaM, abhIru AraMbhapariggahaM cae // vR. AvasantyasminnityAvAso-manuSyAdibhavastaccharIraM vA tamanityamupa- sAmIpyena yAntigacchanti jantavaH - prANina iti, catasRSvapi gatiSu yatra yatrotpadyante tatra tatrAnityabhAvamupagacchantItyartha, etacca maunIndraM pravacanamanuttaraM zrutvA 'pralokayet' paryAlocayed, yathaiva pravacane'nityatvAdikamabhihitaM tathaiva lakSyate - 6zyate ityartha / etaca zrutvA pralokya ca vidvAn 'vyutsRjet' parityajet 'agArabandhanaM' gRhapAzaM putrakalatradhanadhAnyAdirUpaM, kimbhUtaH san ? ityAha 'abhIru' saptaprakArabhayarahitaH parISahopasagapridhRSyazca 'Arambha' sAvadyamanuSThAnaM parigrahaM ca savAhyAbhyantaraM tyajediti sAmprataM parvatAdhikAre, - mU. (542) tahAgayaM bhikkhumanaMtasaMjayaM, anelisaM vinnu caraMtamesaNaM / tudati vAyAhi abhiddavaM narA, sarehiM saMgAmagayaM va kuMjaraM // vR. tathAbhUtaM sAdhum - anityatvAdivAsanopetaM vyutsRSTagRhabandhanaM tyaktArambhaparigrahaM, tathA'nanteSvekendriyAdiSu samyag yataH saMyatastam 'anIdRzam' ananyasadRzaM 'vidvAMsaM' jinAgamagRhItasAram 'eSaNAyAM carantaM' parizuddhAhArAdinA varttamAnaM, tamitthaMbhUtaM bhikSaM 'narA' mithyAdhSTayaH pApopahatAtmAnaH 'vAgbhi' asabhyAlApaiH 'tudanti' vyathante, pIDAmutpAdayantItyartha, tathA loSTaprahArAdibhirabhidravantica, kathamiti dRSTAntamAha- zaraiH saGgrAmagataM kuJjaramiva // 2 // apica mU. (543) tahappagArehiM jaNehiM hIlie, sasaddaphAsA pharusA uIriyA / titikkhae naNi aduTThaceyasA, girivva vAeNa na saMpaveyae / / vR. 'tathAprakAraiH' anAryaprAyairjanaiH 'hIlitaH' kadarthitaH, kathaM ?, yatastaiH paruSAstIbrAH sazabdAH- sAkrozAH sparzA-zItoSNAdikA duHkhotpAdakA ut-prAbalyeneritA-janitAH kRtA ityartha, tAMzca sa munirevaM hIlito'ti 'titikSate' samyaksahate, yato'sau 'jJAnI' pUrvakRtakarma evAyaM vipAkAnubhava ityevaM manyamAnaH, 'aduSTacetAH ' akaluSAntaHkaraNaH san 'na taiH saMpravepate' na kampate giririva vAteneti adhunA rUpyadhaSTAntamadhikRtyAha mU. (544) uvehamANe kusalehiM saMvase, akaMtadukkhI tasathAvarA duhii| alUsae savvasahe mahAmunI, tahA hi se sussamaNe samAhie / / vR. 'upekSamANaH parISahopasargAn sahamAna iSTAniSTaviSayeSu vopekSamANomAdhyasthyamavalambamAnaH 'kuzalaiH ' gItArthe sahasaMvasediti, katham ?, akAntam- anabhipretaM duHkhamasAtAvedanIyaM tadvidyate yeSAM trasasthAvarANAM tAn duHkhinastrasasthAvarAn 'alUSayan' aparitApayan pihitAzravadvAraH pRthvIvat 'sarvaMsahaH' parISahopasargasahiSNuH 'mahAmuni' samyagjagatrayasvabhAvavettA tathA hAsau suzramaNa iti samAkhyAtaH kiJca Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 AcArAGga sUtram 2/4/-/-/545 mU. (545) viU nae dhammapayaM anuttaraM, viNIyataNhassa muNissa jhaayo| samAhiyassa'ggisihA va teyasA, tavo ya pannA ya jaso ya vaDDhai / / vR. 'vidvAn' kAlajJaH 'nataH' praNataH prahvaH, kiM tata ? - 'dharmapadaM' kSAntyAdikaM, kiMbhUtam ?-'anuttaraM' pradhAnamityartha,tasya caivaMbhUtasya munervigatatRSNasya dhyAyato dharmadhyAnaM 'samAhitasya upayuktasyAgnizikhAvattejasA jvalatastapaH prajJA yazazca varddhata iti tathA-- mU. (546) disodisaM'naMtajiNeNa tAiNA, mahavvayA khemapayA paveiyA / mahAgurU nissayarA uIriyA, tameva teuttidisaM pgaasgaa| vR. "dizodiza miti sarvAsvapyekendriyAdiSu bhAvadikSu kSemapadAni rakSaNasthAnAni 'praveditAni' prarUpitAni, anantazcAsau jJAnAtmatayA nityatayA vA jinazca-rAgadveSajayanAdanantajinastena, kiMbhUtAni vratAni ?