Book Title: Jain Siddhanta Bol Sangraha Part 05
Author(s): Bhairodan Sethiya
Publisher: Jain Parmarthik Sanstha Bikaner
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010512/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA puSpa 0 1.3 - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha paMcama bhAga (bola naM0 822 se 900 taka) saMyojaka bhairodAna seThiyA prakAzaka agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera nyochAvara 2) 20 / vikrama saMvat 1999 prathama AvRtti jJAnakhAte meM lagegA vIra saMvat 2469 500 mahasUla kharcaalaga / saMThiyA niTiga presa, bIkAnera tA0 15-8-42 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Wu zrI seThiyA jaina pAramArthika saMsthA, bIkAnera pustaka prakAzana samiti adhyakSa- zrI dAnavIra seTha bhairodAnajI seThiyA maMtrI -- zrI jeThamalajI seThiyA / upamantrI - zrI mANakacandajI seThiyA, sAhityabhUSaNa | lekhaka maNDala 1. zrI indracandra zAstrI MA ( Previous ), zAstrAcArya, nyAyatIrtha, vedAntavAridhi / 2. zrI rozanalAla jaina B. A, LL B., nyAyatIrtha, kAvyatIrtha, siddhAntatIrtha, vizArada / 3. zrI zyAmalAla jaina M. 4, nyAyatIrtha, vizArada / 4. zrI vevaracandra bA~ThiyA 'vIraputra ' siddhAntazAstrI, nyAyatIrtha, vyAkaraNatIrthaM / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSipta viSaya sUcI mukhapRSTha 6 & & S kharca kA byaurA pustaka prakAzana samiti saMkSipta viSaya sUcI citra (dAnavIra seTha zrI agaracandajI seThiyA) zrImAn dAnavIra seTha agaracandajI seThiyA kA saMkSipta jIvana paricaya citra (zrI seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bhavana ) zrI seThiyA jaina pAramArthika saMsthA ko riporTa do zabda AbhAra pradarzana pramANa ke lie uddhRta granthoM kI sUcI viSaya sUcI akArAdyanukramaNikA maGgalAcaraNa caudahayA~ bola saMgraha pandrahavA~ bola sapraha solahavA~ bola saMgraha 147 satarahavA~ bola saMgraha 377 maThArahavA~ bola saMgraha 397 unnIsavA~ bola saMgraha 425 antima maMgala 474 pariziSTa (sUtroM kI mUla gAthAeM) 475 on ... Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha pAMcaveM bhAga kharca kA vyaurA kAgaja18422 tetIsa rIma 21) rupaye prati rIma 693) chapAI 7) prati phArma (ATha pejo), kula phArma 66 462) jilda baMdhAI 1) eka prati 187 // 1342 // Upara batAe hue hisAba ke anusAra kAgaja, bAinDiGga-klotha,kArDaborDa tathApresa kI anyasaba cIjoM kA bhAva bar3ha jAnese eka pustaka kI lAgata karIva 2||-pdd'ii hai| grantha taiyAra karAnA,presa kApI likhAnA tathAprUpharIDiGga Adi kA kharca eka pustaka para karIba 3) rupayA pAtA hai| Upara kA kharca aura yaha kharca donoMjor3ane se eka pustaka kI kImata karIba5||-par3atI hai| pustaka kI kImata lAgata mUjiva narakha kara jJAna pracArako dRSTi se kevala 2) hI rakhI gaI hai, vaha bhI punaHjJAnapracAra meM hI lagAI jaavegii| noTa-isa pustaka kI pRSTha saMkhyA 490 + 32kula milA kara 522 hai| pustaka kA vajana lagabhaga 15 chaTAMka hai| eka pustaka maMgAne meM kharca adhika par3atA hai / eka sAtha pA~ca pustake relve pArsala se maMgAne meM kharca kama par3atA hai / mAlagAr3I se maMgAne para kharca aura bhI kama par3atA hai / pustaka bI. pI. se bhejI jAtI hai| kImata pahale se hI kama rakhI gaI hai isaliye kamIzana nahIM diyA jaataa| pustaka maMgAnevAle sajjanoko apanA pUrA patA (posTa Aphisa, relve sTezana Adi)sApha sApha likhanA caahie| pustaka milane kA patA(1) pustaka prakAzana samiti (2) agaracanda bhairodAna seThiyA vUla presa bilDiMgsa jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera (rAjapUtAnA) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svargIya zrImAn seTha agara candajI seThiyA 8 janma - zrAvaNa zuklA navamI 1913 vi0 svargavAsa - caitra kRSNA ekAdazI 1978 vi0 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn dAnavIra seTha agaracandajo seThiyA kA saMkSipta jIvana paricaya vikrama saMvat 1913 sAvaNa sudI 9 ravivAra ke dina seTha sAheba kA janma huA thaa| Apako hindo, vANiphA Adi kI sAdhAraNa zikSA milI thI / sAdhAraNa zikSA pAkara zrApa vyApAra me laga gye| bhArata ke pramukha nagara ambaI pAra kalakatte me Apane vyApAra kiyA / vyApAra meM ApakA khUba saphalatA milo aura Apa lakSmI ke kRpApAtra bana gaye / dhana pAkara Apane usakA sadupayoga bhI kiyaa| Apa udAratApUrvaka dharmakAryoM meM apanI sampatti lagAte the aura dIna eva asamartha bhAiyo ko sahAyatA karate the| dharma ke prati ApakI ruci bacapana se hI thI aura vaha jIvana meM uttarottara bar3hatI rhii| ApakA svabhAva komala evaM sahAnubhUtipUrNa thaa| parahita sAdhana meM Apa sadA tatpara rahate the| ApakA jIvana sAdA eva ucca vicAro se pUrNa thA / mApane zrAvaka ke vrata aGgIkAra kie the aura jIvana bhara unakA pAlana kiyA / Apane dharmapatnI ke sAtha zIlavrata bhI dhAraNa kiyA thaa| Apake khaMdha ke sivAya aura bho tyAga pratyAkhyAna the| zrApana apane choTe bhAI seTha bhairodAnajIsAheba ke jyeSTha putra jeThamalajI sAheva ko goda liyA / unheM vinIta aura vyApArakuzala dekha kara Apane Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAvahArika kArya unheM sauMpa diyaa| isa prakAra nivRtta hokara Apa vRddhAvasthA meM nizcinta hokara zAntipUrNa dhArmika jIvana bitAne lge| samAja meM zikSA kI kamI ko Apane mahasUsa kiyA / apane laghu bhrAtA ke sAtha Apane isa sambandha me vicAra kiyaa| phalasvarUpa donoM bhAiyo kI ora se 'zrI agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA' kI sthApanA huI / saMsthA kI vyavasthA evaM kArya saMcAlana ke lie Apane apane choTe bhAI sAheba ko tathA ciraMjIva jeThamalajI ko prAjJA pradAna kii| tadanusAra donoM sAhebAna sucAru rUpa se saMsthA kA saMcAlana kara rahe haiM / saMsthA ke antargata abhI bAla-pAThazAlA, kanyA-pAThazAlA, vidyAlaya, kaoNleja, lAyabrarI, pustaka prakAzana-samiti, ye vibhAga kArya kara rahe haiM / saMsthA kA san 1941 I0 kA kArya vivaraNa pAThaka Age pddh'eNge| isa prakAra sukhI aura dhArmika jIvana bitA kara caita badI 11 sambat 1978 ko seTha sAheba zuddhabhAva se prAlAyaNA aura khamata khAmaNA karake isa asAra deha kA tyAga kara svarga padhAre / tA. 15-8-42 bIkAnera mAsTara zivalAla devacanda seThiyA adhyApaka seThiyA jaina pAramArthika saMsthA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saMThiyA jaina pAramArthika saMsthA, bIkAnera DARA - Y T- - - Mu ne Tantants 17 amirjinners Pimprin FEELS...S URMEET - - c hA taditime H + amisamartant HEL A CLASARAM Sr. S . .. LItan ajJAnaM tamasAM pati vidalayan satyArthamudbhAsayan / bhrAntAn satpatha darzanena sukhade mArge sadA sthApayan // jJAnAloka vikAsanena satataM bhUlokamAlokayan / zrImadbhairavadAnamAnapadavI pITha; sadA rAjatAm / / SROW NCCID0001Pol12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina pAramArthika saMsthA, bIkAnera kI saMkSipta vArSika riporTa ( tArIkha 1 janavarI se 31 disambara san 1641 taka ) bAla pAThazAlA isa vibhAga kI ora se bAlakoM ko hindI, aMjI, dharma, gaNita, bANikA, itihAsa, bhUgola aura svAsthya Adi kI zikSA dI jAtI hai / pAThazAlA me nIce likhI chaH kakSAeM haiM - (1) jUniyara (e) (2) jUniyara (bI) (3) sIniyara (4) inphainTa (5) prAimarI ( 6 ) apara prAimarI isa varSa ratalAma borDa kI dhArmika parIkSAoM meM nimna likhita vidyArthI uttIrNa hue ( 7 ) parIkSA nAma pravezikA prathama khaNDa sAdhAraNa parIkSA Q vidyArthI nAma bhaMvaralAla matheraNa mUlacanda golachA bhaMvaralAla nAhaTA jhuMbaralAla nAhaTA pAThazAlA meM chAtroM kI saMkhyA 145 se 203 taka rahI / ausata upasthiti 69 pratizata aura parIkSA pariNAma 72 pratizata rahA / vidyAlaya vibhAga isa vibhAga meM dharmazAstra, hindI saMskRta, prAkRta, prajI Adi kI ucca zikSA dI jAtI hai| isa varSa paMjAba yUnivarsiTI kI hindI parIkSAo - meM nimna likhita vidyArthI uttIrNa hue Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) hindI prabhAkara kabIracanda caida kRSNavallabha zarmA kauzika hindI bhUSaNa motIcanda khajAMcI hindI ratna jagadambAprasAda bhaTanAgara " " zyAmalAla zarmA gaur3a kAzIrAma svAmI " " nArAyaNacandra yati " " lUNakaraNa guptA zrI kanhaiyAlAla daka baMgAla saMskRta esosiezana kI nyAyatIrtha parIkSA meM uttIrNa hue| bhI ratnakumAra mahasA isa varSa hindI sAhitya sammelana prayAga kI sAhityaratna dvitIya khaNDa kI parIkSA meM sammilita hue| __isa varSa vidyAlaya, vibhAga kI bhora se paNDito ne jAphara 4 santa aura 17 satiyo ko hindI, saMskRta, dharmazAstra, nyAya Adi kA adhyayana kraayaa| nAiTa kAleja isa vibhAga se AgarA, paMjAba yunivarsiTI tathA rAjapUtAnA borDa kI meTika, epha0 e0, bI0 e0 kI gatavarpa kI taraha tayyArI karAI gii| kAleja kI ora se parIkSA me sammilita hue vidyArthiyo kA parIkSA pariNAma isa prakAra hai bI0 e0 me 2 me se eka, epha0 e0 me 5 me se 4 aura meTrika meM 14 me se 11 pAsa hue| yaha ullekha karate hue hame harpa hotA hai ki isa varSa isa vibhAga ke antargata ema0 e0 (iMgliza) kI klAma kholI gaI hai| gata varSa prAraMbha kI gaI saGkatalipi (zArTa haiNDa) kI klAsa kA sezana apraila taka calatA rhaa| sezana ke anta meM kAleja kI ara se parIkSA lI gaI / parIkSA me nimna likhita vidyArthI uttIrNa hue zrI mANakacanda seThiyA zrI mohanalAla seThiyA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vizvezvara gosvAmI zrI baTuka prasAda ga.svAmI zrI harikRSNa gosvAmI zrI maganamala gulaguliyA zrI cAMdaratna jAzI gata varSa zrI rozanalAlajI capalota bI0 e0 nyAyatIrtha, kAvyatIrtha, siddhAntazAstrI, vizArada ko ela ela0 bI0 kA adhyayana karane ke lie saMsthA kI ora se indora bhejA gayA thA / ve ela ela0 bI0 kI primiyasa parIkSA meM prathama zreNI me uttIrNa hue aura unhe isa varSa ela ela0 bI0 phAinala kA adhyayana karane ke lie bhI vahIM bhejA gyaa| kanyA pAThazAlA isa pAThazAlA me kanyAzro ko hindI, gaNita, dhArmika Adi viSayo kI zikSA dI jAtI hai tathA silAI aura kazIde kA kAma bhI sikhAyA jAtA hai / knyAo kI saMkhyA 46 se 62 taka raho / ausata upasthiti 59 pratizata aura parIkSApariNAma 81 pratizata rahA / samAja sevA zrI zve0 sA0 jaina hitakAriNI saMsthA kA oNphisa sambandhI kAma sadA kI taraha isa vibhAga se bhugatAyA gayA tathA anya Avazyaka sAmAjika patra vyavahAra bhI isa vibhAga se hotA rhaa| zrI amaracaMdajI daulatarAmajI botharA dvArA zve0 sthAnakavAso zrI saMgha ko diye gaye makAna kI marammata bhI isI vibhAga ke dvArA karAI gii| upahAra vibhAga ___ isa varSa bhI gata varSoM kI taraha isa vibhAga kI ora se 109) ke zrI jaina simAnta bola saMgraha aura 27 // // 8 // kI anya pustakeM bheTa dI gaI / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) prinTiMga presa isa varSa presa kA kArya bahuta sundara rIti se calatA rahA / apanI saMsthA kI pustakoM ke atirikta bAhara kI pustakeM Adi bhI prakAzita hotI rahIM aura presa ke karmacAriyo me bhI vRddhi huI / zAstra bhaNDAra ( lAyabrerI) isa varSa hindI, agrejI, dharmazAstra, saMskRta aura jarmana sAhitya Adi bhinna bhinna viSayoM kI 758 upayogI pustakeM kharIdI gaI / 101 sadasyo ne 2375 pustako kA adhyayana karake lAbha uThAyA / vAcanAlaya isa vibhAga me dainika, sAptAhika, pAkSika, mAsika, traimAsika kaI patra patrikAeM AtI haiN| grantha prakAzana vibhAga isa varSa nimna likhita pustakeM prakAzita huIzrI jaina siddhAnta bola saMgraha dvitIya bhAga / zrI jaina sidvAnta bolasaMgraha tRtIya bhAga / navIna stavana saMgraha | jJAnopadeza ikAvanI | zranupUrvI aura usake kaNThastha karane ke vidhi | paMca kalyANaka TIpa dUsarI AvRtti jJAnApadeza bhajana saMgraha / saMsthAoM ke prabaMdha ke lie eka kameTI banI huI jisameM nIce likhe anusAra padAdhikArI tathA sadasya haiM sabhApati--- zrImAn dAnava ra seTha bhairodAnajI seThiyA zrImAn jeThamalajI seThiyA mantrI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) upamantrI - zrImAn bAbU mANakacandajI seThiyA sadasya 1 zrImAn seTha kanIrAmajI bA~ThiyA 2 zrImAn mahatA budhasiMhajI vaida 3 zrImAn seTha khuubcndj| caNDAliyA (ADiTara) 4 zrImAn pAnamalajI seThiyA - 5 zrImAn maganamalajI koThArI (ADiTara) 6 zrImAn govindarAmajI bhanasAlI 7 zrImAn jugarAjajI seThiyA (ADiTara) zrI seThiyA saMsthAoM kA 1641 kA sTApha (1) zrI mAsTara zivalAlajI seThiyA (2) zrI zambhUdayAlajI saksenA sAhityaratna (3) zrI mANakacandrajI bhaTTAcArya ema. e. bI. ela. (4) zrI zivakAlI sarakAra ema. e. (5) zrI jyotiSacandra ghoSa ema. e. (6) zrI zyAmalAlajI ema. e., nyAyatIrtha, vizArada (7) zrI bAlakRSNajI ema. e. (8) zrI indra candrajI zAstrI, bI. e. vedAntavAridhi, zAstrAcAryya, nyAya tIrtha (9) zrI rozanalAlajI capalota bI. e. nyAyatIrtha, kAvyatIrtha, siddhAntatIrtha, vizArada (10) zrI khuzIrAmajI banoTa bI. e. ela ela. vI (11) zrI ghevaracandrajI bA~ThiyA 'vIraputra' siddhAnta-zAstrI, nyAyatIrtha, vyAkaraNa tIrtha (12) zrI paM0 saccidAnandajI zarmA zAstrI (13) zrI dharmasiMhajI varmA zAstrI, bizArada (14) zrI paM0 subodhanArAyaNajI kA vyAkaraNAcArya (15) zrI paM0 indranArAyaNajI kA vyAkaraNAcArya (16) zrI paM0 hanumAnaprasAdajI sAhitya zAstrI (17) zrI kAnamalajI koThArI nyAyatIrtha (18) zrI kanhaiyAlAlajI daka nyAya tIrtha Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) (19) zrI pArasamalajo nAhara vyAkaraNatIrtha (20) zrI rAjakumArajI jaina hindo prabhAkara (21) zrI bhokhamacandajI surANA hindI prabhAkara (22) zrI ratnakumArajo 'ratneza' (23) zrI madanakumArajI mahatA vizArada (24)" hukmacandajI jaina (25)" phakoracandajI purohita (26) " rugalAlajI mahAtmA (27) " rAmakRSNajI vyAsa (28)" nandalAlajI vyAsa (29)" kisanalAlajI vyAsa (30)" bhomarAjajI mAla ( 31) " mUlacandajo sipANo (32) " pAnamalajo AsANI (33) " maganamalajI galaguliyA (34) " mInArAma mAlI kanyA pAThazAlA zrI rAma pyArI bAI zrI phUlI bAI " gaurA bAI " ratana bAI " bhagavatI cAI " gulAba bAI leThiyA prinTiMga presa zrI gopInAthajI zarmA zrI phUsarAjajI sipANI " maganamalajI gulaguliyA " ratanalAlajo surANA " megharAjajI maraNa " mUlasiMhajI rAjapUta " gulAma navI " khadAdhaksa daphtarI " muralIdhara zukla " saradArasiMha " zamazuddIna " jayarAmajo " gullu khAM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) Aya vyaya kA saMkSipta vivaraNa 188868) kalakatte ke makAnokA kirAyA 959 // 4) vyAja 376)|| jasakaraNa memoriyala phaNDa kI Aya vyAja 17424 // 5) zrI seThiyA jaina pAra mArthika saMsthAo me lAyabrarI,bAlapAThazAlA vidyAlaya, kanyA pAThazAlA, nAiTa kAleja,samAja sevA tathA saMsthA ke makAno kI marammata vagairaha me kharca 20221|| 681-8 // zrI seThiyA prinTiMga presa meM TUTate rahe 105 // dIkSA upakaraNa me lage 18212) 2009 / Jum zrI vRddhi khAte 20221 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) do zabda zrI jaina siddhAnta bola saMgraha kA pAMcavAM bhAga pAThakoM ke sAmane prastuta hai / isame 14 se lekara 19 taka chaH bola saMgraha diye gaye hai / caudaha rAjU parimANa loka kA svarUpa, caudaha guNasthAna, vinIta ke pandraha lakSaNa, pandraha karmAdAna, candragupta rAjA ke solaha svapna, solaha satI caritra, zrAvaka ke sataraha lakSaNa, zarIra ke sataraha dvAra, gatAgata ke aThAraha dvAra, aThAraha pApasthAnaka. sAdhu ke aThAraha kalpa, pauSadha ke aThAraha dopa, kAyotsarga ke unnIsa doSa, jJAtAsUtra kI unnIsa kathAeM Adi isa bhAga kI vizepatA haiM / solaha satiyo kA caritra paryApta vistAra ke sAtha likhA gayA hai / zrAzA hai pAThako ko ye bAteM pasanda aaegii| pustaka chapa jAne ke bAda jo azuddhiyA~ hamArI dRSTi me AI unhe hAtha se sudhAra diyA gayA hai| isalie isa bhAga meM bhI alaga zuddhipatra dene kI AvazyakatA nahIM samajhI gii| chaThA bhAga taiyAra ho rahA hai / vaha bhI yathAsaMbhava zIghra hI pAThako kI sevA meM upasthita kiyA jaaygaa| nivedaka pustaka prakAzana samiti AbhAra pradarzana jainadharma divAkara paNDitapravara upAdhyAya bhI AtmArAma jI mahArAja tathA zAstrajJa muni zrI pannAlAla jI mahArAja ne yathAsambhava bolo kA nirIkSaNa karake apanI amUlya sammatiyoM dI haiM / yathAsthAna saMzodhana yA sUcanA karake pustaka ko upayogI banAne me pUrA parizrama uThAyA hai| isake lie hama aura pustaka se lAbha uThAne vAle sabhI sajjana unake sadA aabhaariirheNge| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapratApI jainAcArya pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja tathA yuvAcArya muni zrI gaNezIlAlajI mahArAja ke apanI vidvAn ziSya maNDalI ke sAtha bIkAnera yA bhInAsara virAjane se bhI hameM bahuta lAbha prApta huA hai / muni zrI siremalajI mahArAja tathA muni zrI jaMvarImalajI mahArAja ne bhI bolo ko zuddha, prAmANika aura adhika upayogI banAne me pUrA sahayoga diyA hai / isake lie hama unake sadA RNI raheMge / 15 agasta 1941 bIkAnera pustaka prakAzana samiti pramANa ke lie uddhRta granthoM kI sUcI grantha nAma katto prakAzaka evaM prApti sthAna anuyogadvAra sUtra maladhArI hemacandra sUri Agamodaya samiti suurt| prAcArAMga sUtra zIlAMkAcArya ttiikaa| siddhacakra sAhitya pracAraka samiti sUrata / Avazyaka cUrNi bhadrabAhusvAmikRta RSabhadeva kesarImala jinadAsa gaNikRta zvetAmbara saMsthA ratalAma / niyukti sahita, zrAvazyaka niyukti malayagiri sUri TIkA Agamodaya samiti sUrata / uttarAdhyayana sUtra zAntisUri bahavRtti / Agamodaya samiti sUrata / upAsaka dazAGga abhayadeva sUri ttiikaa| Agamodaya samiti sUrata / aupapAtika sUtra abhayadeva sUri TokA Agamodaya samiti suurt| karmagrantha ( pahalA, devendra sUri viracita AtmAnanda jaina pustaka dUsarA, cauthA) paM0 sukhalAlajokRta prakAzaka maNDala aagraa| hindI vyAkhyA sahita / karma prakRti zivAcArya praNIta, jainadharma prasAraka sabhA upAdhyAya zrI yazovijaya bhaavngr| viracita saTIka Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraprajJapti zAnticandra gaNi vira- devacandra lAlabhAI jaina cita vRtti| pustakoddhAra saMsthA bambaI / jambUdvIpa prajJapti zAnticandra gaNi vira- devacandra lAla bhAI jaina __cita vRtti| pustakoddhAra saMsthA bambaI / jJAtAdharmakathAga abhayadeva sari TIkA Agamodaya samiti sUrata / jAtAdharmakathAMga zAstrI jeThAlAla haribhAI jainadharma prasAraka sabhA kRta gujarAtI anuvAda / bhAvanagara / ThANAMga satra abhayadeva mari ttiikaa| Agamodaya samiti sUrata / tattvArthasUtra bhASya zrI umAsvAti kRt| motIlAla lAdhAjI pUnA / tripaSTi zalAkA hemacandrAcArya jaina dharma prasAraka sabhA purupa caritra bhaavngr| dazavakAlika malayagiri ttiikaa| Agamodaya samiti sarata / dharmavindu haribhadrAcArya kRta, muni- Agamodaya samiti sarata / candrAcAryavihita vRttiyukta dharma saMgraha zrImanmAnacijaya maho- devacandra lAlabhAI jaina pAdhyAya praNIna,yazovijaya pustakoddhAra saMsthA bambaI / TippaNI sahita / nandI sUtra malayagiri TokA bhAgamodaya samiti sarata / paMcAzaka haribhadra sUri viracita jainadharma prasAraka sabhAbhAvanagara abhayadeva sari ttiikaa| piNDaniyukti malayagiri ttiikaa| Agamodaya samiti sarata / piNDavizuddhi zrIjinavallabha gaNi kRta vijayAnanda jaina granthamAlA candrasUri kRta ttiikaa| sarata / prajJApanA satra malayagiri ttiikaa| Agamodaya samiti sarata / prajJApanA sUtra paM0 bhagavAnadAsa harpacandra jaina sosAiTI ahamadAbAda / kRta gujarAtI anuvAda / pravacana sAroddhAra nemacandra sari kRta siddha- devacandra lAlabhAI jaina sena zekhara vRttisahita pustakoddhAra saMsthA vmbii| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) bRhatkalpa malayagiri aura zrAcArya AtmAnanda jaina sabhA kSemakIrti kRta vRtti shit| bhaavngr| bhagavatI sUtra abhayadeva sari ttiikaa| Agamodaya samiti sUrata / rAjImatI pUjya zrI javAharalAlajI hitecchu zrAvaka maMDala mahArAja kRta ratalAma vizeSAvazyaka maladhArI hemacandra bRhad vRtti yazovijaya jaina granthamAlA bhASya banArasa vyavahAra cUlikA hastalikhita TabbA zrAvaka ke cAra pUjya zrI javAharalAlajI hitecchu zrAvaka maMDala zikSAvrata mahArAja kRta ratalAma satIcandanavAlA pUjya zrI javAharalAlajI hitecchu zrAvaka maMDala (vasumatI) mahArAja kRta / ratalAma samavAyAga abhayadeva sUri ttiikaa| Agamodaya samiti sUrata / sUtra kRtAGga zIlAMkAcArya kRta ttiikaa| zrAgamodaya samiti sarata / haribhadrIyAvazyaka haribhadra sari kRta TIkA jaina dharma prasAraka sabhA bhadrabAhuniyukti bhAvanagara / tathA bhASya yukta viSaya sUcI bAla naM0 pRSTha bola naM0 maMgalAcaraNa 1 826 saMmUrchima manuSyo ke caudahavA~ bola saMgraha 3 utpatti sthAna caudaha 18 822 zrutajJAna ke caudaha bheda 3 827 ajIva ke caudaha bheda 19 823 pUrva caudaha 1 828 cakravartI ke caudaha ratna 20 824 jJAna ke aticAra caudaha 14 829 svapna caudaha 20 825 bhUtagrAma (jIvo) ke 830 mahAsvapna caudaha 22 caudaha bheda 17 ' 831 zrAvaka ke caudaha niyama 23 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) pRSTha bola naM0 pRSTha bola naM0 832 caudaha prakAra kA dAna 26 / 848 devaloka meM utpanna hone 833 sthavira kallI sAdhuoM vAle jIva 115 ke lie caudaha prakAra kA pandrahavA~ bola saMgraha 117 __upakaraNa 28 ! 849 siddho ke pandraha bheda 117 834 sAdhuo ke lie akalpa / 850 mokSa ke pandraha aMga 121 nIya caudaha bAteM 29 851 dIkSA dene vAle guru 835 avinIta ke caudaha ke pandraha guNa lakSaNa 124 836 mAyA ke caudaha nAma 31 / 852 vinIta ke pandraha lakSaNa 125 837 lobha ke caudaha nAma 32 / 853 pUjyatA ko batalAne vAlI 838 caudaha prakAra se zubha pandraha gAthAeM 127 1854 anAthatA kI pandraha nAmakarma bhogA jAtA hai 33 gAthAeM 130 839 caudaha prakAra se azubha 855 yoga athavA prayoga nAmakarma bhogA jAtA hai 33 gati pandraha 138 840 prAbhyantara parigraha ke 1856 bandhana nAmakarma ke caudaha bheda 33 pandraha bheda 140 841 sapradezI apradezI ke 857 tithiyoM ke nAma pandraha 142 caudaha bola 34 / 858 karmabhami pandraha 142 842 paDhamApaDhama ke caudaha dvAra 38 } 859 paramAdhArmika pandraha 143 843 caramAcarama ke caudaha 42 860 karmAdAna pandraha 144 844 mahAnadiyA~ caudaha 45 solahavA~ bola saMgraha 147 845 caudaha rAjU parimANa 861 dazakAlika sUtra loka dvitIya cUlikA kI 846 mArgaNAsthAna caudaha 55 solaha gAthAeM 147 847 guNasthAna caudaha 63 862 sabhikkhu bhadhyayana kI bAla Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha sundarI 190 249 275 313 321 340 bola 0 pRSTha bola naM0 solaha gAthAeM 152 875 satiyA~ solaha 185 863 bahuzruta sAdhu kI solaha brAhmI 185 upamAeM 155 864 dIkSArthI ke solaha candanabAlA(vasumatI) 197 158 rAjImatI 865 gaveSaNA (udgama ) ke draupadI solaha doSa 161 kauzalyA 298 866 grahaNaiSaNA (utpAdanA) mRgAvatI 303 ke solaha doSa 164 sulasA 867 sAdhu ko kalpanIya grAmAdi sItA solaha sthAna 166 subhadrA 868 Azrava Adi ke solaha zivA 346 168 kuntI 869 vacana ke solaha bheda 170 damayantI 352 870 meru parvata ke solaha puSpacUlA 364 nAma prabhAvatI 871 mahAyugma solaha 172 ! padmAvatI 366 872 dravyAvazyaka ke solaha 876 satiyo ke lie pramANa vizeSaNa 176 bhUta zAstra 375 873 candragupta rAjA ke solaha / matarahavA~ bola saMgraha 377 svapna 178 | 877 vinaya samAdhi adhyayana 874 bhagavAna mahAvIra kI kI sataraha gAthAeM 377 vasati viSayaka solaha 878 mahAvIra kI tapazcaryA gAthAeM 182 / viSayaka sataraha gAthAeM380 bhAMge 365 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) 410 bola naM0 pRSTha bola naM0 879 maraNa sataraha prakAra kA 382/ bheda 880 mAyA ke sataraha nAma 385 / 894 pauSadha ke aThAraha dopa 410 881 zarIra ke sataraha dvAra 385 / 895 aThAraha pApasthAnaka 412 882 vihAyogati ke sataraha 896 cora kI prasUti aThAraha 415 bheda 389 / 897 kSallaka nirganthIya adhya883 bhAva zrAvaka ke sataraha yana ko aThAraha lakSaNa 392 gAthAeM 416 884 saMyama ke sataraha bheda 393 | 898 dazakAlika prathama 885 saMyama ke sataraha bheda 395 cUlikA kI aThAraha 886 carama zarIrI ko prApta gAthAeM 420 sataraha bAteM 395 / unnIsavA~ bola saMgraha 425 aThArahavA~ bAla saMgraha 397 1 899 kAyotsarga ke unnosa 887 arihanta bhagavAn me dopa 425 nahIM pAye jAne vAle / 900 jJAtAdharmakathAMga sUtra aThAraha doSa 397 kI unnIsa kathAeM 427 888 gatAgata ke aThAraha meghakumAra kI kathA 429 dvAra 398 dhannAsArthavAha aura 889 lipiyA~ aThAraha 401 vijaya cora kI kathA 434 890 sAdhu ke aThAraha kalpa 402 jinadatta aura sAgara891 dIkSA ke ayogya aThA datta kI kathA 436 raha purupa 406 kachue aura zRgAla kI 892 brahmacarya ke aThAraha kathA 437 410 zailaka rAjarSi kI kathA 438 893 abrahmacarya ke aThAraha tumbe kA dRSTAnta 441 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) pRSTha bola naM0 pRSTha bola naM0 900 cAra putravadhuoM kI kathA 442 bhagavAna mallinAtha kI kathA 444 jinapAla aura jinarakSa kI kathA 453 candramA kA dRSTAnta 456 dAvadravakA dRSTAnta 457 pudgalo ke zubhAzubha pariNAma 458 nandamaNiyAra ko kathA460 tetalIputra kA kathA 462 nandI phala kA dRSTAnta 464 zrIkRSNa kA aparakaMkA gamana 466 azvo kA dRSTAnta 469 saMsumA aura cilAtI putra kI kathA 470 puNDarIka aura kuNDarIka kI kathA 472 pariziSTa 475 cautIsa prasvAdhyAya kA savaiyA (pariziSTa) 475 dazavakAlika a0 nau u03 kI gAthAeM 476 uttarAdhyayana a0 bIsa kI gAthAeM 477 dazavakAlika dUsarI cUlikA kI gAthAeM 478 uttarAdhyayana adhya0 pandraha kI gAthAe 480 AcArAMga zrutaskAdha 1 a09 20 2 kI gAthAeM 481 dazavakAlika a0 nau 201kIgAthAeM 482 AcArAMga zrutaskandha 1 a09 u04 kI gAthAeM 484 uttarAdhyayana a06 kI gAthAe 485 dazavaikAlika pahalI cUlikA kI gAthAeM 487 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vola naM0 ( 22 ) prakArAdyanukramaNikA pRSTha bola naM0 ca 834 akalpanIya sAdhu ke lie caudaha bAteM 29 827 ajIva ke caudaha bheda 19 890 aThAraha kalpa sAdhu ke 402 887 aThAraha doSa arihanta bhagavAn me nahIM pAye jAne vAle 397 894 aThAraha dopa paupadha ke 410 895 aThAraha pApasthAnaka 412 aThArahavA~ bola saMgraha 397 900 aNDakannAta adhyayana 436 900 adhyayana unnIsa jJAtA dharmakathAMga sUtra ke 427 130 854 nAthatA kI pandraha gAthAeM 847 aniyaTTi bAdara guNasthAna 80 847 zranivRttivAdara guNasthAna 80 900 aparakaGkAzAta adhya cana 841 pradezI sapradezI ke caudaha dvAra 466 34 847 apramatta saMyata 76 guNasthAna 847 apramAdI sAdhu guNasthAna 76 brahmacarya ke bheda 893 410 847 prayogI kevalI guNasthAna 86 887 arihanta bhagavAn me nahIM pAye jAne vAle aThAraha doSa 397 835 pravinIta ke caudaha lakSaNa 30 847 avirata jIva sAta 74 847 avirata samyagdRSTi 839 guNasthAna zubha nAmakarma bhogane ke prakAra 900 azvo kA dRSTAnta pRSTha 882 AkAza gati ke sataraha bheda 874 AcArAMga zrutaskandha 33 469 asamAya kA savaiyA 475 A 74 9 zradhyayana 9 uddezA 2 kI gAthAeM 389 182 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bola naM0 878 AcArAMga taskandha 1 09 u0 4 kI gAthAeM 847 AjIvika darzana meM 380 pRSTha AdhyAtmika vikAsa 68 ( 23 ) 847 AdhyAtmika vikAsakrama 63 840 Abhyantara parigraha ke 33 caudaha bheda 868 zrava Adi ke bhAMge 168 866 AhAra ke solaha doSa ( utpAdanA) 865 AhAra ke solaha doSa ( udgama ) u 863 uttarAdhyayana gyArahaveM adhyayana kI solaha gAthAeM aThAraha gAthAeM 862 uttarAdhyayana pandrahaveM 164 854 uttarAdhyayana vIsaveM 155 897 uttarAdhyayana chaThe adhyayana kI nirmanthAcAra viSayaka 416 161 'sabhikkhu ' adhyayana kI solaha gAthAeM 152 bola naM0 adhyayana kI pandraha gAthAeM 866 utpAdanA ke solaha doSa 130 pRSTha 164 900 utkSiptajJAta (jJAtAsUtra kA pahalA adhyayana ) 429 900 udaka jJAta (jJAtAsUtra kA adhyayana bArahavA~ ) 458 847 udaya guNasthAno me 94 847 udIraNA guNasthAno me 98 865 udgama ke solaha doSa 161 unnIsavA~ bola saMgraha 425 833 upakaraNa caudaha sthavira kalpI sAdhuo ke liye 28 863 upamAeM solaha bahuzruta sAdhu ke lie 847 upazamaka 155 82 84 847 upazama zreNI 847 upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha guNasthAna 82 ka 900 kachue kA dRSTAnta 871 phaDajummA Adi solaha mahAyugma 437 172 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 (24) mola naM. pRSTha bola naM0 pRSTha 900 kathA unnIsa jJAtAdharma 890 kalpa aThAraha sAdhu ke 402 kathAMga sUtra kI 427 899 kAyotsarga ke unnIsa ___doSa 900 kathA jinadatta aura 425 sAgaradatta kI 875 kuntI 436 900 kathA jinapAla aura 900 kUrmajJAta adhyayana cauthA 437 875 kauzalyA jinarakSa kI 298 453 900 kathA tetalI putra kI 462 847 kriyAeM paccIsa 106 900 kathA dhannAsArthavAha aura 847 kriyAdvAra guNasthAnoM meM106 847 kSapaka vijaya cora kI 434 847 kSapaka zreNI 84 900 kathAnandamaNiyAra kI 460 847 kSINa kaSAya chadmastha 900 kathA puNDarIka aura vItarAga guNasthAna 84 kuNDarIka kI 472 897 kSullaka nimranthIya a0 / 900 kathA bhagavAn malli kI aThAraha gAthAeM 416 nAtha kI 444 900 kathA megha kumAra kI 429 900 kathArohiNI AdicAra / 845 khaNDaragja loka meM 51 putra vadhuzro kI 442 900 kathAzailaka rAjarSi kI 438 888 gatAgata ke aThAraha 900 kathA zrI kRSNa ke apara dvAra 398 kaMphA gamana viSayaka 466 865 gaveSaNA ke solaha doSa 161 900 kathA susumA aura 897 gAgAeM aThAraha uttarA0 cilAtI putra kI 470 chaThe adhya0 kI nimranthA858 karmabhUmi pandraha 142 cAra viSayaka 416 860 karmAdAna pandraha 144 897 gAthAeM aThAraha kSullaka Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) pRSTha bola naM0 pRSTha bola naM0 nimranthIya a0 kI 416 109 u0 4 ko 380 898 gAthAeM aThAraha dazave- 877 gAthAeM sataraha vinaya kAlika prathama cUlikA samAdhi adhya0 kI 377 kI sayama meM sthira karane / 862 gAthAeM solaha uttarA0 ke lie 420 pandrahaveM adhya0 kI 152 874 gAthAeM AcA0 ta01 861 gAthAeM solaha dazavakAadhyayana 9 uddeze lika dvitIya cUlikA kI 147 dUsare kI 182 / 847 guNazreNI 79 863 gAthAeM uttarAdhyayana 864 guNa solaha dIkSArthI ke 158 gyArahaveM adhya0 kI 155 847 guNasaMkramaNa 79 854 gAthAeM pandraha anA- 847 guNasthAna kA sAmAnya thatA kI uttarAdhyayana svarUpa bIsaveM adhyayana kI 130 847 guNasthAna caudaha 63 854 gAthAeM pandraha uttarA0 847 guNasthAna ke 28 dvAra 105 bIsaveM adhyayana kI 130 847 guNasthAnoM ke nAma 853 gAthAeM pandraha dazavaikA aura svarUpa 72 lika naveM adhya0 kI 127 847 guNasthAno me antaradvAra 112 853 gAthAeM pandraha pUjyatAko 847 guNasthAno meM alpa batAne vAlI dazavakAlika pahutva dvAra 113 naveM adhya0 kI 127 / 847 gaNasthAnoM meM Atma dvAra 108 877 gAthAeM sataraha dazava 847 guNasthAnoM meM udaya 94 kAlika nave a0 kI 377 / 847 guNasthAno me udIraNA 98 878 gAthAeM sataraha bhagavAn 847 guNasthAno meM upayoga 109 mahAvIra kI tapazcaryA 847 guNasthAno meM kAraNa viSayaka AcArAMga zruta0 dvAra 100 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAra (26) bola naM0 pRSTha bola naM0 pRSTha 847 guNasthAno meM kriyA dvAra 106 866 grahaNaiSaNA ke solaha dopa164 847 guraNasthAno meM guNa dvAra 108 847 guNasthAnoM meM cAritra 867 grAmAdi sthAna solaha dvAra 112 / sAdhu ko kalpanIya 166 847 guNasthAno me jIva dvAra 108 847 guNasthAno me jIvayoni 828 cakravartI ke caudaha ratna 20 dvAra 111 875 candanabAlA (vasumatI)197 847 guNasthAno meM daNDaka 873 candragupta rAjA ke solaha 111 svapna 178 847 guNasthAno me dhyAnadvAra 111 900 candrajJAta a0 dasavA 456 847 guNasthAnoM me nimitta 900 candramA kAdRSTAnta 456 dvAra 886 carama zarIrI ko prApta 847 guNasthAnoM meM nirjarA sataraha bAteM 395 dvAra 847 guNasthAno meM pariSada 843 caramAcarama ke caudaha dvAra dvAra 42 847 guNasthAno me bandha 88 875 cUlA (puSpacUlA) 364 847 guNasthAnoM meM bhAva dvAra 107 896 cora kI prasUti aThAraha415 847 guNasthAno meM mArgaNA cautIsa asvAdhyAya kA dvAra 110 847 gaNasthAno me yoga dvAra 109 savaiyA (pariziSTa) 475 847 guNasthAno me lezyA 831 caudaha niyama zrAvaka ke 23 109 832 caudaha prakAra kA dAna 26 847 guNasthAno meM sattA 99 830 caudaha mahAsvapna 22 847 guNasthAno mesamakita 112 / 845 caudaha rAjazro me jIvoM 847 guNasthAnoM me sthiti dvAra 105 kA nivAsa 48 847 guNasthAnoM me hetu dvAra 110 845 caudaha rAjU parimANa loka 45 dvAra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) pRSTha bolana 20 bola naM0 pRSTha caudahavA~ bola saMgraha 3 900 darda rajJAta adhyayana 829 caudaha svapna terahavA~ (jJAtAsUtra) 460 877 dazavakAlika adhyayana 900 jinadatta aura sAgara naveMkI sataraha gAthAeM 377 datta kI kathA 436 861 dazavakAlika dvitIya cUlikA 900 jinapAla aura jina kI solaha gAthAeM 147 rakSa kI kathA 453 853 dazavaikAlika nave adhya847 jIva kI tIna avasthAeM 63 yana kI pandraha gAthAeM127 825 jIva ke caudaha bheda 17 / 898 dazavakAlika prathama cUlikA 847 jainadarzana meM prAdhyA kI aThAraha gAthAe 420 tmika vikAsa krama 67 832 dAna caudaha prakAra kA 26 900 dAvadravajJAta adhyayana 900 jJAtAdharma kathAGga sUtra gyArahavA~ (jJAtAsUtra) 457 kI unnIsa kathAeM 427 / 900 dAvadrava vRkSa kA dRSTAnta457 900 jJAtAdharma kathAGga sUtra 891 dIkSA ke ayogya puruSa ke unnIsa adhyayana 427 aTAraha 824 jJAna ke caudaha aticAra14 891 dIkSA ke ayogya striyA~ bIsa 409 857 tithiyA~ pandraha 142 851 dIkSA dene vAle guru ke / 900 tumbakajJAta adhyayana 441 / pandraha gaNa 124 900 tenalI putra kI kathA 462 / 864 dIkSArthI ke solaha guNa 158 900 tetalo jJAta adhyayana 900 dRSTAnta azvoM kA 469 caudahayA~ (jJAtAsUtra) 462 900 dRSTAnta kachue kA 437 900 dRSTAnta candramA kA 456 875 damayanto 352 / 900 dRSTAnta dAbadrava kA 457 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) vola naM0 pRSTha bola naM0 900 dRSTAnta nandI phala kA 464 831 niyama caudaha zrAvaka ke 23 900 dRSTAnta pudgaloM ke zubhA / 897 nimrantha ke prAcAra zubhapariNAma viSayaka 458 viSayaka gAthAeM aThAraha 416 848 devaloka meM utpanna hone | 847 nivRttibAdaraguNasthAna 76 vAle jIva 115 847 deza virata guNasthAna 75 887 doSa aThAraha arihanta 842 paDhamApaDhama ke caudaha dvAra 38 ___ bhagavAn me nahIM pAye 875 padmAvatI 366 * jAne vAle 397 / 858 pandraha karmabhUmi 142 894 doSa aThAraha pauSadha ke 410 / 860 pandraha karmAdAna 144 899 doSa unnIsa kAyotsarga ke 425/ pandrahavA~ bola saMgraha 117 .872 dravyAvazyaka ke solaha 881 pannavaNA sUtra, ika saveM / vizeSaNa 176 zarIra pada ke dvAra 385 875 draupadI 275 859 paramAdhArmika pandraha 143 847 pariSaha pAIsa 107 900 dhannA sArthavAha aura 895 pApasthAna aThAraha 412 vijaya cora kI kathA 434 , 900 puNDarIka aura kuNDarIka kI kathA 472 844 nadiyA~ caudaha 45 / 900 puNDarIka jJAta adhyayana 900 nandamaNiyAra kI kathA460 unnIsavAM 172 900 nandI phala kA dRSTAnta 464 90 pudgaloM ke zubhAzubha viSa900 nandI phala jJAta adhyayana yaka dRSTAnta 458 pandrahavAM (jJAtAsUtra) 464 875 puSpacUlA 364 847 niyaTTivAdaraguNasthAna 76 / 853 pUjyatA ko batalAne vAlI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) bola naM0 pRSTha bola naM0 pRSTha pandraha gAthAeM 127 / gAthAeM 380 823 pUrva caudaha 12 / 883 bhAva zrAvaka ke sataraha / 894 pauSadha ke aThAraha doSa 410 lakSaNa 392 875 prabhAvatI 365 / 868 bhAMge solaha zrAzrava 847 pramAdI sAdhu guNasthAna 76 / Adi ke 168 847 pramattasaMyata guNasthAna 76 825 bhUtagrAma(jIvoM) ke bheda 17 876 pramANabhUta zAstra satiyo ke liye 375 855 prayogagati pandraha 879 maraNa sataraha prakAra ke 382 138 900 malli jJAta AThavAM adhyayana 444 847 bandha guNasthAnoM meM 88 | 900 mallinAtha bhagavAn kI 856 bandhana nAmakarma ke kathA 444 pandraha bheda 140 863 bahuzruta sAdhu kI 1844 mahAnadiyA~ caudaha 45 solaha upamAeM 155 854 mahAninthIya adhyayana 882 bATebahatI(vihAyogati) kI pandraha gAthAeM 130 ke sataraha bheda 389 / 871 mahAyugma solaha 172 847 bauddhadarzana meM prAdhyA- | 878 mahAvIra bhagavAn kI tmika vikAsa tapazcaryA viSayaka sataraha 892 brahmacarya ke 18 bheda 410 gAthAeM 380 875 brAhmI 185 / 874 mahAvIra kI vasati / bha viSayaka gAthAeM 182 900 bhagavAn mallinAtha kI 830 mahAsvapna caudaha kathA 444 maMgalAcaraNa 878 bhagavAna mahAvIra kI | 900 mAkaMda jJAta navA~ adhyayana 453 tapazcaryA viSayaka sataraha kA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) pRSTha vola naM0 pRSTha bola naM0 900 dRSTAnta nandI phala kA 464 831 niyamacaudahazrAvaka ke 23 900 dRSTAnta pudgaloM ke zubhA 897 nimrantha ke prAcAra zubhapariNAma viSayaka 458 viSayaka gAthAeM aThAraha 416 848 devaloka meM utpanna hone 847 nivRttibAdaraguNasthAna 76 vAle jIva 115 847 deza virata guNasthAna 75 887 doSa aThAraha arihanta / 842 paDhamApaDhama ke caudaha dvAra 38 bhagavAna meM nahIM pAye 875 padmAvatI 366 * jAne vAle 397 / 858 pandraha karmabhUmi 142 894 doSa aThAraha pauSadha ke 410 860 pandraha karmAdAna 144 899 doSa unnIsa kAyotsarga ke 425 pandrahavA~ bola saMgraha 117 1872 dravyAvazyaka ke solaha 881 pannavaNA sUtra, ikke saveM vizeSaNa 176 zarIra pada ke dvAra 385 875 draupadI 275 859 paramAdhArmika pandraha 143 847 pariSaha bAIsa 900 dhannA sArthavAha aura 895 pApasthAna aThAraha 412 vijaya cora kI kathA 434 900 puNDarIka aura kuNDarIka kI kathA 472 844 nadiyoM caudaha 45 / 900 puNDarIka jJAta adhyayana 900 nandamaNiyAra kI kathA460 / unnIsavAM 900 nandI phala kA dRSTAnta 464 / 80 pudgaloM ke zubhAzubha vipa900 nandIphala jJAta adhyayana yaka dRSTAnta 458 pandrahavAM (jJAtAsUtra) 464 875 puSpacUlA 364 847 niyaTTivAdara guNasthAna 76 } 853 pUjyatA ko batalAne vAlI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) bola naM0 pRSTha bola naM0 pandraha gAthAeM 127 / gAthAeM 380 823 pUrva caudaha 12 / 883 bhAva zrAvaka ke sataraha / 894 pauSadha ke aThAraha doSa 410 lakSaNa 392 875 prabhAvatI 365 / 868 bhAMge solaha Azva 847 pramAdI sAdhu guNasthAna 76 Adi ke 168 847 pramattasaMyata guNasthAna 76 / 825 bhUtagrAma(jIvoM) ke bheda 17 876 pramANabhUta zAstra satiyoM ke liye 375 879 maraNa sataraha prakAra ke 382 855 prayogagati pandraha 138 900 malli jJAta AThavAM va adhyayana 444 847 bandha guNasthAnoM me 80 900 mallinAtha bhagavAn kI 856 bandhana nAmakarma ke pandraha bheda 140 kathA 444 863 bahuzruta sAdhukI 844 mahAnadiyA~ caudaha 45 solaha upamAeM 155 854 mahAninthIya adhyayana 882 bATebahatI(vihAyogati) / kI pandraha gAthAeM 130 ke sataraha bheda 389 871 mahAyugma solaha 172 847 bauddhadarzana meM prAdhyA- | 878 mahAvIra bhagavAn kI tmika vikAsa 67 0 tapazcaryA viSayaka sataraha 892 brahmacarya ke 18 bheda 410 gAthAeM 380 875 brAjhI 185/ 874 mahAvIra kI vasati viSayaka gAthAeM 182 900 bhagavAna mallinAtha kI 830 mahAsvapna caudaha 22 kathA maMgalAcaraNa 1 878 bhagavAna mahAvIra kI / 900 mAkaMda jJAta navA~ tapazcaryA viSayaka sataraha adhyayana 453 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vola naM0 31 836 mAyA ke caudaha nAma 880 mAyA ke sataraha nAma 385 843 mArgaNAsthAna caudaha 55 847 mithyAdRSTiguNasthAna 72 847 mizraguNasthAna 73 875 mRgAvatI 900 meghakumAra kI kathA 870 meru parvata ke solaha (30) pRSTha bola naM0 303 429 la 889 lipiyA~ aThAraha 845 loka kA AkAra 845 loka kA nakzA nAma 850 mokSa ke pandraha aga 886 mokSagAmI jIva ko prApta sataraha bAteM 395 855 yoga pandraha 138 847 yogo ke nirodha kA krama 86 171 121 845 loka kA nakzA banAne kI vidhi 401 53 53 845 lokakA saMsthAna 845 loka ke bheda 845 loka me khaeDarajju 845 loka meM caudaha rAjU 837 lobha ke caudaha nAma ra 828 ratna caudaha cakravartI ke 20 79 249 847 rasaghAta 875 rAjImatI 845 rAjU caudaha loka me 45 900 rohiNI Adi cAra putra vadhuo kI kathA 442 900 rohiNI jJAta a0 sAtavA~ 442 / 892 zIla ke aThAraha bheda pRSTha 48 47 46 51 45 32 va 869 vacana ke solaha bheda 170 127 875 vasumatI (candanabAlA) 197 853 vinaya samAdhi adhyayana ko pandraha gAthAe 877 vinaya samAdhi adhyayana kI sataraha gAthAeM 377 882 vidAyo gati ke sataraha bheda 389 852 vinIta ke pandraha lakSaNa 125 847 vaidika darzana me zradhyA tmika vikAsa 63 za 881 zarIra ke sataraha dvAra 385 875 zivA 346 410 838 zubha nAmakarma bhogane ke 33 prakAra 900 zailaka jJAta zra0 pAMcavAM 438 900 zailaka rAjarSi kI kathA 438 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) r bola naM0 pRSTha bola naM0 pRSTha 831 zrAvaka ke caudaha niyama 23 / sataraha gAthAeM 420 883 zrAvaka (bhAva) ke 890 sAdhu ke aThAraha kalpa 402 sataraha lakSaNa 392 | 834 sAdhu ke lie akalpanIya 900 zrI kRSNa kA aparakaGkA / caudaha bAteM 29 gamana 466 867 sAdhu ko kalpanIya 822 zrutajJAna ke caudaha bheda 3 prAmAdi sthAna 166 satarahavA~ bola saMgraha 377 847 sAsvAdAna samyagdRSTi guNasthAna 875 satiyA~ solaha 185 849 siddhoM ke pandraha bheda 117 876 satiyoM ke lie pramANa 875 sItA 375 321 bhUta zAstra 847 sattA guNasthAnoM meM 990 / 875 sundarI 841 sapradezI apradezI ke 875 subhadrA caudaha dvAra 34 875 sulasA 313 862 sabhikkhu adhyayana kI 900 susumA aura cilAtI solaha gAthAeM 152 putra kI kathA 470 847 samyaga mithyAvRSTi / 847 sUkSma samparAya guNasthAna 82 guNasthAna solahavA~ bola saMgraha 147 847 sayogokevalI guNasthAna 85 / 875 solaha satiyA~ 185 847 saMbhava sattA 100 833 sthavirakalpI sAdhu ke 826 saMmUchima manuSyoM ke lie upakaraNa 28 utpatti sthAna 18 884 saMyama ke sataraha bheda 393, 847 sthiti ghAta 885 saMyama ke sataraha bheda 395 829 svapna caudaha 898 saMyama se girate hue ko 873 svapna solaha candragupta ke 178 sthira karane viSayaka 847 svarUpa sattA lh sh Page #40 -------------------------------------------------------------------------- Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha SIA CUD paJcama bhAga maMgalAcaraNa aindrazreNinatAya doSahutabhunIrAya nIrAgatAdhIrAjadvibhavAya janmajaladhestIrAya dhIrAsmane / gambhIrAgamabhASiNe munimanomAkandakIrAyasan nAsIrAya zivAdhvani sthitikRtevIrAya nitya nmH||shaa kurvANANupadArthadarzanavazAgAsvatprabhAyAstrapAmAnasyA janakRttamoharata me shstaadridrohikaa| akSobhyA tava bhAratI jinapatepronmAdinAMvAdinAM, mAnatyAjanakRttamoharatameza staaridrohikaa||2|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA bhAvArtha- devendra, asurendra aura manujendroM kI zreNI dvArA vandita, rAga dveSa Adi doSa rUpI agni ko zAnta karane ke lie jala svarUpa, vItarAgatA rUpI paramaizvarya se suzobhita, saMsAra rUpI samudra ke lie tIra, paramadhIra, gambhIra, AgamoM kA upadeza dene vAle, muniyoM ke mana rUpI Amra vRkSa para vasane vAle kIra arthAt zuka pakSI, mokSa mArga meM saba se Age calane vAle sainika aura tIrthoM kI sthApanA karane vAle bhagavAn mahAvIra ko sadA vandana ho // 1 // bhaktipUrvaka praNAma karane vAloM ke moha ko kATane vAle, he jinezvara deva ! jIvAdi sUkSma padArthoM kI prakAzikA hone se sUrya ke teja ko lajjita karane vAlI, kalyANa ko dene vAlI, gahana tarka aura yuktiyoM se gu~thI huI, satya vastu ko prakaTa karane vAlI hone se sarvatra apratihata, prativAdiyoM ke garva kA nAza karane vAlI tathA ajJAna ke andhakAra ko dUra karane vAlI ApakI vANI mere bAhya aura Abhyantara zatruoM para vijaya prApta kare / 2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pA~cavA~ bhAga rammmmmmmmmm caudahavA~ bola saMgraha 822- zrutajJAna ke caudaha bheda zrutajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se hone vAle zAstroM ke jJAna ko zrutajJAna kahate haiM / nandI sUtra meM matijJAna ke pazcAt isakA varNana kiyA gayA hai| __caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga,dravyAnuyoga aura gaNitAnuyoga kI sArI bAteM zrutajJAna meM A jAtI haiN| isake caudaha bheda haiM(1) akSara zruta (2) anatara zruta (3) sajJi zruta (4) asajJi zruta (5) samyak zruta (6) mithyA zruta (7) sAdi zruta (8) anAdi zruta (8)saparyavasina zruta (10) aparyavasita zruta (11) gamika zruta (12) agamika zruta (13) aGgapraviSTa zruta (14) aGgabAhya shrut| (1) akSara zruta- jisa kA kabhI kSaraNa (nAza) na ho use akSara kahate haiN| jIva upayoga svarUpa vAlA hone se jJAna kA kabhI nAza nahIM hotaa| isa lie yahaoN jJAna hI akSara hai| jJAna kA kAraNa hone se aupacArika naya se akArAdi varNa bhI akSara kahe jAte haiN| akSara rUpa zruta ko akSara zruta kahate haiN| isake tIna bheda haiM(1) saJjJAkSara (2) vyaJjanAtara (3) labdhyatara / ka, kha vagairaha AkAroM kA ka, kha nAma rakhanA sajJAtara zrata hai kyoMki ina AkAroM ke dvArA akSaroM kA jJAna hotA hai| brAhmI Adi lipiyoM ke bheda se yaha aneka prakAra kA hai| ka, kha Adi kA uccAraNa pharake akSaroM ko vyakta karanA vyaJjanAtara hai| labdhi arthAta Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ ~ ~ ~ ~ zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmon mrom mmmmmmmmmmm rrrrrrrror Adi jIva bhI haiN| iSTa viSaya meM pravRtti aura aniSTa se nivRtti mana ke vyApAra binA nahIM ho sakatI aura mana se vicAra karanA hI saMjJA hai| isa prakAra kA vicAra dvIndriya Adi jIvoM ke bhI hotA hai isa lie ve bhI saMjJI haiN| saMjJA kA hetu arthAta kAraNa yAnimitta hone ke kAraNa ye hetUpadeza saMjJI kahe jAte haiM / kAlikyupadeza saMjJI bhUta, bhaviSyat Adi lambe samaya kA vicAra kara sakatA hai| hetUpadeza saMjJI kevala vartamAna kAla kA hI vicAra karatA hai| yahI ina donoM meM bheda hai / jise vartamAna kAla ke viSaya meM bhI socane kI zakti nahIM hotI vaha hetUpadeza se bhI asaMjJI kahA jAtA hai| jaise pRthvI Adi ekendriya jIva / ekendriya jIvoM kI kabhI vicAra pUrvaka iSTa vastu meM pravRtti tathA aniSTa se nivRtti nahIM hotii| AhAra Adi saMjJAeM bhI unake bahuta aspaSTa hotI haiM, isa lie ve saMjJI nahIM kahe jaate| dRSTivAdopadeza saMjJI- cAyopazamika jJAna vAlA samyagdRSTi jIva dRSTivAdopadeza saMjJI kahA jAtA hai / samyagdRSTi jIva samyaga jJAnI hone se rAgAdi doSoM ko dUra karane kA prayatna karatA hai| jo doSoM ko dUra karane kA prayatna nahIM karatA vaha samyagdRSTi nahIM hai kyoMki jisa taraha sUrya kI kiraNoM ke sAmane andherA nahIM Thahara sakatA isI prakAra samyagjJAna ke sAmane rAgAdi doSa nahIM Thahara skte| isa apekSA se mithyASTiko asaMhI kahA jaaegaa| __ saMjJI ke tIna bhedoM ke anusAra zruta ke bhI tIna bheda haiM / garbhaja saMjJI paMcendriya jIvoM kA zrutajJAna, dvIndriyAdi kA zrutajJAna tathA samyagdRSTi kA shrutjnyaan| inameM antima samyagdRSTi kA zrutajJAna hI samyagjJAna hai / vAkI mithyA hai| (4) asaMjhizruta- saMjJizruta se ulTA asaMjJizruta hai| isake bhI bhedaprabheda saMjJizruta ke samAna jAnane caahieN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA~ bhAga G (5) samyak zruta- ghAtI karmoM ke sarvathA kSaya hone se utpanna hone vAle kevalajJAna aura kevaladarzana ke dhAraka, saMsAra ke duHkhoM se chuTakArA pAne ke lie tInoM lokoM dvArA AzApUrNa dRSTi se dekhe gae, mahimA gAye gae aura pUje gae, vartamAna, bhUta aura bhaviSyat tInoM kAloM ke jJAtA, sarvajJa, sarvadarzI arihanta bhagavAn dvArA praNIta bAraha aMgoM vAle gaNipiTaka samyakzruta haiN| ve isa prakAra haiM(1) AcArAMga (2) sutrakRtAMga (3) sthAnAMga (5) bhagavatI (6) jJAtAdharmakathAGga (6) anuttaraupapAtika (4) samavAyAMga (7) upAsaka dazAGga (8) antakRddazAGga (10) prazna vyAkaraNa ( 11 ) vipAka sUtra (12) dRSTivAda / inakA viSaya 'gyArahaveM bola saMgraha ke 776 veM bola meM diyA hai| isI prakAra upAGga sUtra, mUla mUtra, cheda sUtra, zrAvazyaka sUtra Adi bhI aGgoM ke anukUla artha kA pratipAdana karane se samyakzruta haiN| jJAnamAtra kI vivakSA karake inheM dravyAstika naya kI apekSA samyak zruta kahA jAtA hai / jJAnavAn kI apekSA se samyagdRSTi dvArA grahaNa karane para samyak zruta tathA mithyAdRSTi dvArA grahaNa karane para mithyA zruta haiN| caudaha pUrvadhArI ke dvArA grahaNa kie gaye Agama samyakzruta hI haiN| dasa pUrvadhArI dvArA grahaNa kie gae bhI samyakzruta hI haiN| usase nIce bhajanA hai arthAt kucha kama dasa pUrvadhArI ke dvArA grahaNa kie gae samyakta bhI ho sakate haiM aura mithyAzruta bhI, kyoMki kucha kama dasa pUrva taka kA jJAna mithyAdRSTi aura samyagdRSTi donoM ko ho sakatA hai / samyagdRSTi dvArA grahaNa kie jAne para ve Agama samyak zruta ho jAte haiM aura mithyAdRSTi dvArA grahaNa kie jAne para mithyAzruta / (6) mithyA zruta - midhyAdRSTiyoM ke dvArA apanI svatantra buddhi se kalpanA kie gae zAstra midhyAzrata haiN| jaise- ghoTakamukha, nAgasUkSma, zakunaruta Adi / ye zAstra bhI mithyAdRSTi ke dvArA mithyA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA rUpa meM grahaNa kie jAne ke kAraNa mithyAzruta haiM / samyagdRSTi dvArA samyagrUpa se gRhIta hone para samyagzruta haiM, athavA jisa mithyAdRSTi ke lie ye samyaktva kA kAraNa bana jAyeM usake lie samyakzruta hI haiM kyoMki kucha mithyAdRSTi ina pustakoM se sAra tathA mokSamArga ke lie upayogI aMza ko grahaNa karake mithyA aMza ko chor3a sakate haiN| ve usI se saMsAra kI asAratA tathA AtmA kI amaratA ko jAna kara samyagajJAna prApta kara sakate haiN| (7-8-6-17) sAdi,saparyavasita, anAdi tathA apayavasita zruta-bAraha aGga paryAyArthika naya kI apekSA sAdi aura saparyavasita zruta haiM / dravyArthika naya kI apekSA anAdi aura apayavasita haiN| samyakzruta saMkSepa se cAra prakAra kA hai(1) dravya se (2) kSetra se ( 3) kAla se (4) bhAva se| dravya se eka puruSa kI apekSA sAdi aura saparyavasita (sAnta) hai kyoMki koI jIva anAdi kAla se samakitI nahIM hotaa| samyaktva kI prApti ke bAda hI usakA zruta samyakzruta kahA jAtA hai, athavA jaba vaha zAstroM kA adhyayana prArambha karatA hai, tabhI samyak zrutakI Adi hotI hai / isa lie eka vyakti kI apekSA samyaka zrata sAdi hai| eka vAra samyaktva prApta ho jAne para bhI mithyAtva Ane para, pramAda ke kAraNa, bhAvoM ke malina hone se, dharma ke prati glAni hone se yA devaloka meM cale jAne se zrutajJAna vismRta ho jAtA hai, athavA kevalajJAna kI utpatti hone se zrutajJAna usameM samAviSTa ho jAtA hai| isalie yaha saparyavasita arthAt sAnta hai| tInoM kAla ke puruSoM kI apekSA anAdi, ananta hai kyoMki aisA koI samaya na huA, na hogA jaba koI samyaktvadhArI jIvana ho| kSetra se pA~ca bharata aura pA~ca airAvatoM kI apekSAsAdi aura saparyavasita hai kyoMki ina kSetroM meM avasarpiNI kAla meM suSama Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga duSamA ke anta meM aura utsarpiNI meM duHSamasuSamA ke prArambha meM tIrthaGkara bhagavAn pahale pahala dharma, saMgha aura zruta kI prarUpaNA karate haiM usI samaya samyak zruta prArambha hotA hai| duSamaduSamA Are ke prArambha meM dharma, saMgha aura zruta Adi kA viccheda ho jAne se vaha saparyavasita hai / mahAvideha kSetra kI apekSA anAdi aura aparyavasita hai kyoMki vahA~ tIrthaGkaroM kA kabhI viccheda nahIM hotA / kAla se avasarpiNI aura utsarpiNI kI apekSA sAdi aura saparyavasita hai kyoMki avasarpiNI ke suSamaduSamA, duSamasuSamA aura duSamA rUpa tIna AroM meM tathA utsarpiNI ke duSamasuSamA aura suSamaduSamA rUpa do AroM meM hI samyakta hotA hai, dUsare AroM meM nahIM hotA isa lie sAdi saparyavasita hai / noutsarpiNI nozravasapiMNI kI apekSA anAdi paryavasita hai / mahAvideha Adi kSetroM meM jahA~ sadA eka hI Are ke bhAva rahate haiM vahA~ noutsarpiNI noavasarpiNI kAla kahA jAtA hai / mahAvideha kSetra kI apekSA samyak zruta anAdi tathA paryavasita hai / bhAva se sarvajJa aura sarvadarzI jinezvaroM dvArA batAe gae vrata niyama Adi kI apekSA zrutajJAna sAdi saparyavasita hai kyoMki pratyeka tIrthaGkara apane samaya ke anusAra vyavasthA karatA hai| kSAyopazamika bhAva kI apekSA anAdi aparyavasita hai kyoMki pravAha rUpa se kSAyopazamika bhAva anAdi aura aparyavasita hai / athavA isa meM cAra bhaMga haiM - sAdi saparyavasita, sAdi paryavasita, zranAdi saparyavasita, anAdi aparyavasita / bhavya jIva kA samyaktva sAdi saparyavasita hai / samyaktva prApti ke dina usakI Adi hai aura phira se mithyAtva kI prApti ho jAne para usakA paryavasAna ho jAtA ha | dUsarA bhaMga zUnya hai, mithyAtvodaya hone para sAdi samyaktva kA avazya paryavasAna hotA hai| eka vAra samyaktva prApti ke bAda jo Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mithyAtva AtA hai vaha bhI anta vAlA hI hai,kyoMki jisa jIva ko eka bAra samyaktva prApta ho cukI vaha arddhapudgala parAvartana kAla meM avazya mokSajAegA,isalie sAdi mithyAtva bhIaparyavasita nahIM hai| tIsarAbhaMga mithyAtva kI apekSA hai| bhavya jIva ke sAtha mithyAtva kA sambandha anAdi hone para bhI samyaktva ke prApta hone para chUTa jAtA hai| abhavya jIva ke mithyAtva kI apekSA cauthA bhaMga hai| usakA mithyAtva anAdi bhI hai aura aparyavasita bhI hai| (11) gamika zruta-Adi, madhya aura avasAna meM thor3e se hera phera ke sAtha jisa pATha kA vAravAra uccAraNa kiyA jAtA hai, use gamika kahate haiM, jaise dRSTivAda vagairaha athavA uttarAdhyayana ke dasaveM adhyayana kI gAthAoM meM 'samayaM goyama mA pamAyae' kA vAra bAra uccAraNa kiyA gayA hai| (12)agamika zruta- gamika se viparIta zAstra ko agamika kahate hai, jaise AcArAMga aadi| (13) aGgapraviSTa-puruSa ke bAraha aMga hote haiM-do paira, do jaMghAeM, do uru, do gAtrArddha (pasavAr3e),do vAheM, grIvA aura sir| zruta rUpapuruSa ke bhI AcArAMga Adi vAraha aMga haiN| jo zAstra ina aMgoM meM Agae haiM ve aMgapaviSTa kahe jAte haiN| inakA saMkSipta viSaya paricaya vArahaveM vola saMgraha vola naM0 777 meM diyA gayA hai| (14) aGga vAhya-bAraha aMgoM ke sivAya jozAstra haiM ve aMgavAhya haiN| athavA jo jo mUla bhUta zAstra gaNadharoM dvArA race gae haiM ve aMgamaviSTa haiM, kyoMki gaNadhara hI mUla AcAra Adi kI racanA karate haiM, sarvotkRSTa labdhi vAle hone se ve hI mUla zAstra racane meM samartha hote haiN| aMgoM ke anusArazrutasthaviroM dvArA race gae zAstra aMga bAhya haiM athavA jo AcArAdizruta sabhI kSetra tathA sabhI kAloM ....... mana mAnatA hai vaha aNgprvie| vAkI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga zruta jo samaya aura kSetra ke anusAra badalatA rahatA hai vaha caMgabAhya zruta hai / aMga bAhya zruta ke do bheda haiM- Avazyaka aura Avazyaka vyatirikta / jisa zAstra meM sAdhu ke lie avazya karane yogya bAteM batAI hoM vaha Avazyaka zruta hai athavA avazya karane yogya kriyAoM kA anuSThAna karanA zrAvazyaka hai, athavA jo AtmA ko apane guNoM ke vaza (adhIna) kare vaha Avazyaka hai| Avazyaka ke chaH bheda haiM- sAmAyika, caDavIsatthava, vandanA, pratikramaNa kAyotsarga aura pratyAkhyAna | 44 Avazyaka vyatirikta ke do bheda haiM-kAlika aura utkAlika / jo sUtra dina athavA rAta ke pahale yA pichale pahara meM hI par3hA jAtA hai use kAlika kahate haiM / jisa zAstra ke par3hane meM samaya kA koI bandhana nahIM hai use utkAlika kahA jAtA hai| kAlika ke bheda Age die jAeMge / utkAlika ke aneka bheda haiM- dazavaikAlika, kalpAkalpa, kalpazruta, kSudrakalpazruta, mahAkalpa zruta, aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAbhigama, prajJApanA, mahAprajJApanA, pramAdApramAda, nandI, anuyogadvAra devendrastava, tandula vaiyAlika, candravidyAka, sUryaprajJapti, porisImaNDala, maMDalapraveza, vidyAcaraNa vinizcaya, gariNavidyA, dhyAnavibhakti, maraNavibhakti, Atmavizuddhi, vItarAga zruta, saMlekhanA zruta, vihArakalpa, caraNavidhi, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna ityAdi / kAlika zruta bhI aneka prakAra kA hai- uttarAdhyayana, dazAzrutaskandha, kalpa, vyavahAra, nizItha, mahAnizItha, RSibhASita, jambUdvIpa prajJapti, dvIpasAgara prajJapti, candra prajJapti, kSudraka vimAna pravibhakti, mahatI vimAna pravibhakti, aMgacUlikA, varga cUlikA, vivAha cUlikA, aruNopapAta, varuNopapAta, garur3opapAta, dharaNopapAta, vaizramaNopapAta, velaMdharopapAta, devendropapAta, utthAnazruta, samupa Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mithyAtva AtA hai vaha bhI anta vAlA hI hai,kyoMki jisa jIva ko eka vArasamyaktva prApta ho cukI vaha arddhapudgala parAvartana kAla meM avazya mokSajAegA,isalie sAdi mithyAtva bhI aparyavasita nahIM hai| tIsarAbhaMga mithyAtva kI apekSA hai| bhavya jIva ke sAtha mithyAtva kA sambandha anAdi hone para bhI samyaktva ke prApta hone para chUTa jAtA hai| abhavya jIva ke mithyAtva kI apekSA cauthA bhaMga hai| usakA mithyAtva anAdi bhI hai aura aparyavasita bhI hai| (11) gamika zruta-Adi, madhya aura avasAna meM thor3e se hera phera ke sAtha jisa pATha kA bAra bAra uccAraNa kiyA jAtA hai, use gamika kahate haiM, jaise dRSTivAda vagairaha athavA uttarAdhyayana ke dasaveM adhyayana kI gAthAoM meM 'samayaM goyama mA pamAyae' kA vAra vAra uccAraNa kiyA gayA hai| (12)agamika zruta- gamika se viparIta zAstrako agamika kahate hai, jaise AcArAMga aadi| (13) aGgamaviSTa-puruSa ke bAraha aMga hote haiM-do paira.do jaMghAeM, do uru, do gAtrArddha (pasavAr3e),do vAheM, grIvA aura sir| zrRta rUpapuruSa ke bhI AcArAMga Adi vAraha aMga haiN| jo zAstra ina aMgoM meM Agae haiM ve aMgapraviSTa kahe jAte haiN| inakA saMkSipta viSaya paricaya vArahaveM vola saMgraha vola naM0777 meM diyA gayA hai| (14) aGga vAhya-bAraha aMgoM ke sivAya jo zAstra haiM ve aMgavAhya haiN| athavA jo jo mUla bhUta zAstra gaNadharoM dvArA race gae haiM ve aMgapraviSTa haiM, kyoMki gaNadhara hI mUla AcAra Adi kI racanA karate haiM, sarvotkRSTa labdhi vAle hone se ve hI mUla zAstra racane meM samartha hote haiN| aMgoM ke anusArazrutasthaviroM dvArA race gae zAstra aMga vAhya haiM athavA jo AcArAdizruta sabhI kSetra tathA sabhI kAloM meM eka sarIkhe artha aura krama vAlA hai vaha aMgapraviSTa hai| vAkI Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga zruta jo samaya aura kSetra ke anusAra badalatA rahatA hai vaha aMgavAdya zruta hai / aMga bAhya zruta ke do bheda haiM- Avazyaka aura Avazyaka vyatirikta | jisa zAstra meM sAdhu ke lie avazya karane yogya bAteM batAI hoM vaha Avazyaka zruta hai athavA avazya karane yogya kriyAoM kA anuSThAna karanA Avazyaka hai, athavA jo AtmA ko apane guNoM ke vaza (adhIna) kare vaha Avazyaka hai / Avazyaka ke chaH bheda haiM- sAmAyika, cauvIsatthava, vandanA, pratikramaNa kAyotsarga aura pratyAkhyAna / | m 1 zrAvazyaka vyatirikta ke do bheda haiM-kAlika aura utkAlika / jo sUtra dina athavA rAta ke pahale yA pichale pahara meM hI par3hA jAtA hai use kAlika kahate haiM / jisa zAstra ke par3hane meM samaya kA koI bandhana nahIM hai use utkAlika kahA jAtA hai| kAlika ke bheda Age die jAeMge / utkAlika ke aneka bheda haiM- dazavaikAlika, kalpAkalpa, kalpazruta, kSudrakalpazruta, mahAkalpa zruta, zropapAtika, rAjapraznIya, jIvAbhigama, prajJApanA, mahAprajJApanA, pramAdApramAda, nandI, anuyogadvAra devendrastava, tandula vaiyAlika, candravidyAka, sUryaprajJapti, porisImaNDala, maMDalapraveza, vidyAcaraNa vinizcaya, gaNividyA, dhyAnavibhakti, maraNavibhakti, Atmavizuddhi, vItarAga zruta, saMlekhanA zruta, vihArakalpa, caraNavidhi, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna ityAdi / kAlika zruta bhI aneka prakAra kA hai- uttarAdhyayana, dazAzrutaskandha, kalpa, vyavahAra, nizItha, mahAnizItha, RSibhASita, jambUdvIpa prajJapti, dvIpasAgara prajJapti, candra prajJapti, kSudraka vimAna pravibhakti, mahatI vimAna pravibhakti, aMgacUlikA, varga cUlikA, vivAha cUlikA, aruNopapAta, varuNopapAta, garur3opapAta, dharaNopapAta, vaizramaNopapAta, velaMdharopapAta, devendropapAta, utthAnazruta, samupa Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 - zrI meDiyA jaina granthamAlA sthAna zruta,nAgaparijJA,nigyAvalikA,kalpikA, kalpAvataMsikA, puSpitA,puSpacUlikA aura vRSNidazA Adi sabhI kAlika zruta haiN| inake sivAya prakIrNaka bhI inhIM meM gine jAte haiN| bhagavAn RSabhadeva ke samaya 84 hajAra,bIca ke tIrthaGkaroM ke samaya saMkhyAta hajAra aura bhagavAn mahAvIra ke zAsana meM caudaha hajAra prakIrNaka race ge| athavA jisa tIrthaGkara ke zAsana meM jitane jitane ziSya autpAtikI, vainayikI, kArmikI yA pAriNAmikI buddhi vAle hue usake samaya meM utane hI prakIrNakasahasra hue / pratyekabuddha bhI utane hI hue| ( nandI sUtra, sUtra 38-44 ) ( vizeSAvazyaka bhASya gAthA 444-466 ) 826- pUrva caudaha tIrtha kA pravartana karate samaya tIrthaDara bhagavAna jisa artha kA gaNadharoM ko pahale pahala upadeza dete haiM, athavA gaNadhara pahale pahala jisa artha ko sUtra rUpa meM gUMthate haiM, unheM pUrva kahA jAtA hai| pUrva caudaha haiM (1) utpAdapUrva- isa pUrva meM sabhIdravya aura sabhI paryAyoM ke utpAda ko lekara prarUpaNA kI gaI hai| utpAda pUrva meM eka karor3a pada haiN| (2) agrAyaNIya pUrva- isa meM sabhI dravya, sabhI paryAya aura sabhI jIvoM ke parimANa kA varNana hai| agrAyaNIya pUrva meM chayAnave lAkha pada haiN| (3) vIryapravAda pUrva- isa meM karma sahita aura vinA karmavAle jIva tathA ajIvoM ke vIrya (zakti) kA varNana hai| vIrya pravAda pUrva meM sattara lAkha pada haiN| (4) astinAsti pravAda-saMsAra meM dharmAstikAya Adi jo vastue~ vidyamAna haiM tathA AkAza kusuma vagairaha jo avidyamAna haiM, una saba kA varNana astinAsti pavAda meM hai| isa meM sATha lAkha pada haiN| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha pAMcavAM bhAga (5) jJAnapravAdapUrva- isa meM mati jJAna Adi jJAna ke pA~ca bhedoM kA vistRta varNana hai / isa meM eka kama eka karor3a pada haiN| (6) satyapravAdapUrva- isa meM satya rUpa saMyama yA satya vacana kA vistRta varNana hai| isa meM chaH adhika eka karor3a pada haiN| (7)AtmapravAdapUrva-isa meM aneka naya tathA matoM kI apekSA zrAtmA kA pratipAdana kiyA gayA hai| isame chabbIsa karor3a pada haiN| (8) karmapravAdapUrva-jisa meM ATha karmoM kA nirUpaNa prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza Adi bhedoM dvArA vistRta rUpa se kiyA gayA hai| isa meM eka karor3a assI lAkha pada haiN| (8) pratyAkhyAna pravAdapUrva- isa meM pratyAkhyAnoM kA bheda prabheda pUrvaka varNana hai| isa meM caurAsI lAkha pada haiN| (10) vidyAnubhavAdapUrva-isa pUrva meM vividha prakAra kI vidyA tathA siddhiyoM kA varNana hai| isa meM eka karor3a dasa lAkha pada haiN| (11) avandhyapUrva- isa meM jJAna, tapa, saMyama Adizubha phala vAle tathA pramAda Adi azubhaphala vAle avandhya arthAt niSphala na jAne vAle kAryoM kA varNana haiM / isa meM chabbIsa karor3a pada haiN| (12) prANAyupravAdapUrva- isa meM dasa prANa aura Ayu Adi phA bheda prabheda pUrvaka vistRta varNana hai| isa meM eka karor3a chappana lAkha pada haiN| (13) kriyAvizAlapUrva- isa meM kAyikI, zrAdhikaraNikI Adi tathA saMyama meM upakAraka kriyAoM kA varNana hai| isa meM nau karor3a pada haiN| (14) lokabindusArapUrva-loka meM arthAt saMsAra meM zrutajJAna meM jozAstra vindu kI taraha saba se zreSTha hai, vaha lokabindusAra hai| isameM sAr3he bAraha karor3a pada haiN| pUrvo meM vastu- pUrSoM ke adhyAyavizeSoM ko vastu kahate haiN| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA - - vastuoM ke avAntara adhyAyoM ko cUlikAvastu kahate haiN| __ utpAdapUrva meM dasa vastu aura cAra cUlikAvastu haiN| agrAyaNIya pUrva meM caudaha vastu aura vAraha cUlikAvastu haiM / vIryapravATa pUrva meM ATha vastu aura ATha cUlikAvastu haiN| astinAstipravAda pUrva meM aThAraha vastu aura dasa cUlikAvastu haiM / jJAnapravAda pUrva meM bAraha vastu haiN| satyapravAda pUrva meM do vastu haiN| prAtmapravAda pUrva meM solaha vastu haiN| karmapravAda pUrva meM tIsa vastu haiM / pratyAkhyAna pUrva meM bIsa / vidyAnubhavAda pUrva meM pandraha / avandhya pUrva meM baarh| prANAyu pUrva meM terh| kriyAvizAla pUrva meM tiin| loka vindusAra pUrva meM paccIsa / cauthe se Age ke pUrvo meM cUlikAvastu nahIM haiN| . (nandI, sUtra 57) (samavAyAMga 14vA~ tathA 14jvA~) 824-jJAna ke aticAra caudaha sUtra,artha yA tadubhaya rUpa Agama ko vidhipUrvaka na par3hanA arthAt usake par3hane meM kisI prakAra kA doSa lagAnA jJAna kA aticAra doSa hai| vaha caudaha prakAra kA hai (1)vAiddhaM-vyAviddha arthAt akSaroM ko ulaTa palaTa kara denaa| jisa prakAra mAlA ke ratnoM ko ulaTa palaTa jor3ane se usakA saundarya naSTa ho jAtA hai usI prakAra zAstra ke akSaroM yA padoM ko ulaTa phera kara par3hane se zAstra kI sundaratA nahIM rahatI hai, tathA artha kA bodha bhI acchI taraha nahIM hotA, isa lie padayA akSaroM ko ulaTa palaTa kara par3hanA vyAviddha nAma kA aticAra hai| (2) vaccAmeliyaM- vyatyAnaMDita arthAt bhinna bhinna sthAnoM para Ae hue samAnArthaka padoM ko eka sAtha milA kara pddh'naa| jaise bhinna bhinna prakAra ke anAja,jo Apasa meM mela nakhAte ho, unheM ikaDe karane se bhojana bigar3a jAtA hai, usI prakAra zAstra ke bhinna bhinna padoM ko eka sAtha par3hane se prathe vigar3a jAtA hai| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga bhAjana si (3) hINakkhariyaM-hInAkSara arthAt isa taraha par3hanA jisase koI akSara chUTa jaay| (4) aJcakavariyaM-adhikAkSara arthAt pATha ke bIca meM koI attara apanI tarapha se milA denaa| (5) payahINaM-kisI pada ko chor3a denA / akSaroM ke samUha ko pada kahate hai jisakA koI na koI artha avazya ho| (6) viNayahINaM-vinaya hIna arthAt zAstra tathA zAstra par3hAne vAle kA samucita vinaya na karanA / (7) yosahINaM- ghoSahIna arthAt udAtta, anudAtta,svarita, sAnunAsika aura niranunAsika Adi ghoSoM se rahita pATha krnaa| udAtta-U~ce svara se pATha krnaa| anudAtta-nIce svara se pATha krnaa| svarita-madhyama svara se pATha krnaa| sAnunAsika-nAsikA aura mukha donoM se uccAraNa krnaa| niranunAsika-vinA nAsikA ke kevala mukha se uccAraNa krnaa| kisI bhI svara yA vyaJjana kA ghoSa ke anusAra ThIka na par3hanA ghoSahIna dopa hai| (8) jogahINaM- yoga hIna arthAt sUtra par3hate samaya mana, vacana aura kAyAko jisa prakAra sthira rakhanA cAhie usa prakAra se na rakhanA / yogoM ko caJcala rakhanA,azubha vyApAra meM lagAnA aura aise prAsana se baiThanA jisase zAstra kI azAtanA ho yogahIna doSa hai| (B) suhRdinnaM-ziSya meM zAstra grahaNa karane kI jitanI zakti hai usase adhika par3hAnA / yahA~ suSTu zabda kA artha hai zaktiyA yogyatA se adhik| (10) dupaDicchiyaM-Agama ko bure bhAva se grahaNa krnaa| noTa- haribhadrIyAvazyaka meM 'muhadinnaM dupaDicchiyaM' ina donoM padoM ko eka sAtha rakkhA hai aura usakA artha kiyA hai Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA 'suSThu dattaM guruNA, duSTu pratIcchitaM kaluSitAntarAtmanA' arthAt- guru ke dvArA acche bhAvoM se diyA gayA Agama bure bhAvoM se grahaNa karanA / aisA karane se aticAroM kI saMkhyA caudaha ke bajAya teraha hI raha jAtI hai| ___ maladhArI zrI hemacandrasUri dvArA viracita, Agamodaya samiti dvArA vikrama saMvata 1976 meM prakAzita haribhadrIyAvazyaka TippaNI. pRSTha 18 meM nIce likhe anusAra khulAsA kiyA hai zaGkA- ye caudaha pada tabhI pUre ho sakate haiM jaba 'muha diNNaM duha paDicchiyaM' ye do pada alaga alaga azAtanA (aticAra)ke rUpa meM gine jAeM, kintu yaha ThIka nahIM hai kyoMki 'muSThu dattaM' kA artha hai jJAna ko bhalI prakAra denA aura yaha azAtanA nahIM hai| uttara- yaha zaGkA tabhI ho sakatI hai jaba suha zabda kA artha zobhana rUpa se yA bhalI prakAra kiyA jAya kintu yahA~ isa kA artha bhalI prakAra nahIM hai| yahA~ isakA artha atireka arthAt adhika hai arthAt thor3e zruta ke lie yogya pAtra ko adhika par3hAnA jJAna kI azAtanA (aticAra) hai|| (11) akAle ko sajjhAyo-jisa mUtra ke par3hane kA jo kAla na ho usa samaya use pddh'naa| sUtra do prakAra ke haiM-kAlika aura utkAlika / jina sUtroM ko par3hane ke lie prAtaH kAla,sAyajhAla Adi nizcita samaya kA vidhAna hai ve kAlika kahe jAte haiN| jina ke lie samaya kI koI maryAdA nahIM hai ve utkAlika kahe jAte haiN| kAlika sUtroM ko unake lie nizcita samaya ke atirikta par3hanA aticAra hai| (12) kAlena ko sajjhAo-jisa sUtra ke lie jo kAla nizcita kiyA gayA hai usa samaya khAdhyAya na krnaa| (13) asajjhAe sajjhAo-asajjhAya arthAt aisA kAraNa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 17 yA samaya upasthita honA jisa meM zAstra kI svAdhyAya varjita hai, usameM svAdhyAya krnaa| (14) sajjhAe na sajjhAo- sajjhAya arthAt svAdhyAya kAla meM svAdhyAya na krnaa| ((mAvazyaka pratikramaNa sUtra) (anuyogadArasUtra satra, nikSepa varNana) 825-- bhUtagrAma (jIvoM) ke caudaha bheda . jIvoM kA dUsarA nAma bhUta hai| unake samUha ko bhUtagrAma kahate haiN| ina ke caudaha bheda haiM sUkSma ekendriya,bAdara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya asaMjJI paJcendriya aura saMjJI paJcendriya / ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha bheda hote haiN| pRthvIkAya Adi jina jIvoM ko sUkSma nAmakarmakA udaya hotA hai ve sUkSma kahalAte haiM aura jina jIvoM ko bAdara nAmakarma kA udaya hotA hai ve bAdara kahalAte haiN| __ jisa jIva meM jitanI paryAptiyA~ sambhava haiM utanI paryAptiyA~ pUrI bA~dha lene para vaha paryAptaka kahalAtA hai| ekendriya jIva apane yogya (AhAra, zarIra, indriya aura zvAsocchvAsa) cAra paryAptiyA~ pUrI kara lene para paryAptaka kahe jAte haiN| isI prakAra dvIndriya,trIndriya, caturindriya aura asaMjJI paJcendriya jIva uparokta cAra aura pA~cavI bhASA paryApti pUrI karane para aura saMjJI paMcendriya jIva uparokta pAMcoM paryAptiyoM ke sAtha chaThI manaH paryApti pUrI kara lene para paryAtaka kahe jAte haiN| jina jIvoM kI paryAptiyA~ pUrI na huI hoM ve apaptika kahe jAte haiN| koI bhI jIva AhAra, zarIra aura indriya ina tIna paryAptiyoM ko pUrNa kiye vinA nahIM mara sakatA, kyoMki ina tIna paryAptiyoM ke pUrNa hone para hI AgAmI bhava kI Ayu kA baMdha hotA hai| paMcendriya jIva saMjJI aura asaMjJI ke bheda se do prakAra kA hai| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA jina jIvoM ke mana hotA hai ve saMjJI kahalAte haiM aura jina jIvoM ke mana nahIM hotA ve asaMjJI kahalAte haiM / (samavAyAMga 14 ) (haribhadrIyAvazyaka ) 18 jIva ke caudaha bhedoM kA pArasparika alpa bahutva'kauna kisase adhika hai aura kauna kisase kama isa bAta ko batalAnA alpabahutva hai / uparokta prakAra se batalAye gaye jIva ke caudaha bhedoM kA alpabahutva pannavaraNA sUtra ke tIsare alpabahutva dvAra ke tIsare indriya dvAra, unnI sarve sUkSmadvAra aura bIsaveM saMjJI dvAra tathA jIvAbhigama sUtra kI cauthI pratipatti ke sUtra 225 ke AdhAra se yahA~ diyA jAtA saba se thor3e aparyApta saMjJI paMcendriya haiM, paryApta saMjJI paMcendriya una se asaMkhyAta guNA / paryApta caturindriya unase saMkhyAta guNA / paryApta asaMjJI paMcendriya unase vizeSAdhika / unase paryApta beindriya vishepaadhik| unase paryApta teindriya vizeSAdhika / unase aparyApta asaMjJI paMcendriya asaMkhyAta guNA / unase aparyApta caturindriya vishessaadhik| paryApta bAdara ekendriya unase ananta guNA / zraparyApta bAdara ekendriya unase asaMkhyAta guNA / aparyApta sUkSma ekendriya unase asaMkhyAta guNA / paryApta sUkSma ekendriya unase saMkhyAta guNA adhika haiN| ( prakaraNa saMgraha dUsarA bhAga ) 826 - saMmUcchima manuSyoM ke utpattisthAna caudaha binA mAtA pitA ke utpanna hone vAle arthAt strI puruSa ke samAgama ke binA hI utpanna jIva sammUcchima kahalAte haiN| paiMtAlIsa lAkha yojana parimANa manuSya kSetra meM, DhAI dvIpa aura samudroM meM, pandraha karmabhUmi, tIsa akarma bhUmi aura chappana antara dvIpoM meM garbhaja manuSya rahate haiN| unake mala mUtrAdi meM sammUcchima manuSya utpanna hote haiM / unakI utpatti ke sthAna caudaha haiN| unake nAma isa prakAra haiM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM mAga 16 " mmmmmmmmmrom~~~~~ ~ ummmmmmmmmmmmar (1) uccAresu-viSThA meM (2) pAsavaNesu-mUtra meM (2) khelesukapha meM (4) siMghANesa- nAka ke maila meM (5) vaMtesa-vamana meM (6) pittesu- pitta meM (7) pUesa- pIpa, rAdha aura durgandha yukta bigar3e ghAna se nikale hue khUna meM (8) soNiema-zoNita- khUna meM (8) sukkasu-zukra-vIrya meM (10) sukkapuggala parisADesu- vIrya ke tyAge hue pudgaloM meM (11) vigaya jIva kalevaresa-jIva rahita zarIra meM (12) thIpurIsa saMjoesa-strI puruSa ke saMyoga (samAgama) meM (13) Nagara niddhamaNesu- nagara kI morI meM (14) savvesa asui hANesu-saba azuci ke sthAnoM meN| ___ uparokta caudaha sthAnoM meM saMmUrchima manuSya utpanna hote haiN| inakI avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga parimANa hotI hai| inakI Ayu antarmuhurta kI hotI hai arthAt ye antarmuhUrta meM hI mara jAte haiN| ye asaMjJI (mana rahita), mithyAdRSTi, ajJAnI hote haiM / aparyApta avasthA meM hI inakA maraNa ho jAtA hai| (panavaNA pada, 1 sUtra 56) (prAcArAMga) (manuyogadvAra ) 827- ajIva ke caudaha bheda jIvatva zakti se rahita jar3asvarUpa vAle padArtha ajIva kahalAte haiN| ajIva kedo bheda haiM-rUpI ajIva aura arUpIajIva arUpI ajIva ke dasa bheda haiM___ (1) dharmAstikAya (2) dharmAstikAya ke deza (3)dharmAstikAya ke pradeza (4) adharmAstikAya (5) adharmAstikAya ke deza (6) adharmAstikAya ke pradeza (7) AkAzAstikAya (C)AkAzAstikAya ke deza (8) AkAzAstikAya ke pradeza (10) kaal| rUpI ajIva ke cAra bheda (11) skandha (12) skandha deza (13) skandha pradeza aura (14) paramANu pudgala / (panavaNA pada 1,sUtra 3) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI seThiyA jaina granthamAlA wwwnwww 828- cakravartI ke caudaha ratna pratyeka cakravartI ke pAsa caudaha ratna hote haiN| unake nAma (1) strIratra (2)senApati rana (3) gAyApati ratna (4) purohita / ratna (5) varddhaki (stha Adi banAne vAlA bar3haI) rana (3) azva rana (7) hastiratra (8)asirana (i)daMDaratna (10)cakraratna (11) chatraratna (12) camararatna (13) maNirana (14) kAkiNIratna / ___ uparokta caudaha apanI apanI jAti meM sarvotkRSTa hote haiM / isI lie ye ratna kahalAte haiN| ina caudaha ratnoM meM se pahale ke sAta rana paJcendriya haiN| zeSa sAta ratna ekendriya haiN| (samavAyAMga 14) 826- svapna caudaha arddhanidritAvasthA meM kalpita hAthI, ghor3e Adi ko dekhanA svapna kahalAtA hai / yathArtha rUpa se dekhe hue svapna kA phala bhI avazya milatA hai| bhagavatI sUtra ke solahaveM zataka, chaThe uddeze meM caudaha svapnoM ke phala kA kathana kiyA gayA hai| vaha nimna prakAra hai (1) koI strI yA puruSa svapna ke anta meM hAthI, ghor3e, baila, manuSya, kinnara, kimpuruSa, mahoraga, gandharvaAdi kI paMkti ko dekha kara zIghra jAgRta hove toyaha samajhanA cAhie ki vaha vyakti usI bhava meM saba duHkhoM kA anta kara mokSa sukha ko prApta kregaa| (2) koI strI athavA puruSa svama ke anta meM eka rassI ko, jo samudra ke pUrva pazcima taka lambI ho, apane hAthoM se ikaTThI karatA (sameTatA) huA apane Apa ko dekhe to isa svama kA yaha phala hai ki vaha usI bhava meM mona mukha ko prApta kregaa| (3) koI strI athavA puruSa ko aisA svama Ave ki lokAnta paryanta lambI rassI ko usane kATa DAlA hai to yaha samajhanA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 21 cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / ( 4 ) koI strI yA puruSa svapna meM aisA dekhe ki pA~ca raMgoM vAle ulajhe hue sUta ko usane sulajhA diyA hai to samajhanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / ( 5 ) koI strI athavA puruSa svapna meM loha, tAmbA, kadhIra aura sIse kI rAzi (Dhera ) ko dekhe aura vaha usake Upara car3ha jAya to samajhanA cAhie ki vaha dUsare bhava meM mokSa jAyagA / (6) koI strI yA puruSa svapna meM sone, cAndI, ratna aura vajra (hIroM) kI rAzi ko dekhe aura vaha usa Dhera ke Upara car3ha jAya to jAnanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / (7) koI strI yA puruSa svapna meM bahuta bar3e ghAsa ke Dhera ko yA kacare ke Dhera ko dekhe aura usa Dhera ko bikhera kara pheMka de to yaha samajhanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / (8) koI strI athavA puruSa svapna meM zarastambha, vIraNastambha, vaMzImUlastambha yA vallimUlastambha ko dekhe aura unheM jar3a se ukhAr3a kara pheMka deve to samajhanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / (6) koI strI athavA puruSa svapna meM dUdha ke ghar3e, dahI ke ghar3e, ghI ke ghar3e tathA madhu ke ghar3e ko dekhe aura unheM uThA le to samajhanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokSa jAyagA / (10) koI strI athavA puruSa svapna meM madirA ke ghar3e, sauvIra (madirA vizeSa) ke ghar3e, tela ke ghar3e aura vasA (carbI) ke ghar3e dekhe aura unheM phor3a DAle to samajhanA cAhie ki vaha dUsare bhava meM mokSa jAyagA / (11) koI strI athavA puruSa svapna meM cAroM ora se kusumita padmasarovara ko dekhe aura usameM praveza kare to jAnanA cAhie ki vaha vyakti usI bhava meM mokSa jAyagA / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAAnana zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmm on (12) koI strI athavA puruSa svapna meM aneka taraGgoM se vyApta eka bar3e samudra ko dekhe aura taira kara usa ke pAra pahu~ca jAya to samajhanA cAhie ki vaha usI bhava meM mokssjaaygaa| (13) koI strI yA puruSa svapna meM zreSTha ratnoM se bane hue bhavana ko dekhe aura usameM praveza kare to jAnanA cAhie ki vaha vyakti usI bhava meM mola jaaygii| (14) koI strI athavA puruSa svapna meM zreSTha ratnoM se bane hue vimAna ko dekhe aura usake Upara car3ha jAya to samajhanAcAhie ki vaha vyakti usI bhava meM mokSa jaaygaa| __ (bhagavatI zataka 16 uddezA 6 ) 830- mahAsvapna caudaha prANiyoM kI tIna avasthAeM hotI haiM-(1) supta (2) jAgRta (3) suptjaagRt| tIsarI avasthA meM arthAt suptajAgRta avasthA meM kisI padArtha ko dekhanAsvapna kahalAtA hai| isake sAmAnya pA~ca bheda haiM(1)yAthAtathya svapna darzana (2) pratAnasvapnadarzana (3) cintA svapna darzana (4) viparIta svapna darzana (5) avyakta svapna drshn| inakA vistRta vivecana isake prathama bhAga ke vola nambara 421 meM de diyA gayA hai| svapnoM kI saMkhyA bahattara vatalAI gaI hai| inameM se tIsa mahAsvapna kahe gaye haiN| tIrthaGkara yA cakravartI jaba garbha meM Ate haiM usa samaya unakI mAtA ina tIsa mahAsvapnoM meM se caudaha mahAsvapna dekha kara jAgRta hotI hai| unake nAma isa prakAra hai__ (1) gaja (hAthI) (2) vRSabha (vaila) (3)siMha (4) abhiSeka (lakSmI) (5) puSpamAlA (6) candra (7) mUrya (8)dhvajA (6) kumbha (kalaza)(10) padma sarovara (11) sAgara (12) vimAna yA bhavana (13) ratnarAzi (gnoMkA samUha) (14) nirdhama agni / / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha pAMcavAM bhAga 23 bArahaveM svama meM vimAna aura bhavana do zabda rakhe gaye haiN| jo jIva svarga se Akara tIrthaGkara yA cakravartI hote haiM unakI mAtA vimAna dekhatI hai aura jo jIva naraka se nikala kara tIrthaGkara yA cakravartI hote haiM unakI mAtA vimAna kI jagaha bhavana dekhatI hai / ina caudaha mahAsvanoM meM se koI bhI sAta svapna vAsudeva kI mAtA dekhatI hai / baladeva kI mAtA cAra svapna dekhatI hai aura mAMDalika rAjA kI mAtA eka svapna dekhatI hai| ( bhagavatI zataka 16 uddezA 6) (haribhadrI yAvazyaka) (jJAtA matra adhyayana ) (kalpa suna svapnavAcanAdhikAra) 831 - zrAvaka ke caudaha niyama zrAvaka ko pratidina prAtaH kAla nimna likhita caudaha niyamoM kA cintana karanA caahie| jo zrAvaka ina niyamoM kA pratidina viveka pUrvaka cintana karatA hai tathA ina niyamoM ke anusAra maryAdA kara usakA pAlana karatA hai, vaha sahaja hI mahAlAbha prApta kara letA hai / ve niyama ye haiM sacitta davva viggaI, pannI tAmbUla vattha kusumesu / vAhaNa sayaNa vilevaNa, bambhadisi nAhaya bhattesu // arthAt - (1) sacitta vastu (2) dravya (3) vigaya (4) jUte (5) pAna (6) vastra (7) puSpa (8) vAhana (6) zayana (10) vilepana (11) brahmacarya (12) dik (dizA) (13) snAna (14) bhojana / (1) sacitta - pRthvI, pAnI, vanaspati, phala, phUla, supArI, ilAyacI, bAdAma, dhAnya - bIja Adi sacitta vastuoM kA yathAzakti tyAga kare athavA yaha parimANa kare ki Aja maiM itane dravya aura itane vajana se adhika upayoga meM na lU~gA / (2) dravya - jo padArtha svAda ke lie bhinna bhinna prakAra se tayyAra / kiye jAte haiM, unake viSaya meM parimANa kare ki Aja maiM itane dravya se adhika upayoga meM na lU~gA / yaha maryAdA khAna pAna viSayaka Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI seThiyA jaina granthamAlA vvvvNNANA dravyoM kI hI kI jAtI hai| (3) vigaya-zarIra meM vikRti utpanna karane vAle padArthoM ko vigaya kahate haiN| dUdha, dahI, ghI, tela aura miThAI Adi sAmAnya vigaya haiN| ina padArthoM kA jitanA bhI tyAga kiyA jA sake,utane kA kare athavA maryAdA kare ki Aja maiM amuka padArtha kAma meM na la~gA athavA amuka padArtha itane vajana se adhika kAma meM na luuNgaa| madhu aura makkhana do vizeSa vigaya haiN| ina donoM kA niSkAraNa upayoga karane kAtyAga kare aura sakAraNa upayoga kI maryAdA kre| madya aura mAMsa ye do mahAvigaya haiN| zrAvaka ko ina donoM kA sarvathA tyAga karanA caahie| (4)panI-pA~va kI rakSA ke lie jo cIja pahanI jAtI hai,jaise jUte, moje, khar3AU, bUTa Adi inakI maryAdA kre| (5) tAmbUla- jo vastu bhojana karane ke bAda mukhazaddhi ke liye khAI jAtI hai unakI gaNanAtAmbUla meM hai,jaise-pAna,supArI, ilAyacI, loMga,cUrana Adi / inake viSaya meM maryAdA kre| (6) vastra-pahanane, oDhane ke kapar3oM ke lie yaha maryAdAkare ki amuka jAti ke itane vastroM se adhika vastra kAma meM na luuNgaa| (7) kusuma-sugandhita padArtha,jaise phUla,itra va sugandhi Adi ke viSaya meM maryAdA kre| (8)vAhana- hAthI,ghor3A,U~Ta,gAr3I tA~gA, moTara, rela,nAva, jahAja Adi savArI ke sAdhanoM ke, cAhe ve sAdhana sthala ke hoM athavA jala yA AkAza ke ho,yaha maryAdA kare ki maiM amuka vAhana ke sivAya Aja aura koI vAhana kAma meM na lNgaa| (8) zayana- zayyA, pATa, pATalA, palaMga, bistara Adi ke viSaya meM maryAdA kre| (10) vilepana- zarIra para lepana kiye jAne vAle dravya, jaise Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 25 wwman kesara, candana,tela, sAbuna,seMTa,aJjana, maJjana Adi ke sambandha meM prakAra (gaNana) aura vajana kI maryAdA kre| (11)brahmacarya-sthUla brahmacarya yAnI svadAra saMtoSa,paradAra viramaNa vrata aGgIkAra karate samaya jo maryAdA rakhI hai, usakA bhI yathAzakti saMkoca kre| puruSa patnI saMsarga ke viSaya meM aura strI pati saMsarga ke viSaya meM tyAga athavA maryAdA kre| (12)dik (dizA)-dika parimANa vrata svIkAra karate samaya AvAgamana ke liye maryAdA meM jo kSetra jIvana bhara ke lie rakhA hai, usa kSetra kA bhI saMkoca kare tathA yaha maryAdA kare ki Aja maiM itanI dUra se adhika dUra U~cI, nIcI yA tirkI dizA meM gamanAgamana na kruuNgaa| (13) snAna- dezasnAna yA sarva snAna ke liye bhI maryAdA kare ki Aja isase adhika na kruuNgaa| zarIra ke kucha bhAga ko dhonAdezasnAna hai aura sababhAga ko dhonA sarvasnAna kahA jAtA hai| (14) bhatte- bhojana, pAnI ke sambandha meM bhI maryAdA kare ki maiM Aja itane parimANa se adhika na khAU~gA aura na piiuuNgaa| uparokta caudaha niyama dezAvakAzika vrata ke antargata haiN| ina niyamoM se vrata viSayaka jo maryAdA rakhI gaI hai usakA saMkoca hotA hai aura zrAvakapanA bhI suzobhita hotA hai| __ kahIM kahIM ina caudaha niyamoM ke sAtha asi, masi aura kRSi ye tIna aura bhI milAye gaye haiM / ye tInoM kArya AjIvikA ke liye kiye jAte haiN| AjIvikA ke liye jo kArya kiye jAte haiM unameM se pandraha karmAdAna kA to zrAvaka ko tyAga kara hI denA cAhiye,zeSa kAryoM ke viSaya meM bhI pratidinamaryAdA karanI caahiye| (ka) asi-zastra Adi ke dvArA parizrama karake apanI AjIvikA kI jAya use asikarma kahA jAtA hai| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA wwwwwwwww www ww www ( kha )masi-kalama,davAta aura kAgaja ke dvArA lekha yA gaNita kalA kA upayoga kiyA jAya use masikarma kahA jAtA hai| (ga ) kRSi- khetI ke dvArAyA khetI sambandhI padArthoM kA kraya vikraya karake AjIvikA karanA kRSi karma uparokta tInoM viSayoM meM bhI zrAvaka ko apane yogya kArya kI maryAdA rakha kara zeSa kA tyAga karanA caahie| (pRjyazrI javAhiralAlajI ma0 kRna zrAvaka ke cAra zikSAvata) (dharma saMgraha pradhikAra 3) 832-caudaha prakAra kA dAna jo mahAtmA Atmajyoti jagAne ke lie sAMsArika khaTapaTa chor3a kara saMyama kA pAlana karate haiM, santoSa tti ko dhAraNa karate haiM unako jIvana nirvAha ke liye apane vAste kiye hue AhArAdi meM se una zramaNa nigranthoM ke kalpAnusAra dAna denA zrAvaka kA kartavya hai| zrAvaka apane liye banAye gaye padArthoM meM se caudaha prakAra ke padArthoM kA dAna sAdhu mahAtmAoM ko de sakatA hai / ve isa prakAra haiM (1) azana (2) pAna (3) khAdima (4) svAdima / azana pAna Adi cAra AhAroM kA svarUpa Avazyaka niyukti tathA usake haribhadrIya bhASya meM nIce likhe anusAra diyA hai (ka) azana- ravAe jAne vAle padArtha, jinakA upayoga mukhya rUpa se bhUkha miTAne ke lie kiyA jAtA hai| jaise roTI vagairaha / (kha) pAna-peya arthAt pIye jAne vAle padArtha / jinakA upayoga mukhya rUpa se pyAsa bujhAne ke liye hotA hai, jaise jala / dUdha,lAcha vagairaha bhI peya haiM isa lie sAdhAraNatayA pAna meM gine jAte haiM kintu azana kAtyAga karane vAle ko ddha Adi nahIM phalpate kyoMki unase bhUkha bhI miTatI hai| isa liye tivihAra upavAsa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha pAMcavAM bhAga 27 meM jala ke sivAya sabhI peya dravyoM kA tyAga hotA hai| (ga) khAdima-jihvA svAda ke liye khAe jAne vAle padArtha / jaise phala, mevA aadi| (gha) svAdima- mu~ha meM rakhe jAne vAle padArtha / jinakA upayoga mukhya rUpa se muMha kI saphAI ke liye hotA hai / jaise- lauMga, supArI, cUraNa aadi| uparokta AhAroM meM se prAyaH sabhI vastueM apekSA vaza dUsare AhAroM meM badala jAtI haiN| jaise mevA jIbha ke svAda ke liye khAyA jAne para svAdima hai kintu peTa bharane ke liye khAyA jAne para azana hai| isaliye prazana pAna Adi ke nizcaya meM uddezya kI hI pradhAnatA hai| Upara likhA vibhAga mukhyatA ko lekara kiyA gayA hai arthAta jisa vastu kA upayoga mukhya rUpa se jisa rUpa meM hotA hai use usIAhAra meM ginA gayA hai| (aAvazyaka niyukti gAthA 1587-88) (5) vastra-pahanane Adi ke upayoga meM Ane vAlA kpdd'aa| (6) pAtra-kASTha (lakar3I)ke bane hue pAtare aadi| (7)kambala-jozIta se bacane ke liye kAma meM lAyA jAtA hai| (8) pAdapoMchana- jo jIva rakSA ke liye pUMjane ke kAma meM Ate haiM ve rajauharaNa yApUMjanI aadi| (8) pITha-vaiThane ke kAma meM Ane vAle choTe pATa / (10) phalapha-sone ke liye kAma meM Ane vAle lambe paatt| (11)zayyA- Thaharane ke liye makAna Adi / (12) saMthArA-vichAne ke liye ghAsa Adi / (13) auSadha- jo eka hI cIja ko kUTa kara yA pIsa kara banAI ho, aisI dvaa| (14) bheSaja-joaneka cIjoM ke mizraNa se banI ho, aisI dvaa| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meThiyA jaina granthamAlA Upara jo caudaha prakAra ke padArtha batAye gaye haiM ina meM se prathama ke ATha padArtha to aise haiM, jinheM sAdhu mahAtmA loga svIkAra karane ke pazcAt dAna dene vAle ko vApisa nahIM lauttaate| zeSa chaH dravya aise haiM jinheM sAdhu loga apane kAma meM lekara vApisa lauTA bhI dete haiN| (pUjyazrI javAhiralAlajI ma. kRta zrAvaka ke cAra zikSAbata ) 833- sthavira kalpI sAdhuoM ke lie caudaha prakAra kA upakaraNa saMyama kI rakSA ke lie sthavira kalpIsAdhuoM ko nIce likhe anusAra 14 prakAra kA vastra pAtra Adi upakaraNa rakhanA kalpatA hai| (1)pAtra-gRhasthoM ke ghara se bhikSA lAne ke lie kATha, miTTI yA tumbI vagairaha kA vartana / madhyama parimANa vAle pAtra kA gherA tIna vilAMta aura cAra aMgula hotA hai| deza kAla kI AvazyakatA ke anusAra bar3A yA choTA pAtra bhI rakkhA jA sakatA hai| (2)pAtra vandha-pAtroM ko vaoNdhane kA kpdd'aa| (3)pAtrasthApana- pAtra rakhane kA kpdd'aa| (4) pAtrakesarikA- pAtra pochane kA kpdd'aa| (5) paTala- pAtra Dhakane kA kpdd'aa| (6) rajatrANa- pAtra lapeTane kA kpdd'aa| (7) gocchaka-pAtra vagairaha sApha karane kA kpdd'aa| Upara likhe sAta upakaraNoM ko pAtraniryoga kahA jAtA hai| ina kA pAtra ke sAtha sambandha hai| (8-10)pracchAdaka-pachevar3I arthAt or3hane kI cddreN| sAdhu ko utkRSTa tIna caddarerakhanA kalpatA hai, isa lie ye tIna upakaraNa mAne jAte haiN| (11) rajoharaNa- vasati, pATa tathA zayyA vagairaha ko pU~jane Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *dana dAha rammarwrmirmanawww.ma--- ketira disa banA huA rajoharaNa (oghaa)| (26 mantrAla-vAyukAya ke jIvoM kI rakSA ke lie muMha paravA~ga jAne vAlA kpdd'aa| (13 mAtraka (par3ayA)-laghu zaGkA Adi paraThane ke kAma meM Ane vAlA pAtra vizeSa! (14) colapaTa- gupta aMgoM ko Dhakane ke lie dhotI ke sthAna para bA~dhA jAne vAlA kpdd'aa| noTa-ina caudaha upakaraNoM meM se jinakalpI ko bAraha taka rakhanA kalpanA hai| mAtraka aura colapaTTa rakhanA nahIM kalpatA / (paJcavastuka gAthA 771-746) 834-sAdhu ke liye akalpanIya caudaha bAteM sAdhu, sAdhvI ko gRhasthI ke ghara binA kAraNa nimna likhita caudaha vAteM karanI nahIM klptii| ___ (1) gRhasthI ke ghara meM jAnA (2) khar3e rahanA (3) baiThanA (4) sonA (5) nidrA lenA (6) vizeSa rUpa se nidrA lenA (7) azana, pAna, khAdima, svAdima ina cAra prakAra ke AhAra meM se koI bhI AhAra karanA (8) bar3InIti aura laghunIti tathA kheMkhAra aura nAka kA maila Adi pariThavanA (8) svAdhyAya karanA (10)dhyAna karanA (11) kAyotsarga karanA (12)bhikkhu kI bAraha paDimAoM meM se koI paDimA svIkAra kara kAyotsarga karanA / apavAda mArga meM yadi koI sAdhu yA sAdhvI sthavira,rogI, tapasvI aura durbala ho athavA mUcho (cakkara) AtI ho aura vRddhAvasthA ke kAraNa zarIra sthira na rahatA ho, ina kAraNoM meM se koI kAraNa ho to uparokta vAraha bAteM sAdhu ko gRhasthI ke ghara meM kalpatI haiN| (13) sAdhu,sAdhvI ko gRhasthI ke ghara meM zAstra kI cAra gAthA athavA pA~cagAthAoM kA uccAraNa karanA,una gAthAoM kA vistAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIrakA jaina granthamAlA -~~ pUrvaka kahanA, samAnAaura upadeza karanA nahIM klptaa| (14) sAba. sAmI kohI ke ghara ke andara paccIsa bhAvanAoM sahita pA~ca mAtraja kA kayana karanA yAvat unakA unne denA nahIM kalpatA kintu apavAda mArga meM khar3e khar3e eka ra gAyA aura jhoka kA arthakahanAathavA eka Apaprazna kA udhara denA kalpanA hai| yaha kArya bhI khar3e khar3e hI karanA cAhie vaiTha (vRhatkalpa uddezA 3 sUtra 22-24) 835- avinIta ke caudaha lakSaNa guru Adi bar3e puruSoM kI sevAzuzruSA na karane vAlA avinIta kahalAtA hai| isake caudaha lakSaNa haiM (1) sakAraNayA akAraNa cAra bAra krodha karane vaalaa| (2) vijayA Adi meM pravRtti karane vAlA yA dIrghakAla taka modha rakhane vaalaa| (3)mitra kI mitratA kA tyAga karane vAlA athavA kRtaghna hophara kiye hue upakAra ko na mAnane vaalaa| (4) zAstra par3ha kara garva karane vaalaa| (5)choTese aparAdha ke kAraNa mahAn puruSoM kA bhI tiraskAra karane vAlA athavA apanAdoSa dasaroM para DAlane vaalaa| (6) mitroM para bhI krodha karane vaalaa| (7)atyanta pyAre mitroM kI bhI pITha pIchenindAaura sAmane prazaMsA karane vaalaa| (E) vastu tattva ke vicAra meM svecchAnu ' bhASaNa karane vAlA, yA pAtra apAtra kA vicAra na gRDha rahasya ko batAne vAlA athavA sarvayA bolane vaalaa| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga (6) mitra drohI arthAt mitra se bhI dveSa karane vAlA / (10) mithyAbhimAna karane vAlA / (11) lobhI arthAt adhika lobha karane vAlA athavA lubdha arthAt rasAdi meM vRddhi rakhane vAlA / (12) asaMyamI arthAt indriyoM ko vaza meM na karane vAlA / (13) apane sAthiyoM kI apekSA adhika hissA lene vAlA athavA prApta huI AhArAdi vastu meM se thor3A sA bhI dUsare ko na dene vAlA, kevala apanA hI poSaNa karane vAlA / 31 (14) amIti (zatrutA) karane vAlA, athavA jisakI zakla dekha kara aura vacana suna kara saba logoM ko abhIti utpanna ho / inameM se eka bhI durguNa jisa meM ho vaha zravinIta kahalAtA hai| (uttarAdhyayana adhyayana 11 gAthA 6-6) 836- mAyA ke caudaha nAma kapaTa karanA mAyA kahalAtI hai / isake samAnArthaka caudaha nAma haiN| yathA ( 1 ) upadhi - kisI manuSya ko Thagane ke liye pravRtti karanA / ( 2 ) nikRti - kisI kA Adara satkAra karake phira usake sAtha mAyA karanA athavA eka mAyAcAra chipAne ke liye dUsarA mAyAcAra karanA / (3) valaya - kisI ko apane jAla meM phaMsAne ke lie mIThe mIThe vacana bolanA / ( 4 ) gahana - dUsaroM ko Thagane ke lie avyakta zabdoM kA uccAraNa karanA athavA aise gahana (gUDha ) tAtparya vAle zabdoM kA prayoga kara jAla racanA ki dUsare kI samajha meM hI na Ave / (5) ma - mAyApUrvaka nIcatA kA Azraya lenA / (6) kalka - hiMsAkArI upAyoM se dUsare ko ThaganA / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA na wwwson woww www.wwww.maww nana com nomoww ww (7)kurUpa-nindita rIti se moha utpanna kara Thagane kI prvRtti| (8) jihmatA- kuTilatA pUrvaka Thagane kI prvRtti| (8) kilviSa - kilvipI sarIkhI pravRtti krnaa| (10) AdaraNA (AcaraNA)-mAyAcAra se kisI vastu kA Adara karanAathavA ThagAI ke liye aneka prakAra kI kriyAeM krnaa| (11) gRhanatA- apane svarUpa ko chipaanaa| (12) vaJcanatA-dUsare ko tthgnaa| (13) pratikuMcanatA-sarala bhAva se kahe hue vAkya kA khaMDana karanA yA viparIta artha lgaanaa| (14) sAtiyoga- uttama padArtha ke sAtha hIna (tuccha) padArtha milA denaa| (samavAyAga 52 meM me) 837- lobha ke caudaha nAma lobha kaSAya ke samAnArthaka caudaha nAma haiM(1) lobha- sacitta yA acitta padArthoM ko prApta karane kI lAlasA rkhnaa| (2) icchA- kisI vastu ko prApta karane kI abhilaapaa| (3) mUrchA- prApta kI huI vastuoM kI rakSA karane kI nirantara abhilaassaa| (4) kAMtA-aprApta vastu kI icchaa| (5) gRddhi-prApta vastuoM para AsaktibhAva / (6) tRSNA- prApta artha kA vyaya na ho aisI icchaa| (7) bhidhyA-viSayoM kA dhyaan| (8) abhidhyA- citta kI cNcltaa| (8)kAmAzA-iSTa rUpa aura zabda kI prApti kI icchA krnaa| (10) bhogAzA- iSTa gandha Adi kI prApti kI icchA krnaa| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 33 (11) jIvitAzA- jIvana kI abhilASA krnaa| (12) maraNAzA-vipatti ke samaya maraNa kI abhilASA (13) nandI-vAJchita artha kI praapti| (14) rAga-vidyamAna sampatti para rAga bhAva honaa| (samavAyAga 52 meM se) 838-caudaha prakAra se zubha nAmakarma bhogA jAtA hai (1) iSTa zabda (2) iSTa rUpa (3) iSTa gandha (4) iSTa rasa (5) iSTa sparza (6) iSTa gati (7) iSTa sthiti (E) iSTa lAvaNya (8) iSTa yazaH kIrti (10) iSTa utthAna, bala, vIrya, puruSAkAra, parAkrama (11)iSTa svara (12) kAnta svara(13)priya svara (14)manojJa svara zubha nAma karma ke udaya se uparokta bAtoM kI prApti hotI hai| (prajJApanA stra, pada 23 836- caudaha prakAra se azubha nAmakarma __ bhogA jAtA hai (1) aniSTa zabda (2)aniSTa rUpa (3) aniSTa gandha (4)aniSTa ssa (5) aniSTaM sparza (6) aniSTa gati (7) aniSTa sthiti (8) aniSTa lAvaNya (8)aniSTa yazaH kIrti (10)aniSTa utthAna, bala, vIrya, puruSAkAra,parAkrama (11) hIna svara (12) dIna svara (13) amiya svara (14) amanojJa svr| bhazubha nAmakarma ke udaya se uparokta bAtoM kI prApti hotI hai| (prajJapanA sUtra, pada 23) 840-Abhyantara parigraha ke caudaha bheda / krodha, mAna Adi kI Abhyantara granthi bhAbhyantara parigraha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 4 wel lly KC L in - of 1. JUTTATTL Mi* * ++ LITE 4035 644 1 www N Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 35 dezakI apekSA vaha apadeza hai| eka samaya se adhika dUsare tIsare samaya meM rahatA huA vahI jIva kAla kI apekSA pradeza kahalAtA hai| nimna likhita caudaha dvAroM se sapradezI aura apradezI kA vicAra kiyA jaaygaa| sapaesAmAhAraga bhaviya sanilessA dihi saMjaya ksaae| gANe joguvoge, vede ya zarIra pjjttii|| (1) sapradeza (2) zrAhAraka (3) bhavya (4) saMjJI (5) lezyA (6)dRSTi(7) saMyata (8) kapAya (8) jJAna (10) yoga (11) upayoga (12) veda (13) zarIra (14) pryaapti| (1) samadezadvAra-sAmAnya jIva kAla kI apekSA sapradeza haiN| narayika jIva kabhI sapradeza aura kabhI apradeza donoM prakAra ke hote haiM arthAt jisa nairayika jIva ko utpanna hue abhI eka hI samaya huA hai vaha jIva kAla kI apekSA apradeza kahalAtA hai aura jisa jIva ko utpanna hue eka samaya se adhika ho gayA hai vaha nairayika jIva sapradeza kahalAtA hai| eka vacana kI apekSA se aisA kathana kiyAgayA hai| bahu vacana kI apekSA isa prakAra jAnanA cAhie- upapAta viraha kI apekSA arthAt jaba koI bhI nairayika utpanna nahIM hotA usa samaya sabhI nairayika jIva sapadezakahalAte haiN| pUrvotpanna nairayikoM meM jaba eka nairayika utpanna hotA hai taba eka jIva apradeza aura bahuta jIva sapradeza yaha bhaMga pAyA jAtA hai| jaba bahuta se jIva utpanna hote rahate haiM taba bahuta jIva apradeza aura bahuta jIva sapradeza yaha bhaMga pAyA jAtA hai| isI taraha saba jIvoM meM jAnanA caahie| (2) AhAraka-sAmAnya jIva aura ekendriya jIvoM ko chor3a kara zrAhAraka jIvoM meM uparokta tIna bhAMge pAe jAte kabhI 'sapradeza aura kabhIapradeza' hote haiN| kabhI 'ekajIva apradeza Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI seThiyA jaina granthamAlA kahalAtA hai| isake caudaha bheda haiM ( 1 ) hAsya - jisake udaya se jIva ko ha~sI bhAve / (2) rati- jisa ke udaya se sAMsArika padArthoM meM ruci ho / (3) arati -jisake udaya se dharma kAryoM meM jIva kI aruci ho / ( 4 ) bhaya - sAta prakAra ke bhaya kI utpatti / (5) zoka - jisake udaya se zoka, cintA, rudana Adi hoN| 6) jugupsA - jisa ke udaya se padArthoM para ghRNA utpanna ho / (7) krodha - gussA, kopa / (8) mAna - ghamaNDa, ahaMkAra, abhimAna / ( 8 ) mAyA - kapaTAI (saralatA kA na honA) / (10) lobha - lAlaca, tRSNA yA gRddhi bhAva / (11) strI veda - jisake udaya se strI ko puruSa kI icchA hotI hai / (12) puruSa veda-jisake udaya se puruSa ko strI kI icchA hotI hai| (13) napuMsaka veda - jisake udaya se napuMsaka ko strI aura puruSa donoM kI icchA hotI hai / (14) mithyAtva - mohavaza tattvArtha meM zraddhA na honA yA viparIta zraddhA honA mithyAtva kahA jAtA hai / (ThANAga 1, sUtra 46 parigraha ke antargata ) pradezI ke caudaha bola 841 - sapradezI jo jIva eka samaya kI sthiti vAlA hai vaha kAla kI apekSA apradeza kahalAtA hai| jisa jIva kI sthiti eka samaya se adhika ho cukI hai vaha kAla kI apekSA sapradeza kahalAtA hai / sapradeza aura pradeza kA svarUpa batAne vAlI nimna likhita gAthA haijo jassa paDhamasamae vaha bhAvassa so u apaeso / asmi vamANo kAlAese sapaeso // arthAt - jo jIva prathama samaya meM jisa bhAva meM rahatA hai kAlA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 35 deza kI apekSA vaha amadeza hai| eka samaya se adhika dUsare tIsare samaya meM rahatA huA vahI jIva kAla kI apekSA pradeza kahalAtA hai| nimna likhita caudaha dvAroM se samadezI aura apradezI kA vicAra kiyA jAyagA / . sapaesA AhAraga bhaviya sanni lessA diTThi saMjaya kasAe / pANe joguvoge, vede ya zarIra pajjattI // (1) samadeza ( 2 ) AhAraka (3) bhavya (4) saMjJI (5) lezyA (6) dRSTi (7) saMyata (8) kaSAya (6) jJAna (10) yoga (11) upayoga (12) veda (13) zarIra (14) paryApti / ( 1 ) samadeza dvAra - sAmAnya jIva kAla kI apekSA sapradeza haiN| nairayika jIva kabhI samadeza aura kabhI apradeza donoM prakAra ke hote haiM arthAt jisa nairayika jIva ko utpanna hue abhI eka hI samaya huA hai vaha jIva kAla kI apekSA apradeza kahalAtA hai aura jisa jIva ko utpanna hue eka samaya se adhika ho gayA hai vaha nairayika jIva samadeza kahalAtA hai| eka vacana kI apekSA se aisA kathana kiyA gayA hai| bahu vacana kI apekSA isa prakAra jAnanA cAhie - upapAta viraha kI apekSA arthAt jaba koI bhI nairayika utpanna nahIM hotA usa samaya sabhI nairayika jIva samadeza kahalAte haiN| pUrvotpanna nairayikoM meM jaba eka nairayika utpanna hotA hai taba eka jIva zrapradeza aura bahuta jIva sapradeza yaha bhaMga pAyA jAtA hai| jaba bahuta se jIva utpanna hote rahate haiM taba bahuta jIva zramadeza aura bahuta jIva sapradeza yaha bhaMga pAyA jAtA hai| isI taraha saba jIvoM meM jAnanA cAhie / (2) AhAraka - sAmAnya jIva aura ekendriya jIvoM ko chor3a kara AhAraka jIvoM meM uparokta tIna bhAMge pAe jAte haiM arthAt kabhI 'sapradeza aura kabhI pradeza' hote haiN| kabhI 'eka jIva apradeza Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA aura bahuta jIva sapradeza' aura kabhI 'bahuta jIva apradeza aura bahuta jIva sapradeza' isa prakAra tInoM bhaMga pAe jAte haiN| anAhAraka jIvoM meM chaH bhaMga pAe jAte haiM 36 (1) kucha sapradeza (2) kucha apradeza (3) koI eka samadeza aura koI eka pradeza (4) koI eka sapradeza aura bahuta apradeza (5) kucha (bahuta) sapradeza aura koI eka apradeza (6) kucha (bahuta) samadeza aura kucha (bahuta) apadeza / (3) bhavyatva dvAra - jisa taraha sAmAnya jIva kA kathana kiyA gayA hai usI taraha bhavasiddhika (bhavya ) aura abhavasiddhika (abhavya ) jIvoM ke liye bhI jAnanA cAhiye / nobhavasiddhika nobhavasiddhika (siddha) jIvoM meM tIna bhAMge pAye jAte haiN| ( 4 ) saMjhI dvAra - saMjJI jIvoM meM tIna bhAMge pAye jAte haiN| asaMjJI jIvoM meM ekendriya jIvoM ko chor3a kara tIna bhAMge pAye jAte haiM / nairayika, deva aura manuSyoM meM anAhAraka kI taraha chaH bhAMge pAye jAte haiN| nosaMjJI noasaMjJI (siddha) jIvoM meM tIna bhAMge pAye jAte haiN| (5) lezyAdvAra - salezya (lezyA vAle) jIvoM kA kathana sAmAnya jIvoM kI taraha hai| kRSNa, nIla aura kApota lezyA vAle jIvoM meM AhAraka jIvoM kI taraha tIna bhAMge pAye jAte haiN| tejolezyA vAle jIvoM meM tIna bhAMge hote haiM kintu pRthvIkAya, apkAya, vanaspatikAya aura tejolezyA vAle jIvoM meM chaH bhaMga pAye jAte haiN| (6) dRSTidvAra - samyagdRSTi jIvoM meM sAmAnya jIvoM kI taraha tIna bhAMge pAye jAte haiN| vikalendriyoM meM chaH aura mithyAdRSTiyoM meM ekendriya jIvoM ko chor3a kara tIna bhA~ge pAye jAte haiN| mizradRSTi jIvoM meM cha: bhA~ge pAye jAte haiN| ( 7 ) saMyata dvAra - saMyata jIvoM meM tIna, ekendriya jIvoM ko chor3a kara asaMyata jIvoM meM tIna aura saMyatAsaMyata jIvoM meM tIna bhaMga Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vvvvvvvv _ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga pAye jAte haiN| nosaMyata noasaMyata nosaMyatAsaMyata jIva (sidoM) meM tIna bhaMga pAye jAte haiN| (8)kaSAya dvAra- sakapAyI(kaSAya vAle)jIvoM meM sAmAnya jIvoM kI taraha tIna bhaMga pAye jAte haiN| sakaSAyI ekendriyoM meM sirpha eka bhaMga pAyA jAtA hai| krodha kapAyI jIvoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga aura devoM meM chaH bhaMga pAye jAte haiN| mAna aura mAyA kaSAya vAloM meM tIna aura nairayika tathA devoM meM cha: bhaMga hote haiN| lobha kaSAya vAloM meM tIna aura nairayikoM meM chaH bhaMga pAye jAte haiN| apAyI manuSya aura siddhoM meM tIna bhaMga pAye jAte haiN| (8) jJAna dvAra-jJAnavAn ,prAbhinibodhika jJAna vAle aura zrutajJAna vAle jIvoM meM kAla kI apekSA sapradeza aura apradeza ke tIna bhaMga pAye jAte haiM aura vikalendriyoM meM chaHbhaMga pAye jAte haiN| avadhijJAna,manAparyaya jJAna aura kevala jJAna vAloM meM tIna bhaMga pAye jAte haiN| zrodhika ajJAna, mati ajJAna aura zruta ajJAna vAle jIvoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga aura vibhaMga jJAna vAle jIvoM meM tIna bhaMga pAye jAte haiN| (10) yoga dvAra- sayogI meM sAmAnya jIva kI taraha bhaMga pAye jAte haiN| manayogI, vacanayogI aura kAyayogI jIvoM meM tIna bhaMga hote haiN| ekendriya jIvoM ke kAyayoga hI hotA hai| unameM sirpha eka hI bhaMga hotA hai| ayogI jIvoM meM aura siddhoM meM tIna bhaMga hote haiN| (11)upayoga dvAra-sAkAra upayoga aura anAkAra upayoga vAle jIvoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga hote haiN| (12) veda dvAra-strIveda, puruSaveda aura napaMsaka veda vAle jIvoM meM tIna bhaMga hote haiM kinna aim ... Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA eka hI bhaMga pAyA jAtA hai / avedaka manuSya aura siddhoM meM tIna bhaMga hote haiN| (13) zarIra dvAra-sazarIrI jIvoM kA kayana sAmAnya jIvoM kI taraha jAnanA cAhiye / audArika aura vaikriya zarIra vAle jIvoM meM ekendriyoM ko chor3a kara tIna bhaMga, AhAraka zarIra vAle manuSyoM meM chaH bhaMga hote haiN| taijasa aura kArmaNa zarIra vAle jIvoM meM tIna bhaMga hote haiN| azarIrI jIvoM meM tIna bhaMga hote haiN| . (14) paryApti dvAra-AhAra paryApti,zarIra paryApti, indriya paryApti aura zvAsocchAsa paryApti vAle jIvoM meM ekendriyoM ko chor3a kara tIna bhaMga pAye jAte haiM / bhASA paryApti aura manaHparyApti vAle jIvoM meM saMjhI jIvoM kI taraha tIna bhaMga hote haiN| aparyApta jIvoM meM anAhAraka kI taraha ekendriya ko chor3a kara cha: bhAMge pAye jAte haiN| zarIra,indriya aura zvAsocchvAsa paryAptiyoM se aparyApta jIvoM meM ekendriya ko chor3a kara tIna bhaMga hote haiN| nairayika, deva aura manuSyoM meM chaH bhaMga hote haiN| bhASA aura manaHparyApti se aparyApta jIvoM meM tIna aura nairayika,deva aura manuSyoM meM cha: bhaMga pAye jAte haiN| (bhagavatI zataka 6 uddeza 4) 842- paDhamApaDhama ke caudaha dvAra ___ jIva bhAdi caudaha dvAroM meM prayama aprathama kA kathana kiyA gayA hai| ve dvAra ye haiM__ (1) jIva (2) AhAraka (3) bhavasiddhika (4) saMjhI (5) lezyA (6) dRSTi (7) saMyata (8) kaSAya (8) jJAna (10) yoga (11) upayoga (12) veda (13) zarIra (14) paryApti / (1) jIvadvAra- jIva jIvatva kI apekSA prathama nahIM kintu aprathama hai| isI prakAra nArakI se lekara vaimAnika devoM paryanta smjhnaacaahiye| siddhajIva siddhatva kI apekSAmayama haiM,aprayama Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha pAMcavAM bhAga nhiiN| isakA yaha abhiprAya hai ki jIva ko jisa vastu (bhAva) kI prApti pahale kaI bAra huI hai usakI apekSA vaha aprathama kahA jAtA hai, jaise jIva ko jIvatva anAdi kAla se prApta hai ataH jIvatva kI apekSA jIva aprathama kahalAtA hai| jo bhAva jIva ko kabhI bhI prApta nahIM hue haiM unakI apekSA vaha prathama kahalAtA hai, jaise siddhatva kI apekSA jIva prathama hai kyoMki jIva ko siddhatva (siddhapanA) pahale kabhI bhI prApta nahIM huA hai| (2) AhAraka- AhAraka jIva AhAraka bhAva kI apekSA aprathama haiN| cauvIsa hI daNDakoM meM isI prakAra samajhanA caahiye| anAhAraka jIva anAhAraka bhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiM aura siddha jIva prathama hote haiM aprathama nahIM, isakA yaha abhiprAya hai ki siddha aura vigrahagati prApta jIva anAhAraka hote haiN| siddhatva kA anAhAraka bhAva prathama hai kyoMki aisA anAhAraka bhAva jIva ko pahale kabhI prApta nahIM huA thaa| vigrahagati ke anAhArakatva kI apekSAjIva aprathama hai kyoMki eka gati se dUsarI gati meM jAtA huA jIva vigrahagati ke anAhAraka bhAva ko ananta vAra prApta kara cukA hai| cauvIsa hI daNDaka ke jIvoM ke viSaya meM isI prakAra samajha lenA caahiye| (3) bhavasiddhika dvAra- bhavasiddhika jIva bhavasiddhika bhAva kI apekSA aprathama hai| isI taraha abhavasiddhika jIva abhavasiddhika (siddha) bhAva kI apekSA aprathama hai| nomavasiddhika noabhavasiddhika jIva ina donoM bhAvoM kI apekSA arthAt nobhavasiddhika noabhavasiddhika bhAva (siddhatva) kI apekSA prathama haiM, aprathama nhiiN| (4) saMjJI dvAra-saMjJI jIva saMjJI bhAva kI apekSA aprathama haiN| viphalendriya (dvIndriya, trIndriya, caturindriya) aura sthAvara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI seThiyA jaina granthamAlA phAya ke jIvoM ko chor3a kara zeSa solaha daNDakoM meM isIprakArasama--- jhanA cAhiye / asaMhI jIva saMjJI bhAva kI apekSA aprathama haiN| vANavyantara devoM taka aise hI samajhanA cAhie kyoMki asaMjJI jIva mara pharavANanyantaroM taka hI jA sakate haiN| pRthvI zrAdi asaMhI jIva asaMjJIbhAva kI apekSA aprathama haiM kyoMki pRthvyAdi jIvoM ne ananta hI bAra asaMjhI bhAva prApta kiyA hai| nosaMjJI noasaMjJI jIva (siddha) nosaMjJI noasaMjhI bhAva kI apekSA prathama haiN| (5) lezyA dvAra-salezya (lezyA vAle) jIva salezya bhAva kI apekSA aprathama haiN| kRSNa lezyA se zukla lezyA taka isI prakAra jAnanA cAhiye / lezyA rahita jIva alezya bhAva kI apekSA prathama haiM, aprathama nhiiN| (6) dRSTi dvAra-samyagadRSTi jIva samyagadRSTibhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiN| ekendriya jIvoM ko chor3a kara zeSa unnIsa hI daNDakoM meM isI taraha samajhanA caahie| isakA yaha abhimAya hai ki jo jIva pahalI hI vAra samyagdarzana ko prApta karatA hai usa apekSA se vaha prathama hai| jo jIva eka bAra samyamdarzana prApta kara usase gira gayA hai, dUsarI bAra jaba vaha vApisa samyagadarzana prApta karatA hai taba samyagadRSTi bhAva kI apekSA vaha aprathama kahA jAtA hai / ekendriya jIvoM ko samyagdarzana prApta nahIM hotA isa lie ve isa dvAra meM nahIM liye gaye haiN| samyagadRSTi bhAva kI apekSA siddha prathama haiM kyoMki siddhatva sahita samyagadarzana mokSa jAne ke samaya prathama bAra hI prApta hotA hai| mithyAdRSTi jIva mithyAdRSTi bhAva kI apekSA aprayama hai kyoMki mithyAdarzana anAdi hai| mizradRSTi bhAva kA kathana samyagdRSTi kI taraha samajhanA cAhiye arthAt mizradRSTi jIva mizradRSTi bhAva kI apekSA kabhI prathama aura kabhI aprathama donoM taraha ke hote haiN| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 41 worwwww. . .. . ~ ~ ~ (7) saMyata dvAra- saMyata jIva saMyata bhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiN| asaMyata bhAva kI apekSA aprathama haiN| saMyatAsaMyata jIva, tiryazca paJcendriya aura manuSya saMyatAsaMyata bhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiN| nosaMyata noasaMyata aura nosaMyatAsaMyata jIva arthAt siddha ina bhAvoM kI apekSA prathama haiM aprathama nahIM kyoMki siddhatva bhAva prathama bAra hI prApta hotA hai| (8) kapAya dvAra- sakaSAyI arthAt krodha kaSAyI se lekara lobha kaSAyI taka ke jIva sakaSAyI bhAva kI apekSA aprathama haiN| akaSAyI manuSya akaSAyI bhAva kI apekSA kabhI prathama aura kabhI aprathamadonoM taraha ke hote haiM kintu akaSAyI (siddha)siddhatva sahita akaSAyI bhAva kI apekSA prathama haiN| (6) jJAna dvAra- jJAnI jIva jJAna kI apekSA prathama aura apathama donoM taraha ke hote haiM kintu kevalajJAnI kevalajJAna kI apekSA prathama hI hote haiN|'akevlii jIva mati Adi cAra jJAnoM kI apekSA prathama aura aprathama hote haiM / ajJAnI jIva arthAt mati ajJAnI, zruta ajJAnI aura vibhaGga jJAnI jIva ina bhAvoM kI apekSA aprathama haiN| (10) yoga dvAra- sayogI arthAt manayogI, vacana yogI aura kAya yogI jIva tInoM yogoM kI apekSA aprathama haiN| ayogI jIva ayogI bhAva kI apekSA aprathama haiN| (11) upayoga dvAra- sAkAropayoga aura anAkAropayoga vAle jIva ina donoM bhAvoM kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiN| cauvIsa hIdaNDaka ke jIva sAkAropayoga aura anAkAropayoga bhAva kI apekSA aprathama haiM aura siddhapada kI apekSA prathama haiM kyoMki sAkAropayoga aura anAkAropayoga viziSTa siddhatva kI prApti prathama bAra hI hotI hai| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (12 ) veda dvAra-savedIarthAt puruSavedI, strIvedI aura napuMsaka vedI jIva tInoM vedoM kI apekSA aprathama haiN| avedI bhAva meM manuSya avedaka bhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiM aura siddha avedaka bhAva kI apekSA prathama haiN| (13) zarIra dvAra-sazarIrI arthAt audArika Adi zarIra vAlejIva ina zarIroM kI apekSA aprathama haiN| AhAraka zarIra vAle jIva AhAraka zarIra bhAva kI apekSA prathama aura aprathama donoM taraha ke hote haiN| (14)paryApta dvAra-pA~ca paryAptiyoM se paryApta aura pA~ca paryAptiyoM se aparyApta jIva ina bhAvoM kI apekSA aprathama haiN| ___ uparokta caudaha dvAroM meM prathama aura aprathama batalAne kA abhiprAya yaha hai ki jina jIvoM kojo bhAva pahale prApta hogae haiM unakI apekSA ve jIva aprathama kahe jAte haiM aura jina jIvoM ko jo bhAva pahale mApta nahIM hue haiM unakI apekSA va prathama kahe jAte haiN| (bhagavatI zataka 18 uddezA 1) 843- caramAcarama ke caudaha bola jisakA anta ho jAtA hai vaha carama kahalAtA hai| jisakA kabhI bhI anta nahIM hotA vaha acarama kahalAtA hai| caramAcarama kA vicAra caudaha dvAroM se kiyA gayA hai| ve isa prakAra haiM (1) jIva dvAra- jIva jIvatva bhAva kI apekSA acarama hai kyoMki jIvatvabhAva kI apekSAjIva kA kabhI bhIanta nahIM hotaa| nairayika jIva nairayika bhAva kI apekSA carama aura acarama donoM taraha ke hote haiM / isakA abhiprAya yaha hai ki jo jIva naraka se nikala kara manuSyabhava Adi meM janma letA hai aura vahA~ se phira naraka meM nahIM jAtA kintu mokSa meM calA jAtA hai arthAt naraka se Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 43 nikala karaphira kabhIvApisanaraka meM nahIM jAtAvaha jIva narayika bhAva kI apekSA caramakahalAtA hai|jojiiv naraka se nikala kara manuSya Adi bhava karake phira dubArA naraka meM jAtA hai vaha nairayika bhAva kI apekSA acarama kahalAtA hai| isI prakAra cauvIsa hI daNDakoM meM samajhanA caahie| siddha siddhatva kI apekSA acarama haiN| (2)pAhAraka dvAra-AhAraka jIva AhArakabhAva kI apekSA carama aura acarama donoM taraha ke hote haiM / anAhAraka jIva bhacarama hI hote haiM, carama nhiiN| (3) bhava siddhika dvAra- bhavasiddhika jIva carama haiM kyoMki mokSa jAne ke samaya bhavyatva kA anta ho jAtA hai| abhavasiddhika jIva acarama haiM kyoMki unake abhavyatva kAkabhIanta nahIM hotaa| nobhavasiddhika noabhavasiddhika (siddha) acarama haiN| (4) saMjJI dvAra- saMjJI jIva aura asaMjJI jIva carama aura acarama donoM taraha ke hote haiN| nosaMjJI noasaMjJI (siddha) acarama haiM kintu manuSya pada kI apekSA siddha carama haiM kyoMki manuSya sambandhI saMjJIbhAva ko chor3a kara ve siddha ho jAte haiN| (5) lezyA dvAra- lezyA sahita jIva arthAt kRSNa lezyA se lekara zukla lezyA taka ke jIva carama aura acaramadonoM prakAra ke hote haiN| lezyArahita (siddha)acarama haiN| (6) dRSTi dvAra- samyagdRSTi jIva kA kathana anAhAraka ke samAna hai arthAt samyagdRSTibhAva kI apekSA eka jIva acarama hai kyoMki samyagdarzana se gira kara jIva phira samyagdarzana avazya prApta karatA hai| siddha carama haiM kyoMki ve samyagdarzana se girate nahIM haiN| jo samyagdRSTi nairayika narayika avasthA meM phira samyagdarzana prApta nahIM kareMge ve carama haiM aura zeSa acrm| mithyAdRSTi kA kathana bhanAhAraka kI taraha hai arthAt jo jIva nirvANa ko prApta kareMge Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrI seThiyA jaina granthamAlA ve mithyAtva kI apekSA carama haiM,zeSa acrm| mithyAdRSTi nairayika jo phira mithyAtva sahita nairayika bhAva prApta nahIM kareMge ve carama haiM, zeSa acarama / mizradRSTi jIva carama aura acarama donoM taraha ke hote haiN| cauvIsa daNDakoM meM isI prakAra jAnanA cAhie kintu ekendriya aura vikalendriya jIvoM ko chor3a kara aisA jAnanA cAhie kyoMki ye jIva mizradRSTi nahIM hote| (7) saMyata dvAra- saMyata jIva carama aura acarama donoM taraha ke hote haiM / jina jIvoM ko phira se saMyata bhAva prApta nahIM hogA ve carama haiM, zeSa acarama / asaMyata jIva bhI carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| isI taraha saMyatAsaMyata (dezavirata) bhI caramAcarama hote haiN| nosaMyata noasaMyata nosaMyatAsaMyata (siddha) acarama haiN| (8)kapAya dvAra-sakaSAyI (krodhakapAyI yAvat lobhakapAyI) carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| akapAyI jIva aura siddha carama nahIM kintu acarama haiN| akapAyI manuSya pada kI apekSA carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| __(8) jJAna dvAra- jJAnI (mati jJAnI se manaHparyaya jJAnI taka) carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| kevalajJAnI acarama haiM kyoMki kevalajJAna prApta kara lene para phira prANI kevalajJAna se giratA nhiiN| ajJAnI (mati ajJAnI, zrata ajJAnI aura vibhaMgajJAnI) carama aura acarama donoM taraha ke hote haiN| (10) yoga dvAra-sayogI (manayogI, vacanayogI,kAyayogI) carama aura acarama donoM hote haiN| ayogI jIva acarama hote haiN| (11) upayoga dvAra- sAkAropayoga aura anAkAropayoga vAle jIva carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| (12) veda dvAra- savedaka (purupavedI, strIvedI, napuMsakavedI) jIva carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| avedaka jIva Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 45 (siddha) acarama hote haiN| (13) sazarIrI- (audArika zarIra se kArmaNa zarIra taka) jIva carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| azarIrI jIva (siddha) acarama hote haiN| (14) paryApta dvAra- pA~ca paryAptiyoM se paryApta aura pA~ca paryAptiyoM se aparyApta jIva carama aura acarama donoM prakAra ke hote haiN| caramAcarama ko batalAne vAlI yaha gAthA haijo pAvihiti puNobhAvaM,soteNa acarimo hoii| zraccanta viyogojassa,jeNa bhAveNa socrimo|| athAta- jIva ko jina bhAvoM kI prApti phira se dubArA hogI usa bhAva kI apekSA vaha jIva acarama kahalAtA hai / jisa bhAva kA jIva ke sAtha atyanta viyoga ho jAtA hai arthAt jina bhAvoM kI prApti jIva ko phira se duvArA nahIM hogI una bhAvoM kI apekSA vaha jIva carama kahalAtA hai| (bhagavatI zataka 18 uddezA 1) 844- mahAnadiyA~ caudaha ___ jambUdvIpa ke andara caudaha mahAnadiyA~ pUrva aura pazcima kI tarapha se lavaNa samudra meM giratI haiN| unake nAma isa prakAra haiM (1) gaMgA (2) sindhu (3) rohitA (4) rohitaMsA (5) hari (6) harikaMtA (7)sItA (8) sItodA (6)narakAntA (10)nArIkAntA (11) suvarNakUlA (12) rUpyakUlA (13) raktA (14) rktvtii| (samavAyAga 14) 845-- caudaha rAjU parimANa loka paoNca astikAryoM ke samUha ko lopha kahate haiM arthAt jahA~ dharmAstikAya,adharmAstikAya,AkAzAstikAya, pudgalAstikAya aura jIvAstikAya ye pA~ca astikAya jisa kSetra meM pAe jAyeM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - wronomrn rommmmmmmmmwrommmmmmmmmmra rrrrrrrrrrrr 46 zrI seThiyA jaina granyamAlA m use loka kahAjAtA hai| loka se bAhara AkAza ke sivAya kucha nahIM hai| sAtavIM pRthvI ke nIce loka ke antima bhAga se lekara ziddha zilA ke Upara eka yojana taka loka kA parimANa caudaha rAjU parimANa hai| ___ svayambhUramaNa samudra kI pUrvavedikA se lekara pazcima vedikA paryanta kI dUrI ko rajju kahate haiN| tattvArthAdhigama bhASya kI TippaNI meM likhA hai- loka kI avagAhanA caudaha rAjU parimANa hai| yahaoNrAjadoprakAra kA hai-aupacArika aura pAramArthikAsAdhAraNa logoM kI buddhi sthira karane ke lie dRSTAnta denA aupacArika rAjU hai| jaise joyaNalakkhapamANaM, nimesamatteNa jAi jo devo| tA chammAse gamaNaM, evaM rajju jiNA yiNti|| arthAta-devatA eka nimeSa (A~kha kI palaka girane meM jitanA samaya lagatA hai, use nimeSa kahate haiM) meM eka lAkha yojana jAtA hai| yadi vaha chaH mAsa taka lagAtAra isI gati se calatA rahe to eka rAjU hotA hai| yaha aupacArika rAjU kA parimANa hai| tiryagloka ke asaMkhyAta dvIpa samudra parimANa pAramArthika rAjU hotA hai| loka ke bhedacaudaha rAja parimANa loka tIna bhAgoM meM ba~TA huA haiUrdhva loka, madhyaloka (tiryagloka) aura adholok| tiryagloka kI avagAhanA aThAraha sau yojana hai| tiryagloka ke bIcobIca jambUdvIpa meM ratnaprabhA pRthvI ke samatala bhUbhAga para meru parvana ke vilkula madhya meM pATha rucaka pradeza haiN| ve gaustana ke AkAra vAle haiN| cAra Upara kI tarapha uThe hue haiM aura cAra nIce kI tarapha / inhIM rucaka pradezoM kI apekSA se sabhI dizAoM tathA vidizAoM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 47 varo mmmmm . kAbhAna hotA hai|ruck pradezoM ke nava yojana Upara tathA nava yojana nIce taka madhya loka (tiryagloka) hai| tiryagloka ke nIce adholoka aura Upara Urdhvaloka hai| Urdhvaloka kI avagAhanA kucha kama sAta rAjU parimANa aura adholoka kI kucha adhika sAta rAjU parimANa hai / rucaka pradezoM ke nIce asaMkhyAta karor3a yojana jAne para ratnaprabhA pRthvI meM caudaha rAjU rUpa loka kA madhyabhAga AtA hai arthAt vahA~ se Upara tathA nIce loka kA parimANa ThIka sAta rAjU raha jAtA hai| loka kA saMsthAnajAmA pahana kara, kamara para hAtha dhara kara nAcate hue bhope kA jaisA AkAra hotA hai, vaisA hI loka kA AkAra hai arthAt loka nIce caur3A hai, madhya meM saMkar3A ho jAtA hai, kucha Upara jAkara phira eka vAra caur3A ho jAtA hai / saba se Upara jAkara phira saMkar3A ho jAtA hai arthAt eka rAjU caur3AI raha jAtI hai / tatvArthasUtra ke bhASya meM loka kI AkRti supratiSTaka aura vajra ke samAna batAI hai| supratiSTaka eka prakAra kA vartana hotA hai jo nIce se caur3A, bIca meM saMkar3A tathA Upara kucha caur3A hokara phira saMkar3A ho jAtA hai| vaja kA AkAra bhI aisA hI hotA hai| adholoka kA saMsthAna gAya kI gardana ke samAna hai kyoMki adholoka meM rahI huI sAtoM pRthviyA~ nIce nIce eka dUsare se adhika vistRta haiN| tiryagloka jhallarI (eka taraha kA bAjA) yA thAlI sarIvA hai| Urcaloka mRdaGga (Dhola) ke AkAra vAlA hai arthAt bIca meM caur3A aura donoM kinAroM para saMkucita hai| (tattvArtha sUtra sabhAdhya adhyAya 3, mutra 6 pravacanasAroddhAra meM isakA svarUpa yoM diyA hai- adholoka Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 zrI maMThiyA jaina granthamAnA ulTe rakkhe hue sakore sarIkhA hai aura Urbaloka eka dUsare ke mu~ha pararakkhe hue dosakoroM sarIkhA hai / isa prakAra nIce eka sakoga ulTA, usa para eka sakorA sIdhA tathA usa para phira eka ulTA rakhane para loka kA saMsthAna bana jAtA hai| loka kA nakzA banAne tathA usake parimANa ko ThIka ThIka samajhane ke lie nIce likhI vidhi upayogI hai eka iJca lambI57rekhAe~ khiiNceN| rekhAoM ke bIca meM izcakA cauthA bhAga vyavadhAna rahanA caahie| una rekhAoM ke donoM tarapha do lambI paMktiyA~ khiiNceN| pratyeka paMkti 14 iJca lambI honI caahie| isa prakAra56 koSThaka bana jaaeNge| yahaoN eka rAjU kI jagaha eka izca kI kalpanA kI gaI hai| pratyeka koSThaka kI lambAI eka rAjU aura rAjU hai| cAra koSThaka milAne se eka varga rAjU ho jAyagA arthAt eka rAjU caur3AI aura eka rAjU lambAI ho jaaygii| vizeSa suvidhA ke lie una lambI paMktiyoM ke bIca phira tIna lambI lAineM khIMcanI caahie| aisA karane para pratyeka koSThaka kI lambAI caur3AI varAvara arthAt rAjU raha jaaygii| isa koSThaka ko rAjU kahA jaaygaa| eka rAjU caur3I aura caudaha rAjU lambI isa nAlI meM varga rAjuoM kI saMkhyA 224 hai| inheM pAdarajju, gvaNDarajju yA pAva rAjU bhI kahA jA sakatA hai| yaha nalI loka ke bIcobIca hai| ise trasanAr3I kahA jAtA hai| isa ke bAhara trasa jIvoM kI utpatti nahIM hotii| (1) caudaha rAjU parimANa loka ke saba se nIce vAle rAjU meM tamastamaH prabhA nAma kI sAtavIM pRthvI hai| isakA vistAra sAta rAja parimANa hai| eka rAjU trasanAr3I meM hai, vAnI tarapha / tIna tIna / rakhaNDa rajjuoM ko tirache rakhane / . Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga mamiwww.mmmmmmmmmmmm. hote haiN| usa meM se cAra sanAr3I meM haiM aura bAraha bAraha pasavAr3oM meN| eka pUre rAjU bharthAt cAra khaNDa rAjuoM kI U~cAI taka caur3AI gharAvara hai| isa prakAra tamastamaHprabhA pRthvI meM 112 khaNDa rAjU haiN| (2) tamastamaH prabhA ke Upara eka rAjU kI avagAhanA vAlI chaThI pRthvI tamaHprabhA hai| isakA vistAra sAr3he chaH rAjU hai| trasanAr3I meM eka rAjU aura usake bAhara donoM tarapha paune tIna tIna rAjU hai| caur3AI meM khaNDa rajju 26 haiN| cAra trasanAr3I meM aura gyAraha gyAraha donoM tarapha / kula khaNDa rajju 104 haiN| (3)tamaHprabhA ke Upara eka rAz2a kI avagAhanA vAlI pA~cavIM pRthvI dhUmaprabhA hai| isakA vistAra chaH rAjU hai| eka rAjUtrasanAr3I meM aura ar3hAI aDhAI rAjU donoM trph|caudd'aaii meM khaNDarajju 24 haiN| cAra trasanAr3I meM aura dasa dasa donoM trph| kula khaNDarajju 66 haiN| sAtavIM pRthvI se lekara pAMcavIM taka donoM tarapha se eka eka khaNDarajju kama hotA jAtA hai| (4) dhUmaprabhA ke Upara cauthe rAjU meM eka rAjU kI avagAhanA vAlI cauthI pRthvI paMka prabhA hai| isakA vistAra pA~ca rAjU hai / eka rAjU trasanAr3I meM aura do do rAjU donoM trph| caur3AI meM khaNDa rajju 20 haiN| cAra sanAr3I meM aura ATha aATha donoM trph| kula khaNDarajju 80 haiN| ___ (5) paMka prabhA ke Upara pA~caveM rAjU meM vAlukAprabhA hai| isa kI bhI avagAhanA eka rAjU hai / caur3AI cAra rAjU hai / eka rAjU asanAr3I meM aura Der3ha Der3ha rAjU donoM tarapha | caur3AI meM khaNDarajju 16 haiN| cAra bIca meM aura chaha chaha donoM trph| kula khaMDarajju 64 haiN| (6) vAlukA prabhA ke Upara chaThe rAjU meM zarkarAprabhA nAma kI dUsarI pRthvI hai / isa kI avagAhanA eka rAjU hai| caur3AI aDhAI rAjU hai / eka rAjU trasanAr3I ke bIca hai aura pauna pauna arthAt Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI seThiyA jaina granthamAlA pratyeka tarapha / caur3AI meM khaNDarajju 10 haiN| cAra sanAr3I meM aura tIna tIna donoM tarapha / kula khaNDarajja 40 haiN| (7) zarkarA prabhA ke Upara sAtaveM rAjU meM eka rAja kI avagAinA vAlI ratna prabhA hai / isa kI caur3AI bhI eka rAja hai / rana prabhA sanAr3I se bAhara nahIM hai| isa meM tirache cAra khaNDa rajja haiN| kula solaha khaNDa rajju haiN| ina sAtoM pRthviyoM meM sAta naraka haiN| inakA vistAra isake dUsare bhAga ke bola naM0 560 meM diyA gayA hai| ratnaprabhA ke Upara nau sau yojana taka tathA bhItara nau sau yojana taka ti; loka hai, isameM manuSya aura tiryazca nivAsa karate haiN| jambUdvIpa, lavaNa samudra,dhAtakI khaNDa dvIpa, kAlodadhi samudra, isa prakAra asaMkhyAta dvIpa samudra haiN| saba ke bIca meM eka lAkha yojana lambA aura eka lAkha yojana caur3A jambUdvIpa thAlI ke AkAra vAlA hai| use ghere hue do lAkha yojana caur3A cUr3I ke AkAra vAlA lavaNa samudra hai| isI prakAra dugune dugune parimANa vAle eka dUsare ko ghere hue asaMkhyAta dvIpa aura samudra haiM / saba ke anta meM svayambhUramaNa samudra hai,jo asaMkhyAta hajAra yojana vistAra vAlA hai| (8) ratna prabhA pRthvI ke Upara nau sau yojana bAda Urdhvaloka zurU ho jAtA hai| AThaveM rAjU ke pahale do khaNDa rAjuoM taka caur3AI eka rAja hai| unameM sanAr3I se bAhara koI khaNDarAjU nahI hai| Upara ke do khaNDa rAjuoM meM caur3AI Der3ha gaja hai arthAt ATa rAjU meM loka ke nIce kA aAdhA bhAga eka rAjU caur3A hai aura Upara kA DeDha rAjU caur3A hai| AThaveM rAjU loka meM kula 20 rakhaNDa rAjU haiN| ___(6)naveM rAjU ke pahale rakhaNDa meM do rAjU caur3AI hai / eka rAjU sanAr3I meM aura AdhAAdhA rAjU donoM trph| usameM khaNDa rAjU Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga ATha haiN| dUsare khaNDa meM caur3AI DhAI rAjU arthAt dasa khaNDarAjU hai| tIsare aura cauthe meM tIna rAjU arthAt 12 khaNDarajju haiM / (10) naveM rAjU ke Upara dasaveM rAjU ke nIce vAle zrAdhe hisse arthAt do khaNDoM meM caur3AI 4 rAjU arthAt 16 khaNDarAjU / Upara ke do khaNDoM meM pA~ca rAjU arthAt 20 khaNDa rajju hai / (11) gyArahaveM rAjU ke nIce vAle Adhe hisse meM pA~ca rAjU caur3AI hai aura Upara vAle Adhe hisse meM cAra rAjU caur3AI hai| ( 12 ) bArahaveM rAjU ke nIce vAle do khaNDoM meM caur3AI tIna rAjU hai aura Upara vAle do khaNDoM meM bar3hAI rAja hai / 51 (13) terahaveM rAjU ke pahale eka khaNDa meM ar3hAI rAjU caur3AI aura Upara ke tIna khaNDoM meM do rAjU hai| (14) caudahaveM rAjU ke nIce vAle do khaNDoM meM Der3ha rAjU caur3AI hai aura Upara vAle do khaNDoM meM eka rAjU hai / dholoka meM kula 512 khaNDarajju haiM / adholoka ke sAta rAjuoM ke aTThAIsa bhAga karane para pratyeka bhAga meM nIce likhe anusAra khaNDa haiM-- pahale ke cAroM meM aTThAIsa aTThAIsa (kula 112 ) / pA~caveM se lekara AThaveM taka chabbIsa chabbIsa ( kula 104 ) | naveM se lekara vArahaveM taka cauvIsa cauvIsa ( kula 66) / terahaveM se lekara solahaveM taka bIsa bIsa ( kula 80 ) / satarahaveM se lekara bIsaveM taka solaha solaha (kala 64) / ikkIsaveM se lekara cauvIsarve taka dasa dasa (kula 40 ) / paccIsaveM se lekara aTThAIsaveM taka cAra cAra (kula 16) / aTThAIsa vibhAgoM arthAt pUre sAta rAjanoM ke saba vibhAgoM ko milA kara 512 khaNDa rAja ho jAte haiN| Urdhvaloka meM 304 khaNDa rajju hote haiN| usake bhI aTThAIsa khaNDa karane para pratyeka khaNDa meM khaNDarajju nIce likhe anusAra haiMpahale bhAga meM 4, dUsare meM 4, tIsare meM 6, cauthe meM 6, pA~caveM meM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA pratyeka tarapha / caur3AI meM khaNDarajju 10 haiM / cAra trasanAr3I meM aura tIna tIna donoM tarapha / kula khaNDarajju 40 haiN| (7) zarkarA prabhA ke Upara sAtaveM rAjU meM eka rAjU kI avagAhanA vAlI ratna prabhA hai| isa kI caur3AI bhI eka rAja hai / ratna prabhA trasanAr3I se bAhara nahIM hai| isa meM tirache cAra khaNDa rajju haiN| kula solaha khaNDa rajju haiN| ina sAtoM pRthviyoM meM sAta naraka haiN| inakA vistAra isake dUsare bhAga ke bola naM0 560 meM diyA gayA hai| ratnaprabhA ke Upara nau sau yojana taka tathA bhItara nau sau yojana taka tirkhA loka hai, isameM manuSya aura tiryazca nivAsa karate haiN| jambUdvIpa, lavaNa samudra,dhAtakI khaNDa dvIpa, kAlodadhi samudra, isa prakAra asaMkhyAta dvIpa samudra hai| saba ke bIca meM eka lAkha yojana lambA aura eka lAkha yojana caur3A jambUdvIpa thAlI ke AkAra vAlA hai| use ghere hue do lAkha yojana caur3A cUr3I ke AkAra vAlA lavaNa samudra hai| isI prakAra dugune dugune parimANa vAle eka dUsare ko ghere hue asaMkhyAta dvIpa aura samudra haiN| saba ke anta meM svayambhUramaNa samudra hai,jo asaMkhyAta hajAra yojana vistAravAlA hai| (8) ratna prabhA pRthvI ke Upara nau sau yojana vAda Urdhvaloka zurU ho jAtA hai| AThaveMrAjU ke pahale do khaNDa rAjuoM taka caur3AI eka rAja hai| unameM sanAr3I se bAhara koI khapDarAjU nahIM hai| Upara ke do khaNDa rAjuoM meM caur3AI Der3ha rAjU hai arthAt AThaveM rAjU meM loka ke nIce kA AdhA bhAga eka rAjU caur3A hai aura Upara kA DeDha rAja caur3A hai| AThaveM rAjU loka meM kula 20 khaNDa rAjU haiN| (8) naveM rAja ke pahale khaNDa meM do rAjU caur3AI hai / eka rAjU sanAr3I meM aura AdhA AdhA rAjU donoM trph| usameM rakhaNDa rAjU Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 51 M ATha haiN| dUsare khaNDa meM caur3AI DhAI rAjU arthAt dasa khaNDarAja hai| tIsare aura cauthe meM tIna rAjU arthAt 12 khaNDarajja haiN| (10) naveM rAjU ke Upara dasave rAjU ke nIce vAle zrAdhe hisse arthAt do khaNDoM meM caur3AI 4 rAjU arthAt 16 khaNDarAjU hai| Upara ke do khaNDoM meM pA~ca rAja arthAt 20 khaNDa rajju hai| (11) gyArahaveM rAja ke nIce vAle Adhe hisse meM pA~ca rAja caur3AI hai aura Upara vAle Adhe hisse meM cAra rAjU caur3AI hai| (12) bArahaveM rAja ke nIce vAle do khaNDoM meM caur3AI tIna rAjU hai aura Upara vAle do khaNDoM meM par3hAI rAjU hai| (13) terahaveM rAjU ke pahale eka khaNDa meM aDhAI rAjU caudAI hai aura Upara ke tIna khaNDoM meM do rAjU hai| (14) caudahaveM rAja ke nIce vAle do khaNDoM meM Der3ha rAjU caur3AI hai aura Upara vAle do khaNDoM meM eka rAja hai| adholoka meM kula 512 khaNDarajju haiN| adholoka ke sAta rAjuoM ke ahAIsa bhAga karane para pratyeka bhAga meM nIce likhe anusAra khaNDa haiM-- pahale ke cAroM meM aTThAIsa ahAIsa (kula 112) / pA~caveM se lekara AThaveM taka chabbIsa chabbIsa ( kula 104) / naveM se lekarabArahaveM taka cauvIsa cauvIsa (kala 96) / terahaveM se lekara solahaveM taka bIsa bIsa (kul80)| satarahaveM se lekara bIsaveMtaka solaha solaha (kula 64) / ikkIsaveM se lekara cauvIsaveMtaka dasa dasa (kula 40)|pcciisveN se lekara ahAIsaveM taka cAra cAra (kula 16) / ahAIsa vibhAgAM athot pUre sAta rAjuoM ke saba vibhAgoM ko milA kara 512 khaNDa rAjU ho jAte haiN| ___ Urdhvaloka meM 304 khaNDa rajju hote haiN| usake bhI ahAIsa khaNDa karane para pratyeka khaNDa meM khaNDarajju nIce likhe anusAra haiMpahale bhAga meM 4,dUsare meM 4, tIsare meM 6, cauthe meM 6,pA~caveM meM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ranm 8,chaThe meM 10, sAtaveM meM 12, AThaveM meM 12, narve meM 16,dasaveM meM 16,gyArahaveM meM 20,bArahaveM meM 20,terahaveM meM 20,caudahave meM 20, pandrahaveM meM 16, solahaveM meM 16, satarahaveM meM 12, aThArahaveM meM 12 unnIsaveM meM 10, bIsaveM meM 10,ikkIsaveM meM 10, bAIsaveM meM 8,teIsarve meM 8,cauvIsaveM meM 8,paccIsaveM meM 6, chabbIsaveM meM 6,sattAIsaveM meM 4 aura.ahAIsaveM meM bhI 4 / kula milA kara 304 hote haiN| __rajju tIna prakAra ke hote haiM- (ka) sUcIrajju (kha) pratararajju aura (ga) dhanarajju / eka hI zreNI meM rakkhe hue cAra khaNDa rajju mila kara eka sUcIrajju hotA hai / sUcIrajju kI lambAI eka rAjU aura moTAI tathA U~cAI eka khaNDarajju hotI hai| eka dUsare para rakkhe hue cAra sUcIrajjuoM kA eka pratara , rajja hotA hai| pratara rajju kI lambAI aura caur3AI pUrA rAjU hai aura moTAI eka khaNDa rAjU / isameM solaha khaNDa rAjU hote haiN| cAra pratara rAjuoM ko pAsa pAsa rakhane para eka ghanarAjU ho jAtA hai| dhanarAja kI lambAI,U~cAI aura moTAI sabhI eka rAjU haiN| * isameM 64 khaNDa rAjU hote haiN| adholoka meM khaNDa rAjuoM kI saMkhyA 512 hai| unheM 16 se bhAga dene para 32 pratara rAjoM kI saMkhyA nikala AtI hai| Urdhvaloka meM 16 pratara rAjU haiM / 304 ko 16 se bhAga dene para itanI hI saMkhyA nikala AtI hai| sAre loka meM 51 pratararajja haiN| sampUrNa loka meM ghana rAjuoM kI saMkhyA 343 hai| yaha saMkhyA jAnane kI vidhi nIce likhe anusAra hai nIce se lekara Upara taka loka caudaha rAjaparimANa hai| nIce kucha kama sAta rAjU,madhya meM eka rAja, brahmaloka ke madhya meM pA~ca - rAjU aura loka ke anta meM eka rAjU vistAra vAlA hai| vAkI sthAnoM para usakA vistAra kama jyAdaha hai| ghana karane ke lie Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga loka kA AkAra khayaha rAjamoM kI saMkhyA rAjU saMkhyA 80 .6000 Bole BlaDB Bale 8_8_B - - W . | . 8 . : M 8 BOM.Mnaka 0E taraka : IB B 6003 B.B8B BBBB_ _BBBBI 188 aag IB88 688 888 8.88 888 e a es la 1689 8 898 8a88 Bagal 88888 188888 8888 88888 888B8888 8888 18888B 8888881. 88888 _88888 88.8 78 8888881 88888 88888 19888a8 8888881 888888 AAAAAA 7 aAe88 18 eaR AAI AB888 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ise samacaturasra arthAt cAroM tarapha se samAna banAnA caahie| Urdhvaloka meM trasanAr3I sAta rAjU parimANa U~cI tathA eka rAjU caur3I hai| usake dAI aura bAIM tarapha adhika se adhika loka kA vistAra do rAjU parimANa hai / agara bAeM pasavAr3e ke do bhAgoM ko ulTA karake arthAt nIce vAle bhAga ko Upara tathA Upara vAle ko nIce karake dAeM pasavAr3e ke sAtha jor3a diyA jAya to saba jagaha barAbara do rAjU caur3A ho jAyagA / usake sAtha nAr3I ko milAne se tIna rAjU caur3A aura sAta rAjU lambA eka daNDa bana jAtA hai / usakI moTAI brahmadevaloka ke pAsa pA~ca rAjU aura dUsarI jagaha kama jyAdadda rahegI / adholoka meM bhI sanAr3I sAta rAjU parimANa hai / usake bAI aura dAIM tarapha adhika se adhika tIna tIna rAjU loka vistAra hai| agara usa ke bAeM pasavAr3e ko ulTA karake dAI tarapha lagA diyA jAya to tIna rAjU caur3AI saba jagaha ho jAegI / usa meM eka rAjU nAr3I milAne se cAra rAjU caur3A aura sAta rAjU U~cA eka daNDa bana jAtA hai| moTAI meM yaha bhAga kahIM sAta rAjU caur3A aura kahIM usase kama rahegA / 54 caur3AI kI taraha moTAI ko bhI Upara likhe anusAra baiThAne se donoM barAbara ho jAtI haiN| isa prakAra sAta rAjU lambA aura sAta rAjU caur3A ghanaloka bana jAtA hai| sAta ko tIna cAra guNA dene se 343 hote haiM, kyoMki 747=46 / 46 47=343 | yahI sAre loka meM ghanarAjuoM kI saMkhyA hai| barAbara lambAI, caur3AI tathA moTAI vAlI vastu ke eka tarapha ke parimANa ko isa prakAra guNA karane se dhana kA parimAraNa nikala AtA hai| yaha saMkhyA vyavahAra ko lekara batAI gaI hai| nizcaya se to 246 ghana rajju hote haiN| pratyeka khaNDa meM khaNDa Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga rAjaoM kI jo saMkhyA ho use usI se guNA karane para usa khaNDa ke vargakhaNDa rAjuoM kI saMkhyA nikala AtI hai, jaise lokAnta khaNDa meM cAra khaNDa rAjU haiM, unakA varga 16 ho jaaygaa| isI prakAra 56 khaNDoM ke vargoM ko milAne para 15266 varga khaNDa rAjU hoNge| eka ghana rAjU meM cauMsaTha khaNDa rAja hote haiM / isa lie Upara kI saMkhyA ko 64 se bhAga dene para 246 nikala Ate haiN| ___ Urdhvaloka ke pahale 6 khaNDoM meM arthAt Der3ha rAjU taka pahale do devaloka haiM- saudharma aura IzAna / usake Upara cAra khaNDa arthAt eka rAja meM sanatkumAra aura mAhendra do devaloka haiN| usa ke Upara dasa khaNDa arthAt DhAI rAja meM brahmaloka, lAntaka, zukra aura sahasrAra nAmaka cAra devaloka haiN| usake Upara cAra khaNDa arthAt eka rAjU meM ANata,prANata,pAraNa aura acyuta nAmaka cAra devaloka haiN| usake bAda cAra khaNDoM meM arthAt saba se Upara vAle rAja meM kramazaHnavaveyapha,pA~ca anuttara vimAna aura siddha zilA (pravacanamAroddhAra dvAra 143, gAthA 60-617 ) ( sabhASya tattvArthAdhigama sutra, tRtIya adhyAya ) (bhagavatI zataka 13 uddezA 4) (bhagavatI gataka 5 uddezA 6) 846-mArgaNAsthAna caudaha __ mArgaNA arthAt guNasthAna, yoga, upayoga Adi kI vicAraNA ke sthAnoM (vipayoM)ko mArgaNAsthAna kahate haiN| gommaTasAra ke jIvakAMDa kI gAthA 140 meM isakI vyAkhyA nIce likhe anumAra dI hai jAhi va jAsu va jIvA, maggijjaMte jahAtahA dihaa| tAo codasa jANe, suyaNANe maragaNA hoti // arthAta-jina padArthoM ke dvAgaathavA jina paryAyoM meM jIva kI vicAraNA sarvajJa kI dRSTi ke anusAra kI jAya ve paryAya yArgaNA sthAna haiN| ve caudaha hai Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrI seThiyA jaina granthamAlA gai iMdie ya kAye, joe vee kasAyanANesu / saMjama dasaNalessA, bhavasamme sanni bhAhAre / (karmaprantha 4 gAthA ) arthAt - mArgaNAsthAna ke gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, sajJitva aura AhAra ye caudaha bheda haiN| (1) gati-jIva ke jo payoya gati nAmakarma ke udaya se hota haiM aura jinake kAraNa jIva deva, manuSya, tiryaJca yA nArakI kahA jAtA hai, use gati kahate haiN| (2) indriya- aGgopAGga aura nirmANa nAmakarma ke udaya se prApta hone vAle sparzana, netra zrAdi jina sAdhanoM se saradI, garmI tathA kAle pIle Adi viSayoM kA jJAna hotA hai ve indriya haiN| (3) kAya- jisakI racanA aura vRddhi audArika, vaikriya Adi yathAyogya pudgala skandhoM se hotI hai aise zarIra nAmakarma ke udaya se banane vAle zarIra ko kAya kahate haiN| (4) yoga-vIryazakti ke jisa parispanda (halana calana) se gamana, bhojana Adi kriyAeM hotI haiM aura jo parispanda zarIra, bhASA tathA manovargaNA ke pudgaloM kI sahAyatA se hotA hai, vaha yoga hai| (5) veda- vedamohanIya karma ke udaya se hone vAlI kAmaceSTA janya mukha ke anubhava kI icchA ko veda kahate haiN| (6)kapAya-phisI para nArAja honA yA Asakta honA Adi mAnasika vikAra jo kaSAyamohanIya karma ke udaya se hote haiM aura karmabandha ke kAraNa haiM va kaSAya kahe jAte haiN| (7)jJAna-vastu ko vizeSa rUpa se jAnane vAle cetanA zakti / ke vyApAra (upayoga) ko jJAna kahate haiN| (8) saMyama-karma vaoNdhane vAle kAryoM ko chor3a denA saMyama hai| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga www.w ~~~ 57 ( 8 ) darzana - vastu ko sAmAnya rUpa se jAnane vAle upayoga ko darzana kahate haiM / (10) lezyA - AtmA ke sAtha karma kA mela karAne vAle pariNAma vizeSa ko lezyA kahate haiM 1 (11) bhavyatva - mokSa pAne kI yogyatA ko bhavyatva kahate haiN| 12 ) samyaktva - AtmA kI antarmukhI mavRtti ko samyaktva kahate haiM / samyaktva prApta karane ke bAda jIva bAhya vastuoM kI upekSA karake Atmacintana kI ora jhukatA hai aura mokSa kI icchA karane lagatA hai / samyaktva vAlA jIva tattvoM para zraddhA karatA hai aura sacce deva, guru aura dharma ko hI mAnatA hai / prazama, saMvega, nirveda, anukampA aura stikya ye pA~ca usake lakSaNa haiM / (13) saJjJitva - vizeSa prakAra kI manaHzakti arthAta dIrgha kAla taka rahane vAlI saJjJA (samajha yA bodha) kA honA saJjJitva hai| (14) AhArakatva - kisI na kisI prakAra ke AhAra ko grahaNa karanA AhArakatva hai| AhAra tIna prakAra kA hai (ka) oja AhAra - utpatti kSetra meM pahu~ca kara aparyApta avasthA meM tejasa aura kArmaraNa zarIra dvArA jIva jisa AhAra ko grahaNa karatA hai use ojAhAra kahate haiN| (kha) lomAhAra - tvacA aura roMgaToM se grahaNa kiyA jAne vAlA AhAra / (ga) kavalAhAra - mukha dvArA grahaNa kiyA jAne vAlA bhanna pAnI Adi kA AhAra / mArgaNAsthAna ke avAntara bheda (1) gati ke cAra bheda haiM- devagati, manuSyagati, tiryaJcagati aura narakagati / (2) indriya mArgaNAsthAna ke pA~ca bheda- ekendriya, beindriya Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mummomnananana teindriya, carindriya aura paJcendriya / (3) kAyamAgaNAsthAna ke chaH bheda- pRthvIkAya, akAya, teukAya, vAyuphAya, vanaspatikAya aura trasakAya / (4)yoga ke tIna bheda-manoyoga, vacanayoga aura kaayyog| (5) veda ke tIna bheda- puruSaveda, strIveda aura napuMsakaveda / (6)kaSAya ke cAra bheda- krodha, mAna, mAyA aura lobha / (7) jJAnamArgaNA ke ATha bheda-matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna, kevalajJAna, matyajJAna, zrutAjJAna, vibhNgjnyaan| (8) saMyamamArgaNAsthAna ke sAta bheda- sAmAyiphasaMyama, chedopasthApanIyasaMyama, parihAravizuddhisaMyama, sUkSmasamparAyasaMyama, yathAkhyAtasaMyama, dezavirati aura avirati / (6) darzanamArgaNA ke cAra bheda- cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana aura kevldrshn| (10) lezyA ke chaH bheda-kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA / (11) bhavyatvamArgaNA ke do bheda-bhavya aura abhavya / (12) samyaktvamArgaNA ke chaH bheda (ka) aupazamika samyaktva-anantAnubandhI cAra kaSAya aura darzanamohanIya ke upazama se prakaTa hone vAlA tattvaruci rUpa AtmapariNAma aupazamika samyaktva hai| isake do bheda haiM- granthibhedajanya aura upazamazreNibhAvI / (a) granthibhedajanya aupazamika samyaktva anAdi mithyAtvI bhavya jIvoM ko hotA hai| isake prApta hone kI prakriyA nimnalikhita hai jIva anAdikAla se saMsAra meM ghUma rahA hai aura taraha taraha ke duHkha uThA rahA hai jisa prakAra parvatIya nadI meM par3A huA patthara luDhakate luDhakate idhara udhara Takkara khAtA huaA gola aura cikanA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 56 unorrunun bana jAtA hai, isI prakAra jIva bhIananta kAla se duHkha sahate sahate komala aura zuddha pariNAmI vana jAtA hai| pariNAmazuddhi ke kAraNa jIva Ayu pharma ke sivAya zeSa sAta karmoM kI sthiti palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga kama eka koDAkor3I sAgaropama jitanI kara detA hai| isI pariNAma ko zAstra meM yathApravRttikaraNa kahate haiN| yathAmavRttikaraNa vAlA jIva rAga dveSa kI majabUta gAMTha ke pAsa taka pahu~ca jAtA hai, kintu use bheda nahIM sakatA, isI ko granthideza prApti kahate haiN| karma aura rAga dveSa kI yaha gAMTha kramazaH dRDha aura gUr3ha rezamIgA~Tha ke samAna durbhedya hai| yathAprattipharaNa abhavya jIvoM ke bhI ho sakatA hai| karmoM kI sthiti ko koDAkor3I sAgaropama ke andara karake ve bhI granthideza ko mApta kara sakate haiM kintu use bheda nahIM skte| __ bhavya jIva jisa pariNAma se rAga dveSa kI durmedha granthiko tor3a kara lAMgha jAtA hai,usa pariNAma ko zAstra meM bhapUrvakaraNa kahate haiN| isa prakAra kA pariNAma jIva ko bArabAra nahIM AtA, kadAcit hI AtA hai, isI lie ise apUrvakaraNa kahate haiM / yathAmattikaraNa to abhavya jIvoM ko bhIananta bAra AtA hai kintu apUrvakaraNa bhavya jIvoM ko bhI adhika bAra nahIM aataa| apUrvakaraNa dvArA rAga dveSa kI gAMTha TUTane para jIva ke pariNAma adhika zuddha ho jAte haiM,usa samaya anivRttikaraNa hotA hai / isa pariNAma ko prApta karane para jIva samyaktva mApta kie binA nahIM lautttaa| isI lie ise anivRttikaraNa kahate haiN| usa samaya jIva kI zakti aura bar3ha jAtI hai| zranittikaraNa kI sthiti antamahUrta pramANa hai / isa kA eka bhAgazeSa rahane para antaHkaraNa kI kriyA zuddha hotI hai arthAt anivRttikaraNa ke anta samaya meM mithyAtva mohanIya ke karma dalikoM ko Age pIche kara diyA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mon muamman jAtA hai| kucha dalikoM ko anivRttikaraNa ke anta taka udaya meM Ane vAle karma dalikoM ke sAtha kara diyA jAtA hai aura kucha ko antarmuhUrta bItane ke bAda udaya meM Ane vAle karmadalikoM ke sAtha kara diyA jAtA hai| isase anivRttikaraNa ke bAda kA eka antarmuhUrta pramANa kAla aisA ho jAtA hai ki jisa meM mithyAtva mohanIya kA koI karmadalika nahIM rhtaa| ata eva jisakA abAdhA kAla pUrA ho cukA hai aise mithyAtvamohanIya karma ke do vibhAga ho jAte haiM / eka vibhAga vaha jo anivRttikaraNa ke carama samaya paryanta udaya meM rahatA hai aura dUsarA vaha jo anivRttikaraNa ke bAda eka antarmuhUrta bItane para udaya meM AtA hai| ina meM se pahale vibhAga ko mithyAtva kI prathama sthiti aura dUsare ko mithyAtva kI dvitIya sthiti kahate haiN| antarakaraNa kriyA ke zurU hone para anivRttikaraNa ke anta taka to mithyAtva kA udaya rahatA hai,pIche nahIM rhtaa| anivRttikaraNa bIta jAne para aupazamika samyaktva hotA hai / aupazamika samyaktva ke mApta hote hI jIva kospaSTayA asaMdigdha pratIti hone lagatI hai,jaise janmAndha puruSa ko netra milane pr| mithyAtvarUpa mahAn roga haTa jAne se jIva ko aisA Ananda prAtA hai jaisA kisI purAne aura bhayaGkara rogI ko svastha ho jAne pr| usa samaya tattvoM para dRDha zraddhA ho jAtI hai| aupazamika samyaktva kI sthiti antamuhUrta hotI hai, kyoMki isake bAda mithyAtva mohanIya ke ve pudgala jinheM antarakaraNa ke samaya antarmuhUrta ke vAda udaya hone vAle banAyA hai, ve udaya meM prAjAte haiM yA kSayopazama rUpa meM pariNata kara die jAte haiN| aupazamika samyaktva ke kAla ko upazAntAddhA tathA antarakaraNa kAla kahate haiN| prathama sthiti ke carama samaya meM arthAt upazAntAddhA ke pUrva samaya meM jIva vizuddha pariNAma se usa mithyAtva ke tIna puJja karatA hai jo aupazamipha samyaktva ke Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 1 wwwwwwwwwwwwmro bAda udaya meM Ane vAlA hotA hai| jisa prakAra kodrava dhAnya (kodoM nAma ke dhAnya) ko auSadhiyoM se sApha karane para itanA zuddha ho jAtA hai ki khAne vAle ko bilkula nazA nahIM AtA / dUsarA bhAga arddhazuddha aura tIsarAazuddha raha jAtA hai| isI dvitIya sthitigata mithyAtva mohanIya ke tIna puoM meM se eka puJja itanA zaddha ho jAtA hai ki usa meM samyaktvaghAtaka rasa (samyaktva ko nAza karane kI zakti) nahIM rhtaa| dUsarA puJja prAdhA zuddha aura tIsarA azuddha hI raha jAtA hai| ___ aupazamika samyaktva pUrNa hone para jIva ke pariNAmAnusAra ukta tIna puoM meM se koI eka udaya meM AtA hai| pariNAmoM ke zuddha rahane para zuddha puJja udaya meM AtA hai| usa se samyaktva kA ghAta nahIM hotA / usa samaya prakaTa hone vAle samyaktva ko sAyopazamika samyaktva kahate haiM / jIva ke pariNAma arddha vizuddha rahane para dUsare puJja kA udaya hotA hai aura jIva mizradRSTi kahalAtA hai| pariNAmoM ke azuddha hone para azuddha puJja kA udaya hotA hai aura usa samaya jIva mithyAdRSTi ho jAtA hai| __ antarmuhUrta pramANa upazAntAddhA meM jIva zAnta, prazAnta, sthira aura pUrNAnanda ho jAtA hai| jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaH AvalikAeM vAkI rahane para kisI kisI aupazamika samyaktva vAle jIva ke car3hate pariNAmoM meM vighna par3a jAtA hai arthAt usakIzAnti bhaGga ho jAtI hai| usa samaya anantAnuvandhI kAya kA udaya hone se jIva samyaktva pariNAma ko choDa kara mithyAtva kI ora jhuka jAtA hai| jaba taka vaha mithyAtva ko prApta nahIM karatA arthAt jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaH AvalikAoM taka sAsvAdana bhAva kA anubhava karatA hai,usa samaya jIva sAsvAdana samyagyadRSTi kahA jAtA hai| aupazamika samyaktva vAlA jIva hI sAsvAdana samyagdRSTi ho Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zrI seThiyA jaina granthamAlA wwwwwww sakatA hai, dUsarA nahIM / upazamazreNibhAvI aupazamika samyaktva kI prApti cauthe, pA~caveM, chaThe yA sAtaveM meM se kisI bhI guNasthAna meM ho sakatI hai, parantu AThaveM guNasthAna meM to usakI prApti avazya hI hotI hai / zraupazamika samyaktva ke samaya Ayubandha, maraNa, anantAnubandhI kaSAya bandha tathA usakA udaya ye cAra bAteM nahIM hotIM kintu usase girane para sAsvAdana bhAva ke samaya ukta cAroM bAteM ho sakatI haiN| (kha) anantAnubandhI kaSAya aura darzana mohanIya ke kSayopazama se hone vAlA tattvaruci rUpa pariNAma kSAyopazamika samyaktva hai| ( ga ) Upara likhI prakRtiyoM ke kSaya se hone vAlA tattvaruci rUpa pariNAma kSAyika samyaktva hai| kSAyika samyaktva kI prApti kevalI ke samaya meM hone vAle manuSyoM ko hI hotI hai| jo jIva yuvandha karane ke bAda ise prApta karate haiM ve tIsare yA cauthe bhava meM mokSa pAte haiN| agale bhava kI Ayu bA~dhane se pahale jo jIva kSAyika samyaktva prApta kara lete haiM ve usI bhava meM mukta ho jAte haiM / (gha) aupazamika samyaktva kA tyAga kara mithyAtva ke abhimukha hote samaya jIva kA jo pariNAma hotA hai, use sAsvAdana samyaktva kahate haiM / isa kI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaH AvalikAeM hotI haiM / anantAnuvandhI kA udaya hone ke kAraNa isa samaya jIva ke pariNAma nirmala nahIM hote| sAsvAdana meM atattvaruci avyakta hotI hai aura mithyAtva meM vyakta, yahI donoM meM antara hai / (Ga) mizramohanIya karma ke udaya se hone vAle tava aura tattva donoM kI ruci rUpa mizra pariNAma ko mizra samyaktva (samyaG midhyAtva) kahate haiM / (ca) jisa ke hone se jIva jar3a cetana kA bheda na jAna sake, Atmonmukha pravRtti vAlA na ho sake, mithyAtva mohanIya ke udaya Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga AMAV 63 se hone vAle jIva ke aise pariNAma ko mithyAtva kahate haiM / haTha, care yadi doSa isI ke phala haiM / - (13) saMjJI mArgaNA ke do bheda - saMjJitva aura asaMjJitva | (14) AhAraka mArgaNA ke do bheda-AhAraka aura anAhAraka / ( karmagrantha 4 ) 847 - guNasthAna caudaha guNoM (AtmazaktiyoM) ke sthAnoM arthAt kramika vikAsa kI avasthAoM ko guNasthAna kahate haiM / mokSa kA artha hai AdhyAtmika vikAsa kI pUrNatA / yaha pUrNatA ekAeka prApta nahIM ho sktii| aneka bhavoM meM bhramaNa karatA huA jIva dhIre dhIre unnati karake usa avasthA ko pahu~catA hai| AtmavikAsa ke usa mArga meM jIva jina jina avasthAoM ko prApta karatA hai, unheM guNasthAna kahA jAtA hai| bhArata ke prAyaH sabhI darzanoM jIva ke vikAsa krama ko mAnA hai / paribhASA tathA pratipAdana zailI kA bheda hone para bhI sUkSma dRSTi se vicAra karane para unameM bahuta samAnatA mAlUma par3atI hai / zrAdhyAtmika vikAsa kA vicAra karate samaya jIva ko mukhya tIna avasthAoM meM bA~TA jA sakatA hai (ka) pahalI avasthA vaha hai jisa meM jIva ananta kAla se ghUmatA thA rahA hai / AtmA sthAyI sukha aura pUrNa jJAna ke lie tarasatA / duHkha aura ajJAna ko vilkula pasanda nahIM karatA, phira bhI vaha ajJAna aura duHkha ke cakkara meM par3hA huA hai / yahA~ do prazna khar3e hote haiM - AtmA sukha aura jJAna ko kyoM pasanda karatA hai ? tathA duHkha aura ajJAna se chuTakArA prApta karane kI icchA anAdi kAla se hote hue bhI use chuTakArA kyoM nahIM milatA ? ina donoM praznoM kA uttara zAstrakAroM ne diyA hai| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI seThiyA jaina granthamAlA yaha eka prAkRtika niyama hai ki pratyeka vastu apane svabhAva ko mApta karane kA prayatna karatI hai| jaba taka vaha apane svabhAva ko pUrNatayA mApta na kara le taba taka use zAnti nahIM milatI arthAt taba taka usa meM svabhAva ko prApta karane kI pragati barAbara hotI rahatI hai|paanii svabhAva se ThaNDA hotA hai| agni Adi ke kRtrima upAyoM se garama hone para bhI vaha zIghra apane svabhAva meM Ane kA prayatna karatA hai aura ThaNDA ho jAtA hai| ananta jJAna aura ananta sukha jIva kA svabhAva hai, isa lie jIva bhI unheM prApta karane ke lie satata prayatna karatA rahatA hai| jaba taka apane svabhAva meM lIna nahIM hotA taba taka use zAnti nahIM miltii| dUsare prazna kA uttara yaha hai ki jIva mukha tathA jJAna ko cAhatA huA bhI unakI prApti ke vAstavika upAya ko nahIM jAnatA / jaise rogI kupathya se hone vAle bhayaGkara pariNAma ko bhUla kara use sevana pharane meM hI sukha samajhatA hai aura sevana karane ke bAda bhayaGkara kaSTa uThAtA hai, usI prakAra jIva kAmabhogoM meM mukha samajha kara unakA sevana karatA hai aura phira bhayaGkara kaSTa uThAtA hai| vAstavika sakha kA upAya na jAnane ke kAraNa hI jIva ananta saMsAra meM bhaTakatA rahatA hai| ajJAna aura dveSa ke prabala saMskAroM ke kAraNa vaha vAstavika sukha kA anubhava nahIM kara sktaa| kabhI thor3A sA bhAna hone para bhI vaha sukha kI prApti ke lie pravRtti nahIM kara sktaa| ajJAna cetanA kA virodhI hai / isa lie jaba tapha ajJAna kI tIvratA rahatI hai taba taka cetanA kA sphuraNa vahuta manda hotA hai arthAt taba taka khare sukha aura usake sAdhanoM kA bhAna nahIM hotaa| kisI viSaya meM sukha kI dhAraNA karake AtmA pravRtta hotA hai, kintu pariNAma meM nirAzA hone se dUsare viSaya kI tarapha daur3atA hai| dUsare viSaya meM nirAzA hone para tIsare kI ora jhukatA hai| jisa taraha Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmwwwx zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM mAga mmmmwwwwwwwwwwwwwwwrwwwimmmmmmmwom bha~vara jAla meM par3I huI lakar3I cakkara kATatI rahatI hai usI prakAra jIva saMsAra cakra meM bhaTakatA rahatA hai| ananta kAla taka bhaTakane ke bAda kisI kisI jIva kA ajJAna kucha kama hotA hai to bhI rAga aura dveSa ke kAraNa sacce sukha kI ora pravRtta nahIM ho sktaa| ajJAna kI pandatA ke kAraNa jIva ko aisA mAna bahuta bAra hotA hai ki sukha aura duHkha bAhya vastuoM meM nahIM hai, apane hI pariNAmoM ke kAraNa AtmA sukhI aura dukhI hotA hai phira bhI rAga aura dveSa kI tIvratA ke kAraNa vaha ThIka mArga meM pravRtti nahIM kara sktaa| moha ke kAraNa pUrvaparicita viSayoM ko hI sukha yA duHkha kA sAdhana mAna kara unhIM meM harpa aura viSAda kA anubhava karatA hai| aise samaya meM jIva kA koI nizcita lakSya nahIM hotA isa lie vaha vikAsa kI ora agrasara bhI nahIM hotaa| isI sthiti ko AdhyAtmika vikAsa kAla kI sthiti kahA jAtA hai| (kha) ajJAna tathA rAga dveSa ke cakra kA bala sadA eka samAna nahIM rhtaa| Atmika vala karmoM ke bala se anantaguNA hai, isa lie AtmA meM jaba zubha bhAva Ate haiM to karmoM kA vala ekadama ghaTa jAtA hai| jisa prakAra lAkhoM mana ghAsa ke lie Aga kI eka cinagArI paryApta hai, usI prakAra zubha bhAva rUpI Aga karmoM kI mahAn rAzi ko bhasmasAt kara detI hai| jaba AtmA kI cetanA jAgRta hotI hai, rAga aura dveSa kucha DhIle par3ate haiM to AtmA kI zakti ThIka mArga para kAma karane lagatI hai| usI samaya AtmA apane dhyeya ko nizcita karake use prApta karane kA dRr3ha nizcaya karatA hai aura usake lie pravRtti bhI karatA hai| usI samaya AdhyAtmika vikAsa kI nIMva rakhI jAtI hai / isake bAda AtmA apanI jJAna auravIryazaktiyoM dvArA rAga aura dveSa ke sAtha yuddha karane lagatA hai| koI AtmA lagAtAra vijaya prApta karatA jAtA hai aura anta Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA - meM unako samUla naSTa karake kaivalya athavA mukti prApta kara letA hai| koI koI AtmA rAga dveSa kI prabalatA ke kAraNa eka Adha bAra hAra bhI jAtA hai to phira dugune utsAha se pravRtta hotA hai| purAne anubhava ke kAraNa bar3he hae jJAna aura vIrya se vaha rAga dveSa ko dabAtA hai| jaise jaise davAne meM saphala hotA hai usakA utsAha aura jJAna bar3hatA jAtA hai| utsAhaddhi ke sAtha sAtha Ananda bhI bar3hatA jAtA hai / isa prakArajIva rAga dveSa ke bandha ko nirbala karatA huA apane nirmala svarUpa ko prApta karane ke lie Age bar3hatA jAtA hai| isa avasthAko AdhyAtmika vikAsa kI avasthA kahate haiN| (ga) AdhyAtmika vikAsa jaba pUrNa ho jAtA hai to tIsarI avasthA AtI hai| isa avasthA meM jIva apane zuddha svarUpa ko prApta kara letA hai| isI ko siddhi, mukti, mokSa, nirvANa Adi zabdoM se kahA jAtA hai| vaidika darzana upaniSad tathA adhyAtma zAstra ke dUsare granthoM meM AtmA ke vikAsakrama ko bhI batAyA gayA hai, kintu isakA vyavasthita tathA sAGgopAGga varNana yoga darzana para race hue vyAsabhASya Adi meM hai| dUsare granthoM meM itanA pUrNa nahIM hai, isa liye vaidika darzanoM meM AtmA ke vikAsakrama kI mAnyatA inhIM granthoM se batAI gaI hai| __ yogadarzana meM maharSi pataJjali ne mokSasAdhana ke rUpa meM yoga kA varNana kiyA hai| yoga kA artha hai AdhyAtmika vikAsakrama kI bhUmikAeM / yoga jahaoN se prArambha hotA hai vaha AtmavikAsa kI pahalI bhUmikA hai| yoga kI pUNetA ke sAtha hI AtmavikAsa bhI pUrNa ho jAtA hai| yoga prArambha hone se pahale kI avasthA AdhyAtmika avikAsa kI avasthA hai| yoga bhASyakAra maharSi vyAsa ne citta kI pA~ca bhUmiyA~ vatAI haiM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 67 (1) kSipta (2) mUDha (3) vikSipta (4) ekAgra (5) niruddha / ina pA~coM meM pahalI do athot kSipta aura mUDha avikAsako avasthAe haiN| tIsarI vikSipta bhUmikA avikAsa aura vikAsa kA sammelana hai, kintu usa meM vikAsa kI apekSA avikAsa kA vala adhika hai| cauthI ekAgra bhUmikA meM vikAsa kA bala adhika hai| vaha bar3hate hue pA~cavIM niruddha bhUmikA meM pUrA ho jAtA hai / pA~cavIM bhUmikA ke bAda mokSa prApta ho jAtA hai| vauddhadarzana bauddha sAhitya ke mUla grantha piTaka kahe jAte haiN| piTakoM meM aneka jagaha AdhyAtmika vikAsa ke krama kA vyavasthita aura spaSTa varNana hai / vahaoN vyakti kI chaH sthitiyA~ kI gaI haiM-(1) andhaputhuJjana (2) kalyANaputhuJjana (3) sotApanna (4) sakadAgAmI (5)opapAtika (6) arh| pahalI sthiti AdhyAtmika vikAsa kA kAla hai| dUsarI sthiti meM vikAsathor3Aaura avikAsa adhika hotA hai| tIsarI se chaThI taka AdhyAtmika vikAsa bar3hatA jAtA hai| chaThI sthiti meM vaha apanI pUrNatA ko prApta kara letA hai| isake bAda jIva nirvANa ko prApta kara letA hai| jaina darzana jaina AgamoM meM AdhyAtmika vikAsakrama ke lie caudaha guNasthAna batAe gae haiN| inake nAma aura svarUpa Age die jaaeNge| caudaha guNasthAnoM meM pahalA avikAsa kAla hai| dUsare aura tIsare guNasthAna meM vikAsa kA kiMcit sphuraNa hotA hai| unameM pravalatA avikAsa kI hI rahatI hai / cauthe guNasthAna meM jIva vikAsa kI ora nizcita rUpa se bar3hatA hai| caudahaveM guNasthAna me vikAsa apanI pUrNatA ko prApta kara letA hai aura usake bAda mota ho jAtA hai| isI prAcIna vikAsa krama ko haribhadrasUrI ne dUsare prakAra se Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 . zrI seThiyA jaina granthamAlA, mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm likhA hai| avikAsa kAla ko unhoMne oghadRSTi tathA vikAsa kAla ko sadRSTi kA nAma diyA hai| sadRSTi ke mitrA, tArA, balA,dImA,sthirA, kAntA, prabhA aura parAnAma vAle ATha vibhAga haiN| inameM vikAsa kA krama uttarottara adhika hotA jAtA hai| mitrA Adi pahalI cAra dRSTiyoM meM vikAsa hone para bhI ajJAna aura moha kI prabalatA hotI hai| sthirA Adi pichalIcAra dRSTiyoM meM jJAna aura cAritra kI adhikatA tathA moha kI kamI ho jAtI hai / dUsare prakAra ke varNana meM haribhadrasUri ne AdhyAtmika vikAsa ke krama ko yoga ke rUpa meM varNana kiyA hai| yoga ke unhoMne paoNca bhAga kie haiM- adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA aura vRttikSaya / ___ ye donoM prakAra ke vicAra prAcIna jaina guNasthAna ke vicAroM kA navIna paddhati se varNana mAtra hai| AjIvaka darzana isa darzana kA svatantra sAhitya aura sampradAya nahIM hai, to bhI inake AdhyAtmika vikAsakrama sambandhI vicAra vauddha granthoM meM upalabdha hote haiM / AjIvaka darzana meM ATha peDiyA~ mAnI gaI haiMmandA, khiDDA, padavImaMsA, ujugata, sekha, samaNa, jina aura pnn| ina AThoM meM pahale kI tIna avikAsa kAla tathA pIche kI pA~ca vikAsakAla kI haiN| usake bAda mokSa ho jAtA hai| guNasthAna kA sAmAnya svarUpa AtmA kI avasthA kisI samaya ajJAnapUrNa hotI hai| yaha avasthA sava se prathama hone ke kAraNa nikRSTa hai| usa avasthA se AtmA apane khAbhAvika cetanA, cAritra Adi guNoM ke vikAsa dvArA nikalatA hai| dhIre dhIre una zaktiyoM ke vikAsa ke anusAra krAnti karatA huA vikAsa kI pUrNatA arthAt antima hadda ko pahu~ca jAtA hai| pahalI nikRSTa avasthA se nikala kara vikAsa kI antima Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga avasthA ko prApta karanA hI AtmA kA paramasAdhya hai / isa paramasAdhya kI siddhi hone taka AtmA ko eka ke bAda dUsarI, dUsarI ke bAda tIsarI, aisI aneka avasthAoM meM se gujaranA par3atA hai| inhIM avasthAoM kI zreNI ko vikAsakrama yA utkrAntimArga kahate haiM / jaina zAstroM meM ise guNasthAna kahA jAtA hai / isa vikAsakrama ke samaya hone vAlI AtmA kI bhinna bhinna avasthAoM kA saMkSepa 14 bhAgoM meM kara diyA hai| ye caudaha bhAga guNasthAna ke nAma se prasiddha haiM / digambara sAhitya meM guNasthAna, saMkSepa, ogha, sAmAnya aura jIvasamAsa zabdoM se bhI kahe jAte haiN| caudaha guNasthAnoM meM uttarottara vikAsa kI adhikatA hai| vikAsa kI nyUnAdhikatA zrAtmika sthiratA kI nyUnAdhikatA para avalambita hai| sthiratA, samAdhi, antardRSTi, svabhAvaramaNa, svonmukhatA, ina saba zabdoM kA matalaba eka hI hai| sthiratA kA tAratamya (nyUnAdhikatA ) darzana aura cAritra kI zuddhi ke tAratamya para nirbhara hai| darzanazakti kA jitanA adhika vikAsa, jitanI adhika nirmalatA hotI hai utanA hI adhika sadvizvAsa, sadruci, sadbhakti, sat zraddhA aura dharma kA graha dRr3ha hotA jAtA hai| darzana zakti ke vikAsa ke bADha cAritra zakti ke vikAsa kA nambara AtA hai / cAritra zakti kA jitanA adhika vikAsa tathA nirmalatA hotI hai utanI hI kSamA, santoSa, gAmbhIrya, indriyajaya Adi guNoM kA AvirbhAva hotA hai / jisa kriyAkANDa se ina guNoM kA vikAsa na ho use cAritra kA aGga nahIM kahA jA sakatA / darzana aura cAritra kI vizuddhi ke sAtha sAtha AtmA kI sthiratA bhI bar3hatI jAtI hai| darzana va cAritra zakti kI vizuddhi kA bar3hanA ghaTanA una zaktiyoM ke pratibandhaka (rokane vAle) saMskAroM kI nyUnatA, adhikatA yA mandatA, tIvratA para avalambita hai| pahale tIna guNasthAnoM meM darzana aura cAritra kA 99 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... ANANA . . zrI seThiyA jaina granthamAlA mma wommmmmmmmmmmmm vikAsa isa lie nahIM hotA ki una meM una zaktiyoM ke prativandhaka darzanamoha aura cAritramoha kI adhikatA hai| cauthe guNasthAna se lekara Age ke guNasthAnoM meM pratibandhaka saMskAra manda ho jAte haiM isa lie una guNasthAnoM meM zaktiyoM kA vikAsa Arambha ho jAtA hai| ina pratibandhaka (kaSAya) saMskAroM ke sthUla dRSTi se cAra vibhAga kie gae haiN| ye vibhAga kaSAya ke saMskAroM kI vipAka zakti ke taratamabhAva (nyUnAdhika) para Azrita haiN| unameM se pahalA vibhAga jo darzana zakti kA pratibandhaka hai, use darzanamoha tathA anantAnubandhI kahate haiN| zeSa tIna vibhAga cAritra zakti ke pratibandhaka haiN| una ko yathAkrama apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana kahate haiN| prathama vibhAga kI tIvratAnyUnAdhika parimANa meM prathama doguNasthAnoM (bhUmikAoM) taka rahatI hai| isIlie pahale do guNasthAnoM meM tathA tIsare meM mithyAtva kA udaya hone se darzana zakti ke Avi rbhAva kA sambhava nahIM hai| kaSAya ke ukta prathama bhAga kI alpatA, mandatA yA abhAva hote hI darzana zakti vyakta hotI hai / isI samaya AtmA kI dRSTi khula jAtI hai| dRSTi ke isa unmeSa ko vivekakhyAti, bhedajJAna, prakRti puruSAnyatA, sAkSAtkAra aura brahmajJAna Adi nAmoM se kahA jAtA hai| isI zuddha dRSTi se AtmA jar3a cetana kA bheda asaMdigdha rUpa se jAna letA hai| yaha usake vikAsakrama kI cauthI bhUmikA hai| isI bhUmikA se vaha antadRSTi bana jAtA hai aura apane vAstavika paramAtmasvarUpa ko dekhane lagatA hai| pahale ke tIna guNasthAnoM meM darzanamoha aura anantAnuvandhI kaSAya kI prabalatA ke kAraNa prAtmA apane paramAtmabhAva ko nahIM dekha sktaa| usa samaya vaha bahidRSTi hotA hai / darzana moha Adi ke vega ke kAraNa usa samaya usa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga kI dRSTi itanI asthira va caMcala bana jAtI hai ki jisase vaha apane meM hI vartamAna paramAtmasvarUpa yA Izvaratva ko nahIM dekha sktaa| Izvaratva bhItara hI hai kintu vaha atyanta sUkSma hai isa lie sthira va nirmaladRSTi ke dvArA hI usakA darzana kiyA jA sakatA hai| cauthA guNasthAna paramAtmabhAva yA Izvaratva ke darzana kA dvAra hai, vahA~ pahu~cane para jIva antarAtmA ho jAtA hai, arthAt bAhya vastuoM kI ora se haTa kara Atmacintana hI usakA mukhya kArya ho jAtA hai / AtmavikAsa ke lie sabhI vastuoM ko yahA~ taka ki tIna loka kI vibhUtiyoM ko chor3ane ke lie taiyAra rahatA hai / pahale tIna guNasthAnoM meM jIva vahirAtmA hotA hai arthAt usa samaya vastuoM kI ora vizeSa jhukAva rahatA hai / cauthe guNasthAna meM darzana moha kA vega kama hone para bhI cAritra zakti ko rokane vAle saMskAroM kA vega rahatA hai arthAt usa samaya apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya rahatA hai, isa lie jIva kisI prakAra kA tyAga yA niyama nahIM kara sakatA / pA~caveM guNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa kA kSayopazama ho jAtA hai isa se jIva kI cAritra zakti kucha kucha prakaTa hotI hai aura vaha indriyajaya aura niyama Adi ko thor3e bahuta rUpa meM karatA hai | zrAvaka ke vAraha vrata taka aGgIkAra karatA hai| isI ko dezavirata cAritra kahate haiN| chaThe guNasthAna meM pratyAkhyAnAvaraNa kapAya bhI manda ho jAtA hai, usameM AtmA vAhya bhogoM se haTa kara pUrA tyAgI vana jAtA hai| chaThe guNasthAna meM saMjvalana kaSAya ke vidyamAna rahane se kabhI kabhI krodha Adi A jAte haiM kintu unase cAritra kA vikAsa nahIM davatA kevala usameM thor3A sA maila A jAtA hai | cAritra kI zuddhi aura sthiratA meM kucha pharaka par3a jAtA hai| jisa prakAra vAyu ke sAmAnya jhakore se dIpaka kI zikhA kama jyAdaha hotI rahatI hai 71 www Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 SAAAAAAAA ^ zrI seThiyA jaina granthamAlA n ~~~ kintu bujhatI nahIM, isI prakAra saMjvalana kaSAya ke udaya se cAritra kI nirmalatA meM pharaka par3a jAtA hai, AvaraNa nahIM hotA / AtmA jaba saMjvalana kaSAya ko dabAtA hai to sAtaveM guNasthAna se bar3hatA huA gyArahaveM yA bArahaveM guNasthAna taka pahu~catA hai| upazamazreNI vAlA jIva gyArahaveM guNasthAna meM jAtA hai aura vahA~ kI sthiti pUrI hone para vApisa dasaveM guNasthAna meM A jAtA hai / phira upazAnta karma udaya meM A jAne se nIce ke guNasthAnoM meM A jAtA hai| capakazreNI vAlA jIva dasaveM guNasthAna meM una prakRtiyoM kA sarvathA kSaya kara gyArahaveM meM na jAkara sIdhA bArahaveM meM calA jAtA hai | darzana aura cAritra donoM zaktiyA~ usa samaya pUrNa vikasita ho jAtI haiN| isake bAda jIva terahaveM guNasthAna meM pahu~catA hai| cAroM ghAtI karmoM kA sarvathA kSaya ho jAne se usa samaya jIva ko kevalajJAna aura kevaladarzana kI prApti ho jAtI hai| phira bhI mana, vacana aura kAyA (zarIra) rUpa tIna yogoM kA sambandha rahane ke kAraNa AtmA kI sthiratA pUrNa nahIM hone pAtI / caudahaveM guNasthAna meM vaha pUrNa ho jAtI hai| isa ke bAda zIghra hI zarIra chUTa jAtA hai aura AtmA apane svabhAva meM lIna ho jAtA hai| isa ke bAda AtmA sadA eka sA rahatA hai, isI ko mokSa kahate haiN| AtmA kI zaktiyoM kA pUrNa vikAsa mokSa hai / } guNasthAnoM ke nAma aura svarUpa isa prakAra haiM (1) mithyAdRSTi guNasthAna- mithyAtva mohanIya karma ke udaya se jisa vyavasthA meM jIva kI dRSTi (zraddhA yA jJAna ) mithyA (ulTI) hotI hai use midhyAdRSTi guNasthAna kahate haiN| jaise dhatUre ke bIja ko khAne vAle athavA pIlie roga vAle ko sapheda cIja bhI pIlI dikhAI detI hai athavA pitta ke prakopa vAle rogI ko mizrI bhI kar3avI lagatI hai usI prakAra mithyAkhI jIva kUdeva meM deva vRddhi, kuru meM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga wwwnnnone guru buddhi aura kudharma meM dharma buddhi rakhatA hai| jIva kI isI avasthA ko mithyAdRSTi guNasthAna kahate haiN| (2) sAsvAdana samyagdRSTi guNasthAna- jo jIva aupazamika samyaksa vAlA hai parantu anantAnubandhI kapAya ke udaya se samyakta ko chor3a kara mithyAva kI ora jhuka rahA hai, vaha jIva jaba taka mithyAsa prApta nahIM karatA taba taka sAsvAdana samyagdRSTi kahalAtA hai| jIva kI isa avasthA kosAsvAdana samyagdRSTi guNasthAna kahate haiN| isakI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaH pAvalikA hai| isa guNasthAna meM yadyapijIva kA jhukAva mithyAla kI ora hotA hai tathApi jisa prakAra khIra khAkara usakA vamana karane vAle manuSya kokhIra kA vilakSaNa svAda anubhava meM AtA hai isI prakAra samyakkha se gira kara mithyAla kI ora jhuke hue jIva ko bhI kucha kAla ke lie samyakta guNa kA AsvAda anubhava meM AtA hai| ata eva isa guNasthAna ko sAsvAdana samyagdRSTi gaNasthAna kahate haiN| (3) samyamithyAdRSTi (mizra) guNasthAna-mizramohanIya ke udaya se jaba jIva kI dRSTi kucha samyak (zuddha) aura kucha mithyA (azuddha) rahatI hai use samyamithyAdRSTi kahA jAtA hai aura jIva kI isa avasthA ko samyamithyAdRSTi (mizra) guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna meM anantAnubandhI kapAya kA udaya na rahane se prAtmA meM zuddhatA evaM mithyAtva mohanIya kA udaya rahane se azuddhatA rahatI hai, isI lie isa gaNasthAna meM mizra pariNAma rahate haiN| jaise guDa mile hue dahI kA svAda kucha mIThA aura kucha khaTTA hotA hai, isI prakAra isa avasthA meM jIva kI zraddhA kucha saccI tathA kucha mithyA hotI hai| usa samaya jIva kisI bAta para dRDha hokara vizvAsa nahIM krtaa| isa guNasthAna ke samaya buddhi meM durbalatA sIAjAtI hai| isa kAraNa se jIva sarvajJa dvArA kahe gae tatvoM para na to ekAnta Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 zrI seThiyA jaina granthamAlA ruci karatA hai aura na ekAnta aruci| jisa prakAra nArikela dvIpa nivAsI puruSa prodana (bhAta) ke viSaya meM na ruci rakhate haiM,na aruci| jisa dvIpa meM pradhAnatayA nAriyala paidA hote haiM,vahA~ ke nivAsiyoM ne cAvala Adi anna na to dekhA hai aura na sunA hai| isase pahale binA dekhe aura binA sune anna ko dekha kara ve na toruci karate haiM aura na aruci,kintu samabhAva rakhate haiM isI prakAra samyamithyAdRSTi jIva bhI sarvajJa kathita mArga para prIti yA aprIti kucha na karake samabhAva rakhatA hai| isa prakAra kI sthiti antarmuhUrta hI rahatI hai| isake bAda samyaktva yA mithyAtva ina donoM meM se koI prabala ho jAtA hai,ata eva tIsare guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta mAnI gaI hai| (4)aviratasamyagdRSTi guNasthAna-sAvadha vyApAroM ko chor3a denA arthAt pApajanaka vyApAroM se alaga ho jAnA virati hai| cAritra aura vrata, virati kA hI nAma hai| jo jIva samyagdRSTi ho kara bhI kisI prakAra ke vrata ko dhAraNa nahIM kara sakatA vaha jIva bhaviratasamyagdRSTi hai aura usakA svarUpavizeSa aviratasamyagdRSTi guNasthAna kahA jAtA hai| avirata jIva sAta prakAra ke hote haiM (ka) jo vratoM ko na jAnate haiM, na svIkArate haiM aura na pAlate haiM, aise sAdhAraNa log| (kha) jo vratoM ko jAnate nahIM, svIkArate nahIM kintu pAlate haiM, aise apane zrApa tapa karane vAle tpsvii| (ga) jo vratoM ko jAnate nahIM kintu svIkArate haiM aura svIkAra karapAlatenahIM,aise DhIle pAsatthesAdhujosaMyamalephara nibhAte nhiiN| (gha) jinakovratoM kA jJAna nahIM hai kintu unakA svIkAra tathA pAlana gharAvara karate haiM, aise agItArtha muni| (Ga) jo vratoM ko jAnate hue bhI unakA svIkAra tathA pAlana nahIM karate, jaise zreNika, kRSNa aadi| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 75 (ca) jovratoM ko jAnate hue bhI unakA svIkAra nahIM kara sakate kintu pAlana karate haiM jaise anuttara vimAnavAsI dev| (cha) jo vratoM ko jAna kara svIkAra kara lete haiM kintu pIche unakA pAlana nahIM kara sakate jaise sNvinpaatik| __ samyagjJAna, samyaggrahaNa (acchI taraha aMgIkAra karanA) aura samyakpAlana se hI vrata saphala hote haiN| jina ko vratoM kA acchI taraha jJAna nahIM hai, jo vratoM ko vidhipUrvaka grahaNa nahIM karate aura jo vratoM kA pAlana nahIM karate ve jaise taise vrata pAla bhI leveM to unase pUrA phala nahIM hotaa| uparokta sAta prakAra ke aviratoM meM se pahale cAraavirata jIva tomithyASTihI haiM kyoMki unheM vratoM kA yathArthajJAna hI nahIM hai| pichale tIna prakAra ke avirata jIva samyagdRSTi haiM kyoMki ve vratoM kA yathAvidhi grahaNa yA pAlana na kara sakane para bhI unheM acchI taraha jAnate haiN| avirata samyagdRSTi koI jIva aupazamika samyaktva vAle hote haiM aura koI nAyika samyaksa vAle hote haiN| aviratasamyagdRSTi jIva vrata-niyamAdi ko yathAvat jAnate hue bhI svIkAra tathA pAlana nahIM kara sakate,kyoMki unheM apratyAkhyAnAvaraNa kA udaya rahatA hai| apatyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya cAritra ke grahaNa tathA pAlana ko rokatA hai| (5)dezavirataguNasthAna-pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya ke udaya se jo jIva pApajanaka kriyAoM se sarvathA nivRtta na hokara ekadeza se nivRtta hote haiM ve dezavirata yA zrAvaka kahalAte haiM, aise jIvoM ke svarUpa ko dezavirata guNasthAna kahate haiM / koI zrAvaka eka vrata ko dhAraNa karatA hai aura koI do vratoM ko| isa prakAra adhika se adhika vrata dhAraNa karane vAle zrAvaka aise bhI hote haiM jo pApakarmoM kodo karaNa tIna yoga se chor3a dete haiN| anumati tIna prakAra kI hai-pratisevanAnumati, pratizravaNAnumati, sNvaasaanumti| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 'zrI seThiyA jaina granthamAlA " apane yA dUsare ke lie bane hue bhojana Adi kA upabhoga karanA 'pratisevanAnumati hai| putra Adi kisI sambandhI ke dvArA kie gae pApakarma ko suna kara bhI putra Adi ko usa pApakarma se na rokanA 'pratizravaNAnumati' hai|putr Adi apane sambandhiyoM ke pApakarma meM pravRtta hone para unake Upara sirpha mamatA rakhanA arthAt na to pApakarmoM ko sunanA aura na unakI prazaMsA karanA 'saMvAsAnumati' hai| jozrAvaka pApajanaka ArambhoM meM kisI prakAra se yoga nahIM detA, kevala saMvAsAnumati ko sevatA hai vaha anya saba zrAvakoM se zreSTha hai| (6) pramattasaMyataguNasthAna- jo jIvapApajanaka vyApAroM se sarvathA nivRtta ho jAte haiM ve hI saMyata (muni) haiN| saMyata bhIjava taka pramAda kA sevana karate haiM taba taka pramattasaMyata kahalAte haiM aura unakA svarUpa vizeSa pramattasaMyata guNasthAna hai / saMyata (muni) ke sAvadha vyApAra kA sarvathA tyAga hotA hai| ve saMvAsAnumati kA bhI sevana nahIM krte| chaThe guNasthAna se lekara Age kisI guNasthAna meM pratyAkhyAnAvaraNa kapAya kA udaya nahIM rhtaa| isI lie vahA~ sAvadha vyApAra kA sarvathA tyAga hotA hai| (7)apramattasaMyatagaNasthAna-jo muni nidrA, viSaya, kapAya, vikathA AdipramAdoM kAsevana nahIM karate ve apramattasaMyata haiM aura unakA svarUpa vizeSa apramattasaMyataguNasthAna hai| pramAda sevana se hI zrAtmA azuddha hotA hai isa lie sAtaveM guNasthAna se AtmA uttarottara zuddha hone lagatA hai| sAtaveM guNasthAna se lekara bhAge sabhI guNasthAnoM meM vartamAna muni pramAda kA sevana nahIM karate, ve apane kharUpa meM sadA jAgRta rahate haiN| (8)niyaTTi (nivRtti) vAdara guNasthAna-jisa jIva ke anantA. nuvandhI,apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA tathA lobha cAroM nivRtta ho gae hoM usake svarUpa vizepa ko Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 77 niyaTTivAdara guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna se do zreNiyA~ prArambha hotI haiM-upazamazreNI aura capaka shrennii| upazamazreNI vAlA jIva mohanIya kI prakRtiyoM kA upazama karatA huA gyArahaveM guNasthAna taka jAtA hai aura tapaka zreNI vAlA jIva dasaveM se sIdhA bArahaveM guNasthAna meM jAkara apaDibAI (apratipAtI) ho jAtA hai| ___ jo jIva AThaveM guNasthAna ko prApta kara cuke haiM, jo prApta kara rahe haiM aura jo prApta kareMge una saba jIvoM ke adhyavasAya sthAnoM (pariNAma bhedoM) kI saMkhyA asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke varAvara hai| AThaveM guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta pramANa hai| antamuhUrta ke asaMkhyAta samaya hote haiM jinameM se prathama samayavartI tInoM kAla ke jIvoM ke adhyavasAya bhI asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke tulya haiN| isa prakAra dUsare tIsare Adi pratyeka samayavartI traikAlika jIvoM ke adhyavasAya bhI gaNanA meM asaMkhyAta lokAkAzoM ke pradezoM ke barAbara hI haiN| asaMkhyAta saMkhyA ke asaMkhyAta prakAra haiN| isa lie eka eka samayavartI traikAlika jIvoM ke adhyavasAyoM kI saMkhyA aura saba samayoM meM vartamAna akAlika jIvoM ke adhyavasAyoM kI saMkhyA donoM asaMkhyAta hI haiM, kintu asaMkhyAta hone para bhI ve donoM tulya nahIM haiN|| yadyapi AThaveM guNasthAna meM rahane vAle tInoM kAloM ke jIva ananta haiM tathApi unake adhyavasAya asaMkhyAta hI hote haiN| isa kA kAraNa yaha hai ki samAna samayavartI jIvoM ke adhyavasAya yadyapi Apasa meM jude jude (nyUnAdhika zaddhi vAle) hote haiM, tathApi samasamayavartI bahuta jIvoM ke adhyavasAya tulya zuddhi vAle hone se jude jude nahIM mAne jAte / pratyeka samaya ke asaMkhyAta adhyavasAyoM meM se jo adhyavasAya kama zuddhi vAle hote hai ve jaghanya tathA jo adhya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhI seThiyA jaina granthamAlA rrrrrrmmmmmmmmmmmmmwwww mmmmmmmmmmmmmm ve utkRSTa kahe jAte haiN| isa prakAra eka varga jaghanya adhyavasAyoM kA hotA hai aura dUsarA utkRSTa adhyavasAyoM kaa| ina do vargoM ke bIca meM asaMkhyAta varga haiM jina ke saba adhyavasAya madhyama kahalAte haiN| prathama varga ke jaghanya adhyavasAyoM kI apekSA antima varga ke utkRSTa adhyavasAyoM kI zuddhi anantaguNI adhika mAnI gaI hai| bIca ke saba vargoM meM pUrva pUrva varga ke adhyavasAyoM kI apekSA para para ke adhyavasAya vizeSa zuddha mAne jAte haiM / sAmAnyataH isa prakAra mAnA jAtA hai ki samasamayavartI adhyavasAya eka dUsare se anantabhAga adhika zuddha,asaMkhyAta bhAga adhika zuddha, saMkhyAta bhAga adhika zuddha, saMkhyAta guNa adhika zuddha, asaMkhyAta guNa adhika zuddha aura anantaguNa adhika zuddha hote haiN| zuddhi ke ina chaha prakAroM ko zAstra meM SaT sthAna kahate haiN| prathama samaya ke adhyavasAyoM kI apekSA dUsare samaya ke adhyavasAya bhinna hI hote haiM aura prathama samaya ke utkRSTa adhyavasAyoM se dUsare samaya ke jaghanya adhyavasAya bhI ananta gaNa vizuddha hote hai| isa prakAra antima samaya taka pUrva pUrva samaya ke adhyavasAyoM se para para samaya ke adhyavasAya bhinna bhinna samajhane cAhieM tathA pUrva pUrvesamaya ke utkRSTa adhyavasAyoM kI apekSA para para samaya ke jaghanya adhyavasAya bhI ananta guNa vizuddha samajhane caahieN| __ bhAThaveM guNasthAna ke samaya jIva pA~ca vastuoM kA vidhAna karatA hai| jaise-sthitighAta,rasaghAta,guNazreNI, guNasaMkramaNa aura apUrvasthiti bndh| (ka)jo karma dalika bhAge udaya meM Ane vAle haiM,unheM apavartanAkaraNa ke dvArA apane apane udaya ke niyata samayoM se haTA denA arthAt jJAnAvaraNa Adi karmoM kI lambI sthiti ko apavartanAkaraNa ke dvArA ghaTA denA sthitighAta hai|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga www 76 ww~ (kha) ba~dhe hue jJAnAdi karmoM ke pracura rasa ( phala dene kI tIvra zakti) ko apavartanA karaNa ke dvArA manda kara denA rasaghAta hai| (ga) jina karmada likoM kA sthitighAta kiyA jAtA hai arthAt jo karmalika apane apane udaya ke niyata samaya se haTAe jAte haiM unako prathama ke antarmuhUrta meM sthApita kara denA guNazreNI hai| sthApanA kA krama isa prakAra hai - udaya samaya se lekara antarmuhUrta paryanta ke jitane samaya hote haiM, unameM se udayAvalikA ke samaya ko chor3a kara zeSa jitane samaya rahate haiM unameM se prathamasamaya meM jo dalika sthApita kie jAte haiM ve kama hote haiN| dUsare samaya meM sthApita kie jAne vAle dalika prathamasamaya meM sthApita dalikoM se asaMkhyAta guNa adhika hote haiN| isa prakAra antarmuhUrta ke carama samayaparyanta para para samaya meM sthApita kie jAne vAle dalikoM se saMkhyAtaguNa hI samajhane caahieN| (gha) jina zubha karmaprakRtiyoM kA bandha abhI ho rahA hai unameM pahale ba~dhI huI azubha prakRtiyoM kA saMkramaNa kara denA arthAt pahale ba~dhI huI azubha prakRtiyoM ko vartamAna meM ba~dhane vAlI zubha prakRtiyoM ke rUpa meM pariNata kara denA guNasaMkramaNa kahalAtA hai / guNasaMkramaNa kA kramasaMkSepa meM isa prakAra hai- prathama samaya meM azubha prakRtiyoM ke jitane dalikoM kA zubha prakRtiyoM meM saMkramaNa hotA hai, unakI apekSA dUsare samaya meM asaMkhyAta guNa adhika dalikoM kA saMkramaNa hotA hai| isa prakAra jaba taka guNasaMkramaNa hotA rahatA hai taba taka pUrva pUrva samaya meM saMkrAmita dalikoM se uttara uttara samaya meM asaMkhyAta guNa adhika dalikoM kA hI saMkramaNa hotA hai / (Ga) pahale kI apekSA atyanta alpasthiti ke karmoM ko bA~dhanA 'apUrvasthitibandha' kahalAtA hai| sthitighAta Adi paoNca bAteM yadyapi pahale ke guNasthAnoM meM bhI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zo zrI seThiyA jaina granthamAlA AAAAAAANA wwv hotI haiM kintu AThaveM guNasthAna meM pUrva hI hotI haiM kyoMki pahale guNasthAnoM kI apekSA AThaveM guNasthAna meM adhyavasAya kI zuddhi atyanta adhika hotI hai / ata eva pahale ke guNasthAnoM meM bahuta kama sthiti kA aura ati alpa rasa kA ghAta hotA hai parantu AThaveM guNasthAna meM adhika sthiti kA tathA adhika rasa kA ghAta hotA hai / isI taraha pahale ke guNasthAnoM meM guNazreNI kI kAlamaryAdA adhika hotI hai tathA jina dalikoM kI guNazreNI (racanA, sthApanA ) kI jAtI hai ve dalika bhI alpa hI hote haiN| AThaveM guNasthAna meM guNazreNI yogya dalika to bahuta adhika hote haiM parantu zreNI kA kAlamAna bahuta kama hotA hai, tathA pahale guNasthAnoM kI apekSA AThaveM guNasthAna meM guNasaMkramaNa bahuta karmoM kA hotA hai ata eva pUrva hotA hai aura AThaveM guNasthAna meM itanI alpasthiti ke karma jAte haiM ki jitanI alpasthiti vAle karma pahale ke guNasthAnoM meM kabhI nahIM ba~dhate / isa prakAra sthitighAta Adi padArthoM kA pUrva tridhAna hone se isa AThaveM guNasthAna kA dUsarA nAma apUrvakaraNa guNasthAna bhI zAstra meM prasiddha hai / jaise rAjya pAne kI yogyatA mAtra se rAjakumAra rAjA kahA jAtA hai, vaise hI AThaveM guNasthAnavartI jIva cAritra mohanIya ke upazamana yA kSapaNa ke yogya hone se upazamaka yA kSapaka kahalAte haiM / cAritra mohanIya ke upazamana yA kSapaNa kA prArambha to naveM guNasthAna meM hI hotA hai, AThaveM guNasthAna meM to kevala usa kI yogyatA hotI hai / (6) aniyaTTi cAdara samparAya guNasthAna- saMjvalana krodha, mAna aura mAyA kapAya se jahA~ nivRtti na huI ho aisI avasthAvizeSa ko niyahi (anivRtti) vAdara guNasthAna kahate haiM / isa guNasthAna kI sthiti bhI antarmuhUrta pramANa hI hai / eka antarmuhUrta ke jitane samaya hote haiM utane hI adhyavasAyasthAna naveM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 81 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww. guNasthAna meM mAne jAte haiM, kyoMki naveM guNasthAna meM jitane jIva samasamayavartI rahate haiM una saba ke adhyavasAya epha sarIkhe (tulya zuddhi vAle) hote haiM, jaise prathama samayavartI traikAlika ananta jIvoM ke adhyavasAya samAna hote haiM isIprakAra dUsare samaya se lekara naveM guNasthAna ke antima samaya taka tulya samaya meM vartamAna traikAlika jIvoM ke adhyavasAya bhI tulya hI hote haiN| sabhI tulya adhyavasAyoM ko eka hI adhyavasAyasthAna mAna liyA jAtA hai, isa bAta ko samajhane kI sarala rIti yaha bhI hai ki naveM guNasthAna ke adhyavasAyoM ke utane hI varga ho sakate haiM jitane usa guNasthAna ke samaya haiN| eka eka varga meM cAhe traikAlika ananta jIvoM ke adhyavasAyoM kI ananta zaktiyA~ zAmila hoM, parantu prativarga adhyavasAyasthAna eka hI mAnA jAtA hai, kyoMki eka varga ke sabhI adhyavasAya zuddhi meM barAbara hI hote haiM kintu prathama samaya ke adhyavasAya sthAna se dUsare samaya ke adhyavasAyasthAna anantaguNa vizuddha hote haiN| isa prakAra naveM guNasthAna ke antima samaya taka pUrva pUrva samaya ke adhyavasAya sthAna se uttara uttara samaya ke adhyavasAya sthAna ko ananta guNa vizuddha samajhanA cAhie / AThaveM guNasthAna se naveM guNasthAna meM yahI vizeSatA hai ki zrAThaveM guNasthAna meM to samAna samayavartI traikAlika ananta jIvoM ke adhyavasAya zuddhi ke taratamabhAva se asaMkhyAta vargoM meM vibhAjita kie jA sakate haiM, parantu naveM guNasthAna meM samasamayavartI traikAlika ananta jIvoM ke adhyavasAyoM kI samAna zuddhi ke kAraNa eka hI varga ho sakatA hai| pUrva pUrva guNasthAna kI apekSA uttara uttara guNasthAna meM kaSAya ke aMza bahuta kama hote jAte haiM aura kaSAya (saMkleza) kI kamI ke sAtha sAtha jIva pariNAmoM kI zuddhi bar3hatI jAtI hai| pAThaveM guNasthAna se naveM guNasthAna meM vizuddhi itanI adhika ho jAtI hai ki usake Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI seThiyA jaina granthamAlA adhyavasAyoM kI bhinnatAeM AThaveM guNasthAna ke adhyavasAyoM kI bhinnatAoM se bahuta kama ho jAtI haiN| dasaveM guNasthAna kI apekSA naveM guNasthAna meM bAdara (sthUla) samparAya (kaSAya) udaya meM AtA hai tathA naveM guNasthAna ke samasamayavartI jIvoM ke pariNAmoM meM nivRtti (bhinnatA) nahIM hotii| isI lie isa guNasthAna kA 'anivRttivAdarasamparAya' aisA sArthaka nAma zAstra meM prasiddha hai| naveM guNasthAna ko prApta karane vAle jIva do prakAra ke hote haiMeka upazamaka aura dUsare kSapaka / jo cAritra mohanIya karma kA upazamana karate haiM ve upazamaka kahalAte haiN| jo cAritramohanIya karma kA kSapaNa (Aya) karate haiM ve kSapaka kahalAte haiN| (10) sUkSmasamparAya guNasthAna- isa guNasthAna meM samparAya arthAta lobha kaSAya ke sUkSma khaNDoM kA hI udaya rahatA hai| isa guNasthAna ke jIva bhI upazamaka aura kSapaka donoM prakAra ke hote haiN| saMjvalana lobha kaSAya ke sivAya bAkI kaSAyoM kA upazama yA kSaya to pahale hI ho jAtA hai| isa lie dasaveM guNasthAna meM jIva saMjvalana lobha kA upazama yA kSaya karatA hai / upazama karane vAlA jIva upazamapha tathA kSaya karane vAlA jIva lapaka kahalAtA hai| (11) upazAntakapAyacItarAgachamastha guNasthAna- jinake kapAya upazAnta hue haiM, jina ko rAga arthAt mAyA aura lobha kA bhI vilkula udaya nahIM hai aura jina ko chadma (AvaraNa bhUta ghAtI karma) lage hue haiM ve jIva upazAntakapAyavItarAgachadmastha kahalAte haiM aura unake svarUpa ko upazAntakapAyavItarAgachadmastha guNasthAna kahate haiM / gyArahaveM guNasthAna kI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa antarmuhUrta pramANa mAnI gaI hai| isa guNasthAna meM vartamAna jIva Age ke guNasthAnoM ko prApta Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 83 karane meM samartha nahIM hotA kyoMki jo jIva sapaka zreNI karatA hai vahI bhAge ke guNasthAnoM meM jA sakatA hai| gyArahaveM guNasthAna vAlA jIva niyama se upazama zreNI vAlA hI hotA hai, ata eva vaha gyArahaveM guNasthAna se gira par3atA hai / gyArahaveMguNasthAna kA samaya pUrA hone se pahale hI jo jIva Ayu ke kSaya hone se kAla kara jAtA hai vaha anuttara vimAna meM utpanna hotA hai| usa samaya vaha gyArahaveM se gira kara cauthe guNasthAna ko prApta kara letA hai, kyoMki anuttara vimAnavAsI devoM meM kevala cauthA guNasthAna hotA hai| cauthe guNasthAna ko prApta kara vaha jIva una saba karmaprakRtiyoM kA bandha, udaya aura udIraNA eka sAtha zurU kara detA hai jinakA bandha aura udaya Adi cauthe gaNasthAna meM sambhava hai| jisa jIva ke Ayu zeSa rahane para bhI guNasthAna kA samaya pUrA ho jAtA hai vaha Arohakrama se giratA hai arthAt gyArahaveMguNasthAna taka car3hate samaya usa jIva ne jina jina guNasthAnoM ko jisa krama se prApta kiyAthA yA jina karmaprakRtiyoM kA jisa krama se upazama karake vaha Upara car3hA thA ve saba prakRtiyoM usI krama se udaya meM AtI haiN| isa prakAra girane vAlA jIva koI chaThe guNasthAna taka AtA hai, koI pA~caveM, koI cauthe aura koI dUsare meM hokara pahale taka AtA hai| kSapaka zreNI ke binA koI jIva mokSa prApta nahIM kara sktaa| gyArahaveMguNasthAna meM upazama zreNI vAlA hI jAtA hai isa lie vaha avazya giratA hai| eka janma meM do bAra se adhika upazama zreNI nahIM kI jA sktii| kSapaka zreNI to eka hI bAra hotI hai| jisa ne eka bAra upazama zreNI kI hai vaha usI janma meM kSapaka zreNI dvArA mokSa prApta kara sakatA hai parantu jodovAra upazama zreNI kara cukA hai vaha phira usI janma meM kSapaka zreNI nahIM kara sakatA yaha bAta kareMgrantha ke anusAra likhI gaI hai| siddhAnta ke anusAra jIva eka Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zrI seThiyA jaina granthamAlA janma meM eka hI zreNI kara sakatA hai ata eva jisane eka bAra upazama zreNI kI hai vaha phira usI janma meM kSapaka zreNI nahIM kara sktaa| 84 upazama zreNI ke prArambha kA krama saMkSepa meM isa prakAra hai-- cauthe, pA~caveM, chaThe, aura sAtaveM guNasthAna meM se kisI bhI guNasthAna meM vartamAna jIva pahale cAra anantAnubandhI kapAyoM kA upazama karatA hai / isake bAda antarmuhUrta meM eka sAtha darzana moha kI tInoM prakRtiyoM kA upazama karatA hai| isake bAda vaha jIva chaThe tathA sAtaveM guNasthAna meM saikar3oM bAra AtA jAtA hai, phira AThaveM guNasthAna maiM hokara naveM guNasthAna ko prApta karatA hai aura naveM guNasthAna meM cAritra mohanIya karma kI zeSa prakRtiyoM kA upazama zurU karatA hai| sabase pahale vaha napuMsaka veda kA upazama karatA hai, isake bAda strIveda kA upazama karatA hai | hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, puruSaveda, apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa ke krodha, mAna, mAyA, lobha tathA saMjvalana ke krodha, mAna aura mAyA ina sava prakRtiyoM kA upazama narve guNasthAna ke anta taka karatA hai| saMjvalana lobha ko dasaveM guNasthAna meM upazAnta karatA hai / (12) kSINakaSAya chadmastha vItarAga guNasthAna- jisa jIva ne mohanIya karma kA sarvathA kSaya kara diyA hai kintu zeSa chadma (ghAtI karma ) abhI vidyamAna haiM use kSINakaSAyavItarAgachadmastha kahate haiM aura usake svarUpa ko kSINakaSAya vItarAgachadmastha guNasthAna kahate haiN| isa guNasthAna kI sthiti antarmuhUrta hotI hai| ise kSapaka zreNI vAle jIva hI prApta karate haiM / kSapaka zreNI kA krama saMkSepa meM isa prakAra hai- jo jIva kSapaka zreNI karane vAlA hotA hai vaha cauthe guNasthAna se lekara sAtaveM guNakisI bhI gaNAsthAna meM saba se pahale anantAtavandhI 1 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 85 mmmmmmwwwxn www ~ wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwr anantAnubandhI kaSAya ke avaziSTa anantaveM bhAgako mithyAtva meM DAla karadonoM kA eka sAtha taya karatA hai| isake bAda mizramohanIya aura samakita mohanIya kA kSaya karatA hai / AThaveM guNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa tathA pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha ke kSaya kA prArambha karatA hai| ina ATha prakRtiyoM kA sarvathA kSaya hone se pahale hI naveM guNasthAnako prArambha kara detA hai aura usI samaya nIce likhI 16 prakRtiyoM kA taya karatA hai-- (1) nidrAnidrA (2) pracalApracalA (3) styAnagRddhi (4) naraka gati (5) narakAnupUrvI (6) tiryaJca gati (7) tiryaJcAnupUrvI (8) ekendriya jAti nAmakarma (8) dvIndriya jAti nAmakarma (10) trIndriya jAti nAmakarma (11) caturindriya jAti nAmakarma (12) Atapa (13) udyota (14) sthAvara (15) sUkSma (16) sAdhAraNa / inake bAda apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA aura lobha ke bAkI bace hue bhAga kA kSaya karatA hai| tadanantara krama se napuMsakaveda, strIveda, hAsya Adi chaH, puruSaveda, saMjvalana krodha,saMjvalana mAna aura saMjvalana mAyA kA taya karatA hai aura saMjvalana lobha kA kSaya dasaveM guNasthAna meM karatA hai| (13) sayogI kevalI guNasthAna-jinhoMne jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya cAra ghAtI karmoM kA kSaya karake kevalajJAna prApta kiyA hai unako sayogI kevalI kahate haiM aura unake svarUpa-vizeSa ko sayogI kevalI guNasthAna kahate haiM / yogakAartha hai AtmA kI pravRtti yA vyApAra pravRtti yA vyApAra ke tIna sAdhana haiM, isa lie yoga ke bhI tIna bheda haiM- mano yoga, vacana yoga aura kAya yog| kisI ko mana se uttara dene meM kevalI bhagavAn ko mana kA upayoga karanA par3atA hai| jisa samaya koI manaHparyayajJAnI athavA anuttara vimAnavAsI deva bhagavAn ko zabda Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI maMThiyA jaina granthamAlA ~ron rvin we,rrawnrmmmmmmmmmmmm dvArA na pUcha kara mana se hI pUchatA hai usa samayaM kevalI bhagavAn bhI usa prazna kA uttara mana se hI dete haiN| prazna karane vAlA manaH paryaya jJAnI bhagavAn dvArA mana meM soce hue uttara ko pratyakSa jAna letA hai aura avadhijJAnI usa rUpa meM pariNata hue manovargaNA ke paramANuoM ko dekha kara mAlUma kara letA hai| upadeza dene ke lie kevalI bhagavAn vacana yoga kA upayoga karate haiN| halana calana Adi kriyAoM meM kAyayoga kA upayoga karate haiN| (14)ayogI kevalI gaNasthAna-jo kevalIbhagavAn yogoM se rahita haiM ve ayogI kevalI kahe jAte haiN| unake svarUpa vizeSa ko ayogI kevalI gaNasthAna kahate haiN| __tInoM prakAra ke yoga kA nirodha karane se ayogI avasthA prApta hotI hai| kevalI bhagavAn sayogI avasthA meM jaghanya antarmuhUrtataka aura utkRSTa kucha kama eka karor3a pUrva taka rahate haiN| isake bAda jisa kevalI ke Ayu karma kI sthiti aura pradeza kama raha jAte haiM tathA vedanIya,nAma aura gotra karma kI sthiti aura pradeza prAyu karma kI apekSA adhika baca jAte haiM ve samudghAta karate haiN| samudghAta ke dvArA vedanIya, nAma aura gotra kI sthiti zrAyu ke barAvara kara lete haiN| jina kevaliyoM ke vedanIya Adi ukta tIna karmasthiti tathA paramANuoM meM Ayukarma ke barAbara hote haiM unheM samudghAta karane kI AvazyakatA nahIM hai / isa lie ve samudghAta nahIM krte| sabhI kevalajJAnI sayogI avasthA ke anta meM eka aise dhyAna ke lie yogoM kA nirodha karate haiM jo parama nirjarA kA kAraNa, lezyA se rahita tathA atyanta sthiratA rUpa hotA hai| __ yogoM ke nirodha kA krama isa prakAra hai- pahale vAdara kAyayoga se bAdaramanoyoga tathA vAdara vacanayoga ko rokate haiN| isake bAda sUkSma kAyayoga se vAdara kAyayoga ko rokate haiM aura phira usI Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 87 sUkSma kAyayoga se kramazaH sUkSma manoyoga tathA sUkSma vacanayoga ko rokate haiN| anta meM kevalI bhagavAn mUkSmakriyA'nivRtti zukladhyAna ke vala se sUkSma kAyayoga ko bhI roka dete haiM / isa prakAra saba yogoM kA nirodha ho jAne se kevalajJAnI bhagavAn ayogI bana jAte haiM aura mumakriyA'nivRtti zukladhyAna kI sahAyatA se apane zarIra ke bhItarI pole bhAga ko arthAt mukha, udara Adi ko AtmapradezoM se pUrNa kara dete haiN| isake bAda ayogI kevalI bhagavAn samucchinnakriyA'pratipAtI zukladhyAna ko prApta karate haiM aura madhyama rIti se pA~ca hrasva akSaroM ke uccAraNa meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya kA 'zailezIkaraNa' karate haiM / sumeru parvata ke samAna nizcala avasthA bhathavA sarva saMvara rUpa yoga nirodha avasthA ko 'zailezI' kahate haiM / zailezI avasthA me vedanIya, nAma aura gotrakarma kI guNazreNI se aura Ayukarma kI yathAsthita zreNI se nirjarA karanA zailezI karaNa' hai| zailezIkaraNa ko prApta karake ayogI kevalajJAnI usake antima samaya meM vedanIya,nAma,gotra aura Ayu ina cArabhavopagrAhI (jIva kosaMsAra meM vA~dha kara rakhane vAle) karmoM ko sarvathA taya kara dete haiM usa samaya unake zrAtmapradeza itane saMkucita ho jAte haiM ki ve unake zarIra ke 3 bhAga meM samAjAte haiM / ukta karmoM kA kSaya hote hI ve eka samaya meM Rju gati se Upara kI ora siddhi kSetra meM cale jAte haiM / siddhi kSetraloka ke Upara ke bhAga meM vartamAna hai| isake Age kisIAtmA yA pudgala kI gati nahIM hotI / isakA kAraNa yaha hai ki prAtmA ko yA pudgala ko gati karane meM dharmAstikAya kI apekSA hotI hai aura loka ke Age dharmAstikAya nahIM hai| karmamala ke haTa jAne se zaddha AtmA kI Urdhvagati isa prakAra hotI hai jisa prakAra ki miTTI ke lepoM se yukta tumbAlepoM ke haTa jAne se jala para calA jAtA hai| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zs zrI seThiyA jaina granthamAlA warm wwwmumammamunuan wmoran guNasthAnoM kA svarUpa Upara batAyA jA cukA hai| aba unameM karmaprakRtiyoM ke bandha, udaya, udIraNA aura sattA ko batAte haiM vadhAdhikAra jIva ke sAtha nae karmoM kA sambandha honA bandha hai| karmoM kI kula 148 prakRtiyA~ haiN| yathA- jJAnAvaraNIya kI 5, darzanAvaraNIya kI hai, vedanIya kI 2, mohanIya kI 28, AyuSya kI 4, nAmakarma kI 63,gotra kI 2, antarAya kI 5 / ina 148 prakRtiyoM ke nAma, svarUpa va vizeSa vistAra isake tIsare bhAga ke vola naM0 560 meM diyA hai / inameM vandha-yogya prakRtiyA~ 120 haiN| vandhana nAmakarma tathA saMghAtana nAmakarma kI 5-5 prakRtiyA~ zarIra nAmakarma meM hI gina lI hai tathA varNa, gandha, rasa, aura sparza kI eka eka prakRti ginI hai / samyaktvamohanIya aura mizramohanIya ko ina meM nahIM ginA hai| isa prakAra 28prakRtiyA~ ghaTane se 120 raha jAtI haiN| nIce 120 prakRtiyoM ke anusAra vandha Adi vatAe jaaeNge| (1) pahale guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma, AhAraka zarIra aura AhAraka aGgopAGga nAmakarmako chor3akara bAkI 117prakRtiyoM kA bandha hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki tIrthaGkara nAmakarma kA vandha samyaktva vAle jIva ke hI hotA hai aura AhArakadvika (AhAraka zarIra aura AhAraka aGgopAGga nAmaka) kA bandha apramatta saMyama se hI hotA hai| mithyAdRSTi jIvoM meM ye donoM bAta nahIM hotI kyoMki cauthe guNasthAna se pahale samyaktva aura sAtaveMguNasthAna se pahale apramattasaMyama nahIM hotaa|ukt tIna prakRtiyoM ko chor3a kara zeSa prakRtiyoM kA vandha mithyAtva, avirati, kapAya aura yoga ina cAroM kAraNoM se hotA hai| mithyAtvaguNasthAna meM ina cAroM kA sadbhAva rahane se vahA~ yathAsambhava 117prakRtiyoM kA vandha hotA hai| (2) sAkhAdana guNasthAna meM 101 karma prakRtiyoM kA bandha Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 86 . hotA hai| isameM nIce likhI 16 prakRtiyA~ kama ho jAtI haiM-narakatrika (narakagati, narakAnupUrvI aura narakAyu), jAticatuSka (ekendriya jAti,dIndriya jAti,trIndriya jAti aura caturindriya jAti),sthAvara catuSka (sthAvara nAmakarma, sUkSma nAmakarma, aparyApta nAmakarma aura sAdhAraNa nAmakarma) isa prakAra 11 huii| inake sivAya (12) iMDaka saMsthAna (13) Atapa nAmakarma(14)sevAta saMhanana (15) napuMsakaveda aura (16) mithyAtva mohanIya / ina solaha prakRtiyoM kA vandhaviccheda mithyAdRSTi guNasthAna ke anta meM hI ho jAtA hai, isa lie dUsare guNasthAna meM 101 prakRtiyA~ hI ba~dhatI haiN| (3) tIsare guNasthAna meM 74 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / dUsare guNasthAna ke anta meM nIce likhI 25 prakRtiyoM kA bandhaviccheda hojAtA hai-tiryaJcatrika (tiryaJcagati,tiryazcAnupUrvI aura tiryaJcAyu), styAnagRddhitrika (nidrAnidrA, pracalApacalA aura styAnagRddhi),durbhagatrika (durbhaga, duHsvara aura anAdeya nAmakarma) bIca ke cAra saMhanana tathA cAra saMsthAna, nIca gotra, udyota nAma karma, azubhavihAyogati, strIveda, anantAnubandhI kaSAyacatuSka / dUsare guNasthAna ke bAda ina paccIsa prakRtiyoM kA bandha nahIM hotA isa lie Age ke guNasthAnoM meM kevala 76 prakRtiyaoN bacatI haiN| unameM bhI tIsare guNasthAna meM manupyAyu aura devAyu kA bandha nahIM hotaa| isa lie 74 prakRtiyA~ hI vacatI haiN| narakatrika se lekara mithyAlamohanIya paryanta 16karma prakRtiyA~ atyanta azubha haiN| prAyaH nArakI,ekendriya tathA vikalendriya jIvoM ke hI hotI haiM aura mithyAtvamohanIya ke udaya se hI baMdhatI haiN| tiryaJcatrika se lekara anantAnubandhI kaSAyacatuSka kA vandha / anantAnubandhI kapAya ke udaya se hotA hai| anantAnuvandhI kapAya kA udaya pahale aura dUsare guNasthAna meM hI hotA hai Age nahIM, Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ataH uparokta paccIsaprakRtiyA~ dUsare guNasthAna ke carama samaya taka hIba~dha sakatI haiM,tIsare Adi guNasthAnoM meM nhiiN| tIsare guNasthAna meM jIva kA svabhAva aisA hotA hai jisase usa samaya Ayu kA vandha nahIM hone paataa| isI lie manuSyAyu tathA devAyu kA bandha bhI tIsare guNasthAna meM nahIM hotaa| narakAyu tathA tiryaJcAyu to16aura 25 prakRtiyoM meM A gaI haiM / isa prakAra kula 117 prakRtiyoM meM se 16+25+2=43 kama karane se tIsare guNasthAna meM kevala 74 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| (4) cauthe guNasthAna meM 77 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| uparokta 74 tathA tIrthaGkara nAmakarma, manuSyAyu aura devAyu / (5) dezavirata nAmaka pA~caveM guNasthAna meM 67 karma prakRtiyoM kA bandha hotA hai| uparokta 77 meM se vajraRSabhanArAca saMhanana, manuSyatrika (manuSyagati,manuSyAnupUrvI aura manuSyAyu), apratyAkhyAnAvaraNa cAra kapAya tathA audArika zarIra aura audArika aGgopAGga nAmakama,ye 10 prakRtiyA~ kama ho jAtI haiN| apratyAkhyAnAvaraNa krodha,mAna, mAyA aura lobha kA udaya cauthe guNasthAna ke anta taka hI rahatA hai / pA~caveM se lekara Age ke guNasthAnoM meM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya nahIM rahatA / kapAyavandha ke lie yaha niyama hai ki jisa kapAya kA jina gaNasthAnoM meM udaya rahatA hai unhIM meM usakA vandha hotA hai| isa lie pA~caveM gaNasthAna meM apratyAkhyAnAvaraNa kapAya kA bandha nahIM hotaa| pA~caveM gaNasthAna meM manuSya bhava ke yogya karmaprakRtiyoM kA bhI:-' nahIM hotA sirpha deva bhava ke yogya karma prakRtiyoM kA hI vandha' / hai| isa lie manuSyagati, manuSyAnupUrvI, manuSyAyu, vaja nArAca saMhanana, audArika zarIra aura audArika aMga chaH prakRtiyoM kA bandha bhI isa guNasthAna meM nahIM hotA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAMcavA bhAga www.w m` prakRtiyA~ manuSya bhava meM hI kAma AtI haiM, isa lie cAra kaSAya aura manuSyagati Adi chaH milA kara 10 prakRtiyoM kama karane se pA~caveM guNasthAna meM 67 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / (6) chaThe guNasthAna meM 63 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA udaya pA~caveM guNasthAna ke anta taka hI rahatA hai / chaThe guNasthAna meM isakA udaya nahIM hotA aura isI lie bandha bhI nahIM hotA / pA~caveM guNasthAna kI 67 prakRtiyoM meM se pratyAkhyAnAvaraNa kI cAra kama kara dene para zeSa 63 prakRtiyA~ chaThe guNasthAna meM bandhayogya rahatI haiM / (7) sAtaveM guNasthAna meM 58 yA 56 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / isa guNasthAna ko prApta karane vAle jIva do prakAra ke hote haiN| eka to ve jo chaThe gaNasthAna meM devAyu ke bandha kA prArambha karake use usa guNasthAna meM binA samApta kie hI sAtaveM guNasthAna ko prApta kara lete haiM aura phira sAtaveM guNasthAna meM hI devAyu ke bandha ko samApta karate haiM / dUsare ve jo devAyu ke bandha kA prArambha aura samApti donoM chaThe guNasthAna meM kara lete haiM aura phira sAtaveM guNasthAna meM Ate haiN| pahale prakAra ke jIvoM ko chaThe guNasthAna ke antima samaya meM rati, zoka, asthira nAmakarma, azubha nAmakarma, ayaza: kIrti nAmakarma aura asAtAvedanIya ina chaH karma prakRtiyoM kA bandhaviccheda ho jAtA hai / isa lie chaThe guNasthAna kI tresaTha prakRtiyoM meM se chaH ghaTA dene para 57 prakRtiyA~ bacatI haiM / dUsare prakAra ke jIvoM ke chaThe guNasthAna ke anta meM uparokta chaH tathA devAyu ina sAta karma prakRtiyoM kA bandhaviccheda hotA hai / isa taraha sAta kama karane para 56 prakRtiyaoN zeSa bacatI haiN| donoM prakAra ke jIva AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMga ina donoM prakRtiyoM ko bA~dha sakate haiM / ina do ke milAne para 56 yA 58 prakRtiyA~ Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 zrI seThiyA jaina granthamAlA jo hotI haiN| jI jIva devAyuvandha ko sAtaveM guNasthAna meM pUrA karate haiM unake lie 56 tathA jo chaThe meM pUrA kara lete haiM unake lie 58 prakRtiyoM bandhayogya hotI haiN| ( 8 ) AThaveM guNasthAna ke pahale bhAga meM 58 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / jisa jIva ke devAyukA bandha chaThe guNasthAna meM pUrA nahIM hotA usake sAtaveM guNasthAna meM vaha pUrA ho jAtA hai| isa lie AThaveM guraNasthAna ke pahale bhAga meM zeSa 58 prakRtiyoM kA hI vandha hotA hai| dUsare se lekara chaThe taka pA~ca bhAgoM meM 56 prakRtiyoM kA bandha hotA hai / nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoM kA bandhaviccheda pahale bhAga meM hI ho jAtA hai, isa lie dUsare bhAga meM ye do prakRtiyA~ kama ho jAtI haiN| sAtaveM bhAga meM 26 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| kyoMki nIce likhI tIsa prakRtiyA~ AThaveM guNasthAna ke chaThe bhAga se Age nahIM ba~dhanIM - (1) devagati (2) devAnupUrvI (3) paJcendriyajAti (4) zubha vihAyogati (5-13) trasanavaka (trasa, vAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, mukhara aura Adeya) (14-17) caudArika ke sivAya cAra zarIra (18-16) vaikriya aura AhAraka aGgopAGga (20) samacaturasra saMsthAna (21) nirmANa nAmakarma (22) tIrthaGkara nAmakarma (23) varNa (24) gandha (25) rasa (26) sparza (27) agurulaghu nAmakarma (28) upaghAta nAmakarma (26) parAghAta nAmakarma (30) ucchvAsa nAmakarma / ina prakRtiyoM ke kama hone se AThaveM guNasthAna ke sAtaveM bhAga meM kevala 26 karmaprakRtiyoM kA vandha hotA hai| (6) nave guNasthAna ke pahale bhAga meM 22 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| uparokta 26 prakRtiyoM meM se hAsya, rati, bhaya aura jugupsA ina cAra prakRtiyoM kA vandhaviccheda AThaveM guNasthAna ke sAtaveM bhAga meM ho jAtA hai, isa lie naveM guNasthAna ke pahale bhAga meM kevala 22 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| narve guNasthAna ke dUsare Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 3 ~ wwwmmmmmmm ummmmmmuni bhAga se lekara pA~caveM bhAga taka kramazaH 21, 20, 16 aura 18 karmaprakRtiyoM kA bandha hotA hai| puruSaveda, saMjvalana ke krodha, mAna, mAyA ina prakRtiyoM kA bandhaviccheda naveM guNasthAna ke pA~ca bhAgoM meM kramazaH ho jAtA hai, isa lie dUsare bhAga meM puruSaveda kA vandha nahIM hotaa| tIsare bhAga meM saMjvalana krodha,cauthe meM mAna tathA pA~caveM meM mAyA kA bandha nahIM hotaa| isa prakAra naveM guNasthAna ke pA~caveM bhAga meM kevala 18 prakRtiyoM kA bandha hotA hai| (10) dasaveM guNasthAna meM 17 prakRtiyoM kA vandha hotA hai| saMjvalana lobha kA naveM guNasthAna ke anta meM bandhaviccheda ho jAne se dasaveM guNasthAna meM bandha nahIM hotaa| (11-12-13 ) gyArahaveM se lekara terahaveM guNasthAna taka kevala sAtAvedanIya karma kA bandha hotA hai| dasaveM guNasthAna ke anta meM nIce likhIsolaha prakRtiyoM kA bandhaviccheda ho jAtA hai (1-4) darzanAvaraNa kI cAra (5) uccagotra (6) yazaHkIrti nAmakarma (7-11) jJAnAvaraNa kI pAMca (12-16 ) antarAya kI pAMca / inake bAda kevala sAtAvedanIya bacatI hai| usakA bandha terahaveM guNasthAna taka hotA hai| Upara likhI 16 prakRtiyoM kA vandha kaSAya se hotA hai| dasaveM guNasthAna se Age kaSAya na hone se unakA bandha nahIM hotaa| sAtAvedanIya kA bandha bhI ina gaNasthAnoM meM kevala yoga ke kAraNa hotA hai| kaSAya na hone ke kAraNa usameM sthiti yA anubhAva (phala dene kI zakti) kA bandha nahIM hotA, isa lie sAtAvedanIya karma ke pudgala pahale samaya meM ba~dhate haiM, dUsare samaya meM vede jAte haiM aura tIsare samaya meM unakI nirjarA ho jAtI hai| unakI sthiti kevala do samayoM kI hotI hai| (14) caudahaveM guNasthAna meM kisI prakRti kA vandha nahIM hotA, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI meThiyA jaina granthamAnA wnmm isa lie ise avandhaka guNasthAna kahA jAtA hai / isa guNasthAna meM yogoM kA bhI nirodha ho jAne se karmabandha kA koI kAraNa nahIM rahatA, isa lie bhI bandha nahIM hotaa| pIche batAyA jA cukA hai ki karmavandha ke cAra kAraNa haiM-mithyAla, avirati, kaSAya aura yoga / inameM se mithyAla pahale gaNasthAna meM hI hotA hai| isa lie mithyAtva se ba~dhane vAlI naraka Adi 16 prakRtiyA~ Age ke kisI guNasthAna meM nahIM beNdhtiiN| isI prakAra avirati, kaSAya aura yogarUpa kAraNa jaise jaise dara hote jAte haiM unase ba~dhane vAlI prakRtiyA~ bhI kama hotI jAtI haiM / caudahaveM guNasthAna meM koI kAraNa nahIM bacatA aura isa lie kisI bhI karmaprakRti kA bandha nahIM hotA kevala zarIra kA sambandha rahatA hai, usase chUTate hI jIva siddha, buddha aura mukta ho jAtA hai| ___ Ayubandha pahale, dUsare, cauthe, pA~caveM aura chaThe guNasthAna meM hI hotA hai| sAtaveM guNasthAna meM vahI jIva Ayu vaoNdhatA hai jisane chaThe guNasthAna meM devAyuvandha ko pUrA nahIM kiyA hai| udayAdhikAra vipAka kA samaya Ane para karmaphala ko bhoganA udaya kahalAtA hai| udaya ke yogya 122 karma prakRtiyA~ haiN| bandha 120 prakRtiyoM kA hI hotA hai| mizramohanIya aura samyaktva mohanIya kA bandha nahIM hotaa| mithyAtvamohanIya hI pariNAma-vizeSa se jaba arddhazuddha yA zuddha ho jAtA hai to mizramohanIya aura samyaktva mohanIya ke rUpa meM udaya meM AtA hai, isa lie udaya meM bandhakI apekSA do prakRtiyA~ adhika hai| (1)pahale guNasthAna meM 117 karmaprakRtiyoM kA udaya hotA hai| 122 meM se nIce likhI paoNca kama ho jAtI haiM- (1) mizra mohanIya (2) samyaktva mohanIya (3) AhAraka zarIra (4) AhAraka Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bona saMpaha, pAMcavAM bhAga aMgopAMga aura (5) tIrthaGkara naamkrm| ina pA~ca prakRtiyoM kA udaya pahale guNasthAna meM nahIM hotaa| (2) dUsare guNasthAna meM 111 karma prakRtiyoM kA udaya hotA hai| pahale guNasthAna kI 117 prakRtiyoM meM se nIce likhI chaH kama ho jAtI haiM- (1) sUkSma nAmakarma (2) aparyApta nAmakarma (3) sAdhAraNa nAmakarma (4) Atapa nAmakarma (5) mithyAtva mohanIya aura (6) nrkaanupuurvii| (3) tIsare guNasthAna meM 100 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| pUrvokta 111 meM se nIce likhI 12 prakRtiyaoN kama karane se baha raha jAtI haiM aura unameM mizramohanIya milA dene se kula 100 prakRtiyoM kA udaya tIsare guNasthAna meM hotA hai| bAraha prakRtiyaoNisa prakAra haiM- anantAnubandhI cAra kaSAya (5) sthAvara nAmakarma (6-6) ekendriya tathA tIna vikalendriya (dvIndriya, trIndriya, caturindriya) (10) tiryazcAnupUrvI (11)manuSyAnupUrvI aura (12) devaanupuurvii| (4) cauthe guNasthAna meM 104 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| tIsare guNasthAna kI 100 prakRtiyoM meM se mizramohanIyakA udaya cauthe guNasthAna nahIM hotaa| vAkI prakRtiyoM meM nIce likhI pA~ca aura milA dI jAtI haiM-(1)samyaktva mohanIya (2) devAnupUrvI (3)manuSyAnupUrvI (4)tiyazcAnupUrvI aura (5)nrkaanupuurvii| (5)paoNcaveM guNasthAna meM 87 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| Upara likhI 104 meM se nIce likhI 17 karma prakRtiyA~ kama ho jAtI haiM(1) deva gati (2) naraka gati (3-6) cAra AnupUrvI (7) devAyu (8) narakAyu (8) vaikriya zarIra (10) vaikriya aMgopAMga (11) durbhaga nAmakarma (12) anAdeya nAmakarma (13) ayazaHkIrti nAma karma (14-17) apratyAkhyAnAvaraNa ke cAra kapAya / ina 17 prakRtiyoM ko ghaTA dene para bAkI bacI huI 87 prakRtiyoM kA udaya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 wwwrarwww zrI meThiyA jaina granthamAlA * mmm rrrrmnwra. pA~cave guNasthAna meM hotA hai| (6)chaThe guNasthAna meM 81 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| Upara likhI 87 meM se nIce likhI ATha ghaTAne para 76 vaca jAtI haiN| unameM zrAhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMga nAmakarma milAne para 81 ho jAtI haiM / ve ATha prakRtiyA~ isa prakAra haiM-(1) tiryaJcagati (2) tiryazca Ayu (3) nIca gotra (4) udyota nAmakarma aura (5-8) pratyAkhyAnAvaraNa cAra kpaay| (7) sAtaveM guNasthAna meM 76 prakRtiyoM kA udaya hotA hai / uparokta 81 meM se nidrAnidrA,pracalApracalA, styAnagRddhi,AhAraka zarIra aura AhAraka aMgopAMga ina pA~ca prakRtiyoM kA udaya chaThe gaNasthAna ke anta taka hI rahatA hai| isa lie sAtave guNasthAna meM ina pA~ca prakRtiyoM ke ghaTAne para zeSa 76 vaca jAtI haiN| (8) AThaveM gaNasthAna meM 72 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| samyaktva mohanIya aura anta ke tIna saMhanana ina cAra prakRtiyoM kA sAtaveM guNasthAna ke anta meM viccheda ho jAtA hai, isa lie AThaveM guNasthAnameM Upara batAI gaI 76 prakRtiyoM meM se cAra kama ho jAtI haiN| (8) naveMguNasthAna meM 66prakRtiyoM kA udaya hotA hai| Upara batAI gaI 72 meM se nIce likhI chaH kama ho jAtI haiM-hAsya, rati, arati, bhaya, zoka aura jugupsA / / (10) dasaveM guNasthAna meM 60 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| pUrvokta 66 meM se nIce likhI chaH kama ho jAtI haiM- (1) strIveda (2) puruSa veda (3) napuMsaka veda (4) saMjvalana krotha (5) saMjvalana mAna (6) saMjvalana mAyA / (11) gyArahaveM guNasthAna meM 56 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| pUrvokta 60 meM se saMjvalana lobha kama ho jAtA hai| Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 67 (12) bArahaveM guNasthAna meM 57 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| pUrvokta 56 meM se RSabhanArAca saMhanana aura nArAca saMhanana ye do prakRtiyA~ kama ho jAtI haiN| 57 prakRtiyoM kA udaya bArAveM guNasthAna ke dvicarama samaya paryanta arthAt antima samaya se pahale ke samaya taka pAyA jAtA hai| nidrA aura pracalA ina do karmaprakatiyoM kA udaya antima samaya meM nahIM hotaa| isase pUrvokta 57 karma prakRtiyoM meM se nidrA aura pracalA ko chor3a kara zeSa 55 karma prakRtiyoM kA udaya bArahaveM guNasthAna ke antima samaya meM hotA hai| (13)terahaveM guNasthAna meM 42 prakRtiyoM kA udaya ho sakatA hai| pUrvokta 55 meM se nIce likhI 14 karmaprakRtiyoM kA udaya bArahaveM guNasthAna taka hI rahatA hai-jJAnAvaraNa 5, darzanAvaraNa 4, aura antarAya kI 5 / 55 meM se 14 ghaTAne para 41 raha jAtI haiN| terahaveM guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma kA bhI udaya ho sakatA hai, isa lie 42 prakRtiyA~ ho jAtI haiN| (14) caudahaveM guNasthAna meM kevala 12 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| nIce likhI tIsa prakRtiyoM kA udaya terahaveM guNasthAna taka hI rahatA hai- (1) audArika zarIra (2) audArika aGgopAGga (3) asthira nAmakarma (4) azubha nAmakarma (5)zubhavihAyogati (6)azubhavihAyogati (7)pratyeka nAmakarma (8)sthira nAmakarma (8) zubhanAmakarma (10) samacaturastra saMsthAna (11) nyagrodhaparimaNDala saMsthAna (12) sAdi saMsthAna (13) vAmana saMsthAna (14) kubjaka saMsthAna (15) huNDaka saMsthAna (16) agurulaghu nAmakarma (17) upaghAta nAmakarma (18) parAghAta nAmakarma (19) ucchvAsanAmakarma (20)varNa (21)rasa(22) gandha (23) sparza (24) nirmANa nAmakarma(25)tainasazarIra nAmakarma (26) kArmaNazarIra nAmakarma (27) vajraRSabhanArAca saMhanana (28) musvara nAmakarma (26) duHsvara Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA rrrrrrrrrrrrrrrrrrr nAmakarma (30) sAtAvedanIya yA asAtAvedanIya (ina donoM meM se koI ek)| inakA udaya caudahaveM guNasthAna meM nahIM hotA isa lie caudahaveM guNasthAna meM kevala 12 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| ve bAraha prakRtiyA~ isa prakAra haiM- (1) subhaga nAmakarma (2) prAdeya nAmakarma (3) yazaHkIrti nAmakarma (4) vedanIya karma kI do prakRtiyoM meM se koI eka (5) trasa nAmakarma (6) bAdara nAmakarma (7) paryApta nAmakarma (8) paJcendriya nAmakarma (8) manuSyAyu (10) manuSyagati (11) tIrthaGkara nAmakarma aura (12) uccgotr| inakA udaya caudahaveM guNasthAna ke antima samaya taka rahatA hai / ina prakRtiyoM se mukta hote hI jIva zuddha, buddha aura mukta ho jAtA hai| udIraNAdhikAra vipAka kA samaya prApta hone se pahale hI karmadalikoM ko bhoganA udIraNA hai arthAt karmadalikoM ko prayatnavizepa se khIMca kara niyata samaya se pahale hI unake zubhAzubha phaloM ko bhoganA udIraNA hai| karmoM ke zubhAzubha phaloM ko bhoganA hI udaya tathA udIraNA hai, kintu donoM meM itanA bheda hai ki udaya meM kisI bhI prakAra ke prayatna ke binA svAbhAvika krama se karmoM ke phala kA bhoga hotA hai aura udIraNA meM prayana karane para hI karmaphala kA bhoga hotA hai| pahale se lekara chaThe guNasthAna taka udaya aura udIraNA eka samAna haiN| sAtaveM se lekara terahaveM taka pratyeka guNasthAna meM udaya kI apekSA udIraNA meM nIce likhI tIna prakRtiyA~ kama haiM- (1) sAtAvedanIya (2) asAtAvedanIya aura (3)manuSya aayu| udayAdhikAra meM batAyA jA cukA hai ki chaThe guNasthAna meM81 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| unameM se (1) nidrAnidrA (2) pracalApacalA (3) styAnagRddhi (4)AhAraka zarIra (5)AhAraka aDropAGga naamkrm| ina pA~ca prakRtiyoM kA udayaviccheda chaThe guNasthAna ke anta meM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 66 mmmmmmmmmm rrrrowrnmmmmwwwr aw www ___.wwww ho jAtA hai, isalie sAtaveMguNasthAna meM inakA udaya nahIM hotA, kintu chaThe guNasthAna ke anta meM udIraNA 8 prakRtiyoM kI hotI hai| Upara likhI pA~ca aura (1) sAtAvedanIya (2) asAtAvedanIya tathA (3) manuSyAyu / ina tIna prakRtiyoM kI udIraNA Age bhI kisI guNasthAna meM nahIM hotI, isa lie terahaveM guNasthAna taka pratyeka guNasthAna meM tIna prakRtiyaoN kama ho jAtI haiN| caudahaveM guNasthAna meM kisI bhI prakRti kI udIraNA nahIM hotI kyoMki udIraNA hone meM yoga kI apekSA hai aura caudahaveM guNasthAna meM yoga kA nirodha ho jAtA hai| sattAdhikAra bandha ke samaya jo karmapudgala jisa karmasvarUpa meM pariNata hote haiM una karmapudgaloM kA usI karma svarUpa meM AtmA ke sAtha lage rahanA karma kI sattA kahI jAtI hai / karmapudgaloM kA prathama svarUpa ko chor3a kara dUsare karmasvarUpa meM badala kara AtmA ke sAtha lage rahanA bhI sattA hai| karmoM kA usI svarUpa meM lage rahanA bandha-sattA hai aura dUsare svarUpa meM badala kara lage rahanA saMkramaNasattA hai| sattA meM 148 karmaprakRtiyA~ mAnI jAtI haiN| udayAdhikAra meM paoNca bandhana aura pA~ca saMghAtana kI prakRtiyA~ alaga nahIM haiM, unheM pA~ca zarIroM meM hI gina liyA gayA hai tathA varNa, gandha, rasa aura sparza kI eka eka prakRti ko hI ginA hai| sattAdhikAra meM pA~coM zarIroM ke pA~ca bandhana aura paoNca saMghAtana alaga gine jAte haiN| varNa 5, rasa 5, gandha 2 aura sparza hone se varNa Adi kI kula 20 prakRtiyaoNginI jAtI haiN| inameM bandhana aura saMghAtana ke milAne para 30 ho jAtI haiN| inameM se samuccaya rUpa se ginI jAne vAlI varNa, rasa, gandha aura sparza kI 4 prakRtiyA~ kama kara dene para 26 bacatI haiM arthAta sattAdhikAra meM 5 vandhana, 5 saMghAtana aura 16 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA varNAdi isa prakAra 26 prakRtiyA~ bar3ha jAtI haiM / udayAdhikAra kI 122 prakRtiyoM meM uparokta 26 milA dene para kula 148 ho jAtI haiN| __ pahale tathA cauthe se lekara gyArahaveM taka nau guNasthAnoM meM sabhI arthAt 148 prakRtiyoM kI sattA pAI jAtI hai| dUsare aura tIsare guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma kI sattA nahIM hotI, isa lie ina donoM meM 147 prakRtiyoM kI hI sattA rahatI hai| jisa jIva ne pahale naraka kI Ayu kA bandha kara liyA hai aura bAda meM samyaktva prApta karake usake bala se tIrthaGkara nAmakarma ko bhI bA~dha liyA hai vaha jIva naraka meM jAne se pahale mithyAtva ko avazya hI prApta karatA hai| aise jIva kI apekSA se hI pahale guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma kI sattA mAnI gaI hai| dUsare yAtIsare guNasthAna meM vartamAna koI jIva tIrthaGkara nAmakarma ko nahIM baoNdha sakatA, kyoMki una donoM guNasthAnoM meM zuddha samyaktva nahIM hotaa| isI prakAra tIrthaGkara nAmakarma ko bA~dha kara bhI koI jIva samyaktva se cyuta hokara dUsare yA tIsare guNasthAna meM nahIM jAtA, isI lie dUsare aura tIsare guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma ko chor3a kara zeSa 147 karmaprakRtiyoM kI sattA hotI hai| karmoM kI sattA do prakAra kI hai- sambhavasattA aura svruupsttaa| jIva ke sAtha ba~dhe hue karmoM kI vartamAna sattA ko svarUpasattA kahate haiM aura jina karmoM ke vartamAna avasthA meM ba~dhe hue na hone para bhI baMdhane kI sambhAvanA ho unakI sattA ko sambhavasattA kahate haiN| Upara batAI gaI 147 aura 148 karmaprakRtiyoM kI sattA sambhavasattA kI apekSA se hai arthAt una prakRtiyoM kI sattA ho sakatI hai| svarUpasattA kI apekSA do prakAra kA AyuSya kabhI eka sAtha nahIM raha sakatA kintu sambhavasattA kI apekSAraha sakatA hai| thAna se samyaktva kI apekSA jIva ke nIna bheda ho Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAMcavAM bhAga jAte haiM-(1)kSAyopazamipha samyaktvI(2)aupazamika samyaktvI aura (3) kSAyika smyktvii| inake phira do do bheda ho jAte haiM(1) carama zarIrI aura (2) acarama shriirii| kSAyopazamika aura aupazamika samyaktvI acaramazarIrI jIvoM ke cauthe se lekara gyArahaveM gaNasthAna taka 148 prakRtiyoM kI sattA hai| paJcasaMgraha kA siddhAnta hai ki jojIva anantAMnubandhI4 kaSAyoM kI visaMyojanA nahIM karatA vaha upazama zreNI kA prArambha nahIM kara sakatA tathA yaha sarvasammata siddhAnta hai ki naraka yA tiryazca kI bhAya bA~dha kara jIva upazama zreNI ko nahIM prApta kara sktaa| ina do siddhAntoM ke anusAra AThaveM guNasthAna se lekara gyArahaveM taka 142 karmaprakRtiyoM kI sattA mAnI jAtI hai kyoMki anantAnubandhI kaSAyacatuSka kI visaMyojanA tathA devAyu ko baoNdha karajo jIva upazama zreNI karatA hai usake AThaveM, naveM, dasaveM aura gyArahaveM ina cAra guNasthAnoM meM 142 karmaprakRtiyoM kI sattA hotI hai| visaMyojanA Aya ko hI kahate haiM kintu Aya meM naSTa kie karma kA phira sambhava nahIM hotA aura visaMyojanA meM hotA hai| sAyika samyaktva vAle acarama zarIrI jIva ke cauthe se lekara bhAThaveM guNasthAna taka 141 karmaprakRtiyoM kI sattA hotI hai| anantAnubandhI cAra kaSAya aura samyaktvamohanIya, mithyAtvamohanIya tathA mizramohanIya ina sAta prakRtiyoM kA kSaya ho jAne se ve sattA meM nahIM rhtiiN| __aupazamika tathA sAyopazamika samyaktva vAle caramazerIrI jIvoM ke cauthe se lekara sAtaveM guNasthAna taka 145 prakRtiyoM kI sattA hotI hai, kyoMki inake vartamAna manuSyAyu ko chor3a kara zeSa deva,naraka aura tiryazca ina tIna Ayu karma prakRtiyoM kI na svarUpasattA ho sakatI hai aura na smbhvsttaa| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRTS zrI seThiyA jaina graH / ATION RSSFIELTS TVSARIEF-. - on MALAI wnk- - - varNAdi isa prakAra 26 prakRtiyA~ ka t ratee 122 prakRtiyoM meM uparokta 26mila - RAT pahale tathA cauthe se lekara gyA arthAt 148 prakRtiyoM kI sattA guNasthAna meM tIrthaGkara nAmakarma ra donoM meM 147 prakRtiyoM kI hI jisa jIva ne pahale naraka bAda meM samyaktva prApta karake : bhI bA~dha liyA hai vaha jIva : avazya hI prApta karatA hai| sthAna meM tIrthaGkara nAmakarma guNasthAna meM vartamAna ko sakatA, kyoMki una donoM isI prakAra tIrthaGkara nA se cyuta hokara dUsare ra Trender dUsare aura tIsareguNaH / * - - 147 karmaprakRtiyoM .. nazar : karmoM kI sattA daM. TRE sattA / jIva ke sAtha . - sattA kahate haiM aura jika hone para bhI vaeNdhane kI samma kahate haiN| Upara vatAI gaI 14 sambhavasattA kI apekSA se hai| sakatI hai| svarUpasattA kI apekSA sAtha nahIM raha sakatA kintu sambhavasattA - cauthe guNasthAna se samyaktva kI ape, AL ra ... Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga mm. me now meM apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa caukar3iyoM kA kSaya ho jAtA hai isa lie tIsare bhAga meM 114 prakRtiyoM kI sattA raha jAtI hai| tIsare bhAga ke anta meM napaMsakaveda kA kSaya ho jAne se cauthe bhAga meM 113 raha jAtI haiN| cauthe ke anta meM strIveda kA taya ho jAne se pA~caveM meM 112 / pA~caveM bhAga ke anta meM hAsya, rati, arati, bhaya, zoka aura jugupsA ina chaH prakRtiyoM kA kSaya ho jAtA hai, isa lie chaThe bhAga meM 106 / chaThe ke anta meM puruSa veda kA kSaya hone se sAtaveM bhAga meM 105|saatveNke anta meM saMjvalana krodha kA kSaya hone se AThaveM bhAga meM 104 aura AThaveM ke anta meM saMjvalana mAna kA taya ho jAne se naveM bhAga meM 103 karmaprakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| naveM bhAga ke anta meM saMjvalana mAyA kA taya ho jAtA hai| dasaveM guNasthAna meM 102 karmaprakRtiyoM kI sattArahatI hai| isa guNasthAna ke antima samaya meM saMjvalana lobha kA abhAva ho jAtA hai isa lie bArahaveM guNasthAna ke do bhAgoM meM se arthAt dvicarama samaya paryanta (antima samaya se eka samaya pahale taka)101 karmaprakRtiyoM kI sattA ho sakatI hai| dUsare bhAga meM arthAt dvicarama samaya meM nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoM kA kSaya hojAtA hai| isa lie bArahaveMguNasthAna ke antima samaya meM prakRtiyA~ sattA meM raha jAtI haiN| 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa aura pA~ca antarAya ina 14 prakRtiyoM kA kSaya bArahaveMguNasthAna ke antima samaya meM ho jAtA hai| terahaveM guNasthAna meM 85 karma prakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| caudahaveM guNasthAna meM dicarama samaya taka arthAt antima samaya se pahale samaya taka 85 karmaprakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| dvicarama samaya meM nIce likhI 72 karmaprakRtiyoM kA kSaya ho jAtA hai- (1) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mr marami orr rmanoran . marrian. zrI seThiyA jaina granthamAlA - sAyika samyaktva vAle caramazarIrI jIvoM ke cauthe guNasthAna se lekara naveM ke prathama bhAga taka 138 karmaprakRtiyoM kI sattA hotI hai| anantAnubandhI cAra kaSAya,samyaktva mohanIya,mizramohanIya, mithyAtva mohanIya aura tIna Ayu ina dasa prakRtiyoM kI sattA usa jIva ke nahIM hotii| __jo jIva vartamAna janma meM hI kSapaka zreNI kara sakate haiM ve Apaka yA caramazarIrI kahe jAte haiN| unake manuSya AyuhI sattA meM rahatI hai dUsarI Ayu nhiiN| unheM bhaviSya meM bhI dUsarI Aya sattA meM hone kI sambhAvanA nahIM rhtii| isa lie sapapha (caramazarIrI) jIvoM ko manuSya Ayu ke sivAya dUsarI Ayu kIna svarUpasattA hai aura na sambhavasattA / isI apekSA se capaka (carama zarIrI jinheM kSAyika samyaktva nahIM huA hai) jIvoM ke 145 karmaprakRtiyoM kI sattA kahI gaI hai parantu kSapaka jIvoM meM jokSAyika samyaktva vAle haiM unake anantAnubandhI Adi sAta prakRtiyoM kA bhI kSaya ho jAtA hai isI lie kSAyika samyaktva vAle kSapaka jIvoM ke 138 karmaprakRtiyoM kI sattA kahI gaI hai| jo jIva vartamAna janma meM sapaka zreNI nahIM kara saphate ve acarama zarIrI kahalAte haiN| naveM guNasthAna ke nau bhAgoM meM se prathama bhAga meM lapaka zreNI vAle jIva ke pUrvokta 138 karmaprakRtiyoM kI sattA hotI hai| pahale bhAga ke anta meM nIce likhI 16 prakRtiyoM kA kSaya ho jAtA hai(1) sthAvara nAmakarma (2) sUkSma nAmakarma (3) tiryaJca gati (4) tiryavAnaparvI (5)narakagati (6) narakAnapUrvI (7)Atapa nAmakarma (8) udyota nAmakarma (8) nidrAnidrA (10) pracalApracalA (11) styAnagRddhi (12) ekendriya (13)beindriya (14) teindriya (15) caurindriya aura (16) sAdhAraNa nAmakarma, isa lie dUsare bhAga meM 122 prakRtiyoM kI sattA rahatI hai| dUsare bhAga ke antima samaya Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga rom mamm ormmmmmmmmmmmon meM apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa caukar3iyoM kA kSaya ho jAtA hai isa lie tIsare bhAga meM 114 prakRtiyoM kI sattA raha jAtI hai / tIsare bhAga ke anta meM napuMsakaveda kAya ho jAne se cauthe bhAga meM 113 raha jAtI haiN| cauthe ke anta meM strIveda kA kSaya ho jAne se paoNcaveM meM 112 / pA~caveM bhAga ke anta meM hAsya, rati, arati, bhaya, zoka aura jugupsA ina cha: prakRtiyoM kA caya hojAtA hai, isa lie chaThe bhAga meM 106 / chaThe ke anta meM puruSa veda kA kSaya hone se sAtaveM bhAga meM 105|saatveNke anta meM saMjvalana krodha kA kSaya hone se AThaveM bhAga meM 104 aura pAThaveM ke anta meM saMjvalana mAna kA kSaya ho jAne se naveM bhAga meM 103 karmaprakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| naveM bhAga ke anta meM saMjvalana mAyA kA kSaya ho jAtA hai| dasaveM guNasthAna meM 102 karmaprakRtiyoM kI sattArahatI hai| isa gaNasthAna ke antima samaya meM saMjvalana lobha kA abhAva ho jAtA hai isa lie bArahaveM guNasthAna ke do bhAgoM meM se arthAt dvicarama samaya paryanta (antima samaya se eka samaya pahale taka)101 karmaprakRtiyoM kI sattA ho sakatI hai| dUsare bhAga meM arthAta dvicarama samaya meM nidrA aura pracalA ina do prakRtiyoM kA kSaya hojAtA hai| isa lie bArahaveMguNasthAna ke antima samaya meM haha prakRtiyA~ sattA meM raha jAtI haiN| 5 jJAnAvaraNa, 4 darzanAvaraNa aura pA~ca antarAya ina 14 prakRtiyoM kA kSaya bArahaveM guNasthAna ke antima samaya meM ho jAtA hai| terahaveM guNasthAna meM 85 karma prakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| caudahaveM guNasthAna meM dicarama samaya taka arthAt antima samaya se pahale samaya taka 85 karmaprakRtiyA~ sattA meM rahatI haiN| vicarama samaya meM nIce likhI 72 karmamakRtiyoM kA kSaya ho jAtA hai- (1) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI seThiyA jaina granthamAlA / rrrrrrramm devagati(2) devAnupUrvI (3)zubhavihAyogati (4) azubhavihAyogati (5) surabhigandha nAmakarma (6) durabhigandha nAmapharma (7-14) ATha sparza (15-16)pA~ca varNa (20-24)pA~ca rasa (25-26) pA~ca zarIra (30-34) pA~ca bandhana (35-36) paoNca saMghAtana (40)nirmANa nAmakarma (41-46) saMhanana chaH(47-52) asthirAdi chaH (asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya aura ayazaH kIrti), (53-58) saMsthAna chaH (56-62) agurulaghucatuSka (63) aparyApta nAmakarma, (64) sAtAvedanIya yA asAtAvedanIya, (65-67) pratyeka, sthira aura zubhanAmakarma, (68-70) tIna aMgopAGga, (71) susvara nAmakarma aura (72) nIcagotra / dvicarama samaya meM 72 prakRtiyoM kA kSaya ho jAne para antima samaya meM 13 karmaprakRtiyA~ vacatI haiN| ve isa prakAra haiM- (1-3) manuSyagati, manuSyAnupUrvI aura manuSyAyu (4-6) trasa, bAdara aura paryAptanAmakarma (7) yazAkIrti nAmakarma (8) Adeya nAmakarma (8) subhaga nAmakarma(10) tIrthaGkara nAmakarya (11) uccagotra (12) paJcendriya jAti nAmakarma aura (13) sAtAvedanIya yA asAtA vedanIya ina donoM meM se ek| ___ ina teraha prakRtiyoM kA abhAva caudahaveM guNasthAna ke antima samaya meM ho jAtA hai aura AtmA niSkarma hokara mukta ho jAtA hai| kisI kisIzrAcArya kA mata hai caudahaveM guNasthAna ke antima samaya meM 12 prakRtiyA~ hI rahatI haiN| manuSyAnupUrvI nahIM rhtii| dasarI 72 prakRtiyoM ke sAtha stithukasaMkrama dvArA usakA bhI kSaya ho jAtA hai / udaya meM nahIM Ae hue karmadalikoM ko usI jAti tathA varAvara sthiti vAle udayavartI karmadalikoM meM badala kara unhIM ke sAtha bhoga lenA stivukasaMkrama kahA jAtA hai| Upara likhI vAraha prakRtiyoM ke sivAya bAkI saba sattA meM rahI huI prakRtiyoM ko Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta ghola saMgraha, pAMcavAM bhAga 105 ko jIva caudahaveM guNasthAna ke upAntya (anta se pahale ke) samaya meM stibukasaMkrama dvArA hI detA hai| ___ (rmagrantha dUsarA) ___ guNasthAnoM kA svarUpa tathA karmoM ke pandha, udaya, udIraNA aura sattA Upara batAe gae haiN| 14 guNasthAna ke thokar3e meM pratyeka guNasthAna se sambandha rakhane vAle 28 dvAra haiN| unameM se (1) nAmadvAra (2) lakSaNa dvAra (3) bandhadvAra (4) udaya dvAra (5) udIraNA dvAra aura (6) sattA dvAra dUsare karmagrantha ke anusAra Upara batAe jA cuke haiN| vAkI dvAra saMkSepa se thophar3e ke anusAra die jAte haiM- (7)sthiti dvAra-guNasthAna vizeSa meM jIva ke rahane kI kAlamaryAdA ko sthiti kahate haiN| pahale guNasthAna meM jIvoM kI sthiti tIna prakAra kI hotI hai- anAdi aparyavasita (jisakI Adi bhI nahIM hai aura anta bhI nahIM hai)| abhavya yA kabhI mota na jAne vAle bhavya jIva anAdikAla se pahale guNasthAna meM haiM aura ananta kAla taka raheMge, unakI apekSA anAdi aparyavasita pahalAbhaMga hai| (2) anAdi saparyavasita (jisakI Adi nahIM hai kintu anta hai) jo bhavya jIva anAdi kAla se mithyAdRSTi haiM kintu bhaviSya meM mokSa prApta kareMge, unakI apekSA dUsarI sthiti hai| (3) sAdisaparyavasita arthAta jisakI Adi bhI hai aura anta bhI hai| jo jIva aupazamika samyaktva ko prApta kara Upara ke guNasthAnoM meM car3ha kara giratA huA phira pahale guNasthAna meM bhA jAtA hai usakI apekSA se tIsarAbhaMga hai| tIsare bhaMgavAlAjIva adhika se adhika dezona arddha pudgalaparAvartana taka pahale guNasthAna meM raha sakatA hai| dUsare guNasthAna kI sthiti jaghanya eka samaya aura utkRSTa chaH AvalikA kI hai| tIsare guNasthAna kIjaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta kI hai| cauthe guNasthAna kI jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa 66 sAgaropama jhAjherI / pA~caveM guNasthAna kI jaghanya antarmuhUrta Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI seThiyA jaina granpamAlA aura utkRSTa kucha kama eka karor3a pUrva kii| chaThe guNasthAna kIjaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona karor3a pUrva / sAtaveM, bhAThaveM, naveM, dasaveM aura gyArahaveM guNasthAna kI sthitijaghanya eka samaya aura utkRSTa antarmuhUrta hai| bArahaveM guNasthAna kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta hai| terahaveM kI sthiti jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona karor3a pUrva hai| caudahaveM guNasthAna kI sthitimadhyamarIti se yAnI na dhIrena jaldI paoNca laghu akSara arthAt a, i, u, R,la ke uccAraNa meM jitanA samaya lagatA hai, utanI hai| (8)kriyAdvAra-kriyAeM paccIsa haiM-kAiyA, ahigaraNiyA, pAusiyA,paritAvaNiyA, pANAivAiyA,AraMbhiyA,pariggahiyA, mAyAvattiyA, micchAdasaNavattiyA, apacakkhANiyA, dihiyA, puhiyA, pADucciyA, sAmantovaNivAiyA, nesatthiyA, sAhatthiyA, prANavaNiyA, veyAraNiyA,aNAbhogavattiyA,aNavakhavattiyA, paoiyA, samudANiyA, pejjavattiyA, dosvttiyaa,iiriyaavhiyaa| pahale aura tIsare guNasthAna meM IriyAvahiyA ko chor3a kara zeSa 24 kriyAeM pAI jAtI haiN| dUsare aura cauthe guNasthAna meM micchAdaMsaNavattiyA (mithyAdarzana pratyayA) aura IriyAvahiyA ko chor3a kara zeSa 23 / pA~caveM meM avirati aura pahale kI do ko chor3a kara 22 / chaThe guNasthAna meM uparokta 22 meM se pariggahavattiyA ko chor3a kara 21 kriyAeM pAI jAtI haiN| sAtaveM se naveM taka ArambhiyA ko chor3a kara 20 aura dasaveM guNasthAna meM mAyAvattiyA ko chor3a kara 16 kriyAeM pAI jAtI haiM / gyArahaveM, bArahaveM aura terahaveM guNasthAna meM kevala IriyAvahiyA kriyA pAI jAtI hai| caudahaveM guNasthAna meM koI kriyA nahIM hotii| (8)nirjarA dvAra-pahale se lekara dasaveM guNasthAna taka AThoM koM kI nirjarA hotI hai| gyArahaveM aura vArahaveM guNasthAna meM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 107 ~~~~rmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm nwrmmmmmmm ~ rrr mohanIya ke sivAya sAta karmoM kI tathA terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM cAra zraghAtI karmoM kI nirjarA hotI hai| (10)bhAva dvAra-pahale,dUsare aura tIsare guNasthAna meM audayika, sAyopazamika aura pAriNAmika tIna bhAva hote haiN| cauthe se dasaveMtaka pA~coM bhAva hote haiN| gyArahaveM meM zAyika ke sivAya cAra aura vArahaveM meM aupazamika ke sivA cAra bhAva hote haiN| terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM audayika,sAyika aura pAriNAmika ye tIna bhAva hote haiN| siddhoM ke kSAyika aura pAriNAmika bhAva hote haiN| (11) kAraNa dvAra-karmabandha ke nimitta ko kAraNa kahate haiN| isake paoNca bheda haiM-mithyAtva,avirati,pramAda,kaSAya aura yog| pahale aura tIsare guNasthAna meM pA~coM kAraNa hote haiN| dUsare aura cauthe meM mithyAtva ke sivAya cAra / pA~caveM aura chaThe meM mithyAtva tathA avirati ko chor3a kara tIna / sAtaveM se dasaveM taka kaSAya aura yoga do| gyArahaveM, bArahaveM, aura terahaveM meM kevala yoga hotA hai| caudahaveM guNasthAna meM koI kAraNa nahIM hotA, isa lie vahA~ karmavandha bhI nahIM hotaa| (12)parISaha dvAra-saMyama ke kaThora mArga meM vicarate hue sAdhu ko pratikUla paristhati ke kAraNa jo kaSTa uThAne par3ate haiM ve parIpaha kahe jAte haiM / parISaha 22 haiM- (1) kSudhA (2) tRSA (3) zIta (4)uSNa(5)daMzamazaka (6) acela (7)arati (8) strI (8) caryA (10)niSadyA (11)zayyA (12)Akroza (13)vadha (14)yAcanA (15) alAbha (16) roga (17) tRNasparza (18) jallamaila (16) satkAra puraskAra (20) prajJA (21) ajJAna aura (22) drshn| cAra karmoM ke udaya se yesabhIparISada hote haiN| jJAnAvaraNIya ke udaya se bIsavaoN (prajJA) aura ikkIsavaoN (ajnyaan)| vedanIya karma ke udaya se 1 se 5 taka tathA 6,11,13,16,17, 18 ye gyAraha Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA parISada hote haiN| darzanamohanIya karma ke udaya se vAIsavA~ (darzana) parISada aura cAritra mohanIya ke udaya se sAta parISaha hote haiM- 6, 7, 8, 10, 12, 14 aura 16 vA~ / antarAya karma ke udaya se 15vA~ alAbha parISada hotA hai| 108 pahale guNasthAna se lekara narve guNasthAna taka sabhI parISada hote haiM, jinameM se eka samaya meM jIva adhika se adhika vIsa vedatA hai kyoMki zIta aura uSNa parISada eka sAtha nahIM ho sakate / isI prakAra caryA (vihAra ke kAraNa hone vAlA kaSTa ) aura niSadyA ( adhika baiThe rahane ke kAraNa hone vAlA kaSTa) eka sAtha nahIM ho skte| dasaveM, gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAna meM mohanIya karma se hone vAle mATha parISoM ko chor3a kara bAkI caudaha hote haiM / terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM vaMdanIya karma se hone vAle kSudhA, tRSA yadi gyAraha parISaha hI hote haiM / (13) zrAtmadvAra - pahale aura tIsare guNasthAna meM jJAnAtmA aura cAritrAtmA ke sivAya chaH AtmAeM pAI jAtI haiN| dUsare, cauthe aura pA~caveM guNasthAna meM cAritrAtmA ke sivAya sAta AtmAeM pAI jAtI haiM / chaThe se lekara dasaveM taka ATha AtmAeM / gyArahaveM se terahaveM taka kaSAya ke sivAya sAta aatmaaeN| caudahaveM meM kapAya aura yoga ke sivAya chaH zrAtmAeM hotI haiM / siddha bhagavAn meM jJAna, darzana, dravya aura upayoga rUpa cAra AtmAeM hI haiN| (14) jIva dvAra - pahale guNasthAna meM jIva ke caudaha bheda pAe jAte haiN| dUsare meM cha:- indriya, teindriya, caurindriya aura asaMjJI tiryazca paJcendriya aparyApta tathA saMjJI paMcendriya paryApta aura aparyApta / tIsare meM eka-saMjJI pryaapt| cauthe meM do-saMjJI paryApta aura aparyApta / pA~caveM se lekara caudahaveM taka eka- saMjJI paryApta / (15) guNadvAra - pahale guNasthAna se cauthe guNasthAna taka jIvoM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 106 meM maTha vAteM hotI hai - asaMyatI, apacakkhANI, amirata, asaMvRta, apaNDita, ajAgRta, adharmI, zradharmavyavasAyI / pA~caveM meM ATha bola pAye jAte haiM- saMyatAsaMyatI, pacakkhANApacakkhANI, viratAvirata, saMvRtAsaMkRta, bAlapaNDita, supta jAgRta, dharmAdharmI, dharmAdharma vyavasAyI / chaThe se lekara caudahaveM taka ATha guNa hote haiM- saMyaMtI, pacakkhANI, virata, saMvRta, paNDita, jAgRta, dhArmika aura dharmavyavasAyI / (16) yoga dvAra- pahale, dusare aura cauthe guNasthAna meM AhAraka aura AhAraka mizra ko chor3a kara 13 yoga pAye jAte haiN| tIsare guNasthAna meM audArika mizra, vaikriyamizra, AhAraka, AhAraka mizra aura kArmaNa ina pA~ca yogoM ko chor3a kara bAkI dasa pAye jAte haiM / pA~caveM meM AhAraka, AhAraka mizra aura kArmaNa ke sivAya bAraha yoga pAye jAte haiN| chaThe meM kArmaraNa ke sivAya 14 yoga pAye jAte haiN| sAtaveM meM tIna mizra aura kArmaNa ko chor3a kara gyAraha yoga pAe jAte haiN| AThaveM se lekara bArahaveM taka nau yoga pAe jAte haiM - cAra manoyoga, cAra vacana yoga aura eka zradArika / terahaveM meM pA~ca athavA sAta- satyamanoyoga, vyavahAra manoyoga, satya vacana yoga, vyavahAra vacana yoga aura audArika / sAta mAnane para audArika mizra aura kArmaNa bar3ha jAte haiN| caudahaveM guNasthAna meM yoga nahIM hotaa| (17) upayoga dvAra - pahale aura tIsare meM cha: upayoga pAe jAte haiM - tIna ajJAna aura pahale tIna drshn| dUsare, cauthe aura pA~caveM meM cha:- tIna jJAna aura tIna darzana / chaThe se bArahaveM taka sAta- cAra jJAna aura tIna darzana / terahaveM aura caudahaveM meM dokevala jJAna aura kevala darzana / (18) lezyA dvAra - pahale se chaThe taka chahoM lezyAeM pAI jAtI / sAtaveM meM pichalI tIna / AThaveM se bArahaveM taka zuklalezyA / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ormmmmmmm terahaveM meM paramazukla lezyA / caudahaveM meM koI lezyA nahIM hotii| (16) hetu dvAra-hetu kA artha yahA~ para hai karmabandha kA kaarnn| isake 57 bheda haiM-5 mithyAtva, 15 yoga, 12 avrata (chaH kAya kI rakSAna karanA tathA pA~ca indriyoM aura mana ko vaza meM na rakhanA) aura 25 kaSAya (anantAnavandhI dhAdi16 aura nokaSAya nau)| __ pahale guNasthAna meM zrAhAraka aura AhAraka mizra ko chor3a kara zeSa 55 hetu pAe jAte haiN| dUsare meM 5 mithyAtva aura Upara vAle do hetuoM ko chor3a kara 50 / tIsare meM cAra anantAnubandhI,audArika mizra, vaikriya mizra, kArmaNa aura Upara vAle sAta, kula 14 hetuoM ko chor3a kara 43|cauthe meM audArika mizra,vaikriya mizraaura kArmaNa ina tIna ke bar3ha jAne se 46|paaNcveN meM cAra apratyAkhyAnAvaraNa, avirati aura phArmaNa ghaTa jAne se 40 / chaThe meM 27 arthAt 14 yoga (kArmaNa chor3a kara) aura 13 kaSAya (saMjvalana kI caukar3I aura ha nokssaay)| sAtaveM meM tIna mizra yogoM ko chor3a kara 24 / pAThaveM meM vaikriya aura AhAraka ko chor3a kara 22 / na meM hAsyAdi chaha ko chor3a kara 16 / dasave meM tIna vadAra tIna saMjvalana kapAyAM ko chor3a kara 10 / gyArahaveM tathA vArahaveM meM cAra mana ke, cAra vacana ke aura eka audArika, ye nau hetu pAe jAte haiM / terahaveM meM pA~ca-satya mano yoga, vyavahAra manoyoga, satya bhASA, vyavahAra bhASA aura audaarik| kisI kisI ke mata meM sAta hote haiN| una ke anusAra audArikamizra aura kArmaNa bar3ha jAte haiM / caudahaveM guNasthAna meM koI hetu nahIM hotaa| (20) mArgaNA dvAra-mArgaNA kA tAtparya yahaoN jAne kA mArga hai| pahale guNasthAna vAlA tIsare, cauthe, paoNca aura sAtaveMguNasthAna meM jA sakatA hai| dUsare guNasthAna vAlA pahale guNasthAna meM pAtA hai| tIsare guNasthAna vAlA Upara cauthe,pA~caveM aura sAtaveM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 111 meM tathA nIce pahale meM jAtA hai| cauthe guNasthAna vAlA Upara pA~caveM yA sAtaveM meM tathA nIce pahale,dUsare aura tIsare meM jAtA hai| pA~caveM vAlA nIce pahale, dUsare, tIsare aura cauthe meM tathA Upara sAtaveM meM jAtA hai| chaThe guNasthAna vAlA nIce pA~ca guNasthAnoM meM tathA Upara sAtaveM meM jAtA hai|saatveN guNasthAna vAlA nIce chaThe meM aura Upara AThaveM meM jAtA hai, kAla kare to cauthe meM jAtA hai| AThaveM gaNasthAna vAlA nIce sAtaveM meM aura Upara naveM meM jAtA hai,kAla karane para cauthe meM jAtA hai| dasaveM guNasthAna vAlA nIce naveM meM aura Upara gyArahaveM yA bArahaveM guNasthAna meM jAtA hai / gyArahaveM guNasthAna vAlA gire to dasaveM meM aura kAla kare tocauthe meM jAtA hai, Upara nahIM jAtA / bArahaveM guNasthAna vAlA terahaveM meM hI jAtA hai| terahaveMvAlA caudahaveM meM aura caudahaveM vAlA mokSa meM hI jAtA hai| (21) dhyAna dvAra-pahale aura tIsare guNasthAna meM bhAna tathA raudradodhyAna pAe jAte haiN| dasare,cauthe tathA pA~caveM meM tIna bArtadhyAna,raudradhyAna aura dharmadhyAna / chaThe meM ArtadhyAna aura dhrmdhyaan| sAtaveM meM kevala dharmadhyAna / pAThaveM se terahaveM taka zukladhyAna / caudahaveM meM parama zukladhyAna / (22 ) daNDaka dvAra-pahale guNasthAna meM cauvIsa hI daNDapha pAe jAte haiN| dUsare meM paoNca sthAvara ke pA~ca daNDakoM ko chor3a kara 16 / tIsare aura cauthe meM tIna vikalendriya ko chor3a kara solh| pA~caveM meM manuSya aura sajJI paMcendriya tiryazca yedo|chtthe se lekara caudahaveM tapha manuSya kA eka hI daNDaka pAyA jAtA hai| (23)jIva yoni dvAra- pahale guNasthAna meM 84 lAkha jIva yoniyA~ pAI jAtI haiN| dUsare meM ekendriya kI 52 lAkha chor3a kara zeSa 32 lAkha / tIsare aura cauthe meM vikalendriya kI chaH lAkha ghaTane para 26 lAkha / pA~caveM meM 18 lAkha-caudaha lAkha manuSyoM Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI seThiyA jaina granthamAlA mnnrrrrror ka kI aura cAra lAkha tiryaJcoM kii| chaThe se lekara caudahaveM guNasthAna taka manuSya kI 14 lAkha jIvayoniyaoNpAI jAtI haiN| (24) nimitta dvAra-pahale cAra guNasthAna darzanamohanIya ke nimitta se hote haiN| pA~caveM se bArahavetaka ATha guNasthAna yathAyogya cAritra mohanIya ke caya, upazama yAkSayopazama se| terahavaoN aura caudahavA~ yoga ke nimitta se hote haiN| . (25) cAritra dvAra- pahale cAra guNasthAnoM meM cAritra nahIM hotaa|paaNcveN meM ekadeza sAmAyika cAritra hotA hai| chaThe aura sAtaveM meM tIna cAritra pAe jAte haiM-sAmAyika,chedopasthApanIya aura prihaarvishuddhi| AThaveM aura naveM meM do-sAmAyika aura chedosssthaapniiy|dsveN meM sUkSmasamparAya / gyArahaveM se lekara caudahaveM taka kevala eka yathArakhyAta cAritra hotA hai| (26 ) samaphitadvAra-kSAyika samaphita cauthe se lekara caudahaveM gaNasthAna taka pAyA jAtA hai| upazama samyaktva cauthe se gyArahaveM tk|naayopshmik vedaka samyaktva cauthe se sAtaveM taka / sAsvAdana samyaktva dUsare guNasthAna meM hotA hai| pahale aura tIsare guNasthAna meM samyaktva nahIM hotaa| (27) antaradvAra-pahale guNasthAna meM tIna bhaMga vatAe gae haiM(1)anAdi aparyavasita (2) anAdi saparyavasita (3)sAdi saparyavasita / inameM tIsare bhaMga kA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa 66sAgaropama jhAjharA hai| dUsare se gyArahaveM guNasthAna taka antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa dezona arddhapudgala parAvartana hai| vArahaveM, terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM antara nahIM hotaa| kisI guNasthAna ko eka bAra chor3a kara dubArA use prApta karane meM jitanA samaya lagatA hai use bhantara yA vyavadhAna kAla kahate haiN| pahale guNasthAna ke prathama aura dvitIya bhaMga meM antara nahIM hotA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 113 kyoMki unameM rahA huA jIva unheM chor3atA hI nhiiN| dUsare guNasthAna se lekara gyArahaveM taka ke jIva kama se kama antarmuhUrta meM aura utkRSTa arddhapudgalaparAvartana kAla meM eka bAra chor3e hue guNasthAna ko prApta kara lete haiN| bArahaveM, terahaveM aura caudahaveM guNasthAna ko chor3a kara jIva phira inheM prApta nahIM krtaa| vaha siddha ho jAtA hai isI lie ina guNasthAnoM meM antara nahIM hotaa| _ (28)alpabahutva dvAra-gyArahaveM guNasthAna vAle jIva anya sabhI guNasthAna vAle jIvoM se alpa haiN| pratyeka guNasthAna meM do prakAra ke jIva hote haiM-(1) pratipadyamAna-kisI vivakSita samaya meM usaguNasthAna ko prApta karane vaale| (2)pUrvapratipanna-vivakSita samaya se pahale jo usa guNasthAna ko prApta kara cuke haiM / gyArahaveM guNasthAna meM utkRSTa pratipadyamAna 24 aura pUrvapratipanna eka, doM yA tIna Adi hote haiN| bArahaveM guNasthAna vAle utkRSTa pratipadyamAna 108 aura pUrvapatipanna zatapRthaktva (do sau se nau sau taka) pAe jAte haiM, isa lie gyArahaveM guNasthAna vAloM se inakI saMkhyA saMkhyAtagaNI kahI jAtI hai| upazama zreNI vAle jIva utkRSTa pratipadyamAna 54 aura pUrvamatipana eka, do, tIna Adi mAne gae haiN| kSapaka zreNI vAle pratipadyamAna 108aura pUrvapratipannazatapRthaktva mAne gae haiN| upazama aura kSapaka donoM zreNiyoM vAle sabhI jIva AThaveM, naveM aura dasaveM guNasthAna meM vartamAna hote haiM, isa lie ina tInoM guNasthAna vAle jIva Apasa meM samAna haiM, kintu bArahaveM guNasthAna vAloM kI apekSA vizeSAdhika haiN| caudahaveM guNasthAna vAle bhavastha ayogI vArahaveM guNasthAna vAloM ke barAbara haiN| sayogI kevalI arthAt terahaveM guNasthAna vAle jIva una se saMkhyAtaguNe haiN| ve pRthaktva karor3a arthAt jaghanya do karor3a aura utkRSTa nau karor3a hote haiN| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI seThiyA jaina granthamAlA apramattasaMyata arthAt sAtaveM guNasthAna vAle unase saMkhyAta gaNe pAe jAte haiN| ve do hajAra karor3a taka ho sakate haiN| pramattasaMyata arthAt chaThe guNasthAna vAle unase saMkhyAta guNe haiN| ve nau hajAra karor3a taka hote haiN| asaMkhyAta garbhaja tiryazca bhI deza virati pA lete haiM, isa lie pA~caveM guNasthAna vAle chaThe kI apekSA asaMkhyAtaguNe adhika haiN| dUsare guNasthAna vAle dezavirati vAloM se asaMkhyAta gaNe hote haiM, kyoMki sAsvAdana samyaktva cAroM gatiyoM meM hotA hai| sAsvAdana samyaktva kI apekSA mizradRSTi kA kAlamAna (sthiti) bhasaMkhyAtaguNA hai, isa kAraNa mizradRSTi arthAt tIsare guNasthAna vAledasare gaNasthAna vAloM kI apekSA asaMkhyAtagaNe haiN| tIsare kI apekSAcauthe guNasthAna vAle asaMkhyAta guNe haiN| ayogI kevalI do taraha ke hote haiM- bhavastha (caudahaveM guNasthAnavartI jIva) aura abhavastha (siddh)| abhavastha (siddha) cauthe guNasthAna vAloM se ananta guNe haiN| mithyAdRSTi arthAt pahale guNasthAna vAle siddhoM se bhI anantaguNe haiN| __ pahalA, cauthA, pA~cavaoN, chaThA, sAtavA~ aura terahavA~ ye chaHguNasthAna loka meM sadA pAe jAte haiN| bAkI ATha guNasthAna kabhI nahIM bhI pAe jaate| jaba ye pAe jAte haiM, taba bhI inameM jIvoM kI saMkhyA kabhI utkRSTa hotI hai, kabhI madhyama aura kabhI jghny| Upara vAlA alpabahutva utkRSTa kI apekSA hai, jaghanya saMkhyA kI apekSA se nahIM, kyoMki jaghanya saMkhyA ke samaya jIvoM kA parimANa viparIta bhI ho jAtA hai, jaise- kabhI gyArahaveM guNasthAna vAle vArahaveM se adhika bhI ho jAte haiN| sArAMza yaha hai ki Upara batAyA huAalpavahutva saba guNasthAnoM meM jIvoM ke utkRSTa saMkhyA meM pAe jAne ke samaya hI ghaTa sakatA hai / (karmapranya 4, gAthA 62-63) mara kara parabhava meM jAte samaya jIva ke pahalA, dUsarA aura cauthA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga ^^^ MAAAA www 446 ye tIna guNasthAna hI rahate haiN| tIsarA, bArahavA~ aura terahavA~, ye tIna guNasthAna amara haiN| inameM mRtyu nahIM hotii| pahale, dUsare, tIsare, pA~caveM aura gyArahaveM guNasthAna ko tIrthaGkara nahIM pharasate / cauthA, pA~cavA~, chaThA, sAtavA~ aura AThavaoN ina pA~ca guNasthAnoM meM hI tIrthaGkara gotra ba~dhatA hai| bArahavA~, terahavA~ aura caudahavA~ ye tIna guNasthAna apaDivAI (apratipAtI) haiN| pahalA, dUsarA, cauthA, terahavA~ ye cAra guNasthAna anAhAraka bhI hote haiM aura caudahavA~ guNasthAna anAhAraka hI hai / audArika Adi ke pudgaloM ko na grahaNa karane vAle ko anAhAraka kahate haiN| pahalA, dUsarA aura cauthA guNasthAna vigrahagati kI apekSA se anAhAraka haiN| terahavA~ guNasthAna kevalI samudghAta ke tIsare, cauthe aura pA~caveM samayoM kI apekSA anAhAraka hai| caudahaveM guNasthAna meM AhAra ke pudgaloM kA grahaNa hI nahIM hotA, isa lie vaha anAhAraka hI hai / mokSa jAne se pahale jIva eka yA aneka bhavoM meM nIce likhe nau guNasthAnoM ko avazya pharasatA hai - pahalA, cauthA, sAtavA, AThavA~, navA, dasavaoN, bArahavA~ terahavA~ aura caudahavA~ / ( karmagrantha dUsarA aura cauthA bhAga ) (pravacanasAro dvAra dvAra 60 ) (Avazyaka cUrNi ) 848 - devaloka meM utpanna hone vAle jIva kauna se jIva kisa devaloka taka utpanna ho sakate haiM yaha bAta bhagavatI sUtra ke prathama zataka ke dvitIya uddeze meM batAI gaI hai / vahA~ caudaha prakAra ke jIvoM kI utpatti kA varNana kiyA gayA hai| ve isa prakAra haiM ( 1 ) saMyamarahita bhavya dravya deva jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa Upara ke graiveyaka devoM taka utpanna ho sakate haiM / - (2) akhaNDita saMyama vAle (avirAdhaka sAdhu) jaghanya prathama devaloka aura utkRSTa sarvArthasiddha vimAna taka utpanna ho sakate haiN| (3) khaNDita saMyama vAle (virAdhaka sAdhu) jaghanya bhavanapati Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA devoM meM aura utkRSTa pahale devaloka taka utpanna ho sakate haiN| (4)bhakhaNDita saMyamAsaMyama (avirAdhakazrAvaka)jaghanya pahale aura utkRSTa bArahaveM acyuta devaloka taka utpanna ho sakate haiN| (5)khaNDita saMyamAsaMyama (virAdhaka zrAvaka) jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa jyotiSI devoM taka utpanna ho sakate haiN| (6)asajhI (akAma nirjarA karane vAle)jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa vANavyantara devoM taka utpanna ho sakate haiN| (7) bAla tapasvI jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa jyotiSI devoM taka utpanna ho sakate haiN| (8)kAMdarpika (kutUhalI sAdhu) jaghanya bhavanapatiyoM meM aura utkRSTa pahale devaloka taka utpanna ho sakate haiN| (8)caraka, parivrAjaka (tridaNDI) jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa pA~caveM brahmaloka taka utpanna ho sakate haiN| (10)kinviSika (vyavahAra se cAritra ko dhAraNa karane vAle kintu bhAva se jJAna tathA jJAniyoM kAavarNavAda karane vAle kapaTI) jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa chaThe devaloka tk| (11)dezavirata cAritra kodhAraNa karane vAle tiyecajaghanya bhavanapatiyoM meM aura utkRSTa pAThaveM sahasrAra devaloka tk|. (12)AjIvaka matAnuyAyI (gozAlaka ke ziSya) jaghanya bhavanapatiyoM meM aura utkRSTa vArahaveM acyuta devaloka tk| (13 ) Abhiyogika (mantra tantra Adi karane vAle) jaghanya bhavanapatiyoM meM aura utkRSTa vArahaveM devaloka taka utpanna ho sakate haiN| (14) darzanabhraSTa svalinI sAdhu jaghanya bhavanapati devoM meM aura utkRSTa Upara ke graiveyakoM taka utpanna ho sakate haiN| (bhagavatI zataka 1 uddezA 2) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pandrahavA~ bola saMgraha 846 siddhoM ke pandraha bheda jJAnAvaraNIyAdi ATha karmoM kA sarvathA kSaya karake mokSa meM jAne vAle jIva siddha kahalAte haiN| ve pandraha prakAra se siddha hote haiM (1) tIrthasiddha-jisase saMsAra samudra tirA jAya vaha tIrtha kahalAtA hai arthAt jIvAjIcAdi padArthoM kI prarUpaNA karane vAle tIrthaMkaroM ke vacana aura una vacanoM ko dhAraNa karane vAlA caturvidha saMgha tathA prathama gaNadhara tIrtha kahalAte haiN| isa prakAra ke tIrtha kI maujUdagI meM jo siddha hote haiM ve tIthesiddha kahalAte haiN| (2) atIrthasiddha-tIrthakI utpatti hone se pahale athavA vIca meM tIrtha kA viccheda hone para jo siddha hote haiM ve bhatIrthasiddha kahalAte haiN| marudevI mAtA tIrtha kI utpatti hone se pahale hImokSa gaI thii| bhagavAn suvidhinAtha se lekarabhagavAn zAntinAtha taka ATha tIrthaGkaroM ke bIca sAta antaroM meM tIrtha kA viccheda ho gayA thaa| isa viccheda kAla meM jojIva mokSa gaye ve tIrtha viccheda kAla meM mokSa jAne vAle atIrtha siddha kahalAte haiN| noTa- tIrtha viccheda honA eka accherA hai / isa bhavasarpiNI meM hone vAle dasa accheroM meM yaha dasavAM accherA hai| dasa accheroM kA varNana tIsare bhAga ke bola naM0681 meM diyA gayA hai| (3) tIrthaGkarasiddha- tIrthaGkarapada prApta karake mokSa jAne vAle jIva tIrthaGkara siddha kahalAte haiN| (4) atIrthaGkara siddha- sAmAnya kevalI hokara mokSa jAne vAle atIrthaGkara siddha kahalAte haiN| (5) svayaMbuddhasiddha- dUsare ke upadeza ke binA svayameva Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hy mn zrI seThiyA jaina granthamAlA wwwwwwwwmmmmmwwwimmmnx. im . ~ wwwr rrrr .orm w vodha prApta kara mokSa jAne vAle svayaMbuddha siddha kahalAte haiN| (6) pratyekabuddha siddha-- jo kisI ke upadeza ke binA hI kisI eka padArtha ko dekha kara dIkSA dhAraNa karake mokSa jAte haiM ve pratyeka buddha siddha kahalAte haiN| __ svayaMbuddha aura pratyeka buddha donoM prAyaH eka sarIkhe hote haiM, sirpha thor3I sI paraspara vizeSatAeM hotI haiN| ve ye haiM- vodhi, upadhi, zruta aura liGga (bAhya vess)| (ka) bodhikRta vizeSatA-svayaMbuddha ko bAharI nimittakai vinA hI jAtismaraNa Adi jJAna se vairAgya utpanna ho jAtA hai| svayaMbuddha do taraha ke hote haiM- tIrthaGkara aura tIrthaGkara vyatirikta / yahA~ para tIrthaGkara vyatirikta liye jAte haiM kyoMki tIrthaGkara svayaMbuddha tIrthaGkara siddha meM gina liye jAte haiN| pratyeka buddha ko vRSabha (baila)megha zrAdi bAharI kAraNoM ko dekhane se vairAgya utpanna hotA hai aura dIkSA lekara ve akelehI vicarate hai|| (kha) upadhikRta vizeSatA- svayaMvuddha vastra pAtra Adi bAraha prakAra kI upadhi (upakaraNa) vAle hote haiM aura pratyeka buddha jaghanya do prakAra kI aura utkRSTa nau prakAra kI upadhi vAle hote haiM / ve vastra nahIM rakhate kintu rajoharaNa aura mukhava strikA to rakhate hI haiN| __ (ga-gha) zruta aura liGga (bAhya veza) kI vizeSatA- svayaMbuddha do taraha ke hote haiM / eka to ve jinako pUrva janma kA jJAna isa janma meM bhI upasthita ho pAtA hai aura dUsare ve jinako pUrva janma kA jJAna isa janma meM upasthita nahIM hotaa| pahale prakAra ke svayaMbuddha guru ke pAsa jAkara liga (veza) dhAraNa karate haiM aura niyamita rUpa se gaccha meM rahate haiN| dUsare prakAra ke svayaMbuddha guru ke pAsa jAkara veza svIkAra karate haiM athavA unako devatA veza de detA hai| yadi ve akele vicarane meM samartha hoM aura ho Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga mmmmmmmmwww to ve akele vicara sakate haiM anyathA gaccha meM rahate haiN| pratyeka buddha ko pUrva janma kA jJAna isa janma meM avazya upasthita hotA hai| vaha jJAna jaghanya gyAraha aGgakA aura utkRSTa kiJcidUna (kucha kama)dasa pUrva kA hotA hai / dIkSA lete samaya devatA unheM liGga (veza) dete haiM athavA ve liGga rahita bhI hote haiN| (7) buddha boddhita siddha-prAcAryAdi ke upadeza se bodha prApta kara mokSa jAne vAle buddha bodhita siddha kahalAte haiM / (8) strIliGga siddha-strIliGga se mokSa jAne vAle strIliGga siddha kahalAte hai| yahaoN strIliGga zabda strItva kA sUcaka hai| strItva (strIpanA) tIna prakAra kA batalAyA gayA hai- (ka) veda (kha) zarIrAkRti aura (g)vesh| yahA~ para zarIrAkRti rUpa strItva liyA gayA hai kyoMki veda ke udaya meM to koI jIva siddha ho nahIM sakatA aura vezaapramANa hai,ataH yahA~zarIrAkRtirUpa strItva kI hI vivakSA hai| nandI sUtra meM cUrNikAra ne bhI likhA hai ki strI ke AkAra meM rahate hue jo mokSa gaye haiM ve strIliGga siddha kahalAte haiN| (8) purupaliGga-puruSa kI AkRti rahate hue mokSa meM jAne vAle puruSaliGga siddha kahalAte haiN| (10) napuMsaka liGga siddha- napuMsaka kI AkRti meM rahate hue mokSa jAne vAle napuMsaka liGga siddha kahalAte haiN| (11) skhaliGga siddha-sAdhuke veza (rajoharaNa, mukhavastrikA Adi) meM rahate hue mokSa jAne vAle svaliGga siddha kahalAte haiN| (12) anyaliGga siddha-parivrAjaka Adi ke valkala, gerue vastra Adi dravya liGga meM raha kara mokSajAne vAle anyaliGga siddha kahalAte haiN| (13) gRhasthaliGga siddha- gRhastha ke veza meM mokSa jAne vAle gRhasthaliGga (gRhIliGga) siddha kahalAte haiM,jaise marudevI maataa| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ~~~~ zrI seThiyA jaina granthamAlA ~www.a www (14) eka siddha - eka eka samaya meM eka eka mokSa jAne vAle eka siddha kahalAte haiM / (15) aneka siddha - eka samaya meM eka se adhika mokSa jAne vAle aneka siddha kahalAte haiN| eka samaya meM adhika se adhika kitane mokSa jA sakate haiN| isake lie batalAyA gayA hai battIsA aDayAlA saTThI bAvattarI ya yoddhavvA / culasII nauI u durahiyamaTTUttara sayaM ca // bhAvArtha - eka samaya se ATha samaya taka eka se lekara vattIsa taka jIva mokSa jA sakate haiM isakA tAtparya yaha hai ki pahale samaya meM jaghanya eka, do aura utkRSTa battIsa jIva siddha ho sakate haiM / isI taraha dUsare samaya meM bhI jaghanya eka, do aura utkRSTa battIsa aura tIsare, cauthe yAvat AThaveM samaya taka jaghanya eka, do, utkRSTa battIsa jIva siddha ho sakate haiM / ATha samaya ke pazcAt nizcita rUpa se antarA par3atA hai | 1 tetIsa se lekara ar3atAlIsa jIva nirantara sAta samaya taka mokSajA sakate haiN| isake pazcAt nizcita rUpa se antarA par3atA hai / UnapacAsa se lekara sATha taka jIva nirantara chaH samaya taka mokSa jA sakate haiM isake bAda avazya antarA par3atA hai| ikasaTha se bahattara taka jIva nirantara pA~ca samaya taka, tihattara se caurAsI taka nirantara cAra samaya taka, pacAsI se chayAnaveM taka nirantara tIna samaya paryanta, sattAnaveM se eka sau do taka nirantara do samaya taka mokSajA sakate haiM isake bAda nizcita rUpa se antarA par3atA hai / eka sau tIna se lekara eka sau ATha taka jIva nirantara eka samaya taka mokSa jA sakate haiM arthAt eka samaya meM utkRSTa eka sau ATha siddha ho sakate haiN| isake pazcAt avazya antarA par3atA hai| do tIna yadi samaya taka nirantara utkRSTa siddha nahIM ho sakane / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga . www^~^ 121 liGga kI apekSA siddhoM kA alpa bahutva isa prakAra haithovA napuMsasiddhA, zrInara siddhA kameNa saMkhaguNA / saba se thor3e napuMsaka liGga siddha haiM kyoMki eka samaya meM utkRSTa dasa mokSa jA sakate haiN| napuMsaka liGga siddhoM se strIliGga siddha saMkhyAtaguNe adhika haiM kyoMki eka samaya meM utkRSTa bIsa siddha ho sakate haiM / strIliGga siddhoM se puruSa liGga siddha saMkhyAta guNe adhika haiM kyoMki eka samaya meM utkRSTa 108 mokSa jA sakate haiN| ( pannatraNA pada 1 jIvaprajJApanA prakaraNa ) aMga 850 - mokSa ke pandraha nAdi kAla se jIvanigodAdi gatiyoM meM paribhramaNa kara rahA hai| kaI jIva aise bhI haiM jinhoMne sthAvara avasthA ko chor3a kara trasa avasthA ko bhI prApta nahIM kiyA / trasatva (trasa avasthA) Adi mokSa ke pandraha aMga haiN| inakI prApti honA bahuta kaThina hai| ( 1 ) jaMgamatva (sapanA )- nigoda tathA pRthvIkAya Adi ko chor3a kara dvIndriyAdi jaGgama kahalAte haiN| bahuta thor3e jIva sthAvara avasthA se trasa avasthA ko prApta karate haiM / (2) paJcendriyatva - jaMgama avasthA ko prApta karake bhI bahuta se jIva dvIndriya, trIndriya aura caturindriya hokara hI raha jAte paMcendriyapanA prApta honA phira bhI kaThina hai / (3) manuSyatva - paMcendriya avasthA prApta karake bhI bahuta se jIva naraka, tiryaJca gatiyoM meM paribhramaNa karate rahate haiN| manuSya bhava milanA bahuta durlabha hai| (4) Aryadeza - manuSya bhava ko prApta karake bhI bahuta se jIva anArya deza meM utpanna ho jAte haiM jahA~ dharma kA kucha bhI jJAna nahIM hotA / isa lie manuSya bhava meM bhI Arya deza kA milanA kaThina hai / (5) uttama kula - Arya deza meM utpanna hokara bhI bahuta se jIva Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA nIca kula meM utpanna ho jAte haiN| vahA~ unheM dharmakriyA karane kI yathAsAdhya sAmagrI prApta nahIM hotI / isa liye Arya deza ke pazcAt uttama kula kA milanA bar3A muzkila hai| (6) uttama jAMti--pitRpakSa kula aura mAtRpakSa jAti kahalAtA hai / vizuddha evaM uttama jAti kA milanA bhI bahuta kaThina hai 4 (7) rUpasamRddhi - A~kha, kAna Adi pA~coM indriyoM kI pUrNatA rUpasamRddhi kahalAtI hai / sArI sAmagrI mila jAne para bhI yadi pA~coM indriyoM kI pUrNatA naM ho arthAt koI indriya hIna ho to dharma kA yathAvat ArAdhana nahIM ho sakatA / zrotrendriya meM kisI prakAra kI hInatA hone para zAstra zravaNa kA lAbha nahIM liyA jA sakatA / cacurindriya meM hInatA hone para jIvoM ke dRSTi gocara na hone se unakI rakSA nahIM ho sakatI / zarIra ke hAtha paira Adi avayava pUrNa na hone se tathA zarIra ke pUrNa svastha na hone se bhI dharma kA samyak ArAdhana nahIM ho sktaa| isa lie pA~coM indriyoM kI pUrNatA kA prApta honA bhI bahuta kaThina hai / (8) vala ( puruSArtha) - uparokta sArI sAmagrI prApta ho jAne para bhI yadi zarIra meM bala na ho to tyAga aura tapa kucha bhI nahIM ho sakatA / ataH zarIra meM sAmarthya kA honA bhI paramAvazyaka hai| 122 (6) jIvita - bahuta se prANI janma lete hI mara jAte haiM yA anyavaya meM hI mara jAte haiM / lamvI AyuSya mile vinA prANI dharma kriyA nahIM kara sakatA / ataH jIvita arthAt dIrgha Ayu kA milanA bhI mokSa kA aMga hai / (10) vijJAna - lambI AyuSya prApta karake bhI bahuta se jIva vivekaviphala hote haiM / unheM sad asad evaM hitAhita kA jJAna nahIM hotA isI liye jIvAdi nava tattva ke jJAna ke prati unakI ruci nahIM hotI / nava tattvoM kA yathAvat jJAna kara Atmahita kI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta yola saMgraha, pAMcavA bhAga 123 ~r mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm. ora pravRtti karanA hI saccA vijJAna hai / (11) samyakta-sarveza dvArA prarUpita pAramArthika jIvAjIvAdi padArthoM para zraddhAna karanA samyakta hai| samyaksamApti ke binA jIva ko mokSa pada kI prApti nahIM hotii| (12)zIla sammApti- bahuta se jIva samyakta prApta karake bhI cAritra prApta nahIM krte| cAritra prApti ke vinA jIva mukti prApta nahIM kara sktaa| vijJAna,samyakta aura zIla sammApti arthAta samyagdarzana, jJAna aura cAritra ye tInoM mokSa ke pradhAna aMga haiN| zrI umAsvAti AcArya ne tattvArtha sUtra meM kahA hai ki'samyag darzana jJAna cAritrANi mokSamArgaH' arthAt- samyag darzana, jJAna aura cAritra ye tInoM mila kara mokSa kA mArga haiM / ina tInoM kI prApti honA atyanta durlabha hai| (13) kSAyika bhAva- karmoM ke sarvathA kSaya hone para prakaTa hone vAlA pariNAma kSAyika bhAva kahalAtA hai| bahuta se jIva cAritra prApta karake bhI kSAyika bhAva prApta nahIM krte| nAyika bhAva ke nau bheda haiM-(1) kevalajJAna (2) kevala darzana (3) dAna labdhi (4) lAbha labdhi (5) bhoga labdhi (6)upabhogalabdhi (7) vIrya labdhi (E) samyakta (8) cAritra / cAra sarvaghAtI karmoM ke taya hone para ye nau bhAva prakaTa hote haiN| ye nausAdiananta haiN| (14) kevalajJAna- kSAyika bhAva kI prApti ke pazcAt ghAtI karmoM kA sarvathA taya ho jAne para kevalajJAna utpanna ho jAtA hai| kevalajJAna ho jAne para jIva sarvajJa aura sarvadarzI ho jAtA hai| (15) mokSa-AyuSya pUrNa hone para avyAvAdha mokSa sukha kI prApti ho jAtI hai| uparokta pandraha mokSa ke aGga (upAya) haiN| ina meM se bahuta se aMga isa jIva ko prApta ho gaye haiN| isa liye aba zIla samprApti Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 rammmmmmmmmm zrI seThiyA jaina granthamAlA (cAritra prApti ke liye prayatna karanA caahiye| cAritra cintAmari ke tulya hai / isakI prApti ke bAda dUsarI bAteM zIghra hI prApta hai jAtI haiN| ataH pramAda rahita hokara sadA kAla cAritra mApti liye yatna karanA caahiye| . (paca vastuka, gAthA 156-16 851- dIkSA dene vAle guru ke pandraha guNa gRhasthAvAsa chor3a kara pA~ca mahAvrata rUpa muni vrata aMgIkA karane ko dIkSA kahate haiN| nIce likhe pandraha guNoM se yukta sAdhu pani vrAjaka pada arthAt dIkSA dene vAle guru ke pada ke liye yogya hotA hai (1) vidhiprapanna pravrajya- dIkSA dene vAlA guru aisA hona cAhie jisane svayaM vidhi pUrvaka dIkSA lI ho|| (2) Asevita guru krama-jisane guru kI cira kAla taka seva kI ho arthAt jo guru ke samIpa rahA ho| (3) akhaNDita vrata-dIkSA aMgIkara karane ke dina se leka jisane kabhI cAritra kI virAdhanA na kI ho| (4)vidhipaThitAgama-sUtra, artha aura tadubhaya rUpa Agama ke jisane garu ke pAsa raha kara vidhipUrvaka par3hA ho| (5) tattvavit-zAstroM ke adhyayana se nirmala jJAna vAlA hone se jo jIvAjIvAdi tatvoM ko acchI taraha jAnatA ho| (6)upazAnta-mana,vacana aura kAyA ke vikAra se rahita ho| (7) vAtsalyayukta-sAdhu,sAdhvI,zrAvaka aura zrAvikA rUpa saMgha meM vatsalatA arthAt prema rakhane vAlA ho|| (8) sarvasattvahitAnvepI-saMsAra ke sabhI prANiyoM kA hita cAhane vAlA aura usake lie prayatna karane vAlA ho| (8)Adeya- jisakI vAta dUsare loga mAnate hoN| ( 10 ) anuvartaka-vicitra svabhAva vAle prANiyoM ko jJAna, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAMcavAM bhAga 125 darzana,cAritra kI zikSA dekara unakA pAlana poSaNa karane vAlA ho| (11) gambhIra- roSa athota krodha aura toSa athota prasanna avasthA meM bhI jisake dila kI bAta ko koI na samajha ske| (12) aviSAdI- kisI bhI prakAra kA upasarga hone para jo dInatA na dikhAve arthAt na ghavarAve / (13) upazama labdhyAdiyukta-upazama labdhi AdilabdhiyoM ko dhAraNa karane vAlA ho| jisa labdhi arthAt zakti se dUsare ko zAnta kara diyA jAya use upazama labdhi kahate haiN| (14) sUtrArthabhASaka-AgamoM ke artha ko ThIka ThIka batAne vAlA ho| (15) svagurvanujJAtagurupada- apane guru se jise guru banane kI anumati mila gaI ho| ina pandraha meM se jisa guru meM jitane guNa kama hoM vaha unakI apekSA madhyama yA jaghanya guru kahA jAtA hai| (dharmasagraha adhivAra 3 zloka 80-84 852- vinIta ke pandraha lakSaNa guru Adi bar3e puruSoM kI sevA zuzrUSA karane vAlA vinIta kahalAtA hai| vinIta ke pandraha lakSaNa haiM (1) vinIta ziSya nIcavRtti (namra) hotA hai arthAt vinIta ziSya garu Adi ke sAmane nama kara rahatA hai, nIce Asana para baiThatA hai, hAtha jor3atA hai aura caraNoM meM dhoka detA hai| (2) prArambha kie hue kAma ko nahIM chor3atA, caJcalatA nahIM karatA, jaldI jaldI nahIM calatA kintu vinaya pUrvaka dhIre dhIre calatA hai| kaI loga eka jagaha baiThe hue bhI hAtha paira Adi zarIra ke agoM ko hilAyA karate haiM kintu vinIta ziSya aisA nahIM krtaa| asatya, kaThora aura avicArita vacana nahIM bolatA, eka kAma Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mjm zrI seThiyA jaina granthamAlA ko pUrA kie binA dusarA kAma zurU nahIM krtaa| (2) amAyI (sarala) hotA hai arthAt guru Adi se chala, kapaTa nahIM krtaa| (4) akutUhalI arthAt krIr3A se sadA dara rahatA hai| khela, tamAze Adi dekhane kI lAlasA nahIM krtaa| (5) vinIta ziSya apanI choTI sI bhUla ko bhI dara karane kI koziza karatA hai| vaha kisI kA apamAna nahIM krtaa| (6)vaha krodha nahIM karatA tathA krodhotpatti ke kAraNoM se bhI sadA dUra rahatA hai| (7) mitra kA pratyupakAra karatA hai arthAt apane sAtha kie hue upakAra kA badalA cukAtA hai / vaha kabhI kRtaghna nahIM bntaa| (8) vidyA par3ha kara abhimAna nahIM karatA kintu jaise phaloM ke Ane para hatta nIce kI ora jhuka jAtA hai usI prakAravidyA rUpI phala ko prApta kara vaha namra bana jAtA hai| (8)kisI samaya AcAryAdidvArA kisI prakAra kI skhalanA (galtI) ho jAne para unakA tiraskAra tathA apamAna nahIM karatA athavA vaha pApa kI upekSA nahIM krtaa| (10) bar3e se bar3A aparAdha hone para bhI kRtajJatA ke kAraNa mitroM para krodha nahIM krtaa| (11) apriya mitra kA bhI pITha pIche dopa prakaTa nahIM karatA arthAta jisake sAtha eka bAra mitratA kara lI hai, yadyapi vaha isa mamaya saikar3oM apakAra (bugaI) bhI kara rahA ho, tathApi usake pahale ke upakAra (bhalAI) kA smaraNa kara usake dopa prakaTa nahIM karatA apitu usake lie bhI kalyANakArI vacana hI kahatA hai| (12) kalaha aura Damara (lar3AI) se sadA dUra rahatA hai| (13) kulInapane ko nahIM chor3atA arthAt apane kosauMpe hue Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 127 kArya ko nahIM chodd'taa| (14) vinIta ziSya jJAnavAna hotA hai| kisI samaya bure vicAroM ke AjAne para bhI vaha kukArya meM pravRtti nahIM krtaa| (15) binA kAraNa guru ke nikaTa yA dUsarI jagaha idhara udhara nahIM ghUmatA phirtaa| uparokta guNoM vAlA puruSa vinIta kahalAtA hai| (uttarAdhyayana adhyayana 11 gAthA 10-13) 853-pUjyatAko batalAne vAlI pandraha gAthAeM dazavakAlika mUtra ke vinaya mamAdhi nAmaka naveM adhyayana ke tIsare uddeze meM pUjyatA ko batalAne vAlI pandraha gAthAeM AI hai| una gAthAoM meM batalAyA gayA hai ki kina kina guNoM ke dhAraNa karane se sAdhu pUjya ( pUjanIya ) bana jAtA hai| una gAthAoM kA bhAvArtha kramazaH nIce diyA jAtA hai (1) jisa prakAra agnihotrI brAhmaNa agni kI pUjA karatA hai usI prakAra vuddhimAn zipya ko prAcArya kI pUjA yAnI sevA zuzraSA karanI cAhiye kyoMki joprAcArya kI dRSTi evaM iMgitAkAra Adi kojAna kara unake bhAvAnukUla calatA hai vaha pUjanIya hotA hai| (2) jo prAcAraprApti ke liye vinaya karatA hai, jo bhaktipUrvaka guruvacanoM ko suna kara svIkAra karatA hai tathA guru ke kathanAnusAra zIghra hI kArya sampanna kara detA hai, jo kabhI bhI guru mahArAja kI AzAtanA nahIM karatA vaha ziSya saMsAra meM pUjya hotA hai| (3) apane se guNoM meM zreSTha evaM laghuvayaska hone para bhI dIkSA meM bar3e muniyoM kI vinaya bhakti karane vAlA, vinaya kI zikSA se sadA namra evaM prasannamukha rahane vAlA, madhura aura satya bolane vAlA, AcArya ko vandanA namaskAra karane vAlA evaM unake vacanoM ko kAryarUpa se svIkAra karane vAlA ziSya pUjanIya hotA hai| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI seThiyA jaina granthamAlA (4)saMyama yAtrA ke nirvAhArtha jo sadA vizuddha,bhikSA labdha evaM ajJAta kuloM se thor3A thor3A grahaNa kiyA huzrA AhAra pAnI bhogatA hai aura jo AhAra ke milane tathA na milane para stuti aura nindA nahIM karatA vaha sAdhu saMsAra meM pUjanIya hotA hai| (5) saMstAraka, zayyA, Asana, bhojana aura pAnI Adi ke adhika lAbha ho jAne para bhI jo alpa icchA aura amUrchA bhAva rakhatA hai aura sadA kAla santoSabhAva meM rata rahatA hai, tathA apanI AtmA ko sabhI prakAra se santuSTa rakhatA hai vaha sAdhu saMsAra meM pUjanIya hotA hai| . .. (6)dhana prApti zrAdi kI abhilASA se manuSya lohamaya tIkSNa vANoM ko sahana karane meM samartha hotA hai parantu jo sAdhu vinA kisI lobha lAlaca ke karNakaTu vacana rUpI kaNTakoM ko sahana karatA hai vaha niHsandeha pUjanIya ho jAtA hai| (7) zarIra meM cubhe hue loha kaNTaka to maryAdita samaya taka hI duHkha pahu~cAne vAle hote haiM aura phira ve suyogya vaidya dvArA sukha pUrvaka nikAle jA sakate haiM kintu vacana rUpI kaNTaka atIva duruddhara hai arthAt hRdaya meM cubha jAne ke bAda ve bar3I kaThinatA se nikalate haiN| kaThora vacana rUpI kaNTaka paramparayA vaira bhAva ko bar3hAne vAle evaM mahA bhaya ko utpanna karane vAle hote haiN| (8) samUha rUpa se sanmukha Ate hue kaTuvacana mahAra zrotra mArgase hRdaya meM praviSTa hote hI daumanasya bhAva utpanna kara dete haiM arthAta kaTu vacanoM ko sunate hI hRdaya meM duSTa bhAvanA utpanna ho jAtI hai parantu josaMyamamAge maMzUravIra,indriyA para vijaya prApta karane vAlA puruSa ina kaTu vacanoM ke prahAra ko zAnti se samabhAva pUrvaka sahana kara letA hai vaha saMsAra meM pUjanIya ho jAtA hai| (B)jo muni pITha pIche yA sAmane kisI kI nindA nahIM karatA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 126 wwmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ~~~~~~~~~~ aura parapIDAkArI, nizcayakArI evaM apriyakArI vacana bhI nahIM bolatA vaha sAdhu pUjanIya ho jAtA hai| (10)jo sAdhu kisI prakAra kA lobha lAlaca nahIM karatA, maMtra taMtrAAdi aindrajAlika jhagar3oM meM nahIM par3atA, mAyA ke phande meM nahIM phaMsatA, kisI kI cugalI nahIM karatA, saMkaTa se ghabarAkara dInatA dhAraNa nahIM karatA, dUsaroM se apanI stuti nahIM karavAtA aurana apane muMha se apanI stuti karatA hai tathA khela, tamAze Adi kalAoM meM kautuka nahIM rakhatA hai vaha sAdhu pUjanIya ho jAtA hai| ___ (11) he ziSya ! guNoM se sAdhu aura aguNoM se asAdhu hotA hai ata eva tujhe sAdhu guNoM ko to grahaNa karanA cAhiye aura aguNoM ko sarvathA chor3a denA cAhiye kyoMki apanI AtmA ko apanI AtmA se hI samajhAne vAlA tathA rAga dveSa meM samabhAva rakhane vAlA guNI sAdhu hI pUjanIya hotA hai| (12) jo sAdhu bAlaka, vRddha, strI, puruSa, dIkSita aura gRhastha mAdikI hIlanA(nindA),khiMsanA (bArambAra nindA)nahIM karatA tathA krodhAdi kaSAyoM se dUra rahatA hai vaha pUjanIya ho jAtA hai| (13)jo ziSya AcArya ko vinaya bhakti Adi se sammAnita karate haiM ve svayaM bhI prAcArya se vidyAdAna dvArA sammAnita hote haiN| jisa prakAra mAtA pitA apanI kanyA ko suzikSita kara yogya vara ke sAtha pANigrahaNa dvArA zreSTha sthAna meM pahuMcA dete haiM, usI prakAra AcArya bhI apane vinIta ziSyoM ko sUtrArtha kA jJAtA banA kara AcAryapada jaise U~ce padoM para pratiSThita kara dete haiM / jo satyavAdI,jitendriya auratapasvI sAdhu aise sammAna yogya AcAryoM kA sammAna karatA hai vaha saMsAra meM pUjya ho jAtA hai| (14) jo muni pUrNa buddhimAn , pA~ca mahAvratoM kA pAlaka, tIna guptiyoM kA dhAraka aura cAroM kaSAyoM para vijaya prApta karane Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA vAlA hotA hai aura guNoM ke sAgara gurujanoM ke vacanoM ko vinaya pUrvaka suna kara tadanusAra bhAcaraNa karane vAlA hotA hai vaha muni saMsAra meM pUjanIya ho jAtA hai| (15)jainAgama ke tattvoM ko pUrNarUpa se jAnane vAlA, atithi sAdhuoM kI dattacitta se sevA-bhakti karane vAlA sAdhu apane guru mahArAja kI nirantara sevA bhakti karake pUrvakRta karmoM ko taya kara detA hai aura anta meM divya tejomayI, anupama siddhagati ko prApta kara letA hai| (dazavaikAlika adhyayana 6 uddezA 3) 854- anAthatA kI pandraha gAthAe~ uttarAdhyayana sUtra ke bIsaveM adhyayana kA nAma mahAnirgranthIya hai| isameM anAthI muni kA varNana hai| ___ eka samaya magadha deza kA khAmI rAjA zreNika saira karane ke lie jaMgala kI ora niklaa| saira karatA huA rAjA maMDitakuti nAmaka udyAna meM zrA phuNcaa| vahA~ eka vRkSa ke nIce padmAsanalagAe hue ekadhyAnastha muni ko dekhaa| muni kI prasanna mukhamudrA, kAntimaya dedIpyamAna vizAla bhAla aura sundara rUpa ko dekha kara rAjA zreNika vismita evaM Azcaryacakita hogyaa|vh vicAra karane lagA ki ahA ! kaisI inakI kAnti hai ? kaisA inakA anupama rUpa hai ? ahA ! isa yogIzvara kI kaisI apUrva saumyatA, kSamA, nirlobhatA tathA bhogoM se nivRtti hai! usa yogIzvara ke donoM caraNoM ko namaskAra karake pradakSiNA dekara na ati dUra aura na ati pAsa isa taraha khar3A hokara, donoM hAtha jor3a kara rAjAzreNika vinaya pUrvaka isa prakAra pUchane lagA*he Arya ! isa taruNAvasthA meM bhoga vilAsa ke samaya Apane dIkSA kyoM lI hai?Apako aisI kyA preraNA milI jisase Apane Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta ghola saMgraha, pAMcavAM bhAga 131 isa taruNa vaya meM yaha kaThora vrata (munivrata) dhAraNa kiyA hai ? ina vAtoM kA uttasmai bhApake mukha se sunanA cAhatA huuN| rAjA ke prazna ko suna kara muni kahane lage ki he rAjan ! maiM anAya hU~, merA rataka koI nahIM hai aura na merA koI kRpAlu mitra hI hai| isI lie maiMne munivrata dhAraNa kara liyA hai| yogIzvarakA uttara suna kara magadha deza ke adhipati rAjAzreNika ko haMsI A gii| vaha yogIzvarase kahane lagA ki kyA Apa jaise prabhAvazAlI tathA samRddhizAlI puruSa ko abhI taka koI svAmI nahIM mila sakA hai ? he yogIzvara ! yadi sacamuca ApakA koI sahAyaka nahIM hai to maiM sahAyaka hone ko taiyAra huuN| manuSyabhava (janma) atyanta durlabha hai isa lie Apa mitra tathA svajanoM se yukta hokara sukhapUrvaka hamAre pAsa raho aura yatheccha bhogoM ko bhogo| yogIzvara kahane lage ki he magadhezvara zreNikAtU svayaM hI anAtha hai| jo svayaM anAtha hai vaha dasaroM kA nAtha kaise ho sakatA hai ? muni ke vacana suna kara rAjA ko ati vismaya evaM Azcarya huA kyoMki rAjA ke lie ye vacana azrutapUrva the| isase pahale rAjA ne aise vacana kabhI kisI se nahIM sune the| ataH use vyAkulatA aura saMzaya donoM hI hue| rAjA ko yaha vicAra utpanna huA ki yaha yogI merI zakti, sAmarthya tathA sampatti ko nahI jAnatA hai| isI lie aisA kahatA hai| rAjA apanA paricaya detA huA yogIzvara se kahane lagA ki maiM aneka hAthI, ghor3oM, karoDoM AdamiyoM, zaharoM evaM dezoM (aMgadeza aura magadha deza) kAsvAmI huuN| sundara antaHpura meM manuSya sambandhI sarvottama bhoga bhogatA huuN| merI sattA (AjJA) aura aizvarya anupama haiN| itanI vipula sampatti hone para bhI maiM anAtha kase hU~ ? he munIzvara! kahIM bhApakA kathana asatya to nahIM hai ? muni kahane lage ki rAjan ! tU anAtha aura Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA minn sanAtha ke paramArtha evaM asalI rahasya ko na to jAna hI sakA hai aura na samajha hI sakA hai| isIse tujhe sandeha ho rahA hai| mujhe anAthatA kA jJAna kahA~ aura kisa prakAra huA aura maiMne dIkSA kyoM lI, he rAjan ! isa sarva vRttAnta ko tU dhyAna pUrvaka suna prAcIna nagaroM meM sarvottama kozAMvI nAma kI eka nagarI thii| vahA~prabhUtadhanasaJcaya nAma ke mere pitA rahate the| eka samaya taruNa avasthA meM mujhe oNkha kI atula pIr3A huI aura usa pIr3A ke kAraNa mere sAre zarIra meM dAhajvara ho gyaa|jaise kupita huA zatra marmasthAnoM para ati tIkSNa zastroM dvArA prahAra kara ghora pIr3A pahu~cAtA hai vaisI hI tIvra merI oNrakha kI pIr3A thii| vaha dAhajvara kI dAruNa pIr3A indra ke vajra kI taraha merI kamara, mastaka tathA hRdaya ko pIr3ita karatI thii| usa samaya vaidyaka zAstra meM ati pravINa, jar3I buTI tathA maMtra taMtra Adi vidyA meM pAraMgata, zAstra vicakSaNa tathA auSadhi karane meM atidakSa aneka vaidyAcArya mere ilAja ke liye aaye| unhoMne aneka prakAra se merI cikitsA kI kintu merI pIr3A ko zAnta karane meM ve samarthana hue| mere pitA mere lie sava sampatti lagA dene ko tayyAra the kintu usa duHkha se chur3Ane meM to ve bhI asamartha hI rahe / merI mAtA bhI merI pIr3A ko dekha kara dukhita evaM ativyAkula ho jAtI thI kintu duHkha dUra karane meM vaha bhI asamartha thii| mere sage choTe aura bar3e bhAI tathA sagI bahaneM bhI mujhe usa duHkha se na bacA skii| mujha para atyanta sneha rakhane vAlI patiparAyaNA merI patnI ne saba zRGgAroM kA tyAga kara diyA thaa| rAta dina vaha merI sevA meM lagI rahatI, eka kSaNa ke liye bhI vaha merese durana hotI thI kintu apane A~suoM se mere hRdaya ko siMcana karane ke sivAya vaha bhI kucha na kara skii| meresajjana snehI aura kuTumvI jana bhI mujhe usa duHkha se na chur3A sake yahI merI anAthatA thii| Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga / 133 * M isa prakAra cAroM tarapha se asahAyatA aura anAthatA kA anubhava hone se maiMne socA ki isa ananta saMsAra meM aisI vedanAeM sahana karanI par3eM yaha vAta bahuta asahya hai isa lie aba kI bAra yadi maiM isa dAruNa vedanA se chUTa jAU~ tokSAMta (kSamAzIla), dAnta tathA nirArambhI hokara tatkSaNa hI saMyama dhAraNa kruuNgaa| herAjan! 'rAtri ko aisA nizcaya karake maiM so gyaa| jyoM jyoM rAtri vyatIta hotI gaI tyoM tyoM vaha merI dAruNa vedanA bhI kSINa hotI gii| prAtaH kAla to maiM bilakula nIroga ho gyaa| apane mAtA pitA se AjJA lekara kSAnta, dAnta aura nirArambhI hokara saMyamI (sAdhu) bana gyaa| saMyama dhAraNa karane ke bAda maiM apane ApakA tathA samasta trasa aura sthAvara jIvoM kA nAtha (rakSaka) ho gyaa| he rAjan ! yaha AtmA hI prAtmA ke liye vaitaraNI nadI tathA kUTazAlmalI vRkSa ke samAna duHkhadAyI hai aura yahI kAmadhenu tathA nandana vana ke samAna sukhadAyI bhI hai| yaha AtmA hI mukha duHkha kAkartA aura bhoktA hai| yadi sumArga para cale to yaha AtmA hI apanA saba se bar3A mitra hai aura yadi kumArga para cale to AtmA hI apanA sabase bar3A zatru hai| isa prakAra anAthI muni ne rAjA zreNika ko apanA pUrvavRttAnta sunA kara yaha batalAyA ki mujhe kisa prakAra vedanAsahana karanI par3I aura kisa prakAra mujhe anAthatA kA anubhava huaa|chH kAya jIvoM ke rakSaka mahAvratadhArI munirAja hI sacce sanAtha (rakSaka) haiM kintu munivRtti dhAraNa karake jo usakA samyak prakAra se pAlana nahIM kara sakate ve bhI anAtha hI haiM / yaha dUsare prakAra kI anAthatA hai| isakA varNana isa adhyayana kI ar3atIsavIM gAthA se lekara tarepanavIM gAthA taka kiyA gayA hai| ataH una pandraha gAthAoM kA bhAvArtha kramazaH nIca diyA jAtA hai - Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (1) he rAjan ! bahuta se puruSa nirgrantha dharma ko aMgIkArato kara lete haiM kintu parIpaha aura upasagoM ke Ane para kAyara bana jAte haiM aura sAdhudharma kA samyak pAlana nahIM kara sakate / yaha unakI anAthatA hai| (2) jo koI pahale mahAvratoM ko grahaNa karake bAda meM apanI asAvadhAnatA evaM pramAdavaza unakA yathocita pAlana nahIM karatA aura apanI AtmA kA nigraha na kara sakane ke kAraNa indriyoM ke viSayoM meM Asakta bana kara rasalolupa bana jAtA hai| aisA bhikSu rAgadveSa rUpI saMsAra ke bandhanoM kA mUlocchedana nahIM kara sakatA kyoMki kisI bhI vastu ko chor3a denA sarala hai kintu usakI Asakti ko dUra karanA bahuta muzkila hai| (3) IryA (upayoga pUrvaka calanA), bhASA (upayoga pUrvaka nirdoSa bhASA bolanA), eSaNA (nirdoSa bhittA Adi grahaNa karane kI vRtti), pAtra, kambala, vastrAdi ko yatanApUrvaka uThAnA, rakhanA tathA kAraNavazAt vacI huI adhika vastu ko tathA mala mUtra Adi tyAjya vastuoM ko yatanA pUrvaka nirdoSa sthAna meM paraThanA, ina paoNca samitiyoM kA jo sAdhu pAlana nahIM karatA vaha vItarAga prarUpita dharma kA ArAdhana nahIM kara sktaa| (4)jo bahuta samaya taka sAdhuvrata kI kriyA karake bhI apane vrata niyamoM meM asthira ho jAtA hai tathA tapazcaryA Adi anuSThAnoM se bhraSTa ho jAtA hai aisA sAdhu bahuta varSoM taka tyAga, saMyama, kezaloca zrAdi kaSToM dvArA apane zarIra ko sukhAne para bhI saMsAra sAgara ko pAra nahIM kara sktaa| (5) aisA sAdhu polI muTThI athavA khoTe rupaye kI taraha sAra (mUlya) rahita ho jAtA hai, jaise vaiDUryamaNi ke sAmane kAca kA Tukar3A nirarthaka (vyartha) hai vaise hI jJAnI puruSoM ke sAmane vaha sAdhu Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 135 nirmUlya ho jAtA hai arthAt guNavAnoM meM usakA Adara nahIM hotA / ( 6 ) jo rajoharaNa, mukhavastrikA yAdi muni ke vAhya cinha mAtra rakhatA hai aura kevala AjIvikA ke lie hI vezadhArI sAdhu banatA hai aisA puruSa tyAgI nahIM hai aura tyAgI na hote hue bhI apane ko jhUThamUTha hI sAdhu kahalavAtA hai| aise vezadhArI DhoMgI sAdhu ko bahuta kAla taka naraka aura tiryaJca yoni ke andara asA duHkha bhogane par3ate haiM / (7) jaise - tAlapuTa viSa (aisA dAruNa viSa jo tatkAla mANoM kA nAza karatA hai) khAne se, ulTI rIti se zastra grahaNa karane se tathA avidhipUrvaka maMtra jApa karane se svayaM dhAraNa karane vAle kA hI nAza ho jAtA hai vaise hI cAritra dharma ko aMgIkAra karake jo sAdhu viSaya vAsanAoM kI Asakti meM phaMsa kara indriya lolupa ho jAtA hai vaha apane Apa kA patana kara DAlatA hai| (8) sAmudrika zAstra, svamavidyA, jyotiSa tathA vividha kautUhala (jAdUgarI) Adi vidyAoM ko sIkha kara unake dvArA zrAjIvikA calAne vAle kusAdhu ko anta samaya meM ve kuvidyAe~ zaraNabhUta nahIM hotIM / vidyA vahI hai jisase AtmA kA vikAsa ho / jisase zrAtmA kA patana ho vaha vidyA, vidyA nahIM kintu kuvidyA hai| (6) vaha vezadhArI sAdhu apane ajJAna rUpI andhakAra se sadA dukhI hotA hai / cAritradharma kA yathAvat pAlana na kara sakane ke kAraNa vaha isa bhava meM apamAnita hotA hai aura paraloka meM naraka Adi ke asahya duHkha bhogatA hai / (10) jo sAdha agni kI taraha sarvabhakSI bana kara apane nimitta banAI mola lI gaI athavA kevala eka hI ghara se prApta sadoSa bhikSA grahaNa kiyA karatA hai vaha kusAdhu apane pApoM ke kAraNa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI seThiyA jaina granthamAlA durgati meM jAtA hai| (11) zira kA chedana karane vAlA zatru bhI itanA apakAra nahIM kara sakatA jitanA kumArga para cala kara yaha AtmA apanA apakAra kara letI hai / jaba yaha AtmA kumArga para calatI hai taba apanA bhAna bhI bhUla jAtI hai| jaba mRtyu Akara galA davAtI hai taba usako apanA bhUtakAla yAda AtA hai aura phira use pazcAttApa karanA par3atA hai| (12) sAdhuvRtti aMgIkAra karake usakA yathAvat pAlana na karane vAle vezadhArI sAdhu kA sArA kaSTa sahana bhI vyartha ho jAtA hai aura usakA sArA puruSArtha viparIta phala dene vAlA hotA hai| aise bhraSTAcArI sAdhu kA isa loka meM apamAna hotA hai aura paraloka meM mahAn dukhoM kA bhoktA banatA hai| (13) jaise bhogarasa (jilA khAda) meM lolupa (mAMsa khAne vAlA)pakSI svayaM dUsare hiMsaka pakSI dvArA pakar3A jAphara khUba paritApa pAtA hai vaise hI durAcArI tathA svacchaMdI sAdhu ko jinezvara deva ke mArga kI virAdhanA karake mRtyu ke samaya bahuta pazcAttApa karanA par3atA hai| (14) jJAna tathA guNa se yukta hitazikSA ko suna kara vuddhimAn puruSa durAcAriyoM ke mArgako chor3a kara mahAtapasvI munIzvaroM ke mArga para gamana kre| (15) isa prakAra cAritra ke guNoM se yukta buddhimAna sAdhaka zreSTha saMyama kA pAlana kara niSpApa ho jAte haiM tathA ve pUrva saMcita kamoM kA nAza kara anta meM akSaya mokSa mukha ko prApta karate haiN| isa prakAra karya zatruoM ke ghora zatru, dAnta,mahAtapasvI,vipula yazasvI, dRDhavratI mahAmunIzvara anAthI ne anAthatA kA saccA artha rAjA zreNika ko sunaayaa| ise muna kara rAjA zreNika atyanta Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 137 prasanna huaa| donoM hAtha jor3a kara rAjAzreNika una mahAmunIzvara se isa prakAra arja karane lagA- he bhagavan ! Apane mujhe saccI anAthatA kA svarUpa bar3I hI sundaratA ke sAtha samajhA diyaa| ApakA mAnava janma pAnA dhanya hai| ApakI yaha divya kAnti, divya prabhAva, zAnta muravamudrA, ujvala saumyatA dhanya haiM / jinezvara bhagavAn ke satyamArga meM calane vAle Apa vAstava meM sanAtha haiM, sabAndhava haiN| he saMyamin ! anAtha jIvoM ke Apa hI nAtha haiN| saba prANiyoM ke Apa hI rakSaka haiN| he kSamA sAgara mahApuruSa / maiMne Apake dhyAna meM vighna (bhaMga) DAla kara aura bhoga bhogane ke lie Amantrita karake ApakA jo aparAdha kiyA hai usake lie maiM Apase kSamA cAhatA huuN|' isa prakAra rAjAoM meM siMha ke samAna zreNika rAjAne zramaNa siMha (sAdhuoM meM siMha ke samAna ) anAthI muni kI parama bhakti pUrvaka stuti kii| muni kA dharmopadeza suna kara rAjAzreNika apane antaHpura (saba rAniyA~ aura dAsa dAsiyA~) aura sakala kuTumvI janoM sahita mithyAla kA tyAga kara zuddha dharmAnuyAyI bana gyaa| __ anAthI muni ke isa amRtopama samAgama se rAjA zreNika kA roma roma praphullita ho gyaa| parama bhakti pUrvaka munIzvara ko vandanA namaskAra karake apane sthAna ko calA gyaa| tIna guptiyoM se gupta, tI iNDoM (manadaNDa, vacana daNDa aura kAyadaNDa) se virakta, guNoM ke bhaNDAra anAthI muni anAsakta bhAva se aprativandha vihAra pUrvaka isa pRthvI para vicarane lge| sAdhutA meM hI sanAthatA hai| zrAdarza tyAga meM hI sanAyatA hai| Asakti meM anaaytaahai| bhogoM meM grAsakta honA anAthatA hai aura icchA tathA vAsanA kI paratantratA meM bhI anAthatA hai| anAthatA ko choDa karasanAtha honAapane bhApa hI apanA mitra bananA pratyeka Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI seThiyA jaina granthamAlA NAAMANA mumukSu kA kartavya hai| (uttarAdhyayana mahAnirgranyIya nAmaka 20 vA adhyayana) 855-yoga athavA prayogagati pandraha __ mana, vacana aura kAyA ke vyApAra ko yoga kahate haiN| vIryAntarAya karma ke kSaya yA kSayopazama se mana vacana aura koyavargaNA ke pudgaloM kA Alambana lekara Atma pradezoM meM hone vAle parispaMda, kaMpana yA halana calena ko bhI yoga kahate haiN| Alambana ke bheda se isake tIna bheda haiM-mana, vacana aura kaayaa| inameM mana ke caar| vacana ke cAra aura kAyA ke sAta, isa prakAra kula pandraha bheda ho jAte haiN| panavaNA sUtra meM yoga ke sthAna para prayoga zabda hai| inhIM ko prayogagati bhI kahA jAtA hai (1) satya manoyoga-mana kA jovyApAra sat arthAt sajjanapuruSa yA sAdhuoM ke liye hitakArI ho, unheM mokSa kI ora le jAne vAlA ho use satyamanoyoga kahate haiM athavA jIvAdi padArthoM ke anekAnta rUpa yathArtha vicAra ko satya manoyoga kahate haiN| (2) asatya manoyoga- satya se viparIta arthAt saMsAra kI ora le jAne vAle mana ke vyApAra ko asatya manoyoga kahate haiM athavA jIvAdi padArtha nahIM haiM, ekAnta sat haiM ityAdi ekAnta rUpa mithyA vicAra asatya manoyoga hai| (3) satyamRpA manoyoga- vyavahAra naya se ThIka hone para bhI nizcaya naya se jo vicAra pUrNa ho na ho, jaise- kisI upavana meM dhava, khaira,palAza Adi ke kucha per3a hone para bhI azokakSa adhika hone se use azoka vana kahanA / vana meM azokakSoM ke hone se yaha bAta satya hai aura dhava Adi ke vRkSa hone se mRpA(asatya)bhI hai| (4)asatyAmRpA manoyoga-jo vicAra satya nahIM hai aura asatya bhI nahIM hai use asatyAmRpA manoyoga kahate haiN| kisI prakAra kA vivAda khar3A hone para vItarAga sarvajJa ke batAe hue Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga wwmorrowrwww wwwmar mmmmmmmmmmmmmm siddhAnta ke anusAra vicAra karane vAlA ArAdhaka kahA jAtA hai usakA vicAra satya hai / jo vyakti sarvajJa ke siddhAnta se viSarIta vicaratA hai, jIvAdi padArthoM ko ekAnta nitya Adi batAtA hai vaha virAdhaka hai / usakA vicAra asatya hai| jahA~vastu ko satya yA asatya kisI prakAra siddha karane kI icchA na ho kevala vastu kA.kharUpa mAtra dikhAyA jAya, jaise- devadatta ! ghar3A lAmo ityAdi cintana meM vahA~ satya yA asatya kucha nahIM hotaa|aaraadhk virAdhaka kI phalpanA bhI vahA~ nahIM hotI / isa.prakAra ke vicAra ko asatyAmRSA manoyoga kahate haiN| yaha bhI vyavahAra naya kI apekSA hai| nizcaya naya se to isakA satya yA asatya meM samAveza ho jAtA hai| (5-6-7-8)Upara likhe manoyoga ke anusAra vacana yoga ke bhI cAra bheda haiM- (5) satya vacana yoga (6) asatya vacana yoga (7) satyamRSA vacana yoga (8)asatyAmRSA vcn-yog| kAya yoga ke sAta bheda (6) audArika zarIra kAya yoga- kAya kA artha hai samUha / audArika zarIra pudgala skandhoM kA samUha hai, isa lie phAya hai| isa meM hone vAle vyApAra ko audArika zarIra kAya yoga kahate haiN| yaha yoga paryApta tiryaJca aura manuSyoM ke hI hotA hai| (10) audArika mizra zarIra kAya yoga-vaikriya,AhAraka aura kArmaNa ke sAtha mile hue audArika ko audArika mizra kahate haiM / audArika mizra ke vyApAra ko audArika mizra zarIra kAya yoga kahate haiN| (11) vaikriya zarIra kAya yoga- vaikriya zarIra paryApti ke - kAraNa paryApta jIvoM ke hone vAlA vaikriya zarIra kA vyApAra vaikriya zarIra kAya yoga hai| Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (12) vaikriya mizra zarIra kAya yoga- deva aura nArakI jIvoM ke aparyApta avasthA meM hone vAlA kAya yoga vaikriya mizra zarIra kAyayoga hai| yahA~ vaikriya aura kArmaNa kI apekSA mizra yoga hotA hai / (13) AhAraka zarIra kAyayoga - AhAraka zarIra paryApti ke dvArA paryApta jIvoM ko AhAraka zarIra kAyayoga hotA hai / 140 (14) AhAraka mizra zarIra kAyayoga - jisa samaya AhAraka zarIra apanA kArya karake vApisa Akara audArika zarIra meM praveza karatA hai usa samaya AhAraka mizra zarIra kAya yoga hotA hai / (15) taijasa kAraNa zarIra yoga-vigraha gati meM tathA sayogI kevalI ko samudghAta ke tIsare, cauthe aura pA~caveM samaya meM taijasa kArmaNa zarIra yoga hotA hai / taijasa aura kArmaraNa sadA eka sAtha rahate haiM, isa lie una ke vyApAra rUpa kAya yoga ko bhI eka hI mAnA hai / kAya yoga ke sAta bhedoM kA vizeSa svarUpa isI ke dUsare bhAga ke bola naM0 547 meM diyA gayA hai| (pannavaNA pada 16 ) (bhagavatI zataka 25 uddezA 1) 856 - bandhana nAmakarma ke pandraha bheda jisa prakAra lAkha, goMda Adi cikane padArtha do vastuoM ko Apasa meM jor3a dete haiM usI prakAra jo karma zarIranAmakarma ke vala se vartamAna meM grahaNa kie jAne vAle pudgaloM ko pahale grahaNa kie hue puloM ke sAtha jor3a detA hai, use bandhana nAmakarma kahate haiM / isa se dAra Adi zarIroM dvArA grahaNa hone vAle nae pudgala zarIra ke sAtha cipaka kara ekameka ho jAte haiN| pA~ca zarIroM meM zradArika, vaikriya aura AhAraka ye pratyeka bhava meM nae paidA hote haiM isa lie prathama utpatti ke samaya inakA sarvavandha aura bAda meM dezabandha hotA hai arthAt usI zarIra meM nae nae pudgala Akara cipakate rahate haiM / taijasa aura kArmaNa zarIra Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 141 jIva ke sAtha anAdi kAla se lage hue haiM isa lie una donoM kA sarvabandha nahIM hotA, kevala dezabandha hI hotA hai / bandhana nAmakarma ke pandraha bheda haiM ( 1 ) audArika- audArika bandhana - jisa karma ke udaya se pUrvagRhIta arthAt pahale grahaNa kie hue audArika pudgaloM ke sAtha gRhyamANa arthAt jinakA vartamAna samaya meM grahaNa kiyA jA rahA ho aise zradArika pugaloM kA Apasa meM mela ho jAve use audArika dArika zarIra bandhana nAmakarma kahate haiN| ( 2 ) audArika taijasa bandhana - jisa karma ke udaya se audArika pudgaloM kA taijasa pugaloM ke sAtha sambandha ho use audArika taijasa bandhana nAmakarma kahate haiM / (3) zradArika kArmaNa bandhana - jisa karma ke udaya se audArika pudgaloM kA kArmaNa pudgaloM ke sAtha sambandha hotA hai use dArika kArmaNa bandhana nAmakarma kahate haiN| audArika, vaikriya aura AhAraka zarIra ke pugaloM kA paraspara sambandha nahIM hotA kyoMki ve paraspara viruddha haiM / bandhana nAmakarma ke zeSa bheda nimna likhita haiM ( 4 ) vaikriya vaikriya bandhana / ( 5 ) vaikriya tejasa bandhana / ( 6 ) vaikriya kArmaNa bandhana | (7) AhAraka AhAraka bandhana / (8) AhAraka taijasa bandhana / ( 8 ) AhAraka kArmaNa bandhana / (10) audArika taijasa kArmaNa bandhana / (11) vaikriya taijasa kArmaNa bandhanaM / (12) AhAraka taijasa kArmaNa bandhana | Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (13) taijasa taijasa bndhn| . (14) taijasa kArmaNa vandhana / (15) kAmaNa kAmaNa bandhana / (karmagrantha pahalA gAthA 35 aura 37) (karmaprakRti gAthA 1) 857- tithiyoM ke nAma pandraha ekama se lekara pUrNimA yA amAvasyA taka pandraha tithiyA~ haiN| candapaNNatti meM inake nAma nIce likhe anusAra die haiM pracalita nAma dina kA nAma rAtri kA nAma (1) pratipadA pUrvAga uttamA (2) dvitIyA siddhamanorama munakSatrA (3) tRtIyA manohara - elAvacI (4) caturthI yazobhadra yazodharA (5) paMcamI yazodhara saumanasI (6) paSThI sarvakAma samedha zrIbhUtA (7) saptamI indramUrdhAbhiSeka vijayA (8) aSTamI saumanasa vaijayantI (8) navamI dhanaJjaya jayantI (10) dazamI arthasiddha aparAjitA (11) ekAdazI abhijit (12) dvAdazI atyasana samAhArA (13) trayodazI zataMjaya tejA (14) caturdazI agniveza atitejA (15) paJcadazI (pUrNimA) upazama devAnandA (candraprApti prAmRta 10 pratiprAmRta 14) 858- karmabhUmi pandraha jina kSetroM meM asi (zastra aura yuddhavidyA) masi (lekhana aura Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAMcavAM bhAga 143 non vuonnonvaon an imanna paThanapAThana) aura kRSi (khetI) tathA AjIvikA ke dUsare sAdhana rUpa karma arthAt vyavasAya hoM unheM karmabhUmi kahate haiN| karmabhUmiyA~ pandraha haiM arthAt pandraha kSetroM meM uparokta karma hote haiM- paoNca bharata, pA~ca airavata aura pA~ca mhaavideh| (1-5)paoNca bharata-jambUdvIpa meM eka dhAtakIkhaNDa meM do aura puSkarAI dvIpa meM do| isa prakAra paoNca bharata ho jAte haiN| (6-10) paoNca airavata- jambUdvIpa meM eka, dhAtakIkhaNDa meM do aura puSkarArddha meM do| isa prakAra pA~ca airavata ho jAte haiN| (11-15) pA~ca mahAvideha- jambUdvIpa meM eka, dhAtakIkhaNDa meM do aura puSkarArddha meNdo| isa prakAra kula 5 mahAvideDa ho jAte haiN| ___ uparokta pandraha kSetroM meM se jambUdvIpa meM tIna kSetra haiM-1bharata 1 airavata aura 1 mahAvideha / dhAtakIkhaNDa meM chaH kSetra haiM- 2 bharata 2 aivata aura do mahAvideha / isI prakAra puSkarArddha meM bhI 6 kSetra haiN| kula milAkara pandraha ho jAte haiM / (panavaNA pada 1 sUtra 63) (bhagavatI zataka 20 uddezA 8) 856- paramAdhArmika pandraha ___ pApAcaraNa aura krUra pariNAmoM vAle asurajAti ke deva jo tIsarI naraka taka nArakI jIvoM ko vividha prakAra ke duHkha dete haiM ve paramAdhArmika kahalAte haiN| ve pandraha prakAra ke hote hai (1) amba (2) ambarISa (3) zyAma (4) zabala (5) raudra (6) uparaudra (7) kAla (8) mahAkAla (8) asipatra (10) dhanuH (11)kumbha (12) vAlukA (13) vaitaraNI (14) kharasvara aura (15) mhaaghop| inake bhinna bhinna kArya dUsare bhAga, bola naM0 560 (naraka sAta pRSTha 324 prathamAvRtti) meM die jA cuke haiN| (samavAyaoNga 15 samavAya) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI seThiyA jaina granthamAlA M MMAmwaru MAnnowwwmar - 860- karmAdAna pandraha adhika hiMsA vAle dhandhoM se AjIvikA kamAnA karmAdAna hai athavA jina kAryoM se adhika karmabandha ho unheM karmAdAna kahate haiN| zAstra meM zrAvakoM kA varNana karate hue kahA haiappAraMbhA, appapariggahA, dhammiyA, dhammANuyA, dhammiTThA, dhammakkhAI, dhammappaloDyA,dhammappajjalaNA, dhammasamudAyArA,dhammeNa ceva vittikappemANA vihrNti| (uvavAha sUtra 41) (sUyagaDAMga zrutaskandha 2 madhyayana 2) arthAt-zrAvaka alpa Arambha vAle,alpa parigraha vAle,dhArmika, dharma ke anusAra calane vAle, dharma meM sthira, dharma ke kathaka (dharmopadezaka), dharma meM hoziyAra, dharma ke prakAza vAle, dhArmika prAcAra vAle aura dharma se hI AjIvikA upArjana karane vAle hote haiN| ___ isa lie zrAvaka ko pApakArI vyApAra na karane caahie| zrAvaka ko karmAdAna jAnane cAhie kintu AcaraNa na karanA caahie| karmAdAna pandraha haiM (1)iMgAla kamme (aMgArakarma)-koyale banAkara unake dhandha se AjIvikA kmaanaa| IMTa vagairaha pakAnA bhI aMgAra karma hai kyoMki usameM bhI agnikAya kA mahArambha hotA hai| (2) vaNakamme (vana karma)-- jaMgala ke vRkSa kATa kara unheM vecanA aura isa prakAra AjIvikA claanaa| (upAsakadazAga) bhagavatI sUtra ke pAThaveM zataka ke pA~caveM uddeze kI TIkA meM diyA hai-'evaM vIjapeSaNAdyapi prathot isI prakAra vIjA kA posanA vagairaha bhI vanakarma hai| (3) sADI kamme (zAkaTa karma)- gAr3iyoM ke banAne,vecane aura bhAr3e para calAne kA dhndhaa| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 145 (4) bhADI kamme (bhATaka karma)-bhAr3A kamAne ke lie gAr3I Adi se dUsare ke samAna ko ddhonaa|aavshykniyukti meM pazu ko bhAr3e para denA bhI bhADIkarma batalAyA hai| (5)phoDI kamme (sphoTanakarma)-kudAlI,ila vagairaha se bhUmi ko phor3anA aura usameM se nikale hue patthara; miTTI, dhAtu Adi padArthoM ko beca kara AjIvikA claanaa| . (6)daMta vANijje (dantavANijya)-hAthI dA~ta, zaMkha, keza, nakha,carmAdikAdhaMdhA karanA arthAt hAthI daoNta Adi nikAlane vAloM se ina cIjoM ko kharIdanA, pezagI rakama yA ArDara dekara unheM nikalavAnA aura unheM beca kara AjIvikA calAnA daMtavANijya hai| (Avazyakaniyukti) (7) lakkhavANijje (lAhAvANijya)-lAkha kA vyApAra krnaa| jina vastuoM ko taiyAra karane meM trasa jIvoM kI hiMsA ho aisI khAna, vRkSa, yA trasa jIvoM se paidA hone vAlI sabhI vastueM yahaoNlAtA zabda se le lI jAtI haiN| unameM se kisI kA vyApAra karanA lAkSAvANijya hai| noTa-rezama banAne kA dhandhA bhI lAkSAvANijya meM AjAtA hai| (8) rasavANijje (rasavANijya)- madirA vagairaha kAvyApAra arthAt kalAla kA dhandhA krnaa| (8) visavANijje (viSavANijya)-aphIma,saMkhiyA Adi viSailI vastuoM kA vyApAra karanA / viSa zabda se ve sabhI zastra bhI le lie jAte haiM jinakA prayojana jIvoM kI hiMsA karanA hai| (10)kesavANijje (kezavANijya)-kezavAleprANI arthAda dAsa, dAsI, gAya, hAthI,ghor3A Adi ko becane kAdhandhA krnaa| (11) jaMtapIlaNayAkamme (yantrapIr3anakarma)-tila aura Ida bhAdi ko pAnI yA kolhU meM pIla kara tela yA rasa nikAlane kA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmmmmwwwmwwwimmmmmmmmmwwwmummmmmmmmmmmmmon n nine arr dhandhA krnaa| (12)ninlaMchaNakamme (nirlAJchanakarma)- pazuoM ko khasI karane (napuMsaka banAnA) Adi kA dhandhA krnaa| (13) davaggidAvaNayA (davAgnidApanatA)- kheta yA bhUmi sApha karane ke lie jaMgaloM meM Aga lgaanaa| (14) saradahatalAyasosaNayA (sarodrahataDAgazoSaNanA)khetI prAdi karane ke lie jhIla,nadI,tAlAba Adi ko mukhaanaa| (15) asaIjaNaposaNayA (asatIjanapoSaNatA)-AjIvikA kamAne ke lie duzcaritra striyoM tathA hiMsaka prANiyoM ko paalnaa| (upAsakadazAga sUtra, madhyayana 1) (bhagavatI satra zataka 8 uddezA / ) (mAvazyakaniyukti pratyAkhyAnAdhyayana sUtra 7) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ solahavA~ bola saMgraha 861 - dazavaikAlika sUtra dvitIya cUlikA kI solaha gAthAeM dazavaikAlika sUtra meM dasa adhyayana aura do cUlikAeM haiN| pahalI cUlikA meM 18 gAthAeM haiN| unameM dharma meM sthira hone kA mArga batAyA gayA hai| dUsarI cUlikA kA nAma viviktacaryA hai| isa meM solaha gAthAeM haiM aura sAdhu ke lie vihAra Adi kA upadeza diyA gayA hai | gAthAoM kA bhAvArtha kramazaH nIce likhe anusAra ' ( 1 ) kevalI dvArA bhASita zruta svarUpa cUlikA ko kahU~gA, jise suna kara dharma meM zraddhA utpanna hotI hai / (2) jaba kATha nadI ke pravAha meM gira jAtA hai to vaha nadI ke vega ke sAtha samudra kI ora bahane lagatA hai isI prakAra jo jIva viSaya rUpI nadI ke pravAha meM par3e hue haiM ve saMsAra samudra kI ora bahe jA rahe haiN| jo jIva saMsAra sAgara se vimukha hokara mukti jAne kI icchA rakhate haiM unheM viSaya rUpI pravAha se haTa kara apane ko saMyama rUpI surakSita sthAna meM sthApita karanA cAhie / ( 3 ) jisa prakAra kATha nadI meM anusrota (bahAva ke anusAra) binA kisI kaThinAI ke saralatA pUrvaka calA jAtA hai kintu pratisrota ( bahAva ke viparIta) calane meM kaThinAI hotI hai usI prakAra saMsArI jIva bhI svAbhAvika rUpa se anusrota arthAt viSaya bhogoM kI ora bar3he cale jAte haiM / pratisrota arthAt viSaya bhogoM se vimukha hokara saMyama kI ora bar3hanA bahuta kaThina hai| sAMsArika kAryoM ke lie bar3e bar3e vIra kahalAne vAle vyakti bhI saMyama ke lie apanI asamarthatA prakaTa karate haiM / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA wriwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwimmmmmmmmmmarr m maraww dhandhA krnaa| (12)ninchaNakamme (nilAJchanakarma)- pazuoM ko khasI karane (napuMsaka banAnA) Adi kA dhandhA krnaa| (13) davaggidAvaNayA (davAgnidApanatA)- kheta yA bhUmi sApha karane ke lie jaMgaloM meM Aga lgaanaa| (14) saradahatalAyasosaNayA (sarodrahataDAgazoSaNatA)khetI Adi karane ke lie jhIla,nadI,tAlAva Adi ko mukhaanaa| (15) asaIjaNaposaNayA (asatIjanapoSaNatA)-AjIvikA kamAne ke lie duzcaritra striyoM tathA hiMsaka prANiyoM ko paalnaa| (upAsakadazAga sUtra, madhyayana 1) (bhagavatI stra zataka 8 uddezA 5) (mAvazyakaniyukti pratyAkhyAnAdhyayana sUtra 5) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga doSa lagane kI sambhAvanA hai| 1 146 (gha) uJcha - madhukarI yA gocarI vRtti ke anusAra pratyeka ghara se thor3A thor3A AhAra tathA dUsarI vastueM lenA / (Ga) pratirikta- bhIr3a rahita ekAnta sthAna meM ThaharanA / bhIr3a bhar3akke vAle sthAna meM kolAhala hone se citta sthira nahIM rahatA / (ca) alpopadhi - upadhi arthAt bhaNDopakaraNa Adi dharma sAdhana thor3e rakhanA / vastra, pAtrAdi upakaraNa adhika hone se mamatva ho jAtA hai aura saMyama kI virAdhanA hone kA Dara rahatA hai| (cha) kalahavivarjanA- kisI ke sAtha kalaha na karanA / muniyoM ke lie uparokta vihAracaryA prazasta mAnI gaI hai / ( 6 ) isa gAthA meM bhI sAdhucaryA kA varNana hai / (ka) rAja kula yAdi meM yA jahA~ koI bar3A bhoja ho rahA ho, Ane jAne kA mArga logoM se bharA ho, aise sthAna meM sAdhu ko bhikSA ke lie na jAnA caahie| vahA~ strI tathA sacitta vastu Adi kA saMghaTA ho jAne kI sambhAvanA hai tathA bhIr3a bhar3akke meM dhakkA laga jAne se gira jAne Adi kA Dara bhI hai, isa lie sAdhu ko aise sthAna meM na jAnA cAhie / (kha) svapakSa yA parapakSa kI ora se apanA apamAna ho rahA ho to use zAnti pUrvaka sahana karanA caahie| krodha na karake kSamAbhAva dhAraNa karanA cAhie / (ga) upayoga pUrvaka zuddha AhAra pAnI grahaNa karanA cAhie / (gha) hAtha yA kar3achI Adi ke kisI acittadravya dvArA saMsRSTa (kharar3e hue) hone para hI unase AhAra pAnI lenA cAhie nahIM to puraHkarma doSa kI sambhAvanA hai| bhikSA dene ke lie hAtha yA kar3I Adi ko sacitta pAnI se dhonA puraHkarma kahalAtA hai / yadi hAtha vagairaha pahale se hI zAka vagairaha se saMsRSTa arthAt bhare hue hoM to Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA nadiyA~ samudra kI ora jAtI haiM isa lie nadI meM anusrota bahatI huI vastu samudra meM jA pahu~catI hai| isI ko manusrota gati kahate haiM / isI prakAra viSaya bhoga rUpI nadI ke pravAha meM par3A huA jIva saMsAra samudra meM jA pahu~catA hai / isa lie viSaya bhogoM kI ra jAne ko anusrota kahA hai| unake viruddha saMyama yA dIkSA kI ora pravRtta honA pratisrota hai| isase mokSa kI prApti hotI hai / (4) jo sAdhu jJAnAdi AcAroM meM parAkrama karatA hai tathA indriya jaya rUpa saMyama kA dhanI hai arthAt citta kI avyAkulatA rUpa samAdhi vAlA hai use yogya hai ki vaha zraniyatavAsa Adi rUpa caryA, mUla guNa, uttaraguNa, piMDavizuddhi Adi zAstra meM batAe hue mArga ke anusAra AcaraNa kare, arthAt zAstra meM jisa samaya jo jo kriyAeM karane ke lie jaisA vidhAna kiyA gayA hai usI ke anusAra AcaraNa kare / samyagdarzana aura samyagjJAna pUrvaka kI gaI cAritra kI ArAdhanA mokSa rUpa phala dene vAlI hotI hai / ( 5 ) isa gAthA meM sAdhu kI vihAra caryA kA svarUpa batAyA gayA hai| nIce likhI sAta vAteM sAdhuoM ke lie AcaraNIya aura prazasta arthAt kalyANakArI mAnI gaI haiM (ka) niyatavAsa - binA kisI vizeSa kAraNa ke eka hI sthAna para adhika na ThaharanA aniyatavAsa hai / eka hI sthAna para adhika dina Thaharane se sthAna meM mamatva ho jAne kI sambhAvanA hai| (kha) samudAnacaryA - aneka gharoM se gocarI dvArA bhikSA grahaNa karanA samudAnacaryA hai | eka hI ghara se bhikSA lene meM dopa lagane kI sambhAvanA hai| (ga) ajJAta - hamezA nae gharoM se bhikSA tathA upakaraNa lene caahie| eka hI ghara se sadA bhikSA Adi lene meM AdhAkarma Adi Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 146 doSa lagane kI sambhAvanA hai| (gha) uJcha- madhukarI yA gocarI vRtti ke anusAra pratyeka ghara se thor3A thor3A AhAra tathA dUsarI vastueM lenaa| (Ga) pratirikta- bhIr3a rahita ekAnta sthAna meM ThaharanA / bhIr3a bhar3akke vAle sthAna meM kolAhala hone se citta sthira nahIM rhtaa| (ca)alpopadhi-upadhi arthAt bhaNDopakaraNa Adi dharma sAdhana thor3e rkhnaa| vastra, pAtrAdi upakaraNa adhika hone se mamala ho jAtA hai aura saMyama kI virAdhanA hone kA Dara rahatA hai| (cha) kalahavivarjanA-kisI ke sAtha kalaha na krnaa| muniyoM ke lie uparokta vihAracaryA prazasta mAnI gaI hai| (6) isa gAthA meM bhI sAdhucaryA kA varNana hai| (ka) rAja kula Adi meM yA jahA~ koI bar3A bhoja ho rahA ho, Ane jAne kA mArga logoM se bharA ho, aise sthAna meM sAdha ko bhikSA ke lie na jAnA caahie| vahaoN strI tathA sacitta vastu Adi kA saMghaTA ho jAne kI sambhAvanA hai tathA bhIr3a bhar3akke meM dhakkA laga jAne se gira jAne Adi kA Dara bhI hai, isa lie sAdhu ko aise sthAna meM na jAnA caahie| (kha) svapana yA parapakSa kI ora se apanA apamAna ho rahA ho to use zAnti pUrvaka sahana karanA caahie| krodha na karake kSamAbhAva dhAraNa karanA caahie| (ga) upayoga pUrvaka zuddha AhAra pAnI grahaNa karanA caahie| (gha) hAtha yA kar3achI Adi ke kisI acitta dravya dvArA saMsRSTa (kharar3e hue) hone para hI unase AhAra pAnI lenA cAhie nahIM to puraHkarma dopa kI sambhAvanA hai| bhikSA dene ke lie hAtha yA kar3achI Adi ko sacitta pAnI se dhonA purakarma kahalAtA hai| yadi hAtha vagairaha pahale se hI zAka vagairaha se saMsRSTa arthAt bhare hue hoM to Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI seThiyA jaina granthamAnA AAAAAAAA ~ ^^^^^^^~ 4733 AVV unase vahI vastu parosane meM dhone kI AvazyakatA nahIM rahatI isa lie vahA~ puraHkarma doSa kI sambhAvanA nahIM hai| (Ga) jisa padArtha ke lene kI icchA ho yadi usI se hAtha yA parosane kA vartana saMsRSTa ho tabhI use lenA cAhie / (7) mokSArthI ko madya mAMsa Adi abhakSya padArthoM kA sevana na karanA caahie| kisI se IrSyA na karanI caahie| pauSTika padArthoM kA adhika sevana na karanA caahie| pratidina cAra bAra kAyotsarga karanA caahie| kAyotsarga meM Atmacintana aura dharmadhyAna karane AtmA nirmala hotI hai / sadA vAcanA pRcchanA Adi svAdhyAya meM lage rahanA cAhie | svAdhyAya se jJAna kI vRddhi hotI hai aura citta meM sthiratA AtI hai / ( 8 ) vihAra karate samaya sAdhu zrAvakoM se zayana, Asana, niSadyA, bhakta, pAnI Adi kisI bhI vastu ke lie pratijJA na karAve arthAt kisI bhI vastu ke lie yaha na kahe ki amuka vastu lauTane para mujhe vApisa de denA aura kisI ko mata denA ityAdi / gaoNva, kula, nagara yA deza kisI bhI vastu meM sAdhu ko mamatva na karanA caahie| (6) muni gRhasthoM kA veyAvaca, abhivAdana, vandana, pUjana tathA satkAra yadi na kre| aise saMkleza rahita sAdhuoM ke saMsarga meM rahe jina ke sAtha rahane meM saMyama kI virAdhanA na ho / (10) yadi apane se adhika yA barAvara guNoM vAlA tathA saMyama meM nipuNa koI sAdhu na mile to muni pApa rahita tathA viSayoM meM anAsakta hotA huA akelA hI vicare kintu zithilAcArI aura pAsanthoM ke sAtha narahe / ( 11 ) eka sthAna para caturmAsa meM cAra mahIne aura dUsare samaya meM utkRSTa eka mahInA rahane kA zAstra meM vidhAna hai| jisa sthAna para eka bAra mAsakalpa yA caturmAsa kare, do yA tIna caturmAsa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 151 wmmmmmmmmmmmmmum W wwwimwwwwvomwwwwwwwwww wwwmmr. athavA mAsakalpa dUsarI jagaha binA kie phira usI sthAna para mAsakalpa Adi karanA nahIM kalpatA arthAt sAdhu jisa sthAna para jitane samaya rahe usase dugunA samaya dUsarI jagaha bitAne ke bAda hI phira pUrvasthAna para nivAsa kara sakatA hai| jisa sthAna para catumAsa kare, do caturmAsa dUsarI jagaha karane ke bAda hI phira usa sthAna para caturmAsa kara sakatA hai| isI prakAra jahA~ mAsakalpa kare usI jagaha phira mAsaphalpa do mahInoM ke bAda hI kalpatA hai| ___ isa lie sAdhu ko eka sthAna para catumosa yA mAsakalpa ke bAda phira usI jagaha caturmAsa yAmAsakalpa nahIM karanA cAhie sAdhu ko zAstra meM batAe hue pArga ke anusAra calanA caahie| zAstra meM jaisI AjJA hai vaisA hI karanA caahie| (12) jo sAdhu rAtri ke pahale tathA pichale pahara meM Atmacintana karatA hai aura vicAratA hai, maiMne kyA kara liyA hai, kyA karanA bAkI hai aura aisI kaunasI bAta hai jise maiM kara sakatA hU~ phira bhI nahIM kara rahA hU~, vahI sAdhu zreSTha hotA hai| (13)mAtmA sAdhu zAnta citta se vicAra kare- jaba mere se koI bhUla ho jAtIto dUsareloga kyA socate haiN| merI AtmA svayaM usa samaya kyA kahatI hai| mere se bhUla honAkyoM nahIM chaTatA hai isa prakAra samyak vicAra karatA huA sAdhu bhaviSya meM doSoM se chuTakArA pA jAtA hai| (14 ) sAdhu jaba kabhI mana, vacana yA kAyA ko pApa kI ora jhukatA huA dekhe to zIghra hIkhIMca kara sanmArga meM lagAde,jaisalagAma khIMcakara kumArga meM calate hue ghor3e ko sanmArga meM calAyA jAtA hai| (15) jisane caMcala indriyoM ko jIta liyA hai| jo saMyama meM pUre dhairya vAlA hai| mana,vacana aura kAyArUpa tInoM yoga jisa ke vaza meM haiM,aise satpuruSa ko pratibuddhajIvI (sadA jAgatA rahane vAlA) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrI meThiyA jaina granthamAlA ~~ *were. ~~~rnmmmmmmmroman. .. m. ww . rimar.mmm merone kahA jAtA hai,kyoMki vaha apane jIvana ko saMyama meM vitAtA hai| (16) saba indriyoM ko vaza meM rakha kara samAdhi pUrvaka AtmA kI rakSA karanI caahie| jo aAtmA surakSita nahIM hai vaha jAtipatha arthAt janmamaraNa rUpa saMsAra ko prApta hotI hai aura surakSita arthAt pApoM se bacAI huI AtmA saba duHkhoM kA anta karake mokSa rUpa sukha ko prApta hotI hai| (dazavakAlika sUtra 2 cUlikA) 862-sabhikkhu adhyayana kI solaha gAthAeM saMsAra meM patana ke nimitta bahuta haiM, isalie sAdhaka ko sadA sAvadhAna rahanA caahie| jisa prakAra sAdhu ko vastra, pAtra, AhAra Adi Avazyaka vastuoM meM saMyama kI rakSA kA dhyAna rakhanA Avazyaka hai usI prakAramAna pratiSThA kI lAlasA ko rokanA bhI sAdha ke lie paramAvazyaka hai| tyAgI jIvana ke lie jo vidyAeM upayogI na hoM, unake,sIkhane meM apane samaya kA durupayoga na karanA cAhie / tapazcaryA aura sahiSNutA ye AtmavikAsa ke mukhya sAdhana haiN| inakA kathana uttarAdhyayana sUtra ke 'sabhikkhu' nAmaka pandrahaveM adhyayana kI 16gAthAoM meM vistAra ke sAtha kiyA gayA , hai| una gAthAoM kA bhAvArtha kramazaH yahaoN diyA jAtA hai (1) viveka pUrvaka sacce dharma kA pAlana karane vAlA, kAmabhogoM se virakta, apane pUrvAzrama ke sambandhiyoM meM Asakti na rakhate hue ajJAta gharoM se bhikSAvRtti karake Ananda pUrvaka saMyama dharma kA pAlana karane vAlA hI saccA bhikSu (sAdhu) hai| (2) rAga se nivRtta,patana evaM asaMyama se apanI AtmA ko bacAne vAlA, parIpaha aura upasargoM ko sahana kara samasta jIvoM ko zrAtmatulya jAnane vAlA aura kisI bhI vastu meM mRcchita na hone vAlA hI bhikSu (sAdhu) hai| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 153 * wwwmmamiwn mwwwwwwwww. mm ~~ ~ (3) yadi koI puruSa sAdhu ko kaThora vacana kahe yA mAre pITe to use apane pUrvasaMcita karmoM kA phala jAna kara samabhAva pUrvaka sahana kare, apanI AtmA ko vaza meM rakha kara citta meM kisI prakAra kI vyAkulatA na lAte hue saMyama mArga meM Ane vAle kaSToM ko jo samabhAva pUrvaka saha letA hai vahI bhikSu (sAdhu) kahalAtA hai| (4) jo alpa tathA jIrNa zayyA Adi se santuSTa rahanA hai, zIta, uSNa, daMzamazaka Adi parIpahoM ko jo samabhAva se sahana kara letA hai vahI bhitu hai| (5) jo satkAra yA pUjA Adi kI lAlasA nahIM rakhatA, yadi koI use praNAma kare athavA usake guNoM kI prazaMsA kare to bhI mana meM abhimAna nahIM lAtA aisA saMyamI, sadAcArI, tapasvI, jJAnavAn , kriyAvAn aura Atmazodhaka puruSa hI saccA bhikSu hai| (6) saMyamI jIvana ke bAdhaka kAryoM kA tyAgI, dUsaroM kI gupta bAta ko prakAzita na karane vAlA, moha aura rAga ko utpanna karane vAle sAMsArika bandhanoM meM na phaMsane vAlA aura tapasvI jIvana bitAne vAlA hI saccA bhikSu hai| (7) nAka, kAna Adi chedane kI kriyA, rAgavidyA, bhUgola vidyA, khagola vidyA (graha nakSatra dekha kara zubhAzubha batalAnA), svamavidyA (svamoM kA phala batalAnA), sAmudrika zAstra (zarIra ke lakSaNoM dvArA murava duHkhaM batalAnA) aMgasphuraNa vidyA, daNDavidyA bhUgarbhavidyA (jamIna meM gar3e hue dhana ko jAnane kI vidyA), paza, pakSiyoM kI bolI jAnanA Adi kutsita vidyAoM dvArA jo apanA saMyamI jIvana dUSita nahIM banAtA vahI saccA bhikSu hai| (8)mantraprayoga karanA, jar3I bUTI tathA aneka prakAra ke vaidyaka upacAroMkosIkha kara kAma meM lAnA, julAva denA, vamana karAnA, ajjana banAnA, roga pAne para Akrandana pharanA Adi kriyAeM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA xnnn v .mmmmmm . rmwara yogiyoM ke lie yogya nahIM haiM isa lie jo inakA tyAga karatA hai vahI saccA bhikSu hai| (8)jo sAdhu kSatriya,vaizya aura brAhmaNa bhAdi kI bhinna bhinna prakAra kI vIratA tathA zilpa kalA Adi kI pUjA yA jhUThIprazaMsA karake saMyamI jIvana ko kalupita nahIM karatA vahI saccA bhikSu hai| (10) gRhasthAzrama meM rahate hue tathA muni hone ke bAda jina jina gRhasthoM se paricaya huA ho unameM se kisI ke bhI sAtha aihika sukha ke lie jo sambandha nahIM jor3atA vahI saccA bhikSu hai| muni kA saba ke sAtha kevala pAramArthika bhAva se hI sambandha honA caahie| (11) sAdhu ke lie Avazyaka zayyA (ghAsa phUsa Adi) pATa,AhAra,pAnI athavA anya koI khAdya aura khAdyapadArtha gRhastha ke ghara meM maujUda hoM kintu muni dvArA una padArthoM kI yAcanA karane para yadi vaha na de to usako jarA bhI dveSa yukta vacana na kahe aura na mana meM burA hI mAne vahI saccA bhikSu hai kyoMki muni ko mAna aura apamAna donoM meM samAna bhAva rakhanA caahiye| (12) jo aneka prakAra ke AhAra, pAnI, khAdima, svAdima Adi padArtha gRhasthoM se prApta hue haiM unako pahale apane sAthI sAdhuoM meM bA~Ta kara pIche svayaM AhAra Adi karatA hai tathA apane mana, vacana, kAyA ko jo vaza meM rakhatA hai vahI saccA bhikSu hai| (13) gRhastha ke ghara se osAmaNa, patalI dAla, jau kA daliyA, ThaMDA bhojana, jau yA kAMjI kA pAnI Adi AhAra mApta kara jo usakI nindA nahIM karatA tathA sAmAnya sthiti ke gharoM meM bhI jAphara jo bhikSAtti karatA hai vahI sAdhu hai kyoMki sAdhu ko apane saMyamI jIvana ke nirvAha ke lie hI AhArAdi grahaNa karane cAhiye, jihA kI lolupatA zAMta karane ke lie nhiiN| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANAyAmApa mahAnA wwwwwww nunaroon wwwwwwwwwwwwwwwww. . atyanta bhayaMkara tathA dveSotpAdaka zabda hote haiM unheM suna kara jo nahIM DaratA yA vikArako prApta nahIM hotA vahI saccA bhikSu hai| (15) loka meM pracalita bhinna bhinna prakAra ke vAdoM (tantrAdi zAstroM) ko samajha kara jo apane prAtmadharma meM sthira rahatA huA saMyama meM dattacitta rahatA hai,saba parISahoM ko jIta kara samasta jIvoM para AtmabhAva rakhatA huA kaSAyoM para vijaya prApta karatA hai tathA kisI jIva ko pIr3A nahIM pahuMcAtA hai vahI saccA bhikSu hai| (16)jozilpa vidyAdvArA apanA jIvana nirvAha na karatA ho, jitendriya,Antarika tathA bAhya bandhanoM se mukta,alpa kaSAya vAlA thor3A (parimita) bhojana karane vAlA, sAMsArika bandhanoM ko chor3a kara rAga dveSa rahita vicarane vAlA hI saccA bhikSu hai| (uttarAdhyayana 15 vA sa bhikkhu adhyayana) 863-bahuzruta sAdhu kI solaha upamAeM nirabhimAnI, nirlobhI saMyama mArga meM sAvadhAna, vinayavAn, bahuta zAstroM ke jJAtA sAdhu ko bahuzruta kahate haiN| bahuzruta sAdhukA solaha upamAeM dI gaI haiM (1) jisa taraha zaMkha meM rakhA huA dUdha do taraha se zobhita hotA hai arthAt dUdha bhI sapheda hotA hai aura zaMkha bhI sapheda hotA hai, ataH zaMkha meM rakhA huzrA dUdha dekhane meM saumya lagatA hai aura vaha usameM kabhI nahIM bigdd'taa| usI taraha jJAnI sAdhu dharmakIrti tathA zAstra ina donoM dvArAzobhita hotA hai arthAt jJAna svayaM sundara hai aura dhAraNa karane vAle jJAnI kA AcaraNa jaba zAstrAnukUla ho tava usakI AtmA kI unnati hotI hai aura dharma kI bhI kIrti bar3hatI hai isa taraha jJAna aura jJAnIdonoMzobhita hote haiN| (2)jisa prakAra kaMboja deza ke ghor3oM meM AkIrNa jAti kA ghor3A sava prakAra kI gati (cAla) meM pravINa, sulakSaNa aura ati Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA vegavAn hone se uttama mAnA jAtA hai usI taraha bahuzruta jJAnI bhI uttama mAnA jAtA hai| 156 Mar AAA w (3) jaise zAkIrNa jAti ke uttama ghor3e para car3hA huA dRr3ha parAkramI, zUravIra puruSa jaba saMgrAma meM jAtA hai taba donoM prakAra se zobhita hotA hai arthAt Age aura pIche se, bAMI tarapha se aura dAhinI tarapha se athavA vRddha puruSoM dvArA kahe gaye AzIrvAda rUpa vacanoM se aura vandI janoM dvArA kahe gaye stuti rUpa vacanoM se tathA saMgrAma ke liye bajAye jAne vAle bAjoM ke zabdoM se vaha zUravIra puruSa zobhita hotA hai usI taraha bahuzruta jJAnI donoM prakAra se arthAt Antarika zAnti aura vAhya AcaraNa se zobhita hotA hai, athavA dina aura rAta ke donoM samaya meM kI jAne vAlI svAdhyAya ke ghoSa (dhvani) se bahuzruta jJAnI zobhita hotA hai athavA svapakSa aura parapakSa ke logoM dvArA 'yaha bahuzruta jJAnI bahuta kAla taka jIvita rahe jisase pravacana kI bahuta prabhAvanA ho' isa prakAra kahe jAne vAle AzIrvAdoM se yukta bahuzruta jJAnI zobhita hotA hai / ( 4 ) jisa prakAra aneka hathiniyoM se surakSita 60 varSa kI avasthA ko prApta huA balavAn hAthI dUsaroM se parAbhUta nahIM ho sakatA usI prakAra paripakva buddhi vAlA bahuzruta jJAnI vicAra evaM vivAda ke avasara para kisI se abhibhUta nahIM hotA / ( 5 ) jaise tIcNa sIMgoM vAlA aura acchI taraha bharI huI kakud vAlA tathA puSTa aMga vAlA sAMDa pazuoM ke Tole meM zobhita hotA hai vaise hI naigamAdinaya rUpa tIkSNa zRgoM se parapakSa ko bhedana karane vAlA aura pratibhAdi guNoM se yukta bahuzruta jJAnI sAdhuoM ke samUha meM zobhita hotA hai| (6) jisa prakAra ati ugra tathA tIcNa dAMtoM vAlA parAkramI siMha kisI se bhI parAbhUta nahIM hotA vaise hI bahuzruta jJAnI bhI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga vvaian www VNAA kisI se bhI parAjita nahIM hotA / 157 wwwww (7) jisa prakAra pAJcajanya zaMkha, sudarzana cakra aura kaumudakI gadA se yukta vAsudeva sadA hI apratihata aura akhaNDa balazAlI hotA huA zobhita hotA hai usI prakAra bahuzruta jJAnI bhI ahiMsA, saMyama aura tapa se zAMbhita hotA 1 (8) jaise hAthI, ghor3A, ratha aura pyAde vAlI caturaMginI senA se samasta zatruoM kA nAza karane vAlA, cAroM dizAoM kA jaya karane vAlA, navanidhi, caudaha ratna aura chaH khaNDa pRthvI kA adhipati, mahAn Rddhi kA dhAraka, saba rAjAoM meM zreSTha cakravartI zobhita hotA hai vaise hI cAra gatiyoM kA anta karane vAlA tathA caudaha vidyA rUpI labdhiyoM kA svAmI bahuzruta jJAnI sAdhu zobhita hotA hai / ( 6 ) jaise eka hajAra netroM vAlA, hAtha meM vajra dhAraNa karane vAlA, mahAzaktizAlI, pura nAmaka daitya kA nAza karane vAlA devoM kA adhipati indra zobhita hotA hai usI prakAra bahuzruta jJAna rUpI sahasra netroM vAlA, kSamA rUpI vajra ko dhAraNa karane vAlA aura moharUpI daitya kA nAza karane vAlA bahuzruta jJAnI sAdhu zobhita hotA hai / (10) jisa prakAra andhakAra kA nAza karane vAlA, ugatA huA sUrya teja se dedIpyamAna hotA huA zobhita hotA hai usI prakAra AtmajJAna ke teja se dIpta bahuzruta jJAnI zobhita hotA hai / ( 11 ) jaise nakSatroM kA svAmI candramA, graha tathA nakSatroM se ghirA huA pUrNimA kI rAtri meM pUrNa zobhA se prakAzita hotA hai vaise hI Atmika zItalatA se bahuzruta jJAnI zobhAyamAna hotA hai / (12) jisa prakAra vividha dhAnyoM se paripUrNa surakSita bhaNDAra zobhita hotA hai usI taraha aGga, upAGga rUpa zAstra jJAna se pUrNa bahuzruta jJAnI zobhAyamAna hotA hai| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI meThiyA jaina granthamAlA (13)jaise jambUdvIpa ke adhipati anAhana nAmaka deva kA jambU vRkSa saba vRkSoM meM zobhita hotA hai vaise hI saba sAdhuoM meM bahuzruta jJAnI sAdhu zobhita hotA hai| (14) nIlavAn parvata se nikala kara sAgara meM milane vAlI sItA nAma kI nadI jisa prakAra saba nadiyoM meM zreSTha hai usI prakAra saba sAdhuoM meM bahuta jJAnI zreSTha hai| (15) jisa prakAra sabaparvatoM meM UMcA, sundara aura aneka auSadhiyoM se zobhita meru parvata uttama hai usI prakAra amapauMpadhi Adi labdhiyoM se yukta aneka guNoM se alaMkRta vahazrata jJAnI bhI saba sAdhuoM meM uttama hai| __(16)jaise akSaya udaka ( jisakAjala kabhI nahIM sUkhatA) svayambhUramaNa nAmaka samudra nAnA prakAra kI marakata Adi maNiyoM se paripUrNa hai vaise hI bahuzruta jJAnI bhI samyag jJAna rUpI akSaya jala se paripUrNa aura atizayavAn hotA hai isaliye vaha saba sAdhuoM meM uttama aura zreSTha hai| __uparokta guNoM se yukta, samudra ke samAna gambhIra, parIpaha upasagoM ko samabhAva se sahana karane vAlA. kAmabhogoM meM anAsakta, zruta se paripUrNa tathA samasta prANiyoM kA rakSaka mahApuruSa bahuzruta jJAnI zIghra hI kA~kA nAza kara mokSamApta karatA hai| ___ jJAna amRta hai| vaha zAstroM dvAga, satsaMga dvArA aura mahApurupoM kI kRpAdvArA prApta hotA hai, ata: monAbhilApI pratyeka prANI ko zrata (jJAna)prApti ke liye nirantara prayatna karanA caahiye| ( uttarAvyayana adhyayana 11 gAthA 15 se 30) 864- dIkSArthI ke solaha guNa gRhastha paryAya chor3a kara pA~ca mahAvrata rUpa saMyama aMgIkAra karane ko dIkSA kahate haiM / dIkSA arthAt munivrata aMgIkAra karane vAle Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga m 156 meM nIce likhe solaha guNa hone caahieN| ( 1 ) zrAryadezasamutpanna - jina dezoM meM tIrthaGkara, cakravartI, baladeva, vAsudeva Adi uttama puruSa hote haiM unheM Arya deza kahate haiM / dharmabhAvanA bhI Aryadeza meM hI hotI hai, isa lie dIkSA aGgIkAra karake saMyama kA pAlana vahI kara sakatA hai jo AryadezoM meM utpanna huA ho / jaise marusthala meM kalpavRkSa nahIM laga sakatA vaise hI anArya deza meM utpanna vyakti dharma meM saccI zraddhA vAlA nahIM ho sakatA, ataH dIkSArthI kA pahalA guNa yaha hai ki usakI utpatti Aryadeza meM huI ho / ( 2 ) zuddhajAtikulAnvita- jisake jAti arthAt mAtRpakSa aura kula arthAt pitRpakSa donoM zuddha hoN| zuddha jAti aura kula vAlA saMyama kA nirdoSa pAlana karatA hai| kisI prakAra kI bhUla hone para bhI kulIna hone ke kAraNa rathanemi kI taraha sudhAra letA hai / (3) kSINaprAyAzubhakarmA - jisa ke azubha arthAt cAritra meM bAdhA DAlane vAle karma kSINa arthAt naSTa ho gae hoM / anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya kA kSaya, kSayopazama yA upazama hue vinA koI bhAva cAritra aMgIkAra nahIM kara sktaa| Upara se dIkSA le lene para bhI zuddha saMyama kA pAlana karanA usake lie asambhava hai / (4) vizuddhadhI - azubha karmoM ke dUra ho jAne se jisakI buddhi nirmala ho gaI ho / nirmala buddhi vAlA dharma ke tattva ko acchI taraha 1 samajha kara usakA zuddha pAlana karatA hai / 5 ) vijJAtasaMsAranairguNya - jisa vyakti ne saMsAra kI nirgutA arthAt vyarthatA ko jAna liyA ho / manuSya janma durlabha hai, jisakA janma hotA hai usakI mRtyu avazya hotI hai, dhana sampatti caJcala hai, sAMsArika viSaya duHkha ke kAraNa haiM, jinakA saMyoga Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granyamAlA hotA hai unakA viyoga bhI avazya hotA hai, prANiyoM kI mRtyu prati kSaNa hotI rahatI hai| kahA bhI hai 160 ~^^rs AAY yAmeva rAtriM prathamAmupaiti, garbhe vasasyai naravIra ! lokaH / tataH prabhRtyaskhalita prayANaH, sa pratyahaM mRtyusmiipmeti|| arthAt- maharSi vyAsa yudhiSThira ko kaha rahe haiM- he naravIra ! prANI pahale pahala jisa rAta ko garbha meM basane ke lie zrAtA hai usI rAta se vaha dina rAta prayANa karatA huA mRtyu ke samIpa jA rahA hai| mRtyu kA phala bahuta hI dAruNa arthAt bhayaGkara hotA hai kyoMki usa samaya saba taraha kI ceSTAeM arthAt halana calana banda ho jAtI haiM aura jIva sabhI prakAra se asamartha tathA lAcAra ho jAtA hai / isa prakAra saMsAra ke svabhAva ko jAnane vAlA vyakti dIkSA kA adhikArI hotA hai / ( 6 ) virakta- jo vyakti saMsAra se virakta ho gayA ho kyoMki sAMsArika viSayabhogoM meM phaMsA huA vyakti unheM nahIM chor3a sakatA / (7) mandakaSAyabhAk - jisa vyakti ke krodha, mAna Adi cAroM kapAya manda ho gae hoN| svayaM alpa kapAya vAlA hone ke kAraNa vaha apane aura dUsare ke kapAya Adi ko zAnta kara sakatA hai| (8) alpa hAsyAdi vikRti - jisake hAsyAdi nokapAya kama hoN| adhika haeNsanA Adi gRhasthoM ke lie bhI niSiddha hai / ( 2 ) kRtajJa - jo dUsare dvArA kie hue upakAra ko mAnane vAlA ho / kRtaghna vyakti loka meM nindA prApta karatA hai isa lie bhI vaha dIkSA ke yogya nahIM hotA / (10) vinayAnvita - dIkSArthI vinayavAn honA cAhie kyoMki vinaya hI dharma kA mUla hai| ( 11 ) rAjasammata - dIkSArthI rAjA, mantrI yAdi ke sammata arthAta anukUla honA caahie| gajA Adi se virodha karane vAle Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 161 ko dIkSA dene se manartha hone kI sambhAvanA rahatI hai| (12) adrohI- jo jhagar3AlU tathA Thaga, dhUrta na ho| (13) sundarAGgabhRta-sundara zarIra vAlA ho athAt usa kA koI aMga hIna yA gayA huaAna honA caahie| apAGgayA naSTa avayava vAlA vyakti dIkSA ke yogya nahIM hotaa| (14) zrAddha-zraddhA vaalaa| dIkSita bhI yadi zraddhA rahita ho to aGgAramardaka ke samAna vaha tyAgane yogya ho jAtA hai| (15) sthira- jo aGgIkAra kie hue vrata meM sthira rhe| prArambha kie hue kArya ko bIca meM chor3ane vAlA na ho| (16) samupasampanna- pUrvokta guNoM vAlA hokara bhI jo dIkSA lene ke lie pUrI icchA se guru ke pAsa AyA ho| uparokta solaha guNoM vAlA vyakti dIkSA ke yogya hotA hai| __(dharma sagraha adhikAra 3 gAthA 73-78) 865- gaveSaNA (udgama) ke 16 doSa zrAhAkammuddesiya pUIkamme yamIsajAe ya / ThavaNA pAhuDiyAe pAzroyara kIya paamicce||1|| pariyahie abhihaDe ubhinna mAlohaDe iya / acchijje aNisiTe ajjhoyarae ya solsme||2|| (1) AdhAkarma- kisI khAsa sAdhu ko mana meM rakha kara usa ke nimitta se sacitta vastu ko zracitta karanA yA acitta ko pakAnA AdhApharma kahalAtA hai| yaha doSa cAra prakAra se lagatA hai| pratisevana- AdhAkarmI AhAra kA sevana krnaa| pratizravaNa-AdhAkarmI AhAra ke liye nimaMtraNa svIkAra karanA / saMvasana-AdhAkarmI pAhAra bhogane vAloM ke sAtha rahanA / anumodana-AdhAkarmI bhAhAra bhogane vAloM kI prazaMsA krnaa| (2)audezika- sAmAnya yAcakoM ko dene kI buddhi se jo Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m zrI seThiyA jaina granthamAlA wimmmmmmmmmmmmmmm mom na mornanana AhArAdi taiyAra kiye jAte haiM, unheM praudezika kahate haiN| inakedo bheda haiM- ogha aura vibhAga / bhikSukoM ke liye alaga taiyAra na karate hue apane liye banate hue AhArAdi meM hI kucha aura milA denA oghahai / vivAhAdi meM yAcakoM ke liye alaga nikAla kara rakha chor3anA vibhAga hai / yaha uddiSTa, kRta aura karma ke bheda se tIna prakAra kA hai| phira pratyeka ke uddeza, samuddeza, Adeza aura samAdeza isa taraha cAra cAra bheda haiN| ina sava kI vistRta vyAkhyA nIce likhe hue granthoM se jAnanI caahie| kisI khAsa sAdhu ke liye banAyA gayA AhAra agara vahI sAdhu le to AdhAkarma, dUsarA le to audezika hai| AdhAkarma pahile se hI kisI khAsa nimitta se banAyA jAtA