Book Title: Gandharwad
Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: B J Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005245/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAya jinabhadra-kRta gaNadharavAda nAM saMvAdAtmaka anuvAda, TippaNa ane tulanAtmaka prastAvanA : lekhaka : 5. dalasukhabhAI mAlaviyA nivRtta nayAmaka, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya sauMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda. zeDa bheA. je. adhyayana saMzAdhana vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sazodhana granthamAlA-granthAMka 40 mA zeTha pUnamacaMda karamacaMda koTAvALA-graMthamALA AcAya jinabhadra-kRta gaNadharavAda nAM saMvAdAtmaka anuvAda, TippaNa ane tulanAtmaka prastAvanA : lekhaka : 5. dalasukhabhAI mAlavaNiyA nivRtta niyAmaka, lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAda, zeTha bheA. je. adhyayana saMzAdhana vidyAbhavana, gujarAta vidyAsabhA, amadAvAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. sa 1 : ki`mata rU. 100/ mudraka : zrI tripurA prinTiMga presa, . 8, aDavANI mArkeTa, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004 vitaraka : gujarAta vidyAsabhA, premAbhAI hola, bhadra, amadAvAda-380 001 2. che. mAga, I. sa. 1985 AvRtta bIjI prakAzaka : Do. pravINacaMdra ci. parIkha, adhyakSa. bheA. je, adhyayanasaMzAdhana vidyAbhavana, amadAvAda-380009 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya zeTha pUnamacaMda karamacaMda kaTAvAlA TrasTa taraphathI jaina sAhityanA graMthe taiyAra karI pragaTa karavo mATe maLelA dAnamAMthI saMsthAe zeTha pUnamacaMda karamacaMda kaTAvAlA graMthamALAnuM Ayojana karela che. A graMthamALAmAM sane 1952mAM A graMthanI prathama AvRtti pragaTa karavAmAM AvelI. paMDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA jevA nyAya temaja jaina darzananA prakAMDa paMDita TipaNuM ane vistRta prastAvanAthI samalaMkRta karela mULa sahita gujarAtI anuvAda dharAvatA A graMtha vidvatsamAja ane jaina samAja dvArA bhAre AvakAra pAmyo che. A graMthanI pratA chellAM keTalAMka varSothI aprApya laIne temaja tenI satata mAga thatI hoIne ahIM tenI bIjI AvRtti pragaTa karavAmAM Ave che. A AvRtti aMge kiMmatI sUcana karavA badala graMthanA lekhaka paMDita dalasukhabhAI mAlavaNiyAno temaja graMthanAM praphavAcananuM kaThIna kArya karI ApavA mATe saMsthAnA pro. rasikalAla tripAThIne huM A take AbhAra mAnuM chuM. gaNadharavAdanA A navA saMskaraNane paNa tenI prathama AvRttinI jema gujarAtanI janatA, vizeSataH jana samAja AvakAraze evI AzA che. rAmanavamI, 2041 tA. 31-3-85. pravINacaMdra parIkha adhyakSa, . je. je. vidyAbhavana. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AvRttinuM nivedana tvazeSAvazyaka bhASya mahAgrantha jyArathI vAMcavAmAM Avyo tyArathI tenA anuvAda ane vivecananI je bhAvanA manamAM saMgharI rAkhI hatI tenI AMzika pUrti A "gaNudharavAdathI thAya che eTale eka prakArane AnaMda thAya che; paNa tvaritagatie kArya karavAnuM hatuM eTale TipaNamAM vistAra Avazyaka chatAM karI zakya nathI, e khAmI manamAM khUMce paNa che. anuvAdanI saMvAdAtmaka zailI mane bhAI phatecaMda belANIne kharaDe vAMcatA gamI gaI. saMvAdAtmaka zailIe prA. cirabaskIe karelA keTalAka dArzanika granthAMzanA aMgrejI anuvAdo paNa jovAmAM AvyA hatA ane dArzanika granthane e zailImAM anuvAda suvAcya bane che e anubhavyuM hatuM eTale AmAM paNa meM e zilIne Azraya lIdho che. A granthanuM kArya pUjya paMDita zrI sukhalAlajInI preraNAthI meM svIkAryuM hatuM ane chapAtAM pahelAM akSare akSara temaNe vAMcI jaI karavA yogya sudhArA karyA che ane jyAM punalekhana Avazyaka hatuM tyAM temanI sUcanAne anusarIne te meM karyuM che ane saravALe temane huM AMzika saMtoSa ApI zakAya chuM. pUjya paMDitajIe A kAryamAM je svAbhAvika rasa lIdhe che te mATe dha yavAdanA be zabdo paryApta nathI. kharI rIte A kArya temanuM ja hoya ane huM te temanA hAthanuM kArya karI rahyo houM evo niraMtara anubhava thayA karyo che. eTale je A kRtine huM mArI mAnato na houM, temanI ja A che ema mAnatA houM tyAM temane dhanyavAda devAne adhikArI huM koNa ? sahaja snehI bhAI ratilAla dIpacaMda desAIe AdithI aMta sudhI kharaDo paMDitajIne vAMcI saMbhaLAvyo, eTaluM ja nahi paNa temAM yogya sudhArAnuM sUcana paNa karyuM e badala ahIM temane dhanyavAda Apavo jarUrI che. A kArya mAre mAthe AvI paDyuM che temAM nimitta bhAI phatecaMda belANI paNa che, eTale temane paNa ahIM AbhAra mAnuM chuM. temane ja anuvAdane kAca kharaDe mArI sAme hate. eTale saMvAdAtmaka zalIe A anuvAda karavAnI tAtkAlika sUjha to emane AbhArI che. A AkhA prasthane prapha jovAnuM kaMTALAbhareluM kArya mAnyavara zrI ke. kA. zAstrIjIe saprema karyuM che ane prasthanAM bAhya rUparaMgamAM je kAMI sauSThava che te temane ja AbhArI che, eTale temane vizeSa AbhAra mAnavo e kartavya che. anuvAdane bhAga chapAI gayA pachI prastAvanA vagere anya sAmagrImAM pAMca cha mAsanI DhIlane udAra bhAve nabhAvI lenAra ane granthane sucAru banAvavAnI preraNuM ApanAra mAnyavara rasikalAlabhAI parIkha, adhyakSa, bhe. je. adhyayana-saMzAdhana vidyAbhavanane vizeSa RNI chuM. pUjyapAda munirAja zrIpuNyavijayajIe vizeSAvazyakabhASyanI temaNe karAvela nakala mane pAThAMtaro levA ApI ane prastAvanA vAMcIne temaNe vRddhipatranI sUcanA ApI te badala temane RNI chuM. chevaTe zeThazrI bhoLAbhAI dalAla ane zrI premacaMdabhAI kATAvALAnI rUci ja A graMthanA A rUpamAM nirmANamAM nimitta banI che te badala temane paNa AbhAra mAnuM chuM. dalasukha mAlavaNiyA banArasa tA. 30-8-52, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha samApta koIpaNa yogya kAma suyogya hAthe yogya rIte saMpanna thAya te zubha samApti lekhAya che. prastuta bhASAMtara evI eka zubha samApti che. tArAbara paraMparAnA saMskAra dharAvato zraddhALu bhAgyeja koI evA haze jeNe ochAmAM ochuM pajusaNanA divasomAM kalpasUtra sAMbhaLyuM na hoya. kalpasUtra mULamAM to nahi paNa tenI TIkAomAM TIkAkAe bhagavAna mahAvIra ane gaNadharanA milana prasaMge gaNadharavAdanI carcA goThavI che. mULe A carcA 'vizeSAvazyaka bhASyamAM AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNe vistArathI karI che. vizeSAvazyaka bhASya" e jaina paraMparAnA AcAravicArane lagatA nAne moTA lagabhaga tamAma muddAne sparzate temaja e muddAonI Agamika dRSTie tarkapura sara carcA karatA ane te te sthAne saMbhavita darzanAtarenAM maMtavyonI samAlocanA karato eka AkaragraMtha che, tethI AcAryuM temAM gaNadharavAdanuM prakaraNa paNa e ja mAMDaNI pUrvaka dAkhala karyuM che. emAM jaina-paraMparAsabhyatA jIva-ajIva Adi nava tattvonI prarUpaNA bhagavAna mahAvIranA mukhe AcArya evI rIte karAvI che ke jANe pratyeka taravanuM nirUpaNa bhagavAna te te gaNadharanI zaMkAnA nivAraNa arthe karatA hoya. dareka taravanI sthApanA karatI vakhate te tavathI kaMIpaNa aMze viruddha hoya evA anya tarthikAnAM maMtavyAne ullekha karI bhagavAna tarka ane pramANa dvArA pitAnuM tAtvika maMtavya rajU kare che. tethI prastuta gaNadharavAda e jaina tattvajJAnane kendramAM rAkhI vikramanA sAtamA saikA sudhInA cArvAka, bauddha ane badhA vaidika ema samagra bhAratIya darzanaparaMparAnI samAlocanA karate eka gaMbhIra dArzanika graMtha banI rahe che. evA graMthanuM paM. zrI dalasukha mAlavaNiyAe je abhyAsa, niSThA ane kuzaLatAthI bhASAMtara karyuM che temaja tenI sAthe je anekavidha jJAnasAmagrI pUrI pADatAM prastAvanA, pariziSTa Adi lakhyAM che ene vicAra karatAM kahevuM paDe che ke regya graMthanuM yogya bhASAMtara yogya hAthe ja saMpanna thayuM che. zrI. pUnamacaMda karamacaMda kaTAvALA TrasTanA baMne TrasTIonI (zrI, premacaMda ke. keTAvALA ane zrI. bhoLAbhAI jesiMgabhAInI) lAMbA vakhatathI prabaLa IrachA hatI ke gaNadharavAdanuM gujarAtImAM uttama bhASAMtara thAya. e mATe be traNa prayatane thayelA, paNa te kAryasAdhaka na nIvaDayA. chevaTe 1950ne julAImAM e kAma zrIyuta mAlavaNiyAne bho.je. vidyAbhavana taraphathI soMpavAmAM AvyuM. puSkaLa vAcana, abhyAsa temaja paryApta samaya ane zramanI apekSA rAkhe evuM A kAma be varSa jeTalI mudatamAM pUrNa thayuM ane te paNa dhAryA karatAM vadhAre sArI rIte, ene paNa huM eka zubha samApti ja lekhuM chuM. gujarAtI bhASAmAM avatAra pAmyuM hoya evuM je kAMI sAratama dArzanika sAhitya che temAM prastuta bhASAMtaranI gaNunA avazya thavAnI ema enA samajadAra adhikArI vAcakane lAgyA vinA nahi rahe. jaina dArzanika sAhityanA vikAsamAM te A bhASAMtara atyAre agrasthAna pAmavA lAyaka che. A pahelAM zrIyuta mAlavaNiyAe cAyAvatAravartivRtti graMthanuM hiMdI prastAvanA temaja hiMdI TippaNo sAthe saMpAdana karI hiMdI dArzanika jagatamAM eka pratiSThita sthAna meLavyuM ja che; have Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A gujarAtI bhASAMtara dvArA teo gujarAtI dArzanika maMDaLamAM paNa agatyanuM sthAna dharAvatA thaze evuM vidhAna karatAM mane jarA ya saMkoca thatA nathI. vIsathI vadhAre varSa thayAM huM zrIyuta mAlavaNiyAnA uttarottara vistaratA ane vikasatA dArzanika ayayana, ciMtana temaja lekhanane sAkSI rahyo chuM. prastuta bhASAMtara sAthe je anya jJAne-sAmagrI vejAI che tenI vizeSatA jenAra ane samajanAra koI paNa mArA anubhavanI yathArthatA vize nirNaya bAMdhI zake tema che. prastuta pustakamAM dhyAna kheMcavA lAyaka vizeSatAone TUMkamAM nirdeza asthAne nathI. (1) mULa, TIkA ane tenA kartAone lagatI paraMparAgata temaja atihAsika mAhitInuM dahana karI tene prastAvanAmAM sAdhAra rajU karavAmAM Avela che je etihAsika daSTie avalokana karanAranuM prathama dhyAna kheMce che. (2) jena-darzanasaMmata nava tanA vicArano vikAsa prAcIna kALathI cAlI AvatI anya anekavidha darzanaparaMparAonI vacce kevI rIte thayuM che tenuM kALakramathI tulanApUrvaka evI rIte nirUpaNa karavAmAM AvyuM che ke jemAM veda, upaniSada, bauddha, pAlI ane saMskRta graMthe temaja vaidika lekhAtAM lagabhaga badhAM ja darzananA pramANabhUta graMthonuM avalokana AvI jAya. A vastu tulanAtmaka daSTie dArzanika abhyAsa karanAranuM khAsa dhyAna kheMce che. (3) nava tane AtmA, karma ane paraloka e traNa muddAmAM saMkSepa karI tenI darzanAtarasaMmata e ja prakAranA vicAro sAthe vistArathI evI tulanA karavAmAM AvI che ke jethI vAcaka te te madA para bhAratIya badhAM ja daza nAnuM vicAre saraLatAthI eka ja sthAne jANI zake.. prastAvanAgata upara sUcavela vizeSatAo uparAMta bIjI paNa je vizeSatAo che temAMnI ghaDIka A rahI: (1) TipaNe-bhASAMtara pUruM thayA pachI tenA anusaMdhAnamAM pR. 181 thI pR. 210 sudhI Ti paNa Ave che. te aneka dRSTie lakhAyelAM che. mULa gAthAmAM vaparAyela bhASAMtaramAM Avela evA aneka dArzanika zabdonuM spaSTIkaraNa karavAnI dRSTi temAM che. tevI ja rIte AcArya jinabhadde koI vicAra darzAvyo hoya ke koI yuktio ApI hoya ke kaI zAstranuM pada ke vAkaya sUcita karyuM hoya tA te sthaLe atihAsika bhUmikA pUrI pADavA uparAMta dArzanika vicAronI tulanA karavAmAM AvI che ane AcArya jinabhake e vicAro, e yuktio ane e AdhAro jyAM jyAMthI lIdhA hovAnA saMbhava che te labhya badhAM mULa sthaLe batAvavAmAM AvyAM che, eTaluM ja nahi, paNa te bAbata paratve jadAM judAM darzanazAstronA anekavidha graMthamAM je kAMI maLyuM te badhuM graMthanA nAma ane sthAna sAthe varNavyuM che. kharI rIte A TipaNe etihAsika ane tulanAtmaka dRSTie adhyayana karavA IcachanAra mATe eka abhyAsagraMtha jevAM che. (2) mULa-vizeSAvazyaka bhASyanI jUnAmAM jUnI-lagabhaga 10 mA saikAnI likhita prati, je jesalamIranA bhaMDAramAM maLI AvI che tenI sAthe sarakhAmaNI karavA tyAM jAte jaI lIdhela pAThAMtaro sAthe maLa gaNadharavAdanI gAthAonuM pariziSTa ApyuM che te racanAkAlIna asalI pAThazuddhinI najIka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahoMcavA IcchanAra jijJAsunI dRSTie temaja kALakrame lekhana ane uccAraNanA bhedane lIdhe kevI kevI rIte pAThemAM pheraphAra thAya che e jANavA IcchanAranI dRSTie khAsa agatyanuM che. (3) TIkAkAre je avataraNo ApyAM che ane je avataraNe carcAnI bhUmikA pUrI pADe che te avataraNAnAM mULa sthAne pUruM pADatuM pariziSTa saMzodhaka vidvAnanI dRSTie bahu ja upayogI che. (4) pR. 3 thI apAyelI zabdasUci bhASAMtaramAM vaparAyela pada ane nAmo uparAMta grantharatA viSaya zodhavAnI dRSTie khAsa upayogI che. AkhuM bhASAMtara evI rasaLatI ane prasanna bhASAmAM thayuM che ke te vAMcatAveMta adhikArI jijJAsune artha samajavAmAM muzkelI nathI paDatI. bhASAntaranI e paNa khUbI che ke temAM mULa ane TIkA baMnene saMpUrNa Azaya punarukti vinA AvI jAya che ane eka svataMtra graMtha hoya tevo anubhava thAya che. saMvAdezalIne lIdhe jaTilatA nathI rahetI ane bhagavAna tema ja gaNadharanA praznottare taddana pRthakkaraNapUrvaka dhyAnamAM AvI jAya che. bhASAMtaramAM je pAribhASika zabdo AvyA che, je dArzanika vicAre gUMthAyA che ne je ubhayapakSanI dalIlo rajU thaI che te badhAnuM vadhAre spaSTIkaraNa thayeluM hovAthI bhASAMtara gUMcavADA vinA ja sugama banyuM che ne vizeSa jijJAsu mATe aMte TipaNe hovAthI enI vizeSa jijJAsA paNa saMtoSAya che. vaidika, bauddhajaina Adi bhAratIya darzanamAM AtmA, karma, punarjanma, paraloka jevA viSayonI carcA sAdhAraNa che. tethI koIpaNa bhAratIya darzananI zAkhAne ucca abhyAsa karanAra ema. e. nI kakSAnA vidyAthIne ke te vize saMzodhana karI nibaMdha lakhanAra DokaTareTa DigrInA umedavArane ke adhyApakane A AkhuM pustaka bahu upayogI mAhitI pUrI pADe tevuM che. aneka jaina graMthAgAronA uddhAraka ane temAMnI kImatI sAmagrInA saMzodhaka temaja jenaparaMparA ane zAstronA sujJAtA muni zrIpuNyavijayajIne meM chapAyela pharamA vAMcI jaI dhaTatI sUcana karavA vinaMti karI. temaNe kALajIpUrvaka AkhI prastAvanA joyA pachI je sUcanAe karI che tenI meM karelI noMdha vRddhipatranA mathALA nIce TippaNI pachI chApavAmAM AvI che. -- sukhalAla Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a'guttara nikAya (pAlI TeksTa) athava vaida anuyAga dvAra sUtra d. cUrNi haribhadrakRta TIkA hemacaMdrakRta TIkA abhijJAnazAku tala abhidhammathasa gahe! (kAzAMkhI) abhidhama kASa (kAzI vidyApITha) aSTasa-aSTasahasrI (vidyAnaMda) AcA. ni-AcArAMga niyukti AcArAMga TIkA wr saMketa sAthe granthasUcI Atmatattvaviveka (udayanAcArya) AptaparIkSA (vidyAnaMda) AptamImAMsA (sama tabhadra) Ava0 ni-Avazyaka niyukti Ava0 ni dI Avazyaka niyuktinI dIpikA TIkA Ava0 ni hari TIva-haribhadra TIkA Avazyaka niyukti-malagiri TIkA izAvAsyApaniSada uttarA0-uttarAdhyayana sUtra utta ni-uttarAdhyayana niyukti utthAna' mahAvIrAMka (sthA0 jaina kAnpharasa, muMbaI) udAna (sAranAtha, mahAkheAdhi sAsAyaTI) upAsakadazAMga sUtra Rgveda ataya AraNyaka kaThe-kaThopaniSada kathAvatyu (pAlI TeksTa) kagrantha (bhAga-1-6 AgrA) kam prakRti ka prakRti cUrNi kalpasUtra-kalpalatA TIkA kapasUtrArtha pramAdhinI (vijayarAjendrasUri) kaSAyapAhuDa-jayadhavalA TIkA (kAzI) kauSI-kauSItakI upaniSada gItA catuH zataka (vizvabhAratI) chAndI-chAdAgyapaniSada jinaratnakASa (punA) jItakalpasUtra jItakalpasUtra cUrNi jaina gUrjara kavio (desAI) jaina satyaprakAza (amadAvAda) jaina sAva sa'0 40-jaina sAhityanA sakSisa itihAsa (desAI) jainAgama (mAlaviyA) jJAnabindu (si MghI sirIjha) ta travAti ka tattvasaMgraha tattvArtha sUtra --vivecana (5. sukhalAlajI) -bhASya --bhASya-siddhasenavRtti tavA bhA TI-tattvArthaM bhASya TIkA (siddhasena) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArtha eAkavAtika (vidyAnaMda) tattvaplavasiMha (vaDedarA) tADapa-tAya mahebrihmiNu tileAyapaNutti-trileAka prajJapti tejobindupaniSada taittirIya-upaniSada --brAhmaNu triSaSTi0-triSaSTizalAkApuruSayarita (hemacaMdra) dazavai0-dazavaikAlika sUtra dIdhanikAya (pAlI TeksTa), dravyasaM0 TI0-dravyasa Mgraha TIkA (brahmadeva) dhammapada dha sa MgrahaNI (haribhadra) naMdIsU-naMdIsUtra --Ii --haribhadra TIkA nyAyakumudacaMdra (prabhAdra) nyAyakusumAMjalI (udayanAyAya) nyAyapraveza (vaDAdarA) nyAyabindu (banArasa) nyAyama -nyAyama jarI (vijayAnagaram) nyAyasiddhAntamuktAvalI nyAya bhAI nyAyasUtra bhASya nyAya saha-nyAyasUtra nyAya vA~nyAyavAti ka nyAyAvatAra0 TinyAyAvatAra vArtika vRtti TippaNu (mAlavaNiyA) paMcasaMgraha (DabhAI) padmarita paribhASenduzekhara pATaNa jaina bhIMDAra granthasUcI (vaDAdarA) petavattha (sAranAtha) prakaraNupa jikA pramANa mI bhAva Ti-pramANumImAMsA bhASA TippaNu pramANu ala-pramANu vAti kAla kAra (paTanA) 9 pramANu vA-pramANavAti ka prameyakamalamAta Da pravacanasArAdvAra prazastapAda-padAtha dhama sa graha prazastapAdakRta prazama-prazamarati praznopaniSada adhazataka jIddarita (kAzAMkhI) jIddarita (azvagheSa) jIryAM (rAhulajI) bRhatkalpa bhASya bRhadA-bRhadAraNyaka upaniSada bRhadA bhAva vA-bRhadAraNya bhASya vAti ka meAdhicaryAvatAra --paMjikA brahmajAla sutta (dInikAyagata) brahmabindu upa0 brahmabindu upaniSada brahma2 zAMkarabhASya-brahmasUtra zAMkara bhASya brahmasUtrANubhASya (gujarAtI anuvAda-bhaTTa) bhagavatI sUtra (vidyApITha) bhagavatIArAdhanA bhAvaprAbhUta majhimanikAya mahApurANu (Adi purANuM) mahApurANu (puSpadaMta) mahAbhArata mahAvIra jaina vidyAlaya rajatamahotsavAMka mahAvIra svAmInA aMtima upadeza mADharavRtti-sAMkhyakArikAnI TIkA mAdhyamika kArrikA (nAgAju na) --vRtti (caMdrakIti") milindaprazna (mu MbaI) mImAMsA zle--mImAMsA leAkavAti ka muMDaka upaniSada maitrAyaNI upaniSad Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrAyaNI saM0-maitrAyaNI saMhitA auTupaniSada yajurveda yukatyanuzAsane gadarzana -bhASya yogada0-egadaSTisamuccaya gazikha paniSada lakataravanirNaya vAkarSa5dIya vigrahavyAvartinI (nAgArjuna) vijayadayA-bhagavatI ArAdhanA TIkA vijJaptimAtratAsiddhi vinayapiTaka-mahAvaga vividhatIrthaka95 vizeSaNavatI (jinabhadra) vizeSA) bhAva-vizeSAvazyaka bhASya visRddhimagna vizeDa-vaizeSika sUtra i-mavatI-prazastapAda-bhASya TIkA zatapatha brAhmaNa zAbara bhAgya zAstradI-zAstradIpikA zAstravArtAsamuccaya. zrImad bhAgavata (chAyAnuvAda) zloka vA0-mImAMsA zlokavAtika tA-zvetAzvatara upaniSada SaTrakhaMDAgama-dhavalA TIkA SaDradarzanasamuccaya (haribhadra) Dazaka (haribhadra) saMyuttanikAya (pAlI TaphasTa) sanmatitarka (gujarAtI) samayasAra samavAyAMga sUtra sarvasAre paniSada sarvArthasiddhi-taravAthe TIkA sAMkhyakA0-sAMkhyakArikA sAMkhyata-sAMkhyatavakaumudI sAmaveda suttanipAta sUtrakR0 vi0 ) - sUtrakRtAMganiryukti sUtraniva sUryapra0-sUryaprApti saundaranaMda. sthAnAMga syAdvAdamaMjarI syAdvAda20-syAdAdaranAkara (pUnA) harivaMza purANa hetabindu Outlines of Indian Philosophy Hiriyanna Buddhist Conception of spirits -Law Buddhist philosophy-Keith E. R E Encyclopaedia of Religion and Ethics Heaven and Hell-Law History of Indian Philosophy Vol-ii-The Creative period - Belvelkar and Rande Hymns of Rigveda Nature of Consciousness in Hindu Philosophy-Saxena Origin and development of Religion In Vedic LiteratureDeshmukh Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. gaNadharavAda 'e zu che ? bhASAtaranI zailI 2. Avazyaka sUtranA kartA koNa ? AvazyakanA kartA vize e mAnyatA 3. AvazyakaniyukitanA kartA Avazyaka sUtra ane tenu prathama adhyayana vizeSAvazyakabhASyamAM gaNadharavAdanA prasa ga bhadrabAhu 4. AcAya bhaSAhunIniyukti AnA upAghAta niyuktinuM svarUpa Avazyaka niyukti racanAkrama niyuktinA zabdArtha upeAddhAta bha RSabhadevanA paricaya bha0 mahAvIra prastAvanA-pR. 50148 gaNadharaprasa ga zeSaThArA sAmAyika upasa dvAra 5. AcAya jinabhadra pUrva bhUmikA jIgana ane vyaktitva sattA samaya viSayAnukrama 5-8 6. AcAya jinabhadranA sthA 5 1. vizeSAvazyakabhASya 6 2. vizeSAvazyakabhASya svApanatti 7 3. bRhatsa MgrahaNI 4. bRkSetrasamAsa 5. vizeSaNuvatI 6. jItakalpasUtra 7. jItakalpabhASya 8. dhyAnazataka maladhArI hemacaMdrAcArya maladhArI hemacaMdranA granthA 8-12 9 11-13 14-26 7. 14 8. 14 15 16 18 18 20 21 22 23 23 27-34 10. 27 29 32 1. AvazyakaTippana 2. badhazatakanrutti-vinayahitA 3. anuyAgaddAravRtti 4. upadezamAlAsUtra 5. upadezamAlA-vivaraNa 6. jIvasamAsa-vivaraNu 7. bhavabhAvanA sUtra 8. bhavabhAvanA-vivaraNu 9. niTippaNu 10. vizeSAvazyaka-vivaraNa 9. gaNadharAnA paricaya viSayapraveza lI zakAnA AdhAra za kAsthAnA 34-45 34 35 35 36 38 41 41 45 45-52 52-59 53 54 55 56 56 56 57 57 58 58 59-66 66-148 66 68 69 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9hyuM 2 ii che $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ 99 -137 (a) AtmavicAraNA 70-109 6. jIvanuM katRtva ane bhakatRtva 1, astitva 71 (a) upaniSadane mata 2. AtmAnuM svarUpa-caitanya 73 () dArzanikane mata (1) dehAtmavAda-bhUtAmavAda 74 (6) bauddhamata (2) prANatmavAda-IndrayAtmavAda 76 (u) jainamata (3) manamaya AtmA 7. jIvanAM baMdha ane mekSa (4) prajJAtmA, prajJAnAtmA, (ga) mokSanuM kAraNa vijJAnAtmA (mA) baMdhanuM kAraNa (5) AnandAtmA (6) baMdha e zuM che ? 101 (6) puruSa, cetana AtmA () mokSanuM svarUpa 103 cidAtmI-brahma (3) muktisthAna (7) bha0 buddhane anAtmavAda (3) jIvamukti-videha mukti 108 (8) dArzanikane AtmavAda 87 (A) karmavicAra (9) jaina mata 87 1. kamavicAranuM mULa 110 upasaMhAra 2, kAlavAda 113 3. jIvo aneka che. 88 3. svabhAvavAda 114 (ma) vedAntIonA matabheda 89 4. yadacchAvAda 114 (1) zaMkArAcAryane vivartavAda 89 5. niyativAda 115 (2) bhAskarAcAryane sapAdhivAda89 6, ajJAnavAdIo 117 (3) rAmAnujAcAryanA 7. kAlAdine samanvaya 117 ' viziSTAdvaitavAda 90 8. karmanuM svarUpa 118 (4) nimbArkasaMmata tAdvaitavAda 9. kamanA prakAra 126 bhedabhedavAda 90 10. karmabaMdhanuM prabala kAraNa 127 (5) madhvAcAryane bhedavAda 90 11. karmaphalanuM kSetra 128 (6) vijJAnabhikSune avibhAgaata 91 12. karmabaMdha ane karmaphalanI prakriyA 129 (7) caitanyane aciMtya bhedabhedavAda 91 13, karmanuM kArya athavA phala 130 (8) vallabhAcAryane zuddhAdvaitamArga 91 14, kamanI vividha avasthAo 15. karmane saMvibhAga 137 () zene mata 91 (I) paraloka vicAra 138-148 4. AmAnuM parimANu 1. vaidika deva ane devIo 138 5. jIvanI nityAnityatA 2. vaidika svarga-naraka (a) jaina mImAMsaka 3. upaniSadanA devaleke () sAMkhyAne kUTasthavAda 93 4. paurANika devaka 143 nayAyika-vazeSikena nityavAda94 5. vaidika asurAdi 144 (6) bauddhasaMmata anityavAda 94 6. naraka vize upaniSada (3) vedAntasaMmata jIvanI 94 7. paurANika naraka 144 pariNAmI nityatA 8. bauddhadaSTie paraloka 145 9. jainasaMmata paraloka 147 nA 135 141 142 144 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 cha ja = S S S S S gaNadharavAda-pR. 1-180 1. prathama gaNadhara indrabhUti-jIvanA astitva vize carcA 3-29 indrabhUtinA saMzayanuM kathana AtmA kathaMcita mata che jIva pratyakSa nathI saMzayane viSaya hevAthI jIva che jIva anumAnathI siddha nathI. achavanA pratipakSIrUpe jIvanI siddhi jIva Agama pramANuthI paNa siddha nathI niSedhya hovAthI jIvasiddhi jIva vize AgamomAM paraspara virodha 5 niSedhane artha upamAna pramANathI jIva asiddha che sarvathA asatane niSedha nathI arthapattithI jIva asiddha che zarIra jIvane Azraya che saMzayanuM nivAraNa 7- 29 chavapada sArthaka che jIva pratyakSa che-saMzayavijJAnarUpe deha chavapadane artha nathI ahapratyayathI jIvana pratyakSa sarva vacanathI chavasiddhi ahaMpratyaya dehaviSayaka nathI sarvajJa jUThuM na bele saMzayakartA e jIva ja che bhagavAna sarvajJa zAthI ? AtmabAdhaka anumAnane doSa jIva eka ja che guNone pratyakSathI AtmAnuM pratyakSa 10. jIva aneka che zabda paudgalika che 11 jIve vyApaka nathI guNa-guNIne bhedabheda 11 vedavAkayano saMgAtha jJAna dehaguNa nathI 12 jIva nityAnitya che sarva ne jIva pratyakSa che vijJAna bhUtadharma nathI anyadehamAM Atmasiddhi padano artha zuM ? AtmasiddhimAM anumAne 13 vastunI sarvamayatA 2. dvitIya gaNadhara agnibhUti-karmanA astitvanI carcA 30-49 karma vize saMzaya 30-31 karma pariNAma che karmanI siddhi 31-49 karma vicitra che karmanuM pratyakSa che 31 sthUla dethI kAzmaNa dila bhinna che kama sAdhaka anumAna 32 mUrta karmane amUrta AtmA sAthe saMbaMdha 40 sukha-duHkha mAtra dRSTakaraNadhIna nathI dharma-adharma e karma ja che karmasAdhaka anya anumAne mUrta karmanI amUrta AtmAmAM asara che 41 kAmaNa zarIranI siddhi saMsArI AtmA mUrta paNa che - cetananI kriyA saphaLa hovAthI karmanI jIva-kamane anAdi saMbaMdha vedavAkyonI saMgati kriyAnuM phala adaSTa che izvarAdi e kAraNa nathI anichA chatAM adRSTa phaLa maLe 36 svabhAvavAdanuM nirAkaraNa adATa chatAM kama mUrta che vedavAkayane samanvaya 3, trIjA gaNadhara vAyubhUti-jIva-zarIra eka ja che? 50-66 jIva-zarIra eka ja che evA saMzanivAraNa 5-66 saMzaya 50-51 pratyekamAM na hoya te samudAyamAM na hoya para ja che (r) # 32 ( . Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka bhUtamAM caitanya nathI bhUtabhinna AtmAnuM sAdhaka anumAna indriyA AtmA nathI indriyA grAhaka nathI atIndriya vastunI siddhimAM pramANu bhUtabhinna AtmAnuM sAdhaka anumAne bhUtAnI sattA vize sa'zaya padArtho mAyika che badhA vyavahAra sApekSa che sarva zUnyatAnuM samarthana utpatti nathI ghaTatI adazya hovAthI zUnyatA sa'zanivAraNa kAraNusadaza kA sa zanivAraNa kAraNathI vilakSaNa kA kAraNavaicitryathI kArya vaicitrya A bhavanI jema parabhava vicitra che 4. cAthA gaNadhara vyakata--zUnyavAdanirAsa 67-93 6. chaThThA gaNadhara adha-meAkSanA saMzaya 14 prathama jIva pachI kama ema nathI jIva-ka yugapa6tpanna nathI saMzayanivAraNa kama saMtAna anAdi che jIvanA badha 52 54 54 55 5 56 67-92 67 6. 69 70 72 73-93 73 jIva kSaNika nathI vijJAna paNa sarvathA kSaNika nathI jJAnanA prakAza vidyamAna chatAM anupalabdhinAM kAraNeA AtmAnA abhAva kema nathI ? vethI sama na bhUtA vize sa Mzaya hAvAthI ja 74 temanI sattA che svapnanAM nimitto sanyatAmAM vyavahArAbhAva badhAM nAnA bhrAnta nathI 74 bhUtA sajIva che 75 sarva sattA mAtra sApekSa nathI 75 bhUtA sajIva chatAM ahiMsAnA sadbhAva 91 hiMsA-ahi MsAne viveka vedavacananA samanvaya zUnyavAdamAM svaparapakSane bheda na ghaTe 76 5, pAMcamA gaNadhara sudharmA--A bhava ane para bhatranA sAdazyanI carcA 94-102 ihu-paralAkanA sAdazya-paisAdazyatA sa'zaya karmInuM mULa parabhavamAM paNa thAya che karmAMnA abhAvamAM saMsAra nathI parabhava svabhAvajanya nathI svabhAvavAdanuM nirAkaraNa vastu samAna ane asamAna che parabhavamAM te ja jAti nathI veda vAkayonA samanvaya 104 105 105-102 105 106 zUnyatA svAbhAvika nathI vastunI anyanirapekSatA svataH parataH Adi padArthonI siddhi sarva zUnyatAnuM nirAkaraNa utpattinA saMbhava badhu adRzya nathI adarzana e abhAvasAdhaka nathI pRthvI Adi bhUtA pratyakSa che vAyunuM astitva AkAzanI siddhi 94 94 95-102 95 95 96 maMDika-madha-meAkSa carcA 103-120 103-105 kama siddhi anAdi chatAM sAMta kha dha jIva-kamanA sa MyeAga anAdi-sAMta ane anAdi ana ta bhavya-abhavyanA bhedA anAdi chatAM bhavyatvanA aMta A je che o x 66 * * * * * 4 4 4 4 4 jI 85 89 OM OM OM OM 8 haiM 101 17 108 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhajyanA meAkSa chatAM sauMsAra khAlI nathI thatA sarvajJavacanane pramANa mAnA mAkSe na janArA bhavyeA kaeNma ? meAkSa kRtaka chatAM nitya meAkSa ekAMtabhAve kRtaka nathI meAkSamAM jIva-karmInA sa McAga chatAM baMdha nathI mukta pharI sa`sAramAM na Ave AtmA vyApaka nathI deva vize sa Mdeha saMzayanu nivAraNa devA pratyakSa che. anumAnathI siddhi A leAkamAM devA kema nathI AvatA ? nArakavize saMdeha sa'zanivAraNa sarvajJane pratyakSa che pApavAda sa zayanivAraNa 109 110 110 111 111 112 113 113 vaidavAkayanA samanvaya 7. sAtamA gaNadhara mauya putra--devacarcA 121-127 deve| ahIM krama Ave ? 121 11-127 kAine paNa pratyakSa te pratyakSa kahevAya indriyajJAna parAkSa che upalabdha kartA indriya nathI, AtmA che puNya-pApa vize saMdeha puNyavAda 15 122 122 124 8. AThamA gaNadhara akaSita-nArakacarcA 18-133 11 129-133 AtmA nityAnitya che leAkAgrabhAge mukta rahe che Atma arUpI chatAM kriva aleAkamAM gati nathI aleAkamAM pramANa dharma -adharmAstikAyeAnI siddhi siddhasthAnathI patana nathI Adi siddha kAI nathI siddhonA samAveza 129 129 129 130 9. navamA gaNadhara acalabhrAtA-puNya 134-136 135 135 136-151 svabhAvavAdanA nirAsa 136 anumAnathI puNya-pApakamanI siddhi 137 puNya ane pAparUpa adRSTa karmInI siddhi 138 139 karmonA puNya-pApabhedanI siddhi ka amUrta nathI 139 141 adRSTa chatAM mUrta karmInI sii mAtra puNyavAdanA nirAsa-pApasiddhi 142 devasAdhaka anya anumAnA grahavikAranI siddhi dhruvapadanI sArthakatA vedavAkAnA samanvaya AtmA indriyAthI bhinna che atIndriyajJAnane viSaya badhuM ja che indriyajJAna parAkSa zA mATe? anumAnathI nArasiddhi sarvajJavacanathI siddhi vedavAkayanA samanvaya 113 114 115 116 117 117 118 119 119 120 124 125 125 125 126 130 131 131 132 132 133 pApacarcA 134-151 puNya-pApa saMkINuM che evA vAda puNya pApa ane svataMtra che svabhAvavAda mAtra pApavAdanA nirAsa-puNyasiddhi saMkINa pakSanA nirAsa kama sakramanA niyama puNya ane pApanuM lakSaNa kama grahaNanI prakriyA 149 puNya ane pApa prakRtinI gaNanA puNya-pApanA svAtaMtryanuM samarthana 150 vaidavAkayAnA samanvaya 151 135 136 136 143 142 145 146 146 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 10 dazamA gaNadhara metA -paralAcarcA 152-158 151-153 paralAka vizenA sadeha bhUtadhamAM caitanyane bhUtA sAthe nAza 152 bhUtathI utpanna caitanya anitya che 152 advaita AtmAne soMsaraNu nathI 153 sa zayanivAraNa 153-158 paralokasiddhi-AtmA svataMtra dravya che153 AtmA eka che 153 154 AtmA dehapramANa che AtmA sakriya che 154 vijJAna paNa nityAnitya che 154 sarva vastu nityAnitya che vedavAkayanA samanvaya 154 11, agiyAramA gaNadhara prabhAsa-nirvANacarcA 159-180 159-161 160 161-180 161 nirvANasiddhi-jIva karmAMnA anAdi sayeAganA nAza thAya che saMsAraparyAyanA nAza chatAM jIva Take che 161 karma nAzathI sAMsAranI jema jIvanA deva-nArakanu astitva paraleAkanA abhAvane pUrva pakSa nirvANa vize sadeha nirvANa vize matabheda saanivAraNa nAza nathI jIva sarvathA vinAzI nathI 162 162 mRtaka hovA chatAM meAkSane nAza nathI162 162 163 163 163 163 pradhvaMsAbhAva tuccha nathI meAkSa kRtaka che ja nahi muktAtmA nitya che muktAtmA vyApaka nathI jIvamAM madha ane mekSa che vijJAna anitya hovAthI AtmA anitya ekAMta nityamAM kavAdi nahi ajJAnI AtmAne saMsaraNu nahi uttara pakSa paralAsiMha TippaNA vRddhipatra gaNadharavAdanI gAthAo TIkAnAM avataraNe zabdasUcI AtmA anitya che mATe nitya paNa che ghaDe paNa nityAnitya che mekSa nityAnitya che. dIpanirvANa jema meAkSa nathI-dIpane sarvathA nAza nathI pudgalanA svabhAvanuM nirUpaNa viSayabhAga nahi chatAM muktane sukha indriyA nathI chatAM muktane jJAna che muktAtmA ajIva nathI banatA indriyA vinA paNa jJAna che AtmA jJAnasvarUpa che puNya nathI chatAM mukta sukhI chepuNyanuM phaLa sukha nathI deha vinA paNa sukhane anubhava vaidavAkayane samanvaya siddhanAM sukha ane jJAna nitya che sukha-jJAna anitya paNa che 181-210 211-212 1-40 41-42 43-para 154 155 155 155 155 155 156 157 157 158 164 164 165 166 166 164 169 170 171 174 176 175 176 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA, ba, zeTha pUnamacaMda karamacaMda kaTAvAlA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 1"gaNadharavAda e zuM che? jana zratamAM Avazyaka sUtra e eka mahattvane grantha che. jaina zratanI sarva prathama prAkRta gadyavyAkhyA anaNadAra sUtramAM karavAmAM AvI che ane te Avazyaka sUtranI vyAkhyArUpa che. AcArya bhadrabAhue je aneka niryuktienI racanA karI che temAM Avazyaka sUtranI niyukti e mahattvanuM sthAna dharAve che. temAM bIjI niyuktionI jema prAkRta padyamAM AvazyakasUtranI vyAkhyA karavAmAM AvI che. Avazyaka satranAM cha adhyayana paikI sAmAyika e prathama adhyayana che. te sAmAyika adhyayana ane tenI ukta niryukti pUratI maryAdita paNa ativistRta prAkRtapadyamAM AcArya jinabhadra karI te vizeSAvazyaka bhASyanA nAme prasiddha che. vizeSAvazyaka bhASyanI aneka vyAkhyAomAM AcArya mAladhArI hemacaMdranI vistRta saMskRta vyAkhyA suprasiddha che. prastuta pustaka "gaNadharavAda' e AcArya jinabhadra bhASyanI ukata vistRta vyAkhyAnA AdhAre, tenA "gaNudharavAda' nAmanA prakaraNanuM bhASAMtara che. bhASAMtaranI zailI A santhane mAtra bhASAMtara nahi paNa rUpAntara kahevAnuM huM vadhAre pasaMda karuM chuM. prakaraNanA nAma pramANe bhagavAna mahAvIra sAthene brAhmaNa 5 DitAne je vAda thaye tene AmAM samAveza che. e brAhmaNa paMDita vAda thayA pachI bhagavAnanA prabhAvamAM AvyA, temanA mukhya ziSya thayA ane gaNadhara kahevAyA tethI temanA vAdane "gaNadharavAda" kahevAya che eTale A bhASAneranI zailI saMvAdAtmaka rAkhavAmAM AvI che. saMvAdane anukULa banAvIne mAladhArI nI vyAkhyAnAM vAkanuM mAtra bhASAMtara paNa karavuM paDe. eTale A bhASAntara mAtra saMskRtane gujarAtI bhASAmAM anuvAda nathI, paNa e vyAkhyAne saMvAdAtmaka rIte rajU karavAno prayatna hovAthI rUpAMtara che, saMskRta bhASAnI vizeSatA e che ke temAM gaMbhIra dArzanika viSayanI carcA tenI paraMparAne kAraNe ati saMkSipta zalImAM thaI zake che, chatAM viSayanI aspaSTatA jarA paNa rahetI nathI. gujarAtI bhASAnI ane saMskRta bhASAnI zailImAM paNa bheda che ja. eTale je bhASAntarane suvAcya banAvavuM hoya to tenI zailI gujarAtI rAkhavI joIe. mAtra zabdaza: anuvAda karavA jatAM bhAva aspaSTa rahevAne vadhAre saMbhava che. e gujarAtI hoya chatAM temAM gujarAtIpaNuM najare na paNa Ave e saMbhava che. eTale bhASAMtarakAre mAtra' zabdane nahi paNa zabda ane bhAvane vaLagIne saMskRta bhASAnuM gujarAtIkaraNa karavuM Avazya paDe che. A bhASAMtaramAM meM ema karavAne namra prayAsa karyo che. temAM keTalI saphaLatA maLI che te vivecake jovAnuM che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnya saMskRta jANanAra, paNa darzanane nahi jANanAra vAcaka gujarAtI vAMcIne pachI saMskRta sAme rAkhe to saraLatAthI tene mULa saMskRta granthamAM praveza thaI jAya e dhyeya hovAthI mULa saMskRtanI kaI paNa avazyaka vastu cheDI nathI ane krama paNa mULane ja rAkhe che. vastunuM spaSTIkaraNa karavA bhASAnI saraLatA tarapha dhyAna ApyuM che, paNa mArA taraphathI temAM navI vastu umeravAmAM nathI AvI tema karavA jatAM e svataMtra grantha banI jAta; bhASAMtara ke rUpAMtara na raheta. jyAM navI vastu kahevAnI hatI te meM pAchaLa TipaNamAM kahevAnuM ucita mAnyuM che. Avazyaka sUtra ane tenuM prathama adhyayana samagra jaina Agama sAhityamAM A eka ja evo grantha che jene pracAra jyArathI tenI racanA thaI che. tyArathI uttarottara vadhAre ne vadhAre thato rahyo che. Aje paNa e sUtra viSayaka jeTaluM sAhitya prakAzita thAya che, teTaluM keIpaNuM sUtra viSe thatuM nathI kAraNa e che ke, te zramaNa ane zrAvakanI pratidina kartavya Avazyaka kriyAnuM nirUpaNa kare che ane tethI pratyeka zramaNa ane zrAvakane tenI pratidina AvazyakatA paDe che. e granthane viSaya dhArmika puruSonA jIvanamAM vaNAIne temane jIvanamAM otaprota thaI gayA che. Ama hovAthI e granthanI TIkApaTIkAe uparAMta tenA ekeka viSayane laIne aneka svataMtra granthanI racanA karavAmAM AvI che. ane e prathe paNa TIkA TIkAothI alaMkRta karavAmAM AvyA che. bhASAnI dRSTie joIe te e granthanI prAcIna prAkRta ane saMskRta TIkAothI mAMDI Adhunika gujarAtI hindI bhASAmAM zatAbdIvAra sAhitya upalabdha thAya che. jene A game va karavu mAM prAcIna paddhati pramANe aMgabAhyanA eka vargamAM AvazyakasUtra ane bIjA vargamAM Avazyakatara sUtrane mUkavAnI paddhatithI paNa AvazyakasUtranI mahattA sucita thAya che. AvazyakasUtranuM prathama adhyayana sAmAyika viSe che. AcArya bhadrabAhunA mata pramANe e sAmAyika ja samagra zrutajJAnanI AdimAM che. zrutajJAnane koI sAra hoya to te cAritra che, ane cAritrane sAra nirvANa che. A pramANe AvazyakanuM prathama adhyayana je sAmAyika viSe carcA kare che tene sIdhe saMbaMdha mekSa sAthe che. AgamamAM jyAM bhagavAna mahAvIrane zramadAnA zrutajJAnanA adhyayananI vAta Ave che. tyAM sarvatra temanA adhyayanamAM sAmAyikane prathama sthAna ApavAmAM AvyuM che ane tyArapachI ja bIjA aMgagranthane sthAna che. A pramANe jJAnanI dRSTie ja nahi, paNa AcAranI dRSTie paNa sAmAyikane ja sarva prathama sthAna che. AcArya bhadrabAhunA matAnusAra te bhagavAnane kevalajJAna thayA pachI temaNe prathama arthataH upadeza sAmAyikane ApyA hatA. arthAta temanA prathama upadezamAM sAmAyikane artha samAviSTa ho, eTaluM ja nahi, paNa gaNadharoe paNa vAda thayA pachI prathama upadeza sAmAyikane ja lIdhe hatA, e paNa AcArye kahyuM che. sAmAyikane upadeza levAthI gaNadharone zo lAbha thaye evA praznanA uttaramAM AcArya - 1. naMdI sUtra sU0 43 2. "sAmArUcamAAM guyAnuM jJAva divyarA | sa vi sAro vara sAro raja:sa nivAmAM " sAva ni0 rU . 3. bhagavatI 2. 1. 4. Ava0 ni 733-735, 742-745 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batAvyuM che ke, temane tevI zubhAzubha padArthonuM jJAna thayuM. e jJAnane kAraNe temaNe saMyama ane tapamAM pravRtti karI, tethI navA pApakarmathI nivRtta thayA, bAMdhela karmane nAza karavA samartha thayA ane azarIra banyA. azarIra banIne avyAbAdha mokSasukhane pAmyA. 1 zramaNadIkSAmAM prathama je cAritra levAmAM Ave che, te paNa sAmAyika cAritra che. kharI rIte e ja cAritra jyAre paripUrNa bane che, tyAre te yathAkhyAta-sa pUrNa caritra kahevAya che ane te ja mAkSanuM sAkSAta kAraNa bane che. A rIte jJAna ane cAritra banemAM sAmAyika nI ja mukhyata che. eTale AcArya jinabhadra mAtra e niyuktisahita sAmAyikAdhyayananI vizeSarUpe vyAkhyA karavAnuM ucita mAnyuM ane vizeSAvazyaka bhASya nAme eka mahAna graMthanI racanA karI. vizeSAvazyakabhASyamAM gaNadharavAno prasaMga Avazyaka niyuktimAM sAmAyika adhyananI vyAkhyA prasaMge uddaghAtarU5 AcArya bhadrabAhue keTalAka praznonuM samAdhAna karyu che. temAM sAmAyikane nirgamana arthAt sAmAyikanA AvirbhAvane prazna uThAvyo che ane te kevI paristhitimAM kenAthI kayAre ane kayAM Avirbhata thayuM che ityAdi praznonuM samAdhAna karyuM che. te prasaMge temaNe bhagavAna mahAvIrane 10va pUrvabhavamAM aTavImAM bhUlA paDelA sAdhuone mArga batAvavAthI krame kevI rIte mithyAtvamAMthI bahAra nIkaLIne samyakatvane pAmyo te batAvyuM che. ane uttarottara kaSAyono kSaya karIne bhagavAna mahAvIra je prakAre sarvajJa thayA tenuM vistArathI varNana karyuM che. ane chevaTe jaNAvyuM che ke, jyAre hArthika jJAna naSTa thaIne anaMta evuM kevaLajJAna utpanna thayuM tyAre vihAra karIne rAtre teo mahasena vanamAM pahoMcyA.5 eTale madhyamApavAmAM e mahasena vanamAM devoe dhamacakravatI bhagavAna mahAvIranA ditIya samavasaraNanI-mahAsabhAnI racana karI. e ja nagarImAM brAhmaNa samilAye yajJa mAMDayo hato tethI dUra dUranA mahApaMDite temAM bhAga levA AvyA hatA. e yajJamaMDapanI uttare deve bhagavAnanA samavasaraNamAM utsava manAvI rahyA hatA eTale yajJamAM upasthita kAne ema lAgyuM ke, amArA yajJAnuSThAnathI saMtuSTa thaIne deva svayaM yajJavATikAmAM AvI rahyA che. paNa jyAre temaNe joyuM ke, te deva yajJa nATikA tarapha AvavAne badale bIje ja kayAMya uttara tarapha jaI rahyA che, tyAre temane Azcaryane pAra rahyo nahi. lokoe paNa khabara ApyA ke sarvajJa bhagavAna mahAvIrane mahimAM svayaM deva AvIne vadhArI rahyA che. tyAre abhimAnI paMDita indrabhUtine thayuM ke, mArA sivAya vaLI bIje ke sarvajJa heI zake ? eTale te svayaM bhagavAnanA samavasaraNamAM hAjara thaI gaye. tene Avele jANIne bhagavAna mahAvIre tene nAma ane gotrathI bolAvyA ane tene manamAM jIvanuM astitva vizene je te deha te tene kahI batAvyuM. ane teNe kahyuM ke vistutaH tuM vedapaMdano artha jANatA nathI tethI ja tene AvI zaMkA thaI che. huM tane 1. Ava. ni. 745-748. 2. Ava. ni. 140-141, 145 3. vizeSA. bhASyamAM "micchaarhutamA" ityAdi gAthAne bhASyanI gaNI che. Avazyaka hAribhadrIyamAM paNa te gAthAnI vyAkhyA nathI, paNa vize. nA saMpAdaka ta gAthAne niyaMtinI gaNI che. juo pAchaLa chApela mULa. 4. Ava. ni. 146-ca dira sitta" 5. A. ni. pa39 6, Ava, ni, 540, 7, Ava. ni. 541-42, 192 8. Ava. ni. 591 9, Ava. ni. 598 10. Ava. pa98. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te padene khare artha batAvIza.' ane chevaTe jyAre IndrabhUtine saMzayanuM nivAraNa thayuM tyAre teNe pitAnA 500 ziSyo sAthe bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA lIdhI. e ja indrabhUti bhagavAnanA mukhya gaNadhara banyA. tene dIkSita thayelA jANIne agnibhUti Adi bIjA daza brAhmaNa paMDito paNa kramazaH bhagavAna pAse AvyA. temane paNa te ja pramANe temanAM nAma-gotrathI bhagavAne AvakAryA ane temanAM manamAM rahelI judI judI zaMkAe paNa kahI batAvI ane samAdhAna thaye teo paNa bhagavAna pAse potapotAnA ziSyo sAthe dIkSita thayA ane gaNadharapadane pAmyA. prathama indrabhUtinA manamAM rahelA saMzayakathanathI mAMDIne aMtima agiyAramAM prabhAsanI dIkSAvidhi sudhInA prasaMganI Avazyaka nirya ktinI 42 gAthA (600-641) ne vyAkhyAna prasaMge AcArya jinabhadra gaNadharavAdanI racanA karI che ane e mAtra 42 gAthAonA vyAkhyAnamAM temaNe agiyAra gaNadharanA vAda vizenI je gAthAo racI che tenI saMkhyA A pramANe che-1-56; 2-35; 3-38; 4-79; 5-28; 6-58; 7-17, 8-16, 9-40; 10-19; 11-49, ukata Ava. ni. nI 42 gAthAomAM paNa agiyAre gaNadharonAM nAma ziSya saMkhyA, saMzayane viSaya, teonuM vedapadonA arthanuM ajJAna, ane "huM vedapadone sAcA artha batAvuM chuM" evuM bhAgavAnanuM kathana-ATalI ja hakIkata che. gaNadharonAM manamAM vedanAM kayAM vAkane laIne te viSayamAM kevI rIte saMzaya thaye ? te saMzaya thavAmAM temanI zI dalIlo hatI ? bhagavAne temane zo javAba Apyo ? vedapadone bhagavAne zuM arthe karyo ?-ityAdi kazI ja hakIkata AvazyakaniyaMtimAM che ja nahi. e badhI hakIkatanI pUrti karIne pUrvottara pakSanI racanA karavApUrvaka AcArya jinabhadde petAnA bhAgyamAM vistRta gaNadhAravAdanI racanA karI che. sArAMza e che ke, AvazyakaniyuktimAM vastutaH vAda vizenI kazI ja hakIkata vizeSarUpe ApavAmAM AvI nathI, mAtra vAdanuM sUcana che. e sUcanane AdhAre eka TIkAkArane zobhe e rIte AcArya jinabhadra gaNadharavAda'nI racanA karI che. A prakAre prastuta anuvAda grantha sAthe Avazyaka sUtra, tenI bhadrabAhukRta uddaghAtaniryukti, jinabhadrakRta tenuM vizeSAvazyaka bhASya ane AcArya hemacaMdra maladhArI-kRta bahavRtti eTalA graMthane saMbaMdha che. tethI A prastAvanAmAM, te te granthanA kartA, AcAryone paricaya ApavAnuM ucita dhAyuM che ane aMte gaNadharone sAmAnya paricaya ApIne prastuta granthanA pravezarUpe AtmavAda, karmavAda ane tenA vidhI vAdo anAtmavAda ane akarmavAda vize atihAsika ane tulanAtmaka dRSTie nirUpaNa karyuM che, jethI gaNadharavAdane lagatI dArzanika bhUmikA zI che te vAcakanA khyAlamAM Ave. 2. AvazyasUtranA kartA keNa? jaina Agama zAstranA be bheda karavAmAM Ave che; arthIgama ane mUtrAgama arthAta zabdAgama, anagaThAramAM kahyuM che ke tIrthaMkara Agamane upadeza kare che tethI te svayaM arthIgamanA kartA che. te arthIgama gaNadharane tIrthaMkara pAsethI sAkSAta maLatA hovAthI gaNadharanI apekSAe te anantarAgama che paNa te arthAgamane AdhAre gaNadharo sUtranI racanA karatA hovAthI trAgamana athavA zabdAgamanA 1. Ava. ni. 600 2. Ava. ni. 601 3. Ava. ni. 02-641 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 gaNudhA ja kartA kahevAya che. gaNadhareAnA sAkSAt ziSyenI apekSAe athaMgama paraMparAgama kahevAya che ane sUtrAgama temane gaNadhara pAsethI sAkSAt maLatA hovAthI temanI apekSAe te anaMtarAgama kahevAya che. gaNadharAnA praziSyAnI apekSAe banne prakAranA Agame| paraMparAgama kahevAya che, 1 A uparathI ApaNe eTalu tA tAravI zakIe chIe ke AgamanA arthanA upadeza tItha karAe ApyA hatA, paNa tene prathamadda karavAnuM mAna gaNadharane phALe jAya che. eTale jyAM jyAM Agamane tIrthaMkarapraNIta kahevAmAM Ave che tyAM te artha eTalA ja leze joie ke, e AgamamAM je vAta kahevAmAM AvI che tenuM mULa tIrthaMkaranA upadezamAM che. tenA zabdArtha evA nathI ke e granthA paNu tIrthaMkarAe banAvyA che. A vastunuM samarthana AcArya bhadrabAhue AvazyakaniyuktimAM karyuM che ke-- attha bhAsa arahA sutta gathati gaNaharA uNa / sAsanasya hiyajhae tao suttaM pavattai // 12 // 2 AvazyakanA kartA viSe e mAnyatAo have e prazna vicArIe ke gaNadhara e kayA kayA granthanI racanA karI? ane temAM AvazyakasUtrane samAveza thAya che ke nahi ? A bAbatamAM Agama granthAmAM akamartya jovAtu nathI. (1) anuyogadvAra sUtramAM alaukika Agama vize nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. temAM AyArAMgathI mAMDIne dRSTivAda sudhInAM khAra a MgAnA praNetA tI karane kahyA che. AnA artha ApaNe ema karI zakIe ke temanA e upadezane AdhAre gaNadharoe dvAdazAMgInI racanA karI. A ja vastu nadImAM paNa sabhyazrutanA vana prasaMge anuyogaddAranA ja zabdomAM kahevAmAM AvI che. SaT khAMDAgamanI dhavalA TIkA ane kaSAyapa hUDanI yadhavalA TIkAmAM paNa indrabhUti gaNadharane dvAdazAMga ane cauda pUrvInApa sUtrakartA kahevAmAM AvyA che. A mAnyatAnuM samarthana anyatra paNa maLe che. AcAya umAsvAtie tattvArthaM bhASyamAM AgamamAM aMga ane aMgabAhya evA bheda zA mATe karavAmAM Ave che te samajAvatAM kahyu che ke, gaNadharakRta te ga ane sthavirakRta te aMgabAhya. bRhadrakalpabhASya ane vizeSAvazyakabhASyamAM aMga ane 1. anuyogadvAra sU. 147 pU. 219, vizeSA. 948-949 2. A vastunuM samarthana bhagavatI ArAdhanA gA. 34, vijayAdayA pR. 125, SaTkhkhaMDAgamanI dhavalA TIkA (pR. 60) ane kaSAyapa huDanI jayadhavalA TIkA (pR. 84)mAM paNa che, tathA mahApurANu (AdipurANuM) 1. 202, tileyapaNlRtti 1, 33; 1, 80: tattvArtha bhASya-siddhasena vRtti 1-20mAM paNa che. 3. anuyeAgadvAra sU. 147 pR. 218, 4. nadI sU. 40 5. cauda pUnA samAveza khAramA aMgamAM hAvAthI dhavalA ane jayadhavalAne mata pUrvokata matathI bhinna nathI. 6. SaTyuMDAgaNu-dhavalA TIkA bhAga, 1, pR. 65 ane kaSAya pa huDa- dhavalA TIkA bhA. 1, pR. 84 7. tattvArtha bhASya 1, 20, 8. bRhatkalpabhASya gA. 144 9. vizeSA, bhA. gA. 550. ahIM, e noMdhavA jevuM che ke, bRhatkalpabhASyamAM ane viSA, kazo ja pharaka nathI. bhA nI gAthAmAM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 aMgakhAnA bheda traNa prakAre batAvavAmAM Avyo che temAMnA eka prakAra AcAya umAsvAtie nirdezala uktamatane anusare che ane sAthe e paNa sUcita thAya che ke, temanA samayamAM AcArya umAsvAti nirdiSTa mAnyatAmAM zaithilya Avavu N zarU thaI gaDyu hatu.. eTane a MgakhAdyanA bheda AcAya umAsvAtinI jema eka ja prakAre nahi, paNa traNa prakAre batAvavAmAM AvyA che. vaLI na-dIsUtranI `imAM tathA AcArya hirabhadranI nadITIkAmAM aMgakhAnI racanA vize e mata phalita thAya che temAM paNa eka mata tA AcAya umAsvAtie svIkArela mata ja che ke je gaNadharakRta hoya te aMga ane sthavirakRta hoya te aMgakhAdya. A uparathI paNu ema siddha thAya che ke jema jema vakhata pasAra thatA gayA tema tema aMgabAghu e gaNadharakRta che ema mAnavA tarapha valaNa hovA chatAM jUnI mAnyatAneA paNu ullekha AcAryAM karavAnuM cUkatA nathI. e game tema hAya, paNa prAcIna mAnyatA evI siddha thAya che ke Avazyaka e aMgabAhya hovAthI AvazyakanA kartA gaNadhara nahi paNa kAIka sthavira hatA. paNa A mAnyatA viruddha khIjI mAnyatA kare zarU thaI e kahevu kaThaNu che. chatAM Nu eTalu tA nizcita che ke AvazyakasUtra e paNu gaNudharakRta che, evI mAnyatA sarva prathama AvazyakaniyuktimAM spaSTa rUpe pratipAdita thayela najare paDe che. AvasyakasUtranA sAmAyikAdhyayananI udbhAniyuktimAM uddezAde anekAmAM je praznA uThAvyA che ane tene kramazaH je uttara niyuktikAre ApyA che. tenA saLaMga svAdhyAya karanArane e vastu spaSTa thayA vinA nahi rahe ke niyuktikAra vAraMvAra e ja vastu siddha karavA mAge che ke sAmAyikAdi adhyayanAnI racanA bhagavAnanA upadezane AdhAre gaNudharAe karI che. A ja vastunuM vizeSAvasyakabhASyakAra jinabhadre paNu potAnA ukta niyuktinA bhASyaprasaMge sama na karyu che,4 ane te ja vastune te bunA TIkAkAro AcaryuM haribhadra, malayagiri, maladhArI hemacaMdra Adi te te sage anusare emAM kazI ja navAI nathI, AcArya bhadrabAhue e paNa spaSTa karyuM che ke AmAM je huM kahuM chuM te paraMparAthI prApta thayeluM che.pa e paraMparAnI bhALa kADhIe te e ApaNane AvasyakanA prAcInatama vyAkhyAna anuye gaddAramAM maLe che. tyAM paNa AvazyakanAM adhyayane viSe AvasyakaniyuktamAM AvatI na ddeza di' pradarzaka gAthAe e ja rUpamAM che 6 e gAthAenA vizeSa vivaraNa mATe anuyogadvAra cUrNiCmAM kazuM ja kahyuM nathI, paNa AcArya haribhadre potAnA AvasyakavivaraNamAM vivecana karavAnI pratijJA karI che ane te vivaraNa Avazyakaniyuktine ja anusare che e kahevAnI bhAgye ja jarUra che. AcAya maladhArI hemacaMdra paNa AvazyakaniyuktinA upayoga karIne ja e gAyAnI vyAkhyA kare che,8 eTale ema mAnI zakAya ke anuyAganI ukta gAthAenuM tAtparya e che ke, Azyakatra 1. nadI cUrNi pR. 47 2, pR. 90 3. Ava. ni. gA. 148-141 4. Ava. ni.nI vizeSarUpe tenI bhASyAdi TIkAe sAthe nIce gAthAo draSTabya che--gA. 80, 90, 270, 734, 735, 742, 745, 750; vizeSA. 948-9, 973-4, 1984-85, 1533, 1545-48, 2082, 2083, 2009. 5. Ava. ni. 87. pR. 122, 4, pR. 258-259. 6. anuyAgadvAra sU 155, 7. anuyogaddAravRtti-haribhadrakRta Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 gaNadharakRta che. A paraMparA TIkAkArene mAnya che ane te Avazyaka niryukti jeTalI jUnI che ja, svayaM bhadrabAhu kahe che ke huM paraMparA pramANe sAmAyika vize vivaraNa karuM chuM. eTale ema mAnI zakAya ke AcArya bhadrabAhunI paNa pahelAM kayAreka e mAnyatA zarU thaI gaI hatI ke mAtra aMga ja nahi, paNa aMgabAhya graMthemAMthI sAmAyikAdi avazyakanAM adhyayane paNa. gaNadharakRta che. paNa A mAnyatA ahIM ja na aTakatAM, badhA ja aMgabAhya Agama graMtha gaNadharakata che, ema dhIre dhIre manAvA lAgyuM. tene purA digabara mAMthI paNa ApaNane maLe che. ane te e ke digaMbara AcArya jinasena (vi. 840) pitAnA harivaMza purANamAM e ja matane anusare che. teo jaNAve che ke bhagavAna mahAvIre prathama bAra aMgano arthataH upadeza Apyo, e pachI gautama gaNadhare upAMga sahita dvAdazAMgInI racanA karI je ke naMdI-mULamAM eka ThekANe dvAdazAMgIne ja jinapraNIta kahI che, chatAM tenI sAthe cUrNikAra aMgabAdhane paNa umeravAnI sUcanA Ape che te batAve che ke cUrNikAra sAme aMgabAhyane paNa gaNudhakRta mAnavAnI paraMparA pracalita thaI gaI hatI. tethI ja teo anyatra mULamAM jyAM aMga-aMgabAhya banenI gaNatarI che tyAM bane mATe teo jaNAve che ke, te bane arihaMtanA upadezAnusArI che. AcArya haribhadrane paNa naMdI-TIkAmAM cUNinuM anusaraNa karavuM paDayuM. je ke cUrNikAra haribhadra bane "athavA' kahIne te matanI virUddha je mAnyatA pracalita hatI tenI noMdha levAnuM cUkatA nathI ke gaNadharakRti dvAdazAMgI che ane sthavirakRta aMgabAhya che." aMgabAhya Agama gaNadharakRta che e mAnyatA eTalethI ja aTakI nathI, paNa jaina purANakAroe pitAnAM purAvAnuM prAmANya siddha karavA khAtara uddaghAtamAM spaSTa karavAnuM ucita dhAryuM che ke, e purANa paNa mULe to gaNadharakRta che ane amane te vastu paraMparAthI prApta thaI tenA AdhAre purANanI racanA karavAmAM AvI che. A rIte mAtra bAra aMga gaNadharakRta manAtAM tene sthAne aMgabAhya uparAMta purA 5 gaNadharakRta manAvA lAgyA. ATalI carcAne prastutapagI sAra e che ke prAcIna mAnyatA pramANe Avazyaka e aMgabAhya hAvAthI, gaNadharakata manAtuM nahi, paNa pachIthI tene 5NuM AcAryo gaNadhakRta mAnavA lAgyA. vaLI, ema paNa kahevuM joIe ke aMgabAhya graMthomAMthI prathama Avasyakane ja gaNadharakRta mAnavAnI paraMparA zarU thaI ane tyAra pachI ja bIjAM aMgabAhyone paNa gaNadharakRtimAM samAveza karavAmAM Avyo. have prazna e thAya che Ama zA mATe karavuM paDayuM ? Ane sIdhe uttara to e ja hoI zake ke gaNadhara vizeSa buddhivALA manAtA hatA ane temaNe bhagavAnane upadeza sAkSAt prahaNa karyo hato, 1. harivaMzapurANa 2. 92-105 2, harivaMzapurANu 2. 211 3, pR 38 4, pR. 47 5. pR. 82, 89-90 6. padmacarita 1. 41, 42, mahApurANuM (AdipurANu) 1, 26, 1. 198-201 7. aMgabAghanI je jadI jadI vyAkhyAo upara noMdhavAmAM AvI che tenAM kAraNene vicAra karatAM eka kAraNa tarIke ema lAge che ke zvetAMbara ane digaMbara paraMparA temaja temane sAhitya viSe jema jema matabheda tIvratama thato cAle tema tema aMgabAhyane gaNadharakRta mAnavA-manAvavAnI vRtti sabaLa thatI gaI ane purANA jevA graMthane paNa gaNadharakata kRtiomAM samAveza te gaye. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 eTale temanI racanAnuM prAmANya khInna karatAM vadhI jAya e svAbhAvika che. eTale AgaLanA AcAryAMe AgamamAM khapI zake evuM badhuM sAhitya gaNadharane nAme caDAvavuM ucita mAnyuM, jethI tenA prAmANyamAM sa Mdehanu sthAna na rahe ane ethI krame karI AvazyakathI mAMDIne purANa sudhInu aMgabAhya sAhitya gaNadharakRta manAvA lAgyuM. agabAhyamAM tA aneka tra the| hatA. chatAM Avazyakane sarva prathama gaNadharakRta mAnavAnI paraMparAnu pracalana thayuM tenuM kAraNa e jAya che ke, svayaM agatra thAmAM ja aneka ThekANe jyAM jyAM bhagavAna mahAvIranA sAkSAt ziSyAnA zrutajJAnanA abhyAsanA nirdeza che tyAM ghaNe ThekANe teee sAmAyikAda agiyAra aMgenu adhyayana karyuM'' evA ullekha maLe che. sAmAyika e AvazyakanuM prathama prakaraNa che. ane adhyayanakramamAM tenuM sthAna te agiyAra aMgathI paNa pahelAM hoya tA Avazyakane gaNadharakRta harAvavAmAM khAsa vAMdha| upasthita na thAya. eTale agabAhyamAMthI AvazyakasUtra gaNadharanI kRti tarIke prathama pasaMdagI pAme te svAbhAvika che. vaLI AvasyakanI sauthI jUnI vyAkhyA anuyogaddArasUtramAM upakramadrAranA pramANabhedanI carcAne prasage sUtragama vagere bhedeza karyAM che. AvazyakasUtranA sAmAyika adhyayananI ja carcAne prasaMge e bhedde karelA hovAthI niyuktikAra, bhASyakAra ane khIjA TIkAkArA e bhedIne sAmAyikAyanane sAme rAkhIne ghaTAve te svAbhAvika che. eTale ja tee badhA sAmAyikanA akartI tIthaMkarane ane sUtrakartA gaNadharane mAne che. paNa eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM jeIe ke anuyogasUtramAM AgamanA sUtrAgAdi bhede karIne paNa prastuta sAmAyika sUtramAM tenA upasaMhAra temAM karyuM nathI. anyatra anuyogaddAranI e paddhati che ke prastuta aprastuta badhA bhede sUcavIne chevaTe upamahAramAM aprastutanuM nirAkaraNa karIne prastuta zuM che tenI sUcanA karavAmAM AvI che. 3. AvazyakaniyuktinA kartA AcArya bhadrabAhu nAmanA aneka AcArya thaI gayA haiAvAthI ekanI jIvanaTanA khIjAnA nAme caDI javAnA tathA ekanA prathA khIjAne nAme caDI javAnA ghaNA ja sAMbhava rahe che. dA.ta, niyuktie prathama caturda zapU dhara bhadrabAhu pachInA dhaNA AcAryonAM nAmeAnA ullekha hovA chatAM, hajI hamaNAM sudhI e mAnyatA pracalita hatI ke, badhI niyuktie caturthAMza-pU dhararacita che ane hajI paNa dhaNA zraddhALu jIve e ja mAnyatAne vaLagI rahyA che. caturthAMzapUrvadhara bhadrabAhu zvetAmbara Agama pramANe nepAlamAM yogasAdhanA arthe gayelA evI kathA che, tyAre e ja bhadrabAhu dakSiNamAM gayA evI kathA diga Mbara sAhityamAM pracalita che. vastuta:, A be judA judA bhadrabAhunA jIvananI ghaTanAe ekane nAme caDI hoya tema jaNAya che. AmAM kaI hakIkata kayA bhadrabAhunA jIvana sAthe susaMgata che te hajI zeAdhane viSaya che. paNa AvazyakAdinI je niyuktie uplabdha che te prathama caturthAMzapU dhara bhadrabAhunI nahi paNa vi ThThI zatAbdImAM vidyamAna khIjA bhadrabAhunI racanA che e muni zrI puNyavijayajIe asaMdigdha rUpe siddha karI dIdhuM che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 chaThThI zatAbdImAM vidyamAna khInna bhadrabAhunI racanA che e muni zrI puNyavijayajIe asa digdha rUpe siddha karI dIdhu che. AcArya bhadrabAhu prasiddha nyAtivida varAhamihiranA saMsArI avasthAnA sahodara hatA. jaina paraMparAmAM te maMtravida naimittika tarIke prasiddha che. varAhamihire paMcasiddhAntikAne aMte zaka sa Mvata 427 arthAt vikrama sa. 562 jaNAyeA che, eTale ApaNe AcArya bhadrabAhu chaThThI zatAbdImAM vidyamAna hatA ema kahI zakIe chIe. AcArya bhadrabAhunA nAme caDelA granthA paikI chedasUtrAtA prathama bhadrabAhu pUrvavida hatA temanA banAvelA hovAthI prastuta bhadrabAhu (dvitIya)nI kRti tarIke niyuktie mAnavI joIe 1 Avazyaka, 2 dazavaikAlika, 3 uttarAdhyayana, 4 AcArAMga, 5 sUtrakRtAMga 6 dazAzrutaska Mdha, 7 35--bRhatka5, 8 vyavahAra, 9 sUryaprapti, ane 10 RSibhASita. A daza zAstronI niyukti karavAnI pratijJA svayaM bhadrabAhue AvazyakaniyuktimAM karI che.2 AmAMthI aMtima e sivAyanI bAkInI badhI niyuktie upalabdha che. uvasaggahara e prAkRta staMtra paNa A bhadrabAhunI racanA manAya che ane temAM zaMkA karavAne kazuM kAraNa nathI. bhadrabAhusaMhitA nAmane grantha temanA gaNAya che, paNa je upalabdha che te temanI racanA hAvA vize saMdeha che. jee yatu - nIcenA granthAnI eniyukti, pi DaeNniyukti ane 5AMcakalpani kti A traNa niyuktimartheA anukrame Avazyakaniyu - kti, dazavaikAlikaniyukti, ane kalpa-bRhatkaniyuktinA a MzarUpa hoI tenA judA grantha tarIke ullekha anAvazyaka che. A sivAyanA temanA gaNAtA, saMsataniyukti, grahazAMtistrAtra, sapAdalakSa vasudevaMha DI jevA graMthA temanA racelA hovA sAme aneka vAMdhA che. 1. bhadrA hu bhale chaThThI zatAbdImAM hAya, paNa emanI lekhAtI niyuktiomAM kAI jUnA bhAga Avele che ke nahi e paNa prazna che. zrI. kuMdakuMda AdinA tra thAmAM ghaNI gAthAe niyuktimAMnI che, bhagavatI ArAdhanA ane mUlAcAramAM paNa che, eTale upalabdha niyuktinI badhI gAthAe mAtra chaThThI zatAbdImAM racAI ema kema kahevAya? alakhatta jUnI gAthAeAne samAvI navI racanA upalabdha rUpamAM te vakhate thaI hoya tethI samagra niyukti te chaThThI zatAbdInI ja kema manAya ? jUnI gAthAe kAnI kaiAnI, keTalI hatI, e ceokkasa nathI e kharuM. vaLI niyuktinI vyAkhyApaddhati bahu jUnI lAge che, anuyeAgadvAra jUnuM che, emAMnI gAthAe paNa niyuktimAM che. tethI chaThThI zatAbdInA bhadrabAhue upalabdha racanA karI hoya teApaNu prAcInatAnI paraMparA nirAdhAra nathI ema mAnavuM rahyuM. chaThThI zatAbdInA bhadrabAhunI kRtimAMthI prAcIna gaNAtA diga khara prathAmAM gAthAe levAmAM AvI e kalpanA jarA vadhAre paDatI gaNAya. samAna vArasAmAMthI bannemAM gayAnA vadhAre saMbhava che, jema ka zAstra ane jIvAditattvAnI paribhASA vize. 2. AvA0 ni0 gA0 84-85, 3. AcArya bhadrabAhu vize upara Apela badhI hakIkatAnA AdhAra munizrI puNyavijayajIneA mahAvIra jaina vidyAlayanA rajata mahe|tsava aMkamAM (pR0 185) chapAyela lekha che, tenI sAbhAra noMdha la chuM. 2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 4. AcArya bhadrabAhunI niryukitaono upadraghAta niryuktinuM svarUpa jema vedanA zabdonI vyAkhyA yAke niruta lakhIne nizcita karI te ja pramANe AcArya bhadrabAhue jaina AgamanA pAribhASika zabdonI vyAkhyA prAkRta padyamAM niyuktio lakhIne nizcita karI. AcArya bhadrabAe AgamanI je niyaMktio lakhI che temAM temaNe je krama sAmAnya rIte apanAvyuM che te kAMIka Avo che-graMthanA pratyeka zabda ke pratyeka vAkayane arthe athavA te vivaraNa teo kadI karatA nathI. sAmAnya rIte graMthanA nAmane je prastuta arthe hoya te batAve che, graMthanA AdhArabhUta anya Agama prakaraNone ullekha kare che, pachI samasta graMthane viSayAnukrama saMkSepamAM sUcave che. tyAra pachI pratyeka adhyayananI niyukti lakhatI vakhate te te adhyayananA nAmane prastuta artha spaSTa kare che ane adhyayanamAM AvatA keTalAka mahatvanA zabda vize vivaraNa karIne saMtoSa mAne che. zabdonA prastuta arthone lAbha karavA mATe teo nikSepa paddhatithI zabdane saMbhavita badhA artho batAve che ane aprastuta arthonuM nirAkaraNa karI mAtra prastuta je artha hoya che te svIkAravA bhalAmaNa karI te vize je temane vizeSa kAMI kahevuM hoya to kahIne vyAkhyA samApta kare che. Avazyaka niryukti sAmAnya krama upara batAvyuM te che chatAM temanI Avazyaka niryukti te Adya niryukti hovAthI temAM temaNe keTalIka vizeSatA apanAvI che. te vizeSatA eTalA mATe apanAvI che ke te badhI niyuM. ktio mATe upayogI thAya ane te vastu vAraMvAra kahevI na paDe. bhAratIya saMskAra pramANe zubha kAryano prArabha maMgalathI thAya che. eTale AcAya bhadrabAhue paNa AvazyakaniyuktimAM pAMca jJAnarUpa naMdI'-maMgalanI vyAkhyA vistArathI karIne maMgala karyuM che, ane sAthe ja jainadharma pramANe koI vyakti karatAM guNanI mahattA ja vadhAre che te sUcavyuM che. pIThikAbaMdha rUpe e maMgala kArya karIne 1. naMdI' e prAkRta padanuM saMskRta nAMdI' che. nATakanA AraMbhamAM sUtradhAra je maMgalapATha kare che te nAMdI' kahevAya che. ane nATakamAM nAkhyatte sUtradhAra : evo ullekha maLe che, jene sAra e che ke maMgaLa karyA pachI sUtradhAra AgaLanI pravRtti prAraMbhe che. maMgaLa e prajA sAmAnyanI sAdhAraNa pravRtti che. kayAMka amuka pATharUpe, te kayAMka puSpa akSata Adi kavyA5NarUpe--ema anekavidha maMgalAcaraNa gaNAya che. zAstranA prAraMbhamAM devastuti, namaskAra Adipe paNa maMgalAnuSThAna thAya che. jenA paraMparA AdhyAtmika dRSTie zuddha guNanI pUjaka ane upAsaka rahI che. AdhyAtmika guNomAM jJAnanuM sthAna mokhare che. eka te jJAna e sarvagamya vastu che ane bIju te cAritranuM aMtaraMga kAraNa che. tethI ja maMgalarUpe paNa jJAnanuM varNana, vargIkaraNa zAstramAM sthAna pAmyuM che. jaina paraMparAmAM maMgala zabda paNa bahu jUnA samayathI vaparAto Avyo che. dazavaikAlika jevA prAcIna AgamamAM badhA nAgari' e prayoga che. ema lAge che ke jyAre nATaka bhajavavAnI ane lakhavAnI pravRtti vadhAre lokapriya banatI cAlI ane temAM maMgalasUcaka-'nAMdI' zabdano prayoga sAdhAraNa lokagamya thaI gayA tyAre jana saMthakAree paNa e zabdane maMgala arthamAM upayoga karI, potAne AdhyAtmika dRSTie abhipreta evA jJAnaguNane maMgala sUcavavA tene prANa pracalita karyo ane e ja bhAvanAmAMthI jJAnenuM varNana karanAra zAstra "nandI' nAme vyavahArAyuM. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 AcArya. a Mte sUcavyuM che ke e pAMya nAneAmAMthI prastutamAM zrutajJAnanA ja adhikAra che, kAraNa e eka ja jJAna evuM che je pradIpanI jema svapara-prakAzaka che. ethI zrutajJAna vaDe karIne ja khInna matyAdi jJAnAnu ane peAtAnuM--zrutanuM paNa nirUpaNu thaI zake che. ATalI pIThikA khAMdhIne teoe upeAdhAta racavA mATe keTalIka prAsaMgika khAkhatA kahI che. temAM prathama sAmAnyapaNe badhA tI karAne namaskAra karyAM pachI jemanuM tI--zAsana atyAre pravartamAna che te bhagavAna mahAvIrane namaskAra karyAM che, bhagavAna mahAvIranA upadeza jhIlIne jemaNe prathama vAcanA ApI te pravAcaka gaNudharAne namaskAra karIne guru paraMparArUpa gaNudharava za--AcArya vaMza ane adhyApakapara parArUpa vAcaka vaMza--upAdhyAyavazane namaskAra karyAM che,2 ane pratijJA karI che ke temaNe zrutane je artho batAyeA che tenI niyukti arthAt zruta sAthe anI yojanA karuM chuM. kayA kayA zrutanA arthanI yojanA karavA dhArI che te paNa temaNe ahIM prAraMbhamAM ja batAvI dIdhuM che; te pramANe 1 Avazyaka, 2 dazavaikAlika, 3 uttarAdhyayana, 4 AcArAMga, 5 sUtrakRtAMga, 6 dazAzrutaska Mdha, 7 395 (bRhatka95), 8 vyavahAra, 9 sUOprajJapti ane 10 RRSibhASita.4 racanAkrama temaNe je krame AmAM graMthAnA ullekha karyo che te ja krame e niyuktionI racanA paNa karI hevI joIe evuM mAruM anumAna che. tenA samarthanamAM keTalAka purAvA A pramANe che 1-uttarAdhyayananiyuM ktimAM vinayanI niyukti prasaMge kahyuM che ke tenA vize prathama kahevAI gayuM che.'pa ane te dazavaikAlikanA vinaya samAdhi' nAmanA adhyayananI niyuktine lakSyamAM rAkhIne kathana che. AthI uttaniyuktinA pahelAM dazavai niyuktinI racanA thaI hatI te siddha thAya che. 2-6|mAM pujyuEiA'' uttara ni0 gA0 208 thI sUcanA karI che ke kAma vize prathama vivecana thaI gayuM che ane te dazavaikAlikanI ni0 161 mAM che. tethI utta niTanI pahelAM vai niTa khanI che. 3-utta0 ni0 gA0 100 e AvazyakanI niyuktimAMthI jemanI tema levAmAM AvI che. Ava ni gA0 1279, 4- Avazyakaniyu ktimAM nadbhavavAda vize je gAthAe (gA0 778 thI) Ave che te badhI sAmAnya rIte jemanI tema uttarAdhyayanamAM utAravAmAM AvI che (uttara ni gA0 164 thI). AthI ane AvazyakaniyuktinA prArabhanI pratijJAthI paNa e siddha thAya che ke uttarAdhyayana ni2 pahelAM Avazyaka ni racAI gaI hatI. 5-AcAra`ga ni0 5 mAM kahyu che ke 'AcAra' ane 'ga'nA nikSepanuM kathana pUrvamAM thaI gayu` che. AthI dazavaikAlika nivra ane uttarAdhyayana ni0 nI racanA A pahelAM siddha thAya che, kAraNa ke dazavaikAlikanA zullikAcAra adhyayananI niyukti prasage 'AcAra'nI ane uttarAdhyayananA 'caturaMga' 1. gA0 79 2 gA0 82 3 gA0 83 4 gA0 84-86 5 utara0 ni0 29 'vino putruddikI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayananI niyuktimAM "aMga" zabdanI je niyukti karavAmAM AvI che tene ja ulekha AcArya kare che. 6-te ja pramANe AcAni9 176 mAM kahyuM che ke " manamo' AmAM paNa Avazyaka niryuktinA joksa" pAThanI niryukti uddiSTa che. 7-AyA) niva 346 mAM kahyuM che ke uttarAdhyayananA "mekSa' zabdanI niryukti pramANe ja vimati' zabdanI vyAkhyA samajI levI. AthI paNa jaNAya che ke AcA2 ni) thI pahelAM utta, ni0 nI racanA thaI. 8-sUtrakRtAMga niha nI karaNa"nI vyAkhyA (gApa-13) e Avazyaka sUtra nidanI gAthAo (103) Adi) che. e ja gAthAo uttarAdhyayanamAM (183 Adi) paNa che. ha-sUtra, nigA0 99 mAM kahyuM che ke "dharma' zabdane nikSepa prathama thaI gayuM che, te daza0 ni0 39 ne lakSIne che, eTale sUtra) ni. nA pahelAM daza0 ni racAI. 10-sUtrakatAMga ni0 127 mAM kahyuM che ke "graMtha" nikSepa prathama AvI gayuM. te uttarAdhyayana ni) gA0 240 ne lakSIne che. tethI strI ninTa nA pahelAM uttarA0 ni racAI. niryukitano zabdArtha A pramANe eka sAthe jeTalI niryuktio lakhavAnI temanI IcchA hatI tene nirdeza karyo pachI kramaprApta sAmAyikAdhyayananI niryukti karavAnI pratijJA kare che ane "niryukti' zabdanI vyAkhyA paNa ApI de che. eka zabdanA aneka arthe hoya che, paNa vadhAre saMgata ka artha che athavA bhagavAnanA upadeza samaye sarva prathama ye arthe amuka zabda sAthe joDAyelA hatA, e arthane zodhIne tene sUtranA zabdo sAthe joDI de te niryuktinuM prayojana che. A prajanane siddha karavA khAtara tayaktimAM sarvatra nikSepapaddhatine Azraya le anivArya hovAthI AcAryane je zabdanI vyAkhyA karavAnI hoya che tyAM teo prathama tenA nikSepanA saMbhavita arthonI yejane kare che ane pachI aprastuta arthanuM nirAkaraNa karI prastuta arthane te te sUtranA zabda sAthe joDI de che. niryuktinuM lakSaNa karyA pachI jaina zAstrano uddabhava zI rIte thaye tenuM eka suMdara rUpakadvArA varNana kare che- tapa-niyamajJAnarUpa vRkSa upara amitajJAnI arUDha thaine bhayajanene bodha ApavA mATe jJAnanI vRSTi kare che. tene saMpUrNa rIte buddhipaTamAM gaNadhara jhIle che ane pachI e tIrthaMkarabhASitanI pravacana mATe mAla gUthe che." bhagavAnanA upadezane sUtrabaddha-prabaddha karavAthI phAyado e che ke jemaNe bhagavAnane sAMbhaLyA na hoya, sAMbhaLyA chatAM paNa AkhI vastu smRtimAM saMkalita rAkhI zakayA na hoya, teo e prasthAna AdhAre temanA upadezane saralatAthI grahaNa karI zake che, tene abhyAsa karI zake che ane dhAraNa paNa karI zake che, A uddezathI ja gaNadhara pravacanamALA guMthe che.? 1. AvI ni ga0 88 2, 80-90 3, 9 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vaLI bhagavAna tA mAtra sakSepamAM anu kathana kare che, paNa tene kuzaLatAthI vyavasthita sUtragranthanuM rUpa ApavAnuM kArya tA gaNadhara ja kare che. A pramANe zAsananA hitArthe zAstronI pravRtti thaI che ema AcAya bhadrakhAhue spaSTarUpe zAstrapravata nanA itihAsa bhutAnyeA che, je sarva zAstrA mATe sAmAnya che, kAraNa ke je zAstrAnI niyukti temane karavAnI che te kAM tAgadharAnI kRtie che agara tenA AdhAre banelI kRtie che. eTale A vastune temaNe Avazyakaniyukti prasaMge ja kahevAnuM ucita mAnyuM che. aMgAmAM AcArAMga prathama che chatAM AcArya bhadrabAhue gaNudharakRta saMpUrNa zrutanI AdimAM sAmAyikane ane aMtamAM biMdusArane gaNAvIne kahyuM che ke zrutajJAnane sAra cAritra che ane cAritranA sAra nirvANu che.2 AcArAMgane badale sAmAyikane prathama sthAna zA mATe ApyuM tenuM kAraNa e jaNAya che ke agama thAmAM ja jyAM bhagavAna mahAvIranA zramaNeAnA zrutajJAna abhyAsanI carcA Ave che, tyAM aneka ThekANe agama thAnI paNu AdimAM sAmAyikanuM adhyayana te karatA ema jaNAvyuM che ane tethI ja AcAye` gaNudharakRta manAtA mAtra a MgagranthAmAM AvasyakasUtrane paNa umerI devAnuM ucita mAnyuM' che, kAraNa ke sAmAyika e AvazyakasUtranuM prathama adhyayana che. a prasaMge AcAyaeN jJAna ane cAritra e banne meAkSa mATe Avazyaka che tenuM pratiAdana jarA vistAra karIne karyuM che ane aMte aMdha-pazunA sAMkhvaprasiddha dRSTAMta dvArA jJAna-kriyAnA samanvayathI mekSalabdhi che te kahyuM che. A vastunu ahIM pratipAdana eTalA mATe Avazyaka hatu` ke keTalAka kriyAjaDa khetI jJAnanI AvazyakatA svIkAratA nahi ane keTalAka jJAnagauravathI abhimAnI banI kriyAzanya khanIjatA, eTale temane e jaNAvavuM Avazyaka hatuM ke A zrutatranthAne bhaNIne pazu chevaTe tA tadanusAra AcaraNa karyA vinA nirvANunI AzA karavI vyartha che. ane A prayAsa paNa e nirvANumAgamAM upayeAgI hovAthI ja AdaravAmAM Avye che. tyAra pachI sAmAyikanA avikArInA nirUpaNane bahAne vastutaH zrutajJAnanA adhikArInuM ja nirUpaNa karyuM" che, kAraNa ke zrutajJAnanA adhikArIne sarvaprathama sAmAyikanuM ja adhyayana Avazyaka che. e adhikArI kramazaH "kevI rIte vikAsanI sIDIe caDe che e paNa upazama ane kSepaka zreNInA vaNuM nadvArA pratipAdita karyuM che. vikAsa mArge AgaLa vadhatA chatra kaivalI bane che ane samasta leAkAlAkane jANavA samartha bane che.' evA kevalInA ja upadeza grahaNa karIne gadharA zAstranI racanA kare che. Ama saMpUrNa vikAsamAnuM nidarzana karAvIne AcAya ne kahevAnuM e ja che ke je sAmAyika zrutanA adhikArI bane che te ja kayAreka krame vikAsamArganuM avalakhana karIne ta phara banI zake che, ane sAMbhaLelA jJAnane sAkSAt jJAnamAM pariNata karIne pAche peAtAnu zAsana sthApI zake che, jinapravacanane utpanna karI zake che. A pramANe jinapravayananI utpattinA sAmAnya kramanuM nidarzana karAvIne jinapravacana sUtra ane artha arthAt anuyoganA paryAyA sa MgRhita karyAM che, te A pramANe--pa pravacana-zruta-dharma -tI -mAtra e ekAka che. 1. Ava0 ni092 2. gA0 93 3, gA0 94-102 4, gA0 104-127 5. gA0 130-131 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sUtra-taMtra-grantha-pATha-zAstra e ekAka che. anuyAga--niyeAga-bhASya-vibhASA-vArtika ekAOka che. upeAghAta anuyAga ane anuyAganuM sadRSTAMta nikSepa sAthe vivaraNa karyAM pachI bhASA, vibhASA ane vAtikanA bheda AcArye sadaSTAMta spaSTa karyo che.2 vyAkhyAnavidhinA vivaraNa prasa Mge AcArya ane ziSyanI yeAgyatAnuM sadRSTAMta nirUpaNa karyuM" che.ka ATalI prAsa Mgika carcA karyAM pachI AyA sAmAyika adhyayanane upodghAta race che, eTale ke te vize keTalAka prazno uThAvIne tenI carcA dvArA sAmAyikanA sUtrapAThanI vyAkhyA karatAM pahelAM avazya jANavA jevI sAmAnyarUpe sAmAyika vizenI ja hakIkatAnuM nirUpaNa kare che. Aje keAI paNa pustakanI prastAvanAmAM je muddAonI carcA apekSita hoya che tenA jevA ja muddAnI carcA e upAddhAtamAM AyAye karI che te A pramANe -- 1 uddeza jenI vyAkhyA karavAnI che tenuM sAmAnya kathana, jema ke adhyayana. 2 nirdeza-jenI vyAkhyA karavAnI che tenuM vizeSa kathana, jema ke sAmAyika. 3. nigama-vyAdhyeya vastunA nigama, sAmAyika kAnArthI udbhavyuM. 4 kSetra tenA kSetra-dezanI carcA. 5. kAla-tenA kAlanI carcA. 6, puruSakayA puruthI e vastu maLI tenI carcA. 7. kAraNacarcA. 8. pratyaya-zraddAnI carcA. 9. lakSacarcA. 17 navicAra, 11 samavatAra-nayenI avatAraNuo. 12 anumata vyavahAra-nizcayanayanI apekSAthI vicAra, 13 kis--e zuM che? 14 tenA bheda keTalA che? 15 kAne che? 16 kayAM che ? 17 zAmAM che? 18 kevI rIte prApta thAya che? 19 TaleA kALa Take che? 20 TalA prApta kare che? 21 virahakAla keTalA che? 22 avirahakAla keTalA che? 23 keTalA bhAva sudhI pAme ? 14 keTalI vAra svIkAre ? 25 keTalA kSetrane sparza kare ? 26 nirukti. bha, RSabhadeva--paricaya AmAMthI je trIjo muddo nigamane che. tenA vivaraNamAM AcAye uddezAdinI jema niga manA paNa nAmAdi cha nikSepa karIne tenA aneka arthoM karyAM che. A prasa Mge bhagavAna mahAvIranA mithyAtyAdimAMthI nigama-nIkaLavu -kevI rIte thayA te kahevAne bahAne bhagavAnanA pUrvabhavAnI carcA karavA bhagavAna RSabhadevanA yuga pahelAnAM kulakaranA yugathI itihAsa zarU karyAM che." temAM kulakare vizepUrvabhava, janma, nAma, pramANu, sahanana, sasthAna, vaNu, temanI strI, Ayu, kaI vayamAM kulakara thayA, marIne kayA bhAnamAM gayA, ane temanA samayatI nIti -e khAbaaAnI carcA karI che. chellA kulakara nAbhinAM patnI marudevI hatAM. temane nivAsa vinItAbhUmimAM hatA. temanA putra te RSabhadeva, RSabhadeva 1. gA0 132-134 2. gA0 135 3, gA0 136-139 4. gA0 140-141 5, gA0 145 6. gA0 146 7. gA0 150 8. gu0 152 9. gA0 170 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 pUrvabhave vairanAbha rAjA hatA. te bhavamAM tIrthaMkaranAmakarma bAMdhI sarvArthasiddhimAM deva thaI tyAMthI yuvI RSabhadeva thayA. A prasaMge RSabhadevanA paNa aneka pUrvabhavonuM varNana che, ane je vIza kAraNe tIrtha karanAmakamane baMdha RSabhadevane jIve te gaNAvyA che, ane tIrthaMkaranAmakarma vize keTalIka hakIkatono nirdeza karyo che. ATaluM prAsaMgika kahIne RSabhadevanA jIvana vize ATalI bAbatenuM varNana karyuM che -janma, nAma, vRddhi, jAtismaraNa, vivAha, apatya, abhiSeka, rAjyasaMgraha-4 A uparAMta AhAra, zi95, karma, parigraha, vibhUSA ItyAdi 40 viSayanI carcA dvArA e yuganuM citra ApaNI sAme upasthita karavA prayAsa karyo che ane batAvyuM che ke te yuganA nirmANamAM RSabhadeve kevo bhAga bhajave che. e badhA viSayonI carcA niryuktimAM nathI karavAmAM AvI paNa racanA che. RSabhadevanA caritravarNana prasaMge 24 tIrthakaronA caritranuM sAdharma-dharme bedhana, parityAga, ItyAdi 21 bAbatone AdhAre vicAryuM che. AmAM bahu ja saMkSepamAM evItIrthakarane jIvanane sAra ApI dIdhuM che. ATaluM prAsaMgika varNana samApta karIne A badhuM kahevAne prasaMga kema AvyA te saMbaMdha joDatAM kahe che ke sAmAyikanA nigamavicAraprasaMge bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavanI carcAmAM temanA marIcijanmane vicAra Avazyaka hatA ane te prasaMge bhagavAna RSabhadevane prasaMge upasthita thaze. kAraNa ke marIci te RSabhadevane pautra hato. A rIte saMbaMdha joDIne pAchuM RSabhacaritra dIkSA prasaMgathI zarU kare che temAM vaLI varSote temane bhikSAlAbha thAya che te prasaMge vIze tIrthakaronAM pAraNuM kyA kayA nagaramAM thayAM hatAM, kaNe kaNe prathama bhikSA ApI, temanAM nAma gaNavyAM che, ane te prasaMge thanAra divyavRSTinuM atizayoktipUrNa varNana karavA sAthe jaNAvyuM che ke temAMnAM keTalAka to te ja bhAve ane keTalAka trIje bhave nirvANa pAmyAM che. bhagavAnanA darzane nIkaLelA bharate temane nahIM jevAthI temanA smaraNamAM dharmacakranI sthApanA karI te prasaMga varNavIne kahyuM che ke RSabhadeva eka hajAra varSa sudhI chaghasthaparyAe vicaryA ane temane aMte kevala jJAna thayuM eTale pAMca mahAvratanI prarUpaNa karI ane devoe utsava karyo. je divase RSabhadeva bhagavAnane kevala upanna thayuM te ja divase bhAratanI AyudhazAlAmAM cakraratna paNa utpanna thayuM. A aranA khabara sevakoe bharatane ApyA eTale teNe vicAryuM ke prathama pitA RSabhadevajInI pUjA karavI joIe, kAraNa cakra te A bhavamAM upakArI che, paNa pitAjI to paraloka mATe paNa hitAvaha che. 12 bhagavAnanAM mAtA marudevI ane putra-putrI-pautro Adi temanAM darzana karavA AvyAM, ane upadeza sAMbhaLI tamAMnAM dhaNAe dIkSA lIdhI. temAM bhagavAna mahAvIranA pUrvabhavane jIva marIcie paNa dIkSA aMgIkAra karI. 13 bharatane dezavijaya ane bhagavAnane dharmo vijaya zarU thaye. bhArate potAnA nAnA bhAIone AnAdhIna thavA kahyuM. temaNe bhagavAnanI salAha mAgI eTale temaNe upadeza Apyo ane bAhubalI sivAyanA badhA bhAIo dIkSita thayA. A vAta dUta pAsethI sAMbhaLIne bahubAhubalIne kepa thayo ane teNe bharatane yuddhanuM AlvAna karyuM. sainyanA saMhAra karatAM baMnee ja laDI levuM ema nakakI thayuM. aMte bAhubalIne adharma yuddha karatAM bairAgya AvyuM ane dIkSA lIdhI.' ATaluM prAsaMgika kahIne 1, gA0 171-178 2, gA) 179-181 3. gA2 182-1844. 185-202 5, gA. 203 thI 6, gI2 209-312 7. gA0 313 8. gA) 323-325 9, gA0 326-329 10, gA0 330-334 11. ga0i 335-341 12, gA) 342-43 13, gA0 344-374 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AcAryo, marIcie parISahathI hArIne tridaMDI saMpradAyanI sthApanA karI e prasaMga, brAhmaNonI utpattine prasaMga, ane brAhmaNonuM patana paNa varNavyuM che. pharI bIjA prasaMge bharate bhagavAnane jina ane cakrI vize pUchavuM ane bhagavAne temanI vistRta hakIkata kahI uparAMta vAsudeva-baLadevanI paNa kahI bharate pUchayuM ke A sabhAmAM koI bhAvi dharmavira cakravartI-tIrthakara che? tenA javAbamAM bha0 RSabhadeve dhyAnastha parivrAjaka pitAne pautra marIcine dekhADavyo ane kahyuM ke e "vIra' nAme aMtima tIrthakara thaze, ane te ja potAnI nagarImAM Adi vAsudeva tripRSTha nAme ane videhakSetramAM mUkAnagarImAM priyamitra nAme cakravata paNa thaze. A sAMbhaLI bharata bhagavAnane namaskAra karIne marIcine namaskAra karavA jAya che ane jaIne vaMdana-ne masakAra karIne kahe che ke huM A parivrAjaka marIcine vedanA nathI karate paNa bhAvI tItha kara tuM thavAnuM che tethI namaskAra karuM chuM. A sAMbhaLI marIci gavamAM phalAI jAya che ane harSo-matta thaI potAnA uttamakulanI prazaMsA kare che.* bhagavAna RSabhadeva vicaraNa karatA karatA aSTApada parvata para pahoMce che ane tyAM nirvANa pAme che.nirvANa pachI bhagavAnanI citA racavAmAM AvI ane temanAM asthi tathA bhasmanA grahaNa prasaMgane laIne yAcaka ane AhitAgninI kevI rIte prasiddhi thaI te sUcavyuM che. e sthAne stUpa ane jinagRhonI racanA karavAmAM AvI te paNa kahyuM che ane pachI bharatane vIMTInA patanathI AdarzagrahakAcagRhamAM vairAgya, jJAna ane dIkSAne prasaMga sUcavI dIdhA che.* bhagavAnanA nirvANa pachI marIcinI aMtimAvasthAmAM tene kapila nAmane ziSya sAMpaDe che. atyAra sudhI marIci potAnI kamajorI svIkArato hato ane bhagavAnanA dharmanI ja prarUpaNA karate, je koI dIkSAthI hoya tene bIjA sAdhuone sepI detA, paNa have teNe kapilane kahyuM ke ahIM paNa dharma che. eTale kapile tenI ja pAse dIkSA lIdhI. A prakAranA durbhASitathI kaDAkaDI sAgaropama sudhI saMsAramAM bhA. vaLI teNe kalamadanathI nIcatra paNa bAMdhyuM hatuM. te marIne brahmalokamAM utpana thaye, ane teNe sAMkhya tane pracAra karyo, bha0 mahAvIra A pachI e marIcinA aneka bhavanuM varNana karyuM che. ane chevaTe te brAhmaNakuMDa gAmamAM koDAla-sagotra brAhmaNane ghera devAnaMdAnI kakSAmAM devalokathI cavIne AvyA te jaNAvyuM che.' bhagavAna mahAvIranuM caritra ahIMthI zarU thAya che. temAM AcAryo 1-svapna, 2 garbhApahAra, 3 abhigraha. 4 janma 5 abhiSeka, 6 vRddhi, 7 jAtismaraNa, 8 devadvArA karAvavAno prayatna, " 9 vivAha, 10 apatya, 11 dAna, 12 saMbodhana, 13 mahAbhiniSkramaNa--ATalI bAbatonA varNananI sUcanA karyA pachI jaNAvyuM che ke temaNe mAtApitAne svargagamana pachI dIkSA 1, gA0 348-349 2, 350-366 3, 367-421 4. gA0 421-432 5. 433-34 6, ga0i 435-436 7. 