-'mahAgurUNi' kApuruSairvahatvAt 'nisvakarANi' svakarmAnAdisambandhAttadapanayanasamarthAni nisvakarANi 'udIritAni' AviSkRtAni tejasa iva tamo'panayanAtridizaMprakAzakAni, yathA tejasatamo'panIyordhvAdhastiryaprakAzate evaM tAnyapi karmatamo'panaya-nahetutvAtridizaM prakAzakAnIti / mUlaguNAnantaramuttaraguNAbhidhitsayA''hamU. (547) siehiM bhikkhU asie parivvae, asaJjamitvIsu caija pUyaNaM / anissio logamiNaM tahA paraM, na mijaI kAmaguNehiM pNddie|| vR.sitAH-baddhAH karmaNA gRhapAzena rAgadveSAdinibandhanena veti gRhasthA anyatIrthikA vA taiH 'asitaH' abaddhaH-taiH sArddha saGgamakurvan bhikSu parivrajet' saMyamAnuSThAyI bhavet, tathA strISu 'asajan' saGgamakurvan pUjanaM tyajet-na satkArAbhilASI bhavet, tathA anizritaH' asaMbaddhaH 'ihaloke asmin janmani tathA paraloke svargAdAviti, evaMbhUtazca kAmaguNaiH' manojJazabdAdibhiH 'namIyate' na tolyatena svIkriya itiyAvat 'paNDitaH' kaTuvipAkakAmaguNadarzIti mU. (548) tahA vimukkassa parinacAriNo, dhiImao dukkhakhamassa bhikkhunno| visujjhaI jaMsi malaM purekarDa, samIriyaM ruppamalaM va joiNA / / vR. 'tathA' tenaprakAreNa mUlottaraguNadhAritvena vimukto-nisaGgastasya, tathA parijJAnaM parijJAsadasadvivekastayA carituM zIlamasyetiparijJAcArI-jJAnapUrva kriyAkArItasya, tathAdhRti-samAdhAna saMyame yasya sa dhRtimAMstasya, duHkham-asAtAvedanIyodayastadudIrNaM samyak kSamate-sahate, na vaiklavyamupayAti nApi tadupazamArthaM vaidyauSadhAdi mRgayate, tadevaMbhUtasya bhikSoH pUrvopAttaM karma 'vizudhyati' apagacchati, kimiva ?- samIritaM' preritaM rUpyamalamiva 'jyotiSA' agnineti sAmprataM bhujaGgatvagadhikAramadhikRtyAha-- mU. (549) se hu parinAsamayaMmi vaTTaI, nirAsase uvaraya mehuNA cre| . bhuyaMgame junnatayaM jahA cae, vimuJcaI se duhasijja mAhaNe // __vR. 'sa' evaMbhUto bhikSurmUlottaraguNadhArI piNDaiSaNAdhyayanArthakaraNodyuktaH parijJAsamaye vartate,tathA 'nirAzaMsaH' aihikAmuSpikAzaMsArahitaH, tathA maithunAduparataH,asyacopalakSaNatvAdaparamahAvratadhArIca, tadevaMbhUtobhikSuryathA sarpa kaJcukaMmuktvA nirmalIbhavatievaM munirapi 'duHkhazayyAtaH' narakAdibhavAdvimucyata iti / samudrAdhikAramadhikRtyAha Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-4 447 mU. (550) jamAhu ohaM salilaM apArayaM, mahAsamudaM va bhuyAhi duttrN| ahe yaNaM parijANAhi paMDie, se hu munI aMtakaDetti vuccii| vR. 'ya' saMsAraM samudramiva bhujAbhyAMdustaramAhustIrthakRtogaNadharAdayo vA, kimbhUtam ? - ogharUpaM, tatra dravyaughaH salilapravezo bhAvaugha AmravadvArANi, tathA mithyAtvAdyapArasalilam, ityanenAsya dustaratve kAraNamuktam, athainaM saMsArasamudramevaMbhUtaM jJaparijJayA samyag jAnIhi pratyAkhyAnaparikSayAtuparihara paNDitaH' sadasadvivekajJaH, saca munirevaMbhUtaH karmaNo'ntakRducyate apicamU. (551) jahA hi baddhaM iha mAnavehiM, jahA ya tesiM tu vimukkha aahie| ahAtahA bandhavimukha je viU, se hamanI aMtakaDetti bccii| vR. 'yathA' yena prakAreNa mithyAtvAdinA 'baddhaM' karma prakRtisthityAdinA''tmasAtkRtam 'iha' asmin saMsAre 'mAnavaiH' manuSyairiti tathA yathA ca samyagdarzanAdinA teSAM karmaNAM vimokSa AkhyAtaH ityevaM yAthAtathyena bandhavimokSayoryaH samyagvettAsa muni karmaNo'ntakRducyate / / kiJca-- mU. (552) imami loe parae ya dosuvi, na vijaI baMdhana jassa kiNcivi| se hu nirAlaMbaNamappaiTTie, kalaMkalIbhAvapahaM vimuccai / / vR.asmin loke paratra ca dvayorapi lokayorna yasya bandhanaM kiJcanAsti saH "nirAlambanaH' aihikAmuSmikAzaMsArahitaH 'apratiSThitaH' na kvacipratibaddho'zarIrI vA sa evaMbhUtaH 'kalaMkalIbhAvAt sNsaargrbhaadipryttnaadvimucyte|brviimiiti pUrvavat / cUDA-4 samAptAH zrutaskandhaH-2 samAsaH ukto'nugamaH, sAmprataM nayAH, teca jJAnakriyanayayoravataranti, tatra jJAnanayaH prAha-yathA jJAnamevaihikAmuSpikArthAvAptaye, taduktam - // 1 // nAyammi giNhiavve agihiavvaMmi ceva atthNmi| jaiavvameva ii jo uvaeso so nao nAma / / yatitavyamiti jJAna yatno vidheya iti ya upadezaH sa nayo nAmeti-sa jJAnanayo nAmetyartha kiryAnayastvidamAha - // 1 // kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // ||1||"shaastraannydhiityaapi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, kiM jJAnamAtreNa karotyarogam ? // -- tathA-nAyamityAdi, jJAtayorapi grAhyagrAhakayoratthayostathA'pi yatitavyameveti kriyaivAbhyasanIyeti, iti yo nayaH sa kriyAnayo nAmeti, evaM pratyekamabhisandhAya