hai / auddezika sAdhAraNa dAna ke liye pahile yA bAda meM kalpita kiyA jAtA hai| (3) pUtikarma-zuddha AhAra meM AyAkarmAdi kA aMza mila jAnA pUtikarma hai / AdhAkarmI zrAhAra kA thor3A sA aMza bhI zuddha aura nirdopa AhAra ko sadopa vanA detA hai |shuddh cAritra pAlane vAle saMyamI ke liye vaha akalpanIya hai| jisameM aise AhAra kA aMza lagA ho aise vartana ko bhI TAlanA caahiye| (4) mizrajAta- apane aura sAdhu ke liye eka sAtha pakAyA hubhASAhAra mizrajAta kahalAtA hai / isake tIna bheda haiM-yAvadarthika, pAkhaMDimizra aura saadhumishr| jo AhAra apane liye aura sabhI yAcakoM ke liye ikahA banAyA jAya vaha yAvadarthika hai| jo apane aura sAdhu sanyAsiyoM ke liye ikaTThA banAyA jAya vaha pArakhaNDimizra hai / jo sirpha apane aura sAdhuoM ke liye ikaTThA kiyA jAya vaha sAdhamizra hai| (5)sthApana- sAdhu ko dene kI icchA se kucha kAla ke liye AhAra ko alaga rakha denA sthApana hai| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 163 vorn mammmmmmmmmmmmmm rawn mmmmmmmmmmmmm (6) prAbhRtikA-sAdha ko viziSTa zrAhAra vaharAne ke liye jImanavAra yA nimaMtraNa ke samaya ko Age pIche krnaa| (7)prAduSkaraNa-deya vastu ke andhere meM hone para agni, dIpaka bhAdikA ujAlA karake yA khir3akI vagairaha khola kara vastu ko prakAza meM lAnA athavA AhArAdi ko andherI jagaha se prakAza vAlI jagaha meM lAnAprAduSkaraNa hai| (8)krIta-sAdha ke liye mola liyA huAAhArAdikrIta hai| (8)prAmitya (pAmicce)- sAdhu ke liye udhAra liyA huA aAhArAdi prAmitya kahalAtA hai| (10) parivartita-sAdhu ke lie aTTA saTTA karake liyA huA AhAra parivartita kahalAtA hai| (11) abhihata (abhihaDe)- sAdhu ke liye gRhastha dvArA eka sthAna se dUsare sthAna para lAyA huaaaahaar| (12) udbhinna-sAdhu ko ghI vagairaha dene ke liye kuppI Adi kA muMha (lANana) khola kara denaa| (13) mAlApahata- Upara nIce yA tirachI dizA meM jahA~ AsAnI se hAtha na pahu~ca sake vahA~ paMjoM para khar3e hokara yA niHsaraNI Adi lagA kara AhAra denaa|iske cAra bheda haiM-Urdhva, adhaH, ubhaya aura tiryak / inameM se bhI hara eka ke jaghanya, utkRSTa aura madhyama rUpa se tIna 2 bheda haiN| eDiyA~ uThAkara hAtha phailAte hae chata meM TaMge chIMke vagairaha se kucha nikAlanA jaghanya UdhrvamAlApahRta hai| sIr3hI vagairaha lagA kara Upara ke maMjila se utArI gaI vastu utkRSTa mAlApahRta hai| inake bIca kI vastu madhyama hai| isI taraha adhaH, ubhaya aura tiryak ke bheda bhI jAnane caahiye| (14) Acchedya-nirbala vyakti yA apane Azrita rahane vAle naukara cAphara aura putra vagairaha se chIna kara sAdhujI ko Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granyamAlA 9: denA / isake tIna bheda haiM- svAmiviSayaka, prabhuviSayaka aura stenaviSayaka | grAma kA mAlika svAmI aura apane ghara kA mAlika prabhu kahalAtA hai| cora aura luTere ko stena kahate haiN| inameM se koI kisI se kucha chIna kara sAdhujI ko de to kramazaH tIna doSa lagate haiN| (15) anisRSTa- kisI vastu ke eka se adhika mAlika hone para saba kI icchA ke binA denA anisRSTa hai / wwww www www wan (16) adhyanapUraka - sAdhuoM kA Agamana suna kara ApaNa meM adhika Ura denA arthAt apane liye banate hue bhojana meM sAdhuoM kA Agamana suna kara unake nimitta se aura milA denA / noTa- udgama ke solaha doSoM kA nimitta gRhastha arthAt dene vAlA hotA hai| (pravacana sAroddhAra gAthA 565, 566 ) ( dharmasaMgraha adhikAra 3 gAthA 22 ) ( piMDa niyukti gAdhA 62, 63 ) ( pacAzaka 13 vA~ gAthA 5, 6 ) (piNDa vizuddhi) 866 - grahaNaiSaNA ( utpAdanA) ke 16 doSa ghAI dUI nimitte zrAjIva vaNImage timicchA pa / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti dasa e e // 1 // puvvipacchA saMthava vijjA maMte ya curaNa joge ya / uppAthapAi dosA solasame mUlakamme ya // 2 // (1) dhAtrI - bacce ko khilAnA pilAnA Adi dhAya kA kAma karake yA kisI ghara meM dhAya kI naukarI lagavA kara AhAra lenA / (2) dUtI - eka dUsare kA sandezA gupta yA prakaTa rUpa se pahu~cA kara dUta kA kAma karake zrAhArAdi lenA / (3) nimitta - bhUta aura bhaviSyat ko jAnane ke zubhAzubha nimitta batalA kara AhArAdi lenA / (4) bhAjIva- spaSTa yA aspaSTa rUpa se apanI jAti aura kula Adi prakaTa karake AhArAdi lenA / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 165 (5) vanIpaka-zramaNa,zAkya,sanyAsI Adi meM jo jisakA bhakta ho usake sAmane usI kI prazaMsA karake yA dInatA dikhA kara AhArAdi lenaa| (6)cikitsA-auSadhi karanA yAvatAnAAdi cikitsaka kA kAma karake AhArAdi grahaNa krnaa| (7)krodha-krodha karake yA gRhasthakozApAdikA bhaya dikhA kara bhikSA lenaa| (8) mAna-abhimAna se apane ko pratApI, tejasvI, bahuzruta batAte hue apanA prabhAva jamA kara AhArAdi lenaa| (8)mAyA-vaJcanA yA calanAkarake AhArAdigrahaNa krnaa| (10)lobha- AhAra meM lobha karanA athota bhikSA ke lie jAte samaya jIbha ke lAlaca se yaha nizcaya karake nikalanA ki Aja to amuka vastu hI khAeMge aura usake anAyAsa na milane para idhara udhara DhU~DhanA tathA dUdha Adi mila jAne para jihvAkhAdavaza cInI zrAdi ke lie idhara udhara bhaTakanA lobhapiNDa hai| (11) mAkpazcAtsaMstava (punvipacchA saMthava)-AhAralene ke pahale yApIche dene vAle kI prazaMsA krnaa| (12)vidyA-strIrUpadevatAse adhiSThita yA japa, homa Adi se siddha hone vAlI akSaroM kI racanA vizeSa ko vidyA kahate haiN| vidyA kA prayoga karake AhArAdi lenA vidyApiNDa hai| (13) mantra-puruSarUpa devatA ke dvArA adhiSThita aisI akSara racanA jo pATha mAtra se siddha ho jAya use mantra kahate haiN| mantra ke prayoga se liyA jAne vAlA AhArAdi mantra piNDa hai| (14)cUrNa-adRzya karane vAle murame zrAdikAprayoga karake jo AhArAdi lie jAya unheM cUrNapiNDa kahate haiN| (15) yoga-paoNva lepa Adi siddhiyaoNvatAkara jo AhArAdi Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . narraim . zrI meThiyA jaina granthamAlA .... ..... ... .. lie jAyeM unheM yoga piNDa kahate haiN| __ (16)mUlakarma-garbhastambha, garbhAdhAna, garbhapAta Adi saMsAra sAgara meM bhramaNa karAne vAlI sAvadha kriyAeM karanA mUlakarma hai| noTa- utpAdanA ke doSa sAdhu se lagate haiM / inakA nimitta sAdhu hI hotA hai| (pravacanamAroddhAra gAyA 167, 568) (varmapagraha adhikAra 3 gAthA 22) (piNDaniyukti gAthA 408, 406) (pacAzaka 13vA~, gAthA 18-19) (pigaDavizusi) 867- sAdhu ko kalpanIya grAmAdi 16sthAna ___ vihAra karate hue sAdhu yA sAdhvI ko nIce likhe solaha sthAnoM meM rahanA kalpatA hai| (1)grAma- jahA~ gajya kI tarapha se aThAraha prakAra kA kara (mahasUla) liyA jAtA ho use grAma kahate haiN| (2) nagara- jahaoN gAya baila zrAdi kA kara na liyA jAtA ho aisI bar3I AbAdI ko nagara kahate haiN| (3) kheDa (kheTaka)- jisa AbAdI ke cAroM ora miTTI kA parakoTA ho use kher3a yA kher3A kahate haiN| (4) kabbaDa (kaveTa)- thor3I AbAdI vAlA gaoNva / (5) maNDapa- jima sthAna se gA~va aDhAI phosa kI dUrI para ho use maNDapa kahate haiN| aise sthAna meM vRkSa ke nIce yA pyAU Adi meM sAdhu Thahara sakatA hai| (6)pATaNa (pattana)- vyApAra vANijya kA bar3A sthAna, jahA~ mava vastueM milatI hoM use pATaNa kahate haiN| (7) Agara (Akara)- sonA caoNdI Adi dhAtuoM ke nikalane kI khAna ko Agara kahate haiN| (8) droNamugva- samudra ke kinAre kI AgadI jahA~ jAne ke lie jala aura sthala donoM prakAra ke mArga ho / Aja kala isa Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 167 bandaragAha kahate haiN| (8)nigama-jahA~ adhikatara vANijya karane vAle mahAjanoM kI AbAdI ho use nigama kahate haiN| (10) rAjadhAnI- jahA~ rAjA svayaM rahatA ho| (11)Azrama- jaMgala meM tapasvI, sanyAsI Adi ke Thaharane kA sthAna Azrama kahalAtA hai| (12) saMniveza- jahA~ sArthavAha arthAt bar3e bar3e vyApArI bAhara se Akara utarate hoN| (13 ) saMvAha-parvata guphA Adi meM jahA~ kisAnoM kI AbAdI ho athavA gA~va ke loga apane dhana mAla Adi kI rakSA ke lie jahA~ jAkara chipa jAte haiM use saMvAha kahate haiN| (14) ghoSa-jahA~ gAya carAne vAle gUjara loga rahate haiN| (15)aMsiyaM-gaoNva ke bIca kI jagaha ko aMsiyaMkahate haiN| (16) purabhaya- dasare dUsare gA~voM ke vyApArI jahA~ apanI vastu becane ke lie ikaTThe hote haiM use purabhaya kahate haiN| Ajakala ise maNDI kahA jAtA hai| ___ upara likhe solaha ThikAnoM meM se jahA~ AbAdI ke cAroM ora parakoTA hai aura parakoTe ke bAhara AbAdI nahIM hai vahA~garamIathavA saradI meM sAdhu ko eka mAsa ThaharanA kalpatA hai| Upara likhe ThikAnoM meM se parakoTe vAle sthAna meM yadi parakoTe ke bAhara bhI AbAdI hai to vahA~ sAdhu garamI tathA saradI meM do mahIne Thahara sakatA hai, eka mahInA koTa ke andara aura eka mahInA bAhara | andara rahate samaya gocarI bhI koTa ke andara hI karanI cAhie aura bAhara rahate samaya baahr| sAdhvI ke lie sAdhu se dugune kAla taka rahanA kalpatA hai arthAt koTa ke bAhara binA AbAdI vAle sthAna meM domAsa aura AbAdI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 wommmmmmmm zrI seThiyA jaina granthamAlA asurakumAroM se stanitakumAroM takadasa bhavanapati devoM meM sirpha eka cauthA bhAMgA (mahAsrava mahAkriyA alpavedanA alpanirjarA) pAyA jAtA hai| inameM asAtAvedanIya kA udaya prAyaH nahIM hone se vedanA bhI alpa hai aura nirjarA bhI alpa hai / isI prakAra vANavyantara,jyotiSI aura vaimAnika devoM meM bhI sirpha eka cauthA bhAMgA pAyA jAtA hai| ekendriya, veindriya, teindriya, caurindriya, paJcendriya tiryaca aura manuSya sabhI meM ye solaha hI bhAMge' pAye jAte haiN| (bhagavatI satra zataka 16 uddezA 4) 869- vacana ke solaha bheda __ mana meM rahA huA abhiprAya prakaTa karane ke lie bhASAvargaNA ke paramANuoM ko bAhara nikAlanA arthAt vANI kA prayoga pharanA vacana kahalAtA hai| isake solaha bheda haiM (1)ekavacana-kisI eka ke liye kahA gayAvacana eka vacana kahalAtA hai| jaise- purupaH (eka puruss)| (2) dvivacana- do ke lie kahA gayA vacana dvivacana kahalAtA hai| jaise--puruSau (do puruss)| (3) bahuvacana-do se adhika ke lie kahA gayA vacana, jaise- puruSAH (tIna yA usase adhika puruss)| (4) strIvacana-strIliMga vAlI kisIvastu ke lie kahA gayA vacana / jaise- iyaM strI (yaha aurt)| (5) puruSavacana- kisI pulliMga vastu ke lie kahA gayA vacana | jaise- ayaM purupaH (yaha purup)| (6) napuMsakavacana - napuMsakaliMga vAlI vastu ke lie kahA gayA vacana / jaise- idaM kuNDam (yaha kunndd)| kuNDa zabda saMskRta meM napuMsaka liMga hai| hindI meM napuMsakaliMga nahIM hotaa| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 171 wwwmorrorm ~~ rrrrrrrammmam (7) adhyAtmavacana- mana meM kucha aura rakha kara dUsare ko Thagane kI buddhi se kucha aura kahane kI icchA hone para bhIzIghratA ke kAraNa mana meM rahI huI bAta kA nikala jAnA adhyAtmavacana hai| (8) upanItavacana-prazaMsA karanA, jaise amuka strI sundara hai| (8)apanItavacana-nindAtmaka vacana jaise yaha strI kurUpA hai| (10) upanItApanIta vacana- prazaMsA karake nindA karanA, jaise- yaha strI sundara hai kintu duSTa svabhAva vAlI hai| (11)apanItopanIta vacana-nindA ke bAda prazaMsA krnaa| jaise yaha strI kurUpA hai kintu suzIla hai| (12) atItavacana-bhUta kAla kI bAta kahanA atIta vacana hai| jaise maiMne amuka kArya kiyA thaa| (13) pratyutpanna vacana- vartamAna kAla kI bAta kahanA pratyutpanna vacana hai| jaise- vaha karatA hai| vaha jAtA hai| (14)anAgata vacana-bhaviSya kAla kI bAta kahanA bhanA gata vacana hai| jaise- vaha kregaa| vaha jaaygaa| (15) pratyakSa vacana-pratyakSa arthAt sAmane kI bAta khnaa| jaise sAmane upasthita vyakti ke lie kahanA 'yh'| (16) parotavacana- parokSa athot pITha pIche huI bAta ko kahanA,jaise sAmane anupasthita vyakti ke lie khnaa'vh'ityaadi| ye solaha vacana yathArtha vastu ke sambandha meM jAnane caahieN| inheM samyak upayoga pUrvaka kahe to bhASA prajJApanI hotI hai| isa prakAra kI bhASA mRSAbhASA nahIM kahI jaatii| (pamavaNA pada 11 sutra 32) (bhAcArAga zruta0 2 cUlikA 1 adhya0 13 uddezA 1) 870- meru parvata ke solaha nAma meru parvata madhya loka ke bIca meM hai| usake solaha nAma haiM(1) maMdara (2) meru (3) manorama (4) sudarzana (5) svayaMprama Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 zrI seThiyA jaina granthamAlA samaya bhI yoja hoM to use yojatrayoja kahate haiN| jaise- 15 / pandraha meM se cAra ko tIna hI bAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya jyoja haiM aura cAra cAra ghaTAne para tIna vacate haiM isa lie rAzi bhI jyoja hai| (7) yoja dvApara yugma- jo rAzi dvApara ho arthAt cAra cAra ghaTAne para do vAkI baceM aura apahAra samaya trayoja hoM arthAt tIna ho to use yojadvAparayugma kahate haiN| jaise-14| caudaha meM cAra cAra ko tIna hI vAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya vyoja haiM aura caudaha saMkhyA dvApara hai| (8) jyoja kalyoja-jo rAzi phalyoja ho arthAt jisameM cAra cAra ghaTAne para eka bAkI vacatA ho aura apahAra samayayoja ho use tryojakalyojakahate haiN| jaise 13 / teraha meM cAra cArako tIna hI vAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya vyoja haiM aura teraha saMkhyA kalyoja hai| (6) dvAparayugma kRtayugma- jo rAzi kRtayugma ho arthAt cAra cAra ghaTAne para anta meM cAra hI raheM kucha bAkI na vacetathA apahAra samaya dvApara hoM arthAt anta meM do baceM to use kRtayugma dvAparayugma kahate haiM / jaise-8/ATha meM se cAra cAra kama karane para zepa kucha nahIM vacatA isa lie yaha kRtayugma hai aura do hI vAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya dvAparayugma haiN| (10) dvAparayugma yoja-jorAziyoja ho arthAta jisameM cAra cAra ghaTAne para bAkI tIna baca jAyeM aura apahAra samaya dvAparayugma ho to use dvApara yugma vyoja kahate haiN| jaise- 11 / gyAraha meM cAra ko do hIbAra ghaTAyA jA sakatA hai, isa lie apahAra samaya dvApara hai aura cAra cAra ghaTAne para tIna vAkI vaca jAte haiM isalie apahiyamANa vastu trayoja hai| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta cola saMgraha, pAMcavAM bhAga 175 ~~~mmmmmmmmmmm rmmmmmmmmm wwmoran (11) dvAparayugma dvAparayagma- jo rAzi dvApara yugma ho aura apahAra samaya bhI dvAparayugma ho to use dvAparayugma dvApara yugma kahate haiN| jaise- 10 / dasa meM se cAra cAra ko do hI bAra kama kiyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya dvAparayagma haiM aura cAra cAra kama karane para do bacate haiM ataH apahiyamANa vastu bhIdvAparayugma hai| __ (12)dvAparayugmakalyoja- jo rAzi kalyoja ho arthAt jisa meM se cAra cAra kama karane para eka bAkI bace aura apahAra samaya dvApara yugma hoM to use dvAparayugma kalyoja kahate haiN| jaise-6|nau meM se cAra cAra do hI bAra kama kie jA sakate haiM isa lie apahAra samaya dvAparayugma haiM tathA cAra cAra kama karane para zeSa eka bacatA hai isa lie apahiyamANa vastu kalyoja hai| (13) kalyojakRtayugma-jo rAzi kRtayugma ho aura apahAra samaya kalyoja ho to use kalyojakRtayugma kahate haiN| jaise-4| cAra meM se cAra ghaTAne para zeSa kucha nahIM bacatA isa lie rAzi kRtayagma hai tathAcAra ko eka hI bAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya kalyoja hai| (14) kalyojatryoja- jo rAziyoja ho aura apahAra samaya kalyoja ho to use kalyojatrayoja kahate haiN| jaise-7|saat meM se cAra ko eka hI bAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya kalyoja hai aura cAra ghaTAne para zeSa tIna baca jAte haiM isa lie apahriyamANa vastubhyoja hai| (15) kalyojadvAparayugma- jo rAzi dvA aura apahAra samaya kalyoja ho to use kalyojadvAparayugma kahate haiN| jaise-6| chaH meM se cAra ko eka hI bAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya kalyoja hai aura cAra ghaTAne para zeSa do baca jAte haiM isa lie apahriyamANa vastu dvAparayugma hai| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmm 176- -- zrI meThiyA jaina granthamAlA ~ ~ ~rormmar - mmmmmmmmmar - rm (16) kalyoja-kalyoja yadi apahiyamANa vastu aura apa hAra samaya donoM kanyoja hoM to use kalyojakalyoja kahate haiN| jaise- 5 / pA~ca meM se cAra ko eka hI bAra ghaTAyA jA sakatA hai isa lie apahAra samaya kalyoja hai tathA cAra ghaTAne para eka baca jAtA hai isa lie apahiyamANa vastu bhI kalyoja hai| noTa- Upara udAharaNa meM dI gaI saMkhyAeM jaghanya haiN| isI krama ko lekara bar3I saMkhyAoM ko bhI yathAsambhava mahAyugmoM meM vaoNTA jA sakatA hai| (bhagavatI sUtra, zataka 35 uddezA 1) 872-dravyAvazyaka ke solaha vizeSaNa jisa vyakti ne Agama sIkha liyA ho yA kaNThastha kara liyA ho vaha jisa samaya upayoga rahita ho, usa samaya use dravyAvazyaka kahate haiN| dravyAvazyaka ke solaha vizeSaNa hai (1) zikSita- sAre Avazyaka mUtra ko sIrava liyA ho| (2)sthita-hRdaya meM sthira kara liyA ho arthAt jamA liyA ho| (3)jita-jIta liyA ho arthAt zIghra smaraNa meM Ane vAlA banA liyA ho| (4) mita- Avazyaka meM kitane akSara haiM kitane pada haiM ityAdi saMkhyA dvArA usake parimANa ko jAna liyA ho| (5) parijita- isa prakAra kaNThastha kara liyA ho ki ulTA pherane para bhI tatkAla sArA smaraNa meM zrA jaay| (6) nAmasama-jisa prakAra apanA nAma sthira arthAta jamA huA hotA hai usI prakAra yadi Avazyaka bhI sthira ho jAya to vaha nAmasama hai| (7) ghoSasama-guru dvArAvatAe gae udAtta, anudAtta aura svarita AdighoSa arthAt svaroM kA unhIM ke samAna uccAraNa karake jograhaNa kiyA gayA ho use ghopasama kahate haiN| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * , pAMcavAM bhAga 177 . ...mo ~~ ~~~ ..... nyUna yA adhika na ho| ' ga~vAra strI dvArA unTI sIpI ulaTa palaTa varNoM vAlA ho use meM vargoM kI racanA ThIka ho use akSara kI apekSA hai, pada yA * bhUmi meM calAe gae hala ke skhalanA arthAt bhUla na ho use dhAnyoM ke Dhera ke samAna jahA~ sUtra ho use amilita karate haiM athavA . meM mile hue na hoM, sabhI jude eka hI zAsa meM bhima bhima sthAnoM vAle sUtroM ko eka jagaha lAkara bhAcAra bhAdi meM apane Apa mUtra kara par3hanAvyatyA hita hai, athavA krama se na rakhanAvyatyAmroTita ke zatru rAkSasa naSTa ho ge| vAstava bAda rAma ko rAjya prApta huA thaa| . 'Dita hai| jo vAkya vyatyA'Ditakahate haiN| sUtra meM gAyAnoM kA parimANa chanda, sUtra se paripUrNa kahate haiN| jisameM bharya se paripUrNa kahate haiM arthAt bhAdi bhAvazyaka padoM kI hInatA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zrI seThiyA jaina granthamAlA (14) caudahaveM svama meM mahAmUlya ratna ko teja hIna dekhaa| phala- bhAratavape ke sAdhuoM meM cAritra rUpI teja ghaTa jaaegaa| vekalaha karane vAle, jhagar3AlU, avinIta. IrSyAlu, saMyama meM duHkha samajhane vAle, Apasa meM prema bhAva thor3A rakhane vAle,liMga, pravacana aura sAdharmikoM kA avaguNa nikAlane vAle, dUsare kI nindAtathA apanI prazaMsA karane vAle, saMvegadhArI zrutadhArI tathA sacce dharma ke marUpapha sAdhuoM se IrSyA karane vAle adhika ho jaaeNge| (15)pandrahaveM svama meM rAjakumAra ko baila kI pITha para car3he dekhaa| phala-kSatriya rAjA jinadharma ko chor3a kara mithyAtva svIkAra kara leNge| nyAyI puruSa ko nahIM maaneNge| nIca kI bAteM acchI lgeNgii| kubuddhi ko adhika mAneMge tathA durjanoM kA vizvAsa kreNge| (16)solahaveMkhama meM dokAle hAthiyoM ko yuddha karate dekhaa| phala- atiSTi, anAvRSTi tathA akAladRSTi adhika hogii| putra aura ziSya AjJA meM nahIM rheNge| deva guru tathA mAtA pitA kI sevA nahIM kreNge| (vyavahAracUlikA) 874-mahAvIra kI vasati viSayaka 16 gAthAeM ___ AcArAMga sUtra ke prathama zrutaskandha,navama adhyayana dUsare uddeze meM solaha gAthAeM haiN| unameM bhagavAn mahAvIra ne vihAra karate hue jina jina sthAnoM para nivAsa kiyA aura jaise AcaraNa kiyA unakA varNana hai| gAthAoM kAbhAvArtha nIce likhe anusAra hai (1) vihAra karate samaya bhagavAn mahAvIra ne jina jina sthAnoM para nivAsa kiyA tathA jina zayana aura zrAsanoM kA sevana kiyA unheM btaaie|' jamvR svAmI dvArA isa prakAra pUche jAne para sudharmA khAmI ne kahanA zurU kiyA (2) bhagavAna kisI samaya dIvAra vAle sUne gharoM meM, sabhAgRha (gaoNva meM jo sthAna paJcAyata mAdi ke lie athavA kisI bhAga Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 83 ntuka ke Thaharane ke lie hotA hai) meM, pyAU meM yA dukAnoM meM Thahara jaatethe| kisI samaya luhAra,bar3haI Adi ke kAma karane kI dIvAla ke nIce yApalAla ke bane hue maJcoM ke nIce nivAsa karate the| (3) kabhI AgantAra (gA~va yA nagara se bAhara musAphiroM ke Thaharane kA sthAna)meM, kabhI udyAna meM bane hue kisImakAna meM,kabhI zmazAna athavA sUne ghara meM, kabhI vRkSa ke nIce utara jAte the| (4) isa prakAra ke sthAnoM meM nivAsa karate hue mahAmuni mahAvIra kucha adhika sAr3he bAraha varSa taka pramAda rahita tathA samAdhi meM lIna rahate hue saMyama meM prayatna karate rhe| / (5) dIkSA lene ke bAda bhagavAn ne prAyaH nidrA kA sevana nahIM kiyA, sadA apane ko jAgRta rkkhaa| kisI jagaha thor3I sI nIMda Ane para bhI ve icchApUrvaka kabhI nahIM soe| noTa- asthigrAma meM vyantarakRta upasargoM ke vAda antarmahUrta ke lie bhagavAna ko nIMda AgaI thI isake sivAya vekahIM nahIM soe| (6) nidrA ko karmavandhakA kAraNasamajha kara vesadAjAgate rahate the| yadi kabhI nIMda Ane lagatI to zItakAla kI rAtri meM bAhara nikala kara muhUrta bharadhyAna meM lIna raha kara nIMda ko TAla detethe| (7)Upara batAe hue sthAnoM meM bhagavAn ko aneka prakAra ke bhayaGkara upasarga upasthita hue| sA~pa vagairaha jantu tathA giddha vagairaha pakSI unake zarIra ko nocate the| (8) vyabhicArI tathA cora zrAdi unheM sUne ghara meM dekha kara upasarga dete the| grAmarakSaka zakti tathA bhAle mAdi hathiyAroM dvArA kaSTa pahu~cAte the| bahuta se puruSa tathA unake rUpa para mohita hokara viSayAbhilASa vAlI striyA~ unheM satAtI thii| (8) isa prakAra manuSya tathA pazuoM dvArA kie gae, aneka prakAra kI mugandhi tathA durgandhi vastuoM ke tathA aneka prakAra ke Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184bhI seThiyA jaina granthemAlA zabdoM ke bhaya hura upasarga bhagavAn samitipUrvaka sahana karate the| (10) bhagavAn vividha prakAra ke duHkha tathA rati arati kI paravAha na karate hue,vinA adhika bole samiti pUrvaka sadA saMyama meM lIna rahate the| / __ (11)nirjana sthAna meM bhagavAn ko khar3e dekha kara loga athavA rAtri ke samaya vyabhicArI puruSa pUchate the- tuma kauna ho ? usa samaya bhagavAn kucha nahIM bolate the| isa para ve kruddha hokara bhagavAn kopITane lagate,kintu bhagavAn dharmadhyAna meM lIna rahate hue use samabhAva pUrvaka sahana karate the, kisI ke prati vaira bhAvanA nahIM rakhate the| (12) loga pUchate the, are ! yahaoN kauna khar3A hai ? kabhI kabhI bhagavAn uttara dete- 'maiM bhikSaka khdd'aahuuN| yaha suna kara ve kahateyahA~ se jaldI calA jaa| ise suna kara vahA~ se jAnA uttama samajha kara bhagavAn dUsarI jagaha cale jAte / agara ve kucha na kahate aura krodha karane lagate to bhagavAn mauna raha kara vahIM khar3e rhte| (13-14-15) zIta kAla meM java ThaNDI havA jora se calane lagatI, loga thara thara kA~pane lagate, java sAmAnya sAdhu saradI se taMga Akara vinA havA vAle sthAna, agni yA kambala Adi kI icchA karane lagate the, isa prakAra jaba saradI bhayaGkara kaSTa dene lagatI usa samaya bhI saMyamI bhagavAn mahAvIra nirIha raha kara khule sthAna meM khar3e khar3e zIta ko sahana karate the| yadirahane ke sthAna meM zIta / atyanta asahya ho jAtA to rAtri ko thor3I dera ke lie bAhara cale jAte the| muhUrtamAtra vAhara ghUma kara phira nivAsa sthAna meM Akara samabhAva pUrvaka zIta ko sahate the| (16) nirIha aura matimAn bhagavAn mahAvIra ne isa prakAra kaThora AcAra kA pAlana kiyaa| dUsare muniyoM ko bhI unhIM ke samAna vartanA caahie| (bhAcArAga zrutaskandha / adhya0 / uddezA 2 ) Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 185 875- satiyA~ solaha apane satIta (pativrata) tathA dUsare guNoM ke kAraNa jina mahilAbhoM ne strI samAja ke sAmane mahAn Adarza rakkhA hai unheM satI kahA jAtA hai| unhoMne bAlyAvasthA meM yogya zikSA, yauvana meM pativrata yA pUrNa brahmacarya aura anta meM saMyama grahaNa karake apane jIvana ko pUrNa saphala banAyA hai| satIla kI kaThora parIkSAoM meM ve pUrNa saphala huI haiN| ina satiyoM meM bhI solaha pradhAna mAnI gaI haiN| una kA nAma pavitra aura maGgalamaya samajhakara prAtaHkAla smaraNa kiyA jAtA hai| ihaloka aura paraloka donoM meM sukha samRddhi prApta karane ke lie nIce likhA zloka par3hA jAtA haibrAhmI candanaghAlikA bhagavatI rAjImatI draupadI / kauzalyA camRgAvatI casulasAsItAsubhadrA shivaa|| kuntI zIlavatI nalasya dayitAcUlA prabhAvatyapi / padmAvatyapi sundarI pratidina kurvantu no maGgalam // arthAt- brAhmI, candanavAlA, rAjImatI, draupadI, kauzalyA, mRgAvatI, sulasA, sItA, subhadrA, zivA, kuntI, damayantI, cUlA, pramAvatI, padmAvatI aura sundarI pratidina hamArAmaGgAla kreN| uparokta solaha satiyoM kA saMkSipta jIvana caritra nIce likhe anusAra hai (1) brAhmI mahAvideha kSetra meM puMDarIkiNI nAma kI nagarI thI / vahA~ vaira nAma kA cakravartI rAjA rAjya karatA thA / usane apane cAra choTe bhAiyoM ke sAtha bhagavAn vairasena nAma ke tIrthaGkara ke pAsa vairAgya pUrvaka dIkSA aMgIkAra kii| mahAmuni vaira kucha dinoM meM zAstra ke pAraMgata ho ge| bhagavAn Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI seThiyA jaina granthamAlA ~~mmmmmmmm ramwww.mmmmmanav nnn urmammam ke dvArA gacchapAlana meM niyukta kie jAne para ve pA~ca sau sAdhuoM ke sAtha vihAra karane lge| unake eka bhAI kA nAma bAhu thA / bAhu muni labdhi vAle aura udyamI the| ve dUsare sAdhuoM kI azana pAna Adi ke dvArA sevA kiyA karate the| dUsare bhAI kA nAma sabAhu thaa| subAhu muni mana meM binA glAni ke svAdhyAya Adi se thake hue sAdhuoM kI pagacA~pI Adi dvArA vaiyAvacca kiyA karate the| tIsare aura cauthe bhAI kA nAma pITha aura mahApITha thaa| ve dina rAta zAstroM ke svAdhyAya meM lage rahate the| ___ eka dina AcArya ne bAhu aura subAhu kI prazaMsA karate hue kahA-ye donoM sAdhudhanya hai jo dUsare sAdhuoM kI dhArmika kriyAoM ko acchI taraha pUrA karAne ke lie sadA taiyAra rahate haiN| yaha suna kara pITha aura mahApITha mana meM socane lage- AcArya mahArAja ne loka vyavahAra ke anusAra yaha bAta kahI hai kyoMki loka meM dUsare kA kAma karane vAle kI hI prazaMsA hotI hai / bahuta bar3A hone para bhI jo vyakti dUsare ke kAma nahIM AtA vaha kucha nahIM mAnAjAtA, mana meM aisA vicAra Ane se unhoMne strI jAtinAmakarma kovaoNdha liyaa| AyuSya pUrI hone para ve pA~coM bhAI sarvArthasiddha vimAna meM ge| vahA~ se cava kara vaira cakravartI kA jIva bhagavAn RSabha deva ke rUpa meM utpanna huaa| vAhu aura sUvAhu bharata aura bAhubalI ke rUpa meM utpanna hue / vAkI do arthAt pITha aura mahApITha brAhmI aura sundarI ke rUpa meM utpanna hue| (pacAzaka solahavA) jambUdvIpa ke dakSiNa bharata kSetra meM ayodhyA nAma kI nagarI thii| vartamAna huMDAvasarpiNI ke tIsare Are ke anta meM vahaoN nAbhi rAjA nAma ke paMdrahaveM kulakara hue| unake putra bhagavAn RSabhadeva prathama tIrthaGkara,prathama rAjA, prathama dharmopadezaka aura prathama dharma cakravartI the| unakI mAtA kA nAma maru devI thaa|yugldhrm kA uccheda Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 187 maurorummannammannana narx nonnonmmornom ho jAne para pahale pahala unhoMne hI vyavasthA kI thii| unhoMne hI pahale pahala karmamArga kA upadeza diyA thaa| unhIM ke zAsana meM yaha deza akarmabhUmi (bhoga bhUmi) se badala kara karmabhUmi bnaa| unake dogunnvtiiraaniyoNthiiN| eka kA nAma thA sumaMgalA aura 'dUsarI kA nAma sunndaa| - eka bAra rAta ke cauthe pahara meM mumaMgalA rAnI ne caudaha mahAsvama dekhe / svama dekhate hI vaha jaga gaI aura sArA hAla pati ko khaa| pati ne batAyA ki ina khamoM ke phala svarUpa tumheM cakravartI putra kI prApti hogii| yaha suna kara sumaMgalA kobar3I prasannatA huii| garbhavatI strI ke lie batAe gae niyamoM kA pAlana karatI huI vaha prasannatA pUrvaka dina vitAne lgii| vaidyakazAstra meM likhA hai- garbhavatI striyoM ko bahuta garama, bahuta ThaMDA, garama masAloM vAlA, tIkhA, khArA, khaTTA, sar3AgalA, bhArI aura patalA bhojana na karanA cAhie / adhika ha~sanA, bolanA, sonA, jAganA, calanA, phiranA, aisI savArI para baiThanA jisa para zarIra ko kaSTa ho, adhika khAnA, bAra bAra aMjana lagAnA, thaka jAya aisA kAma karanA, ayogya nATaka tathA khela tamAze dekhanA, pratikUla ha~sI khela karanA,ye sabhI bAteM garbhavatI ke liye varjita haiN| inase garbhastha jIva meM kisI prakAra kI khAmI hone kA Dara rahatA hai| __ garbhavatI strI ko mana kI ghabarAhaTa aura thakAvaTa ke binA jitanI dera prasannatA aura utsAhapUrvaka ho sake aisI pustakeM yA jIvana caritra par3hane cAhieM jina se zikSA mile| sadA rucikAraka ra aura garbha ko puSTa karane vAlA AhAra karanA cAhie / dharmadhyAna, dayA dAna aura satya vagairaha meM ruci rakhanI cAhie / zarIra para svaccha vastra dhAraNa karane cAhie auracitta meM uttama vicAra rakhana Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 zrI seThiyA jaina granthamAlA mornrmmmmmmmmmmmmmmm caahie| mAtA ke rahana sahana, bhojana aura vicAroM kA garbha para pUrA asara hotA hai, isa lie mAtA ko isa prakAra rahanA cAhie jisase svastha, sundara aura uttama guNoM vAlI santAna utpanna ho| sumaMgalA rAnI ne apanI santAna ko zreSTha bhaura sadguNa sampanna banAne ke lie Upara kahe hue niyamoM kA acchI taraha pAlana kiyaa| garbha kA samaya pUrA hone para zubha samaya meM sumaMgalA rAnI ke putra aura putrI kA jor3A utpanna huaa| sunandA rAnI ne bhI Upara kahe hue caudaha svamoM meM se cAra mahAsvama dekhe / garbhakAla pUrA hone para usane bhI putra putrI ke jor3e ko janma diyaa| isake bAda sumaMgalA rAnI na patroM ke unacAsa jor3o ko janma diyaa| isa prakAra zrAdi rAjA RSabhadeva ke sau putra aura do putriyA~ huii| sumaMgalA devI ne jisa jor3e ko pahale pahala janma diyA usameM putra kA nAma bharata aura putrI kA nAma brAhmI rakkhA gyaa| sunandA devI ke putra kA nAma bAhuvalI aura putrI kA nAma sundarI rakkhA gyaa| putra aura putrI jaba sIkhane yogya umara ke hue to unake pitA RSabhadeva ne apane uttarAdhikArI bharata kosabhI prakAra kI zilpaphalA, brAhmI ko 18 prakAra kI lipividyA aura sundarI ko gaNita vidyA sikhAI / bharata ko puruSa kI72 kalAeM aura brAhmI ko strI kI 64 kalAeM sikhaaii| __ RSabhadeva vIsa lAkha pUrva kumArAvasthA meM rhe| isake bAda tresaTha lAkha pUrva taka rAjya kiyaa| eka lAkha pUrva AyuSya vAkI rahane para arthAt terAsI lAkha pUrva kI Ayu hone para unhoMne rAjya kA kArya bharata ko sambhalA diyaa| vAhuvalI Adi ninyAnaveM patroM ko bhinna bhinna dezoM kA rAjya de diyaa| eka varSa taka barasI dAna dekara dIkSA aMgIkAra kii| eka varSa kI kaThora tapasyA ke Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta pola saMgraha, pAMcavAM bhAga 186 bAda unake cAroM ghAtI karma naSTa hogae aura unhoMne kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kiyA arthAt ve sarvajJa aura sarvadazI hoge| saMsAra kA kalyANa karane ke lie unhoMne dharmopadeza denA zurU kiyaa| bhagavAna kI pahalI dezanA meM bharata mahArAja ke pA~ca sau putra aura sAta sau pautroM ne vairAgya prApta kiyA aura bhagavAn ke pAsa dIkSA aMgIkAra kara lii| ___ vihAra karate karate bhagavAn ayodhyA meM pdhaare| bharata cakravartI ko yaha jAna kara bar3A harSa hunaa| brAhmI,sundarI tathA dUsare parivAra ke sAtha bharata cakravartI bhagavAn ko vandanA karane ke lie ge| dharmakathA sunakara saba ke citta meM apAra Ananda huaa|bhgvaan ne kahA- viSaya bhogoM meM phaMsa kara ajJAnIjIva apane svarUpa ko bhUla jAte hai / jo prANI apanA svarUpa samajha kara usI meM lIna rahatA hai, sAMsArika viSayoM se virakta hokara dharma meM udyama karatA hai vahI karmabandha kokATa kara mokSa rUpIananta sukha ko prApta krtaa| hai| sAMsArika sukha kSaNika tathA bhaviSya meM duHkha dene vAle haiN| mokSa kA sukha sarvotkRSTa tathA ananta hai isa lie bhavya prANiyoM ko mokSa prApti ke liye udyama karanA caahie| brAhmI bhagavAn ke upadeza ko bar3e dhyAna se suna rahI thii| usa ke hRdaya meM upadeza gaharA asara kara rahA thaa| dhIre dhIre usakA mana saMsAra se virakta hokara saMyama kI ora jhuka rahA thaa| sabhA samApta hone para brAhmI bhagavAn ke pAsa AI aura vandanA karake bolI- bhagavan !ApakA upadeza suna kara merA mana saMsAra se vimukha ho gayA hai| mujhe aba kisI vastu para moha nahIM rahA hai| isa liye dIkSA dekara mujhe kRtArtha kIjie / saMsAra ke vandhana mujhe burelagate haiN| maiM unheM tor3a DAlanA cAhatI hai| bhagavAn ne pharamAyAgrAmI! isa kArya ke liye bharata mahArAja kI AjJAlenA Avazyaka Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA . hai unakI AjJA milane para maiM tumheM dIkSA dU~gA / 1 brAhmI bharata ke pAsa AI / usake sAmane apanI dIkSA lene kI icchA prakaTa kI / bharata ne sAdhuoM ke kaThina mArga ko batA kara brAhmI ko dIkSA na lene ke liye samajhAnA zurU kiyA kintu brAhmI apane vicAroM para dRDha rahI / bharata ne jaba acchI taraha samajha liyA ki brAhmI apane nizcaya para aTala hai, use koI bhI vicalita nahIM kara sakatA to usane prasannatApUrvaka AjJA de dI / bharata mahArAja brAhmI ko sAtha lekara bhagavAn ke pAsa Ae aura kahane lage bhagavan ! merI bahina brAhmI dIkSA aMgIkAra karanA cAhatI hai / isane yogya zikSA prApta kI hai| saMsAra meM rahate hue bhI viSaya vAsanA se dUra rahI hai / saba prakAra kI sukha sAmagrI hone para bhI isakA mana viSaya bhogoM meM nahIM lagatA / ApakA upadeza suna kara isakA saMsAra se moha haTa gayA hai| yaha janma, jarA aura mRtyu ke duHkhoM se chuTakArA pAnA cAhatI hai, isI lie isane dIkSA lene kA nizcaya kiyA hai| dIkSA kA mArga kaThora hai, yaha bAta ise acchI taraha mAlUma hai | isameM du:kha aura kaSToM ko sahana karane kI paryApta zakti hai| saMyama aMgIkAra karane ke bAda yaha cAritra kA zuddha pAlana karegI, aisA mujhe pUrNa vizvAsa hai| isakI dIkSA ke lie merI AjJA hai| ise dIkSA dekara mujhe kRtArtha kiijie| maiM Apako apanI bahina kI bhikSA detA hU~, ise svIkAra karake mujhe kRtakRtya kIjie / sava ke sAmane bharata mahArAja ke aisA kahane para bhagavAn ne brAhmI ko dIkSA de dii| 16.0 AANAA (2) sundarI brAhmI ko dIkSita huI jAna kara sundarI kI icchA bhI dIkSA lene kI huI kintu antarAya karma ke udaya se bharata ne use AjhA nadI / zrAjJA na milane se vaha saMyama aMgIkAra na kara sakI / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ w zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 161 annnnnnnnnn warunna anv wwwww / dravya saMyama na lene para bhI usakA antaHkaraNabhAva saMyamamaya thaa| thor3e dinoM bAda bharata chaH khaMDa sAdhane ke lie digvijaya para cale ge| sandarI ne gRhastha veza meM rahate hue bhI kaThora tapa karane kA nizcaya kiyaa| usI dina se chaH vigayoM kA tyAga karake prati dina Ayambila karane lgii| chaH khaMDa sAdhane meM bharata ko sATha . hajAra varSa laga ge| sundarI taba taka varAvara Ayambila karatI rhii| usakA zarIra bilkula sUkha gyaa| kevala asthirapaMjara raha gyaa| bharata mahArAja chaH khaMDa sAdha kara vApisa lotte|sundriike kRza zarIra ko dekha kara unheM nizcaya ho gayA ki usake hRdaya meM vairAgya ne ghara kara liyA hai| vaha apane dIkSA lene ke nizcaya para aTala / hai| bharata cakravartI apane mana meM socane lage bahina sundarIko dhanya hai / AtmakalyANa ke lie isane ghora tapa aMgIkAra kiyA hai| aisI sulakSaNA deviyA~ apane zarIra se mokSa rUpI parama pada ko prApta karane kA prayatna karatI haiM aura bhogoM kI icchA vAle bhole prANI isI zarIra ke dvArA durgati ke karma vaoNdhate haiN| yaha zarIra to roga, cintA, mala,mUtra,zleSma vagairaha gande padArthoM kA ghara hai| atara vagairaha lagA kara ise sugandhita banAne kA prayatna karanA mUrkhatA hai / gande zarIra ke liye garva karanA ajJAnatA hai| merI bahina ko dhanya hai jo zarIra aura dhana daulata kI anityatA kA khayAla karake mAyAvI sAMsArika bhogoM meM nahIM phaeNsI aura nitya aura akhaMDa sukha dene vAle saMyama ko aMgIkAra karanA cAhatI hai / sundarI pahale bhI dIkSA lene ko taiyAra huI thI, kintu maiMne usake isa kArya meM bAdhA dekara use roka diyA thA kintu sundarI ne apane isa tapa dvArA aba mujhe bhI sAvadhAna kara diyA hai| vAstava meM saMsAra ke kSaNika sukhoM meM koI sAra nahIM hai| yaha saba jAnate hue bhI Aja merI avasthA aisI nahIM hai ki maiM dIkSA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ___ zrI seThiyA jaina granthamAlA ~ ~ ~rmir w rwwwim aGgIkAra kara skeN| sundarI saharSa dIkSA le sakatI hai| sundarI ko isa sukAye se rokanA na to ucita hai aura na isakI koI AvazyakatA hI hai| aba maiM isake lie use saharSa AjJA de duuNgaa| jisa samaya bharata ne yaha nizcaya kiyA, saMyogavaza usI samaya taraNa tAraNa,jagadAdhAra, prathama tIrthaGkara zrI Adi jinezvara vicarate hue ayodhyA meM padhAre aura nagara ke bAhara eka udyAna meM Thahara ge| vamapAla dvArA bharata ko yaha samAcAramAlUma hote hI ve svajana, parijana aura purajana sahita bar3e ThATha bATha ke sAtha prabhuko vandanA karane ke lie usa udyAna meM gae / vahA~ pahu~cate hI chatra, camara zastra, mukuTa aura jUte ina pA~ca vastuoM ko alaga rakha kara unhoMne jinezvara bhagavAn ko bhaktipUrvaka vandana kiyaa| isake bAda una kA dharmopadeza sunane ke lie ve bhI anyAnya zrotAoM ke sAtha vahIM baiTha ge| bhagavAn usa samaya bahuta hI madhura zabdoM meM dharmopadeza de rahe the, use suna kara bharata ko bahuta hI Ananda huaa| dharmopadeza samApta hone para bharata ne bhagavAn se namratApUrvaka kahA- he jagatpitA ! merI vahina sundarI Aja se sATha hajAra varSe pahale dIkSA lene ko taiyAra huI thI, kintu maiMne usake isa kArya meM bAdhA dekara use dIkSA lene se roka diyA thaa| usa samaya mujhe bhale bure kA jJAna na thA / aba mujhe mAlUma hotA hai ki merAvai kArya bahuta hI anyAyapUrNa thA / niHsandeha apane isa kArya se maiM pApa kA bhAgI huA huuN| he bhagavan ! mujhe batalAie ki maiM aba kisa taraha isa pApa se mukta ho sakatA huuN| __ jinezvara bhagavAn se yaha nivedana karane ke vAda bharata ne sundarI ko dIkSA lene kI AjJA dete hue usase kSamA prArthanA kii| sundarI ne unakA yaha pazcAttApa dekha kara unheM sAntvanA dete hue kahAmujhe dIkSA lene meM jo vilamba huA hai usameM karmoM kAhIdoSa hai, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 163 mmmmmmmmmmmm zrApakA nahIM, isa lie Apa ko khinna hone yA pazcAttApa karane kI AvazyakatA nahIM hai| varSA Rtu meM mUsaladhAra dRSTi hone para bhI yadi papIhA pyAsA hI raha jAtA hai to yaha usake karmoM kA hI doSa hai, megha kA nahIM / vasanta Rtu meM sabhIlatAeM aura vRkSa nae patte aura phala phUloM se lada jAte haiN| yadi usa samaya karIra vRkSa pallavita nahIM hotA to yaha usI kA doSa hai, vasanta kA nahIM / sUryodaya hone para sabhI prANI dekhane lagate haiN| yadi usa samaya ullU kI A~kheM banda ho jAtI haiM to yaha usI kA doSa hai, sUrya kA nhiiN| mere antarAya karma ne hI merI dIkSA meM bAdhAdI thI, Apane nhiiN| maiM isameM ApakA kucha bhI doSa nahIM maantii| isa prakAra ke aneka vacana kaha kara sundarIne bharata ko zAnta kiyaa| isake bAda usane usI samaya jinezvara bhagavAna ke nikaTa dIkSA le lii| sAMsArika bandhanoM se mukta hokara sundarI zuddha cAritra kA pAlana karate hue duSkara tapa karane lgii| __ jisa samaya bharata ne chaha khaMDa jItane ke lie prasthAna kiyA unake choTe bhAI bAhubalI takSazilA meM rAjya kara rahe the| bAhuvalI ko apanI zakti para vizvAsa thaa| bharata ke adhIna rahanA use pasanda na thaa| usane socA- pUjya pitAjI ne jisa prakAra bharata ko ayodhyA kA rAjya diyA hai, usI prakAra mujhe tatazilA kA rAjya diyA hai| jo rAjyaM mujhe pitAjI se prApta huA hai, use chInane kA adhikAra bharata ko nahIM hai| yaha soca kara usa * ne bharata ke adhIna rahane se inkAra kara diyA / cakravartI banane kI abhilopA se bharata ne bAhubalI para car3hAI krdii| bAhubalI ne bhI apanI senA ke sAtha Akara sAmanA kiyaa| eka dUsare ke rakta kI pyAsI vana kara donoM senAeM maidAna meM Akara DaTa giiN| eka dUsare para TUTane ke lie AjJA kI pratIkSA karane lgiiN| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI seThiyA jaina pranyamAlA itane meM indra ne svarga se Akara kahA- tuma logavyartha senA kA saMhAra kyoM kara rahe ho? agara tumheM lar3anAhI hai to tuma donoM paJcayuddha kro| donoM bhAiyoM ne indra kI bAta ko mAna liyaa| senAmoM dvArAlar3ane se hone vAle raktapAta kovyarthasamajha kara pA~ca prakAra semallayuddha karane kA nizcaya kiyaa| pahale ke cAra yuddhoM meM vAhubalI kI jIta huI. phiramuSTiyuddha kI vaariiaaii| bAhavalI kI bhajAbhoM meM bahuta bala thaa| use apanI vijaya para vizvAsa thA / bharata ke muSTiprahArako usane samabhAva sesaha liyaa| isake bAda svayaM prahAra karane ke lie muSTi utthaaii| usI samaya zakrendra ne use pakar3a liyA aura vAhuvalI se kahA- bAhuvalI! yaha kyA kara rahe ho! bar3e bhAI para hAya calAnA tumheM zobhA nahIM detaa| tuccha rAjya ke lie krodha ke vazIbhUta hokara tuma kitanA bar3A anartha kara rahe ho, yaha mana meM soco| __ bAhuvalI kI muhi uThI kI uThI hI raha gii| unake mana meM pazcAttApa hone lgaa| ve mana meM socane lage-'jisa rAjya ke lie isa prakAra kA anartha karanA par3e vaha kabhI mukhadAyaka nahIM ho sakatA / isa lie ise chor3a denA hI zreyaskara hai| vAstavika mukha to saMyama se prApta ho sakatA hai| yaha socakara unhoMne saMyamalene kA nizcaya kara liyaa| uThAI huI muhikovApisa lenA bhanucita samajhakara bAhubalI usI muhi dvArA apane sira kA paMcamuSTi loca karake vana meM cale ge| vahA~ jAkara dhyAna lagA liyaa| abhI taka unake hRdaya se bhabhimAna dara na huA thaa| mana meM socA- mere choTe bhAiyoM ne bhagavAn ke pAsa pahale se dIkSA le raksvI hai / unheM kevalakAla bhI ho gayA hai yadi maiM abhI bhagavAna ke darzanArya gayA tounheM bhI vandanA karanI pdd'egii| yaha soca kara ve bhagavAn ko vandanA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga Avo karane nahIM ge| vana meM dhyAna lagA kara khar3e khar3e unheM eka varSa bIta gyaa| pakSiyoM ne kandhoM para ghoMsale banA lie| latAeM rata kI taraha cAroM bhora lipaTa gaI / siMha, vyAghra, hAthI tathA dUsare jaMgalI jAnavara gurote hue pAsa se nikala gae kintu ve apane dhyAna se vicalita na hue / kAma, krodha, moha, lobha Adi mAbhyantara zatru unase hAra mAna gae kintu ahaMkAra kA kIr3A unake hRdaya se na niklaa| choTe bhAiyoM ko vandanA na karane kA abhimAna una ke mana meM abhI jamA huA thaa| isI abhimAna ke kAraNa unheM kevalajhAna nahIM ho rahA thaa| __ bhagavAn RSabhadeva ne apane jJAna dvArA bAhuvalI kA yaha hAla jaanaa|unhoNne vAlI aura sundarI ko bulAkara kahA-tumAre bhAI bAhuvalI abhimAna rUpI hAthI para car3he hue haiN| hAthI para car3he kevalajJAna nahIM ho sktaa| isa lie jAmo bhaura apane bhAI ko ahaMkAra rUpI hAthI se nIce utaaro| bhagavAn kI AjJA ko prApta kara donoM satiyA~ bAhubalI ke pAsa pAI aura kahane lagIM vIrA mhArA gaja thakI heThA utaro. gaja caDhyA kevala na hosI re||ttek| bandhava gaja thakI utaro, brAjhI sundarI ima bhASe re / RSabha jinezvara mokalI, bAhubala tuma pAse re|| loma tajI saMyama liyo, prAyo balI abhimAno re| laghu bandhava pandU nahIM, kAusagga rahyo zubha dhyAno re|| barasa divasa kAusaga ramA, belar3iyAM lipaTAnI re / paMchI mAlA mAMDiyA, zIta tApa sukhAnI re / / bhAI bAhuvalI ! bhagavAn ne apanA sandeza sunAne ke lie Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA hameM Apake pAsa bhejA hai| Apa hAthI para car3he baiThe haiN| jarA nIce utrie| Apane rAjya kA lobha chor3a kara saMyama todhAraNa kiyA kintu choTe bhAiyoM ko vandanA na karane kA abhimAnA gayA / isI kAraNa itane dina dhyAna meM khar3e rahane para bhI Apako kevala jJAna nahIM huaa| isa lambe aura kaThora dhyAna se zrApakAzarIra kaisA kRza ho gayA hai| pakSiyoM ne zrApake kandhoM para ghoMsale vanA lie| DA~soM, maccharoM aura makkhiyoM ne zarIra ko calanI banA diyA kintu Apa dhyAna se vicalita na hue| aisA ugra tapa karate hue bhIApane abhimAna ko Azraya kyoM de rakkhA hai? yaha abhimAna ApakI mahAn karaNI ko saphala nahIM hone detaa| sAdhvI vacana sunI karI,camakyA citta majhArore / haya, gaya, ratha, pAyaka chAMDiyA, para caDhiyo ahaMkAro re // vairAge mana bAliyo, mUkyo nija abhimAno re| caraNa uThAyo vandavA, pAyA kevala jJAno re // apanI bahinoM ke sandeza ko suna karabAhuvalI cauMka pdd'e| mana hI mana kahane lage kyA maiM sacamuca hAthI para baiThA hU~? hAthI, ghoDe, rAjya, parijana Adi saba ko chor3a kara hI maiMne dIkSA lI thii| phira hAthI kI savArI kaisI ? hA~ aba samajha meM aayaa| maiM ahaMkAra rUpI hAthI para baiThA huuN| merI bahineM ThIka kaha rahI haiN| maiM kitane bhrama meM thaa| choTe aura bar3e kI kalpanA to sAMsArika jIvoM kI hai / AtmA anAdi aura ananta hai| phira usameM choTA kauna aura bar3A kauna ? Atmajagat meM vahI bar3A hai jisane AtmA kA pUrNa vikAsa kara liyA hai / saMsArAvasthA meM choTe hone para bhI mere bhAiyoM ne AtmA kA pUrNa vikAsa kara liyA hai| merI AtmA meM ava bhI ahaGkAra bharA huA hai, bahuta se dopa haiM / isa lie vAstava meM ve hI mujha se bar3e haiN| mujhe unheM namaskAra karanA caahie| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 167 yaha soca kara bAhubalI ne bhagavAn RSabhadeva ke pAsa jAne ke lie eka paira Age rakkhA / itane meM unake cAra ghAtI karma naSTa ho ge| unheM kevalajJAna ho gyaa| devoM ne puSpavRSTi kii| cAroM ora jaya jayakAra hone lgaa| donoM bahineM apane sthAna para lauTa gii|' pRthvI para ghUma ghUma kara unhoMne aneka bhavya prANiyoM ko pratibodha diyo| aneka bhUle bhaTake jIvoM ko AtmakalyANa kA mArga btaayaa| kaThora tapa aura zubha dhyAna dvArA apane karmoM ko naSTa karane kA bhI prayatna kiyaa| isa prakAra AtmA tathA dUsaroM ke kalyANa kI sAdhanA karate karate unake ghAtI karma naSTa ho ge| kevalajJAna aura kevaladarzana ko prApta kara AyuSya pUrNa hone para donoM ne mokSa rUpI paramapada ko prApta kiyaa| ina donoM mahAsatiyoM kI sadA vandana ho / (3) candanabAlA (vasumatI) vihAra prAnta meM jo sthAna Aja kala campArana ke nAma se prasiddha hai, prAcIna samaya meM vahA~ campApurI nAma kI vizAla nagarI thii| vaha aGgadeza kI raajdhaaniithii| nagarI vyApAra kA kendra, dhana dhAnya Adi se samRddha tathA saba prakAra se ramaNIya thii| vahA~ dadhivAhana nAma kA rAjA rAjya karatA karatA thaa| vaha nyAya, nIti tathA prajA pAlana Adi guNoM kA bhaNDAra thA / prajA para putra ke samAna prema rakhatA thA aura prajA bhI use pitA mAnatI thii| aise rAjA ko prApta karake majA apane ko dhanya smjhtiithii| dadhivAhana rAjA kI dhAriNI nAma kI rAnI thii| patisevA, dharma para zraddhA, udAratA, hRdaya kI komalatA Adi jitane guNa rAjarAnI meM hone cAhieM ve saba dhAriNI meM vidyamAna the| rAjA tathA rAnIdonoM dharmaparAyaNa the| donoM meM paraspara agAdha prema thaa| donoM vilAsitA se dUra the| rAjya ko bhogya vastu na samajha Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 zrI seThiyA jaina granthamAlA rrrrrrrrrrrmmmmmm ~~ rrrrr rrm or u kara ve use kartavya-bhAra mAnate the| paraspara sahayoga se prajA kA pAlana karate hue donoM apane jIvana ko sukhapUrvaka bitA rahe the| kucha dinoM bAda dhAriNIne eka mahAn sundarI kanyA ko janma diyaa| ujjvala rUpa tathA zubha lakSaNoM vAlI usa putrI ke janma se mAtA pitA ko bar3I prasannatA huii| bar3e samAroha ke sAtha usakA janmotsava manAyA / mAtA pitAne kanyA kAnAma vasumatI rkkhaa| ___ use dekha kara dhAriNI socA karatI thI ki vasumatI ko aisI zikSA dI jAya jisase yaha apane kalyANa ke sAtha mAnava samAja kA bhI hita kara ske| bacapana se hI use namratA, saralatA Adi guNoM kI zikSA milane lgii| usameM dharma tathA nyAya ke dRr3hasaMskAra jamAe jAne lge| jaise jaise bar3I huI use dUsarI bAteM bhI sikhAI jaanelgiiN| saMgIta,par3hanA,likhanA,sInA,pironA,bhojana banAnA, ghara saMvAranA Adi strI kI sabhI kalAbhoM meM vaha pravINa ho gii| usakI bolI, usakA svabhAva aura usakA rahana sahana sabhI ko priya lagatA thaa| use dekha kara sabhI prasanna ho utthtethe| sakhiyoM use deviimaantiithiiN| dhAriNI use dekhakara phUlIna samAtI thii| dhIre dhIre vasumatI ne kizorAvasthA meM praveza kiyaa| usake zarIra para yauvana ke cihna prakaTa hone lge| guNa aura saundarya eka dUsare kI hor3a karane lge| sakhiyoM vasumatI ke vivAha kI bAteM karane lagIM kintu usake hRdaya meM aba bhI vahI kumAra-sulabhasaralatA tathA pavitratA thii| vAsanA use chaI taka na thii|uske mukha para vahI vacapana kA bholApana thaa| cehare para nirdoSa ha~sI thii| apane guNoM se dUsaroM komohita kara lene para bhI usakA mana abhimAna se sarvathAzUnya thA, jaise apane una guNoM se vaha svayaMaparicita thii|| rAjA dadhivAhana ko vasumatI ke lie yogya vara khojane kI cintA huI kintu dhAriNI vasumatI se jagatkanyANa kI bhAzA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 166 rakhatI thii| vivAha bandhanameM par3a jAne para yaha AzA pUrI honIkaThina thii| isa lie vaha cAhatI thI ki vasumatI Ajanma pUrNa brahmacAriNI raha kara mahilA samAja ke sAmane eka mahAn Adarza upasthita kre| isI lie vasumatI ko zikSA bhI isI prakAra kI dI gaI thii| usake hRdaya meM bhI yaha bhAvanA jama gaI thI ki maiM gArhasthya ke jhaMjhaToM meM na par3a kara saMsAra ke sAmane brahmacarya, tyAga aura sevA kA mahAn bhAdarza rakyU~ / dhAriNI vasumatI ke ina vicAroM se paricitathI isalie rAjAdvArA vivAha kI bAta cher3IjAne paradhAriNI ne kahA- vasumatI vivAha na kregii|| __eka dina rAjA aura rAnI apane mahala meM baiThe vamumatI ke vivAha kI bAta soca rahe the| usI samaya apane zayanAgAra meM baiThI huI vasumatI ke mastiSka meM aura hI taraMgeM uTha rahI thii| vaha vicAra rahI thI-loga striyoM ko abalA kyoM kahate haiM? kyA unameM vahI ananta Atmazakti nahIM hai jo puruSoM meM haiM ? striyoM ne bhI apane ajJAna se apane ko avalA samajha liyA hai| ve apane ko parAdhIna mAnatI haiM / striyoM kI isa ajJAnatA ko maiM dUra kruuNgii| unheM batAU~gI ki striyoM meM bhI vahI ananta zakti hai jo puruSoM meM hai|ve bhI Atmavala dvArA mokSa kI ArAdhanA kara sakatI haiN| phira ve abalA kyoM haiN| prabho! mujhe vaha zakti do jisase maiM apanI bahinoM kA uddhAra kara skuuN| ___ isa prakAra vicAra karate hue vasumatI ko nIMda A gii| rAta ke cauthe pahara meM usane eka svamadekhA-campApurI ghora kaSTa meM par3I huI hai aura mere dvArA usakA uddhAra huA hai| svama dekhate hI vaha jaga gaI aura usake phala para vicAra karane lgii| bahuta socane para bhI usakI samajha meM koI bAta na aaii| isI vicAra meM vaha zayyA se uTha kara pAsa vAlI azokavATikA meM calI gaI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI seThiyA jaina granthamAlA , aura eka vRkSa ke nIce baiTha kara gambhIratApUrvaka vicAra karane lgii| prAta:kAla hote hI vasumatI kI sakhiyA~ use jagAne ke lie mahala meM AI kintu vasumatI vahA~ na milI / DhUMDhatI DhUMDhatI ve azokavATikA meM calI aaii| vahA~ use cintita avasthA meM baiThI haI dekha kara Apasa meM kahane lagI- vasamatI ko aba akelI rahanA acchA nahIM lgtaa| vaha kisI yogya sAthI kI cintA kara rahI hai| ve saba mila kara vasumatI se vivAha sambandhI taraha taraha ke majAka karane lgiiN| vasumatI ko unakI ajJAnatA para dayA aagii| vaha socane lagI- strI samAja kA hRdaya kitanA vikRta ho gayA hai| use itanA bhI jJAna nahIM hai ki vivAha ke sivAya bhI cintA kA koI kAraNa ho sakatA hai| usane sakhiyoM ko phaTakArate hue kahA- janma se eka sAtha rahane para bhI tuma mujhena samajha skiiN| mujhe bhI apane samAna tuccha vicAroM vAlI samajha liyA hai| vivAha na karane kA to maiM nizcaya kara cukI hU~ phira usase sambandha rakhane vAlI koI cintA mere mana meM A hI kaise sakatI hai? mere vicAra meM pratyeka strI puruSa para tIna vyaktiyoM ke RNa haiM- mAtA, pitA aura dharmAcArya / sAsU, zvasura, pati Adi kA RNa bhI strI para hotA hai kintu use karanA yA na karanA apane hAtha kI bAta hai| pahale tIna RNa to pratyeka prANI para hote haiN| unheM cukAnA pratyeka vyakti kA kartavya hai| merI mAtA ne majhe zikSA dI hai ki dharma aura samAja kI sevA dvArA ina RNoM ko avazya cukAnA / manuSya janma bAra vAra nahIM miltaa| viSayabhoga meM use gaeNvA denA mUrkhatA hai / mAnava jIvana kA uddezya paramArtha sAdhana hI hai / jo kanyA pUrNa brahmacarya kA pAlana nahIM kara sakatI usI ke lie vivAha kA vidhAna hai| jo brahmacarya kA pAlana Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta cola saMgraha, pAMcavAM bhAga 201 mmmmmmmmmmmm ~~ karane meM samartha hai| use vivAha kI koI AvazyakatA nahIM hai| mAtA pitA aura dharma kI sevA karake maiM Upara likhe tInoMRNoM se mukta honA cAhatI hai| __vasumatI kI ye bAteM sakhiyoM ko vicitra sI mAlUma pdd'ii| unhoMne socA ye korI upadeza kI bAteM haiN| dila kI bAteM kucha aura haiN| unake phira pUchane para vasumatI ne svapna kA sArA hAla' sunA diyaa| sakhiyA~ svama kA vRttAnta mahArAnI ko sunAne calI gii| vasumatI phira vicAra meM par3a gii| mana meM kahane lagI- isa svama ne mere dvArA eka mahAna kArya ke hone kI sUcanA dI hai| mujhe abhI se usake lie taiyAra rahanA caahie| usake lie zakti kA saMcaya karanA caahie| , ) . sakhiyoM ne svama kA hAla dhAriNI ko sunaayaa| usane kahAagara merI putrI aise mahAn kArya ko sampanna kara sake to mere lie isase bar3ha kara kyA saubhAgya kI bAta hogii| vasumatI ke isa svama ke kAraNa usake vivAha kI bAta anizcita kAla ke lie TAla dI gaI / vasumatI jaisA cAhatI thI vahI ho gyaa| ke rAjya kI sImA para kauzAmbI nAma kA dUsarA . rAjya thaa| kauzAmbI bhI dhana dhAnya se- samRddha tathA vyApAra ke ? lie prasiddha nagarI thii| vahA~ zatAnIka nAma kA rAjA rAjya karatA / thaa| dadhivAhana kI rAnI padmAvatI aura zatAnIka kI rAnI mRgAvatI donoM sagI bahaneM thiiN| isa lie vedonoM rAjA Apasa meM sAda the| sambandhI hone para bhI donoM rAjAoM ke svabhAva meM mahAn antara thaa| dadhivAhana santoSI,, zAntipriya aura dhArmika thA, usmeN| rAjyalipsA.na thii| dUsare ko kaSTa meM DAla kara aizvarya bar3hAnA usakI dRSTi meM ghora pApa thaa| aizvarya pAkara dhanasattA dvArA dUsaroM para AtaGka jamAnA use pasanda na thaa| sabhI ko mukha pahu~cA kara Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA vaha.mANimAtra se mitratA cAhatA thA, una para Adhipatya nhiiN| zatAnIka ke vicAra isake sarvathA viparIta the| vaha dina rAta rAjya ko baDhAne kI cintA meM lagA rahatA thaa| nyAya aura dharma kAgalA ghoTakara bhI vaha rAjya aura vaibhava bar3hAnA cAhatA thaa| janatA para AtaGka jamA kara zAsana karanA apanA dharma samajhatA thaa| apanI rAjyalipsA ko pUrNa karane ke lie nirdoSa prANiyoM ko kucalanA, unake khUna se holI khelanAkhela samajhatA thaa| zatAnIka kI dRSTi meM samRddha campApurI sadA khaTakA karatI thii| myAya pUrvaka rAjya karane se phailane vAlI dadhivAhana kI kIrti bhI usake lie asahya ho uThI thii| IrSyAlu jaba guNoM dvAga apane pratispardI ko nahIM jIta sakatA to vaha use dUsare upAyoM se nukasAna pahu~cAne kI ceSTA karatA hai kintu usase usakI apakIrti hI bar3hatI hai, vaha apane svArtha ko siddha nahIM kara sktaa| dadhivAhana yA campApurI para kisI prakAra kA doSa mar3ha kara usa para car3hAI kara dene kI cAleM zatAnIka apane mantrimaNDala ke sAtha socA karatA thaa| apanIcurI kAmanA ko pUrNa karane ke lie dasare para kisI prakAra kA apavAda lagA denA, use aparAdhISatA kara icchita vastu para bhadhikAra jamA lenA, use nIcA dikhAne lie koI jhUThA doSa mar3ha denA tathA manamAnI karate hue bhI svayaM nirdoSa bane rahanA zatAnIka kI dRSTi meM rAjanIti thii| campApurI kA rAjya har3apane ke lie zatAnIka koI bahAnA dekha rahA thA, kintu dadhivAhana ke hRdaya meM yuddha karane yA kisIkA rAjya chInane kI bilkula icchA na thii|aaspaas ke sabhI rAjAbhoM se sasakI mitratApUrNa sandhi thii| isa lie na use kisI zatra kA rathA aura na usase kisI dUsare ko bhaya thaa| isI kAraNa se usane rAjya ke Antarika pramantra ke lie thor3I sI senA rakha Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola saMgraha, pAMcavAM bhAga 203 chor3I thii| yuddha yA kisI ke bhAkramaNa korokane ke lie sainika zakti ko bar3hAnA usakI dRSTi meM vyartha thA, isI se zatAnIka kA utsAha bahuta baDha gyaathaa| dadhivAhana kI muhI bhara senA koharA kara campApurI para adhikAra jamA lene meM use kisI prakAra kI kaThinAI na jAna par3atI thii| zatAnIpha ne kisI mAmUlI sI pAta ko lekara campApurI para car3hAI kara dii| dadhivAhana ko isa bAta kA svama meM bhI khayAla na thA ki koI rAjA usa para bhI car3hAI kara sakatA hai| yuddha kI ghoSaNA karatI huI zatAnIka kI senAcampA ke rAjya meM ghusa gaI aura manA ko satAne lgii| sImA kI rakSA karane vAle dadhivAhana ke thor3e se sipAhI usakA sAmanA na kara sake / ve daur3e hue dadhivAhana ke pAsa bhAe aura car3hAI kA samAcAra sunaayaa| zatAnIka kI senAdvArAsatAI gaI prajA ne bhIrAjAdadhivAhana ke pAsa pukAra kii| dadhivAhana isa apratyAzita samAcAra ko muna kara vicAra meM pdd'gyaa| usane apane mantriyoM kI sabhAbulAI aura kahA-mitratApUrNa sandhi hone para bhI zatAnIka ne campA para car3hAI kara dI hai| hamAre khayAla meM abhI koI bhI aisA kAraNa upasthita nahIM huA jisase zatAnIka ke AkramaNa ko ucita kahA jA ske| ava yaha vicAra karanA hai ki zatAnIka ne car3hAI kyoM kI aura isa samaya hameM kyA karanA cAhie? pradhAnamantrI- isa samaya aisA koI bhI kAraNa upasthita nahIM huA jisase zatAnIka ko car3hAI karanI pdd'e| zatAnIka campApurIko har3apane kI durbhAvanA se prerita hokara pAyA hai| use kisI dUsare kAraNa kI AvazyakatA nahIM hai| aisA vyakti sAdhAraNa sI bAta ko yuddha kA kAraNa banA sakatA hai| campApurI para car3hAI karane ke lie zatAnIka aisI cAleM bahuta dinoM se cala rahA thaa| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 / / zrI seThiyA jaina granthamAlA isake lie maiMne bhApa se pahale bhI nivedana kiyA thaa| hama logoM ne sadA zAnti ke lie prayatna kiyA kintu vaha hamArI isa icchA ko kAyaratA samajhatA rhaa| ava eka hI upAya hai ki zatru kA sAmanA karake use batA diyA jAya ki campA para car3hAI koI ha~sI khela nahIM hai| jaba taka zatra ko parAjita na kiyA jAegA vaha mAnane kA nhiiN| zAnti kI bAtoM se usakA utsAha dugunA bar3hatA hai| dUsare mantriyoM ne bhI yuddha karane kI hI salAha dii| .. mantriyoM kI bAta sunakara rAjA kahane lagA-vartamAna roj| nIti ke anusAra to hameM yuddha hI karanA cAhie, kintu isake 5, bhayaGkara pariNAma para bhI vicAra karanA Avazyaka hai| zatAnIka ne ., rAjya ke lobha meM par3a kara AkramaNa kiyA hai| lobhI nyAya aura anyAya ko bhUla jAtA hai| agara hama usakA sAmanA kareM to vyartha hI lAkhoM manuSya mAre jaaeNge| agara campA kA rAjya chor3a dene para , yaha narahatyA vacajAya tokyoM isa bhayaGkara pApako kiyA jAya ?' .. mantrI-mahArAja! zatra dvArA AkramaNa ho jAne para dharma kI bAteM karanA kAyaratA hai| aise mauke para kSatriya kA yaha kartavya hai , ki zatra kA sAmanA kre| . . / ' / rAjA- kSatriya kA dharma yuddha karanA nahIM hai| usakA dharmanyAya pUrvaka prajA kI rakSA karanA hai| anyAya aura adharma ko haTAne ke lie jo apane prANoM ko bhI tyAga sakatA hai vahI asalI kSatriya hai| tAtratva hiMsA meM nahIM hai kintu ahiMsA meM hai| yadi zatAnIka ko nyAya aura nIti ke lie samajhAyA jAya to sambhava hai, vaha mAna jaay| isake lie hameM prayatna karanA caahie| isake lie maiM khayaM zatAnIka ke pAsa jaauuNgaa| . mantriyoM ke virodha karane para bhI dadhivAhana ne zatAnIka ke pAsa akele jAne kA nizcaya kara liyaa| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 205 zatAnIka meM campA kA rAjya lene kI bhAvanA dRr3ha ho cukI thI aura dadhivAhana meM yathAsambhava hiMsA na hone dene kI / rAjakarmacArI tathA prajAjana dvArA kI gaI prArthanA para binA dhyAna die dadhivAhana rAjA ghor3e para savAra hokara zatAnIka ke pAsa jA phuNce| unheM akelA zrAyA dekha kara zatAnIka bahuta prasanna huA / usakA abhimAna aura bar3ha gyaa| socane lagA- dadhivAhana Dara kara merI zaraNa meM calA AyA hai| zatAnIka ke pAsa pahu~ca kara dadhivAhana ne kahA- mahArAja ! hama donoM meM mitratApUrNa sandhi hai / Apa mere sambandhI bhI haiN| Aja taka hama donoM kA pArasparika vyavahAra premapUrNa rahA hai| mere khayAla meM hamArI tarapha se aisI koI bAta nahIM huI jisase Apako kisI prakAra kI hAni huI ho phira bhI Apane acAnaka campApurI para AkramaNa kara diyaa| merA khayAla hai, Apa bhI majA meM zAnti rakhanA pasanda karate haiN| narahatyA Apako bhI pasanda nahIM hai / Apa isa bAta ko samajhate haiM ki kSatriya kA dharma kisI ko kaSTa denA nahIM kintu kaSTa dene vAle cora aura DAkuoM se prajA kI rakSA karanA hai / yadi rAjA svayaM kaSTa dene lage to use rAjA nahIM luTerA kahA jaaegaa| " kyA Apa koI aisA kAraNa batA sakate haiM jisase Apa ke isa AkramaNa ko nyAyapUrNa kahA jA sake ? zatAnIka- jaba zatru ne AkramaNa kara diyA ho usa samaya nyAya-anyAya kI bAta karanA kAyaratA hai / apanI kAyaratA ko dharma kI Ar3a meM chipAnA bIra puruSoM kA kAma nahIM hai| isa samaya nyAya aura dharma kA bahAnA nirA DhoMga hai| yuddha karanA, nae nae deza jItanA, apanA rAjya bar3hAnA, kSatriyoM ke lie yahI nyAya hai| dadhivAhana - yuddha se hone vAle bhayaGkara pariNAma para bhApa Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI meThiyA jaina granpamAlA vicAra kIjie / lAkhoM nidoSa manuSya Apasa meM kaTa kara samApta ho jAte haiN| hajAroM bahaneM vidhavA ho jAtI haiN| deza navayuvakoM se khAlI ho jAtA hai| cAroM ora bAlaka, vRddha aura abalAbhoM kI karuNa pukAra raha jAtI hai| eka vyakti kI lipsA kA pariNAma yaha mahAn saMhAra kabhI nyAya nahIM kahA jaasktaa| hiMsA rAkSasI vRtti hai| use dharma nahIM kahA jA sktaa| ApakA jarAsA santoSa isa bhISaNa hatyAkANDa ko bacA sakatA hai| zatAnIka-mujhe santoSa kI bhAvazyakatA nahIM hai|raajniiti rAjA ko santoSI hone kA niSedha karatI hai| pRthvI para ve hI zAsana karate haiM jo vIra haiM, zaktizAlI haiN| kSatriyoM ke lie talavAra hI nyAya hai aura apanI rAjyalipsA rUpI bhagni ko sadA prajvalita rakhanA hI unakA dharma hai| dadhivAhana ko nizcaya ho gayA ki zatAnIka lobha meM par3a kara apanI buddhi ko kho baiThA hai| isa prakAra kI bAteM karake vaha mujhe yuddha ke lie uttejita karanA cAhatA hai lekina isake kahane para krodha meM Akara viveka kho baiThanA buddhimattA nahIM hai| gambhIratApUrvaka vicAra pharake mujhe kisI prakAra yuddha ko rokanA caahie| dadhivAhana ko vicAra meM par3A dekha kara zatAnIka ne kahAApa soca kyA kara rahe haiM? yadi zakti ho to hamArA sAmanA kiijie| yadi yuddha se Dara lagatA hai to AtmasamarpaNa karake hamArI adhInatA svIkAra kara liijie|ydi donoM bAteM pasanda nahIM haiM to yahaoNkyoM zrAe? sIdhAjaMgala meM bhAga jAnA cAhie thaa| isa prakAra nyAya kI duhAI dekara apanI kAyaratAko chipAne se kyA lAbha? dadhivAina ne nizcaya kara liyA ki jaba taka zatAnIka kA lobha zAnta na kiyA jAya, yuddha nahIM Tala sktaa| isake lie grahI ucita hai ki maiM rAjya chor3a kara vana meM calA jaauuN| yadi Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 207 isakI adhInatA svIkAra kI gaI to isakA pariNAma aura bhI bhayaGkara hogaa| isake bhAdezAnusAra mujhe prajA para anyAya karanA par3egA aura hara taraha se isakI icchAoM ko pUrA karanA pdd'egaa| jisa prajA kI rakSA ke lie maiM itanA utsuka hU~ phira usI para atyAcAra karanA pdd'egaa| vana jAne kA nizcaya karake ghor3e para savAra hote hue dadhivAhana ne kahA- yadi ApakI icchA campA para rAjya karane kI hai to Apa saharSa kiijie| aba taka campApurI kI majA kA pAlana maiMne kiyA aba Apa kiijie| maiM socA karatA thA-vRddha huA hU~, koI putra nahIM hai, rAjya kA bhAra kise sauMpaMgA! mApane mujhe cintAmukta kara diyaa| yaha mere lie prasamatA kI bAta hai| yaha kahakara dadhivAhana ghor3e para baiTha kara vana ko calA gyaa| - apane rAjya kI sImA para pahu~ca kara usane apane mantriyoM ke pAsa khabara bheja dI-zatAnIka kI senA bahuta par3I hai| usase lar3a kara apanI senA tathA prajA kA vyartha saMhAra mata karAnA / aba taka campA kI rakSA maiMne kI thii| aba zatAnIka apane Upara rakSAkA bhAra lenA cAhatA hai isa lie merI jagaha usI ko rAjA maannaa| pradhAna mantrI ko rAjA kI bAta acchI na lgii| usane saba mantriyoM kI eka sabhA karake nizcaya kiyA ki campA nagarI kA rAjya isa prakAra saralatA pUrvaka zatAnIka ke hAtha meM sauMpanA ThIka nahIM hai| yuddha na karane para senA kA kyA upayoga hogA? usane yuddha kI ghoSaNA kara dii| dadhivAhana ke cale jAne para zatAnIka ke harSa kA pArAvAra na rhaa| vinA yuddha ke prApta huI vijaya para vaha phUla utthaa| usane campAnagarI meM tIna dina taka lUTa macAne ke lie senA ko chuTTI de dii| zatAnIka kI senA lUTa kI khuzI meM calI A rahI thii| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 thrI seThiyA jaina granthamAlA .. - - - - - ramrrrrrr rrrrrnmmmmmmmm . campA nagarI ke pAsa pahu~cane para use mAlUma par3A ki dadhivAhana kI senA sAmanA karane ke lie taiyAra khar3I hai| zatAnIka ne bhI apanI senA ko yuddha kI AjJA de dii| donoM senAoM meM ghamAsAna saMgrAma chir3a gyaa|ddhivaahn kI senA bar3I vIratA se lar3I kintu, zatAnIka kI senA ke sAmane muTThI bhara binA nAyaka kI phauja.. kitanI dera Thahara sakatI thii| zatAnIka kI senA se parAsta hokara use raNabhUmi chor3a kara bhAganA pdd'aa| campAnagarI ke daravAje tor3a die ge| zatAnIpha kI senA / lUTa macAne lgii| sAre nagara meM hAhAkAra maca gyaa| sainikoM kA / virodha karanA sAkSAt mRtyuthii| pAzavikatA kA nagna tANDava hone lagA kintu use dekha kara zatAnIka prasanna ho rahA thaa| rAkSasI vRtti apanA bhISaNa rUpa dhAraNa karake usake hRdaya meM paiTha cukI thii| campApurI meM eka ora to yaha nRzaMsa kANDa ho rahA thA dUsarI ora mahala meM baiThI huI mahArAnI dhAriNI vasumatI ko upadeza de rahI thii| dadhivAhana kA rAjya chor3a kara cale jAnA, apanI senA kA hAra-jAnA, zatAnIka ke sainikoM kAnagarI meM praveza tathA lUTa mAra Adi sabhI ghaTanAeM dhAriNI ko mAlUma ho cukI thIM kintu usane dhairya nahIM chodd'aa| sevakoM ne Akara khavara dI ki rAjamahala bhI sipAhiyoM dvArA lUTA jAne vAlA hai, kintu dhAriNI ne phira bhI dhairya nahIM chodd'aa| vaha vasumatI ko kahane lagI-veTI! tere svapna kA eka bhAga to matya ho rahA hai| campApurI duHkhasAgara meM DUbI huI hai| tere pitA vana me cale gae haiN| yaha samaya hamArI parIkSA kA hai| isa samaya ghabarAnA ThIka nahIM hai| dharma yaha sikhAtA hai ki bhayaGkara vipatti ko bhI apane karmoM kA phala samajha kara dhairya rakhanA caahie| aise samaya meM dhairya tyAga dene vAlA kabhI jIvana meM saphala , nahIM ho sktaa| aba svapna kA dasarAbhAga satya karane kA uttara Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga . 206 dAyitva tuma para Apar3A hai| tere pitA kisI U~cI bhAvanA ko , lekara hI vana meM gae hoMge / apane dharma kI rakSA karanA hamArA saba se pahalA kartavya hai| naSTa huI campApurI phira vasa sakatI hai, gayA huA jIvana phira mila sakatA hai kintu gayA huA dharma phira milanA kaThina hai| dharma meM haha rahane para hI tuma apane svapna ke bace hue bhAga ko satya kara skogii| dhAriNI vasamatI ko yaha upadeza de rahI thI ki itane meM zatAnIka kI senA kA ekarathI (sthase lar3ane vAlA yoddhA)vahA~ A phuNcaa| vaha rAjamahala ko lUTane ke lie vahA~AyA thaa|caaroN ora vividha prakAra ke ratnoM ko dekha kara use bar3I prasannatA huI / paharedAra tathA naukara cAkara Dara ke mAre pahale hI bhAga cuke the, isalie rAnI ke khAsa mahala taka pahuMcane meM use koI kaThinAI na huii| __dhAriNI ko dekha kara rathIcakita rhgyaa| usake saundarya ko dekha kara vaha ratnoM ko bhUla gyaa| use mAlUma par3ane lagA, jaise ima jIvita strIratna ke sAmane nirjIva ratna kaGkara patthara hI haiN| use vala pUrvaka prApta karane kA nizcaya karake rathI talavAra nikAla karadhAriNI ke pAsa jAkara kahane lagA- uTho aura mere saathclo| aba yahA~ , tumhArA kucha nahIM hai| campApurI para zatAnIka kA rAjya hai aura yahaoN kI sArI sampatti sainikoM kI hai| mere sAtha calo, nahIM to yaha talavAra tumhArA bhI khUna pIne meM na hickegii| ___ dhAriNI ne socA-yaha sainika vicArahIna horahA hai| isa samaya ise samajhAnA vyartha hai| sambhava hai, yuddha kA nazA uttarane para samajhAne se yaha mAna jAya / taba taka vasumatI ko bhI maiM apanI cAta pUrI kaha skuuNgii| yaha soca kara vinA kisI bhaya yA dInatA ke apanI putrI ko lekara vaha rathI ke sAtha ho gaI aura sthI ke kahe bhanusAra niHsaGkoca ratha meM jA kara baiTha gii| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA rathI apane mana meM bhAvI sukhoM kI kalpanA karatA huA ratha ke cAroM ora paradA DAla kara use hA~kane lgaa| nagarI kI bhora jAnA ucita na samajha usane sIdhe vana kI ora prasthAna kiyaa| rathI apanI havAI umaGgoM tathA bhaviSya kI sukhada kalpanAoM meM DvA huA ratha ko hA~ke calA jA rahA thA aura andara baiThI huI dhAriNI vasumatI ko upadeza de rahI thI- beTI ! yaha samaya ghabarAne kA nahIM hai / tumhAre pitA to hameM chor3a kara cale hI ge| yaha bhI patA nahIM hai ki mujhe bhI terA sAtha kava chor3a denA par3e, isalie tumheM vIratA pUrvaka pratyeka vipatti kA sAmanA karane ke lie apane hI pairoM para khar3I honA cAhie | vIra apanI rakSA svayaM karatA hai kisI dUsare kI sahAyatA nahIM caahtaa| apane svapna ke dUsare bhAga ko bhI tumheM akelI hI pUrA karanA par3egA / campApurI meM lAkhoM manuSyoM kA rakta vahA hai| nirdoSa majA ko lUTA gayA hai| campApurI para lage hue isa kalaGka ko miTAnA hI usakA uddhAra hai| usakA yaha kalaGka phira yuddha karane se na miTegA / yuddha se to vaha dugunA ho jAyagA / isa lie tumheM ahiMsAtmaka saMgrAma kI taiyArI karanI caahie| isa saMgrAma meM vijaya hI vijaya hai, koI parAjita nahIM hotaa| isameM donoM zatru mila kara eka ho jAte haiM, phira parAjaya kA prazna hI khar3A nahIM hotA / 210 hiMsAtmaka yuddha kI apekSA ahiMsAtmaka yuddha meM adhika vIratA cAhie / isake lie lar3ane vAle meM nIce likhI bAteM bahuta adhika mAtrA meM caahieN| isa yuddha meM saba se pahale apAra dhairya kI AvazyakatA hai / bhayaGkara se bhayaGkara kaSTa Ane para bhI dhairya chor3a dene vAlA ahiMsAtmaka yuddha nahIM kara sktaa| sahiSNutA ke sAtha bhAvanA kA pavitra rahanA, kisI se vaira na rakhanA, bhaya rahita honA tathA satata parizrama karate jAnA bhI nitAnta Avazyaka hai| ahiMsAtmaka yuddha F Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga meM dUsare kA rakta nahIM bahAyA mAtA kintu apane rakta ko pAnI samajha kara usake dvArA dveSa rUpI kalaGka dhoyA jAtA hai| isalie dharma aura nyAya kI rakSA ke lie tathA campApurI kA kalaGka miTAne ke lie AvazyakatA par3ane para apane prANa dedene ke lie bhI tumheM taiyAra rahanA caahie| ratha ko lekara vaha yoddhA ghora vana meM pahu~ca gayA jahA~ manuSyoM kA AnA jAnA nahIM thA aise durgama tathA ekAnta pradeza meM pahu~ca kara ratha ko roka diyaa| ratha ke parade uThAe auradhAriNI ko nIce utarane ke lie khaa| dhAriNI aura vasumatI donoM utara kara eka vRtta kI chAyA meM baiTha giiN| __rathIne apanI burIabhilASAdhAriNI ke sAmane rkkhii| use vividha pralobhana die, janmabhara usakA dAsa bane rahane kI pratijJA kI, kintu satIziromaNidhAriNI apane satItva se Digane vAlIna thii| usane rathI se kahA-bhAI! apane veza aura prAkRti se tuma vIra mAlUma par3ate ho kintu tumhAre mu~ha se nikalane vAlI bAteM isake viparIta haiN| vivAha ke samaya tumane apanI strI se pratijJA kI thI ki usake sivAya saMsAra kI sabhI striyoM komA yA bahina smjhoge| usa pratijJA ko tor3a kara Aja vaisI hI pratijJA tuma mere sAmane kara rahe ho / jaba tuma eka bAra matijJA tor3a cuke ho to tumhArI dUsarI pratijJAoM para kauna vizvAsa kara sakatA hai ? kyA vIra puruSa ko isa prakAra pratijJA tor3anA zobhA detA hai ? vivAha meM kI gaI pratijJA ke anusAra maiM tumhArI bahina huuN|bhin ke sAtha aisI bAteM karate hue kyA tuma acche lagate ho? maiMne apane vivAha ke samaya rAjA dadhivAhana ke sivAya sabhI paruSoM ko pitA yA bhAI mAnane kI pratijJA kI thii| usa pratijJA ke anusAra tuma mere bhAI ho / tuma apanI pratijJA vor3a dagalo to bhI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrI seThiyA jaina granthamAlA -~mmmmmm maiM to tumheM apanA bhAI hI smjhNgii| maiM kSatrANI hU~, apanI pratijJA nahIM tor3a sktii| __ yaha kaha kara dhAriNI ne rathI ke saba pralobhana ThukarA die| rathI kA mastaka eka bAra to lajjAse jhuka gayA kintu use kAma ne andhA banA rakkhA thaa| dharma adharma, pApa puNya yAnyAya anyAya kI vAtoM kA usa para koI asara na pdd'aa| sthIne dadhivAhana ko kAyara, Darapoka aura bhageDU batA kara rAnI para apanI vIratA kA sikkA jamAne kI ceSTA kI kintu vaha bhI vekAra gii| ina saba upAyoM ke vyartha ho jAne para usane balaprayoga karane kA nizcaya kiyaa|dhaarinnii rathI ke bhAvoM ko samajha gii| rathI balapUrvaka apanI vAsanA pUrNa karane ke lie uThA hI thA ki dhAriNI ne apanI jIbha pakar3a kara bAhara khIMca lI / usake mu~ha se khUna kI dhArA bahane lgii| prANapakherU ur3a ge| nirjIva zarIra pRthvI para gira par3A / apane validAna dvArA dhAriNI meM vasumatI tathA samasta mahilAjagat ke sAmane to mahAn Adarza rakkhA hI, sAtha meM sArathI ke jIvana ko bhI ekadama palaTa diyA / kAmAndha hone ke kAraNa jisa para upadeza kA koI prabhAva nahIM par3A use Atmotsarga dvArA satya kA mArga sujhA diyaa| krUratA aura kAmalipsA ko chor3a kara vaha dayAlu aura sadAcArI bana gyaa|mhaan aAtmAeM jima kArya ko apane jIvita kAla meM pUrA nahIM kara sakatIM use AtmabalidAna dvArA pUrA karatI haiN| dhAriNI ke prANatyAgako dekha kara rathI bhauMcakkA sA raha gyaa| vaha kartavyamUr3ha ho gyaa| use yaha AzA na thI ki dhAriNI isa taraha prANa tyAga degii| vaha apane ko eka mahAsatI kA hatyArA samajhane lgaa| pazcAttApa ke kAraNa usakA hRdaya bhara aayaa| apane ko mahApApI samajha kara zoka karatA huA vaha vahIM baiTha gyaa| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI naina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 213 mananas amour wow nummmmmm vasumatI isa hRdayadrAvaka dRzya ko dhIratApUrvaka dekha rahI thii| mana meM soca rahI thI ki mAtA ne mujhe jo zikSAeM dI thIM, unheM kArya rUpa meM pariNata karake sAkSAt udAharaNa rakha diyA hai| aisI mAtA ko dhanya hai| aisI mAM ko prApta karake maiM apane ko bhI dhanya mAnatI huuN|maaN ne mujhe rAstA batA diyA, ava mere lie koI kaThinAI nahIM hai| sambhava hai, yaha yodA mAM kI taraha mujhe bhI apanI vAsanApUrti kA viSaya banAnA cAhe |'yh bhI zakya hai ki mAM ke udAharaNa ko dekha kara yaha mere lie koI aura SaDayantra rce| isa lie pahale se hI apanI mAtA ke mArga ko apanA lN| ise kucha karane kA avasara hI kyoM deN| / mana meM yaha vicAra kara vasumatI bhI prANatyAga karane ko udyata huii| gthI usake irAde se Dara gyaa| daur3AhuzrA vasumatI ke pAsa AyA aura kahane lagA- beTI ! mujhe kSamA kro| maiMne jo pApa kiyA hai vaha bhI itanA bhayaGkara hai ki janma janmAntaroM meM bhI chuTakArA honA muzkila hai| apane prANa dekara mere usa pApako adhika mata vddh'aao| terI mAtA mahAsatI thI, usake validAna ne merI A~kheM khola dI haiN| mujha para vizvAsa kro| maiM Aja se tujhe apanI putrI maangaa| mujhe kSamA kro| yaha kaha kara rathI vasumatI ke pairoM para gira par3A aura apane pApa ke lie bAra bAra pazcAttApa karane lgaa| vasamatI ko nizcaya ho gayA ki rathI ke vicAra aba pahale sarIkhe nahIM rhe| usane rathI ko sAntvanA dii| isake bAda donoM ne mila kara dhAriNI kA dAhasaMskAra kiyaa| vasamatI ko le kara sthI apane ghara aayaa| rathI kI strI ko mAtA samajha kara vasumatI ne use praNAma kiyA kintu rathI kI strI vasamatI ko dekhate hI vicAra meM par3a gii| vaha socane lagI- mere pati isa sundara kanyA ko yahA~ kyoM lAe haiM ? mAlUma par3atA hai ve Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA wommmmmmm isake rUpa paramohita ho gae haiN| use apane pati para sandeha ho gyaa| kintu kisI pramANa ke binA kucha kahane kA sAhasa na kara skii| vasamatI ke Ate hI rathI ke ghara kA raMga daMga bilkula badala gyaa| saba cIjeM sApha sutharI aura vyavasthita rahane lgiiN| naukara cAkara tathA parivAra ke sabhI loga prasanna rahane lge| vasumatI ke guNoM se AkRSTa ho kara sabhI loga usakI prazaMsA karane lge| rathI usake guNoM ko vakhAnate na thktaathaa| usakI strI ko aba kucha bhI kAma na karanA par3atA thA phira bhI usakI A~khoM meM vasamatI sadAkhaTakA karatI thii| vaha soca rahI thI, mere pati dinapratidina vasamatI kI ora jhuka rahe haiN| kahIM aisA na ho ki vaha merAsthAna chIna le| isalie jitanAzIghra ho sake, ise ghara se nikAla denA caahie| mana meM yaha nizcaya karake vaha maukA DhU~Dhane lgii| vasamatI ghara ke kAma meM itanI vyasta rahatI thI ki apane khAna pAna kA bhI dhyAna nthaa| kisI kAma meM kisI prakAra kIgantI na hone detI thii| itane para bhI rathI kI strI usake pratyeka kAma meM galtI nikAlane kI ceSTA krtii| usake kie hue kAma ko svayaM vigAr3a kara usI para dopa mar3ha detI / itane para bhI vasumatI cabdha na hotii| vaha uttara detI-mAtAjI! bhUla se aisA ho gayA / bhaviSya meM sAvadhAna rhuuNgii| rathI kI strI ko vizvAsa thA ki isa prakAra pratyeka kArya meM galtI nikAlane para vasumatI yA to svayaM taMga ho kara calI jAegI yA kisI dina merA virodha karegI aura maiM svayaM jhagar3A khar3A karake ise ghara se nikalavA dUMgI kintu usakA yaha upAya vyartha gayA / vasumatI ne krodha para vijaya prApta kara rakkhI thI, isa lie sArathI kI strI ke kar3ave vacana aura jhUThe Aropa use vicalita na kara ske| vasumatI kI kAryavyastatA dekha kara eka dina sArathI ne use Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta cola saMgraha, pAMcavAM bhAga 215 mkahA-beTI ! tuma rAja mahala meM palI ho / tumhArA zarIra isa yogya nahIM hai ki ghara ke kAmoM meM isa taraha pisA kro| tumheM apane svAsthya / aura khAna pAna kA bhI dhyAna rakhanA caahie| rathI kI isa bAta ko usakI strI ne suna liyaa| use vizvAsa ho gayA ki vAstava meM mere pati isa para Asakta ho gae haiN| krodha se oNkheM lAla karake vaha vamumatIke pAsa AI aura kahane lagIkyoM ? mujhe Thagane calI hai| Upara se to mujhe mAM kahatI hai aura dila meM sauta banane kI icchA hai| acchA huA maiM samaya para ceta gaI / ava tujhe ghara se nikalavA kara hI anna jala grahaNa kruuNgii| vasumatI ke viruddha vaha jora jora se bakane lgii| ghara ke loga usake isa rUpa ko dekha kara cakita raha gae / rathI ko mAlUma par3A to vaha bhI dor3A huA AyA aura apanI strIko samajhAne lgaa| usake samajhAne para vaha adhika bigar3a gaI aura kahane lagI-aba tosArA doSa merA hI hai, kyoMki maiM acchI nahIM lgtii| maiM acchI lagatI to ise kyoM lAte ? aba maiM nizcaya kara cukI hU~ ki yA to ise ghara se nikAla do nahIM to khAnA pInA chor3a kara apane prANa de deNgii| kevala nikAla dene se hI mujhe santoSa na hogaa| lar3AI se lauTe hue sabhI yoddhA campApurI ko lUTa kara bahuta dhana lAe haiN| Apa kucha bhI nahIM laae| isa lie ise bAjAra meM beca kara mujhe pIsa lArava mohareM lAkara do| tabhI anajala grahaNa kruuNgii| ___ rathI ne apanI strI ko bahuta samajhAyA kintu vaha na maanii| yadyapi dhAriNI aura vasumatI ke Adarza se rathIkAkhabhAva bahuta komala ho gayA thA phira bhI use krodha A gyaa| usane apanI strI ko kahA- aisI sadAcAriNI aura sevAparAyaNa putrI ko maiM apane ghara se nahIM nikAla sktaa|tumhiiN mere ghara se nikala jaao| donoM meM takarAra bar3hane lgii| Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrI seThiyA jaina granthamAlA vasumatI ne socA-mere kAraNa hI yaha virodha khar3A huA hai| isa lie mujhe hI ise nipaTAnA caahie| yaha soca kara vaha rathI kI strI se kahane lagI-mAtAjI! Apako ghabarAne kI AvazyakatA nahIM hai| Apa kI icchA zIghra pUrI ho jaaygii| ___ isake bAda usane rathI se kahA- pinAnI ! isameM nArAja hone kI koI bAta nahIM hai, agara mAtAjI bIsa lAkha mohareM lekara mujhe chuTakArA de rahI haiM to yaha mere lie harSa kI bAta hai / inakA to mujha para mahAn upakAra hai / inakA sandeha dUra karanA bhI hama donoM ke lie z2arUrI hai isa lie Apa mere sAtha bAjAra meM calie aura mujhe veca kara mAtAjI kA sandeha dUra kiijie| agara Apako mere satItva para vizvAsa hai to koI merA kucha nahIM bigAr3a sktaa| rathI vasumatI ko chor3anA nahIM cAhatA thA kintu vamumatI ne apane vyavahAra aura upadeza dvArA use itanA prabhAvita kara rakkhA thA ki vaha use apanI pArAdhya devI mAnatA thA / vinA kucha kahe usakI bAta ko mAna letA thaa| vaha bolA- veTI! merA dila to nahIM mAnatA ki tuma sarIravI maGgalamayI sAdhvI satI kanyA ko alaga karU~ kintu tumhAre sAmane kucha bhI kahane kA sAhasa nahIM hotA, isa lie icchAna hone para bhI mAna letA huuN| mujhe dRDha vizvAsa hai, tuma jo kucha kahogI usase sabhI kA kalyANa hogaa| ___ rathI aura vasumatI bAjAra ke lie taiyAra ho ge| vasumatI ne rathI kI strI ko praNAma kiyA aura kahA mere kAraNa Apako bahuta kaSTa huA hai isake lie mujhe kSamA kIjie | usane parivAra ke sabhI logoM se namratA pUrvaka vidA lI , dAsI ke kapar3e pahane aura rathI ke sAtha vAjAra kA rAstA liyaa| bAjAra ke caurAhe meM khar3I hokara vasumatI svayaM cillAne lagI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMpavAM bhAga 217 mmmmmwww bhAio! maiM dAsI hU~, cikane ke lie AI huuN| dUsarI ora rathI eka kone para khar3A A~sU bahA rahA thaa| vasumatI se alaga hone ke lie apane bhAgya ko kosa rahA thaa| vasumatI ke cehare ko dekha kara sabhI loga kahate--yaha kisI bar3e ghara kI lar3akI mAlUma par3atI hai| kautUhala vaza usake pAsa jAkara pUchate-devi! tuma kauna ho ? yahA~ kyoM khar3I ho! . vasumatI uttara detI-maiM dAsI huuN| yahA~ vikane ke lie AI huuN| merI kImata vIsa lAkha mohareM haiN| mere pitA ko kImata dekara jo cAhe mujhe kharIda sakatA hai| maiM ghara kA sArA kAma kruuNgii| ghara kosudhaar,gii| kisI prakAra kI truTi na rahane dU~gI / usane apanI vAstavikatA ko batAnA ThIka na smjhaa| . yadyapi vasumatI kI saumya prAkRtikodekha kara sabhI use apane ghara le jAnA cAhate the kintu ekadAsI ke lie itanI bar3I rakama - denA kisI ne ThIka na smjhaa| usI samaya eka vezyApAlakI meM baiThI huI vahA~ aaii| vahanagara kI prasiddha vezyA thI / nRtya, gAna aura dUsarI kalAoM meM usake samAna koI na thaa| nagara meM vaha 'nagaranAyikA' ke rUpa meM prasiddha thii| apane pApa ke peze se apAra dhana baTora cukI thii| __ vasumatI ko dekha kara use apAra harSa huaa| sAtha meM bhAzcarya bhI huA ki aisI sundarI bAjAra meM vikarahI hai| vezyA ne socAaisI sundarI ko pAkara merA dhandhA camaka utthegaa| thor3e hI dinoM meM sArI rakama vasUla ho jaaygii| isalie muMha mAMge dAma dene ko taiyAra ho gii| usane vasumatI se kahA- tuma mere sAtha clo| sAtha meM apane pitA ko bhI le lo| maiM unheM bIsa lAkha mohareM de duuNgii| vezyA khUba sanI huI thii| rezamI vastra pahina rakhe the| AbhU Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI seThiyA jaina granthamAlA paNoM se ladI thii| usakI volI aura cAla DhAla meM banAvaTa thii| namumatI usakI bhAvabhaMgI se samajha gaI ki yaha koI bhadra aurata nahIM hai| usane vezyA se pUchA- mAtAjI! Apa mujhe kisa kArya ke lie kharIdanA cAhatI hai ? Apake ghara kA prAcAra kyA hai? vezyA ne uttara diyA-tU to bholI hai| nitya nae zRGgArakaranA, nae nae vastra tathA mAbhUSaNoM se apane zarIra ko susajjita karanA tathA nitya nae sukha bhoganA hamAre yahA~ kA AcAra hai| mere ghara para tujhe dAsIpanA na karanA hogA kintu bar3e bar3e puruSoM ko apanA dAsa banAe rakhanA hogaa| maiM apanI nRtya aura gAna kalA tujhe sikhA deNgii| phira aisA kauna hai jo tere Age na jhuka jaay| vezyA kI vAta samApta hote hI vasamatI ne kahA- mAtAjI! Apa mujhe jisa uddezya se kharIdanA cAhatI haiM aura jo kArya lenA cAhatI haiM vaha mujhase na hogaa| merA aura ApakA AcAra eka dUsare se viruddha hai| Apa puruSoM ko vibhrama aura moha meM DAla kara patana kI ora le jAnA cAhatI haiM aura maiM unheM isa moha se nikAla kara U~cA uThAnA cAhatI huuN| jisa jAla meM Apa unheM phaMsAnA cAhatI haiM, maiM usase chur3AnA cAhatI huuN|islie mujhe kharIdane se Apako koI lAbha na hogaa| maiM Apake sAtha nahIM cleNgii| vezyA ne vasumatI ko saba taraha ke pralobhana die / use eka dAsI kI hAlata se uThA kara sAMsArika sukhoM kI carama sImA para pahu~cAne kA vacana diyA kintu vasumatI apane satItva ke sAmane svargIya bhogoM ko bhI tuccha samajhatI thii| saMsAra ke sAre sakha ikaDe hokara bhI use dharma se vicalita na kara sakate the| usane vazyA ke sabhI malobhanoM ko ThukarA diyaa| vezyA ne socA- yaha lar3akI isa prakAra na maanegii| isa bhIr3a meM khar3e hue bar3e bar3e AdamI merI hA~ meM hA~ milAne vAle haiN| jise Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 216 maiM nyAya kaha dU~ vahI unake lie nyAya hai| sabhI mere izAre. para nAcate haiN| kisI meM merA virodha karane kAsAhasa nahIM hai, isa lie ise jabardastI pakar3a kara le calanA cAhie / vahA~ pahu~cane ke bAda apane Apa ThIka ho jaaegii| yaha soca kara vezyA ne usase kahA- tuma yahA~ vikane ke lie AI ho / bIsa lAkha mohareM tumane apanI kImata svayaM vatAI hai| jo itanI mohareM de de usakA tuma para adhikAra ho jAtA hai| phira , vaha tumheM kahIM le cale aura kucha kAma le, tumheM virodha karane kA koI adhikAra nahIM raha jAtA / bikI huI vastu para kharIdane vAle kA pUrNa adhikAra hotA hai| maiMne tumheM kharIda liyA hai| tumhAre ArAma aura sanmAna ke lie aba taka maiM terI khuzAmada karatI rhii| yadi tuma aisenacalogI to meM jabardastI le cleNgii| yaha kaha kara vezyA ne bhIr3a para kaTAkSa bharI najara pheNkii| usake samarthaka kucha loga hA~ meM haoN milA kara kahane lage- Apa bilkula ThIka kahatI haiN| ApakA pUrA adhikAra hai| Apa isase apanI icchAnusAra koI bhI kAma le sakatI haiN| logoM kI bAta suna kara vasumatI mana hI mana socane lagIye bhole prANI kisa prakAra kAmAndha hokara pApa kA samarthana kara rahe haiN| prabho! inheM sadbuddhi prApta ho| usane prakaTa meM kahA-yaha bhIr3a hI nahIM agara sArA saMsAra pratikUla ho jAya to bhI mujhe dharma se vicalita nahIM kara sktaa| vasumatI kI dRr3hatA ko dekha kara bhIr3a meM se kucha loga usake bhI samarthaka bana gae aura kahane lage-koI kisI para jabardastI nahIM kara sktaa| vezyA ke sAtha jAnA yA na jAnA isakI icchA para nirbhara hai| vezyA ke samarthaka adhikathe isa lie usakAsAhasa bar3ha gyaa| usane apane naukaroM ko AjJA dedI aura svayaM vasumatI ko pakar3ane Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI seThiyA jaina granthamAlA ke lie Age bar3hI / vasumatI kucha pIche haTa gii| . rathI aba taka alaga khar3A huA kevala bAteM suna rahA thaa| vasamatI kI durdazA dekha kara use apanI strI para krodha A rhaathaa| use pakar3ane ke lie vezyA ko Age bar3hatI dekha kara usase na rahA gayA / myAna se talavAra nikAla kara kar3akate hue bolA- sAvadhAna ! isakI icchA ke vinA agara merI beTI ko hAtha lagAyA to tumhArI khaira nahIM hai| yaha kahakara vaha vasumatI ke pAsa khar3A hogyaa| hAtha meM naMgI talavAra lie hue kupita rathI ke bhISaNa rUpako ' dekha kara vezyA Dara gaI / bhaya se pIche haTa kara vaha cillAne lagIdekho ! ye mujhe talavAra se mArate haiN| jaba lar3akI vika cukI hai to aba inheM bolane kA kyA adhikAra hai ? inheM kevala kImata lene se matalava hai aura maiM pUrI kImata dene ke lie taiyAra hU~, phira inheM bIca meM par3ane kA kyA adhikAra hai| vezyA ke samarthaka bhI usake sAtha cillAne lge| rathI ko Age bar3hate dekha kara kucha loga usakI ora bhI bolane lge| donoM dala tana ge| jhagar3A bar3hane lgaa| __ vasumatIne socA-donoM pakSa ajJAnatA ke kAraNa eka dUsare ke rakta pipAsu bane hue haiN| krodhavaza eka dUsare ko mArane ke lie udyata haiM / eka dala to apane svArtha, vAsanA aura lobha meM par3a kara andhA ho rahA hai, isa samaya use kisI prakAra nahIM samajhAyA jA sakatA, kintu dUsarA pakSanyAya kI rakSA ke lie hiMsA kA Azraya le rahA hai| dharma kI rakSA ke lie adharma kI zaraNa le rahA hai| kyA dharma apanI rakSA svayaM nahIM kara sakatA ? kyA pApa kI apekSA vaha nirvala hai ? nahIM, aisA nahIM ho sktaa| dharma apanI rakSA svayaM kara sakatA hai| use adharma kA sahArA lene kI AvazyakatA nahIM hai| dharma kI to sadA vijaya hotI hai phira vaha pApa kI zaraNa kyoM le| hiMsA pApa hai| nyAya kI rakSA ke lie usakI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marwood zrI jaina siddhAnta cola saMgraha, pAMcavAM bhAga 221 man wenn mann an mmmmmmmmmmmmmmm bhAvazyakatA nahIM hai| yaha soca kara usane rathI se kahA pitAjI!zAnta rhie|krodh aura hiMsAko hRdaya meM kabhI sthAna nadenA caahie| kyA Apa mAtAjI kI zikSA ko bhUla gae? merI 'rakSA ke lie talavAra kI AvazyakatA nahIM hai| dharma apanI rakSA 'svayaM karatA hai| Apa talavAra ko myAna meM kara liijie| rathI adhIra ho utthaa| use vizvAsa na thA ki aise samaya meM bhI ahiMsA kAma kara sakatI hai| usane kahA- beTI ! terA virodha karane kA sAhasa mujha meM nahIM hai, isa lie binA soce samajhe mAna letA hU~, kintu kyA yaha ucita kahA jA sakatA hai ki merI veMTI para merI A~khoM ke sAmane atyAcAra ho aura maiM nirjIva stambha kI taraha khar3A rhuuN| rakSA ke lie prayatna na karUM / isa samaya AtatAI ko daNDa dene ke sivAya merA aura kyA kartavya ho sakatA hai ? pitAjI! AdhyAtmika bala meM zArIrika bala se anantaguNI zakti hai mujhe isa bAta para dRr3ha vizvAsa hai, isa lie pAzavika vala merA kucha nahIM kara sktaa| Apa kisI bAta kI cintA mata kiijie| maiM pahale kaha cukI hU~, dharma apanI rakSA svayaM karatA hai| - rathIko talavAra myAna meM rakhate hue dekha kara vezyA kA sAhasa aura bar3ha gayA / vaha socane lagI ki vasumatI kevala Upara se virodha karatI hai, vAstava meM mere sAtha jAnA cAhatI hai| usane phira khIMcAtAnI zurU kii| vasumatI phozArIrika bala para vizvAsa na thA, isalie hathiyAra dvArA yA dUsare kisI upAya se virodha karanA usane ucita na smjhaa| Atmazakti para vizvAsa karake vaha vahIM baiTha gaI aura kahane lagI-jaba maiM nahIM jAnA cAhatI tomujhe kauna lejA sakatA hai? vezyAne socAava ise uThAkara pAlakI meM DAla denA caahie| Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 3khu zrI seThiyA jaina granthamAlA mmar.mmm .. . arwwwr. vamumatI ko uThAne ke lie vaha Age bddh'ii| itane meM bahuta se bandara vezyA para TUTa pdd'e| usake zarIra ko noca ddaalaa| vezyA sahAyatA ke lie cillAI kintu usake naukara tathA samarthaka bandaroM se Darakara pahale hI bhAga cuke the| koI usakI sahAyatA ke lie na aayaa| ___ bandaroM ne vezyA ko lohUluhAna kara diyaa| usake karuNa cItkAra ko suna kara vasumatI se na rahA gyaa| usane bandaroM ko DATa kara kahA- haTo! mAtA kochor3a do| ise kyoM kaSTa de rahe ho? vasamatI ke DATate hI sabhI bandara bhAga ge| vezyA ke pAsa Akara vasumatI ne use uThAyA aura sAntvanA dete hue usake zarIra para hAtha pherA / vezyA ke sAre zarIra meM bhayaGkara vedanA ho rahI thI kintu vasumatI kA hAtha lagate hI zAnta ho gii| kRtajJatA ke bhAra se davI huI vezyA oNkheM nIcI kie soca rahI thI ki apakArI kA bhI upakAra karane vAlI yaha koI devI hai| isake hAtha kA sparza hote hI merI sArI pIr3A bhAga gii| vAstava meM yaha koI mahAsatI hai| bandaroM ke cale jAne para vezyA ke parijana aura samarthaka phira vahA~ ikaTThe ho gae aura vividha prakAra se sahAnubhUti dikhAne lge| vezyA ke hRdaya meM vasamatIdvArA kiyA huA upakAra ghara kara cukA thA isa lie sUkhI sahAnubhUti use acchI na lgii| __apane vyavahAra para lajjita hote hue vezyAne vasumatI se kahAdevi ! sAMsArika vAsanAoM meM palI huI hone ke kAraNa maiM Apake vAstavika svarUpa ko na jAna skii| maiMne ApakI zikSAko majAka samajhA, sadAcAra ko DhoMga smjhaa| dharma, nyAya aura satItva kA mere hRdaya meM koI sthAna na thaa| isI kAraNa ajJAnatAvaza maiMne Apa ke sAtha durvyavahAra kiyaa| ahiMsA aura satItva kA sAkSAt Adarza rakha kara Apane merI A~kheM khola diiN| maiM Apake RNa se kabhImukta Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 223 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwmmmmwwwin wwmmmm nahIM ho sktii| Apake sAtha kie gae durvyavahAra ke lie mujhe pazcAttApa ho rahA hai| ApakI AtmAmahAn hai| AzA hai,ajJAnatAvaza kie gae usa aparAdha ke lie zrApamujhakSamA kara deNgii| ___ aba maiMne apane pApa ke peze ko chor3a dene kA nizcaya kara liyA hai| Apane mere jIvana kI dhArA ko badala diyaa| yaha mere gaurava kI bAta hotI yadi Apake caraNoM se merA ghara pavitra hotaa| kintu usa gande, nArakIya vAtAvaraNa meM Apa sarIkhI pavitra bhAtmA ko le jAnA maiM ucita nahIM smjhtii| yaha kaha kara apane aparAdha ke lie bArabAra kSamA mAMgatI huI vezyA apane ghara calI gii| vasumatI tathA vezyA kI bAta vijalI ke samAna sAre zahara meM phaila gii| nagarI meM dhanAvaha nAma kA eka dharmAtmA seTha rahatA thaa| usake koI santAna na thii| vasamatI kI prazaMsA suna kara usakI icchA huI ki aisI dharmAtmA satI mere ghara rahe to kitanA acchA ho| usake rahane se mere ghara kA vAtAvaraNa pavitra ho jAyagA aura maiM nirvighna dharmAcaraNa kara skuuNgaa| ___ uttarottara ghaTanAoM ko dekha kara rathI kA vamumatI kI ora adhikAdhika jhukAva ho rhaathaa| aisI mahAsatI ko becanA use bahuta burA laga rahA thaa| vaha bAra bAra vasumatI se vApisa lauTane kI prArthanA karane lagA aura vasumatI use sAntvanA dene lgii| _itane meM dhanAvaha seTha vahA~ A phuNce| unhoMne rathIko mohareM denA svIkAra kara liyA aura vasumatI ko apane ghara le jAne ke lie khaa| vasumatI ne pUchA-pitAjI! Apake ghara kA kyA AcAra hai? ___ seTha ne uttara diyA-putrI yathAzakti dharmakI ArAdhanA karanA hI mere ghara kAAcAra hai| maiM bAraha vratadhArI zrAvaka huuN| ghara para zrAe hue atithiko vimukha na jAne denA merA niyama hai|dhaarmik kAryoM meM merI sahAyatA karanA tumhArA kArya hogaa| maiM tumheM vizvAsa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 . zrI seThiyA jaina granthamAlA - ran , warrrrr . anhvr dilAtA hU~ ki mere yahA~ tumhAre satya aura zIla ke pAlana meM kisI prakAra kI bAdhA na hogii| vasumatI dhanAvaha seTha ke sAtha jAne ko taiyAra ho gaI aura rathI se kahane lagI-pitAjI! Apa mere sAtha calie aura bIsa lAkha mohareM lAkara mAtAjI ko de diijie| rathI ke hRdaya meM apAra duHkha ho rahA thaa| usake pairaAge nahIM bar3ha rahe the| dhIre dhIre sabhI dhanAvaha seTha ke ghara aae| dhanAvaha ne tijorI se bIsa lAkha mohareM nikAla kara rathI ke sAmane rakha dI aura kahA- bhApa inheM le liijie| . . __ rathI ne kahA- seTha sAheva ! apanI isa putrIko alaga karane kI merI icchA nahIM hai kintu mere ghara ke kaluSita vAtAvaraNa meM yaha nahIM rahanA caahtii| agara isakI icchA hai to Apake ghararahekintu ise vecakara maiM pApa kAbhAgI nahIM bananA caahtaa| dhanAvaha seTha mohareM denA cAhatA thA kintu rathI unheM lenA nahIM caahtaathaa| ___ yaha dekhakara vasumatI rathI se kahane lagI- seThajI aura Apa donoM mere pitA haiN| maiM donoM kI kanyA huuN| isa nAte ApadonoM bhAI bhAI haiN| bhAiyoM meM kharIdane aura becane kA prazna hI nahIM hotaa| vIsa lAkha mohareM Apa apane bhAI kI tarapha se mAtAjI ko bheTa de diijie| yaha kaha kara usane dhanAvaha seTha ke naukaroM dvArA mohareM rathI ke ghara pahu~cavA dii| rathI aura dhanAvaha seTha kA sambandha sadA ke lie dRr3ha ho gyaa| dhanAvaha seTha kI patnI kA nAma mRlA thaa| usakA svabhAva seTha ke sarvathA viparIta thaa| seTha jitanA namra,sarala, dhArmika aura dayAla thA, mRlA utanI hI kaThora, kapaTI aura nirdaya thii| seTha dayA, dAna AdidhArmika kAryoM ko pasanda karatAthA kintu mUlA ko ina saba bAtoM se ghRNA thii| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 225 vasumatI ko apane sAtha lekara seTha ne mUlA se kahA- hamAre saubhAgya se yaha guNavatI kanyA prApta huI hai| ise apanI putrI smjhnaa| isake rahane se hamAre ghara meM dharma, prema aura sukha kI vRddhi hogii| mUlA Upara se to seTha kI bAteM suna rahI thI kintu hRdaya meM dUsarI hI vAteM soca rahI thii| seThajI isa sundarI ko kyoM lAe haiM ? sAtha meM isakI prazaMsA bhI kyoM kara rahe haiM ? Upara se to putrI kaha rahe haiM kintu hRdaya meM kucha aura bAta hai| bhalA isake saundarya ko dekha kara kisakA citta vicalita na hogaa| .. hRdaya ke bhAvoM ko mana hI meM davA kara mUlA ne seTha kI bAta Upara se svIkAra kara lii| vasumatI seTha ke ghara rahane lgii| usake kArya, vyavahAra tathA cAritra se ghara ke sabhI loga prasanna rahane lge| sabhI usakI prazaMsA karane lge| seThajI svayaM bhI usake kAryoM ko sarAhA karate the kintu mUlA para ina saba kA ulTA asara par3a rahA thaa| eka dina seTha ne vasumatI se pUchA- beTI ! terA nAma kyA hai? pitAjI ! maiM bhApakI putrI huuN| putrI kA nAma vahI hotA hai jo mAtA pitA rakkheM / vasumatI ne uttara diyaa| beTI ! maiMne terI sArI bAteM suna lI haiN| jaise candana kATane vAle ko bhI sugandha aura zAnti detA hai isI prakAra tuma apakArI para bhI pakAra karane vAlI ho, isalie maiM tumhArA nAma candanavAlA rkhtaahuuN| seTha ne purAne nAma kI chAnabIna karanA ucita na smjhaa| sabhI loga vasumatI ko candanavAlA kahane lge| eka dina candanavAlA snAna ke bAda apane bAla sukhA rahI thii| itane meM seThajI bAhara se Ae aura apane paira dhone ke lie pAnI mAMgA / candanavAlA garama pAnI, baiThane ke lie caukI tathA paira ghone kA bartana le AI aura bolI- pitAjI!zrApa yahA~ viraajeN| maiM Apake paira dho detI huuN| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA seThajI nahIM cAhate the ki eka satI strI se jise apanI putrI mAna liyA hai, paira dhulavAe jaoNya / unhoMne candanavAlA se bahuta kahA ki paira dhone kA kArya usake yogya nahIM hai kintu candana vAlA sevA ke kArya ko choTA na mAnatI thii| vaha ise ucca aura pradarza kartavya samajhatI thI / pitA ke paira dhonA vaha apanA parama saubhAgya mAnatI thI / usane seThajI ko manA liyA aura paira dhone baiTha gaI / I 226 paira dhote samaya candanabAlA yaha soca kara bahuta prasanna ho rahI thI ki use pitRsevA kA apUrva avasara milA / seThajI candanavAlA ko apanI nijI santAna samajha kara vAtsalya prema se gadgada ho rahe the| unake mukha para apatyasneha spaSTa jhalaka rahA thA / candanabAlA aura seTha donoM ke hRdayoM meM pavitra prema kA saMcAra ho rahA thaa| paira dhote samaya sira ke hilane se candanavAlA ke bAla usake para A rahe the jisase usakI dRSTi avaruddha ho jAtI thii| seThajI ne una vAloM ko uThA kara pIche kI ora kara diyA / mUlA isa dRzya ko dekha rahI thI / hRdaya malIna hone ke kAraNa pratyeka bAta use ulTI mAlUma par3a rahI thI / seTha ko candanavAlA ke keza Upara karate dekha kara vaha jala bhuna kara raha gaI / use vizvAsa ho gayA ki seTha kA candanabAlA ke sAtha anucita sambandha hai / use ghara se nikAla dene ke lie vaha upAya socane lagI / mUlA kA vyavahAra candanabAlA ke prati bahuta kaThora ho gayA / usake pratyeka kArya meM doSa nikAle jAne lge| vAta vAta para DATa par3ane lagI, kintu candanavAlA isa prakAra vicalita hone vAlI na thii| vaha mUlA kI pratyeka vAta kA uttara zAnti aura namratA ke sAtha detii| apanA doSa na hone para bhI use mAna letI aura kSamA yAcanA kara letI / mUlA jhagar3A karake vasumatI ko nikAlane meM saphala na huI / vaha koI dUsarA upAya socane lagI / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 227 are amrn arraiwwmummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmr~ eka vAra seThajI tIna cAra dina ke lie kisI bAhara gA~va ko cale ge| candanavAlA ko nikAla dene ke lie malA ne isa avasara ko ThIka smjhaa| usane sabhI naukaroM ko ghara se bAhara aise kAryoM para bheja diyA jisase ve tIna cAra dina taka na lauTa skeN| ghara kA daravAjA banda karake vaha candanavAlA ke pAsa AI aura kahane lagI- terI sUrata to bholI hai kintu dila meM pApabharA huzrA hai| jise pitA kahatI hai usI ko pati banAnA cAhatI hai| jise mAM kahatI hai usakI sauta vanane calI hai| puruSa bhI kitane dhRta hote haiM, jise putrI kahate haiM usI ke lie hRdaya meM bure vicAra rakhate haiN| aba maiMne saba kucha dekha liyA hai| apanI oNkhoM ke sAmane maiM yaha kAMDa kabhI na hone dUMgI / usa dina seThajI tumhAre muMha para hAtha kyoM phera rahe the ? candanavAlA ne namratA pUrvaka uttara diyA-mAtAjI! maiM Apa kI putrI huuN| putrI para isa prakAra sandeha karanA ThIka nahIM hai| maiM sacce hRdaya se Apako mAtA aura seThajI ko pitA mAnatI huuN| seThajI bhI mujhe zuddha hRdaya se apanI putrI samajhate haiM / isake lie jaise cAheM Apa merI parIkSA le sakatI haiN| __ acchA, maiM dekhatI hU~ tU kisa prakAra parIkSA detI hai| mere pati ne tere ina kezoM ko chUA hai isa lie pahale pahala maiM inheM hI daNDa denA cAhatI huuN| yaha kaha kara mUlA kaiMcIle AI aura candanavAlA ke sundara kezoM ko kATa ddaalaa| __apane sundara aura lambe kezoM ke kaTa jAne para bhI candanavAlA pahale ke samAna hI prasanna thii| usake mukha para viSAda kI rekhA taka na thii| vaha soca rahI thI-yaha mere lie harSa kI bAta hai yadi kezoM ke kaTa jAne mAtra se mAtAjI kA sandeha dUra ho jAya / mUlA usake prasanna mukha ko dekha kara aura kupita ho gii| usa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrI seThiyA jaina granthamAlA ne aura bhI kaThora daNDa dene kA nizcaya kiyaa| candanapAlA ke sAre kapar3e utAra lie aura purAne maile kapar3e kI eka kAcha lagA dii| hAthoM meM hathakar3I aura pairoM meM ver3I DAla dii| isake bAda eka purAne bhaure (tahakhAne,talaghara) meM use banda karake tAlAlagA diyaa| malA ko vizvAsa ho gayA ki candanavAlA vahIM par3I par3I mara jaaegii| use yaha jAna kara prasannatA huI ki sauta bana kara usake sukha suhAga meM bAdhA DAlane vAlI aba nahIM rhii| itane meM usake hRdaya meM bhaya kA saMcAra huaa| socane lagIagara koI yahA~ AgayA aura candanavAlA ke viSaya meM pUchane lagA to kyA uttara diyA jAegA ? makAna ke tAlAvanda karake vaha apane pIhara calI gii| socA-tIna cAra dina to yaha bAta DhakI hI rahegI, vAda maiM kaha dU~gI ki vaha kisI ke sAtha bhAga gii| __ bhaure meM par3e par3e candanavAlA ko tIna dina ho ge| usa samaya usake lie bhagavAn ke nAma kA hI eka mAtra sahArA thaa| vaha navakAra mantra kA jApa karane lgii| usI meM itanI lIna thI ki bhUkha pyAsa Adi sabhI kaSToM ko bhUla gii| navakAra mantra ke smaraNa meM use apUrva Ananda prApta ho rahA thaa| mUlA seThAnI ko vaha dhanyavAda de rahI thI jisakI kRpA se Izvarabhajana kAaisA suyoga milaa| * cauthe dina dopahara ke samaya dhanAvaha seTha vAhara se lautte| dekhA, ghara kA vAlA banda hai| seThAnI yA naukara cAkara kisI kA patA nahIM hai| seThajI Azcarya meM par3a ge| unake ghara kA dvAra kabhI banda na hotA thaa| atithiyoM ke lie sadA khulA rahatA thaa| seTha ne socA-mUlA apane pIhara calI gaI hogii| naukara cAkara bhI idhara udhara cale gae hoMge, kintu candanavAlA to kahIM nahIM jA sktii| par3osiyoM se pUchane para mAlUma par3A ki tIna dina se usakA koI patA nahIM hai| itane meM eka naukara bAhara se aayaa| pUchane para Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta cola saMgraha, pAMcavAM bhAga 226 usane kahA- seThAnI ne hama saba ko bAhara bheja diyA thaa| kevala candanapAlA aura seThAnI hI yahA~ rahI thiiN| isake bAda kyA huA, yaha mujhe mAlUma nahIM hai| seTha mUlA ke svabhAva kI malInatAaura usakI candanavAlA ke prati durbhAvanA se paricita the| aniSTa kI sambhAvanA se unakA hRdaya kAMpa utthaa| . : dhanAvaha seTha ne mUlA ke pAsa naukara bhejaa| seTha kA Agamana suna kara eka bAra to mUlA kA hRdaya dhaka sA raha gayA kintu jaldI kara usane naukara se kahA mujhe abhI do cAra dina yahA~ kAma hai| tuma ghara kI cAbI le jAo aura seThajI ko de do| mUlA ne socA-do cAra dina meM candanavAlA mara jAyagI phira usakA koI bhI patA na lagA skegaa| pUchane para kaha dU~gI, ghara se corI karake vaha kisI puruSa ke sAtha bhAga gii| .. naukara cAbI le kara calA aayaa| seTha ne ghara kholaa| candanabAlA jaba kahIM dikhAI na dI to usakA nAma le kara jora jora se pukAranA zurU kiyaa| candanabAlA ne seTha kI AvAja pahicAna kara tINa svara se uttara diyA- pitAjI! maiM yahA~ huuN| AvAja ke anusandhAna para seTha dhIre dhIre bhaure ke pAsa pahu~ca gayA / kivAr3a khola kara aMdhere meM TaTolatA huA vaha candanavAlA ke pAsa A phuNcaa| yaha jAna kara vaha bar3A dukhI huA ki candanavAlA ke hathakar3I aura ber3iyA~ par3I huI haiN| dhIre dhIre use uThAyA aura bhauMre se bAhara nikaalaa| candanabAlA ke muMDe hue sira, zarIra para lagI huI kAcha hathakar3iyoM se jakar3e hue hAtha tathA ver3iyoM se kase hue paira dekha kara seTha ke duHkha kI sImA na rhii| vaha jora jora se rone lgaa| vilApa karate hue usane kahA-vaha duSTA to tere prANa hIle cukI thii| merA bhAgya acchA thA, jisase tujhe nIvita dekha skaa| maiM Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI meThiyA jaina granthamAlA wwwmorammmmmmmmm bar3A pApI hU~, jisake ghara meM tere samAna satI strI ko aisA mahAn kaSTa uThAnA pdd'aa| ___ candanavAlA seTha ko dhairya baMdhAne aura sAntvanA dene lgii| usane bAra bAra kahA- pitAjI isameM ApakA aura mAtAjI kA kucha doSa nahIM hai / yaha to mere pichale kie hue karmoM kA phala hai| kie hue karma to bhogane hI par3ate haiN| isameM karane vAle ke sivAya aura kisI kA doSa nahIM hotaa| seThajIzokasAgara meM DUba rahe the| una para candanabAlAkI kisI bAta kA asara na ho rahA thaa| seThajI kA dhyAna kisI kArya kI ora khIMca kara unakA zoka dUra karane ke uddezya se candanavAlA ne kahA- pitAjI ! mujhe bhUkha lagI hai| kucha khAne ko diijie| merI yaha pratijJA hai ki jo vastu sabase pahale bhApake hAtha meM zrAvegI usI se pAraNA karU~gI, isa lie naI taiyAra kI huI yA vAhara se lAI huI koI vastu maiM svIkAra na kruuNgii| seThajI rasoI meM gae kintu vahA~ tAlA lagA huA thaa| idhara udhara dekhane para eka sUpa meM par3e hue ur3ada ke vAphale dikhAI die / ve ghor3oM ke lie uvAle gae the aura thor3e se vAkI baca gae the| candanavAlA kI pratijJA pUrI karane ke lie seTha unhIM kole praayaa| candanavAlA ke hAtha meM vAkale dekara seTha veDI tor3ane ke lie luhAra ko bulAne calA gyaa| candanavAlA vAkale lekara dehalI para baiTha gii| usakA eka paira dehalI ke andara thA aura dUsarA bAhara pAraNA karane se pahale use atithi kI yAda aaii| vaha vicArane lagI-maiM pratidina atithiyoM ko dekara phira bhojana karatI huuN| yadi isa samaya koI nirgrantha sAdhu yahA~ padhAra jAya to merA ahobhAgya ho / unheM zuddha bhikSA dekara maiM apanA jIvana saphala karU~ / dehalI para veThI huI candanavAlA Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 231 isa prakAra bhAvanA bhArahI thii| una dinoM zramaNa bhagavAn mahAvIra chamastha avasthA meM the| kaivalyamApti ke lie kaThora sAdhanA kara rahe the| lambI tathA ugra tapasyAoM dvArA apane zarIra ko sukhA ddaalaathaa| eka bAra unhoMne atikaThora abhigraha dhAraNa kiyaa| unakA nizcaya thA rAjakanyA ho, avivAhitA ho, sadAcAriNI ho, niraparAdha hone para bhI jisake pAMvoM meM ber3iyA~ tathA hAthoM meM hathakar3iyA~ par3I huI hoM, sira muNDA huA ho, zarIra para kAcha lagI huI ho, tIna dina kA upavAsa kie ho, pAraNe ke lie ur3ada ke vAkale sUpa me lie ho, na ghara meM ho, na bAhara ho,eka paira dehalI ke bhItara tathA dusarA bAhara ho, dAna dene kI bhAvanA se atithi kI pratIkSA kara rahI ho, prasanna mukha ho aura AkhoM meM A~sU bhI hoM, ina teraha bAtoM ke milane para hI AhAra grahaNa kruuNgaa| agara ye bAteM na mileM to AjIvana anazana hai| __ zrAhAra kI gaveSaNA meM phirate hue bhagavAn ko pA~ca mAsa paJcIsa dina hogae kintu abhigraha kI bAteM pUrI na huii| sabhI loga bhagavAna kI zarIra rakSA ke lie cintita the| sAtha meM unake kaThina abhigraha ke lie Azcaryacakita bhI the| ghUmate ghUmate bhagavAn kauzAmbI A phuNce| nagarI meM AhAra kI gaveSaNA karate hue dhanAvaha seTha ke ghara Ae / candanavAlA ko usa rUpa meM baiThI huI dekhA / abhigraha kI aura bAteM to mila gaI kintu eka bAta na milI-usakI A~khoM meM aaNsnthe| bhagavAn vApisa lauTane lge| unheM vApisa lauTate dekha candanavAlA kI oNrakhoM meM oNsapA gae / vaha apane bhAgya ko kosane lagI ki aise mahAn atithi Akara bhI mere durbhAgya se vApisa lauTa rahe haiN| bhagavAna ne acA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI meThiyA jaina granthamAlA Anmornin~ bar3A pApI hU~, jisake ghara meM tere samAna satI strI ko aisA mahAn kaSTa uThAnA pdd'aa| __ candanabAlA seTha ko dhairya baMdhAne aura sAntvanA dene lgii| usane vAra pAra kahA- pitAjI isameM ApakA aura mAtAjI kA kucha doSa nahIM hai / yaha to mere pichale kie hue karmoM kA phala hai| kie hue karma to bhogane hI par3ate haiN| isameM karane vAle ke sivAya aura kisI kA doSa nahIM hotaa| __ seThajIzokasAgara meM DUba rahe the| una para candanavAlA kI kisI bAta kA asara na ho rahA thaa| seThajI kA dhyAna kisI kArya kI ora khIMca kara unakA zoka dUra karane ke uddezya se candanavAlA ne kahA- pitAjI! mujhe bhUkha lagI hai| kucha khAne ko diijie| merI yaha pratijJA hai ki jo vastu sabase pahale bhApake hAtha meM AvegI usI se pAraNA karU~gI, isa lie naI taiyAra kI huI yA vAhara se lAI huI koI vastu maiM svIkAra na kruuNgii| seThajI rasoI meM gae kintu vahA~ tAlA lagA huA thA / idhara udhara dekhane para eka sUpa meM par3e hue ur3ada ke vAkale dikhAI die| ve ghor3oM ke lie uvAle gae the aura thor3e se vAkI baca gae the| candanabAlA kI pratijJA pUrI karane ke lie seTha unhIM kolepraayaa| candanavAlA ke hAtha meM vAkale dekara seThaveDI tor3ane ke lie luhAra ko bulAne calA gyaa| candanavAlA vAkale lekara dehalI para baiTha gii| usakA eka paira dehalI ke andara thA aura dUsarA bAhara!pAraNA karane se pahale use atithi kI yAda aaii|vh vicArane lagI-meM pratidina atithiyoM ko dekara phira bhojana karatI hai| yadi isa samaya koI nirgrantha sAdha yahA~ padhAra jAya to merA ahobhAgya ho / unheM zuddha bhikSA dekara maiM apanA jIvana saphala karU~ / dehalI para veThI huI candanavAlA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 231 isa prakAra bhAvanA bhArahI thii| una dinoM zramaNa bhagavAn mahAvIra chamastha avasthA meM the| kaivalyaprApti ke lie kaThora sAdhanA kara rahe the| lambI tathA ugra tapasyAoM dvArA apane zarIra ko mukhA DAlA thaa| eka bAra unhoMne atikaThora abhigraha dhAraNa kiyaa| unakA nizcaya thA rAjakanyA ho, avivAhitA ho, sadAcAriNI ho, niraparAdha hone para bhI jisake pAMvoM meM ver3iyA~ tathA hAthoM meM hathakar3iyA~ par3I huI hoM, sira muNDA huA ho, zarIra para kAcha lagI huI ho, tIna dina kA upavAsa kie ho, pAraNe ke lie ur3ada ke vAkale sUpa meM lie ho, na ghara meM ho, na bAhara ho,eka paira dehalI ke bhItara tathA dUsarA vAhara ho, dAna dene kI bhAvanA se atithi kI pratIkSAkara rahI ho, prasanna mukha ho aura AkhoM meM oNsU bhI hoM, ina teraha bAtoM ke milane para hI AhAra grahaNa karU~gA / agara ye bAteM na mileM to AjIvana anazana hai| AhAra kI gaveSaNA meM phirate hue bhagavAn ko pA~ca mAsa paccIsa dina hogae kintu abhigraha kI bAteM pUrI na huii| sabhI loga bhagavAn kI zarIra rakSA ke lie cintita the| sAtha meM unake kaThina abhigraha ke lie Azcaryacakita bhI the| ___ ghUmate ghUmate bhagavAn kauzAmbI A phuNce| nagarI meM AhAra kI gaveSaNA karate hue dhanAvaha seTha ke ghara Ae / candanavAlA ko usa rUpa meM baiThI huI dekhaa| abhigraha kI aura bAteM to mila gaI kintu eka bAta na milI-usakI A~khoM meM aaNsnthe| bhagavAn vApisa lauTane lge| unheM vApisa lauTate dekha candanavAlA kI oNrakhoM meM oNsU A gae / vaha apane bhAgya ko kosane lagI ki aise mahAn atithi Akara bhI mere durbhAgya se vApisa lauTa rahe haiN| bhagavAn ne acA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA , .rimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm naka pIche dekhA / usakI bhA~khoM se A~ssa Tapaka rahe the| terahavIM bAta bhI pUrI hogaI / unhoMne candanavAlA ke pAsa jAkara hAtha phailA die / sAMsArika vAsanAoM se kaluSita hRdaya vAlI sArathI kI strI aura mUlA jise anAtha, bhavArAgirda aura bhraSTa samajhatI thIM, triloka pUjita bhagavAn usI ke sAmane minuka bana kara khar3e the| candanavAlA ne Ananda se pulakita hokara ur3ada kevAkale baharA die / usI samaya AkAza meM dundubhi banane lagI / devoM ne jayanAda kiyA-satI candanavAlA kI jy|dhnaavh ke ghara phUla aura sonayoM kI dRSTi hone lgii| candanavAlA kI hathakar3I aura ver3iyA~ AbhUSaNoM ke rUpa meM badala gaI |saaraashriir divya vastroM se muzobhita hogayA ora sira para komala sandara oralamba kshaage| usI samaya vahaoN ratnanaTita divya siMhAsana pragaTa huA |indr Adi devoM ne candanavAlA ko usa para baiThAyA aura svayaM stuti karane lge| __ bhagavAn mahAvIra ke pAraNe kI vAta vijalI ke samAna sAre nagara meM phaila gii| mRlA ko bhI isa bAta kA patA claa| apane ghara para sonayoM kI dRSTi huI jAna kara vaha bhAgI huI aaii| ghara pahu~cane para sAmane divya vastrAlaGkAra pahina kara siMhAsana para baiThI haI candanavAlA ko dekha kara vaha Azcaryacakita raha gii| mRlA ko dekhate hI candanavAlA usake sAmane gii| vinayapUrvaka praNAma karake apane sundara kezoM se usake paira pochatI huI kahane lagI- mAtAjI! yaha saba Apa ke caraNoM kA pratApa hai| lajjA ke kAraNa mRlA kA mastaka nIce jhuka gyaa| candanavAlA usakA hAtha pakar3akara andarale gaI aura apane sAtha siMhAsana para biThA liyaa| candanavAlA kI ver3iyA~ khulavAne ke lie seTha luhAra ke pAsa gayA huA thaa| usane bhI sArI bAteM sunI, prasanna hotA huA apane ghara pAyA / mUlA ko candanavAlA ke sAtha baiThI huI dekha kara seTa 65 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAMcavAM bhAga 233 ko krodha A gyaa| vaha malA ko DATane lgaa| - candanavAlA seThajI ko dekhate hI siMhAsana se utara gii| unheM mulA para kruddha hote hue dekha kara kahane lagI- pitAjI ! isa meM mAtAjI kA koI doSa nahIM hai| pratyeka ghaTanA apane kie hue kA ke anusAra hI ghaTatI hai| hameM inakA upakAramAnanA cAhie,jisase bhagavAn mahAvIra kA pAraNA hamAre ghara ho skaa|indr Adi devoM ke dvArA mujhe mAlUma par3A ki bhagavAn ke teraha bAtoM kA abhigraha thaa| vaha abhigraha mAtAjI kI kRpA se hI pUrA huA hai| seTha kA krodhazAnta karake candanavAlAdonoM ke sAtha siMhAsana para baiTha gii| dhIre dhIre zahara meM yaha bAta bhI phaila gaI ki jo lar3akI usa dina bAjAra meM vika rahI thI, jisane vezyA ke sAtha jAnA asvI kAra kiyA thA aura anta meM dhanAvaha seTha ke hAtha vikI thI vaha campAnagarI ke rAjA dadhivAhana aura rAnI dhAriNI kI kanyA hai| usI ke hAtha se bhagavAn mahAvIra kA pAraNA huA hai| - candanavAlA ko seTha ke pAsa chor3a kara apane ghara lauTane ke bAda rathI bahuta hI dukhI rahane lgaa| use ve vIsa lAkha sonaye . bahuta bure lagate the| usakI strI use vividha prakAra se khuza karane kA prayatna karatI kintu ve bAteM use jale para namaka ke samAna mAlUma pdd'tii| pAsa par3osa ke loga bhI candanabAlAkI sadA prazaMsA krte| ina saba bAtoM kA rathI kI strI para bahuta prabhAva pdd'aa| vaha socane lagI ki candanabAlA mujhe hI kyoM burI lagatI hai| sArI duniyA to usakI prazaMsA karatI hai| use sabhI bAtoM meM apanA hIdoSa dikhAI dene lgaa| pati para kiyA gayA AkSepa bhI nirAdhAra mAlUma pdd'aa| dhIre dhIre usane vezyA kA sudharanA tathA dUsarI bAteM bhI suniiN| use vizvAsa ho gayA ki sArA doSa merA hI hai / maiMne candanavAlA ke asalI rUpako nahIM smjhaa| use bahuta pazcAttApa Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA - hone lgaa| candananAlA ko vApisa lAne kA prayava vyartha samajha kara usane nizcaya kiyA-maiM bhI mAja se candanabAlA ke samAna hI AcaraNa kruuNgii| usI ke samAna ghara ke sAre kAma, namratApUrNa vyavahAra tathA brahmacarya kA pAlana kruuNgii|bhogvilaas,vaasnaaoN tathAsabhI purI bAtoM se dUra rhuuNgii| ina bIsa lAkha moharoM ko alaga hI par3I rahane duuNgii| apane kAma meM na laauuNgii| . . 