437-439 8, gA0 440-457 9. gA) 458 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 lIdhI.1 gopa dvArA parISaha thaze e nimitte zakendra bhagavAna pAse sahAyatArthe Ave tenI sUcanA ane keTalAka saMnivezamAM brAhmaNa bahula dvArA pAraNA nimite vadhArAnI sUcanA karyA pachI pitAnA mitra 6IjjatakanI kuTImAM nivAsa prasaMge temaNe je pAMca tIvra abhigraho-pratijJA svIkAryA tenI gaNanA karI che. 1 jemAM rahevAthI makAna mAlikane aprIti thAya temAM na rahevuM, 2prAyaH kAyatsargamAM rahevuM, 3 prAyaH mauna rahevuM, 4 bhikSA pAtramAM nahi paNa hAthamAM ja levI, 5 gRhasthane vaMdana na karavuM. kallAka sannivezathI nIkaLIne asthigrAmamAM varSAvAsa karyo. tyAM zalapANi yakSanA prasaMganI sUcanA AcAryo karI che ane jaNAvyuM che ke teNe bhayaMkara upasargo karyA ane chevaTe hArIne bhagavAnanI stuti karI. A pramANe bhagavAnanI sAdhanA kALanA vihAranA vividha prasaMgone varNavatAM temane gozAlaka maje te prasaMgane paNa ullekha karyo che. gozAlakanAM parAkrama (2)nuM ane bhagavAnanA ugra parISahonuM, upasargonuM ane temanA saMmAnanuM varNana karyuM che, ane aMte jaNAvyuM che ke temane jAMbhika gAmanI bahAra RjuvAlukA nadIne tIre viyAvRtya caitya pAse zyAmaka gRhapatinA kSetramAM zAlavRkSanI nIce chaThane tapa hatA te avasthAmAM ukaDu AsananI sthitimAM kevalajJAna utpanna thayuM. A prasaMge AcArye bhagavAnanI saMpUrNa tapasyA gaNAvI dIdhI che. ane temane je chadmastha paryAya thayo te batAvyA che ke bAra varSa ane sADA cha mAsane hatA. gaNadharaprasaMga kevalajJAna thayA pachI rAtre madhyamApApa nagarI pAsenA mahasenavana udyAnamAM bhagavAna pahoMcI gayA. tyAM dvitIya samavasaraNa thayuM. somilArya nAmanA brAhmaNane tyAM dIkSA avasare yajJavATikAmAM moTo samudAya ekatra thayA hatA. yajJavATikAnI uttare ekAMta sthAnamAM devadAna-ko jinendrane mahimA karatA hatA. A prasaMge AcAryo samavasaraNanuM vistRta varNana karyuM che. * ; divyaSa sAMbhaLIne yavATikAmAM beThelA lekene saMtoSa thayo ke temanA yajJathI AkarSAIne deva AvI rahyA che. bhagavAnanA agiyAra gaNadhare te yagvATikAmAM AvyA hatA. teo uccakulamAM utpana kyA hatA. temanAM nAma paNa AcArya gaNAvyAM che. pachI teo zA mATe dIkSita thayA te batAvavA mATe AcAryo temanA manamAM rahelA saMzayone ullekha karyo che, ane temanA ziSyonI saMkhyA paNa batAvI che.' paNa jyAre temaNe sAMbhaLyuM ke devo te jinendrano mahimA vadhArI rahyA che tyAre abhimAnI indrabhUti amarSa sAthe bhagavAna pAse gayo. tene bhagavAne nAma-gotrathI bolAvyo ane tenA manamAM rahelA saMzayane kahIne kahyuM ke tuM vedapadene artha jANato nathI; huM tane tenA sAcA artho batAvuM 1, gA0 459-60 2. gA0 461 3, go0 462-463 4. gA0 463 5. gA0 464 6. gA0 464-525 7. 472-526 8, gA0 527-536 9, 537-538 10, gA0 539-542 11, gA. 543-590 12, gA2 591-597 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * chuM. jyAre tene saMzaya dUra thaI gayo tyAre teNe potAnA 500 ziSyo sAthe dIkSA lIdhI. A ja pramANe kramazaH bIjA paNa gaNadharonI dIkSA thaI. ATalAM varNana pachI AcAryo te gaNadharo vizenI hakIkate varNavI che. je zeSAro A pramANe upaghAta niyuktinAM kAramAMthI nimahAranA varNana prasaMge sAmAyikanA arthakartA tIrthakara ane sUtrakartA gaNadharane nigama kahyo, tyArapachI nirgamanA kAlAdi anya nikSeponI vivecanA karavAmAM AvI che. te prasaMge khAsa karI IcchAkAra, mithyAkAra Adi daza prakAranI sAmAcArInI vyAkhyA vistArathI karI che." kSetra-kAla vivecanamAM prastuta zuM che te batAvatAM prazna karyo che ke ta imiM aa vividha nirIM su" 6 |22. arthAta (sAmAyikane) kayA kSetra ane kAlamAM jinavarendra prakAzya ? AnA uttaramAM jaNAvyuM che ke vaizAkha zukala ekAdazIne divase pUrvANe mahasena udyAnamAM prakAsyuM. eTale e kSetra ane kAlamAM (sAmAyikano) sAkSAta nirgama che. bIjA kSetra ane kAlamAM tene paraMparAthI nirgama che. uddezAdidvArA gAthAmAMnA puruSanuM chevaTe bhAvapuruSamAM tAtparya batAvyA pachI kAraNadvAranuM jarA vistArathI varNana karyuM che. te prasaMge saMsAra ane mokSanA kAraNanI paNa carcA karI che. 10 ane prastatamAM tIrthakara zA mATe sAmAyika adhyayananuM bhASaNa kare che ane gaNadhara zA mATe te sAMbhaLe che tenuM spaSTIkaraNa karyuM che. e ja prakAre pratyayadvAra vize paNa khulAso karyo che. 2 lakSaNadAra prasaMge vastunA lakSaNanI carcA karI che.13 naThAramAM sAte mULa nAnAM nAma gaNAvyAM che ane tenAM lakSaNo paNa varNavyAM che.14 pratyeka nayanA zata-zata bheda thAya che e kahyA pachI bIjA mate pAMca mULa nAnI mAnyatA paNa jaNAvI che. 15 naThArA daSTivAdamAM prarUpaNA karavAmAM AvI che. 16 kharI rIte jinamatamAM eka paNa sUtra ke arthe evAM nathI je navihIna hoya. eTaDhe nAvizArade zAtAnI yogyatA joIne naya vize vivecanA karavI joIe. 17 paNa kAlika zratamAM atyAre nayAvatAraNA thatI nathI. 18 ema kema banyuM te vize AcAryo khulAso karyo che ke pahelAM kAlikane anuga apRthaka hatA, paNa aya vajI pachI kAlikane anuyoga pRthapha karavAmAM AvyA che.19 A prasaMge Arya vajInA jIvana vizenI keTalIka ghaTanAone bahumAnapUrvaka ulekha AcAryo 1. gA0 598-641 2. gA0 642-659 3. "3m: sAmAyiAtha-satraLataLa tIrtha varALa dharALa , " Avazyaka nii hari0 TIva pR. 257 gA0 660 nuM utthAna. 4. gA. 660 5. gA. 666-723 6, gA. 733 (vizeSA, bhA. gA. 2082) 7. gA. 734 (vizeSA. bhA. gA. 2083, 2089) 8. gA. 736 9, gA. 737 10. gA. 740-41 11, gA0 742-48 12, gA0 749-50 13. gA0 751 14. gA75-758 15. gA0 759 16. gA0 760 17, gA0 361 18. ga2 762 19, gA0 763 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 karyo che. ane aMte kahyuM che ke Arya rakSita cAre anugo pRthaka karyA. saMkSepamAM Arya rakSitanuM paNa jIvana kahI dIdhuM che. Arya rakSitanA ziSya geSThAmahilathI addhika nidvavane prAraMbha thaze e prasaMgane laIne AcAra bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM potAnA samaya sudhImAM jeTalA nidbhava thayA hatA te badhA vize saMkSepamAM varNana karI dIdhuM che.* sAmAyika ATaluM prAsaMgika kahyA pachI anumatidvAranI vyAkhyA karIne sAmAyika e zuM che, e dvAranI carcA zarU karI che. temAM nayadaSTie sAmAyikane vicAra karyo che. sAmAyikanA bhedavicAra prasaMge tenA traNa bheda-samyakatva, zruta, cAritra karyA che. sAmAyika kare che e praznano uttara ApatAM kahyuM che ke saMyama, niyama ane tapamAM jene AmAM ramamANa che tene sAmAyika che. je sarva jIvomAM samabhAvI che tene sAmAyika che. pachI sAmAyikakaraNane-AcaraNane upadeza ApyuM che, kayAM sAmAyika che e prakananA uttaramAM kSetrAdi aneka kAro vaDe vicAraNA karI che, 10 zAmAM che e prakananI carcA karIne kevI rIte te prApta thAya che te praznanI carcA2 prasaMge manuSyabhavanI durlabhatA vize sadaSTAMta vivecana karyuM che, 13 zratanI durlabhatA 14 ane badhi-sAmAyikanI durlabhatA vize vivecana karyuM che ane kevI rIte te krame prApta thAya che te sadaSTAMta varNavyuM che." te keTale kALa Take che ItyAdi praTananuM 16 samAdhAna karyA pachI sAmAyikanA samyakatvAdi bhedanA paryAyane saMgraha karIne17 nirakta nAmanA uddaghAta niryuktinA aMtima dvAranuM vivecana karIne sarvavirati sAmAyikanuM pAlana karI maharSipadane pAmanAra ATha prasiddha mahApuruSanAM dRSTAMta Ape che18 ane temane namaskAra karIne upadUdhAta niryuktinuM prakaraNa pUruM kare che. upasaMhAra upadyAta niktinA ukta viSayAnukramane ahIM vistAra eTalA mATe karyo che ke vAcakane dhyAnamAM Ave ke A0 bhadrabAhue AvazyakanA udaghAtane bahAne vastutaH samasta TIkAne upadyAtA ra che. ane tethI ja anyatra sarvatra avazya kathayitavyane temaNe ahIM ja samAvI dIdhuM che. tethI ja temaNe potAnI anya niryuktiomAM AmAMnI kaI bAbatanI carcA pharI karavAnuM ucita mA nahi Avazyaka niryuktinA mAtra uddaghAtamAM ja jeTalI gAthAo che teTalI ghaNA AkhA niryuktipranthomAM paNa nathI. Avazyaka mULa sUtranuM parimANu bIja sUtro karatAM ghaNuM ja ochuM che chatAM tenI mAtra uddaghAta niryuktinuM pramANu bIjI ghaNI AkhI niryuktinA pramANa karatAM ghaNuM vadhI 1 go0 764-72 2 gA0 774, 777 3 775-776 4 gA0 778-788 (malayagiri) 5 789 6 gA2 790-794 7 gA) 795 8 gA2 96-97 9 gA) 799-803 10 gA) 804-829 11 ga0 830 12 gA0 831 13 gA0 832-40 14 gA0 841-43 15 gAra 844-48 16 gA0 849-860 17 861-864 18 ga0i 865-879 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che e batAve che ke vastuta: A upAddhAta saCtra upayogI heAI tenuM laMbANu anivAryuM hatuM, zAstro utpanna dhruvI rIte thayAM e batAvavA jatAM jaina paraMparAnA mULa sudhI AyAya gayA che. ane bhagavAna mahAvIraneA ja nahi, paNa bhagavAna RSabhadevathI mAMDI mahAvIra sudhIne jaina para MparAne samagra itihAsa kahI dIdhA che. bhagavAna mahAvIra tIrthaMkara kaye krame banyA te batAvavA khAtara temaNe temanA aMtima jIvananuM ja nahi, paNa bhagavAna RSabhadevanA pahelAMnA yugathI bhagavana mahAvIranA pUrvabhavAnuM varNana zarU karyuM che ane a MtamAM tee tI kara thayA tyAMsudhIne temanA caDatIpaDatIne! itihAsa sAMkaLavAnI upalabdha sAhityanI dRSTie sarvaprathama prayatna karyAM che. kharI rIte upalabdha jaina sAhi. tyamAM jaina para parAnA sarva prathama suvyavasthita itihAsa lakhavAnuM mAna AcArya bhadrabAhune ApavuM joIe. temanI niyuktimAM je kAMI maLe che tene AdhAre ja tyArapachInuM samagra sAhitya jaina paraMparAnA itihAsa vizenI mAhitI Ape che. emaNe ApelI hakIkatAnA khAkhAmAM kaviee raMga pUrIne mahApurANA ane mahAkAvya lakhyAM che, keTalIka sAMpradAyika para parAnI hakIkateA je temaNe ApI che; jevI ke niveAnI carcA, te tA evI che ke temanA grantha sivAya anyatra upalabdha ja nathI. ane je niyuktimAM e vize vizeSa vakata na hAta tA Akhe niddA sabaMdhI itihAsa aMdhArAmAM ja raheta. AvI tA khIjI ghaNI bAbatA che. saMpradAyaprasiddha dRptAMtamALAne eka e apUrva che ja, paNa samagra kathAnA sAra te adbhuta kauzalyanA namUnA che. jeNe e kathA e gAthAmAM AkhI kathA tAdaza citrita karI ApavAnI zakti temanI lekhinImAM che. gAthAmAM sAMkaLI levAnI temanI je khUkhI che te / je rIte sakSepamAM sAMkaLI Ape che te teA temanA AkhI vAMcI hoya ke sAMbhaLI hoya tenI sAme eka ka niyuktinI vyAkhyAnazailInuM nirUpaNa karatAM svayaM AcArye kahyuM che ke-"duLadevALavava niya maLa samAseLa' (gA0 86) ArthAt AmAM dRSTAMtapada, hetupada ane kAraNupadanA Azraya laIne sa MkSepathI nirUpaNu karavAnu che. anyatra AyAye svayaM kahyuM che ke ' jiNavayaNa siddha ceva bhaNNaI katthavI uda haraNa | Asajja u soyAra heUvi kahA~ ciya bhaNejjA // (dazavaira mitra 49) AnuM tAtparyaM evu che ke bhagavAne je upadeza Apyo che te tA siddha ja che, tene anumAnathI siddha karavAnI AvazyakatA nathI. chatAM zrotAnI dRSTie kayAMka Avazyaka jaNAya te dRSTAMtathI kAma calAvavuM ane zrotAnI yeAgyatA joine hetu ApIne paNa samAvI zakAya. anA artha e thaye huM bhagavAnanA vacananuM prAmANya mAnya che. arthAta te svataMtra Agama pramANu che. temanA vacanamAM evI ghaNI khAkhatA hAya je anumAna ke dRSTAMtathI siddha na paNa thaI zake, ane evI paNa ghaNI bAbatA DeAya jene vize dRSTAMta agara hetu ApIne paNa samajAvI zakAya. A temanA kathanane badhI niyueNMktimAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLagI rahyA che. je vastune teo dRSTAMta yogya samajatA hatA te vize temaNe eka nahi, aneka dRSTAMta ApIne spaSTIkaraNa karyuM che. ane aneka bAbatamAM temaNe mAtra dRSTAMta nahi, hetu e paNuM ApyA che. vastune spaSTa karavAmAM temanI upamAo ghaNI te pUpamAM ja hoya che. vyAkhyA karavAnI vizeSatA e che ke te vastunI vyAkhyAnAM dvAra arthAt muddAo nakkI karIne prathama jaNAve che ane pachI ekeka muddo laIne spaSTIkaraNa kare che. dvAramAM khAsa karIne bahu sthaLo evAM che jemAM nAmAdi nikSepone Azraya le che, je zabdanI vyAkhyA karavAnI hoya tenA paryAye ApavAnuM cUkatA nathI, ane zabdArthane bheda-prakAro paNa batAvI Ape che. AnuM eka pariNAma tA e che ke vastu vize atyaMta saMkSepamAM badhI hakIkata anAvazyaka vistAra karyA vinA kahI zakAya che. vyutpatti arthapradhAna ane zabdapradhAna banne prakAre kare che. prAkRta bhASAnA zabdo vyAkhyaya hovAthI teo vyutpatti karatI vakhate saMskRta dhAtune vaLagI nathI rahetA, prAkRta zabda uparathI ja tene game te rIte toDIne vRtti karavA prayatna kare che ane pitane iSTa arthanI prApti kare che. AnA udAharaNa tarIke "mi mi Tu ' gA. 686-7)nI niyukti jovA jevI che. ane 'uttama" zabdanI temanI je vyutpatti che te manasvI chatAM AdhyAtmika arthapUrNa hevAthI rocaka lAge che (Ava. ni. gA) 1100 TI.) AvA to aneka udAharaNe ApI zakAya tema che.' 1 "fma che mi 3' A padamAM cha akSaro che. temAM "una'ne "mRdutA," jAne "daSAcchAdana', nine maryAdAmAM rahIne, Tu'nA doSayukta AtmAnI jagusa", "'nA karela doSa" ane "kune "ati kramaNa--e pramANe akSarArtha karI ekaMdara artha e tAravyuM che ke, "namratApUrvaka cAritra maryAdAmAM rahIne deSa nivAravA huM AtmAnI jugupsA karuM chuM ane karela devane have atikramuM chuM.' jema niryukti graMthamAM vyutpatti karavAmAM Ave che tema bauddha pAligraMthamAM paNa che. ahIM ena eka udAharaNa basa thaze. "arihaMta' e pada jaina ane bauddha paraMparAmAM sAmAnya che. tenI vyutpatti buddhoSa "visaddhimagga'mAM nIce pramANe darzAve che- "ata' mATe eNe pAlimAM caridUta rahRta ane prAdu evA traNa zabade rAkhyA che, pahelAnA be, bIjAne eka, ane trIjAnA be artha nIce pramANe ghaTAvyA cheH (1) gariphraM ta eTale (4) kalezarUpI marine bhArata eTale dUra karavAthI arahiMta (4) kalezarUpI agni datta eTale haNavAthI arihaMta. | (2) 3 ta eTale saMsArarUpI cakranA -ArAone haNavAthI arahaMta. (3) aradda eTale (ba) vastra pAtrAdinA dAnane aTuM-yogya hevAthI 3; (va) : ekAMtamAM pApa nahIM karanAra hovAthI aha. ArakattA hatattA ca kisArIna seo muni / hatasaMsAracaka ro paccayAdInacAraho / na raho kati pApAni araha tena buccatIti / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina paribhASA ane paraMparAnuM talasparzI jJAna AcAryane hatuM ke te temanI koI paNa niryukti jotAM 'rata dhyAnamAM Ave tema che. jaina AcAranI galIomAM AcArya pharI vaLyA che temAM to zaka nathI. jaina tatvajJAnane paNa teo pI gayA che ema kahI zakAya. A upodaghAta niryuktimAM ja temaNe gaNadharavAdanAM bIjo mUkI dIdhAM che e vize AgaLa vizeSa kahevAmAM Avaze. eTaluM to nakakI che ke gaNadharanI zaMkAonA viSayone ja temaNe nirdeza karyo che temAM bhAratIya darzananA tAtkAlika carcAtA mahatvanA viSayone samAveza thaI jAya che. gaNadharo e brAhmaNa hovAthI temanI zaMkAone AdhAra veda-vA hatA tevI je sUcane temaNe niryuktimAM karI che te te pahelAMnA keI paNa granthamAM upalabdha thatI na hovAthI vidvAnanuM mana ema mAnavA sahaja lalacAI jAya ema che ke te sUcanA AcArya bhadrabAhunI pratibhAmAMthI ja Avirbhata thaI hovI joIe. upodaghAta niyukti pachIne Avazyaka niryukti grantha sUtrane sparzIne AgaLa vadhe che ane Avazyaka sUtrane spazana chae adhyayananI vyAkhyA kare che. bIjI niyuktiomAM paNa AvazyakanI jema AcAryo prAraMbhamAM te te mULagrathanA prAdurbhAvanI kathA kahI che paNa te e ja granthamAM kahI che, jenA prAdurbhAvanI kathA AvazyakathI judI paDatI hoya che. anyatra adhyayananAM nAma ane viSaye gaNAvI e adhyayane zAmAMthI-eTale ke kayA granthamAMthI nipana thayAM che te jaNAvI pratyeka adhyayananA nAmanA prAyaH nikSepa karIne vyAkhyA karI che. adhya. thanamAM koI mahatvanA zabda ke temAMnA maulika bhAva pakaDIne tenA upara pitAnuM vivecana karIne ja AcArya saMtoSa pakaDa che. AvazyakanI jema sUtrasparzika niyukti bIja granthamAM bahu ja ochI dekhAya che. e ja kAraNe bIjA graMthonI niryuktionuM parimANa mULa karatAM ghaNuM ochuM che, jyAre AvazyakamAM tethI ulaTuM che. jaina paraMparAmAM rahuM ta ane utarata evA be prAkRta zabda uparAMta eka diMta zabda paNa maLe che. tenI vyutpatti evI karavAmAM Ave che ke je ruda-eTale pharI na janme, na pragaTe te ahaMta. vaidika paraMparAnA vyutpatti pradhAna nirukta zAstramAM paNa AvI ja vyutpattie jovAmAM Ave che. u. ta, TuditA (putrI)nI vyaspatti yAka traNa rIte kare che : (1) sure+fhatA=jenuM hita sAdhavuM vara meLavI Apa-kaThaNa che te duhitA. (2) sure+fhatA=je mAbApa Adi kuTuMbathI Aghe rahe to ja hitAvaha che te duhitA. (3) durdU+rUtA=je mAbApa vagerene hamezAM dhana kapaDAM AdithI dehyA ja kare te duhitA, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. AcArya jinabhadra pUrva bhUmikA upaniSadamAM A vizvanuM mULa sata che ke asat che evA be paraspara virodhI vAdonuM khaMDanamaMDana jaDI Ave che. tripiTaka ane gaNipiTaka-jaina AgamamAM paNa virodhInuM khaMDana karavAnI pravRtti dekhAya che. eTale mAnI zakAya ke vAda-vivAdano ItihAsa bahu jUne che ane tene uttarottara vikAsa thato Avyo che. paNa dArzanika vivAdanA itihAsamAM nAgAjanathI mAMDI dhamakItinA samaya sudhI kALa evo che jemAM dArzaninI vAda-vivAda karavAnI pravRtti tIvratama banI che. nAgArjuna, vasubaMdhu, dignAga jevA bauddha AcAryonA tArkika prahArono satata mAro badhAM darzane upara thaye hatA ane tenA pratIkArarUpe bhAratIya darzanemAM punarvicAranI dhArA pravAhita thaI hatI. nyAyadarzanamAM vAsyAyana ane udyotakara, vaizeSika darzanamAM prazastapAda, mImAMsaka darzananA zabara ane kumArila jevA prauDha vidvAnoe pitAnAM darzane upara thatA prahArone pratyuttara Apyo, eTaluM ja nahi, paNa te bahAne vadarzanane paNa navaprakAza ApIne suvyavasthita karavAno prayatna karyo. dArzanika vivAdanA A akhADAmAM jaina tArkike paNa paDayA ane temaNe paNa potAnA AgamanA AdhAre jaina darzanane tarkapura:sara siddha karavAno prayatna karyo. AcArya umAsvAtie tattvArthasUtra racavAnI preraNuM e vivAdamAMthI lIdhI haze, paraMtu te badhAnuM khaMDana karIne jaina darzanane potAnuM rUpa ApavAnuM kArya temaNe karyuM nathI. temaNe to mAtra jaina darzananAM tattvone sUtrAtmaka zailImAM mukI dIdhAM, ane temanA pachI thanArA pUjyapAda akalaMka, siddhasenagaNi, vidyAnanda Adi tenI TIkAonA lekhako mATe vivAdanuM kArya bAkI rAkhyuM. AcArya siddhasena divAkare e vivAdamAMthI jaina nyAyanI AvazyakatA samajIne nyAyAvatAra jevI ati saMkSipta kRtinI racanA karI ane jaina nyAyamAM mahattvanuM sthAna dharAvatA anekAMtavAdanA pAyAmAM rahelA nayavAdanuM vivecana karatA grantha sanmatitarka ra; paNa e bane kRtimAM ya dArzanika duniyAnuM taTastha avalokana mAtra karIne potAnA darzanane vyavasthita karavAnA prayatna vadhAre che; Itara dArzanikanI dalIlane radiye ApavAnuM kArya gauNa che. AcArya siddhisena vize paNa ema to na kahI zakAya ke teo dArzanika akhADAmAM eka prabala pratimalanA rUpamAM pitAnA graMthe laIne upasthita thayA. jaina darzananI mAMDaNInAM bIjo temanA grAma upasthita che. paNa Itara dArzanikonI nAnI-meTI badhI mahattavanI dalIlane radiye ApavAno prayatna Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 temAM nathI, jhINI jhINI dalIleAnI vAALamAM na paDatAM mAtra muddAnI vAtanAM khaMDana anee maMDana temanA graMthAmAM che. e ja vastu AcArya samantabhadranA prathAne paNa lAgu paDe che. temAM paNa vistAra karatAM saMkSepane mahattva apAyuM che. banne prabaLa vAdI ja nahi paNa mahAvAdI che, chatAM temanA granthA udyotakara ke kumAlinI peThe jhINuM kAMtatA nathI. tarka -pratitakanI jALa UbhI karavAnuM kArya e banne AcAryoe nathI karyuM, para Mtu niSka mAM upayogI evI dalIle karIne patAvyuM che. ane te dalIle evI AkATaca che ke enA ja AdhAre tenI TIkAe|mAM pracura mAtrAmAM vivAdA racI zakAyA che. sArAMza e che ke e banne AcAryoe tarka naLamAM na paDatAM mAtra chellI kATanA tarka karIne satASa mAnya che, paNa tethI AcAya digmAga ke kumArila ane udyotakara jevA malllA sAme pratimallarUpe mUkI zakAya tevuM sAmarthya temanA gra MtheAmAM AvyuM nathI, atisaMkSepa ativistAra sAme DhaMkAI jAya che. jyAre temanA prathAnI vAdamahAva jevI ane aSTasahasrI jevI TIkAe bane che tyAre ja te gra MthAnI pratimallatAnA khyAla Ave che. paNa AcArya jinabhadra vize tema nathI. temane graMtha vizeSAvazyakabhASya e zailIcAM racAyA che ke te graMthane AdhAre kahI zakAya ke dArzanika jagatanA akhADAmAM sarva prathama jaina pratimallanu sthAna kAine ApI zakAya tevuM hoya te te AcAya jinabhadra che. temanI vizeSatA e che ke darzananAM sAmAnya tattvo vize ja temaNe tarkavAdanuM avalaMbana nathI lIdhuM, paNa jaina darzananI pramANu ane prameya saMbaMdhI nAnI meATI mahattvanI badhI khAkhatAmAM temaNe tarkavAdanA prayAga karIne dAnika akhADAmAM jainadarzanane eka sa ta trasvata rUpe ja nahi, paNa sava ta trasamanvayarUpe paNa upasthita kayu" che. temanI dalIlA ane tarka zailImAM eTalI badhI vyavasthA che ke AThamI zatAbdImAM thanAra mahAna dAnika haribhadra ane bAramI sadImAM nAra AgameAnA samatha TIkAkAra malayaMgara paNa nAnacacAMmAM AcArya jinabhadranI dalIleAnA ja Azraya le che, eTaluM ja nahi, paNa cheka aDhAramI sadImAM thanArA nanyanyAyanA asAdhAraNa vidvAna upAdhyAya yazeAvijayajI paNa peAtAnA jaina tarka bhASA, anekAMtavyavasthA, jJAnabiMdu Adi graMthAmAM temanI dalIkane mAtra navyabhASAmAM mUkIne sASa pakaDe che; temAM peAtAnA taraphathI navuM bhAgyeja umere che. e batAve che ke sAtamI zatAbdImAM AcAryAM jinabhadre saMpUrNa bhAve pratimallanA pATha bhajavyeA hateA. AcAya jinabhadrane vizeSAvazyaka mahAgrantha jainAgamene samajavAnI cAvIrUpa che. mahattvanA baMdhA viSayanI carcA temaNe potAnA vizeSAvazyakamAM karI che. bauddha tripiTakanA sAragrAhI jema vizuddhimAga' grantha che, tevA ja grantha vizeSAvazyaka bhASya jaina Agama mATe che. ane sAthe ja tenI e vizeSatA che ke jainatattvanuM nirUpaNa tee mAtra jaina dRSTithI ja kare che ema nathI, paNa ittara darzInanI tulanAmAM jainatattvane mUkIne samanvayagAmI maLe temaNe pratyeka viSayanI carcA karI che. viSayanA vivecana prasa Mge svayaM jainAcAryAMnA te chAbatanA aneka matabhedanu khAMDana karatAM pazu temane AMcakA lAgatA nathI, kAraNa ke teve prasa Mge tee AgameAnAM aneka vAkayonA AdhAra ApIne pAtAnu ma Mtavya rajU kare che. kAinI kAi paNa vyAkhyA AgamanA koi paNa vAkayathI viruddha jatI hoya tyAM te temane mATe asahya bane che ane tenuM tarka puraHsara samAdhAna zodhavAnA paNa teo prayatna kare che. AgamanAM paraspara virodhI lAgatAM mantavyAnuM samAdhAna zodhavAnA paNa teee prayatna karyAM che, ane virodhI dekhAtAM vAkayeAmAM paNa paraspara saMgati kevI rIte che te batAvI ApyuM che. kharI rIte kahevuM joIe ke Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 jinabhadra vizeSAvazyakabhASya lakhIne jena AgamanAM matone takanI kasoTIe karyAM ane ema karI e kALanI tArkikAnI jijJAsAne saMtoSI che. vedavAkayonA tAtparyane zodhavA jema mImAMsA darzana racAyuM che, tema jaina AgamonA tAtparyanuM udghATana karavA jainamImAMsAnA rUpamAM AcArya jinabhadra vizeSAvazyakabhASyanI racanA karI che. jIvana ane vyaktitva AcArya jinabhadranuM temanA graMthane kAraNe jaina dharmanA itihAsamAM bahu ja mahattvanuM sthAna che, chatAM paNa e mahAna AcArya jinabhadranA jIvananI ghaTanAo vize kazuM ja jaina granthamAM maLatuM nathI e eka Azcaryajanaka ghaTanA lekhAvI joIe. teo kayAre thayA ane kene ziSya hatA e vize paraspara virodhI ulekho maLe che ane te paNa paMdaramI-seLamI zatAbdImAM lakhAyelI paTTAvalIAmAM! eTale mAnavuM rahyuM ke teo kharI rIte paTTaparaMparAmAM sthAna pAmyA nahi hoya, paraMtu temanA granthonuM mahattva samajIne ane jaina sAhityamAM sarvatra temanA granthonA AdhAre thatA vivaraNane jaIne pAchaLanA AcAryoe temane mahatva ApyuM. temane yugapradhAna banAvI dIdhA, ane AcArya paparaparAmAM paNa kayAMka goThavI devAne prayatna karyo. e prayatna manasvI hato eTale temAM ekamAtya na hoya te svAbhAvika che, eTale ApaNe joIe chIe ke teo AcArya haribhadranI pATe AvyA e temanA vize asaMgata ulekha thayela che. bhagavAna mahAvIranA samayamAM pUrvadezamAM jaina dharmanuM prAbalya hatuM te AgamothI siddha thAya che. paNa pachI tenuM kendra pazcima ane dakSiNa tarapha khasatuM gayuM che. I. sa. prathama zatAbdI AsapAsa matharAmAM ane pAMcamI zatAbdImAM valabhI nagarImAM jaina dharmanuM prAbalya jaNAya che. te bane sthaLoe kramazaH AgamavAcanA karavAmAM AvI che te uparathI te bane nagaronuM te te kALamAM mahattva siddha thAya che. digambara zAstra pakhaMDAgamanI racanAne mULa strota paNa pazcima dezamAM ja che. eTale kharI rIte prathama zatAbdI pachI jaina sAdhuone vizeSa rUpe vihAra pazcimamAM thayo hato, ema saheje anamAna karI zakAya. valabhI nagarInuM mahattava to tenA bhaMga sudhI jainadaSTie rahyuM che, ane bhaMga pachI paNa tenI AsapAsanAM nagara pAlItANuM vagere jainadharmanA itihAsanI daSTie mahattvanAM kendro rahyAM che. AcArya jinabhadrakRta vizeSAvazyaka bhASyanI prati zaka saMvata 131mAM lakhAIne valabhInA keI jina maMdiramAM samarpita thaI che te uparathI jaNAya che ke valabhI nagarI sAthe AcArya jinabhadrane saMbaMdha hovo joIe; ane anumAna thaI zake che ke temane vihAra valabhI ane tenI AsapAsa hovo joIe. temanA jIvana sAthe saMbaMdha rAkhanArI A ghaTanAnuM mAtra anumAna karavuM rahyuM. vividha tIrthaka9pamAM mathurAkalpa prasaMge AcArya jinaprabha jaNAve che ke mathurAmAM devanirmita tUpanA devanI eka pakSanI tapasyA karIne AcArya jinabhadra kSamAzramaNe ArAdhanA karI ane UdhaIe khAdhela mahAnizItha sUtrane uddhAra karyo. A uparathI e hakIkata jANavA maLe che ke jinabhadra valabhI 1. itthaM devanimmiathUbhe pakkhakkhamaNeNa devayaM ArAhittA jiNabhaddabamAsamaNehi uddehiyaamkkhiyputthyptaLA taDuM mAM mahAnirahiM saMdhimaM | vividhatIrthakalpa, pR0 19 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 uparAMta mathurAmAM paNa vicaryAM hatA ane temaNe mahAnizItha sUtranA uddhAra karyAM hatA. tAjetaramAM akATTaka(arvAcIna aATA gAma)mAMthI maLI AvelI prAcIna jaina mUrti enu adhyayana karatAM karatAM zrI. umAkAMta premAnada zAhane mahattvanI pratimAe maLI AvI che. temA paricaya temaNe jaina satyaprakAza(aMka 196)mAM ApyA che. mUrti kalA ane lipividyAnA AdhAre temaNe e mUrti ene I. sa. 550 thI 600 nA gALAmAM mUkI che. ane temaNe nakkI karyuM che ke e mUrti enA lekhamAM je AcAya jinabhadranuM nAma che te khIA kAI nahi paNa vizeSAvazyakabhASyanA kartA kSamAzramaNu jinabhadra ja che. temanI vAcanA pramANe eka mUrtinA pabAsaNanA pAchalA bhAgamAM "OM sevadhAya nivRtti che ninamanavattvanA jAya ca / / " evA lekha che. ane khIjI mUrtinA bhAmaDalamAM "OM nivRttiTe binamatravA2nAvAya || '' evA lekha maLe che. A uparathI traNa vAtA nizcita rUpe navI jANavAnI maLe che te e ke AcAya jinabhadre e mUrti ene pratiSThita karI haze, temanu kula nivrutikula hatu, ane tee vAcanAcAya kahevAtA. eka e paNa hakIkata AnA AdhAre phalita thAya ke tee caityavAsIra hatA, kAraNa ke lekhamAM jinabhadra vAcanAcAya nI' ema lakheluM che. A hakIkatane vicArAdhIna eTalA mATe gaNavI joIe ke e lekha sivAya e bAbatamAM khIjuM pramANa maLI zake tema nathI. vaLI e mUrtie a krAkamAM maLI che tethI valabhI uparAMta te kALamAM bharUcanI AsapAsa paNa jainanA prabhAva hatA ane e tarapha paNa AcAya jinabhadre vihAra karyAM haze, evuM anumAna paNa thaI zake che. lekhamAM AcArya jinabhadrane kSamAzramaNa nathI kahyA, paNa vAcanAcArya kahyA che, e vize thoDI vicAra karavA Avazyaka che. paraMparA pramANe vAdI kSamAzramaNu divAkara ane vAcaka e ekAaeka zabdo manAyA che. vAcaka ane vAcanAcAya paNa ekAka ja che; eTale paraMparA pramANe vAcanAcAya ane kSamAzramaNu zabdo eka ja ane sUcave che, chatAM paNa vicAravu prApta che ke e zabdo ekAka zAthI manAyA ane AcAya jinabhadre svayaM vAyanAcArya padanA ullekha karyAM che chatAM, temanI vizeSa prasiddhi kSamAzramaNane nAme zAthI thaI. A praznane uttara kalpanALe ApavA hAya teA ApI zakAya. prArabhamAM zAstravizArade mATe vAcaka' zabda vizeSa pracalita hatA. paNa vAcakAmAM je kALe kSamAzramaNAnI sa MkhyA vadhI gaI tyAre vAcakane paryAya kSamAzramaNa paNa prasiddha thaI gaye. athavA kSamAzramaNa e zabda Avazyaka sUtramAM sAmAnya gurunA amAM paNa vaparAyelA maLe che eTale vidyAgurune paNu zige| kSamAzramaNune nAme saMkheAdhatA hoya e saMbhava che. eTale vAcakanA paryAya paNa kSamAzramaNu banI jAya e svAbhAvika che. jyAre jaina samAjamAM vAdIenI pratiSThA jAmI tyAre zAsravezAraghane kAraNe vAcakeAnA ja mATI bhAga vAdI evA nAme prasiddhine pAmyuM haze; eTale vAdI 1 zrI. zAhanI vAyanA prAmANika che ane temanu lipinA samaya vizenuM anumAna paNu barAbara che tenI sAkSI banArasa yunivarsiTInA prAcIna lipivizArada prA avadhikAre paNa ApI che. eTale temAM za MkAne sthAna nathI. 2. zrI. zAhe paNu AnI sUcanA karI che, kAraNu khIju` ApyuM. che. 3. jue kahAvalInuM uddhRNu-satyaprakAza aMka 196, pR0 89, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e paNa vAcakane paryAya kAlAntare banI jAya te svAbhAvika che. siddhasena jevA zAstravizArada vidvAne pitAne "divAkara" kahevaDAvatA haze ke temanA sAthIoe temane "divAkara'nI padavI ApI haze; eTale vAcakanA paryAyamAM 'divAkara' padane paNa sthAna maLI gayuM. AcArya jinabhadrane yuga e kSamAzramaNone yuga haze, eTale temanA pachInA lekhakoe temane mATe vAcanAcAryane badala kSamAzramaNuM" padathI oLakhAvyA hoya evo saMbhava che. AcArya jinabhadranuM kula nivRti kula hatuM e hakIkata ukta lekha sivAya anyatra upalabdha nathI. bhagavAna mahAvIranI 17 mI pATe AcArya vAsena thayA. temaNe pAraka nagaranA zeTha jinadatta ane zeThANI IzvarInA cAra putro nAme nagendra, candra, nivRti ane vidyAdharane dIkSita karyA hatA. AgaLa jatAM e cAre ziSyanAM nAme jaldI judI te cAra para 5rIe cAlI te nAge, caka, nivRti ane vidyAdhara kulane nAme oLakhAI. emAMnA nivRti kuLamAM AcArya jinabhadra thayA e ukata mUrti. lekhane AdhAre siddha thAya che. mahApuruSacaritra nAmanA prAkRta granthane lekhaka zIlAcArya, upamitibhavaprapaMca kathAnA lekhaka siddharSi, navAgavRttinA saMzodhaka droNAcArya e prasiddha AcAryo paNa e nitikulamAM thayelA che, eTale e kula vidvAnanI khANa jevuM che emAM te zaka nathI. A sivAya temanA jIvana vizenI kazI ja hakIkata maLatI nathI. mAtra temanuM guNavarNana maLe che, tene sAra e che ke teo eka mahAna bhAgyakAra hatA ane pravacananA yathArthajJAtA ane pratipAdaka hatA. temanA guNonuM vyavasthita varNana temane jItaka95sUtranA TIkAkAre karyuM che tenA AdhAre munizrI jinavijayajIe je tAraNa kADhayuM che te A pramANe che.-2 tatkAlIna pradhAna pradhAna mRtadhara paNa emane bahu mAnatA hatA. zrata ane anya zAstronA paNa e kuzala vidvAna hatA. e jaina siddhAntomAM je jJAna-darzanArUpa kramika upagane vicAra karavAmAM AvyA che tenA e samarthaka hatA. emanI sevAmAM paNa munio jJAnAbhyAsa karavA mATe sadA upasthita rahetA hatA, judAM judAM darzananAM zAstro tathA lipividyA, gaNitazAstra, chanda zAstra ane vyAkaraNazAstra AdimAM emanuM anupama pAMDitya hatuM. parasamayanA Agama vize nipuNa hatA, svAcArapAlanamAM ta5ra hatA ane sarva jaina zramaNAmAM mukhya hatA, atyAre te jyAM sudhI bIjI navI hakIkata na maLI Ave tyAMsudhI ApaNe ukta guNavarNanathI ja temanA vyaktitvane khyAla karIne saMtoSa pAmavo joIe. sattA samaya vIranirvANa saMvata 980 (vikrama saM. 510; I. sa. 453)mAM valabhI vAcanAmAM Agama vyavasthita thayA ane tene aMtima rUpa maLyuM. tyAra pachI tenI sarvaprathama padyaTIkAo prAkRta bhASAmAM 1. juo kharataragacchanI paTTAvalI - jaina gurjara kavio, bhAga bIjo, pR0 669 nivRti' zabdanA jude jude ThekANe "nivRtti, nitti' evAM paNa rUpe maLe che. 2. chatakalpasUtranI prastAvanA, pR0 7 , Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 lakhAI. atyAre upalabdha thatI e prAkRta TIkAo niyuktinA nAme prasiddha che ane te badhI AcArya bhadrabAhu-praNIta che. temano samaya vikrama saM. 162 (I. 505) AsapAsa che, eTale kahI zakAya ke AgamanI valabhI saMkalanA pachInAM pacAsa varSamAM te lakhAI hovI joIe. e niryuktinI padyabaddha prAkRta TIkA lakhAi, je mULa bhASya nAme prasiddha che. e mUla bhASyanA kartA koNa enuM pramANu hajI kazuM ja maLyuM nathI. paNa AcArya haribhadra vagerenA ulekha uparathI jaNAya che ke AvazyakaniryuktinI prathama TIkArUpe kaI bhASya racAyuM hatuM jene AcArya jinabhadranA bhASyathI juduM pADavA khAtara saMbhava che ke AcArya haribhadre tene mUla bhASya' enuM nAma ApyuM. e game tema hoya, paNa e mULa bhALyuM pachI jinabhadde Avazyaka niryuktinA sAmAyika adhyayana pUratI prAkRta padyamAM je TIkA lakhI te vizeSAvazyaka - bhASyane nAme prasiddha che. eTale AcArya jinabhadranA vizeSA)nA samayanI pUrvAvadhi niryuktikartA bhadrabAhunA samayanI ane pUrvokata mULa bhASyanA samayanI pahelAM to hoI zake nahi. AcArya bhadrabAhu vikrama saM. 162 nI AsapAsa vidyamAna hatA, eTale vizeSAvazyaka-bhASyanI pUrvAvadhi vikrama saM. 600nI pahelAM saMbhavatI nathI. manizrI jinavijayajIe jesalameranI vizeSAvazyaka-bhAgyanI pratine a te prApta thatI be gAthA. one AdhAre nirNaya karyo che ke te vi. 666 mAM racAyuM hatuM. te gAthAo A pramANe che : paMca satA igatIsA sagaNivakAlassa vaTTamANasya / to cetapuNNimAe budhadiNa sAtimi Nakkhatte // rajje Nu pAlaNapare sI[lAi]ccammi Naravarindammi / varmA rAi pharma mA......mi nimavo | A gAthAonuM tAtparya zrI. jinavijayajI evuM le che ke zaka saMvata 131 mAM valabhImAM jyAre zIlAditya rAjya karate hato tyAre caitranI pUrNimA, budhavAra ane svAti nakSatramAM vizeSAvaNyakanI racanA pUrNa thaI. paraMtu temaNe kADhela e tAtparya mULa gAthAmAM nIkaLatuM nathI. e gAthAmAMthI racanA vize kazuM ja kahevAmAM AvyuM nathI. tUTatA akSarone ApaNe koI maMdiranuM nAma mAnI laIe to e bane gAthAmAM kaI kriyA che ja nahi eTale te zaka saM. 531 mAM (vi. 666 mAM) racAyuM ema nizcayapUrvaka kahI zakAya nahi, vadhAre saMbhava evo che ke te prati e varSamAM lakhAIne te maMdiramAM mUkavAmAM AvI evuM tAtparya e gAthAeAnuM che. gAthAnuM tAtparya racanAmAM nahi ane maMdiramAM mUkavAmAM hoya e vadhAre saMgata nIcenAM kAraNe mAnI zakAya ? 1. e gAthAo mAtra jesalameranI pratimAM ja maLe che, anyatra kaI pratimAM maLatI nathI. eTale mAnavuM rahyuM ke te gAthAe mUlakAranI nathI, paNa prati lakhAyAnI ane ukta maMdiramAM mUkAyAnI sacaka che. je prati maMdiramAM mukAI haze tenI ja nakala jesalameranI prati heAya eTale temAM e gAthAo dAkhala thavAno saMbhava che. ane e pratinA AdhAre bIjI kaI prati na lakhAI eTale bIjI koI pratimAM e gAthAo dAkhala thaI nahi, ema anumAna tAravI zakAya. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 2. e gAthAone je racanAkALasUcaka mAnavAmAM Ave to te gAthAo AcArya jinabhadra banAvI hoya tema mAnavuM paDe. evI sthitimAM tenI TIkA paNa maLavI joIe. paraMtu A jinabhadra prAraMbhelI ane AcArya kAryo pUrNa karela vizeSAvazyakanI sarva prathama TIkAmAM ke keTayAcArya ane AcArya hemacandra maladhArInI TIkAmAM paNa e gAthAonI TIkA upalabdha nathI, eTaluM ja nahi, paNa e gAthAonA astitvanI sUcanA paNa nathI. eTale mAnI zakAya ke te gAthAo AcArya jinabhadranI racanA nathI. arthAta e paNa mAnI zakAya ke pratinI nakala karanAra karAvanAre te lakhI hoya. ane te e gAthAmAM sUcavela samaya racanAsaMvata nahi, paNa pratilekhana saMvata che, ema siddha thAya. kaTTArthanA u e paNa nizcita che ke AcArya jinabhadranI aMtima kRti vizeSAvazyakabhASya che. te bhASyanI svopATIkA temanuM mRtyu thaI javAthI pUrNa na thaI zakI, evo spaSTa ullekha kaTTArya kare che. have je e vizeSA0 prati zaka saM. 531mAM arthAt vikrama saM. 666 mAM lakhAI to vizeSA. vazyaka racAyAne samaya vikrama 660 nI AgaLa to vadhI ja zake nahi. ane ApaNe jANIe chIe ke AcArya jinabhadranI e aMtima kRti hatI. tenI TIkA paNa temanA mRtyune kAraNe adhUrI rahI eTale svayaM jinabhadranI paNa uttarAvadhi vikrama 650 thI AgaLa mUkavI joIe nahi. eka paraMparAnA AdhAre paNa temanI A uttara avadhine Teko maLe che. vicAraNImAM jaNAvyA pramANe AcArya jinabhadrane svargavAsa vikrama 650 mAM nakkI karI zakAya che, kAraNa ke temAM vIranirvANa 1055 mAM AcArya haribhadrane svargavAsa neyo che. ane tyAra pachI 65 varSa jinabhadrane yugapradhAnakALa batAvyuM che eTale 1120 vIranirvANamAM acArya jinabhadrane svargavAsa Ave che; arthAta vikrama 650 mAM AcArya jinabhadra svargastha thayA ema vicArazreNI anusAra phalita thAya che. vicArakoNIne A mata ApaNI pUrva vicAraNAne anukULa che, eTale tene nizcaya nahi paNa saMbhavakATImAM to mUkI zakAya. bIjI paraMparA pramANe AcArya jinabhadra vIranirvANa 1115 mAM yugapradhAnapade AvyA e paraMparAne ulekha dharmasAgarIya paTTAvalImAM che. temane yugapradhAnakALa 60-65 varSane gaNatAM vikrama 705-010 mAM temanuM mRtyu saMbhave. paNa AnI sAthe uktapratigata ullekhano meLa nathI, kAraNa ke te vikrama 668 mAM lakhAI che. te pachI tenuM nirmANa to tethI paNa pahelAM thaI gayuM hovuM joIe. ane aMtima kRti hovAthI tenA nirmANa ane AcAryanA mRtyunA samayamAM daza-paMdarathI vadhAre varSanuM aMtara to kalpI zakAya nahi, ane dhAro ke e ullekhane prathanirmANacaka mAnI laIe to te granthanI racanA pachI cALIza varSe temanuM mRtyu thayuM ema mAnavuM paDe. paNa kAryane ullekha temAM spaSTa rUpe bAdhaka che, eTale dharmasAgarIya paTTAvalImAM sUcita samaya karatAM vicArazreNImAM sUcita samaya vadhAre saMgata che. arthAta AcArya jinabhadranuM mRtyu meDAmAM moDuM vi0 650mAM thayuM hatuM ema mAnavuM vadhAre saMgata che. 1. AcArya haribhadranA samaya vizene A ulekha brAnta che, ema sapramANa AcArya jinavijayajIe tamanA lekhamAM batAvyuM che. te ucita che, chatAM AcArya jinabhadrane samaya abrAnta hovAno saMbhava che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 AcArya jinabhadranuM sayu 104 varSa hatuM evI paraMparA che. te pramANe temane samaya vikrama 545-650 vacce mAnI zakAya. bIja' kaI bAdhaka na maLe tyAMsudhI AcArya jinabhadrane samaya A pramANe mAnI zakAya. temanA gramAM AvatA u9lekho tapAsatAM paNa A samayamAM bAdhaka bane e eka paNa ullekha jovAmAM AvatA nathI. sAmAnya rIte temanA granthamAM AcArya siddhasena, pUjyapAda dignAga jevA prAcIna AcAryonA matenI noMdha che, paNa vikrama 650 pachInA koI paNa AcAryanA matane ulekha jovAmAM nathI Avyo. jinadAsanI cUrNimAM jinabhadranA matane ullekha maLI Ave che tethI paNa ukta samayAvadhinuM samarthana thaI jAya che. nandIcUrNi te nizcita rUpe 733 vikrama saMva mAM banI che ane temAM to Dagale ne pagale vizeSAvazyaka uddhata che. 6. AcArya jinabhadranA graMtha nIcenA graMtho AyAye jinabhadrane nAme caDelA che- 1 vizeSAvazyaka bhASya-prAkRta padya 2 vizeSAvazyakabhASya pajJa vRtti-saMskRta gadya 3 bahasaMgrahaNI-prAkRta padya 4 brahakSetrasamAsa-prAkRta padya 1 vizeSaNavatI-prAkRta padya 6 jItaka9pasUtra-prAkRta padya 7 jItakapasUtrabhASya-prAkRta padya 8 dhyAnazataka (1) vizeSAvazyakabhASya jainattAnamahedadhinI upamA A graMthane ApavAmAM Ave che temAM jarAya atizayokti jevuM nathI. jaina AgamamAM vIkharAyelI aneka dArzanika bAbatone susaMgata rIte tarkapuraHsara goThavIne AmAM rajU karavAmAM AvI che. jaina paribhASAone sthira karavAmAM A granthane je phALe che te bhAgyeja bIjA aneka granthoe maLIne paNa ApaNe haze. jyArathI A graMthanI racanA thaI che tyArapachIne jaina AgamanI vyAkhyA karatA koI paNa grantha evo nathI maLato jemAM A graMthane AdhAra levAmAM na AvyuM hoya. A uparathI A granthanuM mahatva keTaluM che te samajAI jAya che. A granthanAM aneka prakaraNe evAM che je svataMtra prantha jevAM che. pAMca jJAnacarcA ke gaNadharavAda le athavA nihnavavAda lo ke navAdhikAra prakaraNa yo ke sAmAyika vivecana , e ane enAM jevAM badhAM prakaraNe svataMtra granthanI garaja sAre evAM prakaraNo che. kaI paNa vastunI carcA jyAre AcArya upADe che tyAre tenA hArdamAM- UMDANamAM te jAya ja che, paNa tenA vistAramAM javAmAM paNa saMkoca rAkhatA nathI; eTale te te viSayanI gaMbhIra UMDI saMpUrNa carcA eka ja jagyAe vAcakane maLI jAya che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 je ke A grantha AvazyakasUtranI niyuktinI TIkArUpe lakhAya che eTale mULane anusarIne cAle che, paNa AcAryanI vastusaMkalanAnI e kuzaLatA che ke mULanI spaSTatAne bahAne teo aneka saMbaddha viSayonI carcA karI le che. A graMthane paricaya mATe eka svataMtra granthalekhananI AvazyakatA che tethI ahIM tene vadhAre vistAra kara anAvazyaka mAnuM chuM ane sAmAnya paricaya ApI saMtoSa mAnuM chuM. A bhASyanI 3606 gAthAo che ane tenI TIkA svayaM AcAryo saMskRtamAM lakhI che te granthanI AdithI chaThThA gaNadhara sudhI che; paNa pachInI TIkA temanA mRtyune kAraNe adhUrI rahI che, eTale AgaLane bhAga AcArya kaTTArce pUro karyo che. bIjI TIkA keTayAcAryanI che ane trIjI TIkA AcArya mAladhArI hemacaMdranI che, jenA AdhAre prastuta anuvAda taiyAra karavAmAM AvyuM che. (2) vizeSAvazyakabhALya-svapajJa vRtti AcArye A TIkA saMskRtamAM lakhI che. prAyaH prAkRta gAthAonA vaktavyane saMskRta bhASAmAM mUkI dIdhuM che ane yatratatra thoDI vadhArAnI carcA paNa karI che. A vRtti ati saMkSipta ja che eTale maLanA hArdane sAdhAraNa vAcaka samajI zake tema nathI. A ja kAraNe AcArya keTacAcAryuM ane mAladhArI hemacaMdra AnA upara uttarottara vistRta TIkA lakhavAnuM ucita mAnyuM che. A TIkAne vizeSa paricaya munizrI puNyavijayajIe ja sarvaprathama tene zodhIne tAjetaramAM Ave che. AcArye A TIkAmAM AcArya siddhasenanuM nAma ApyuM che, eTale have e vastu nizcita thAya che ke amaka matAne siddhasenanA mate tarIke anya TIkAkAroe varNavyA che tene AdhAre prastuta TIkA ja che. bhASyanuM nAma temaNe pote ja vizeSAvazyaka ra ApyuM che e vastu temanI sthApanA TIkAthI siddha thAya che. gA0 1863 sudhI AcArya vyAkhyA karI zakyA che, paNa tyArapachI temanuM mRtyu thaI javAthI vyAkhyA adhUrI rahI che.3 (3) bRhatsaMgrahaNI bahasaMgrahaNIne vivaraNanA maMgala prasaMge AcArya malayagirie A granthanA katAM tarIke AcArya jinabhadragaNi kSamAzramaNane ulekha bahu AdarapUrvaka karyo che, eTale e kRtinA kartA A. jinabhadra che emAM zaMkAne avakAza nathI. AcArya jinabhadra svayaM A granthane saMgrahaNIpa 1. juo gAthA 75 nI vyAkhyA. 2. juo gA) 1442 nI vyAkhyA. 3. nirmApya SaSThagaNadharavaktavyaM kila divaMgatA pUjyA : // anuyogamArya (g)deshikjinbhdrgnnikssmaaprmnnaaH|| tava praLiyAtaH gharamavi(va)AiTaviyaranuM birU | vorthavALanA maMdhiyA zattimanapeTsa || gALa 1863, 4. namata jinbuddhitejHprtihtniHshesskumtghntimirm| jinavacanakaniSaNNa jinabhadragaNikSamAzramaNam // yAmakurUta saMgrahaNi jinabhadragaNikSamA maNapujyaH / tasyA gurUpadezAnusArato vacmi vivRtimaham // 5'tA saMgALa tti nAme che gA0 1, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma ApyuM che, paNa bIjI saMgrahaNIothI judI pADavA mATe A bahAsaMgrahaNI kahevAya che. temAM cAre gatinA jIvonI sthiti Adine saMgraha karavAmAM Ave che tethI te grantha saMgrahaNa kahevAya. prAraMbhanI be gAthAomAM AcAryo A granthanA pratipAdya viSayane saMgraha karyo che, tethI jaNAya che ke AmAM deva ane nArakanAM sthiti, bhavana ane avagAhanAnuM, manuSyo ane tiyAnAM dehamAna ane AyupramANanuM, devo ane nArAnAM u5pAta ane urtananA virahakAlanuM, saMkhyAnuM, eka samayamAM keTalAnAM upapata ane udvartana thAya che enuM, tathA badhA jIvonI gati ane AgatinuM kramaza: varNana A granthamAM karavAmAM AvyuM che.' vastutaH A grantha bhUgala ane khagola uparAMta deva ane nAra vize saMkSepamAM jaina matavya raja kare che. eTaluM ja nahi paNa manaSya ane tiryaMca vize paNa temAM ghaNI hakIkata saMgRhIta che. Ane kharI rIte jIva ane jagata vizenAM maMtavya saMgrAhaka grantha kahevo joIe. ane kaLazarUpe AcArya malayagirie je TIkA lakhI che tethI te e grantha jIva ane jagata saMbaMdhI jaina matanA eka vizvakozanuM sahaja sthAna prApta kare che. aMtamAM AcArye kahyuM che ke AmAM je kAMI kahyuM che te mULa zruta grantha ane pUrvAcArya kRta granthane AdhAre svamatithI uddhata che : AmAM kAMI deSa hoya te mRtadhara ane zrutadevI kSamA kare, A granthanI kula gAthA 367 che, paNa temAM AcArya malayAgirinA kathanAnusAra keTalIka anyakRta ane keTalIka matAMtarasUcaka prakSepa gAthAoke paNa che. tene bAda karatAM mULa gAthAo 353 rahe che. prakSepanI carcA prasaMge e paNa jANavA maLe che ke AnI eka TIkA AcArya haribha paNa racI hatI. (4) buhakSetrasamAsa AcArya malayagirie pitAnI vRttinA prAraMbhamAM ane aMte kSetrasamAsane AcArya jinabhadranI kRtirUpe jaNAvyuM che. bakSetrasamAsa nAme prasiddha kSetrasamAsa kRti AcArya jinabhadranI havA vize saMdehane sthAna nathI. svayaM AcArya jinabhadra A granthanuM nAma samayakSetrasamAsa athavA kSetrasamAsa prakaraNa -ema sUcavyuM che. AcArya malayagirie maMgalAcaraNa prasaMge prAraMbhamAM AnuM nAma kSetrasamAsa sUcavyuM che. bIjA kSetrasamAsathI AnI vyAvRtti karavA mATe ane te bahad he I A grantha brahakSetra mAsanA nAme vizeSarUpe prasiddha che, vaLI svayaM AcAryuM ane samayakSetrasamAsa evuM nAma je ApyuM che te paNa sArthaka che. kAraNa ke AmAM jeTalA kSetranAM sUryAdinI gatine AdhAre samayanI gaNanA karavAmAM Ave che teTalA samayakSetra vize ja eTale ke manuSyakSetra athavA aDhI dvIpa vize saMkSepamAM kathana hovAthI A granthanuM "samayakSetrasamAsa" evuM nAma sArthaka che. paNa tene saMkSepamAM kSetrasamAsa" kahevAmAM Ave che. 1. juo gA) 2 ane 2. 2. gA2 36 2, 3, ga0 9, 10, 15, 16, 68 (sUrya 5), 69 (sUrya pra0), 72 (sUrya pra0) 3. gA- "the ghavAyeti rathamavIrate ? 3 TIvana mitraphuMiA lezato'pyasyA asaMcanAt / evamuttarA api matAntarapratipAdikA gAthAH prakSepagAthA avaseyA" malayagiri TIkA ja0 gAthA 73 thI 79 sudhInI prakSipta che. 4 gAM) 1, 1 76, 5. gA2 50 75, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 A granthamAM jambudvIpa, lavaNasamudra, ghAtakIkhaMDa, kAlodadhi ane puSkaravara dIpAuM--e pAMca prakaraNamAM te te dvIpa ane samudronuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. jaMbadvIpanA nirUpaNa prasaMge sUrya, caMdra ane nakSatronI gati vize vistArathI prarUpaNuM karavAmAM AvI che, ane lavaNadadhinA nirUpaNa prasaMge attaradIponI paNa vistRta prarUpaNa che. AcAryo A graMthamAM jaina bhUgolane samAveza karyo che ema kahevuM joIe. sAthe ja AmAM gaNitAnuyoga paNa AvI jAya che. AcArya malayagirinI TIkA sAthe e grantha jaina dharma prasAraka sabhAe prasiddha karyo che temAM tenI gAthA badhI maLI 656 che. je gAthAmAM granthanI gAthAsaMkhyAne ulekha che te gAthAmAM eka pAThAMtara pramANe 655 gAthAone nirdeza che, paNa AcArya malayagirie pa37 gAthA che e pATha svIkAryo che, chatAM paNa temaNe vyAkhyA to 656 gAthAonI karI che. chelI gAthA jemAM granthaprazasti che tene bAda karIe to pAThAMtaranirdiSTa 655 gAthA e mULa granthanI gaNI zakAya, kAraNa ke AcArya malayagirie kaI gAthA vize prakSepanI sUcanA ApI nathI. Ama kema banyuM haze e kalpavuM muzkela che. saMbhava che ke mULa gAthA 637 ja hoya, paNa pachI temAM prakSepa thayo hoya ane te prakSepane AcArya malayagiri tAravI zakathA na hoya. temaNe vagara gaNatarIe je pATha maLyo tenI TIkA karI, paNa e gAthAnuM pAThAMtara temanA dhyAnamAM AvyuM na hoya, paNa e pAThAMtara maLe che, eTale prakSepanI saMbhAvanA thaI zake kharI. A grantha banyA pachI abhyAsIomAM te ati pracalita thaI gayuM che e ja kAraNe A graMthanAM aneka anukaraNe thayAM che ane tenI aneka TIkAo paNa racAI che. jinaratnakeSamAM A granthanI daza TIkAonI noMdha levAI che ? (1) AcArya haribhadrakRta vRtti-A vRtti prasiddha yAkinIsUnu haribhadranI nathI, paNa bahagacchanA mAnadeva-jinadeva upAdhyAyanA ziSya haribhadra-kRta che ane te saM. 1185 mAM lakhAI che. (2) siddhasenasUrikRta vRtti-upakezagacchanA devaguptasUrinA ziSya siddhasenasUrie 3000oka pramANa saM. 1192 mAM pUrNa karI hatI. (3) A malayagirikRta vRtti-A vRtti prasiddha TIkAkAra AcArya malayagirie racI che. tenuM pramANa 7887 ka jeTaluM che, AcArya malayagiri prasiddha hemacaMdrAcAryanA samakAlIna hatA. (4) vijyasiMhakRta vRtti-A vRtti saM. 1215 mAM racAI che. tenuM parimANa 3256 zloka che. zrI. desAIna anamAna che ke A vijayasiMha te ja che jemaNe jabudvIpa samAsanI TIkA lakhI che ane te caMdragarIya abhayadeva-dhanezvara---ajitasiMha-vardhamAna-caMdraprabha-bhadrezvara-haribhadra -jinacaMdranA ziSya hatA 1. juo 5. 75 2. jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, pR. 250 3 jaina sA. saM. I, pR. 278. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 (5) devAna dakRta vRtti--A vRtti padmaprabhanA ziSya devAna Mde saMvat 1455 mAM 3332 zlokapramANa racI che, (6) devabhadrakRta vRtti--saM. 1233mAM devabhadre eka hajAra AAkapramANa vRtti racI che. (7) AnaMdasUriSkRta vRtti--devabhadranA ziSya jinezvaranA ziSya AnadasUrie A racI che. Anu parimANa 2000 zloka jeTalu che. (8-10) vRttie--kAnI che te jaNAyuM nathI, paNa maMgalAcaraNa uparathI jaNAya che ke pUrvokta vRttiothI judI che. (5) vizeSaNavatI ' A. jinadra tarka karatAM Agamane vadhAre mahattva ApatA hatA eTale Agamagata asaMgatienu nirAkaraNa karavuM e temanuM parama kartavya hatuM. vizeSaNuvatI nAmanA grantha lakhIne temaNe e katavya bajAvyuM che. asaMgatinu nirAkaraNa temaNe vizeSa prakAranI apekSAne AgaLa karIne kayu che. eTale ke eka ja viSayamAM banne virAdhI matabhyo upasthita thAya tyAre bannenI vizeSatA zAmAM che te batAvIne asaMgatinuM nivAraNa karavA jatAM te te mantavyone vizeSathI viyiSTa karavAM paDe che; eTale ja e granthanuM nAma 'vizeSaNavatI' paDayuM hAya ema jaNAya che. vaLI Agamagata asaMgatie uparAMta pazu jainAcAryAMnAM ja evAM keTalAMka maMtavyeA hatAM je AgamanI mAnyatAthI viruddha hatAM. evAM maMtavyenu tA AcArye A granthamAM nirAkaraNa ja karyu che ane AgamapakSane sthira kaceraeN che. temAM je viSaye carcAyA che temAMnA keTalAka nIce pramANe che-- - prArabhamAM ja utsedhAMgula, pramANAMzula ane AtmAMgulanA mApanI carcA karI che ane bhagavAna mahAvIranI U McAI je zAstramAM batAvavAmAM AvI che tenI sAthe e aMgalAnA mApaneA meLa nathI tA tenuM samAdhAna kevI rIte karavu e prazna uThAvIne tenu apekSAvizeSe samAdhAna karyu che.ra kulakaranI sa MkhyA zAstromAM je sAta, dasa, paMdara ema maLe che tenA paNa sa MkSepavistAranI dRSTithI khulAsA karyAM che, 3 tiya yane cAritra nathI ema AgamamAM jAvyuM che chatAM tiya ane mahAtratArApaNuM karyAnA dAkhalA paNa siddhAntamAM ApyA che e viredhanA parivAra ema kahIne karyo che ke mahAvratArApaNa chatAM cAritrapariNAmeAnA abhAva hoya che. vigrahagatinA cAra ane pAMca samayanA nirdezanI asa Mgati TALI che.pa eka ThekANe RSabhanA sAta bhaveA ane anyatra bAra bha| gaNukyA che teneA khulAsA paNu saMkSepavistArathI samajI levA joIe ema jaNAvyuM che. siddhone AdianaMta mAnyA che, paNa siddhine te kadI paNa siddhathI zUnya mAnI nathI. eTale siddhone kAM tA Adi mAnI na zakAya athavA siddhine kayAreka siddhanya mAnavI joIe. A samasyAnA ukela temaNe sUcavyA che ke jema 1. ratalAmanI RSabhadevajI kezarImalajInI peDhI taraphathI vikrama 1984mAM pratyAkhyAna svarUpAdi pAMca granthA eka sAthe prakAzita thayA che temAMnA eka e vizeSaNavatI' grantha che. 3. gAthA 18 thI 4. gAthA 21 thI 5. gAthA 23 thI 6. gALa 31 thI, 2. gAthA 1 thI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanAM badhAM zarIre sAdi chatAM ApaNe kaI paNa eka zarIrane vize te Adi eTale ke sarva prathama che ema kahI zakatA nathI, kAraNa ke kAla anAdi che ane jIvanAM zarIra anAdi kAlathI jIva sAthe lAgatAM AvyAM che, athavA badhI rAta ane badhA divaso sAdi chatAM kaI rAta pahelI hatI ke ka divasa prathama hato te ApaNe kahI zakatA nathI, te ja pramANe siddhane vize paNa samajavuM joIe ke badhA siddho sAdi chatAM kayo siddha prathama hato te kahI zakAtuM nathI. eTale ja siddho sAdI chatAM siddhine kadI paNa siddhazanya mAnI zakAya nahIM. siddhAMtamAM je utkRSTa Ayu ane UMcAIne nirdeza che tenI sAthe vAsudeva, marudevI ane kurmaputrAdinI Ayu ane UMcAIno meLa nathI tenuM samAdhAna evuM karyuM che ke tIrthaMkaranI utkRSTa Ayu ane UMcAi je hoya te sAmAnya jananI na hoya. athavA ema samajavuM joIe ke kumaputrAdi saMbaMdhI Azcarya che athavA siddhAMtapratipAdita Ayu ane UMcAI te sAmAnyarUpe samajavI, vizeSarUpe nahi. vanaspatinA jIvone saMkhyAtIta pagalaparAvata saMsAra hoya che to mokSe janAra marudevIne jIva upAMtya bhavamAM vanaspati kevI rIte saMbha ? AnA uttaramAM jaNAvyuM che ke ukta je sthiti batAvI te kAyasthitinI apekSAe samajavAnI che. 3 caturdazapUrvanA viccheda sAthe prathama saMghayaNa vicchinna che ane prathama saMghayaNa vinA sarvArthamAM jaI zakAtuM nathI, ema siddhAMtamAM jaNAvyuM che te vajane prathama saMdhayaNa na chatAM te sarvArthamAM kevI rIte gayA ? AnuM samAdhAna karyuM che ke vajI sarvArthasiddhimAM gayA che e ulekha AgamamAM to nathI. eTale temAM virodha jevuM kazuM ja nathI.4 AgamamAM vibhaganAnIne paNa avadhidarzana che ema vAraMvAra kaheluM che te kama prakRtimAM AvatAM avadhidazanA niSedha sAthe kema saMgata thAya ? AnuM samAdhane apekSA vizeSathI karyuM che.' devakRta atizayo 34 thI paNa vadhAre che te AgamamAM mAtra 44 na ja zA mATe nirdeza che evA praznanuM samAdhAna karyuM che ke niyata atizayonI apekSAe 34 nuM kathana che. bIjA aniyata game teTalA heI zake che. AcArya siddhasenane mata che ke kevalImAM jJAna-darzane paganA bheda ja nathI. bIjA AcAryane mate kevalImAM jJAna darzanane upayoga yugapa6 che, paNa AcArya jinabhadra mAne che ke AgamamAM te jJAna-darzanane upayoga kramika ja varNita che. siddhasena Adi AcAryo AgamapAThAnA pitAnI rIte artha karIne saMgati besADe che, paNa AcArya jinabhadra AgamanAM aneka pAThe ane mantavya raju karIne virodhI matAnI samAlocanA karI che ane batAvyuM che ke pUrvAparasaMgatinI dRSTie te AgamanA pramANe kramika upayoga ja mAnavo joIe, A granthamAM A prakaraNuM sauthI lAMbu che ane lagabhaga eka se gAthA te carcAe rokI che. A carcAne upasaMhAramAM AyAye pitAnuM hRdaya khAlI batAvyuM che ane temanI buddhi svataMtra nathI paNa AgamataMtra che e spaSTa karyuM che. e zAzAomAM AcArya jinabhadranI prakRtine ThIka ThIka paricaya thaI jAya che. teo kahe che ke amane kAMI kramika upayoganI bAbatamAM ekAMta abhiniveza nathI ke jene laIne ane game te prakAre te matanI 1. ga0i 35 thI 2, gA0 38-45 3. 46 thI 4. gA0 101-103 5. gAra 104-106. A gAthAone artha je huM samajyo chuM te pramANe meM karyo che. saMbhava che ke AmAM mArI samajanI bhUla paNa hoya. 6, gA0 109-110. 7. gA0 153-249 8, vi abhiNivesabuddhI amha egatarobaogamami / taha vi bhaNimo na tArai jajiNamayamaNNahA kAu // 0247 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o sthApanA karavAno prayatna karIe. chatAM paNa amAre kahevuM joIe ke jinamatane anyathA karavAnI to zakti amArAmAM nathI ja. vaLI Agama ane hetuvAdanI maryAdA bhinna che evI samajathI temaNe kahyuM che ke tarkane eka bAjue rAkhIne mAtra AgamanuM ja avalaMbana karavuM joIe ane pachI yukta che ane ayukta zuM ene vicAra karavo joIe. arthAta AgamanI pAchaLa pAchaLa yuktie javuM joIe, nahi ke yuktithI prathama je vicAryuM hoya tenA samarthanamAM Agamane dhara.2 vaLI temaNe kahyuM che ke AgamamAM paNa je kAMI kahyuM che te kAMI ahetuka arthAt nirAdhAra te kahyuM ja nathI, mATe hetuthI AgamanuM samarthana karavuM joIe, paNa hetuthI Agama virodhI vastunuM pratipAdana to karavuM ja na joIe. A ja vastune temaNe bIje prasaMge vadhAre spaSTa karIne kahI che ke e abhiniveza tamAre zA mATe rAkho ke pitAnA tarkane je game te ja jinamata hevo joIe ? sarvagnanA matane-jinanA matane niSedha karavAnuM sAmarthya tarkamAM to che ja nahi, eTale ke AgamanuM anusaraNa te karavuM joIe, tarkanuM anusaraNa Agame nahi,* A nAnakaDA prakaraNagranthamAM ja aneka Agama ane Agametara prakaraNanA matane samanvaya karavAmAM Avyo che te Agama ane agametara grantha A che - agame prajJApanA,5 sthAnAMga, prajJapti (bhagavatI), dIpasAgaraprApti, chavAbhigama prajJapti,9 jaMbudvIpa 10 prApti,11 sUryaprajJapti,12 Avazyaka,13 sAmAyika cUrNa AcAraNidhi, somilapRcchA (bhagavatI). 1. monUNa heuvAya AgamamettAvalaMbiNA hou| sammamaNucintaNijja ki juttamajuttameya ti // 2, hetavAda ane AgamavAda vaccenA virodhane parihAra siddhasena divAkare baMne vAdanA viSayone judA pADI karela che, je dhyAna ApavA jevo che. (juo sanmatitarka, kAMDa 3, gAyA 43-45, gujarAtI vivecana) hetu-ahetuvAdane saMgharSa e mAtra keI eka ja paraMparAnI bAbata nathI. evo saMdharSa dareka darzanaparaMparAmAM Ave ja che. dA. ta. pUrva mImAMsA ane uttara mImAMsA e zruti-Agama-no ja mukhyapaNe Azraya le che. te takane upayoga kare te mAtra AgamanA samarthana mATe; svataMtrapaNe nahi, tethI UlaTuM sAMkhya jevAM darzane mukhyapaNe tarka-hetu jIvI che. teo zrutine avalaMbe te mAtra taka. siddha vastune sthApavA mATe ja A saMgharSa anivArya che, ema jaNavAthI ja jaina AcAryoe ene ukela potapotAnI Dhabe darzAvyo che, jemAM kSa. jinabhadranuM eka sthAna che te siddhasena divAkaranuM bIju che. 3. java ja satra divaya sava nimayama caM mana 1 jiM' anumairImALA Aowntta devA mar6 || gA0. 249, 4. vako vAmiLane te diNi nilama sataw g] I =' to saghaUTHvuM jimede | gA0 274 5. gA0 220, 275 6, gA0 18 7. gA0 13, 18, 254, 220, 172 8. ga0i 9 9, 13, 242 10. gA0 13 11. gA. 17 nuM utthAna 12. gA) 253 13. gA0 31 14. gA0 252 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agameta2- karma prakRti, sArI, vasudevacarita. (6) chatakalpasUtra 103 prAkRta gAthAomAM AcArya jinabhake A graMthanI racanA karI che ane temAM jItavyavahArane AdhAre apAtAM prAyazcittonuM saMkSepathI varNana karyuM che (gA) 1). prAyazcittane saMbaMdha mekSanA kAraNa bhUta cAritra sAthe che, kAraNake cAritranI zuddhine mukhya AdhAra prAyazcitta che. eTale mekSArthIe prAyazcitonuM jJAna karavuM Avazyaka che. ema A grantharacanAnuM projana batAvIne (gA02-3) AcAryo Alocane Adi prAyazcittanA daza bheda gaNAvyA che (gA) 4), ane pachI te pratyeka prAyazcittane yogya aparAdhasthAnane nirdeza karyo che, eTale ke kayA aparAdhamAM kayA prakAranuM prAyazcitta levuM joIe tene nirdeza karyo che (gA0 5-101). aMtamAM jaNAvyuM che ke anevasthApya ane pAcika e be prAya cauda pUrvanA sattAkALa sudhI apAtAM hatAM; eTale ke AcArya bhadrabAhunA kALa sudhI e prAyazcita apAtAM, tyAra pachI temane viccheda che (gA102) ane upasaMhAramAM jaNAvyuM che ke A jItakapanI racanA suvihitanI anukaMpAthI karavAmAM AvI che. guNAnI parIkSA karIne A zAstrane upadeza karavo joIe. (gA) 103). (7) jItaka5bhASya - 103 gAthAnA pitAnA mUla jItaka9pasUtra upara AcArya jinabhake 2606 gAthA-pramANu bhASyanI racanA karI che. mUlasambaddha aneka viSayanI carcA emAM karIne AcAryo chatavyavahAra zAstrane ja nahi paNa saMpUrNa chedazAstranA rahasyane paNa kuTa karyuM che. mUlasUtranA eka eka zabdanI vyAkhyA prathama paryAye darzAvIne ane pachI bhAvArtha pradarzana dvArA karavAmAM AvI che. eTalAthI ja AcAryo saMtoSa nathI mAne, paNa aneka zabdanI vyutpatti paNa darzAvI che ane te prakAre ISTArthanI siddhi karI che. mAtra arthapradarzana e ja bhASyanuM zreya nathI. temAM to carcAtA viSayanI sAthe saMbaddha aneka upayogI viSayanuM spaSTIkaraNa karavAmAM paNa AcAryo sakAca anubhavyuM nathI, ane e rIte A granthane eka zAstranuM rUpa ApI dIdhuM che. AcAryo mUlamAM (gA) 1) pravacanane namaskAra karyo che eTale bhASyamAM sarva prathama pravacana zabdanI vyAkhyA aneka prakAre karavAmAM AvI (gA) 1-3) che ane pachI prAyazcita zabdanI vyAkhyA karI che ke - pAva chidati jamhA pAyacchittaM ti bhaNNate teNa / pAyeNa v| vicita sohayaI teNa pacichana / gA. 5 // prAyazcita e saMskRta zabdanAM prAkRtamAM be rU5 pracalita che, vAchitta ane varijIro eTale e 1. 83, 85, 104, 126 2. gA) 90-92 3. gA0 31 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane zabdanI svataMtra vyutpatti ApI che ke je pApanA cheda kare che te pacchinna ane prAyaH jenA vaDe citta zuddha thAya che te patti. A banne vyutpattie zabdarUpAnusArI che, te zabdanA mULamAM kA dhAtu hatA tene lakSyamAM rAkhIne nathI. prAkRta zabdanI vyutpatti karavAmAM TIkAkAro keTalA svataMtra che te paNa AthI jaNAya che. prathama gAthAgata jItavyavahAra zabdanI vyAkhyA prasaMge (gA0 7) Agama zruta Adi badhA maLI pAMca vyavahArAnI vistArathI vivecanA karI che (gA0 8--705). jItavyavahAranI vyAkhyA karI che ke je vyavahAra para parAprApta hoya mahAjanasama ta heAya ane jenuM sevana bahuzrute vAra vAra karyu hoya paNa jenuM temanA dvArA nivAraNa karavAmAM na AvyuM hoya te jItavyavahAra kahevAya che (gA0 675-677). Agama, zruta, AnA ke dhAraNA ekreye vyavahAranA AdhAra jene na heAya te chatavyavahAra kahevAya che, kAraNa ke tenA mULamAM AgamAdi kaI vyavahAra niha paNu mAtra para MparA ja haiya che (678 gA0). je itavyavahAra cAritranI zuddhi kare te ja vyavahAra AcaravA jeIe, paNa je jIta AcAra zuddhinuM kAraNa na bane tenuM AcaraNa karavuM na oIe (gA0 692), ema paNa bane ke evA paNu kAI jItavyavahAra hAya jenu AcaraNa mAtra keAI eka ja vyaktie kayu` heAya; chatAM paNu te AcaranAra vyakti je sa vagaparAyaNa hoya, dAnta hoya ane te AyAra jo zuddhikara hoya te evA jInavyavahAranuM anukaraNa karavu joIe (gA0 694). A pramANe prazna mULa gAthAnI vyAkhyA prasaMge pAMca vyavahArAnI vyAkhyA karavAmAM ja 705 bhASyagAthAenI racanA karI che. te khatAve che ke temaNe mAtra e pAMca vyahAranI ja vyAkhyA nathI karI, paNa prAsa Mgika aneka bAbatenu vizada vivecana karyuM che, Agama--vyavahAranA spaSTIkaraNamAM pAMce jJAnanuM sa MkSepamAM vivecana che (gA0 11-106). temAM khAsa karI 'akSa' zabdanI vyutpattimAM naiyAyikAdi anyadarzanasa Mmata 'akSa' zabdanA artha je indriya che tenuM nirAkaraNa karyuM che ane indriyajanya jJAnane tA pratyakSa nahi paNa laiMgika kahyuM che1 (gA0 14-18), kevalajJAnaprasaMge : savvehi jiyapadesehi, jugava aNati pAsaI / daMsaNeNa ya NANe paIvo abbhassa vA // 92 // aba to saMto te savvaM tu pagAsatI / evaM tu uvaNato hoti saM bhigaM tu jaM vaya // 93 // A gAthAo uparathI ajANu vAyakane ema bhAsa thavA saMbhava che ke AcArya yugapadupayogavAdI che; paNa vastutaH temanA vizeSAvazyakabhASya ane vizeSaNavatI granthAnA AdhAre teo kiMmake payAgavAdI ja che, eTale e gAthAmAMnA jIva zabdanA saMbaMdha khAya jJAnarUM, jILava vAsarUM ema pratyeka sAthe joDavA joIe, jethI AcAryanuM tAtparya sugRhIta thaI zake. AyAye A granthanI pahelAM vizeSAvasyakabhASyanI racanA karI hatI e vastu jItakalpanI gA060 nA AdhAre pU. munizrI puNyavijayajIe siddha karI che. ane je vizeSAvasyakabhASyanI racanA pachI temanA matanuM parivartana thayuM heta tA teo prastuta jItaka-pabhASyamAM A prasa Mge vistArathI e viSayanI carcA karata ane vizeSAvazyakabhASyamAM ApelI dalIlAnA radiyA ApIne dhruvaLInA yugapadupayoganI siddhi karata, temAMnuM kazuM ja prastuta1. vizeSAvasyakanA prArabhamAM pAMce jJAnanI carcA ativistArathI ApavAmAM AvI che. gAja 2. vizeSAvazyaka bhASya gA 3089 thI 3. jue chatapa bhASyanI prastAvanA. 91thI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAM AcAryuM karyuM nathI; eTale ukta gAthAomAMne kUva zabdane saMbaMdha pUrvokta prakAre kara yogya che. gyatAno ane ayogyatAne vicAra jJAnavivecana pachI vizeSa prakAre prAyazcitta ApanAranI vistArathI karavAmAM Avyo che (gA) 149-254). sAMpratakAlamAM evI cagyatAvALA mahApuruSo che nahi to prAyazcittano saMbhava kevI rIte ghaTe ? evA praznanA uttaramAM jaNAvyuM che ke kevalI ane caudapUrvadhArI sAMprata kALamAM nathI e sAcuM, paraMtu prAyazcittanI vidhinuM mULa pratyAkhyAnapUrvenI tRtIya vastumAM che ane tene AdhAre' kalpa, prakalpa ane vyavahAra e traNa granthanuM nirmANa thayuM che, je adyApi vidyamAna che ane te granthonA jJAtA paNa vidyamAna che. eTale prAyazcittane vyavahAra e granthane AdhAre bahu ja saralatAthI thaI zake che ane tethI cAritranI zuddhi paNa thaI zake che, to tenuM AcaraNa zA mATe na karavuM ? (gA) 254-273) prAyazcittadAnamAM dAtAe dayAbhAva rAkhavo joIe ane jene prAyazcitta ApavAnuM hoya tenI zaktino paNa vicAra karavo joIe. ema thAya te ja prAyazcitta karanAra saMyamamAM sthira thAya che. anyathA pratikriyA janme che ane prAyazcita lenAra zuddhine badale saMyamane ja sarvathA tyAga kare che. paNa dayA bhAvanI eTalI vRddhi to na ja karavI joIe jene laIne prAyazcitta devAne ja vicAra mAMDI vaLaya. ema karavA jatAM te dezanI paraMparA ja janma ane cAritrazuddhi thAya ja nahi (gA) 307), kAraNuM prAyazcitta ja na devAmAM Ave te cAritra sthira na rahe ane jo cAritra ja na hoya to tIrtha caritrazalya banI jAya. ane je tIrthamAM cAritra ja na hoya to nivaNalAbha kema thAya? nirvANalAbha na hoya to pachI koI dIkSita zA mATe thAya ? ane keI dIkSita sAdhu ja na hoya te e tIrtha kema kahevAya che mATe prAyazcittanI paraMparA te jyAMsudhI tIrtha sthiti che tyAMsudhI cAlu rAkhavI ja joIe (gA0 315-317). prasaMge bhaktaparijJA (gA) 322-11), IginI maraNa (512-15) ane pAdapapagamana (516 -59) e traNe prakAranI mAraNAMtika sAdhanAnuM vivecana eTalA mATe karavAmAM AvyuM che ke sAMpratakAlamAM paNa AvI kaThina tapasyAone AcAranAra mojUda che to sAmAnya prAyazcittonuM AcAraNa tenI apekSAe ghaNuM ja sarala che eTale tenuM avalaMbana vichina kema manAya ? mULanI prathama gAthAnA bhASyamAM A ane A sivAyanA aneka prAsaMgika viSayonI vizada carcA AcAryo karI che. A pachI mUlAnusArI bhASyanI gati che. eTale ke mUlamAM jyAM sAdhuothI thatA te te de gaNAvyA che ane tenI zuddhi mATe prAyazcittonuM vidhAna che tyAM sarvatra mULanA zabda zabdanI vyAkhyA uparAMta Avazyaka saMbaMdha viSayonI carcA paNa AcArya bhASyamAM karI che ane e prakAre bhASyane suvistRta ane vizada granthanuM rUpa ApyuM che. 1. ka95 te bRhatkalpane nAme oLakhAto grantha che. prakaTapa eTale nizItha ane vyavahAra e ja vyavahArasUtra nAmane grantha che, e traNe Aje paNa vidyamAna che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bhASya sAthe jItakalpasUtranuM sa MpAdana munirAjazrI puNyavijayajIe karyu che ane te zrI khamalacaMda kezavalAla meAdIe amadAvAdathI prasiddha karyu che. jItakapabhASyanI cUNi 1 AcAya siddhasene racI che. A siddhasena te prasiddha divAkara AcAya siddha senathI judA ja che, kAraNa ke divAkara te| AcAya jinabhadrathI pUvI che. A cUrNinI viSamapadavyAkhyA zrIyadrasUrie vi0 1227mAM pUrNa karI che eTale siddhasenasUri vi0 1227 pUrve hovA joIe. AcAya jinabhadra pachI thayelA tattvArtha bhASya vyAkhyAkAra siddhasenagaNi ane upamiti-bhavaprapaMca kathAnA lekhaka siddhi athavA tA sidvyAkhyAnika e be prasiddha AcArya ! A cUNinA lekhaka jaNAtA nathI, kAraNa ke cUrNi, bhASAne prazna gauNa rAkhIe tApaNu, taddana saraLa bhASAmAM lakhAI che, jyAre ukta banne AcAyaeNnI zailI atyaMta kilaSTa che. vaLI ukta banne AcAryonI kRtiemAM AnI gaNatarI paNa karavAmAM AvatI nathI, eTale prastuta siddhasena I khInna ja heAvA joIe. mAruM anumAna evuM che ke AcArya jinabhadranA gRhakSetrasamAsanI vRttinA raciyatA je siddhasenasUri che te A cUrNinA paNa kartA sAMbhare che, kAraNa ke temaNe ukta vRtti vi. saM. 1192 mAM pUrNa karI hatI.2 eTale teo caNinI viSamapavyAkhyA je 1127mAM pUrNa thaI tenI pahelAM A cUrNine racavA sama thayA che. vaLI A siddhasena sivAya khInna kAI siddhasenanA e samayatI AsapAsa patto paNa lAgatA nathI, eTale hakSetrasamAsanA vRttikAra ane cUrNikAra eka ja siddhasena hAya ema sabhave che. te ema hAya tA pachI mAnavu rahyuM ke cUrNikAra siddhasena upadezagacchanA hatA ane devaguptasUrinA ziSya tathA yadevasUrinA gurubhAI hatA. e ja yazedevasUrie temane zAstra zIkhavyA hatA.3 siddhasenakRta cUrNi"nAM viSamapadAnI vyAkhyA zrIcaMdrasUrie karI che. prazastimAM jaNAvyA pramANe e vyAkhyA vi. saM. 1227 mAM pUrNa thaI che. zrIyadranA gurunuM nAma dhanezvarasUri hatu` e paNu prazastimAM jaNAvyuM che. jItakalpasUtranI kAI khIjI paNa cUrNi hatI tevA ullekha svayaMsiddhasene karyAM che, paNa te upalabdha nathI ema AcAyaeN jinavijayajIe prastAvanAmAM kahyuM che. jinaratnakASa uparathI jaNAya che ke jItakalpanuM eka viviraNa prAkRtamAM upalabdha che. tilakAjA potAnI vRttinA AdhAra A vivaSNune banAvyu` hoya ema pre. velaNukaranI sabhAvanA che. jItakapanI 1700 AAkapramANa eka khIjI vRtti zrItilakAcArye paNa racI che ane te saM.1275 mAM pUrI thaI che. tilakAcAya zivaprasUrinA ziSya hatA. 1. AcAya jinavijayajIe jItakalpasUtra' nAme je tenI vyAkhyA paNa chApI che. prakAzaka jaina sAhitya sAdhaka kASa, jaina sAhityanA sakSipta itihAsa, pR. 240 pR. 240 4 jItakalpacUrNi pR. 23, 5. 23-- sahavA grantha chApyA che temAM A cUrNi ane samiti-amadAvAda. 2. jinaratna3. jaina sAhityanA sa MkSipta itihAsa, britiyacunnikArAbhippAeNa. wr Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 A uparAMta jinaratnakeSamAM eka ajJAtakartAka avacUrine paNa ullekha che. AcArya jinabhadranA chatakane AdhAre samaprabhasUrie yatijatakalpanI racanA karI che ane merUtuMge chatakapasAra lakhe che. (8) dhyAnazataka A nAmane prAkRtagAthAbaddha grantha AcArya jinabhadrane nAme caDe che. te zataka kahevAya che. paNa tenI vastutaH gAthA 105 che. A zatakane samAveza Avazyakaniyukti mAM che. AcArya haribhadra tenI badhI gAthAonI vyAkhyA paNa karI che, paNa temAM A granthane temaNe "zAstrAntara' kahyA chatAM te kAnI racanA che te vize kazuM ja kahyuM nathI. AcArya maladhArI hemacaMdra potAnA TipaNamAM paNa racayitA vize kazI ja sUcanA ApI nathI. eTale A kRti AcArya jinabhadranI havA vize zaMkAne sthAna che. AcArya haribhadranA u9lekhane artha dhyAnazataka e "zAstrAntara' che e te nizcita ja che, paNa te AcArya bhadrabAhunI kRti nathI evo artha temAMthI phalita thato nathI. vastutaH AvazyakaniryuktimAM aneka vAra tIrthakarane namaskAra karavAmAM Avyo che. khAsa karIne jyAM navuM prakaraNa zarU thatuM hoya che tyAM namaskAra karyo che. te pramANe dhyAna prakaraNane prAraMbhamAM paNa AcAryo namaskAranI saMgati besADavA khAtara AcArya haribhadra ema kahyuM che ke have dhAnazatakamAM ghaNuM kahevAnuM che athavA to e viSaya bahu mahatvanuM che tethI kharI rIte e zAstrAntaranuM sthAna letuM vAthI prAraMbhamAM AcAryo namaskAra karyo che. A uparathI mAtra dhyAnazatakamAM pratipAdita viSayanI mahattAne kAraNe A. haribhaka tene zAstrAnetara sUcave che. paNa ethI ema to phalita nathI thatuM ke A haribhadra AvazyakaniyaMktimAM A. jinabhadranA dhyAnazatakane upayogI samajIne samAvI lIdhuM ane tenI vyAkhyA karI. je e kRti bhadrabAhunI na hota to spaSTa rIte A. haribhadra avazya tevI sUcanA Apata ane te konI che te paNa sUcavata, evI kazI ja sUcanAne abhAvamAM e prakaraNane Avazyaka niryuktinA aMzarUpa ja mAnavuM joIe. dhAnazatakane zrI vinaya bhakti-suMdara-caraNa grathamAlAnA trIjA puSparUpe AcArya jinabhanI kRtirUpe pRthapha paNa chApavAmAM AvyuM che. 7, maladhArI hemacandrAcArya gujarAtanA itihAsano suvarNayuga siddharAja jayasiMha ane rAjarSi kumArapAlane rAjatvakALa che. e yugamAM gujarAtanI rAjanaitika dRSTie unnati thaI, paNa ethI e vadhAre to saMsakAranirmANanI daSTie thaI che, ane emAM jaina amA-mahAmAtya daMDanAyakane je phALe che tenA mULamAM mahAna jaina AcAryo virAjamAna che. kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryane ukta bane rAjAonI rAjasabhAmAM 1. AvazyakaniyuktinI gA0 1267 pachI dhyAnazatakane samAveza che. 2. dayAnaMrAta 2 mahArthatvAdvastutaH zAstrAntaratvAt prArambha eva vidhanavinAyakApazAntaye malArtha miSTadevatAnamaskAramAha" Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMmAna maLyuM te kAMI ekAeka nathI maLyuM; paNa aNahilapura pATaNanI vikrama saM. 82mAM sthApanAthI mAMDIne e nagaramAM uttarottara jainAcAryo ane mahAmAtyane saMbaMdha vadhato gayo hato ane tene pariNAme jainacAryonA prabhAvanI parAkASThA rAjA kumArapAlanA samaye AcArya hemacaMdramAM jovA maLI. siddharAjanI sabhAmAM AcArya hemacaMdranI pratiSThA vi. saM. 1181 pachI ja jAmI haze, kAraNa ke prabandhaciMtAmaNimAM jaNAvyA pramANe digaMbara kumudacaMdra sAthenA vAdI devasUrinA vAda samaye tyAM AcArya hemacaMdra prekSakarUpe upasthita hatA. paNa vikrama 1191mAM mAlavavijaya karIne AvelA siddharAjane jenenA pratinidhirUpe AcArya hemacaMde AzIrvAda dIdho hato. e uparathI jaNAya che ke vikrama 1181thI 1191 sudhImAM uttarottara AcArya hemacaMdrane prabhAva vadhato gayo che, ane chevaTe 1191 mAM to teo jainonA pratinidhi rUpe siddharAjanI sabhAmAM hatA. AcArya hemacaMdranA A prabhAvanI bhUmikAmAM je pUrvAcAryo che temAM AcArya abhayadevasUri maladhArInuM sthAna sarvocca jaNAya che, ane emane e sthAnanI rakSA temane ja paTTadhara AcArya hemacaMdra maladhArIe karI che. rAjA siddharAjanA manamAM A baMne maladhArI AcAryoe potAnI tapasyAne baLa ane zIlane baLe je bhakti jamAvI hatI tene ja lAbha temanA mRtyu pachI AcArya hemacaMdrane maLe ane tethI teo potAnI sAhityika sAdhanAne baLe kalikAlasarvajJarU pe ane kumArapALanA samayamAM jaina zAsananA mahAprabhAvaka puruSarUpe ItihAsamAM jhaLakI gayA. ukta AcArya abhayadevane rAjA karNadeve "mAladhArI' pada ApyuM hatuM ema temanI paraMparAmAM thanAra padyadevasUri ane rAjazekhara jaNAve che. e uparathI jaNAya che ke AcArya abhayadevane prabhAva rAjA karNa upara paNa haze. karNa pachI temane rAjA siddharAja upara je prakArano prabhAva hato tenuM AMkhe dekheluM varNana atizayokti karyA vinA temanA praziSya zrIca karyuM che. te uparathI jaNAya che ke rAjA AcAryane parama bhakata hatA; ane temAM mukhya kAraNa AcAryanI ane svayaM rAjAnI paramasahiSNutA e che. rAjA siddharAja uparane abhayadevane prabhAva temanA mRtyu pachI maladhArI hemacaMdra TakAvI rAkhyo, ane rAjAne upadeza ApIne jainadharmanI aneka prakAre prabhAvanA temaNe vadhArI. siddharAja upara maladhArI hemacaMdranA prabhAvanuM kAraNa temanAM tyAga ane tapasyA to haze ja, paNa temanAM pUrva jIvananA prabhAve paNa temAM bhAga bhajavyuM hoya to asaMbhavita nathI. mAladhArI hemacaMdranI paraMparAmAM thayelA mAladhArI rAjazekhare prAkRta drayAzrayanI vRtti je temaNe 1387 mAM pUrNa karI che, tenI prazastimAM jaNAvyA tamANe temanuM gRhasthAzramanuM nAma pradyuma hatuM ane teo rAjamaMtrI hatA. temaNe potAnI cAra strIone choDIne AcArya abhayadeva mAladhArI pAse dIkSA lIdhI hatI. A uparathI jaNAya che ke AcArya hemacaMdra mAladhArI rAjamaMtrI hatA, ane e kAraNe paNa temane aneka rAjAomAM prabhAva vadhyo hoya to te saMbhave che. ukta bane AcAryanuM 1. juo padyadeva kRta sarupaddhati ane rAjazekharakRta prAkRta dvayAzraya vRttinI prazasti, paNa vividhatIrthaka5mAM rAjA siddharAje te biruda ApyAne ulekha che. pR. 77. je rAjA siddharAje e biruda ApyuM hatuM te zrIcaMdrasUri e bAbatano ullekha karyA vinA raheta nahi eTale vadhAre saMbhava e che ke te biruda karNadeve ja ApyuM hoya. 2, jaina sA. saM. I. pR0 245 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvazALI jIvana muni suvratacaritanI prazastimAM zrIyadrasUrie je ApyuM che te eTaluM rocaka ane sAyu` che ke temAM vizeSa kahevAnI jarUra rahetI nathI. tethI ahIM te ja utAruM chuM : 47 71-3 bhagavAna pArzvanAtha pachI aDhIseA varSa pachI tIrthaMkara vIra thayA jemanuM tI Aje pravartamAna che. te aMtima tIrthaMkaranA tIrthamAM zrIpraznavAhana kulamAM hapura gacchamAM zAkaMbharI mAMDalamAM prasiddha zrIjayasiddhasUri thayA, jee guNAnA bhaDAra ane AcAraparAyaNa hatA. 74-6 temanA ziSya guNaratnAnI khANa jevA abhayadevasUri thayA, jemaNe peAtAnA upazama guNu vaDe sugarA (?) tuM mana harI lIdhuM, emanA guNA gAvAnI zakti suragurumAM paNa nathI tA pAchu mAruM zuM gajuM ? chatAM paNa temanA asAdhAraNa guNAnI bhaktithI paravaza thaIne temanA guNamAhAtmyane gAu' chuM. 77 temanA ucca guNAnuM anusaraNa karavA khAtara ja temanu zarIra UMcuM thayuM hoya ema jaNAya che. eTale ke acAya zarIre kadAvara hatA. 78 temanu rUpa joI ne madana paNa parAjita thaI gayela che jethI te temanI pAse kadI Avye nathI. athAt AcArya suMdara paNa hatA ane kAmavijetA paNa hatA. 79-81 jyAre tItha kara sUryanA asta thayA tyAre bhAratavarSomAM sayama mAga mAM leAkeA pramAdI thaI gayA. paNa temaNe dharmapradIpa tapa-niyama Adi vaDe pradIpta karyAM; arthAt temaNe kriyAhAra karyAM. 81 temanA kAI paNu anuSThAnamAM kaSAyanI mAtrA rahetI nahi. svapakSa ane parapakSanI bAbatamAM temanuM vana mAdhyasthapUrNa rahetuM; arthAt sa dharmasahiSNu hatA ema phalita thAya che. 83 eka ceAlapaTA ane eka pacheDI mAtra peAtAnA upayogamAM te nirIha AcAya letA hatA; arthAt tee aparigrahI jevA hatA. 84 yazasvI AcArya vastramAM ane dehamAM mala dhAraNa karatA hatA; jANe ke AbhyaMtara mala bhayabhIta thaIne bahAra nIkaLI gayA hatA. 85 AcAya. rasamRddhithI rahita hatA eTale mAtra ghIne cheDIne jIvanaparyaM ta badhA viyeAnA tyAga karyAM hatA. 86 tee pAtAnA karmonI nirAte arthe khare bapAre unALAmAM mithyAdaSTine tyAM bhikSArthe jatA. 87-90 jyAre te bhikSA levA nIkaLatA tyAre zrAvake potAnA dharamAM bhikSA devAnA abhilASathI taiyAra thaI rahetA ane AmaNu zeTha jevA paNa temane potAnA hAthathI bhikSA ApatA; je gAmamAM te birAjatA tyAMnA zrAhALue prAyaH temanAM darzana karyA vinA bhAjana karatA nahi; ane zrI vIradevanA 1. jue pATaNa jaina bhaMDAra grantha sUcI-(gAyakavADa sirIjha), pR0 314 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra ThAkura zrI jajaa jevA to pAMca gAumAM je AcArya birAjatA hoya to temanAM darzana karyA vinA khAtA nahi. 91-3 aNahilapura pATaNamAM te kaI ekane jinAyatanamAM bolAvavAmAM Ave te vinA belAbe bAkInA badhA zrAvake bhegA thaI jAya evA teo vaMdanIya hatA. emanI mUrti te jANe brahmAe amRta rasathI ja nirmita karI hatI, jenAM darzanathI chavonuM kaSAya viSa UtarI jatuM. 94 anya tIrthike paNa temanAM darzana karIne AnaMdane pAmatA ane temane potAnA devatAnI avatAra jevA mAnatA. 95-99 temane moDhAmAMthI evuM ja sadA vacana nIkaLatuM jethI sAMbhaLanAranuM mana zAMta thAya. jina maMdiramAM darzane javAnA niyamane laIne zrAvakomAM roSane kAraNe je kalaha thayo hato tene paNa temaNe zamAvyo. be bhAiomAM jyAM abAlA hatA temane paNa upadeza ApIne belatA karyA. je leke rAjAnI kapAne kAraNe abhimAnI thaI gayA hatA, je leke potAnA garaNa sivAyanA bIjA sAdhuone namaskAra na karatA ane rAjAnA je maMtrIo hatA temane paNa sAmAnya muni prati AdarazIla banAvI dIdhA. 100-1 gopagiri (gvAliyara)nA zikhara para sthita bha. mahAvIranA maMdiranA dvArane tyAMnA adhikArIoe je avarodha karyo hato te mATe A AcArya svayaM bhuvanapAla rAjA pAse gayA ane tene samajAvIne te madiranAM dvAra ughaDAvI dIdhAM. 102 garaNuganA putra zAMtu maMtrIne kahIne bharUcamAMnA zrI samalikAvihAra upara suvarNakalaze caDAvarAvyA. 103 siMhadeva rAjAne kahIne samasta dezamAM paryuSaNAdi divasomAM amArInI ghoSaNA karAvI. 104 zAka bharInA (ajamera pAsenA sAMbharanA) rAjA pRthavIrAjane patra lakhIne raNathaMbhoramAM jinamaMdiramAM suvarNakalazo caDAvarAvyA. 105-6 eka upavAsa ke be upavAsa karavA chatAM banne vakhatanI saddharmadezanA devAnuM kArya kadI temaNe choDayuM nahi ane zrAvakone aSTAddikA jevA utsavamAM pravRtta karyA. 107-11 potAnA jJAnathI jyAre temaNe mRtyune samIpa jaNyuM tyAre zarIra nIroga chatAM ekeka kALio AhAra kramazaH ocho karIne chevaTe bhajano tyAga karyo. temanA e uttama vratane jANIne paratIthika leke paNa AMsu bharI AMkhe temanAM darzane AvavA lAgyA hatA. guja2 narendranA nagaramAM e kaI paNa na hatA je temanAM darzane te kALe na AvyuM hoya. zAlibhadrAdi aneka sUrio zeka sahita temanI pAse gayA hatA. 112-16 bhAdaravA mAsamAM terame upavAse paNa keInI paNa sahAya lIdhA vinA svayaM page cAlIne rAjamAnya ane AsapAsanA badhA pradezamAM saMmAnita evA sayA (zrIyaka) zeThanI aMtima 1. zrAvakemAM prathama koNa darzana kare evo kaI kAraNasara taDa paDI gayAM haze ane pakSApakSIne laIne kalaha thato haze ema lAge che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 kALe darzananI icchAne pAra pADavA mATe sAhia (zaeNbhita) zrAvakanA bhavanamAMthI nIkaLIne te zeTha pAse gayA ane darzana ApIne tenA mRtyune sudhAyuM; AthI AcArya kharekhara dAkSiNyanA samudra jevA ane parepakArarasika jaNAya che. e zeThe dharmAM vratamAM vIsa hajAra krama AcAya nA upadezathI kharyo, 117 AcAyanI salekhanA vize sAMbhaLIne prAyaH samasta gujarAtanA grAma-nagaranA lakA temanAM darzane AvyAM hatAM. 118 AcAye 47 divasanA samAdhipUrvakanA anazana pachI dharma dhyAnaparAyaNa thaIne zarIra tyAgyuM. temanA dehane caMdananI pAlakhImAM besArIne kADhavAmAM AvyA, tyAre gharanI rakSA mATe eka jaNane rAkhIne badhA leAka temanI zavayAtrAmAM bhakti ane kautukathI saMmilita thayA. aneka prakAranAM vAdyothI AkAza gUMjI UThayu hatu.. 119 svayaM rAjA jayasiddha peAtAnA piravAra sAthe pazcima aTArikAe AvIne e zavayAtrAnu dRzya joI rahyo hatA. A AzcaryakArI ghaTanAne laIne rAjAnA nAkare ApasamAM vAta karatA hatA ke bhalene maraNa aniSTa hoya paNa AvI vibhUti jo maLatI hoya teA te iSTa che. 120-30 zavayAtrAnuM vimAna savAre sUrya UgatAM nIkaLelu te apeAre yathAsthAne paDeAMcyuM, ane tyAM tene satkAravAmAM leAkAe aneka prakAranA vastrone tenA upara DhagalA karyAM. caMdananI pAlakhI ane e vastro sAthe temanA dAha karavAmAM AvyA temAM leAkAe caMdana ane kapUra pAchAM uparathI varasAvyAM. Aga khrujhAyA pachI tenI rAkha lokoe laI lIdhI. ane jyAre rAkha samApta thaI tyAre e sthAnanI mATI pazu laI lIdhI. tethI te jagyAe zarIra pramANu khADe! thaI gayA. e rAkha ane mATIthI mastakala jevA aneka prakAranA rAgeA maTI jAya che. C. 131 AmAM meM bhaktivaza thaIne jarApaNu mRSAkathana karyuM nathI. je meM temanA jIvanamAM pratyakSa joyu che tenA eka mAtra aMzanuM varNana karyuM che. AvA prabhAvazALI gurunA ziSya AcAya maladhArI hemacaMdra hatA. temanA temanA je paricaya Apyo che te temanA jIvanane sphuTa kare che tethI te paricaya ukta prazastimAM ja AcArya abhayadevanA paricaya pachI ApavAmAM 132 potAnA tejasvI svabhAvathI uttama puruSonA hRdayane paNa AnaMda Ape tevA kaustubha maNi jevA zrIhemacaMdrasUri AcArya abhayadeva-pachI thayA. ja ziSya zrIya drasUrie ahIM utAruM chuM. A Avye che. 133 tee pAtAnA yugamAM pravacananA pAragAmI ane vacanazaktisa Mpanna hatA ane bhagavatI jevuM zAstra tA peAtAnA nAmanI jema temane jidvAgre hatuM. 