Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ overtorverteber three cover those zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakoddhAre - pranthAGkaH 41. zrIjinendradevAnumatapratyekabuddhAdiRSipraNItAni zrutakevalidhuryazrImadbhadrabAhusvAmisUktaniryuktikAni vAdivetAlazrI zAntisUrivaryavivRtAni zrImantyuttarAdhyayanAni / (( vibhAstRtIyaH ) prasedhikA - devacandra lAlabhAI jainapustakoddhArabhANDAgAra saMsthA vikhyAtikArakaH -- zAha nagInabhAI ghelAbhAI - javherI, asyaikaH kAryavAhakaH / pustakaM mumbayyAM zAha nagInabhAI ghelAbhAI javherI 426 javherI bAjAra ityanena 'nirNayasAgara ' mudraNAspade kolabhATavIbhyAM 23 tame gRhe rAmacandra yesU zeDagedvArA mudrApitaM prakAzitaM ca / prathamasa~skAre pratayaH 500 ] asya punarmudraNAdyAH sarve'dhikArA etadbhANDAgArakAryavAhakANAmAyattAH sthApitAH / [ mohamayIpattane. 'vIrasaMvat 2443. vikramasaMvat 1973. krAiSTasya san 1917. vetanaM 1-14-0 [ Rs.1-14-01 For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ (All Rights Reserved by the Trustees of the Fund. ] Printed by Ramchandra Yesu Shedge at "Nirnaya-Sagar" Press, 23 Kolbhat Lane, Bombay. Published by Shah Naginbhai Ghelabhai Javeri, for Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund, at the Office of Sheth Devchand Lalbhai J. P. Fund, No. 426 Javeri Bazar, Bombay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAnwar wrwww.eo, sorrowran zreSThI devacaMda lAlabhAI javherI. janma 1909 vaikramAbde niryANam 1962 vaikramAbde . kArtikazukaikAdazyAm , sUryapure. pauSakRSNatRtIyAyAm , mumbayyAm. The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri. Born 1853 A. D. Surat. Died i3th January 1906 A. D. Bombay. The Bombay Art Printing Works, Fort. For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturviMzatitamamadhyayanaM pravacanamAtrAkhyam / vyAkhyAtaM trayoviMzamadhyayanaM, samprati catuvizamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayaneM pareSAmapi citaviplutimupalabhya tadapanayanAya kezigautamavadyatitavyamityuktam , iha tu tadapanayanaM samyagvAgyogata eva, saca pravacanamAtRkharUpaparijJAnata iti tatvarUpamucyata ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam , asya copakramAdicaturanuyogadvAracarcA prAgvatsukaraiva yAvannAmaniSpannanikSepe pravacanamAtR pravacanamAtamiti vA dvipadaM nAma, tatra tAvatpravacananikSepAbhidhAnAyAha niyuktikRtnikkhevu pavayaNami(ya)cauviho duviho ya hoi dvmi|aagmnoaagmo noAgamao aso tiviho jANagasarIrabhavie tabairite kutitthimAIsu / bhAve duvAlasaMgaM gaNipiDagaM hoi nAyavvaM // 456 // 18/ mAyami u nikkhevo cauviho duviho. // 457 // jANagasarIrabhavie tabairitte a bhAyaNe datvaM / bhAvami a samiIo mAyaM khalu pavayaNaM jastha 458 SAKESARSate For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 uttarAdhya.81 nikkhevetyAdi gAthAzcatasraH, nikSepaH pravacane caturvidho-nAmAdiH, tatra nAmasthApane kSuNNe evetyanAdRtya dravya-pravacanamA da nikSepamAha-dvividho bhavati 'dravye' vicArye, nikSepa iti gamyate, dvaividhyamevAha-Agamato noAgamataH, tatrAgamato bRhadvRttiH trAkhyam. jJAtA tatra cAnupayogavAn , noAgamatastu sa trividhaH / kathamityAha-'jANagasarIrabhavie tavatiritte yatti, jJazarI-1 // 51 // rabhavyazarIre prakramAtpravacane tadyatiriktaM 'kutitthimAIsuti kutIrthyAdiSu pravacanamAdizabdAtsutIrtheSu ca RSabhAdi sambandhiSu pustakAdinyastaM bhASyamANaM vA, bhAve 'dvAdazAGgam' AcArAdidRSTivAdaparyantaM gaNinaH-AcAryAsteSAM / piTakamiva piTakaM-sarvakhA''dhAro gaNipiTakaM bhavati' jJAtavyaM pravacanaM, nanvevaM dRSTivAdAntargatatvAtsakalakudRSTInAmapi bhAvapravacanataiva prAptA ?, ucyate, astyetat , kintvekapakSAvadhAraNaparatayA'saddaSTitvAdravyapravacanataivA''sAmiti / noktadoSApattiH // mAtazabdaM nikSepnumAha-mAte' mAtazabde 'tuH' pUraNe nikSepazcaturvidho-nAmAdiH, dvividho bhavati dravye-AgamanoAgamataH, tatrAgamatastathaiva, noAgamatazca sa trividho-jJazarIrabhavyazarIre tadyatiriktaM ca 'bhAjane' kAMsyapAtrAdau 'dravyam' modakAdi, prastAvAdyatra mAtam-antaH prAptAvasthiti tadvyaM mAtamucyate, bhAve ca 'sami // 513 // IryAsamityAdayo mAtA abhidhIyante 'mAtam' antaravasthitaM 'khalu' nizcitaM 'pravacanaM' dvAdazAGgaM 'yatra' iti yAsu / tadevaM niyuktikRtA mAtazabdo nikSiptaH, yadA tu 'mAya'tti padasya mAtara iti saMskArastadA dravyamAtaro GREAKISAGARMAHARASHTRA dain Education into a For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jananyo bhAvamAtarastu samitayaH, etAbhyaH pravacanaprasavAt , uktaM hi-"aiyA pavayaNamAyA duvAlasaMga pasUyAto"tti, | sujJAnatvAca etannikSepa upekSita iti gAthAcatuSTayArthaH // samprati nAmAnvarthamAha| asuvi samiIsu a duvAlasaMgaM samoarai jamhA / tamhA pavayaNamAyAajjhayaNaM hoi nAyavaM 459 'aSTAkhapi' aSTasajAyAkhapi samitiSu 'dvAdazAGgaM pravacanaM samavatarati-saMbhavati yasmAt , tAzcehAbhidhIyanta iti gamyate. tasmAtpravacanamAtA pravacanamAtaro vopacArata idamadhyayanaM bhavati' jJAtavyamiti gaathaarthH|| gato naamnisspnno| nikSepaH, samprati sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavatIti sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, tacedam aTTappavayaNamAyAo, samiI guttI taheva ya / paMceva ya samiIo, tao guttIu AhiyA ||1||iriyaabhaasesnnaadaanne, uccAre samiI iya / maNaguttI vayaguttI, kAyaguttI u aTThamA // 2 // eyAo aha samiIo, samAseNa viyaahiyaa| duvAlasaMgaM jiNakkhAyaM, mAyaM jattha u pavayaNaM // 3 // / sUtratrayaM prakaTArthameva, navaraM 'samiti'tti samitayaH 'guttitti guptayaH, tatra ca samitiH-samyak-sarvavitpravacanAnusAritayA itiH-AtmanaH ceSTA samitiHtAtrikI sajJA IyaryAdiceSTAsu paJcasu, gopanaM guptiH-samyagyoganigrahaH tathaiva ceti samuccaye,uktaM hi-'samyagyoganigraho gupti'riti(tattvA0a09 sU04), bhavantvetAH pravacanamAtAH, aSTasaGkhyatvaM 1 etAH pravacanamAtaro dvAdazAGgaM prasUtAH mANa viyAhiyA / duvAlasamitayaH 'gutti'tti guptayaH, tatra ca sAyayoganigrahaH tathaiva / dain Education Inter For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH SaNaM ta kahAbhASaNAdAnaM tasmin , 'uccAra sambandhAdIryAsamitiriyAdirAmanagamanamAha-eta uttarAdhya. tu kathamAsAmiti saMzaye samitInA paJcatvaM guptInA ca trikatvamuktam AhiyA' iti AkhyAtAH kathitAH, pravacanamA tIrthakRdAdibhiriti gamyate, tA eva nAmagrAhamAha-IraNamIryA-gatipariNAmo bhASaNaM bhASA eSaNameSo-gave trAkhyam, SaNaM taM karotIti Nika tataH strIliGge bhAve yuTi eSaNA AdAnaM-grahaNaM pAtrAdeH nikSepopalakSaNametat tata eSAM // 514 // samAhAre IAbhASeSaNAdAnaM tasmin , 'uccAre samiI iya'tti casya bhinnakramatvAducArazabdasya copalakSaNatvAducArA dipariSThApanAyAM ca samitiH, asya ca pratyekamabhisambandhAdaryAsamitirityAdirabhilApovidheyaH, 'iti' parisamAptau, etAvatya eva samitayaH, tathA manaso guptirmanoguptiriti tatpuruSaH, evamuttarayorapi, nigamanamAha-etAH' ityanantaroktAbhidhAnA aSTa samitayo, guptInAmapi 'pravacanavidhinA mArgavyavasthApanamunmArgagamananivAraNaM gupti'riti vacanAkathaJcitsaceSTAtmakatvAtsamitizabdavAcyatvamastItyevamupanyAsaH, yattu bhedenopAdAnaM tatsamitInAM pravIcArarUpatvena / guptInAM pravIcArApravIcArAtmakatvenAnyo'nyaM kathaJcidbhedAt , tathA cAgamaH-"samio NiyamA gutto gutto samiyattamaNami bhaiyaco / kusalavaimudIrato jaM vaigutto'vi samio'vi // 1 // " 'samAsena' sakalAgamasaGgraheNa vyAkhyAtAH, |jinAkhyAtaM mAtam uttaratra tuzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAt 'mAtameva' antarbhUtameva 'yatra' iti yAsu 'pravaca // 514 // nam' AgamaH, tathAhi-IryAsamitI prANAtipAtaviramaNavatamavatarati. tavRttikalpAni ca zeSavratAni tatraivAnta 1 samito niyamAdgupto guptaH samitatve bhaktavyaH / kuzalavaca udIrayan yadvacogupto'pi samito'pi // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ rbhAvamupayAnti, teSu ca na tadasti yanna samavatarati, yata uktam-"paMDhamaMmi satvajIvA bIe carimeya scdvaaii| sesA mahatvayA khalu tadekadeseNa NAyacA // 1 // " ityarthataH sarvamapi pravacanamiha mAtamucyate, bhASAsamitistu sAvadhavacanaparihArato niravadyavacobhASaNAtmikA tayA ca vacanaparyAyaHsakalo'pyAkSipta eva,na ca tadahibhUtaM dvAdazAGgamasti, evameSaNAsamityAdiSvapi khadhiyA bhAvanIya, yadvA sarvA apyamUzcAritrarUpAH, jJAnadarzanAvinAbhAvi ca cAritraM, na caitatrayAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamiti sarvAkhapyetAsu pravacanaM mAtamucyate, anyathA vA''gamAvirodhenAbhidheyamiti sUtratrayArthaH // tatraryAsamitikharUpamAha| AlaMbaNeNaM kAleNaM, maggeNa jayaNAi ya / caukAraNaparisuddhaM, saMjae iriyaM rie||4|| tattha AlaMbaNaM nANaM, dasaNaM caraNaM thaa| kAle ya divase vutte, magge uppahavajie // 5 // vvao khittao ceca, kAlao bhAvao tahA / jayaNA caubvihA vuttA, taM me kittayao suNa // 6 // vvao cakkhusA pehe, jugamittaM ca | khitto| kAlao jAva rIijjA, uvautto ya bhaavo||7|| iMdiyatthe vivajittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakAre, uvautte riyaM rie // 8 // __ Alambanena kAlena mArgeNa yatanayA ca catuSkAraNaiH-ebhirevAlambanAdibhiH parizuddhA-nirdoSA catuSkAraNapari 1 prathame sarvajIvA dvitIye carame ca sarvadravyANi / zeSANi mahAvratAni tadekadeza eva jJAtavyAni // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravacanamA uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 515 // trAkhyam. zaddhA tAM 'saMyataH' yatiH 'iyA~' gatiM 'riye'tti rIyeta anuSThAnaviSayatayA prApnuyAt , yadvA subbyatyayAcatuSkAraNaparizuddhayA IyayA 'rIyeta' gacchet / AlambanAdInyeva vyAkhyAtumAha-'tatra' teSvAlambanAdiSu madhye AlambanaM yadAlambya gamanamanujJAyate, nirAlambanasya hi nAnujJAtameva gamanaM, tatkimityAha-'jJAnaM' sUtrArthobhayAtmakAgamarUpaM 'darzana' darzanaprayojanaM (zAstraM) 'caraNaM' cAritraM, tathAzabdo'nuktasamuccayArthaH, tena dvitrAdibhaGgasUcakaH, tato'yamarthaH-pratyekaM jJAnAdInyAzritya dvikAdisaMyogato vA gamanamanujJAtam , Alambaneneti vyAkhyAtaM, kAleneti vyAcaSTe-kAlazca prastAvAdIyA divasa uktaH, tIrthakRdAdibhiriti gamyate, rAtrI hyacakSurviSayatvena puSTatarAlambanaM vinA nAnujJAtameva gamanaM, mArgeNeti dvAraM vyAkhyAtumAha-mArga iha sAmAnyena panthAH sa utpathena-unmArgeNa varjito-rahita utpathavarjita ukta iti sambandhaH, utpathe hi vrajata AtmasaMyamavirAdhanAdayo doSAH / yataneti vuvUpurAha-'dabato' ityAdi, sugamameva, navaraM 'tAm' iti caturvidhayatanAM me 'kIrtayataH' samyakkharUpAbhidhAnadvAreNa saMzabdayataH 'zRNu' AkarNaya ziSyeti gamyate / yathApratijJAtamevAha-'dravyata' iti jIvAdikaM dravyamAzrityeyaM yatanA-yat 'cakSuSA' dRSTyA 'prekSeta' avalokayet, prakramAjIvAdikaM dravyam , avalokya ca saMyamAtmavirAdhanAparihAreNa gacchediti bhAvaH, 'yugamAnaM ca' caturhastapramANaM prastAvAtkSetraM prekSeta, iyaM kSetrato yatanA,kAlato yatanA yAvat 'rIyijattirIyate yAvantaM kAlaM paryaTanti tAvatkAlamAneti gamyate, upayuktazca bhAvato-dattAvadhAno yadrI // 515 // For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ yate, iyaM bhAvamaGgIkRtya yatanA / upayuktatvameva spaSTayitumAha - 'indriyArthAn' zabdAdIn 'vivarjya' tadanadhyavasAnataH parihRtya, khAdhyAyaM caiva 'caH' samuccaye evakAro'pizabdArthaH, tato'yamarthaH - na kevalamindriyArthAn vivarjya kintu khAdhyAyaM cApi 'paJcadhe'ti vAcanAdibhedataH paJcaprakAraM, gatyupayogopaghAtitvAt tatazca tasyAmeveryAyAM | mUrttiH - zarIramarthAdvayApriyamANA yasyAsau tanmUrttiH, tathA tAmeva puraskaroti-tatraivopayuktatayA prAdhAnyenAGgIkuruta iti tatpuraskAraH, anena kAyamana sostatparatoktA, vacaso hi tatra vyApAra eva na samasti, evamupayuktaH sannIya rIyeta yatiriti zeSaH, sarvatra ca saMyamAtmavirAdhanaiva vipakSe doSa iti sUtrapaJcakArthaH // samprati bhASAsamitimAha kohe mANe ya mAyA ya, lobhe ya uvauttayA / hAse bhaya moharie, vigahAsu tadeva ya // 9 // eyAI aTTha ThANAI, parivajittu saMjao / asAvajjaM miyaM kAle, bhAsaM bhAsijja pannavaM // 10 // krodhe mAne ca mAyAyAM lobhe ca 'upayuktatA' krodhAdyupayogaparatA tadekA yatanetiyAvat, hAse 'bhaya'tti bhaye maukhavikathAsu tathaivopayuktateti sambandhaH, tatra krodhe yathA kazcidatikupitaH pitA prAha-na tvaM mama putraH, pArzvavarttino vA prati prAha-banIta vabhItainamityAdi, mAne yathA kazcidabhimAnAdhmAtacetA na kazcinmama jAtyAdibhistulya iti vakti, mAyAyAM yathA paravyaMsanArthama paricitasthAnavarttI sutAdau bhaNati - nAyaM mama putro na cAhamasya pitetyAdi, lobhe | yathA kazcidvaNik parakIyamapi bhANDAdikamAtmIyamabhidhatte, hAsye yathA kelIkilatayA kaJcana tathAvidhaM kulInama For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadattiH trAkhyam. // 516 // pyakulInamityullapati, bhaye yathA tathAvidhamakAryamAcarya sa tvaM yena tattadAcaritamiti pRSTaH prAha-nAhaM tadA'smin : pravacanamAdeze evAbhUvamityAdi, maukharye yathA mukharatayA yattatparaparivAdAdi vadannAste, 'vikathAsu' khyAdikathAsu-'aho! kaTAkSavikSepAstasyAH' ityAdikamAha, paThyate ca-"kohe ya mANe ya mAyA ya lobhe ya taheva ya / hAsabhayamoharIe, vikahA ya taheva y||1||" gatArthameva / 'etAni' anantaramuktarUpANyaSTau sthAnAni 'parivajya' parihatya saMyataH 24 kimityAha-'asAvadyAM' nirdoSAM tAmapi 'mitA' stokAM yAvatyupayujyate tAvatImeva' 'kAle' prastAve 'bhASAM' vAcaM 'bhASeta' vadet prajJA-buddhistadvAniti sUtradvayArthaH // eSaNAsamitimAha gavesaNAe gahaNe ya, paribhogesaNA ya jaa| AhArovahisijjAe, ee tinni visohae // 11 // uggamuppAyaNaM paDhame, bIe sohinja esaNaM / paribhogaMmi caukkaM, visohija jayaM jaI // 12 // ___ 'gaveSaNAyAm' anveSaNAyAM 'grahaNe ca' khIkAre, ubhayatra prAkRtatvAdeSaNeti saMbadhyate, tato gaveSaNAyAmeSaNA grahaNe caiSaNA, paribhoga-AsevanaM tadviSayaiSaNA paribhogaiSaNA ca yA, 'AhArovahisejAe'tti vacanavyatyayAd 'AhA ropadhizayyAsu' pratItAsu 'etAH' uktarUpA eSaNAH sUtratvAlliGgavyatyayAttisraH 'vizodhayet' nirdoSA vidadhyAt, // 516 // hA paThyate ca-"gavesaNAe gahaNeNaM, paribhogesaNANi y| AharamavahiM sejaM, ee tini visohiya ||1||"tti, asya *ca gaveSaNAdibhirAhArAdIni trINi vizodhayediti sngkepaarthH| kathaM vizodhayedityAha-udgamazcotpAdanA codmo S135523UOM . dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tpAdanamiti samAhAraH, tatkimityAha-vizodhayedityuttareNa sambandhaH, kimuktaM bhavati ?-AdhAkarmAdidoSaparihArata| | udgamaM dhAtryAdidoSaparityAgatazcotpAdanAM zuddhAmAdadhIta 'paDhame'tti prathamAyAM gaveSaNaiSaNAyAM, 'bIya'tti dvitIyAyAM| grahaNaiSaNAyAM zodhayecchaGkitAdidoSatyAgataH 'epaNAM' grahaNakAlabhAvigrAhyagatadoSAnveSaNAtmikAM, 'paribhoga' iti paribhogeSaNAyAM catuSkaM piNDazayyAvastrapAtrAtmakam , uktaM hi-piMDa sejaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva ya"tti, vizodhayet , iha catuSkazabdena tadviSaya upabhoga upalakSitaH, tatastaM vizodhayediti, ko'rthaH -udgamAdidoSatyAgataH zuddhameva catuSkaM paribhuJjIta, yadivodgamAdInAM dopopalakSaNatvAt 'uggama'tti udgamadoSAn 'uppAyaNa'ti utpAdanAdopAn 'esaNa'tti eSaNAdoSAn vizodhayet , 'catuSkaM ca' saMyojanApramANAGgAradhUmakAraNAtmakam , aGgAradhUmayormohanIyAntargatatvenaikatayA vivakSitatvAt vizodhayet ubhayatra zodhanamapanayanaM, 'jayaMti yatamAnaH 'yatiH' tapakhI, vyAkhyAdvaye'pi ca punastasyA eva kriyAyA abhidhAnamatizayakhyApanArthamiti sUtradvayArthaH // idAnImAdAnanikSepaNasamitimAha ohovahovaggahiyaM, bhaMDara vihaM muNI / giNhato nikkhivaMto ya, pauMjijja imaM vihiM // 13 // cakkhusA paDilehittA, pamajija jayaM jaI / Adie nikkhivijA vA, duhao'vi samie sayA // 14 // 1 piNDaM zayyAM ca vastraM ca pAtrameva ca caturtham / NERS245 dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 517 // 'ohova hovaggahiyaM' ti upadhizabdo madhyanirdiSTatvAt DamarukaguNagranthivadubhayatra saMbadhyate, tata oghopadhimaupagrahikopadhiM ca 'bhANDakam' upakaraNaM rajoharaNadaNDakAdi 'dvividham' uktabhedato dvibhedaM muniH 'gRhNan' AdadAnaH 'nikSipaMzca' kvacitsthApayan 'prayuJjIta' vyApArayet 'imaM' vakSyamANaM 'vidhi' nyAyaM / tamevAha - 'cakSuSA' dRSTayA 'paDile hitta 'tti 'pratyupekSya' avalokya 'pramArjayet' rajoharaNAdinA vizodhayet yatamAno yatistataH 'Adie' tti 'AddIta ' gRhNIyAt 'nikSipedvA' sthApayet 'duhato'vi 'tti dvAvapi prakramA daughiko pagrAhikopadhI, yadivA 'dvidhA'pi ' dravyato bhAvatazca 'samitaH ' prakramAdAdAnanikSepaNAsamitimAn san 'sadA' sarvakAlamiti sUtradvayArthaH // samprati pariSThApanAsamitimAha - uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANa jalliyaM / AhAraM uvahiM dehaM annaM vAvi tahAvihaM // 15 // aNAvAyamasaMloe aNavAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe AvAe caiva saMloe // 16 // aNavAyamasaMloe, para|ssa'NuvaghAie / same ajjhasire vAvi, acirakAlakayaMmi ya // 17 // vicchinne dUramogADhe, NAsanne bilavajjie / tasapANabIyarahie, uccArAINi bosire // 18 // 'uccAraM ' purISaM 'prazravaNaM' mUtraM 'khela' mukhavinirgataM zleSmANaM 'siMghANaM'ti nAsikAniSkrAntaM tameva 'jalliyaM' ti ArSatvAt jallo - malastam ' AhAram' azanAdikam 'upadhiM' varSAkalpAdi 'deha' zarIram 'anyadvA' kAraNato gRhItaM For Personal & Private Use Only pravacanamA trAkhyam. 24 // 517 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gomayAdi 'apiH' pUraNe tathAvidhaM pariSThApanAha prakramAtsthaNDile vyutsRjedityuttareNa sambandhaH / sthaNDilaM ca dazavizeSaNapadaviziSTamiti manasyAdhAya tadgatAkhilabhaGgopalakSaNArthamAdyavizeSaNapadayobhaGgaracanAmAha-avidyamAna ApAtaHkhaparobhayapakSasamIpAgamanarUpo'sminnityanApAtaM sthaNDilamiti gamyate, "asaMloe'tti sUtratvAdihottaratra ca liGgavyatyaye na vidyate saMloko-dUrasthitasyApi khapakSAderAloko yasmiMstattatheti prathamo bhaGgaH 1, 'anApAtaM caiva bhavati saMloka' yatrApAto nAsti saMlokazcAstIti dvitIyo bhaGgaH 2, 'ApAtamasaMloka miti yatrApAto'sti na ca saMloka iti tRtIyaH 3. 'ApAtaM caiva saMloka' yatrobhayamapi saMbhavatIti caturthaH 4, iha cApAtasaMlokamiti ca arzaAderAkRtigaNatvAnmatvarthIye'ci draSTavyaM kAkA dazavizeSaNapadajJAnArtha, tAni yAdRze sthaNDile vyutsRjettadAha-anApAte asaMloke, kasya punarayamApAtaH saMlokazcetyAha-'parasya' khapakSAdeH, gamakatvAcobhayatra sApekSatve'pi smaasH,ii| upaghAtaH-saMyamAtmapravacanabAdhAtmako vidyate yatra tadupaghAtikaM na tathA'nupaghAtikaM tasmin , tathA 'same' nimnonatatvavarjite 'azuSire vA'pi' tRNaparNAdyanAkIrNe 'acirakAlakRte ca' dAhAdinA khalpakAlanirvartite, cirakAlakRte hi punaH saMmUrchantyeva pRthvIkAyAdayaH, 'vistIrNe' jaghanyato'pi hastapramANe 'dUramavagADhe' jaghanyato'pyadhastAccaturaGgulamacittIbhUtte 'nAsanne' grAmArAmAderdUravartini 'vilavarjite' mUSakAdirandharahite trasaprANAzca-dvIndriyAdayo bIjAni ca-zAlyAdIni, sakalaikendriyopalakSaNametat , taistatrasthairAgantukaizca rahitaM-varjitaM trasaprANabIjarahitaM tasmin , For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. pravacanamA bRhadvRttiH trAkhyam. // 518 // 24 5AMCHECCESCOMSEELCAS | sthaNDila iti zeSaH, 'uccArAdIni' uktarUpANi 'vyutsRjet' pariSThApayet / iha cocAraM prazravaNamityAdAvukte'pi punaruccArAdInIyabhidhAnaM vismaraNazIlasmaraNArthamaduSTameveti sUtracatuSTayArthaH // sampratyuktamupasaMharan vakSyamANArthasambandhAbhidhAnAyAha eyAo paMca samiIo, samAseNa viyaahiyaa| itto u tao guttIo, bucchAmi annupuvvso||19|| nigadasiddhaM, navaram 'etto'tti atazca samitipratipAdanAnantaraM 'tao'tti tisraH 'aNuputvaso'tti ArSatvAdAnupUrvyA krameNetyarthaH // tatrAdyAM manoguptimAha saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA ya, maNaguttI cauvihA // 20 // saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / maNaM pavamANaM tu, niyattija jayaM jaI // 21 // sadyaH-arthAtpadArthemyo hito-yathAvadvikalpanenAptaH satyo manoyogastadviSayA manoguptirapyupacArAtsatyA, tathaiva mRSA ca-tadviparItamanoyogaviSayA, 'satyAmRSA' ubhayAtmakamanoyogagocarA, tathaiva ceti samuccaye, caturthI 'asatyAmRSA' ubhayakhabhAvavikalamanodalikavyApArarUpamanoyogagocarA manoguptiH, prakramAJca sarvatraivaM yojanA, upasaMhAramAha-manoguptiH 'caturvidhA' uktabhedatazcaturbhedA, asyA eva svarUpaM nirUpayan kAkkopadeSTumAha-saMrambhaH-saGkalpaH sa ca mAnasaH tathA'haM dhyAsyAmi yathA'sau mariSyatItyevaMvidhaH, samArambhaH-parapIDAkarocATanAdinibandhanaM dhyAnam , // 518 // For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anayoH samAhArastasmin , ArambhaH-atyantaklezataH paraprANApahArakSamamazubhadhyAnameva tasmin 'caH' samuccaye 'tathaiva' tenaivAgamapratItena tatra manaso'sannivezAtmakena prakAreNa 'caH' pUraNe 'manaH' cittaM 'pravarttamAnaM vyApriyamANaM 'tuH' vizeSaNe 'nivartayet' niyamayet 'jayaMti yatamAnaH 'yatiH' tpkhii| vizeSazcAyamiha-zubhasaGkalpeSu manaHpravartayet , pravIcArApravIcArarUpatvAdgupteriti sUtradvayArthaH // vAgaguptimAha__ saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva y| cautthI asacamosA ya, vayaguttI caubvihA // 22 // saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / vayaM pavattamANaM tu, niyattija jayaM jaI // 23 // sUtradvayamanantaraM vyAkhyAtameva, navaraM manoguptisthAne vAgaguptiruccArayitavyA, tathA satyA vAk jIvaM jIvamiti prarUpayataH asatyA jIvamajIvamiti saMtyAmRSA kvacidvivakSitasamaye manuSyazatamutpannamuparataM ceti asatyAmRSA tu vidhehi khAdhyAyaM naitatsadRzamanyattapo'stItyAdi, tathA vAcikaH saMrambhaH-paravyApAdanakSamakSudravidyAdiparAvartanAsaGkalpasUcako dhvanirevopacArAtsaGkalpazabdavAcyaH san , samArambhaH-paraparitApakaramatrAdiparAvarttanam 'ArambhaH' tathAvidhasaMklezataH prANinAM prANavyaparopaNakSamamantrAdijapanamiti sUtradvayArthaH // idAnIM kAyaguptimabhidhAtumAha ThANe nisIyaNe ceva, taheva ya tuyaTTaNe / ullaMghaNa pallaMghaNa, iMdiyANa ya jhuMjaNe // 24 // __ saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / kAyaM pavattamANaM tu, niyattija jayaM jaI // 25 // For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. 'sthAne' UrddhasthAne 'NisIyaNi'tti 'niSadane' upavezane, caH tayoreva vicitrabhedasamuccayArthaH, 'eva' iti pUraNe, pravacanamA. tathaiva ca 'tvagvarttane zayane 'ullaDane tathAvidhanimittata UrdhvabhUmikAdyutkramaNe goMdyatikramaNe vA 'pralaDane sAmA trAkhyam. nyena gamane, ubhayatra sUtratvAtsupo luka, 'indriyANAM ca' sparzanAdInAM 'jhuMjaNe'tti yojanaM-zabdAdiviSayeSu vyApAraNaM // 519 // tasmin , sarvatra ca vartamAna iti zeSaH, tataH sthAnAdiSu vartamAnaH saMrambhaH-abhighAto yaSTimuSTayAdisaMsthAnamevA 24 dUsaGkalpasUcakamupacArAtsaGkalpazabdavAcyaM sat samArambhaH-paritApakaro muSTayAdyabhighAtaH, tataH saMrambhazca samArambhazca |saMrambhasamArambha tasmin, 'Arambhe' prANivadhAtmani kArya pravarttamAnaM nivartayet , zeSa prAgvaditi suutrdvyaarthH|| samprati samitiguptyoH parasparavizeSa svayaM sUtrakRdAha eyAo paMca samiIo, caraNassa ya pavattaNe / guttI niyattaNe'vuttA, asubhatthesu ya savvaso // 26 // 'etAH' anantaroktAH paJca samitayazcaraNaM-cAritraM sacceSTetiyAvat tasya pravarttane pUrvatra cazabdasya bhinnakramatvAdavadhAraNArthatvAca pravartana eva, kimuktaM bhavati?-sacceSTAsa pravRttAveva samitayaH, tathA 'guttI'tti guptayo nivarttaneDa-I pyuktAH 'azubhArthebhyaH' azobhanamanoyogAdibhyaH, sUtre tu subbyatyayena paJcamyarthe saptamI, 'saSaso'tti sarvebhyo'pi // 51 // zabdAcaraNapravartane ca, upalakSaNaM caitata zubhArthebhyo'pi nivRtteH, vAkAyayornirvyApAratAyA api guptirUpatvAt, uktaM hi gandhahastinA-"samyagAgamAnusAreNAraktadviSTapariNatisahacaritamanovyApAraH kAyavyApAro vAgvyApArazca For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirvyApAratA vA vAkAyayorgupti"riti, tadanena vyApArAvyApArAtmikA guptirukteti sUtrArthaH // sampratyadhyayanArthamupasaMharannetadAcaraNaphalamAhaeyA pavayaNamAyA, je samma Ayare muNI / so khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 27 // ttibemi // ||pvynnmaayrN ajjhayaNaM // spaSTameva / navaraM, 'samyakU' avaiparItyena na tu dambhAdineti sUtrArthaH // iti' parisamApsau, bravImIti pUrvavat / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvat // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryakRtAyAM ziSyahitAyAM caturviMzamadhyayanaM samAptamiti // 24 // TRASTRATEGORRESTRA-STREESTRA-STRE-STRE-STRE--- zrIzAnyAcAryakRtAyAmuttarAdhyayanaTI ziSya0 pravaca0 nAma caturviMzatitamamadhyayanaM samAptam // He-PRA-5K For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhaddhRttiH uttarAdhya. atha yajJIyAkhyaM paJcaviMzatitamamadhyayanam / yajJIyA dhyaya.25 vyAkhyAtaM caturvizamadhyayanam , adhunA paJcaviMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane prvcnmaa||520|| taro'bhihitAH, iha tu tA brahmaguNasthitasyaiva tattvato bhavantIti jayaghoSacaritavarNanAdvAreNa brahmaguNA ucyanta ityabhanenAbhisambandhenAyAtamidamadhyayanam , asya cAnuyogadvAracatuSTayacarcA prAgvadyAvannAmaniSpannanikSepe yajJIyamiti nAmAto yajJanikSepAyAha niyuktikRtniklevo jannaMmi acaukkao duviho ya hoi dvNmi|aagmnoaagmo noAgamao a so tiviho || |jANagasarIrabhavie tabairitte a mAhaNAIsuM / tavasaMjamesu jayaNA bhAve janno munneyvo|| 461 // | jayaghosA aNagArA vijayaghosassa jannakiJcami / tatto samuTThiyamiNaM ajjhayaNaM jannaijaMti // 462 // hai| nikSepo yajJe catuSkako-nAmAdiH, dvividho bhavati dravye-AgamanoAgamataH, tatrAgamataH prAgvat , noAgama-18|| tazca 'sa' iti yajJastrividhaH jJazarIrabhavyazarIre tadvayatiriktazca, 'mAhaNAisunti mAhanAdInAM prakramAd yajJa Adi ALLERS " // 20 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAGLISARIOUSLUGA *** zabdAttathAvidhanRpatyAdiparigrahaH, tairhi prANihiMsopalakSita evAyaM kriyate, tataH sa bhAvayajJaphalAprasAdhakatvAd dravyayajJa ucyate, bhAvayajJamAha-'tapaHsaMyameSu' prasiddheSveva 'yatanA' tadanuSThAnAdarakaraNarUpA bhAve yajJaH 'munnitvyH'| pratijJAtavyaH, arhArthe cAyaM kRtyaH, tataH khargAdiyajJaphalaprasAdhakatayaiSa eva yajJaH pratijJAtumucito, na tvanyaH, tasya pratyutAnarthahetutvAt , jayaghoSAdanagArAdvijayaghoSasya 'yajJakRtye yajJakriyAyAmAgatAt jAtamiti zeSaH, tatazca yajJasyaiva prAdhAnyavivakSayA 'tataH' iti yajJAt samutthitamidamadhyayanaM yajJIyamiti, tasmAducyata iti zeSa iti gAthAtrayArthaH // evaM tAvannikSepa uktaH, sampratyanugamAvasaraH, tatropodghAtaniryuktyanugamAntargataM kiJcidabhidhitsurAhavANArasinayarIe do vippA Asi kAsavasaguttA / dhaNakaNagaviulakosA chakkammarayA caujveyA 463 / / dovi a jamalA bhAua sNpiiaaannmnnmnnurttaa| jayaghosavijayaghosA AgamakusalA sadArarayA 464|4|| hai aha annayA kayAI jayaghoso vhAiuM gao gaMgaM / aha picchai maMDUkaM sappeNa tahiM gasijaMtaM // 465 // sappo'vi akulaleNaM ukkhitto pADio ya bhuumiie|so'viakullo sappaM akkamiuM acchae ttth||46|| sappo'vi kulalavasagao maMDUkkaM khAi ciNciaaiy| so'vi akulalo khAyai sappaM caMDehiM gAsehiM467 dan Education international For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 521 // taM annamannaghAyaM jayaghoso pAsiUNa paDibuddho / gaMgAo uttariuM samaNANaM Agao vasahiM // 468 // so samaNo pavaio niggaMtho savagaMthaummuko / vosiriUNa asAre kesehi samaM parikkese // 469 // paMcamahavayajutto paMciMdiasaMvuDo guNasamiddho / ghaDaNajayaNappahANo jAo samaNo samiapAvo 470 AsAmakSarArthaH spaSTa eva, navaraM 'kAsavasagotta'tti kAzyapakulotpannAH kAzyapAstaiH samAnaM gotraM yayostau kAzyapasagotrau 'chakkammaraya'tti SaT karmANi - yajanayAjanAdhyayanAdhyApanadAnapratigrahAtmakAni teSu ratau - Asaktau SaTkarmaratau, tathA dvAvapi 'yamalau' yugmau utpannau 'bhAgya'tti bhrAtarau 'saMprItau' vidyamAnasamyagvAhyaprItI 'anyo'nyamanuraktau' AntaraprItiyogataH parasparasnehavantau, AgamaH - zrutismRtyAdirUpastasmin kuzalAbAgamakuzalau, ata| eva khdaarrtau| 'hAiuM' ti snAtuM / 'kurareNa' mArjAranAmnA pakSivizeSeNa 'ukkhitto' tti utkSiptaH, utkSipya ca kathaM nAmAsau mriyatAmiti pAtitazca bhUmau 'akkamiu'nti Akramya - avaSTabhya / sarpaH kuraravazagataH - kurarAdhInatAM prAptaH 'ciMciyAyaMtaM' ti ciMcimiti kurvantaM 'caNDaiH' bRhatkhaNDanAtroTanato'tyantaraudraiH 'grAsaiH' pratItaiH / 'tam' ityuktarUpamanyo|'nyaghAtaM - kurarasarpamaNDUkagataM 'pAsiUNaM 'ti dRSTvA 'pratibuddhaH ' aho ! duranto'yaM saMsAra ityAdiparibhAvanayA avagatatattvaH 'saH' iti jayaghoSaH samanAH - sahRdayo viziSTAbhogayukta ityarthaH ' pratrajitaH' heyadharmebhyo 'nirgranthaH ' grantha For Personal & Private Use Only yajJIyA dhyaya. 25 // 521 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahitaH, sa ca bAhyagrantharahito'pi syAdata Aha-sarvo-bAhya Antarazca yo granthastenonmuktaH sarvagranthonmuktaH,vakSyamANazramaNavizeSaNAnyetAni, 'vyutsRjya' tyaktvA 'asArAn' paramArthAlocanAyAmapradhAnAn 'kezaiH' ziroruhaiH 'samaM' saha | pariklezayantIti prikleshaaH-prstaavaatputrkltraadismbndhaastaan| ghaTanaM-saMyamayogaviSayaM ceSTanaM yatanaM-tatraivopayuktatvaM tAbhyAM pradhAnaH-pravaro ghaTanayatanapradhAnaH 'jAtaH' bhUtaH 'zramaNaH' tapasvI zamitAni pApAni-mithyAtvAdipApaprakRtirUpANi yenAsau zamitapApaH / bhAvArthastvAsAM sampradAyAdavaseyaH, sa cAyam-vANArasIe nayarIe do vippa-10 bhAyaro yamalA AsI jayaghosavijayaghosA, annayA jayaghoso hAiuM gao gaMgaM, tattha pecchai sappeNa maMDUkaM gasijaMtaM, sappovi majAreNa ucchitto, majAro sappaM akkamiDaM Thio, tathAvi sappo maMDUkaM ciMciyaMtaM khAyati, majArovi sappaM caDapphaDaMtaM khAyati, annamannaM ghAyaM pAsittA paDibuddho gaMgamuttariUNa sAhusagAse samaNo jAto tti / / iti gAthA'STakArthaH / ityabhihitaM kiJcidupodghAtaniyuktyanugamAntargataM, samprati sUtrasparzikaniyuktyanugamAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavatIti sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, tccedm| 1 vArANasyAM nagaryA dvau viprabhrAtarau yamalAvAstAM jayaghoSavijayaghoSau, anyadA jayaghoSaH snAtuM gato gaGgA, tatra prekSate sarpaNa, maNDUka prasyamAnaM, sarpo'pi mArjAreNotkSiptaH, mArjAraH sarpamAkramya sthitaH, tathApi sarpo maNDUkaM ciMciMkurvantaM khAdati, mArjAro'pi sarpa kampamAnaM khAdati, anyo'nyaghAtaM dRSTvA pratibuddho gaGgAmuttIrya sAdhusakAze zramaNo jAta iti // For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 522 // mAhaNakulasaMo, Asi vippo mhaayso| jAyAI jamajannaMmi, jayaghosatti nAmao // 1 // iMdiya- II yajJIyAggAmaniggAhI, maggagAmI mahAmuNI / gAmANugAmaM rIyaMte, patto vANArasiM puri // 2 // vANArasIi bahiyA, ujANaMmi maNorame / phAsuesijasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // dhyaya.25 | sUtratrayaM prAyaH pratItArthameva, navaraM brAhmaNakulasaMbhUta ityanvayAbhidhAnaM, brAhmaNakulasaMbhUto'pi jananIjAtyanyathAtve brAhmaNo na syAdata Aha-vipraH, 'jAyAi'tti avazyaM yAyajIti yAyAjI, ketyAha-yamAH-prANAtipAtaviratyAdirUpAH paJca ta eva yajJo-bhAvapUjAtmakatvAdvivakSitapUjAM prati yamayajJastasmin , viSayasaptamIyaM, gArhasthyApekSayA vaitavyAkhyAyate, tatra ca vipro viprAcAraniratatvena, saMbhavati hi kazcittatkulotpanno'pyanyatheti vizeSaNaM, / tathA yama iva prANyupasaMhArakAritayA yamaH sa cAsau yajJazca yamayajJaH arthAd dravyayajJastasmin / indriyagrAma-sparzanAdikasamUhaM nigRhNAti-khakhaviSayavinivarttanena niyamayatItyevaMzIla indriyagrAmanigrAhI, ata eva 'mArgagAmI' muktipathayAyI rIyaMti' ttirIyamANo viharan / 'vANArasIya bahiya'tti vANArasyA bahiriti-bahirbhAge yadudyAnamupavanaM tasminniti sUtratrayArthaH / tadA ca tatpuri yadvarttate yaccAsau vidhatte tadAha // 522 // aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / vijayaghosatti nAmeNaM. jannaM jayaha veyvii||4|| aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa jannaMmi, bhikkhamaTThA uvaTThie // 5 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ SACANADA 'atheti ca vaktavyatAntaropanyAse 'teNeva kAleNaM ti subbyatyayAttasminneva kAle yatrAsau vANArasImAjagAma, |'veyavI'ti vedavit / atheti prastutopanyAse 'sa' jayaghoSaH 'tatre'ti yAge 'bhikkhamaTTa'tti mkaaro'laakssnnikH| prAkRtatvAd dIrgho vindvabhAvazca tato bhikSArtham 'upasthitaH' prAptaH, paThyate ca-bhikkhassa'TTatti bhakSyasyArthe- | bhaikSyanimittaM, zeSaM sugamamiti sUtradvayAvayavArthaH // tatra ca bhikSArthamupasthite yadasau yAjakaH kRtvaaNstdaah| samuvaDhiyaM tahiM saMtaM, jAyago pddisehe| na hu dAhAmi te bhikkhaM, bhikkhU! jAyAhi anno||6||je |ya veyaviU vippA, jannamahA ya je diyaa| joisaMgaviU je ya, je ya dhammANa paargaa||7|| je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / tesimannamiNaM deyaM, bho bhikkhU! savvakAmiyaM // 8 // | 'samupasthitaM' bhikSArthamAgataM 'yAjakaH' yaSTA sa eva vijayaghoSanAmA brAhmaNaH 'pratiSedhati' nirAkurute yathA 'na hu' naiva dAsyAmi te' tubhyaM bhikSA 'jAyAhitti yAcakha 'anyataH' asmadyatiriktAt / kimityevamata Aha-je vippA' ityAdi, viprA jAtitaH 'jaNNaTThA yatti 'yajJArthA' yajJaprayojanA ye tatraiva vyAMpriyante ye 'dvijAH' saMskArApekSayA dvitIyajanmAno jyotiSa-jyotiHzAstramaGgAni ca vidanti ye te jyotiSAvidaH, atra ca jyotiSasyopAdAnaM prAdhAnyakhyApakam , anyathA hi zikSA1kalpo 2 vyAkaraNaM 3 niruktaM 4 chandovicitiH 5 jyotiSamiti 6 SaDaGgAnItyaGgagrahaNenaiva tadgRhItamiti, dharmANAmupalakSaNatvAd dharmazAstrANAM 'pAragAH' paryantagAminaH, azeSavidyAsthAnopalakSaName Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. yajJIyA dhyaya.25 bRhadvRttiH // 523 // SISUSTUSASHISHA tat , tato ye caturdazavidyAsthAnapAragatAH, ata eva ca ye 'samarthAH' zaktimantaH samuddhartuM bhavasamudrAditi gamyate, 'tesiM'ti suvyatyayAt 'tebhyaH' anantaramuktarUpebhyaH dvijebhyaH 'sabakAmiya'nti sarvANi kAmAni-abhilaSaNIyavastUni yasmiMstatsarvakAmyaM, yadvA sarvakAmairnivRttaM tatprayojanaM vA sarvakAmika, SaDarasopetamityarthaH, zeSaM spaSTamiti sUtratrayArthaH // evamukto muniH sa kIdRg jAtaH ? kiM vA kRtavAn ? ityAha-. so tattha eva paDisiddho, jAyageNa mahAmuNI / navi ruDho navi tuTTho, uttamaTThagavesao // 9 // naNNahUM pANaheDaM vA, navi nivvAhaNAya vA / tesiM vimukkhaNaTTAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // navi jANasi veyamuhaM, navi jannANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM jaMca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / na te tumaM vijANAsi, aha jANAsi to bhaNa // 12 // ___ 'saH' iti jayaghoSanAmA 'to'ti yajJe "eveti evam-uktaprakAreNa 'pratiSiddhaH' nirAkRtaH, kena ?-'yAjakena' yajJako vijayaghoSabrAhmaNena mahAmuni pi 'ruSTaH' iti ropaM gataH "bahuM paraghare asthi vivihaM khAimasAimaM / na| tattha paMDio kuppe, icchA dija paro Na vA // 1 // " ityAdyAgamaparibhAvanAto, nApi 'tuSTaH' paritoSa prAptaH, kintu samatayaiva sthita iti bhAvaH,kimityevaM?, yata uttamArtho-mokSastameva gaveSayate-anveSayate ityuttamArthagaveSako,muktiM 1 bahu paragRhe'sti vividhaM khAdyaM svAdyaM / na tasmai paNDitaH kupyet icchayA paro dadyAnnavA // 1 // // 523 // For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ OMRSE- 5 vinA'nyatra niHspRha itiyAvat , 'na' naivAnnam-odanAdi tadarthaM, pIyata iti 'kRtyaluTo'nyatrApI'(pA03-3-113) ti vacanAtkarmaNi lyuTi pAnam-AcAmlAdi taddhetuM vA-tannimittaM vA,nApi 'nirvAhaNAya vA vastrAbhyaGgatailAdinA / yApanArtha sarvatrAtmana iti gamyate, kimartha tarhi ? ityAha-'teSAM' yAjakAnAM 'vimokSArtha' yathA kathaM nu nAmAmI vimuktimAnayuriti prayojanArtham 'idaM vakSyamANaM vacanamabravIt , kiM tadityAha-navi'tti naiva jAnAsi vedAnAM mukhaM vedamukha-yatteSu pradhAnaM nApi yajJAnAM yanmukham-upAyo nakSatrANAM mukhaM-pradhAnaM yacca, yacca dharmANAM vA mukhamupAyastad ,anena tasya vedayajJajyotirdhAnabhijJatvamuktaM / samprati pAtrAvijJatAmAha-je' ityAdi, vyAkhyAtaprAyameva, navaram, atha jAnAsi tato bhaNetyAkSepAbhidhAnamiti sUtracatuSTayArthaH // evaM ca tatrAkSiptavati bhagavati sa kiM kRtavAnityAha| tassakkhevapamukkhaM ca, acayaMto tahiM dio| sapariso paMjalIhou, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // veyANaM ca muhaM bUhi, bUhi jannANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM bUhi, bUhi dhammANa vA muhaM // 14 // je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / eyaM me saMsayaM savvaM, sAhU! kahaya pucchio // 15 // | 'tasyeti munerAkSepaH-praznastasya pramokSaH-prativacanaM taM 'caH' pUraNe 'acayaMto'tti azaknuvan dAtumiti gamyate 'tasmin' iti yajJe 'dvijaH'brAhmaNaH 'saparSat' sabhAnvitaH prakRto'Jjali:-ubhayakarasaMpuTAtmako yenAsau prAJjali 453 Jain Education Internal oral For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yajJIyA dhyaya.25 uttarAdhya. bhUtvA pRcchati 'ta'miti prakrAntaM mahAmunim / kathaM pRSTavAniyAha-veyANa' ityAdi, gatArthameva, navaraM 'bahi' vyakta mabhidhehi, punaH punarbrahItyuccAraNamatyAdarakhyApanArtha 'etad' uktarUpaM 'me' mama saMzete'smin mana iti saMzayastaMbRhadvRttiH saMzayaviSayaM-vedamukhAdi sAdho ! kathaya pRSTa ityupasaMhAravacanamiti suutrtryaarthH|| itthaM pRSTo muniraah||524|| OM aggihuttamuhA veyA, jannaTThI veyasA muhaM / nakkhattANa muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM // 16 // jahA caMdaM gahA iyA, ciTThate pNjliiuddaa| vaMdamANA namasaMtA,uttama mnnhaarinno||17|| ajANagA jannavAI, vijaamaahnnsNpyaa| mUDhA sajjhAyatavasA,bhAsacchannA ivgginno||18||jo loe baMbhaNo vutto,aggI vA mhiojhaa| sadA kusalasaMdidvaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 19 // jo na sajjai AgaMtuM, phavvayaMto na soaI / ramae ajavayaNami, taM vayaM bUma mAhaNaM // 20 // jAyarUvaM jahAmaDhe, niddhaMtamalapAvagaM / rAgaddosabhayAIyaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 21 // [[ tavassiyaM kisaM daMtaM, avciymNssonni| suvvayaM pattanivvANaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 1 // ] tase pANe viyANittA, saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 22 // kohA vA jaivA hAsA, lohA vA jaivA bhayA / musaM na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM // 23 // cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jaivA bhuN| na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // divvamANussatericchaM, jo na 1 itaH prAg adhikeyaM gAthA pustakAntare &aa // 524 // For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevei mehuNaM / maNasA kAyavakkeNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 25 // jahA pomma jale jAyaM, novalippai vaarinnaa| evaM alitaM kAmahi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // aloluyaM muhAjIviM, aNagAraM akiMcaNaM / asaMsattaM gihatthehi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 27 // pasubaMdhA savvaveyA, jaTuM ca pAvakammuNA / na taM tAyaMti dussIla, kammANi balavaMtiha // 28 // navi muMDieNa samaNo, na OMkAreNa baMbhaNo / na muNI raNavAseNaM, kusacIraNa na taavso|| 29 // samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa bNbhnno| nANeNa ya muNI hoi, taveNaM hoi tAvaso // 30 // kammuNA bhaNo hoi, kammuNA hoi khttio| vaisso kammuNA hoi, sudo havai kammuNA // 31 // ee pAukkare buddhe, jehiM hoi sinnaayo| savvakammaviNimmukkaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 32 // evaM guNasamAuttA, |je havaMti diuttamA / te samatthA u uddhRttuM, paraM appANameva ya // 33 // | aggihottetyAdisUtrANyaSTAdaza prAyaH spaSTAnyeva, navaram , agnihotram-agnikArikA, sA ceha-"karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH / dharmadhyAnAminA kAryA, dIkSitenAgnikArikA // 1 // " ityAdirUpA parigRhyate, tadeva mukhaM-pradhAnaM yeSAM te'gnihotramukhA vedAH, vedAnAM hi dadhyAdevi navanItAdi AraNyakameva pradhAnam, uktaM hi-"navanItaM yathA danazcandanaM malayAdiva / auSadhibhyo'mRtaM yadvadvedeSvAraNyakaM tathA // 1 // " tatra ca dazaprakAra eva .1 pratyantare gAthehAdhikekSyate Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. dharma uktaH, tathA ca tadvacaH-"satyaM tapaH santoSaH saMyamazcAritramArjavaM kSamA dhRtiH zraddhA hiMsetyetahazavidhamihA yajJIyA hai dhAme"ti, tatra ca dhAmazabdena dharma eva vivakSitaH, etadanuvAdyuktarUpamevAgnihotramiti, tathA yajJaH prastAvAdbhAvabRhadvRttiH dhyaya.25 yajJastadarthI 'veyasitti vedena hetunA'syati-azubhAni karmANi kSipatIti niruktavidhinA vedaso-yAgaH, uktaM c||525|| nirghaNTe-"adhvaro vepo veSo makho vedA vitathaH" ityAdi, teSAM mukham-upAyaH, te hi satyeva yajJArthini pravartanta iti / nakSatrANAM 'mukhaM pradhAnaM candraH, tasyaiva tadadhipatitvAt / dharmANAM 'kAzyapaH' bhagavAnRSabhadevaH 'mukham' upAyaH kAraNAtmakaH, tasyaivAditatprarUpakatvAt , tathA cAraNyakam-"RSabha eva bhagavAn brahmA, tena bhagavatA brahmaNA svayameva cIrNAni brahmANi, yadA ca tapasA prAptaH padaM yad brahmakevalaM tadA ca brahmarSiNA praNItAni, kAni punastAni brahmANi?" ityAdi,kiJca-bhavatAM brahmANDapurANameva sargAdipurANalakSaNopetatvAtsakalapurANajyeSTham , uktaJca-"navanItaM yathA dadhnazcandanaM malayAdiva / brahmANDaM vai purANebhyastathA prAhurmanISiNaH // 1 // " tadvacastvidam-"iha hi ikSvAkukulavaMzodbhavena nAbhisutena marudevyA nandanena mahAdevena RSabheNa dazaprakAro dharmaH svayameva cIrNaH, kevalajJAnalambhAcca maharSiNo ye parameSThino vItarAgAH snAtakA nirgranthA naiSThikAsteSAM pravartita AkhyAtaH praNItastretAyAmAdA"vityAdi, // 525 // kAzyapasyaiva mAhAtmyakhyApanato dharmamukhatvaM samarthayitumAha-yathA candra grahAdikAH, AdizabdAnnakSatrAdiparigrahaH, 'paMjalIuDa'tiprAgvatkRtaprAJjalayastu 'vandamAnAH' stuvanto 'namasyanto namaskurvantaH 'uttama pradhAnaM 'manohAriNaH' CRACROSAGAROSAROSA GAR dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ *SAARESSA*** ativinItatayA prabhucittAkSepakAriNastiSThantIti sambandhaH, tathainamapi bhagavantaM devendrapramukhAH samastasurAsuramanujasamUhA ityupaskAraH, paThyate ca-jahA caMde gahAIe, ciTuMtI pNjliiuddaa| NamaMsamANA vaMdaMtI, uddhRttamaNahAriNo ||1||"tti, atra yathA 'candre' candraviSaye grahAdikAstiSThantIti(nti)prAalipuTAH, ko'rthaH-tadAyatyai(tAe)vAsate, anyacca-namasyantaH prakramAttameva 'vandante' stuvanti, anena teSAM bhaktiyuktitAmAha, 'vaMdaMtIuddhRtta'tti sandhiprayogeNa itizabdAntarbhAvAditItyevaM prakramAtkAzyapaM tiSThanti prAalipuTAstaM ca namasyanto vandante, ke ityAha-'uddhattamaNahAriNo'tti auddhatyam-ahaGkArastatpradhAnaM mana auddhatyamanastaddharaNazIlAH auddhatyamanohAriNaH-atyantazAntacittavR|ttayo, yataya ityarthaH, pUrvAparanipAtasyAtrAtantratvena vA manaauddhatyahAriNaH, auddhatyagrahaNaM cAsyaiva sakaladoSamUla tvAt , paThanti ca-'uddhRttumaNagAriNo'tti atra coddhartum-utkSeptuM bhavapaGkamagnamAtmAnamiti gamyate, agAriNoda gRhiNastadviparItA anagAriNo-yatayaH, kriyAkArakayojanA prAgvat , iha ca dharmArthinAmeva abhyarhitatvAt kAzyapo dharmamukhamityabhiprAyaH / anena praznacatuSTayaprativacanamuktaM, samprati paJcamaM praznamadhikRtyAha-'ajANaga'tti ajJA na tattvavedina ityuktaM bhavati, ke te?-yajJavAdino ye bhavataH pAtratvenAbhimatAH, kAsAmityAha-vijAmAhaNasaMpaya'tti sUtratvAtsubvyatyayaH 'vidyAbrAhmaNasampadA' tatra ca vidyate-jJAyata Abhistattvamiti vidyA-AraNyakabrahmANDapurANAtmikAstA eva brAhmaNasampado vidyAbrAhmaNasampadaH, tAttvikabrAhmaNAnAM hi niSkiJcanatvena vidyA eva sampadaH, tadvi For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jJatve ca kathamete bRhadAraNyakAyuktadazavidhadharmavedino yAgamevaM kuryuH ?, tathA 'mUDhAH' mohavantaH 'sajjhAyata- yajJIyA vassa'tti subbyatyayAtkhAdhyAyatapaHsu tattvatastatvarUpAparijJAnAd , ata eva 'bhAsacchannA iva'ggiNo'tti ivazabdasya bRhadvRttiH dhyaya.25 |bhinnakramatvAdbhasmacchannA agnaya iva,te hi bahirupazamabhAja AbhAnti, atha cAntaH kaSAyavattayA jvalitAH, paThyate c||526|| 'gUDhA sajjhAyatavassa'tti tatra ca 'gUDhAH' bahiH saMvRtimantaH, kena hetunA?-'svAdhyAyatapasA' vedAdhyayanopavAsAdinA antazca bhasmacchannAgmitulyAH, evaM ca na tattvato bhavadabhimatabrAhmaNAnAM brAhmaNyaM, tadabhAvAcAtmanaH parasya coddharaNena pAtratvaM durApAstameveti bhAvaH / kastarhi bhavadabhiprAyeNa brAhmaNo ? yaH pAtramityAha-'yaH' ityanirdiSTavarUpaH 'loke' jagati brAhmaNaH 'uktaH' pratipAditaH kuzalairiti gamyate, 'aggI vA mahito jaha'tti veti pUraNe yathetyaupamye bhinnakramazca, tato yathA'gniryattadornityAbhisambandhAttathA 'mahitaH' pUjitaH san 'sadA' sarvakAlam , upasaMhAramAhaTU kuzalaiH-tattvAbhiH saMdiSTaH-kathitaH kuzalasandiSTastaM 'tam' ityuktarUpaM vayaM brUmo brAhmaNaM, yadeva hi loke vijJo padiSTaM tadeva vastvabhyupagamAhamiti bhAvaH / ita uttarasUtrairyAdRzo'sau kuzalasandiSTastatvarUpameva kacitkathaJcidanuvadan svAbhimataM brAhmaNamAha-yo na khajanenAbhiSvaGgaM karoti 'AgantuM' prAtuM khajanAdisthAnamiti gamyate, Agato || P526 // vA, tataH 'pravrajan' sthAnAntaraM gacchanna zocate, yathA-kathamahamamunA vinA bhaviSyAmIti, tata eva ramate AryANAMtIrthakRtAM vacanamAryavacanam-Agamastasmin , kimuktaM bhavati ?-sarvatra niHspRhatvenAgamArthAnuSThAnaparatayA tatra rati For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAn bhavati yadvA yo na sajatyAgantuM pravrajyAparyAyAdgArhasthya paryAyamiti gamyate, tathA 'pratrajan' pratrajyAM gRhNan na zocate -na khidyate, kintvidameva manujajanmaphalamiti manyamAnaH sa rabhasaivAbhiniSkrAmati, zeSaM tathaiva, vyAkhyAdvaye'pi ca niHspRhataivocyate / tathA 'jAtarUpaM' svarNa tato jAtarUpamiva jAtarUpaM, yaH kIdRzaH san ? - mahAmaTThe ti | makArasyAlAkSaNikatvAnmahAnarthaH - prayojanaM muktirUpamasyeti mahArtho, jAtarUpasya tvartho viSaghAtAdiH, tathA 'nirddhatamalapAvakaM' nirmAtaM- bhasmIkRtaM tato nirmAtamiya nirdhyAtaM mala ivAtmano vizuddhakharUpaghAtitayA pApameva pApakaM yenAsau nirdhyAtamalapApako, jAtarUpaM tu prAkRtatvAt pAvakena - agninA nirmAto mala:- kiTTAtmako'syeti pAvakanirdhyAtamalam, anyaca - rAgazca - pratibandhAtmako dveSazca - aprItirUpo bhayaM ca - ihalokabhayAdi | rAgadveSabhayAni tAnyatIto - niSkrAnto rAgadveSabhayAtIto rAgAdirahita ityarthaH, sarvatra liGgavyatyayaH prAgvat, paThyate ca - 'jAyarUvaM jahAma' ti 'yathe' tyaupamye AmRSTaM - tejaHprakarSAropaNAya manaH zilAdinA samantAtparAmRSTam anena jAtarUpasya bAhyo guNa uktaH, pAvaka nirdhyAtamalamiti cAntaraH, tato jAtarUpavadvAhyAntaraguNAnvitaH, ata eva rAgAdyatItazca yastaM vayaM brUmo brAhmaNam / kiJca - trasaprANino vijJAya 'saGgraheNa' saGkSepeNa cazabdAdvistareNa ca, tathA 'sthAvarAn' pRthivyAdIn, yadivA saMgRhyata iti saGgraho - varSA kalpAdistena hetunA, jIvarakSArthatvAttasya, cazabdo bhinnakramaH, tata eva sthAvarAMzca, paThyate ca- 'saMgaheNa sathAvare' tti 'sasthAvarAn' sthAvarasahitAn yo 'na hinasti' For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 527 // ARRrrrrrt na vyaparopayati 'etAn' anantaramuktarUpAn 'tuH' pUraNe, paThyate ca-'vividhena' manovAkAyarUpatayA yogeneti gamyate. yajJIyAtaM vayaM brUmo brAhmaNaM, tathA cAraNyake'pyuktam-"yadA na kurute pApaM, sarvabhUteSu dAruNam / karmaNA manasA vAcA, dhyaya.25 brahma sampadyate tadA // 1 // " tathA krodhAdibhyo mRSA na vadati yastu taM vayaM brUmo brAhmaNam , iha ca mAnasya krodho hai| mAyAyAzca lobha upalakSaNaM, prAyastatsahacaritatvAttayoH, tathA ca tatrApyavAci-"yadA sarvAnRtaM tyaktaM, mithyAbhASA vivarjitA / anavadyaM ca bhASeta, brahma sampadyate tadA // 1 // " kiJca-"azvamedhasahasraM ca, satyaM ca tulayA dhRtam / azvamedhasahasrAddhi, satyameva viziSyate // 1 // " iti 'cittavat' dvipadAdi 'acittaM ca' varNAdi 'alpaM vA' saGkhyayA pramANena ca stokaM yadivA 'bahuM' tAbhyAmeva pracuraM na gRhNAti 'adattam' anisRSTaM yastaM vayaM brUmo brAhmaNaM, tathA ca tatrApyuktam-"paradravyaM yadA dRSTvA, Akule hyathavA rhe| dharmakAmo na gRhNAti, brahma sampadyate tadA // 1 // " anyacadivyaviSayatvAdivyaM mAnuSaviSayatvAnmAnuSaM.tiryakSu bhavaM tairazcameSAM samAhAro divyamAnuSatarazcaM yo na sevate maithunaM 'manasA' cittena kAyazca-zarIra vAkyaM ca-vacanaM kAyavAkyaM tena taM vayaM brUmo brAhmaNaM, tathA ca tatrApyuktam-"devamAnuSatiryakSu, maithunaM vrjyedydaa| kAmarAgaviraktazca, brahma sampadyate tadA // 1 // " / api ca-yathA 'padma' kamalaM // 527 // jale upalakSaNatvAjalamadhye 'jAtam' utpannaM tatparityAgata upari vyavasthAnataH 'nopalipyate' na zliSyate 'vAriNA' jalena, 'eva'miti padmavat 'alitatti aliptaH-azliSTaH kAmyamAnatvAt kAmaiH-manojJaiH zabdAdibhirAvAlyAt For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ taireva vRddhiM nIyamAnatayA tanmadhyotpanno'pi yastaM vayaM brUmo brAhmaNaM, tathA ca tatrApyabhidhAyi-"yadA sarva parityajya, nissaGgo niSparigrahaH / nizcintazca careddharma, brahma sampadyate tadA // 1 // " iti / itthaM mUlaguNayogAtAttvikaM brAhmaNamabhidhAyottaraguNayogatastamevAha-(granthAnam 13000) 'alolupam' AhArAdiSvalampaTaM 'muhAjIvitti subbyatyayAt 'mudhAjIvinam' ajJAtoJchamAtravRttiM, paThyate ca-'muhAjIvi'tti anagAramakiJcanaM prAgvat 'asaMsaktam' asaMbaddhaM, kaiH-gRhasthaiH, tRtIyArthe saptamI viSayasaptamI vA, anena kAkA piNDavizuddhirUpottaraguNayuktatvamuktaM, 'tam' uktaguNayuktamapyevaMvidhaM santaM vayaM brUmo brAhmaNaM, kvacit paThyate ca-'jahitA putvasaMjogaM, NAisaMge ya baMdhave / jo na sajai bhoehi, taM vayaM bUma baMbhaNaM // ' atra 'pUrvasaMyoga' mAtrAdisambandhaM 'jJAtisaMyogAn' khasrAdisambandhAna , cazabdo bhinnakramastataH 'bAndhavAMzca' bhrAtrAdIn , zeSaM spaSTam , anena cAtiniHspRhatAbhidhAnenottaraguNA apyAkSiptA bhavanti / syAdetad-vedAdhyayanaM yajanaM ca bhavAtrAyakamiti tadyogAdeva pAtrabhUto brAhmaNo na tu yathA tvayokta ityAzaGyAha-pazUnAM-chAgAnAM bandho-vinAzAya niyamanaM yairhetubhiste'mI pazubandhAH 'zvetaM chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAma' ityAdivAkyopalakSitAH, pAThAntarataH pazavo baddhA yaiste AhitAnyAderAkRtigaNatvAt ktAntasya paranipAte pazubaddhAH, na tu ye. AtmA vAre jJAtavyo mantavyo nididhyAsitavyaH' ityAdivAkyopalakSitAH sarvavedAH' RgvedAdayaH 'jaTuMti iSTaM yajanaM 'vA' samuccaye 'pApakarmaNA' pApahetubhUtapazubandhAdyanuSThAnena tu harikezIyAdhyayanokta sara For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH ka28. vidhinetibhAvaH, kimityAha-'na' naiva 'ta'miti prakramAdvedAdhyetAraM yaSTAraM vA 'trAyante' rakSanti bhavAditi gamyate, yajJIyAkiMviziSTaM ?-'duHzIlaM' tAbhyAmeva hiMsAdipravarttanena durAcAraM, kimiti ?-yataH 'karmANi' jJAnAvaraNAdIni 'bala dhyaya.25 vanti' durgatinayanaM prati samarthAni 'ihe'ti bhavadavagamaviSaye vedAdhyayane yajane ca bhavantIti gamyate, pazubandhAdipravarttanena tayostadbalAyakatvAditi bhAvaH, anena durgatihetutvAtsvargahetutvamapyanayoH pratyuktam , uktaM hi-"yUpaM chittvA pazuM hatvA, kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM prApyate khargo, narake kena gamyate ? // 1 // " ato naitadyogAdvAhmaNaH pAtrabhUto bhavati, kintvanantarAbhihitaguNa eveti bhAvaH / anyacca-neti niSedhe 'apiH' pUraNe 'muNDitena' kezApanayanAtmakena samaM mano'syeti niruktavidhinA zramaNaH-nirgranthaH, 'na' naiva OMkAro(raNo)palakSaNatvAd 'OM bhUrbhuvaHskha'rityAdhuccAraNarUpeNa brAhmaNaH, tathA na muniraraNyavAsena, kuzo-darbhavizeSastanmayaM cIvaraM kuzacIvaraM, valkalopalakSaNametat , tena tApasaH, anUditaM caitadvAcakaiH-"muNDanAt zramaNo naiva, saMskArAdvAhmaNo na vA / muni raNyavAsitvAdvalkalAnna ca taapso||1||" bhavatIti sarvatra shessH| kathamamI tarhi saMbhavantItyAha-'samatayA' rAgadveSAbhAvarUpayA zramaNo bhavati, brahmaNazcaraNaM brahmacarya, brahma ca dvidhA, yata uktam-"dve brahmaNI veditavye, zabdabrahmaparaM ca yat / // 528 // zabdabrahmaNi niSNAtaH, paraM brahmAdhigacchati // 1 // " etAni ca parANi brahmANi variSThAni yAni prAgahiMsAdInyuktAnIti, etadrUpameveha brahmocyate, tena brAhmaNo bhavati, 'jJAnena' hitAhitAvagamarUpeNa munirbhavati 'tapasAra dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ * ********* * bAhyAbhyantarabhedabhinnena bhavati tApasaH, sarvatrAbhidhAnAnyathA'nupapattiriha hetuH, nanu cAnvarthavattve'bhidhAnasyaiSa hetuH, taccAnyathA'pi DitthAdivatsyAdata Aha-'karmaNA' kriyayA brAhmaNo bhavati, uktaM hi-"kSamA dAnaM damo dhyAnaM, satyaM zaucaM dhRti (dayA ghRnnaa| jJAnavijJAnamAstikyametadrAhmaNalakSaNam // 1 // " tathA 'karmaNA' kSatatrANalakSaNena bhavati kSatriyaH, vaizyaH 'karmaNA' kRSipAzupAlyAdinA bhavati, zUdro bhavati tu 'karmaNA' zocanAdihetupraiSAdisaMpAdanarUpeNa, 6 karmAbhAve hi brAhmaNAdivyapadezA nA''sanneveti, brAhmaNaprakrame'pi yaccheSAbhidhAnaM tanmA bhUniranukrozateti vyApti-2 darzanArtha, kiJca-bhavanmate'pyuktam-"ekavarNamidaM sarva, pUrvamAsIdhudhiSThira! / kriyAkarmavibhAgena, cAturvarNya vyavasthitam // 1 // " kimidaM khamanISikayaivocyate ityAha-etAn' anantaroktAnahiMsAdyarthAn 'prAdurakArSIt' prakaTitavAn 'buddhaH' avagatatattvaH, paThyate ca-ee pAukarA dhammA' 'ete' uktarUpAH 'prAduSkarAH' nairmalyakAritayA''tmanaH prakAzahetavaH 'dharmAH' ahiMsAdayo, yairbhavati 'snAtakaH' kevalI sarvakarmabhirvinirmuktaH, iha ca pratyAsanamuktitayA sarvakarmavinirmuktaH,subbyatyayAtprathamArthe dvitIyA,'ta'mityabhihitaguNaM tattvataH snAtakaM vA vayaM brUmo brAhma-1 Nam / sampratyupasaMhartumAha-evam' uktaprakAreNa guNaiH-ahiMsAdibhiH samAyuktAH-samanvitA guNasamAyuktA ye bhavanti | 'dvijottamAH' brAhmaNapradhAnAste 'samarthAH' zaktAH 'tuH' pUraNe uddhardA saMsArAditi gamyate arthAnmuktipade vyavasthApayituM 'param' AtmavyatiriktamAtmAnameva vetyssttaadshsuutrgrbhaarthH|| abhidhAya cedamavasthito bhagavAn , tatazca * * ******* * For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 uttarAdhya. PI evaM tu saMsae chinne, vijayaghose ya baMbhaNe / samudAya tao taM tu, jayaghosaM mahAmurNi // 34 // tuDhe yAyajJIyA |vijayaghose, iNamuddAhu kyNjlii| mAhaNattaM jahAbhUyaM, suha me uvadaMsiyaM // 35 // tunbhe jaiyA jannANaM, tubbhe bRhadvRttiH | veyavido viU / joisaMgaviU tumbhe, tumbhe dhammANa pAragA // 36 // tumbhe samatthA uddhattuM, paraM appANameva dhyaya.25 // 529 // y| tamaNuggahaM kareha'mhaM, bhikkhU NaM bhikkhuuttamA // 37 // sUtracatuSTayaM pratItArtham , 'evam' uktaprakAreNa 'tuH' vAkyAntaropanyAse 'saMzaye' prAgabhihitarUpe 'chinne' apanIte 'vijayaghoSaH' vijayaghoSanAmA 'caH' pUraNe 'brAhmaNaH' mAhaNaH paThyate ca-'mAhane 'samudAya'tti ArSatvAt 'samAdAya' samyag gRhItvA'vadhAryeti yo'rthaH 'tayaMti takAM prakramAjayaghoSavAcaM, 'taM tuti taM ca jayaghoSa mahAmuni, yathaiSa mama bhrAtA epa eva ca mahAmuniriti, kiM kRtavAnityAha-'tuDe'ityAdi, kecittvanantarasUtre tRtIyapAMdamevaM paThanti-'saMjANaMto tao taM tu' atra ca 'saMjAnan' sa evAyaM mama saudarya iti pratyabhijAnan , yuktaM caitad, yato vakSyati sUtrasparzikaniyukto-'saMjANaMto bhaNaI jayaghosaM jAyago vijayaghoso'tti, tathA 'tuSTaH' paritoSitaH 'ca' pUraNe vijayaghoSaH 'idaM' vakSyamANam 'udAhu'tti 'udAha' brUte, tatkAlApekSayA vartamAnatA, kRtAJjaliHprAgvat, yadAhaM tadarzayati-brAhmaNatvaM 'yathAbhUtaM' yathA'vasthitaM su iti-zobhanaM yathA bhavatyevaM tiSThantIti suSTu, auNAdikaH kupratyayaH, 'me' mama 'upadarzitam' iti prakaTitam / kiJca-yUyaM 'jaiya'tti yaSTAro yajJAnAM, yUyaM 'vedavidaH' vedajJAH // 529 // For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'vidu'tti vidvAMsaH, yadvA he 'vidaH' yathA'vasthitavastuvedino !, jyotiSAGgavido yUyaM, yUyaM 'dharmANAM' sadAcArANAM pAragAH, bhavatAmeva tattvavettRtvena sarvazAstravAridhipAradarzitvAnnirvAhita sadAcAratvAccetyabhiprAyaH, tathA yUyaM samarthA uddhartu paramAtmAnameva ca, yuSmAkameva tAttvikaguNasamanvitatvAt, 'tat' tasmAd 'anugraha' bhikSAgrahaNenopakAraM | 'kuruta' vidhattAsmAkaM ' bhikSo !' tapakhin ! Namiti vAkyAlaGkAre 'bhikSUttama' yatipradhAna !, yadivA bhikSUNAmutta| meti sambandhaH 'bhikSu'ttiM bhikSo ! iti sUtracatuSTayArthaH // evaM brAhmaNenokte munirAha - na kajaM majjha bhikkheNaM, khiSpaM nikkhamasU diyA / mA bhamihisi bhayAvatte, ghore saMsArasAgare // 38 // uvalevo hoi bhogesu, abhogI novalippaI / bhogI bhramaha saMsAre, abhogI vippamuccaI // 39 // ullo sukko ya do chUDhA, golayA mahiyAmayA / do vi AvaDiyA kuDDe, jo ullo so'ttha laggaI // 40 // evaM laggaMti dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA u na laggaMti, jahA se sukkagola // 41 // 'ne'tyAdi sUtracatuSTayam, 'na kArya' na prayojanaM mama ' bhikkheNaM'ti bhikSayA samudAnena, kintu 'kSipraM' zIghraM 'niSkrAma' pratraja 'dvija !' brAhmaNa !, bhavanniSkramaNenaiva mama kAryamiti bhAvaH, kimevamupadizyate ityAha-' mA bhramIH' mA paryaTIH, ArpatvAcca sUtre luTaH prayogaH, yadivA mA bhramIpyasItyapi na duSTaM, yato mAGi luGakto'yaM tu mA, bhayAni - | ihalokabhayAdIni AvarttA iva AvarttA yasminnasau bhayAvarttastatra 'ghore' raudre, paThyate ca - 'bhavAvatte dIhe' tti, atra ca For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. yajJIyA bRhaddhRttiH dhyaya. 25 // 530 // bhavA-manuSyabhavAdayaH, anyatprAgvat , 'dIrgha' Ayate 'saMsArasAgare bhavasamudre, anena ca viparyayadoSa uktaH / etadeva samarthayitumAha-'upalepaH' karmopacayarUpo bhavati 'bhogesu' zabdAdiSu bhujyamAneSviti gamyate, bhogI-zabdAdibhogavAna tathA'bhogI 'na' naiva 'upalipyate' karmaNopadihyate, tatazca bhogI bhramati saMsAre abhogI vipramucyate, H mukto bhavatItyarthaH, iha ca gRhasthabhAve bhogitvaM niSkramaNe tu tadabhAva iti gRhibhAvasya sadoSatvAnniSkramaNameva yuktamityuktaM bhavati / yathA bhogeSUpalepastadabhAve cAnyathAtvaM tathA dRSTAntadvAreNa darzayitumAha-'ullo tti ArdraH zuSkazcaanArdo dvAvubhau 'chUDha'tti kSiptau 'golako' piNDako mRttikAmayau, dvAvapi 'Apatito' prAptau 'kuDye bhittau, tataH kimityAha-ya ArdraH so 'atre'tyanayormadhye 'lagati' zliSyati prakramAkuDye / dAntikayojanAmAha-evaM laganti prastAvAtkarmaNA 'durmedhasaH' durbuddhayo ye narAH 'kAmalAlasAH' viSayalampaTAH, viraktAstuzabdasya punararthatvAkAmabhogaparAGmukhAH punarna laganti, uttaratra tuzabdasya bhinnakramatvenaivakArArthatayA ca naiva karmaNA saMzliSyante yathA zuSko golakaH, iha cAnvayAnantaraM vyatirekaH sukhenaiva budhyata iti tamuktvA prathamamutkSiptasyApi dRSTAntasya pazcAdabhidhAnamiti suutrctussttyaarthH|| yaditthaM prajJApito'sau kRtavAMstadAha- evaM se vijayaghose, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhamma succA aNuttaraM // 42 // 'evam' uktaprakAreNa sa vijayaghoSo brAhmaNo jayaghoSasya 'antike' samIpe 'anagArasya' yateH 'niSkrAntaH' pratra // 30 // For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitaH 'dharmam' ahiMsAdi zrutvA' AkarNya 'anuttaraM' pradhAna, paThyate ca-'socA Na kevalaM ti, tatra ca 'kevalaM vizuddhamiti sUtrArthaH // sampratyadhyayanArthamupasaMharannanayorniSkramaNaphalamAhakhavittA puvakammAI, saMjameNa taveNa ya / jayaghosavijayaghosA, siddhiM pattA aNuttaraM // 43 // tibemi // ||jnnijjN // 25 // / sugamameva // sakalAdhyayanatAtparyArthamupadarzayan sUtrasparzikaniyuktimAha niyuktikRtaha egarAiAe paDimAe so muNI vihrmaanno| vasuhaM dUijjato patto vANArasiM nayariM // 471 // so ujANa nisanno mAsakkhamaNeNa kheiyasarIro / bhikkhaTTa baMbhaNije uvaDhio jnnvaaddNmi||472|| aha bhaNaI jayaghosaM kIsa tuma Agao ? ihaM bhaMte ! / nahu te dAhAmi iojAyAhi hu annao bhikkhaM // so evaM paDisiddho jannavADami jAyageNa tahiM / paramatyadiTThasAro neva ya tuTTho navi a ruTTho // 47 // aha bhaNaI aNagArojaM jAyaga! Auso nisAmeha / vayacariya bhikkhacariA diTThA sAhUNa caraNami // rajANi u avahAyA rAyasiria(ta)NucaraMti bhikkhaae|smnnssu mukkassA bhikkhA caraNaM ca karaNaM ca // saMjANaMto bhaNaI jayaghosaMjAyago vijyghoso| atthi u pabhUamannaM bhuMjau bhayavaM! pagAmAe // 477 // For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 531 // LOCALCOHO RSCAR | bhikkheNa na me karja majjha karaNaM tu dhammacaraNeNaM / paDivaja dhammacaraNaM mA saMsAraMmi hiMDihisi 478|| yajJIyA so samaNo pavaio dhammaM soUNa tassa smnnss| jayaghosavijayaghosA siddhi gayA khINasaMsArA 479|| | gAthAnavakaM vyAkhyAtaprAyameva, navaram , 'egarAiyAe'tti ekarAtrikyA 'pratimayA' tathAvidhAbhigrahavizeSarUpayA dhyaya.25 na ta dvAdazyA bhikSapratimayA, tatra mAsakSapaNAsambhavAt , tathA ca tatsvarUpam-"egarAiyaM bhikkhupaDimaM paDivaNNassa aNagArassa NicaM vosaTTakAe (yassa) jAva ahiyAse0 kappati se aTTameNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa jAva yahANIe vA IsiM dovi pAe sAhaTU vagdhAriyapANissa egapoggaladihissa aNimisanayaNassa IsipambhAragaeNaM kAraNa ahApaNihiehiM gattehiM saviMdiehiM guttehiM ThANaM ThAittae" ityAdi, tatrASTamamevoktamatra tu vakSyati-'mAsakSapaNena kheditazarIra' iti / 'viharan' apratibaddhavihAramAcaran , ayaM ca bhAvata ekasthAnasthitasyApi saMbhavatyata | ucyate-'vasudhA' pRthvI 'daijaMto'tti paribhraman tathA 'udyAnaniSaNNaH' udyAnAzritaH san mAsakSapaNena kheditaMzramamAnItaM zarIraM na punarmano'syeti mAsakSapaNakheditazarIraH 'baMbhaNije'tti brAhmaNAnAmijyA-pUjA yasmin sa 1 ekarAtrikI bhikSupratimAM pratipannasyAnagArasya nityaM vyutsRSTakAyasya yAvaddhyAsayataH kalpate tasyASTamena bhaktenApAnakena bahirmAmAt // 53 // yAvadrAjadhAnyA vA ISat dvAvapi pAdau saMhRtya (vartulAkAreNa bhUmAvalagnatayA vA sthApayitvA) lambamAnapANerekapudgaladRSTikasyAnimiSanayanasyeSatprAgbhAragatena kAyena yathApraNihitaiH gAtraiH sarvairindriyairguptaiH sthAnaM sthAtuM (kAyotsarga vidhAtum ) For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ brAhmaNejyastasmina 'io'tti 'itaH' brAhmaNArthamupaskRtAdAhArAt 'jAyAhi'tti yAcakha, 'huH' avadhAraNe bhinnakramazca. tatazca 'anyata evaM' asmadyatiriktAt bhikSAM yAcakheti sambandhaH / 'paramaTThadiTThasArotti prAkRtatvAd dRSTaH-upalabdhaH paramArthAya-mokSAya sAraH-prastAvAtkSAntyAdirUpaH pradhAnopAyaH paramArthAnAM vA jJAnAdInAM sAraH-pradhAna yenAsau.dRSTaparamArthasAraH, tvaM yAjaka! 'Auso'tti AyuSman ! komalAmantraNametat, 'vayacariya'tti ivazabdasyakA gamyamAnatvAdUvratacaryeva bhikSAyai cayA-paryaTanaM bhikSAcayoM dRSTA' vihitatvenopalabdhAtIrthakarAdibhiritigamyate.sAdhanAM |caryata iti caraNam-AcArastasmin / kiJca-'rAjyAni' saptAGgAni 'tuH samuccaye bhinnakramazca 'apahAya' tyaktvA | 'rAjyazriyaM tu chatracAmarAdhalaGkArarUpAM kimityAha-'anucaranti' paryaTanti sAdhava iti prakramaH bhikSAyai'bhikSArtha, kimiti-zramaNasya turiti yasmAt 'muktasya'niHsaGgasya,akAro'lAkSaNikaH,bhikSetyupalakSaNatvAdbhikSAcaryA 'caraNaM ca' vratAdilA caraNahetutvena 'karaNaM ca' piNDavizuddhyAdihetutvena, tato vihitAnuSThAnarUpatvAdrAjarSibhirapi sevitatvAca bhikSAcaryAyAstadvidhAnArthamahamihAyAto, bhavAMstu dadAtu mA vA bhikSAmiti bhAvaH / 'saMjAnan' pratyabhijAnAnaH 'pakAmAe'tti ArSatvAtprakAmam-atyarthe / 'dharmacaraNena' dharmAnuSThAnena bhaveti gamyate / 'saH' iti vijayaghoSaH saha manasAcittena vartata iti samanAH, kimuktaM bhavati ?-bhAvato na tu vahivRttyaiva, tasya zrAmaNasyAntika iti gamyata iti niyuktigAthAnavakArthaH // 'iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvadeva // hai ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM paJcaviMzamadhyayanaM samAptamiti // 25 // AASARAS dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 532 // ARRARO atha ssddviNshtitmmdhyynm| sAmAcA ryadhyayanaM. vyAkhyAtaM yajJIyAbhidhAnaM paJcaviMzamadhyayanam , adhunA paiviMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane brahmaguNA uktAH, tadvAMzca yatireva bhavati, tena cAvazyaM sAmAcArI vidheyeti sA'sminnabhidhIyate ityabhisambandhAgatasyAsyopakramAdi prAgvatprarUpyaM yAvannAmaniSpannanikSepa sAmAcArIti nAma, ataH sAma AcAra iti ca nikSeptavyamityabhiprAyeNAha niyuktikRtniklevo sAmaMmi(ya)cauviho duviho hoi dvmi|aagmnoaagmo noAgamaoya so tiviho480 jANagasarIrabhavie tavairitte a sakkarAIsuM / bhAvaMmi dasavihaM khalu icchAmicchAiaM hoi // 481 // iccho micchA tahakkAro, AvassiA a nisiihiaa|aapucchnnaa ya paDipucchA, chaMdaNA ya nimNtnnaa|| uvasaMpayA ya kAle sAmAyArI bhave dasavihA u / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vucchaM // 483 // 3 // 532 // AyAre niklevo caukkao duvi0 // 484 // jANagasarIrabhavie tavvairitte ya nAmaNAIsuM / bhAvaMmi dasavihAe sAmAyArIi AyaraNA // 485 // For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ NikkhevoityAdi gAthAH paT prAyaH pratItArthAH, sUtravyAkhyAne ca kAzvidyAkhyAsyante, navaraM ' tadyatiriktaM ca' | jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca dravyasAma zarkarAdiSu, AdizabdAtkSIrAdiparigrahaH, tatazca zarkarAkSIradadhiguDAdInAM | yatparasparamavirodhena vyavasthAnaM, bhAve sAma dazavidhaM 'khaluH' avadhAraNe dazavidhamevecchAmidhyAdikaM sAmAcArIkharUpamiti gamyate, bhAvasAmatvaM cAsya tAttvikasya kSAyopazamikAdibhAvarUpatvAt parasparamavirodhena cAvasthAnAt, tathA pratyekaprarUpaNAM vakSye iti pratijJAmabhidhAya yat prarUpaNAnabhidhAnaM tadAvazyakaniryuktau kRtatvAttadgAthayoreva caika| kartRkatveneha likhitatvAnna duSTamiti bhAvanIyaM, sUtrakramollaGghanaM tu yathAviSayaM sarveSAM sadAkRtyatvena pUrvAparabhAvasyAbhAva| pradarzanArtha, tathA 'tabairitte ya NAmaNAIsu' nti sopaskAratvAnnAmanadhAvanAdiSu sukarANi yAni dravyANi tAni tadyatirikto dravyAcAra ucyate, yata uktam- "NAmaNaghovaNavAsaNasikkhAvaNasukaraNAvirohINi / davvANi jANi loe davAyAraM viyANAhi // 1 // " bhAve dazavidhAyA icchAdibhedena sAmAcAryA AcaraNA, atra bahulagrahaNAttriyAM yuT | evamApracchanAdiSvapi bhAvatvaM tu jIvadravyaparyAyatvAdasyeti gAthASaTkArthaH // sampratyadhyayananAmAnvarthamAhaicchAisAmamesuM AyaraNaM vaNNiaM tu jamhettha / tamhA sAmAyArI ajjhayaNaM hoi nAyavaM // 486 // 1 nAmanadhAvanavAsanazikSaNasukaraNAvirodhIni / dravyANi yAni loke dravyAcAraM vijAnIhi // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAcA + la ryadhyayanaM. 26 . uttarAdhya. 'icchAdisAma'tti suvyatyayAd icchAdisAmasu 'eSu' anantarAbhihiteSu 'AcaraNam' etadviSayamanuSThAnaM 'varNitaM' bRhadbhuttiH prarUpitaM 'tuH' pUraNe yasmAdatrAdhyayane tasmAtsAmAcArIti-sAmAcArInAmakamidamiti prakrame adhyayanaM bhavati jJAtavyam , ayamAzayaH-samAcAro'tra varNyate tataH samAcAre bhavamiti vivakSAyAM zaiSiko'N rUDhitazca strIliGgatA, // 533 // tathA ca 'TiDDANaJ' (pA04-1-15) ityAdinA GIpi sAmAcArIti bhavatIti gaathaarthH|| gato nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam sAmAyAriM pavakkhAmi, savvadukkhavimukkhaNiM / jaM carittANa nigganthA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // samAcaraNaM-samAcArastasya bhAvo 'guNavacanabrAhmaNAdibhya' iti (pA05-1-124) Sya , tasya ca pitkaraNasAmAt striyAmapi vRttiriti "SidgaurAdibhyazce'(pA04-1-41)ti GIpi sAmAcArI tAM-yatijanetikartavyatArUpAmahaM pravakSyAmi 'sarvaduHkhavimokSaNIm' azeSazArIramAnasAsAtavimuktihetum ata eva yAM sAmAcArI 'caritvA' Asevya 'Na' iti vAkyAlaGkAre 'nirgranthAH' yatayastIrNAH saMsArasAgaraM, muktiM prAptA iti bhAvaH, upalakSaNatvAca taranti hai tariSyanti ceti sUtrArthaH // yathApratijJAtamAha paDhamA AvassiyA nAma, viDyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya taiyA, cautthI paDipucchaNA // 2 // paMcamA RSSSSSS // 533 // For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaMdaNA nAma, icchAkAro a chtttto| sattamo micchakAro ya, tahakkAro ya aTThamo // 3 // anbhuTTANaM navamA, |dasamA uvasaMpayA / esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArI paveiyA // 4 // | sUtratrayaM spaSTameva, navaraM vratagrahaNAdapyArabhya kAraNaM vinA gurvavagrahe AzAtanAdoSasambhavAnna stheyaM, kintu tato nirgantavyaM, na ca nirgamanamAvazyakI vineti prathamamAvazyakI, nirgasya ca yatrAspade stheyaM tatra naiSedhikIpUrvakameva || praveSTavyamiti tadanu naiSedhikI, tatrApi tiSThato bhikSATanAdiviSayAbhiprAyotpattau gurupRcchApUrvakameva tatsAdhanamityanantaramApracchanA, ApracchanAyAmapi guruniyuktena punaH pravRttikAle kvacitpraSTavyA eva gurava iti tatpRSThataHpratipracchanA, kRtvA'pi gurvanujJayA bhikSATanAdikaM nAtmambhariNaiva bhavitavyamiti tadanu chandanA prAggRhItadravyajAtena zeSayatinimantraNAtmikA, tasyAmapi prayoktavya evecchAkAra iti tadanu tasyAbhidhAnam , ayaM cAtyantamavadyabhIruNaiva tattvato vidhIyate, tena ca kathaJcidaticArasambhave AtmA ninditavya iti tadanu mithyAkAraH, kRte'pi ca tasmin hai bRhattaradoSasambhave gurUNAmAlocanA dAtavyA, tatra ca yadAdizanti guravastattatheti mantavyaM iti tathAkAraH, tatheti 4 pratipadya ca sarvakRtyeSUdyamavatA bhAvyamiti tadanu tadrUpamabhyutthAnam , udyamavatA ca jJAnAdinimittaM gacchAntarasaG- 4 kramo'pi vidheyaH tatra copasampad gRhItavyetyanantaramupasampaduktA, upasaMhAramAha-eSA' anantaroktA 'dazAGgA' For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 534 // %% icchAdidazAvayavA 'sAdhUnAM' yatInAM sAmAcArI 'praveditA' tIrthakarAdibhirukteti sUtratrayagarbhArthaH // etAmeva pratyavayavaM viSayapradarzanapUrvakaM vidheyatayA'bhidhAtumAha gaNe AvassiyaM kujA, ThANe kujjA nisIhiye / ApucchaNA sayaMkaraNe, parakaraNe paDipucchaNA // 5 // chaMdaNA davvajAeNaM, icchakAro a sAraNe / micchAkAro a niMdAe, tahakArI paDissue // 6 // anbhuTThANaM gurupUyA, acchaNe uvasaMpayA / evaM dupaMca saMjuttA, sAmAyArI paveiyA // 7 // 'mane' tathAvidhAlambanato vahirniHsaraNe AvazyakeSu - azeSAvazyakarttavyavyApAreSu satsu bhavA''vazyakI, uktaM hi - "avassiyA u AvassaehiM savehiM juttajogasse "tyAdi, tAM 'kuryAd' vidadhyAt, sthIyate'sminniti sthAnam| upAzrayastasmin pravizanniti zeSaH kuryAt, kAM ? - ' naiSedhikIM' niSedhanaM niSedhaH - pApAnuSThAnebhya Atmano vyAvarttanaM tasmin bhavA naiSedhikI, niSiddhAtmana etatsambhavAt, uktaM hi - " jo hoi nisiddhappA nisIhiyA tassa bhAvao hoi" ityAdi, AGiti - sakalakRtyAbhivyAhayA pracchanA ApracchanA - idamahaM kuryA na vetyevaMrUpA tAM khayamityAtmanaH | karaNaM - kasyacidvivakSitakAryasya nirvarttanaM svayaMkaraNaM tasmin, tathA 'parakaraNe' anyaprayojanavidhAne pratipracchanA, guruniyuto'pi hi punaH pravRttikAle pratipRcchatyeva guruM, sa hi kAryAntaramadhyAdizet siddhaM vA tadanyataH syAditi, ubhayatra 1 AvazyakI tu AvazyakeSu sarveSu yogayuktasya / 2 yo bhavati niSiddhAtmA naiSedhikI tasya bhAvato bhavati / For Personal & Private Use Only sAmAcA ryadhyayanaM. 26 // 534 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA khakaraNaparakaraNe upalakSaNamiti-ucchAsaniHzvAsau vihAya sarvakAryeSvapi khaparasambandhiSu guravaH praSTavyA atH| sarvaviSayamapi prathamataH pracchanamApRcchetyucyate, tathA ca niyuktikRtA sAmAnyenaivAvAci-"opucchaNA tu kaje"tti, tathA svaparasambadhini sarvatrApi kRtye guruniyuktena punaH pravRttikAle yadgurupracchanaM sA pratipRcchA, tathA ca"putvaniutteNa hoi paDipuccha'tyavizeSeNaivoktaM, 'chandanA' uktarUpA vidheyeti zeSaH, evamuttaratrApi, 'dravyajAtena' | tathAvidhAzanAdidravyavizeSeNa prAggRhIteneti gamyate, sUcakatvAtsUtrasya, tathA cAha-"puMvagahieNa chaMdaNaM'ti, icchAlakhakIyo'bhiprAyastayA karaNaM-tatkAryanirvarttanamicchAkAraH, 'sAraNe' ityaucityata AtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravabhartane, tatrAtmasAraNe yathecchAkAreNa yuSmacikIrSita kAryamidamahaM karomIti, anvAha ca-"ahaMgaM tumbhaM eyaM karemi 8 kajaM tu icchAkAreNaM"ti, anyasAraNe ca mama pAtralepanAdi sUtradAnAdi vA icchAkAreNa kuruteti, tathA cAnvAha|"jaii anbhatthija paraM kAraNajAe kareja se koi / tatthavi icchAkAro Na kappai balAbhiogo u // 1 // " tathA mithyetyalIkaM mithyAkaraNaM mithyAkAra:-mithyedamiti pratipattiH, sA cAtmano nindA-jugupsA tasyAM, vitathAcaraNe hi dhigidaM mithyA mayA kRtamiti nindyata evAtmA viditajinavacanaiH, tathAkaraNaM tathAkAraH-idamitthaM caive 1 ApracchanA tu kArye / 2 pUrvaniyuktena bhavati pratipRcchA / 3 pUrvagRhItena chandanA / 4 ahaM yuSmAkametat karomi kArya vicchAkAreNa *||5 yadyabhyarthayati paraM kAraNajAte kuryAttasya kazcit / tatrApi icchAkAro na kalpate eva balAbhiyogaH // 1 // dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. tyabhyupagamaH, sa ca kiMviSayaH ityAha-pratizravaNaM pratizrutaM-gurI vAcanAdikaM yacchatyevametadityabhyupagamastasmin, tathA cAnvAha-"vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttaatthakahaNAe / avitahameyaMti tahA avikappeNaM thkaaro||1||"| bRhadvRttiH dhya yana abhItyAbhimukhyenotthAnam-udyamanamabhyutthAnaM tacca 'gurupUya'tti sUtratvAd gurupUjAyAM, sA ca gaurvaarhaannaam-aacaary||535|| glAnabAlAdInAM yathocitAhArabheSajAdisampAdanam , iha ca sAmAnyAbhidhAne'pyabhyutthAnaM nimantraNArUpameva parigRhyate, ata eva niyuktikRtaitatsthAne nimantraNaivAbhihitA "chaMdaNA ya nimaMtaNe"ti, tathA 'acchaNe'tti Asane prakramAdAcAryAntarAdisannidhau avasthAne upa-sAmIpyena sampAdanaM-gamanaM sampadAditvAtvipi upasaMpad-iyantaM kAlaM bhavadantike mayA''sitavyamityevaMrUpA, iyaM ca jJAnArthatAdibhedena tridhA, tathA coktam-"u~vasaMpayA ya tivihA NANe taha daMsaNe caritte ya"tti 'evam' ityuktaprakAreNa 'dupaMcasaMjutta'tti ArSatvAt dvipaJcakasaMyuktA dazasaMkhyAyuktAmityarthaH, sAmAcArI 'pravedayet' kathayet ArSatvAda guruH ziSyAyeti zeSaH, anena ca guruNA sadA tadupadezapareNaiva bhavitavya-11 hAmityartheta uktaM, paThyate ca-'esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArI paveiya'tti, etaca spaSTamiti sUtratrayAthaiH // etAvatA|| dazavidhasAmAcArImabhidhAyaughasAmAcArI vivakSuridamAha // 535 // 1 vAcanApratizravaNe upadeze tathA sUtrArthakathanAyAm / avitathametaditi tathA avikalpena tathAkAraH // 1 // 2 upasaMpacca trividhA jJAne | tathA darzane cAritre ca For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ -924SRSRSRSRS pubvillaMmi caubhAge, Aimi smuttttie| bhaMDayaM paDilehittA, vaMdittA ya tao guruM // 8 // pucchijjA |paMjaliuDo, kiM kAyavvaM mae ihN| icchaM nioi bhaMte, veyAvacce va sajjhAe // 9 // veyAvacce niutteNaM, kAyabvamagilAyao / sajjhAe vA niutteNaM, savvadukkhavimukkhaNe // 10 // _ 'puvilaMmi'tti pUrvasmiMzcaturbhAge Aditye 'samutthite' samudgate, iha ca yathA dazAvikalo'pi paTaH paTa evocyate, evaM || kizcidUno'pi caturbhAgazcaturbhAga uktaH, tato'yamarthaH-buddhA nabhazcaturdhA vibhajyate, tatra pUrvadiksaMbaddhe kiJcidUnanabhazcaturbhAge yadAdityaH samudeti tadA, pAdonapauruSyAmityuktaM bhavati, bhANDakaM' patagRhAdhupakaraNaM 'pratilekhya sAmayikaparibhASayA cakSuSA nirIkSyopalakSaNatvAtpramRjya ca 'vanditvA ca' namaskRtya 'tataH' iti pratilekhanAnantaraM 'gurum' | AcAryAdikaM, kimityAha-'pRcchetU' paryanuyuJjIta prakramAdrumeva 'paMjaliuDa'tti prAgvatkRtaprAJjaliH, yathA-kiM 'kartta vyam' anuSTheyaM 'maye'tyAtmanirdezaH 'iha' asmin samaye iti gamyate, kadAcidravo manyeran-khAdhyAyavaiyAvRhattayoranyatarasminnevAsya niyoge vAnchetyato brUyAtU-'icchAmi NiyoiuMti antarbhAvitaNyarthatvAnniyojayituM yuSmA|bhirAtmAnamiti zeSaH 'bhaMtetti bhadanta ! 'veyAvace'tti vaiyAvRttye-glAnAdivyApAre vAzabdo bhinnakramastataH 'sajjhA e'tti ArSatvAtsvAdhyAye vA, iha ca pAtrapratilekhanAnantaraM guruM pRcchediti yaduktaM tatprAyastadaiva bahutaravaiyAvRttya|| vidhAnasambhavAt, yadvA pUrvasminnabhazcaturbhAge Aditye samutthite iva samutthite, bahutaraprakAzIbhavanAttasya, bhANDa **%*%*%*%**% *** * %*% dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 536 // meva bhANDakaM tatastadiva dharmadraviNopArjanAhetutvena mukhavastrikAvarSAkalpAdIha bhANDakamucyate, tatpratilekhya vanditvA sAmAcAca tato guruM pRcchet , zeSaM prAgvat , upalakSaNaM caitad-yataH sakalamapi kRtyaM vidhAya punarabhivandanApUrvakaM praSTavyA eva | yadhyayanaM. DIgurava iti, evaM ca pRSTvA yatkarttavyaM tadAha-vaiyAvRttye 'niyuktena' vyApAritena karttavyaM prakramAt vaiyAvRttyam , 'agi lAyau'tti aglAnyaiva zarIrazramamavicintyaivetiyAvata , svAdhyAye vA niyuktena sarvaduHkhavimokSaNe, sakalatapaHkarmapradhAnatvAdasya, khAdhyAyo'glAnyaiva kartavya iti prakrama iti sUtratrayArthaH // itthaM sakalaughasAmAcArImUlatvAtpratilekhanAyAstatkAlaM sadAvidheyatvAddurupAratatryasya tacAbhidhAyautsargikaM dinakRtyamAhadivasassa cauro bhAge, kujA bhikkhU viykkhnno| tao uttaraguNe kujA, diNabhAgesu causuvi // 11 // paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe bhikkhAyariyaM, puNo cautthIi sajjhAyaM // 12 // sUtradvayaM spaSTameva, navaraM caturo bhAgAna kuryAd buddhatyupaskAraH, 'tata' iti caturbhAgakaraNAdanantaramiti gamyate uttaraguNAn mUlaguNApekSayA khAdhyAyAdIMstatkAlocitAna 'kuryAda' vidadhyAt, kadinabhAge kamuttaraguNaM kuryAdityAhaprathamAM pauruSI 'svAdhyAyaM' vAcanAdikaM, sUtrapauruSItvAdasyAH, kuryAditIhottaratra ca kriyAntarAbhAve'nuvattyete, // 536 // dvitIyAM prakramAtpauruSI dhyAnaM 'jhiyAyaitti dhyAyet, dhyAnaM cehArthapauruSItvAdasyA arthaviSaya eva mAnasAdivyApAraNamucyate, dhyAyediti vA'nekArthatvAddhAtanAM karyAta, iha ca pratilekhanAkAlasyAlpatvenAvivakSitatvAdubhayatra For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge'(pA02-3-5)iti dvitIyA, tRtIyAyAM bhikSAcI, punazcatuthyoM khAdhyAyam , upalakSaNatvAhAttRtIyAyAM bhojanabahirgamanAdIni, itaratra tu pratilekhanAsthaNDilapratyupekSaNAdIni gRhyante, itthamabhidhAnaM ca kAlApe kSayaiva kRSyAdevi sakalAnuSThAnasya saphalatvAditi suutrdvyaarthH|| yaduktaM prathamapauruSI khAdhyAyaM kuryAttatparijJAnArthamAha__ AsADhe mAse dupayA, pose mAse cuppyaa| cittAsoesu mAsesu, tipayA havai porasI // 13 // aMgulaM sattaratteNaM, pakkheNaM tu duaMgulaM / vahae hAyae vAvi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // AsADhabahulapakkhe, bhaddavae kattie ya pose ya / phagguNavaisAhesu ya nAyavvA omarattA u // 15 // / tatra prathama pratItameva, dvitIyamapi tathaiva, navaraM saptarAtreNeti dinAvinAbhAvitvAdrAtrINAM saptAhorAtreNa varddhate dakSiNAyane hIyata uttarAyaNe, iha ca saptarAtreNetyatra sArddhaneti vizeSo draSTavyaH, pakSaNa baGgulavRddhyabhidhAnAt , anyaca keSucinmAseSu dinacaturdazakenApi pakSaH saMbhavati, tatra ca saptAhorAtreNApyaGgulavRddhihAnyA na kazciddoSaH // keSu punarmAseSu dinacaturdazakenApi pakSasambhava ityAha- AsADhe'tyAdi, idamapi sugamameva, navaraM bahulapakSa iti bhAdrapadAdiSvapi pratyekamabhisambadhyate, tataH 'AsADhe'tti ASADhe bahulapakSe bhAdrapadAdiSu ca bahulapakSe 'oma'tti 'avamA' nyUnA ekeneti zeSaH, 'ratta'tti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAdahorAtrAH, evaM caikadinApahAre dinacaturdazakenaiva kRSNapakSa eteSviti bhAvaH, idaM ca vyavahArataH pauruSImAnaM,nizcayatastu, "ayaNAIyadinagaNe advaguNegaTThibhAie ldd'e| For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. vRhadvRttiH // 537 // | uttaradAhiNamAI uttarapayasojjhapakkheSo // 1 // " atra cAyanam - uttarAyaNaM dakSiNAyanaM ca tasyAtItadinAni - ati| krAntadivasAsteSAM gaNaH- samUho'yanAtItadinagaNaH, sa cotkRSTatakhyazItaM zataM taccASTaguNaM jAtAni caturdaza zatAni catuHSaSTyadhikAni, tatra caikaSaSTyA bhAge hRte labdhAni caturviMzatiraGgulAni, tatrApi dvAdazabhiraGgulaiH padamiti jAte dve pade, etayozca 'uttaradAhiNamAI 'tti uttarAyaNAdau dakSiNAyanAdau ca 'uttarapada' ttiuttarapadayoH 'sojjha' tti zuddhiH prakSepazca, tatra hi uttarAyaNaprathamadine catvAri padAnyAsan tatastanmadhyAtpadadvayotsAraNe jAte karkaTa saMkrAntyadine dve pade, dakSi |NAyanAdyadine tu dve pade abhUtAM, tanmadhye ca dvayoH kSiptayorjAtAni makarasaGkrAntau catvAri padAni, idaM cotkRSTajaghanyadinayoH pauruSImAnaM, madhyamadineSyapyabhihitanItitaH sudhiyA bhAvanIyamiti sUtratrayArthaH // iha prathamapauruSyAmupala| kSaNadvAreNa pratilekhanAyA api vidheyatvamuktaM, pAdonaiva cAsau tatkAlatvena prAk pradarziteti tatparijJAnopAyamAha - jiTThAmUle AsADhasAvaNe chahi aMgulehi paDilehA / aTThahi biiyatiyaMmI taie dasa aTThahi cautthe // 16 // jAsUtram / jyeSThAmUla iti jyeSThe, ASADhazca zrAvaNazcASADhazrAvaNaM tatra, ko'rthaH ? - jyeSThe ASADhe zrAvaNe ca paGgiraGgulaiH pratyahaM prAgupadiSTapauruSImAne prakSiptairiti ceottaratra (ca) gamyate, pratilekheti prakramAtpratilekhanAkAlaH, evaM | tAvadekasmiMstrike, tathA'STabhiraGgulairiti sarvatrAnuvarttate dvitIyatrike bhAdrapadAzvayuktArttikalakSaNe pratilekhanAkAlaH, tathA For Personal & Private Use Only sAmAcA ryadhyayanaM. 