'rathI kI strI kA svabhAva eka dama badala gyaa| use dekha kara rathI aura par3osiyoM ko bhAzcarya hone lgaa| bhagavAna mahAvIra ke pAraNe kI bAta sunakara rathI kI strI ne bhI candanavAlA ke darzana karane ke lie apanI icchA prakaTa kii| rathI ko yaha jAna kara bar3I prasannatA huii| donoM candanavAlA ke darzanoM ke lie dhanAvaha seTha ke ghara kI ora ravAnA hue| vezyA bhI sArA hAla suna kara candanavAlA ke pAsa clii| rathI kI strI aura vezyA donoM candanabAlA ke pAsa pahu~ca kara apane aparAdhoM ke lie pazcAttApa karane lgiiN| candanavAlAne sArA doSa apane karmoM kAbatA kara unheM zAnta kiyaa| rathI aura seTha bhAI bhAI ke samAna eka dUsare se mile / rathI kI strI aura vezyA ne apanA jIvana sudhArane ke lie candanabAlA kA bahuta upakAra maanaa| rAjA zatAnIka kI rAnI ne bhI sArI bAteM suniiN| apanI bahina kI putrI ke sAtha hone vAle durvyavahAra ke lie usane apane pati kohI doSI smjhaa| usane rAjAzatAnIka kobulA : itihAsa se patA calatA hai ki dadhivAhana rAjA kI tIna rAniyAM thIMprabhayA,padmAvatI bhaura dhAriNI / jisa samaya kA yaha varNana hai usa samaya kevala dhAriNI yo / prabhayA mArI gaI thI bhora padmAvatI dIkSA le cukI thii| mRgAvatI mora padmAdatI donoM mahArAjA ceTaka (cer3A) kI pupiyA~ thIM / ve donoM sagI vahaneM thIM aura dhAriNI padmAvatI kI sapannI thii| isI sambandha meM mRgAvatI candanavAlA kI mausI thii| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina sidAnta pola saMgraha, pArSA bhAga 235 MAA wwwww phara kahA-mApake lobha ke kAraNa kaisA anyAya humA, kitanI nirdoSa tathA pavitra mAtmAnoM ko bhayaGkara vipattiyoM kA sAmanA karanA par3A hai, yaha bhApa nahIM jaante| mere bahuta samajhAne para bhI mApane zAntipUrvaka rAjya karate hue merevAnoI rAjA dadhivAhana para car3hAI kara dii| phala svarUpa ve jaMgala meM cale ge| rAnI dhAriNI kA koI patA hI nahIM hai, unakI lar3akI ko bhApake kisI rathI ne yahA~lAkara bAjAra meM becaa| use kitanI bAra apamAnita honA par3A kitane kaSTa uThAne par3e, yaha Apako pinkula mAlama nahIM hai| Aja usake hAtha se parama tapasvI bhagavAn mahAvIra kApAraNA humaa| jisa rAjya ke lie mApane aisA atyAcAra kiyA, kyA vA mApake mAya jAyagA ? bhApako niraparAdha gajA dadhivAhana para car3hAI karane, campA kI nirdoSa majAkolUTane aura mArakATa macAne kAkyA adhikArathA? mRgAvatI parama satI thii| usakA teja itanA camaka raha thAkizatAnIka usake virudakucha na bola sakA apanI bhUla ko svIkAra karate hue usane kahA- maiMne gajya ke lobha se campA kI nirdoSa prajA para atyAcAra kiyA, yaha svIkAra karatA hU~, lekina tumhArI bahina kI lar3akI se merI koI zatrutA na thii| dadhivAhana kI taraha vaha merI bhI putrI hai| agara usake viSaya meM mujhe kucha bhI mAlUma hotA to use kisI prakAra kA kaSTa na uThAnA pdd'taa| khaira, aba use yahaoNbulA lenA caahie| zatAnIkane usI samaya sAmantoM ko bulAyA aura candanabAlA ko sanmAna pUrvaka lAne kI prAjJA dii|saamnt gaNa pAlakI lekara dhanAvaha seTha ke ghara pahu~ce aura candanavAlA ko zatAnIka kA sandeza sunaayaa| candanavAlA ne uttara diyA- maiM aba mahaloM meM jAnA nahIM cAhatI isa lie bhApa mujhe kSamA kreN| mausAjI aura mausIjI ne mujhe bulA kara jo bhapanAsneha pradarzita kiyA hai usa Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA nwww ke lie maiM unakI kRtajJa huuN| sAmantoM ne bahuta anunaya vinaya kI kintu candanavAlAne pApa se paripUrNa rAjamahaloM meM jAnA svIkAra na kiyaa| usane sAmantoM ko samajhA bujhA kara vApisa kara diyaa| sAmantoM ke khAlI hAtha vApisa lauTa Ane para gajA aura rAnI ne candanavAlAkolAne ke lie svayaM jAne kA nizcaya kiyaa| rAjA aura rAnI kI savArI bar3e bar3e sAmanta aura umarAvoM ke sAtha dhanAvaha seTha ke ghara clii| nagara meM bAta phailane se bahuta se nAgarika aura seTha sAhUkAra bhI savArI ke sAtha ho lie|setth ke ghara bahuta bar3I bhIr3a jamA ho gii| pAsa pahu~cane para rAjA aura rAnI savArI se utara ge| candanavAlA ke pAsa jAkara rAjA ne kahA- veTI ! mujhapApI ko kSamA kro|maiNne bhayaGkara pApa kie haiN| tumhAre sarIkhI satI ko kaSTa meM DAla kara mahAn aparAdha kiyA hai| tuma devI ho / prANiyoM ko kSamA karane vAlI tathA unake pApa ko dho DAlane vAlI ho| tumhArI kRpA se majha pApI kA jIvana bhI pavitra ho jAyagA isa lie mahala meM padhAra kara mujhe kRtArtha kro| candanavAlA ne donoM ko praNAma karake uttara diyA- Apa mere pitA ke samAna pUjya haiM / aparAdha ke kAraNa maiM Apako anAdaraNIya nahIM samajha sktii| ApakI AjJA mere lie zirodhArya haikintu Apa svayaM jAnate haiM ki vicAroM para vAtAvaraNa kA bahuta prabhAva par3atA hai| jina mahaloM meM sadA lUTane khasoTane tathA niraparAdhoM para atyAcAra karane kA hI vicAra hotA hai usameM jAnA mere lie phaise ucita ho sakatA hai| jahA~ kA vAtAvaraNa merI bhAvanA aura vicAroM ke marvathA pratikRla ho vahA~ maiM kaise jAU~? Apake bhaMja hue sAmanta bhI mere lie Apa hI ke samAna zrAdaraNIya haiN| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 237 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm maiM unhIM ke kahane para A jAtI kintu usa dakSita vAtAvaraNa meM jAnA maiMne ThIka nahIM smjhaa| candanavAlA ne apanA kayana jArI rakhate hue kahA-Apa hI batAie! mere pitA kA kyA aparAdhathA jisase Apane campA para car3hAI kI ? yadi Apa ko campA kA lobha thA to Apa usa para kabjA kara lete| mere pitA to svayaM hI use chor3a kara cale gae the| agara senA ne ApakA sAmanA kiyA thA to yaha senA kA apraadhthaa| nirdoSa majAne zrApakA kyA bigAr3A thA jisase usa para amAnuSika atyAcAra kiyA gayA ? candanavAlA kI bAtoM ko zatAnIka sira nIcA kie cupacApa suna rahA thaa| usake pAsa koI uttara na thaa| vaha phira kahane lagI- maiM yaha nahIM kahanA cAhatI ki rAjadharma kA tyAga kiyA jAya, kintu rAjadharma prajA kI rakSA karanA hai| usakA vinAza nhiiN| kyA campA ko lUTa phara Apane rAjadharma kA pAlana kiyA hai ? kyA Apa ko mAlUma hai ki ApakI senA ne , campA ke nivAsiyoM para kaisA atyAcAra kiyA hai? vahA~ ke nirdoSa nAgarikoM ke sAtha kaisA paizAcika vyavahAra kiyA hai ? kyA Apa nahIM jAnate ki andhe sainikoM ko khulI chuTTI dedene para kyA hotA hai ? sabhya nAgarikoM ko lUTanA, khasoTanA, mAranA, kATanA aura unakI bahU beTiyoM kA apamAna karanA aisA koI bhI atyAcAra nahIM hai jisase ve hikacate hoN| ___ jaba ApakA eka sthI mujhe aura merI mAtA ko bhI durbhAvanA se pakar3a kara jaMgala meM le gayA to na mAlUma prajA kI bahU beTiyoM ke sAtha kaisA vyavahAra huA hogA ? merI mAtA vIrAGganA thI, isa lie satItva kI rakSA ke lie usane apane prANa tyAga die aura usa rathI ko sadA ke lie dhArmika tathA sadAcArI banA diyaa| jisa mAtA meM itane balidAna kI zakti na ho kyA usa para bhatyA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 trAmA0pA maga manpanAmA cAra hone denA hI rAjadharma hai? __ candanAlA ke mukha se dhAriNI kI mRtyu kA samAcAra suna kara mRgAvatI ko bahuta duHkha humaa| vaha zoka karane lagI ki mere pati ke atyAcAra se pIr3ita ho kara kitanI mAtAoM ko apane satItva kI rakSA ke lie prANa tyAgane par3e hoNge| kitanI apane satItva ko kho baiThI hoNgii| dhikAra hai aisI rAjyalipsA ko| candanavAlA ne mRgAvatI ko sAntvanA dete hue kahA-merI mAtA ne pavitra uddezya se prANa die haiN| isa prakAra prANa dene vAle virale hI hote haiN| unake liezoka karane kI AvazyakatA nahIM hai| maiM to yaha kaha rahI hU~-jisa rAjamahala meM calane ke lie mujhe kahAjA rahA hai usameM kie gae vicAroM kA pariNAma kaisA bhayaGkara hai| vaha phira kahane lagI- rAjA kA kartavya hai ki vaha apane nagara tathA deza meM hone vAlI ghaTanAoM se paricita rhe| kNa mApako mAlUma hai ki Apa ke nagara meM kauna dugbI hai ? kisa para kaisA atyAcAra ho rahA hai ? kaisA anItipUrNa vyavahAra khullamakhullA ho rahA hai ? bhApa hI kI rAjadhAnI meM dAsa dAsiyoM kA krayavikraya hotA hai| kyA bhApane kabhI isa nIca vyApAra para dhyAna diyA hai ? maiM svayaM isI nagara ke caurAhe para bikI huuN| mujhe eka vezyA kharIda rahI thii| mere inkAra karane para usane balapUrvaka le jAnA cAhA / bahuta se nAgarika bhI usakI sahAyatA ke lie taiyAra ho ge| akasmAt bandaroM ke bIca meM bhA jAne se vezyA kA uddezya pUrA na humaa|nhiiN to apanezIla kI rakSA ke lie mujhe kaunasA upAya bhaGgIkAra karanA par3atA, yA kucha nahIM kahA jA sktaa| bhAgya se rayI ko bIsa lAkha sonaye dekara seThajI mujhe apane gharale maae| inhoMne mujhe apanI putrI ke samAna rakkhA aura Aja bhagavAna mahAvIra kA pAraNA huaa| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 236 bhApa ko ina saba bAtoM kA kucha bhI patA nhiiN| mahala meM baiTha kara bhApa majA para atyAcAra karane, usakI gAr3hI kamAI ko lUTa kara apane bhogavilAsa meM lagAne tathA nirdoSa janatA ko satAne kA vicAra karate haiM, prajA ke duHkha ko dUra karane kA nahIM / kyA yahI rAjadharma hai ? kyA yahI bhApakA kartavya hai ? kyA kabhI bhApa ne socA hai ki pApa kA phala hara eka ko bhoganA par3atA hai ? jisa mahala meM rahate hue bhApake vicAra aise gandeho gae usameM nAnA mujhe ucita pratIta nahIM hotaa| isa lie kSamA kiijie| yahaoN para raha kara mujhe bhagavAn mahAvIra ke pAraNe kA lAbha prApta hubhaa| mahaloM meM yaha kabhI nahIM ho sakatA thaa| rAnImRgAvatIzatAnIka ko samaya samaya para hiMsAmadhAna kAryoM se bacane tathA prajA kA putra ke samAna pAlana karane ke lie samajhAyA karatI thI kintu usa samaya vaha nyAya aura dharmakA upahAsa kiyA karatA thaa| candanabAlA ke upadeza kA usa para gaharA asara pdd'aa| uttara meM vaha kahane lagA- he satI! ApakA phahanA yayArtha hai| maiMne mahAn pApa kie haiN| janahatyA, mitradroha bhAdi bar3e se bar3A pApa karane meM bhI maiMne soca nahIM kiyaa| maiM rAjAoM kA janma yuddha, damana, zAsana aura bhogavilAsa ke lie mAnatA thaa| merI hI avyavasthA ke kAraNa ApakI mAtA ko prANa tyAgane par3e aura bhApako mahAn kaSTa uThAne pdd'e| maiM isa bAta se sarvathA anabhijJa thA ki merI bhAjJA kA isa prakAra durupayoga hogaa| maiMne 'campA ko lUTane kI AjJA dI thI kintu striyoM ke lUTe jAne, unakA satItva naSTa hone bhAdi kA mujhe bilkula khayAla na thaa| merI bhAzA kI bhoTa meM isa bhayaGkara atyAcAra ke hone kIvAtamujhamAja hImAlUma par3I hai| isake lie maiM hI aparAdhI huuN| agara merI nagarI meM dAsadAsIke kraya vikraya kIprathAna hotI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI seThiyA jaina granthamAnA ~ ~~mmmmmmmmmmmmmmmmmmmwamerrrrrrrrrrrrrrrrr . to zrApako kyoM vikanA par3atA ? agara rAjA dadhivAhana ke jAta hI maiMne unake parivAra kA khayAla kiyA hotAtozrApako itanA kaSTa kyoM uThAnA par3atA tathA ApakI mAtA koprANa kyoM tyAgane par3hate ? ina saba kAryoM ke lie doSa merA hI hai| mujhe apane kie para pazcAttApa ho rahA hai| una pApoM ke lie maiM lajjita huuN| yaha kahate hue zatAnIka kI oNkheM ddbddvaaaaii| usake hRdaya meM mahAn duHrava ho rahA thaa| candanavAlA nezatAnIka kosAntvanAdete hue kahA-pitAjI! pazcAttApa karane se pApa kama ho jAtA hai| ApakI AjJA se jina vyaktiyoM kA svatva lUTA gayA hai,unakA khatva vApasa lauttaadiijie| bhaviSya meM aisA pApa na karane kI pratijJA kara lIjie, phira zrApa pavitra ho jaaeNge| Aja se yaha samajhie ki rAjya Apake bhogavilAsa ke lie nahIM hai kintu Apa rAjya tathA prajA kI rakSA karane ke lie haiN| apane kozAsana karane vAlA na mAna kara prajA kI rakSA tathA usakI suravaddhi ke lie rAjya kA bhAra uThAne vAlA sevaka mAnie phira rAjya Apake lie pApa kA kAraNa na hogaa| apanI zakti kA upayoga dasaroM para atyAcAra karane ke lie nahIM, kintu dIna dukhI janoM kI rakSA ke lie kIjie / zatAnIka ne candanabAlA kI sArI bAteM sira jhukA kara mAna lii| isake sAtha sAtha Apa purAne saba aparAdhiyoM ko jamA kara diijie| cAhe vaha aparAdha unhoMna ApakI AjJA se kiyA ho yA binA AjJAke, kisI ko daNDa mata diijie| candanavAlA ne saba ko abhaya dAna dene ke uddezya se khaa| zatAnIka ne uttara diyA-beTI ! maiM sabhI ko kSamA karatA hU~ kintu jina aparAdhiyoM ne kulAnanAoM kA satItva lUTA hai, jisake kAraNa ApakI mAtA ko prANa tyAga aura zrApako mahAn kaSTa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 241 sahana karane par3e haiM, unheM kSamA nahIM kiyA jA sktaa| unakA aparAdha akSamya hai| candanabAlA ne kahA- jisa prakAra zrApakA aparAdha kevala pazcAttApa se zAnta hogayA isI prakAradasareaparAdhIbhI pazcAttApa kedvArA chuTakArA pA sakate haiN| agara unake aparAdhako akSamya samajha kara mApadaNDa denA Avazyaka samajhate haiM to ApakA aparAdha bhI akSamya hai| daNDa dene se vaira kI vRddhi hotI hai / isa prakAra ba~dhA huA vaira janma janmAntara taka calA karatA hai, isa lie aba sapha ke saba aparAdhiyoM ko kSamA kara diijie| zatAnIka sAhasa karake bolA-Apa kA kahanA bilkula ThIka hai| mujhe bhI daNDa bhoganA caahie| zrApa mere lie koI daNDa nizcita kara sakatI haiN| zatAnIka ko apane aparAdha ke lie daNDa mAMgate dekha kara rathI kA sAhasa bar3ha gyaa| vaha sAmane Akara kahane lagA-mahArAja! dhAriNI kI mRtyu aura isa satI ke kaSToM kA kAraNa maiM hI huuN| Apa mujhe kaThora se kaThora daNDa dIjie jisase merI AtmA pavitra bne| rathI ke isa kathana ko suna kara sabhI loga daMga raha gae, kyoMki isa aparAdha kA daNDa bahuta bhayaGkara thaa| candanavAlA rathI ke sAhasa ko dekha kara masana hotI huI zatAnIka se kahane lagI-pitAjI! aparAdhI ko daNDa dene kA uddezya aparAdha kA badalA lenA nahIM hotA kintu aparAdhI ke hRdaya meM usa aparAdha ke prati ghRNA utpanna karanA hotA hai| badalAlene kI bhAvanA se daNDa dene vAlA khayaM aparAdhI bana jAtA hai| agara aparAdhI ke hRdaya meM aparAdha ke prati khayaMghRNA utpanna ho gaI ho, vaha usake lie pazcAttApa kara rahA ho aura bhaviSya meM aisAna karane kA nizcaya kara cukA ho to phira use daNDa dene kI bhAvazyakatA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI seThiyA jaina granthamAlA vahIM rahatI, isa lie na Apako daNDa lene kI AvazyakatA haina rathI pitA ko| candanavAlA ne rathI ke sudharane kA sArA vRttAnta sunAyA aura rAjA se kahA- maiM inakI putrI huuN| mere lie ye, Apa aura seThajI tInoM samAna rUpa se AdaraNIya haiN| ye Apake bhAI haiN| zatAnIka rathI ke sAhasa para bhAzcarya kara rahA thaa|cndnbaalaa ke upadeza ne usameM krAnti utpanna kara dii| vaha rathI ke pAsa gayA aura use chAtI se lagA kara kahane lagA-Aja se tuma mere bhAI ho| maiM tumhAre samasta aparAdha kSamA karatA huuN| rAjA aura eka aparAdhI ke isa bhAIcAre ko dekha kara sArI janatA Ananda se gadgada ho utthii| __ zatAnIka ne candanavAlA se phira prArthanA kI-beTI! mahala to nirjIva haiM, isalie unameM kisI prakAra kAdopa nahIM ho sktaa|dop to mujha meM thA, usI ke kAraNa sArA vAtAvaraNa dUSita banA huA thaa| jaba mApane mujhe pavitra kara diyA to mahala apane Apa pavitra hogae, isalie aba Apa vhaaNpdhaarie| Apake padhArane se vAtAparaNa aura pavitra ho jaaegaa| - candanavAlA ne seTha se anumati lekara jAnA svIkAra kara liyaa| seTha ke Agraha se rAjA, rAnI, rathI aura rathI kI strI ne usake ghara bhojana kiyA / candanavAlA ne tele kApAraNA kiyaa| rAjA, rAnI, seTha, seThAnI, rathI aura rathI kI strI ke sAtha candanavAlA mahala ko ravAnA huii| nagara kI sArI janatA satI kA darzana karane ke lie umar3a par3I / candanavAlA yogya sthAna para rakhar3I raha kara janatA ko upadeza detI huI rAjadvAra para yA phuNcii| candanavAlA ke pahu~cate hI mahaloM meM dhArmika vAtAvaraNa chA gyaa| jahA~ pahale lUTamAra aura vyabhicAra kI bAteM hotI thIM, vahA~ ava gharyacarcA hone lgii| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 243 zatAnIka va dadhivAhana ko apanA mitra mAnane lagA thaa| usake prati kie gae aparAdha se mukta hone ke lie campA kA rAjya use vApisa sauMpanA cAhatA thA / usane dadhivAhana ko khoja kara sanmAnapUrvaka lAne ke lie AdamI bheje / zatAnIka ke AdamI khojate hue dadhivAhana ke pAsa phuNce| use namratApUrvaka sArA vRttAnta sunaayaa| phira zatAnIka kI ora se calane ke lie prArthanA kii| dhAriNI kI mRtyu suna kara dadhivAhana ko bahuta du:kha huA, sAtha hI candanabAlA ke Adarza kAryoM se prasannatA / vaha vana meM raha kara tyAgapUrvaka apanA jIvana bitAnA cAhatA thaa| rAjya ke bhAra ko dubArA apane Upara na lenA cAhatA thA phira bhI zatAnIka ke sAmantoM kA bahuta vyAgraha hone ke kAraNa zatAnIka dvArA bheje hue vAhana para baiTha kara vaha kauzAmbI kI ora calAM / rAjA dadhivAhana kA svAgata karane ke lie kauzAmbI ko vividha prakAra se sajAyA gayA / unake zrAne kA samAcAra suna kara harSita hotA huA zatAnIka apane sAmanta saradAroM ke sAtha agavAnI karane ke lie sAmane gayA / samIpa Ane para donoM apanI apanI savArI se utara ge| zatAnIka dadhivAhana ke pairoM meM gira kara apane aparAdhoM ke lie bAra vAra kSamA mAMgane lagA / dadhivAhana ne use uThA kara gale se lagAyA aura sArI ghaTanAoM ko karmoM kI viDamvanA batA kara use zAnta kiyaa| donoM zatruoM meM cira kAla ke lie prema sambandha sthApita ho gyaa| isameM zatAnIka yA dadhivAhana kI vijaya na thI kintu zatrutA para mitratA kI aura pApa para dharma kI vijaya thI / satI candanabAlA ke pitA rAjA dadhivAhana ke Agamana kI bAta bhI chipI na rahI / unakA darzana karane ke lie AI huI janatA se sArA mArga bhara gayA / dadhivAhana aura zatAnIka ko Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA wwimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm eka sAtha Ate dekha kara janatA jayanAda karane lgii| __ mahala meM pahu~ca kara zatAnIka ne dadhivAhana ko U~ce siMhAsana para baiThAyA / prasanna hotI huI candanavAlA pitA se milane aaii| pAsa Akara usane vinaya pUrvaka praNAma kiyaa| candanabAlA ko dekhakara dadhivAhana gadgad ho utthaa| kaMTha ruMdha jAne se vaha eka bhIzabda na bola skaa|saath meM use lajjA bhI huI ki jisa vasumatI ko vaha asahAya avasthA meM chor3a kara calA gayA thA usane apane caritra vala se sabako sudhAra diyaa| dhAriNI ke prANa tyAga aura candanabAlA kI dRr3hatA ke sAmane vaha apane ko tuccha mAnane lgaa| zatAnIka ko rAjya se ghRNAhogaI thI, isalie usane dadhigAhana se kahA- maiMne abataka anyAyapUrNa rAjya kiyA hai| nyAya se rAjya kaise kiyA jAtA hai, yaha maiM nahIM jAnatA, isa lie zrApa campA aura kauzAmbI donoM rAjyoM ko sambhAlie / maiM Apake nIce raha kara prajA kI sevA karanA siiluuNgaa| dadhivAhana ne uttara diyA- nyAyapUrNa zAsana karane ke lie hRdaya pavitra honA caahie| bhAvanA ke pavitra hone para DhaMga apane zrApa pA jAtA hai| maiM vRddha ho gayA hU~ isa lie donoM rAjya Apa hI smbhaalie| jisa rAjya ke lie ghora atyAcAra tathA mahAn narasaMhAra hubhA vahI eka dUsare para isa prakAra phaiMkA jA rahA thA, jaise do khilAr3I paraspara phanduka (geMda) ko pheMkate hai| candanavAlA yaha dekha kara harpita ho rahI thI ki dharma kI bhAvanA kisamakAra manuSya ko rAkSasa se devatA banA detI hai| manta meM candanavAlA ke kahane para yaha nirNaya huA ki donoM ko apanA apanA rAjya vayaM mambhAlanA caahie| donoM rAjyoM kA bhAra kisI eka para na par3anA caahie| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMca bhAga 245 bar3e samAroha ke sAtha dadhivAhana kA rAjyAbhiSeka huA / dadhivAhana ko dubArA prApta kara campA kI prajA ko itanA harSa huA jitanA bichur3e hue pitA ko pAkara putra ko hotA hai| kauzAmbI aura campA donoM rAjyoM kA sthAyI sambandha ho gayA / kisI ke hRdaya meM vaira aura zatrutA kI bhAvanA nahIM rhii| saba jagaha akhaNDa prema aura zAnti sthApita ho gii| satI candanavAlA ne campA ke uddhAra ke sAtha sAtha sAre saMsAra ke sAmane prema aura satItva kA mahAn Adarza sthApita kara diyA / zatAnIka aura dadhivAhana meM itanA prema ho gayA thA ki una donoM meM se koI eka dUsare se alaga honA nahIM cAhatA thaa| campA kA adhipati hone para bhI dadhivAhana prAyaH kauzAmbI meM hI rahane lgaa| kucha dinoM bAda use candanavAlA ke vivAha kI cintA huii| zatAnIka aura mRgAvatI ne bhI candanabAlA kA vivAhotsava dekhane kI icchA prakaTa kI, phira bhI usase binA pUche ve kucha nizcaya nahIM kara sakate the / eka dina mRgAvatI ne dadhivAhana aura zatAnIka kI upasthiti meM candanabAlA ke sAmane vivAha kA prastAva rakkhA / candanabAlA zrAjIvana brahmacarya kA pAlana karane ke lie pahale hI nizcaya kara cukI thI / usake mana meM aura bhI ucca bhAvanAeM thI / isa lie usane mRgAvatI ke prastAva kA namratApUrvaka aisA virodha kiyA jisase una tInoM meM se koI kucha na bola sakA / saba sukha sAdhanoM ke hote hue yauvana ke prArambha meM brahmacarya pAlana kI kaThora pratijJA kA una tInoM para aisA asara par3A ki unhoMne bhI yAkajjIvana brahmacarya vrata dhAraNa kara liyaa| rAjya ko sucAru rUpa se calAne ke lie campA meM rahanA Avazyaka samajha kara kucha dinoM bAda dadhivAhana campA calA gayA kintu candanabAlA kauzAmbI meM hI Thahara gaI / bhagavAn mahAvIra ko Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA kevalajJAna hone para vaha unake pAsa dIkSA lenA cAhatI thI / kucha dinoM bAda vaha avasara upasthita ho gayA jisake lie candanavAlA pratIkSA kara rahI thI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko kevalajJAna utpanna ho gayA / saMsAra kA kalyANa karane ke lie ve grAmAnugrAma vicarane lage / candanabAlA ko bhI yaha samAcAra milaa| use itanA Ananda huA jitanA pyAse cAtaka ko varSA ke Agamana para hotA hai| zatAnIka aura mRgAvatI se mAjhA lekara vaha bhagavAn ke pAsa dIkSA lene ke lie calI / kauzAmbI kI janatA ne A~khoM meM A~sU bhara kara use vidA dI / candanavAlA ne sabhI ko bhagavAn ke batAe hue mArga para calane kA upadeza diyA / kauzAmbI se ravAnA hokara vaha bhagavAn ke samavasaraNa meM pahu~ca gii| dezanA ke anta meM usane apanI icchA prakaTa kii| sAMsArika duHkhoM se 'chuTakArA dene ke lie bhagavAn se prArthanA kii| 246 bhagavAn ne candanabAlA ko dIkSA dii| striyoM meM sarva prathama dIkSA lene vAlI candanabAlA thii| usI se sAdhvI rUpa tIrtha kA prArambha huA thA, isa lie bhagavAn ne use sAdhvI saMgha kI netrI vanAyA / yathAsamaya mRgAvatI ne bhI dIkSA le lii| vaha candanavAlA kI ziSyA vanI / dhIre dhIre kAlI, mahAkAlI, sukAlI Adi rAniyoM ne bhI candanabAlA ke pAsa saMyama aGgIkAra kara liyA / chattIsa hajAra sAdhviyoM ke saMgha kI mukhyA vana kara vaha loka kalyANa ke lie grAmAnugrAma vicarane lgii| usake upadeza se aneka bhavya prANiyoM ne pratibodha prApta kiyA tathA zrAvaka yA sAdhu ke vrata ko aMgIkAra kara janma saphala kiyA / bahuta loga mithyAtva ko chor3a kara satya dharma para zraddhA karane lge| eka bAra zramaNa bhagavAn mahAvIra vicarate hue kauzAmbI pdhaare| candanavAlA kA bhI apanI ziSyAoM ke sAtha vahIM Agamana huA / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 247 eka dina mRgAvatI apanI guruAnI satI candanavAlA kI AjJA lekara bhagavAna ke darzanArtha gii| vApisa lauTate samaya rAste meM bhIr3a hone ke kAraNa use bahuta dera khar3I rahanA pdd'aa| itane meM rAta ho gii| mRgAvatI a~dherA hojAne para upAzraya meM pahu~cI / vahA~ Akara usane candanavAlA ko vandanA kI / pravartinI hone ke kAraNa use upAlambha dete hue candanabAlA ne kahA-sAdhviyoM ko sUryAsta ke bAda upAzraya ke bAhara na rahanA caahie| mRgAvatI apanAdoSa svIkAra karake usake lie pazcAttApa karane lgii| samaya hone para candanavAlA tathA dUsarI sAdhviyoM apane apane sthAna para so gaI, kintu mRgAvatI baiThI huI pazcAttApa karatI rhii| dhIre dhIre usake ghAtI karma naSTa ho ge| use kevalajJAna hogyaa| __ a~dherI rAta thii| saba satiyA~ soI huI thiiN| usI samaya mRgAvatI ne apane jJAna dvArA eka kAlA sAMpa dekhaa| candanavAlA kA hAtha sAMpa ke mArga meM thaa| mRgAvatI ne use alaga kara diyaa| hAtha ke chUe jAne se candanabAlA kI nIMda khula gii| pUchane para mRgAvatI ne sAMpakI bAta kaha dI aura nidrA bhaMga karane ke lie kSamA maaNgii| candanabAlAne pUchA-aMdhere meM ApanesA~pa ko kaise dekha liyA? mRgAvatI ne uttara diyA- ApakI kRpA se mere doSa naSTa ho gae haiM, isa lie jJAna kI jyoti prakaTa huI hai| candanabAlA-pUNe yA apUrNa ? mRgAvatI-ApakI kRpA hone para apUrNatA kaise raha sakatI hai? candanavAlA-taba to Apako kevalajJAna prApta ho gayA hai| vinA jAnemujhase ApakI pAzAtanA huI hai| merA aparAdha kSamA kiijie| candanavAlA ne mRgAvatI ko vandanA kii| kevalI kI AzAtanA ke lie vaha pazcAttApa karane lgii| usI samaya usake ghAtI kama naSTa ho ge| vaha bhI kevalajJAna aura kevaladarzana prApta kara sarvajJa Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI seThiyA jaina pranthamAlA wwwwwwwwwwwwwww aura sarvadarzI bana gii| ___ kevalajJAnI hone ke bAda satI candanabAlA aura satI mRgAvatI vicaravicarakara janatAkA kalyANa karane lgiiN| satIcandanavAlA kI chattIsa hajAra sAdhviyoM meM se eka hajAra cAra sau sAdhviyoM ko kevalajJAna prApta huaa| bhAyuSya pUrI hone para eka hajAra cAra sausAdhviyA~ zeSa karmoM ko khapA kara zuddha, buddha aura mukta ho gii| candanavAlA ko dhAriNI kA upadeza zAnti-samara meM kabhI bhUla kara dhairya nahIM khonA hogA / gaja-prahAra bhale ho sira para kintu nahIM ronA hogA / / ari se badalA lene kA mana bIja nahIM bonA hogaa| ghara meM kAna tUla dekara phira tujhe nahIM sonA hogaa| deza-dAga ko rudhira-vAri se harSita ho dhonA hogA / deza-kArya kI bhArI gaThaDI sira para rakha DhonA hogA / akhe lAla, bhaveM TeDhI kara krodha nahIM karanA hogA / bali-vedI para tujhe harSa se car3ha kara kaTa maranA hogaa| nazvara hai nara-deha, mauta se kabhI nahIM DaranA hogaa| satya-mArga ko choDa svArtha-patha para paira nahIM gharanA hogaa| hogI nizcaya jIta dharma kI, yahI bhAva bharanA hogA / mAtRbhUmi ke liye, harSa se jInA yA maranA hogA / (pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ke vyAkhyAnoM meM mAe hue satI candanabAlA caritra ke mAdhAra pr|) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola saMgraha, pAMcavAM bhAga 249 (4) rAjImatI ___raghuvaMza tathA yaduvaMzabhAratavarSa kI prAcIna saMskRti aura sabhyatA ke utpattikSetra the| unhIM kA varNana karake saMskRta kaviyoM ne apanI lekhanI ko amara bnaayaa| unhIM do girizRGgoM se bhAratIya sAhitya gaMgA ke divya srota bhe| jisa prakAra raghuvaMza ke sAtha ayodhyA nagarIkAamara sambandha hai usI prakAra yaduvaMza ke sAtha dvArikA nagarIkA / raghuvaMza meM rAma sarIkhe mahApuruSa aura sItA sarIkhI mahAsatiyA~ huI aura yaduvaMzakAmastaka bhagavAn ariSTanemi tathA mahAsatIrAjImatI sarIkhI mahAn bhAtmAoM ke kAraNa gauravonnata hai| __usI yaduvaMza meM zrandhakavRSNi aura bhojaSNi nAma ke do pratApI rAjA hue| andhakavRSNizauripura meM rAjya karate the aura bhojavRSNi mathurA meN| mahArAja andhakapNi ke samudravijaya, vasudeva bhAdi dasa putra the jinheM dazAha kahA jaataathaa| unameM se sabase bar3e mahArAja samudravijaya ke putra bhagavAn ariSTanemi hue / inakI mAtA kA nAma zivAdevI thaa|mhaaraaj vasudeva ke putra kRSNa vAsudeva hue| inakI mAtA kA nAma devakI thaa| bhojavRSNi ke eka bhAI mRttikAvatI nagarI meM rAjya karate the| unake putra kA nAma devkthaa| devakI inakI putrI thii| bhojadRSNi ke putra mahArAja ugrasena hue| ugrasena kI rAnI dhAriNI ke garbha serAjImatI kA janma huaathaa| rAjImatI rUpa, guNa aurazIla sabhI meM advitIya thii| dhIre dhIre vaha vivAha yogya huii| mAtA pitA ko yogya vara kI cintA huii| ve cAhate the, rAjImatI jaisI suzIla tathA mundara hai usake lie vaisA hI vara khojanA caahie| isake lie unheM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrI seThiyA jaina granthamAlA nemikumAra ke sivAya koI vyakti upayukta nahIM jAna par3atA thA kintu nemikumAra vivAhahIna karanA caahtethe| bacapana se hI una kA mana saMsAra se virakta thaa| yAdavoM ke bhogavilAsa unheM acche nalagate the| hiMsA pUrNa kAryoM se svAbhAvika arucithii| isa kAraNa mahArAja ugrasena ko cintA ho rahI thI ki kahIM rAjImatI kA vivAha usake ananurUpa vara se na karanA pdd'e|| __ mahArAja samudravijaya aura mahArAnI zivA devI bhI nemikumAra kA vivAhotsava dekhane ke liye utkaNThitathe kintu nemikumAra kI svIkRti ke binA kucha na kara sakate the| eka dina unhoMne nemikumAra se kahA- vatsa ! hama yaha acchI taraha jAnate haiM ki Apa sIrthakara hone vAle haiN| tIrthaGkaroM kA janma jagatkalyANa ke liye hI hotA hai| yaha harSa kI bAta hai ki Apa ke dvArA moha meM phaMse hue bhavya prANiyoM kA uddhAra hogaa| kintu Apase pahale bhI bahuta se tIrthaGkara ho cuke haiM, unhoMne vivAha kiyA thA, rAjya kiyA thA aura phira saMsAra tyAga kara mokSa mArga ko apanAyA thaa| hama yaha nahIM cAhate ki zrApa sArI umra gRhastha jIvana meM phaMse raheM / hamAre cAhane se aisA ho bhI nahIM sakatA kyoMki Apa tIrthaGkara haiN| bhavya prANiyoM kA upakAra karane ke lie unake zubha karmoM se prerita hokara Apa avazya saMsAra kAtyAga kreNge| kintu yaha kArya Apa vivAha ke bAda bhI kara sakate haiN| hamArI antima abhilASA hai ki hameM ApakA vivAhotsava dekhane kA avasara prApta ho|kyaa mAtA pitA ke isa mukha svama ko Apa pUrA na kareMge? __kumAra neminAtha apanI svAbhAvika muskAna ke sAtha sira nIcA kie mAtA pitA kI bAteM sunate rahe / ve mana meM soca rahe the ki saMsAra meM kitanA bhajJAna phailA huA hai / bhole prANI apanI santAna ko vivAha bandhana meM DAlane ke lie kitane utsuka rahate Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 251 1 use brahmacarya ke ucca Adarza se girAne meM kitanA sukha mAnate haiM ? inakI dRSTi meM brahmacarya jIvana jIvana hI nahIM hai| saMsAra meM samajhadAra aura buddhimAna kahe jAne vAle manuSya bhI aise vicAroM se ghire hue haiN| mere lie isa vicAradhArA meM vaha jAnA zreyaskara nahIM hai / maiM duniyA ke sAmane tyAga aura brahmacarya kA ucca Adarza rakhanA cAhatA hU~ kintu isa samaya mAtA pitA kI AjJA kA ullaMghana karanA yA mAna lenA donoM mArga ThIka nahIM haiM / yaha soca kara unhoMne bAta ko TAlane ke abhiprAya se kahA- Apa loga dhairya rkkheN| abhI vivAha kA avasara nahIM hai| avasara thAne para dekhA jaaegaa| samudra vijaya aura zivAdevI isake Age kucha na bola ske| ve usa dina kI pratIkSA karane lage jisa dina kumAra neminAtha dUlhA bneNge| sira para maura baoNdha kara vivAha karane jAyeMge | / samudravijaya aura zivAdevI kumAra neminAtha se vivAha kI svIkRti lene kA prayatna kaI bAra kara cuke the kintu kumAra sadA TAlamaTola kara diyA karate the / anta meM unhoMne zrIkRSNa se sahAyatA lene kI bAta socI / eka dina unheM bulA kara kahA - vatsa ! tumhAre choTe bhAI ariSTanemi pUrNa yuvaka ho gae haiN| ve abhI taka avivAhita hI haiM / hamane unheM kaI bAra samajhAyA kintu ve nahIM mAnate / tIna khaNDa ke adhipati vAsudeva kA bhAI avivAhita rahe yaha zobhA nahIM detA / isa viSaya meM Apa bhI kucha prayatna kIjie / zrIkRSNa ne prayatna karane kA vacana dekara samudravijaya aura zivAdevI ko sAntvanA dii| isake bAda ve apane mahala meM Akara koI upAya socane lage / unheM vicAra meM par3A dekha kara satyabhAmA ne cintA kA kAraNa puuchaa| vivAha sambandhI vAtoM meM striyaoN vizeSa catura hotI haiM, yaha soca kara zrIkRSNa ne sArI bAta kaha dI / una dinoM vasanta Rtu thI / vRkSa nae phUla aura pattoM se lade Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mUlya vastrAbhUSaNa pahina kara apane apane vAhana para savAra hue| prasthAna samaya ke maMgalavAdyavajane lge| gAyaka maMgala gIta gAne lge| bhagavAn ariSTanemi ko dalhe ke rUpa meM sajAyA jAne lgaa| unheM vividha prakAra kI auSadhiyoM tathA dUsare padArthoM se yukta sugandhita pAnI se snAna karAyA gyaa| ujjvala veza aura AbhUpaNa pahanAe ge| vara ke veza meM nemikumArakAmadeva ke samAna sundara aura sUrya ke samAna tejasvI mAlUma par3ane lge| unheM dekha kara samudravijaya aura zivAdevI ke harSa kA pAra na thaa| nemikumAra ke baiThane ke lie zrIkRSNa kA pradhAna gandha hastI ratnanaTita AbhUSaNoM se sajAyA gyaa| aneka maMgalopacAroM ke sAtha ve hAthI para virAje / una para chatra suzobhita ho gayA / ca~vara hulAeM jAne lge| - varAta meM sava se Age caturaMgiNI senAvAjA bajAte hue cala rahI thii| usake pIche maMgala gAyaka aura vandIjanoM kA samUha thaa| isake bAda hAthI aura ghor3oM para pramukha atithi arthAt pAhune savAra the| unake pIche kumAra neminAtha kA hAthI thaa| donoM ora ghor3oM para savAra aMgarakSaka the| sabase pIche samudravijaya, vasudeva,zrIkRSNa mAdi yAdava nareza aura senA thii| zubhamuhUrta meM maMgalAcAra ke bAda varAtane prasthAna kiyaa| jhUmate hue matavAle hAthiyoM, hinahinAte hue ghor3oM,gujate hue nagAroM aura phaharAte hue jhaNDoM ke sAthapRthvIko kampita karatI huIvarAta mathurA kI ora ravAnA huii| __ jabavarAta mathurA ke pAsa pahuMca gaI,mahArAja ugrasena apane parivAra tathA senA ke sAtha agavAnI (sAmelA) karane ke lie paae| rAjImatI ke hRdaya meM apAra harSa ho rahA thaa| sakhiyA~ usakA zRGgAra kara rahI thiiN| ve usase vividha prakAra kA majAka kara rahI thiiN| itane meM rAjImatI kI dAhinI A~kha phar3akane lgii| sAtha meM Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 255 rrrrmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm . dUsaredAhine bhaGga bhI phar3akane zurU hue / manuSya ko jitanA adhika harpa hotA hai vaha vighnoM ke lie utanA hI adhika zaGkAzIla rahatA hai| rAjImatI ke hRdaya meM bhI kisI ajJAta bhaya ne sthAna kara liyaa| usane aGga phar3akane kI bAta sakhiyoM se khii| sakhiyoM ne kaI prakAra se samajhAyA kintu rAjImatI ke hRdaya se sandeha dUra na huaa| . dhana,zArIrika bala yA buddhi mAtra se koI mahApuruSa nahIM bntaa| vAstavika bar3appana kA sambandha AtmA se hai| jisa vyakti kI AtmA jitanI unnata tathA balavAn hai vaha utanA hI bar3A hai| dUsare ke duHravoM ko apanA duHkha samajhanA, prANI mAtra se mitratA rakhanA, hRdaya meM saralatA tathA sahRdayatA kA vAsa honA mahApurupoM ke lakSaNa haiN| mahApuruSa sAMsArika bhogoM meM nahIM phNste| __bhagavAn ariSTanemikI varAta toraNadvAra kI ora ArahI thii| dhIre dhIre usa bAr3e ke sAmane pahuMca gaI jisameM mAre jAne vAle pazu pakSI baMdhe the / vandhana me par3ane ke kAraNa ve vividha prakAra se karuNa krandana kara rahe the| sArI varAta nikala gaI kintu kisI kA dhyAna una dIna pazuoM kI ora na gyaa| sAMsArika bhogoM meM andhe bane hue vyakti dUsare ke sukha duHkha ko nahIM dekhte| apanI kSaNika tapti ke lie ve sArI duniyA ko bhUla jAte haiN| kramazaH kumAra neminAtha kA hAthI vAr3e ke sAmane aayaa| pazuoM kA vilApa suna kara unakA hRdaya karuNA se bhara gyaa| bhagavAn ne sArathI se pUchA- ina dIna pazuoM ko bandhana meM kyoM DAlA gayA hai ? sArathI ne uttara diyA-prabho! ye savamahArAja ugrasena ne zrApa ke vivAha meM bhoja dene ke lie ikahe kie haiN| yAdavoM kA bhojana mAMsa ke vinA pUrA nahIM hotaa| bhagavAn ne Azcaryacakita hote hue kahA- mere vivAha meM mAMsa Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA bhojana ! jihA kI kSaNika tRpti ke lie itanI bar3I hatyA ! manuSya apane svArtha ke lie kitanA andhA ho jAtA hai ? apanI kSaNika lAlasA ke lie hajAroM prANiyoM kA jIvana lete hue bhI nahIM hicakatA / bhalA ina dIna anAtha pazuoM ne kisI kA kyA bigAr3A hai ? phira inheM bandhana meM kyoM DAlA jAya ? inake prANa kyoM lie jAya~ ? kyA manuSya ko apanI icchAtRpti ke lie dUsaroM ke mAraNa lene kA adhikAra hai ? kyA yaha nyAya hai ki savala nirbala ke mANa le le ? kyA yaha mAnavatA hai ? nahIM, yaha mAnavatA ke nAma para atyAcAra hai / bhayaGkara anyAya hai / merA jIvana saMsAra meM nyAya aura satya kI sthApanA ke lie hai / phira maiM apane hI nimitta se hone vAle isa anyAya kA anumodana kaise kara sakatA hU~ ? maiM zrahiMsAdharma kI prarUpaNA karane vAlA hU~, phira hiMsA ko zreyaskara kaise mAna sakatA hU~ ? bhagavAn kI icchA dekha kara sArathI ne sabhI prANiyoM ko bandhana mukta kara diyaa| Anandita hote hue pakSI zrAkAza meM ur3a ge| pazu vana kI ora bhaage| bhagavAn dvArA abhayadAna milane para una ke harSa kA pArAvAra na rahA / bhagavAn ne prasanna hokara apane bahumUlya AbhUSaNa sArathI ko pAritoSika meM de die aura kahA- sakhe ! hAthI ko vApisa le clo| jisake lie isa prakAra kA mahArambha ho aisA vivAda mujhe pasanda nahIM hai / sArathI ne hAthI ko vApisa mor3a liyaa| varAta binA vara kI ho gii| cAroM ora khalabalI maca gii| mahala kI khir3akI se rAjImatI yaha dRzya dekha rahI thii| usake hRdaya kI AzaGkA uttarottara tIvra ho rahI thI / nemikumAra ke hAthI ko vApisa hote dekha kara vaha behoza hokara gira par3I / dAsiyA~ aura sakhiyA~ ghabarA gii| 256 MAA vvv Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, paivji ar 257 nemakumAra kA hAthI vApisa jA rahA thaa| kRSNa vAmudeva mahArAja samudravijaya tathA yaduvaMza ke sabhI bar3e bar3e vyakti unheM samajhAne Ae kintu kumAra neminAtha apane nizcaya para bhaTala the| ve sAMsArika bhoga bilAsoM ko chor3ane kA nizcaya kara cuke the| unhoMne mArmika zabdoM meM kahanA zurU kiyA mujhe rAjImatI se dveSa nahIM hai / jo vyakti saMsAra ke sabhI prANiyoM ko sukhI banAnA cAhatA hai vaha eka rAjImatI ko duHkha meM kaise DAla sakatA hai| kintu moha meM par3e hue saMsAra ke bhole prANI yaha nahIM samajhate ki vAstavika sukha kahA~ hai / kSaNika bhogoM ke dAsa vana kara indriya viSayoM ke gulAma hokara ve tuccha vAsanAoM kI tRpti meM hI sukha mAnate haiN| unheM yaha nahIM mAlUma ki ye hI indriya viSaya unake lie bandhana svarUpa haiM / pariNAma meM bahuta duHkha dene vAle haiN| 1 saMsAra meM do prakAra kI vastueM haiM- zreya aura mey| jo vastueM indriyoM aura mana ko priya lagatI haiM kintu pariNAma meM duHkha dene vAlI haiM ve me kahI jAtI haiM / jinase AtmA kA kalyANa hotA hai, indriyAM aura mana vAhya viSayoM kI ora jAne se ruka jAte haiM unheM zreya kahA jAtA hai / indriya aura mana ke dAsa vane hue bhAle prANIpreya vastu ko apanAte haiM aura ananta saMsAra meM rulate haiM / isa ke viparIta vivekI puruSa zreya vastu ko apanAte haiM aura usake dvArA mokSa ke nitya sukha ko prApta karate haiN| 1 bhagavAn zrariSTanemi kI bAtoM kA aisA prabhAva par3A ki eka hajAra yAdava saMsAra ko bandhana samajha kara unhIM ke sAtha dIkSA lene ko taiyAra hogae / zrIkRSNa aura samudravijaya vagairaha pramukha yAdava bhI niruttara hogae aura unheM rokane kA prayatna chor3a kara alaga hoge| bhagavAn neminAtha sArI barAta ko chor3a kara apane mahala kI ora ravAnA hue| Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhI meThiyA caina prathamAlA bhagavAn ke jAte hI barAtiyoM kI sArI umaMgeM havA ho gii| sabhI ke cehare para udAsI chA gii| cA~da ke chipa jAne para jodazA rAtri kI hotI hai vahI dazA neminAtha ke cale jAne para barAta kI huI / mahArAja ugrasena kI dazA aura bhI vicitra ho rahI thii| unheM kucha nahIM sUjha rahA thA ki isa samaya kyA karanA caahie| ___ usa samaya rAjImatI ke hRdaya kI dazA avarNanIya thii| nemikumAra ke hAthI ko apane mahala kI bhora Ate dekha kara usane socA thA- maiM kitanI bhAgyazAlinI hU~ ! trilokapUjya bhagavAn svayaM mujhe varane ke lie Arahe haiN| maiM yAdavoM kI kulvdhRvnegii| mahArAjA samudravijaya aura mahArAnI zivAdevI mere zvasura aura sAsa hoNge| mujha se bar3ha kara sukhI saMsAra meM kauna hai ? rAjImatI apane bhAvI sukhoM kI kalpanAoM se mana hI mana khuza horahI thI, itane meM usane nemikumAra ko vApisa lauTate dekhA / vaha isa AghAta ko na saha sakI aura mUcchita hokara gira pdd'ii| cetanA Ate hI sArA duHkha vAhara umar3a aayaa| vaha apanA sarvasva nemikumAra ke caraNoM meM arpita kara cukI thI, unheM apanA ArAdhya deva mAna cukI thI / jIvana naiyA kI patavAra unake hAthoM meM sauMpa cukI thii| unake vimukha hone para vaha apane ko sUnI sI, nirAdhArasI, nAvika rahita naukAsI mAnane lgii| jisa prakAra sUrya aura dina kA satata sambandha hai, rAjImatI usI prakAra nemikumAra aura apane sambandha ko mAna cukI thii| sUrya ke vinA dina ke samAna nemikumAra ke binA vaha apanA koI astitva hI na samajhatI thii| sakhiyA~ kahane lagIM-abhI kaunasA vivAha ho gayA hai? una se bhI acchA koI dasarA vara mila jaaegaa| rAjImatI ne uttara diyA- vivAha kyA hotA hai ? kyA agni pradakSiNA dene se hI vivAha hotA hai ? merA vivAha to usI dina Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 256 ho cukA jisa dina maiMne apane hRdaya meM nemikumAra ko pati mAna liyaa| usa dina se maiM unakI ho cukii| unake sivAya sabhI puruSa mere lie pitA aura bhAI ke samAna haiN| kumAra svayaM bhI mujhe apanI panI vanAnA svIkAra karake hI yahA~ Ae the| mujhe isa bAta kA gaurava hai ki unhoMne mujhe apanI patnI banAne ke yogya smjhaa| saMsAra kI sArI striyoM ko chor3a kara mujhe hI yaha sanmAna diyaa| __yaha bhI mere lie harpa kI bAta hai ki ve saMsAra ke prANiyoM ko abhaya dAna dene ke lie hI vApisa gae haiN| agara ve mujhe chor3a kara kisI dUsarI kanyA se vivAha karane jAte to mere lie yaha bhapamAna kI bAta hotI kintu unhoMne apane usa mahAn uddezya kI pUrti ke lie vivAha bandhana meM par3anA ucita nahIM smjhaa| yaha to mere lie abhimAna kI bAta hai ki mere pati saMsAra kA kalyANa karane ke lie jA rahe haiN| duHkha kevala itanA hI hai ki ve mujhe vinA darzana die cale ge| agara vivAha ho jAne ke bAda ve mujhe bhI apane sAtha le calate aura mukti ke mArga meM agrasara hote hue mujhe bhI apane sAtha rakhate to kitanA acchA hotAkyA maiM unake patha meM bAdhA DAlatI ? kintu nemikumAra eka bAra mujhe apanA cuke haiN| apane caraNoM meM zaraNa de cuke haiN| mahApuruSa jise eka bAra zaraNa de dete haiM phira use nahIM chor3ate / nemikumAra bhI mujhe kabhI nahIM chor3a skte|sNsaar ke prANiyoM ko duHkha se chur3Ane ke lie unhoMne sabhI bhautika sukhoM ko chor3A hai / aisI dazA meM ve mujhe duHkha meM kaise chor3a sakate haiM ? merA avazya uddhAra kreNge| rAjImatI meM strIhRdaya kI komalatA,mahAsatI kI pavitratA aura mahApuruSoM sI vIratA kA apUrva sammizraNa thaa| usakI vicAra dhArA komalatA ke sAtha uTha kara dRr3hatA ke rUpa meM pariNata ho gii| use pakA vizvAsa ho gayA ki nemikumAra avazya AeMge aura Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina prathamAlA ANANNNNN merA uddhAra kreNge| bhagavAn ke guNagAna aura unhIM ke smaraNa meM lIna rahatI huI vaha usa dina kI pratIkSA karane lgii| ___ bhagavAn ariSTanemi ke choTe bhAI kA nAma rathanemi thA / eka hI mAtA pitA ke putra hone para bhI una donoM ke svabhAva meM mahAn antara thA / neminAtha jina vastuoM ko tuccha samajhate therathanemi unhIM ke lie tarasate the| indriyoM ko tRpta karanA,sAMsArika viSayoM kA sevana karanA tathA kAmabhogoM ko bhoganAhI ve apane jIvana kA dhyeya mAnate the| ___ unhoMne rAjImatI ke saundarya aura guNoM kI prazaMsAsana rakkhI thii| ve cAhate the ki rAjImatI unheM hI prApta ho kintu ariSTanemike sAtha usake vivAha kA nizcaya ho jAne para mana masosa kara raha ge| ariSTanemi vivAha nahIM kareMge isa nizcaya ko jAna kara unheM bar3I prasannatA huii| unake hRdaya meM phira AzA kA saMcAra huzrA aura rAjImatI ko prApta karane kA upAya socane lge| isa kArya ke lie rathanemi ne eka dUtI ko rAjImatI ke pAsa / bhejaa| puraskAra ke lobha meM par3a kara dUtI rAjImatI ke pAsa gii| ekAnta avasara dekha kara usanerathanemi kI icchA rAjImatI ke sAmane prakaTa kI aura vividha prakAra se use sAMsArika sukhoM kI ora AkRSTa karake yaha sambandha svIkAra karane kA Agraha kiyaa| usane rathanemi ke saundarya,vIratA, rasikatA Adi guNoM kI prazaMsA kii| viSayasakhoM kI ramaNIyatA kA varNana kiyA aura rAjImatI se phira kahA-Apako saba prakAra ke sukha prApta haiN| zArIrika sampatti hai, lakSmI hai, prabhutA hai| rathanemi sarIkhe sundara aura sahRdaya rAja kumAra Apake dAsa banane ko taiyAra haiN| mAnava jIvana aura saba prakAra ke sAMsArika sukhoM ko prApta karake unheM vyartha jAne denA buddhimattA nahIM hai| ataHisa prastAva ko svIkAra kIjie aura anu Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIna sirAnta bola saMgrA, pAMcavAM bhAga 1 mati dekara apane aura kumAra rathanemi ke jIvana ko sukhamaya bnaaie| rAjImatI ko dUtI kI bAta suna kara Azcarya huaa| donoM bhAiyoM meM itanA antara dekha kara vaha cakita raha gii| __ sAdhAraNa strI hotI to dUtI kA prastAva majUra kara letI yA anicchA hone para apanA krodha dUtI para utaartii| use DATatI, phaTakAratI, daNDa dene taka taiyAra ho jaatii| kintu rAjImatI satI hone ke sAtha sAtha buddhimatI bhI thii| usakI dRSTi meM pApI para kruddha hone kI apekSA prayatnapUrvaka use sanmArga meM lAnA zreyaskara thaa| usane socA- dUtI ko phaTakArane se sambhava hai bAta bar3ha jAya aura usase sthanemi ke sanmAna meM baTTA lage |rynemi kulIna puruSa haiN| isa samaya kAmAndha hone para bhI samajhAne se sumArga para lAe jA sakate haiN| yaha soca kara usane dUtI se kahA-rathanemi ke isa prastAva kA uttara maiM unheM hI deNgii| isa lie tuma jAno aura unheM hI bheja do| sAtha meM kaha denA ki ve apanI pasanda ke anusAra kisI peya vastu ko lete shraaveN| yadyapi rAjImatI ne yaha uttara dUsare abhiprAya se diyA thA, kintu itI ne use apane prastAva kI svIkRti hI smjhaa| vaha prasanna hotI huI sthanemi ke pAsa gaI aura sArI bAteM sunaadiiN| rathanemi ne bhI use prastAva kI svIkRti hI smjhaa| rathanemi ne sundara vastra aura AbhUpaNa phne| bar3I umaGgoM ke sAtha peya vastu taiyAra kraaii| rana khacita svarNa thAla meM kaTorA rakha kara vahumUlya rezamI vastra se use Dhaka diyaa| eka sevaka ko sAtha lekara rAjImatI ke mahala meM phuNcaa| bhAvI sukhoM kI AzA meM vaha phUlA na samAtA thaa| rAjImatIne rathanemi kA svAgata kiyaa| vaha kahane lagI-Apa kA darzana karake mujhe bar3I prasannatA huI / dUtI ne ApakI jaisI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * arm rrown ..... 262 zrI meThiyA jaina granthamAlA mmmmmmmmmmmmmwww. ~~ or . . . ~ ~ prazaMsA kI thI ve sabhI guNa Apa meM mAlUma par3a rahe haiN| jaba se usane vivAha kA prastAva rakavA maiM ApakI pratIkSA meM thii| __ rAjImatI kI bAteM sunate samaya rathanemi ke hRdaya meM uttarottara adhika AzA kA saMcAra ho rahA thaa| vaha samajha rahA thA rAjImatI ne mujhe svIkAra kara liyA hai| usane uttara diyA__rAjakumArI ! maiMne bhApake saundarya aura guNoM kI prazaMsA bahuta dinoM se suna rakkhI thii| bahuta dinoM se maiMne Apako apane hRdaya kI adhIzvarI mAna rakkhAthA,kintu bhAI ke sAtha Apake sambandha kI bAta suna kara cupa honA pdd'aa| mAlUma par3atA hai merA bhAgya bahuta teja hai isI lie nemikumAra ne isa sambandha ko nAmajara kara diyaa| nizcaya hone para bhI maiM eka bAra Apake muMha se khIkRti ke zabda sunanA cAhatA hU~, phira vivAha meM dera na hogii| rAjImatI mana hI mana soca rahI thI- kAmAndha vyakti apane sAre viveka ko kho baiThatA hai| mere vAhya rUpa para Asakta hokara ye apane bhAI ke nAte ko bhI bhUla rahe haiN| bhagavAn ke tyAga ko ye apanA saubhAgya mAna rahe haiN| moha kI viDambanA vicitra hai / isa ke vaza meM par3ha kara manuSya bhayaGkara se bhayaGkara pApa karate hue nahIM hicakatA / bhagavAn ke sAtha merA vivAha ho jAne para bhI inake hRdaya se yaha durbhAvanA dUra na hotI aura use pUrNa karane ke liye ye kisI bhI pApa se nahIM hickte| rAjImatI ke kahane para rathanemi ne peya vastu kA kaTorA usake sAmane rakha diyA aura kahA-Apane bahuta hI tuccha vastu mNgvaaii| maiM Apake liye bar3I se bar3I vastu lAne ke liye taiyAra huuN| rAjImatI usa kaTore ko uThA kara pI gaI sAtha meM pahale se pAsa rakkhI huI usa davA ko bhI khA gaI jisakA prabhAva tatkAla vamana thaa| kaTore ko pIte dekha rathanemi ko pakkA vizvAsa ho gayA ki Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dAnta pAla saha, pAcavA bhAga 263 rAjImatI ne usakA prastAva svIkAra kara liyA hai / ve mana hI mana bahuta khuza ho rahe the| itane meM unhoMne dekhA ki rAjImatI usI kaTore meM vamana kara rahI hai / rathanemi kA~pa uThe aura AzaGkA karane lage ki kahIM kaTore meM aisI vastu to nahIM mila gaI jo hAnikAraka ho / ve isa prakAra soca hI rahe the ki rAjImatI ne vamana se bharA huA kaTorA usake sAmane kiyA aura kahA- rAjakumAra ! lIjie, ise pI lIjie / - vamana ke kaTore ko dekha kara rathanemi pIche haTa ge| maoNkheM krodha se lAla ho gaI / zroTha phar3akane lage / garajate hue kahane lagerAjImatI ! tumheM apane rUpa para itanA ghamaNDa hai ? kisI bhadra puruSa ko bulA kara tuma usakA apamAna karatI ho? kyA mujhe kuttA yA kauyA samajha rakhA hai jo vamana kI huI vastu pilAnA cAhatI ho ? rAjImatI ne upadeza dene kI icchA se kumAra ko zAnta karate hue kahA - rAjakumAra ! zAnti rkhie| maiM Apake prema kI parIkSA karanA cAhatI hU~ / 1 rathanemi - kyA parIkSA kA yahI upAya 1 rAjImatI - hA~ ! yahI upAya hai| yadi Apa ise pI jAte to maiM samajhatI ki Apa mujhe svIkAra kara sakeMge / rathanemi - kyA maiM vamA huA padArtha pI jAU~ ? rAjImatI-vamA huA padArtha hai to kyA huA ? hai to vahI jo Apa lAe the aura jo Apako atyadhika priya hai| isake rUpa, rasa yA raMga meM koI pharaka nahIM par3A hai| kevala eka bAra mere peTa taka jAkara nikala AyA hai| rathanemi - isase kyA hai to namana hI ? rAjImatI- mere sAtha vivAha karane kI icchA rakhane vAle ke lie vamana pInA kaThina nahIM hai / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIseThiyA jaina granthamAlA ~ummmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmnner 264 sthanemi-- kyoM ? rAjImatI- jisa prakAra yaha padArtha mere dvArA tyAgA huA hai usI prakAra maiM mApa ke bhAI dvArA tyAgI huI huuN| jaise maiM bhApako priya hU~ usI prakAra yaha padArtha bhI Apa ko bahuta priya hai| donoM ke samAna hone para bhI ise pIne vAle ko Apa kutte yA kaue ke samAna samajhate haiM aura mujhe apanAte samaya yaha vicAra nahIM krte| rAjImatI ko yuktipUrNa bAteM suna kara rathanemi kA sira lajjA se nIce jhuka gyaa| use mana hI mana pazcAttApa hone lgaa| rAjImatI phira kahane lagI- yAdavakumAra ! mere sAtha vivAha kA prastAva bhejate samaya Apane yaha vicAra nahIM kiyA ki maiM bhApa ke bar3e bhAI kI parityaktA patnI huuN| mohavaza Apa mere sAtha vivAha karane ko taiyAra ho ge| zrApa ke bar3e bhAI merA tyAga kara ke cale gae ise Apane apanA saubhAgya mAnA / Apa bhI unhIM mAtA pitA ke putra haiM jinake bhagavAn svayaM haiM, phira socie moha ne mApa ko kitanA nIce girA diyaa| racanemilajjA se pRthvI meM gar3e jA rahe the| ve karane lage-rAjakamArI!mujhe apane kArya ke lie bahuta pazcAttApa ho rahA hai| merA aparAdha kSamA kiijie|bhaapne upadeza dekara merI A~kheM khola dii| sthanemi cupacApa rAjImatI ke mahala se cale aae| una ke hRdaya meM lajjA aura glAni thii| sAMsArika viSayoM se unheM virakti ho gaI thii| unhoMne sAMsArika bandhanoM ko chor3ane kA nizcaya kara liyaa| rAnImatI kA bhagavAn ariSTanemi ke sAtha laukika dRSTi se vivAha nahIM huA thaa| agara vaha cAhatI to rathanemi yA kisI bhI yogya puruSa se vivAha kara sakatI thii| isake lie use loka meM nindA kA pAtra na bananA par3atA phira bhI usane kisI dUsare puruSa se vivAha nahIM kiyA / jIvana paryanta kumArI rahanA svIkAra kara Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina sidAnta gola saMgraha, pAMcavAM bhAga 265 liyA, use hI apanA pati maanaa| bhagavAn ariSTanemi toraNa dvAra se lauTa kara apane mahala meM cale aae| usI samaya tIrthaGkaroM kI maryAdA ke anusAra lokAntika deva unheM cetAne ke lie Ae aura sevA meM upasthita hokara kahane lage-prabho! saMsAra meM pApa bahuta bar3ha gayA hai| loga viSaya vAsanAoM meM lipta rahane lage haiM / valavAn mANI durbaloM ko satI rahe haiN| janatA ko hiMsA, svArtha, viSayavAsanA Adi pApa priya mAlUma par3ane lage haiN| isa lie prabho! dharmatIrtha kI pravartanA kIjiye jisase prANiyoM ko sacce mukha kA mArga prApta ho bhaura pRthvI para pApa kA bhAra halkA ho / bhavya prANI apana kalyANa ke lie zrApa kI pratIkSA kara rahe haiN| lokAntika devoM kI prArthanA suna kara bhagavAn ne vArSika dAna denA prArambha kara diyaa| __ sthanemi ko bhI saMsAra se virakti ho gaI thii| bhagavAn ke sAtha dIkSA lene kI icchA se ve bhagavAna ke dIkSA divasa kI pratIkSA karane lage / dusare yAdava bhI jo bhagavAn ke upadeza se prabhAvita ho kara saMsAra chor3ane ko taiyAra ho gae theva bhI usa dina kI pratIkSA karane lge| mahArAjA ugrasena ko jaba yaha mAlUma par3A ki ariSTanemi vArSika dAna de rahe haiM aura usake anta meM dIkSAleleMge to unhoMne rAjImatI kA vivAha kisI dUsare puruSa se karane kA vicAra kiyaa| isa ke lie rAjImatI kI svIkRti lenA Avazyaka thaa| ___ isa lie mahArAja ugrasena rAnI ke sAtha rAjImatI ke pAsa ge| ve kahane lage- veTI! aba tumheM ariSTanemi kA dhyAna hRdaya se nikAla denA caahie| unhoMne dIkSA lene kA nizcaya kara liyA hai| yaha acchA hI huA ki vivAha hone ke pahale hI ve vApisa cale Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI meThiyA jaina pranyamAlA ge| vivAha ke bAda tumheM tyAga dete yA dIkSA le lete to sAre jIvana duHkha uThAnA pdd'taa| aba hama tumhArA vivAha kisI dUsare rAjakumAra se karanA cAhate haiM / isa meM nIti, dharma yA samAja kI ora se kisI prakAra kA virodha nahIM hai| tumhArI kyA icchA hai ? rAjImatI- pitAjI ! merA vivAha to ho cukA hai| hRdaya se kisI ko pati rUpa meM yA panIrUpa meM svIkAra kara lenA hI vivAha hai| usake lie bAhya dikhAve kI AvazyakatA nahIM hai| bAhya kriyAeM kevala logoM ko dikhAne ke lie hotI haiN| asalI vivAha hRdaya ' kA sambandha hai| maiM isa vivAha ko kara cukI huuN| Arya kanyA ko / bhApa duvArA vivAha karame ke liye kyoM kaha rahe haiM ? mAtA- veTI ! hama tumheM dUsare vivAha ke lie nahIM kaha rahe haiN| vivAha eka laukika prathA hai aura jaba taka vaha pUrI nahIM ho jAtI, phanyA aura vara donoM avivAhita mAne jAte haiM, duniyA unheM avivAhita hI kahatI hai, isI lie tuma avivAhitA ho| rAjImatI-duniyA kucha bhI khe| laukika rIti rivAja bhale hI mujhe vivAhitA na mAnate hoM kintu merA hRdaya to mAnatA hai| merIantarAtmA mujhe vivAhitA kaha rahI hai| sAMsArika sakhoM ke pralobhana meM par3a kara antarAtmA kI upekSA karanA ucita nahIM hai| merA nyAya merI antarAtmA karatI hai, duniyA kI bAteM nhiiN| ___ mAtA- kumAra ariSTanemi toraNa dvAra se lauTa ge| unhoMne tumheM apanI patnI ke rUpa meM svIkAra nahIM kiyaa| phira tuma apane ko unakI patnI kaise pAnatI ho? rAjImatI- merA nirNaya bhagavAn ariSTanemi ke nirNaya para avalambita nahIM hai| unhoMne apanA nirNaya apanI icchAnusAra kiyA hai| ve cAhe mujhe apanI patnI samajhe yA na samajhe kintu maiM unheM eka bAra apanA pati mAna cukI huuN| mere hRdaya meM aba dUsare Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI caina simAnta vola saMgraha, pAMcavAM bhAga 267 puruSa ke lie sthAna nahIM hai| dUsare ke vicAroM para apane hRdaya ko rAvA~Tola karanA kAyaratA hai| mAtA- nemikamAra (ariSTanemi) to dIkSA leNge| kyA una ke pIche tuma bhI aisI hI raha jAmogI ? ___ rAjImatI- mAtA jI ! jaba ve dIkSA leMge to maiM bhI una ke mArga para clgii| pati kaThora saMyama kA pAlana kare to patnI ko bhogavilAsoM meM par3e rahanA zobhA nahIM detaa| jisa prakAra ve kAma krodha mAdi yAtmA ke zatraoM ko jIteMge usI prakAra meM bhI una para vijaya prApta kruuNgii| rAjImatI ke uttara ke sAmane mAtA pitA kucha na kaha ske| ve rAjImatI kI sakhiyoM kouse samajhAne ke lie kaha kara cale ge| sakhiyoM ne rAjImatIko samajhAne kA bahuta prayatna phiyA kintu vaha apane nizcaya para aTala thii| usakA hRdaya, usakI buddhi, usakI vANI tathA usake pratyeka gema meM nemikamAra samA cuke the| vaha una ke prema meM esI raMga gaI thI, jisa para dUsarA raMga car3hanA asambhava thaa| vaha dina rAta unake smaraNa meM rahatI huI vairAgina kI taraha samaya vitAne lgii| satI striyA~ apane jIvana ko pati ke jIvana meM,apane astitva ko pati ke astitva meM tathA apane sukha ko pati ke sukha meM milA detI haiN| unakA prema saccA prema hotA hai| usa meM vAsanA kI mukhyatA nahIM rhtii| rAjImatI ke prema meM to vAsanA kI gandha bhI na thii| use nemikumAra dvArA kisI sAMsArika mukha kI prApti nahIM huI thI,na bhaviSya meM prApta hone kIAzA thI phira bhI vaha unake prema kImatavAlI thii| vaha apanI AtmAko bhagavAn ariSTanemi kI AtmA se milA denA cAhatI thii| zArIrika sambandha kI use paravAha na thii| zuddha prema manuSya ko U~cA uThAtA hai| eka vyakti se zurU ho Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 __ zrI seThiyA jaina granthamAlA phara vaha vizvaprema meM badala jAtA hai| isake viparIta jisa prema meM svArtha yA vAsanA hai vaha uttarottara saMkacita hotA jAtA hai aura anta meM svArtha yA vAsanA kI pUrti na hote dekha samApta ho jAtA hai| isa kA asalI nAma moha hai| moha andhakAramaya hai aura prema prakAzamaya / moha kA pariNAma duHkha aura ajJAna hai, prema kA mukha aura jnyaan| ___ rAjImatI ke hRdaya meM zuddha prema thA / isa lie bhagavAn kI zrAtmA ke sAtha vaha bhI apanI AtmA ko U~cI uThAne kA prayatna kara rahI thii| bhagavAn ke samAna apane prema ko bar3hAte hue vizvamema meM badala rahI thii| __ dhIre dhIre eka varSa pUrA ho gyaa| bhagavAn ariSTanemi kA vArSikadAna samApta huaa| indra Adi deva dIkSAmahotsava manAne ke liye pAe / zrIkRSNa tathA dUsare yAdavoM ne bhI khUba taiyAriyA~ kii| anta meM zrAvaNa zuklA paSThI ko bhagavAn ariSTanemi ne dIkSA aGgIkAra kara lii| jo dina eka sAla pahale unake vivAha kAthA, vahI Aja saMsAra ke sabhI sambandhoM ko chor3ane kA dina bana gyaa| nemikumAra ne rAjavaibhava ko chor3a kara vana kA rAstA liyaa| unake sAtha rathanemi tathA dUsare yAdava kumAra bhI dIkSita ho ge| __ bhagavAn ariSTanemi kI dIkSA kA samAcAra rAjImatI ko bhI mAlUma par3A / samAcAra suna kara vaha vicAra meM par3a gaI ki aba mujhe kyA karanA cAhie / isa prakAra vicAra karate karate use jAtismaraNa ho gayA / use mAlUma par3A ki merA bhaura bhagavAna kA prema sambandha pichale ATha bhavoM se calA A rahA hai| isa naveM bhava meM bhagavAn kA saMyama bhaGgIkAra karane kA nizcaya pahale se , mujhe pratibodha dene kI icchA se hI unhoMne svIkAra kara liyA thaa| aba mujhe bhI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 269 unakA anusaraNa karanA caahie| isa nizcaya para pahu~cane se usake mukha para prasannatA chA gii| usake hRdaya kA sArA kheda miTa gyaa| rAjImatI kI mAtA usa samaya phira samajhAne aaii| rAjImatI ke dIkSA lene ke nizcaya ko jAna kara usane kahA- veTI ! saMyama ko pAlanA sarala nahIM hai| bar3e bar3e yoddhA bhI isa ke pAlana karane meM samartha nahIM hote| sagdI aura garamI meM naMge pA~va ghUmanA, bhikSA meM rUkhA sUkhA jaisA AhAra mila jAya usI para santoSa karanA, bhayaGkara kaSTa par3ane para bhI mana meM krodha yA glAni na Ane denA, zatra aura mitra sabhI para samabhAva rakhanA, mAnasika vicAroM para vijaya prApta karanA sarala nahIM hai| tumhAre sarIkhI mahaloM meM palI huI kanyA unheM nahIM pAla sktii| veTI! tumheM apanA nirNaya samajha kara karanA caahie| rAjImatIne uttara diyA-mAtAjI! maiM acchI taraha soca cukI huuN| saMyamI jIvana ke kaSToM kA bhI mujhe pUrA jJAna hai kintu pati ke mArga para calane meM mujhe sukha hI mAlUma par3atA hai| unake binA isa avasthA meM mujhe duHkha hI duHkha hai| mere lie kevala saMyama hI sukha kA mArga hai, isa lie Apa dUsarI bAtoM ko chor3a kara majhe dIkSA aMgIkAra karane kI anumati diijie| rAjImatI kI mAtA ko vizvAsa ho gayA ki rAjImatI apane nizcaya para aTala hai| usane sArI bAteM mahArAja ugrasena kokhiiN| anta meM yahI nirNaya kiyA ki rAjImatI ko usakI icchAnusAra calane denA caahie| usake mArga meM vAdhADAlakara usakIpAtmA ko dukhI na karanA caahie| rAjImatI ne apane upadeza se bahuta sI sakhiyoM tathA dasarI mahilAoM meM bhI vairAgya bhAvanA bhara dii| sAta sau striyA~ usake sAtha dIkSA lene ko taiyAra ho gii| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA bhagavAn ariSTanemi ko kevalajJAna hote hI rAjImatI ne sAta sau sakhiyoM ke sAtha dIkSA grahaNa kara lI / mahArAja ugrasena tathA zrIkRSNa ne usakA niSkramaNa (dIkSA yA saMsAra tyAga) mahotsava mnaayaa| rAjakumArI rAjImatI sAdhvI rAjImatI bana gii| zrIkRSNa tathA sabhI yAdavoM ne use vandanA kii| apanI ziSyAoM sahita rAjImatI tapa saMyama kI ArAdhanA tathA janakalyANa karatI huI vicarane lagI / thor3e hI samaya meM vaha bahuzruta ho gaI / 1 rAjImatI ke hRdaya meM bhagavAn ariSTanemi ke darzana karane kI pahale se hI prabala utkaNThA thI / dIkSA lene ke pazcAta vaha aura bar3ha gii| una dinoM bhagavAn girinAra parvata para virAjate the / mahAsatI rAjImatI apanI ziSyAoM ke sAtha vihAra karatI huI girinAra ke pAsa A pahu~cI aura ullAsa pUrvaka Upara car3hane lagI / mArga meM jora se calane lagI, sAtha meM pAnI bhI barasane lagA / kAlI ghaTAoM ke kAraNa andherA chA gayA / pAsa khar3e vRkSa bhI dikhAI dene banda ho ge| sAdhvI rAjImatI usa bavaNDara meM par3ha kara akelI raha gii| sabhI sAdhviyoM kA sAtha chUTa gayA / varSA ke kAraNa usake kapar3e bhIga gae / dhIre dhIre A~dhI kA jora kama huA / varSA thama gaI / rAjImatI ko eka guphA dikhAI dii| kapar3e sukhAne ke vicAra se vaha usI meM calI gaI / guphA ko nirjana samajha kara usane kapar3e utAre aura sukhAne ke lie phailA die / 270 usI guphA meM rathanemi dharmacintana kara rahe the / a~dherA hone ke kAraNa ve rAjImatI ko dikhAI nahIM die| rathanemi kI dRSTirAjImatI ke nagna zarIra para pdd'ii| unake hRdaya meM kAmavAsanA jAgRta ho gii| ekAnta sthAna, varSA kA samaya, sAmane vastra rahita sundarI, aisI avasthA meM rathanemi apane ko na sambhAla ske| apane abhiprAya Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola maMgraha, pAMcavAM bhAga 1 wommixmmmon ko prakaTa karane ke lie ve vividha prakAra se kuceSTAeM karane lge| rAjImatI ko patA cala gayA ki guphA meM koI purupa hai aura vaha burI ceSTAeM kara rahA hai| vaha Dara gaI ki kahIM yaha purupa bala prayoga na kre| aise samaya meM zIla kI rakSA kA prazna usake sAmane bahuta vikaTa thaa| thor3I sI dera meM usane apane kartavya kA nizcaya kara liyaa| usane socA- maiM vIravAlA huuN| haMsate hue prANoM para khela sakatI huuN| phira mujhe kyA dara hai ? manuSya to kyA deva bhI mere zIla kA bhaMga nahIM kara skte| vastra pahinane meM vilamba karanA racita na samajha kara vaha markaTAsana lagAkara baiTha gii| jisase phAmAtura vyakti usa para zIghra hamalA na kara ske| aMdhere ke kAraNa rathanemi rAjImatI ko dikhAI na de rahe the| rAjImatI kucha prakAza meM thI isa kAraNa rathanemi ko spaSTa dikhAI de rahI thii| unhoMne rAjImatI ko pahicAna liyA aura cehare kI bhAvabhaGgI se jAna liyA ki rAjImatI bhayabhIta ho gaI hai| ve apane sthAna se uTha kara rAjImatI ke pAsa mAe aura kahane lage-- rAjImatI! Daromata / maiM tumhArA premI rathanemi huuN| mere dvArA tumheM kisI prakAra kA kaSTa na hogaa| bhaya aura lajjA ko chor3a do|aao hama tuma manupyocita mukha bhogeN| yaha sthAna ekAnta hai,koI dekhane vAlA nahIM hai| durlabha narajanma ko pAkara bhI mukhoM se vaJcita rahanAsUkhetA hai| rathanemi ke zabda sunakara rAjImatI kA bhaya kucha kama ho gyaa| usane socA- syanemi kulIna puruSa haiM isa lie samajhAne para mAna jaaeNge| usane markaTAsana tyAga phara kapar3e pahananA zurU kiyaa| rathanemi kAmuka bana kara rAjImatI se vividha prakAra kI mArthanAeM kara rahe the aura rAjImatI rUpare padhina rahI thii| kapar3e pahina lene para usane kahA- sthanemi bhanagAra ! mApane manivrata aGgIkAra kiyA hai| phira Apa kAmuka tathA patita logoM ke samAna Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrI seThiyA jaina granthamAlA kaisI bAteM kara rahe haiM ? sthanemi- sAdhu hone para bhI isa samaya mujhe tumhAre sivAya kucha nahIM sUjha rahA hai| tumhAre rUpa para Asakta hokara maiM sArA jJAna, dhyAna bhUla gayA huuN| rAjImatI-Apako apanI pratijJAoM para dRr3ha rahanA caahie| kyA Apa bhUla gae ki Apane saMyama aGgIkAra karate samaya / pratijJAeM kI thI ? rathanemi-mujhe ve pratijJAeM yAda haiM,kintu yahA~ kauna dekha rahA hai ? rAjImatI-jise dUsarA koI na dekhe kyA vaha pApa nahIM hotA? apanI antarAtmA se puuchie| kyA chipa kara pApa karane vAlA patita nahIM mAnA jAtA ? ___ mAyAvI hone ke kAraNa vaha to khullamakhullA pApa karane vAle se bhI adhika pAtakI hai| rathanemi- agara chipa kara aisA karanA tumheM pasanda nahIM hai to Ao hama donoM vivAha karaleM aura saMsAra kA Ananda uThAeM / - vRddhAvasthA Ane para phira dIkSA le leNge| rAjImatI- Apane usa samaya svayaM lAe hue peya padArtha ko kyoM nahIM piyA thA ? sthanemi- vaha tumhArA vamana kiyA huA thA / rAjImatI- yadi Apa hI kA vamana hotA to Apa pIjAte ? rathanemi-yaha kaise ho sakatA hai,kyA vamana ko bhI koI pItA hai? rAjImatI-to Apa kAmabhogoM ko chor3a kara (unakA vamana karake) phira svIkAra karane ke liye kaise taiyAra ho rahe haiM ? __ sthanemi kumAra ! Apa andhakavRSNi ke pautra, mahArAjA samudra vijaya ke putra, dharmacakravartI tIrthaGkara bhagavAn ariSTanemi ke bhAI haiN| tyAge hue ko phira svIkAra karane kI icchA Apake liye lajjA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 273 kI vAta hai| pakkhande jaliyaM joiM, dhUmake durAsayaM / necchanti vaMtayaM bhottaM, kule jAyA agaMdhaNe / / arthAt-agandhana kula meM paidA hue sA~pa jAjvalyamAna pracaNDa agni meM gira kara bhasma ho jAte haiM kintu ugale hue viSa ko pInA pasanda nahIM krte| Apa to manuSya haiM, mahApuruSoM ke kula meM ApakA janma huA hai phira yaha durbhAvanA kahA~ se AI ? Apane saMsAra chor3A hai| maiMne bhI viSayavAsanA chor3a kara mahAvrata aGgIkAra kiye haiN| zrApa aura bhagavAn donoM eka kula ke haiN| donoM ne eka hI mAtA ke peTa se janma liyA hai phira bhI Apa donoM meM kitanA antara hai| jarA apanI AtmA kI tarapha dhyAna diijie| carmacakSuoM ke vajAya pAbhyantara netroM se dekhie / jo zarIra Apako sundara dikhAI de rahA hai, usake andara rudhira, maoNsa, carvI, viSTA Adi azaci padArtha bhare hue haiN| kyA aisI apavitra vastu para bhI Apa Asakta ho rahe haiM ? yadi Apa sarIkhe munivara bhI isa prakAra DaoNva!Dola hone lageMge to dUsaroM kA kyA hAla hogA? jarA vicAra kara dekhie ki Apake mukha se kyA aisI bAteM zobhA detI haiM ? apane kRtya para pazcAttApa kIjie / bhaviSya ke lie saMyama meM dRr3ha rahane kA nizcaya kiijie| tabhI ApakI AtmA kA kalyANa ho skegaa| rathanemi kA mastaka rAjImatI ke sAmane lajjA se jhuka gyaa| unheM apane kRtya para pazcAttApa hone lgaa| apane aparAdha ke lie ve rAjImatI se vAra bAra kSamA mA~gane lge| rAjImatI ne kahA- rathanemi munivara ! AmA apanI AtmA se maaNgie|paap karane vAlA vyakti dUsare vyakti ko itanA nuksAna nahIM pahu~cAtAjitanA apanI AtmA ko patita vanAtA hai| isalie Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 zrI meThiyA cena granpamAlA ~~mrammmmmmmmmmmmmmmmmmm adhika hAni ApakI hI huI hai| usake lie pazcAttApa karake AtmA ko zada bnaaie| pazcAttApakI Aga meM pApa karma bhasma ho jAte haiM / bhaviSya ke lie pApa se bacane kI pratijJA kiijie| apane mana ko zamadhyAna meM lagAe rakhie jisase AtmA kA uttarottara vikAsa hotA jaay| tIse so vayaNaM succA, sajaIe subhAsiyaM / aMkuseNa jahA nAgo dhamme saMpaDivAiyo / arthAt- jisa prakAra aMkuza dvArA hAthI ThikAne para bhA jAtA hai usI prakAra satI rAjImatI dvArA kahe hue hita vacanoM ko suna kara rathanemi dharma meM sthira ho gye| sthanemi ne bhaviSya ke lie saMyama meM dRr3ha rahane kI pratijJA pii|raajiimtii ne use saMyama ke lie phira protsAhita kiyA aura guphAse nikala kara apanA rAstA liyaa| Age cala kara use dUsarI sAciyA~ bhI mila gii| saba ke sAtha vaha pahAr3a para car3hane lgii| dhIre dhIre sabhI sAdhdhiyA~ bhagavAn ariSTanemi ke pAsa jA phuNcii| rAjImatI kI cira abhilASA pUrNa huii| Ananda se usa kA hRdaya gadgad ho utthaa| usane bhagavAn ke darzana kie| upadeza munA / AtmA ko saphala banAyA / bhagavAn ke upadezAnusAra kaThora tapa aura saMyama kI ArAdhanA karane lgii| phala svarUpa usake sabhI karma zIghra naSTa ho gae / bhagavAn ke mokSa padhArane se caupana dina pahale vaha siddha buddha aura mukta ho gii| vAsanA rahita saccA prema,pUrNabrahmacarya, kaThora saMyama,ugra tapasyA bhanupama patibhakti tathA girate hue ko sthira karane ke lie rAjImatI kA zrAdarza sadA jAjvalyamAna rhegaa| (pUjya zrIjavAharalAlajI mahArAna ke vyAkhyAna meM pAye hue rAjImatI caritra ke mAdhAra pr| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga (5) draupadI prAcIna kAla meM campA nAma kI nagarI thii| usake bAhara uttara pUrva dizA arthAt IzAna koNa meM subhUmibhAga nAma kA udyAna thA / campA nagarI meM tIna brAhmaNa rahate the- soma, somadatta aura somabhUti / ve tInoM bhAI bhAI the| tInoM dhanADhya, vedoM ke jAnakAra tathA zAstroM meM pravINa the| tInoM ke kramazaH nAgazrI, bhUtazrI aura yakSazrI nAma vAlI tIna bhAryAeM thiiN| tInoM sukomala tathA una brAhmaNoM ko atyanta priya thiiN| manuSya sambandhI bhogoM ko yatheSTa bhogatI huI kAlayApana kara rahI thiiN| eka vAra tInoM bhAiyoM ne vicAra kiyA- hama logoM ke pAsa bahuta dhana hai / sAta pIr3hI taka bhI yadi hama bahuta dAna kareM tathA bahuta vaoNTeM taba bhI samApta nahIM hogA, isa lie pratyeka ko vArI vArI se vipula zana pAna Adi taiyAra karAne cAhie aura sabhI ko vahIM eka sAtha bhojana karanA caahie| yaha soca kara ve saba bArI bArI se pratyeka ke ghara bhojana karate hue Ananda pUrvaka rahane lage / eka bAra nAgazrI ke ghara bhojana kI bArI aaii| usane vipula prazana pAna Adi taiyAra kie / zarad Rtu sambandhI alAbu (tumbA yA ghIyA) kA taja, ilAyacI vagairaha kaI prakAra ke masAle DAla kara zAka banAyA | taiyAra ho jAne para nAgazrI ne eka bU~da hAtha meM lekara use cakhA / vaha use khArA, kar3avA, akhAdya aura abhakSya mAlUma par3A | nAgazrI bahuta pazcAttApa karane lgii| kar3ave zAka ko kone meM rakha kara usane mIThe alAvu (tumbA yA ghIyA) kA zAka bnaayaa| sabhI ne bhojana kiyA aura apane apane kArya meM mavRtta ho gae / una dinoM dharmaghoSa nAma ke sthavira muni apane ziSya parivAra 447 275 ww2w Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA sahita vihAra karate hue campAnagarI ke subhUmibhAga nAmaka udyAna meM pdhaare| unheM vandanA karane ke lie nagarI ke bahuta se loga ge| muni ne dharmopadeza diyaa| vyAkhyAna ke bAda sabhI loga apane apane sthAna para cale aae| 276 dharmaghoSa sthavira ke ziSya dharmaruci anagAra mAsa mAsa khamaNa kI tapasyA karate hue vicara rahe the| mAsakhamaNa ke pArane ke dina dharmaruci anagAra ne pahilo porisI meM svAdhyAya kiyaa| dUsarI meM dhyAna kiyaa| phira tIsarI porisI meM pAtra vagairaha kI paDilehaNA aah dharmaghoSa sthavira kI AjJA lI / campA nagarI meM AhAra ke lie ucca nIca kuloM meM ghUmate hue ve nAgazrI ke ghara pahu~ce / nAgazrI unheM dekha kara khar3I huI aura rasoI meM jAkara vahI kar3ave tumbe kA zAka uThA lAI / use dharmaruci anagAra ke pAtra meM DAla diyA / paryApta AhAra AyA jAna kara dharmaruci anagAra nAgazrI brAhmaNI ke ghara se nikala kara upAzraya meM aae| AhAra kA pAtra hAtha meM lekara guru ko batAyA / dharmaghoSa sthavira ko tumbe kI gandha burI lagI / zAka kI eka bU~da hAtha meM le kara unhoMne use cakhA to bahuta kar3avA tathA abhakSya mAlUma par3A / unhoMne dharmaruci anagAra se kahA- he devAnupriya ! kar3ave tumbe ke isa zAka kA yadi tuma AhAra karoge to akAlamRtyu prApta kroge| isa lie isa zAka ko kisI ekAnta tathA jIva jantuoM se rahita sthaNDila meM paraTha Ao / dUsarA epaNIya AhAra lAkara pAranA kro| dharmaruci anagAra guru kI AjJA se subhUmibhAga nAmaka udyAna se kucha dUra ge| sthaNDila kI paDileiraNA karake unhoMne zAka kI eka bU~da jamIna para ddaalii| usa kI gandha se usI samaya vahA~ hajAroM kIr3iyA~ A gaI aura svAda lete hI akAla mRtyu prApta karane lgiiN| yaha dekha dharmaafa rare ne socA- eka vaeNTa se hI jIvoM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI na sirAnta bola sagraha, pApakA bhAga 277 kI hiMsA hotI hai to yadi maiM sArA zAka yahA~ paraTha deMgA to bahuta se prANa (dIndriyAdi),bhUta (vanaspati)jIva, paJcendriya)tathA sattva (pRthvI kAyAdika) mAre jaaveNge| isa lie yahI zreyaskara hai ki maiM svayaM isa zAka kA AhAra krlN| yaha zAka mere zarIra meM hI gala jaaygaa| yaha soca kara unhoMne mukhava strikA kI paDilehaNA kii|apne zarIra ko pNjaa| isake bAda usa kar3avezAka ko isa taraha apane peTa meM DAla liyA jisa taraha sA~pa bila meM praveza karatA hai| __ AhAra karane ke bAda eka muhUrta ke andara andara vaha zAka viSarUpa meM pariNata ho gyaa| sArezarIra meM asahya vedanA hone lgii| unameM baiThane,uThane kI zakti naSTa ho gii| vevalarahita parAkramarahita aura vIryarahita ho ge| - apane AyuSya ko samAptaprAya jAna kara dharmaruci anagAra ne pAtra alaga rakha die| sthaNDila kI paDilehaNA karake darbha kA saMthArA vichaayaa| usa para baiTha kara pUrva kI ora mu~ha kiyaa| donoM hAthoM kI aJjali ko lalATa para rakha kara unhoMne isa prakAra bolanA zurU kiyA NamotthuNaM arihaMtANaM jAva saMpattANa,NamotthuNa dhamma* ghosANaM mama dhammAyariyANaM dhammovaesagANaM, puvviM pi NaM mama dhammaghosANaM therANaM antie savve pANAtivAe paccakkhAe jAdhajjIvAe jAva prigghe| iyANiM pi eNaM ahaM tesiM ceva bhagavaMtANaM atiyaM savvaM pANAtivAyaM paccakkhAmijAva pariggahaM pcckkhaamijaavjjiivaae| ___ arthAt- arihanta bhagavAn paura siddha bhagagan ko merA namaskAra ho tathA mere dharmAcArya evaM dharmopadezaka dharmaghoSa sthavira ko namaskAra ho / maiMne prAcArya bhagavAna ke pAsa pahale sarva prANAtipAta se lekara parigraha taka saba pApoM kA yAvajjIvana tyAga kiyA thaa| aba phira bhI Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 zrI seThiyA jaina andhamAtA mano una sabhI pApoM kA tyAga karatA huuN| __ isa prakAra carama zvAsocchvAsa taka zarIra kA mamatva chor3a kara AlocanA aura pratikramaNa karake dharmaruci anagAra samAdhi meM sthira ho gaye / sAre zarIra meM viSa vyApta ho jAne se pravala vedanA utpanna huI jisase tatkAla ve kAladharma ko prApta ho gye| dharmaruci anagAra ko gaye hue jaba bahuta samaya ho gayA to dharmaghoSa AcArya ne dUsare sAdhuoM ko unakA patA lagAne ke liye bhejaa| sthaNDila bhUmi meM jAkara sAdhuoM ne dekhA to unheM mAlUma huA kidharmaruci anagAra kAladharma ko prApta hogaye haiN| usI samaya sAdhuoM ne usake nimitta kAyotsarga kiyaa| isake bAdadharmaruci anagAra ke pAtra Adi lekara ve dharmaghoSa AcArya ke pAsa Ae aura unake sAmane pAtra Adi rakha kara dharuci anagAra ke kAla dharma prApta hone kI bAta khii| dharmaghoSa AcArya ne pUrvo ke jJAna meM upayoga dekara dekhA aura sava sAdhuoM ko bulAkara isa prakAra kahA-Aryo ! merA ziSya dharmaruci anagAra prakRti kA bhadrika aura vinayavAn thaa| nirantara eka eka mahIne se pAranA karatA thaa| Aja mAsakhamaNa ke pArane ke lie vaha gocarI ke lie gyaa| nAgazrI brAhmaNI ne use kar3ave tumve kA zAka baharA diyaa| usake khAne se usakA dehAnta hogayA hai| pariNAmoM kI zuddhatA se vaha sarvArthasiddha vimAna meM tetIsa sAgaropama kI sthiti vAlA deva huA hai| __ yaha khavara jaba zahara meM phailI to loga nAgazrI ko dhikkArane lge| ve tInoM brAhmaNa bhAI nAgazrI ke isa kArya se usa para bahuta kupita hue| ghara Akara unhoMne nAgazrI ko bahuta burA bhalA kahA aura nirbhartsanApUrvaka use ghara se bAhara nikAla diyaa| vaha jahA~ bhI jAtI loga usakAtiraskAra karate, dhikkArate aura apane yahA~ Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhojana sidAnta bola saMgraha, pAMca mAga 276 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm se nikAla dete / nAgazrI bahuta dukhI ho gii| hAtha meM miTTI kA pAtra lekara vaha ghara ghara bhIkha mAMgane lgii| thor3e dinoM bAda usake zarIra meM zvAsa, kAsa, yonizUla, koDha Adi solaha roga utpana hue| mara kara chaThI nArakI meM pAIsa sAgaropama kI sthiti vAle nArakiyoM meM nairayika rUpa se utpanna huii| vahA~ se nikala kara matsya, sAtavIM naraka, matsya,sAtavIM naraka,matsya,chaThI naraka, uraga(sarpa), isa prakAra vIca meM tiryaJca kA bhava karatI huI pratyeka naraka meM do do bAra utpanna huii| phira pRthvIkAya, apkAya Adi ekendriya jIvoM meM tathA dvIndriyAdi jIvoM meM aneka vAra utpanna huii| isa prakAra naraka aura tiryaJca ke aneka bhava karatA huA nAgazrI kA jIva campA nagara nivAsIsAgaradatta sArthavAha kIbhAryA bhadrA kI kutti se putrI rUpa meM utpanna huaa| ___ janmotsava manA kara mAtA pitA ne putrI kA nAma sukumAlikA rakhA / mAtA pitA kI ikalautI santAna hone se vaha unako bahuta miya thii| pAMcadhAyoM dvArA usakA lAlana pAlana hone lgaa|murkssit vela kI taraha vaha bar3hane lgii| kramazaH bAlyAvasthA ko chor3a kara vaha yauvana vaya ko prApta huI / ava mAtA pitA ko usake yogya vara khojane kI cintA huii| ___ campA nagarI meM jinadatta nAma kA eka sArthavAha rahatA thA / usa kI strI kA nAma bhadrA aura putra kA nAma sAgara thaa| sAgara bahuta ruupvaanthaa| vidyA aura kalA meM pravINa hokara vaha yauvana vaya ko prApta huaa| mAtA pitA usake liye yogya kanyA kI khoja karane lge| ___ eka dina jinadatta sAgaradatta ke ghara ke najadIka hokara jA rahA thaa| apanI sakhiyoM ke sAtha kanaka kanduka(sunahalI geMda) se khelatI huI sukumAlikA ko usane dekhA / naukaroM dvArA dariyAphta karAne para use mAlUma huA ki yaha sAgaradatta kI putrI sRkumAlikA hai| Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. zrI seThiyA baina prabamAlA isake pazcAt eka samaya jinadatta sAgaradatta ke ghara gyaa| ucita satkAra karane ke pazcAt sAgaradatta ne use Ane kA kAraNa puuchaa| jinadatta ne apane putra sAgara ke liye sukumAlikA kI maoNgaNI kii| sAgaradatta ne kahA- hamAre yaha eka hI santAna hai| hameM yaha bahuta priya hai| hama isakA viyoga sahana nahIM kara sakate, isa liye yadi bhApakA putra hamAre yahA~ gharajamAI tarIke rahe to maiM apanI putrI kA vivAha usake sAtha kara sakatA huuN| jinadatta ne sAgaradatta kI yaha zarta svIkAra kara lii| zubha muhUrta dekha kara sAgaradatta ne apanI putrI sukumAlikA kA vivAha sAgara ke sAtha kara diyaa| __sAgarako sukumAlikA ke aGga kA sparza asipatra (khaDga) ke samAna ati tIkSNa aura kaSTakAraka pratIta huaa| sotI huI sakumAlikA ko chor3a kara vaha apane ghara bhAga aaayaa| pati viyoga se mukumAlikA udAsIna aura cintita rahane lgii| pitA ne kahA- putrI ! yaha tere pUrva bhava ke azubha karmoM kA phala hai| tU cintA mata kr| apane rasoIghara meM aza-, Nana Adi vastueM hara samaya taiyAra rahatI haiM, unheM sAdhumahAtmAoM kA vaharAtI huI tU dharma dhyAna kr| ___ mukumAlikA pitA ke kathanAnusAra kArya karane lgii| eka samaya gopAlikAnAma kI bahuzruta sAdhvI apanI ziSyAoM ke sAtha vahA~ bhaaii| azana, pAna Adi baharAne ke pazcAt suphumAlikA ne unase pachA- he zrAryAo! tuma bahuta maMtra taMtra jAnatI ho / mujhe bhI aisA koI maMtravatalAo jisase maiM apane pati koiSTa ho jaauuN| sAdhviyoM ne kahA-he bhadre! ina bAtoM ko batAnA to dUra rahA, hameM aisI bAteM mananA bhI nahIM klptaa| sAdhviyoM ne sukumAlikA ko kevalibhApita dharma kA upadeza diyA jisase use maMsAra se virakti hogii| apane pitAsAgaradatta kI AjJA lekara usane gopAlikA prAyoke Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 281 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm orr rrrrror pAsa dIkSA le lI / dIkSA lekara aneka prakAra kI kaThora tapasyA karatI huI vicarane lgii| eka samaya vaha gopAlikA AryA ke pAsa Akara isa prakAra kahane lagI-pUjye ApakI AjJA ho to maiM subhUmibhAga udyAna ke AsapAsa vele bele pAranA karatI huI sUrya kI AtApanA lekara vicaranA cAhatI huuN| gopAlikA AryA ne kahA-sAdhviyoM ko grAma yAvat sanniveza ke bAhara sUrya kI AtApanA lenA nahIM klptaa| anya sAdhviyoM ke sAtha raha kara upAzraya ke andara hI apane zarIra ko kapar3e se Dhaka kara sUrya kI AtApanA lenA kanpatA hai| sukumAlikA ne apanI gurupAnI kI bAta na maanii| vaha subhUmi. bhAga udyAna ke kucha dUra AtApanA lene lgii| eka sayaya devadattA nAma kI eka vezyA pA~ca puruSoM ke sAtha krIr3A karane ke liye subhUmibhAga udyAna meM aaii| use dekha kara sukumAlikA ke hRdaya meM vicAra AyA ki yaha strIbhAgyazAlinI hai jisase yaha paoNca puruSoM ko vallabha evaM priya hai| yadi mere tyAga, tapa evaM brahmacarya kA kucha bhI phala ho to AgAmI bhava meM maiM bhI isI prakAra paoNca purupoM ko vallabha evaM priya vneN| isa prakAra sakumAlikA ne niyANA kara liyaa| kucha samaya pazcAt vaha gopAlikA AryA ke pAsa vApisa calI aaii| aba vaha zarIra bakuzA hogaI arthAt zarIra kI zuzrUSA karane laga gii| apane zarIra ke pratyeka bhAga kodhone lagI tathA svAdhyAya, zayyA ke sthAna ko bhI jala se chir3akane lgii| gopAlikA AryA ne use aisA karane se manA kiyA kintu sukumAlikAne usakI bAta na mAnI aura vaha aisA hI karatI huI rahane lgii| dUsarIsAdhviyoM ko usakA yaha vyavahAra acchA nahIM lgaa| unhoMne usakA Adara satkAra karanA chor3a diyaa| isase gopAlikA AryA ko chor3a kara mukumAlikAalaga upAzraya meM akelI rahane lgii| avabaha pAsasthA, Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI seThiyA jaina granthamAlA pAsatya viDArI,osaNNA,osaNNa viDArI,kumIlA,kusIlavihArI, saMsattA aura saMsatta vihArI hogaI arthAt saMyama meM zithila hogii| isa prakAra kaI varSoM taka sAdhuparyAya kA pAlana kara antima samaya meM pandraha dina kI saMlekhanA kii| apane ayogya AcaraNa kI mAlocanA aura pratikramaNa kiye vinA hI vaha kAladharma ko prApta hogii| mara kara IzAna devaloka meM nava palyopama kI sthiti vAlI devagaNikA (aparigRhItA devI) huii| ___ jambUdvIpa ke bharatakSetra meM paJcAla deza ke andara eka ati ramaNIya kampilapura nAma kA nagara thaa| usameM drupada gajA rAjya karatA thA / usakI paTarAnI kA nAma culaNI thaa| unake putra kA nAma dhRSTadyumna thaa| vaha yuvarAja thaa| IzAna kalpa kA AyuSya pUrA hone para sukumAlikA kA jIva ganI culaNIkI kukSi se putrI rUpa meM utpanna huaa| mAtA pitA ne usakA noma draupadI karavA / pA~ca dhAyoM dvArA lAlana pAlana kI jAtI huI draupadI parvata kI guphA meM rahI huI campaphalatA kI taraha bar3hane lgii| kramazaHvAlyAvasthA ko chor3a kara vaha yuvAvasthA ko prApta huii| rAjA drupada ko usake liye yogya vara kI cintA huii| __rAjA drupada ne draupadI kA svayaMvara karane kA nizcaya kiyA / naukaroM ko bulA kara usane svayaMvara maNDapa banAne kI AjJA dii| maNDapa taiyAra ho jAne para drupada rAjA ne aneka dezoM ke rAjAoM ke pAsa dUtoM dvArA AmantraNa bheje| nizcita tithi para vividha dezoM ke aneka rAjA aura rAjakumAra svayaMvara maNDapa meM upasthita hue| kRSNa vAsudeva bhI aneka yAdavakumAra aura pAMca pANDavoM ko sAtha lekara vahA~ aaye| sabhI loga apane apane yogya AsanoM para baiTha gye| snAna karake vastrAbhUSaNoM se alaMkRta hokara rAjakumArI draupadI eka dAsI ke sAtha svayaMvara maNDapa Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina sidAnta bona saMgraha, pAMcavAM bhAga 283 meM aaii|daasii bAeM hAtha meM ephadarpaNa liye huI thii| usameM rAjAoM kA prativimva par3a rahA thaa| unake nAma, sthAna tathA guNoM kA paricaya detI huI vaha draupadI ko sAtha lekara Age bar3ha rahI thii| dhIre dhIre vaha jahA~pA~ca pANDava vaiThe hue the vahA~ A phuNcii| pUrva janma meM kiye hue niyANe se prerita hokara usane pA~coM pANDavoM ke gale meM varamAlA DAla dii| 'rAjakumArI draupadI ne zreSTha varaNa kiyaa| eMsA kA kara saba rAjAoM ne usakA anumodana kiyaa| isake pazcAt rAjA drapada ne apanI putrI kA vivAha pA~coM pANDavoM ke sAtha kara diyaa| ATha karor3a sonayoM kA prItidAna diyaa| vipula azana,pAna tathAvastra bhAbharaNa Adi se pANDavoM kA ucita satkAra kara unheM vidA kiyaa| (jJAtAdharma kyAga solahavA adhyayana ) draupadI kA vivAha pA~coM pANDavoM ke sAtha hogyaa|vaarii vArI se vaha pratyeka kI patnI rahane lgii| jisa dina jisakI vArI hotI usa dina use pati mAna kara vAphI ke sAtha jeTha yA devara sarIkhA vartAva rkhtii| ___ eka vAra draupadIzarIra parimANa darpaNa meM apane zarIra ko vAra bAra dekha rahI thii| itane meM vahA~nArada Rpi Ae / draupadI darpaNa dekhane meM lIna thI, isa lie usane nAradajI ko nahIM dekhaa|naagd kupita hokara dhAtakIkhaNDa dvIpa kI amarakaMkA nagarI meM phuNce| vahA~padmottara rAjA rAjya karatA thaa| nAradajI usI ke pAsa ge| rAjAne vinaya pUrvaka unakA svAgata kiyA aura pUchA- mahArAja !Apa saba jagaha ghUmate rahate haiM koI naI vAta btaaie| nAradajI ne uttara diyA-maiM hastinApura gayA thA vahA~ pANDavoM ke bhantaHpura meM draupadI ko dekhaa| tumhAre antaHpura meM aisI eka bhIkhI nahIM hai| padmottara rAjA ne draupadI ko prApta karane ke lie eka deva kI ArAdhanA kii| deva draupadI ko uThA kara vahA~ le aayaa| Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrI meThiyA jaina granthamAlA padmottara usase kahane lagA-draupadI ! tuma mere sAtha bhoga bhogo| yaha rAjya tumhArA hai| yaha sArA vaibhava tumhArA hai / ise svIkAra kro| maiM tumheM sabhI rAniyoM meM paTarAnI maanuuNgaa| sabhI kAma tumheM pUcha kara kruuNgaa| isa prakAra kaI upAyoM se usane draupadIko satItva se vicalita karane kA prayatna kiyA kintu draupadI ke hRdaya meM lezamAtra bhI vikAra nahIM paayaa|vh paMca parameSThI kA dhyAna karatI huI tapasyA meM lIna rahane lgii| * draupadI kA haraNa huA jAna kara pANDavoM ne zrIkRSNa ke pAsa , jAphara sArA hAla khaa|yh suna kara zrIkRSNa bhI vicAra meM par3a ge| . draupadI kA patA lagAne ke lie ve upAya socane lge| itane meM nArada RSi vahaoNbhA phuNce|shriikRssnn ne unase pUchA-nAradajI! Apane kahIM draupadI ko dekhA hai ? nArada ne uttara diyA- dhAtakIkhaNDa dvIpa meM amarakaMkA nagarI ke rAjA padmottara ke antaHpura meM maiMne draupadI jaisI strI dekhI hai / yaha suna kara zrIkRSNa ne musthita deva kI ArAdhanA kI / pA~ca pANDava aura zrIkRSNa chahoM ratha meM baiTha kara amarakaMkA pahu~ce aura nagarI ke bAhara udyAna meM Thahara ge| pA~coM pANDava padmottara rAjA ke sAtha yuda karane gae kintu hAra kara vApisa cale aae| yaha dekha kara zrIkRSNa svayaM yuddha karane ke liye ge| rAjA padmottara hAra kara kile meM ghusa gayA / zrI kRSNa ne kile para car3hakara vikarAla rUpa dhAraNa kara liyA aura pRthvI ko isa taraha ka~pAyA ki bahuta se ghara gira par3e / padmottara Dara kara zrIkRSNa ke pairoM meM A girA aura apane aparAdha ke lie kSamA mAMgane lgaa| zrIkRSNa draupadI ko lekara vApisa cale aae| usI samaya dhAtakIkhaNDa ke munimuvrata nAma ke tIrthaGkara dharmadezanA de rahe the| vahA~ kapila nAma ke vAsudeva ne unase zrIkRSNa ke Aga. mana kI bAta sunii| vaha unase milane ke lie samudra ke kinaaregyaa| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 285 ~~~~ ~~~~~ zrIkRSNa pahale hI ravAnA ho cuke the / samudra meM jAte hue zrIkRSNa ke ratha kI dhvajA ko dekha kara dhAtakIkhaNDa ke vAsadeva kapila ne unase milane ke lie apanA zaMkha bjaayaa| zrIkRSNa ne bhI usakA uttara dene ke lie apanAzaMkha bjaayaa| donoM vAsudevoM kI zaMkhoM se bAtacIta huii| paoNcoM pANDava tathA zrIkRSNa draupadI ke sAtha lavaNa samudra ko pAra karake gaMgA ke kinAre Ae aura vahaoN se apanI rAjadhAnI meM pahuMca ge| eka bAra pANDavoM ne rAjasaya yajJa kiyaa|desh videza ke sabhI rAjAoM ko nimantraNa bhejA gyaa|indrprsthpurii kokhUba sajAyA gyaa| vaha sAkSAt indrapurI sI mAlUma par3ane lgii| mayadAnava ne sabhA maNDapa racane meM apUrva kauzala dikhlaayaa| jahA~ sthala thA vahA~ pAnI dikhAI detA thA aura jahA~ pAnI thA vahA~ sUkhI jamIna dikhAI detiithii|desh videza ke rAjA ikaTe hue| yudhiSThira ke caraNoM meM gire| duryodhana vagairaha sabhI kaurava bhI aae| ___eka bAra draupadI aura bhIma baiThe hue sabhAmaNDapa ko dekha rahe the| itane meM vahA~ daryodhana aayaa|suukhii jamIna meM pAnI samajha kara usane kapar3e U~ce uThA liye / pAnI vAlI jagaha ko sukhI jamIna samajha kara vaise hI calA gayA aura usake kapar3e bhIga ge| draupadI aura bhIma yaha saba dekha rahe the, isa lie haMsane lge| draupadI ne maz2Aka karate hue kahA-andhe ke beTe bhI andhe hI hote haiN| duryodhana ke dila meM yaha bAta tIra kI taraha cubha gii| usane mana hI mana isa apamAna kA badalA lene ke lie nizcaya kara liyaa| duryodhana kA mAmA zaMkuni SaDyaMtra racane meM bahuta catura thaa| jue meM siddhahasta thaa| usakA pheMkA huA pAsA kabhI ulTA na par3atA thaa| duryodhana ne usI se koI upAya puuchaa| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 zrI seThiyA jaina pranyamAlA zakuni ne uttara diyA-- eka hI upAya hai| tuma yudhiSThira ko jamA khelane ke lie taiyAra kro| isake lie unake pAsa vidarajI kAbheja do| unake kahane se ve mAna jaaeNge|dhRtraassttr se tuma svayaM pUcha lo| khelate samaya yaha zarta rakkho ki jo hAre vaha rAjagaddI chor3a de| tumhArI tarapha se pAse maiM phekuuNgaa| phira dekhanA, eka bhI dAva ulTA na pdd'egaa| duryodhana ne usI prakAra kiyaa| apane pitA dhRtarASTra ko pairoM meM gira kara tathA ulTI sIdhI bAteM karake, manA liyaa| putrasneha ke kAraNa ve usakI bAta ko burI hone para bhI na TAla ske| vidura ke kahane para yudhiSThira bhI taiyAra ho ge| juA khelA gyaa| eka tarapha duryodhana, zakuni aura sabhI kaurava the, dUsarI ora pANDava / zakuni ke pAse vilkula ThIka par3a rahe the| yudhiSThira apane rAjya ko hAra ge|caaroN bhAI tathA apane ko hAra ge| anta meM draupadI ko bhI hAra ge| jue meM par3a kara ve apanI rAjalakSmI, apane aura bhAioM ke zarIra tathA apanI rAnI draupadI sabhI ko kho baitthe| ve sabhI duryodhana ke dAsa bana cuke the| mahArAjA duryodhana kA darabAra lagA huA thaa|bhiissm,dronnaacaary, vidura Adi sabhI apane apane Asana para zobhita the| eka tarapha pAMcoM pANDava apanA sira jhukAe baiThe the| itane meM duHzAsana draupadI ko coTI se pakar3a kara laayaa| daravAje para draupadI thor3I sI hicakicAI to duHzAsana ne eka dhapa jamAyA aura bharIsabhA meM draupadI ko khIMca liyaa| draupadI kA krodha bhabhaka uThA / siMhinI ke samAna garnate hue usane kahA- pitAmaha bhISmAcArya droNa! vidurajI ! kyA Apa isa samaya zAnta vaiThe rahanA hI apanA kartavya samajhate haiM ? drupada rAjA kI putrI, pANDavoM kI dharmapatnI tathA dhRtarASTra kI kula Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAMcavAM bhAga 287 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm vadhU ko pApI duHzAsana isa prakAra apamAnita kare aura Apa baiThe baiThe dekhate raheM, kyA yahI nyAya hai ? kyA Apa eka abalA ke sanmAna kI rakSA nahIM kara sakate ? _ 'dekhI aisI kulavadhU pA~ca pati phira bhI kulavadhU / tumhAre pati jue meM hAra gae haiN| ve hamAre dAsa bana cuke haiN| sAtha meM tuma bhI' duHzAsana ne DATate hue khaa| _ 'vasa vasa, maiM kabhI gulAma nahIM ho sktii| maiM sabhAse pUchatI hU~ ki mere patiyoM ne mujhe svayaM dAsa hone se pahale dAva para rakvA thA yA bAda meM ? agara pahale rakhA ho tabhI maiM gulAma bana sakatI hU~, bAda meM rakhane para nhiiN|' draupadI ne khaa| ___ sabhI loga zAnta baiThe rhe| uttara kauna de? vaha sabhA nyAya karane ke liye nahIM jar3I thI phintu pApDanoM kA vinAza karane ke lie| vahA~ nyAya ko sunane vAlA koI na thaa| yadyapi bhISma droNAcArya vagairaha svayaM pApIna the kintu pApI mAlika kI naukarI ke kAraNa unakA hRdaya bhI kamajora bana gayA thaa| isI lie ve duHzAsana kA virodha na kara ske| ___ sabhI ko zAnta dekha kara duHzAsana, draupadI aura pANDavoM ko lakSya kara kahane lagA- hama kucha bhI nahIM sunanA caahte| tuma sabhI rAjasI pozAka utAra do / tuma chahoM hamAre gulAma ho| pA~coM pANDavoM ne rAjasI pozAka utAradI kintu draupadI cupacApa vaisI hI khar3I rhii| 'kyoM tuma nahIM suna rahI ho ?' duHzAsana ne cillA kara khaa| 'maiMne eka hI kapar3A pahina rakhA hai, maiM rajasvalA huuN|' draupadI ne uttara diyaa| 'aba rajasvalA bana gaI' kaha kara duHzAsana ne usakA pallA pakar3a liyaa| bhIma apane krodha kona roka skaa| usane khar3e hokara Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 zrI maThiyA jaina granthamAlA mmmm - . . .rrrrr wrrammarmmrammar apanI gadA bhUmi para phaTakArI / yudhiSThira ne use manA kara diyA kyoMki ve dAsa the| yaha dekha kara duryodhana bolA-dekha kyA rahe ho? khIMca raalo| draupadI prabhu kA smaraNa kara rahI thii| mAnavasamAja meM usa samaya use koI aisA vyakti najara nahIM A rahA thA jo eka bhavalA kI lAja bacA ske| bhISma droNAcArya, vidura Adi bar3e bar3e dharmAtmA aura nItijJa usa samaya gulAmI ke bandhana meM jakar3e hue the / ve duryodhana ke vetanabhogI dAsa the, isa lie usakA virodha na kara sakate the| mAnavasamAja jo niyama apane kalyANa ke lie banAtA hai, ve hI samaya par3ane para anyAya ke poSaka bana jAte haiN| aise samaya meM draupadI ko bhagavAn ke nAma ke sivAya aura koI rataka dikhAI nahIM de rahA thaa| vaha apanI lajjA bacAne ke lie prabhu se prArthanA kara rahI thii| duHzAsana usake cIra ko balapUrvaka khIMca rahA thaa| AtmA meM ananta zakti hai, usake sAmane bAhya zakti kA koI astitva nahIM hai / java taka manuSya vAhya zakti parabharosA rakhatA hai,bAhya zastrAstra tathA senAbala ko rakSAyAvidhvaMsa kA upAya mAnatA hai, taba taka Atmazakti kA prAdurbhAva nahIM hotaa| draupadI ne bhI vAhya zakti para vizvAsa karake jaba taka rakSA ke lie dUsaroM kI mora dekhA use koI sahAyatAna milii| bhIma kI gadA aura bharjana ke vANa bhI kAma na bhaae| anta meM draupadIne vAhya zakti se nirAza hokara Atmazakti kI zaraNa lii| vaha saba kucha chor3a kara prabhuke dhyAna meM laga gii| duHzAsana ne apanI sArI zakti lagA dI kintu vaha draupadI kA cIra na khIMca sakA / use aisA mAlUma par3ane lagA jaise draupadI meM koI mahAn zakti kArya kara rahI ho| vaha bhayabhIta sA hokara Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAA zrI jaina simAnta bona samaha, pAMcavAM bhAga 286 khar3A raha gayA / duryodhana ke pUchane para usane kahAbhAI ! mujha se yaha nahIM khIMcA jA rahA hai| adhika jora se khIMcatA hU~ to aisA mAlUma par3atA hai jaise koI merA hAtha pakar3a kara khIMca rahA hai| isake muMha para dekhatA hU~ to A~khoM ke sAmane aMdherA chA jAtA hai / patA nahIM isameM itanA bala kahA~ se AgayA / mere hAtha kAma nahIM kara rahe haiN| aba to tuma Ao / sArI sabhA stabdha raha gaI / duryodhana ne apanI jAMgha ughAr3I aura kahA draupadI ! Ao yahA~ baiTho / sabhI kA mastaka lajjA se nIce jhuka gayA / bhISma aura droNa kucha na bola sake / bhIma se yaha dRzya na dekhA gyaa| usane khar3e ho kara pratijJA kI - duHzAsana ! duryodhana ! yaha dRzya merI A~kheM nahIM dekha sktiiN| abhI to hama lAcAra haiM, pratijJAbaddha hone ke kAraNa kucha nahIM kara sakate kintu yuddha meM agara maiM du:zAsana ke rakta se draupadI ke ina kezoM ko na sIMceM tathA duryodhana kI isa jAMgha ko cUra cUra na karU~ to merA nAma bhIma nahIM hai / 1 sArI sabhA meM bhaya chA gyaa| bhIma ke bala se sabhI kaurava paricita the / usakI pratijJA bhayaGkara thI / itane meM dhRtarASTra aura gAndhArI vahA~ Ae / dhRtarASTra yudhiSThira Adi pANDavoM ke pitA pANDu ke bar3e bhAI the / ve janmAndha the, isa lie gaddI pANDu ko milii| dhRtarASTrako apanI santAna para prema thaa| ve cAhate the ki gaddI unake jyeSTha putra duryodhana ko mile, kintu lokalAja se Darate the / sabhA meM Ate hI unhoMne draupadI ko apane pAsa bulA kara sAntvanA dI / duHzAsana aura duryodhana ko ulAhanA diyA / apane putra dvArA die gae isa kaSTa ke lie draupadI se kucha mAMgane ko kahA / draupadI bolI- mujhe aura kucha nahIM cAhie maiM to sirpha pA~coM pANDavoM kI mukti cAhatI hU~ / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA 'tathAstu' kaha kara dhRtarASTra ne sabhI pANDavoM ko dAsapane se mukta kara diyA / 160 duryodhana se yaha na dekhA gyaa| usane duvArA juA khelane ke lie yudhiSThira ko Amantrita kiyA / hArA huA juArI dugunA khelatA hai isI lokokti ke anusAra yudhiSThira phira taiyAra hogae / isa bAra yaha zarta rakhI gaI ki jo hAre vaha bAraha varSa vana meM rahe aura eka varSa guptavAsa kre| yadi guptavAsa meM usakA patA laga jAya to phira vAraha varSa vana meM rahe / bhaviSya meM hone vAlI ghaTanA ke lie kAraNasAmagrI pahale se taiyAra hojAtI hai / mahAbhArata ke mahAyuddha meM jo bhISaNa narasaMhAra hone vAlA thA, usakI bhUmikA pahale se taiyAra ho rahI thI / zakuni ke pAse sIdhe par3e / yudhiSThira hAra ge| unheM bAraha varSa kA vanavAsa tathA eka varSa kA guptavAsa prApta huaa| draupadI aura pA~ca pANDavoM ne vana kI ora prasthAna kiyA / ve jhoMpar3I banA kara ghora jaMgala meM rahane lage / eka dina kI bAta hai / yuviSThira apanI jhoMpar3I meM baiThe the / vAkI cAroM bhAI jaMgala meM phala phUla lAne gae hue the| pAsa hI draupadI baiThI thii| bAtacIta ke silasile meM yudhiSThira ne lambI saoNsa chodd'ii| draupadI ne AgrahapUrvaka niHzvAsa kA kAraNa puuchaa| bahuta Agraha hone para yudhiSThira ne kahA- draupadI ! mujhe svayaM koI duHkha nahIM hai| duHkha to mujhe tumheM dekha kara ho rahA hai| tumhAre sarIkhI komala rAjakumArI mahaloM ko chor3a kara vana meM bhaTaka rahI hai, yahI dekha kara mujhe kaSTa ho rahA hai| draupadI bolI- mahArAja ! mAlUma par3atA hai mujhe abhI taka Apa ne nahIM pahicAnA | jahA~ Apa haiM vahA~ mujhe sukha hI sukha hai| Apa sukha meM merA sukha hai aura duHkha meM duHkha / vivAha ke bAda pahalI 1 ke Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 rAta maiMne kumhAra ke ghara meM Apa sabhI ke caraNoM meM sokara bitAI thI / usa samaya mujhe suhAgarAta se kama Ananda na huA thA / isa lie merI bAta to chor3ie / apane cAroM bhAioM ke viSaya meM vicAra kiijie| inhIM ke lie Apa vandhana meM pha~se / inhIM ke lie Apa ne yajJa kiyA aura inhIM ke lie Apa indraprastha ke rAjA bane / jina se zatru thara thara kA~pate haiM aise Apake bhAI peTa bharane ke lie jaMgaloM meM rakhar3a rahe haiN| kyA isa bAta kA Apa ko khayAla hai ? kabhI Apako isa bAta kA vicAra bhI AtA hai ? mApana siddhAnta bAla samajha, pAcavA bhAga yudhiSThira AtA to hai kintu draupadI- nahIM, nahIM, yaha vicAra Apa ko nahIM AtA / bhare darabAra meM Apane apanI strI ko jue kI bAjI para rkkhaa| Apa kI A~khoM ke sAmane usake bAla khIMce ge| kapar3e khIMca kara use naMgI karane kA prayatna kiyA gayA / use apamAnita kiyA gyaa| hama ko zApa dilAne kI icchA se durvAsA RSi ko bar3e parivAra ke sAtha yahA~ bhejA gayA / duryodhana kA bahanoI mujhe yahA~ se uThA le gyaa| lAkha kA ghara banA kara hama saba ko jalA DAlane kA prayatna kiyA gyaa| phira bhI Apa ko dayA A rahI hai| Apa kA mana duryodhana ko kSamA karane kA ho rahA hai| mahArAja ! maiM una saba bAtoM ko nahIM bhUla sakatI / duHzAsana ke dvArA kiyA gayA apamAna mere hRdaya meM kA~Te ke samAna cubha rahA hai| sacce hRdaya se samajhAne para bhI vaha nahIM maanegaa| yuddha ke binA maiM bhI nahIM mAna sakatI / bhApa kI kSamA kSamA nahIM hai / yaha to kAyaratA hai| kSatriyoM meM aisI kSamA nahIM hotI / phira bhI yadi Apa isa kAyaratA pUrNa kSamA ko hI dhAraNa karanA cAhate haiM to spaSTa kaha diijie| Apa saMnyAsa dhAraNa kara liijie| hama zatruoM se apane Apa nipaTa leNge| pahale unakA saMhAra karake rAjya prApta kareMge, phira Apa ke pAsa Akara saMnyAsa - Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manthamAlA kI bAteM kreNge| draupadI kI A~kheM krodha se lAla ho gaI / usa meM kSatriyANI kA khUna ubalane lagA / yudhiSThira - draupadI ! mujhe bhI ye sArI bAteM yAda haiN| phira bhI abhI eka varSa kI dera hai / hameM ajJAtavAsa karanA hai / bAda meM dekhA jaaegaa| phira bhI maiM kahatA hU~ ki yadi use sacce hRdaya se prema pUrvaka samajhAyA jAya to vaha aba bhI mAna sakatA hai| usakA hRdaya parivartita ho jAegA / draupadI - hA~, hA~! Apa samajhA kara dekhie / maiM to yuddha ke sivAya kucha nahIM cAhatI / yudhiSThira satyavAdI the / ahiMsA aura satya para unakA dRr3ha vizvAsa thA / unakA vicAra thA ki ina donoM meM ananta zakti hai| manuSya yA pazu koI kitanA bhI krUra ho kintu ina donoM ke sAmane use jhukanA hI par3atA hai | draupadI kA vizvAsa thA- viSa kI auSadhi viSa hotA hai / hiMsaka tathA krUra vyakti ahiMsA se nahIM samajhAyA jA sktaa| duSTa vyakti meM jo burI bhAvanA uThatI hai tathA usake dvArA vaha dUsare vyaktiyoM ko jisa vega ke sAtha nuksAna pahu~cAnA cAhatA hai usakA pratikAra kevala hiMsA hI hai| eka bAra usake vega ko hiMsA dvArA kama kara dene ke bAda upadeza yA ahiMsA kAma kara sakate haiN| 262 AAAAA draupadI aura yudhiSThira apane apane vicAroM para dRr3ha the / vanavAsa ke bAraha sAla bIta ge| guptavAsa kA terahavA~ sAla vitAne ke liye pANDavoM ne bhinna bhinna prakAra ke veza pahine / virATa nagara ke zmazAna meM Akara unhoMne Apasa meM vicAra kiyaa| arjuna ne apanA gANDIva dhanuSa eka vRkSa kI zAkhA ke sAtha isa prakAra diyA jisase dikhAI na pdd'e| sabhI ne eka eka dina ke antara se nagara meM jAkara naukarI kara lI / yudhiSThira ne apanA nAma kaMka rakkhA aura rAjA ke purohita Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 263 worrn m. in. ammmm. no rrrrrm www rine www . mar~ ___pane kI naukarI kara lii| bhIma ne vallabha ke nAma se rasoie kI, __ arjana ne bRhannalA ke nAma se rAjA ke antaHpura meM nRtya sikhAne kI, nakula aura sahadeva ne azvapAlaka aura gopAlaka phI tathA draupadI ne sairandhrI ke nAma se rAnI ke dAsIpane kI naukarI kara lii| ve apane guptavAsa kA samaya bitAne lge| rAnI kA bhAI kIcaka bahuta duSTa aura duraacaariiyaa| vaha draupadI ko vahuta taMga kiyA karatA thaa| eka bAra draupadI bhIma ke pAsa gaI aura usake pUchane para kahane lagI rAnI kA bhAI kIcaka mere pIche par3A hai| eka bAra bharI sabhA meM usane mere lAta mArI / yudhiSThira mahArAja to kSamA ke sAgara tthhre| unhoMne kahA-bhadre tumhArI rakSA pA~ca gandharva kreNge| aba tokIcaka burI taraha pIche par3a gayA hai| rAnI bhI use sAya de rahI hai, vAra bAra mujhe usake pAsa bhejatI hai| bhIma-tuma use kisI sthAna para milane ke lie bulaao| draupadI-kala rAta ko naI nRtyazAlA meM milane ke lie use kahU~gI kintu bhUla na ho, nahIM to bahuta burA hogaa| __ bhIma-bhUla kaise ho sakatI hai? tumhAre sthAna para maiM so jAU~gA aura usake Ate hI sArA kAma pUrA kara duuNgaa| dUsare dina nizcita samaya para kIcaka naI nRtyazAlA meM gayA / soe hue vyakti ko sairandhrI samajha kara usake pAsa gayA / bhAliMgana karane ke lie jhakA / bhIma ne use apanI bhujAbhoM meM kasa phara aisA dabAyA ki vaha nirjIva hokara vahIM gira pdd'aa| _ kIcaka kI mRtyu kA samAcAra sAre zahara meM phaila gyaa|raanii ne samajhA, yaha kAma sairandhrI ke gandhoM ne kiyA hai| usane sairandhrI ko kIcaka ke sAtha jalA DAlane kA nizcaya kiyA aura kIcaka kI arthI ke sAtha use baoNdha dii| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261. zrI seThiyA jaina granthamAlA bhIma ko yaha bAta mAlUma par3I / bhayaMkara rUpa vanA kara vaha zmazAna meM gayA, arthI le jAne vAle logoM ko mAra bhagAyA aura draupadI ko bandhana se mukta kara diyaa| terahavaoNvarSe pUrA hone para paoNcoM pANDava prakaTa hue| virATa rAjA aura usakI rAnI ne sabhI se kSamA mAMgI / draupadI ko die hue duHkha ke lie rAnI ne pazcAttApa kiyaa| pANDava apanI pratijJA pUrI kara cuke the| zata ke anusAra bhaba rAjya unheM vApisa mila jAnA cAhie thA kintu duryodhana kI nIyata pahale se hI bigar3a cukI thii| itane sAla rAjya karate karate usane bar3e bar3e yoddhAoM ko apanI tarapha milA liyA thaa| droNAcArya, bhISma, karNa, kRpAcArya, azvatthAmA vagairaha bar3e bar3e mahArathI usake pakSa meM hogae the| rAjA hone ke kAraNa sainika zakti bhI usane bahuta ikaTThI kara lI thii| use apanI vijaya para vizvAsa thaa| vaha socatA thA, pANDava itane dinoM se vana meM nivAsa kara rahe haiM phira merA kyA bigAr3a sakate haiM / ina saba bAtoM ko soca kara usane rAjya vApisa karane se inkAra kara diyaa| pANDavoM ko apane bala para vizvAsa thaa| duryodhana dvArA kiyA gayA apamAna bhI unake mana meM khaTaka rahA thaa| isa lie ve yuddha ke lie taiyAra hogae, kintu yudhiSThira zAntipriya the| ve cAhate the jahA~ taka ho sake yuddha ko TAlanA caahie| duryodhana kI isa manovRtti ko dekha kara unhoMne socA-yadi apanI AjIvikA ke lie hama logoM ko sirpha pA~ca gA~va mila jAya~ to bhI gujArA ho sakatA hai| yadi itane para bhI duryodhana mAna jAya to raktapAta ruka sakatA hai| __ zrIkRSNa bhI jahaoNtaka ho sake, zAnti ko kAyama rakhanA cAhate the| yudhiSThira ne apanIvAta zrIkRSNa ke sAmane rakkhI aura unhIM para sandhi kA sArA bhAra DAla diyaa| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 265 * *rnmmmmmmmmmmmmmmmmm draupadI ko yudhiSThira kI yaha bAta acchI na lagI / duHzAsana dvArA kiyA gayA apamAna usake hRdaya meM kaoNTe kI taraha cubha rahA thaa| vaha usakA badalA lenA cAhatI thii| apane khule hue kezoM ko hAtha meM lekara draupadI zrIkRSNa se kahane lagI- prabho Apa sandhi ke lie jArahe haiM / vizAla sAmrAjya