134 mUlaprantha, vizeSAvazyaka, vyAkaraNa ane pramANuzAstra Adi khInna viSayAnA granthA aDadha lAkha pramANa bhaNyA hatA. karavAmAM ane parama 135 je rAjA temaja amAtyA jevA lAkAmAM jinazAsananI prabhAvanA kAruNika hatA. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 13-37 meghanI jema gaMbhIra yunithI jyAre teo upadeza ApatA tyAre jinabhavananI bahAra UbhA rahIne paNa loko temanA upadezarasanuM pAna karatA hatA. vyAkhyAna -labdhisaMpanna hovAthI zAstravyAkhyAna karatA tyAre jaDabuddhivALA manuSya paNa sahajamAM bedha pAmI jatA. 138-41 siddhavyAkhyAnike upamitibhavaprapacakathA vairAgya u5na karanArI banAvI to hatI, paNa te samajavAmAM atyaMta kaThaNa hatI tethI tenuM vyAkhyAna sabhAmAM ghaNuM vakhatathI kaI karatuM nahi; paNa AcAryo te kathAnuM vyAkhyAna karyuM tyAre mugdha paNa te kathAne samajavA lAgI gayA ane loke temane vAraMvAra te saMbhaLAvavA vinaMti karavA lAgyA; ane lAgalagATa A prakAre traNa varSa sudhI te kathAnuM vyAkhyAna temaNe karyuM. A pachI te kathAne pracAra khUba vadhI gayo, te AcAryo je gra racyA te A pramANe che 142-45 AcAryuM prathama upadezamAlA mULa ane bhavabhAvanA mULanI racanA karI ane pachI te banenI kramazaH 14 hajAra ane 13 hajAra loka pramANu vRtti racI pachI anuyAgaddAra, jIvasamAsa ane zataka (baMdhazataka)nI kramaza: cha, sAta ane cAra hajAra kalekaM pramANa vRttinI racanA karI. mUla Avazyaka vRtti (haribhadrakRta)nuM TippaNu pAMca hajAra leka pramANu racyuM. A TipaNu ukta vRttinAM viSama sthAne ne bodha karAvavA mATe racyuM hatuM. vizeSAvazyaka sUtranI vistRta vRtti 28,000 loka pramANu racI. 146-54 temanA vyAkhyAnanI prasiddhi sAMbhaLIne gujarendra siMhadeva svayaM potAnA parivAra sahita jinamaMdiramAM AvIne dharmakathA sAMbhaLato. keTalIka vAra te svayaM darzananI utkaMThAthI upAzrayamAM AvIne darzana karatA ane bahu samaya sudhI vAta-cIta karo. eka vakhata te te AcAryane bahu mAnapUrvaka potAnA ghera laI gayo ane du-phala kula - jala vagere dravyathI temanI AratI utArIne temanA pAdamUlamAM e badhAM dravya mUkIne paMcAga pramANuM karyA ane potAnI pIraselI thALImAMthI potAne hAthe cAra prakAranA AhAranuM AcAryane dAna karyuM. ane pachI hAtha joDIne kahyuM ke : Aje katArtha thaI gayo chuM. Aje mAruM bhavana apanA pAdarapazathI kalyANasthAna banI gayuM che. mane te e AnaMda che, jANe Aja svayaM bhagavAna mahAvIra mArA ghera padhAryA hoya. 155-62 jayasiMha rAjAne kahIne temaNe jainamaMdira upara suvarNakalazo caDAvarAvyA. dhaMdhukA ane sacara (satyapura-sAra)mAM paratIrthikakRta pIDAne nivArI ane jayasiMhanI AzA vaDe te sthAnomAM tathA anyatra rathayAtrA cAlu karAvI. vaLI jaina maMdiranA bhAga tI je Avaka baMdha paDI gaI hatI tene cAlu karAvI ane keTalIka te Avaka je rAjabhaMDAramAM cAlI gaI hatI tene rAjAne samajAvIne pAchI meLavI ApI. vadhAre zuM kahevuM che jyAM jyAM jaina dharmane parAbhava thaye hato tyAM tyAM seMkaDo upA karIne pharI jaina dharmanI pratiSThA karI. jaina zAsananI prabhAvanAnAM evAM evAM kAryo karyo ke jenI bIjAne te kalpanA paNa na Ave, sAdhujanene kayAMya paNa anAdara kyAre paNa na thAya te prabaMdha temaNe karAvyo, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 163-77 aNahilapura nagarathI tIrthayAtrA nimitte nIkaLela sa Mdhe temane prAnA karIne sAthe lIdhA. e saMdhamAM vividha prakAranAM agiyArase jeTalAM te vAhanA hatAM ane dheDA vagere jAnavarAnI saMkhyAnA pAra nahatA. e sabaMdhe vAmaNuthalI (vaMthaLI)mAM paDAva karyo tyAre rAjAnA meTA sainye paDAva nAMkhyA Aya tevA dekhAva thaI gayA ane vaLI zrAvakoe sAnAnA mahAmUlAM AbhUSaNA paheryAM hatAM. A badhI samRddhi joIne seAraDanA rAjA kheMgAranuM mana bagaDayuM. ane khIjAee paNa tene bhabheryAM ke AkhA aNuhilavADa nagaranI samRddha puNyapratApe tAre AMgaNe AvI che teA e badhI laIne tArA bhaDArA bharI de, eka karADa jeTalu dravya tane maLaze. lAbhavaza thaIne eNe saMdha pAsethI badhuM dravya paDAvI levAnu nakkI kayu", paNa khIjI bAju leAkamaryAdAthI e kArya viruddha jatuM hatuM. eTale lAthI peAtAnA e niNyane dAbI rAkhatA ane levuM ke na levuM e vicAraNAmAM dolAyamAna cittavALA thaIne game te bahAne sadhane AgaLa vadhavA detA nahi. kahyA chatAM saMdhanA keAI mANasane maLatA paNu nahi. emAM banyuM evuM ke tenA kAI svajananuM mRtyu thayuM. A nimitte zekanivAraNanA bahAne gayelA hemacaMdra AcArye rAjAne upadeza ApIne sadhane mukti apAvI. pachI sadhe giranAra ane zatru.... jayamAM kramazaH neminAtha ane RSabhanAtha bhagavAnanAM darzana karyAM. A prasa Mge giranAra tIrthomAM aDadhA lAkha pArutthaya (nANuM) ane zatruMjayamAM trIsa hajAranI Upaja thaI. emanA upadezane laIne bhavyajA bhAvika zrAvaka banI jatA ane yathAzakti dezavirati athavA sarvavirati svIkAratA. 178-79 aMte peAtAnI guru abhayadevanI jema ja mRtyusamaye ArAdhanA karI. vizeSatA eTalI hatI ke temaNe sAta divasanuM anazana karyuM. hatu, ane rAA siddharAja svayaM temanI zavayAtrAmAM zAmila thayeA hatA. 180 temane traNa gaNudharA hatA-1 vijayasiMha, 2 zrIcaMdra, 3 viSNudhacaMduM, temAMthI zrIcaMdra temanI pArTa sUri thayA. A zrIyadra AcArye munisuvratayarita" AcAryanA mRtyu pachI bahu ja thoDAM varSoMmAM lakhyuM hatuM ane te saM. 1193mAM pUrNa thayuM hatu., 1 maladhArI rAjazekhare uparanI DukIktamAM eka e hakIkta umerI che ke AyAye varSamAM 80 divasanu` amArI-patra rAjA siddharAja pAsethI meLavyu` hatu`.2 vividhatIrthaMkalpamAM A. jinaprabhe lakhyu che ke kAvasatinA nirmANumAM AcArya maladhArI hemacandranA mukhya hAtha hatA.ka AcAya vijayaMsa huM dharmopadezamAlAnI bRhatkRtti lakhI che. tenI sAmApti sa. 1191mAM thaI che. tenI prazastimAM paNa AcArya vijayasiMhe peAtAnA guru AcAya hemacaMdra maladhArInA ane temanA guru abhayadevane paricaya ApyA che. te uparathI jaNAya che ke saM. 1191mAM AcArya hemacaMdra 1. samayasUcaka prazasti gAthA azuddha che, paNa TTipanikAmAM saM. 1193 nirdiSTa che. jue pATaNabha DAranI sUcI prastAvanA pR. 22. 2. maladhArI rAjazekharakRta koMdalIpajikA ane sA, sa, I. vR0 246, prAkRta dvaSAzraya vRttinI prazasti-jue jaina 3 vividha tIya pha5 50 77, Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para maladhArInA svargavAsane ghaNAM varSa vItI gayAM hatAM. eTale guru abhayadevanA mRtyusa. 1168thI tee AyAya pade AvyA ane lagabhaga 1180 sudhI te padane zobhAvyuM' ema mAnIe te! temAM asaMgati nathI, kAraNu ke temanA granthAte AvatI prazastimAM saM. 1177 pachInAM varSonA ullekha nathI. AcArya hemacaMdranA svahaste lakhAyelI jIvasamAsanI vRttinI pratinA aMte temaNe potAne je paricaya ApyA che temAM temaNe peAtAnA yamaniyama-svAdhyAya-dhyAnanA anuSThAnamAM rata ane parama naiSThika advitIya paMDita zvetAmbarAcArya bhaTTAraka tarIke paricaya AvyeA che. A prati temaNe sa. 1164mAM lakhI che-e prazasti A pramANe che. manthA 6627 / saMvat 9164 caitra sudi 4 some'dye zrImadaNahilapATa ke samasta rAjAvalivirAjitamahArAjAdhirAja - paramezvara - zrImajjayasiMhadeva kalya NavijayAjthe evaM kAle pravartamAne yamaniyamasvAdhyAyadhyAnAnuSThAnarataparamanaiSThikapaDita zvetAmbarAcArya - bhaTTAraka zrI hemacandrAcAryeNa pustikA li0 zrI. --zrI zAMtinAtha jJAnabhaMDAranI prati-zrIprazastisaMgraha-amadAvAda-pR0 49 8. AcArya maladhArI hemacandranA granthA vizeSAvazyakabhASya-vivaraNu jenA AdhAre gaNadharavAdanA prastuta anuvAda karavAmAM Avye che tenA aMtamAM AcArye kayA uddezathI kaye krame granthAnI racanA karI che tenA eka AdhyAtmika rUpakamAM nirdeza karyAM che. e rUpakanA sAra A pramANe che janma-jarA-Adi du:khAthI paripUrNa saMsArasamudramAM DUbelA huM hatA evAmAM eka mahApuruSe mane sa MsArasamudrane tarI javA mATe samyagUdana-jJAna-caritrarUpa mahatI naukAmAM besADI dIdhA jethI huM tenI sahAyathI zivaratnadvIpa--meAkSane sahajamAM prApta karI zaku naukAmAM besADayA pachI e mahApuruSe sadbhAvanAnI maMjUSAmAM mUkIne zubha manArUpa eka mahAna ratna dIdhuM, ane kahyuM ke jyAMsudhI e zuma mananI tu rakSA karI zakIza tyAMsudhI tArI naukA surakSita rIte AgaLa vadhIne nirvighnapaNe tane yatheSTa sthAne laI jaze, paNa jo e zubha mananI rakSA nahi karI zake te! tArI naukA bhagna thaI jaze. vaLI tArI pAse e zubha maneArUpa ratna che eTale ja meAharAjanA sainika ceArA tArI pAchaLa enI cerI karavA mATe lAgaze tyAre sadbhAvanA-maMjUSAnAM pATiyAM bhAMgavAne paNa sabhava che. te vakhate te maMjUSAnAM navAM aMge kevI rIte gADhavI daIne te maMjUSAne surakSita banAvavI te paNu sadgurudeve mane samajAvI dIdhuM ane theADe sudhI mArI sAthe naukAvihAra karIne tee aMtardhAna thaI gayA. A vAtanI khabara pramAdanagarImAM rahenAra meharAjane paDI eTale teNe peAtAnA sainyane sAvadhAna karI dIdhuM ke ApaNA vairIe amuka sa sArI jIvane zivaratna 3. zrIhemacandra iti sUrirabhUdamuSya ziSyaH ziromaNirazeSa munIzvarAgAm / yasyAdhunApi caritAni zaracchazAMkacchAyojjvalAni vilasanti dizAM mukheSu // 13 // jue pATaNa bhaMDAra grantha sUci-pR0 313, Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 dvIpano mArga batAvI dIdhuM che ane e te bhaNI yAtrA karavA mATe AgaLa vadhI rahyo che. eTaluM ja nahi, paNa teNe to potAnA Adarzane mAnanArA bIjAone paNa te yAtrAmAM sAthe lIdhA che; te te ApaNuM A saMsAranATakane samApta na karI de eTalA mATe tenI pAchaLa doDe. ema kahIne te dubuddhi-nAvamAM caDI beTho ane tenA sAthIo kuvAsanA- naukAvRndamAM caDI beThA ane mArI naukA samIpa AvI gayA. pachI te A surI ane devIvRttionuM yuddha zarU thayuM te prasaMge saddabhAvanA-maMjUSAnAM aMgone jarjarita karI dIdhAM eTale te mahApuruSanA upadezane anusarIne e maMjUSAnAM nUtana aMgenuM nirmANa karavAno saMkalpa karIne prathama meM (1) Avazyaka TippananuM navuM pATiyuM e maMjUSAmAM jaDI dIdhuM ane pachI krame navAM navAM maMjUSAnAM aMgo je jaDI dIdhAM che te A che-(2) zatakavivaraNa, (3) anugadvAravRtti, (4) upadezamAlAsUtra, (5) upadezamAlAvRtti, (6) jIvasamAsavivaraNa, (7) bhavabhAvanA sUtra, (8) bhavabhAvanA vivaraNa, (9) niiTapaNa, (10) vizeSAvazyaka-vivaraNa (vizeSAvazyakabhASya-buhaddatti). A uparathI ema jaNAya che ke AcAryo maladhArI hemacaMdra potAnA gurunI AjJAthI ukta daza cartho lakhyA hatA ane lakhavAmAM temane pradhAne uddeza potAnA zubhAvyavasAyane TakAvI rAkhavA e hatA ane gauNa uddeza e hato ke temanA granthane vAMcIne bIjA paNa mokSamArganI zuddhi karI zivanagarImAM prayANa kare. temanA granthamAM jaina siddhAntaprasiddha cAre anyone samAveza thaI jAya che. jaina dharmane AcAra ane jaina darzanano vicAra e bane kSetrane temanA gaLe AvarI le che. vidabhAgya prA temaNe lakhyA che, eTaluM ja nahi, paNa sAmAnya janatAne temanI bhASAmAM samaja paDe evA granthA paNa temaNe lakhyA che; eTale ke saMskRta ane prAkRta bane bhASAmAM temaNe pratharacanA karI che. anuye gaddAravRtti ane vizeSAvazyaka bhASyavRtti jevA gaMbhIra granthanuM nirmANa temaNe karyuM che ane sAthe ja upadezamAlA ane bhavabhAvanA jevA lekabhogya prathAnuM svapajJa TIkA sAthe nirmANa karyuM che. vistAranI dRSTie joIe to temanA upalabdha granthanuM parimANa paNe lAkha zlekathI adhika che. badhA grantha viSayadaSTie prAyaH svataMtra che tethI punarAvRttine paNa vizeSa avakAza nathI raheto. eTale AcAryanI lekhanapravRtti satata cAlI haze ema ja mAnavuM rahyuM. 1164 mAM temane chaThTho grantha lakhA ane 1177 mAM aMtima, eTale anumAna thaI zake ke temanuM sAkSarajIvana pacIsa varSa te laMbAyuM haze ja. (1) AvazyakaTippana upara jaNAvyA pramANe vizeSAvaSyakabhASyavivaraNanA aMte ane A prathanA prAraMbhamAM A granthanuM nAma svayaM mAladhArIe "AvazyakaTipana" sUcita karyuM che, chatAM AnuM pUruM ane sArthaka nAma te AvazyakavRttipradeza0thAkhyAnaka che, jenI sUcanA temaNe A granthanI aMtima prazastimAM ApI che. te eTalA mATe ke A grantha AcArya haribhadra racelA Avazyaka sUtranI laghuttinA aMzonuM 2. "levAyAvayaviSa dipUnamae va"i 2. zrImadmaphevarijarAkhyunattarI zrI hemacandrasUriviracitamAvazyakavRttipradezavyAkhyAnakaM samAptam / For Private & Personal use only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNu che. TipaNu chatAM e sAva nAne gratha nathI, paNa tenuM parimANa 4,600 leka jeTaluM che. A grantha devacaMda lAlabhAI jaina pustakeddhAra phaMDanI pustakamALAnA 53 mA puSparUpe prasiddha karavAmAM Avyo che. A granthamAM AcArya haribhadranI vRttimAM jyAM jyAM spaSTIkaraNanI apekSA hatI tyAM AcAryuM pitAnI prAMjalazailImAM vastune skuTa karavAno prayatna karyo che. prathama zabdArtha ApIne pachI bhAvArtha ApavAnI zailIe A TippaNu racyuM che. (2) bandhazatakavRtti vinayahitA ukta vizeSAvazyakaTIkAne aMte jene ulekha zatakavivaraNanA nAme karyo che te ja A baMdhazata. kavRtti che. zivazarmasUrie zataka nAmanA karmagraMthanI racanA karI che ema vRttinA prAraMbhamAM svayaM AcArya hemacaDhe kahyuM che ane kartAe svayaM e granthane badhazataka evuM nAma prathama gAthAmAM ApyuM che. kartAe svayaM svIkAra karyo che ke e graMthanI racanA dRSTivAdane AdhAre karavAmAM AvI che. eTale e mahattva siddha thAya che. prAraMbhamAM jaNAvyA pramANe A granthamAM coda guNasthAna ane cauda jIvasthAnamAM upayoga ane pego keTalA che, kayA guNasthAnamAM kayA baMdhahetuone kAraNe baMdha thAya che. guNasthAnamAM baMdha udaya ane udIraNA keTalI karmaprakRtionI thAya che, amuka prakRtinA baMdha vakhate kaI kaI prakRtine udaya ane udIraNA hoya che, baMdhanAM prakRti, sthiti, anubhAga ane pradeza baMdha e cAra bhede ATalI bAbatane saMkSepamAM varNavavAmAM AvI che. A uparathI kahI zakAya ke AmAM karmazAstranA mahattvanA viSayanuM nirUpaNa saMkSepamAM karavAnI AcAryanI pratijJA che. AvA mahattvanA sarvagrAhI granthanI vinayahitA nAmanI vRtti AcArya hemacaMdra karIne A granthane supaTha banAvI dIdho che. AmAM mULamAM (gA9) te cauda guNa sthAnonAM nAma mAtra paNa pUrAM AyAM nathI, jyAre AcAryo e caude guNasthAnonuM manorama nirUpaNa TIkAmAM karyuM che. e ja prakAre jyAM jyAM vizeSa vivaraNa apekSita hatuM tyAM tyAM AcArye vinA saMkoce vistArathI vivaraNa karyuM che. e AkhA vivaraNa uparathI jaNAya che ke, karmazAstra jevA ati gahana gaNAtA viSayane paNa teo atyaMta saraLatAthI rajU karI zake che. ethI siddha thAya che ke, teo e viSayanA niSNAta hatA. maLanI mAtra 106 jeTalI gAthAonA vivaraNamAM temaNe 3,740 leka pramANa vRttinI racanA karI che. A granthanA aMte je prazasti che te mahatvanI hevAthI ahIM ApavI ucita dhAruM chuM : zrIpraznavAhanakulAmbunidhiprasUtaH kSoNItalaprathitakIrtirudIrNazAkhaH / vizvaprasAdhitavikalpitavasturuzcazchAyAzritapracuranirvRtabhavyajantuH // 1 // jJAnAdikusumanicitaH phalitaH zrImanmunIndraphalavRndaiH / kalpadrama iva gacchaH zrIharSa purIyanAmAsti / / 2 / / etasmin guNaratnarohaNagirirgAmmIryapAthonidhistuGgatvaprakRtikSamAdharapatiH saumyatvatArApatiH / / samyagjJAnavizuddhasayamatapaHsvAcAracaryAnidhiH zAntaH zrIjayasiMhasUrirabhavanniHsagacUDAmaNiH / / 3 / / ratnAkarAdivatasmAcchiSyaratna babhUva tat / sa vAgIzo'pi no manye yadguNagrahaNe prabhuH / / 4 / / zrIvIradevavibudhaiH sanmantrAdyatizayapracuratoyaiH / druma iva yaH sa siktaH kastadguNakIrtane vibudhaH / / 5 / / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMpa tathA hi-AjJA narezvara zirasTArate sAra yaM dRSTvApi mudaM brajanti paramAM prAyo'tiduSTA api / yadvaktrAmbudhiniyaMdujjvalavacaH pIyUSapAnodyategIrvANairiva dugdhasindhumathane tRptina lebhe janaiH / / 6 / / kRtvA yena tapaH suduSkaratara vizvaM prabodhya prabhostIyaM sarva vidaH prabhAvitamida taistai H svakIyairguNaiH / zuklIkurvadazeSavizvakuhara bhavyairnibaddhaspRhaM yasyAzAsvanivAritauM vicarati zvetAMzugauraM yazaH / / 7 / / yamunApravAhavimalazrImanmunicandrasArasa parkAt / amarasariteva sakalaM pavitritaM yena bhuvanatalam / / 8 / / visphUrjankalikAladustaratamaHsatAnaluptasthitiH sUryeNeva vivekabhUdharazirasyAsAdya yenodayam / samyagjJAnakaraizcirantanamubhikSuNNaH samuyotito mArgaH so'bhayadevasUrirabhavattebhyaH prasiddho bhuvi / / 9 / / tAcchadhyalavaprAyairagItAthai rapi ziSTajanatuSTUyai / zrI hemacandrasUribhiriyamanuracitA zatakavRttiH / / 10 / / A prazastine bhAvArtha e che ke praznavAhana kulanA harSapurIya gacchanA AcArya jayasiMhasUri thayA. temanA ziSya mahAprabhAvaka AcArya abhayadevasUri thayA, ane temanA ziSya zrI hemacaMdrasUrie A vRttinI racanA karI che. A badhazataka prakaraNa amadAvAdanA vIrasamAje zrI cakezvarasUrinA bhASya ane AcArya mAladhArI hemacaMdranI vRtti sAthe prasiddha karyuM che. temAM aMte eka laghubhASya paNa ApavAmAM AvyuM che. (3) anugadvAravRtti anugadvAranI prathama TIkA curNi prAkRtamAM hatI ane te paNa saMkSipta. AcArya haribhadra jevA samartha vidvAne saMskRta TIkAnuM nirmANa karyuM hatuM, paNa te moTe bhAge cUNinA anuvAda jevI ane saMkSipta hatI eTale ati kaThina manAtA A graMthanI sarala ane vistRta vyAkhyAnI AvazyakatA hatI. AvazyakasUtranI haribhadrakRta vyAkhyA upara AcArya mAladhArIe prathama TippaNa lakhyuM hatuM. e anubhave temane anugadvAranI haribhadrakRta vyAkhyAnuM TippaNu nahi paNa svataMtra vyAkhyA lakhavA preryA haze. svataMtra vyAkhyA lakhavAmAM pAratanya ochuM eTale chUTathI je viSaya Avazyaka jaNAya tenI carcA svataMtrapaNe karavAne avakAza maLe che. e avakAza TIkAnuM TipaNa lakhavAmAM maLato nathI. AcAryanI A kati kramamAM bIjI che, paNa temanA lekhanI prauDhatA ane gahana viSayane paNa ati saraLa karIne mUkavAnI paddhati keIpaNu vAcakane temanI vidvattA vize AdarazIla banAve che. aneka uddharaNo TIkA vyApta che te temanA vizAla adhyayananuM dyotana kare che, paNa mAtra vizAla adhyayanathI A granthanI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTTa TIkAnuM sAmarthya Ave ema mAnavuM bhUlabhareluM che, jaina AgamamAM pratipAdita tattvanA hArdane hRdaya gama karyA vinA ane e tattvAne syuTa karIne maMmati ziSyanA hRdayamAM utAravAnI kaLA ane zakti vinA A granthanI TIkA karavA jatAM kaThina vastune atikaThina karavA jevuM bane. A TIkAnA adhyetAne e vastu jaNAyA vinA nahi rahe ke AcAya AgamAnA ma`jJa hatA, eTaluM ja nahi, paNa e mane suvyakta karavAnI zakti paNa dharAvatA hatA. jo ke anuyAgadAratra e Agama samajavAnI cAvI che e kharuM, paNa e cAdInA prayAstA AcArya maladhArI jevA samartha vidvAne tevI TIkA na lakhI hatA e cAvI kATa khAI jAta ane avasare AgamanuM tALu udhADavAmAM e cAvI niSphaLa nIvaData. leAka jeTaluM che, ane te devaca Mda lAlabhAI pustAdvAranA 37 A TIkAnuM parimANu 5900 mA grantharUpe prasiddha thaI che. (4) upadezamAlAsUtra-- 505 prAkRta gAthAmAM lakhAyelA A prakaraNanuM bIjuM nAma soMpAdake puSamAlA ApyuM che, paNu svayaM granthakAra tenuM kusumamAlA evuM gauNa nAma sUcave che. A granthamAM dAna, zIla (brahma), tapa ane bhAva dharmanuM sadRSTAMta vivecana karyu che, Avazyaka, zataka ane anuyeAganuM vivecana zAstrIya abhyAsIe! mATe upayogI che, paNa A upadezamAlA sAmAnya kreATinA jijJAsune dharmanuM rahasya samajAve che. Avazyaka hAya * anuyAga paNa te pradhAnabhAve saMyamIne upayogI granthA che, jyAre A upadezamAMlA teA dharmAMnA jijJAsune uttarAttara AdhyAtmika vikAsanA mArge AgaLa kema vadhavuM te zIkhave che. kharI rIte A upadezamAlAne AcArazAstranI bALAthI kahevI joIe. (5) uSadezamAlAvivaraNa - upadezamAlAnI A TIkA lakhAI che teA sa MskRtamAM paNa tenA moTA bhAga prAkRta gadya ane padya kathAee reDhiyo che. mULamAM AcArye dRSTAMtanI sUcanA karI che, tyAre vivaraNamAM tenA saMpUrNa kathAnAne kathAkAranA DhaMgathI kahyAM che. eTale A vivaraNanuM parimANu dhaNuM mATuM thaI gayuM che ane te 13868 zleAka jeTaluM che. jaina kathAsAhityanA abhyAsa mATe A grantha kathAkASanI garaja sAre tevA che. AcArye kathAnA meATe bhAge granthAntaramAMthI utArI lIdhAM che ane keTalAMkane potAnI bhASAmAM mUkavAM che. eTale meDhA bhAganI kathAone teA tenA prAcIna rUpamAM sAcavI rAkhavAnuM prayAjana paNa A granthathI siddha thAya che. AcArya siddhinI rUpakakathA-umitibhavaprapaMcathI maladhArI hemacaMdra bahu ja prabhAvita hatA eTale temaNe temAMthI AdhyAtmika artha garbhita kathAnA paNu AmAM lIdhAM che ane te khAbatanuM RNu temaNe prAraMbhamAM ja svIkArI lIdhuM che. upadezamAlA tenA vivaraNu sAthe ratalAmanI zrI RSabhadevajI kezarImalajInI peDhI taraphathI prakAzita thaI che. (6) jIvasamAsavivaraNa athavA jIvasamAsatti e nAmanA TIkAgrantha AcArye vi0 1164 pahelAM lakhyA haze kAraNa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 ke tenI temanA hastAkSaravALI eka prati vi0 1164mAM lakhAyelI khaMbhAtanA zAMtinAtha bhaMDAramAM vidyamAna che. jIvasamAsanA kartA koNa che e jANavAmAM AvyuM nathI, koI prAcIna AcArya hovA joIe. A pahelA zIlAMkAcArye paNa jIvasamAsanI TIkA lakhI hatI. e uparathI temane samayamAM paNa e granthanuM mahattva siddha thAya che. Agamadiya samitie mULa sAthe A vivaraNa chApyuM che ane tene gujarAtI bhAvArtha mAstara caMdulAla nAnacaMde prakAzita karyo che. jIvasamAsa eTale jIvone 14 guNasthAnamAM saMgraha. anuyeganAM sapadaprarUpaNA Adi ATha dvAre vaDe jIvasamAsane vicAra A granthamAM mukhyatve karavAmAM AvyA che. prasaMge ajIva vize paNa kahevAmAM AvyuM che, chatAM grantha-racanAnuM mukhya prayojana jIvonAM guNasthAnakRta bhedane vicAra karavAnuM hovAthI Ane jIvasamAsa evuM sArthaka nAma prApta thayuM che. AcArya mAladhArIe pUrvAcArya kRta TIkAo hovA chatAM temanI prakRti pramANe navI TIkA lakhI che temAM temano mukhya uddeza saMpUrNa viSayane hastAmalakavata spaSTa karI devAnA che, ane temAM teo saMpUrNa saphaLa thayA che te vAcakane lAgyA vinA rahetuM nathI. A vRttinA bahAne AcAryo jIvatattvanuM sarvagrAhI vivecana karI dIdhuM che. A granthanI mULa gAthAo 286 che jyAre tenI vRttinuM parimANa 6,627 zloka jeTaluM che, e batAve che ke, TIkAkAre vivecanamAM keTale vistAra karyo che. (7) bhavabhAvanA sUtra 531 prAkata gAthAomAM A granthanI racanA karI che. tenuM zuM nAma muktAphalamAlA athavA ranamAlikA ke ratnAvali evuM paNa sUcita karyuM che. A granthamAM bAra bhAvanAmAMthI bhavabhAvanA arthAta saMsArabhAvanAnuM mukhyatve varNana hovAthI tenuM nAma "bhavabhAvanA" rAkhyuM che. prasaMgasaMgati khAtara AcArya bAre bhAvanAonuM varNana karyuM che, chatAM paNa granthane moTe bhAga eTale ke 531 gAthAomAMthI 322 gAthAo jeTalo bhAga e eka ja bhAvanAnA vivecanamAM roLyo che, tethI AnuM nAma "bhavabhAvanA" ucita ja che. AmAM jIvanA cAre gatine bhava ane tenAM duHkhAnuM varNa ne te che ja, uparAMta eka bhavamAM paNa bAlyAdi je vividha avasthAo che tenuM paNa vizeSarUpe varNana karavAmAM AvyuM che. (8) bhavabhAvanA-vivaraNa pUrvokta granthanuM vivaraNa vRttinA nAme svayaM AcArye lakhyuM che. AnuM pariNAma 12,950 thaka jeTaluM che. A vivaraNane moTe bhAga neminAtha ane bhuvanabhAnunA caritra roka che. vivaraNa saMskRtamAM lakhAyuM che chatAM upadezamAlAvivaraNanI jema kathAone mATe bhAga prAkRtamAM ja che. sAmAnya rIte temaNe A granthamAM upadezamAlAnA vivaraNamAM uddhata kathAone sthAna ApyuM nathI, eTale e bane kathAsAhityanI daSTie eka bIjAnI pUrti jevA che, ane viSayanI dRSTie paNa temane eka bIjAnA pUraka ja mAnavA joIe. e banne grantha maLIne jainadharmane AcAraviSayaka samasta upadeza sadaSTAMta-sakathAnaka rajU kare che ema mAnavuM joIe. upadeyamAlAnA vivaraNathI jema AmAM paNa AdhyAtmika rUpakenI yojanA 1. zrI desAI kRta jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, pR0 247 2, juo "jinaratnakeSa" Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM AvI che ane tene AdhAra siddhaSinI upamitibhavaprapaMcakathA che ema AcArye spaSTa A vRttinuM nirmANa AcArye vikrama saM. 1177 nA zrAvaNanI pAMcame ravivAre pUrNa karyAno ulekha prathAMta karyo che te A pramANe che : "spttydhikaikaadshvrssshtairvikrmaadtikaantH| niSpannA vRttiriya zrAvaNara vipaMcamIdivase // " vizeSAvazyaka bhASyanI vRttine aMte tene racanAkAla jaNAvyuM che te vi. 1175 che ane A granthane racanAkALa vi. 1177 nirdiSTa che, tethI temaNe pratharacanAne je krama jaNAvyuM che ane temAM vizeSAvazyakavRttine sauthI aMte je mUkI che tene badale A granthane kramamAM sauthI aMtamAM sthAna maLavuM joIe. paNa temaNe viveSAvasthavRttine aMtima kRti tarIke gaNAvI che tenuM kharuM kAraNa jANavAnuM kaI sAdhana nathI. vivaraNa sAthe bhavabhAvanA grantha zrI RSabhadevajI kezarImalajInI peDhIe ratalAmathI prasiddha karyo che. (9) nanTiTippaNa A granthanI koI prati kayAMya nedhAI jaNAtI nathI, tethI tenI pratine ullekha jinaratnakeSamAM paNa maLatA nathI. zrI. desAIe paNa A granthanI prati vize kazuM ja nathI lakhyuM. ghaNe bhAge A TippaNa paNa AvazyakanI jema AcArya haribhadranI nandiTIkA upara hovuM joIe. naMdisUtramAM pAMca jJAnenI vivecanA che, eTale A TipaNane viSe paNa e ja samajavo joIe. (10) vizeSAvazyakavivaraNa - e bIjuM kaI nahi paNuM prastuta anuvAda jene eka prakaraNane AdhAre lakhAya che te che. AvazyakasUtranA sAmAyika adhyayana pUratuM bhASya AcArya jinabhadra racyuM e bhASyanI pata A aneka TIkAo hatI. paNa AcArya mAladhArInI TIkA racAyA pachI e badhI TIkAe aMdhArAmAM rahI gaI, e ja kAraNe AnI aneka bhaMDAromAM prati upalabdha che. A TIkA vizada ane sarala che, tathA dArzanika viSayone ati phuTa kare che eTale bIjI TIkA karatAM A TIkAnuM mahattva vadhI gayuM che. bIjI TIkAe ati saMkSipta che jayAre A TIkA sauthI moTI che, tethI AnuM bahavRtti evuM sArthaka nAma prasiddha thayuM che, paNa granthakAre te tene vRtti ja kahI che. vikrama saMvata 1175nI kArtika sudi pAMcamane ja AcAryo A vRttine pUrNa karI che. enuM parimANa 28.020 zleka jeTaluM che. yazavijaya granthamAlAmAM e prakAzita thaI che ane tenuM gujarAtI bhASAntara AgamAdaya samitie be bhAgamAM prasiddha karyuM che. A vRttinA lekhanakAryamAM jemaNe AcArya mAladhArIne sahAyatA karI hatI temanAM nAmonI noMdha temaNe granthAnta ApI che te A pramANe che- Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 1. abhayakumAragaNi, 2 dhanadevagaNi, 3 jinabhadragiNi, 4 lakSmaNagaNi ane 5 vibudhacaMdra eTalA munio, ane 1 zrImahAnandI ane 2 zrImahattarA vIramatI gaNinI e sAdhvIe. A granthane ane temaNe te ja prazasti ApI che je bandhazatakavRttine aMte ApI che. mAtra upanya zekamAM zatakavRttine sthAne "prakRtavRtti' ema lakhyuM che ane aMtima zloka navo umeryo che. jemAM lekhanakALa 1175 saM. ApavAmAM AvyuM che. 9. gaNadharane paricaya AgAmomAM gaNadhara vizenI bahu ja thoDI hakIkata maLe che. samavAyAMgasUtramAM gaNadharonAM nAmo ane Ayu vizenI chUTI chavAI hakIkato upalabdha thAya che. kalpasUtramAM bhagavAna mahAvIranuM jIvanacaritra varNita che, paNa temAMya gaNadharavAdanI gaMdha sarakhI nathI; ka95sUtranI TIkAomAM je ke gaNadharavAdane prasaMga varNavavAmAM ALyo che. kalpasUtramAM sthavirAvalI 2 prasaMge kahyuM che ke bhagavAna mahAvIrane nava gaNa ane agiyAra gaNadharo hatA. tenA spaSTIkaraNamAM kalpasUtramAM agiyAre gaNadharonAM nAmo, ge ane pratyekanA ziSyonI saMkhyA nedhavAmAM AvI che. vaLI e gaNadharanI yogyatA vize jaNAvavAmAM AvyuM che ke badhA gaNadhara dvAdazAMgI ane caturdaza pUrvanA dhAraka hatA. vaLI ema paNa jaNAvyuM che ke badhA gaNadhara rAjagRhamAM mukta thayA che. te badhAmAMthI sthavira indrabhUti ane sudharmA sivAyanA nava gaNadhara bhagavAna mahAvIranI hayAtImAM nirvANa pAmyA hatA. atyAre je zramaNusaMdha che te Arya sudharmAnI paraMparAmAM che. zeSa gaNadharone parivAra vyachina che. sthavira sudharmAnA ziSya Arya jaMbU thayA ane temanA ziSya Arya prabhava-ema AgaLa sthavirAvalInuM varNana karavAmAM AvyuM che. badhA gaNadharo vize ATalI sAmAnya hakIkato ukta AgamamAM varNavAyelI maLe che. kalpasUtramAM pradhAna gaNadhara indrabhUti gautama vize jaNAvyuM che ke, je rAtre bhagavAna mahAvIranuM nirvANa thayuM te ja rAtre bhagavAnane aMtevAsI jyeSTha gautama indrabhUti aNagAranuM jJAta vizenuM (bhagavAna mahAvIra vizenuM) prItibaMdhana tUTI gayuM ane teo kevala jJAnane pAmyA.5 ane eka ThekANe ema paNa kahyuM che ke bhagavAna mahAvIranA indrabhUti pramukha 14,000 zramaNa hatA. A uparathI jaNAya che ke, badhA gaNadharomAM indrabhUti mukhya hatA ane temane bhagavAna pratye apAra prema hato. bhagavAnanI hayAtImAM temane kevaLajJAna thayuM na hatuM. A vastunuM samarthana bhagavatIsUtranA eka prasaMgathI paNa thAya che. bhagavAna mahAvIra ane indrabhUti gautamane saMbaMdha bahu ja mIThA hatA ane lAMbe paNa hatA tathA gautamanA sneha bhagavAna vize ApAra hatA e bAbatane ulekha "bhagavatI"nA eka saMvAdamAM Ave che. gautamane bhagavAna kahe che ke he gautama ! tuM mArI sAthe ghaNA kALathI snehathI baMdhAyela che. he gautama ! te ghaNA lAMbA kALathI mArI prazaMsA karI che. he gautama ! tAre mArI sAthe dhaNAM lAMbA kALathI paricaya che. he gautama ! te dhaNA lAMbA kALathI mArI sevA karI che. he gautama ! tuM dhaNa 1. samavAyAMga-11, 74, 78, 92 ityAdi 2, 39pasUtra (ka5latA) pR0 215 3. ka9pasUtra (ka95latA) pR0 215 4. ka95sUtra pR0 217 5, 395sUtra (ka95latA) sUtra 120 6, ka95sUtra sUtra 134 7, bhagavatI 14, 7. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6o lAMbA kALathI mane anusaryo che. he gautama ! tuM ghaNA lAMbA kALathI mArI sAthe anukULapaNe varyo che. he gautama ! anetara (turatanA) devabhavamAM ane suratanA manuSyabhavamAM (e pramANe tArI sAthe saMbaMdha che). vadhAre zuM ? paNa maraNa pachI zarIrane nAza thayA bAda ahIMthI tryavI ApaNe banane sarakhA, ekArtha (ekaprajanavALA athavA eka siddhikSetramAM rahevAvALA) vizeSatA ane bhedarahita thaIzuM.' A prasaMga vize TIkAkAra abhayadevane khulAse che ke potAnA ziSya kevalajJAna pAmyA chatAM gautamane kevaLajJAna thayuM nahi, tethI teo khina hatA eTale bhagavAne temane A pramANe AzvAsana ApyuM hatuM. gaNadharanA je prazno maLe che te uparathI eTaluM te jaNAya che ke, temane svabhAva zaMkA karavAna hatA. gautama indrabhUti te bhagavAnane jhINuM jhINuM prazno pUchIne traNe lekanI hakIkata jANavAne intajAra che, tethI temanA moTA bhAganA praznonI pAchaLa jijJAsAnuM tarave che. paNa keTalAka evA evA paNa pazno che jemAM temanI jijJAsA uparAMta pUrI khAtarI thayA vinA kazuM ja na mAnavAnI temanA svabhAvanI khAsiyata paNa jaNAi Ave che. AnA udAharaNa tarIke Ananda zrAvakanA avadhijJAnane prasaMga TAMkI zakAya evo che. Ananda zrAvakane amuka maryAdAmAM avadhijJAna thayuM hatuM te jANyA pachI paNa temaNe kahyuM ke gRhasthane avadhijJAna thAya te che, paNa eTaluM badhuM nahi; mATe tuM AlocanA kara ane prAyazcita svIkAra. paNa Ananda to UlaTuM temane ja kahyuM ke AlocanA mAre nahi paNa Apane ja karavAnI che. indrabhUti A sAMbhaLIne zaMkA, kAMkSA ane vicikitsAmAM paDI gayA ane bhagavAnane jaine badhI hakIkatta jaNAvI. bhagavAne temane kahyuM ke AnaMde kahyuM te ja sAcuM che, te tere temanI mAphI mAgavI joIe. gautama sarala svabhAvane te hatA ja eTale temaNe jaIne AnaMdanI mAphI mAMgI. ke AmAM gautamanI namratA paNa skuTa thAya che. te ja prakAre koIpaNa paratIrthikanI vAta sAMbhaLIne te bhagavAna pAse Ave che ane khulAso meLave che tyAre ja temane saMtoSa thAya che. keI navI vAta pratyakSa thaI hoya te tene paNa khulAse teo zIdhra meLavI le che. AnA udAharaNa tarIke devAnaMdAnA stanamAMthI dUdhanI dhArA vahyA pachI gautamane e vize prazna TAMkI zakAya tema che.' AgamamAM jema gautamanA bha. mahAvIra sAthenA saMvAdonI noMdha che tema temanA anya sthavire sAthenA saMvAdonI paNa noMdha maLI Ave che. AnA udAharaNa tarIke kezI-gautama saMvAdane TAMkI zakAya. temAM gautama kezI zramaNane bha. mahAvIra ane pArSanA zAsanabhedanuM rahasya samajAve che ane chevaTe temane bha, mahAvIranA zAsanamAM dIkSita kare che.* samartha joyama mA pamAyaha e prasiddha padyAzavALuM adhyayana atyaMta prasiddha che. te gautamane bahAne sarvajanasAdhAraNane bhagavAne Apela apramAdanA upadezane suMdara namUne che. 1. bhagavatI anuvAda 14. 7. pR0 354, bhA. 3 2upAsakadazAMga ba. 1, 3. upAzakadazA a0 1 4. bhagavatI 2. 5; ityAdi pa. bhagavatI 9.33 gujarAtI anuvAda bhAga 3 pR. 164 6. uttarAdhyayana a. 23 7. uttarAyayana a. 10 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 61 gautamanI samayasUcakatA sUcavatA keTalAka prasaMge AgamamAM ulikhita che. anyatIrthika sarkadakanuM A gamana bhagavAna pAsethI sAMbhaLIne indrabhUti tenI sAme jAya che ane bhagavAna pAse tenA AgamananuM kAraNa ane tenA mananI zaMkAo kahI Ape che. AthI skaMdaka parivrAjaka bhagavAna pratye zraddhALu banI jAya che.' bhagavAna mahAvIranA saMdezavAhakanuM kArya bajAvatA paNa ApaNe indrabhUtine AgamamAM joIe chIe. mahAzatakane mArAntika saMlekhana vakhate prAyazcita karavAnI bhagavAnanI bhalAmaNa laIne teo jAya che ane tene jaNAve che ke te tArI patnI revatIne satya chatAM kaTu vacana je kahyuM che tenuM prAyazcitta levuM jarUrI che. IMdrabhUtinuM guNavarNana bhagavatI ane anyatra paNuM eka sarakhuM ja che ane te A pramANe che - te kAle, te samaye, zramaNu bhagavaMta mahAvIranI pAse (bahu dUra nahi, bahu nikaTa nahi) Urva. jAna-ubhaDaka rahelA, adhaHzira-nIce namela mukhavALA ane dhyAnarUpa kASThamAM praviSTa temanA jayeSTha ziSya indrabhUti nAmanA aNagAra-sAdhu saMyama vaDe ane tapa vaDe AtmAne bhAvatA vihare che-rahe che. jeo gautama gotravALA, sAta hAtha UMcA, samA rasa saMsthAnavALA, vajaRSabha nArAya saMghayaNa dharAvanAra, senAnA kaTakAnI rekhA samAna ane pakesare samAne dhavala varNavALA. ugratapasvI, dIptatapasvI, takhatapasvI mahAtapasvI, udAra, ghara, ghera guNavALA, ghora tapavALA, ghora brahmacaryamAM rahevAnA svabhAvavALA, zarIranA saMskArane tyajanAra, zarIramAM rahetI hovAthI saMkSipta ane dUragAmI hovAthI vipula evI tejalezyAvALA, caudapUrvanA jJAtA, cAra jJAnavALA ane sarvAkSarasaMnipAtI che."3 . vidyamAna Agama jotAM jaNAya che ke, temAMnA keTalAkanuM nirmANa IndrabhUti gautamanA praznone ja AbhArI che. AvA AgamomAM uvavAI sUtra, rAyapaNaIya, jaMbadIpaprajJapti, sUryaprajJaptine mUkI zakAya ane bhagavatIsUtrane moTo bhAga gautama IndrabhUtinA praznone AbhArI che ema kahI zakAya. bAkInA AgamamAM paNa gautamanA praznane AbhArI hoya evuM chUTuM chavAyuM maLe che. AgamamAM indrabhUti gautama pachI bIjA naMbare koI paNa gaNadhara saMbaMdhI vizeSa hakIkata maLatI hoya to te Arya sudharma vize che; jo ke temanA jIvananI ghaTanAone kazo ja ullekha AgamomAM nathI e svIkAravuM joIe. mAtra je maLe che te eTaluM ja ke jaMbUnA praznanA uttaramAM temaNe amuka Agamane artha kahyo che. praznabahula Agama mAtra bhagavatIsUtra ja che, temAM paNa gautama IndrabhUtie pUchelA praznonuM ja bAhya che. ane e moTuM AzcaryuM che ke sudharmAnI paraMparAne saMdha vidyamAna hovA chatAM ane prastuta AgamonI vAcanA paraMparAe sudharmAthI prApta thaI che evI mAnyatA hovA chatAM, temaja keTalAka AgamonI te svayaM sudharmAe ja jaMbune prathama vAcanA ApI che e bAbata te te AgamothI 1. bhagavatI za, 2 1 1 2. upAzakadazAMga a0 8, 3, bhagavatI zataka 1(vidyApITha, prathama bhAga, pR0 33) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara ja siddha hAvA chatAM, samasta AgamamAM sudharmAe bhagavAnane pUchela eka paNa praznanI noMdha nathI. indrabhUti gautama sivAyanA mAtra agnibhUti,2 vAyubhUti ane maDiyaputtanA keTalAka praznonI noMdha bhagavatIsUtramAM che. paNa te sivAyanA gadharAnA kAI paNa prazna bhagavatImAM ke anyatra maLatA nathI. 'Ausa bhagavaya evamakhAya ', evA vAkayathI je AgamA zarU thAya che, tenI vyAkhyAmAM TIkAkArAnA spaSTa abhiprAya che ke, temAM bhagavAna pAsethI zravaNa karanAra A sudharmA abhipreta che ane tee pAtAnA ziSya ja te e zrutanA artha te te AgamamAM batAve che. ukta vAkayathI zarU thatAM AgamAmAM AcArAMga, sthAnAMga, samavAyAMga jevA AgamA mUkI zakAya. keTalAka AgamA evA che ke, jenA arthanI prarUpaNA ja MbUnA praznonA AdhAre sudharmAe karI che, paNa te vizenuM jJAna bhagavAna mahAvIra pAsethI meLavIne ja. e AgameAmAM jJAtAdharma kathA, anuttare papAtika, vipAka, nirayAvalikA jevA AgamA mUkI zakAya che. Aya sudharmAnuM guNavarNana paNa indrabhUti gautama jevu ja che. bheda mAtra eTaleA ja che ke temane jyeSTha nathI kahyA. gadharA vize ATalI hakIkatA mULa AgamAmAM maLe che. temAM dhyAna ApavA jevI eka vAta e che ke gaNudharavAdamAM pratyeka gaNadharanA mananI je zaMkAe kalpavAmAM AvI che, te za MkAe temaNe bhagavAna sAme prathama vyakta karI hoya athavA bhagavAne temanI te zaMkAe kahI ApI hAya emAMnu kazuM ja ullikhita maLatu nathI. kalpasUtramAM e vastunI apekSA rAkhI zakAya, paNa temAMya e khAkhatanI nirdeza nathI. sarva prathama gaNudhAravAdanuM mULa AvazyakaniyuktinI eka gAthAmAM ja maLe che, e gAthAmAM agiyAra gaNudharAnA saMzayAne kramazaH A pramANe gaNavAmAM AvyA che. 66 1. jIva che ke 2. kama` che ke jIve kamme devA Neraiya niha ? nahi ? jIva 4 bhUya "tArisaya yA baMdhaya / puNe 10 paraloya 11 NevvANe // 3. zarIra e ja jIva che ke anya ? 4. bhUtA che ke nahi ? 5. A bhavamAM jIva jevA hoya, parabhavamAM paNa tevA ja hoya ke nahi ? nahi ? 6. baMdha-meAkSa che ke 7. deva che ke nahi ? 8. nAraka che ke nahi ? Ava0 niTa gA0 596 1. jJAtAdha kathAMga, anuttarApapAtika, vipAka ane nirayAvalikA sUtreAnA prAra MbhanA vaktavyathI e spaSTa che ke te te sUtronI prathama vAcanA Arya sudharmAe ja jaMbUne ApI hatI. 2. bhagavatI 3, 1, 3. bhagavatI 3, 3, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. puNya-pApa che ke nahi ? 10. paraleAka che ke nahi ? 11. nirvANu che ke nahi ? 3 A uparAMta, niyueNMktimAM gaNudhare vizenI je vyavasthita hakIkata maLe che tene kASTakanA rUpamAM goThavIne AgaLa mUkavAmAM AvI che.' (pAchaLa pR. 64 upara) bhagavAnanA gaNudharA agiyAra hatA chatAM gaNu tA nava ja hatA ema kalpasUtramAMra jaNAvyuM che ane tenuM spaSTIkaraNa paNa tyAM ja karavAmAM AvyuM che. vAcanAbhedathI gaNabheda paDe che. aA abheda chatAM zabdabhedane kAraNe vAyanAbheda gaNAya che. bhagavAnanA upadezane prApta karIne gaNudharIe je AgamA racyAM temAM zabdabhedane kAraNe nava vAcanAe hatI. eka ja prakAranI vAcanA lenAra sAdhusamudAyane gaNu kahevAya che. evA gaNNA nava ja hatA, tethI agiyAra gaNadharA chatAM gaNu tA nava ja thayA. a Mtima cAra gaNudharAmAMthI A akapita ane A acalabhrAta nA bannenA maLI 600 ziSyAnI eka ja vAcanA hatI, tethI temanA be gaNune badale eka ja gaNu gaNAya che. te ja pramANe A metA ane prabhAsanA khatenA maLIne 600 ziSyAnI paNa eka ja vAyanA hatI, tethI temanA paNa be gaNune badale eka ja gaNu gaNAya che. AthI agiyAra gaNadharAnA agiyAra gaNAne badale nava ja gaNu gaNavAmAM AvyA che.4 AvazyakaniyuktimAM bhagavAna sAthenA indrabhUti AdinA prathama paricayanuM varNana che. temAM jaNAvyu che ke, jinavarendranApa devakRta mahimA sAMbhaLIne abhimAnI indrabhUti mAtlasa prayukta thaIne bhagavAna pAse Avye. jAtijarAmaraNathI rahita evA jina bhagavAne sarvajJa -saOdI hovAthI tene nAma ane geAtrathI kheAlAbyA ane kahyuM ke vedapadAne tuM yathArtha artha nathI jANutA tethI tane jIva che ke nahi evA saMzaya thAya che. tenA atha tA A pramANe che. jyAre tenA saMzaya dUra thaye tyAre teNe pAtAnA 500 ziSyA sAthe dIkSA lIdhI. tene dIkSita thaye| sAMbhaLIne agnibhUti paNa mAsa vaza thaI ema vicArIne ke bhagavAna pAse jaIne indrabhUtine pAche teDI lAvuM, temanI pAse Ave che. tene paNu bhagavAna tenA mananA karma vizenA sazaya kahI de che ane te paNa peAtAnA ziSyA sAthe dIkSita thAya che. bAkInA gaNadharA mAtsaryAMthI nahi paNu bhagavAnanA mahattvane pArakhIne temanI pAse kramazaH temanI vaMdanA ane sevA karavAnI dRSTithI Ave che ane te dIkSita thAya che. ATalI sAmAnya hakIkata niyuktikAre darzAvI che. 1. AvuM eka krASTaka kapasUtrA prodhinImAM AcArya vijayarAjendrasUrie ApyuM che, pR. 255; AmAM keTalIka khIjI hakIkatA umerIne meM A taiyAra karyu che. jue Ava0 ni0 gA0 593-659 2. kalpasUtra (kalpalatA) pR0 215 3. kalpasUtra (kalpalatA) pR0 215 4. zrI vijayarAjendrasUrie saratacUkathI kalpasUtrAprameAdhinImAM eka pita ane acalabhrAtA mATe lakhyuM che ke temanI bannenI mAtA eka hatI ane pitA judA hatA tethI geAtrabheda che, te vidhAna vastuta: ma`Dika-mau putra mATe hovuM joIe. jue Ava0 ni ri0 kIkA gA0 648. 5. Ava0 ni gA0 589-641 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lende 1 nAma 11 pitA indrabhUti vasUbhUti pRthvI 2 agnibhUti OM vAyubhUti 4 vyakta dhanamitra vANi 10 metAya prabhAsa mAtA : 5 sudharmA pamila zilA 6 Dika(ta) dhanadeva vijayadevA 7 mo putra mau 8 aka'pita deva 9) acalabhrAtI vasu "" datta "" jaya tI nA varuNudevA khala atibhadrA p]o Telm 2 gAtra : : | : gautama ,, dhadhA. 4 janma '' | adhyApaka wr kAllAga - bhAradrAja kIsa niveza ami vaisyAyana ka vAziSTha "" ' ' nagara | | magavadeza gAmbara "" H meAriya sani janma na ,, yeThA gRhavAsa chadmastha | paryAya 50 kRttikA | ja6 svAti | jara zravaNa mA kAzyapa rahiNI 65 gautama mithilA uttarASADhA 48 rita kaunDinya 50 stAra pa kesalA mRgazira 46 vatsami "tu giya azvinI 36 sanijha mAyuna puSya albh 16 kavalaparyAya 22/200 30 12, 92500 x 12 166 34500 x 42 10 186 70|500 x / mube | aalal - bead] | | | 12 18 80500 x 53 14 166 83|350 x $| 9 | 8 | 3 | 4 | !! nirvANu para parA bhUmi ! 8[ 8 ] 8 12 |14 or by 8 100 500 Adi ng- ! 9 | 14 16 95350 4 / 9 |8181 8 9 |210 78|300 x xx x 10 | 16 62300 4 72300 4 16 w 8 |16, 40300 x pleasuk | -Pete : 33 33 ,, dr B "" 2 +lade 1101st 2013 ideae, ell, fo] bU eb/st ,, rasa 27 "" ,, "" ,, :: * # ,, ,, : ,, H samaya pachI ma. pahelAM | "" ma. pachI ma. pahelAM * | = = : zAstra lt heelo PR1e3De | ' = "" hatA ,, |:|: ,, dr A : traya sahAdara bhAI A banne ekaja mAtAnA pazu bhinna pitAnA putro hatA. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 ATalI sAmAnya hakIkatane AdhAre kalpasUtranA aneka TIkAkAroe e prasaMgane AlaMkArika bhASAmAM aneka rIte varNavyA che. paNa bhASAnA alaMkAre bAda karatAM temAM vizeSa navI hakIkata maLatI nathI. vizeSAvazyakabhASyakAre gaNadharonI zaMkAnI sUcanA pakaDIne tene vAdanuM rUpa ApyuM che ane tene anusarI Avazyaka-niyuktine ane ka9pasUtranA TIkAkAre paNa te prasaMge vAdanI racanA kare che. e Akho vAda to A prastuta anuvAda graMthamAM ApavAmAM AvyA ja che tethI te vize ahIM vizeSa vivecana anAvazyaka che. gaNadharonA jIvana vize ja kAMI navI hakIkta pachInA granthAmAM maLe che tenI noMdha karIne A A prakaraNa pUruM karI laIe. AcArya hemacandra triSaSTizalAkApuruSacaritra tatkALamAM prasiddha kathAnuganuM dahana karIne lakhyuM che eTale temAM Avela hakIkatane AdhAre ja ahIM lakhavuM ucita che. temAM paNa indrabhUti gautama sivAyanA bIjA gaNadhare vize vizeSa kazuM ja maLatuM nathI, eTale indrabhUti gautamanA jIvananI je nedhavA yogya bAbata che tenI ja noMdha ahIM karI che. bhagavAnane chadmasthAvasthAmAM sudaMSTra nAmanA nAgakumAre upasarga karyA hatA, te marIne eka kheDUta thayA hatA. sulabhadhi jIva jANIne bhagavAne gautama indrabhUtine e kheDUta pAse upadeza devA mokalyA. gautame upadeza ApIne te kheDUtane dIkSA ApI. pachI tene pitAnA guru bhagavAna mahAvIra pAse temanA atizayonuM varNana karIne laI javA lAgyA. bhagavAna mahAvIrane jotAM ja te kheDUtane pUrvabhavanA viranA kAraNe temanA pratye ghaNu thaI ane jo Aja tamArA guru hoya te mAre tamAruM kAma nathI' ema kahI calita thaye. AnuM kAraNa pUchatAM bhagavAne tenA pUrvabhavane saMbaMdha jaNAvatAM kahyuM ke, meM tripuchaThanA bhavamAM je siMhane mAryo hato, tene jIva e kheDUta thayela che. te vakhate krodhathI baLatA te siMhane te mArA sArathirUpe AzvAsana ApyuM hatuM. tethI te siMha tyArathI tArA upara nehavALe ane mAre upara daiSavALA thayA hatA.'--parva 10, sarga 9. A ghaTanAnuM mULa zodhavuM hoya to, bhagavatIsUtramAM maLI Ave che, jyAM bhagavAna svayaM gautamane kahe che ke, ApaNe saMbaMdha kAMI navo nathI, paNa pUrvaja-mathI cAlyA Ave che. saMbhava che ke, A ke AvA koI uddagArane pakaDI laIne kathAkAroe mahAvIra ane gautamane A kathAmAM jaNAvela saMbaMdha besADayo hoya. A ja prakAre, abhayadevAdi TIkAkAre bhagavatInA e ja prasaMgane gautamanA AzvAsanarUpa gaNo che. tenA anusaMdhAnamAM paNa je kathAnI racanA karavAmAM AvI che, te A prakAre che. gautame pRSThacaMpAnA gAgalI rAjAne tenAM mAtA pitA sAthe dIkSA ApI hatI ane e badhAM bhagavAnane vaMdanA karavA pRSThacaMpAthI caMpA jaI rahyAM hatAM. te daramyAna temane kevalajJAna utpanna thayuM. paNa te bAbatanI khabara gautamane hatI nahi. eTale teo bhagavAnanI pradakSiNa karI jyAre kevalI pariSadamAM besavA jivA lAgyA tyAre gautama kahevA lAgyA ke "prabhune vaMdaNuM te kare.' A sAMbhaLI bhagavAne gautamane kahyuM ke "teM kevalInI AzAtanA karI che.' A sAMbhaLI gautame prAyazcita karyuM, paNa temane manamAM kheda thayo ke mArA ziSyone te kevalajJAna thaI jAya che. te zuM mane kevalajJAna nahi thAya ? 1. triSaSThira parva. 10, sarga 9, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AveA ja khInne prasa Mga tyAM ja varNavelA che. gautama peAtAnA RddhibaLe aSTApadArohaNa kare che ane vaLatAM tApasAne dIkSA ApI RddhibaLe aSTApada upara ArohaNu karAvIne tIrthaMkarAnAM darzana karAvIne RddhibaLe pAraNuM karAve che. e badhA tApasene paNa gautama pratyenI bhaktinA atirekathI tenA guNAnuM ciMtana karatA karatA bhagavAnanA mukhadarzana mAtrathI kevalajJAna utpanna thayuM, ane bhagavAnanA samavasaraNamAM gAgalI jema ja banyuM. AthI paNa vizeSarUpe gautamane kheda thayeA ke potAne kaivalajJAna kema thatuM nathI ! A ja prasa Mge bhagavAne gautamane AzvAsana Apyu ke hai rAkhA; ApaNe ane samAna thaIzuM. kathAkAranu ane lagabhaga badhA AcAryonuM mAnavuM che ke gautamane bhagavAna pratye ja dRDha rANa hatA te ja tenA kaivalajJAnamAM bAdhaka hatA. je kSatre te dUra thayA te ja kSaNe tene kaivalajJAna thayuM. ane e kSaNa te bhagavAnanA nirvANu pachInI hatI. te prasa MganuM varNana karatAM AcArya hemacandra kahe che ke te rAtre ja potAnA mekSa jANIne prabhue vicAryuM ke gautamanA mArA pratyenA dRDha rAgane kAraNe ja tene kaivalajJAna thatu nathI, mATe e rAgane chedI nAkhavAnA upAya karavA joIe. Ama vicArI temaNe gautamane najIkanA gAmamAM devazarmAne pratibedhi ApavA melyA. te pAchA Ave eTalAmAM tA bhagavAna nirmANa pAmI gayA. e sAMbhaLIne prathama teA temane duHkha thayu` ke chellI ghaDIe prabhue zA mATe mane aLagA karyAM, paNa chevaTe temaNe vicAryuM ke huM ja. atyAra sudhI bhrAMtimAM hatA, nima ma ane vItarAga prabhumAM meM rAga ane mamatA rAkhyAM; mArAM rAga ane mamatA ja mAdhaka che. Ama vicAre caDatAM te kevalajJAna pAmyA.1 kharI rIte A badhI kathAonI utpati bhagavatIsUtranA ukta eka ja prasaMgane AdhAre thaI jAya che, kAraNake temAM khAsa karIne kahevAmAM AvyuM che ke gautamanA bhagavAna pratye dRDha rAga hatA, teonA saMbaMdha pUrva janmamAM paNa hatA, ane tee banne AgaLa upara paNa eka ja jevA thavAnA hatA. 10. viSayapraveza zailI prAcIna upaniSadamAM agara bhagavadgItAmAM je prakAranI saMvAdAtmaka zailI jovAmAM Ave che athavA tA jaina Agame! ane bauddha tripiTakamAM je vividha saMvAdenI racanA karavAmAM AvI che te prakAranA saMvAdonI racanA karIne AcAya jinabhadre gaNudharavAda' nAmanA prakaraNanI racanA karI nathI, paNa tatkALamAM prasiddha dAnika granthAmAM dananA vividha viSayAnI carcA je zailIe karavAmAM AvatI hatI te ja zailInA Azraya prastuta gaNadharavAda'nI racanAmAM lIdhe che. e zailInI vizeSatA e che ke granthakartA svayaM potAnA maMtavyane rajU tA kare che, paNa sAthe ja pratispardhI nA manamAM tethI viruddha je prakAranI dalIlA UThavAnA saMbhava heAya tenA paNa pe!te ja prativAdInI vatI ullekha karIne radiyo ApatA jAya che. saMvAdazailIneA Azraya levAmAM Ave che tyAM banne vyaktie pAtepeAtAnu matavya svayaM rajU kare che. paNa A zailImAM eka ja vyakti vaktA hoya che ane te ja 1. tripuSTi0 parva 10, saga 13. 2. bhagavatIsUtra 14. 7 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnI ane virodhInI vAtane svayaM kahe che. prastutamAM AcArya jinabhadra bhagavAna mahAvIrane mukhya vaktA banAvyA che eTale teo ja gaNadharonA manamAM je je dalIle UDI zake teno ullekha kare che ane tene radiye ApatA jAya che. agiyAra gaNadharo sAthenA vAdamAM A zailI ja apanAvavAmAM AvI che. AkhA vAdanI bhUmikA bhagavAna mahAvIra sarvajJa hatA ane teo saunA saMzonuM jJAna karavA ane te badhAnuM nivAraNa karavA samartha hatA e che; eTale gaNadharanA maDhe potAnI zaMkA kahevarAvavAne badale svayaM bha0 mahAvIra gaNadharonA manamAM rahelI zaMkAone anuvAda karIne tene nivAre te vadhAre saMgata bane, AthI bhagavadgItAnA kaSNajinasaMvAdanI zailI apanAvavAne badale prativAdInA manamAM rahelI zaMkAne ullekha karIne nivAraNa karavAnI zailI prastutamAM vadhAre anukULa che; tethI AcArya saMvAdane badale e ja zailInuM anusaraNa karyuM che. eTale ja pratyeka vAdanA prAraMbhamAM jyAre indrabhUti vagere bhagavAnanI sAme upasthita thAya che tyAre teo kAMI balavAnuM zarU kare te pahelAM ja bhagavAna mahAvIra temane nAma-zetratI bolAvIne temanA manamAM rahelI mAtra zaMkAne ja nahi, paNa te zaMkAnI AdhArabhUta dalIlone paNa ullekha karI de che.' ahIM eka vAta e paNa dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke AcArya jinabhadra prastuta gaNadharavAdanI racanA niryuktine AdhAre karI che, eTale niyaMtinI je zailI hoya tenuM anusaraNa karavuM e prApta hatuM. ane niryuktinI prastuta vAdanI mAMDaNa jotAM AcArya jinabhadra mATe saMvAdAtmaka zailIne Azraya laI zakAya tema hatuM ja nahi, paNa upara kahyuM tema, bhagavAnanI sarvajJatAne AgaLa karIne pratyeka vAdanI carcAne prAraMbha karavo anivArya hato. eTale AcArya jinabhadra mULa niryuktinuM rAkhIne pUrvotara-pakSanI dalIle mAtra pitAnA taraphathI umerIne vividha vAdonI carcA karavAnuM ucita mAnyuM. bhagavAnanI sarvajJatAne AdhAra banAvIne carcA karI che chatAM paNa AkhI carcA zraddhApradhAna nahi paNa tarkapradhAna banI che, e vastu vidvAnenA dhyAnamAM AvyA sivAya raheze nahi. jijJAsunA manamAM rahelI zaMkAnuM samAdhAna tarkane baLe karyA pachI ja keTaleka ThekANe pitAnI sarvajJatAne ulekha karIne bhagavAna mahAvIra te te vastune svIkAravA Agraha kare che. ethI te eTaluM ja siddha thAya che ke mAtra AgamavAkaya nahi paNa tarkazuddha AgamavAkayane pramANa mAnavuM joIe. eTale AkhI carcA AgamamUlaka hovA chatAM enI zuddhi tarkathI karavAmAM AvI hovAthI e carcA Agamikane badale tArkika ja banI gaI che ane Agama gauNa banI gayuM che. jema kRSNa svayaM hovA chatAM arjunane mAtra zraddhAthI nahi, paNa tarkapura:sara dalIlo karIne yuddha karavAnI preraNA kare che, te ja pramANe bhagavAna mahAvIre dalIla ApIne potAnA matavyane rajU karyuM che ane gaNadharanI zaMkAonuM nivAraNa karyuM che. tarkapura:sara dalIlo uparAMta jema gItAmAM bha. kRSNa potAnA virATarUpane paNa sAkSAtkAra karAvI ApavAnuM ucita mAnyuM che, tema bhagavAna mahAvIre paNa anekavAra potAnI sarvajJatAnuM kathana karyuM che. bha. kRSNanA virATarUpane sAkSAtkAra ajune karyo ema gItAkAra kahe che, chatAM paNa Adhunika vidvAne jema e bAbatane mAtra zraddhApradhAna mAne che te ja rIte potAnI sabhAmAM upasthita devone bha. 1. juo gAva 1549-1553; 1609 ityAdi; 1648 ityAdi 2. gA) 1563, 1577 ityAdi Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 mahAvIre karAvelA sAkSAtkAra ane tenA jevI bIjI keTalIka hakIkatAne zraddhApradhAna eTale zraddAgamya athavA pratyakSa pratItithI para ja mAnavI rahI. AcArya jinabhadra ane TIkAkAra AcArya hemacaMdranI samakSa je dAnika granthA hatA e badhAnI zailInI asara e banne lekhA upara paDI che. zaMkA upasthita karavAmAM banne pakSanI sakhaLatA batAvavI Avazyaka che, anyathA zaMkAnuM utthAna ja saMbhave nahi. prAcIna dArzanika sUtra-bhASya granthAmAM be virAdhI pakSonI samabaLatAnA ullekha karIne zaMkA upasthita karavAnA pradhAta (rivAja) hatA. emAMthI ja preraNA laIne prastutamAM paNa gaNudharAnI zaMkAone te ja prakAre upasthita karavAmAM AvI che ane pachI jema sUtramAM samAdhAna karavAmAM AvatuM tema ahIM paNu AcArya jinabhadra bha. mahAvIra dvArA zaMkAnuM samAdhAna karAve che. mULa bhASya ane TIkAnI zailI AvI chatAM prastuta gujarAtI bhASAntaramAM e zailInuM rUpAMtara saMvAdAtmaka zailImAM karI devAmAM AvyuM che e vize AgaLa kahevAI ja gayuM che. zaMkAnA AdhAra e tA prathama kahevAI gayuM che ke, bhagavAna mahAvIranA prathama paricaya vakhate pratyeka gaNadharanA manamAM jIvAdi vize saMzaya hatA evu sarvaprathama kathana ApaNane AvazyakaniyuktimAM ja maLe che. AgamamAM e bAbatamAM kazuM ja maLatuM nathI. AcArya bhadrabAhue gaNudharAnA mananI zakAe upajAvI kADhI che, athavA temane paNa e bAbata paraMparAthI prApta thaI che, A bAbatamAM ekatara niNaeNya karavAnuM ApaNI pAse kAMI sAdhana nathI. AcArya bhadrabAhu Avazyaka niyuktinA prAraMbhamAM e vastunA svIkAra kare che ke te sAmAjikanI niyukti AcAya para parAthI je prakAre prApta thaI che te pramANe karaze, para Mtu enA artha ema tA nathI ke AmAM je kAMI lakhavAmAM Avyu che te badhuM ja akSarazaH gurupara'parAthI prApta thayeluM che. prastuta gaNudhareAnI zaMkAe vize meATu' bAdhaka pramANu tA e che ke caturdazapUrvadhara bhadrabAhukRta manAtA kapasUtramAM e bAbatane izArA suddhAM nathI. eTale e chAbata vize je sabhAvanA dIse che tenA nirdeza Avazyaka che. ghaNuM ja saMbhava che ke AgamanA ga MbhIra abhyAsane pariNAme tatkAla caryAtA dArzanika muddAene temaNe gadharAnI zaMkAne bahAne sAMkaLI lIdhA heAya. sAmAnya rIte dArzanika carcA brAhmaNAmAM thatI, ane brAhmaNonAM mukhya zAstro veda hatAM, tethI AcArya bhadrabAhue e zaMkAnA sabaMdhane paNa vedanAM vAkayA sAthe sAMkaLavAmAM kauzalya ja dAkhavyuM che ema kahIe te temAM aucityabhaMga nathI ja thatA. AcArya bhadrabAhu pachInA digaMbara granthAmAM paNa kamAMka kayAMka gaNudhareAnI jIvAdi vizenI zakAnA ullekha maLe che tethI paNa ema kahI zakAya che ke AcArya bhadrabAhunA samayamAM ane tyAra pachI paNu A mAnyatAe UMDAM mULa nAkhI dIdhAM hatA.4 1. gA0 1869 2. nyAyamUtra ane bhASya-2240; 2.ra.136 3.1,1. brahma0 zAMkarabhASya, 1.1.28 Adi 3. Ava niru gA0 87 (puSpadaMta) 97,6; trileAkaprajJapti 1,76-79, 22.58; 3.1.19; 3.1,33; 4. mahApurANu Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 e game te hoya paNa eka vAta to nakkI ja che ke gaNadharanA mananI zakAM vedanAM paraspara virodhI arthavALAM vAkayone AdhAre ja batAvavAmAM AvI che ane tenuM samAdhAna paNa bhagavAna mahAvIra prathama tarka dvArA ane pachI vedavAkyane ja yathArtha artha karIne Ape che, A vastu sUcaka che. emAM ApaNe eka to jainadharmanI je sarvasamanvayanI bhAvanA che tenAM darzana karI zakIe chIe. sAmAnya rIte dArzanikonI bAbatamAM evuM jovAmAM Ave che ke teo potAnI mAnyatAnI vAta karavI hoya tyAre pratipakSInA matanuM khaMDana karavA tarapha ja daSTi rAkhe che ane potAnI sAme potAnI paraMparAnAM ja pramANe upasthita rAkhe che. Ama hovAthI carcAne aMte bane tyAMne tyAM rahe che, kAraNa ke banemAM pitAnA matane kadAca hoya che. moTe bhAge bhAratIya badhAM darzane vize paraspara Ama ja banyuM che. paNa ahIM tethI UlaTa mArga lIdho che. AmAM to baMne pakSoe vedane ja AdhAra lIdho che ane kathA paNa vItarAgakathA che. pratipakSI upara vijaya meLavavAnI bhAvanAne badale pratipakSIne sAcI samaja ApavAnI bhAvanA ja mukhya kAma kare che. eTale bhagavAna mahAvIra vedavAkayane ja yathArtha artha batAve che ane tenA samarthanamAM paNa bIjAM vedavAka ja upasthita kare che. A yojavAmAM pratipakSI potAnI vedabhaktine kAraNe paNa jhaTa bhagavAnanI vAta mAnI le tevI vyavahArakuzaLatA dAkhavavAmAM AvI che, ane temAM bhagavAnane pUrNa saphaLatA paNa maLI che. AmAMthI eka bIjI vAta paNa siddha thAya che ke koIpaNuM zAstrane savathA tiraskAra karavAne badale te zAstrane yuktiyukta artha tAravIne tene upayoga karavAnI bhAvanAne vega ApavAnuM AcArya e valaNa jainadaSTine anusaratuM ja che. nandIsutramAM kahyuM che ke mahAbhArata jevAM zAstro ekAMta mithyA ke ekAMta samyapha nathI, paNa je manuSya tene vAMce che tenI daSTi anusAra te pariName che. arthAta je vAcaka samRSTi hoya te svaya e zAstra vAMcIne nivaNamArgamAM teno upayoga karatA hovAthI ene mATe e zAstra samyaka che, paNa je mithyAdaSTivALo vAcaka e zAstrane vAMce che te pitAnI daSTine kAraNe tene saM sAraddhimAM upayoga karatA hoI tene mATe e zAstro mithyA che.' - niyuktikAre to vedavAkomAM zaMkAnuM kAraNa karyuM che, paNa AcArya jinabhadde ane TIkAkAroe je vAkayone AdhAre zaMkA hovAnuM jaNAvyuM che te prAyaH upaniSadonAM ja che. bhagavAna mahAvIranA kALamAM upaniSadonuM nirmANa thaI gayuM hatuM. eTale e zaMkAsthAne-zaMkAnA viSaya upaniSadomAM carcAyA che ke nahi te vize kahevAmAM Avaze. upaniSade e vedanAM pariziSTa jevAM hoI tene vedanuM nAma ApavuM anucita nathI ja. zaMkAsthAne gaNadharanA manamAM je viSayonI zakAMo hatI te krame A pramANe che : 1 jIvanuM astitva 2 karmanuM astitva 3 tajIva taskarIra-arthAta jIva ane zarIra eka ja che. 4 bhUtonuM astitva 1. nandIsUtra 40, 41; jue "jenAgama" patrikA, pR. 3. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 5 A bhava parabhavanuM sAdasya 6 baMdha-mekSanuM astitva 7 devAnuM astitva 8 nArakanuM astitva 9 puNya-pApanuM astitva 10 paralokanuM astitva 11 nirvANanuM astitva A agiyAre zaMkAsthAnene ApaNe gauNamukhya bhAve vahecI nAkhIe te temAM 1-bhUtAnuM astitva, 2-jIvanuM astitva, 3-kamanuM astitva, 4-baMdhanuM astitva, 5-nivaNanuM astitva, ane 6-paralokanuM astitva-e cha zaMkAsthAne mukhya che, ane bAkInAM badhAMe chanAM ja avAktara zaMkAsthAne che. - ukta cha zaMkAsthAnene paNa saMkSepa karavo hoya to jIva, bhUta ane kama e traNamAM karI zakAya che, ane tene paNa saMkSepa chava ane karmamAM karI zakAya che kAraNa karma e bhautika paNa che. tAtparya e che ke jIva ane karmanA saMbaMdhane lIdhe ja baMdha-vizvaprapaMca che ane temanA viyogane lIdhe ja jIvane mekSa che. baMdhanI taratamAtAne AdhAre deva-nArakanI kalpanA che, paralokanI kalapanA che, puNyapApanI ka95nA che; ane A bhavanuM parabhava sAthe sAdasya che ke nahi e zaMkAne AdhAra paNa chava-kamane saMbaMdha ja che. saMkSepamAM saMsAra ane mokSanI kalpanA paNa jIva ane karmanI kalpanA upara ja AdhAra rAkhe che. eTale mukhya prazna jIva ane karmanuM astitva che ke nahi e ja che. e mukhya prazna sAthe parAkavicAra saMkaLAyelo che, eTale A viSayapravezamAM AtmA karma ane paraloka e traNa muddAonI AsapAsa badhI carcAne goThavIne AgaLa atihAsika ane tulanAtmaka daSTie vicAraNA karavAmAM AvI che, (a) AtmavicAraNuM astitva prathama gaNadhara indrabhUtie jIvanA astitva vize zaMkA uThAvI che ane trIjA gaNadhara vAyubhUtie java zarIrathI bhinna che ke nahi e vize zaMkA karI che, eTale sahaja prazna thAya che ke A be zaMkAomAM zA bheda che ? Ane uttara e banne sAthenA vAdamAMthI maLI rahe che. koIpaNa vastu vize vicAra karavAmAM Ave tyAre tenA astitvane prazna sauthI prathama vicAraNIya bane che ane pachI ja tenA svarUpane prazna UThe che. tadanusAra prastutamAM paNa prathama gaNadhara indrabhUtinI carcAmAM mukhyarUpe jIvanuM astitva che ke nahi e carcavAmAM AvyuM che. indrabhUtinuM kahevuM hatuM ke jIva kaI pramANathI siddha thaI zakato nathI, paNa bhagavAna mahAvIre jIvanI pramANuthI siddhi thaI zake che e batAvyuM ane e prakAre jIvanuM astitva siddha thayuM. paNa jIvanuM astitva siddha thayA chatAM e prazna to rahe ja che ke jIvanuM svarUpa kevuM mAnavuM ? zarIrane ja jIva kema na mAno ? A carcA trIjA gaNadhara vAyubhUtie uThAvI che. tAtparya e che ke prathama ane tRtIya gaNadharanI carcA jIvanA astitva ane tenA svarUpanI AsapAsa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI che. prathama ApaNe jIvanA astitva vizenI bhAratIya darzanenI vicAraNA vize vicAra karI laIe. brAhmaNonA ane zramanA vadhatA jatA AdhyAtmika valaNane laIne je leke AtmavAdanA virodhIo hatA temanuM sAhitya surakSita rahyuM nathI. brAhmaNee anAmavAdIo vize je kAMI kahyuM che te kevaLa prAsaMgika che ane tene ja AdhAre vedakALathI mAMDIne upaniSatkALa sudhInI temanI mAnyatAo vize ka9pane karavI rahI ane tethI agaLa jaI jenAnA Agama ane bauddhonA tripiTakanA AdhAre bhagavAna mahAvIra ane buddhanA kALa sudhI anAtmavAdIonI zI mAnyatAo hatI te jANavA maLe che. dArzanika sUtro jyAre racAyAM tyAre anAtmavAdIoe pitAnI mAnyatAnuM nirUpaNa bahapatisUtramAM karyuM, ema dAzanika TIkA granthone AdhAre kahI zakAya che paNa te mULa sUtrama9 durbhAgye upalabdha nathI. AvI sthiti hovAthI anAmavAdIo vizenI sAmagrIne AdhAre mukhyarUpe virodhI grantha ja hoI tene upayoga sAvadhAnIthI karavo joIe, kAraNa ke virodhIoe karelAM varNanemAM thoDIghaNI ekadezIyatA hovAno saMbhava rahe che. prathama gaNadhara IndrabhUti sAthenA vivAdamAM mukhya prazna che jIvanA astitvane. gaNadhara indrabhUti dvArA vyakta thatuM dRSTibindu bhAratIya darzanemAM cAvaka athavA te bhautika darzanane nAme oLakhAya che. anAtmavAdI cArvAke "AtmAne sarvathA abhAva che ema kahetA nathI, paNa temanA matanuM tAtparya evuM che ke jagatanA mULamAM je eka ke aneka to che temAM AtmA jevuM svataMtra narava nathI, arthAta tamane mate AtmA e maulika tatva nathI. A ja vastune dhyAnamAM rAkhIne nyAyavAtikakAra udagholakare kahyuM che ke sAmAnya rIte AtmAnA astitva vize dArzanikamAM viprati patti-vivAda che ja nahi, paNa vivAda je hoya te tenA vizeSa svarUpamAM che. eTale ke kaI zarIrane ja AtmA mAne che. koI vRdira ja AtmA mAne che, koI Indriye ke manane AtmA mAne che ane keAI saMdhAtane AtmA mAne che, ane keI e badhAthI bhinna svataMtra AtmAnuM astitva svIkAre che. manuSyamAM jyAM sudhI vicArane vikAsa na thatA hoya tyAM sudhI te bAhyadaSTi rahe che ane jyAM sudhI te bAdhadaSTi rahe che tyAM sudhI bAhya Indriye vaDe grAhya evAM tane ja maulika mAnavA prerAya che. e ja kAraNa che ke upaniSadomAM evA ghaNu ciMtako maLe che, jemane mate jalara vAyu jevAM IndriyagrAhya bhUtA vizvanA mULamAM manAya che. AtmA jevI vastune temaNe mULa tattvamAM sthAna ApyuM nathI, paNa e bhautika mULa tomAMthI ja AtmA ke cetanya jevI vastunI sRSTi svIkArI che. bAhya dRSTi choDIne manuSya jyAre vicArakSetramAM praveza karyo tyAre indriyagrAhya tane maulika tasvarUpe na mAnatAM asata, sata,5 ke AkAza jevAM buddhimAhya, chatAM bAhya tattavone maulika tatvarUpe svIkAryA hoya e saMbhava che ane tevA atIndriya tattamAMthI ja AtmAnI upapatti karI hema ema saMbhave che. 1. nyAyavArtika pU0 336 3.1901; taittarIya 2.0 5. cha 2bahadAraNyaka 5.5.1 3. chAgya 4.3 4. chAgya gya 6.2 6. chAgya 19.1 7.12, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vicArakanI daSTi bAhyatamAMthI haTIne jyAre AtmAbhimukha banI, arthAta te jyAre vizvanuM mULa bahAra nahi paNa pitAnI aMdara zodhavA lAge tyAre prANatattvane maulika mAnavA lAgyo. A prANatatvanA vicAramAMthI ja te brahma athavA AtmAdaMta sudhI pahoMcI gaye. te AtmavicAraNAnI utkrAntine itihAsa ukta prakAre hevAnuM samarthana AtmA mATe je vividha nAme maLe che tethI paNa thAya che. AcArAMga sUtramAM chava mATe bhUta, sattva, prANa jevA zabdone je pravega maLe che te AtmavicAraNAnI utkrAMtinI sUcanA ApI jAya che. A utkrAtie keTale kALa lIdhe haze e jANavAnuM ApaNI pAse sAdhana nathI, kAraNa ke upaniSadomAM je vividha mato che te te ja kALe usthita thayA haze ema na kahI zakAya, paNa e matanI paraparA lAMbA kALathI cAlI AvatI haze, jenI neMdha upaniSadamAM levAI che, ema mAnI zakAya. che. A prAcIna samayanA anAtmavAdI e mAtra koI eka tattavane ja jagatanA mULamAM mAnatA te ApaNe upaniSadonA AdhAre joyuM. ApaNe temane advaitavAdanI kaTimAM mUkI zakIe ane temanA matane anAtmAdvaita" evuM sArthaka nAma paNa ApI zakIe, kAraNa ke temane mate AtmA sivAyanI bIjI koIpaNa eka ja vastu jagatanA mULamAM che. e anAtmAtanI ja paraMparAmAM krame karI AtmAdvaitanI mAnyatAne vikAsa thayo che e kahevAI gayuM che. dArzanika vicAranI e advaitadhArAnI sAtheja hatadhArA paNa vahetI hatI enI sAkSI prAcIna jaina Agamo, pAlitripiTaka ane sAMkhyadarzanAdi Ape che. jaina, bauddha ane sAMkhyadarzanane mate vizvanA mULamAM mAtra eka ja cetana ke acetana tatva nahi, paNa cetana ane acetana evAM be tatva, che, evuM e darzanAe svIkAryuM che. jenAe tene jIva ane ajIva nAma ApyuM sAMkhyae puruSa ane prakRti kahyAM, ane bauddhoe tene nAma ane rUpa tarIke oLakhAvyAM. ukta daitavicAradhArAmAM cetana ane tenuM vidhI acetana evAM be to manAya eTale tene taparaMparA" evuM nAma ApyuM che, paNa vastuta: sAMkhyone ane jainene mate cetana nAnA-vyaktibheda aneka che. te badhA prakRtinI jema mULe eka tava nathI. jenone mate cetana ja nahi, paNa acetana tava paNa nAnA-aneka che. nyAyadarzana ane vaizeSikadarzana paNa jaDa-cetana ema be tane svIkAra karatAM hovAthI daitavicAradhArAmAM gaNAvI zakAya che. paNa temane mane paNa cetana ane acetana e banane sAMkhyasaM mata prakRtinI jema eka maulika tava nathI, paNa jainasaMmata cetana-acetananI jema aneka tatva che. vastusthiti AvI hovAthI e badhI paraMparAne bahuvAdI athavA nAnAvAdI kahevI joIe, bahu vAdI vicAradhArAmAM pUrvokta badhA AtmavAdI che e kahevAnI jarUra nathI, paNuM e bahuvAdI vicAradhArAmAM anAtmavAdIo paNa thayA che enI sAkSI jaina Agama ane pAlitripiTaka Ape che. temAM evA bhUtavAdIonuM varNana Ave che jemAM cAra ke pAMca bhUtane vizvanA mULamAM mAnatA I 13 chAndagya 1,11.5; 4.3.3; 3.15,4. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. temane mata cAra ke pAMca bhUtAmAMthI ja AtmAnI niSpatti thAya che; AtmA jevI svataMtra keI maulika vastu nathI dArzanika sUtra-TIkAgranthonA kALamAM jyAM cArvAka, nAstika, bArhaspatya ke lokAyata matane nirAsa karavAmAM AvyuM che tyAM paNa cAra bhUta ke pAMya bhUtavAdane nirAsa che; eTale ApaNe mAnI zakIe ke dArzanika sUtronI vyavasthAnA kALamAM upaniSadanA prAcIna staramAM atI anAtmavAdIo hatA nahi, paNa temanuM sthAna nAnAbhUtavAdIoe lIdhuM hatuM. e nAnAbhUtavAtavAdIo mAnatA hatA ke cAra ke pAMca bhUtane viziSTa samudAya thavAthI AtmA-rautanyanI nipatti thAya che. AmAM jevI anAdi-anaMta ke I zAzvata vastu che ja nahi, kAraNa ke e bhUtasamudAyane nAza thavAthI ja AtmAne paNa nAza thaI jAya che. A rIte e bane dhArAo vize vicAratAM eka vAta tarI Ave che ke advaitamArgamAM eka kALe anAtmAnI mAnyatA mukhe hatI ane krame karI AtmAEtanI mAnyatA daDha thaI. bIjI tarapha nAnAvAdIomAM paNa cAvaka jevA dArzaniko thayA che jemane mate AtmA jevI vastune maulika tattamAM sthAna hatuM nahi, jyAre temanA virodhIo jaina, bauddha, sAMkhyAdi AtmA ane anAtmA banene maulika tamAM sthAna ApatA. AtmAnuM svarU5-zaitanya AtmAnA svarUpa vizenI jijJAsA RdanA eka RSine thaI che te temanA eka uddagAra uparathI jaNAya che, paNa temanI e jijJAsAmAM UDI mUMjhavaNane anubhava pratyakSa thAya che. te RSi pikArI UThe che ke "A huM ke huM tenI samaja mane paDatI nathI.'2 AtmAnA ja nahi paNa vizvAtmAnA svarUpa vize paNa RgyedanA RSine saMzaya che. vizvanA e mUla tavane e sata ke asat e bemAMthI kaI paNa nAme kathavA taiyAra nathI. kadAca tene ema paNa lAgyuM hoya ke e mULa tattva vacanagocara thaI zake evuM che ja nahi. Rveda (10-90), ane yajurvedanA puruSasUkta (a. 31 )ne AdhAre ema kahI zakAya ke samasta vizvanA mULamAM puruSa che. e puruSa cetana che e kahevAnI bhAgyeja jarUra che. e ja puruSanuM sthAna brAhmaNakAlamAM prajApatie lIdhuM. e prajApati samasta vizvane sarjaka manAya che.* brAhmaNakALa paryata bAhya jagatanuM mULa khaMjavA prayatna karavAmAM Avyo che ane tenA mULamAM puruSa ke prajApatine kaha5vAmAM Avyo che, paNa upaniSadamAM vicAranI dizA badalAI gaI che. vizva. vicAranuM sthAna AtmavicAraNAe mukhyarUpe lIdhuM che; ane tethI ja AtmavicAranI kramika pragatine ItihAsa jANavAnuM prAcIna sAdhana upaniSade che. upaniSadomAM AvatI AtmasvarUpanI vicAraNuM je kALamAM upaniSado racAyAM te ja kALanI hoya ema te na kahI zakAya paNa tethI pahelAM lAMbA kALathI je vicArapravAhe cAlI rahyA hatA tenI noMdha 1. sUtrakRtAMga 1.1.1.7.-8; 2.1.10; brahmajala sUtra 2, na vA nAnAmi vi dRDhamahima | H 1, 16 4, 27 3, nADasAlItU ne sAt DhAnIm | raveH 10. 121, 4. The Creative Period p. 67, 342 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM sacavAI rahI che ema mAnavuM joIe. vaLI upaniSada e vedane aMtima bhAga gaNAya che eTale koI sahaje ema mAnavA lalacAya ke kevala vaidika paraMparAnA RSioe ja AtmavicAraNA karI che ane temAM bIjI kaI paraMparAne phALe nathI. paNa upaniSada pahelAMnI vaidika vicAradhArA ane tyAra pachInI kahevAtI paniSadika vaidika vicAradhArAnI tulanA karanArane banemAM je moTo bheda dekhAya che tenA kAraNanI zodha vidvAnoe karI che ane siddha karyuM che ke veda sivAyanI avaidika vicAradhArAnI asarane kAraNe ja e bheda paDyo che. evI avaidika vicAradhArAmAM jaina paraMparAnA pUrvajone phALe nA sUno nathI. e pUrve jene ApaNe parivrAjaka zramaNonA nAmathI oLakhI zakIe. dehAtmavAda-bhUtAtmavAda AtmavicAraNanAM je kramika pagathiyAM maMDAyAM haze tene khyAla ApaNane upaniSade Ape che. bAhya vizvane gauNa karIne pitAmAM je cetanya arthAta, vijJAnanI smRti anubhavAya che te kaI vastu che enI vicAraNuM mukhya rUpe upaniSadomAM karavAmAM AvI che. bIjI badhI ja vastu karatAM potAnA samasta zarIramAM ja e rakRtine vizeSarUpe anubhava thato hovAthI sarva prathama potAnA dehane ja AtmA athavA jIva mAnavA vicArakanuM mana lalacAya e svAbhAvika che. asuromAMthI varecana ane dezamAMthI Indra prajApati pAse AtmavijJAna levA mATe jAya che, evI kathA upaniSadamAM Ave che. pANInA kuMDA mAMnA te banenA pratibimbane batAvIne prajApatie pUchayuM ke zuM dekhAya che ? tenA uttaramAM temaNe jAyuM ke pANImAM amAruM nakhathI mAMDIne zikha sudhI pratibiMba dekhAya che. prajApatie kahyuM ke jene tame jue che te ja AtmA che. A sAMbhaLIne bane cAlyA gayA, ane royane asaramAM dila e ja AtmA che ema pracAra karyo. paNa Indrane ethI samAdhAna thayuM nahi. taittirIya upaniSadamAM paNa jyAM sthU thI sUkSma-sUkSmatara AtmasvarUpa krame karI batAvavAmAM AvyuM che. tyAM sarva prathama anamaya aAtmAne paricaya Apyo che, ane jaNAvyuM che ke a-nathI puruSa utpanna thayA che, tenI vRddhi paNa anathI thAya che, ane tene laya paNa agnamAM thAya che. Ama havAthI e puruSa anarasamaya che. 2A vicAraNuM dehane AtmA mAnIne thayelI che. - A mantavyane prAkRta-pAli granthamAM "tajajIvataracharIravAda" tarIke oLakhAvavAmAM AvyuM che ane dArzanika sUtrakALamAM "dehAtmavAda' tarIke nirdezavAmAM AvyuM che. prastuta granthamAM bIjA gaNadhare Aja viSayamAM zaMkA karI che ke deha e ja AmA che ke tethI bhinna che. A dehAtmavAdane ja maLate cArabhUta athavA pAMcabhUtane AmAM mAnanArAne vAda pracalita hatuM tene nirdeza jaina Agama ane bauddha tripiTakamAM maLe che. ema jaNAya che ke vicArakoe jyAre dehatatvanuM vizleSaNa karavA mAMDayuM haze tyAre keIe tene cArabhUtAtmaka ane koI tene pAMcabhUtAtmaka 1. chAgya 8.8. 2. taittirIya 2.1,2, 3, brahmajAla sura (hindI), pR. 12; sUtrakRtAMga, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 mAnya'.1 evA bhUtAtmavAdIe athavA dehAtmAvAdIe potAnA matanA samarthanamAM je prakAranI dalIla ApatA hatA temAM mukhya dalIle| AvI hatI; jema keAI puruSa talavArane myAnamAMthI judI kheMcI kADhIne batAvI zake che. tema AtmAne zarIrathI judI kADhIne kAI batAvI zakatuM nathI, athavA jema talamAMthI tela kADhIne batAvI zakAya che ke dahIMmAMthI mAkhaNu kADhIne batAvI zakAya che tema jIvane koI zarIrathI judA kADhIne bhutAvI zakatuM nathI. zarIra Take che tyAMsudhI ja te TakI rahe che ane zarIranA nAza thatAM tene paNa nAza thaI jAya che. bauddhonA dI nikAyanA pAyAsI suttamAM ane jainAnA rAyapasaIya suttamAM nAstika rAA pAyAsI -paesIe zarIrathI jIva juA nathI e siddha karavA je prAgaiA karyA hatA tenI ekasarakhI vistRta noMdha che. te uparathI jaNAya che ke teNe maranArane kahI rAkhyu hatuM ke tame marIne je leAkamAM ja tyAMthI mane kahevA Avajo. paNa temAMnu kAI tene mRtyu pachInI sthiti vize kahevA AvyuM nahi, tethI te mAnavA lAgyA ke AtmAnA nAza mRtyu vakhate ja thaI jAya che, zarIrathI bhinna evA kAI AtmA nathI; ne rAjAe zarIra e ja AtmA che ema siddha karavA khAtara jIvatA mANasane veDhAnI peTImAM ke hAMDImAM pUrAne joyu` ke mRtyu vakhate tenA jI. aha.ra nIkaLe che ke nahi. parIkSAne aMte nakkI karyuM ke zarIramAMthI, mRtyu vakhate koI jIva bahAra nILatA nathI. jIvata ane mRta vyaktine tALIne parIkSA karI ke mRtyu vakhate jIva o cANyA jatA hoya tA vajana ghaTI javuM joIe. paNa tema thavAne badale tene jaNAyu ke mRta vyaktinuM aa vajana UlaTu' vadhI jAya che. manuSyanA zarIranA TukaDe TukaDA karAne krame karIne hADa mAMsa vageremAM jIvane zAA paNa temAM paNa temAM paNa te jaDayo nahi. vaLI te dalIla karatA ke zarIra ane jIva judAM hoya te eka bALaka zA mATe aneka bANAne pheMkI zakatA nathI ane yuvAna tema karI zake che; mATe zakti e AtmAnI nahi paNa zarIranI che, ane zarIranA nAza sAthe tenA nAza thAya che. pAyAsI rAjAnI judI judI parIkSAe ane dalI uparathI jaNAya che ke te bhUtanI jema AtmAne paNa indrayonA viSaya mAnIne AtmA vizenI zodha karatA hatA; AtmAne paNa eka bhautika tattva mAnIne ja tenI zodha calAvatA hatA, ane tethI ja tene nirAzA maLI. jo teNe AtmAne amU tattva mAnIne tenI zodha karavA prayatna karyAM hota tA tenI zodhanI prakriyA judI ja hAta. rAyapaseNu yamAM jaNAvyA pramANe paesInA dAdA paNa tenA jevA ja nAstika hatA. A uparathI jaNAya che ke AtmAne bhautika mAnIne tenA vize vicAra karanArA bahu jUnA kALamAM paNa hatA. enI sAkSI pUrvokta taittirIya upaniSadamAMthI paNa maLe je-jene AdhAre AtmAne annamaya kahevAmAM AvyeA che. vaLI upaniSadathI paNa prAcIna atareya AraNyakamAM AtmAnA vikAsane darzAvatAM je pagathiyAM mUkayAM che tethI paNa siddha thAya che ke AtmavicAraNAmAM AtmAne bhautika mAnavA e tenu prathama pagathiyuM che. te AraNyakamAM4 vanaspati, pazu ane manuSyanA caitanyane paraspara je saMbaMdha che tenu vizleSaNu karavAmAM AvyuM che. temAM jaNAvyuM che ke Adhi-vanaspati ane A je badhAM pazue ane manuSya 2. sUtrakRtAMga 2.1.9; 2.1.10 3. tattirIya 2.1.2 1. sUtrakRtAMga 1.1.1, 78 4. ataya AraNyaka 2.3.2 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 che temAM AtmA uttarAttara vikAsane pAme che, kAraNa ke eSadhi ane vanaspatimAM te te mAtra rasarUpe ja dekhA de che, paNa pazuemAM te citta paNa dekhAya che, ane manuSyamAM te vikasatA te traNa kALanA vicAraka khanI jAya che. prANA bhavAda-IndriyAtmavAda upaniSadamAM AvatI vairAcana ane indranI kathAnA eka bhAga dehAtmavAdanI carcAmAM AvI gayA che, ane ema paNa kahevAyu che ke indrane detu e ja AtmA che e prajApratinA spaSTIkaraNamAM asa teASa hatA. eTale ApaNe mAnI zakIe ke e jamAnAmAM mAtra indra ja nahi, paNa tenA jevA ghaNA vicArakAne e prazne mUjhaLyA ho ane temanI e mUMjhavaNNAe ja Atmatattva vize vadhu vicAra karavA temane preryAM haze, ane citAe jyAre zarIranI AdhyAtmika kriyAenu nirIkSaNa-parIkSaNa karavA mAMDayuM haze, tyAre prANa temanuM prathama dhyAna kheMce te svAbhAvika che. temaNe joyuM haze ke nidrAmAM jyAre badhI indriyA potAnuM kAma baMdha karI de che tyAre paNa zvAseAcchavAsa te cAlu ja hAya che, mAtra mRtyu pachI e zvAseAzrvAsa dekhAtA nathI. AthI temaNe nakkI karyu ke jIvanamAM prANu ja mahattvano bhAga bhajave che. eTale temaNe jIvananI badhI kriyAnA kAraNu rUpe e prANu ja mAnyA,1 jyAre dehamAM skurAyamANu tattvane prANarUpe ciMtake e eLakhAvyuM. eTale tenuM mahattva bahu ja vadhI gayuM ane tenA ja vize vadhAre vicAra thavA lAgyA. pariNAme chAndegyura upaniSadamAM prANu mATe kahevAmAM AvyuM ke A vizvamAM je kaMI che te prANu che, ane bRhadAraNyakamAM 3 te tene devatAnA paNa devatA kahI dIdhA che. prANu arthAt vAyune AtmA mAnanArAenuM khaMDana milinda praznamAM nAgasene karyuM che,4 zarIramAM thatI kriyAemAM je sAdhanA che temAM indriyA mahattvane bhAga bhajave che, eTale vicArakanu dhyAna te tarapha jAya ane IndriyAneja AtmA mAnavA prerAya e svAbhAvika che, bRhadAraNyaka upaniSadamAM indriyeAnI harIphAInA ullekha che ane te ja svayaM samartha hAya evA temanA dAvA rajU karAyeA che.5 e uparathI mAnI zakAya ke indriyAne AtmA mAnavAnuM valaNa paNa krAInu` haze. dArzanika sUtraTIkAkALamAM evA indriyAtmavAdIenuM khaMDana paNa karavAmAM AvyuM che, tethI evA mata keAInA avazya rahyo haze ema mAnI zakAya che. e indriyAtmavAda viruddha prANAtmavAdanA sama kAe je Ila ApI che te bRhadAraNyakamAM maLe che. temAM jaNAvyuM che ke mRtyu badhI indriyane thakavI de che, paNu badhI indriye vacce rahelA prANune mRtyu kazuM ja karI zakatuM nathI eTale indriyAe prANanuM rUpa lIdhuM tethI indriyeA paNa prANa kahevAya che, 6 prAcIna jaina AgameAmAM je dRza prANu gaNAvyA che temAM indriyAne paNa prANa kahevAmAM AvI che, tethI paNa ukta vAtanuM samana thAya che. A rIte prAtmavAdamAM IndriyAtmavAdanA samAveza thaI jAya che. 1. taittirIya 2.2, 3; kauSItakI 3.2.2 4. milinda prazna 2.10 15. 22-23 1.5.21. .chA dAgya 3.15.4 5. bRhadAraNyaka 1. 5 21. 3. bRhadAraNyaka 6. bRhadAraNyaka Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 sAMkhyasaMmata vakRtika baMdhanI vyAkhyAmAM vacaspati mithe Indriyane puruSa mAnanArAone ullekha karyo che te paNa IndriyAtmavAdIo vize ja samajo.' A pramANe AtmAne deharUpa mAnavAmAM Ave ke bhUtAtmaka athavA te prANarU5 mAnavAmAM Ave ke IndriyarUpa mAnavAmAM Ave, chatAM e badhA mate AmAM tenA bhautika rUpamAM ja ApaNI sAme Ave che. tenuM abhautika rUpa AmAMthI prakaTa thatuM nathI; athavA te ema kahI zakAya ke A badhA mate pramANe AtmA tenA vyakta rUpamAM ApaNuM sAme Ave che. te IndriyathI grAhya che, ema sAmAnyapaNe A badhA matomAM manAyuM che. ane AtmAnuM vizleSaNa tenA te rUpane ja sAme rAkhIne karavAmAM AvyuM che. eTale ja tenA avyakta athavA abhautika svarUpa pratye AmAMnA keInuM dhyAna gayuM nathI. paNa RSioe jema vizvanA bhautika rUpanI paNa para jaIne eka avyakta tatva svIkAryuM, tema AtmA vize paNa temaNe mAnyuM ke te paNa tenA pUrNa rUpamAM AMkhe dekhI zakAya te che ja nahi. jyArathI temanuM AvuM valaNa thayuM tyArathI AtmavicAraNAe navuM rUpa lIdhuM. jyAM sudhI AtmA tenA bhautika rUpamAM manAya tyAM sudhI A loka sivAyanA paralokamAM tenA gamananI mAnyatA ke tene kAraNa kamanI mAnyatA ke puNya-pApanI mAnyatAne avakAza nathI rahetA, paNa jyAre AtmAne sthAyI tanvarUpe svIkAravAmAM Ave tyAre ja e badhA praznane vicAra karavo svataH prApta thaI jAya che. Ama hovAthI ja AtmavAda sAthe saMkaLAyelA paraloka ane karmavAdane vicAra have pachI ja karavAnuM prApta thAya che. (3) manamaya AtmA ciMtake e anubhavyuM ke prANa kahevAtI Indriyo paNa mana vinA sArthaka nathI, manane saMparka hoya to ja Indriyo pitAnA viSayane grahaNa karI zake che, anyathA nahi; ane vaLI vicAraNAmAM te I ikazuM ja karI zakatI nathI.