paramArtho'yaM nirUpyate- 'jJAnakriyAbhyAMmokSa' iti, tathA cAgamaH-- // 1 // "savvesipi nayANaM bahuvihavattavya nisaamittaa| taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaDhio sAhU // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 AcArANa sUtram antya niyuktiH caraNaM-kriyA guNo-jJAnaM tadvAn sAdhurmokSasAdhanAyAlamiti tAtparyArtha // // 1 // AdhAraTIkAkaraNe yadApta, puNyaM mayA mokssgmaikhetuH| tenApanIyAzubharAzimuccairAcAramArgapravaNo'stu lokH|| antyeniyuktigAthAHni. [347] AyArassa bhagavaocautthacUlAi esa ninyjuttii| paMcamacUlanisIhaM tassaya uvari bhaNIhAmi / / ni. [348] sattahiMchahiM caucauhi ya paMcahi ayauhi nAyavvA / uddesaehiM paDhame suyakhaMdhe nava ya ajjhayaNA // ni. [349] ikkArasa titi dodo dodo uddesaehiM nAyavvA / sattayaaTThayanavamA ikkasarA hu~ti anjhayaNA itizrIAcAraganiyuktiH ni. [350] pAhaNNe mahasaddo parimANe ceva hoi naayvyo| pAhaNNe parimANe yachaviho hoi nikkhevo / / ni. [351] davve khette kAle bhAvaMmiyahoti yA pahANA u| tesi mahAsado khalu paahnnnnennNtunissphno| ni. [352] dabve khete kAle bhAvaMmi ya je bhave mahaMtA u| tesumahAsado khalu pamANao hoMti nissphnno| ni. [353] dave khete kAle bhAvapariNNA yahoi boddhavvA / jANaNaovavakkhaNao ya duvihA puNekekA / ni. [354] bhAvapariNNA duvihA mUlaguNe ceva uttaraguNe y| mUlaguNe paMcavihA duvihA puNa uttrgunnesu|| ni. [355] pAhaNNeNa upagayaM pariNNAeya tahaya duvihAe / pariNNANesu pahANe mahApariNNA tao hoi / / ni. [356] devINaM maNuINaM tirikkhajoNIgayANa itthINaM / tiviheNa pariccAo mahApariNNAe nijuttii|| avivRtA niyuktireSA mahAparijJAyAH, avivRtA ityatropanyastAH / [ 1 prathamaM agasUtraM AcArAGgaM parisamAptam / muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA AcArAgasUtrasya zIlAjhAcArya viracitA TIkA parisamAptA *** Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvA2A sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi Arya pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNa devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jana vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri 1 sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali paM becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI paM0 hIrAlAla Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI| nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 | malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri - 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUra (avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri ( avacUri ) 175 | vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zloka pramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi * 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. | dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniyukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra [3] vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNa (cUrNi) saGghadAsagaNi (bhASya ) * mUla zloka pramANa 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 - ? - (cUrNi ) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 130 haribhadrasUri ni. 1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 noMdha : (1) uData 45 bhAgama sUtromA vartamAna DANe pahelAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtrI, 24thI 33 prakIrNakasUtrI u4thI u8 chedasUtrI, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAsa prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. hAla upalabdha che 4. ( 3 ) ( ta vRtti-sAhi ke noMdha che te jabhe rela saMghAhana munI che. te sivAyanI pA vRtti- cUrNi khAhi sAhitya mudrita amudrita avasthAmA (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya che. 4 jame "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 3ye khane gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e ne vIrastava prakIrNaka bhAve "sAgamaddIpa" mAM akSarazaH 22000 (?)0400 7000 7000 16000 7732 5900 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaRttvanuM mALye ame ''AvanasuttaLi''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) gotra ane pittu e baMne nirmutti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mALyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prarvAdha sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIji nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-vazA-nitattva e traNenI pUrkha ApI che. jemAM vA ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddeza nI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nittiH krama niyukti 9. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niryukti rU. vRtva-niyukti kra 4. vyavahAra-niyukti * 5. dazAzruta0 -niyukti 450 265 [4] zlokapramANa krama -- 180 niyukti 6. Avazyaka niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniryukti 9. 10. dazavaikAlika - niyukti uttarAdhyayana-niryukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdhaH (1) ahIM Apela zno pramANa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela zno pramALa che. (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI niyukti hAla madhya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAr maharSi e mAghya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. 700 (3) bopa ane viSNuniyukti svataMtra mULajhALa svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana Ama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuvittamAMthI dazAzrutanya niryukti upara vRddhi ane anya pAMca nivRtti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryukttikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthApramANa 483 ( vartamAna ANe 45 AgamamA 5sayabhASyaM) krama bhASya zlokapramANa| krama bhASya 1. | nizISabhASya / 7500 / 6. AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 / 7. oghaniyuktibhASya - vyavahArabhASya / 6400 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya 3125 / |10. uttarAdhyayanabhASya (?) 322 46 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na sil saGghadAsagaNi chopArnu che. amaa| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya abhA2AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya mA sAtha prabhAsa 483 sayuMbha 183 14 mULabhASya 35cha bhane 300 yA anya bhASyanI che. no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhai yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pUrA prasidhdha yuM che 5 te samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI salagama vRtti Adi peTA vivaraNo to vara ane nIta| e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya nau samAveza tanI tanI vRtti bhI thayo 4 cha. 59 teno ta vizeno se samAne bhaNesA nathI, [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa bhAgano ullekha paNa jovA maLela che.] (4) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktimA maNI gayAna saMbhAyacha (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 752no 6 mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA TevA maNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNe che. tebha04 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no pA lepa bhanecha. 32&i bhaassyn| tal ajJAta ja che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] krama cUrNi | 1. AcAra-cUrNi 7000 ( vartamAna ANe 45 bhAgamamA 644 cUrNiH ) zlokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa 8300 9. / | dazAzrutaskandhacUrNi 2225 sUtrakRta-cUrNi 9900 | 10. paJcakalpacUrNi / 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 1000 | 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 | 12. | AvazyakacUrNi . 