ke vadale pA~ca gA~va dekara kauna sandhi na karegA ? usameM bhI jaba sandhi karAne vAle Apa sarIkhe mahApuruSa hoN| Apane hamAre bharaNa poSaNa ke lie paoNca gaoNvoM ko paryApta mAna kara zAnti rakhanA ucita samajhA hai, kintu maiM gA~voM kI bhUravI nahIM huuN| jaMgala meM raha kara bhI maiM apane dina prasannatApUrvaka kATa sakatI huuN|mujhe sAmrAjya kI paravAha nahIM hai| maiM to apane ina kezoM ke apamAna kA badalA cAhatI hai| jisa samaya duSTa duHzAsana ne inheM khIMcA thA, maiMne pratijJA kI thI ki jaba taka ye keza usake rakta se na sIMce jAeMge taba taka maiM inheM na baaNdhegii| kyA mere ye keza khule hI raha jAeMge? kyA eka mahilA kA apamAna Apake liye koI mahatva nahIM rakhatA ? bhIma ne duHzAsana kA vadha aura duryodhana kI jaMghA cUra cUra karane kI pratijJA kI hai| kyA usakI pratijJA apUrNa hI raha jAyagI ? duryodhana ne hamAre sAtha kyA nahIM kiyA ? jahara dekara mAra DAlane kA prayatna kiyA, lAkha ke ghara meM jalA denA cAhA,durvAsA muni se zApa dilAne kI koziza kI,hamArA jagaha jagaha apamAna kiyA. merI lAja chInane meM bhI kasara nahIM rkkhii| vanavAsa tathA guptavAsa ke vAda zata ke anusAra hameM sArA sAmrAjya milanA cAhie usake badale bhApa pA~ca gaoNva lekara sandhi karane jA rahe haiM.kyA yaha anyAya kA poSaNa nahIM hai ? kyA yaha pApI duryodhana ke lie zrApa kA pakSapAta nahIM hai ? kyA hamAre apamAnoM kA yahI badalA hai ? draupadI kI vaktRtA suna kara sabhI loga daMga raha ge| unheM aisA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meThiyA jaina granthamAlA 266 1 mAlUma par3ane lagA jaise usake zarIra meM koI devI utara AI ho / saba ke saba yuddha ke lie uttejita ho uThe / pA~ca gA~va lekara sandhi karanA unheM anyAya mAlUma par3ane lagA / zrIkRSNa draupadI kI bAtoM ko dhairyapUrvaka sunate rahe / anta meM kahane lage - draupadI! tumane jo bAteM kahI haiM ve akSarazaH satya haiM / tumhAre sAtha kauravoM ne jo durvyavahAra kiyA hai usakA badalA yuddha ke sivAya kucha nahIM hai / sArI duniyA aisA hI karatI hai / kintu maiM yaha jAnanA cAhatA hU~ ki ahiMsA meM kitanI zakti hai / hiMsA pAzavika vala hai| kyA usake binA kAma nahIM cala sakatA ? sabhI zAstra hiMsA kI apekSA ahiMsA meM anantaguNI zakti mAnate haiM / maiM isa satya kA prayoga karake dekhanA cAhatA huuN| maiM cAhatA hU~ tuma duniyA ke sAmane yaha Adarza upasthita karo ki ahiMsA hiMsA ko kisa prakAra davA sakatI hai| mahArAja yudhiSThira kA bhI yahI kahanA tumhArI purAnI ghaTanAoM meM saba jagaha ahiMsA kI jIta huI hai | duHzAsana ne tumheM apamAnita karane kA prayatna kiyA / draupadI ! tumhIM batAo isa meM hAra kisa kI huI ? duHzAsana kI yA tumhArI ? vAstava meM patana kisakA huA, usakA yA tumhArA ? yadi usa samaya zastra se kAma liyA jAtA to pANDava pratijJAbhraSTa ho jaate| aisI dazA meM pANDavoM kA ujjvala yaza malina ho jAtA / lAkSAgRha aura dUsarI sabhI ghaTanAoM meM tuma logoM ne zAnti se kAma liyA aura hiMsA dvArA vijaya prApta kI / vaha vijaya sadA ke lie amara rahegI aura saMsAra ko kalyANa kA mArga btaaegii| maiM cAhatA haeNU tuma usI prakAra kI vijaya phira prApta kro| khUna kharAbI dvArA usa vijaya ko malina na banAnA caahie| draupadI ! tuma ina kezoM ko dikhA rahI ho| ye keza to bhautika vastu haiN| thor3e dinoM bAda apane Apa miTTI meM mila jaaeNge| ina wwwwww WAAAAAWv pan Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 267 kA loca karake bhI tuma apanI pratijJA se chuTakArA pA sakatI ho| kintu ahiMsAdharma ke jisa mahAn zrAdarzakotumane aba taka duniyA ke sAmane rakkhA hai use malina na hone do| usake malina hone para vaha dhabbA miTanA asambhava ho jaaegaa| usa mahAn Adarza ke sAmane bhIma kI pratijJA bhI tuccha hai| tuma vIrAGganA aura vIra putrI ho| maiM tuma se saccI vIratA kI AzA rakhatA huuN| saccI vIratA dharma kI rakSA meM hai, dUsare ke prANa lene meM nhiiN| draupadI! jisa Atmika bala ne tumhArI cIraharaNa ke samaya rakSA kI thI vahI tumhArI pratijJAoM ko pUrA kregaa| vahI tumhAre kezoM ke dhabve ko mittaaegaa| usI para nirbhara rho| pAzavika pala kI ora dhyAna mata do| kRSNa kI bAtoM se draupadI kAmAveza kama hogyaa|vh zAnta hokara bolI- Apa prayatna kIjie agara duryodhana mAna jAya / zrIkRSNa duryodhana ke pAsa gae kintu usane unakI eka bhI pAta nahIM mAnI / use apanI pAzavika zakti para garva thaa| usane uttara diyA-pA~ca gaoNva to bahuta bar3I cIja hai| maiM sUI ke agra-bhAga jitanI jamIna bhI binA yuddha nahIM de sktaa| zrIkRSNa dvArA kI gaI sandhi kI bAtacIta niSphala ho gii| duryodhana kI paizAcika lipsA sabhI logoM ke sAmane nama rUpa meM A gii| donoM bhora se yuddha kI taiyAriyA~ huii| kurukSetra ke maidAna meM aThAraha akSauhiNI senA khUna kI pyAsI bana kara pA ddttii|mhaan narasaMhAra hone lgaa|khuun kI nadiyA~ baha clii| vijaya pANDavoM kI huI kintu vaha vijaya hAra se bhI burI thii| pA~ca pANDavoM ko chor3a kara sAre sainika yuddha meM kAma bhaage| medinI lAzoM se bhara gii| deza kI yuvAzakti maTiyAmeTa ho gii| lAkhoM vidhavAoM, ghaddhoM aura bAlakoM ke krandana se bharI indraprasthapurI meM yudhiSThira Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI seThiyA jaina pranthamAlA wwwnwwwm rAjasiMhAsana para baitthe| yaha dRzya dekha kara draupadI kA hRdaya dahala uThA / use vizvAsa ho gayA ki hiMsAtmaka yuddha meM vijita bhaura vijayIdonoM kI hAra hai aura ahiMsAtmaka yuddha meM donoM kI vijaya hai| donoM kA kalyANa hai| usa sUne rAjya meM draupadI kAmana na lgaa|shaanti prApta karane ke lie usane dIkSA le lii| paoNcoM pANDava bhI saMsAra se virakta hokara muni bana ge| zuddha saMyama kA ArAdhana karate hue yathAsamaya samAdhi pUrvaka kAla karake pA~coM pANDava mokSa meM ge| draupadI pA~caveM brahmadevaloka meM utpanna huii| vahaoN me cava phara mahAvideha kSetra meM utpanna hogIbhora yahIM se mokSa jaaegii| (6) kauzalyA prAcIna samaya meM kuzasthala nAma kA ati ramaNIya eka nagara yaa| vahA~ rAjA ke saba guNoM se yukta musozala nAma kA rAjA nyAya nIti pUrvaka rAjya karatA thA / prajA ko vaha apane putra ke samAna samajhatA thA isI lie prajA bhI use hRdaya se apanA rAjA mAnatI thii| usakI rAnI kA nAma amRtmbhaathaa| usakA svabhAva bahuta komala aura madhura thaa| kucha samaya pazcAt rAnI kI kukSi se epha kanyA kA janma huaa| usakA nAma aparAjitA rakkhA gyaa| rUpa lAvaNya meM vaha adbhuta thii| apane mAtA pitA kI ikalautI santAna hone ke kAraNa ve use bahuta lADa pyAra karate the / usakA lADhapyAra vAlA dUsarA nAma kaushlyaathaa| aneka dhAyoM kI saMrakSaNatA meM vaha bar3hane lgii| jaba vaha strI kI saba phalAoM meM nipuNa hokara yuvAvasthA ko prApta huI taba mAtA pitA ko usake anurUpa vara khojane phI cintA paidA huii| idhara ayodhyA nagarI ke andara rAjA dazaratha rAjya kara rahe Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 296 the|maataapitaake dIkSA le lene ke kAraNa rAjA dazaratha bAlyAvasthA meM hI rAjasiMhAsana para viThA diye gaye the| jaba ve yuvAvasthA ko prApta hue aura rAjya kA kArya svayaM sambhAlane lage taba unakA dhyAna apane rAjya kI vRddhi karane kI ora gyaa| apane apUrva parAkrama se unhoMne kaI rAjAmoM ko apane adhIna kara liyaa| eka samaya unhoMne kuzasthala para car3hAI kii| rAjA dazaratha kI senA ke sAmane rAjA kozala kI senA na Thahara skii| anta meM sukozala parAjita ho gyaa| rAjA mukozala ne apanI kanyA kauzalyA kA vivAha rAjA dazaratha ke sAtha kara diyaa| isase donoM rAjAoM kA sambandha bahuta ghaniSTha ho gyaa| ayodhyA meM Akara rAjA dazaraNa rAnI kauzalyA ke sAtha prAnanda pUrvaka samaya bitAne lgaa| mithilA kA rAjA janaka aura rAjA dazaratha donoM samavayaska the| eka samaya meM donoM uttarApatha kI ora gye| vahA~ kautukamaMgala nagara ke ganA zubhamati kI kanyA kaikayI kA svayaMvara ho rhaathaa| ve bhI vahA~ phuNce| rAjAoM ke bIca meM ve donoM candra aura sUrya ke sapAna zobhita ho rahe the / vastrAbhUSaNa se alaMkRta hokara phaikayI pratihArI ke sAtha svayaMvara maNDapa meM aaii| vahaoN upasthita rAjAoM ko dekhatI huI bAda mAge bar3hatI gii| rAjA dazaratha ke pAsa Akara vaha khar3I hogaI aura baramAlA unake gale meM DAla dii| yaha dekha kara dUsare rAjAmoM ko bahuta burA lgaa| jabardastI se phaikayI ko chIna lene ke liye ve yuddha kI tayyArI karane lge| rAjA zubhapati caura gajA dazaratha bhI lar3AI ke liye tayyAra hue| rAjA dazaratha ke ratha meM baiTha kara kaikayI usakA sArathI banI basa ne aisI caturAI se ratha ko hakanA zurU kiyA jisase rAjA dazaratha kI lagAtAra vijaya hotI gii| anta meM saba rAjAoM ko parAsta kara rAjA dazaratha ne kaikayI ke sAtha vivAha kiyaa| prasanna hokara Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manyamAlA rAjA dazaratha ne kaikayI se kahA- he piye! tumhAre sArathIpana ke kAraNa hI merI vijaya huI hai| maiM isase bahuta prasanna huuN| tuma koI prmaaNgo| kaikayI ne uttara diyA- svAmin ! samaya bhAvegA taba maoNga lNgii| abhI Apa ise apane hI pAsa dharohara kI bhA~ti rkhie| isake pazcAt rAjA dazaratha kaikayI ko lekara apane nagara meM cale aae| kucha samaya bAda usane sarvAGgasundarI rAjakumArI sumitrA (mitrAbhU, mazIlA) aura suprabhA ke sAtha vivAha kiyaa| __rAniyoM ke sAtha rAjA dazaratha sukhapUrvaka apanA samaya bitAne lge| rAnI kauzalyA meM aneka guNa the| usakA svabhAva bar3A sIdhA sAdA aura sarala thA / sautiyA DAha to usake andara nAma mAtra ko bhI na thaa| kaikayI,suprabhAaura sumitrA ko vaha apanI choTI vahane mAna kara unake sAtha bar3e prema kA vyavahAra karatI thii| sadguNoM ke kAraNa rAjA ne use paTarAnI banA diyaa| eka samaya rAtri ke pichale pahara meM kauzalyAne baladeva ke janma sUcaka cAra mahAsvama dekhe| usane apane dekhe hue svama rAjA ko sunAye / rAjA ne kahA-priye ! tumhArI kuti se eka mahAn pratApI putra kA janma hogaa| rAnI apane garbha kA yatra pUrvaka pAlana karane lgii| garbhasthiti pUrI hone para rAnI ne puNDarIka kamala ke samAna varNa vAle putra ko janma diyaa| putra janma se rAjA dazaratha ko atyanta harSa humaa| prajA khuziyoM manAne lgii| aneka rAjA vividha prakAra kI bheTeM lekara rAjA dazaratha kI sevA meM upasthita hone lge| khajAne meM padmA (lakSmI) kI bar3hata vRddhi huI, isase rAjA dazaratha ne putra kAnAma prkhaa| logoM meM ye rAma ke nAma se prakhyAta hue / ye baladeva the| kucha samaya pazcAt rAnI sumitrA ne eka rAtri ke zeSa bhAga meM pamudeva ke janma sUcaka sAta mahAkhama dekhe| samaya pUrA hone para usane Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 301 eka pratApI, tejasvI aura puNyazAlI putra ko janma diyA / putra janma se rAjA, rAnI tathA prajA sabhI ko atyanta prasannatA huii| rAjAne putra kA nAma nArAyaNa rakkhA kintu logoM meM vaha lakSmaNa' isa nAma se prakhyAta huaa| ye donoM bhAI pRthvI para candra aura sUrya ke samAna zobhita hone lge| isake pazcAt kaikayI kI kukSi se bharata aura muprabhA kI kRti se zatraghna ne janma liyaa| yogya samaya para kalAcArya ke pAsa saba kalAeM sIkha kara cAroM bhAI phalA meM pravINa ho gye| eka samaya cAra jJAna kedhAraka eka munirAja ayodhyA meM pdhaare| rAjA dazaratha unheM vandanA namaskAra karane ke liye gyaa| munine samayocita dharmadezanA dii| rAjA ne apane pUrvabhava ke viSaya meM puuchaa| munirAja ne rAjA ko usakA pUrvabhava kaha sunAyA jisase use vairAgya utpanna ho gyaa| usane apane jyeSTha putra rAma ko rAjya sauMpa kara dIkSA lene kA nizcaya kiyaa| rAma ke rAjyAbhiSeka kI bAta suna kara kaikayI ke hRdaya meM IrSyA utpanna huii| usane svayaMvara ke samaya diye hue varadAna ko isa samaya rAjA se mAMgA aura kahA ki mere putra bharata korAjya mile aura rAma ko vanavAsa / isa duHkhada varadAna ko suna kara rAjA ko mUryo bhA gaI / jaba rAma ko isa bAta kA patA lagA to ve zIghra hI vahA~ bhAye / zItala upacAroM se rAjA kI mUrchA drakara unakI AjJA se vana jAne ko tayyAra hue| sabase pahale ve mAtA kaikayI ke pAsa pAye / use praNAma kara vana jAne kI aashaamoNgii| isake pazcAt ve mAtA kauzalyA ke pAsa bhaaye| vana jAne kI bAta muna kara unako prati duHkha huA kintu isa mAreprapaMca ko racane bAlI dAsI mantharApara aura kaThina varadAnako mA~gane vAlIrAnI kaikayI para unhoMne jarA bhI krodha nahIM kiyA aura na unake prati Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 pI seThiyA jaina pranpamAlA kisI prakAra ke kaTutApUrNa zabdoM kA prayoga hI kiyA / mAtA phauzalyA ne gambhIratA aura dhairya pUrvaka rAma ko vana meM jAne kI anumati dI / pativratA sItA zrI rAma ke sAtha vana ko gaI aura lakSyaNa bhI unake sAtha vana ko gayA / hauzalyA ke hRdaya meM jitanA sneha rAma ke liyethA ratanAhI sneha lakSmaNa aura bharatAdi ke liye bhI thaa| sItA haraNa ke kAraNa rAvaNa ke sAtha saMgrAma karate hue lakSmaNa ko zakti bANa lagA aura vaha mUcchita hokara gira par3A yaha khabara jaba ayodhyA pahu~cI to rAnI kauzalyA ko bahuta dukha hubhA (baha socane lagI rAma ! tuma lakSmaNa ke binA vApisa akele kaise Aoge?vyAkula hotI huI sumitrA ko usane zAzvAsana dekara dhairya bNdhaayaa| itane meM nArada ne bhAkara lakSmaNa ke svastha hone kI khabara kauzalyA mAdi rAniyoM ko dI taba kahIM jAkara unakI cintA dUra huii| ___ apane parAkrama se laMkA para vijaya prApta karake lakSmaNa aura sItA sahita rAma bApisa ayodhyA meM bhaaye| bharata ke atyAgraha se rAma ne ayodhyA kA rAjya svIkAra kiyaa| rAnI phauzalyA ne rAma ko vana meM jAte dekhA aura laMkA para vijaya prApta kara vApisa lauTate hue bhI dekhaa| rAma ko vanavAsI tapasvI vepa meM bhI dekhA aura rAjya vaibhava se yukta rAjasiMhAsana para baiThe hue thI devA / kauzalyAne pati sukha bhI dekhA aura putraviyoga ke dArava ko bhI sahana liyaa| barAmarAnI bhI banI aura vAjamAtA bhI bnii| usane saMsAra ke sAre raMga dekha liye kintu usa kahIM bhIAtmika zAnti kA anubhava nahIM humA / saMsAra ke prati use vairAgya hogyaa| sAMsArika baMdhanoM ko tor3a jara usane dIkSA gaDvIkAra kara lii| kaI varSoM taka zuddha saMyama kA pAlana kara sadgati ko prApta kiyaa| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vaina sidAnta vola saMgraha, pAMcAM bhAga 303 ~ .mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm - (7) mRgAvatI mRgAvatI vaizAlI ke prasiddha mahArAjA ceTaka (cer3A) kI putrI thii| usakI eka bahina kA nAma padmAvatI thA jo campA ke rAjA parivAhana kI rAnI thii| satI padmAvatI ne bhI apane ujjvala carima dvArA solaha satiyoM ke pavitra hAra ko suzobhita kiyA hai| usa kA caritra bhAge diyA jaaegaa| mRgAvatI kI dUsarI bahina kA nAma trizalA thA jo mahArAja siddhArtha kI rAnI thii| usI ke garbha se carama tIrthaGkara zramaNa bhagavAna mahAvIra kA janma huA thaa| padmAvatI bhaura trizalAke sivAya mRgAvatI ke cAra bahaneM aura thiiN|| mRgAvatI bahuta sundara, dharma parAyaNa aura guNavatI thii| usa mA vivAha kauzAmbI ke mahArAjAzatAnIka ke sAtha huA thaa| apane guNoM ke kAraNa vaha usakI paTarAnI bana gaI thii| phauzAmbI vANijya, vyavasAya aura kalAkauzalma ke lie prasiddha thii| vahA~ bahuta se citrakAra rahate the| eka bAra kauzAmbI kA eka citrakAra citrakalA meM bhadhika pravINa hone ke lie sAtanapura gyaa| vahA~ eka bur3hiyA citerana ke ghara Thahara gyaa| bur3hiyA kA lar3akA citrakalA meM bahuta nipuNa thaa| kauzAmbI kAcitrakAra vahIM rahakara citrakalA sIkhane lgaa| eka vAra bur3hiyA ke ghara rAjapuruSa bhaae| ve usake lar3ake ke nAma kI ciTThI lAe the| mur3hiyA unheM dekha kara chAtI aura sira kUTatI huI jora jora se rone lgii| kauzAmbI ke citrakAra ne usa se rone kA kAraNa pUchA / bur3hiyA ne kahA- beTA ? yahaoN surapriya nAma ke yajJa kA sthAna hai| vahaoN prati varSa melA bharatA hai| usa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 zrI seThiyA jaina granthamAlA mele ke dina kisI na kisI citrakAra ko usa yatakA citra avazya banAnA par3atA hai| yadi citra meM kisI prakAra kI truTi raha jAya to yakSa citrakAra ke prANa le letA hai / yadi usa kA citra banAne ke lie koI taiyAra na ho to yakSa kupita hokara nagara meM upadrava macAne lagatA hai| bahuta se logoM ko mAra DAlatA hai| isa bAta se Dara kara bahuta se citere nagara chor3a kara bhAga gae, phira bhI yakSa kA kopa kama nahIM huaa| sAMketanapura meM sabhI loga bhayabhIta rahane lge| yaha dekha kara yakSa ko prasama karane ke lie rAjA ne sipAhiyoM ko bheja kara citeroM ko phira nagara meM bulA liyaa| mele ke dina pratyeka citrakAra ke nAma kI ciTThI ghar3e meM DAla kara eka kanyA dvArA nikalavAI jAtI hai| jisake nAma kI ciTTI nikalatI hai usI ko yakSa kA citra banAne ke lie jAnA par3atA hai| Aja mele kA dina hai| mere putra ke nAma kI ciTThI nikalI hai| merA yaha ikalautA beTA hai| isI kI kamAI se ghara kA nibhAva ho rahA hai| yaha cihI yamarAja ke ghara kA nimantraNa hai| isa vRddhAvasthA meM isa putra ke vinA merA kauna sahArA hai? kauzAmbI ke citrakAra ne kahA- mAtAjI! Apa zoka mata kiijie| yata kA citra banAne ke lie Apake putra ke badale meM calA jaauuNgaa| isa prakAra usane vRddhA ke zoka ko dUra kara diyaa| dhairya, utsAha aura sAhasapUrvaka vaha pulisa ke sAtha ho liyaa| usa ne usI samaya ahama tapa kA paccakhANa kara liyA aura citra banAne ke lie kesara, kastUrI bhAdi mahA mugandhita padArthoM ko sAtha le liyaa| pavitra hokara vaha yakSa ke mandira meM phuNcaa|kesr, candana, bhagara, kastUrI bhAdi mugandhita padArthoM ke vividha raMga banA kara usa ne yakSa kA citra bnaayaa|phir citra kI pUjA karake ekAgra citta se usake sAmane baiTha kara aura hAtha jor3a kara kahane lagA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMravAM mAga he yakSAdhirAja ! maiMne bhApa kA citra banAyA hai| usa meM yadi koI traTi raha gaI ho to isa sevaka ko kSamA kIjiegA / Apa ke santoSa se sabhI kA kalyANa hai| nagara ke sabhI loga zrApakI prasannatA cAhate haiN| yakSa citrakAra kI stuti se prasanna ho gayA aura bolA-citrakAra! maiM tuma para santuSTa huuN| apanA icchita vara maaNgo| citrakAra ne kahA- yadi Apa prasanna haiM to aba yahA~ ke logoM ko abhayadAna de diijie| dayA svarga aura mokSa kI jananI hai| citrakAra kA paropakAra se bharA humA kathana suna kara yakSa aura bhI prasanna ho gayA aura bolA-yAja se lekara jIvana paryanta maiM kisI jIva kI hiMsA nahIM kruuNgaa| kintu yaha varadAna to merI sadgati yA paropakAra ke lie hai / tuma apane lie koI dUsarA vara maaNgo| citrakAra ne uttara diyA-Apane merI prArthanAparadhyAna dekara jIva hiMsA ko vanda kara diyA, yaha bar3e harSa kI bAta hai| yadi Apa vizeSa prasanna haiM to maiM dUsarA vara mA~gatA hU~-Apa apane mana ko AtmakalyANa kI ora lgaair| yakSa atyanta prasanna hokara bolA- tumhArI bAta maiM svIkAra karatA hU~, kintu yaha bhI mere hita ke lie hai| tuma apane hita ke lie kucha maaNgo| yakSa ke vAra pAra Agraha karane para citrakAra ne kahA- yadi Apa mere para atyadhika prasanna haiM to mujhe yaha vara dIjie ki maiM kisI vyakti yA vastu ke eka bhAga ko dekha kara sAre kA citra khIMca skeN| __ yakSa ne 'tathA'stu' kaha kara usakI prArthanA ke anumAra vara de diyaa| citrakAra apane abhISTa ko prApta kara bahuta khuza huyA aura apane sthAna para calA AyA / usake muMha se sArA hAla suna kara rAjA aura prajA ko bar3A harSa huaa| sabhI nirbhaya hokara vizeSa prasanna ra lgaai| .. sahArI bAta Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 zrI seThiyA jaina manyamAlA Ananda pUrvaka rahane lage / citrakAra apanI kuzalatA ke kAraNa saba jagaha prasiddha ho gyaa| usakI kIrti dUra dUra taka phaila gaI / eka bAra zatAnIka ne apanI citrazAlA citrita karane ke lie 06 usI citrakAra ko bulaayaa| rAjA ne usakI bahuta prazaMsA kI aura apanI citrazAlA meM vividha prakAra ke prANI, sundara dRzya tathA dUsarI vastueM citrita karane ke lie kahA / 1 citrakAra apanI kArIgarI dikhAne lgaa| siMha, hAthI mAdi prANI aise mAlUma par3hate the jaise ve abhI boleNge| prAkRtika dRzya aise mAlUma par3hate the jaise vAstavika ho / sabhI citra sajIva tathA bhAvapUrNa the| eka bAra rAnI mRgAvatI apane mahala kI khir3akI maiM baiThI huI thI / usakA aMgUThA citrakAra kI najaroM meM par3a gayA / yakSa dvArA prApta hue varadAna ke kAraNa usane sArI mRgAvatI kA hUbahU citra banA diyaa| citrabanAte samaya usakI pIchI se kAle raMga kA eka dhavvA citra kI jAMgha para gira par3A / citrakAra ne use pAMca diyA kintu phira bhI vaha kAlA cihna banA rahA / citrakAra ne socAmRgAvatI kI jAMgha para sacamuca phAlA tila hogA isI lie varadAna ke kAraNa vAravAra poMchane para bhI yaha dAga yahA~ se nahIM miTatA / yaha cihna dekhane vAle ke dila meM sandeha paidA karane vAlA hai, kintu nahIM nikalane para kyA kiyA jaay| isa citra ko vastra pahanA dene cAhieM jisase yaha tila Dhaka jAya / yaha soca kara kAma ko dUsare dina ke lie multavI karake vaha apane ghara calA gayA / acAnaka usI samaya mahArAja zatAnIka citrazAlA dekhane ke lie Ae / aneka prakAra ke sundara aura kalA pUrNa citroM ko 'dekha kara unheM bar3hI prasannatA huii| citra dekhate hue ve mRgAvatI ke vastra rahita citra ke pAsa bhA pahu~ce / citra ko dekha kara unheM citrakAra kI kuzalatA para Azcarya hone lagA / acAnaka unakA dhyAna Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 307 jaMghA para par3e hue tila ke nizAna para gyaa| rAjA ke mana meM sandeha ho gyaa| ve socane lage- isa citrakAra kA mRgAvatI ke sAtha gupta sambandha hogA, nahIM to vaha isa tila ko kaise jAna sakatA hai| usakA aparAdha bahuta bar3A hai, isake lie use mRtyu daNDa milanA caahie| yaha nizcaya karake rAjA ne usake lie mRtyudaNTa kI dhAjJA de dii| citrakAra ne kSamA yAcanA karate hue kahA-mahArAja ! mujhe pakSa kI tarapha se varadAna milA huA hai| yaha bAta sabhI loga jAnate haiN| Apa bhI isase aparicita nhoNge| usa vara ke kAraNa meM kisI vastu yA vyakti kA eka aGga dekha kara pUrA citra banA sakatA huuN| maiMne mahArAnI kA kevala eka aMgUThA dekhA thA, usI se vara ke kAraNa sArA citra khIMca diyaa|jpaa ke dAga ko nikAlane ke lie maiMne kaI bAra prayatna kiyA kintu vaha na niklaa| hAra kara maiMne dUsare dina isa citra ko kapar3e pahinAne kA nizcaya kiyA jisa se yaha dAga Dhaka jaay| maiMne bhApa se saccI pAta nivedana kara dI hai, aba bhApa jo cAheM kara sakate haiN| Apa hamAre mAlika haiN| rAjA ne citrakAra kI parIkSA ke lie use eka kubjA kA kevala muMha dikhA kara sArIkA citra banAne kI AjJAdI citrakAra ne kunA kA hUbahU citra banA diyaa| rAjA ko usakI vAsa para vizvAsa ho gyaa| phira bhI usane isa bAta ko apanA apamAna samajhA ki citrakAra ne rAnI kA citra usase binA pUche isa praphAra bnaayaa| isa lie rAjAne yaha kahate hue ki bhaviSya meM yaha kisI kulavatI mahilA kA citra na khIMcane pAve, citrakAra kA aMgUThA kATa lene kI AjJA de dii| binA doSa ke daNDita hone ke kAraNa citrakAra ko yaha vAta bahuta burI lgii| usane mana meM badalA lene kA nizcaya kiyaa| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 zrI meThiyA jaina granthamAlA dhIre dhIre bAeM hAtha se citra banAne kA mabhyAsa kara liyaa| isa ke bAda usane mRgAvatI kA citra banAyA aura use zatAnIka ke parama zatra bhavantI ke rAjA caNDapradyotana ke pAsa legyaa| __ rAjA caNDaprayotana usa sundara citra ko dekha kara Azcarya meM par3a gayA aura citrakAra se pUchane lagA- yaha citra kAlpanika hai yA vAstava meM itanI sundara strI saMsAra meM vidyamAna hai ? aisA bhAgyazAlI puruSa kauna hai jise aisI sundarI patnI rUpa meM prApta huI hai| citrakAra ne uttara diyA-mahArAja ! yaha citra kAlpanika nahIM hai| yaha citra bhApake zatru kauzAmbI ke rAjA zavAnIka kI paTarAnI mRgAvatI kA hai| mahArAja ! citra to citrahI hai| mRgAvatI kA bAstavika saundarya isase hajAroM guNA adhika hai| citrakAra kI bAta sunate hI rAjA ke hRdaya meM kAma vikAra jAgRta ho gyaa| sAtha meM puganA vaira bhI tAnA ho gyaa| usane mana meM socA- aisI sandarI to mere mahaloM meM zobhA detI hai / zatAnIka ke pAsa usakA rahanA ucita nahIM hai| yaha soca kara apane vajrajaMgha nAmaka dUta ko bulAyA aura mRgAvatI kI mAMganI karane ke lie zatAnIka ke pAsa bheja diyaa| data kauzAmbI phuNcaa| zatAnIka ke sAmane jAkara usane caNDapradyotana kA sandeza sunAyA- mahArAja ! hamAre mahArAjA ne thApakI rAnI mRgAvatI kI mAMganI kI hai aura kahalAyA haijaise maNi zIze ke sAtha zobhA nahIM detI usI prakAra sagAvatI bhApake sAtha nahIM shobhtii| isa lie use zIghra mere adhIna kara diijie| mukuTa sira para hI zobhatA hai, paira para nahIM / yadi Apa ko apane jIvana aura rAjya kI cintA ho to vinA hicakicAhaTa mRgAvatI ko sauMpa diijie| data kA vacana mana kara zatAnIka ko bahuta krodha aayaa| usa Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo na siganata bola saMgrA, pAsavAM bhAga 309 ne uttara diyA- tumhAga rAjA-mahAmUrkha hai jo lokaviruddha mAMganI pharatA hai| hamezA kanyA kI mAMganI hotI hai vivAhitAstrI nahIM mAMgI jAnI, ima lie tumhAre rAjA ko jAkara kahanA- tumhAre sarIkhe paira ke samAna nIca rAjA ke ghara mukuTa jaisI mRgAvatI nahIM shosstii| vaha to hamAre sarIkhe sira ke samAna uttama rAjAoM ke antaHpura meM hI zobhatI hai| agara tumheM apane jIvana, dhana aura rAjya ko surakSita rakhanA ho to mRgAvatI ko prApta karane kA prayatna mata krnaa| data kA vadha karanA nIti viruddha samajha kara zatAnIka ne use apa. mAnita karake nagarI se bAhara nikalavA diyaa| dUta ne avantI meM pahu~ca kara sArI bAta khii| caNDapradyotana ne kupita hokara bar3e bar3e codaha rAjAoM kI senA ke sAtha kauzAmbI para car3hAI kara dii| senA ne zIghratA se kauzAmrva pahu~ca kara nagarI ke cAroM tarapha gherA DAla diyaa| rAjAzatAnIkabhAzatra ko apane rAjya para cadAI karate dekha kara taiyAra hone lgaa| usane nagarI ke dvAra banda kara die aura bhItara raha kara lar3anA zurU kiyaa| zatAnIka bahuta dera taka lar3atA rahA parantu caNDapradyotana kI senA bahuta bar3I thii| sAgara ke samAna usakI vizAla senA ko dekha kara zatAnIka himmata hAra gayA / Dara ke kAraNa use bhayAtisAra ho gayA aura anta meM usI roga se usakI mRtyu ho gii| akasmAt apane pati kA maraNa jAna kara mRgAvatI ko bahuta duHkha huaa| apane zIla kI rakSA ke lie ucita bhavasara jAna kara usa ne zoka ko hRdaya meM dabA liyA aura eka cAla clii| usane caNDapadyotana ko kAlAyA- mere pati kA Apa ke bhaya se dehAnta ho gayA hai / isa lie laukika rIti ke anusAra maiM abhI zoka meM huuN| merA putra udayana kumAra abhI choTA hai| vaha rAjya ko nahIM sambhAla saphatA / isa lie kucha samaya bAda jaba udayana Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vunrur bhI meThipA jaisampamAlA ~~~~mmmmmmmmmmmmmmmmmman womrammmm. kumAra rAjya sambhAla legA maura meM zokamukta ho jAU~gI to svayaM bhApake pAsa calI aauuNgii| Apa kisI bAta ke lie mujha para aprasanna na choiegaa| yadi Apane merI isa bAta para dhyAna na diyA bhaurazoka kI avasthA meM bhI rAjya aura mujha para adhikAra jamAne kA prayatna kiyA to mujhe prANa tyAgane pdd'eNge| isase ApakA manoraya miTTI meM mila jaaegaa| isa lie lar3AI banda karake bhApa bhapane rAjya kI ora cale jAiye isI meM kalyANa hai| __rAjA ne mRgAvatI kI bAta mAna lI aura lar3AI panda karake senA sarita avantI kI ora prasthAna kara diyaa| caNDapradyotana ke lauTa jAne para mRgAratI ne pati kA mRtyu saMskAra kiyaa| kauzAmbI ke cAroM ora majabUta dIpAla vana. vAI jimase zatra zIghra nagarI meM na ghusa ske| udayanakumAra ko mastra zastroM kI zikSA dii| dhIre dhIre use rAjya kA bhAra sammAlane yogya banA diyaa| camadyotana apane manoratha kI pUrti ke lie utkaNThina thaa| kucha varSoM ke bAda usane mRgAvatI ko bulAne ke lie apane sevakoM ko bhejaa| sevakoM ne kauzAmbI meM jAkara mRgAvatI ko caNDapradyotana kA sandeza sunAyA / mRgAvatI ne uttara diyA- maiM tumhAre rAjA ko mana se bhI nahIM caahtii| maiMne apane zIla kI rakSA ke lie yukti racI thii| mahArAjA zatAnIka kI mRtyu ho jAne se maiM Ajanma brahmacarya kA pAlana phruuNgii| kisI dUsare puruSa ko pati ke rUpa meM svIkAra nahIM kara sktii| isa lie tuma loga vApisa jAkara apane rAjA se kaha do ki vaha apane pApapUrNa vicAroM ko chor3a de| sevakoM ko isa bAta se khuzI huI ki mRgAvatI apane zIla para hada hai| unhoMne bhavantI meM jAkara sArI bAta rAjA se kii| caNDa. pramosanane jamIyazAstI caTAI paradI aura nagarIke Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina simAnta pola saMmaha, pAMdacA bhAga 31 // pAsa par3Ava DAla kara dUta dvArA mRgAvatI ko kahalAyA- mRgAvatI! yadi tuma apanA aura apane putra kA bhalA cAhatI ho to zIghra merI bAta mAnalo nahIM to tumhArA rAjya naSTa kara diyA jaaygaa| ___ mRgAvatI ne bhApatti ko AI huI jAnakara nagarI ke mAkAra para sipAhiyoM ko tainAta kara diyaa| saba prakAra kA prabandha karake vA apane zIla kI rakSA ke lie navakAra mantra kA jApakarane lgii| usI samaya grAmAnugrAma vicara kara jagat kA kalyANa karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kauzAmbI pdhaare| nagarI ke bAhara devoM ne samavasaraNa kI racanA kii| bhagavAn ke prabhAva se pAsa pAsa ke sabhI prANI apane vaira ko thUla ge| rAjA caNDapradyotana para bhI asara par3A / bhagavAn kA upadeza sunane ke lie vaha samavasaraNa meM bhAyA / mRgAvatI ko bhI bhagavAn ke bhAgamana phA samAcAra jAna kara bar3I khuzI huii| apane putra ko sAtha lekara vaha nagarI ke bAhara bhagavAna ke darzanArtha gaI / vaha bhI dharmopadeza sunane ke lie baiTha gii| bhagavAn ne sabhI ke lie hitakAraka upadeza denA zurU kiyaa| bhagavAn ke upadeza se mRgAvatI ne usI samaya dIkSA lene kI icchA prakaTa kii| yaha suna kara caNDapadyotana ko bhI bar3A harSa huaa| usane udayana ko kauzAmbI ke rAjasiMhAsana para baiga kara rAjyAbhiSeka mahotsava mnaayaa| mRgAvatI ne bhIrAjA ko sadaiva isI prakAra udayana ke Upara apanI kRpAdRSTi banAe rakhane kA sandeza diyaa| isa ke bAda mRgAvatI ne bhagavAn ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lI tathA mahAsatI candanavAlA kIbhAjJA meM vicarane lgii| eka bAra zramaNa bhagavAn mahAvIra vicarate hue kauzAmbI pdhaare| candanavAlA kA bhI apanI ziSyAbhoM ke sAtha vahIM Agamana huaa| eka dina mRgAvatI apanI gurubhAnI satI candanabAlA kI bhAjJA Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA caina pranyamAlA lekara bhagavAn ke darzanArtha gaI / vApisa lauTate samaya rAste meM bhIr3a hone ke kAraNa use bahuta dera khar3I rahanA pdd'aa| itane meM rAta ho gii| mRgAvatIaMdherA ho jAne para upAzraya meM phuNcii| vahA~ zrAkara usane candanabAlA ko vandanA kI / pravartinI hone ke kAraNa use upAlambha dete hue candanavAlA ne kahA- sAdhviyoM ko sUryAsta ke bAda upAzraya ke bAhara na rahanA caahiye| mRgAvatI apanAdoSa svIkAra karake usake liye pazcAttApa karane lgii| samaya hone para candanavAlA tathA dUsarI sAniyA~ apane apane sthAna para so gaI,kintu mRgAvatI baiThI huI pazcAttApa karatI rhii| dhIre dhIre usake ghAtI karma naSTa ho ge| use kevalajJAna hogyaa| __ aMdherI gata thii| saba satiyA~ soI huI thiiN| usI samaya mRgAvatI ne apane jJAna dvArA eka kAlA sAMpa dekhaa| vaha candanavAlA ke hAtha kI tarapha A rahA thaa| yaha dekha kara mRgAvatI ne candanavAlA ke hAtha ko uThA liyaa| hAtha ke chUe jAne se candanavAlA kI nIMda khula gii| pUchane para mRgAvatI ne sAMpa kI bAta kaha dI aura nidrAbhaMga karane ke lie kSamA maaNgii| candanavAlA ne pUchA-aMdhere meM Apane saoNpa ko kaise dekha liyA? mRgAvatI ne uttara diyA-mApakI kRpA se mere doSa naSTa ho gae hai, ataH jJAna kIjyoti prakaTa huI hai| candanavAlA- pUrNa yA apUrNa ? mRgAvatI-bhApakI kRpA hone para apUrNatA kaise raha sakatI hai ? candanavAlA- taba to Apako kevalajJAna prApta ho gayA hai| binA jAne mujha se AzAtanAhuI hai| merA apagadha kSamA kiijie| candanavAlA ne mRgAvatI ko bandanA kii| kevalI kI AzA. tanA ke lie vaha pazcAttApa karane lgii| usI samaya usake ghAtI pharma naSTa ho jAne se use bhI phevalajJAna hogyaa| mAyuSya pUrI hone para satI mRgAvatI siddha, buddha aura mukta huii| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga - 313 (8) sulasA ja se lagabhaga DhAI hajAra varSa pahale kI bAta hai / magadha deza meM rAjagRhI nAma kI vizAla nagarI thI / vahA~ zreNika nAma kA pratApI rAjA rAjya karatA thaa| usake sunandA nAma vAlI bhAryA se utpanna huA abhayakumAra nAmaka putra thaa| vaha autpAtikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI rUpa cAroM buddhiyoM kA nidhAna thA / vahI rAjA kA pradhAna maMtrI thaa| nagarI dhana, dhAnya Adi se pUrNa tathA sukhI thii| usI nagarI meM nAga nAma kA rathika rahatA thaa| vaha rAjA zreNika kA sevaka thA / usake zreSTha guNoM vAlI mulasA nAmaka bhAryA thI / nAga sArathI ne guru ke samakSa yaha niyama kara liyA thA ki maiM kabhI dUsarI strI se vivAha nahIM karU~gA / donoM strI puruSa paraspara premapUrvaka sukha se jIvana vyatIta karate the| sulasA samyaktva meM dRr3ha thI / use kabhI krodha na AtA thA / 1 eka bAra nAga rathika ne kisI seTha ke putroM ko AMgana meM khelate hue dekhA / vacce devakumAra ke samAna sundara the / unake khela se sArA zrAMgana hAsyamaya ho rahA thaa| unheM dekha kara nAga rathika ke mana meM AyA - putra ke binA ghara sUnA hai / sava prakAra kA sukha hone para bhI santAna ke binA phIkA mAlUma par3atA hai / isa prakAra ke vicAroM se usake hRdaya meM putraprApti kI prabala icchA jAga uThI / vaha putraprApti ke lie vividha prakAra ke upAya socane lagA / isa ke lie vaha mithyAdRSTi devoM kI ArAdhanA karane lgaa| sulasA ne yaha dekha kara usase kahA- prANanAtha ! putra, yaza, dhana Adi sabhI vastuoM kI prApti apane apane karmAnusAra hotI hai / bA~dhe hue karma bhogane hI par3hate haiN| isa meM manuSya yA deva kucha nahIM kara skte| mAlUma par3atA hai, mere garbha se koI santAna na hogI isa www Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manmAlA lie Apa dUsarA vivAha kara liijie| nAga sArathI ne uttara diyA-mujhe tumhAre hI putra kI AvazyakatA hai| maiM dUsarA vivAha nahIM karanA caahtaa| sulasA ne kahA- santAna, dhana Adi kisI vastu kA abhAva antarAya pharma ke udaya se hotA hai| antarAya ko dUra karane ke lie hameM dAna, tapa, paJcakakhANa Adi dharma kArya karane cAhieM / dharma se sabhI bAtoM kI prApti hotI hai| dharya hI kalpavRkSa hai| dharma hI cintAmaNi ratna tathA kAmadhenu hai| bhole prANI svarga aura mokSa ke dene vAle dharma ko chor3a kara idhara udhara bhaTakate haiN| uttama kula, dIrgha AyuSya,svastha zarIra,pUrNa indriyoM, abhISTa vastu kI prApti, paraspara prema, guNoM kA anurAga, uttama santAna tathA aizvarya Adi sabhI bAteM dharma se prApta hotI haiN| ghara meM lakSmI, vAhu meM bala, hAthoM dvArA dAna, deha meM sundaratA, muMha meM amRta ke samAna mIThI vANI tathA kIrti Adi sabhI guNoM kA kAraNa dharya hai| __kisI vastu ke apane pAsa na hone para kheda na karanA caahie| usakI prApti ke lie zubha karma tathA puNya upArjana karanA caahiye| jhulasA kI bAta suna kara nAga sArathI kI bhI dharma kI ora vizeSa ruci ho gii| donoM usI dina se dAna, tyAga aura tapasyA Adi dharya kAryoM meM vizeSa anurAga rakhane lge| ____eka vAra devoM kI sabhA lagI huI thii| manuSyaloka kI bAta clii|shkrendr ne sulasA kI prazaMsA karate hue kahA-bharatakhaNDa ke magadha deza kI rAjagRhI nagarI meM nAga nAma kA sArathI rahatA hai| usakI bhAryA salasA ko kabhI krodha nahIM aataa| vaha dharma meM aisI dRr3ha hai ki deva dAnava yA manuSya koI bhI use vicalita karane meM samarthanahIM hai| indra dvArA kI gaI prazaMsA ko suna kara hariNagaveSI deva salasA kI parIkSA karane ke lie mRtyuloka meM AyA / do Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola samaha, pAcavAM bhAga wwmmmmmmmmmmmmmmmm sAdhuoM kA rUpa banA kara vaha malasA ke ghara gyaa| sAdhuoM ko dekha kara sulasA bahuta karSita huii| mana meM socane lagI- merAahobhAgya hai ki nirgrantha sAdhu vikSA ke lie mere ghara padhAre haiN| sAdhuoM ko vandanA namaskAra karane ke bAda sulasA ne hAtha jor3a phara vinati kI- munirAja ! Apa ke padhArane se merA ghara pavitra huA hai| Apa ko jisa vastu kI cAhanA ho phrmaaie| pani ne uttara diyA- tumhAre ghara meM lakSapAka tela hai| ugra vihAra ke kAraNa bahuta se sAdhu glAna ho gae haiN| unake upacAra ke lie isakI AvazyakatA hai| _ 'lAsI hU~' kaha kara harSita hotI huI sulasA tela lAne ke lie andara gaI,jaise hI vaha Upara rakhe tela ke pAjala ko utArane lagI ki devamAyA ke prabhAva se vaha hAtha se phisalakara nIce gira pdd'aa| isI prakAra dUsarA aura tIsarA bhAjana bhI nIce gira kara phUTa gyaa| ___ itanA nuksAna hone para bhI sulasA ke mana meM bilkula kheda nahIM huA / bAhara Akara usane sArA hAla sAdhujI se khaa| sAdhuveSadhArI deva prasanna ho gyaa| usane apane asalI rUpa meM prakaTa hokara sulasA se kahA- zakrandra ne jaisI tumhArI prazaMsA kI thI, vAstava meM tuma vaisI hI ho| maiMne tumhArI parIkSA ke lie sAdhu kA veSa banAyA thaa| maiM tuma para prasanna huuN| jo tumhArI icchA ho maaNgo| salasAne uttara diyA- pApa mere hRdaya kI bAta jAnate hI haiM, phira mujhe kahane kI kyA AvazyakatA hai ? deva ne jJAna dvArA usake putraprApti rUpa manoratha ko jAna kara salalA ko battIsa goliyA~ dI aura kahA- eka eka golI khAtI jaanaa| inake prabhAva se tumheM battIsa putroM kI prApti hogii| phira kabhI jaba AvazyakatA par3e gerA smaraNa karanA, maiM usI samaya upasthita ho jAU~gA / yaha kaha kara deva antadhona ho gyaa| Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manyamAlA goliyA~ khAne se pahale sulasA ne socA-maiM battIsa putroM kA kyA karU~gI ? yadi zubha lakSaNoM vAlA eka hI putra ho to vahI ghara ko bhAnanda se bhara detA hai| akelA cA~da rAtri ko prakAzita kara detA hai kintu anaginata tAroM se kucha nahIM hotA / isI prakAra eka hI guNI putra vaMzako ujjvala banA detA hai, nigaNa bahuta se putra bhI kucha nahIM kara skte| adhika putroM ke hone se dharmakArya meM bhI vAdhA par3atI hai| yadi mere battIsa lakSaNoM vAlA eka hI putra utpanna ho to bahuta acchA hai| yaha soca kara usane sabhI goliyA~ eka sAtha khA liiN| usake prabhAva se sulasA ke battIsa garbha raha gae aura dhIre dhIre bar3hane lge| sulasA ke udara meM bhayaGkara vedanA hone lgii| usa bhasahya vedanA kI zAnti ke lie sulasA ne hariNagaveSI deva kA smaraNa kiyaa| deva ne prakaTa hokara salasA se kahA tumheM eka eka golI khAnI cAhie thii| battIsa goliyoM ko eka sAtha khAne se tumhAre eka sAtha battIsa putroM kA janma hogaa| ina meM se kisI eka kI mRtyu hone para sabhI mara jaaeNge| yadi tuma alaga alaga battIsa goliyA~ khAtI to alaga alaga battIsa putroM ko janma detii| ____ sulasA ne uttara diyA- pratyeka prANI ko apane kie hue karma bhogane hI par3ate haiN| mApane to acchA hI kiyA thA kintu azubha karmodaya ke kAraNa mujha se gantI ho gii| yadi Apa isa vedanA ko zAnta kara sakate hoM to prayatna kIjie nahIM to mujhe bA~dhe hue karma bhogane hI pdd'eNge| hariNagaveSI deva ne mulasA kI vedanA ko zAnta kara diyaa| samaya pUrA hone para usane zubha lakSaNoM vAle battIsaputroM ko janma diyaa| bar3e dhUmadhAma se putroM kA janma mahotsava manAyA gyaa| pArahaveM dina sabhI ke alaga alaga nAma rakkhe ge| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga zrA 317 www pA~ca pA~ca dhAyamAtAmoM kI dekharekha meM sabhI putra dhIre dhIre car3hane lge| nAga rathika kA ghara putroM ke madhura zabda, sarala ha~sI tathA vAlakrIDAoM se bhara gyaa| sabhI bAlaka eka se eka bar3ha kara sundara the| unheM dekha kara mAtA pitA ke harSa kI sImA na rhii| yogya avasthA hone para sabhI ko dharma, karma aura zastra sambandhI zikSA diigii| sabhI kumAra puruSa kI kalAoM meM pravINa ho gae aura rAjA zreNika kI naukarI karane lge| yuvA avasthA prApta hone para nAga rathika ne kulIna aura guNavatI kanyAmoM ke sAtha unakA vivAha kara diyaa| eka bAra rAjA zreNika ke pAsa koI tApasI (saMnyAsinI) eka citra lAI / vaha citra vaizAlI ke rAjA ceTaka kI sujyeSThA nAmaka putrI kA thaa| use dekha kara zreNika ke mana meM usase vivAha karane kI icchA huii| pitA kI icchA pUrI karane ke lie pramaya kumAra paNipha kA veza banA kara vaizAlI meM gyaa| vahA~ jAkara rAjamahala ke samIpa dukAna kara lii| usakI dukAna para sujyeSThA kI eka dAsI mugandhita vastuoM ko kharIdane ke lie bhAne lgii| abhayakumAra ne eka paTa para zreNika kA citra banA rakkhA thA / jisa samaya dAsI dukAna para AtI vaha usa citra kI pUjA karane lgtaa| eka bAra dAsI ne pUchA- yaha kisa kA citra hai? maiM yaha nahIM batA sakatA, abhayakumArane uttara diyaa| dAsI ke bahuta AgrahapUrvaka pUchane para abhayakumAra ne kahA- yaha citra rAjA zreNika kA hai| dAsI ne sArI bAta sujyeSThA se khii| mujyeSThA nedAsI se kahA aisA prayatna karo jisase isa rAjA ke sAtha merA vivAha hojaay| dAsI ne jAkara yaha vAta abhayakumAra se khii| isa para abhaya kumAra ne eka suraMga taiyAra karAI aura zreNika mahArAja ko kaha Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrI meThiyA jaina granthamAlA NNNN lAyA-caitra zuklA dvAdazI ke dina isa suraMga ke dvArA Apa yahA~ bhaajaaiegaa| sujyeSThA ko bhI isa bAta kI khabara kara dI ki zreNika rAjA dvAdazI ke dina vaizAlI meM paaeNge| usI dina zreNika aayaa| sajyeSThA usake sAtha jAne ke lie taiyAra hone lgii| itane meM usakI choTI bahina celaNA ne kahAmaiM bhI tumAre sAtha calaeNgI aura zreNika ke sAtha vinaaikruuNgii| donoM vahine taiyAra hokara muraMga ke muMha para bhAI / yahA~ pAkara mujyeSThA bolI- apanA ranoM kA piTArA bhUla AI huuN| maiM use lene jAtI huuN| mere Ane taka tuma yahIM ThaharanA / yaha kaha kara vaha ranakaraNDa lAne vApisa calI gii| itane meM zreNika vahA~dhA phuNcaa| vaha sulasA ke battIsa putroM ke sAtha vahA~ pAyA thaa| suraMga ke dvAra para khar3I huI celaNA ko sujyeSThA samajha kara zreNika ne use ratha para viThA liyA aura zIghratA se rAjagRhI kI bhora masthAna kara diyaa| ___ itane meM sujyeSThA bhAI / suraMga ke dvAra para kisI ko na dekha kara vaha samajha gaI ki celaNA akelI calI gaI hai| usane cillAnA zurU kiyA / cer3A mahArAja ko rakhabara phuNcii| putrI kA haraNa huA jAna kara unhoMne pIchA kiyaa| sulasA ke putroM ne cer3A rAjA kI senA ko mArgahI meM roka liyaa| yuddha zurU humA / usa meM sulasA kA eka putra mArA gyaa| eka kI mRtyu se bAkI bace hue ikatIsa pakSoM kI bhI mRtyu ho gii| zreNika celaNA ko lekara rAjagRhI ke samIpa phuNcaa| rAjAne use sujyeSThA ke nAma se pulAyA to celaNA ne kahA- maiM mRjyeSThA nahIM huuN| maiM to usakI choTI mahina celaNA hai| rAjA ko apanI bhUla kA patA lgaa| bar3e samAroha ke sAtha zreNika aura celaNA kA vivAha ho gyaa| . ___ sulasA ko apane putroM kI mRtyu kA samAcAra sana phara bar3A duHkha huaa| vaha vilApa pharane lgii| eka sAtha bartA Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VnVw mRtyu usake lie asahya ho gii| usa kA rudana sana kara mAsa pAsa ke loga bhI zoka karane lge| usa samaya abhayakumAra nAgarathika ke ghara AyA aura sulasA ko sAntvanA dene ke lie phahane lagA- sulase ! dharma para tumhArI dRr3ha zraddhA hai| tuma usake marya ko pahicAnatI ho / avivekI puruSa ke samAna vilApa karanA tumheM zobhA nahIM detaa| yaha saMsAra indrajAla ke samAna hai| indradhanuSa ke samAna nazvara hai| hAthI ke kAnoM ke samAna capala hai| sandhyA rAga ke samAna asthira hai| kamalapatra para par3I huI baMda ke samAna kSaNika hai| magatRSNA ke samAna mithyA hai / yahA~ jo AyA hai vaha avazya jaaygaa| naSTa hone vAlI vastu ke lie zoka karanA vRthA hai| abhayakumAra ke isa prakAra ke vacanoM ko suna kara sulasA aura nAga rathika kA zoka kucha kama ho gayA / saMsAra kI vicitratA ko samajha kara unhoMne duHkha karanA chor3a diyaa| kucha dinoM bAda bhagavAna mahAvIra campAnagarI meM pdhaare| nagarI ke bAhara devoM ne samavasaraNa kI racanA kii| bhagavAn ne dharmopadeza diyaa| dezanA ke anta meM ambar3a nAma kA vidyAdhArIzrAvaka khar3A huaa| vidyA ke bala se vaha kaI prakAra ke rUpa palaTa sakatA thaa| vaha rAjagRhI kA rahane vaalaathaa| usane kahA-prabho! Apake upadeza se merA janma saphala hogyaa| ava meM rAjagRhI jA rahA huuN| __bhagavAn ne pharamAyA- rAjagRhI meM jhulasAnAma bAlIzrAvikA hai| vaha dharma meM parama dRr3ha hai| ambar3a ne mana meM socA-sulasA zrAvikA bar3I puNyazAlinI hai, jisake lie bhagavAn svayaM isa prakAra kaha rahe haiN| usameM aisA kauna sAguNa hai jisase bhagavAn ne use dharma meM dRr3ha vtaayaa| maiM usake samyaktva kI parIkSA kruuNgaa|yh soca kara usane parivrAjaka (saMnyAsI) kA rUpa banAyA aura sulasA ke ghara jAkara kahA- bhAyuSmati ! Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA Mmmmm mujhe bhojana do isase tumheM dharma hogA / mulasA ne uttara diyAjinheM dene se dharma hotA hai, unheM maiM jAnatI huuN| vahA~ se lauTa kara sambar3a ne bhAphAza meM padmAsana racA aura usa para baiTha kara logoM ko Azcarya meM TAlane lgaa|log use bhojana ke lie nimantrita karane lage kintu usane kisI kA nimantraNa svIkAra nahIM kiyaa| logoM ne pUchA- bhagavan ! aisA phauna bhAgyazAlI hai jisake ghara kA bhojana grahaNa karake Apa pAraNA kreNge| bhambar3a ne kahA- maiM sulasA ke ghara kA AhAra pAnI grahaNa kruuNgaa| loga sulasA ko badhAI dene maae| unhoMne kahA-sulase! tuma bar3I bhAgyazAlinI ho| tumhAre ghara bhUkhA saMnyAsI bhojana kregaa| salasA ne uttara diyA- maiM ise doMga mAnatI huuN| logoM ne yaha bAta ambar3a se kahI / ambar3a ne samajha liyAsalasA parama samyagdRSTi hai jisase mahAn atizaya dekhane para bhI vaha zraddhA meM DaoNvADola nahIM huii| isake bAda ambar3a zrAvaka ne jaina muni kA rUpa bnaayaa| 'NisIhi NisIhi' ke sAtha namukkAra mantra kA uccAraNa karate hue usane sulasA ke ghara meM praveza kiyaa| sulasA ne muni jAna kara usakA ucita satkAra kiyA ambar3a zrAvaka ne apanA asalI rUpa batA kara salasA kI bahuta prazaMsA kii| use bhagavAn mahAvIra dvArA kI haI prazaMsA kI bAta khii| isake bAda vaha apane ghara calA gyaa| * samyaktva meM dRr3ha hone ke kAraNa mulasA ne tIrthaGkara gotra voNdhaa| AgAmI cauvIsI meM usakA jIva pandrahaveM tIrthaGkara ke rUpa meM utpanna hogA aura usI bhava meM mota jaaygaa| (TANAga sUtra, TANA : sUtra 661-62 TIkA) / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paina sikhAnta bola samaha, pAca mAga 321 ( 6 ) sItA bharatakSetra meM mithilA nAma kI nagarI thI / vahA~ harivaMzI rAjA vAsuki kA putra rAjA janaka rAjya karatA thA / usakA dUsarA nAma videha thA / rAnI kA nAma videhA thA / rAjA nyAya-nItiparAyaNa thA / prajA kA putravat pAlana karatA thA ataH prajA bhI use bahuta mAnatI thI / rAnI videhA meM rAjarAnI ke yogya saba hI guNa vidyamAna the / sukhapUrvaka samaya bitAtI huI rAnI eka samaya garbhavatI huI / samaya pUrA hone para rAnI kI kukSi se eka yugala, arthAt eka putra aura eka putrI utpanna huaa| isase rAjA, rAnI aura prajA ko bahuta hI prasannatA huI / isI samaya saudharma devaloka kA piMgala nAma kA deva avadhijJAna se apanA pUrvabhava dekha rahA thaa| rAnI videhA kI kukSi se utpanna hone vAle yugala santAna meM se putra rUpa meM utpanna hone vAle jIva ke sAtha use apane pUrva bhava ke vaira kA smaraNa ho prAyA / apane vaira kA badalA lene ke liye vaha zIghra hI rAnI ke prasUtigRha meM AyA aura vahA~ se vAlaka ko uThA kara cala diyA / vaha use mAra DAlanA cAhatA thA kintu bAlaka kI sundara AkRti dekha kara use usa para dayA A gii| isase use vaitADhya parvata para le jAkara eka vana meM sunasAna jagaha para rakha diyaa| isa prakAra apane vaira kA badalA cukA huA mAna kara vaha vApisa apane sthAna para lauTa AyA / vaitADhya parvata para rathanUpura nAma kA nagara thA / yahA~ para candragati nAma kA vidyAdhara rAjya karatA thA / vanakrIr3A karatA huA vaha udhara nikala AyA / eka sundara vAlaka ko pRthvI para par3A huA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 zrI meThiyA jena pranyamAlA dekha kara use bhAzcarya aura prasannatA donoM hue| usane tatkAla vAlaka ko uThA liyA aura apane mahala kI ora ravAnA hubhaa| gharamAkara usane vaha vAlaka rAnI ko de diyaa| usake koI santAna nahIM thI isa lie aise sundara vAlaka ko prApta kara use bahuta khuzI huii| bAlaka kI prApti ke viSaya meM rAjA aura rAnI ke sivAya kisI ko kucha bhI mAlUma na thA isa liye una donoM ne vicAra kiyA ki ise apanA nijI putra honA mAhira karake dhUmadhAma se isakA janmotsava manAnA cAhiye / aisA vicAra kara rAjA ne apane parijanoM meM tathA zahara meM yaha ghoSaNA karAdI ki rAnI sagarbhA thI phintu kaI kAraNoM se yaha bAta aba taka gupta rakhI gaI thii| bhAja rAnI kI kuti se eka putraratna kA janma huA hai| isa ghoSaNA ko suna kara prajA meM zrAnanda chA gyaa| vividha prakAra se khuziyA~ manAI jAne lgiiN| putra janmotsava manAphara rAjA ne putra kA nAma bhAmaNDala rakhA / sukhapUrvaka lAlana pAlana hone se vaha dvitIyA ke candramA kI taraha bar3hane lgaa| kramazaH bar3hatA hubhAbAlaka yauvana avasthA ko mApta huaa| aba rAjA candragati ko usake anurUpa yogya kanyA khojane kI cintA huii| ___ apane yahA~ putra tathA putrI ke utpanna hone kI zubha sUcanA eka dAsIdvArA prApta karake rAjA janaka khuza ho hI rahe the itane hI meM putraharaNa kI duHkhada ghaTanA ghttii| dUsarI dAptI dvArA isa khabara ko suna kara rAnA kI gvuzI cintA meM pariNata ho gii| unake hRdaya ko bhArI coTa pahu~cI jisase ve mUchita hokara bhUmi para gira pdd'e| prajA meM bhI atyanta zoka chA gayA / zItala upacAra karane para rAjA kI mRA dRra huI / putrI ko hI putra mAna kara unIne saMtopa kiyA / janmotsava manA kara putrI kA nAma sItA rakkhA / pA~ca dhAyoM dvArA lAlana pAlana kI jAtI huI mItA surakSita vela kI taraha bar3hane lgii| Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI yo mA para bhAga isqn ti / bh w | inp [jit ti $ dqinrin: para nA nidezakomA goganA ponane kI ninnaa| ghara meM nIna ginIyAna mArapanI nArita unaca gIlI namanAyanAcavilA vinaMca varSamA vAMgugAmAsacilAranIyAntanaH mAnyatA knyaa|| - : : PETY, # 1 bAkA parva danigama bhAva sa nAma kA eka degaa| vA annaga nAma kA eka mAnA gama bharanAmA vamaH kAna meM patra the / eka samaya meM vahI bhArgamenA laphara mithilA para jamAye mIra nAnA mahAra para karane lge| gamAsTara kAmanA golI hAnA nagaragaMkane meM asamartha paa| mahInanA savAra paganna hAnI kA yaha dekha kara ganA videzabAna smgaa| mAnA nige sapane mitra gamAdaza. raya paM. pAma uma padana bhejaa| dana kI bAnagana phara ganA dazamya apane mitra gamAvidaha sI gahAyatA lie janAmahita mithilA jAne ko nayA usI magara gama mAranagaNanAkara unake sAmane upasthita hue mAra vinaya pUrvaka arja karane lage ki, praya ! gAetI kAvasyA hai| ataH hama logoM ko hI mithilA jAne hI pAgA diimiy| patroM kA vizeSa bhAgraha daraya phara ganA dazaramane unheM mithilA kI aura vidA kiyaa| vahA pahana kara rAma aura lapaNA na aimA pagamama dikhalAnA kimnaca rAjA kI manA bhAga gii| ganA videza cAra mithilAvAsI janoM ko zAnti milI, ve nirUpadrava hoge| unakA adbhuta parAkrama dekha Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 zrI seThiyA jaina manyamAlA kara rAjA videha ko bahuta prasannatA huI / unakA ucita satkAra karake unheM ayodhyA kI ora vidA kiyaa| sItA kA dUsarA nAma jAnakI thaa| vaha paramasundarI evaM rUpavatI thii| usake rUpa lAvaNya kI prazaMsA cAroM mora phaila cukI thii| epha samaya nArada muni use dekhane ke liye mithilA meM Aye / rAjamAla meM pAkara ve sIdhe vahA~ pahu~ce jahA~ jAnakI apanI sakhiyoM ke sAtha khela rahI thii| nArada muni ke vicitra rUpa ko dekha kara jAnakI dara kara bhAgane lagI, dAsiyoM ne zora kiyA jisase rAjapurupa vahA~ pahu~ce aura nArada muni ko pakar3a kara apamAna pUrvaka mahala se bAhara nikAla diyaa| nArada muni ko bar3A krodha bhaayaa| vesa apamAna kA badalA lene kA upAya socane lge| sItA kA eka citra banA kara ve vaitADhya giri para vidyAdharakumAra bhAmaNDala ke pAsa phuNce| bhAmaNDala ko vaha citrapaTa dikhalA kara sItA ko hara lAne ke liye nAradamuni use utsAhita kara vahA~ se cale gye| citrapaTa dekha kara bhAmaNDala sItA para mugdha hogyaa| usakI mApti ke liye vaha rAta dina cintita rahane lagA / rAjaputra kI cintAbhaura udAsInatA kA kAraNa mAlUma karake candragati ne eka data janaka ke pAsa bhejA aura apane putra bhAmaNDala ke liye sItAkI mAMgaNI kii| data kI bAta suna kara rAjA janaka ne uttara diyA ki maiMne apanI pyArI putrI sItA kA svayaMvara dvArA vivAha karane kA nizcaya kiyA hai| svayaMvara meM sava rAjAoM ko nimantraNa diyA jaaygaa| merI pratimA ke bhanusAra devAdhiSThita vajrAvarsa nAma kA dhanupa vahaoNrakhA jAyagA / jo dhanupa para vANa car3hAne meM samartha hogA usI ke sAtha sItA kA pANigrahaNa hogaa| dUtta ne caitADhya giri para bhAkara sArI vAta candragati ko kaha sunAI / rAjA ne bhAmaNDala ko mAzvAsana diyA aura sItA ke svayaMvara kI pratIkSA karane lgaa| Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daganIdanAne parAmaka nepAlamAna pAnagI pUlA para pAvara kamAna sImA pakSAna rAmAne vividhAMgamAyA gAma yasa pAna bhaMgA nikanani ra manakAmI mora mAmAna svarama mATara meM unihumAgamA vAma rAma, Adi sapane puna mAyAmapanaM para mAmadala .sAtha mahApAre / sabhI jAyA gayA nayA gAne saMgamAgamA janAnI saura maMkana yara yA gajA goM gomAnI naaii| isI samaya ekamatAnI mAya gandaravanApamAna lagAnA svagaMgAmA sadabhata pAnAvara yo deya kara gita sabhI gamAgAra mAra mI mAlika liye apane apane pradaya kA dhyAna pArane lge| sanA janaka mI pranitA ena kara 3 e rAjamArga meM meM mAyabArga bArga meM dhanaga phe pAsa Akara thapanA pana manamAna laga kinna dhanA para vANa bahAnA ko dUra rahA. isa panupa ko hilAne meM nAmArtha ne| jo gajakumAra para garva ke sAtha aphara phara panapa meM pAsa mAtethe sarala honAne para celamjA mira nInA karake vApisa apane sAmana para jA baiThate the| rAjakumAge kI yaha dazA degya phAra rAgA janaka yaM idaya meM cintA utpanna huii| vaha socane lagAyayA natriyoM kA bala parAkrama ga ho cukA hai ? kyA merI pratimA pUrI na hogI? kyA mItA phArivAhana ho sakegA? usa udaga meM isa prakAra ke saMkalpa riphanpa uTha rahe the / utane hI meM kAkutsthakuladIpaka dazarathanandana gama apane mAmana se utthe| dhanapa ke pAsa mAphara janAyAsa hI unhoMne dhanapa ko uThA phara usa para vANa car3hA diyaa| yaha dekha kara rAjA janaka phI prasannatA kI Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina pranyamAlA wwwmarrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr . sImA na rhii| unakI pratijJA pUrI huii| sItA ne parama harSa ke sAtha apane bhAgya kI sarAhanA karate hue rAma ke gale meM varamAlA DAla dii| rAjA janaka aura rAjA dazaratha pahale se mitra the| aba unakI mitratA aura bhI gaharI ho gaI / rAjA janaka ne vidhipUrvaka sItA kA vivAha rAma ke sAtha kara diyA / rAjA dazaratha apane putra aura putravadhU ko sAtha lekara sAnanda ayodhyA lauTa Ae aura mukhapUrvaka samaya bitAne lge| svayaMvara meM Ae hue dUsare rAmA loga nirAza hokara apane apane nagara ko vApisa lautte| vidyAdharakumAra bhAmaNDala kobhatyavipha nirAzA huii| sItA kI prApti na hone se vaha rAta dina cintita evaM udAsa rahane lgaa| eka samaya cAra jJAna ke dhAraka epha munirAja bhayodhyA meM pdhaare| rAjA dazaratha apane parivAra sahita dharmopadeza sunane ke lie gyaa| bhAmaNDala ko sAtha lekara zrAphAzamArga se gamana karatA habhA candragati bhI udhara se nikalA / munirAja ko dekha kara vaha nIce utara paayaa| bhaktipUrvapha vandanA namaskAra phara vaha vahaoNpaiTha gyaa| 'bhAmaNDala aba bhI sItA kI abhilASA se saMtapta ho rahA hai yaha dAta apane jJAna dvArA jAna kara munirAja ne samayocita dezanA dii| prasaMgavaza candragati aura usakI rAnI puSpavatI ke tathA bhAmaNDala aura sIsA ke pUrvabhava kaha snaaye| usI meM bhAmaNDala aura sItA kA isa bhava meM eka sAtha janma lenA aura tatkAla pUrvabhava ka vairI eka deva dvArA bhAmaNDala kA harA jAnA Adi sArA vRttAnta bhI kaha sunaayaa| ise suna kara bhAmaNDala ko jAtismaraNa jJAna ho gyaa| macchita hokara vaha usI kSaNa bhUmi para gira pdd'aa| thor3I dera bAda usakI mUrchA dara huI / jisa taraSTha munirAja ne kahA thA usI prakAra usane apane pUrvabhava kA sArA vRttAnta jAna liyaa| Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jesiyA bana mAga 207 bhItA po apanI pahina gaMgA para usane me maraNAma kiyA janma se hai| candra ko bhI hue apane bhAI kI mInA bhI atyanta prasannatA ne dUna bhejakara jana bhara kI rAnI videza bulAyA aura jamane hI jisakA hogayA thA vaha yaha bhAgaSTa tumhArA hai dimAga cAra caura bhagaThana ko 13 manAyA yaha zana para sapanA putra makAna se lagA liyaa| apane vAvika mAtA zivApopahicAna kara bhAla ko bhIganA bhakti nAma vinacandragatiko upogyaa| bhAmaTana ko nirAkara gharAne dArakara lii| rAjA ne bhI nigama meM apane ke viSaya meM 9-11 apane pUrvabhavakA tAnna suna kara gaMjA dazavya ko bhI baiMgana utpanna hogayA ne bhI apane putra rAmaphorAjya ne kA niyaya kara liyaa| namaka kI bArI hone bgii| rAnI kaikayI kI dAsIna nahIM hogA | ugane sAyA aura gaMgrAma ke dvArA diye gaye dara pAMgane ke ye rata kiyaa| dAmI kI bAnoM meM Akara kI ne rAjA meyara goge mere putra bharata ko gale -- kI caudaha varSa kA vanavAsa apane vacana kA pAlana karane ke liye rAjA ne usake donoM svIkAra kiye| pitA kI mAtA se rAma vana jAne ke liye hue | jaba yaha bAta gItA ko mAlUma huI to vaha bhI rAma ke sAtha vana jAne ko vyA ho gii| rAnI kauzalyA ke pAsa jAkara bana jAne kI anumati yAgane lgii| kauzalyA ne kahA- putri ! rAma pitA kI bhASA se Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 zrI seThiyA jaina pranyamAlA vana jA rahA hai| vaha vIra puruSa hai| usake liye kucha kaThina nahIM hai phintu tU bahuta komalAGgI hai / tU sadA mahaloM meM rahI hai| vana meM zIta tApa Adi ke tathA paidala calane ke phaSTa ko kaise sahana kara sakegI ? sItA ne kahA- mAtAjI! ApakA kahanA ThIka hai kintu ApakA AzIrvAda merI saba kaThinAiyoM ko dUra kregaa| jisa prakAra rohiNI candrapA phA,vijalI megha kA cAra chAyA puruSa kA anusaraNa karatI hai usI prakAra pativratA striyoM ko apane pati kA anusaraNa karanA cAhie / pati ke surata meM surakhI aura duHkha meM dukhI rahanA unakA parama dharma hai| isa prakAra vinaya pUrvaka nivedana kara sItA ne kauzalyA se bana jAne kI AjJA prApta kara lii| rAma kI vana Ane kI bAta suna kara lakSmaNa ekadama kupita ho gyaa| vaha kahane lagA ki mere rahate hue rAma ke rAjagaddI ke haka ko kauna chIna sakatA hai ? pitA jI to sarala prakRti ke haiM kintu striyA~ svabhAvataH kuTila huA karatI haiN| anyathA kaikayI apanA varadAna isa samaya kyoM mAMgatI ? maiM rAma ko vana meM na jAne dNgaa| maiM unheM rAjagaddI para bitthaauuNgaa| aisA soca kara lakSmaNa rAma ke pAma paayaa| rAma ne samajhA kara usakA krodha zAnta kiyaa| vaha bhI rAma ke sAtha vana jAne ko tapyAra ho gyaa| tatpazcAt sItA maura lakSmaNa sahita rAma bana kI ora ravAnA ho ge| ephasamaya eka saghana vana meM eka jhopar3I banA kara sItA,lakSmaNa aura rAma Tahare hue the| sItA ke adbhuta rUpa lAvaNya kI zobhA sana phara phAmAtura banA huA rAvaNa saMnyAsIphA veSapanA kara vahA~ aayaa| rAma aura lakSmaNa ke bAhara cale jAne para vA jhopar3I ke pAsa AyA aura minA mA~gane lgaa| minAdene ke liye jaba sItA bAhara nikalI to rAvaNa ne use pakar3a liyA bhaura apane pappapha vimAna meM viThA kara laMkAle gyaa| yahaoNlejAkara sItA ko Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ free traint, it mA 15 mazIpha vATikA meM vAi marakAmI mAmInAkapaH paM. prAMgana dekara mAne jAne kI pahA pArane lgaa| deza gamana para golI mAra ko mahArA dApayana phara rhegaa| maiM tumheM pAnI padarAnI sanA para mgaa| buhArI mAtA kA sabhI gama nahI gAvI para patAkAra karane kA manamA ! ! namunamaganamAnepAnIparamaramAnAnegadI para bhIgAna nadimAga kI manamA sIdhAjana mAvi mInA panapanA gAnA manoM kA mAnanA anI malA phAra divaanlgaa| mInA mAnI nagI Ane nibhIka hokara mAra diyA ki mapanI manapArA kise banA sake maranA bhINAga sapane manI kI rakSA niyamanamA gA. gara kara sakatI hai| nigamakAra nIdhina siMha kI mahArAja utpAdanA mora jI panAga paM. gannA kI gati ko mAda karanA sambhava de sImakAra niyoM meM manIya gAjapArA karanA bhI mamambhava hai| gavaNa ne sAma, dAma, daNjAra bhedana pArI nAniyoM kA prayoga sInA para kara liyA kintu jo eka bhI gatiH saphala nii| mInA ko Ane manIda meM bhe gamAna nidhana para dRr3ha sAjhA kara rAyaNa nigaza ho gyaa| vaha vApimarane sAla ko loTa gayA kintu vaha kAmAni dampa rone lgaa| apane pani kI yaha dazA dekha kara mandodarI ko bahuta dAna mA / vA karane lagI- svAmina ! sItA kAraNa kara mApane pahana anucita kArya kiyA hai| bhApa mI uttama pampoM ko yA, phArga Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImagviA baina pranpamAlA ~ ~ ~~~~~~~~ ~ ~~~ ~~ nAma kI tIna rAniyA~ aura thiiN| sItA ko sagarbhA jAna kara unake yana meM IrSyA utpanna huI / ve usa para koI kalaMka car3hAnA cAhatI thIM ataH rAtadina usakA chidra DhU~Dhane lgiiN| ekadina kapaTapUrvaka unhoMne sItA se pUchA ki sarikha ! tuma laMkA meM bahuta samaya taka rahI thI aura gavaNa ko bhI dekhA thaa| hameM bhI batAo phirAvaNa kA rUpa kaisA thA sItA kI prakRti sarala thii| usane kahA-bahino! maiMne rAvaNa kA rUpa nahIM dekhA kintu kabhIkabhI mujhe DarAne dhamakAne ke lie vaha azoka vATikA meM AyA karatA thA isalie usake kerala paira maiMne dekhe hai| sautoM ne kahA- acchA usake paira hI citrita karake hameM dikhAbho / unheM dekhane kI hameM bahuta icchA ho rahI hai| sarala prakRti vAlI sItA unake kapaTabhAva ko na jAna skii| sarala bhAva se usane rAvaNa ke donoM paira citrita kara diye / sautoM ne unheM apane pAsa rakha liyaa| aba ve apanI icchA ko pUrI karane kA ucita avasara dekhane lagIM / eka samaya rAma akele baiThe hue the| taba saba sauta mila kara unake pAsa gii| citra dikhA kara ve kahane lagIM- svAmin ! jisa sItA ko zrApa pativratA aura satI karate haiM usake caritra para jarA gaura kIjie / vaha aba bhI rAvaNa kI hI icchA karatI hai| vaha nityaprati ina caraNoM ke darzana karatI hai| sautoM kI bAta suna kara rAma vicAra meM par3a gaye kintu phisI anabana ke phAraNa sautoM ne yaha bAta banAI hogI yaha soca kara rAma ne unakI bAtoM kI ora koI vizeSa dhyAna nahIM diyaa| apanAprayAsa asaphala hose dekha mautoM kI IrSyA aura bhI bar3ha gii| unhoMne apanI dAsiyoM dvArA logoM meM dhIre dhIre yaha vAsa phailAnI zurU kii| isame loga bhI bhava sItA ko sakalaMkasamajhane lge| eka dina rAtri ke samaya rAma sAdAvepa pahana phara logoM kA samva duHkha jAnane ke liye nagara meM nikle| ghUmate hue ve eka dhovI ke ghara Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnena simAnta moma saMgraha, pAvAM bhAga 330 rxmmmmmwwwmv .mmmmmmmm or m~~~~~~~~~~ zobhA nahIM detaa| sItA mahAsatI hai / vaha mana se bhI parapuruSa kI icchA nahIM karatI / satiyoM ko kaSTa denA ThIka nahIM hai| ataH zrApa isa duSTa vAmanAko hRdaya se nikAla dIjie aura zIghra hI sItA ko vApisa rAma ke pAsa pahuMcA dIjie / rAvaNa ke choTe bhAI vibhISaNa ne bhI rAvaNa ko bahuta kucha samajhAyA kintu rAvaNa to kAmAndha banA huA thaa| usane phisI kI bAta para dhyAna na diyaa| rAma lakSmaNa jaba vApisa lauTa phara jhoMpar3I para pAye to unhoMne vahA~ sItA ko na dekhA, isase unheM bahuta duHkha humaa| ve idhara udhara sItA kI khoja karane lage kintu sItA kA kahIM patA na lgaa| sItA kI khoja meM ghUmate hue rAma lakSmaNa kI sugrIva se bheTa ho gii| sItA kI khoja ke liye sugrIva ne bhI cAroM dizAoM meM apane dUta bheje / hanumAn dvArA sItA kI khabara pAkara rAma, lakSmaNa aura jhagrIva vahuta bar3I senA lephara laMkA gye| apanI senA ko sajjita kara rAvaNa bhIyuddha ke liye tayyAra hubhaa|donoN varapha kI senAoM meM ghamAsAna yuddha hunaa| kaI vIra yoddhA mAre gye| anta meM vAsudeva lakSmaNa dvArA prativAsudeva rAvaNa mArA gyaa| rAma kI vijaya huii| sItA ko lekara rAma aura lakSmaNa ayodhyA ko lautte| mAtA kauzalyA, sumitrA aura paikayI ko tathA bharata ko aura sabhI nagara nivAsiyoM ko bar3I prasannatA huii| sabhI ne mila kara rAma kA rAjyAbhiSeka kiyaa| nyAya nItipUrvaka prajA kA putravat pAlana karate hue rAjA rAma mukhapUrvaka dina bitAne lge| eka samaya rAtri ke antima bhAga meM sItA ne eka zubha svmdekhaa| usane apanA nAma rAma se kahA / svama sana phara rAma ne kahAdevi ! tumhArI kuti se phisI vIrapatra kA janma hogA / sItA yatanA pUrvaka apane garbha kA pAlana karane lgii| sItA ke sivAya rAma ke prabhAvatI, ratinibhA aura zrIdAmA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manyamAlA ke pAsa jA pahu~ce / dhovina rAta meM derI se AI thii| vaha daravAjA khaTakhaTA rahI thii| dhocI use burI taraha se hATa rahA thA aura kA rahA thA ki maiM rAma thor3A hI hU~ jinhoMne rAvaNa ke pAsa rahI huI sItA ko vApisa apane ghara meM ratva liyaa| dhobI ke ina zabdoM ne rAma ke hRdaya ko bheda ddaalaa| unhoMne sItA ko tyAgane kA nizcaya kara liyaa| dUsare dina rAma ne sArI hakIkata lakSmaNa se khii| lakSmaNa ne kahA-pUjya bhrAtA Apa yaha kyA kaha rahe haiM ?sItA zuddha hai| vaha mahAsatI hai| usake viSaya meM kisI prakAra kI bhI zaGkAna karanI caahiye| rAma ne kahA- tumhArA kahanA ThIka hai kintu lokApavAda se raghukula kA nirmala yaza malina hotA hai| maiM ise sahana nahIM kara sktaa| dasare dina prAtaHkAla rAma ne sItA ko bana ke dRzya dekhane rUpa dohada ko pUrA karane ke bahAne se ratha meM baiThA kara jaMgala meM bheja diyaa| eka bhayaMkara jaMgala ke andara le jAkara sArathI ne sItA se sArI hakIkata khii| sunate hI sItA mUchita hokara bhUmi para gira pdd'ii| zItala pavana se kucha dera bAda usakI mUcho dara huii| : sItA phI yaha dazA dekha kara sArathI bahuta dukhI humA kintu vaha vivaza thaa| sIsA ko vahA~ chor3a phara vaha vApisa ayodhyA lauTa maayaa| sItA apane mana meM soca rahI thI ki maiMne aisA kauna sA azubha kArya kiyA yA kisI para jhUThA kalaMka caDhAyA hai jisake pariNAma svarUpa isa janma meM mujha para yaha jhUThA phalaMpha lagA hai| puNDarIphapura kA svAmIrAjA bajrajaMgha apane maMtriyoM sahita usa nana meM hAthI pakar3ane ke liye AyA thaa| apanA kArya karake vApisa lauTate hue usane vilApa karatI haI sItA ko dekhA / najadIka jAkara umane sItA se usake duHkha kA kAraNa pUchA / pradhAnamantrI ne gajA kA paricaya dete hue kahA- he subhage / ye puNDarIkapura ke rAjA vanajaMgha haiN| ye paranArI ke sahodara parama zrAvaka haiN| tuma Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 333 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm apanA vRttAnta inase kho| ye avazya tumhArA duHkha dUra kreNge| mantrI ke kathana para vizvAsa karake sItA ne apanA sArA vRttAnta kaha sunaayaa| rAjA kahane lagA- he Arye ! eka dharma vAle paraspara pandhu hote haiM / isaliye tuma merI dharma vahina ho| tuma mujhe apanA bhAI samajha kara mere ghara ko pAvana karo aura dharma dhyAna karatI huI sarakha pUrvaka apanA samaya vitAbho / vajrajaMgha kA zuddha hRdaya jAna kara sItA ne puNDarIphapura meM jAnA svIkAra kara liyA / rAjA vanajaMgha sItA ko pAlakI meM paiThA kara apane nagara meM le pAyA / sItA vidhivat apane garbha kA pAlana karane lgii| samaya pUrA hone para sItA ne eka putra yugala ko janma diyaa| rAjA vanajaMgha ne donoM putroM kA janmotsava mnaayaa| unameM se eka kA nAma lava aura dUsare kA nAma kuza rkhaa| donoM rAjakumAra AnandapUrvaka bar3hane lge| yogya vaya hone para una donoM ko zastra aura zAstra kI zikSA dilAI gii| yauSana avasthA prApta hone para rAjA vajrajaMgha ne dUsarI battIsa rAjakanyAoM kA aura apanI putrI zazikalA kA vivAha lava ke sAtha kara diyA / kuza ke lie rAjA vajrajaMgha ne pRthvIpara ke rAjA pRthurAja se usakI kanyA kI mAMgaNI kI phintu lava, kuza ke vaMza ko ajJAta basA kara pRthurAja ne apanI kanyA dene se inkAra kara diyaa| rAjA vajrajaMgha ne ise apanA apamAna samajhA / rAjA vajrajaMgha ne lava kuza ko sAtha lekara pRthurAja ke nagara para car3hAI kara dii| usakI prabala senA ke sAmane pRtharAja kI senA na Tika skii| parAsta hokara vaha maidAna chor3a kara bhAga gaI / pRthurAja bhI apane prANa bacAne ke lie bhAgane lagA kintu lava, kuza ne use cAroM ora se ghera liyaa| kuza ne kahA- rAjan ! Apa sarIkhe uttama kula vaMza vAle hama jaise hIna kula vaMza vAloM ke sAmane se apane prANa bacA kara bhAgate hue Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 zrI meThiyA jaina granthamAlA zobhA nahIM dete| jarA maidAna meM khar3e raha phara hamArA parAkrama to dekho jisase hamAre kula vaMza kA patA cala jAya / kuza ke ye mamekArI vacana muna kara pRthurAja kA abhimAna cUracUra ho gayA |vh mana meM socane lagA- ina donoM vIgeM kA parAkrama hI inake uttama kula vaMza kA paricaya de rahA hai / ye avazya hI kisI vIra kSatriya kI santAna haiN| inheM apanI kanyA dene meM merA gaurava hI hai| aisA soca kara pRthurAja ne rAjA vanajaMgha se sulaha karake apanI kanyA kA vivAha kuza ke sAtha kara diyaa| isI samaya nArada muni vaoN zrA pahu~ce / rAjA vanajaMgha ke prArthanA karane para nArada muni ne lava aura kuza ke kula vaMza kA paricaya diyA, jisase pRthurAja ko bar3I prasannatA huii| vaha apane Apa ko saubhAgyazAlI mAnane lgaa| - isake bAda rAjA vajrajaMgha lava aura kuza ke sAtha bhaneka nagaroM para vijaya pharatA huA puNDarIkapara lauTa aayaa| satI sAdhvI sItA para phalaMka car3hAnA, garbhavatI avasthA meM niSkAraNa use bhayaGkara vana meM chor3a denA Adi sArA vRttAnta nAradamI dvArA jAna kara lava aura kuza rAma para ati kupita hue / rAjA vanajaMgha kI senAko sAtha meM lekara lava aura kuza ne bhayodhyA para car3hAI kara dii| isa acAnaka car3hAI se rAya lakSmaNa koati vismaya huaa| ve socane lage ki yaha kauna zatra hai aura isa Akasmika mAjhamaNa kA kyA kAraNa hai ? mArikhara apanI senA ko lekara ve bhI maidAna meM bhaae| ghamAsAna yuddha zurU hubhA / lava kuza ke bANaprahAra se parAsta hokara rAma kI senA apane prANa lekara bhAgane lgii| apanI senA kI yaha dazA dekha kara ve vismaya ke sAtha vicAra meM par3a gae ki hamArI senA ne bhAja taka bhaneka yuddha kiye| sarvatra vijaya chuI kintu aisI dazA kabhI nahIM huii| kyA upArjana kI huI kIrti para Aja dhavyA laga jAyagA ? kucha bhI ho Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bona samaha, pAMcavA bhAga 335 mmmmmmmmmmmmmrawranamm ormin armmmmmmm rrrrrrrrrrr hameM vIratA pUrvaka zatra kA mukAbalA karanA hI caahie| aisA soca kara lakSmaNa dhanuSa bANa lekara Age bddh'aa| usake Ate hue vANoM ko lava aura kuza bIca meM hI kATa dete the| zatru para pheMke sabazastroM ko niSphala jAte dekha kara lakSmaNa ati kupita hue| vijaya kA koI upAya na dekha kara zatra kA sira kATa kara lAne ke lie unhoMne cakra calAyA / lava kuza ke pAsa Akara una donoM bhAiyoM kI pradakSiNA dekara cakra vApisa lauTa aayaa|ab to rAma lakSmaNa phI nirAzA kA ThikAnA na rahA / ve donoM udAsa hokara baiTha gaye aura socane lage ki mAlUma hotA hai ki ye koI naye baladeva aura vAsudeva prakaTa hue haiN| __usI samaya nArada muni vahA~ bhA phuNce| rAma lakSmaNa ko udAsa baiThe dekha kara ve haMsa kara kahane lage- harSita hone ke badale Aja Apa udAsa hokara kaise baiThe haiM ? apane ziSya aura putra ke sAmane parAjita honA to harSa kI bAta hai| rAma lakSmaNa ne kahA-mahArAja! hama ApakI bAta kA rahasya kucha bhI nahIM samajha sake / jarA spaSTa karake kahiye / nAradajI ne kahA ye lar3ane vAle donoM vIra mAtA sItA ke putra haiN| cakra ne bhI isa bAta kI sUcanA dI hai kyoMki vaha svagotrI para nahIM cltaa| nAradajI kI bAta suna phara rAma lakSmaNa ke harSa kA pArAvAra na rhaa| ve apane vIra putroM se bheTa karane ke lie AturatA pUrvaka unakI tarapha cale / lava kuza ke pAsa jAkara nAradajI ne yaha sArA vRttAnta kahA / unhoMne apane astra zastra-nIce DAla diye aura Age bar3ha kara sAmane Ate hue rAma lakSmaNa ke caraNoM meM sira namAyA / unhoMne bhI premAlijana kara AzIrvAda diyaa| apane vIra putroM ko dekha kara unheM bhati harSa huaa| isake bAda rAma ne sItA ko lAne kI AjJA dI / sItA ke pAsa jAkara lakSmaNa ne caraNoM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 zrI seThiyA jaina manyamAlA NNNNN meM namaskAra kiyA aura bhayodhyA meM cala kara use pAvana karane kI prArthanA kii| sItA ne kahA- matsa ! ayodhyA calane meM mujhe koI etarAja nahIM hai kintu jisa lokApavAda se Dara kara rAma ne merA tyAga kiyAthA vaha to jyoM kA tyoM banA rhegaa| isalie maiMne yaha pratijJA kI hai ki apane satItva kI parIkSA dekara hI maiM ayodhyA meM praveza kruuNgii| rAma ke pAsa Akara lakSmaNa ne sItA kI pratijJA kaha sunaaii| satI sItAko niSkAraNa vana meM chor3a dene ke kAraNa hone vAle pazcAttApa se rAma pahale se hI khinna ho rahe the| sItA kI kaThina pratijJA ko suna phara ve aura bhI adhika khinna hue| rAma ke pAsa anya koI upAya na thA, ve vivaza the| unhoMne eka agni kA kuNDa bnvaayaa| isa dRzya ko dekhane ke lie aneka sura nara vahA~ikaTe hue aura utsukatA pUrNa netroM se sItA kI ora dekhane lge| agni apanA pracaNDa rUpa dhAraNa kara cukI thii| usakI ora baoNkha uThA kara dekhanA bhI logoM ke lie kaThina ho gyaa| usa samaya sItA agnikuNDa ke pAsa Akara khar3I ho gaI aura upasthita deva thora manuSyoM ke sAmane agni se kahane lagI manasi vacasi kAye jAgare svapnamadhye, yadi mama patibhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadiha daha zarIraM pApakaM pAvaka ! tvaM, khukRta nikRtakAnAM svaM hi sarvatra sAkSI // arthAta- mana, vacana yA AyA meM, jAgate samaya yA svapna meM yadi rAmacandra jI ko choDa kara kisI dUsare purupa meM merA patibhAva huprA ho to he agni ! tuma dama pApI zarIra ko jalA DAlo / sadAcAra aura durAcAra ke lie isa samaya tumhIM sakSI ho|| aisA kaha kara mItA usa agnikuNDa meM kUda par3I tatkAla agni Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI caina simAnta botra sagraha, pAMcavA bhAga -337 bujha kara vaha kuNDa jala se bhara gayA / zIlaranaka devoM ne jala meM kamala parasiMhAsana banA diyA aura satI sItA usa para baiThI huI dikhane lagI / yaha dRzya dekha kara logoM ke harpa kA ThikAnA na rahA / satI ke jayanAda se bhAphAza gUMja utthaa| devatAoM ne satI para puSpavRSTi kii| rAma upasthita janasamAja ke sAmane pazcAttApa karane lagemaiMne satI sAdhvI patnI ko itanA kaSTa diyaa| satyAsatya kA nirNaya kie binA kevala lokApavAda se Dara kara bhayaGkara vana meM chor3a kara maiMne use prANAnta kaSTa diyaa| yaha merA avicArapUrNa kArya thaa| satI ko kaSTa meM rAla kara maiMne bhArI pApa upArjana kiyA hai| maiM isa pApa se kaise chuutteNgaa| isa prakAra pazcAttApa meM par3e hue apane pati ko dekha kara sItA kahane lagI- nAtha! ApakA pazcAtApa karanA vyartha hai| sone ko agni meM tapAne se usakI kImata bar3hatI hai ghaTatI nahIM / isI prakAra Apane merI pratiSThA bar3hAI hai| yadi yaha sArA banAva na banA hotA to zIla kA mAhAtmya kaise prakaTa hotA ? isa lie Apako pazcAttApa karane kI AvazyakatA nahIM hai| isa prakAra pati patnI ke saMvAda ko suna kara saba loga kahane lage ki-sarvatra satya kI jaya hotI hai / satI sItA satya para aTala thii| aneka vipattiyA~ bAne para bhI vaha zIla meM dRr3ha rahI isI lie prAja usakI sarvatra jaya ho rahI hai| usa samaya cAra jJAna ke dhAraka eka munirAja vahA~ padhAre / saba logoM ne vinayapUrvaka vandanA kI aura dharmopadeza sunane kI icchA prakaTa kii| vizeSa lAbha samajha kara munirAja ne dharmopadeza phrmaayaa| kitane hI sulabhavodhi jIvoM ne vairAgya prApta kara dIkSA aGgIkAra kii| sItA ne munirAna se pUchA- he bhagavan / pUrva janma meM maiMne aisA kauna sA kArya kiyA jisase mujha para yaha kalaMka Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagA ? kRpA karake khiye| upasthita janasamAja ke sAmane munirAja ne kahanAzurU kiyaa| bhnyo| mapanI AtmA kA hita cAhane vAle puruSoM ko jhUTha vacana, dopAropaNa, nindA aura kisI kI gupta bAta ko prakaTa karanA ityAdi avaguNoM kA sarvathA tyAga karanA caahiye| kisI nirdoSa vyakti para jhUThAkalaMka car3hAnA to bhatinindanIya kArya hai| aisA vyakti loka meM nindA kA pAtra hotA hai aura paraloka meM aneka kaSTa bhogatA hai / jo vyakti zuddha saMyama pAlane vAle munirAja para jhUThA kalaMka lagAtA hai usa para satI sItA kI taraha jhUThA kalaMka AtA hai / sItA ke pUrvabhava kI kathA isa prakAra hai bharatakSetra meM mRNAlinI nAma kI nagarI thii| usameM zrIbhUti nAma kA eka pratiSThita purohita rahatA thaa| usakI strI kA nAma sarasvatI thaa| usake eka putrI thI jisakA nAma vegavatI thaa| ___ eka dina apanI sakhiyoM ke sAtha khelatI huI vegavatI nagarI se kucha dUra jaMgala kI bhora nikala gii| Age jAkara usane dekhA ki eka kRzakAya tapasvI munirAja kAusagga karake dhyAna meM khar3e haiN| nagarI meM isaphI khabara milane se saikar3oM nara nArI unake darzana karane ke lie Arahe haiM / yaha deova kara vegavatI ke hRdaya meM muni para pUrvabhava kA vaira jAgRta ho gyaa|vh darzanArtha pAne vAle logoM se kahane lagI- saMsAra ko chor3a kara sAdhu kA veSa pahanane vAle bhI kitane kapaTI aura DhoMgI hote haiN| bhole prANiyoM ko Thagane ke liye ve kyA kyA dambha racate haiN| pavitra karmakANDI brAhmaNoM kI sevA ko chor3a kara loga bhI aise pAkhaNDiyoM kI hI sevA karate haiN| maiMne abhI dekhA thA ki yaha sAdhu ekAnta meM eka strI ke sAtha krIr3A kara rahA thaa| isase dhyAnastha muni kAcitta saMtapta ho utthaa| ce vicArane lage ki meM nirdoSa hU~ isalie mujhe to kisI prakAra Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta ghola saMgraha, pAcavA bhAga wwwwwwwwwwwwwwwwwwwmmmmmmmmmmmmmmmmm kA duHkha nahIM hai kintu isase jaina zAsana kalaGkita hotA hai| isa lie mere sira se jaba yaha phalaMpha utaregA tabhI maiM kAusagga pAra phara anna jala grahaNa kruuNgaa| aisI kaThora pratijJA karake munidhyAna meM vizeSa dRr3ha bana gye| zAsanadevI kA Asana kaMpita huaa| usane avadhijJAna dvArA muni ke bhAvoM ko jAna liyA / vaha tatkAla vahaoNAI aura vegabatI ke udara meM zUla roga utpanna kara diyA jisase use prANAnta kaSTa hone lgaa| vaha upasthita janasamudAya ke sAmane muni ko lakSya karake ucca khara se kahane lagI-bhagavan ! Apa sarvathA nirdoSa haiM / maiMne Apake Upara mithyA doSa lagAyA hai| he kSamAnidhe ! Apa mere aparAdha ko kSamA kreN| apanA abhigraha pUrA huA jAna kara muni ne kAusaggapAra liyaa| janatA ke Agraha se muni ne dharmopadeza pharamAyA / vegavatI sulabhavodhi thii| upadeza se usakA hRdaya parivartita hogyaa| use dharma para pUrNa zraddhA hogii| usI samaya usane zrAvikA ke vrata aGgIkAra kara lie| kucha samaya pazcAt use saMsAra se vairAgya ho gayA / dIkSA aGgIkAra kara zuddha saMyama kA pAlana karane lgii| kaI varSoM taka saMyama kA pAlana kara vaha pA~caveM devaloka meM utpanna huI / vahA~ se cava kara mithilA ke rAjA janaka ke ghara putrIrUpa se utpanna huii| pUrvabhava meM isane muni para jhUThA kalaMka lagAyA thA isaliye isa bhava meM isa para bhI yaha jhUThA kalaMka AyA thaa| apane pUrvabhava kA vRttAnta muna kara sItA ko saMsAra se virakti homaI / usI samaya rAma kI AjJA lekara usane dIkSA aGgIkAra kara lii| kaI varSoM taka zuddha saMyama kA pAlana karatI rahI / apanA antima samaya najadIka AyA jAna kara usane vidhipUrvaka saMlekhanA saMthArA kiyA aura mara kara vArahaveM devaloka meM indra kA pada prApta kiyaa| vahaoN se cava kara kitaneka bhava karake mokSa prApta kregii| Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. zrI seThiyA jena pandhamAlA - Pramomwww wwwm www (10)subhadrA prAcIna samaya meM vasantapura nAma kA eka ramaNIya nagara thaa| vahA~ jitazatru rAjA rAjya karatA thaa| usake mantrI kA nAma jinadAsa thaa| vaha jaina dharmAnuyAyI pAraha vratadhArI zrAvapha thaa| usakI patnI kA nAma tattvamAlinI thA / apane pati ke samAna vaha pUrNa dharmAnurAgiNI aura zrAvikA thii| usakI kuti se eka mahArUpavatI kanyA kA janma humaa| isase mAtA aura pitA donoM ko bahuta prasanatA huI / janmotsava manA kara unhoMne usakA nAma subhadrA rkkhaa| mAtA pitA ke vicAra,vyavahAra aura rahana sahana kA santAna para bahuta asara par3atA hai| subhadrA para bhI mAtA pitA ke dhArmika saMskAroM kA gaharA asara pdd'aa| bacapana se hI dharma kI ora usakI vizeSa ruci thI aura dhargakriyAoM para vizeSa prema thaa|maataa pitA kI dekhAdekha vaha bhI dhArmika kriyAeM karane lgii| thor3e hI samaya meM mubhadrA ne mAgAyika, pratikramaNa, nava tattva, paccIsa kriyA Adi phA vahuta sA jJAna prApta kara liyaa| yogya vaya hone para jinadAsa ko subhadrA ke yogya vara khojane kI cintA huii| seTa ne vicAra kiyA ki merI putrI kI dharma ke prati vizeSa ruci hai isa lie kisI jaina dharmAnuyAyI vara ke sAtha vivAha karane se hI isakA dAmpatya jIvana sukhamaya ho sakatA hai| yaha soca kara jinadAsa aise hI vara kI khoja meM rahane lgaa| vasantapura vyApAra kA kendra thaa| anekanagaroMse Akara vyApArI vahA~ vyApAra kiyA karate the| eka samaya campAnivAsI vuddhadAsa nAga kA vyApArI vahA~ paayaa| vaha bauddha matAvalambI thaa| eka dina vyAkhyAna muna kara vApisa pAtI huI subhadrA ko usane dekhaa| usane usake viSaya meM pUchatAcha kii| kisI ne use batAyA ki Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 341 mmmmmmmmmmwwwwwwwwwwwwwmmon yaha jinadAsa zrAvaka kI putrI hai, abhI kuMvArI hai| kisI jainadharmapremI ke sAtha hI vivAha karane kA isake pitA kA nizcaya hai| buddhadAsa ke hRdaya meM usa kanyA ko prApta karane kI utkaTa abhilApA utpanna ho gaI / vaha mana meM vicArane lagA ki mere meM aura to sAre guNa vidyamAna haiM sirpha itanI kamI hai ki maiM jainI nahIM huuN| ise prApta karane ke liye maiM jainI bhI bana jaauuNgaa| aisA dRr3ha nizraya karake buddhadAsa maya jaina sAdhumoM ke pAsa jAne lgaa| dikhAvaTI vinaya bhakti karake vaha unake pAsa jJAna sIkhane lgaa| manivandana, vyAkhyAna zravaNa, tyAga, paccarakhANa, sAmAri mAdi dhArmika kriyAeM karane lgaa| bhara buddhadAsa pakkA dhArmika samajhA jAne lgaa| sabhI loga usakI prazaMsA karane lge| dhIre dhIre jinadAsa zrAvaka ko bhI ye sArI bAteM mAlUma huii| eka dina jinadAsa ne use apane ghara bhojana ke lie nimantraNa diyA / buddhadAsa to aise avasara kI pratIkSA meM thA hii| use bahuta pai humA / mAtaHkAla uTha kara usane nitya niyama kiyaa| munivandana karake usane porisI kA paJcakravANa kara liyaa| porisI Ane para vaha jinadAsa zrAvaka ke ghara aayaa| yAlI parosate samaya usane kahA mujhe amuka vigaya aura itane dravyoM ke sivAya mAja tyAga hai isalie isakA dhyAna rkhiyegaa| buddhadAsa kI ina bAtoM se jinadAsa ko yaha vizvAsa hogayA ki dharma para isakA pUrNa prema hai aura yaha dharma ke marma ko acchI taraha jAnatA hai| yaha subhadrA ke yogya vara hai aisA soca phara jinadAsa ne buddhadAsa ke sAmane apane vicAra prakaTa kiye / parale to buddhadAsa ne UparI DhoMga batA kara kucha AnAkAnI kI kintu seTha ke adhika kahane para buddhadAsa ne kahA- yadyapi isa samaya merA vicAra vivAha karane kA nahIM thA tathApi Apa sarIkhe bar3e bhAda Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 342 bhI seThiyA jaina granthamAlA www A miyoM ke vacanoM kA maiM ullaMghana nahIM kara sakatA / maiM to Apa sarIkhe bar3e zrAvakoM kI zrAjJA kA pAlana karane vAlA hU~ / buddhadAsa kA namratA bharA uttara suna kara jinadAsa kA hRdaya prema se bhara gyaa| zubha muhUrta meM usane subhadrA kA vivAha usake sAtha kara diyA / kucha samaya taka buddhadAsa vahIM para rhaa| bAda meM unakI AjJA lekara vaha apane ghara campApurI meM lauTa AyA / vahaoN thAne para subhadrA ko mAlUma huA ki svayaM buddhadAsa aura usakA sArA kuTumba bauddhadharmI hai| buddhadAsa ne mere pitA ko dhokhA diyA hai / subhadrA vicArane lagI ki aba kyA ho sakatA hai| jo kucha huA so huA / maiM apanA dharma kabhI nahIM chor3eMgI / dharma antarAtmA kI vastu hai / vaha mujhe prAraNoM se bhI pyArA hai / prANAnta kaSTa Ane para bhI maiM dharma para dRr3ha rahU~gI / aisA nizcaya kara subhadrA pUrva kI bhA~ti apanA nityaniyama Adi dhArmika kriyAeM karatI rahI / * usake ina kAryoM ko dekha kara usakI sAsu bahuta krodhita huI / e usase kahane lagI- mere ghara meM raha kara terA yaha DhoMga nahIM cala sakatA / tU ina saba ko chor3a de, anyathA tujhe kar3A daNDa bhoganA par3egA / jaba usakI sAsU ne dekhA ki ina bAtoM kA usa para kucha bhI asara na par3A taba usane usa para kisI prakAra kA lAJchana lagA kara use apane mArga para lAne kA nizcaya kiyA / eka dina eka jinakalpI sunirAja udhara A nikle| bhikSA ke lie unhoMne zubhadrA ke ghara meM praveza kiyA / bhaktipUrvaka vandanA kara subhadrA ne unheM AdhAra baharAyA / 'phUsa ke gira jAne se munirAja kI yAMkha meM se pAnI gira rahA hai' yaha dekha kara subhadrA ne bar3hI sAvadhAnI se apanI jIbha dvArA phUsa bAhara nikAla diyA / aimA karate samaya subhadrA ke lalATa para lagI huI kuMkuMma kI bindI munirAja se lalATa para laga gaI / usakI sAmU ne apanI icchApUrti ke Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 343 liye yaha avasara ThIka smjhaa| usane munirAja ke lalATa kI bindI kI ora saMketa karake buddhadAsa se kahA- putra! bahU ke durAcAra kA yaha pratyakSa pramANa hai 1 yaha dekha kara buddhadAsa ko bahuta duHkha huaa| vaha subhadrA ko durAcAriNI samajhane lgaa| subhadrA ne sArI satya bAta kaha sunAI / phira bhI buddhadAsa kA sandeha dUra nahIM huA / usane subhadrA ke sAtha apane sAre sambandha tor3a diye / subhadrA ne vicAra kiyA ki mere sAtha sAtha jaina muni para bhI kalaMka zrAtA hai| isalie mujhe isa kalaMka ko avazya dUra karanA caahie| tele kA tapa karake vaha kAusagga meM sthita ho gii| tIsare dina madhya rAtri meM zAsana devI prakaTa hokara kahane lagI- subhadre ! terA zIla akhaNDita hai / dharma para terI dRr3ha zraddhA hai / maiM tujha para prasanna huI hU~ / koI vara mAMga / subhadrA ne kahA- devi ! mujhe kisI vara kI AvazyakatA nahIM hai| mere sira para AyA huA kalaMka dUra honA caahiye| 'tathAstu' kaha kara devI antardhyAna hogaI / dUsare dina prAtaHkAla jaba dvArarakSaka zahara ke daravAje ughAr3hane lage to ve unheM nahIM khola sake / dvAra vajramaya hogaye / aneka prayatna karane para bhI jaba daravAje nahIM khule to rAjA ke pAsa jAkara unhoMne sArI hakIkata khii| rAjA ne kahA- zahara ke luhAroM aura sudhAroM ko bulA kara daravAjoM ko khulavA lo| sevakoM ne aisA hI kiyA kintu daravAje na khule| taba rAjA ne AjJA dI phi hAthiyoM ko chor3a kara daravAjoM ko tur3avA do / madonmatta hAthI chor3e gaye / unhoMne pUrI tAkata lagA dI kintu daravAje Tasa se masa na hue| aba to rAjA aura prajA donoM kI cintA kAphI bar3ha gii| isI samaya eka zrAkAzavANI huI 'koI satI kacce sUta ke dhAge se calanI ko bA~dha kara kUpa se jala Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI paThiyA jaina pranyamAnA nikAla kara daravAjoM para chir3ake to daravAje tatkAla khala jaaveNge|' AkAzavANI ko suna kara rAnA ne zahara meM ghoSaNA karanAI ki 'jo satI isa kAma ko pUrA kareMgI rAjya kI ora se usakA bar3A bhArI sanmAna kiyA jaavegaa|' nirdhArita kiye hue ku~e para logoM kI bhArI bhIr3a jamA hone lgii| sabhI utsukanApUrNa netroM se dekhane lage ki dekhe kauna satI isa kArya ko pUrA karatI hai| gajasanmAna aura yaza prApta karane phI icchA se bhaneka striyoM ne ku~e se pAnI nikAlane kA prapatra kiyA kintu saba vyartha rahA / kacce sUta se bA~dha kara calanI jana kuMe meM laTakAI jAtI to sUta TUTa jAne se calAnI kuMe meM gira par3anI athavA kamI kisI phI calanI gala taka pahu~ca bhI jAtI to vApisa khIMcate samaya sArA jala chidroM se nikala jaataa| rAjA kI AjJA se rAniyoM ne bhI jala nikAlane kA prayatna kiyA kintu de bhI saphala na ho skii| aba to rAjA ko bahuta nirAzA huI / rAjA kI ghoSaNA suna kara subhadrA apanI sAsU aura jala nikAlane ke liye kuMe para jAne kI mAjJA maaNgii| kruddha hotI huI sAsU ne kahA- basa rahane do, tuma kitanI satI ho meM acchI taraha jAnatI huuN| apane ghara meM hI baiThI rho| vahA~ jAkara saba logoM ke sAmane haMsI kyoM karavAtI ho ? subhadrA ne vinaya pUrvaka kahA- Apa mujhe AjJA dIjie | Apake bhAzIrvAda se maiM avazya saphala houuNgii| subhadrA kA vizeSa bhAgraha dekha kara sAsU ne bhanicchApUrvaka mAjA de dii| subhadrA kuMe para AI / kacce sUta se calanI bA~dha kara vaha Age bddh'ii| saba loga TaphaTakI gA~dha kara ninimepa dRSTi se usakI bhora dekhane lge| subhadrA ne palanI ko kuMe meM laTakApA bhaura jala se bhara kara bAhara khIMca liyaa| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga subhadrA ke isa Aryajanaka phArya ko dekha kara sabhI loga bahuta prasanna hue / rAjA aura prajA meM harSa chA gyaa| loga subhadrA ke satItva kI prazaMsA karane lage / satI subhadrA kI jayadhvani se bhAkAza gU~ja uThA / 1 jayadhvani ke bIca satI eka daravAje kI ora bar3hI / jala chir3akate hI daravAjA khula gayA / isa taraha satI ne zahara ke tIna daravAje khola diye| cauthA daravAjA anya kisI satI kI parIkSA ke liye chor3a diyA / satI subhadrA ke satItva kI cAroM ora prazaMsA phaila gaI / rAjA ne satI kA yatheSTa sammAna kiyA aura dhUmadhAma ke sAtha use ghara phuNcaayaa| subhadrA kI sAsU ne tathA usake sAre parivAra vAloM ne bhI sArI bAteM suniiN| unhoMne bhI subhadrA ke satItva kI prazaMsA kI aura apane apane aparAdha ke liye usase kSamA mA~gI / satI ke prayatna se buddhadAsa tathA usake mAtA pitA evaM parivAra ke anya logoM ne jainadharma aGgIkAra kara liyA / 345 www aba subhadrA kA sAMsArika jIvana sukhapUrvaka bItane lagA / pati, sAsU tathA sambandhI usakA satkAra karane lge| use kisI prakAra kA abhAva nahIM rahA, kintu subhadrA sAMsArika vAsanAoM meM hI phaMsI rahanA nahIM cAhatI thii| use saMsAra kI anityatA kA bhI jJAna thA, isaliye apane sAsU sasura tathA pati kI AjJA lekara usane dIkSA le lii| zuddha saMyama kA pAlana karatI huI aneka varSo taka vicara vicara kara bhavya prANiyoM kA kalyANa karatI rahI / anta meM kevalajJAna kevaladarzana upArjana kara mokSa padhAra gaI / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina manSamAlA vowwwwwwwww (11) zivA prAcIna samaya meM vizAlA nAma kI eka vizAla aura sundara nagarI thii| vahA~,ceTaka rAjA rAjya karatA thaa| usake sAta kanyAeM thiiN| una meM se eka kA nAma zivA thaa| javaSA vivAha ke yogya huI tamarAjA ceTaka ne usakA vivAha ujjaina ke mahArAja caNDapradyotana ke sAtha kara diyaa| zivA devI jima prakAra zarIra se sundara thI usI prakAra guNoM se bhI vaha sundara thii| vivAha ke bAda ujjaina meM mAphara vAmapane pani ke sAtha sukhapUrvaka samaya bitAne lgii| apane pati ke vicAroM kA vaha vaise hI sAtha detI jaise chAyA zarIra kA sAtha detI hai| bhavasara bhAne para eka yogya mantrI ke samAna ucita salAha dene meM bhI vaha na hicakatI thii| ina saba guNoM se rAmA use bahuta mAnane lagA aura use apanI paTarAnI banA diyaa| rAjA ke pradhAna mantrI kA nAma bhUdeva thaa| ina donoM meM paraspara itanA prema thA ki eka dUsare se thor3I dera ke liye bhI koI alaga honA nahIM cAhatA thaa| phisI bhI bAta meM rAjA mantrI para avizvAsa nahIM karatA thaa| yahA~ taka ki antaHpura meM bhI rAjA apane sAtha use niHzaGkale jAtA thaa| isa kAraNa rAnI zivA devI kA bhI usake sAtha paricaya ho gyaa|apne pati kI usa para itanIjyAdaha kRpA dekha phara vaha bhI usakA ucita satkAra karane lgii| mantrI kA mana malina thaa| usane isa satkAra kA dasarA hI bhartha lgaayaa| vaha rAnI ko apane jAla meM phaMsAne kI ceSTA karane lgaa| rAnI kI mukhya dAsI ko usane apanI bhora kara liyaa| dAsI ke dvArA bhapanAvarA bhabhiprAya rAnI ke sAmane rkhaa| rAnI vicAra karane lagI ki puruSoM kA hRdaya phitanA malina Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMmaha. pAMcavAM bhAga 317 hotA hai| kAmAndha vyakti ucita anucita kA kucha bhI vicAra nahIM krte| rAnI ne dAsI ko aisA DaoNTA ki vaha kaoNpane lgii|haann jor3a kara usane apane aparAdha ke liye kSamA maaNgii| apanI yukti ko asaphala hote dekha kara mantrI bahuta nirAza hubhA / aba usane rAnI ko balapUrvaka mApta karane kA nizcaya kiyaa| isake liye vaha koI avasara dekhane lgaa| eka dina kisI anya rAjA se milane ke liye rAjA caNDapradyotana apanI rAjadhAnI se baahrgyaa| apane sAtha calane ke lie rAjA ne bhUdeva mantrI ko bhI kahA kintu bImArI kA bahAnA karake vaha vahIMraha gyaa| rAnI zivA devI ko mApta karane kA use yaha avasara ucita pratIta huaa| ghara se ravAnA hokara vaha rAjamahala meM pahuMcA aura niHsaMkoca bhAva se vaha antaHpura meM calA gyaa| rAnI zivA devI ke pAsa jAkara usane apanI duSTa bhAvanA usake sAmane prakaTa kii| usane rAnI ko aneka pralobhana diye aura janma bhara usakA dAsa bane rahane kI pratijJA kii| __ rAnI ko apanA zIla dharma prANoM se bhI jyAdA pyArA thaa| vaha pativrata dharma meM dRr3ha thI / usane nirbhartsanA pUrvaka mantrI ko antaHpura se nikalavA diyaa| ghara thAne para mantrI ko apane duSkRtya para bahuta pazcAttApa hone lgaa| vaha socane lagAki jaba rAjAko mere kArya kA patA lagegA to merI phaisI durdazA hogii| isI cintA meM vaha bImAra par3a gyaa| bAhara se lauTate hI rAjA ne mantrI ko blaayaa|vh Dara ke mAre kAMpane lgaa| bImArI kI adhikatA batAphara usane rAjA ke sAmane upasthita hone meM asamarthatA prakaTa kii| rAjA ko mantrI ke vinA caina nahIM par3atA / vaha sandhyA ke samaya zivA devI ko sAtha lekara mantrI ke ghara pahu~ca gyaa| aba to mantrI kA Dara aura bhI bar3ha gyaa| Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 zrI seThiyA jaina granthamAlA wwwwwwwwwwwnn mom numrowwww. warna - na - www mantrI ko zayyA para par3A huA dekha kara rAjA kobahuta duHkha huaa| prema kI adhikatA se vaha svayaM usakI sevA zuzraSA meM laga gyaa| pati ko sevA karate huedekha kara rAnI zivA devI bhI usakI sevA meM laga gii| rAnI kA zuddha aura gambhIra hRdaya jAna kara mantrI apane nIca kArya kA pazcAttApa karane lgaa| usakI bhAMkhoM se AMsuoM kI dhArA baha clii| rAnI usake bhAvoM ko samajha gii| use sAntvanA detI huI vaha kahane lagI-bhAI! pazcAttApa se pApa ilphA ho jAtA hai| eka bAra bhUla karake bhI yadi manuSya apanI bhUla ko samajha kara sanmArga para jAya to vaha bhUlA huA nahIM ginA jAtA / mantrIne zivA devI ke pairoM meM gira kara kSamA maaNgii| ephasamaya nagara meM agnikAbhayaMkara upadrava humaa|bhnek upAya pharane para bhI vaha zAnta na humaa| prajA meM hAhAkAra maca gyaa| tava isa prakAra kI AkAzavANI huI ki koI zIlavatI strI apane hAtha se cAroM dizAoM meM jala chir3ake to yaha agni kA upadrava zAnta ho sakatA hai| AkAzavANI kosana kara bahuta sI striyoM ne aisA kiyA kintu upadrava zAnta na huaa| mahala kI chata para car3ha karazivAdevIne cAroM dizAoM meM jala chidd'kaa| jala chir3akate hI agni kA upadrava zAnta ho gyaa| majA meM varSa chA gyaa| 'mahAsatI zivAdevI kI jaya' kI dhvani se AkAza guMja utthaa| eka samaya grAmAnumAma vihAra karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ujjayinI nagarI ke vAhara udyAna meM pdhaare| rAnI zivA devI sahita rAjA caNDapadyotana bhagavAn ko vandanA namaskAra karane ke lie gyaa| bhagavAn ne dharmopadeza phrmaayaa|shiil kA mAhAtmya batAte hue bhagavAn ne pharamAyA devadANavagandhavvA, jkkhrkkhskinnraa| ghambhayAriM namasaMti, dukaraM je karanti taM // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga wwwwww 346 arthAt - duSkara brahmacarya kA pAlana karane vAle puruSoM ko deva, dAnava, gandharva, yakSa, rAkSasa, kinnara Adi sabhI namaskAra karate haiM / dharmopadeza suna kara sabhI loga apane sthAna ko vApisa cale gaye / satI zivA devI ko saMsAra me virakti hogaI / rAjA caNDapradyotana kI AjJA lekara usane dIkSA aGgIkAra kara lI / vaha vividha prakAra kI kaThora tapasyA karatI huI vicarane lagI / thor3e hI samaya meM saba karmoM kA kSaya karake usane mokSa prApta kiyA / (12) kuntI prAcIna samaya meM zauryapura nAma kA nagara thaa| vahA~ rAjA andhaka dRSNi rAjya karatA thA / paTarAnI kA nAma subhadrA thA / usakI kukSi se samudra vijaya, akSobha, stimita, sAgara, himavAn, acala, dharaNa, pUraNa, abhicandra aura vasudeva ye dasa putra utpanna hue | ye dasa dazAI kahalAte the| inake do bahaneM thIM- kuntI aura mAdrI / donoM kA rUpa lAvaNya adbhuta thA / hastinApura meM pANDu rAjA rAjya karatA thA / vaha mahArUpadhAn, parAkramI aura tejasvI thA | mahArAja andhakadRSNi ne apanI donoM putriyoM kA vivAha pANDu rAjA ke sAtha kara diyA / ye donoM rAniyA~ bar3I hI viduSI, dharmaparAyaNA aura pativratA thiiN| inameM sautiyA DAha vilkula na thA / ve donoM premapUrvaka rahatI thIM / pANDu rAjA donoM rAniyoM ke sAtha Ananda pUrvaka samaya bitAne lagA / kucha samaya pazcAt kuntI garbhavatI huii| garbha samaya pUrA hone para kuntI ne eka mahAna tejasvI putra ko janma diyA / putrajanma se pANDu rAjA ko bahuta prasannatA huii| bar3I dhUmadhAma se usane putra janmotsava manAyA aura putra kA nAma yudhiSThira rkhaa| isake pazcAt kuntI kI kukSi se kramazaH bhIma aura arjuna nAma ke do putra aura utpanna hue| rAnI mAdrI kI kutti se nakula aura sahadeva nAmaka do putra Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 zrI seThiyA jaina manthamAlA wn ww LAVwww VANV www hue| ye pA~coM pANDava kahalAte the / zreSTha guru ke pAsa inheM uttama zikSA dilAI gii| thor3e hI samaya meM ye pA~coM zastra aura zAstra donoM vidyArthIoM meM pravINa ho ge| eka samaya pANDu rAjA saira karane ke liye jaMgala meM gaye / rAnI kuntI aura mAdrI donoM bhI sAtha meM thIM / vasantakrIr3A karatA huA rAjA pANDu Ananda pUrvaka samaya bitA rahA thaa| isI samaya akasmAt hRdaya kI gati banda ho jAne se usakI mRtyu ho gaI / isa vyAkasmika vajrapAta se rAnI kuntI aura mAdrI ko bahuta zoka huaa| jaba yaha khabara nagara meM pahu~cI to cAroM ora kuharAma chA gayA / pANDava zoka samudra meM DUba gaye / unhoMne apane pitA kA yathAvidhi agni saMskAra kiyaa| mAtA kuntI aura mAr3I ko mahaloM meM lAkara unakI vinaya bhakti karate hue ve apanA samaya vitAne lage / yogya naya hone para pA~coM pANDavoM kA vivAha kampilapura ke rAjA drupada kI putrI draupadI ke sAtha huaa| draupadI dharmaparAyaNA evaM pativratA thI / rAjA pANDu ke bar3e bhAI kA nAma dhRtarASTra thaa| ve janmAndha the / unakI patnI kA nAma gAndhArI thaa| unake duryodhana bhAdi sau putra the| jo kaurava kahalAte the / duryodhana bar3A kuTila thaa| vaha pANDavoM se IrSyA rakhatA thA / vaha unakA rAjya chInanA cAhatA thaa| usane pANDavoM ko juA khelane ke lie taiyAra kara liyA / pANDavoM ne apane rAjya ko daoNva para rakha diyaa| ve jue meM hAra gye| kauravoM ne unakA rAjya chIna liyA / draupadI sahita pA~coM pANDava vana meM cale gaye / vahA~ unheM aneka kaSTa sahana karane par3e / putraviyoga se mAtA kuntI bahuta udAsIna rahane lagI / eka samaya kRSNa vAsudeva kuntI devI se milane ke liye Aye / praNAma karake unhoMne kahA- bhUAjI ! Ananda maMgala to hai ? kuntI ne uttara diyA- vatsa ! tumhIM soco - tumhAre bhAI pA~coM Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga pANDava vana meM kaSTa sahana kara rahe haiN| rAjamahaloM meM palI huI draupadI bhI unake sAtha kaSTa sahana kara rahI hai| unakA viyoga mujhe dukhI kara rahA hai| aisI avasthA meM mere liye Ananda maMgala kaisA 1 kRSNa ne use sAntvanA dI aura zIghra hI usake ke duHkha ko dUra karane kA AzvAsana diyaa| kRSNa vAsudeva duryodhana Adi kauravoM ke pAsa aaye| kucha dekara pANDavoM ke sAtha sandhi kara lene ke liye unheM bahuterA samajhAyA kintu kaurava na mAne / pariNAmasvarUpa mahAbhArata yuddha huA / lAkhoM AdamI mAre gaye / pANDavoM kI vijaya huI | yudhiSThira hastinApura ke rAjasiMhAsana para baiThe / kuntI rAjamAtA aura draupadI rAjarAnI banI / nyAya aura nItipUrvaka rAjya karane se majA mahArAja yudhiSThira ko dharmarAja kahane lgii| 1 yuddha meM duryodhana yadi sabhI kaurava mAre gaye the| putroM ke zoka se dukhI hokara dhRtarASTra aura gAndhArI vana meM jAkara rahane lage / unake zoka santapta hRdaya ko sAntvanA dene tathA unakI sevA karane ke liye kuntI bhI unake pAsa vana meM jAkara rahane lagI / kucha samaya pazcAt kuntI ne dIkSA lene ke liye apane putroM se anumati mA~gI / pANDavoM ke inkAra karane para kuntI ne unheM samajhAte hue kahA - putro ! bho janma lekara isa saMsAra meM mAyA hai eka na eka dina use avazya yahA~ se jAnA hogA / yahA~ sadA kisI kI na banI rahI hai aura na sadA banI rhegii| kala yahA~ kauravoM kA rAjya thA Aja unakA nAma nizAna bhI nahIM hai / AtmazAnti na rAjya se milatI hai, na dhana se, na kuTumba se aura na vaibhava se / AtmazAnti to tyAga se hI mila sakatI hai| maiMne rAja rAnI vana kara pati mukha dekhA, tumhAre vana meM cale jAne para putraviyoga kA kaSTa sahana kiyaa| tumhAre vApisa Ane para harSita huii| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___bhI seThiyA jaina manyamAlA AAAAAA. AAAAAAM. marrrrrrrrrrrrrrr arman ornamrrrrr tumhAre rAjasiMhAsana baiThane para maiM rAjamAtA bnii| maiMne saMsAra ke sAre raMga dekha liye kintu mujhe Atmika zAnti kA anubhava na huA / ye sAMsArika sambandha mujhe bandhana mAlUma par3ate haiN| maiM inheM tor3a DAlanA cAhatI huuN| mAtA kuntI ke utkRSTa vairAgya ko dekha kara pANDavoM ne use dIkSA lene kI anumati de dii| putroM kI anumati prApta kara kuntI ne dIkSA aGgIkAra kara lI / vividha prakAra kI kaThora tapasyA karatI huI kuntI bhAryA vicarane lgii| thor3e hI samaya meM tapasyA dvArA sabhI karmoM kA kSaya kara vaha mokSa meM padhAra gii| (13) damayantI vidarbha deza meM kuMdinapura (kundanapura) nAma kA nagara thaa| vahA~ bhIma rAjA rAjya karatA thaa| usakI paTarAnI kA nAma puSpavatI thaa|uskii kukSi se eka putrI kA janma huA jisakA nAma damayantI rakkhA gyaa| usakA rUpa saundarya anupama thaa| usakI puddhi tIvra thii| thor3e hI samaya meM vaha strI kI cauMsaTha kalAoM meM pravINa hogii| 'damayantI kA vivAha usakI prakRti, rUpa, guNa Adi ke anurUpa vara ke sAtha ho aisA soca kara rAjA bhIma ne svayaMvara dvArA usakA vivAha karane kA nizcaya kiyaa|vividh dezoM ke rAjAoM ke pAsa AmantraNa bheje| nizcita tithi para aneka rAjA aura rAjakumAra svayaMvara maNDapa meM ekatrita ho ge| kauzaladeza (bhayodhyA) kA rAjA niSadha bhI apane putra nala aura kavara ke sAtha vahA~ maayaa| __ hAtha meM mAlA lekara eka sakhI ke sAtha damayantI svayaMvara maNDapa meM AI / rAjAmoM kA paricaya prApta karatI huI damayantI dhIre dhIre bhAge bar3hane lgii| rAjakumAra nala ke pAsa Akara usane unake vala parAkrama Adi kA paricaya prApta kiyaa| darpaNa meM par3ane vAle Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 353 wwwwwwwwwwww unake zarIra kA prativimba dekhA / rUpa aura guNa meM nala advitIya thaa| damayantI ne use sarva prakAra se apane yogya vara smjhaa| usane rAjakamAra nala ke gale meM varamAlA sAla dii| yogya vara ke cunAva se sabhI ko prasannatA huii| sabhI ne nava varavadhU para puSpoM kI saSoM kI / rAjA bhIma ne yathAvidhi damayantI kA vivAha rAjakumAra nala ke sAtha phara diyA / yathocita mAdara satkAra kara rAjA bhIma ne unheM vidA kiyaa| ___ rAjA niSadha nava varavadhU ke sAtha AnandapUrvaka apanI rAjadhAnI bhayodhyA meM pahuMca gye| putra ke vivAha kI khuzI meM rAjA niSadha ne garIboM ko bahuta dAna diyaa| kucha samaya pazcAt rAjA ko saMsAra se virakti hogii| apane jyeSTha putra nala pho rAjya kA bhAra sauMpa kara rAjA ne dIkSA aGgIkAra kara lii| muni bana kara ve kaThora tapasyA karate hue AtmakalyANa karane lge| nala nyAya nItipUrvaka rAjya karane lgaa| prajA ko vaha putravat pyAra karatA thaa| usakI kIrti cAroM ora phaila gaI / nala rAjA kA choTA bhAI kubera isa ko sahana na kara skaa| rAjAnala se usakA rAjya chIna lene ke liye vaha koI upAya socane lgaa| kubera juA khelane meM par3A catura thaa| usakA pheMphA huA pAsA unTA nahIM par3atA thA / usane yahI nizcaya kiyA ki nala phojanA khelane ke liye kahA jAya aura zate meM usaphA rAjya dAva para rakha diyA jaay| phira merA manoratha siddha hone meM kucha dera na lgegii| ___ eka dina kuvera nala ke pAsa bhaayaa| usane juA khelane kA prastAva rakkhA / rAjA nala ko bhI jamA khelane kA bahuta zauka thaa| usane kuvera kA prastAva svIkAra kara liyaa| isake liye eka dina niyata kiyA gyaa| donoM bhAI jamA khelane baitthe| khelate khelate kuvera ne kahA- bhAI ! isa taraha khelane meM mAnanda nahIM Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jena granthamAlA - ramniwwar ram ramrma nrnamr marnamrrammar naamanna AtA / kucha zarta rakhiye / rAjA nala ne apanA sArA rAjya dAva para rakha diyA / kuvera kA pAsA sIdhA pdd'aa| vaha jIta gyaa|shrt ke anusAra aba rAjya kA svAmI kuvera ho gyaa| rAjA nala rAjapATa pho chor3a kara jaMgala meM jAne ko taiyAra huaa| damayantI bhI usake sAtha bana jAne ko taiyAra huI / rAjA nala ne use bahuta samajhAyA aura kahA- priye ! paidala calanA, bhUkha pyAsa ko sahana karanA, sardI garmI meM samabhAva rakhanA, jaMgalI jAnavaroM se bhayabhIta na honA, isa prakAra ke aura bhI aneka kaSTa jaMgala meM sahana karane par3ate haiN| tuma rAjamahaloM meM palI huI ho| ina kaSTA ko sahana na kara skogii| isaliye tumhAre liye yahI ucita hai ki tuma apane pitA ke yahaoN calI jaao| ___ damayantI ne kahA- svAmin ! bhApa kyA kaha rahe haiM ? kyA chAyA zarIra se dUra raha sakatI hai ? maiM pApase alaga nahIM raha sktii| jahA~ Apa haiM vahIM maiM huuN| maiM Apake sAtha vana meM clNgii| damayantI kA vizepa Agraha dekha phara nala ne use apane sAtha calane ke lie kaha diyA / nala aura damayantI ne vana kI ora prasthAna kiyaa| calate calate ve eka bhayaMkara jaMgala meM pahu~ca gaye / sandhyA kA samaya ho cukA thA aura ve bhI thaka gae the / isalie rAta bitAne ke lie ve eka vRkSa ke nIce Thahara ge| rAste kI thakAvaTa ke kAraNa damayantI ko sote hI nIMda bhAgaI / nala apane bhAgya para vicAra kara rahA thaa| use nIMda nahIM aaii| vaha socane lagA-damayantI vana ke kaSToM ko sahana na kara skegii| moha ke kAraNa yaha merA sAtha nahIM chor3anA cAhatI hai| isalie yahI acchA hai ki maiM ise yahA~ sotI huI chor3a kara calA jAU~ aisA vicAra kara nala ne damayantI kI sAr3I ke eka kinAre para ligvA-priye! bAeM hAtha kI bhora tumhAre pIhara kuNDinapura kA rAstA hai| tuma vahA~ calI Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAMcavAM bhAga 355 jAnA / mujhe mata DhU~DhanA / maiM tumheM nahIM mila skuuNgaa| aisA likha pharasotI huI damayantI ko chor3a kara nala mAgejaMgala meM calA gyaa| kucha Age jAne para nala ne jaMgala meM eka jagaha jalatI huI bhAga dekhii| usameM se AvAja A rahI thI- he ikSvAkulanandana rAjA nala ! tU merI rakSA kara apanA nAma suna kara nala cauka pdd'aa| vaha tejI se usa ora bddh'aa| Age jAkara kyA dekhatA hai ki jalatI huI agni ke vIca eka sAMpa par3A huA hai aura vaha manuSya kI vANI meM apanI rakSA kI pukAra kara rahA hai| rAjA nala ne tatkAla sA~pa ko agni se bAhara nikaalaa| bAhara nikalate hI sape ne rAjA nala ke dAhine hAtha para DaMka mArA jisase vaha kubar3A vana gyaa| apane zarIra ko vikRta dekha kara nala cintA karane lgaa| rAjA ko cintita dekha kara sarpa ne kahA-he vatsa ! tU cintA mata kara / maiM terA pitA niSadha huuN| saMyama kA pAlana kara maiM brahmadevaloka meM deva huA huuN| tU abhI akelA hai / tujhe pahicAna kara koI zatru upadrava na kare isalie maiMne terArUpa vikRta banA diyA hai| yaha le maiM tujhe rUpaparAvartinI vidyA detA hU~ jisase tU apanI icchAnasAra rUpa banA sakegA / pUrvabhava ke azubha karmoM ke udaya se kucha kAla ke lie tujhe yaha kaSTa prApta huA hai| bAraha varSa ke bAda terA damayantI se punarmilana hogA aura tujhe apanA rAjya vApisa prApta hogaa| aisA kaha kara saperUpadhArI deva antAna hogyaa| rAjA nala vahA~ se Age bddh'aa| bhayaGkara jaMgalI jAnavaroM phA sAmanA karatA huA vaha jaMgala se bAhara niklaa| nagara kI ora prayANa karatA huA vaha suMsumAra nagara meM jA phuNcaa| sa~sumAra nagara meM dadhipaNe rAjA rAjya karatA thaa| eka samaya usakA paTTahastI madonmatta hokara gajabandhanastambha ko tor3a kara bhAga niklaa| auratoM, baccoM aura manuSyoM ko kucalatA huzA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiza jaina andhamAlA hAthI pUre vega se daur3A jA rahA thaa| isase nagara meM hAhAkara maca gyaa| hAthI ko vaza meM karane ke lie bahuta bar3I sampatti dene ke lie rAjA ne ghopaNA phrvaaii| rAjasanmAna aura sampatti ko sabhI loga cAhate the kintu hAthI kA sAmanA karanA sAkSAt mRtyu thii| maranA koI nahIM cAhatA thaa| nala hAthI ko pakar3ane kI kalA mAnatA thaa| isalie vaha Age car3hA / eka sapheda kapar3e ko vAMsa para lapeTa kara hAthI ke sAmane khar3A kara diyA aura nala usake pAsa chupa kara khar3A ho gyaa| kapar3e ko AdamI samajha kara use mArane ke lie jyoM hI hAthI daur3a kara udhara mAyA tyoM hI pAsa meM chupA huA nala hAthI kA kAna parur3a kara usakI gardana para savAra ho gyaa| usane hAthI ke marmasthAna para aisA muSTi prahAra kiyA jisase usakA mada tatkAla utara gyaa| zAnta hokara vaha jahaoNphA tahA~ khar3A hogyaa| nala ne use bhAlAnastambha (hAthI ke bAMdhane kI jagaha) meM baoNdha diyaa| rAjA aura prajA kA bhaya dUra huaa| sarvatra prasannatA chA gii| rAjA dadhiparNa bahuta santuSTa huaa| vastrAbharaNa se sanmAnita karake rAjA ne usa kubar3e ko apane pAsa vitthaayaa| rAjA usakA paricaya puuchnelgaa| nala ne apanA vAstavika paricaya denA ThIka nahIM samajhA / usane kahA- maiMne ayodhyA nareza nala ke yahaoNrasoie kA kAma kiyA hai| rAjA nala sUrya kI kRpA se sUryapAka ramavatI banAnA jAnate the| yahuta bhAgraha karane para unhoMne mujhe bhI sikhA diyA hai| taba rAjA dadhiparNa ne kahA tuma hamAre yahaoNraho aura rasoie kA kAma kro| usane rAjA kI bAta mAna lI aura kAma karane lgaa| rAjA nala java damayantI ko chor3a kara calA gayA to kitanI hI dera taka damayantI suravapUrvaka sotI rhii| rAtri ke pichale pahara meM usane eka svapna dekhA- 'phaloM se ladA humA eka mAmrakSa Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 357 mmmwwwvm wwwwwwwwmmm hai| phala khAne kI icchA se vaha usa para cddh'ii| usI samaya eka madonmatta hAthI AyA aura usane mAmrarakSa ko ukhAr3a kara pheMka diyaa| vaha bhUmi para gira pdd'ii| hAthI usakI ora lapakA aura use apanI saeNDa meM uThA kara bhUmi para paTakA / isa bhayaMkara svama ko dekha kara vaha cauMka pdd'ii| uTha kara usane dekhA to rAjA nala vahaoNpara nahIM thaa| vaha use DhU~Dhane ke lie idhara udhara jaMgala meM ghUmane lagI kintu kahIM patA nahIM lgaa| itane meM usakI dRSTi apanI sAr3I ke kone para pdd'ii| rAjA nala ke likhe hue akSaroM ko dekha phara vaha pUchita hokara dhar3Ama se dharatI para gira pdd'ii| kitanI hI dera taka vaha isI avasthA meM par3I rhii| vana kAzItala pavana lagane para usakI mUrchA dUra huii| apane bhAgya ko vArapAra kosatI huI vaha apane dekhe hue svapta para vicAra karane lagI- bhAmrakSa ke samAna mere pati deva haiN| Amraphala ke samAna rAjyalakSmI hai| madonmatta hAthI ke samAna kubera hai| mujhe bhUmi para pachAr3ane kA matalaba mere liye pativiyoga hai| bahasa dera taka vicAra karane ke pazcAta damayantI ne yahI nizcaya kiyA phi aba suke pati dvArA nirdiSTa mArgahI svIkAra karanA caahiye| aisA soca kara usane kuNsinapura kI oraprayANa kiyaa| mArgabahasa viphaTa thaa| bhayaMkara jaMgalI jAnavaroM kA sAmanA karatI huI damayantI Age bar3hane lgii| una dinoM yazobhadra munigrAmAnugrAma vicara phara dharmopadeza dvArA janatA kA kalyANa kara rahe the| eka samaya ve ayodhyA meM pdhaare| rAjA kubera apane putrasahita dharmopadeza sunane ke liye bhAyA / dharmopadeza suna kara kuvera ke putra rAjakumAra siMhakesarI ko vairAgya utpanna hogyaa| pitA kI AjJA lekara usane yazobhadra muni ke pAsa dIkSA aGgIkAra kara lii| karmoM kA kSaya karane ke liye ve Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 zrI seThiyA jaina manyamAlA mararmmm kaThora tapasyA karate hue vicarane lge| eka samaya guru kI bhAjJA lekara sUrya kI bhAtApanA lene ke liye ve jaMgala meM gaye / vahaoNjAphara nizcala rUpa se dhyAna meM khar3e ho gye| pariNAmoM kI vizuddhatA ke kAraNa ve ApakazreNI meM car3he aura ghAtI karmoM kA kSaya kara unhoMne tatkAla kevalajJAna kevatAdarzana upArjana kara lie / unakA kevalajJAna mahotsava manAne ke liye deva Ane lge| yaha dRzya dekha kara damayantI bhI udhara gaI / vandanA namaskAra karake usane apane pUrvabhava ke vipaya meM puuchaa| phevalI bhagavAn ne pharamAyA isa jambUdvIpa meM bharatakSetra ke andara mamaNa nAma kA eka rAjA thaa| usakI strI kA nAma vIramatI thaa| eka samaya rAjA aura rAnI donoM kahI bAhara jAne ke liye taiyAra hue| itane meM sAmane eka muni Ate hue dikhAI diye / rAjA rAnI ne ise apazakuna samajhA / apane sipAhiyoM dvArA muni ko pakar3avA liyA aura bAraha ghanTe taka unheM vahA~ roka rakkhA / isake pazcAt rAjA aura rAnI kA krodha zAnta huA / unheM sadbuddhi aaii| muni ke pAsa pAkara ve apane aparAdha ke liye vAravAra kSamA mAMgane lage / muni ne unheM dharmopadeza diyA jisase rAjA aura rAnI donoM ne jainadharma svIkAra kiyA aura ve donoM zuddha samyaktva kA pAlana karate hue samaya vitAne lage / AyuSya pUrNa hone para mamaNa kA jIva rAjA nanna huA hai aura rAnI vIramatI kA jIpa tU damayantI huI hai| niSkAraNa munirAja phobAraha ghanTe taka roka rakhane ke kAraNa isa janma meM tuma pati patnI kA bAraha varSa taka viyoga rhegaa| . yaha pharamAne ke bAda phevalI bhagavAn ke zeSa cAra aghAtI karma naSTa ho gae aura ve usI samaya mokSa padhAra gaye / - kevalI bhagavAn dvArA apane pUrvabhava kA,yattAnta suna kara damayantIkamA kI vicitratA para vAravAra vicAra karane lgii| azubha Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 356 rammmmmmmmmmmmmmmar karma baoNdhate samaya prANI khuza hotA hai kintu jaba unakA azubha phala udaya meM AtA hai taba vaha mahAn daravI hotA hai| ha~sate ha~sate prANI jina karmoM ko vaoNdhate haiM, rone para bhI unakA chuTakArA nahIM hotA / phisa rUpa meM karma baMdhate haiM aura kisa rUpa meM udaya meM Ate haiM yahI karmoM kI vicitratA hai| __ jaMgala meM Age calatI huI damayantI ko dhanadeva nAma kA eka sArthapati milA / vaha bhacalapura jA rahA thaa| damayantI bhI usake sAtha ho gii| dhanadeva ne usakA paricaya jAnanA cAhA kintu damayantI ne apanA vAstavika paricaya na diyaa| usane kahA ki maiM dAsI huuN| kahIM naukarI karanA cAhatI huuN| dhanadeva ne vizeSa chAnavIna karanA ucita na smjhaa| dhIre dhIre ve saba loga bhacalepura phuNce| dhanadeva kA sArtha (kAphilA) nagara ke bAhara Thahara gyaa| acalapura meM RtuparNa rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma candrayazA thaa| use mAlUma par3A ki nagara ke bAhara eka sArtha ThaharA huA hai| usameM eka kanyA hai| vaha devakanyA ke samAna sundara hai| kArya meM bahuta hoziyAra hai / usane socA yadi use apanI dAnazAlA meM rakha diyA jAya to bahuta acchA ho / rAnI ne naukarI ko bheja kara use bulAyA aura vAtacIta karake use apanI donazAlA meM rakha liyaa| MI ___ candrayazA damayantI kI mausI thii| candrayazA ne use nahIM pahicAnA / damayantI apanI mausI aura mausA ko bhAla prakAra pahicAnatI thI kintu usane apanA paricaya denA ucita na smjhaa| vaha dAnazAlA meM kAma karane laga gii| mAne jAne vAle atithiyoM ko khUba dAna detI huI Izvarabhajana meM apanA samaya vitAne lgii| __eka samaya kuNDinapura kA eka brAhmaNa acalapura aayaa| rAjA rAnI ne ucita satkAra karake mahArAjA bhIma aura ronI puSparata .mart Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA kA kuzala samAcAra puuchaa| kuzala samAcAra kahane ke bAda brAhmaNa ne kahA ki rAjA bhIma ne rAjA nala aura damayantI kI khoja ke lie cAroM dizAoM meM apane dUta bheja rakhe haiM kintu abhI unakA kahIM bhI patA nahIM lagA hai| sunate haiM ki rAjA nala damayantI ko jaMgalA meM akelI chor3a kara calA gayA hai| isa samAcAra se rAjA bhIma kI cintA aura bhI bar3ha gaI hai| nala aura damayantI kI bahuta khoja kI kintu unakA kahIM bhI patA nahIM lgaa| mAviranirAza hokara aba maiM vApisa kuNTinapura lauTa rahA huuN| ___ bhojana karake brAhmaNa vizrAma karane calA gyaa| zAma ko ghUmatA huyA brAhmaNa rAjA kI dAnazAlA meM phuNcaa| dAna detI huI kanyA ko dekha phara vaha Age bddh'aa| vaha use paricita sI mAlUma pdd'ii| najadIka pahu~cane para use pahicAnane meM dera na lgii| damayantI ne bhI brAhmaNa ko pahicAna liyaa| brAhmaNa ne jAkara rAnI candrayazA ko khabara dii| vaha tatkAla dAnazAlA meM AI aura damayantI se premapUrvaka milI / na pahimAnane ke kAraNa usane damayantI se dAsI kA kAma liyA thA isalie vaha pazcAttApa karane lagI aura damayantI se apane aparAdha ke lie kSamA mAMgane lgii| rAnI candrayazA damayantI ko sAtha lekaramahaloM meM aaii| isa bAta kA patA jaba rAjA RtuparNa ko lagA to vaha bahuta prasanna huaa| isake bAda brAhmaNa kI prAthanA para rAjA RtuparNa ne damayantI ko dhUmadhAma ke sAtha kuNDinapura kI ora ravAnA kiyaa| yaha khabara rAjA bhIma ke pAsa phuNcii| use bar3I prasannatA huii| kucha sAmantoM ko usake sAmane bhejaa| mahaloM meM pahu~ca kara damayantI ne mAtApitA ko praNAma kiyaa| isake pazcAta usane apanI sArI duHkhakahAnI phaTa punAI / kisa taraha rAjA nala use bhayaMkara vana meM akelI Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIna sidArata bola saMgraha, pAcavAM bhAga 361 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm sotI huI chor3a gayA aura phisa kisa taraha se use bhayaMkara jaMgalI jAnavaroM kA sAmanA karanA par3A, bhAdi vRttAnta suna phara rAjA aura rAnI kA hRdaya kAMpa uThA / unhoMne damayantI ko sAntvanA dI aura kahA- putri! tU apa yahA~ zAnti se raha / nala rAjA phA zIghra patA lagAne ke lie prayatna kiyA jaaygaa| damayantI zAntipUrvaka vahA~rahane lgii| rAjA nala kI khoja ke liye rAjA bhIma ne cAroM dizAoM meM apane AdamiyoM ko bhejaa| epha samaya suMmumAra nagara kA eka vyApArI kuMrinapura bhaayaa| bAtacIta ke silasile meM usane rAjAse batalAyA ki nala rAjA kA eka rasoiyA hamAre nagara ke rAjA dadhiparNa ke yahA~ rahatA hai| baha sUryapApha rasavatI banAnA jAnatA hai| pAsa meM baiThI huI damayantI ne bhI yaha bAta sunii| use kucha vizvAsa humA kivA rAjA nala hI honA caahiye| vyApArI ne phira kahA vaha rasoiyA zarIra se kubar3A hai kintu bahuta guNavAn hai / pAgala hue hAthI ko vaza meM karane kI vidyAbhI vaha jAnatA hai| yaha suna kara damayantI ko pUrNa vizvAsa hogayA ki vaha rAjA nala hI hai kintu vidyA ke bala se apane rUpa ko usane badala rakkhA hai, aisA mAlUma par3atA hai| damayantI ke kahane para rAjA bhIma ko bhI vizvAsa hogayA kintu ve epha parIkSA aura karanA cAhate the| unhoMne kahA rAjA nala avavidhA meM vizeSa nipuNa haiN| yaha parIkSA aura pharalenI caahiye| isase pUrA nizcaya ho jAyagA / phira sandeha kA koI kAraNa nahIM rhegaa| isaliye maiMne eka upAya socA hai- yahaoN se eka data muMzumAranagara rAjAdadhiparNa ke pAsa bhejA jaay| usake sAtha damayantI ke svayaMvara kI AmantraNapatrikA bhejI jaay| data ko svayaMvara kI nizcitatithi ke eka dina pahale vahA~ pahu~canA caahie| yadi vaha kubar3A gajAnana hogA taba to azvavidyAdvArA vaha rAjA dadhipaNe Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA . ko yahaoN eka dina meM pahu~cA degaa| rAjA bhIma kI yA yukti saba ko ThIka U~cI / usI samaya eka dUta ko sArI bAta samajhA phara suMmumAra nagara ke liye ravAnA kara diyaa| calatA huA dUta kaI dinoM meM suMmumAra nagara meM pahu~cA / rAjA ke pAsa jAkara usane AmantraNapatrikA dii| rAjA bahuta prasanna huA,phintu use par3hate hue rAjA kA ceharA udAsa hogyaa| kuNDinapura bahuta dUra thA aura svayaMvara meM sirpha eka dina vAkI thA / rAjA socane lagA ava kuNDinapura kaise pahu~cA jAya / rAjA kI cintA uttarotara bar3hane lgii| nala bhI apane mana meM vicArane lagA ki bhAryakanyA damayantI dubArA svayaMvara phaise kregii| cala kara mujhe bhI dekhanA caahiye| aisA soca phara usane kahA mahArAja ! Apa cintA kyoM karate haiM ? yadi ApakI icchA kaNDinapura jAne kI ho to zreSTha ghor3oM pAlA eka ratha mNgaaiye| maiM azvavidyA jAnatA huuN| asaH Apako mAja hI kuNDinapura pahu~cA duuNgaa| kuvar3e kI bAta suna kara rAjA bahuta prasanna huaa| usane usI samaya ratha maMgAyA / rAjA usameM baiTha gayA / kubar3A sArathI bnaa| ghor3e hanA se bAteM karane lge| thor3e hI samaya meM ve kuNDinapura pahuMca gaye / rAjA bhIma ne unakA ucita sanmAna karake uttama sthAna meM tthhraayaa| rAjA daSiparNa ne dekhA ki zahara meM svayaMvara kI kucha bhI taiyArI nahIM hai phira bhI zAntipUrvaka ve apane niyata sthAna para Thahara gaye / __ aba rAjA bhIma aura damayantI ko pUrNa vizvAsa hogayA ki yae kubar3A koI dUsarA vyakti nahIM hai kintu rAjA nala hI hai| rAjA bhIma ne zAma ko use apane mahala meM bulaayaa| rAjA ne usase kahA hamane Apake guNoM kI prazaMsA suna lI hai tathA hamane svayaM bhI parIkSA kara lI hai| bhApa rAjA nala hI haiN| aba hama logoM para kRpA kara Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina simAnta vola sapaha, pAyavAM bhAga 363 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwwwwwwww mmmmmmm Apa apanA asalI rUpa prakaTa kiijie| rAjA bhIma kI bAta ke uttara meM kubjarUpadhArI nala ne kahArAjan ! Apa kyA kaha rahe haiM ? kahA~ rAjA nala aura kahA~ maiM ? kahA~ unakA rUpa saundarya aura kahA maiM kubar3A / Apa bhrama meM haiN| vipatti ke mAre rAmA nala kahIM jaMgaloM meM bhaTaka rahe hoNge| zrApa vahIM khoja krvaaiye| __rAjA bhIma ne kahA-isti vidyA, azvavidyA, sUryapAka rasavatI vidyA prAdi ke dvArA mujhe pUrNa nizcaya hogayA ki zrApa rAjA nala hI haiN| rAjan ! svajanoM ko aba vizeSa kaSTa meM DAlanA ucita nahIM hai| aisA kahate hue rAjA kA hRdaya bhara aayaa| rAjA nala bhI aba jyAdaha dera ke lie apane Apa kona chipA sphe| turanta rUpaparAvartinI vidyA dvArA apane asalI rUpa meM prakaTa hoge| rAjA bhIma, rAnI puSpavatI aura damayantI ke harSakApArAvAra na rhaa| zahara meM isa harSa samAcAra ko phailate dera na lgii| prajA meM khuzI chA gii| rAjA dadhipaNe bhI vahaoN aayaa| na pahicAnane ke kAraNa apane yahaoN naukara rakhane ke lie usane rAjA nala se kSamA maaNgii| ___ jaba yaha khabara ayodhyA pahu~cI to vahaoN kA rAjA kubera tatkAla kuNDinapura ke lie ravAnA huA / jAkara apane bar3e bhAI nala ke pairoM meM girA aura apane aparAdhoM ke lie kSamA mAMgane lgaa| bar3e bhAI nala kovana meM bhejane ke kAraNa use bahuta pazcAttApaho rahA thaa| ayodhyA kA rAjya svIkAra karane ke lie vaha nala se prArthanA karane lgaa| nala aura damayantI ko sAtha lekara kuvera ayodhyA kI ora ravAnA huaa| nala damapantI kA Agamana suna kara ayodhyA kI prajA unake darzanoM ke lie umar3a pdd'ii| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granpamAlA kubera ne rAjagaddI nala ko sauMpa dii| bhava nala rAjA humA aura damayantI mahArAnI bnii| nyAya nItipUrvaka rAjya karatA hubhA rAjA nala prajA kA putravat pAlana karane lgaa| kucha samaya pazcAt mahArAnI damayantI kI kuti se eka putra kA janma huA jisakA nAma puSkara rakhA gyaa| jaba rAjakumArapuSkara yuvAvasthA ko prApta huA to use rAjya kA bhAra sauMpa kara rAjA nala aura damayantI ne dIkSA le lii| jina karmoM ne nala damayantI ko vana vana bhaTakAyA aura aneka kaSToM meM DAlA, nala aura damayantI ne unhIM karmoM ke sAtha yuddha karake unakA anta karane kA nizcaya kara liyaa| kaI varSoM taka zuddha saMyama kA pAlana kara nala aura damayantI devaloka meM gye| vahA~ se cava kara manuSya bhava meM janma lekara mokSa prApta kreNge| (14) puSpacUlA gaGgA nadI ke saTa para puSpabhadra nAma ko nagara thaa| vahaoN puSpaketu rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma puSpavatI thaa| unake do santAna thIM,eka putra aura duusriiputrii| putra kA nAma puSpacUla thA aura putrI kA nAma pusspcuulaa|bhaaii bahina meM paraspara bahuta snepthaa| puSpacUlA meM janma se hI dhArmika saMskAra jame hue the| sAMsArika bhogavilAsa use acche na lagate the| vivAha ke bAda usane dIkSA le lii| tapasyA aura dharmadhyAna ke sAtha sAtha dUsaroM kI vaiyAvacca meM bhI vaha bahuta ruci dikhAne lgii| zuddhabhAva se sevA meM lIna rahane ke kAraNa vaha sapapha zreNI meM cddh'ii| usake ghAtIpharma naSTa ho ge| apane upadezoM se bhavyaprANiyoM kA kalyANa karatI huI mahAsatI puSpacUlA ne AyuSya pUrI hone para mokSa prApta kiyaa| Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga (15) prabhAvatI vizAlA nagarI ke svAmI mahArAjA ceTaka ke sAta puniyA~ thIM / sabhI putriyA~ guNavatI, zIlavatI tathA dharma meM ruci vAlI thiiN| unameM se mRgAvatI, zivA, prabhAvatI aura padmAvatI solaha satiyoM meM ginI gaI haiN| inakA nAma maGgalamaya samajha kara prAtaHkAla japA jAtA hai / trizalA kuNDalapura ke mahArAja siddhArtha kI rAnI thii| I unhIM ke garbha se carama tIrthaGkara zramaNa bhagavAn mahAvIra kA janma huA thA / celA zreNika rAjA kI rAnI thii| usane apane upadeza tathA prabhAva se zreNika ko samyagdRSTi tathA bhagavAn mahAvIra kA parama bhakta bnaayaa| sAtavIM putrI kA nAma sujyeSThA thA / celaNA kI bar3I bahina sujyeSThA ne bAlabrahmacAriNI sAdhvI hokara AtmakalyANa kiyA / deza tathA dharma ke nAma ko ujjvala karane vAlI aisI putriyoM ke kAraNa cer3A mahArAja jaina sAhitya meM amara raheMge / prabhAvatI kA vivAha sindhusauvIra deza ke rAjA udayana ke sAtha huA thaa| unakI rAjadhAnI vItabhaya nagara thaa| prabhAvatI meM janma se hI dharma ke dRr3ha saMskAra the / udayana bhI dharmaparAyaNa rAjA thaa| dharma tathA nyAya se prajA kA pAlana karate hue ve apanA jIvana sukhapUrvaka bitA rahe the / kucha samaya pazcAt prabhAvatI ke zrabhici nAma kA putra utpanna huA / eka bAra zramaNa bhagavAn mahAvIra grAmAnugrAma vicara kara janatA kA kalyANa karate hue vItabhaya nagara meM pdhaare| rAjA tathA rAnI donoM darzana karane gae / bhagavAn kA upadeza suna kara prabhAvatI dIkSA lene kI icchA prakaTa kI / dIkSA kI AjJA dene se pahale rAjA ne rAnI se kahA- jisa samaya tumheM devaloka prApta ho mujhe pratibodha dene ke lie AnA / prabhAvatI ne usakI bAta mAna kara 365 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIThiyA jaina granthamAlA dIkSA aGgIkAra kara lI / kaThora tapasyA tathA nirdoSa saMyama kA pAlana karatI huI vaha AyuSya pUrI hone para kAla karake devaloka me utpanna huii| apane die hue vacana ke anusAra usane mRtyuloka meM Akara . udayana rAjA ko pratiboca diyaa| rAjA ne dIkSA aGgIkAra kara lii| phaThora tapasyA dvArA vaha rAjarSi ho gyaa| yathAsamaya karmoM ko khapA kara donoM mokSa prApta kreNge| (16) padmAvatI padmAvatI vaizAlI ke mahArAjA ceTaka kI putrI aura campAnareza mahArAjA dadhivAhana kI rAnI thii| dadhivAinanyAyI, prajAvatsala aura dhArmika rAjA thaa| rAnI bhI usI ke samAna guNoM gAlI thii| rAjA aura rAnI donoM maryAdita bhogoM ko bhogate hue sukhapUrvaka jIvana vyatIta kara rahe the| eka bAra rAbhi ke pichale pahara meM rAnI ne eka zubhasvapna dekhaa| pUchane para svamazAstriyoM ne batAyA ki rAnI ke garbha se kisI pratApI putra kA janma hogaa| rAjA aura rAnI donoM ko bar3I prasannatA huii| rAnIne garbhadhAraNa kiyaa| kucha dinoM bAda usake mana meM vividha prakAra ke dohada (garmiNI kI icchA) utpanna hone lge| eka bAra rAnI kI icchA huI-maiM rAjA kA veza pahina / sira para mukuTa rkkhuu| rAjA mujha para chatra dhAraNa kre| isa prakAra sajadhaja kara merI savArI nagara meM se nikale / isake bAda vana meM jAkara krIDA kruuN| lajjA ke kAraNa rAnI apane isa dohada ko prakaTa na kara sakI, kintu icchA bahuta pravala thI isalie vaha mana hI mana ghulane lgii| usake cehare para udAsI chA gii| zarIra pratidina durvala hone lgaa| rAjA ne rAnI se durvalatA kA kAraNa pUchA / rAnI ne pahale Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola samaha, pAcavA bhAga 367 to TAlamaTola kI kintu Agraha pUrvaka pUchane para usane saMkucAte hue apane dohada kI bAta kaha dI / garbha meM rahe hue bAlaka kI icchA hI garbhiNI kI icchA huA karatI hai / usI se bAlaka kI ruci bhaura bhaviSya kA patA lagAyA jA sakatA hai | padmAvatI ke mana meM rAjA banane kI icchA huI thI / 1 yaha jAna kara dahivAhana ko bahuta prasannatA huI / use vizvAsa ho gayA ki padmAvatI ke garbha se utpanna hone vAlA bAlaka bahuta tejasvI aura prabhAvazAlI hogA / www rAnI kA dohada pUrA karane ke lie usI prakAra savArI niklii| rAnI rAjA ke veza meM hAthI ke siMhAsana para baiThI thI / rAjA ne usa para chatra dhAraNa kara rakkhA thaa| nagarI kI sArI janatA yaha dRzya dekhane ke lie umar3a rahI thI / use isa bAta kA harSa thA ki unakA bhAvI rAjA bar3A pratApI hone vAlA hai / savArI kA hAthI dhIre dhIre nagarI ko pAra karake vana meM A phuNcaa| una dinoM vasanta Rtu thI / latAeM aura vRkSa phUla, phala tathA komala pattoM se lade the / pakSI madhura zabda kara rahe the| phUloM kI mIThI mIThI sugandha A rahI thii| yaha dRzya dekha kara hAthI ko apanA purAnA ghara yAda AgayA / bandhana meM par3e rahanA use akharane lagA / usakA mana apane purAne sAthiyoM se milane ke liye vyAkula ho uThA / aMkuza kI upekSA karake vaha bhAgane lagA / mahAvata ne use rokane kA bahuta prayatna kiyA kintu hAthI na mAnA / usane mahAvata ko nIce girA diyA tathA pahale kI apekSA adhika vega se daur3anA zurU kiyaa| rAjA aura rAnI hAthI kI pITha para raha ge| svatantratA sabhI ko priya hotI hai| use prApta karake hAthI prasanna ho rahA thaa| sAtha meM use bhaya bhI thA ki kahIM duvArA bandhana meM na par3a jAU~ isaliye vaha ghora vana kI ora sarapaTa daur3a rahA thA / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIseThiyA baina granthamAlA men man man vaha jidhara daur3a rahA thA usI mArga meM kucha dUrI para eka vaTa kA vRkSa thaa| rAjA ne use dekha kara rAnI se kahA-dekho hAthI usa vRkSa ke nIce se niklegaa| jaba vaha usake nIce pahu~ce tuma vRkSa kI dAla pakar3a lenaa| maiM bhI aisA hI kruuNgaa| aisA karane para hama donoM isa Apatti se paca jaaeNge| hAthI daur3atA prabhA vaTavRkSa ke nIce AyA / rAjA ne zIghratA se epha DAla ko pakar3a liyaa| garbhavatI hone ke kAraNa rAnI aisA na kara skii| vaha hAthI para raha gii| rAjA vRkSa se utara kara apanI rAjadhAnI meM calA gyaa| ___ hAthI daur3atA daur3atA ghane vana meM phuNcaa| use pyAsa lgaaii| pAnI pIne ke lie vaha epha jalAzaya meM utraa| usa samaya hAthI kA hodA eka vRkSa kI zAkhA ke sAtha laga gyaa| rAnI use pakar3a kara nIce utara aaii| hAthI ne pAnI pIkara phira daur3anAzurU kiyaa| padmAvatI nIce baiTha gii| usa samaya vaha akelI aura asahAya thii| kucha samaya pahale jisakI AjJA prApta karane ke lie hajAroM vyakti utsaka rahate the. aba usakI karuNa pakAra ko sanane vAlA koI nthaa| cAroM ora se siMha,vyAghra vagairaha jaMgalI prANiyoM ke bhayaGkara zabda sunAI de rahe the| usa nirjana vana meM eka abalA ke lie apane prANoM ko bacAnA bahata kaThina thaa| padmAvatI ne apane jIvana ko sandeha meM par3A jAna phara sAgArI saMthArA kara liyaa|mpne pApoM ke lie yaha AloyaNA karane lagI - yadi maiMne isa bhava yA parabhava meM pRthvI, pAnI, agni,vAyu yA banaspati kAya ke jIvoM kI hiMsA mana, vacana yA kAyA se svayaM kI ho, dUsare ke dvArA karAI ho, yA karane vAle ko bhalA samajhA ho to merA yaha Arambha samvandhI pApa mithyA arthAt niSphala hove / maiM aise kArya ko burA mAnatI hU~ tathA jina jIvoM ko mere Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcacA bhAga 361 kAraNa kaSTa hazrA hai unase kSamA mAMgatI hU~ / isI prakAra trasa marthAt beindriya, teindriya, caurindriya aura paJcendriya jIvoM kI mana, vacana yA kAyA se hiMsA kI ho, karAI ho yA usakA anumodana kiyA ho to merA vaha pApa mithyA hove| maiM usake lie hRdaya se pazcAttApa karatI huuN| yadi maiMne devarAnI, jeThAnI, nanada, maujAI, sAma, samura, jeTha, devara bhAdi kisI bhI kuTumbI ko marmabhedI vacana kahA ho, unakI gupta bAta ko prakaTa kiyA ho, dharohara rakkhI huI vastu ko davAyA ho yA aura kisI prakAra se unheM kaSTa pahu~cAyA ho to merA yaha pApa mithyA hove| maiM unase vAravAra kSamA mA~gatI huuN| yadi maiMne jAnate hue yA vinAjAne kabhI jhUTha bolA ho, corI kI ho, svapna meM bhI parapuruSa ke lie burI bhAvanA kI ho, parigraha kA adhika saMcaya kiyA ho,dhana,dhAnya, kuTumba zrAdi para mamatva rakkhA hoto merA vaha pApa niSphala hove| yadi maiM dhana pAkara garva kiyA ho, kisI kI nindA yA cugalI kI ho, idhara udhara bAteM banA kara do vyaktiyoM meM jhagar3A pharAyA ho, kisI para jhUThA kalaMka lagAyA ho, dharmakArya meM bhAlasya kiyA ho, apanA svArtha siddha karane ke liye mAyA jAla racA ho, kisI ko dhokhA diyA ho, sacce deva, guru tathA dharma ke prati avizvAsa kiyA ho, adharma ko dharma samajhA ho to merA vaha pApa mithyA ho / maiM usake lie pazcAttApa karatI huuN| apane aparAdha ke lie saMsAra ke sabhI jIvoM se kSamA mA~gatI huuN|sNsaar ke sabhI prANI mere mitra haiN| merI zatratA phisI se nahIM hai| ___ isa prakAra AloyaNA karane se padmAvatI kA duHkha kucha halphA ho gyaa| use vahIM para nIMda A gii| uThane para padmAvatI ne nagara ke lie mArga khojanA zurU kiyaa| khojate khojate vaha eka Azrama meM pahuMca gii| Azrama nivAsiyoM ne usakA atithisatkAra kiyaa| svastha hone para unhoMne use nagara Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~A DAN kA mArga batA diyA / pAsa vAle nagara meM Akara padmAvatI sAdhviyoM ke upAzraya meM calI gaI / vandanA namaskAra karake unake pAsa baiTha gaI / sAdhviyoM ne usase pUchA- vahina tuma kauna ho ? kahA~ se AI ho ? padmAvatI ne uttara diyA- maiM eka rAstA bhUlI huI bhabalA hU~ / kaSTa aura ApattiyoM se chuTakArA pAne ke lie ApakI zaraNa meM AI hU~ | padmAvatI ne apanA vAstavika paricaya denA ThIka na samajhA / sAdhviyoM ne use dukhI dekha kara upadeza denA zurU kiyAbahina ! yaha saMsAra asAra hai| jo vastu pahale sukhamaya mAlUma par3atI hai nahI bAda meM duHkhamaya ho jAtI hai| saMsAra meM mAlUma par3ane vAle sukha vAstavika nahIM haiN| ve nazvara haiN| kSaNabhaMgura haiN| jo kala rAjA thA vahI Aja dara dara kA bhikhArI banA huA hai| jisa ghara meM subaha ke samaya rAga raMga dikhAI dete haiM, zAma ko vahIM rudana sunAI par3atA hai / yaha saba karmoM kI viDambanA hai| saMsAra kI mAyA hai| isameM phaMsA huA vyakti sadA duHkha prApta karatA hai| yadi tumheM sampUrNa aura zAzvata sukha prApta karane kI icchA ho to saMsAra kA moha chor3a do| saMsAra ke jhagar3oM ko chor3a kara mAtmacintana meM lIna ho jAo / / padmAvatI para upadeza kA gaharA asara pdd'aa| saMsAra ke sAre saMbandha use niHsAra mAlUma par3ane lge| usane dIkSA lene kA nizcaya kara liyA / sAdhviyoM ne caturvidha saMgha kI bhAjJA lekara padmAvatI ko dIkSA de dii| jisa vyakti kA koI iSTa sambandhI pAsa meM na ho yA jisake sAtha kisI kI jAna pahicAna na ho use dIkSA dene ke lie saMgha kI AjJA lenA Avazyaka hotA hai / padmAvatI Atmacintana tathA dharmadhyAna meM lIna rahane lagI / kucha dinoM bAda sAdhviyoM ko usake garbha kA patA lgaa| dIkSA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaima siddhAnta bola saMmaha, pAcavA bhAga 371 ~_~ ~ ~ ~ ~~~~v . m mmmmmmmmmwww ke samaya isa bAta ko chipA rakhane ke lie use ulahanA diyA gyaa| sAdhviyoM ne padmAvatI ko gupta rUpa se rana liyA, jisase dharma kI nindA na ho aura garbha ko bhI kisI prakAra kA dhakkA na phuNce| samaya pUrA hone para padmAvatI ne mundara pAlaka ko janma diyaa| sAdhviyA~ isa bAta se asamaJjasa meM par3a gii| lokavyavahAra ke anusAra ve bAlaka ko apane pAsa nahIM rakha sakatI thIM kintu usa kI rakSA bhI Avazyaka thii| dUsarI sAdhviyoM ko isa prakAra asamaJjasa meM dekha kara padmAvatI ne karA- isa viSaya meM cintA karane kI koI AvazyakatA nahIM hai| maiM svayaM sArI vyavasthA kara la~gI jisase loka nindA bhI na ho aura bAlaka kI rakSA bhI ho jaay| rAta par3ane para padmAvatI bAlaka ko lekara zmazAna meM gii| jalatI huI cinA ke prakAza meM umane vAlaka ko isa taraha rakha diyA jisase Ane jAne vAle kI dRSTi usa para par3a jAya / svayaM eka jhAr3I ke pIche chipa kara dekhane lgii| thor3I dera bAda vahA~ eka caNDAla aayaa| vaha zmazAna bhUmi kA rakSaka thaa| usake koI santAna na thii| vAlapha ko dekha kara vaha bahuta prasanna huA aura mana hI mana kahane lagA- mere bhAgya se koI isa sAlaka ko yahA~ chor3a gayA hai| mere koI santAna nahIM hai| Aja isa putra kI prApti huI hai| yaha kara kara usane bAlaka ko uThA liyaa| ghara jAkara caNDAla ne bAlaka apanI strI ko sauMpa diyaa| sAtha meM kahA- hameM isa putra kI prApti huI hai| ise acchI taraha paalnaa| caNDAla kI strI usa sundara vAlaka ko dekha kara bahuta prasanna huii| padmAvatI caNDAla ke pIche pIche gaI thii| sArA hAla dekha phara use santoSa ho gayA ki bhava bAlaka kA bharaNa poSaNa hotA rhegaa| vApisa upAzraya meM Akara vaha dharmadhyAna meM lIna rahane lgii| Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nnnnnnnuwun 672 bhI seThiyA jaina manyamAlA ~rn mmmmmmmmmmmmmm or om. rrrrror vAlaka caNDAla ke ghara bar3A hone lgaa| usake zarIra para prAyaH khujalI calA karatI thI / isaliye vaha apane aMgoM ko hAtha se khujalAyA krtaathaa|isii kAraNa se loga use karakaNDU kahane lge| ___ karakaNDU yadyapi caNDAla ke ghara pala rahA thA phira bhI usakI pratyeka ceSTA se spaSTa mAlUma par3atA thA ki vaha bhaviSya meM rAjA bnegaa| khelate samaya vaha svayaM rAjA bntaa| apane kisI sAthI ko sipAhI banAtA aura kisI ko cora / phira unakA nyAya karatA / aparAdhI ko sajA detA / isa prakAra usake pratyeka kArya rAjA ke samAna hote the| bar3A hone para use zmazAna meM rakSA karane phA kArya sauMpA gyaa| eka bAra karakaNDa zmazAna meM paharA de rahA thaa| usI samaya upara se do sAdhu niphale / Apasa meM bAtacIta karate samaya eka sAdhu ke mu~ha se nikalA___ vaoNsa kI isa jhAr3I meM eka sAta gaoNTha vAlI lakar3I hai| vaha jise prApta hogI use rAjya milegaa| isa vAta ko karakaNDU tathA rAste calate hue eka brAhmaNa ne sunaa| donoM lakar3I lene cle| donoM ne use eka sAtha chuuyaa| brAhmaNa kahane lagA- isa lakar3I para merA adhikAra hai aura karaphaNDU kahane lagA merA / donoM meM jhagar3A khar3A hogyaa| koI apane adhikAra ko chor3anA nahIM cAhatA thaa|vaat bar3hane paranyAyAlaya taka phuNcii|braahmnn bhaura karaphaNDU donoM daravAra meM upasthita hue| dadhivAina rAjA nyAya pharane vAlA thaa| pharaphaNDU ko dekha kara darabAra ke sabhI loga cakita raha gae / caNDAla ke putra meM itanA teja aura bhoja dekha kara ve Azcarya karane lge| ___ pharakaNDa ne apane pakSa kA samarthana karate hue kahA-mahArAja! maiM zmazAna phA rAjA huuN| jisa prakAra Apake rAjya meM utpanna huI Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina simAnta bola saMpaha, pApayAM bhAga 73 wwwmanmrrrrr sabhI vastuoM para ApakA adhikAra hai usI prakAra zmazAna meM utpanna huI sabhI vastuoM para merA adhikAra hai| karakaNDU kI yukti aura sAhasa bharI vAta ko suna kara dadhivAhana vahuta prasanna huA / usane muskarAte hue kahA-karakaNDU ! isa lakar3I para maiM tumhArA adhikAra mAnatA huuN| zmazAna kI sImA meM utpanna hone ke kAraNa yaha tumhArI hai| isake prabhAva se java tumheM rAjya prApta ho jAya to eka gA~va isa brAhmaNa ko bhI de denaa| eka bAra karakaNDU usa lakar3I ko lekara kaMcanapura kI ora jA rahA thaa| usI samaya vahA~ ke rAjA kA dehAnta hogyaa| rAjA ke na koI putra thA aura na uttarAdhikArI / mantriyoM ko isa bAta kI cintA huI ki rAjA phise banAyA jAya / sapane ikaDe hokara nizcaya kiyA ki rAjya kI zreSTha hastinI ke sUDa meM hAra DAla kara use nagara meM ghumAyA jAya / vaha jisake gale meM hAra sAla de usI ko rAjA banA denA caahie| nizcaya ke anusAra hathinI ghUmane lgii| usake sUMDa meM hAra thaa| pIche pIche rAjapuruSa cala rahe the| hathinI cakkara lagAtI huI nagara ke dUsare dvAra para phuNcii| usI samaya usa dvAra se karakaNDU ne praveza kiyaa| hathinI ne mAlA usa ke gale meM DAla dii| karakaNDa kaMcanapura kA rAjA bana gyaa| brAhmaNa ko isa bAta kA patA lagA / usane karakaNDa ke pAsa Akara gA~va maaNgaa| karakaNDU ne pUchA-tuma kisa ke rAjya meM rahate ho? brAhmaNa ne uttara diyA- rAjA dadhivAhana ke|| karakaNDa ne dadhivAhana rAjA ke nAma eka AjJApatra likhA ki isa brAhmaNa ko eka gaoNva jAgIrI meM do| brAhmaNa patra lekara dadhivAhana ke pAsa aayaa| use dekha kara dadhivAina kupita ho gyaa| usane brAhmaNa se kahA-jAo! kara Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 zrI meThiyA jaina anyamAlA * ~~* * * .rr . rrr ... on rrrrrm ~~~ kaNDU se kaha do ki tumhArA rAjya chIna kara maiM brAhmaNa ko gaoNva duuNgaa| sAtha hI usane lar3AI ke liye taiyArI zurU kara dii| ___ brAhmaNa ne jAkara sArI bAta karakaNDU se khii| usane bhI yuddha kI taiyArI kI aura campA para car3hAI kara dii| bApa aura beTA donoM eka dUsare ke zatru ghana kara raNakSetra meM mA * ddtte| dUsare dina subaha hI yuddha zurU hone vAlA thaa| padmAvatI ko isa bAta kA patA claa| eka mAmUlI sI bAta . para pitA putra ke yuddha aura usake dvArA hone vAle narasaMhAra kI kalpanA se use bahuta duHkha hubhaa| vaha pharaphaNDU ke pAsa gii| sipAhiyoM ne jAkara use khabara dI-mahArAja! koI sAdhvI Apase milanA cAhatI hai| karakaNDU ne kahA-use pAne do| padmAvatI ne mAte hI kahA-beTA! karakaNDU Azcarya meM par3a gyaa| use kyA mAlUma thA ki yahI sAdhvI usa kI mAM hai| padmAvatI ne phira kahA-karakaNDU ! maiM tumhArI mAM huuN| daSivAhana rAjA tumhArA pitA hai| aisA kaha kara padmAvatI ne use zurU se lekara sArA hAla sunaayaa| use mAtAmAna kara karakaNDU ne bhaktipUrvaka namaskAra kiyaa| yuddha kA vicAra chor3a kara vaha pitA se milane claa| __ padmAvatI zIghratA pUrvaka campApurI meM gii| eka sAdhvI ko pAte dekha kara nagarI kA daravAjA khulA / padmAvatI sIdhI dadhivAina ke pAsa pahuMcI aura sArA hAla khaa| 'karakaNDU merA putra hai' yaha jAnakara dadhivAhana ko bahuta harSa huA / usI samaya unhIM vastroM se vaha karakaNDU se milane claa| karakaNDU bhI pitA se milane ke lie maarhaathaa| mArga meM hI donoM mila gae | karaphaNDU dadhivAhana ke pairoM meM gira par3A aura apane Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sapaha, pAMcavA bhAga 375 ~~~~ * www . * ~ ~~ ~ ~ ~winwr .. rrrrmwaranwror aparAdha ke lie kSamA mA~gane lagA / dadhivAhana ne use apanI chAtI se lagA liyaa| pitA ko vichar3A hubhA putra milA maura patra ko pitaa| donoM senAeM jo paraspara zatra bana kara AI thIM, paraspara mitra bana gii| campA aura kaMcanapura donoM kA rAjya eka hogyaa| dadhivAina pharakaNDU ko rAjasiMhAsana para biThA kara svayaM dharmadhyAna meM lIna rahane lgaa| tapa.svAdhyAya, dhyAna Adi meM lIna rahatI huI padmAvatI ne prAtma kanyANa kiyaa| (1) ThANAga sutra (5) satI candanavAlA aparanAma vasumatI (2) jJAtAdharmakathAga (6) rAjImatI (3) triSaSTizalAkApuruSacaritra (7) pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja ke vyAkhyAna (4) pacAzaka 876- satiyoM ke lie pramANabhUta zAstra nimna likhita zAstra aura prAcIna granthoM meM satiyoM kA saMkSipta varNana milatA hai(1) brAhmI Avazyakaniyukti gAthA 166 (2) sundarI " , gAthA 348 (3) candanabAlA , gA0520-21 (4) rAjImatI dazavaikAlikaniryakti a0 2 gA08 uttarAdhyayana sUtra adhyayana 22 (5) draupadI jJAtAsUtra 16 vA~ adhyayana (6) kauzalyA triSaSTizalAkApuruSacaritra parva 7 (7) mRgAvatI Avazyakaniyukti gA0 1048 - dazavakAlikaniyukti a0 1 gA0 76 (8) salasA Avazyaphaniyukti gA0 1284 (8) sItA triSaSTizalAkApuruSacaritra parva 7 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI seThiyA jaina panthamAlA memnun me an an amore on (10) subhadrA (11) zivA (12) kuntI (13) damayantI (14) puSpacUlA (15) prabhAvatI (16) padmAvatI dazavaikAliphaniryakti gA 073-74 a0 1 Avazyaka niyukti gA 0 1284 jJAtAdharmakathAGga 16 vA~ adhyayana Avazyakaniyukti gA0 1284 bhAvazyakaniyukti gA0 1311kI bhASya gAthA205-6 ** Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satarahavAM bola saMgraha S 877--vinaya samAdhi adhyayana kI 17gAthAeM dazakAlika sUtra ke naveM adhyayana kA nAma vinayasamAdhi hai| usa meM cAra uddeze haiN| pahale uddeze meM 17 gAthAeM haiN| dUsare meM 24 / tIsare meM 15 aura cauthe meN7|phle uddeze kI 17 gAthAoM kA bhAvArtha nIce likhe anusAra hai (1) jo ziSya ahaMkAra, krodha, chala tathA pramAda ke kAraNa guru kI sevA meM rahatA huA bhI vinayadharma kI zikSA nahIM letaa| ahaMkAra zrAdi durgaNa usake jJAna Adi sadguNoM ko usIprakAra naSTa kara dete haiM jisa prakAra baoNsa kA phala svayaM baoNsa ko naSTa kara detA hai| (2) jo durvaddhi ziSya apane guru ko mandabuddhi, alpavayaska aura alpajJa jAna kara unakI hIlanA karatA hai, nindA karatA hai yaha mithyAtva ko prApta hotA hai tathA guru kI var3I bhArIazAtanA karane vAlA hotA hai| (3) bahuta se muni vayovRddha hone para bhI svabhAva se mandabuddhi hote haiN| bahuta se choTI umara vAle bhI buddhimAn tathA zAstroM ke jhAlA hote haiN| jJAna meM nyUnAdhika hone para bhI sadAcArI aura sadgaNI gurujanoM kA apamAna na karanA caahie| unakA apamAna agni ke samAna sabhI guNoM ko bhasma kara detA hai| (4) yaha choTA hai, kucha nahIM kara sakatA aisAsamajha kara bhI jo vyakti saoNpa ko cher3atA hai use sA~pa kATa khAtA hai aura bahuta Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhI seThiyA jaina manyamAlA ~rnmamimar adhika hAni pahu~cA detA hai| isI prakAra alpavayaska bhAcArya kI hIlanA karane vAlA manda buddhi ziSya jAtipatha arthAt janma maraNarUpa saMsAra ko bar3hAtA hai| (5) dRSTiviSa sarpa bhI bahuta kruddha hone para prANanAza se adhika kucha nahIM kara sakatA phintu AzAtanA ke kAraNa AcArya ke aprasanna ho jAne para prabodhi athAt samyagjJAna kA abhAva ho jAtA hai| phira mokSa nahIM hotA arthAt prAcArya kI bhAzAtanA karane vAlA rUmI mokSa prApta nahIM kara sktaa| (6) jo abhimAnI ziSya AcArya kI AzAtanA karatA hai vaha jalatI huI bhAga para paira rakha kara jAnA cAhatA hai, AzIviSa arthAt bhayaGkara saoNpa ko krodhita karatA hai athavA jIne kI icchA se jahara khAtA hai| (7) yaha sambhava hai ki paira rakhane para Aga na jalAe, krodhita sarpala do athavA khAyA huA vipa apanA asara na dikhAe arthAt khAne vAle ko na mAre phintu guru kI nindA yAmapamAna se kabhI mokSa prApta nahIM ho sktaa| (E) joabhimAnI ziSya gurujanoM kI AzAtanA karatA hai vaha kaThora parvata ko mastaka kI Takkara se phor3anA cAhatA hai| soe hue siMha kolAta mAra kara jagAtA hai tathA zakti (khAMDA) kI teja dhAra para apane hAtha pairoM ko paTaka kara svayaM ghAyala hotA hai| (8) yaha sambhava hai ki koI sira kI Takkara se parvata ko tor3a de. krodhita siMha se bhI baca jAve / khAMDe para paTake hue hAtha paira bhI na phaTeM phintu guru kI hIlanA karane vAlA ziSya kabhI mokSa nahIM prApta kara sktaa| (10) pAzAtanA dvArA prAcArya ko aprasanna karane vAlA vyakti kabhI voSi ko prApta nahIM kara sktaa| isalie vaha mokSa mukha Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola samaha, pAcavA bhAga 376 mrrrrrr own www xn . . . . . xxn ~~rnar kA bhAgI bhI nahIM ho sktaa| anAbAdha mokSa mukha kI icchA karane vAle bhavya puruSa kA phartavya hai ki vaha sadA apane dharmAcArya ko prasanna rakhane ke liye prayatnazIla rhe| __ (11) jisa prakAra agnihotrI brAhmaNa mantrapUrvaka madhu ghI Adi kI vividha bhAratiyoM se agni kA abhiSeka aura pUjA karatA hai usI prakAra anantajJAna sampanna ho jAne para bhI ziSya ko prAcArya kI namrabhAva se upAsanA karanI caahie| __ (12) ziSya kA kartavya hai ki jisa guru ke pAsa AtmA kA vikAsa karane vAle dharmazAstra kI zikSA le, usakI pUrNa rUpa se vinaya bhakti kare / hAtha jor3a kara use sira se namaskAra kare aura mana, vacana, kAyA se guru kA sadA ucita satkAra kre| (13) lajjA, dayA, saMyama aura brahmacarya kalyANa cAhane vAle sAdhu kI mAtmA ko zuddha karane vAle haiN| isa lie ziSya sadA yaha bhAvanA kare phi jo guru mujhe sadA hita zikSA dete haiM, mujhe unakA Adara satkAra karanA caahie| (14) jisa prakAra rAtri ke anta meM dedIpyamAna sUrya sAre bharatakhaMDa ko prakAzita karatA hai usI prakAra AcArya apane zruta arthAt jJAna, zIla arthAt cAritra aura buddhi se jIvAjIvAdi padArthoM ke svarUpa ko prakAzita karatA hai| jisa prakAra devoM ke bIca baiThA huA indra zobhA detA hai usI prakAra sAdhanoM kI sabhA ke bIca baiThA huA bhAcArya zobhA detA hai| (15) jaise bAdala rahita nirmala zrAphAza meM zubhra cA~danI bhaura tArAmaNDala se ghirA huA caoNda zobhA detA hai usI prakAra bhikSoM ke bIca gaNI arthAt AcArya muzobhita hotA hai| (16) bhAcArya tInoM yogoM kI samAdhi arthAt nizcalatA, zrumazAna, zIla aura buddhi se yukta samyagdarzana Adi guNoM ke Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meThiyA jaina manyamAlA Akara (khAna) hote haiN| mokSAbhilASI ko cAhie ki vaha AcArya kI nirantara ArAdhanA kre| sadA unakI sevA meM rahe aura unheM prasanna rkkhe| (17) buddhimAn sAdhu ko cAhie ki vaha zikSAprada upadezoM ko suna kara apramattabhAva se bhAcArya kI sevA kre| isa prakAra sevA karane se sadguNoM kI prApti hotI hai aura jIva anta meM siddhi ko prApta karatA hai| (dazavekAlika adhyayana 6 uddezA " 878- bhagavAna mahAvIra kI tapazcaryA viSayaka 17 gAthAeM AcArAMga sUtra, prathama zrutaskandha, navama adhyayana ke cauthe uddeze meM bhagavAna mahAvIra kI tapazcaryA kA varNana hai| usameM sataraha gAthAeM haiN| unakA bhAvArtha kramazaH nIce likhe anusAra hai| bhagavAn sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM- he bhAyuSman jambU ! bhagavAn mahAvIra ke pAsa se unakI tapasyA kA varNana maiMne jaisA sunA hai vaisA tumheM kahatA hU~ (1) kisI prakAra kA roga na hone para bhI bhagavAn UnodarI arthAt parimita AhAra karate the / roga utpanna hone para usake lie auSadhopacAra karanA nahIM cAhate the| ___ (2) sAre zarIra ko azuci rUpa samajha kara bejulAba, vamana, tailAbhyaMga (mAliza), snAna, sambAdhana (pagacaoNpI) aura dAtuna bhI nahIM karate the| (3-4) indriyoM ke vipayoM se virakta hokara ve sadA alpabhApI rote hue vicarate the |shiit kAla meM bhagavAn chAyA meM baiTha karadhyAna kiyA karate the aura grISma Rtu meM dhUpa meM baiTha kara bhAtApanAlete the| nirm i r - -- --- ---- -- ---- -- -- Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ f zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 381 yA ur3adoM kA AhAra kiyA karate the / ( 5 - 6 ) lagAtAra ATha mahIne taka bhagavAn inhIM tIna vastuoM para nirvAha karate rahe / pandraha dina, mahInA, do mahIne yahA~ taka ki chaha mahIne unhoMne pAnI kA sevana kie binA bitA die / rUkhe sUkhe bace hue anna kA bhojana karate hue ve kisI vastu kI icchA nahIM rakhate hue vicarate the / (7) isa prakAra kA anna bhI ve vele, tele, caule yA pA~ca pA~ca upavAsoM ke bAda upayoga meM lAte the| aisA karate hue ve zarIra kI samAdhi kA dhyAna rakhate the| mana meM kabhI glAni na mAne dete the tathA niyANA bhI na karate the| (8) heya aura upAdeya ke svarUpa ko jAnane vAle bhagavAn mahAvIra ne svayaM pApa nahIM kiyA, dUsaroM se nahIM karAyA aura na karane vAle ko bhalA samajhA / ( 8 ) bhagavAn nagara athavA gA~va meM jAkara dUsaroM ke lie kiye hue AhAra kI gaveSaNA karate the| isa prakAra zuddha AhAra lekara use sAvadhAnI se upayoga meM lAte the / (10) bhikSA lene ke lie jAte samaya bhagavAn ke mArga meM kaue vagairaha bhUkhe pakSI tathA dUsare prANI apanA AhAra karate hue vaiThe rahate the / bhagavAn unheM kisI prakAra kI bAdhA pahueNcAe binA 1 nikala jAte the / ( 11-12 ) yadi mArga meM yA dAtA ke dvAra para brAhmaNa, zramaNa, bhikhArI, atithi, caNDAla, billI yA kutte vagairaha ko AhAra mila rahA ho to use dekha kara bhagavAn kisI prakAra kA vighna nahIM DAlate the / mana meM kisI prakAra kI aprIti kie binA dhIre dhIre cale jAte the / yahA~ taka ki bhagavAn bhikSATana karate hue kunthu vagairaha choTe se choTe prANI kI bhI hiMsA nahIM karate the / / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI meThiyA jaina granthamAndA (13) AhAra bhIgA hunAho yA sUkhA,ThaNDA ho yA vahuta dinoM kA bAsI, ucAle hue ur3adoM kA, purAne anAja kA yA jo vagairaha nIrasa dhAnya kA jo bhI AhAra mila jAtA ve use zAntipUrvaka kAma meM laate| yadi bilkula nahIM milatA to bhI santoSa rakhate the| (14) bhagavAn utkuTuka, godohanikA, vIrAsana vagairaha bhAsanoM se baiTha kara vikAra rahita hote hue dharma dhyAna karate the| icchA rahita bana kara ve zrAtmA kI pavitratA ke lie arva, adhoM aura tiyagloka ke svarUpa kA dhyAna meM vicAra karate the| (15) isa prakAra kapAya rahita hophara gRddhi ko chor3a kara, zabdAdi viSayoM meM anAsakta rahate hue bhagavAn dhyAna meM lIna rahate the| chajastha avasthA meM bhI saMyama me lIna rahate hue bhagavAna ne eka bAra bhI rUpAyAdi rUpa pramAda sevana nahIM kiyaa| (16-17 ) apane Apa saMsAra kI asAratA ko jAna kara AtmA kI pavitratA dvArA mana, vacana aura kAyA ko apane vaza meM rakhate hue bhagavAn zAnta aura kapaTa rahita hokarajIvana paryanta pavitra kAryoM meM lage rhe| / bhagavAn ne isa prakAra nirIha hokara zuddha saMyama kA pAlana kiyA hai| dUsare sAdhuoM ko bhI isI prakAra karanA caahie| (pAcAga prathama zrutaskandha 6 vA adhyayana 4 uddezA) 876-- maraNa sataraha prakAra kA bhAyupya pUrI hone para bhAtmA kA zarIra se alaga honA athavA zarIra se prANoM kA nikalanA maraNa kahalAtA hai| isake 17 bheda hai (1) AvIciyaraNa-Ayukarma ke bhoge hue pudgaloM kA pratyeka kSaNa meM alaga honA zrAvIcimaraNa hai| (2) avadhimaraNa- narapha Adi gatiyoM ke kAraNabhUta Ayukarma ke pudgaloM ko eka bAra bhoga kara chor3a dene ke bAda jIva phira Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 383 / -~- wrrrrrrr rrrrrr .wwwmar on rva . . . . . . . . . . . unhIM pudgaloM ko bhoga kara mRtyu prApta kare to vIca kI avadhi ko avadhimaraNa kahate haiM arthAt eka vAra bhoga kara chor3e hue paramANuoM ko dubArA bhogane se pahale pahale jaba taka jIva unakA bhoganA zurU nahIM karatA taba taka avadhimaraNa hotA hai| (3) prAtyantikamaraNa- Ayupharma ke jina dalikoM ko eka bAra bhoga kara chor3a diyA hai yadi unheM phira na bhoganA par3e to una dalikoM kI apekSA jIva kA AtyantikamaraNa hotA hai| (4) balanmaraNa- saMyama yA mahAvratoM se girate hue vyakti kI mRtyu balanmaraNa hotI hai| (5) vazArtamaraNa- indriya viSayoM meM phaMse hue vyakti kI mRtyu vazArtamaraNa hotI hai| (6) antaH zalyamaraNa- jo vyakti lajjA yA abhimAna ke kAraNa apane pApoM kI pAloyaNA kie binA hI mara jAtA hai usakI mRtyu ko antaHzalyamaraNa kahate haiN| (7)tadbhavamaraNa-tiyazca yA manuSya bhava meM AyuSya pUrI karake phira usI bhava kI AyuSya vAMdha lene para tathA duvArA usI bhada meM utpanna hokara mRtyu prApta karanA tadbhavamaraNa hai| tadbhavamaraNa deva tathA narapha gati meM nahIM hotA, kyoMki deva mara kara deva sathA nairayipha mara kara nairayika nahIM hotaa| (8)vAlamaraNa-bratarahita prANiyoM kI mRtyu bAlamaraNa hai| (8) paNDitamaraNa-sarvavirati sAdhuoM kI mRtyu pho paNDita maraNa kahate haiN| (10) bAlapaNDivamaraNa- dezacirati zrAvakoM kI mRtyu ko bAlapaNDitamaraNa kahate hai| (11) chadmasthamaraNa-kevalajJAna vinAprApta kiye chamasthAvasthA meM mRtyu ho jAnA chadmasthamaraNa hai| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 ~ ~.. .... ~ zrI seThiyA jaina pranyamAlA - ~ (12) kevalimaraNa- kevalajJAna prApta hone ke bAda mRtyu honA kevalimaraNa hai| (13) vaihAyasamaraNa-AkAza meM hone vAlI mRtyu ko vaivAyasa maraNa kahate haiN| vRkSa kI zAkhA Adi se baoNdha dene para yA phaoNsI Adi se mRtyu ho jAnA bhI vaihAyasaparaNa hai| (14) giddhapiThamaraNa-giddha,zRgAla Adi mAMsAhArI prANiyoM dvArA lAyA jAne para hone vAlA maraNa giddhapihamaraNa hai| yaha do prakAra se hotA hai-zarIra kA mAMsa khAne ke lie Ate hue hiMsaka prANiyoM ko na rokane se yA giddha Adi ke dvArA khAe jAte hue hAthI U~Ta yAdi ke phalevara meM praveza karane se / athavA apane zarIra para lAla raMga yA mAMsa kI taraha mAlUma par3ane vAlI kisI bastu ko lagA kara apanI pITha giddha mAdi ko khilA denA bhaura usase mRtyu prApta karanA giddhapiTTa paraNa hai| isa prakAra kI mRtyu mahAsattva zAlI manuSya prApta karate haiN| karmoM kI nirjarA ke lie ve apane zarIra ko mAMsAhArI prANiyoM kA bhakSya banA dete haiN| __ yadi yaha maraNa vivazatA yA ajJAnapUrvaka athavA kaSAya ke ghAveza meM ho to vaha bAlamaraNa hai / isakA svarUpa cauthe bhAga bola naM. 768 meM diyA jA cukA hai| (15) bhakta pratyAkhyAnamaraNa- yAvajjIvana tIna yA cAroM mAhAroM kA tyAga karane ke bAda jo mRtyu hotI hai use bhaktamatyAkhyAna maraNa kahA jAtA hai| isI ko bhaktaparijJA bhI kahate haiM / (16) iGginImaraNa- yAvajjIvana cAroM bhAhAroM ke tyAga ke vAda nizcita sthAna meM hilane Dulane kAbhAgAra rakha kara jo mRtyu hotI hai use iginImaraNa kahate haiM / ijinnI maraNa vAlA apane sthAna ko chor3a kara kahIM nahIM jaataa| eka hI sthAna para rahate hue hAtha paira mAdi hilAne DulAne kA use AgAra hotA hai| vaha Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAcavA bhAga 385 ~ - - . .. wormwarmmmmmmmmmmmmmmm.ne dUsaroM se sevA nahIM kraataa| (17)pAdapopagamana maraNa-saMdhArA karake vRkSa ke samAna jisa sthAna para jisa rUpa meM eka bAra leTa jAya phira usI jagaha usI . rUpa meM leTe rahanA aura isa prakAra mRtyu hojAnA pAdapopagamana maraNa hai / isa maraNa meM hAtha paira hilAne kA bhI bhAgAra nahIM hotaa| (samavAyAga 17 vA samavAya) (pravacanasAroddhAra 175 vaoN dvAra, gA* 1006-17) 880- mAyA ke sataraha nAma phapaTAcAra ko mAyA kahate haiN| isake sataraha nAma haiM(1) maayaa| (8) jimhe- jaihma / (2) uvahI- updhi| (10) daMbhe- dambha / (3) niyaDI-nikRti / (11) kUDe -- kUTa / (4) vle-vly| (12) phibbise- kilviSa / (5) gahaNe-- gahana / (13) bhrnnaayrnnyaa-anaacrnntaa| (6) Name- nyvm| (14) gRhaNayA- gRhntaa| (7) kakke- klph| (15) vaMcaNayA- vNcntaa| (8) kurue-kuruk| (16) parikucaraNayA-parikaMcanatA (17) saatiog-saaniyog|| (samamAyAMga 52 varmA, mohanIya karma ke 52 nAmoM meM se ) 881- zarIra ke sataraha dvAra panavaNA sUtra ke ikkIsaveM pada kA nAma zarIra pada hai| isameM zarIroM ke nAma, artha, AkAra, parimANa Adi kA vistRta varNana kiyA gayA hai| unhIM ke mAdhAra se zarIra ke sataraha dvAroM kA kathana kiyA jAyagA (1) nAma dvAra-audArika zarIra, vaikriyapha zarIra, AhArapha zarIra, taijasa zarIra aura phArmaNa shriir| Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 zrI meThiyA naina granhamAranA (2) artha dvAra-udhAra arthAt pradhAna aura sthUla pudgaloM se banA hubhAzarIra audArika pharalAtA hai| athavA mAMsa,rudhira aura haDDiyoM se banA hubhA zarIra audAripha kahalAtA hai| jisa zarIra meM eka, anesa, choTA, bar3A yAdi rUpa banAne kI vividha kriyAeM hotI hai vaha vaikriyapha zarIra kahalAtA hai| prANidayA, tIrthaDUra bhagavAn kI Rddhi kA darzana tathA saMzaya nivAraNa mAdi prayojanoM se caudaha pUrvadhArI munirAja jo eka hAtha kA putalA nikAlate haiM vaha bhAhArapha zarIra kahalAtA hai| taijasa pudgaloM se banA humA tathA AhAra ko pacAne kI kriyA karane vAlA zarIra taijasa kahalAtA hai| karmoM se banA hubhA zarIra kAryaNa kahalAtA hai| (3) avagAhanA dvAra- audAripha zarIra kI jaghanya avagAnA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAgIra utkRSTa eka hajAra yojana se chacha adhika hotI hai| kriyaka zarIra kI jaghanya bharagAhanA aMgala ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa eka lAkha yojana se kucha bhadhika hotI hai| mAhAraka zarIra kI jaghanya avagAhanA eka hAtha se kucha phama, utkRSTa eka hAtha kI hotI hai| taijasa aura kAryaNa zarIra kI jaghanya avagAhanA aMgala ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa caudaha rAjU parimANa hotI hai| (4) saMyoga dvAra- jahA~ maudArika zarIra hotA hai vahA~ tejasa aura phArmaNa zarIra kI niyamA hai arthAt nizcita rUpa se hote haiN| vaikriyapha, AhAraka zarIra kI bhajanA hai arthAt jahA~ audArika zarIra hotA hai vahA~ ye donoM zarIra pAye bhI jA sakate haiM aura nahIM bhii| kriyaka zarIra meM tejasa phArmaNa kI niyamA, bhaudArika kI bhajanA aura AhAraka kA abhAva hotA hai| prAhAraka zarIra meM vaikriyaka zarIra kA prabhAva hotA hai aura zeSa tIna zarIroM kI Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola saMgraha, pAcavAM bhAga 387 ~~rrn wn e rrr . . .... . . . . . . niyamA hai| taijasa zarIra meM kAryaNa kI aura kArmaNa meM taijasa kI niyayA hai arthAt ye donoM zarIra eka sAtha rahate haiM / ina donoM zarIroM meM zepa tIna zarIroM kI bhaganA hai| ( 5 )dravya dvAra-audArika aura vaikriyapha zarIra ke asaMkhyAta dravya haiN| yAhAraka zarIra ke saMkhyAta dravya haiN| taijasa aura kAryaNa ke ananta dravya haiN| ina pAMcoM zarIroM ke pradeza anantAnanta haiN| (6) dravya kI apekSA alpabahatva dvAra- AhAraka zarIra ke dravya saba se thor3a haiN| baiMkriyA zarIra ke dravya unase asaMkhyAta guNe adhika haiN| zraudArika zarIra ke dravya unase asaMkhyAta guNe adhika haiM / jasa aura kAmaNa zarIra ke dravya unase asaMta manana guNe adhika haiM kintu paraspara donoM tulya haiN| (7) pradeza kI apekSA alpabahutva dvAra- AhAraka zarIra ke pradeza saba se thor3e haiN| vaikriyapha zarIra ke pradeza unase asaMkhyAta guNe adhika hai| audArika zarIra ke pradeza asaMkhyAta guNe, tejasa ke ananta guNe aura phArmaNa zarIra ke pradeza unase ananta guNa haiN| (8) dravya pradeza kI apekSAbhalpabahutva dvAra-bhAhAraka zarIra ke dravya sabase thor3e haiN| vaikriyA zarIra ke dravya unase asaMkhyAta guNe adhika haiM / audArika zarIra ke dravya unase asaMkhyAta guNe haiN| mAhAraka zarIra ke pradeza ananta guNe haiM / vaiphiyaka zarIra ke pradeza unase asaMkhyAta guNe hai / audAripha zarIra ke pradeza unase asaMkhyAta guNe haiN| tejasa aura kArmaNa zarIra ke dravya unase ananta guNe haiN| taijasa zarIra ke pradeza unase ananta guNe haiN| kArmaNa zarIra ke pradeza unase ananta guNe haiN| __(6) svAmI dvAra-manuSya aura tiryaJcoM ke audArikazarIra hotA hai| taijasa aura phArmaNa zarIra cAroM gati ke jIvoM ke hote haiN| vaikriyaka zarIra nairathika aura devoM ke hotA hai sathA tiryazca aura Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . .. 388 zrI meThiyA jaina granpamAlA ~ in mmmmmmmmmmwwwmanu v . . . manuSyoM ke bhI ho sakatA hai| AhAraka zarIra ke svAmI caudaha pUrvadhArI munirAja haiN| (10) saMsthAna dvAra- audArika, taijasa aura kArmaNa zarIroM meM chahoM saMsthAna pAye jAte haiN| vaikriyaka meM samacaturasra maura huNDaka do saMsthAna pAye jAte haiN| AhAraka zarIra meM eka samacaturasra saMsthAna pAyA jAtA hai| (11) saMhanana dvAra- audAripha, taijama aura kArmaNa zarIra meM chaH saMhanana pAye jAte haiN| AhAraka meM eka vajraRSabha nArAca saMhanana pAyA jAtA hai| vaikriyapha zarIra meM koI saMhanana nahIM hotaa| (12) sUkSma vAdara dvAra- kAryaNa zarIra sava zarIroM se sUkSma hai| tejasa zarIra usase vAdara hai| AhAraka usase bAdara hai / vaikriyaka zarIra usase vAdara hai / audArika zarIra usase bAdara hai| audArika zarIra saba zarIroM se vAdara hai| vaikriyA, AhAraka, taimasa aura kArmaNa zarIra kramazaH sUkSma haiN| (13) prayojana dvAra- ATha karmoM kA taya kara mokSa prApta karanA audArika zarIra kA prayojana hai| nAnA prakAra ke rUpa banAnA vaikriyaka zarIra kA prayojana hai / prANidayA, saMzayanivAraNa, tIrthakaroM phIRddhi kAdarzana zrAdiprAparaka zarIra kA prayojana hai / saMsAra meM paribhramaNa karate rahanA taimasa aura phArmaNa zarIra kA prayojana hai| (14) viSaya dvAra-maudAripha zarIra kA viSaya rucaka dvIpa tapha hai| vaikriyaka zarIra kA viSaya asaMkhyAta dvIpa samudra paryanta hai| mAhAraka zarIra kA viSaya aDhAI dvIpa paryanta hai| tejasa aura phArmaNa zarIra kA viSaya caudaha rAjU parimANa hai| (15) sthiti dvAra-audArika zarIra kI jaghanya sthiti antarmuhurta aura utkRSTa tIna panyopama / vaikriya zarIra kI jaghanya Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga / 386 sthiti eka samaya aura utkRSTa tetIsa sAgaropama / AhAraka zarIra kI jaghanya aura utkRSTa sthiti antrmhuurt| taijasa aura kAryaNa zarIra kI sthiti anAdi ananta hai aura bhanAdi sAnta hai| (16) bhavagAhanA kA alpabahutva dvAra- prodAripha zarIra kI jaghanya avagAhanA saba se thor3I hai| usase taijasa, kAryaNa kI jaghanya avagAhanA vizeSAdhika hai| vaikriyaka zarIra kI jaghanya avagAhanA usase asaMkhyAta guNI hai| AhAraka zarIra kI jaghanya avagAhanA usase asaMkhyAta guNI hai| mAhAraka zarIra kI utkRSTa avagAhanA usase vizeSAdhika hai| audArika zarIra kI utkRSTa avagAhanA usase saMkhyAta guNI adhika hai / vaikriyaka zarIra kI utkRSTa avagAhanA usase saMkhyAta gaNI adhika hai| tejasa aura phArmaNa zarIra kI utkRSTa avagAhanA usase asaMkhyAta gaNI hai| (17) antara dvAra-audArika zarIra kA yadi antara par3e to jaghanya antarmuhUrta, utkRSTa tetIsa saaggepm| vaikriyaka zArIra phA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa ananta kAla / AdhArapha phA antara jaghanya antarmuhUrta aura utkRSTa kucha kama ardha pudgala praavrtn| taijasa aura kArmaNa zarIra kA antara kabhI nahIM pdd'taa| paoNca zarIroM kA antara dUsare prakAra se bhI hai| audArika vaikriyaka, taijasa bhaura kArmaNa ye cAroM zarIra loka meM sadA pAye jAte haiN| inakA kabhI bhantara nahIM pdd'taa| yadi AhAraka zarIra kA antara par3e to utkRSTa 6 mahIne taka par3atA hai / (pannavagA pada 21) 882-vihAyogati ke sataraha bheda bhAkAza meM gamana karane ko vihAyogati kahate haiN| isake17bheda haiM (1) spRzadgati- paramANupudgala, dvipAdezika skandha yAvat anantaprAdezika skandhoM kI eka dUsare ko sparza karate hue gati honA spRzadgati hai| Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manyamAjA ( 2 ) aspRzadgati - paramANu yA pudgalaskandhoM kI paraspara sparza ke binA gati honA aspRzadgati hai / 360 (3) upasaMpadyamAna gati - dUsaroM kA sahArA lekara gamana karanA / jaise rAjA, yuvarAja athavA rAjya kA bhAra saMbhAlane vAlA rAjA kA pratinidhi yA pradhAna maMtrI, Izvara (aNimA mAdi labdhi vAlA vyakti), talavara (tAjImI saradAra jise rAjAne santuSTa hokara paTTA de rakhA ho) mANDavika (TUTe phUTe gA~va kA mAlika) kauTumbika ( bahuta se kuTumboM kA mukhiyA), ibhya ( itanA bar3A dhanavAn jo apane pAsa hAthiyoM ko rakkhe athavA hAthIpramANa dhanarAzi kA svAmI), zreSThI (seTha jisakA mastaka zrIdevI ke svarNapada se vibhUSita rahatA hai), senApati aura sArthavAha kramazaH epha dUsare ke sahAre para calate haiN| isalie vaha upasaMpadyamAna gati hai / (4) anupasaMpadyamAna gati - rAjA, yuvarAja, Izvara Adi yadi eka dUsare kA anusaraNa karate hue na caleM, binA sahAre ke caleM to vaha anupasaMpadyamAna gati hai / ( 5 ) pugalagasi - paramANu se lekara anantaprAdezika skandha napha ke pudgala kI gati ko pugalagati kahate haiM / ( 6 ) maNDUkagati - meDhaka ke samAna kUda kUda kara calane ko maNDUka gati kahate haiN| ( 7 ) naukA gati - jisa prakAra nAva nadI ke eka kinAre se dUsare kinAre taka pAnI meM hI gamanAgamana karatI rahatI hai, isa prakAra kI gati ko naukA gati kahate haiN| (8) nayagati - naigama, saMgraha, vyavahAra, RjumUtra, zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta ina sAta nayoM kI pravRtti athavA mAnyatA ko naya gati kahate hai| (6) chAyAgati - ghor3A, hAthI, manuSya, kinnara, mahoraga, gaMdharva Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muman womanmananaw nman nrannan zrI jaina siddhAnta bola sapraha, pASacA bhAga 361 marr mmmr vRSabha, ratha tathA chatra zrAdi kI chAyA ke anusAra jo gati ho use chAyAgati kahate haiM arthAt chAyA meM rahate hue gati krnaa| (10) chAyAnupAta gati- puruSa ke anusAra chAyA calatI hai, chAyA ke anusAra puruSa nahIM calatA / puruSa ke anusaraNa se hone vAlI chAyA kI gati ko chAyAnupAta gati kahate haiN| . (11)lezyA gati-kRSNa lezyA nIla lezyA ko prApta karake usI ke varNa, rasa, gandha aura sparza rUpa meM pariNata ho jAtI hai| isI prakAra nIla lezyA kApota lezyA ko prApta karake tadrapa meM pariNata ho jAtI hai| kApotalezyA tejolezyA ke rUpa meM, sejolezyA padmalezyA ke rUpa meM aura padmalezyA zuklalezyA ke rUpa meN| lezyAoM ke isa prakAra pariNata hone ko lezyA gati kahate haiN| (12) lezyAnupAta gati- jisa lezyA vAle pudgaloM ko grahaNa karaka jIva maraNa prApta karatA hai usI lezyA vAle pudgaloM ke sAtha utpana hotA hai| jaise marate samaya kRSNalezyA hone para janma lete samaya bhI vahI rhegii| isI prakAra sabhI lezyAoM ke liye jAnanA cAhie / ise lezyAnupAta gati kahate haiN| (13) uddizyapravibhaktika gati- yadi bhAcArya, upAdhyAya, sthavira, pravartaka, gaNI, gaNadhara yA gaNAvacchedaka Adi kisI ko uddeza karake gamana kiyA jAya to use uddizyapravibhaktika gati kahate haiN| (14) catuHpuruSa pravibhaktipha gati- isa meM cAra bhAMge haiM(ka) cAra puruSa eka sAtha taiyAra ho aura eka hI sAtha prayANa kreN| (kha) eka sAtha taiyAra ho kintu bhinna bhinna samaya meM prayANa kreN| (ga) bhinna bhinna samaya meM taiyAra hoM aura bhinna bhinna samaya meM hI prayANa kreN| (gha) bhinna bhinna samaya meM taiyAra hoM kintu eka hI samaya meM gati kreN| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrIThiyA jaina anyamAlA ina cAroM bhAMgoM meM hone vAlI gati ko catuH puruSapravibhaktika gati kahate haiN| (15) vakra gati-jogati Ter3hI mer3hI yA jIva ko aniSTa ho use vakra gati phahate haiN| isake cAra bheda haiM(ka) ghaTTanatA- laMgar3Ate hue clnaa| (kha) stambhanatA- grIvA meM dhamanI arthAt rakta kA saMcAlana karane vAlI nAr3I kA rahanA yA apanA kArya karanA stambhanatA hai,athavA AtmA kA zarIra ke pradezoM meM rahanA stanyanatA hai| (ga) zleSaNatA-ghuTane kA jaoNgha ke sAtha sambandha honA zleSaNatA hai| (gha) patanatA- khar3e hote samaya yA calate samaya gira pdd'naa| (16)paMka gati- kIcar3a yA pAnI meM jisa prakAra koI puruSa lakar3I Adi kA sahArA lephara calatA hai, usI prakAra kI gati ko paMka gati kahate haiN| (17) vandhanavimocana gati- pakane para yA bandhana se chuTana para Ama,vijorA, bila,dADima,pArAvata Adi kI jo gati hotI hai use vandhanavimocana gati karate haiN| (panavaNA 16 yA~ prayoga pada) 883-bhAva zrAvaka ke sataraha lakSaNa zAstra zravaNa karane vAle dezavirati cAritra ke dhAraka gRhastha pho zrAvaka phahate haiM / usameM nIce likhe sataraha guNa hote haiN| (1) zrAvaka striyoM ke adhIna nahIM hotaa| (2) zrAvaka indriyoM ko viSayoM kI ora jAne se rokatA hai arthAt unheM vaza meM rakhatA hai| (3) Avapha anayoM ke kAraNa bhUta dhana meM lobha nahIM krtaa| (4) zrAvaka saMsAra meM rati arthAta anurAga nahIM krtaa| (5)zrAvaka viSayoM meM gRddhi bhAva nahIM rkhtaa| (6) zrAvaka mahArambha nahIM karatA, yadi kabhI vivaza hokara Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola samaha, pAcavA bhAga 393 karanA hI par3e to anicchA pUrvaka karatA hai / 1 (7) zrAvaka gRhasthAvAsa ko jAla ke samAna mAnatA hai / ( 8 ) zrAvaka samyaktva se vicalita nahIM hotA / ( 8 ) zrAvaka bher3a cAla ko chor3atA hai| 1 (10) zrAvaka sArI kriyAeM zrAgama ke anusAra karatA hai (11) apanI zakti ke anusAra dAna Adi meM pravRtti karatA hai / ( 12 ) zrAvaka nirdoSa tathA pAparahita kArya ko karate hue nahIM hicakatA / (13) zrAvaka sAMsArika vastuoM meM rAga dveSa se rahita hokara rahatA hai / (14) zrAvaka dharma Adi ke svarUpa kA vicAra karate samaya madhyastha rahatA hai / apane pakSa kA mithyA Agraha nahIM karatA / (15) zrAvaka dhana tathA kuTumbiyoM ke sAtha sambandha rakhatA huA bhI sabhI ko kSaNabhaGgura samajha kara sambandha rahita kI taraha rahatA hai / (16) zrAvaka mAsakti se sAMsArika bhogoM meM pravRtta nahIM hotA / ( 17 ) zrAvaka hRdaya se vimukha rahate hue gRhasthAvAsa kA sevana karatA hai / (dharmasaMgraha adhikAra 2 gAthA 22) 884 - saMyama ke sataraha bheda mana, vacana aura kAyA ko sAvadha vyApAra se rokanA saMyama hai / isa ke sataraha bheda haiM ( 1 ) pRthvIkAya saMyama - tIna karaNa tIna yoga se pRthvIkAya ke jIvoM kI virAdhanA na karanA pRthvIkAya saMyama hai / (2) apkAya saMyama - apkAya ke jIvoM kI hiMsA na karanA / ( 3 ) tejaskAya saMyama - tejaskAya kI hiMsA na karanA / (4) vAyukAya saMyama - vAyukAya ke jIvoM kI hiMsA na karanA / (5) vanaspatikAya saMyama - vanaspatikAya kI hiMsA na karanA / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA naina prabamAtrA wrir mmmrrrrrrrrn mmmmmmmmmmmmmmmmmmm (6)dvIndriya saMyama-beindriya jIvoM kI hiMsA na krnaa| (7)trIndriya saMyama-teindriya jIvoM kI hiMsAna krnaa| (8)caturindriya saMyama-corindriya jIvoM kI hiMsAna krnaa| (8) paJcendriya saMyama-paJcendriya jIvoM kI hiMsAna krnaa| (10) ajIva saMyama-ajIba hone para bhI jina vastuoM ke grahaNa se asaMyama hotA hai unheM na lenA ajIva saMyama hai| jaisesonA, cA~dI Adi dhAtuoM athavA zastra ko pAsa meM na rkhnaa| pustaka, patra tathA dUsare saMyama ke upakaraNoM ko paDilehanA karate hue yatanApUrvaka binA mamatvabhAva ke maryAdA anusAra rakhanA asaMyama nahIM hai| (11)pretA saMyama-bIja, harI ghAsa, jIva jantu bhAdi se rahita sthAna meM acchI taraha dekha bhAla kara sonA, baiThanA, calanA Adi kriyAeM karanA prekSA saMyama hai| (12) upekSA saMyama-gRhastha tathA pAsatyA bhAdi jo pApakArya meM pravRtta ho rahA ho use pApakArya ke lie protsAhita na karate hue upekSAbhAva banAe rakhanA upekSAsaMyama hai| (13) pramArjanA saMyama- sthAna tathA vastra pAtra mAdi ko pU~ja phara kAma meM lAnApramArjanA saMyama hai| (14) pariThApanA saMyama- mAhAra yA vastra pAtra Adi ko jIvoM se rahita sthAna meM jayaNA se zAstra meM batAI gaI vidhi ke anusAra paraThanA pariSThApanA saMyama hai / samavAyAMga sUtra meM isa ko 'apahatya saMyama' likhA hai| (15) manaHsaMyama- mana meM irSyA, droha, abhimAna Adi na rakha kara use dharmadhyAna meM lagAnA manaHsaMyama hai| (16) bacana saMyama-hiMsAkArI kaThora vacanako chor3a kara zubha pacana meM prakRti karanA vacana saMyama hai| Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM mAga (17) kAya saMyama-gamanAgamana tathA dUsare Avazyaka kAryoM meM phAyA kI upayogapUrvaka zubha pravRtti karanA kAyasaMyama hai / (samavAyAga 17) (haribhadrIyAvazyaka pratikramaNAdhyayana) (pravacanasAroddhAra gA* 556) 885- saMyama ke sataraha bheda saMyama ke dUsarI prakAra se bhI sataraha bheda haiM(1-5) hiMsA, jhUTha,corI, abrahmacarya aura parigraha rUpa pA~ca bhAvoM se virati / (6-10) sparzana, rasana, ghrANa, catu aura zrotra ina pA~ca indriyoM ko una ke viSayoM kI ora jAne se rokanA arthAt unheM vaza meM rkhnaa| (11-14) krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa cAra kaSAyoM ko chodd'naa| __ (15-17) mana, vacana aura phAyA kI azubha pravRtti rUpa tIna daNDoM se virti| (pravacanasAroddhAra dvAra 6 6 gAyA 555) 886-- carama zarIrI ko prApta sataraha bAteM jo jIva usI bhava meM mokSa jAne vAlA hotA hai use pUNya ke udaya se nIce lilI sataraha bAteM prApta hotI haiM (1) carama zarIrI ko pariNAma meM bhI ramaNIya tathA utkRSTa siSaya mukha kI prAti hotI hai| (2) carama zarIrI meM apanI jAti, kula, sampatti, vaya tathA dasare phisI prakAra se hInatA kA pAva nahIM rhtaa| (3) dAsa dAsI Adi dvipada tathA hAthI, ghor3e, gAya, bhaiMsa Adhi catuSpada kI uttama samRddhi prApta hotI hai| (4)usake dvArA apanA aura dUsaroM phA mahAn upakAra hotA hai| (5) unakA citta bahuta nirmala hotA hai arthAt ve sadA Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 zrI meThiyA jaina granthamAlA vaav muvm ~~ Ava-news 888 gatAgata ke aThAraha dvAra eka gati se kAla karake jIva kina kina gatiyoM meM jA sakatA hai tathA phina kina gatiyoM se Aphara eka gati meM utpanna hotA hai isa bAta ke khulAse ko gatAgata kahate haiM / isake aThAraha dvAra haiM (1) pahalI naraka meM jIva gyAraha sthAnoM se AtA hai-jalacara, sthalacara, khecara, ura:parisarpa, bhujaparisarpa, ina pA~ca sajJI viryaJcoM ke paryApta, paoNca asaMjJI tiryaJcoM ke paryApta aura saMkhyAta phAla phA pharmabhUmi mnussy| pahalI naraka se phAla karake jIva vaH sthAnoM meM jAtA hai-pA~ca saMjJI tirthaJca ke paryApta aura saMkhyAta kAla kA pharmabhUmi manuSya / (2) dUsarI naraka meM jIva chaH sthAnoM se AtA hai-pA~ca saMjJI tiryaJca ke paryApta tathA saMkhyAta varSa kA karmabhUmi manuSya / inhIM chaH sthAnoM meM jAtA hai| (3) tIsarI naraka meM pA~ca sthAnoM se mAtA hai- jalacara, sthalacara, khecara maura ura parisarpa ke saMjJI paryApta aura saMkhyAta kAla kA karmabhUmi mnussy| pahale kI taraha chaH sthAnoM meM jAtA hai| (4) cauthI naraka meM cAra sthAnoM se bhAtA hai-jalacara, sthalacara aura uraHparisarpa ke saMhI paryApta maura saMkhyAta varSa kA karmabhUmi manuSya / pahale ke samAna chaH sthAnoM meM jAtA hai| (5)pA~cavI naraka meM tIna sthAnoM se prAtA hai uraparisarpa phesaMjhI paryApta tathA saMkhyAta kAla kAkarmabhUmi mnussy| pahale ke samAna sthAnoM meM jAtA hai| (6) chaThI naraka meM do sthAnoM se bhAtA hai- saMjJI jalacara Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 366 wwwmwww.mmmmmmmmmmmmmmmmmmwww. wom kA paryApta tathA saMkhyAta kAla kA karmabhUmi mnussy| pahale ke samAna chaH sthAnoM meM jAtA hai| (7) sAtavIM naraka meM do sthAnoM se pAtA hai- saMdhI jalacara aura saMkhyAta kAla kA pharmabhUmi manuSya (strI veda ko chor3a kr)| pA~ca sthAnoM meM jAtA hai- saMjJI tiryazca kA paryApta / (8) bhavanapati aura vyantara devoM kI bhAgati solaha kIpA~ca saMjJI tiryazca ke paryApta, paoNca asaMjJI tiryazca ke aparyApta, saMkhyAta kAla kA karmabhUmi manuSya, asaMkhyAta kAla kA pharmabhUmi manuSya,apharmabhUmi manuSya,prAntara dvIpika manuSya, khecara jugaliyA aura sthalacara jgliyaa| __ gati nau sthAnoM kI- pA~ca saMjJI tiryaJca, saMkhyAta sAla kA karmabhUmi, pRthvI, pAnI aura vanaspati / (5) jyotiSI tathA pahale dUsare devaloka meM jIva nau sthAnoM se mAtA hai-paoNca saMjJI tiryaJca, saMkhyAta kAla kA karmabhUmi manuSya, asaMkhyAta phAla kA pharmabhUmi manuSya, makarmabhUmi manuSya aura sthlcrjugliyaa| nau sthAnoM meM jAtAI- pA~ca saMjJI tiryaJca, saMkhyAta kAla kA pharmabhUmi, pRthvI, pAnI aura vanaspati / (10) tIsare devaloka se mAThaveM devaloka taka chaha kI bhAgatipA~ca saMjJI tiryazca ke paryApta aura saMkhyAta kAla kA karmabhUpi mnussy| inhIM chaha sthAnoM meM jAtA hai| (11) naveM se vArarAveM devaloka taka cAra kI bhAgati-mithyAhAmi bhavirati samyagdRSTi, dezavirati samyagdRSTi aura sarvavirati samyagdRSTi mnussy| gati eka kI- saMkhyAta kAla kA karmabhUmi manuSya / (12) navagreveyaka meM do kI mAgati-mithyASTisAdhuliGgI Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 zrI seThiyA jaina granthamAlA tathA samyagdRSTi sAdhu | gati eka kI- saMkhyAta varSa kA karmabhUmi manuSya / (13) pA~ca anuttara vimAna meM do kI Agati - Rddhi prApta zramamAdI, amRddhiprApta apramAdI / gati eka phI - saMkhyAta kAla kA karmabhUmi manuSya / (14) pRthvIkAya, akAya aura vanaspatikAya meM cohattara kI Agati - bayAlIsa prakAra ke tiryaJca (pRthvI kAya, apkAya, teukAya, vAyukAya aura pratyeka vanaspati kAya meM pratyeka ke cAra bhedasUkSma, vAdara, paryApta aura apryaapt| isa prakAra ekendriya ke bIsa bheda | vikalendriya ke chaH- beindriya, teindriya, caurindriya ke paryApta aura aparyApta / paJcendriya ke bIsa- jalacara, sthalacara, khecara, uraH parisarpa aura bhujaparisarpa meM pratyeka ke saMjJI, asaMjJI, paryApta aura aparyApta ) manuSya ke tIna bheda (saGgI manuSya kA paryApta, aparyApta aura asI kA aparyApta ) dasa bhavanapati, bhATha vANavyantara, pA~ca jyotiSI, pahalA devaloka, dUsarA devaloka / isa prakAra kula milAkara cohattara ho jAte haiM / 1 gati unacAsa meM- 46 tiryaJca aura tIna manuSya / (15) kAya aura vAyukAya meM Agati 46 kI 46 tiryaJca aura tIna manuSya / gati chacAlIsa kI - tiryaJca ke chayAlIsa bheda | (16) tIna vikalendriya meM Agati aura gati donoM unacAsa phI - 46 tiryaJca aura 3 manuSya / ( 17 ) paMcendriya tiryaJca meM Agati satAsI kI- unacAsa Upara likhe anusAra, ikatIsa prakAra ke devatA ( dasa bhavanapati, yATha vANavyantara, pA~ca jyotipI aura pahale se lekara AThaveM taka mATha devalopha) aura sAta naraka | Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maamirrrrrrrrrr mur zrI jaina siddhAnta ghola saMghaha, pAMcavA bhAga 401 www. mmmmm gati bAnave kI-saMkhyAta varSa kA karmabhUmi manuSya, bhasaMkhyAta varSa kA karmabhUmi manuSya,prakarmabhUmi, AntaradvIpika, sthalacara yugaliyA aura satAsI Upara likhe anusaar| (18)manuSya meM bhAgati chayAnaveM kI-38 ti chayAlIsa meM se teukAya aura vAyuphAya ke pATha bheda chor3a kara) manuSya ke tIna,devatA ke unacAsa(dasa bhavanapati,ATha vANavyantara, pA~ca jyotiSI, bAraha devaloka, nau graiveyaka aura pA~ca bhanuttara vimAna) pahalI se lekara chaThI taka chaha nrk| kula milA kara66 / ___ gati eka sau gyAraha kI-46 tiryaJca,3 manuSya, 46 devatA7 nArakI, bhasaMkhyAta kAla kA karmabhUmi manuSya,bhakarmabhUmi,Antara dIpika, sthalacara yugaliyA, khecara yugaliyA aura moca / kula milA kara 111 ho jAte haiN| (pannavaNA pada 6) 886- lipiyA~ aThAraha jisa ke dvArA apane bhAva likha kara prakAzita kie jA sake use lipi kahate haiN| zrAryadezoM meM aThAraha prakAra kI brAhmI lipi kAma meM lAI jAtI hai| ve isa prakAra haiM(1) brAhmI (10) vainayikI (2) yavanAnI (11) nihnavikI (3) dosApuriyA (12) aMkalipi (4) kharoSThI (13) gaNitalipi (5) pukkharasariyA (14) gaMdharvalipi (6) bhogavatI (15) Adarzalipi (7) paharAyA (16) mAhezvarI (8) aMtaravariyA (17) domilipi (8) akkharapuhiyA (18) paulindI (prajJApanA pada 1 sUtra 71) (samavAyAMga 18 vA) Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhI seThiyA jaina pranyamAlA 860 sAdhu ke aThAraha kalpa dazavakAlika suna ke mahAcAra nAmaka chaThe adhyayana meM sAdhu ke liye bhaThAraha sthAna (kalpa) batalAye gaye haiN| ve isa prakAra haiM kyachakkaM kAyachakkaM akappo gihibhAyaNaM / paliyaka nisajjAya sipANaM sohavajjaNaM // / arthAt- chaH vrata, chaH kAyA ke prArabha kA tyAga, akalpanIya vastu, gRhastha ke pAtra, paryam, nivadyA, snAna aura zarIra kI zuzrUyA / inakA tyAga karanA ye aThAraha sthAna hai| ___ (1-6) prANAtipAta, mRpAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha aura rAtribhojana kA tyAga karanA ye chaH vrata haiN| prathama paoNcavratoM kA svarUpa isa grantha ke prathama bhAga meM 316 bola meM diyA gayA hai| rAtri bhojana tyAga-rAtri meM sUkSma trasa aura sthAvara prANI dikhAI nahIM dete haiM isalie usa samaya AhAra ke gaveSaNa, grahaNa aura paribhoga samvandhI zuddha epaNA nahIM ho sktii| hiMsAdi mahAdoSoM ko dekha kara bhagavAn ne sAdhuoM ke liye rAtri bhojana tyAga kA vidhAna kiyA hai| dazavakAlika cauthe adhyayana meM bhI ina chahoM vratoM kA svarUpa diyA gayA hai| __ (7-12)pRthvIkAya, apkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspati kAya aura trasa kAya ina chahoM kA svarUpa isa grantha ke dvitIya bhAga ke bolanaM 462 meM diyA gayA hai| sAdhu ko tIna karaNa aura tIna yoga se ina chaH kAyoM ke prAraMbha kA tyAga karanA cAhiye / eka kAyA kI hiMsA meM usake Azrita aneka cAkSapa evaM bhacAkSuSa trasa aura sthAvara mANiyoM kI hiMsA hotI hai| agni atyanta tIkSNa zastra hai| yaha chahoM dizA meM rahe hue jIvoM kA vinAzaka hai| chakAya kA bhAraMbha durgati ko bar3hAne vAlA hai aisA jAna kara sAdhuoM ko yAvajjIvana ke lie inakA bhAraMbha chor3a denA paahiye| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAcavAM bhAga 403 ____ - wwwm rnrmmon a marrrrrrrrrrr ~ (13) akalpya tyAga- muni bhakalpanIya piMDa, zayyA, vana paura pAtra Adi ko grahaNa na kare / nitya AmaMtrita AhAra, krIsa bhAhAra, praudezika mAhAra tathA pAhata AhAra Adi ko grahaNa naphare arthAt koI gRhastha sAdhu se aisA nivedana kare ki 'bhagavan ! bhAe bhikSA ke liye kahA~ phirate phireMge, kRpayA nityaprati mere hI ghara se zAhAra le liyA kareM gRhastha ke isa nivedana ko svIkAra kara nitya prati usI ke ghara se mAhAra bhAdi lenA nitya mAmaMtrita piNDa kahalAtA hai| isI prakAra gRhastha ke eka jagaha se dUsarI jagaha jAne se kSetra bheda hone para bhI sadA usIphe yahA~ se bhinna bhinna parivartita sthAnoM para jAphara AhAra lenA nitya piNDa hI hai| sAdhu ke nimitta mola lAyA hubhA padArtha krIta phAlAsA hai| sAdhu ke vAste taiyAra kiyA hubhA padAthe audezika kahalAtA hai| sAdhu ke liye sAdhu ke sthAna para lAyA huA padArtha bhAhala pharalAtA hai| sAdhu ke liye uparokta bhAhAra Adi padArtha akalpanIya haiM kyoMki uparokta AhAra Adi ko lene se sAdhu ko chaHkAyA ke jIvoM kI hiMsA kI bhanumodanA lagatI hai| ataH dharmapUrvaka jIvana vyatIta karane vAle niSparigraha sAdhu ko maudezikAdi mAhAra grahaNa na karanA caahiye| jisa prakAra muni ke liye sadoSa AhAra akalpanIya hai usI prakAra yadi zayyA,vastra aura pAtra Adi sadoSa hoM to ve bhI muni ke liye akalpanIya haiN| (14) bhAjana- sAdhu ko gRhasthI ke vartanoM meM arthAt kAMsI, pItala bhAdikIyAlI yA kaTorImAdi meM bhojana na karanA caahie| isI prakAra miTTI ke bartanoM meM bhI sAdhu ko bhojana na karanA caahie| gRhasthI ke bartanoM ko vAparane se sAdhu ko pUrvakarma aura pazcAtkarma Adi kaI doSa lagate haiM arthAt nava sAdhu gRhastha ke bartanoM meM Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wann 504 zrI seThiyA baina panyamAlA ~ - - - - www ~ ~~ ~ warm. ~~~~rrn AhAra Adi karane laga jAyagA to gRhastha una vartanoM ko kacce jala Adi se dhokara sAdhu ko bhojana karane ke lie degA aura sAdhu ke bhojana kara lene ke bAda gRhastha una bartanoM ko zuddha karane meM phaccejala Adi kA vyavahAra karegA tathA vartanoM ko sApha karake usa pAnI ko ayatanA pUrvaka idhara udhara pheMka degA jisase jIvoM phI virAdhanA hogI, ityAdi aneka doSoM se saMyama kI virAdhanA hone kI sambhASanA rahatI hai isalie chakAyA ke rakSaka nigrantha sAdhu ko gRhastha ke vartanoM meM AhAra mAdi na karanA caahiye| (15) Asana- nirgrantha sAdhu ko gRhastha ke bhAsana, palaMga, khATa, kursI Adi para na baiThanA cAhiye / ina para caiThane se sAdhu ko anAcarita nAma kA doSa lagatA hai| yadi kadAvit kisI kAraNa vizeSa se kursI bhAdi para baiThanA par3e to baiThane se pahale unakI acchI taraha paDilehaNA kara lenI cAhiye kyoMki uparokta AsanoM meM sUkSma chidra hote haiN| ataH sAdhuoM dvArA ye bhAsana sabhI prakAra se varjita haiN| (16) niSadhA-nirgrantha sAdhu ko gRhastha ke ghara meM jAkara baiThanA na cAhiye / gRhasthoM ke ghara meM baiThane se brahmacarya kA nAza hone kI sambhAvanA rahatI hai kyoMki vahA~vaiThane se striyoM kA paricaya hotA hai aura striyoM kA vizeSa paricaya brahmacarya kA ghAtaka hotA hai| prANiyoM kA vadha tathA saMyama kA ghAta mAdi doSa bhI utpanna hote haiM / bhikSA ke liye bhAye hue dIna anAtha garIba prANiyoM ke dAna meM antarAya par3atA hai| gRhasthoM ke ghara meM baiThane se svayaM ghara ke svAmI ko bhI krodha utpanna hotA hai| 'sAdhu kA phAma hai AhAra liyA aura cala diyaa| ghara meM baiThane se kyA prayojana pratIta hotA hai yaha sAdhu cAla calana kA kaccAI' ityAdi prakAra se gRhastha ke mana meM sAdhu ke prati aneka prakAra kI zaGkA utpanna Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wrrrrrrr . ~~ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavA bhAga 405 wwwmmmmmmmmmmmmmm - ~~~ ~ r. in ho sakatI hai| isaliye atyanta vRddha,rogI yA utkRSTa tapasvI ina tIna ke sivAya anya kisI bhI nirgrantha sAdhu ko gRhastha ke ghara na baiThanA caahiye| (17) snAna tyAga- nirgrantha sAdhu ko kacce jala se yA garma jala se snAna karane kA sarvathA tyAga kara denA cAhie / snAna karane se jala ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai tathA vaha phara jAte hue jala se anya jIvoM kI bhI virAdhanA hotI hai| isalie sAdhu ko asnAna nAmaka kaThina vrata kA yAvajjIvana pUrNatayA pAlana karanA cAhie / kAraNa binA kabhI bhI deza yA sarva snAna na karanA caahie| isI prakAra candana kesara bhAdi sugandhita padArtha bhI sAdhu ko apane zarIra para na lagAne cAhie / brahmacarya kI dRSTi se bhI sAdhu ko snAna na karanA cAhie, snAna kAma kA aGga mAnA gayA hai| kahA bhI haisnAnaM mada darpa karaM, kAmAjhaM prathamaM smRtam / tasmAskAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // arthAt-snAna mada aura darpa utpana karatA hai| pahalA kAmAGga mAnA gayA hai| yahI kAraNa hai ki indriyoM ko damana karane vAle saMyamI sAdhu kAma kAtyAga kara kabhI snAna nahIM krte| dazavaikAlika tIsare adhyayana meM snAna ko sAdhu ke lie anAcIrNa batalAyA gayA hai| (18) zobhAvarjana- malina evaM parimita vastroM ko dhAraNa karane vAle dravya aura bhAva se muNDita, maithuna karma ke vikAra se upazAnta muni ko apane zarIra kI vibhUSA, zobhA aura zRGgAra mAdi kA sarvathA tyAga kara denA cAhie kyoMki zarIra kI zobhA aura zrRGgAramAdi karane se dustara aura raudra saMsAra samudra meM bhramaNa karAne vAle cikane karmoM kA vadha hotA hai| isaliye chaHkAya mIvoM ke rakSaka brahmacArI muni ko zarIra vibhUSA kA sarvathA tyAga Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~~~~~rn - - ~ .. - zrIThiyA jaina panthamAlA ~ ~ ~~ wwwman a ~ ~ne kara denA caahie| uparokta aThAraha kalpoM kA yathAvata pAlana karane vAlo vizuddha tapa kriyA meM rata rahane vAle puni avicala mokSa pada ko prApta karate haiN| (dazavaikAnika adhyayana 6 gAthA 8--66. ) ( samavAyAga 18) 861-- dIkSA ke ayogya aThAraha puruSa ___ saba prakAra ke sAvadha vyApAra ko chor3a kara muni vrata aGgIkAra karane ko dIkSA kahate haiN| nIce likhe aThAraha vyakti dIkSA ke lie bhayogya hote haiM___ (1) vAla- janma se lekara ATha varSa taka bAlaka kahA jAtA hai| vAla svabhAva ke kAraNa vaha dezavirati yA sarvavirati cAritra ko aGgIkAra nahIM kara sktaa| bhagavAn vajrasvAmI ne chaH mAha kI avasthA meM bhI bhAva se saMyama svIkAra kara liyA thA aisA phahA jAtA hai| ATha varSa kI yaha maryAdA sAmAnya sAdhAoM ke lie nizcita kI gaI hai| pAgamavihArI hone ke kAraNa una para yaha maryAdA lAgU nahIM hotii| kucha prAcArya garbha se lekara bhATha varSa taka vAlyAvasthA mAnate haiN| (2) ddha- sattara varSa se Upara vRddhAvasthA mAnI jAtI hai| zArIrika zakti ke kAraNa vRddha bhI dIkSA ke yogya nahIM hote| kucha AcArya sATa varSa se Upara vRddhAvasthA mAnate haiN| yaha bAta 100 varSa kI Ayu ko lakSya karake kahI gaI hai| kama Ayu hone para usI anupAta se vRddhAvasthA jaldI mAna lI jAtI hai| (3) nasaka-jisake strI aura puruSa donoM vedoM kA udaya ho use napuMsaka kahate haiN| prAyaH azubha bhAvanA bAlA tathA loka nindA kA pAtra hone ke kAraNa vaha dIkSA ke ayogya hotA hai / (4) klIva-puruSa kI mAkRtivAlA napuMsaka / strI veda kA tIvra udaya hone ke kAraNa vaha dIkSA ke yogya nahIM hotaa| Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI jaina sidAnta bola sagraha, pAcavA mAga 407 - - rrrrrrrrrr (5) jar3a- jar3a tIna prakAra kA hotA hai- bhASAjar3a, zarIra ar3a aura krnnjdd'| (ka) bhASAjaDa ke tIna bheda haiM- jalamUpha, manmanamupha aura elaka mUka / jo vyakti pAnI meM DUbe hue ke samAna kepalA buDhabuDa karatA hai kucha bhI spaSTa nahIM kaha sakatA use jalamUka kahate haiN| bolate samaya jisake mu~ha se koI zabda spaSTa na nikale,kevala adhUre aura aspaSTa zabda nikalate raheM use manmanamUka kahate haiM / jo vyakti bher3a yA bakarI ke samAna zabda karatA hai use elaphamUka kahate haiN| jJAna grahaNa meM asamartha hone ke kAraNa bhASAjar3a dIkSA ke yogya nahIM hotaa| (kha) zarIra jar3a- jo vyakti bahuta moTA hone ke kAraNa vihAra gocarI, vandanA Adi karane meM asamartha hai use zarIrajar3a kahate haiN| ___ (ga) karaNajar3a- jo vyakti samiti, gupti, pratikramaNa, pratyupekSaNa, paDilehanA mAdi sAdhu ke lie Avazyaka kriyAmoM ko nahIM samajha sakatA yA kara sakatA vaha karaNajaha (kriyAjada) hai| tInoM prakAra ke jaDa dIkSA ke lie yogya nahIM hote| (6)vyAdhita-kisI bar3e roga vAlA vyakti dIkSA ke yogya nahIM hotaa| (7) stena- khAta khananA, mArga meM calate hue ko lUTanA mAdi kisI prakAra se corI karane vAlA vyakti dIkSA ke yogya nahIM hotaa| usake kAraNa saMgha kI nindA tathA apamAna hotA hai| (8) rAjApakArI- rAjA, rAjaparivAra,rAjya ke adhikArI yA rAjya kI vyavasthA kA virodha karane vAlA dIkSA ke yogya nahIM hotaa| use dIkSA dene se rAjya kI ora se sabhI sAdhuoM para roSa hone kA bhaya rahatA hai| (8) unmatta- yakSa Adi ke bhAveza yA moha ke sarala udaya Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 zrI seThiyA jaina pranthamAlA ~ ~ ~ ~ ~ ~ war war arr ... .. se jo kartavyAkartavya ko bhUla kara paravaza hojAtA hai aura apanI vicAra zakti ko kho detA hai vaha unmatta kahalAtA hai| ___ (10) adarzana-dRSTi arthAt vinA netroM vAlA andhaa| athavA dRSTi arthAt samyaktva se rahita styAnamRddhi nidrA vAlA / andhA AdamI jIvoM kI rakSA nahIM kara sakatA aura styAnagaddhi vAle se nidrA meM kaI prakAra ke utpAta ho jAne kA bhaya rahatA hai| isa lie ve donoM dIkSA ke yogya nahIM hote| (11) dAsa-ghara kI dAsI se utpanna humA, athavA durmita Adi meM dhana dekara kharIdA humA yA jisa para karja kA bhAra ho use dAsa kahate haiN| aise vyakti ko dIkSA dene se usakA mAlika vApisa chur3Ane kA prayatna karatA hai| isa lie vaha bhI dIkSA kA adhikArI nahIM hotaa| __ (12) duSTa-duSTa do taraha kA hotA hai-kaSAyaduSTa aura viSayaduSTa / jisa vyakti ke krodha Adi kaSAya bahuta ugrahoM use kapAya duSTa kahate haiM aura sAMsArika kAmabhogoM meM phaMse hue vyakti ko vipayaduSTa karate haiN| (13)maDha-jisa meM hitAhita kA vicAra karane kI zakti nho| (14) RNAteM-- misa para rAjya mAdi kA RNa ho| (15) juGgita- juGgita kA artha hai dUSita yA hIna juGgita tIna prakAra kA hotA hai- jAti juMgita, karmajaMgita aura zarIra juNgit| __ (ka) jAti juMgita- caMdAla, kolika, Doma Adi aspRzya jAti ke loga jAti juMgita haiN| (kha) karma juMgita- phasAI, zikArI, macchImAra, dhobI Adi nindha karma karane vAle karma jaMgita haiN| (ga) zarIra jaMgita- hAtha, paira, kAna, nAka, oTha-ina aMgoM se rahita,paMgu, kubar3A, baharA, phANA, kor3hI vagairaha zarIra juMgita haiM / Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamannoun zrI jaina siddhAnta bola sapraha, pAcavA bhAga ~ ammmmmmmmmmmmmmmmmmmm~ camAra,jalAhA Adi nimna koTi ke zilpa se bhAjIvikA karane cAle zilpa juGgita haiM / yaha juGgita kA cauthA prakAra bhI hai| ve sabhI dIkSA ke bhayogya haiN| inheM dIkSA dene se loka meM apayaza hone kI saMbhAvanA rahatI hai| (16) avabaddha-dhana lekara niyata kAla ke liye jo vyakti parAdhIna bana gayA hai vaha pravabaddha kahalAtA hai| isI prakAra vidyA par3hane ke nimitta jisane niyata kAla taka parAdhIna rahanA svIkAra kara liyA hai vaha bhI avabaddha kahA jAtA hai| aise vyakti ko dIkSA dene se kleza Adi kI zaMkA rahatI hai| (17) bhRtaka-niyata avadhi ke liye vetana para kArya karane vAlA vyakti bhRtaka kahalAtA hai| use dIkSA dene se mAlika apasanna ho sakatA hai| (18)zaikSa nispheTikA- mAtA pitAdi kI rajAmandI ke binA jo dIkSArthI bhagA kara lAyA gayA ho yA bhAga kara AyA ho vaha bhI dIkSA ke ayogya hotA hai| use dIkSA dene se mAtA pitA ke pharma bandha kA saMbhava hai evaM sAdhu adattAdAna doSa kA bhAgI hotA hai| (pravacana sAroddhAra dvAra 107) (dharmasaMgrada adhikAra 3 gAyA 78 TIkA ) puruSoM kI taraha ukta aThAraha prakAra kI striyA~bhI ukta kAraNoM se dIkSA ke ayogya batalAI gaI haiN| inake sivAya garbhavatI aura stana caghane vAle choTe baccoM vAlI striyA~ bhI dIkSA ke ayogya haiN| isa prakAradIkSA ke ayogya striyaoNkula pIsa haiN| (pravacana sAroddhAra dvAra 108) noTa- uparokta maThAraha bola utsarga mArga ko lakSya meM rakha kara kahe gae hai / apa vAda mArga meM guru Adi usa dIkSArthI ko yogyatA dekha kara suna vyavahAra ke anusAra dIkSA de sakate haiN| Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 zrI seThiyA jaina manyamAlA * MAVA NIvavrovo 862- brahmacarya ke aThAraha bheda mana, vacana aura kAyA ko sAMsArika vAsanAoM se sTAra zrAtmacintana meM lagAnA brahmacarya hai / isake aThAraha bheda haiMdivA kAmaraisuhAtivihaM tiviheNa navavihA virii| zrorAliyA uvitahAtaM baMbhaTTadasabheya // arthAt- devasamdhI bhogoM kA mana, vacana aura kAyA se svayaM sevana karanA, dUsare se karAnA tathA karate hue ko bhalA jAnanA, isa prakAra nau meda ho jAte haiM / audArika arthAt manuSya, tiryaJca sambandhI bhogoM ke lie bhI isI prakAra nau bheda haiN| kula milAkara aThAraha bheda ho jAte haiN| ina aThAraha prakAra ke bhogoM kA sevana na karanAaThAraha prakAra kA brahmacarya hai| (samavAyAMga 18 vA samavAya) (pra. sA* dvAra 168 pAyA 61) 863- abrahmacarya ke aThAraha bheda Upara likhe bhogoM ko sevana karanA aThAraha prakAra kA abrahmacarya hai| (sama0 18 vA samavAya) (aAvazyakaniyukti pratikramaNAdhyayana) 864-pauSadha ke aThAraha doSa jo vrata dharma kI puSTi karatA hai use pauSadhavata kahate haiM mathavA aSTamI, caturdazI, amAvAsyA aura pUrNimA rUpa parva dina dharmavRddhi ke kAraNa hone se paupadha kahalAte haiN| ina patroM meM upavAsa karanA paupadhopacAsa vrata hai| yaha vrata cAra prakAra kA hai-(1)bhAhAra paupadha (2) zarIra paupadha (3) brahmacarya popadha (4) avyApAra pauSadha / __ Agara kA tyAga karake dharma kA poSaNa karanA AhAra pauSadha hai| snAna, uvaTana,varNaka, vilepana, puSpa, gandha, tAmbUla, vastra, bhAbharaNa rUpa zarIra satkAra kA tyAga karanA zarIra popadha hai| Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sapaha, pAcavA bhAga 411 abrahma (maithuna) kA tyAga kara kuzala anuSThAnoM ke sevana dvArA dharmavRddhi karanA brahmacarya pauSadha hai| kRSi, vANijyAdi sAvadha vyApAroM kA tyAga kara dharma kA poSaNa karanA avyApAra pauSadha hai| zrAhAra tanusatkArA brahma sAvadya karmaNAm / syAgaH parva catuSTayyAM, tadviduH pauSadhamratam // bhAvArtha- cAroM paryoM ke dina zrAhAra, zarIra satkAra, abrahma aura sAvadha vyApAroM kA tyAga karanA pauSadhavrata kahA gayA hai| ukta pauSadhatrata ke zAstrakAroM ne aThAraha doSa batAe haiN| ve yehaiM(1) pauSadha nimitta lUMsa DhUMsa kara sarasa mAhAra karanA / (2) pauSadha kI pAlI rAtri meM maithuna sevana karanA / (3) pauSadha ke liye nakha, keza Adi kA saMskAra krnaa| (4) poSadha ke khyAla se vastra dhonA yA dhulvaanaa| (5) pauSadha ke liye zarIra kI zuzrUSA krnaa| (6) pauSadha ke nimitta mAbhUSaNa phinnaa| pauSadhavata lene ke pahale dina ukta chaH vAteM karane se pauSadha dakSita hotA hai| isa liye inakA sevana na karanA caahiye| (7) avatI (vrata na lie hue vyakti) se baiyAvRtya kraanaa| (8) zarIra kA maila utAranA / (8) vinApU~je zarIra khujlaanaa| (10) akAla meM nidrA lenA, jaise-dina meM nIMda lenA, pahara rAta jAne ke pahale so jAnA aura pichalI rAta meM uThakara dharmajAgaraNa na krnaa| (11) vinApU~je prtthnaa| (12) niMdA, vikathA aura ha~sI majAka krnaa| (13) sAMsArika vAtoM kI carcA krnaa| (14) svayaM DaranA yA dUsaroM ko DarAnA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 zrI meThiyA jaina granthamAlA (15) kalaha krnaa| (16) khule jhuMha ayatanA se bolanA / (17) strI ke aMga upAMga nihAranA (nirkhnaa)| (18) phAphA, mAmA Adi sAMsArika sambandha ke nAma se sambodhana krnaa| mAta se aThAraha taka ye vAraha nAte, pauSadha lene ke bAda kI jAyeM to dopa rUpa haiM / pauSadha ke ina aThAraha dopoM kA parihAra karake zuddha paupadha karanA caahiye| (zrAvaka ke cAra zikSAbata) 865- aThAraha pApasthAnaka__ pApa ke hetu rUpa hiMsAdi sthAnaka pApasthAnaka haiN| pApasthAnaka aThAraha haiM (1) mANAtipAta- pramAda pUrvaka prANoM kA pratipAta karanA arthAt AtmA se unheM judA karanA prANAtipAta (hiMsA) hai / hiMsA kI vyAkhyA karate hue zAstrakAra phahate haiM: paJcandriyANi trividhaM balaM ca ucchvAsa niHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktA steSAM viyojIkaraNaM tu hisA / / arthAt- pA~ca indriyA~,manacala,vacanabala,kAyavAna,zvAsocchvAsa aura grAyu ye bhagavAna ne daza prAyA kahe hai| ina kA zrAtmA se pRthaka karanA hiMsA hai| __ prANAtipAta dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai| vinAza, paritApa aura saMkleza ke bheda se yaha tIna prakAra kA hai| payoya kA nAza karanA vinAza hai, duHkha utpanna karanA paritApa hai| aura kleza pahu~cAnA saMkleza hai| karaNa aura yoga ke bheda se yaha nava prakAra kA hai| inhI no bhedoM ko dhAra kapAya se guNA karane Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga se prANAtipAta ke chattIsa bheda hojAte haiN| (2) mRSAvAda- mithyA vacanoM kA kahanA mRpAvAda hai| mRSAbAda dravya, bhAva ke bheTa se do prakAra kA hai| abhUtodbhAvana, bhUtaniva, vastvantaranyAsa aura nindA ke bheda se isake cAra prakAra haiN| ye cAroM prakAra isa grantha ke prathama bhAga ke 270 ve bola meM diye haiN| (3) adattAdAna- svAmI,jIva,tIrthakara aura guru dvArA nadI huI sacitta,acisa aura mizra vastu ko vinA AjJA prApta kiye lenA adattAdAna arthAt corI hai| mahAvrata kI vyAkhyA dete hue isI grantha ke prathama bhAga ke 316veM bola meM isakA vizada varNana hai| (4) maithuna- strI puruSa ke sahavAsa ko maithuna kahate haiN| deva, manuSya aura tiryazca ke bheda se tathA karaNa aura yoga ke bheda se isake bhaneka bheda haiN| abrahmacarya ke bhaThAraha bheda isa bhAga meM anyatra diye haiN| (5) parigraha- mUryo- mamatA pUrvaka vastuoM kA grahaNa karanA parigraha hai / bAhya aura prAbhyantara ke bheda se parigraha do prakAra kA hai| dharmasAdhana ke sivAya dhana dhAnyAdi grahaNa karanA bAhya hai| mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya Adi prAbhyantara parigraha haiN| (6-6)-krodha, mAna, mAyA, lobha-kapAya mohanIya pharma ke udaya se hone vAle jIva ke majvalana, ahaMkAra, vaJcanA evaM mUrchA rUpa pariNAma kramazaH krodha,mAna,mAyA,lobha haiM / isa grantha ke prathama bhAga ke bola naM0 158 se 166tathA261 meM kapAya,pramAda Adi ke varNana meM inakA vizeSa svarUpa diyA gayA hai tathA anantAnuvandhI Adi bhedoM kA nirUpaNa bhI kiyA gayA hai| (10) rAga- mAyA aura lobha jisameM aprakaTa rUpa se vidhamAna hoM aisA bhAsaktirUpa jIva kA pariNAma rAga hai| (11) dveSa-krodha aura mAna jisameM avyakta bhAva se maujUda hoM aisA aprIti rUpa jIba kA pariNAma dveSa hai| Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI maMThiyA jaina granthamAlA (12) phalaha- jhagar3A, rAr3a karanA kalaha hai| (13) abhyAkhyAna- prakaTarUpa se bhavidyamAna doSoM kA Aropa lagAnA- (jhUThA Ala) denA abhyAkhyAna hai| (14 ) paizunya-pITha pIche kisI ke doSa prakaTa karanA, cAheM usameM hoM yA na hoM, paizunya hai| (15) paraparivAda-dUsare kI burAI karanA, nindA karanA paraparivAda hai| (16) arati rati-mohanIya karma ke udaya se pratikUla viSayoM phI prApti hone para jo udvega hotA hai vaha arati hai aura isI ke udaya se anukUla vipayoM ke prApta hone para citta meM jo Ananda rUpa pariNAma utpanna hotA hai vaha rati hai| jIva ko jaba eka viSaya meM rati hotI hai taba dUsare viSaya meM svataH arati ho jAtI hai| yahI kAraNa hai ki eka vastu vipayaka rati ko hI dUsare viSaya kI apekSA se arati kahate haiN| isI liye donoM ko eka pApasthAnaka ginA hai| (17) mAyAmRSA- mAyApUrvaka jhUTha bolanA mAyAmRSA hai| do doSoM ke saMyoga se yaha pApasthAnaka mAnA gayA hai| isI prakAra mAna aura mRpA ityAdi ke saMyoga se hone vAle pApoM kA bhI isI meM bhantarbhAva samajhanA cAhiye / veSa badala kara logoM ko ThaganA mAyAmRpA hai, aisA bhI isakA artha kiyA jAtA hai| (18) mithyAdarzanazalya- zraddhA kA viparIta honA mithyA darzana hai| jaise zarIra meM cubhA huA zalya sadA kaSTa detA hai isI prakAra mithyA darzana mI AtmA ko dukhI banAye rakhatA hai| pravacanasAroddhAra meM aThAraha pApasthAnoM meM 'arati rati' nahIM dekara chaThA 'rAtri bhojana' pApasthAnaka diyA hai| bhagavatI mutra zataka1 uddezA hameM batAyA hai ki ina aThAraha pApasthAnoM se jIva kamA~ kA saMcaya kara guru banatA hai| bArahaveM zataka ke Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnna bola saMgraha, pAcavA bhAga 415 paoNcave uddeze meM aThAraha pApasthAnoM ko catuHsparzI batalAyA hai| (TANAga ThANA 1 sUtra 48,46) (pravacana sAroddhAra 237 dvAra) (dazAzrutamkaMdha chaThI dazA) (bhagavatI za0 1 u0 6 tathA za* 12 u05) 866-- cora kI prasUti aThAraha nIce likhI aThAraha bAteM cora kI prasUti samajhI jAtI haiM arthAt svayaM corI na karane para bhI ina bAtoM ko karane vAlA cora kA sahAyaka hone ke kAraNa corI kA aparAdhI mAnA jAtA hai| ve isa prakAra haiM bhalanaM kuzalaM tarjA, rAjabhAgo'valokanam / mArgadarzanaM zayyA, padabhaGgastathaiva ca // vizrAmaH pAdapatanamAsanaM gopanaM tthaa| khaNDasyakhAdanaM caiva tathA'nyanmAharAjikam / / pAdyAdhudaka rajjUnAM, pradAnaM jJAnapUrvakam / etAH prasUtayo jJeyAH, aSTAdaza manISibhiH / / (1) bhalana-tuma Daro mata,maiM saba kucha ThIka kara lU~gA, isa prakAra cora ko protsAna denA bhalana nAma kI prasuti hai| (2) kuzala- coroM ke milane para una se sukha duHkha Adi kA kuzalamazna puuchnaa| (3) tarjA- hAtha Adi se corI karane ke lie bhejane Adi kA izArA krnaa| (4) rAjabhAga- rAjA dvArA nahIM jAne hue dhana ko chipA lenA aura pUchane para inkAra kara denaa| (5) avalokana-kiptI ke ghara meM corI karate hue coroM ko dekha kara cuppI sAdha lenaa| (6) amArgadarzana-pIchA karane vAloM dvArA coroM kA mArga Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 bhI seThiyA jaina granmAlA pUchane para dasaga mArga batA kara asalI mArga ko chipA lenaa| (7) zayyA-- cora ko Thaharane kA sthAna denaa| (8) padabhaGga- jisa mArga se cora gayA hai usa mArga para paza vagairaha le jAkara cora ke padacihnoM ko miTA denaa| (8) vizrAma-apane ghara meM vizrAma karane kI anumati denaa| (10) pAdapatana-praNAma Adi ke dvArA cora ko sanmAna denaa| (11) Asana- cora ko Asana yA vistara denaa| (12) gopana- cora ko chipA kara rkhnaa| (13) khaNDa khAdana-cora ko mIThA aura svAdiSTha bhojana denaa| (14) mAharAjika-cora ko jisa vastu kI AvazyakatA ho use gupta rUpa se usake pAsa phuNcaanaa| (15) pAyadAna- kahIM bAhara se Ae hue cora ko thakAvaTa utArane ke lie pAnI yA tela bhAdi denaa| (16)cora ko rasoI banAne ke lie bhAga denaa| (17) pIne ke lie ThaNDA pAnI denA / (18) cora ke dvArA lAe hue pazu Adi ko bA~dhane ke lie rassI denaa| (praznavyAkaragA pradharmadvAra 3, TIkA) 867- kSullaka nirgranthIya adhyayana kI aThAraha gAthAeM saMsAra meM jitane bhI avidyA pradhAna puruSa haiM,arthAt mithyAtva se jinakA jJAna kutsita hai ve sabhI duHkha bhAgI haiM / apane bhale bure ke viveka se zunya ve puruSa isa ananta saMsAra meM bhaneka bAra daridratAdi duHkhoM se dukhI hote haiN| (2)strImAdi ke sambandha zrAtmA ko paravaza banA dete haiM isa lie ye pAza rUpa haiN| ye tIna moha ko utpanna kara AtmA kI jJAna Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta dola sagraha, pAcavA bhAga 417 zakti ko AkRta kara dete haiM aura ye hI ajJAniyoM ko duHkha ke kAraNa haiN| yahavicAra kara vivekI puruSa ko svayaM satya aura sadAgama kI khoja karanI cAhie evaM prANiyoM para maitrIbhAva rakhanA caahie| (3) satyAnveSI vivekI puruSa ko yaha socanA cAhie ki svakRta karmoM se dukhI hue jIva ko mAtA, pitA, bhAI, strI, putra aura putravadhU Adi ghaniSTha sambandhI bhI duHkhoM se nahIM chur3hA skte| vAstala meM dharma hI satya hai evaM usake vinA saMsAra meM koI bhI zaraNa rUpa nahIM hai| (4) apanI buddhi se uparokta bAta soca kara evaM samyagdRSTi hokara jIva ko viSayoM meM rahe hue bhAsakti bhAva ko miTA denA cAThiye, svajanoM meM rAga na rakhanA cAhie evaM pUrva paricaya kI icchA bhI na karanI caahie| (5) uparokta bAta ko hI zAstrakAra dUsare zabdoM meM doharA kara usakA phala batAte haiM / gAya, ghor3e, maNi, kuMDala evaM sevaka varga ina sabhI kA tyAga karane evaM saMyama kA pAlana karane se yaha zrAtmA isI bhana meM vaikriyalabdhi dvArA evaM paraloka meM deva bana kara icchAnusAra rUpa banAne vAlA ho jAtA hai| (6)satya ke svarUpa kA vizapa spaSTIkaraNa karate hue zAstrakAra kahate haiM-sthAvara evaM jaMgama sampatti,dhAnya evaM gRha sAmagrI ye sabhI, karmoM kA phala bhogate hue jIva ko duHkha se nahIM bacA skte| (7) satya svarUpa phA pratipAdana karate hue zAstrakAra Azva nirodha kA upadeza dete haiM___ iSTa saMyoga aura aniSTa viyoga se hone vAlA mukha sabhI jIvoM ko iSTa hai, unheM apanI AtmA priya hai tathA ve usakI rakSA karanA cAhate haiN| yaha soca kara bhaya evaM vaira se nivRtta hokara AtmA ko kisI prANI kI hiMsA na karanI caahie| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhI seThiyA jaina manyamAlA ~~ . ....... . . . * ~ ~ ~ wwmoram arrrrrrrror (8)prANAtipAta rUpa prAzrava nirodha kA upadeza dekara zAstrakAra parigraha rUpa pAzrava nirodha ke liye kahate haiM- prathama evaM antima Azravanirodha ke kathana se vIca ke bhAvoM kA nirodha bhI samajha lenA caahiye| dhana dhAnyAdi parigraha ko sAkSAt naraka samajha kara tRNamAtra kA bhI parigraha na karanA cAhie / kSudhAviphala hone para use apane pAtra meM gRhastha dvArA diyA gayA bhojana karanA cAhiye / (8) Azrava nirodha rUpa saMyama kriyA anAvazyaka hai isa mAnyatA ke viSaya meM zAstrakAra kahate haiM___ mukti mArga kA vicAra karate hue kaI loga kahate haiM ki prANAtipAnAdi rUpa pApa kA tyAga kiye binA hI tattvajJAna mAtra se jIda sabhI duHkhoM se chUTa jAtA hai| (10) aupadha ke jJAna mAtra se hI rogI svastha nahIM hotA kintu usake sevana se / isI prakAra kriyA zUnya tattvajJAna bhI bhava daHkhoM se nahIM char3A sakatA, yaha satya hai| vandha aura mokSa ko mAnane vAle jo loga jJAna ko mukti kA aMga kahate haiM parantu mukti ke liye koI upAya nahIM karate, ve loga satya se pare haiN| kevala vAkzakti se apanI AtmAko AzvAsana hI dete haiN| (11)ukta mAnyatA ke viSaya meM zAstrakAra aura bhI kahate hai'tattva jJAna se hI makti ho jAtI hai ye vacana evaM saMskRta, prAkRta Adi bhASAeM AtmA ko pApoM se bacAne meM samartha nahIM haiN| na mantra rUpa vidyA kI zikSA hI pApa se AtmA kI rakSA kara sakatI hai| apane ko paMDita samajhane vAle evaM hiMsAdi pApoM meM phaMse hue ye loga vAstava meM vAla (ajJAnI) haiN| (12) aba sAmAnyataH mukti mArga ke virodhiyoM ko dopa dikhAte hue kahate haiM Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 416 war m ummon jologa zarIra,snigdha,gaura,rUpa,varNa evaM sundara AkAra meM saba prakAra mana,vacana aura kAyA se Asakta haiN| hama kaise sandara varNa aura bhAkRti vAle baneM ? isake lie jo nirantara socA karate haiM, rasAyana Adi kI carcA karate haiM evaM usakA upayoga karate haiN| ye sabhI loga vAstava meM duHkha ke bhAgI haiN| (13) inheM kaise duHkha hotA hai yaha batAte hue zAstrakAra upadeza karate haiM isa ananta saMsAra meM ye loga janma maraNa rUpa duHkhamaya dIrgha mArga meM pahu~ce hue haiM isIliye sabhI dravya aurabhAva dizAoM kI ora dekhate hue nidrAdi pramAda kAtyAga kara isa prakAra vicaranA cAhie ki zrAtmA inhIM meM na bhaTaka kara apane gantavya sthAna (mukti) meM pahu~ca jaay| (14) saMsAra ke duHkhoM se chuTakArAcAhane vAle ko cAhie ki vaha kevala mokSa ko hI apanA uddezya banA le aura kisI vastu kI icchA na kre| yaha zarIra bhI use pUrva kRta karmoM ko taya karane ke lie hI anAsakti bhAva se dhAraNa karanA caahie| (15) use karma ke hetu mithyAtva, avirati Adi ko haTA karakriyA pAlana ke avasara kI icchA rakhate hue vicaranA caahie| gRhastha dvArA apane lie banAe hue bhojana meM se saMyama nirvAha yogya parimita AhAra pAnI lekara use khAnA caahie| (16) mamakSa ko ukta AhAra kA kataI lepamAtra bhI saMcaya na karanA caahie| jaise patnI kevala apane paMkhoM ke sAtha ur3a jAtA hai usI prakAra use bhI pAtrAdi dharmopakaraNa lekara sthAnAdi kI Asakti na rakhate hue nirapekSa hokara vicaranA cAhie / (17) sayamI ko grAma nagarAdi meM epaNA samiti kA pAlana karate hue aniyata vRtti bAlA hokara vicaranA caahie| use Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rrrrrr mun rrrrrrrrrr No 420 zrI seThiyA jaina prandhamAlA ~~~~~n - pramAda rahita hokara gRhasthI ke yahA~vAra ko khoja karanI caahie| (18) ukta upadeza ke prati Adara bhAva ho isalie zAstrakAra upadeSTA kA varNana karate haiM__sarva zreSTha jJAna aura darzana kedhAraka,indrAdi se pUjita,vizAla tIrtha ke nAyaka jJAtaputra bhagavAn mahAvIra ne yaha upadeza pharamAyA hai| (uttarAdhyayana adhyayana 6) 868-- dazavaikAlika prathama cUlikA kI aThAraha gAthAeM dazavaikAlika sUtra kI do cUlikAeM haiN| prathama cUlikA meM 18 gAthAeM haiN| saMyama se girate hue sAdhu ko sthira karane ke lie una gAthAoM meM aThAraha yAto kA nirdeza kiyA gayA hai| kisI Apatti ke pAjAne para sAdhu phA citta caJcala ho jAya aura saMyama ke prati use aruci ho jAya to saMyama ko chor3ane se pahale use ina aThAraha bAtoM para vicAra karanA caahie| jisa prakAra caJcala ghor3A lagAma se aura madonmatta hAthI aMnuza se vaza meM bhA jAte haiM usI prakAra ina aThAraha bAtoM kA vicAra karane se caJcala banA huA sAdhu kA mana punaH saMyama meM sthira ho jAtA hai| ve aThAraha ye haiM(1) isa duHkhama kAla meM jIvana duHkha pUrvaka vyatIta hotA hai| (2) gRhastha logoM ke kAmabhoga tuccha aura kSaNasthAyI haiN| (3) isa phAla ke bahuta se manuSya kapaTI evaM mAyAvI haiN| (4) mujhe jo duHkha huA hai vaha bahuta kAla taka nahIM rhegaa| (5) saMyama ko chor3a dene para mujhe gRhasthoM kI sevA karanI prgii| (6) vamana kie hue bhogoM kA punaH pAna karanA hogaa| (7)grArambha aura parigraha kA sevana karane se nIca gatiyoM meM le jAne vAle pharma bNdhege| Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina simAnta vola sagraha, pAcavA bhAga 421 (8) putra pautrAdi ke bandhanoM meM phaMse hue gRhasthoM ko pUrNa rUpa se dharma kI prApti honA durlabha hai| (8) vicikAdi roga ho jAne para bahuta duHkha hotA hai| (10) gRhastha kA citta sadA saMkalpa vikalpoM se ghirA rahatA hai| (11)gRhasthAvAsa kleza sahita hai aura saMyama kleza rahita hai| (12) gRhasthAvAsa bandhana rUpa hai aura saMyama mokSa rUpa hai| (13) gRhasthAvAsa pApa rUpa hai aura cAritrapApa se rahita hai| (14) gRhasthoM ke kAmabhoga tuccha evaM sarva sAdhAraNa haiN| (15) pratyeka ke puNya aura pApa alaga alaga hai| (16) manuSya kA jIvana kuza ke agrabhAga para sthita jalabindu ke samAna caJcala hai| (17)mere bahuta hI pravala pApa karmoM kA udaya hai isIliye saMyama chor3a dene ke nindanIya vicAra mere hRdaya meM utpanna ho rahe haiN| (18) pUrvakRta pharmoM ko bhogane ke pazcAt hI mokSa hotA hai, binA bhoge nhiiN| athavA tapa dvArA pUrvakRta pharmoM kA kSaya kara dene para hI mota hotA hai| ye aThAraha bAteM haiN| inhIM kA nirdeza aThAraha gAthAoM meM kiyA gayA hai| unakA bhAvArtha kramazaH isa prakAra hai| (1) kAmabhogoM meM Asakta, gRddha evaM mUchita banA humA ajJAnI sAdhu AgAmI kAla ke viSaya meM kucha bhI vicAra nahIM krtaa| (2) jisa prakAra svarga se cara kara manupya loka meM utpanna hone vAlA indra apanI pUrva kIRddhi ko yAda kara pazcAttApa karatA hai usI prakAra cAritra dharma se bhraSTa sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| (3) jana sAdhu saMyama kA pAlana karatA hai taba to saba logoM kA bandanIya hotA hai kintu saMyama se patita ho jAne ke bAda vaha avandanIya hojAtA hai| jisa prakAra indra dvArA parityaktA devI Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA anA ~ ~ ~ . . pazcAttApa karatI hai usI prakAra saMyama se bhraSTa huA sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| (4) saMyama meM sthira sAdhu saba logoM kA pUjanIya hotA hai, kintu saMyama se bhraSTa ho jAne ke bAda vaha apUjanIya ho jAtA hai| mazaasaaprtaa| saMyama bhraSTa sAdhu rAjyabhraSTa rAjA ke samAna sadA pazcAttApa (5) saMyama kA pAlana karatA hunA sAdhu sarvamAnya hotA hai kintu saMyama chor3a dene ke bAda vaha jagaha jagaha apamAnita hotA hai| jaise kisI choTe se gAMva meM kaida kiyA huA nagara seTha pazcAttApa karatA hai usI prakAra saMyamase patita sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| (6) jisa prakAra loha ke kAMTe para lage hue mAMsa ko khAne ke liye machalI usa para jhapaTatI hai kintu gale meM kAMTA phaMsa jAne ke kAraNa pazcAttApa karatI huI mRtyu ko prApta karatI hai, isI prakAra yauvana avasthA ke bIta jAne para vRddhAvasthA ke samaya saMyama se patita hone vAlA sAdhu bhI pazcAttApa karatA hai| jisa prakAra machalI na to usa loha ke kAMTe ko gale se nIce utAra sakatI hai aura na gale se bAhara nikAla sakatI hai, usI prakAra vaha dRddha sAdhU na to bhogoM ko bhoga sakatA hai aura na unheM chor3a sakatA hai| yoM hI kapTamaya jIvana samApta kara mRtyu ke mu~ha meM pahu~ca jAtA hai| . (7) vipaya bhogoM ke jhUThe lAlaca meM phaMsa kara saMyama se girane vAle sAdhu ko jaba iSTa saMyogoM kI prApti nahIM hotI taba bandhana meM par3e hue hAthI ke samAna vAravAra pazcAtApa karatA hai| (8) strI, putra zrAdi se ghirA huA aura moha meM phaMsA humA vaha saMyamabhraSTa sAdhu kIcar3a meM phaMse hue hAthI ke samAna pazcAttApa karatA hai| (6)saMyama se patita hubhA koI koI sAdhu isa prakAra vicAra karatA hai ki yadi maiM sAdhupanA na chor3atA aura vItarAga prarUpita Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 423 vnAnniv saMyama dharma kA pAlana karatA huA zAstroM kA abhyAsa karatA rahatA to Aja maiM prAcArya pada para suzobhita hotaa| (10) jo maharSi saMyamakriyA meM rata haiM ve saMyama ko svargIya sukhoM se bhI bar3ha kara mAnate haiM kintu josaMyama svIkAra karake bhI usa meM ruci nahIM rakhate unheM saMyama naraka ke samAna dukhadAyI pratIta hotA hai| (11) saMyama meM rata rahane vAle devoM ke samAna sukha bhogate hai aura saMyama se virakta rahane vAle naraka ke samAna duHkha bhogate haiM, aisA jAna kara sAdhu ko sadA saMyama mArga meM hI ramaNa karanA caahiye| (12) saMyama aura tapa se bhraSTa sAdhu bujhI huI yajJa kI agni aura jisakI viSailI dAr3heM nikAla dI gaI haiM aise cipadhArI sAMpa ke samAna saba jagaha tiraskRta hotA hai| (13) grahaNa kiye hue vratoM ko khaNDita karane vAlA aura adharma mArga kA sevana karane vAlA saMyama bhraSTa sAdha isa loka meM apayaza aura aphIni kA bhAgI hotA hai aura paraloka meM naraka Adi nIca gatiyoM meM bhramaNa karatA huA cira phAla tapha asahya duHkha bhogatA hai| (14) saMyama se bhraSTa jo sAdhu kAmabhogoM meM gRddha bana kara unakA sevana karatA hai vaha mara kara naraka Adi nIca gatiyoM meM jAtA hai| phira jinadharya prApti rUpa bodhi usake lie durlabha ho jAtI hai| (15) saMkaTa A par3ane para saMyama se Digane vAle sAdhuko vicAra karanA cAhie ki narakoM meM utpanna hokara mere isa jIva ne aneka kaSTa sahana kiye haiM aura vahaoNkI palyopama aura sAgaropama jaisI duHkhapUrNa lambI Ayu ko bhI samApta karake vahA~ se nikala pAyA hai to yaha cAritraviSayaka kaSTa to hai hI kyA cIja ? yaha to abhI thor3e hI samaya meM naSTa ho jaaygaa| Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 zrI meThiyA jaina pranpamAlA (16 ) sAdhu ko saMyama ke prati java aruci utpanna ho usa samaya use aisA vicAra karanA cAhie ki merA yaha aratijanya dAkha adhika dinoM taka nahIM rahegA kyoMki jIva kI viSayavAsanA azAzvata hai| yadi zarIra meM zakti ke rahate hue yaha naSTa na hogI to vRddhAvasthA Ane para athavA marane parato avazya naSTa ho jaaygii| (17)jisa muni kI AtmA dharma meM dRr3ha hotI hai,avasara par3ane para vaha apane prANoM ko dharma para nyochAvara kara detA hai kintu saMyama mArga se vicalita nahIM hotaa|jis prakAra pralayakAla kI pracaNDa vAyu bhI sameru parvata ko phampita nahIM kara sakatI usI prakAra caJcala indriyA~ bhI ukta mani ko dharma se vicalita nahIM kara skiiN| (18) buddhimAn sAdhu ko pUrvokta rIti se vicAra karake jJAna aura vinaya Adi lAbha ke upAyoM ko jAnanA cAhie aura mana, vacana, kAyA rUpa tIna guptiyoM se gupta hokara jina vacanoM kA yathAvat pAlana karanA caahie| (dazavakAlika pahalI cUlikA) Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaGI para unnIsavAM bola saMgraha 866- kAyotsarga ke unnIsa doSa ghoDagalayA ya khambhe kuDDe mAle yasavari bahu niyale / laMbuttara thaNa uDDI saMjaya khaliNe ya vAyasa kavitu // sIso kaMpiya mUI aMguli bhamuhA ya vAruNI pehA / ee kAusagge havanti dosA iguNavIsaM // ___ arthAt- ghoTaka, latA, stambhakuDya, mAla, zabarI, vadhU, nigaDa, lambottara, stana, adikA, saMyatI,khalIna, pAyasa,kapittha, zIrSotkampita, maka, aMgulikA, vAruNI, prekSA ye kAyotsarga ke unnIsa doSa haiN| (1) poTaka doSa- ghor3e kI taraha eka paira kobhAkuMcita kara (mor3a kara) khar3e rhnaa| (2) latAdoSa- teja havA se prakampita latA kI taraha kaaNpnaa| (3) stambhakukhya doSa-khambheyAdIvAla kA sahArA lenaa| (4) mAladoSa- mAla yAni UparI bhAga meM sira Teka kara kAyotsarga krnaa| (5)zavarI dopa-vana rahita zabarI (bhillanI)jaise guhyasthAna ko hAthoM se Dhaka kara khar3I rahatI hai usI taraha donoM hAtha guhyasthAna para rakha kara khar3e rhnaa| (6)vadhu doSa-kulavadhU kI taraha mastaka jhakAkara khar3e rhnaa| (7) nigar3a doSa-ver3I pahane hue puruSa kI taraha donoM paira phailA kara athavA milA kara khar3e rhnaa| (8) lamvottaradopa-bhavidhi se colapaTTe ko nAbhi ke Upara Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bhI seThiyA jaina panthamAlA aura nIce ghuTane taka rakha kara khar3e rhnaa| (6) stana dopa- DAMsa, macchara ke bhaya se athavA prajJAna se colapaTTe dvArA chAtI Dhaka kara kAyotsarga krnaa| (10) UrddhikA doSa- er3I milA kara aura paMjoM ko phailA kara khar3e rahanA athavA aMgUThe milA kara aura er3I phailA kara khar3e rahanA addhikA dopa hai| (11) saMyatI doSa- sAdhvI kI taraha kapar3e se zarIra Dhaka kara kAyotsarga krnaa| (12) khalIna dopa- lagAma kI taraha rajoharaNa ko Age rakha kara khase rhaa| lagAma se pIDita azva kI taraha mastaka ko Upara nIce hilAnA khalIna dopa hai, kaI bhAcArya khalIna dopa kI aisI vyAkhyA bhI karate haiN| (13) vAyasa dopa-kauve kI taraha caJcala citta hokara idhara udhara bhArakheM ghumAnA athavA dizAoM kI ora dekhnaa| (14) kapittha dopa-paTapadikA (ja) ke bhaya se colapaTTe ko kapintha kI taraha golAkAra kara jaMghAdi ke bIca rakha kara khar3e rahanA / muTThI vaoNdha kara khar3e rahanA kapittha dopa hai aisA bhI atha kiyA jAtA hai| __ (15) zIrpotkampita dopa- bhUta lage hue vyakti kI taraha sira dhunate hue khar3e rhnaa| (16) mUka doSa-muka vyakti kI taraha hu~ hu~ isa taraha avyakta zabda karate hue phAyotsarga karanA / __ (17) aMgulikAbhra dopa- pAlApakoM (pATha kI AvRttiyoM) ko ginane ke lie aMgulI hilAnA evaM dUsare vyApAra ke lie bhauMha calA kara saMketa krnaa| (18) vAruNI dopa- taiyAra kI jAtI huI zarAya se jaise 'buDa Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina simAnta bola saMgraha. pAMcavAM bhAga 427 buDha' zabda nikalatA hai usI prakAra avyakta zabda karate hue khar3e rahanA athavA zarAbI kI taraha jhUmate hue khar3e rahanA / (16) prekSA dopa-navakAra Adi kA kA cintana karate hue vAnara kI taraha aoThoM ko claanaa| yogazAstra meM hemacandrAcArya ne kAyotsarga ke ikkIsa doSa batalAye haiN| unake matAnusAra stambha doSa, kuDayadoSa, aMgulI doSa aura bhra doSa cAra haiM, jinakA Upara stambhakuDya doSa, aMgulikAbhra doSa ina do doSoM meM samAveza kiyA gayA hai| (bhAvazyaka kAyotsargAdhyayana gA* 1546-47 ) (pravacana sAroddhAra gAthA 247--262) (yogazAstra tRtIya prakAza) 600- jJAtAdharma kathAMga sUtra kI 16 kathAeM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke gautama svAmI zrAdi gyAraha gaNadhara hue haiN| "uppaNNei vA vigamei vA dhuvei vA" isa tripadI kA jJAna prApta kara gaNadharoM ne dvAdazAGgI kI racanA kI,jisameM jJAna darzana cAritra ye tIna mokSa ke upAya batalAe gae haiN| sava zAstroM ke mukhya rUpa se cAra vibhAga haiM- dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga aura dhrmkthaanuyog| chaThe aGga jJAtAdharmakathAGga sUtra meM kathAnuyoga kA varNana hai| bhagavAn mahAvIra svAmI ke gyAraha gaNadharoM meM se pA~caveM gaNaghara zrI sudharmA svAmI kI hI pATa paramparA calI hai| vartamAna dvAdazAMgI ke racayitAzrI sudharmA svAmI hI mAne jAte haiN| unake pradhAna ziSya zrI jambUsvAmI ne prazna kiye haiM aura unhoMne uttara diye haiN| uttara dete samaya mudharmA svAmI ne pratyeka sthala meM ye zabda kahe haiMhe bhAyuSman jambU ! jaisA maiMne bhagavAn mahAvIra svAmI se munA hai, vaisA hI tujhe kahatA huuN| Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 zrI seThiyA jaina grandhamAlA isase yaha spaSTa siddha ho jAtA hai ki isa dvAdazAMgI kA kathana sarvajJa deva zrI mahAvIra svAmI ne bhavya prANiyoM ke hitArtha kiyaa| isameM zrI gautama svAmI aura zrI sudharmA svAmI kI svatantra prarUpaNA kucha bhI nahIM hai| jaisA bhagavAn mahAvIra svAmI ne pharamAyA hai vaisA hI mai tujhe kahatA hU~' isa vAkya se zrI sudharmA svAmI ne "mANAe dhammo" arthAt vItarAga bhagavAn kI AjJA meM hI dharma hai aura unake vacana ko vinaya pUrvaka svIkAra karanA dharma kA mukhya aMga hai, isa tattva kA bhalI bhAMti pratipAdana kiyA hai| zrI jambU svAmI ne bArabAra prazna kiye haiN| isase yaha batalAyA gayA hai phi ziSya ko vinayapUrvaka jijJAsA buddhi se praznakarake guru se jJAna grahaNa karanA cAhie kyoMki vinayapUrvaka grahaNa kiyA humA jJAna hI AtmakalyANa meM sahAyaka hotA hai| ___ jambU svAmI ke prazna ke uttara meM zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki chaThe aMga zrI jJAtAdharmaphayA ke do zrutaskandha kahe gae haiM- jJAtA aura dharma kthaa| jJAtA nAmaka mathama zrutaskandha ke unnIsa adhyayana haiN| pratyeka adhyayana meM eka dRSTAnta (udAharaNa) diyA gayA hai aura anta meM dASTontika ke sAtha mundara samanvaya karake dharma ke kisI eka tattva ko dRr3ha kiyA gayA hai / yaha sampUrNa sUtra gadyamaya hai| kahIM kahIM para kucha gAthAeM dI gaI haiN| isa zAstra meM nagara, udhAna, mahala, zayyA, samudra, khama, svamoM ke phala mAdikA tathA hAthI, ghoDe, rAjA, rAnI, seTha, senApati Adi jaMgama padArthoM kA varNana bahuta vistArapUrvaka diyA gayA hai / kathA bhAga kI apekSA varNana kA bhAga adhika hai / jahaoN para pUrva pATha kA varNana phira se pAyA hai vahA~ "jAva (yAvat)" zabda dekara pUrva pATa kI bhalAmaNa dI gaI hai| sAmAnya grantha kI apekSA zAstra meM gambhIratA aura gurugamatA Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 426 vizeSa hotI hai| isa lie zAstra adhyayana ke abhilASI mumukSa AtmAoM ko zAstra kA adhyayana zraddhA pUrvaka guru ke pAsa hI karanA caahie| isa taraha se prApta kiyA huA jJAna hI AtmakalyANa meM vizeSa sahAyaka hotA hai| (1) medhakumAra kI kathA pahalA adhyayana- vinaya kA svarUpa batalAne ke lie pahalA adhyayana kahA gayA hai| isakA nAma 'uttipta hai| yadi koI ziSya avinIta ho jAya to use mIThe vacanoM se upAlambha dekara guru ko cAhie ki vaha use vinaya mArga meM pravRtti phraave| isa prakAra rUpadeza dene ke lie pahale adhyayana meM meghakumArakA dRSTAnta diyA gayA hai| rAjagRha nagara meM zreNika rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma nandA devI thaa| usakI kuti se utpanna huA abhayakumAra nAma kA putra thaa| vaha rAjanIti meM bahuta catura thaa| autpAtikI, vainayiphI zrAdi cAroM buddhiyoM kA nidhAna thaa| vaha rAjA phAmaMtrI thaa| zreNika rAjA kI choTI rAnI kA nAma dhAriNI thaa| eka samaya rAtri ke pichale pahara meM usane hAthI kA zubha svama dekhA / rAjA ke pAsa jAkara usane apanA svama sunaayaa| rAjA ne kahA- devi ! isa zubhasvama ke prabhAva se tumhArI kuti se kisI puNyazAlI pratApI bAlaka kA janma hogA / yaha suna kara rAnI bahuta pra dUsare dina prAtaHkAla khamapAThakoM ko bulA kara rAjA ne svama kA artha pUchA / unhoMne batalAyA ki yaha svamavahuta zubha hai| rAnI kI kuti se phisI puNyazAlI pratApI bAlapha kA janma hogaa| yatanApUrvaka apane garbha kA pAlana karatI huI dhAriNI rAnI samaya pitAne lgii| tIsare mahIne meM rAnI ko aphAla megha kA dohada (doilA) utpanna hubhaa| vaha socane lagI-vijalI sahita Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43. zrI meThiyA jaina granthamAlA wrrrrr ~ garjatA huA megha ho,choTI choTI bUMdeM par3a rahI hoM,sarvatra hariyAlI ho, mora nAca rahe hoM Adi sArI bAteM varSARtu kI hoN| aise samaya meM vanakrIr3A karane vAlI mAtAeM dhanya haiN| yadi mujhe bhI aisA yoga mile to vaibhAra parvata ke samIpa krIr3A karatI huI meM apanA dohada pUrNa kruuN| __ dhAriNI rAnI kI icchA pUrI na hone se vaha pratidina durbala hone lgii| dAsiyoM ne jAkara rAjA ko isa bAta kI sUcanA dii| rAjA ne rAnI se pUchA-priye ! tumhAre durbala hone kA kyA kAraNa hai aura tuma isa prakAra vArtadhyAna kyoM kara rahI ho? tava rAnIne apane dohada kI bAta kahI / rAjA ne kahA-maiM aisA prayatna karU~gA jisase tumhArI icchA zIghra hI pUrNa hogI / isa prakAra rAnI ko AzvAsana dekara rAjA vApisa apane mAla meM calA pAyA / rAnI ke dohada ko pUrNa karane kA vaha upAya socane lagA kintu use koI upAya na milA / isase rAjA mArtadhyAna karane lgaa| isI samaya abhayakumAra apane pitA ke pAdavandana karane ke lie vahA~ aayaa| abhayakumAra ke pachane para rAjA ne use apanI cintA kA kAraNa batA diyA / abhayakumAra ne kahA-pitAjI! bhApa cintA mata kIjiye / meM zIghra hI aisA prayatna karU~gA jisase merI laghu mAtA kA dohada zIghra hI pUrA hogaa| apane sthAna para Akara abhayakumAra ne vicAra kiyA ki akAla megha phA doralA devatA kI sahAyatA ke binA pUrA nahIM ho sktaa| aisA vicAra kara abhayakumAra pauSadhazAlA meM bhaayaa| ahama tapa (tIna upavAsa) svIkAra karake apane parvabhava ke mitra deva kA smaraNa karatA huA vaha samaya vitAne lgaa| tIsare dina abhayakumAra kA pUrva mitra saudharma phalpavAsI eka deva usake sAmane prakaTa huaa| abhayakumAra ne usake sAmane apanI icchA prakaTa kii| Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aujaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 431 ~~rn romawrrrrr ... wrimar - . . m mm deva ne kahA- he Arya! maiM makAla meM varSARtu kI vikriyA (racanA) karU~gA jisase tumhArI laghumAtA kA dohada pUrNa hogaa| aisA kaha kara vaha deva vApisa apane sthAna para calA gyaa| dasare dina deva ne varSARtu kI vikriyA kI / AkAza meM sarvatra megha chA gaye aura choTI choTI bUMdeM girane lgiiN| hAthI para baiTha kara rAnI dhAriNI rAjA ke sAtha vana meM gii| vaibhAra parvata ke pAsa vanakrIr3A karatI huI rAnI apane dohale ko pUrNa karane lgii|dohlaa pUrNa hone para rAnI ko bar3I prasannatA huii| nau mAsa pUrNa hone para rAnI kI kukSi se eka putra kA janma huaa| dAsiyoM dvArA putrajanma kI sUcanA pAkara rAjA ko bahuta harSa huA / garbhAvasthA meM rAnI ko megha kA dohalA utpanna huA thA isalie putra kA nAma meghakumAra rakhA gyaa| yogya vaya hone para meghakumAra ko puruSa kI 72 kalAoM kI zikSA dI gii| yuvAvasthA ko prApta hone para meghakumAra kA vivAha sundara, suzIla aura strI kI 64 kalAoM meM pravINa ATha rAjakanyAoM ke sAtha kiyA gyaa| eka samaya bhagavAn mahAvIra svAmI rAjagRha nagara ke bAhara guNazIla nAmaka udyAna meM pdhaare| bhagavAn kA Agamana chunakara prajAjana, rAjA aura meghakumAra bhagavAn ko vandanA karane ke lie gye| bhagavAn ne dharmopadeza phrmaayaa| upadeza suna kara meghakumAra ko saMsAra se vairAgya utpanna ho gyaa| ghara Akara mAtA pitA se dIkSA lene kI AjJA maaNgii| bar3I kaThinAI ke sAtha mAtA pitA se dIkSA kI AjJA prApta kii| rAjA zreNika ne bar3e samAroha aura dhUmadhAma ke sAtha dIkSAmahotsava kiyaa| meghakumAra dIkSA lekara jJAnAbhyAsa karane lge| rAtri ke samaya jaba sone kA vakta AyA taba meghakumAra kA vichaunA saba sAdhuoM Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAmA orrr- ~ ~ ~ rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrror ke anta meM kiyA gayA kyoMki dIkSA meM ve saba se choTe the| rAtri meM idhara udhara mAne jAne vAle sAdhuoM ke pAdasaMghaTTana se meghakumAra ko nIMda nahIM aaii| nIMda na Ane se sedhakumAra pratikhedita hue aura vicAra karane lage ki prAtaHkAla hI bhagavAn kI AjJA lekara lI huI isa pravrajyA ko chor3a kara vApisa apane ghara calA jaauuNgaa| aisA vicAra kara prAta:kAla hote hI meghakamAra bhagavAn ke pAsa AjJA lene ko bhAye / meghakumAra ke vicAroM evaM usake manogata bhAvoM ko phevalajJAna se jAna kara bhagavAn pharamAne lage ki he megha ! tuma isa jarA se phaSTa se ghabarA gye|tum apane pUrvabhava ko to yAda kro| pahale hAthI ke bhava meM vana meM lagI huI dAvAnala ko dekha kara tuma bhayabhrAnta hokara vahA~ se bhAgane lage kintu Age jAkara tAlAba ke kIcar3a meM bahuta burI taraha se phaMsa gaye aura bahuta koziza karane para bhI nikala na sake / itane meM eka dUsarA hAthI prAgayA aura usake daMta prahAra se mara kara phira dUsare janma meM bhI hAthI hue| eka vakta jaMgala meM lagI huI dAvAnala ko dekha kara tumheM jAtismaraNa jJAna utpanna ho gyaa| aise dAvAnala se bacane ke lie gaMgA nadI ke dakSiNa kinAre para eka yojana kA lamvA caur3A eka maNDala bnaayaa| eka vakta jaMgala meM phira Aga lagI usase bacane ke lie phira tuma apane maNDala (gherA)meM aaye| vahA~ pahale se hI bahuta se pazu,pakSI pAkara Thahare hue the| maNDala jIvoM se khacAkhaca bharA huA thaa| bar3I muzkila se tuma ko thor3I sI jaga milI / kucha samaya bAda apane zarIra ko khujalAne ke lie tumane apanA paira utthaayaa| itane meM dUsare balavAn prANiyoM dvArA dhakelA huA eka zazaka (kharagoza) usa jagahamA phuNcaa| zarIra kokhujalA kara jaba tuma vApisa apanA paira nIce rakhane lage toeka zazaka ko vaiThA huyA dekhaa| tava Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 433 rmmmmmmrrrrrrrr marrrrr . . . . . . ~~ w.. pANANukaMpAe,bhUyANukapAe,jIvANukaMpAe,sattANukaMpAe ___ arthAt- prANa, bhUta, jIva, satvoM kI anukampA se tumane apanA paira Upara adhara hI rakhA kintu nIce nahIM rkhaa| una prANa (dvIndriya, trIndriya,caturindriya),bhUta (vanaspatiphAya),jIva (paJcendriya jIva) aura satvoM (pRthvIkAya,apakAya,teukAya,vAyukAya) kI anukampA karake tumane saMsAra paritta kiyA aura manuSya bhAyu kA paMdha kiyA / aDhAI dina meM vaha dAvAnala zAnta huaa|sv pazu vahA~ se nikala kara cale gaye / samane calane ke lie apanA paira lambA kiyA kintu tumhArA paira akar3a gayA jisase tuma ekadama pRthvI para gira par3e aura zarIra meM atyanta vedanA utpanna huii| tIna dina taka vedanA ko sahana kara sau varSa kI AyuSya pUrNa karake tuma dhAriNI rAnI ke garbha meM paaye| he zeSa! siryazca ke bhava meM prANa, bhUta, jIva, sattvoM para anukampA kara tumane pahale kabhI nahIM prApta hue samyaktva rana kI prApti kii| he medha! aba tuma vizAla kula meM utpanna hokara gRhasthAbAsa ko chor3a sAdhu bane ho to kyA sAdhuoM ke pAdasparza se hone vAle jarA se kaSTa se ghabarA gye| ___ bhagavAn ke uparokta vacanoM ko suna phara meghakumAra ko jAtismaraNa jJAna utpana hogyaa| pira bhegha kumAra ne saMyama meM dRr3ha hokara bhagavAn kI AjJA se bhikSa kI bAraha paDimA aGgIkAra kI aura gaNaratnasaMvatsara vagairaha tapa kiye| anta meM saMlekhanA saMthArAphara ke vijaya nAmaka anuttara vimAna meM 33 sAgaropama kI sthiti bAlA deva huaa| vahaoN se cala kara mahAvideha kSetra meM paidA hokara gaMyama hogA aura mokSa jaaygaa| jisa prakAra saMyama se vicalita hote hue meghakumAra ko bhaga vAna ne madhura zabdoM se upAntambha dekara saMyatra meM sthira kara diyA Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI saMThiyA jaina pramAlA ~~~ ~ ~ www wwnwwwwwvvvvvv nwu usI prakAra guru ko cAhie ki saMyama se vicalita hote hue ziSya ko madhura zabdoM se samajhA kara punaH saMyama me sthira kara de| (2) dhannA sArthavAha aura vijaya cora ko kathA dUsarA saMghaTa jJAta adhyayana- anucita pravRtti karane vAle ko anartha ko prApti hotI hai aura samyag bhartha kI prApti nahIM hotI tathA ucita pravRtti karane vAle ko samyag artha kI prApti hai / yaha vatalAne ke lie dhannA sarthavAha aura vijaya nAmaka cora kA dRSTAnta dUsare adhyayana me diyA gayA hai| gajagRha nagara meM dhannA nAmaka eka sArthanAha rahanA thA / usI nagara meM vijaya nAma kA eka cora rahatA thaa| vaha bahuta hI pApa karma karane vAlA aura krUra thaa| eka samaya dhannA sArthavAha kI strI bhadrA ne apane putra devadatta ko snAna maJjana karA kara tathA zrAbhUSaNoM se alaMkRta kara apane dAsa paMthaka ke hAtha meM dekara bAhara khilAne ke lie bhejaa| paMthaka dAsa devadatta ko eka jagaha biThA kara dUsare cAlakoM ke sAtha khelane laga gyaa| itane meM vijaya nAmaka cora vahA~A pahu~cA aura devadatta bAlaka ko uThA le gyaa| ekAnta meM le jA kara use mAra DAlA aura usake sAre AbhaSaNa utAra lie| usake mRtaka zarIra ko eka kara meM DAla kara mAlukakaccha me chipa gyaa| dhannA sArthavAha ne pulisa ko khabara dii| pulisa ne vijaya cora ko DhUMDha kara use kaidakhAne meM DAla diyaa| ___ eka bAra rAjya ke kara (mahasUla) kI corI karane ke kAraNa dhannA sArthavAha rAjya kA aparAdhI sAbita huaa| isalie use bhIkaidakhAne meM DAla diyA aura saMyogavaza usI khor3e meM DAlA jisameM Age vijaya cora thaa| khor3A eka hone ke kAraNa donoM kA bhAnA jAnA, uThanA baiThanA eka hI sAtha hotA thaa| java dhannA sAthai Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . ~~ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavA bhAga -~in ram rm umrammwww w amar in umr nrnwww. . vAha TahI, pezAva bhyAdi karane ke lie jAne kI icchA karatA to vaha cora sAtha calane se inkAra ho jaataa| taba dasarA koI upAya na hone ke kAraNa dhannA sArthavAha apane bhojana meM se thor3A yojana usa cora ko bhI detA aura use apane anukUla raravatA / jaba dhabhA sArthayAha kaida se chUTa kara ghara mAyA to apane putra kI hatyA karane vAle cora ko bhojana dene ke kAraNa usakI patnI ne usakA tiraskAra kiyA aura upAlambha diyaa| tava dhannA ne usa cora ko bhojana dene kA kAraNa samajhAyA aura apanI patnI ke krodha pho zAnta kiyaa| uparokta dRSTAnta dekara zAstrakAra ne isakA nigamana (upanaya) isa prakAra ghaTAyA hai-rAjagRha nagara ke samAna manuSya kSetra hai| dhannA sArthavAha ke samAna sAdhu hai| vijaya cora ke samAna zarIra hai| putra ke samAna nirupama zvAnanda ko dene vAlA saMyama hai| ayogya AcaraNa karane se isakA vinAza ho jAtA hai / AbhUSaNoM ke samAna zabdAdi viSaya haiN| inakA sevana karane se saMyama kA vinAza ho jAtA hai| haDibandhana (khor3e) ke samAna jIva aura zarIra kA sambandha hai| rAjA ke samAna karya pariNAma aura rAmapuruSoM ke samAna karmoM phe bheda haiN| choTe se aparAdha ke samAna manuSyAyu vadha ke kAraNa haiN| malamUtrAdi kI nivRtti ke samAna pratyupekSaNa (paDilehanA) Adi kArya haiM arthAt jisa prakAra apane bhojana meM se kucha hissA vijaya cora ko na dene se vaha yalamUtrAdi kI nivRtti ke lie dhannA sArthavAha ke sAtha nahIM jAnA thA isI prakAra isa zarIra ko bhojana Adi na dene se pahilehaNA Adi saMgama kriyAoM meM samyaka pravRtti nahIM ho sakatI / panthapha dAsa ke samAna mugdha (zabdAdi viSayoM meM Asakta hone vAlA) sAdhu hai / sArthavAhI ke samAna AcArya hai| dUsare sAdhuoM se suna kara ve bhojanAdi se puSTa zarIra vAle sAdhu ko Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI seThiyA jaina granthamAlA ~~~~~~ ~~~ ~ " " ... ~ ~ upAlambha dene lagate haiM kintu usa sAdhu ke dvArA vedanA ko zAnti, vaiyAvaJca Adi kAraNa batalA dene para ve AcArya santuSTa ho jAte haiN| jisa taraha dhannA sArthavAha ne dasarA upAya na hone ke kAraNa apane putra ko mArane vAle cora ko bhojana diyA isI taraha sAdhu ko cAhie ki sirpha saMyama ke nirvAha ke lie cora samAna isa zarIra ko bhojana de, zarIra kI puSTi prAdi kisI dUsare uddezya kolie nhiiN| jisa taraha sarAya meM Thaharane ke lie makAna kA bhADAdenA par3atA hai usI taraha saMyama nirvAha ke lie zarIra ko bhojana rUpI bhAr3A denA caahie| (3) jinadatta aura sAgaradatta ko kathA tIsarA aNDaka jJAta adhyayana-samaphila kI zuddhi ke liezakA doSa kA tyAga karanA cAhie / zaMkA choSa kA tyAga karane vAle parupa ko zuddha samakita ratna kI prApti hotI hai aura zaMkAAdi karane vAle ko samakita ratna kI prApti nahIM hotI / isa bAta ko batAne ke lie tIsare adhyayana meM aNDe kA dRSTAnta diyA gayA hai| __campA nagarI ke andara jinadatta aura sAgaradatta nAma ke do sArthavASTha putra rahate the| ve donoM bAlamitra the| krIr3A ke lie udyAna meM gae hue donoM mitroM ne eka jagaha mayUrI ke aNDe dekhe / una aNDoko uThA kara ve donoM mitra apane apane ghara le Aye aura bUkar3I ke aNDoM ke sAtha rakha diye| sAgaradatta ko yaha zaGkA huI ki ina aNDoM meM se mayUrI ke bacce paidA hoMge yA nahIM ? isalie vaha unako vAravAra hilA kara dekhane lgaa| hilAne se ve aNDe nirjIva ho gye| jisase usako ati kheda aura cintA huii| jinadatta ne una aNDoM ke viSaya meM koI zahA na kI, isalie Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sapA, pAcavA bhAga 137 ~~~~~~ unako hilAyA DulAyA bhI nahIM,jisase samaya para una aNDoM se mayUrI ke bacce paidA hue| phira vaha una baccoM ko mayUra poSaka se zikSita pharA phara nRtya aura krIr3hAeM karavAtA huA Ananda kA anubhava karane lgaa| uparoktaSTAnta dekara zAstrakAra ne sAdhasAdhvI zrAvaka zrAvikA ko yaha upadeza diyA hai ki bItarAga jinezvara deva ke kahe hue tattvoM meM kisI prakAra kA sandeha nahIM karanA cAhie kyoMki sandeha hI anartha kA kAraNa hai| jina vacanoM meM niHzaMka rahanA caahie| yadi kadAcit zAstra kA koI gahana tatva barAbara samajha meMna Ave to apanI buddhi kI mandatA aura zAnAvaraNIya kA udaya sapA kara kabhI vidvAn AcArya kA saMyoga milane para usa tatva kA nirNaya pharane kI buddhi rakhanI cAhie kintu zaMkita na honA cAhie / tahameva sacca nissaMkaM jaM jiNehi paveiyam / arthAt-jo kevalI bhagavAn ne pharamAyA hai vahI satya hai| aisI vRddha zraddhA rakhanI cAhie kyoMki tIrthaGkara devoM ne phevala saMsAra ke prANiyoM ke paropakAra ke lie hI ina tatvoM kA pratipAdana kiyA hai| vairAgadveSa aura moha se rahita hote haiM isalie unako jhUTha bolane kA koI kAraNa hI nahIM hai / ataH vIsarAga jinezvara ke vacanoM meM niHzAnti aura niSkAMkSisa honA cAhie / (4) kachue aura zRgAla kI kathA cauthA kUrmajJAta'adhyayana-apanI paoNca indriyoM ko vaza meM rakhane se guNa kI prApti hotI hai aura vaza meM na rakhane se aneka prakAra ke doSa utpanna hote haiN| isake lie do kachaoM dRSTAnta isa adhyayana meM diyA gayA hai| vArANasI nagarI ke bAhara gaMgA nadI ke kinAre eka draha thaa| Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bhI seThiyA jaina granthamAlA * ~. . . . . . . . . usameM do kachue rahate the| usa draha ke pAsa hI eka mAluphAkaccha thaa| vahaoN doSapI zagAna (siyAlie) rahate the| eka dina una donoM ne una chuyoM ko dekhaa| zRgAloM ko dekhate hI donoM kachuoM ne apane zarIra ke saba aGgoM ko saMzoca liyA jisase ve zagAla unakA kucha bhI nukasAna nahIM kara sake kintu thor3e samaya bAda hI unameM se eka kachue ne una zagAloM ko dara gae hue samajhakara dhIra dhIra apanI gardana aura para bAhara nikAle / usake pairoM ko bAhara nikale hue dekha phara be pApI zagAla zIghratApUrvaka vahA~ pAe aura usa kachue ke zarIra ke agoM ko cheda dAlA aura use jIvana rahita kara ddaalaa| dUsarA phachuA, jisane apane aGga gupta rakhe aura bAhara nahIM nikAle, pApI zRgAla usakA kucha bhI nahIM bigAr3a sake aura vaha kachuA usa dara meM mAnandapUrvaka rahane lgaa| isa dRSTAnsa kA upanaya ghaTAte hue zAstrakAra ne batalAyA ki do machuoM ke samAnadosAdhu samajhane caahieN| cAra paira aura grIvA phe samAna pA~ca indriyoM hai| bAhara nikAlane ke samAna zabdAdi viSaya haiN| uname pravRtti karanA rAga, dvepa rUpI do zagAla haiN| ina donoM ke vaza meM hone se saMyama kA ghAta ho jAtA hai| jo sAdhu indriyoM ke viSayoM meM pravRtta nahIM hotA vaha dUsare kachue kI taraha draha sukha ke samAna mokSa surasa ko mApta karatA hai aura indriya mukha meM lolupa sAdhu saMsAra sAgara meM paribhramaNa karatA huA ananta duHranoM ko bhogatA hai| isalie sAdhu ko indriyoM ke haravoM meM tathA zabdAdi viSayoM meM lolupa nahIM honA caahie| (5) zailaka rAjarSi kI kathA pA~cavA~ zailaka jJAta adhyayana-yadi phisI kAraNa se koI sAdhu indriyoM ke vaza meM par3a kara saMyama meM zithila par3a jAya parantu phira Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, zacavA bhAga 436 apanI bhUla ko samajha kara saMyama mArga meM dRr3ha ho jAya to vaha bhI apane artha kI siddhi kara sakatA hai isake lie zailaka rAjarSi kA dRSTAnta diyA gayA hai| dvArikA nagarI meM kRSNa vAdeva rAjya karate the| unake rAjya meM thAvacca putra nAmaka eka sArthavAhaputra rahatA thaa| eka samaya bhagavAn neminAtha svAmI vahaoN pdhaare| unakA dharmopadeza suna kara thAvaccAputra ko vairAgya utpanna ho gayA aura eka hajAra puruSoM ke sAtha pravrajyA grahaNa kii| bhagavAn kI AjJA lekara thAvaccAputra anagAra eka hajAra sAdhuoM ke sAtha alaga vihAra karane lge| eka vAravihAra karate hue selakapura pdhaare| vahA~ kA rAjA zailapha apane panthaka Adi pA~ca sau mantriyoM sahita unakA dharmopadeza sunane ke lie paayaa| prativodha prApta kara usane zrAvakadharmaaMgIkAra kiyaa| usa samaya zuka parivrAjapha epha ejAra parivrAmakoM sahita apane mata kA upadeza detA huA vicrtaathaa| vicarasA huthA vaha saugandhikA nagarI meM aayaa| usakA upadeza suna kara sudarzana seTha ne zaucadharma aGgIkAra kiyaa| dhikA nagarI meM pdhaare| unakA dharmopadeza sunane ke lie nagara janoM ke sAtha sudarzana seTha bhI gayA / unakA upadeza suna kara sudarzana seTha ne zaucadharma kA tyAga kara diyA aura vinaya dharma svIkAra kara zrAvaka vrata aGgIkAra kara liye / isa bAta ko jAna kara zaka parivrAjaka vahA~ AyA kintu sudarzana ne usakA Adara satkAra nahIM kiyaa| isake pazcAt vaSTha sudarzana seTha ko sAtha lekara thAvacApatra anagAra ke pAsa gayA aura bahuta se prazna kiye| unakA yuktiyukta uttara sana kara zuka parivrAjaka ko samyaga tattva kA bodha hogayA aura apane hajAra ziSyoM sahita thAvaccAputra anagAra ke Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI meThiyA jaina granthamAlA pAsa pravrajyA aGgIkAra kara lii| apane dharmAcArya zrIthAvaccAputra ana. gAra kI AmA lejharazuka nimrantha apane eka hajAra ziSyoM sahita alaga vihAra karane lge| kucha samaya pazcAt thAvaccAputra managAra ko kevalajJAna utpanna hogayA aura ve mokSa meM padhAra gye| __ eka samaya vihAra karate hue zuru nigraMndha selakapura pAre / zailaka rAjA ne apane putra maNDUka ko rAja siMhAsana para biThA kara zupha nigrantha ke pAsa paMthaka prAdi 500 mantriyoM sahita dIkSA aGgIkAra kara lI aura vicarane lge| zuka nirgrantha kI yAjJA anusAra zailaka rAjarSi paMthapha Adi 500 ziSyoM sahita alaga vihAra karane lge| kucha kAla bAda zuka nirgrantha ko phevalajJAna utpanna ho gayA aura ve mokSa padhAra gye| grAmAnugrAma vihAra kara dharma kA upadeza karate hue zailaka rAjarpi ke zarIra meM pitta jvara kI bImArI ho gii| selaphapura ke rAjA maNDUka kI AjJA lekara ve usakI dAnazAlA meM Thahara gye| rAjA ne catura vaidyoM dvArA unakI cikitsA karavAI jisase thor3e hI samaya meM svastha ho gye| svastha ho jAne ke bAda bhI dhanojJa azana, pAna khAdima svAdima Adi meM mRcchita ho jAne ke kAraNa zailaka rAjarSi ne vahA~ se vihAra nahIM kiyaa| zailaka rAjarSi kI yaha dazA dekha kara dUsare saba sAdhuoM ne vahA~ ro vihAra kara diyA sirpha eka paMthaka sAdhu unakI sevA meM rhaa| eka dina kArtika cAtumAsika pratikramaNa karake paMthaka nibrantha ne zailaka rAjarSi ko khamAne ke lie unake caraNoM kA sparza kiyaa| usa samaya zailaka rAjarSi azana pAna Adi kA khava AhAra karake mukha pUrvaka sote hue the| pairoM kA sparza karane ke kAraNa unakI nidrA bhaGga ho gaI jisase ve kupita ho gye| paMthaka nirgrantha ne vinaya pUrvapha arja kI ki- pUjya ! Aja caumAtI parva hai| caumAsI pratikramaNa karake Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnna bola maMgraha, pAca ga bhAga 441 ~~*~* * * * *mn . maiM bhApako ravamAne ke lie AyA huuN| merI tarapha se Apako jo kaSTa huA hai usake lie maiM kSamA cAhatA hai| paMthaka mani ke uparokta vacanoM ko sana kara zailaka rAjarSi ko pratibodha huA aura vicAra karane lage ki rAjya kA tyAga karake maiMne dIkSA lI hai aba mujhe azanAdi meM mUrchAbhAva rakha kara saMyama meM zithila na bananA caahie| aisA vicAra kara zailaka rAmarSi dUsare dina prAtaH kAla hI maNDUka rAjA ko usake pITha phalaka Adi sambhalA kara saMyama meM dRr3ha ho kara vihAra karane lge| isa vRttAnta ko mana kara unake dUsare ziSya bhI unakI sevA meM Agaye aura guru kI sevA zuzrUSA karate hue vicarane lge| bahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kara zailaka rAjarpi aura paMthaka Adi pA~ca sau hI nigrandhoM ne siddha pada prApta kiyA / isa adhyayana ke anta meM bhagavAn ne muniyoM ko upadeza karate hue pharamAyA hai ki jo sAdhu sAdhvI pramAda rahita hokara saMyama mArga meM pravRtti kareMge ve isa loka meM pUjya hoMge aura anta meM mokSa pada ko prApta kreNge| (6) tumbe kA dRSTAnta chaThA 'tumbaka jJAta' adhyayana-pramAdI ko anartha kI prApti aura apramAdI ko artha kI prApti hotI hai arthAt pramAda se jIva bhArIkarmA aura apramAda se laghukarmA hotA hai| isa bAta ko batalAne ke lie chaThe adhyayana meM tumbe kA dRSTAnta diyA gayA hai| jaise kisI tumbe para DAbha aura kuza lapeTa kara miTTI kA lepa kara diyA jAya aura phira use dhUpa meM sukhA diyA jAya / isake bAda kramazaH hAbha aura kuza lapeTane hue ATha bAra usake Upara miTTI kA lepa kara diyA jAya / isake pazcAt usa gumbe ko pAnI Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 zrI meThiyA baina panthamAlA ~~rnmmmm mmmm ~ or or narr m ammmmmmmmmm meM chor3a diyA jAya to vaha miTTI ke lepa se bhArI hone ke kAraNa pAnI ke tala bhAga meM nIce calA jAyagA / pAnI meM par3A rahane ke kAraNa jyoM jyoM usakA lepa gala phara utaratA jAyagA tyoM tyoM vaha Upara kI tarapha uThatA jaaygaa| jaba usa para se AThoM lepa utara jAyeMge tava vaha tumvA pAnI ke Upara bhaajaaygaa| tumvemA dRSTAnta dekara zAstrakAra ne yaha batAyA ki isI prakAra jIva prANAtipAta Adi aThAraha pApasthAnoM kA sevana kara pATha karmoM kA upArjana karate haiM jisase bhArI hokara ve narakAdi nIca gatiyoM meM jAte haiN| ATha karmoM se mukta ho jAne ke pazcAt jIva lokAgra meM sthita siddhasthAna (mukti) meM pahu~ca jAte haiN| bhataH jIvoM ko prANAtipAta zrAdi pApoM se nivRtti karanI caahie| (7) cAra putravadhuoM kI kathA sAtavAM 'rohiNI jhAla' adhyayana-pA~ca mahAvratoM kA sanyag pAlana karane vAle ArAdhaka sAdhu ko zubha phala kI prApti hotI hai aura virAdhaka ko azubha phala kI prApti / isa vAta ko batAne ke lie sAtaveM adhyayana meM rohiNI zrAdi kA dRSTAnta diyA gayA hai| __rAjagRha nagara ke andara dhannA nAma kA eka sArthavAha rahatA thaa| usake bhadrA nAma kI bhAryA thii| usake dhanapAla, dhanadeva, dhanagopa aura dhanaracita nAma ke cAra putra the| inakI bhAryAoM ke nAma kramazaH ujjhikA, bhogavatI, ratikA aura rohiNI thaa| dhannA sArthavAha ne apanI putravadhuoM kI buddhi kI parIkSA karane ke lie sava kuTumbI parupoM ke sAmane pratyeka ko pA~ca pA~ca zAlikaNa (chilake sahita cAvala) diye| unako lekara jyeSTha putravadhU ne to pheMka diyA, dUsarI ne AdarapUrvaka khA liyA, tIsarI ne bar3I hiphAjata ke sAtha apane jevaroM kI peTI meM rakha diyA, cauthI ne Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina simAnta bola sapraha, pAcavA bhAga 143 mammarnnr mm~ una zAlikaNoM ko lekara apane bandhu varga ko de diyA aura kahA ki varSA hote hI ina zAlikaNoM ko sApha kiye hue kheta meM vo denA aura bar3e hone para phira dUsarI jagaha bonA isa taraha kramazaH bote rhnaa| bandhuvarga ne usake kathanAnusAra kArya kiyaa| isa prakAra pA~ca varSa bIta gye| eka samaya zvasura ne putravadhuoM se ve pA~ca zAlikaraNa vApisa maoNge taba unhoMne apanA apanA vRttAnta kaha sunaayaa| choTI putrabadhU ne una zAlikaNoM se paidA hue zAli dhAnya ke kaI gAr3e bharavA kara maMgavAye aura zvasura ke sAmane sArI hakIkata khii| zvasura ne una cAroM kA vRttAnta suna kara unakI buddhi ke anusAra una kokAma sauMpa diyA arthAt bar3I bahU ko ghara kA kacarA kUr3A nikA lane kA, dasarI ko rasoI banAne kA, tIsarI ko bhAMDAgAriNI kA yAni ghara ke mAla kI rakSA karane kA kAma sauMpA aura cauthI vahU ko ati buddhimatI samajha kara use ghara kI mAlakina bnaayaa| ___ uparokta dRSTAnta dekara bhagavAn ne apane ziSyavarga ko saMbodhita karake pharamAyA ki jo sAdhu sAdhvI paoNca mahAvratoM ko lekara pahalI aura dUsarI bahU kI taraha unakA tyAga kara dete haiM yA rasane. ndriya ke vazIbhUta ho khAne pIne meM hI laga jAte hai ve isa loka meM ayaza akIrti kA upArjana kara nindA ke pAtra hote haiM aura catugati rUpa saMsAra meM paribhramaNa karate rahate haiM / tIsarI aura cauthI putravadhU ke samAna josAdhu sAdhvI paoNca mahAvratoM ko lekara sakhyaka prakAra se unakA pAlana karate haiM tathA apane guNoM ko adhikAdhika bar3hAte haiM ve isa loka meM vipala yaza kIrti kA upArjana kara pUjyapada ko prApta karate haiM aura anta meM siddhapada ko prApta karate haiN| isa dRSTAnta ko jAna kara bhavya prANiyoM ko dharma ke viSaya meM apramatta rUpa se pravRtti karanI caahie| Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 zrI seThiyA jaina granthamAlA ormurr wrmr rrrrr ~~ ~ ~~~~~ (8) bhagavAn mallinAtha kI kathA ATavaoN 'malli jJAta adhyayana-pA~ca mahAvratoM ko lekara yadi unheM kiJcit bhI mAyA kapaTAI se dUSita kara diyA jAya to unakA yathArtha phala nahIM hotA hai / isa bAta ko puSTa karane ke lie AThaveM adhyayana meM bhagavAn mallinAtha kA dRSTAnta diyA gayA hai| bhagavAn mallinAtha pUrvabhatra meM mahAbala nAma ke raajaathe| unake acala, dharaNa, pUraNa, vasu, vaizramaNa aura abhicandra nAma ke chaH bAlamitra the| una sAtoM mitroM ne eka hI sAtha dIkSA grahaNa kI aura yaha nizcaya kiyA ki saba hI mitra eka sAtha eka sarIkhI tapasyA kreNge| isake pazcAt ve velA telA Adi tapasyA karate hue vicarane lge| AgAmI bhava meM ina chaH mitroM se bar3A pada pAne kI icchA se mahAbala muni kapaTa se adhika tapasyA karane lge| va vele ke dina telA aura tele ke dina colA kara liyA karate the| una sAto maniyoM ne bAraha bhikkhu paDimA aGgIkAra kii| isake bADha laghusiMha niSkrIr3ita tapa kiyA jisakI eka paripATI meM chaH mahIne aura sAta dina lage arthAt 154 tapasyA ke dina aura 33 pAraNe ke dina hote hai| isake pazcAt mahAsiMha niSkrIr3ita tae aGgIkAra kiyA jisakI eka paripATI meM eka varSa chaH mahIne aura aThAraha dina lage arthAt 467 dina upavAsa ke aura 61 pAraNe ke dina hote haiN| kula 558 dina hote haiN| isa prakAra ugra tapasyA karake aura bIsa boloM meM se kaI boloMkI utkRSTa ArAdhanA karake mahAvala muni ne tIrthaGkara nAmajharya kA upArjana kiyaa| tIrthaGkara nAma karma upArjana karane ke vIsa bola ye haiM(1) arihanta (2) siddha (3) pravacana-zrutajJAna (4) guru, dharmopadezaka (5) sthavira (6) bahuzruta (7) tpsvii| ina sAta kI vatsa Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina simAnta bola sapaha, pAcavA bhAga 445 ~ ~ ~ ~ on latA yAni vahumAna pUrvaka bhakti karane se| (8) jJAna (6) darzana (10)vinaya (11) Avazyaka (12)zIlavata ina paoNcoM kA niraticAra pAlana karane se (13) khaNalava-saMvega,bhAvanA aura dhyAna se (14) tapa (15) tyAga (16) vaiyAvacca (17) samAdhi (18) apUrva jJAna grahaNa (16) zrusa bhakti (20) pravacana prbhaavnaa| ina bIsa boloM kI utkRSTa ArAdhanA karane se jIva tIrthaGkara nAma karma upArjana karatA hai| ina vIsa voloM kI vistRta vyAkhyA chaThe bhAga ke bIsaveM bola saMgraha meM dI jaaygii| __ aneka varSoM tapha zramaNa paryAya kA pAlana karake ve devaloka meM utpanna hue| vahaoNse cava kara ve chahoM mitra bhinna bhinna deza ke rAjAoM ke yahaoN rAjakumAra rUpa se utpanna hue| mahAbala rAjA kA jIva devaloka se cava kara mithilA nagarI ke rAjA kumbha kI rAnI prabhAvatI ke garbha meM aayaa| sakha zayyA para sotI huI prabhAvatI rAnI ne nimna likhita caudaha mahAsvama dekhe / yathA-gaja,pabha, siMha, abhiSeka, puSpamAlA, candra,sUrya, dhvajA, kalaza,padma sarovara,sAgara, vimAna, ratnarAzi, nidhama agni| svapna pAThakoM se svamoM ke phala ko suna kara rAnI atiharSita haI aura garbha kA pAlana karane lgii| nau mAsa pUrNa hone para rAnI ne eka putrI ko janma diyaa| putrI ke janma se mAtA pitA ko bahuta prasannatA huI / tIrthaGkara kA janma huA jAna kara aneka devI aura devoM ke sAtha indra vahA~ upasthita hue| yathAvidhi janma kalyANa manA kara vevApisa apane sthAna para cale gye| mAtA pitA ne putrI kA nAma malliku~varI rakhA / pA~ca dhAyoM dvArA lAlana pAlana kI jAtI huI mallikuMvarI surakSita vela kI taraha bar3hane lgii| jaba malikuMvarI kI avasthA lagabhaga so varSa kI huI tava eka samaya unhone avadhijJAna dvArA apane pUrvabhava ke chaH mitroM ko dekhA Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 zrI seThiyA jaina dhanyamAlA aura jAnA ki ve isI bharatakSetra meM alaga alaga rAjAoM ke yahA~ rAjaputra rUpa se utpama hue haiN| __ bhaviSya meM hone vAlI ghaTanA ko jJAna dvArA jAna kara mallikuMvarI ne naukaroM ko bulA kara azoka vATikA meM aneka stambhoM vAlA eka mohanaghara banAne kI mAjhA dii| mohana para bana jAne ke bAda usake bIca mallikuMbarI ke bhAkAra bAlI epha sone kI pratimA banapAI / usake mastaka para ekachidra rakhA aura usa para eka kamalAkAra ukkana lagA diyaa| mallikaMbarI jo bhojana karatI usameM se eka trAsa pratidina usa chidra meM DAla kara nApisa Dhakphana lagA diyA jAtA thaa| bhojana ke sar3ane se usameM se gAya aura sarpa ke mRta kalebara se bhI atyanta adhika durgandha uThane lgii| mallikuMvarI ava pUrNa yauvana amasyA ko prApta ho cukI thii| usake rUpa lAvaNya kI prazaMsA cAroM tarapha phaila gii| usa samaya sAketapura nAma kA nagara thaa| vahaoN pratibuddhi nAma kA gaNA rAjya karatA thaa| rAnI kA nAma padmAvatI thaa| rAmA ke pradhAna mantrI kA nAma mubuddhithA / yaha rAjanIti meM bar3A catura thaa| ___ eka samaya nAga mahotsava manAne ke liye rAjA, rAnI aura mantrI sabhI udyAna meM gaye / vahA~ rAjA ne eka bar3A miridAmagaMDa arthAt sundara mAlAoM kA daNDAkAra samUha dekhaa| use dekha kara rAjA ko bar3A Azcarya huaa| rAjA ne mantrI se pUchA ki kyA tumane sahI pahale aisA siridAmagaMDa dekhA hai| mantrI ne uttara diyArAjan ! eka samaya maiM mithilA gayA thaa| usa samaya vahaoN ke rAjA kumbha kI putrI mallika~varI kA janma mahotsava manAyA jA rahA thaa| maine vahA~ eka siridAmagaMDa dekhA thaa| padmAvatI rAnI kA yaha siridAmagaMDa usakI zobhA ke lAkha aMza ko bhI prApta nahIM hotaa| Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, pAcavA bhAga 447 v vuuuuuy www. isake bAda mantrI dvArA kI gaI mallikavarI ke rUpa lAvaNya kI prazaMsA ko suna phara prativaddhi rAjA ne eka dUta rAjA kumbha ke pAsa bhejA bhora mallikuMcarI kI mAMgaNI (yAcamA) kii| dUta zIghra hI mithilA ke liye ravAnA ho gyaa| agadeza meM campA nAma kI nagarI thii| vahA~ ke rAjA kA nAma candrachAya thaa| usa nagarI meM bharaNaka mAdibahuta se zrAvaka rahate the| ve naukA dvArA apanA vyApAra paradeza meM karate the| eka samaya araNaka zrAvaka ne dUsare bahuta se vyApAriyoM ke sAtha lavaNa samudra meM yAtrA kI / jaba jahAna samudra ke bIca meM pahuMca gayA toakAla hI meM megha kI garjanA hone lagI aura bhayaMkara vijaliyA~ camakane lgiiN| isake pazcAta hAtha meM talavAra lie epha bhayaMkara rUpa vAlA pizAca unake sanmukha bhAyA aura araNaka Abakase kahane lagA ki he araNapha ! tujhe apane dharma se vicalita honA iSTa nahIM parantu maiM tujhe tere dharma se vicalita karU~gA / tU apane dharma ko chor3a de anyathA maiM tere jahAja ko AkAza meM uThA kara phira samudra meM paTaka dUMgA jisase tU mara kara Ate aura raudradhyAna karatA huA durgati ko prApta hogaa| pizAca ke uparokta vacanoM ko suna kara jahAja meM vaiThe hue dUsare loga bahuta ghabarAye aura indra, vaizramaNa, durgA Adi devoM kI aneka prakAra kI mAnyatAeM karane lage kintu araNakazrAvaka kiJcinmAtra bhI ghabarAyA nahIM aura na vicalita hI huA / pratyuta apane vastra se bhUmi kA pramArjana karake sAgArI saMthArA karake dharma dhyAna karatA huA zAntacitta se vaiTha gayA / isa prakAra nizcala baiThe hue zraraNaka zrAvaka ko dekha kara vaha pizAca aneka prakAra ke bhayotpAdaka vacana kahane lagA | araNaka ko vicalita na hote dekha pizAca usa jahAja ko do aMguliyoM se uThA kara AkAza Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI seThiyA jaina granthamAlA - . .marva . . .mmmmmmm ... -- ~ ~ ~ ~ ~ meM bahuta UMcA le gayA aura araNaka zrAvaka se phira isI prakAra kahane lagA ki tU apane dharma ko chor3a de| kintu vaha apane dharma se kizcit bhI calAyamAna nahIM huA / araNaka zrAvaka ko isa prakAra apane dharma meM dRr3ha dekha kara vaha pizAcazAnta hogyaa| apanA asalI devasvarUpa dhAraNa karake vaha araNaka zrAvaka ke sAmane hAtha jor3a kara upasthita huA aura kahane lagA ki- pUjya ! Apa dhanya haiM / ApakA janma saphala hai| Aja devasabhA ke andara zakrendra ne ApakI dhArmika dRr3hatA kI prazaMsA kI ki jIvAjIvAdika nava tattva kA jJAtA araNaka zrAvaka apane dharma ke viSaya meM itanA dRr3ha hai ki usako deva dAnava bhI nirgrantha pravacana se vilita karane meM aura samakita se bhraSTa karane meM samartha nahIM haiN| mujhe zakrendra ke vacanoM para vizvAsa nahIM aayaa| ataH maiM ApakI dhArmika dRr3hatA kI parIkSA karane ke lie yahA~ AyA thaa| "devAnapriya ! jisa taraha zakendra ne ApakI prazaMsA kI thI vAstava me zrApa vaise hI haiN| maiMne jo Apako kaSTa diyA usake lie Apase kSamA cAhatA huuN| mere thaparAdha ko ApakSamA kreN|" isa prakAra vaha apane aparAdha kI kSamA yAcanA karake araNaka zrAvaka kI sevA meM kuNDaloM kI jor3I rakha kara apane sthAna ko calA gyaa| apane Apa ko upasarga rahita samajha kara araNaka zrAvaka ne kAusagga kholA aura sAgArI saMthAre ko pAra liyaa| isake bAda vearazaka Adi sabhI nauNika dakSiNa dizA meM sthita mithilA nagarI ke andara Aye / araNaka ne rAjA kumbha ko bahuta sA dravya aura eka kuNDala jor3I bheTa kii| rAjA kumbha ko vaha kuNDala jor3I bahuta pasanda AI aura usI samaya mallikuvarI ko bulA kara use pahanA dI / bharaNaka Adi vyApAriyoM kA bahuta Adara satkAra kiyA aura unakA rAjya mahasUla mApha kara diyaa| Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 446 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmm vyApAriyoM ne apanA mAla becA aura vahA~ se nayA mAla kharIda kara jahAja meM bhara liyaa| samudra yAtrA karate hue ve campA nagarI pahu~ce / vahaoN ke rAjA candrachAya ke pUchane para una vyApAriyoM ne malliUvarI ke rUpalAvaNya kA varNana kiyaa| use sunakara candrachAya rAjA ne apanA dUta kumbha rAjA ke pAsa bhejA ki malliku~varI kA vivAha usake sAtha kara de| kuNAla deza meM zrAvastI nagarI thii| vahA~ rUpI nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma dhAriNI nAma suvAhukumArI thA / eka samaya rAjA ne bar3I dhUmadhAma se subAhu kumArI kA snAna mahotsava mnaayaa| rAjA ne apane maMtrI varSadhara se pUchA ki isase pahile tumane kahIM aisA snAna mahotsava dekhA hai ? mantrI ne uttara diyA- mithilA ke rAjA kumbha kI putrI mallikuMvarI kA snAna mahotsava dekhA thaa| yaha usake lAkhaveM aMza ko bhI prApta nahIM hotA hai| __ mantrI dvArA kI gaI mallikuMvarI ke rUpa lAvaNya kI prazaMsA ko muna kara rAjA use prApta karane ke liye Atura hogyaa| tatkAla eka data ko bulA kara rAjA ne use mithilA bhejA aura mallikuMvarI kI mAMgaNI (yAcanA) kI / dUta mithilA ke lie rvaanaahogyaa| ___ eka samaya mallikuMvarI ke kAnoM ke divya kuNDatoM kI sandhi khala gaI / rAjA kumbha ne zahara ke sAre sunAroM ko bulAyA aura una TUTe hue kuNDaloM kI sandhi jor3ane ke liye kahA / sunAroM ne bahuta prayatna kiyA kintu ve kuNDaloM kI sandhi nahIM jor3a ske| rAjA ke pAsa Akara ve kahane lage- rAjan ! yadi Apa yAjJA deM to hama naye kuNDala banA sakate haiM kintu ina TUTe hue kuNDaloM kI sandhi jor3ane meM asamartha haiN| sunAroM kI vAta muna kara rAjApita ho gyaa| usane sunAroM ko apane rAjya se nikala jAne kI AjJA Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina panthamAlA anorammarrrrrma rmwww.mms rumwwmwww.ram de dii| ve sava sunAra mithilA se nikala kara vArANasI nagarI meM aaye| vahA~ ke rAjA zaMkha ke pAsa jAkara vArANasI meM rahane kI AjJA mAMgI / rAjA ne unase dezanikAlA dene kA kAraNa puuchaa| sunAroM ne sArA vRttAnta kahA aura mallikuMvarI ke rUpa lAvaNya kI prazaMsA kii| use suna kara mallikuMvarI ke sAtha vivAha karane kI icchA se rAjA zaMkha ne eka data mithilA bhejaa| mithilA ke rAjA kumbha ke putra kA nAma malladinna thaa| vaha yuvarAja thaa| eka samaya zahara ke saba citrakAroM ko bulAkara malladinna kamAra ne apane sabhAbhavana ko citrita karane kI AjJA dii| citrakAroM ne rAjakumAra kI AjJA svIkAra kara apanA kAma zuru kara diyaa| una saba citrakAroM meM eka citrakAra ko aisI labdhi thI ki kisI bhI padArtha kA eka avayava dekha kara sAre kA bahU citra vanA sakatA thaa| eka samaya mahala meM baiThI huI mallikuMvarI ke paira kA aMgaThA citrakAra kI najaroM meM par3a gyaa| usane labdhi ke prabhAva se malliku~varI kA hUbahU citra sabhAbhavana meM citrita kara diyaa| java sabhAbhavana pUrA citrita hogayA to rAjakumAra use dekhane ke liye aayaa| vividha prakAra ke citroM ko dekha kara vaha bahuta prasanna huaa| Age bar3hane para usane apanIvar3I vahina mallikuMvarI kA citra dekhaa| use dekha kara vaha usa citrakAra para kupita hogyaa| usane isa citrakAra ko apane rAjya se nikala jAne kI bhAjJA dii| vaha citrakAra mithilA se nikala kara hastinApura meM pAyA / vahA~ ke rAjA adInazatru ke pAsa jAkara usane vahA~ rahane kI AjJA moNgii| rAjA ke pUchane para citrakAra ne apanA sArA vRttAnta kahA aura mallikuMvarI kA citra use vtaayaa| citra ko dekha kara rAjAusa para mohita hogayA |mllikuNvrii ke sAtha vivAha karane kI icchA se rAjA ne apanA eka data mithilA ko bhejaa| Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 451 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwwwmmmmmmmmmmmmmmmm eka samaya cotA nAma kI paritrAnikA mithilA nagarI meM aaii| mallikuMvarI ke pAsa bhAkara zuci dharma kA upadeza dene lgii| usane vatalAyA ki hamAre dharmAnusAra bhapavitra vastu kI zuddhi jala aura miTTI dvArA hotI hai| mallikuMvarI ne kahA-parivAjike ! rudhira se lipta vasna ko rudhira se dhone para kyA usakI zuddhi ho sakatI hai ? paritrAjiphAne khaa-nhiiN| malliphavarI ne kahA-isIprakAra hiMsA se hiMsA kI (pApa sthAnoM kI)zuddhi nahIM ho sktii|mlli kuMvarI kA yukti pUrNa vacana suna kara cokSA paritrAjikA nirU ttara ho gii| malliku~varI ko dAsiyoM ne usakA upahAsa kiyA / isase krodhita hokara cokSA parivrAjikA vahA~ se nikala gii| vaha kampilapura ke rAjA jitazatra ke antaHpura meM gaI / rAjA ne usakA Adara satkAra kiyaa| isake pazcAt rAjA ne usase pUchA parivAjike ! tuma bahuta jagaha ghUmatI ho / mere jaisAantaHpura tuma ne pharI dekhA hai ? parivrAjikA ne kahA-rAjan ! bhApa kUpamaNDUka pratIta hote haiM / maiMne mithilA ke rAjA kumbha kI putrI mallikuMvarI ko dekhA hai| vaha devakanyA ke samAna sundara hai| bhApakA sArA antaHpura usake paira ke aMgUThe kI zobhA ko bhI prApta nahIM ho sktaa| ___ malliku~varI ke rUpa lAvaNya kI prazaMsA suna kara rAjA jitazatra ne apanA eka dUta rAjA kumbha ke pAsa mithilA bhejA aura malliku~varI kI mAMgaNI (yAcanA) kii| * chahoM rAjAmoM ke dUta eka sAtha mithilA meM pahu~ce aura apane apane rAjA kA sandeza kumbha rAjA ko kaha sunaayaa| epha kanyA ke lie chaH rAjAoM kI mAMgaNI dekha kara kumbha rAjA ko krodha aagyaa|duutoN kA apamAna karake unheM apane nagara se bAhara nikAla diyaa| apamAnita hokara dUta vApisa cale gye| unhoMne jAkara sArA vRttAnta apane apane rAjA se kahA / isase ve chahoM rAjA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 zrI seThiyA jaina granthamAlA kupita hue aura apanI apanI senA sajAphara rAjAkumbha ke Upara car3hAI kara dii| isa vRttAnta ko suna kara rAjA kumbha ghabarAyA / mallika~varI ne apane pitA ko AzvAsana diyA aura kahA ki Apa ghabarAiye nhiiN| maiM saba ko samajhA duuNgii| bhApa saba rAjAbhoM ke pAsa pRthaka pRthak dUta bheja dIjie ki zAma ko tuma mohana gha aao| maiM tumheM mallikuMvarI duuNgaa| rAjA kumbha ne aisA hI kiyaa| pRthaka pRthak dvAra se ve chahoM rAjA zAma ko mohana ghara meM aagye| malliku~varI ne pahale se mohana ghara meM apane AkAra vAlI sone kI pusalI banA rakhI thI jisameM Upara ke chidra se pratidina bhojana kA eka eka grAsa DAlA thA / usa murvaNa kI putalI ko dekha kara ve chahoM rAjA use sAkSAt mallikuMvarI samajha kara usa para mohita hogaye / isI samaya mallikuvarI ne usa putalI ke Dhakkana koughAr3a diyA jisase usameM DAle hue anna kI atyanta durgandha bAhara niklii| usa durgandha ko na saha sakane ke kAraNa ve chahoM rAjA parAGmukha hokara baiTha gye| isa avasara ko upayukta samajha kara mallikuMvarI ne unako zarIra kI azucitA batalAte hue dharmApadeza diyA aura apane pUrvabhava kA vRttAnta kahA jise suna kara una chahoM rAjAoM ko jAtismaraNa jJAna utpanna hogyaa| chahoM rAjAoM ne apane apane jyeSTha putra kA rAjyAbhiSeka kara bhagavAn mallinAtha ke sAtha pravrajyA aGgIkAra kara lii| varSIdAna dene ke pazcAt bhagavAn mallinAtha ne paupa zuklA ekAdazI ko prAtaHkAla dIkSA lI aura dUsare pahara meM unheM kevalajJAna utpanna ho gyaa| ___ bhagavAn mallinAtha ke 28 gaNa the aura 28 hI gaNadhara the| cAlIsa hajAra sAdhu, pacapana hajAra sAdhviyaoN,eka lAkha caurAsI hajAra zrAvaka,tIna lAkha paiMsaTha hajArazrAvikAeM thiiN|600 caudaha pUrvadhArI sAdhu,do hajAra avadhijJAnI,3200 kevalajJAnI, 3500 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 453 rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrman vaikriyaka labdhidhArI,800 manaHparyayajJAnI, 1400vAdI,2000 anuttara vimAnavAsI hue| __ bhagavAn mallinAtha ko kevalajJAna hone ke do varSa bAda unake zAsana meM se jIva mokSa jAne lage aura unake nirvANa ke pazcAt vIsa pATa taka jIva mokSa meM jAte rhe| bhagavAn mallinAtha kA zarIra unnIsa dhanuSa UMcA thA, zarIra kA varNa priyaMgu samAna nIlA thaa| ___ kevalajJAna hone para ve dharmopadeza karate hue aura aneka bhavya prANiyoM kA uddhAra karate hue vicarate rhe| bhagavAn mallinAtha __ sau varSa taka gRhasthAvAsa (chadmasthAvasthA) meM rahe / sau varSa kama paca pana hajAra varSa zramaNa paryAya aura kevala paryAya kA pAlana kara grISma Rtu meM samedazikhara parvata para padhAre aura pAdapopagamana saMthArA kiyaa| unake sAtha pA~ca sau sAdhuoM aura pA~ca sau sAdhvioM ne bhI saMthArA kiyaa| caitra zuklA cautha ke dina ardharAtri ke samaya bharaNI nakSatra kA candramA ke sAtha yoga hone para vedanIya, AyuSya nAma,gotra ina cAra aghAtI karmoM kA nAza kara bhagavAn mallinAtha mokSa padhAra gye| (8) jinapAla aura jinarakSa kI kathA navAM 'mAkaMdI jJAta' adhyayana- kAma bhogoM meM lipta rahane vAle puruSa ko duHkha kI prApti hotI hai aura kAma bhogoM se virakta puruSa ko sakha kI prApti hotI hai| isa viSaya kI puSTi ke lie isa adhyayana meM jinapAla aura jinarakSa kA dRSTAnta diyA gayA hai| campA nagarI meM mAkaMdI nAma kA sArthavAha rahatA thaa| usake jinapAla aura jinarakSa nAya ke do putra the| una donoM bhAiyoM ne gyAraha vakta lavaNa samudra meM yAtrA kara vyApAra dvArA vahuta sA dravya upArjana kiyA thaa| mAtA pitA ke manA karane para bhI ve donoM Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhI meThiyA jaina pranyamAlA -rrrrrrrrrrrrrrrrrmmarrr.mawwamrermmmmmmmware rrrrrrrrrrrrrrrrr lavaNa samudra meM bArahavIM vakta yAtrA karane ke lie ravAnA hue| jaba jahAja samudra ke bIca meM pahu~cA to tUphAna se naSTa ho gyaa| jahAja kA TUTA huA eka pATiyA una donoM bhAiyoM ke hAtha laga gyaa| jisa para baiTha kara tairate hue ve donoM ratnadvIpa meM jA phuNce| usa dvIpa kI svAminI rayaNA devI ne unheM dekhA / vaha unase kahane lagI ki tuma donoM mere sAtha kAmabhoga bhogate hue yahIM raho anyathA maiM tumheM mAra dUMgI / isa prakAra usa devI ke bhayaprada vacanoM ko suna kara unhoMne usakI bAta svIkAra kara lI aura usake sAtha kAmabhoga bhogate hue rahane lge| ___ eka samaya lavaNa samudra ke adhiSThAyaka susthita deva ne rayaNA devI ko lavaNa samudra kI ikkIsa vAra parikramA karake tRNa, parNa, kASTha,kacarA,azuci mAdi ko sApha karane kI AjJA dii| tava usa devI ne una donoM bhAiyoM ko kahA-devAnupriyo! maiM vApisa lauTa kara pAU~ taba taka tuma yahIM para bhAnanda pUrvaka raho / yadi icchA ho to pUrva, pazcima aura uttara dizA ke vanakhaNDa meM jAnA kintu dakSiNa dizA ke vana khaNDa (vagIce) meM mata jaanaa| vahA~ para eka bhayaMkara viSadhArI sarpa rahatA hai vaha tumhArA vinAza kara daalegaa| aisA kaha kara devI calI gii| ve donoM bhAI pUrva,padhima aura uttara dizA ke vanakhaNDa meM jAne ke vAda dakSiNa dizA ke vanakhaNDa meM bhI gye| usameM atyanta durgandha bhA rahI thii| usake andara jAkara dekhA ki saikar3oM manuSyoM kI haDDiyoM kA Dhera lagA huA hai aura eka purupa zUlI para laTaka rahA hai| yaha hAla dekha kara ve donoM bhAI vahuta ghabarAye bhaura zUlI para laTakate hue usa purupa se usakA vRttAnta pUchA / usane kahA ki maiM bhI tumhArI taraha jahAja ke TUTa jAne se yahaoN A phuNcaayaa| maiM kAkandI nagarIkA rahane vAlA ghor3oM kA vyApArI huuN| pahale yaha devI mere sAtha kAma bhoga bhogatI rahI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga .455 mo ~rnwrwww.rar mmm vom . ~* wwmwww.. eka samaya eka choTe se aparAdha ke ho mAne para kupita hokara isa ne mujhe yaha daMDa diyA hai| na mAlUma yaha devI tumheM kisa samaya aura kisa DhaMga se mAra degii| pahale bhI kaI manuSyoM ko mAra kara yaha haDDiyoM kA Dhera kara rakhA hai| zUlI para laTakate hue puruSa ke uparokta vacanoM ko suna kara donoM bhAI bahuta bhayabhIta hue aura vahA~ se bhAga nikalane kA upAya pUchane lge| taba vaha puruSa kahane lagA ki pUrva dizA ke vanakhaNDa meM zailaka nAma kA eka yakSa rahatA hai| usakI pUjA karane se prasanna hokara vaha tumheM isa devI ke phande se chur3A degaa| yaha suna kara vedonoM bhAI yatta ke pAsa jAkara usakI stuti karane lage aura usa devI ke phande se chur3Ane kI prArthanA karane lge| una para prasanna hokara yaha kahane lagA ki maiM tumheM tumhAre icchita sthAna para pahu~cA duuNgaa| kintu mArga meM vaha devI Akara aneka prakAra ke hAvabhAva karake anukUla pratikUla vacana kahatI huI pariSaha upasarga degii| yadi tuma usake kahane meM Akara usameM Asakta ho jAnoge to maiM tumheM mArga meM hI apanI pITha para se pheMka luuNgaa| yata kI isa zarta ko una donoM bhAiyoM ne svIkAra kiyaa| yatta ne azva kA rUpa vanAyA aura donoM bhAiyoM ko apanI pITha para baiThA kara AkAza mArga se calA / itane meM vaha devI mA pahu~cI / unako vahaoN na dekha kara avadhijJAna se zailaka yakSa kI pITha para jAte hue dekhaa| vaha zIghra vahA~ AI aura aneka prakAra se hAvabhAva pUrvaka anukUla pratikUla vacana kahatI huI karuNa vilApa karane lgii| jinapAla ne usake vacanoM para koI dhyAna nahIM diyA kintu jinarata usake vacanoM meM phaMsa gyaa| vaha usa para mohita hokara prema ke sAtha rayaNA devI ko dekhane lgaa| jisase usa yakSa ne apanI pITha para se pheMka diyaa|niice girate hue minarala ko usa devI nezUlI meM pirodiyA Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 zrI seThiyA jaina manthamAlA mimromrammmmmmmmmmmmmmmmmmmr x. . rrrrrrrrrrrrrrrrrrraura bahuta kaSTa dekara use prANa rahita karake samudra meM DAla diyaa| jinapAla devI ke vacanoM meM nahIM phaMsA isalie yakSa ne usako mAnandapUrvaka campA nagarI meM pahuMcA diyaa| vahA~ pahu~ca kara jinapAla apane mAtA pitA se milaa| kaI varSoM taka sAMsArika sukha bhoga kara pravrajyA aGgIkAra kii| kaI varSoM taka saMyama kA pAlana kara saudharma devaloka meM utpanna huA / vahA~ kA AyuSya pUrA kara mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha, buddha yAvat mukta hogaa| anta meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne apane muniyoM ko sambodhita kara pharamAthA ki- zrayaNo ! jo prANI chor3e hue kAma bhogoM kI phira se icchA nahIM karate the jinapAla kI taraha zIghra hI saMsAra rUpI samudra ko pAra kara siddha pada ko prApta karate haiM aura jo prANI rayaNA devI sarIkhI avirati meM phaMsa kara kAma bhogoM meM Asakta ho jAte haiM ve jinarakSa kI taraha saMsAra rUpI samudra meM par3a kara ananta kAla taka janma maraNa ke duHkhoM kA anubhava karate hue paribhramaNa karate haiN| aisA samajha kara mumukSa mAtmAoM ko kAma bhogoM se nivRtti karanI caahie| (10) candramA kA dRSTAnta dasavAM 'candra jJAta' adhyayana-pramAdI jIvoM ke guNoM kI hAni aura apramAdI jIvoM ke guNoM kI vRddhi hotI hai| yaha batAne ke lie gautama svAmI dvArA kiye gaye prazna ke uttara meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne candramA kA dRSTAnta diyaa| yathA pUrNimA ke candramA kI apekSA kRSNa pakSa kI pratipadA kA candramA hIna hotA hai| usakI apekSA dvitIyA kA candramA aura hIna hotA hai| isa prakAra kramazaH hInatA ko prApta hotA huA candramA amAvasyA ko sava prakAra se hIna hojAtA hai arthAt amAvasyA kA candramA Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavAM bhAga 457 waar munun vonan uw vw vow wo sarvathA prakAza zUnya ho jAtA hai| ___ isI prakAra jo sAdhu kSamA mArdava Adi tathA brahmacarya ke guNoM meM zithilatA ko prApta hotA jAtA hai vaha anta meM brahmacarya zAdi ke guNoM se sarvathA bhraSTa hojAtA hai| jisa prakAra amAvasyA ke candramA kI apekSA zukla pakSa kI matipadA kA candramA prakAza meM kucha adhika hotA hai| pratipadA kI apekSA dvitIyA kA candramA aura vizeSa prakAzamAna hotA hai| isa taraha kramazaH bar3hate bar3hate pUrNimA ko akhaNDa aura pUrNa prakAzamAna vana jAtA hai| isI prakAra jo sAdhu apramAdI bana kara apane kSamA mAdika yAvat brahmacarya ke guNoM ko bar3hAtA hai vaha anta meM jAkara sampUrNa Atmika guNoM se yukta ho jAtA hai aura mokSa ko prApta kara letA hai| (11) dAvadrava rakSa kA dRSTAnta gyArahavAM 'dAvadrava jJAta' adhyayana- dharma sambandhI mArga kI ArAdhanA karane vAle ko sukha kI prApti aura virAdhanA karane vAle koduHkha kI prApti hotI hai| isalie isa adhyayana meM dAvadrava -- vRkSa kA dRSTAnta diyA gayA hai| samudra ke kinAre 'dAvadrava' nAma ke eka taraha ke vRkSa hote haiN| unameM se kucha aise hote haiM jo samudra kI havA legane se murajhA jAte haiN| kucha aise hote haiM jo dvIpa kI havA lagane se murajhA kara sukha jAte haiN| kucha aise hote haiM jo dvIpa aura samudra donoM kI havA se nahIM sakhate aura kucha aise hote haiM jo donoM kI havA na saha sakane ke kAraNa sUkha jAte haiN| isa dRSTAnta ke anusAra sAdhuoM kI caturbhaGgI batalAI gaI hai| yathA* kucha sAdhu aise hote haiM jo sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm rUpa svatArthikoM ke kaThora vacanoM ko sahana kara lete haiM parantu bhanya tIthikoM ke vacanoM ko sahana nahIM krte| aise sAdhu dezavirAdhaka kahalAte haiN| jo sAdhu anya tIthikoM ke tathA gRhasthoM ke kahe hue kaThora vacanoM ko sahana karate haiM kintu svatIrthikoM ke kaThora vacanoM ko sahana nahIM karate ve deza bhArAdhaka kahalAte haiN| jo sAdhu svatIrthika aura anya tIrthika kisI ke bhI kaThora vacanoM ko sahana nahIM karate ve sarvavirAdhaka kahe jAte haiN| jo sAdhu svatIthika aura anya sIrthika donoM ke kaThora vacanoM ko samabhAva se sahana karate hai ve sarva bhArAdhaka kahe jAte haiN| uparokta dRSTAnta dekara yaha batalAyA gayA hai ki jIvoM ko bhArASaka bananA cAhie, virAdhaka nhiiN| pArASaka banane se hI jIva kA kalyANa hotA hai| (12) pudgaloM ke zubhAzubha pariNAma vArahavA~ 'udaka jJAta' madhyayana-svabhAva se malina citta vAle bhI bhavya prANI sadguru kI sevAse cAritra ke mArAdhaka bana jAte haiN| pudgala kisa prakAra zubhAzubha rUpa meM parivartita ho jAte haiM isa vAta ko batalAne ke lie isa adhyayana meM jala kA raSTAnta diyA gayA hai| campAnagarI meM jitazatru rAjA rAjya karatA thaa| usake subuddhi nAmaka mntriithaa|vh jIvAjIvAdi nava tattvoM kA jAnakArazrAvaka thaa| eka samaya bhojana karane ke pazcAt rAjA ne usa bhojana ke varNa, gandha, rasa, sparza bhAdi kI bahuta tArIpha kii| rAja parivAra ne bhI rAjA ke kayana kA anumodana kiyA kintu mubuddhi mantrI usa samaya mauna rahA / taba rAjA ne usase isakA kAraNa pUchA to mantrI ne javAba diyA ki isameM tArIpha kI kyA bAta hai? prayoga Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 456 wwwrr~~~~mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm vizeSa se zubha pudgala azubha aura azubha pudgala zubha rUpa se pariNAta ho sakate haiM / rAmAne mantrI ke ina vacanoM ko satya nahIM maanaa| ___ eka samaya subuddhi mantrI ke sAtha rAjA bAhara ghUmane gyaa| nagara ke bAhara eka khAI ke ati durgandhita jala ko dekha kara rAjA ne usa jala kI nindA kii| dUsare logoM ne bhI rAjA ke kathana kA samarthana kiyA / mantrI ko mauna dekha kara rAjA ne isakA kAraNa puuchaa| mantrI ne vahI pUrvokta javAba diyaa| rAjA ne mantrI ke kathana ko satya nahIM maanaa| apane vacana ko satya siddha karane ke lie aura rAjA ko tattva kA jJAna karAne ke lie mantrI ne usI khAI se jala maMgAyA aura eka acche vartana meM ddaalaa| phira aneka prayoga karake usa jala ko zaddha bhaura ati sugandhita banAyA / jalarakSaka ke sAtha usa jala ko rAjA ke pAsa bhejA | usa jala ko pIkara rAjA bahuta khuza huA aura jalarakSaka se pUchA ki yaha jala kahA~ se AyA ? usane uttara diyA ki subuddhi mantrI ne mujhe yaha jala diyA hai| tava rAjA ne mantrI se pUchA / mantrI ne javAba diyA ki yaha jala usI khAI kA hai| prayoga karake maiMne isako itanA zreSTha aura sugandhita banAyA hai| rAjA ko mantrI ke vacanoM para vizvAsa aagyaa| usane mantrI se dharma kA tattva pUchA / mantrI ne rAjA ko dharmakA tattva bar3I khUbI se smjhaayaa| kucha samaya pazcAt rAjA aura mantrI donoM ko saMsAra se virakti ho gaI aura donoM ne pravrajyA aGgIphAra kara lii| gyAraha aGga kA jJAna par3hA aura bahuta varSoM taka zramaNa payoya kA pAlana phara siddha, buddha yAvat mukta hue| ___ jala ke dRSTAnta kA abhiprAya yaha hai ki khAI ke pAnI kI taraha pApI jIva bhI sadguru kI saMgati karane se apanA Atma kalyANa pharane meM samartha ho sakate haiN| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. zrI seThiyA jaina granthamAlA nonr mmmmmm (13) nanda maNiyAra kI kathA terahavaoN dardura jJAta adhyayana-sadguru ke prabhAva se tapa, niyama, vrata,paJcakravANa Adi guNoM kI hAni hotI hai| isa bAta ko batalAne ke lie dardara (meMDhaka) kA dRSTAnta diyA gayA hai| eka samaya grAmAnugrAma vihAra karate hue bhagavAn mahAvIra rAjagRha nagara meM pdhaare| usa samaya dardura nAma kA deva sUryAbha deva ke samAna nATyavidhi dikhalA kara aura bhagavAn ko vandanA namaskAra karake vApisa apane sthAna ko calA gyaa| usakI Rddhi ke bAre meM gausama svAmI ne prazna puuchaa| taba bhagavAn ne usakA pUrvabhava pharamAyA rAjagRha nagara meM nanda nAma kA maNiyAra rahatA thaa| upadeza sana kara vaha zrAvaka bana gyaa| zrAvaka banane ke bAda vahuta samaya taka sAdhuoM kA samAgama nahIM hone se tathA mithyAtviyoM kA paricaya hote rahane se vaha mithyatvI bana gyaa| eka samaya grISma Rtu meM telA karake vaha poSadhavata kara rahA thaa| usa samaya tRSA kA paripaha utpanna huA jisase usakI yaha bhAvanA hogaI ki jo loga kutrA, vAvar3I bhAdi khudavAte haiM aura jahA~ aneka pyAse AdamI pAnI pIkara apanI pyAsa bujhAte haiM ve loga dhanya haiN| ataH majhe bhI aisA hI karanA zreSTha hai / prAtaHkAla pAraNA karane ke bAda rAjA kI AjJA lekara nagara ke bAhara eka vizAla vAvar3I khudavAI aura vAga, vagIce, citrazAlA,bhojanazAlA,vaidyakazAlA alaGkAra sabhA Adi vnvaaii| unakA upayoga nagara ke sabaloga karane lage aura nanda maNiyAra kI prazaMsA karane lge| apanI prazaMsA suna kara vaha atyanta prasanna hone lgaa| usakA mana dina rArA vAvar3I meM rahane lgaa| vaha usI meM Asakta hogyaa| eka samaya nanda maNiyAra ke zarIra meM zvAsa, khAMsI, kor3ha Adi solaha Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola samaha, pAMcavAM bhAga 41 roga utpanna hue / cikitsA zAstra meM pravINa vaidyoM ne aneka taraha se cikitsA kI kintu unameM se eka bhI roga zAnta nahIM huaa| anta meM ArtadhyAna dhyAte hue usane siryaJca gati kA AyuSya vA~dhA tathA mara kara mUrchA ke kAraNa usI bAvar3I meM meMDhaka rUpa se utpanna huaa| usa bAvar3I ke jala kA upayoga karane vAle logoM ke mukha se nanda maNiyAra kI prazaMsA chana phara usa meMr3haka ko jAtismaraNa jJAna utpanna ho gyaa| usane apane pUrva bhava ke kArya kA smaraNa kiyA / mithyAtva kA pazcAttApa karake meMr3haka ke bhava meM bhI usane zrAvaka vrata aGgIkAra kiye aura dharma dhyAna kI bhAvanA bhAte hue rahane lgaa| eka samaya merA (bhagavAn mahAvIra svAmI phA) Agamana rAjagRha meM huA,usa samaya pAnI bharane ke lie vAvar3I para gaI huI striyoM ke mukha se isa bAta ko suna kara vaha meMDhaka sajhe vandanA karane ke lie bAhara niklaa| rAste meM majhe vandanA karane ke lie Ate hue zreNika rAjA ke ghor3e ke paira nIce dava kara vaha meMDhaka ghAyala ho gyaa| usI samaya rAste ke eka tarapha jAkara usane vahIM se mujhe vandanA namaskAra kara saMlekhanA saMthArA kiyaa|shubh dhyAna dharatA huA vahA~ se mara pharasaudharma devaloka meM dardurAvataMsapha vimAna meM dardura nAma kA deva huA hai| vahaoN se cava kara mahAvideha kSetra meM utpanna hogA aura pravrajyA aGgIkAra kara mokSa meM jaaygaa| isa dRSTAnta kA abhimAya yaha hai ki samakita Adi guNoM ko prApta kara lene para bhI yadi prANiyoM ko zreSTha sAdhunoM kI saMgati na mile tonanda maNiyAra kI taraha guNoM kI hAni ho jAtI hai| ataH bhavya prANiyoM ko sAdhu samAgama kA lAbha sadA tote rahanA caahie| Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 zrI meThiyA jaina granthamAlA www.mwww normwarwwwrammwwwwwwwwwwwwnar awmarrrrrran, (14) tetalI putra kI kathA caudahavAM tetalI jJAta' adhyayana- dharma kI anukUla sAmagrI milane se hI dharma kI prApti hotI hai| isa bAta ko batalAne ke lie isa adhyayana meM tetalI putra nAma ke mantrI kA dRSTAnta diyA gayA hai| tetalIpura nagara meM kanakaratha rAjA rAjya krtaathaa| usakI rAnI kA nAma pdmaavtiithaa| tetalI putra nAma kA mantrI thaa| vaha rAjanIti meM ati nipuNa thaa| usakI strI kA nAma pohilA thA / kanakaraya rAjA rAjya meM atyanta mAsakta evaM gRddha hone ke kAraNa apane utpanna hone vAle sava putroM ke maGgoM ko vikRta karake unako rAjya pada ke bhayogya banA detA thaa| isa pAta se rAnI bhati duHkhita thii| eka samaya usane apane mantrI se salAha kI aura utpanna hue epha putra ko gupta rUpa se tatkAla mantrI ke ghara pahuMcA diyA / mantrI ke ghara vaha zrAnanda pUrvaka bar3hane lgaa| usakA nAma kanakadhvaja rakhA gyaa|vaa phalAmoM meM nipuNa hokara yauvana avasthA ko prApta hubhaa| tetalI putra mantrI apanI poTTilA bhAryA ke sAtha mAnanda pUrvaka jIvana vyatIta karatA thA kintu kisI kAraNa se kucha samaya ke pazcAt vaha poTTilA tetalIputra ko apriya aura aniSTakArI hogii| vaha usakA nAma sunane se bhI ghRNA karane lgaa| yaha dekha poTTilA ati duHkhita hokara pArtadhyAna karane lgii| taba tetalIputra ne usa se kahA ki tU vArtadhyAna mata kr| merI dAnazAlA meM calI jA / vahaoN zramaNa mAhaNoM ko vipula bhazana pAna Adi detI huI Ananda pUrvaka raha / poTTilA vaisA hI karane lgii| eka samaya sutratA nAma kI AryA apanI ziSya maNDalI sahita vhaaNaaii| bhikSA ke lie AtI huI do pAryAoM ko dekha pohilA ne apane Asana se uTa kara unheM vandanA namaskAra kiyA aura Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavA bhAga 413 wwimwwwmmmm.rammmmmm Adara pUrvaka mAhAra pAnI phraayaa| phira poTilA unase pUchane lagI ki kRpA kara majhe koI aisI davA, cUrNayoga yA mantra vagairaha batAbho jisase maiM phira tetalIputra ko priya evaM iSTa bana jAU~ ? poTilA ke ina vacanoM ko suna kara una bhAryAbhoM ne donoM hAthoM se apane donoM kAna banda kara lie aura kahane lagI ki aisI davA yA mantra tantra batAnA to dUra rahA hameM aise vacanoM ko sunanA bhI yogya nahIM kyoMki hama to pUrNa brahmacarya ko pAlane vAlI AryAeM haiN| ima tujhe kevalI prarUpita dharma kaha sakatI haiN| ___ una AryAoM ke pAsa se kevalI prarUpita dharma ko suna kara pohilA ne zrAvikA ke vrata aGgIkAra kiye aura dharmakArya meM pravRtta huii| kucha samaya pazcAt poTilA ne sutratA prApo ke pAsa dIkSA lene ke lie tetalIputra se AjJA maaNgii| tetalIputra ne kahA- 'cAritra pAlana karake jaba tuma svarga meM jAo taba vahA~ se Akara mujhe kevalI prarUpita dharma kA upadeza dekara dharma mArga meM pravRtta karoto maiM tumheM bhAjJA de sakatA huuN|' poTTilA ne isa bAta ko svIkAra kiyA aura tetalIputra kI prAjJA lekara suvratA bhAryA ke pAsa dIkSA le lii| bahuta varSoM taka dIkSA pAla kara kAla karake devaloka meM utpanna huii| idhara rAjA kanakaratha kI mRtyu hogaI taba gupta rakhe hue kanakadhvaja kumAra ko rAjagaddI para bitthaayaa| rAjA kanakadhvaja apanI mAtA padmAvatI rAnI ke kahane se tetalIputra mantrI kA bahuta bhAdara patra mantrIkApabhogoM meM bhadhika gRdaevaM mAsakta hogyaa| poTTila deva ne tetalIputra ko dharma kA bodha diyA kintu se dharmakI bhora rupi na huii| saba poTTila deva ne devazakti se rAjA kanakadhvaja kA mana phera diyA jisase vaha tetalIputra kA kisI prakAra mAdarasatkAra nahIM karane lagA aura usase vimukha hogyaa| tetalIpatra bahuta bhaya Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ommmmmmm bhIta huA aura mAtmaghAta karane kI icchA karane lgaa| tava poTTila deva ne use pratibodha diyaa| zubha adhyavasAya se tetalIputra ko jAtismaraNa jJAna utpanna hogayA aura apane pUrvabhava meM lI huI dIkSA Adi ke vRttAnta ko jAna kara usane pravrajyA grahaNa kii| kucha samaya pazcAt unako kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna hoge| devoM ne dundubhi vajA kara kevalajJAna mahotsava kiyA / kanakadhvaja rAjA bhI vandanA namaskAra karane gayA / tetalIputra kevalI ne dharmakathA kahI / dharyakathA suna kara rAjA kanakadhvaja ne zrAvaka vrata aGgIkAra kiye / vahuta varSoM taka kevalI paryAya kA pAlana kara tetalIputra mokSa meM padhAra gye| (15) nandIphala kA dRSTAnta pandrahavAM 'naMdIphalA jJAta' adhyayana-vItarAga deva ke upadeza se viSaya kA tyAga aura satya artha kI prApti hotI hai| usake vinA ho nahIM sakatI / yaha batalAne ke lie isa adhyayana meM nandIphala kA dRSTAnta diyA gayA hai| campA nagarI meM dhannA sArthavAha rahatA thaa| eka samaya vaha mahicchatrA nAma kI nagarI meM vyApAra karane ke lie jAne lgaa| usa ne zahara meM ghoSaNA karavAI. ki jo koI vyApAra ke lie mere sAtha calanA cAheM ve caleM jinake pAsa vastra, pAtra, bhAr3A Adi nahIM hai unako ve saba cIjeM maiM dUMgA aura anya sArI muvidhAyeM maiM dUMgA / isa ghoSaNA ko suna kara bahuta se loga dhannA sArtha - vAha ke sAtha jAne ko tyyaarhe| kucha dara jAne para epha.bhaTavI - par3I. dhannA sArthavAha saba logoM ko sambodhita kara kahane lagA ki.isa bhaTavI meM phala phUla aura patroM se yukta bahuta se nandIkSa haiN| unake phala dekhane meM bar3e sundara aura manohara haiM,khAne meM tatkAla . Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMco bhAga 115 khAdiSTa bhI lagate haiM kintu unakA pariNAma duHkhadAyI hotA hai aura bhakAla meM jIvana se hAtha dhonA par3atA hai| isalie tuma sabaloga nandI vRkSa ke phaloM ko na khAnA bhaura yahA~ taka ki unakI chAyA meM bhI mata baiThanA / dUsare vRkSoM ke phala dIkhane meM to mundara nahIM haiM kintu unakA pariNAmamundara hai| unakA svecchAnusAra upabhoga kara sakate ho| aisAphAkara una sabalogoM ke sAtha dhannAsArthavAha ne usa aTavI meM praveza kiyaa| kitaneka logoM ne ghanA sArthavAha ke kathanAnusAra nandI vRkSoM ke phaloM ko nahIM khAyA aura unakI bAyA se bhI dUra rhe| isalie tatkAla to ve mukhI nahIM hue kintu anta meM bahuta sukhI hue| kitaneka logoM ne dhannA sArthavAha ke vacanoM para vizvAsa na karake nandIvRkSoM ke sundara phaloM ko khAyA aura sanakI chAyA meM baiTha kara Ananda utthaayaa| isase tatkAla to unheM sukha prApta huA kintu pIche unakA zarIra bhayaMkara viSa se vyApta hogayA aura akAla meM hI mRtyu ko prApta hue| isI taraha jo puruSa nandI phaloM ke samAna pA~ca indriyoM ke viSayoM kAtyAga kareMge unako mokSa mukha kI prApti hogii| jo loga nandI vRkSoM ke samAna indriyoM ke viSayasukha meM bhAsakta hoveMge ve aneka prakAra ke duHna bhogate hue saMsAra meM paribhramaNa kreNge| _isake pazcAt vaha pannA sArthavAha ahicchatrA nagarI meM gyaa| apanA mAla beca kara bahuta lAbha uThAyA aura vahA~ se vApisa mAla bhara kara campA nagarI meM bhaagyaa| bahuta varSoM taka saMsAra mukha bhogane ke pazcAt dharmaghoSa muni ke pAsa dIkSA grahaNa kii| pravrajyA kA pAlana kara devaloka meM gayA aura vahA~ se cava kara mahAvideza kSetra meM janma lekara mokSa pada prApta kregaa| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina dhamAlA Arnorrhanwww (16) zrIkRSNa kA aparakaMkA gamana solahavA 'aparaphaGkAjJAta' madhyayana-viSaya mukha kitane duHkhadAyI hote haiM, isakA varNana isa adhyayana meM kiyA gayA hai| vipaya mukha ko na bhogate hue kevala unakI icchA rakhane mAtra se anartha kI prApti hotI hai| isake lie aparakaMkA ke rAjA panottara kA zanta diyA gayA hai| isameM draupadI kI kathA bar3e vistAra ke sAtha dI gaI hai| draupadI kA jIva pUrvabhava meM campA nagarI meM nAgazrI brAhmaNI thaa| eka vAra usane dharmaruci muni ko mAsakhamaNa ke pAraNe ke dina kar3ave tumbe kA zAka paharAyA / usa zAka ko lekara dharmaruci bhanagAra apane guru dharmaghoSa muni ke pAsa Aye aura AhAra dikhlaayaa| usa zApha ko cakha kara guru ne kahA ki yA to kar3ave tumve kA zAka hai| ekAnta meM jAkara isako paraTha do| guru kI zrAjJA lekara dharmaruci ekAnta sthAna meM aaye| vahA~ Akara jamIna para eka vRMda DAlI / zAka meM ghRtAdi padArtha acche DAle hue the isalie usa kI sugandha se bahuta sI kIr3iyA~ usa baMda para bhAI aura usake jahara se mara gii| muni ne socA eka bada se itanI kIr3iyA~ mara gaI to na jAne isa sAre zAka se kitane jIvoM kA nAza hogA? isa prakAra kIr3iyoM para anukampA karake usa sAre zAka ko dharmaruci anagAra svayaM pI gye| isase zarIra meM prabala pIr3A utpanna duii| usI samaya muni ne saMthArA kara liyA / samAdhipUrvaka maraNa prApta kara ve sarvArthasiddha manuttara vimAna meM utpanna hue| vahA~ se cava kara mahAvideha kSetra meM utpanna hoMge bhaura pratrajyA grahaNa kara mokSapada prApta kreNge| dharmarucimuni ko kar3avA tumbA paharAne Adi kA sArA vRttAnta Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tala zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 417 orrrrrrrrrmmmwwwxnm mmmmmwwwmorrom nAgazrI ke pati ko mAlUma humA / isase vaha atikupita huaa| tarjanA aura tAr3anApUrvaka usane nAgazrI ko ghara se bAhara nikAla diyA,jisase logoM meM bhI usakI bahuta hIlanA aura nindA huii|dr dara bhaTaphanI huI nAgazrI ke zarIra meM solaha roga utpanna hue / mara phara chaThI naraka meM utpanna huii| vahA~ se nikala kara matsya(maccha), sAtavIM narapha, matsya, sAtavIM naraka,matsya,chaThI narapha,uragAdika phe bhava bIca meM pharatI huI pAMcavIM naraka se pahalI narapha tapha,cAdara pRthvI kAya Adi sava ekendriyoM meM lAkhoM bhava karane ke pazcAt campAnagarI meM sAgaradatta sArthavAha ke sukumAlikA nAma kI putrI rUpa se utpanna huii| yauvana vaya ko prApta hone para jinadasa sArthavAha ke putra sAgara ke sAtha vivAha kiyA gayAphintu usake zarIra kA vAra jaisA ugra aura agnisarIkhA uSNa lagane ke kAraNa sAgara ne tatkAla usakA tyAga kara diyA aura apane ghara calA gyaa| isase saGghamAlikA ati cintita huii| taba pitA ne usako AzvAsana diyA aura apanIdAnazAlA meM use dAna dene ke lie rakha diyaa| eka samaya gopAliphAmAryA se dharmopadeza suna phara use saMsAra se virakti ho gii| usane gopAliphA AryA ke pAsa patrajyA aGgIphAra kara lii| baha velA telA bhAdi tapa karatI huI vicarane lgii| eka samaya apanI guruAnI kI bhAjJA ke binA hI zahara ke bAhara udyAna meM mAphara sUrya kI prAtApanA lene lagI / vahA~ usane devadattA gaNikA ke sAtha krIr3A karate hue pAMca puruSoM ko dekhaa| yaha dekha kara sukamAlikAAyo ne niyANA kara liyA ki yadi merI tapasyA kA phala ho to AgAmI bhava meM maiM bhI pAMca purupoM kI vallabhA (priyA) vaneM / isa prakAra kA niyANA karaphe.cAritra(saMyama) meM bhI vaha zithila hogaI / anta meM bhardhamAsa kI saMlekhanA saMthArA karake IzAna devaloka meM devI rUpa se utpanna huii| vahaoN se cava Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina manthamAlA karakApilya nagara meM drupada rAjA ke yahA~ putrI rUpa se utpmhuii| usakA nAma draupadI rakhA gayA / yauvana vaya ko prApta hone para rAjA drupada ne draupadI kA svayaMvara karavAyA jisameM draupadI ne yudhiSThira bhAdi pA~coM pANDavoM ko vara liyA arthAt pati rUpa se svIkAra kara liyaa| eka samaya nArada RSi pANDavoM ke mahala meM bhaaye| sabane khar3e hokara RSi kA Adara satkAra kiyA kintu draupadI ne unakA Adara satkAra nahIM kiyaa| isase nAradajI ko burA mAlUma hubhaa| unhoMne dhAtakI khaNDa meM aparaphaGkA nagarI ke rAjA padmottara ke pAsa jAkara usake sAmane draupadI ke rUpa lAvaNya kI prazaMsA kii| padmottara rAjA ne devatAkI sahAyatA se draupadI kA haraNa karavA phara apane antaHpura meM maMgavA liyaa| mahAsatI hone ke kAraNa vaha usako vaza meM nahIM kara skaa| kRSNa vAsudeva ke sAtha pA~coM pANDava aparaphaGkA nagarI meM gaye aura yuddha meM padmottarako parAjita karake draupadI ko vApisa le bhaaye| kaI varSoM takagRhasthAvAsa meM rahakara pA~coM pANDavoM ne dIkSA lI aura cAritra pAlana kara siddhapada ko prApta kiyaa| draupadI ne bhI pravrajyA grahaNa kI,bhaneka prakAra kI tapasyA karake vaha brahmadevaloka meM devarUpa se utpanna huii| vahA~ se cava kara mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddhipada ko prApta kregii| isa adhyayana se yaha zitA milatI hai ki nAgazrI ne muni ko kar3ave tumve kA zApha vaharAyA jo mahA manartha kA kAraNa huA aura nArakI, tiryaJca Adi ke bhavoM meM use aneka prakAra ke duHkha uThAne pdd'e| sakumAlikA ke bhava meM niyANA kiyA jisase draupadI ke bhava meM usako mokSa kI prApti nahIM huii| isalie sAdhu sAdhvI ko kisI prakAra kA niyANA nahIM karanA caahiye| Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjaina siddhAnta bola saMgraha, pAMco bhAga 461 (17) azvoM kA dRSTAnta satarahavA~ 'bhazvajJAta' adhyayana- indriyoM ko vaza meM na karane se anartha kI prApti hotI hai| yaha batalAne ke lie isa adhyayana meM azvoM kA dRSTAnta diyA gayA hai| hastizIrSanAma ke nagara meM kanakaketu nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usa nagara meM bahuta se vyApArI rahate the| eka samaya jahAja meM mAla bhara kara ve samudra meM yAtrA kara rahe the| dizA kI bhUla ho jAne se ve kAlika nAma ke dIpa meM pahu~ca ge| vahA~ suvarNa aura ranoM kI khAneM thIM aura uttama jAti ke aneka prakAra ke vicitra ghor3e the| ve manuSyoM kI gandha sahana nahIM kara sakate the isalie una vyApAriyoM ko dekhate hI ve bahuta dUra bhAga ge| sone aura ranoM se jahAja ko bharakara vevyApArIvApisa apane nagara meM bhaage| vahA~ ke rAjA kanakaketu ke pUchane para una vyApAriyoM ne AzcaryakAraka una ghor3oM kI hakIkata khii| rAjA ne una ghor3oM ko apane yahA~ maMgAne kI icchA se una vyApAriyoM ke sAtha apane naukaroM ko bhejaa| ve naukara apane sAtha bahuta se uttama uttama padArtha lete gae aura ghor3oM ke rahane ke sthAna para una sugandhina cIjoM ko vikhera diyA aura svayaM chipa kara ekAnta meM baiTha ge| isake bAda ghUmate phirate ve ghor3e vhaaNmaae| unameM se kitaneka ghor3e unasagandhita padArthoM meM Asakta ho gae aura kitanepha ghor3e unameM Asakta na hote hue dUra cale ge| jo ghor3e una sugandhita padArthoM meM zrAsakta hogae unako una naukaroM ne pakar3a liyA aura hastizIrSa nagara meM rAjA ke pAsa le aae| rAjA ne azvazikSakoM ke pAsa rakha kara cana ghor3oM ko nAcanA kUdanA Adi sikhA kara vinIta bnaayaa| yaha dRSTAnta dekara sAdhu sAdhviyoM ko upadeza diyAgayA ki Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bhI seThiyA jaina pranyamAlA ~~~~ ~ wwwwwwww ammmmmmm jo indriyoM ke viSaya meM Asakta hokara rasa lolupa bana jAyeMge ve una Asakta ghor3oM kI taraha dukhI hoMge aura parAdhInapane se duHkha bhogeNge| jo por3e una padArthoM meM mAsakta nahIM hue ve svatantratA pUrvaka jaMgala meM Ananda se rhe| isI prakAra jo sAdhu sAdhvI indriyoM ke viSaya meM Asakta nahIM hote ve isa loka meM mukhI hote haiM aura anta meM mokSa sukha ko prApta karate haiN| isaliye indriyoM ke viSaya meM Asakta nahIM honA caahie| (18) susumA aura cilAtIputra kI kathA aThArahavaoN suMmumA jJAta adhyayana- lobha se anartha kI prApti hotI hai / isake lie isa adhyayana meM saMsamA kA dRSTAnta diyA hai| __ rAjagRha nagara meM dhannA nAma kA eka sArthavAha rahatA thaa| usake bhadrA nAma kI bhAryA thI jisase paoNca putra bhora susamA nAmaka eka putrI utpanna huii| cilAta nAma kAdAsapuSa usa lar3akI ko khelAyA karatA thaa| kintu sAtha khelane vAle dUsare baccoM ko vaha aneka prakAra se duHkha detA thaa| ve apane mAtA pitA se isakI zikAyata karate the / ina bAtoM ko jAna kara dhannA sArthavAda ne use apane ghara se nikAla diyA / svacchanda bana kara vaha cilAta sAtoM vyasanoM meM bhAsakta hogyaa| nagarajanoM se tiraskRta hokara vaha siMha guphA nAma kI cora pallI meM cora senApati vijaya kI zaraNa meM calA gyaa| usake pAsa se sArI cora vidyAeM sIkha lI aura pApa phArya meM ati nipuNa hogyaa| kucha samaya pazcAt vijaya cora kI mRtyu hogii| usake sthAna meM cilAta ko cora senApati niyukta kiyaa| eka samaya usa cilAta cora senApati ne apane paoNca sau coroM se phasAphi calo-rAmagRha nagara meM cala kara dhannA sArthavAha ke ghara ko lUTe / lUTa meM jo dhana bhAve vaha saba tuma rakha lenA aura seTha Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avvv zrI jaina sidAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 471 mmmmmmm kI putrI susamA bAlikA ko maiM rkheNgaa| aisA vicAra kara unhoMne dhannA sAthevAha ke ghara DAkA ddaalaa| bahuta sA dhana aura susamA bAlikA ko lekara ve cora bhAga gye| apane pA~ca pUtroM ko tathA koTavAla aura rAjasevakoM ko sAtha lekaradhanA sArthavAha ne coroM kA pIchA kiyA / coroM se dhana lekara rAjasevaka to vApisa lauTa gaye kintu dhannA aura usake pA~coM putroM ne susamA ko lene ke lie cilAta kA pIchA kiyaa| unako pIche AtA dekha kara cilAta thaka gayA aura suMmamA ko lekara bhAgane meM asamartha hogyaa| isa lie talavAra se suMsamA kA sira kATa kara dhar3a ko vahIM chor3a diyA aura sira hAtha meM lekara bhAga gyaa| jaMgala meM daur3ate daur3ate use bar3e jora se pyAsa lgii| pAnI na milane se usakI mRtyu hogii| dhannA sArthavAha aura usake pA~coM putra cilAta cora ke pIche daur3ate daur3ate thaka gae aura bhUkha pyAsa se vyAkula hokara vApisa lautte| rAste meM paDe hue suMsumA ke mRta zarIra ko dekha phara ve atyanta zoka karane lge| ye saba loga bhUkha aura pyAsa se ghabarAne lage taba dhannA sArthavAha ne apane pA~coM putroM se kahA ki mujhe mAra DAlo aura mere mAMsa se bhUkha ko aura khUna se tRSA ko zAnta kara rAjagRha nagara meM pahu~ca jAbho / yaha vAta una putroM ne svIkAra nahIM kii| ve kahane lage- bhApa hamAre pitA haiN| hama Apako kaise mAra sakate haiM ? taba koI dUsarA upAya na dekha kara pitA ne kahA ki saMsamA to mara cukI hai| apane ko isake mAMsa aura rudhira se bhUkha aura pyAsa bujhA kara rAjagRha nagara meM pahu~ca jAnA cAhie / isa bAta ko sabane svIkAra kiyA aura vaisA hI karake ve rAjagRhanagara meM pahuMca gye| * isa kathana se yaha prakaTa hotA hai ki dhannA sArthavAha jaina nahIM thA kintu majaina thA / bhagavAn mahAvIra ke dharmopadeza se jaina sAdhu bana kara sugati ko prApta humA / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina pranpamAlA ~ mmmmmmmmmwwww ww ww wwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwww~ eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI rAjagRha nagara ke guNazIla udyAna meM pdhaare| dharmopadeza suna kara use vairAgya ratpanna hogyaa| bhagavAn ke pAsa dIkSA grahaNa kii| kaI varSoM taka saMyama kA pAlana kara saudhame devaloka meM utpanna humaa| vahA~ se cakkara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhipada ko prApta kregaa| jisa prakAra dhannA sArthavAha ne varNa gandha rasa rUpa mAdi ke lie nahIM kintu kevala bhapane zarIra nirvAha ke lie bhaura rAjagRha nagarI meM pahu~cane ke lie hI muMmumA bAlikA ke mAMsa aura rudhira kA sevana kiyA thaa| isI prakAra sAdhu sAdhviyoM ko bhI isa azucirUpa maudArika zarIra kI puSTi evaM rUpa Adi ke lie nahIM kintu kevala siddhagati ko mApta karane ke lie hI AhAra prAdi karanA caahie| aise AtmArthI sAdhu sAdhvI evaM zrAvaka zrAvikA isa loka meM bhI pUjya hote haiM aura kramazaH mokSa mukha ko prApta karate haiN| (19) puNDarIka aura kuNDarIka kI kathA ___ unnIsavAM puNDarIka jJAta'adhyayana-jo bahuta samaya taka saMyama kA pAlana kara pIche saMyama ko chor3a de aura sAMsArika padArthoM meM vizeSa mAsakta ho jAya to use anartha kI prApti hotI hai| yadi utkRSTa bhAva se zuddha saMyama kA pAlana thor3e samaya taka bhI kiyA jAya to bhAtmA kA kalyANa ho sakatA hai| isa bAta ko batAne ke lieisa adhyayana meM puMDarIka aura kuMDarIka kA dRSTAnta diyA gayA hai| pUrva mahAvideha ke puSkalAvatI vinaya meM puNDarIkiNI nAma kI nagarI thI / usameM mahApadma nAma kA rAjA rAjya paratA thaa| usake puNDarIka aura kuNDarIka do putra the| kucha samaya pazcAt rAjA mahApadma ne apane jyeSThaputra puNDarIkako rAjagaddI para viThA kara tathA Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha. pAcavAM bhAga 473 kuNDarIka ko yuvarAja banA kara dharmaghoSa sthavira ke pAsa dIkSA le lii| bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana karasiddhipada ko mApta kiyaa| eka samaya phira ve hI sthaviramuni puNDarIphiNInagarI phenalinIvana udyAna meM pdhaare| dharmopadeza muna kara rAjA puNDarIka ne to zrAvaka vrata aGgIkAra kiye aura kuNDarIka ne dIkSA grahaNa kii| isake bAda vejanapada meM vihAra karane lge| antamAnta pAhAra karane se unake zarIra meM dAijvara kI bImArI utpanna hogii| grAmAnugrAma vihAra karate hue eka samaya ve puNDarIkiNI nagarI meM pdhaare| sthavira muni ko pUcha kara kuNDarIka muni puNDarIka rAjA kI yAnazAlA meM tthhre| rAjA ne muni ke yogya cikitsA karavAI jisase ve thor3e hI samaya meM svastha hoge| unake sAtha vAle mani vihArakara gaye kintu kuNDarIka muni ne vihAra nahIM kiyA aura sAdhu ke AcAra meM bhI zithilatA karane lge| taba puNDarIka rAjA ne unheM smjhaayaa| puNDarIka ke samajhAne para kuNDarIka muni vihAraphara gye|kuch samaya taka sthavira muni ke sAtha ugra vihAra karate rahe phintu phira ziSilAcArI bana kara ve akele hI paNDarIkiNI nagarI meM aagye|kunnddriik muni ko isa prakAra zithilAcArI dekha kara puNDarIpha rAjA ne unheM bahuta samajhAyA kintu ve samajha nahIM, pratyuta rAjagaddI lekara bhoga bhogane kI icchA karane lge| paNDarIka rAjA ne unake bhAvoM ko jAnakara unheM rAjagaddI para sthApita kiyA aura svayameva paMcamuSTi loca karake pravrajyA abhiikaarkii| 'sthavira bhagavAn ko vandanA karane ke pazcAt mujhe mAhAra pharanA yogya hai' aisA mabhigraha karake unoMne puNDarIkiNI nagarI se vihAra kara diyA |graamaanugraam vihAra karate hue ve sthaviramagavAn kI sevA meM upasthita hue| guru ke mukha se mahAvata aMgIkAra kiye / tatpazcAt svAdhyAdi karake guru kImAjJA lekara bhikSA Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 zrI seThiyA jaina granthamAlA , mar on n nirmwarrrrrrrrrrrrrrrrr ~ rrrrrrmmmmmmmm ke liye gye| bhikSA meM pAye hue antamAnta evaM rukSa azanAdi , kA AhAra karane se unake zarIra meM dAhajvara kI bImArI hogii| ardharAtri ke samaya zarIra meM tIvra vedanA utpanna huii| mAlocanA evaM pratikramaNa karake saMlekhanA saMthArA kiyaa| zubha dhyAna pUrvaka .,maraNa prApta kara sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue| vahaoN se cava kara mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhapada ko prApta kreNge| udhara rAjagaddI para baiTha kara kuNDarIpha kAmabhogoM meM Asakta hokara bahuta puSTikAraka aura kAmottejaka padArthoM kA atimAtrA meM sevana karane lgaa| vaha AhAra use pacA nahIM, jisase ardharAtri ke samaya usake zarIra meM atyanta tIvra vedanA utpanna huI / Atte, raudradhyAnadhyAtA huzrA kuNDarIka mara kara sAtavIM naraka meM gyaa| isa dRSTAnta se zAstrakAroM ne yaha upadeza diyA ki jo sAdhu, sAdhvI cAritra grahaNa karake zuddha AcaraNa karate haiM ve thor3e samaya , meM hI AtmA kA kalyANa kara jAte haiM jaisA ki puNDarIka muni svalpa kAla meM hI zuddha AcaraNa dvArA mukti prApta kara leNge| jo sAdhu,sAdhvI saMyama lekara par3ivAI hojAte haiM arthAt saMyama se patita hojAte haiM bhaura kAmabhogoM meM bhAsakta ho jAte haiM ve kuNDarIka kI taraha duHkha pAte haiM aura mara kara durgati meM jAte haiM / ataH liye hue vrata, pratyAkhyAnoM kA bhalI prahAra pAlana karanA caahie| saMkhyAkezavanAradendu gaNite varSe zubhe vaikrame // mAse zrAvaNake zanaizvaradine zukle tRtIyA tithau / AzIbhiHvratinAM satAMca sudhiyAM mokSakaniSThAvatAm / bhAgaH paJcama eSa yolajaladheH yAtaH samAptiM mudA // // iti zubham / / Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa zrI jaina siddhAnta bola saMgraha meM diye gae __ -- gAthAoM ke bhAvArtha kA mUla pATha 'zrI jaina siddhAnta vola saMgraha' ke kaI boloM meM sUtra kI gAthAoM kA bhAvArtha diyA gayA hai| asvAdhyAya kAla meM bA~cane, se hone vAlI sUtroM kI prAzAsanA se bacane ke lie vahA~ mUla gAthAeM nahIM dI gaI / yahA~ una saba gAthAoM ko diyA jAtA hai| pAThakoM ko cAhie ki unheM asvAdhyAya ke samaya ko TAla kara pddh'eN| asvAdhyAyoM ke jJAna ke lie nIce savaiye die jAte haiN| bIja kar3ake bhapAra, bhUmikapa bhArI hai| bAla candra, jakha cena, bhAkAze agana kAya, kAlI dholI dhuMdha aura rajodhAta nyArI hai // 1 // hAr3a, mAMsa, lohI, rAdha, ThaMDale masANa vale, candra sUrya grahaNa aura rAja mRtyu TAlI hai| thAnaka meM maryo par3ayo, paMcendriya kalevara, e bIsa vola TAla kara jJAnI AjJA pAlI hai // 2 // ASAr3ha, bhAdoM, bhAsu, phAtI aura caitI pUnama jANa, iNa thI lagatI TAlie par3avA pA~ca brkhaann| par3avA pA~ca pakhANa, sAMjha sarera madhya na bhaNiye, zrAdhI rAta doSa hara, saba mila cauMtIsa giNie / cauMtIsa masajhAI TAla ke, sUtra bhaNasI soy| RSilAlacanda iNaparikahe,tAphe vidhana navyApe koy|| Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 .. mrrrrrrrr wrir nummarrn amrrrrrr rrrrrrrr - zrI seThiyA jaina prasvamAlA dazavaikAlika sUtra adhyayana 6 uddezA 3 ( cola na0 853) mAyariyaM aggiminAhiaggI, susyUsamANo parijAgarijA / bhAloimaM iMgimamera nacA, jo chaMdamArAyaI sa puraano|| 1 // AyAramahA viNayaM pauMje, susmsamANo parigijjha bakkaM / nahogaidaM bhabhikakhamANo, guru tu nAsAyayaI sa pujjo // 2 // rAyaNiema viNayaM paraMje, DaharApi bha je pribhaayjihaa| nImattaNe baTTA saJcabAI, gvAyavaM vakkakare sa pujjo // 3 // annAyauMchaM gharaI vimuddhaM, avaNahayA samubhANaM ca niccaM / alazaM no paridevaijjA, laddhaMna vikatthaI sa pujjo // 4 // saMthArasijjAsaNabhattapANe, mappicchayA bhailAbhe'vi saMte / jo evamappANamabhitosaijjA, saMtosapAhannarae sa pujjo // 5 // sakkA saheuM AsAi kaMTayA, bhabhomayA uccApA nareNaM / aNAsae jo sahijna kaMTae, Imae kamasare sa pujjo // 6 // muhurAdukkhA ra ivaMti kaMTayA, aomayA te'pi tamo mugdraa| vAyAduruttANi duruddharANi, verANubaMdhINi mAnmayANi / / 7 / / samAvayaMtA vayaNAbhighAyA, kannaM gayA dummaNibhaM jaNaMti / dhammutti kiccA paramaggasUre, jiiMdie jo sAI sa pujjo // 8 // araNNavAyaM ca parammuhassa, paJcarasvao pariNIbhara bhAsaM / ohAriNiM appibhakAriNiM ca,bhAsaMna bhAsijja sayAsa pujjo|haa alolue bhakkuhae bhamAI, bhapisuNe mAvi adINavittI / nobhAvae no'vi prabhAviyappA,bhakouhalle asayAsa pujjo // 10 guNehi sAhU aguNehi'ptAha, giNhAhi sAhU guNamura'psAhU / vibhANimA appagamappaeNaM, jo rAgadosehiM samosa pujjo||11|| taheva DaharaM ca mahallagaM vA, ityI pumaM panvaragaM gihiM vA / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, pAMcavAM bhAga 477 mmmmmmmm nohIlae no'vi akhisaijjA,maMca kohaMcacaesa pujjo||12|| je mANiA sayayaM mANayaMti, jattareNa kannaM va nivesyNti| te mANae mANarihe tabassI, miiMdie saccarae sa pajjo // 13 // tesiM gurUNaM guNasAyarANaM, sucANa mehAvi subhaasiaaii| care muNI paMcarae tigutto, cakkasAyAvagae sa pujjo // 14 // gurumiha sayayaM paDiariamuNI, jiNamayaniuNe abhigama kusle| dhuNibha rayamalaM purekarDa, bhAsuramalaM gaI vai // 15 // uttarAdhyayana satra adhyayana 20 (bola nambara 854) imA hu annAvi aNAhayA nivA, tAmegacittonihuo muraNehi me / niyaMThadhammaMlahiyANavI jahA, sIyaMti ege bhukaayraanraa||1|| je pacahattANa mahavvayAI, sammaM ca no phAsayaI pamAyA / aNiggahappA ya rasesa giddhe, na mUlazro chidai baMdhaNaM se // 2 // AuttayA jassa ya natthi kAvi, pariyAi bhAsAi tahesaNAe / AyANanikvevadugaMchaNAe, na bIrajAyaM aNujAi maggaM // 3 // ciraMpi se muMDarUI bhavittA, athiranvae tavaniyamehiM bhahe / ciraMpi appANa kilesaittA, na pArae hoi hu sNpraae||4|| pulleva suTTI jaha se asAre, ayaMtite kUDakahAvaNe ya / rADhAmaNI veruliyappagAse, amahagghae hoi hu jANaem // 5 // kusIlaliMgaM iha dhAraittA, isijjhayaM jIviya bRhaittA / asaMjae saMjaya lappayANe, viNighAyamAgacchai se ciraMpi // 6 // visaM tu pIyaM jaha kAlakUDa, haNAi satyaM jaha kuggahI / eseva dhammo visovavanno, haNAi veyAla ivAvivanno // 7 // jo lakSaNaM suviNaM pauMjamANo, nimittakoUhalasaMpagADhe / kuheDa vijjAsavadArajIvI, ma gacchaI saraNaM taMmi kAle // 8 // Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrI seThigA jaina manthamAlA nN tamaMtameNeva u se asIle, sayA duhI vippariyAsuvei / saMdhAvaI naragatirikvajoNI, moNaM virAhittu asAhurUve // 6 // uddesiyaM kIyagaDaM niyAgaM, na muccaI kiMci aNesaNijjaM / aggIvivA savvabhakkhI bhakttiA,io cuogacchai kaha pAvaM // 10 // na taM arI kaMTha chitA kareI, jaM se kare appaNiyA durappA / se nAhiI maccumRhaM tu patte, pacchAgutAveNa dyaavihuunno|| 11 // niratthayA naggaruI u tassa, je uttamahe vivayAsamei / imevi se natthi parevi loe,duhano'vi se jhijjhai tattha loe||12|| emeva'hAchaMdakusIlarUthe, maggaM virASThitta miguttamANaM / kurarI vivA bhogarasANugiddhA. nirahasoyA paritAvameha // 13 // succANa mehAvi subhAsiyaM imaM, aNusAsaraNaM nANaguNovaveyaM / maggaM kusIlANa jahAya savvaM, mahAniyaMThANa vae paheNaM / / 14 / / caritamAyAraguNannie tao, aNuttaraM saMjama pAliyA NaM / nirAsave saMkhaviyA Na kammaM, uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 15 // dazavakAlika sUtra cUlikA 2 (bola nambara 861) cUliaM tu pavakravAmi, sujhaM kevalibhAsiyaM / jaM muNittu supuNNANaM, dhamme uppajjae maI // 1 // aNusoapahiabahujaNaMmi, paDisoaladdhalakkheNaM / paDisoameva appA, dAyavbo hou kAmeNaM // 2 // aNusoya suho loo, paDisomo pAsabo muvihibANaM / aNusoo saMsAro, paDisoo tassa uttAro // 3 // tamhA AyAraparakkameNaM, saMvara samAhibahuleNaM / cariA guNA bha niyamA a, haMti sAhUNa dahavvA / / 4 / / anieavAso samuANa carizrA, annAyauMcha pairikkayA a / gona Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavA bhAga 476 morr . . . . .mmmmmmm wwwmwwmmmmmmmmmm apovahI kalA vivajjaNA a,vihAracariA isiNaM pstyaa||5|| Ainno mANavivajjaNA tha, osannadihAhahabhattapANe / saMsahakappeNa carijna bhikkhU,tajjAyasaMsaha jaI jaijjA // 6 // amajjayaMsAsi amaccharIA, abhikkhaNaM nivigaiM gayA ya / abhivAvaraNaM kAlassaggakArI, sajjhAyajogepayatro havijjA ||7|| Na paDinnavijjA sayaNAsagAI,sijja nisijja taha bhttpaannN| gAme kule vA nagare va dese, mamattabhAvaM na kahiMpi kujjA // 8 // gihiNo vezrAvaDiyaMna kujjA, abhivAyaNa vaMkSaNa pUaNaM vA / asaMkilihohiM samaM vasijjA, muNI carittassa jaona haannii||6|| Na yA labhejjA niuNaM sahAya, guNAhiaM vA guNao samaM vA / ikkovipAbAI vivajjayaMno,viharijja kAmesu asjjmaanno||10|| saMvaccharaM bAni paraM pamAraNaM, bIaM ca vAsaM na tahiM vasijjA / muttassa maggeNa carija bhikkhU ,suttassa attho jaha aannvei||11|| jo pumvaratAvarattakAle, saMpehara zrappagamappaeNaM / kiM kaDaM kiM da se kizvasesaM, ki sakkaNijjaM na samAyarAmi // 12 // kiM me paropAsai ki ca appA, kiM vA'haM khaliaM na vivajjayAmi / icceva sammaM aNupAlamANo,aNAgayaM nopaDibaMdha kujjaa||13|| jattheva pAse kei duppaTataM, kAraNa vAyA adu mANaseNaM / tattheva dhIro paDisAharijjA,Ainno vippamiva skhalINaM // 14 // jasse risA joga jiiMdiassa, dhiImano sappurisassa niccaM / tamA loe paDibuddhajIvI, so jIai saMjayajIvieNaM // 15 // appA khalu sayayaM razviyavyo, savviMdiehiM susamAhiehiM / aravivo jAipahaM uvei, surakkhio savvaduhANa mucci|| 16 // worth face Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 bhI seThiyA jaina granthamAlA uttarAdhyayana adhyayana 15 (bola nambara 862) % 3D moNaM carissAmi samicca dhamma, sahie ujjukaDe niyANachinne / saMthavaM jahijja akAmakAme, annAyaesI parivvae sa bhikkhuu||1|| rAaovarayaM carijja lAde, virae vedaviyA''yarakkhie / panne abhibhUya samvadaMsI, je kamhivi na macchie sa bhikkhU // 2 // akkosavahaM vidittu dhIre, muNI care lADhe niccamAyaguce / avvaggamaNe asaMpahihe,jo kasiNaM ahiAsaesa bhikkhU // 3 // paMtaM sayaNAsaNaM bhaittA, sIuNDaM vivihaM ca daMsamasagaM / avvaggamaNe asaMpahihe, jo kasiNaM ahiAsae sa bhikkhU // 4 // no sakkiyamichaI na prazra, novi ya vaMdaNagaM kumao pasaMsaM / se saMjae suvvae tavassI, sahie Ayagavesae sa bhikkhU // 5 // jeNa puNo jahAi jIviyaM, mohaM vA kasiNaM niycchii| naranAriM payahe sayA tavassI, na yakoUhalaM uvei sa bhikkhuu||6|| chinnaM saraM bhomaM aMtalikvaM, muviNaM lakkhaNaM daMDa vtthuvijj| aGgavigAraM sarassavijayaM,jo vijjAhiM na jIvaI sa bhikkhU // 7 // maMtaM mUlaM vivihaM vijjaciMtaM, vamaNavireyaNadhUmanittasiNANaM / Aure saraNaM tigicchiyaMca,taM parinnAya parivvae sa bhikkhU // 8 // khattiyagaNauggarAyapattA, mAhaNabhoI ya vivihA ya sippinno| no tesiM vayai silogapatraM, taM parinnAya parivvae sa bhikkhU // 6 // gihiNo je pancaieNa dihA, pavvaaeNai va saMthuyA hvijjaa| tesiM ihaloyaphalahayAe, josaMthavaM na karei sa bhikkhU // 10 // sayaNAsapapANabhoyaNaM, vivihaM khAimasAimaM paresiM / bhadae paDisehie niyaMThe, je tattha Na posaI sa bhikkhU // 11 // Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ onr owwwmorammm zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavA bhAga 481 womrom onwr wrrrrrrrrrr ~ anmom arror jaM kiM cAhArapANagaM ghivihaM, khAimasAima paresiM laddhaM / jo taM tiviheNa nANukape, maNavayakAyamusaMvuDe je sa bhikkhU // 12 / / AyAmagaM ceva javodaNaM ca, sIyaM sovIranavodagaM c| no hIlae piMDa nIrasaM tu, paMtakulANi parivaesa bhivakhu // 13 // sahA vivihA bhavaMti loe, divyA mANusayA tahA tiricchaa| bhImA bhayabheravA usalA, jo succA Na vihijmaIsa bhikkha // 14|| vArya vivihaM samiJca loe, sahie kheyANugae a koviSappA / panne abhibhUya savvadaMsI, uvasaMte aviheDae sa bhikkhu // 15 // asippajIvI agihe amice, jiiMdio savvalo vippamukke / aNukkasAI lahu appabhakkhI, ciccA giha egacaresa bhikkhuu||16|| AcArAMga zrutaskaMdha 1 a06 uddezA2 ' (bola namvara 874) cariyAsaNAI sijjAo egaiyAo jAlo buiyAyo / Aiksva tAI sayaNAsaNAI jAI sevitthA se mahAvIre // 1 // zrAvesaNasabhApavAsu paNiya sAlAsu egayA vAso / aduvA paliyaThANesa palAlapujesu egayA vAso // 2 // AgantAre ArAmAgAre taha ya nagare va egayA bAso / sasANe suNNagAre vA rukkhamUle va egayA vAso // 3 // eehiM muNI sayaNehiM samaNe Asi paterasavAse / rAI divaMpi jayamANe apamace samAhie jhAi // 4 // Nipi no pagAmAe, sevai bhagavaM uhAe / jaggAvai ya appANaM IsiM sAI ya apaDinne // // saMbujjhamANe puNaravi AsiMha bhagavaM uhAe nikvamma egayA rAo vahi caMkamiyA muhuttAgaM // 6 // sayaNehiM tatthuvasaggA bhImA AsI aNegarUvA ya / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 zrI seThiyA jaina granthamAlA saMsappagA ya je pANA aduvA' pakviNo ravacaranti // 7 // adu kucarA upacaranti gAmarakvA ya sattihatthA ya / adu gAmiyA uvasaggA itthI egaiyA purisA ya // 8 // ihaloiyAiM paraloiyAI bhImAiM aNegarUvAI / avi subhidunbhigandhAiM sadAiM aNegarUvAI // 6 // . ahiyAsae sayA samie phAsAiM virUvarUvAI / araI raI abhibhUya rIyai mAhaNe apahuvAI // 10 // sa jaNehiM tattha pucchisu egacarAvi egayA rAo / avvAhie kasAitthA pehamANe samAhiM apaDinne // 11 // ayamaMtaraMsi ko ittha ? ahamaMsitti bhikkhu Araha / ayamuttame se dharame, tusiNIe kasAie jhAi ! // 12 // jaMlippege parvayanti sisire mArue pavAyante / tasippege aNagArA himavAe nivAyamesanti // 13 // saMghADIo pavesissAmo ehA ya samAdahamANA / pihiyA va sakhAmo adukkhaM himagasaMphAsA // 14 // tasi bhagavaM apaDinne ahe vigaDe ahiyAsae / davie nikhamma egayA rAmro hAeti bhagavaM samiyAe // 15 // esa vihI aNukanto mAhaNeNa maIyA / vahuso apaDieNeNa bhagavayA evaM rIyanti // 16 / / dazavakAlika adhyayana : uddezA 1 (ola nambara 877) thaMbhA va kohA va mayappamAyA, gurussagAse viNayaM na sikkhe / so ceva u tassa abhUibhAvo, phalaM va kIassa vahAya hoi // 1 // je Avi maMditti guruM viittA, khahare ime appamumati naccA / hIlaMti micchaM paDivajamANA, karaMti AsAyaNa te guruunnN||2|| Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavA bhAga 283 pagaIi maMdAvi bhavaMti ege, DaharAvi aje muabuddhovavetrA / AyAramaMtA gaNa suhi appA,je hIliyA sihiriva bhAsa kujjA // 3 // je bhAvi nAgaM DaharaMti naccA, pAsAyae se ahiAya hoi / evAyariyapi hu hIlayaMto, nimacchaI jAipahaM khu maMdo // 4 // AsIviso vAvi paraM suruDo, kiM jIvanAsAu paraM nu kujjA / AyariapAyA puNa appasanA,ayohiAsAyaNa natthi mukkho||5|| jo pAvagaM jaliyamavakkamijjA, AsIvisaM vAvi hu kovaijjA / jovA visaM khAyai jIvihI, esovayAsAyaNayA garUNaM / / 6 / / siA hu se pAbaya noDahijjA, pAsIvisovA kuviyona bhkkhe| simA visaM hAlahalaM na mAre, na bhAvi sukkho guruhiilnnaae|| 7 // jo pavvayaM sirasA bhittu micche, muttaM va sIhaM paDiyohaijjA / jo vAdae sattiagge pahAraM,esovamA''sAyaNayA garUNaM // 8 // sipAhu sIseNa giri pibhiMde,sidhA hu sIho kuvinona bhkkhe| siAna bhidijja vasatiggaM,na Avi musvo gruhiilnnaae||6|| AyarizapAyA puraNa appasannA, abohi AsAyaNa natthi mokkho| tamhA aNAvAhasuhAbhikaravI,guruppasAyAbhimuho rmijjaa||10|| jahAhiaggI jalaNaM namase, nANAhuImaMtapayAbhisittaM / evAyariyaM upacihaijjA, aNaMtanANovago vi sNto||11|| jassaMtie dhammapayAI sikkhe, tassaMtie veNaiyaM pauje / sakArae sirasA paMjalIo,kAyaggirA bho maNasA anicca // 12 // lajjA dayA saMjama baMbhaceraM, kallANabhAgissa visohiThANaM / je me gurU sayayamaNusAsayaMti, te'haM gurU sayayaM puujyaami|| 13 // jahA nisaMte tavaNacimAlI, pabhAsai kevala bhArahaM tu / evAyario suasIlabuddhie, virAyaI suramajjheva iMdo // 14 // jahA sasI komuijogajutto, nakvattatArAgaNa parivuDappA / khe sohaI viyale abbhamukphe, evaM gaNI sohai bhikkhumajhe // 15 // Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 rrrrrrrrrrrrrr won zrI seThiyA jaina granthamAlA - irrrrowwwmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwww. mahAgarA AyarimA mahesI, samAhijogesuasIlabuddhie / saMpAviu kAme aNuttarAI, ArAhae tosai dhammakAmI // 16 // succANa mehAvi subhAsiAI, susmusae Ayariappamatto / ArAhaittANa guNe aNege, se pAvaI siddhimaNuttaraM // 17 // AcArAMga zrutaskandha 1 a06 u04 '(bola nambara 878) promoyariyaM cAei apuDhe'vi bhagavaM rogehiM / puDhe vA apuDhe vA, no se sAijjaI teicchaM // 1 // saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMvAhaNaM ca na se kappe dantapasvAlaNaM ca parinnAe // 2 // virae gAmadhammehiM rIyai mAhaNe avahuvAI / sisimi egayA bhagavaM chAyAe bhAi AsIya // 3 // AyAvai ya gimhANaM acchai ukkuDue amitAve / adu jAvaittha lUheNaM proyaNamaMthukummAseNaM // 4 // eyANi tinni paDiseve aha mAse a jAvayaM bhagavaM / avi ittha egayA bhagavaM adamAsaM aduvA mAsaMpi // 5 // avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA viharityA / rAovarAyaM apaDinne annagilAyamegayA muMje // 6 // cha?Na egayA bhuje aduvA aTTameNa dasameNaM / duvAlasameNa egayA bhuMje pehamANo samAhiM appaDinne // 7 // NaccA NaM se mahAvIre no'vi ya pAvagaM sayamakAsI / annehiM vA Na kArityA kIraMtapi nANujANitthA // 8 // gAmaM pavissa rAgaraM vA ghAsamese kaDaM parahAe / muvimuddhamasiyA bhagavaM pAyatajogayAe sevitthA // 6 // ada vAyasA digicchattA je anne rasesiNo sattA / Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola sagraha, pAcavAM bhAga 485 ghAsesaNAe cinti sayayaM nivaie ya pehAe // 10 // aduvA mAhaNaM ca samaNaM vA gAmapiNDolagaM ca atihiM vA / socAgamRsiyAriM vA kukkuraM vAvi vihiyaM puro // 11 // vitticcheyaM vajanto tesimappattiyaM prihrnto| mandaM parikkame bhagavaM ahiMsamANo ghAsamesitthA // 12 // avi muiyaM vA sukkaM vA sIyaM piMDaM purANakummAsaM / adu vukkasaM pulAgaM vA laddhe piMDe aladdhe davie // 13 // avi bhAI se mahAvIre AsaraNatthe akukkue jhANaM / uDaDhaM ahe tiriyaM ca pehamANe samAhimapaDinne // 14 // akasAI vigayamehI ya sadarUvesa amucchie jhAI / chaumattho'vi parakkamamANo na pamAyaM saiMpi kavitthA // 15 // sayaseva abhisamAgamma aaytjogmaaysohiie| abhinivvuDe amAinle zrAvakahaM bhagavaM samiyAsI // 16 // esa vihI aNukkato mAhaNeNa miimyaa| bahaso apaDinneNaM bhagavayA evaM rIyaMti // 17 // uttarAdhyayana adhyayana 6 (bola nambara 867) jAvaMta'vijjA purisA, sace te dukkhasaMbhavA / luppaMti vahuso mUDhA, saMsAraMmi aNaMtae // 1 // samikkha paMDie samhA, pAsa jAipahe vaha / appaNA saccamesejjA, mittiM bhUehiM kappae // 2 // mAyA piyA NhusA bhAyA, bhajjA pattA ya orasA / nAlaM te mama tANAya, luppaMtassa sakammuraNA // 3 // Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 zrI saMThiyA jaina granthamAlA eyamaI sapehAe, pAse samiya daMsaNe / chiMda gehiM siNehaM ca, Na kakhe puvvasaMyavaM // 4 // gavAsaM maNikaDalaM, pasavo dAsaporusa / savvameyaM caisA raNaM, kAmarUvI bhavissasi // 5 // thAvaraM jaMgarma ceva, dhaNaM gharANaM uvazvaraM / paJcamANassa kammehi, nAlaM dukkhAu moyaNe / / 6 // abhatthaM savvo savvaM, dissa pANe piyaaye| na haNe pANiNo pANe, bhayaverAo uvarae // 7 // AyANaM narayaM dissa, nAyaijja taNAmavi / doguMchI appaNo pAe, dinnaM muMjejma bhoyaNaM // 8 // ihamege u mannaMti, appazcakvAya pAvagaM / pAyariyaM vidittA NaM, savvadukkhA vimuccai // 6 // bhayaMtA akaritA ya, baMdhamokvapaiNiNo / vAyAviriyameNaM, samAsAseMti appagaM // 10 // na cittA tAyae bhAsA, kuo vijjANusAsaNaM / visamNA pAvakamme hiM, bAlA paMDiyamANiyo / / 11 / / je kei sarIre sattA, varaNe ruve ya sadhvaso / maraNasA kAyavakkeNaM, savve te dupavasaMbhavA // 12 // AvaNNA dIhamaddhANaM, saMsAraMmi ayaMtae / namhA savvadisaM passaM, appamatto parivvae / / 13 // vahiyA uDamAdAya, nAvakaMkhe kayAi vi / / pucakammakkhayahAe, imaM dehamudAhare // 14 // viviJca kammuNo herDa, kAlakarakhI paricae / mAyaM piNDassa pANassa, kaDaM laNa bhakkhae // 15 // Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI ana siddhAnta bola saMgraha, pAcavA bhAga 87 sannihiM ca na kunvijjA, levamAyAya saMjae / pakravI pattaM samAdAya, niravekkho parivbae // 16 // esaNAsamio lajjU, gAme aniyo pare / appamatto pamohiM, piMDavAtaM gavesae // 17 // evaMse udAhu aNuttaranANI annuttrdNsii,annuttrnaanndNsnndhre| arahA NAyaputte bhayavaM vesAlIe viyAhie // 18 / dazavaikAlika prathama cUlikA (bola namvara 868) iha khalu bho ! pancaieNaM sappannadukkheNaM saMjame araisamAbanacitreNaM aohAguppehiNA aNohAieNaM ceva iyarassigayaMkusapoApaDhAgAbhUAI imAiMahArasa ThANAiMsamma saMpaDhilehipravAI bhavaMti taMjahA- haMbho ! (1) dussamAe duppajIvI (2) lahusagA ittariA gihINaM kAmabhogA(3) jhujjo asAibahulA magussA (4) ime ame dukkhe na cirakAlobahAI bhavissaI (5) omajaNapuraskAre (6) vaMtassa ya paDiAyaNaM (7) aharagaivAsovasaMpayA (8) dullahe khalu bho ! gihINaM dhamme gihavAsamajhe vasaMtANaM (8) Ayake se vahAya hoi (10) saMkappe se vahAya hoi (11) sovakkese gihavAse niruvakkese pariAe (12) baMdhe gihavAse mukkhe pariAe (13) sAvajje gihavAse aNavajje pariAe (14) bahusAhAraNA gihINaM kAmabhogA (15) patteyaM puNNapAvaM (16) aNicce khalu bho maNuprANa jIvie kusagAjalabiMducaMcale (17) vahuM ca khalu bho ! pAvaM kama pagaDaM (18) pAvANaM ca khalu bho kaDhANaM kammAraNaM pubbi ducinANaM duppaDi Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 zrI seThiyA jaina granthamAlA kaMtANaM veittA jhukravo, natthi aveittA tavasA vA jhosaittA / prahArasamaM payaM bhavai / bhavai ya ittha silogo jayA ya cayaI dhamma, aNajjo bhogkaarnnaa| se tattha mucchie vAle, prAyaI nAvabujjhai // 1 // jayA mohA vizro hoi, iMdo vA paDio cham / savvadhammaparibbhaho, sa pacchA paritappai // 2 // jayA avaMdimo hoi, pacchA hoi bhvdimo| devayA va cubhA ThANA, sa pacchA paritappar3a // 3 // jayA a pUimo hoi, pacchA hoi apUimo / rAyA va rajjapabbhaho, sa pacchA paritappai // 4 // jayA ya mANimo hoi, pacchA oi amaannimo| siTivva kabbaDe chUDho, sa pacchA paritappai // 5 // jayA a thero hoi, samaikkaMta juvvnno| maccha vca galaM gilittA, sa pacchA paritappai // 6 // jayA a kukuDbassa, kutattIhi vihammai / hatthI va baMdhaNe baddho, sa pacchA paritappai // 7 // puttadAraparikieNo, mohsNtaannsNto| paMkosanno jA nAgo, sa pacchA paritappai // 8 / / zrajja ahaM gaNI hu~to, bhAviappA bhussuno| jai'haM ramaMto pariAe, sAmagaNe jinndesie|| 6 // devalogasamANo a, parizrAmo mahesiNaM / rayANaM arayANaM ca, mhaanrysaariso|| 10 // amarovamaM jANibha mukkhamuttamaM, rayANa pariAi tahA'rayANaM / niraovamaM jANi dukravamuttamaM, ramijja tamhA priaaipNddie||11|| Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI naina siddhAnta bola saMgraha, pAcavAM bhAga 486 dhammA ra bhahaM sirio aveyaM, jannaggivijjhAmamiva'ppate / hIlaMti NaM duvihiaMkusIlA,dAduDhiaMghoravisaMva naag||12|| iheva'dhammo ayaso akittI, dunAmapijjaM ca pihujjnnmmi| cuassa dhammAu ahammaseviNo,saMbhinnavittassa ya himogii|13|| bhujittu bhogAI pasajjhaceasA, tahAvihaM phaTTa asaMjamaM phuN| gaiMcagacche aNabhijhiaMduI,dohI ase nomulahApuNo punno|14 imassa tA neraibhassa jaMtuNo, duhovaNIassa kilesavattiNo / palimovamaM jhijjhai sAgarovamaM,kimaMgapuNamajhaimamaNoduhAM15 name ciraM dukkhamiNaM bhavissai, asAsayA bhogapivAsa jNtunno| nacesarIreNa imeNa'vissai,avissaI jIviSapajveNa me||16|| jassevamappA u ipijja nicchimo, caijja dehaM na hu dhmmsaasnnN| taMtArisaM nopailaMti iMdiA, raviMtavAyA va mudaMsaNaM giriM // 17 // icceva saMpassiA budimaM naro, zrAyaM svAyaM SivihaM vibhaanniyaa| kAraNa vAyA adu mANaseNaM, tiyattiguttojiNavayaNamahihijjAsi / / 18 // Page #528 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #529 -------------------------------------------------------------------------- _