-indriyavyApAra na hoya chatAM vicAraNAnuM sAtatya banI rahe che. supta manuSyanI Indriye kazuM ja karatI nathI tyAre paNa mana kayAMnuM kayAM pahoMcI jAya che. eTale teo iMdrithI AgaLa vadhIne manane AtmA mAnavA lAgI gayA hoya e saMbhave che. upaniSatkALamAM jema prANamaya AtmA e anamaya AtmAne aMtarAtmA manAyo che tema prANamaya AtmAnA paNa antarAmA manamaya AtmA manAya che e sUcave che ke vicArapragatimAM prANamaya AtmA pachI manamaya AtmAnI kalpanA karavAmAM AvI haze.3 prANu ane indriya karatAM paNa mana sUma che. paNa te bhautika che ke abhautika e viSayamAM dArzanika ekamata nathI. paNa eTaluM to cokakasa ke prAcIna kALamAM mana abhautika paNa manAtuM haze eTale ja nyAya-vizeSAkAdipa dArzanikoe manane aNu mAnavA chatAM pRthvI Adi bhUtanA koIpaNa AgathI tene vilakSaNa mAnyuM che. vaLI sAMkhyamate paNa je, bhUtanI nipatti thayA pahelAM ja prAkatika ahaMkAramAMthI mananI niSpatti thaI jAya che ema manAyuM che-te paNa bhUta karatAM tenI smatAne 1. sAMkhya. kA0 44 2, Rgvada 10, 129 3. tattirIya 2.3 4. "mana" vize dArzanika matabhedonA vivaraNa mATe juo "pramANamImAMsA' TippaNu pR0 42 5. nyAya sU0 3.2.61; vaizeSika sU0 7.1.23 10 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. saMketa kare ja che. vaLI vaibhASika bauddhoe tA manane vijJAnanuM samanantara kAraNu kahyuM hovAthI te vijJAnarUpa che.' Ama prAcIna kALamAM manane abhautika mAnavAnuM eka valaNa spaSTa dekhAya che, tethI AtmavicAraNAmAM prANane cheDIne manane AtmA mAnavAnuM je ci Mtakane prathama sUjhayuM haze teNe ja sarva prathama AtmAne bhautika kArTimAMthI abhautika krATimAM mUkajo haze ema mAnavuM joIe. manane AtmA mAnanArAe dArzanika sUtrakALamAM paNa vidyamAna hatA e dArzanika sUtramanthA ane tenI TIkAone AdhAre paNa jANavA maLe che.2 manane AtmA mAnanArAenu kahevu hatuM ke je hetue vaDe dehathI AtmAne bhinna siddha karavAmAM Ave che te vaDe te maneAmaya siddha thAya che. arthAt eka indriye joyelu ane bIjI indriye palu' te eka ja che evu pratisaMdhAna, mana saviSayaka hovAthI karI zake che, tethI manane ja AtmA mAnI levA joIe, tethI bhinna AtmA mAnavA jarUrI nathI. vedAntasAramAM sadAnade kahyuM che ke taittirIya upaniSadanA banyAntarAmA nemaya' (2.3) e vAkaSane AdhAre cArvAMkA manane AtmA mAne che. sAMkhyasaMmata vikRtanA upAsakeAmAM manane AtmA mAnanArAonA samAveza che. bRhadAraNyakamAM mana e zuM che tene vividha rIte vicAra karavAmAM AvyA che. temAM jaNAvyu che ke mAruM mana khIje hatuM tethI meM joyuM nahi;' mArUM mana bIje hatuM tethI meM sAMbhaLyuM nahi -eTale kharuM jotAM mANusa mana vaDe jue che te mana vaDe ja sAMbhaLe che, kAma, saMka95, vicikitsA (sa Mzaya), zraddhA, azraddhA, dhRti, adhRti, lajjA, buddhi, bhaya e badhuM mana ja che. tethI mANasane krAI pITha para spa hure tApaNuM te manathI jANI jAya che.. vaLI temAM manane parama brahma samrATa kahyu che.pa chAndogyamAM paNu tene brahma kahyuM che. manathI je vizvapaMca che tenuM je nirUpaNu tejobindu upaniSadamAM che tethI mananA mahimA jaNAya che. temAM jaNAvyuM che ke mana ja badhuM jagata che, mana ja mATe zatru che, mana saMsAra che, mana ja traNa jagata che, mana ja meATu' du:kha che...mana ja kAla che, mana ja saMkalpa che, mana ja jIva che, mana ja citta che, mana ja ahaMkAra che, mana ja atakaraNa che, mana ja pRthvI mana ja teja che, mana ja meTA vAyu che, mana ja AkAza che, mana ja zabda che, sparza, rUpa rasa, gadha ane pAMca kroSa manathI utpanna thayelA che, jAgrata, svapna, suSupti vagere maneAmaya che, dikpAle vasue, rudro, AdityA maneAmaya che,7 mana ja pANI che, (4) prajJAtmA, prajJAnAtmA, vijJAnAtmA kauSItakI upaniSadamAM prANane prajJA ane prajJAne prANa evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. te batAve che ke prANAmA pachI jyAre prajJAtmAnI zodha thaI tyAre jUnA-navAne samanvaya Avazyaka hatA. indriyA ane mana e ane prajJA vinA kazuM ja karI zakatAM nathI, ema kahI IndriyA ane manathI 1. khaLAmanantarAtIta` vijJAna ddhi tammana: miyama vaSa 1.17 2. nyAya sU0 3. 1, 16: nyAya vArtika pR0 336 3. sAMkhyakArikA 44 4. bRhadA0 1.5.3 5. bRhadA 4.16; 6. chAnde0 7.3.1 7. tejobindu upaniSada 5,98,104, 8. prosmi prajJAmA' kauSItakI 3;ra; rU. 3; cai jai prALaH sA prajJA, yA vA prajJA sa trALa; phoSI 3.3,3,4 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa prajJAnuM mahattva vadhAre che ema kauSItakImAM jaNAvavAmAM AvyuM che, te batAve che, ke manamaya mAne paNa prajJAtmA e atarAtmA che. A ja vastune tottirIya upaniSada (24)mAM vijJAnAmAne manamaya AtmAne aMtarAtmA kahIne sUcavI che. eTale prajJA ane vijJAnane paryAya mAnavAmAM asaMgati nathI. atareya upaniSadamAM prajJAnabrahmane je paryAya ApavAmAM AvyA che temAM mana paNa che. e sUcave che ke pUrvakalpita manamaya AtmA sAthe prajJAnAtmAne samanvaya che. temAM ja prajJA ane pratAnane paNa eka ja kahyAM che ane prajJAnanA paryAya tarIke vijJAnane paNa batAvyuM che.* sAra e che ke vijJAna, prajJA, prajJAna e badhA zabdo ekAIMka manAyA ane te artha te AtmA ema manAyuM. mane maya AtmA sUkSma chatAM mane koIne mane bhautika ane keIne mate abhautika che. paNa vijJAnane jyAre AtmA evuM nAma ApavAmAM AvyuM tyAra pachI ja AtmA abhautika tatva che evI vicAraNAne prAraMbha thayo. AtmavicAraNAmAM vijJAna, prajJA ke bajJAnane AtmA kahIne ciMtake e AtmavicAranI dizAne ja badalI dIdhI. have ja AtmA e maulika cetana tava che evI mAnyatA tarapha vicAra ke prayANa AdaryuM ane prajJAnanI eTalI badhI pratiSThA karavAmAM AvI ke AMtara-bAhya badhAMne prajJAna kahI dIdhAM. prajJA tatvanuM vizleSaNa have jarUrI hatuM, eTale tenA vize vicAra karavAmAM AvyuM. badhI indri ane manane prajJAmAM pratiSThita mAnavAmAM AvyAM. jyAre manuSya supta ke mRta hoya che tyAre indriya prANarU5 prajJAmAM maLI gayelI hoya che tethI kazuM ja jJAna thaI zakatuM nathI. manuSya jyAre jANe che ke pharI janme che tyAre taNakhAmAMthI agni jema prajJAmAMthI indriya pharI pAchI bahAra Ave che ane manaSya jJAna kare che. indriye prajJAnA eka aMza jevI che ane tethI teo prajJA vinA potAnuM kAma karavA samartha nathI. have Iddhi ane manathI paNa bhinna evA prajJAtmAne jANavA mATe prayatna karavA jaNAvyuM che. paNa IdrinA viSayone nahi, paNa indriyanA viSayane jANanAra prajJAtmAne jANavA mATe preraNA karavAmAM AvI che. manane jANavuM jarUrI nathI, paNa manana karanArane jANavuM jarUrI che. A pramANe indriyAdi sAdhanAthI para evA prajJAtmA-sAdhakane jANavA mATe koSItakI upaniSade bhAra Apyo che. 9 kauSItakI upaniSadamAM AvelA uparyukta vizleSaNane AdhAre kahI zakAya ke prajJAne e upaniSadamAM indriyanuM adhiSThAna mAnavAmAM AvI che e ThIka che paNa hajI prajJAnA svayaM prakAzita rUpa pratye vicArakanuM dhyAna gayuM ja nathI eTale suptAvasthAmAM indriyone vyApAra nahi hovAthI keIpaNa prakAranuM jJAna paranuM ke svanuM temAM svIkAravAmAM AvyuM nathI.10 te ja rIte mRtyu pachI jyAM sudhI navI indriyanuM nirmANa thatuM nathI tyAMsudhI paNa prajJA akiMcikara jevI ja mAnavAmAM AvI che. prajJAne adhIna indri 1. koSItakI 3,6,7, juo gujarAtI bhASAMtara pR0 892 2. atareya 3.2.2 3. etareya 3.3 4, atare 3.2 5. atareya 3.1.2-3 6, koSItakI 3.2 7. koSItakI 3.5 8, kauzItakI 37 9, kauSItakI 3,8 10. AvA AtmAnA jJAnathI Indrane saMtoSa thayuM na hatuM ane teNe suptAvasthAnA A mAthI paNa para evA A mAnuM prajApati pAsethI jJAna meLavyuM hatuM e ulekha chAndogyamAM che. 8.11. ahIM bRhadA0 1.15-20 paNa jovuM joIe. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ema mAnavA chatAM prajJA paNa indriya vinA kazuM ja karavA samartha nathI, e vastu svIkArI lIdhI che. vaLI hajI prajJA ane prANane eka mAnyAM hovAthI prANathI paNa para evI svayaMprakAzI prajJAnuM rUpa dhyAnamAM na Ave te svAbhAvika che. kaThenidamAM jyAM uttarottara caDiyAtA tattvanI gaNatarI karI che tyAM manathI buddhine, buddhithI mahatane, mahatathI avyakta-prakRtine, prakRtithI puruSane uttarottara para-caDiyAtAM kahyAM che. A ja vastu gItAmAM paNa kahI che. e prakriyA sAMkhyonI che. e mAnyatA uparathI jaNAya che ke vijJAna paNa cetanane dharma nahi paNa acetana prakRtine dhama che, evI prAcIna mAnyatA hatI, ethI vijJAnAtmAnI zodha kyA chatAM AtmA saMpUrNa cetanarUpe-ajagarUpe-siddha thayo ema kahI zakAya nahi. paNa prajJAtmA sudhI vicArake uDDayana karyA pachI tene AgaLane mAga sApha hatA, eTale AtmAmAMthI bhautika gaMdhane nimULa karatAM tene vAra lAge tema hatuM nahi. (5) AnandAmA manuSyanA anubhavanuM vizleSaNa je karavAmAM Ave to temAM tenAM be rUpa spaSTa tarI Ave che, eka te vastuvijJatirUpa che arthAt vastunuM je jJAna thAya che te anubhavanuM eka rUpa che ane bIju rUpa te vedanA che. eka saMvedana che to bIju vedana che. vastune jANavI te eka rUpa che ane tene bhogavavI e bIju rUpa che. jANavA sAthe jJAnane ane bhega sAthe vedanAne saMbaMdha che. prathama jJAna che pachI bhoga che. e vedanA paNa anukULa ane pratikULa banne prakAranI hoya che. pratikULa vedanAne koI pasaMda karatuM nathI. anukuLa vedanA saune game che. te sukha kahevAya che. e sukhanI parAkASThAne AnaMda evuM nAma apAyuM che. bAhya vastunA bhAgathI nirapekSa evI anukULa vedanA e AtmAnuM svarUpa che ane ciMtakee tene AnandAtmA evuM nAma ApyuM che. anubhavanA eka saMvedanarUpane prAdhAnya prajJAtmA athavA vinAnAmAnI kapanA thaI to tenA bIjA rU5 vedanAne prAdhAnya AnandAtmAnI kalpanAne vega maLyuM haze evI saMbhAvane thAya che. AtmA jevI eka akhaMDa vastunuM khaMDa-khaMDa karIne darzana karavAmAM Ave te vijJAnAtmA ane AnandAtmA jevAM tenAM rUpe vicAraka samakSa upasthita thAya te svAbhAvika che. vijJAnanuM lakSya te Ananda ja che, tethI ciMtakee vijJAnAtmAne paNa antarAtmA AnandAtmAne bhAvyo hoya to navAI nathI. vaLI eka dArzanika ane eka dhArmika evI be bhAvane manuSyamAM che. dArzanika jo ke vijJAnAtmAne prAdhAnya Ape che, paNa dArzanikamAM ja rahelo dhArmika AtmA AnandAtmAnI kalpanA karIne tRpti anubhave che temAM Azcarya nathI. (6) puruSa, cetana AtmA-cidAtmA-brahma anamaya AtmAthI mAMDIne vicArake AtmAnI bAbatamAM AnandAtmA sudhI pragati karI, paNa tenI e pragati hajI AtmatatvanAM judAM judAM AvaraNone AtmA mAnIne thaI rahI hatI, paNa e badhAe AtmAne paNa je AtmA hato tenI zedha karavAnI bAkI ja hatI. e AtmAnI jyAre 1. kaTha0 13.10-11 2. taitirIya 2-5. 3 Nature of Consciousness in Hindn Philosophy, p. 29 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zodha thaI tyAre kahI devAmAM AvyuM ke anamaya AtmA, jene zarIra kahevAmAM Ave che te te ratha jevuM che. tene doranAra rathI e ja khare AtmA che. AtmA vinAnuM zarIra kazuM ja karI zakatuM nathI. zarIranI je cAlaka zakti che te ja AtmA che. Ama zarIra ane AtmA e bane to pUthapha che ema spaSTa karavAmAM AvyuM. AmAthI svataMtrapaNe prANu kazuM ja karI zakato nathI. AtmA e te prANane paNa prANa che. praznopaniSadamAM te kahevAmAM AvyuM che ke AtmAthI ja prANane janma che. manuSya para tene paDachAyo AdhAra rAkhe che, tema prANa e AtmAne avalaMbe che. A rIte prANa ane AtmAne bheda karyo. Indriya ane manathI paNa e AtmA bhinna che enI sUcanA kenepaniSadamAMke karavAmAM AvI che. tyAM jaNAvyuM che ke indrio ane mana e brahma-AtmA vinA kazuM ja karavA samartha nathI. AtmA che eTale ja cakSa Adi Iddhi ane mana potapotAnuM kArya kare che. jema vijJAnAtmAno aMtarAtmA AnaMdAtmA che tema AnaMdAtmAne ya aMtarAtmA sat evuM brahma cheema kahIne vijJAna ane AnandathI paNa para evA brahmanI kalpanA karavAmAM AvI che.' brahma ane AtmA e judA nathI paNa eka ja tatvanAM be nAme chee ja AtmAne sava tothI para e puraSa paNa kahyo che ane sarva bhUtemAM gaDhamAM paNa kahyo che. kaThopaniSadamAM buddhina-vijJAnane prAkRta-jaDa batAvyuM che eTale vijJAnAtmAnI kalpanAthI ciMtakane saMtoSa na thAya e svAbhAvika che. tethI tenAthI paNa 5ra evA cidAtmA-puruSa cetana AtmAnI zodha Avazyaka hatI. ane te brahma athavA cetana-AtmAnI ka95nAe pUrI thaI. A rIte ciMtakee AtmAne abhautika tasvarUpe sthira karI dIdho. A pramANe bhUtathI mAMDIne cetana sudhInI AtmavicAraNanI utkrAMtine itihAsa ahIM pUro thAya che. prathama vijJAtmAnA varNana prasaMge kahevAmAM AvyuM che ke tene svayaMti mAnavAmAM nathI A. suptAvasthAmAM te acetana banI jAya che. te svaprakAzI nathI, paNa A puruSa-cetana AtmA ke cidAtmA vize ema nathI. te to svayaM jAti che, svayaM prakAze che. te te vijJAnane paNa aMtaryAmI che. e satarAtmA vize kahevAmAM AvyuM che ke te sAkSAt che, aparokSa che, prANano lenAra te che, AMkhane janAra te che, kAnane sAMbhaLanAra te che, manane vicAra te che. jJAnane jANanAra te che. 10 e ja draSTA che, e ja zretA che, e ja mantA che, e ja vijJAtA che.11 niya citmAtrarU5 che, sarva prakAzarUpa che, cinmAtra tirUpa che.' 1. chAgaleya upaniSadane sAra-jue, History of Indian Philosophy, Vol. 2. p. 131; trI upaniSada 2-3-4: kaThA. 1-3-3 2. kena. 1-2, 3. propaniSad 3.3 4. kena, 1.4-6, 5. saittirIya 2-6, 6, "sarva hi utar caitra mayamamAM brahma'-mAMDukatha 2, bahadA2 2-5-19. 7. kaThe paniSada 13.10-12 8. buda. 4. 3. 6. ane, 9, vijJAnAtmA ane prajJAnadhana (bRhadA. 4-5-13) AtmA vacce aMtara che. prathama prAkRta che jyAre bIjo puruSa -cetana che. 10. bahadA 3-7-22. 10. bRhadA 3.4.1-2, 11. bada0 37.23; 3.8.11. 12. maitreyyapaniSada 3-13-21. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A puruSa ke cidAmAne ajara, akSara, amRta, amara, avyaya, aja, nitya, dhruva, zAzvata, anata mAnavAmAM Avyo che.enA vize kaTha. (1-3-15)mAM kahevAmAM AvyuM che ke te azabda, asparza, arU , avyaya, arasa, nitya, agadhavata, anAdi, anaMta, maha6 tatvathI para, dhruva, evA AtmAne jANIne manuSya mRtyunA mukhamAMthI mukta thaI jAya che. (7) bha, buddhane anAtmavAda ApaNe joyuM ke ciMtake sarvaprathama bAhya daSTie grAhya evA bhUtane ja maulika tatva svIkAratA, paNa kAlakae. teo Amatavane svIkAratA thayA. te tava indriyagrAhya nahi, paNa atIndriya hatuM. AvA eka atIndriya tattavanI ka95nA jyAre ciMtakene sUjhI tyAre tene svarUpa vize ciMtanamAM teo lAgI jAya te svAbhAvika che. prANa, mana ane prajJAthI 5Na 5ra evA AtmAnI jyAre ka95nA thaI tyAre ciMtake sAme navA navA prakane AvIne UbhA rahyA. prANa, mana, prajJA e to evI vastuo hatI jenuM jJAna sahaja hatuM, paNa AtmA to ethI paNu para manAyo, eTale tenuM jJAna kevI rIte karavuM, ane te ke che, tenuM zuM svarUpa che e praznane usthita thayA. kharI AtmavighA have ja zarU thaI ane lokone A vidyAne e nAda lAgyuM ke temane AtmAnI zodhamAM ja kartavyanI ItizrI jaNAI. A duniyAnA ke svarganA bhego temane e AmasukhanI apekSAe tuccha lAgyA ane tyAga ane tapazcaryAnI kaThina yAtanAo temaNe saharSa svIkArI naciketA jevA kumAre mRtyu pachInI AtmAnI sthiti jANavA mATe eTalA badhA Atura banI gayA ke temane A duniyAno ke svarganI sukha tuccha lAgavA maMDayAM. maitreyI 8 jevI strIo potAnA patinI milakatane vAra levAne badale AtmavidyAnI zodhamAM paDI gaI ane patine kahevA lAgI ke, jenA vaDe huM amara na thaI zake te laIne huM zuM karuM ? he bhagavana, amara banavAnuM sAdhana tame jANatA he te te mane kahe, ane koI kaI to pikArI pokArIne kahevA lAgyA ke jemAM ghuloka, aMtarikSa ane pRthvI tema ja sarva prANI sAthe mana otaprota thayuM che te ekamAtra AtmAnuM ja jJAna prApta kare ane bIjI badhI vAta cheDI do. e AtmA amarapaNuM meLavavA mATe setu je che.4 yAjJavalkaya to chevaTe AgaLa vadhIne kahe che che ke pati, patnI, putro, dhana, pazu e badhuM paNa AtmAne khAtara ja priya che, mATe e AtmAne ja jo joIe, tene vize ja sAMbhaLavuM joIe, tene vize vicAra karavo joIe, tene vize ja dhyAna karavuM joIe. ema karavAthI ja badhuM jJAta thaI jAya che." AnuM eka zubha pariNAma e AvyuM ke vaidika karmakAMDa pratye ciMtakone virodha jAgyo. paNa A vidyAnA paNa pAcho atireka thayo ane atIndriya AtmA vize jene jema phAvyuM tema ka95nA karavA lAgI gayA. vastusthiti AvI hovAthI aupaniSada AmavidyA vize pratikriyA jAge te svAbhAvika che. ane tenI pratikriyA bha. buddhanA upadezomAM ApaNane jovA maLe che. badhAM upaniSadenuM sAratatva to chevaTe e ja che ke vizvanA mULamAM mAtra eka ja zAzvata abhiA-brahma tattva che ane e sivAya - 1. kaTha 3-2; bahadA0 4-4-20; 3-8-8; 4-4-25; tA0 1-9, ityAdi. 2, kaThe0 1. 1, 23-29, 3, baha0 2-4-3 4. muM Daka 2-2-5, 5, bahadA0 4-5-6, Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 bIju kazu ja nathI. upaniSadanA RSiee chevaTe te eTale sudhI kahI dIdhu` ke advaita tattva chatAM je manuSyA saMsAramAM bhedanI kalpanA kare che te peAtAnA sarvanAzane nAtare che.' A prakAre e samaye AtmavAdanAM pUra UmaTayAM hatAM eTale e pUranI sAme baMdha bAMdhavAnuM kAryaM bha. buddhe karyuM. temAM temane sthAyI saphaLatA }TalI maLI e eka jUdo prazna che, paNa bha. zudde e pUrane anAtmavAda tarapha vALavA pUratA prayatna karyAM e ja kahevAnu che. bhagavAna buddhe anAtmavAdanA udeza ApyA ema jyAre ApaNe kahIe chIe tyAre ema nathI samajavAnuM ke tee AtmA jevI vastune sathA niSedha kare che. temanA niSedhanuM tAtparya eTalu ja che ke upaniSadomAM je prakAranA zAzvata advaita AtmAnu pratipAdana karavAmAM AvyuM che, AtmAne je prakAre vizvanuM ekamAtra maulika tattva mAnavAmAM AvyuM che tene virAdha bhagavAna buddha karyo che. upaniSadanA pUrvokata bhUtavAdIe ane dArzanika sUtrakALanA nAsti ke cArvAMkA paNa anAtmavAdI che ane bha. buddha paNu anAtmavAdI che. e banne ATalI vArtAmAM sahamata che ke AtmA e sarvothA svata Mtra evuM dravya nathI ane te nitya ke zAzvata paNa nathI. arthAt bannene mate AtmA e utpanna thanArI vastu che. paNa cArvAka ane bha. buddhamAM je matabheda che te e che ke pudgala, AtmA, jIva, citta nAmanI eka svataMtra vastu che ema bha. jIdda mAne che, jyAre bhUtavAdI tene mAtra eka cAra ke pAMca bhUtAmAMthI niSpanna thanArI parataMtra mAne che. bha. yuddha paNa jIva, pudgala ke cittane aneka kAraNAthI utpanna tA mAne che ane e arthamAM te parata Mtra paNa che, paNa e utpattinAM je kAraNeA che temAM paNa vijJAna ane vijJAnetara banne prakAranAM kAraNeA vidyamAna hoya che; jyAre cArvAkane mate caitanyanI utpattimAM caitanyetara bhUtA ja kAraNeA che, caitanya kAraNa che ja nahi. tAtparya e che ke bhUtAnI jema vijJAna paNa eka mULa tattva che, je janya ane nitya che ema bha. jIdda svIkAre che, jyAre cArvAkA mAtra bhUtAne ja mULa tattva mAne che, buddhu caitanya vijJAnanI saMtati-dhArAne anAdi mAne che, paNa cArvAkane mate caitanyadhArA jevu kazuM ja nathI. nadIne pravAha dhArAbahna jalabinduethI bane che ane temAM ekatvanI pratIti thAya che, tema vijJAnanI saMtati-paraMparAthI vijJAnadhArA bane che ane temAM paNa ekatvanI pratIti thAya che. vastutaH jalabiMduenI jema pratyeka deza ane kAlamAM vijJAnakSaNA bhinna ja hoya che. AvI vijJAnadhArAnA svIkAra bha. buddhe karyAM che, paNa cArvIne te paNa mAnya nathI. bha. buddhe rUpa, vedanA, sattA, saMskAra ane vijJAna, cakSuAdi indriyA, tenA viSaye, tenAthI thatuM jJAna, mana, mAnasika dharma ane maneAvijJAna e badhAMne ekakane laine vicAra karyAM che ane badhAMne anitya, du:kha ane anAma kahI dIdhAM che. e badhAM vize tee pUchatA ke nitya che anetya ? uttara maLatA ke te anitya che. eTale tae pharI pUchatA ke je vastu anitya hoya te sukha che ke dukha ? uttara maLatA ke duHkha. eTale tee pharI pUchatA ke je vastu anitya hAya, du:kha hoya, vipariNAmI hoya, zuM tenA vize A mAruM' che, e huM chuM, e mAro AtmA che' evA vikA 1. " manasaivAnudraSTavyaM neha nAnAsti kiMcana / mRtyoH sa mRtyumApnoti ya iha nAneva pazyati // " bRhadA0 4.4.19; 34 4, 11, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 karI zakAya ? uttaramAM nakAra maLa ane A rIte badhuM anAtma ja che, AtmA jevI vastu zeAdhI jaDatI nathI, ema tee zrotAne pratIti karAvI detA. 1 bhagavAna buddhe rUpAdi badhI vastune janma mAnI che ane vyApti karI che ke je janya hoya che tenA nirIdha Avazyaka che.2 AthI anAdi anata evA Atmatattvane buddhamatamAM sthAna nathI. pUrvokta maneAmana AtmA sAthe bauddhasa Mmata pudgala eTale ke dehadhArI jIva- jene citta paNa kahevAya che tenI tulanA karavA kAI lalacAI jAya ema bane. paNa vastutaH e bannemAM bheda che. bauddhamate mana aMta:karaNa manAyuM che ane indriyAnI jema cittotpAdamAM e paNa eka kAraNa che; eTale maneAmaya AtmA sAthe tenI tuvanA thaI zake nahi, paNa vijJAnAtmA sAthe tenI tulanA aMzataH thaI zake che. vijJAnAtmA e satatArita nathI, satata savaidaka nathI; pazusuptAvasthA ke mRtyuvakhate te lIna thaI jAya che ane pharI pAcho savaidaka bane che. e ja vastu puddagala vize paNa kahI zakAya. tene paNa suptAvasthAmAM ane mRtyuvakhate nirAdha che. A tulanA AMzika eTalA mATe che ke vijJAnAtmA ja pharI pAchA jAgarita thAya che ema manAyu' che; paNa khudde tA jAgarita thanAra pudgalane ke mRtyu pachI janmanAra pudgalane vize e ja che' ke 'bhinna che' e banne vidhAneAmAMthI eka paNa vidhAnane ucita mAnyuM nathI. jo te ema kahe ke e ja pudgale pharI janma lIdhA tA upaniSatsa Mmata zAzvatavAdanuM samarthana thaI jAya je te aniSTa che ane jo te ema kahe ke 'bhinna che' teA paNa bhautikavAdInA ucchedavAdanu samana thaI jAya, je paNu yuddhane aniSTa che. eTale buddhu mAtra eTaluM ja kahe che ke prathama citta hatuM eTale khIjuM thayuM. thanAra te ja nathI ane tethI bhinna paNa nathI, paNa te tenI dhArAmAM che eTale janma jarA-maraNAdi hAI sthAyI dhruva jIvanA che ema nahi, paNa te badhA amuka kAraNAne laIne thAya che ema kahevuM joIe evA buddhanA upadeza hatA. buddhamate janma jarA maraNu e badhuM tA che, paNu te badhAMne sthAyI kAI AdhAra paNa che ema boddo mAnatA nathI. tApa e che ke bhagavAna ane cArvAkArA dehAtmavAda ja amAnya che ema nahi, paNa upaniSatsa Mmatta sarvAntaryAmI nitya, dhruva, zAzvata evA AtmA paNu amAnya che. temanA mate AtmA zarIrathI atyantabhanna che ema paNa nathI ane zarIrathI te abhinna che ema paNa nathI, temane cArvAkasamata bhautikavAda ekAnta lAge che ane upaniSadAnA phUTastha AtmavAda paNa ekAnta jaNAya che. emane mArga te madhyamamAga che jene tee "pratItyasamrutpAdavAda-" amuka vastunI apekSArthI amuka vastu utpanna thaI evA vAda kahe che. te zAzvatavAda nathI, ucchedavAda nathI, paNa azAzvatAnucchedavAdane nAme temanA vAdane kahI zakAya. yuddhamate saMsAramAM sukha duHkha ItyAdi avasthAe che, kama che, janma che, maraNa che, bandha che, mukti che--A badhu ja che; paNa e badhAnA AI sthira AdhAra nathI-avasthAtA nathI. e badhI avasthAe pUrva pUrvanAM kAraNeAne laIne utpanna thatI rahe che ane eka navA kAryane utpanna karIne naSTa 1. sa'yuttanikAya 12. 70. 32-37, dIrdhanakAya-mahAnikAnasutta 15, vinayapiTakra-mahAvagga 1. 6, 38-46, 2. * viSi samuyadhamma sanna to nimeSaSanma-mahAvaga 1. 6. 29. sacce sArA aninnA-TuvANA-anantA' aMguttaranikAya tikanipAta 134, 3 saMyuttanikAya 12-36, aMguttaranikAya 3, dInikAya brahmAla sutta, saMyuttanikAya 12, 1 7,24; visuddhimagga 17, 161-17,4 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thatI rahe che. A prakAre saMsAranuM cakra cAlyA kare che. pUrvene sarvathA uccheda 5Na ISTa nathI ane dhrauvya paNa ISTa nathI. uttara pUrvathI sarvathA asaMbaddha che, apUrva che ema paNa na kahevAya, kAraNake kAryakAraNanI sAMkaLamAM bane jakaDAyelAM che. pUrvane badhe saMskAra uttarane maLI jAya che eTale have pUrva te uttararUpe vidyamAna bane che, uttara e pUrvathI sarvathA bhinna paNa nathI ane abhinna paNa nathI paNa abhyAkata che, kAraNake bhinna kahevA jatAM uchedavAda bane ane abhinna kahevA jatAM zAzvatavAda. bha. buddhane e bane vAda amAnya hatA, eTale AvI bAbatomAM temaNe avyAkRtavAdanuM zaraNuM svAyu cha.1 A ja vastune buddhaSe paurANikanuM vacana TAMkIne jaNAvI che- kammasya kArakA natthi vipAkassa ca vedako / suddhadhammA pavattanti eveta sammadassana // evaM kamme vipAke ca vattamAne sahetuke / bIjarukkhAkAna va puvvA koTi na nAyati // anAgate pi saMsAre apavbata na dissati / etamatthaM ana-bhAya titthiyA asayaM vasI // sattasaga gahetvAna saspatucchedadassinA / dvAsadvididi gaNhanti a-aam-aavirodhit| / diTThibaMdhana-baddhA te taNhAsotena vumhare / taNhAsAtena-vumhantA na te dukkhA pamuccare // ebameta abhi--gAya bhikkhu buddhassa sAvako / gambhIra nipuNa su- paccaya paTivijjhati / / kamma natthi vipAkamhi pAko kamme na vijjati / a--ma umo su-nA na ca kamma vinA phala / / yathA na suriye agni na maNimhi na gomaye / na tesi so asthi saMbhArehi ca jAyati / / tathA na kante kammassa vipAko upalabbhati / bahiddhAvi na kammassa na kamma tattha vijjati // phalena su ta kamma phala kamme na vijjati / kamma ca kho upAdAya tato nivyattatI phala / / na hettha devo brahmA vA saMsArassasthikArako / suddhadhammA pavatAMti hetu bhArapaccayA // AnuM tAtparya e che ke - 1. guthe| nyAyAvatAravAti -pRttinI prastAvanA, 06 misi-6 prazna 2. 25-33, 5041-52 11 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmane karanAra koI che nahi, vipAka-karmanuM phalane vedanAra koI che nahi, paNa zuddha dharmonI pravRtti thAya che A ja samyagdarzana che. A pramANe karma ane vipAka potapotAnA hetune laIne pravRtta thAya che ane temAM paheluM keNa e bIja ane vRkSanI jema kahI zakAtuM nathI, eTale ke karma ane vipAka anAdikALathI ekathI bIju ema bIja ane vRkSanI jema cAlyAM AvyAM che. vaLI e karma ane vipAkanI saMtati kayAre niruddha thaze e paNa kahI zakAtuM nathI. tairthi ke A vastune jANyA vinA parAdhIna bane che. satva-jIvane laIne keI zAzvata ane kaI ucchedavAdanuM avalaMbana le che ane paraspara virodhI evI 62 dRSTione rahe che. daSTinA baMdhanamAM baMdhAIne teo tRSNAstrotamAM taNAI jAya che ane temAM taNAtA evA te duHkhathI mukta thaI zakatA nathI. e vastune jANIne buddha-zrAvaka gaMbhIra nipuNa zanya evA pratyayane jANe che. karma e vipAkamAM nathI ane vipAka e karmamAM nathI, e baMne ekabIjAthI zUnya che chatAM karma vinA phala-vipAka to che nahi. jema agni sUryamAM nathI, maNimAM nathI, gAma-chANamAM nathI ane tethI bahAra paNa nathI, paNa te badhAMne samudAya thaye te utpanna thAya che-te ja prakAre karmane vipAka e karmamAM upalabdha nathI ane karmathI bahAra paNa nathI, ane vipAkamAM paNa karma nathI, A pramANe karma e phalazanya che, karmamAM phaLa nathI chatAM paNa karmane laIne phaLa to maLe che. ahIM koI deva ke brahmA saMsArane karyA che nahi-zuddha dharmonI ja pravRtti hetusamudAyane laIne thAya che-vizuddhimArga 19, 20. bhadaMta nAgasene rathanI upamAthI pudgala e keza, dAMta ItyAdi zarIranA aMze tathA rU5, vedanA, saMjJA, saMskAra, vijJAna e badhAnI apekSAe che, paNa pAramArthika kaI che nahi ema jaNAvyuM che. milinda prazna 2. 4. sR0 298. svayaM buddhaSe kahyuM che ke - yatheva cakkhuvi-ANa manodhAtu anantara / na ceva Agata nApi na nibvata anantara / tatheSa parisandhimhi vattate cittasa tati / purima bhijjati citta pacchima jAyate tato // manodhAtuthI anAra jema cakSuvijJAna thAya che te kyAMthI AvyuM to nathI chatAM te utpanna nathI thayuM ema paNa nathI, te ja prakAre janmAktaramAM cittasaMtati vize samajavAnuM che ke pUrva cittane nAza thaye che ane tethI navuM citta utpanna thayuM che. (vizuddhimArga 19-23) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha. buddhe e pudagalane kSaNika ane nAnA-aneka kahyo che. e cetana te che, paNa mAtra cetana che ema te na kahI zakAya. te nAma ane rU5 e bannene samudAyarUpa che; eTale tene bhautika-abhautikanA mizraNarUpa ja kahevo joIe. A prakAre bauddhasaMmata pudagala e upaniSadanI jema kevala cetana ke bhautikavAdIonI jema kevala acetana nathI; AmAM paNa bha. buddhane madhyamamArga ja che. milindaprazna 2. 33; vizuddhimArga 18. 25-35; saMyuttavikAya 1, 135. (8) dArzanikane AtmavAda upaniSatkALa pachI bhAratIya vividha vaidika darzananI vyavasthA thaI che eTale have e vize paNa nirdeza kare Avazyaka che. upaniSade bhale lAMbA kALanI vicAraparaMparAne vyakata karatAM hoya, paNa temAM enuM eka sUtra sAmAnya che. bhUtavAdanuM prAdhAnya mAnIe ke AtmavAdanuM, paNa eka vastu nakkI ja che ke vizvanA mULamAM kaI eka vastu che, aneka nahi-e prakAranI ekasUtratA samasta upaniSadomAM jovA maLe che. Rgvada (10. 129)mAM tene tene kahyuM hatuM, paNa nAma ApyuM na hatuM. brAhmaNakALamAM te eka tava prajApati kahevAyuM. upaniSadomAM tene satva, asata, AkAza, jala, vAyu, prANa, mana, prajJA, AtmA, brahma, evA vividha nAme kahyuM paNa temAM vizvanA mULamAM aneka tatva mAnanArI vicAradhArAne prazraya ApavAmAM AvyuM nathI. paNa dArzanika sUtranI jyAre racanA thaI tyAre vedAMta darzana sivAyanAM bhAratIya vaidika-avaidika badhAM darzanemAM advaitavAdane prazraya maLyo hoya tevuM dekhAtuM nathI, eTale mAnavuM joIe ke bhalene upaniSado pahelAnuM adika paraMparAnuM dArzanika sAhitya upalabdha na hoya, paNa atavirodhI paraMparAnuM astitva prAcIna kALathI hatuM ja. e paraMparAnA astitvane kAraNe ja vedabrAhmaNapratipAdita vaidika karmakAMDane sthAne svayaM vaidikoe jJAnamArga ane AdhyAtmika mArga apanAvyo che ane e ja paraMparAne astitvane kAraNe vaidika darzanee advaita mArgane choDI daitamArga athavA to bahutatvavAdI paraMparAne apanAvI che. vedavirodhI zramaNaparaMparAmAM ja jaina paraMparA, AjIvaka paraMparA, bauddha paraMparA, cArvAka ane bIjI ghaNI paraMparAo thaI, paNa Aje mAtra jaina ane bauddha paraMparAnuM astitva che. ApaNe joyuM ke upaniSaddavicAradhArAnI parAkASThA advaita cetana AtmA ke brahma tattvanA svIkAramAM thaI che, paNa vaidika darzanemAM nyAya-vaizeSika, sAMkhyayoga, pUrvamImAMsA e badhAMe mAtra ata AtmA ja nahi, paNa jaDa-cetana ane prakAranAM tavone mailika mAnyAM che, eTaluM ja nahi, paNa Amatatvane paNa eka ne mAnatAM bahusaMkhyaka mAnyuM che. ukta badhAM darzanAe AtmAne upaniSadanI jema cetana kahyo che, eTale ke tene bhautika nathI mAnyo. (9) jainamata A badhAM vedika darzananI jema jaina darzanamAM paNa AtmA e cetana tatva svIkArAyuM che ane aneka chatAM paNa e cetanatattva saMsArI avasthAmAM bauddha darzananA pudgalanI jema mUrtaamUrta che. jJAnAdi guNenI apekSAe amUrta che, paNa karma sAthenA tenA saMbaMdhane laIne te mUrta paNa che. AthI viparIta bIjAM badhAM darzane cetanane amUrta ja mAne che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 upasaMhAra AtmasvarUpa e caitanya che e niSkarSa bhAratIya badhAM darzanAe svIkAryo che. cArvAka darzana je nAstika darzanane nAme oLakhAya che te paNa AtmAne cetana ja kahe che. tene bIjAM darzanethI je matabheda che te e che ke AtmA te cetana chatAM zAzvata tatva nathI, e bhUtamAMthI niSpanna thAya che. bauddha paNa cetana tattvane bIjAM darzananI jema nitya nathI kahetA, paNa cArvAkanI jema janya kahe che chatAM cArvAka ane bauddhamAM eka mahattvane bheda che, te e ke boddhone mate cetana janya chatAM cetana saMtati anAdi che. cArvAka pratyeka janya cetanane sarvathA mitra ja apUrva jamAne che. bauddha pratyeka janya caitanyakSaNane pUrvajanaka kSaNathI sarvathA bhinna ke abhina hovAnI nA pADe che. cArvAkane ucchedavAda ke upaniSada ane bIjAM darzane Atma zAzvatavAda bauddhadarzanane mAnya nathI; eTale ja te AtmasaMtati anAdi che ema kahe che, AtmA anAdi che ema nathI kahetuM. sAMkhya-ga, nyAya-vaizeSika, pUrvamImAMsA-uttaramImAMsA ane jaina e badhAM darzane AtmAne anAdi mAne che, paNa jaina ane pUrvamImAMsAdarzanane bhApakSa AtmAne pariNamI nitya mAne che, jyAre bAkInAM badhAM darzane tene kUTastha nitya mAne che. AtmAne phUTastha mAnanArA, temAM kazAM ja pariNAmo thatAM nathI ema mAnanArA paNa saMsAra ane mekSa te mAne che ane tene pariNAmI nitya mAnanArA paNa tene saMsAra ane mokSa mAne che. eTale kaThastha ke pariNAmI mAnavA chatAM chevaTe saMsAra ane mokSanI bAbatamAM kaze ja matabheda nathI. te to che ja. tene kevI rIte ghaTAvavo e eka nirALe prazna che. AtmAnA sAmAnya svarU5 caitanyane vicAra karyA pachI have tenA vizeSa svarUpano vicAra kare saraLa thaI paDaze. cha aneka che. prastuta granthamAM (gA0 1581-85) cho aneka che e pakSa svIkAravAmAM Avyo che, ane Ama deta eTale ke "AtmA eka ja che e pakSanuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. ApaNe joyuM te pramANe vedathI mAMDIne upaniSadanI je vicAradhArA che temAM advaitapakSanuM ja avalaMbana mukhyatve che eTale upaniSadanA siddhAMtane AdhAre vedAMtadarzananI vyavasthA brahmasUtramAM karavAmAM AvI tyAre paNa tamAM adatanA siddhAMtane ja puSTa karavAmAM AvyuM paraMtu saMsAramAM je aneka jIvo pratyakSa che tene niSedha karavo sahaja hato nahi, eTale ApaNe joIe chIe ke taravata: eka AtmA mAnavA chatAM e eka deta AmA ke brahma sAthe saMsAramAM pratyakSa thatA aneka jIvone zo saMbaMdha che tene khulAso karavo Avazyaka hatA; e khulAse brahmasUtranI vyAkhyAkAroe karyo paNa che; paraMtu emAM ekamAtya rahyuM nahi tethI vedAntadarzananI aneka paraMparAo vyAkhyAbheda thaI gaI che. vedAntadarzananI jema bIjuM paNa vaidika darzane che, paraMtu temaNe vedAntanI jema upaniSadone ja AdhAra mAnIne potAnA darzananuM ghaDatara karyuM nathI. rUDhivazAta zAstra ke Agamane sthAne veda ane upaniSadane mAnavA chatAM te darzanamAM upaniSadanA advaitapakSane sthAna maLyuM nathI, paraMtu veda bAhya Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e jainadarzananI jema AtmAne tattvataH aneka mAnavAmAM AvyA che. evAM vaidikadazanAmAM nyAya-vaizeSika, sAMkhya-yAga, uttaramImAMsA e ztA che. prastuta granthamAM A khInna pakSane ja mahattva ApIne jIvane nAnA--aneka siddha karavAnA prayatna karavAmAM AvyA che. e ja pakSa jainAne paNa saMmata che. vedAntapakSa ane itarapakSamAM je maulika bheda che te e ja che ke vedAntane mate eka ja AtmA maulika tattva che ane aneka AtmA saMsAramAM je dekhAya che te e maulika eka ja AtmAne lIdhe che, te badhA svata Mtra nathI; tethI viparIta vedAtetara pakSanu kahevu che ke saMsAramAM je aneka AtmA dekhAya che te pratyeka svataMtra AtmA che, teenu' astitva khA kAI AtmA upara tattvataH nirbhara nathI. veda ane upaniSadanA anuyAyIe tenI je vicAradhArA che tene mAnavI joIe-eTale ke advaitanA svIkAra kara! joIe, paNa vedAnta sivAyanAM khInna badhAM vaidika danAe tema nahi karatAM aneka AtmA tattvataH svIkAryAM te vaidakhAdya vicAradhArAnI asarane sUcave che. prAcIna sAMkhyapara parA ane jaina paraparAe emAM mukhya bhAga bhajavyeA heya tA Azcarya nathI. prAcIna kALamAM sAMkhya e paNa avaidika darzana ja gaNAtuM, paNa pachIthI tene vaidika banAvI devAmAM AvyuM che e aitihAsikA sArI rIte jANuM che. ATalI prAsaMgika carcA pachI have ApaNe e joIe ke brahmasUtranI vyAkhyAmAM advaita AtmA sAthe aneka jIvAnI sa Mgati ghaTAvatA kevA kevA manabheda thAya che. (a) vedAntIonA matabhedA (1) zaMkarAcAryanA vivata vAda-AcAyaeN zaMkaranuM kahevu che ke brahma mULa eka chatAM anAdi avidyAne kAraNe aneka jIvarUpe anubhavamAM Ave che. deraDImAM sapanuM bhAna jema ajJAnane kAraNe thAya che tema brahmamAM ajJAnane kAraNe aneka jIvAnu bhAna thAya che, deraDI e sarUpe utpanna thatI nathI, sarpane uttpanna karatI nathI, chatAM temAM sapanuM bhAna thAya che, tema brahma e aneka jIvarUpe utpanna thatuM nathI, aneka jIvane utpanna karatuM nathI chatAM paNa aneka jIvarUpe anubhavAya che. tenuM kAraNa avidyA che-mAyA che; AthI aneka jIva e mAyika che, mithyA che. mATe ja te brahmanA viva kahevAya che. jIvanuM jo e ajJAna TaLI jAya teA brahmatAdAtmya anubhavamAM Ave arthAt jIvabhAva TaLIne brahmabhAva anubhavAya. zaMkaranA AvA matane kevalAdvaitavAda eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke kaivala eka advaita brahma-AtmAne ja satya mAne che, bAkInI badhI vastuene mAyika yA mithyA mAne che. jagatane mithyA mAnatA hovAthI temanA matane "mAyAvAda" paNa kahevAmAM Ave che. AnuM ja khIju` nAma "viva vAda" paNa che. (ra) bhAskarAcAryane satye pAdhivAda--nirupAdhika brahma anAdikAlIna satya evI upAdhine kAraNe jIvarUpe prakaTa thAya che, ema AcAya bhAskara mAne che. nitya, zuddha, mukta, phUTastha brahma je kriyAthI mUrta padArthamAM praveza karIne aneka jIvA tarIke prakaTa thAya che te jIvAne AdhAra Ape che. te kriyAne bhASAntaranI 1. A matabhedenu pradarzIna zrI prastAvanAnA mukhyapaNe AdhAra laIne geA. karyuM hu. che, tenI sAbhAra noMdha lauM cheM. bhaTTa-kRta brahmasUtrANubhASyanA gujarAtI Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 upAdhi" kahevAmAM Ave che. A upAdhinA sabaMdhane kAraNe brahmajIvarUpe prakaTa thatu ha|I brahmanuM aupAdhika svarUpa e jIva che ema mAnavuM joIe. A prakAre jIva ane brahmane vastuta: abheda chatAM je bheda che te upAdhimUlaka che, paNa java e brahmanA vikAra nathI, nirupAdhika hoya tyAre brahma kahevAya ane sAptAdhika hoya tyAre jIva kahevAya, brahmanAM sApAdhika rUpe aneka hAvAthI aneka jIvAnI upapatti ghaTI jAya che. upAdhine satya mAnatA hovAthI ane e ja upAdhine kAraNe jagata ane aneka jIkenI utpatti karatAM hovAthI bhAskarAcAryanA matane 'satye pAdhivAda' kahevAya che. AthI UlaTu zaMkarAcAya upAdhine mithyA kahetA hovAthI temanA vAda "mAyAvAda" kahevAya che. bhAskarA cAne mate brahmanI pariNAmazakti-bhogyazakti vaDe karIne brahma jagatarUpe pariNata thAya che ethI jagata satya che, mithyA nathI. A prakAre jagatane vize zaMkaranA vitratavAdane badale prAcIna pariNAmavAdanu samarthana bhAskarAcArye karyuM che. ane tenuM ja anukaraNa pachInA rAmAnujAcArya Adi anya AcAryoe paNa karyuM che. (3) rAmAnujAcAryanA viziSTAdvaitavAda--rAmAnujane mate paramAtmA brahma kAraNa ane kA banne che. sUkSma vid ane aciI viziSTa brahma e kAraNa che ane rathUla vid ane aciI viziSTa brahma e kArya che. ane e banne viziSTAnuM akaya mAnatA hovAthI rAmAnujAcAryanA matane viziSTAdvaita' kahevAya che, kAraNa dma paramAtmAnA sUkSma cidrupanAM vividha sthUla pariNAme te aneka jIvA che ane paramAtmAnuM sUkSma adripa te sthUla jagakUpe pariName che. rAmAnujane mate jIve aneka che, nitya aNuparamANu che. jIve ane jagata e paramAtmAnuM kAya-pariNAma hovAthI mithyA nathI paNa satya che. muktimAM jIva paramAtmA jevA banIne tenA sAMnidhyamAM rahe che. Ama jIva ane paramAtmA banne judA arthAt eka kAraNu ane eka kArya chatAM kAryane kAraNanuM ja pariNAma mAnatA hovAthI bannenu adbhuta che ema rAmAnuja mAne che. svarUpe (4) niskhA sa Mmata dvaitAdvaita-bhedAbhedavAda-AcA nimyA ne mate paramAtmAnAM be cheH cit ane acit e baMne svarUpe! paramAtmAthI bhinna paNa che ane abhinna paNa che. jema vRkSa ane patra, pradIpa ane prakAza emAM bhedAbheda che, tema paramAtmAmAM paNa cid ane acit bannenA bhedAbheda che. jagata e paramAtmAnI zaktinuM pariNAma che eTale te satya che, ane jIva e paramAtmAne aza manAyeA che. ane aza azIne bhedAbheda che, evA jIvA aneka che, te nitya che, aNu che; jIvaneA saMsAra avidyA ane karmAMne lIdhe che. rAmAnujanI jema muktimAM paNa jIva ane paramAtmAnA bheda che, chatAM te peAtAne paramAtmAthI abhinna samaje che. ' (5) mavAcAya no bhedavAda--vedAntadarzana heAvA chatAM madhvAcAryanuM darzana vastuH advaitI nathI, paNa haitI che. rAmAnujrayA vageree brahmanu pariNAma jagatane mAnya che, eTale ke brahmane upAdana kAraNa mAnyuM che ane e rIte advaitanI rakSA karI che; paNa madhvAcArye tA paramAtmAne nimitta kAraNa mAnIne prakRtine upAdAna kAraNu kahyuM che. jIvene paNa rAmanujAcArya Adie paramA mAnA ja kArya -pariNAma aMza ityAdi rUpe mAnIne bannenA abheda svIkAryAM che; paNa madhvAcA tA aneka ve! mAnIne teenAmAM paraspara bheda ja nahi paNa IzvarathI paNa te badhAne bheda svIkAre che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . Ama karIne mavAcA samasta upaniSadonA ata valaNane ja badalI nAkhyuM che. temanA mate jIve aneka che, aNuparimANa che ane nitya che. jemAM brahma satya che tema che paNa satya che; mAtra te paramAtmAne adhIna che. (1) vijJAnabhikSuno avibhAga ta--vijJAnabhikSune mata che ke prakRti ane puruSa-chava e brahmathI bhinna chatAM chUTAM-vibhakta rahI zakatAM nathI, paNa temAM te bane atahiMta-gupta-avibhakta che; tethI temanA matane "avibhAga dvata" kahe che. puruSo-cha aneka che, nitya che, vyApaka che, jIva ane brahmanA saMbaMdha pitA-putranA saMbaMdha jevo che, aMzAMzabhAvavALA che, putra janma pahelAM pitAmAM ja hatA tema jIva brahmamAM ja hato ane brahmamAMthI ja te prakaTa thAya che, ane pralaya vakhate brahmamAM ja lIna thAya che. IzvaranI IcchAthI jIvane prakRti sAthe saMbaMdha thAya che ane jagatanI utpatti thAya che () citanyane aciMtya bhedabhedavAda-zrI ramaitanyane mate zrIkRSNa ja paramabrahma che. temanI ananta zaktiomAM eka jIvazakti paNa che ane e zaktimAMthI aneka jIvane ugama thAya che. e cho aparimANa che, brahmanA aMzarUpa che ane brahmane adhIna che. cho ane jagata paramabrahmathI bhine che ke abhinna che e vastu aciMtya che ema rautanya mAnatA hovAthI temanA matane "aciMtyabhedabhavAda" kahevAmAM Ave che. jIva parabrahmarUpa kRSNathI judAM chatAM temanI bhaktimAM tallIna thaIne pitAnA svarUpane bhUlIne kRSNasvarU5 heya ema mAnavA lAgI jAya e ja bhaktajIvananuM parama dhyeya svIkAravAmAM AvyuM che. (8) valabhAcAryane zuddhatamA-AcArya valabhane mata jagata e brahmanuM pariNAma chatAM mAM koI paNa prakArane vikAra prApta thatI nathI. brahma pite ja, zuddha brahma ja jagarUpe pariNamyuM che. enI sAthe mAyAne saMbaMdha nathI, avidyAne saMbaMdha nathI tethI te zuddha kahevAya che ane evuM zaddha brahma ja kAraNa ane kArya bane rUpe che, eTale e vAdane "zuddhodaita" kahevAya che. AthI e paNa philita thAya che ke kAraNabrahmanI jema kArya brahma jagata paNa satya che, mithyA nathI. "agnimAMthI skUliMganI jema brahmamAMthI jIvone uddagama che. jIvamAM brahmanA sata ane cit e be aMze prakTa che. jyAre AnaMda aMza aprakaTa che. jIva nitya ane aNu che, brahmane aMza che ane brahmathI ananya che." jIvanI avidyAthI tene ahaMtA-mamatAtmaka saMsAra nirmita thAya che. vidyAthI avidyAne nAza thaI ukta saMsArane paNa nAza thaI jAya che. (2) zaione mata veda ane upaniSadone pramANa mAnIne advaita brahma-paramAtmAne svIkAranArA vedAntIe jIvonA nAnAtva-anakapaNAnI saMgati je rIte kare che te ApaNe upara joyuM, have jeo veda ane upaniSadone pramANa mAnyA sivAya ane vadi dvArA upadiSTa varNAzrama dharmane apanAvyA sivAya advaitamArgane apanAve che ane tene AdhAre aneka jIvonI saMgati kare che tevA zivanA anuyAyI zene mata vicArIe. A matane "pratyabhijJA darzana" paNa kahe che, zaione mate parabrahmane badale anuttara nAme eka tatva che. e tattva sarvazaktimAna nitya padArtha che. tene ziva ane mahekavara paNa kahevAmAM Ave che. jIvo ane jagata e bane zivanI irachAthI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivamAMthI ja prakaTe che; eTale te bane padAthe mithyA nathI, paNa satya che. jIvane tattvataH aneka siddha karavAmAM prastuta granthamAM ukta badhA advaitapakSathI virodhI mata upasthita karavAmAM Avyo che. vedAnatasUtranA vyAkhyAtA mabrAcArya AmAM apavAda che. temaNe bIjA vaidika darzananI jema jIvone tavataH aneka mAnIne ja brahmasUtranI vyAkhyA karI che. prastuta granthanA praNetAnI samakSa ukta badhA vedAntanA mato hatA ja ema kahevAnuM tAtparya nathI, paNa e badhA vyAkhyAbhedone anusarIne je mantavya che tethI juduM paDatuM mantavya prastuta granthamAM che eTaluM ja ahIM vaktavya che. AtmAnuM parimANu upaniSadomAM AtmAnA parimANa vize aneka kalpanAo jovA maLe che. paNa e badhI kalpanAne aMte RSienuM valaNa tene vyApaka mAnavA tarapha vizeSarUpe thayuM. e ja kAraNa che ke lagabhaga badhAM vidika darzanee AtmAne vyApaka mAne che temAM apavAda mAtra rAmAnujAdi brahmasUtranA zaMkaretara vyAkhyAtAone che, jemaNe brahmAtmAne vyApaka, paNa jIvAtmAne aNuparimANa mAnya che. cAvaka caitanyane deha parimANa mAne ane bauddho paNa pudgalane deha parimANa mAne evI kalpanA karavI rahI. ane jenAe te AtmAne dehaparimANu kahyo ja che. AtmA dehaparimANa che e mAnyatA upaniSadamAM paNa maLe che. kauSItakI upaniSadamAM kahyuM che ke jema cho tene myAnamAM, jema agni tene kuMDamAM vyApta che, tema AtmA zarIramAM nakhathI mAMDIne zikha sudhI vyApta che. tettarIya upaniSadamAM annamayaprANamaya, manamaya-vijJAnamaya, AnaMdamaya e badhA AtmAne zarIra pramANu kahyA che. A mAne zarIrathI paNa sUkSmaparimANa mAnanArA hatA tenI sAkSI paNa upaniSado Ape che. bRhadAraNyakamAM kahyuM che ke AtmA e khA ke javanA dANA jevo che. keTalAkane mate te aMgaSThapari. mAga che 5 tA ilAkane mate te veMta jevaDo che. maitrI upaniSada (638)mAM te tene aNuthI paNa aNu kahyo che. vaLI jyAre AtmA avaSNu manAya tyAre RSioe tene aNuthI paNa aNu ane mahAnathI paNa mahAna kahIne saMtoSa pakaDayo.7 AtmAnI vyApakatA jyAre badhAM darzanAe mAnI tyAre jaine tene dehaparimANu kahevA chatAM kevaLajJAnanI apekSAe vyA5ka kahevA lAgyA. athavA te Atmapradezane samudyAta-dizAmAM je vistAra thAya che tenI apekSAe lekavyApta kahevA lAgyA. (nyAya khaMDakhAgha). AtmAne dehaparimANa mAnanArAonI je dalIla che tene sAra prastuta (1585-87) prasthamAM Ave ja che eTale e vize vadhAre lakhavuM anAvazyaka che. paNa eka vAta ahIM kahevI jarUrI che ane te e ke je dezanA AtmAne vyApaka mAne che teone mate 5zu saMsArI AtmAnA jJAna, sukha, duHkha ityAdi guNe to zarIramaryAdita AtmAmAM ja anubhavAya che. zarIranI bahAranA AtmapradezamAM nahi. 1. muMDaka. 11.6 2. vaiza0 71.22; nyAya maM0 pR0 468 (vijaya0); prakaraNa 50 pR0 158, 2 kauSika 4.20- 3. tattarIya 1,2 4, bahA2 5,6,1 5. kaTha 2-2,12, 6, chAndo, 5, 18, 1 3. kaThuM 1.2.20: chodhe. 3,14,3; tAra 320 8, brahmadeva kRta dravyasaM0 TI0 10. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe saMsArI AtmA pUratuM te AtmAne vyApaka mAnavAmAM Ave ke zarIra pramANa, saMsArIpaNuM to zarIramaryAdita AtmAmAM ja che. AtmAne vyApaka mAnanArAone mate jIvanI judI judI nArakAdi gati saMbhave che, paNa teone mate gatine artha jIvanuM gamana nathI paraMtu te sthAnamAM liMgazarIranuM gamana thAya che, ane pachI je vyApaka AtmAnI sAthe navA zarIrane tyAM saMbaMdha thAya tene ja jIvanI gati kahevAmAM Ave che. tethI viparIta deDa pariNamavAdI jainene mate jIva potAnA kAmaNa zarIrane sAthe laIne te te sthAnamAM gamana kare che ane navA zarIranI racanA kare che. azupariNAma jIvane je leke mAne che teone paNa te jIva liMgazarIrane sAthe laIne gamana kare che ane navA zarIranuM nirmANa kare che. bauddhane mate gatino artha e che ke eka pugalane mRtyu samaye nirodha thAya che ane anyatra tene ja lIdhe na pudgala utpanna thAya che e ja pudgalanI gati kahevAya che. upaniSadomAM paNa kavacita maraNakAle jIvanI gati-gamananuM varNana Ave che te uparathI jaNAya che ke jIvanI gatinI mAnyatA prAcIna kALathI cAlI Ave che.' jIvanI nityAnityatA jana ane mImAMsaka upaniSadanAM "vijJAnaghana ityAdi vAkyanI vyAkhyA prasaMge (gA) 15-3-6) ane bauddhasaMmata kSaNika vijJAnanA nirAkaraNa (gA) 1631) prasaMge tathA anyatra (gA) 1843, 1961) AtmAne nityAnitya kahyo che. AtmA caitanya dravyanI apekSAe nitya che, eTale ke anAtmathI AtmA kadI utpanna thato nathI ane AtmA kadI anAtmA banato nathI e apekSAe te nitya kahevAya che, paNa AtmAmAM jJAna-vijJAnanA paryAye-avasthAo badalatI rahe che tethI te anitya paNa che evuM spaSTIkaraNa jaina daSTie karavAmAM AvyuM che. A ja dRSTi mImAMsaka kumArikane paNa mAnya che. sAMkhyone phUTasthavAda (A) A viSayamAM dArzanikenI je paraMparAo che te vize thoDo vicAra jarUrI che. sAMkhyayoga AtmAne phUTastha nitya mAne che eTale ke temAM kazuM ja pariNAma ke vikAra mAnatA nathI. saMsAra ane mokSa paNa AtmAnA nahi paNa prakRtinA mAne che (sAMkhya kA0 62). sukha-duHkha-jJAna paNa AtmAnA dharmo nathI paNa prakRtinA che (sAMkhya kA0 11) ema mAne che. Ama karIne AbhAne sarvathA apari. bhumI temaNe mAnyo che. paNa kartutva nahi chatAM bhega te AtmAmAM mAnyo ja che e bhegane laIne paNa AtmAmAM pariNAma ghaDI zakavAne saMbhava hovAthI keTalAka sAMkhyoe te bhogane paNa vastutaH Atmadharma mA mAnyuM nathI. ane e rIte AtmAnA phUTasthatvanI rakSA karavA prayatna karyo che. ... = mArA IdvAta nA 1, chAdogya-8. 6, 5 2, juo tasvasaM, kA. 223-227; lekavA0 AtmavAda 23-32, 3, sAMkhyakA0 17. 4, sAMkhyata0 17, 12 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 sAMkhyAnA A vAdane keTalAMka upaniSadvAkayoneA paNa TakA che.pa eTale AtmaphrUTasthavAda jUne che ema paNa ApaNe kahI zakIe. (6) naiyAyika-vairobikAnA nityavAda naiyAyika ane vaizeSikA dravya ane guAne bhinna mAne che. eTale AtmadravyamAM jJAnAdicuAne svIkAra karyA chatAM nAnAdinI anityatAne kAraNe AtmAne anitya mAnavA teone mate jarUrI nathI. tethI viruddha jaine AtmadraSyamAM jJAnAdi guNAnA abheda svIkAratA heAvAthI guNAnI asthiratAne kAraNe AtmAne paNa asthira-anitya kahe che. (phaeN) auddha saMmata anityavAda bauddhane mate ve-pudgalA anitya che. pratyeka kSaNamAM vijJAna vagere cittakSaNeA navA navA utpanna thAya che ane pudagale e vijJAnakSAthI judA tA nathI eTale teone mate pudgala-jIva anitya che tema manAyuM che. paNa eka pudgalanI saMtati anAdikALathI cAlI Ave che ane AgaLa paNa cAlavAnI che eTale dravyanityatA nahi paNa sa MtatinityatA tA bauddhone paNu abhISTa che ema mAnavuM joIe. kA - kAraNanI paraMparAne sati kahevAya che. e paraMparA kadI tUTI nathI, ane bhaviSyamAM paNa cAlu rahe ja che. keTalAka bauddhone mata nirvANusamaye e paraMparA samApta thAya che. paNa bIjA keTalAka bauddhone mate vizuddha cittaparaMparA kAyama rahe che. eTale emanI apekSAe saMtatinityatA bauddhone abhISTa che ema kahI zakAya che. (3) vedAntama'mata jIvanI pariNAmI nityatA yadyapi vedAntamAM brahmAtmA-paramAtmAne ekAMta nitya mAnavAmAM AvyA che, paNa jIvAtmA vizenAM je nAnAM ma MtavyeA che te vize AgaLa kahevAI gayu che tadanusAra zAMkara matamAM jIvAtmA mAyika che. te anAdikAlIna ajJAnane kAraNe aditA che, paNa ajJAnanA nAza sAthe brahmakaya anubhave che. jIvabhAva naSTa thaI jAya che, eTale kalpanA karI zakAya ke mAyika jIva brahmarUpe nitya che ane mAyArUpe anitya che. zakarAcArya sivAyanA lagabhaga badhA vedAntIe brahmanA vivata nahi paNa pariNAma svIkAre che, e dRSTie jIvAtmAne pariNAmI nitya kahevA jAIe. jaina ane mImAMsakane pariNAmI nityavAda ane vedAntIenA pariNAmI nityavAda che, paNa khannemAM bheda e che ke jaina-mImAMsakane mate jIve svataMtra che ane teenu pariNamana thayA kare che, paNa vedAntIonA pariNAmI nityavAdamAM jIva ane brahmanI apekSAe pariNAmavAda samajavAnA che, eTale ke brahmanAM vividha pariNAme e jIve che. jIvane sarvathA nitya mAnavAmAM Ave ke anitya, paNa badhA dAniAe peAtapotAnI Dhabe sa MsAra ane meAkSanI ghaTanA tA karI ja che, ethI nitya mAnanArane mate tenI sarvathA ekarUpatA ane anitya mAnanArane mATe tenA sathA bheda TakI zakatA nathI; eTale pariNAmI nityavAda 4 saMsAra ane ane mekSanI kalpanA sAthe vadhAre saMgata che. ane ene ja svIkAra jaina, mImAMsaka ane vedAntanA za karatara vyAkhyAtAoe karyo che. pR. 34 1, 2, 19-19. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 jIvanuM kartutva ane bhakatatva prathama gaNadhara indrabhUti sAthenI carcAmAM (gA. 1567-68) ane pharI dazamA gaNadhara metArya sAthenI carcAmAM paNa (gA) 1957) jIvanA kartRtva ane bhakatRtvanI carcA che eTale e bAbatamAM vizeSa vicAra karIe to asthAne nathI. AtmavAdI badhAM darzane e bhakatRtva to mAnyuM ja che, paNa katRtva vize mAtra sAMkhyane matabheda che. te AtmAne kartA nahi paNa bhekatA mAne che, ane bhakatRtva paNa aupacArika mAne che." (a) upaniSadano mata jIvanuM kartutva ane bhakatRtva upaniSadomAM paNa jovA maLe che. vetAzvatara upaniSadamAM kahyuM che ke e jIvAtmA phala mATe karmane kartA che ane e karelA karmane jotA paNa che. vaLI temAM jaNAvyuM che ke jIva e vastutaH nathI strI ke nathI purUSa ke nathI napuMsaka, paNa potAnA karmane anusarIne te je je zarIrane dhAraNa kare che te te zarIra sAthe saMbaMdha pAme che. saMka95, viSayone sparza, dRSTi ane meha vaDe tema ja anna-jaLa vaDe zarIranI vRddhi ane janma thAya che. dehayukta banelo jIva potAnA karma anusAre zarIrane judAM judAM sthAnomAM kramapUrvaka prApta kare che ane te karma ane zarIranA guNe anusAra dareka janmamAM judo paNa dekhAya che. bRhadAraNyakanA bag vai puSyana jarmanA mati, TIT: pape' (3, 2. 13)-sArAM kAma karanAra sAro thAya che ane naThArAM kAma karanAra naThAre thAya che; 'yathAkArI yathAcArI tathA bhavati, sAdhukArI sAdhubhavati, pApakArI pApo bhavati, puNyaH puNyena karmaNA bhavati, pApaH pApena / athA khalvAhuH kAmamaya evAyaM puruSa iti sa yathAkAmA bhavati tatkraturbhavati tatkarma kurute, *rmA sute, tamii nte', (4. 4. 5)-mANasa jevuM kAma kare che ne jevuM AcaraNa rAkhe che te te bane che, sAruM kAma karanAro sAro bane che, pApanuM kAma karanAra pApI bane che, puNyanA kAmathI puNyazALI bane che ane pApanA kAmathI pApI thAya che. tethI ja kahyuM che ke mANasa kAmanAone bane che. jethI tenI kAmanA hoya, to te nizcaya kare; jevo nizcaya kare tevuM kAma kare; jevuM kAma kare tevuM phaLa meLave.' AvAM vAkayo jIvAtmAnuM kartRtva ane bhakatRtva sUcave che. paNa e chavAmAM jene aMza che e brahma ke paramAtmAne te upaniSadoe akartA ane abhaktA kahyo che mAtra te potAnI lIlAne draSTA manAya che-te A pramANe : "A AmAM jANe ke zarIrane vaza thaye heAya ane jANe ke zubhAzubha karmanA phaLa vaDe baMdhAI gayo hoya, tema judAM judAM zarIramAM saMcAra kare che, paraMtu kharuM jotAM te azakta sUkSma, adazya, amAhya ane mamatArahita che; tethI te badhIya avasthAothI rahita che; tenAmAM kartApaNuM na hovA chatAM te kartArUpe rahyo hoya ema jaNAya che. e AtmA zuddha, sthira, acala, Asakti vinAne, du:kha vinAne, IrachArahita, draSTI je rahele che ane potAnuM karma bhagavato hoya tevo dekhAya che; tema ja traNa guNArUpI vastra vaDe pitAnA svarUpane DhAMkI detA hoya tema rahele jaNAya che.* 1. Ane maLato vAda upaniSadamAM paNa che. juo mitrAyaNI 2. 10-11; sAMkhyAkArikA 19. 2, tAvetara 5. 7. 3, vetAzvatara 5. 10-12, 4. maitrAyaNI 2, 10, 11 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 (mA) dArzanikonA mata upaniSadanA A paramAtmAnA vadhu nane nirIzvara sAMkhyAe puruSamAM mAnyuM che ane paramAtmAnI jema jIvAtmA-puruSane akartA ane abheAktA mAnyA che. sAMkhyamate puruSa-vyatirikta keAI paramAtmA hatA ja nahi tethI teNe paramA mAnA dharmanuM puruSamAM ja ArApaNu karIne puruSane ja akartA ane abhoktA kahIne mAtra draSTArUpe svIkAryo che. tethI viparIta taiyAyika-vairoSikAe AtmAmAM katRtva ane bhokatRtva banne dharmAM svIkAryAM che, eTalu` ja nahi, paNa paramAtmAmAM paNa jagakartRtva svIkAryuM che. upaniSadoe prajApatimAM svIkAryuM hatuM ja, tene ja naiyAyika-vaizeSikAe paramAtmAneA dharma mAnI lIdheA. jagakartR va naiyika vaizeSikAne mate AtmA ekarUpa nitya chatAM temAM kartRtva ane bhAkatRtva evA kramika dharma kevI rIte ghaTe? jo te kartA hAya tA kartA ja rahe ane bhoktA hAya tA bhAktA ja rahe; paNa prathama kartA e pachI bhoktA ema ekarUpa vastumAM zI rIte ghaTe? A praznanA uttaramAM taiyAyikavaizeSikAe katRtva ane bheAkatRtvanI je vyAkhyA ApI che te A pramANe che : AtmadraA nitya hatAM temAM jJAna, cikIrSA, ane prayatnanA je samavAya che te kava che, arthAt AtmAmAM jJAnAdinA samavAya saMbadha thavA te katva che, eTale ke AtmAmAM jJAnAdinI utpatti je thAya che te ja tenuM katR va kahevAya che. AtmA sthira chatAM temAM jJAnanA sabaMdha thAya che ane jJAnane sa MbaMdha chUTI jAya che; eTale ke jJAna pote ja utpanna ane vinaSTa thAya che, AtmA te1 ema ne ema sthira rahe che. e ja prakAre bhakatRtvanI vyAkhyA karI che ke sukha ane duHkhanA saMvedananA samavAya thavA te bhAkatRtvanI vyAkhyA karI che ke sukha ane du:khanA sa MvedananA samavAya thavA te bhAtRtva che. AtmAmAM sukhane anubhava ane du:khanA je anubhava che te bheAkatRtva che. e anubhava paNa jJAnarUpa hovAthI te AtmAmAM utpanna thAya che ane naSTa thAya che, chatAM AtmA vikRta thatA nathI utpatti vinAza e anubhavanA che, AtmAnA nathI. mAtra e anubhavanA samavAya sabaMdha AtmAmAM hovAthI tene bhaktA kahevAya che, te saMbaMdha chUTI jAya tyAre bhektA nathI kahevAteA. emane mate dravya ane guNane bheda che eTale guNamAM utpatti vinAza hevA chatAM dravya nitya rahI zake che. ethI viparIta jaina vagere jee jIvane pariNAmI mAne che te badhAne mate AtmAnI teA judI judI avasthAe hovAthI temAM ekarUpatA sadA nathI. te ja AtmA kartArUpe pariNata thaine bhoktArUpe pariNata thAya che. kartArUpa pariNAma ane bhoktArUpa pariNAma e bhinna chatAM AtmAne anvaya teA bannemAM che tethI eka ja AtmA kartA ane bhoktA kahevAya che. e ja vastune naiyAyikA bIjI rIte kahe che ke eka ja AtmAmAM vastunnAnane prathama samavAya thAya che eTale tene kartA kahevAmAM Ave che ane te ja AtmAmAM pachI sukhAdi sa MvedananeA samavAya thAya che tethI tene bhoktA kahevAmAM Ave che. (s) baudramata anAtmavAdI-azAzvataHmavAdI bauddho paNa pudgalane kartA ane bhoktA mAne che. temane mate 1. maitrAyaNI, 2, 6 2. jJAnavidha pracanAnAM samavAya: catRtvam nyAyavAti ka 3, 1 6. nyAyama'jarI 3. suvulasa visamavAyo mAtR'maiM nyAyavA0 3, 1. 6, pR. 469 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 nAma-rUpane samudAya e pudgala-jIva che. eka nAma-rU 5thI bIju nAmarU5 utpanna thAya che. je nAma-rUpe karma karyuM te to vinaSTa thaI jAya che, paNa tenAthI bIju nAmarUpa-utpanna thAya che te pUrvokta karmane bhoktA bane che. A pramANe saMtatinI apekSAe pudgalamAM katRtva ane bhakatRtva che. saM yuttanikAyamAM kAzyape bhagavAna buddha sAthe A vize carcA karI che. teNe bhagavAnane pUchayuM ke da:kha svakata che ? parakata che ? -parata che ? ke asva-52kRta che ? e badhA praznonA uttaramAM bhagavAne nakAra bharyo eTale teNe bhagavAnane e vize spaSTIkaraNa karavA kahyuM. bhagavAne uttaramAM jaNAvyuM ke duH kha vakata che ema kahevAno artha e thAya ke jeNe karyuM te ja bhagave paraMtu AnA artha e tha ya ke AtmA zAzvata che. ane jo ema kahuM ke du:kha svakRta nathI paNa parakRta che eTale ke kamakartA koI bIjo che ane bhagave che keI bIje, te tene artha ema thAya ke AtmAno uracheda thAya che paNa tathAgatane zAzvatavAda paNa ISTa nathI ane urachedavAda paNa ITa nathI, paNa pratItyasamapAdavAda iSTa che eTale ke prathamanuM nAma-25 hatuM eTale uttaranuM nAma-rUpa thayuM, bIja' prathamathI utpanna thayuM che tethI tene karelA karmane bhagave che, A ja vastu aneka dRSTAMtathI nAganene rAja milindane samAvI che. temAMnuM eka daSTAMta A pramANe che : ghAsa-ksanI jhUMpaDImAM kaI dI saLagAvIne bhojana karavA beThA. acAnaka e dIvAthI kaMpaDIne Aga lAgI. e Aga paraMparAe phelAtI A khA gAmane pahoMcI vaLI, ane AkhA gAmane bALI nAkhyuM. bhajana karanAranA dIvAthI te mAtra jhUMpaDI ja saLagI hatI, paNa temAMthI uttarottara Agane je pravAha cA tethI gAma baLI gayuM. AthI dIvAnA agnithI paraMparAe utpanna thanAra anya agni bhinna chatAM e dIvAe ja gAma bALyuM ema manAya che tene ane mATe te dIva karanAra deSita gaNAya che; tema pugala vize paNa che. je karma je pUrva pagale karyuM te pudgala bhale naSTa thaI jAya, paNa e ja pugalane kAraNe navo pugala u5ne thAya che ane te phala bhegave che: eTale katRtva ane bhakatRtva A pramANe saMtatima ghaTatAM hovAthI koI kama bhegavyA vinAnuM rahetuM nathI, ane jeNe karyuM hoya che tene tenuM phaLa paNa saMtatinI daSTie maLI jAya che. bauddhonI A kArikA suprasiddha che - yasminneva hi satAne AhitA karma vAsanA / phalaM tatraiva sandhatte kApAse raktatA yathA // 3 je saMtAnamAM karmanI vAsanAne puTa ApavAmAM Ave che e ja saMtAnamAM phala paNa kapAsanI raktatAnI jema maLe che. dhamapadamAM je ema kahyuM che ke je pApa che te AmAe ja karyuM che, AtmAthI ja utpana thayeluM, je pApa kare che tenuM phaLa paNa tene ja anubhavavuM paDe che, e A saMsAramAM evo kaI 1. saMyuttinikAya 12. 17, 12, 24. vizuddhimaga 17. 168-174 2 milinda prazna 2. 31 pR0 48; nyAyamaMjarI pUra 443 3. syAdvAdamaMjarImAM uddhata kALa 18; nyAyamaMjarI pR0 443 4. attana va thataM pApaM attatra maraNaM ma dhamapada 161 5. dhammapada 66 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 pradeza nathI jyAM javAthI manuSya pApanA mULathI khasI jAya' ityAdi, te paNa sa MtatinI apekSAe ja tva ane bhAtRtvane svIkArIne ja che, anyathA nahi. ane buddhe je peAtAne vize kahyuM che ke-- ita ekanavatikalpe zaktyA me puruSa hataH / tena karma vipAkena pAde viddho'smi bhikSavaH // AjathI ekANumAM kalpamAM meM mArI zaktithI puruSane mAryA hatA e karmInA vipAkane laIne Aje mArA pagamAM vAgyuM che-ityAdi-tepaNu zAzvata AtmAnI apekSAe nahi, pazu sa MtatinI apekSAe samajavuM joIe. bauddhone mate katRtva eTale zuM e paNa samajI levu joIe. kuzala ke akuzala cittanI utpatti e ja kuzala kanu kartRtva che. temane mane kartA ane kriyA e bhinna nathI, paNa eka ja che. kriyA te ja kartA che ane kartA e ja kriyA che. citta ane tenI utpattimAM kazA ja bheda nathI. e ja pramANe bheAkatRtva vize paNa samajI levuM, bhega ane bhaktA e bhinna nathI paNa du: khavedanA-rUpe cittotpatti e ja cittanuM bhAkatRtva che. AthI ja buddhaSe kahyuM che ke karmAMnA kAI kAraka nathI ane vipAkanA kAI vaidaka nathI, paNa zuddha dharmAMnI pravRtti che. (OM) jainamata jaina AgamamAM paNa jIvanuM kartRtva ane bheAkatRtva varNavavAmAM AvyuM che. uttarAdhyananA-1mA LALaviA TTa' (3-2) nAnA prakAranA karmo karIne; hajjA mALa na mAravu mastyi' (43; 13,10) karelAM kamenaeNi bhogavyA vinA chUTakArA nathI; ttArameya anugAdama' (13.22)-karma kartAnuM anugamana kare che, ityAdi vArkA jIvanuM kartRtva ane bhakatRtva asa MdigdharUpe sUcave che paNa jema ApaNe upaniSadamAM joyuM ke jIvAtmAne kartA ane bhaktA kahyA chatAM temAM paramAtmAne tethI ya kahyo che, tevI ja rIte jaina AcArya kundakunde chatranu ka ka va ane karma bhAkatRtva e vyavahAradaSTie samajavAnuM che. ane nizrayaSTie jIva karmAM nA kartA paNa nathI ane bhoktA paNu nathI ema spaSTIkaraNa karyu che. A vastune upaniSadanI bhASAmAM kahevI hoya teA kahI zakAya ke sa sArI jIva karmInA kartA che, paNa zuddha jIva karmAMnA kartA nathI, upaniSadane mate pazu saMsArI ane paramAtmA eka ja che ane jainamate paNa saMsArI ane zuddha jIva eka ja che. temAM bheda hAya tA eTale ja che ke upaniSadane mate paramAtmA eka ja che, paNu jainamate zuddha jIvA aneka che. paNa e bhedanuM visarjana jainasa mata sa Mgrahanayane mate thaI jAya che. zuddha jIvA catanyasvarUpe eka ja che ema jainasa mata sagrahanaya svIkAre che. ane jyAre ahI ApaNe bhagavAna mahAvIre gautama gaNadharane je kahyuM che ke bhaviSyamAM ApaNe eka jevA thavAnA chIe ene yAda karIe chIe tyAre nirvANa avasthAmAM aneka jIvAnu astitva mAnavA chatAM advaita 1. dhamma56 127 2. visuddhimag-19.20 A vize vizeSa vicAra bha. yuddhanA anAtmavAda' e mathALA nIce karavAmAM AvyA che. vaLI jue nyAyAvatA20 Dhi pR0 152 3, samayasAra 93, 98-thI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 ane "ta banne bahu ja nikaTa hoya ema lAge che, naiyAyika vagere ekAMta nitya mAnIne teA bauddho anitya mAnIne 2 ane jaina mImAMsaka ane meTAbhAganA vedAntIe AtmAne pariNAmI nitya mAnIne temAM kanu kartRtva ane bhAkatRtva ghaTAve che, paNa e badhAne mate meAkSAvasthAmAM tA e khemAMnu kazu ja nathI. e vastu jyAre ApaNe najara sAme rAkhIe chIe tyAre jaNAya che ke badhAM danA eka ja uddeza laIne cAlyAM che ke jIvane kama thI mukta kema karavA. jema nityavAdIe sAme kama katva ane bheAkatRtva ghaTAvavAnA prazna hatA te ja pramANe nitya AtmAmAM janma maraNanI ghaTanA kema thAya e prazna paNa hatA. temaNe e praznanuM paNa samAdhAna karyu` che ke AtmAnA janma eTale tenI utpatti nathI samajavAnI, paNa zarIrandriya AdinA saMbaMdha te janma ane zarIrAdinA viyega te mRtyu. A pramANe AtmA nitya chatAM temAM janma ane mRtyunI ghaTanA che. jIvanAM madha ane mAkSa chaThThA gaNadhara sAthenI carcAmAM baMdha ane mekSa ane agiyAramA gaNadhara sAthenI carcAmAM nirvANu vize carcA che. meAkSa e ja nirvANu che chatAM tenI carcA be vAra AvI che tenuM kAraNa e jAya che ka chaThThA gaNadhara sAthenI carcA prasaMge baMdhasApekSa meAkSanI carcA che, ane mekSasa bhava che ke nahi, mukhyatve e muddAonI AsapAsa carcA thaI che; paraMtu nirvANu carcAmAM nirvANu che ke nahi enI carcA chatAM mukhyatve nirvANanA svarUpanI carcA che, (4) mAkSanuM kAraNa jIvanuM svataMtra astitva mAnanArAM badhAM bhAratIya darzanAe budha-mekSa mAnyA ja che, eTalu ja nahi, paNa anAtmavAdI khauddoe paNa baMdha-meAkSa mAnyAM che. badhAM danAe vidyA-meAhu-ajJAna mithyAjJAnane baMdha-saMsAranu kAraNa ane vidyA-tatvajJAnane meAkSanu kAraNa mAnyuM che, khaMdhakAraNu avidyAnA sahayAgI kAraNu tarIke tRSNA e paNa sarvasa Mmata che, paNa meAkSakAraNa tattvajJAnanI bAbatamAM gaumukhyabhAva paratve vivAda che. upaniSadanA RSie mukhyarUpe tattvajJAnane kAraNa mAne che jyAre karma -upAsanAne gauNu bhAve. A ja vastu khohradarzana, nyAdarzana, vaizeSikadaza na, sAMkhyadarzana, zAMkaravedAMta Adi darzone mAnya che. mImAMsAdana karmAMte pradhAna mAne che ane tattvajJAnane gauNu, jyAre bhaktisaMpradAyAmAM mukhya evA rAmAnuja, nimbArka, malva ane vallabha e badhAne mate bhakti eja zreSTha upAya che, jJAna ane karma gauNu che. bhAskarAnuyAyI vedAntIe ane zaivA jJAnakarmanA samuccaya meAkSanA kAraNa tarIke svIkAre che ane jaitA paNa jJAna-kama arthAt-jJAna-cAritranA samuccaya ja meAkSanA kAraNa tarIke mAne che. (ga) madhanuM kAraNa badhAM daIne eka vAtamAM sa Mmata che ke anAtmAmAM AtmAbhimAna karavuM te ja mithyAjJAna ke meha 1. bhagavatI 14.7 2. nyAyavA0 3, 1. 4; nyAyabhASya 1, 1. 19; 4, 1, 10; nyAyavA0 3, 1, 19 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 che. anAtmavAdI bauddho suddhAM e vastune savIkAra kare che. bheda e che ke AtmavAdIone mate AtmA e svataMtra zAzvata vastu sata che ane pRdavI Adi tattvathI nimite zarIrAdithI ja che, chatAM zarIrAdine je AmAM mAnavAmAM Ave che te mithyAjJAna che; jyAre bauddhone mate AtmA jevI svataMtra zAzvata vastunuM astitva nathI, chatAM zarIrAdi anAtmAmAM je Atmabuddhi thAya che te mithyAjJAnameha che.' anAtma dehAdine AtmA mAnavo ene chAgyamAM asurenuM jJAna kahyuM che ane tethI AtmA paravaza banI jAya che tema jaNAvyuM che. AnuM ja nAma baMdha che. paNa sarva sAropaniSadamAM to spaSTapaNe kahyuM che ke anAtma evA dehAdimAM je AtmatvanuM abhimAna karavuM te baMdha che ane tenI nivRtti te mokSa che. nyAyadarzananA bhAgyamAM jaNAvyuM che ke mithyAjJAna e ja moha che; ane te mAtra tatvajJAnanI anutpattirUpa nathI, paNa zarIra, indriya, mana, vedanA ane buddhi e badhAM anAtmA chatAM temAM Atmapraha eTale ke ahaMkAra-e huM ja chuM, evuM bhAna karavuM te ja mithyAjJAna-mela che. A ja vastu vizeSikene paNa saMmata che.4 sAMkhyAdarzanamAM viparyayathI baMdha kahyo che, ane viparyaya e ja mithyAjJAna che. e mizyAnAnathI je baMdha thAya che te traNa prakArane che ema sAMkhe mAne che. prakRtine AtmA mAnIne tenI upAsanA karavI te prAkRtika baMdha che, bhUta-Indriya-ahaMkAra-buddhi e vikArone je AtmA mAnIne upAsanA kare che tene vaikArika baMdha che, ane iSTa-ApUrtimAM je saMlagna che tene dakSiNaka baMdha che. sArAMza e che ke sAMkhyo paNa anAtmamAM Atmabuddhi karavI tene ja mithyAjJAna kahe che. egadarzanamAM paNa kalezo e saMsAranA mULamAM che eTale ke baMdhanuM kAraNa che ane badhA kalezanuM mULa avidyA che. sAMkhyo jene viparyaya kahe che,8 gadazana tene kaleza che. gadarzanamAM avidyAnuM lakSaNa karyuM che ke anitya, azuci, duHkha ane anAma vastumAM nitya, zuci, zubha ane Atmabuddhi karavI te avidyA che.' jainadarzanamAM baMdhakAraNanI carcA be prakAre karavAmAM AvI che. eka zAstrIya ane bIjI laukika. zAstrIya prakAra karma zAstramAM je baMdhanAM kAraNonI carcA karavAmAM AvI che te che. karmazAstramAM kaSAya ane yoga e bane baMdhanAM kAraNa tarIke jaNAvyA che. ene ja vistAra karIne mithyAtva-avirati-kaSAya ane yoga e cAra ane kavacita temAM pramAda meLavIne pAMca kAraNe gaNAvyAM che. 10 AmAM je mithyAtva che te ja anya darzanamAM meha-avidyA-mithyAjJAna-ajJAnane nAme prasiddha che. lakAnusaraNa karIne jainAgamamAM rAga, dveSa ane meha e traNane paNa saMsAranuM kAraNa kahevAmAM , AvyA che.11 pUrvokta kaSAyanA cAra bheda che : kaidha, mAna, mAyA ane lebha. te cArene samavaya rAga ane draSa e emAM paNa karavAmAM Avyo che. temAM rAgamAM mAyA ane lAbhane ane daMSamAM kedha ane 1. suttanipAta 3, 12, 33; vizuddhimagna 17, 302 2. chA-dogya 8 8, 4-5 3. "anAtmanAM DhADhInAmAmanAmitte semimAnaH aAtmane va: | nivRtti la:"-sarvAsAropaniSada 4. nyAyabhASya 4 2, 1; prazastapAda pR. 538 (viparyaya nirUpaNa) 5. sAMkhyakA. 44 6. jJAnastha vithoDajJAnama mATharavRtti 44 7. sAMkhyatattvakAmudI ka. 44 8. yogadarzana 2, 3, 2.4 9. yogadarzana 2.5 10 tatvArthasUtra vivecana (paM. sukhalAlajI) 8.1 11, uttarAdhyayana 21, 19; 23, 43. 28. 20 29. 71, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 mAnanA samAveza thAya che ane e rAga ane dveSanA mULamAM paNa meha che ema anya dArzanikAnI jema jainAgamamAM paNa kahevAmAM Avyu' che.2 A pramANe mithyAtva-mithyAjJAna-meAha-viSaya-avidyA evA vividha nAme prasiddha anAtmamAM Atmaddhi e ja baMdhanuM kAraNa che evA badhAM danAnA ekamata che, ane badhAMne mate e ja kAraNane nAza thavAthI AtmAmAM meAkSanI saMbhAvanA che, anyathA nahi mumukSue karavAnu sarva prathama e ja kre anAtmamAM Atmabuddhino nAza karavA. (6) madha e zu che ? AtmA-jIvatattva ane anAtmA-ajIvatattva e banne judAM chatAM temane je viziSTa sa Myoga thAya che te ja budha che; eTale ke jIvaneA zarIra sAthe je sayAga che te ja tenA baMdha che. jyAM sudhI e zarIre chUTI na jAya tyAMsudhI jIvane sarvathA mekSa ghaTI zakatA nathI. mukta jIvAne paNa ajIvajaDa-padArtha sAthe-pudgala paramANuo sAthe sa Myoga tA che chatAM paNa temanA te sa Myoga khaMdha nathI kahevAtA, kAraNa ke muktomAM-baMdhanuM kAraNa meha-avidyA-mithyAtva vidyamAna nathI, eTale teenA jaDa sAthe sayeAga chatAM e jaDa padArthAne zarIrAdarUpe teo peAtAnA banAvI nathI letA. paraMtu je jIvamAM avidyA kAyama che te jaDa padArthane peAtAnA zarIrarUpe grahaNa kare che tethI jaDa ane jIvAe viziSTa saMyAga te ja baMdha kahevAya che. sAmAnya rIte jIvane mAnanArA badhAne mate khaMdhanI AvI ja vyAkhyA che. Atma-anAtma e enA khaMdha kayArathI thayA che e praznanA vicAra katattvanA vicAra sAthe saMkalita che. kama tattva vizenA mAtra sAmAnya vicAra ke sArA karmanuM sAruM phaLa ane naThArA kanu nahAru phaLa maLe che-e rUpamAM upaniSadamAM prApta thAya che; paNukatattva e zuM che ane te te prakAranuM phaLa kevI rIte Ape che ane e karyuM AtmA sAthe kayArathI saMbaMdhamAM AyuM te badhA vicAra upaniSadanuM je tattvajJAna che enI sAthe sumeLa karIne geAThavAyA heAya evuM prAcIna upaniSadamAM nathI, ema kAI paNa prAcIna upaniSadonA adhyetAne jaNAyA vinA raheze nahi. kane lagatA e vicAra judI ja paraMparAmAMthI upaniSadezamAM Avye che ane te vize hajI aupaniSada tattvajJAna sAthe vizeSa saMgati besADavAnuM kArya cAlu chatAM adhUruM che ema lAgyA vinA rahetuM nathI. A vize vizeSa vicAra ka vizenA prakaraNamAM ja karavAmAM Avaze. ahIM tA eTaluM ja kahevAnuM prApta che ke jagatane IzvarakRta mAnavA chatAM paNa nyAya--vaizeSika datAe paNa saMsArane anAdi mAnya che, cetana ane zarIranA sabaMdha paNu anAdi ja mAnyA che.3 eTale ke Atma-anAtmanA baMdha temane mate anAdi che. paNa 1. vaihi aLaddei vAvamAM vadhati...rAmeLa ameLa ya| rAme suvidde vaLatte...mAyA ya cheme ca keme yuviSe... he ya mALe ca' sthAnAMga 2. 2. uttarA0 32, 7. 3. anAsthitanasya zarIrace, anazci rAmAnuSamya rUti'' nyAyamA0 3. 1. 25, va Ani sa sArADapavantiH'' nyAyavA0 3. 1 27mAEitanasya zarIrayo: nyAyavA0 3, 1, 28, 13 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 102 upaniSadasaMmata je vividha sRSTi prakriyA che temAM jIvanI sattA ja sarvatra anAdi siddha nathI to pachI Atma-anAtmanA saMbaMdhane anAdi kahevAnI vAta ja kayAMthI hoya ? ane karmasiddhAMta pramANe te Atma-anAtmano saMbaMdha anAdi mAnavo e anivArya che. e jo mAnavAmAM na Ave to karmasiddhAntanI mAnyatA ja artha vagaranI thaI jAya che. e ja kAraNa che ke upaniSadanA vyAkhyAtAomAM -zaMkarane brahma ane mAyAne saMbaMdha anAdi mAnavo paDayo che; bhAskarAcArya mATe satya evI upAdhine brahma sAthe saMbaMdha anAdi mAnyA sivAya bIjo rasto rahyo nahi; ane rAmAnujane baddha chavane anAdikAlathI ja baddha mAnyA sivAya cAlyuM nahi. nibArka ane mave, paNa avidyA ane karmane kAraNe jIvane saMsAra mAnya che, ane te avidyA ane karma anAdi ja che, e kahevAnI jarUra nathI. vallabhane mane paNa brahma anAdi tema tenuM kArya jIva paNa anAdi eTale jIva ane avidyAno saMbaMdha paNa anAdi ja che. sAMkhyane mane paNa prakRti ane puruSane saMyoga e ja baMdha che ane te anAdi kALathI cAlyA Avyo che. prakRtinirUna liMgazarIra e anAdi che ane te puruSanI sAthe anAdikALathI saMbaddha che.1 bIjA dArzanike baMdha ane mekSa puruSane che. ema kahe che, paraMtu sAMkhyane mate baMdha ane mokSa e prakRtinA kahevAya che, puruSane nahi ? A ja pramANe yogadarzanane mane paNa draSTA-puruSa ane dazya-prakRtine anAdikAlika je saMga che tene ja baMdha samajavo joie. bauddhadarzanamAM paNa nAma ane rUpane je anAdi saMbaMdha che te ja saMsArabaMdha che ane tene viyoga te ja mekSa che. ane jainamate paNa jIva ane karma pudgalane je anAdikAlIna saMbaMdha che te ja baMdha che ane tene viyoga te mokSa che. A pramANe sAMkhya, jaina, bauddha ane pUrvokta nyAya vaizeSikAdi e badhAe jIva ane jaDane saMga anAdi kAlathI mAnya che ane te ja saMsAra ke baMdha che. jIva zarIra saMbaMdha anAdi che ema jyAre kahevAmAM Ave che tyAre tene artha e che ke paraMparAthI anAdi che. jIva navAM navAM zarIra grahaNa kare che. kayAreka te zarIra vinAno hato nahi. e ja tAtparya che. pUrva pUrva vAsanAne laIne navA navA zarIranI utpatti thAya che ane zarIra thayA pachI pAchI navI navI vAsanA utpanna thAya che. e vAsanA pAchuM navuM zarIra utpanna kare che. ema e bane bIjaMkuranI jema jIva sAthe anAdi che. anAdi avidyAne kAraNe je anAtmamAM AtmaprahaNa che tene kAraNe tRSNa-rAga bAhya viSayamAM janme che ane ethI ja e saMsAraparaMparA cAlu rahe che. avidyAne nirodha thaI jAya to baMdhana kapAI jAya che ane pachI tRSNAne avakAza raheto nathI, eTale navuM upAdAna thatuM nathI ane saMsAranA mULamAM kuThArAghAta thavAthI te vinaSTa thaI jAya che. saMsAracakranuM pravartana jaDa cetana e benA saMyogathI ja thAya che e vastu sAMkhee paMgu ane aMdhanA kaprasiddha udAharaNathI siddha karI che. ekalA puruSamAM ke ekalI prakRtimAM saMsAranirmANanI 1. sAMkhyAkAra para 2. sAMkhyAkAra dara 3. cogadarzana, 2. 17. gabhASya 2, 17. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 zakti nathI, paNa jyAre e banne maLe che tyAre ja soMsAranI ghaTanA thAya che. puruSa potAnI zakti jaDane na Ape tyAMsudhI jaDamAM e zakti nathI ke zarIra iMdriya Adi rUpe pariNata thAya. te ja rIte puruSamAM prakRtinI jaDa zakti na maLe teA te paNa ekalA e vinA zarIrAdinuM nirmANu karavA samartha nathI. anAdikALathI e bannene saMsaga hovAthI anAdikALathI saMsAracakra pravRtta thayuM che. khAddhone mate sa MsAramAM nAma ane rUpa e vastunA saMsargathI saMsAracakra anAdikALathI pravRtta thayuM che. viruddhimagganA kartA khududhASAcArye paNa sAMkhyaprasiddha e ja 5zu-aMdhanuM dRSTAMta ApIne nAma ane rUpa e banne kevAM paraspara sApekSa thaIne utpanna thAya che ane pravRta thAya chete batAvyu che, ane banne eka bIjAnA vinA nisteja che, kazuM paNa karavA azakata che, te samajAvyu che.2 jaina AcArya ku MdakuMde paNa e ja rUpakanA Azraya laIne kama ane jIvanAM paraspara baMdha ane kAya kAritA vaNu jyAM che. kharI rIte e ja pramANe nyAya-vaizeSikAdi paNa kahI zake che ke jIva ane jaDa e paraspara maLelA che ane sApekSa thaIne ja pravRtti kare che. mATe ja sa MsAranI ratha gatimAna thAya che, anyathA nahi; ekaluM jaDa ke cetana sasAro ratha calAvavAmAM samartha nathI. sAMsArarUpI rathanAM jaDa ane cetana e be cakro che. mAyAvAdI vedAntIoe advaita brahma mAnyA chatAM anivarsanIya mAyA saMsAranI TanA asa Mbhavita mAnI eTale ja brahma ane mAyAnA yoge ja saMsAracakranI pravRtti svIkArI che. A pramANe be virodhI pravRttinAM tattvAnA saMsaga e ja saMsAracakranI pravRttinuM kAraNa che. e badhAM daza nanuM sAmAnya tattva che. e e tattvAnAM nAmamAM bhale bheda hoya, paNa sUkSmatAthI vicArIe teA tAttvika bheda nathI jaNAtA. (OM) meAkSanuM svarUpa baMdhacarcA prasaMge kahevAmAM Avyu che ke anAtmamAM AtmAbhimAna e baMdha che, ethI phalita e thAya che ke anAtmamAM AtmAbhimAna TaLI jAya e ja mekSa che. A khAkhatamAM badhA dArzanikA ekamata che paNa e meAkSanu svarUpa kevuM che athavA te muktanuM svarUpa kevu` che e vicAravuM prApta che. eka bAbatamAM badhA dAnikAnI saMmati che ke e avasthA indriyaprAthuM nathI, vacanagAcara nathI, maneAgrAhya nathI ane tarka grAhya paNa nathI, kaTAniSadamAM spaSTa kahyuM' che ke vANIthI manathI ke cakSuthI enI prApti thaI zake tema nathI. pazu sUkSma pruddhithI te grAhya che.4 sUkSma buddhi e tarka prapaMca nathI e kahevAnI bhAgyeja jarUra che.pa pazu tapa ane dhyAnathI ekAgra thayela vizuddha sattva enuM zake che, bauddhamate paNa nAgasenanA kahevA pramANe, nirvANu che tA kharuM, paNa sa MsthAna, vaya, pramANu e badhu upamArthI, kAraNathI, hetuthI, athavA teA nayathI tema nathI; jema samudramAM keTalu pANI che ane temAM grahaNa karI tenuM svarUpa batAvI zakAya 1. sAMkhyakArikA 21. 2, visuddhi magna 18, 35. 1. 34 2. 8, 9 4. ka. 2, 6, 12, 1, 3. 12 3. samayasAra 340-3 41, 6. mu kApatiSada 3. 1, 8 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 keTalA jIve vase che e prazna sthApanIya che--tene uttara daI zakAya tema nathI, te ja pramANe nirvANu vize paNu ukata praznanI khAkhatamAM uttara daI zakAya tema che nahi, laukakadRSTivALA manuSya pAse ene jANavAnuM sAdhana nathI. e cakSuvijJAnane viSaya nathI, e kAnanA viSaya nathI, ghrANunA viSaya nathI, sparzatA viSaya nathI, jivAno viSaya nathI,chatAM paNa nirvANu che ja nahiM ema te! na kahevAya, kAraNa ke te vizuddha maneAvijJAna viSaya che. e manevijJAna vizuddha eTalA mATe che ke te nirAvaraNa che. upaniSadamAM jene vizuddha sattva kahyuM che ene ja nAgasene vizuddha maneAvijJAna kahyuM che. brahmadazAne upaniSadanA RSie "neti neti" kahIne vaNuve che ane e ja vastu pUrvokta prakAre AcArya nAgasene paNa kahI che. je vastu anubhavavA yogya che tenuM varNana karI zakAya ja nahi ane jo karAya teA te adhUruM ja rahe che. eTale zreSThamAga e che ke nirvANunA svarUpanuM jJAna karavu ja hoya tA tenA sAkSAtkAra svaya' karavA joIe. vizuddha AtmA vize bhagavAna mahAvIre paNa kahyuM che ke tyAM vANInI pahoMca nathI, tanI gati nathI, buddhi-mati paNa paheAMcI zakatI nathI; e dI nathI, hasva nathI, geALa nathI, trANu nathI, kRSNe nathI, nIla nathI, strI nathI, puruSa nathI, enI upamA kAI che ja nahi, e anivacanIya che.4 A prakAre bhagavAna mahAvIre paNu upaniSadya ane buddhanI jema "neti neti'nA ja Azraya laIne vizuddha athavA tA mukta AtmAne varNavyA che. e muktAtmAnA svarUpanA yathArtha anubhavatA tyAre ja thAya jyAre te dehamukta banIne muktilAbha kare vastusthiti AvI chatAM avanIyane paNa varNavavAnA prayatne dArzanikoe karyAM che; ane te vaN tAmAM paribhASAenA bheda thaI gayA che chatAM paNu tattvamAM karaze ja bheda nathI evA abhiprAya suprasiddha AcArya haribhadre uccAryAM che. temaNe jaNAvyu` che ke sa MsArAtIta tattva jete nirvANu kahevAmAM Ave che te aneka nAme prasiddha chatAM tattvataH eka ja che.pa e eka ja tattvanA sadAziva, paramabrahma, siddhAtmA, tathatA ItyAdi nAme bhale judAM hoya paNu te tattva tA eka ja che. A ja vastu AcAya kundakunde paNa kahI che. temaNe kavimukta paramAtmAnA paryAye jaNAvyA che te A pramANe che-nAnI, ziva, prameSThI, sarvajJa, viSNu, caturmukha, buddha, paramAtmA-ethI jaNAya che ke parama tattva teA eka ja che. nAma bhale judAM hoya. Ama, dhyeyanI dRSTie bhale nirvANumAM bheda na hoya, paNu dAnikoe jyAre tene varNavyu tyAre temAM je prakAranA bheda thayA che tenA AdhAra te te dArzanikAnI tattvavyavasthA che. e tattvavyavasthAnA prakAramAM jevA bheda che tevA bheda nirvANanA vanamAM paNa paDe te svabhAvika che. dA khalA 1. milinda prazna 4. 8. 66-67, pR0 309 2. milinda prazna 4. 7, 15, pR0 265, udAna 71 3. bRhadA0 4. 5. 15 4, AcArAMga sU0 170 yegardaSTisamuccaya. 