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13.] dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi | 28000 / 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 15. | nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi | 2265 noM:(1) 61 16 cUrNibhAMdhI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa metrAera cUrNi abhAra mA saMpAnamA sabhApa gayecha. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUf pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI me cUrNi4 agatsyasiMhasUrikRta chetenuM prazana pUzya zrI punyavi45 me rAvelA che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAlA 145140 praznAyita. muM 3 . bhagavatI cUrNi to maje4 cha, pa. prazIta ghaI nathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stosamenacha bhe| prAzIta yArnu rAma nathI. (5) cUrNikAra tarI jindaasgnnimhttrn| nAma bhujyatve saMbhaNAya che. 24 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMjA" yinya mAma" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI to 32ii yinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamA 652 nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nitti phakta cha che. eTale 39 AgamAnuM eka aMga aprApya ja banyuM. mArIta yA bhASya, syAM niyukti bhane 4is cuurnnin| sAmAvatamAna ne suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimobanA 44 64 cha. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo sUcanA - ame saMpAdIta karela Agamasuttani-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju sAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3||254 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che, jemake bavamAM prathama aMka zrutanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka vRtta che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUtta gadya ke padya hoI zake. jo gai hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTuM lakhANa che ane na/padya ne padyanI sTAIlathI | - / / goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AcAr (2) sUtrAta (3) sthAna (4) samavAya (5) bhagavatI - ghU nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutabdha mAM ja che. - * zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezaka /mUlaM sthAnaM/adhyayanaM / mUlaM samavAyaH /mUlaM zruta:/jUnA/gadhyayanaMddeza:mUrchA - - zatakaM/varga:-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zava nA peTA vibhAAgamAM be nAmo che. (1) van: (2) saMtazatA kemake gata 21, 22, 23 mAM zatajranA peTA vibhAganuM nAma varSa ja zAvela che. zata, - 32,34,35,36,40nA peTA vibhAgane aMtarAtA athavA zAta" nAmathI oLakhAvAya che. . (6) jJAtAdharnayA-zruta nya:/va:/adhyayana/mUrchA pahelA zrutapa mAM madhyavana ja che. bIjA zrutattva no peTAvibhAga varlDa nAme che ane te varjA nA peTA vibhAgamAM adhyavana che. (7) hAsavA-adhyayana/pUrNa (8) antahRdazA van:/adhyayana/mUnuM (1) anuttovavativA-van:/gavarna/mUrta (10) prAvyArA- dvAra/adhyayana/mULa Azrava ane savar evA spaSTa be bheda che jene AzravadAra ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka dar ne badale bhutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAzruta- zruta nya:/dhyavana/mUrta ( 12 ) aupapAtika- mUlaM (13) rAjapraznIya mUlaM Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama - * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM bhAgabhamata ra vilAzI urmA che to yaza sabha4 bhATe pratipattiH pachI me peTAvilAega naudhanIya che. Dema pratipatti -3- mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva sevA sAra peTAvibhAgI thaDe che. tethI tipatti/ (neraitha Adi) / uddezakaH / mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte dRzabhI pratipatti - uddezakaH nava navI pakSa te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgamA syAMDa uddezakaH che, jyAM dvAraM che pAsa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAra paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAga 1 - 17bha prAbhRtaprAkRta nA pakSa pratipattiH nAma bheTA vibhAga che par3A uddezakaH