Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
હોય કદાપિ મોક્ષપદ ? આપણે હવે મૂળ વિષય પર આવીએ, “કદાપિ હોય તેનો અર્થ એ છે કે હોય પણ અને ન પણ હોય. કેટલાક મતમાં હોય ને કેટલાક મતમાં ન હોય પરંતુ જેઓએ મોક્ષનો સ્વીકાર કર્યો છે, તેને શંકાકાર તર્કહીન ભાષામાં ચેલેન્જ કરે છે કે ભલે તમારો મોક્ષ હોય પરંતુ તેનો કોઈ ઉપાય નથી અને ઉપાય હોય તો પણ તે સાચો ઉપાય નથી. જે ઉપાય બતાવવામાં આવે છે તે પણ સ્વીકારવા યોગ્ય નથી અર્થાત્ જેમ ગાથામાં કહ્યું છે કે “નહિં અવિરોધ ઉપાય” અર્થાત્ જેમાં દોષ ન હોય તેવો કોઈ ઉપાય દેખાતો નથી. જે ઉપાય દેખાય છે, તે બધા સદોષ છે, તે દૂષિત હોવાથી મોક્ષ અપાવી શકતા નથી. વળી જેઓએ જે ઉપાય બતાવ્યા છે, તે કોઈ સચોટ ઉપાય નથી. જે ઉપાય બતાવે છે, તે બધા વિરોધ યોગ્ય છે, કોઈ લાયક ઉપાય નથી.
આખી ગાથામાં ત્રણ વિભાવ સામે આવે છે – (૧) મોક્ષ નથી, (૨) કદાપિ હોઈ શકે, (૩) તેના ઉપાય નથી અને જે ઉપાય છે, તે દૂષિત છે. આ રીતે આ શંકા ત્રિપદી શંકા છે. મોક્ષ નથી તેનું નિરાકરણ સિદ્ધિકારે સ્વયં ૯૧ ગાથા સુધી કર્યું છે અને મોક્ષનું અસ્તિત્વ સાબિત કર્યું છે. અહીં શંકાકાર મોક્ષના અસ્તિત્વનો સંપૂર્ણ સ્વીકાર કરતા નથી પણ સંશયપૂર્વક કહે છે કે કદાપિ હોય અર્થાતું હોય તો ભલે હોય પરંતુ શંકાનું ત્રીજું પદ મોક્ષનો ઉપાય નથી, તેમ કહે છે પણ મોક્ષનો ઉપાય ન હતો તો મોક્ષ થયો જ ક્યાંથી? શંકા ઘણી ઉટપટાંગ છે કારણ કે તે સાચા ઉપાયને સમજવા માંગે છે. કોઈપણ વસ્તુના અસ્તિત્વ વિષે “હોય” તેમ કહેવામાં નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનનો અભાવ દેખાય છે, તેમાં એક રીતે નાસ્તિકતાની ગંધ આવે છે પરંતુ બીજી રીતે જોઈએ તો શ્રધ્ધાપક્ષ પણ એમ જ કહે છે કે અમે તર્કથી નિર્ણય કરતા નથી. જે છે, તેનો સ્વીકાર કરી લઈએ છીએ અને મોક્ષ હોય તે માનવા યોગ્ય છે. તેના ઉપાય જ્ઞાનીઓએ બતાવ્યા છે, તે હોવા જોઈએ. આ રીતે શ્રધ્ધાળુ આત્મા શંકાથી બચી જાય છે. જ્યારે તર્ક કરનાર તેનો અથવા શાશ્વત વસ્તુનો સ્વીકાર કરવામાં અચકાય છે. કદાચ હોય શકે હોય કદાપિ' એમ બોલીને અર્ધદગ્ધ સ્વીકાર કરે છે. આનો સ્વીકાર કર્યા પછી પણ તેનો સાચો ઉપાય નથી તેમ કહીને પોતાના તર્કનું પોતે છેદન કરે છે. આ બગીચામાં ઘણા સુગંધી ફૂલો હોય શકે છે પરંતુ ત્યાં તેના કારણરૂપ એક પણ લતા કે ફૂલઝાડ નથી. તો આ વાત કેટલી હાસ્યાસ્પદ છે ! મોક્ષ હોય અને તેનો ઉપાય ન હોય તેમ શંકાકારને સ્વયં ખટકે છે. એટલે કહે છે કે ઉપાય હોય તો પણ સાચો ઉપાય નથી, એમ કહીને સિદ્ધાંતને વધારે ગુંચવણ ભરેલો કરે છે. સિદ્ધિકારે ગાથામાં અવિરોધ ઉપાય નથી એમ કહીને માનો શંકા ઉપર ભારે કટાક્ષ કર્યો છે. મોક્ષ છે અને તેના ઉપાય વિષે કોઈ નિર્ણયાત્મક સિદ્ધાંત નથી એમ શંકાકારનું માનવું છે.
આ આખી વાતના મૂળમાં અને આ શંકાનો ઉદ્ભવ થયો છે, તેના મૂળમાં ધાર્મિક સમાજમાં વ્યાપ્ત દોષનું પુરું ચિત્રણ કરવામાં આવ્યું છે. આ શંકા કોઈ સાધારણ માનવીની શંકા નથી પરંતુ પ્રવર્તમાન સંપ્રદાયો અને મતોમાંથી ઉદ્ભવતી શંકા છે. શંકાનું એક વિરાટ રૂપ સમાજમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે. બધા મતો મોક્ષને માને છે પરંતુ મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હિંસાત્મક મિથ્યા ભાવોવાળા ઉપાયોનું નિરૂપણ કરે છે. જૈનદર્શન સચોટ રીતે કહે છે કે હિંસા