129 5. saMsArAtItatattvaM tu para 6. sadAzivaH paraM brahma siddhAtma / tathateti ca / zabdastaducyate'nvarthAdevamevaivamAdibhiH // yeAgada0 130, SoDazaka 16, 1-4 7. bhAvAjIta 149 nirvANasa jJitam / taddhayekameva niyamAt zabdabhede'pi tattvataH // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 thaI jAya tarIke nyAya-vaizeSi AtmA ane tenA jJAna- sukhAdi guNAne bhinna mAne che ane AtmAmAM jJAnAdinI utpatti zarIrAzrita mAne che. AthI ja muktimAM jo zarIranA abhAva thaI jatA hoya tA "nayAyika-vaizeSikAe mukatAtmAmAM jJAna-sukhAdi guNNAnA paNa abhAva mAnavA ja paDe. e ja kAraNu che ke temaNe svIkAryu ke mukitamAM jJAna sukhAdi AtmAnA guNAnA abhAva che. mAtra vizuddha caitanya tattva zeSa rahe che.1 e ja mukti che. Ama jIvAtmA muktimAM jJAna- sukhArpAdanya che ema mAnavA chatAM paNa temane mate je IzvarAtmA che te tA nitya jJAna-sukhAdiyukta che.2 A prakAre AtmAmAM nahi teA paramAtmAmAM paNa chevaTe sarvajJatA ane AtyaMtika sukha-AnaMda mAnIne naiyAyika-vaizeSikA paNu, anya dArzvanikA jeeka muktAtmAne jJAna sukhAdisamanvita mAne che teonI harALamAM besI ja gayA che. bauddhoe dIpanirvANunI upamA ApIne nirvANune vadhyuM che, eTale nirvANamAM citta lupta thaI jAya che evI eka mAnyatA pracAlita thaI. vaLI nirAdha4 zabdanA vyavahAra paNa dArzanikAne bhramamAM nAkhI de tevA hatA, tethI paNa muktimAM kazu ja rahetuM nathI evu mAnyatAne baLa maLyuM, para Mtu bauddhadananA samagra bhAve vicAra karIe teA temAM paNa nirvANanu svarUpa evuM ja batAvavAmAM Avyu che, jevuM upaniSada ke khIjuM dazanAmAM,pa vizvanI badhI vastune sa MskRta eTale ke utpattizIva heAvAthI Nika mAnI che, paNa temAM nirvANunA apavAda che. nirvANu e asa MskRta che. tenA janaka kAI hetu nathI tethI tenA vinAza paNa thatA nathI. te asa MskRta heAvAthI ajAta, abhUta, amRta che.2 saskRta anitya, azubha, duHkharUpa che, paNa asaMskRta e dhruva, zubha ane sukharUpa che. jema upaniSadamAM brahmA nanda e AnaMdanI parAkASThA che tema nirvANunA AnaMda e paNa AnaMdanI parAkASThA che. prakAre bauddhonI dRSTie paNa nirvANamAM jJAna ane AnaMda che ja. vaLI e jJAna ane Anadane asaMskRta -aja kahetA heAvArthI vastutaH naiyAyikAnA IzvaranA jJAna ane AnaMdathI temAM kazA ja bheda paDatA nathI, eTalu ja nahi, paNa vedAntasa Mmata brahmanI nityatA ane jJAnAnandamayatA je che temAM ane bauddonA nirvANumAM paNa bheda nathI, A sAMkhyane mate paNa naiyAyikanA AtmAnI jema vizuddha caitanya ja mukatAvasthAmAM zeSa rahe che. jJAna-sukhAdi e naiyAyika mate AtmAnA guNu chatAM tenI utpatti zarIrAzrita hatI; tethI zarIranA abhAvamAM jema temaNe te guNeAnA abhAva mAnyA tema sAMkhyAne mate paNa jJAna, sukhAdi e prAkRtika dharmI hovAthI prakRtinA viyAga thatAM e guNNa ane puruSa mAtra zuddha muktAtmAmAM rahe 1.nyAyabhASya 1. 1. 21; nyAyamaMjarI pU0 508 2. nyAyamaMjarI pR0 200-201 3. A ja mAnyatAnuM khaMDana prastuta gaNudharavAdamAM karavAmAM AvyuM che. gA0 1975 4. nirAdhane vAstavika atha che tRSNAkSaya ke virAga,-visuddhimagga 8. 247; 16, 64 5 e abhAvarUpa nathI enA samarthana mATe viruddhimagna 16, 67 6 udAna 73, tisuddhimagna 16. 74 7. udAna 80, visuddhimagna 16, 71; 16, 90 8. taittirIya 2. 8 9. majhimanikAya-57 (bahuvedanIyasutta ta) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitanyarUpa ja rahe ema mAnavuM prApta hatuM. eTale puruSane jyAre kevalyalAbha thAya che tyAre te mAtra zuddha caitanyarUpa che ema sAMkhyAe mAnyuM che. A rIte muktAtmA e tenA vizuddha caitanya* svarUpamAM pratiSThita che e bAbatamAM sAMkhya, yoga, nyAya-vaizeSikene to ekamata cheja, paNa jene paNa emane e matathI judA nathI, e vastu prastuta gaNadharavAdanA vAcakathI ajANa nahi rahe. muktAtmA vizuddha caitanya svarUpamAM pratiSThita hoya che eTalI sAmAnya mAnyatAmAM akaya chatAM vicAramAM thaDe je matabheda che teno nirdeza paNa karavo Avazyaka che. upaniSadomAM brahmane mAtra caitanya svarU5 nahi paNa AnaMdarUpa paNa kahyuM che. naiyAyikAe muktAtmAmAM nahi paNa IzvaramAM AnaMdanuM paNa astitva mAnyuM che, bauddhoe nirvANamAM AnaMdanuM astitva svIkAryuM che, ane jenee Ananda uparAMta, taiyAyikenA IzvaranI jema, zakita-vIrya paNa svIkAryuM che. vaLI cetanya eTale jJAna-darzanazakita ema jene svIkAre che, paNa nyAya-vaizeSikene mata mukatAtmAmAM jJAna-darzana te hotAM nathI. sAMkhyane mate cita zakita e puruSamAM che to temAM jJAna nathI, paNa draSyatva che. A badhA matabhedo evA nathI jene samanavaya na thaI zake. AnaMdanuM mukatAtmAmAM jJAnathI juduM evuM zuM svarUpa che ene vicAra jyAre karavAmAM Ave che tyAre chevaTe e ja phalita thAya che ke AnaMda paNa jJAnane ja eka paryAya che ema spaSTarUpe jainAcAryoe svIkAryuM che ane bauddha dArzanikee paNa jJAna ane sukha e baMnene sarvathA bhinana nathI mAnyAM. vedAnatane mane paNa eka akhaMDa brahmatatvamAM vastutaH jJAna, AnaMda, caitanya e badhAne bheda kare e advaitane ja virodha karavA jevuM bane. caitanya ane jJAna e bene bheda taiyAyika kare che, paNa jyAre ApaNe temane nityamukta IzvaramAM nitya jJAnane svIkAra sAMbhaLIe chIe tyAre mAnavuM paDe che ke teo paNa e bhedane sarvathA vaLagI rahI zakayA nathI. vaLI mukatAtmA cetana chatAM jJAnahIna hoya to e rItanuM svarUpa kevuM mAnavuM e paNa eka prazna rahe che. ApaNe maitreyIna yAjJavalakaye je kahyuM ke-jana takSya saMjJA asti' maryA pachI tenI koI saMjJA nathI-tene sUkSma dRSTie vicAra karIe te ' AnuM samAdhAna thaI jAya che. A avasthA evI che ke jenuM kazuM ja nAma ApI zakAya tema che ja nahi. ene je jJAna kahIe te jJAna vizene sAmAnya lakane je khyAla che te ja teonA manamAM Ave eTale ke indriye vaDe ke mana vaDe thanAruM' jJAna, paNa mukatAtmAmAM e sAdhane te che nahi eTale temanA jJAnane jJAna kevI rIte kahevuM ? AtmA svayaMpratiSThita che. te bahAra zA mATe jue, bahirvatti zA mATe thAya ? ane e je bahirzati na thAya to tene jJAnI kahevA karatAM caitanyaghana kahe e ja vadhAre yukta che.nayAyikAe jJAnanI vyAkhyA evI karI che ke AtmAne mana sAthe sannikarSa ane pachI Indriya ane te dvArA bAhya arthe sAthe saMnikarSa thAya tyAre jJAna thAya. jJAnanI je A ja vyAkhyA maiyAyikanI hoya te mukatAvasthAmAM teo jJAnane na mAne e ja arthAta prApta che. eTale ke jJAnanI paribhASA ja temanI judI che. paribhASAnA bhedane kAraNe tatvamAM te kazo ja bheda nathI paDatA. anyathA taiyAyikane mate jaDa padAtha ane cetanya padArthomAM ze bheda rahe ? eTale mAnavuM rahyuM ke jaDathI bhedaka kaI tatva AtmAmAM che ja jene kAraNe tene neyAyikoe cetana kahyo che. e tatva te caitanya che. ane AtmAne 1. sarvArthasiddhi 104 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 107 cetana mAnavAnI bAbatamAM teone kaMI paNa dArzanike sAthe matabheda che ja nahi. mAtra jJAnanI paribhASA taiyAyikAnI jadI che tethI teoe caiitanyane jJAna zabdathI pratibaMdha karavAnuM ucita mAnyuM nathI. vedAntIo to jyAre vadhAre sUkSma vicAra karavA lAgyA tyAre e rautanyane "maitanya" evA zabdathI paNa kahevA taiyAra na thayA ane mAtra "neti neti" kahI tenuM varNana karyuM. evuM ja bIjAM darzanoe paNa karyuM che te kahevAI ja gayuM che. bhASAnI zakti eTalI maryAdita che ke te parama tatvanA svarUpanuM yathArtha varNana karI zake ja nahi, kAraNake vicArakoe te te zabdathI paribhASA aneka prakAre karI che eTale te te zabdone prayoga karavA jatAM vastunuM spaSTIkaraNa thavAne badale goTALo ja vadhe che. zakita tatvane mukatAtmAmAM pRthapharUpe svIkAra karyA chatAM te zakti e zuM che ene jyAre vicAra thavA lAgyo tyAre AcAryoe kahI dIdhuM ke ananta jJAna e zakti vinA saMbhave nahi, mATe zaktine samAveza jJAnamAM ja karI levo joIe.' (3) mukitasthAna je darzanoe AtmAne vyApaka mAne che teone mate muktisthAnanI kalpanA anAvazyaka hatI. AmA kyAM che tyAM ja che; mAtra temAM je mala hoya che te chUTI jAya che, tene anyatra javAnI jarUra nathI. vaLI sarvavyApI hovAthI gamana karIne jAya paNa kayAM ? paraMtu jaina darzana ane bauddha darzana, ane jIvAtmAne aNu mAnanArAM bhaktimArgI vedAntadazanenI sAme muktisthAnane prazna upasthita thAya te svAbhAvika che. jenAe Urdhva lekanA agrabhAgamAM mukatAtmAnuM gamana thAya che ane siddhazilA nAmanA bhAgamAM avasthiti sadAne mATe thAya che tema mAnyuM che. bhaktimArgo vedAtIoe viSNubhagavAnanA viSNu lokamAM je Urvaka che tyAM mukta jIvAtmAnuM gamana svIkAryuM che ane parabrahmarUpa bhagavAna viSNunuM sadAkALa sAMnidhya temane rahe che tema mAnyuM che. bauddhoe A praznanuM judI ja rIte nirAkaraNa karyuM che. temane mate jIva-pudagala e zAzvata dravya che nahi eTale punarjanma vakhate paNa paNa teoe eka jIvanuM anyatra gamana nahi, paNa eka sthAnamAM eka cittane nirodha ane tenI apekSAe anyatra navA cittanI utpatti svIkArI che. e siddhAMtane anurUpa ja mukata cittanI bAbatamAM paNa siddhAnta sthira thAya e kahevAnI bhAgye ja jarUra che. rAja milinda AcArya nAgasenane pUchayuM ke pUrvAdi dizAomAM evuM kayuM sthAna che jenI saMnidhimAM nirvANa che. AcArye javAba Apyo ke nirvANasthAna e dizAmAM kayAMya paNa nizcita nathI, jyAM mukatAtmA jaIne rahe. te pachI nirvANa kayAM maLe? jema ratna samudramAM, gaMdha puSpamAM, dhAnya kSetramAM-ema te te vastunAM niyata sthAna che to pachI nirvANanuM paNa niyata sthAna te hovuM ja joIe; ane je tevuM sthAna tenuM na ja hoya to pachI ema ja kahene ke nirvANa paNa nathI ja. 1. sarvArthasiddhi 10. 4 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 A AkSepanA uttaramAM nAgasene jaNuALyu che ke nirvANatuM kAI niyata sthAna nathI. chatAM te che ja. nirvANu e bahAra nathI; eneA tA peAtAnA vizuddha mana vaDe sAkSAtkAra karavAnA che. jema saLagyA pahelAM agni karyAM che ema kAI pUche te tene agninuM sthAna batAvI zakAya nahi, paNa lAkaDAM maLe eTale agni prakaTe che, tema vizuddha mana vaDe nirvANunA sAkSAtkAra karI zakAya che, paNa tenuM sthAna batAvI zakAtu nathI. nirvANunuM niyata sthAna nathI e mAnyuM paNa evuM tA kAI niyata sthAna haze ne jyAM sthita thaIne pudgala tenA sAkSAtkAra karI zake ? A praznanA uttaramAM nAgasene jaNAvyuM kai pudgala zIlamAM pratiSThita thaIne game te AkAzapradezamAM rahyA chatAM nirvANanA sAkSAtkAra karI zake che, (3) jIvanmuti-videhamukita AtmAmAMthI meAhu dUra thaI jAya ane te vItarAga ane eTale tarata ja zarIra chUTI jAya ke nahi e praznanA uttaramAM mukitanA be prakAranI kalpanA karavAmAM AvI che : eka jIvanmukita ane khIjI videhamukita. rAgadveSane abhAva thayA chatAM AyukamanA vipAkakAla pUrA thayA na hoya tyAM sudhI jIva zarIramAM rahe che athavA teA jIva sAthe zarIra vaLagI rahe che. paNa saMsAra -punarjanmanu N kAraNa avidyA ane rAgadveSa nivrutta thaI javAthI navuM zarIra grahaNa karavAnI cegyatA have AtmAmAM nathI rahI, tethI evA AtmAnuM prANadhAraNarUpa jIvana cAlu hovA chatAM meha-rAga-dveSathI te mukata hAvAthI tevA AtmAne jIvanmukata" kahevAmAM Ave che, ane jyAre tenuM zarIra paNa chUTI jAya che tyAre tene 'videhamukata" kahevAmAM Ave che athavA tene mAtra mukata' kahevAmAM Ave che. upaniSadomAM jIva-mukita uparAMta kramamukitanA siddhAnta paNa pratipAdita thayele che evuM vidvAnAnu mAnavuM che ane tenA dRSTAMta tarIke kaThopaniSadara TAMkavAmAM Ave che. temAM jaNAvyuM che ke uttarAttara caDiyAtA leAkamAM Atma pratyakSa krame karI vizada-vizadatara thatu jAya che, A uparathI jaNAya che ke e upaniSadamAM kramamukita che- eTale ke AtmasAkSAtkAra kramika che. AnI sAthe khIjAM nAmAM mAnya evA AtmavikAsane! je krama che tene sarakhAvI zakAya. jaine tene guNasthAnakramArAddha kahe che. bauddho tene ceAgacarmonI bhUmie kahe che, ane vaizvika danamAM e ja vastune "bhUmikA'" evuM nAma ApavAmAM AvyuM che. jIvanmukitanA siddhAnta pazu upaniSadezamAM maLe che. e ja kApaniSadamAM AgaLa jaIne jaNAvyuM che ke jyAre manuSyanA hRdayamAM rahelI badhI kAmanAo dUra thaI jAya che tyAre te amara bane che ane ahI' ja brahmane meLave che; jyAre ahIM badhI hRdayanI gAMThe tUTI jAya che tyAre manuSya amara bane che.3 upaniSadanA vyAkhyAtAemAM jInmukitanI bAbatamAM akaya nathI, AcAya zaMkara, vijJAnabhikSu ane vallabha jIvanmukitane svIkAre che, paNu khInna bhakitamACnA anuyAyI vedAntIe-rAmAnuja, nimbArka ane madhva jIvanmukita svIkAratA nathI,4 1. milindaprazna 4, 8. 92-94 2 34.2. 3. 5 3. 2. 6, bRhadA0 4.4, 6-7 4 jue prA. bhaTTanI ukta prastAvanA. 3 kaThe 2. 3. 14-15; muDaka Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1o9 bauddhone mate saMpAdisesa nirvANa ane anupAdisesa nirvANa e kramaza: jIva-mukti ane videhamuktinAM nAmo che. upAdi eTale pAMca skaMdha e jyAM sudhI zeSa-bAkI hoya tyAMsudhI "saMpAdisesa nirvANa" kahevAya che ane jyAre e skaMdhane nirodha thaI jAya tyAre "anupAdisesa nirvANa" kahevAya che.' nyAya-vaizeSikasAMkhya-gane mane paNa jIvanmuktine saMbhava che. je vicArake jIvanmukitano svIkAra nathI karatA temane mate AtmasAkSAtkAra thatAM ja samasta karmo kSINa thaI jAya che ane AtmA videha thaI mukata bane che. tethI UlaTuM, je jIvanmukita svIkAre che temane mate AtmasAkSAtkAra thayA chatAM karmo tenA kALe ja phaLa ApIne kSINa thAya che, tatkALa nahi. Ama hovAthI AtmA prathama jIvanmukata bane che, pachI ja kAlAntare zeSa saMskAra kSINa thaye videhamukta bane che, (mA) karma vicAra AkhA gaNadharavAdamAM karmane vicAra aneka prasaMge karavAmAM AvyuM che. bIjA gaNadhara agnipatie to tenA astitvane ja prazna uThAvyA che ane bhagavAne karmanuM astitva siddha karyuM che ane te prasaMge karma adaSTa che, mUrta che, pariNamI che, vicitra che, anAdi saMbaddha che, ityAdi vividha viSayonI carcA karavAmAM AvI che. pAMcamAM gaNadhara sudharmA sAthenI carcA A loka ane paralokanA sAdasyavasAdasya vize che. te prasaMge paNa A loka hoya ke paraloka heya, paNa tenA mULamAM karma che, ane saMsAra karmamUlaka ja che, e viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. chaThThA gaNadhara sAthenI carcA baMdha-mekSa vize che eTale temAM paNa jIvane karma sAthe baMdha ane tene kamathI chuTakAro enI ja carcA che. eTale te prasaMge paNa kamanI sAmAnya carcA uparAMta jIva pahela ke kamaM paheluM e viSayanI carcA karIne kahyuM che ke bane anAdi che. navamA gaNadhara sAthenI carcAmAM puNya pApa e mukhya viSaya che eTale zubha karma ane azubha karmanA astitvanI carcA mukhya che. A prasaMge te pharI pAchA aneka viSaye je bIjA gaNadharanI carcA prasaMge carcAI gayA hatA tenI punarAvRtti karavA uparAMta karmasaMbaddha aneka navI bAbatonI carcA thaI che; jevI ke, karmanA saMkramane niyama, karmagrahaNanI prakriyA, karmanuM zubhAzubha rUpe pariNamana, karmanA bheda, ityAdi. dazama gaNadhare paraloka saMbaMdhI carcA karI che temAM paNa karmAdhIna paraloka che e vastu svIkRta che ane aMtima gaNadhara sAthenI nirvANacarcAmAM paNa anAdi karmasaMgane nAza e nirvANa ema pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A rIte aneka gaNadharo sAthenA vAdamAM karmacarcA sAkSAta vividha rUpe AvI che. ane cothA gaNadharanI carcAmAM zunyavAdanA prakaraNamAM paNa ADakatarI rIte karmacarcAne saMbaMdha che ja, kAraNake temAM mukhyarUpe bhUtAno nirAsa zunyavAdIo kare che. karma e jainamane bhautika che eTale e carcA sAthe paNa ADakatarI rIte karmacarcA saMkaLAyelI che. sAtamAM ane AThamAM gaNadharonI carcAmAM kramazaH deva ane nArakanI carcA che temAM paNa zubha karma ane azubha karmanA phaLarUpe ja devatva ane nArakatva kramazaH prApta thAya che ema 1. vizuddhimaga 16. 73 2,nyAyabhASya 4. 2.2 3 sAMkhyakAra 67; gabhASya 4, 30 14 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 abhipreta che. A pramANe lagabhaga AkhA gaNadharavAdamAM karmacaryAe moTo bhAga karyo che, eTale karma vize vicAra karo prApta che. karmavicAranuM mULa vedakALanA RSione manuSyomAM ane bIjA aneka prakAranAM pazu, pakSI ane kITapataMgomAM raheluM vaividhya anubhavamAM AvyuM na hatuM ema to na kahevAya, paNa e badhA vaividhyanuM kAraNa temaNe aMta. rAtmAmAM zodhavAne badale bahAranA tAvamAM mAnIne ja saMtoSa anubhavyo hato. koI paNa eka ke aneka bhautika tatva ke prajApati jevA tatvane sRSTinI utpattinuM kAraNa kayuM hatuM, paNa e sRSTimAM vaividhya kema Ave che ene khulAse karavAno prayatna karyo na hato. jIvasRSTinA bIjA vargonI vAta javA daIe. kevaLa manuSyasRSTimAM je vaividhya zarIrAdinuM hatuM, sukha-duHkhanuM hatuM, bauddhika zakita-azakitanuM hatuM. enuM kAraNa paNuM zodhavA vizeSa prayatna karyo hoya ema jaNAtuM nathI. emanuM samasta tattvajJAna krame karI deva ane yajJane kendramAM rAkhIne vikasyuM che. prathama aneka devo ane pachI prajApati jevA eka devanI kalpanA karavAmAM AvI. manuSya sukhI thavuM hoya te ane potAnA zatruone nAza karavo hoya tA teNe e deva ke devonI stuti karavI joIe, potAnI priya vastune sajIvuM hoya ke nirjIva-devo nimitte yajJa karIne temane samarpita karavI joIe, ethI devo saMtuSTa thaIne manavAMchita pUrNa kare che evI mAnyatA vaidathI mAMDIne brAhmaNakALa sudhImAM vikasI che. ane devone prasanna karavAnA sAdhana tarIke yajJakarmane kramika vikAsa thaine uttarottara jaTila karmonA rUpamAM e paraNita thaI gayuM; te eTale sudhI ke sAdhAraNa manuSyane yajJa karavo hoya te e yajJakarmamAM niSNAta purohita varganI madada vinA zakaya rahyuM nahi. A pramANe deva ane tene prasanna karavAnuM sAdhana yajJakarma e be vastunI AsapAsa vaidika brAhmaNonuM samasta tatvajJAna vikasyuM hatuM. brAhmaNakALa pachInAM gaNAtAM upaniSado e paNa veda-brAhmaNane aMtima bhAga hovAthI vaidika ja che ane tene vedAMta' kahevAmAM Ave che. paNa e vedAMtamAM vedaparaMparA-eTale ke deva ane yajJaparaMparAnA aMta nikaTa hoya ema jaNAya che. veda-brAhmaNama nahi evA navA-navA vicAre e vedAMtamAM maLI Ave che. temAM saMsAra ane karma-adRSTa vize paNa navA vicAra maLI Ave che. A vicAro vaidika paraMparAnA ja upaniSadomAM kayAMthI AvyA, vaidika vicAromAMthI ja e vicAra vikAsanA pariNAme uddabhavyA ke avaidika paraMparAnA vicAraka pAsethI vaidikae lIdhA ene niNarya Adhunika vidvAna karI zakaLyA nathI paNa eTaluM to cokkasa che ke sarva prathama vaidika sAhityamAM upaniSadamAM ja e vicAroe AkAra dhAraNa karyo che. upaniSada sAhityamAM saMsAra ane karmanI 395nAnuM spaSTarUpa nathI dekhAtuM e vize te Adhunika vidvAnomAM vivAda nathI. vaLI karma-kAraNane vAda paNa upaniSadomAM sarvasaMmata vAda thaI gayo che ema paNa nathI, eTale e vAdane vaidika vicAradhArAne maulika vicAra mAnI zakAya nahi, ema lAge che. kavetAzvatara upaniSadamAM jyAM aneka kAraNe gaNAvyAM che tyAM kAla, svabhAva, niyati, yadarachI, bhUta ke puruSa, athavA e badhAMne sa yaga-e gaDyiAM che. e kAlAdine kAraNe mAnanAra vaidika hoya ke avaidika-game te hoya paNa temAM ya karmano samAveza nathI. 1. hiriyanA-AuTalAInsa opha InDiyana philesepha, pR0 80; bevekara-hisTrI opha InDiyana philepha, bhaNa. 2. 50 82, vetAzvatara 1.2, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 A pramANe upaniSadanA kALamAM paNa vidika paraMparAmAM karma-adaSTa siddhAnta e je kendrastha sarvamAnya tatva na hoya te kaI paraMparAmAMthI e vicAra vaidika paraMparAmAM game te zodhavuM bAkI rahe che. keTalAka vidvAnonuM mAnavuM che ke Aryoe bhAratanA AdivAsIo(Primitive people) pAsethI e vicAra lIdhe haze. vidvAnonI e mAnyatAne nirAsa pro. hiriyanAe ema kahIne karyo che ke e AdivAsIonA-atmA marIne vanaspati vageremAM jAya che-e siddhAnta eka mAtra vahema(Superstition) hatA eTale tattvataH temanA e vicArane tArkika na kahI zakAya. punarjanmanA siddhAtamAM to manuSyanI tArkika ane naitika cetanAne saMtoSa ApavAnuM dhyeya che. manuSyanA jIva marIne vanaspati vageremAM jAya che e AdivAsIonI mAnyatA kerI vahema kahI kADhI nAkhavA jevI nathI, je karmano siddhAnta vaidikAne devavAdamAMthI upaniSada pahelAM phalita nathI thaI zakatA e ja karmavAdanAM mULa AdivAsIonI ukta mAnyatA sAthe sahaja rIte saMkaLAyela che. enI pratIti tyAre ja thAya che jyAre jainadharma saMmata chavavAda ane karmavAdanAM UMDA mULa zodhavAno prayatna karavAmAM Ave che. jaina paraMparA-enuM prAcIna nAma game te hoya paNa te upaniSadethI svataMtra ane pAcIna che emAM te zaka karavo ja na joIe. ane tethI upaniSadamAM karmavAdane je vicAra no prasphaTita thayuM che te jainone karmavAdanI asarathI rahita hoya ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI, je vaidika paraMparAne deva vinA eka DagaluM paNa cAlatuM nahi e ja vaidika paraMparAne jyAre e karmavAdane siddhAnta hAtha AvyuM tyAre teNe devone sthAne yajJakarmane besADI dIdhuM ane mAnyuM ke devomAM nahi paNa svayaM yajJakarmamAM ja phala devAnI zakita che. deva kaI nahi paNa vedanA maMtra e ja devo che. ane e yajJakarmanA samarthanamAM ja pitAne kRtakRtya mAnatI dArzanika kALanI mImAMsaka paraMparAe te anAdikamathI utpana thanAra apUrva nAmane padArthanI kalpanA karIne vaidika darzanamAM devone badale adaSTa karmanuM ja sAmrAjya sthApI dIdhuM. A Akho itihAsa je ApaNe najara sAme rAkhIe te jaina 5ra parAnA karmavAdanI UMDI asara vaidikamAM je che te spaSTa thAya che. veda ane upaniSada sudhInI je sRSTi prakriyA vaidika 5ra 5rAne mAnya che te anusAra jaDa ane cetana sRSTi anAdi nahi paNa sAdi che ane te paNa koI eka ke aneka jaDa ke cetana tatvamAMthI utpana thaI che ema manAyuM hatuM. paNa tethI viparIta karmanA siddhAMta pramANe jaDa ke jIvasRSTi anAdi kALathI ja cAlI Ave che ema mAnavuM paDe che. A mAnyatA jaina paraMparAne mULamAM che. jene paraMparA pramANe e kaI samaya kapI zakAto nathI ke jyAre jaDa-cetananuM astitva-karmAnusArI astitva-na hoya, eTaluM ja nahi, paNa upaniSada pachInI badhI vaidika paraMparAmAM paNa saMsArI jIvanuM astitva e ja pramANe anAdi mAnavAmAM AvyuM che te paNa karmatatvanI mAnyatAne ja AbhArI che. karmatatvanI cAvI jamanuM kAraNa kama che e sUtramAM maLe che, ane e siddhAntane AdhAre ja jIvenA saMsArane anAdi 1. enA ulekha ane nirAsa mATe juo hiriyannA-AuTalAInsa opha InDiyana philasaphI pR. 790. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. kaha5vAmAM Ave che. A anAdi saMsArane siddhAMta, jene pachInAM badhAM vedika darzanee apanAvyo che te, darzanenI utpatti pahelAM paNa jaina paraMparAmAM ane bauddha paraMparAmAM vidyamAna che, jyAre veda ke upaniSadamAM paNa te sarvasaMmata siddhAMta tarIke svIkArAye nathI e ja siddhAntanuM mULa vedabAhya paraMparAmAM sUcave che. e vedabAhya paraMparA te bhAratamAM AryonA Agamana pahelAnAM nivAsIenI to che ja ane emanI ja e mAnyatAne saMpUrNa vikAsa vidyamAna jaina paraMparAmAM upalabdha thAya che. jaina paraMparA to prAcIna kALathI ja karmavAdI che; temAM devavAdane kadI sthAna maLyuM ja nathI. AthI ja karmavAdanI je prakAranI vyavasthA jainenA granthamAM maLe che te prakAranI vistRta vyavasthA anyatra durlabha che. jIvana caDatA UtaratA jeTalA prakAra saMbhave che ane eka ja jIvanI saMsAranI AdhyAtmika dRSTie nikaSTatama avasthAthI mAMDIne tenA vikAsanAM je pagathiyAM che te badhAmAM kama ke bhAga bhajave che ane te dRSTie karmanuM je vaividhya che tenuM vistRta zAstrIya nirUpaNa prAcIna kALathI jevuM paraMparAmAM che tevuM anyatra durlabha che, te sUcave che ke karma vicArane vikAsa jaina paraMparAmAM che ane tene vyavasthita rUpa paNa e ja paraMparAmAM maLyuM che. jenA e vicAranA sphaliMga anyatra gayA che ane tethI ja bIjAonI vicAradhArAmAM paNa navuM teja pragaTayuM che. vAdake yajJanI kriyAnI AsapAsa ja badhuM goThave che eTale temanI maulika vicAraNAne pAye jema yajJakriyA che, tema jene karmanI AsapAsa ja badhuM goThavatA hovAthI temanI maulika vicAraNane pAyo karmavAdamAM che. jyAre karmavAdIo sAthe devavAdI brAhmaNone saMparka thayo haze tyAre ekAeka to devavAdane sthAne karmavAdane besADI devAnuM banyuM nahi hoya. prathama to jema AtmavighAne gUDha ane ekAMtamAM carcavA yogya mAnavAmAM AvI hatI tema karmavidyAne paNa rahasyamaya ane ekAMtamAM carcavA evI mAnI haze. AtmavidyAne kAraNe yajJomAMthI jema lekenI zraddhA maMda paDI gaI hatI tema karma. vidyAne kAraNe devomAMthI zraddhA kSINa thavAno saMbhava hato. AvA ja koI kAraNe yAjJavalkaya jevA dArzanika ArtabhAgane ekAMtamAM laI jAya che ane karmanuM rahasya samajAve che, ane kamanI ja prazaMsA karIne kahe che ke puNya karavAthI mANasa sAro thAya che ane pApa karavAthI naThAre thAya che.? vidika paraMparAmAM yajJakarma ane deva e banenI mAnyatA hatI temAM jyAre deva karatAM kamanuM ja mahattava manAyuM tyAre je lekee yajJa upara ja bhAra Apyo temaNe yajJa ane karmavAdane samanvaya karIne yajJane ja deva banAvI dIdhA, ane yajJa e ja karma che ane tethI badhuM phaLa maLe che ema mAnavA lAgyA. dArzanika vyavasthAkALamAM A lokonI paraMparA mImAMsAdarzana nAme prasiddha thaI. paraMtu vaidika paraMparAmAM yajJanA vikAsa sAthe sAthe devonI vicAraNAmAM paNa vikAsa thayo hato. ane prAcIna kALanA aneka devone sthAne brAhmaNa kALamAM eka prajApati devAdhideva manAvA lAgyA hatA. je leke e devAdhidevanI zraddhAthI calita na thayA temanI paraMparAmAM paNa karmavAdane sthAna to maLyuM ja che ane emaNe 1. bRhadAraNyaka u0 3-2-13. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 paNa e prajApati ane karmAMvAdanA samanvaya potAnI Dhakhe karyAM ja che. tee mAne che ke jIvAne karmAnusAra phaLa tA maLe che, paNa e phaLa denAra devAdhideva Izvara che. Izvara peAtAnI IcchA pramANe nahi paraMtu jIveAnAM kamane anusarIne phaLa Ape che. A prakArane samanvaya svIkAranAra vaidika dazanAmAM nyAya, vaizeSika, vedAMta ane pAchaLanuM sezvara sAMkhyadarzIna che. vaidika paraMparAmAM adRSTa-kamavicAra navA che ane bahArathI AvyA che enA purAvA e paNu che ke vaidika prathama AtmAnI zArIrika, mAnasika, vAcika kriyAne ja kama kahetA; pachI AgaLa vadhIne tee yajJAdi khAdya anuSThAnAne paNa karma kahevA lAgyA. para Mtu e asthAyI anuSThAna svayaM kula kevI rIte Ape ? te teA tatkALa naSTa thaI jAya che; mATe kAI mAdhyama kalpavuM joIe, ema kahIne apUrva'nAmanA padArthanI kalpanA mImAMsAdarzanamAM karavAmAM AvI che, ke je vedamAM ke brAhmaNAmAM nathI, paNa dArzanika kALanI che. ethI paNa siddha thAya che ke apUrva jevA adRSTa padArthanI kalpanA temanI maulika nathI, paNa avaidiAnI asaranuM pariNAma che. e ja pramANe vaizeSikasUtrakAre adRSTa-dharmAMdha vize sUtramAM ullekhA tA avazya karyAM che, paNa te adRSTanI vyavasthA tA tenA TIkAkArAe ja karI che. vaizeSikasUtrakAre adRSTadharmAMdha kayA padArtha che te kahyuM nathI, ethI ja prazastapAdane tenI vyavasthA karavI paDI che ane teNe tene samAveza guNapadArtha mAM karI dIdheA che. adRSTa- dharmAMdha e guNurUpe spaSTapaNe sUtrakAre ullekhyA nathI, chatAM te AtmaguNa ja che ema zAthI mAnavuM eneA khulAsA prazastapAdane karavA paDayo che. ethI ja siddha thAya che ke vairoSikAnI padArtha vyavasthAmAM adRSTa e navu* tattva che. Ama yajJa ke devAdhideva Izvara sAthe adRSTa-kama vAdanI sa Mgati vaiAie karI che, pa2 Mtu yAttuiMkA yajJa sivAyanAM khIjAM karmo vize vicAra karI zakayA nathI ane IzvaravAdIe paNu jeTalA IzvaranI sthApanA pAchaLa paDI gayA che teTalA kama vAdanA rahasyanuM udghATana karavA samartha nIvaDayA nathI, eTale mULe ka vAda je para MparAnA hatA teNe ja te vAdanA yathAzakti vicAra karIne tenI zAstrIya vyavasthA karI che. e ja kAraNa che ke kam'nI zAstrIya mImAMsA jaina zAstrAmAM maLe che te anyatra nathI maLatI, eTale mAnavuM rahyuM ke kama vAdanuM mULa jaina paraMparAmAM ane tethIe pahelAMnA AdivAsIomAM che. have ApaNe karmanA svarUpanuM vizeSa vivaraNa karIe te pahelAM ka ne sthAne je vividha kAraNAnI kalpanA karavAmAM AvI che te paNa tapAsI laIe ane pachI ja tenA prakAzamAM ka vivecanA karIe te yAgya lekhAze. kAlavAda vizvasRSTinu kAI kAraNa hAvu joIe enA vicAratA vaidapara parAmAM vividha rUpe thayelA che, paraMtu vizvavaicitryamAM-jIvasRSTinA vaicitryamAM-nimitta kAraNa zuM che enA vicAra prAcIna RgvedamAM thayeleA 1. prazastAda pR0 47, 637, 643. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaNAtA nathI. sarvaprathama e viSayane ulekha vetAzvatara [12]mAM thayela maLe che ane temAM kAle svabhAva, niyati, yadaccha, bhUta ane puruSa emAMthI koI eka mAnavAM agara e badhAMnA samudAyane mAnava evA vAdAne ulekha che. e uparathI jaNAya che ke ciMtake e kALamAM kAraNanI khAjamAM paDI gayA hatA ane vizvacine vividha rUpe khulAso karatA hatA. A vAdamAM kAlavAdanAM mULa prAcIna jaNAya che. Tha atharvavedamAM kAlasUkta Ave che. temAM jaNAvyuM che ke- kAle pRvIne utpanna karI, kAlanA AdhAre sUrya tape che, kAlanA AdhAre ja samasta bhUte rahelAM che, kAlane kAraNe ja AMkhe dekhe che, kAla ja Izvara che, prajApatine paNa pitA che, ItyAdi.' AmAM kAlane sRSTinuM mULa kAraNa mAnavAnuM valaNa che. paNa mahAbhAratamAM to manuSyanAM to zuM samasta jIvasRSTinAM sukha-duHkhe, jIvana-maraNa e badhAMne AdhAra paNa kAlane kahyo che. ane e rIte vivavaiciyanuM mULa kAraNa kAla che e eka pakSa mahAbhAratamAM paNa ulikhita maLe che. temAM to tyAM sudhI kahyuM che ke karma ke yajJayAgAdi ke koI puruSa dvArA manuSyane sukha-du:kha nathI maLatAM, paNa manuSya kAla dvArA ja badhuM meLave che. badhAM kAryomAM samAnabhAve kAla ja kAraNa che, ityAdi kAlanI prAcIna kALamAM AvI mahattA hovAthI ja dArzanika kALamAM paNa anya IvarAdi kAra sAthe kAlane paNa sAdhAraNa kAraNa mAnavA taiyAyikAdi prerAyA che3 svabhAvavAda upaniSadamAM bhAvavAdane ullekha che : je kAMI thAya che te svabhAvathI ja thAya che. svabhAva sivAya kama ke Izvara jevuM kAraNa nathI, ema svabhAvavAdIonuM kahevuM hatuM. buddhacaritamAM svabhAvavAdane ulekha A pramANe che-- kAMTAne tINa koNa kare che athavA te pazu-pakSIonuM veciya zAthI che? e badhuM svabhAvathI ja pravRtta che; emAM koInI IcchA ke prayanane avakAza ja nathI.gItA ane mahAbhAratamAM paNa svabhAvavAdane ullekha che. mAThara ane nyAyakusumAMjalikAre svabhAvavAdane nirAsa karyo che ane bIjA aneka dArzanikAe paNa svabhAvavAdaneTa niSedha karyo che. prastuta graMthamAM paNa aneka vAra svabhAvavAdane nirAsa karavAmAM Avye che. yaduchavAda katavataramAM yadacchAne kAraNe mAnanArane paNa ullekha che. ethI jaNAya che ke prAcIna kALathI 1.atharvaveda. 19, 53-54. 2, mahAbhArata zAtiparva adhyAya 25, 28, 32, 33 ityAdi 3 ranyAnA kanera nAtAmAzrayo ma7 -nyAyasiddhAnta-muktAvalI kA) 45. kAlavAdanA nirAkaraNa mATe juo zAstravArtAsamuccaya 252-59; mATharavRtti kALa 61, 4. tA. 1,2, 5.buddhayarita 5ra. 6.gItA 5. 14, mahAbhArata zAMtiparva 25, 16, 3. mATharavRtti kA0 61; nyAyakusumAMjali 1. 5. 8, svabhAva vAdanA bedhaka A le ke sarvatra prasiddha che nityasattvA bhavantyanye nityAsattvAzca kecana / vicitrAH kecidityatra tatsvabhAvo niyAmakaH // agniruSNA jala zIta' samasparza stthaanilH| kenedaM citrita tasmAt svabhAvAta tada vyvsthitiH|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 yadacchAvAda pracalita hatA. kAI paNa niyata kAraNa vinA ja kArya utpanna thaI jAya che evuM Anu maMtavya che. yadA' zabdanA artha akasmAta che;1 arthAt kAI paNa kAraNa vinA. mahAbhAratamAM yadacchAvAdanA ullekha Ave che.ra A ja vAdane nyAyasUtrakAre animitta-nimitta vinA ja bhAvanI utpatti thAya che, kAMTAnI tIkSNatAnI jema, ema kahIne ullekhyA che, ane tenu nirAkaraNa paNa karyuM. che. eTale animittavAda, akasmAtavAda ane yadacchAvAda eka ja che ema mAnavuM joIe. keTalAka leke svabhAvavAda ane yadAvAdane eka ja mAne che, paNa te barAbara nathI. svabhAvavAdIe svabhAvane kAraNu kahe che, paNa yadacchAvAdIe tA kAraNane svIkAra ja karatA nathI, e bannemAM bheda che.4 niyativAda niyativAdanA sarva prathama ullekha zvetAzvataramAM che, paNa temAM ke anyatra upaniSadamAM e vAda vize vizeSa vivaraNa nathI maLatuM . niyativAda vize jaina Agama ane bauddha tripiTakamAM dhaNI mAhitI ApavAmAM AvI che. bhagavAna buddhe upadeza devA zarU karyAM tyAre jyAM tyAM niyativAdIe peAtAnA matane pracAra karatA hatA ane bhagavAna mahAvIrane paNa niyativAdIe sAme jhUjhavuM paDayuM hatuM. AtmA ane paraleAka mAnyA chatAM sa MsAramAM jIvAnI je vicitratA che temAM khIjuM kazuM ja kAraNa nahi, paNa mAtra e badhuM te ja prakAre niyata che ane niyata rahevAnu che evI temanI mAnyatA hatI. chavI niyaticakramAM phasAyelA che. e cakrane badalavAnI zakita jIvamAM che nahi. e niyaticakra svayaM pharyA kare che ane te jIvAte eka niyatakramamAM jyAM tyAM laI jAya che, ane e cakra pUruM thaye jIvAnA svata: mekSa thaI jAya che. Ave vAda jyAre manuSyanI buddhi hArI jAya che tyAre ja utpanna thAya che. tripiTakamAM pUraNa kAzyapa ane maMkhalI geAzAlakanAkha matAnuM varjuna Ave che. ekanA vAdane akriyAvAda'' ane khIjAnA vAdane niyativAda' kahevAmAM ALyo che. paNue bannemAM siddhAntataH vizeSa bheda nathI. A ja kAraNe AgaLa jatAM pUraNu kAzyapanA anuyAyIo AvakAmAM eTale ke gozAlakanA anuyAyIeAmAM bhaLI gayA hatA. AjIvA ane jainamAM AcAra ane tattvajJAnanI bAbatamAM adhika sAmya hatuM, paraMtu bhedde mukhyatve niyativAda ane puruSArthavAdanA hatA. bhagavAna mahAvIre aneka prasiddha niyativAdIe nA matanuM parivartana karyuM hatuM. tenA dAkhalA jaina AgameAmAM maLe che. eTale dhIre dhIre AjIvA jaitAmAM bhaLIne lupta thaI gayA hoya evA sabhava che. pakadhane mata paNa akriyAvAdI hovAthI niyativAdamAM ja samAviSTa thaI jAya che. gozAlakanA niyativAdanuM varNana sAma--lkalasuttamAM A pramANe ApavAmAM AvyuM che : prANIe nI 1. nyAyabhASya 3. 2. 31. 2. mahAbhArata zAMtiparva, 33. 23. 3, nyAyasUtra 4. 1. 22. 4. jue. pa'. bhUiSaNukRta nyAyabhASyane anuvAda 4, 1, 24. 5. dInikAya-sAma--gaphUla sutta 6. jIddarita (dezAMkhI), pR0 179. 7. AjIvAnA niyativAda vize vistRta vaNuna mATe jue utthAna' mahAvIrAMka, pR0 74. 8, upAsakadazAMga, a0 7 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apavitratAnuM kAMI paNa kAraNa sivAya prANI apavitra thAya che, hetu sivAya, kAraNa sivAya ja prANI apavitra thAya che. prANIonI zuddhatAmAM kAMI paNa hetu nathI, kAMI paNa kAraNa nathI. hetu sivAya, kAraNa sivAya ja prANI zuddha thAya che. potAnA sAmarthyathI kAMI paNa thatuM nathI. puruSane sAmarthyathI kazuM ja nathI. bala nathI, vIrya nathI, puruSanI zakti athavA parAkrama nathI. sarva so, sarva prANI, sarva jIva avaza, durbala, nivaya che. te nasIba-niyati jAti, vaiziSTa ane svabhAvathI badalAya che. chamAMthI kaI paNa jAtimAM rahI sarva duHkhane upabhoga le che. 84 lAkha mahAkalpanA pherAmAM gayA pachI DAhyA ane gAMDA, baMnene duHkhano nAza thAya che. "A zIla, vrata, tapa athavA brahmacaryathI apari. pakava kamena paripakava karIza athavA paripakava thayelAM karmone bheLavIne tene nahi jevAM karI nAMkhIza" evuM je kaMI kahe te te thavAnuM nathI. A saMsAramAM sukha-duHkho parimita pAlIthI mApI zakAya te rIte TharAvelAM che ane temAM vattAochAM karAvI zakAya ema nathI. je pramANe sUtarane raDe pheMkatA te UkalI rahe tyAM sudhI ja jAya, te pramANe DAhyA ane mUrkhanA du:khane (saMsArane) pherAmAM gayA 5chI ja nAza thaze." AvuM ja chatAM kAMIka rocaka DhabanuM varNana jainenA upAsaka dazAMgamAM ane bhagavatI sUtramAM paNa che. e sivAya sUtrakRtAMgamAMmAM paNa aneka ThekANe e vAda vize hakIkata ApavAmAM AvI che. bauddha piTakamAM pakudha kAtyAyanane mata A pramANe varNavavAmAM AvyuM che: "sAta padArtho keIe. karelA karAvelA, nirmANa karelA-karAvela nathI; teo vadhya, kuTastha ane staMbha jema acala che. te hAlatA nathI, badalAtA nathI, ane ekabIjAne trAsadAyaka thatA nathI. eka bIjAnuM sukha, du:kha, athavA bane utpana karI zakatA nathI. te sAta to kayAM ? pRthvIkAya, apakAya, tejakIya, vAyukAya, sukha, duHkha, ane jIva che. emane mAranAra, marAvanAra, sAMbhaLanAra, kahenAra, jANanAra athavA varNana karanAra koI paNa nathI." je tINa zastra vaDe koInuM DokuM kApe che, te keInuM paNa jIvita haraNa karatA nathI. A sAta padArthonI vacalI jagyAmAM zastromAM praveza karyo che eTaluM ja samajavuM joIe.5 56dhanA A matane niyativAda ja gaNavo joIe. tripiTakamAM akriyAvAdI pUraNakAyapano mata A pramANe ApavAmAM AvyuM che : keIe kAMI karyuM hoya, athavA karAvyuM heya, kApyuM hoya athavA kapALyuM hoya, trAsa Apyo hoya athavA apAvyuM heya...prANano vadha karyo hoya, corI karI hoya, ghara phADayuM hoya, dhADa pADI heya... vyabhicAra karyo hoya, ke jUThuM belyo hoya, to paNa tene pApa lAgatuM nathI. tINa dhAravALA cakrathI je kaI pRthvI upara mAMsano eka Dhagale karI de to paNa temAM muddala pA5 nathI. gaMgA nadInA dakSiNa tIra upara jaI koI mArAmArI kare, kApa-kapAve, trAsa Ape-apAve te paNa temAM muddala pA5 nathI. gaMgA nadInA uttara tIre jaI je kaI dAna de, devaDAve, yajJa kare-karAve to tethI jarApaNa puNya thatuM nathI. dAna, dharma, 1. buddhacarita pR. 171. 2. adhyayana 6. ane 7. 3. zataka 15, 4. 2, 1, 12; 2, 6, 5. sAmagalasutta-dIghanikAya 2, buddhacarita pR0 173, Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 saMyama, satyabhASaNa A badhAthI puNya thatuM nathI; emAM jarA paNa puNya nathI.'' akriyAvAdanuM AvuM ja varNana jaina sUtrakRtAMgamAM paNa che. pUraNane A akriyAvAda paNa niyativAdane ja maLata che. ajJAnavAdIo saMya belaThThI putrane je mata che tene nAstika te na kahI zakAya, paNa Astika keTiMmAM tene mUkI zakAya tema che nahi. kharI rIte tene tArkika koTimAM mUko joI e. teNe paraleka, deva, nAraka, karma, nirvANa jevA adazya padArtho vize spaSTa rUpe kahI dIdhuM ke te bAbatamAM kazo ja vidhirUpa, niSedharUpa, ubhayarUpa ke anubhaya rU5 nirNaya karI zakAya ema che ja nahi. jyAre AvI adazya vastuo vize aneka ka95nAonuM sAmrAjya pravarte tyAre eka tarapha jema nAstike tene niSedha kare tema vicArake e bane pakSone baLAbaLane paNa vicAra karavA lAgI jAya. e vicAraNAnI eka bhUmikA evI avazya hoya che jemAM manuSya kazuM ja mAnavA athavA nizcita rUpe kahevA samartha nathI hatA. tyAre te kAMte saMzayavAdI bane che- dareka bAbatamAM saMzaya kare che, athavA te te badhI vastu jANI zakAya tema che ja nahi evA ajJAnavAda tarapha DhaLe che. AvA ajJAnavAdIo vize jenAgamamAM paNa kahevAmAM AvyuM che ke A ajJAnavAdIe dalIlo karavAmAM kuzaLa hovA chatAM asaMbaddha bolanArA che, teo pote ja zaMkAne pAra pAmyA nathI; teo svayaM ajJAna heI ajJAna lekene khoTuM khoTuM samajAve che." kAlAdine samanvaya jema vaidika paraMparAmAM yajJakarma ane devAdhideva sAthe kamane samanvaya pUrvokta prakAre vaidika dArzanikoe karyo te ja pramANe jaina paraMparAmAM paNa dArzanika kALamAM kAlAdi kAraNone karma sAthe samanvaya jainAcAryoe karavA prayatna karyo che. koI paNa kArya mAtra eka ja kAraNane adhIna nathI, paraMtu sAmagrIthI kAryanI utpatti thAya che, e siddhAMtane AdhAre jainAcAryoe paNa mAtra karma ja kAraNa nathI paNa tenA sahakAramAM kAlAdi ye kAraNa che, e prakAre sAmagrIvAdane Azraya laIne karma sAthe kAlAdine samanvaya karyo che.. jainAcArya siddhasena divAkare kAla, svabhAva, niyati, pUrvakRta karma ane puruSArtha e pAMce kAraNamAMthI koI paNa eka ja kAraNane mAnavuM ene zeSa kAraNene tiraskAra karavo ene mithyA dhAraNa kahI che, jyAre phakta pAMcane kAryaniSpattimAM samanvaya karavo e dhAraNane samyapha kahI che.pa e ja vastunuM 1. buddhacarita pR0 170, dIvanikAya- sAmagAphalasutta, 2. sUtrakRtaga 1, 1, 1, 13. 3. buddhacarita pR0 178. AnI viruddha bhagavAna mahAvIre syAdvAdanI yojanA dvArA vastune anekarUpe varNavI batAvI che. te viro juo nyAyAvatAravArtikavRtti prastAvanA. pR0 39thI AgaLa. 4. sUtrakRtAMga 1, 12, 2, mahAvIrasvAmIne saMyama dharma pR0 135, sUtrakRtAMgacUrNi pR0 255. AnA vizeSa vivaraNa mATe juo krieTIva piriyaDa, pR0 454. 5. kAlA sahAva NiyaI puvvakamma purisakAraNegatA / micchattaM ta ceva u samAsao huti sammakta / 14. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 samarthana AcArya haribhadde paNa potAnA zAstravArtAsamuracayamAM karyuM che. e uparathI jaNAya che ke jenA paNa karmane ja eka mAtra nathI mAnatA, paNa gauNumukhyabhAve kAlA di badhAM kAraNene mAne che. AcArya samantabhadra deva-karma ane puruSArtha vize paNa ekAMtadaSTino tyAga karIne anekAMtadaSTi svIkAravI joIe ema pratipAdana karyuM che. jyAM manuSya buddhipUrvaka prayatna karyo na hoya chatAM paNa jo tene ISTa ane aniSTanA prApti hoya te tyAM pradhAnapaNe devane svIkAra karavo joIe, kAraNa ke temAM puruSaprayatna gauNa che ane deva pradhAna che. te bane ekamekanAM sahAyaka thaIne ja kArya niSpana kare che. paNa jyAM buddhipUrvakanA prayatnathI ISTAniSTanI prApti heya tyAM svapuruSArthane prAdhAnya ApavuM joIe ane deva-karmane gauNa mAnavuM joIe. A rIte AcArya samaMta deva ane puruSArthane samanavaya karyo che.2 karmanuM svarUpa karmanA sAmAnya artha kriyA thAya che ane e ja artha vedathI mAMDIne brAhmaNakALa paryaMta vaidika paraMparAmAM jovAmAM Ave che. yajJayAgAdi nitya naimittika kriyAne e paraMparAmAM "kema" nAme oLakhAvavAmAM Ave che. e kameM devanI prItyarthe AcaravAmAM AvatAM ane tethI deve AcaranAranI manevAMchane pUrNa karatA ema manAtuM. jaina paraMparAmAM paNa karma eTale kriyA e artha svIkRta che ja, paNa mAtra e ja artha svIkRta nathI. saMsArI jIvanI pratyeka kriyA-pravRtti e te karma che ja, paNa jaina paribhASAmAM ene bhAvakarma kahevAmAM Ave che; ane e bhAvakarma arthAta jIvanI kriyA dvArA je ajIva dravya-pudagala dravya AtmA sAthe saMsargamAM AvI AtmAne baMdhanabaddha kare che tene dravyakama kahevAmAM Ave che. dravyakarma e pudagala dravya chatAM tene kama-saMjJA upacArathI samajavAnI che, kAraNa ke te AtmAnI kiyA-kamathI utpanna thAya che tethI tene paNa karma kahevAmAM Ave che. ahIM' kAryamAM kAraNane upacAra che. eTale ke jenA paribhASA pramANe karma be prakAranAM che: bhAvakarma ane dravyakarma. jIvanI kriyA e bhAvaka che ane tenuM phala te dravyakarma che. bhAvakarma ane dravyakarmamAM kAryakAraNabhAva che: bhAvakarma e kAraNa che ane dravya karma e kArya che. paNa e kAryakAraNabhAva kUkaDI ane IMDAnA kAryakAraNabhAva jevo che. jema kUkaDImAMthI IDu thAya che eTale kUkaDI e kAraNa che ane iMDu e kArya che; chatAM kaI pUche ke kUkaDI pahelI ke IMDu paheluM to ene uttara ApI zakAto nathI, kAraNa ke kUkaDIthI IDuM thAya che e sAcuM che chatAM kUkaDI paNa IDAmAMthI ja utpanna thayelI che, eTale te bannemAM kAryakAraNabhAva chatAM kaNuM paheluM e kahI zakAtuM nathI, parasparane kAryakAraNubhAva saMtatinI apekSAe anAdi che. tevI ja rAta bhAvakarmathI dravyakarma thAya che, eTale bhAvakarmane kAraNa ane drayakarmane kArya kahevAmAM Ave che. paraMtu bhAvakarmanI niSpatti paNa je dravyakama na hoya te thatI nathI, eTale bhAvakanuM paNa kAraNa 1. ataH kAlAdayaH sarve samudAyena kAraNam / garbhAdeH kArya jAtasya vijJeyA nyAyavAdimiH / na vaita veda kavacit iiMvidyate | ramAtuM sarvasva vAryastha kAmathI ghaniyA matA | zAstravA0 2, 79-80. 2. AmImAMsA -kA0 88-91. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 dravyakarma che. A rIte IDA ane kUkaDInI jema bhAvakarma ane dravyakamane paNa paraspara anAdi kAryakAraNabhAva saMtatinI dRSTie che. bhAvaka ane dravyakarmane saMtatinI daSTie anAdi kAryakAraNumAva che chatAM vyaktizaH vicAravAmAM Ave te koI eka dravyakamanuM kAraNa keI eka bhAvakarma ja banatuM he I temAM pUrvAparabhAva nizcita karI ja zakAya che, kAraNa ke je eka bhAvakamathI je vizeSa vyakarma utpanna thayuM che te te te bhAvakarmanuM kArya ja che, kAraNa nathI. A pramANe vyaktinI daSTie pUrvAparabhAva chatAM jAtinI daSTie pUrvApara bhAva na hovAthI bane anAdi che ema ja mAnavuM paDe che. ahIM eka prazna thAya che ke bhAvakarmathI dravyakarma utpanna thAya che e to samajI zakAya tevuM che, kAraNa ke jIvanA je rAga-dveSa mehanAM pariName che tene ja kAraNe te dravyakarmathI baMdhAya che athavA to saMsArI bane che; paNa bhAvakarmanI utpattimAM paNa dravyakamane zA mATe kAraNa mAnavuM ? Ane khulAse e karavAmAM Ave che ke dravyakama vinA paNa jo bhAvakarmA utpana thaI zakatAM hoya to to mukta jIvane paNa bhAvakama utpana thaIne pharI saMsAra thAya; ane jo ema banatuM hoya te saMsAra ane mokSamAM kAMI bheda ja na rahe. saMsArI jIvane je sI baMdhagyatA che tevI mukta jIvane paNa mAnI paDe. ane je ema manAya to koI mukta thavA zA mATe prayatna kare ? eTale mAnavuM paDe che ke muktane dravyakarma nahi hovAthI bhAvakarma paNa nathI, ane saMsArIne dravyakarma hovAthI bhAvakarmanI utpatti thAya che. A pramANe bhAva karmathI dravya ane dravyakarmathI bhAvakama ema anAdi kALathI banenI utpatti hovAthI jIvane saMsAra anAdi che. bhAvakarma dravyakarmathI utpanna thAya che tethI te tenuM kArya che ema e baMnenA je kAryakAraNabhAva kahevAmAM kAryo che tenuM spaSTIkaraNa paNa Avazyaka che, mATIne piMDa ghaDAne AkAra dhAraNa kare che tethI mATI upAdAna kAraNa kahevAya che; paNa jo kuMbhAra na hoya to mATImAM ghaDo banAvavAnI yogyatA chatAM te ghaDI banI zakatI nathI, mATe ghaDAnI utpattimAM jema kuMbhAra nimitta kAraNa kahevAya che te ja pramANe pudagalamAM karmarUpe pariNata thavAnI yogyatA hovAthI pudagala e karmanuM utpAdana kAraNa che; paraMtu pudagalamAM karmarUpe pariNuta thavAnI yogyatA hovA chatAM jIvanA bhAvakarma vinA te karmarUpa banI zakatuM nathI tethI bhAvakane nimitta kAraNa kahevAmAM Ave che. A ja pramANe dravyakarma paNa bhAvakarmanuM nimitta kAraNa che ema samajavuM joIe; eTale ke dravyakarma ane bhAvakarmanuM upAdAne pAdeyarUpa nahi, paNa nimitta-nemittikarUpa kAryakAraNabhAva che. bhAvakarma e saMsArI AtmAnI pravRtti athavA te kriyAnuM nAma che. te have prazna e thAya che ke tenI kaI kiyA bhAvakama kahevAmAM Ave che ? krodha, mAna, mAyA, lAbha-e cAra kaSAyarU5 AtmAnAM je atyaMtara pariNAme che te bhAvaka che. athavA te rAga, dveSa, meharU5 AtmAnAM je AtyaMtara pariNAme che te bhAvakarma kahevAya che. saMsArI AtmA sadA sazarIra hoya che tethI te AtmAnI pravRtti mana, vacana ke kAyanA AlaMbana vinA saMbhavatI nathI. eTale AtmAnAM kaSAyapariNAma ke rAga, duSa mohanAM pariNAma arthAta AtmAnI e AtyaMtara pravRttine AvirbhAva mana, vacana ane kAyanI pravRtti Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dvArA thAya che. athavA tA ema kahevu joIe ke saMsArI AtmAnI mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti, je yAgane nAme oLakhAya che temAM kaSAyanA athavA tA rAga-dveSa ane meAhunA raMga caDele hoya che. Ama kharI rIte pravRtti eka ja chatAM jema kapaDu ane tenA raMga ene judAM paNa kahevAya che, tema AtmAnI e pravRttinAM be nAma ApavAmAM Ave che: yAga ane kaSAya, raMgavinAnuM kAru kapaDu jema ekarUpa che tema kaSAyanA raMga vinAnI mana, vacana-kAyAnI pravRtti ekarUpa che. paNa kapaDAmAM jo raMga hoya teA raMgamAM halakA ane ghere evA bhedA paDe, tema gayApAra sAthe kaSAyane o raMga hoya te bhAvaka mAM paNa tIvratA ane ma MdatA Ave che; raMga vinAnuM kapaDuM jema nAnuM meDhu hAI zake che tema kaSAyanA raMga vinAnA yogavyApAra nyUnAdhika hAI zake che, paNa temAM raMgane kAraNe je camakanI tIvratA ane maMdatA hoya che tene teA abhAvaja hoya che. Ama hAvAthI yAgavyApAra karatAM tene raMganAra kaSAyanuM ja vadhAre mahattva hAvAthI kaSAyane ja bhAvakamAM kahevAmAM Ave che, ane dravyakama nA khaMdhamAM yeAga ane kaSAya1 e bannene sAdhAraNa rIte nimitta kahevAmAM Ave che chatAM kaSAyane ja bhAvakama kahevAnu kAraNa paNa e ja che. sArAMza e che ke krodha, mAna, mAyA, leAbha e cAra kaSAya athavA rAga, dveSa, meAhu e dASAne bhAvakama kahevAmAM Ave che,ra kAraNa ke tethI chavA dravyakama nu grahaNa karIne baddha thAya che. A ja vastune khIje nAme anya dArzanikAe paNu svIkArI che. rAga, dveSa ane meha e traNa doSa taiyAyikAe svIkAryA che. e traNa dethI prerita thaIne jIvanI mana-vacanakAyanI pravRtti thAya che; ane e pravRttithI dharma ane adharmanI utpatti thAya che. dharma ane adhama ne naiyAyikAe "saMskAra'' evu nAma ApyuM che.3 prastutamAM je rAga-dveSa-meha e traNa doSo nAyikAe gaNAvyA che te ja doSa jainasa mata paNa che ane tene jainA bhAvaka" evuM nAma Ape che. naiyAyikrA jene dAyaja nya pravRtti kahe che tene ja jainAe dhyeAga" evu nAma ApyuM che ane nayAyikAe pravRttijanya dharmAvane "saMskAra'' athavA tA adRSTa" evuM je nAma ApyuM che tene sthAne ja jainasa mata paulika karmI athavA tA dravpaka che. dharma-adha rUpa saMskAra e naiyAyika mate AtmAnA guNu che. paNa yAda rAkhavuM joIe ke naiyAyika mate guNu ane guNInA bheda havAthI mAtra AtmA ja cetana che, paNa tenA guNu sa MskAra e cetana kahevAya nahi, kAraNa ke sa MskAramAM caitanyanA samavAya - sa MbaMdha nathI, ane e ja rIte jainasaMmata dravyakama paNa acetana ja che. A rIte saMskAra kaheA ke dravyakama banne acetana che. naiyAyika ane jaina matamAM je kAMI bheda che te eTaleA ja che ke sa MskAra e guNu che jyAre dravyakama e parphaMgala dravya che. paraMtu jarA UMDe vicAra karIe tA A bheda paNa najIveA ja bhAse che. bhAvakama thI dravyakama utpanna thAya che ema jaine svIkAre che, ane naiyAyikA paNa sa`skAranI 1. gogA vargAdevaa' dghinumAna.. sAyAlA-5 dhamama grantha gA0 96. 2. uttarAdhyayana, 32.7:30.1, tattvArthaM 8, 2; canAM 2. 2. samayasAra 94 96, 109, 177, pravacanasAra 1, 84, 88; 3 nyAyabhASya 1, 1, 2; nyAyatra 4, 1, 3-9 nyAyasUtra 1, 1, 17; nyAyamAMjarI pR0 471, 472, 500; ityAdi- vaeN 2 kSaNabha gitvAtsa skAra dvArikA sthitaH sa karmajanyasaMskAro dharmAdharma girocyate " nyAyama jarI pR0 472. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 utpatti ja svIkAre che. bhAvakane dravyakarma utpanna karyuM ema kahevAya che tyAre eno artha evo. nathI ke pudgala dravyane bhAvakarme utpanna karyuM. pudgala dravya to anAdi kAlathI che ja ema jene svIkAre che. eTale ene eTale ja artha che ke pudagalamAM bhAvaka kAMIka e saMskAra karyo jethI te pudgala karmarUpa pariNAmane pAmyuM. A rIte bhAvakarmathI pugalamAM je vizeSa saMsakAra utpana thayo te ja jaina mate vastutaH karma che. paNa e saMskAra pudagala dravyathI abhinna hovAthI ja e saMskArane pudagala kahevAmAM Ave che. A rIte vicAratAM niyAyikanA saMskAramAM ane jainasaMmata dravyakarmamAM vizeSa bheda raheto nathI. jainAe skUla zarIra uparAMta sUkSma-zarIra mAnyuM che. jene tene "kAmaNa zarIra"nA nAme oLakhe che. e ja kAmaNa zarIrane kAraNe sthUla zarIranI niSpatti thAya che. niyAyike kAmaNa zarIrane "avyakata zarIra" paNa kahe che. jene paNa te zarIrane atIndriya mAne che tethI te avyakta ja che. vaizeSika darzananI mAnyatA paNa taiyAyikone ja maLatI che, prazastapAde je 24 guNo gaNAvyA che temAM eka adRSTa nAmano guNa paNa gaNAvyo che. jo ke e guNa saMskAra nAmanA guNathI bhinna ja gaNura che, paNa tene je dharma ane adharma evA be bheda karyA che te uparathI jaNAya che ke prazastapAda dharmAdharmane saMskAra zabdathI nahi paNa adRSTa zabdathI oLakhAve che. A mAnyatAbheda nahi paNa mAtra nAmabheda che, ema samajavuM joIe, kAraNa taiyAyikanA saMskAranI jema adaSTane prazasta pAde AtmaguNa ja kahyo che. nyAya ane vazeSika darzanamAM paNa doSathI saMskAra ane saMskArathI janma ane janmathI doSa ane pAchA doSathI saMskAra ane janma, A paraMparA anAdikALathI ja bIjAMkuranI jema mAnavAmAM AvI che te jainasaMmata bhAvakarma ane dravyakarmanI pUrvokta anAdi paraparA jevI ja che. gadarzananI karma prakriyA to jainadarzana sAthe atyaMta sAmya dharAve che. gadarzanAnusAra avidyAamitA-rAga-dveSa-abhiniveza e pAMca kaleza che e pAMca kalezane kAraNe kilaSTavRtti-cittavyApAraupana thAya che ane tethI dharmaadharmarU 5 sa skAra utpanna thAya che. AmAM kalezane bhAvakama, vRttine yoga ane saMskArane dravyakarmane sthAne mUkI zakAya ema che. saMskArane vAsanA, karma ane apUrva evAM paNa nAma yogadarzanamAM ApavAmAM AvyAM che. vaLI, egadarzanamAM kaleza ane karmanA, jenenI jema, anAdi kAryakAraNabhAva bIjAMkuranI jema ja mAnavAmAM Avyo che. jaina ane gaprakriyAne je bheda che te e che ke kaleza, kilaravRtti ane saMskAra e badhAMnA 1. dve zarIrasya prakRtI vyaktA ca avykt| ca, tatra avyaktAyAH karma mAkhyAtAyAH prakRterupabhogAta prakSayaH / prakSINe ca karmaNi vidyamAnAni bhUtAni na zarIramutpAdayanti iti uppnno'pvrgH:| nyAyavAra 3, 268 2. prazastapAda bhASya-pR. 47, 637, 643 3. nyAyamaMjarI pR0 513 2 cagadarzana bhASya 1, 52, 3, 2. 12; 2 13-ane tenI tavaza rahI, bhAsvatI Adi TIkAo. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 saMbaMdha cagadarzananI prakriyA pramANe AtmA sAthe nahi paNa citta -antaHkaraNa sAthe che, ane te aMtaHkaraNa e prakRtine vikAra-pariNAma che. sAMkhya paNa gadarzana jevI ja mAnyatA dharAve che e kahevAnI jarUra rahetI nathI. paNa sAMkhyakArikA ane tenI mATharavRtti tathA sAMkhya-tara kaumudImAM baMdha-mokSanI carcA prasaMge je prakriyA varNavavAmAM AvI che tenuM jaina darzananI kamanI mAnyatA sAthe je prakAranuM sAmya che te vizeSarUpe jJAtavya che. sAMkhyone mate puruSa te phUTastha che ane apariNamI che jyAre jaina mate te pariNamI che, e bheda dhyAnamAM rAkhavA jevo che. vaLI sAMkhyoe AtmAne phUTastha mAnyuM eTale saMsAra ane mokSa paNa pariNAma prakRtimAM ja mAnyA. jJAna-moha-krodha-Adi jene e AtmA pariNamI hovAthI AtmAmAM mAnyA che, paNa sAMoe te badhA bhAvone prakRtinA dharma mAnyA che; ane tethI ja AtmAne badale te te bhAvAne kAraNe baMdhamekSa purUSanA nahi, paNa prakRtinA ja sAMkhe e mAnavA paDe. jaina-tAMganI prakriyAmAM e je bheda che tene bAda karI daIe ane pachI saMsAra ane mokSanI prakriyAmAM jena-sAMkhyAnI mAnyatAnI je samAna che tene vicAra karIe to jaNAze ke jena ane sAMkhya karmaka kriyAmAM kazo ja bheda nathI. jainane mane moha-rAga-6Sa e badhA bhAvane kAraNe paudgalika kArmaNa zarIrane vega AtmA sAthe anAdi kAlathI che ane bhAva ane kAmaNa zarIramAM bIjAMkuranI jema kAryakAraNabhAva che. eTale ke ekanI utpattimAM bIju kAraNa che ane chatAM bane anAdi kALathI AtmAne saMsargamAM AvelAM che. te banemAM kANuM prathama ane nirNaya thaI zakato nathI. A ja prakAre sAMkhyamate liMgazarIra anAdi kALathI puruSanA saMsargamAM che. e liMgazarIra paNa rAga-dveSa-maha jevA bhAvathI utpanna thayeluM che ane bhAva ane liMga zarIrane paNa bIjAMkuranI jema ja kAryakAraNabhAva che. jene jema dArika-skUla zarIrane kAzmaNa zarIrathI juduM mAne che tema sAMkhe paNa liMga-sUkSmazarIrane sthULa zarIravI bhinna mAne che. jenone mata sthUla ane sUkSma ane zarIra paudgalika ja che tema sAMone mane paNa e banane zarIre prAkRtika ja che. vaLI jene banane zarIrane pudgalanA vikAra mAnavA chatAM banenI vagaNa judI judI mAne che, te ja pramANe sAMkhe e paNa ekane tAmAMtrika tA bIjAne mAtA-pitRjanya kahyuM che. jenene mate mRtyu vakhate vidyamAna dArika zarIra chUTI jAya che ane janma vakhate navuM utpanna thAya che, paNa kANu zarIra mRtyu vakhate eka sthAnathI bIjA sthAnamAM gati kare che ane e rIte kAyama rahe che; te ja pramANe sAMkhyone mate paNa mAtapitRjanya-sthUla zarIra mRtyu vakhate chUTI jAya che ane janma vakhate navuM utpana thAya che, paNa siM ga zarIra te TakI rahe che ane eka sthAnathI bIjA sthAnamAM jAya che. jene mate anAdikALathI saMbaddha kAmaNa zarIra mekSa samaye nivRtta thaI jAya che te ja pramANa sAMkhyamate paNa mokSa samaye ligazarIra nivRtta thaI jAya che.4 ne mate kAmaNa zarIra ane gajAdi bhAva-e anAdi kALathI sAthe ja che, eka vinA bIjuM 1. sAMkhya) kAi paranI mATharavRtti ane sAMkhyatakaumudI 2, sAMkhyakA. 39 3. mAThara-kAva 44, 40, A ja vastu gadarzanane paNa mAnya che, yogasUtra-bhASyabhAsvatI-2, 13, 4, mATharavRtti. 44, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 nathI tema, sAMkhyamate liMgazarIra paNa bhAva vinA nathI ane bhAva liMga vinA nathI. jaina mane kAmaNa zarIrane pratighAta nathI tema sAMkhyamate paNa liMgazarIra avyAhata gativALuM che, tene kayAMya rUkAvaTa nathI. jaina mate kAmaNa zarIra upabhega karavAmAM samartha nathI, paNa dArika zarIra vaDe Indriyo dvArA upabhegA thAya che, tema sAMkhyamate paNa liMga zarIra niru pabhoga che. - yadapi sAMkhyamata raNAdibhAvo e prakRtinA vikAra che ane liMgazarIra e paNa prakRtine vikAra che ane bIjA bhautika padArtho paNa prakRtine vikAra che, paNa e badhA vikAromAM je jAtigata bheda che ene sAMkhe inakAra karatA nathI, eTale ja temaNe traNa prakAranA saMge mAnyA che-pratyayasarga, tAnAtrikasarga ane bhautikasarga. temAM rAgadveSAdi je bhAve che te pratyayasargamAM samAvaSTi che,4 ane liMgazarIra tAnjhAtrikasargamAM samAviSTa che. A ja prakAre jene mane paNa AtmAne je rAgAdibhAve che te paNa pudgalakRta to che ja ane kAmaNa zarIra paNa pudgalakRta che, chatAM banemAM moM leka bheda che. bhAvanuM upAdAna AtmA che ane nimitta pudgala che, jyAre kAmaNanuM pradUgala upAdAna che ane AtmA nimitta che. sAMkhyone mate prakRti acetana chatAM cetananI jema puruSasaMsargathI varte che, tema jaina mate paNa pudagala dravya acetana chatAM jyAre AtmasaMsargathI te karmarUpa banI jAya che tyAre cetana jema varte che. saMsArI AtmAnuM jainoe zarIrAdi jaDa padArtho sAthe kSIra nIra jema e mAnyuM che tema sAMkhyoe paNa puruSanuM zarIra-indriya-buddhi Adi jaDa padArtho sAthe kSIra-nIra jema akatha mAnyuM che.' jainasaMmata bhAvakarmanI tulanA sAMkhyasaMmata bhAvo sAthe, jainasaMmata bheganI tulanA sAMkhyasaMmata vRtti sAthe, ane jaina saMmata dravya karmanI athavA kArmaNa zarIranI tulanA liMgazarIra sAthe che. jene ane sAMkhe ane karmaphala ke karmaniSpattimAM Izvara jevA kAraNane svIkAratA nathI. jaina mate AtmA e vastutaH manuSya pazu, deva, nAraka ityAdirUpa nathI, paNa AtmAdhiThita kArpaNa zarIra te te sthAne jaIne manuSya-deva-nAraka ityAdi rUpanuM nirmANa kare che, te ja pramANa sAMkhyamate paNa manuSya-deva-tiryaMca e badhA bhUtasarganuM nirmANa liMgazarIra puruSAdhiSThita thaIne kare che.10 jaina darzananI jema bauddha darzanamAM paNa mAnavAmAM AvyuM che ke jIvanI je vicitratA che te kakata che.11 e kamanI utpattimAM kAraNa jainanI jema bauddhoe paNa bha (rAga), dveSa, ane mahine mAnyA che. rAga-dveSa-mahayukta thaIne prANI-sava mana-vacana-kAyanI pravRtti kare che ane rAga-dveSa-mahane utpana kare che. ane e pramANa saMsAracakra pravartamAna che 12 e cakranI Adi nathI, paNa te anAdi 1. sAMkhya kA0 41. 2. sAMkhyatattakAmudI 40, 3. sAMkhya kA0 40. 4. sAMkhya kA0 46 5. sAMkhyata) kAra para 6. mAra vRtti pR0 9. 14, 33. 7, mATharavRtti pR0 29, kA. 17 8, sAMkhyakA. 40 9. sAMkhyakA, 28, 29, 30 10. mAThara. kA0 40, 44, 53 11. "bhAsita peta mahArAja bhagavatA kammassakA mANava, sattA, kammadAyAdA, kammayAnI, kammabandhU kammapaTisaraNA, kamma satte vibhajati, yadidaM hInapaNItatAya ti" milinda 3,2 kamaja lokgaicitry-abhidharmASa. 4.1. 12. aMgattaranikAyatikanipAta sUtra 33, 1, bhAga 1, pR0 134 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 che. rAjA mili AcArya nAgasenane pUchayuM ke jIve karelAM karma kayAM rahe che te to batAvo. tenA uttaramAM AcArye jaNAvyuM ke kama kayAM rahe che te dekhADI zakAtuM nathI. vizuddhigamAM karmane arUpa kahevAmAM AvyAM che--(17. 110), paNa abhidharma keSamAM avijJatine rU5 kahyuM che (1. 9;) ane e rU5 sapratidha nahi paNa apratidha che. sautrAtikamate karmano samAveza arUpamAM che. teo avijJapti nathI mAnatA.3 e uparathI jaNAya che ke jenonI jema bauddhoe paNa kamane sUkSma mAnyAM che. mana-vacana-kAyanI pravRttine paNa karma kahevAya che, paNa te te vijJaptirUpa-pratyakSa che eTale karma zabda ahIM mAtra pratyakSa pravRtti arthamAM levAnuM nathI, paNa e pratyakSa karma janya saMskArane ahIM kama samajavAnuM che. bauddhonI paribhASAmAM tene vAsanA ane avinati kahevAmAM Ave che. mAnasika kriyAjanya saMskArane-kamane vAsanA, ane vacana ane kAyajanya je saMsakAra karma che tene avinati kahevAmAM Ave che.* tulanA karI hoya te karI zakAya ke bauddhasaMmata karmanAM kAraNa rAga-dveSa-moha e jainasaMmata bhAvakarma che, mana-vacana-kAyanuM pratyakSa karma te jaina mate ega che, ane e pratyakSanarmajanya vAsanA ane avijJapti te jainamate dravyakarma che. vijJAnavAdI bauddhoe karmane "vAsanA' zabdathI oLakhAvyuM che. prajJAkare jaNAvyuM che ke jeTalAM kAryo che, te badhAM vAsanAjanya che. Izvara hoya ke karma (kriyA), pradhAna (prakRti) ke game te bIju, e badhAnuM mULa vAsanAmAM che. nyAyI Izvarane mAnIne paNa jo vizvaciThya dhaTAvavuM hoya te 'vAsanAne mAyA vinA cAlatuM nathI. eTale Izvara, pradhAna, karma e badhI nadIone pravAha vAsanA samudramAM maLI jaIne eka thaI jAya che." zunyavAdIne mata vAsanA e mAyAnuM-anAdi avidyAnuM ja bIjuM nAma che ane vedAntamane paNa anAdi avidyA-mAyAthI vizvavaicitrya che.? mImAMsakoe yAgAdi karmajanya eka apUrva nAmane padArtha svIkAryo che. temanI dalIla evI che ke manuSya je kAMI anuSThAna kare che te te kriyArUpa hevAthI kSaNika heya che eTale te anuSThAnathI apUrva nAmano padArtha utpanna thAya che je yAgAdi karma-anuSThAnanuM phaLa Ape che. e apUrva padArthanI vyAkhyA kumArine karI che ke apUrva eTale yogyatA. yAgAdi karmanuM anuSThAna karavAmAM na Ave tyAM sudhI te yAgAdi karma ane puruSa e bane svargarU5 phaLa utpana karavA mATe asamarthaayogya hoya che. paNa 1. saMyuttanikAya 15. 5. 6 (bhAga 2, pR0 181-2) 2. na sa mahArAga tAni vakmAna setuM rUpa vA phaLa va tAni mAni tinnati- milinda prazna 3-15 pR, 75, 3. navamI oriyenTala konpharansa, pR. 620 4. abhidharmakoSa caturtha pariccheda; Keith-Buddhist Philosophy, p203, 5, pramANa vAtikAkAra pU0 75-nyAyAvatAra vArtika vRttinAM TippaNa pR. 173-178mAM uddhata 6, brahmasUtra zAMkarabhASya 2. 1. 14. 7. zAbara bhASya 2. 1, 5. tavArtika 2, 1, 5, zAstradIpikA. pR0 80. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 anuSThAna pachI eka evI yogyatA utpanna thAya che ke jethI kartAne svargaphaLa maLe che. e yogyatA puruSanI mAnavI ke yajJanI e vize Agraha karavo nahi, paNa te utpanna thAya che eTaluM paryApta che.' bIjA dArzanike jene saMskAra yogyatA, sAmarthya, zakti kahe che tene mATe ja mImAMsake e "apUrva zabdano prayoga karyo che, chatAM temanuM mAnavuM che ke vedavihita karmajanya je saMskAra ke zakti utpanna thAya che tene mATe ja "apUrva' zabdano prayoga karavo, anya karmajanya saMskAra mATe nahi. 2 apUrva ke zaktine Azraya AtmA che ema mImAMsake mAne che ane AtmAnI jema apUrva paNa amUrta mAne che.* mImAMsakonA A apUrvanI tulanA jainAnA bhAvakarma sAthe eTalA mATe thaI zake che ke tene bhAvakarmanI jema amata mAnavAmAM AvyuM che, paNa kharI rIte te jenA dravyakarmane sthAne che. kAmanAjanya karma -yAgAdipravRtti, ane yAgAdipravRttijanya apUrva, e krama che. eTale kharI rIte kAma-tRSNa e bhAvakarmayAgAdi pravRtti e jainasaMmata yogavyApAra, ane apUrva e dravyakarmane sthAne mUkI zakAya che. vaLI apUrva e mImAMsakone mate svataMtra padArtha che. eTale vadhAre saMgata to e che ke tene dravyakamane sthAne ja mUkavuM joIe. dravyakarma amUrta te nathI, paNa apUrvanI jema atIndriya to che ja. e apUrva vize paNa kumArikane ekAMta Agraha nathI. yajJaphalane ghaTAvavA mATe teNe e apUrva samarthana te karyuM che, paNa e karmaphalanI upapatti apUrva vinA paNa teNe ja ghaTAvI che. tenuM kahevuM che ke kama vaDe phala sUkSma zaktirUpe upaja thaI ja jAya che. koI paNa kArya haThAta utpanna thaI jAya che ema te nathI, paNa te zaktirUpe sUkSmatama, sUkSmatara ane sUkSma thaI pachI kyUlarUpe avibhUta thAya che. jema dUdhamAMthI dahIM meLavaNa nAkhatAM ja nathI banI jatuM, paNa aneka prakAre sUkSma rUpone pAra ne amuka samaye spaSTa dahIM-rUpe vyakta thAya che, te ja pramANe yajJakarmanuM phaLa svargAdi tenA sUkSma rU5mAM tatkALa utpanna thaI pachI kAlane paripAka thaye sthUla rUpe vyakta thAya che. * AcArya zaMkare te mImAMsakasaMmata e apUrvanI ka95nA ke sUkSma zakitanI kalpanAnuM khaMDana ja karyuM che ane karmAnusAra Izvara phaLa Ape che ema siddha karyuM che, ane karmathI phaLa nahi paNa IzvarathI phaLa maLe che e pakSane svIkAra karyo che. karmasvarUpanI A lAMbI vicAraNAne sAra e ja che ke bhAvakarmanI bAbatamAM koI paNa dArza. nikone vivAda nathI. rAga-dveSa-meha e ja saune mate bhAvakarma athavA te karmanuM kAraNa che. ane jatA jene kathakama kahe che tene ja bIjA dArzanika kama' nAme oLakhe che ane enAM ja saMskAra, 1. kama bhyaH prAgayogyasya karmaNaH puruSasya vaa| yogyatA zAstragamyA yA paga sA'pUrva miSyate // tantravA0 2. 1. pa. 2. ta-vArtika pU0 395-396 3. ta--vArtika pU0 398, zAstradIpikA pR0 80 4. tannavArtika pU0 398 5. meM nyAyAvatAra vArtikamAM A daSTie tulanA karI che. TippaNa pR0 181 6. #rAjasthAna vA tata mepara-tatravA pR0 rU. 7. brahmasUtra zAMkarabhASya, 3. 2. 38-41. 15. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 vAsanA, avijJapti, mAyA, apUrva evAM nAme che. te pudgala dravya che ke guNa che ke dharma che ke bIjuM kAMI svataMtra dravya che, e bAbatamAM dArzanikamAM vivAda chatAM vastugata khAsa vivAda nathI e ApaNe joyuM. eTale have e karma eTale ke dravyakarmanA bheda vagerene vicAra karIe. karmanA prakAra dArzanikoe karmanA prakAra vividha rIte karyA che, paNa puNya-pApa, kuzala-akuzala, zubha-azubha, dharma-adharma e rIte karmanA bheda te badhAM darzanamAM mAnya che. eTale ema kahI zakAya ke karmanA pagya-pApa athavA te zubha-azubha evA je be bheda pADavAmAM Ave che e prAcIna che. ane prAraMbhamAM kama-vicAraNAmAM e be ja bheda paDyA haze. prANIne je karmanuM phaLa anukULa jaNAya che te prazya ane pratikULa jaNAya te pApa, e artha karavAmAM Ave che. ane te rItanA bheda upaniSada, jaina, sAMkhya.3 bauddha4 mega, nyAya-vaizeSika e badhAmAM maLe che. Ama chatAM vastutaH badhAM darzanee praya hoya ke pApa e bane kamena baMdhana ja mAnyAM che ane e banethI chUTakAre prApta kare e eya svIkAryuM che. AthI ja karmajanya je anukUla vedanA che tene paNa vivekI ja sukha nahi paNa duHkha ja mAne che. kamanA puNya-pApa rUpe be bheda e vedanAnI daSTie karavAmAM Ave che, paNa karmanA prakAro vedanA sivAyanI anya dRSTie paNa karavAmAM Ave che. vedanAnI nahi paNa karmane sAruM-narasuM mAnavAnI dRSTine sAme rAkhIne bauddha ane gadarzanamAM kRSNa, zukala, zukalakRSNa, ane azukalAkRSNa evA paNa cAra prakAra karavAmAM Ave che. AmAMya kRSNa e pApa, zukala e puNya. zukalakRSNa e puNya-pApanuM mizraNa che, paraMtu azukalAkRSNa e bemAMthI ekeya nathI, kAraNa ke e karma vItarAga puruSane hoya che, ane tene vipAka sukha ke duHkha kazuM ja nathI, kAraNa ke temanAmAM rAga ke dveSa kazuM ja hotuM nathI.9 A uparAMta karmanA bhedo kRtya, pAkadAna ane pAkakAlanI daSTie paNa karavAmAM Ave che. kayanI daSTie cAra, pAkadAnanI dRSTie cAra, ane pakikAlanI daSTie cAra, ema bAra prakAranA karmanuM varNana bauddhonA abhidharmamAM ane vizuddhimArgamAM sAmAnya che, paNa abhidharmamAM pAkasthAnanI daei paNa karmane cAra bheda adhika gaNAvyA che. bauddhonI jema prakAranI gaNatarI to nahi paNa te te draSTie kamenA sAmAnya vicAra gadarzanamAM paNa maLe che. Ama chatAM karmanA prakAranuM vyavasthita vargIkaraNa eka rIte nahi paNa aneka prakAre jevuM jaina granthAmAM maLe che tevuM anyatra durlabha che, e savIkAravuM paDe che. 1. bRhadAraNyaka 3, 2, 13; prazna 37 2, 5cama karmagraMtha gA. 15-77, taravAthuM 8.26 3. sAMkhyakA. 44 4. vijhuddhamaSma 17, 88 5. yogasUtra 2, 14 gabhASya 2. 12 6, nyAyamaMjarI 50 40ra: prazastapAda pR0 637, 643 7. pariNAmatApasa #AraTu zuM vRtti-rAdhAn 2 Tuvameva sarva viniyogasUtra 2, 15. 8. yogadarzana 4, 7; dIghanikAya 3. 1, 2 buddhacaya pR0496 9. cogadarzana .0 10. abhidhammastha saMgraha 5.19; vizuddhimaSma 19, 14-16, A bheda vize AgaLa kahevAmAM Avaze 11, yogasUtra 2. 12-14. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 kama nI prakRti eTale ke svabhAvanI dRSTie karmAMnA mULa ATha bheda jaina zAstramAM varNita che : jJAnAvaraNa, da nAvaraNu, vedanIya, meAhanIya, Ayu, nAma, gotra ane antarAya. e ATha mULa bhedanI aneka uttara prakRtinuM vividha jIvAnI dRSTie vividha rIte nirUpaNu jaina zAstramAM maLe che. kayA jIvamAM keTalAM karyuM,-baMdha, udaya udIraNA, satta! ityAdi dRSTie hAya che tenu vargIkRta vyavasthita nirUpaNa jainazAstramAM che enA vistAra karaveA ahI" anAvazyaka che. jijJAsue anyatra joI leveoIe.1 ka kha dhatuM pramala kAraNa yoga ane kaSAya e bannene karmabaMdhanAM kAraNu gaNavAmAM Ave che chatAM e bannemAM prabaLa kAraNu tA kaSAya ja che, e sarvasa Mmata siddhAnta che. paNu AtmAnA e kaSAye mana-vacana ane kAya dvArA ja vyakta thAya che. e traNamAMthI kAI paNa eka AlaMbana vinA kaSAyAne vyakta thavAnA koI bIjo mArga nathI, eTale have prazna e che ke mana-vacana-kAya e traNe AlaMbAmAMthI prabala kayu che? mana eva manuSyANAM kAraNa bandhamokSayoH / bandhAya viSayAsakta muktyai nirviSayaM smRtam // brahmabindu upaniSada (2)nA A kathanathI e siddha thAya che ke mana e ja prabala kAraNu che. kAya-vacananI pravRttimAM paNa mana sahAyaka manAyuM che, jo mananA sahakAra na hoya teA vacananI ke kAyanI pravRttimAM ThekANuM rahe nahi. eTale mana-vacana-kAya e traNemAM pazu upaniSadanA mate mana prabala che. AthI ja kRSNane arjune kahyuM che ke vazva i mana: krU'ra--e caMcala mananA nidhi karavA saheja nathI, enA nirodha tyAMsudhI karavA joIe jyAMsudhI enA sarvathA kSaya na thaI jAya. jyAre AtmA mananA evA nirodha kare che tyAre ja te parama padane pAme che. e mana paNu jaitAnI jema upaniSadamAM e prakAranuM mAnavAmAM AvyuM che zuddha ane azuddha. kAma-saMkalparUpa mana che te azuddha che ane tethI rahita che te zuddha che.4 azuddha mana e saMsAranu sAdhana che ane zuddha mana e mekSanuM. jaina dRSTie azuddha mana jyAMsudhI kaSAyaneA kSaya nathI thatA tyAMsudhI rahe che. kSINukaSAya vItarAga chadmastha guNusthAnaka nAmaka bAramAM guNusthAnamAM ane pachI zuddha mana hoya che. kevalI enA nirodha prathama kare che, pachI ja vacana ane kAyanA nirodha kare che,pa ethI siddha thAya che ke jyAM sudhI mana niruddha thatuM nathI tyAMsudhI vacana ane kAyanA nirodhane paNa avakAza nathI. vacana ane kAyanuM saMcAlaka baLa mana che. e khaLa khatama thAya eTale vacana ane kAya paNa niLa banIne niruddha thaI jAya che. A ja kAraNe jainAe mana-vacana-kAya e traNenI pravRttimAM mananI pravRttine prabaLa mAnI che. ane hiMsA ahiMsAnA vicAramAM kAyayeAga ke vacanayega nahi paNa mAnasika avyavasAya rAga ane dveSane ja karma baMdhanu 1. kama grantha 1-6; geAmaTTasAra karmakAMDa 2. gItA. 6, 34 3. tAvadeva niroddhavyaM yAvad hRdi gataM kSayaM / etajjJAnaM ca mokSa N ca ato'nyo pranthavistaraH brahmavi0 5 4. brahmabindu : 1, 5. vizeSAvazyaka3059-3064. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 mukhya kAraNa mAnyuM che. enI carcA prastuta prasthamAM paNa che, eTale ahIM vistAra anAvazyaka che. Ama chatAM bauddhoe jene upara AkSepa karyo che ke jene kAyakarmane ja athavA kAyadaMDane ja mahattavane mAne che, te temane bhrama che. A bhrama thavAnuM kAraNa sAMpradAyika viSa te khare ja uparAMta jenAnA je AcAranA niyamo che temAM bAhyAcAra vize je adhika bhAra ApavAmAM Avyo che te paNa che ane sAthe ja jainAe je bauddhonuM A bAbatamAM khaMDana karyuM che tethI paNa ema lAgavAne saMbhava che ke jene bauddhonI jema manane prabala kAraNa mAnatA nahi heya, anyathA bauddhonA e matanuM zA mATe khaMDana kare ? jainanI jela bauddho paNa manane ja karmanuM pradhAna kAraNa mAne che e te kahevAnI jarUra nathI. upAdhisattamAM e bauddha maMtavya spaSTa rUpe mUkavAmAM AvyuM che. ane manApuvva gamA dhammA manAseThThA mane!mayA / manasA ce padu na bhAsati vA karoti vA / tato na dukkhamanveti caka va vahatA pada // dharamapadanI A prathama gAthAthI paNa e mantavyane puSTi maLe che. Ama chatAM paNa bauddha TIkAkAree hiMsA-ahiMsAnI vicAraNAmAM AgaLa jatAM je vivecana karyuM temAM mAtra mana nahi paNa bIjI aneka bAbatone paNa samAveza karI dIdho. tethI temanA e mULa matavyamAM je bIjA dArzanike sAthe eya hatuM te khaMDita thaI gayuM.' karmaphalanuM kSetra karmanA kAyadAnI zI maryAdA che ? eTale ke jIva ane jaDa e banne prakAranI sRSTimAM karmane kAyade saMpUrNa bhAve lAgu paDe che ke temAM paNa kAMI maryAdA che te ahIM vicAravAnuM che. kAla, Izvara, svabhAva Adi ekamAtra kAraNa mAnanArA jema yAvat kAryamAM kAla ke IzvarAdine kAraNe mAne che tema kama paNa zuM badhAM kAryonI niSpattimAM kAraNa che ke ene kAMI maryAdA che e vicAravuM , thAya che. je vAdIe eka mAtra cetanatattavamAMthI sRSTinI utpatti svIkAre che temane mane to karma ke adraSTa ke mAyA e samasta kAryamAM sAdhAraNa nimitta kAraNa che. ane ethI ja vizvacitrya ghaTe che. yAyika-vazeSike mAtra eka tattvamAMthI badhI sRSTinI utpatti savIkAratA nathI, chatAM paNa teo kama-adaSTane samasta kAryomAM sAdhAraNa kAraNuM mAne che; eTale ke jaDanAM ane cetananAM samasta kAryomAM adaSTa e sAdhAraNuM kAraNa che, sRSTi bhale jaDa-cetananI hoya, paNa te cetananuM prayojana siddha karatI hoya temAM cetananuM adaSTa nimitta kAraNa che ema teo svIkAre che. bauddhadarzanamAM jaDasRSTimAM te karmane kAyade kAma nathI ja karate ema manAyuM che, eTaluM ja nahi, paNa jIvonI badhI ja vedanA sudhAmAM karma kAraNa nathI manAyuM. milinda praznamAM jIvonI 1. gA0 1764-1768. 2. juo majhimanikAya, upAdhisura 2. 2. 6. 3. juo satrakRtAMga 1. 1. 2. 24-32; 2. 6. 26-28. vizeSa mATe juo jJAnabi prastAvanA pR0 30-35 ane TipaNa pR0 8-97 4. juo vinayanI aThThakathAmAM prANAtipAtane vicAra ane- prALa, prALIjJAna ghAtavira ca tattA ceSTA { prAzva vipraH puSyamirAte ei R | jevAM bauddha vAka. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 vedanAnAM ATha kAraNa gaNAvyAM che. vAta, pitta, kapha, e traNene saMnipAta, Rtu, viSamAhAre, Apakramika, ane kama-e ATha kAraNomAMthI kaI paNa eka kAraNe jIvane vedanAne anubhava thAya che. AcArya nAgasene jaNAvyuM che ke vedanAnAM A ATha kAraNo chatAM je leke ema mAne che ke jInI badhI vedanA karmane kAraNa thAya che te mizyA che. kharI rIte jIvone je vedanA che, temAMne bahu ja gheDe bhAga pUrvakRta karmanuM phaLa che; ghaNo bhAga te bIjAM ja kAraNeAe utpana thayela che. kaI vidanA kayA kAraNe che tene aMtima nirNaya to buddha ja karI zake che. A ja pramANe jainadaSTie paNa karmane kAyade AdhyAtmika sRSTimAM lAgu paDe che. bhautika sRSTimAM te e kAyado kArya karatA nathI, jaThasRSTinuM nirmANa tenA potAnA kAyadA pramANe thAya che. karmane kAyado to jIvasRSTimAM je vividhya che temAM ja kAraNa che. je vividha rUpo manuSya-deva-nAka-tiya cAdi rUpe che, chAnAM zarIramAM je vaividhya che temAM, ane sukha-duHkha-jJAna-ajJAna-cAritra-acAritra e jIva saMbaMdhI bhAvamAM karmanA kAyado lAgu paDe che, paNa bhUkaMpa jevAM bhautika kAryomAM karmanA kAyadAne kazI ja levA devA nathI. A vastu jenazAstromAM kamanI mULa ane uttara prakRtie je gaNAvI che te pratyekanA vipAkane jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre svataH siddha thaI jAya che. karmabaMdha ane kamalinI prakriyA AtmAmAM karmabaMdha kevI rIte thAya che ane baMdhAyelA karmanI phalakriyA zI che enuM suvyavasthita varNana jainazAstramAM maLe che. vaidika paraMparAnA granthamAM upaniSada sudhInA zAstramAM e vize kazI ja mAhitI nathI. egadarzanabhASyamAM vizeSarUpe ane anya dArzanika TIkAgranthamAM nahi jevI sAmagrI A bAbatamAM prApta thAya che. eTale e prakriyAnuM varNana ahIM jenagranthane AdhAre ja karavuM prApta thAya che. talanAgya je bAbata che tene nirdeza te te sthAne karavAmAM Avaze ja. lekamAM evI kaI jagyA nathI jyAM karmayogya pudgala paramANunuM astitva na hoya. eTale saMsArI jIva potAnI mana-vacana-kAyAnI jarA paNa pravRtti kare che tyAre karmayoga pudgalanA paramANu ske dhenuM grahaNa badhI dizAmAMthI thAya che. paraMtu kSetramayodA e che ke jeTalA pradezamAM AtmA hoya teTalA pradezamAM rahelA paramANurakaMdhAnuM ja grahaNa thAya che, anyanuM nahi. vaLI pravRttinI taratamatAnA AdhAre paramANunI saMkhyAnI taratamatA che. pravRttinI mAtrA adhika hoya te paramANu adhika ane nyUna hoya to nyUna saMkhyAmAM paramANunuM grahaNa thAya che. Ane pradezabaMdha kahevAya che. gRhIta paramANu judI judI je jJAnAvaraNAdi prakRtirUpe pariName che te prakRtibaMdha kahevAya che. arthAta A prakAre jIvanA vegane kAraNe paramANukaMdhanI mAtrA ane prakRti nakkI thAya che. ene ja kramazaH pradezabaMdha ane prakRtibaMdha kahevAya che. Ama tatvataH amUrta chatAM anAdi kALathI paramANupudgalanA saMparkamAM che tethI te kathaMcita mUrta kahevAya che. AtmA ane kamane saMbaMdha dUdha-pANI je athavA to loDhAne piMDa ane agni je varNavavAmAM Ave che. eTale ke anyanA pradezamAM praveza karIne AtmA ane pugala avasthita rahe che. saMsArAvasthAmAM puruSa ane prakRtine paNa baMdha kSIra-nIra jevo ekIbhUta chadrA 1. milinka prazna, 4. 