zrAhi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti vakSaskAraH / mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM - - (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Agama 19 thI 23 nipAvAiti nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtradvAre yojAvelA che. mAM varga-1, nirayAbalikA, 1rga-2 kalpavataMsikA... vagaire bhAvA - - ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH / mUlaM (35) bRhatkalpa uddezakaH / mUlaM ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH / mUlaM dazA/mUlaM ( 37 ) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa mUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM (40) Avazyaka adhyayanaM/mUlaM ogha / piNDaniyukti ( 41 ) - mUlaM (42) dazavaikAlika adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45) nandI - anuyogadvAra mUlaM - Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9 krama 806 71 114 241 133 73 62 amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM / gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA gAthA AcAra | 552147 24. catuHzaraNa sUtrakRta 723 AturapratyAkhyAna sthAna 1010 169 | 26. , mahApratyAkhyAnaM / 142 | 142 samavAya 383 93 | 27. | bhaktaparijJA 172 | 172 bhagavatI 1087 28. | taMdulavaicArika 161 139 jJAtAdharmakathA 57 | 29. | saMstAraka 7. upAsaka dazA 13 / 30. gacchAcAra 137 | 137 antakRddazA 12 / 3 gaNividyA / 82 anuttaropapAtika / 13 devendrastava 307 307 10. | praznavyAkaraNa 47 maraNasamAdhi 664 664 11. vipAkazruta 47 nizISa 1420 / 12. aupapAtika / 77 | 35. vRhatkalpa 215 13.| rAjaprazniya vyavahAra 285 14. jIvAbhigama / 398 93 37. / dazAzrutaskandha 114 15. prajJApanA 622 231 / 38. | jItakalpa 103 | 103 16. sUryaprajJapti 214 | 103 | 39. | mahAnizItha 1528 | 17. candraprajJapti 218 40. | Avazyaka 92 / 21 18. | jambUdIpaprajJapti | 365 131 / 41. | oghaniyukti 1165 1165 nirayAvalikA 21 - 41. piNDaniyukti 712 / 712 20. kalpavataMsikA dazavaikAlika 540 21. puSpitA | 11 2 | 43. | uttarAdhyayana 1731 |1640 22. | puSpacUlikA 3 1 44. ! nandI 168 | 93 23./ yahidazA 45. | anuyogadvAra 350 141 85 36. / 107 nodha :- 65 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAMpa 41ya che. te mUla sivAyanI malA gAthA sama4vI nahI. mUla za6 me abhI sUtra bhane gAthA bane bhATe no nAso saMyuta anukrama che. 1thA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [10] [11]. [12] [13] [14] [15] [1] [17] -: amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 . saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga * 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya-ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caiityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTakA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [20]. [1] [22]. [23] [24] [25] [2] [27] [28] [29] [30] [31] [33] [4] [35] Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] [3] [11] [35] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvAdhigama sUtra mAninavATI - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 1 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTTamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aTThama uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasameM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhama paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccarakhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava nisIha buhatkappo vavahAra [ 77] [ 78 ] [79] dasAsuyakkhaMdhaM [ 80 ] [81] jIyakaSpo [82] paMcakampabhAsa [83] mahAnisIha [4] AvasasyaM [85] ohanijatti [ 86] piMDanijutti [87 ] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [ 89 ] naMdIsUrya [ 90] anuogadAraM [12] [AgamasuttANi 28 ] [AgamasuttANi- 29] [AgamasutANi- 30 / 1 ] [AgamasuttANi 30 / 2 ] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi- 33/2 ] [AgamasuttANi-34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi- 