26 // 537 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIye prakramAtrike mArgazIrSapauSamAghAtmani dazabhiH pratilekhanAkAlaH, tathA'STabhizcaturthe prAgvatrike phAlgunacaitravaizAkhakharUpe pratilekhanAkAlaH, sthApanA ceyam BROADCAROGRESCOROSCORESCROSAX jyeSThe pade 2-4 / 6 bhAdrapade pade 2-4 mArgazIrSe padAni 3-8 phAlgune padAni 3-|| aGgula0 2-10 aGgula083-4 | aGgula0 10=4-6 aGgula084 ASADhe pade 2 azvine padAni 3 pauSe padAni / caitre padAni 3 aGgula0 62-6 aGgula083-8 aGgula010-4-10 aGgula08-3-8 zrAvaNa pade 2-4 kArtike padAni 3-4 mAghe padAni 3-8 vaizAkhe pade 2-8 aGgula0 6-2-10 aGgula 84 / aGgula0 10-4-6 / aGgula083-4 iti sUtrArthaH // itthaM dinakRtyamabhidhAya rAtrau yadvidheyaM tadAha ratiMpi cauro bhAe, bhikkhU kujjA viykkhnno| tao uttaraguNe kujjA rAIbho(bhA)gesu cusuvi||17|| paDhama porisi sajjhAyaM bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe niddamukkhaM tu cautthI bhujovi sajjhAyaM // 18 // sUtradvayaM spaSTameva, navaraM rAtrimapi na kevalaM dinamityapizabdArthaH / dvitIyAM pauruSI 'dhyAyati dhyAnaM' sUkSmasUtrArthalakSaNaM kSitivalayadvIpasAgarabhavanAdi vA 'jhiyAe'tti 'dhyAyet' cintayet , tRtIyAyAM nidrAyA mokSaH-pUrvani For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadRttiH // 538 // ruddhAyA mutkalanA nidrAmokSaH-khApa ityarthastaM, kuryAditi sarvatra prakramAdyojyaM, vRSabhApekSaM caitat , sAmastyena tu pratha sAmAcAmacaramapraharajAgaraNameva, tathA cAgamaH-'saMvesi paDhamajAme donni u vasabhANa AdimA jAmA / tatito hoI gurUNaM cautthao hoi sadhesi // 1 // " zayanavidhizcAyam-bahuparipuNNAe porisIe gurusagAsaM gaMtUNaM bhaNati-14 yadhyayanaM. icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijAe NisIhiyAe matthaeNa vaMdAmi, bahupaDipuNNA porisI aNujANaha rAi-I saMthArayaM, tAhe paDhama kAiyAbhUmi vacaMti, tAhe jattha saMthArabhUmI tattha vacaMti, tAhe uvahimi uvaogaM karittA pama-13/ jettA u uvahIe dorayaM choDaMti, tAhe saMthArapaTTayaM uttarapaTTayaM ca paDilehittA dovi egattha lAittA UraMmi ThavaMti, 1 sarveSAM prathamayAmo dvau tu vRSabhANAmAdyau yAmau / tRtIyo bhavati gurUNAM caturthako bhavati sarveSAm // 1 // 2 bahupratipUrNAyAM pauruSyAM gurusakAzaM gatvA bhaNati-icchAmi kSamAzramaNa ! vandituM yApanIyayA naiSedhikyA mastakena vande, bahupratipUrNA pauruSI | 4 anujAnIta rAtrisaMstArakaM, tadA prathamaM kAyikIbhUmi brajanti, tadA yatra saMstArakabhUmistatra vrajanti, tadopadhau upayogaM kRtvA 5 pramAyaM tu upadherdavarakaM choTiyanti (unmuJcanti ), tadA saMstArakapaTTamuttarapaTTakaM ca pratilikhya dve apyekatra lAtvorau sthApayanti, tadA saMstArakabhUmi pramArjayanti, tadA saMstArakamAstRNvanti sottarapaTTakaM, tatra ca lagnA mukhavastrikayoparitanaM kArya pramAjeyanti iti | adhastanaM rajoharaNena, kalpAMzca vAmapArzve sthApayanti, punaH saMstArakamAruhya . bhaNanti-jyeSThAryAdInAM purataH sthitAnA-anujAnIta, punaH sAmAyikaM trIn vArAn uktvA svapantIti // 538 // For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAhe saMthArabhUmiM pamajaMti, tAhe saMthArayaM acchuraMti sauttarapaTTayaM, tattha (ya) laggA muhapottiyAe uvarimaM kArya pama| jaMtitti hiTThilaM rayaharaNeNaM, kappe ya vAmapAse ThaveMti, puNo saMthArayaM caDettA bhaNati - jeTThajAINa purao cihaMtANaM - aNujANejaha, puNo sAmAIyaM tinni vAre kaDDiUNa suyaMti tti / suptAnAM cAyaM vidhiH- "aNujANaha saMthAraM bAhubahANeNa vAmapAseNaM / pAyapasAraNi kukkuDi ataraMto pamajae bhUmiM // 1 // saMkoe saMDAsaM uccattaMtI ya kAyapaDilehA / davAdIuvaogaM ussAsaniruMbhaNAloyaM // 2 // iti sUtradvayArthaH // samprati rAtribhAgacatuSTayaparijJAnopAyamupadarzayan samastayatikRtyamAha - jaM nei jayA ratiM nakkhantaM taMmi nahacaunbhAe / saMpatte viramijjA sajjhAya paosakAlaMmi // 19 // tameva ya nakkhatte gayaNaM caubhAgasAvasesaMmi / verattiyaMpi kAlaM paDilehittA muNI kujjA // 20 // yat 'nayati' prApayati parisamAptimiti gamyate yadA rAtriM nakSatraM tasminnabhazcaturbhAge saMprApte 'viramet' nivartteta 'sajjhAya'tti khAdhyAyAt, 'pradoSakAle' rajanImukhasamaye prArabdhAditi zeSaH tasminneva nakSatre prakramAtprApte, ketyAha- 'gagaNa'tti gagane, kIdRzi ? - caturbhAgena gamyena sAvazeSaM-soddharitaM caturbhAgasAvazeSaM tasmin 'vairAtrikaM' 1 anujAnIta saMstArakaM bAhUpadhAnena vAmapArzveNa / pAdaprasAraNaM kurkuTI (vat) azaknuvan pramArjayet bhUmim // 1 // saMkoce saMdaMzakAn (pramArjayet ) udvarttane ca kAyapratilekhanA | dravyAdyupayogaM ( jAgaraNe kuryAt) ucchvAsanirodhamAlokaM // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRhadRttiH uttarAdhya. tRtIyam , apizabdAnnijanijasamaye prAdoSikAdikaM ca kAlaM 'paDilehittati pratyupekSya pratijAgarya muniH 'kuryAt, sAmAcA karoteH sarvadhAtvarthatvAd gRhNIyAt , iha ca kAkkopalakSaNadvAreNa prathamAdiSu nabhazcaturthabhAgeSu saMprApte netari nakSatre - rAtreH prathamAdayaH praharA ityuktaM bhavatIti sUtradvayArthaH // itthaM sAmAnyena dinarajanikRtyamupadarya punarvizeSatastadeva // 539 // darzayaMstAvahinakRtyamAha ___ pubvillaMmi caubhAge, paDilehittA Na bhaMDayaM / guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujA dukkhavimukkhaNiM // 21 // dAporisIe caunmAe, vaMdittA Na tao guruM / apaDikkamittu kAlassa, bhAyaNaM paDilehie // 22 // muhapatti paDilehittA, paDilehija gucchayaM / gucchagalaiyaMgulio, vatthAI paDilehae // 23 // ukhu thiraM aturiyaM pubbi tA vatthameva paDilehe / to biiyaM papphoDe taiyaM ca puNo pamajijA // 24 // aNaccAviyaM avaliyaM aNANubaMdhiM| amosaliM ceva / chappurimA nava khoDA pANIpANivisohaNaM // 25 // ArabhaDA sammadA vajeyavvA ya mosalI taiyA / paphoDaNA cautthI vikkhittA veiyA chaTThA // 26 // pasiDhilapalaMbalolA egAmosA aNe-13 garUvadhuNA / kuNati pamANi pamAyaM saMkiya gaNaNovagaM kujA // 27 // aNuNAirittapaDilehA avivccaasaa||||539|| taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM sesANi u appasatthANi // 28 // paDilehaNaM kuNaMto miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM vAei sayaM paDicchai vA // 29 // puDhavI AukkAe teU vAU vaNassai tasANaM / For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDilehaNApamatto chaNhapi virAhao hoi // 30 // taiyAe porisIe, bhattaM pANaM gvese| chahaM aNNayarAgaMmi, kAraNami samuTThie // 31 // veyaNaveyAvacce iriyaTThAe ya saMjamahAe / taha pANavattiyAe cha8 puNa/ dhammaciMtAe // 32 // niggaMtho dhiimaMto niggaMdhIvi na karija chahi ceva / ThANehiM tu imehiM aNaikkamaNA ya se hoi // 33 // AyaMke uvasagge titikkhayA bNbhcerguttiisuN| pANidayAtavaheuM sarIravuccheyaNaTThAe // 34 // avasesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA paDilehae / paramaddhajoaNAo, vihAraM vihare muNI // 35 // cautthIe porisIe nikkhivittA Na bhAyaNaM / sajjhAyaM ca tao kujA, savvabhAvavibhAvaNaM // 36 // porisIe cau-14 bhAe, vaMdittA Na tao guruM / paDikkamittA kAlassa, sijaM tu paDilehae ||37||paasvnnuccaarbhuumiN ca, paDilehija jayaM jii| 8pucilletyAdisUtrANi saptadaza sArddhAni, tatra sUtradvayaM vyAkhyAtaprAyameva, navaraM 'pUrvasmiMzcaturbhAge' prathamapo-20 ruSIlakSaNe prakramAda dinasya pratyupekSya 'bhANDakaM' prAgvadvarSAkalpAdi upadhimAdityodayasamaya iti zeSaH, dvitIyasUtre ca pauruSyAzcaturthabhAge'vaziSyamANa iti gamyate, tato'yamarthaH-pAdonapauruSyAM bhAjanaM pratilekhayediti sambandhaH, khAdhyAyAduparatazcetkAlasya pratikramyaiva kRtyAntaramArabdhavyamityAzaGkayetAta Aha-apratikramya kAlasya, tatpratikramArtha kAyotsargamavidhAya, caturthapauruSyAmapi khAdhyAyasya vidhAyamAnatvAt / pratilekhanAvidhimevAha Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAcA uttarAdhya. bRhadvRttiH // 540 // SALAGAKARSAGAR |'mukhavastrikA pratItAmeva 'pratilekhya' pratilekhayet 'gocchakaM' pAtrakoparivarNopakaraNaM, tatazca 'gocchagalaiaMguliutti prAkRtatvAdaGgulibhiAto-gRhIto gocchako yena so'yamaGgulilAtagocchakaH 'vastrANi' paTalakarUpANi 'pratilekhayet' prastAvAtpramArjayedityarthaH / itthaM tathA'vasthitAnyeva paTalAni gocchakena pramRjya punaryatkuryAttadAha-'Urva' kAyato vastratazca, tatra kAyata utkuTukatvena sthitatvAt , vastratazca tiryaprasAritavastratvAt , uktaM hi-'ukuDuto tiriyaM pehe jaha vilitto' 'sthiraM' dRDhagrahaNena 'atvaritam' adrutaM stimitaM yathAbhavatyevaM pUrva prathama 'tA' iti tAvad 'vastraM' paTalakarUpaM, jAtAvekavacanaM, paTalakaprakrame'pi sAmAnyavAcakavastrazabdAbhidhAnaM varSAkalpAdipratyupekSaNAyAmapyayameva vidhiriti khyApanArtham , evazabdo bhinnakramastataH 'paDilehitti 'pratyupekSetaiva' ArataH paratazca nirIkSetaiva na tu prasphoTayet , athavA vindulopAd 'evam' amunA UrdhvAdiprakAreNa pratyupekSeta na tvanyatheti bhAvaH, tatra ca yadi jantUn pazyati tato yatanayA'nyatra saGkamayati, tadadarzane ca 'to' iti 'tataH' pratyupekSaNAdanantaraM dvitIyamidaM kuryAt yaduta parizuddhaM sat prasphoTayet-tatprasphoTanAM kuryAdityarthaH, tRtIyaM ca punaridaM kuryAt-yaduta pramRjyAt, ko'rthaH-pratyupekSya prasphoTya ca hastagatAn prANinaH pramRjyAdityarthaH, kathaM punaH prasphoTayetpramRjyAdvetyAha-'anartitaM' prasphoTanaM pramA // 54 // 1 utkaTukastiryak prekSeta yathA viliptaH For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ janaM vA kurvato vastraM vapurvA yathA nartitaM na bhavati 'avalitaM' yathA''tmano vastrasya ca valitamiti moTanaM na bhavati 'aNANubaMdhi'nti 'ananubandhi' anubandhena-nairantaryalakSaNena yuktamanubandhi na tathA, ko'rthaH-alakSyamANavibhAgaM yathA na bhavati, 'Amosalinti sUtratvAdAmarzavattiryagUrdhvamadho vA kuDyAdiparAmarzavadyathA na bhavati, uktaM hi"tiriugRhaghaTTaNA''musali"ti, tathA kimityAha-'chappurima'tti SaT pUrvAH pUrvaM kriyamANatayA tiryakRtavastraprasphoTanAtmakA kriyAvizeSA yeSu te SaTpUrvAH, 'navakhoDatti khoTakAH samayaprasiddhAH sphoTavAtmakAH kartavyA iti zeSaH 'pANI' pANitale 'prANinAM' kunthvAdisattvAnAM vizodhanaM pAThAntaratazca-'pramArjanaM' prasphoTanaM trikatrikottarakAlaM trikatrikasaGkhyaM pANiprANivizodhanaM pANiprANipramArjanaM vA kartavyaM / pratilekhanAdoSaparihArArthamAhaArabhaTA viparItakaraNamucyate tvaritaM vA'nyAnyavastragrahaNenAsau bhavati, uktaM hi-"vitahakaraNamArabhaDA turiyaM vA annamanagahaNeNaM" saMmardanaM samardA rUDhitvAtstrIliGgatA vastrAntaHkoNasaMcalanamupadhervA upari niSadanam , uktaJca"aMto va hoja koNA NisiyaNa tattheva sammadA" varjayitavyeti sarvatra saMbadhyate, 'caH' pUraNe 'mosali'tti | tiryagUrvamadho vA ghaTTanA tRtIyA, 'prasphoTanA' prakarSaNa reNuguNDitasyeva vastrasya jhATanA caturthI, vikSepaNaM vikSiptA 1 tiryagUrdhvamadho ghaTanA'mosaliriti 2 vitathakaraNaM ArabhaTA tvaritaM vA anyA'nyagrahaNena 3 antarvA bhaveyuH koNA niSIdanaM tatraiva saMmardA For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. sAmAcA bRhadvRttiH ryadhyayana. // 54 // CAGARCANCERRORISM | paJcamIti gamyate, rUDhitvAca strIliGgatA, uktaM hi 'liGgamaziSyaM lokAzrayatvAt', sA ca pratyupekSitavastrasyAnyatrApratyupekSite kSepaNaM, pratyupekSamANo vA vastrAJcalaM yadUrdhva kSipati, vedikA 'chaTTatti SaSThI, atra sampradAyaH"vetiyA paMcavihA pannattA, taMjahA-uDDavetiyA ahovetiyA tiriyavetiyA duhatovetiyA egatovetiyA' tattha uDDavetiyA uvariM juNNagANaM hatthe kAUNa paDilehei, ahoveiyA aho juNNagANaM hatthe kAUNa paDilehei, tiriyaveiyA saMDAsayANaM majheNa hattheNa cittUNa paDilehei, duhatoveiyA bAhANaM aMtare dovi juNNagA kAUNa paDileheti, egato veiyA egaM juNNagaM bAhANamaMtare kAuNa pddileheti|" evamete SaDU doSAH pratilekhanAyAM prihrttvyaaH| tathA prazithilaM nAma doSo yadadRDhamanirAyantaM vA vastraM gRhyate, pralambo-yadviSamagrahaNena pratyupekSyamANavastrakoNAnAM lambanaM lolo-yadbhUmau kare vA pratyupekSyamANavastrasya lolanamamISAM dvandvaH, ekAmarzanaM ekAmA prAgvat strIliGgatA, madhye gRhItvA grahaNadezaM yAvadubhayato vastrasya yadekakAlaM saMgharSaNamAkarSaNam , uktaJca"pasiMDhilamaghaNaM ___ vedikAH paJcavidhAH prajJaptAH,tadyathA UrdhvavedikA adhovedikA tiryagvedikA dvidhAto vedikA ekato vedikA, tatrordhvavedikA upari jAnu-| norhastau kRtvA pratilekhayati, adhovedikA adho jAnvorhastau kRtvA pratilekhayati, tiryagvedikA saMdaMzakayormadhye hastena gRhItvA pratilekha- | yati, dvidhAto vedikA bAhvorantare dve api jAnunI kRtvA pratilekhayati ekato vedikA ekaM jAnu bAhyorantare kRtvA pratilekhayati 2 prazithilamaghanaM anirAyantaM ca (pralambam ) viSamagrahaNaM koNAnAM / bhUmau kare vA lolanaM AkarSagrahaNamekAmarzA // 1 // // 541 / + For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNirAiyaM ca visamagahaNaM ca koNe vaa| bhUmIkaralolaNayA''kahaNagahaNegaAmosA // 1 // " 'aNegarUvadhuNe'tti anekarUpA cAsau saGkhyAtrayAtikramaNato yugapadanekavastragrahaNato kA dhUnanA ca prakampanAtmikA anekarUpadhUnanA, paThyate ca-'aNegarUvadhUyatti tatra ca dhutaM-kampanamanyatprAgvat ,tathA yatkaroti pramANe-prasphoTAdisaGkhyAlakSaNe pramAdam-anavadhAnaM yacca zaGkite-pramAdataH pramANaM prati zaGkotpattau gaNanAM karAGgulirekhAsparzanAdinakadvitrisaGkhyAtmikAmupagacchati-upayAti gaNanopagaM yathAbhavatyevaM gamyamAnatvAtprasphoTanAdi kuryAt , sambhAvane liTA, so'pi doSaH, sarvatra pUrvasUtrAdanuvartya varjanakriyA yojanIyA, uktaJca-"dhuNaNA tiNha pareNaM bahUNi vA ghettu ekkao dhunnti| khoDaNapamajaNAsu ya saMkiya gaNaNe kare pmaadii||1||" evaM cAnantaroktadoSaranvitA sadoSA pratyupekSaNA, viyuktA tu nirdoSetyarthata uktam / sAmprataM tvenAmeva bhaGgakanidarzanadvAreNa sAkSAtsadoSAM nirdoSAM ca kiJcidvizeSato vaktumAha'aNUNAiritta'tti UnA cAsAvatiriktA UnAtiriktA na tathA anUnAtiriktA pratilekhA,iha ca nyUnatAdhikye sphoTanApramArjane velAM cAzritya vAcye, yata uktam-"khoDaNapamajavelAsu ceva UNAhiyA muNeyavA" 'avivaccAsatti vividho vyatyAso-viparyAso yasyAM sA vivyatyAsA na tathA avivyatyAsA-puruSopadhiviparyAsarahitA kartavyeti 1 dhUnanA tisRbhyaH parato bahUni vA gRhItvaikato dhunAti / sphoTanapramArjanAsu ca zaGkite gaNanAM kuryAtpramAdI // 1 // 2 sphoTanApramArjanAvelAsu caivonAdhikA muNitavyA / hai For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 542 // zeSaH, atra ca tribhirvizeSaNapadairaSTau bhaGgAH sUcitA bhavanti, sthApanA ceym-us|| eteSu ca kaH zuddhaH ko vA'-1|| sAmAcAzuddhaH ityAha-'prathamapadam' ihaivopadarzitAdyabhaGgarUpaM 'prazastaM' nirdoSatayA zlAghya " zuddhamitiyAvat , zeSANi tu hai yadhyayanaM. prakramAtpadAni dvitIyAdibhaGgAtmakAnyaprazastAni, teSu nyuuntaadynytmdo|ssssssssmbhvaat , tataH prathamabhaGgAnupAtinyeva pratilekhanA vidheyetyuktaM bhavati / evaMvidhAmapyenAM kurvatA yatpariharttavyaM tat kAkopadeSTumAha-prati-2 lekhanAM kurvan 'mithaHkathAM' parasparasaMbhASaNAtmikAM karoti, janapadakathAM vA, khyAdikathopalakSaNametat, dadAti vA pratyAkhyAnamanyasmai, vAcayati-aparaM pAThayati, khayaM pratIcchati vA AlApAdikaM gRhNAti, ya iti gamyate, sa kimityAha, 'puDhavIti spaSTaM, navaraM 'puDhavIAukkAya'tti pRthivyapkAyayoH 'pratilekhanApramatto' mithaH kathAdinA tatrAnavahitaH san SaNNAmapi, AstAmevaikAdInAmityapizabdArthaH, virAdhakazcaivaM-pramatto hi kumbhakArazAlAdau sthito jalabhRtaghaTAdikamapi praloThayet , tatastajalena mRdagnibIjakunthvAdayaH plAvyante, plAvanAtazca virAdhyante, yatra cAgnistatrAvazyaM vAyuriti SaNNAmapi dravyato virAdhakatvaM, bhAvatastu pramattatayA'nyathA'pi virAdhakatvameva, ukta hi- // 542 // "iya davao u chaNhaM virAhato bhAvato iharahAvi / uvautto puNa sAhU saMpattIe va'vahao u // 1 // " tadanena 1 evaM dravyataH SaNNAM virAdhako bhAvata itarathA'pi / upayuktaH punaH sAdhuH saMpattAvapyavadhaka eva // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARRARA jIvarakSArthatvAtpratilekhanAyAstatkAle ca pramAdajanakatvena hiMsAhetutvAnmithaH kathAdInAM parihAryatvamuktam / itthaM prathamapauruSIkRtyamuktaM, tadanantaraM dvitIyapauruSIkRtyAbhidhAnAvasaraH,taca "bIe jhANaM jhiyAyaI" iti vacanena. dhyAnamuktam ,ubhayaM caitadavazyakarttavyamatastRtIyapauruSIkRtyamapyevamuta kAraNa evotpanne ? ityAzayAha-'taie' ityAdi sugama, navaramautsargikametat , anyathA hi sthavirakalpikAnAM yathAkAlameva bhaktAdigaveSaNaM, tathA cAha-'saikAle care bhikkhU'tti, SaNNAM kAraNAnAm 'annayarAyamitti anyatarasmin kAraNe 'samutthite' saMjAte, na tu kAraNotpattiM / vineti bhAvaH, bhojanopalakSaNaM ceha bhaktapAnagaveSaNaM, guruglAnAdyarthamanyathA'pi tasya sambhavAt, tathA bhojana evaitAni kAraNAnyuktAni, tAnyeva paT kAraNAnyAha-'veyaNa veyAvace'tti,subbyatyayAd vedanAzabdasya copalakSa6 NatvAtkSutpipAsAjanitavedanopazamanAya,tathA kSutpipAsAbhyAM(parigato)na gurvAdivaiyAvRttyakaraNakSama iti vaiyAvRttyAya, tathA 'Iya'ti IryAsamitiH saiva nirjarArthibhirImAnatayA'rthastasmai, 'caH' samuccaye, kathaM nAmAsau bhavatviti ?, itarathA hi kSutpipAsAbhyAM pIDitasya cakSuAmapazyataH kathamivAsau syAditi ?, tathA saMyamArthAya kathaM nAmAsau pAlayituM zakyatAmiti?,Akulitasya hi tAbhyAM sacittAhAre tadvighAta eva syAt,tathA pANavattiyAe'tti prANapratyayaM 1 smRtikAle caredu bhikSuH. 4 prayojanopa0 For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. sAmAcAdhyayana bRhadvRttiH // 54 // SKCONGRESS jIvitanimittam, avidhinA yAtmano'pi prANopakramaNe hiMsA syAd , ata evoktam-"bhAviyajiNavayaNANaM mamatta- rahiyANa natthi hu viseso / appANaMmi paraMmi ya to vaje pIDamubhao'vi // 1 // " SaSThaM punaridaM kAraNam-yaduta dharma- cintAyai ca, bhaktapAnaM gaveSayediti sarvatrAnuvartate, atra ca dharmacintA-dharmadhyAnacintA zrutadharmacintA vA,iyaM zubhayarUpA'pi tadAkulitacetaso na syAt ,ArtadhyAnasambhavAt ,iha ca yadyapi vedanopazamanAdInAM zAbdyA vRttyA tadupala|kSitabhojanaphalatvena pratItistathA'pi tairvinA taniSedhasUcanAdA. vRttyA kAraNatvamevaiSAmupadarzitaM bhavati, ata eva SaSThamityatra kAraNameva sambandhitam , Aha-etatkAraNotpattau kimavazyaM bhaktapAnagaveSaNaM karttavyamutAnyathetyAha'nirgranthaH' yatiH dhRtimAn dharmacaraNaM prati 'nirgranthA' tapakhinI sA'pi na kuryAdbhaktapAnagaveSaNamiti prakramaH, SaDizcaiva sthAnaH 'tuH punararthe 'ebhiH' anantaraM vakSyamANaiH, kimityevamata Aha-'aNaikkamaNAi'tti sUtratvAd 'anatikramaNaM' saMyamayogAnAmanullanaM, cazabdo yasmAdarthe, yasmAt 'se'tti tasya nirgranthasya tasyA vA nirgranthatAyAH (nthyAH) 'bhavati' jAyate,anyathA tdtikrmnnsmbhvaat| SaT sthAnAnyevAha-AtaGko-jvarAdirogastasmin , 'upasarga miti khajanAdiH kazcidupasargamunniSkramaNArthaM karoti, vimarzAdihetorvA devAdiH, tatastasmin sati, ubhayatra tanivAraNArthamiti gamyate, tathA titikSA-sahanaM tayA hetubhUtayA, va viSaye ityAha-brahmacaryaguptiSu, tA hi nAnyathA soDhuM zakyAH , tathA . 1 bhAvitajinavacanAnAM mamatArahitAnAM nAstyeva vizeSaH / Atmani parasmiMzca tato varjayetpIDAmubhayorapi // 1 // // 543 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xxxsacs SASSACREAK pANidayAtavaheti 'prANidayAhetoH' varSAdau nipatatyapkAyAdijIvarakSAyai tapaH-caturthAdirUpaM taddhetoca, tathA zarIrasya vyavacchedaH-parihArastadarthaM ca ucitakAle saMlekhanAmanazanaM vA kurvan, bhaktapAnagaveSaNaM na kuryAditi sarvatra yojyaM, kAraNatvabhAvanA cAmISAM prAgvat , tadveSaNAM ca kurvan kena vidhinA kiyatkSetra paryaTedityAha-avazeSa bhikSAprakramAtpAtraniryogoddharitaM, cazabdasya gamyamAnatvAdavazeSaM ca pAtraniryogameva, yadvA'pagataM zeSamapazeSa, ko'rthaH-samastaM, 'bhANDakam' upakaraNaM 'gijjha'tti gRhItvA cakSuSA pratyupekSeta, upalakSaNatvAtpratilekhayecca, iha ca vizeSata iti gamyate, sAmAnyato hyapratyupekSitasya grahaNamapi na yujyata eva yatInAm , upalakSaNatvAcAsya tadAbolldAya 'param' utkRSTam 'ardhayojanAt' ardhayojanamAzritya, lyablope paJcamI, parato hi kSetrAtItamazanAdi bhavet , viharantyasmin pradeza iti vihArastaM 'viharae'tti hiret-vicarenmuniH / itthaM vihRtyopAzrayaM cAgatya gurvAlocanAdipurassaraM bhojanAdi kRtvA yatkuryAttadAha-caturthI pauruSyAM nikSipya pratyupekSaNApUrvakaM baddhA 'bhAjanaM' pAtraM svAdhyAyaM tataH kuryAt sarvabhAvA-jIvAdayasteSAM vibhAvanaM(ka)-prakAzakaM sarvabhAvavibhAvaka, paThyate ca-savvadu4|kkhavimokkhaNaM'ti prAgvat , pauruSyAH prakramAcaturthAH caturbhAge-caturthAze zeSa iti gamyate, vanditvA 'tataH' iti khAdhyAyakaraNAdanantaraM 'gurum' AcAryAdi pratikramya kAlasya 'zayyAM' vasati 'tuH' pUraNe pratilekhayet, tatazca 'pAsavaNuccArabhUmi catti, bhUmizabdasya pratyekamabhisambandhAt prazravaNabhUmi uccArabhUmi ca pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmikA Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 544 // | cazabdAtkAlabhUmiM ca sthaNDilatrayAtmikAM pratilekhayet 'jaya'ti 'yatam' ArambhAduparataM yathA bhavati yatamAnoM vA yatiH, evaM ca saptaviMzatisthaNDilapratyupekSaNAnantaramAdityo'stameti, tathA coktam - "cauM bhAgAvasesAe carimAe | paDikkamittu kAlassa / uccAre pAsavaNe thaMDilacauvIsaI pehe // 1 // ahiyAsiyA u aMto Asane majjhi dUri tinni | tinni bhaye / tiNNeva aNahiyAsI aMto chacchaca vAhirato // 2 // emeva ya pAsavaNe vArasa cauvIsaI tu pehettA / kAlassa ya tinni bhave aha sUro atthamuvayAi // 3 // " iti sArddhasaptadazasUtrArthaH / itthaM vizeSato dinakRtyamabhidhAya samprati tathaiva rAtrikarttavyamAha - kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM ||38|| desiyaM ca aIyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nAmi daMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 39 // pAriyakAussaggo, vaMdittA ya tao guruM / desiyaM tu aIyAraM, Aloijja jahakkamaM // 40 // paDikkamittANa nissallo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 41 // siddhANaM saMthavaM kiccA, vaMdittANa tao guruM / dhuimaMgalaM ca kAUNaM, kAlaM saMpaDi 1 caturbhAgAvazeSAyAM caramAyAM pratikramya kAlasya / uccArasya prazravaNasya sthaNDilAni caturviMzatiM prekSeta // 1 // adhyAsanIyAni tu | antarAsanne madhye dUre trINi trINi bhveyuH| trINyeva anadhyAsanIyAni antaH SaT paT ca bAhyataH // 2 // evameva ca prazravaNe dvAdaza caturviMzatiM tu prekSya / kAlasya ca trINi bhaveyuratha sUryo'stamupayAti // 3 // For Personal & Private Use Only sAmAcA ryadhyayanaM. 26 // 544 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ lehae // 42 // paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taIyAe niddamukkhaM tu, cautthI bhujjovi sajjhAyaM // 43 // porisIe cautthIe, kAlaM tu pddilehe| sajjhAyaM tu tao kujjA, abohaMto asaMjae // 44 // porisIe caubbhAe, vaMdittANa tato guruM / paDikkabhittu kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 45 // Agae kAyabussagge, savvadukkha vimukkhaNe / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 46 // rAI ca aIyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nANaMmi daMsaNaMmi, carittaMmi tavaMmi ya // 47 // pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / rAIyaM tu aIyAraM, Aloijja jahakarma // 48 // paDikkamitta nissallo, vaMdittA Na tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 49 // kiM tavaM paDivajjAmi, evaM tattha vicitae / kAussaggaM tu pArittA, karijA jiNasaMdhavaM // 50 // pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / tavaM saMpaDivajittA, karijja siddhANa saMthavaM // 51 // kAussaggamityAdi sArddhAni trayodaza sUtrANi / kAyotsarga 'tataH' prazravaNAdibhUmipratilekhanAdanantaraM kuryAtsarvaduHkhavimokSaNaM, tathAtvaM cAsya karmApacayahetutvAt uktaM hi - "kAussagge jaha muTThiyassa bhajaMti aMgamaMgAI / taha miMdaMti suvihiA aTThavihaM kammasaMghAyaM // 1 // " ti tatra ca sthito yatkuryAttadAha - ' dekhiyaM' ti prAkRtatvAdvakA1 kAyotsarge yathA susthitasya bhajyante'GgopAGgAni / tathA bhindanti suvihitA aSTavidhaM karmasaGghAtam // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 545 // sAmAcAryadhyayanaM. rasya lope daivasikaM 'caH' pUraNe 'aticAram' atikramaM 'cintayet' dhyAyet 'aNuputvaso'tti AnupUrvyA-krameNa, prabhAtamukhavastrikApratyupekSaNAto yAvadayameva kAyotsargaH, uktaM hi-"gosamuhaNaMtagAI Aloiya desie ya aiyaare| satve samANayittA hiyae dose ThavijAha // 1 // " kiMviSayamatIcAraM cintayedityAha-'jJAne' jJAnaviSayamevaM darzane caiva cAritre tathaiva ca / pAritaH-samApitaH kAyotsargo yena sa tathA vandityA prastAvAd dvAdazAvarttavandanena 'tata' ityatIcAracintanAdanantaraM 'gurum' AcAryAdi 'desiya'ti prAgvadU daivasikaM 'tuH' pUraNe'tIcAram 'Alocayet' prakAzayed gurUNAmeva 'yathAkramam' AlocanasevanAnyatarAnulomyakramAnatikrameNa 'pratikramya' pratIpamaparAdhasthAnebhyo nivRtya, pratikramaNaM ca manasA bhAvazuddhito vAcA tatsUtrapAThataH kAyenottamAGganamanAditaH, 'niHzalyaH' mAyAdizalyarahitaH, sUcakatvAtsUtrasya candanakapUrva kSamayitvA ca vanditvA dvAdazAva-vandanena 'tataH' ityuktavidheranantaraM | 'gurum' AcAryAdikaM 'kAyotsarga' cAritradarzanazrutajJAnazuddhinimittavyutsargatrayalakSaNaM, jAtAvekavacanaM, 'tataH' guruvandanAdanantaraM kuryAtsarvaduHkhavimokSaNam / 'pAriye' tyAdi pUrvArddha vyAkhyAtameva, stutimaGgalaM ca siddhastavarUpaM kRtvA pAThAntaraM vA-'siddhANaM saMthavaM kicatti sugama, 'kAlam' AgamapratItaM 'saMpaDilehae'tti saMpratyupekSate, ko'rthaHpratijAgarti, upalakSaNatvAd gRhNAti ca, etadgatazca vidhirAgamAdavaseyaH / 'paDhama'mityAdi prAgvad, vyAkhyAtameva, 1 prAbhAtikamukhavatrikAdipratyupekSaNAyA Alocya daivasikAMzcAticArAn / sarve saMmAnya hRdaye doSAn sthApayet // 1 // ||545 // For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ navaraM punarabhidhAnamasya punaH punarupadeSTavyameva gurubhirna prayAso mantavya iti khyApanArtham / kathaM punazcaturthapauruSyAM khAdhyAyaM kuryAdityAha-pauruSyAM caturthI 'kAlaM' vairAtrikaM 'tuH' pUraNe 'paDilehiya'tti pratyupekSya-pratijAgarya prAgvad gRhItvA ca khAdhyAyaM tataH kuryAt 'abodhayan' anutthApayan 'asaMyatAn' agAriNaH, tadutthApane tatpApasthAneSu teSAM pravartanasambhavAt / pauruSyAH prakramAcaturthyAzcaturbhAge'vaziSyamANa iti zeSaH, tatra hi kAlavelAyAH sambhava iti na kAlasya grahaNaM, vanditvA tato guruM pratikramya 'kAlasya' vairAtrikasya 'kAlaM' prAbhAtikaM, tuzabdo vakSyamANavizeSadyotakaH, 'paDilehae'tti pratyupekSeta prAgvad gRhNIyAca, iha ca sAkSAtpratyupekSaNasyaiva punaH punarabhighAnaM bahutaraviSayatvAt , atra ca sampradAyaH-"tAhe gurU udvittA guNaMti jAva carimo jAmo patto, carime jAme sacce udvittA verattiyaM ghettuM sajjhAyaM kareMti, tAhe gurU suvaMti, patte pAbhAie kAle jo pAbhAiyakAlaM ghecchati so kAlassa paDikamiuM pAbhAiyaM kAlaM giNhai, sesA kAlavelAe kAlassa paDikkamaMti, tao AvassayaM kuNaMti" madhyamaprakramApekSaM ca kAlatrayagrahaNamuktam , anyathA jhutsargata utkarSeNa catvAro jaghanyena trayaH kAlA apavAdatazcotkarSeNa dvau 1 tadA gurava utthAya guNayanti yAvaccaramo yAmaH prAptaH, carame yAme sarve utthAya vairAtrikaM gRhItvA svAdhyAyaM kurvanti, tadA guravaH 6 svapanti, prApte prAbhAtike kAle yaH prAbhAtikakAlaM grahISyati sa kAlasya pratikramya prAbhAtikaM kAlaM gRhNAti, zeSAH kAlavelAyAM kAlasya | pratikrAmyanti, tata AvazyakaM kurvanti / Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 546 // jaghanyenaiko'pyanujJAta eva, yata uktam - " kAlacakaM ukkosaeNa jaghaNNao tiNNi huMti boddhavA / vIyapami dugaM tu mAyAmayaviSpamukkANaM // 1 // " atra ca tuzabdAdekasyApyanujJA, tathA cUrNikAra eva - " amAyAviNo tiNNi vA ageNhaMtassa eko bhavati" paThanti ca - 'paDhamA porasi sajjhAyaM, bIe jhANaM jhiyAyati / tatiyAe nimokkhaM ca, | caubhAe utthae // 1 // kAlaM tu paDilehittA, abohiMto asaMjae / kujjA muNI ya sajjhAyaM, saGghadukkhavimo - kkhaNaM // 2 // porasIe caubbhAe, sese vaMditu to guruM / paDikkamittu kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 3 // " atrApi vyAkhyA tathaiva, pAThadvaye'pi caturthapraharavizeSakRtyAbhidhAnaprasaGgena punaH praharatrayakRtyAbhidhAnamiti mantavyam / 'Agate' prApte 'kAyavyutsarge' ityupacArAt kAyavyutsargasamaye sarvaduHkhAnAM vimokSaNamarthAt kAyotsargadvAreNa yasmin sa tathA tasmin zeSaM prAgvat yacceha sarvaduHkhavimokSaNavizeSaNaM punaH punarucyate tadasyAtyantanirjarA hetutvakhyApanArtha, tatheha kAyotsargagrahaNena cAritradarzana zrutajJAna vizuddhyarthaM kAyotsargatrayaM gRhyate, tatra ca tRtIye rAtriko'tIcArazcintyate, yata uktam - " taittha paDhamo carite, daMsaNasuddhIya bIyao hoi / suyaNANassa ya tatito NavaraM 1 kAlacatuSkaM utkRSTena jaghanyataH trayo bhavanti boddhavyAH / dvitIyapade dvikaM tu mAyAmadavipramuktAnAm // 1 // 2 amAyAvinakhIn vA agRhNata eko bhavati / 3 tatra prathamazcAritre darzanazuddha dvitIyo bhavati / zrutajJAnasya ca tRtIyo navaraM cintayati tatredam // 2 // tRtIye nizAticArAn / For Personal & Private Use Only sAmAcA yadhyayanaM. 26 // 546 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAKUNAA KAIKIS ciMtei tattha imaM // 1 // taie nisAiyAraM"ti rAtriko'ticArazca yathA yadviSayazca cintniiystthaa''h-raatrau| bhavaM rAtrikaM 'caH' pUraNe atIcAraM cintayet 'aNupucaso'tti AnupUrvyA-krameNa jJAne darzane cAritre tapasi cazabdAvIrye ca, zeSakAyotsargeSu caturviMzatistavaH pratItazcintyatayA sAdhAraNazceti noktaH / tatazca pAritetyAdisUtradvayaM vyAkhyAtameva, kAyotsargasthitazca kiM kuryAdityAha-'ki'miti kiMrUpaM 'tapo' namaskArasahitAdi pratipadye'ham , evaM tatra vicintayet-varddhamAno hi bhagavAn SaNmAsaM yAvannirazano vihRtavAn, tatkimahamapi nirazanaH zaknomyetAvatkAlaM sthAtumuta neti ?, evaM paJcamAsAdyapi yAvannamaskArasahitaM tAvatparibhAvayet, uktaM hi-"ciMte carame u kiM tavaM kAhaM ? / chammAsAmekadiNAdihANi jA porisi namo vA // 2 // " uttarArddha spaSTam , etaduktArthAnuvAdataH sAmAcArIzeSamAha-'pArie'tyAdi prAgvat , navaraM 'tapaH' yathAzakti cintitamupavAsAdi 'saMpratipadya' aGgIkRtya kuryAt siddhAnAM 'saMstavaM' stutitrayarUpaM, tadanu ca yatra caityAni santi tatra tadvandanaM vidheyaM, tathA cAha bhASyakAra:| "vaMdittu niveyaMtI kAlaM to ceiyAi yadi asthi / to vaMdaMtI kAlaM jaha ya tuleuM paDikkamaNaM // 1 // " iti sArddhatrayodazasUtrArthaH // sampratyadhyayanArthamupasaMharannAha| 1 cintayet carame tu kiM tapaH kariSyAmi / SaNmAsyA ekadinAdihAniH yAvat pauruSI namaskArasahitaM vA // 1 // 2 vanditvA nivedayanti kAlaM tatazcaityAni yadi santi / tadA vandante kAlaM yathA ca tolayitvA pratikramaNam // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRddhRttiH // 547 // esA sAmAyArI, samAseNa viyAhiyA / jaM carittA bahU jIvA, tinnA saMsArasAgaraM // 52 // tibemi // sAmAcA ||saamaayaariiyN // 26 // _ 'epA' anantaroktA sAmAcArI dazavidhA, ogharUpA [ca] padavibhAgAtmikA ceha noktA, dharmakathA'nuyogatvA- yedhyayanaM. dasya, chedasUtrAntargatatvAca tasyAH, 'samAsena' saGkepeNa 'viyAhiya'tti vyAkhyAtA, atraivAdarakhyApanArthamasyAH phalamAha-'yA' sAmAcArI 'caritvA' Asevya 'bahavaH' aneke jIvAstIrNAH saMsArasAgaraM prAgvaditi sUtrArthaH // iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvadeva // ityuttarAdhyayanaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM sAmAcArInAmakaM paiviMzamadhyayanaM samAptam // 26 // 4.MASTRADTe-STRASTRASTRASTRASTRASTRASTRA-STREESORad zrIzAntyAcAryakRtAyAmuttarAdhyayanaTI0ziSya sAmAcArInAmakaM paDizamadhyayanaM samAptam // * VR / // 547 // For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam / vyAkhyAtaM paDizamadhyayanaM, samprati saptaviMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane sAmAcArI pratipAditA, sA cAzaThatayaiva pAlayituM zakyA, tadvipakSabhUtazaThatAjJAna eva ca tadvivakenAsau jJAyata ityAzayena dRSTAntataH zaThatAkharUpanirUpaNadvAreNAzaThataivAnenAbhidhIyata ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam , asya caturanuyogadvAraprarUpaNA prAgvadyAvannAmaniSpanne nikSepe khalukIyamiti nAma, ataH khaluGka [nAmataH khalluka] nikSepAyAha niyuktikRt nikkhevo khalukami cauviho // 487 // jANagasarIrabhavie tabairitte baillamAIsuM / paDilomo savatthesu bhAvao hoi u khaluko // 488 // hai 'nikkhevo'gAthAdvayaM vyAkhyAtaprAyameva, navaraM balIvardAdiSvityAdizabdenAzvAdiparigrahaH, nirdhAraNe ceyaM saptamI, tato balIvAdiSu yo galyAdiriti gamyate sa dravyataH khaluGka iti, 'pratilomaH' pratikUlaH sarvArtheSu, pAThAntarataH 'sarvasthAneSu' jJAnAdiSu bhAvato bhavati khaluGka iti gaathaadvyaarthH|| tadvayatiriktadravyakhalukharUpamAha For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 548 // avadAlI uttasao jottajugabhaMja tuttabhaMjo a| uppahavippahagAmI eya khalaMkA bhaveM goNA // 489 // khaluGkIjakira davaM khujaM kakkaDaguruyaM tahA duravaNAmaM / taM davesu khaluMkaM vaMkakuDilaveDhamAiddhaM // 490 // yAdhya.27 suciraMpi vaMkaDAiM hohiMti aNujjaijjamANAI / karamaMdidAruAI gayaMkusA iva viMTAiM // 491 // | ___ 'avadAli'tti avadArayati zakaTaM khakhAminaM vA vinAzayatItyevaMzIlo'vadArI, utrasako yo yatkiJcanAvalokyotrasyati, 'juttajugabhaMjatti yotraM-tathAvidhasaMyamanaM yugaM-pratItameva te bhanakti-vinAzayati yotrayugabhaJjaH, tathA totraM-| prAjanakastadbhanakti totrabhaJjakaca, ubhayatra 'karmaNyaNa'(pA03-2-1ityaNa), utpathavipathagAmI' utpatha:-unmArgo vi-X) patho-virUpamArgastAbhyAM gamanazIlaH, ete' avadAryAdayaH khaluGkAH bhavanti' bhaveyuH 'goNAH' balIvardAH, upalakSaNatvAdazcAdayazca / amumeva prakArAntareNAha-'yaditi sAmAnyanirdeze kile ti parokSAptavAdasUcakaH 'dravyaM dAdi kubjamiva kujaM madhyasthUlatayA karkazaM ca tatkaThinatayA gurukaM cAtinicitapudgalatayA karkazagurukaM,tathA'ta eva duHkhenAvanAmayituM zakyata iti duravanAma, karIrakASThavat, tadravyeSu khalukaM vakramanRjutvAt kuTilaM viziSTakauTilyayogAt // 54 // 'veDhamAiddhaM'ti makAro'lAkSaNikastatazca veSTaiH-granthibhirAviddhaM-vyAptaM veSTAviddhama, teSAM vizeSaNasamAsaH / ihaiva dRSTAntamAha-'suciramapi' prabhUtakAlamapi 'vaMkaDAInti vakrANi, avadhAraNAphalatvAca vAkyasya vakrANyeva bhavi For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASANG Syanti na kadAcijubhAvamanubhaviSyanti, 'aNujaijamANAI'ti ekaM kharUpato'nRjUni aparaM ca teSAM kvacitkAryaDanupayogAtkenacidanRjUkriyamANAni, kAnyevaMvidhAnItyAha-karamardI-gulmabhedastaddArukAni, tathA 'gayaMkusA iva biMTAiMti casya gamyamAnatvAd gajAGkuzAnIva vakratayA vRntAni ca-phalabandhanAni, prakramAkaramaryA evoktarUpANi / anekadhA dravyakhalukAbhidhAnaM ca kAkA'nekavidhakuziSyadRSTAntapradarzanArthamiti gaathaatryaarthH|| samprati yaduktaM 'pratilomaH sarvArtheSu bhAvato bhavati khaluka' iti tadabhivyaktIkartumAhadaMsamasagassamANA jaluyakavicchyasamA ya je huNti| te kira hoti khalaMkA tikkhammiucaMDamadaviA492 3 je kira gurupaDiNIA sabalA asamAhikAragA paavaa| ahigaraNakAraga'ppA jiNavayaNe te kira khlNkaa|| 6 pisuNA parovatAvI bhinnarahassA paraM pribhvNti| niviaNijA ya saDhA jiNavayaNe te kira khluNkaa||494|| al daMzamazakaiH 'samANa'tti samAnAH-tulyA daMzamazakasamAnAH, te hi jAtyAdibhistadvattudantIti, tathA jalaukAkapi cchukasamAnAzca prastAvAcchiSyA ye bhavanti, doSagrAhitayA'prastutapRcchAdinodvejakatayA ca, paThanti ca-'jalUkavicchugasamA yatti yathA vRzciko'vaSTabdho vidhyatyeva kaNTakena evaM ye ziSyamANA guruM vacanakaNTakairvidhyanti 'te' evaMvidhAH kila bhavanti khaluGkA bhAvata iti gamyate, tIkSNA-asahiSNavo mRdavaH-alasatayA kAryakAraNaM pratyada R AHASANGRESS For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. vRhadvRttiH // 549 // kSAzcaNDA:- kopanatayA mArdavena caranti mArdavikAH - zatakRtvo'pi gurupreritA na samyaganuSThAnaM prati pravarttante kintvalasA eva, amISAM dvandvaH / anyacca - ye kila 'gurupratyanIkAH' AcAryAdipratikUlAH kUlavAlakavat 'zavalAH' zava - lacAritrayogAt 'asamAdhikArakAH ' gurvAdInAmasamAdhAnajanakAH, ata eva pApAH 'adhikaraNakArakAtmAnaH ' kalaha kartRsvabhAvAH sadanuSThAnaM prati preryamANA yuddhAyaivopatiSThante, 'jinavacane' sarvajJazAsane te kila khalukkA ityucyanta iti zeSaH / tathA 'pizunAH' sUcakAH, ata eva 'parovayAvi'tti paropatApinaH 'bhinnarahasyAH' vizvastajanakathitarahasyabhedinaH tathA 'param' anyaM 'paribhavanti' yena kenacitprakAreNAbhibhavanti 'NiveyaNijja' tti nivedanIyA nirvedaM prApya prakramAdyatikRtyena, pAThAntarato nirgatA vacanIyAd - upadezavAkyAtmakAd ye te nirvacanIyAH caH samuccaye bhinnakramazca tataH 'zaThAzca' mAyAvinaH, paThyate ca - 'NivayA NissIlasaDha' tti, sugamameva, 'jinavacane' zrIsarvajJazA - sane bhaNitA ye iti zeSaH, te prAgabhihitakharUpAH kila khaluGkA iti gAthAzrayArthaH // tataH kimityAha - tamhA khaluMkabhAvaM caiUNaM paMDieNa puriseNaM / kAyavA hoi maI ujjusabhAvaMmi bhAveNaM // 495 // tasmAditthaM doSavantaM khaluGkabhAvaM tyaktvA 'paNDitena' buddhimatA puruSeNa upalakSaNatvAt ruyAdinA ca karttavyA bhavati 'matiH' buddhiH, ka ? - 'RjukhabhAve' Arjave bhAve 'bhAvena' paramArthena na tu bahirvRttyaiveti gAthArthaH // avasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM taccedam For Personal & Private Use Only khaluGkI yAdhya. 27 // 549 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ R EPRESEASON there gaNahare gagge, muNI Asi visArae / Ainne gaNibhAvammi, samAhiM paDisaMdhae // 1 // dharme'sthirAna sthirIkarotIti sthaviraH, uktaM hi-"thirakaraNA puNa thero" gaNaM-guNasamUhaM dhArayati-Atmanyava-II sthApayatIti gaNadharaH 'gAyaH' gargasagotraH tathA muNiti-pratijAnIte sarvasAvadhaviratimiti muniH AsIt, abhUt 'vizAradaH' kuzalaH sarvazAstreSu saGgrahopagrahayo, 'AkIrNaH' aacaarygunnairaacaarshrutsmpdaadibhirvyaaptH| paripUrNa itiyAvat, 'gaNibhAve' AcAryatve sthita iti gamyate, 'samAhiM paDisaMdhae'tti samAdhAnaM samAdhiH, saca dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra dravyasamAdhiryadupayogAtkhAsthyaM bhavati, yathA(vA) payaHzarkarAdidravyANAM parasparamavi|rodhaH, bhAvasamAdhistu jJAnAdIni, tadupayogAdevAnupamakhAsthyayogAt, tatreha bhAvasamAdhivate, tataH samAdhi 'pratisaMdhatte' karmodayAt truTitamapi saMghaTTayati, tathAvidhaziSyANAmiti gamyate iti suutraarthH|| samAdhi ca pratisaMdadhadyathA'sau ziSyebhya upadizati tathA''ha vahaNe vahamANassa, katAraM aivattae / joe vahamANassa, saMsAro aivattae // 2 // uhyate'nena voDhavyamiti vahanaM-zakaTAdistasmin yojitasyeti gamyate, 'vahamAnasya' samyakpravarttamAnasyottaratra khaluGkagrahaNAdiha vinItagavAderiti gamyate, atikramyAtikramaNasambandhe SaSThI, vAhakAvinAbhUtatvAcAsya vAhakasya 1 sthirakaraNAtpunaH sthaviraH For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 550 // |ca pAmarakAdeH 'kAntAram' araNyam 'ativarttate' sukhAtivarttitayA khayamevAtikramatIti dRSTAntaH, upanayamAha'yoge' saMyamavyApAre 'vahataH ' tathaiva pravarttamAnasya ihApi prAgvatpravarttakasya cAcAryAdeH 'saMsAra' bhavaH ativarttate' prAgvat khayamevAtikrAmati, iha ca yogavahanamazaThateti saiva prAgadhyayanArthatvenopavarNitA phalopadarzanadvAreNAnenoteti bhAvanIyamiti sUtrArthaH // tadevaM kathamamI azaThatAMmAsevya punarjJAnAdisamAdhimantaH ziSyAH syuriti tasyA guNamabhidhAya tadguNajJAnamiva tadvipakSadoSAvadhAraNamapi tadAsevanAGgamiti tadvipakSabhUtazaThatAdoSA api vAcyAH, te ca kuziSyasvarUpAbhidhAnata evAbhidhAtuM zakyante iti nirvedakatvaM svayaM doSaduSTatvaM ca tatkharUpamavagamayituM dRSTAnto varNanAyAha khaluMke jo u joei, vihaMmANe kilissaI / asamAhiM ca veei, tuttao ya se bhajjaI // 3 // evaM Dasaha pucchaMmi, egaM viMdhai'bhikkhaNaM / ego bhaMjai samila, ego uppahapaTTio // 4 // ego paDai pAseNaM, nivesaha nivijii| ukkudai upphiDaI, saDhe bAlagavI vae // 5 // mAI mudreNa paDaI, kuddhe gacchai paDivahaM / mayalakkheNa ciTThAI, vegeNa ya pahAvaI // 6 // chinnAle chiMdaI silli, dudaMte bhaMjaI jugaM / seviya sussuyAittA, ujju| hittA palAyaI // 7 // yadvA dharmakathA'nuyogatvAdasya prathamasUtre garganAmA''cAryaH kathaJcitkuziSyairbhagnasamAdhirAtmanaH samAdhiM prati For Personal & Private Use Only khaluGkI yAdhya. 27 // 550 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4% A 4 saMdhatta iti vyAkhyAyate, dvitIyasUtre tu vahane 'vahamANasatti antarbhAvitaNyarthatayA vAhayamAnasya vinItagavAdIn / yathA kAntAramativartate tathA yogyAn ziSyAn vAhayamAnasya-kRtyeSu pravartayataH saMsAro'tivarttate, tadvinItatAdarzanAdAtmano vizeSataH samAdhisambhavAditibhAva iti sopaskAratayA vyAkhyAyate, itthamAtmanaH samAdhipratisandhAnAya vinItakharUpaM paribhAvya sa evAvinItakharUpaM yathA paribhAvayati tathA''ha-khaluMketyAdisUtradvAdazakas / khaluGkAn yonirdiSTakharUpaH 'tuH' vizeSaNe yojayati-yokrayati vahana iti prakramaH, sa kimityAha-vihaMmANo'tti sUtratvAd vizeSeNa 'nan' tADayan 'klAmyati' zramaM yAti, pAThAntarataH klizyati, ata eva 'asamAdhi' cittodvegarUpaM 'vedayate' anubhavati 'totrakaH' prAjanakaH, sa ca 'se' iti tasya khaluGkayojayituH "bhajyate' atitADanAdbhaGgaM yAti / tatazcAtiruSTaH san yat kurute tadAha-ekaM 'dazati' dazanairbhakSayati 'pucche' vAladhau, 'ekam' anyaM galiM 'vidhyati' prAjanakArayA tudati, upalakSaNaM caitadazlIlabhASaNAdInAm , 'abhIkSNaM' punaH punaH, atha kimete kurvanti ? yena yojayiturevaM nirvedahetava ityAha-'ekaH' kazcit khaluko gauH 'bhanakti' Amardayati, kAM ?-'samilAM' yugarandhrakIlikAm , 'ekaH' anyastAmabhaGktvA'pi utpatham-unmArga prasthita utpathaprasthito bhavatIti gamyate / tathA 'ekaH' aprH| patati 'pArthena' ekagAtravibhAgena, gamyamAnatvAd bhUmau, anyastu 'nivesai'tti nivizati-upavizati, aparazca "Nivijae'tti zete, paraH 'utkUdate' UrdU gacchati 'upphiDai'tti maNDUkavatplavate, anyaH 'zaThaH' zAThyavAn , anyaH %A4%A5% Jain Education Internationa For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaluGkI yAdhya.27 uttarAdhya. kazcid 'bAlagavI vae'tti 'bAlagavIm' avRddhAM gAM 'brajet' tadabhimukhaM dhAvedityarthaH, yadivA''rSatvAdvAlagavIti | bRhaddhRttiH vyAlagavo-duSTabalIvardaH 'bajet' gacched anyata iti shessH| anyazca 'mAyI' mAyAvAn 'mUrdhA' mastakena patati, ko'rthaH ?-atinissahamivAtmAnamAdarzayan bhuvi zirasA luThati, aparaH 'kruddhaH kupitaH san 'gacchati pratipathaM // 55 // pazcAdvalati, aparaH 'mRtalakSyeNa mRtavyAjena 'tiSThati' Aste, paThyate ca-palayaM(yalaM)te Na ciTThiya'tti prava(ca)lan-| prakarSeNa kampamAnastiSThati, kampAnna nivartata ityarthaH, kathaJcitpravaNIkRtaH 'vegena ca pradhAvati' yathA dvitIyo gantuM na : zaknoti tathA gacchatIti yo'rthaH / 'chinnAlaH' tathAvidhaduSTajAtiH kazcit 'chinatti' khaNDayati 'si[khi]liM'ti razmi saMyamanarajjumitiyAvat , aparastu durdAnto bhanakti yugaM, so'pi ca yugaM bhaktvA 'sussuyAitta'tti sUtkArAn kRtvA, tathA 'ujuhittatti prerya khAminaM zakaTaM ceti gamyate 'palAyate' anyato dhAvatIti sUtrapaJcakArthaH // itthaM dRSTAntamabhidhAya dArzantikayojanAmAha khalukA jArisA jujjA, dussIsAvihu tArisA / joiyA dhammajANaMmi, bhajaMtA ghiidubbalA // 8 // ... __ 'khaluGkAH' ihoktarUpA gAvo yAdRzAH 'yojyAH' ghaTTanIyAH, duHziSyA api 'huH' avadhAraNe bhinnakramazca, tatastAdRzA pU eva, yathA hi khaluGkagavAH svasvAminaM (kla)mayantyasamAdhi ca prApayanti yathA ca samilAbhaGgAdinA duSTatvamAhaidarzayantyevamete'pi, kimiti ?-yato 'yojitAH' vyApAritA dharmo yAnamiva muktipuramApakatayA dharmayAnaM. tasmin | For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ % HOTOSSAGE3% bhajyante' na samyak pravarttante 'dhiidubbala'tti prAkRtatvAd durbaladhRtayo dharmAnuSThAnaM pratIti gamyata iti sUtrArthaH // dhRtidurbalatvameva teSAM bhaavyitumaah| iDDIgAravie ege, egittha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirakohaNe // 9 // bhikkhAlasie ege, ege omANabhIrue thaddhe / egaM ca aNusAsaMmI, heUhiM kAraNehi ya // 10 // so'vi aMtarabhAsillo, dosameva pakuvaI / AyariyANaM taM vayaNaM, paDikUlei abhikkhaNaM ||11||n sA mama viyANAi, navi sA majjha daahiii| niggayA hohiI manne, sAhU anno'ttha vacau // 12 // pesiyA paliuMcaMti, te pariyaMti smNto| rAyaviTiM va mannatA, kariti bhiDiM muhe // 13 // vAiyA saMgahiyA ceva, bhattapANehiM posiyaa| jAyapakkhA jahA haMsA, pakkamaMti disodisiM // 14 // . | 'iDIgAravie'tti RyA gauravaM-zrAddhA Rddhimanto mama vazyAH saMpadyate ca yathAcintitamupakaraNamityAdyAtmabahumAnarUpamRddhigauravaM tadasyAstIti Rddhigauraviko na guruniyoge pravartate kimetairmameti ekaH-kazcana, 'ekaH' anyo' ti-duHziSyAdhikAre 'rasagAravetti rasepu-madhurAdiSu gauravaM-gAya yasyAsau rasagauravo vAlaglAnAdisamucitAhAradAnatapo'nuSThAnAdau na pravartate, 'sAyAgAravie'tti sAte-sukhe gaurava-pratibandhaH sAtagauravaM tadasyAstIti sAtagauravika ekaH, sukhapratibaddho hi nApratibaddhavihArAdau pravartituM kSamaH, ekaH 'sucirakrodhanaH' prabhUtakAlakopanazIlaH, BHASKAR For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ khalukI uttarAdhya. yAdhya.27 bRhadvRttiH // 552 // ekadA kupitaH kupita evAste, na kRtyeSu pravartate / bhikSAyAmAlasyakaH-AlasyavAn bhikSA''lasthika eko na vihartumicchati, eko'pamAnabhIruH-bhikSAM bhramannapi na yasya tasyaiva vezmani praveSTumicchati, yadivA 'omANaM'ti pravezaH sa ca khapakSaparapakSayostadbhIruhipratibandhena mA mAM pravizantamavalokyAnye sAdhavaH saugatAdayo vA'tra pravezyantIti, 'thaddhotti stabdho'haGkAravAn , na nijakugrahAnnamayituM zakya iti prakramaH, ekaM ca duHziSyam 'aNusAsaMmi'tti ApatvAdanuzAsti gururiti gamyate, yadA tvAcArya AtmanaH samAdhi pratisaMdhatte iti vyAkhyA tadA'nuzAsmIti vyAkhyeyaM, hetubhiH kAraNaizcoktarUpaiH / sa cAnuziSyamANaH kiM kurute ? ityAha-so'pi duHziSyaH 'aMtarabhAsila'tti antarabhASAvAn , guruvacanApAntarAla eva svAbhimatabhASaka ityarthaH, 'doSameva' aparAdhameva 'prAduSka(praka)roti' prakarSaNa vidhatte, na tu ziSyamANo'pi tadvicchedamiti bhAvaH, pAThAntaratazca doSameva prabhASate, gurUNAmiti gamyate, na caitAvatA tiSThati, kintvAcAryANAmupalakSaNatvAdupAdhyAyAdInAM dvitIyapakSe tvAcAryANAM satAmasmAka miti gamyate, tadityanuziSTayabhidhAyakaM vacanaM vacaH 'pratikUlayati' viparItaM karoti yuktyupanyAsena viparItaceSTayA 8|vA 'abhIkSNaM' punaH punaH, na tvekdaivetybhipraayH| yathA pratikUlayati tathA''ha-na sA 'mama'ti mAM vijAnAti, |kimuktaM bhavati ?-gurubhiH kadAcitprajJApito yathA-AyuSman ! glAnapratijAgaraNaM mahanirjarAsthAnamityamukasyA api zrAvikAyAH sakAzAdamukamauSadhamAhArajAtaM vA''nIyatAM tataH sa tayA jJAyamAno'pi pratikUlatayA prAha // 552 // Bain Education Internasiona For Personal & Private Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4na sA-zrAvikA mA pratyabhijAnAti, apratyabhijJAnAca na vetti, naiva sA mahyaM dAsyati vivakSitamauSadhAdIti gamyate iti hetuhetumadbhAvena vyAkhyeyaM, svatantratayA vA na sA mAM vijAnAti, nApi sA mahyaM dAsyatItyAha, yadivA nirgatA gRhAdidAnI sA bhaviSyatIti manye iti vakti, athavA sAdhuH 'anyaH' madyatiriktaH 'atra' vivakSitaprayojane vrajatu, kimahamevaikaH sAdhurasmItyabhidhatte / anyacca 'preSitAH' kvacittathAvidhaprayojane prasthApitAH 'paliuMcaMti'tti tatprayojanAniSpAdane pRSTAH santo'pahuvate-ka vayamuktAH?, gatA vA tatra vayaM, na tvasau dRSTeti, paThyate ca-posiyA paliuMcaMti' poSitAH-AhAropakaraNAdinA zrutAdinA ca puSTiM nItA apaDavate-yathA kimasmAkaM gurubhiH kRtamityapalapanti 'te' duHziSyAH 'pariyaMti' paryaTanti 'samantataH' sarvAsu dikSu, na gurusannidhau kadAcidAsate, mA kadAcideSAM kiJcitkRtyaM bhaviSyatIti, kathaJcitsaMnidhAne vA kartuM pravRttau 'rAjaveSTimiva' nRpatihaThapravartitakRtyamiva 'manyamAnAH' mana-2 syavadhArayantaH kurvanti 'bhrakuTIm' AvezavazakRtabhrUtkSeparUpAM 'mukhe' vakre, atyantaduSTatAkhyApakametat tadanyavapurvikAropalakSaNaM ca / aparaJca-'vAcitAH' zAstrANi pAThitAH, upalakSaNatvAttadarthaM ca grAhitAH, kimAcAryAntarasatkA eva santa utAnyathetyAha-'saMgRhItAH' parigRhItAzcazabdAd dIkSitA upasthitAzca khayamiti gamyate, eveti pUraNe, 'bhaktapAnena' ca susnigdhamadhurAdinA, sUtre ca subvyatyayAttRtIyArthe saptamI, poSitAH' upacitIkRtAH, tathApi 'jAtapakSAH' utpannapatatrA yathA haMsAH prakarSaNa-ativiprakRSTadezAntaragamanalakSaNena kAmanti-gacchanti prakrAmanti 'disodisiM'ti For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. khalukI bRhadvRttiH // 553 // yAdhya.27 dizi dizi yadRcchAvihAriNo bhavantItyarthaH / pUrvakasthAnasthitAnAmeva paryaTanamuktam , iha tu dezAntaragamana iti na paunaruktayaM, prAgekaprakrame'pi yadiha bahvabhidhAnaM tadIdRzAM bhUyastvakhyApanArthamiti sUtraSaTkArthaH // itthaM khaluGkasyeva samilAbhaGgAdinA duHziSyasya dhRtidurbalatvAdinA duSTatvam , ata eva khakhAmilamAsamAdhijanakatvaM coktam, idAnIM taireva prApitaklamAsamAdhiryadasAvaceSTata tadAha| aha sArahI viciMtei, khaluMke hi smaage| kiM majjha duhasIsehiM ?, appA me avasIaI // 15 // | jArisA mama sIsA u, tArisA galigaddahA / galigaddahe caittANaM, daDhaM pagiNhaI tavaM // 16 // 'atheti klamAsamAdhisambhavAnantaraM sArathiriva sArathiH skhalitapravartakatayA''cAryAdiH 'vicintayati' dhyAyati, AcAryasamAdhipratisandhAnapakSe tu 'athe'tyanantaroktacintAnantaraM 'sArathiH sa eva gargAcAryaH khalubairiva khaluGkaH-du:ziSyaiH, hetau tRtIyA, zramaM-khedamAgataH-prAptaH zramAgataH, te hi duSTagavavadanekadhA preryamANA api sanmArgamagacchanto guruzramahetava eva bhavanti, yadivA samAgataH khalubairiti ca.sahArthe tRtIyA, yadvicintayati tadAha-kiM 1, na kiJci|dityarthaH, mamaihikamAmuSmikaMvA prayojanaM sidhyatIti gamyate. kaiH-duSTaziSyaiHprakramAtpreritaiH, kimevamucyate ityAhaAtmA 'me' mamAvasIdati, etatpreraNAdivyagratayA tathAvidhakhakhakRtyAkaraNena, tata etattyAgato varamudyatavihAreNaiva vihRtamiti bhaavH| athaitatpreraNAntarAle khakRtyamapi kiMna kriyate ? ityAha-yAzA mama ziSyAH, 'tuH' pUraNe, tAdRzA // 55 // For Personal & Private Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ | galigardabhAH, yadi paramityupaskAraH, gardabhagrahaNamatikutsAkhyApakaM, te hi kharUpato'pyatipreraNayaiva pravarttante, tatastatpre|raNayaiva kAlo'tikrAmati, na tu tadantarAlasambhava iti bhAvaH, yatazcaivaM tato galigardabhAniva galigardabhAn - duH ziSyAM| styaktvA 'dRDha' bADhaM pragRhNAmi' pAThAntarataH 'parigRhNAti vA 'aGgIkurute, tadanuzAsanarUpapalimanthatyAgataH, ekatra sAmAnyena gururanyatra tu garganAmA, kintu 'tapaH' anazanAdIti sUtradvayArthaH // tataH kIdRzaH san kimasau kurute ? ityAhamiumaddavasaMpanne, gaMbhIre susamAhie / viharai mahiM mahappA, sIIbhUeNa appaNa // 17 // ttibemi // // khaluMkijjaM // 27 // 'mRdu:' vahirvRttyA vinayavAn 'mArdavasaMpannaH' antaHkaraNato'pi tAdRgeva, kuziSyasannidhau hi mRdurapi kharUpato'mRdurevAsIt, uktaM hi prAkU - " aNAsavA thUlavayA kusIlA, miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA" iti, ata eva 'gambhIraH ' alabdhamadhyaH 'susamAhitaH' suSThu cittasamAdhAnavAn 'viharati' apratibaddhavihAreNa paryaTati 'mahIM' pRthvIM mahAtmA zIlaM - cAritraM bhUtaH - prAptaH zIlabhUtastenAtmanA upalakSitaH, yatazcaivaM gurorapi khalaGkatyAgata eva mArdavAdiguNasaMpannateti khalaGkRtAyA ihaivAtmano gurUNAM ca doSahetutvena tatyAgato'zaThataiva sevitavyetyadhyayanatAtparyArthaH // 'iti' parisamAptau bravImIti pUrvavat / ukto'nugamaH, samprati nayAste'pi prAgvadeva // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM ziSyahitAyAM zrIzAntyAcAryakRtAyAM khalukIyaM nAma saptaviMzamadhyayanaM samAptam // 27 // 1 For Personal & Private Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 554 // atha mokSamArgagatyAkhyamaSTAviMzamadhyayanam / mokSamArgavyAkhyAtaM saptaviMzamadhyayanam adhunA'STAviMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane'zaThatayaiva gatya028 sAmAcArI paripAlayituM zakyata iti tAmabhihitavAn , iha tu tadyavasthitasya nyAyaprAptava mokSamArgagatiprAptiriti tadabhidhAyakamidamadhyayanamArabhyate, asya cAnuyogadvAracatuSTayaM prAgvatprarUpyaM yAvannAmaniSpannanikSepe asya mokSamArgagatiriti nAma ato mokSasya mArgasya gatezca nikSepamabhidhAtumAha niyuktikRtnikkhevo mukkhaMmi(ya)cauviho jANagasarIrabhavie tavairitte aniyalamAIsu / aTTavihakammamukko nAyavo bhAvao mukkho // 497 // 3 nikkhevo maggaMmi(vi)caubi0 // 498 // jANagasarIrabhavie tavairitte a jalathalAIsuM / bhAvaMmi nANadaMsaNatavacaraNaguNA muNeyavA // 499 // ||6||554 // nikkhevo u gaIe caukkao duvi0 // 50 // jANagasarIrabhavie tabairitte a puggalAIsuM / bhAve paMcavihA khalu mukkhagaIe ahIgAro // 501 // Jain Education Inter For Personal & Private Use Only nal
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ NikkhavetyAdi gAthAH SaT pratItArthA eva, navaraM 'tavairitte ya niyalamAIsu'tti tadyatiriktazca nigaDAdibhyaH, AdizabdAtkArAgRhAdiparigrahaH, sUtratvAca paJcamyarthe saptamI, iha ca nigaDAdInAM dravyatvAttanmokSo'pi dravyamokSa uktaH, aSTavidhakarmaNA-jAnAvaraNAdinA muktaH-tyakta Atmeti gamyate jJAtavyo bhAvato mokSaH, kathaJcidvyaparyAyayorananyatvakhyApanArthamitthamuktam , anyathA hi kSAyikabhAva evAtmano muktatvalakSaNo mokSa ityucyate, Aha-karmaNo'pi dravyatvAtkarmakSayalakSaNatvAcAsya kathaM na dravyamokSatA ?, ucyate, iha dravyasyAvivakSitatvAtkSAyikabhAvarUpasyaiva cAsyAzitatvAta doSaH, athavA bhAvazabdo'tra paramArthavacanaH, tathA ca vaktAro bhavanti-ayamatra bhAvaH-ayamatra paramArtha | 3 ityarthaH, tatazcAsyaivaikAntikAtyantikatvena tAttvikatvAdbhAvamokSatvam , itarasya tu tadviparItatvAd dravyamokSatvamitya| navakAza eva preraNAyAH, 'tavairitte ya jalathalAIsunti jalasthale-pratIte AdizabdAdubhayaparigrahasteSuprakramAdyo mArgaH | sa tadyatirikto dravye muNitavya iti saMTakUH, bhAve jJAnadarzanatapazcaraNaguNA jIvaparyAyatvAnmuktipadAvApsinimittatayA nAca maNitavyo mArga iti prakramaH / 'tavairitte ya poggalAIsunti sUtratvAttayatiriktA ca prakramAdravyagatiH pudgalA4||dipa, AdizabdAjIvaparigrahaH, vyaktibhedavivakSayA ca bahuvacananirdezaH, dravyatvaM cAsyA dravyaprAdhAnyavivakSayA, anyathA hi pulAdiparyAyatvAdbhaterbhAvarUpataiva, yadivA dravyasya gatiH dravyagatiriti SaSThIsamAsAzrayaNAnna doSaH, bhAve For Personal & Private Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH 1144411 | 'paJcavidhA' paJcaprakArA prastAvAdgatirnArakatiryaGgarAmaramuktyAkhyagamyabhedena, mokSagatyA - siddhigatyA tvadhikAraH, tasyA ebehAbhidheyatvAditi gAthASaTkArthaH // samprati yathA'sya mokSamArgagatiriti nAma tathA darzayitumAhamukkho maggo a gaI vaNijai jamha ittha ajjhayaNe / taM eaM ajjhayaNaM nAya mukkhamaggagaI 502 mokSaH prApyatayA mArgastatprApaNopAyatayA cazabdo bhinnakramaH tataH 'gatizca' siddhigamanarUpA tadubhayaphalatayA 'varNyate' prarUpyate yasmAd 'atre'ti prastute'dhyayane 'tat' tasmAdetadadhyayanaM jJAtavyaM 'mokSamArgagatiH' iti mokSamA|rgagatinAmakam, abhidheye'bhidhAnopacArAditi bhAva iti gAthArthaH // ukto nAmaniSpanno nikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM tacedam -- . mukkhamaggagaI taccaM (tthaM), suNeha jiNabhAsiyaM / caukAraNasaMjuttaM, nANaMsaNalakkhaNaM // 1 // mokSaNaM mokSaH - aSTavidhakarmocchedastasya mArgaH - uktarUpastena gatiH - anantaroktA mokSamArgagatistAM, kathyamAnAmiti gamyate, 'tacaM' ti 'tathyAm' avitathAM 'zRNuta' AkarNayata 'jinabhASitAM' tIrthakudabhihitAM, catvAri kAra - NAni vakSyamANalakSaNAni taiH saMyuktA-samanvitA catuSkAraNasaMyuktA tAM, nanvamUni catvAri kAraNAni karmakSayalakSaNasya mokSasyaiva, gatestu tadanantarabhAvitvAtsa eve (va ne ) ti kathaM catuSkAraNavatItvamasyA na virudhyate ?, ucyate, vyavahArataH kAraNakAraNasyApi kAraNatvAbhidhAnAdadoSaH, ata eva cAnantarakAraNasyaiva kAraNatvamityAzaGkA'pohArtha For Personal & Private Use Only mokSamArga gatya0 28 // 555 //
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ | masya vizeSaNasyopanyAsaH, anyathA hi mokSamArgeNa gatiriti vigrahe gatiM prati mArgasya kAraNatvaM pratIyata eva | tadrUpANi cAmUni catvAri kAraNAnIti, tathA jJAnadarzane lakSaNaM-cihnaM yasyAH sA jJAnadarzanalakSaNA, yasya hi tatsattA tasyAvazyaMbhAvinI muktiriti nizcIyate, ata eva cAnayormUlakAraNatAM darzayitumityamupanyAsaH, yadvA | mokSe-uktalakSaNe mArgaH - zuddho 'mRjU zuddhAviti dhAtupAThAttasya gatiH - prAptistAM jJAnadarzane - vizeSasAmAnyopayoga| rUpe lakSaNam - asAdhAraNaM kharUpaM yasyAH sA tathA tAM, na ceha niryuktikRtA mArgagatyoranyathAvyAkhyAnAttadvirodhaH, anantagamaparyAyatvAtsUtrasya, ziSyAsaMmohAya kasyacidevArthasya tenAbhidhAnAt zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH // yaduktaM 'mokSamArgagatiM zRNute 'ti, tatra mokSamArga tAvadAha nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / esa maggutti pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // jJAyate - avabudhyate'nena vastutattvamiti jJAnaM taca samyagjJAnameva jJAnAvaraNakSayakSayopazamasamutthaM matyAdibhedaM, dRzyate tattvamasminniti darzanam, idamapi samyagrarUpameva, darzanamohanIyakSayakSayopazamopazamasamutpAditamarhadabhihitajIvAditattvarucilakSaNAtmazubhabhAvarUpam, 'eva' avadhAraNe bhinnakramazcottaratra yokSyate, caranti - gacchantyanena muktimiti caritram, etadapi samyagrUpameva cAritramohanIyakSayAditrayaprAdurbhUtasAmAyikAdibhedaM sadasatkriyApravRttinivRttilakSaNaM, tapati puropAttakarmANi kSapaNeneti tapo - bAhyAbhyantarabhedabhinnaM yadarhadvacanAnusAri tadeva samIcI For Personal & Private Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhattiH // 556 // namupAdIyate, itthaM caitat , sarvatra mokSamArgagatiprastAvAdviparyastajJAnAdInAM tatkAraNatA'nupapatteranyathA'tiprasaGgA- mokSamArgatatheti, sarvatra cazabdaH samuccaye, sarvatra samuccayAbhidhAnaM samuditAnAmeva muktimArgatvakhyApakam , eSa eva 'mArga' iti mArgazabdavAcyaH, asyaiva muktiprApakatvAt 'prajJaptaH' prajJApitaH 'jinaiH' tIrthakRdbhiH vara-samastavastuvyApi gatya028 tayA'vyabhicAritayA ca draSTuM-prekSituM zIlameSAM te varadarzinastaiH, iha ca cAritrabhedatve'pi tapasaH pRthagupAdAnamasyaiva kSapaNaM pratyasAdhAraNahetutvamupadarzayituM, tathA ca vakSyati-"tavasA (u) visujjhai"tti suutraarthH|| sampratyetasyaivAnuvAdadvAreNa phalamupadarzayitumAha nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| eyaM maggamaNuppattA, jIvA gacchaMti suggaI // 3 // 6 pUrvArddha vyAkhyAtameva, 'enam' ityanantaramuktarUpaM 'mArga' panthAnam 'anuprAptAH' AzritA jIvAH 'gacchanti' yAnti | 'soggai'nti sugati-zobhanagati, prakramAnmuktimiti sUtrArthaH // jJAnAdIni muktimArga ityuktamatastatkharUpamihAbhidheyaM, taca tadbhedAbhidhAne'bhihitameva bhavatItimatvA 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyato jJAnabhedAnAha // 556 // tattha paMcavihaM nANaM, suaM AbhiNibohiyaM / ohiyanANaM taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // ___ 'tatra' iti teSu jJAnAdiSu madhye 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM, kiM tat 1-jJAnaM, ka ete paJca prakArA ityAha-zrUyate taditi zrutaM-zabdamAtraM, taca dravyazrutameva, yatpunaH zabdamAkarNayataH khayaM vA vadataH pustakAdinyastAni vA cakSurA For Personal & Private Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dibhirakSarANyupalabhamAnasya zeSendriyagRhItaM vA'rtha vikalpayato'kSarArUpitaM vijJAnamupajAyate tadiha bhAvazrutaM zrutazabdenoktaM, tathA'bhimukho yogyadezAvasthitavastvapekSayA niyataH svasvaviSayaparicchedakatayA'vabodhaH - avagamo'bhinibodhaH sa evAbhinivodhikaM, vinayAditvAtsvArthikaSThak, 'ohi 'tti avazabdo'dhaH zabdArthaH, tatazcAdha ityadhastAddhAvati adho'dhA | vistRta viSayavedakatayetyavadhiH, auNAdiko DiH, yadvA 'ave' tyadha eva dhAnaM dhAtUnAmanekArthatvAtparicchedo'vadhiH, 'upasarge ghoH ki' riti (pA03 - 3 - 92) kiH, athavA'vadhiH - maryAdA rUpiSyeva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirityevaMrUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, jJAyate'neneti jJAtirvA jJAnaM, tato'vadhizvAsau jJAnaM cAvadhijJAnaM, tRtIyaM tRtIyasthAnavartti | tvAt, 'maNaNANaM' ti manaHzabdena dravyaparyAyayoH kathaJcidabhedAt manodravyaparyAyA gRhyante, teSu tattatsajJivikalpahetuSu jJAnaM manojJAnaM, tAneva hi manaHparyAyajJAnI sAkSAdeva budhyate, na tu vAhyAn, anumAnagamyamAnatvAtteSAm uktaM hi - " jANati bajjhe'NumANAo"tti, 'caH' samuccaye bhinnakramastataH kevalaM ca tatra kevalam - ekamakaluSaM sakalamasAdhAraNamanantaM ca jJAnamiti prakramaH, uktaM hi - "kevalamegaM suddhaM sakalamasAdhAraNaM anaMtaM ca / " Aha- nandyAdiSu matijJAnAnantaraM | zrutajJAnamuktaM tadiha kimarthamAdita eva zrutopAdAnam ?, ucyate, zeSajJAnAnAmapi svarUpajJAnasya prAyastadadhInatvena prAdhAnyakhyApanArthamiti sUtrArthaH // sAmprataM jJAnazabdasya sambandhizabdatvAdyeSAM tajjJAnaM tAnyabhidhAtumAha 1 jAnAti bAhyAnanumAnAt 2 kevalamekaM zuddhaM sakalamasAdhAraNamanantaM ca / For Personal & Private Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 557 // evaM paMcavihaM nANaM, davvANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savvesiM, nANaM nANIhiM dekhiyaM // 5 // 'etad' anantaroktaM paJcavidhaM jJAnaM dravanti - gacchanti tAMstAn paryAyAniti dravyANi - vakSyamANalakSaNAni teSAM, 'caH' tadgatAnekabhedakhyApako, guNAnAM rUpAdInAM caH prAgvat, parIti- sarvataH ko'rthaH ? - dravyeSu guNeSu sarveSvava - |nti - gacchantIti paryavAsteSAM ca, 'sarveSAm' azeSANAM, kevalApekSayA cAyaM dravyakAtsnyeM sarvazabdaH zeSajJAnApekSayA tu prakArakAtyai, pratiniyataparyAyagrAhitvAtteSAM 'jJAnam' avabodhakaM 'jJAnibhiH' atizayajJAnopetaiH keva|libhiritiyAvat 'dezitaM' kathitam / anena ca yadAhu: - jJAnaM jJAnakharUpasyaiva grAhakaM, bAhyAbhimatasya vastuno jJAnA|tiriktasyAsattvAd, ata evoktaM- 'kharUpasya khato gatiriti, tannirastam, antaH sukhAdipratibhAsavadbahiH sthUlaprati - | bhAsasyApi svasaMviditatvAt na ca yugapadvedyamAnayorekasya tAttvikatvamitarasya tvanyathAtvamiti nimittaM vinA kalpayituM zakyam, athaikatrAvidyopadarzitatvaM tatkalpananimittaM, na, yatastaditaratrApi kiM na kalpyate ?, nimittaM | vinA kalpanAyA ubhayatrAvizeSAt, tathA ca jJAnasyApyabhAvena sarvazUnyatApattirityalaM prasaGgeneti sUtrArthaH // anena dravyAdiviSayatvaM jJAnasyoktaM, tatra ca dravyAdIni kiMlakSaNAnItyata Aha guNANaM Asao davvaM, egadavvassiyA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiyA bhave // 6 // 'guNAnAM' vakSyamANAnAm ' AzrayaH' AdhAro yatrasthAsta utpadyante utpadya cAvatiSThante pralIyante ca tad dravyam, For Personal & Private Use Only mokSamArga gatya0 28 // 557 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ anena rUpAdaya eva vastu na tadyatiriktamanyaditi tathAgatamatamapAstaM. tathAhi-yadutpAdavinAzayone yasyotpAdavinAzI na tattato'bhinnaM, yathA ghaTAtpaTo, na bhavatazca paryAyotpAdavinAzayovyasyotpAdavinAzI, na cAyamasiddho hetuH, sthAsakozakuzUlAdyavasthAsu mRdAdidravyasyAnugAmitvena darzanAt , na cAsya mithyAtvaM, kadAcidanyathAdarzanAsiddheH, uktaM hi-"yo banyarUpasaMvedyaH, saMvedyetAnyathA punaH / sa mithyA na tu tenaiva, yo nityamavagamyate // 1 // " tathaikasmin dravye svAdhArabhUte AzritAH-sthitA ekadravyAzritAH, ke te ?-'guNAH' rUpAdayaH, etena ca ye dravyamevecchanti tadya|tiriktAMzca rUpAdInavidyopadarzitAnAhustammataniSedhaH kRtaH, saMvinniSThA hi viSayavyavasthitayo, na ca rUpAdyutkalitarUpaM kadAcitkenacid dravyamavagatamavagamyate vA, atha tadvivarta eva rUpAdayo na tu tAttvikAH kecana tadbhedena santi, nanvevaM ruupaadivivtto dravyamityapi kiM na kalpyate?, atha tathaiva pratIteH, evaM sati pratItirubhayatra sAdhAraNe|tyubhayamubhayAtmakamastu, lakSyate'neneti lakSaNaM 'paryavANAM' vakSyamANarUpANAM 'tuH' vizeSaNe 'ubhayoH' dvayoH prAkRtatvAd dravyaguNayorAzritAH bhavetti 'bhaveyuH' syuH / anena ca ya evamAhuH-yadAdyantayorasat madhye'pi tattathaiva, yathA marIcikAdau jalAdi, na santi ca kuzUlakapAlAdyavasthayoghaMTAdiparyAyAH, tato dravyamevAdimadhyAnteSu sat, pryaayaaH| punarasatyairAkAzakezAdibhiH sadRzA api bhrAntaiH satyatayA lakSyante, yathoktam-"AdAvante ca yannAsti, madhye'pi dahi na tattathA / vitathaiH sadRzAH santo'vitathA iva lkssitaaH||1||" te'pAkRtAH, tathAhi-Adyantayorasattvena CONORAMMAR For Personal & Private Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. 6madhye'pyasattvaM sAdhayatAmidamAkUtaM-yatvacidasattatsarvasminnasaditi, tatazca mRdravye'pyadravyasyAsattvAtsarvasminnapyasa- mokSamArgattvaprasaGgaH, atheSTamevaitat , sattAmAtrasyaiva tattvata iSTatvAt , uktaM hi-"sarvamekaM sadavizeSAt" nanvevamabhAve bhAvA gatya028 bhAvAdbhAvasyApi sarvatrAbhAvaprasaGgaH, tasmAdvAdhakapratyayodaya evAsattve nibandhanamiti na kvacidasattve tasyAvazyaMbhAvaH, 3558 // tato dravyavatparyAyANAmapyabAdhitabodhaviSayatve sattvamastu, tathA guNeSvapi navapurANAdiparyAyAH pratyakSapratItA eva kiyatkAlabhAvinaH, pratisamayabhAvinastu purANatvAdyanyathAnupapatteranumAnato'vasIyante,tatazca dravyaguNaparyAyAtmakamekaM , zabalamaNivacitrapataGgAdivadvA vastviti sthitamiti sUtrArthaH // Aha-gRhNImo 'guNAnAmAzrayo dravya'miti dravyalakSaNaM, tacaivalakSaNaM dravyaM kimekamevota tasya bhedA api santItyAha dhammo adhammo AgAsaM, kAlo puggljNtvo| esa logutti pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 7 // _ 'dharma' iti dharmAstikAyaH 'adharma' ityadharmAstikAyaH 'AkAza'mityAkAzAstikAyaH 'kAlaH' addhAsamayAtmakaH 'padalajantava'iti pudgalAstikAyaH jIvAstikAyaH, etAni dravyANIti zeSaH, prasaGgato lokakharUpamapyAhaepa ityAdi, sugamameva, navarameSa iti-sAmAnyataH pratIto loka itItyevaMkharUpaH, ko'rthaH -anantarokta-13 // 558 // dravyaSaTvAtmakaH, uktaM hi-"dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetrama / taivyaiH saha lokastadviparItaM balokAkhyam // 1 // " iti suutraarthH|| Aha-kimete'pi dharmAdayo bhedavanta utAnyathA ?, ubhayathA'pIti brUmaH, tathA cAha For Personal & Private Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammo adhammo AgAsaM, davvaM ikkikamAhiyaM / anaMtANi ya davvANi, kAlo puggalajaMtavo // 8 // dharmodharma AkAzaM dravyamiti dharmAdibhiH pratyekaM yojyate 'ekaikaM' ekasaGkhyAyA evaiteSu bhAvAd AkhyAtaM tIrthakRdbhiriti gamyate, tatkiM kAlAdidravyANyapyevamevetyAha- 'anantAni' anantasaGkhyAni khagatabhedAnantyAt, 'caH' punararthe uttaratra yokSyate, kAni ?, dravyANi katamAni ? - kAlaH pudgalajantavazcottarUpAH, kAlasya cAnantyamatItA| nAgatApekSayeti sUtrArthaH // eSAM parasparabhedanibandhanaM lakSaNabhedamAha- gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 9 // vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriyaM uvaoge ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 11 // sadhayAraujoo, pabhA chAyA tavutti vA / vaNNarasagaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 12 // gamanaM gatiH --dezAntaraprAptiH lakSyate'neneti lakSaNaM, gatirlakSaNamasyeti gatilakSaNaH, 'tuH' pUraNe, ko'sau ? - dharmAstikAyaH, Aha - siddhe sati vastuno'stitve idamanena lakSyata iti vaktuM yuktam, asya tu sattvamevAsiddham, atrocyate, yadyacchuddhapadavAcyaM tattadasti, yathA stambhAdiH, zuddhapadavAcyazca dharmanAmAstikAyo, na cAyamasiddho hetu:, dharma ityasyaitadvAcakasyAsamastapadatvena tathA'bhidheyArthabAdhakapramANAbhAvAt pramANAntaravAdhitaviSayatvAkhyadoSarahi For Personal & Private Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 559 // gatya028 tatvena ca siddhatvAt , na ca khapuSpAdipu saGketitairduHkhAdizuddhapadairanekAnto, vRddhaparamparAyAtasaGketaviSayANAmeva || mokSamArgazuddhapadAnA vAcyatvasyeha hetutveneSTatvAt , nipuNena pratipatrA bhAvyam , anyathA dhUmAderapi gopAlaghaTAdiSvanyathA-| bhAvadarzanAdeSa prasaGgo durnivAraH syAt , uktaM ca-"atthitti niviyappo jIvo niyamA u sahato siddhii| kamhA? suddhapayattA ghddkhrsiNgaannumaannaao||1||" ityAdhalaM prasaGgena, tathA 'adharmaH' adharmAstikAyaH sthitiH sthAnaM gatinivRttirityarthaH, tallakSaNamasyeti sthAnalakSaNaH, sa hi sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthitilakSaNakArya pratyapekSAkAraNatvena vyApriyata iti tenaiva lakSyata ityucyate, anenApyanumAnameva sUcitaM, taccedam-yadyatkArya tattadapekSAkAraNavad, yathA ghaTAdi, kArya cAsau sthitiH, yaca tadapekSAkAraNaM tadadharmAstikAya iti, atra ca naiyAyikAdiH saugato vA vadet-nAsti adharmAstikAyaH,anupalabhyamAnatvAt , zazaviSANavat, tatra yadi naiyAyikAdistadA'sau vAcyaH-kathaM * bhavato'pi digAdayaH santi ?, atha digAdipratyayalakSaNakAryadarzanAda , bhavati hi kAryAkAraNAnumAnam , evaM sati | sthitilakSaNakAryadarzanAdayamapyastIti kiM na gamyate ?, atha tatra digAdipratyayakAryasyAnyato'sambhavAtkAraNabhUtAn digAdInanumimImaha iti matiH,ihApyAkAzAdInAmavagAhadAnAdikhakhakAryavyApRtatvena tato'sambhavAdadharmAstikAya- 559 // syaiva sthitilakSaNaM kAryamiti kiM nAnumIyate ?, athAsau na kadAcid dRSTaH?, etahigAdiSvapi samAnam / atha saugataH 1 astIti nirvikalpo jIvo niyamAt zabdata eva siddhiH / kasmAt ? zuddhapadatvAt ghaTa kharazRGgAnumAnAt // 1 // Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ so'pyevaM vaktavyaH yathA-bhavataH kathaM bAhyArthasaMsiddhiH1, na hi kadAcidasau pratyakSagocaraH, sAkArajJAnavAdinaH sadA tadAkArasyaiva saMbedanAt, tathA ca tasyApyanupalabhyamAnatvAdabhAva eva, athAkArasaMvedane'pi tatkAraNamarthaH parika lpyate, dhUmajJAna ivAgniH, evaM sati sthitidarzane'pi kiM na tatkAraNasyAdharmAstikAyasya nizcayaH1, athAyamapyabhidAdadhIta-na kadAcidasau tatkAraNatvenekSita iti, nanu bAhyArthe'pi tulyametat, na hi so'pi tadAkArakAritayA kadAcidavalokitaH,atha manaskArasya cidrUpatAyAmeva vyApAro na tu niyatA(ta)kAraNatve,atastatrArthaH kAraNaM kalpyate, evaM tarhi jIvapugalau pariNAmamAtra eva kAraNaM, sthitipariNatau punaradharmAstikAyo'pekSAkAraNatvena vyApriyata iti | kiM na kalpyate ?, athAsau sarvadA sarvasya sannihita ityaniyamena sthitikAraNaM bhavet , nanvevamartho'pi kiM sannihita ityeva khAkAramarpayati ?, atha cakSurAdivyApAramayamapekSate, adharmAstikAyo'pi tarhi khaparagatau vizrasAprayogAvapekSata iti nAnayorvizeSamutpazyAmaH, tathA 'bhAjanam' AdhAraH 'sarvadravyANAM' jIvAdInAM 'namaH' AkAzam , avagAhaH-avakAzastallakSaNamasyetyavagAhalakSaNaM tayavagADhuM pravRttAnAmAlambanIbhavati, anenAvagAhakAraNatvamAkAzasyoktaM, na cAsya tatkAraNatvamasiddhaM, yato yadyadanvayavyatirekAnuvidhAyi tattatkArya, yathA cakSurAdhanvayavyatirekAnuvidhAyi rUpAdivijJAnam , AkAzAnvayavyatirekAnuvidhAyI cAvagAhaH, tathAhi-zuSirarUpamAkAzaM, tatraiva cAvagAho, na tu tadviparIte pudgalAdau, athaivamalokAkAze'pi kathaM nAvagAhaH, ucyate, svAdevaM yadi kazcidavagAhitA bhavet , Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. tatra tu dharmAstikAyasya jIvAdInAM cAsattvena tasyaivAbhAva iti kasyAsau samastu ?, nanvevamapi na tatsiddhiH, heto- mokSamArga rasiddhatvAt , tadasiddhizcAnvayAbhAvAt , sati hi tasmin bhavanamanvayo, na ca tatsattvasiddhirasti, anvayAbhAve bRhadvRttiH ca vyatirekasyApyasiddhiriti, nanu kathaM na tatsattvasiddhiH ?, atha bhittyAdyabhAva evAkAzamiti, evaM satyAkAzA- gatya028 // 56 // bhAva eva bhittyAdaya ityapi kiM na bhavati ?, atha teSAM pramANapratItatvAd , ihApi kiM na pramANapratItiH ?, tathA hai hi-viyati vihaga ityAdi pratItyanyathAnupapattyA'numAnatastatsiddhiH, na ceyaM pratItiranyathA'pi saMbhavatIti PIna tatastatsiddhiriti (vaktuM) yuktam , evaM hi bhittyAdipratIterapi bhityAdyabhAve'pi bhAvakalpanayA teSAmapyabhA-1 vaprasaktiH, atha tatpratIteH prAmANyanizcaya iti nAnyathAtvakalpanA, evaM tarhi vaktavyaM kuto'syAH pramANanizcayaH ?, kiM pramANAntarAnugrahAdvAdhakAbhAvAdvA ?, yadi pramANAntarAnugrahAt kiM tatpramANAntaraM ?, ya ihAbAdhi-3 tapratyayaH sa sarvaHpramANaM, yathA sukhAdipratyayaH, bAdhitapratyayAzcAmI bhityAdipratyayA ityanumAnamiti cedyadyevami-2 hApi yo ya ihapratyayaH sa sarvaH sAlambano yatheha kuNDe dadhIti pratyayaH, ihapratyayazcAyam iha vihaga iti pratyayaH ityanumAnamastyeva, athaivamAdhAramAtrasyaiva siddhirnatvAkAzasya, kathaM na tatsiddhiH 1, yadeva hyAdhAramAtraM tadevAkAza 60 // miti vayaM brUmaH, atha bAdhakAbhAvAt, nanu bAdhakamapi viparItapratyayotpattirUpaM, tadabhAvazcobhayatra samAna iti na |bhittyAdyabhAva evAkAzaM kintu zupirarUpamanyadeva,tatastadbhAvabhAvivAdavagAhasya kathaM na tatkAraNatvasiddhirAkAzasya ?, dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM ca sthitametad-avagAhena kAryarUpeNa lakSyamANatvAdavagAhalakSaNaM namaH, tathA vartante-bhavanti bhAvAstena tena rUpeNa tAn prati prayojakatvaM vartanA sA lakSaNaM-liGgamasyeti vartanAlakSaNaH, ko'sau ?-kAlaH,idamuktaM bhavati-yadamI zItavAtAtapAdayaH RtuvibhAgena bhavanti yaca kecicchazadharakaranikarAnukAripAratIprasavAH anye tu tuhinazilAzakalavizadakundamAlatIkusumavAsavAhinaH apare ca kezaratilakurubakazirISAGkollaprasUnajRmbhamANaparAgabhAjaH taditare ca karidazanasakaladhavalamallikAbahalaparimalahAriNaH pare ca kadambaketakarajaHpUrapUritAmbarAH apare tu saptacchadakusumarajodhUlidhUsaritavizvavizvambharAH aviziSTaviziSTavastavaH prakAzante krameNaiva bhuvanabhAgAMstadavazyamamISAM naiyatyahetunA kenApi bhavitavyaM , sa ca kAla ityalaM prasaGgena, sarvathA vartanayA lakSyamANatvAdasti kAla iti sthitaM, tathA 'jIvaH' janturupayogo-matijJAnAdi lakSaNaM-rUpaM yasyAsI upayogalakSaNo, matijJAnAdiko jhupayogastaddharmaH, saca khasaMvidita eveti, tadanubhavato rUpAdyanubhavAdiva ghaTAdirjIvo lakSyata iti tallakSaNamucyate, prapaJcitaM caitadihaiva prAganyatra ceti na punaH pratanyate, ata eva 'jJAnena' vizeSagrAhiNA 'darzanena ca' sAmAnyaviSayeNa 'sukhena ca' AhAdarUpeNa duHkhena ca-tadviparItena prakramAlakSyata iti gamyate, na hi jJAnAdInyajIveSu kadAcidupalabhyanta itikRtvA / samprati vineyAnAM dRDhatarasaMskArAdhAnAya uktalakSaNamanUdya lakSaNAntaramAha-'jJAnaM ca' uktarUpamevaM darzanaM caiva caritraM ca tapastathA 'vIrya vIryAntarAyakSayopazamasamutthaM sAmarthyalakSaNam 'upayogazca' avahitatvaM, kimityAha-'etat jJAnAdi For Personal & Private Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. mokSamArga bRhadvattiH gatya028 // 56 // jIvasya lakSaNam, etena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyata iti / itthaM jIvalakSaNamabhidhAya pudgalAnAM lakSaNa- mAha-'zabdaH' dhvaniH 'andhakAraH' timiram, ubhayatra sUtratvAtsupo luk, 'udyotaH' ratnAdiprakAzaH 'prabhA' candrA-1 didIdhitiH 'chAyA' zaityaguNAH 'AtapaH' ravibimbajanita uSNaprakAzaH, itizabda AdyarthaH, tatazca sambandhamedAdInAM parigrahaH,vA samuccaye,varNazca-nIlAdiH rasazca-tiktAdiH gandhazca-surabhyAdiH sparzazca-zItAdireSAM dvandvaH, itizabdena cAdyArthenaiSAM grahaNe'pi punarupAdAnaM sarvatrAnuyAyitAkhyApanArtha, "pudgalAnAM skandhAdInAM 'tuH' punararthaH lakSaNam,etaireva teSAM lakSyatvAt ,Aha-paugalikatve zabdAdInAM pudgalalakSaNatvaM yuktaM taca katham ?, ucyate,zabdastAvanmUrtatvAtpauliko, mUrtibhAvo'sya pratighAtavidhAyitvAdibhyaH,uktaM hi-"pratighAtavidhAyitvAlloSTavanmUrtatA dhvne| dvAravAtAnupAtAca, dhUmavaca parisphuTam // 1 // " andhakArodyotaprabhANAM tu paugalikatvaM cakSurvijJAnaviSayatvAt, prayogazcAtra-yatpaugalikaM na bhavati tacakSurvijJAnaviSayamapi na bhavati, yathA''tmAdayaH, cakSurvijJAnaviSayAzcAndhakArAdayaH, athAlokAbhAvo'ndhakAraM, tathA ca nirupAkhyatvena tasyAsattvamucyate, na, sataH sarvathA niranvayAbhAvasvAbhAvenAbhAvarUpatve'pi nirUpAkhyatvAsiddheH, tathAhi-ghaTasya kapAlAkhyaparyAyAntarotpattirevAbhAvo na punaru- cchedamAtram, evamalokasyApyandhakArAkhyaparyAyAntarotpattirevAbhAvo na tu tathAvidhaparamANurUpatayA'pyabhAva eva, itthaM caitat, pariNAmitvAdvastunaH, pariNAmasya ca sata eva vastunaH pUrvarUpaparityAgena rUpAntarotpattirUpatvAt , 56 // For Personal & Private Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ uktaM hi-"pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyvsthaanm| na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // 1 // " evaM chAyA''tapayorapi paugalikatvaM vastutvaM ca bhAvanIyaM, tathA sparzanagrAhyatvAccAnayoH paudgalikatvaM, tathAhichAyAyAH zaityamAtapasya coSNatvaM pratiprANi pratItameveti, atazca yatkaizciducyate-zabdo'mbaraguNa ityAdi, tadapAstaM bhavati, uktaJca-"aNavaH srvshktitvaadbhedsNsrgvRttyH|chaayaa''tpstmH zabdabhAvena prinnaaminH||1||" ityA varNAdInAM ca paugalikatvaM suprasiddhameveti sUtracatuSTayArthaH // anena dravyalakSaNamuktaM, paryAyalakSaNamAha egattaM ca puhuttaM ca, saMkhA saMThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya, pajavANaM tu lakkhaNaM // 13 // ekasya bhAvaH ekatvaM-bhinneSvapi paramANvAdiSu yadeko'yaM ghaTAdiriti pratItihetuH sAmAnyapariNatirUpaM, cazabda uttarApekSayA samuccaye,pRthagbhAvaH pRthaktvam-ayamasmAtpRthagiti pratyayopanibandhanaM, caH' sarvatra prAgvat ,saMkhyAnaM saGkhyA-yata eko dvau traya ityAdikA pratItirupajAyate, saMtiSThate'nenAkAravizeSeNa vastviti saMsthAnaM-parimaNDalo'yamityAdibuddhinibandhanam , eveti pUraNe, 'saMyogAH' ayamaGgulyoH saMyoga ityAdivyapadezahetavaH, 'vibhAgAzca ayamito vibhakta iti buddhihetavaH, ubhayatra sambandhibhedena bhedamAzritya bahuvacananirdezaH, cazabdo'nuktanavapurANatvAdiparyAyopalakSakaH, 'paryavANAm uktaniruktAnAM, 'tuH' pUraNe 'lakSaNam' asAdhAraNarUpam , ayamabhiprAyaH-yaH kazcidaskhalitapratyayaH sa sarvaH sanivandhano, yathA ghaTAdipratyayaH, askhalitapratyayAzcAmI eko'yamityAdipratyayAH, For Personal & Private Use Only w
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 562 // tato'vazyamamISAM nivandhanena bhavitavyaM, tacca na dravyameva, tasya sadA'vasthitatvena pratiniyatakAlaikatvAdipratyayA- mokSamArganutpattiprasaGgAt, tatazca yadamISAM kAlaniyamenotpattinibandhanaM na tatparyavebhyastattatpariNativizeSarUpebhyo'nyat, gatya028 guNAnAM tu lakSaNAnabhidhAnaM rUpAdirUpANAM teSAmatipratItatvAt prAyo vipratipattyaviSayatvAceti sUtrArthaH // itthaM kharUpato viSayatazca jJAnamabhidhAya darzanamupadarzayitumAha jIvA jIvA ya baMdho ya, puNNaM pAvA''savo tahA / saMvaro nijarA mukkho, saMtee tahiyA nava // 14 // tahiyANaM tu bhAvANaM, sambhAve uvaesaNaM / bhAveNa saddahaMtassa, sammattaM ti viyAhiyaM // 15 // | 'jIvAH' uktalakSaNAH 'ajIvAzca' dharmAstikAyAdaya uktarUpA eva 'bandhazca' jIvakarmaNoratyantasaMzleSaH / puNyaM-zubhaprakRtirUpaM pApam-azubhaM mithyAtvAdi Azravati-Agacchatyanena karmetyAzrayaH-karmopAdAnahetuhisAdiH, puNyAdInAM ca kRtadvandvAnAmiha nirdezaH, 'tathe ti samuccaye, saMvaraNaM saMvaraH-guptyAdibhirAzravanirodhaH nirjaraNaM nirjarA-vipAkAttapaso vA karmaparisATaH, 'mokSaH kRtstrakarmakSayAtsvAtmanyavasthAnaM, 'santi' vidyante 'ete| // 562 // anantaroktAH 'tathyAH' avitathA nirupacaritavRttayo, na tu sugatasAGkhayolUkAdikalpitapadArthavadvicArAkSamAH, yathA / caitadevaM tathA sUtrakRnnAmni dvitIyANe prapaJcitamiti tata evAvadhAryam , iha tu granthagauravabhayAnocyate, 'nave'ti navasaGkhyAH, madhyamaprasthAnApekSayA caitad, anyathA saGkepApekSayA jIvAjIvayoreva bandhAdInAmantarbhAvasambhavAt dvitva For Personal & Private Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ * *- *-*-*- saGkhyaivAbhidheyA syAt , tathA ca vakSyati-"jIvA ceva ajIvA ya, esa loge viyAhie"tti, vistaratastu taduttarottarabhedavivakSayA'nantameva syAt / yadyamI nava tathyAstataH kimityAha-'tathyAnAM tu bhAvAnAm anantaroditajIvAdikharUpANAM 'sadbhAve' sadbhAvaviSayaM, kimuktaM bhavati ?-etadavitathasattAbhidhAyakam 'upadezanaM' gurvAdisambandhinamupadezaM 'bhAvena' antaHkaraNena 'zraddadhataH' tatheti pratipadyamAnasya samyagbhAvaH samyaktvaM darzana mitiyAvat 'taditi bhAvazraddhAnaM vizeSeNAkhyAtaM tIrthakRdAdibhiriti gamyate,paThanti c-'smbhaavo(venno)vesnne|bhaavenn u saddahaNA sammattaM hoti AhiaM' 'sadahaNe'ti sUtratvAt zraddhAnaM samyaktvaM bhavatyAkhyAtaM, taca zradhAtyanena jIvAditattvamiti zraddhAnaMsamyaktvamohanIyakarmANukSayakSayopa(zamopa) zamasamutthAtmapariNAmarUpam , uktaM hi-se ya samatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatti"tti, avazyaM hi sa kazcidAtmanaH pariNAmo'sti yena satyapi jIvAdikharUpAvabodhe kasyacideva samyak pratipattirbhavati na punaH sarvasya, yathA hiM| satyapi darzane kazcit zaGkha zvetimAnaM pratipadyate anyastvanyathAbhAvamiti tatra kAraNavizeSo'numIyate, evamihApi, tatazca jIvAdikharUpaparijJAnasya samyagbhAvaheturAtmapariNAmavizeSaH samyaktvaM, na tu jJAnakharUpameva, ata eva hi jJAnAdAvaraNabhedo viSayabhedaH kAraNabhedo jJAnakAraNatvaM ca samyaktvasya zrutakevalinoktaM, yattu 'tattvArthazraddhAnaM - 1 tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdi liGgaH zubha AtmapariNAmaH prajJaptaH / * * * * For Personal & Private Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. mokSamArga bRhadvRttiH gatya028 // 563 // samyagdarzanamapAyasadvyatayA samyagdarzanamapAyo matijJAnatRtIyAMza' ityAdi tatkAraNe kAryopacAraM kRtva mityAdivaditi guravo vyAcakSata iti suutrdvyaarthH|| itthaM samyaktvakharUpamabhidhAya tadbhedAnAha nissagguvaesaruI ANArui suttabIyaruimeva / abhigamavitthAraruI kiriyA saMkhevadhammaraI // 16 // 'nisagguvaesaruti'tti rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH-khabhAvastena ruciH-tattvAbhilASarUpA'syeti nisargaruciH, upadezo-gurvAdinA kathanaM tena ruciryasyetyupadezaruciH, AjJA-sarvajJavacanAtmikA tayA ruciryasya sa tathA, 'muttabIyaruimeva'tti ihApi rucizabdasya pratyekamabhisambandhAt sUtreNa-Agamena ruciryasya sa sUtraruciH, bIjamiva bIja-yadekamapyanekArthaprabodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH, anayoH samAhAradvandvaH, eveti / samuccaye, abhigamo-jJAnaM vistAro-vyAsastAbhyAM, pratyekaM rucizabdo yojyate, tato'bhigamarucivistArarucI iti, tathA kriyA-anuSThAnaM saGkepaH-saGgraho dharmaH-zrutadharmAdisteSu ruciryasyeti, pratyekaM rucizabdasambandhAt kriyArucidharmaruciH saGkeparucizca bhavati vijJeya iti zeSaH, yaceha samyaktvasya jIvAnanyatvenAbhidhAnaM tadguNaguNinoH kathacidananyatvakhyApanArthamiti sUtrasaGkepArthaH // vyAsArtha tu khata evAha sUtrakRt__ bhUattheNAhigayA jIvA'jIvA ya puNNa pAvaM ca / sahasaMmuiA AsavasaMvaru roei u nisaggo // 17 // jo jiNadiDhe bhAve cauvvihe saddahAi sayameva / emeva nannahatti ya nissaggaruitti nAyavvo // 18 // ee ceva dhAna sajhepAvara jyAsatA vacastena sambandhAna sUtra // 56 // For Personal & Private Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ u bhAve uvaiTThe jo pareNa saddahaha / chaumattheNa jiNe va uvaesaruitti nAyavva // 19 // rAgo doso moho annANaM jassa avagayaM hoi / ANAe royaMto so khalu ANAruInAma // 20 // jo suttamahijbaMto sueNa ogAhaI u saMmattaM / aMgeNa bAhireNa va so suttaruitti nAyavva // 21 // egeNa aNegAI payAI jo pasaraI u sammattaM / udayavva tillabiMdU so bIyaruhatti nAyavvo ||22|| so hoi abhigamaruI suanANaM jassa atthao dihaM / ikkArasa aMgAI paiNNagaM diTTivAo ya // 23 // duvvANa savvabhAvA savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvAIM nayavihIhi ya vitthAraruitti nAyavvo // 24 // daMsaNanANacarite tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriyA bhAvaruI so khalu kiriyAruI nAma / / 25 / / aNabhiggahiyakudiTThI saMkhevaruitti hoi nAyavvo / avisArao pavayaNe aNabhiggahio a sesesu // 26 // jo asthikAyadhammaM suyadhammaM khalu carittadhammaM |ca / saddahai 'jiNAbhihiyaM so dhammaruitti nAyavvo / / 27 / / I bhUtaH sadbhUto'vitatha itiyAvat tathAvidho'rtho viSayo yasya tadbhUtArthaM jJAnamiti gamyate tena, bhAvapradhAnatvAdvA nirdezaH (sya), bhUtArthatvena - sadbhUtA amI arthA ityevaMrUpeNAbhigatA adhigatA vA paricchinnA yeneti gamyate, jIvAjIvAzvoktarUpAH puNyaM pApaM ca kathamamI adhigatA ityAha - 'sahasaMmuia'tti sopaskAratvAtsUtratvAcca sahAtmanA yA saMgatA matiH saM ( sahasaM ) matiH, ko'rthaH ? - paropadezanirapekSatayA jAtismaraNapratibhAdirUpayA, 'Asava saMvare yatti For Personal & Private Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamArga vRhadvRttiH gatya028 uttarAdhya. AzravasaMvarau, cazabdo'nuktabandhAdisamucaye, tato bandhAdayazca, tathA 'rocate'zraddhatte, tuzabdasyaivakArArthatvAdrocata evaM yo'nyasyAzrutatvAdanantaranyAyenAdhigatAn jIvAjIvAdIneva 'nisarga'iti nisargarucirvijJeyaH, sa iti zeSaH / amume vArtha punaH spaSTataramevAha-yaH 'jinadRSTAn' tIrthakaropalabdhAn 'bhAvAn' jIvAdipadArthAn 'caturvidhAn' drvykssetrkaal||564|| bhAvabhedato nAmAdibhedato vA catuSprakArAn zraddadhAti tatheti pratipadyate 'khayameva' paropadezaM vinA,zraddhAnollekhamAha 'emeya'tti evametadyathA jinadRSTaM jIvAdi, nAnyatheti' naitadviparItaM,'caH' samuccaye,sa IdRgnisargaruciriti jJAtavyaH,nisahairgeNa rucirasyetikRtvA,upadezarucimAha-etAMzcaivAnantaroktAn (tuH pUraNe) bhAvAn' jIvAdIna padArthAn 'upadiSTAn' thitAn 'pareNa' anyena zraddadhAti, kIdRzA pareNa ?-chAdayatIti chadma-ghAtikarmacatuSTayaM tatra tiSThati chadmasthaH& anutpannakevalastena, jayati rAgAdIniti jinaH,auNAdiko nak tena cotpannakevalajJAnena tIrthakRdAdinA, chadmasthasya tu prAgupanyAsastatpUrvakatvAjinasya prAcuryeNa vA tathAvidhopadeSTraNAM, sa IdRka kimityAha-upadezaruciriti jJAtavyaH upadezena rucirasyeti hetoH| AjJArucimAha-rAgaH' abhiSvaGgaH 'dveSaH' aprItiH 'mohaH' zeSamohanIyaprakRtayaH 'ajJAnaM' mithyAjJAnarUpaM yasya 'apagataM' naSTaM bhavati, sarvathA cAsyaitadapagamAsambhavAddezata iti gamyate, apagatazabdazca liGgavipariNAmato rAgAdibhiH pratyekamabhisaMbadhyate, etadapagamAca 'ANAe'tti avadhAraNaphalatvAdvAkyasya AjJayaiva AcAryAdisambandhinyA rocamAnaH kacitkugrahAbhAvAjIvAdi tatheti pratipadyamAno mASatuSAdivat saH 'khalu' // 564 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcitamAjJArucirnAmetyabhyupagame, tatazcAjJArucirityabhyupagantavyaH, AjJayA rucirasya ytH| sUtrarucimAha-yaH / / 'sUtram' Agamam 'adhIyAnaH' paThan 'zrutena' iti sUtreNAdhIyamAnena 'avagAhate' prApnoti 'tuH' pUraNe samyaktvaM, kIdRzA zrutena ?-'aGgena' AcArAdinA 'bAhyena' anaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA vA, vA vikalpe, 'saH' uktalakSaNo govindavAcakavat sUtraruciriti jJAtavyaH, sUtrahetukatvAdasya ruceH| bIjarucimAha-'ekena' prakramAtpadena jIvAdinA 'aNegAiM payAIti subvyatyayAd 'anekeSu' bahuSu 'padeSu' jIvAdiSu yaH 'prasarati' vyApitayA gacchati 'tuH' evakArArthaH, prasaratyeva, samyaktvamityanena ruciratropalakSitA, tadabhedopacArAdAtmA'pi samyaktvamucyate, upacAranimittaM ca rucirUpeNaivAtmanA prasaraNaM, kveva kaH prasarati ?-udaka iva tailabinduH, yathodakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAtrAmati (granthAgram 14000) tathA tattvaikadezotpannaruciraNyAtmA tathAvidhakSayopazama|vazAdazeSatattveSu rucimAn bhavati, sa evaMvidho bIjaruciqhatavyaH, yathA hi bIjaM krameNAnekabIjAnAM janakamevamasyApi rucirviSayabhedato bhinnAnAM rucyantarANAmiti / abhigamarucimAha-sa bhavatyabhigamaruciH zrutajJAnaM yenAWta ityarthaH-abhidheyastamAzritya 'dRSTam' upalabdhaM, kimuktaM bhavati?-yena zrutajJAnasyArtho'dhigato bhavati, kiM punastat zrutajJAnamityAha-ekAdazAGgAni AcArAdIni, prakIrNakamiti jAtAvekavacanaM, tataH 'prakIrNakAni' uttarAdhyayanAdIni 'dRSTivAdaH' parikarmasUtrAdi, aGgatve'pi pRthagupAdAnamasya prAdhAnyakhyApanArtha, cazabdAdupAGgAnyo Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 565 // papAtikAdIni, abhigamAnvitatvAdasya ruceH / vistArarucimAha-'dravyANAM' dharmAstikAyAdInAM 'sarvabhAvAH' eka- mokSamArgatvapRthaktvAdyazeSaparyAyAH 'sarvapramANaiH' azeSaiH pratyakSAdibhiryasyopalabdhA-yasya yatra vyApArastenaiva pramANena pratItAH gatya028 | 'sabAhiti 'sarvaiH' samastaiH 'nayavidhibhiH' naigamAdibhedairamuM bhAvamayamamuM vA'yaM nayabheda icchatIti, 'caH' samuccaye sa Ig vistAraruciriti jJAtavyo, vistAraviSayatvena jJAnasya rucerapi tadviSayatvAdasya jJAnapUrvikA hi ruciH, yata uktam-"saddahai jANati jto"| kriyArucimAha-darzanaM ca jJAnaM ca caritraM ca darzanajJAnacaritraM tasmin prAgutarUpe tathA tapovinaye satyAH-nirupacaritAstAzca tAH samitiguptayazca, yadivA satyaM ca-avisaMvAdanayogAdyAtmaka samitiguptayazca satyasamitiguptayastAsu yaH kriyAbhAvaruciH, kimuktaM bhavati ?-darzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirasti saH 'khalu' nizcitaM kriyAruciH, nAmeti prakAzaM, bhaNyata iti zeSaH, iha ca cAritrAntargatatve'pi tapaHprabhRtInAM punarupAdAnaM vizeSata eSAM muktyaGgatvakhyApanArtham / saGkeparucimAha-anabhigRhItA-anaGgIkRtA kudRSTiHsaugatamatAdirUpA yena sa tathA saGkeparuciriti bhavati jJAtavyaH, 'avizAradaH' akuzalaHpravacane' sarvajJazAsane 'aNabhiggahio ya sesesu'tti avidyamAnamabhIti-Abhimukhyena gRhItaM grahaNaM-jJAnamasyetyanabhigRhItaH anabhijJa ityarthaH, |'caH' samuccaye, anabhigRhItazca ke tyAha-'zeSeSu' kapilAdipraNItapravacaneSu, saMbhavati hi jinapravacanAnabhijJo'pi zeSapravacanAnabhijJa iti tadyavacchedArthametat , ayamAzayaH-ya uktavizeSaNaH saGkepeNaiva cilAtIputravatprazamAdipadatrayeNa: // 565 // For Personal & Private Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvarucimavApnoti sa saGkSeparucirucyate / dharmarucimAha-yo'stikAyAnAM - dharmAdInAM dharmo - gatyupaSTambhAdirastikAya - dharmastaM jAtAvekavacanaM, 'zrutadharmam' aGgapraviSTAdyAgamakharUpaM 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'caritradharma vA sAmAyikAdi, vasya cArthatvAt, 'zraddadhAti' tatheti pratipadyate 'jinAbhihitaM' tIrthakRduktaM sa dharmaruciriti jJAtavyo, dharmeSu-paryAyeSu dharme vA zrutadharmAdau rucirasyeti kRtvA, ziSyamativyutpAdanArthaM cetthamupAdhibhedena samyaktvabhedAbhidhAnam, | anyathA hi nisargopadezayoradhigamAdau vA kvacitkeSAMcidantarbhAva iti bhAvanIyamiti sUtraikAdazakArthaH / kaiH punaliMGgairidaM dazavidhamapi samyaktvamutpannamastIti zraddheyamityAha paramatthasaMthavo vA suTThaparamatthasevaNA vAvi / vAvannakudaMsaNavajjaNA ya saMmattasaddahaNA // 28 // paramAzca te tAttvikatvenArthAzcAryamANatvena paramArthAH - jIvAdayasteSu saMstavo - guNakIrttanaM tatkharUpaM punaH punaH pari| bhAvanAjanitaH paricayo vA paramArthasaMstavo, vAzabda uttarApekSaH samuccaye, tathA suSThu - yathAvaddarzitayA dRSTA - upa| labdhAH paramArthA-jIvAdayo yaiste sudRSTaparamArthA - AcAryAdayasteSAM sevanaM - paryupAsanam, ihottaratra ca (prAkRtatvAt) sUtratvAcca strIliGganirdezaH, vetyanuktasamuccaye, tato yathAzakti tadvaiyAvRtyapravRttizca, 'apiH' pUrvApekSaH samuccaye, 'vAvaNNakudaM| saNa' tti darzanazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate tato vyApannaM - vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanAH- yairavApyApi samyaktvaM tathAvidhakarmodayAdvAntaM tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH - zAkyAdayasteSAM ca varjanaM - parihAro vyApannaku For Personal & Private Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 566 // darzanavarjanaM, mA bhUdetadaparihArataH samyaktvamAlinyamiti, 'caH' samuccaye, samyaktvaM zraddhIyate'stIti pratipadyate'neneti samyaktvazraddhAnaM, pratyekaM ca paramArthasaMstavAdibhirasya sambandhAdekavacanaM, na cAGgAramardakAderapi paramArtha| saMstavAdInAM saMbhavAdyabhicAritA, tAttvikAnAmevaiSAmihAdhikRtatvAt tasya ca tathAvidhAnAmeSAmasaMbhavAditi sUtrArthaH // itthaM samyaktvasya liGgAnyabhidhAya samprati tasyaiva mAhAtmyamupadarzayannidamAha nattha caritaM mattavihnaNaM daMsaNe u bhaiyavvaM / saMmattacaritAI jugavaM puvvaM va saMmattaM // 29 // NAdaMsaNissa nANaM nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / aguNissa natthi mukkho natthi amukkhassa nivvANaM // 30 // 'nAsti' na vidyate upalakSaNatvAnnAsInna ca bhaviSyati, kiM tat ? - cAritraM, kIdRk ? - 'samyaktvavihInaM' darzanena virahitaM kimuktaM bhavati ? - yAvanna samyaktvotpAdo na tAvacAritraM, kimevaM darzanamapi cAritre niyatamityAha - 'darzane tu' samyaktve punaH sati bhaktavyaM bhavati vA na vA, prakramAcAritram, ato na tattatra niyataM kimityevamata Aha- samyaktvacAritre 'yugapad' ekakAlamutpadyete iti zeSaH / 'puvaM va'tti pUrva cAritrotpAdAt samyaktvamutpadyate tato yadA yugapadutpAdastadA tayoH sahabhAvaH, yadA tu tathAvidhakSayopazamAbhAvato na tathotpAdastadA satyapi samya - ktve na cAritramiti taddarzane bhAjyamucyate / anyacca 'nAdarzaninaH' darzanavirahitasya 'jJAna' miti samyagjJAnaM 'jJAnena For Personal & Private Use Only mokSamArga gatya0 28 // 566 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinA' jJAnavirahitAH 'na bhavanti' na jAyante, ke te?-caraNaguNAH, tatraca caraNaM-vratAdi guNAH-piNDavizudyAdayaH, | 'aguNinaH' avidyamAnaguNasya caraNAvinAbhAvitvAdyathoktaguNAnAmavidyamAnacaraNasya ca, yadivA prAk caraNAntargatA guNAzcaraNaguNA iti vyAkhyAtAstata ihApi ta eva gRhyante, nAsti 'mokSaH sakalakarmakSayalakSaNo, nAstyamuktasya karmaNeti gamyate 'nirvANa' nirvRtirmuktipadaMprAptiritiyAvat , tadatra pUrvasUtreNa muktyanantarahetorapi cAritrasya samyaktvabhAva eva bhavanaM tanmAhAtmyamuktam , anantarasUtreNa tUttarottaravyatirekadarzaninA zeSaguNAnAM, vyatirekasyAnvayAkSepakatvAditi sUtradvayArthaH // asya cASTavidhAcArasahitasyaivottarottaraguNaprAptihetuteti tAnAdarzayitumAha nissaMkiya nikaMkhiya nivitigicchaM amUDhadiTThI ya / uvavUhathirIkaraNaM vacchallapabhAvaNe'tute // 31 // ___ zaGkanaM zaGkitaM-dezasarvazaGkAtmakaM tasyAbhAvo niHzaGkitaM, evaM kAGkSaNaM kAGkitaM-yuktiyuktatvAdahiMsAdyabhidhAyitvAca zAkyolUkAdidarzanAnyapi sundarANyevetyanyAnyadarzanagrahAtmakaM tadabhAvo niSkAsitaM, prAgvadubhayatra bindulopaH, vicikitsA-phalaM prati sandeho yathA-kimiyataH klezasya phalaM syAduta neti ?, tatranyAyena 'vidaH' vijJAH te ca tattvataH sAdhava eva tajjugupsA vA yathA-kimamI yatayo maladigdhadehAH ?, prAsukajalanAne hi ka iva doSaH syAdityAdikA nindA tadabhAvo nirvicikitsaM nirvijugupsaM vA, ArSatvAca sUtra evaM pAThaH, 'amUDhA' RddhimatkutIrthikadarzane'pyanavagItamevAsmadarzanamiti mohavirahitA sA cAsau dRSTizca buddhirUpA amUDhadRSTiH, sa cAyaM caturvidho'pyAntara AcAraH, dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bAhyaM tvAha-'ubavha'tti, upabRMhaNamupabRMhA-darzanAdiguNAnvitAnAM sulabdhajanmAno yUyaM yuktaM ca bhavAzAmidamityA mokSamArgabRhadvRttiH divacobhistattadguNaparivarddhanaM sA ca sthirIkaraNaM ca-abhyupagama(ta)dharmAnuSThAnaM prati vipIdatAM sthairyApAdanamupabRMhAsthi- gatya028 rIkaraNe, vatsalabhAvo vAtsalyaM-sAdharmikajanasya bhaktapAnAdinocitapratipattikaraNaM taca prabhAvanA ca-tathA tathA // 56 // khatIrthonnatihetuceSTAsu pravartanAtmikA vAtsalyaprabhAvane, upasaMhAramAha-aSTaite darzanAcArA bhavantItizeSaH, ebhirevASTabhirAcAryamANasyAsyoktaphalasampAdakateti bhAvaH, etaca jJAnAcArAdyupalakSakaM, yadvA darzanasyaiva yadAcArAbhidhAnaM tadasyaivoktanyAyena muktimArgamUlatvasamarthanArthamiti sUtrArthaH // itthaM jJAnadarzanAkhyaM muktimArgamabhidhAya punastameva cAritrarUpamupadidarzayiSurbhedakathanata eva tatsvarUpamupadarzitaM bhavatIti manvAna idamAha sAmAiya'ttha paDhamaM chedovaTThAvaNaM bhave bitiyaM / parihAravisuddhIyaM suhama taha saMparAyaM ca // 32 // akasAya ahakkhAyaM, chaumatthassa jiNassa vA / eyaM cayarittakara, cArittaM hoi AhiyaM // 33 // samiti-sAGgatyenaikIbhAvena vA Ayo-gamanaM, ko'rthaH?-pravarttanaM, samAyaH sa prayojanamasya sAmAyikaM, tadasya prayo-IN // 567 // 4 jana"miti (pA05-1-109) Thak, taca sakalasAvadyaparihAra eva, tatraiva sati sAGgatyena khaparavibhAgAbhAvena ca ta sarvatra pravRttisambhavAt , yadvA samo-rAgadveSavirahitaH sa ceha prastAvAccittapariNAmastasminnAyo-gamanaM samAyaH sa eva 8 sAmAyikaM, vinayAderAkRtigaNatvAtsvArthikaH Thaka, idamapi sarvasAvadhaviratirUpameva, ceti pUraNe, 'prathamam' Adyam, CRORECARREAKER For Personal & Private Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** R EA**%**% etacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatretvaraM bharatairAvatayoH prathamacaramatIrthakaratIrthayorupasthApanAyAM chedopasthApanI-1 yacAritrabhAvena tatra tadyapadezAbhAvAt , yAvatkathikaM ca tayoreva madhyamatIrthakaratIrtheSu mahAvideheSu copasthApanAyA abhAvena tadyapadezasya yAvajIvamapi sambhavAt, tathA chedaH-sAticArasya yateniraticArasya vA zikSakasya tIrthAntarasambandhino vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedarUpastadyuktopasthApanA mahAvratAropaNarUpA yasmiMstacchedopasthApanaM bhavedvitIyama. tathA pariharaNaM parihAro viziSTataporUpastena vizuddhirasminniti parihAravizuddhikaM. tacaitagAthAbhyo'vaseyam-"parihAriyANa u tayo jahanna majjho taheva ukkoso / sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM // 1 // tattha jahaNNo gimhe cauttha chaTuM tu hoi mjjhmo| aThThamamihamukkoso itto sisire pavakkhAmi // 2 // sisire u jahannAI chaTAI dasamacaramago hoI / vAsAsu aTThamAI bArasapajaMtago Neo ||3||paarnne AyAma da paMcasu pagaho dosa'bhiggaho bhikkhe / kappaTThiyA ya paidiNa kareMti emeva AyAmaM // 4 // evaM chammAsatavaM cari da 1 pArihArikANAM tu tapo jaghanyaM madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAleSu bhaNito dhIraiH pratyekam // 1 // tatra jaghanyamapi prISme caturtha SaSThaM tu bhavati madhyamataH / aSTama iha utkRSTamataH zizire pravakSyAmi // 2 // zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsvaSTamAdi dvAdazaparyantaM jJeyaM // 3 // pAraNake AcAmAmlaM paJcAnAM pragrahaH dvayorabhigraho bhikSAyAm / kalpasthitAzca pratidinaM kurvantyevamevAcAmAmlam // 4 // evaM SaNmAsatapazcaritvA parihArikA anucaranti / anucarakeSu parihArapadasthiteSu yAvat SaNmAsAH // 5 // Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAragapayaTThie jAva chammAsA // 5 // kappaDhio'vi evaM chammAsatavaM karei sesA mokSamArgauttarAdhya. u| aNuparihAragabhAvaM caraMti kappaTTiyattaM ca // 6 // eveso aTTArasamAsapamANo u vaNNio kappo / saMkhevao viseso bRhadvRttiH gatya028 visesasuttAu neyavo // 7 // kappasamattIya tayaM jiNakappaM vA uti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa jiNassagAse // 56 // pavajjati ||8||titthyrsmiivaasevgss pAse No ya aNNassa / eesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu // 9 // " 'suhumaM taha saMparAyaM ca'tti, 'tathe' tyAnantarye, chandobhaGgatayA cai(bhayAce)vamupanyastaH, sUkSmaH-kiTTIkaraNataH saMparyeti-paryaTati anena saMsAramiti saMparAyo-lobhAkhyaH kaSAyo yasmiMstatsUkSmasamparAyam , etacopazamazreNikSapakazreNyorlobhANuvedanasamaye saMbhavati, yata uktam-"lobhANuM vedaMto jo khalu uvasAmao va khamao va / so suhumasaMparAyo aha-12 khayA UNao kiMci // 1 // " tathA 'akaSAyam' avidyamAnakaSAyaM kSapitopazamitakaSAyAvasthAbhAvi, iha copazamitakaSAyAvasthAyAmakaSAyatvaM kaSAyakAryAbhAvAt , 'yathAkhyAtam' arhatkathitasvarUpAnatikramavat, 'chamasthasya' 1 kalpasthito'pi evaM SaNmAsatapaH karoti zeSAstu / anuparihArikabhAvaM caranti kalpasthitatvaM ca // 6 // evameSo'STAdazamAsapramANastu khaadaa||56|| varNitaH kalpaH / saMkSepato vizeSo vizeSasUtrAt jJAtavyaH // 7 // kalpasamAptau takaM jinakalpaM vopaiti gacchaM vA / pratipadyamAnakAH punajinasakAze prapadyante // 8 // tIrthakarasamIpAsevakasya pArzve vA naivAnyasya / eteSAM yaccaraNaM parihAravizuddhikaM tu tat // 9 // 2 lobhANu , tavedayan yaH khalUpazamako vA kSapako vA / sa sUkSmasaMparAyo yathAkhyAtAdUnakaH kiJcit // 1 // . . SCASSECONOSAURUSSSSS For Personal & Private Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazAntakSINamohAkhyaguNasthAnaiyavartinaH 'jinasya vA' kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAyinaH, vA samuccaye. yathaitatpazcavidhamapi cAritrazabdavAcyaM tathA'nvarthata Aha-'etad' anantaroktaM sAmAyikAdi cayasya-rAzeH prastAvAtkarmaNAM riktaM-vireko'bhAva itiyAvat tatkarotItyevaMzIlaM cayariktakaraM cAritramiti nairukto vidhiH, Aha-vakSyati|"caritteNa NigiNhAti taveNa ya vi(pari)sujjhati'tti' kathaM na tenAsya virodhaH?, ucyate, tapaso'pi tattvatazcAritrA4AntargatatvAt, bhavati 'AkhyAtaM' kathitamarhadAdibhiriti gamyata iti sUtradvayArthaH // samprati tapazcaturthaM kAraNamAha tavo a duviho vutto, bAhira'bhaMtaro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabhitaro tavo // 34 // tapazca dvividhamuktaM, 'bAhira'tti bAhyamAbhyantaraM, tathA tatra bAhyaM SaDvidhamuktameva miti-paDvidhamAbhyantaraMtapa uktamiti sUtrArthaH, bhAvArthastu tapo'dhyayana evAbhidhAsyate // Aha-eSAM muktimArgatve kasya kataro vyApAraH ?, ucyate nANeNa jANaI bhAve, saMmatteNa ya saddahe / caritteNa nigiNhAi, taveNa parisujjhaI // 35 // 'jJAnena' matyAdinA 'jAnAti' avabudhyate 'bhAvAn' jIvAdIn 'darzanena ca' uktarUpeNa 'saddahitti zraddhatte cAritrejANa-anantarAbhihitena 'nigiNhAti'tti nirAzravo bhavati, paThyate ca-'na giNhati'tti, tatra 'na gRhNAti' nAdatte karmeti gamyate 'tapasA parizuddhyati' puropacitakarmakSapaNataH zuddho bhavati, uktaM hi-"saMjame aNaNhayaphale tave vodANaphale"tti, iti sUtrArthaH // anena mArgasya phalaM mokSa uktaH, samprati tatphalabhUtAM gatimAha- . dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 569 // khavittA puvvakammAI, saMjameNa taveNa ya / savvadukkhappahINaTThA, pakkamaMti mahesiNo // 36 // ttibemi mokssmaarg||mukkhmgggiiyN // 28 // .. gatya028 'kSapayitvA' kSayaM nItvA 'pUrvakarmANi' pUrvopacitajJAnAvaraNAdIni saMyamaH-samyak pApebhya uparamaNaM cAritra-3 mityarthastena 'tapasA' uktarUpeNa cazabdAjjJAnadarzanAbhyAM ca, nanvevamanantaraM tapasa eva karmakSapaNahetutvamuktam iha tu jJAnAdInAmapIti kathaM na virodha?, ucyate, tapaso'pyetatpUrvakasyaiva kSapaNahetutvamiti jJApanArthamitthamabhidhAnam , ata eva mokSamArgatvamapi caturNAmapyupapannaM bhavati, tatazca 'savadukkhappahINahatti prAkRtatvAtprakarSeNa hInAni-hAni gatAni prakSINAni vA sarvaduHkhAni yasmin yadvA sarvaduHkhAnAM prahINaM prakSINaM vA yasmiMstattathA taca siddhikSetrameva tadarthayanta ivArthayante sarvArthacchoparame'pi tagAmitayA yete tathAvidhAH 'prakrAmanti' bhRzaM gacchanti athavA prahINAni | vA sarvaduHkhAnyAzca-prayojanAni yeSAM te tathAvidhAH prakrAmanti siddhimiti zeSaH, 'mahesiNo'tti maharSayo mahaiSiNo | vA prAgvanmahAmunaya iti suutraarthH| iti' parisamAptau bravImIti pUrvavat ,ukto'nugamaH,samprati nayAH,te'pi prAgvadeva // ityuttarAdhyayanaTIkAyAM ziSyahitAyAM zrIzAntyAcAryakRtAyAM muktimArgagatinAmakamaSTAviMzamadhyayanaM samAptamiti 28 // 569 // zrIzAnyAcAryakRtAyAmuttarAdhyayanaTI ziSya muktimArgagatinAmakamaSTAviMzamadhyayanaM samAptam // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ - atha ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAdhyayanam / REA vyAkhyAtamaSTAviMzamadhyayanamekonatriMzamArabhyate,asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane jJAnAdIni muktimArga-2 tvenoktAni, tAni ca saMvegAdimUlAnyakarmatA'vasAnAni ca tathA bhavantIti tAnIhocyante, yadvA'nantarAdhyayane mokSamArgagatiruktA iha punarapramAda eva tatpradhAnopAyo, jJAnAdInAmapi tatpUrvakatvAditi, sa eva varNyate, athavA'nantarAdhyayane muktimArgagatiruktA, sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA tadbhavati tathA'nenAbhidhIyate, ityanena sambandhatrayeNAyAtamidamadhyayanam, asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi vyAvarya nAmaniSpannanikSepo'bhidheyaH, sa ca nAmapUrvaka ityetanAmanirdezAyAha niyuktikRt AyANapaeNeyaM sammattaparakamaMti ajjhayaNaM / guNNaM tu appamAyaM ege puNa vIyarAgasuyaM // 503 // ___ AdIyata ityAdAnam-AdiH prathamamityarthaH, taca tatpadaM ca-nirAkAGkSatayA'rthagamakatvena vAkyamevAdAnapadaM tena, upacAratazceha tadabhihitamapi tathoktaM, tata AdAnapadAbhihitena prakramAnAmnA 'ida'miti prastutaM samyaktvaparAkramamitiH-upapradarzane, ucyata iti zeSaH 'adhyayanaM' prAguktaniruktaM, vakSyati hi-"iha khalu sammattaparakkame NAma'jjha 5 %2525 dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 570 // yaNe paNNatte "tti, guNairhi nirvRttaM gauNaM 'tuH' avadhAraNe gauNameva, apramAda ityupalakSaNatvAd apramAdazrutam, eke | punarvItarAgazrutaM, ko'rthaH ? - saMvegAdayo'tra varNyante, tadrUpa eva ca tattvato'pramAda iti tadabhidhAyizrutarUpatvAdapramAdazrutamiti bruvate, anye tvapramAdo'pi vItarAgatAphala iti tatprAdhAnyAzrayaNato vItarAgazrutamiti gAthArthaH // atra cAdAnapadanAmnaH sUtrAntargatatvAtsUtrasparzika niryuktereva tatra vyApAra iti tadupekSya vItarAgazrutanAma ca tasya keSAJcidevAbhimatatvAt 'madhyagrahaNe Adyantau gRhItAveva bhavata' iti nyAyato vA dvayamapyanAtyApramAdazrutanikSe|pamabhidhAtumAha // 504 // nikkhevo apamAe cauvi0 / jANagabhaviyasarIre tabairite amittamAIsu / bhAve annANaasaMvarAIsu hoi nAyavo // 505 // nikkhevo a suaMmi caukkao duvi0 // 506 // | jANagabhaviyasarIre tabairitte a so u paMcaviho / aMDayaboMDayavAlaya vAgaya taha kIDae ceva // 507 // bhAvasuaM puNa duvihaM sammasuaM ceva hoi micchasuyaM / ahiyAro sammasue ihamajjhayaNaMmi nAyavo // 508 // For Personal & Private Use Only samyaktva parAkramA. 29 // 578 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthApaJcakaM prAyaH pratItArthameva, navaram 'amittamAIsu'tti amitrAH - zatravaH AdizabdAdyAlAdiparigrahasteSu yo'pra| mAdaH sa tadyatirikto'pramAda ucyate, dravyatvaM cAsya tathAvidhApramAdakAryAprasAdhakatvAt dravyaviSayatvAdvA, 'bhAva' iti bhAve vicArye ajJAnaM - mithyAjJAnamasaMvaraH - aniruddhAzravatA, AdizabdAtkaSAyaparigrahaH, eteSu prakramAdapramAdaH - etajjayaM prati sadA sAvadhAnatArUpo bhavati jJAtavyaH / tathA 'so u paMcavidho'tti, sa iti tat-tadyatiriktasUtraM 'tuH' punararthe 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM paJcavidhatvamevAha - 'aNDajaM' haMsAdyaNDakebhyo yajjAyate yathA kvacitpaTTasUtraM, pauNDakaM ( voNDajaM ) yadvamanitindukodbhavaM yathA karpAsasUtraM, vAlajaM yadUraNakAdikezotpannaM yathorNAsUtraM, vAkajaM| sanAtasyAdivAkebhyo yajjAyate yathA sanasUtraM, kITajaM ca yattathAvidhakITebhyo lAlAtmakaM prabhavati yathA paTTasUtraM, tathA 'samyakrazrutam' aGgapraviSTAdi 'mithyAzrutaM' kanakasaptatyAdi, adhikAraH - prakRtaM samyakrazrutena, suLyatyayAcatIyArthe saptamI, 'iha' adhyayane 'jJAtavyaH' avaboddhavyaH, tadrUpatvAdasyeti gAthApaJcakArthaH // samprati gauNatAmevAsya | nAmno vaktumAha sammattamappamAo ihamajjhayaNaMmi vaNNio jeNaM / tamheyaM ajjhayaNaM NAyacaM appamAyasuaM // 509 // 'sammattaM'ti subvyatyayAtsamyaktve upalakSaNatvAjjJAnAdiSu cApramAda uktanyAyena saMvegAdiphalopadarzanataH kAkvA For Personal & Private Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 571 // HARRANSCRECCC tadanuSThAnaM pratyudyamadarzanena vA 'ihamajjhayaNamitti ihAdhyayane varNito yena tasmAdetadadhyayanaM jJAtavyam 'apramAdazruta samyaktvaapramAdazrutanAmakamiti gAthArthaH // gato nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam- | | parAkramA. suaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM-iha khalu sammattaparakkame nAma'jjhayaNe samaNeNaM bhagavayA mahA-2 vIreNaM kAsaveNaM paveie jaM sammaM saddahaittA pattiyAittA royaittA phAsaittA pAlaittA tIraittA kihaittA |sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijhaMti bujhaMti muccaMti parinivvAyaMti savva-II dukkhANamaMtaM kareMti // 1 // 'zrutam' AkarNitaM 'me' mayA AyuSmanniti ziSyAmantraNam , etacca sudharmakhAmI jambUkhAminaM pratyAha, 'tene ti* yaH sarvajagatpratItaH, tenApi kIdRzetyAha-'bhagavatA' samagraizcaryAdimatA prakramAnmahAvIreNa 'eva'miti vakSyamANaprakAreNa 'AkhyAtaM' kathitaM, tameva prakAramAha-'iha' asmin jagati jinapravacane vA 'khalu' nizcitaM samyaktvamiti guNa-| guNinorananyatvAtsamyaktvaguNAnvito jIvastasya samyaktve voktarUpe sati parAkramaH-uttarottaraguNapratipattyA karmArijayasAmarthyalakSaNo varNyate'sminniti samyaktvaparAkrama nAmAdhyayanamastIti gamyate, nanvevamidamapi gauNameva // 571 // nAma tatkimiti niyuktikRtA''dAnapadenaitaduktam ?, itare tu gauNe iti, satyametat, kintu nAno'nekavidhattvasUcanArtha niyuktikRtetthamuktaM na tvasya gauNatvavyavacchedArtha, taca kena praNItamityAha- zramaNena' zrAmaNyamanucaratA For Personal & Private Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmakAyAvasthAmAsthitenetyarthaH, bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena 'pravedita' khataH praveditameva bhagavatA mamedamAkhyA-14 tamityuktaM bhavati, anena vaktRdvAreNa prastutAdhyayanasya mAhAtmyamAha / nanu sudharmakhAmino'pi zrutakevalitvAttadvAreNApyasya prAmANyaM sidhyatyeva tatkimevamupanyAsaH ?, ucyate, labdhapratiSTherapi gurUpadiSTaM gurumAhAtmyaM ca khyApayadbhiH | | sUtramarthazcAkhyeya iti khyApanArthamevamupanyAsaH, itthaM vaktRdvAreNAsya mAhAtmyamabhidhAya saMprati phaladvAreNAha-'yadi'ti prastutAdhyayanaM 'samyag' avaiparItyena 'zraddhAya' zabdArthobhayarUpaM sAmAnyena pratipadya 'pratItya' uktarUpameva vizeSata itthameveti nizcitya, yadvA saMvegAdijanitaphalAnubhavalakSaNena pratyayena pratItipathamavatArya, 'rocayitvA' tadabhihitA nuSThAnaviSayaM tadadhyayanAdiviSayaM vA'bhilASamAtmana utpAdya, saMbhavati hi kvacidguNavattayA'vadhArite'pi kadAcidarucirityevamabhidhAnaM, 'phAsitta'tti taduktAnuSThAnataH spRSTvA 'pAlayitvA' tadvihitAnuSThAnasyAtIcArarakSaNena 'tIra yitvA' taduktAnuSThAnaM pAraM nItvA 'kIrtayitvA' khAdhyAyavidhAnataH saMzuddhya 'zodhayitvA' taduktAnuSThAnasya tattadguNa4 sthAnAvAptita uttarottarazuddhiprApaNena 'ArAdhya' yathAvadutsargApavAdakuzalatayA yAvajjIvaM tadarthAsevanena, etat sarve khamanISikAto'pi syAdata Aha-'AjJayA' guruniyogAtmikayA 'anupAlya' satatamAsevya, yadvA 'spRSTvA' yoga|trikeNa manovAkAyalakSaNena, tatra manasA-sUtrArthobhayacintanena vacasA-vacanAdinA kAyena-bhaGgakaracanAdinA, evaM pAlanArAdhanayorapi yogatrayaM vAcyaM, 'pAlayitvA' parAvartanAdinAbhirakSya 'tIrayitvA' adhyayanAdinA pari in due an inter nal For Personal & Private Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhattiH 29 // 572 // NASALARGAONLAOSAX samApya 'kIrtayitvA' gurovinayapUrvakamidamitthaM mayA'dhItamiti nivedya 'zodhayitvA' guruvadanubhASaNAdibhiH zuddhaM | samyaktvavidhAya 'ArAdhya' utsUtraprarUpaNAdiparihAreNAvAdhayitvA zeSaM prAgvannavaram AjJayeti jinAjJayA, uktaM hi-"phAsiya phAsiyA parAkramA. jogatieNaM pAliyamavirAhiyaM ca emeva / tIriyamaMtaM pAviya kiTTiya gurukahaNa jinnmaannaa||1||" evaM ca kRtvA |kimityAha-'bahavaH' aneka eva 'jIvAH' prANinaH 'siddhyanti' ihaivAgamasiddhatvAdinA, 'budhyante' ghAtikarmakSayeNa, 'vimucyante' bhavopagrAhikarmacatuSTayena, tatazca 'parinirvAnti' karmadAvAnalopazamena ata eva 'sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAm 'antaM' paryantaM kurvanti muktipadAvAyeti sUtrArthaH // samprati vineyAnugrahArtha sambandhAbhidhAnapurassaraM prastutAdhyayanArthamAha tassa NaM ayamaDhe evamAhijai, taMjahA-saMvege 1 nivvee 2 dhammasaddhA 3gurusAhammiyamussUsaNayA 4 AloyaNayA 5 niMdaNayA 6 garihaNayA 7 sAmAie 8 cauvIsatthae 9vaMdaNae 10 paDikkamaNe 11 kAussagge 12| paJcakkhANe 13 thayathuimaMgale 14 kAlapaDilehaNayA 15 pAyacchittakaraNe 16 khamAvaNayA 17 sajjhAe 18 vA. // 572 // yaNayA 19 paripucchaNayA 20 pariyaTTaNayA 21 aNuppehA 22 dhammakahA 23 suyassa AMrAhaNayA 24 egaggamaNasaMnivesaNayA 25 saMjame 26 tave 27 vodANe 28 suhasAe 29 appaDibaddhayA 30 vivittasayaNAsaNasevaNayA |31 viNivaTThaNayA 32 saMbhogapacakkhANe 33 uvahipaccakkhANe 34 AhArapaJcakkhANe 35 kasAyapaccakkhANe For Personal & Private Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 jogapaccakkhANe 37 sarIrapaccakkhANe 38 sahAyapaccakkhANe 39 bhattapaccakkhANe 40 sambhAvapacakhA | 41 paDirUvayA 42 veyAvace 43 savvaguNasaMpuNNayA 44 vIyarAgayA 45 khaMtI 46 muttI 47 madave 48 ajjave 49 bhAvasacce 50 karaNasacce 51 jogasacce 52 maNaguttayA 53 vayaguktayA 54 kAyaguttayA 55 maNasamAdhAraNayA 56 vayasamAdhAraNayA 57 kAyasamAdhAraNayA 58 nANasaMpannayA 59 daMsaNasaMpannayA 60 carittasaMpannayA 61 soiMdiyaniggahe 62 cakkhidiyaniggahe 63 ghANidiyaniggahe 64 jibhidiyaniggahe 65 phAsiMdiyaniggahe 66 kohavijae 67 mANavijae 68 mAyAvijae 69 lobhavijae 70 pijjadosamicchAdaMsaNavijae 71 | selesI 72 akammayA 73 ( dvArANi ) | 'tasye'ti samyaktvaparAkramAdhyayanasya Namiti sarvatra vAkyAlaGkAre 'aya' mityanantarameva vakSyamANaH 'arthaH' abhidheyaH 'evam' amunA vakSyamANaprakAreNa 'AkhyAyate' kathyate mahAvIreNeti gamyate, tadyatheti vakSyamANatadarthopanyAsArthaH, saMvego 1 nirvedo 2 dharmazraddhA 3 'gurusAhammiyasussUsaNa' ti sAdharmikaguruzuzrUSaNam ArSatvAcehottaratra ca sUtre - dhvanyathA pAThaH 4 AlocanA 5 nindA 6 garhA 7 sAmAyikaM 8 caturviMzatistavo 9 vandanaM 10 pratikramaNaM 11 kAyotsargaH 12 pratyAkhyAnaM 13 stavastutimaGgalaM 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNaM 16 kSamaNA 17 svAdhyAyo 18 vAcanA 19 pratipracchanA 20 parAvarttanA 21 anuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutasyArAdhanA 24 ekA For Personal & Private Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-2014 samyaktva uttarAdhya. gramanaHsaMnivezanA 25 saMyama 26 stapo 27 vyavadAnaM 28 sukhazAyo 29 'prativandhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivarttanA 32 sambhogapratyAkhyAnam 33 upadhipratyAkhyAnam 34 AhArapratyAkhyAnaM 35 kaSAyapratyA parAkramA. bRhadvRttiH khyAnaM 36 yogapratyAkhyAnaM 37 zarIrapratyAkhyAnaM 38 sahAyapratyAkhyAnaM 39 bhaktapratyAkhyAnaM 40 sadbhAvapratyAkhyAnaM // 573 // 18|41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttyaM 43 sarvaguNasaMpUrNatA 44 vItarAgatA 45 kSAntiH 46 muktiH 47 mArdavaM 48 ArjavaM / 49 bhAvasatyaM 50 karaNasatyaM 51 yogasatyaM 52 manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 manaHsamAdhAraNA |56 vAksamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58 jJAnasaMpannatA 59 darzanasaMpannatA 60 cAritrasaMpannatA 61 zrotrendriyanigrahaH 62 cakSurindriyanigraho 63 ghANendriyanigraho 64 jihvendriyanigrahaH 65 sparzanendriyanigrahaH.66 krodha6 vijayo 67 mAnavijayo 68 mAyAvijayo 69 lobhavijayaH 70 premadveSamithyAdarzanavijayaH 71 zailezI 72 aka mateti 73, itykssrsNskaarH|| sAmpratamidameva pratipadaphalopadarzanadvAreNa vyAcikhyAsurAha sUtrakAraH| saMvegeNaM bhaMte! jIve kiM jaNayai,saMvegeNaM aNuttaraMdhammasaddhaM jaNayaha,aNuttarAe dhambhasaddhAe saMvegaM havvamAgacchai, arNatANubaMdhikohamANamAyAlomekhavei,kammaM na baMdhaha.tappaccaiyaM ca micchattavisohi kAUNa daMsaNA // 573 // rAhae bhavai,dasaNavisohIeNaM visuddhAe atthegaiyA teNevaNaM bhavaggahaNaNaM sijhaMti bujjhati vimucaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMti, sohIe yaNaM visuddhAe tacaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamati 1 // nivveeNaM bhaMte! For Personal & Private Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARASIDOSSES jIve kiMjaNayaha?,nivveeNaM divvamANussatiricchiesu kAmabhoesunivveyaM havvamAgacchai savvavisaesu vira-12 jaha,savvavisaesu virajamANe AraMbhapariccAyaM karei,AraMbhaparicAyaM karemANe saMsAramaggaM vucchidai siddhimaggapaDivanne ya havai 2||dhmmsddhaae NaM bhaMte! jIve kiM jaNayai,2 sAyAsukkhesu rajjamANe virajai agAradhammaM ca ThANaM cayai,aNagArie NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNabheyaNasaMjogAINaM vuccheyaM karei abvAbAhaM ca NaM| da suhaM nivvattei // gurusAhammiyasussUsaNayAe NabhaMte! jIve kiMjaNei?,2 viNayapaDivattiM jaNei,viNayapaDiva ne NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevaduggaIo niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe mANussadevasuggaio nibaMdhai siddhisugaiM ca visohei pasatthAI ca NaM viNayamUlAI savvakajAI ra sAhai, anne ya bahave jIve viNaittA havai 4 // AloyaNAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei 1, 2 mAyAniyANami-1 cchAdarisaNasallANaM mukkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei ujjubhAvaM ca jaNei, ujjubhAvaM paDivanne ya NaM jIve amAI itthIveyaM napuMsagaveyaM ca na bandhai, puvabaddhaM ca NaM nijarai 5 // niMdaNayAe NaM bhaMte 4 jIve kiMjaNei 1,2 pacchANutAvaMjaNai,pacchANutAveNaM virajamANe karaNaguNaseDhiM paDivajai, karaNaguNaseDhipaDivanne ya aNagAre mohaNijaM kammaM ugghaaei6|| garihaNAe NaM bhaMte! jIve kiMjaNei, 2 apurakAraM z2aNei, apurakAragae NaM jIve appasatthehiMtojogehiMto niyattai pasatthehi ya paDivajai,pasatthajogapaDivanne yaNaM aNagAre aNaMtaghAI pajjave khavei 7 // sAmAieNaM bhaMte! jIve kiM jaNei , 2 sAvajajogaviraI jaNayai 8 // For Personal & Private Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva parAkramA. uttarAdhya. cauvIsatthaeNaM bhaMte! jIve kiM jaNei ?, 2 daMsaNavisohiM jaNai 9 // vaMdaNaeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNei 1,2] nIyAgoyaM kammaM khavei uccAgoyaM nibaMdhai sohaggaM caNaM appaDihayaM ANAphalaM nivattei dAhiNabhAvaM ca bRhadvRttiH *NaM jaNei 10 // paDikkamaNeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei 1, 2 vayachiddAI pihei, pihiyavayachidde puNa jIve niru dAsave asabalacaritte aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhutte suppaNihie viharai 11 // kAussaggeNaM bhaMte! jIve kiM jaNei, 2tIyapaDupannaM pAyacchittaM visohei, visuddhapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae ohariyabharuvva bhAravahe dhammajjhANovagae suhaM suheNaM viharai 12 // parcakkhANeNaM bhaMte! jIve kiMjaNei ?, 2 AsavadArAI niraMbhai 13 // thayathuimaMgaleNaM bhaMte! jIve kiMjaNei , 2 nANadaMsaNacarittabohilAbha saMjaNai,nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpanne NaM jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattiyaM ArAhaNaM ArAhei 14 // kAlapaDilehaNAe NaM bhaMte! jIve kiMjaNei ?, nANAvaraNijjaM kamma khavei 15 // pAyacchittakaraNeNaM bhaMte! jIve kiM jaNei ?, 2 pAvakammavisohiM jaNei niraiyAre Avibhavai sammaM ca NaM pAyacchittaM paDivajamANe maggaM ca maggaphalaM ca visohei AyAraM AyAraphalaM ca ArAhei 16 // khamAvaNayAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNei , 2 palhAyaNabhAvaM jaNei, palhAyaNabhAvamuvagae ya savvapANabhUyajIvasattesu mittIbhAvaM uppAei, mittIbhAvamuvagae yajIve bhAvavisohiM kAUNa nibbhae bhavai 17 // sajjhAeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei , 2 nANAvaraNija kamma khavei 18 // vAyaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ?, 2 HorrorRort // 574 // NabhyajIvasattaNayAe NaM bhaMte DabajamANe For Personal & Private Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ nijaraM jaNei suassa ya aNusajaNAe aNAsAyaNAe vaha, suyassa ya aNusajjaNAe aNAsAyaNAe vahamANe titthadhammaM avalaMbai, titthadhammamavalaMbamANe mahAnijarAe mahApajavasANe havai 19 // paDipucchaNAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei 1, 2 suttatthatadubhayAI visohei, kaMkhAmohaNija kamma vucchidei 20 // pariyaghaNayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei ?, 2 vaMjaNAI jaNei vaMjaNaladdhiM ca uppAei 21 // aNuppehAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei , 2 AuyavajjAo satta kammapayaDIo dhaNiyabaMdhaNabaDAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlahiIyAo hassakAlahiIyAo pakarei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei, bahuppaesaggAo appapaesaggAo pakarei, AuM ca NaM kammaM siya baMdhai siya nobaMdhai, assAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM no bhujo bhujjo uvaciNai, aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM khippAmeva vIivayai 22 // dhammakahAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNei , 2 nijaraM jaNei, dhammakahAe NaM pavayaNaM pabhAvei, pavayaNapabhAvaeNaM jIve AgamisassamaddattAe kammaM nibaMdhai |23 // suyassa ArAhaNayAe NaM bhaMte! kiMjaNei , 2 annANaM khavei, na ya saMkilissai 24 // egaggamaNasaMnivesaNAe NaM bhaMte! jIve kiMjaNei , 2 cittanirohaM karei 25 // saMjameNaM bhaMte! jIve kiM jaNei 1, 2 aNaNhayattaM jaNei 26 // taveNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei , 2 voyANaM jaNei 27 // voyANeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNei , 2 akiriyaM jaNei, akiriyAe bhavittA tao pacchA sijjhai 5, 28 // suhasAeNaM For Personal & Private Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 samyaktva parAkramA. uttarAdhya. bhaMte! jIve ki jaNei , 2 aNussuyattaM jaNei, aNussue NaM jIve aNukaMpae aNubbhaDe vigayasoge carittamo haNijjaM kammaM khavei 29 // apaDibaddhayAe NaM bhaMte ! jIve kiM jaNei 1, 2 nissaMgattaM jaNei, nissaMgatteNaM jIve bRhaddhRttiH ege egaggacitte diyA ya rAo ya asajamANe appaDibaddhe Avi viharai 30 // vivittasayaNAsaNayAe // 575 // hANaM bhaMte! jIva kiM jaNei , 2 carittaguttiM jaNei, carittagutte NaM jIve vivittAhAre dRDhacaritte egaMtarae mukkhabhAvapaDivanne aTTavihaM kammagaMThiM nijarei 31 // viNivaNayAe NaM bhaMte ! jIye kiMjaNei , 2 pAvakammANaM akaraNayAe anbhuDhei putvavaddhANa ya nijaraNayAe pAvaM niyattei, tao pacchA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIIvayai 32 // saMbhogapaJcakkhANeNaM bhaMte !jIve kiMjaNei 1,2 AlaMbaNAI khavei, nirAlaMbaNassa ya AyayaTThiyA jogA bhavanti, saeNaM lAbheNaM saMtUsai parassa lAbhaM no AsAei no takkei no pIhei no patthei no a-1 bhilasai, parassa lAbhaM aNAsAemANe atakemANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasemANe ducaM suhasijja 6 uvasaMpajjittA NaM viharai 33 // uvahipacakkhANeNaM bhaMte !jIve kiM jaNei ?,2apalimaMthaM jaNei, niruvahie NaM jIve nikakhe uvahimaMtareNa ya na saMkilissai 34 // AhArapaJcakkhANeNaM bhaMte ! jIve kiMjaNei, 2 jIviyAsaMsappaogaM vucchidai, jIviyAsaMsappaogaM vucchidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai 35 // kasAyapaccakkhANeNaM bhaMte ? jIve kiM jaNei ?,2 vIyarAyabhAvaM jaNei vIyarAyabhAvaM paDivanne'viya NaM jIve samasuhadukkhe bhavai 36 // jogapaJcakkhANeNaM bhaMte !, 2 ajogayaM jaNei, ajogI NaM jIve navaM kammaM na bandhai puvvabaddhaM SARORSCORA **SHRSHA // 575 // For Personal & Private Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2-% USARASWARA nijarei 37 // sarIrapaJcakkhANeNaM bhaMte, 2 siddhAisayaguNattaNaM nivvattei, siddhAisayaguNasaMpanne ya NaM jIve | logaggabhAvamuvagae paramasuhI bhavai 38 // sahAyapaccakkhANeNaM bhaMte0,2 egIbhAvaM jaNei, egIbhAvabhUe ya| jIve egaggaM bhAvemANe appasadde appajhaMjhe appakalahe appakasAe appatumaMtume saMjamabahule saMvarebahule samAhie Avibhavai 39 // bhattapaccakkhANaNaM bhaMte. 1, 2 aNegAI bhavasayAI niraMbhai 40 // sabbhAvapaccakkhANeNaM bhaMte01, 2 aNiyadi jaNayai, aniyahi paDivanne ya aNagAre cattAri kevalikamaMse khavei, taMjahAveyaNija AuyaM nAma goyaM, tao pacchA sijjhai 5,41 // paDirUvayAe NaM bhaMte01,2 lAghaviyaM jaNei, lahubhUe NaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasathaliMge visuddhasaMmatte sattasamiisamatte savvapANabhUyajIvasattesu vIsasaNijarUve appaDilehe jiiMdie vipulatavasamiisamannAgae Avi bhavai 42 // yAvacceNaM bhaMte0 1, 2 titthayaranAmaguttaM kammaM nibaMdhai 43 // savvaguNasaMpunnayAe NaM bhaMte01, 2 apuNarAvattiM jaNei, apuNarAvatti pattae NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai 44 // vIyarAgayAe NaM bhaMte01, 2 nehANubaMdhaNANi taNhANubaMdhaNANi ya vucchidai maNuSaNAmaNuNNesu saddarUvarasapharisagaMdhesu saccittAcittamIsaemu ceva virajai 45 // khaMtIe NaM bhaMte01, 2 parIsahe jiNei 46 // muttIe NaM bhaMte ?, 2 akiMcaNaM jaNei, akiMcaNe ya jIve atthalolANaM purisANaM apatthaNijje bhavai 47 // ajavayAe NaM bhaMte0, 2 kAujjuyayaM bhAvujjuyayaM bhAsujju-15 yayaM avisaMvAyaNaM jaNei, avisaMvAyaNasaMpannayAe NaM jIve dhammassa ArAhae bhavai 48 // maddavayAe NaM bhaMte, %%A4 %95 % % 5 For Personal & Private Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 576 // #CHICHIRISHISTORIA 2 aNussiyattaM jaNei, aNussiyatteNaM jIve miumaddavasaMpanne aTTha mayaTThANAI niTThavei 49 // bhAvasacceNaM bhaMte. samyaktva2 bhAvavisohiM jaNei, bhAvavisohIe vamANe arahaMtapannattassa dhammassa ArAhaNayAe anbhuDhei, arahaMtapanna parAkramA. ttassa dhammassa ArAhaNayAe anbhuTTittA paralogadhammassa ArAhae bhavai 50 // karaNasacceNaM bhaMte, 2 karaNasatiM jaNei, karaNasacce vaTTamANo jahAvAI tahAkArI bhavai 51 // jogasaceNaM bhaMte ! NaM jIve0 1, 2 joge visohei 52 // maNaguttayAe NaM bhaMte , 2 egaggaM jaNei, egaggacitteNaM maNagutte saMjamArAhae bhavai 53 // vayaguttayAe NaM bhaMte01,2 nimvikArattaM jaNei, nimvikAreNaM jIve vaigutte joge ajjhappajogasAhaNajutte yAvi bhavai 54 // kAyaguttayAe NaM bhaMte?, saMvara jaNayai, saMvareNaM kAyagutte NaM puNo pAvAsavanirohaM karei 55 // maNasamAdhAraNayAe NaM bhaMte01, 2 egaggaM jaNei, egaggaM jaNaittA nANapajjave jaNayai, nANapajjave jaNaittA sammattaM visohei, micchattaM ca nijarei 56 // vayasamAhAraNayAe NaM bhaMte, 2 vayasAhAraNaM dasaNapajjave visohei, vaisAhAraNaM daMsaNapajjave visohittA sulahabohiyattaM ca nivvattei dullahabohiyattaM nijarei 57 // kAyasamAdhAraNayAe NaM bhaMte01,2 carittapajjave visohei, carittapajave visohittA ahakkhAyacaritaM visohei 2ttA cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai 5,58 // nANasaMpannayAe NaM bhaMte01, // 576 // 2 savvabhAvAbhigamaM jaNei, nANasaMpanne Na jIve cAurate saMsArakaMtAre na viNassaI-'jahA sUI sasuttA, paDiyA na viNassaI / tahA jIve samutte, saMsAre na viNassaI // 1 // nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, sasamaya-3 For Personal & Private Use Only wwwainelibrary.org
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasamayavisArae ya asaMghAyaNije bhavai 59 // dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte0 1, 2 bhavamicchattacheyaNaM karei paraM na vijjhAyaI, aNuttareNa nANadaMsaNeNaM appANaM saMjoemANe sammaM bhAvemANe viharai 60 // carittasaMpannayAe NaM bhaMte01, 2 selesIbhAvaM jaNei, selesiM paDivanne aNagAre cattAri kammaMse khavei, tao pacchA sijjhai 5, 61 // soiMdiyaniggaheNaM bhaMte0 1, 2 maNunnAmaNunnesu saddesu rAgaddosaNiggahaM jaNei tappaccaiyaM ca NaM kammaM na baMdhai puvvabaddhaM ca nijarei 62 // evaM ckhidiy063|| ghANiMdiya064 // jibhidiya0 65 // phAsiMdiya0 66 // kohavijaeNaM bhaMte !01,2 khaMti jaNei kohaveyaNijaM kammaM na baMdhai puvvanibaddhaM ca nijarei 67 // evaM mANavija0 maddavaM 68 // mAyA0 ajavaM 69 // lobha0 saMtosaM 70 // pijadosamicchAdasaNavijaeNaM bhaMte?, 2 nANadaMsaNacaritArAhaNayAe anbhuTei aTTavihassa kammassa kammagaMThivimoyaNayAe, tappaDhamayAe jahANupurvi aTThAvIsaivihaM mohaNijaM kammaM ugyAei, paMcavihaM nANAvaraNijaM navavihaM daMsaNAvaraNijaM paMcavihaM aMtarAyaM, ee tini kammaMse jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM aNaMtaM kasiNaM paDipunnaM nirAvaNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAsagaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppADei jAva sajogI havai tAva ya iriyAvahiyaM kammaM nibaMdhai-mahapharisaM dusamayaTTiIyaM, taM paDhamasamae baddhaM biiyasamae veiyaM taiyasamae nijinnaM, taM baddhaM puDhe udIriyaM veiyaM nijinnaM, seyAle akammaM cAvi bhavai 71 // ahAuyaM pAlaittA aMtomuhattaddhAvasesAe joganirohaM karemANo suhumakiriyaM appaDivAI sukkajjhANaM jhAyamANe tappaDhamayAe For Personal & Private Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva parAkramA. uttarAdhya. maNajogaM niraMbhai vayajogaM niraMbhai ANApANanirohaM karei, IsipaMcahassakkharuccAraNaddhAe ya NaM aNagAre 4 samucchinnakiriyaM aNiyaTTisukkajjhANaM jhiyAyamANo veyaNijjaM AuyaM nAmaM guttaM ca ee cattArivi kammaMse 8 bRhaddhRttiH jugavaM khavei 72 // tao orAliyaM kammAiM ca savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIpatte aphusmaa||577|| NagaI uDe egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgArovautte sijjhai jAva aMtaMkarei // 73 // sarvasya cAsya prayAsasya muktireva phalaM tatra ca pravRttirabhilASapUrvikA tadrUpazca saMvega ityAditastamAha-saMvegomuktyabhilASastena bhadanta ! iti pUjyAbhimatraNaM 'jIvaH kiM janayati?' jantuH kataraMguNamutpAdayatIti yo'rtha ?, iti zipyapraznaH, atra prajJApakaH prativacanamAha-saMvegena anuttarAM pradhAnAM dharmaH-zrutadharmAdistatra zraddhA-tatkaraNAbhilASarUpA dharmazraddhA tAM janayati, tadabhAve hi na tatsambhavo, bhAve'pi vA devalokAdiphalaivAsAviti nAnuttaratvamasyAH, tayA'pi kimityAha-anuttarayA dharmazraddhayA saMvegaM tamevArthAdviziSTataraM 'hatvaM'ti zIghramAgacchati, tadyatirekeNa hi viSayAghabhilASato na tathA'sminnAgamanam , anuttaradharmazraddhAyAM tvanyatra nirabhiSvaGgatayA nAnyathAtvasambhavaH, * tato'pi kimityAha-'anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAn' vakSyamANalakSaNAn kSapayati, tathA 'karma' prastAvAdazubha- prakRtirUpaM 'na bannAti' na zleSayati, evamapi ko guNaH ? ityAha-sa-kaSAyakSayaH pratyayo-nimittaM yasyAH sA tatpratyayA saiva tatpratyayikA khArthe kan pratyayastAM, caH' karmAvandhakatvApekSayA samuccaye, mithyAtvasya 'visohiti vizodhanaM // 577 // For Personal & Private Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizaddhiH-sarvathA kSayo mithyAtvavizuddhistAM kRtvA darzanasya-prastAvAtkSAyikasamyaktvasyArAdhako-niraticArapAlanAkRddarzanArAdhako bhavati, tathA'pi kimityAha-darzanavizuddhyA ca vizuddhyA' atyantanirmalayA 'asti' vidyate 'egaya'tti ekakaH kazcittathAvidho bhavastenaiva bhavagrahaNena' janmopAdAnena sidhati, kimuktaM bhavati?-yasminneva janmani darzanasya hai tathAvidhA zuddhistatraiva muktiM gacchati, yathA marudevI khAminI, yastu na tenaiva siddhyati sa kimityAha-zudhA-prakramAddarzanasya vizudhdhA 'tacaMti tRtIyaM punarbhavagrahaNam-anyajanmopAdAnAtmakaM 'nAtikrAmati' nAtivarttate, avazyaM tRtIyabhavagrahaNe siddhyatItyarthaH, utkRSTadarzanArAdhakApekSayaitat , yata uktam-"ukkosadasaNe NaM bhaMte! jIve kaihiM bhavaggahaNehiM sijjhijjA, goyamA ! ukkoseNaM teNeva, tato mukke taiyaM NAikkamati" 1 // saMvegAcAvazyambhAvI nirveda iti tamAha-itaHprabhRti sarvatra sugamatvAnna praznavyAkhyA, 'nirvedena' sAmAnyataH saMsAraviSayeNa-kaMdA'sau tyakSyAmItyevaMrUpeNa divyamAnuSatarazceSu, sUtratvAtkapratyayaH, yathAsambhavaM devAdisambandhiSu kAmabhogeSUktarUpeNa nirvedaM havamAgacchati yathA-alametairanarthahetubhiriti, tathA ca 'sarvaviSayeSu virajyate' azeSazabdAdiviSayaM virAgamApnoti, virajyamAnasteSuArambhaH-prANyupamardako vyApArastattyAgaM karoti, viSayArthatvAtsArambhANAM, tatparityAgaM kurvan 'saMsAramArga mithyAtvAviratyAdirUpaM vyavacchinatti, tattyAgavata eva tattvata ArambhaparityAgasambhavAt , tadyavacchittau ca suprApa eva 1 utkRSTadarzanena bhadanta ! jIvaH katibhirbhavagrahaNaiH sidhyet ?, gautama ! utkarSeNa tenaiva, tato muktastRtIyaM nAtikrAmyati / For Personal & Private Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 578 // | siddhimArgaH - samyagdarzanAdiriti siddhimArgapratipannazca bhavati 2 // satyapi nirvede dharmazraddhaiva sakalakalyANa nibandhanamiti tAmAha - 'dharmazraddhayA' uktarUpayA sAtaM - sAtavedanIyaM tajjanitAni saukhyAni sAtasaukhyAni prAgvanmadhyapadalopI samA| sasteSu vaiSayikasukheSvitiyAvat 'rajyamAnaH' pUrva rAgaM kurvan 'virajyate' viraktiM gacchati, 'agAradharma ca' gRhAcAraM gArha - |sthyamitiyAvat, cazabdazceha vAkyAlaGkAre, 'tyajati' pariharati, tadatyAgasya viSayaikasukhAnurAganibandhanatvAt, tatazca 'aNagAra'tti prAkRtatvAd 'anagArI' yatiH san jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM kiMrUpANAmityAha - 'chedanabhedana| saMyogAdInA' miti, chedanaM-khaDgAdinA dvidhAkaraNaM bhedanaM - kuntAdinA vidAraNam, AdizabdasyehApi sambandhAttADanAdayazca gRhyante tatazchedana bhedanAdInAM zArIraduHkhAnAM saMyogaH - prastAvAdaniSTasambandhaH, AdizabdAdiSTaviyogAdiparigrahaH, tatazca saMyogAdInAM mAnasaduHkhAnAM vizeSeNa - punarasambhavalakSaNenocchedaH - abhAvo vyucchedastaM karoti, tannibandhanakarmocchedeneti bhAvaH, ata eva 'avyAbAdham' uparatasakalapIDaM mauktamitiyAvat, 'caH' punararthe | bhinnakramastataH sukhaM punaH 'nirvarttayati' janayati, pUrva saMvegaphalAbhidhAnaprasaGgena dharmazraddhAyAH phalanirUpaNamiha tu | svAtaDa yeNetyapaunaruktyamiti bhAvanIyam 3 // dharmazraddhAyAM cAvazyaM guravaH zuzrUSitavyA iti guruzuzrUSaNamAha - gurUNAM zuzrUSaNaM paryupAsanaM tena 'vinayapratipattim' ucita karttavyakaraNAGgIkArarUpAM janayati 'viNayapaDivaNNe ya'tti prAgvat pratipannaH - aGgIkRto vinayo yena sa tathA 'caH' punararthe jIvaH 'aNaccAsAyaNAsIle tti atIvA''yaM - samya For Personal & Private Use Only samyaktva parAkramA. 29 // 578 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ktvAdilAbhaM zAtayati-vinAzayatItyatyAzAtanA tasyAM zIlaM-tatkaraNakhabhAvAtmakamasyetyatyAzAtanAzIlo na tathA'natyAzAtanAzIlaH, ko'rthaH ?-guruparivAdAdiparihArakRt , evaMvidhazca nairayikatiryagyonikamanuSyadevadurgatIriti-naira-13 |yikAzca tiryazcazca nairayikatiryaJcasteSAM yoniH khArthike ke nairayikatiryagyonike-pratIte 'manuSyadevadurgatI ca' mlecchakilbiSikatvAdilakSaNe 'niruNaddhi' niSedhati, taddhetoratyAzAtanAyA abhAvena tatrAgamanAt, tathA varNa:-zlAghA tena sajvalanaM-guNodbhAsanaM varNasajvalanaM bhaktiH-aalipragrahAdikA bahumAnam-AntaraprItivizeSa eSAM dvandve bhAvapratyaye |ca varNasajvalanabhaktibahumAnatA tayA-prakramAdgurUNAM vinayapratipattirUpayA 'mANussadevasoggaio'tti mAnuSyadevasu gatIH viziSTakulezvaryendratvAdyupalakSitA nibadhnAti tatprAyogyakarmabandhaneneti bhAvaH, 'siddhisoggaI'ti siddhisugati |ca vizodhayati, tanmArgabhUtasamyagdarzanAdivizodhanena, 'prazastAni ca prazaMsAspadAni 'vinayamUlAni' vinayahetukAni saveMkAyoNIha zrutajJAnAdIni paratra ca muktiM 'sAdhayati niSpAdayati, tatkimevaM khArthasAdhaka evAsAvityAhaanyAMzca bahUn jIvAn 'vinetA' vinayaM grAhitA, svayaM susthitasyopAdeyavacanAt , uktaM hi-"Thio u ThAvae paraM"ti, tathA ca vinayamUlatvAdazeSazreyasAM tatprApaNena parArthasAdhako'pyasau bhavatyeveti bhAvaH / guruzuzrUSAM kurvato'pyatIcArasambhave AlocanAta eva vivakSitaphalaprAptiriti tAmAha-AGiti-sakalakhadoSAbhivyAtyA locanA|AtmadoSANAM gurupurataHprakAzanA''locanA tayA mAyA-zAThyaM nidAnaM-mamAtastapaHprabhRtyAderidaM syAditi prArtha-||5|| nAtmakaM mithyAdarzanaM-sAMzayikAdi etAni zalyAnIva zalyAni tataH karmadhAraye mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAni, For Personal & Private Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktvaparAkamA. uttarAdhya. 6 yathA hi tomarAdizalyAni tatkAladuHkhadAne'pyAyatau duHkhadAyIni evaM mAyAdInyapItyevamucyate teSAM mokSavighnAnAM bRhadvRttiH hai pApAnubandhakarmabandhanibandhanatvena muttayantarAyANAM, tathA'nantasaMsAraM varddhayanti-vRddhiM nayantItyanantasaMsAravarddhanAni teSAm 'uddharaNam' apanayanaM karoti, taduddharaNatazca 'RjubhAvaM ca' ArjavaM janayati 'ujjubhAvapaDivaNNe ya'tti prti||579|| pannarjubhAvazca jIvaH 'amAyI' mAyArahitastataH puMstvanivandhanatvAdamAyitvasya 'itthiveya'tti prAgvadvindulope strIvedaM| napuMsakavedaM ca na badhnAti, pUrvabaddhaM ca tadeva dvayaM yadvA sakalamapi karma 'nirjarayati'kSapayati, tathA ca muktipadamApnotItyabhiprAyaH, uktaM hi-"u~ddhiyadaMDo sAhU acireNa uvei sAsayaM ThANaM / sovi aNuddhiyadaMDo saMsArapavaDhao hoti S // 1 // " tti 5 / AlocanA ca duSkRtanindAvata eva saphalA bhavatIti tAmAha-NiMdaNayAe'tti, ASatvAnnindanam AtmanaivAtmadoSaparibhAvanaM tena 'pazcAdanutApaM' hA ! duSTamanuSThitamidaM mayetyAdirUpaM janayati, tataH pazcAdanutApena 'virajyamAnaH' vairAgyaM gacchan karaNena-apUrvakaraNena guNahetukA zreNiH karaNaguNazreNiH sarvoparitanasthitermohanIyAdikarmadalikAnyupAdAyodayasamayAtprabhRti dvitIyAdisamayeSvasaGkhyAtaguNapudgalaprakSeparUpA''ntamauhUrtikI, yata uktam"uvarimaThiIi daliyaM heTThimaThANesu kuNai guNaseDhI / guNasaMkamakaraNaM puNa asuhAo~ suhami pakkhivai // 1 // " 1 uddhRtadaNDaH sAdhuracireNaivopaiti zAzvataM sthAnam / so'pi cAnubhUtadaNDaH saMsArapravardhako bhavati // 1 // 2 uparitanasthitedelikamadhastanasthAneSu karoti guNazreNiH / guNasaMkramakaraNaM punarazubhAH zubhe prakSipati // 2 // ALSGAROORSAROKAR // 579|| For Personal & Private Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ | upalakSaNatvAtsthitighAtarasaghAtaguNasaGkramabandhAzca viziSTAH, athavA karaNaguNena - apUrvakaraNAdimAhAtmyena zreNiH | karaNaguNazreNiH prakramAtkSapakazreNireva gRhyate, yadvA karaNaM-piNDavizuddhyAdi tadupalakSitaguNAnA jJAnAdInA zreNi| uttarottaraguNaparamparAkharUpA tAM pratipadyate 'karaNaguNaseDhI paDivaNNe yatti prAgvatpratipanna karaNaguNazreNikazcAnagAraH / 'mohanIyaM' darzanamohanIyAdi karma 'udghAtayati' kSapayati, tatkSapaNe ca muktiprAptirityarthata uktaiva bhavati 6 / kazcidAtmano'tyantaduSTatAM paribhAvayan na nindAmAtreNa tiSThet kintu gamapi kuryAditi tAmAha-' garihaNayAe' ti garhaNena - parasamakSamAtmano doSodbhAvanenaM 'apurakAraM 'ti puraskaraNaM puraskAro - guNavAnayamiti gauravAdhyAropo na tathA'puraskAraH -- avajJAspadatvaM taM janayatyAtmana iti gamyate, tathA cApuraskAraM gataH - prAptaH apuraskAragataH - sarvatrAvajJAspadIbhUto jIvaH kadAcitkadadhyavasAyotpattAvapi tadbhItita eva 'aprazastebhyaH' karmabandhahetubhyo yogebhyaH 'nivarttate' tAn na pratipadyate, prazastayogAMstu pratipadyata iti gamyate, 'pasatthajogapaDivanne yatti pratipannaprazasta - | yogo'nagAro'nantaviSayatayA'nante jJAnadarzane hantuM zIlaM yeSAM te'nantaghAtinastAn ' paryavAn' prastAvAt jJAnAva| raNAdikarmaNastadvAtitvalakSaNAn pariNativizeSAn 'kSapayati' kSayaM nayati, paryavAbhidhAnaM ca tadrUpatayaiva dravyasya vinAza iti khyApanArtham, upalakSaNaM caitanmuktiprApteH, tadarthatvAtsarvaprayAsasya, evamanuktA'pi sarvatra muktiprAptireva | phalatvena draSTavyA 7 / AlocanAdIni ca sAmAyikavala eva tattvato bhavantIti taducyate-- 'sAmAyikena' uktarU For Personal & Private Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH ||18) peNa sahAvadyena varttanta iti sAvadyAH - karmabandhahetavo yogA - vyApArAstebhyo viratiH - uparamaH sAvadyayogaviratistAM janayati, tadviratisahitasyaiva sAmAyikasambhavAt na caivaM tulyakAlatvenAnayoH kAryakAraNabhAvAsambhava iti vAcyaM, kepucittulyakAleSvapi vRkSacchAyAdivatkAryakAraNabhAvadarzanAd evaM sarvatra bhAvanIyam 8 / sAmAyikaM ca pratipattukAmena tatpraNetAraH stotavyAH, te ca tattvatastIrthakRta eveti tatsUtramAha - 'caturviMzatistavena' etadavasarpiNI| prabhavatIrthakRdutkIrttanAtmakena darzanaM - samyaktvaM tasya vizuddhiH - tadupaghAtikarmApagamato nirmalIbhavanaM darzanavizuddhistAM | janayati 9 / stutvA'pi tIrthakarAn guruvandanapUrvikaiva tatpratipattiriti tadAha - 'vandanakena' AcAryAdyucitapratipa|ttirUpeNa 'nIcairgotram' adhamakulotpattinibandhanaM karma kSapayati, 'uccairgotraM' tadviparItarUpaM nivannAti, 'saubhAgyaM ca' sarvajana spRhaNIyatArUpam 'apratihataM' sarvatrApratiskhalitamata evAjJA - janena yathoditavacanapratipattirUpA phalaM 'nirvarttayati' janayati, tadvato hi prAya AdeyakarmaNo'pyudayasambhavAdAdeyavAkyatA'pi saMbhavatIti, 'dakSiNabhAvaM ca' anukUlabhAvaM janayati lokasyeti gamyate, tammAhAtmyato'pi sarvaH sarvAvasthAsvanukUla eva bhavati 10 / etadguNasthitenApi madhyamatIrthakRtAM tIrtheSu skhalitasambhave pUrvapazcimayostu tadabhAve'pi pratikramitavyamiti prati - kramaNamAha - 'pratikramaNena' aparAdhebhyaH pratIpanivarttanAtmakena vratAnAM prANAtipAtanivRttyAdInAM chidrANiaticArarUpANi vivarANi pratacchidrANi 'pidadhAti' sthagayati apanayatItiyAvat, tathAvidhazva kaM guNamavAzotI For Personal & Private Use Only samyaktva parAkramA. 29 // 580 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAha- pihitatratacchidraH punarjIvaH 'niruddhAzravaH' sarvathA hiMsAdyAzravANAM niruddhatvAt, ata evAsavalaM - sabalasthAnairakaburIkRtaM caritraM yasya sa tathA, 'aSTasu pravacanamAtRSu' uktarUpAsu 'upayuktaH' avadhAnavAn tata evAvidyamAnaM pRthaktvaMprastAvAtsaMyamodyogebhyo viyuktakharUpaM yasyAsau apRthaktvaH - sadA saMyamayogavAn, (a) pramatto vA pAThAntarAt tathA 'supraNihitaH' suSThu saMyame praNidhAnavAn, pAThAntarato vA suSThu praNihitAni - asanmArgAt pracyAvya sanmArge | vyavasthApitAnIndriyANyaneneti supraNihitendriyaH 'viharati ' saMyamAdhvani yAti 11 / atra cAtIcArazuddhinimittaM kAyotsargaH karttavya iti tamAha- kAyaH - zarIraM tasyotsargaH - AgamoktanItyA parityAgaH kAyotsargastena, atItaM ceha | cirakAlabhAvitvena pratyutpannamiva pratyutpannaM cAsannakAlabhAvitayA'tItapratyutpannaM 'prAyazcittam' upacArAtprAyazcittA|hamatIcAraM 'vizodhayati' tadupArjitapApApanayato'panayati, vizuddhaprAyazcittazca jIvo nirvRttaM svasthIbhUtaM hRdayamantaHkaraNamasyeti nirvRttahRdayaH, ka iva ? - 'ohariya'tti apahRtaH - apasArito bhara iti- bhAro yasmAtsa tathA | iveti bhinnakramaH, tato bhAraM vahatIti mUlavibhujAderAkRtigaNatvAtkapratyaye bhAravaho- vAhIkAdiH sa iva, bhAraprAyA |AtIcArAstatastadapanayane'pahRtabhara bhAravAha iva nirvRttahRdayo bhavatIti bhAvArthaH, sa ca dhyAnaM - dharmAdyupagataH - prApto dhyAnopagataH pAThAntarataH prazastadhyAnadhyAyI 'sukhaMsukhena' sukhaparamparAvAsyA 'viharati' ihaparalokayoravatiSThate, ihaiva jIvan muktatyavApteriti bhAvaH 12 / evamapyazuddhyamAne pratyAkhyAnaM vidheyamiti tadAha - 'pratyAkhyA - For Personal & Private Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva bRhadvRttiH parAkramA. uttarAdhya. nena' mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeNAzravadvArANi niruNaddhi, tannirodhahetutvAttasya, upalakSaNaM caitat , puropacitakarma dakSaye muktyaGgatvenAsyAnyatroktatvAt , tathA cAha-"pacakkhANamiNaM seviUNa bhAveNa jinnvruddittN| pattA'NaMtA jIvA sAsayasokkhaM lahuM mokkhaM // 1 // " 13 / atra cottaraguNapratyAkhyAnAntarbhUtaM namaskArasahitAdi, tadrahaNAnantaraM ca // 581 // yatra sannihitAni caityAni(tatra)tadvandanaM vidheyamityuktaM prAk, taca na stutistavamaGgalaM vineti tadAha-tatra stavAdevendrastavAdayaH stutaya-ekAdisaptazlokAntAH, yata uktam-"egadugatisilogA [thuio] annesiM jAva huMti satteva / deviMdatthavamAI teNa paraM dhuttayA hoMti ||1||"tti, tatazca stutayazca stavAzca stutistavAH, stutizabdasya ktyantatvAtpUnipAtaH, sUtre tu prAkRtatvAdyatyayanirdezaH, stutistavA eva maGgalaM-bhAvamaGgalarUpaM stutistavamaGgalaM tena jJAnadarzana cAritrAtmikA bodhinidarzanacAritrabodhistasya lAbho jJAnadarzanacAritrabodhilAbhaH, paripUrNajinadharmAvAptirityarthaH, chAtaM janayati, uktaJca-"bhattIe jiNavarANaM paramAe khINapijadosANaM / ArogabohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAti 6 // 1 // " jJAnadarzanacAritralAbhabodhisaMpannazca jIvo'ntaH-paryanto bhavasya karmaNAM vA tasya kriyA-abhinivartanamantakriyA, muktirityarthaH, tatazcAntakriyAhetutvAdantakriyA tAm , antakriyAhetutvaM ca tadbhave'pi syAdata Aha 1 pratyAkhyAnamidaM sevitvA bhAvena jinavaroddiSTam / prAptA anantA jIvAH zAzvatasaukhyaM laghu mokSam // 1 // 2 ekadvitrizlokAH stutayo'nyeSAM yAvadbhavanti saptaiva / devendrastavAdyAstataH paraM stavA bhavanti // 1 // 3 bhaktyA jinavarANAM paramayA kSINapremadveSANAm / / ArogyabodhilAbhaM samAdhimaraNaM ca prApnuvanti // 1 // // 581 // For Personal & Private Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ M OSALES RECOROSAUGALOROSAROO kalpA-devalokA vimAnAni-aveyakAnuttaravimAnarUpANi teSUpapattiryasyAM sA kalpavimAnopapattikA tAM, kimuktaM , bhavati ?-anantarajanmani kalpAdiSu viziSTadevatvAvAptiphalAM paramparayA tu muktiprApikAm 'ArAdhanA' jJAnAdhArAdhanAtmikAm 'ArAdhayati' sAdhayati, iyaM caivaMvidhA''rAdhanA tapakhitAyAmapi tathAvidhagurukarmANaM tathAvidhakarmavedanA'bhAvavantaM ca jIvamapekSyoktA, antakriyAbhAjanaM ca jIvavastu caturdhA bhavati, tathAhi-kazcitpratipadyApi zrAmaNyaM pAlayannapi saMyama tathAvidhagurukarmatayA tathAvidhaviziSTAdhyavasAyAsambhavena tathAvidhakarmavedanAyA abhAvAnna 4 tadbhava eva muktibhAga bhavati, kintu bhavAntare dIrghaparyAyAvAptyA, yathA sanatkumAracakrI, tathA ca sthAnAGgam"tattha khalu.ime paDhame aMtakiriyAvatthU-mahAkamme paJcAyAe yAvi bhavati, samaNAuso! se NaM samaNe bhavettA agArAo aNagAraM pavaio upaTTie neyAuyassa maggassa saMjamabahule samAhibahule (saMvarabahule) lUhe tIraTThIo uvahANavaM dukkhaMkhave tavassI, tassa NaM tahappagAre tave bhavati No tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajjAe dIhadIheNaM pariyAeNaM sijjhai bujjhai muccai pariNivAti sabadukkhANamaMtaM karei, jahA se saNaMkumAre rAyA cAuraMtacakkavaTTI 1 tatra khalu idaM prathamamantakriyAvastu-mahAkarmA pratyAjAtazcApi bhavati, zramaNAyuSman ! sa zramaNo bhUtvA'gArAt anaMgAritAM pravrajitaH upasthito naiyAyikAya mArgAya saMyamabahulaH samAdhibahulaH (saMvarabahulaH ) rUkSastIrArthI upadhAnavAn duHkhakSapakaH tapasvI, tasya tathAprakAra tapo bhavati na tathAprakArA vedanA bhavati, sa tathAprakAraH puruSajAto dIrghadIrgheNa paryAyeNa sidhyati budhyati mucyate parinivAti saveduHkhAnA| mantaM karoti, yathA sa sanatkumAro rAjA cAturantacakravartI, For Personal & Private Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva parAkramA. 29 uttarAdhya. paDhamA aMtakiriyAvatthU 1 / ahAvare doce aMtakiriyAvatthU mahAkammA paJcAyAe Avibhavati samaNAuso ! seNaM muMDe bhavittA agArAto aNagAriyaM pavayAi, uvaTTie NeyAuyassa jAva uvahANavaM dukkhaM khavei tavassI, tassa NaM tahappagAre bRhaddhRttiH tave bhavati, tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajAe bhavati, niruddheNaM pariyAeNaM sijjhati jAva scc||582|| dukkhANamaMtaM kareti jahA se gayasukumAle aNagAre 2 / " aparaH punaralpakarmA zrAmaNyamavApya tathAvidhatapasastathA vedanAyAzcAbhAvAttadbhavabhAvinA dIrghaparyAyeNa nirvANamApnoti, yathA bharatazcakravartI, yathoktam-"ahAvare tace aMtakiriyAvatthU appakamme paJcAyAe yAvi bhavati, samaNAuso! se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaetti, uvaTThie NeAuyassa maggassa saMjamabahule jAva sabadukkhaMkhave tavassI, tassa NaM No tahappagAre tave bhavati no tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajAe dIheNaM pariyAeNaM sijjhati, jahA se bharahe rAyA cAuraMtaca 1 prathamA'ntakriyAsthAnaM ? athAparaM dvitIyamantakriyAsthAnaM mahAkarmA pratyAjAtazcApi bhavati zramaNAyuSman ! sa muNDo bhUtvA'gArAt / anagAritA pratrajati, upasthito naiyAyikAya mArgAya yAvadupadhAnavAn duHkhaM kSapayati, tasya tathAprakAraM tapo bhavati tathAprakArA vedanA bhavati dasa tathAprakAraH puruSajAto bhavati, (yena) niruddhena paryAyeNa sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti yathA sa gajasukumAlo'nagAraH 2 athAparaM tRtIyamantakriyAvastu alpakarmA pratyAjAtazcApi bhavati, zramaNAyuSman ! sa muNDo bhUtvA'gArAdanagAritAM pravrajati, upasthito naiyAyikAya mArgAya saMyamabahulo yAvat sarvaduHkhakSapakaH tapasvI, tasya tathAprakAraM na tapo bhavati na tathAprakArA vedanA bhavati, sa tathAprakAraH puruSajAto dIrpaNa paryAyeNa sidhyati, yathA sa bharato rAjA cAturantacakravartI, // 582 // For Personal & Private Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakiyaTI 3 // " tadanyastvalpakarmA viratimavApya tathAvidhavizuddhAdhyavasAyavazAttathAvidhatapastathAvidhavedanA ca labdhvA jhagityeva muktimadhigacchati, yathA marudevIkhAminI, tathA ca tatraivoktam-"ahAvare cautthe aMtakiriyAvatthU appakamme paJcAyAte yAvi bhavati, samaNAuso! se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pacatie uvahie NeyAuyassa maggassa saMjamabahule jAva sabadukkhaMkhave tavassI, tassa NaM tahappagAre tave bhavati tahappagArA ceva veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajAe NiruddheNaM pariyAeNaM sijjhai jAva sabadukkhANaM aMtaM kareti, jahA se marudevI bhagavatitti" paThanti ca | 'aNaMtakiriyaM ArAhaNaM ArAheti'tti" atra cAvidyamAnA'ntakriyA-karmakSayalakSaNA tadbhava eva yasyAM sA'nantakriyA tAM paramparAmuktiphalAmityarthaH 14 / ahaMdvandanAnantaraM khAdhyAyo vidheyaH, sa ca kAla eva, tatparijJAnaM ca kAlapratyupekSaNApUrvakamiti tAmAha-kAlaH-prAdoSikAdistasya pratyupekSaNA-AgamavidhinA yathAvannirUpaNA grahaNapratijAgaraNarUpA kAlapratyupekSaNA tayA, jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati, yathAvatpravRttyA tathAvidhazubhabhAvasambhaveneti | | 1 athAparaM caturthamantakriyAvastu alpakarmA pratyAyAtazcApi bhavati, zramaNAyuSman ! sa muNDo bhUtvA'gArAt anagAritAM pravajitaH, upasthito naiyAyikAya mArgAya saMyamabahulo yAvatsarvaduHkhakSapakastapasvI, tasya tathAprakAraM tapo bhavati tathAprakAraiva vedanA bhavati, sa tathAprakAraH puruSajAto niruddhena paryAyeNa sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti yathA sA marudevI bhagavatIti dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva uttarAdhya. bRhadvRttiH // 583 // parAkramA. 29 RCIE%ASGANAGAR bhAvaH 15 / kathaJcidakAlapAThe ca prAyazcittaM pratipattavyamiti prakramAyAtaM tatkaraNamAha-tatra pApaM chinatti prAyazcittaM vA vizodhayatIti nairuktavidhinA prAyazcittam , uktaM hi-"pAvaM chiMdati jamhA pAyacchittaMti bhaNNae teNaM / pAeNa vA'vi cittaM visohae teNa pacchittaM ||1||"ti, taccAlocanAdi tasya karaNaM-vidhAnaM prAyazcittakaraNaM tena pApakarmaNAM vizuddhiH-abhAvaH pApakarmavizuddhistAM janayati niraticArazcApi bhavati, tenaiva jJAnAcArAdyatIcAravizodhanAt , samyak ca prAyazcittaM pratipadyamAno mArgaH-iha jJAnaprAptihetuH samyaktvaM taM ca tatphalaM ca jJAnaM 'vizodhayati' nirmalIkurute, tatazcAcaryata ityAcAra:-cAritraM tacca tatphalaM ca-muktilakSaNamArAdhayati, na ca jJAnadarzanayoryugapadbhAvabhAvitvAddhetuphalabhAvAbhAva iti vAcyaM, yata AgamaH-"kAraNakajavibhAgo dIvapagAsANa jugava-| jammeva / jugavuppannapi tahA heU NANassa saMmattaM // 1 // " yadvA mArga-cAritraprAptinibandhanatayA darzanajJAnAkhyaM tatphalaM ca cAritraM. tata AcAraM ca-jJAnAcArAdi tatphalaM-mokSamArAdhayati, athavA 'mArga ca' muktimArga kSAyopazamikadarzanAdi tatphalaM ca-tameva prakarSAvasthaM kSAyikadarzanAdi, zeSa prAgvat, vizodhanA''rAdhanayozca sarvatra niraticAratayaiva heturiti bhAvanIyam 16 / prAyazcittakaraNaM ca kSamaNAvata eva bhavatyatastAmAha-kSamaNA-duSkRtAna- 1 pApaM chinatti yasmAt prAyazcittamiti bhaNyate tasmAt / prAyeNa vApi cittaM vizodhayati tena prAyazcittam // 1 // 2 kAraNakAryavibhAgo dIpaprakAzayoryugapajanmanyapi / yugapadutpannamapi tathA hetu nasya samyaktvam // 2 // // 583 // For Personal & Private Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntaraM kSamitavyamidaM mayetyAdirUpA tayA 'palhAeNaMtabhAvaM jaNaya 'tti prahrAdena - Atmano manaHprasatyAtmakenAntarbhA(bhA) vaM- vinAzaM prakramAdanuzayasya tajjanitacittasaMklezasya ca ' janayati' utpAdayati prahAdenAntarbhAvamupagatazca, paThanti ca - 'palhAyaNabhAvaM jaNayati, palhAyaNabhAvamuvagae yatti, iha ca prahlAdanabhAvaH - cittaprasattirUpo'bhiprAyaH sarve ca te prANAceha dvitricaturindriyA bhUtAzca - taravo jIvAzca paJcendriyAH sattvAzca - zeSajantavaH sarva - prANabhUtajIvasattvAH, uktaM hi - " prANA dvitricatuSproktA, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH // 1 // " 'mizrIbhAva' parahitacintAlakSaNamutpAdayati, tato maitrIbhAvamupagatazcApi jIvaH | 'bhAvavizuddhiM rAgadveSavigamarUpAM kRtvA 'nirbhaya' ihalokAdibhayavikalo bhavati, azeSabhayahetvabhAvAditi | bhAvaH 17 / evaMvidhaguNAvasthitena khAdhyAye yatitavyamiti tamAha - khAdhyAyena jJAnAvaraNIyamupalakSaNatvAt zeSaM ca karma kSapayati, yata Aha - "kammamasaMkhejabhavaM khavei aNusamayameva Autto / annayarammivi joe sajjhAyaMmi ya viseseNaM // 1 // " 18 / atra ca prathamaM vAcanaiva vidheyeti tAmAha -- vakti ziSyastaM prati gurAH prayojakabhAvo vAcanA pAThanamityarthastayA 'nirjarAM' karmaparizATanaM janayati, tathA 'zrutasya' Agamasya casya bhinnakramatvAdanAzAtanAyAM ca | varttate, tadakaraNe hyavajJAtaH zrutamAzAtitaM bhavet na tu tatkaraNa iti, paThanti ca - 'aNusajaNAe baTTaI ' tatrAnuSaGga (Jja)1 karmAsaMkhyeyabhavikaM kSapayati anusamayamevA''yuktaH / anyatarasmin yoge'pi svAdhyAye ca vizeSeNa // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. samyaktva parAkramA. bRhaddhattiH 29 // 584 // namanuvarttanaM tatra vartate, ko'rthaH ?-avyavacchedaM karoti, tataH zrutasyAnAzAtanAyAmanuSajane vA vartamAnaH tIrthamiha gaNadharastasya dharma:-AcAraH zrutadharmapradAnalakSaNastIrthadharmaH yadivA tIrtha-pravacanaM zrutamityarthastaddharmaH-khAdhyAyastamavalambamAnaH-Azrayan mahatI bahutarakarmaviSayatvAnnirjarA'syeti mahAnirjaro mahat-mahApramANaparyavasitatvena prazasyaM vA muktyavAptyA paryavasAnam-antaH karmaNo bhavasya vA yasya, casya gamyamAnatvAnmahAparyavasAnazca bhavati; muktibhAg bhavatIti hRdayam 19 / gRhItavAcanenApi saMzayAdhutpattau mudA praSTavyamiti pratipracchanAvasara iti tAmAha-tatra prathamaM kathitasya sUtrAdeH punaH pracchannaM pratipracchannaM tena sUtrArthatadubhayAni vizodhayati, saMzayAdimAlinyApanayanena vizuddhAni kurute, tathA kAGkSA-idamitthamitthaM ca mamAdhyetumucitamityAdikA vAnchA saiva mohadAyati 'anyatrApI'ti vacanAdanIyari kAGkhAmohanIyaM karma anabhigrahikamithyAtvarUpaM 'vyucchinatti' vizeSeNApa nayati 20 / itthaM vizodhitasyApi sUtrasya mA bhUdvismaraNamiti parAvartanA'vasaraH, tatra ca 'pariyaTTaNAe'tti sUtratvAtparAvartanA-guNanaM tayA vyajyate ebhirartha iti vyaJjanAni-akSarANi 'janayati' utpAdayati, tAni hi viga|litAnyapi guNayato jhagityutpatantItyutpAditAnyucyante, tathA tathAvidhakarmakSayopazamato vyaJjanalabdhi, cazabdAd vyaJjanasamudAyAtmakatvAdvA padasya tallabdhi ca padAnusAritAlakSaNAmutpAdayati 21 / sUtravadarthe'pi saMbhavati vismaraNamataH so'pi paribhAvanIya ityanuprekSA prastAvAtsUtrAnuprekSA-cintanikA tayA prakRSTazubhabhAvotpattinivandhana // 584 // For Personal & Private Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayA''yuSkavarjAH sapta karmaprakRtI: 'dhaNiyaM'ti vADhaM bandhanaM-zleSaNaM tena baddhA nikAcitA ityarthaH 'zithilabandhanabaddhAH kiJcinmutkalAH ko'rthaH ? - apavarttanAdikaraNayogyAH prakaroti, taporUpatvAdasyAH, tapasazca nikAci - takarmakSapaNe'pi kSamatvAt uktaM hi - "tavasA u nikAiyANaMpi"tti, dIrghakAlasthitikA hakhakAlasthitikAH prakarotIti, zubhAdhyavasAyavazAtsthi tikha (ka)NDakApahAreNeti bhAvaH, etacaivaM, sarvakarmaNAmapi sthiterazubhatvAt yata uktam- "saMvAsiMpi ThitIo subhAsubhApi hoMti asubhAo / mANusatiricchadevAuyaM ca mottUNa sesANaM // 1 // " tItrAnubhAvAzcatuHsthAnikarasatvena mandAnubhAvAH tristhAnikarasatvAdyApAdanena prakaroti, iha cAzubhaprakRtaya eva gRhyante, zubhabhAvasya zubhAzubhatItrA (tramandAnubhAvahetutvAt uktaM hi - "subhapayaDINa visohI [ e ]tivamasubhANa saMkileseNaM / annaM hi'visohIe "tti, zubhabhAvena tItramityanubhAgaM banAtIti prakramaH, kacididamapi dRzyate - "bahu|paesaggAo appapaesaggAto kareti" nanu kenAbhiprAyeNAyuSkavarjAH saptetyabhidhAnaM ?, zubhAyuSa evaM saMyatasya sambhavAt, tasyaiva cAnuprekSA tAttvikI, na ca zubhabhAvena zubhaprakRtInAM zithilatAdikaraNaM, saMklezahetukatvAttasya, AhazubhAyurvandho'pyasyAH kiM na phalamuktam ?, ucyate, AyuSkaM ca karma syAdvabhAti, tasya tribhAgAdizeSAyuSkatAyA 1 tapasA tu nikAcitAnAmapi 2 sarvAsAmapi sthitayaH zubhAzubhAnAmapi bhavantyazubhAH / manuSyatiryagdevAyUMSi ca muktvA zeSANAm // 1 // 3 zubhaprakRtInAM vizuddhyA tIvramazubhAnAM saMkkezena / anyaM hi avizuddhyA / 4 bahupradezAmA alpapradezAmAH karoti For Personal & Private Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva parAkramA. uttarAdhya. bRhadvRttiH // 585 // meva bandhasambhavAt , uktaM hi-"siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" ityAdi, tatastasya kAdAcitkatvena vivakSi- tatvAttadvatazca kasyacinmuktiprAptastadvandhAnabhidhAnamiti bhAvaH, aparaM ca 'asAtavedanIyaM' zArIrAdiduHkhahetuM karma cazabdAdanyAzcAzubhaprakRtIH 'no' naiva bhUyobhUyaH 'upacinoti' badhAti, bhUyobhUyograhaNaM tvanyatamapramAdataH pramattasaMyataguNasthAnavartitAyAM tadvandhasyApi sambhavAt , anye tvevaM paThanti-'sAyAveyaNijaM ca NaM kammaM bhujo bhujo uvaciNAti' iha ca zubhaprakRtisamuccayArthazcazabdaH, zeSaM spaSTam , 'anAdikam' AderasambhavAt , 'caH' samuccayArtho yokSyate 'aNavayagganti anavadat-anapagacchat 'agraM' parimANaM yasya sadA'vasthitAnantaparimANatvena so'yamanava|dagro'nanta ityarthastaM, pravAhApekSaM caitat , ata eva 'dIhamati makAro'lAkSaNikaH dIrghAddhaM' dIrghakAlaM dI? vA'dhyA-tatparibhramaNahetuH karmarUpo mArgo yasmiMstattathA,catvAraH-caturgatilakSaNA antAH-avayavA yasmiMstacaturantaM saMsArakAntAraM kSiprameva-zIghrameva 'vItIvayati'tti 'vyatibrajati' vizeSeNAtikAmati, kimuktaM bhavati ?-muktimavApnoti 22 / evamabhyastazrutena ca dharmakathA'pi vidheyeti tAmAha-'dharmakathayA' vyAkhyAnarUpayA nirjarAM janayati, pAThAntaratazca pravacanaM 'prabhAvayati' prakAzayati, uktaM ca-"pAvayaNI dhammakahI vAdINemittio tavassI y| vijjA siddho ya kavI aTTeva pabhAvagA bhaNiyA // 1 // " 'AgamisassabhahattAe'ti sUtratvAdAgamiSyaditi-AgAmikAlabhAvi 1 syAtribhAge syAtribhAgatribhAge 2 prAvacanI dharmakathiko vAdI naimittikastapasvI ca / vidyA siddhazca kavirapdaiva prabhAvakA bhaNitAH // 11 // // 585 // For Personal & Private Use Only dain Education International
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadraM kalyANaM yasmiMstathA tasya bhAvastattA tayA, yadivA''gamiSyatItyAgamaH - AgAmI kAlastasmin zazvadratayA-ana| varatakalyANatayopalakSitaM karma nivabhAti, zubhAnubandhi zubhamupArjayatIti bhAvaH 23 / itthaM ca paJcavidhakhAdhyAyara| tena zrutamArAdhitaM bhavatIti tadArAdhanocyate zrutasya 'ArAdhanayA' samyagAsevanayA 'ajJAnam' anavabodhaM 'kSapa yati' apanayati, viziSTatattvAvabodhAvApteH, 'na ca saMklizyate naiva rAgAdijanitasaMklezabhAg bhavati, tadvazato navanavasaMvegAvApteH, uktaM hi - "jaha jaha suyamo (mava ) gAhai aisayarasapasara saMjayamapuvaM / taha taha palhAi muNI Nava - navasaMvegasaddhAe // 1 // "tti 24 / zrutArAdhanA caikAgramanaH saMnivezanAta eva bhavatyatastAmAha - ekamayaM - prastAvAcchubhamAlambanamasyetyekAgraM tacca tanmanazca tasya saMnivezanA - sthApanA, ekAgre vA manaH saMnivezanA tayA cittasyeta - stata unmArgaprasthitasya nirodho - niyantraNA cittanirodhastaM karoti 25 / evaMvidhasyApi saMyamAdeveSTaphalAvAptiriti / tamAha - 'saMyamena' paJcAzravaviramaNAdinA 'aNaNhayattaM' ti 'anaMhaskatvam' avidyamAnakarmatvaM janayati, AzravaviramaNAtmakatvAdasya 26 / saMyamavato'pi na tapo vinA karmakSaya iti tadAha - 'tapasA' vakSyamANena 'vodANaM' ti 'vyavadAnaM' pUrvabaddhakarmApagamato viziSTAM zuddhiM janayati 27 / itthaM vyavadAnasya tapo'nantara phalatvAttasya tadAha-vyavadAnena 'akriyam' avidyamAnakriyaM, ko'rthaH - vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnacaturtha bhedaM janayati, 'akriyAkaH' vyuparatakriyA1 yathA yathA zrutamavagAhate atizaya rasaprasarasaMyutamapUrvam / tathA tathA prahlAdayati munirnavanavasaMvegazraddhayA // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 586 // khyazukladhyAnavarttI bhUtvA 'tataH pazcAt ' tadanantaraM 'sidhyati' niSThitArtho bhavati 'budhyate'' jJAnadarzanopayogAbhyA ca vastutattvamavagacchati, na tu navAtmaguNAtyantocchedAtmakamuktivAdinAmivAbuddhimAn bhavati, mucyate saMsArAnna tu | 'dagdhendhanaH punarupaiti bhava' mityAdivAdiparikalpitamuktavatpunarihAgamanavAn ata eva parinirvAtItyAdi prAgvat, Aha- anantaraM tapaso vyavadAnaM phalamuktaM, taca muktyAkhyaphalopalakSakamityatidezenoktamiti kiM punastatphalatvena sAkSAdasyAbhidhAnam ?, ucyate, sUtrakRtAM vaicitryakhyApanArtha, te hi parArthodyatacetasaH pareSAM prajJAprakarSApakarSAvapekSya | kvacitsAkSAdabhidhAnocitAnapyarthAnaspaSTatayA nirdiSTavantaH kvacittu gamyAnapi ca sAkSAdanyatra tUbhayatheti 28 // vyavadAnaM ca satkhapi saMyamAdiSu sukhazAyitAyAmeva bhavatIti tAmevAha, tatra ca sukhaM zete, ko'bhiprAyaH ? - pravacanazaGkAdInAM paralAbhakAmabhoga zarIrasaMbAdhanA dimadanaspRhAdInAM ca krameNAbhAvarUpAsu catasRSu sukhazayyAsu | sthitatvena manovidhAtAbhAvAnnirAkulatayA''sta iti sukhazAyi tasya bhAvaH sukhazAyitA, prAkRtatvAtsUtre yalopaH, tayA'nutsukatvaM ko'rthaH ? - paralAbha divyamAnuSakAmabhogeSu sarvadA niHspRhatvaM, yadivA 'suhasAyA 'tti prAkRtatvAtsukhaM-vaiSayikaM zAtayati - tadgamanaspRhAnivAraNenApanayatIti sukhazAtastasya bhAvaH sukhazAtatA tayA, paThanti ca - 'suhasAeNaM ti, tatra ca sukhazAyaH - sukhena zayanaM tena, yadivA sukhazAtaH - sukhasya zAtanaM tena jIvaH 'anutsukatvaM' viSayasukhaM prati niHspRhatvaM 'janayati' utpAdayati, saMyamAdiSveva niSpannamAnasatvAt, anutsukazca jIvo'nu For Personal & Private Use Only samyaktva. parAkramA. 29 / / 586 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECACANCIASGACASGANG saha kampata ityanukampakaH, sukhotsuko hi mriyamANamapi prANinamavalokayan khasukharasika evAsIt ayaM tu tadviparIta iti duHkhena kampamAnamavalokya tahuHkhaduHkhitayA khayamapi tatkAla eva kampata iti, tathA 'anudbhaTaH' anulvaNaH 'vigatazokaH' naihikArthabhraMze'pi zocate. muktipadabaddhaspRhatvAt , evaMvidhazca prakRSTazubhAdhyavasAyatazcAritramohanIyaM karma kSapayati 29 / sukhazayyAsthitasya cApratibaddhatA bhavatIti tAmabhidhAtumAha-'aprativaddhatayA' manasi |nirabhiSvaGgatayA 'niHsaGgatvaM' bahiHsaGgAbhAvaM janayati, niHsaGgatvena jIva eko rAgAdivikalatayA tata eva 'ekATrAgracittaH' dharmakatAnamanA ekAgratAvibandhakahetvabhAvAt , tatazca divA vA rAtrI vA'sajan, ko'rthaH ?-sadA bahiH saGgaM tyajannapratibaddhazcApi viharati, ko'bhiprAyaH ?-vizeSataH pratibandhavikalo mAsakalpAdinodyatavihAreNa paryaTiti 30 / apratibaddhatA ca viviktazayanAsanatAyAM saMbhavatyatastAmAha-viviktAni-ruyAdyasaMsaktAni zayanAsanAnyu|palakSaNatvAdupAzrayazca yasyAsI viviktazayanAsanastadbhAvastattA tayA 'cAritragurti' caraNarakSAM janayati 'carittagutetti prAgvada , guptacaritrazca jIvo vivikto-vikRtyAdirahita AhAro yasya sa tathA, guptacAritro hi sarvatra niHspRha eva bhavati, tathA dRDhaM-nizcalaM caritramasyeti dRDhacaritrastata evaikAntena-nizcayena rataH-abhiratimAnekAntarataH saMyama iti gamyate, tathA mokSe-muktau bhAvana-antaHkaraNena pratipanna-AzritaH mokSabhAvapratipannaH mokSa eva mayA sAdhayitavya ityabhiprAyavAn aSTavidharmagranthiriva granthi datayA'STavidhakarmagranthistaM 'nirja Join Education Interational For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. riyati' kSapakazreNipratipattyA kSapayati 31 / viviktazayanAsanatAyAM ca vinivarttanA bhavatIti tAmAha-vinivartta-I samyaktva nayA' viSayebhya AtmanaH parAGmukhIkaraNarUpayA 'pApakarmaNAM' sAvadyAnuSThAnAnAm 'akaraNatayA' na mayA pApAni bRhadvRttiH parAkramA. kartavyAnItyevaMrUpayA 'abhyuttiSThate' dharma pratyutsahate, pUrvavaddhAnAM pApakarmaNAmiti prakramaH, cazabdo nirjrnnaan||587|| ntaraM draSTavyaH tataH pUrvabaddhAnAM nirjaraNayA cazabdAdabhinavAnupAdAnena ca taditi karma 'nivartayati' vinAzayati, yadivA pApakarmaNAM-jJAnAvaraNAdInAm 'akaraNayAi'tti ArSatvAd 'akaraNena' apUrvAnupArjanenAbhyuttiSThate mokSAyeti zeSaH, pUrvabaddhAnAM ca karmaNAM nirjaraNayA, anyatprAgvat 40 / viSayanivRttazca kazcitsambhogapratyAkhyAnavAn / saMbhavatyatastadAha-samiti-saMkareNa-khaparalAbhamIlanAtmakena bhogaH sambhogaH,ekamaNDalIkabhoktRtvamiti yo'rthaH tasya pratyAkhyAnaM-gItArthAvasthAyAM jinakalpAdyabhyudyatavihArapratipattyA parihAraH sambhogapratyAkhyAnaM tena 'AlambanAni' glAnAdIni 'kSapayati' tiraskurute, sadodyatatvena vIryAcAramevAvalambate, nirAlambanasya cAyato-mokSaH saMyamo vA sa evArtha:-prayojanaM vidyate yeSAmityAyatArthikAH 'yogAH' vyApArA bhavanti prapaJcatazca pravarttante, tathA 'khakI yena' AtmIyena lAbhena 'santuSyati' nirabhilASo bhavati, parasya lAbhaM no tarkayati no spRhayati no prArthayati no // 587 // di abhilapati, tatra tarkaNaM-manasA yadi mahyamasau dadAtIti vikalpanaM, spRhaNaM-tacchaddhAlutayA''tmana AviSkaraNaM, prArthana-vAcA mahyaM dehIti yAcanam , abhilaSaNaM-tallAlasatayA vAJchanam , ekArthikAni vaitAni nAnAdezajavineyAnu ROLOGROADCALGARLS For Personal & Private Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ grahAyopAttAni, evaMvidhazca yaM guNamavApnoti tamevoktAnuvAdenAha-parassa lAbha ANAsAemANe'tti, 'anAzayamAnaH |AzAviSayamakurvANo'nAkhAdayan vA'bhuJjAno'tarkayannaspRhayannaprArthayamAno'nabhilaSan 'docaMti dvitIyAM sukhazayyAm | 6 'upasaMpadya' prApya viharati, evaMvidharUpatvAttasyAH, tathA ca sthAnAGgam-"ahAvarA doccA suhasejjA-seNaM muMDe bhavittA | hai agArAo aNagAriyaM pavaie samANe saeNaM lAbheNaM santUsati parassa lAbhaM no AsAeti No takei No pIhei No patthei no abhilaseti, se NaM parassa lAbhaM aNAsAemANe atakkemANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasamANe NoM maNaM . | uccAyayaM niyacchati No viNighAyamAvajaitti iha ca 'aNAsAemANe' ityuttaratra vacanAt sthAnAGge ca darzanAt , pUrvatrApi No AsAei' iti [bahu]vacanamanumIyate, tacca gamyatayA na nirdiSTaM lekhakadoSeNa vAna dRzyata iti na vidmaH 33 / / sambhogapratyAkhyAnavatazcopadhipratyAkhyAnamapi saMbhavatIti tadAha, tatropadhiH-upakaraNaM tasya.rajoharaNamukhavastrikAvyatiriktasya pratyAkhyAnaM na mayA'sau grahItavya ityevaMrUpA nivRttirupadhipratyAkhyAnaM tena parimanthaH-svAdhyAyAdikSati 1 athAparA dvitIyA sukhazayyA sa muNDo bhUtvA'gArAdanagAritAM pravrajitaH san svakena lAbhena saMtuSyati parasya lAbhaM nAsvAdayati na* | tarkayati na spRhayati na prArthayati nAbhilaSyati, sa parasya lAbhamanAsAdayan atarkayan aspRhayan aprArthayamAno'nabhilaSyan no manaH | uccAvacaM niyacchati no vinighAtamApadyate For Personal & Private Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. samyaktva parAkramA. bRhadvRttiH 388 ROCCA*** stadabhAvo'parimanthastaM janayati, tathA niSkrAnta upadhernirupadhiko jIvaH 'niSkAsaH' vastrAdyabhilASarahitaH san , etacca padaM kvacideva dRzyate, upadhimantareNa casya bhinnakramatvAnna saMklizyati-na ca mAnasaM zArIraM vA klezamAnoti, uktaM hi-"tassa NaM bhikkhussa No evaM bhavati-parijunne me vatthe sUI jAissAmi saMdhissAmi ukkaMsissAmi tuNNissAmi vokkasissAmi" ityAdi 34 / upadhipratyAkhyAtA cAhAramapi pratyAcaSTe, yato jinakalpikAdireSaNIyAlAme bahUnyapi |dinAnyupoSita evAste'ta AhArapratyAkhyAnamAha-'AhArapratyAkhyAnena' aneSaNIyabhaktapAnanirAkaraNarUpeNa jIviteprANadhAraNarUpe AzaMsA-abhilASo jIvitAzaMsA tasyAH prayogo-vyApAraNaM karaNaM jIvitAzaMsAprayogastaM vyavacchi| natti, AhArAdhInaM hi manujAnAM jIvitamatastatpratyAkhyAne tadAzaMsAsu vyavacchedo bhavati, paThanti ca-'jIviyAsa vippaogaM vocchidiya'tti, tatra jIvitAzayA viprayogo-vividhavyApArastaM vyavacchinatti, jIvitAzayA hyAhAra eva * mukhyo vyApArastatastatpratyAkhyAne zeSavyApAravyavacchedaH sukara eva bhavatIti. tatazca jIvitAzaMsAprayogaM jIvitAzAviprayoga vA vicchidya jIvaH 'AhAram' azanAdikam 'antareNa' vinA na saMklizyati, ko'rthaH?-vikRSTatapo'nuSThAnavAnapi na bAdhAmanubhavati 35 / etaca pratyAkhyAnatrayamapi kaSAyAbhAva eva phalavaditi tatpratyAkhyAnamucyatekapAyapratyAkhyAnena-krodhAdivinivAraNena vIto-vigato rAgo dveSavigamAvinAbhAvitvAttadvigamassa dveSazcAsyeti 1 tasya bhikSo vaM bhavati-parijINa me vastraM sUci yAcayiSyAmi saMdhAsye utkarSayiSyAmi tUNayiSyAbhi (vyeSyAmi) vyutkarSayiSyAmi // 588 // For Personal & Private Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vItarAgastadbhAvaM janayati, 'vItarAgabhAvapaDivanne ya' tti, apicetyasya punararthatvAtpratipannavItarAgabhAvaH punarjIvaH same - rAgadveSAbhAvatastulye sukhaduHkhe yasya sa tathAvidho bhavati, rAgadveSAbhyAM hi tatra vaiSamyasambhavaH, tadabhAve tu samataivAvaziSyate 36 / niSkapAyo'pi yogapratyAkhyAnAdeva muktisAdhaka iti taducyate, tatra yogA - manovAkkAya| vyApArAstatpratyAkhyAnena - tannirodhalakSaNena 'ayogatvaM' vakSyamANanyAyenAyogibhAvaM janayati, ayogI jIvaH ( 'nava' pratyagraM 'karma' sAtAvedanIyAdyapi na badhnAti tatkAraNayogAbhAvAt ) 'pUrvavaddham' iti bhavopagrAhi karmacatuSTayamanyasya tadA'saMbhavAt 'nirjarayati' kSapayati 37 | yogapratyAkhyAnataH zarIramapi pratyAkhyAtameva bhavati, tathA'pi tadAdhA| ratvAnmanovAgyogayostatprAdhAnyakhyApanArthaM tatpratyAkhyAnamevAha, tatra zarIram -- audArikAdi tatpratyAkhyAnena siddhAnAmatizayaguNA na kRSNA na nIlA ityAdayo yasya sa siddhAtizayaguNo gamakatvAdbahuvrIhistadbhAvastattvam uktaM hi"se Na kiNhe Na nIle Na hAlide" ityAdi 'nirvarttayati' janayati, siddhAtizayaguNasaMpannazca jIvo lokAgrabhavatvAt lokAgraM - muktipadam 'upagataH prAptaH 'paramasukhI' atizaya sukhavAn bhavati 38 / sambhogAdipratyAkhyAnAni ca prAyaH sahAyapratyAkhyAna eva sukarANi bhavantIti taducyate - sahAyAH - sAhAyyakAriNo yatayastatpratyAkhyAnena - tathAvidhayogya| tAbhAvinA'bhigraha vizeSa rUpeNa 'ekabhAvam' ekatvaM janayati 'ekIbhAvabhUtazca' ekatvaprAptazca jIvaH ekAlambanatvaM 'bhAvayan ' abhyasyan 'appajhaMjha' tti alpazabdo'bhAvavacanaH, tatazcAlpajhaJjhaH - avidyamAnavAkkalahastathA'lpakapAyaH - avidya For Personal & Private Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 589 // mAnakrodhAdiH 'appatumaMtumi tti alpam - avidyamAnaM tvaM tvamiti khalpAparAdhinyapi tvamevaM purA'pi kRtavAn tvamevaM | sadA karoSItyAdi punaH punaH pralapanaM yasya sa tathA, saMyamabahulaH saMvarabahula iti prAgvad, ata eva 'samAhIe yAvitti 'samAhitaH' jJAnAdisamAdhimazcApi bhavati 39 / evaMvidhazvAnte bhaktapratyAkhyAtA bhavatIti tatpratyAkhyAnamAha| 'bhaktapratyAkhyAnena' AhAraparityAgarUpeNa bhaktaparijJAdinA anekAni bhavazatAni niruNaddhi, tathAvidhadRDhAdhyavasAyatayA | saMsArAlpatvApAdanAditi bhAvaH 40 / sAmprataM sakalapratyAkhyAnapradhAnaM sadbhAvapratyAkhyAnamAha-tatra sadbhAvena - sarvathA punaHkaraNAsaMbhavAtparamArthena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpA zailezItiyAvat tena, na vidyate nivRttiHmuktimaprApya nivarttanaM yasmiMstad anivRtti zukladhyAnaM caturthabhedarUpaM janayati, pAThAntaratazca 'nivRttiM' dvisamayasthitikasyApi vedyakarmaNo bandhavyAvRttiM janayati, 'aNiyahiM paDivaNNe ya'tti pratipannAnivRttiH pAThAntarataH pratipannanivRttizvAnagAraH 'catvAri' catuHsaGkhyAni kevalinaH 'kasmaMsa'tti kArmagranthikaparibhASayA'Mzazabdasya satparyAyatvAt satkarmANi kevalisatkarmANi bhavopagrAhINi kSapayati, zeSaM spaSTam 41 / etacca pratyAkhyAnaM prAyaH pratirUpatAyA| meva bhavatIti tAmAha - 'paDirUvayAe 'tti, pratiH - sAdRzye, tataH pratIti - sthavirakalpikAdisadRzaM rUpaM - veSoM yasya |sa tathA tadbhAvastattA tayA - adhikopakaraNaparihArarUpayA lAghavamasyAstIti lAghavI tadbhAvo lAghavitA tAM dravyataH | svalpopakaraNatvena bhAvatastvapratibaddhatayA janayati, laghubhUtazca jIvaH 'apramattaH' pramAdahetUnAM parihArata itareSAM cAMGgI For Personal & Private Use Only samyaktva parAkramA. 29 ||589 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSRSRSRSRSRSRSRSR karaNataH, tathA 'prakaTaliGgaH' sthavirAdikalparUpeNa vratIti vijJAyamAnatvAt 'prazastaliGgaH' jIvarakSaNaheturajoharaNAdidhArakatvAd vizuddhasamyaktvaH' tathApratipattyA samyaktvavizodhanAt, tathA sattvaM ca-ApatsavaikalyakaramadhyavasAnakara ca samitayazca-uktarUpAH samAptAH-paripUrNA yasya sa samAptasattvasamitiH, sUtre niSTAntasya prAkRtatvAtparanipAtaH, tata eva sarvaprANabhUtajIvasattveSu vizvasanIyarUpaH, tatpIDApariharitvAt , 'apaDileha'tti alpArthe naJ, tato'pratyupekSita ityalpopakaraNatvAdalpapratyupekSaH, paThyate ca-'appapaDilehitti, jitAni-vazIkRtAni yatirahamitipratyayAtkathaJcitpariNAmAnyathAtve'pIndriyANi yena sa tathA, vipulena-anekabhedatayA vistIrNena tapasA samitibhizca sarvaviSayAnugatatvena vipulAbhireva samanvAgato-yukto vipulatapaHsamitisamanvAgatazcApi bhavati, pUrvatra samitInAM paripUrNatvAbhidhAnena sAmastyamuktam , iha tu tAsAM sArvatrikatvamiti na paunaruktyam 42 / pratirUpatAyAmapi vaiyAvRttyAdeva viziSTaphalAvAptirityetadanantaraM vaiyAvRttyaM, tatra vyAvRtaH-kulAdikAryeSu vyApAravAMstadbhAvo vaiyAvRttyaM tena tIrthakaranAmagotraM karma nivanAti, uktaM hi taddhetukIrtanAvasare-"veyAvace samAhI ya"tti 43 / vaiyAvRttyavAMzca sarvaguNabhAjanaM bhavatIti sarvaguNasaMpannatAmAha-sarvaguNA-jJAnAdayastaiH saMpanno-yuktastadbhAvaH sarvaguNasaMpannatA tayA 'apunarAvRttiM' punarihAgamanAbhAvo muktiritiyAvattAM janayati, apunarAvRttiM prApta eva prAptako jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM 'no' naiva 'bhAgI' bhAjanaM bhavati, tannibandhanayohamanasorabhAvAt , siddhisukhabhAjanameva bhavatIti For Personal & Private Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bhAvaH 44 / sarvaguNasaMpannatA ca rAgadveSaparityAgato jAyata iti vItarAgatAmAha-vItarAgatayA' rAgadveSApagama- samyaktva rUpayA bandhanAni-rAgadveSapariNAmAtmakAni, tRSNA-lobhastadrUpANi bandhanAni tAni ca vyavacchinatti, pAThAntaratabRhadvRttiH parAkramA.. zca 'snehAnuvandhAni tRSNAnubandhAni ca' tatra snehaH-putrAdiviSayaH tRSNA-dravyAdiviSayA tadrUpANyanubandhanAni tu||590|| anugatAnyanukUlAni vA bandhanAni, atidurantatvakhyApanArthaM ca rAgAntargatatve'pi pRthak tRSNAsnehayorupAdAnaM, tatazca 8 manojJeSu zabdarasarUpagandheSu (sacittAcittamizreSu-khyAdidravyeSu) caiva virajyate, tRSNAnehayoreva rAgahetutvAt , Aha kapAyapratyAkhyAnaphalena vItarAgatoktaiva tatkimarthamasyAH pRthagupAdAnam ?, ucyate, rAgasyaiva sakalAnarthamUlatvakhyApanAhArtha 45 / rAgadveSAbhAve ca tAttvikAH zramaNaguNAH, teSu ca prathamavrataparipAlanopAyatvAtkSAntireva prathameti tAmAha, tatra kSAntiH-krodhajayastayA 'parIpahAn' arthAdvadhAdIn 'jayati' parIpahAdhyayanoktanyAyato'bhibhavati 46 / zAntisthitenApi na muktiM vinA'zeSatrataparipAlanaM kartuM zakyamiti tAmAha-muktiH-nirlobhatA tayA kiJcanAbhAvo'kiJcanaM, 8|ko'rthaH ?-niSparigrahatvaM janayati,akiJcanazca jIvo'rthe lolA-lampaTA arthalolAcaurAdayasteSAM na prArthanIyaH-prastAvAdvAdhitumanabhilapaNIyo bhavati 47 / lobhAvinAbhAvinI ca mAyeti tadabhAve'vazyaMbhAvyArjavamatastadAha-'ajavayA-1x // 590 // e'tti sUtratvAd RjuH-avakrastadbhAva ArjavaM tena-mAyAparihArarUpeNa kAyena Rjureva RjukaH kAya kastadbhAvastattA|kubjAdiveSabhUvikArAdyakaraNataH prAJjalatA tAM tathA bhAvaH-abhiprAyastasmiMstena vA RjukatA bhAvajukatA-yadanya-18 For Personal & Private Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvicintayana lokapatyAdinimittam anyadvAcA kAyena vA samAcarati tatparihArarUpA, evaM bhASAyAmRjukatA bhASarjukatA-yadupahAsAdihetoranyadezabhASayA bhASaNaM tatparityAgAtmikA, tathA-'avisaMvAdanaM' parAvipratAraNaM janayati, tathAvidhazcAvisaMvAdanasaMpannatayopalakSaNatvAtkAyarjukatAdisaMpannatayA ca jIvo dharmasyArAdhako bhavati, vizuddhAdhyavasA-2 yatvenAnyajanmanyapi tadavApteH 48 / evaMguNasyApi na vinayaM vinA samagraphalAvAptiH, sa ca mArdavAdeveti tadAha-'maddahai vayAe'tti mArdavena gamyamAnatvAbhyasyamAnena 'miumahavasaMpannetti mRduH-dravyato bhAvatazcAvanamanazIlastasya (bhaavH| karma vA) mArdavaM yatsadA mArdavopetasyaiva bhavati tena saMpannaH-tadabhyAsAtsadA mRdukhabhAvo mRdumArdavasaMpannaH san 'aSTau | madasthAnAni' jAtikulabalarUpatapaaizvaryazrutalAbhAvaleparUpANi,uktaM hi-"jAtIkulabalarUve tavaIsariesuelAbhe"tti, |'niSThApayati' vinAzayati, paThanti ca-'maddavayAe NaM jIve aNussiyattaM jaNeti, aNussie NaM jIve miumaddavasaMpanne aTTa mayaTThANANi Ni?veti' atra cAnutsiktatvam-anubhUtatvamanyatprAgvat 49 / etadapi tattvataH satyavyavasthitasyaiva bhavati, tatrApi ca bhAvasatyaM pradhAnamiti tadAha-'bhAvasatyena' zuddhAntarAtmatArUpeNa pAramArthikAvitathatvena 'bhAvavizuddhiM' vizuddhAdhyavasAyAtmikAM janayati, bhAvavizuddhau vartamAno jIvo'hatprajJaptasya dharmasya 'ArAhaNayAe'tti 'ArAdhanayA' | anuSThAnena 'abhyuttiSThate' muktyarthamutsahate, yadivA''rAdhanAyai-AvarjanArthamabhyuttiSThati, arhatprajJaptasya dharmasyArAdhanayA''rAdhanAyai vA'bhyutthAya paraloke-bhavAntararUpe dharmaH paralokadharmastasya, pAThAntarataH paraloke vA''rAdhako bhavati, Join Education International For Personal & Private Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 591 // presa jinadharmAvItyA viziSTabhavAntaraprAptyA veti bhAvaH 50 / bhAvasatyena karaNasatyaM saMbhavatIti tadAha karaNe samyaktva satyaM karaNasatyaM yatpratilekhanAdikriyAM yathoktAM samyagupayuktaH kurute tena karaNazaktiM tanmAhAtmyAt purA'nadhyava parAkramA. |sitakriyAsAmarthyarUpAM janayati, tathA karaNasatye vartamAno jIvo yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati, sa hi sUtramadhIyAno yathaiva kriyAkalApavadanazIlaH karaNazIlo'pi tathaiveti 51 / evaMvidhasyaiva yogasatyamapi bhavatIti tadAhayogA-manovAkAyAsteSAM satyam-avitathatvaM yogasatyaM tena yogAn 'vizodhayati' kliSTakarmabandhakatvAbhAvato nirdoSAn karoti 52 / etacca satyaM guptyanvitasyaiva bhavatyato yathAkramaM tadabhidhAnaM, tatra ca 'manoguptatayA' manoguptirUpayA jIvaH aikAyaM prastAvAddhamaikatAnicittatvaM janayati, tathA caikAgracitto jIvo guptam-azubhAdhyavasAyeSu gacchadrakSituM mano yenAsau guptamanAH san , niSThAntasya paranipAtaHprAgvat, saMyamArAdhako bhavati, tatra manonirodhasya pradhAnatvAditi bhAvaH 53 / 'vAgguptatayA' kuzalavAgudIraNarUpayA 'nirvikAraM' vikathAdyAtmakavAgvikA-||4|| rAbhAvaM janayati, tatazca nirvikAro jIvo vAggupta iti, pravIcArApravIcArarUpatvena dvividhatvAttadgateH sarvathA vAgnirodhalakSaNavAgguptisamanvitaH sannadhyAtma-manastasya yogA-vyApArA dharmadhyAnAdayasteSAM sAdhanAni-ekAgratAdIni // 591 // taiyukto'dhyAtmayogasAdhanayukto bhavati, viziSTavAgguptirahito hi na cittaikAgratAdibhAg bhavediti bhAvaH, anye tu 'nidhiyAreNaM jIve vayaguttayaM jaNayati' ityetAvadeva paThanti, taca spaSTameva 54 / 'kAyaguptaH' zubhayogapravRttyAtmakakA. For Personal & Private Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaguptimAn 'saMvaram' azubhayoganirodharUpaM janayati, saMvareNa gamyamAnatvAdabhyasyamAnena kAyaguptaH punaH sarvathA - niruddha kAyikavyApAraH pApasya - 'pAve kamme vere' ityAdivacanAtkarmaNa AzravA - upAdAnahetavo hiMsAdayaH pApAzravAstannirodhaM karoti, tAttvikyA asyA etatphalatvena supratItatvAt 55 / itazca guptitrayAdyathAkramaM manaH samAdhAraNAdisambhava iti tadAha - tatra 'maNasamAhAraNayAe 'tti manasaH samiti - samyag AGiti - maryAdayA''gamAbhihitabhAvAbhivyAtyA'vadhAraNA - vyavasthApanaM manaH samAdhAraNA tathA 'ekAgryam' uktarUpaM janayati, ekAgryaM janayitvA 'jJAnaparyavAn' viziSTataravastutattvAvabodharUpAn janayati, jJAnaparyavAn janayitvA samyaktvaM vizodhayati, vizuddhatvaM cAsya vastutattvAvagame tadviSayA rucirapi zuddhataraiva saMbhavatItikRtvA, ata eva ca mithyAtvaM ca nirjarayati 56 / 'vaisamAhAraNayAe 'tti 'vAkrasamAdhAraNayA' khAdhyAya eva vAgnivezanAtmikayA, vAcA sadhAraNA vAksamA dhAraNA, yena te vacaso'pi viSayAH, prajJApanIyA ityarthaH teSAmevAnyathAtvasambhavena vizeSaNasAphalyAt, iha ca tadviSayA darzanaparyavA apyupacAratastathoktAstatazca vAksAdhAraNAzca te darzanaparyavAzca samyaktvabhedarUpA vAksAdhAraNadarzanaparyavAstAn vizodhayati, 'devie daMsaNasodhI' iti vacanAddravyAnuyogAbhyAsatastadviSayAzaGkAdimAlinyApanaya| nena vizuddhAn karoti, vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhabodhikatvaM nirvarttayati, tata eva durlabhabodhi1 dravyAnuyogAddarzanazuddhiH For Personal & Private Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 592 // katvaM nirjarayati 57 / 'kAyasamAhAraNayAe'tti 'kAyasamAdhAraNayA' saMyamayogeSu zarIrasya samyagvyavasthApanarUpayA samyaktva'caritraparyavAn' cAritrabhedAn kSAyopazamikAniti gamyate vizodhayati, tadunmArgapravRttita eva prAyasteSAmatIcArakAluSyasambhavAt, caritraparyavAn vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati, sarvathA basata utpattyasambhava iti puurvmpi| parAkramA. kathaJcitsadeva yathAkhyAtacAritraM cAritramohodayamalinitaM tannirjaraNena nirmalIkurute, yathAkhyAtacAritraM vizodhya catvArItyAdi sarva prAgvat 58 / evaM samAdhAraNAtrayAdyathAkramaM jJAnAditrayasya zuddhiruktA, phalaM punarasya kimityAzaGkAyAM yathAkramametatphalamAha-jJAnamiha prastAvAt zrutajJAnaM tatsaMpannatayA jIvaH sarvabhAvAnAm-azeSajIvAdihai padArthAnAmabhigamo-jJAnaM sarvabhAvAbhigamastaM janayati, tathA saM(tatsaM)panno jIvaH 'cAurate'tti uktanItitazcatura|ntasaMsArakAntAre naiva 'vinazyati' itastataH paryaTanena muktimArgAdvizeSeNa dUrIbhavati, amumevArtha dRSTAntadvAreNa spaSTa|taramAha-yathA 'sUcI' pratItA sasUtrA suprApatayA 'na vinazyati' kacavarAdipatitA'pi na vizeSeNa dUrIbhavati tathA jIvaH saha sUtreNa-zrutena vartata iti sasUtraH saMsAre na vinazyati, uktaM ca-"sUI jahA sasuttA Na NassaI kayavaraMmi paDiyAvi / jIvo tahA sasutto Na Nassai gaovi saMsAre // 1 // " tata eva jJAnaM ca-avadhyAdi vinayazca-jJAna 592 // | vinayAdiH tapazca-vakSyamANaM cAritrayogAH-cAritrapradhAnA vyApArA jJAnavinayatapazcAritrayogAstAn prApnoti, | 1 sUciryathA sasUtrA na nazyati kacavare patitA'pi / jIvastathA sazruto na nazyati gato'pi saMsAre // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ myaktvasamAnyati . tatazca parmiti yati' na jJAnadazenaprakAsaMyojayan' prAtasAra CCCCCCASEARCCCCX tathA khasamayaparasamayayoH saMghAtanIyaH-pramANapuruSatayA mIlanIyaH khasamayaparasamayasaMghAtanIyo bhavati, iha ca khasamayaparasamayazabdAbhyAM tadvedinaH puruSA ucyante, teSveva saMzayAdivyavacchedAya mIlanasaMbhavAt 59 / 'darzanasaMpannatayA' kSAyopazamikasamyaktvasamanvitayA bhavahetubhUtaM mithyAtvaM bhavamithyAtvaM tasya chedanaM-kSapaNaM bhavamithyAtvacchedanaM karoti,ko'rthaH ?-kSAyikasamyaktvamavApnoti, tatazca paramiti-uttarakAlamutkRSTatastasminneva bhave madhyamajaghanyApekSayA tRtIye turye vA janmanyuttarazreNyArohaNena kevalajJAnAvAptau 'na vidhyAyati' na jJAnadarzanaprakAzAbhAvarUpaM vidhyAnamavAmoti, kintu 'anuttareNa' kSAyikatvAtpradhAnena jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzanaM tena 'AtmAnaM' khaM 'saMyojayan' pratisama yamaparApareNopayogarUpatayotpadyamAnena ghaTayan , saMyojanaM ca bhede'pi syAdata Aha-(samma-samyaka) 'bhAvayan' tenAdAtmAnamAtmasAnnayan 'viharati' bhavasthakevalitayA muktatayA vA''ste, paThanti ca-'aNuttareNaM NANadasaNeNaM viharaiti * atra ca lakSaNe tRtIyA 60 |critrsNpnntyaa 'zailezIbhAvaM'ti zilAnAmime zailAH-parvatAsteSAmIzaH zailezo-meruH sa iva zailezo-muniniruddhayogatayA'tyantasthairyeNa tasyeyamavasthA-zailezItasyA bhAvaH azailezasya vA zailezIbhavanaM zailezIbhAvaH, ityAdiranekadhA vyutpattiH, uktaM hi-"seleso kira merU selesI hoi thaa'clyaa| houM va aseleso | selIsI hoi thirayAe // 1 // ahavA seloca isI selesI hoi so hu thirayAte / seva aselI hoI selIsI | 1 zailezaH kila meruH zalezI bhavati yA tathA'calatA / bhUtvA vA'zailezaH zailezIbhavati sthiratayA // 1 // athavA zaila iva RSiH zailarSiH (selesI) bhavati sa eva sthiratayA / sa eva azailIbhavati zailezI For Personal & Private Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya.. samyaktva parAkramA. bRhaddhRttiH // 59 // 22 hoalovaao||2||siilN va samAhANaM Nicchayato savasaMvaro so y| tasseso sIleso selesI hoi tayavatthA // 3 // " tamevaMvidhaM zailezIbhAvaM janayati, tajananAca zailezIpratipanno 'viharati Aste'ntarmuhUrtamiti zeSaH, paThanti ca| 'selesI paDivanne aNagAre cattAri kevalikammase khaveti, tato pacchA sijjhati bujjhai' ityAdi prAgvat 61 / caritraM cendriyanigrahAdeva jAyata iti pratyekaM tannigrahamAha-zrotrendriyasya nigrahaH-khaviSayAbhimukhamanudhAvato niyamanaM zrotrendriyanigrahastena 'manojJAmanojJeSu' abhimatetareSu zabdeSu yathAkramaM rAgadveSayornigraho rAgadveSanigrahastaM janayati, tathA ca tatpratyayikaM-rAgadveSanimittaM karma na banAti pUrvabaddhaM ca nirjarayati, tannigrahe zubhAdhyavasAyapravRtteriti bhaavH| evaM cakSurindriyanigraheNa 63 ghANendriyanigraheNa 64 jihvendriyanigraheNa 65 sparzanendriyanigraheNa ca idameva vAcyaM, navaraM cakSurindriyeSvityupacArAccakSurindriyagrAhyeSu rUpeSviti yo'rthaH, yathApradhAnaM cAtrendriyanirdezaH, prAdhAnyaM ca pATavAdyapekSamiti bhAvanIyam 66 / etannigraho'pi kaSAyavijayAdbhavatyataH krameNa tadvijayamAha-tatra krodhasya vijayodurantAdiparibhAvanenodayanirodhaH krodhavijayastena krodhena-kopAdhyavasAyena vedyata iti krodhavedanIyaM-taddhetubhUtapudgalarUpaM karma na banAti "jaM veei taMbaMdhaI"tti vacanAt , tathA pUrvabaddhaM prakramAttadeva nirjarayati, tata eva viziSTajIvavIollAsAt 67 / evaM mAnavijayena 68 mAyAvijayena 69 lobhavijayena 70 cAbhidheyam / etajjayazca na premadveSami1 bhavatyalopAt // 2 // zIlaM vA samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zailezaH zailezI bhavati tadavasthA // 3 // For Personal & Private Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ -% 2 %ARATor* dhyAdarzanavijayaM vinA'taH sa ucyate-'pijatti prema rAga ityarthaH sa ca dveSazca-aprItirUpo mithyAdarzanaM ca-sAMzayikAdi premadveSamithyAdarzanAni tadvijayena 'NANadaMsaNacaritArAhaNayAe'tti jJAnadarzanacAritrArAdhanAyAm 'abhyuttiSThate' udyacchati premAdinimittatvAttadvirAdhanAyAH, tatazcASTavidhasya karmaNo madhya iti gamyate, 'kammagaMThivimoyaNayAe'ti karmagranthiH-atidurbhedaghAtikarmarUpastasya vimocanA-kSapaNA karmagranthivimocanA tasyai ca, casya gamyamAnatvAttadartha cAbhyuttiSThate ityanuvartya yojyate, paThanti ca-'aTThavihakammavimoyaNAe'ti spaSTam , abhyutthAya ca kiM karotItyA ha-'tatprathamatayA' tatpUrvatayA, na hi tena tatpurA kSapitamAsIditi, AnupUrvyA anatikrameNa yathAnupUrvIma(via)aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma 'udghAtayati' kSapayati, atra ceyaM kSapaNAnupUrvI-prathamamanantAnubandhinaH krodhAdIn yugapadantarmuhUrtena kSapayati, tadanantabhAgaM ca mithyAtve prakSipati, tatastena sahaiva mithyAtvaM kSapayati, pravarddhamAnAtitIvrazubhapariNAmatvAt , atisaMbhRtadavAnala ivArddhadagdhendhana indhanAntaraM, tato mithyAtvAMzaM samyagmithyAtve prakSipya tatkSapayati, tato'pi tadaMzasahitaM samyaktvaM, tadanu samyaktvAvaziSTadalikasahitamapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapadeva kSapitumArabhate, tatkSapaNaM ca kurvannetAH prakRtIH kSapayati, tadyathA-"gaiANupuci do do jAINAmaM ca jAva cauriMdI / AyAvaM ujjo thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 1 // sAhAramapajattaM NihANi ca 1 gatyAnupUvyau~ dve dve jAtinAma ca yAvaccaturindriyam / AtapamudyotaM sthAvaranAma ca sUkSmaM ca // 1 // sAdhAraNamaparyAptaM nidrAnidrAM ca A5%25A5% For Personal & Private Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. samyaktva parAkramA. bRhadvRttiH // 594 // 29 payalapayalaM c| thINaM khavei tAhe avasesaM jaMca aTThaNhaM // 2 // " tato'pi kiJcitsAvazeSaM napuMsakavedamadhye prakSipya tatsamanvitaM kSapayati, evaM taduddharitasahitaM strIvedaM, tadavaziSTAnvitaM ca hAsyAdiSaT, tadaMzasahitaM ca puruSavedakhaNDadvayaM yadi puruSaH pratipattA, atha strI napuMsakaM vA tataH khakhavedakhaNDadvayaM, tataH kSipyamANavedatRtIyakhaNDasahi saMjvalanakopaM kSapayati, evaM pUrvapUrvAzasahitamuttarottaraM kSapayati yAvat saMjvalanalobhaH, tattRtIyakhaNDaM tu saGkhayeyAni khaNDAni kRtvA pRthakkAlabhedena kSapayati, tatra ca tatkSapaNAkAlaH pratyekaM sarvatra cAntarmuhUrtameva, itthaM caitadantarmuhUrtasyA saGkhyabhedatvAt , tatastaccaramakhaNDamapi punarasaGkhayeyasUkSmakhaNDAni karoti. tAni ca pratisamayamekaikatayA kSapayati, tacaramakhaNDamapi punarasaGkhyeyasUkSmakhaNDAni kRtvA tathaiva kSapayati. evaM ca mohanIyaM kSapayitvA'ntarmuhUtte yathAkhyAtacAritramanubhavaMzchadmasthavItarAgatAdvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale nAma prakRtIzca devagatyAdyAHkSapayati, yata uktam-"vIsa miUNa niyaMTho dohi u samaehiM kevale sese / paDhame NihaM payalaM NAmassa imAoM pyddiio||1|| devagati ANupuccI viuvi saMghayaNa pddhmvjjaaii| annayaraM saMThANaM titthayarAhAraNAmaM ca // 2 // " caramasamaye tu yatkSa 1 pracalApracalAM ca / styAnaddhi kSapayati tadA avazeSa yaccASTAnAm // 2 // 2 vizramyanirgrantho dvAbhyAM tu samayAbhyAM kevale zerSe / prathame nidrAM pracalAM nAna imAH prakRtIH // 1 // devagatyAnupUvyau~ vaikriyaM saMhanAni prathamavarjAni / anyatarat saMsthAnaM tIrthaMkaramAhArakanAma ca // 2 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbar og
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 -5 zApayati tatsUtrakRdAha-paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM navavidhaM darzanAvaraNIyaM paJcavidhamantarAyam, 'ee'tti liGgavyatyayAde tAni 'trINyapi' vakSyamANarUpANi 'kammaMse'tti satkarmANi 'yugapat ekakAlaM kSapayati, sthApanA ceyam // 'tataH' iti kSapaNAtaH 'pazcAd' anantaraM nAsyottaraM pradhAnamanyat jJAnamastItyanuttaram , 'anantam' avinAzitayA viSayAnantatayA ca 'kRtsnaM kRtstravastuviSayatvAt 'paripUrNa sakalakhaparaparyAyaparipUrNavastuprakAzakatvAt 'nirAvaraNam' azepAvaraNavigamAt 'vitimiraM' tatra sati kvacidapyajJAnatimirAbhAvAt 'vizuddhaM sakaladoSavigamAt 'lokAlokaprabhAvakaM tatkharUpaprakAzakatvAt , pAThAntaratazca-'lokAlokakhabhAvaM' saMkrAntalokAlokasakalakharUpatvAt kevalam-asahAyaM varaM |zeSajJAnApekSayA jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzanaM tataH kevalavarazabdAbhyAM vizeSaNasamAse kevalavarajJAnadarzanaM 'samutpAdayati' janayatyAtmana iti gamyate, sa ca yAvat 'sayogI' manovAkkAyavyApAravAn bhavati tAvaca kimityAha-IraNamIryA6 gatistasyAH panthA yadAzritA sA bhavati tasmin bhavamadhyAtmAditvAki airyApathikam , upalakSaNaM ca pathigrahaNaM, tiSThato'pi sayogasveryAsambhavAt , saMbhavanti hi sayogitAyAM kevalino'pi sUkSmA gAtrasaJcArAH, yata Aha-"kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittANaM sAharijA pabhU NaM bhaMte ! kevalI / 1 kevalI bhadanta ! asmin samaye yeSvAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA'vagAhya saMharet prabhurbhadanta ! kevalye For Personal & Private Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. samyaktva bRhadvAttiH parAkramA. // 595 // skerstock tesu cevAgAsapaesesu paDisAharittae ? No iNamaTe samaDhe, kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAI havaMti, calovagaraNattAe kevalI No saMcAeti tesu cevAgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae" tadevaM pathisthastiSThaccairyApathikaM karma banAti, tacca kIgityAha-sukhayatIti sukhaH sparzaH-AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tatsukhasparza dvau samayau yasyAH sA dvisamayA tathAvidhA sthitirasyeti dvisamayasthitikaM, dvisamayasthitikatvameva bhAvayitumAha-tat prathamasamaye baddham-AtmasAtkRtaM sparzAvinAbhAvitvAcAsya spRSTaM ca, dvitIyasamaye veditam-anubhUtamudayAnyathAnupapattyA cAsyoditaM ca, tRtIyasamaye nirjIrNa-parizaTitaM, taduttarakAlasthiteH kaSAyahetutvAt, uktaM hi"jogA payaDipaesaM ThitiaNubhAgaM kasAyao kuNati"tti, dvisamayasthitikabandhasya tu yogasambhave'vazyambhAvitvAdihAbhidhAnaM, tadavazyambhAvitA tu No kammehi~ vivarIyaM jogadabehiM bhavati jIvassa / tassAvatthANe NaNu siddho dusmyNtthitibNdho||1||' iti yuktito'vaseyA, atazca tadvaddhaM-jIvapradezaiH zliSTamAkAzena ghaTavat tathA spRSTaM masRNamaNikuDyApatitasthUlazilAzakalacUrNavat, anena vizeSaNadvayena tasya nidhattanikAcitAvasthayorabhAvamAha, 'udI 1 teSvevAkAzapradezeSu pratisaMhartu ?, naiSo'rthaH samarthaH, kevalinazcalAni zarIropakaraNAni bhavanti, calopakaraNatayA kevalI na zaknoti teSvevAkAzapradezeSu hastaM vA pAdaM vA pratisaMhartum // 2 yogAt prakRtipradezabandhaM sthityanubhAgabandhaM kaSAyataH karoti / 3 na karmadravyANi viparItAni yogadravyebhyo bhavanti jIvasya / tasyAvasthAne nanu siddho dvisamayasthitibandhaH // 1 // // 50 For Personal & Private Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ritam' udayaprAptam udIraNAyAstatrAsambhavAt 'veditaM' tatphalasukhAnubhavanena 'nirjINa' kSayamupAgataM 'seyAle yatti sUtratvAd eSyakAle' caturthasamayAdAvakarma cApi bhavati, tajjIvApekSayA punastasya tathAvidhapariNAmAbhAvAt , etacaivaMvidhavizeSaNAnvitaM sAtakarmaivAsau badhnAti, yata uktam-"appaM bAyara mauyaM bahuM ca rukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahatvayaMti ya sAyAbahulaM ca taM kammaM // 1 // " 71 / ayaM ca dezonapUrvakoTImantarmuhUrtAdipramANaM vA kAlaM vihRtya yathA zailezImavApyAkarmatAM labhate tathA darzayan zailezyakarmatAdvAramarthato vyAcikhyAsurAha-'atheti kevalAvAtyanantaram 'AyuSkaM' jIvitamantarmuhUrttAdiparimANaM pAlayitvA, antarmuhUrtaparimANA'ddhA-kAlo'ntarmuhUrtAddhA sADavazeSam-uddharitaM yasmiMstadantarmuhUrtAddhAvazeSaM tathAvidhamAyuraskhetyantarmuhUrtAddhAvazeSAyuSkaH san , pAThAntaratazcAntarmuhUrtAvazeSAyuSkaH, paThanti ca- aMtomuhuttaaddhAvasesAe'tti prAkRtatvAdantarmuhUrtAvazeSAddhAyAM 'yoganirohaM karemANe'tti yoganirodhaM kariSyamANaH sUkSmA kriyA-vyApAro yasmiMstatsUkSmakriyamapratipatanazIlamapratipAti adhaHpatanAbhAvAt , zuklaM dhyAnaM 'samudAyeSu hi vRttAH zabdA avayaveSvapi vartanta' iti zukladhyAnatRtIyabhedaM dhyAyan 'tatprathamatayA' tadAdyatayA manaso yogo manoyogaH-manodravyasAcivyajanito vyApArastaM niruNaddhi, tatra ca paryAptamAtrasya sajJino jaghanyayogino yAvanti manodravyANi tajanitazca yAvadyApArastadasaGkhyaguNavihInAni manodravyANi 1 alpaM bAdaraM mRdu bahu ca rUkSaM ca zukla caiva / mandaM mahAvyayamiti ca sAtabahulaM ca tatkarma // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 596 // tadyApAraM ca pratisamayaM nirundhannasaMkhyeya samayaistatsarvanirodhaM karoti, yata uktam - "pajattamittasaNNissa jattiyAI | jahaNNajogissa / honti maNodavAI tadyAvAro ya jammetto // 1 // tayasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhamANo so / maNaso savaNirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM // 2 // " tadanantaraM ca vAMco vAci vA yogo bhASAdravyasAcivyajanito | jIvavyApArastanniruNaddhi, tatra ca paryAptamAtradvIndriyajaghanyavAgyogaparyAyebhyo'saMkhyeyaguNavihInAMstatparyAyAn samaye | samaye nirundhanna saMkhyeya samayaiH sarvavAgyogaM niruNaddhi, yata uktam - "pajattamittabiMdiya jahannavaijogapajjavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM samae samae niraMto // 3 // savvavaijogarohaM saMkhAIehi kuNai samaehiM / " 'ANApANuNiroha' ti AnApAnau - ucchAsaniHzvAsau tannirodhaM karoti, sakalakAyayoganirodhopalakSaNaM caitat taM ca kurvan prathamasamayo-tpanna sUkSmapanakajaghanya kAyayogato'saGkhadheyaguNahInaM kAyayogenaikaikasamaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcannasaGkhayeyasamayaireva sarva niruNaddhi, yata uktaM ca- " tatto ya suhumapaNayassa paDhamasamaovavaNNassa // 4 // jo kira jahaNNajoo tayasaMkhejjaguNahINa mekeke / samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muMcaMto // 5 // ruMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmeti // 6 // " itthaM yogatrayanirodhaM vidhAya ISaditi - khalpaH prayatnApekSayA paJcAnAM hakhAkSarANAm aiuRlR ityevaMrUpANAmuccaraNamuccAro-bhaNanaM tasyAddhA - kAlo yAvatA ta uccAryanta | ISatpaJcAkSaroccAraNAddhA tasyAM ca Namiti prAgvat anagAraH samucchinnA - uparatA kriyA - manovyApArAdirUpA yasmiM For Personal & Private Use Only samyaktva parAkramA. 29 // 596 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatsamucchinnakriyaM na nivarttate karmakSayAtprAgityevaMzIlam anivartti zukladhyAna caturthabhedarUpaM 'dhyAyan' zailezyavasthAmanubhavanniti bhAvaH hakhAkSarocAraNaM ca na vilambitaM drutaM vA kintu madhyamameva gRhyate, yata Aha - "hassakkharAI majjheNa jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigato tattiyamittaM tao kAlaM // 1 // " evaMvidhazca yatkurute tadAha'vedanIyaM' sAtAdi 'AyuSkaM' manuSyAyuH 'nAma' manujagatyAdi 'gotraM ca' uccairgotram 'ee'ti etAni catvAryapi 'kammaMsi'tti satkarmANi yugapatkSapayati, etatkSapaNAnyAyazca bhASyagAthAbhyo'vaseyaH, tAzvemAH- "tayasaMkhejjaguNAe guNaseDhIeN raiyaM purAkammaM / samae samae khavayaM kammaM selesikAleNaM // 1 // savaM khaveti taM puNa NilevaM kiMci ducarime samae / kiMcicca hoi carime selesIe tayaM vocchaM // 2 // maNuyagaijAitasabAyaraM ca pajjattasubhagamAejaM / aNNayaraveyaNijjaM NarAumucaM jaso NAmaM // 3 // saMbhavato jiNaNAmaM NarANupuvI ya carimasamayammi / sesA jiNa| saMtAto dudharimasamayaMmi NiGkaMti // 4 // " 'tataH' iti vedanIyAdikSayAnantaram 'orAliyakammAI ca'tti audArikakArmaNe zarIre upalakSaNatvAttaijasaM ca 'savAhiM vippajahaNAhi 'nti 'sarvAbhiH' azeSAbhirvizeSeNa vividhaM vA prakarSato hAnayaH 1 tadasaMkhyaguNayA guNazreNyA racitaM purAkarma / samaye 2 kSapayan karma zailezIkAlena || 1 || sarva kSapayati tatpunarnirlepaM kiJciddicarame samaye / kiJciJca bhavati carame zailezyAstadvakSye ||2|| manujagatijAtitra sabAdaraM ca paryAptasubhagamAdeyam / anyataravedanIyaM narAyurucairyazonAma ||3|| saMbhavato jinanAma narAnupUrvI ca carame samaye / zeSA jinasatkA dvicaramasamaye nistiSThanti // 4 // For Personal & Private Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 597 // RECORRESS tyAgA viprahANayo, vyaktyapekSaM bahuvacanaM, tAbhiH, kimuktaM bhavati ?-sarvathA parizATena, na tu yathA pUrva saGghAtapari-13 samyaktvazATAbhyAM dezatyAgataH, 'vippajahittA'vizeSeNa prahAya-parizATya, uktaM hi-"orAliyAhiM savAhiM cayai vippajaha parAkramA. paNAhi jaM bhaNiyaM / NissesatayA Na jadhA desacAeNa so puvaM // 1 // " cazabdo'traudayikAdibhAvanivRttimasthAna|ktAmapi samacinoti, yata uktam-"tassodaiyAbhAvA bhavattaM ca viNiyattae jugavaM / sammattanANadaMsaNasuhasiddhattANi mottaNaM // 1 // " RjuH-avakrA zreNiH-AkAzapradezapalistAM prApta RjuzreNiprAptaH anuzreNigata itiyAvat, | 'aphasamANagaI'tti aspRzadgatiriti, nAyamoM yathA nAyamAkAzapradezAnna spRzati api tu yAvatsu jIvo'vagADha|stAvata eva spRzati na tu tato'tiriktamekamapi pradezam, 'Urddham' upari 'ekasamayena' dvitIyAdisamayAntarAspazena 'avigraheNa' vakragatirUpavigrahAbhAvena, anvayavyatirekAbhyAmukto'rthaH spaSTataro bhavatIti anuzreNiprApta ityanena gatArthatve'pi punarabhidhAnaM, 'tatra' iti vivakSite muktipada itiyAvat 'gaMta'tti gatvA 'sAkAropayuktaH' jJAnopayogavAn sidhyatItyAdi yAvadantaM karotItyAdi prAgvat, uktaM ca-"ujuseTiM paDivaNNo samayapaesaMtaraM aphusmaanno| egasamaeNa sijjhai aha sAgArova utto so // 1 // " iti, dvAsaptatisUtrArthaH / iha ca cUrNikRtA-"selesI // 597 // 1 cattAri kammase khaveItyataH sUtrapArthakyaM jJeyamata evAdau trisaptatipraznAGkAH trisaptatisUtrANItyupakramazca, sUtrasaMkhyA tu dvAsaptatiriti ato dvAsaptatisUtrArthaH ityupasaMhAraH, manye cAta evAkarmatAphaladarzakaM cUrNikRnmataM sUtraviSayaM matAntaramupAdarzi sUriNA / For Personal & Private Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ +CESSISION eNaM bhaMte ! jIve kiMjaNai ?, akammayaM jaNati, akammayAe jIvA sijjhanti" iti pAThaH, pUrvatra ca kvaciki|zcitpAThabhedenAlpA eva praznA AzritAH,asmAbhistu bhUyasISu pratiSu yathAvyAkhyAtapAThadarzanAditthamunnItamiti 72 / / hai sampratyupasaMhartumAha| eso khalu sammattaparakkamassa ajjhayaNassa aTTe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM Apavie pannavie parUvie | dasie nidaMsie uvadaMsie ttibemi // // saMmattaparakkama // 29 // / eSaH' anantarotaH 'khala' nizcaye samyaktvaparAkramasyAdhyayanasya 'arthaH' abhidheyaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'Adhavie'tti ArSatvAda AkhyAtaH' sAmAnyavizeSaparyAyAbhivyAptikathanena 'prajJApitaH' hetuphalAdiprakAzanAtmakaprakarSajJApanena 'prarUpitaH' svarUpakathanena 'darzitaH' nAnAvidhabhedadarzanena 'nidarzitaH' dRSTAntopanyAsena 'upadarzitaH' upasaMhAradvAreNa, idamapi cUrNimAzritameva / iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat , gato'nugamaH, samprati nayAH, te'pi tathaiva // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM ziSyahitAyAM samyaktvaparAkramaM nAma eko-I natriMzamadhyayanaM samAptam / ityattarAdhyayanaTIkAyAM ziSya zrIzAntisUrikRtAyAM samyaktvaparAkramAbhidhamekonatriMzamadhyayanam // For Personal & Private Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha triMzaM tapomArgagatyadhyayanam / uttarAdhya. tapomArga bRhadvRttiH gatya030 vyAkhyAtamekonatriMzamadhyayanam , adhunA triMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayanepramAda I18 uktaH, iha tu tadvatA tapo vidheyamiti tatkharUpamucyate, ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam , asya catura nuyogadvAraprarUpaNA prAgvadyAvannAmaniSpannanikSepa tapomArgagatiriti tripadaM nAma, ata eva tatpadatrayanikSepAyAha niyuktikRthai nikkhevo (u) tavaMmi cauvi0 // 510 // jANagabhaviyasarIre tavairitte a paMcatavamAI / bhAvaMmi hoi duviho bajjho abhitaro ceva // 511 // maggagaINaM duNhavi puvvuddiTo caukkanikkhevo / pagayaM tu bhAvamagge siddhigaIe u nAyavaM // 512 // duvihatavomaggagaI vannijai jamha ittha ajjhayaNe / tamhA eajjhayaNaM tavamaggagaitti nAyatvaM // 513 // 3 || gAthAcatuSTayaM prAgvat , navaraM 'paMcatavamAi'tti paJcatapaH-paJcAgnitapaH, yatra catasRSvapi dikSu catvAro'mayaH paJcamazca // // 598 // tapanastalloke prasiddham , AdizabdAllokapratItamanyadapi bRhattapaHprabhRti tapo gRhyate, dravyatvaM cAsyAjJAnamalamalinatvena SARKARISESASS dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAvidhazuddhyanaGgatvAt , tathA bhAva prakramAttapo bAhyamabhyantaraM cAtraiva vakSyamANakharUpaM ||tthaa 'pubuddidyo'tti parvatramokSamArgagatinAmake'dhyayane uddiSTaH-kathitaH pUrvoddiSTaH 'bhAvamaggo'tti subbyatyayAd 'bhAvamArgeNa' muktipathena taporUpeNa jJAnadarzanacAritrAvinAbhAvitvAd bhaavtpsH|| nAmaniruktimAha-dvividhaM tapo-bAhyamabhyantaraM ca tadeva mArgo bhAvamArgastatphalabhUtA ca gatiH-siddhigatirdvividhatapomArgagatiNyate yasmAdatra-adhyayane tasmAdetadadhyayanaM tapomArgagatiriti jJAtavyam , abhidheye'bhidhAnopacArAditi bhAvaH, iti niyuktigaathaactussttyaarthH||gto nAmaniSpanno nikSepaH, samprati sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, tasya ca sUtrAnugamAvinAbhAvitvAt sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam jahA u pAvagaM kammaM, rAgadosasamajiyaM / khavei tavasA bhikkhU , tamegaggamaNo suNe // 1 // | 'yathA' yena prakAreNa 'tuH' avadhAraNe bhinnakramo yokSyate, 'pApakaM karma jJAnAvaraNAdi rAgadveSAbhyAM samitibhRzamarjitam-upAttaM rAgadveSasamarjitaM kSapayatyeva 'tapasA' vakSyamANalakSaNena bhikSuH 'tadekAnamanAH' avahitacittaH zRNviti ziSyamabhimukhIkaroti, mA bhUdanabhimukhopadezanenaitadvaiphalyamiti sUtrArthaH // iha cAnAzraveNaiva sarvathA karma kSapyata iti yathA'sau bhavati tathA''ha pANivahamusAvAyA aMdattamehuNapariMggahA viro| rAIbhoyaNavirao, jIvo bhavai aNAsavo // 2 // paMcasamio tigutto, akasAo jiiNdio| agAravo a nissallo, jIvo bhavai aNAsavo // 3 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapomArga gatya030 uttarAdhya. sUtradvayaM prAyaHpratItArthameva, navaraM virata iti prANavadhAdibhiHpratyekamabhisambadhyate,tathA bhavatyanAzrava iti-avidya maankrmopaadaanhetuH| dvitIyasUtre'pyanAzravaH-samityAdiviparyayANA karmopAdAnahetutvenAzravarUpatvAtteSAM cAvibRhaddhRttiH dyamAnatvAditi sUtradvayArthaH // evaMvidhazca yAdRzaM karma yathA ca kSapayati AdarAdhAnAya punaH shissyaabhimukhiikrnn||599|| pUrvakaM dRSTAntadvAreNa tadAha 4 eesiM tu vivajAse, rAgaddosasamajiyaM / khavei taM jahA bhikkhU, taM me egamaNA sunn||4|| jahA mahAtalA gassa, saMniruddha jalAgame / ussiMcaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // evaM tu saMjayassAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDIsaMciyaM kamma, tavasA nijarijaI // 6 // / 'eteSAM tu' prANivadhaviratyAdInAmanAvahetUnAM 'vivajAse'tti viparyAse prANivadhAdAvasamitatvAdau ca rAgadveSAbhyAM samarjitam-upArjitaM rAgadveSasamarjitaM karmeti gamyate tadyathA kSapayati tanme kathayata iti zeSaH, ekamekatra prastute vastunyabhiniviSTatvena mano yasyAsAvekamanAH zRNviti ziSyAbhimukhIkaraNam // 'saMniruddhe' pAlyA-| dinA niSiddhe 'jalAgame' jalapraveze 'usiMcaNAe'tti sUtratvAd 'utsecanena' araghaTTaghaTInivahAdibhirudaJcanena 'tavadaNAe'tti prAgvat 'tapanena' ravikaranikarasantAparUpeNa 'kramaNa' paripATyA 'zoSaNA' jalAbhAvarUpA bhavet ||'paap* karmanirAzrave' pApakarmaNAmAzravAbhAve 'bhavakoTIsaJcitam' ityatra koTIgrahaNamatibahutvopalakSaNaM, koTIniyamAsa For Personal & Private Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ mbhavAt , karma tapasA 'nirjIyate' Adhikyena kSayaM nIyate, zeSaM spaSTamiti sUtratrayArthaH // tapasA karma nirjIyata / ityuktaM, tatra kiM tattapaH ? iti saMzaye bhedAbhidhAnaM vinA'zakyatvAttatkharUpAbhidhAnasya tadbhedAnAha so tavo daviho vutto, bAhira'bhataro thaa| bAhiro chaviho vutto, evamabhitaro tvo||7|| 'tI' anantaraprakrAntaM tapo dvividhamuktaM 'bAhira'bhaMtaro'tti 'bAcaM' bAhyadravyApekSatvAt prAyo maktyavAptibahiraGgatvAca 'abhyataraM tadviparItaM. yadivA lokapratItatvAtkutIrthikaizca khAbhiprAyeNAsevyamAnatvAdvAkhaM taditarattvA|bhyantaram , uktaJca-"loke parasamayeSu ca yatprathitaM tattapo bhavati bAhyam / AbhyantaramaprathitaM kuzalajanenaiva ta grAyam // 1 // " anye tvAhu:-"prAyeNAntaHkaraNabyApArarUpamevAbhyantaraM, bAhyaM tvanyathe"ti, tatheti samucaye, bAya 'paDidhaM' paDbhedamuktamevamiti-paDidhamabhyantaraM tapa uktamiti sambandhaH, sarvatra sUtratvAlliGgavyatyaya iti straarthH|| tatra yathA bAhyaM SaDvidhaM tathA''haaNasaNamRNoariyA bhikkhAyariyA ya rasaparicAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi||8|| ___ akSarArthaH spaSTa eva // bhAvArtha tu pratibhedaM sUtrakAra evAbhidhitsustAvadanazanamAha| ittariyamaraNakAlA ya, aNasaNA duvihA bhave / ittariyA sAvakaMkhA, niravakaMkhA u viijjiyA // 9 // hajo so ittariyatavo, so samAseNa chabviho / seDhitavo payaratavo, ghaNo a taha hoi vaggo ya // 10 // tatto CONTACROSSOCUMES ***BAR For Personal & Private Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapomArga gatya030 bRhadvRttiH uttarAdhya. ya vaggavaggo u paMcamo chaTThao painnatavo / maNaicchiyacittattho nAyavvo hoi ittario // 11 // jA sA hai aNasaNA maraNe, duvihA sA viyaahiyaa| savIyAramavIyArA, kAyaciTuM paI bhave // 12 // ahavA sapari kammA aparikammA ya aahiyaa| nIhArimaNIhArI AhAraccheao dusuvi // 13 // // 30 // | . 'ittariya'tti itvaramevetvarakaM-khalpakAlaM niyatakAlAvadhikamiti yo'rthaH,maraNAvasAnaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM prAgvanmadhyapadalopI samAsaH, yAvajjIvamityarthaH, tathA maraNaM kAlaH avasaro yasya tanmaraNakAlaM 'caH' samuccaye, azyate-bhujyata ityazanamazeSAhArAbhidhAnametat , uktaM hi-"savo'vi ya AhAro asaNaM sabo'vi bucae pANaM / sabo'vi khAimaMpi ya savvo'viya sAimaM hoi||1||" tatazcAvidyamAnaM dezataH sarvato vA'zanamasminnityanazanaM |'dvividhaM dviprakAraM bhavet , tatra 'ittariya'tti itvarakaM sahAvakAGkayA-ghaTikAdvayAdhuttarakAlaM bhojanAbhilASarUpayA vartata iti sAvakAGkSa niSkrAntamAkAGkSAto nirAkAI, tajanmani bhojanAzaMsAbhAvAt , tuzabdasya bhinnakramatvAd dvitIyaM punamaraNakAlaM, pAThAntaratazca niravakA dvitIyam / 'yathohezaM nirdeza'iti nyAyata itvarakAnazanasya |bhedAnAha-yattaditvarakaM tapaH-itvarakAnazanarUpamanantaramuktaM tat 'samAsena' saGkepeNa SaDDidhaM, vistareNa tu bahutaparabhedamiti bhAvaH // SaDidhatvamevAha-'seDhitavo' ityAdi. atra ca zreNiH-patistadupalakSitaM tapaH zreNitapaH, 1 sarvo'pi cAhAro'zanaM sarvamapyucyate pAnam / sarvamapi khAdyameva svAdyaM sarvamapi ca // 1 // ASSALIISISAALOG // 600 // For Personal & Private Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ taccaturthAdikrameNa kriyamANamiha SaNmAsAntaM parigRhyate, tathA zreNireva zreNyA guNitA pratara ucyate, tadupalakSita haiN| tapaH prataratapaH, iha cAvyAmohAthai caturthaSaSThASTamadazamAkhyapadacatuSTayAtmikA zreNirvivakSyate, sA ca caturbhirguNitA SoDazapadAtmakaH prataro bhavati, ayaM cAyAmato vistaratazca tulya ityasya sthApanopAya ucyate-"ekAdyAdyA vyavasthApyAH, patayo'tra yathAkramam / ekAdIMzca nivezyAnte, kramAtpakiM prapUrayet // 1 // " asyArthaH-eka AdiryeSAM te ekAdayaH-ekakadvikatrikacatuSkAste AdyA yAsu tA ekAdyAdyAH 'vyavasthApyAH' nyasanIyAH 'patayaH' zreNayaH 'yathAkrama kramAnatikrameNa, ko'rthaH -prathamA ekAdyA ekakAdArabhya, dvitIyA dvikAdyA dvikAdArabhya, tRtIyAtrikAdyA trikAdArabhya, caturthI-catuSkAdyA catuSkAdArabhya, Aha-evaM sati prathamapatireva paripUrNA bhavati dvitIyAdyAstu na pUryanta eva, tatkathaM pUraNIyAH ?, ucyate, ekAdIMzca nivezya vyavasthApyAH 'ante' ityo ra 'kramAt' iti kramamAzritya 'paGktim' apUryamANA zreNiM 'pUrayet' paripUrNI kuryAt, tatra ca dvitIyapatau dvikatrikacatuSkAnAmagre ekakaH, tRtIyapaGko trikacatuSkayoH paryante ekako dvikaH, caturthapatrau catuSkAvasAna ekakadvikatrikAH sthApyante, sthApanA ceyam-23 caturthaSaSThASTamadazamaprakramaH, 'ghana' iti ghanatapaH 'caH' pUraNe tatheti samucaye bhavatIti ca kriyA pratitapobhedaM 3 4 12 yojanIyA, atra ca SoDazapadAtmakaH prataraH padacatuSTayAtmikayA zreNyA Jain Education international For Personal & Private Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapomArga gatya030 uttarAdhya. guNito ghano bhavati, AgataM catuHSaSTiH 64, sthApanA tu pUrvikaiva navaraM bAhalyato'pi padacatuSTayAtmakatvaM bRhadvRttiH vizeSaH, etadupalakSitaM tapo ghanatapa ucyate, 'caH' samuccaye, 'tathA bhavati vargazce'tIhApi prakramAvarga iti vargatapaH, tatra ca dhana eva ghanena guNito vargo bhavati, tatazcatuHSaSTizcatuHSaSTayaiva guNitA jAtAni SaNNavatyadhikAni catvAri // 601 // se sahasrANi, etadupalakSitaM tapo vrgtpH| tatazca' vargatapaso'nantaraM 'vargavarga' iti vargavargatapaH 'tuH'samuccaye 'paJca ma' paJcasaGkhyApUraNam , atra ca varga eva yadA vargeNa guNyate tadA vargavargo bhavati, tathA ca catvAri sahasrANi SaNNavatyadhikAni tAvataiva guNitAni jAtakA koTiH saptapaSTilakSAH saptasaptatisahasrANi dve zate SoDazAdhike. hai aGkato'pi 16777216, etadupalakSitaM tapo vargavargatapa ityucyate, evaM padacatuSTayamAzritya zreNyAditapo darzitam , etadanusAreNa paJcAdipadeSvapyetatparibhAvanA kAryA, SaSThakaM 'prakIrNatapaH' yaccheNyAdiniyataracanAvirahitaM khazaktyapekSaM yathAkathaJcidvidhIyate, tacca namaskArasahitAdi pUrvapuruSAcaritaM yavamadhyavajramadhyacandrapratimAdi ca, itthaM bhedAnabhidhAyopasaMhAramAha-'maNaicchiyacittatthotti manasaH-cittasya Ipsita-iSTazcitraH-anekaprakAro'rthaH khargApavargAdistejolezyAdi yasmAttanmanaIpsitacitrArtha jJAtavyaM bhavati 'itvarakaM' prakramAdanazanAkhyaM tpH| samprati maraNakAlamanazanaM vaktumAha-'jA sA aNasaNA'iti yattadanazanaM 'maraNe' maraNAvasare dvividhaM tadvizeSeNAkhyAtaMkathitaM vyAkhyAtaM tIrthakRdAdibhiriti gamyate, tadvaividhyamevAha-saha vicAreNa-ceSTAtmakena vartate yattatsavicAra | // 601 // For Personal & Private Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ SROSROSAGARMACEAR tadviparItamavicAra, vicArazca kAyavAGmanobhedAtrividha iti tadvizeSaparijJAnArthamAha-'kAyaceSTAm' udvartanaparivarta- 1 nATikakAyapravIcAraM 'pratIti Azritya bhavet syAt, tatrasavicAraM bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, tathAhi-bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano maraNAyodyato vidhinA saMlekhanAM vidhAya tatastrividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAcaSTe, sa ca samAzritamRdusaMstArakaH samutsRSTazarIrAdhupakaraNamamatvaH khayamevodvAhitanamaskAraH samIpavartisAdhudattanamaskAro vA satyAM zaktI khayamudvattete, zaktivikalatAyAM cAparairapi kiJcitkArayati, yata uktam-"viyaDaNamabhuTThANaM uciyaM saMlehaNaM ca kAUNaM / pacakkhati AhAraM tivihaM ca cauvihaM vAvi // 1 // uvvattati pariyattati sayamaNNeNAvi kArae kiMci / jattha samattho navaraM samAhijaNayaM apaDibaddho // 2 // " iGginImaraNamapyuktanyAyataH pratipadya zuddhasthaNDilasthAtA ekAkyeva kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnastatsthaNDilasyAntazchAyAta uSNamuSNAca chAyAM khayaM saMkrAmati, tathA cAha-'iMgiyamaraNavihANaM ApavajaM tu viyaDaNaM daauN| saMlehaNaM ca kAuM jahAsamAhI jahA-1 kAlaM // 1 // paJcakkhati AhAraM cauvihaM Niyamao gurusagAse / iMgiyadesaMmi tahA ceTuMpi hu iMgiyaM kuNai // 2 // / 1 AlocanamabhyutthAnamucitAM saMlekhanAM ca kRtvA / pratyAkhyAti AhAraM trividhaM caturvidhaM vA'pi // 1 // udvarttate parivarttate svayamanyenApi kArayet kiJcit / yadi samartho navaraM samAdhijanakamapratibaddhaH // 2 // 2 iGginImaraNavidhAnamApravrajyaM tu AlocanAM datvA / saMlekhanAM kRtvA ca yathAsamAdhi yathAkAlam // 1 // pratyAkhyAti AhAraM caturvidhaM niyamato gurusakAze / iGgitadeze tathA ceSTAmapi iGgitAM karoti // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 602 // uvattai pariyattai kAiyamAIsu hoi u vibhAsA / kicaMpi appaNucciya jhuMjai niyameNa dhIvalio // 3 // "|| tapomArgaavicAraM tu pAdapopagamanaM,tatra hi savyAghAtAvyAghAtabhedato dvibhede'pi pAdapavannizceSTatayaiva sthIyate,tathA ca tadvidhiH gatya030 "abhivaMdiUNa deve jahAvihaM sesae ya gurumAI / paJcakkhAittu tato tayaMtie samAhAraM // 1 // samabhAvaMmi |ThiyappA sammaM siddhaMtabhaNitamaggeNaM / girikaMdaraM tu gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // 2 // savatthApaDibaddho daMDAyayamAdiThANamiha ThAuM / yAvajIvaM ciTThai Niciho pAyavasamANo // 3 // " punadvaividhyameva prakArAntareNAha-'athave'ti prakArAntarasUcane saha parikarmaNA-sthAnaniSadanatvagvartanAdinA vizrAmaNAdinA ca vartate yattatsaparikarma aparikarma ca tadviparItam 'AkhyAtaM' kathitaM, tatra saparikarma bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca, ekatra khayamanyena vA kRtasya anyatra tu khayaMvihitasyodvartanAdiceSTAtmakaparikarmaNo'nujJAnAt , tathA cAha- AyaparaparikkammaM bhattapariNAe~ do annunaayaa| paravajiyA ya iMgiNi cauSihAhAraviraI ya // 1 // ThANanisiyaNatayaTTaNa ittariyAI jahAsamAhIe / | 1 udvarttate parivarttate kAyikyAdiSu bhavati tu vibhaassaa| kRtyamapyAtmanaiva yunakti niyamena dhRtiblikH||3|| 2 abhivandya devAn yathAvidhi da zeSAMzca gurvAdIn / pratyAkhyAya tatastadantike sarvamAhAram // 1 // samabhAve sthitAtmA samyak siddhAntabhaNitamArgeNa / girikandarAM tu gtvaa|4|||602|| pAdapopagamanamatha karoti // 2 // sarvatrApratibaddho daNDAyatAdi sthAnamiha sthitvA / yAvajjIvaM tiSThan nizceSTaH pAdapasamAnaH // 1 // 3 AtmaparaparikarmaNI bhaktaparijJAyAM ve apyanujJAte / paravarjitaM ceGgite caturvidhAhAraviratizca // 1 // sthAnaniSidanatvagvartanAnItvarANi yathAsamAdhi / dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayameva ya so kuNaI uvasaggaparisahahiyAse // 1 // " aparikarma ca pAdapopagamanaM, niSpratikarmatAyA eva tayA. | bhidhAnAt , tathA cAgamaH-"samavisamaMmi ya paDio acchai jaha pAyavo vya nnikNpo| NicalaNippaDikammo NikkhiI||| jaM jahiM aMgaM ||2||tN ciya hoi tahacciya NavaraM calaNaM parappaogAo / vAyAIhiM tarussa va paDiNIyAIhiM taha | tassa // 3 // " yadvA parikarma-saMlekhanA sA yatrAsti tatsaparikarma, tadviparItaM tvaparikarma, tatra cAvyAghAte || trayamapyetatsUtrArthobhayaniSThito niSpAditaziSyaH saMlekhanApUrvakameva vidhatte, anyathA''rtadhyAnasambhavAt , uktaJca"dehammi asaMlihie sahasA dhAUhi khijamANAhiM / jAyai aTTajjhANaM sarIriNo carimakAlaMmi // 4 // " iti saparikarmocyate, yatpunAghAte giribhittipatanAbhighAtAdirUpe saMlekhanAmavidhAyaiva bhaktapratyAkhyAnAdi kriyate tadaparikarma, uktaJcAgame-"avi ghAto yA vijjUgiribhittIkoNagA ya vA hojaa| saMbaddhahatthapAyAdayo va vAeNa | 1 svayameva ca sa karoti upasargaparISahAn adhyAste // 1 // 2 same viSame ca patito yathA tiSThati pAdapa iva niSpakampaH / nizcalo niSpatikarmA nikSipati yathA yatrAGgam // 1 // tat tathaiva bhavati navaraM calanaM paraprayogAt / vAtAvimistaroriva pratyanIkAdibhistathA tasya // 2 // P3 dehe'saMlikhite sahasA dhAtuSu kSIyamANeSu / jAyate ArtadhyAnaM zarIriNazvaramakAle // 3 // 4 api ghAtazca girividyudbhittipatanAca vA bhavet / saMbaddhahastapAdAdayo vA bhaveyurvA Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. hojAhi // 1 // eehiM kAraNehiM vAghAimamaraNa hoi boddhavvaM / parikammamakAUNaM paJcakkhAI tato bhattaM // 2 // ", tapomArga hai tathA nirharaNaM nihAro-girikandarAdigamanena prAmAdevahirgamanaM tadvidyate yatra tannirhAri tadanyadanirjhari yadutthA- tya030 bRhadvRttiH tukAme jikAdau vidhIyate, etacca prakAradvayamapi pAdapopagamanaviSayaM, tatprastAva evAgame'syAbhidhAnAt, tathA ) // 30 // cAgamaH-"paivvajAI kAuM NeyavvaM jAva hoyvocchittii| paMca tule kAUNa ya so pAogamapariNato ya // 3 // tiM duvihaM NAyavvaM NIhAriM ceva tahamaNIhAriM / bahiyA gAmAINaM girikaMdaramAi nniihaariN||4|| vaiyAisu jaM aMto uDheumaNANaM ThAi aNihAriM / kamhA? pAyavagayANaM jaM uvamA pAyaveNa'tthaM // 5" AhAraH-azanAdistacchedaH-tannirAkaraNam , AhAracchedazca dvayorapi saparikarmAparikarmaNornihAryanihAriNozca sama iti zeSaH, ubhayatra tayavacchedasya tulyatvAditi sUtrapaJcakArthaH // uktamanazanamUnodaratAmAha 1. tena // 1 // etaiH kAraNaiAMghAtimaM maraNaM bhavati boddhavyam / parikAMkRtvA pratyAkhyAti tato bhaktam // 2 // 2 pravrajyAdi kRtvA || neyaM yAvadbhavatyavyucchittiH / paJca tulanAH kRtvA ca sa pAdapopagamane pariNatazca // 3 // tahividhaM jJAtavyaM nirhAryanirhAri caiva tathA // 603 // bahirdAmAdergirikandarAdau nihari // 4 // brajikAdiSu yadantaH utthAtumanasi tiSThati anihAri / kasmAd ? pAdapopagatAnAM yadupamA pAdapenAtra // 4 // For Personal & Private Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ SRAUKAISESUARA omoaraNaM paMcahA, samAseNa viyAhiyaM / vvao khittakAleNaM, bhAveNaM pajavehi ya ||14||jo jassa u AhAro, tatto omaM tu jo kre| jahanneNegasitthAI, evaM vveNa U bhave // 15 // gAme nagare taha rAyahANinigame ya Agare pallI / kheDe kabbaDadoNamuhapaTTaNamaDaMbasaMbAhe // 16 // Asamapae vihAre saMnivese samAyaghose ya / thaliseNAkhaMdhAre satthe saMvaTTa koTTe ya // 17 // vADesu ya ratthAsu ya gharesu vA evamittiyaM khittaM / kappai u evamAI evaM khitteNa U bhave // 18 // peDA ya addhapeDA gomutti payaMgavIhiyA ceva / saMbukkAvaTTAyayagaMtuMpacchAgayA chaTThA // 19 // divasassa porisINaM cauNhaMpi u jattio bhave kAlo / evaM caramANo khalu kAlomANaM muNeyavvaM // 20 // ahavA taiyaporisIe, UNAe ghaasmesNto| caubhAgUNA evA, evaM kAleNa| haja bhave // 21 // itthI vA puriso vA alaMkio vANalaMkio vAvi / annayaravayattho vA, aNNayareNaM ca te vattheNaM // 22 // aNNeNa viseseNaM vaNNeNaM bhAvamaNumuaMte u / evaM caramANA khalu bhAvomoNaM muNeyavvaM // 23 // vve khitte kAle bhAvaMmi ya AhiyA u je bhAvA / eehiM omacarao pajavacarao bhave bhikkhU // 24 // tatrAvamaM nyUnamudaraM-jaTharamasyAsAvavamodarastadbhAvaH avamaudarya-nyUnodaratA, paThanti ca-omoyaraNa'nti tatra cAvamaM ca tadudaraM cAvamodaraM tasmAtkarotyarthe Nici lyuTi cAvamodaraNam , avamodarakaraNamityarthaH, taca 'paMcaha'tti paJcadhA' paJcaprakAraM 'samAsena' saGkepeNa vyAkhyAtaM, paJcadhAtvamevAha-'dravyata'iti dravyAt hetau paJcamI, kSetraM ca For Personal & Private Use Only w
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. kAlazceti kSetrakAlaM tena bhAvena ca paryAyaizcopAdhibhUtaiH, sarvatra hetau tRtIyA // tatra dravyata Aha-yo yasya 'tuH' tapomArgaHpUraNe AhAro-bhojanaM tataH-khAhArAdavamam-UnaM 'tuH prAgvad yaH kuryAd bhujAna iti zeSaH, ayamatra bhAvArthaHbRhadbhuttiH puruSasya hi dvAtriMzatkavalamAna AhAraH striyazcASTAviMzatikavalamAnaH, yata uktaM-"battIsaM kirakavalA AhAro gatya030 // 604 // kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // kavalANa ya parimANaM kukkuDiaMDagapamA NamettaM tu / jo vA avigiyavayaNo vayaNami chuhija vIsattho // 2 // " tatazcaitanmAnAdUnaM yo bhute yattadornityamabhisambandhAttasya 'evam' amunA prakAreNa 'dravyeNa' upAdhibhUtena bhavediti saNTaGkaH, avamaudAryamiti prakramaH, etaca jaghanyenaikasikthu-yatraikameva sikthu bhujyate tadAdi, AdizabdAsikthudvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanam, evaM cAlpAhArAkhyamavamaudAryamAzrityocyate, yata upArddhAdiSu teSu kavalanavakAdimAnamevaitat, tathA ca sampradAyaH-"appAhAromoyariyA ekkakavalAhAromoyariyA (jahaNNA aTTakavalA.) ukkosA sesA ajahaNNukosA, avaDDhAhAromoyariyA jahaniyA navakavalA ukkoseNaM bArasa sesA ajahannamaNukkosA" ityAdi, etadbhedAbhidhAyinI ceyaM gAthA-"appAhAra 1 avaDhe 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTa1 duvAlasa 2 solasa 3 cauvIsa 4 tahekkatIsA ya|| | 4 // 604 // | 1 dvAtriMzatkila kavalA AhAraH kukSipUrako bhaNitaH / puruSasya mahelAyA aSTAviMzatirbhaveyuH kavalAH // 1 // kavalAnAM ca parimANaM di kukuTyaNDakapramANamAtrameva / yaM vA'vikRtavadano vadane kSipedvizvastaH // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ SI " kSetrAvamaudaryamAha-prasati guNAn gamyo vA'STAdazAnAM karANAmiti grAmastasmin, nAtra karo'stIti naka tasmin , tathA rAjA'nayA dhIyata iti rAjadhAnI-rAjJaH pIThikAsthAnamityarthaH, nigamayanti tasminnaneka-I vidhabhANDAnIti nigamaH-prabhUtataravaNijAM nivAso'nayoH samAhArastasmiMzca, Akurvanti tasminnityAkaro-hiraNyAyutpattisthAnaM tasmin , 'pali'tti subbyatyayAt pAlyante'nayA duSkRtavidhAyinojanA iti pallI, nairukto vidhiH / / vRkSagahanAdyAzritaHprAntajananivAsastasyAM, kheTyante-unAsyante'sminneva sthitaiH zatrava iti kheTa-pAMzuprAkAraparikSiptam , uktaM hi-"kheDaM puNa hoi dhUlipAyAraM" tasmin , karbarTa-karbaTajanAvAsaH, kunagaramityarthaH, droNyo-1 nAvo mukhamasyeti-droNamukha-jalasthalanigamapravezaM yathA bhRgukacchaM tAmraliptiA, patanti tasmin samasta digbhyo janA| iti pattanaM,taca jalapattanaM yajalamadhyavarti, yathA kAnanadvIpaH, sthalapattanaMca nirjalabhUbhAgabhAvi yathA mathurA, 'maDaMba'ci Tra dezIpadaM yasya sarvadizvarddhatRtIyayojanAntAmo nAsti, samiti-bhRzaM bAdhyante'smin janA iti saMbAdhaH-prabhUtacA-1 turvarNyanivAsaH, kavaTAdInAM cAtra samAhAradvandvastasmin, A-samantAt zrAmyanti-tapaH kurvantyasminnityAzrama:tApasAvasathAdistadupalakSitaM padaM-sthAnamAzramapadaM tasmin , vihAro-bhikSunivAso devagRhaM vA tatpradhAno grAmAdirapi vihArastasmin , 'saMniveze' yAtrAdisamAyAtajanAvAse, samAjaH-pathikasamUhaH ghoSo-gokulamanayoH samAhAre samAjaghoSaM tasmin, 'caH' samuccaye, sthalyAm-uccabhUbhAge senA-cAturaGgavalasamUhaH skandhAvAraH sa evAzeSakheDAdyupa RAR For Personal & Private Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 605 // lakSito'nayoH samAhAre senAskandhAvAraM tasmin , 'sArthe' gaNimadharimAdibhRtavRSabhAdisaGghAte saMvarttante-piNDIbhava- tapomArgatyasmin bhayatrastA janA iti saMvatastasmin , koDheM-prAkAro'nayoH samAhAre saMvartakorTa tasmin, 'caH' samuccaye, gatya030 kSetraprastAvAdiha samAjikAdiSu ca kSetramevopalakSyate / 'vADesutti vATeSu pATeSu vA vRttivaraNDikAdiparikSiptagRhasamUhAtmakeSu 'rathyAsu' serikAsu 'gRheSu' pratIteSu, sarvatra vA vikalpe, 'eva'mityanena hRdayasthaprakAreNa 'ettiyanti 'etAvat vivakSAto niyataparimANaM kSetraM 'kalpate' upayogaM yAti paryaTitumiti zeSaH, 'tuH' pUraNe, evamAdi, AdizabdAvahazAlAdiparigrahaH, "eva'mityamunA kSetraprAdhAnyAdabhigrahagrahaNalakSaNena prakAreNeti 'kSetreNa' iti kSetrahetukaM 'tuH' pUraNe bhavedavamaudAryamiti prakramaH // punaranyathA kSetrAvamaudAryamAha-peDe'tyAdi, atra ca sampradAyaH-"peDA peDikA iva caukoNA addhapeDA imIe ceva addhasaMThiyA gharaparivADI gomuttiyA vaMkAvaliyA payaMgavihI aNiyayA payaMguDDANasarisA 'saMbukkAvarTa'ti zambUkaH-zaGkhastasyAvataH zambUkAvatastadvadAvarto yasyAM sA zambUkAvA, sA ca dvividhAyataH sampradAyaH-"abhitarasaMbukkA bAhirasaMbukkA ya, tattha abhaMtarasaMbukkAe saMkhanAbhikhettovamAe Agiie aMto ADhavati bAhirao saMNiyaTTai, iyarIe vivajao," 'AyayagaMtuMpaJcAgaya'tti, atrAyataM-dIrgha prAJjalamityarthaH, tathA // 605 // |ca sampradAyaH-"tattha ujjuyaM gaMtUNa niyaTTaI" 'chaTTatti SaSThI, nanvatra gocararUpatvAdbhikSAcaryAtvamevAsAM tatkathamiha kSetrAvamaudAryarUpatoktA ?, ucyate, avamaudArya mamAstvityabhisambandhinA vidhIyamAnatvAdavamaudAryavyapadezo' For Personal & Private Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyaduSTa eva dRzyate hi nimittabhedAdekatrApi devadattAdau pitRputrAdyanekavyapadezaH, evaM pUrvatra grAmAdiviSayasyottaratra kAlAdiviSayasya ca naiyatasyAbhigrahatvena bhikSAcaryAtvaprasaGge idamevottaraM vAcyam // kAlAvamaudAryamAha - 'divasasya' ahaH 'pauruSINAM' praharANAM catasRNAmapi 'tuH' prAgvad yAvAn bhavetkAlo'bhigraha viSaya iti zeSaH, 'eva' mityevaM prakramA|tkAlena 'caramANa' tti tiGsuvyatyayAccarataH 'khalu' nizcitaM 'kAlomANa' nti kAlenAvamatvaM prastAvAdudarasya kAlAva matvaM, | ko'rthaH ? - kAlAvamaudArya muNitavyaM, kAlahetutvAdasyeti bhAvaH, yadivA'bhedopacAreNa sa evAbhigRhItakAle carannamaudArya muNitavyaH // etadeva prakArAntareNAha - athavA tRtIyapauruSyAmUnAyAM grAsam - AhArameSayan- trividhaiSaNayA gaveSayan, nyUnatvameva vizeSata Aha-caturbhAgonAyAM vAzabdAtpaJcAdibhAgonAyAM vA tRtIyapaurupyAm, 'evam' amunA kAlaviSayAbhigrahalakSaNena prakAreNa carannityanuvarttate, kAlena tu bhavedavamaudAryayogAd yatirapyavamaudAryam, autsargika vidhiviSayaM caitat utsargato hi tRtIya pauruSyAmeva bhikSATanamanujJAtaM yaduktam - "paMtho bhikkhA ya taiyAe" tti / bhAvAvamaudAryamAha - strI vA puruSo vA 'alaGkRto vA' kaTakAdyalaGkAravibhUSito vA 'analaGkRto vA'pi' tadviparItaH, | tathA'nyataracca tadvayazca - bAlyAdyanyataravayastatstho vA anyatareNa vA paTTavATakamayAdinA 'vastreNa' vAsasA, lakSaNe tRtIyA, sarvatra vA vikalpe || 'anyena' vizeSAntarAdbhinnena 'vizeSeNa' kupitaprahasitAdinA'vasthAbhedena 'varNena' kRSNA| dinA prakramAdanyatareNopalakSitaH 'bhAva' paryAyamuktarUpamevAlaGkRtatvAdi 'aNumuyaMte u' tti tuzabdasyAvadhAraNa (NArtha ) tvAd For Personal & Private Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapomArga gatya030 uttarAdhya. | anunmuJcanneva' atyajanneva yadi dAtA dAsyati tato'haM grahISye na tvanyathetyupaskAraH, evaM caran 'khalu' nithitaM 'bhA- vomoNaM' ti bhAvAvamatvenopalakSitaH prakramAdudarasya muNitavyaH, yadvA subbyatyayAdevaM carataH khalu subvyatyayAbhAvAvabRhadvRttiH matvena hetunA muNitavyamAvamaudAryamiti prkrmH|| paryavAvamaudAryamAha-'dravye' azanAdau 'kSetre' prAmAdau 'kAle' // 606 // pauruSyAdau 'bhAve ca' strItvAdau 'AkhyAtAH' kathitAH 'tuH' pUraNe ye 'bhAvAH' paryAyA ekasikthonatvAdayaH, etaiH | sarvairapi dravyAdiparyAyaiH omatti' avamamupalakSaNatvAdavamaudArya carati-Asevate avamacarakaH paryavacarako bhavedbhikSaH, iha ca paryavagrahaNena paryavaprAdhAnyavivakSayA paryavAvamaudAryamuktam , athavA 'eehiM avamacarao'tti etebhyaH' dravyAdiparyAyebhyaH 'avamacarakaH' nyUnatvAsevakaH, kimuktaM bhavati ?-ekasikthonatvAdAvapi navapurANAdivizeSAbhigrahavAn , evaM grAmapauruSIstrItvAdiSvapi viziSTAbhigrahataH pUrvamAnyUnatvaM bhAvanIyam / Aha-kSetrAvamaudAryAdiSvapyazanAdidravyeNaivodarasyAvamatvamiti kathaM dravyAvamaudAryAdeSAM vizeSaH, ucyate, kSetrAdihetukatvasyaiva tatra prAdhAnyena vivakSitatvAt, tadvivakSA ca dravyAvamaudAryasyApi teSu taddhetukatvAt, yadivA yatrApi dravyato nyUnatvamudarasya nAsti tatrApi kSetrAdinyUnatAmapekSya kSetrAdyavamaudAryANi bhaNyanta iti praznAnavakAza eveti sUtraikAdazakagarbhArthaH // itthamahai vamaudAryamabhidhAya bhikSAcaryAmAha aTTavihagoyaraggaM tu, tahA satteva esnnaa| abhiggahA ya je anne, bhikkhAyariyamAiyA // 25 // *USHAUSEOSASTOSOS For Personal & Private Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5453 ISH 'advavihagoyaragati prAkRtatvAd aSTavidhaH-aSTaprakAro'praH-pradhAna AdhAkarmAdiparihAreNa sa cAsau gauriva // caraNam-uccAvacakuleSvavizeSeNa paryaTanaM gocarazcASTavidhAyagocaraH, 'tu:' uttarabhedApekSayA samuccaye, tathA saptaivaiSaNA abhigRhyanta ityabhigrahAH 'caH' samuccaye ye anye etadatiriktAH, te kimityAha-'bhikkhAyariyamAhiyati sUtratvena bhikSAcaryAviSayatvAt bhikSAcaryA vRttisaGkepAparanAmikA''khyAtAH, atra cASTAvagragocarabhedAH peDAdaya eva zambUkAva yA dvaividhyAzrayaNataH tathA RjvyAdyAzcAparAyAH prakSepAt, sasaiSaNAzcemAH-"saMsahamasaMsaThThA uddhaDa taha appalevaDA cev| uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // " 'abhigrahAzca' dravyakSetrakAlabhAvaviSayAH, tatra dravyAbhigrahA:-kuntAgrAdisaMsthitamaNDakakhaNDAdi grahISya ityAdayaH kSetrAbhigrahAH-dehalIjavayorantarvidhAya yadi dAsyati tato grAhyamityAdayaH, kAlAbhigrahAH-sakalabhikSAcaranivartanAvasare mayA paryaTitavyamityAdayaH, bhAvAbhigrahAstu-hasan rudan baddho vA yadi pratilAbhayiSyati tato'hamAdAsye na tvanyathetyevamAdaya iti suutrbhaavaarthH|| (grnthaanm15000)| abhihitA bhikSAcaryA, rasaparityAgamAha| khIradahisappimAI, paNIyaM pANabhoyaNaM / parivajaNaM rasANaM tu, bhaNiyaM rasaviSajaNaM // 26 // / kSIraM-dugdhaM dadhi-tadvikAraH sarpiH-ghRtaM tadAdi, AdizabdAd guDapakkAnnAdiparigrahaH, 'praNItam' atibRMhakaM pIyata iti pAnaM-khajUrarasAdi bhujyata iti bhojana-galadindrodanAdi anayoH samAhAre pAnabhojanaM sopaskAratvAdeSAM dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapomArga gatya030 uttarAdhya. 'parivarjanaM' pariharaNaM rasAnAM rassamAnatvena 'tuH' pUraNe 'bhaNitam' abhihitaM tIrthakRdAdibhiriti gamyate, rasavivarjanaM bRhadvRttiH nAma bAhyaM tapa iti sUtrArthaH // ukto rasaparityAgaH, kAyaklezamAha ThANA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijaMti, kAyakilesaM tamAhiyaM // 27 // // 607 // sthIyata ebhiriti sthAnAni-kAyAvasthitibhedA vIrAsanaM-yatsiMhAsanasthitasya tadapanayane tathaivAvasthAnaM tadAdi jAryeSAM tAni vIrAsanAdikAni, AdizabdAdgodohikAsanAdiparigrahaH, sUtratvAlliGgavyatyayAt , locAdhupalakSaNaM caitat, tathA''ha-"vIrAsaNa ukkuDugAsaNAi loyAio aviNNeo / kAyakileso saMsAravAsaNiveyaheutti // 1 // " |'jIvasya jantoH 'tuH' avadhAraNe bhinnakramazca, tataH sukhAvahAnyeva muktisukhaprApakatvena zubhAvahAnyeva vA 'ugrANi' duranuSTheyatayotkaTAni 'yathA' yena prakAreNa 'dhAryante' ityAsevyante gamyamAnatvAdyatibhiH 'kAyakilesaM tamAhiyanti kAyasya klezo-bAdhanaM kAyaklezaH saH 'AkhyAtaH' kathitastathaiveti zeSaH, iha ca saMsAryAtmanaH kAyAnugatatvena tatkleze | yadyapyavazyaM klezasambhavastathA'pi bhAvitAtmanAmasau sannapyasatsama eveti tadanabhidhAnamiti sUtrArthaH // evaM kAyakleza-| muktvA saMlInatAM vaktumAha egaMtamaNAvAe, itthIpasuvivanjie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittaM sayaNAsaNaM // 28 // 1 vIrAsanotkaTukAsanAdi locAdikazca vijJeyaH / kAyaklezaH saMsAravAsanirvedaheturiti // 1 // FACAMARAGAR // 607 // For Personal & Private Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 'egaMtati subbyatyayAda 'ekAnte janenAnAkule 'anApAte' khyAdhApAtarahite 'strIpazavivarjite tatraiva sthitakhyAdirahite zUnyAgArAdAviti bhAvaH 'sayaNAsaNasevaNaya'tti sUtratvAt zayanAsanasevanaM viviktazayanAsanaM bAhyaM tapa ucyata iti zeSaH, upalakSaNaM caitadeSaNIyaphalakAdigrahaNasya, tathA cAnena viviktacaryA nAma saMlInatoktA bhavati, yatastalakSaNamidam-"ArAmujANAisu thIpasupaMDagavivajie ThANaM / phalagAINa ya gahaNaM taha bhaNiyaM esaNijANaM // 1 // " zeSasaMlInatopalakSaNaM cAsau, prAdhAnyAcAsyA eva sAkSAdabhidhAnaM, prAdhAnyaM cendriyAdisaMlInatopakAritvAdasyAH, iyaM cetthaM caturvidhA, yata uktam-"iMdiyakasAyajoge paDuca saMlINayA munneyvaa| taha jA vivittacariyA paNNattA vIyarAgehiM // 1 // " tatrendriyasaMlInatA zrotrAdibhirindriyaiH zabdAdiSu sundaretareSu rAgadveSAkaraNaM, kaSAyasaMlInatA tadudayanirodha udIrNaviphalIkaraNaM ca, yogasaMlInatA ca manoyogAdInAmakuzalAnAM nirodhaH kuzalAnAmudIraNamiti sUtrArthaH // uktamevArthamupasaMharannuttaragranthasambandhAbhidhAnAyAha eso bAhiragatavo, samAseNa viyaahio| abhitaraM tavaM itto, vucchAmi annupuvvso||29|| 'etat anantaroktaM bAhyakaM tapaH samAsena vyAkhyAtam ,Aha-kiM punarito bAhyAttapasaH phalamavApyate ?, ucyate, 1 ArAmodyAnAdiSu strIpazupaNDakavivarjite sthAne / phalakAdInAM ca grahaNaM tathA bhaNitameSaNIyAnAm // 1 // 2 indriyakaSAyayogAn || pratItya saMlInatA jJAtavyA / tathA yA viviktacaryA prajJaptA vItarAgaiH // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. tapomArga bRhadvRttiH gatya030 // 608 // niHsaGgatA zarIralAghavendriyavijayasaMyamarakSaNAdiguNayogAt zubhadhyAnAvasthitasya karmanirjaraNamiti, abhyantaratapaH 'itaH' bAbatapo'bhidhAnAdanantaraM 'vakSyAmi' abhidhAsse 'aNupubvaso'tti AnupUyeti suutraarthH||prtijnyaatmaah pAyacchittaM viNao, vevAvacaM taheva sjjhaao| jhANaM ca viussaggo, eso abhitaro tavo // 30 // akSarArthaH sugama eva, bhAvArthaM tu sUtrata evAha sUtrakRtAloaNArihAIyaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahaI samma, pAyacchittaM tamAhiyaM // 31 // abhuTThANaM aMja(gaMja)likaraNaM, tahevAsaNa dAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA, viNao esa viyAhio // 32 // AyariyamAIyaMmi, veyAvacce ya dasavihe / AsevaNaM jahAthAmaM, veyAvacaM tamAhiyaM // 33 // vAyaNA pucchaNA ceva, taheva pariyaTTaNA / aNuppehA dhammakahA, sajjhAo paMcahA bhave // 34 // aharuddANi vajjittA, jhAijA susmaahie| dhammasukkAI jhANAI, jhANaM taM tu buhA vae (vayanti) // 35 // sayaNAsaNa ThANe vA, je u||2 bhikkhU Na vAvare / kAyassa viussaggo, chaTo so parikittio // 36 // AlocanaM vikaTanaM prakAzanamAkhyAnaM prAduSkaraNamityanAntaraM, tadahatyAlocanAha-yat pApamAlocanAta eva zudhyati, uktaM hi-"AloyaNamarihaMti A majA loyaNA gurusgaase| jaM pAva vigaDieNaMsujjhai pacchittapaDhameyaM // 1 // " 1 AlocanAImiti AmaryAdAyAmAlocanA gurusakAze / yat pApaM vikaTanena zudhyati prAyazcittaM prathamamidam // 1 // // 608 // For Personal & Private Use Only w
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdizabdAtpratikramaNArhAdiparigrahaH, iha punarupacArAdevaMvidhapApavizuddhathupAyabhUtAnyAlocanAdInyevAlocanAdizabdenoktAni, upacAranimittaM cAtra viSayaviSayibhAvaH, evaMvidhAni hi pApAnyAlocanAdInAM viSaya AlocanAdIni ca viSayINIti bhAvanIyaM, tathA cAnyatra 'AloyaNapaDikkamaNe tyAdinA'haMzabdaM vinaiva tadbhedAbhidhAnaM, tadevaMvidhamAlocanAhamAdiryasya tadAlocanArhAdikaM, zeSAdvibhASeti (pA-5-4-154)kappratyayaH, 'prAyazcittam' uktaniruktaM 'tuH' avadhAraNe bhinnakramazca, tataH 'dazavidhameva' dazaprakArameva, dazavidhatvaM cettham-'AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viussgge| tava cheya mUla aNavaThThayA ya pAraMcie ceva // 1 // " 'jaItti ArSatvAd yadbhikSuH 'vahati' Asevate 'samyaga' avaiparItyena prAyazcittaM tadAkhyAtam // vinayamAha-abhyutthAnamaJjalikaraNamubhayamapi pratItaM 'tathe ti samuccaye 'eveti pUraNe 'AsaNadAyaNaM'ti sUtratvAdAsanadAnaM pIThAdidAnamityarthaH, gurUNAM-gauravArhANAM bhaktirgurubhaktiH, bhAva:-antaH|* karaNaM tena zuzrUSA-tadAdezaM prati zrotumicchA paryupAsanA vA bhAvazuzrUSA, vinaya eSa vyAkhyAtaH 2 // vaiyAvRttyamAha|| 'AyariyamAi'ttimakAro'lAkSaNikastataH AcAryAdike AcArya(yAdi)viSaye vyApRtabhAvo vaiyAvRttyam-ucitAhArAdisampAdanam ,uktazca-"veyAvacaM vAvaDabhAvo taha dhmmsaahnnnnimitt| annAiyANa vihiNA saMpADaNamesa bhaavttho||1||"| __ 1 AlocanA pratikramaNaM mizraM vivekastathA vyutsargaH / tapazchedo mUlamanavasthApyatA ca pArAJcikameva // 1 // 2 vaiyAvRttyaM vyApRta||bhAvastathA dharmasAdhananimittam / annAdikAnAM vidhinA saMpAdanameSa bhAvArthaH // 2 // -%%A4%ARY dan Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 609 // tasmin 'dazavidhe' dazaprakAre, dazavidhatvaM cAcAryAdiviSayabhedAda, uktaM hi-"Ayariya 1 ujjhAya 2 thera 3 tapomArgatavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiya 7 kula 8 gaNa 9 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyacaM // 1 // " 'Asevanam' etadviSayamanuSThAnaM 'yathAsthAnaM' khasAmarthyAnatikrameNa vaiyAvRttyaM tadAkhyAtamiti 3 // svAdhyAyamAha-vAyaNe sAgatya030 tyAdi prAgvyAkhyAtaprAyameva 4 // samprati dhyAnamAha-RtaM-duHkham , uktaM hi-"Rtazabdo duHkhaparyAyavAcyAzrIyate," Rte bhavamAtaM, tathA rodayatyaparAniti rudraH-prANivadhAdipariNata Atmaiva tasyedaM karma raudram , Arta ca raudraM ca Arttaraudre, prAkRtatvAca bahuvacananirdezaH, 'varjayitvA' hitvA dhyAyetsusamAhitaH prAgvat , kimityAha-dharmaHkSamAdidazalakSaNastasmAdanapetaM dhayaM zuklaM-zuci-nirmalaM sakalamithyAtvAdimalavilayanAt yadvA zugiti-duHkha-|| maSTaprakAraM vA karma tataH zucaM klamayati-nirasvatIti zuklamanayordvandvastataH dharmyazukladhyAne sthirAdhyavasAnarUpe, uktaM hi-"jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM"ti, "dhyAnaM' dhyAnAkhyaM tapastat tuzabdasyaivakArArthatvAttadeva budhAH 'vayaMti' vadanti 5 // adhunA vyutsargamAha-zayyata iti zayanaM-saMstArakAdau tiryak zarIranivezanaM tatrAsanamupavezanaM tasmin , ubhayatra sUtratvAtsuporkhaka 'sthAne' UrdhvasthAne 'vA' vikalpe pratyekaM ca yojyate, khazaktyapekSaM sthita // 609 // 1 AcAryopAdhyAyasthaviratapakhiglAnazaikSANAm / sAdharmikakulagaNasaGgha saMgataM tadiha karttavyam // 1 // 2 yat sthiramadhyavasAnaM tat dhyAnaM yat calat tat cittam / For Personal & Private Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti gamyate, yastu bhikSuH 'na vAvare'tti 'na vyApriyate' na calanAdikriyAM kurute yattadornityAbhisambandhAdarthavazAd | vibhaktipariNAmatazca tasya bhikSoH 'kAyasya' zarIrasya 'vyutsargaH' ceSTAM prati parityAgo yaH 'chaTTo so parikittito' ti sUtratvAliGgavyatyaye SaSThaM 'tat' prakramAdabhyantaraM tapaH 'parikIrttitaM' tIrthakarAdibhiruktaM, zeSavyutsargopalakSaNaM caitad, anekavidhatvAttasya, uktaM ca- "deve bhAve ya tathA duvidhussaggo caunviho davve / gaNadeho vahibhatte bhAve kohA| icAtoti // 1 // " iti sUtraSaTkArthaH // sampratyadhyayanArthamupasaMharannasyaiva phalamAha - eyaM tavaM tu duvihaM, jaM sammaM Ayare muNI / se khiSpaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 37 // ttibemi // // tavamaggijaM // 38 // 'etat' anantaroktakharUpaM 'tavaM tu duvihUM'ti tapaH dvividhamapi uktabhedato dvibhedamapi yaH samyak 'Acaret' Asevate muniH sa kSipraM 'sarvasaMsArAt' caturgatirUpAt 'vipramucyate' pRthag bhavati paNDitaH, paThanti ca - 'so khavettu rayaM arao, nIrayaM tu gaI gae' iha ca 'Ayare'tti tivyatyayAdAcArIt, atItanirdezazca bhUtabhaviSya torapyupalakSaNaM, kAlatraye'pi tulya mAhAtmyatvAdasyaitatkSetrApekSA (kSayA) veti sUtrArthaH // 'iti' parisamAptau bravImIti pUrvavat / ityavasito'nugamo, nayAzca prAgvat // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM tapomArgagati nAmakaM triMzattamamadhyayanaM samAptamiti // 30 // 1 dravye bhAve tathA dvividha utsargaH caturvidho dravye / gaNadehopadhibhakte bhAve krodhAdityAga iti // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhya031 uttarAdhya atha caraNAkhyamekatriMzattamamadhyayanam / caraNavibRhaddhRttiH // 610 // vyAkhyAtaM triMzattamamadhyayanam , adhunaikatriMzattamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane tapa uktam, iha tu taccaraNavata eva samyag bhavatIti caraNamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya pUrvavadupakramAdidvAracatuSTayaprarUpaNA tAvadyAvannAmaniSpannanikSepe caraNavidhiriti nAma, atazcaraNavidhizabdanikSepAyAha niyuktikRtnikkhevo caraNami(mI)cauviho duvihoya hoi dvmi| AgamanoAgamao noAgamao yaso tiviho| jANagasarIrabhavie tavatiritte ya gibhikkhmaaiisuN| AcaraNe AcaraNaM bhAvAcaraNaM tu NAyavaM // 515 // Nikkhevou vihIe cauviho duviho ya hoi dvNmi|aagmnoaagmo noAgamaoya so tiviho // jANagasarIrabhavieM tabatiritte ya iNdiytthesuN| bhAvavihI puNa duvihA saMjamajogo tavo ceva // 517 // 10 // | gAthAcatuSTayaM spaSTameva, navaraM 'tavvairitte yatti tadyatiriktaM ca gatibhikSAdiSu gatiH-gamanaM bhikSA-bhakSaNaM, paThyate / 8ca 'cara gatibhakSaNayoH' iti, AdizabdAdAsevAparigrahaH, uktaM hi-"caratirAsevAyAmapi varttate" iti, tata eteSu satsu For Personal & Private Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakramAddravyameva suvyatyayena gatyAdayo vA bhAvacaraNakAryAkaraNatvena tadvyatiriktadravyacaraNaM, tathA 'AcaraNe' prastAvA|jjJAnAdyAcAre 'AcaraNam' anuSThAnaM siddhAntAbhihitaM 'bhAve' vicArye caraNaM 'tuH' vizeSaNe jJAtavyamiti // tathA | 'iMdiyatthesu' nti indriyANi - sparzanAdIni teSAmarthAH - sparzAdayasteSu prakramAd yaH 'vidhiH' anuSThAnamAsevanamiti - yAvat asyApi dravyatvaM bhAvavidhiphalAsAdhakatvena dravyaprAdhAnyavivakSayA vA bhAvavidhiH punaH 'dvividhaH ' dviprakAraH, dvaividhyamAha - 'saMyamayogaH' saMyamavyApAraH 'tapazcaiva' anazanAdyanuSThAnarUpaM, caraNAsevanaM yatra bhAvavidhiH, sa | caivaMvidha eveti gAthAcatuSTayArthaH // samprati yeneha prakRtaM tadupadarzayannupadezamAha - | pagayaM tu bhAvacaraNe bhAvavihIe a hoi nAyavaM / caiUNa acaraNavihiM caraNavihIe u jaiyAM // 598 // nigadasiddhA, navaraM 'bhAvacaraNena' prastAvAccAritrAcArAnuSThAnena 'acaraNavidhim' anAcArAnuSThAnaM tyaktvA 'caraNavidhau' uktarUpe 'yatitavyaM yatno vidheya iti gAthArthaH // ukto nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM tacedam caNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / jaM carittA bahU jIvA, tinnA saMsArasAgaraM // 1 // caraNasya vidhiH AgamoktanyAyaH caraNavidhistaM pravakSyAmi jIvasya 'tuH' avadhAraNe bhinnakramastataH 'suhAvaha' ti For Personal & Private Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. 18 sukhAvahameva zubhAvahameva vA, yathA caitadevaM tathA phalopadarzanadvAreNAha-yaM 'caritvA' Asevya bahavo jIvAH 'tIrNAH caraNavi hai atikrAntAH 'saMsArasAgara' bhavasamudraM muktimavAptA ityabhiprAya iti sUtrArthaH // bRhadvRttiH madhya0 31 // 11 // __ egao viraI kujA, egao apavattaNaM / assaMjame niyatiMca, saMjame ya pavattaNaM ||2||raagddose ya do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU saMbhaI nicaM, se na acchai maMDale // 3 // daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM, tiyaM / je bhikkhU cayaI nicaM, se na acchai maMDale // 4 // divve ya je uvassagge, tahA tericchmaannuse| je bhikkhU sahaI niccaM, se na acchaha maMDale // 5 // vigahAkasAyasannANaM, jhANANaM ca duyaM tahA / je bhikkhU | vajaI nicaM, se na acchaha maMDale // 6 // vaesu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu ya / je bhikkhU jayaI nicaM, | sena acchai maMDale // 7 // lesAsu chasukAesu, chakke AhArakAraNe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai di maMDale // 8 // piMDuggahapaDimAsu, bhayahANesu sattasu / je bhikkhu jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 9 // maema.baMbhaguttIsu, bhikkhudhammami dasavihe / je bhikkha jayaI niccaM. se na acchai maMDale // 10 // uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUrNa paDimAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 11 // kiriyAmu| In61 // bhUyagAmesu, paramAhammiesu ya / je bhikkhu jayaI nicaM, se na acchaha maMDale // 22 // gAhAsolasaehi, tahAx assaMjamaMmi a|je bhikkhU jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 13 // baMbhaMmi nAyajjhayaNesu, ThANesu ya'samA-14 FASHAARIPOSASHISH For Personal & Private Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ hie / je bhikkhU jayaI niccaM,se na acchai maMDale // 14 // ikvIsAe sabalesuM, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU / jayaI nicaM, se na acchaha maMDale // 15 // tevIsaIsuyagaDe, rUvAhiesu suresu ya |je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 16 // paNavIsA bhAvaNAhiM ca, uddesesu dsaainnN| je bhikkhU jayaI niccaM, se ma acchaha maMDale // 17 // aNagAraguNehiM ca, pagappaMmi taheva y| je bhikkhU jayaI nicaM, se ma acchaha maMDale 18 pAvasuyapasaMgesu [], mohahANesu ceva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 19 // siddhAiguNa-3 jogesu, tittIsAsAyaNAsu y| je bhikkhU jayaI nicaM, se na acchai maMDale // 20 // tatra ca 'ekataH' ekasmAt sthAnAd viratiM viramaNamuparamamitiyAvat 'kuryAt' vidadhyAt 'ekatazca' ekasmiMzca, * AdhAditvAtsaptamyantAttasiH, 'caH' samuccaye bhinnakramaH, pravarttanaM ca kuryAditi sambandhaH / etadeva vizeSata Aha'asaMyamAt' hiMsAdirUpAt paJcamyarthe saptamI 'nivRttiM ca' parihArarUpAM 'saMyameM' uktarUpe casya bhinnakramatvAtprava-| rtanaM ca kuryAdityanuvartate, cazabdAdubhayatra parasparApekSayA samuccaye / tathA 'rAgadveSau' uktarUpI 'caH' pUraNe 'dvau' dvisa yau, etadabhidhAnaM ca prAkRte dvitvabahutvayoH saMdigdhatvAd uktArthAnAmapyapUpI dvAvAnayetyAdivalloke prayogadarzanAca, 'pApI' kopAdipApaprakRtirUpatvAt pApakarmANi-mithyAtvAdIni pravarttayato-janayata iti pApakarmapravartako yaH 'bhikSuH' tapakhI 'ruNaddhi' udayasya kathaJciduditayorvA prasarasya nirAkaraNatastiraskurute 'nityaM sadA saH 'nAste' For Personal & Private Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. caraNavi bRhadvRttiH dhya031 // 612 // rasagauravasAtagaurava na tiSThati maNDale, paThanti ca-se Na gacchai maMDale'tti 'na' naiva 'gacchati' yAti bhrAmyatIti yo'rthaH, ubhayatra ca maNDalazabdasya vRddhavyAkhyA-maNDalagrahaNAcaturantaH saMsAraH parigRhyate, muktipadaprAptizcAtra hetuH, evamuttaratra sUtrepvapi nityamityAdi vyAkhyeyam / daNDyate-cAritraizvaryApahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDA-duSpraNihitamAnasAdirUpA manodaNDAdayaH, uktaM hi-"jaha loe daMDijai davaM hIraiya vajjhae yaavi| iya daMDaMta'ppANaM maNamAI duppaNihiehiM // 1 // " teSAM 'trika' manodaNDavAgdaNDakAyadaNDarUpaM, tathA guruH-lAbhAbhimAnAdhmAtacitta Atmaiva tadbhAvAstasya vaitAnyadhyavasAnAni gauravANi teSAM 'trika' RddhigauravarasagauravasAtagauravAtmakaM, tathA zalyate-anekArthatvAdvAdhyate janturebhiriti zalyAni teSAM ca 'trika' mAyAzalyanidAnazalyamithyAzalyAtmakam , ubhayatra 'ca' samuccaye, trikaM trikamiti ca pratyekaM traividhyAbhidhAnato vyAkhyAtameva, yo bhikSaH 'tyajati' varjayati / divyAMzcahAsyapradveSavimarzapRthagvimAtrAbhirdevavihitAn upa-sAmIpyena sRjyante-devAdibhirutpAdyanta ityupasargAstAn, tathA 'tericchamANuse'tti tirazcAmete bhayapradveSAhArahetvapatyalayanasaMrakSaNahetostaiH kriyamANatvAttairazcAH tathA mAnuSANAmete hAsapradveSavimarzakuzIlapratisevanAtmakanimittatastairvidhIyamAnatvAnmAnuSakAzca tairazcamAnuSakAstAn upalakSaNatvAtpUvatra cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAdvA''tmasaMvedanIyAMzca ghaTTanaprapatanastambhanazleSaNodbhavAn yo bhikSuH 'sahate' 1 yathA loke daNDyate dravyaM hriyate ca vadhyate cApi / iti daNDayanyAtmAnaM manaAdIni duSprayuktaiH // 1 // hAsyapradveSavikAmati ca pratyekAca 'trikaM' mAyA // 612 // For Personal & Private Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ smygdhyaaste| viruddhA virUpA vA kathA vikathA,sA ca strIbhaktajanapadanRpatibhedatazcaturdhA, kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobhAHsaJjA-AhAramayamaithunaparigrahAkhyAH, eSAM kRtadvandvAnAM pratyekaM catuSkamiti zeSaH, 'jhANANaMca'tti prAkRtatvAda dhyAnayozca dvikamAtaraudrarUpaM tathA yo bhikSuH 'varjayati' pariharati, caturvidhatvAca dhyAnasyAtra prastAve'bhidhAnam / 'vrateSu' hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahaviratilakSaNeSu 'indriyArtheSu' zabdarUparasagandhasparzeSu 'samitiSu' samityadhyayanA|bhihitAsu ca kriyAsu-kAyikyAdhikaraNikIprAdveSikIpAritApanikIprANAtipAtarUpAsu, paThanti ca 'samItIsu lAya taheva yatti, atra ca cazabdAkriyAsu ceti yo bhikSuH 'yatate' yatnaM kurute yathAvatparipAlanAto vratasamitiSu mAdhyasthyavidhAnatazcendriyArtheSu parihAratazca kriyAsu / 'lezyAsu' vakSyamANarUpAsu 'SaTsu kAyeSu' pRthivyAdiSu | vakSyamANeSveva 'paddhe' SaTparimANe 'AhArakAraNe' vedanAdAvuktarUpe yo bhikSuH 'yatate' yathAyogaM nirodhotpAda narakSAnurodhavidhAnena yatnaM kurute / 'piNDAvagrahapratimAsu' AhAragrahaNaviSayAbhigraharUpAsu saMsRSTAdiSvanantarAdhyayanoktAsu saptakhiti saMbadhyate, tathA 'bhayasthAneSu' bhayasya-bhayamohanIyasamutthAtmapariNAmasyotpattinimittatayA''zrayeSu ihalokAdiSu prAguktarUpeSu 'saptasu' saptasaGkhayeSu yo bhikSuH 'yatate' ekatra tu pAlanAto'nyatra tadazena bhayAkaraNataH / madA-jAtimadAdayaH prAgabhihitA aSTau teSu, pratItatvAcehAnyatra ca sUtre saGkhyAnabhidhAnaM, brahma-brahmacarya tasya gopanaM guptiryakAbhistA brahmaguptayo gamakatvAdahuvrIhistAsu vasatyAdiSu navasu, uktaM ca For Personal & Private Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. caraNavi bRhadvRttiH 48 dhya. 31 // 613 // "vasaMhikahaNisijiMdiya kuDitarapucakIliyapaNIe / atimAyAhAravibhUsaNA ya Nava baMbhaguttIo // 1 // " |bhikSudharme 'dazavidhe kSAntyAdibhedato dazaprakAre prAgukta eva yo bhikSuryatate ythaavtprihaaraasevnpripaalnaadibhiH| upAsate-sevante yatInityupAsakA:-zrAvakAsteSAM 'pratimAsu' abhigrahavizeSarUpAkhekAdazasu darzanAdiSu, uktaM hi'dasaNavayasAmAiya poshpddimaaabNbhscitte| AraMbhapesauvijae samaNabhUe ya 11 // 1 // " 'bhikSUNAM' yatInAM 'pratimAsu ca' mAsikyAdiSu dvAdazasu, yata AgamaH-"mAsAI sattA paDhamAvititatiya sattarAidiNA / aharAiegarAI bhikkhupaDimANa bArasagaM // 1 // " yo bhikSuryatate ythaavtprijnyaanopdeshpaalnaadibhiH| kriyante mithyAtvAdikroDIkRtairjantubhiriti kriyAH-karmabandhanibandhanabhUtAzceSTAstAkhAnAdibhedatastrayodazasu, tathA cAgamaH "aTThANahAhiMsA'kamhA diThThI ya mosa'diNNe ya / ajjhatthamANamette mAyAlobheriyAvahiyA // 1 // " abhUvan bhavanti ||bhaviSyanti ceti bhUtAni-prANinasteSAM grAmAH-saGghAtA bhUtagrAmAsteSvekendriyasUkSmetarAdibhedatazcaturdazasu, uktaM hi| 1 vasatiH kathAniSadyendriyANi kuDyAntaraM pUrvakrIDitaM praNItam / atimAtrAhAro vibhUSaNA ca nava brahmaguptayaH // 1 // 2 darzanaM vratA|ni sAmAyikaM poSadhaM pratimA abrahmacarya sacittam / ArambhaH preSya uddiSTavarjakaH zramaNabhUtazca // 2 // 3 mAsAdayaH saptAntAH prathamA dvitIyA tRtIyA saptarAtridinAH / ahorAtrikI ekarAtrikI bhikSupratimAnAM dvAdazakam // 3 // 4 arthAnarthahiMse akasmAdRSTizca mRSA'dattaM ca adhyAtma mAno maitrI mAyA lobha IryApathikI // 5 // // 613 // For Personal & Private Use Only dain Education International
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ OSHOGAOSocieties "egidiya suimiyarA sanniyarA paNidiyA sabiticau / pajattApajattagabheeNaM coddasaggAmA // 1 // " dharmeNa caranti dhArmikA ye na tathA te'dhArmikAH paramAzca te sakalAdhArmikapradhAnatayA'dhArmikAca paramAdhArmikA:4 atyantasaMkliSTacetaso'mbAdayasteSu, te ca paJcadaza, yata uktam-"aMbe 1 aMbarisI 2 ceva, sAme 3 sabaletti 4 A vare / ruddo 5 barudda 6 kAle ya 7, mahAkAletti Avare 8 // 1 // asipatte 9 dhaNu 10 kuMbhe 11, vAlU 12 veyaraNI iya 13||khrssre 14 mahAghose 15, ee paNNarasAhiyA // 2 // " teSu yo bhikSuryatate yathAkramaM prihaarrkssaaprijnyaanaadibhiH| gIyate-zabdyate khaparasamayakharUpamasyAmiti gAthA-sUtrakRtAGgasya SoDazamadhyayanam, uktaM hi-"gAhAsolasamaM hoi ajjhayaNaM" tatazca gAthAdhyayanaM SoDazaM yeSu tAni gAthASoDazakAni 'zeSAdvibhASe'ti (paa.5-4-154)| kapa ,subvyatyayAtteSu samayAdiSu sUtrakRtAdhyayaneSu, uktaJca-"samao 1 velAlIyaM 2 uvasaggapariNNa 3 thIpariNNA ya| 4 / NirayavibhattI 5 vIratthao ya 6 kusIlANa paribhAsA 7 // 1 // vIriya 8 dhamma 9 samAhI 10 magga 11 samodasaraNa 12 ahatahaM 13 gaMtho 14 / yamadIyaM 15 taha gAhA 16 solasamaM hoi ajjhayaNaM // 2 // " tathA saMyamanaM saM| 1 ekendriyAH sUkSmA itare ca saMjJina itare paJcendriyAH sadvitricaturindriyAH / paryAptAparyAptakabhedena caturdaza grAmAH // 1 // 2 ambo'mbarSizcaiva zyAmaH zabala ityprH| rudra uparudraH kAlazca mahAkAla iti cAparaH // 2 // asipatro dhanuH kumbhaH vAluka: vaitaraNiriti / kharasvaro mahAghoSaH ete paJcadazAkhyAtAH // 3 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavi dhya0 31 uttarAdhya. yamo na saMyamo'saMyamaH sa ca saptadazabhedaH pRthivyAdiviSayaH, tathAtvaM cAsya tatpratipakSasya saMyamasya saptadazabheda tvAt, yaduktam-"puDhavidagaagaNimAruyavaNapphatIbiticaUpaNidiajIve / pehopehapamajaNapariTTavaNamaNovaIbRhadvRttiH kAe // 1 // " tasmiMzca yo bhikSuryatate ekatra taduktAnuSThAnato'nyatra tu parihArataH |'brhmnni' brahmacarye'STAdazame-| // 14 // dabhinne, uktaM hi-"orAliyaM ca divaM maNavayakAeNa karaNajoeNaM / aNumoyaNakArAvaNakaraNANa'TArasAmaM // 2 // "| jJAtAni-udAharaNAni tatpratipAdakAnyadhyayanAni jJAtAdhyayanAni tAni cotkSiptajJAtAdInyekAnaviMzatisteSu, yaduktam-"ukkhittaNAe 1 saMghADe 2, aMDe 3 kumme ya 4 selae 5 / taMbe ya 6 rohiNI7 mallI8, mAyaMdI 9 caMdimA iya 10 // 1 // dAvadae 11 udagaNAe 11, maMDuko 13teyalI iya 14ANaMdIphale 15 avarakakA 16, AiNNe 17 saMsa | 4|18 puMDarie 19 // 1 // " 'sthAneSu' AzrayeSu kAraNeSvitiyAvat kaskhetyAha-samAdhiH-samAdhAnaM jJAnAdiSu citrI kAyaM na samAdhirasamAdhistasya, tAni ca dUtaM drutaM gamanAdIni viMzatiH, tathA ca samavAyAGgam-"vIsaM asamAhiTThANA hApaNNattA, taMjahA-davadavacArI yAvi bhavati 1 apamajacArI Avi bhavati 2 duppamajiyacAri yAvi bhavati 3] ROGRAMROSPERITERACK // 614 // / 1 audArikaM ca divyaM manovacaHkAyena karaNayogena / anumodanakAraNakaraNAnyaSTAdazadhA'brahma // 1 // 2 viMzatirasamAdhisthAnAni prajJaptAni, tadyathA-drutaM dutaM cArI cApi bhavati 1 apramRjyacArI cApi bhavati 2 duSpramRjyacArI cApi bhavati 3 For Personal & Private Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ atirittasejAsaNie 4 rAyaNiyaparibhAsI 5 therovaghAtie 6 bhUtovaghAtie 7 saMjalaNe 8 kohaNe 9 piTimaMsie 10 abhikkhaNaM ohAraittA bhavati 11 NavANaM ahigaraNANaM aNuppannANaM uppAettA bhavati 12 porANANaM ahigaraNANaM khAmiyaviosaviyANaM puNodIritA bhavati 13 sasarakkhapANipAe 14 akAlasajjhAyakArae yAvi bhavati 15 sahakare 16 kalahakare 17 jhaMjhakare 18 sUrappamANabhoI 19 esaNAasamiI yAvi bhavati 20 // " yo bhikSaryatate rakSAparijJAnaparihArAdibhiH / ekaviMzatau zabalayanti-karburIkurvantyatIcArakaluSIkaraNatazcAritramiti zavalA:-kriyAvizeSAsteSu, tathA cAha-"avarAhami payaNuge jeNa ya mUlaM Na vaccae sAhU / sabaleMti taM carittaM tamhA sabalatti NaM bhaNiyaM // 1 // " tAni ca hastakarmAdInyekaviMzatiH, tathA cAgamaH-"taM jahau hatthakammaM kute 1 mehuNaM ca sevaMte 2 / rAI ca bhuMjamANe 3 AhAkammaM ca bhuMjae 4 // 1 // tatto ya rAyapiMDaM 5 kIyaM 6 pAmica 7 1 atiriktazayyAsanikaH rAnikaparibhASI sthaviropaghAtI bhUtopaghAtI saMjvalanaH krodhanaH pRSThamAsikaH abhIkSNamavadhArayitA bhavati | navAnAmadhikaraNAnAmanutpannAnAmutpAdayitA bhavati purANAnAmadhikaraNAnAM kSAmitavyutsRSTAnAM punarudIrayitA bhavati sarajaskapANipAdaH | | akAlasvAdhyAyakArakazcApi bhavati zabdakaraH kalahakaraH jhaJjhAkaraH sUryapramANabhojI eSaNAyAmasamitazcApi bhavati / 2 aparAdhe pratanuke yena |ca mUlaM na prApnoti sAdhuH / zabalayanti taccAritraM tasmAt zabalA iti bhaNitAH // 1 // 3 tadyathA hastakarma kurvan maithunaM ca sevamAnaH / / rAtrau bhujAna AdhAkarma bhujAnaH // 1 // 4 tatazca rAjapiNDaM krItaM prAmityaM ***********AICHIRISCHI dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya caraNavi kA 31 bRhadvRttiH // 615 // abhihaDaM 8'cchejaM 9 / bhuMjate sabale U9 paJcakkhiya'bhikkhabhujate 10 // 2 // chammAsa'bhaMtarao gaNA gaNaM saMkamaM kareMte ya 11 / mAsabhaMtara tini ya dagalevA U karemANe // 3 // mAsabhaMtarao yA mAiTThANAI tiNNi kuNamANe 12 / pANAtivAyaAuTiM kuvanta 13 musaM vayaMte ya 14 // 4 // giNhaMte ya adinnaM 15 AuTTiyaM taha aNaMtarahiyAe / puDhavIe ThANasejANisIhiyaM vAvi ceeti 16 // 5 // evaM sasiNaddhAe sasarakkhAe cittamantasilalelU / kolAvAsapaiTThA kola ghuNA tesi AvAse 17 // 6 // saMDasapANasabIe jAva u santANae bhave | tahiyaM / ThANAdiceyamANe sabale AuTTiyAe u 18 // 7 // AuhimUlakande pupphe ya phale ya bIya harie ya / bhujaMte sabale U 19 taheva sNvcchrssNto||8|| dasa dagaleve kuvaMta mAiTThANA dasa ya varisaMto20 AuTTiyasIo-2 abhyAhRtaM Acchedyam / bhujAnaH zabala eva pratyAkhyAyAbhIkSNaM bhujAnaH // 2 // SaNmAsyabhyantare gaNAd gaNaM saMkramaM kurvazca / mAsAbhyantare trIMzca dakalepAn kurvastu // 3 // mAsAbhyantaratazca mAtRsthAnAni trINi kurvan / prANAtipAtamAkuTTayA kurvan mRSA vadaMzca / / 4 / / gRhRtyadatte cAkuTTayA tathA'nantarAyAM pRthivyAM sthAnazayyAnaiSedhikIrvApi cetayati // 5 // evaM sasnigdhAyAM sarajaskAyAM cittavacchilAlelumatyAM / | kolAvAsapratiSThAyAM kolA ghuNAsteSAmAvAse // 6 // sANDasaprANasabIjaM yAvat sasaMtAnakaM bhavet tatra / sthAnAdi kurvan zabala AkuTTayaiva // 7 // AkuTTathA mUlAni kandAn puSpANi phalAni ca bIjAni haritAni ca / bhuJjAnaH zabalastu tathaiva sNvtsrsyaantH|| 8 // daza udakalepAn kurvan mAtRsthAnAni daza ca varSasyAntaH AkuTTayA 615 // For Personal & Private Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ digavagdhAriyahatthamatte ya ||9||dbiie bhAyaNeNa ya dijantaM bhattapANa ghettUNaM / muMjai sabalo eso, igaviso hoi NAyaco // 10 // 'bAvIsaparIsaha'tti dvAviMzatI 'parISaheSu' parIpahAdhyayanenAbhihitakharUpeSu yo bhikSuryatate parihArAdi(dhi)-18|| *shnaadibhiH| tribhiradhikA viMzatistrayoviMzatiH, 'trayastrayazceti (pA06-3-48 trestrayaH) trayasAdezaH, tatsaGkhyA dhyayanayogAtrayoviMzatisUtrakRtaM tasmin , trayoviMzatisUtrakRtAdhyayanAni ca puNDarIkAdIni sapta SoDaza ca samayAdIni, tathA cAha-"puMDarIya 1 kiriyaThANaM 2 AhArapariNa 3 pacakhANaM 4 ca / aNagAra 5 adda 6 NAlaMda 7 solasAiM ca tevIsaM 8 // 1 / " tathA rUpam-ekastenAdhikAH prakramAtsUtrakRtAdhyayanebhyo rUpAdhikAzcaturviMzatirityarthasteSu, keSu ? ityAha-sureSu, paThanti ca-deveSu, tatraca dIvyanti-krIDantIti devA-bhavanapatyAdayasteSu, yadivA dInyantestUyante jagatrayeNApIti devAH-arhantasteSu RSabhAditIrthakareSu, uktaM ca-"bhavaNavaNajoivemANiyA ya dasa aTTa paMca egavihA / iti cauvIsaM devA keI puNa baiMti arahaMtA // 1 // " yo bhikSuryatate yathAvatprarUpaNAdinA / 'paNavIsatti 'paJcaviMzatau' paJcaviMzatisaGkhyAsu 'bhAvaNAhiti bhAvyanta iti bhAvanAH, tAzceha mahAvrataviSayA IryAsamitiyatnAdayaH parigRhyante, suvyatyayAttAsu, uktaM hi-"paNavIsaM bhAvaNAo paNNattAo, taM0-iriyAsamiti 1 maNa 1 zItodakaklinne haste mAtre ca // 9 // dA bhAjanena ca dIyamAnaM bhaktapAne gRhItvA / bhunakti zabala eSa ekaviMzatitamo bhavati jJAtavyaH // 10 // / keI puNa baiMti arahatAsApakareSu, uktaM ca "bhavaNavaNajAhAyasteSu, yadivA dIvyante-27 For Personal & Private Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavi 31 bRhaddhRttiH guttI 2 vayaguttI 3 AloiUNa pANabhoyaNaM 4 AyANabhaMDaNikkhevaNAsamiI 5, aNuvIibhAsaNayA 1 kohavivege uttarAdhya. 2 lohavivege 3 bhayavivege 4 hAsavivege 5, uggahamaNuNNavaNayA 1 uggahasIma jANaNayA 2 sayameva uggahaM C.aNuNNaviya paribhuMjaNayA 4 sAhAraNabhattapANaM aNuNNaviya paribhuMjaNayA 5, itthipasupaMDayasaMsattasayaNAsaNavajaNayA // 616 // 1 itthikahavivajaNayA 2 itthINa iMdiyANi AloyaNavajaNayA 3 puvarayaputvakIliyANaM visayANaM asaraNayA paNIyAhAravivajaNayA 5, soiMdiyarAgovaraI, evaM paMcavi iMdiyA // " 'uddezeSvi'tyupalakSaNatvAduddezanakAleSu TU dazAdInAM-dazAzrutaskandhakalpavyavahArANAM par3izatisaGkhayeSviti zeSaH, uktaM hi-"dasa uddesaNakAlA dasANa kappassa hoti chacceva / dasa ceva ya vavahArassa huMti so'vi chabbIsaM // 1 // " yo bhikSaryatate sarvadA paribhAvanAprarUpaNAkAlagrahaNAdibhiH / anagAraH prAgvattasya guNAH-vrataSaTvendriyanigrahAdayaH saptaviMzatiH subvyatyayAtteSu ca, uktaM hi-"vayachakka 6 miMdiyANaM ca niggaho 11 bhAva 12 karaNasacaM ca 13 / khamayA 14 virAgayAviya 15 maNamAINaM hai Niroho ya 18 // 1 // kAyANa chakka 24 jogammi juttayA 25 veyaNAhiyAsaNayA 26 / taha mAraNaMtiyahiyA-14 saNayA 27 ee'NagAraguNA // 2 // " prakRSTaH kalpo-yativyavahAro yasminnasau prakalpaH sa cehAcArAGgameva zastrapari- jJAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmakaM tasmin , uktaM ca-"satthapariNNA 1 logavijao 2 sIosaNija 3 sammattaM 4 / AvaMti 65 dhuva 6 vimohA 7 uvahANasuyaM 8 mahapariNNA 9 // 1 // piMDesaNa 10 seji 11 riya 12 / bhAsA 13 vatthe %AEOCOCCASSOCISAMAY 16 // dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAARAKASASALARISA saNAya 14 pAesA 15 / uggahapaDimA 16 sattikkasattayA 17 bhAvaNa 24 vimuttI 25 // 1 // " "ugghAya 26 maNugghAyaM 27 ArovaNa 28 tivihamo nisIhaM tu / iha aTThAvIsaviho AyArapakappanAmo u // 1 // " mAsikyAdyAropaNAtmake hai vA samavAyAGgAbhihite'STAviMzatividhe prakalpe 'tathaiva' tenaiva yathAvadAsevanAprarUpaNAdinA prakAreNa 'tuH' samuJcaye bhikSu yette||paapopaadaanaani zrutAni pApazrutAni teSu prasaanAni prasaGgAH-tathAvidhAsaktirUpAH pApazrutaprasaGgAH, te cASTAganimittasUtrAdiviSayabhedAdekonatriMzatteSu, uktaM hi-"aTThanimittaMgAiM divvuppAyaMtalikkha bhomNc| aMgaM saralakkhaNa vaMjaNaM ca tivihaM punnokek||1||suttN vittI taha vittiyaM ca pAvasuya aunntiisvihN| gaMdhavanadRvatthu AuM dhnnuveysNjutt||2||" moho-mohanIyaM tiSThati-ko'rthaH-nimittatayA varttate eteSviti mohasthAnAni-vArimadhyAvamagnatrasaprANamAraNAdIni triMzatteSu, uktaM hi-"vArimajhe'vagAhittA, tase pANe ya hiMsati zachAeu muhaM hattheNaM, aMtoNAiM galera 2 // 1 // sIsA|veDheNa veDhittA, saMkileseNa maare| sIsammi je ya Ahetu, duhamAreNa hiMsae 4 // 2 // bahujaNassa NeyAraM, dIvaM tANaM ca | 1 aSTau nimitAGgAni divyamautpAtaM AntarikSaM bhaumaM ca / AGga svaralakSaNe vyaJjanaM ca trividhaM punarekaikam // 1 // sUtraM vRttistathA vArtikaM ca pApazrutamekonatriMzadvidhaM / gAndharvanATyavAstvAyudhanurvedasaMyuktam // 2 // 2 vArimadhye'vagAhya trasAn prANAn vihiMsati / chAdayitvA mukhaM hastenAntarnAdaM grIvAravaM (galeravaM) // 1 // zIrSAveSTena veSTayitvA saMklezena mArayet / zIrSe Ahatya ca duHkhamAreNa hinasti // 2 // bahujanasya netAraM dvIpaM trANaM ca dhanurvedasaMyuktapakSaNe vyajanaM ca / galeravaM) // 1 // Bain Education Internationa For Personal & Private Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 617 // pANiNaM 5 / sAhAraNe gilANaMmi pahUkicaM Na kuvati 6 // 3 // sAhuM akammadhammo u, jo bhaMseja uvaTThiyaM 7 / NeyAuyassa maggassa, avagAraMmi vahati // 4 // jiNANa'NaMtanANINaM, avaNNaM jo pabhAsae / AyariyauvajjhAe, khisae maMdabuddhi 9 // 5 // tesimeva ya NANINaM, sammaM No paritappaI 10 / puNo puNo ahigaraNaM, uppAe | 11 titthabheyae 12 // 6 // jANaM Ahammie joe, pauMjati puNo puNo 13 / kAme vamittA patra, iha'NNabhavie i vA 14 // 7 // abhikkhaM bahussue'haMti, je bhAta bahussue 15 / tahA ya atavassIvi, je tavassittihaM vae 16 // 8 // jAyateeNa bahujaNaM, antodhUmeNa hiMsae 17 / akiJcamappaNA kAuM, kayameeNa bhAsate 18 // 9 // |NiyaDuvahipaNihIe paliyaMce sAyajogajutte ya 19 / bei sarvvaM mukhaM vayasi 20, ajjhINaM jhaMjhae sayA 21 // // 10 // 1 1 prANinAm / sAdhAraNe glAne prabhukArya na karoti // 3 // sAdhumadharmakarmA tu yo bhraMzayati upasthitaM / naiyAyikasya mArgasyApakAre varttate // 4 // jinAnAmanantajJAninAmavajJAM yastu prabhASate / AcAryopAdhyAyAn khiMsati mandabuddhikaH // 5 // teSAmeva ca jJAninAM samyak no praticAraM karoti / punaH punaradhikaraNamutpAdayati tIrthabhedakazca // 6 // jAnan AdharmikAn yogAn prayuNakti punaH punaH / kAmAn vAntvA prArthayate ihAnyabhavikAn vA // 7 // abhIkSNaM bahuzruto'hamiti yo bhASate'bahuzrutaH / tathA cAtapasvIti yastapasvyahamiti vadati // 8 // jAtatejasA bahujanamantardhUmena hinasti / akRtyamAtmanA kRtvA kRtameteneti bhASate // 9 // nikRtyupadhipraNidhikaH parikuJcakaH sAtiyogayuktazca / brUte sarvaM mRSA vadasi aDezaM kezayati sadA // 10 // For Personal & Private Use Only caraNavi dhya0 31 // 617 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ addhANaMmi pavesittA, jo dhaNaM harai pANiNaM 22 / vIsaMbhettA uvAeNaM, dAre tasseva lubbhati 23 // 11 // abhikkhamakumAre u, kumAre'hanti bhAsae 24 / evamabaMbhayAriM baMbhayAritti bhAsae 25 // 12 // jeNevesarIyaM NIe, vitte tasseva lubbhae 26 / tappahAvuTThie vAvi, antarAyaM kareti se 27 / // 13 // seNAvatiM pasatthAraM, bhattAraM vAvi hiNse| rahassa vAvi Nigamassa, NAyagaM seDimeva vA 28 / // 14 // apassamANo passAmi, ahaM devatti vA vae 29 / avaNNeNaM ca devANaM, mahAmohaM pakuvati 30 / // 15 // " yo bhikSuryatate tatparihAradvArataH / siddhAH-siddhipadaprAptAsteSAmAdauprathamakAla evAtizAyino vA guNAH siddhAdiguNAH siddhAtiguNA vA-saMsthAnAdiniSedharUpA ekatriMzat , uktaM hi-IX "paDisehaNasaMThANe vaNNa gaMdharasaphAsavee ya / paNapaNadupaNaTThatihA igatIsamakAya'saMga'ruhA // 1 // ahavA kamme Nava darisaNaMmi cattAri Aue paMca Aime aMte / sese do do bheyA khINabhilAveNa igatIsaM // 2 // " tathA 'joga'dati padaikadeze'pi padaprayogadarzanAd yogasaGgrahA yairyogAH-zubhamanovAkAyavyApArAH samyag gRhyante-khIkriyante te AlocanAnirapalApAdayo dvAtriMzat , uktaM hi-"AloyaNA 1 niravalAve 2, AvaIsu daDhadhammayA 3 / aNassio / 1 adhvani pravezya yo dhanaM harati praanninaam| vizrambhyopAyena dAreSu tasya lubhyati // 1 // abhIkSNamakumAro'pi kumAro'hamiti bhASate / dievamabrahmacAryapi brahmacArIti bhASate 25 // 12 // yenaivaizvarya prApito vitte tasyaiva lubhyti| tatprabhAvotthitazcApi antarAyaM karoti tasya // 13 // senApatiM prazAstAraM bhartAraM vA vihinasti / rASTrasya vApi nigamasya, nAyakaM zreSThinameva vA // 14 // apazyan pazyAmyahaM devAniti vA vadet / avarNena ca devAnAM mahAmohaM prakaroti // 15 // For Personal & Private Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNavi dhya031 vahANe ya4, sikkhA 5NippaDikammayA 6 // 1 // aNNANayA 7 alome ya8, titikkhA 9 ajave 10 suI uttarAdhya. 11 / sammadiTThI 12 samAhI ya 13, AyAre 14 viNaovae 15 // 2 // dhiImaI ya 16 saMvego 17, paNihI bRhadbhuttiH |18 suvihI 19 saMvare 20 / attadosovasaMhAre 21. sabakAmavirattayA 22||3||pnyckkhaanne 23 viussagge 24, // 18 // appamAe 25 lavAlave 26 / jhANaM 27 saMvarajoge 28 ya, udae mAraNaMtie 29 ||4||sNgaannN ca pariNAyA 30, pAyacchittakaraNe iya 31 / ArAhaNA ya maraNaMte 32, battIsaM jogasaMgahA // 5 // " tato dvandve siddhAdiguNayogAH |siddhAtiguNayogA vA teSu, 'tittIsAsAyaNAsu yatti trayastriMzatsaGkhyAkhAzAtanAsu coktazabdArthAkhahaMdAdiviSayAsu pratikramaNasUtrapratItAsu ratnAdhikasya purataH zikSakagamanAdikAsu vA samavAyAjAbhihitAsu yo bhikSuryatate yathAyogaM samyakzraddhAnAsevanAvarjanAdinetyekonaviMzatisUtrArthaH // adhyayanArtha nigamayitumAhahai| ii eesu je bhikkhU, ThANesu jayaI syaa| khippaM se savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 21 // ttibemi // ||crnnvihij||31|| 'itI' tyanena prakAreNa 'eteSu' anantaroktarUpeSu 'sthAneSu' asaMyamAdiSu yo bhikSuH yatate' uktanyAyena yatnavAn dAbhavati sadA kSipraM sa sarvasaMsArAdvipramucyate paNDita iti sUtrArthaH / iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat / avasita*zcAnuyAgI,nayAzca praagvt|| ityuttarAdhyayanazrataskandhaTIkAyAM ziSyahitAyAmekatriMza caraNavidhyadhyayana samAptamiti // *** men ** For Personal & Private Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha pramAdasthAnAkhyaM dvAtriMzamadhyayanam // CHO vyAkhyAtaM caraNavidhinAmakamekatriMzamadhyayanam, idAnIM dvAtriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantarAdhyayane naikadhA caraNamabhihitaM taca pramAdasthAnaparihArata evAsevituM zakyaM, tatparihArazca tatparijJAnapUrvaka iti tadarthamidamArabhyate, ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam asya catvAryanuyogadvArANi yAvannAmaniSpanna nikSepastAvatpUrvava| deveti manasyAdhAya nAmaniSpannanikSepAbhidhAnAyAha niyuktikRtnikkhevo apamAe cauvi 0 // 519 // jANaga0 Marat jamAI / niddAvikahakasAyA visaesu bhAvao pAo // 520 // nAmaM ThavaNAdavie khittaddhA uDDa uvaraI vasahI / saMjamapaggahajohe ayalagaNaNasaMghaNA bhAve // 521 // NikkhevetyAdigAthAstisraH sugamA eva, navaraM 'majamAIsu'tti makAro'lAkSaNiko madayatIti madyaM - kASThapiSTa| niSpannamAdizabdAdAsavAdiparigrahaH etAni, suvyatyayAzca prathamArthe saptamI, bhAvapramAdahetutvAddravyapramAdaH, 'nidrA For Personal & Private Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 619 // | vikathAkaSAyAH uktarUpAH 'visaesu'tti prAgvadviSayAzca 'bhAvataH ' bhAvamAzritya pramAdaH / tathA sthAnanikSepe prastAvAtsthAnazabdo nAmAdibhiH pratyekaM yojyate, tatra ca dravyasthAnaM - noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM yatsacittAdidravyANAmAzrayaH, kSetrasthAnaM - bharatAdikSetramUrdhvalokAdi vA yatra vA kSetre sthAnaM vicAryate, addhA - kAlaH saiva tiSThatya| sminniti sthAnamaddhAsthAnaM tacca pRthivyAdInAM bhavasthityAdi samayAvalikAdi vA, UrddhasthAnaM - kAyotsargAdi upa| ratiH - viratistat sthAnaM yatrAsau gRhyate, vasatiH - upAzrayastatsthAnaM grAmArAmAdi saMyamaH - sAmAyikAdistasya sthAnaM - prakarSApakarSavadadhyavasAyarUpaM, yatra saMyamasyAvasthAnaM, taccAsaMGkhayeyabhedabhinnaM, tathAhi - sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhikAnAM pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasaMyamastvAntamauhUrttika | ityantarmuhUrttasamayaparimANAni tatsthAnAni, yathAkhyAtasaMyamastu prakarSApakarSarahita ekarUpa evetyekameva tatsthAnam, | evaM ca sAmAyikAdInAmasaGkhyeyabhedatvAtsamudAyAtmakasya saMyamasthAnasyApyasaGkhyeyabhedatA, kevalamiha vRhattaramasaGkhayeyaM gRhyate, asaGkhyAtAnAmasaGkhyAta bhedatvAt, 'pragrahasthAnaM' tu prakarSeNa gRhyate'sya vacanamiti pragraha: - upAdeyavA| kyo'dhipatitvena sthApitaH, sa ca laukiko lokottaratazca tasya sthAnaM, tacca laukikaM paJcadhA - rAjayuvarAjamahattarAmA| tyakumArabhedAt, lokottaramapi paJcadhaiva - AcAryopAdhyAyapravRttisthaviragaNAvacchedakabhedAt, 'yodhasthAnam' AlIDhAdi | 'acalasthAnaM' nizcalasthitirUpaM tatra sAdisaparyavasitAdi paramANvAdInAM gaNanAsthAnam -- ekakAdi sandhAnasthAnaM For Personal & Private Use Only pramAdasthA nA0 32 // 619 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyataH kazukAdigataM bhAvasthAnam -- audayikAdiko bhAvastiSThantyatra jantava itikRtveti gAthAtrayArthaH // samprati yenAtra prakRtaM tadupadarzayannupadezasarva khamAha bhAvappamAya pagayaM saMkhAjutte a bhAvaThANaMmi / caiUNaM ca (Na ii) pamAyaM jaiyavaM appamAmi // 522 // bhAvapramAdena uktarUpeNa prakRtam - adhikAraH, tathA 'saMkha'tti saGkhyAsthAnaM tadyuktena, casya bhinnakramatvAdbhAvasthAnena ca, ko'rthaH ? - saGkhyAsthAnena ca, sarvatra subvyatyayena saptamI, atra hi guruvRddhasevAdyabhidhAnataH prakAmabhojanAdiniSedha| tazca bhAvapramAdA nidrAdayo'rthAtpariharttavyatvenocyante, te caikAdisaGkhyA yogina audayikabhAvasvarUpAzceti bhAvaH, ' tyaktvA' vihAya 'itI' tyevaMprakAraM pramAdaM, kimityAha - 'yatitavyaM' yatno vidheyaH, ka ? - 'apramAde' pramAdapratiyogini dharma pratyudyama iti gAthArthaH // asyaivArthasya dRDhIkaraNArthamuttamanidarzanamAha vAsasahassaM uggaM tavamAigarassa AyaraMtassa / jo kira pamAyakAlo ahorattaM tu saMkaliaM // 523 // bArasavAse ahie tavaM caraMtassa vaddhamANassa / jo kira pamAyakAlo aMtamuhuttaM tu saMkaliaM // 524 // 'varSasahasra'miti kAlAtyantasaMyoge dvitIyA, tatazca varSasahasrapramANaM kAlaM yAvat 'ugram' utkaTaM 'tapaH' anaza For Personal & Private Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA nA032 uttarAdhya. nAdi 'Adikarasya' RSabhanAno bhagavata Acarato yaH kileti parokSAptavAdasUcakaH 'pramAdakAlaH' yatra pramAdo bhUt yattadorabhisambandhAtso'horAtraM 'tuH' avadhAraNe tato'horAtrameva, kimayamekAvasthAbhAvinaHpramAdasya kAla utAbRhadvRttiH nyathetyAzaGkayAha-saGkalitaH, kimuktaM bhavati ?-apramAdaguNasthAnasyAntamauhUrtikatvenAnekazo'pi pramAdaprAptau tdv||20|| sthitiviSayabhUtasyAntarmuhUrtasyAGkhayeyabhedatvAtteSAmatisUkSmatayA sarvakAlasaGkalanAyAmapyahorAtramevAbhUt // tathA dvAdaza 8 varSANyadhikAni tapazcarato varddhamAnasya yaH kila pramAdakAlaH prAgvatso'ntarmuhUrtameva saGkalitaH, ihApyantarmuhUrtAnAmasaGkhayeyabhedatvAtpramAdasthitiviSayAntarmuhUrttAnAM sUkSmatvaM, saGkalanAntarmuhUrttasya ca bRhattaratvamiti bhAvanIyam , anye tvetadanupapattibhItyA nidrApramAda evAyaM vivakSita iti byAcakSata iti gAthAdvayArthaH // itthamuttamanidarzanAbhyARs mapramAdAnuSThAne dAyamApAdya viparyaye doSadarzanadvAreNa punastadevApAdayitumidamAha jesiM tu pamAeNaM gacchai kAlo niratthao dhmme| te saMsAramaNaMtaM hiMDaMti pamAyadoseNaM // 525 // * | 'yeSAM' prANinAM 'tuH' pUraNe pramAdenopalakSitAnAM 'gacchati' brajati kAlaH 'nirarthakaH' niSprayojanaH, ka-13 dharme' dharmaviSaye dharmaprayojanarahita ityarthaH, pramAdato hi nazyantyeva dharmaprayojanAni, te kimityAha-saMsAram 'anaThAntama' aparyavasitaM 'hiNDante' bhrAmyanti 'pramAdadoSeNa hetaneti gaathaarthH|| yatazcaivaM tataH kiM kartavyamityAha // 620 // For Personal & Private Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ SANSAR tamhA khalluppamAyaM caiUNaM paMDieNa puriseNaM / dasaNanANacaritte kAyavo appamAo u // 526 // | tasmAt 'khalu' nizcayena pramAdaM tyaktvA 'paNDitena' buddhimatA puruSeNa upalakSaNatvAtsyAdinA ca, darzanaM ca jJAnaM saca cAritraM ceti samAhArastasmin muktimArgatayA prAgabhihite 'karjavyaH' vidheyaH 'apramAdaH' udyamaH 'tuH' avadhAra NArtha ityapramAda eva na tu kadAcitpramAdaH, tasyaivaM doSaduSTatvAditi gAthArthaH / ityavasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam accaMtakAlassa samUlayassa, savvassa dukkhassa u jo pmokkho| taM bhAsao me paDipunnacittA, suNeha egaggahiyaM hiyatthaM // 1 // antamatikrAnto'tyanto, vastunazca dvAvantI-ArambhakSaNaH samAptikSaNazca, tathA cAnyerapyucyate-"ubhayAntAparicchinnA vastusattA nityate" ti, tatrehArambhakSaNA(0NalakSaNo'ntaH parigRhyate, tathA cAtyantaH-anAdiH kAlo yasya so'yamatyantakAlastasya, saha mUlena-kaSAyAviratirUpeNa vartata iti samUlakaH(ka)prAgvattasya,uktaM hi-"mUlaM saMsArassa uhuti kasAyA aviratI ya" "sarvasya niravazeSasya, duHkhayatIti duHkha-saMsArastasya, asAtaM ceha duHkhaM gRhyate, atra ca pakSe mUlaM rAgadveSau, yaH prakarSeNa mokSayati-mocayatIti pramokSa-Atmano duHkhApagamahetuH, pUrvatra tuzabdasyAvadhAraNA| 1 mUlaM saMsArasa tu bhavanti kaSAyA aviratizca to, vastunaca kSaNA( 0 iti samUlasArastasya, a na tuzabda For Personal & Private Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. pramAdasthA bRhadvRttiH nA0 32 // 32 // thasyeha sambandhAtpramokSa eva, taM 'bhASamANasya' pratipAdayataH, yadivA pramokSaH-apagamastaM bhASamANasyeti, ko'rthaH ?yathA'sau bhavati tathA bruvANasya 'me' mama pratipUrNa-viSayAntarAgamanenAkhaNDitaM cittaM cintA vA yeSAM te pratipUrNacittAH pratipUrNacintA vA 'zRNuta' AkarNayata, ekAgrasya-ekAlambanasyArthAcetaso bhAva ekAgryaM-dhyAnaM taca prakramAddhAdi tasmai hitamekAgryahitaM, pAThAntarata-ekAntahitaM vA hitaH-tattvato mokSa eva tadarthamiti suutraarthH|| yathApratijJAtamAha NANassa savvassa pagAsaNAe, annANamohassa vivajaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasukkhaM samuvei mokkhaM // 2 // 'jJAnasya' AbhinibodhikAdeH 'sarvasya' niravazeSasya pAThAntarataH 'satyasya vA' avitathasya 'prakAzanayA' iti prabhAsanayA nirmalIkaraNenetyarthaH, anena jJAnAtmako mokSaheturuktaH, tathA ajJAnaM-matyajJAnAdi moho-darzanamohanIyamanayoH samAhAre'jJAnamohaM tasya vivarjanA-parihAro mithyAzrutazravaNakudRSTisaGgaparityAgAdinA tayA, anena sa eva samyagdarzanAtmako'bhihitaH, tathA 'rAgasya dveSasya ca' uktarUpasya 'saMkSayeNa' vinAzena, etena tasyaiva cAritrAtmaka-| sthAbhidhAnaM, rAgadveSayoreva kaSAyarUpatvena tadupaghAtakatvAbhidhAnAt , tatazcAyamatheH-samyagdarzanajJAnacAritraiH 'ekA // 21 // For Personal & Private Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ SARSHAN dhantasaukhyaM duHkhalezAkalaGkitasukhaM samupaiti 'mokSam' apavargam , ayaM ca duHkhapramokSAvinAbhAvItyataH sa evopalakSita iti sUtrArthaH // nanvastu jJAnAdibhirduHkhapramokSaH, amISAM tu kaH prAptihetuH ?, ucyate tassesa maggo guruviddhasevA, vivajaNA bAlajaNassa duuraa| sajjhAyaegaMtanisevaNA ya, suttatthasaMciMtaNayA ghiI ya // 3 // | tasyeti yo'yamanantaraM mokSopAya uktaH 'eSaH' anantaravakSyamANaH 'mArgaH' panthAH prAptihetuH, yaduta guravo-yathAvacchAstrAbhidhAyakA vRddhAzca-zrutaparyAyAdivRddhAsteSAM sevA-paryupAsanA guruvRddhasevA, iyaM ca gurukulavAsopalakSaNaM, tatra ca suprApAnyeva jJAnAdIni, yaduktam-"NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti ||1||"tti, satyapi ca gurukulavAse kusaMsargato na syAdeva tatprAptirityAha-'vivarjanA' vizeSeNa parihAraH 'bAlajanasya' pArzvasthAdeH 'dUrAt' dUreNa, tatsaGgasyAlpIyaso'pi mahAdoSanibandhatvenAbhihitatvAt , tatparihAre'pi ca na svAdhyAyatatparatAM vinA jJAnAdyavAptirityAha-khAdhyAye-uktarUpe ekAntena-itaravyAsaparihArAtmakena nivezanA-sthApanA khAdhyAyaikAntanivezanA sA ca manovAkAyAnAmiti gamyate, paThanti ca'sajjhAyaegaMtaNisevaNAe'tti, svAdhyAyasyaikAntaniSevaNA-nizcayenAnuSThAnaM khAdhyAyakAntaniSevaNA, sA ca tatrApi hai| 1 jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA nA032 uttarAdhya. 'vRthA zrutamacintita'mitikRtvA'nuprekSaiva pradhAnetyabhiprAyeNAha-sUtrasyArthaH-abhidheyaH sUtrArthastasya 'saMciMtaNaya'tti bRhadvRttiH sUtratvAtsaMcintanA sUtrArthasaMcintanA, asyAmapi na cittakhAsthyaM vinA jJAnAdilAma ityAha-'dhRtizca' cittakhAsthya manudvimatvamityartha iti sUtrArthaH // yatazcaivaMvidho jJAnAdimArgastata etAnyabhilaSatA prAk kiM vidheymityaah||622|| AhAramicche miyamesaNijja, sahAyamicche niuNatthabuddhiM / nikeyamicchijja vivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // 'AhAram' azanAdikam 'icchet' abhilaSenmitameSaNIyam , apergamyamAnatyAdicchedapyevaMvidhameva, dAnabhojane tu dUrotsArite eva anevaMvidhAhAra (sa) eva hyanantaroktaM guruvRddhasevAjJAnAdikAraNamArAdhayituM kSamaH, tathA 'sahAyaM" sahacaramicchedgacchAntavartI sanniti gamyate, nipuNA-kuzalA artheSu-jIvAdiSu buddhiH-matirasyeti nipuNArthabuddhistaM, paThyate ca-'NiuNehabuddhiM' tatra nipuNA-sunirUpitA IhA-ceSTA buddhizca yasya sa tathA, anIzo hi sahAyaH khAcchandyopadezAdinA jJAnAdikAraNaguruvRddhasevAdibhraMzameva kuryAditi, tathA 'niketam' Azrayamicched vivekaHpRthagbhAvaH khyAdisaMsargAbhAva itiyAvattasmai yogyam-ucitaM tadApAtAdyasambhavena vivekayogyam , viviktAzraye hi| khyAdisaMsargAcittaviplavotpattI kuto guruvRddhasevAdijJAnAdikAraNaM saMbhavet, samAdhi kAmayate-abhilapati samA // 622 // For Personal & Private Use Only Jain Education Interational
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhikAmaH, atra ca samAdhirdravyabhAvabhedAdvibhedaH, tatra dravyasamAdhiH kSIrazarkarAdidravyANAM parasparamavirodhenAvasthAnaM, | bhAvasamAdhistu jJAnAdInAM parasparamavAdhayA'vasthAnaM tadananyatvAcca jJAnAdInAmayameveha gRhyate, tathA ca jJAnAdyavAsukAma ityuktaM bhavati, zramaNastapakhIti prAgvaditi sUtrArthaH // kAlAdidoSata evaMvidhasahAyAprAptau yatkRtyaM tadAha na vA labhijA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / egovi pAvAi vivajjayaMto, vihareja kAmesu asajamANo // 5 // 'na' niSedhe vAzabdazcedarthe tatazca na cet 'labhet' prApnuyAt 'nipuNam' iti nipuNabuddhiM 'sahAyaM' guNaiH - jJAnA| dibhiradhikam - argalaM guNAdhikaM vA 'guNataH' iti jJAnAdiguNAnAzritya 'samaM vA' tulyamubhayatrAtmana iti gamyate, 've'ti vikalpe, tataH kimityAha - 'eko'pi ' asahAyo'pi 'pApAni' pApahetubhUtAnyanuSThAnAni 'vivarjayan' vizeSeNa pariharan, paThyate ca - 'aNAyaraMto 'ti anAcaran 'viharet' saMyamAdhvani yAyAt 'kAmeSu' viSayeSu 'asajana' pratibandhamakurvan, tathAvidhagItArthayativiSayaM caitad, anyathaikAkivihArasyAgame niSiddhatvAt etadavidhAne ca | 'madhyagrahaNe Adyantayorapi grahaNaM bhavatI'ti nyAyAdAhAravasativiSayo'pyapavAda ukta eva bhavatIti mantavyam // itthaM saprasaGga jJAnAdInAM duHkhapramokSopAyatvamuktam idAnIM teSAmapi mohAdikSayanibandhanatvAttatkSayasyaiva prAdhA For Personal & Private Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 23 // Xxcc nyena duHkhapramokSahetutvakhyApanArtha yathA teSAM sambhavo yathA duHkhahetutvaM yathA ca duHkhasya prasaGgatasteSAM cAbhAvastathA pramAdasthAvi(bhi)dhAtumAha nA0 32 | jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhaM, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // rAgo ya dosoviya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho ho jassa na hoi taNhA / taNhA hayA jarasa na hoi lobho, lobho hao jassa na kiMcaNAI // 8 // | 'yathA ceti yenaiva prakAreNANDaM-pratItaM tataH prabhava-utpattiryasyAH sANDaprabhavA 'balAkA' pakSivizeSaH, aNDaM 2 balAkAtaH prabhavatIti balAkAprabhavaM yathA ca, kimuktaM bhavati ?-yathA'nayoH parasparamutpattisthAnatA 'evameva' anenaiva prakAreNa mohayati-mUDhatAM nayatyAtmAnamiti mohaH-ajJAnaM tacceha mithyAtvadoSaduSTaM jJAnameva gRhyate, uktaM hi"jaha duvayaNamavayaNa"mityAdi, Ayatanam-utpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanA tAM 'khuH' avadhAraNe tato mohAyatanAmeva 'taNhanti tRSNAM vadantIti sambandhaH, yathoktamohAbhAve hyavazyambhAvI tRSNAkSaya iti, mohaMca tRSNA''yatanaM yasyAsau tRSNAyatanastaM vadanti, tRSNA hi sati mUrchA, sA cAtyantadustyajeti rAgapradhAnA tatastayA rAga upalakSyate sati ca tatra dveSo'pi saMbhavatIti so'pyanayaivAkSipyate tatastRSNAgrahaNena rAgadveSAvuktI, etayozcA // 623 // For Personal & Private Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ nantAnubandhikapAyarUpayoH sattAyAmavazyambhAvI mithyAtvodayaH, ata evopazAntakaSAyavItarAgasyApi mithyAtva4 gamanaM, tatra ca siddha evAjJAnarUpo mohaH, etena ca parasparaM hetuhetumadbhAvAbhidhAnena yathA rAgAdInAM sambhavastathoktaM, samprati yathaiteSAM duHkhahetutvaM tathA vaktumAha-rAgazca' mAyAlobhAtmakaH 'dveSo'pica' krodhamAnAtmakaH karmajJAnAvaraNAdi tasya bIja-kAraNaM karmabIjaM, karma casya bhinnakramatvAnmohAtprabhavatIti mohaprabhavaM ca-mohakAraNaM vdnti| 'caH' sarvatra samucaye 'karma ca' iti karma punarjAtayazca maraNAni ca jAtimaraNaM tasya 'mUlaM' kAraNaM 'duHkhaM' saMsAramasAtapakSe / tu duHkhayatIti duHkhaM, ko'rthaH 1-duHkhahetuM, casya punararthasya bhinnakramatvAt jAtimaraNaM punarvadanti, tIrthakarAdaya iti gamyate, jAtimaraNasyaivAtizayaduHkhotpAdakatvAt , uktaM hi-"meramANassa jaM dukkhaM, jAyamANassa jaMtuNo / teNa |dukkheNa saMtatto, na sarati jAtimappaNo // 1 // " yatazcaivamataH kiM sthitamityAha-'duHkham' uktarUpaM hatamiva hataM, kenetyAha-yasya 'na bhavati' na vidyate, ko'sau ?-mohaH, asyaiva tanmUlakAraNatvAt , tato hi karma karmaNazca duHkhamityanantaramevoktaM, hatamiva hatamiti ca vyAkhyAtaM tatkSaye'pi nArakAdigatau khatattvabhAvanAparasyApi kiyato'pi duHkhasya sambhavAt , yadi duHkhahananaM mohAbhAvAd asAvapi kuta ityAha-moho hato yasya na bhavati tRSNA, |ko'rthaH -tRSNAyA abhAvAnmohAbhAvaH, tadAyatanatvena tasyA abhidhAnAt , tRSNAyA api kuto hananamityAha 1 mriyamANasya yaduHkhaM jAyamAnasya jantoH / tena duHkhena saMtapto na smarati jAtimAtmanaH // 1 // 2 khyApakSadvaye'pi For Personal & Private Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramA uttarAdhya. tRSNA hatA yasya na bhavati lobhaH, kimuktaM bhavati ?-lobhAbhAvAttaSNA'bhAvaH, tRSNAgrahaNenoktanIyA rAgadveSayo- sthA ruktatvAttayozca lomakSaye sarvathaivAbhAvAd, ata eva prAdhAnyAllobhasya rAgAntargatatve'pi pRthagupAdAnaM, dRzyate hi bRhadvRttiH satanA032 pradhAnasya sAmAnyoktAvapi vizeSotyabhidhAnaM, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTho'pyAyAta iti, sa tarhi kena hata // 624 // ityAha-lobho hato yasya na kiJcanAni-dravyANi santIti gamyate,satsu hi teSu saMbhavatyabhikAGkSA tadrUpa eva ca lobhaH, TrAyattu tatsadbhAve'pi lobhahananaM bharatAdInAM tatkAdAcitkamityavivakSitameva, paThyate ca-yasya na kiJcana, nAsti na kiJcidvidyate dravyAdikamiti gamyata iti suutraarthH|| santvevaM duHkhasya mohAdayo hetavo, hananopAyasteSAM kimayamevotAnyo'pyasti ? ityAzaGkaya savistaraM tadunmUlanApAyaM vivadiSuH prastAvamAracayati- / rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM, uddhattukAmeNa smuuljaalN| je je uvAyA paDivajiyavyA, te kittaissAmi ahANupubdhi // 9 // | spaSTaM, navaraM yadiha rAgasya prathamamupAdAnaM pUrva tu mohasya tat mohasya rAgadveSayozca parasparAyattatvena pUrvoparabhA sthAniyamAt, tathA 'uddhartukAmena' ityunmUlayitumicchatA saha mUlAnAmiva mUlAnAM-tInakaSAyodayAdInAM mohaprakRtInAM jAlena-samUhena vartata iti samUlajAlastam, etacca rAgAdInAM pratyekaM vizeSaNam, 'upAyAH' taduddharaNa // 24 // hetavaH 'pratipattavyAH' aGgIkartavyAH kartumiti gamyate, paThyate ca-'apAyA parivajiyavA' iti 'apAyAH' taduddharaNapravRttAnAM vivandhakAriNo'rthAH 'parivarjayitavyAH parihavyA iti sUtrAvayavArthaH // yathApratijJAtarmavAha- . HABARASARAM Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www b rary.org
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHRISHNA 2072-12-* rasA pagAmaM na hu seviyabvA, pAyaM rasA dittikarA narANaM / dittaM ca kAmA samabhiddavaMti, dumaM jhaa| sAuphalaM va pakkhI // 10 // jahA vaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uvei / eviMdiyaggIvi pagAmabhoiNo, na baMbhayArissa hiyAya kassaI // 11 // vivittasijjAsaNajaMtiyANaM, omAsaNANaM damiiMdiyANaM / na rAgasattU dharisei cittaM, parAio vAhirivosahehiM // 12 // jahA birAlAvasahassa mUle, na mUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // na rUvalAvaNNavilAsahAsaM, na jaMpiyaM iMgiya pehiyaM vA / itthINa cittaMsi nivesaittA, daDe vavasse samaNe tavassI // 14 // adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANajuggaM, hiyaM sayA baMbhavae rayANaM // 15 // kAmaM tu devIhiM vibhUsiyAI, na cAiyA khobhaiDaM tiguttA / tahAvi egaMtahiyaMti naccA, vivittavAso muNiNaM psttho||16|| mukkhAbhikaMkhissavi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramasthi loe, jhthiobaalmnnohraao||17|| ee ya saMgA samaikkamittA, suhuttarA ceva havaMti sesaa|jhaa| mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // kAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, sabvassa logassa sadevagassa-jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassaMtayaM gacchada viiyraago||19|| jahA ya kiMpAgaphalA maNoramA, raseNa banneNa ya bhujmaannaa| te khudae jIviya paJcamANA, eovamA kAmaguNA vivAge // 20 // **%%% For Personal & Private Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA bRhadvRttiH nA0 32 uttarAdhya. / rasetyAdi sUtraikAdazakam / 'rasA'kSIrAdivikRtayaH 'prakAmam' atyartha 'na.niSevitavyAH' nopabhoktavyAH,prakAmagrahaNaM tu vAtAdikSobhanivAraNAya rasA api niSevitavyA eva, niSkAraNaniSevaNasya tu niSedha iti khyApanArtham , uktaM ca "accAhAro na sahe atiniddheNa visayA uditi / jAyAmAyAhAro taMpi pagAmaM Na bhuMjAmi // 1 // " kimitye||625|| vamupadizyate ityAha-'prAyaH' bAhulyena rasA niSevyamANA iti gamyate, dRptiH-dhAtUdrekastatkaraNazIlA dRptikarA dRptakarA vA pAThAntarataH iha ca bhAve ktapratyaya iti dRsaM darpa ucyate, dRzyanta eva hi kurvanto ipsatvamamI prANinA|miti, yadivA dIsaM dIpanaM mohAnalajvalanamityarthastatkaraNazIlA dIsakarAH, keSAM ?-narANAmupalakSaNatvAkhyAdInAM ca, udIrayanti hi te upabhuktAsteSAM mohAnalamiti, uktaM hi-"vigaiI pariNaidhammo moho jamudijae udiNNe rAya / suDuvi cittajayaparo kahaM akaje Na bahihiI ? // 1 // " evaM ca ko doSa ityAha-dRsaM yadivA dIsaM naramiti prakramaH 'caH' punararthe jAtivivakSayA ca bahuvacanaprakrame'pyekavacanaM, 'kAmAH' viSayAH 'samabhidravanti' abhibhavanti, tathAvidhasya khyAdhabhilapaNIyatvAtsukhAbhibhavanIyatvAceti bhAvaH, kamiva ka ivetyAha-'drumaM vRkSaM 'yathe' tyaupamye, 'khAduphalaM' madhuraphalAnvitaM 'ca' iti bhinnakramaH, tatazca pakkhi'tti pakSiNa iva, iha ca dumopamaH puruSAdiH khAdu 1 atyAhAraM na bhujAmi atisnigdhena viSayA udIyante / yAtrAmAtrAhArastamapi prakAmaM na bhuJjAmi // 1 // 2 vikRtiH pariNatidharmA moho yadudIryate udIrNe ca / suSThApi cittajayaparaH kathamakArye na yati ? // 2 // // 625 // For Personal & Private Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAphalatAtulyaM ca dRsatvaM dIpsatvaM vA pakSisadRzAzca kAmA iti // anena rasaprakAmabhojane doSa uktaH, samprati sAmAnyenaiva prakAmabhojane doSamAha-yathA 'davAgniH' dAvAnalaH pracurendhane 'vane' araNye, etadupAdAnaM ca vasati (timati) kazcidvidhyApako'pi syAditi, 'samArutaH savAyuH 'nopasama'nti na 'upazama' vidhyApanam 'upaiti' prAmoti, 'evam' iti davAnivannopazamabhAga bhavati 'iMdiyaggi'tti indriyazabdenendriyajanito rAga evoktaH, tasyaivAnarthahe"tutveneha cintyamAnatvAt , so'gniriva dharmavanadAhakatvAd indriyAgniH, so'pi 'prakAmabhojinaH' atimAtrAhArasya, prakAmabhojanasyaiva pavanaprAyatvenAtIva tadudIrakatvAd, atazcAyaM na brahmacAriNaH 'hitAya' hitanimittaM, brahmacaryavighAtakatvena kasyacid 'atisusthitasyApi, tadanena prakAmabhojanasya kAkA parihAryatvamuktam // itthaM rAgamuddhAkAmena yatpariharttavyaM tadabhidhAya yadatiyatnena karttavyaM tadAha-viviktA-khyAdivikalA zayyA-vasatistasyAmAsa nam-avasthAnaM tena yatritA-niyantritA viviktazayyAsanayantritAsteSAm 'avamAzanAnAm' nyUnabhojanAnAM, paThanti 4ca-'omAsaNAe'tti avamaM-nyUnamazanam-AhAro yeSAM te'mI avamAzanAstadbhAvo'vamAzanatA-avamaudaryarUpAra tayA damitAni-vazIkRtAni indriyANi yaiste tathA teSAM damitendriyANAM, paThyate ca-'omAsaNAIdamiiMdiyANaM'ti, avamamazanaM yatra tapasi tadavamAzanaM tadAdibhistapobhedairdamitAnIndriyANi yaiste tathA teSAM, 'na' naiva rAgaH zatrurivAbhibhavahetutayA rAgazatruH 'dharSayati' parAbhavati, kiM tat ?-cittaM, kintu sa evetthaM parAdhRSyata iti bhAvaH, ka Jain Education Intemanora For Personal & Private Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdastha nA0 32 uttarAdhya. iva-'parAjitaH' parAbhUtaH 'vyAdhiriva' kuSThAdiH 'auSadhaiH' gahacyAdibhirdehamiti gamyate, anenApi viviktaza gyAsanAdInAM kAkA vidheyatvamuktam , idAnIM tu viviktazayanAsane yatnAdhAnAya viparyaye doSamAha-yathA biDAlAbRhadvRttiH mArjArAsteSAmAvasathaH-Azrayo biDAlAvasathastasya 'mUle' samIpe na mUSakANAM vasatiH 'prazastA' zobhanA, avazyaM tatra // 626 // tadapAyasambhavAt , evameva strINAM-yuvatInAM paNDakAdyupalakSaNametat nilayo-nivAsaH strInilayastasya 'madhye' antane brahmacAriNaH 'kSamaH' yuktaH, ko'sau?-nivAsaH-vasatiH, tatra brahmacaryabAdhAsambhavAditi bhaavH| viviktazayyAvasthitAvapi kadAcitstrIsaMpAte yatkarttavyaM tadAha-'na' naiva rUpaM-susaMsthAnatA lAvaNyaM-nayanamanasAmAhAdako guNo vilAsAviziSTanepathyaracanAdayo hAsa:-kapolavikAsAdireSAM samAhAre rUpalAvaNyavilAsahAsaM na jalpitaM-manmanolApAdi 'iMgiya'tti bindulopAd 'iGgitam' aGgabhaGgAdi vIkSitaM' kaTAkSavIkSitAdi 'vA' samuccaye strINAM sambandhi 'cittaMsi'tti 'citte' manasi 'nivezya' aho ! sundaramidaM ceti vikalpataH sthApayitvA'draSTaM' indriyaviSayatAM netuM 'vyvsyet'| adhyavasyet zramaNastapakhIti prAgvat , citte nivezyetyanena ca rAgAdyabhisandhi vinatadarzanamapi na doSAyeti khyApyate, |uktaM hi-'na sakaM rUvamaTuM'ityAdi, nivezyeti ca samAnakAlatve'pi ktvApratyayaH akSiNI nimIlya hasatItyA*divat / kimityevamupadizyate ityAha-'adarzanam' indriyAviSayIkaraNaM 'caH' samucaye 'evaH' avadhAraNe'darzanameva ca 'aprArthanaM ca' anabhilaSaNam 'acintanaM caiva' rUpAdyaparibhAvanam 'akIrtanaM ca' asaMzabdanaM, taca nAmato guNato // 626 // For Personal & Private Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA khIjanasyAryadhyAna-dhAdi tasya yogya-taddhetutvenocitamAryadhyAna yogyaM hitaM' pathyaM sadA sarvakAlaM brahmavate pAThAntarato brahmacarye 'ratAnAm AsaktAnAM, tataH sthitametat-strINAM rUpAdi manasi nivezya draSTuM vyavaskhet // nana 'vikArahetau sati vikriyante, yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH' tatkimiti rAgamuddha kAmena viviktazayanAsanatAvidheyetyucyate? ityAzaGkayAha-'kAmaMtu'tti anumatamevaitad yaduta 'devIhivitti 'devIbhirapi' apsarobhirapyAstAM mAnuSIbhirityapizabdArthaH 'bhUSitAbhiH' alaGkatAbhiH 'na' naiva'cAiya'tti zakitAH kSobhayituM' cAlayituM saMyamAditi gamyate |'tisRbhiH' manoguptyAdiguptibhirguptAH arthAnmunayaH 'tathA'pi' yadapyevaMvidhAzcAlayituM na zakyante tadapyekAntahita|metaditi jJAtvA, kimuktaM bhavati?-saMbhavanti hi kecidabhyastayogino'pi ye tatsaGgataH kSubhyanti, ye'pi na kSubhyanti te'pi strIsaMsaktavasativAse "sAhu tavo vaNavAso" ityAdyavarNAdidoSabhAjo bhaveyuriti paribhAvya 'viviktavAso' viviktazayyAsanAtmako munInAM prazasta ityanta vitaNyarthatayA 'prazaMsitaH' gaNadharAdibhiH zlAdhita ityarthaH, ataH sa evAzrayaNIya iti bhaavH|| etatsamarthanArthameva strINAM duratikramatvamAha-'mokSAbhikAGkiNo'pi' muktyabhilASiNo|'pi mAnavasya saMsArAt-caturgatirUpAdbhayanazIlo bhIruH saMsArabhIruH, aperihApi sambandhAttasyApi-tathAsthitasyApi |'dharme' zrutadharmAdau 'na' naiva 'etAdRzam' IdRzaM dustaraM-duratikramam 'asti' vidyate 'loke' jagati yathA 'striyaH' yuvatayaH 'bAlamanoharAH' nirvivekacittAkSepiNyo dustarAH, dustaratve ca bAlamanoharatvaM hetuH, atazcAtidustaratvAdAsAM pari For Personal & Private Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 627 // hAryatvena viviktazayyAsanameva zreya iti bhAvaH // nanvevaM strIsaGgAtikramArthamayamupAya upadiSTastathA zeSasaGgAtikra-pramAdasthAmaNArthamapi kiM na kazcanopAya upadizyate ? ityAha,-yadivA strIsAGgatikrame guNamAha-etAMzca 'saGgAn' sambandhAn prakramAtstrIviSayAn 'samatikramya' ulaya 'sukhottarAzcaiva' akRccholakyAzcaiva bhavanti 'zeSAH' dravyAdisaGgAH, sarvasa nA0 32 GgAnAM rAgarUpatve samAne'pi strIsaGgAnAmevaiteSu pradhAnatvAditi bhAvaH, dRSTAntamAha-yathA 'mahAsAgaraM' khayambhUramaNamuttIrya 'nadI' sarit 'bhavet' syAtsukhottaraiveti prakramo vIryAtizayayogata iti bhAvaH, 'avi gaMgAsamAne ti gaGgA kila mahAnadI tatsamAnA'pi-tatsadRzApi, AstAmitarA kssudrndiitypishbdaarthH|| yaduktaM "vivittasejjAsaNajattiyANa"mityatra viviktAvasathamarthato vyAkhyAya "omAsaNANaM damiiMdiyANa" mityatrAvamAzanatvamanantarameva prakAmabhojananiSedhena samarthita, damitendriyatvaM tUttaratra vakSyata ityubhayamupekSya "na rAgasatta dharisei citta"mityatra kimiti rAgaparAjayaM pratyevamupadizyate ? ityAzaGkaya rAgasya duHkhahetutvaM darzayitumAha-kAmAH-viSayAsteSvanugRddhiH-satatAbhikAGkSA anubhAvAnubandha ityAdiSvanoH sAtatye'pi darzanAt tasyAH prabhavo yasya tatkAmAnugRddhiprabhavaM 'khu'tti khuzabdasyAvadhAraNArthatvAtkAmAnuraddhiprabhavameva, kiM tat ?-'duHkham' asAtaM sarvasva lokasya-prANigaNasya, kadAciddevAnAM viziSTAnubhAvavattayaivaM na syAdata Aha-'sadevakasya' devaiH samanvitasya, katarattad duHkhamityAha-yat'kAyika' rogAdi 'mAnasikaM| ca' iSTaviyogAdijanyaM 'kiJcit svalpamapi, kadAcidetadabhAve'pyetatsyAd ata Aha-tasya dvividhakhApi duHkha 18 27 // For Personal & Private Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAntameva antakaM-paryantaM gacchati 'vItarAgaH' vigatakAmAnugRddhirityarthaH // nanu kAmAH sukharUpatayaivAnubhUyante tatkathaM kAmAnugRddhiprabhavaM duHkham ?, ucyate, 'yathA ca' iti yathaiva kimpAko-vRkSavizeSastatphalAni, apegemyamAnatvAt 'manoramANyapi' hRdayaGgamAnyapi 'rasena' AkhAdena 'varNena ca' ruciraraktAdinA cazabdAd gandhAdinA ca 'bhujyamAnAni' upabhujyamAnAni 'te' iti 'tAni' lokapratItAni kSodayitum-adhyavasanAdibhirupakramakAraNairvinAzayituM zakyata iti kSudraM tadevAnukampyatayA kSudrakaM sopakramamityarthastasmin jIvite-AyuSi pacyamAnAni-vipAkAvasthAprAptAni maraNAntaduHkhadAyInIti zeSaH, prAgvaca liGgavyatyayaH, paThyate ca-'te jIviyaM khudati paJcamANe'tti tAnikimpAkaphalAni jIvitam-AyuH 'qhudati' ASatvAt 'kSodayanti' vinAzayanti vipacyamAnAni, 'etadupamAH' kimpAkaphalatulyAH kAmaguNAH 'vipAke' phalapradAnakAle, kimuktaM bhavati?-yathA kimpAkaphalAnyupabhujyamAnAni manoramANi vipAkAvasthAyAM tu sopakramAyuSAM maraNahetutayA'tidAruNAni, evaM kAmaguNA api upabhujyamAnA manoramA vipAkAvasthAyAM tu narakAdidurgatiduHkhadAyitayA'tyantadAruNA eva, tataH sukharUpatayA pratibhAsanaM sukhahetutve'naikAntikameva, kimpAkaphalAnAM manoramatvena sukhapratibhAse'pyanyathAbhAvAditi sUtraikAdazakArthaH // itthaM bahutaraguNasthAnAnuyAyitvena rAgasya prAdhAnyAtkevalasyaivoddharaNopAyamabhidhAya samprati tasyaiva dveSasahitasya tamabhidhitsumitendriyatvaM ca siMhAvalokitanyAyAzrayaNena vyAcikhyAsuridamAha For Personal & Private Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA uttarAdhya. nA. bRhadvRttiH // 628 // je iMdiyANaM visayA maNuNNA, na tesu bhAvaM nisire kayAI / na yAmaNunnesu maNaMpi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // ye 'indriyANAM' cakSurAdInAM 'viSayAH' rUpAdayaH 'manojJAH' manoramAH na 'teSu' viSayeSu 'bhAvam' abhisandhim , apergamyamAnatvAdbhAvamapi prastAvAdindriyANi pravartayituM, kiM punastatpravarttanamityapizabdArthaH, 'nisRjet' kuryAt 'kadAcit kasmiMzcitkAle, 'na ca' naiva 'amanojJeSu' amanorameSu 'mano'pi' cittamapi, atrApIndriyANi pravartayitum apizabdArthazca prAgvat 'kuryAt' vidadhyAt, anena vAkyadvayenApIndriyadama uktaH, samAdhiH-cittaikAyyaM sa ca rAgadveSAbhAva eveti sa evAnenopalakSyate, tatastatkAmo-rAgadveSoddharaNAbhilASI zramaNastapakhIti ca prAgvat, nanvevamubhayoddharaNahetutvenendriyadamasya kimiti rAgoddharaNahetuSvabhidhAnam ?, ucyate, hetuprakramAt , na cobhayoddharaNahetutayaikoddharaNahetutA virudhyate, yadivA tatrApi rAgasya dveSopalakSaNatvAdubhayoddharaNopAyataiva vivakSitA, kintu tatra viviktazayyA-sAmAnyenaikAntazayyA gRhyate, tadavasthAnasya ca pratItaiva taduddharaNopAyatA, evaM prakAmabhojina eva dato dveSasambhavAdavamAzanatvasyApyasau bhAvanIyetyalaM prasaGgeneti sUtrArthaH // itthaM rAgadveSoddharaNepiNo viSa-| yebhyo nivarttanamindriyANAmupadiSTam , adhunA tveteSu tatpravartane rAgadveSAnuddharaNe ca yo doSastaM pratyekamindriyANi tatprasaGgato manazcAzritya darzayitumAha // 628 // For Personal & Private Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3A% 2 cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNunnamAhu / taM dosaheDaM amaNunnamAhu, samo a jo tesu sa vIyarAgo // 22 // rUvassa cakkhaM gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunnamAhu, hai dosassa heuM amaNunnamAhu // 23 // rUvesu jo giddhimuvei tibvaM, akAliyaM pAvai so viNAsaM / rAgA | ure se jahavA payaMge, Aloalole samuvei maccu // 24 // je yAvi dosaM samuvei tibvaM, taMsi kkhaNe se u uvei 6 dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajjhaI se // 25 // egataratto ruiraMsi rUve, atAlise| se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAge // 26 // rUvANugAsANugae ya jIve, carAcarehiM sayaNegarUve / cittehiM te pariyAvei bAle, pIlei attagurU kilitu // 27 // rUvANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMnioge / vae vioge ya kahaM suhaM se, saMbhogakAle ya atittalAbhe? // 28 // rUve atitte apariggahaMmi, sattovasatto na uvei tuhiM / atuDhidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, rUve atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 30 // mosassa pacchA ya paratyao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyaaMto, rUve atitto duhio annisso||31|| rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hunja kayAi kiNci| tatthovabhoge'vi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 32 // emeva rUvaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto a ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM ta atuhidoseNa duhI parassa, lo , tatthAvi dukkhA - bhUbhyassa adattahAriNo, sva 5AR) dain Education Internationa For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. vivAge // 33 ||ruuve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajhe'pi saMto, jale pramAdasthANa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // soyassa saI gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNunnamAhu / taM dosaheuM amaNubRhadvRttiH namAhu, samo a jo tesu sa vIyarAgo // 35 // sahassa soyaM gahaNaM vayaMti, taM rAgahe tu maNunnamAhu / nA0 32 // 629 // taM dosaheDaM amaNunnamAhu, samo a jo tesu sa vIyarAgo // 36 // saddesu jo gehimuvei tivvaM, akAliyaM | pAvai so viNAsaM / rAgAure hariNamiuvva mudde, sadde atitte samuvei maccu // 37 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci saha avarajjhaI se // 38 // egataratte ruiraMsi sadde0 // 39 // shaannugaasaannu0||40|| saddANuvAeNa pariggaheNa // 41 // sadde atitte042 tnnhaabhibhuuyss0||43 // mosassa pacchA ya // 44 // sdaannu0||45|| emeva saiMmi0 // 46 // sadde viratto // 47 // ghANassa gaMdhaM gahaNaM vyNti||48|| gaMdhassa ghANaM // 49 // gaMdhesu jo gehiM0 rAgAure osahigaM dhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhamaMte // 50 // je yAvi dosaM0 // 51 // egaMtaratto ruiraMmi gaMdhe0 // 52 / / ||gNdhaannu0||53|| gandhANuvA0 // 54 // gaMdhe atitte0||55|| tnnhaa||56|| mosss0||57|| gaMdhANu || // 58 // emeva gNdhmi0|| 69 // gaMdhe virtto0||60|| jibbhAe rasaM gahaNaM0 // 1 // rasassa jIhaM gahaNaM // 629 // vyNti0||62|| rasesu jo gehi. rAgAure baDisavibhinnakAe, macche jahA Amisabhogagiddhe // 63 // gAthA * 13 // 73 // kAyassa phAsaM gahaNaM vyNti01|| phAsassa kAyaM gahaNaM0 2 // phAsesu jo gehimukArAgAure sIyaja For Personal & Private Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAvasanne, gAhaggahIe mahise va ranne, 3 // evaM phAsAbhilApe gAthA 13 // 86 // maNassa bhAvaM ghnnN01|| bhAvassa maNaM g02|| bhAvesu jo gehiM |raagaaure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahie va nAge 3 // evaM bhAvAbhilApe gAthA 13 // 19 // | 'cakkhusse'tyAdi suutraannyssttspttiH| tatrApi cakSurAzritya tryodsh| 'cakSuSaH' cakSurindriyasya rUpyata iti rUpaMvarNaH saMsthAnaM vA, gRhyate'neneti grahaNaM, ko'rtha?-AkSepakaM, viziSTena hi rUpeNa cakSurAkSipyate tad vadanti' abhidadhati tIrthakRdAdaya iti gamyate, tataH kimityAha-'tad' iti rUpaM rAgaH-abhiSvaGgastaddhetuH-tadutpAdaka 'tuH' pUraNe manojJamAhuH, tathA 'tadU' iti rUpameva doSasta tumamanojJamAhuH, tatastayozcakSuHpravarttane rAgadveSasambhavAttaduddharaNAzaktilakSaNo doSa iti bhAvaH, Aha-evaM na kazcit sati rUpe vItarAgaH syAdata Aha-samastu' araktadviSTatayA tulyaH punaryaH 'tayoH' manojJetararUpayoH sa 'vItarAga' iti tathAvidharAgAbhAvato vItarAgastadavinAbhAvitvAd dveSasya tathaiva vItadveSazca, idamAkUtam-yasyaiva rAgadveSau stastasyaiva tadudIrakatvenAnayostajanakatvamucyate na tu yaH sama eva, tathA ca na tAvacakSustayoH pravattayet, kathaJcitpravartane vA samatAmevAlambetetyuktaM bhavati, nanu yadyevaM rUpameva rAgadveSajanakaM tatastaduddharaNArthinastadtava cintA'stu, rUpe cakSuna pravartayedityevaM tu na yuktaiva cakSuSazcintA ityAzaGkayAha-rUpasya cakSuH gRhAtIti grahaNaM, bahulavacanAtkartari lyuT, tadvadanti, tathA cakSuSo rUpaM gRhyata iti For Personal & Private Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ % % uttarAdhya. bRhadvRttiH // 30 // nA032 %%% %%%%% prAgyalyuTi grahaNaM-grAhyaM tadvadanti, anena rUpacakSuSoyagrAhakabhAva uktaH, tathA ca na grAhakaM vinA grAhyatvaM nApi pramAdasthAgrAhyaM vinA grAhakatvamityanayoH parasparamupakAryopakArakabhAva ukto bhavati, etena tvanayo rAgadveSajanane sahakAribhAvaH khyApyate, tathA ca yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapi, ata evAha-rAgasya hetuM-kAraNaM prakramAcakSuH saha manojJena grAhyeNa rUpeNa vartate iti samanojJaM, manojJarUpaviSayabhityuktaM bhavati, 'AhuH' bruvate, yatra tu 'heuM tamaguNNa'miti pAThastatra 'taM'ti tacakSurmano manojJarUpaviSayatvena tato dopo-dveSaH, uktaM hi-"IrSyA roSo dveSaH" ityAdi, tasya hetumamanojJam-amanojJarUpaM, pAThAntaratazca hetuM tadamanojJamAhuH, ubhayaprakrame'pi cakSuSa eva vizepyatvenopadarzanaM, rUpasya pUrvasUtreNaiva, evaM ca rUpacakSuSoH sahitayoreva rAgadveSajanakatvAdyuktamuktaM tAvuddha kAmo rUpe cakSurna pravartayet , yadA tu pAzcAtyapAdatrayaM pUrvavatpaThyate tadA pUrvasUtre cakSuSo rUpaM grahaNaM-prAyamiti vyAkhyeyaM, tatazce-12 hApi grAhyagrAhakabhAva uktaH, tatra cokta evAbhiprAyaH, tathA yadi cakSu rAgadveSakAraNaM na kazcidvItarAgaH syAdata AhasamazcetyAdi, zeSaM sugamam / Aha-astvayaM rAgadveSoddharaNopAyaH, etadanuddharaNe ca ko doSaH? yena taduddharaNAthemitthamupadizyata ityAha-rUpeSu yo 'gRddhiM' gAya rAgamityarthaH, uktaM hi vAcakaiH-"icchA mUrchA kAmaH sneho gAya mmtvmbhinndH| abhilASa ityanekAni rAgaparyAyavacanAni // 1 // " upaiti' gacchati 'tIvrAm' utkaTAM gRddhevizeSaNaM, // 630 // *sa kimityAha-akAle bhavam AkAlika-yathAsthityAyuruparamAdAgeva prApnoti sa 'vinAzaM' ghAtaM, pAThAntarataH %%% %%% dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'klezaM vA' maraNAntabAdhAtmakaM, rAgeNAturo-vihvalo rAgAturaH san 'se' iti sa lokapratItaH 'yathA vA' iti vAzabdasyaivakArArthatvAd 'yathaiva' yenaiva prakAreNa pataGgaH' zalabhaH Aloka:-atisnigdhadIpazikhAdidarzanaM tasmin lololampaTa AlokalolaH samupaiti 'mRtyu' prANatyAga, tasyApi gRyA''lokalolatvaM rAga eveti bhaavH| 'yazca' iti yastu, apIti ca tasminnityanena yokSyate 'doSa' dveSaM 'samuti'tti vacanavyatyayAt 'samupaiti' samupagacchati rUpevitiprakramaH 'nityaM sadA na tu kadAcit , sa kimityAha-tasminnapi 'kSaNe prastAve yasmin dveSa utpannaH 'sa' iti saH 'tuH' pUraNe upaiti 'duHkhaM' zArIrAdi, dviSTo hi kimidamaniSTaM mayA dRSTamiti manasA vyAkulIbhavati paritapyate ca dehena, na tu yathA rAgamupagacchaMstatkAle manojJaviSayAvalokanajanitaM sukhamabhimanyate uttarakAlameva tu duHkhamiti, paThanti ca 'samuti sati spaSTaM, yadi rUpadarzanAd dveSamupagacchan duHkhamupaiti tatastathAvidharUpadoSeNaivAsya duHkhAvAptiriti prAptamityAzaGkayAha-duSTaM damanaM durdAntaM tacca prakramAcakSuSastadeva doSo durdAntadoSastena 'khakena' AtmIyena 'jantuH' prANI, na kiJcit khalpamapi rUpaM prakramAdamanojJam 'aparAdhyati' duSyati 'se' tasya, yadi hi rUpamevAparAdhyenna kasyacidveSAbhAvaH syAt, tathA ca muktyabhAvAdayo doSA iti bhAvaH / itthaM rAgadveSayoyorapyanartha vamuktamidAnIM tu dveSasyApi rAgahetukatvAtsa eva mahA'nathemUlamiti darzayastasya vizeSataH parihattevyatAM khyApayitumAha-'ekAntarakto' yo na kathaJcidvirAgaM yAti 'rucire' manorame rUpe, kimityAha-'atAlisi'tti For Personal & Private Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 13 // pramAdasthAnA0 32 TAAROG mAgadhadezIbhASayA 'atAdRze' anyAdRze, tathA ca tallakSaNaM-'razayolasau mAgadhikAyA miti, 'se' iti sa karoti 'pradoSaM' dveSaM sundarInanda iva surasundarIrAgataH sundayAM, tathA ca duHkhasya 'saMpIDanaM' saGghAtaM, yadvA samiti-bhRzaM pIDA-duHkhakRtAbAdhA saMpIDA tAmupaiti 'bAlaH' ajJaH uktamevArtha vyatirekamukhenAha-na lipyata isa lipyate, zliSyata ityarthaH, 'tena' dveSakRtaduHkhena muniH 'virAgaH' rAgavirahitaH, tasyaiva tanmUlatvAditi bhAvaH // |samprati rAgasyaiva pApakarmopacayalakSaNamahA'narthahetutAM khyApayituM hiMsAdyAzravanimittatAM punariha ca tadvAreNa duHkhajanakatvaM ca sUtraSaTvenAha-rUpaM prastAvAnmanojJamanugacchati rUpAnugA sA cAsAvAzA ca rUpAnugAzA, rUpaviSayo'bhilASa iti yo'rthaH, tadanugatazca jIvaH, paThanti ca-rUvANuvAyANugae ya jIve'tti tatra rUpANAM-manojJAnAmupAyaiH-upArjanahetubhiranugato-yukta upAyAnugataH sa ca prANI jIvAn 'carAcarAn' trasasthAvarAn 'hinasti' vinAzayati 'anekarUpAn' jAtyAdibhedato'nekavidhAn , kAMzcittu 'citraiH' anekaprakAraiH khakAyaparakAyazastrAdi-4 bhirupAyairiti gamyate subbyatyayAd yathAsambhavaM citteSu vA tAniti-carAcarajIvAn parIti-sarvatastApayati-duHkha-ra yati paritApayati bAla iva bAlaH-vivekavikalatayA'parAMzca pIDayati ekadezaduHkhotpAdanenAtmArthaM guruH-khaprayo- jananiSThaH 'kliSTaH' raagbaadhitH|| anyacca-rUpAnupAto-rUpaviSayo'nupAtaH anugamanamanurAga itiyAvat sasmiMzca sati 'parigraheNa' mUrchAtmakena hetunA 'utpAdane' upArjane rakSaNaM ca-apAyavinivAraNaM sanniyogazca-khaparaprayojaneSu // 31 // For Personal & Private Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai samyagvyApAraNaM rakSaNasanniyogaM tasmin 'vaye'tti 'vyaye' vinAze 'viyoge' virahe sato'pyanekakAraNajanite, sarvatra rUpasyetiprakramaH, ka sukhaM ?, na kvacit, kintu sarvatra duHkhameveti bhAvaH, 'se' iti tasya jantoH, iyamatra |bhAvanA-rUpamUrchito hi rUpavatkarituraGgamakalatrAdInAmutpAdanarakSaNArtha teSu teSa klezahetuSUpAyeSu jantuH pravartate, tathA niyojyApi tathAvidhaprayojanotpattI rUpavatkalatrAdi tadapAyazaGkayA punaH punaH paritapyata eveti siddhahai mevAsyotpAdanarakSaNasaMniyogeSu duHkham , evaM vyayaviyogayorapi bhAvanIyam , anye tu paThanti-rUvANurAgeNa parijaggaheNaM ti, tatra rUpAnurAgeNa hetunA yaH parigrahastena, zeSaM prAgvat , syAdetat-mA bhUdutpAdanAdiSu rUpasya sukhaM, sambhogakAle tu bhaviSyatItyAzaGkayAha-'sambhogakAle ca' upabhogaprastAve ca 'atittalAbhe'tti tarpaNaM tRsaM tRptiri-4 |tiyAvattasya lAbhaH-prAptistRptalAbho na tathA'tRpsalAmaH, kimuktaM bhavati ?-bahudhA'pi rUpadarzane rAgiNAM na tR rasti, yato'nyairapyuktam-"na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivarddhate 8 // 1 // " tathA "yathA'bhyAsaM vivarddhante viSayAH kauzalAni cendriyANA"miti, tasmin sati va sukhamiti sambandhaH, 6 uttarottarecchayA hi paritapyata eva janturiti, paThanti ca-'atittilAbhe'tti tRptiprAptyabhAve / Aha-evaM parigrahAd duHkhamanubhavatastadbhIrutayA tato nivRttirdoSAntarAnArambhaNaM vA kimasya saMbhavatItyAzaGkayAha-rUpe'tRtazca parigrahe catadviSayamUrchAtmake saktaH-sAmAnyenaivAsaktimAn upasaktazca-gADhamAsaktastataH saktazca pUrvamupasaktazca pazcAt sakto For Personal & Private Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH uttarAdhya. pasaktaH 'nopaiti' nopagacchati 'tuSTiM' paritoSa santoSamitiyAvat , tathA cAtuSTireva doSo'tuSTidoSastena duHkhI- pramAdasthAyadi mamedamidaM ca rUpavadvastu syAdityAkAGkSAto'tizayaduHkhavAn , sa kiM kuruta ityAha-'parasya' anyasya sambandhi | nA032 rUpavadvastviti gamyate 'lobhAvilaH' lobhakalupaH,yadvA pareSAM svaM parakhaM prakramAd yadrUpavadvastu tasmin lobho-gAdhye // 32 // tenAvilaH parakhalobhAvilaH 'Adatte' gRhNAti 'adattam' anisRSTaM parakIyameva rUpavadvAstviti gamyate,anena rAgasyAti duSTatAM khyApayituM parigrahAddoSadarzane'pi vizeSatastatrAsaktirdoSAntarArambhaNaM cAbhihitaM // tatkimasyaitAvAneva doSa hai| utAnyo'pi.? ityAzaGkayoktadoSAnuvAdena doSAntaramapyAha-tRSNAbhibhUtasya' lobhAbhibhUtasya tata evAdattaM harati gRhNAtItyevaMzIlo'dattahArI tasya,tathA rUpe-rUpaviSayo yaH parigrahastasminniti yogaH, cassa bhinnakramatvAdatRptasya ca datatrAsantuSTasya mAyApradhAna mosaMti-mRSA'lIkabhASaNaM mAyAmRSA 'varddhate' vRddhiM yAti, kutaH punaridamitthami-II tyAha- lobhadoSAt' lobhAparAdhAt , lubdho hi parakhamAdatte AdAya ca tadgopanaparo mAyAmRSA vakti, tadanena lobha eva sarvAzravANAmapi mukhyo heturityuktaM, tathA rAgaprakrame'pi sarvatra lobhAbhidhAnaM rAge'pi lobhAMzasyaivAtiduSTatAvedanAthe, tatrApi ko doSaH ? ityAha-tatrApi' mRSAbhASaNe'pi 'duHkhAt' asAtAt 'na vimucyate' // 632 // Xna vimuktimApnoti saH, kintu?, duHkhabhAjanameva bhavatIti bhaavaarthH| duHkhAvimuktimeva bhAvayati-'mosassa'tti mRSA, ko'rthaH?-anRtabhASaNasya pazcAcca purastAcca 'prayogakAle ca tadbhASaNaprastAve ca duHkhI santatra pazcAdidamidaM ca na mayA For Personal & Private Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasaMsthApitamuktamiti pazcAttApataH purastAca kathamayaM mayA vaJcanIya iti cintAvyAkulatvena prayogakAle ca nAso mamAlIkabhASitAM lakSayiSyatIti kSobhataH tathA duSTo'ntaH-paryavasAnaM tajanmanyanekaviDambanAto vinAzena anyajanmani ca narakAdiprAptyA yasyAsau duranto bhavati janturiti gamyate, tadevaM mRSAdvAreNAdattAdAnasya duHkhahetutvamuktaM, yadA ca 'mosassa'tti 'moSasya' steyasyeti vyAkhyA tadA sAkSAdeva tasya duHkhahetutvAbhidhAnam, upasaMhAramAha'evam' amunoktaprakAreNAdattAni 'samAdadAnaH' gRhNan rUpe'tRptaH san duHkhito bhavati, kIdRzaH san ? ityAha'anizraH' doSavattayA sarvajanopekSaNIya iti kasyacitsambandhinA'vaSTambhena rahitaH, maithunarUpAzravopalakSaNaM caitaditi, prasiddhatvAca rAgiNAM tasya sAkSAdanabhidhAnaM, yadvA rUpasambhogo'pi mithunakarmakatvAddevAnAmiva maithunameva, tathA ca rAgivacanam-"Aloe ciya sA teNa piyayamA nnehnibhrmnnennN| AbhAsiyava avagRhiyatva ramiyatva pIyava // 1 // " tti, sa ca prakrAntaH, evamuttaratrApi strIgatazabdAdisambhogAnAM maithunatvaM sambhAvanIyam / uktamevArtha nigamayitumAharUpAnuraktasya narasya 'evam' anantarasUtrakadambakoktaprakAreNa kutaH sukhaM bhavet ? kadAcitkiJcit , sarvadA duHkhameveti bhAvaH, kimityevaM ?, yataH 'tatra' rUpAnurAge 'upabhoge'pi' upabhogAvasthAyAmapi 'klezaduHkham' atRptalAbhatAlakSaNabAdhAjanitamasAtam , upabhogameva vizinaSTi-nivartayati' utpAdayati yasya-ityupabhogasya kRte yadartha 'Na' 1 Aloka eva sA tena priyatamA snehanirbharamanasA AbhASiteva avagRhiteva ramiteva pIteva // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. iti vAkyAlaGkAre 'duHkhaM' kRcchramAtmana iti gamyate, upabhogArtha hi jantuH klizyati-tatra sukhaM syAditi, yadA ca pramAdasthA tadA'pi duHkhaM tadA kuto'nyadA sukhasambhavaH ? iti bhAvaH / itthaM rAgasyAnarthahetutAmabhidhAya dveSasyApi tAmatidebRhadvRttiH nA0 32 TumAha-evameva' yathA'nuraktastathaiva rUpe gataH pradoSaM-dveSam 'upaiti' prApnoti ihaiveti zeSaH 'duHkhaughaparamparAH' uttro||3|| ttaraduHkhasamUharUpAH, tathA praduSTuM-prakarSeNa dviSTaM cittaM yasya tathAvidhaH, casya bhinnakramatvAt 'cinoti vA' banAti hai karma, tat zubhamapi saMbhavatyata Aha-yat 'se' tasya punarbhavati 'duHkhaM' duHkhahetuH 'vipAke' anubhavakAle iha paratra ceti / bhAvaH, punargrahaNamaihikaduHkhApekSam , azubhakarmopacayazca hiMsAdyAzravAvinAbhAvIti taddhetutvamanenAkSipyate / itthaM rAgadveSayoruddharaNAhatAM khyApayituM tadanuddharaNe doSamabhidhAya taduddharaNe guNamAha-rUpe virakta upalakSaNatvAdadviSTazca / 'manujaH' manuSyaH 'vizokaH' zokarahitaH saMstannibandhanayo rAgadveSayorabhAvAt 'etena' anantaramupadarzitena 'dukkho-| haparaMpareNaM ti duHkhAnAm-asAtAnAmoghAH-saGghAtAsteSAM paramparA-santatirduHkhaughaparamparA tayA 'na lipyate' na 4 spRzyate bhavamadhye'pi 'san' bhavan , saMsAravaya'pItyarthaH, dRSTAntamAha-jaleneva vAzabdasyopamArthatvAt 'puSkariNIpalAsaM' padminIpatraM jalamadhye'pi saditi zeSaH / 13 // 34 // itthaM cakSurAzritya trayodaza sUtrANi vyAkhyAtAni, etadanusAreNaiva zeSendriyANAM manasazca khaviSayapravRttau rAgadveSAnuddharaNadoSAbhidhAyakAni trayodaza sUtrANi vyAkhyayAni, navaraM 'zrotrasya'ti zrotrendriyasya zabdyata iti zabdo-dhvanistaM 'manozaM' kAkalIgItAdi 'amanojJa' kharakarka // 633 // Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAdi, tathA 'hariNamiyaca muddhe'tti, mRgaH sarvo'pi pazurucyate, yaduktam- "mRgazIrSe hastijAtI, mRgaH pazukuraGgayoH" iti, hariNastu kuraGga eveti tena vizeSyate, hariNazcAsau mRgazca hariNamRgaH 'mugdhaH' anabhijJaH san 'zabde' gaurigItAtmake'tRptaH-tadAkRSTacittatayA tatrAtRptimAn / 'ghANasya' iti ghANendriyasya gandhyate-cAyata iti gandhastaM 'manojJa' surabhim 'amanojJam' asurabhi, tathauSadhayo-nAgadamanyAdikAstAsAM gandhastatra gRddho-gRddhimAnauSadhigandhagRddhaH san 'sappabilAo viva'tti ivazabdasya bhinnakramatvAtsarpa iva bilAnniSkraman , sa hyatyantapri(tatpri)yatayA tadndhaM soDhumazaknuvan bilAnniSkrAmati 3 / 'jihvAyAH' 'jihvendriyasya rasyate-AkhAdyata iti rasastaM 'manoja' madhurAdi| 'amanojJaM' kaTukAdi tathA baDizaM-prAntanyastAmiSo lohakIlakastena vibhinnakAyo-vidAritazarIro baDizavibhinnakAyaH 'matsyaH' mIno yathA''miSasya-mAMsAderbhogaH-abhyavahArastatra gRddha AmiSabhogagRddhaH 4 / kAya ihasparzanedriyaM, sarvazarIragatatvakhyApanArtha cAsyaivamuktaM, tasya spRzyata iti sparzastaM 'manojJaM' mRduprabhRti 'amanozaM'karkazAdi zItaM-zItasparzavajalaM-pAnIyaM tatrAvasannaH-avamagnaH zItajalAvasanno grAhaiH-jalacaravizeSaigRhIta:-kroDIkRto grAhagRhIto mahiSa ivAraNye, vasati hi kadAcitkenacidunmocyetApItyaraNyagrahaNam 5 / 'manasaH' cetaso bhAvaH-abhiprAyaH sa ceha smRtigocarastaM 'grahaNaM' grAhyaM vadantIndriyAviSayatvAttasya, 'manojJa' manojJarUpAdiviSayam 'amanoja' tadviparItaviSayam, evamuttaragrantho'pi bhAvaviSayarUpAdyapekSayA vyAkhyeyaH, yadvA khanakAmadazAdiSu / dan Education International For Personal & Private Use Only wwwane brary.org
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 634 // bhAvopasthApito rUpAdirapi bhAva uktaH, sa manaso grAhyaH, svapmakAmadazAdiSu hi manasa eva kevalasya vyApAra iti, 'kAmaguNeSu' manojJarUpAdiSu 'gRddhaH' AsaktaH 'kareNumaggAvahie va NAge' iti ivArthasya casya bhinnakramatvAt kareNvAkariNyA mArgeNa - nijapathenApahRtaH - AkRSTaH kareNumArgApahRtaH 'nAga iva' hastIva sa hi madAndho'pyadUravarttinI kareNumupadarzya tadrUpAdimohitastanmArgAnugAmitayA ca gRhyate saGgrAmAdiSu ca pravezyate tathA ca vinAzamApnotIti | dRSTAntatvenoktaH, Aha-- evaM cakSurAdIndriyavazAdeva gajasya pravRttiriti kathamasyAtra dRSTAntatvenAbhidhAnam ?, ucyate, evametat, manaHprAdhAnyavivakSayA tvetanneyaM yadivA tathAvidhakAmaMdazAyAM cakSurAdIndriyavyApArAbhAve manasaH pravRttiriti na doSaH, iha cAnAnupUrvyapi nirdezAGgamitIndriyANAmityamupanyAsa ityaSTasaptatisUtrAvayavArthaH // uktamevArtha saGkSepata upasaMhAravyAjenAha evaMditthAya maNassa atthA, dukkhassa heuM maNuyassa rAgiNo / te caiva vapi kayAi dukkhaM, na vIyarAgassa kariMti kiMci // 100 // 'evam' uktanyAyena 'indriyArthAH' cakSurAdiviSayA rUpAdayaH cazabdo bhinnakramastato manaso'rthAzca - uktarUpA upalakSaNatvAdindriyamanAMsi ca duHkhasya 'he' tti hetavo manujasya rAgiNaH, upalakSaNatvAd dveSiNazca viparyaye guNamAha'te ceva' indriyamano'rthAH 'stokamapi' khalpamapi kadAcid duHkhaM 'na' naiva vItarAgasya upalakSaNatvAdvItadveSasya For Personal & Private Use Only pramAdasthAnA0 32 // 634 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ kurvanti 'kiJciditi zArIraM mAnasaM ceti sUtrArthaH // nanu kazcana kAmabhogeSu satsu (na) vItarAgaH saMbhavati, tatkathamasya duHkhAbhAvaH ?, ucyate na kAmabhogA samayaM urviti, na yAvi bhogA vigaI uviMti / je tappaosI ya pariggahI ya, so tesu mohA vigaI uveha // 101 // 'na' naiva 'kAmabhogAH ' uktarUpAH 'samatAM' rAgadveSAbhAvarUpAm 'upayAnti' upagacchanti hetutveneti gamyate, taddhetutve hi teSAM na kazcidrAgadveSavAn bhavet, na cApi 'bhogAH ' bhujyamAnatayA sAmAnyena zabdAdayaH 'vikRtiM' krodhAdirUpAm, ihApi hetutvenopayantItyanyathA na kazcana rAgadveSarahitaH syAt, ko'nayostarhi hetuH ? ityAha-yaH 'tatpradoSI ca' teSu viSayeSu pradveSavAn 'parigrahI ca' parigrahabuddhimAn, teSveva rAgItyuktaM bhavati, sa 'teSu' viSayeSu 'mohAt' rAgadveSAtmakAt mohanIyAt vikRtimupaiti rAgadveSarahitastu samatAmityarthAduktam uktaM hi pUrva - | 'satoreva rAgadveSayorudIrakatvena zabdAdayo hetava iti, Aha - "samo ya jo tesu sa vIyarAgo" ityanena gatArthametat satyaM tasyaiva tvayaM prapaJcaH, uktaM hi 'ta eva vidhayaH susaMgRhItA bhavanti yeSAM lakSaNaM prapaJcazcocyate' iti | sutrArthaH // kiMkharUpAH punarasau vikRtiyAM rAgadveSavazAdapaitItyAha For Personal & Private Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. pramAda sthA bRhaddhRttiH nA032 // 635 // MSRTCOM kohaMcamANaMca tahevamAyaM, lobhaMdaguMcha ariNriNc|haasNbhyN sogapumithiveyaM, napuMsaveyaM vivihe ya bhaave||102|| AvajaI evamaNegarUve,evaMvihe kAmaguNesu stto| anne ya eyappabhave visese,kAruNNadINe hirime visso||13|| __krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobha-catuSTayamapyuktarUpaM 'jugupsAM cikitsAm 'ararti' asvAsthyaM rati ca |viSayAsaktirUpAM 'hAsaM ca' vaRvikAzalakSaNaM 'bhayaM' sAdhvasaM zokapuMstrIvedamiti samAhAranirdezaH tataH zokapriyaviprayogajaM manoduHkhAtmakaM puMvedaM-strIviSayAbhilASaM strIvedaM-puruSAbhiSvaGgaM 'napuMsakaveyaMti napuMsakavedamubhayAbhilASaM 'vividhAMzca' nAnAvidhAn 'bhAvAn' harSaviSAdAdInabhiprAyAn 'Apadyate' prApnoti, 'evam' amunA rAgadveSavattAlakSaNena prakAreNa 'anekarUpAn' bahubhedAnanantAnubandhyAdibhedena tAratamyabhedena ca 'evaMvidhAn' uktapra-| kArAn vikArAniti gamyate 'kAmaguNeSu' zabdAdiSu 'saktaH' abhiSvaGgavAn upalakSaNatvAd dviSTazca, anyAMzca 'etatprabhavAn' krodhAdijanitAn 'vizeSAn' paritApadurgatipAtAdIn , kIdRzaH san ? ityAha-kAruNyAspadIbhUto dInaH kAruNyadIno madhyapadalopI samAso'tyantadIna ityarthaH, 'hirimatti 'hImAn lajAvAn, kopAdhApanno hi prItivinAzAdikamihaivAnubhavan paratra ca tadvipAkamatikaTukaM vibhAvayan prAyo'tidainyaM lajjAM ca bhajate, tathA | 'vaissa'tti ArSatvAt 'dveSyaH' tattadoSaduSTatvAtsarvasyAprItibhAjanamiti sUtradvayArthaH // yatazcaivaM rAgadveSAveva duHkhamUlamataH prakArAntareNApi tayoruddharaNopAyAbhidhAnArtha tadviparyaye doSadarzanArtha cedamAha // 34 // For Personal & Private Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ kappaM na icchinna sahAyaliccha, pacchANutAveNa tavappabhAvaM / evaM vikAre amiyappayAre, AvajaI iMdiyacoravasse // 104 // kalpate-khAdhyAyAdikriyAsu samartho bhavatIti kalpo-yogyastam , apergamyamAnatvAtkalpamapi, kiM punarakalpaM ?, |ziSyAdIti gamyate, 'necchet' nAbhilaSet 'sahAyalicchU'tti bindoralAkSaNikatvAt 'sahAye (ya) lipsuH' mamAsau zarIrasaMbAdhanAdi sAhAyyaM kariSyatItyabhilASukaH san , tathA pazcAditi-prastAvAtasya tapaso vA'GgIkArAduttarakAlamanutApaH-kimetAvanmayA kaSTamaGgIkRtamiti cittabAdhAtmako yasya sa tathAvidhaH cazabdAdanyAdRzazca sambhUtayativad bhavAntare bhogaspRhayAluH, tapaHprabhAvaM prakramAnnecched, yathA-na zakyamaGgIkRtaM tyaktuM paraM yadyasya vratasya tapaso vA phalamasti tata etasmAdihaivAmoSadhyAdilabdhirastu, tadanyAdRzApekSayA tu bhavAntare zakacakrivibhUtyAdi bhUyAditi, kimeva niSidhyate ? ityAha-'evam' amunA prakAreNa 'vikArAn' doSAn 'amitaprakArAn' aparimitabhedAn 'Apadyate' prAmoti indriyANi caurA iva dharmasarvakhApaharaNAd indriyacaurAstadazyaH-tadAyattaH, uktavizeSaNaviziSTasya hi kalpyatapaHprabhAvavAJchArUpeNa sparzanAdIndriyavazyatA'vazyasaMbhAvinI tatazcottarottaravizeSAnabhilaSataH saMyama 4 prati cittaviplutyavadhAvanAdidoSA api saMbhavantyeveti, evaM ca avato'yamAzayaH-tadanugrahabuddhyA kalpaM puSTAla mbane ca tapaHprabhAvaM ca vAJchato'pi na doSaH, athavA kalpamuktarUpaM necchetsahAyalipsuM yadi kathaJcanAmI mama dharma For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. sahAyA bhavantItyevamabhilASukamapyAstAmanyamiti bhAvaH, jinakalpikApekSaM caitat , etena ca rAgasya hetudvayapari- pramAdasthAharaNamuddharaNopAya uktaH, upalakSaNaM caitadIdRzAmanyeSAmapi rAgahetunAM ca parihArasya, tataH siddhaM dvayorapyuddharaNopA nA0 bRhadvRttiH yAnAM tadviparyaye ca doSANAmabhisandhAnamiti sUtrArthaH // anantaraM rAgadveSoddharaNopAyaviparyaye yo doSa uktastameva hai // 36 // doSAntarahetutA'bhidhAnadvAreNa samarthayitumAha taosi jAyaMti paoaNAI, nimanjiGa mohmhnnvNmi| suhesiNo dukkhaviNoya [mukkhaNaTThA, tappacayaM ujamae arAgI // 105 // 'tataH' iti vikArApatteranantaraM 'se' tasya 'jAyante utpadyante 'prayojanAni' viSayasevanaprANihiMsAdIni 'nimajitu'mityanta vitaNyarthatvAnnimajayitumiva nimajayituM prakramAttameva jantuM moho mahArNava ivAtidustaratayA moha|mahArNavastasmin , kimuktaM bhavati ?-yairmohamahArNavanimagna iva jantuH kriyate sa hyutpannavikAratayA mUDha evAsIt |viSayAsevanAdibhizca prayojanaiH sutarAM muhyatIti, kIdRzasya punarasya kimartha caivaMvidhaprayojanAni jAyante ? ityAha'sukhaiSiNaH' sukhAbhilaSaNazIlasya 'duHkhavinodArtha' duHkhaparihArArtha pAThAntarato duHkhavimocanAya vA, sukhaiSitAyAM // 636 // drAhi duHkhaparihArAya viSayasevanAdiprayojanasambhava iti bhAvaH, kadAcidevaMvidhaprayojanotpattAvapi tatrAyamudAsIhaina eva syAd ?, atrocyate-'tatpratyayam' uktarUpaprayojananimittaM pAThAntaratastatpratyayAdudyacchati cazabdasyaivakArArtha For Personal & Private Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ RCRACK tvAdudyacchatyeva, ko'rthaH?-tatpravRttAvutsahata eva, 'rAgI' rAgavAnupalakSaNatvAd dveSI ca san , rAgadveSayoreva sakalAnarthasya paramparAkAraNatvAditi sUtrArthaH // kimiti rAgadveSavataH sakalA'pyanarthaparamparocyate ? ityAzaGkayAha virajamANassa ya iMdiyatthA, saddAiyA taaviyppgaaraa| na tassa sabvevi maNunnayaM vA, nivvattayaMtI amaNunnayaM vA // 106 // virajyamAnasyeti upalakSaNatvAdadviSatazca 'caH' punararthe tato virajyamAnasyAdviSatazca punaH 'indriyArthAH' zabdAdikAH pAThAntarato varNAdikA vA tAvanta iti yAvanto loke pratItAH prakArAH kharamadhurAdibhedA yeSAM te tAvatprakArAH, bahuprabhedA ityarthaH, na 'tasya' iti manujasya 'sarve'pi' samastA api manojJatAM vA 'nivartayanti' janayantyamanojJatAM vA [nirvatayanti,] kintu ?, rAgadveSavata eva, kharUpeNa hi rUpAdayo na manojJatAmamanojJatAM vA kartumAtmanaH kSamAH kintu raktarapratipatradhyavasAyavazAd , ucyate cAnyairapi-"parivrATkAmukazunAmekasyAM pramadAtanau / kuNapaM kAminI bhakSyamiti tisro viklpnaaH||1|| tato vItarAgasya tannivartanahetvabhAvAtkathamamI manojJatAmanojJatAM vA nivartayeyuH?,tadabhAve ca kathaM viSayasevanAkrozadAnAdiprayojanotpattiH iti, pUrva sati manojJatve'manojJatve ca samasya rUpAdInAmakiJcitkaratvamuktam , iha tu manojJatvAmanojJatve api tAdRzasya na bhavata evetyucyata iti pUrvasmAdvizeSa iti sUtrArthaH // tadevaM "je je upAyA paDivajiyava"tti pratijJAtarAgadveSayormohasya ca paraspa For Personal & Private Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 637 // rAyatanatve'pi rAgadveSayoratiduSTatvAtsAkSAt mohasya ca tadAyatanatvAttadvAreNoddharaNopAyAn pratipattavyAnnirUpya yadA pramAdasthAtu "je je avAyA parivajiyaca"tti(pAThaH) tadA rasaniSevaNAdInapAyAnuktanyAyato'bhidhAyopasaMharannAha nA032 evaM sasaMkappavikappaNAsu, saMjAyaI samayamuvaTTiyassa / atthe ca saMkappayao tao se, pahIyae kAmaguNesu taNhA // 107 // | 'evam' uktaprakAreNa khasya-AtmanaH saGkalpA:-prakramAdrAgadveSamoharUpAdhyavasAyAsteSAM vikalpanAH-sakaladoSamUlatvAdiparibhAvanAH khasaGkalpavikalpanAstAsUpasthitasya-udyatasyeti sambandhaH, kimityAha-saMjAyate' samutpadyate 4 'samaya'ti ArSatvAt 'samatA' mAdhyasthyamarthAn-indriyArthAn rUpAdIMzvasya bhinnakramatvAtsaGkalpayatazca-yathA naivaite'pAya| hetavaH kintu? rAgAdaya evetyuktanIyA cintayato yadivA samatA-parasparamadhyavasAyatulyatA sA cAnivRttivAdarasamparAyaguNasthAna eva, etatpratipattaNAM hi bahUnAmapyekarUpa evAdhyavasAya ityanayaitadupalakSyate, tathA 'athAn' jIvAdIn 'saMkalpayatazca' zubhadhyAnaviSayatayA'dhyavasyataH 'tataH' iti samatAyAH 'se' tasya jantoH [sAdhoH] 'prahI-|| yate' prakarSaNa hAni yAti,kA'sau ?-kAmaguNeSu' rUpAdiSu tRSNA' abhilASo lobha itiyAvat , samatAyAM hi dvivi // 637 // dhAyAmapi prAptAyAmuttarottaraguNasthAnAvAptyA kSIyata eva lobha iti / athavA 'evam' uktaprakAreNa 'samakam' ekakAlam 'upasthitasya' udyatasya rAgAyuddharaNopAyeSviti prakramaH, yadivA 'samayam' etadabhidhAyaka siddhAntaM pratIti zeSaH 284-%A4%A7-%%% Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ * upasthitasya' taduktArthAnuSThAnodyatasyetyarthaH,kimityAha-khasaGkalpAnAm-AtmasambandhinAM rAgAdyadhyavasAyAnAM vika-18 lpanA-vizeSeNa chedanaM svasaGkalpavikalpanA,dRzyate hi chedavAcyapi kalpazabdaH,yathoktam-"sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tathA / aupamye cAdhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // 1 // " 'AsuM'ti 'Azu' zIghra 'saMjAyate' bhavati, paThanti ca-'sasaMkappavikappaNAsoti, tathA 'atthe asaMkappayato'tti, tatra ca svasya-AtmanaH saGkalpaH-adhyavasAyastasya vikalpA-rAgAdayo bhedAsteSAM nAzaH-abhAvaH khasaGkalpavikalpanAzaH, tathA ko guNaH ? ityAha-'arthAn' rUpAdIn 'asaGkalpayataH' rAgAdiviSayatayA'nadhyavasyataH 'tataH' iti khasaGkalpavikalpanAtaH khasaMkalpavikalpanAzAdvA 'se' tasya prahIyate kAmaguNeSu tRSNeti sUtrArthaH // tataH sa kIdRzaH san kiM vidhatte ? ityAha so vIyarAgo kayasavvakicco, khavei nANAvaraNaM khaNeNaM / taheva jaM darisaNamAvarei, jaM catarAyaM pakarei kammaM // 108 // 'saH' iti hInatRSNaH 'vItarAgaH' vigatarAgadveSo bhavati, tRSNA hi lobhastatkSaye ca kSINakaSAyaguNasthAnAvAptiriti, tathA kRtasarvakRtya iva kRtasarvakRtyaH prAptaprAyatvAdanena mukteH 'kSapayati' kSayaM nayati 'jJAnAvaraNaM' vakSyamANakharUpaM 'kSaNena' samayena tathaiva yad 'darzana' cakSurdarzanAdi 'AvRNoti' sthagayati darzanAvaraNamityarthaH, yacca 'antarAyaM' dAnAdilabdhivighnaM prakaroti 'karma' antarAyanAmakamityuktaM bhavati, sa hi kSapitamohanIyastIrNamahAsAgara For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA uttarAdhya. bRhadvRttiH // 638 // nA0 54CASSAMACCESCALCCAR iva zramopeto vizramyAntarmuhUrta taDvicaramasamaye nidrApracale devagatyAdinAmaprakRtIzca kSapayati, caramasamaye ca jJAnAvaraNAditrayamiti sUtrArthaH // tatkSayAca kaM guNamavApnoti ? ityAha savvaM tao jANai pAsaI ya, amohaNo hoi nirNtraae| aNAsave jhANasamAhijutto, Aukkhae mukkhamuvei suddhe // 109 // 'sarva' niravazeSaM tataH' jJAnAvaraNAdikSayAt 'jAnAti' vizeSarUpatayA'vagacchati pazyati ca sAmAnyarUpatayA 'ca' samucayArthaH, tata etena bhedaviSayatvAtsamuccayasya pRthagupayogatvamanayoH sUcyate, tatazca yaduktaM yugapadupayogavAdinA-"maNapajavaNANato NANassa ya daMsaNassa ya viseso| kevalaNANaM puNa daMsaNanti nANaMti ya samANaM ||1||"ti, tannirAkRtaM bhavati, tathA ca prajJaptyAmabhihitam-"ja samayaM jANaMti No taM samayaM pAsaMti,' tathA kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappa puDhaviM AgArehi heUhiM pamANehiM saMThANehi parivArahiM jaM samayaM jANai no taM samayaM pAsati', haMtA goyamA! kevalI Na" mityAdi, na cAtra kevalizabdena chamastha eva zrutakevalyAdivivakSita iti vAcyaM, yata ihAyasUtre 1 manaHparyAyajJAnAntaH jJAnasya ca darzanasya ca vizeSaH / kevalajJAnaM punardarzanamiti jJAnamiti ca samAnam // 1 // 2 yasmin samaye jAnanti na tasmin samaye pazyanti 3 kevalI bhadanta ! imAM ratnaprabhA pRthvImAkAraiH pramANahetubhiH saMsthAnaiH parivAraiH yasmin samaye |jAnAti na tasmin samaye pazyati ? hanta gautama ! kevalI // 638 // For Personal & Private Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ PASSESASARALS snAtaka eva prastutaH, sa ca ghAtikarmakSayAdeva bhavatIti na tasya chadmasthatA saMbhavet , dvitIyasUtre tu paramANudarzanameva prakrAnta, tasya ca kevalaM vinA paramAvadhestato vA kiJcinnyUnasyaiva sambhavastatra ca tau vyavaccheditAviti kevalamevAvaziSyate, uktaM ca pUjyaiH-"te do'vi viseseuM anno chaumatthakevalI ko so ? / jo pAsai paramANuM gahaNamihaM jassa hojAhi // 1 // " na caivamapyasmin vizeSavati sUtre paravaktavyataiveyamityupagantumucitam , uktaM hi-"evaM visesiyaMmivi paramayamegaMtarAvaogotti / Na puNa ubhaovaogo paravattavatti kA buddhI? // 1 // " ityAdi kRtaM prasaGgena prakRtamucyate-tathA cAmohanaH-moharahito bhavati, tathA niSkrAnto'ntarAyo (yAt) nirantarAyo'nAzravaH prAgvat , dhyAnaM-zukladhyAnaM tena samAdhiH-paramakhAsthyaM tena yuktaH-sahito dhyAnasamAdhiyuktaH AyuSa upalakSaNatvAnnAmagotravedyAnAM ca kSaya AyuHkSayastasmin sati mokSam 'upaiti' prApnoti 'zuddhaH' vigatakarmamala iti sUtrArthaH // mokSagatazca yAdRzo bhavati tadAha so tassa savvassa duhassa mukkho , jaM bAhaI sayayaM jaMtumeyaM / / dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi acaMtasuhI kayattho // 110 // 'saH' iti mokSaprApto jantuH 'tasmAt' iti jAtijarAmaraNarUpatvena pratipAditAt 'sarvasmAt' niravazeSAd duHkhAt 1 tau dvAvapi apohya anyazchadmasthakevalI kaH saH ? / yaH pazyati paramANu prahaNamiha yasya bhavet // 1 // 2 evaM vizeSite'pi paramarAtamekAntaropayoga iti / na punarubhayopayogaH paravaktavyateti kA buddhiH ? // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAdasthA uttarAdhya. bRhadvRttiH nA0 32 // 639 // sarvatra subbyatyayena SaSThI 'muktaH' pRthagabhUtaH, yat kIragityAha-'yad' duHkhaM 'bAdhate' pIDayati 'satatam' anavarataM 'jantuM prANinam 'enaM' pratyakSamanubhavopadarzanametat , dIrghANi yAni sthititaH prakramAtkarmANi tAnyAmayA iva-rogA iva vividhabAdhAvidhAyitayA dIrghAmayAstebhyo vipramukto dIrghAmayavipramuktaH ata eva 'prazastaH' prazaMsAhaH, tataH kimityAha-'to' iti 'tataH dIrghAmayavipramokSAd bhavati' jAyate'tyantam-atikrAntaparyantaM sukha-zarma tadasyAstItyatyantasukhI tata eva ca 'kRtArthaH' kRtasakalakRtya iti sUtrArthaH // sakalAdhyayanArtha nigamayitumAha aNAikAlappabhavassa eso, sabvassa dukkhassa pmukkhmggo| viyAhio jaM samuvicca sattA, kameNa accaMtasuhI bhavaMti // 111 ||ttibemi // ||pmaaytttthaannN // 32 // 'anAdikAlaprabhavasya' anAdikAlotpannasya 'eSaH' anantaroktaH sarvasya duHkhasya 'pramokSamArgaH' pramokSopAyaH, pAThAntaratazca saMsAracakrasya vimokSamArgo, vyAkhyAtaH, yaH kIdRzaH? ityAha-'yaM' duHkhapramokSamArga 'samupetya' samyak pratipadya 'sattvAH' prANinaH 'kramaNa' uttarottaraguNapratipattirUpeNAtyantasukhino bhavantIti sUtrArthaH // iti parisamAptau, bravImIti pUrvavat / avasito'nugamo, nayAzca prAgvat // ityuttarAdhyayanaTIkAyAM zrIzAntyAcAryavira|citAyAM ziSyahitAyAM pramAdasthAnaM nAma dvAtriMzamadhyayanaM samAptamiti // 32 // // 639 // For Personal & Private Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha karmaprakRtiritinAma trayastriMzattamamadhyayanam / vyAkhyAtaM pramAdasthAnAkhyaM dvAtriMzamadhyayanamidAnIM trayastriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarA - dhyayane pramAdasthAnAnyuktAni, taizca 'midhyAtvAviratipramAdakapAyayogA bandhahetavaH' ( tattvA0 a0 8 sU0 1) itivacanAtkarma badhyate, tasya ca kAH prakRtayaH ? kiyatI vA sthitiH ? ityAdisandehApanodAyedamArabhyate, asya ca caturanuyogadvAracarcA prAgvadyAvannAmaniSpannanikSepe karmaprakRtiriti nAma, ataH karmaNaH prakRtezca nikSepAbhidhAnAyAha niryuktikRt kammaMmi a nikkhevo cauviho0 // 527 // 1 | jANagabhaviyasarIre tabairittaM ca taM bhave duvihaM / kamme nokamme yA kammaMmi a aNudao bhaNio 528 | | nokammadavakammaM nAyakaM leppakammamAIaM / bhAveM udao bhaNio kammaTTavihassa nAvo // 529 // nikkhevo payaDIe cauvi 0 // 530 // | jANagabhaviyasarIrA tabairittA ya sA puNo duvihaa| kamme nokamme yA kammaMmi a aNudao bhaNio 531 For Personal & Private Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. nokamme davAiM gahaNapAuggamukkagAiM ca / bhAve udao bhaNio mUlapayaDi uttarANaM ca // 532 // karmaprakRbRhadvRttiH | kammamItyAdi gAthAH SaT sugamAH, navaraM 'karmaNi' jJAnAvaraNAdike udayo-vipAkastadabhAvo'nudayo bhaNitaH, 3 tyadhya-33 kimuktaM bhavati ?-anudayAvasthaM kamaiva karmakAryAkaraNAt tadyatiriktaM dravyakarma, nokarmadravyakarma jJAtavyaM lepykrmaadi||640|| kam , AdizabdAtkASThakarmAdiparigrahaH, nokarmatA cAsya jJAnAvaraNAdikarmAbhAvarUpatvAt , dravyakarmatA ca dravyasyapratimAdeH kriyamANatvAt , 'bhAve' vicArya prakramAkarma 'udayaH' vipAkaH 'bhaNitaH' uktaH, ayaM ca kasya sambandhI jJAyatAm ? ityAha-'kammaTThavihassa'tti prAgvadaSTavidhakarmaNo jJAtavyo, jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmodayAvasthaM bhAvakarma, hai tasyaiva karmakAryakaraNAditi bhAvaH / prakRtinikSepe karmaNi-mUlaprakRtyAdirUpe'nudayastayatiriktA dravyaprakRtiH, noka ANi dravyANi grahaNaprAyogyAni yAnyadyApi tAvanna gRhyante grahaNayogyatA cAsti yeSAm , ASatvAtsupo luk, tathA muktAnyeva muktakAni-yAni karmatayA pariNamayya projjhitAni yathAkramaM puraskRtapazcAtkRtaparyAyatvAd, 'bhAva' iti bhAve vicArye 'udayaH' vipAkaH 'bhaNitaH' uktaH prakRtiriti prakramaH, kAsAmityAha-mUlapagaDi uttarANaM ca' tti mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM cehaiva vakSyamANAnAmiti gAthASaTvArthaH // ityavasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati // 640 // sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam aTTha kammAI vucchAmi, ANupuvi jahakkama / jehiM baddhe ayaM jIve, saMsAre parivattae // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aSTa' ityaSTasaGkhyAni kriyante- mithyAtvAdihetubhijIveneti karmANi 'vakSyAmi' pratipAdayiSye 'ANupucinti prAgvatsubvyatyayAdAnupUA, iyaM ca pazcAnupUAdirapi saMbhavatyata Aha-'yathAkrama' kramAnatikrameNa pUrvAnupUryetiyAvat , paThanti ca 'suNeha meM' iti prAgvat , yAni kIzItyAha-'yaiH karmabhiH 'vaddhaH' zliSTaH 'ayamiti pratiprANikhasaMvedyo jIvaH saMsAre parivartate'jJatAdivividhaparyAyAnubhavanato'nyathA ca anyathA ca bhavati paribhramati vA pAThAntarata iti 4 sUtrArthaH // yathApratijJAtamAha nANasAvaraNijja, daMsaNAvaraNaM thaa| veyaNija tahA mohaM, AukammaM taheva y||2|| nAmakammaM ca goyaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameyAI kammAI, aTTheva ya samAsao // 3 // jJAyate'neneti jJAnam-avabodhastasya Abriyate-sadapyAcchAdyate'nena paTeneva vivakhatprakAza ityAvaraNIyaM kRtyalyuTo bahula'(pA03-3-113)miti vacanAtkaraNe'nIyaH, dRzyate'neneti darzanaM-sAmAnyAvabodhastadAtriyate vastuni pratIhAre va nRpatidarzanamaneneti darzanAvaraNaM, tathA vedyate-sukhaduHkhatayA'nubhUyate lihyamAnamadhuliptAsidhArAvaditi vedanIyaM, tathA mohayati jAnAnamapi madyapAnavadvicittatAjananeneti mohastam, AyAti-Agacchati khakRtakarmAvApsanarakAdikugaterniSkramitumanaso'pyAtmano nigaDavatpratibandhakatAmityAyuH tadeva karma AyuHkarma tathaiva ca / namayatigatyAdivividhabhAvAnubhavanaM pratyAtmAnaM pravaNayati citrakara iva karituragAdibhAvaM prati rekhAkRtimiti nAmakarma, For Personal & Private Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. karmaprakR tyadhya.33 bRhaddhRttiH // 64 // || 'caH' samuccaye, gIyate-zabdyate uccAvacaiH zabdaiH kulAlAdiva mRdravyamata Atmeti gotraM tacca antarA-dAtRpratigrAhakayo rantarbhANDAgArikavadvighnahetutayA'yate-gacchatItyantarAyaM tathaiva ca sarvatrAsadapi karmeti saMvadhyate, upasaMhAramAha'evam' amunA prakAreNaitAni karmANyaSTaiva 'tuH' pUraNe 'samAsataH' saGkepeNa, vistaratastu yAvanto jantubhedAstAnyapi tAvantItyanantAnyeveti bhAvaH // atra ca jJAnadarzanakhatattvo'yamAtmetyantaraGgatvAttayorAditastadAvaraNopAdAnaM, samAne'pi ca tayorantaraGgatve jJAnopayoga eva sarvalabdhInAmavAptiH, yaduktam-"sabAo laddhIo sAgArovaogauttassa"tti, ato jJAnasya prAdhAnyamiti tadAvaraNasya prathamastadanu darzanAvaraNasya tataH kevalino'pyekavidhabandhakasya sAtabandho|'stIti vyApitvAdvedanIyasya tato'pi prAyaH saMsAriNAmiSTAniSTaviSayasambandhAtsukhaduHkhe iSTAniSTatAca rAgadvepAbhyAM tadrUpaM ca prAyo mohanIyamiti tasya tatazcaitatprakarSApakarSabhAvitvAdAyurnivandhanAnAM bahArambhaparigrahatvAlpArambhaparigrahatvAdInAM tadudbhavaM cAyuSkamiti tasya tadudayazca prAyo gatyAdinAmodayAvinAbhAvIti tato nAmnaH tato'pi ca narakAdinAmodayasahabhAvyeva gotrakarmodaya iti gotrasya tatazcocanIcabhedabhinnAtyAyo dAnAdilabdhimA-| vAbhAvI tayozcAntarAyakSayodayAvantaraGgahetU iti tadanantaramantarAyasyeti sUtradvayArthaH // itthaM karmaNo mUlaprakRtIra-1 bhidhAyottaraprakRtIrAhanANAvaraNaM paMcavihaM, suaM AbhiNiyohiyaM / ohiM nANaM taIyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // niddA taheva // 642 // dain Education International For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ payalA nihAnihA ya payalapayalA ya / tatto ya thINagiddhI paMcamA hoi nAyavvA // 5 // cakkhumacakkhuohissa desaNe kevale ya AvaraNe / evaM tu navavigappaM nAyavyaM dsnnaavrnnN||6|| veyaNiyaMpihu(ya) duvihaM sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa u bahU bheyA, emevAsAyassavi // 7 // mohaNiyaMpi ya duvihaM, dasaNe caraNe thaa| dasaNe tivihaM vuttaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // saMmattaM ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eyAo | tinni payaDIo, mohaNijassa daMsaNe // 9 // carittamohaNaM kamma, duvihaM tu viyAhiyaM / kasAyamohaNijjaM ca, nokasAyaM taheva ya // 10 // solasavihabheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // neraiyatirikkhAU, maNussAuM taheva ya / devAUyaM cautthaM tu, AukammaM caubvihaM // 12 // nAmakamma duvihaM, muhamasuhaMca AhiyaM / suhassa u bahU bheyA, emeva ya asuhassavi // 13 // goyaM kamma| duvihaM, uccaM nIyaM ca AhiyaM / uccaM aTThavihaM hoi, evaM nIyapi AhiyaM // 14 // dANe lAbhe ya bhoge ya, uvabhoge vIrie thaa| paMcavihamantarAyaM, samAseNa viyAhiyaM // 15 // ___NANAvaraNetyAdi sUtrANi dvAdaza, jJAnAvaraNaM 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM, taca kathaM paJcavidhamityAzaGkAyAmAvAryabhedAdevehAvaraNasya bheda ityabhiprAyeNAvAryasya jJAnasyaiva bhedAnAha-zrutamAbhinibodhikamavadhijJAnaM tRtIyaM manojJAnaM ca kevalam , etatkharUpaM mokSamArgAdhyayana evoktm| nidrANaM nidrA, sA ceha sukhapratibodhocyate, yaduktam-"suhapaDibohoNiha"tti, 1 sukhapratibodho nidrA L4 For Personal & Private Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 642 // 'tathaive 'ti tenaiva nidrAvatkiJcicchubharUpatAtmakena prakAreNa pracalatyasyAmAsIno'pIti pracalA, uktaM hi - "payalA hoti Thiyassa u"tti, "nidrAnidrA ca' atizayanidrA duHkhaprativodhAtmikA'tizayakhyApanArthatvAd dviruccAraNasya, | yaduktam - "duhapaDiboho ya hiNidda"tti, evaM ' pracalApracalA' pracalA'tizAyinI, sA hi caGkramyamANasyApi bhavati, yathoktam- "paiyalApayalA u caMkamao"tti, cazabdAvubhayatra tulyatAkhyApako, dve api zubhatayA tulye evaite tata uparIti zeSastatazca prakRSTatarAzubhAnubhAvatayA tAbhya uparivarttinI styAnA saMhatopacitetyarthaH RddhirgRddhirvA yasyAM sA styAnarddhiH styAnagRddhirvA, prAcyazcaH samuccayArtha iha yojyate, etadudaye ca vAsudevabalArddha| valaH prabalarAgadveSodayavAMzca janturjAyate, ata eva paricintitArthasAdhanyasAvucyate, yaduktam- "zrIrNoddhI puNa diNa - | ciMtiyassa atthassa sAhaNI pAyaM" ti, 'tuH' pUraNe paJcamI bhavati jJAtavyA / 'cakkhumacakkhUohissa'tti makAro'lAkSaNikaH, tatazcakSuzcAcakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhIti samAhArastasya darzana iti ca pratyekaM darzanazabdo yojyate tatazcakSurdarzane - cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNe acakSUMpi - cakSuH sadRzAni zeSendriyamanAMsi taddarzane - teSAM khakhaviSayasAmAnyUparicchede avadhidarzane - avadhinA rUpidravyANAM sAmAnyagrahaNe, tathA 'kevale yatti prakramAtkevaladarzane - sarvadravyaparyANAM sAmAnyAvabodhe, AvaraNametaccakSurdarzanAdiviSayabhedAccaturvidhamata Aha- 'evam' ityanena nidrApaJcavidhatvaca - 1 pracalA bhavati sthitasyaiva 2 duHkhapratibodho nidrAnidreti 3 pracalApracalA tu caMkramyamANasya 4 styAnarddhiH punardinacintitArthasya sAdhanI prAyaH For Personal & Private Use Only karmaprakR tyadhya. 33 // 642 //
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSurdarzanAvaraNAdicaturvidhatvAtmakena prakAreNa 'tuH' pUraNa nava vikalpA-bhedA yasya tattathAvidhaM jJAtavyaM darzanAvaraNam / / 'vedanIyaM vedanIyakarma 'api ca' iti pUraNe 'dvividhaM vibhedaM khAdyate-AlhAdakatvenAkhAdyata iti nairuktavidhinA 'sAtaM' sukhaM zArIraM mAnasaM ca ihopacArAttannibandhanaM kamaivamuktam , 'asAtaM ca tadviparItam 'AkhyAtaM' kathitaM tIrthakRdbhiriti gamyate, 'sAyassa utti 'tuH' apizabdArthaH tataH sAtasyApi bahavo bhedAH, na kevalaM jJAnadarzanAvaraNayorityapizabdArthaH, te ca taddhetubhUtabhUtAnukampAdibahubhedatvAdU, evameveti bahava eva bhedA asAtasyApi duHkhazokatApAditaddhetubahuvidhatvAdeveti garbhArthaH / mohanIyamapi dvividhaM, na kevalaM vedanIyaM, viSayatazcaitavidheti dvaividhyamAha-'darzane' tattvarucirUpe 'caraNe' cAritre tathA, kimuktaM bhavati?-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, tatra |'darzane' darzanaviSayaM prakramAnmohanIyaM trividhamuktaM bhavati, 'caraNe' caraNaviSayaM mohanIyaM dvividhaM bhavet / yathA darzanamohanIyatraividhyaM tathA''ha-samyagbhAvaH samyaktvaM-zuddhadalikarUpaM yadudaye'pi tattvaruciH syAt 'caiveti pUraNe mithyAbhAvaH mithyAtvam-azuddhadalikarUpaM yatastattve'tattvamatattve'pi tattvamiti buddhirutpadyate, samyagmithyAtvameva ca-zuddhAzuddhadalikarUpaM yata ubhayakhabhAvatA jantorbhavati. iha ca samyaktvAdayo jIvadharmAstaddhetutvAca dalikeSvetadyapadezaH, etAstisraH prakRtayo mohanIyasya 'darzane' darzanaviSayasya 6 / caritre muhyate'neneti mohanaM caritramohanaM karma yataH zraddadhAno'pi yadi kathaJcanAhamenaM pratipadya iti jAnannapi tatphalAdi na tatpratipadyate, uttaratra For Personal & Private Use Only wwwbar og
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 643 // karmaprakRtyadhya.33 REASOAMSACSASARSA tuzabdasya bhinnakramatvAttatpunardvividhaM vyAkhyAtaM zrutadharairiti zeSaH, paThanti ca 'carittamohaNijjaM duvihaM vocchAmi | aNuputvasoti spaSTameva, kathaM tad dvividhamityAha-kaSAyAH-krodhAdayastadrUpeNa vedyate-anubhUyate yattatkaSAyavedanIyaM 'caH' samuccaye 'nokaSAyam' iti prastAvAnnokaSAyavedanIyaM nokaSAyAH-kaSAyasahavarttino hAsyAdayastadrUpeNa yadvadyate 'tatheti samuccaye / anayorapi bhedAnAha-poDazavidhaH-poDazaprakAro yo bhedo-nAnAtvaM tena, lakSaNe tRtIyA, yadvA SoDazavidhaM bhedena-bhidyamAnatayA cintyamAnaM, prAkRtatvAdanuvAralopaH, karma kriyamANatvAt 'tuH' punararthe bhinnakramazca, kaSAyebhyo jAyata iti kaSAyajaM "ja veyati taM baMdhati" itivacanAt kapAyavedanIyamityarthaH, SoDazavidhatvaM cAsya krodhamAnamAyAlobhAnAM caturNAmapi pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedatazcaturvidhatvAt 'sattaviha'tti prAgvadvindulopAtsaptavidhaM vA karma nokaSAyebhyo jAyata iti 'nokaSAyajaM' noka-| pAyavedanIyamityarthaH, tatra saptavidhaM hAsyaratyaratibhayazokajugupsAH SaDU vedazca sAmAnyavivakSayaika eveti, yadA tu vedaH strIpuMnapuMsakabhedena tridheti vivakSyate tadA paDistrayo mIlitA nava bhavantIti navavidhamiti / 'NeraiyatirikkhAu'tti |AyuHzabdaH pratyeka yojyate, tatazca niSkrAntA ayAt-iSTaphaladaivAttatrotpannAnAM sadvedanA'bhAveneti nirayAsteSu bhavA nairayikAsteSAmAyuH [granthAgram 16000] nairayikAyuryena teSu dhriyante, tathA tiro'JcantIti-gacchantIti 1 yadvedayati tanAti // 643 // For Personal & Private Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ datiyaJcaH, vyutpattinimittaM caitat pravRttinimittaM tu tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tata eSAmAyustiryagAyuryena-15 teSu sthitirbhavati. tathA manorapatyAni manuSyAH 'manorjAtAvaNyatau sukce'ti(pA.4-1-161)yatpratyayaH sugAgamasteSA-ga mAyurmanuSyAyuH 'tathaiva tadbhAvAvasthitihetutayaiva devA-uktaniruktAsteSAmAyurdevAyuryana teSvavasthIyate caturtha 'tuH' pUraNe, dievaM cAyuHkarma caturvidham 9nAmakarma dvividhaM, kathamityAha-zobhate sarvAvasthAkhanenAtmeti zubham azubhaM ca tadvipa rItamAkhyAtaM 'suhassa'tti zubhasyApi bahavo bhedA evamevAzubhasyApi, tadapi bahubhedamiti bhAvArthaH / tatrottarottarabhedataH zubhanAmno'nantabhedatve'pi vimadhyamavivakSAtaH saptatriMzadbhedAH, tadyathA-manuSyagati 1 devagati 2 paJcendriyajAti 3 audArika 4 vaikriya 5 AhAraka 6 taijasa 7 kArmaNa 8 zarIrANi paJca samacaturasrasaMsthAnaM 9 varSabhanArAcasaMhananam 10 audArika 11 vaikriya 12 AhAraka 13 aGgopAGgAni trINi prazastavarNa 14 gandha 15 rasa16 sparzAzcatvAraH 17 manuSyAnupUrvI 18 devAnupUrvI 19 cetyAnupUrvIdvayamagurulaghu 20 parAghAtam 21 ucchAsa 22 Atapa 23 uddyota 24 prazastavihAyogati 25 tathA trasa 26 bAdaraM 27 pajattaM 28 pratyekaM 29 sthiraM 30 zubhaM 31 subhagaM 32 sukharam 33 AdeyaM 34 yazaHkIrtizceti 35 nirmANaM 36 tIrthakaranAma ceti 37, etAzca sarvA api zubhAnubhAvAt zubhaM, tathA'zubhanAmno'pi vimadhyamavivakSayA catustriMzadbhedAH, tadyathA-narakagati 1 tiryaggati 2 ekendriyajAti 3 dvIndriyajAti 4 trIndriyajAti 5 caturindriyajAti 6 RSabhanArAcaM 7 nArAcaM Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 644 // CAMACREASEASSAGE 8 ardhanArAcaM 9 kIlikA 10 sevAH 11 nyagrodhamaNDalaM 12 sAti 13 vAmanaM 14 kubja 15 huNDam 16 ra karmaprakRaprazastavarNa 17 gandha 18 rasa 19 sparzacatuSTayaM 20 narakAnupUrvI 21 tiryagAnupUrvI 22 upaghAtam 23 aprazasta tyadhya.33 vihAyogati 24 sthAvaraM 25 sUkSmam 26 sAdhAraNam 27 aparyAptam 28 asthiram 29 azubhaM 30 durbhagaM |31 duHsvaram 32 anAdeyaM 33 ayazaHkIrtizceti 34, etAni cAzubhanArakatvAdinibandhanatvenAzubhAni, atra ca bandhanasaGghAte zarIrabhyo varNAdyavAntarabhedAzca varNAdibhyaH pRthaga na vivakSyanta iti noktsngkhyaatikrmH| gotraM karma dvividhamucamikSvAkujAtAdhuccairvyapadezanibandhanaM, nIcaM ca tadviparItamAkhyAtaM, tatrocamityuccairgotramaSTavidhaM bhavati, te 'evam' ityaSTavidhatayaiva 'nIcamapi' nIcairgotramaNyAkhyAtam , aSTavidhatvaM cAnayobandhahetvaSTavidhatvAt , aSTau hi jAtyamadAdaya uccairgotrasya bandhahetavaH, tAvanta eva ca jAtimadAdayo nIcairgotrasya, tathA ca prajJApanA-"uccAgoyakammasarIrapucchA, goyamA ! jAiamaeNaM kulaamaeNaM balaamaeNaM tavaamaeNaM IsariyaamaeNaM suyaamaeNaM lAbhaa-18 maeNaM uccAgoyakammasarIrapayogavaM hoti, NIyAgoyakammasarIrapucchA, goyamA ! jAimaeNaM kulamaeNaM" ityAdyA- // 644 // lApakaviparyayeNASTau yAvat "NIyAgoyakammasarIrapaogavaM havati"tti / dIyata iti dAnaM tasmin , tathA la iti lAbhastasmiMzcaM, bhujyate-sakRdupayujyata iti bhogaH-sakRdbhogyaH puSpAhArAdiviSayastatra ca, tathA upeti Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACCASIOCOLARSAROKARSANEONE abhyadhikaM punaH punarupabhujyamAnatayA bhujyata ityupabhogaH-punaH punarupabhogyabhavanAganAdiviSayaH, uktaM hi-"sati bhujaitti bhogo so puNa aahaarpussphmaaiio| uvabhogo u puNo puNa uvabhujaiva bhvnnvnniyaaii||1||" tasmin , vizeSeNa Iya'te-ceSTyate'neneti vIrya tasmin , 'tathA' samuccaye sarvatrAntarAyamiti prakramaH, tatazca viSayabhedAtpaJcavidhamantarAyaM samAsena vyAkhyAtaM, tatra dAnAntarAyaM yatsati viziSTe grahItari deye ca vastuni tatphalamavagacchato'pi dAne pravRttimupahanti, yatpunarviziSTe'pi dAtari yAvannipuNe'pi yAcitari upalabdhiupaghAtakRt tallAbhAntarAyaM, bhogAntarAyaM tu sati vibhavAdau sampadyamAne ca AhAramAlyAdau yadvazAnna bhuGkte, upabhogAntarAyaM tu yasyodayAtsadapi vastrAlakArAdi nopabhuGkte, vIryAntarAyaM yadvazAhalavAnnIrugvayaHsthaH atha ca tRNakubjIkaraNe'pyasamartha iti sUtradvAdazakArthaH 12 // itthaM prakRtayo'bhihitAH, sampratyetannigamanAyottaragranthasambandhanAya cAha eyAo mUlapayaDIo, uttarAo a AhiyA / paesagaM khittakAle ya, bhAvaM cAduttaraM suNa // 16 // 'etAH' anantaroktA jJAnAvaraNAdirUpA mUlaprakRtayaH, tathA 'uttarAH' ityuttaraprakRtayazca zrutAvaraNAdyAH, cazabdaH zrutAdInAmapyakSarAnakSarAdibhedato bahuvidhatvAdanuktabahubhedasUcakaH 'AkhyAtAH' kathitAH pradezAH-paramANavasteSAmagraMparimANaM pradezAgraM 'khettakAle ya'tti kSetrakAlau ca tatra kSiyanti-nivasanti tasminniti kSetram-AkAzaM kAlazca 1 sakRd bhujyate iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdiH / upabhogastu anekazaH punaH punarupabhujyate vA bhavanavanitAdiH // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmaprakR tyadhya.33 uttarAdhya. baddhasya karmaNo jIvapradezAvicaTanAtmakaH sthitikAlaH 'bhAvaM ca' anubhAgalakSaNaM karmaNaH paryAyaM catuHsthAnikatri sthAnikAdirasamitiyAvad 'ataH uttara miti ataH-prakRtyabhidhAnAdUrdhva zRNu kathyamAnamiti zeSa iti sUtrArthaH / tatra bRhadvRttiH taavtprdeshaagrmaah||645|| | savvesiM ceva kammANaM, paesaggamaNaMtagaM / gaMThiyasattAIyaM, aMto siddhANa AhiyaM // 17 // | 'sarveSAM samastAnAM 'caH' pUraNe 'evaH' apizabdArthe sarveSAmapi na tu keSAJcideva 'karmaNAM' jJAnAvaraNAdInAM 'pradezAgraM' paramANuparimANam anantamevAnantakamanantaparamANuniSpannatvAttadvargaNAnAM, taccAnantakaM granthiriva granthiH-ghano rAgadveSapariNAmastaM gacchanti granthigAste ca te sattvAzca granthigasattvAH-ye granthipradezaM gatvA'pi tadbhedAvidhAnena na kadAcidupariSTAdgantAraH te cAbhavyA evAtra gRhyante tAnatIta-tebhyo'nantaguNatvenAtikrAntaM granthigasa ttvAtItaM, tathA 'antaH' madhye 'siddhAnAM' siddhipadaprAptAnAm 'AkhyAtaM' kathitaM gaNadharAdibhiriti gamyate, siddhe. dabhyo hi karmaparamANavo'nantabhAga eva, tadapekSayA siddhAnAmanantaguNatvAd, ataH saGkhyAmapekSya siddhAntarvati tada nantakamucyate, ekasamaye grAhyakarmaparamANvapekSaM caitat , uktaM hi-'te ya kammapoggalA bhavasiddhiehiM anaMtaguNA siddhANamaNaMtabhAgamittA egegaMmi samae gahaNamiti"tti, paThanti ca-gaMThi(pa)sattA'NAItti atra vyAkhyAnika 1 te ca karmapudgalA bhavasiddhikebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantabhAgamAtrA ekaikasmin samaye grahaNamAyAnti CALCCCCCESSAGE jaa||645|| dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-granthiprasaktAnAM-ghanarAgadveSapariNAmagranthi karkazaghanarUDhagranthisamaM tathAvidhapariNAmAbhAvato'mindAnAnAM sattvAnAM yo bandhaH so'nAdyanantaH-Adyantavikalo jJeyaH, siddhAnAM punaH bhaviSyatsiddhInAM bandho'nAdirapi 'anta' iti sAntastathAvidhapariNAmato.vyAkhyAto bhagavadbhiriti sUtrArthaH // samprati kSetramAha- .. | savvajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / savvesuvi paesesu, savvaM savveNa baddhagaM // 18 // | sarve-ekendriyAdyazeSabhedAste ca te jIvAzca teSAM 'karma' jJAnAvaraNAdi 'tuH' pUraNe saGgrahaH-saGgrahaNakriyA tatra yogyaM bhavatItizeSaH, yadivA sarvajIvA 'Na'ti vAkyabhUSAyAM karma 'saMgahe'tti saMgRhNanti, kIdRzaM sadityAha-'chaddisAgaya'nti SaNNAM dizAnAM samAhAraH SadizaM tatra gataM-sthitaM SaDdizAgatam , atra catasro dizaH pUrvAdaya Uo6||dhodigadvayaM ceti SaD bhavanti, idaM cAtmAvaSTabdhAkAzapradezApekSayocyate, yatra hyAkAze jIvo'vagADhastatraiva ye karma-1BI pudgalAste rAgAdisnehaguNayogAdAtmani laganti na kSetrAntarAvagADhAH, bhinnadezasya tadbhAvapariNAmAbhAvAt , yathA yagniH khadezasthitAn prAyogyapudgalAnAtmabhAvena pariNamayati evaM jIvo'pIti, alpatvAceha vidizAmavivakSitatvena SaDdizAgatamityabhidhAnaM, yato vidigvyavasthitamapi karmAtmanA gRhyate, uktaM hi gandhahastinA-"sarvAsu divAtmAvadhikAsu vyavasthitAn pudgalAnAdatte" iti, tathA 'kSetraprastAve yadvidignirUpaNaM taccAsAmAkAzAdabhedajJApanArtha, tadbhedena tAsAmapratIteH, tathA ca yatkaizcidizAM dravyAntaratvamuktaM tadapAstaM bhavati, tathA SaDdiggatamapi dvIndriyAdIne For Personal & Private Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. vRttiH // 646 // vAdhikRtya niyamena vyAkhyeyame kendriyANAmanyathA'pi sambhavAt, tathA cAgamaH- "jIve NaM bhaMte ! teyAkammApoggalANaM gahaNa karemANe kiM tidisiM kareti cauddisiM karei paMcadisiM karei chaddisiM karei ?, goyamA ! siya tidisiM siya cauhisiM siya paMcadisiM siya chaddisiM kareti, egiMdiyA NaM bhaMte! teyAkammapoggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM jAva chaddisiM kareti ?, goyamA ! siya tidisiM siya cauddisiM siya paMcadisiM siya chaddisiM karei, veMdiyateMdiyacauriMdiyapaMciMdiyA niyamA chaddisiM" ti, tacca padiggataM sarveSvapi na tu katipayeSu pradezeSvapi, arthAdAkAzasyo kanyAyAdAtmAvaSTabdheSu karma sarvajIvAnAM saGgrahe yogyaM bhavati, te vA tatsaMgRhNanti, tatsthakarmapudgalAn pratyAtmano grahaNahetvavi - zeSAt tathA 'sarva' samastaM jJAnAvaraNAdi na tvanyataradeva, AtmA hi sarvaprakRtiprAyogyAn pudgalAn sAmAnyenAdAya tAnevAdhyavasAya vizeSAt pRthak pRthag jJAnAvaraNAdirUpatvena pariNamayati, tacaivaMvidhaM karma saMgRhItaM sat kiM kaizvidevAtmapradezairvaddhaM bhavati yadvA sarveNAtmanA ? ityAha- 'sarveNa' samastena prakramAdAtmanA na tu kiyadbhireva tatpra - dezaiH baddhaM-kSIrodakavadAtmapradezaiH zliSTaM tadeva baddhakam, anyo'nyasambaddhatayA hi zRGkhalAvayavAnAmiva parasparopakA| ritvAdAtmanaH pradezAnAM sahaiva yogopayogI bhavato, na tvekaikazaH, tannimittakazca karmabandha iti so'pi sarveNaivAtmanA, grahaNapUrvakatvAcca bandhasya tadapyevameva, yadvA tad gRhItaM sat kena saha kiyatkathaM vA baddhaM bhavati ? ityAha'sasuvi paesesu' suvyatyayAtsarvairapi pradezaiH prakramAdAtmanaH 'sarva' sarvaprakRtirUpaM 'sarveNa' gamyamAnatvAtprakRtisthi| tyAdinA prakAreNa baddhakamiti sUtrArthaH // samprati kAlamAha - For Personal & Private Use Only karmaprakR tyadhya. 33 // 646 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ ESARKARI NAAGIC / udahIsarinAmANaM, tIsaI koddikoddiio| ukkosiyA hoi ThiI, aMtamuhuttaM jahanniyA // 19 // AvaraNijANa daNhapi, veyaNijje taheva ya / aMtarAe ya kammaMmi, ThiI esA viyAhiyA // 20 // uyahIsarisanAmANaM, sattara koddikoddio| mohaNijassa ukkosA, aMtamuhuttaM jahanniyA // 21 // tittIsasAgarovamA, ukkoseNaM viyaahiyaa| ThiI u Aukammassa, aMtamuhuttaM jahanniyA // 22 // udahIsarisanAmANaM, vIsaI koddikoddio| nAmagoANa ukkosA, aMtamuhuttaM jahanniyA // 23 // | udadhiH-samudrastena sadRk-sadRzaM nAma-abhidhAnameSAmudadhisadRgnAmAni-sAgaropamANi teSAM triMzatkoTIkoTyaH | / 'ukosiya'tti utkRSTA bhavati 'sthitiH' avasthAnaM, tathA muhUrttasyAntaraM antarmuhUrta, muhUrtamapi nyUnamityarthaH, jaghanyavara jaghanyakA prakramAtsthitiH / kepAmityAha-'AvaraNIyayoH' anyatraitadyapadezAzravaNAjjJAnadarzanaviSayayoH, tato jJAnA|varaNIyadarzanAvaraNIyoyorapi, vedanIye tathaiva ca antarAye ca karmaNi sthitirevaM vyAkhyAtA, iha ca SaSThIprakrame'pi vedanIya ityAdau saptamyabhidhAnamanayorarthasya tattvato'bhinnatvAt , uktaM hi-"rAjA bhartA manuSyasya,tena rAjJaH sa ucyte| vRkSastiSThati zAkhAsu, tA vA tatreti tasya taaH||1||" tathA iti vedanIyasyApi jaghanyasthitirantarmuhurtamAnaiva sUtrakAreNoktA, anye tu 'jaghanyA(aparA) dvAdazamuhUrtA vedanIyasyeti (tattvA. a.8sU. 19) dvAdazamuhartamAnAmevaitAmicchanti. tadabhiprAyaM na vidmH| udadhisadRzanAmnAM saptatikoTIkoTyo mohanIsyoyatkRSTA antarmuhUrta jghnykaa| trayastriMzatsAgaro For Personal & Private Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. karmaprakR bRhadbhuttiH tyadhya.33 // 647 // pamANi ArSatvAcca supo luka, utkRSTena vyAkhyAtA sthitiH 'tuH' pUraNe AyuHkarmaNo'ntarmuhUrta jaghanyakA / udadhisa- dRzanAmnAM viMzatikoTIkoTyo nAmagotrayorutkRSTA aSTa muhUrtA jaghanyakA iti sUtrapaJcakArthaH / itthamutkRSTA jaghanyA ca sthitimUlaprakRtiviSayA sUtrakAreNAbhihitA, vineyAnugrahArthaM tUttaraprakRtiviSayA pradarzyate-tatrotkRSTA strIvedasAtavedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAmuttaraprakRtInAM paJcadaza sAgaropamakoTIkoTyaH, kaSAyaSoDazakasya catvAriMzannapuMsakAratizokabhayajugupsAnAM paJcAnAM viMzatiH, puMvedahAsyaraitidevagaityAnupUrvIdvayAdyasaMharnanasaMsthAnaprazastavihAyogati-12 sthirazubhaMsubhaMgasukharAdeyayazaHkI[cairgotrANoM paJcadazAnAM daza nyagrodhasaMsthAnadvitIyasaMhananayodaza sAtisaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza kubjArddhanArAcayoH SoDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriyajAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAnAmaSTAnAmaSTAdaza tiryagmanuSyAyuSoH palyopamatrayaM, avaziSTAnAM tu mUlaprakRtivadutkRSTA sthitiH, jaghanyA tu nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasaptabhAgAstrayaH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH sAtasya tu dvAdaza muhUtAH mithyAtvasya palyopamAsaGkhayeyabhAgonaM sAgaropamaM AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH sAgaropamasaptabhAgAstAvataiva nyUnAH, krodhasya saMjvalanasya mAsadvayaM mAnasya mAso mAsArddha mAyAyAH puMvedasyASTau varSANi zeSanokarSAMyamanuSyatiryaggatijAti- paJcakaudArikazarIstadaGgopAGgataijasakomaNasaMsthAnapaiTvasaMhananapaiTsavarNacatuSkatiryagmanuSyAnupUrvyaguruladhUpaMghAtaparAtocchA~sAteMpodyotaprazastAprazastavihAyogaitiyaza-kIrtivarjavasAdiviMzatiniNinIcargotrANAM SaTpaSTayuttaraprakRtInAM sA 647 // For Personal & Private Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAgavartitvAdanantabhAga garopamasaptabhAgau dvau palyopamAsaGkhayeyabhAganyUnau vaikriyaSaTkasya sAgaropamasahasrabhAgau dvau palyopamAsaGkhadheyabhAganyUnau | AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAmantaHsAgaropamakoTIkoTI, nanUtkRSTA'pi etAvatyevAsAM tisRNAM sthitirabhihitA, satya, tathApi tataH saMGkhayeyaguNahInatvenAsyA jaghanyatvamiti sampradAyaH, kRtaM prasaGgena prakRtaM prastuma iti, tatra yaduktaM pradezAgraM kSetrakAlau ca bhAvaM co(cAta uttaraM zUNviti tatra pradezAgraM kSetrakAlau cAbhihito, samprati bhAvamabhidhAtumAha siddhANaNaMtabhAgo, aNubhAgA havaMti u / savvesuvi paesaggaM, savvajIvesu (sa) icchiyaM // 24 // 'siddhAnAm' muktAnAmanantabhAgavartitvAdanantabhAgaH 'anubhAgAH' rasavizeSA bhavanti 'tuH' pUraNe' ayaM cAnantabhAgo'nantasaGkhya eveti, anenaiSAmAnantyamevetthaM viziSTamuktaM, samprati pradezaparimANamAha-sarveSvapi prakramAdanubhAgeSu pradizyanta iti pradezA-buddhyA vibhajyamAnAstadavibhAgaikadezAsteSAmagraM pradezAgraM 'sabajIvesunijjhi(icchi)ya'ti 'sarvajIvebhyaH bhavyAbhavyebhyo'tikrAntaM tato'pi teSAmanantaguNatvenAdhikatvAditi sUtrArthaH // evaM prakRtipradarzanena prakRtibandhapradezAgrAbhidhAnena ca pradezabandhaM kAloktyA ca sthitibandhaM anena cAnubhAgamabhidhAya yadarthamete prarUpitAstadupadarzayannupasaMhAravyAjenopadeSTumAhatamhA eesi kammANaM, aNubhAge viyaanniyaa| eesiM saMvare ceca, khavaNe ya jae buhe // 26 // ttibemi // // kmmpyddii||33|| , samprati pradezaparimANamAmanijhi(icchi)yati mana For Personal & Private Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4444 // 648 // uttarAdhya. 'tamha'tti yasmAdevaMvidhAH prakRtibandhAdayastasmAt 'eteSAm' anantaramuktAnAM 'karmaNAM' jJAnAvaraNAdInAmanubhAgAnupalakSaNatvAtprakRtibandhAdIMzca 'vijJAya' vizeSeNa - kaTukavipAkatvalakSaNena bhavahetutvalakSaNena vA'vabudhya, anubhA - bRhadvRttiH gAnAmeva ca sAkSAdupAdAnameSAmevAzubhAnAM prAyo bhavanirvedahetutvAt, 'eSAm' iti karmaNAM 'saMvare' anupAttAnAmupAdAnanirodhe 'caH' samuccaye 'eve' tyavadhAraNe bhinnakramastataH 'kSapaNe ca' upAttAnAM nirjaraNe 'jae'tti 'yatetaiva' yattaM kuryAdeva, ko'sau ? - 'budhaH' tattvAvagamavAniti sUtrArthaH // amumevArthamanuvAdadvAreNa vyaktIkarttumAha niryuktikRt - | pagaiThiI aNubhAgaM paesakammaM ca suTTu nAUNaM / eesiM saMvera khalu khavaNe u sayAvi jaiavaM // 533 // spaSTai / 'iti' parisamAptau bravImIti pUrvavat / ityavasito'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvat // ityutta|rAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM trayastriMzamadhyayanaM samAptamiti // 33 // h haiM haiM haiM haiM haiM haiM haiM Year Yes YesYYYYYYYYYYYestosteronomicale iti zrIzAntyAcAryakRtAyAM ziSyahitAyAmuttarA0TI0 karmaprakRtyabhidhaM trayastriMzamadhyayanaM // For Personal & Private Use Only karmaprakR tyadhya. 33 // 648 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha lezyAkhyaM catustriMzamadhyayanam / RESEARNAGARCAN vyAkhyAtaM karmaprakRtinAmakaM trayastriMzamadhyayanaM, samprati catustriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane karmaprakRtaya uktAH, tatsthitizca lezyAvazata ityatastadabhidhAnArthamidamArabhyate, asya caivamabhisambandhAgatasyopakramAdidvAraprarUpaNA prAgvatsukaraiva yAvannAmaniSpannanikSepaH, tatra cAsya lezyA'dhyayanamiti nAmAto lezyAdhyayanazabdayonikSepamAha niyuktikRtlesANaM nikkhevo caukkao duviha hoi nAyavo / // 534 // jANagabhaviyasarIrA tavvairittA yasA puNo duvihaa| kammA nokamme yA nokamme hu~ti duvihA u||535|| jIvANamajIvANa ya duvihA jIvANa hoi naayvaa| bhavamabhavasiddhiANaM duvihANavi hoi sattavihA // ajIvakammano davalesA sA dasavihA u naayvaa| caMdANa ya sUrANa ya gahagaNanakkhattatArANaM // 537 // AbharaNacchAyaNAdaMsagANa maNikAgiNINa jA lesaa| ajIvadavalesA nAyavA dasavihA esA // 538 // jA dabakammalesA sA niyamA chabihA u nAyavA / kiNhA nIlA kAU teU pamhA ya sukkA ya 539 / *CRAA For Personal & Private Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. 2 duvihA u bhAvalesA visuddhalesA taheva avisuddhA / duvihA visuddhalesA uvasamakhaiA kasAyANaM // lezyAdhyabRhadvRttiH avisuddhabhAvalesA sA duvihA niyamaso u nAyavvA / pijaMmi adosamia ahigAro kammalesAe5413 yanaM. 34 nokammadavalesA paogasA vIsasA u nAyavA / bhAve udao bhaNio chaNhaM lesANa jIvesu // 542 // // 649 // ajjhayaNe nikkhevo caukkao duviha hoi nAyavo // 543 // jANagabhaviyasarIraM tabairittaM ca potthagAIsuM / ajjhappassANayaNaM nAyavaM bhAvamajjhayaNaM // 544 // lesANamityAdi gAthA ekAdaza, tatra 'lesANa'ti sUtratvAlezyAyAM, ko'rthaH ?-lezyAzabdasya nikSepazcaturvidho nAmAdi, 'duviho' ityAdi prAgvad yAvat 'sA puNo duviha'tti, 'sA' vyatiriktalezyA punardvividhA, dvaividhyamevAha / -karmaNi nokarmaNi ca, tatra karmaNyalpavaktavya'ti tAmupekSya nokarmaviSayAmAha-'nokarmaNi' karmAbhAvarUpe bhavati dvividhA 'tuH' avadhAraNArtha iti dvidhaiva / kathamityAha-'jIvAnAm' upayogalakSaNAnAm 'ajIvAnAM ca tadviparItAnAm , ubhayatra lezyeti prakramaH, atra ca nokarmatvamubhayorapi karmAbhAvarUpatvAtsambandhibhedAca dvibhedatvaM, tatrApi dvividhA jIvAnAM bhavati jJAtavyA, 'bhavamabhavasiddhiyANaM ti masyAlAkSaNikatvAt siddhizabdasya ca pratyekamabhisa CASHASASARAN // 649 // For Personal & Private Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ mbandhAd bhaviSyatIti bhavA-bhAvinItyarthaH tAdRzI siddhiryeSAM te bhavasiddhikA-bhavyAsteSAm 'abhavasiddhikAnA' tadviparItAnAM dvividhAnAmapyuktabhedena prakramAjIvAnAM bhavati 'saptavidhA' saptaprakArA ihApi lezyati prakramaH, atra 8|ca jayasiMhamUriH kRSNAdayaH SaT saptamI saMyogajA iyaM ca zarIracchAyAtmakA parigRhyate, anye tvaudArikaudArikamidamityAdibhedataH saptavidhatvena jIvazarIrasya tacchAyAmeva kRSNAdivarNarUpAM nokarmaNi saptavidhAM jIvadravyalezyAM | manyante, tathA 'ajIvakammaNo dabalesa'tti ajIvAnAM 'kammaNo'tti ArSatvAnokarmaNi dravyalezyA ajIvanokarmadra vyalezyA, tuzabdaspeha sambandhAtsA punardazavidhA jJAtavyA, candrANAM sUryANAM ca grahA-maGgalAdayastadguNazca nakSatrANi 6ca-kRttikAdIni tArAzca prakIrNajyotIMSi grahagaNanakSatratArAsteSAm , AbharaNAni ca ekAvaliprabhRtIni AcchA-| danAni ca-suvarNacaritAdIni AdarzA evAdarzakA-darpaNAste cAbharaNAcchAdanAdarzakAsteSAM, tathA maNizca-marakatAdiH kAkiNiH-cakravartiratnaM maNikAkiNyau tayoryA lezayati-zleSayatIvAtmani jananayanAnIti lezyA-atIva cakSurAkSepikA snigdhadIptarUpA chAyA ajIvadravyalezyA prakramAnnokarmaNi jJAtavyA dazavidhaiSA, atra ca candrAdizabdastadvimAnAni 'tAsthyAttadyapadeza' iti nyAyenocyante, teSAM ca pRthvIkAyarUpatve'pi khakAyaparakAyazasvopanipAtasambhavAt tatpradezAnAM keSAJcidacetanatvenAjIvadravyalezyAtvaM draSTavyam, upalakSaNaM cAtra dazavidhatvamevaMvidhadravyANAM rajatarUpyatAmrAdInAM bahutaratvena tacchAyAyA api bahutarabhedasambhavAta, itthaM nokarmadravyalezyAmabhidhAya karmadravya For Personal & Private Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhya uttarAdhya. bRhadvRttiH // 650 // yanaM. 34 lezyAmAha-yA karmadravyalezyA'gretanatuzabdasambandhAtsA punaH 'niyamAt' avazyambhAvAt Sar3idhA 'jJAtavyA' avaboddhavyA, kathamityAha-kRSNA nIlA 'kAu'tti kApotA 'teutti taijasI padmA ca zuklA ceti, iha ca karmadravyalezyeti sAmAnyAbhidhAne'pi zarIranAmakarmadravyANyeva karmadravyalezyA, yaduktaM prajJApanAvRttikRtA-"yogapariNAmo lezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAtsayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihRtyAntarmuhUrte zeSe yoganirodhaM 4 le karoti, tato'yogitvamalezyatvaM ca prApnoti, ato'vagamyate-yogapariNAmo lezyeti, sa punaryogaH zarIranAmakarmapari gativizeSaH, yasmAduktaM-"karma hi kArmaNasya kAryamanyeSAM ca zarIrANA"miti, tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjIvavyApAro yaH sa vAgyogaH, tathaivaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro yaH sa manoyoga iti, tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyA'pI"ti guravastu vyAcakSate-karmanisyando |lezyA, yataH karmasthitihetavo lezyAH, yathoktam-"tAH kRSNanIlakApotatejasIpadmazuklanAmAnaH / zleSa iva varNabandhasya krmvndhsthitividhaayH||1||" iti, yogapariNAmatve tu lezyAnAM "yogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNati"tti vacanAtprakRtipradezabandhahetutvameva syAt na tu karmasthitihetutvaM, karmanisyandarUpatve tu yAvatkaSAyodayastAvattannisyandasyApi sadbhAvAtkarmasthitihetutvamapi yujyata eva, ata evopazAntakSINamohayoH // 65 // For Personal & Private Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmabandhasadbhAve'pi na sthitisambhayo, yaduktam-"taM paDhamasamaye baddhaM bIyasamaye veiyaM tatiyasamae nijiNaM"ti, Aha-yadi karmanisyando lezyA tadA samucchinnakriyaM zukladhyAnaM dhyAyataH karmacatuSTayasadbhAve tannisyandasambhavena kathaM na lezyAsadbhAvaH ?, ucyate, nAyaM niyamo yaduta nissandavato nissandena sadA bhAvyaM, kadAcinnisyandavatkhapi vastuSu tathAvidhAvasthAyAM tadabhAvadarzanAt , yacoktam-ayogino yogapariNAmAbhAve lezyApariNAmAbhAva iti nizcinumaH-yogapariNAma eva lezyeti, tadapyasAdhakaM, yato razmyAdayaH sUryAdyabhAve na bhavanti, na ca te tadrUpA eva, yata uktam-"yaca candraprabhAdyatra, jJAtaM tajjJAtamAtrakam / prabhA pudgalarUpA yattaddharmo nopapadyate // 1 // " anye tyAhuHkArmaNazarIravatpRthageva karmASTakAkarmavargaNAniSpannAni karmalezyAdravyANIti, tattvaM punaH kevalino vidanti / ityuktA dravyalezyA,bhAvalezyAmAha-dvividhA ca bhAvalezyA 'vizuddhalezyA'akaluSadravyasaMparkajAtmapariNAmarUpA tathaiva avizuddhA ityavizuddhalezyA, tatra dvividhA vizuddhalezyA 'uvasamakhaiya'tti sUtratvAdupazamakSayajA,keSAM punarupazamakSayau ? yato jAyata iyamityAha-kaSAyANAm , ayamarthaH-kapAyopazamajA kaSAyakSayajA ca, ekAntavizuddhiM cA''zrityaivamabhidhAnam , anyathA hi kSAyopazamikyapi zuklA tejaHpadme ca vizuddhalezye saMbhavata eveti / avizuddhabhAvalezyA seti yA prAgupakSiptA 'dvividhA' dvibhedA 'NiyamasA utti, ArSatvAt 'niyamena' avazyambhAvena jJAtavyA 'pejaMmi ya'tti 'dosaMmiya'tti premaNi ca-rAge dope ca dvaye, kimuktaM bhavati?-rAgaviSayA dveSaviSayA ca, iyaM cArthAtkRSNanIlakApotarUpA, -455125ARRC For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ na %A5%25A5 uttarAdhya. tadevamasyA nAmAdibhedato'nekavidhatve iha kayA'dhikRtamityAha-adhikAraH karmalezyayA, ko'rthaH ?-karmadravya- lezyAdhya lezyayA, prAyastasyA evAtra varNAdirUpeNa vicAraNAt / itthaM nAmAdibhedena lezyoktA, tatra ca vaicitryAtsUtrakRtebRhadvRttiH yanaM. 34 |krmdrvyleshyaayaaN bhAvalezyAyAM ca yatprAga noktaM samprati tadAha-'nokarmadravyalezyA zarIrAbharaNAdicchAyA 'po||65|| gassa'tti prayogaH-jIvavyApAraH sa ca zarIrAdiSu tailAbhyaJjanamanaHzilAgharSaNAdistena 'vIsasA yatti visrasA jIvavyApAranirapekSA'nendradhanurAdInAM tathAvRttistayA ca jJAtavyA, 'bhAva' iti bhAvalezyA 'udayaH' vipAkaH, iha | tUpacArAdudayajanitapariNAmo bhaNitaH SaNNAM lezyAnAM jIveSu / 'ajjhayaNe' tyAdigAthAdvayamadhyayananikSepAbhidhAyi vinayazruta eva vyAkhyAtaprAyamiti gAthaikAdazakArthaH // sampratyupasaMhAravyAjenopadezamAhaeyAsiM lesANaM nAUNa suhAsuhaM tu pariNAmaM / caiUNa appasatthaM pasatthalesAsu jaiavaM // 545 // / 'etAsAm' anantaramuktakharUpANAM lezyAnAM 'jJAtvA' etadadhyayanAnusArato'vabudhya zubhAzubhaM 'tuH' punararthe tataH da zubhAzubhaM punaH pariNAma, kimityAha-'tyaktvA' apahAya 'appasatyaMti 'aprazastA' azubhapariNAmA kRSNAdilezyA // 651 // iti yo'rthaH prazasta lezyAsu-zubhapariNAmarUpAsu pItAdyAsu yatitavyaM, yathA tA bhavanti tathA yatno vidheya iti / parthaH // ityavasito nAmaniSpanno nikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, tacedam %2525% - 8 Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ **** ** lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupubdhi jahakkama / chaNhapi kammalesANaM, aNubhAve suNehi me // 1 // lezyAbhidhAyakamadhyayanaM lezyA'dhyayanaM tat 'pravakSyAmi' prakarSeNa-tAsAmeva nAmavarNAdinirUpaNAtmakenAbhidhAsye, AnupUA yathAkramamiti ca prAgvat , tatra ca SaNNAmapi' SaTUsaGkhyAnAmapi vakSyamANabhedena 'karmalezyAnAM' karmasthitividhAtRtattadviziSTapudgalarUpANAm 'anubhAvAn' rasavizeSAn zRNuta mama kathayata iti zeSa iti suutraarthH|| etadanubhAvAzca nAmAdiprarUpaNAtaH kathitA eva bhavantIti tatprarUpaNAya vineyAbhimukhIkaraNakAri dvArasUtramAhanAmAI vaNNarasagaMdhaphAsapariNAmalakkhaNaM ThANaM / ThiI gaI ca AuM, lesANaM tu muha me // 2 // dAragAhA // 'nAmAni' abhidhAnAni varNazca-kRSNAdI rasazca-tiktAdirgandhazca-surabhyAdiH sparzazca-karkazAdiH pariNAmazcajaghanyAdiH lakSaNaM ca-paJcAzravAsevanAdi, eSAM samAhAre varNagandharasasparzapariNAmalakSaNaM tat , 'sthAnam' utkarSApakatarUpaM sthitim' avasthAnakAlaM 'gatiM ca' narakAdikAM yato yA'vApyate 'AyuH' jIvitaM ca yAvati ca tatrAvaziSya mANe AgAmibhavalezyApariNAmastadiha gRhyate, lezyAnAM 'tuH' pUraNe 'suNeha meti prAgvaditi sUtrArthaH / atra ca / da yathoddezaM nirdeza' iti nyAyato nAmAnyAha kiNhA nIlA ya kAU ya, teU pamhA taheva ya / sukkA lesA ya chaTThA u, nAmAiM tu jahakkama // 3 // kiNhAsUtraM spaSTameva // pratyekamAsAM varNAnAha SALSASSISTA6403 ********** For Personal & Private Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhyayanaM. 34 uttarAdhya. jImUtaniddhasaMkAsA, gavalarihagasaMnibhA / khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhalesA u vnnnno||4|| nIlAsa gasaMkAsA, caaspicchsmppbhaa| veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vnnnno||5|| ayasIpupphasaMkAsA, bRhaddhRttiH koilacchadasaMnibhA / pArevayagIvanibhA, kAulesA u vnnnno|| 6 // hiMguluyadhAusaMkAsA, trunnaaicsN||652|| nibhA / suyatuMDapaIvanibhA, teulesA u vnnnno||7|| hariyAla bheyasaMkAsA, haliddAbhedasaMnibhA / saNA saNakusumanibhA, pamhalesA u vnnnno||8||sNkhNkkuNdsNkaasaa, khIradhArasamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vnnnno||9|| | 'jImUyaniddhasaMkAsa'tti prAkRtatvAt snigdhazcAsau sajalatvena jImUtazca-meghaH snigdhajImUtastadvatsamyak kAzate varNataHprakAzata iti snigdhajImUtasaGkAzA tatsadRzItiyAvat , tathAgavalaM-mahiSaGga riSTho-droNakAkaH sa eva riSThakaH 4 yadvA riSTako nAma phalavizeSastatsaMnibhA-tacchAyA, 'khaMjaNa'tti khaJjanaM-snehAbhyaktazakaTAkSagharSaNodbhutamaJjanaM ca-kajalaM nayanaM-locanam iha copacArAttedakadezastanmadhyavartI kRSNasArastannibhA-tatsamA kRSNalezyA 'tuH' vizeSaNe sa ca zepalezyAbhyo varNakRtaM vizeSaM dyotayati, yadvA 'tuH' avadhAraNe bhinnakramazca tataH 'varNata eva' varNamevAzritya na tu rasA dIna, evamuttaratrApi / nIlazcAsAvazokazca-vRkSavizeSo nIlAzokastatsaGkAzA, raktAzokavyavacchedArtha ca nIlavizepiNaM, cAsaH-pakSivizeSastasya picchaM-patatraM tatsamaprabhA-tattulyadyutiH, nigdho-dIpto vaiDUryo-maNivizeSastatsaGkAzA AGARMADASAKASEASCARSA // 652 // For Personal & Private Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatsadRzI padaviparyayaH prAgvat nIlalezyA tu varNato nIleti tAtparyam / atasI-dhAnyavizeSastatpuSpasaGkAzA, kokilacchadaH-tailakaNTakaH, tathA ca vRddhasampradAyaH-"vaNNAhigAre jo ettha koilacchado so telakaMTato bhaNNai"tti, kvacitta paThyate ca-'koilacchavi'tti,tatra kokilA-anyapuSTastasya chavistatsaMnibhA, pArApataH-pakSivizeSastasya grIvA-kandharA tannibhA kApotalezyA tu varNataH, kiJcitkRSNA kiJcicca lohiteti bhAvaH, tathA ca prajJApanA-"kAUlesA kAlalohitejANavaNNaNaM saahiji"tti| hiGgalukaH-pratIto dhAtuH-pASANadhAtvAdistatsaGkAzA, taruNa ihAbhinavoditaH AdityaHsUryastatsaMnibhA, zukaH-prasiddhastasya tuNDaM-mukhaM zukatuNDaM tacca pradIpazca tannibhAvA, paThanti ca-'suyatuMDAlattadIvAbhA' anye tu 'suyatuMDaggasaMkAsA' dvayamapi spaSTaM, tejolezyA tu varNato rakteti bhAvArthaH / haritAlo-dhAtuvizeSastasya bhedo |-dvidhAbhAvastatsaGkAzA, bhinnasya hi varNaprakarSA bhavatItibhedagrahaNaM, haridreha piNDaharidrA tasyA bhedastatsaMnibhA, saNodhAnyavizeSo'sano-bIyakastayoH kusumaM tannibhA pAlezyA tu varNataHpIteti garbhArthaH / zaGkha:-pratIto'ko-maNivizeSaH kundaH-kundakusumaM tatsaGkAzA, kSIraM-dugdhaM tUlakaM-tUlaM pAThAntarataH pUro vA-kSIrapravAhaH, anye tu 'dhAri'tti |paThanti, tadbrahaNaM tu bhAjanasthasya hi tadvazAdanyathAtvamapi saMbhavatIti tatsamaprabhA, rajataM-rUpyaM hAro-muktAkalApastatsaGkAzA zuklalezyA tu varNataH zukleti hRdayamiti sUtraSaTkArthaH // ityukto varNaH samprati rasamAha jaha kaDDayatuMbaraso niMbaraso kaDDayarohiNiraso vA / ittovi aNaMtaguNo raso u kaNhAi nAyavvo // 10 // For Personal & Private Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 65 // %A4% A jaha tikar3ayassa ya raso tikkho jaha hathipippalIe vA / ittovi aNaMtaguNo raso u nIlAi nAyavyo| leshyaadhy||11|| jaha taruNaaMbayaraso tuvarakavitthassa vAvi jArisao / ittovi aNaMtaguNo raso u kAUi NAyavvo||| yanaM. 34 P // 12 // jaha pariNayaMbagaraso pakkakavitthassa vAvi jaariso| ittovi aNaMtaguNo raso u teUi nAyavvo 13 / varavAruNIi va raso vivihANa va AsavANa jaariso| mahumeragassa va raso itto pamhAi paraeNaM // 14 // khajjuramuddiyaraso khIraraso khaMDasakararaso vA / itto u aNaMtaguNo raso u sukkAi nAyavvo // 15 // ___ 'yatheti sAdRzye tatazca yAdRk kaTukatumbakasya rasa-AkhAdaH kaTukatumbakarasaH 'nimbarasaH' pratItaH kaTukA cAsau rohiNI ca-tvagvizeSaH kaTukarohiNI kaTakatvAvyabhicAritve'pi tadvizeSaNamatizayakhyApakaM tadraso vA, auSadhIvizeSo vA kaTukeha gRhyate, 'yatheti sarvatrApekSate, ito'pi kaTukatumbakarasAderanantena-anantarAzinA guNanaM guNo yasyAsAvanantaguNo 'rasastu' AkhAdaH 'kRSNAyAH' kRSNalezyAyAH 'jJAtavyaH' avaboddhavyo'tikaTuka iti taatprym| 'yathA' yAdRzaH 'trikaTukasya' prasiddhasya rasastIkSNaH-kaTuryathA 'hastipippalyA vA' gajapippalyA vA'to'pyanantaguNo rasastu nIlAyA jJAtavyo'tizayatIkSNa iti hRdym| yathA taruNam-aparipakkaM tacca tadAmrakaM ca- // 653 // AmraphalaM tadrasaH, tuvaraM-sakaSAyaM pAThAntarataH, AdratvAda. ubhayatra cArthAdapakkaM taca tatkapitthaM ca-kapitthaphalaM tasya 'vA' vikalpe 'api' pUraNe yAdRzako rasa iti prakramaH ato'pyanantaguNo rasastu 'kAUe'tti kApotAyA jJAtavyo 5 %2523 For Personal & Private Use Only www.iainelibrary.org
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ atizayakaSAya ityaashyH| yathA pariNataM-paripakvaM yadAmrakaM tadrasaH pakkakapitthasya vApi yAzako raso'to'pyanantagaNo rasastu 'teUe'tti tejolezyAyA jJAtavyaH AmlaH kiJcinmadhurazcetyaidamparya / baravAruNI-pradhAnasurA tasyA vAraso yAhadazaka iti yogaH 'vividhAnAM vA' nAnAprakArANAm 'AsavAnAM' puSpaprasavamadyAnAM vA yAdRzako rasa iti sambandhaH, |'mahumerayassa va raso'tti madhu-madyavizeSo maireyaM-sarakastayoH samAhAre madhumaireyaM tasya vA raso yAdRzako'to varavA ruNyAdirasAtpadmAyAH prakramAdrasaH 'parakeNaM'ti anantAnantaguNatvAttadatikrameNa vartata iti gamyate, ayaM ca kiJci| damlakaSAyo mAdhuryavAMzceti bhAvanIyaM, pAThAntarato'pyanantaguNo rasastu padmAyA jJAtavyaH / khajUraM ca-piNDakhajUrAdi mRdvIkA ca-drAkSA etadrasaH tathA 'kSIrarasaH' pratItaH khaNDaM ca-ikSuvikAraH zarkarA ca-kAzAdiprabhavA tadraso vA yAdRza iti zeSaH, ato'pyanantaguNo rasastu zuklAyA jJAtavyo'tyantamadhura iti garbha iti sUtrapakArthaH // ukto rasaH, 6 samprati gandhamAha jaha gomaDassa gaMdho suNagamaDassa va jahA ahimaDassa / itto vi aNaMtaguNo lesANaM appasatthANaM // 16 // jaha surahikusumagaMdho gaMdhavAsANa pissamANANaM / ittovi aNaMtaguNo pasatthalesANa tiNhaMpi // 17 // __ yathA gavAM mRtakaM-mRtakazarIraM tasya gandhaH zvamRtakasya vA tathA yathAhiH-sarpastanmRtakasya gandha iti sambandhaH, sUtratvAnmRtakazabde kalopaH 'ato'pi' etatprakArAdapi gandhAdanantaguNo'tidurgandhatayA lezyAnAm 'aprazastAnAm' For Personal & Private Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 654 // azubhAnAM, ko'rthaH ?-kRSNanIlakApotAnAM, gandha iti prakramaH, iha ca lezyAnAmaprazastatvaM gandhasyAzubhatve heturiti lezyAdhyatadvizeSAdanukto'pyasya vizeSo'vagamyata iti noktaH / yathA surabhikusumAnAM-jAtiketakyAdisambandhinAM sugandha yanaM. 34 puSpANAM gandhaH-parimalaH surabhikusumagandhaH, tathA gandhAzca-koSThapuTapAkaniSpannA vAsAzca-itare gandhavAsAH, iha caitadaGgAnyevopacArAdevamuktAni, teSAM, pAThAntaratazca gandhAnAM ca, 'piSyamANAnAM saMcUrNyamAnAnAM yathA gandha iti prakramaH, tathA cAtiprabalataro'sau prAdurbhavatItyevamabhidhAnam, 'ato'pi' etatprakArAdapi gandhAd anantaguNaH atizayasugandhitayA prazastalezyAnAM 'tisRNAmapi' taijasIpadmazuklAnAM gandha iti prakramaH, ihApi prazastatvavizeSAdgandhavizeSo'numIyata iti nokta iti sUtradvayArthaH // samprati sparzamAha jaha karagayassa phAso gojinbhAe va sAgapattANaM / ittovi aNaMtaguNo lesANaM appasatthANaM // 18 // | jaha bUrassavi phAso navaNIyassa va sirIsakusumANaM / ittovi aNaMtaguNo pasatthalesANa tiNhaMpi // 19 // yathA 'karagayassa'tti krakacasya karapatrasya sparzo gorjiA gojihvA tasyA vA yathA vA zAko-vRkSavizeSastatpatrANAM sparza iti prakramaH, 'ato'pi' etatprakArAdapi sparzAdanantaguNaH atyatizAyitayA yathAkramaM lezyAnAmaprazastAnAmAdyAnAM tisRNAM prakramAtsparzo'tikarkaza iti hRdayam / yathA 'bUrasya vA' pratItasya sparzaH 'navanItasya' nIjha krIyA mrakSaNasya, yathA vA zirISo-vRkSavizeSastatkusumAnAmubhayatra yathA sparza iti prakramaH, 'ato'pi' etatprakArAdapi dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzAda 'anantaguNaH' atisukumAratayA yathAkramaM prazasta lezyAnAM 'tisRNAmapi' uktarUpANA sparza iti prakramaH, iha dAca yadanekadRSTAntopAdAnaM tannAnAdezajavineyAnugrahArtha, kvaciddhi kiJcitpratItamiti, yadvA nigaditodAharaNeSu varNAdi-I tAratamyasambhavAllezyAnAM svasthAne'pi varNAdivaicitryajJApanArthamiti sUtradvayArthaH // pariNAmadvAramAha tiviho va navaviho vA sattAvIsaivihikkasIo vA / dusao teyAlo vA lesANaM hoi pariNAmo 20 | trividho navavidho vA 'sattAvIsaiviheksIo vatti vidhazabdo vAzabdazcobhayatra saMbadhyate, tatazca saptaviMzatividha ekAzItividho vA 'dusao teAlo vatti atrApi vidhazabdasya sambandhAt tricatvAriMzadvizatavidho vA |lezyAnAM bhavati pariNAmaH-tattadrUpagamanAtmakaH, iha ca 'trividhaH' jaghanyamadhyamotkRSTabhedena 'navavidhaH' yadaiSAmapi jaghanyAdInAM svasthAnatAratamyacintAyAM pratyeka jaghanyAditrayeNa guNanA evaM punastrikaguNanayA saptaviMzatividhatvamekAzItividhatvaM tricatvAriMzadvizatavidhatvaM ca bhAvanIyam / Aha-evaM tAratamyacintAyAM kaH saGkhyAniyamaH 1, ucyate, evametat , upalakSaNaM caitat , tathA ca prajJApanA-"kaNhalesA NaM bhaMte! katividhapariNAmaM pariNamati ?, goyamA ! tivihaM vA navavihaM vA sattAvIsaivihaM vA ekkAsIivihaM vAvi teyAladusayavihaM vA bahuM vA bahuvihaM vA pariNAmaM pariNamati, evaM jAva sukkalesA" iti sUtrArthaH // uktaH pariNAmaH, sampati lakSaNamAha, tatra capaMcAsavappamatto tIhiM agutto chasU avirao y| tivvAraMbhapariNao khuddo sAhassio nro||21|| niDa- dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 655 // lezyAdhyayanaM. 34 dhasapariNAmo, nissaMso ajiiNdio| eyajogasamAutto, kaNhalesaM tu pariName // 22 // issAamarisaatavo, avija mAyA ahIriyA / gehI paose ya saDhe, rasalolue sAyagavesae ya // 23 // AraMbhA avirao, khuddo sAhassio nro| eyajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // vaMke vaMkasamAyAre, niyaDille aNujjue / paliuMcaga ovahie, micchadiTThI aNArie // 25 // upphAlagaduhavAI ya, teNe aviya maccharI / eyajogasamAutto, kAulesaM tu pariName // 26 // nIAvittI acavale, amAI akuUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // piyadhamme Dhadhamme, vajabhIrU hiesae / eyajogasamAutto, teulesaM tu pariName // 28 ||pynnukohmaanno ya, mAyAlobhe ya payaNue / pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // tahA ya |payaNuvAI ya, uvasaMte jiiNdie| eyajogasamAutto, pamhalesaM tu pariName // 30 // aTTaruddANi vajjittA, dhammasukkANi sAhae / pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 31 // sarAge vIyarAge vA, uvasaMte | jiiMdie / eyajogasamAutto, sukkalesaM tu pariName // 32 // paJcAzravA-hiMsAdayastaiH pramattaH-pramAdavAn paJcAzravapramattaH pAThAntarataH paJcAzravapravRtto vA'tastribhiH prastA- vAnmanovAkkAyaiH 'aguptaH' aniyabrito manoguptyAdirahita ityarthaH, tathA 'SaTsu' pRthvIkAyAdiSu 'avirataH' anivattastadupamardakatvAderiti gamyate, ayaM cAtIvrArambho'pi syAdata Aha-tItrA-utkaTAH kharUpato'dhvavasAyato 655 // For Personal & Private Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA''rambhAH-sAvadhavyApArAstatpariNataH-tatpravRttyA tadAtmatAM gataH, tathA 'kSudraH' sarvasyaivAhitaiSI kArpaNyayukto | vA, sahasA-aparyAlocya guNadoSAn pravartata iti sAhasikaH, cauryAdikRditi yo'rthaH, 'naraH' puruSa upalakSaNatvAkhyAdirvA 'NiddhaMdhasa'tti atyantamaihikAmuSmikApAyazaGkAvikalo'tyantaM jantubAdhAnapekSo vA pariNAmo'dhyavasAyo vA yasya sa tathA 'NissaMso'tti 'nRzaMsaH' nistUMzo jIvAn vihiMsan manAgapi na zaGkate, niHzaMso vA-paraprazaM-11 saarhitH| 'ajitendriyaH' anigRhItendriyaH, anye tu pUrvasUtrottarArddhasthAna idamadhIyate taceheti, upasaMhAramAhaete ca te'nantaroktA yogAzca-manovAkkAyavyApArA etadyogAH-paJcAzravapramattatvAdayastaiH samiti-bhRzamAGityabhivyAtyA yuktaH-anvitaH etadyogasamAyuktaH kRSNalezyAM 'tuH' avadhAraNe kRSNalezyAmeva "pariNamet' tadravyasAcivyena tathAvidhadravyasamparkAtsphaTikavattaduparaJjanAttadrUpatAM bhajet, uktaM hi-"kRSNAdidravyasAcivyAtpariNAmo ya aatmnH| sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " etena paJcAzravapramattatvAdInAM bhAvakRSNalezyAyAH sadbhAvopadarzanAdamIpAM lakSaNatvamuktaM, yo hi yatsadbhAva eva bhavati sa tasya lakSaNaM yathoSNyamameH,evamuttaratrApi lakSaNatvabhAvanA kAryA / nIlalezyAlakSaNamAha-IrSyA ca paraguNAsahanamamarSazca-atyantAbhinivezo'tapazca-tapoviparya|yo'mISAM samAhAranirdezaH, 'avija'tti 'avidyA' kuzAstrarUpA mAyA-paJcanAtmikA 'ahIkatA ca' asamAcAraviSayA nirlajatA 'gRddhiH' abhikAGkSA viSayeSviti gamyate 'pradoSazca' pradveSo matublopAdabhedopacArAdvA sarvatra tadvAn Jain Education Interational For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdhya uttarAdhya. yanaM. 34 bRhadvRttiH // 656 // rucyate'ta eva zaThaH alIkabhASaNAt pramattaH prakarSeNa jAtyAdimadAsevanAt , pAThAntarataH zaThazca mattaH, tathA lupo-lampaTo rasalolupaH, sAtaM-sukhaM tadveSakazca-kathaM mama sukhaM syAditi buddhimAn, 'ArambhAt' prANyupamardAt 'avirataH' anivRttaH kSudraH sAhasiko naraH, etadyogasamAyukto nIlalezyAM pariNamet, 'tuH' prAgvatpunarartho vA 4 / 'vakraH' vacasA 'vakrasamAcAraH' kriyayA 'nikRtimAn' manasA 'anajukaH' kathacijUka mazakyatayA 'paliuMcaga'tti pratikuJcakaH-khadoSapracchAdakatayA upadhiH-chadma tena caratyaupadhikaH, sarvatra vyAjataHpravRtteH, ekArthikAni vaitAni nAnAdezajavineyAnugrahAyopAttAni, mithyASTiranAryazca prAgvat, 'upphAlaga'tti utprAsakaM yathA para utprAsyate duSTaM ca rAgAdidoSavadyathA bhavatyevaM vadanazIla utprAsakaduSTavAdI 'caH' samuccaye 'stenaH', cauraH 'ca' prAgvat 'api ca'iti pUraNe 'matsaraH' parasampadasahanaM sati vA vitte tyAgAbhAvaH, tathA cAhuH zAbdikAH"parasampadAmasahanaM vittAtyAgazca matsaro jJeyaH" iti, tadvAn matsarI, etadyogasamAyuktaH kApotalezyAM 'tuH' iti punaH pariNamet // 'NIyAvitti'tti nIcaittiH-kAyamanovAgbhiranutsitaH 'acapalaH' cApalAnupetaH 'amAyI' zAThyAnanvitaH 'akutUhalaH' kuhakAdiSvakautukavAnata eva 'vinItavinayaH' khabhyastagurvAdhucitapratipattiH, tathA 'dAntaH' indriyadamena yogaH-khAdhyAyAdivyApArastadvAn , 'upadhAnavAna' vihitazAstropacAraH, 'priyadharmA' abhirucitadharmAnuSThAnaH 'dRDhadharmA' aGgIkRtavratAdinirvAhakaH, kimityevam ?, yataH 'vaja'tti vayaM prAkRtatvAdakAralope ARCARECACACARSAA% // 656 // For Personal & Private Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ CAMERASARAMMAROKAR avadyaM cobhayatra pApaM tadbhIraH 'hitaiSakaH' muktigaveSakaH, pAThAntarato hitAzayo vA-paropakAracetAH, paThyate ca'aNAsavetti tatra ca na vidyante AzravA-hiMsAdayo yasyAsAvanAzravaH, etadyogasamAyuktastejolezyAM tu prinnmet|| pratana-atIvAlpo krodhamAnau yasya sa tathA, caH pUraNe, mAyA lobhazca uktarUpaH pratanuko yasyeti zeSaH, ata eva prazAntaM-prakarSaNopazamavaJcittamasyeti prazAntacittaH, dAntaH-ahitapravRttinivAraNato vazIkRta AtmA yena sa tathA, yogavAnupadhAnavAniti ca prAgvat , tathA 'pratanuvAdI' khalpabhASakazcazabdo bhinnakramo yokSyate, 'upazAntaH' anudbhaTatayopazAntAkRtiH 'jitendriyazca' vazIkRtAkSaH, etadyogasamAyuktaH padmalezyAM tu pariNamet // 'Artaraudre' uktarUpe dhyAne 'varjayitvA' parihatya 'dharmazukle' prAgukte eva zubhadhyAne 'sAdhayet' satatAbhyAsato niSpAdayet, yaH kIdRzaH san ? ityAha-prazAntacitto dAntAtmeti ca prAgvat, pAThAntaratazca dhyAyati yo vinItavinayo dAntaH | 'samitaH' samitimAn 'guptazca' niruddhasamastavyApAraH 'guptibhiH' manoguptyAdibhiH, tRtIyArthe saptamI, sa ca 'sarAgaH'| akSINAnupazAntakaSAyatayA vItarAgo vA tato'nya upazAntaH pAThAntarataH 'zuddhayogo vA' nirdoSavyApAro jitendriyaHprAgvat , sa etadyogasamAyuktaH zuklalezyAM tu pariNamati, iha ca zubhalezyAsu keSAJcidvizeSaNAnAM punarupAdA ne'pi lezyAntaraviSayatvAdapaunarutyaM, pUrvapUrvApekSayottarottareSAM vizuddhitaH prakRSTatvaM ca bhAvanIyaM, viziSTalezyA 5 vA'pekSyaivaM lakSaNAbhidhAnamiti na devAdibhirvyabhicAra AzaGkanIya iti dvAdazasUtrArthaH // samprati sthAnadvAramAha For Personal & Private Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. lezyAdhya yanaM. 34 bRhadvRttiH // 65 // assaMkhijANosappiNINa ussappiNINa je samayA / saMkhAIyA logA lesANa havaMti ThANAI // 33 // 'asaGkhayeyAnAM saGkhyAtItAnAm avasarpanti-pratisamayaM kAlapramANaM jantUnAM vA zarIrAyuHpramANAdikamapekSya hAsamanubhavantyavazyamityavasarpiNyo-dazasAgaropamakoTIkoTiparimANAstAsAM tathA tatparimANAnAmeva utsarpa|nti-uktanyAyato vRddhimanubhavantyavazyamityutsarpiNyastAsAM ye 'samayAH' paramaniruddhakAlalakSaNAH, kiyanta ityAhasaGkhyAtItAH pAThAntarato'saGkhayeyA vA lokA asaGkhayeyalokapramitatvena yathA dazaprasthapramitatvena brIhayo dazaprasthAH, tato'yamarthaH-asaGkhayeyalokAkAzapradezaparimANAni lezyAnAM bhavanti sthAnAni prakarSApakarSakRtAni, azubhAnAM saMklezarUpANi zubhAnAM ca vizuddhirUpANi tatparimANAnIti zeSaH, yadvA asaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNInAM! ye samayA gamyamAnatvAttAvanti lezyAnAM bhavanti sthAnAnIti kAlato'saGkhyAtA lokA iti ca kSetrataH sthAnamAnamevoktamiti sUtrArthaH // uktaM sthAnamidAnI sthitimAha muhuttaddhaM tu jahannA tittIsA sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI nAyavvA kiNhalesAe // 34 // muhuttaddhaM tu jahannA dasaudahipaliyamasaMkhabhAgamenbhahiyA / ukkosA hoi ThiI nAyavvA nIlalesAe // 35 // muhuttaddhaM tu jahannA tiNNudahI pliymsNkhbhaagmbhhiaa| ukkosA hoi ThiI nAyavvA kAulesAe // 36 // muhattaddhaM tu jahannA doNhudahI pliymsNkhbhaagmbhhiaa| ukkosA hoi ThiI nAyavvA teulesAe // 37 // // 657 // For Personal & Private Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAMANARok muhuttaddhaM tu jahannA dasaudahI hoi muhuttamabhahiA / ukkosA hoi ThiI nAyavvA pamhalesAe // 38 // muhuttaddhaM tu jahannA tittIsaM sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI nAyavvA sukkalesAe // 39 // KI muhUrttasyAGke muhUrtAH, tatkAlAtyantasaMyoge dvitIyA, iha ca samapravibhAgasyAvivakSitatvAdantarmuhUrttamityuktaM / bhavati, 'tuH' avadhAraNe tato muhUrtArddhameva jaghanyA 'tettIsatti trayastriMzat 'sAgarAIti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAtsAgaropamANi 'muhuttahiya'tti ihottaratra ca muhUrttazabdena muhUttaikadeza evoktaH, samudAyeSu hi pravRttAH zabdA avayaveSvapi vartante yathA grAmo dagdhaH paTo dagdha iti, tatazcAntarmuhUrttAdhikAnyutkRSTA bhavati sthitiAtavyA kRSNalezyAyAH, iha cAntarmuhUrtasyAsaGkhayebhedatvAdantarmuhUrttazabdena pUrvottarabhavasambandhyantarmuhUrtadvayamuktaM drssttvymevmuttrtraapi| muhUrtArddhastu jaghanyA 'daze'ti dazasaGkhyAni udadhaya ityuktanyAyenodadhyupamAni ko'rthaH -sAgaropamANi 'paliya'tti tathaiva palyopamaM tasyAsaGkhyabhAgastenAdhikAni palyopamAsaGkhayeyabhAgAdhikAnyutkRSTA bhavati sthitiA|tavyA nIlalezyAyAH, nanvasyA dhUmraprabhoparitanaprastaTa eva sambhavaH tatra ca 'aMtomuhurtami gae"tyAdivakSyamANanyAyataH pUrvottarabhavAntarmuhUrtadvayapalyopamAsaGkhayeyabhAgAbhyadhikadazasAgaropamaparimANaivAsI kiM noktA ?, ucyate, uktaiva, palyopamAsaGkhayeyabhAga eva tasyApyantamuhUrtadvayasyAntarbhAvAt , tadasaGkhayeyabhAgAnAM cAsaGkhayeyabhedatvAdihaitAvatparimANasyaivAsya vivakSitatvAnna virodhaH, evamuttaratrApi bhAvanIyam / akSarasaMskArastUttareSu kRta eva, navaraM For Personal & Private Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 658 / / traya udadhayaH sAgaropamANi dvAvudadhI - dve sAgaropame, dazodadhayo- daza sAgaropamANi, 'tettIsa 'ti trayastriMzatsAgaropamANi, paThanti ca sarvatra 'muhuttaddhA utti, tatra muhUrtta (rttArdha) zabdena prAgvadantarmuhUrttasyoktatvAdantarmuhUrttakAlamiti sUtraSaGkArthaH // samprati prakRtamupasaMharannuttaragranthasambandhamAha - esA khalu lesANaM oheNa ThiI u vaNiyA hoi| causuvi gaIsu itto lesANa ThiI u vucchAmi // 40 // spaSTameva, navaram 'oghena' iti sAmAnyena gatibhedAvivakSayetiyAvat, 'catasRSvapi gatiSu' narakagatyAdiSu pratyekamiti zeSaH, 'ataH' ityo ghasthitivarNanAnantaramiti sUtrArthaH // pratijJAtamevAha - dasavAsasahassAI kAU ThiI jahanniyA hoi| tinnodahI paliya asaMkhejjabhAgaM ca ukkosA // 41 // tiSNudahIpalio mamasaMkhabhAgo jahannanIlaThiI / dasaudahI palio va mamasaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // dasaudahI paliovamamasaMkhabhAgaM jahaniyA hoi| tittIsasAgarAI ukkosA hoi kiNhAe // 43 // esA neraIyANaM lesANa ThiI u vaNNiyA hoi / teNa paraM vucchAmi tiriyamaNussANa devANaM // 44 // aMtomuhuttama lesANa ThiI jahiM jahiM jA u / tiriyANa narANaM vA vajittA kevalaM lesaM // 45 // muhuttaddhaM tu jahannA ukkosA hoi puvvakoDI u / navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukkalesAe ||46|| esA tiriyanarANaM lesANa ThiI u vaNNiyA hoi| teNa paraM vucchAmi lesANa ThiI u devANaM ||47|| dasavAsasahassAI kiNhAe ThiI jahanniyA hoi For Personal & Private Use Only lezyAdhya yanaM. 34 // 658 //
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ M USIC paliyamasaMkhijaimo ukkoso hoi kiNhAe // 48 // jA kiNhAi ThiI khalu ukkosA sA u smymnbhhiyaa| jahanneNaM nIlAe paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 49 // jA nIlAi ThiI khalu ukkosA sA u samayamabhahiyA / / jahanneNaM kAUe paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 50 // teNa paraM vucchAmI teUlesA jahA suragaNANaM / bhavaNavai-|| vANamaMtarajoisavemANiyANaM ca // 51 // paliovamaM jahannA ukkosA sAgarA u duNha'hiyA / paliyamasaM| khijeNaM hoI bhAgeNa teUe // 52 // dasavAsasahassAiM tejai ThiI jahanniyA hoi / dunnudahI paliovamaasaMkhabhAgaM ca ukkosA // 53 // jA teUi ThiI khalu ukkosA sA u smymnbhhiyaa| jahanneNa pamhAe dasa muhuttahiyAI ukkosA // 54 // jA pamhAi ThiI khalu ukkosA sA u samayamabhahiyA / jahanneNaM sukkAe| tittIsamuhuttamambhahiyA // 55 // dazavarSasahasrANi kApotAyAH sthitijaghanyakA bhavati, traya udadhayaH 'paliyamasaMkhejabhAgaM ca'tti sUtratvAt palyopamAsaGkhayeyabhAgaM cotkRSTA, paThanti ca-'ukkosA tinnudahI paliyamasaMkhejabhAga'hiya'tti spaSTam , iyaM ca jaghanyA ratnaprabhAyAM, tasyAM hi jaghanyato'pi dazavarSasahasrANyAyuriti, utkRSTA ca vAlukAprabhAyAM, tatrApyuparitanaprastaTanArakANAmeva, teSAmetAvatsthitikAnAmasAviti bhAvanIyam / traya udadhayaH palyopamAsaGkhyeyabhAgazca makArasyAlAkSaNikatvAt casya gamyamAnatvAjaghanyA nIlAyAH sthitirdazodadhayaH palyopamAsaGkhayeyabhAgazcotkRSTA, ihApi For Personal & Private Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jaghanyA vAlukAprabhAyAmetAvasthitikAnAmeva, utkRSTA ca dhUmaprabhAyAmuparitanaprastaTanArakANA, tatrApi yeSAmetA- lezyAdhya vatI sthitiriti mantavyA, ihottaratra ca pAThAntaraM dRzyate, tatra ca jaghanyasthitiH samayAdhikatvamuktaM taca na budhyata bRhadvRttiH yanaM. 34 iti na tadyAkhyA, dazodadhayaH palyomAsaGkhayeyabhAgo jaghanyikA bhavati prakramAtsthitiH kRSNAyA iti sambandhaH, // 659 // asyAzca dhUmaprabhAyAmetAvasthitikeSveva nArakeSu sambhavaH, trayastriMzatsAgaropamANi utkRSTA bhavati kRSNAyAH, sthiti ritIhApi prakramaH, iyaM ca mahAtamaHprabhAyAM, tatraivaitAvatpramANasyAyuSaH sambhavAt , iha ca nArakANAmuttaratra ca devAnAM dravyalezyAsthitirevaivaM cintyate, tadbhAvalezyAnAM parivarttamAnatayA'nyathA'pi sthiteH sambhavAt, uktaM hi8| "devANa nArayANa ya davalesA bhavaMti eyaao| bhAvaparAvattIe suraNeraiyANa chalesA ||1||"puurvoktN nigamayannuttaraM ca / granthaM prastAvayannidamAha-'eSA' anantaroktA niraye bhavA nairayikAsteSAM sambandhinInAM lezyAnAM 'sthitiH' avasthitiH |'tuH' pUraNe 'varNitA' AkhyAtA bhavati, 'teNa'tti sUtratvAttataH 'param' ityagrato vakSyAmi prakramAlezyAnAM sthitiM ti yegmanuSyANAM tathA devAnAm // yathApratijJAtamevAha-'aMtomuhuttamaddhaM'tti 'antarmuhUrtAddhAm' antarmuhUrttakAlaM lezyAnAM 6 sthitijaghanyotkRSTA ceti zeSaH, katarA'sau ? ityAha-'yasmin'iti pRthivIkAyAdau saMmUrchimamanuSyAdau ca yAH // 659 // kRSNAdyAH'tuH' pUraNe tirazcAM manuSyANAM madhye saMbhavanti tAsAm , etA hi kvacitkAzcitsaMbhavanti, yata AgamaH 1 devAnAM nairayikANAM ca dravyalezyA bhavanti etAH / bhAvaparAvRttau suranairayikayoH SaDU lezyAH // 1 // BRATORA dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROCOCOCOCAUSAMASSAGESCOCAEX "puDhavikAiyANaM bhaMte ! kailesAto pannattAo?, goyamA! cattAri lesAo, taMjahA-kaNhalesA jAva teulesA, AuvaNapphaikAiyANavi evaM ceva, teuvAuveiMdiyateiMdiyacauriMdiyANa jahA neraiyANaM paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA, goyamA! chalesAo kaNhA jAva sukkalesA, maNussANaM pucchA, goyamA ! cha eyAo ceva, saMmucchimamaNussANaM pucchA, goyamA ! jahA neraiyANaM // " nanvevaM zuklalezyAyA apyantarmuhUrtameva sthitiH prAptatyAzaGkayAha-varjayitvA kevalAM zuddhAM lezyAM zuklalezyAmitiyAvat / asyAzca yAvatI sthitistAmAha-'muhuttaddhaM tu'tti prAgvadantarmuhUrtameva jaghanyA utkRSTA bhavati pUrvakoTI 'tuH' vizeSaNe, sa ca jaghanyasthityapekSayA'syA uktameva vizeSaM dyotayati, navabhivaSainyUnA jJAtavyA zuklalezyAyAH sthitiriti prakramaH, iha ca yadyapi kazcitpUrvakoTyAyuraSTavArSika eva vratapariNAmamAmoti tathA'pi naitAvadvayaHsthasya varSaparyAyAdaka zuklalezyAyAH sambhava iti navabhirvapaiyUMnA pUrvakoTirucyate / 'esA'sUtraM spaSTameva / pratijJAtAnurUpamAha-dazavarSasahasrANi kRSNAyAH sthitirjaghanyakA bhavati, bhavanapativyantareSu cAsyAH sambhavasteSAmeva jaghanyato'pyetAvasthitikatvAt , uktaM ca-"dasa bhavaNavaNayarANaM vAsasahassA ThiI jahanneNaM"ti, 'paliyamasaMkhejaimotti palyopamAsaGkhayeyatamaH prastAvAd bhAga utkRSTA bhavati kRSNAyAH sthitiriti prakrama, evaMvidhavimadhyamAyuSAmeva bhavanapativyantarANAmiyaM drssttvyaa| samprati nIlAyAH sthitimAha-yA kRSNAyAH sthitiH 'khaluH' 1 daza varSasahasrANi bhavanapatInAM vanacarANAM sthitirjaghanyena For Personal & Private Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bRhadvRttiH yanaM. uttarAdhya. vAkyAlaGkAre 'utkRSTA' anantaramuktarUpA 'sA u'tti saiva 'samayamabbhahiya'tti samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH, lezyAthya 'paliyamasaMkhijatti prAgvatpalyopamAsaGkhayeyazca bhAga utkRSTA sthiti varamuktahetoreva bRhttro'ymsngkhyeybhaagogRhyte|| yA nIlAyAH sthitiH khalutkRSTA 'sA utti saiva samayAbhyadhikA jaghanyena kApotAyAH palyopamAsaGkhayeyazca bhAga // 660 // utkRSTA sthitiH, etAvadAyuSAmeva bhavanapativyantarANAmime mantavye, ihApyuktahetoreva pUrvasmAdvRhattaro'saGkhyAta bhAgaH parigRhyate / itthaM nikAyadvayabhAvinImAdyalezyAtrayasthitimupadaya samastanikAyabhAvinI tejolezyAsthitima-19 bhidhAtuM pratijJAsUtramAha-'teNa'tti tataH paraM pravakSyAmi tejolezyAM, 'yatheti yenAvasthAnaprakAreNa suragaNAnAM bhavati tithetyupaskAraH, kimanyataranikAyAnAmevAmIpAmutAnyathetyAha-bhavanapativANamaMtarajyotirvaimAnikAnAM caturnikAyA-11 nAmiti yo'rthaH, 'caH' pUraNe, pratijJAtamevAha-palyopamaM jaghanyA utkRSTA 'sAgara'tti sAgaropame 'tuH' prAgvat 'dve' dvisaGkhaye adhika-argale, kiyatetyAha-palyopamAsaGkhyeyeneti yogaH, bhavati taijasyAH sthitiriti prakramaH, iyaM ca 4 sAmAnyopakrame'pi vaimAnikanikAyaviSayatayaiva neyA, tatra ca saudharmazAnadevAnAM jaghanyata utkRSTatazcaitAvadAyuSaH sambhavAt , upalakSaNaM caitaccheSanikAyatejolezyAsthiteH, tatazca bhavanapativyantarANAM jaghanyato dazavarSasahasrANi, // 66 // utkRSTatastu bhavanapatInAM sAgaropamamadhikaM, vyantarANAM ca palyopamaM, jyotiSkANAM tu jaghanyataH palyopamASTabhAgaH, utkRSTatastu varSalakSAdhikaM palyopamam, etAvanmAtrAyA evaiSAM jaghanyata utkRSTatazcAyuHsthiteH sambhavAt / 'dasavAsa CARRANSACASSES dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahassAI' ityAdi spaSTameva, navaramanena nikAyabhedamanaGgIkRtyaiva lezyAsthitiruktA, iha ca dazavarSasahasrANi japacyA tejasyAH sthitirabhihitA, prakramAnurUpyeNa tu yotkRSTA kApotAyAH sthitirasAvevAsyAH samayAdhikA prApnoti, adhIyate ca kecanAnantarasUtratrayasthAne-'jA kAUi ThiI khalu ukkose' tyAdi tadatra tattvaM na vidmH| padmAyAH sthitimAhamAyA tejasyAH sthitiH khalutkRSTA 'sA utti saiva samayAbhyadhikA jaghanyena padmAyAH sthitiriti prakramaH, 'daza tu' iti| dazaiva prastAvAtsAgaropamANi muhUrttAdhikAnyutkRSTA, iyaM ca jaghanyA sanatkumAre utkRSTA ca brahmaloke, tayorevaitadAyuSkasambhavAt , Aha-yadIhAntarmuhUrtamadhikamucyate tataH pUrvatrApi kiM na tadadhikamucyate ? devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt , pratijJAtaM hi 'teNa paraM vocchAmi lesANa ThiI tu devANaM'ti, evaM satIhAntarmuhUrttAdhikatvaM virudhyate, na abhiprAyAparijJAnAt , atra hi prAguttarabhavalezyA'pi "aMtomuhuttaMmi gae"tti vacanAddevabhavasambandhinyeveti pradarza-, nArthamitthamuktamiti na virodha iti bhAvanIyam / zuklalezyAsthitimAha-yA padmAyAH sthitiH khalutkRSTA 'sA utti saiva samayAbhyadhikA jaghanyena zuklAyAH sthitiriti prakramaH, trayastriMzat 'muhuttamabbhahiya'tti prAgvanmuhUrttAbhyadhikAni sAgaropamANyutkRSTeti gamyate, asyAzca lAntakAbhidhAnaSaSThadevalokAtprabhRti yAvatsarvArthasiddhastAvatsambhavaH, atraivaitAvadAyuSaH sadbhAva itikRtveti paJcadazasUtrArthaH // uktaM sthitidvAraM, sAmprataM gatidvAramAha kiNhA nIlA kAU tinnivi lesAu ahammalesAu / eyAhi tihivi jIvo duggaI uvavajaI // 56 // Jain Education Treational For Personal & Private Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. lezyAdhya yanaM. 34 bRhaddhRttiH // 16 // teu pamhA sukkA tinnivi eyAu dhammalesAu / eyAhi tihivi jIvo suggaiM uvavajaI // 17 // kRSNA nIlA kApotAstisro'pyetA adharmalezyAH, pApopAdAnahetutvAt , pAThAntarato'dhamalezyA vA, tisRNAmapyavizuddhatvenAprazastatvAt , yadyevaM tataH kimityAha-etAbhiH' anantaroktAbhiH 'tisRbhirapi' kRSNAdilezyAbhiH |'jIvaH' jantuH 'durgatiM' narakatiryaggatirUpAm 'upapadyate' prApnoti,subbyatyayAdvA durgatau 'upapadyate' jAyate, saMkliSTatvena tatyAyogyAyuSa eva tadvatAM bandhasambhavAditi bhaavH| tathA taijasI padmA zuklAstisro'pyetAH 'dharmalezyA' pradhAnalezyAH, vizuddhatvenAsAM dharmahetutvAt , tathA cAgamaH-"tao lesAo avisuddhAo tao visuddhAo tato pasatthAo tao apasatthAo tao saMkiliTTAo tao asaMkiliTThAo tao duggatigAmiyAo tao sugtigaamiyaao|" ata eva 'etAbhistisRbhiH' taijasyAdilezyAbhirjIvaH 'sogati'ti'sugati' devamanuSyagatilakSaNAM muktiM vopapadyate, yadvA prAgvasugatau 'utpadyate' jAyate, tathAvidhAyuvandhataH sakalakamApagamatazceti suutrdvybhaavaarthH| uktaM gatidvAraM, sAmpratamAyu rAvasaraH, tatra ca yasyA lezyAyA yadAyuSo mAnaM tatsthitidvAra evArthato'bhihitam , iha vidamucyate-avazyaM hi janturyallezyeSUtpadyate tallezya eva mriyate, yata AgamaH-"jallesAI davAI pariyAittA kAlaM karei talleso uvavajaI"tti, tathehaiva vakSyati "aMtomuhurtami gae" ityAdi tatra janmAntarabhAvilezyAyAH kiM prathamasamaye parabhavAyuSa udaya Ahokhiccaramasamaye'nyathA veti saMzayApanodAnAyAha For Personal & Private Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhiM savvAhiM paDhane samayaMmi pariNayAhiM tu / na hu karasaha uvavatti pare bhave asthi jIvassa // 58 // | lesAhiM savvAhiM carame samayaMmi pariNayAhiM tu / nahu kassai uvavatti pare bhave asthi jIvassa // 59 // aMtamuttaMmi gae aMtamuhuttaMmi sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM jIvA gacchaMti paraloyaM // 60 // 'lezyAbhiH' uktarUpAbhiH' 'sarvAbhiH' iti SaGgirapi prathame samaye tatpratipattikAlApekSayA 'pariNatAbhiH' prastAvAdAtmarUpatAmApannAbhiH, lakSaNe tRtIyA, 'tuH' pUraNe 'na hu' naiva kasyApi 'uvavatti'tti 'utpattiH' utpAdaH, paThyate ca 'navi kassavi uvavAo'tti sugamaM, 'pare' anyasmin 'bhave' janmani 'bhavati' vidyate 'jIvasya' jantoH / | tathA lezyAbhiH sarvAbhiH 'carame samaye' ityantasamaye pariNatAbhistu 'nahu' naiva kasyApyutpattiH pare bhave bhavati jIvasya / kadA tarhi ? ityAha- antarmuhUrtte 'gata eva' atikrAnta eva, tathA'ntarmuhUrtta zeSake caiva - avatiSThamAna eva lezyAbhiH | pariNatAbhirupalakSitA jIvA gacchanti 'paralokaM bhavAntaram, itthaM caitanmRtikAle bhAvibhavalezyAyA utpattikAle vA'tItabhavalezyAyA antarmuhUrttamavazyambhAvAt, na tviha viparItamavadhAryate - antarmuhUrtta evaM gata ityantamuhUrtta eva zeSaka iti ca, devanArakANAM khakhalezyAyAH prAguttarabhavAntarmuhUrttadvaya sahitanijAyuHkAlaM yAvadavasthitatvAt uktaM hi prajJApanAyAm - "jalesAiM davAI AyatittA kAlaM kareti tallesesu uvavajjai' tti, tathA 'kaNhalese Neratie kaNhalesesu Neraiesu uvavajjati kaNhalesesu ubaTTai, jalese uvavajjai talese udhahRti, evaM nIlalesevi kAulesevi, evaM asura For Personal & Private Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. lezyAdhyayanaM. 34 bRhadvRttiH // 662 // SSSSSSSCRkstak kumArA jAva vemANiya"tti, anenAntarmuhUrtAvazeSa AyuSi parabhavalezyApariNAma ityuktaM bhavatIti sUtratrayArthaH // itthaM lezyAnAM nAmAdyabhidhAya sAmpratamadhyayanArthamupasaMjihIrSurupadezamAhatamhA eyAsilesANaM,aNubhAvaM viyaanniyaa|appstthaau vajittA, pasatthAo ahiTThae munni||6|| ttibemi|| // lesajjhayaNaM // 34 // 'tamha'tti yasmAdetA aprazastA durgatihetavaH prazastAzca sugatihetavastasmAt 'etAsAm' anantaramuktAnAM lezyAnAm 'anubhAgam' uktarUpaM 'vijJAya' vizeSeNAvabudhya aprazastAH kRSNAdyAstisro varjayitvA 'prazastAH' taijasyAdyAstisraH 'adhitiSThet' bhAvapratipattyA''zrayenmuniriti zeSa iti sUtrArthaH / 'iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat, nayAzca prAgvat // iti zrIzAntyAcAryakRtAyAM ziSyahitAyAmuttarAdhyayanaTIkAyAM catustriMzaM lezyAdhyayanaM samAptam // 34 // DSTRE-STREPTRASTRASTRATRASTRATREERS 5 iti zrImaduttarAdhya. ziSya. zrIzAntisU0 vRttau catustriMzattamaM lezyAdhyayanaM samAptam // // 32 // Jain Education Wonal For Personal & Private Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha anamAramArgamatiritinAma paMcatriMzattamamabhyayanam / vyAkhyAtaM lezyAdhyayananAmakaM catustriMzamadhyayanam adhunA paJcatriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHanantarAdhyayane lezyA abhihitAH, tadabhidhAne cAyamAzayaH - azubhAnubhAvalezyAtyAgataH zubhAnubhAvA eva lezyA adhiSThAtavyAH, etacca bhikSuguNavyavasthitena samyagvidhAtuM zakyaM, tadvyavasthAnaM ca tatparijJAnata iti tadarthamidamArabhyate, etatsambandhAgatasya cAsyAnuyogadvAracatuSTayaM prAgvadvarNanIyaM yAvannAmaniSpannanikSepe anagAramArgagatiriti nAma, ato'nagAramArgagatInAM trayANAmapi padAnAM nikSepAyAha niyuktikRt aNagAre nikkhevo cauviho duviha hoi nAyaho / // 546 // | jANagabhaviyasarIre tavairitte a niNhagAIsu / bhAve sammadiTTI agAravAsA viNimmuko // 547 // maggagaINaM duNhavi puvvuddiTTho caukkanikkhevo / ahigAro bhAvamagge siddhigaIe u nAyavo // 548 // gAthAtrayaM spaSTameva, navaraM tadvyatiriktazca nihnavAdiSu, AdizabdAdanyeSvapi caritrapariNAmaM vinA gRhAbhAvavatsu, nirddhAraNe saptamI, tatazca yasteSu madhye'nagAratvena loke rUDha ityupaskAraH, sa tayatirikto dravyAnagAro, bhAve 'samya For Personal & Private Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. dRSTiH' samyagdarzanavAnnizcayato yatsamyaktvaM tanmaunamiti caritrI agAravAsenAgArapAzena vA prAkRtatvAttRtIyArthe 3 anagAraga hai paJcamI vizeSeNa-tatpratiSandhaparityAgarUpeNa nirmuktaH-tyakto vinirmukto'nagAra iti prakramaH, tathA mArgagatyordvayorapi, bRhadvRttiH si.timArgApUrvatra-mokSamArgagatinAmanyadhyayane uddiSTa:-kathitaH pUrvoddiSTaH, itthameSAM caturvidhatvena keneha prakRtamityAha-adhikAraH // 66 // 'bhAvamaggi'tti suvyatyayAd 'bhAvamArgeNa' samyagdarzanajJAnacAritralakSaNena siddhigatyA cArthAdbhAvagatyA upalakSaNatvA-1 dbhAvAnagAreNa ca jJAtavya iti gAthAtrayAvayavArthaH / gato nAmaniSpanno nikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam suNeha me egamaNA, maggaM savvannu (buddhehi) desiyaM / jamAyaraMto bhikkhU , dukkhANaMtakaro bhave // 1 // 'zRNuta' AkarNayata 'me' mama kathayata iti zeSaH, ekAgramanasaH, ko'rthaH ?-ananyagatacittAH santaH ziSyA iti zeSaH, kiM tat ? ityAha-mArgam' uktarUpaM prakramAnmukterbudhaiH-avagatayathAsthitavastutattvairutpannakevalairahadbhiH zrutakevalibhirgaNadharAdibhirvetyuktaM bhavati, dezitaM-pratipAditamarthataH sUtratazca, tameva vizeSayitumAha-'yam' iti mArgam // 66 // Acaran' AsevamAnaH 'bhikSuH' anagAraH 'duHkhAnAM zArIramAnasAnAmantaH-paryantastatkaraNazIlo'ntakaraH 'bhavet' syAt, sakalakarmanirmUlanata iti bhAvaH, tadanenAsevyAsevakasambandhenAnagArasambandhitvaM mArgasya tatphalaM ca muktigatiriti darzitaM, tatazcAnagAramArga tadgatiM ca zRNutetyarthata) uktaM bhavatIti suutraarthH|| yathApratijJAtamevAha For Personal & Private Use Only www b rary.org
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ gihavAsaM pariccajjA, pavvajAmassie muNI / ime saMge viyANijjA, jehi sarjati mANavA // 2 // taheva hiMsaM aliyaM, cojjaM abbaMbhasevaNaM / icchAkAmaM ca lobhaM ca, saMjao parivajae ||||mnnohrN cittagharaM, malladhUvaNavAsiyaM / sakavADaM paMDarUlloyaM, maNasAvi na ptthe||4||iNdiyaanni u bhikkhussa, tArisaMmi uvassae / dukkarAiMtu dhAre] nivAreTha, kAmarAgavivaDhaNe // 5 // susANe sunnagAre vA, rukkhamUle va ikko| paharike parakaDe vA, vAsaM tattha'bhiroyae // 6 // phAsuyaMmi aNAbAhe, itthIhiM aNabhihue / tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU prmsNje||7||n sayaM gihAI kugvijA, neva annehiM kaare| gihakammasamAraMbhe, bhUyANaM dissae vho||8|| tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa ya / tamhA gihasamAraMbha, saMjao parivajae // 9 // taheva bhattapANesu, payaNe payAvaNesu ya / pANabhUyadayaTThAe, na pae Na payAvae // 10 // jaladhannanissiyA jIvA, puDhavIkaTThanissiyA / hammaMti bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae // 11 // visappe savvao dhAre, bahupANaviNAsaNe / natthi joisame satthe, tamhA.joI na diive||12|| hiraNaM ca jAyarUvaM ca, maNasAvi na patthae / samalijukaMcaNe bhikkhU, virae kayavikkae // 13 // kiNaMto kaio hoi, vikiNato a vaannio| kayavikami vaTuMto, bhikkhU havai taariso||14|| bhikkhiyabvaM na keyavvaM, bhikkhuNA bhikkhavittiNA / kayavikao mahAdoso, bhikkhAvittI suhaavhaa||15|| samuyANaM uMchamesijjA, jahAmuttamaNidiyaM / lAbhAlAbhaMmi saMtuDhe, piMDavAyaM care muNI // 16 // alolo na rase giDo, jinbhAdaMto amucchio|n rasaTThAe bhujijjA, For Personal & Private Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. javaNaTThAe mahAmuNI // 17 // acaNaM rayaNaM ceva, vaMdaNaM pUaNaM tahA / iDDIsakArasammANaM, maNasAvi na anagAraga patthae // 18 // sukkaM jhANaM jhiyAijA, aNiyANe akiMcaNe / vosaTTakAe viharijA, jAva kAlassa pajjao bRhadvRttiH timaargaa|| 19 // nijjUhiUNa AhAraM, kAladhamme uvaTThie / caUNa mANusaM buMdi, paDU dukkhA vimuccaI // 20 // // 66 // * nimmamo nirahaMkAro, vIyarAo annaasvo| saMpatto kevalaM nANaM, sAsayaM parinivvuDe // 21 // ttimi // dhya. 35 ||anngaarmggN|| 35 // 8 'gRhavAsa' gRhAvasthAnaM yadivA gRhameva vA pAravazyahetutayA pAzo gRhapAzastaM 'parityajya' parihatya 'pravrajyAM' sarva-12 saGgaparityAgalakSaNAM bhAgavatI dIkSAm 'AzritaH' pratipanno muniH 'imAn' pratiprANi pratItatayA pratyakSAn 'saGgAn' putrakalatrAdIstatpratibandhAn vA 'vijAnIyAt' bhavahetavo'mIti vizeSeNAvabudhyeta, nizcayato niSphalasyAsattvAjjJAnasya ca viratiphalatvAtpratyAcakSItetyuktaM bhavati, saGgazabdavyutpattimAha-jehiMti subvyatyayAd yeSu 'sajyante / prativadhyante, athavA yaiH saGgaiH 'sajyante' saMbadhyante jJAnAvaraNAdikamaNeti gamyate, ke te?-mAnavAH' manuSyA upalakSaNatvAdanye'pi jantavaH / tathA' iti samuccaye 'eveti pUraNe 'hiMsA' prANavyaparopaNam 'alIkam' anRtabhASaNaM / 'cauryam' adattAdAnam 'abrahmasevanaM' maithunAcaraNamicchArUpa: kAma icchAkAmastaM vA-aprAptavastukAGkSArUpaM 'lohaM ca' labdhakstuviSayakhAtmakam, anenobhayenApi parigraha uttakhataH pastrihaM ca "saMyataH patiH 'parivarjayet' prihret| SARA For Personal & Private Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ anena mUlaguNA uktAH, etadyavasthitasyApi ca zarIriNo'vazyamAzrayAhArAbhyAM prayojanaM, tayozca tadatIcArahetutvamapi kadAcitsyAditi manvAnastatparihArAya sUtraSadena tAvadAzrayacintAM prati yatate-'manohara' cittAkSepakaM, kiM tat ?citrapradhAnaM gRhaM citragRhaM, tadapi kIzaMI-mAlyaiH-pranthitapuSpaidhUpanaizca-kAlAguruturuSkAdisambandhimirvAsitaMsurabhIkRtaM mAlyadhUpanavAsitaM, saha kapATena pratItena vartata iti sakapATaM tadapi 'pANDarollocaM' zvetavastravibhUSitaM manasA'pyAstAM vacasA 'na prArthayet' nAbhilaSet, kiM punastatra tiSThediti bhaavH| kiM punarevamupadizyate ? ityAha'indriyANi' cakSurAdIni 'tuH' iti yasmAt 'bhikSoH' anagArasya 'tAraze' tathAbhUte 'upAzraye' Azraye duHkhena kriyantekaroteH sarvadhAtvarthatvAcchakyante duSkarANi-duHzakAnItyarthaH 'tuH' evakArArtho duSkarANyeva dhArayitum' unmArgapravRttiniSedhato mArga eva vyavasthApayituM, paThyate-duSkarANi 'NivAretuM'ti, tatrApi 'nivArayitum' iti niyatrituM khakhaviSayapravRtteriti gamyate, kIzi-kAmyamAnatvAtkAmA-manojJA indriyaviSayAsteSu rAgaH-abhiSvaGgastasya vivarddhane vizeSeNa vRddhihetau kAmarAgavivarddhane, tathA ca tathAvidhacittavyAkSepasambhavAtkasyacinmUlaguNasya kathaJcidatIcArasambhavo doSa ityevamupadizyata iti bhAvaH / evaM tarhi va kIzi sthAtavyamityAha-zmazAne pretabhUmau 'zUnyAgAre' udvasitagRhe 'yA' vikalpe 'vRkSamUle vA' pAdapasamIpe 'ekadA' ityekasmiMstathAvidhakAle, paThyate ca-'ekkato'tti 'ekakaH' rAgadveSaviyuto'sahAyo vA tathAvidhayogyatayA 'parAkye' parasambandhiAna tathAvidhapratibandhenAkhIkRte pAThAntarataH pati Jain Education Inter n al For Personal & Private Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH / / 665 // timArgA rike' dezI bhASayA 'ekAnte' syAdyasaGkule 'parakRte' paraiH - anyairniSpAdite svArthamiti gamyate 'vA' samuccaye 'vAsam' anagAragaavasthAnaM 'tatra' zmazAnAdau 'abhirocayet' pratibhAsayedarthAdAtmane bhikSurityuttareNa yogaH / 'prAsuke' acittIbhUtabhUbhA|garUpe, tathA'vidyamAnA bAdhA''tmanaH pareSAM vA''gantukasattvAnAM gRhasthAnAM ca yasmiMstattathA 'strIbhiH' aGganAbhiru - palakSaNatvAtpaNDakAdibhizca 'anabhidbhute' anupadbhute tadupadravavirahita ityarthaH, etAni hi muktipathapratipanthitvena tatpravRttAnAmupadravahetubhUtAnItyevamabhidhAnaM 'tatre' ti prAguktavizeSaNe zmazAnAdau samyakalpayet - kuryAtsaGkalpayet, kaM ? - vAsaM, bhikSaNazIlo bhikSuH, sa ca zAkyAdirapi syAdata Aha- paramaH - pradhAnaH sa ceha mokSastadarthaM samyag yatate paramasaMyataH, jinamArgaprapanna ityuktaM bhavati, tasyaiva muktimArga prati vastutaH samyagyatvasambhavAt prAgvAsaM tatrAbhirocayedi - tyukte rucimAtreNaiva kazcittuSyediti tatra saGkalpayedvAsamityabhidhAnam / nanu kimiha parakRta iti vizeSaNamuktamityAzaGkayAha-na 'svayam' AtmanA 'gRhANi' upAzrayarUpANi 'kurvIta' vidadhIta naiva 'anyaiH' gRhasthAdibhiH 'kArayet' vidhApayedupalakSaNatvAnnApi kurvantamanumanyeta, kimiti 1, yato gRhaniSpattyarthaM karma gRhakarma - iSTakAmRdAnayanAdi | tadeva samArambhaH - prANinAM paritApakaratvAd, uktaM hi - " paritAyakaro bhave samAraMbho "tti, yadvA tasya samArambhaH - | pravarttanaM gRha karmasamArambhastasmin 'bhUtAnAm' ekendriyAdiprANinAM 'dRzyate' pratyakSata evopalabhyate, ko'sau 1 - 'vadhaH' vinAzaH / bhUtAnAM vadha ityuktaM tatra mA bhUtkeSAJcidevAsAvityAzaGkayAha-' trasAnAM' dvIndriyAdInAM ' sthAvarANAM ' For Personal & Private Use Only dhya. 35 ||665 //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthivyAghekendriyANAM 'caH' samuccaye teSAmapi 'sUkSmANAm' atizlakSNAnAM zarIrApekSayA na jIvapradezApekSayA. tayaivaMprAyavyavahArAyogAt, 'bAdarANAM ca' evameva sthUlAnA, yadvA sUkSmanAmakarmodayAtsUkSmANAM teSAmapi pramAdato 4 bhAvahiMsAsambhavAdvAdaranAmakarmodayAcca bAdarANAm , upasaMharjumAha-'tamha'tti yasmAdevaM bhUtaSadhastasmAdgRhasamArambha 'saMyataH' samyagahiMsAdibhya uparato'nagAra ityarthaH 'parivarjayet' pariharet , itthamAzrayacintAM vidhAyAhAracintAmAha-'tathaiva' tenaiva prakAreNa bhaktAni ca-zAlyodanAdIni pIyanta iti pAnAni-payaHprabhRtIni tAni ca bhaktapAnAni teSu, pacanAni ca-khayaM vikledApAdanakkathanAni pAcanAni ca-tAnyevAnyaiH pacanapAcanAni teSu ca bhUtavadho dRzyata iti prakramaH, tataH kimityAha-prANA-dvIndriyAdayo bhUtAni-pRthivyAdIni teSAM dayA-rakSaNaM prANabhUtadayA tadartha-taddhetoH, kimuktaM bhavati ?-pacanapAcanapravRttAnAM yaH saMbhavI jIvopaghAtaH sa mA bhUditi na pacetkhato bhaktAdIti prakramo nApi pAcayettadevAnyaiH / amumevArtha spaSTataramAha-jalaM ca-pAnIyaM dhAnyaM ca-zAlyAdi tanizritAHtatrAnyatra cotpadya ye tannizrayA sthitA pRtarakabhujagelikApipIlikAprabhRtaya upalakSaNatvAttadrUpAzca 'jIvAH' prANinaH, evaM pRthvIkASThanizritA ekendriyAdayo hanyante bhaktapAneSu prakramAtpacyamAnAdiSu, yata evaM tasmAdbhikSurna pAca-18 yet, apergamyamAnatvAtpAcayedapi na kiM punaH khayaM pacet , anumatiniSedhopalakSaNaM caitat / aparaM ca visarpatIti For Personal & Private Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 666 // visarpa - khalpamapi bahu bhavati, yata uktam - " aNa thovaM vaNa thovaM aggI thova" mityAdi, sarvataH - sarvAsu dikSu dhAreva dhArA - jIvavinAzikA zaktirasyeti sarvatodhAraM sarvadigavasthitajantupaghAtakatvAt uktaM ca- " pAINaM paDINaM vAvI- " tyAdi, ata eva 'bahuprANavinAzanam' anekajIvajIvitavyaparopakaM 'nAsti' na vidyate 'jyotiHsamam' agnitulyaM | zasyante - hiMsyante'nena prANina iti zastraM - praharaNamanyaditi gamyate tasyAvisarpatvAdasarvato dhAratvAdalpajantUpaghAtaka - tvAcceti bhAvaH, sarvatra liGgavyatyayaH prAgvat, yasmAdevaM tasmAt 'jyotiH' vaizvAnaraM 'na dIpayet' na jvAlayet anena |ca pacanasyAgnijvalanAvinAbhAvitvAttatparihAra eva samarthitaH, itthaM ca vizeSaprakrame ca sAmAnyAbhidhAnaM prasaGgataH | zItApanodAdiprayojane'pi tadArambhaniSedhArtham, AdhAkarmAdikA vA vizuddhakoTiranenaivArthataH parihAryoktA, tadapa| rihAre yavazyambhAvI pacanAnumatyAdiprasaGga iti / nanvevaM jIvavadhanimittatvameva pacanAderniSedhanibandhanaM, taca nAsti | krayavikrayayoriti yuktamevAbhyAM nirvahaNa ( meva ) mapi kasyacidAzaGkA syAdatastadapanodAya hiraNyAdiparigrahapUrvakatvAttayostanniSedhapUrvakaM sUtratrayeNa tatparihAramAha- 'hiraNyaM' kanakaM 'jAtarUpaM rUpyaM cakAro'nuktAzeSadhanadhAnyAdisamu|caye 'manasA'pi' cittenApyAstAM vAcA 'na prArthayet' mamAmukaM syAditi, apergamyamAnatvAtprArthayedapi na, kiM punaH parigRhNIyAt ?, kIdRzaH san 1 - sa me - pratibandhAbhAvatastulye leSTukAJcane- mRtpiNDakhaNDakanake asyeti samaleSTukAJcanaH, 1 RNaM stokaM vraNaM stokaM agniH stokaH kaSAyaH stokazca / For Personal & Private Use Only anagAragatimArgA dhya. 35 // 666 //
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaMvidhazca san bhikSuH 'virataH' nivRttaH syAditi zeSaH, kutaH ? - Ryo -- mUlyenAnyasambandhinastathAvidhavastunaH | svIkAro vikrayazca - tasyaivAtmIyasya tathAvidhavastujAtenAnyasya dAnaM krayazca vikrayazca krayavikrayamiti samAhAra - stasmAt paJcamyarthe saptamI, viSayasaptamI vA tatra ca krayavikrayaviSaye, 'virataH' iti viratimAnityarthaH / kimityevam ? ata Aha-- krINAnaH - parakIyaM vastu mUlyenAdadAnaH krayo'syAstIti krayiko bhavati - tathAvidhetara| lokasadRza eva bhavati, vikrINAnazca - khakIyaM vastu tathaiva parasya dadadvaNigU bhavati, vANijyapravRttatvAditi bhAvaH, ata eva ca ' krayavikraye' uktarUpe 'varttamAnaH' pravarttamAno bhikSurbhavati na tAdRzo, gamyamAnatvAdyAdRzaH sUtrAbhihito bhAvabhikSuriti bhAvaH / tataH kimityAha - 'bhikSitavyaM' yAcitavyaM tathAvidhaM vastviti gamyate, 'na' naiva 'kretavyaM' mUlyena grahItavyaM, kena 1 -bhikSuNA, kIdRzA ? - bhikSayaiva vRttiH -varttanaM nirvahaNaM yasyAsau bhikSAvRttistena, uktaM hi - " saMghaM se jAiyaM hoi natthi kiMci ajAiyaM "ti, krayavikrayavadbhikSA'pi sadoSaiva bhaviSyatIti manda - dhIrmanyate, tata Aha- krayazca vikrayazca krayavikrayaM vyavacchedaphalatvAdasya tadeva mahAdoSamuktanyAyataH, liGgavyatya - grazca prAgvat, bhikSayA vRttirbhikSAvRttiH zubhaM - ihalokaparalokayoH kalyANaM sukhaM vA tadAvahati - samantAtprApayatIti zubhAvahA sukhAvahA bA, anena krItadoSaparihAra uktaH, sa cAzeSavizuddhakoTigata doSa parihAropalakSaNam / 1 sarve tasya yAcitaM bhavati nAsti kizvidadyAcitam / For Personal & Private Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 uttarAdhya. mikSitavyamityuktaM, tacca dAnazrAddhAdivezmani kvacidekatraiva syAdata Aha-samudAnaM' maikSaM na tvekabhikSAmeSa taconcha |miva ujcham-anyAnyavezmataH khalpaM khalpamAmIlanAt , madhukaravRttyA hi bhramata IDageva bhavatItyevamuktam , 'eSayet vRSvRttiH gaveSayet, etaccotsUtramapi syAdityAha-sUtram-AgamastadanatikrameNa yathAsUtram-AgamAbhihitodgamaiSaNAdyabA timaargaa||16|| dhAta ityuktaM bhavati, tata eva 'aninditaM' ziSTaninyena khaparaprazaMsAdihetunA'nutpAditaM jAsyAdijugupsitajana sambandhi vA na bhavati, tathA lAbhazcAlAbhazca lAbhAlAbhaM tasmin saMtuSTaH-odanAdeH prAsAvaprAptau ca santoSavAn na tu vAJchAvidhuritacitta iti bhAvaH, iha ca lAbhe'pi vAJchottarottaravastuviSayatvena bhAvanIyA, piNDyata iti 4 hai piNDo-bhikSA tasya pAtaH-patanaM prakramAtpAtre'sminniti piNDapAtaM-bhikSATanaM tat 'caret' Aseveta 'muniH' iti tapasvI, pAThAntaratazca piNDasya pAtaH piNDapAtastaM gaveSayet , ubhayatra ca vAkyAntaraviSayatvAdapaunaruttyam / itthaM ca piNDamavApya yathA bhuJjIta tathA''ha-'alolaH' na sarasAnne prApte lAmpaTyavAn , na 'rase' snigdhamadhurAdau 'gRddhaH' | tAprAptAvabhikAGkSAvAn , kathaM caivaMvidhaH?, yataH 'jibbhAdaMtetti prAkRtatvAddAntA-vazIkRtA jihvA-rasanA yenAsau dAnta|jihvo'ta eva 'amUrchitaH' saMnidherakaraNena tatkAle vA'bhiSvaGgAbhAvena, uktaM hi-"no vAmAo haNuyAto dAhiNaM, // 667 // dAhiNAo vA vAmaM cAlei" evaMvidhazca san 'na' naiva 'rasaTThAe'tti rasArtha sarasamidamahamAkhAdayAmIti dhAtuvi-5 1 na vAmAt hanuno dakSiNaM na dakSiNAdvA vAmaM cAlayati For Personal & Private Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeSo vA rasaH sa cAzeSadhAtUpalakSaNaM tatastadupacayaH syAdityetadarthaM 'na bhuMjIta' nAbhyapaharet, kimarthaM ta_tyAhayApanA-nirvAhaH sa cArthAtsaMyamasya tadartha 'mahAmuniH' pradhAnatapakhI, anena piNDavizuddhiruktA / tadevamAdau malaguNAn vidheyatayA'bhidhAya tatparipAlanArthamAzrayAhAracintAdvAreNottaraguNAMzca samprati tadavasthita evAtmanyutpannabahumAnaH kazcidarcanAdi prArthayediti tanniSedhArthamAha-'arcanA' puSpAdibhiH prajAM 'racanA' niSadyAdiviSayAM svastikAdinyAsAtmikAM vA 'caH' samuccaye 'evaH' avadhAraNe netyanena saMbhantsyate 'vandanaM' namastubhyamityAdi vAcAsbhiSTavanaM 'pUjanaM viziSTavastrAdibhiH pratilAbhanaM 'tathe ti samuccaye, Rddhizca-zrAvakopakaraNAdisampadAmoSadhyAdirUpA vA satkArazca-arghapradAnAdiH sanmAnazca-abhyutthAnAdiH RddhisatkArasanmAnaM tanmanasA'pyAstAM vAcA naiva 'prArthayet' mamedaM sthAdityabhilaSet / kiM punaH kuryAdityAha-'zukladhyAnam' uktarUpaM yathA bhavatyevaM 'dhyAyet' cintayet 'anidAnaH' avidyamAnanidAno'kiJcanaH prAgvat, vyutsRSTa iva vyutsRSTaH kAyaH-zarIraM yena sa tathA viharedapratibaddhavihAritayeti gamyate 'yAvaditi maryAdAyAM 'kAlasya' iti mRtyoH 'pajayatti' 'paryAyaH' paripATI prastAva itiyAvat , yAvanmaraNasamayaH kramaprApto bhavatIti / evaMvidhAnagAraguNasthazca yAvadAyurvihatya mRtyusamaye yatkRtvA yatphalamavApnoti tadAha-'NijjUhiUNa'tti parityajya 'AhAram' azanAdi, tatparityAgazca saMlekhanAkrameNaiva, Jalt Education International For Personal & Private Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ anagAraga uttarAdhya. bRhadvRttiH // 668 // timArgA jhagiti tatkaraNe bahutaradoSasambhavAt , tathA cAgamaH-"dehammi asaMlihie sahasA dhAUhi khijamANAhiM / jAyai aTTajjhANaM sarIriNo caramakAlaMmi // 1 // kadA ?-'kAladharme' AyuHkSayalakSaNe mRtyukhabhAve 'upasthite' pratyA sannIbhUte, tathA 'tyaktvA' apahAya 'mANusaM'ti mAnuSIM-manuSyasambandhinI 'bundi' zarIraM 'prabhuH' vIryAntarAyakSa6 yato viziSTasAmarthyavAn 'dukkhe'tti 'duHkhaiH' zArIramAnasaiH 'vimucyate' vizeSeNa tyajyate, tanivandhanakarmApaga mata iti bhAvaH / kIdRzaH san ? ityAha-nirmamaH' apagatamamIkAraH 'nirahaGkAraH' ahamamukajAtIya ityAdhahaGkArarahitaH, IdRkSaH kutaH, yato vItarAgaH prAgvad vigatarAgadveSaH, tathA 'anAzravaH' karmAzravarahito mithyAvAditaddhetvabhAvAt saMprAptaH kevalajJAnam' uktarUpaM 'zAzvataM' kadAcidavyavacchedAt 'parinivRtaH' akhAsthyahetukarmAbhAvataH sarvathA svasthIbhUta iti viNshtisuutrbhaavaarthH| 'iti' parisamAso, bravImIti pUrvavat / gato'nugamo, nayAzca prAgvat // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM ziSyahitAyAmanagAramArgagatinAmakaM paJcatriMzattamamadhyayanaM samAptam // 35 // ityuttarAdhyayanazrutaskandhe zrIzAnyAcAryavihitA ziSyahitAnAmnI anagAramArgagatinAmaka pnyctriNshttmaadhyynvRttiH| 1 dehe'saMlikhite sahasA dhAtuSu kSIyamANeSu / jAyate ArttadhyAnaM zarIriNazcaramasamaye // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha jIvAjIvavibhaktiritinAma SaTtriMzattamamadhyayanam / vyAkhyAtamanagAramArgagatinAmakaM paJcatriMzamadhyayanam , adhunA patriMzamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHanantarAdhyayane hiMsAparivarjanAdayo bhikSuguNA uktAH, te ca jIvAjIvakharUpaparijJAnata evAsevituM zakyanta iti tajjJApanArthamidamArabhyate, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi, tatra ca bhASyagAthAH-"tassa aNuogadArA cattAri uvakkame ya nikkheve / aNugama nae ya tahA uvakkamo chaviho tattha // 1 // nAmaM ThavaNAdavie khette kAle taheva bhAve ya / eso satthovakamo vanneyavo jhkkmso||2|| ahava'NupucINAmappamANavattavayA ya boddhacA / atyahigAre hai tatto chaTTe ya tahA samAyAro // 3 // save jahakkameNaM vanneUNaM imo smoyaaro| aNupubIe u tahiM uktittaNapucI otarai // 4 // sA iha putvANupuvI pacchaNupucI tahA annnnuputvii| puvaNupucI chattIsaiyaM imaM paccha puNa paDhame // 5 // 1 tasya anuyogadvArANi catvAri upakramazca nikSepaH / anugamo nayazca tathA upakramaH SaDidhastatra // 1 // nAma sthApanA dravyaM kSetraM kAlaH | tathaiva bhAvazca / eSa zAstrIyopakramo varNayitavyo yathAkramam // 2 // athavA AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA ca boddhavyA / arthAdhikArazca | 6 tataH SaSThazca tathA samavatAraH // 3 // sarvAn yathAkramaM varNayitvA ayaM samavatAraH (kAryaH) / tatra AnupU. utkIrtanAnupUrvyAmavatarati | PI // 4 // seha pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI tathA anAnupUrvI / pUrvAnupUrvyA SaTtriMzattamaM idaM pazcAnupUrvyA punaH prathamam // 5 // For Personal & Private Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH 7669 // aNupuvIra U bagAeguttarAya seDhIe / chattIsagacchagAe guNiyA annonnaduruvUNA // 6 // NAme chavihaNAme tatthavi nAve khajoksa miyammi / jamhA vaTTara bhAve saghasuyaM khaovasamiyaMmi // 7 // oyarati pamANe puNa bhAvapamANaMmi taMpi tivihaM tu / guNaNayasaMkhaSamANaM oyarati guNapamANami // 8 // tatthavi NANe tahiyaMpi Agama louttare aNaMge ya / kAliyasue ya tatto ahavAvI AgamatiyaMmiM // 9 // acaaNaMtarapAraMpare ya ubhayaMmi taM samoyaraI / Na Napasu samovaraI samoyaraha u saMkhaparimANe // 10 // tatthavi ya kAlivasue akkharapAyAie jovara / [vattavaya bhosaNNaM sasamayavattaca oyarati // 11 // atthahigAroM itthaM jIvAjIvehiM hoi NAyaco / emeva samoyaraI jaM jattha samovarai dAre // 12 // nikkhevAvasaro puNa aha aNupatto ya tattha nikkheve / Nikkhevo NAsoti ya 1 anAnupUrvyA tvekAyekottarAyAM zreNyAm / SaTriMzadgacchagatAyAM guNitA anyonyaM dvirUponAH // 6 // nAgni SaDidhe nAmni tatrApi bhAve | kSAyopazamike / yasmAt varttate bhAve sarva zrutaM kSAyopazamike // 7 // avatarati pramANe punarbhAvapramANe tadapi trividhaM tu / guNanayasaGkhyApramANAni avatarati guNapramANe // 8 // tatrApi jJAne tatrApi Agame avatarati lokottare anaGge ca / kAlikazrute ca tatrAthavApi Agamatrike // 9 // AtmAnantaraparampareSu cobhayasminnapi tatsamavatarati / na nayeSu samavatarati samavatarati tu saMkhyAparimANe // 10 // tatrApi ca kAlikazrute akSarapAdAdikeSvavatarati / vaktavyatAyAM prAyazaH svasamayavaktavyatAyAmavatarati // 11 // arthAdhikAro'tra jIvAjIvAbhyAM bhavati jJAtavyaH / evameva samavatarati yadyatra samavatarati dvAre // 12 // nikSepAvasaraH punarathAnuprAptazca tatra nikSepe / nikSepo nyAsa iti ca For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti 0 36 // 669 //
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ThavaNatti va hoMti egaTThA // 13 // so tiha ohe NAme sottAlAve ya hoi boddhavyo / tatthoho aviseso ajjhayaNa-II mavi yaso cauhA // 14||vnnnneu jahA vihiNA tayaNaMtaramittha NAmaNipphaNNo tattha ya nAmaM assa u jIvAjIvANa ya vibhattI // 15 // " atra ca jIvAjIvavibhaktiriti padatrayaM vartata ityetannikSepAyAha niyuktikRt- 1 nikkhevo jIvami a cauviho duviha hoi naayvo| // 549 // jANagabhaviyasarIre tatvairitte a jIvadatvaM tu / bhAvaMmi dasaviho khalu pariNAmo jIvadavassa // 550 // nikkhevo a(5)jIvaMmi cauviho duviha hoi naayvo| // 551 // jANagabhaviyasarIre tabairitte ajIvadatvaM tu / bhAvaMmi dasaviho khalla pariNAmo a()jIvadavassa 552 nikkhevA vibhattIe cauviho duviha hoi dvmi| // 553 // jANagabhaviyasarIrA tavairittA ya se bhave duvihA / jIvANamajIvANa ya jIvavibhattI tahiM duvihA 554 // | 1 sthApaneti ca bhavantyekArthAH // 13 // sa tridhA oghaH nAma sUtrAlApakazca bhavati boddhavyaH / tatraugho'vizeSaH adhyayanasyApi ca sa caturdhA // 14 // varNayitvA yathAvidhi tadanantaramana nAmaniSpannaH / tatra ca nAmAsya tu jIvAjIvAnAM ca vibhaktiH // 15 // For Personal & Private Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 670 // siddhANamasiddhANa ya ajjIvANaM tu hoi duvihA u / rUvINamarUvINa ya vibhAsiyavA jahA sutte // 555 // | bhAvaMmi vibhattI khalu nAyavA chavihaMmi bhAvaMmi / ahigAro itthaM puNa davavibhattIi ajhayaNe // 556 // * nikkhevetyAdi gAthA aSTa vyAkhyAtaprAyA eva, navaraM tadvyatiriktazca 'jIvadravyaM' dravyajIva ucyata iti prakramaH 'tuH ' vizeSadyotakaH, sa cAyaM vizeSaH - yathA na kadAcittatparyAyaviyuktaM dravyaM tathA'pi ca yadA tadviyuktatayA vivakSyate tadA taddravyaprAdhAnyato dravyajIvaH, bhAve tu dazavidhaH 'khaluH' avadhAraNe dazavidha eva pariNAmaH karmakSayopazamodayApekSapariNatirUpo jIvadravyasya sambandhI jIvAdananyatvena jIvatayA vivakSito jIva iti prakramaH, tatra ca kSAyo - pazamikAH SaT paJcendriyANi SaSThaM manaH audayikAH krodhAdayazcatvAro mIlitA daza bhavanti / evamajIvanikSepe'pi | yadA pudgaladravyamajIvarUpaM sakalaguNaparyAyavikalatayA kalpyate tadA tadvyatirikto dravyAjIvaH, bhAve cAjIvadravyasya - | pudgalasya dazavidhaH pariNAmo'jIva iti prakramaH, sa ca zabdAdayaH paJca zubhAzubhatayA bhedena vivakSitAH, tathA ca sampra| dAyaH - zabdasparzarasa rUpagandhAH zubhAzrAzubhAce 'ti / tathA vibhaktinikSepe sati vibhaktirbhavet 'dvividhA' dviprakArA, | dvaividhyaM cAsyAH sambandhibhedAdeveti tamAha - jIvAnAmajIvAnAM ca, ko'rthaH 1 - jIvavibhaktiH - jIvAnAM vibhAgenAvasthApanam, evamajIvavibhaktizca, uttaratrApyevameva sambandhibhedAdbhedo vyAkhyeyaH, 'tahiM 'ti vacanavyatyayAt ' tayoH ' For Personal & Private Use Only jIvAnIva vibhakti0 36 ||670 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIvavibhaktyormadhye dvividhA siddhAnAmasiddhAnAM ca, 'ajjIvANaM tu'tti 'tuH' apizabdArthastato'jIvAnAmapi bhavati 'duvihA utti, 'tuH' avadhAraNe tato dvividhaiva rUpiNAmarUpiNAM ca 'vibhASitavyA' vizeSeNa vyaktaM vaktavyA yathA 'sUtre' prakrAntAdhyayanarUpe, iha tu prakramAyAtA'pi paunaruktyaprApterasau na pratipAdyata iti bhAvaH, 'bhAve' bhAvanikSepe vibhaktiH 'khalu' nizcitaM jJAtavyA 'par3idhe bhAve' SaTprakAraudayikAdibhAvaviSayA, Aha-evamanekavidhAyAM vibhaktAviha kayA'dhikAraH 1, ucyate, 'adhikAraH' adhikRtam 'atreti prastute punaHzabdo vAkyAntaropanyAse 8/'dravyavibhaktyA' jIvAjIvadravyavibhAgAvasthApanarUpayA, tasyA evAtra pradaryamAnatvAditi bhAva iti niyuktigAthA-3 aTakAvayavArthaH / ityavasito nAmaniSpannanikSepaH, samprati sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam jIvAjIvavibhatti me, suhegamaNA io| jaM jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // 1 // jIvAzca-upayogalakSaNA ajIvAzca-tadviparItA jIvAjIvAsteSAM vibhajanaM vibhaktiH-tattadbhedAdidarzanato'pi vibhAgenAvasthApanaM jIvAjIvavibhaktistAM 'me' mama kathayata iti gamyate 'zRNuta' AkarNayata ziSyA iti zeSaH, paThanti ca 'suNeha mitti, kathambhUtAH santa ?-eka-darzanAntaroktajIvAjIvavibhaktAvagatatvena manaH-cittaM yeSAM te ekamanasaH, ihaiva zraddhAnavanta ityuktaM bhavati, 'itaH' ityasmAdanantarAdhyayanAdetadviSayAt zravaNAdvA'nantaraM yAM jIvAjIvavibhaktiM jJAtvA 'bhikSuH' anagAraH pAThAntarataH zramaNo vA samyagiti-prazaMsArtho nipAtaH, tatazca samyak For Personal & Private Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 671 // 36 prazastaM yathA bhavatyevaM 'yatate' yatnavAn bhavati, ka -saMyame-uktarUpasaMyamaviSaya iti sUtrArthaH // Aha-jIvAjI- jIvAjIva vavibhaktijJAnamiva lokAlokavibhaktijJAnamapi saMyamayatanAyAM viSayatayopayujyata evetyAha vibhaktiH ___ jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viyAhie / ajIvadesamAgAse aloe se viyAhie // 2 // ___ 'jIvAzcaivAjIvAzca vakSyamANAH, ko'rthaH?-jIvAjIvarUpaH 'eSa'iti pratiprANi pratyakSaH pratIto loko vizeSeNAkhyAtaH-kathito vyAkhyAtastIrthakRdAdibhiriti gamyate, jIvAjIvAnAmeva yathAyogamAdhArAdheyatayA vyavasthitAnAM lokatvAd, 'ajIvatti, anenAjIvasamudAya upalakSyate, sa ca dharmAdharmAkAzapudgalAtmakastasya deza ityaMzo'jIvadeza AkAzamalokaH sa vyAkhyAto,-'dharmAdInAM vRttivyANAM bhavati yatra tatkSetram / taivyaiH saha lokastadviparItaM balokAkhyam // 1 // " iti bhAvArthaH // iha ca jIvAjIvAnAM vibhaktiH prarUpaNAdvAreNaiveti tAM vidhitsuryathA'sau bhavati tathA''habbao khittao ceva, kAlao bhAvao tahA / parUvaNA tesi bhave, jIvANamajIvANa ya // 3 // 671 // 'dravyataH' dravyamAzritya idamiyadbhedaM dravyamiti, kSetratazcaiva' idamiyati kSetra iti, 'kAlataH' idamevaMvidhakAla-15 sthitIti, 'bhAvataH' ime'sya paryAyA iti tatheti samuccaye 'prarUpaNA' yathAkhaM bhedAyabhidhAnadvAreNa svarUpopadarzanaM dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSAm' iti vibhajanIyatvena prakrAntAnAM bhavet' sthAjIvAnAmajIvAnAM ceti sUtrArthaH // tatra khalpavaktavyatvAivyato'jIvaprarUpaNAmAha| rUviNo cevarUvI ya, ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA, rUviNo'vi cubvihaa||4||dhmmthikaae tase, tappaese ya Ahie / adhamme tassa dese ya, tappaese ya Ahie // 5 // AgAse tassa dese ya, tappaese ya Ahie / addhAsamae ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // / rUpasparzAdyAzrayA mUrtistadeSAmeSu vA'stIti rUpiNaH 'caH samuccaye 'eveti pUraNe 'rUvI ya'tti akAraprazleSAtprAgvadvacanavyatyayAdvA'rUpiNazca, naiSAmuktarUpaM rUpamastItikRtvA, ajIvAH 'dvividhAH uktabhedato dvividhAH bhave'tti bhaveyuH, tatrApi 'arUvi'ti arUpiNaH 'dazadhA' dazaprakArAH 'uktAH' pratipAditAstIrthakRdAdibhiriti zeSaH, pazcAnirdiSTatve'pi coktanyAyato'nantaratvAdvA'mISAM prathamata upAdAnaM, rUpiNaH 'apiH' punararthastatazca rUpiNaH punaH 'catuvidhAH' catuSprakArA ubhayatrAjIvA iti prakramaH / tatrArUpiNo dazavidhAnAha-dhArayati gatipariNatajIvapudgalAMstatvabhAva iti dharmaH astayazceha pradezAsteSAM cIyata iti kAyaH-saGghAto'stikAyastato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH-sakaladezapradezAnugatasamAnapariNatimadviziSTaM dravyaM, tasya-dharmAstikAyasya dizyate-pradezA|pekSayA samAnapariNatarUpatve'pi dezApekSAyAM asamAnapariNatimAzritya viziSTarUpatayA vivakSyate-upadizyata iti dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva vibhaktiH 36 uttarAdhya. dezaH-tribhAgacaturbhAgAdistahezaH, tathA tasyeti-dharmAstikAyasyaiva prakarSeNAnyatvAtpradezAntarAbhAvataH kvacidapyanuga- tarUpAbhAvalakSaNena dizyate-prAgvadupadizyata iti pradezo-niraMzo bhAgastatpradezaH 'AkhyAtaH' kathitaH, na dhArayabRhadvRttiH ti-gatipariNatAvapi jIvapudgalAMstatvabhAvatayA nAvasthApayati sthityupaSTambhakatvAttasyetyadharmaH pade'pi pdaikdeshdrsh||672|| nAdadharmAstikAyaH 'tasya' ityadharmAstikAyasya 'dezazca' uktarUpaH 'tatpradezazca' tathAvidha evAkhyAtaH, tathA AGiti maryAdayA-khakhabhAvAparityAgarUpayA kAzante-kharUpeNaiva pratibhAsante tasmin padArthA ityAkAzaM, yadA tvabhivi-| dhAvAG tadA AGiti-sarvabhAvAbhivyAtyA kAzata ityAkAzaM tadevAstikAya AkAzAstikAyastasya dezastatpradezazca prAgvat 'AkhyAtaH' kathitaH, tathA'ddhA-kAlastadrUpaH samayo'ddhAsamayo nirvibhAgatvAcAsya na dezapradezasambhavaH, ThA AvalikAdayastu pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAva iti tattvataH samudayasamityAdyasambhavena vyavahArArthameva kalpitA itIha noktAH, upasaMhAramAha-arUpiNaH 'dazavidhA' iti dazaprakArA bhaveyuH pUrvatrikatraye ekasyAsya prakSepAt, eSAM|| |ca yathAkrama gatisthityavagAhopaSTambhakatvaM vartanA ca lakSaNamavagantavyaM, tathA cA''sasenaH-"jIvAnAM pudgalAnAM ca, ga-1| |tisthityupakAriNI / dharmAdharmoM sthitau vyoma, tvavagAhanalakSaNam // 1 // kAlastu vartanAliGgaH" ityAdIti sUtratra6 yArthaH // sampratyetAneva kSetrata Aha dhammAdhamme ya do'vee, logamittA viyaahiyaa| logAloge ya AgAse, samae samayakhittie // 7 // // 672 // For Personal & Private Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEXY 'dharmAdharmoM' dharmAstikAyAdharmAstikAyau 'caH' pUraNe dvAvapyetau 'lokamAtrau' lokaparimANo vyAkhyAtau, nanu dharmAdharmAvityukte dvAviti gatArthameva dvitvasaGkhyAyA dvivacanenaivAbhidhAnAt , satyaM, kintu gatArthAnAmapi dRzyate hai eva loke prayogaH, tathA cAha jinendrabuddhiH-"yadi gatArthAnAmaprayoga eva syAt pacati devadatta ityatra pacatItyetad tativaikatvasyoktatvAd devadatta iti supa ekavacanasyAprAptireva syAditi, lokamAnatvaM cAnayoretadavaSTabdhAkAzasyaiva lokatvAt , alokavyApitve tvanayo jIvapudgalayorapi tatra pracAraprasaGgena tasyApi lokatvAvApteH, uktaM ca-"dharmAdharmavibhutvAtsarvatra jIvapudgalavicArAt / no lokaH kazcitsyAnna ca saMmatametadAryANAm // 1 // " tathA caitau lokala eva nAloka ityarthAduktaM bhavati, tathA 'logAloge ya AgAse'tti loke'loke cA''kAzaM, sarvagatatvAttasya, 'samayaH | ityaddhAsamayaH samayopalakSitaM kSetraM samayakSetram-arddhatRtIyadvIpasamudrAstadviSayabhUtamasyAstIti samayakSetrikaH, tatparatastasthAsambhavAt, samayamUlatvAdAvalikAdikalpanAyAH te'pyetAvatkSetravarttina eva, tathA coktam-"samayAva|likApakSamAsarvayanasaJjittAH / nRloka eva kAlasya, vRttirnAnyatra kutracit // 1 // " iti sUtrArthaH // etAneva / kAlata Aha dhammAdhammAgAsA, tinnivi ee aNAiyA / apajjavasiyA ceva, savvaddhaM tu viyAhiyA // 8 // samaevi saMtaI pappa, evameva viyaahie| AesaM pappa sAIe, sapajavasieviya // 9 // For Personal & Private Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRddhRttiH // 73 // dharmazcAdharmazcAkAzaM ca dharmAdharmAkAzAni trINyapyetAni na vidyate AdireSAmityanAdikAni, ityataH kAlAtpra- jIvAjIva bhRtyamUni pravRttAnItyasambhavAt , na paryavasitAnyaparyavasitAnyanantAnItiyAvat , na hi kutazcitkAlAtparata etAni na vibhaktiH bhaviSyantIti sambhavaH, caivau prAgvat , tathA ca 'sarvAddhA' sarvakAlaM, kAlAtyantasaMyoge dvitIyA, 'tuH' avadhAraNe'taH * sarvadA khakharUpAparityAgato nityAnItiyAvad 'vyAkhyAtAni' kathitAni, sarvatra liGgavyatyayaH prAgvat , samayo'pi 'santatim' aparAparotpattirUpapravAhAtmikAM prApya' Azritya 'evameva' anAdyaparyavasitatvalakSaNenaiva prakAreNa |'vyAkhyAtaH' prarUpitaH, paThanti ca-'emeva saMtaI pappa samaevi'tti spaSTam , 'Adeza' vizeSa pratiniyatavyaktyAtmakaM 'prApya' aGgIkRtya sAdikaH saparyavasitaH, 'apiH' samucaye 'caH' punararthe bhinnakramazca dezaM punaH prApyeti yojyaH, vizeSApekSayA hyabhUtvA'yaM bhavati bhUtvA ca na bhavatIti sAdinidhana ucyata iti sUtradvayArthaH / itthamajIvAnAmarUpiNAM dravyakSetrakAlaiH prarUpaNA kRtA, samprati bhAvaprarUpaNAvasaraH, tatra cAmUrttatvena nAmISAM ['granthAgram'17000] paryAyA rUpiparyAyA iva varNAdayaH prarUpyamANA api saMvittimAnetuM zakyAH anumAnatastvitarathA'pi dravyasya payoyavika-11 lasthAsambhavAdgamyanta eveti tatprarUpaNAmanAdRtya dravyato rUpiNaH prarUpayitumAha 673 // ___ khaMdhA ya khaMdhadesA ya, tappaesA taheva ya / paramANuNo a boddhavvA, rUviNo a caunvihA // 10 // skandanti-zuSyanti dhIyante ca-poSyante ca pudgalAnAM vicaTanena caTanena ceti skandhAH 'caH' samuccaye skandhAnAM RAKA4-%A5% dan Education International For Personal & Private Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ | dezA-bhAgAH skandhadezAH caH prAgvat, teSAM skandhAnAM pradezA - niraMzA bhAgAstatpradezAH ' tathaiva ce 'ti samuccaye paramAtha te'Navazca paramANavaH - nirvibhAgadravyarUpAH 'ca' samuccaye 'voddhavyAH' avagantavyA rUpiNaH 'caH' punararthe tato | rUpiNaH punaH 'caturvidhAH' catuSprakArAH // iha ca dezapradezAnAM skandheSvevAntarbhAvAt skandhAH paramANavazceti samAsato dvAveva rUpidravyabhedau, tayozca kiM lakSaNamityAha- 'ekatvena' samAnapariNatirUpeNa 'pRthaktvena' paramANvantarairasaGghAtarUpeNa lakSyanta iti zeSaH, ke evam ? ityAha-skandhaH casya bhinnakramatvAtparamANavazca, skandhA hi saMhatAnekapara| mANurUpAH, paramANavazca paramANvantarairasaMhatibhAjaH // athavA uktanyAyato dvaividhye kathamamI skandhAH paramANavazca jAyante ? ityAha- 'egatteNa' sUtrArddham, ekatvena dvayozca trayANAM yAvadanantAnAmanantAnantAnAM ca pRthagbhUtaparamANUnA| manyo'nyasaGghAtato dvipradezikatvAdyAtmaka samAnapariNatirUpaikabhAvena, tathA 'pRthaktvena' bRhatskandhebhyo vicaTanAtmakena bhedena, tathA zveto dhAvatItivadAvRttinyAyata ekatvena pRthaktvena ca tatraikatvena kaizcidaNubhiH saMhanyamAnatayaikapa|riNatirUpeNa pRthaktvena ca tatsamaya eva keSAJcidaNUnAM vicaTanAdbhedAtmakena 'skandhAH dvipradezAdaya utpadyanta iti zeSaH, cazabdasya prAgvatsambandhAtparamANavazca, ekatveneti tRtIyA, tata ekatvena - asahAyatvena lakSitaM yatpRthaktvaMskandhebhyo vicaTanAtmakaM tenotpadyante, ekatvavizeSaNaM ca yatsasahAyAnAM vyaNukAdInAM vAstavaM yacaikatvapariNatAvapi | dezAdInAM buddhiparikalpitaM skandhebhyaH pRthaktvaM na tataH paramANava utpadyanta ityAcaSTe, tathA cAha vAcakaH - " saMghAtAd For Personal & Private Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jIvAjIva vibhaktiH bRhadvRttiH // 674 // AAAASCALERY bhedAt saGghAtabhedAditi, ebhyastribhyaH kAraNebhyaH skandhA utpadyante, tathA bhedAdeva paramANu"riti (tattvA0 a0 5 sU0 26-27 bhASyam ) // etAneva kSetrata Aha egatteNa puhutteNaM, khaMdhA ya paramANu y|| | loegadese loe a, bhaiavvA te u khitto| etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 11 // ___ lokasya-caturdazarajjvAtmakasyaikadezaH-ekayAdisaGkhyAtAsaGkhyAtapradezAtmakaH pratiniyato bhAgo lokaikadezastasmin loke ca 'bhaktavyAH' bhajanayA darzanIyAH 'te' iti skandhAH paramANavazva 'tuH' pUraNe 'kSetramAzritya, atra cAvizeSo. ktAvapi paramANUnAmekapradeza evAvasthAnAtskandhaviSayaiva bhajanA draSTavyA, te hi vicitratvAtpariNatebahutarapradezopacitA api kecidekapradeze tiSThanti, yaduktam-"egeNavi se puNNe dohivi puNNe sayaMpi mAije" tyAdi, anye tu saGkhayeyeSu ca pradezeSu yAvatsakalaloke'pi tathAvidhAcittamahAskandhavadbhaveyuriti bhajanIyA ucyante, 'ataH' iti kSetraprarUpaNAto'nantaramiti gamyate 'kAlavibhAgaM tu' kAlabhedaM punaH 'teSAM' skandhAdInAM vakSye 'caturvidha sAdhanAdisaparyavasitAparyavasitabhedenAnantarameva vakSyamANeneti sUtrArthaH / idaM ca sUtraM SaTpAdaM gAthetyucyate, tathA ca tallakSaNaM-"viSamAkSarapAdaM vA pAdairasamaM dazadharmavat / tatre'smin yadasiddhaM gAtheti tatpaNDitai yam // 1 // " iti, atra ca daza 1 ekenApi sa pUrNo dvAbhyAmapi pUrNaH zatamapi mAyAt R // 674 // For Personal & Private Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmavadityanena, "daza dharma na jAnanti, dhRtarASTra ! nibodhata // mattaH pramatta unmattaH, zrAntaH kruddho bubhukSitaH // | tvaramANazca bhIruva, lubdhaH kAmI ca te daza // 1 // " iti gRjhata iti, pratyantareSu tvantapAdadvayaM na dRzyata eva // | yathApratijJAtamAha saMta paDaNAI, apajavasiAvi a / ThihaM paDucca sAIA, sappajjavasiAvi a // 12 // asaMkhakAlamukosaM, ikkaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, niI esA viAhiA // 13 // anaMtakAlamukkosaM, ikkaM samayaM jahaNNayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtareyaM viAhiaM // 14 // 'santatim' uktarUpAM 'prApya' Azritya 'te' iti skandhAH paramANavazva 'aNAi'tti anAdayo'paryavasitA api ca, na hi te kadAcitpravAhato na bhUtA na vA na bhaviSyantIti, 'sthirti' pratiniyatakSetrAvasthAnarUpAM 'pratItya' aGgIkRtyasAdikAH saparyavasitA api ca, tadapekSayA hi prathamatastathA'sthitvaivAvatiSThante avasthAya ca na punarna tiSThantItyabhiprAyaH / sAdisaparyavasitatve'pi kiyatkAlameSAmavasthitiH 1 ityAha- 'asaGkhyakAlam ' AgamapratItamutkRSTA, samayamekaM jaghanyakA, ajIvAnAM rUpiNAM pudgalAnAmiti yo'rthaH sthitireSA vyAkhyAtA, jaghanyata ekasamayA utkRSTatastvasaGkhyeyakAlam, asaGkhyeyakAlAtparato'vazyameva vicaTanAt / itthaM kAladvAramAzritya sthitiruktA, sampratyetadantargatamevAntaramAha - 'anantakAlaM' samayaprasiddhamutkRSTamekaM samayaM jaghanya kamajIvAnAM rUpiNAm ' aMtareya 'nti antaraM For Personal & Private Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 uttarAdhya. vivakSitakSetrAvasthiteH pracyutAnAM punastatprApya'vadhAnametad-uktarUpaM vyAkhyAtaM, teSA hi vivakSitakSetrAvasthiti- jIvAjIva pracyutAnAM kadAcitsamayAvalikAdisaGkhyAtakAlato'saMkhyAtakAlAdvA palyopamAderyAvadanantakAlAdapi sambhavatIti bRhadvRttiH vibhaktiH suutrtryaarthH|| etAneva bhAvato vidhaatumaah||675|| vanao gaMdhao ceva, rasao phAsao thaa| saMThANao ya vinneo, pariNAmo tesi paMcahA // 15 // vannao pariNayA je u, paMcahA te pkittiyaa| kiNhA nIlA ya lohiyA, hAliddA sukkilA tahA // 16 // gaMdhao pariNayA je ya, duvihA te viyaahiyaa| sunbhigaMdhapariNAmA, dunbhigaMdhA taheva ya // 17 // rasao pariNayAra je u, paMcahA te pakittiyA / titta kaDuyakasAyA, aMbilA maharA tahA // 18 // phAsao pariNayA je u, aTThahA te pkittiyaa| kakkhaDA mauyA ceva, guruyA lahuyA tahA // 19 // sIyA uNhA ya niddhA ya, tahA lukkhA ya AhiyA / iti phAsapariNayA ee, puggalA samudAhiyA // 20 // saMThANapariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / parimaMDalA ya vaTA ya, taMsA cauraMsamAyayA // 21 // vaNNao je bhave kiNhe, bhaie se u // 675 // 4|gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 22 // vapaNao je bhave nIle, bhaie se u gaMdhao|| hai rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 23 // vaNNao lohie je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 24 // vaNao pIae je u, bhaie se u gNdho| rasao phAsao SAXMMSek dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** ceva, bhaie saMThANaovi a||25|| vaNNao mukkile je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a||26|| gaMdhao je bhave sumbhI, bhaie se u vaNNao / rasao phAsao ceva, bhahae ThANaovi a||27|| gaMdhao je bhave dubbhI, bhaie se u vnnnno| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a||28|| rasao tittao je u, bhaie se u vannao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi y||29|| rasao kaDue je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 30 // rasao kasAe je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a // 31 // rasao aMbile je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 32 // rasao maharae tAje u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 33 // phAsao kakkhaDe je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a||34|| phAsao maue je u, bhaie se u| vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 35 // phAsao gurue je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 36 // phAsao lahue je u, bhaie se u vnno| gaMdhaorasao ceva, bhaie saMThANaovi a||37|| phAsao sIae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a|| 38 // phAsao uNhae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a||39|| phAsao niddhae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANa * For Personal & Private Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 676 // ovi a // 40 // phAsao lukkhae je u, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi a // 41 // parimaMDalasaMThANe, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 42 // saMThAo bhave vaTTe, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 43 // saMThANao bhave taMse, bhaie se u vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 44 // saMThANao ya cauraMse, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi a // 45 // je AyayasaMThANe, bhaie se u vannao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 46 // varNato gandhatazcaiva rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca, ayamarthaH - varNAdInpaJcAzritya 'vijJeyaH' jJAtavyaH 'pariNAmaH' svarU| pAvasthitAnAmeva varNAdyanyathA'nyathAbhavanarUpaH 'teSAm' iti paramANUnAM skandhAnAM ca 'paJcadhA' paJcaprakArAH, bhedahetovarNAdyupadheH paJcavidhatvAditi bhAvaH / pratyekameSAmevottarabhedAnAha - 'varNataH pariNatAH ' varNapariNAmabhAja ityarthaH 'ye' | aNvAdayaH 'tuH' pUraNe paJcadhA te 'prakIrttitAH' prakarSeNa sandehApanetRtvalakSaNena saMzabditAH, tAnevAha-kRSNAH kajalAdivat nIlAH nIlyAdivat lohitA hiGalukAdivat hAridrAH haridrAdivat zuklAH zaGkhAdivat 'tathe 'ti samuccaye / 'gandhato' ityAdIni spaSTAnyeva navaraM 'subbhi' (gandha ) tti surabhigandho yasmin sa tathAvidhaH pariNAmo yeSAM te'mI surabhigandhapariNAmAH zrIkhaNDAdivat, 'dubbhi' tti durabhirgandho yeSAM te durabhigandhA lazunAdivat, tiktAzca ko sAta For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti 0 36 // 676 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ MANORAMCHOCALCOM PIkyAdivat kaTukAzca suNThyAdivat kaSAyAzca apakkakapitthAdivattiktakaTukaSAyAH AmlAH AmlavetasAdivat / madhurAH zarkarAdivat karkazAH pASANAdivat mRdavaH haMsarUtAdivat guravaH hIrakAdivat laghavaH arkatUlAdivat zItAH mRNAlAdivat uSNAH vayAdivat snigdhAH ghRtAdivat rUkSAH bhUtyAdivat, upasaMhAramAha-'itI'tyamunA prakAreNa sparzapariNatAH 'ete' skandhAdayaH pUraNagalanadharmANaH pudgalAH 'samudAhRtAH' smykprtipaaditaastiirthkRdaadibhiH| saMtiSThanta ebhiH skandhAdaya iti saMsthAnAni tadrUpeNa pariNatAH parimaNDalAdayaH prAgvadyAvarNitakharUpA eva 7 / sampratyeSAmeva parasparasaMvedhamAha-varNataH 'yaH' skandhAdirbhavetkRSNaH 'bhaie'tti bhAjyaH 'se utti sa punaH 'gandhataH' gandhamAzritya surabhigandhI durgandho vA syAt na tu niyatagandha eveti bhAvaH, evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH saMsthAnato'pi ca, anyatararasAdiyogya evAsau bhavediti hRdayam, atra ca gandhau dvau rasAH paJca sparzA aSTau saMsthAnAni paJca, ete ca mIlitA viMzatirityeka eva kRSNavarNa etAvato bhaGgAn labhate 20, evaM nIlo'pi 20, lohito'pi 20, pItaka iti-hAridraH so'pi 20, 'sukilatti zuklo'pyetAvata eva bhaGgAn labhata iti 20, evaM paJcabhirapi varNairlabdhaM zatam 100 / gandhato yaH skandhAdirbhavet 'sunbhi'tti surabhi jyaH sa tu varNato|'nyatarakRSNAdivarNavAn syAditibhAvaH, evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH saMsthAnato'pi ca, iha ca rasAdayo'STAdaza te ca paJcabhirvarNarmIlitaistrayoviMzatirbhavanti 23, evaM ca durgandhaviSayA apyetAvanta eva 23, tatazca gandhadvayana For Personal & Private Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jIvAjIva vibhaktiH bRhaddhRttiH // 677 // COMMOOR labdhA bhaGgAnAM SaTcatvAriMzat 46 / 14 / rasatastitako yastu skandhAdirbhAjyaH sa tu varNato gandhataH sparzatazcaiva bhAjyaH saMsthAnato'pi ca, iha coktanyAyato viMzatirbhaGgAstiktenAvApyante 20, evaM kaTukena 20 kaSAyeNa 20| Amlena 20 madhureNa 20 caitAvanta evAvApyante, evaM ca rasapaJcakasaMyoge labdhaM zatam 100 / sparzataH karkazo yastu skandhAdirbhAjyaH sa tu varNato gandhato rasatazcaiva bhAjyaH saMsthAnato'pi ca, iha coktanyAyato varNAdayaH saptadazeti tadyogatastAvata eva bhaGgAnavApnoti 17 / evaM mRduH 17 guruH 17 laghuH 17 snigdhaH 17 rUkSaH 17 zIta 17 uSNazca 17 etAvata eva bhaGgAnavApnoti, etanmIlane ca jAtaM SatriMzaM zatam 136 / 17 / parimaNDalasaMsthAne yo vartata iti zeSaH, bhAjyaH sa tu sAmAnyaprakrame'pi skandhaH, paramANUnAM saMsthAnAsambhavAt , varNato gandhato rasatazcaiva bhAjyaH sparzato'pi ca, atra ca varNAdaya uktanItyA viMzatistatastadyogAtparimaNDalena viMzatireva bhaGgA labhyante 20, evaM vRttena 20 vyasreNa 20 caturasreNa 20 Ayatena ca 20 pratyekametAvanta eva bhaGgAH prApyanta iti saMsthAnapaJcakabhaGgasaMyoge labdhaM zatam 100, evaM varNarasagandhasparzasaMsthAnAnAM sakalabhaGgasaGkalanAto jAtAni ghazItyadhikAni catvAri zatAni, aGkato'pi 482, sarvatra ca jAtAvekavacanaM / 32 / paristhUranyAyatazcaitaducyate, anyathA pratyekamapyeSAM tAratamyato'nantatvAdanantA eva bhaGgA saMbhavanti, itthaM caitatpariNAmavaicitryaM kevalAgamapramANAvaseyameveti na khamatikalpitahetubhizcittamAkulIkartavyamiti dvAtriMzatsUtrAvayavArthaH // sampratyupasaMhAradvAreNottaragranthasambandhamAha // 677 // For Personal & Private Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ esA ajIvavibhattI, samAseNa viyaahiyaa| itto jIvavibhatti, vucchAmi aNupuvvaso // 47 // 'eSA' anantaroktA'jIvavibhaktirvyAkhyAtA'nantaraM jIvavibhaktiM vakSyAmi 'aNupubbaso'tti AnupUrveti sUtrA-2 thaH // yathApratijJAtamAha saMsAratthA ya siddhA ya, duvihA jIvA viyaahiyaa|siddhaa NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // ___ saMsaranyupalakSaNatvAdavatiSThante ca jantavo'sminniti saMsAro-gaticatuSTayAtmakastatra tiSThantIti saMsArasthAHnarakAdigativarttinaste ca siddhAzca prAguktavyutpattayaH, 'dvividhAH' upadarzitabhedato dvibhedA jIvA vyAkhyAtAH, tatra siddhAH 'anekavidhAH' anekaprakArA uktAstamiti sUtratvAttAn, paThanti ca-'duvihA jIvA bhavanti tatthANegavihA siddhA te'tti, 'me' mama kIrtayataH 'suNa'tti zRNuta, alpavaktavyatvAcca pazcAnirdeze'pi prathamataH siddhabhedAbhidhAnapratijJAnamaduSTamiti sUtrArthaH // anekavidhatvamevaiSAmupAdhibhedata Aha itthIpurisasiddhA ya, taheva ya npuNsgaa| saliMge annaliMge ya, gihiliMge taheva ya // 49 // ukkosogAhaNAe ya, jahannamajjhimAi ya / uhUM ahe ya tiriyaM ca, samuiMmi jalaMmi ya // 50 // 'itthIpurisasiddhatti siddhazabdaH pratyekamabhisambadhyate tataH striyazca te pUrvaparyAyApekSayA siddhAzca strIsiddhA evaM For Personal & Private Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. *%*% C bRhadvRttiH // 678 // 405406464560** puruSasiddhAzca, tathaiva ca 'napuMsaga'tti, ihottaratra ca prakrameNa siddhazabdayogAnapuMsakasiddhAH khaliGgasiddhAH khaliGgaM ca jIvAjIva muktipathasthitAnAM bhAvato'nagAratvAdanagAraliGgameva rajoharaNamukhavastrikAdirUpam, anyad-etadapekSayA bhinnaM 3 kA vibhaktiH taca taliGgaM cAnyaliGgaM tasmiMzca zAkyAdisambandhini siddhAH, 'gRhiliGge gRhasthaveSe siddhA marudevIkhAminIvat, tathaive' tyuktasamuccaye cakArastu tIrthAtIrthasiddhAdyanuktabhedasaMsUcakaH, iha ca ye strInirvANaM prati vipratipadyante ta evaM | vAcyAH-iha khalu yasya yatrAsambhavo na tasya tatra kAraNAvaikalyaM, yathA siddhazilAyAM zAlyaGkarasya, asti ca tathAvidhastrISu mukteH kAraNAvaikalyaM, na cAyamasiddho heturyato'syAsiddhatvaM kiM strINAM puruSebhyo'pakRSyamANatvenAhokhinnirvANasthAnAdyaprasiddhatvena nirvANasAdhakapramANAbhAvena vA ?, tatra yadi tAvat puruSebhyo'pakRSyamANatvena tadA tat kiM samyagdarzanAdiratnatrayAbhAvena viziSTasAmarthyAsattvena puruSAnabhivandyatvena smAraNAdyakartRtvenAmaharddhikatvena | mAyAdiprakarSavattvena veti vikalpAH, tatra na tAvatsamyagdarzanAdiratnatrayasyAbhAvena yatastasyAsau kimaviziSTasya prakarSaparyantaprAptasya vA?, yadyaviziSTasya tadA kimiyaM cAritrasthAsambhavenota jJAnadarzanayostrayANAM vA?, yadi cAritrasyAsambhavena tadA so'pi kiM sacelatvena strItvasya cAritravirodhitvena mandatvena mandasattvatayA vA ?, yadi sacelatvena 3 tadA celasyApi cAritrAbhAvahetutvaM paribhogamAtreNa parigraharUpatvena vA?, yadi paribhogamAtreNa tadA tatparibhogo'pi hai tAsAM tatparityAgAzaktatvena gurUpadiSTatvena vA ?, na tAvattatparityAgAzaktatvena yataH-"prANebhyo nAparaM priyam" // 678 // dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ %%%%%AXXX atha ca tAnapi tyajantya etA dRzyante, atha gurUpadiSTatvena tathA sati gurUNAmapi cAritropakAritvena tAsA tadupadezaH anyathA vA ?, yadi cAritropakAritvena kiM na puruSANAmapi ?, athAbalA evaitA balAdapi puruSaiH paribhujyanta iti tadvinA tAsAM cAritravAdhAsambhavo na puruSANAmiti na teSAM tadupadezaH, uktaM ca-"vastraM vinA na caraNaM tAsAmityahatIcyata / vinA'pi puMsAmiti nyavAryate"ti, evaM sati na celAcAritrAmAvastadupakAritvAttasya, tathAhi-yadyasyopakAri na tattasyAbhAvahetuH, yathA ghaTasya mRtpiNDAdi, upakAri coktanItyA cAritrasya celam, athAnyatheti pakSaH, ayamapi na kSamo, yato'sau celasya cAritraM pratyaudAsInyena bAdhakatayA vA 1, na cedamasminnubhayamapyasti, puruSAbhibhavarakSakatvena tasya tAsu tadupakAritayA anantaramevoktatvAt, nApi celasya parigraharUpatvena cAritrAbhAvahetutvaM, yato mUchaiva parigraha itIhaiva parISahAdhyayane nirNItaM, yadi ca celasya parigraharUpatA tadA tathA|vidharogopasargAdiSu puruSANAmapi celasambhave cAritrAbhAvena muktyabhAvaH syAt, uktaM ca-"arzIbhagandarAdiSu gRhItacIro yatina mucyeta / upasarge vA cIre" ityAdi, kiJca-celasya parigraharUpatve-"Ame tAlapalaMbe bhinne abhinne vA No kappai NiggaMthINaM pariggahittae vA" ityAdi nirgranthyA vyapadezazcAgame na zrUyeta, ato na sacelatvena cAritrAsambhavaH, nApi strItvasya cAritravirodhitvena yato yadi strItvasya cAritravirodhaH syAttadA'vizeSeNaiva tAsAM prajAjanaM niSedhyeta, na ta vizeSeNa, yathocyate-"gambhiNI bAlavacchA ya, pavAveuM na kappaI"tti, nApi For Personal & Private Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 679 // mandasattvatayA, yataH sattvamiha vratatapodhAraNaviSayameSitavyam, anyasyAnupayogitvAt, tacca tAkhapyanalpaM sudurdhara - zIlavatISu saMbhavati, uktaM ca - " brAhmI sundaryAryArAjImatI candanAgaNadharAdyAH / api devamanujamahitA vikhyAtAH | zIlasattvAbhyAm // 1 // " ato na cAritrAsambhavena viziSTaralatrayasyAbhAvaH, itthaM ca cAritrasambhave siddha eva jJAnadarzanasambhavaH, tatpUrvakatvAttasya, uktaM hi - "pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH" iti, tadabhAvapakSo'pi nAzrayaNIyaH, trayAbhAvapakSastvevaM tritayasiddhAvanavasara eva dRzyante ca sampratyapi tritayamabhyasyantyastAH, uktaM ca"jAnIte jinavacanaM zraddhatte carati cAryikA'zavalam" iti atha prakarSaparyantaprAptasyAbhAvaH evaM tarhi tasyApya - bhAvaH kiM kAraNAbhAvena virodhisambhavena vA ?, na tAvatkAraNAbhAvena, aviziSTaratnatrayAbhyAsasyaiva tannibandhatvenAgame'bhidhAnAt tasya ca strISyanantarameva samarthitatvAt nApi virodhisambhavena, tasyAsmAdRzAmatyantaparokSatvena | kenacidvirodhAnirNayAditi na ratnatrayAbhAvena strINAM puruSebhyo'pakRSyamANatvam, atha viziSTasAmarthyAsattvena, idama| pi kathamiti vAcyaM ?, kiM tAvad asasamanarakapRthvIgamanatvenAho khidvAdAdilabdhirahitatvenAlpazrutatvenAnupasthApyatApArAJcitakazUnyatvena vA ?, tatra na tAvadasaptamanarakapRthvIgamanatvena, yato'tra kiM saptamanarakapRthvIgamanAbhAvo yatraiva janmani tAsAM muktigAmitvaM tatraivocyeta sAmAnyena vA 1, tatra yadyAdyo vikalpastadA puruSANAmapi yatra janmani | muktigAmitA na tatraiva saptamapRthvIgamanamiti teSAmapi muktayabhAvaprasaGgaH, atha sAmAnyena, atra cAyamAzayo - yathA For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti 0 36 // 679 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| "cheDiM ca itthiyAo macchA maNuyA ya sattamI puDhavIM" ityAgamavacanAtpuruSANAmeva saptamanarakapRthvIgamanayogya-11 karmopArjanasAmarthya na strINAmityadhogatau puruSatulyasAmarthyAbhAvAdUrdhvagatAvapi tAsAM tadabhAvo'numIyate tatastAsAM / puruSebhyo'pakRSyamANateti, tadapyayuktaM, yato yeSAmadhogatI tulyasAmarthyAbhAvasteSAmUrdhvagatAvapyanena bhAvyamiti na niyamo'sti, tathAhi-samucchimabhuyagakhagacauppayasappitthijalacarehito / sanarehito sattasu kamovavajaMti hai| naraesu // 1 // " iti vacanAdbhujagacatuSpatsarpakhagajalacaranarANAmadhogatAvatulyaM sAmarthya mUrddhagatau tu "sannitirikkhehiMto sahassAraMtiesu devesu / uppajaMti paresuvi samvesuvi mANusehiMto // 1 // " iti vacanAdeSAmAsahasArAntopapAtAtulyameva sAmarthyam , uktaM ca-"viSamagatayo'pyadhastAdupariSTAttulyamAsahasrAram / gacchanti ca tirynycstddhogtyuuntaa'hetuH||3||" ato nAsaptamanarakapRthvIgamanatvena viziSTasAmarthyAsattvam, atha vAdAdilabdhirahitatvena, tadapyacAru, yato yadi vAdAdilabdhimattvena viziSTasAmarthya vyAptamupalabdhaM bhavettatastanivRttau tasya nivRttiH syAt, na caivam , anayorvyApyavyApakabhAvasya kvacidanizcayAt , alpazrutatvaM tu muktyavAptyA'numitavizipTasAmathyApatuSAdibhiranaikAntikamityanudghopyameva, yadapyanupasthApyatApArAzcitakazUnyatvenetyucyate, tadapyayuktaM, 1 SaSThIM ca niyo matsyA manujAzca saptamI pRthvIm / 2 samUchimabhujaparisarpakhacaracatuSpadasarpastrIjalacarebhyaH / samanuSyebhyaH saptasu kramAdupapadyante narakeSu // 2 // 3 saMjJitiryagbhyaH sahasrArAntikeSu deveSu / utpadyante pareSvapi sarveSvapi mnussyebhyH|| 3 // . For Personal & Private Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 680 // iti tAtvaM gaNadharANAzAsAM tebhyo'pa yato na taniSedhAdviziSTasAmarthyAbhAvaH pratIyate, yogyatApekSo hi citraH zAstre vizuddhadhupadezaH, yaduktam-"saMvarani- jIvAjIva jararUpo bahuprakArastapovidhiH zAstre / rogacikitsAvidhiriva kasyApi kathaJcidupakArI // 1 // " yacca puruSAnabhi vibhakti vandyatvaM heturuktaH tadapi sAmAnyena guNAdhikapuruSApekSaM vA?, yadi sAmAnyena tadA'siddhatAdoSaH, tIrthakarajana-5 nyAdayo hi zakrAdibhirapi praNatAH kimaGga zeSapuruSaiH ?; guNAdhikapuruSApekSaM cedgaNadharA api tIrthakRdbhirnAbhivandhata iti teSAmapyapakRSyamANatvam, atha tIrthazabdasyAdyagaNadharAbhidhAyitvAttIrthapraNAmapUrvakatvAccAIddezanAyA asiddhameva tadanabhivandyatvaM gaNadharANAm, evaM tarhi cAturvarNasaGghasyApi tadabhidheyatvAttadantarbhAvAca strINAmahadbhirapi vandyatve kathaM puruSAnabhivandyatvena tAsAM tebhyo'pakRSyamANatvam ?, atha smAraNAdyakartRtvena, evaM sati samAne'pi ratnatraye ziSyAcAryayorAcAryasyaiva muktiH syAnna ziSyasya, smAraNAdyakartRtvena tasya tato'pakRSyamANatvAt , na caitadAgamikaM, caNDarudrAdyAcAryaziSyANAmAgame niHzreyasazravaNAt , athAmaharddhikatvena strINAM puruSamyo'pakRSyamANatvaM, tathA sati praSTavyo'si-kimAdhyAtmikImRddhimAzritya bAhyAM vA?, tatra na tAvadAdhyAtmikImuktanyAyato ratnatrayasya tAsAM samarthitatvAt, nApi bAhyAm, evaM hi mahatyA tIrthakarAdilakSamyA gaNadharAdayazcakradharAdilakSmyAzcetarakSa- // 680 // (re'kSa)triyAdayo na bhAjanamiti teSAmapyamaharddhikatvenApakRSyamANatvAnmuktikAraNavaikalyaprasaGgaH, yadapi mAyAdiprakarSavattvenetyucyate, tadapyasat , tasyobhayorapi tulyattvena darzanAdAgame ca zravaNAt , zrUyate hi caramazarIriNAmapi / For Personal & Private Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAradAdInAM mAyAdiprakarSavattvam , ato na tAsAM puruSebhyo'pakRSyamANatvena kAraNAvaikalyasya hetorasiddhatA, yadapi nirvANasthAnAdyaprasiddhatvenetyuktaM, tadapyasAdhakaM, yato na nirvANasthAnAdiprasiddhiH kAraNAvaikalyasya kAraNaM vyApakaM vA yena tannivRttau tasya nivRttiH, athA''ttha yadi strINAM muktikAraNAvaikalyamabhaviSyat muktirapyudapatsyata, tathA ca tatsthAnAdiprasiddhirapIti, naivaM, tatsthAnAdiprasiddhiM prati mukteravyabhicAritvAbhAvAt, anyathA hi puruSANAmapi yeSAM muktisthAnAdhaprasiddhisteSAM tadabhAvaprasaGgaH, arthatatsAdhakapramANAbhAvena prakRtahetorasiddhatA, tatrApi tatsAdhakapramANasya kiM pratyakSasyAnumAnasyAgamasya vA ?, tatra yadi pratyakSasya tadA kiM vasambandhinaH sarvasambandhino vA ?, khasambandhino'pi kiM bAhyaM yadyathoditapratyupekSaNAdirUpaM kAraNAvaikalyaM tadviSayasya yadivA''ntaraM yaccAritrAdipariNAmAtmakaM tagocarasya ?, na tAvadAdyasya, strISvapi yathoditapratyupekSaNAderasUNavidhAnasyekSaNAt, atha dvitIyasya tadA tadabhAvasyAgdRzAM puruSeSvapi samAnatvAtteSAmapi kAraNAvaikalyasyAsiddhiprasaGgaH, sarvasambandhinastu pratyakSasyAsarvavidA sattvenAsattvena (vA) kvacinnizcetumazakyatvAt , tadabhAvena prakRtahetorasiddhatetyanudghoSyameva, athAnumAnasya, tadapyasat, tadabhAvasya puruSeSvapi samAnatvAt , na hyAgdRzAM strISu puruSeSu vA tattvatastadavyabhicAri liGgamasti yenAnumAnaM syAt, athAstyeva puruSeSvanumAnaM, tathAhi-yadutkarSApakarSAbhyAM yasyApakarSotkarSoM tasyAtyantApakarSe tadatyantotkarSavadRSTaM, yathA'napaTalApagame savitRprakAzaH, rAgAdyutkarSApakarSAbhyAmapakarSotkarSavacca cAritrAdi, na ca rAgAdyapaca BARASAROKAR For Personal & Private Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 681 // yaprakarSasyAsambhavo yato yatprakRSyamANahAnikaM tatkvacitsambhavihAniprakarSaniSTamapi dRSTaM yathA hemani kAlikAkihAdi, prakRSyamANahAnayazca rAgAdayaH, tathaiva teSAM prANiSu pratItatvAt nanvetatstrISvapi samAnamiti, nApyAgamasya tasya | prastutasyApi sAkSAtstrInirvANAbhidhAyitvenArthatastatkAraNAcaikalyasAdhakatvAt na ca strIzabdasyAnyArthatvaM parikalpanIyaM taddhi lokarUDhitaH AgamaparibhASAto vA bhavet ?, na tAvallokarUDhitaH, loke hi yasminnarthe yaH | zabdo'nvayavyatirekAbhyAM vAcakatvena dRzyate sa tasyArtho, yathA gavAdizabdAnAM sAstrAdimadAdayo, na ca strIzabdasya | stanAdimadAkAramarthamantareNAnyasyAnvayavyatirekAbhyAM vAcyatvena pratItirasti, uktaM ca- "stanajaghanAdivyaGgaye strIzabdo'rthe na taM vihAyaiSaH / dRSTaH kvacidanyatra tvagnirmANavakavadvauNaH // 1 // " iti nApyAgamaparibhASAto yato | nAgame kacitstrIzabdasya paribhASito'rtho yathA vyAkaraNe 'vRddhirAdaiji' (pA0 1-1 - 1 ) ti vRddhizabdasyAdaicau, dRzyate | cAgame'pi lokarUDha evArthe strIzabdaH "itthIo jaMti chaTThi" ityAdau, na ca tatrApyarthAntaraparikalpanA, bAdhakaM vinA tadanupapatteH, uktaM ca- "paribhASito na zAstre manujIzabdo'tha laukiko'dhigataH / asti ca na tatra bAdhA strInirvANaM tato na kutaH ? // 1 // " atha dRSTa evAgame puruSAbhilASAtmani vedAkhye bhAve strIzabdaH, idamapi kuto nizcitaM ?, kiM tAvatstrIzabda itizabdazravaNamAtrAtstrItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAbhidhAnato vA 1, na tAvatstrIveda iti zravaNamAtrata iti yuktaM, yadIha strI cAsau vedazva strIveda iti samAnAdhikaraNasamAso bhavettadA strIzabdasyArthAntare For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 // 681 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4%A4 vRttirbhavet , tatsadbhAvazca bAdhakAmAvena vA kalpyeta samAsAntarAbhAvena vA ?, na tAvad bAdhakAbhAvena, tatra hi || strIzabdasya puruSAbhilASAtmako bhAva evArtho bhavet , tathA ca strInirvANasUtre-kiM sa eva sAkSAdarthastadupalakSitaM vA zarIra ?, yadi sa eva tadA kiM tadaiva tadbhAvo vivakSyate bhUtapUrvagatyA vA?, tatra yadi tadaiva tadA nirvANAvasthAyAmapi / vedasambhavo, na caitadAgamikam , atha bhUtapUrvagatyA tadA devAdInAmapi nirvANaprAptiH, tathA ca "suraNAraesu cattA-2 dAri hoti" ityAdyAgamavirodhaH, teSvapi bhUtapUrvagatyA caturdazaguNasthAnasambhavAt, atha tadupalakSitaM [vA] puruSazarIraM tadA'sau tadupalakSaNaM tatra niyatavRttiraniyatavRttiA ?, yadi niyatavRttistadA''gamavirodhaH, parivarttamAnatayaiva purupazarIre vedodayasya tatrAbhidhAnAt, na cAnubhavo'pyevamasti, athAniyatavRttiH kathamasau tadupalakSaNam ?, athaivaM rUpamapi gRhAdiSu kAkAdyupalakSaNamIkSyata ityatrApi tathocyate, evaM sati strIzarIre'pi kadAcitpuruSavedasyodayasadambhavAt strINAmapi nirvANApattiH, yathA hi puruSANAM bhAvataH strItvamevaM strINAmapi bhAvataH puruSatvasambhavo'sti, bhAva eva ca mukhyaM muktikAraNaM, tathA ca yadyapakRSTenApi strItvena puruSANAM nirvANamevamutkRSTena bhAvapuruSatvena strINA mapi kiM na nirvANam ? iti, na ca samAsAntarAsambhavena strIveda ityatra samAnAdhikaraNasamAsakalpanaM, striyA vedaH TU strIveda iti SaSThIsamAsasyApi sambhavAt, na cAsya strIzarIrapuruSAbhilASAtmakavedayoH sambandhAbhAvenAyuktatvamiti 1 suranArakeSu catvAri bhavanti (guNasthAnAni) CAREERSIC 5 -A5 % For Personal & Private Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jIvAjIva vibhaktiH bRhadvRttiH // 682 // RRRRRAAK vAcyaM, yatastayoH sambandhAbhAvaH kiM bhinnakarmodayarUpatvena puruSavatstriyA api striyAM pravRttidarzanena vA ?, na tAva- dbhinnakarmodayarUpatvena, bhinnakarmodayarUpANAmapi paJcendriyajAtyAdInAM devagatyAdInAM ca sadA sambandhadarzanAt, nApi puruSavatstriyA api striyAM pravRttidarzanena, iyaM hi puruSAprAptau khavedodayAdapi saMbhavatyeva, uktaJca-"sA khakavedAttiryagvadalAme mattakAminyAH" iti, atha strItvasya palyazatapRthaktvAvasthAnAbhidhAnAdevamucyate, idamapi na sundaraM, tatra strItvAnubandhasya vivakSitatvAt , saMbhavati hi khyAkAravicchide'pi tatkAraNakarmodayAvicchedaH, tadavicchedAca puMstvAdyavyavadhAnena punaH strIzarIragrahaNamiti, kiJca-"maNuyagaIe caudasa guNaThANANi hoti" tathA paMciMdiesu guNaThANANi huMti caudasa' tathA 'caudasa tasesu guNaThANANi huMti' tathA 'bhavasiddhigA va savvaTThANesu hoti" ityAdi strIzabdarahitamapi pravacanaM strInirvANe pramANamasti, strINAmapi puMvanmanuSyagatyAdidharmayogAt, atha sAmAnyaviSayatvAnnedaM strIvizeSe pramANam , evaM sati puruSANAmapi vizeSarUpatA'sti na vA?, na tAvannAsti, manuSyagativizeSarUpatvAtteSAm , athAsti vizeSarUpatA, tathA sati teSvapi kathametatpramANaM?, yathA ca teSu pramANaM tathA kiM na strISvapIti ?, atha puruSeSveva tadarthavaditi strISu tasyApravRttiH, evaM sati kiM na viparyayakalpanApi, na caivamaparyAptakamanuSyAdInAM devanArakatirazcAM ca nirvANaprasaGgaH, teSAmetadvAkyAviSayatvAt, etadaviSayatvaM cApavAdaviSayatvAt , uktaM hi-"apavAdaviSayaM parihatya utsargaH pravarttate" iti, apavAdazca-"micchAdiTThI apaja // 682 // Jain Education Internal anal For Personal & Private Use Only w
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAttage' tathA 'suranAraesu hoti cattAri tiriesu jANa paMceva" ityAdirAgamaH, Aha ca-"manujagatI santi guNA-II zcaturdazetyAdyapi pramANaM syAt / puMvatstrINAM siddhau nAparyAptAdivadvAdhA // 1 // " iti kRtaM vistareNa / samprati siddhAnevAvagAhanAtaH kSetratazcAha-utkRSTA-sarvamahatI cAsau avagAhante'syAM jantava ityavagAhanA ca-zarIramutkRSTAvagAhanA paJcadhanuHzatapramANA tasyAM siddhAH 'caH' samuccaye 'jahanna majjhimAi yatti avagAhanAyAmiti prakramAtpratyekaM yojyate tataH 'jaghanyAvagAhanAyAM' dvihastamAnazarIrarUpAyAM siddhAH 'madhyamAvagAhanAyAM ca' ukta rUpotkRSTajaghanyAvagAhanAntarAlavarttinyAM siddhAH 'Urddha'mityU loke merucUlikAdau siddhAH, saMbhavati hi tatrApi hai keSAJcitsiddhapratimAvandanAdyarthamupagatAnAM cAraNazramaNAdInAM muktyavAptiH, "adhazca' adholoke'rthAdadholaukikagrAmarUpe'pi siddhAH, 'tiriyaM ca'tti 'tiryagloke ca' arddhatRtIyadvIpasamudrarUpe tatrApi kecit 'samudre' jaladhau siddhAH 'jale ca' nadyAdisambandhini siddhAH, bhUbhUdharAdyazeSAspadopalakSaNametat, arddhatRtIyadvIpasamudreSu hi na kvacinmuktyahai vAptiniSedha iti sUtrArthaH // itthaM strIsiddhAdInabhidadhatA strItvAdiSu siddhisambhava uktaH, samprati tatrApi ka| kiyantaH siddhyanti ? ityAzaGkayAha dasa ya napuMsaesuM, vIsaM itthiyAsu ya / purisesu ya aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhaI // 52 // cattAri ya gihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhaI // 53 // ukosogAhaNAe u, For Personal & Private Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhaddhRttiH // 683 // MUSICAS sijhaMte jugavaM duve / cattAri jahannAe, javamajjhahuttaraM sayaM // 54 // cauruhuloe ya duve samudde, tao jale jIvAjIva vIsamahe taheva / sayaM ca aTThattara tiriyaloe, samaeNegeNa u sijjhaI dhuvaM // 55 // vibhaktiH __'daza' dazasaGkhyAzcazabda uttarApekSayA samuccaye 'napuMsakeSu' varddhitacirpitAdiSu viMzatiH 'itthIyAsu yatti strISu ca puruSeSu cASTabhiradhikaM zatamaSTazataM 'samayena' avibhAgakAlarUpeNa 'ekena' ekasaGkhayena, prakRtyAditvAttRtIyA, 'siyati' niSThitArtha bhavati, catvAro gRhiliGge'nyaliGge dazaiva ca, khaliGgena cASTazataM samayenakena sidhyati / 'utkRTAvagAhanAyAM tu' uktarUpAyAM sidhyataH 'yugapat' ekakAlaM 'dvau' dvisaGkhyau 'catvAraH' catuHsaGkhyAH 'jahannAe'tti jaghanyAvagAhanAyAM "javamajjhatti yavamadhyamiva yavamadhyA-madhyamAvagAhanA tasyAm 'aSTottaraM zatam' aSTottarazatasaGkhyAH , yavamadhyatvaM caiSAM madhyamAvagAhanAyAmutkRSTajaghanyAvagAhanayormadhyavarttitvAt , tadapekSayA ca bahutarasaGkhyAtvena sthUlatayaiva bhAsamAnatvAditi bhAvanIyamiti / catvAra Urddhaloke ca dvau samudre trayo jale viMzatiH 'adhaH' ityadholoke 'tathaiva' tenaiva prakAreNa zataM ca 'aSTottaram' aSTAdhikaM tiryagloke samayenakena tu siddhyati, tuzabdazcazabdazca kvacitpUraNe kvacicca punararthe vyAkhyeyaH / etatsUtrasthAne cAnye sUtradvayamitthaM paThanti-"cauro uDalogami, // 683 // vIsapahuttaM ahe bhave / sayaM aTThottaraM tirie, egasamaeNa sijjhaI // 1 // duve samudde sijhaMtI, sesajalesu tato / jnnaa| esA u sijjhaNA bhaNiyA, pubvabhAvaM paDuca u // 2 // " etaca vyAkhyAtaprAyameveti sUtracatuSTayAthaiH // itthaM SES For Personal & Private Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSS RESEARCARE pUrvabhAvaprajJApanIyanayApekSayA'nekadhA siddhAnabhidhAya samprati pratyutpannabhAvaprajJApanIyanayApekSayA teSAmeva pratighAtAdipratipAdanAyAha kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA piddiyaa| kahiM budi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI // 15 // ___ aloe paDihayA siddhA, loyagge ya paiTThiyA / ihaM budiM caittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhaI // 56 // 'keti kasmin 'pratihatAH' skhalitAH, ko'rthaH 1-niruddhagatayaH, siddhAH, tathA 'ka' kasmin siddhAH 'pratiSThitAH' sAdyaparyavasitaM kAlaM sthitAH, anyacca-kka 'vundi' zarIraM tyaktvA kutra gatvA 'sijjhaitti vacanavyatyayAt 'siyanti' niSThitArthA bhavanti / etatprativacanamAha-'aloke' kevalAkAzalakSaNe 'pratihatAH' skhalitAstatra dharmAstikAyasyAbhAvena teSAM gaterasambhavAt, uktaM ca-"tato'pyUddha gatisteSAM, kasmAnAstIti cenmatiH / dharmAstikAyasyAbhAvAt, sa hi heturgateH prH|| 1 // " tathA 'lokAgre ca' lokasyopari vibhAge 'pratiSThitAH' sadA'vasthitAH, Aha-Urddha gamanAbhAve'pyadhastiryagyA gamanasambhavena kathaM teSAM tatra pratisthAnam ?, ucyate, kSINakarmatvAtteSAM, karmAdhInatvAcAdhastiryaggamanayoH, taduktam-"adhastiryagathor3e ca, jIvAnAM karmajA gatiH / Urddhameva tu tAddhAd , bhavati kSINakarmaNAm ||1||"'ihe' tyanantaraprarUpite tiryagulokAdau 'bundi' zarIraM tyaktvA 'tatra' iti lokAgre gatvA 'sijjhati'tti sidhyati, gatveti ca mukhaM vyAdAya svapitItyAdivatktvApratyayaH, pUrvAparakAlavibhAgaskhehAsambhavAt, yatraiva hi For Personal & Private Use Only im.jainelibrary.org
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 684 // RECRUARCASSAGARLICACA samaye bhavakSayastasminneva mokSastatra gatizceti, Aha ca bhagavAn vAcaka:-"dravyasya karmaNo ydutpttyaarmbhviityH| jIvAjIva samaM tathaiva siddhasya, gtimokssbhvkssyaaH||1||" iti sUtradvayArthaH // lokAgre gatvA siddhAntItyuktaM, lokAgraM ceSattA vibhaktiH gbhArAyA uparIti yAvati pradeze'sau yatsaMsthAnA yatpramANA yadvarNA ca tadabhidhAnAyAha vArasahiM joyaNehiM, savvahassuvariM bhave / IsIpanbhAranAmA u, puDhavI chattasaMThiyA // 57 // paNayAla sayasahassA, joaNANaM tu AyayA / tAvaiyaM ceva vicchinnA, tiguNo sAhiya (tasseva) priro||58|| aTThajoyaNabAhallA, sA majjhami viyaahiyaa| parihAyaMtI carimaMte, macchIpattAu taNuyayarI // 59 // | [ajuNasuvannagamaI, sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANayachattayasaMThiyA ya bhaNiyA jiNavarehiM ] saMkhaMkakuMdasaMkAsA, paMDurA nimmalA subhA // dvAdazabhiryojanaiH prakRtyAditvAttRtIyA 'sarvArthasya' sarvArthanAmno vimAnasya 'upari' UrdhvaM bhavet' syAt ISatprAgbhAreti / 8|nAma yasyAH sA ISatprAgbhAranAmA, 'ano bahuvrIhe' (pA04-1-12) riti niSedhAnnAntatve'pi DAp na bhavati, TU ISadAdinAmopalakSaNaM caitat , anekanAmadheyAbhidheyatvAttasyAH, uktaM hi-"IsIti vA IsIpabbhArA i vA taNui vA // 8 // taNutaNutIti vA siddhIti vA siddhAlaeti vA muttI ti vA muttAlaeti vAloyaggei vA loyaggathUmiyAi vA loyapa Join Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbaryo
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ rivujhaNAti vA sabapANabhUyajIvasattasuhAvahAti ve" tyAdi, 'pRthvI' bhUmizchatram-AtapatraM tatsaMsthitamiva saMsthitaM- saMsthAnamasyA iti chatrasaMsthitA, iha ca vizeSAnabhidhAne'pyuttAnamevedaM gRhyate, Aha yato bhagavAn bhadrabAhuH-"uttANayachattayasaMThiyAu bhaNiyAu jiNavarehiMti" / paJcacatvAriMzacchatasahasrAn yojanAnAM 'tu' pUraNe 'AyatA' dIrghA tAvaiyaM ceva'tti tAvatazcaiva prakramAcchatasahasrAn 'vistIrNA' vistarato'pi, paJcacatvAriMzacchatasahasrapramANeti bhAvaH / / triguNaH 'tasseva'tti prAgvat 'tasmAda' uktarUpAdAyAmAt 'parirayaH' paridhiH, iha ca triguNa ityabhidhAne'pi vizepAdhikyaM draSTavyaM "savaM vaTai tiguNaM savisesa'miti vacanAt, anyathA hi paJcatriMzallakSAdhikayojanakoTirevaitatparimANaM syAt , tathA ca sUtrAntaravirodho, yatastatroktam-"egA joyaNakoDI bAyAlIsaM bhave sayasahassaM / tIsaM ceva sahassA do ceva sayA auNapannA // 1 // " iti, paThanti ca-'tiuNasAhiyapaDirayaM'ti / aSTau-aSTasaGkhyAni yojadAnAni bAhalyaM-sthaulyamasyA ityaSTayojanabAhalyA 'se' tIpatprAgbhArA, kiM sarvatrApyevam ? ityAha-'madhye' madhyapra deze vyAkhyAtA, kimityevam ? ata Aha-pari-samantAddhIyamAnA parihIyamAnA 'caramaMte'tti 'caramAnteSu' sakaladigbhAgavartiSu paryantapradezeSu makSikAyAH patraM-pakSo makSikApatram , apizabdasya gamyamAnatvAttasmAdapi tanutarI 31 atiparikRzetiyAvat , hAnizcAtra vizeSAnabhidhAne'pi pratiyojanamaGgulapRthaktvaM draSTavyA, tathA cAnyatrAvAci1 ekA yojanAnAM koTI dvAcatvAriMzat bhaveyuH zatasahasrANi / triMzadeva sahasrANi dve eva zate ekonapaJcAzat // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 685 // "gaMtUNa joyaNaM tu parihAyai aMgulapuhuttaM" ti / atra ca kecitpaThanti - " ajjuNasuvannagamaI sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANagachattagasaMThiyA ya bhaNiyA jiNavarehiM // 1 // " tatra cArjunaM - zuklaM tacca tatsuvarNakaM cArjunasuvarNakaM tena nirvRttA'rjuna suvarNakamayI 'sA' itISatprAgbhArA 'nirmalA' khacchA, kimupAdhivazataH ? ityAha- 'khabhAvena' kharUpeNa | uttAnakam - UrddhamukhaM yacchatrameva chatrakaM tatsaMsthitA ca ' bhaNitA' uktA jinavaraiH, prAkrU sAmAnyatazchatrasaMsthitetyu - | tamiha tUttAnatvaM tadvizeSa ucyata iti na paunaruktyam / zaGkhAGkakundAni - pratItAni tatsaGkAzA - varNatastAdRzI ata eva 'paMDure 'ti 'pANDurA' zvetA 'nirmalA' niSkalaGkA 'zubhA' atyantakalyANAvahA 'sukhA vA' sukhahetutveneti sArddhasUtratrayarthaH // yadIdRzI sA pRthvI tataH kimityAha Ae jo tatto, loyaMto u viyAhio // 60 // 'sItAyAH' sItAbhidhAnAyAH pRthivyA uparIti zeSaH, yojane 'tataH' iti tasyA uktarUpAyAH 'lokAntaH' lokaparyantaH 'tuH' pUraNe vyAkhyAta iti sUtrArddhArthaH // nanu yadi yojane lokAntastatkiM tatra sarvatra siddhAstiSThantyutAnyathA ? ityAha 1 gatvA yojanaM tu parihIyate 'Ggula pRthaktvaM For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti 0 36 1192411
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ joaNassa u jo tattha, koso uvarimo bhave / tassa kosassa chanbhAe, siddhANogAhaNA bhave // 6 // yojanasya 'tuH' vAkyAlaGkAropanyAse yaH 'to' tyevaM vyavasthite subbyatyayena vA 'tattha'tti 'tasya' ipatprAgbhAroparivartinaH paThanti ca-'tassa'tti, 'krozaH' gavyUtam 'uvarima'tti uparivartI bhavet 'tasyeti prakrAntasya krozasya |'SaDAge' satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuHzatatritayarUpe siddhAnAm 'avagAhanA' avasthitirbhavediti sUtrArthaH // avagAhanA ca tatazcalanasambhave'pi paramANvAdInAmivaikAdipradezeSu bhavedata Aha-tattha sUtram / kecidanantarasUtrottarArddhamadhIyate-'kosassavi ya jo tattha, chabbhAgo uvarimo bhavetti spaSTaM / tatra ca kim ? ityAhatastha siddhA mahAbhAgA, logaggaMmi pitttthiyaa| bhavappavaMcaummukkA, siddhiM varagaI gayA // 62 // 'to' tyanantaramupadarzitarUpe 'siddhAH' uktarUpAH 'mahAbhAgAH' atizayAcintyazaktayo lokAgre 'pratiSThitAH' sadAvasthitAH, etaca kutaH1 ityAha-bhavA-narakAdayasteSAM prapaJco-vistarastenonmuktAH-tyaktAH santaH 'siddhiM' siddhinAmnI varA cetaragatyapekSayA gatizca gamyamAnatayA varagatistAM gatAH-prAptAH, ayamAzayaH-bhavaprapaJca eva-calane hetuH sA ca siddhAnAM nAstIti kutasteSAM tatsambhavaH ? iti sUtrArthaH // tatra gatInAM kasya kiyatyavagAhanA ? ityAha usseho jassa jo hoi, bhavaMmi caramaMmi u / tibhAgahINA tatto ya, siddhANogAhaNA bhave // 63 // 'utsedhaH' ucchyaH prakramAccharIrasya 'jassa'tti 'yeSAM siddhAnAM 'yaH' iti yatparimANo bhavati 'bhave' janmani 'carama Jain Education Inter nal For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya paryantavartini 'tu' vizeSaNe idamapi prAgbhAvaprajJApanIyanayApekSayeti vizeSayati, 'tribhAgahInA'tribhAgonA 'tatazceti / jIvAjIva tataH punazcaramabhavotsedhAtsiddhAnAM yattadornityAbhisambandhAtteSAmavagAhante'syAmiti avagAhanA-svapradezasannicitiH, bRhadvRttiH nizcayAbhiprAyeNa sarvasya svaniSThatvAt, iyaM ca zarIravivarApUraNata etAvatItyavagantavyam, uktaM hi-"dehatibhAgo // 686 // jhusiraM tatpUraNato tibhAgahINa"tti, iti sUtrArthaH // etAneva kAlataH prarUpayitumAha egatteNa sAiyA, apajjavasiyAvi ya / puhutteNa aNAiyA, apajjavasiyAvi ya // 64 // ___ 'ekatvena' asahAyatvena vivakSitAH sAdikA aparyavasitA api ca, yatra hi kAle te siyanti sa teSAmAdirasti na tu kadAcinmukterbhasyantIti na paryavasAnasambhavaH 'pRthaktvena' mahattvena bahuttvena sAmastyApekSayetiyAvat, kimityAhaanAdikA aparyavasitA api ca, na hi kadAcitte nAbhUvan na bhaviSyanti ceti sUtrArthaH // sampratyeSAmevopAdhinirapekSaM kharUpamAha arUviNo jIvaghaNA, nANadaMsaNasanniyA / aulaM suhasaMpattA, uvamA jassa natthi u|| 35 // hai rUpiNaH-uktanyAyena rUparasagadhasparzavantaH tadviparItA arUpiNasteSAM rUpAdyabhAvAt , uktaM hyAgame-"se Na kiNhe // 18 // paNa nIle" ityAdi, jIvAzca te satatopayuktatayA ghanAzca-zuSirapUraNato nirantaranicitapradezatayA jIvadhanA gamaka 1 dehavibhAgaH zuSiraM tatpUraNAt tribhAgahIneti CRECORRECESSAGASARS For Personal & Private Use Only JainEducational
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ GANGACAAAAKASARA tvAdvizeSaNasya paranipAtaH jJAnadarzane uktarUpe te eva sajJA-samyagbodharUpA saJjAtaiSAmiti tArakAderAkRtigaNavAditaci jJAnadarzanasajJitAH-jJAnadarzanopayogavanto na vidyate tuleva tulA-iyattA paricchedaheturasyeti atulama. aparimitatvAta , uktaM hi-"siddhassa suho rAsI sabaddhApiMDito jai hvejaa| so'NaMtavaggabhaito sabAgAse na maaijaa||1||" iti, sukhaM-zarma samityekIbhAvena duHkhalezAkalaGkitatvalakSaNena prAptAH, sukhameva punarvizinaSTiupamA yasya 'nAsti tu' na vidyata eva, yaduktam-"loke tatsadRzo hyarthaH, kRtsne'pyanyo na vidyate / upamIyeta tayena, tasmAnnirupamaM smRtam // 1 // " na ca viSayAbhAvatastatra sukhazabdAbhidheyAbhAva evetyAzaGkanIyaM, caturarthatvAttasya, uktaM hi-loke catubihArtheSu, sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanA'bhAve, vipAke mokSa eva ca // 1 // sukho vahniH sukho vAyurviSayeSviha kathyate / duHkhAbhAve ca puruSaH, sukhito'smIti manyate // 2 // puNyakarmavipAkAca, sukhamiSTe ndriyArthajam / karmaklezavimokSAca, mokSe sukhamanuttamam // 3 // " tatazca mokSasyaiva tatra sukhazabdAbhidheyatvAdasambhava hai evAzaGkAyAH, iha ca jIvaghanA ityanena saugatAbhimatamabhAvarUpatvaM mukteH uttaravizeSaNadvayena ca 'sukhaduHkhabuddhIcchA dveSaprayatnadharmAdharmasaMskArA navAtmaguNAsteSAmatyantocchittiniHzreyasamiti vacanAdacetanatvAsukhitve ca siddhasya naiyAyikAdyabhimate nirAkurute, abhAvarUpatve hi mukterarthakriyAsAmarthyalakSaNatvAdvastuno'ntyakSaNasya kSaNAntarAjananA 1 siddhasya sukharAziH sarvAddhApiNDito yadi bhavet / so'nantavargabhaktaH sarvAkAze na mAyAt // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 687 // davastutvaM tadavastutve cAvastuno janyatvAyogAttatpUrvasyApi kSaNasya evaM pUrvapUrvakSaNAnAmapi saugatasyAbhAvarUpataiva prApteti pUrvasantAnamicchato mukterapi bhAvarUpatA balAdAyAti, tathA sarvathA''tmaguNocchittirUpatAyAM niHzreyasasyAtmano'pyabhAvaprasaktiH, sarvathA guNAbhAve hi guNino'pyabhAva eva, azeSarUpAdyabhAva iva ghaTAderiti sUkSmadhiyA | bhAvanIyamiti sUtrArthaH // uktagranthenAvagatamapi vipratipattinirAkaraNArtha punaH kSetraM svarUpaM ca teSAmAha loegadese te sabve, nANadaMsaNasanniyA / saMsArapAranicchinnA, siddhiM varagaIM gayA // 67 // lokaikadeze pAThAntarato lokApradeze voktarUpe 'te' iti siddhAH, anena 'muktAH sarvatra tiSThanti, vyomavattA| pavarjitAH' ityapAstaM bhavati, sarvagatatve hyAtmanAmetadbhavet, tathAtve ca sarvatra sarvadA vedanAdiprasaGgaH, tathA 'sarve - | niravazeSA jJAnadarzanasaJjJitAH saMsArasya pAraH - paryantastaM nistIrNAH - punarAgamanAbhAvalakSaNenAdhikyenAtikrAntAH siddhiM varagatiM gatAH iti prAgvat, iha cAdyena vizeSaNena mA bhUtkeSAJcijjJAnasajJA pareSAM darzanasaJcaiva kevalA, kintu api sarveSAmiti, dvitIyena - " jJAnino dharmatIrthasya, karttAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // " iti mate teSAmaniSThitArthadoSaprasaGgena punarAvRttiriti, tRtIyena tu kSINakarmatvena khava| zatvAdivizeSaNavactve'pyeSA svavazasyAnabhisandhiH kRtakRtatyasya ca yathAkhabhAvenAsyopayoga iSTaH, 'tathAgatiH syAtsva| bhAvene 'ti vacanAdutpattisamaye satkriyatvamapyastIti khyApyate, idaM ca sutraM yatra dRzyate tatretthaM neyaM, pratyantareSu ca na For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 ||687 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRzyata eveti sUtrArthaH // itthaM yaduktaM "saMsAratthA ya siddhA ya, duvihA jIvA viyAhiya"tti tatra siddhA uktAH, sAmprataM saMsAriNa Aha saMsAratthA u je jIvA, duvihA te viyaahiyaa| tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihA tahiM // 18 // saMsArasthA iti prAgvattuzabdaH siddhebhyaH saGkhyAkRtavizeSadyotako ye jIvA dvividhAste vyAkhyAtAH, dvaividhyamevAha-trasAzca sthAvarAzcaiva, sthAvarAH 'trividhAH' triprakArAH 'tasmin' iti dvaividhye sati, alpavaktavyatvAcca pazcAnirdeze'pi prathamataH sthAvarAbhidhAnamiti suutraarthH|| tatraividhyamevAha| puDhavI AujIvA ya, taheva ya vaNassaI / iccee thAvarA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 69 // | 'puDhavIAujIvA ya'tti jIvazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate tataH pRthivyeva jIvAH pRthivIjIvAH Apo-jalaM tA eva jIvA abjIvAzca, tathaiva ca 'vaNassaI'tti prakramAdvanaspatijIvAH, nanu pRthivyAdIni jIvazarIrANi na tvetAnyeva jIvAH, kAThinyAdilakSaNAni hyamUni jIvAH punarupayogalakSaNAstatkathaM pRthivyAdInyeva jIvA ityuktam ?, ucyate, jIvazarIrayoranyo'nyAnugatatvena vibhAgAbhAvAdevamuktaM, na caitadanArSa, yata uktam-"anno'nnANugayANaM imaM ca taM citti vibhayaNamajuttaM" ityAdi 'iti' ityuktaprakAreNa 'ete' pRthivyAdayaH sthAvarAstrividhAH / uttaragranthasambandhanArtha 1 anyo'nyAnugatayoridaM ca tacceti vibhajanamayuktaM SMSROSCORCHAR For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. vRhadvRttiH // 688 // mAha-'teSAm' iti pRthivyAdInAM 'bhedAn' vikalpAn 'zRNuta' AkarNayata 'me' mama kathayata iti zeSa iti sUtrArthaH // jIvAjIva 'yathoddezaM nirdeza' itinyAyataH pRthivIbhedAnAha vibhaktiH duvihA puDhavijIvA u, suhamA bAyarA tahA / pajattamappajjattA, evameva duhA punno|| 70 // bAyarA je u. pajattA, duvihA te viyAhiyA / saNhA kharA ya boddhavvA, saNhA sattavihA tahiM // 71 // kiNhA nIlA yA ruhirA ya, hAliddA sukilA thaa| paMDupaNagamaTTiyA, kharA chattIsaIvihA // 72 // puDhavI ya sakarA vAluyA dAya uvale silA ya loNUse / ayatauyataMbaMsIsaMgaruppasuvanne ya vaiire y||73|| hariyAle hiMgulae maiMNosi lAMsAsagaMjaNapAle / abhapaDala'bhavAluye bAyarakAe maNivihANA // 74 // gomijae ya ruyage ake phalihe ya lohiyakhe ya / maragayamasAragelle bhuyamoyaga iMdanIle ya // 75 // caMdaNageruyahaMsagauM pulae sogaMdhieM ya boddhavve / caMdappabhavelie jailakaMte sUrakate ya // 7 // | 'dvividhAH' vibhedAH pRthivIjIvAH 'tuH' prAgvat 'sUkSmA' sUkSmanAmakarmodayAd 'bAdarAH' bAdaranAmakarmodayAta, tathA 'pajattamapajatta'tti tatra 'paryAptAH' AhArazarIrendriyocchAsavAGmano'bhinivRttihetustathAvidhadalikaMsa cahattayAviSadAlaka // 688 // paryAptiH, yata uktm-"aahaarsriirdiyussaasvomnno'bhinnivttii| hoi jao daliyAo karaNaM pai sA upa. 1 AhArazarIrendriyocchAsavacomano'bhinirvRttiH / bhavati yato dalikAt karaNaM prati saiva paryAptiH // 1 // 3%%%%2522-AAN lAsAsagaMjaNapAle / amaragayamasArIle yUrotaya // 7 // vve / caMdappabhavezAlayamArale bhuyamoyana iMdanIle yaNA // 74 // gomija yamaNosi | For Personal & Private Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jttii|| 1 // " sA'styeSAmityarzaAderAkRtigaNatvAdaci paryApsAstadviparItAzcAparyAptAH, 'evaM' ityanena paryAptAparyAptabhedena 'ete' sUkSmA bAdarAzca, paThanti ca-'egamege'tti ekaike dvividhAH punaH pratyekamiti bhAvaH / punareSAmevottarabhedAnevAha-'bAyarA jetti vAdarA ye punaH paryAptA dvividhAste vyAkhyAtAH, katham ? ityAha-'zlakSNA' iha cUrNitalopTakalpA mRduH pRthivI tadAtmakA jIvA apyupacArataH zlakSNA evamuttaratrApi, 'kharAH' kaThinAH 'ca' samuccaye 'boddhavyAH' avagantavyAH, zlakSNAH saptavidhAH 'tasmin' ityuktarUpabhedadvaye / yathA cAmI saptavidhAstathA''ha-kRSNA nIlAzca 'rudhirAzca' iti lohitA raktA itiyAvat 'hAridrAH' pItAH zuklAH 'tatheti samuccaye 'paMDa'tti pANDavaH-ApANDuHAIpacchubhratvamAja itiyAvat , itthaM varNabhedena paDDidhatvam , iha ca pANDuragrahaNaM kRSNAdivarNAnAmapi khasthAnabhedena bhedAr3hedAntarasambhavasUcakaM, panaka:-atyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA, panakasya ca nabhasi vivartamAnasya loke pRthivItvenArUDhatvAtpUrvabhedasaGkahe'pi bhedenopAdAnaM, tata eva ca mRttiketi pRthvIparyAyAbhidhAnamapi, anye tvAhuH-panakamRttikA maruSu parpaTiketi rUDhA, yasyAzcaraNAbhighAte jhagityujjRmbhaNaM, kharapRthivIbhedadarzanopakramamAha-'kharAH' prakramAdvAdarapRthivIjIvAH SaTtriMzadvidhAH' patriMzadbhedAH / tAnevAha-'pRthivI'ti bhAmA satyabhAmAvacchuddhapRthivI zarkarAdirUpA yA na bhavati, cazabda uttarabhedApekSayA samuccaye, 'zarkarA' laghUpalasakalarUpA, 'vAlukA ca' pratItA, 'upalaH' gaNDazailAdiH, 'zilA ca' dRSat 'loNUse ayataMbatauyasIsayarUppasuvaNNe ya'ci lavaNaM For Personal & Private Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva vibhaktiH 36 uttarAdhya. kaca-samudralavaNAdi USazca-kSAramRttikA lavaNoSau ayastAmratrapukasIsakarUpyasuvarNAni ca pratItAni, navarameSA samba- |ndhino dhAtava evaivamuktAH, sadA teSu tatsattAdarzanArtha caivamabhidhAnaM, teSu hyamUni prAgapi santyeva, kevalaM malavigamAbRhadvRttiH dAvirbhavanti, 'vajrazca' hIrakaH / haritAlo hiGgalako manaHzileti ca pratItA eva, 'sAsagaMjaNapavAle'tti, saaskshc||689|| dhAtuvizeSo'JjanaM-samIrakaM pravAlakaM ca-vidrumaH sAsakAanapravAlAni, 'abbhapaDala'bhavAluya'tti abhrapaTalaM prasiddham abhravAlukA-abhrapaTalamizrA vAlukA 'bAdarakAye' iti bAdarapRthvIkAye'mI bhedA iti zeSaH 'maNivihANe'tti casya gamyamAnatvAt 'maNividhAnAni ca' maNibhedAH / kAni punastAni ? ityAha-gomejakazca rucako'GkaH sphaTikazca lohitAkSazca 'maragayatti marakato masAragalaH 'bhuyamoyaga'tti bhujamocaka indranIlazca 6 / caMdaNageruyahaMsagabhatti candano gerugo haMsagarbhaH pulakaH saugandhikazca boddhavyaH 'caMdappaha'tti candraprabho vaiDUryo jalakAntaH sUrakAntazca / iha ca pRthivyAdayazcaturdaza haritAlAdayo'STau gomejakAdayazca kvacitkasyacitkathaJcidantarbhAvAcaturdazetyamI |mIlitAH patriMzad bhavantIti sUtrasaptakArthaH // samprati prakRtopasaMhArapUrvakaM sUkSmapRthivIkAyaprarUpaNAmAha| ee kharapuDhavIe, bheyA chttiismaahiyaa| egavihamanANattA, suhumA tattha viyAhiyA // 77 // ete kharapRthivyAstadavibhAgAca tatsthajIvAnAM bhedAH patriMzadAkhyAtAH, 'egavihamaNANatta'tti ArSatvAdekavidhAH, // 689 // For Personal & Private Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimityevaMvidhAH ?-yato'vidyamAnaM nAnAtvaM-nAnAbhAvo bhedo yeSAM te'mI anAnAtvAH sUkSmAH 'tatreti teSu sUkSmabAdarapRthivIjIveSu madhye vyAkhyAtA iti sUtrArthaH // etAneva kSetrata Aha suhamA ya savvalogaMmi, logadese ya baayraa| sUkSmAH 'sarvaloke' caturdazarajjvAtmake tatra sarvadA teSAM bhAvAt, lokasya dezo-vibhAgo lokadezastasmin 'caH' punararthe bAdarAsteSAM kvacitkadAcidasattvena sakalavyAptyasambhavAt // adhunaitatkAlato'bhidhitsuH prastAvanAmAha - etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caubvihaM // 78 // | prAgvaditi sUtrArthaH // yathApratijJAtamAha saMtaI pappa'NAIyA, apajavasiyA vi ya / ThiI paDuca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 79 // bAvIsasahassAI, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtomuhattaM jahanniyA ||8||asNkhkaalmukkosaa, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI puDhavINaM, taM kAyaM tu amuNco||81|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / |vijaDhaMmi sae kAe, puDhavijIvANa aMtaraM // 82 // | 'santati' pravAhaM prApyAnAdikA aparyavasitA api ca, teSAM pravAhataH kadAcidapyabhAvAsambhavAt 'sthiti' bhava-4 sthitirUpAM 'pratItya' Azritya sAdikAH saparyavasitA api ca, dvividhAyA api tasyA niyatakAlatvAt / yathA Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 69 // 36 caitattathA''ha-dvAviMzatisahasrANi varSANAm 'ukkosiya'tti utkRSTA bhavet , kA'sau ? ityAha-AyuH-jIvitaM tasya jIvAjIva sthitiH-avasthAnamAyuHsthitiH 'pRthivInA'miti pRthivIjIvAnAmantarmuhUrta jayanyikA, asaJjayakAlamutkRSTA antarmuhUrte lAla jayanyikA, kA'sau?-kAya iti-pRthivIkAyastasmin sthitiH-tato'nudvartanenAvasthAnaM kAyasthitiH 'pRthivInAM' pRthvIjIvAnAM 'tam' iti pRthvIrUpaM 'kAyaM nikAyaM 'tuH' avadhAraNe bhinnakramazca tataH 'amuMcato'tti 'amuJcatAmeva' atyajatAm , itthaM dvividhAyA api sthite yatyadarzanena sAdisaparyavasitatvameSAM, sAmarthyakAlasya prakrAntatvAdantarakAlamAhaanaMtakAlamutkRSTamantarmuhurta jaghanyakaM 'vijaDhaMmi'tti tyakte 'khake khakIye 'kAye' nikAye pRthvIjIvAnAmantaraM, kimukta bhavati ?-yatpRthivIkAyAdudvarttanaM yA ca punastatraivotpattiranayorvyavadhAnamiti sUtracatuSTayArthaH // etAneva bhAvata Aha eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAiM shssso|| 83 // - navaraM varNAdInAM bhAvarUpatvAtteSAM ca saMGkhyAbhedenAbhidhIyamAnatvAdasya bhAvAbhidhAyitA, upalakSaNaM ceha sahasra iti, varNAditAratamyasya bahutarabhedatvenAsaGkhyabhedatAyA api sambhavAditi sUtrArthaH // itthaM pRthvIjIvAnabhidhAyAbjIvAnAha // 690 // ra duvihA AujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajattA, evameva duhA puNo // 84 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pakittiyA / suddhodae ya usse, harayaNu mahiyA hime // 85 // egavihamanANattA, suhumA / For Personal & Private Use Only in Education
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 5+4- * *** tattha viyAhiyA / suhamA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA // 86 // saMtaI pappaNAIyA, apajavahai siyAvi yA ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 87 // satteva sahassAI, vAsANukkosiyA bhve| AuThiI AUNaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 88 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuNco|| 89 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhami sae kAe, AujIvANa aMtaraM // 90 // eesiM vannao ceva, gNdhorsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shsso||11|| sUtrASTakaM vyAkhyAtaprAyameva navaraM 'suddhodakaM' meghamuktaM samudrAdisambandhi ca jalam 'ose'tti avazyAyaH zaradAdiSu prAbhAtikasUkSmavarSaH 'haratanu' prAtaH sasnehapRthivyudbhavastRNAgrajalabinduH 'mahikA' garbhamAseSu garbhasUkSmavarSA 'himA pratItameva, saptava sahasrANi varSANAmutkRSTikA bhavet , kA'sau ?-AyuHsthitiH 'apAm' ityajIvAnAmiti sUtrASTakArthaH // uktA abjIvAH, samprati vanaspatijIvAnAha duvihA vaNassaIjIvA, suhamA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evameva duhA puNo // 92 // bAyarA je u pajjattA, duvihA te viyAhiyA / sAhAraNasarIrA ya, pattegA ya taheva ya // 93 // patteyasarIrA u, gahA te pakittiyA |rukkhaa gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA tahA // 94 // valaya pavvayA kuhaNA, jalaruhA osahI tiNA / hariyakAyA u boddhavvA, patteyA iti AhiyA // 95 // sAhAraNasarIrA u, gahA te paki * * * For Personal & Private Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva vibhaktiH 36 uttarAdhya. ttiyA / Alue mUlae ceva, siMgabere taheva ya // 96 // hirilI sirilI sissirIlI, jAvaI keykNdlii| bRhadvRttiH palaMDulasaNakaMde ya, kaMdalI ya kuhavvaye // 97 // lohiNIhayathIha ya, tuhagA ya taheva ya / kaNhe ya vajakaMde ya, |kaMde sUraNae tahA // 98 // assakannI ya boddhavvA, sIhakannI taheva ya / musuMDhI ya halihA ya, NegahA evmaa||691|| hai yao // 99 // egvihmnnaannttaa0||10|| saMtaI pappa'NAIA0 // 101 // dasa ceva sahassAI, vAsA NukosiyA bhave / vaNassaINa AuM tu, aMtomuhuttaM jahannayaM // 102 // aNaMtakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahanayaM / kAyaThiI paNagANaM, taM kAyaM tu amuNco||103 // aNaMtakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijadaMmi sae kAe, paNagajIvANa aMtaraM // 104 // eesiM vaNNao ceva, gNdhorsphaaso| saMThANAdesao vAvi, * vihANAI sahassaso // 105 // / sUtrANi caturdaza, prAyo vyAkhyAtAnyeva, navaraM sAdhAraNam-anantajIvAnAmapi samAnamekaM zarIraM yeSAM te'mI | sAdhAraNazarIrAH, upalakSaNaM caitadAhArAnapAnagrahaNayorapi teSAM sAdhAraNatvAt , uktaM hi-"sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAharaNalakkhaNaM eyaM // 1 // " 'pattegA ya'tti 'pratyekazarIrAzca' ekameka prati pratyekam-ekaikazo vibhinnaM zarIrameSAmiti pratyekazarIrAH, teSA hi yadekasya zarIraM na tadanyasyeti, yaduktam // 691 // For Personal & Private Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ "jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vaTTiyA vattI / patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA // 1 // jaha vA tilasakuliyA bahuehi tilehiM meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA ||2||"prkrmaajiivaa ye iti zeSaH anekadhA te prakIrtitAH, paThanti ca-'bArasavihabheeNaM patteyA u viyAhiya'tti, 'vRkSAH' cUtAdayaH 'gucchAH' vRntAkIprabhRtayaH 'gulmAzca' navamAlikAdayaH 'latA' campakalatAdayaH 'vallayaH' trapuSyAdayaH 'tRNAni' jujukArjunAdIni 'latAvalayAni' nAlikerIkadalyAdIni bhaNyante, teSAM ca zAkhAntarAbhAvena latArUpatA tvaco valayAkAratvena ca valayatA, parvANi-sandhayastebhyo jAtAH parvajAH pAThAntarataH parvagA vA ikSvAdayaH 'kuhaNAH' bhamispho-4 |TakavizeSAH sarpacchatrakAdayo, jale ruhantIti jalaruhAH-padmAdayaH auSadhayaH-phalapAkAntAstadrUpANi tRNAni auSadhitRNAni-zAlyAdIni haritAni-tanduleyakAdIni tAnyeva kAyAH-zarIrANyeSAmiti haritakAyAH, cazabda epAmeva khgtaanekbhedsNsuuckH| 'sAdhAraNazarIrAstviti tuzabdasyApizabdArthatvAt sAdhAraNazarIrA api na kevalaM pratyekazarIrA ityapizabdArthaH, AlUkamUlakAdayaH haridrAparyantAH prAyaH kandavizeSAstattaddezaprasiddhAH 'evamAdayaH' 1 yathA sakalasarSapANAM zleSamizrANAM varttitA vatiH / pratyekazarIrANAM tathA bhavanti zarIrasaMghAtAH // 1 // yathA vA tilazaSkulikA bahubhistilairmelitA santI0 // 2 // Jan Education International For Personal & Private Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH ityevaMprakArA yeSAmidaM sAdhAraNazarIralakSaNamasti, tadyathA-"cakkAgaM bhajamANassa, gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavIsari- jIvAjIva seNa bheeNa, aNaMtajIvaM viyANAhi // 1 // gUDhacchirAgaM pattaM sacchIra jaMca hoi nicchIraM / jaMpiya paNaTasaMdhi, vibhakti0 aNaMtajIvaM viyANAhi // 2 // " ityAdi / panakA-ullijIvAH, iha ca tadupalakSitAH sAmAnyena vanaspatayo gRhyante, tathA cAnye paThanti-'vaNapphaINa AuM tu'tti, pratyekazarIrApekSayA cotkRSTaM dazavarSasahastramAnamAyuruktaM, sAdhAraNAnA jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrttAyuSkamAnaM, uktaM ca-"nioyassa NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiipannattA ?, goyamA! jahaneNa aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM" kAyasthitiH panakAnAm , ihApi sAmAnyena vanaspatijIvAnAm , ata || evAsau sAmAnyena vanaspatijIvAnnigodAn vA'pekSyotkRSTato'nantakAlamucyate, vizeSApekSAyAM hi pratyekavana-10 spatInAM tathA nigodAnAM bAdarANAM sUkSmANAM cAsaGkhyeyakAlo'vasthitiH, yaduktam-"paitteyasarIrabAdaravaNapphaIkAiyANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM kAyaThiI pannattA ?, jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa sattari sAgarovamakoDAkoDIo 1 samabhAgaM bhajyamAnasya anthizcUrNaghano bhavet / pRthvIsadRzena bhedenAnantakAyaM vijAnIhi // 1 // gUDhazirAka patraM sakSIraM yacca bhavati // 692 // nikSIram / yadapi praNaSTasandhikaM0 // 2 // 2 nigodasya bhadanta ! kiyatkAlaM sthitiH prajJaptA ?, gautama! jaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTato'pi antarmuhUrttam 3 pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAnAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM sthitiH prajJaptA ? jaghanyenAntarmuhUrttamutkarSeNa saptatiH sAgaropamakoTIkoTyaH / / %%%%%Ek // 692 // AC C2% For Personal & Private Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Nioe NaM bhaMte! Niodetti kAlao keciraM hoi 1, jahaNaNeNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM anaMtakAlaM anaMtAo osa| ppiNIo khettao aDDAijjA poggalapariyaTTA vA / vAyaranioyapucchA, jahaNNeNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM sattarisA - garovamakoDAkoDIo / suhumanigoyapucchA, jahaNNeNaM aMtomuddattaM ukkoseNaM asaMkhejaM kAlaM "ti / tathA'saGkhyakAla - mutkRSTaM panakajIvAnAmantaraM tata uddhRtya hi pRthivyAdipUtpattavyaM teSu cAsaGkhyeyakAlaiva kAryasthitirihApi tathAs - | bhidhAnAditi caturdazasUtrArthaH // prakRtamupasaMharannuttaragranthaM ca sambandhayitumidamAha - ibe thAvarA tivihA, samAseNa viyAhiyA / itto u tase tivihe, vucchAmi aNupunvaso // 106 // 'iti' ityevaMprakArAH 'ete' pRthivyAdayaH sthAnazIlAH sthAvarAH 'trividhAH ' triprakArAH, trayANAmapyamISAM svayamavasthitisvabhAvatvAt, 'samAsena' saGkSepeNa vyAkhyAtAH, vistarato jhamISAM bahutarA bhedAH / 'ataH ' sthAvaravibhakteranantaraM 'tuH' punararthaH prasAMstrividhAn vakSyAmi 'aNupuvaso'tti AnupUrvyeti sUtrArthaH // teU vAU ya boddhavvA, orAlA ya tasA tahA / icee tasA tivihA, tersi bhee suNeha me // 107 // 1 nigodo bhadanta ! nigoda iti kAlataH kiyacciraM bhavati 1, jaghanyenAntarmuhUrttamutkarSeNAnantaM kAlaM anantA avasarpiNyaH kSetrato'rdhatRtIyAH pudgalaparAvarttA vA / bAdaranigode pRcchA jaghanyenAntarmuhUrttamutkarSataH saptatiH sAgaropamakoTIkoTayaH / sUkSmaniyode pRcchA, jaghanyenAntarmuhUrttamutkarSato'saMkhyeyaM kAlaM For Personal & Private Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. 'teu'tti tejoyogAttejAMsi-AtrAmayastadvarttino jIvA api tathoktAH, evaM 'vAU'tti pAntIti vAyavo-vA jIvAjIva bRhadvRttiH tAste ca boddhavyAH, 'orAla'tti 'udArAH' ekendriyApekSayA prAyaH sthUlA dvIndriyAdaya itiyAvat 'caH' samuccaye sAH 'tatheti tenAgamoktena prakAreNa, upasaMhAramAha-'itI'tyanantaroktAstrasyanti-calanti dezAddezAntaraM saMkrAma vibhaktiH // 693 // jantIti trasAH 'trividhAH' triprakArAH, tejovAyvozca sthAvaranAmakarmodaye'pyuktarUpaM trasanamastIti trasatvaM, dvidhA hi 36 tat-gatito labdhitazca, yata uktam-"duvihA khalu tasajIvA-laddhitasA ceva gatitasA ceva"tti, tatazca tejovAyvorgatita udArANAM ca labdhito'pi trasatvamiti, uttaragranthasambandhanAyAha-'teSA miti tejaprabhRtInAM bhedAn / zRNuta 'me' mama kathayata iti sUtrArthaH // tatra tAvattejojIvAnAha| duvihA teujIvA u, suhamA bAyarA tahA / pajattamapajjattA, evameva duhA puNo // 108 // bAyarA je u|| haipajjattA, NegahA te viyaahiyaa| iMgAle mummure agaNI, aciM jAlA taheva ya // 109 // ukkA vijU ya bo vvA, NegahA evmaayo| egavihamanANattA, suhamA te viyAhiyA // 110 // muhamA savvalogaMmi, lo-|| gadese ya bAyarA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caunvihaM // 111 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDuca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 112 // tinneva ahorattA, ukkoseNa viyAhiyA / Au| 1 dvividhAH khalu trasajIvAH-labdhitrasAzcaiva gatitrasAzcaiva dain Education For Personal & Private Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ ROSSESS RSS ThiI teUNaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 113 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI teUNaM, ta kAyaM tu amucao // 114 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannayaM / vijadaMmi sae kAe, teujIvANa a-11 taraM // 115 // eersi vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso||116|| ___ duvihetyAdisUtrANi nava prAyaH prAgvat, navaram 'aGgAraH' vigatadhUmajvAlo dahyamAnendhanAtmakaH 'murmuraH' bhasmamizrAgnikaNarUpaH 'agniH' ihoktabhedAtirikto vahniH 'arciH' mUlapratibaddhA jvalanazikhA, dIpazikhetyanye, 'jvAlA' chinnamUlA jvalanazikhaiveti sUtranavakArthaH // uktAstejojIvAH, vAyujIvAnAha| duvihA vAujIvA ya, muhamA bAyarA tahA / pajattamapajattA, evameva duhA puNo // 117 // pAyarA je 7|| hai pajjattA, paMcahA te pkittiyaa| ukkaliyAmaMDaliyAghaNaguMjAsuddhavAyA ya // 118 // saMvagavAe ya, Ne gahA evmaaao| egavihamaNANattA, suhamA tattha viyAhiyA // 119 // suhamA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 120 // saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi y| ThiI paDuca sAIyA, sapajjavasiyAviya // 121 // tinneva sahassAI, vAsANukosiyA bhve| AuThiI vAUNaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 122 // asaMkhakAlamukkosA, aMtomuhattaM jahannayaM / kAyaThiI vAUNaM, taM kAyaM tu amuM RESS For Personal & Private Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 694 // RANGANAGAR cao // 122 // aNaMtakAlamukkosa, aMtomuhattaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, vAujIvANa aMtaraM // 123 // | jIvAjIva eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 124 // duvihetyAdi sUtranavakaM prAgvat / 'paJcadhe' tyupalakSaNam , atraivAsyAnekadhetyabhidhAnAt, 'ukkaliyAmaMDaliyA- vibhaktiH ghaNaguMjAsuddhavAyA ya' vAtazabdasya pratyekamabhisambandhAdutkalikAvAtA ye sthitvA sthitvA punarvAnti maNDalikAvAtA-vAtolIrUpAH ghanavAtA-ratnaprabhAdyadhovarttinAM ghanodadhInAM vimAnAnAM pA''dhArA himapaTalakalpA vAyavo| guJjAvAtA-ye guJjanto vAnti zuddhavAtA-utkalikAyuktavizeSavikalA mandAnilAdayaH, 'saMvaTTagavAe yatti saMvartakavAtAzca-ye bahiHsthitamapi tRNAdi vivakSitakSetrAntaH kSipantIti sUtranavakArthaH // itthaM tejovAyurUpAMstrasAnabhidhAyodAratrasAbhidhitsayA''ha orAlA tasA je u, cauhA te pkittiyaa| beiMdiya teiMdiya, cauro paMciMdiyA ceva // 125 // udArAstrasAH 'ye tu' iti ye punaH 'caturdhA' catuSprakArAste prakIrtitAH, yathA caiSAM catuddhAtvaM tathA''ha-'baI|diya'tti dve indriye-sparzanarasanAkhye yeSAM te'mI dvIndriyAH, etacca nivRttyupakaraNAkhyaM dravyendriyamabhipretyocyate,IBITEeam bhAvendriyApekSayakendriyANAmapIndriyapaJcakasyApi sambhavAt , tathA ca prajJApanA-"deviMdiyaM paDuca egidiyA jIvA|| 1 dravyendriyaM pratItya ekendriyA jIvA ekendriyA bhAvendriyaM pratItya ekendriyA api jIvA dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAH dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * egeMdiyA bhAdiyaM paDucca egendiyAvi jIvA beMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMciMdiya"tti, evaM zeSeSvapi, tathaiva 2 'teiMdiya'tti trIndriyAH yeSAM ve te eva tRtIyaM ghrANaM, 'carI'tti prakramAcaturindriyAH yeSAM trINyuktarUpANi caturtha cakSuH, paJcendriyAzcaiva-yeSAmetAnyeva catvAri paJcamaM zrotramiti sUtrArthaH // tatra tAvad dvIndriyavaktavyatA prtipipaadyissuridmaah| beiMdiyA uje jIvA, duvihA te pakittiyA / pajattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 126 // kimiNo somaMgalA ceva, alasA mAivAhayA |vaasiimuhaa ya sippIyA, saMkhA saMkhaNagA tahA // 127 // palloyANu-/ |llayA ceva, taheva ya vraaddgaa| jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 128 // iti beiMdiyA ee, gaNegahA evmaayo| loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA // 129 // saMtaI pappaDaNAIyA, apajjava6/siyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 130 // vAsAiM bAraseva u, ukkoseNa viyaahiyaa| beiMdiyaAuThiI, aMtomuhuttaM jahannayaM // 131 saMkhinjakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahannayaM / beiMdiyakAyaThiI, |taM kAyaM tu amuNco||132|| aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannayaM / beiMdiyajIvANaM, aMtareyaM viyAhiyaM 8 // 133 // eesi vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso|| 134 // beiMdiyA ityAdi sUtranavakam , idamapi prAyastathaiva, navaraM dvIndriyAbhilApaH karttavyaH, tathA 'kRmayaH' azucyAdi * * **** For Personal & Private Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 695 // sambhavAH 'alasAH' pratItAH 'mAtRvAhakAH' ye kASThazakalAni samobhayAgratayA saMvanti, vAsyAkAramukhA vAsImukhAH, 'sippiya'tti prAkRtatvAt zuktayaH 'zaGkhAH' pratItAH 'zaGkhanakAH' tadAkRtaya evAtyantalaghavo jIvAH 'varATakAH ' kapardakAH 'jalaukasaH' duSTaraktAkarSiNyaH candanakA - akSAH, zeSAstu yathAsampradAyaM vAcyAH, varSANi dvAdazaiva | tviti sUtranavakArthaH // trIndriyavaktavyatAmAha - iMdiyA ya je jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajattA, tesiM bhee suNeha me // 135 // kuMthupivI| liuhaMsA, ukkaluddehiyA tahA / taNahArA kaTTahArA ya, mAlUgA pattahAragA // 136 // kappAsi'TThimiMjA ya, tiMdugAta samijagA / sadAvarI ya gummI ya, boddhavvA iMdagAi ya // 137 // iMdagovasamAiyA, gahA evamAyao / loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA // 138 // saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiGgaM paDaca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 139 // eguNavanna'horattA, ukkoseNa viyAhiyA / teiMdiya AuThiI, aMtomuddattaM jahannayaM // 140 // saMkhijakAlamukkosA, aMtomuhuttaM jahannayaM / teiMdiyakAyaThiI, taM kAryaM tu acao // 141 // anaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / teiMdiyajIvANaM, aMtareyaM viyAhiyaM // 142 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 143 // teMdityAdi sUtranavakam etadapi pUrvavat, navaraM trIndriyocAraNaM vizeSaH / tathA kumthavaH - anuddhariprabhR 1 For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 | // 695 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayaH pipIlikA:-kITikAH guMmI-zatapadI, evamanye'pi yathAsampradAyaM vAcyAH, ekonapaJcAzadahorAtrANyAyu:|sthitiriti sUtranavakArthaH // caturindriyavaktavyatAmAha| cariMdiyA u je jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajattA, tersi bhee saNeha me // 144 // aMdhiyA puttiyA ceva, macchiyA masagA thaa| bhamare kIDapayaMge ya, DhiMkaNe kuMkaNe tahA // 145 // kukaDe siMgirI-18 DI ya, naMdAvatte ya vicchie / Dole bhiMgiriDio, virilI acchivehae // 146 // acchire mAhale acchiroDae, vicitte cittapattae / ohiMjaliyA jalakArI, yanIyA taMbagAi yA // 147 // ii cauridiyA ee, NegahA evmaayo| logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA // 148 // saMtaI pappa'NAIyA, apajavasiyAvi y| ThiI paDuca sAIyA, sapajavasiyAvi ya // 149 // chacceva ya mAsAU, ukkoseNa viyaahiyaa| cariMdiya AuThiI, aMtomuhattaM jahannayaM // 150 // saMkhinnakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / cauridiyakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 151 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijadaMmi sae kAe, aMtareyaM viyAhiyaM : // 152 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso // 153 // | cauridietyAdi sUtradazakam , idamapi tathaiva, caturindriyAbhilApa eva vizeSaH / etadbhedAzca kecidapratItA evAnye tu tattaddezaprasiddhito viziSTasampradAyAcAbhidheyAH, tathA SaDeva mAsAnutkRSTaiSAM sthitiriti suutrdshkaarthH|| paJcendriyavaktavyatAmAha kAlamukkosaM, aMtomuhattaja atomuhuttaM jahannayaM / cAliyA / cariMdiya o| saMThANAdezamA vijadaMmi sae kAeyakAyaThiI, ta For Personal & Private Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvattiH // 696 // paMciMdiyA u je jIvA, caubvihA te viyaahiyaa| neraiya tirikkhA ya, maNuyA devA ya AhiyA // 154 // jIvAjIva paJcendriyAstu ye jIvAzcaturvidhAste vyAkhyAtAH, tadyathA-'Neraiya tirikkhA yatti nairayikAstiryaJcazca manujA vibhaktiH devAzca 'AkhyAtAH' kathitAstIrthakarAdibhiriti sUtrArthaH // tatra tAvannarayikAnAha neraiyA sattavihA, puDhavIsU sattasU bhave / rayaNAbhasakarAbhA, vAluyAbhA ya AhiyA // 155 // paMkAbhA dhUmAbhA, tamA tamatamA thaa| ii neraiyA ee, sattahA parikittiyA // 156 / / logassa egadesaMmi, te savve u viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caubvihaM // 157 // saMtaI pappaNAIyA, apajavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapaJjavasiyAvi ya // 158 // sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viyAhiyA / paDhamAi jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 159 // tinneva sAgarAU, ukkoseNa viyAhiyA / ducAe jahanneNaM, egaM tU sAgarovamaM // 160 // satteva sAgarAU, ukkoseNa viyaahiyaa| taIyAe jahanneNaM, tinneva u sAgarovamA // 161 // dasasAgarovamAU, ukkoseNa viyAhiyA / cautthIi jahanneNaM, satteva u sAgarovamA // 162 // sattarasasAgarAU, ukkoseNa viyaahiyaa| paMcamAe jahanneNaM, dasa ceva u sAgarA // 163 // bAvIsasAgarAU, : // 696 // ukkoseNa viyAhiyA / chaTThIi jahanneNaM, sattarasa sAgarovamA // 164 // tittIsasAgarAU, ukkoseNa viyaahiyaa||| sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 165 // jA ceva u AuThiI, neraiyANaM viyAhiyA / sA tesiM dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyaThiI, jahannukkosiyA bhave // 166 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhami sae kAe, neraiyANaM tu aMtaraM // 167 // eesiM vannao ceva, gaMdho rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAiMTa shssso|| 168 // al neraietyAdi caturdaza sUtrANi / nairayikAH 'saptavidhAH' saptaprakArAH, kimiti ?, yataH pRthvISu sasasu 'bhave'tti bhaveyuH, 6 tatastadbhedAtteSAM saptavidhatvamiti bhAvaH, kAH punastAH sapta? ityAha-'rayaNAbha'tti ratnAnAM-vaiDUryAdInAmAbhAnamAbhA kharUpataH pratibhAsanamasyAmiti ratnAbhA, itthaM caitat, tatra ratnakANDasya bhavanapatibhavanAnAM ca vividharatnavatAM sambhavAt , evaM sarvatra, navaraM zarkarA-zlakSNapASANazakalarUpA tadAbhA, 'dhUmAmeti yadyapi tatra dhUmAsambhavastathA'pi 4 tadAkArapariNatAnAM pudgalAnA sambhavAt , tamorUpatvAca tamaH, prakRSTataratamastvAca tamastamaH, 'iti' ityamunA pRthi pIsaptavidhatvalakSaNena prakAreNa nairayikA ete saptadhA prakIrtitAH / 'logasse'tyAdisUtradvayaM kSetrakAlAbhidhAyi prAgvat / sAdisaparyavasitatvaM dvividhasthityabhidhAnadvArato bhAvayitumAha-sAgaropamamekaM tUtkRSTena vyAkhyAtA| 'prathamAyA~' prakramAnarakapRthivyAM jaghanyena daza varSasahasrANi yasyAM sA dazavarSasahasrikA, prastAvAdAyuHsthitinairayikANAmitIhottarasUtreSu ca draSTavyam / trINyeva 'sAgareti sAgaropamANi 'tuH' pUraNe utkRSTena vyAkhyAtA dvitIyAyAM, 'jahaNNeNaM'ti uttaratra tuzabdasya punaHzabdArthasya bhinnakramatveneha sambandhAjaghanyena punarekaM sAgaropamam / For Personal & Private Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH jIvAjIva vibhaktiH // 697 // saptaiva sAgaropamANi tUtkRSTena vyAkhyAtA tRtIyAyAM, jaghanyena punastrINyeva sAgaropamANi, daza sAgaropamANi tUtkRSTena vyAkhyAtA caturthI, jaghanyena saptaiva tu sAgaropamANi / saptadaza sAgaropamANi tUtkRSTena vyAkhyAtA paJcamyAM, jaghanyena daza caiva tu sAgaropamANi dvAviMzatiH sAgaropamANi tUtkRSTena vyAkhyAtA SaSThayAM, jaghanyena saptadaza sAgaropamANi / trayastriMzatsAgaropamANi tUtkRSTena vyAkhyAtA saptamyAM narakapRthivyAM, jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi // AyuHsthitiruktA, kAyasthitimAha-'yA ceti cazabdo vaktavyatAntaropanyAse 'eve'ti bhinnakramaH |'ca' punararthaH, tato yaiva ca purA''yuHsthitinairayikANAM vyAkhyAtA 'si'tti evakArasya gamyamAnatvAtsaiva teSAM kAyasthitirjaghanyotkRSTA bhavet , itthaM caitat , tata uddhRttAnAM punastatraivAnupapatteH, te hi tata uddhRtya garbhajaparyAptakasavayeyavarSAyuSSvevopajAyante, yata uktam-"NaragAo ubaTTA gabbhe pajattasaMkhajIvIsu / NiyameNa hoi vAso" ityaadi| antaravidhAnAbhidhAyi sUtradvayaM prAgvat , navaramantarmuhUrta jaghanyamantaraM, yadA'nyataranarakAdudRtya kazcijIvo garbhajaparyAptakamatsyAdiSutpadyate, tatra cAtisaMkliSTAdhyavasAyo'ntarmuhartamAnAyuH pratipAlya mRtvA'nyatamanaraka evopajAyate tadA labhyata iti bhAvanIyamiti cturdshsuutraarthH|| itthaM nairayikAnabhidhAya tirazca AhapaMciMdiyatirikkhA u, duvihA te viyAhiyA / samucchimatirikkhA u, gabbhavatiyA tahA // 169 // 1 narakAdudvRttAnAM garbhajeSu paryAptasaMkhyajIviSu niyamAt bhavati vAsaH / // 697 // For Personal & Private Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai duvihAvi te bhave tivihA, jalayarA thalayarA thaa| khahayarA ya boddhavvA, tesiM bhee suNeha me // 170 // macchA jaya kacchabhA ya, gAhA ya magarA thaa| suMsamArA ya boddhavvA, paMcahA jalayarAhiyA // 171 // loegadese te 6 savve, na savvattha viyaahiyaa| itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caubvihaM // 172 // saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 173 // ikA ya puvvakoDIo, ukkoseNa hai| viyAhiyA / AuThiI jalayarANaM, aMtomuhattaM jahannayaM // 174 // puvakoDIpurataM tu, ukkoseNa viyaahiyaa| kAyaThiI jalayarANaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 175 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijadaMmi sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 176 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vi. hANAI shssso|| 177 // cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhave / cauppayA caravihA u, te me | kittayao suNa // 178 // egakhurA dukhurA ceva, gNddiipysnpphyaa| hayamAi goNamAI, gayamAI siihmaa| iNo // 179 // bhuoragaparisappA, parisappA duvihA bhave / gohAI ahimAIyA, ikkikkA NegahA bhave M // 180 // loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caubvihaM // 181 // saMtaI pappa'NAIyA, apajavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajavasiyAvi ya // 182 // paliovamA u * tinni u, ukkosaNa viyAhiyA / AuThiI thalayarANaM, aMtomuttaM jahannayaM // 183 // paliovamA u tinni u, ukkoseNaM viyaahiyaa| puvvakoDIpuhuttaM tu, aMtomuhattaM jahannayaM // 184 // kAyaThiI thalayarANaM, aMtaraM For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 698 // tesimaM bhave / kAlaM anaMtamukosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 185 // vijaDhaMmi sae kAe, thalayarANaM tu aMtaraM / camme u lomapakkhI yA, tajhyA samuggapakkhiyA / / 186 // viyayapakkhI ya boddhavvA, pakkhiNo ya cauvvihA / loegadese te sabbe, na savvattha viyAhiyA // 187 // saMtaI pappaDaNAIyA, apajjavasiyAviya / Thi paDaca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 188 // paliovamassa bhAgo, asaMkhijjaimo bhave / AuThiI khahayarANaM, aMtomuhRttaM jahannayaM // 189 // asaMkhabhAgo paliyamsa, ukkoseNa u sAhio / puvvakoDI hutteNaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 190 // kAyaThiI khahayarANaM, aMtaraM te (reyaM) viyAhiyaM / kAlaM anaMtamukosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 199 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso 192 paJcendriyetyAdi sUtrANi paJcaviM (caturviM ) zatirvyAkhyAtaprAyANyeva, navaramAdyasUtradvayamuddezato bhedAnanantaragranthasa - mvandhaM cAbhidadhAti, atra saMmUrcchanaM saMmUrcchA - atizayamUDhatA tayA nirvRttAH saMmUrcchimAH, yadivA samityutpattisthAnapudgalaiH sahekIbhAvena mUrcchanti - tatpudgalopacayAtsamucchritA bhavantItyauNAdika impratyaye saMmUcchimAste ca te tiryaJcaH saMmUcchimatiryaJco ye manaHparyAtyabhAvataH sadA saMmUrcchitA ivAvatiSThante, tathA garbhe vyutkrAntiryeSAM te'mI garbhavyu - krAntikAH / jale caranti - gacchanti carerbhakSaNamityartha iti bhakSayanti ceti jalacarAH, evaM sthalaM - nirjalo bhUbhAga| stasmiMzcarantIti sthalacarAH, tathA 'khahayara'tti sUtratvAtkham - AkAzaM tasmiMzcarantIti khacarAH / ' yathoddezaM nirdeza' For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 ||698 //
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ ACCCCCC iti jalacarabhedAnAha-'matsyAH' mInAH 'kacchapAH' kUrmAH gRhantIti pAhAH-jalacaravizeSA makarAH susumArA api tadvizeSA eva / 'loegadese'tyAdisUtrANi SaT kSetrakAlabhAvAbhidhAyIni, tatheha pRthaktvaM dviprbhRtyaanvaantm| sthalacarabhedAnAha-pari-samantAtsapainti-gacchantIti parisapoMH, ekakhurAdayazca hayAdiprabhRtibhiryathAkrama yojyante, tata ekaH khuraH-caraNe yeSAmadhovartyasthivizeSo yeSAM te ekakhurAH-hayAdayaH evaM 'dvikhurAH' gavAdayo / gaNDI-padmakarNikA tadvadRttatayA padAni yeSAM te gaNDIpAdAH-gajAdayaH 'saNappha'tti sUtratvAtsaha nakhaiHnakharAtmakaivartanta iti sanakhAni tathAvidhAni padAni yeSAM te snkhpdaa:-siNhaadyH| 'bhuoragaparisappA yatti parisarpazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tato bhujA iva bhujAH-zarIrAvayava vizeSAstaiH parisarpantIti bhujaparisaH, uro-vakSastena parisarpantItyura parisarpAH, tasyaiva tatra prAdhAnyAt, godhAdayaH ahiH-sarpastadAdaya iti yathAkramaM yogaH, ete ca 'ekaike' iti pratyekam 'anekadhA' anekabhedAH, godherakanakulAdibhedato goNasahAcapralApAdibhedataH / palyopamAni tu trINyutkRSTena tu sAdhikAni pUrvakoTIpRthaktvena-uktarUpeNa, palyopamAyuSo hi te na punastatraivotpadyante, ye tu pUrvakoTyAyuSo mRtvA tatraivopajAyante te'pi saptASTa vA bhavagrahaNAni yAvat, paJcendriyanaratirazcAmadhikanirantarabhavAntarAsambhavAt , uktaM hi-"sacaTTha bhavA u tirimaNuga'tti, ata etAvata evAdhikasya 1 saptASTabhavAn tiryagmanuSyAH ESC Jain Education Intemanora For Personal & Private Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 699 // sambhava iti bhAvanA / khacarAnAha - 'camme utti prakramAt 'carmapakSiNaH' carmacaTakAprabhRtayaH, carmarUpA eva hi | teSA pakSA iti, tathA romapradhAnAH pakSA romapakSAstadvantaH romapakSiNaH - rAjahaMsAdayaH 'samudrapakSiNaH' samudrakAkArapakSavantaH, te ca mAnuSottarAdvahidvIpavarttinaH, 'vitatapakSiNaH' ye sarvadA vistAritAbhyAmeva pakSAbhyAmAsate / iha ca yatkSetrasthityantarAdi pratyekaM prAktanena sadRzamapi punaH punarucyate na punaratidizyate tatprapaJcitajJavineyAnugra| hArthamevaMvidhA api prajJApanIyA eveti khyApanArthaM cetyaduSTameveti bhAvanIyamiti paJcaviM (catuvaii ) zatisUtrArthaH // itthaM tirazco'bhidhAya manujAnabhidhAtumAha maNuyA duvihayA u, te me kittayao suNa / saMmucchimAha maNuyA, ganbhavakkatiyA tahA // 193 // ganbha - vakyaMtiyA je u, tivihA te viyAhiyA / akammakammabhUmA ya, aMtaraddIvagA tahA // 194 // panasa tIsaivihA, bheA aTThavIsaI / saMkhA u kamaso tesiM, iha aisA viyAhiyA // 195 // samucchimANa eseva, bheo hoi Ahio / logassa egadesaMmi, te savvevi viyAhiyA // 196 // saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyA - | viy| ThihUM pahuca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 197 // palio mAI tinni ya, ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI maNuyANaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 198 // palio mAI tinni u, ukkoseNa viyAhiyA / puvvakoDipuhutteNaM, aMtomuhRttaM jahannayaM // 199 // kAyaThiI maNuyANaM, aMtaraM tesimaM bhave / anaMtakAlamukosaM, For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 ||699 //
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ OTOSSERVEDEIONXX aMtomuTuttaM jahannayaM // 200 // eesi vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 201 // ___ maNuetyAdi sUtranavakaM prAgvat , navaram 'akammakammabhUmA yatti bhUmetyasya pratyekamabhisambandhAtsUtratvAcAkarmabhUmI bhavA akarmabhUmA evaM kArmabhUmAzca, antaram-iha samudramadhyaM tasmin dvIpA antaradvIpAsteSu jAtA antrdviipjaaH| 'panarasatIsaiviha'tti vidhazabdasya pratyekamabhisambandhAtpaJcadazavidhAH kArmabhUmAH, karmabhUmInAM paJcadazasaGkhyatvAt, tadbhede cAmISAmiha bhedasyAbhidhitsitatvAt , paJcadazasaGkhyAtvaM ca bharatairAvatavidehAnAM trayANAM pratyekaM paJcasaMkhyatvAt , triMzadvidhA akarmabhUmAH, atrApyakarmabhUmInAmetAvatsaGkhyatvaM hetuH, tA hi haimavataharivarSaramyakaharaNyavatadevakurUttarakururUpAH SaT pratyekaM paJcasaGkhyatvena triMzadbhavanti, iha ca kramata ityuktAvapi pazcAnirdiSTAnAmapi kArmabhUmAnAM muktisAdhakatvena prAdhAnyataH prathamaM bhedAbhidhAnaM, paThanti ca-tIsaMpannarasavihe'ti, tatra ca yathoddezaM sambandho, bhedAzcASTAviMzatirantaradvIpajAnAmiti vibhaktipariNAmena sambandhanIyam , itthaM caitattatsaGkhyatvAdantaradvIpAnAM, te hi himavataH pUrvAparaprAntavidikaprasRtakoTiSu trINi trINi yojanazatAnyavagAhya tAvantyeva yojanazatAnyAyAmavistarAbhyAM prathame'ntaradvIpAH, tato'pyekaikayojanazatavRddhAvagAhanayA yojanazatacatuSTayAdyAyAmavistarA dvitIyAdayaH pada, teSAM ca pUrvottarAdikramAtprAdakSiNyataH prathamasya catuSkasya ekoruka 1 AbhASiko 2 lAliko 3 vaiSANika 4 For Personal & Private Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ + uttarAdhya. iti nAma, dvitIyasya hayakarNo 1 gajakarNo 2 gokarNaH 3 zaSkulIkarNaH 4, tRtIyasya Adarzamukho 1 meSamukho 2||jIvAjIva hayamukho 3 gajamukhaH 4, caturthasyAzcamukho 1 hastimukhaH 2 siMhamukho 3 vyAghramukhaH 4, paJcamasyAzvakarNaH 1 siMha-% bRhadvRttiH karNaH 2 gajakarNaH 3 karNaprAvaraNaH 4, SaSThasyolkAmukho 1 vidyunmukho 2 jihvAmukho 3 meghamukhaH 4, saptamasya vibhaktiH // 700 // ghanadanto 1 gUDhadantaH 2 zreSThadantaH 3 zuddhadanta 4 iti, etannAmAna eva caiteSu yugaladhArmikAH prativasanti, taccharIramAnAdyabhidhAyi cedaM gAthAyugalam-"aMtaradIvesu NarA dhaNusaya asiyA sayA muiyA / pAlaMti mihuNabhAvaM pallassa asaMkhabhAgAU // 1 // causaTThI piTThakaraMDayANa maNuyANa tesimAhAro / bhattassa cautthassa auNasIidiNANa pAlaNayA // 2 // " ete'pi zikhariNo'pi pUrvAparaprAntavidikaprasRtakoTipUktanyAyato'STAviMzatiH santi. pUrvasmAcaiSAM bhedenAvivakSitatvAnna sUtre'STAviMzatisaGkhyavirodha iti bhAvanIyam / saMmUrchimAnAm 'eSa eva' ityakarma bhUmAdigarbhajAnAM ya uktaH 'bhedaH' nAnAtvaM bhavatyAkhyAtaH, te hi teSAmeva vAntapittAdiSu saMbhavanti, tathA cAgamaHhai|"ganbhavatiyamaNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA tesu vA pittesu vA pUesu vA | 1 antaradvIpeSu narA dhanuHzatASTocchUitAH sadA muditaaH| pAlayanti mithunabhAvaM palyasyAsaMkhyabhAgAyuSaH // 1 // catuHSaSTiH pRSThakaraNDa- ||7000 5 kAnAM manujAnAM teSAmAhAraH / bhaktena caturthena ekonAzItidinAni pAlanam // 2 // 2 garbhavyutkrAntikamanuSyANAmeva uccAreSu vA prazravaNeSu dAvA zleSmasu vA sikvANaSu vA vAnteSu vA pitteSu vA pUyeSu vA ++SASARGAAX For Personal & Private Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEASRANAGAR |soNiesu vA sukkesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigayakaDevaresu vA thIpurisasaMjoesu vA gAmaniddhamaNesu vA saNagaraNiddhamaNesu vA satvesu ceva asuiThANesu ittha NaM saMmucchimamaNussA saMmucchaMti aMgulassa asaMkhejaibhAgamettAe ogAhaNAe" ityAdi, palyopamAni trINyAyuHsthitiriti yugaladhArmikApekSayA / kAyasthitizca palyopamAni trINi pUrvakoTipRthaktvenAdhikAnIti gamyate, etaca tiryakAyasthityabhihitAbhiprAyeNa vijJeyam, antarasya |cAnantakAlatvaM sAdhAraNavanaspatikAyasthityapekSayetisUtranavakArthaH // itthaM manuSyAnabhidhAya devAnAha devA caubvihA vuttA, te me kittayao suNa / bhomijavANamaMtara joisa vemANiyA tahA // 202 // _ 'devAH' uktaniruktAH 'caturvidhAH' catuSprakArA uktAstIrthakarAdibhiriti gamyate, 'te' iti tAn devAn 'me' mama 'kIrtayataH' pratipAdayataH 'zRNu' AkarNaya, ziSyaM pratIdamAha, tatkIrtanaM ca na bhedAbhidhAnaM vineti tadbhedA. nAha-'bhomija'tti bhUmau-pRthivyAM bhavAH bhaumeyakA:-bhavanavAsino, ratnaprabhApRthivyantarbhUtatvAttadbhavanAnAm, uktaM hi-"imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariM egaM joyaNasahassaM ogAhittA heTA | 1 zoNitaSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigatakalevareSu vA strIpuruSasaMyogeSu vA prAmanirdhamaneSu vA nagaranirdhamaneSu vA sarveSvevAzu-II ||cisthAneSu atra saMmUchimamanuSyAH saMmUrcchanti aGgulasyAsaMkhyAtatamabhAgamAtrayA'vagAhanayA 2 asyA ratnaprabhAyAH pRthvyA azItyuttarayojanazatasahasrabAhalyAyA uparyeka yojanasahasra avagAhAdhastA For Personal & Private Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 701 // | cegaM' joyaNasahassaM yajettA majjhe aTThahattarajoyaNasayasahasse, ettha NaM bhavaNavAsINaM devANaM satta bhavanakoDIo bAvantariM ca bhavaNAvAsasyasahassA havaMtIti makkhAyaM" 'vANamaMtara'tti ArSatvAd vividhAnyansarANi - utkarSA - pakarSAtmakavizeSarUpANi nivAsabhUtAni vA girikandaravivarAdIni yeSAM te'mI vyantarAH, uktaM hi "te dhastirya - gUrdhvaM ca trInapi lokAn spRzantaH svAtanyAtparAbhiyogAcca prAyeNa pratipatantyaniyatagatipracArAnmanuSyAnapi kvaci - nRtyavadupacaranti, tathA vividheSu ca zailakandarAntaravanavivarAdiSu prativasantyato vyantarA ityucyante, " 'joisa' tti, dyotayantIti jyotIMSi - vimAnAni tannivAsitvAddevA api jyotIMSi, grAmaH samAgata ityAdau tannivAsijanagrA - mavat, vizeSeNa mAnayanti - upabhuJjanti sukRtina etAnIti vimAnAni teSu bhavA vaimAnikAH, 'tathe 'ti samucaye iti sUtrArthaH // eSAmevottarabhedAnAha dasahA u bhavaNavAsI, aTTahA vaNacAriNo / paMcavihA joisiyA, duvihA vemANiyA tahA // 203 // 'dazadhA vi' ti dazacaiva 'bhavaNavAsi'tti bhavaneSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinaH 'aSTadhA' aSTaprakArA vane| pu-vicitropavanAdiSUpalakSaNatvAdanyeSu ca vividhAspadeSu krIDaikarasatayA carituM zIlameSAmiti vanacAriNaH-vyantarAH 1 caikaM yojanasahasraM varjayitvA madhye'STasaptatiyojanazatasahasre, atra bhavanavAsinAM devAnAM sapta bhavanakoTayo dvAsaptatizca bhavanAvAsazatasahasrANi (ca) bhavanti ityAkhyAtaM For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti 0 36 // 701 //
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paJcadhA' paJcaprakArAH 'joisiya'ttijyotiSSu-vimAneSu bhavA jyotiSkA jyotISyeva vA jyotiSkAH, dvividhA vaimAnikAstatheti suutraarthH|| etAneva ca nAmagrAhamAha| asurA nAgasuvaNNA, vijjU aggI a AhiyA / dIvodahI disA vAyA, thaNiyA bhavaNavAsiNo / // 204 // pisAya bhUyA jakkhA ya rakkhasA kinnarA ya kiMpurisA / mahoragA ya gaMdhavvA aTThavihA vANa-| maMtarA // 205 // caMdA sUrA ya nakkhattA, gahA tArAgaNA tahA / disAvicAriNo ceva, paMcahA joisAlayA // 206 // vemANiyA u je devA, duvihA te pakittiyA / kappovagA ya boddhavvA, kappAIyA taheva ya // 207 // kappovagA bArasahA, sohammIsANagA thaa| saNaMkumAramAhiMdA, baMbhalogA ya laMtagA // 208 // mahAsukkA sahassArA, ANayA pANayA tahA / AraNA accuyA ceva, ii kappovagA surA // 209 // kappAiyA uje devA, duvihA te viyaahiyaa| gevi jagANuttarA ceva, gevijA navavihA tahiM ||21||hiddimaa hiDimA ceva, hiTimA majjhimA tahA / hihimA uvarimA ceva, majjhimA hiDimA tahA // 211 // majjhimA majjhimA ceva, majjhimA uvarimA tahA / uvarimAhiDimA ceva, uvarimA majjhimA tahA // 212 // uparimA uvarimA ceva, ii gevijagA surA / vijayA vejayaMtA ya, jayaMtA apparAjiyA // 213 // savvaTThasiddhagA ceva, paMcahANuttarA surA / ii vemANiyA ee, NegahA evmaayo|| 214 // For Personal & Private Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva vibhakti. bRhadvRttiH 39 sattarAdhya. asuretyAdisUtrANyekAdaza prAyaH pratItAnyeva, navaram 'asurAH' ityasurakumArAH, evaM nAgAdiSvapi kumArazabdaH sambandhanIyaH, sarve'pi zamI kumArAkAradhAriNa eva, yathoktaM-"kumAravadeva kAntadarzanAH sukumArAH mRdumadhura lalitagatayaH zRGgArAbhijAtarUpavikriyAH kumAravaccoddhRtarUpaveSabhASAbharaNapraharaNAvaraNayAnavAhanAH kumaarvcolv||702|| NarAgAH krIDanaparAzcetyataH kumArA ityucynte"| 'tArAgaNAH' iti prakIrNakatArakasamUhAH, dizAsu vizeSeNa meruprAdakSiNyanityacAritAlakSaNena caranti-paribhramantItyevaMzIlA dizAvicAriNaH, tadvimAnAni sekAdazabhirekaviMzairyojanazatairmarozcatasRSvapi divabAdhayA satatameva pradakSiNaM carantIti te'pyevamuktAH, jyotIMSi-uktanyAyato vimAnAnyAlayA-AzrayA yeSAM te jyotirAlayAH / kalpyante-indrasAmAnikatrAyastriMzAdidazaprakAratvena 6 devA eteSviti kalpA-devalokAstAnupagacchanti-utpattiviSayatayA prAmuvantIti kalpopagAH, kalpAn-uktarUpAhai natItAH-taduparivartisthAnotpannatayA niSkrAntAH klpaatiitaaH| 'sohammIsANagati sudharmA nAma zakrasya sabhA(sA)s sminnastIti saudharmaH kalpaH sa eSAmavasthitiviSayo'stIti saudharmiNaH, tathezAno nAma dvitIyadevalokastannivAsino devA api IzAnAsta evezAnakAH evamuttaratrApi vyutpattiH kAryAH / prIveva grIvA lokapuruSasya trayodazarajjUparivartI pradezastasminniviSTatayA'tibhrAjiSNutayA ca tadAbharaNabhUtA aveyA-devAvAsAstanivAsino devA api veyAH, na vidyante uttarAH-pradhAnAH sthitiprabhAvasukhadyutilezyAdibhirebhyo'nye devA ityanuttarAH, 'heDima'tti // 702 // For Personal & Private Use Only www.janelibrary.org
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhastanA uparitanaSadApekSayA prathamAstrayasteSvapi 'hehima'tti' adhastanAH adhastanAdhastanAH-prathamatrikAdhovartinaH | 'heTimA majjhimA tahatti 'adhastanamadhyamAH' prathamatrikamadhyavartinaH,'hiTimA uvarimA ceva'tti adhstnopritnaaH'| prathamatrikoparivartinaH, madhye bhavA madhyamA-madhyamatrikavarttinasteSvapyadhastanA madhyamAdhastanAH, evaM madhyamamadhyamA madhyamoparitanAH, uparitanA-uparivarttitrikavartinasteSvadhastanA uparitanAdhastanAH, evamuparitanamadhyamA uparitanoparitanAH, 'iti' bhedasamAptau, tata etAvadbhedA eva aveyakAH surAH, abhyudayavighnahetUn vijayanta iti vijayAstathaiva vaijayantAH, 'uNAdayo bahula'miti (pA-3-3-1) bahulavacanAt ghaJpratyaye upasargekArasyaikAraH, evaM jayantAH paraiH-anyairabhyudayavighnahetubhirajitA-anabhibhUtAH aparAjitAH, sarve'rthAH siddhA iva siddhA yeSAM te sarvArthasiddhAH, te hi vijitaprAyakarmANaH, upasthitabhadrA eva tatrotpattibhAjaH, itItyAdi nigamanam , atra ca hai vaimAnikA iti vaimAnikabhedAH, sAmAnyavizeSayoH kathaJcidananyatvAd, evamAdaya ityAdizabdasya prakAravacanatvAde vaMprakArA ityekAdazasUtrArthaH // | logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caubvihaM // 215 // saMtaI pappaDaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajavasiyAvi ya // 216 // sAhIyaM sAgaraM ika, ukkoseNa ThiI bhave / bhomijANa jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 217 // paliovamamegaM For Personal & Private Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 703 // tu, ukkoseNa viyAhiyaM / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 218 // paliovamamegaM tu, vA- jIvAjIva salakkheNa sAhiyaM / paliovamahabhAgo, joisesu jahaniyA // 219 // do ceva sAgarAiM, ukkoseNaM viyAhiyA / sohammaMmi jahaneNaM, egaM ca paliovamaM // 220 // sAgarA sAhiyA dunni, ukkoseNa viyaahiyaa| IsA vibhakSiA zUmi jahanneNaM, sAhiyaM paliovamaM // 211 // sAgarANi ya satteva, ukkoseNa ThiI bhave / saNakumAre jahanneNaM, dunni U sAgarovamA // 222 // sAgarA sAhiyA satta, ukkoseNa viyaahiyaa| mAhiMdaMmi jahannaNaM, sAhiyA dunni sAgarA // 223 // dasa ceva sAgarAiM, ukkoseNa viyAhiyA / baMbhaloe jahanneNaM, satta u sAgarovamA : // 224 // cauddasa u sAgarAiM, ukkoseNa viyaahiyaa| laMtagaMmi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 225 // sattarasa sAgarAiM, ukkoseNa viyAhiyA / mahAsukke jahanneNaM, cauddasa sAgarovamA // 226 // aTThArasasAgarAI, ukkoseNa viyAhiyA / sahassAre jahanneNaM, sattarasasAgarovamA // 227 // sAgarA auNavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / ANayaMmi jahanneNaM, aTThArasa sAgarovamA // 228 // vIsaMtu sAgarAiMtu, ukkoseNa ThiI bhave / pANayaMmi jahanneNaM, sAgarA auNavIsaI // 229 // sAgarA ikavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / AraNaMmi // 703 // jahanneNaM, vIsaiM sAgarovamA // 230 // bAvIsasAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / accuyaMmi jahanneNaM, sAgarA ikkavIsaI // 231 // tevIsasAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / paDhamaMmi jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 232 // cavIsasAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / biiyaMmi jahanneNaM, tevIsaM sAgarovamA // 233 ||pnnviissaagraa U, thiiyaMmi jahaNa, padamami jahaneNaM, vA aJcayami jahanneNa, AraNami / dalin Education International For Personal & Private Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ CONSORRENCE ukoseNa ThiI bhave / taiyaMmi jahanneNaM, cauvIsaM sAgarovamA // 234 // chavvIsasAgarAI, ukoseNa ThiI bhve| cautthayaMmi jahanneNaM, sAgarA paNavIsaI // 235 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamaMmi jahaneNaM, sAgarA u chavIsaI // 236 // sAgarA aTTavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / chaTuMmi jahanneNaM, sAgarA sattahai vIsaI // 237 // sAgarA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / sattamaM jahanneNaM, sAgarA aTTavIsaI // 238 // tIsaM tu sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / aTThamaMmi jahanneNaM, sAgarA auNatIsaI // 239 // sAgarA ikkatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / navamaMmi jahanneNaM, tIsaI sAgarovamA // 240 // tittIsasAgarA U, ukkoseNa ThiI bhave / causuMpi vijayAIsuM, jahannA ikatIsaI // 241 // ajahannamaNukkosaM, tittIsaM sAgarovamA / mahAvimANasavvaDhe, ThiI esA viyAhiyA // 242 // jA ceva u AuThiI, devANaM tu viyAhiyA / sA tesiM kAyaThiI, jahannamukkosiyA bhave // 243 // kSetrakAlAbhidhAyi sUtradvayaM prAgvat, sAdisaparyavasitatvabhAvanArtha sAhIyamityAdi saptaviMzatiH sUtrANi prAyo nigadasiddhAnyeva, navaraM 'sAhIya'tti prAkRtatvAtsAdhikaM 'sAgara'miti sAgaropamamekamutkRSTena sthitirbhaved 'bhaumeyakAnAM' bhavanavAsinAm , iyaM ca sAmAnyoktAvapyuttaranikAyAdhipasya balerevAvagantavyA, dakSiNanikAye vindra For Personal & Private Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 704 // sthApi sAgaropamameva, uktaM hi-"camarabali sAramahiyaM" 'sesANaM'ti, jaghanyena dazavarSasahasrANi pramANamasyA jIvAjIva dazavarSasahasrikA, iyamapi sAmAnyoktAvapi kilbiSikANAmeva sthitiH, sthitiprabhAvAdInAM deveSu sahaiva hAsAditi, uttaratrApi bhAvanIyam / tathA palyopamaM varSalakSAdhikamiti jyotiSAmutkRSTasthityabhidhAnaM candrApekSaM, sUryasya tu / varSasahasrAdhikaM palyopamamAyuH, grahANAM tadeva a(na)tiriktaM, nakSatrANAM tasyaivArddha, tArakANAMtacaturbhAgaH tathA palyopamASTabhAgo jyotiSSu jaghanyasthitirityapi tArakApekSameva, zeSANAM palyopamacaturbhAgasyaiva jaghanyasthititvAt, yata uktaM 'caturbhAgaH zeSANA'miti (tattvA-a0 4 sU0 53) ! iha ca sarvatroktarUpayorutkRSTajaghanyasthityorapAntarAlava-17 |rtinI madhyamA sthitiriti draSTavyam / tathA 'prathama' iti prakramAd graiveyake'dhastanAdhastane, evaM dvitIyAdiSvapi greveyaka iti sambandhanIyam / avidyamAnaM jaghanyamiti-jaghanyatvamasyAmityajaghanyA tathA avidyamAnamutkRSTamityuskRSTatvamasyAmityanutkRSTA ajaghanyA cAsAvanutkRSTA cAjaghanyAnutkRSTA, makAro'lAkSaNikaH, mahacca tadAyuHsthityAdyapekSayA vimAnaM ca mahAvimAnaM taca tatsarve-niravazeSA arthyamAnatvAdarthAH-anuttarasukhAdayo yasmiMsta(ttathA taca tatsarvArtha ca mahAvimAnasarvArtha tasmin , sthitiriti sarvatrAyuHsthitireva, kAyasthititvAbhidhAne tatrAnantaramanutpattirevetyabhiprAya iti saptaviMzatisUtrArthaH // 1 camarabalyoH sAgaropamamadhikaM (ca) zeSANAM // 704 // For Personal & Private Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, devANaM huja aMtaraM // 244 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsabha / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 245 // antaravidhAnAbhidhAyi ca sUtradvayaM pUrvavavyAkhyeyam // itthaM jIvAnajIvAMzca savistaramupadarzya nigamayitumAha saMsAratthAya siddhAya, ii jIvA viyAhiyA / rUviNo ceva'rUvI ya, ajIvA duvihAvi ya // 246 // saMsArasthAzva siddhAzca 'iti' ityevaMprakArA jIvAH 'vyAkhyAtAH ' vizeSeNa - sakalabhedAbhivyAtyA prakathitAH, rUpiNazcaiva 'rUvI ya'tti akAraprazleSAdarUpiNazcAjIvA dvividhA api vyAkhyAtA iti yoga iti sUtrArthaH // yaduktaM 'jIvAjIvavibhaktiM zRNutaikamanasa' iti tatra jIvAjIvavibhaktimabhidhAya 'zRNutaikamanasa' iti vacanAt kvaci - (kazcit zravaNazraddhAnamAtreNaiva kRtArthatAM manyetAtastadAzaGkApanodArthamAha ii jIvamajIve ya, succA saddahiUNa ya / savvanayANa aNumae, ramijjA saMjame muNI // 247 // 'iti' ityevaMprakArAn 'jIvamajIveya'tti jIvAjIvAn 'etAn' anantaroktAn 'zrutvA' avadhArya 'zraddhAya ca' tatheti pratipadya sarve ca te nayAzca sarvanayA - jJAnakriyAnayAntargatA naigamAdayasteSAmanumataH - abhipretastasmin ko'rthaH 1jJAnasahitasamyak cAritrarUpe ' rameta' ratiM kuryAt ka ? - samyagyamanaM - pRthivyAdijIvopamardatastRNapaJcakAdyajIvo| pAdAnAdezcoparamaNaM saMyamastasmin 'muniH' uktarUpa iti sUtrArthaH // saMyamaratikaraNAnantaraM yadvidheyaM tadAha For Personal & Private Use Only "
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ CSC-AS-IN uttarAdhya. tao bahUNi vAsANi, saamnnmnnupaaliyaa| imeNa kamajogeNaM, appANaM saMlihe muNI // 248 // jIvAjIva 'tataH' tadanantaraM 'bahUni' anekAni varSANi 'zrAmaNyaM zramaNabhAvam 'anupAlya' Asevya 'anena' anantarameva bRhadvRttiH vibhaktiH vakSyamANena kramaH-paripATI tena yogaH-tapo'nuSThAnarUpo vyApAraH kramayogastenAtmAnaM 'saMlikhet' dravyato bhAva705|| 4 tazca kRzIkuryAnmuniH, iha ca bahUni varSANi zrAmaNyamanupAlyetyabhidadhatA na pravrajyApratipattyanantaramevaitadvidhiri 36 tyupadarzitam , uktaM hi-"paripAlito ya dIho pariyAo vAyaNA tahA diNNA / NipphAiyA ya sIsA seyaM mera appaNo kaauN||1||" iti sUtrArthaH // samprati yaduktam-'anena kramayogena saMlikhedi'ti, tatra ko'sau kramayogaH ? iti praznasambhave saMlekhamAbhedAbhidhAnapUrvakaM tamAha| bAraseva u vAsAI, saMlehakosiyA bhave / saMvaccharaM majjhimiyA, chammAsA ya jahaniyA // 249 // paDhamera vAsacaukkami vigaI(vitti) nijjahaNaM kare / biie vAsacaukami, vicittaM tu tavaM care // 250 // egaMtaramAyAma, kaTTa saMvacchare duve / tao saMvacchara'ddhaM tu, nAivigiDha tavaM care // 251 // tao saMvaccharaddhaM tu.|| vigiTuM tu tavaM care / parimiyaM ceva AyAma, taMmi saMvacchare kare // 252 // koDIsahiyamAyAma, kaTTha saMvacchare // 705 // muNI / mAsaddhamAsieNaM tu, AhAreNaM tavaM care // 253 // / 1 paripAlitazca dIrghaH paryAyo vAcanA ca tathA dattA / niSpAditAzca ziSyAH zreyo me AtmanaH kartum // 1 // Join Education Interational For Personal & Private Use Only wwwbar og
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArasetyAdi sUtrapaJcakam / dvAdazaiva na tu nyUnAnyadhikAni vA 'tuH' pUraNe 'varSANi' saMvatsarAn saMlekhanaM-dravyataH zarIrasya bhAvataH kapAyANAM kRzatA''pAdanaM saMlekhA, saMlekhaneti yo'rthaH, 'ukkosiya'tti utkRSTA sarvagurvI bhavet , 'saMvacchara'ti saMvatsaraM-varSa madhyamaiva madhyamikA, SaNmAsAn 'caH' punararthe bhinnakramastato jaghanyaiva jaghanyikA punaH, paThanti ca-'ukkosiyA' ityatra 'ukkosato'tti, anyatra tu 'majjhimautti jahaNNato'tti / itthaM saMlekhanAyAstraividhye utkRSTAyAH kramayogamAha-'prathama' Adye 'varSacatuSke' saMvatsaracatuSTaye vartanaM vRttinirvahaNamityarthaH prastAvAtkSI. hai rAdivikRtistasyA niyUhaNam-AcAmAmlasya nirvikRtikasya vA tapasaH karaNena parityAgo vRttinirgrahaNamanu (NaM tat) kuryAt , paThyate ca-'vigaInijjUhaNaM kare'tti spaSTam , idaM ca vicitratapasaH pAraNake, yadAha nizIthacUrNikRt-'anne |cattAri varise vicittaM tavaM kAuM AyaMbileNa pArei nivieNa vA pArei"tti, kevalamanena niyuktikRtA ca dvitIye varSacatuSTaye etaduktam , atra ca sUtre prathama dRzyata ityubhayathApi karaNe doSAbhAvamanumimImahe, tayorasya ca pramANabhUtatvAt , dvitIye varSacatuSke 'vicitraM tu' iti vicitrameva caturthaSaSThASTamAdirUpaM tapazcaret , atra ca pAraNake sampradAyaH-"uggamavisuddhaM savaM kappaNijaM pAreti"tti / ekena-caturthalakSaNena tapasA'ntaraM-vyavadhAnaM yasmiMstadekAntaram 'AyAmam' AcAmlaM 'kaha'tti kRtvA saMvatsaro dvau, 'tataH' tadanantaraM 'saMvatsabarddha' mAsaparTsa 'tuH' pUraNe 'n'| 1 anyAni catvAri varSANi vicitraM tapaH kRtvA''cAmlena nirvikRtikena vA pArayati 2 udgamavizuddhaM sarva kalpanIyaM pArayati For Personal & Private Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jIvAjIva vibhaktiH bRhadvRttiH // 706 // naiva 'ativikRSTam' aSTamadvAdazAdi tapaH 'caret' Asevet / tataH 'saMvatsarArddha' punaH SaNmAsalakSaNaM 'vikRSTam' ukta- rUpaM 'tuH' evakArArtho vikRSTameva tapazcaret , atraiva vizeSamAha-'parimiyaM ceva'tti, 'caH' pUraNe tataH parimitameva, dvAdaze hi varSe koTIsahitamAyAmam, iha tu caturthAdipAraNaka evetyevamuktam , AyAma-AcAmlaM tasminnanantaraM dvidhA vibhajyopadarzite saMvatsare kuryAt, paThanti ca-"parimiyaM ceva AyA, guNukkassaM muNIcare / tatto saMvaccharaddha'NNaM, vigiTTaM tu tavaM care // 1 // " itthamekAdazasu varSeSvatikrAnteSu dvAdaze varSe kimasau vidadhyAt? ityAhakoTyau-agre pratyAkhyAnAdyantakoNarUpe sahite-milite yasmiMstakoTIsahitaM, kimuktaM bhavati ?-vivakSitadine| prAtarAcAmlaM pratyAkhyAya taccAhorAtraM pratipAlyaM, punardvitIye'hi AcAmlameva pratyAcaSTe, tato dvitIyasyArambhakoTirAdyasya tu paryantakoTirume api milite bhavata iti tatkoTIsahitamucyate, anye vAhuH-AcAmlamekasmin dine kRtvA dvitIyadine ca tapo'ntaramanuSThAya punastRtIyadina AcAmlameva kurvataH koTIsahitamucyate, ubhayArthasaMvAdinI ceyaM gAthA-"paTTavaNao ya divaso paJcakkhANassa NivaNao ya / jahiyaM samiti dunni u taM bhaNNai koDisahiyaM tu // 1 // " itthamuktarUpaM koTIsahitamAcAmAmlaM kRtvA 'saMvatsare' varSe prakramAd dvAdaze 'muniH' sAdhuH |'mAsa'tti sUtratvAnmAsaM bhUto mAsikastenaivamArddhamAsikena 'AhAreNa nti, upalakSaNatvAdAhAratyAgena, pAThAntara 1 prasthApako divasaH pratyAkhyAnasya niSThApakazca / yatra samitaH dvau tu tadbhaNyate koTIsahitameva // 1 // VI 4 For Personal & Private Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ tazca kSapaNena 'tapaH' iti prastAvAdbhaktaparijJAnAdikamanazanaM 'caret' anutiSThet , nizIthacUrNisampradAyazcAtra-"annevi dovi varise cautthaM kAuM AyaMbileNa pArei, ekkArasame ya varise paDhamaM chammAsaM avigiTuM tavaM kAuM kajieNa pArei, bitie chammAse vigiTuM tavaM kAuM AyaMbileNa pArei, duvAlasamaM varisaM niraMtaraM hIyamANaM usiNodaeNa AyaMbilaM kareti, taM koDIsahiyaM bhaNaMti jeNAyaMbilassa koDI koDIe milai, jahA ya dIvassa vattI telaM ca samaM |NiTThAi tahA bArasame varise AhAraM parihAvei jahA AhArasaMlekhanA AuyaM ca samaM viti, itthaM bArasagassa vAsassa pacchimA je cattAri mAsA tesu telagaMDUse NisaTTe dharittu khellamallage giTTahai mA atirukkhattaNao muharjatavisaMvAo bhavissai, tassa ya visaMvAde No saMmaM NamokAraM sAheti" iti sUtrapaJcakArthaH // itthaM pratipannAnazanasyApyazubhabhAvanAnAM mithyAdarzanAnurAgAdInAM ca parihAryatAM tadviparyayANAmAsevyatAM ca jJApayituM yathAkramamanarthahetutAmarthahetutAM ca darzayannAha 1 anye api dve varSe caturtha kRtvA''cAmAmlena pArayati, ekAdaze ca varSe prathamaM SaNmAsAn avikRSTaM tapaH kRtvA kAlikena pArayati, 42 dvitIyeSu SaTsu mAseSu vikRSTaM tapaH kRtvA''cAmAmlena pArayati, dvAdaze tu varSe nirantaraM hIyamAnamuSNodakenAcAmAmlaM karoti, tatkotaTIsahitaM bhaNyate yenAcAmAmlasya koTI koTyA milati, yathA ca dIpasya vartI tailaM ca samaM nistiSThataH tathA dvAdaze varSe AhAraM parihApayati yathA''hArasaMlekhanA Ayuzca samaM nistiSThataH, atra dvAdazasya varSasya pazcimA ye catvAro mAsAsteSu tailagaNDUSAn nisRSTaM (atizayena) dhRtvA zleSmamallake nikSipati, mA'tirUkSatvAt mukhayatravisaMvAdo bhUditi, tasya ca visaMvAde na samyak namaskAraM sAdhayet (paThet) For Personal & Private Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ RS uttarAdhya. kaMdappamAbhiogaM kibbisiyaM mohamAsurattaM ca / eyAo duggaIo maraNaMmi virAhayA huMti // 254 // | jIvAjIva bRhadvRttiH | micchAdasaNarattA, saniyANA hu hiMsagA / iya je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 255 // samma-18 se iMsaNarattA aniyANA sukkalesamogADhA / iya je maraMti jIvA sulabhA tesiM bhave bohI // 256 // micchaa-hai| vibhaktiH // 707 // dasaNarattA saniyANA kaNhalesamogADhA / iya je maraMti jIvA tesiM puNa dullahA bohI // 257 // ___'kaMdappa'tti kandarpabhAvanA prAgvat, pade'pi padaikadezasya darzanAt , evamabhiyogyabhAvanA kilbiSabhAvanA mohabhAvanA 'AsurattaM ca'tti AsuratvabhAvanA ca, etAH kandarpAdibhAvanA durgatihetutayA durgatayo 'naDulodakaM pAdaroga' iti nyAyAt , durgatizcehArthAddevadurgatiH, tadvazato hi saMvyavahAratazcAritrasattAyAmapyetadvidhanikAyotpattireva, cara-17 6NavikalatAyAM tu nAnAgatibhAjanataiva, uktaM hi-"jo saMjaovi eyAsu appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tavihesu gacchati suresu bhaio caraNahINo // 1 // " kadA? ityAha-'maraNe' maraNasamaye, kIdRzyaH satyaH ? ityAhavirAdhikAH samyagdarzanAdInAmiti gamyate bhavanti' jAyante, iha ca maraNa ityabhidhAnaM pUrvametatsattAyAmapyuttarakAlaM zubhabhAve sugaterapi sambhavAt / mithyAdarzanam-atattve tattvAbhinivezarUpaM tasmin raktAH-AsaktA mithyAdarzanaratAH, | samyaktvAdivirAdhanAyAM hyetadAsaktireva bhavati, saha nidAnena-sAbhiSvaGgaprArthanArUpeNa vartanta iti sanidAnAH 'hunara // 707 // 1 yaH saMyato'pi etAbhiraprazastAbhiH bhAvanAM karoti / sa tadvidheSu gacchati sureSu bhaktazcaraNahInaH // 1 // For Personal & Private Use Only w
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUraNe 'hiMsakAH ' prANyupamardakAriNaH 'iti' ityevaMrUpA ye 'mriyante' prANAMstyajanti jIvAsteSAM punardurlabhA 'bodhiH ' | pretya jinadharmAvAptiH / samyagdarzanam - uktakharUpaM tasmin raktAH samyagdarzanaraktAH anidAnAH 'zuklalezyAm' uktalakSaNAm 'avagADhA:' praviSTA iti, ye mriyante jIvAH sulabhA teSAM bhavedvodhiH / micchAsUtraM prAgvat, nanu punaruktatvAdanarthakamidaM sUtraM kRSNalezyAvagAhanamapi hiMsakatvena paJcAzravapramattatvAditallakSaNAbhidhAnAdarthata uktameveti, atrocyate, naiyaM, vizeSajJApanArthatvAdasya, uktaM hi - "puvabhaNiyaM tu pucchA jaM bhaNNati tattha kAraNaM veMti / paDiseho ya aNunnA karaNa (heu) visesovalaMbhA vA // 1 // " vizeSazca sarvatra tathAvidhasaMkliSTapariNAmarUpatA draSTavyA, anyathA hi | sAmAnyenaitadvizeSaNaviziSTAnAmapi tadbhave bhavAntare vA bodhidarzanAdyabhicAryevedaM bhavediti / iha cAdyena sUtreNa kandarpabhAvanAdInAM durgatirUpAnarthasya nibandhanatvamuktamarthAcca tadviparItabhAvanAnAM sugatikharUpArthasya dvitIyena mithyAdarzanaraktatvAdInAM durlabhavodhilakSaNAnarthasya tRtIyena samyagdarzana raktatvAdInAM sulabhabodhyAtmakArthasya caturthena uktanItyA | mithyAdarzana raktatvAdInAmeva vizeSajJApanamiti sUtracatuSTayArthaH // anyaca - jinavacanArAdhanAmUlameva sakalaM saMlekha - | nAdi zreyo'tastatraivA''darakhyApanAyAnvayavyatirekAbhyAM tanmAhAtmyamAha 1 pUrvabhaNitamapi yatpazcAdbhaNyate tatra kAraNaM bruvati / pratiSedhazcAnujJA kAraNavizeSopalambho vA // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvAjIva vibhaki. uttarAdhya. jiNavayaNe aNurattA jiNavayaNaM je kareMti bhAveNaM / amalA asaMkilihA te haMti parittasaMsArA // 25 // bAlamaraNANi bahuso akAmamaraNANi ceva bahuyANi / marihaMti te varAyA jiNavayaNaM je na yANaMti 259/ bRhaddhRttiH jinA ihArthAttIrthakRtasteSAmucyata iti vacanam-Agamo jinavacanaM tasmin 'anuraktAH' satataM pratibaddhAH, tathA I708 |'jinavacanam' iti vAcyavAcakayorabhedopacArAjinavacanAbhihitamanuSThAnaM ye 'kurvanti' anutiSThanti 'bhAvena' Anta 6rapariNAmena na tu bahivRttyaiva tata evAvidyamAno mala iti bhAvamalastadanuSThAnamAlinyaheturmithyAtvAdireSAmitya malAH, tathA 'asaMkliSTAH' rAgAdisaGktezarahitAste 'bhavanti' jAyante paritaH-samastadevAdibhavAlpatApAdanena samantAtkhaNDitaH parimita itiyAvat sa cAsau saMsArazca sa vidyate yeSAM te'mI parItasaMsAriNaH-katipayabhavAbhyantaramuktibhAja iti yo'rthaH, sUtre ca prAkRtatvAdvacanavyatyayaH / 'bAlamaraNaiH' viSabhakSaNodvandhananibandhanaiH 'bahuzaH'| anekadhA 'akAmamaraNAni' yAnyatsantaviSayagRnutvenAnicchatAM bhavanti taizca, ubhayatra subbyatyayaH prAgvat , 'eva | ceti pUraNe 'bahUni anekAni mariSyante te 'varAkAH' bahuduHkhabhAjanatayA'nukampanIyAH 'jinavacanam' uktarUpaM ye 'na jAnanti' nAvabudhyante jJAnaphalatvAdanuSThAnasya na cAnutiSThantIti sUtradvayArthaH // yatazcaivamato jinavacanaM bhAvataH kartavyaM, tadbhAvakaraNaM cAlocanayA, sA ca na tacchravaNArhAn vinA, te ca na hetunyatirekeNeti yairhetubhiramI bhavanti tAnAha // 708 // For Personal & Private Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ HitSAXX bahu AgamavinANA samAhi uppAyagA ya gunngaahii| eeNa kAraNeNaM arihA AloyaNaM souM // 260 // bahuH-aGgopAGgAdibahubhedatayA barthatayA vA sa cAsAvAgamazca-zrutaM bahvAgamastasmin viziSTajJAnam-avagama eSAmiti bahAgamavijJAnAH 'samAhi'tti samAdheH-uktarUpasyotpAdakA-janakAH, kimuktaM bhavati?-dezakAlAzayAdivijJatayA samAdhimeva madhuragambhIrabhaNitiprabhRtibhirAlocanAdAtRRNAmutpAdayanti, cazabdo bhinnakramastataH 'guNaggAhi ya'tti guNagrAhiNazca upabRMhaNArtha pareSAM samyagdarzanAdiguNagrahaNazIlAH 'eeNa kAraNeNanti 'etaiH' anantarameva vizeSaNatayopAttairbahvAgamavijJAnatvAdibhiH 'kAraNaiH' hetubhiH 'arhAH' yogyA bhavantyAcAryAdaya iti gamyate 'AlocanAM' vikaTanAmarthAtparairdIyamAnAM 'zrotum' AkarNayitum , ete hyAlocanAzravaNaphalaM pareSAM vizu|ddhilakSaNaM sampAdayitumIzate, vyatyayazca sarvatra prAgvaditi suutraarthH|| itthamanazanasthitena yatkRtyaM tatsaprasaGgamupadarya samprati kandarpAdibhAvanAnAM yatparihAryatvamuktaM tatra yatkurvatA tA bhavanti tatparihAreNaiva tAsAM parihAro na cAjJAtasyAyamiti jJApanArthamAha__ kaMdappakokuIyA taha sIlasahAvahAsavigahAhiM / vimhAvito ya paraM kaMdappaM bhAvaNaM karai // 261 // maMtAjogaM kAuM bhUIkammaM ca je pauMjaMti / sAyarasaiDDiheDaM abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 262 // nANassa kevalINaM| dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / mAI avannavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai // 263 // aNubaddharosapasaro taha ya| dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. jIvAjIva bRhadvRttiH vibhaktiH // 709 // 36 nimittaMmi hoi pddisevii| eehiM kAraNehiM AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 264 // satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca jalaNaM ca jalapaveso ya / anayArabhaMDasevI jammaNamaraNANi baMdhaMti // 265 // ___ 'kaMdappakokuIyA' iti, kandarpaH-aTTahAsahasanam anibhRtAlApAzca gudinA'pi saha niSThuravakroktyAdirUpAH kAmakathopadezaprazaMsAzca kandarpo, yata uktam-"kahakahakahassa hasaNaM kaMdappo aNihuyA ya saMlAvA / kaMdappakahAkahaNaM kaMdappuvaesasaMsA ya // 1 // " kaukucyaM dvidhA-kAyakocyaM vAkkokrucyaM ca, tatra kAyakocyaM yatsvayamahasanneva bhrUnayanavadanAdi tathA karoti yathA'nyo hasati, uktaJca-" manayaNadasanacchaehiM karacaraNakaNNamAIhiM / taM taM karei jaha jaha hasai paro attaNA ahasaM // 2 // " yattu tajjalpati yenAnyo hasati tathA nAnAvidhajIvavirutAni mukhAtodyavAditAM ca vidhatte tadvAkaukucyam , uktaM hi-"vAyAe kukkuio taM jaMpai jeNa hassae anno / NANAvihajIvarue kubai muhatUrae ceva // 3 // " tataH kandarpazca kaukucyaM ca kandarpakaukrucye kurvanniti zeSaH 'taha'tti yena prakAreNa parasya vismaya upajAyate tathA yacchIlaM ca-phalanirapekSA vRttiH khabhAvazca-paravismayotpAdanAbhisandhinaiva | 1 kahakahakahasya hasanaM kandarpo'nibhRtAzcollApAH / kandarpakathAkathanaM kandarpopadezaprazaMsA ca // 1 // 2 bhrUnayanadazanacchadaiH karacaraNakarNAdibhiH / tattatkaroti yathA yathA hasati para AtmanA'hasan // 2 // 3 vAcA kukrocikastajjalpati yena hasatyanyaH / nAnAvidhajIvarutAn | karoti mukhatUryANi vA // 3 // // 709|| For Personal & Private Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ *%% % tattanmukhavikArAdikaM hasanaM ca - aTTaTTahAsAdi vikathAzca - paravismApakavividhollAparUpAH zIlakhabhAvahasana vikathAstAbhiH 'vismApayan ' savismayaM kurvan 'param' anyaM 'kaMdaSpaM' ti kandarpayogAtkandarpAste ca prastAvAddevAsteSAmiya muktanItyA teSUtpattinimittatayA kAndapa tAM bhAvyate - AtmasAnnIyate'nayA''tmeti bhAvanA - tadbhAvAbhyAsarUpA tAM 'karoti' vidhatte, etadanusAreNottaratrApi bhAvanIyam / mantrAH - prAguktarUpAsteSAmAyogo - vyApAraNaM mantrayogastaM 'kRtvA' vidhAya, yadivA 'maMtAyogaM ti sUtratvAnmantrAzca yogAzca - tathAvidhadravyasambandhA mantrayogaM tat kRtvA' vyApArya 'bhUtyA' bhasmanopalakSaNatvAnmRdA sUtreNa vA karma - rakSArthI vasatyAdeH pariveSTanaM bhUtikarma, yathoktam - "bhUIe maTTiyAe va suttreNa va hoi bhUikammaM tu / vasahI sarIrabhaMDagarakkha"tti, cazabdAtkautukAdi ca 'je pauMjaMti' prAkRtatvAdyaH prayuGkte, | kimartha ?, sAtaM sukhaM rasA - mAdhuryAdayaH RddhiH - upakaraNAdisampadetA hetavo - nimittAni yasmiMstatsAtarasarddhihetuH, ko'bhiprAyaH ? - sAtAdyartham, 'abhiyogaM'ti AbhiyogIM bhAvanAM karoti, iha ca sAtarasarddhihetorityabhidhAnaM niH| spRhasyApavAdata etatprayoge pratyuta guNa iti khyApanArtham uktaM hi - "aiyANi gAravaTThA kuNamAgo AbhiyogiyaM baMdhe / vIyaM gAravarahio kuvara ArAhago ceva || 2 ||" 'jJAnasya' zrutajJAnAdeH 'kevalinAM' kevalajJAnavatAM dharmopadeSTA 1 bhUtyA mRttikayA vA sUtreNa vA bhavati bhUtikarma tu / vasatizarIrabhANDakarakSeti / 2 etAni gauravArtha kurvannAbhiyogikaM badhnAti / bIjaM (dvitIye pade) gauravarahitaH karoti ArAdhaka eva // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. eca-AcAryastasya ca saGghaH pratItaH sAdhavazca saGghasAdhavasteSAmavarNavAdIti sambandhaH, tathA'varNaH-azlAghAtmakaH, sax jIvAjIva |cAyaM zrutajJAnasya-punaH punasta eva kAyAstAnyeva vratAni tAveva ca pramAdApramAdAvihAbhidheyau, mokSAdhikAriNAM| bRhadvRttiH vibhakti ca kiM jyotiyoniparijJAnenetyAdi bhASate, uktaJca-"kAyA vayA ya te ciya te ceva pamAya appamAyA ya / mokkhaa| 710 // 36 higAriyANaM joisajoNIhiM kiM ca puNo? // 1 // " kevalinAM ca kimeSAM jJAnadarzanopayogI krameNa bhavata uta yugapat ?, yadi tAvatkrameNa tadA jJAnakAle na darzanaM darzanakAle ca na jJAnamiti parasparAvaraNataiva prAptA, atha yugapatata ekakAlatvAd dvayorapyaikyApattiH, uktaJca-"eMgatarasamuppAe anno'nnAvaraNayA duveNhaMpi / kevaladaMsaNaNANANamegakAle ya egattaM // 2 // " dharmAcAryasya jAtyAdibhiradhikSepaNAdi, uktaJca-"jaicAihiM avannaM vihasai vaTTaiNayAvi uvavAe / ahio chiddappehI pagAsavAdI annnnukuulo||3||" saGghasya ca-bahavaH zvazRgAlAdisaGghAstatko'yamiha saGghaH ?, sAdhUnAM ca-nAmI parasparamapi sahante, tata eva dezAntarayAyinaH, anyathA tvekatraiva saMhatyA tiSThe 1 kAyA vratAni ca tAnyeva tAveva pramAdApramAdau ca / mokSAdhikAriNAM jyotiyonibhiH kiM ca punaH ? // 1 // 2 ekatarasamutpAde // 710 // anyo'nyAvaraNatA dvayorapi / kevaladarzanajJAnayorekakAle caikatvam / / 2 // 3 jAtyAdibhiravarNa (karoti) upahasati vartate na caapyuppaate| ahitazchidrapekSI prakAzavAdyananukUlaH // 3 // Bain Education International For Personal & Private Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ | yuratvaritagatayo - mandagatayastato bakavRttiriyamepAmityAdi, yathoktam - "avisahaNA'turiyagatI aNANuvittI ya avi gurupi / khaNamittapIirosA gihivacchalagA ya saMjayaga // 1 ||"tti evaMvidhamavarNaM vaditum - abhidhAtuM zIlamasyetyavarNavAdI, mAyA - zAThyamasya khakhabhAvavinigUhanAdinA'stIti mAyI, yathoktam -- "gRhei AyasahAvaM ghAyai ya guNe parassa saMtevi / corodha saGghasaMkI gUDhAyAro vitahabhAsi // 2 // "tti kilbiSikI bhAvanAM karoti / | idAnIM vicitratvAtsUtrakRtermohI prastAve'pi yatkurvatA''surI kRtA bhavati tadAha- anubaddhaH - santataH ko'rthaH ? - avyavacchinno roSasya -- krodhasya prasaro - vistAro'syeti anubaddharoSaprasaraH, sadA virodhazIlatayA pazcAdananutApitayA kSamaNAdAvapi prasatyaprAtyA vetyabhiprAyaH, tathA coktam- "NicaM voggahasIlA kAUNa Na yANutappae pacchA / Na ya khAmio pasIyai avarAhINaM duvehaMpi // 3 // " "tathe 'ti samuccaye 'caH' pUraNe nimittamiha jJeyaparicchittikAraNaM, taccAtItAditrividhakAlabhedAtridhA, uktaM hi -""tivihaM hoi nimittaM tIyapaDuppaNNa'NAgayaM ceva / teNa viNA uNa NeyaM Najjai teNaM NimittaM tu // 4 // tadviSaye 'bhavati' jAyate 'pratisevI' ityavazyaMpratisevako'puSTAlambane'pi 1 asahanAtvaritagatayo'nAnuvRttayazcApi gurUNAmapi / kSaNamAtraprItiroSAH gRhivatsalAca saMyatAH // 1 // 2 gRhayatyAtmasvabhAvaM ghAtayati ca guNAn parasya sato'pi / caura iva sarvazaGkI gUDhAcAro vitathabhASI || 2 || 3 nityaM vyuhazIlAH kRtvA na cAnutapati pazcAt / na ca kSamitaH prasIdati aparAdhinAM (upari ) dvayorapi // 3 // 4 trividhaM bhavati nimittaM atItapratyutpannAnAgatameva / tena vinA tu na jJeyaM jJAyate tena nimittaM tu // 4 // For Personal & Private Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 711 // tadAsevanAt, 'etAbhyAm' anantaroktAbhyAm 'AsuriyaM ti AsurI bhAvanAM karoti / zasyate'neneni zastraM-khagakSuriuttarAdhya. jIvAjIva kAdi tasya grahaNaM-khIkaraNamupalakSaNatvAdasyAtmani vadhArtha vyApAraNaM zastragrahaNaM, veveSTi-vyApnoti jhagityAtmAnamiti vibhaktiH bRhadvRttiH viSaM-tAlapuTAdi tasya bhakSaNam-abhyavaharaNaM viSabhakSaNaM, cazabda uktasamuccayArthaH paryante yokSyate, 'jvalanaM' dIpanamAtmana iti gamyate, jale pravezo-nimajanaM jalapravezaH, cazabdo'nuktabhRgupAtAdiparigrahArthaH, AcAraH-zAstravihito vyavahArastena bhANDam-upakaraNamAcArabhANDaM na tathA'nAcArabhANDaM tasya sevA-hAsyamohAdibhiH paribhogo'nAcArabhANDasevA, gamyamAnatvAdetAni kurvanto yatayaH, kimityAha-janmamaraNAnyupacArAttannimittakarmANi 'bannanti' AtmanA zleSayanti, saMklezajanakatvena zastragrahaNAdInAmanantabhavahetutvAt , anena conmArgapratipattyA mArgavipratipattirAkSiptA, tathA cArthato mohI bhAvanoktA, yatastallakSaNam-"ummaggadesao magganAsao mggvippddivttii| moheNa ya mohittA saMmohaM bhAvaNaM kuNai ||1||"tti, nanu pUrva tadvidhadevagAmitvaM bhAvanAphalamuktamiha tvanyadevAsyA iti na kathaM virodhaH1, ucyate, anantaraphalamAzritya taduditamidaM | dameva cUNyAM dRzyate, tatraiva jIvetyAdi] tu para-18 // 711|| damparAphalaM sarvabhAvanAnAmiti bhAvanArthamitthamupanyAsaH, tathA coktam-- "aiyAo bhAvaNAo bhAvitA devaduggaI hai| 1 ugmArgadezako mArganAzako mArgavipratipattiH / mohena ca mohayitvA saMmohI bhAvanAM karoti // 1 // 2 etA bhAvanA bhAvayitvA devadurgati hai LEASECRECASSACROREOCOCOM dain Education International For Personal & Private Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMti / tatto ya cuyA saMtA pariti bhavasAgaramaNataM // 1 // " iti sUtrapaJcakArthaH // iha ca devavaktavyatA'nantarasUtrakadambasthAne sUtradvayameva cUNyA dRzyate, tatraikaM "jIvamajIve"tyAdi prAgvad vyAkhyAtameva, tathA-"pasatthasajjhANovagae, kAlaM kiccA Na saMjae / siddhe vA sAsae bhavati, deve vAvi mahaDie ||1||"tti / sampratyupasaMhAradvAreNa zAstramAhAtmyaM khyApayitumAhaiti pAukare buddhe, nAyae parinivvue / chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhIyasaMmae // 266 // ttibemi // ||jiivaajiivvibhttii // 36 // uttarajjhayaNasuyakkhaMdho smtto|| __ 'itiH' upadarzane 'iti' ityanantaramupavarNitAn pAukare'tti sUtratvAt 'prAduSkRtya' kAMzcidarthataH kAMzcana sUtrato'pi prakAzya, ko'rthaH ?-prajJApya, kimityAha-'parinivRtaH' nirvANaM gata iti sambandhanIyam , kIdRzaH san ka ityAha-buddhaH' kevalajJAnAdavagatasakalavastutattvaH 'jJAtako jJAtajo vA-jJAtakulasamudbhavaH, sa ceha bhagavAn varddhamAnavAmI 'patriMzad' iti SaTtriMzatsaGkhyA uttarAH-pradhAnA adhIyanta ityadhyAyA-adhyayanAni tata uttarAzca te'dhyAyAzcottarAdhyAyAstAna-vinayazrutAdIn 'bhavasiddhiyasaMmae'tti bhavasiddhikA-bhavyAsteSAM samiti-bhRzaM matA-abhipretA bhavasiddhikasaMmatAstAn, paThanti ca bhavasiddhIyasaMvuDe'tti bhave-tasminneva manuSyajanmani siddhi 1 yAnti / tatazca cyutAH santaH paryaTanti bhavasAgaramanantam // 2 // For Personal & Private Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. bRhadvRttiH // 712 // " | rasyeti bhavasiddhikaH sa cAsau saMvRtazcAzravanirodhena bhavasiddhikasaMvRtaH, jJAtavizeSaNametat, athavA 'pAukare' tti 'prAdurakArSIt' prakAzitavAn zeSaM pUrvavat navaraM 'parinirvRtaH ' krodhAdidahanopazamataH samantAtkhasthIbhUtaH, etena "satyAnRtatva saMdehaiH, sarvameva vacastridhA " iti prasiddhestraividhyasambhave'pi vacanarUpatvenottarAdhyayanAnAM vaktRdoSahe| tukatvAdanRtatva sandeha yorvaktRdoSAbhAvakhyApanenaikAntasatyatvalakSaNaM mAhAtmyamAheti sUtrArthaH // niryuktikAro'pyeta nmAhAtmyakhyApanAyAha je kira bhavasiddhIyA parittasaMsAriA ya bhaviA ya / te kira paDhaMti dhIrA, chattIsaM uttarajjhayaNe // huti abhavasiddhIyA gaMthiasattA anaMtasaMsArA / te saMkiliTTakammA abhaviya uttarajjhAe // 558 // 'ye' ityanirdiSTa nirdeze 'kila' iti sambhAvane 'bhavasiddhikAH ' bhavyAH parItaH - prAgvat parimitaH sa cAsau saMsAraca tadvantaH parIttasaMsArikAH 'ata iniThanA' viti ( pA0 5 - 2 - 115) matvarthIyaSThan ko'rthaH ? - tathAbhavyatvAkSiptapratyAsannI bhUtamuktayaH 'bhavyAH' samyagdarzanAdiguNayogyA bhinnagranthaya iti yo'rthaH ubhayatra 'caH' samuccaye iti, vyavacchedaphalatvAdvA vAkyasya ta eva, 'kila' iti parokSAptasUcakaH, 'paThanti' adhIyate dhIrAH prAgvat, kAni ? | ityAha- 'chattIsaM 'ti patriMzad 'uttarAdhyayanAni' vinayazrutAdIni bhavasiddhikAdInAmetatpAThaphalasya samyagjJAnAdeH For Personal & Private Use Only jIvAjIva vibhakti0 36 // 712 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadbhAvena nizcayatastatpAThasambhavaH, anyeSAM vyavahArata evetyevamabhidhAnam // uktamevAthai vineyAnugrahAya vyatirekata | Aha-ye bhavanti 'abhavasiddhayaH' abhavyAHprAgvadacanavyatyayaH, granthiH-uktarUpastadyogAdvanthayasta eva granthikAste |ca te sattvAzca granthikasattvAH, abhinnagranthaya ityarthaH, tathA'nantaH-aparyavasitaH saMsAra eSAmityanantasaMsArA-ye mana kadAcinmuktisukhamavApsyanti abhavyAH "bhavAvi te aNaMte" tyAdivacanato bhavyA vA te saMkliSTAni-azubhAni karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni eSAmiti saMkliSTakarmANa ityAha, 'abhaviya'tti sUtratvAd 'abhavyAH' ayogyAH 'uttara| jjhAya'tti vacanavyatyayAduttarAdhyAyettarAdhyAyaviSaye'dhyayana iti gamyate, yadvA 'uttara'tti prAgvatpadaikadeze'pi padadazanAduttarAdhyayanAni teSAmadhyAyaH-pATha uttarAdhyAyastasmin , tadanena viziSTayogyatAyAmeva tAttvikaitadadhyayanasadbhAvalakSaNaM mAhAtmyamuktamiti gAthAdvayArthaH // yatazcaivamatimAhAtmyavanta eva uttarAdhyAyAstato yadvidheyaM tadAhatamhA jiNapannatte aNaMtagamapajjavehi saMjutte / ajjhAe~ jahAjogaM gurUpasAyA ahijjhijjA // 551 // ||iti zrI uttarAdhyayananiyuktiH zrI bhadrabAhusvAmibhiH kRtA smaaptaa|| tasmAjinaiH-zrutajinAdibhiH prarUpitAH-prajJaptAstAna, anantAzca te gamAzca-arthaparicchittiprakArAH paryavAzcazabdaparyavArthaparyavarUpA anantagamaparyavAstaiH, samiti-samyaga bhRzaM vA yuktAH-saMyuktAstAn 'adhyAyAn' prakramAduttarAdhyAyAn 'jahAjogaMti yoga-upadhAnAdirucitavyApArastadanatikrameNa yathAyogaM gurUNAM prasAdaH-cittaprasannatA Jain Education Interational For Personal & Private Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttarAdhya. guruprasAdastasmAddhetoH 'adhIyet' paThet , na tvetadadhyayanayogyatAvAptau pramAdaM kuryAditi bhAvaH, guruprasAdAditi cAbhidhAnamadhyayanArthinA'vazyaM guravaH prasAdanIyAH tadadhInatvAttasyeti khyApanArthamiti gAthArthaH / 'iti' parisamAptau, bravImIti pUrvavat / ukto'nugamaH, samprati nayAH, te'pi prAgvadeva // ityuttarAdhyayanazrutaskandhaTIkAyAM zrIzAntyAcAryaviracitAyAM ziSyahitAyAM jIvAjIvavibhaktinAmakaM SaTtriMzamadhyayanaM samAptamiti // 36 // jIvAjIva vibhakti. bRhadvRttiH 6 // 713 // // iti zrIuttarAdhyayanasUtraM zrIzAntyAcAIyaziSyahitAkhyavyAkhyopetaM samAptam // SCHEMOCRACAMECRESCUSA MARCAMERRC-R 713 // For Personal & Private Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ asti vistAravAnuyA, guruzAkhAsamanvitaH / Asevyo bhavyasArthAnAM, zrIkoTikagaNadrumaH // 1 // tadutthavairazAkhAyAmabhUdAyatizAlinI / vizAlA pratizAkheva, shriicndrkulsnttiH||2|| tasyAmAnacchadanicayasadRkSAvakarNAnvayotthaH, zrIdhArApadragacchaprasavabharalasaddharmakicalkapAnAt / zrIzAntyAcAryabhRGgo yadidamudagiradvADamadhu zrotrapeyaM,to bhavyAH! tridoSaprazamakaramato gRhyatAM lihyatAM ca3 // shriirstu|| iti zrIzAntyAcAryakRtAyAM ziSyahitAyAmuttarAdhyanasUtraTIkAyAM jiivaajiivvibhkti| nAmasamAptaM patriMzattamamadhyayanam / samAptAni cAzeSANyuttarAdhyayanAni // iti zreSThi-devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre--granthAGkaH 41. Jain Educati o nal For Personal & Private Use Only No
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ | // iti uttarAdhyayanAni samAptAni // iti zreSThi-devacandra lAlabhAI-jainapustakoddhAre-granthAGkaH 41. ghaDalA DECENSESSIGNMDakamA For Personal & Private Use Only