1, 62, pR0 137 2. AnA vizeSa spaSTIkaraNa mATe ja karmagranthanA hindI anuvAdanI 5. phUlacaMdajInI prastAvanA, pR. 43, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 che ema sAMkhyoe paNa mAnyuM che. nAyika-vaizeSikAe AtmA ane dharmAMdhanA sabaMdha e sa Myoga mAtra nathI paNa samavAya che ema je mAnyu che tenuM paNa kAraNa e ja che ke te banne ekIbhUta jevAM che, pRthak karIne batAvI zakAtAM nathI, mAtra lakSaNabhede pRthak samajI zakAya che. AtmAnI pravRttimAM yogavyApAramAM jeTalI kaSAyanI mAtrA hAya che tene anurUpa ka vipAkane kALa ane sukha-du:kha vipAkanI tIvratA-madatA gRhIta paramANumAM nakkI thAya che. Ane kramazaH sthitibadha ane anubhAgabaMdha kahevAmAM Ave che. kaSAyanI mAtrA na hoya teA ka paramANu AtmA sAthe saMbaddha rahI zakatA nathI mAtra sUkI bhI Mte jema dhULa coMTatI nathI paNa tene sparza karIne alaga thaI jAya che, tema AtmAmAM paNa jo kaSAyanI cIkAza na hoya te! kama paramANu saMbaddha rahI zakatA nathI ane saMbaddha na hoya te pachI anubhAga eTale ke vipAka paNa daI zakatA nathI. yAgadarzInamAM je kaleza vinAnA yogIne azuklAkRSNa karma mAnavAmAM AvyuM che tenI paNa matalaba e ja che ane bauddhoe ahuM tane kriyA cetanAnA sadbhAvamAM kama ne! je asvIkAra karyAM che. tenA bhAva paNu e ja che ke vItarAgane navAM karmonA baMdha nathI. jainA jene irSyApatha athavA asAMparAyika kriyA kahe che tane bauddho kriyAcetanA kahe che. karmInA ukta cAre prakAranA baMdha thayA pachI paNa tarata ja ka phaLa devu zarU kare ema nathI, paNa amuka samaya sudhI phaLa-devAnI yAgyatAnuM sapAdana kare che. jema cUle caDAvatAM veMta ja kAI paNa cIja pAkI jatI nathI, jevI vastu te pramANumAM tenA pAka thatAM vAra lAge che, te ja pramANe vividha kate paNa pAkakAla ekasarakhA nathI; ka*nA e pAkayeAgyatA-kALane jaina paribhASAmAM AkhAvA kALa' kahevAmAM Avai che. jyAre kamane e AbAdhAkALa vyatIta thaI gayA pachI ja karma phaLa devAnuM zarU kare che, ene karmonA udaya kahevAmAM Ave che. kamanI sthiti jeTalI baMdhAI heAya te daramiyAna karmonA paramANue kramazaH udayamAM Ave che ane phaLa ApIne AtmAthI chUTA paDI jAya che. ene kama nI nirjarA kahevAmAM Ave che. jyAre badhAM karyAM AtmAthI chUTAM thaI Aya che tyAre jIvanA meAkSa kahevAya che. A pramANe karma baMdhakriyA ane karma phulaprakriyAnI sAmAnya rUparekhA che. enI bArIkIemAM javAnuM A sthAna nathI. kanu` kA` athavA phaLa kanuM samuccaya rUpe kA tA e che ke jyAMsudhI karma baMdha hoya tyAMsudhI jIvane meAkSa thate nathI. samasta karmanI jyAre nirA thaI jAya tyAre jIvanA meAkSa thAya che. karmanI je ATha mUla prakRti che te A che- 1 jJAnAvaraNu 26 nAvaraNa 3 meAhanIya 4 antarAya 5 vedanIya 6 Ayu 7 nAma 8 gAtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 AmAMnI prathama cAra dhAtI kahevAya che, te eTalA mATe ke tethI amAnA guNane dhAta thAya che. ane aMtima cAra adhAtI kahevAya che, te eTalA mATe ke tethI AtmAnA koI guNane dhAta nathI thatA, paNa AtmAnuM je vAstavika svarUpa nathI te rUpamAM A mAne lAvI mUke che. sArAMza e che ke ghAtakarmanuM kArya AtmAnuM ja svarUpa che tene ghAta karavo ane adhAtInuM kArya e che ke AtmAnuM je svarUpa nathI te karI devuM. jJAnAvaraNa AtmAnA jJAnaguNane vAta kare che ane darzanAvaraNa darzanaguNane. tavaruci athavA samyakatva guNane ghAta darzanamohanIya kare che ane parama sukha ke samyaphacAritrane dhAta cAritramehanIya kare che. vIryAdi zaktino pratighAta aMtarAya kare che. A pramANe AtmAnI vividha zaktione ghAta ghAtakarmo kare che. AtmAmAM anukULa ke pratikULa vedanAne AvirbhAva karavo te vedanIyanuM kArya che. AtmAne nArAkAdi vividha bhavanI prApti ane sthiti Ayukama dvArA thAya che. ane chone vividha gati, jAti, zarIra AdinI prApti nAmakarmanuM kArya che ane jIvomAM uccatva-nIcatva gotrakarmane laIne thAya che. ukta ATha mUla prakRtinA uttara bhedenI saMkhyA baMdhanI apekSAe 120 che te A pramANe -jJAnAvaraNanA pAMca, darzanAvaraNane nava, vedanIyanA be, mohanIyanA 26, AyunA cAra, nAmanA 67, gotranA be ane anaMtarAyanA pAMca. tenuM vivaraNa A pramANe--matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, manaHparvayajJAnAvaraNa, kevalajJAnAvaraNae pAMca jJAnAvaraNe che. cakSurdazanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalapracalA, svAddhi e nava darzanAvaraNaH sAta ane asAta e be prakAranuM vedanIya; mithyAtva; anatAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lAbha; apratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna, mAyA ane lobha; pratyAkhyAnAvaraNa krodha, mAna mAyA ane lebha; saMjavalana krodha, mAna, mAyA ane lobha,-e soLa kaSAya; strI, puruSa, napuMsaka e traNa veda; ane hAsya, rati, arati, zAka, bhaya, jugupsA e hAsyAdi SaTraka 6, e navane kaSAya maLIne 26 bhede mohanIyanA che. naraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra prakAranA Ayu; nAma karmanA 67 bhede A pramANe che-nAraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gati; ekendriya, hIndriya, trIndriya, caturindriya ane paMcendriya e pAMca jAti, audArika, vakriya, AhAraka, tejasa ane kArmaNa e pAMca zarIra; audArika, kriya, AhAraka e traNanAM aMgopAMga; vajasSabhanArAyasaMhanana, RSabhanArAyasaMhanana, norAsaM), ardhanArAyasaMhanana, kalikAsaMhanana, sevArtasahanana-e cha saMhanana; samacaturarsa, nyagrodha, sAdi, kuja, vAmana, huMDa-e cha saMsthAna; varNa, rasa, gaMdha, sparza e varNAdi cAra; narakAdi cAra AnupUrvI; prazasta ane azasta e be vihAyogati; paraghAta, ucchavAsa, Ata5, udyota, agurulaghu, tIrtha, nirmANa, upadhAta e ATha pratyeka prakRti; trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIti e trasadazaka; ane ethI viparIta sthAvara dazaka te-sthAvara, sUma, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, asubhaga, duHsvara, anAdeya, ayazakIrti; uccagotra ane nIcagotra e gotranA be bheda che. ane dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhegAMtarAya, upabhegAMtarAya ane vIryaMtarAya, e pAMca aMtarAyakarmanA bheda che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ekasovIza prakRtimAM mithyAtva mehane je upara eka bheda gaNe che tene badale traNa bheda gaNIe to 122 prakati udaya ane udIraNanI apekSAe che. Ama thavAnuM kAraNa e che ke baMdha te eka mithyAtvane ja thAya che, paNa jIva pitAnA adhyavasAye vaDe tene traNa puMja kare che-azuddha, ardhavizuddha ane zuddha te krame mithyAtva, mizra ane samyakatva kahevAya che. eTale baMdhamAM eka chatAM udayanI apekSAe ane udIraNAnI apekSAe e traNa prakRti gaNAya che, tethI 120 ne sthAne udaya ane udIraNAnI apekSAe 122 prakRti che. paNa karmanI sattAnI apekSAe nAmakarmanA uttara bhedamAM 67ne sthAne je 93 gaNIe te 148 ane jo 103 gaNIe te 158 thAya che. nAmakamanI upara gaNAvela 67 prakRtimAM pAMca baMdhana, pAMca sudhAta e daza ane varNacatakane badale tenA upabheda 20 gaNIe te seLa, e ema kula 26 umerIe te 93 bheda thAya che. ane baMdhanane badale 15 baMdhane gaNIe 103 thAya che. A badhI pravRtionuM vargIkaraNa puNya ane pApamAM karavAmAM Ave che. te bAbata prastuta graMthamAM nirdeza che ja eTale e vize vivecana ahI' anAvazyaka che. e uparAMta ene dhruvabaMdhinI ane adyuvabaMdhinI ema be prakAre vibhAga paNa karavAmAM Avyo che, temAM je prakRtio baMdha heta hoya chatAM baMdhamAM avazya nathI AvatI te adhavabaMdhinI ane je hetanI vidyamAnatA hoya te baMdhamAM avazya Ave che te pravabaMdhinI kahevAya che. ukta karmaprakRtione vibhAga dhruvodayA ane adhuvodayA, evI rItanA be prakAramAM paNa karavAmAM Ave che. jene udaya dayayavaheda kAlaparyata kadI vicchinna thatuM nathI te dhrudayA ane jeno udaya vichina thaI jAya che ane pharI pAchI udayamAM Ave che te dhrudayA ane jene udaya vichina thaI jAya che ane pharI pAchI udayamAM Ave che te aghuvodayA che. ukta prakRtiomAMthI samyakatvAdI guNonI prApti thayA pahelAM badhA saMsArI jIvomAM je prakRtio sarvadA vidyamAna hoya che te dhruvasattAkA ane je niyamataH vidyamAna nathI rahetI te adhuvasattAkA che.* anya prakRtine baMdha athavA udaya ke te bannene rekIne je prakRtine baMdha ke udaya athavA te bane thAya che tene parAvartamAna ane tethI viparIta te aparAvartamAnAe be prakAre paNa ukta prakRtione vibhAga che." ukta prakRtiomAMthI keTalIka evI che jene udaya jIva jyAre navuM zarIra dhAraNa karavA eka sthAnathI bIje sthAna jato hoya tyAre ja thAya che, eTale ke vigrahagatimAM ja thAya che, te kSetra vipAkI kahevAya che. keTalIka prakRtie evI che jene vipAka jIvamAM thAya che, te jIvavipAkI kahevAya che. keTalIka prakRtio evI che jene vipAka nara-nArakAdibhava sAkSepa che, tene bhavavipAkI kahevAya che; ane keTalIka pravRtio evI che jene vipAka jIva saMbaddha zArIrAdi pulamAM hoya che, tene pagala| vipAkI kahevAya che. 1. juo gAthA 1946 2. AnI vigata mATe juo paMcakarmagrantha gA) 1-4 3. AnI vigata mATe juo paMcakarmagrantha gAtra 6-7 4. vizeSa mATe juo paMcama karmajhanya gA2 8-9 5, paMcama karmagrantha 18-19 6. juo paMcakarma grantha 19-21 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 kane! bhAga je janmamAM te khAMdhyAM hoya te ja janmamAM che evA koI niyama nathI, paNa te ke anya janmamAM athavA teA banne janmamAM te bhAgavavAM paDe che.1 A badhI jaina dRSTie je hakIkata ApI che tenI tulanAmAM anya granthAmAM je mAnyatAe che te paNa ahIM ApI devI ucita che. kama nA vipAka megadarzanamAM traNa prakAranA khatAnyeA cheH jAti, Ayu ane bhega. jainasa Mmata nAmakasanA je vipAka che, tenI tulanA yogasa mata jAtivipAka sAthe; jainasa mata Ayukama nA vipAkanI tulanA yogasa Mmata Ayu sAthe che. yeAgadarzanamAM bhAgane artha che sukha, du:kha ane meha;OM eTale tenI sAthe jainasa'mata vedanIyakamanA vipAka-sukha ane du;kha tulanIya che. yAgadarzanamAM mAha zabdanA prayoga vyApaka arthamAM che. temAM apratipatti ane vipratipatti e bannenA samAveza che tethI jainasa Mmata nAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane meAhanIya e traNe karmAMnA viSAka ceAgadaza nasa mata meAhanIya barAbara che. vipAkanI bAbatamAM jenAne mate jema pratyeka karma nA vipAka niyata che tema yeAgadaza namAM nathI, temAM te sauMcita badhAM kamei maLIne ukta jAti-Ayu-bhAgarUpa vipAkanuM kAraNa bane che. nyAyavAti kakAre karmanA vipAkakALane aniyata batAvye che. karmanuM phaLa A ja lAkamAM ke paraleAkamAM ke jAtya taramAM ja maLe che e kAI niyama nathI. karmanAM bIjAM sahakArI kArAnuM sannidhAna hAya, vaLI sanihita kAraNAmAM paNa pratibaMdhaka kAI na hoya, tyAre kamA~ tenu phaLa Ape ja che, paNa A zarata kayAre pUrI thAya e viSayamAM niNuMya karavA kaThaNa che. A carcA prasa Mge peAtAnA ja vipayyamAna karmInA atizaya vaDe anya karma nI phalazaktinA pratibaMdha sabhave che ema jaNAvyu che. vaLI samAna bhAgavALAM bIjA prANIonA vapasthyamAna karma vaDe paNa karmInI phalazaktinA pratibaMdha sabhave che. AvI aneka saMbhAvanAne aMte vAtikakAre kahyuM che ke kama"nI gati duvi jJeya che, manuSya e prakriyAnA pAra pAmI zake ema nathI,pa jaya te nyAyama jarImAM kahyuM che ke vihitakanuM je phala che temA kAlaniyama karI zakAtA nathI. vihitakamAM keTalAMka evAM che jenu ahika phaLa tarata maLe che, jema kArIrIyajJanuM phaLa vRSTi, keTalAMka vihita kanuM mULa ahika chatAM kAlasApekSa che, jema putreSTinuM kula putra ane jyotiSToma Adinu phala svargAditA paraleAkamAM ja maLe e spaSTa che. paNa niSiddhaka phUla tA paraleAkamAM ja maLe che evA sAmAnya rIte niyama karI zakAya che. yeAgadarzanamAM karmAzaya ane vAsanAne bheda karyo che. eka janmamAM sacita je karma te karmAzaya 1. sthAnAMga sUtra77 2. yAgadarzana 2 13 3. yAgabhASya. 2. 13 4, tasmAgamAyAntare dakSaH puNyApuNyakarmAzayaprayo vicitraH pradhAnopasarjanamA nAvasthitaH prAyeNAbhivyaktaH ekapraghaTTakena militvA maraNaM prasAdhya mUrchita ekameva janma karoti tacca janma tena va karmaNA labdhAyuSka' bhavati / tasminnAyuSi tenaiva karmaNA mezA savAse ti, saurbhAzaye gannAyumetidetusyAta, triviSAADamiyIyate| yAgabhASya 2. 13. 5 nyAyavA0 3. 2. 61 6. nyAyamaMjarI pR. 505, 275 7. yogabhASya 2. 13, 16 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 nAme oLakhAya che ane aneka janmanAM karmonA saMskAranI je paraMparA che te vAsanA kahevAya che. kamIzaya nA vipAka adaSTajamavedanIya ane daSTijamavedanIya ema be prakAre saMbhave che. arthAta parajanmamAM jeno vipAka maLe che te adaSTajamavedanIya ane A janmamAM jene vipAka maLe che te daSTajamavedanIya. vipAka jAti arthAt janma Ayu ane bhega e traNe prakArane che, arthAta adaSTajanmavedanIyanuM phaLa no janma, te janmanuM Ayu ane te janmanA bhege e traNe che. paNa dRSTajanmavedanIya karbhAzayane vipAka Ayu ane bhoga athavA te mAtra bhAga che, paNa janma nathI, kAraNa ke janmane vipAka mAnavAmAM to te adRSTajanmavedanIya ja thaI jAya che. nahuSa e deva chatAM arthAta devajanma ane devAyu cAlu chatAM amuka samaya mATe sarpa banIne teNe duHkha bhegavyuM ane pharI pAcho deva banI gaye. A dRSTajanma. vedanIya bhoganuM udAharaNa che; ane nadIzvara manuSya chatAM devAyu ane devabhegane pAme, paNa tene janma te manuSya ja cAlu rahyo. paraMtu vAsanAne vipAka te asaMkhya janma, Ayu ane bhogone mAnavAmAM AvyAM che, kAraNa ke vAsanAnI paraMparA te anAdi che. yogadarzanamAM jema zukalakarmane kRSNakarma karatAM baLavAna mAnavAmAM AvyuM che ane kahyuM che ke zukalakarmanA udaya hoya tyAre kaNakarmane nAza phaLa dIdhA vinA thaI jAya che, te ja rIte bauddhoe paNa kuzalakarmane akuzalakarma karatAM baLavAna mAnyuM che, paNa nAzaka nathI mAnyuM. A lokamAM pApIne aneka prakAranAM sajA ane du:kha je bhegavavAM paDe che ane puNyazAlIne tenA puNyanuM phaLa ghaNI vAra A ja lokamAM nathI maLatuM tenuM kAraNa jaNAvyuM che ke pApa e parimita che tethI tene vipAka zIdhra patI jAya che; paNa kuzala e vipula hovAthI tene paripAka dIrghakAle thAya che. vaLI kuzala ane akazala e bananuM phaLa paralokamAM maLe chatAM akuzala vadhAre sAvadya che tethI tenuM ahIM paNa phaLa maLI jAya che. je pApa karatAM puNya bahutara zA mATe che tene khulAse paNa karavAmAM Avyo che ke pApa karIne manuSyane pastAvo thAya che ke are meM pApa karyuM, tethI tenI vRddhi thatI nathI, paNa sAruM kAma karIne manuSyane pastAvo nathI thate paNa pramoda thAya che tethI tenuM puNya uttarottara vRddhine pAme che. bauddhone mata kRtya karIne karmanA je cAra bheda karavAmAM AvyA che temAM eka janaka karma che ane bIjuM tenuM ullaMbhaka che. janaka karma to navA janmane utpanna karIne vipAka Ape che, paNa urthaMbhaka pitAne vipAka ApatuM nathI, paNa bIjAnA vipAkamAM anukULa banI jAya che. trIju upapIDaka che je bIjA karmanA vipAkamAM bAdhaka banI jAya che. ane cothuM upadhAtaka to anya karmanA vipAkane ghAta karIne potAne ja vipAka darzAve che.* pAkadAnanA kramane lakSIne bauddhamAM je cAra prakAra karavAmAM AvyA che te A pramANe che - garaka, bahula athavA AciNa, Asana ane abhyasta karma. AmAM garuka ane bahula e bIjAnA vipAkane rokIne prathama potAnuM phaLa ApI de che. Asa eTale ke maraNakAle karAyela. te paNa pUrvakama karatAM 1. egadarzana 2, 13 pR. 171 2. milinda prazna 4, 8. 24-29, pR. 284, 3. milinda prazna 3. 36 4. abhidhampatyasaMgraha 5. 19. vizuddhimagra 19. 16 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 pitAnuM phaLa prathama ja ApI de che. pahelAMnAM game tevAM karma hoya, paNa maraNakALa-samayanuM je karma heya che tene AdhAre ja na janma zIdhra prApta thAya che. ukta traNenA abhAvamAM ja abhyasta karma phaLa ApI zake che, evo niyama che.' pAkakALanI daSTie bauddhoe kamenA je cAra bheda karyA che tenI tulanA ukta gadarzananA tevA kama sAthe karI zakAya che. daSTidharmavedanIya-vidyamAna janmamAM jene vipAka maLI jAya, upapajajavedanoya-jenuM phaLa no janma laIne maLe che te. je karmane vipAka ja na hoya tene akarma kahe che, ane aneka bhavomAM jene vipAka maLe te aparAparadanIya. pAkarathAnanI dRSTie paNa bauddhoe karmanA cAra bheda kahyA che te A-akuzalane vipAka narakamAM, kAmAvacara kuzala kamane vipAka kAma sugatimAM, rUpAvara kuzala karmane vipAka rUpibrahmalokamAM, arUpA. vacara kuzalakarmane vipAka arU palakamAM maLe che. karmanI vividha avasthAo karmane AtmAnI sAthe baMdha thAya che te bAbata kahevAmAM AvyuM che, paNa e baMdha thayA pachI paNa karma je rU5mAM baMdhAyuM hoya e ja rUpamAM phaLa Ape che evo niyama nathI; temAM ghaNuM apavAda che. jaina zAstromAM karmanI baMdhAdi daza avasthAonuM varNana Ave che te A pramANe-- 1. baMdha-AtmA sAthe karmane saMbaMdha thaIne tenA je cAra prakAra-prakRti baMdha, pradezabaMdha, sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha che te bAbatamAM prathama kahevAI gayuM che. jyAMsudhI baMdha na hoya tyAM sudhI karmanI bIjI koI avasthAne prazna ja UThato nathI. * 2. sattA-baMdhamAM AvelA karma pudgale tenI nirjarA na thAya tyAMsudhI saMbaddha rahe che tene tenI sattA kahevAmAM Ave che. karmapudgalenI nirjarA vipAka dIdhA pachI thaI jAya che te kahevAmAM AvyuM che, ane pratyeka karmane abAdhAkALa vItye ja te vipAka Ape che e paNa kahevAI gayuM che. arthAta abAdhAkALa paryanta te te karmanI sattA kahevAya che. 3. udvartana athavA utkarSaNaAtmAmAM baMdhAyelA karmanI sthiti ane anubhAga baMdha samaye kaSAyanI mAtrAne anusarIne nakakI thAya che. paNa teonI te sthiti ane anubhAgane karmane navo baMdha thato hoya te samaye vadhArI devI te uThartana che. 4. apavatana athavA apakarSaNa-prathama baMdhAyelA kamanI sthiti ane anubhAgane karmanA navA baMdha vakhate nyUna karavAM te apavartana che. - uThana ane apavartananI mAnyatAthI e siddha thAya che ke karmanI sthiti ane tene bhoga te kAMI niyata nathI, temAM parivartana thaI zake che. eka vakhata ApaNe bUrAM karma karyo hoya, paNa pachI je sArAM karma karIe te te vakhate pUrvabaddha karma nI sthiti ane rasamAM ghaTADe thaI zake che ane sArAM kAma karIne bAMdhelAM sArAM kamanI sthitine paNa bUrAM karma karIne ghaTADI zakAya che. arthAta saMsAranI vRddhi hAnine AdhAra manuSyanA pUrvaka karatAM vidyamAna adhyavasAya upara vizeSa che. 1. abhidhamUlyasaMgraha 5. 19; visRddhimaga 19. 15 2. visRddhimaga-19 14; abhidhammasthasaMgraha 5. 19. 3. abhidhammatyasaMgraha 5. 19 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 5. saMkramaNa-saMkramaNa vize vistArathI prastuta granthamAM nirUpaNa che ja.1 eka karma prakRtinA pudagalanuM pariNamana bIjI sajAtIya prakRti rUpe thaI javuM te saMkramaNa kahevAya che. sAmAnya rIte uttara prakRtiomAM paraspara saMkramaNa thAya che, mUla prakRtiomAM thatuM nathI, AmAM je apavAde che te vize prastuta prasthamAM kahevAmAM AvyuM ja che. 6. udaya-karma pitAnuM je phala de che te tene udaya kahevAya che. keTalAMka karma pradezadayavALAM hoya che eTale ke tenA pudagalo udayamAM AvIne nirjarI jAya che, tenuM kazuM ja phala hetuM nathI; paNa keTalAkane pradezodaya sAthe vipAkedaya paNa hoya che, eTale ke te potAnI prakRti pramANe phaLa ApIne ja naSTa thaI jAya che. 7. udIraNA-niyatakAlathI pahelAM karmanuM udayamAM AvavuM-te udIraNuM kahevAya che. jema prayatna pUrvaka phalone tenA niyatakAlathI paNa pahelAM pakavI zakAya che tema badhAyelA karmane paNa niyatakAla pahelAM bhogavI zakAya che. sAmAnya rIte je karmane udaya cAlato hoya tenA sajAtIya karmanI ja udIraNuM thaI zake che. 8. upazamana-karmanI e avasthA jemAM tene udaya, ke udIraNa thaI zake nahi; paNa apavartana ane saMkramaNa thaI zake te upazamana, sAra e che ke kamene DhaMkAyelA agninI jevuM banAvI devuM jethI te agninI jema phaLa ApI zake nahi. paNa jema agni uparathI AvaraNa haTI jAya te punaH te bALavA samartha che, tema karmanI e avasthA samApta thAya eTale pAchuM te udayamAM AvIne phaLa Ape che. . nidhatti- karmanI evI avasthA jemAM te udIraNuM ane saMkramaNane ayogya hoya che, jo ke udvartana ane aparvatana to temAM thaI zake che. : 10. nikAcanA-karmanI evI avarathA jemAM urtana, apavartAna, udIraNA ane saMkramaNane saMbhava ja na hoya. arthAta AvA karmane je rUpe bAMdhyuM hoya te ja rUpe bhagavyA vinA chuTakAro thato nathI. karmanI ukta avasthAonuM varNana bIjAM darzananA granthamAM zabdazaH maLatuM nathI, paNa temAMnI keTalIka avasthAne maLatI vigato prApta thAya che. ragadarzanamAM je niyatavipAkI karma kahevAya che te jainasaMmata nikAcana jevAM samajavAM joIe. gadarzananI AvAgamana prakriyA e jainasaMmata saMkramaNa che. yogasaMmata aniyata vipAkI karmomAM evAM keTalAMka che je phaLa dIdhA vinA ja naSTa thaI jAya che; AnI tulana janasaMmata pradezodaya sAthe thaI jAya che. gadarzanamAM kalezAnI prasupta, tanu, vichina ane udAra evI cAra avasthA svIkArI che. tenI tulanA upAdhyAya yazovijayajIe jainasaMmata mehanIya karmanI sattA, upazama-kSapazama, virodhI prakRtinA udayAdi vaDe vyavadhAna, ane udaya sAthe kramazaH karI che.4 1. gA0 1938 thI- 2. egadarzanabhASya 2. 13 3. egadarzana 24. 4. cogadarzana (5, sukhalAlajI) prastAvanA, pR. 54 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 karmaphalano saMvibhAga e vicAravuM prApta che ke eka vyaktie karelA karmanuM phaLa te bIjI vyaktine ApI zake che ke nahi. A bAbatamAM vaidikomAM je zrAddhAdi kriyAnuM pracalana che te jotAM smArta dharmAnusAra to ekanA karmanuM phaLa bIjAne maLI zake che evI mAnyatA phalita thAya che. A mAnyatAmAM bauddhoe paNa sAtha Apyo che. hinduonI jema bauddho paNa pratinine svIkAra kare che. eTale pretane udiSTa karIne je dAnapuNya karavAmAM Ave che tenuM phaLa pretane maLe che. manuSya marIne tiryaMca, naraka ke devanimAM utpana thaye heya to tene uddezIne karAyela puNyakarmanuM phaLa tene maLatuM nathI, paNa cAra prakAranA pretamAMthI je prete paradattopajIvI che tene ja mAtra phaLa maLe che. ane je jIva paradattopajIvI pretAvasthAmAM na hoya te puNya karma karanArane ja tenuM phaLa maLe che, bIja keIne nahi. vaLI koI pApa karma karIne tenuM phaLa pretane ApavA mAge che tema banatuM nathI. mAtra kuzala karmane ja saMvibhAga thaI zake che, akuzala karmanA nahie bauddha siddhAnta che. rAjA milinda jyAre AnuM kAraNa pUchayuM ke zA mATe akuzalane saMvibhAga nathI thaI zakato ane kuzalane ja thAya che, tyAre prathama te nAgasene javAba Apyo ke A prazna tAre pUchavo na joIe, ane pachI jaNAvyuM ke pApakarmamAM pretanI anumati nathI mATe tene tenuM phaLa nathI maLatuM. paNa A javAbathI paNa rAjAne saMtoSa thayo nahi ethI pharI nAgasene kahyuM ke akuzaLa e parimita hoya che tethI tene saMvibhAga zakya nathI, paNa kuzaLa bahu hoya che tethI tene saMvibhAga zakaya che. mahAyAna bauddhomAM bedhisatvane to e Adarza ja manAya che ke teo pitAnA kuzalakarmanuM phala vizvanA samasta jIvone maLe evI bhAvanA kare. eTale mahAyAnanA pracAra pachI te bhAratIya badhA dharmomAM kuzala karmanuM phaLa samasta vizvanA jIvone maLe evI bhAvanAne vega maLyo che. paraMtu jainagamamAM e bhAvanA ke e vicAranuM sthAna nathI. jainadharmamAM pretayoni mAnavAmAM AvI nathI, te paNa kadAca karmaphalanA avibhAganI jaina mAnyatAmAM kAraNa haya, jena zAstrIya daSTi to e ja che ke je jIva karma kare tene ja tenuM phaLa bhogavavAnuM hoya che, bIjA temAM saMvibhAga pADI zakatA nathI. paNa AcArya haribhadra vageree laukika dRSTinuM avalaMbana karIne evI bhAvanA jarUra vyakta karI che ke meM je kAMI kuzala karma karyuM hoya tene lAbha anya jIvone maLe ane teo sukhI thAya, 1. milinda prazna 4. 8. 30-35, pR. 288; kathAva(c) 7. 6, 7, pR. 348. pretenI kathAe saMgraha mATe juo petavaltha ane bimalAyavaNa le kRta Buddhist conception of spirits, 2. saMsAramAvanna parassa aTThA sAhAraNa jaMca karei kamma, kammassa te tassa u veyakAle Na baMdhavA baMdhavaya uveti // uttarA0 4. 4 mAyA piyA husA bhAtA bhajjA puttA ya ArasA nAla te mama tANAya luppaM tassa sakammuNA / / uttara 6, 2, 3ttara. 14. 12; 20, 22-. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (i) paraleAkavicAra gaNudharavAdamAM pAMcamA gaNadhara sudharmAe A bhava ane parabhavanA sAdasya-vaisAdRzyanI carcA karI che. sAtamA gaudhara mau putre daiva vize sa Mdeha karyAM che, AThamA gaNadhara eka pite nAraka vize sa Mdeha karyAM che, dazamA gaNadhara metAye paraleka che ke nahi evA sa Mdeha karyAM che. A prakAre paraNekanA prazna aneka rIte carcAya che, eTale ahIM paraleAka vize paNa vicAravuM prApta che. paraleAka eTale mRtyu pachInA leAka. jIvanI mRtyu pachInI je vividha gati thAya che temAM daiva, preta ane nAraka e traNa apratyakSa hAI sAmAnya rIte paraleAkanI carcAmAM e vize ja vizeSa vicAra karavAnA rahe che. ahIM vaidika, jaina ane bauddhonI deva, preta ane nArakI vizenI je vividha kalpanAe che te vize nirUpaNu karavAnA irAde che. te sivAya je manuSya ane tiyA~ca ceAnie che te te saune pratyakSa ja che eTale e vize vizeSa vicAra karavAnA raheteA nathI. te bAbatamAM paNa vargIkaraNa je prakAre judI judI paraMparAomAM karavAmAM Ave che te paNa jJAtavya teA che ja, paNa ahIM tenI carcA aprAsaMgika hAI karI nathI. ka ane paralevicAra e ane paraspara evI rIte saMbadda che ke eka vinA khIjo saMbhave nahi. jyAMsudhI karmAMnA artha mAtra pratyakSa kriyA eTalA ja karavAmAM AvatA tyAMsudhI e kriyAnu phaLa pratyakSa ja manAtuM, kAIe kapaDAM sIvavAnI kriyA karI ane tenuM phaLa taiyAra kapaDu tene maLI gayuM. kAIe rAMdhavAnI kriyA karI ane tene taiyAra raseAI maLI gaI. A pramANe pratyakSa kriyAnuM phaLa sAkSAt ane te paNa turata manAya e svAbhAvika che. paNu jyAre manuSye joyuM ke tenI badhI kriyAnuM phaLa sAkSAt thatuM nathI ane turata maLatuM paNa nathI-kRSaka khetI kare che, mahenata majUrI kare che, chatAM paNa jo varasAda samayasara na thAya teA tenI badhI mahenata dhULamAM maLI jAya che. vaLI naitika sadAcAranA niyameAnuM pAlana karavA chatAM kAI saMsAramAM duHkhI ane durAcArI chatAM sukhI dekhAya che. sadAcAra e jo sukha ApanAra hAya tA sadAcArI tenA sadAcAranA phaLarUpe sukha ane durAcArIne tenA durAcAranuM phaLa duHkha kema sAkSAt ane turata maLatuM nathI ? navAta zizue evu zuM karyuM che jethI te janmatAM veMta sukhI ke du:khI thAya che? ityAdi praznAnA vicAre manuSyane jyAre kama vize vadhAre vicAra karatA karI dIdhA tyAre kama e sAkSAt kriyA mAtra nahi, paraMtu adRSTa saMskArarUpa paNa che evI kalpanA thai ane tenI sAthe ja paraleAkaciMtA saMkaLAI gaI. manuSyanAM sukha duHkhanA AdhAra tenI pratyakSa kriyA mAtra nahi paNa paraleAka-pUrvajanmanI kriyA je saMskArarUpe ke adRSTarUpe tenA AtmA sAthe saMbaddha che te paNa che, e ja kAraNa che ke pratyakSa sadAcAra chatAM manuSya pUrvajanmanA durAcAranuM phaLa duHkha bhAgave che ane pratyakSa durAcArI chatAM te pUrvajanmanA sadAcAranuM phaLa sukha bhegave che. bALaka tenA pUrvajanmanA saMskAra-kama sAthe Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 laIne Ave che tethI A janmamAM teNe kazuM ja na karyuM hoya chatAM sukha-duHkhane bhAgI bane che. A kalpanAne baLe ja prAcIna kALathI mAMDIne atyAra sudhInA dhArmika kahevAtA manuSya potAnA sadAcAramAM niSThA ane durAcAranI heyatA gRhIta karI che. ane jIvananA aMta mRtyu sAthe mAnavA taiyAra nathI rahyo, paNa janma-janmAMtaranI kalpanA karIne karelA karmane kayAreka te badale maLavAne ja che e AzAe sadAcAramAM niSThA TakAvI rAkhI che, ane paraloka vize vividha kalpanA karI che. vaidika paraMparAnI dRSTie vicAra karIe to deveka ane devonI kalpanA prAcIna che. paNa vedamAM devaloka e manuSyane mRtyu pachIne paraloka che e ka9panAne sthAna bahu moDuM maLyuM che. naraka ane nArake vizenI kalpanA te vedamAM taddana aspaSTa ja che. vidvAnonuM mAnavuM che ke paraloka ane punarjanmanI kalpane vaidike e je karI che temAM avaidikAnI asara kAraNabhUta che.' jenoe jema karmavidyAne eka zAstranuM rUpa ApyuM che tema karmavidyA sAthe avicichana bhAve saMkaLAyela paralokavidyAne paNa zAstranuM rUpa ApyuM che. e ja kAraNa che-jainenI deva ane nArako vizenI kalpanAmAM vyavasthA che ane ekasUtratA paNa che. AgamathI mAMDIne atyAra sudhImAM racAyelA jaina sAhityamAM deva ane nArakanA varNanamAM najIvA apavAdo bAda karIe te kazo ja visaMvAda najare paDatA nathI, jyAre bauddhomAM e vidyA 5rAI che te temanA granthane adhyetAne Dagale ne pagale svIkAravuM paDe che. prAcIna sUtragranthamAM devenI ke nAranI saMkhyAmAM ekarUpatA nathI, eTaluM nahi, paNa je aneka prakAre devonAM nAmo Ave che temAM vargIkaraNa ane vyavasthA paNa nathI; paraMtu abhidhammakALamAM bauddha dharmamAM devo ane nArakanI suvyavasthA thaI che. vaLI pretAni jevI ninI kalpanA paNa bauddhadharma sAthe ke tenA siddhAnta sAthe kaze ja meLa dharAvatI na hovA chatAM laukika AcArane AdhAre svIkArAI che e paNa spaSTa che.? vaidika deva ane devIo vedamAM varNita meTA bhAganA devo prAkRtika vastuone AdhAre ka95vAmAM AvyA che. prathama to ani jevA prAkatika padArtho ja deva manAyA hatA. paraMtu krame karI agni Adi taravathI pRthaka agni Adi ravAnI kalpanA karavAmAM AvI. evA paNa keTalAka de che jene saMbadha prakatigata koI vastu sAthe sahaja bhAve joDI zakAto nathI; jema ke varuNa Adi, evA paNa keTalAka de che jene saMbaMdha priyA sAthe che, jemake vaSTa, dhAtA, vidhAtA Adi. davAnA vizeSaNa tarIke vaparAyelA zabadanA AdhAre te te nAmanA svataMtra deva paNa kalpavAmAM AvyA che, jema ke vizvakarmA e indranuM vizeSaNa hatuM, paNa te nAmane eka svataMtra deva paNa kapAya che. e ja pramANe prajApati vize paNa banyuM che. vaLI 1. juo rAnaDe ane belakara kRta Creative Period, p. 375. 2. juo hai. lenuM Heaven and HelInuM prAkathana ane Buddhist conception of Spirits. 3. A prakaraNamAM ApelI hakIkatone AdhAra De. dezamukhanuM pustaka rilijiyana Ina vedika liTarecara-prakaraNa 9-13 che, tenI sAbhAra noMdha lauM chuM. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1% manuSyanA bhAvomAM devatvanuM Aje paNa karIne keTalAka devo kapAyA che; jevA ke manya, zraddhA Adi. vaLI A lokanA keTalAka manuSya, pazu ane jaDa padArthone paNa deva mAnavAmAM AvyA che, jemake manuSyomAM prAcIna RSiemAMthI manuM athavA daheMca, atri, karva kalsa ane kAvya uSanA-e badhAne deva mAnavAmAM AvyA che. pazuomAM dadhidA jevA ghoDAmAM devI bhAvanuM AropaNa karavAmAM AvyuM che. jaDa padArthomAM parvata, nadI jevA padArthone paNa deva mAnavAmAM AvyA che. devonI patnIonI kalpanA paNa karavAmAM AvI che, jemake indrANuM Adi. ane keTalIka te svataMtra devIo paNa kapAI che; jema ke uSA, pRthavI, sarasvatI, rAtri, vApha, aditi Adi. te te devo anAdikALathI ja che ke kayAreka jagyA che e bAbatamAM vedamAM ekamAtya jaNAtuM nathI. prAcIna kapanA evI hatI ke teo ghu ane pRthvInAM saMtAno che. uSAne devAnI mAtA kahevAmAM AvI che; paNa te pote ja pachI ghunI putrI paNa che. vaLI aditi ane dakSane devanAM mAbApa kahyAM che. vaLI anyatra temane agni, sUrya, Indra ane viSNu uparAMta ghu ane pRthvIne paNa janaka kahyo che. vaLI dhaNu devone paraspara pitA-putrabhAva paNa varNita maLe che. Ama devonI utpatti vize eka nizcita mata azvedamAM upalabdha nathI thatA, chatAM sAmAnya rIte badhA devo vize kayAreka teo utpanna thayA che evA ullekho maLatA hoI ema mAnI zakAya ke teo anAdi nathI, temaja svataH-siddha paNa nathI. vaLI deva amara che ema vAraMvAra vedamAM kahevAmAM AvyuM che. paraMtu badhA devo amara che athavA to amaratva temane svAbhAvika dharma che evuM nathI manAyuM, kAraNa ke deva sema pIvAthI amara thayA che ema kathana che, uparAMta ema paNa kahevAmAM AvyuM che ke ami ane savitAe devone amaratvanI bheTa ApI che. devonI utpattimAM paNa pUrvAparabhAvanuM* eka tarapha varNana che te bIjI tarapha kahevAmAM AvyuM che ke devAmAM kaI bAla ke kumAra nathI, badhA ja sarakhA che. paNa zaktinI daSTie vicAra karIe to damAM viSamyane pAra nathI. paNa eka vAte badhA sarakhA che ja ane te temanI paropakAravRtti che. chatAM paNa e vRtti Aryo pratye ja mAnavAmAM AvI che, dAsa-dasya pratye nahi, deva yajJa karanArane badhA prakAranI bhautika saMpatti ApavAne samartha manAya che; samasta vizvanA niyAmaka ane sArAM-narasAM kAryo pratye daSTi denAra teo manAya che. devanI AjJAnuM ullaMghana karavAnI zakti kaI paNa manuSyamAM che nahi. teo jyAre temanA nAmane yajJa karavAmAM Ave che tyAre ghu lokamAMthI ratha para bhUmimAM AvIne bese che. adhikAMza devanuM nivAsasthAna ghuloka che ane sAmAnya rIte tyAM teo haLImaLIne rahe che. teo somapAna kare che ane manuSya je AhAra kare che. jeo yajJa karI temane 3. sevAnAM pitA-Rgvada hevAnAM mAtA-Rgvada. 1, 113. 19 2. sarveda 1, 30. 22 2, 26, 3 4. Rgvada 10109, 4; 7. 21. 7, 5. Rgvada 8, 30. 1 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 prasanna kare che te temanI sahAnubhUti prApta kare che, paNa jeo yajJa nathI karatA teo temanA tiraskArane pAtra bane che. devo nItimAna che, satyazIla che, paNa dagAbAja nathI. deve prAmANika ane cAritrazIla manuSyanI rakSA kare che, udAra ane puNyazIla vyakti ane temanAM kRtyone badale Ape che, paNa pApIne sajA kare che. devo jenA mitra banI jAya che temanuM kaI kazuM ja bagADI zakatuM nathI. potAnA bhaktonA zatruone nAza karIne temanI saMpatti devo potAnA bhaktone ApI de che. badhA devomAM saundarya, teja ane zakti che. sAmAnya rIte devo pote potAnA adhipati che, arthAta ahamindra che. jo ke RSioe temanuM varNanamAM atizayokti karIne te te devane sarvAdhipati kahyA che, paNa tene artha sAmAnya rIta e nathI ke te te deva anya denA rAjAnI jema adhipati che. RSioe je devAnuM gAna karyuM che te temane prasanna karavAnuM che tethI e svAbhAvika che ke bane teTalA adhika guNonuM AropaNa te te devAmAM teo kare. A rIte pratyeka devamAM sarvasAmarthya AropAyuM hoya te navAI jevuM nathI. AnuM pariNAma e AvyuM ke AgaLa jatAM yajJa mATe badhA devonI mahattA sarakhI manAI eTale chevaTe v sa vijhA vaipA varita- eka ja tavane vipre nAnA prakAre kahe che-evI mAnyatA rUDha thaI gaI. chatAM paNa vyaktigata devonI mAnyatA yajJaprasaMgamAM kadI paNuM DhIlI paDI nathI. judA judA prasaMge judA judA devonA nAme yajJo cAlu ja rahyA che. ethI mAnavuM joIe ke RgledakAlamAM keI eka ja devanuM bIjA karatAM adhika mahattva hatuM ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. eTale eka devane sthAne bIjA devane besADI devAnuM RvedakAlamAM ka95vuM e asthAne che. devAmAMnA badhA ghulakavAsI ja che evuM nathI, paraMtu svayaM vaidikee ja lekanA je traNa vibhAga karyA che temAM teone vAsa svIkAryo che. yukavAsI devAmAM vau, varuNa, sUrya, mitra, viSNu, dakSa, azvina Adine samAveza che. antarikSamAM vAsa karanAra devAmAM indra, maruta, rudra, parjanya Adi samAveza che, ane pRthvImAM agni soma bahaspati Adi devonA nivAsa che. vaidika svarga-naraka A lokamAM je manuSyo sArAM kRtya kare che te marIne svargamAM yamalokamAM jAya che. e yamaloka prakAzapuMjathI vyApta che. tyAM paryApta mAtrAmAM ane ane sama temane maLe che, ane temanI badhI IcchAo pUrNa thAya che. keTalAka viSNu athavA varuNalakamAM jAya che varuNaleka e sarvocca svarga che. varuNulokamAM janAra satyanI badhI truTIo dUra thAya che ane tyAM devonI sAthe te madhu, soma athavA ghutanuM pAna kare che ane temane temanA putra vageree zrAddha tarpaNamAM ApelI vastuonI prApti thAya che tathA pote je IcchA pUrta (vAva, kUvA, taLAva vagere navANa) karyuM hoya che tenuM paNa phaLa svagamAM bhagave che. 1. Rgvada 1. 164.46 2. dezamukha, pUrvokta purataka, pR0 317-322 ne sAra. 3. tra da 9, 113, 3thI 4, Rda 1, 154 5, Rveda 7, 88, 5 6, Rgvada 10, 14, 8, 10, 15, 7 7 Rgvada 10, 154, 1 8. krieTIva piriyaDa, pR. 26 18 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vaidika Aryo AzAvAdI, utsAhI ane AnaMdI prajA hatI eTale temaNe je prakAranI svarganI kapanA karI che te temanI vicAradhArAne anukula ja che ane tethI ja prAcIna vedamAM pApI lekeAne mATe naraka jevA sthAnanI ka95ne temaNe karI nathI. dAsa ke dayu jevA ke, jemane Arya prajAe pitAnA zatruo mAnyA hatA temane mATe paNa temaNe narakanI ka95ne paNa karI nathI, paNu devone prArthanA karI che ke temane sarvathA nAza ja karI nAkhe temanA mRtyu pachI temanuM zuM thAya e bAbatamAM temaNe kazuM ja vicAryuM nathI.. je puNyazALI manuSya marIne svargamAM jAya che teo sadAne mATe tyAM ja rahe che evI kalpanA che. temanA puNyano kSaya thaye teo maryalokamAM pAchA Ave che, e kahapanA vedakALanI nathI, paNa pachInA brAhmaNakALanI che.' upaniSadanA devaloko bRhadAraNyaka upaniSadamAM AnaMdanI taratamatAnuM varNana Ave che enA uparathI manuSyalekathI uparanA je leka che enA vize ApaNane khyAla AvI zake che. temAM jaNAvyuM che ke mANasamAM je kAI taMdurasta hoya, dhanavAna haya, bIjAone uparI hoya, jenI pAse duniyAnA badhA vaibhava vadhAremAM vadhAre hoya, te A duniyAmAM maLanAra meTAmAM moTo manuSyone AnaMda che. A duniyAnA AnaMdathI so gaNe AnaMda pitRlekamAM gayelA pitRone heAya che. pitRlekamAM gayelA pitRonA AnaMdathI so gago AnaMda gaMdharvalokamAM hoya che. gaMdharvalakanA AnaMdathI so gaNo AnaMda puNyakarma vaDe deva banelA lokone heya che. puNyakarma vaDe deva banelA lokonA AnaMdathI so gaNe AnaMda sRSTinI AdimAM janmelA dene hoya che. evA denA AnaMdathI se gaNo AnaMda prajApatilakamAM hoya che. prajApati lokanA AnaMdathI se gahe AnaMda brahmalokamAM che. e brahmalokane AnaMda te moTAmAM moTo AnaMda che. -bahadA2 4. 3. 33, devayAna piyAna agredamAM devayAna ane pitRyAna zabdone prayoga thayo che, paNa te mArgonuM varNane temAM maLatuM nathIupaniSadomAM te banane mArgone khulAse vividha rUpe maLe che. paNa ApaNe tenI vigatomAM na jatAM vidvAnone je varNana kAMIka saMgata jaNAyuM che te joI laIe. kauzItakI upaniSadamAM devayAnanuM varNana A pramANe che-maraNa bAda devayAna mArge janArA kramazaH amilaka, vAyuloka, varuNaloka, indra loka ane prajApatilokamAM thaIne brahmalekamAM jAya che. tyAM te mana vaDe Ara nAmanA sarevarane oLaMgI jAya che ane yeSTihA (upAsanAmAM vina nAkhanArA) nAmanA devenI pAse jAya che. te deve tene jotAM dara bhAgI jAya che. pachI te virajA nadIne mana vaDe oLage che. te ahIM puNya ane pApane choDI de che tyAra pachI te Ilya nAmanA vRkSa pAse jAya che ane tyAM tene brahmAne gaMdha Ave che. pachI te 1. krieTIva piriyaDa. pR. 27, 76 2, mRtye anu vaje ivathA yatte sva rUta sevayAnAta | Rda 10-19-1| vaMthAmana pravijJAna pitRyA- da 10-2-3 3, bahadA2 5-10-1, chAndogya 4, 15. 5-6; 5, 10, 1-6, kASItakI 1, 2-4, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sAla nagaranI pAse jAya che ane tenAmAM brahmateja praveze che. pachI te Indra ane bRhaspati nAmane cokIdAra pAse Ave che. teo tene joIne nAsI jAya che. tyAMthI te vibhu nAmanA sabhAsthAnamAM Ave che. tyAM tenI kIti brahmA jeTalI vadhI jAya che. pachI te vicakSaNa nAmanA jJAnarU5 sihAsana pAse Ave che. tyAM te pitAnI buddhi vaDe AkhA vizvane jue che. chevaTe te amitaujA nAmanA brahmAnA palaMga upara jyAre te caDe che tyAre tenI upara beThelA brahmA tene pUche che-"tame koNa che ?' te uttara Ape che. je tame cho te huM chuM.' brahmA pharI pUche che- huM koNa chuM ?te uttara Ape che tame satyasvarUpa che. A pramANe bIjA aneka prazna pUchIne jyAre brahmA khAtarI karI le che tyAre brahmA tene pitAnA jevo gaNe che.'' A e ja upaniSadamAM pitRyAnanuM je varNana che tene sAra A pramANe che. caMdraleka e ja pitaloka che. maranAra badhA ja prathama tyAM jAya che. paNa jene pitRlokanI IcchA nathI hotI tene caMdra uparanA lAkamAM mokalI Ape che ane jene caMdralokanI IrachA hoya che tene caMdramAM varasAda rUpe A pravI upara janma levA mokalI Ape che. evA jIvo potAnAM karmo ane jJAna anusAra kIDA, pataMgiyAM, pakSI, siMha, vAdha, mAchalAM, rIMcha, manuSya athavA bIjA koI AkAre jude jude ThekANe janme che. A pramANe pita. yAnamArge janArAne pAchuM A lokamAM AvavuM paDe che. sAra e che ke brahmabhAvane prApta jIvo brahmalokamAM je mArge thaIne jAya che te devayAna kahevAya che, paNa jene punarmutyu pitAnAM karmone anusarIne che teo caMdralokamAM jaIne pAchA phare che. temanA mArgane pitRyAna kahevAmAM Ave che. emanI yonine pretayoni kahevAya. A badhA varNana uparathI prastuta granthamAM paralokanA sadasya-visAdasyanI je carcA AvI che temAM upaniSadanA zo mata che e paNa jArvA maLe che. ane karmAnusAre cha visadaza avasthAne paNa pAche. ema phalita thAya che. A ja matanuM samarthana prastuta graMthamAM paNa che. pirANika devaloka vaidika mAnyatA anusAra devane nivAsa traNe lokamAM manAya che te kahevAI gayuM che tenuM ja samarthana paurANika kALamAM paNuM maLe che. yogadarzananA vyAsabhASyamAM jaNAvyuM che ke pAtAla, jaladhi-samadra ane parvatAmAM asura gandharva kinara, kiM puruSa yakSa, rAkSasa, bhUta, preta, pizAca, apamAraka, apsarasa. brahmarAkSasa, kuSmAMDa, vinAyaka nAmanA devanikA rahe che. bhUkanA badhA ThImAM paNa puNyAtmA devane nivAsa che. sumeru parvata upara devanI udyAnabhUmio che, sudharmA nAmanI devasabhA che, sudarzana nAmanI nagarI che, ane temAM vaijayaMta prAsAda che. antarikSa lekanA devA mAM graha, nakSatra, tArAono samAveza che. svargalokamAM mahendramAM nivAsa karanArA cha devanikA che-tridaza, agnijvAttAyAmyA, vaSita. aparinimitavazavartI, parinirmitavazavartI ethI uparanA mahatilokamAM je prajApati loka kahevAya che 1. juo kauSItakI prathama adhyAya 2. kauSItakI 1, 2, 3. vibhUtipAda 26. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 temAM pAMca devanikA che-kumuda, Rbhu, pratardana, aMjanAbha, pracitAbha brahmAnA prathama janalokamAM cAra devanikA che-brahmapurohita, brahmakAyika, brahmamahAkAyika, amara. brahmAnA dvitIya tapalokamAM traNa devanikA che-AbhAsvara, mahAbhAsvara, satyamahAbhAsvara. brahmAnA tRtIya satyalokamAM cAra devanikA che-acuta, zuddhanivAsa, satyAbha, saMDAsanI. A badhA devalokamAM vasanAranuM Ayu dIrgha chatAM parimita che ane teone paNa karmakSaya thaye pharI no janma dhAraNa karavo paDe che. vaidika asurAdi sAmAnya rIte deva ane manuSyonA je zatruo hatA temane vedamAM asura, rAkSasa, pizAca, Adi nAmathI oLakhAvavAmAM AvyA chejemake paNi ane vRtra e IndranA zatruo hatA. dAsa ane dasyu e Arya prajAnA zatruo hatA, paNa dasya zabdane prayAga antarikSanA daitya ke asuronA arthamAM paNa karavAmAM AvyuM che ane dayuone paNa vRtra nAmathI oLakhAvavAmAM AvyA che. sArAMza e che ke tra, paNi, asara, dazya, dAsa nAmanI keTalIka jAtio hatI temane rAkSase, de, asure ke pizAcana rUpa kAlAMtare maLI gayuM che. ane temane nAza karavA mATe vaidika kAlanA loke devone prArthanA karatA hatA. naraka vize upaniSado e to AgaLa kahevAI gayuM che ke RgledakAlanA Aryoe pApI puruSa mATe narakasthAnanI kalpanA karI nathI, paNa upaniSadomAM pApI mATe naraka jevA sthAnanI kalpanA karI che. te kayAM che e bAbatane khulAse nathI maLato. paNa te leka andhakArathI AvRta che ane temAM AnaMdanuM nAma paNa nathI. e lokamAM avidyAnA upAsake mRtyu pachI sthAna pAme che. AtmaghAtakene mATe paNa e ja sthAna che, avidvAnane mATe paNa te ja mRtyu pachInI sthiti che. vaLI je loke gharaDI gAyone dAnamAM de che teonI paNa eja gati che, ema manAyuM hatuM. tethI ja naciketA jevA suputrane potAnA pitA. jeo dharaDI gAyonuM dAna karatA hatA temanA bhaviSyanA vicAre duHkhI karyo hato ane te vicArato hato ke mArA pitA e gharaDI gAyane badale mAruM ja dAna zA mATe nathI karI detA 21 evA aMdhakAramaya lekamAM janAra cha sadAne mATe tyAM ja rahe che ke tyAMthI temane nistAra paNa che-e bAbatamAM upaniSadomAM kazo ja khulAse nathI. pirANika naraka naraka vize paurANika kALanI vaidika paraMparAmAM keTalIka vizeSa hakIkata maLe che tenI tulanA bauddha ane jaina mata sAthe karIe chIe te jaNAya che ke e traNe paraMparAomAM e vicAraNA prAyaH sarakhI ja che. gadarzana vyAsa bhAgyamAM sAta narakanAM nAma A pramANe che-mahAkAla, abarISa, raurava, mahAraurava, kAlasUtra, abdhatAmistra ane avaci. pote karela karmonAM kaTu phaLa e narakamAM chane maLe 1. kaTha0 1, 1, 3, bahadAva 4:4. 10-11, Iza 3, 9 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 che ane temAM jIva! dI AyuvALA hoya che, athAt dI kAla paryanta kama` bhogavyA pachI ja tyAMthI chavAnA chuTakArA thAya che evI mAnyatA phalita thAya che. e narA ApaNI bhUmi ane pAtAlalekanI nIce avasthita che.2 bhASyanI TIkAmAM narakA uparAMta kumbhIpAkAdi upanaraDhDhAnI paNa kalpanAne sthAna maLyu che. vAca spatie enI sa MkhyA aneka kahI che, paNa bhASyavAti kakAre te ananta che ema karyu che. bhAgavatamAM narakanI sa MkhyA sAtane badale 28 ApI che ane temAM prathama 21 nAM nAma A pramANe che-tAmisra, aMdhatAmistra, raurava, mahAraurava, kuMbhIpAka, kAlasUtra, asipatravana, sUkaramukha, adhakUpa, kRmibhojana, saMdeza, taptasUmi, vajrakaMTaka zAmalI, vaitaraNI, pUyeAda, prANurAdha, vizasana, lAlAbhakSa, sAMrameyAdana, aci ane ayaHpAna. ane A uparAMta keTalAkane mate khIjAM paNa sAta narakA che te AkSArakardama, rakSeAgaNubhAjana, lapreta, dadarzaka, anirodhana, payeAvana, ane sUcImukha, AmAMnAM ghaNAM nAme tA evAM che je te te narakamAM jIvAne kayAM prakAranAM kaSTo che tenI sUcanA ApI jAya che. bauddha STie paraleAka bhagavAna buddhe tA peAtAnA dharmAMne A lAkamAM ja phaLa denArI kahyo che, ane temanA prAcIna upadeza je maLe che temAM svarga-naraka ke pretayeAni vize vicArane sthAna ja nathI ema kahIe tA cAle, kaI paNa jijJAsu jyAre brahmaleAka jevI parAkSa bAbata vize prazna karatA tyAre sAmAnya rIte bhagavAna ddha evI parAkSa khALatAnA vicAra nahi karavA tene samajAvatA4 ane pratyakSa duHkha, tenAM kAraNA ane duHkhanivAraka mAnA upadeza ApatA. paraMtu jema jema temanA upadezeAe eka dharma ane darzInanuM rUpa levA mAMDayu. tema tema AcAryAMne svarga-naraka-preta e badhI parAkSa vastuonA paNa vicAra karavA paDayA ane tene bauddha dharmImA sthAna ApavuM paDayuM. kathAenI racanAemAM je prakAranuM kauzala bauddha paDitAe batAvyuM che te ajoDa che. temanu lakSya sadAcAra ane nItinI zikSA ApavAnu hatuM. temaNe joyu ke sadAcAramAM niSThA utpanna karavAnuM svarganAM sukhA ane narakanAM duHkhAnA kalAtmaka vana jevuM sAdhana bIjuM kAI nathI, eTale temaNe kathAenI racanA e uddezane dhyAnamAM rAkhIne karavA mAMDI, ane temAM je saphaLatA temane maLI che te najIvI nathI. A kAraNe bauddha danamAM paNa dhIre dhIre svarga-naraka-pretane vicAra vyavasthita thavA lAgyA. te cheka abhidhammakALamAM hInayAnamAM sthira rUpane pAmyA, ane mahAyAnamAM paNa jarA jude rUpe vyavasthita thayeA. 1. Agadazana byAsabhASya, vibhUtipAda 26. 2. bhASyavAti kakAre pAtAlene avIci narakanI nIce che ema jaNAvyuM che, paNa te. bhrama jaNuAya che. 3. zrImad bhAgavata (hAyAnuvAda), pR. 164-5 camaskaMdha 26, 5-36, 4. AnA udAharaNa tarIke brahmasAkatA viro bhagavAna buddhe tavijrasuttamAM je kahyuM che te paryApta che. jue dIdhanikAya. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bauddha abhidhammamAM kAmAvacara, rUpAvacara, ane arUpAvara evI traNa bhUmimAM sonuM vibhAjana che temAM nAraka, tiryaMca, preta, asura e cAra kAmAvacara bhUmi apAyabhUmi che, eTale ke temAM dukhonuM prAdhAnya che. manuSya ane cAtuzmahArAjika, tAvatiMsa, yAma, sita, nimmAnara ti, paranimitavasavatti e devanikAyone samAveza kAmasugati nAmanI kAmavacAra bhUmimAM che. temAM kAmabhoganI prApti hovAthI citta caM cala rahe che. rUpAvacarabhUmimAM uttarottara caDiyAtA sukhavALA soLa devanikAyone samAveza che. te A pramANe- prathama sthAnabhUmimAM--1 brahma pArisajaja, 2 brahmapurohita, ane 3 mahAbrahma, dvitIya bhAnabhUmimAM-4 parittAbha, 5 apamANubha, ane 6 Abhasara, tRtIya dhyAnabhUmimAM-7 parittasubhA, 8 apamANasabhA, 9 subhakihA. caturtha dhyAnabhUmimAM-10 vehaphilA. 11 asaga sattA. 12-16 pAMca prakAranA suddhAvAsa, suddhAvAsanA pAMca bhede che te A-12 avihA, 13 atappA, 14 sadasA, 15 sadasI, 16, akaniSThA arUpAvacara bhUmimAM uttarottara caDiyAtA sukhavALa cAra bhUmine samAveza che 1. AkAzAnaMcAyatana bhUmi 2. vi.1Na-cAyatane bhUmi 3. akiMcagAyatana bhUmi 4. navasa nAsa-pAyatana bhUmi narakenI gaNatarI abhidhamatkasaMgahamAM ApI nathI, paraMtu majhimanikAyamAM nArakone je vividha prakAranAM kaSTo paDe che tenuM varNana maLe che.-jue bAlapaMDitasuraMta-129 ' jAtakamAM (530) ATha narake gaNAvyAM che te AsaMva, kAlasutta, saMdhAta, jalarava, dhUmarova, tapana, pratApana, avaci. mahAvastu (1,4) mAM ukta pratyeka narakanA 16 utsada (upanaraka) mAnyA che eTale badhA maLI 1688=128 narake thayAM. paraMtu paMcagatidIpanI nAmaka grantha narakanA cAra usada gaNuvyiA che, te A-1 mAlhakU5,2 kukula, 3 asipattavana, 4 nadI (utaraNI), devaleka sivAyanI pretayoni paNa baddhoe svIkArI che. ane e pretanI recaka kathAo pretavatyu nAmanA granthamAM ApI che. sAmAnya rIte preta amuka prakAranAM duSkarma bhegavavA mATe te yonimAM janma grahaNa kare che. evA dezamAM dAna devAmAM DhIla karavI, yogya prakAre zraddhApUrvaka devuM nahi, evI jAtanA deze gaNAvavAmAM AvyA che. dIghanikAyanA ATAnATiya suttamAM yugalora, khUnI,lubdha, cora, dagAbAja Adi vizeSaNothI pretone navAjyA che. eTale ke evA loke pretayonimAM janma grahaNa kare che. AnuM samarthana patavatyumAM paNa che. 1. abhidhammasthasaMgaha pari. 5. 2. juo ERE-cosmogomy and Cosmology zabda. mahAyAnane varNana mATe juo abhidhamakASa caturthasthAna. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 dAna karavAthI dAtA pitAnA A lekane te sudhAre ja che, paNa preta thayelA potAnA saMbaMdhIne bhava sudhAre che, ema tivatyunA prAraMbhamAM ja kahevAmAM AvyuM che. pratA pUrva janmanA gharanI bhIMta pAchaLa AvIne UbhA rahe che, cekamAM ke rastAne khUNe AvIne UbhA rahe che. khAsa karIne teo jyAre moTo bhejanasamAraMbha hoya tyAre Ave che. paraMtu leke je temane saMbhArIne kazuM ja ApatA nathI te duHkhI thAya che ane jo temane saMbhArIne Ape che to nArane AzIrvAda Ape che, kAraNa ke pretakamAM vyApAra ke kRSi nathI jethI temane khAvA maLe. A lokamAM je temane udezIne devAmAM Ave tenA AdhAre ja teonuM jIvana nabhe che, ityAdi hakIkata pitavatthamAM ApavAmAM AvI che. pratanA nivAsa kAtarika narakamAM paNa che. tyAMnA preto 6 keza UMcA che. manuSyalokamAM nijhAmataraha jAtinA preta rahe che. A pretanA zarIramAM sadA baLatarA hoya che, eo sadA bhramaNazIla che. A sivAyanA khupipAsa, kAla kajaka, utpajIvI e nAmanI paNa preta jAtione ulekha pAli granthamAM che. janasaMmata paraloka jinAe badhA saMsArI jIvone samAveza manuSya, tiryaMca, nAraka, deva e cAra gatiomAM karyo che. manuSya marIne e cAramAMthI koI paNa yonimAM pitAnA karmAnusAre gati kare che. ahIMyAM jainasaMmata deva ane nAraka loka vize kahevAnuM abhipreta che. vinA janamate cAra nikA che-1 bhavanapati, 2 vyaMtara 3 tiSka ane 4 vaimAnika temAM bhavanapati nikAyanA devone nivAsa jaMbadvIpanA meru parvatanI nIce uttara ane dakSiNa dizAmAM che. paNa vyaMtara nikAyanA devone nivAsa traNeya lokamAM che. jyotiSkanikAyanA devo meru parvatanA samatala abhAgathI sAtaso nevuM' jananI UMcAIthI zarU thatA tiRkramAM che. e nizraka tyAMthI mAtra ekAdasa yojana jeTaluM che. vimAnike jyotizcakrathI paNa UMce asaMkhyAta jananI UMcAI pachI uttarottara ekathI upara bIjA ema vimAnamAM rahe che. bhavanavAsI nikAyanA devanA daza bheda che te A-asurakumAra, nAgakumAra, vighumAra, supaNa kumAra, agnikumAra, vAtakumAra, svanitakumAra, udadhipakumAra, dvIpakumAra ane dikakumAra vyataranikAyanA devone ATha prakAre che-kinara, kipuruSa, maheraga, gaMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca. tiSka devonA pAMca prakAra che-sUrya, candra, graha, nakSatra ane prakIrNa tArA. vimAnika devanikAyamAM ko55na ane kapAtIta ema be bheda che. temAM ko55namAM saudharma azAna, sAnakumAra, mAhendra, brahmaka, lAka, mahAzukra, sahastrAra, Anata, prANata, AraNa ane amRta e bAra bheda che. ane bIje mate te sALa che. 1. petavatyu 1, 5 2. buddhisTa kanasezana opha spiriTsa, pR. 42 2. brahmottara, kApiSTha, zukra, zatAra-e yAra adhika nAme che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 kapAtIta jaimAnikamAM nava caiveyaka ane pAMca anuttara vimAnAne samAveza che. nava caiveyaka te A che--sudarzana, supratiSuddha, manerama, sarva bhadra, suvizAla, sumanasa, saumanasa, priyaMkara, Aditya. pAMca anuttara vimAnA te A che--vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita, sarvAM siddha. A badhA devAnI sthiti, bhAga, sa Mpatti Adi vize vigatavAra vaNuM na jANuvA icchanAre tattvA-- sUtrane ceAthe| adhyAya ane bRhatsaMgrahaNI vagere ma thA joI levA joIe. jaina mate sAta narake manAya che te A-ratnaprabhA, zakarAprabhA, vAlukAprabhA, pa'kaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, mahAtamaHprabhA, e sAte narake uttarAttara nIce nIce che ane adhikavistAravALAM pazu che. temAM du:kha ja duHkha che. paraspara nArakA tA duHkha Ape ja che. uparAMta saMkliSTa asurA paNa prathamanAM traNa narakeAmAM duHkha Ape che. naraka vize vadhu varNananA jijJAsue tattvArtha sUtrane tRtIya adhyAya joI levA joIe. } dalasukha mAlavaNiyA banArasa tA. 30-7-52 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadha 2vAda Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama gaNadhara indrabhUti jIvanA astitva vize carcA bhagavAna mahAvIra rAgadveSanA kSaya karIne sajJa thayA pachI vaizAkha zuda ekAdazIne rAja mahusena vanamAM virAjamAna hatA. leAkeAnAM TALAMAne temanI pAse jatAM joIne yajJavATikAmAM ekatra thayelA vidvAna brAhmaNAne paNa jijJAsA thaI ke evA te kANu mahApuruSa AvyA che ke A badhA leAkeA temanI pAse jAya che. AthI teomAMnA sauthI zreSTha vidvAna indrabhUti gautama sa prathama bhagavAna mahAvIra pAse javA taiyAra thayA. teo jayAre peAtAnA ziSya parivAra sahita bhagavAna samakSa upasthita thayA tyAre temane joI te bhagavAna meAlyA-- AyuSmana indrabhUti gautama ! tane jIvanA astitva vize saMdeha che; kAraNa ke tu' vicAre che ke jIvanI siddhi koIpaNa pramANuthI thaI zakatI nathI, chatAM saMsAramAM ghaNA leAkeA jIvanu' astitva tA mAne che; eTale saMzayanuM kathana tane saMdeha che ke jIva che ke nahi ! indrabhUtina jIvanI siddhi kAI paNa pramANuthI thaI zakatI nathI e vize tArA manamAM tuM A pramANe vicAre che-- jIva pratyakSa nathI "jIvanuM astitva jo hAya te te paNa ghaTAdi padArthInI jema pratyakSa thavA joI e, paNa te pratyakSa tA thatA nathI, ane je padArtha sathA apratyakSa hoya che tene AkAzanA phUlanI jema saMsAramAM sarvathA abhAva hAya che. jIva paNa sava thA apratyakSa che; mATe tenA paNa saMsAramAM sava thA abhAva che. "jo ke paramANu paNa narI AMkhe dekhAtA nathI chatAM tene abhAva mAnI zakAya nahi, kAraNa ke te jIvanI jema sa`thA apratyakSa nathI. kA rUpe pariNata thayela paramANunu' pratyakSa tA thAya ja che, paNa jIvatu' tA koI paNa prakAre pratyakSa thatuM ja nathI; mATe tenA AsathA abhAva ja mAnavA joI e. (1549) koI ema kahe ke jIva bhalene pratyakSathI gRhIta na hoya paNa anumAnathI te te jANI zakAya che, mATe tenuM astitva mAnavu joi e. Ama Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharevAda (gaNadhara jIva anumAnathI kahevuM paNa barAbara nathI, kAraNa ke anumAna e paNa pratyakSapUrvaka siddha nathI ja hoya che.-je vastunuM kadI pratyakSa thayuM ja na hoya te vastu anumAnathI paNa jANI zakAtI nathI. ApaNe anubhava che ke jyAre ApaNe parAkSa agninuM anumAna karIe chIe tyAre prathama dhUmarUpa liMgahetunuM pratyakSa heya ja che, eTaluM ja nahi paNa prathamathI pratyakSa pramANa vaDe nizcita karela liMga-hetu ane liMgI-sAdhyanA avinAbhAva saMbaMdhanuM-arthAta pratyakSathI nizcita evA dhUma ane agninA A avinAbhAva saMbaMdhanuM smaraNa thAya che tyAre ja dhUmanA pratyakSathI agninuM anumAna karI zakAya che, anyathA nahi. (1550) "prastutamAM jIvanI bAbatamAM to jIvanA koI paNa liMgano jIva sAthe saMbaMdha pratyakSa pramANathI pUrvagRhIta che ja nahi ke jethI liMganuM punaHpratyakSa thavAthI te saMbaMdhanuM samaraNa thAya ane jIvanuM anumAna karI zakAya. kaI ema kahe ke sUryanI gati pratyakSa kadI thaI nathI chatAM tenI gatinuM anumAna thaI zake che, jema ke sUrya e gatizIla che, kAraNa ke te kAlAntare dezAntaramAM prApta thAya che, devadattanI jema. jema devadatta savAre ahIM hoya paNa sAMje anyatra hoya to te tenA gamana vinA saMbhave nahi, tema sUrya prAtaHkAlamAM pUrva dizAmAM hoya che ane sAyaMkAlamAM pazcima dizAmAM hoya che... A paNa sUryanI gatizIlatA vinA saMbhave nahi.-A prakAranA sAmAnyate-daSTa anumAnathI sarvathA apratyakSa evI sUryanI gatinI siddhi thaI zake che, te ja pramANe sAmAnyata-daSTa anumAnathI sarvathA apratyakSa evA jIvanuM paNa astitva siddha thaI zake che. "Ano uttara e che ke upara je devadattanuM daSTAMta che temAM te sAmAnyarUpe devadattanuM dezAMtaramAM hovuM e gatipUrvaka ja che. A vastu pratyakSa siddha che, tethI daSTAMtathI sUryanI gati apratyakSa chatAM dezAMtaramAM sUryane joIne sUryanI gatinuM anumAna thaI zake che paNa prastutamAM jIvanA astitva sAthe avinAbhAvI evA koIpaNa hetana pratyakSa ja nathI, jethI jIvanuM e hetunA punardazanathI anumAna thaI zake; eTale ukta sAmAnyata-daSTa anumAnathI paNa jIvanuM astitva siddha thaI zakatuM nathI. (1551) Agama pramANathI paNa jIvanI siddhi thaI zakatI nathI; vastutaH Agama e anumAnathI juduM pramANa nathI. te anumAnarUpa che. te A rIte jIva Agama AgamanA be bheda che: eka daSTArthaviSayaka, arthAta pratyakSa pramANathI paNa padArthano pratipAdaka e Agama che; ane bIjo bheda adaTAI. siddha nathI viSayaka, arthAt parokSa padArthanA pratipAdaka evA Agamana che, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti] jIvanA astitva vize carcA [pa temAM duSTA viSayaka Agama e te spaSTarUpe anumAna che, kAraNa ke mATInA amuka viziSTa AkAravALA pratyakSa padAne uddezIne pratyeAjAtA 'ghaTa' zabda ApaNe vArevAre sAMbhaLIe chIe. tyAre ApaNe nizcaya karI laIe chIe ke AvA AkAravALA padA 'ghaTa' zabdathI kahevAmAM Ave che. A prakAranA nizcaya thayA pachI jyAre paNa ApaNe 'ghaTa' zabdanuM zravaNa karIe chIe tyAre vaktA 'ghaTa" zabdathI amuka viziSTa AkAravALA anu' ja pratipAdana kare che ema anumAna karI laIe chIe. A pramANe dRSTAviSayaka Agama e anumAna ja che, prastutamAM 'jIva' eve zabda kadI ApaNe zarIrathI bhinna evA azvamAM pracAjAtA sAMbhaLyA ja nathI. teA pachI 'jIva' zabda sAMbhaLavAthI ApaNe dRSTA viSayaka AgamathI tenI siddhi kevI rIte karI zakIzuM? arthAt dRSTAviSayaka AgamathI paNa zarIrathI bhinna evA jIvanI siddhi nathI thatI. svarga-naraka Adi padArtho adRSTa che-parAkSa che. tevA arthAnA pratipAdaka vacanane adRSTA viSayaka Agama kahevAmAM Ave che. A prakArane Agama paNu anumAnarUpa ja che. te A pramANe-ukta adRSTAnA pratipAdaka vacananu prAmANya A rIte siddha thAya che...svaga-narakAdinuM pratipAdaka vacana pramANa che, kAraNa ke te ca MdragraNa Adi vacananI jema avisaMvAdI vacanavALA AptapuruSanuM vacana che. A prakAre A adRSTA viSayaka Agama paNa anumAnarUpa ja che. prastutamAM evA kAI paNa Apta sidda nathI jene AtmA pratyakSa hAya, jethI tenu' vacana te khAkhatamAM pramANa mAnavAmAM Ave ane ApaNane adRSTa chatAM chatranuM astitva mAnI levAmAM Ave. A pramANe Agama pramANathI paNa jIvasiddhi thai zakatI nathI. (1papara) vaLI tathAkathita AgamA paNa AtmAnI bAbatamAM paraspara viruddha vastunu pratipAdana kare che; eTale AtmAnA astitvamAM sadehane avakAza rahe ja che; jema ke cArvAkeAnA zAstramAM kahyuM che ke 'je kAMI indriyAthI grAhya che teTalA ja leAka che.'1 arthAt AtmA indriyeAthI grAhya na hAvAthI tene abhAva che, AnA samanamAM keI RSinu N vacana paNa tAvAneva ADaya cAva nindriyonnara: | paraspara virodha 1. madre ! dhruvad pazya cara vanti vizcita: '' uttarAnA bhAvA --he bhadre 1 vRkapadane jaje ane vidvAnA tenA uparathI paraspara viruddha vastunAM anumAna kare che, te paNa jo. AthI anumAnane pramANu mAnI zakAya nahi mATe pratyakSane ja pramANu mAnavu oIe. A padya SaDkanasamucyamAM 81 mu' ane leAkatattva ni yamAM 290 muM che. 2. vRttimAM maTToDa haiM ema kahyuM che, paNa A vAkaya kumArilanuM nathI, eTale e kharAkhara nathI, A vAkaya tA upaniSadanu che. jIva vize AgamAmAM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara che ke "e bhUtothI vijJAnaghana samusthita thAya che ane bhUtonA naSTa thavAthI te paNa naSTa thaI jAya che. palaka jevuM kazuM ja nathI, ane bhagavAna buddha paNa AtmAno abhAva batAvatAM kahyuM che ke "rUpa e pudgala nathI athata bAhya dazya vastu e jIva nathI, ema zarU karIne prasiddha badhI vastu eka eka laIne te jIva nathI ema bhagavAna buddha siddha karyuM che. AthI viruddha AtmAnuM astitva batAvanAra paNa Agama vacano maLe che, jema ke vedamAM kahyuM che-"sazarIra AtmAne priya ane apriya-arthAta sukha ane duHkhane nAza nathI, paNa zarIra vinAnA jIvane priya ane apriyane sparza paNa nathI, arthAt sukha ke dukha nathI. vaLI kahyuM che ke "svarganI IcchAvALo agnihotra kare."* sAMkhyAnA AgamamAM kahyuM che ke "puruSa-AtmA akartA, nirguNa, bhoktA ane cipa che." A pramANe Agama paNa paraspara viruddha hovAthI Agama pramANathI paNa AtmA siddha thaI zakatuM nathI. "upamAna pramANathI paNa AtmAnI siddhi thaI zake tema nathI, kAraNa vizvamAM AtmA jevo bIje kaI padArtha hoya te tenI upamA AtmAne upamAna pramANathI ApI zakAya ane AtmAne jANI zakAya, paNa Atmasadeza koI jIva asiddha che padArtha che ja nahi. AthI upamAnathI paNa Atma-siddhi thaI zakatI nathI. kaI ema kahe ke kAla, AkAza, di e badhAM amUrta hovAthI Atmasadaza che, tethI upamAna pramANathI Amasiddhi thaI zake ema che. teno uttara e che ke jema 1. vijJAnaghana vailenthA mateH samuthAra tAnceva nu vinati, na ra ya saMjJAti " bahadAraNyaka | upaniSada 2. 4. 12, RSi yAjJavakathanuM A vAkya che. 2. "na dave mikSavA ! jha" A viSayanI bauddha tripiTakamAM vistRta carcA che. juo saMyuttanikAya 12. 70. 32-37. dIghanikAya mahAnidAnasutta 15. majijhama nikAya chakaka sutta 148. A viSayanI carcA meM nyAyAvatAravAtiMkavRttinI prastAvanAmAM karI che. juo pR. 6. 3. "na TU hai sArIrI briAjhiyAra tirahita, azarIraM vA vasanta priyatfuthe na kRzataH " chAndogya upaniSada 8, 12, 1 4. "aghiAtra guhuyAt svAma" maitrAyaNI upaniSada 3, 6, 36 5. asta puruSo'kartA nirguNA bhoktA cidrUpaH' AnI sAthe sarakhAvaamuurtshcetnaa bhogI nityaH sarva gto'kriyH| kartA ninaH krama mAM pisTane " A padya syAdvAdamaMjarImAM uddhata che. pR 86 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7 indrabhUti jIvanA astitva vize carcA AtmA asiddha che te ja pramANe kAlAdi paNa, temanuM pratyakSa thatuM na hovAthI, asiddha ja che, mATe upamAna pramANathI Atmasiddhi thaI zakatI nathI. "arthapatti pramANathI paNa AtmA siddha thaI zakatuM nathI kAraNa saMsAramAM athapattithI paNa e keIpaNa padArtha nathI jenuM astitva je AtmA mAnIe te jIva asiddha che ja ghaTI zake." A pramANe te mAne che ke jIva sarva pramANAtIta che, arthAta te keIpaNa pramANathI siddha thaI zakatuM nathI, mATe tene abhAva mAnavo joIe. Ama chatAM ghaNuM leke jIvanuM astitva mAne che, eTale tene saMdeha-saMzaya thayuM che ke jIvanuM astitva che ke nahi! (1553) he gautama! tAre javaviSayaka A saMdeha asthAne che. te je mAnyuM che ke saMzayanuM "jIva pratyakSa nathI" e tAruM maMtavya barAbara nathI; kAraNa, nivAraNa jIva tane pratyakSa che ja. indrabhUti-te kevI rIte ? bhagavAna-"jIva che ke nahi?" evuM je saMzayarUpa vijJAna che te ja jIva che, kAraNa, jIva vijJAnarUpa che. tane tAro saMdeha to pratyakSa ja che, kAraNa jIva pratyakSa che ke te vijJAnarUpa che. je vijJAnarUpoya te sva saMvedana-pratyakSathI svasaM. saMzayavijJAnarUpe vidita hoya ja che; anyathA vijJAnanuM jJAna ghaTI zakatuM ja nathI. A prakAre saMzayarUpa vijJAna che tane pratyakSa hoya te te rUpe jIva paNa pratyakSa che ja, ane je pratyakSa hoya che tenI siddhimAM bIjAM pramANe anAvazyaka che. jema pitAnA dehamAM je sukha-duHkhAdine anubhava thAya che te svasavidita hovAthI pratyakSasiddhi che ane sukha-duHkhAdinI siddhimAM pratyakSetara pramANa anAvazyaka che, tema jIva paNa svasaMvidita hovAthI tenI siddhimAM anya pramANe anAvazyaka che. indrabhUti-jIva bhalene pratyakSasiddha hoya, paNa tenI bIjA pramANethI siddhi karavI jarUrI che. jema A vizvanA padArtho pratyakSa siddha chatAM zunyavAdIne samajAvavA anumAnAdi pramANothI tenI siddhi karavI paDe che, te ja pramANe jIva bhalene pratyakSa siddha hoya chatAM tenI anumAnAdi pramANethI siddhi karavI Avazyaka che. bhagavAna-zUnyavAdInI carcAmAM 51 vastutaH anumAnAdi pramANa vaDe vizvanA padArthonI siddhi karavAmAM nathI AvatI, paNa zUnyavAdIe vizvanA padArthonAM astitvamAM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara bAdhaka pramANu je ApyuM hoya che tene nirAsa ja karavAmAM Ave che. prastutamAM AtmagrAhaka pratyakSanuM keI bAdhaka pramANa che ja nahi, eTale tenA nirAkaraNane prazna ja upasthita thatuM nathI; arthAt AtmasiddhimAM pratyakSetara pramANa anAvazyaka ja che. (1554) IndrabhUti - Ape saMzayavijJAnarUpe jIva pratyakSa che ema kahyuM te barAbara che, paNa bIjA koI prakAre te pratyakSa thato hoya te batAve. bhagavAna-meM kahyuM, "huM karuM chuM, "huM karIza" ityAdi prakAre traNe kAlasaMbaMdhI pitAnAM vividha kAryono je nirdeza karavAmAM Ave che temAM je ahaMpratyayathI "huM" paNAnuM ahaMrUpa jJAna thAya che te paNa AbhapratyakSa ja che. jIvanuM pratyakSa A ahaMrUpajJAna e kAMI anumAnarUpa nathI, kAraNa ke te liMgajanya nathI, ane te AgamapramANarUpa paNa nathI kAraNa ke Agamane nahi jANanAra sAmAnya lokone paNa ahaMpaNanuM attamukhajJAna hoya ja che, ane te ja AtmAnuM pratyakSa che. ghaTa vagere jemAM AtmA nathI temane evuM ahaMpaNAnuM aMtarmukha AtmapratyakSa paNa hotuM nathI. (1555) vaLI je jIva hoya ja nahi te tane "ahaM" evo pratyaya--jJAna kyAMthI thAya? kAraNa ke jJAna niviSaya te hotuM nathI. je "aha"-pratyAyanA viSayabhUta AtmAne na mAnavAmAM Ave te "aha"-pratyaya nirviSaya banI jAya; e sthitimAM ahaM-pratyaya thAya ja nahi, indrabhUti-ahaM-pratyayane viSaya jIva nahi paNa je deha mAnavAmAM Ave te paNa ahe-pratyaya nirviSaya nahi bane. "huM kALo chuM huM baLa chuM" aha-pratyaya deha ityAdi pratyayomAM "huM" spaSTarUpe zarIrane bakSIne prayukta thayo viSayaka nathI che, te "huM" eTale "deha' ema mAnIe to zo vAMdho ? bhagavAna-je "huM" e zabada deha mATe ja vaparAtuM hoya te mRta dehamAM paNa aha-pratyaya thavo joIe, te te to nathI mATe "huM"paNAnA jJAnano viSaya deha nahi paNa jIva che. vaLI, A prakAre ahaM-pratyayathI AtmA tane pratyakSa che ja te pachI 1. zanyavAdIo sakala vastunI zanyatA siddha karavA mATe A pramANe anumAna kare che -nirAtranA sarve pratyayA:, pratyayatyAsa, vanaprayata-jue pramANuvArtikAlaMkAra pR0 22, arthAt badhA jJAnene viSaya kaI che ja nahi, kAraNa ke te jJAne che, svapnajJAnanI jema. A anumAna vijJAnavAdIonuM che jeo vijJAnathI bhinna evI kaI bAhya vastu mAnatA nathI, ane tene upayoga bAhya vastune bAdha batAvavA mATe zunyavAdIo paNa kare che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astitva vize carcA 'chuM ke nahi evA saMzayane avakAza ja nathI. UlaTuM "huM chuM ja" e AtmA vizene nizcaya ja thavo joIe, ane chatAM paNa jo tane AtmA vize saMzaya ja rahetuM hoya te pachI ahaM-pratyayane viSaya zo raheze ? arthAt "ahaM-pratyaya" kene thaze? kaI paNa jJAna nirviSaya te hotuM nathI, eTale ahaM-jJAnane paNa kaI viSaya to mAne ja joIe. tuM AtmAne mAna nathI, eTale tAre e batAvavuM joIe ke ahaM-pratyayano viSaya che che. (1556) vaLI, je saMzaya karanAra koI na hoya to huM chuM ke nathI' e saMzaya kene thaze? saMzaya e vijJAnarUpa che, ane vijJAna e guNa che. guNa saMzayakartA e to guNI vinA saMbhave nahiH mATe saMzayarUpa vijJAnane kaI jIva ja che guNa mAnavo ja joIe. je saMzayane guNI AdhAra che te ja jIva che. indrabhUti-jIvane badale dehane ja guNa mAnIe, kAraNa ke dehamAM ja saMzaya UThe che. bhagavAna-deha e mUrta che ane jaDa che, jyAre jJAna e te amRta ane badharUpa che. A prakAre e bane ananurUpa che-vilakSaNa che, tethI te bannene guNaguNabhAva ghaTI zake nahi. anyathA AkAzamAM paNa rU5 guNa che ema mAnavuM paDaze. AthI dehane saMzayane guNa mAnI zakAya nahi. vaLI, jene svarUpamAM ja saMdeha hoya-pitAnA ja vize saMdeha hoya tene te AkhA vizvamAM kazuM ja asaMdigdha kema bane ? tene te badhe ja saMzaya thAya. vaLI, AtmA ahaM-pratyayathI pratyakSa chatAM je tuM anumAna kare ke "AmAM nathI, kAraNake temAM astitva arthAta bhAvanA grAhaka pAMce pramANonI AtmabAdhaka pravRtti nathI-te A anumAnamAM tAro pakSa pratyakSabAdhita anumAnanA doSo pakSAbhAsa-mithyA pakSa Thare che. jema zabdanuM zravaNa dvArA pratyakSa thAya che chatAM keI kahe ke "zabda to azrAvaNa' che arthAta te karNa grAhya nathI, te tene pakSa pratyakSabAdhita hovAthI pakSAbhAsa che, ane "AtmA nathI' e tAro pakSa anumAnabAdhita paNa che. AtmasAdhaka anumAna AgaLa ApavAmAM Avaze, te anumAnathI A tAro pakSa bAdhita thaI jAya che; jema, mIsAMsakano "zabda nitya che. A pakSa naiyAyika AdinA zabdanI anityatAnA sAdhaka anumAna dvArA bAdhita thaI jAya che. vaLI 'huM saMzayakartA chuM" A vastu svIkAryA pachI "AmAM nathI" arthAta huM nathI ema kahevA jatAM tAre pakSa svAbhyapagamathI bAdhita kare che, kAraNa ke "huM Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara saMzayakartA chuM' ema kahIne te "hune svIkAra te karyo ja che ane have "huno InkAra kare che, tethI tArI A "hu'nA nidhanI vAta potAnA prathamanA abhyapagama -svIkArathI ja bAdhita thaI jAya che; jema, sAMkhya AtmAne prathama akartA nitya caitanyarUpa svIkArIne pachI kahe ke te kartA che, anitya che, acetana che, te tene pakSa svAzyapagamathI bAdhita thaI jAya che. abhaNa loko paNa AtmAnuM astitva mAne che tyAre tuM "AtmA nathI' ema kahe te tAro e pakSa lekavirUddha ja kahevAya; jema zazIne keI acandra kahe, ane "huM AtmA nathI' arthAta "huM huM nathI ema kahevuM e svavacanavirUddha paNa che, jema keI kahe ke mArI mAtA vadhyA che. A pramANe tAro pakSa ja barAbara nathI. e pakSAbhAsa che to "bhAvagrAhaka pAMce pramANanI pravRtti nathI" e hetu pakSane dharma to banaze nahi; ethI e hetu asiddha thaI jaze. asiddha hetu e te hetvAbhAsa kahevAya che. ethI to sAdhyasiddhi thAya nahi. vaLI, himAlayanuM parimANa keTaluM che te kaI paNa pramANathI siddha karI zakatA nathI, tema ja pizAcAdi vize paNa ApaNuM kAIpaNa pramANa pravRtta thatuM nathI, chatAM himAlayanA parimANano ane pizAcano abhAva siddha thato nathI. te ja pramANe AtmAmAM pratyakSAdi kaI pramANanI pravRtti na hoya chatAM tene abhAva siddha thaI zako nathI. eTale tAro hetu vyabhicArI paNa che. vaLI AgaLa AtmAnuM sAdhaka anumAna ApavAmAM Avaze tethI te AtmAnuM astitva siddha ja che te tAro e hetu vipakSavRtti hovAthI viruddha paNa che. AthI tAre AtmAnA viSayamAM saMdeha na kara joIe, paNa tene pratyakSathI nizcaya ja karavo joIe. (1557) indrabhUti-AtmA pratyakSa che A vAtane anumAnathI siddha karo. bhagavAna-AtmA pratyakSa che, kAraNa ke tenA smaraNAdi vijJAnarUpa guNo svasaMvedanathI pratyakSa che. je guNInA guNe pratyakSa hoya che, jema ghaTa. jIvanA guNAnA pratyakSathI guNo paNa pratyakSa che, eTale jIva paNa pratyakSa che. ghaTAdinuM pratyakSa AtmAnuM pratyakSa paNa tenA rUpAdi guNonI pratyakSatAne lIdhe ja che. te ja pramANe jIvanuM pratyakSa paNa tenA smaraNAdi guNonI pratyakSatAne kAraNe mAnavuM ja joIe. - indrabhUti-guNonI pratyakSatAne kAraNe guNInI pratyakSatA mAnavA niyama vyabhicArI che, kAraNa ke AkAzane guNa zabda pratyakSa che, chatAM AkAza pratyakSa thatuM nathI. bhagavAna-ukta niyama vyabhicArI nathI, kAraNa ke zabda e AkAzane guNa nathI paNa e pIgalika che, arthAt zabda e puddagala dravyanuM eka pariNAma che, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astitva vize carcA [11 indrabhUti-zabdane tame pagalika zAthI kaho cho? bhagavAna-Indriyano viSaya che ethI. jema rUpAdi cakSurAdithI grAhya che tethI zabda padagalika che, tema zabda paNa zravaNendriyathI grAhya hevAthI digalika che paddagalika che. (1558) indrabhUti-guNa pratyakSa hoya to bhale tame guNane pratyakSa mAne paNa tethI guNane zI levA devA ? bhagavAna-guNIne levA-devA kema nahi? huM tane pUchuM chuM ke guNa guNathI guNa-guNane bhedabheda abhinna che ke bhinna ? indrabhUti-guNane guNIthI abhinna mAnIe to? bhagavAna-je guNo guNIthI abhinna hoya to guNa-darzanathI guNInuM paNa sAkSAta darzana mAnavuM ja joIe; eTale jIvanA smaraNAdi guNenA pratyakSa mAtrathI guNI jIvane paNa sAkSAtkAra mAna ja joIe. jema kapaDuM ane teno raMga je abhinna hoya to raMganA grahaNathI kapaDAnuM paNa grahaNa thaI ja jAya che, tema smaraNAdi guNo je AtmAthI abhinna hoya te smaraNAdinA pratyakSathI AtmA paNa pratyakSa thaI jAya che. (1559) indrabhUti-guNathI guNa bhinna ja che, A pakSa mAnavAthI to guNanuM pratyakSa chatAM guNInuM pratyakSa nahi thAya; eTale Apa A pakSe ema nahi kahI zako ke smaraNAdi guNe pratyakSa hovAthI guNa AtmA paNa pratyakSa che. bhagavAna- guNone bhina mAnavAthI te ghaTAdinuM paNa pratyakSa nahi thAya, to tuM ghaTanI paNa siddhi nahi karI zake, kAraNa, Indriyo vaDe mAtra rUpAdinuM grahaNa thayuM hevAthI rUpAdine to pratyakSasiddha mAnI zakAze, paNa rUpAdithI bhinna evA ghaTanuM te pratyakSa thayuM ja nathI to tenuM astitva kevI rIte siddha thaze ?- A prakAre to ghaTAdi padArtha paNa siddha nathI, te kevaLa AtmAnA ja nAstitvano vicAra kema kare che? ghaTAdinI ja siddhi prathama karI ane pachI AtmA vize vicAra karavAmAM tenuM daSTAMta Apa ke "ghaTAdi to pratyakSasiddha che, mATe tenuM astitva che; paNa jIva to pratyakSa nathI, mATe teno abhAva che." indrabhUti guNe kadI guNI vinA to hotA nathI-eTale guNanA zravaNa dvArA guNInI paNa siddhi thaI zake che-AthI rUpAdi guNenA grahaNa dvArA ghaTAdinI siddhi thaI jaze. bhagavAna-e ja niyama AtmA vize paNa kahI zakAya ke smaraNAdi e guNe che to te paNa guNa vinA raheze nahi; eTale je smaraNAdi guNonuM pratyakSa hoya to Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara guNI AtmA paNa hovo joIe. vaLI bhale te AtmAnuM pratyakSa na mAne, paNa e ja niyamAnusAra smaraNAdi guNothI bhinna evA AtmAnuM astitva to tAre mAnavuM ja paDaze. (1560) indrabhUti-smaraNAdi guNanuM pratyakSa thavAthI teno guNI kaI hovo joIe eTaluM ja siddha thAya che. paNa Ape che te guNa AtmA ja che ema kahI nAkhyuM. te barAbara nathI; kAraNa, dehamAM ja kRzatA, gauratA Adi guNonI jema smaraNAdi guNe paNa upalabdha thAya che, tethI tene guNe dehathI bhinna e AtmA nahi paNa deha ja mAnave joIe. (1561) bhagavAna -jJAnAdi guNe e dehanA guNe saMbhave nahi, kAraNa ke ghaDAnI jema deha mUta che athavA cAkSuSa che. guNe guNa-dravya vinA rahetA te nathI; jJAna dehaguNa mATe jhanAdi guNene anurUpa evA amUrta ane acAkSuSa AtmAne nathI - dehathI bhinna evo guNa mAna joIe. - indrabhUti-jJAnAdi guNone Apa dehanA nathI mAnatA; paNa temAM to pratyakSa bAdha che, kAraNa ke jJAnAdi guNe zarIramAM ja dekhAya che. - bhagavAna- jJAnAdi guNa dehamAM che evuM pratyakSa ja anumAnabAdhita hovAthI jJAnAdi guNene dehamAM mAnI zakAya nahi, paNa dehabhinna AtmAmAM ja mAnavA joIe. indrabhUti-kayA anumAnathI jJAnAdiguNonuM dehamAM pratyakSa bAdhita che ? bhagavAna-dehamAM rahela indriyothI vijJAtA-AtmA bhinna che, kAraNa ke indriyane vyApAra na hovA chatAM tenAthI upalabdha padArthanuM smaraNa thAya che. jema gekhalA dvArA celI vastune gokhalA vinA paNa devadatta smarI zake che, mATe devadatta gokhalAthI bhinna che, te ja pramANu indriyo vinA paNa indriyothI upalabdha padArthanuM smaraNa karate hAvAthI AtmA IndriyothI bhinna mAnave joIe. A prakAre anumAnathI pratyakSa bAdhita hovAthI te pratyakSa brAnta che, eTale maraNAdi vijJAnarUpa guNano guNa deha mAnI zakAya nahi. (1561) vaLI, AtmAnuM pratyakSa tane paNa che te meM batAvyuM che tAruM e pratyakSa AMzika che, kAraNake tane AtmAnuM sarva prakAre saMpUrNa pratyakSa nathI, paNa sarvane jIva mane te tenuM sarvathA pratyakSa che. tuM chadmastha che, vItarAga nathI, tethI pratyakSa che tane vastune anaMta sva ane para paryAyone sAkSAtkAra thaI zake nahi. paNa vastunA aMzane sAkSAtkAra thAya che, jema ghaTAdi padArtho pradI1. A bAbatamAM vAyubhUti sAthenA vAdamAM vizeSa carcA karavAmAM AvI che. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astitva vize carcA 13] pAdithI dezataH prakAzita thAya che chatAM ghaTa prakAzita thaI gayo ema kahevAya che, tema chadmasthanuM pratyakSa e ghaTAdi padArthonuM AMzika pratyakSa che chatAM ghaTanuM pratyakSa thayuM evo vyavahAra thAya che. te ja pramANe AtmA vize tane AMzika pratyakSa chatAM kahI zakAya che ke AtmA tane pratyakSa thaI gayo che. huM to kevalI chuM tethI mAruM jJAna apratihata ane ananta hovAthI mane te AtmA saMpUrNa bhAve pratyakSa che. tAro saMzaya atIndriya chatAM, arthAta tArA AtmAmAM rahela saMzaya bAhya indriyothI agrAhya chatAM, meM jANuM lIdhe e bAbata jema tane pratItisiddha che, tema A bAbata paNa mAnI le ke mane AtmAne saMpUrNa sAkSAtkAra thayela che. (1563) IndrabhUti-mArA pitAnA dehamAM AtmAnuM mane AMzika pratyakSa che e vAta svIkAravAmAM have mane vAMdho nathI, paNa bIjAnA dehamAM AtmA che te huM kevI rIte jANuM ? bhagavAna e ja prakAre anumAnathI bIjAnA dehamAM paNa vijJAnamaya AtmA che te tuM jANuM le. jemake bIjAnA dehamAM paNa vijJAnamaya jIva che, anya dehamAM kAraNa ke tenI ISTamAM pravRtti ane aniSTamAMthI nivRtti dekhAya Atmasiddhi che. jema pitAnI ISTamAM pravRtti ane aniSTamAMthI nivRtti thAya che te pitAnA zarIramAM AtmA che, tema bIjAnA zarIramAM AtmA na hoya te ghaTAdanI jema tenI paNa ISTamAM pravRtti na thAya. mATe paradehamAM paNa AtmA mAnave joI e. (1564) indrabhUti-ApanI sAthe ATalI carcAthI AtmA che ema te lAge che; paNa mArA vicAramAM je asaMgati Apane jaNAI hoya te batAvo to sAruM. bhagavAna-je te ema vicAryuM hatuM ke "jIvanA koI paNa liMgano jIva sAtheno saMbaMdha pratyakSa pramANathI pUrvagRhIta che ja nahi, jema AtmasiddhimAM sasalA sAthe tenuM ziMgaDuM kadI dekhAyuM nathI, tema, eTale jIvanuM anumAne grahaNa liMgathI thaI zake nahi, ItyAdi (1565). te bAbatamAM jaNAvavAnuM ke e ekAMta niyama nathI ke liMgI-sAdhya sAthe liMga-hetune pahelAM joyo hoya to ja pachI liMgathI sAdhyanI siddhi thAya che, anyathA nahi, kAraNa ke, bhUtane hAsya, gAna, rUdana, hAthapaga pachADavAnI kriyA, AMkhanA cALA ityAdi tenA liMga sAthe kadI ApaNe joyuM nathI hotuM, chatAM e liMga joIne bIjAnA zarIramAM bhUtanuM anumAna thAya che. te ja pramANe AtmAnuM anumAna, bhale 1. juo gAthA 1551 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] gaNavaravAda [gaNadhara pahelAM tenI sAthe ligaDhaCna na thayu` hoya chatAM, thaI zake che, tema mAnavu' joI e. (1566) vaLI, AtmasAdhaka anumAna prayAga Ave! paNa karI zakAya che.dehanA kAI kartA hAvA joI e, kAraNa ke tene ghaDAnI jema sAdi eve pratiniyata--cAkkasa eka AkAra che. jene kAI kartA nathI hAtA tenA sAddhi eveA pratiniyata AkAra paNa nathI hotA; jema vAdaLanA meru Adi nitya padArthanA paNa pratiniyata AkAra tA hoya che. paNa tenI Adi nathI, kAraNa ke nitya che; eTale hetumAM Adi evu... vizeSa ApyuM che. AthI ukta hetuthI meru jevA pratiniyata AkAravALAM chatAM pratiniyata padArthAnA kAI kartA siddha thatA nathI; paNa je padArthonA AkAra sAdi ane pratiniyata haze temanA ja keAI kartA siddha thAya che, vaLI, khIjuM paNu AtmasAdhaka anumAna che te A pramANe--indriceAne kAi adhiSThAtA hovA joI e, kAraNa ke te karaNo che; jema dAMDAdi karaNonA kuM bhakArAdi adhiSThAtA che tema. jenA keI adhiSThAtA na hAya te AkAzanI jema karaNa paNa nathI khanatuM. eTale indriyAne koI adhiSThAtA mAnavA joI e, ane te AtmA che. (1569) vaLI, trIju paNa AtmasAdhaka anumAna A pramANe che: indriya dvArA viSaye nu grahaNu-AdAna thAya tyAre te, e vaccenA brahaNu-grAhya-bhAva saMbaMdhamAM kaI AdAtA - grahaNa karanAra hovA joIe, kAraNa ke te khannemAM AdAna-Adeya bhAva che. jyAM AdAna-Adeya bhAva hAya che tyAM koI AdAtA hAya che. jema leADhA ane sANasImAM AdAna-AdeyabhAva che teA luhAra temAM AdAtA che, tema indriya ane viSayamAM paNa AdAna-AdeyabhAva hAvAthI temAM paNa kAI AdAtA hovA joI e. jyAM AdAnaAdeya-bhAva nathI hotA tyAM AdAtA paNa nathI hAte; jema AkAzamAM. mATe indriya ane viSayAmAM koI AdAtA mAnavA joI e, ane te ja AtmA che. (1568) AtmasAdhaka cUMthuM anumAna A pramANe che--dehAdanA koI bhAktA--arthAt bhAgavanAra hAvA joI e, kAraNa ke te bhAgya che; jema bheAjana ane vastra bhAgya hovAthI tenA bhAktA puruSa che. jenA kAI bhe!ktA nathI te khaviSANunI jema bhAgya paNa nathI. zarIraAdi te bhAgya che, mATe tene bheAktA heAvA joie. je bhaktA che te AtmA che, vaLI, pAMcamuM AtmasAdhaka anumAna A pramANe che-dehAdinA keAI athI-svAmI che, kAraNa ke dehAdi saMghAtarUpa che. je sa`ghAtarUpa hoya che tenA kAI svAmI hoya che; jema ghara e sa`ghAtarUpa che te tenA svAmI keAI puruSa che. dehArdi paNa sa`ghAtarUpa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti] jIvanA astitva vize carcA [15 che, eTale tene paNa koI svAmI he joIe. je svAmI che te AtmA che. (1569) indrabhUti-ukta hetuothI zarIrano kaI kartA-bhoktA Adi che eTaluM mAtra siddha thAya che, paNa te jIva che e to siddha thatuM nathI. te pachI kartAdi e jIva che ema zAthI kahe che. - bhagavAna-IzvarAdi bIje ke zarIrano kartA hatA ke svAmI te yuktithI viruddha che, mATe jIvane ja tene kartA, bhoktA ane svAmI mAna joIe. indrabhUti-kartA, bhoktA ane svAmI-rUpe jIvana sAdhaka je hetuo batAvyA che te badhA sAdhyathI virodhI vastunA sAdhaka hovAthI viruddha hetvAbhAso che, kAraNa ke tamAre ukta hetuothI je jIvane siddha kare che te to nitya, amUrta ane asaMghAtarUpe siddha karelo abhipreta che, paNa tene badale ukta hetuothI je kartArUpe jIva siddha thAya che te kuMbhakArAdinI jema mUrta, anitya ane saMghAtarUpa siddha thAya che. bhagavAna-ukta hetuthI saMsArI AtmAnI kartAdirUpe siddhi abhipreta hovAthI te batAvela deSa nathI, kAraNa ke saMsArI AtmA ATha karmothI AvRta AtmA kathaMcita hovAthI ane zarIra sahita hovAthI te kathaMcit mUrtIdirUpa che mUrta che ja. (15eo) he saumya ! AtmAnuM sAdhaka eka anya anumAna A pramANe che.--tArAmAM jIva che ja, kAraNa ke tene te viSayamAM saMzaya che. je je viSayamAM saMzayanA viSaya saMzaya hoya che te te viSaya vidyamAna hoya che; jema sthANu- hovAthI jIva che. ThaMDuM ane purUSa e viSayamAM saMzaya thAya che to te bane vidha mAna hoya che, kAraNa ke je avastu hoya che, sarvathA avidyamAna hoya che, tenA viSayamAM kadI kaIne saMzaya thato ja nathI. - indrabhUti-je viSayamAM saMzaya hoya che tyAM saMzayanI viSayabhUta be vastumAMthI eka vidyamAna hoya che, jema ke sthANu-puruSaviSayaka saMdeha sthaLamAM ukta baMnemAMthI koI eka ja vidyamAna hoya che, ane vidyamAna nathI hotA. to pachI Apa ema kema kahe che ke saMzayane je viSaya hoya che te vidyamAna hoya ja che? bhagavAna-he gautama! meM ema te nathI ja kahyuM ke jyAM je vize saMdeha hoya te tyAM ja hoya che. mAruM to eTaluM ja kahevAnuM che ke saMzayanI viSayabhUta vastu tyAM ke anyatra game tyAM, paNa vidyamAna avazya hoya che, eTale jIva vize tane saMdeha che, mATe jIva avazya vidyamAna mAna joIe. anyathA te vize saMzaya thAya ja nahi; jema chaThThA bhUta vize saMzaya nathI thato tema. (1571) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] gaNadharavAda [gaNadhara indrabhUti-saMzayaviSayabhUta padArtha avazya vidyamAna hoya to keTalAkane kharanA viSANa-ziMgaDA viSe paNa saMzaya thato hovAthI kharanuM viSANa paNa vidyamAna mAnavuM paDaze. bhagavAna-meM te kahyuM ja che ke saMzayanI viSayabhUta vatu saMsAramAM game tyAM hovI ja joIe. avidyamAnamAM saMzaya thAya ja nahi. prastutamAM saMzayaviSayabhUta viSANu kharane bhale na hoya, paNa anyatra gAya vagerene to che ja. jagatamAM viSANune sarvathA abhAva hoya to te vize saMdeDa thAya ja nahi. A ja pramANe viparyayajJAnamAM arthAta bhramajJAnamAM paNa samajI levAnuM che. vizvamAM je sarvathA sarpane abhAva hoya to derInA TUkaDAmAM sarpano bhrama thaI zake ja nahi. A nyAye zarIramAM je te AtmAne ma mAnato hoya te paNa AtmAnuM astitva tyAM nahi to anyatra mAnavuM ja paDaze. jIvana sarvathA abhAva hoya te tene bhrama thaI zake nahi. (1572) vaLI, bIje prakAre paNa jIvane siddhi karI zakAya che. te A pramANe.--ajIvane pratipakSI kaI hovo joIe, kAraNa ke ajIvamAM vyutpattivALA zuddha ajIvanA padane pratiSedha thayela che. jyAM jyAM vyutpattivALA zuddha padane pratipakSI-rUpe pratiSedha hoya che tyAM tyAM tene pratipakSI hoya che; jema "aghaTIne jIvanI siddhi pratipakSI "ghaTa" che. ahIM "aghaTa' kahIe chIe tyAre temAM 'ghaTa" evA vyutpattivALA zuddha padane niSedha thayela che, tethI "aghaTIne virodhI "ghaTa" avazya vidyamAna che. jene pratipakSI nathI hote temAM vyutpattivALA zuddha padano niSedha paNa nathI hoto; jema akharaviSANu agara aDithamAM. AmAM kharaviSANu e zuddha pada nathI, kAraNa ke te sAmAsika che, ane Ditha e vyutpattivALuM nathI, AthI e bannene vyutpattivALAM zuddha pada kahI zakAya nahi. eTale akharaviSANanuM virodhI kharaviSANa ane aDityanuM virodhI Diltha e banenI vidyamAnatA Avazyaka nathI, paNa ajIvamAM te tema nathI, temAM to vyutpattivALA zuddha pada chavano niSedha thayele chetethI jIvanuM astitva avazya hovuM joIe. vaLI, "jIva nathI" ema tu kahe che tethI ja jIvanuM astitva siddha thaI jAya che, kAraNa je jIva sarvathA hoya ja nahi te "jIva nathI' e niya hovAthI prayoga ja thAya nahi. jema duniyAmAM je ghaDo kayAMya na ja - jIvasiddhi hoya to "ghaDo nathI" evo prayoga ja na thAya; tema jIva je sarvathA na hoya te "jIva nathI" e paNa prayoga na thAya. 1. lAkaDAne hAthI "Ditya' kahevAya che, Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astitva vize carcA 17 eTale jema "ghaDe nathI" ema kahIe chIe tyAre ApaNI sAme nahi paNa anyatra ghaDe avazya hoya che, tema "jIva nathI' ema kahIe chIe tyAre ahI nahi te anyatra jIvanuM astitva avazya mAnavuM joIe. je vastu sarvathA hotI nathI tenA vize niSedha paNa karAto nathI; tene "nathI' ema paNa kahevAtuM nathI; jema kharaviSANu jevA asata chaThThI bhUta vize. jIvana te tuM niSedha kare che, mATe ja tAre tenuM astitva mAnavuM joIe. (1573) indrabhUti-kharaviSANu nathI ema kahevAya te che, te Apa ema kema kaho cho ke jenuM sava-astitva na hoya tene vize 'nathI" e prAga nathI thato? ane vaLI jenI sAthe nathI" zabdano prayoga thAya che tenuM ApanA mata pramANe avazya astitva hoya che, te Ape kharaviSANunuM paNa astitva mAnavuM paDaze, kAraNa ke "araviSANu nathI' evo prayoga to thAya che. bhagavAna-huM e niyama para daDha chuM ke je sarvadA asat arthAta avidyamAna hoya teno niSedha thaI zakato nathI ane jene niSedha thAya che te niSedha artha jagatamAM kayAMka to vidyamAna hoya ja che. vastutaH niSedhathI vastunA sarvathA abhAvanuM pratipAdana nathI thatuM, paNa tenA saMyogAdinA abhAvanuM pratipAdana thAya che. arthAt devadatta jevA koI paNa padArthane jyAre ApaNe niSedha karIe chIe tyAre tenA sarvathA abhAvanuM pratipAdana nathI karatA, paNa anyatra vidyamAna evA devadattAdine anyatra saMga nathI, ke sAmAnya agara te vizeSa nathI, eTaluM ja batAvavuM abhipreta hoya che. jayAre ApaNe "gharamAM devadatta nathI ema kahIe chIe tyAre tAtparya eTaluM ja che ke devadatta ane gRDa bane vidyamAna chatAM bannene saMga nathI; tema jyAre ApaNe ema kahIe chIe ke "kharaviSANa nathI tyAre enuM tAtparya evuM che ke khara ane viSANu e banne padArtho potapotAne sthAne vidyamAna chatAM e banneno samavAya-saMbaMdha nathI. te ja pramANe jyAre ApaNe ema kahIe chIe ke "bI je candra nathI tyAre candrane sarvathA niSedha nathI, paNa caMdra sAmAnya niSedha che. arthAta eka vyaktimAM sAmAnyane avakAza nathI, ane jyAre ApaNe ema kahIe chIe ke "ghaDA jevaDuM motI nathI" tyAre motIne sarvathA niSedha abhipreta nathI, paNa ghaTanA parimANurUpa vizeSane abhAve motImAM che eTaluM ja pratipAdita karavuM abhipreta che. A pramANe "AtmA nathI' emAM paNa AtmAno sarvathA abhAva abhipreta na hovo joIe, paNa tenA saMgAdino ja niSedha mAna joIe. - indrabhUti-ApanA niyama pramANe te "tuM trilekezvara nathI' ema mArA vize Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara kahevAya te huM traNa lokano Izvara paNa banI jAuM, kAraNa ke mArI trilokezvaratAno niSedha karAve che. paNa huM kAMI traNa lekane Izvara nathI te to Apa jANe che. eTale jene niSedha karAya te vastu hovI joIe, e niyama ayukta che. vaLI, ApanA mata pramANe niSedha ukta cAra prakArano hovAthI-"pAMcamA prakArane niSedha nathI" ema kahevAya; paNa Ape batAvelA ukta niyamAnusAra niSedhano pAMcamo prakAra paNa have joIe, kAraNa ke Apa teno niSedha kare che. - bhagavAna-tuM mArA kahevAnuM tAtparya barAbara samaja nathI, anyathA AvA prazno thAya ja nahi. jayAre ema kahevAya che ke "tuM traNa loko Izvara nathI tyAre paNa tArI IzvaratAno sarvathA niSedha abhipreta nathI, kAraNa ke tuM tArA ziSyone Izvara to che ja paNa trilokezvaratArUpa vizeSa mAtrano ja niSedha abhISTa che. te ja pramANe pratiSedha pAMcasaMkhyAthI viziSTa nathI eTaluM ja tAtparya pAMcamA prakAranA niSedhamAM che; pratiSedhane sarvathA abhAva abhipreta che ja nahi. indrabhUti-mane ApanI A badhI vAte sAva asaMbaddha ja lAge che. Apa jetA nathI ke mAruM trilokezvarapaNuM mULamAM ja asat avidyamAna che, mATe ane ja niSedha karAve che. te ja pramANe pratiSedhane pAMca ma prakAra paNa sarvathA asata che, mATe ja tene niSedha karAve che. A pramANe saMga samavAya sAmAnya ke vizeSa e badhA paNa asata ja che, mATe gRhAdimAM teno niSedha karAya che. AthI to ema ja siddha thAya che ke je asat che teno niSedha thAya che, tethI jene niSedha thAya che te vidyamAna hoya ja che" evuM ApanuM kathana ayukta che. bhagavAna-mArA kathanane barAbara samajavAno prayatna karIza te tane te sayuktika jaNAze. meM ema to kahyuM ja nathI ke jene niSedha karAya che te sarvatra sarvathA hoya che. mArA kahevAnuM tAtparya te eTaluM ja che ke jyAM je vastuno niSedha karAto hoya te tyAM bhale na hoya, chatAM te anyatra te vidyamAna hoya ja che; sarvathA asatano jema ke devadattane saMga bhale tenA gharamAM na hoya, paNa anyatra niSedha nathI rastAmAM agara bIjAnA gharamAM to devadattano saMga vidyamAna hoya ja che. A ja prakAre samavAya sAmAnya ane vizeSanI bAbatamAM paNa e nizcita che ke teno niSedha ekatra thato hoya to anyatra te siddha-vidyamAna hoya ja che. indrabhUti-huM paNa ApanI vAtane mAnIne ja kahuM ke zarIramAM jIva nathI, te zuM khoTuM? zarIramAM avidyamAna evA jIvane ja huM niSedha karuM chuM; paNa Apa te zarIramAM paNa jIvane mAne che. te bAbatamAM mane vAMdhe che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA avi vize carcA [19 bhagavAna- ema kahIne mAro parizrama ocho karyo che, kAraNa, mAro mULa udeza jIvanuM astitva siddha karavAno che. te je siddha thato hoya zarIra jIvana to pachI tene Azraya to svataH siddha thaI ja jaze, kAraNa, te Azraya che nirAzraya te nathI. te zarIramAM jIvano niSedha karyo tethI tenI vidyamAnatA te ukta niyamathI siddha thaI ja gaI. have te vastutaH zarIramAM che ke nahi e prazna vicAravAno che. jIvita zarIramAM jIvanI upasthitimAM cihane jJAnAdi dekhAtAM hoya te zA mATe te zarIramAM jIva na mAna e tuM ja batAva. indrabhUti zarIramAM jIva mAnavAne badale zarIrane ja jIva mAnavAmAM zuM vAMdhe ? bhagavAna-zarIramAM jIva hoya che tyAM sudhI "A jIve che evo vyavahAra thAya che, paNa zarIrathI jIvano saMbaMdha chUTI jAya che tyAre A marI gayo' e vyavahAra thAya che. vaLI, jIvamAM mUrchA Ave che tyAre "A mUchita thaI gaye che ema kahevAya che-ityAdi vyavahAra mAtra zarIrane ja jIva mAnavAmAM Ave te ghaTI zake nahi. (1574) vaLI, "jIva' e pada ghaTa' padanI jema yupattivALuM zaTha pada hovAthI sArthaka hovuM joIe--arthAta "jIvapadano kaI artha hovo joIe. je pada chavapada sArthaka che sArthaka nathI hotuM te vyutpattivALuM zuddha pada paNa nathI hotuM; jema | Ditha ke kharaviSANa Adi pada. "jIva'pada te tevuM nathI-arthAta te te vyutpattivALuM pada che, mATe teno artha hovo joIe. indrabhUti-deha ja jIva'padano artha che; tethI bhinna bIjI koI vastu "jIva'. padano artha nathI. zAstravacana paNa kahe che ke "jIva zabda deha mATe ja vaparAya che, jema ke A jIva che, teno ghAta nathI karato." tAtparya e che ke jIva to tame nitya mAno che; eTale enA ghAtano te prazna ja nathI zarIrane ja ghAta thAya che. mATe ukta vacanamAM jIvanA ghAtano niSedha je batAvyo che te jIvazabdano artha zarIra mAnIne ja che. bhagavAna-chapadane artha zarIra ghaTI na zake, kAraNa ke jIvazabdanA paryA zarIrazabdanA paryAthI judA che. je zabdonA paryAyamAM bheda hoya deha chavapadane te zabdanA arthamAM paNa bheda hovo joIe. jema ghaTazabda ane artha nathI AkAzazabdanA paryAye judA judA che to bane zabdonA artha paNa judA che, tema zarIra ane jIvanA paryAye paNa judA che...jemake jIvanA paryAye jatu, prANI, sarava, AmA Adi che, jyAre zarIrapadanA paryAye deha, vapu, kAya, kalevara Adi che. Ama paryAyone bheda chatAM je arthamAM abheda heya to 1 "deha evA'yamanuprayujyamAno dRSTaH, yathaiSa jIvaH, enaM na hinasti" Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 gaNadharavAMda [gaNadhara saMsAramAM vastubheda ja nahi rahe; madhu' eka ja rUpa mAnavu paDaze. ukta zAstravacanamAM je zarIrane jIva kahevAmAM AvyA che te upacArathI che, kAraNa ke jIva zarIrane prAyaH sahacArI che ane zarIramAM avasthita paNa che, tethI zarIramAM jIvane upacAra karavAmAM Ave che. vastutaH jIva ane zarIra e judA ja che. jo tema na hoya te jIva te cArlse gayA, have zarIrane khALI mUke' AvA prayAga lekA kare che te na sabhave. vaLI, deha ane jIvanAM lakSaNA paNa judAM che--jIva jJAnAdi guNayukta che tyAre deha tA jaDa che. AthI paNa deha e ja jIva kema sa`bhave ? mATe te bannene judA ja mAnavA joIe. prathama me' tane e samajAvyu` ja che ke jJAnAdi guNe! dehanA sa'bhave nahi, kAraNa ke deha mUrta che- ityAdi. (1575-76) me' A prakAre pratyakSa ane anumAnathI jIvanuM astitva siddha karyu chatAM hajI tArA manamAMthI saMdeha gaye jaNAtA nathI; teA have A chelluM sAvacanathI pramANa evuM ApuM chuM ke jethI tArA saMdeha saCthA dUra thaI jaze: visiddha jIva che' evuM mAruM vacana tAre satya mAnavuM joIe, kAraNa ke te mAruM vana che, jema tArA saMzayane pratipAdana karanAru mAruM' vacana te' satya mAnyuM che. athavA tAre 'jIva che'evu mAru vacana satya mAnavu' joi e kAraNa ke e sajJa vacana che, tene mAnya evA sajJanA vacananI jema mAru paNu vacana tAre pramANa mAnavu" joI e. (1577) indrabhUti--Apa sarvajJa ho tethI zuM thayuM? sa`jJa zu' jUThThuM na khele ? bhagavAna--nA, kadI nahi; kAraNa, mArAmAM bhaya, rAga, dveSa, meha e doSo, jene laI ne manuSya juThThuM agara hiMsaka vacana khAle che, tenA sathA abhAva che, tethI mArAM badhAM vacane satya ane ahi'saka che; jema jJAtA evA madhyasthanAM vacane mATe tAre mArA vacanamAM vizvAsa rAkhIne jIvanu' astitva mAnavu joIe. (1598) sarvajJa jU na mele indrabhUti--paNa Apa sajJa che te hu kevI rIte jANuM? bhagavAna--huM tArA sa` saMzayeAnu' nivAraNa karu chuM e ja mArA sarvajJapaNAnI sAbitI che. je sana na hoya te sasa'zayAnuM nivAraNa kevI rIte bhagavAna sarvajJa karI zake ? tane je je viSayamAM saMdeha hoya, je tu' na jANatA zAthI ? hoya--e badhI khAkhatA vize tu mane pUchIne khAtarI karI le ke huM sava" saMzayAnuM nivAraNa karanAra saCjJa chuM ke nahi. (1599) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astitva vize carcA [ A pramANe, he gautama, upayogalakSaNa jIvane sarva pramANathI siddha thayelo mAnI le. e jIva saMsArI ane siddha e be prakArano che, ane saMsArI jIvanA pAchA traNa ane sthAvara evA be bheda che te paNa tuM jANuM le. (1580) indrabhUti-A5 te jIvane nAnA kahe che paNa vedAnta zAstramAM te jIva brahma eka ja che, ema kahyuM che, jemake - jIva eka ja che "1judAM judAM bhUtemAM eka ja AtmA pratiSThita che. chatAM te ekarUpe ane nAnArUpe jalamAM caMdranA pratibimbanI jema dekhAya che." AkAza eka che ane vizuddha che, chatAM timira-rogavALo puruSa tene aneka mAtrAo-rekhAothI citravicitra jue che. te ja prakAre vikapazUnya--eka ane vizuddha brahma che, chatAM avidyA vaDe jANe te kaluSita na thaI gayuM hoya, tema te bhinna-aneka bhAse che." jenAM mULa Urva-AkAzamAM che ane zAkhAo adhaH-jamInamAM che evA azvattha-vRkSane avyaya--zAzvata kahevAmAM AvyuM che. chada enAM pAMdaDAM che. je tene jANe che te ja vedajJa-brahmajJa che." upaniSadomAM paNa kahyuM che... "jaje hatuM ane je thaze, A badhuM puruSarUpa ja che, te 1 "eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhate pratiSThitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // " brahmabindu upa0 11 2 "yathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto janaH / saMkIrNa miva mAtrAbhibhinnAbhirabhimanyate // tathedamamalaM brahma nirvikalpamavidyayA / kaluSatvamivApanna bhedarUpa prakAzate // " rAkhyAmA vArniM. 3-4-43, 44 | 3 "UrdhvamUlamadhaHzAkhamazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi yasya pani yasta veda sa vedavit // " | mAvatA 15-1, yogazikhopaniSada 6-14 paruSa evedana sarva yad bhata yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAnA yadannenAtirohati / " chapAyela vizeSa Avazyaka bhASyanI TIkAmAM puruSa veDha ni sava evo pATha che; paNa kharI sthiti judo che. A maMtra Rgvada 10. 90. 2. sAmaveda 619, yajurveda 31. 2. ane atharvaveda 8. 4. cAremAM che, ane pATha puruSa ghara sarva evo ja che. phakta yajurvedI pAkanI vacce AvatA anasvArane badale "gu' evo uracAra kare che ane RdI ke atharvavedI tevo uccAra na karatAM anasvArane anasvAra rUpe ja uracAre che. ema lAge che ke yujavedIne e uracAraNabhedane lipimAM utAratAM kAlakrame "gni' e viparyAsa thaye che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22) gaNadharavAda [gaNadhara puruSa ja amRtano svAmI che je anAthI vadhe che." "je kaMpe che, je nathI kaMpatuM, je dUra che, je najIka che, je badhAnA aMtaramAM che ane je sarvatra bAhya che-e badhuM puruSa ja che." A prakAre badhuM eka brahmarUpa ja mAnIe te zuM vAMdho? bhagavAna-he gItama! nAraka, deva, manuSya ane tiryaMca e sarva piDAmAM AkAzanI jema AtmA je eka ja hoya te ze deSa Ave e tAro prazna che. paNa AkAzanI jema sarva piMDamAM AtmA eka ja saMbhave nahi, kAraNa ke AkAzanuM sarvatra eka ja liMga-lakSaNa anubhavAya che; mATe AkAza sarvatra eka jIva aneka che ja che, paNa jIva vize tema nathI. pratyeka piMDamAM te vilakSaNa che, mATe jIvane sarvatra eka na mAnI zakAya. evo niyama che ke lakSaNabheda hoya to vastubheda mAna joIe. tadanusAra jIvanAM lakSaNe pratipiMDamAM judAM judAM anubhavAtAM hoya te pratipiMDamAM jene judA ja mAnavA joIe. (1581) te vastunuM sAdhaka anumAna A pramANe che - che nAnA-bhinna che, kAraNa ke temAM lakSaNa bheda che, ghaTAdinI jema. je vastu bhinna nathI hatI temAM lakSaNabheda paNa nathI hota; jema AkAzamAM. vaLI, je jIva eka ja hoya to sukhaduHkha banya-mokSa-enI paNa vyavasthA bane nahi; mATe aneka mAnavA joIe. ApaNe joIe chIe ke saMsAramAM eka jIva sukhI che ane bIje duHkhI, eka baMdhanabaddha che to bIjo bandhanamuktasiddha. eka ja jIva sukhI ane duHkhI eka ja samaye saMbhave nahi. te ja pramANe eka ja jIva eka ja kALe baddha ane mukta saMbhave nahi, kAraNa ke temAM virodha che (1582) - indrabhUti-jIvanuM lakSaNa jJAnadarzanarUpa upayoga che, ane te te sarva jIvomAM che, to pachI pratipiMDamAM lakSaNabheda zAthI mAne che ? bhagavAna-badhA jIvamAM upagarUpa sAmAnya lakSaNa samAna chatAM pratyeka zarIramAM vizeSa vizeSa upaga anubhavAya che. arthAt upayoganA apakarSa ane utkarSanuM tAratamya jIvomAM ananya prakAranuM hovAthI jIva paNa ananta ja mAnavA joIe. (1583) indrabhUti-jIvane eka mAnIe te sukha-duHkha ane baMdha-mokSa na ghaTI zake ema Ape kahyuM tenuM vizeSa spaSTIkaraNa kRpA karIne karo. 1 yadejati yannajati yad dUre yadu antike / yadantarasya sarva sya, yata sarvasyAsya bAhyataH // IzAvAsyopaniSad maMtra 5 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti] jIvanA astitva vize carcA [3 bhagavAna-satra jIvane eka mAnIe te tene sagata--sa vyApI mAnaveA paDe. paNa jema AkAza sarvAMgata hAvAthI temAM sukha-du:kha ke khadha-mekSa nathI ghaTatA, tema jIvamAM paNu jo sagata hAya teA sukha-duHkha ane dhameAkSasa'bhavI zake nahi. jemAM sukha-duHkha ke madha-mAkSa hoya che te sa`gata paNa nathI heAtA; jema devadatta. vaLI, je eka ja hAya che te kartA, bheAktA, manana karanAra ke sa'sArI paNa hAI zake nahi; jema AkAza. mATe jIvane eka nahi, paNu anaMta mAnavA joi e, (1584) vaLI, badhA jIvA eka ja hAya, temAM jo bheda na ja hAya, teA sa`sAramAM kAI sukhI na rahe, kAraNa ke cAra gatinA jIvAmAM nAraka ane ti''cA ja vadhAre che ane teo te nAnA prakAranI zArIrika--mAnasika pIDAthI grasta hAvAthI duHkhI ja che. Ama jIvanA adhika aMza du:khI hAvAthI jIvane du:khI ja kahevA joIe, paNa sukhI nahi. jema keAInA AkhA zarIramAM rAga vyApta hAya ane mAtra eka AMgaLI ja rAga mukta hoya teA tene rAgI ja kahevAya che, tema jIveAnA moTA bhAgamAM du:kha vyApta hAya tA jIvane du:khI ja kaheve joI e, tene sukhI kahI zakAya nahi. vaLI, kAI jIva mukta paNa nahi sa'bhave ane tethI ja sukhI paNa nahi sabhave, kAraNa ke jIvAne adhikAMza te bahu ja che. jema kAI ne AkhA zarIre khIlA mAravAmAM AvyA hAya ane mAtra eka AMgaLI ja chUTI rAkhavAmAM AvI hAya te tene chUTo--svataMtra kahI zakAya nahi, tema jIvane paNa adhikAMza bahu hAya te ekAMzathI muktine kAraNe tene mukta kahI zakAya nahi. A pramANe badhA jIvAne eka ja mAnavAthI keI sukhI ke mukta kahevAze nahi; mATe jIvone aneka mAnavA joIe. (2585) indrabhUti jIve| eka nahi paNa aneka che, ema Apanu` kathana yuktisiddha che; paNa pratyeka jIvane sAMkhya Adi dazanAmAM manAya che tema sarva vyApta mAnavAmAM Ave te zeA vAMdhA ? bhagavAna--jIva sarvavyApI nahi paNa zarIravyApI che, kAraNa ke tenA guNNA zarIramAM ja upalabdha thAya che. jema ghaTanA guNeA ghaTathI bAhya jIva vyApaka nathI dezamAM upalabdha nathI thatA tethI te vyApaka nathI, tema AtmAnA guNA paNa zarIrathI bahAra upalabdha nathI thatA, mATe te zarIra pramANa ja che, 1 TIkAmAM taiyAyikATTi' che; paNa sAMkhyA prAcIna che tethI meM sAMkhyAdinI jema'ema lakhyuM che, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] gaNadharavAda [gaNadhara athavA, jyAM jenI upalabdhi pramANasiddha nathI arthAt je jyAM pramANathI anupalabdha che tyAM tene abhAva mAnavA joIe; jema bhinna evA ghaTamAM paTanA abhAva che. zarIranI bahAra saMsArI AtmAnI anupalabdhi hAvAthI teneA paNa zarIrathI bahAra abhAva mAnavA joI e. (1586) eTale jIvamAM katRtva, bhAkatRtva, madha, maiAkSa, sukha ane du:kha tathA sasAra e adhuM jo tene aneka--nAnA ane asavagata-zarIravyApI mAnavAmAM Ave teA ja yuktisagata thAya che. mATe jIvane aneka ane asagata mAnavA joIe. (5187) indrabhUti--ApanI yuktie sAMbhaLIne jIva vizenA saMdeha have huM choDavA cAhuM ja chuM; paNa pelu 'vijJAnapana va temyaH' ityAdi vedavAkaya mArI sAme Ave che ane mane pAche saMdehamAM mUkI de che ke jo jIva yuktisiddha hoya teA pachI vedamAM zA mATe ema kahevAmAM Avyu' ? bhagavAna--gautama! tu' e vedapadonA samyag atha jANatA nathI, eTale ja tuM ema mAne che ke padmanAM aMgeA arthAt kAraNeAnA samudAya mAtrathI je vijJAnaghana samudbhUta thAya che, e vijJAna mAtra AtmA che. ethI atirikta keAI AtmA nathI, je paraleAkathI AvatA hoya; ane pAche te vijJAnarUpa AtmA bhUtAneA nAza thaI jAya che tyAre vinaSTa thaI jAya che tethI te paraleAka ke parabhavamAM jatA paNa nathI; eTale e jIva pUrvabhavamAM amuka hatA ne tyAMthI A janmamAM ALye, tema ja te jIva ahI thI marI AvatA janmamAM amukarUpe thaze evI keAI janmajanmAMtaramAM eka jIvavyaktinuM astitva sUcavatI pretyasa'jJA--paraleAkavyavahAra nathI; arthAt ema nathI kahevAtu' ke amuka prathama nAraka ke deva hatA paNa have manuSya thayA che. te vedavAkayanA tu' tAtparyA ema samaje che ke jIva eka bhavathI bIjA bhavamAM jatA nathI, kAraNa ke te bhUtasamudAyathI navA ja utpanna thAya che ane samudAyanA nAza sAthe naSTa paNa thaI jAya che. (1588-90) vedavAkayane sagatAtha he gautama! ukta vedavAkayanA tu' upara pramANe zabdArtha kare che eTale ja tane ema lAge che ke jIva che ja nahi, paNa vedanAM ja rata haiM maiM sArIrakSya ityAdi khIjA vAkayomAM jIvatu' astitva khatAvavAmAM AvyuM che. ane vaLI, nidetra guDDayA " 1. jue gAthA 1553nI vyAkhyA. 2, gAthA 1553nI vyAkhyA jue, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti] jIvanA astitva vize carcA 25 ityAdi vAkayomAM agnihavananI kriyAnuM phaLa paraleAkamAM sva khatAvyuM che je bhavAtaramAM janAra nitya AtmA mAnyA vinA sa'bhavI zake nahi; eTale A prakAre jIvanA astitva vize paraspara virodhI evAM vedavAkayonA zravaNathI tane jIvanA astitva vize, mArI yuktie sAMbhaLyA chatAM, saMdeha thAya che ke vastutaH jIva haze ke nahi. paNa huM gautama ! have AvA pUrvokta a te karyAM che te yathA sAMbhaLa. (1591-92) sazaya karavAne kAMI kAraNa nathI. vedapadAne je nathI, paNa je aM huM tane batAvu' chuM te indrabhUti--Apa ja kRpA karI te vedapadAne sAcA atha batAve, jethI mArA sa zaya dUra thAya, bhagavAna--ukta vijJAnaghana va'' ityAdi vAkayamAM 'vijJAnaghana' e zabdanA atha jIva che, kAraNa ke vijJAna arthAt vizeSa jJAna te vijJAna kahevAya che. jJAna-darzInarUpa e ja vijJAna che. e vijJAnathI ananya--abhinna heAvAne lIdhe tenI sAthe je ekarUpe ghana--nibiDa thaI gayA hAya te jIva vijJAnaghana kahevAya che; athavA e jIvanA pratyeka pradezamAM anantAnanta vijJAnaparyaMcAne| saMghAta thayelA hAvAthI paNa jIvane 'vijJAnaghana' kahevAya che. ukta vAkacamAM je v" evu pada che tenu' tAtpa evu' che ke jIva vijJAnaghana ja che, arthAt vijJAnarUpa ja che; vijJAna jIvanuM svarUpa ja che. jIvathI vijJAna atyanta bhinna nathI, kAraNa ke vijJAna jo jIvathI sa thA bhinna hAya teA jIva jaDe. svarUpa banI jAya. tethI taiyAyika vagere je jJAnane AtmAnuM svarUpa nathI mAnatA temane mate AtmA jaDarUpa banI jaze. "mUtamyaH samuthAya'' ityAdinuM tAtparyAM A pramANe che H--ghaTa-paTa Adi bhUtAthI vijJAna, paTivajJAna Adi rUpe vijJAnadhana jIva utpanna thAya che, kAraNa ke jJeyathI jJAnanI utpatti thAya che. prastutamAM ghaTaAdi jJeya vastue bhUte che, tethI ema kahI zakAya ke ghaTAdi bhUtAthI ghavijJAna utpanna thayu.. e ghavijJAna jIvanA eka vizeSa paryAya che. vaLI jIva e vijJAnamaya che, tethI ema kahI zakAya ke ghaTavijJAnarUpa jIva ghaTa nAmanA bhUtathI utpanna thayeA che. te ja prakAre pavijJAnarUpa jIva paTa nAmanA bhUtathI utpanna thayA, ityAdi. Ama jIvanA ananta paryaMce te te bhautika 1. jue gA. 1553 nI vyAkhyA. 4 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giNadhara 26] gaNadharavAda : viSayonI apekSAe utpanna thAya che, ane jIvanA paryAye tenAthI abhinna hovAne lIdhe jIva te te vijJAnarUpe bhUtathI utpanna thAya che, ema kahevuM te ucita ja che. (1593) "tanyavAnuM vinarAti"no artha e che ke jJAnanA AlambanarUpa bhUte jyAre yarUpe vinAzane prApta kare che tyAre tenAthI utpanna thayela vijJAnaghana paNa naSTa thaI jAya che. arthAta ghaTAdinI zeyarUpatA jyAre naSTa thaI jAya che tyAre ghaTavijJAnAdi AtmaparyAya paNa naSTa thaI jAya che. ukta paryAya vijJAnaghana-jIvathI abhinna hovAthI vijJAnaghana-jIvano paNa nAza thaI jAya che, ema kahevuM anucita nathI. viSayanuM vyavadhAna, tenuM sthagita thaI javuM-hayAtImAMthI lepAI javuM, anya viSayamAM manane joDavuM, ItyAdi kAraNone laIne jyAre AtmA anyaviSayamAM upagavALo thAya che tyAre ghaTAdinI zeyarUpatAno nAza thAya che, ane paTAdinI zeyarUpatA utpanna thAya che, tethI AtmAmAM ghaTAdi vijJAna naSTa thAya che ane paTAdi vijJAna utpanna thAya che. sArAMza e che ke ghaTAdi viya bhUtathI ghaTavijJAnAdi paryAyarUpe vijJAnaghana-jIva utpanna thAya che ane kAlakrame vyavadhAnAdi kAraNe jIvanI anya viSayamAM upaganI pravRtti thavAthI jyAre ghaTAdi bhUtonI viyarUpatA naSTa thAya che tyAre ghaTAdi jJAna paryAyarUpe vijJAnaghana-jIvano paNa nAza thAya che. (1594) A prakAre AtmA pUrva paryAyanA vigama-nAzanI apekSAe vigamavyaya svabhAva vALo che ane aparaparyAyanI utpattinI apekSAe saMbhava-utpAda jIva nityAnitya che svabhAvavALo che. ApaNe joyuM ke ghaTAdi vijJAnarUpa upayogane nAza thavAthI paTAdi vijJAnarUpa upaga utpanna thAya che; AthI jIvamAM utpAda ane vyaya e banne svabhAva hovAthI te vinAzI siddha thAya che, paNa vijJAnanI saMtatinI apekSAe vijJAnaghana-jIva avinAzI--dhava paNa siddha thAya che. sArAMza ke AtmAmAM sAmAnya vijJAnane abhAva to kayAreya thato ja nathI, vizeSa vijJAnano abhAva thAya che tethI vijJAna saMtati-vijJAna sAmAnyanI apekSAe jIva nitya che, prava che, avinAzI che. A prakAre saMsAranI badhI vastu upAda, vyaya ane dhavya ema trisvabhAva che. koIpaNa evI vastu nathI jene sarvathA vinAza thaI jato hoya athavA sarvathA apUrva utpAda thatuM hoya. (1595) ra ghera saMjJAti" e vAkyAMzano bhAva A pramANe chejyAre anya vastumAM upayoga pravRtta thAya che tyAre pUrva viSayanuM vijJAna to cAlyuM gayuM hovAthI pahelAnI jJAnasaMjJA hotI nathI, kAraNa ke te vakhate jIvane upaga sAMprata-vartamAna vastu vizeno hoya che. sArAMza e che ke jyAre ghaTopayoga nivRtta thaI paTega pravartI Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrabhUti jIvanA astiva vize carcA 27 mAna hAya che tyAre ghaTApayeAga saMjJA hAtI nathI, kAraNa ke e upayega te nivRtta thaI gayA hoya che. paraMtu te vakhate paTApayega sattA ja hAya che, kAraNa ke tyAre paTApayAga vartamAna che, A prakAre ukta vedavAkayamAM vijJAnadhana padathI jIvatuM ja kathana karavAmAM AvyuM che ema svIkArI te viSayamAM sa Mdehane avakAza ApavA joI e nahi, (1596) indrabhUti--Ape ema kahyuM che ke ghaTAda bhUtAthI vijJAnadhana...jIva utpanna thAya che;--eTale ApanI vyAkhyA mAnIe tApaNuM jIva e bhUtathI svataMtra dravya nahi paNa bhUtAne dhama ja siddha thAya che; arthAt vijJAnaghana jIva pRthivyAdi bhUtamaya ja siddha thAya che, kAraNa ke vijJAnanI utpatti bhUtA hAya teA ja thAya che ane jo bhUtA na hAya teA nathI thatI. eTale ke vijJAnanA anvaya-vyatireka bhUtA sAthe hAvAthI te bhUtAnA ja dhama che; jema caMdrikA cadranA dhama che. bhagavAna--tAruM kathana kharAbara nathI, kAraNa ke bhUtanA abhAvamAM paNa jJAna hAya che; tethI bhUte sAthe jJAnanA vyatireka niyama asiddha che. Ape te prathama kazuM ja che ke vijJAna paNa naSTa thaI jAya che; A prakAre vijJAnanA bhRtA sAthe vijJAna bhUtadharma nathI indrabhUti te kevI rIte ? bhUtAnI vizeyarUpatA naSTa arthAt bhutAnA abhAvamAM vijJAna paNa nathI hAtuM. vyatireka asiddha nathI. thaye bhagavAna--me vijJAnanA sarvathA abhAva tA matAnyeA ja nathI. vizeSavijJAnanA nAza thayA chatAM vijJAnasa'tRti-vijJAna sAmAnyanA nAza nathI thatA. A vastu me' tane samajAvI che--te tu' bhUlI kema jAya che ? AthI tenA vizeyarUpe nAza thayA chatAM sAmAnya vijJAnaneA abhAva thatA nathI. eTale bhutAnA vizeSajJAnA sAthe anvaya vyatireka siddha chatAM, sAmAnya vijJAna sAthe vyatireka asiddha ja che. tethI ja vijJAna e bhUtadhama na heAI zake. vaLI vedamAM ja bhUteAnA abhAvamAM paNa astitva khatAvavAmAM Avyu' ja che. eTale paNa vijJAnaghana bhUtadhama na khanI zake. (159) indrabhUti--vedanA kayA vAkayamAM ema kahyu' che ke bhUtanA abhAvamAM paNa vijJAna che ? bhagavAna--vedamAM eka vAkaya che--tamite asthei yAjJavaya ! samayastamitte, zAntaDa nau, zAntIyAM vAbdhi, viMDyAtirevAya. puSaH ? gamakhyAtiravaya samrAhiti haiAvAva / " arthAt hai yAjJavalkaca ! jyAre sUrya asta thaI jAya che, caMdra asta thaI jAya che, agni zAnta thaI jAya che, vacana zAnta thaI jAya che tyAre puruSamAM kaI jgyAti samrAjae samaye hoya che ? 1. jue gA. 1593. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] gaNadharavAda [gaNadhara Amati che." A vAkyamAM puruSamAM kayuM teja che evA praznanA uttaramAM jaNAvyuM che ke puruSa AtmajAti che. prastutamAM puruSano artha AtmA che ane jatine artha jJAna che. tAtparya e thaze ke jyAre bAhya badhe prakAza asta thaI jAya che, tyAre paNa AtmAmAM jJAnano prakAza te che ja; kAraNa, AtmA svayaM jJAnarUpa che. AthI jJAnane bhUtone dharma kahI zakAya nahi. (1598) vaLI te bhUtonI sAthe jJAnano avaya-vyatireka che ema kahyuM paNa te vAta barAbara nathI; kAraNa, bhUto hovA chatAM mRta zarIramAM jJAna nathI ane bhUtano abhAva chatAM muktAvasthAmAM jJAna che. eTale ja bhUtone jJAna sAthe anvaya ke vyatireka asiddha che. tethI jJAna e bhUtadharma na saMbhave. jema ghaTano saddabhAva chatAM paTane sadbhAva niyamathI nathI hoto ane ghaTano abhAva chatAMya paTano saddabhAva hoI zake tethI paTane ghaTathI bhinna mAnavAmAM Ave, te ja pramANe jJAnane paNa bhUtothI bhinna mAnavuM joIe, te bhUtone dharma saMbhave nahi. (1599) AthI siddha thAya che ke ukta vedapadone artha tuM jANatuM nathI, athavA te ema ja kahevuM joIe ke tuM sarve vedapadono artha jANatA nathI, padane artha che kAraNa ke tane vedapa sAMbhaLatAM saMdeha thAya che ke ene artha zo haze. zuM vedapadano artha pratimAtra che? vijJAnamAtra che? ke vastubhedarUpa che? arthAt te artha zuM zabdarUpa che? ke zabdathI thatA vijJAnarUpa che? ke bAhya vastu-vizeSarUpa che ? vaLI bAhya vastu-vizeSamAM paNa zuM jAtirUpa artha che? dravyarUpa che? guNarUpa che? ke kiyArUpa che? A saMdeha tane sarve vedapada vize che tethI ema kahevuM joIe ke tuM vedanA keI paNa padane artha samyaka jANato nathI. paNa tAro A saMdeha ayukta che, kAraNa ke amuka vastuno dharma amuka ja che ane anya nathI evo nizcaya karI zakAto nathI. (1600-1601) , indrabhUti-ema zAthI kahe che? bhagavAna --kAraNa ke saMsAranI samasta vastuo sarvamaya che. indrabhUti- te kevI rIte? bhagavAna- vastunA paryAya be prakAranA che-svaparyAya ane paraparyAya. e bane paryAyonI apekSAe vicAra karavAmAM Ave to vastu sAmAnyarUpe vatanI sarvamayatA samaya siddha thAya che. paNa mAtra sva paryAnI vivakSA karavAmAM Ave to sarva vastu vivikta che, sarva thI vyAvRtta che, asamaya che. A prakAre vedanA pratyeka padane je vivakSAdhIna arthe vicAravAmAM Ave to te Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 indrabhUti jIvanA astitva vize carcA sAmAnya-vizeSAtmaka ja hovo joIe. paNa te amuka ja prakArano che ane amuka prakArano nathI ja ema na kahI zakAya, kAraNa ke vastu pachI te vATyarUpa hoya ke vAcaka -zabdarUpa haya, paNa sva-para paryAnI draSTie te vizvarUpa ja che. AthI sAmAnya vivakSAe "ghaTa' zabda sarvAtmaka hovAthI te dravya, guNa, kriyA Adi samasta arthono vAcaka che, paNa vizeSApekSAthI te pratiniyatarUpe hovAthI viziSTa AkAravALA mATI AdinA piMDano ja vAcaka bane che. e ja rIte pratyeka zabada vize kahI zakAya ke te sAmAnya vivekSAthI badhA arthono vAcaka banI zake, paNa vizeSApekSAthI je kaI eka arthamAM te rUDha hoya teno vAcaka bane che. (1602-1603) A prakAre jyAre jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne indrabhUtine saMzaya dUra karyo tyAre teNe potAnA pAMca ziSyo sAthe bhagavAna pAse dIkSA lIdhI. (1604). AgaLa karma vagerenI carcAmAM A carcA sAthe je aMzamAM sAmya hoya tene tyAM saMbaMdha joDIne te carcA samajI levI joIe. temAM je vizeSatA che te vize huM AgaLa kahIza (ema AcArya jinabhadra kahe che). (1605) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya gaNadhara agnibhUti karmanA astitvanI carcA IdrabhUtinI dIkSAnI vAta sAMbhaLIne tenA ja nAnAbhAI bIjA vidvAna agnibhUtine thayuM ke zramaNa mahAvIra pAse jAuM ane te zramaNane harAvIne indrabhUtine pAcho laI AvuM. Ama vicArI te krodhAviSTa thaIne bhagavAna pAse Avyo. e vicArato hato ke mAro moTo bhAI zAstrArthamAM to ajeya che; nakkI zramaNa mahAvIre tene chaLakapaTathI Tho hovo joIe. e zramaNa nakkI kaI IndrajAlika-mAyAvI levo joIe. teNe na jANe zuM zuM karyuM haze ? tyAM je kAMI bane che te huM najare te jeuM ane tenI jAlane ughADI pADuM. ema paNa bane ke temaNe indrabhUtine harA paNa hoya. mArA eka paNa pakSano je te pAra pAmI jaze te huM paNa temane ziSya thaI jaIza. A pramANe bolIne te bhagavAnanI pAse pahoMcI ga. (1606-1608) janma-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne tene "Ava, agnibhUti gautama!" ema nAma ane gotrathI bolAvyo, kAraNa ke teo sarvajJa-sarvadazI hatA. paNa agnibhUtie vicAryuM ke saMsAramAM mane kaNa nathI jANatuM, eTale mane mArAM nAma-gotrathI bolAvyuM temAM kAMI navAI nathI; paNa je teo mArA manamAM rahelA saMzayane jANI le agara dUra kare te temAM Azcarya jevuM kharuM. (1609) A pramANe jyAre te vicAramAM paDyo hato tyAM te bhagavAne kahyuM ke agni bhUti, tArA manamAM karma che ke nahi e saMzaya che, paNa tuM (1) karma vize vedapadone artha nathI jANato tethI tane e saMzaya thAya che. saMzaya tene kharo artha e thAya che te tane huM batAvIza. (1610) he agnibhUti ! tane ema che ke kema e pratyakSAdi koI paNa jJAnano viSaya thatuM nathI; te te sarva pramANAtIta che, kAraNa ke karma kharaviSANunI jema atIndriya hovAthI te pratyakSa nathI. e rIte jema indrabhUti jIvane pratyakSAdi sarva pramANathI agrAhya siddha karato hato tema tuM paNa kama koI paNa pramANano viSaya nathI-te sarva pramANatIta che ema siddha kare che ane tArA A matanI puSTimAM vedanA "gTuM sarva" ityAdi 1. juo gA. 1581 AnI vizeSa carcA AgaLa gA0 1643mAM Avaze. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti karmanA astitva vize carcA [31 vAkyono Azraya laI kama nathI evo nirNaya kare che, paNa vedamAM evAM vAkyo paNa maLe che jethI karmanuM astitva mAnavuM prApta thAya che;-jemake "gH puna varmAnA pAvara vAvena jA"--arthAt puNyakarmathI jIva pavitra thAya che ane pApakarmathI apavitra thAya che, ItyAdi. AthI tene saMdeha thAya che ke karma vastuta haze ke nahi. agnibhUti-Ape mAro saMdeha te barAbara kahI dIdhuM, paNa tenuM samAdhAna paNa (2) karmanI siddhi Apa kare te ApanI vidvattAnI mane khAtarI thAya. bhagavAna- saumya, tAre ukta saMzaya asthAne che, kAraNa, karmane huM pratyakSa jouM chuM. tane bhale te pratyakSa na hoya, paNa tenI siddhi tuM karmanuM pratyakSa che anumAnathI karI zake che, kAraNa ke sukha duHkhanI anubhUtirUpa karmanuM phala-kAya te tane pratyakSa ja che, tethI karma anumAnagaNya hovAthI te sarva pramANAtIta na ja kahevAya. agnibhUti-paNa je karma hoya te te ApanI jema mane paNa pratyakSa kema na thAya bhagavAna evo kAMI niyama nathI ke je ekane pratyakSa hoya te badhAyane pratyakSa thavuM ja joIe. siMha-vAgha vagere evI ghaNI vastuo che jenuM pratyakSa badhA manuSyone nathI thatuM, chatAM saMsAramAM siMhAdi prANI nathI ema keI nathI mAnatuM. eTale sarvajJa evA mArA vaDe pratyakSa karAyelA karmanuM astitva tAre mAnavuM ja joIe, jema tArA saMzayane meM pratyakSa karI lIdhe to tenuM astitva tuM mAne che. 2 vaLI paramANu paNa atIndriya hovAthI tenuM sAkSAt pratyakSa tuM nathI karato; chatAM tenuM kAryarUpe te pratyakSa tuM svIkAre ja che, kAraNa ke tuM paramANunA ghaTAdi kAryonuM pratyakSa kare che. te ja pramANe svayaM karma tane bhale pratyakSa na hoya chatAM karmanuM phalakArya sukha duHkhAdi te tane pratyakSa che ja; tethI karmanuM kAryarUpe pratyakSa to tAre mAnavuM ja joIe. (1611) agnibhUti-Ape prathama kahyuM hatuM ke karma anumAnagaNya che, to te anumAna batAve. 1. AnI vizeSa carcA gA0 1643mAM che. A vAkaya bahadAraNyaka upaniSada (4-4-5)mAM che, 2. A prakAranI carcA mATe jue gA0 1577-9. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] gaNadharavAda gaNadhara] bhagavAna-- sukha-duHkhanA keI hetu arthAt kAraNa hAvu joI e, kAraNa ke te ka sAdhaka kA che; jema aMkura kA` hAvAthI tenA hetu bIja che. sukhaduHkharUpa kA nA je hetu che te ja kaM che. anumAna agnibhUti--jo sukhaduHkhanu' dRSTa kAraNu siddha hAya te adRSTa evA kane zA mATe mAnavuM? ApaNe joIe chIe ke suga'dhI phUlanI mALA, sukha-du:kha mAtra dRSTa- caMdana Adi padAthe sukhanA hetu che ane sApanu viSa, kAMTA kAraNAdhIna nathI vagere padArtho duHkhanA hetu che. te! A badhAM dRSTa kAraNeAthI sukha-duHkha thatu hoya te tenuM adRSTa kAraNa ka` zA mATe mAnavuM ? bhagavAna dRSTa kAraNamAM vyabhicAra dekhAya che, mATe adRSTa kAraNu mAnavuM paDe che. (1913) agnibhUti-te kevI rIte ? bhagavAna--sukha-duHkhanA samAna dRSTa sAdhanA-kAraNeA upasthita heAvA chatAM tenA phUlamAM-kAryoMmAM je taratamatA-vizeSatA dekhAya che te akAraNa te hAya nahi, kAraNa ke te ghaTanI jema kAya che, mATe te vizeSatAnA janaka-hetu kAI mAnave ja joI e; ane te krama ja che. jemake sukha-du:khanAM khAhya sAdhanA samAna chatAM e vyaktine tethI maLatA sukhaduHkharUpa phaLamAM taratamatA dekhAya che, arthAt je sAdhanAthI ekane je sukha maLe che tethI bIjAne nyUna athavA adhika maLe che. vaLI mAlAne te... sukhanuM dRSTa kAraNu kahyu', paNa e ja mAlAne jo kUtarAnA gaLAmAM paherAlI haiAya te te tene duHkhanuM kAraNa mAnI tenAthI chUTavAnA prayatna zA mATe kare che? viSa je sathA du:khadAyI ja hAya te pachI vaLI keTalAka rogamAM te te rAnivAraNa dvArA jItrane sukha kema Ape che ? mATe mAnavu... joI e ke mALA vagere je sukha-duHkhanAM bAhya kAraNe| dekhAya che te uparAMta paNa tethI bhinna evu' atara`ga karUpa adRSTa kAraNu paNa sukhadukhaneA hetu che. (1613) kanu sAdhaka eka bIjuM paNa anumAna A pramANe che. Adya khAlazarIra dehAntarapUrvaka che arthAt dehAntaranu kAya che, kAraNa ke te indriyaAdithI yukta che; jema cuvAzarIra e khAlazarIrapUrvaka che. prastuta hetumAM je 'Adi' pada che tethI sukhaduHkha, prANavAna, nimeSa-unmeSa, jIvana Adi dharma paNa samajI levA joI e ane e dhAne paNa hetu banAvIne ukta sAdhyanI siddhi karI levI joI e. Atha khAlazarIra je phre-hu pUrNAMka che te che kAMNu zarIra, arthAt kama ku sAdhaka anya anumAne Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti] karmanA astitva vize carcA 33] agnibhUti-pUrvokta anumAnathI eTaluM ja siddha thAya che ke bAlazarIra dehAntara pUrvaka che; tethI kArpaNa zarIrane badale pUrvabhavIya atIta zarIrane ja bAlazarIranI pahelAMnuM zarIra arthAta tenuM kAraNa mAnavuM joIe. bhagavAna-pUrvabhavanA atIta zarIrane bAlazarIranuM kAraNa mAnI zakAya nahi, kAraNa ke atarAla gatimAM tene sadaMtara abhAva ja hoya che. tethI kAmaNa zarIranI bAlazarIra e pUrvabhavIya atIta zarIrapUrvaka saMbhave ja nahi. siddhi attarAla gatimAM pUrvabhavIya zarIrane sadabhAva eTalA mATe nathI ke mRtyu thayA pachI jIva jyAM no janma thavAnuM hoya te tarapha gati karato hoya che te vakhate pUrvabhavanuM zarIra te chUTI gayuM hoya che ane navA zarIranuM grahaNa hajI karyuM nathI. A prakAre attarAla gatimAM te audArika-sthULa zarIrathI to sarvathA rahita che, tethI bAlazarIrane audArika evA pUrvabhavIya zarIranuM kArya na kahI zakAya eTale ja te pUrvabhavanA zarIra pUrvaka che ema paNa na kahI zakAya. jIvane je koI paNa zarIra na hoya to niyata garbha dezamAM te jAya kevI rIte ? eTale niyatadezamAM prAptinuM kAraNabhUta ane navA zarIranI racanAnuM kAraNabhUta evuM koI zarIra te mAnavuM ja joIe. ukta prakAre tevuM kAraNa audArika zarIra te ghaTI zakatuM nathI, tethI kamarUpa kAmaNa zarIrane ja bAladehanA kAraNarUpe mAnavuM joIe. jIva pitAnA svabhAvathI niyatadezamAM prApta thaI jaze e pakSa paNa barAbara nathI. A vize huM tane AgaLa samajAvIza. zAstramAM paNa kahyuM che ke "mRtyu pachI jIva kAmaNa vegathI AhAra kare che." tethI bAlazarIrane kANazarIra-pUrvaka mAnavuM joIe. (1614). karmasAdhaka trIju anumAna A pramANe che. dAnAdi kriyAnuM kAMIka phaLa hovuM ja joIe, kAraNa ke te sacetana vyaktie AcarelI kriyA che, citananI kriyA saphaLa kRSikriyAnI jema. sacetana puruSa kRSikriyA kare che te tenuM phala hovAthI kamaranI siddhi dhAnyAdi tene prApta thAya che, tema dAnAdi kriyA paNa sacetane AcarelI che tethI tenuM kAMIka paNa phaLa tene prApta thavuM joIe. je phaLa prApta thAya che te karma che. agnibhUti-puruSa kRSi kare che chatAM ghaNI vakhate tene dhAnyaAdi phaLa nathI paNa maLatuM, AthI Apane hetu vyabhicArI che; tethI e niyama nathI banAvI zakAto ke sacetane AraMbhelI kriyAnuM koI phaLa avazya hovuM joIe. 1. "nALa mAdAre anaMtara nI " sUtrakRtAMga ni 173 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna--e vastu te tu' svIkArIza ja ke buddhimAna cetana je kriyA kare che te tene phUlavatI mAnIne ja. chatAM jyAM kriyAnuM phaLa nathI prApta thatuM tyAM tenu ajJAna athavA te sAmagrInI vikalatA-UNapa e kAraNa heAya che. AthI sacetane Acarela kriyAne niSphaLa mAnI zakAya nahi; kAraNa, jo tema hoya teA pachI evI niSphaLa kriyAmAM sacetana puruSa pravRtta ja zA mATe thAya ? vaLI jo dAnaAdi kriyA paNa manaHzuddhipUrvaka nathI karAtI te tenuM paNa mULa kAMI nathI maLatuM ema te huM paNa mAnu chuM. eTale mArA kahevAnuM tAtpaya' e ja che ke jo sAmagrInu' sAkalya-pUNa tA haiAya te sacetane AraMbhelI kriyA niSphaLa nathI jatI. agnibhUti--Ape kahyA pramANe dAnAdi kriyAnu phaLa bhale hAya; paNa jema kRSiAdi kriyAnu dRSTa phaLa dhAnyaAdi che, tema dAnaAdi kriyAnuM paNa saunA anubhavathI siddha evu' manaHprasAdarUpe deSTa phaLa ja mAnavuM joIe, paNa karmAMrUpa adRSTa phaLa mAnavu na joIe. A pramANe tamArA hetu abhipreta aSTa karmIne badale dRSTa phaLane siddha karatA heAvAthI viruddha hetvAbhAsa ja che. (1615) bhagavAna--tu' bhUle che. mana:prasAda e paNa eka kriyA che; tethI sacetananI khIjI kriyAonI jema tenu paNa phaLa hAvuM joIe, ane te ka che. A pramANe je mArA niyama ke, sacetane Ara'bhelI kriyA phUlavatI hAya che temAM kaze ja doSa nathI. agnibhUti----manaHprasAdanu' paNa phaLa kama che te Apa zAthI kaheA che ? bhagavAna--kAraNake te kannu` kA` sukha-du:kha pharI AgaLa upara Ave che. anubhavavAmAM agnibhUti--Ape prathama dAnAdikriyAne kamanuM kAraNa kahyuM ane have manaHprasAdane kanu kAraNa kaheA che, tethI ApanA kathanamAM pUrvApara virodha che. bhagavAna~vAta ema che ke kanu' kAraNa te manaHprasAda che, paNa e manaHprasAdanu kAraNu dAnAdikriyA hAvAthI karmInA kAraNanA kAraNamAM kAraNanA upacAra karIne dAnAdikriyAne kanA kAraNa tarIke kahI che. A prakAre pUrvAparivarAdhanA pirahAra thaI jAya che. (1616) agnibhUti--A badhI bhAMjaghaDa cheADIne saraLa mArge vicArIe teA spaSTa thaze ke manuSya jayAre manamAM prasanna hoya tyAre ja te dAnaAdi kare che ane dAnadi karatAM tene pAche mana:prasAda maLe che, eTale pharI pAche te dAnAdi kare che. A prakAre mana:prasAdanuM phaLa dAnaAdi ane dAnaAdinuM phaLa manaHprasAda; ane tenu... paNa phaLa Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti karmanA asthi vize carcA [35 dAnaAdi, to pachI A5 mana prasAdanuM adRSTa phaLa karma batAve che tene badale daSTa phaLa dAnAdi ja mAnavuM joIe. bhagavAna-ApaNe kAryakAraNanI paraMparAnA mULamAM jaIe te nizcaya thAya che ke mana prasAdarUpa kriyAnuM dAna Adi kriyA e kAraNa che, tethI dAnaAdi kriyA manaHprasAdanuM kArya-phaLa na banI zake; jema mRtapiMDa e ghaDAnuM kAraNa che tethI te ghaDAnuM phaLa-kArya nathI banato. arthAta jema mRtapiMDamAMthI te ghaDe utpanna thAya che, paNa ghaDAthI piMDa utpanna nathI thatuM, tema supAtre dAna devAthI manaHprasAda utpanna thata hovAthI mana prasAdathI dAna utpana thayuM che ema na kahI zakAya, kAraNa ke je jenuM kAraNa hoya te ja tenuM phaLa-kArya che ema na kahI zakAya. (1617) agnibhUti-Ape kRSinuM daSTAMta ApyuM che ane e daSTAMtathI badhI sacetananI kriyAne phalavatI siddha karavA mAge che, paNa kRSinuM phala dhA Adi daSTa phaLa che tethI sacetananI badhI kriyAnuM phaLa kRSinA phaLa dhAnyanI jema daSTa mAnavuM joIe; adaSTa karma mAnavAnI zI jarUra? saMsAramAM ApaNe joIe chIe ke leke pazune vadha kare che te kAMI adharmarUpa adaSTa karma mATe nahi, paNa temane mAMsa khAvA maLe mATe pazuhiMsA kare che. te ja pramANe badhI kriyAonuM kaIne kaI daSTa phaLa ja mAnavuM joIe. adaSTa phaLa mAnavuM anAvazyaka che. (1618) vaLI e paNa ApaNA anubhavanI vAta che ke prAya: loke je kAMI kRSi, vyApAra Adi kriyA kare che te daSTa phaLane mATe ja kare che, adaSTa phaLane mATe dAnaAdi kriyA karanArA to javalle ja hoya che. daSTa yaza maLe te mATe dAna Adi jevI kriyA karanArA ja vadhAre leke che ane bahu ja thoDA lAke adraSTa karma mATe te karatA haze, tethI sacetananI badhI kriyAnuM phaLa daSTa ja mAnavuM joIe. (1619) bhagavAna saumya ! adaSTa phaLa mATe dAnAdi zubha kiyA te bahu ja cheDA loke kare che ane vadhAre daSTa phaLane mATe ja kRSi-vANijya-hiMsA vagere jevI azubha kriyAo karanArA leke dekhAya che ema tuM kahe che, paraMtu kriyAnuM phala te uparathI ja e siddha thAya che ke kRSiAdi kriyAnuM daSTa uparAMta adaSTa che adaSTa paNa phaLa levuM joIe. bhalene teo azubha kiyA adaSTa adharma mATe na karatA hoya chatAM temane te phaLa maLyA vagara rahetuM ja nathI. anyathA to A saMsAramAM ananta jIvana saddabhAva ghaTI ja zake nahi, kAraNake tAre mate pApakarmo karanArA paNa navAM karmo grahaNa karatA nathI te pachI teo Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36) gaNadharavAda [gaNadhara mRtyu bAda meMkSe ja javA joIe ane tethI mAtra thoDA dharmAtmAo ja jeo adaSTa mATe dAnAdi kriyA kare che, teo saMsAramAM rahI jAya. paNa ApaNe te saMsAramAM ananta che ane temAM paNa adharmAtmAo ja vadhAre joIe chIe; tethI mAnavuM joIe ke badhI kriyAnuM daSTa uparAMta adaSTa karmarUpa phaLa paNa hoya ja che. agnibhUti-dAnaAdi kriyAnA kartAne bhale dharmarUpa adaSTa phaLa maLe, kAraNa ke te tevuM phaLa cAhe che; paNa je kRSiAdi kiyA kare che teo to daSTa phaLanI ja cAhanA dharAve che, to temane paNa adaSTa phaLa karma zA mATe prApta thAya ? bhagavAna-tArI A zaMkA ayogya che, kAraNa ke kAryane AdhAra tenI sAmagrI upara che. manuSyanI IcchA hoya ke na hoya, paNa je kAryanI sAmagrI anichA chatAM hoya te kArya utpanna thAya ja che. vAvanAra kheDUta ajANatAM adaSTa phaLa paNa je ghauMne badale kedarA vAve ane tene anukULa havA-pANI maLe vagere sAmagrI maLe te kheDUtanI IcchA hoya ke na hoya chatAM kedarA to utpana thaI ja javAnA. te ja rIte hiMsA Adi kAryo karanAra mAMsabhakSaka cAhe ke na cAhe, paNa adharmarUpa adaSTa karma utpanna thAya ja che. vaLI dAnaAdi kiyA karanArA vivekI purUSe je ke tenA phaLanI IcchA nathI karatA, chatAM sAmagrI hovAthI temane dharmarUpa phaLa prApta thAya ja che. (1620) mATe zubha ke azubha badhI kriyAnuM adaSTa evuM zubha ke azubha phaLa hoya ja che ema mAnavuM ja joIe. anyathA A saMsAramAM ananta saMsArI jIvonI sattA saMbhave ja nahi, kAraNa ke jo adaSTa karma na hoya te vinA prayatna ja badhA pApIo mukta thaI jaze. zAthI je, mRtyu pachI saMsA2nuM kAraNa karma temaNe cAheluM na hovAthI haze ja nahi; paNa je loko adaSTa zubha kama mATe dAnaAdi kriyA karatA haze temane mATe ja A kalezabahala saMsAra zeSa rahI jaze. te A rIte -jemaNe dAnAdi zubha kriyA adaSTa mATe karI hoya temane karmabaMdha prApta thAya che. teo te bhogavavA navo janma dhAraNa kare che ane tyAM pAchA te karmanA vipAkano anubhava karatA pharI dAna Adi kriyA kare che ane pAchA navA janmanI sAmagrI taiyAra kare che, eTale tArA mate AvA dhArmika leke mATe ja saMsAra have joIe, adhArmika mATe to mokSa ja nirmAe che, AvI asaMgati UbhI thaze. agnibhUti-emAM asaMgata zuM che? adaSTa mATe dhArmika lokoe prayatna karyo tethI temane maLyuM ane temane saMsAra vadhyo. hiMsA Adi azubha kriyA karanArAoe Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 agnibhUti karmanA astitva vize carcA te daSTa phaLa mAMsAdinI ja IcchA karI hatI, tethI temane paNa te maLI gayuM pachI temane saMsAravRddhi zA mATe thAya? bhagavAna-asaMgati kema nahi? je hiMsA Adi kriyA karanAra badhA mokSe jatA rahe to pachI A saMsAramAM hiMsA Adi kriyA karanAro koI ja na rahe ane hiMsA Adi kriyAnuM phaLa bhegavanAro paNa koI na rahe, paraMtu mAtra dAna Adi zubha kriyA karanArA ane enuM phaLa bhegavanArA ja saMsAramAM rahe. paNa saMsAramAM AvuM dekhAtuM to nathI; temAM te ukta baMne prakAranA jevo najare paDe che. (1621) aniSTa evuM adaSTa phaLa maLe evI IcchApUrvaka to te koIpaNa jIva koI kriyA karatuM nathI, chatAM A saMsAramAM aniSTa phaLa bhegavanArA bahusaMkhyaka ja najare paDe che; ethI mAnavuM ja joIe ke kriyAmAtranuM aSTa phaLa to hoya ja che. arthAta zubha ke azubha badhI kriyAnuM phaLa adraSTa evuM karma avazya hoya che. tethI UlaTuM daSTaphaLanI IcachA karavA chatAM kriyAnuM dRSTa phaLa maLe ja e ekAMta nathI; ane tema thavAnuM kAraNa paNa pUrvabaddha adaSTa karmo ja hoya che. sArAMza e ke daSTa phaLa dhAnyAdi mATe kRSi Adi karavA chatAM pUrvakamane kAraNe dhAnya Adi daSTa phaLa na paNa maLe, paraMtu karmarUpa phaLa to avazya maLavAnuM ja che, kAraNake cetane AraMbhelI keIpaNa kriyA niSphaLa hotI nathI. (1622-23) athavA A badhI carcA karavI binajarUrI che, kAraNa ke pahelAM tulya sAdhana chatAM phaLanI vizeSatAnA kAraNe karmanI siddhi karI ja che ane tyAM te batAvyuM che ke phaLavizeSa e kArya hovAthI tenuM kAraNa aSTa karma hovuM joIe, jema ghaTanuM kAraNa paramANuM che. ane e ja karmanI siddhi prastuta anumAnamAM paNa karavAmAM AvI che ke sacetana kriyAnuM kaI adaSTa karmarUpa phaLa hovuM joIe je te kriyAthI bhinna hoya, kAraNa ke kArya-kAraNane bheda mAnavAmAM Ave che. ahIM kriyA e kAraNa che ane kama e kArya che, tethI te bane bhinna hovAM joIe. (1624) agnibhUti-je kArya hovAthI kAraNanI siddhi thatI hoya te zarIra Adi kArya mUrta hovAthI tenuM kAraNa paNa mUrta ja hovuM joIe. bhagavAna-me kayAre kahyuM ke karma e amUrta che? huM te karmane mUrta ja mAnuM chuM, kAraNa ke tenuM kArya mUta che. jema paramANunuM kArya adaSTa chatAM kama ghaTa mUrta hovAthI paramANuM mRta che tema karma paNa mUrta ja mUrta che che. je kArya amUrta hoya che tenuM kAraNa paNa amUrta hoya che, jema jJAnanuM samavAya kAraNu-upAdAna kAraNu mA. 1. go. 1613 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] gaNadharavAda [gaNadhara agnibhUti-sukhaduHkha e paNa kanu' ja kAya che, tethI kane amUrta paNa mAnavuM joI e, kAraNa ke sukhadu:kha adbhUta che. paraMtu Ama mAnavA jatAM te ka mUrtI ane amRta siddha thaze ke je na sa bhave, kAraNa ke temAM virAdha che-je mU hAya te amUrta hoya ane je amUrta hoya te mRta na hoya. bhagavAnamUrta kAnu' mUrta kAraNa ane adbhUta kAya nu adbhUta kAraNa hovu joIe evA niyama jyAre huM kahuM chuM tyAre te kAraNa samavAyi kAraNu arthAt upAdAna kAraNa che, anya nahi sukha-duHkhA ikAya nuM samavAya kAraNa AtmA che che ane te amUrta che ja; ane kama tA sukhAnuiM, annaAdinI jema nimittakAraNu che. AthI niyamamAM kAMI khAdhAM nathI. (1925) agnibhUti--kama e bhUta che tenI siddhimAM khIjA paNa kAI hetue hAya tA batAve. --- bhagavAna (1) karma bhUta che, kAraNa ke teneA sabaMdha thavAthI sukhaAdinA anuthAya che, khAdya Adi bhAjananI jema. je amU` hAya che tenA saMbadha thaye sukhaAdinA anubhava nathI thatA, AkAzanI jema. kanA saMbaMdha thavAthI te AtmA sukhaAdinA anubhava kare che mATe ka mUta che. (2) ka mUta che, kAraNa ke tenA saMbaMdha thaye veDhanAnA anubhava thAya che. jenA saMbaMdha thavAthI vedanAneA anubhava thAya che te mUkta hAya che, agninI jema kramanA 'aMdha thaye vedanAnA anubhava thAya che, mATe te mRta hAvu' joI e, (3) ka mUta che, kAraNa ke te AtmA ane tenA jJAnAdi dharmothI bhinna chatAM khAhya vastuthI temAM balAdhAna thAya che, arthAt cIkAza Ave che. jema ghaDAmAM tela vagere bAhya vastunA vilepanathI balAdhAna thAya che tema ka`mAM paNa mAlA-cantana vanitA Adi bAhya vastunA sa`sathI khalAdhAna thAya che, mATe te ghaDAnI jema mUta che. (4) karma bhUta che, kAraNa ke te AtmAdithI bhinna chatAM pariNAmI che, dUdhanI jema. AtmAdithI bhinna chatAM dUdha jema pariNAmI hAvAthI mUta che tema karmI paNu mUrta che. (1626-27) agnibhUti--ka'nI pariNAmitA siddha nathI, tethI te hetuthI kAM mUta siddha na thaI zake. bhagavAna--kama pariNAmI che, kAraNa ke tenu kArya zarIraAdi pariNAmI hAya te pote paNa pariNAmI hoya che. jema dUdhanu` kA` dahIM piraNAmI ka pariNAmI che hAvAthI arthAt dahI' chAzarUpe pariNata thatu hAvAthI tenuM kAraNa dUdha svaca' paNa 'riNAmI che, tema karmInuM kAryaM zarIra pariNAmI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti karmanA astitva vize carcA [39 vikArI hovAthI kama pote paNa pariNAmI che. tethI karma pariNamI che e hetu asiddha nathI. (1628) agnibhUti-Ape sukhaduHkhanA heturUpe karmanI siddhi karI ane samAna sAdhana chatAM je phaLanaiciya anubhavAya che te karma naicitrya vinA na saMbhave e paNa kahyuM,1 paraMtu vAdaLAMmAM vicitra prakAranA vikAro chatAM temanuM kAraNa karmabaicitrya nathI, te ja pramANe saMsArI jIvanA sukhaduHkhanI taratamatArUpa vicitratA paNa karmanI vicitratA vinA mAnavAmAM ze deza che ? (1629) bhagavAna-saumya! je tuM bAhya dhone vicitra mAnatA hoya to Antarika karmamAM evI kaI vizeSatA che jene laIne bane pudgalarUpe samAna karma vicitra che chatAM vAdaLaAdi bAhya skanI vicitratA tuM siddha mAne ane karmanI nahi? kharekhara tAre jIva sAthe lAgelA karma pudagalene to vicitra mAnavA ja joIe, kAraNa ke bIjA bAhya pagale karatAM Antarika karma pudragalamAM-te jIva vaDe gRhIta thayelA che, evI vizeSatA e che ja, ane tethI ja te jIvagata vicitra evA sukhaduHkhanuM kAraNa paNa bane che. (4630) vaLI je tuM, je bAhya pudgalone jIve gRhIta nathI karyA tene vicitra mAno hoya, te jIve gRhIta karelA karma pudgalene to tAre vizeSarUpe vicitra mAnavAM ja joIe. jema keInA paNa pratyana vinA svAbhAvika rIte vAdaLAM Adi pudgalomAM je IndradhanuSaAdirUpe vicitratA hoya che tenA karatAM kaI zilpIe goThavela pulamAM eka viziSTa prakAranI vicitratA che. te prakAre jIve gRhIta karelA karma pudgalemAM nAnA prakAre sukha-duHkha utpanna karavAnI viziSTa prakAranI pariNAma vicitratA kema na hoya ? (1631) agnibhUti-A prakAre je vAdaLAMnA vikAranI jema karma pudgalamAM paNa vicitratA Apa mAne che to pachI mAro eka prazna che ke e vAdaLAMnI vicitratAnI peThe ApaNuM zarIramAM ja svAbhAvika rIte nAnA prakAranAM sukha-duHkha utpanna karanArI vicitratA zA mATe na mAnavI ? ane je vAdaLAMnI jema zarIramAM paNa svAbhAvikarUpe ukta vicitratA hoya to pachI zarIranI vicitratAnA kAraNarUpe karmanI kalapanAnI paNa zI jarUra che? bhagavAna-tuM bhUlI jAya ke kama e paNa eka zarIra che, e te meM samajAvyuM ja che, ethI vAdaLAMnI vicitratAnI jema zarIra paNa jo vicitra hoya to zarIrarUpa karma paNa tAre vicitra mAnavuM ja joIe. bheda eTale che ke bAhya audArika zarIra 1. gA0 1512-13 | Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ o]. gaNadharavAda [gaNadhara karatAM kAmaNa zarIra sUkamatara che ane te AtyaMtara che chatAM vAdaLAMnI jema bAhya zarIrane je tuM vicitra mAnatA hoya to AtyaMtara kAmaNa zarIrane paNa vicitra te mAnavuM ja joIe. (1632). agnibhUti-bAhya pUla zarIra to dekhAya che tethI tenuM vicitrya mAnavAmAM kaze ja vAMdho Avato nathI, paNa kAmaNa zarIra te sUkSma che ane AtyaMtara paNa che tethI te dekhAtuM nathI, eTale tenuM astitva ja siddha nathI tyAM tenA veciyanI te vAta ja zI ? AthI je skUla zarIrathI atirikta evA kArmaNane na ja mAnavAmAM Ave to ze deSa che? bhagavAna-maraNa vakhate AtmA skUla zarIrane te sarvathA cheDI de che. tArA mate te sthUla zarIrathI juduM kAmaNa zarIra te kaI che nahi, tethI sthUla dehathI kArpaNa navA zarIrane grahaNa karavAnuM kAMI ja kAraNa AtmamAM rahetuM na deha bhinna che hovAthI jIvanA saMsArano abhAva thaI jaze ane badhA ja vinA prayatna mukta thaI jaze. kArmaNa zarIrane juduM na mAnavAmAM A deSa che. vaLI je tuM ema kahe ke azarIrI jIva paNa saMsAramAM bhamI zake che, to pachI tAre saMsAra niSkAraNa mAnave paDaze, arthAta saMsAranuM koI kAraNa nathI ema mAnavuM paDaze; eTale mukta jIvone paNa pharI bhavabhramaNa prApta thaze. te pachI ja mokSa mATe zA mATe prayatna kare? temane mokSanI AsthA ja nahi rahe. kAzmaNa zarIrane juduM na mAnavAmAM A badhA de che, tethI tenA nivAraNa mATe kArmaNa zarIra sthala zarIrathI juduM mAnavuM joIe (1633-34) agnibhUti-paNa mUrta evA karmano amUrta AtmA sAthe saMbaMdha zI rIte thAya? bhagavAna-he saumya ! ghaTa mUrta chatAM jema tene saMyogasaMbaMdha amUrta AkAza sAthe thAya che tema mUrta karmane amUrta AtmA sAthe saMga thAya mUrta karmano amUrta che. athavA aMguli e mUrta dravya che, chatAM teno AkuMcana Adi AtmA sAthe saMbaMdha amUta kriyA sAthe samavAyasaMbaMdha che; te ja pramANe jIva ane karmane paNa saMbaMdha ghaTe che. (1635) athavA jIva ane karmano saMbaMdha bIjI rIte paNa siddha thaI zake che. skUla zarIra mUrta chatAM tene AtmA sAthe saMbaMdha te pratyakSa ja che, tethI bhavAntara prati gamana karatA jIvamAM kArmaNa zarIrano saMbaMdha paNa siddha ja mAna joIe, anyathA navA skUla zarIranuM grahaNa na ghaTe ItyAdi pUrvokta denI Apatti thaze. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti) karmanA astitva vize carcA 41] agnibhUti-kArmA zarIrathI nahi, paNa dharma ane adharmathI navA zarIranuM grahaNa thAya che, tethI mUrta kArmANa zarIra saMbaMdha amUrta AtmA sAthe mAnavAnI AvazyakatA ja nathI. bhagavAna-A bAbatamAM pUchavAnuM ke te dharma ane adharma mUrta che ke amUrta agnibhUti-dharma ane adharma mUrta che. bhagavAna...to pachI dharma-adharmane paNa amUrta AtmA sAthe saMbaMdha kema ghaTaze? kAraNa ke tuM te kahe che ke mUrtine amUrta sAthe saMbaMdha na thAya. vaLI te mUrtA hoya te te ja to karma che. agnibhUti-to pachI dharma ane adharmane amUrta mAnavA joIe. bhagavAna-te paNa te dharma-adharmano mUrta evA skUla zarIra sAthe kevI rIte saMbaMdha thAya? kAraNa ke tuM mAne che ke mUrta ane amUrtane dharma-adharma e saMbaMdha nathI thato. vaLI je dharmadharmane zarIra sAthe saMbaMdha ja karma ja che na hoya te tene laIne bAhya zarIramAM ceSTAdi paNa kevI rIte thAya ? eTale jo tu amUrta chatAM dharmAdharmane saMbaMdha mUtaM zarIra sAthe mAnatA ho te te ja prakAre amUrta AtmAne mUrta karma sAthe paNa tAre saMbaMdha svIkAra joI e. (1636) agnibhUti-jIva ane karmano saMbaMdha eka amUrta ane bIju mUrta chatAM, AkAza ane agninI jema saMbhave che e to samajAyuM, paNa jema AkAza ane agnino saMbaMdha hovA chatAM AkAzamAM agnithI keI paNa prakArano anugraha ke upaghAta thaI zakatuM nathI, te je prakAre amUrta AtmAmAM mUrta karma vaDe upakAra ke upaghAta saMbhave nahi, bhalene te baneno saMbaMdha thaye hoya. bhagavAna-mUrta vastu amUrta upara upakAra ke upaghAta-hAsa na ja karI zake evo niyama nathI, kAraNa ke ApaNe joIe chIe ke vijJAnaAdi amUrta chatAM madirA, viSa Adi mUrta vastuthI tene upaghAta thAya ne ane ghIdUdha Adi mRtakarmanI amUrta puSTikAraka bhojanathI tene upakAra thAya che, te ja prakAre mUrta karma AtmAmAM asara che amUrta AmA upara upakAra ke upaghAta karI zake che. meM A badhI carcA AtmA amUrta hoya chatAM tenI sAthe mUta karmane saMbaMdha ane taskRta upakAra-upaghAta ghaTI zake che e siddha karavA karI che. (1637) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] gaNadharevAda [gaNadhara paNa vastutaH saMsArI jIva ekAntarUpe-sarvathA amUrta nathI; te mUrta paNa che. jema agni ane loDhAno saMbaMdha thavAthI letuM agnirUpa thaI jAya che tema saMsArI jIva ane karmane anAdi kALathI paraspara saMbaMdha hovAne lIdhe saMsArI AtmA mUrta jIva paNa karmanA pariNAmarUpa banI jAya che, tethI te rUpe te paNa che mUrta paNa che. A prakAre mUrta karmathI kathaMcit abhinna sevAne kAraNe jIva paNa kathaMcita mUrta ja che. tethI mUrta AtmA upara mUrta karmathI thate upakAra ke upaghAta mAnavAmAM kaI doSa nathI. - te je ema kahyuM hatuM ke AkAzamAM mUrta vaDe upakAra ke upaghAta nathI thatuM te tAruM kahevuM barAbara che, kAraNa ke AkAza acetana che ane amUrta che tethI temAM mUrta vaDe upakAra-upaghAta na thAya. paNa saMsArI AtmA te cetana che ane martAmata che tethI tenA upara mUrta vaDe upakAra-upaghAta mAnavAmAM kazI ja bAdhA nathI. (1638) agnibhUti-Ape kahyuM ke jIva sAthe anAdi kALathI kamane saMbaMdha che te kevI rIte ? bhagavAna gautama! deha ane kamane paraspara kAryakAraNabhAva che, tethI kamasaMtati anAdi che. jema bIjathI aMkura ane aMkurathI bIja A prakAre jIva-karmane anAdi bIjAMkuranI saMtati anAdi che, tema dehathI karma ane karmathI deha saMbaMdha thAya che. A pramANe deha ane karmanI paraMparA anAdi kALathI cAlI Ave che tethI kama saMtati anAdi mAnavI joIe. jeno paNa paraspara kAryakAraNabhAva hoya che teno saMtAna anAdi hoya che. (1639) agnibhUti-ApanI yuktithI te karmanuM astitva siddha thAya che e huM svIkAruM chuM; paNa vedamAM karmane niSedha batAvanArAM je vAkyo Ave che tene yAda karuM chuM tyAre pAchuM mAruM mana dolAyamAna thaI jAya che ke vastutaH karma haze ke nahi! bhagavAna-je vastutaH vedamAM karmane abhAva ja pratipAgha hoya te pachI "svargamAM javAnI IcchAvALAe agnihotra karavo joIe evI divAnI saMgati je vidhi vedamAM karavAmAM AvI che te nirarthaka thaI jAya. agni hetranuM anuSThAna karavAthI AtmAmAM eka apUrva-kama utpanna thAya che jene AdhAre jIva mRtyu pachI svargamAM jAya che. je e karma utpanna na thatuM hoya te pachI jIva zAthI svarge jAya? kAraNa ke mRtyu pachI zarIra te chUTI ja gayuM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti karmanA astitva vize carcA [43 hoya che, eTale niyAmaka kAraNanA abhAve te svarga kevI rIte jaze? mATe vedamAM karmane abhAva pratipAdya che ema mAnI zakAya nahi. vaLI lekamAM paNa dAna Adi karmanuM phaLa svarga manAya che te paNa je karma na hiya te ukta prakAre saMbhave nahi; mATe karmane sadUbhAva mAnave ja joIe. (1440) agnibhUti-IzvarAdine jagadvaicitryanA kartA mAnIe te karma mAnavAnI jarUra nahi rahe. bhagavAna- je tuM karma na mAne ane mAtra zuddha jIva ja dehAdi ciyano kartA che ema mAne, athavA IzvarathI A badhuM vicinya thaI jAya IzvarAdi e che, agara avyakta-pradhAna kAla, niyati, yadacchA-akasamAta AdithI kAraNa nathI A saMsAramAM vaciya utpanna thAya che ema mAne che te tArI mAnyatA asaMgata che. 1641) anabhUiti-zAthI asaMgata che ? bhagavAna-je zuddha jIva ke IzvarAdi karma-sAdhana nirapekSa hoya te zarIrAdine AraMbha na karI zake, kAraNa ke Avazyaka upakaraNu-sAdhanane abhAva che; jema kuMbhakAra daMDAdi upakaraNanA abhAve ghaTAdinI utpatti nathI karI zakato tema. zarIra AdinA AraMbhamAM karmane choDIne bIjuM kaI upakaraNa to ghaTatuM nathI, kAraNa ke jIva jyAre garbhamAM hoya che tyAre je te akarmA hAya-karma vinAne heAya te zukazeNitane paNa grahaNa karI zake nahi ane tenA grahaNa vinA dehanirmANa saMbhave nahi; eTale mAnavuM paDe che ke jIva karmarUpa upakaraNa dvArA ja deha nirmANa kare che. athavA bIjuM anumAna A pramANe ApI zakAya? -niSkarma jIva zarIrAdine AraMbha karI zake nahi, kAraNa ke te niSTa hoya che. je AkAzanI jema niSTa hoya che te zarIrAdino AraMbha karI zake nahi. karma rahita jIva paNa ceSTA vinAne che tethI te zarIrano AraMbha karI zake nahi. A ja prakAre amUrta paNa-rUpa hetuthI paNa niSkama jIva zarIrano AraMbha na karI zake e sAdhya siddha karI zakAya che. e ja sAyanI siddhi mATe-niSkriyatA, sarvagatatA, azarIritA Adi hetuo paNa ApI zakAya che. arthAta karma mAnyA vinA chUTako nathI. agnibhUti-zarIravALe Izvara dehAdi badhAM kAryono kartA che ema ja mAnavuM joIe; karmanI mAnyatA jarUrI nathI, Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda (gaNadhara bhagavAna-zarIravALo Izvara-ema te kahyuM, paNa tyAM ja mAre prazna che ke te Izvare pitAnuM zarIra sakarma thaIne racyuM ke akama thaIne. akarma thaIne Izvara pitAnuM zarIra racI zake nahi, kAraNa ke jIvanI jema tenI pAse upakaraNane abhAva hevAthI--vagere badhI pUrvokta dalIla akarma IzvaranI zarIraracanA na saMbhave e siddha karavA upasthita karI zakAya che. je tuM ema kahe ke bIjA Izvare tenA zarIranI racanA karI che to te vize paNa pUchavAnuM ke te sazarIra che ke azarIra. je te zarIra hoya to te upakaraNa rahita levAthI zarIraracanA karI zake nahi-ItyAdi badhA pUkti doSAnI Apatti che; ane je IzvaranA zarIranI racanA karanAra bIjA koI Izvarane tuM zarIra mAnato hoya te tyAM tenA pitAnA ja zarIrane te je akarmA haze te racI zakaze nahi; to pachI bIjAnA zarIrane racavAnuM te dUra rahyuM. tenA zarIranI racanA mATe vaLI eka trIje Izvara mAnavAmAM Ave to tenA vize paNa pUrvokta praznaparaMparA UThe. A prakAre anavasthA hovAthI Izvarane je akarmA mAnIe to tenAthI dehAdi vacitrya saMbhave nahi; ane Izvarane ja sakarmA mAnIe to pachI jIva ja sakama hoIne dehAdine ce che e ja mAnavuM yuktiyukta che. vaLI jIvanA zarIraAdine racavAmAM Izvarane je kazuM ja projana na hoya chatAM te racanA kare to te unmatta jevo ja have joIe. ane je tene paNa kaI projana hoya te te Izvara ja zAne kahevAya? e anIzvara thaI jAya. vaLI je Izvarane anAdi zuddha mAnavAmAM Ave to paNa zarIraAdinI racanA saMbhave nahi, kAraNa ke te rogarahita che. rAga vinA to icchA thAya nahi ane IrachA vinA racanA saMbhave nahi, mATe Izvarane dehAdi viciyane rtA nahi paNa sakarma jIvane tene kartA mAne joIe. A prakAre karma siddha thAya che. (1642) agnibhUti-41 vijJAnane pUrva prakhyaH" ItyAdi vedavAkathI ema jaNAya che ke A zarIrAdi vaicitryanI utpatti svAbhAvika che-svabhAvathI thAya che, tenA kAraNarUpe karma jevI koI vastu mAnavAnI AvazyakatA nathI. bhagavAna-svabhAvathI ja badhAnI utpatti mAnavA jatAM paNa bahu doSa Ave che ane vaLI e vedavAkyone tuM je artha samaje che te artha che svabhAvavAdanuM paNa nahi; mATe svabhAvathI ja jagaciya thAya che e pakSa nirAkaraNa ayukta che. 1. juo gAthA 1553, 1588, 159ra-94, 1597. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti karmanA astitva vize carcA agnibhUti-svabhAvathI utpatti kema na ghaTe? kaI RSie paNa kahyuM che ke - bhAnI-vastuonI utpattimAM kaIpaNa hetunI apekSA nathI ema svabhAva vAdIe kahI gayA che. teo vastunI utpattimAM "svane paNa kAraNa mAnatA nathI. teo kahe che ke kamaLa kamaLa che, kAMTA kaThora che, mayUrapiccha vicitraraMgI che ane caMdrikA dhavala che, A prakAranuM vizvaciya koNa kare che? e to badhuM svabhAvathI ja thAya che. eTale mAnavuM joIe ke jagatamAM je kaMI kAdAcitka-kyAreka na hoya paNa kyAreka thanAruM che teno kaI hetu heta nathI. jema upara jaNAvela kAMTAnI tINatAno koI hetu nathI tema jIvanamAM sukha duHkhamAM paNa kaI hetu nathI saMbhavate, kAraNa ke te kadAcika-kadI kadI thanArAM che." A vacanothI paNa jaNAya che ke vizvanuM vaMciya karmathI nahi paNa svabhAvathI ja che. bhagavAna-tArI A mAnyatA dUSita che. tuM jene ravabhAva kahe che te vize huM tane pUchuM ke te zuM che? zuM svabhAva e vastuvizeSa che? ke tuM akAraNutAne svabhAva kahe che ke vastunA dharmane ? agnibhUti-svabhAvane vastu vizeSa mAnIe to ze deSa ? bhagavAna-vastuvizeSarUpa svabhAvanuM sAdhaka pramANa nathI, mATe tene paNa tAre kamanI jema svIkAravo joIe nahi. ane je te grAhaka pramANa vinA svabhAvanuM astitva mAnate hoya te te ja nyAye tAre karmanuM paNa astitva mAnavuM ja joIe. vaLI svabhAvane tuM mUrta mAnIza ke amUrta? jo mUrta mAnato hoya to te karmanuM ja bIjuM nAma thayuM. ane je amUrta mAne te te kazAno paNa kartA bane nahi, kAraNake te AkAzanI jema amUrta che ane upakaraNathI rahita paNa che. 1. "saba hetunirAzasa bhAvAnAM janma vaya'te / svabhAvavAdibhiste hi nAhuH svamapi kaarnnm|| rAjIvakaNTakAdInAM vaicitryaM kaH kati hi / mayUracandrikAdirvA vicitraH kena nirmitaH // kAdAcita yadatrAsti niHzeSa tadahetukam / yathA kaNTakataikSaNyAdi tathA caite sukhaadyH||" Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka6] gaNadharavAda [gaNudhare vaLI zarIra Adi mUrta padArthonuM kAraNa paNa mUrta hovuM joIe. ethI je svabhAvane amUrta mAne te te mUrta zarIra AdinuM anurUpa kAraNa na banI zake; mATe tene amUrta vastuvizeSarUpa paNa mAnI zakAya nahi. agnibhUti-te pachI svabhAvane vastu vizeSa mAnatAM akAraNatA e ja svabhAva che ema mAnavuM joIe. bhagavAna svabhAvano artha akAraNatA ema kare te zarIra Adi bAdya padArthonuM kaI kAraNa nathI, ema tArA kahevAnuM tAtparya phalita thAya, paNa je zarIrAdinuM kaI paNa kAraNa na hoya to zA mATe zarIrAdi badhA padArtho sarvatra sarvadA eka sAthe utpana nathI thatA? Ano khulAso tAre karavo joIe. je temanuM koIpaNa kAraNa na hoya to te badhA padArthomAM kAraNabhAva samAnarUpe che, tethI badhA ja padArtho sarvatra sarvadA eka sAthe ja utpanna thaI javA joIe; A prakAre ati prasaMga che. vaLI je tuM zarIra Adine ahetuka mAne te tAre temane Akasmika paNa mAnavAM joIe, paNa tema mAnavuM ayukta che, kAraNa ke je ahetuka - Akasmika hoya che te azvavikAranI jema sAdi evA niyata AkAravALuM nathI hotuM. zarIra Adi te sAdi evA niyata AkAravALA padArtho che tethI temane Akasmika-ahetuka mAnI zakAya nahi paNa temane kahetuka mAnavAM joI e. vaLI zarIraAdi padArtho sAdi evA niyata AkAravALA hevAthI temane koI upakaraNa sahita kartA paNa mAnavo joIe. garbhAvasthAmAM jIva pAse kama sivAya zarIraracanAmAM upayogI evuM bIjuM koI upakaraNa to saMbhavatuM nathI mATe mAvathI-akasmAta nahi paNa karmathI ja jagaciya che ema mAnavuM joIe. agnibhUti- to pachI svabhAva eTale vastu dharma e ja artha barAbara lAge che. bhagavAna je svabhAvane AtmAno dharma mAno to tethI AkAzanI jema zarIraAdinI utpatti saMbhave nahi, kAraNa ke te dharma amUrtathI che ane amUrtathI mUrta zarIranI utpatti ghaTe nahi; ane je svabhAvane mUrta vastune dharma kaho te ThIka ja che, kAraNa ke ame paNa tene pudgalano paryAyavizeSa ja mAnIe chIe. eka rIte te te ame je siddha karatA te ja vastunuM sAdhana karyuM. tethI svabhAvavAdIonuM kahevuM ke karmathI kazuM ja thatuM nathI-badhuM svabhAvataH ja utpanna thAya che te asaMgata che. agnibhUti-e badhuM te ThIka, paNa pilA vedavAkya vize Apa zo khulAso kare che ? Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti] kunA astitva vize carcA bhagavAna--"puruSa veva na sa cav mUta', ca2 mAdhyam, ratAmRta vaccezAna : / yanenAtizatti yajati yad jati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yat sarvasyAsya yataH- A vAkayonA atuM A pramANe kare che :- puruSa arthAt AtmA ja che. AmAM 'ja' zabdanu' tAtpa kama, Izvara, prakRti e badhAM tattvAnA niSedhamAM che ema tuM mAne che. eTale a thaze ke A saMsAramAM je kAMI cetana-acetanarUpa dekhAya che te badhuM, je bhUtakAlamAM vidyamAna hatuM arthAt suktanI apekSAe je saMsAra hatA te, ane je bhAvI che arthAt sa`sArInI apekSAe je mukti che.A pramANe saMsAra ane mukti e paNu, ane je amRta arthAt amaraNubhAva yA maiAkSanA prabhu che te paNu, vaLI je annathI vRddhi pAme che, je cAle che, arthAt pazuAdi, ane je acala che patAdi, je dUra che meru Adi, je najIka che, ane je A cetana-acetana padAthenI madhyamAM che, ane vaLI je A sarve padAtherthIthI bAhya che--te madhu' ja mAtra puruSa che, AtmA che. AthI tu' mAne che ke vedanA mate puruSathI bhinna karyAMnuM astitva si thatu' nathI. .. vedavAkayanA samanvaya vaLI, anyatra paNa vedamAM vijJAna dvaitemnaH mUrtamyaH' ityAdi kahyuM che. A vAkayamAM paNa temAM 'kAra' hAvAthI vijJAnathI bhinnanu' astitva amAnya che, ema tuM mAne che. [47 para'tu ukta vedavAkayoAnA tu' je atha kare che te ayathA che. te vedavAkayone kharA artha A pramANe che puruSa vera' ityAdri vAkayanuM' tApa stutiparaka che; eTale ke puruSa vize temAM atizayAkti karIne tenI praza'sA karI che; arthAt tenu' tApa' zabdA mAtrathI phalita na thAya. vaLI ukta vAkacamAM puruSAdvaitanA pratipAdananuM tApa` e nathI ke sa'sAramAM puruSathI bhinna khIju kAMI ka`Adi nathI ja; paraMtu enu' tAtpa te e che ke badhA AtmAe sarakhA che, eTale jAtimaDha pASIne uccanIca bhAvanI vRddhi sauMsAramAM na karavI. badhAM vedavAkayonuM tAtpaya` ekasarakhuM' nathI hAtu'. keTalAMka vedavAkayo vidhivAdanu pratipAdana kare che eTale ke kanyanA medha karAve che; keTalAMka vedavAkA avAdapradhAna hAya che eTale ke iSTanI stuti karI temAM pravRtti karAvanAra ane aniSTane niMDhI temAMthI nivRtti karAvanAra hoya che; ane keTalAMka vedavAkayo anuvAdapaka arthAt anyatra pratipAdita vastunu punaHkathana karanArAM hAya che, temAM kAMI apUrNAMpratipAdana Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 gaNadharavAda [gaNadhara nathI hotuM. "maniheAtra guyAta rAma - svarganI IchAvALe agnihotra kare- A vAkayane artha vidhi-Asaparaka che te sapaSTa che. ukta "puruSa iveTuM sarva" "ane tenA jevAM bIjA vAkyo jevAM ke-24 sarvavid gauSa mahimA muri hice trApure cheSa goni mAM supratiSThitattamA vecate thatuM sarvajJa: sarvavat sarvamevAvitti" aneagvacA pUrvarAyA sarvAna #AmAnavAneti " ItyAdi - e badhAMmAM stutirUpa arthavAdane ja pradhAna artha mAnavAno che. agnibhUti-"TcA pUrgA" ItyAdi ukta vAkayane vidhivAdapaka zA mATe na mAnavuM ane stutiparaka zA mATe mAnavuM ? bhagavAna-je eka ja pUrNa AhUtithI badhI ISTa vastuo prApta thaI jatI hoya te pachI vedamAM nAnA prakAranI vidhio batAvavAmAM AvI che te badhI vyartha jAya; mATe "gyA pUrNa thA" ItyAdi vAkya stutyarthavAdarUpa ja mAnavuM joIe. vaLI "8"gy : prathama vA roDana, roDanenA nivAina vAte 1 janamyavasA'--A vAkayamAM agnigTama pahelAM pazayajJa karavAmAM Ave to te niMdha che ema batAvavAne abhiprAya hovAthI A ane AnA jevA bIjA vAkyo nindA-arthavAda batAvanArAM che. 1. juo gAi 1553, 1592 2. upara je pATha Apela che te be bhAgamAM judA judA upaniSadamAMthI thoDA pheraphAra sAthe maLe yaH sarvajJaH sarva vidyas Sa mahimA bhuvi / divye brahmapure hyeSa vyomnyAtmA pratiSThitaH // muNDaka 2-2-7 tadakSaraM vedayate yastu sAmya' sa sarvajJaH sarvamevAvivizeti // 4-10 praznopaniSat bane pAThane kramazaH nIce pramANe artha saMbhave che - "je sarvajJa ane sarvavedI che, jene A mahimA pRthavI ane divya brahmalokamAM che, e AtmA AkAzamAM pratiSThita che." he somya ! je te akSara tatvane jANe che te sarvajJa che ane sarvatra vyApela che." 3. A vAkaya taittirIya brAhmaNanuM che rU-8-10-pa-arthAta eka pUrNAhUtithI samarata kAmane-iSTa vastune prApta kare che. 4. A vAkaya tADapamahAbrAhmaNanuM che : 16-1-2-arthAta agniToma e prathama yajJa che je A yajJa karyA vinA bIje I yujha kare che te khADAmAM paDe che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnibhUti] karmInA astitva vize carcA [49 81'dvArA mAsA savasara:' 2"agni' kanniniya meSagama" ityAdi vAkayo prasiddha arthanA ja edhaka hAvAthI anuvAdapradhAna che. A prakAre badhAM vedavAkayonu eka ja tAtparya mAnI zakAya nahi. eTale ukta purUSa ve'' ityAdi vAkayanuM tApa stutimAM che ema ja mAnavu' joI e, vijJAna vetemya:' ityAdi AkaLanuM tAtpa paNa tu' je samaje che te nathI; paraMtu enuM tAtparya e che ke vijJAnaghana arthAt puruSa AtmA bhUtethI bhinna che. e tA meM tane batAvyu' ja che ke e puruSa kartA che ane tenuM kArya zarIrAdi che. AthI kartA ane kA`thI bhinna evA karaNanuM anumAna sahaja rIte thaI zake che ke jayAM katuM-kA bhAva hAya tyAM kAraNu paNa hAvu' joI e; jema luhAra ane leADhAnA geALA vacce kartRkA bhAva hovAthI sANasI e karaNa che. AtmAnA zarIrakA mAM paNu karaNa hAvu' joI e. ane te kama ja che. vaLI, kanuM sAkSAt pratipAdana karanArAM javuchyuM: vuncena maLA, vAva: vAvena manA" ityAdi vAkayeA vedamAM che ja ema te tu' paNa kahe che, tethI kane tAre pramANasiddha ja svIkAravu' joIe. (1643) A prakAre paNa jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne jyAre tenA sa'zayanuM nivAraNa kayu' tyAre agnibhUtie pAtAnA 500 ziSyA sAthe zramadIkSA lIdhI. (1644) 1. bAra mAsane varSa kahevAya che, e ukta vAkayanA a che. A vAkaya taittirIya brAhmaNanuM che-1-1-4 2. arthAt agni garama che.'