37] [AgamasutANi 38 / 1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi - 41/1 ] [AgamasuttANi - 41/2 ] [81] khAyAra [2] sUryagaDa - [eu] - [84] samavAya - [ya] vivAhapazatti - [esa] nAyAdhammAlA - [1] upAsagahasA - [8] aMtagaudhsA - gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100 ] pAvAgara paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM sattamaM paINNagaM- 9 sattamaM paINNagaM-2 aThTha paNNagaM navamaM paINNagaM dasamaM paINNagaM - 1 dasamaM paNNagaM -2 gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda paDhamaM cheyasuttaM bIaM cheyasutaM [AgamasuttANi 42 ] [AgamasuttANi-43 ] [AgamasuttANi-44 ] [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. taiyaM cheyasutaM cautthaM cheyasutaM paMcamaM cheyasuttaM- 1 paMcamaM cheyasutaM -2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasutaM - 9 bIaM mUlasutaM - 2 taiyaM bhulasuttaM cautthaM mUlasuttaM gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra gujarAtI anuvAda bIjuM aMgasUtra AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA [AgamadIpa-2] AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUya - [102] vavAiya [103] rAyappaseNiya - [14] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [17] caMdapannati - [108] jaMbudIvapakSati - [19] nirayAvaliyA - [110] kappavaDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] vaSTidasA - [114] usaraNa - [115] AurappaccakkhANa - [11] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gucchAyAra - [121] caMdAveRya " [122] gaNivijjA - [123] devidatyao - [124] vIratthava - [125] nisIha - [12] butakalpya - [127] vavahAra - [128] dasAsuyaNdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnirsAha - [131] Avasmaya - [132] onijjutti - [133] piMDanijjutti - [134] dasavaiyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-pa] AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-i] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAMcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payatro trIjo payatro cotho payajJo pAMcamo payazo chaThTho payajJo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] uttara jaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 cothuM mUlasutra [135] nahIsutaM - gujarAtI anuvAda AigamadIpa-7 pahelI cUlikA [137) anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AdhArAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIyAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [162] vahidasAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIka [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIka [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171 ] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173 ] nizIthachedasUtraM saTIka bRhatkalpachedasUtraM saTIka [174] [175 ] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [179] AvazyakamUlasUtraM saTIka [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka [182 ] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184 ] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM 23 AgamasuttANi saTIkaM 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIka - 24-25 Agama suttAmi saTIkaM -26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazveta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 1, ise naM-13, 4the bhANe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasattANi-saTIkaM" m||11 thI u0viv25|| AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya | bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/ nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 bhAga-24-25 bhAga-26 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniyukti, piNDaniyukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra bhAga-27 bhAga-28-29 bhAga-30 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya