Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્વીકાર કર્યા પછી ઉપાય બાબત શંકા કરે છે. સ્વયં શંકાકારને લાગે છે કે જો મોક્ષ હોય, તો ઉપાય તો હોવો જ જોઈએ. સાધ્ય છે, તો સાધન હોવું જ જોઈએ પરંતુ સાચુ સાધન શું છે, તે ન દેખાવાથી ઉપાય બાબત મતિ મુંઝાય છે અને કહે છે કે એકપણ વિરોધ વગરનો, દોષ વગરનો રસ્તો દેખાતો નથી.
શંકાના ઉદ્ભવનું કારણ : સિદ્ધિકારે તત્ત્વ સમજ માટે શિષ્ય-ગુરુનો સંવાદ ઊભો કરી શંકાઓ પ્રસ્તુત કરી સમાધાનનું વિવરણ કર્યું છે પરંતુ અહીં આપણે શાસ્ત્રીય પ્રશ્ન એ રાખીએ છીએ કે આવી શંકાઓનું આત્યંતર કારણ શું હોઈ શકે ? જૈનદર્શન કર્મતત્ત્વની મીમાંસામાં ઘણા જ સૂક્ષ્મ વિચારો ધરાવે છે. આત્મા ચૈતન્ય તત્ત્વ હોવા છતાં તેની સાથે અનાદિકાળથી જોડાયેલા કમ વિભાવ રૂપ પરિણામો ઉત્પન્ન કરે છે, સ્વભાવને પ્રતિકૂળ એવા અધ્યવસાયોનો આશ્રય થાય છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે સર્વ કર્મોમાં મોહનીયકર્મ પ્રધાન છે અને તેમાં પણ દર્શનમોહનીય કર્મ શ્રદ્ધા ઉપર પડદો નાંખે છે, તત્ત્વશ્રદ્ધાને અવરોધે છે અને તત્વના જે ગુણધર્મો છે તેને શુદ્ધ સ્વરૂપે ન જાણતાં વિકૃપ રૂપે સ્વીકારે છે. જેને દર્શનશાસ્ત્રોમાં મિથ્યાભાવો કહેવામાં આવે છે. જો આ મિથ્યાભાવ બહુ ઘાટા રસથી ઉદયમાન હોય, તો તેને કોઈ પ્રકારની શંકા થતી નથી, તેવા જીવો નિશંકભાવે પાપાચરણ કરે છે. પાપ કાર્યોમાં પાપબુદ્ધિ ન થવી, તે મિથ્યાત્ત્વનું એક ઘાટું રૂપ છે. પરંતુ કોઈ પુણ્યોદયથી અથવા સ્વાભાવિક પરિણતિથી જ્યારે દર્શનમોહનીય કર્મનો રસ પાતળો પડે, ત્યારે જીવ અદ્દશ્યમાન એવા વાસ્તવિક તત્ત્વનો સ્વીકાર કરવા માટે પ્રેરાય છે. સંસાર પ્રત્યેની નાસ્થા તૂટે છે, ત્યારે તેને ધર્મની સત્યતા વિષે શંકા થાય છે. આવી શંકા તે જીવના કલ્યાણ માટે શુભ લક્ષણ છે. આટલા વિવરણથી સમજાય છે કે શંકાનું મૂળ કારણ શું છે. અહીં પણ મોક્ષના ઉપાય વિષે જે શંકા ઉદ્ભવી છે, તે જીવને માટે કલ્યાણરૂપ છે કારણકે સગુરુની કૃપાથી સાચું સમાધાન મળવાનું છે અને મોક્ષના અવિરોધ ઉપાયનું જ્ઞાન થવાનું છે. અહીં અવિરોધ શબ્દ હકીકતમાં બુદ્ધિને સત્ય ભાન તરફ જવાની પ્રેરણા આપે છે. કૃપાળુ ગુરુદેવે શંકાના માધ્યમથી સાચા ઉપાયનું નિર્દેશન થાય, તેવી ભૂમિકા પ્રગટ કરી છે. અસ્તુ.
વળી જિજ્ઞાસુ શંકાકાર સહજ પ્રશ્ન કરે છે કે મોક્ષના ઉપાયો એટલા માટે સંભવિત નથી કે જે કર્મો અનાદિકાળના છે, તેનો અંત કેવી રીતે થઈ શકે? સામાન્ય માન્યતા એવી છે કે જે તત્ત્વો અનાદિકાળથી અસ્તિત્વ ધરાવે છે, તેનો અંત પણ હોતો નથી. આવો પ્રચલિત સામાન્ય સિદ્ધાંત હોવા છતાં જૈનદર્શન આદિ અંતના વિષયમાં એક ચૌભંગીનું આખ્યાન કરે છે. તે પદાર્થો અથવા તત્ત્વો ચાર પ્રકારના છે જે આ પ્રમાણે છે :
(૧) સાદિ સાંત, (૨) અનાદિ સાંત, (૩) સાદિ અનંત, (૪) અનાદિ અનંત.
આ ચાર ભાંગામાં લગભગ બધા તત્ત્વોનું વિવરણ મળી જાય છે. મોક્ષના જે પ્રતિબંધક કારણો છે તે અનાદિ સાંતના પ્રકારમાં આવે છે અર્થાત્ મોક્ષના બાધક કારણો અનાદિકાળથી ચાલ્યા આવે છે પરંતુ જ્ઞાન અને સમ્યક્ પ્રકારના ઉપયોગથી તે પ્રતિબંધકનો નાશ થઈ જાય છે,
અંત થઈ જાય છે. જ્યારે સંસારના મૂળ દ્રવ્યો જે વિશ્વની સંપતિ છે, તે અનાદિ અનંત છે. સમગ્ર વિશ્વનો ક્રિયમાણ આકાર પણ સમષ્ટિ રૂપે અનાદિ અનંત છે. એટલે સ્વાભાવિક રીતે મોક્ષ
')
$%: ''' SSS
:: *** ૫૫'''
''
'
''
'''''''