-taittirIya brAhmaNa-1-1-4 3. arthAt zItanu auSadha agni che.' taittirIya brAhmaNa 1-1-4 4. jue gA0 1611 vyAkhyA, 7 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjA gaNadhara vAyubhUti jIva-zarIra indrabhUti ane agnibhUti e bannene dIkSita thayelA sAMbhaLI trIjA vAyubhUti upAdhyAye manamAM ema vicAyu`' ke hu' jAuM, vaMdana karu` ane vaMdana karI paryu`pAsanA karu', ema vicArI te bhagavAna bhaNI javA nIkaLe che. (1645) vaLI tene e paNa vicAra AvyA ke indrabhUti ane agnibhUti hamaNAM ja jenA ziSya thayA che te traNa leAkeAthI vadita evA mahAbhAga bhagavAna te cAlIne sAme javA ja ceAgya che. tethI temanI samukha jaI, temanI va'danA, upAsanA Adi dvArA huM niSpApa thAuM ane temane mArA saMzaya kahI huM ni:sa`zaya thAuM. A pramANe vicAratA te vAyubhUti bhagavAnanI samIpa jaI paheAMcyA. (1646-47) tene AvelA joine janma-jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne pAte sajJa ane saDhathI hAvAthI tene vAyubhUti gautama !' e prakAre nAma ane geAtrathI AvakAra ApyA. (1668) paNa A prakAre spaSTarUpe bhagavAne tene kheAlAnyA tethI temanI Atarika jJAnazaktithI ane zarIranA saundraya ane samavasaraNanI ze|bhArUpa bAhya zaktithI vAyubhUtine UlaTA kSeAbha thayA tethI te bhagavAnanI sAme, vicAryA chatAM peAtAnA saMzaya kahI zako nahi. ane te Azcaya pAmI mAtra mauna rahyo tethI tenI mU`jhavaNa TALavAne svaya' bhagavAne tene kahyuM ke AyuSman vAyubhUti ! tane manamAM jIva ane zarIra eka ja che ke banne judAM che evA saMzaya che chatAM tuM mane pUchatA nathI; paNa tane vedapadAne samyag ajJAta nathI tethI ja evA saMzaya rahyA kare che. te padonA atha A che. (1649) jIva-zarIra eka ja che e saMzaya vedapadAne samyag aM batAvyA pahelAM tArI zaMkAne ja spaSTa karu. tuM ema mAne che ke pRthvI, jala, teja ane vAyu e cAra bhUtetAnA samudAyathI cetanA utpanna thAya che. jema madyanuM pratyeka aMga-avayava jevAM ke dhAvaDInuM phUla, geALa, pANI e kAImAM mazakti dekhAtI nathI, chatAM jyAre e badhAnA samudAya anI jAya che tyAre temAMthI madazakti utpanna thatI sAkSAt thAya che; te ja prakAre pRthvI Adi Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 vAyubhUti jIva-zarIra pratyeka bhUtamAM caitanyazakti dekhAtI nathI chatAM jyAre temane samudAya thAya che tyAre citanya samudbhUta thatuM pratyakSa thAya che. (1650) vaLI, jema madana pRthapha pRthapha avayamAM mada-zakti adaSTa chatAM temane samudAya thavAthI te utpanna thAya che ane amuka samaya TakIne kAlAntaramAM vinAzanI sAmagrI upasthita thatAM vinaSTa paNa thaI jAya che, te ja prakAre pratyeka bhUtamAM paNa caitanya adaSTa chatAM temane samudAya thavAthI catanya utpanna thAya che ane amuka samaya sthira rahIne kAlA-taramAM vinAzanI sAmagrI utpanna thatAM catanya paNa naSTa thaI jAya che. AthI ema siddha thAya che ke caitanya e bhUtone dharma che. dharma ane dhamane te abheda che, kAraNa ke bheda mAnIe to ghaTa-paTanI jema dharma-dhamibhAva saMbhavato nathI, tethI bhUtasamudAyarUpa zarIrane dharma je ciMtanya-jIva hoya te zarIra e ja jIva che evI tArI mAnyatA baMdhAya che; paNa vedanA "12 hai sArIrasya" ItyAdi vAkyathI e phalita thAya che ke jIva zarIrathI bhinna che. eTale tane saMzaya che ke jIva zarIrachI bhi-na haze ke abhinna (16pa1) vAyubhUti-Ape mAre saMzaya te yathArtha batAvI Apyo. have kRpA karIne tenuM nirAkaraNa karo. bhagavAna-tAre e prakArane saMzaya ayukta che, kAraNa ke citanya bhUtonA samu dAyamAtrathI utpanna thaI zakatuM nathI. te svataMtra che, kAraNa ke saMzayanuM te pratyeka bhUtamAM nathI. je pratyekamAM na hoya te samudAyathI paNa nirAkaraNa nathI utpanna thatuM jema retInA pratyeka kaNamAM tela nathI to retInA samudAyamAMthI paNa tela nathI nIka tuM. te ja pramANe pRthvI Adi pratyeka bhUtamAM caitanya na hovAthI bhUtasamudAyathI paNa catanya saMbhAve nahi. je kaMI samadAyathI utpanna thatuM te pratyekamAM sarvathA anupalabdha rahI zake nahi; jema talanA samudAyamAMthI tela nIkaLe che te te talanA pratyeka dANAmAM paNa upalabdha thAya che. paNa cetanA te pratyeka bhUtamAM upalabdha thatI nathI mATe cetanAne bhUtasamudAyathI utpana thayelI mAnI zakAya nahi. paNa arthopattithI ema mAnavuM joIe ke bhUtasamudAyathI bhinna evuM kaI kAraNa te samudAya sAthe joDAyeluM che jene laI te samudAya dvArA cetanA Avirbhata thAya che. e ja kAraNe dehabhinna jIva che. 1. jue gAva 1553, 1591, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa2] gaNadharavAda giNadhare vAyubhUti-Ape e niyama kahyo ke je pratyekAvasthAmAM anupalabdha hoya te samudAyAvasthAmAM paNa anupalabdha hoya. paNa A niyama te vyabhicArI che, kAraNa ke madhanAM aMgomAM pratyekAvasthAmAM mada upalabdha nathI thato chatAM samudAyAvasthAmAM madanI utpatti thAya che, te ja pramANe pratyeka bhUtamAM bhale caitanya anupalabdha hoya chatAM te bhUtasamudAyathI utpanna thaI jaze. bhUtathI atirikata kAraNa mAnavAnI AvazyaktA nathI. bhagavAna-tAru e kahevuM ayukta che ke madhanAM aMgomAM pratyakAvasthAmAM mada anupalabdha che. vastutaH dhAvaDInuM phUla, goLa vagere maghanA pratyeka pratyekamAM na hoya te aMgamAM madanI theDI ghaNu mAtrA che ja; tethI samudAyamAM paNa te samudAyamAM na hoya utpanna thAya che. je pratyekamAM na hoya te samudAyamAM paNa te saMbhave nahi. (16pa2). vAyubhUti-bhUtemAM paNa mAMgonI jema pratyekamAM paNa caitanyamAtrA che ja, eTale te samudAyamAM paNa utpana thAya che ema je mAnIe to? bhagavAna-ema mAnI zakAya, kAraNa ke madhanA pratyeka aMgamAM madazakti dekhAya che, jemake dhAvaDInA phUlamAM cittabhrama karavAnI, goLa-drAkSa-IzurasAdimAM tRpta karavAnI, ane pANImAM tarasa chipAvavAnI zakti che; tema je pratyeka bhUtamAM pratyeka bhUtamAM paNa caitanya zakti hoya te ja samudAyamAM paNa saMbhave. paNa pratyeka gautanya nathI bhUtamAM to tevI koI zakti mAMgonI jema pratyakSa thatI nathI, mATe bhUta samudAyamAtrathI caitanya utpanna thAya che ema na kahI zakAya. (1553) vAyubhUti-madhanAM aMgomAM paNa pratyeka madazakita je na mAnIe to zo deSa che? bhagavAna-je bhUtomAM caitanyanI jema madhanA pratyeka aMgamAM madazakti na ja hoya to pachI madanAM dhAvaDInAM phUla vagere ja kAraNa che ane anya nahi e kAraNane niyama na bane ane temanA ja samudAyathI mada utpanna thAya, anyana samudAyathI mada utpanna na thAya, e samudAyane paNa niyama na bane; game te rAkha, paththara, chANa vagere cIje madanuM kAraNa banI jAya ane game te cIjonA samudAyathI mada utpana thaI ja joIe. paNa AvuM banatuM to nathI; mATe madhanA pratyeka aMgamAM paNa madazakti to mAnavI ja joIe. (1654) vAyubhUti-jema maghAMganA samudAyamAM madane AvirbhAva hovAthI te samudAyanA pratyeka aMgamAM paNa madazakti mAnavI ja paDe che, nahi to temanA samudAyamAM paNa madane AvirbhAva na thAya, tema mAtra bhUtonA samudAyathI caitanya utpanna thAya che, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pi3 vAyabhUti jIva-zarIra mATe pratyeka bhUtamAM paNa caitanyazakti mAnavI ja joIe. pRthapha kaI cetana mAnavAnI jarUra nathI. bhagavAna-mAtra bhUtonA samudAyathI caitanya utpana thAya che evuM tAruM kathana asiddha che, kAraNake te samudAyamAM mAtra bhUte ja nathI kiMtu AtmA paNa che; tethI ja bhUtonA samudAyamAM caitanya prakaTa thAya che, kAraNa ke te samudAyAntargata AtmAne e dharma che. tuM jene bhUtasamudAya kahe che temAM je AtmA antargata na hoya to caitanya kadI ja pragaTe nahi. mAtra bhUtanA samudAyathI caitanya prakaTa thatuM hoya te mRta zarIramAM paNa te upalabdha thavuM joIe; paNa temAM te caitanyane abhAva spaSTa siddha che; mATe caitanyane bhUtamAtrathI utpanna mAnI zakAya nahi. vAyubhUti-mRta zarIramAM vAyu na hovAthI te badhAM bhUtono samudADha nathI, tethI ja temAM caitanyano abhAva che. bhagavAna-mRta zarIramAM vAyune naLI vATe dAkhala karavAmAM Ave to paNa temAM caitanyanI utpatti thatI nathI. vAyubhUti-agnine paNa mRta zarIramAM abhAva che, tethI caitanya upalabdha kevI rIte thAya ? bhagavAna-mRta zarIramAM agninI pUrti karavAmAM Ave to paNa caitanya upalabdha thatuM nathI. vAyubhUti-viziSTa prakAranA vAyu ane agnino abhAva mRta zarIramAM che, tethI caiitanya upalabdha nathI thatuM. bhagavAna-e vaziSTaya bIjuM kAMI nathI paNa Atmasahita vAyu ane agni hoya to te viziSTa vAyu ane viziSTa agni kahevAya che. A prakAre tenAmAntare AtmAnuM ja pratipAdana karyuM kahevAya. 1655) vAyubhUti-bhUtasamudAyamAM caitanya sAkSAta dekhAya che chatAM Apa kaho cho ke te bhUtasamudAyano dharma nathI-A ApanuM kathana pratyakSa viruddha che; jema ghaTamAM rUpAdi guNe pratyakSa thAya che chatAM koI kahe ke rUpAdi guNe ghaTatA nathI te tenuM te kathana pratyakSaviruddha che. bhagavAna-gatama! pratyakSa virodha nathI, kAraNa ke te pratyakSanuM bAdhaka AtmasAdhaka anumAna vidyamAna che. jema pANI ane bhUminA samudAyamAtrathI lIluM ghAsa UgatuM jaIne kaI kahe ke A ghAsa pRthvI ane pANInA samudAya mAtrathI ja thAya che te tenuM e pratyakSa bIjasAdhaka anumAnathI bAdhita thAya che, te ja pramANe caitanyane bhUtamAtrano Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4] gaNadharavAda , [gaNudhare dharma kahenAranuM pratyakSa paNa bhUtothI bhina evA AtmAne siddha karanAra anumAnathI bAdhita thaI jAya che. vaLI samudAyamAM caitanya joIne tuM je ema kahe che ke pratyeka bhUtamAM paNa caitanya che te tAruM kathana pratyakSa viruddha thAya che, kAraNa ke pratyekamAM caitanya dekhAtuM nathI. (1656) vAyubhUti-krayA anumAnathI A5 AtmAne bhUtathI bhinna siddha kare che? bhagavAna-bhUta ke IndriyethI bhinna evA kaI padArthano dharma cetanA che, kAraNa ke bhUta ke Idri dvArA upalabdha padArthanuM smaraNa thAya che; jema bhUtabhinna AtmAnuM pAMca gavAkSa-gokhathI upalabdha vastunuM smaraNa thatuM hovAthI sAdhaka anumAna gavAkSethI bhinna evA devadattane dharma cetanA che tema. tAtparya e che ke jema pAMce gokhathI vArApharatI dekhato evo devadatta eka ja che ane te gokhathI bhinna che, kAraNa ke pAMce gokha dvArA joyela vastunuM smaraNa kare che, tevI ja rIte pAMce indri dvArA upalabdha vastunuM smaraNa karanAra paNa IndriyothI bhinna e eka padArtha ke have joIe. ane te ja AtmA che, je bhUte ke IndriyothI bhinna che. je bhUtasamudAyathI bhinana na hoya arthAta bhUtethI abhinna hoya te eka chatAM aneka dvArA upalabdha arthanuM samaraNa paNa karI zake nahi; jema keI eka zabdadine grahaNa karanAra mAnasika jJAnavizeSa. e jJAnavizeSa pitAnA viSayane grahaNa kare che paNa anya viSayane smarI zakatuM nathI chatAM paNa je e smaraNakartAne deha ke indriyothI abhinna mAne to pAMca gokha dvArA joIne te badhAnuM smaraNa karanAra devadattane paNa gokhathI abhina mAnavuM joIe. (1657) vAyubhUti-Idri dvArA nahi paNa Indriye ja pote upalabdhinI kartA che tethI indrithI bhinna evA eka AtmAne mAnavAnI AvazyakatA nathI. bhagavAna-IndriyavyApAra baMdha chatAM athavA Idriyono nAza thaI jAya chatAM Indrio dvArA upalabdha vastunuM smaraNa thAya che ane indriyono vyApAra chatAM anya manaskane vastunI upalabdhi kadAcita thatI paNa nathI, mATe mAnavuM ddha AtmAnathI joIe ke ghaTAdi padArthonuM jJAna indriyone nahi paNa tethI bhina evA bIjA koI padArthane thAya che; jema pAMca gavAkSa dvArA jenAra devadatta e pAMce gavAkSAthI bhinna che. gokhale naSTa thaI jAya chatAM devadatta te dvArA jela vastune smarI zake che ane gokha upasthita chatAM te dvArA vastunuM parijJAna Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUti] jIva-zarIra [55 devadattanu mana bIje hAya tA nathI thatuM. tethI upalabdhikatA jema geAkha nahi paNa geAkhathI bhinna devadatta che te ja prakAreindriceAthI bhinna evA AtmA upalabdhika che, indriyA tA tenAM upakaraNA che. nahi teA anya-badhirane joyela ke sAMbhaLela vastunu' kadI smaraNa ja na thAya, (1958) vaLI anya paNa anumAna ApI zakAya che-indriyeAthI AtmA bhinna che, kAraNu ke eka indriyathI upalabdha karela vastune bIjI indriyathI grahaNa kare che. arthAt cakSuindriyathI ghaDAne joI ne tenu grahaNa hAtha vaDe-sparza nendriya vaDe kare che. jema eka bArIthI jocelA ghaTane devadatta khIjI khArIthI grahaNa kare che tethI devadatta ane mArIethI judo che, te ja prakAre AtmA paNa indriyAthI judA che. vaLI vastu eka indriyathI upalabdha thAya chatAM vikAra bIjI indriyamAM thAya che; AthI paNa mAnavuM joIe ke AtmA indricAthI bina che. e te ApaNA anubhavanI vAta che ke AMkha vaDe ApaNe khATI vastu joI e chIe ane vikAra jillAmAM thAya che, temAM pANI chUTe che; mATe paNa indriyAthI AtmAne bhinna mAnavA joI e. (1659) smaraNa vaLI, jIva e indriyAthI bhinna che, kAraNa ke badhI indriceA dvArA gRhIta a'nu' te karI zake che. jema peAtAnI icchAthI rUpa Adi eka eka guNane jANanAra pAMca puruSA karatAM e pAMcenA rUpAdi jJAnane jANanAra puruSa bhinna che, tema pAMca indriyAthI upalabdha arthanuM smaraNa karanAra pAMce indriyAthI bhinna hAve| joIe, ane te AtmA che. vAyubhUti Ape pAMca puruSA rUpAdine grahaNa kare che evu dRSTAMta Apyu che tethI tA pAMca indriyA paNa rUpAdine grahaNa kare che evu siddha thaze; paNa e vastu te Apane aniSTa che, kAraNa ApaindriyAne grahaNakartA nahi, paNa grahaNamAM sAdhanarUpa mAnA che. bhagavAna--me dRSTAMtamAM vizeSaNa Apyu che te dhyAna khahAra gayu` tethI ja tane AvI zaMkA thai. meM kahyuM che ke pAMca puruSa pAtAnI IcchAthI indriyAgrAhaka nathI. rUpAdine jANe che. indricAmAM tA icchA sA~bhavatI nathI tethI indriyA grAhaka thaI zake nahi. indriyA upalabdhimAM sahakArI hovAthI je upacArathI tu' indriyeAne grAhaka kahetA hA teA temAM kAMI doSa nathI. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6] gaNadharavAda [gaNatara vaLI meM tane yuktithI samajAvavAno prayatna karyo che, paNa AtmA jevA atIndriya padArthone nirNaya mAtra yuktithI thaI zakato nathI, tethI temAM atIndriya vastunI yuktino ekAta Agraha nirarthaka che. kahyuM paNa che ke "atIndriya siddhimAM pramANa athenA sadubhAvane siddha karanAra Agama ane upapatti e banne pUrNarUpe pramANa che.' (1960) bhUtAtirikta AtmAne siddha karavA eka anya paNa anumAna A pramANe che : bAlajJAna jJAnAntarapUrvaka che, kAraNa, te jJAna che. je je jJAna hoya che te bhUtabhinna AtmAnuM jJAnAntarapUrvaka hoya che, jema yuvakanuM jJAna. bAlajJAna paNa anya sAdhaka anumAna jJAnapUrvaka ja hovuM joIe.te je jJAnapUrvaka che arthAta bAlakanA jJAnanI pahelAM je jJAna che te zarIrathI to bhinna ja hovuM joIe, kAraNa ke pUrvabhavIya zarIrane tyA chatAM A bhavamAM te jJAna bAlakanA jJAnamAM kAraNa bane che. vaLI, te jJAna guNa hovAthI nirAdhAra te rahI zake nahi; tene kaI guNa hovo joIe. vyakta zarIra guNa saMbhave nahi, mATe AtmAne ja te jJAnanA guNa tarIke svIkAro joIe. AthI zarIra ja AtmA che ema mAnI zakAya nahi, paNa AtmAne zarIrathI bhinna ja mAna joIe. vAyubhUti-ukta anumAnamAM Ape "kAraNa ke te jJAna che' e hetu Ape che; pratijJAmAM paNa bAlajJAna zabdamAM jJAna che; tethI hetu e pratijJAta padArthane ekadeza havAthI asiddha ja mAnave paDaze, kAraNa ke pratijJAta padArtha avayaM asiddha hoya che. bhagavAna-jJAnasAmAnyane heturUpe kahyuM che ane jJAnavizeSane pratijJAmAM sthAna ApyuM che tethI ukta hetudeSa saMbhava nathI. varNAtmaka zabda anitya che, kAraNa ke te zabda che, meghanA zabdanI jema. A anumAnamAM jema zabada sAmAnya hetu banAvIne zabdavizeSane pratijJAmAM sthAna ApyuM chatAM hetu asiddha nathI, tema prastutamAM paNa bAlavijJAnarUpa vizeSajJAnane nirdeza pratijJA mAM che ane jJAnasAmAnyano nirdeza heturUpe che, tethI hetune asiddha kahI zakAya nahi. sAmAnya siddha hoya chatAM vizeSa asiddha hoya to te sAmAnyanA baLe vizeSane paNa siddha karI zakAya che. zabda anitya che, kAraNa ke te zabda che. A prakAranA anumAnamAM pratijJAntargata zabda ane heturUpa zabda bane sAmAnya zabda che, 1 "Agamazcopapattizca saNa dRSTikAraNam / atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // " Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUti] jIva zarIra [57 tethI AvA anumAnamAM hetune asiddha kahevAya che. paNa meM Apela anumAnamAM tema nathI tethI hetune asiddha kahI zakAya nahi. (1661) anya paNa anumAna che te A pramANe--malakamAM je prathama stanapAnAbhilASA che te anya abhilASApUrvaka che, kAraNa ke e anubhava che. jema sAMpratika abhilASA e anubhava che tethI sAMpratika abhilASAnI pahelAM kAI abhilASA hatI, te ja pramANe khAlakanI prathama abhilASAnI pahelAM paNa kAI abhilASA hAvI joI e. athavA ukta anumAnane prayega A pramANe paNa karI zakAya--khAlakanI prathama stanapAnAbhilASA anya abhilASApUrvaka che, kAraNa ke te abhilASA che. je je abhilASA hAya che te anya abhilASApUrvaka hAya che; jema sAMpratika abhilASA. bAlakane prathama je abhilASA thAya che te gu abhilASA che tethI tenI pahelAM paNa anya abhilASA che te zarIrathI te bhinna hovI joIe, kAraNa ke zarIranA parityAga chatAM te Take che ane bAlakanI prathama stanAbhilASAmAM kAraNa bane che, vaLI abhilASA e paNa jJAnaguNu ja che tethI tene koI guNI tA hAvA joIe. naSTa zarIra guNI sabhave nahi, mATe zarIrathI bhinna evA vidyamAna AtmAne ja te abhilASArUpa guNunA svataMtra AdhAra mAnavA joI e. vAyubhUti--kAraNa ke te abhilASA che' e Ape Apela hetu vyabhicArI che, kAraNa ke mokSa mATenI abhilASA meAkSAbhilASApUrvaka hAtI nathI, chatAM te abhilASA teA che ja; mATe abhilASApUrNAMka ja hAya eNve niyama nathI. bhagavAna--ukta niyamanuM tAtparya evu' nathI ja ke jevI abhilASA hAya tenA pahelAM tevI ja abhilASA hovI joIe. para`tu abhilASAnI pahelAM tevI ke anya prakAranI koI abhilASA hAvI joIe - arthAt abhilASA sAmAnya vivakSita che, abhilASA vizeSa vivakSita nathI. tethI me kSAbhilASApUrvaka na hoya, pazu meAkSanI abhilASA pahelAM keIna koI prakAranI abhilASA tA hatI ja e asadigdha che. tethI ukta hetu vyabhicArI nathI. (1662) anya paNa anumAna che te A pramANe-khAla zarIra dehAntarapUrvaka che, kAraNa ke te indriyAdithI yukta che. je indriyAdithI yukta hAya che te zarIrAntarapUrvIka hAya che; jema yuvAnanu zarIra khAlazarIpUrvaka che. je zarIra A bAlakanA zarIranI pahelAM che te pUrvAMbhIya audyArika zarIra tA saMbhave nahi, kAraNa ke te te naSTa thayela che. 1. prastuta hetu mULamAM nathI ApyuM; TIkAkAre sUcanyA che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 guNadharavAda gaNadhara tethI tenAthI prastuta khAlazarIranuM nirmANu saMbhave nahi; arthAt khAlakazarIranA kAraNarUpe kAmaNu zarIrane mAnavu' joIe. vaLI e kANu zarIra ekalu' teA saMbhave nahi, ethI te jenu zarIra hAya evA zarIrI--AtmA mAnavA joIe je eka bhavathI khIjA bhavamAM jAya che ane je zarIrathI bhinna paNa che. eTale zarIra e ja AtmA che e asiddha che. (1663) anya paNa anumAna A pramANe che--khAlakanA sukha-duHkhAdi anya sukhaduHkhAdipUrNAMka che, kAraNa ke te anubhavAtmaka che, sAMpratika sukhanI jema, jenA sukha-duHkhAdi anubhave| mAlakanA sukha-duHkhanI pUmAM hoya che te pUrvabhavIya zarIrathI bhinna ja hAvA joIe, kAraNa ke pUrva bhavanuM zarIra naSTa thayela hAvAthI khAlakanA sukha-duHkhanu kAraNu banI zake nahi. ukta anubhavA e guNu che, tethI tenA guNI AtmAne zarIrathI bhinna mAnavA joIe. (1664) vaLI, zarIra ane kanA paraspara hetu-hetumadbhAva-kAya kAraNabhAva hAvAthI khIjaaMkuranI peThe te bannenA saMtAna anAdi che.1 (1665) tethI ja, zarIra e kAya` hovAthI ane kama` e kAraNa hAvAthI te bannethI bhinna evA kAI kartA svIkAravA ja joie; jema dAMDa ane ghaTanA kAraNakA bhAva hAvAthI te bannethI bhinna evA kuM bhakArane kartA mAnavAmAM Ave che.(1666) ravaLI zarIra ghaDAnI jema pratiniyata AkAzavALu' che, tethI teneA keAI kartA hovA joI e. ane te AtmA che. jema da'DAdi kAraNane adhiSThAtA kubhAra che tema indriyA paNa kAraNa hovAthI tenA paNa kAI adhiSThAtA hAvA joIe ane te AtmA che. (1667) vaLI indriya ane viSayamAM AdAna-Adeya bhAva sabadha che; arthAt indricAnI sahAyathI viSaceAnuM grahaNa thAya che. tethI jema sANasI ane leADhAnA AdAnaAdeyabhAva saMbadha hAvAthI AdAtA-grahaNa karanArarUpe lAhakAra avazya bhAvI che, te ja pramANe indriya-viSayAnA AdAnaAdeyabhAva sakhadha hAvAthI AtmAne AdAtA mAnavA joI e. (1668) 1. A ja gAthA AgaLa paNa AvI gaI che. na.1639 ane A pachI paNa AvazegA0 1813, 2. A gAthA prathama paNa AvI gaI che--jue 1567. resasthi vidhAtA" evA pA tyAM che, rU. A gAthA prathama paNa AvI gaI che. jue gA0 1568, Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59 vAyubhUti jIvazarIra vaLI de. e bhAgya che, tethI teno koI bhaktA hovo joIe, jema bhajanane bhaktA puruSa che. deha paNa bhecyuM che, tethI tene bhaktA je che te AtmA che. vaLI, ghaTa saMghAtAdirUpa hevAthI jema teno koI artha - svAmI che, tema zarIra paNa saMghAtAdirUpa hovAthI teno paNa kaI atha hovo joIe. je artha che te AtmA che. (1969) vAyubhUti-kartArUpe AtmAnI siddhi te karI, paNa ApanAM e anumAnathI te Apane ISTa e amUrta AtmA nahi, paNa kuMbhakArAdinI jema te mUrta siddha thAya che. AthI te ApanA ISTa sAdhyathI viruddhanI siddhi thaI. bhagavAna-prastutamAM saMsArI AtmAnI siddhi ISTa hovAthI sAdhyanI viruddha te kazuM ja thayuM nathI, kAraNa ke saMsArI AtmA kathaMcit mUrta paNa che ja. (1670) vAyubhUti-zarIrathI jIva bhale jude siddha thatuM hoya chatAM te zarIranI jema kSaNika hevAthI zarIra sAthe ja naSTa thaI jaze; ethI tene zarIrathI bhinna siddha karavAmAM paNa ze lAbha che? bhagavAna-bIddha matanA anusaraNathI AvI zaMkA thavI svAbhAvika che; paNa saMsAramAM badhuM ja kSaNika nathI, kAraNa ke dravya nitya che, mAtra jIva kSaNika nathI tenA paryAya-pariNAme ja anitya ke kSaNika che. tethI jIvana zarIra sAthe nAza mAnI zakAya nahi, kAraNa ke pUrvajanmanuM smaraNa karanAra jIvano, tene pUrvabhavanA zarIrane nAza thavA chatAM, nAza mAnI zakAya nahi, anyathA pUrvabhavanuM smaraNa kema thAya ? jema bAlyAvasthAnuM smaraNa karanAra vRddhanA AtmAne bAlyAvasthAmAM sarvathA nAza nathI, kAraNa ke te bAlyAvasthAnuM smaraNa kare che, te ja prakAre jIva pUrvajanmanuM smaraNa kare che, tethI pUrva janmamAM zarIra sAthe teno sarvathA nAza saMbhave nahi. athavA te jema paradezamAM gayela keI vyakti svadezanI hakIkatanuM samaraNa kare che tethI tene naSTa mAnI zakAya nahi, tema pUrvajanmanuM maraNa karanAra vyaktine paNa sarvathA naSTa mAnI zakAya nahi. vAyubhUti-pUrva-pUrva vijJAnakSaNanA saMskAro uttara-uttara vijJAnakSaNamAM saMkrAntA thAya che, tethI vijJAnakSaNarUpa jIvane kSaNika mAnavA chatAM smaraNanI saMbhAvanA che. 1. A gIthA prathama paNa avio gaI che-gA0 1569, 2. A gAthI paNa pUrvamAM AvI gaI che-gA0 1570. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] gaNadharavAda [gaNadhara - bhagavAna -jo vijJAnakSaNono sarvathA niranvaya nAza mAnavAmAM Ave to pUrva pUrva vijJAnakSaNathI uttara-uttara vijJAnakSaNa sarvathA bhinna ja hovAnI. A sthitimAM pUrva vijJAna dvArA anubhUti vastunuM smaraNa uttara vijJAnamAM saMbhave nahi; jema devadatta anubhavela vastunuM smaraNa yajJadattane thatuM nathI. pUrvabhavanuM smaraNa thAya te che; mATe jIvane sarvathA nikha mAnI zakAya nahi. (1671) vAyubhUti-javarUpa vijJAnane kSaNika mAnavA chatAM vijJAna saMtatinA sAmarthyathI smaraNa thaI zake che. bhagavAna-je ema hoya to paNa zarIra naSTa thavA chatAM vijJAnasaMtati naSTa na thaI mATe vijJAna saMtatine zarIrathI bhinna ja mAnI joIe, vijJAna paNa sarvathA ane mAnavuM joIe ke vijJAnasaMtati bhavAntaramAM paNa saMkAnta kSaNika nathI thAya che. (1972) vaLI, jJAna paNa sarvathA kSaNika te saMbhave ja nahi, kAraNa ke pUpalabdha vastunuM smaraNa thAya che. je kSaNika heya tene bhUta-atItanuM maraNa janAnattara vinaSTanI jema saMbhave ja nahi. maraNa thAya to che mATe vijJAnane kSaNika mAnI zakAya nahi. (1673) . vaLI, jene mata e che ke jJAna eka che arthAt asahAya che, ane te eka jJAna eka ja viSaya ne grahaNa kare che ane vaLI, te jJAna pAchuM kSaNika paNa che-temane mate " A saMsAramAM je sat che te badhu kSaNika che AvuM STa matavya paNa karI siddha thaI zake nahi. je badhA padArtho sAme hoya te ja " A badhA padArtho kSaNika che evuM jJAna upana thAya; paNa saugata matamAM to eka jJAna eka ja padArthane viSaya kare che, tethI eka jJAnathI badhA padArthonI kSaNikatA jJAta thaI zake nahi, vaLI, na eka ja padArthane viSaya karanAra hoya chatAM eka sAthe evAM aneka jJAno je utpanna thatAM hoya ane te badhAM jJAnanuM anusaMdhAna karanAra koI eka AtmA hoya to ja sarvaviSaya saMbaMdhI kSaNikatAnuM jJAna saMbhave; paNa saugata tevAM aneka jJAnonI yuga padutpatti mAnatA nathI, tethI sarva vastunI kSaNikatAnuM jJAna kadI paNa thaze nahi. vaLI, jJAna eka hoya ane eka ja viSayane eka samaye jANatuM hoya chatAM paNa je te kSaNika na hoya te ja te kramazaH badhI vastunI kSaNikatAnuM paritAna 1. "ta saMta tat sarva kSaLi" hatubi6 pR0 44. 2. kSaIi : sarvasaMeworA - Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [61 vAyubhUti] jIva-zarIra karI zake. paraMtu tame to vijJAnane kSaNika paNa mAno che, tethI e sarva vastunI kSaNiktAnuM parijJAna karI ja zake nahi; mATe vijJAnane akSaNika mAnavuM joIe. ane te guNa hovAthI nirAdhAra na rahI zake; tethI zarIrathI bhinna evo guNa AtmA paNa mAnava jaI e. (1674) vAyubhUti-kSaNUika vijJAna badhI vastu kSaNika che ema nathI jANI zakatuM e je Ape kahyuM tenuM vadhAre spaSTIkaraNa karavA kRpA karo. bhagavAna-bauddhamatAnusAra vijJAna svaviSayamAM ja niyata che ane vaLI te kSaNika paNa che, tethI tevuM vijJAna aneka vijJAnanA viSayabhUta padArthonA dharmo, jevAM ke kSaNikatA, nirAtmakatA, duHkhatA vagerene kevI rIte jANI zake ? kAraNa ke te viSayo te jJAnanA che nahi, ane te jJAna kSaNika hovAthI te te viSayone kramazaH 5Na jANe evo saMbhava nathI. A prakAre svaviSayathI bhinna evA badhA padArtho te jJAnanA aviSaya ja che; tethI temanI kSaNikatA AdinuM parijJAna saMbhavatuM nathI. (100) vAyubhUti-eka ja vastune viSaya karanAra ane kSaNika evuM vijJAna hoya to paNa te badhI vastunA kSaNabhaMgane sva ane viSayanI jema anumAnathI jANI zakaze. tAtparya e che ke te vijJAna anumAna karaze ke saMsAranAM badhAM jJAna kSaNika ja hovAM joIe, kAraNa ke je jJAno che te badhAM jJAna hovAthI mArI jema ja kSaNika hovAM joIe ane tenA viSayo paNa kSaNika hovA joIe, kAraNa ke te badhA paNa mArA viSayanI jema jJAnanA ja viSayo che. mArA viSaya kSaNika che, tethI te badhA paNa kSaNika hevA joIe. A prakAre jJAna eka ja vastune viSaya kare ane kSaNika paNa hoya chatAM te samasta vastunI kSaNikatAnuM jJAna karI zake che. bhagavAna-te je anumAno ApyAM te ayukta che; kAraNa ke prathama vetara jJAnanI sattA ane svaviSayetara viSayonI sattA siddha hoya to ja te badhAMnI kSaNikatAnuM anumAna thaI zake, kema ke prasiddhadhAma pakSa bane che" evo siddhAnta che. paNa te badhAMnI sattAne ja te kSaNika vijJAna siddha karI zakatuM nathI, tyAM temanI kSaNikatAnI siddhinI to vAta ja dUra rahI jAya che. vAyubhUti-svetara vijJAnanI ane viSacetara vastunI siddhi paNa vijJAna te ja pramANe anumAnathI ja karaze ke jema mAruM astitva che tema anya jJAnanuM paNa astitva hovuM joIe ane jema mAro viSaya che tema anya jJAnanA viSe paNa 1. "tatra vAra prasidgha ghama" nyAyapraveza pR0 1 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62) gaNadharavAda [gaNadhara hovA joIe ane pachI nizcaya karaze ke jema huM pote kSaNika chuM ane mAro viSaya kSaNika che, tema te badhAM jJAna ane temanA viSaye paNa kSaNika ja hovAM joIe. bhagavAna-tAruM A kathana paNa yuktisaMgata nathI, kAraNa ke te mAnela sarvavastunI kSaNikatAne jANanAra svayaM vijJAna ja pitAno janma thatAM veMta naSTa thAya che; tethI te pitAnA ja nAzane ane pitAnI ja kSaNikatAne jANavA asamartha che. to bIjA zAne ane temanA viSayane ane te badhAMnI kSaNikatAne jANavAmAM to khUba asamartha che. vaLI, te kSaNikAna pitAnA ja viSayanI kSaNikatA paNa jANI zakatuM nathI, kAraNa ke jJAna ane tene viSaya baMne eka ja kAlamAM vinaSTa thAya che. je te jJAna pitAnA viSayano vinAza thato jue ane tethI tenI kSaNikatAno nirNaya kare ane pachI ja te pine naSTa thAya te ja te svaviSayanI kSaNikatAnI pratipatti karI zake. paNa tevuM to banatuM nathI, kAraNa ke bauddhonA mate jJAna ane viSaya baMne eka ja kAlamAM, pitAnI uttara kSaNone utpanna karIne, vinaSTa thAya che. vastunI kSaNikatAne jANavA mATe anya svasaMvedana ke iMdriyapratyakSanuM paNa sAmarthya nathI. ane ukta prakAre anumAna te ghaTatuM ja nathI, tethI sarva vastunI kSaNikatA bauddha mate ajJAta ja rahe che. (1671) vAyubhUti-pUrva pUrva vijJAna vaDe karIne uttara-uttara vijJAnamAM evI eka vAsanA utpanna thAya che jethI te vijJAna eka ja vastune viSaya karatuM hoya ane kSaNika hoya chatAM bIjA vijJAnanA ane temanA viSayenA rAva-kSaNikatAdi dharmone jANI zake che. A prakAre badhI vastuonI kSaNikatA bauddhone ajJAta rahetI nathI; tethI te mAnavAmAM koI virodha nathI. bhagavAna-te batAvela vAsanA paNa te ja saMbhave je vAsya ane vAsaka evAM bane jJAna eka kAlamAM bhegAM maLatAM hoya. paNa bauddhone mate ukta bane jJAno janmAnantara ja naSTa thatAM hovAthI eka ja kAlamAM temanI vidyamAnatA saMbhavatI nathI. ane je te banne eka ja kAlamAM saMyukta thAya to te te jJAnanI kSaNikatAnI paNa hAni thaya; te pachI badhAM jJAna ane badhA viSayenI kSaNikatA kevI rIte siddha thAya ? vaLI, te vAsanA paNa je kSaNika hoya to tethI paNa jJAnanI jema sarva kSaNikatA siddha thaI zake nahi. ane je vAsanA piote ja akSaNika hoya to tArI pratijJA ke badhuM ja kSaNika che, tene bAdha thaI jaze. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUti jIva-zarIra A prakAre vAsanAnA baLe paNa sarvavastunI kSaNikatA siddha thaI zakatI nathI. (1677) vijJAnane ekAMta kSaNika mAnavA chatAM je sarva kSaNikatAnuM jJAna karavuM hoya te pUrvokta prakAre nIcenA doSonI Apatti che- 1. eka sAthe aneka vijJAnanI utpatti mAnavI paDe che ane e badhAM vijJAnono Azaya evo eka AtmA paNa mAnavuM paDe che, athavA 2. eka vijJAnano eka ja viSaya nahi, paNa eka ja vijJAna aneka viSayane jANI zake che-tema mAnavuM paDe che, athavA 3. vijJAnane avasthita-akSaNika mAnavuM paDe che, jethI te sarva vastune, kramazaH jANI zake. A prakAranuM vijJAna ane AtmAmAM mAtra nAmane bheda che; tethI vastutaH kSaNika vijJAna nahi, paNa AtmA ja mAnavo paDe. 4. ukta AtmA mAnavAthI te bauddhasaMmata pratItyasamutpAdavAdano ja vighAta thAya. kAraNanI apekSAthI kArya utpanna thAya che, kAraNa keI paNa prakAre kAryAvasthAmAM anvaya nathI-A prakAranuM pratItyasamutpAdavAda che. paraMtu A vAda mAnavAthI te maraNAdi samasta vyavahArone ucheda mAne paDe, kAraNa ke atIta saMketAdino Azraya evI kaI vastu smaraNAdi jJAnarUpa pariNAmane pAme arthAt uttara kAlamAM paNa tene je anvaya rahe te ja smaraNAdi vyavahAra ghaTI zake, anyathA nahi. AvI anvayI vastu te ja AtmA che. eTale smaraNAdi vyavahAranI upapatti mATe AtmAne je svIkAravAmAM Ave te pratItyasamutpAdavAdane vighAta thaI jAya - vijJAnane ekAMta kSaNavinAzI mAnavA jatAM ukta ane bIjA paNa ghaNA dezanI Apatti che-paraMtu utpAda. vyaya-dhrauvyavALA vijJAnamaya AtmAne mAnavAmAM AmAMne eka paNa doSa nathI. Avo AtmA mAnavAthI ja samasta vyavahAranI siddhi paNa thAya che; mATe kSaNika vijJAna nahi, paNa zarIrathI bhinna evo AtmA ja mAnavo joIe. (1678-79) vAyubhUti-ukta AtmAne kevAM jJAna hoya che ane te zAthI thAya che? bhagavAna-e AtmAmAM matijJAnAvaraNa-zrutajJAnAvaraNa-avadhijJAnAvaraNa ane mana:paryayajJAnAvaraNano jyAre kSopazama thAya che tyAre matijJAna, jJAnanA prakAro zrutajJAna, avadhijJAna ane mana 5ryAyarAna utpanna thAya che ane kevala jJAnAvaraNanA kSayathI kevala jJAnanI utpatti thAya che. A prakAre vicitra Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64]. gaNadharavAda [gaNadhara AvaraNanA kSaya-kSapazamathI AtmAmAM vicitra jJAno upanna thAya che. te paryAyarUpe kSaNika hoya che ane dravyarUpe kAlAntara sthAyI-nitya paNa hoya che. (1680). e badhAM jJAnane saMtAna je sAmAnyarUpa che te nitya che, tene vyavacheda karI thato nathI; paNa sAmagrI anusAre temAM nAnA prakAranI vizeSatA Ave che, tethI jJAnanA aneka avasthAnurUpa bheda paDe che-vizeSa bane che. paNa jJAnAvaraNanA sarvathA kSayathI je kevala jJAna utpanna thAya che temAM bhedone sthAna nathI tethI te avikalpa kahevAya che ane te sadA kevalarUpa asahAyarUpe ananta kAla rahetuM hovAthI ane anata vastune viSaya karatuM hovAthI anata paNa kahevAya che. (1681) vAyubhUti-je AtmA zarIrathI bhinna hoya te te zarIramAM praviSTa thate agara zarIramAMthI bahAra nIkaLate dekhAte kema nathI ? bhagavAna-koIpaNa vastunI anupalabdhi be prakAre mAnavAmAM AvI che. eka to e ke je vastu kharazRMgAdinI jema sarvathA asata hoya te vidyamAna chatAM kadI upalabdha thatI nathI. ane bIjI e ke vastu sata anupalabdhinAM hAya-vidyamAna hoya chatAM nIcenAM kAraNe tenI anupalabdhi kAraNe hoya che1. ati dUra haya, jema meru vagere. 2. ati najIka hoya, jema netranI pAMpaNe. 3. ati sUkSama heya, ema paramANa. 4. mana asthira hoya te paNa vastunuM grahaNa nathI thatuM, jema bedhyAnapaNe cAlanArane. pa. IndriyomAM paTutA na hoya-jema kiMcit badhirane, 6. matimanthathI paNa gaMbhIra arthanuM jJAna nathI thatuM. 7. azakyatAthI-jema pitAnA kAnanuM, mastakanuM ke pIThanuM darzana azakya che. 8. AvaraNa hoya te-jema AMkhane hAthathI DhAMkI devAmAM Ave to te kazuM ja jevA samartha thatI nathI, athavA bhIta vagerethI antarita vastu paNa dekhAtI nathI. 9 abhibhavane kAraNe--jema utkaTa sUryatejathI tArAo abhibhUta thaI jAya che tethI dekhAtA nathI. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAyubhUti] jIva-zarIra 6] 10. sAmya hAvAne kAraNe-dhArIdhArIne joyela paNa aDadano dANA tenA puMjamAM bheLavI devAmAM Ave teA badhA ja aDadanA dANA sAmAnya-sarakhA heAvAthI te khALI ke ALakhI zakAtA nathI. 11. anupayeAgane kAraNe je manuSyanuM dhyAna--upayAga-rUpamAM hoya te jema gadhAdine nathI jANatA tema. 12. anupAya hAya tA--jema keAI zIMgaDu' joine gAya-bhe'sanA dUdhanuM parimANu jANavA mAge te jANI na zake, kAraNa ke dUdhanuM parimANa jANavAmAM zIgaDu' e upAya nathI. jANI na zakAya. 13. vismaraNa hAya teA pUrvapalabdha vastu 14. durAgama--khATA upadeza maLyA hAya tA suvaNa jevI camakatI retIne suvarNa mAne chatAM suvaNaeNnI upalabdhi na thAya. 15. mAha--mUDhamati yA mithyAmatine kAraNe vidyamAna jIvAditattvAnu jJAna thatu nathI. 16. viTThana--danazaktinA abhAvane kAraNe, jema janmAnyane. 17. vikArane kAraNe vAkacAdi vikArane kAraNe anekazaH pUrvapalabdha vastunI paNa upalabdhi nathI thatI. 18. akriyAthI--jamIna kheADhavAnI kriyA na karAya te vRkSanuM mULa nathI dekhAtuM. 19. anadhigama--zAstranA azravaNane kAraNe zAstranA athanA medha nathI thatA. 20. kAlavipraka"ne kAraNe bhUta ane bhAvI vastunI upalabdhi nathI thatI. 21. svabhAvavipraka` arthAt amRta hovAne kAraNe AkAzAdi nathI dekhAtA. A 21 prakAre vidyamAna evI vastunI anupalabdhi hoya che. temAM prastutamAM AtmA svabhAvathI viprakRSTa che, arthAt te AkAzanI jema amRta che tethI tenI upalabdhi thatI nathI ane tenu` kA`Nu zarIra paramANunI jema sUkSma heAvAthI te paNa upalabdha thatuM nathI. A kAraNe ApaNA zarIramAMthI nIkaLatI vakhate agara temAM praviSTa thatI vakhate kANu zarIravALe! hAvA chatAM dekhAtA nathI. AthI tene abhAva mAnI zakAya nahi. vAyubhUti--paNa te sat ja che te zAthI jANyu ? kharaganI jema asat vAthI ja te anupalabdha che ema zA mATe nahi? 9 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna-aneka anumAno dvArA jIvanI sattA siddha karI ja che, mATe tene asata to mAnI ja zakAya nahi. tethI vidyamAna jIvanI pAchaLa AtmAne abhAva varNavela kAraNosara anupalabdhi che tema mAnavuM joIe. kema nathI? (1682-1983) vAyubhUti-zarIrathI chava bhinna che emAM vedavAkyane AdhAra che? bhagavAna-je zarIra e ja jIva hoya ane zarIrathI bhinna jIva na hoya to pachI "svarganI IcchAvALAe agnihotra karavo joIe evuM vedathI samarthana vedanuM vidhAna bAdhita thaI jAya, kAraNa ke zarIra to ahIM ja baLIne khAkha thaI jAya che, pachI svargamAM koNa jaze? vaLI tethI ja lokomAM je dAnAdi kAryonuM phaLa svarga manAya che te paNa asaMgata mAnavuM paDaze. (1684) vAyubhUti-te pachI vedamAM ja "vijJAnaghana [pkhya" ItyAdi vAkyomAM bhUtothI AtamAM bhinna nathI ema zAthI kahyuM? bhagavAna-ukta vAkyane tuM barAbara artha jANa nathI tethI ja tane zarIra ja jIva che ema lAge che, paNa tene kharA artha meM batAvyo che te pramANe te jIva zarIrathI bhinna ja siddha thAya che. meM prathama anumAna paNa ApyuM che ke zarIrarUpe pariNata A bhUtasaMghAtano kaI kartA vidyamAna che joIe, kAraNa ke te saMghAta sAdi evA pratiniyata AkAravALe che; ghaTanI jema. tene je kartA chete zarIrathI bhinna evo jIva che, ItyAdi. vaLI AtmA bhUtathI bhinna che evAM vedavAkyo paNa tuM kyAM nathI jANato? vedamAM kahyuM ja che ke "satyathI ane tapazcaryA tathA brahmacaryathI nitya jAtirmaya vizuddha e e prApta karI zakAya che. dhIra ane saMyatAtmA yatie tenuM darzana kare che," ityAdi. A pramANe vedamAM paNa zarIrathI bhinna evA jIvanuM pratipAdana che; mATe zarIrathI bhinna jIva che ema ja mAnavuM joIe. (1685) A prakAre jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne jyAre teno saMzaya nivA tyAre vAyubhUtie pitAnA 500 ziSya sAthe jinadIkSA aMgIkAra karI. (1686) 1. "satyena labhyastapasA hyeSa brahmacaryeNa nitya jyotima yo vizuddho ya pazyanti ghorA yatayaH saMpattAMtmAnaH " muNDakepaniSad rU. 1. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAthA gaNadhara vyakta zUnyavAdanirAsa e badhAne dIkSita thayelA sAMbhaLIne vyakate paNa vicAryu ke bhagavAna samIpa jAuM, temane namaskAra karu... ane temanI sevA karuM. A prakAre vicArIne te bhagavAnanI pAse AvI pahAMccA, (1687) janma-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne tene 'vyakata bhAradvAja' ema nAmageAtra vaDe AvakAra ApyA, kAraNa ke teo sajJa ane sadezI hatA. (1688) bhagavAne tene kahyuM ke vedanAM paraspara virodhI jaNAtAM vAkayonA zravaNathI tene saMzaya thayA che ke bhUtAnu' astitva che ke nahi. vedanuM eka bhUtAnI sattA vAkaya che ke svapnopama hai samisceSa zrAvidhira-nasA vijJeyaH 1'AnA vize saMzaya a tuM ema samaje che ke A sapUrNa jagata svapnasadeza ja che. A brahmavidhi arthAt paramAtha prakAra spaSTarUpe jANavA joI e. AthI tu' mAne che ke sa'sAramAM bhUta jevu' kazu' ja nathI; paNa vedamAM 1 thAvAvRthivI" "vRthivI TevatA' Ape devatA" ityAdi vAkayo paNa che jethI pRthvI, jala vagere bhUtAnuM astitva siddha thAya che. AthI tane saMdeha che ke vastuta: bhUtAnuM astitva che ke nahi. paNa tuM te vedavAkayonA cathAvat aM jANatA nathI, tethI ja tuM eveA saMzaya kare che. huM tane tenA sAcA atha khatAvIza jethI tArA saMzaya dUra thaI jaze. (1689) tane ukta vedavAkayathI ema lAge che ke A badhAM bhUtA svapnasadRza che. arthAt keAI nidha na manuSya svapna jue ke pAtAnA gharaAMgaNe hAthI ghoDA padArtho mAyika che khAMdhela che ane peAtAnA bhaDAra maNa ane suvaNuthI bharapUra che. chatAM AmAMnuM kAMI ja paramAtaH vidyamAna hAtu' nathI. ane vaLI koI indrajAlike mAyika nagaranI racanA karI hoya temAM paNa paramAtaH avidyamAna evAM suvaNu -maNi-mAtI-cAMdInAM vAsaNa ityAdi padArtha dekhAya che ane bagIcAmAM phUla ane phUlA paNa dekhAya che chatAM e badhu mAyika hAvAthI paramAtaH vidyamAna nathI; te ja pramANe saMsAranA samasta padArtha svapnApama che ane mAceApama che. A 1. cAvAvRthivI sahrAstAmU' taittirIyadrAvaLa, 1-1-2 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuM] gaNadharavAda gaNadhara] prakAre jyAM pratyakSa bhUtAnA ja astitvamAM za`kA che tyAM jIva, puNya, pApa Adi parAkSa padArthonuM te kahevu' ja zu' ? AthI tane bhUtAdi badhI vastunI zUnyatA jaNAya che ane samasta lekane tu' mAyApama mAne che. vaLI tane yuktithI vicAratAM paNa ema ja lAge che ke A badhu' svapnadeza che. (1690-91) he vyakta ! tu' ema mAne che ke saMsAramAM badhA vyavahAruvadIghauMnI jema sApekSa che tethI vastunI siddhi svataH, parataH, sva-para ubhayathI ke te sivAya anyaprakAre paNa thaI zakatI nathI. adheA vyavahAra sApekSa che. sa'sAramAM badhu... sApekSa che tene khulAse A pramANe tu' kare che--saMsAramAM je kAMI che te badhu' kArya athavA kAraNamAM antagata che, ane kArya tathA kAraNanI siddhi paraspara sApekSa che--arthAt ekabIjAnI apekSA rAkhe che, jo sa'sAramAM kAryo ja na hoya tA keAIne kAraNa kahI zakAya nahi. te ja pramANe jo kAraNa na hAya te koIne kAya paNa kahI zakAya nahi. arthAt kAI paNa vastumAM kAtvanA vyavahAra kAraNAdhIna che ane kAraNatvanA vyavahAra kAryAdhIna che. A prakAre kA` ke kAraNu e ane svataHsiddha nathI, tethI sasAramAM kazuM ja svata:siddha nathI. have jo kazu ja svataHsiddha na hoya te| pachI parata:siddhinI vAta ja kacAM rahI ? kAraNa ke, jema kharaviSANu svataHsiddha nathI teA tene parata:siddha paNa kahI zakAtuM nathI, tema sa MsAranI samasta vastu jo svataHsiddha na hoya te parata:siddha paNa kahI zakAya nahi. stra*para ubhayathI paNa vastunI sidghi azakaya che, kAraNa ke ukta prakAre judA judA athAt vyasta evA tra ane para jo siddhimAM kAraNa na banatA hoya, te pachI te anne maLIne arthAt samastarUpe paNa vastunI siddhimAM asamartha ja rahe che. retInA pratyeka kaNamAM tela nathI tethI samasta kaNamAMthI paNa tela niSpanna nathI thatuM, tema stra ke para pratyeka jo asamartha hAya tA ane bhegA maLe tApaNu siddhinuM sAmarthya" temAM saMbhave nahi. vaLI stra*para ubhayathI siddhi mAnavAmAM parasparAzraya doSa paNa che, kAraNa ke jyAMsudhI kAraNu siddha na hAya tyAMsudhI kArya na thAya ane jyAMsudhI keAI kAOnI niSpatti na thaI hAya tyAMsudhI koI kAraNa na kahevAya. Ama mane parasparAzrita hAvAthI ekanI siddhi khInna vinA thatI nathI. tethI temAM parasparAzraya dveSa hAvAthI svaya' asiddha evA te banne maLI anyanI siddhi kare eve saMbhava ja nathI, ukta traNa prakAre jo siddhi na hAya tA tethI anya prakAre paNa sa`bhavaze nahi, kAraNa ke anya prakAra te anubhayarUpa saMbhave; arthAt svapara ubhayathI bhinna prakAre. paNa sa`sAramAM sva ane parathI bhinna evuM keI sa bhavatuM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata zUnyavAdanirAsa (69 ja nathI, kAraNa ke je haze te sva haze athavA para. eTale anubhayathI niSpatti che ema kahevAno artha e thaze ke vastunI siddhi ahetuka che-arthAta tene kaI hetu nathI, kaI kAraNa nathI. paNa e te asaMbhava che. vinA kAraNe saMsAramAM kAMI ja utpanna thaI zake ja nahi. AthI anya prakAre--anubhayathI paNa vastunI siddhi nathI. hasva-dIrghatvanA vyavahAramAM paNa Ama ja che. te paNa sApekSa ja che. tethI kaI paNa vastu svataH hasava ke dIrgha nathI. pradezinI-aMgUThA pAsenI pahelI AMgaLI-e aMgUThAnI apekSAe lAMbI che, paNa te ja pAchI vacalI AMgaLInI apekSA e TUMkI che. AthI vastutaH e svataH lAMbI paNa nathI ane TUMkI paNa nathI, paNa apekSAthI lAMbI ane TUMkI che. AthI e vize ema kahI zakAya ke dIrghatva-hasvatva e svataH siddha nathI. ane svataH siddha na hovAthI kharaviSANanI jema parataH paNa siddha saMbhave nahi. ane sva-para ubhaya ke anubhaya prakAre paNa hasvatva-dIrghatvanI siddhi zakya nathI. eTale mAnavuM joIe ke A badho vyavahAra sApekSa che. eTale keIe ThIka ja kahyuM che ke dIgha kahevAtI vastumAM dIrghatva jevuM kazuM ja nathI, hasva kahevAtI vastumAM paNa dIrghatva jevuM kazuM ja nathI. e bannemAM paNa dIrghatva nathI eTale dIrghatva e vastu ja asiddha che. A prakAre asiddha e zUnya hovAthI tenuM astitva kyAM mAnavuM?" havanI apekSAe dIghanI siddhi kahevAya che ane svanI si paNa dIrvanI apekSAe kahevAya che. paraMtu nirapekSarUpe kenI siddhi nathI. eTale A badhI siddhi mAtra vyavahArane kAraNe che, paramArthata kazuM ja nathI." A prakAre saMsAramAM badhuM ja sApekSa hovAthI zunya ja che. (1992) sarvazUnyatAnA samarthanamAM vaLI bIjI rIte paNa tAruM mana dalIla kare che te A pramANesarvazanyatAnuM ghaTa ane astitva e bane eka ja che arthAt abhinna che? samarthana athavA aneka che arthAt bhinna che ? te bannene eka to mAnI zakAya nahi, kAraNa ke badhI vastu ghu ghaTapa banI jaze. te eTalA mATe ke je kAMI asti hoya te badhuM je ghaTarUpa hoya to ja ghaTa ane astitva 1. "na dIrgha'stIha dIrghatva na hasve nApi ca dvaye / tasmAdasiddha zUnyatvAt sadityAkhyAyate kva hi // hasva pratItya siddha dIrgha dIrgha pratItya hRsvamapi / na ki cidasti siddha vyavahAravazAda vadantyevam // " Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] gaNadharavAda [gaNadhara eka ja che ema kahevAya, anyathA nahi. A sthitimAM ghaTabhinna paDADhi koIpaNa padAnu' astitva saMbhavaze nahi, tethI badhu ja ghaTarUpa mAnavuM paDaze. athavA ghaTa e mAtra ghaTa ja nathI, paNa paTa paNa che, ane te ja prakAre ghaTa saMsAranI samasta vastupa che ema mAnavu paDaze, kAraNa ke sa'sAranI samasta vastumAM astitva vyApta che ane te astitvathI ghaTa abhinna che. athavA, ghaTa ane astitvane eka mAnavAmAM--je ghaTa che te ja asti che ema mAnavuM paDe. AthI ghaTetara badhI vastu astitvazUnya khanI jAya, te badhIne abhAva thaI jAya; tethI teA sa`sAramAM mAtra eka ghaTanu ja astitva rahe. ane jo tema thAya te ghaTanu paNa astitva ane nahi, kAraNa ke aghaTathI vyAvRtta hAvAthI ja ghaTa 'ghaTa' kahevAya che. jo sa'sAramAM Tetara-aghaTa hoya ja nahi te pachI konI apekSAe tene 'ghaTaTa kahevA ? tethI ghaTanu' astitva paNa banaze nahi. ethI sazUnyanI ja siddhi thaze. A prakAre ghaTa ane astitvane eka mAnavAmAM sazUnyatAnI Apatti hAvAthI ghaTa ane astitvane aneka arthAt bhinna mAnavAmAM Ave teApaNu sazUnyatAnI Apatti che ja. jo ghaTathI astitva bhinna hoya tA ghaTane asti' na kahevAya; arthAt ghaTa astitvathI zUnya thaze. astitvagnanya ghaTa e te khaviSANu jema asat ja hAya che. te prakAre badhI ja vastune astitvanya hovAthI asat ja mAnavI paDaze;--zUnya ja mAnavI paDaze. vaLI satnA bhAva e sattva che--astitva che. have jo te peAtAnA AdhArarUpa ghaTAdi sat padArthothI ekAMtabhinna ja hAya tA tenu' asattva ja Thare, kAraNu ke AdhArathI anya--sathA bhinna evA AdheyadhamanuM astitva ja ghaTatuM nathI. ja A prakAre ghaTa ane astitvane eka ke aneka mAnavAmAM ukta doSAneA sa'bhava che, tethI te avAcca athavA sathAnya che. te ja prakAre badhA padAthe anabhilASya - avAcya che athavA sathAnya ja che. (1693) vaLI tuM mAne che ke je utpanna nathI thatuM te teA khaviSANunI jema asat hAvAthI tenI carcA karavI nakAmI paNa che. paNa je utpanna kahevAya utpatti nathI ghaTatI che tenI paNa utpatti vicAra karatAM dhaTatI nathI, tethI te paNa zunya ja siddha thAya che. te A pramANe-- jAta--utpannanI utpatti sa'bhave nahi, kAraNa ke te ghaDAnI jema jAta ja che. be jAtanI pazu utpatti mAnavAmAM Ave te anavasthA thAya-arthAt janma-para parAne 'ta ja na Ave. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUnyavAdanirAsa [71 ajAtanI anutpannanI utpatti paNa saMbhave nahi. ajAtanI paNa jo utpatti mAnavAmAM Ave to abhAva - asat - kharaviSANunI pazu utpatti mAnavI joIe, kAraNa ke te paNu ajAta ja che. vyakata] jAta-ajAtanI paNa utpatti saMbhave nahi, kAraNa ke te ubhaya pakSamAM pUrvokta ubhaya dASAnI Apatti che. vaLI jAta-ajAta evA ubhayalakSaNa padArthInI sattA che ke nahi ? jo te vidyamAna hAya tA "jAta'' ja kahevAya, tene ubhaya na kahevAya. ane e pakSamAM te anavasthA doSanI Apatti che, ane jo te vidyamAna na heAya tApaNu tene jAta ajAta ubhaya te na kahI zakAya, paNu ajAta ja kahevu' joIe. ane e pakSamAM te pUrvekta dUSaNa che ja. e ja rIte jAyamAnanI paNa utpatti ghaTatI nathI, kAraNa ke te paNa jo vidyamAna hoya teA 'jAta' kahevAze ane vidyamAna nahi hAya te 'ajAta' kahevAze. ane e baMne pakSeAmAM pUrvokta doSanI Apatti che ja. kahyu' paNa che ke 1gamana kriyA thaI gaI hAya teA javApaNu' nathI ane gamanakriyAnA abhAva hAya tApaNu javApaNu` nathI. gamanakriyAnA bhAva ane abhAvathI judI evI cAlu gamanakriyA kaI che ja nahi." AthI sAMsAramAM utpAda Adi kazI kriyAnA sadbhAva na hAvAthI jagatane zUnya ja mAnavuM joI e.'' (1694) vaLI utpattinA abhAva bIjI rIte paNa siddha thAya che. vastunI utpattimAM hetu-- upAdAna ane pratyaya--nimitta e e kAraNeAne mAnavAmAM Ave che. temAM hetu ke pratyaye jo pRthak pRthak arthAt svata Mtra hoya teA teo kA'nI utpattimAM asamatha che, paNa jo e badhAM bhegAM maLe te sAmagrIthI kAya utpanna thAya che, ema manAya che. paraMtu sAmagrInA ghaTaka pratyeka hetu ke pratyayamAM jo kAryotpAdana-sAmarthya ja na hAya te sAmagrImAM paNa kevI rIte ghaTe? jema pratyeka retInA kaNamAM jo tela na hAya tA samagra kaNeAmAM paNa telaneA abhAva ja hAya. arthAt sa'sAramAM kAca jevI keAI vastu na bane, sanAbhAva thaI jAya, teA pachI sAmagrIne prazna ja kacAMthI rahe? ane sAmagrInA abhAvamAM kAyanA paNa abhAva thaI jAya. A prakAre sazUnyatA ja siddha thAya che. kahyuM paNa -- "hetu-pratyayarUpa sAmagrI "gataM na gamyate tAvad agataM naiva gamyate / gatAtavinimuM `myamAna namyate ''mAdhyamikakArikA-2.1 1, pRthak hAya ! temAM kAryanuM darzana thatu' nathI. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] . gaNadharavAda [gaNadhara ane jayAMsudhI ghaTAdi kArya utpanna na thAya tyAM sudhI temAM ghaTAdi saMjJAnI pravRtti na hovAthI te svabhAvataH anabhilASTra-avAcya che.' lokamAM je kAMI saMjInI pravRtti dekhAya che te sAmagrImAM ja che tethI bhAve ja nathI. ane je bhAve ja na hoya to sAmagrI paNa na bane.(1985) sarvazacatAnI siddhi anya prakAre paNa thAya che. je adazya che te te anupalabdha hovAthI kharaviSANunI jema asata ja che. je dazya kahevAya che, tene adaya hovAthI paNa pAchalo bhAga adazya hovAthI ane sauthI najIkano bhAga zUnyatA sUkSma hovAthI dekhAto nathI, tethI te paNa sarvathA adazya ja mAnavuM joIe ane tethI tene paNa kharaviSANunI jema zanya ja mAnavuM jAIe. ahIyAM prazna thAya ke khaMbhAdi bAhya padArtho dekhAya te che, te tene adazya kema kahI zakAya? AnuM samAdhAna e che ke khaMbhAdi samasta padArtho akhaMDa to dekhAtA nathI. tenA ApaNe traNa avayava kalpIe pAchalA bhAga, madhyabhAga ane ApaNe sAmeno bhAga te temAM pAchalo ane madhya bhAga te dekhAtA ja nathI tethI te adazya ja che, ane je sAmeno bhAga dekhAya che te paNa sAvayava che, eTale tenA aMtima avayava sudhI jaIe te te paramANu ja hoya che. ane te paNa adazya ja che, kAraNa ke te sukSma che. A prakAre khaMbhAdi padArthanuM vastutaH darzana saMbhavatuM ja nathI. tethI, te badhA anupalabdha hovAthI kharaviSANanI jema asat ja che. AthI sarvazanyatA siddha thAya che. kahyuM paNa che ke - kAMI dazya che teno para-pazcAta bhAga to dekhAto nathI. eTale e badhA padArtho svabhAvathI anabhilApya ja-avAcya ja che." A prakAre tuM yuktithI vicAre che ke saMsAramAM sarve bhUtonuM astitva che ja nahi. ane vedamAM pAchuM bhUtanuM astitva batAvyuM paNa che. tethI tene saMzaya thAya che ke bhUta vastutaH che ke nahi! (1996) vyakata-Ape mAre saMzaya yathArtharUpe varNavyuM. have kRpA karI tenuM nivAraNa kare, 1. "tatratvacAmagthama vatanara | tena te nAbhilApyA hi bhAvAH sarve svbhaavtH||" 2. "loke yAvat saMjJA sAmagyAmeva dRzyate yasmAt / tasmAn na santi bhAvA bhAve'sati nAsti sAmagrI // " 3. "yAvada dRzya parastAvad bhAgaH sa ca na dRzyate / tena te nAbhilApyA hi bhAvAH save svabhAvataH // " Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] zunyavAdanirAsa [73 bhagavAna - vyakta ! A prakAre tAre saMzaya karavo cogya nathI, kAraNa ke saMsAramAM je bhUta hoya ja nahi te temanA vize AkAzakusuma ane saMzanivAraNa kharazaMganI jema saMzaya saMbhave ja nahi. je vastu vidyamAna hoya tenA ja vize sthANu ane puruSa vize thAya che tema saMzaya thAya che. (1697) evI kaI vizeSatA che jene kAraNe sarvazanya hovA chatAM rathANu-puruSa vize saMdeha thAya che ane AkAzakusuma-kharazaMga Adi vize nathI thato ? te tuM bhUta vize saMzaya ja kahe. athavA ema kema nathI banatuM ke AkAzakusumAdi vize ja hovAthI ja temanI saMzaya thAya ane sthANu-puruSa Adi vize saMzaya kadI ja thAya sattA che. nahi ? Avo viparyaya kema nathI banato? te tuM ja kahe, mATe mAnavuM joIe ke kharazaMganI jema badhuM ja samAnabhAve zanya nathI. (1689) vyakata-Apa ja batAve ke sthANu-puruSamAM kaI vizeSatAne kAraNe saMzaya thAya che. bhagavAna-pratyakSa anumAna Agama-A pramANa vaDe padArthanI siddhi thAya che. tethI e pramANenA viSayabhUta padArtho vize saMzaya kevI rIte thAya? eTale ja sthANuAdi padArtho vize saMdeha thAya che ane AkAzakusumAdi vize nathI thatuM. (1699) vaLI saMzayAdi e jJAna paryAya che ane jJAnanI utpatti seyathI che. ethI paNa je kazuM ja ya na hoya te saMzaya paNa kevI rIte thAya? (1700) eTale saMzaya thAya che e ja kAraNe paNa zeyanuM astitva anumAnasiddha mAnavuM joIe. te A pramANe--e badhA padArtho vidyamAna che, kAraNa ke temane vize saMdeha thAya che. jene vize saMdeha thAya che te sthANu-puruSanI jema vidyamAna hoya che, mATe saMzaya hovAthI padArthonuM astitva mAnavuM joIe. vyakta-badhuM ja je zUnya hoya te sthANu-puruSa paNa asat ja che tethI te paNa pramANathI siddha na hovAthI daSTAta kema bane ? bhagavAna to pachI saMzayane paNa abhAva ja te rIte mAre mAnavo paDaze, kAraNa je sarvane abhAva hoya to saMzayane paNa abhAva thayo. ane je tane bhUto vize saMdeha ja na hoya to pachI te badhAM vidyamAna ja mAnavAM paDaze. (1901) vyakta-evo niyama to nathI ke je sarvane abhAva hoya to saMzaya thAya nahi. sUtelA puruSanI pAse kazuM ja hoya nahi chatAM svapnamAM te "A gajarAja che 10 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 74] gaNadharavAda : [gaNadhara ke parvata? e saMzaya kare che. ethI sarvavastu zanya hoya chatAM paNa saMdeha ghaTI zake che. bhagavAna-tAruM kahevuM barAbara nathI, kAraNa ke svapnamAM je saMdeha thAya che te paNa pUrvAnubhUta vastunA samaraNathI thAya che. je badhI vastune sarvathA abhAva ja hoya to svapnamAM paNa saMzaya thAya nahi. (1902) vyakata-zuM nimitta vinA svapna na thAya? bhagavAnanA nimitta vinA svapna kadI thatuM nathI. vyakta-svapnanAM kyAM nimitto che? . bhagavAna-anubhavamAM Avela, jevA ke, snAna-bhajana-vilepana Adi padArthonuM maraNa thavAmAM anubhava nimitta che. hastI Adi padArtho dRSTa svapnanAM nimitta hoya e kAraNe te svapnanA viSaya bane che. vaLI ciMtA e paNa - svapnanuM nimitta che. jema potAnI priyatamA vizenI ciMtA hoya to te svapnamAM dekhAya che, jenA vize sAMbhaLyuM hoya te paNa svapnamAM Ave che; prakRtivikAra arthAt vAta-pitta-kaphanA vikArathI paNa svapna Ave che, anukUla athavA pratikUla devatA, sajala pradeza, puNya ane pApa e badhAM paNa svapnanAM nimitto che. paNa vastune sarvathA abhAva e kAMI svapnanuM nimitta banI zakato nathI. vaLI svapna paNa bhAvarUpa ja che, tethI sarvazanya kema kahevAya ? (1730) vyakta-svapnane vaLI Apa bhAvarUpa kevI rIte kahe che? bhagavAna-svapna e bhAvarUpa che, kAraNa ke ghaTavijJAnAdinI jema te paNa vijJAnarUpa che. athavA svapna e bhAvarUpa che, kAraNa ke te paNa ukta nimitto vaDe utpanna thAya che. jema ghaTa pitAnA daMDAdi nimitto vaDe utpanna thato hovAthI bhAvarUpa che tema svapna paNa nimitto vaDe utpanna thatuM hovAthI bhAvarUpa che. (1904) vaLI sarvAbhAva heya-sarvazanya hoya to jJAnamAM amuka jJAna svapna che ane amuka jJAna asvapna che e bheda zAthI thAya che ? ane A sarvazUnyatAmAM satya che ane A jUThuM che; A gaMdharvanagara che-mAyAnagara vyavahA2bhAva che ane A pATaliputra che; A tathya che- mukhya che ane A aupacArika che; A kArya che ane A kAraNa che; A sAdhya che ane A kartA che, A vaktA che, A tenuM vacana che-A triavayavavALuM vAkya che, A paMcaavayavavALuM vAkya che ane A vAcya arthAta vacanane artha che, A svapakSa Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] : - zunyavAdanirAma [e5 che ane te parapakSa che; A badhA vyavahAre saMsAramAM je sarvazUnyanA hoya to zAthI pravRtta thAya ? vaLI, pRthvImAM sthiratva, pANImAM dravatva, agnimAM uoNatva, vAyumAM calatva ane AkAzamAM arUpi- A badhuM niyata kevI rIte thAya ? vaLI, zabdAdi viSAe grAhya che ane zrotrAdi Idriya grAhaka che e niyama ke zI rIte bane? ukta badhI bAbate ekasarakhI kema nathI banI jatI, arthAta jevuM svapna tevuM ja asava paNa kema nathI manAtuM, ityAdi ukta badhI bAbatomAM asamAnatAnuM kAraNa zuM che? athavA svapna e asvapnarUpe pratIta thAya e viparyaya vyavahAra kema nathI thato ? ane je badhuM ja zanya hoya te pachI sarvAgrahaNa kema na thAya ? arthAta keIpaNa vastunuM grahaNa-jJAna na ja thAya. vyakata-bhrAntine kAraNe A svapna che ane A asvapna che eve vyavahAra pravRtta thAya che. bhagavAna-badhAM jJAnane brAtimUlaka mAnI zakAya nahi, kAraNa ke dezakAla-sva bhAva Adi vaDe karIne te jJAne niyata che. vaLI brAti pite badhA jJAne vidyamAna che ke avidyamAna? brAntine je vidyamAna mAno to bhAta nathI sarvazanyatA na ghaTe ane brAtine avidyamAna mAno te bhAvagrAhaka jJAnene abrAnta mAnavAM paDaze, tethI sarvazUnyatA nahi, paNa sarvasattA ja mAnavI joIe. vaLI, zanyatAnuM jJAna ja samyapha jJAna che ane bhAvasattAgrAhI jJAna mithyA che , evo bheda paNa zAthI karaze? kAraNa ke tamAre mane badhuM ja zanya che to e bheda - thavAno saMbhava ja nathI. (1eo5-8) vyakta-vatA, parataH, ubhayatA, ane anubhavataH e cAre prakAre vastunI siddhi nathI tethI ane sarva sApekSa che tethI sarvazUnyatAne siddha mAnavI joIe. bhagavAna-A sva che ane te para che-AvI bhedabuddhi paNa je badhuM zUnya heya to kevI rIte ghaTe? ane e sva-pAdiviSayaka buddhi ja je na hoya te svataH-parataH ItyAdi vikalapa karIne vastunI je parasparathI asiddhi siddha karI te paNa kema bane ? vaLI, eka tarapha ema mAnavuM ke vastunI siddhi hasva-dInI jema sApekSa, che ane bIjI tarapha ema kahevuM ke vastunI siddhi sva-para Adi kazAthI paNa thatI nathI te te paraspara viruddha kathana che. vaLI vastunI sattA mAtra ApekSika ja ema paNa ekAta mAnI zakAya nahi, - kAraNa ke svaviSayaka jJAnane utpanna karavA vagere jevI aWkriyA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara sarvasattA mAtra paNa vastusattAnuM lakSaNa che, eTale svAdi padArtho svaviSayaka jJAnane sApekSa nathI utpanna karatA hovAthI paNa sata-vidyamAna che tethI temane asiddha kema kahI zakAya ? vaLI, svayaM asata evI AMgaLImAM hasvatvAdi, anyAMgulisApekSa hoya te, yaM asaMta evA kharaviNamAM paNa anyanI apekSAe svitvAdi vyavahAra kema nathI thato? sarvazanyatA samAna hovA chatAM ekamAM ja svatvAdi vyavahAra thAya che ane bIjAmAM te nathI thato tenuM zuM kAraNa? eTale mAnavuM joIe ke aMguliAdi padArtho svayaM sat-vidyamAna che ane temAM anata dharmo hovAthI judA judA sahakArInA saMnidhAnathI judA judA dhame abhivyakta thAya che ane te vizenuM jJAna thAya che, paNa je aMguliAdi padArtho kharaviSANunI jema sarvathA asata-avidyamAna hoya to temAM apekSAthI paNa hrasva-dIrghatvAdi vyavahAra saMbhave nahi ane svata, parataH ityAdi vikalpo paNa saMbhave nahi. vyakata-zanyavAdInA mate A stra che ane A para che ityAdi bhedavyavahAra che ja nahi; paNa paravAdIo te vyavahAra kare che tethI temanI apekSAe svataH parataH ItyAdi vikapanI sRSTi samajavI joIe. bhagavAna-paNa jyAM badhuM ja zUnya hoya tyAM vaLI svamata ane paramata e bheda paNa saMbhave nahi, ane je vamata ane paramatane zUnyavAdamAM sva- bheda svIkAravAmAM Ave to zunyavAda ja bAdhita thaI jAya. pakSano bheda na ghaTe (1909) vyakata -badhe vyavahAra sApekSa che e to meM kahyuM ja che. bhagavAna sva-dIrgha Adi vyavahArane tuM sApekSa mAne che, paNa temAM mAro prazna che ke sva-dIrghanuM jJAna yugapa6 thAya che ke kamathI ? je yugapa6 thatuM hoya te je samaye madhya mAMguli vize dIrdhatvane pratibhAsa thaye te ja samaye pradezinImAM hasvatvane paNa pratibhAsa thayo ema ja mAnavuM joIe. eTale ke yuga56 pakSamAM eka jJAnamAM bIjAnI kazI ja apekSAne avakAza raheto na hovAthI hrasva-dIrdhAtvAdi vyavahAra sApekSa che ema kevI rIte kahevAya? ane jo hasva-dIrghanuM jJAna kramathI mAnato ho to paNa prathama pradezinImAM hasvatvanuM jJAna thaI ja gayuM che pachI madhyamAMgulinA dIrghatvajJAnanI apekSA kyAM rahI? A rIte baMne pakSamAM hava-dIrgha - vyavahAra sApekSa che ema siddha thatuM nathI. eTale badhA padArtho cakSurAdi sAmagrI upasthita thatAM bIjA kazAnI apekSA rAkhyA vinA ja svajJAnamAM pratibhAsita thAya che, A vastu svataHsiddha che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUnyavAdanirAsa ee] vaLI, bALaka janma laI ne pahelIvaDelI AMkha ughADIne je jJAna kare che temAM tene zAnI apekSA che ? ane je e vastu be AMkhanI jema samAna hoya temanuM jJAna jo ekasAthe thAya to temAM paNa kazAnI apekSA hAya ema jaNAtu nathI. AthI svIkAravuM joIe ke aMguliAdi padArthanuM svarUpa mAtra sApekSa nathI, pazu te svaviSayaka jJAneAmAM anyanI apekSA vinA ja svarUpathI svataH pratibhAsita thAya che ane pachI ja tenA pratipakSI padyAnuM samaraNa thavAthI te te padArthAMmAM A amukathI hrasva che ane amukathI dIgha che e prakAranA grupadeza thAya che. eTale padArthone svataHsiddha te mAnavA ja joIe. (1910 11) vyakta! vaLI, badhuM ja zUnyatAne kAraNe samAnarUpe asat hAvA chatAM pradezinI Adi sva padArthonI apekSAe ja madhyamAM azuli vageremAM dIgha vyavahAra zA mATe thAya che ? ane dvIdha padArthonI apekSAe ja dvI padArthamAM dIdhatvanA vyavahAra zA mATe nathI thatA ? ane tethI UlaTu' eTale ke dIrgha padAnI apekSAe ja hrasva dravyamAM hasvatvavyavahAra zA mATe thAya che? ane havanI apekSAe ja hrasvamAM hasvatvane vyavahAra kema nathI thatA ? vaLI, samAnabhAve asat hAvA chatAM hrasva Adi padArthanI apekSAe ja zA mATe dIgha Adi vyavahAra thAya che ? ane khapuSpaAdinI apekSAe dIAdi vyavahAra zA mATe nathI thatA ? ane khapuSpanI apekSAe ja khapuSpamAM hrasvAdi byapadeza ane jJAna zA mATe nathI thatAM ? eTale sa`zUnya nathI, paNa padArtho vidyamAna che e svIkAravu joI e. (1912) vaLI, sazUnya ja hAya te apekSAnuM paNa zu kAma che ? kAraNa ke jema ghaTAda sattva zUnyatAthI pratikUla che tema apekSA paNa zUnyatAthI pratikUla ja che. vyakata evA svabhAva che, jethI apekSA vinA kAma cAlatu' nathI. arthAt apekSAtho ja hrasva-dIrgha vyavahAranI pravRtti thAya che evA svabhAva che. svabhAva evA kema che evA prazna te karI zakAya nahi. kahyuM paNa che-- agni khALe che paNa AkAza khALatu nathI. emAM kene pUchavuM ?" arthAt evA niyata svabhAvamAMthI kAi ekane evA prazna ke Adeza na karI zakAya ke AthI UlaTu kema thatu' nathI ? bhagavAna--svabhAva mAnavAmAM paNa sazUnyatAnI tA hAni ja che, kAraNa ke sva evA je bhAva te svabhAva kahevAya che, eTale stra ane para zUnyatA svabhAvika evA e bhAvanI kalpanA karavI ja paDe che. tethI zUnyavAdanA svayaM nathI nirAsa thaI jAya che. vacAputra jevA avidyamAna padArthomAM te 1. "agnirdahati nAkAza kAtra paryanuyujyatAm / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha8 gaNadharavAda [gaNudhare che svabhAvanI kalpanA karI zakAtI nathI. arthAta vidyamAna arthomAM ja te karavI paDe che. tema karavAthI zunyavAdane nirAsa spaSTa che. (1713) vaLI, apekSA mAnavAmAM mane paNa vAMdhe to nathI; paNa mAruM kahevAnuM eTaluM ja che ke varatumAM dIrgha vAdinAM vijJAna ane vyavahAra e kathaMcita apekSA ja hevA chatAM paNa vastunI sattA apekSA janya nathI ane te ja pramANe sUpa-rasAdi anya vastudharmo paNa ApekSita nathI. AthI vastunI sattAmAM bIjA koInI apekSA na hovAthI tene asat mAnI zakAya nahi ane tethI ja sarvazanya paNa mAnI zakAya nahi. (1718) vyakata-vastusattA ane tenA rasAdi dharmane anirapekSa zA mATe mAnavAM? bhagavAna-vastusattAdi je anyanirapekSa na hoya te have padArthane nAza thavAthI dIrgha padArthane paNa sarvathA nAza thaI ja joIe, kAraNa vastunI ke dIrgha padArthanI sattA hasva padArtha sApekSa che. paNa tevuM banatuM anyanirapekSatA te nathI. eTale mAnavuM joIe ke padArtha mAM hasvAdi dharmanAM jJAna ane vyavahAra e ja parasApekSa che, tenA sattAdi dharmo parasApekSa nathI. teo te anya nirapekSa ja che, eTale "badhuM ja sApekSa hevAthI zanya che evo niyama dUSita hovAthI sarvazanyatA asiddha ja che. (1715) vaLI, sarvazatAnI siddhimAM "apekSA hovAthI" e je hetu Apyo che te viruddha paNa che, kAraNa ke te sarvazanyatAne badale vastusattAne ja siddha kare che. vyakata te kevI rIte ? bhagavAna- ajJaNarUpa kriyA, apekSakarUpa kartA ane apekSaNIya evuM karma-e traNethI nirapekSa evI apekSA saMmavatI nathI; eTale ke je kriyA-karma-kartA e traNe vidyamAna hoya te ja apekSA saMbhave. AthI to sarvazanyatAne badale vastasattA ja siddha thAya che, tethI ukta hetu viruddha che. (1716) kharI vAta evI che ke keTalAka megha Adi jevA padArtho pitAnAM kAraNa dravyonA vizeSa pariNAmarUpa hAI kartA Adi keInI paNa apekSA rAkhatA na svata: parataH Adi hovAthI svataHsiddha kahevAya che, keTalAka ghaTAdi kuMbhakArAdi kartAnI padArthonI siddhi apekSA rAkhatA hovAthI parataHsiddha kahevAya che, keTalAka puruSAdi jevA padArtho mAtA-pitA Adi para padArthanI ane svIkRta karmarUpa svapadArthanI apekSA rAkhatA hovAthI ubhayatA siddha kahevAya che, ane keTalAka AkAzAdi padAthe nityasiddha kahevAya che. A badhe vyavahAra vyavahAranayAzrita che ema samajavuM joIe. (1717) Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakta] zunyavAdanirAsa : [79 paNa nizcayanayanI apekSAe te bAhya kAraNo nimitta mAtra hoI tene upayoga chatAM badhu svatasiddha ja manAya che, kAraNa ke bAhya nimitto hovA chatAM kharaviSANAdi padArtho je svataHsiddha nathI hotA te kadI paNa siddha thaI zakatA nathI, eTale sarva vastuo nizcayanayane mate svataHsiddha ja manAya che. e prakAre vyavahAra ane nizcaya e bane nAnA Azraye thatuM vastudarzana samyapha kahevAya che. (1718) vyakata-astitva ane ghaTanA ekAekatvanI-bhedabhedanI je dalIla che teno ze uttara che? bhagavAna-prathama "ghaTa che' ema siddha thAya pachI ja ghaTa ane teno dharma astitva-e baMne eka che ke aneka che evI paryAya vizenI * sarvazUnyatAnuM vicAraNA pravarte che. AthI to e spaSTa siddha che ke ghaTa agara nirAkaraNa astitvane abhAva te mAnI zakAya ja nahi. je vastu kharaviSANa jema prathamathI ja asiddha hoya che te vize ekAekatAnA paryAya vicAra paNa nathI thatA. je ghaTa ane tenuM astitva avidyamAna hoya chatAM te vize ekAekatvanI vicAraNA pravartatI hoya te kharaviSANa vize paNa te pravartAvI joIe. pravartatI te nathI, mATe mAnavuM joIe ke je ghaTAdi vize e carcA karavAmAM Ave che tene kharaviSANanI jema sarvathA abhAva saMbhave nahi. (1719) vaLI, te jema ghaTa che' mATe ghaTa ane astitva vize je dalIla karI te ja dalIla tArA mate "ghaTa zanya che mATe ghaTa ane anyatA vize paNa kahI zakAya ke ghaTa ane zUnyatAne bheda che ke abheda? jo ghaTathI zUnyatA bhinna hoya te, vyakta ! tuM ja batAva ke ghaTathI bhinna evI zunyatA kaI che ? ane je ghaTa ane zanyatA abhinna hoya te pachI ghaTa ja mAna joIe, kAraNa ke te pratyakSathI upalabdha thAya che ane zUnyatA je dharma keI svataMtra upalabdha thato na hovAthI te mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. (1720) vaLI, "A traNe loka zanya che evuM je vijJAna tane thAya che ane ukta vacano je tuM bole che te baMne sAthe tAro abheda che ke bheda ? je abheda hoya te "pachI vastunuM astitva siddha thAya che, kAraNa ke jema ziMzapa ane vRkSanuM ekatra sadbhUta che tema tamAruM badhAMnuM paNa che. tethI zanyatA mAnI zakAya nahi. ane je tuM vijJAna ane vacanathI bhinna hoya to tuM paththara jema ajJAnI ane vacanazanya eTale ke jJAna vinAne ane vacana vinAne thayo. eTale tuM vAdI arthAta zanyavAdI kevI rIte thaIza ? te pachI zunyavAda kevI rIte siddha thaze ? (1721) 1. juo gA0 1693 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNudharavAda (gaNadhara vyakata- "ghaTa ane tenA astitvane abhina mAnatAM badhuM ja ghaTarUpa thaI jAya ane tethI aghaTa jevI vastu na hovAthI ghaTa paNa na saMbhave evI mArI vicAraNA ze khulAso che ? bhagavAna-ghaTasattA-ghaTanuM astitva e ghaTane dharma hovAthI ghaTathI abhi-na che; chatAM te paTAdithI to bhinna che, eTale "ghaTa che" arthAta ghaTane asti kahevA mAtrathI ghaTa ja che ane bIjuM kazuM ja nathI' evo niyama kevI rIte phalita thAya? kAraNa ke ghaTanI jema paTAdinI sattA paTAdimAM che ja, tethI ghaTanI jema te agharU5 paTAdi badhA padArtho paNa vidyamAna ja che. e rIte aghaTa paNa hevAthI tadunine ghaTa kahI ja zakAya che. (1722) vyakata-ghaTa ane astitva eka ja hoya to "je je asti che te badhuM ja ghaTa che evo niyama zA mATe na bane ? athavA "ghaTa che ema kahevAthI te paTAdi samasta vasturUpa kema na bane ? bhagavAna-te eTalA mATe na bane ke ghaTanuM astitva paTAdinA astitvathI juduM che. ane ghaTanuM astitva ghaTamAM ja che paTamAM nathI, mATe ghara ane tene astitvane abhinna manavA chatAM ukta niyama banAvI na zakAya ane ghaTane ati kahevAthI tenuM ja astitva jJAna thatuM hovAthI tene sarvAtmaka kevI rIte kahI zakAya ? (17ra3) tAtparya e che ke asti" arthAta che--mAtra kahevAthI te jeTalA padArthomAM astitva dharma hoya te badhAno bodha thAya eTale ke ghaTa ane aghaTa e sarvane bodha thAya; paNa ghaTa kahevAthI te ghaTa che ja eTaluM jJAna thAya, kAraNa ke ghaTanuM astitva ghaTapUratuM ja maryAdita che. jema vRkSa kahevAthI Amra ane tevAM nimbAdi bIjA vRkSane bodha thAya che, kAraNa ke e badhAmAM vRkSatva sarakhuM che, paNa Amra kahevAthI te te vRkSa che ja eTaluM jJAna thAya, kAraNa che je avRkSa hoya te Amra na kahevAya. (1924) vyakta-jAta-ajAta Adina vikalapo vize Apane ze khulAse che ? bhagavAna-mAre tane e bAbatamAM eTaluM ja pUchavAnuM che ke tuM jAtautpana kene kahe che? jAta-ajAta-ubhaya-bhAyamAna e cAre prakAre utpatti utpattino saMbhava nathI ghaTatI-athavuM e cAre prakAre te ajAta che, ema tuM jAta vize kahe che te tuM batAva ke tAre mane ajAta evuM jAta te kevuM che? te game tevuM hoya, paNa tane je siddha hoya to sarvazayatAnI vAta tAre 1, gA0 1694 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] zUnyavAdanivAsa [81 karavI ja na joie. vaLI je te jAta hAya te vikalpA vaDe karIne tu' tene ajAta kevI rIte 'kahI zake ? eka ja vastu jAta ane ajAta tA hoI zake nahi. AmAM te travacanivarAdha che. vaLI jAta jo sathA asat hoya teA jAtAdi vikalpe niraka ja che. ane asamAM paNa jo jAtAdinA vicAra thaI zakatA hAya te| AkAza-kusupha vize teve vicAra kema nathI thatA ? te paNa asat tA che ja. eTale mAnavu' joI e ke sazUnya nathI. A sivAya pahelAM paNa me' kahyuM' ja che ke badhu' je zUnya hAya te svapna asvapna ityAdi badhu sarakhuM ja thaI javu' joIe athavA asvapna ItyAdi viparIta thaI javuM joI e ityAdi.-te pramANe ahI. paNa e badhA doSAnu punarAva`na karI zakAya ke khadhu' ja jo zUnya hAya te! jAta ne ajAta ane kharAkhara thavAM joIe athavA ajAta te jAta thaI javu' joI e, ityAdi. (1925) vaLI zayavAdInA evA ja mata hoya ke ghaTADhi vastu kaI paNa prakAre utpanna thatI nathI te te vize mArA prazna che ke je ghaDA prathama mATInA paDamAM upalabdha na hatA chatAM kuM bhakAra, daDa, cakrAdi sAmagrIthI utpanna thayA pachI te upalabdha kema thayeA ? e sAmagrInA abhAvamAM te upalabdha kema thate na hatA ? vaLI utpatti pachI te dekhAyA, paNa pAche mudgarAdithI naSTa thayA pachI kAlAntaramAM te kema nathI dekhAtA ? je vastu sathA ajAta hAya te te kharazRMga jema sa`dA anupalabdha ja rahe che. mATe jenI upalabdhi kAdAcitya hoya te vastune jAta mAnavI joIe. (1926) vaLI jAta-ajAta Adi vikalpA vaDe 'A badhu' zUnya che' evuM jJAna ane vacana paNa ajAta siddha karI zakAya che, chatAM te jJAna ane vacana kAIpaNa prakAre jAta che ema mAnyA vinA tAre chUTako nathI. teja prakAre sava bhAvene paNa tAre jAta mAnavA joIe; pachI bhalene te vize paNa jAta-ajAtAdi vikalpo na hAya. AthI sarve bhAvA jAta hAvAthI zUnya to na kahevAya. ghaTatA vyakata--te zUnyatAviSayaka vijJAna ane vacanane paNa huM jAta chatAM ajAta 4 mAnu chuM. bhagavAna--to pachI ajAta evAM vijJAna vaDe zUnyanuM prakAzana to thaze nahi. tethI zUnyatA ja asiddha thaI jaze. (1927) 1. gA0 1709 11 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] gaNadharavAda [gaNadhara vyakata- paNa jAtAdi vikalpa vaDe vastunI utpatti nathI ghaTatI tenuM zuM ? bhagavAna- ekAtavAdane Azraya laIe to kazuM ja na ghaTe; paNa je anekAntano Azraya karIe to apekSA vizeSe (1) jAtanI (2) ajAtanI (3) jAtajAtanI ane (4) jAyamAnanI utpatti ghaTI zake che; ane (5) kAMIka evuM paNa che jenI utpatti ukta eke prakAre thatI nathI. (1728). vyakta- te kevI rIte ? dAkhalA ApI samajAvo. bhagavAna- (1) ghaTanI rUpIpaNe utpatti e jAtanI utpatti che, kAraNa ke mATIne piMDa prathama paNa rUpI hato ja ane te ghaTAvasthAmAM paNa rUpI che ja. (2) paNa AkAranI apekSAe te ja ghaDAnI utpatti ajAtanI utpatti kahevAya, kAraNa ke mATIno piMDa ghaTAkAramAM Ave te pahelAM ghaTAkArarUpa to ajAta ja hato. (3) rUpa ane AkAra e bane apekSA e ghaDAnI utpatti e jAta-ajAta ubhayanI utpatti kahevAya, kAraNa ke te ghaTAkAramAM AvyA pahelAM rUpI to hato, paNa AkAra vizeSane abhAva hato. (4) atIta kALa naSTa hovAthI ane anAgata kALa anupana hovAthI te bane kALamAM kiyA ghaTI zake nahi; arthAta vartamAna kAlamAM ja kriyA ghaTatI hovAthI jAyamAna ghaDAnI utpatti mAnavI joIe. (17ra9) - (5) paNa te ja ghaDe pUrvakAlamAM jAta-upanna hoya to punaH tenI utpattine asaMbhava hovAthI ema kahI zakAya ke jAtanI utpatti sarvathA nathI saMbhavatI. vaLI jAta e ghaTa paNa paraparyAyarUpa pararUpe to utpanna thaI zakto nathI tethI paraparyAyanI apekSAe paNa jAtanI utpatti sarvathA ghaTatI nathI. vaLI jAta-ajAta e ghaTa paNa arthAta svaparyAyanI apekSAe jAta ane paraparyAyanI apekSAe A jAta e ghaTa paNa pUrvajAta hovAthI punaH tadrape utpattiyogya na hovAthI jAta-jAtanI paNa sarvathA utpatti ghaTatI nathI. vaLI ghaTarUpe jAyamAna ghaTa paNa paTarUpe kadI utpana nathI thato; eTale e apekSAe jAyamAnanI paNa kadI utpatti ghaTatI nathI. (1730) vaLI mAdi je nitya padArtho che temanI paNa jAtAdi prakAre sarvathA utpatti thatI nathI, kAraNa ke te sarvadA sthita che. sArAMza e che ke dravyanI te ja prakAre utpatti kadI thatI nathI, paNa paryAyanI apekSAe upara batAvyuM tema vastunI jAtaAdi vikalpe vaDe bhajanA che; arthAta paryAyanI apekSAe upara batAvyA pramANe jAtanI utpatti ghaTe paNa che ane nathI paNa ghaTatI. (1731) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata zUnyavAdanirAsa [83 vaLI te je ema vicAryuM hatuM ke badhuM sAmagrIthI thAya che, paNa je sarvazUnya hoya to sAmagrIno prazna ja kayAM rahyo ? A bAbatamAM kahevAnuM ke tAruM AvuM mAnavuM taddana pratyakSa viruddha che, kAraNa ke vacanajanaka kaTha, oTha, tAluM Adi sAmagrI pratyakSa che ane tenuM kArya vacana paNa pratyakSa che, vyakta-je vastu na hoya chatAM te avidyAjanya brAntithI dekhAya to ethI kAMI vastunI sattA siddha na thaI zake. kahyuM paNa che ke kAmavAsanA, svapna, bhaya, unmAda ane avidyAjanya brAntithI manuSya avidha mAna evA arthane paNa, keoNDakaranI jema jue che." bhagavAna-je ema ja hoya te pachI anyatA samAnabhAve hovA chatAM kAcabAnA vALanI sAmagrI zA mATe nathI dekhAtI ? ane vacananI ja sAmagrI kema dekhAya che ? banenI dekhAvI joIe agara koInI na dekhAvI joIe kAraNa ke tAre mate bane samAnabhAve zanya che. (1732) vaLI chAtI, mAthuM, kaMTha, eTha, tAlu, jIbha Adi sAmagrIrUpa vakatA ane tenuM vacana e sata che ke nahi? je te sat hoya to sarvazUnya che ema kema kahevAya ? ane je vatA ke vacana asata hoya to "A badhuM zUnya che" evuM koNe kahyuM ? ane koNe sAMbhaLyuM ? kAraNa ke sarvazUnya mAnavA jatAM koI vakatA nahi rahe ane tene sAMbhaLanAra zrotA paNa nahi rahe. (1733) vyakata-barAbara che. vakatA paNa nathI, vacana paNa nathI, ane tethI ja vacanIya padArtho paNa nathI. eTale ja te e prakAre sarvazUnya ja siddha thAya che. bhagavAna-paNa huM tane pUchuM chuM ke te je ema kahyuM ke "vakatA vacana ane vacanIya abhAva hovAthI sarva zUnya ja che' te tAruM vacana satya che ke mithyA? (1934) je tuM tArA e vacanane satya mAnato he to vacanano sadabhAva siddha thavAthI sarva vastuno abhAva na bane. ane je tuM tArA e vacanane mithyA mAnato hoya te te vacana apramANa hovAthI sarvazUnyatAne siddha karavA asamartha ja bane. vyakta - bhale ne e vacana zUnyatAne siddha na karI zake, chatAM ame te zUnyatAne svIkArIe ja chIe. bhagavAna-te paNa tAre e adbhugama-svIkAra satya che ke mithyA evo prazna tene vize paNa thaI zake che. ane uttaramAM zUnyatA svIkAravI na joIe e ja phalita 1. "kAmasvapnabhayonmAdera vidyoraplavAttathA / pazyantyasantamapyartha janaH kezoNDukAdivat // 2, AkAzamAM kAMI na hoya chatAM vALanA jhUmakhA jevuM dekhAya che te kezaDuka kahevAya che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] nathI. gaNadharavAda [gaNadhara thAya che. vaLI abhyapagama paNa to ja ghaTe je tame abhyagapattA-svIkAranAra, abhyapagama-svIkAra, ane abhyAgamanIya-svIkaraNaya vastu A traNe vastune sadbhAva mAno. paNa sarva zUnyatA mAne to abhyapagama paNa ghaTe nahi; mATe sarvazUnyatAno Agraha cheDI devuM joIe. (1735) vaLI je sarvazUnya ja hoya to lekamAM je vyavahAranI vyavasthA che te lupta thaI jaze; bhAva ane abhAva ane sarakhAM ja mAnavAM paDaze. te pachI retInA kaNamAM tela zA mATe na hoya ane telanI sAmagrImAM ja zA mATe hoya ? vaLI badhuM ja AkAzakusumanI sAmagrIthI ja zA mATe siddha na thaI jAya ? AvuM banatuM to nathI; paNa pratiniyata kAryanuM pratiniyata kAraNa hoya che tethI mAnavuM joIe ke sarvazUnyatA (1936) vaLI saMsAramAM je kAMI che te badhuM ja sAmagrIthI utpanna thAya che e kAMI ekAMtaniyama nathI. hayaNukAdi jevA sakaMdhe sAvayava heI dvi-Adi paramANu sAmagrIthI utpanna thatAM hovAthI te sAmagrIjanya kahevAya che, paNa niravaya evo paramANu te keIthI utpanna thatuM nathI, te tene paNa hayaNakAdinI jema sAmagrIjanya kevI rIte kahevAya ? vyakta-paramANu paNa sapradeza-sAvayava ja che, tethI te paNa sAmagrIjanya ja kahevAya. bhagavAna-paNa te paramANunA je avayavo haze athavA te avayanA paNa je avayava haze ane ema chevaTe je aMtima niravaya-apradezI avayava haze tene te sAmagrIthI janya nahi ja mAnI zakAya; eTale badhuM ja sAmagrI janya che ema ekAMtaniyama nathI. vyakta paNa dhAro ke evo koI paramANu na ja mAnIe to ? bhagavAna - paramANune sarvathA abhAva te mAnI zakAya nahi, kAraNa ke tenuM kArya dekhAya che tethI kArya dvArA kAraNanuM anumAna thaI zake che. kahyuM paNa che ke- amUrta vastu vaDe paramANunuM anumAna karI zakAya che. te paramANu apradeza che. niravayava che, anya kAraNa che, nitya che ane temAM eka rasa, eka varNa, eka gadha ane be paza che. tenuM kArya dvArA anumAna thaI zake che." 1737) vyakata-paNa e paramANunuM astitva ja nathI, kAraNa ke te sAmagrIthI utpanna thatA nathI. 1. "mUrtaraNurapradezaH kAraNamantya bhavet tathA nityaH / ekarasavarNagandhA sparza: kArya liGgazca // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] zunyavAdanirAsa bhagavAna-eka tarapha tuM kahe che ke badhuM sAmagrIjanya che ane vaLI pAchuM kahe che ke paramANu nathI, A to paraspara viruddha kathana thayuM kahevAya jema kaI kahe ke badhAM ja vacano jaThAM che, to tenuM A kathana jema svavacana viruddha che. tema AmAM paNa virodha che, kAraNa ke je paramANu ja na hoya to te sivAyanI evI kaI sAmagrI che jethI A badhuM utpanna thAya? zuM A badhuM AkAzakusumathI utpanna thAya che ? mATe je badhAne samagIjanya mAnavuM hoya te paramANurUpa sAmagrIne abhAva mAnI zakAya nahi. (1738) vyakata-paNuM parabhAganuM adarzana che ja ane najIkanA bhAganuM paNa sUkSama hovAthI adazana che ityAdi tarka vaDe je sarvazUnyatAnI siddhi karI hatI tenuM zuM ? bhagavAna-AmAM paNa virodha che. dazya vastunA agra bhAganuM tane grahaNa paNa badhuM adazya che chatAM tuM kahe che ke "te nathI, te temAM virodha nathI te nathI bIju zuM che? vyakata vastutaH sarvAbhAva hovAthI agrabhAganuM grahaNa paNa brAti ja che. bhagavAna-je agrabhAganuM grahaNa brAntimAtra hoya to pachI zUnyarUpe samAna hovA chatAM kharazRMgane agrabhAga kema gRhIta nathI thato ? kAMto banenuM grahaNa samAnabhAve thavuM joIe athavA na thavuM joIe. samAna hovA chatAM evuM na bane ke eka gRhIta thAya ane bIju nahi. vaLI, viparyaya kema nathI thato? khaMbhAdinA agrabhAgane badale kharazaMgane ja agrabhAga dekhAya ane khaMbhAdino agrabhAga na dekhAya ema kema nathI banatuM? mATe badhuM ja zUnya che ema mAnI zakAya nahi. ((1939) vaLI "parabhAga nathI dekhAto mATe agrabhAga paNa na hovo joIe A te vaLI kevI jAtanuM anumAna che? agrabhAga te abAdhita pratyakSathI siddha che, tethI ukta anumAnathI agninA auzyanI jema agrabhAgane bAdha na thaI zake. paNa e agrabhAga grAhaka pratyakSathI ja tAruM anumAna bAdhita thaI jaze. eTale UlaTuM agrabhAganA grahaNathI parabhAganI paNa siddhi kema nahi thAya te tuM ja kahe, kAraNa ke agrabhAga e ApekSika che, eTale je kaMI parabhAga hoya te ja agrabhAga saMbhave, anyathA nahi. AthI agrabhAganA astitvane baLe parabhAganA astitvanuM anumAna sahaja che. 1, juo gA0 1696 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] gaNadharavAda gaNadhara vaLI adanamAtrathI vastune nihnata karI paNa zakAtA nathI. dezAdithI viprakRSTa evI vastuonuM vidyamAna chatAM dena nathI thatuM chatAM tene abhAva adarzana e abhAva- mAnI zakAttA nathI. eTale sArAMza e che ke parabhAganA adanasAdhaka nathI mAtrathI agrabhAganA niSedha karI zakA ja nahi. ane agrabhAganuM darzIna hovAthI adRzya evA paramALanuM paNa astitva anumAnathI siddha karI zakAya che; jema ke - dRzyavastune parabhAga paNa che, kAraNa ke tatsamad agrabhAganu' traNa che. jema AkAzanA pU bhAganuM grahaNa hAvAthI tasa badhI parabhAga paNa che ja, te prakAre dRzya vastune parabhAga paNa che. vaLI agrabhAganA pazu eka bhAga agra che ane tene paNa eka bhAga agra che ema karatAM je sarvAgrabhAga che te hA sUkSma che ane adazya che tethI agra bhAganA sathA abhAva che. ~ nRtyAdi te je vicAraNA karI che te paNa ayukta che, kAraNa ke ahIM paNu jo parabhAta nahi mAne teA agrabhAga sabhavaze janassi. eTale parabhAga te adRzya chatAM svIkArave ja joI e. (1940) vaLI, jo sazUnya ja hAya te pachI agrabhAga, madhyabhAga ane parabhAga evA bheda paNa zI rIte saMbhava ? vyakta--paramatanI apekSAe evA bhedA karyA che. bhagavAna--paNa jyAM sarvAbhAva hAya tyAM A svamata ane te paramata evA paNa bheda zI rIte thAya ? (1941) jo zUnyatA svIkAramAM na Ave te ja agrabhAga--madhyabhAga-parabhAga evA bheda svIkArI zakAya, ane jo evA bhedone svIkAravAmAM na Ave te pachI kharaz`ganI jema tevA viSeA karavAnA kaze| ja atha nathI ! (1742) vaLI jo sa zUnya hAya to ema kema ane ke agrabhAga ja dekhAya paNa parabhAga na dekhAya ? vastutaH kazu ja dekhAvu na joI e, ane grahaNamAM viparyAsa kema nathI thatA ? arthAt parabhAga ja dekhAI jAya paNa agrabhAga na dekhAya, anatuM? AthI sazUnyatA Rsiddha che. evuM kema nathI (1943) vaLI jo evA niyama hoya ke parabhAga nathI dekhAte mATe vastu zUnya che te pachI sphaTikanI sattA tA svIkAravI ja joI ze, kAraNa tenA te parabhAga paNa dekhAya che. vyakata ka ta-TikADhi paNa vastutaH zUnya ja che. 1. gA0 1696 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] zunyavAdanirAsa [87 bhagavAna-te parabhAganA adazanathI vastune abhAva siddha nahi thAya. parabhAganuM adazana e ahetu banI jaze. to pachI ema ja kaho ne ke "kAMI ja dekhAtuM nathI" mATe sarvazUnya che. vyakta-hA, kharI vAta e ja che ke "kazuM nathI dekhAtuM mATe ja sarvane abhAva che.-sarvazUnya che, bhagavAna-ema kahevA jatAM to te je prathama svIkAryuM che teno bAdha thaI jaze, eTale ke prathama te ema kahyuM ke parabhAganuM adarzana che ane have tuM ema kahe che ke kazAnuM darzana nathI, AmAM te paraspara virodha che. vaLI ghaTapaTAdi bAhya vastu sarvane pratyakSa che tethI ema kema kahevAya ke kazuM ja nathI dekhAtuM? AmAM to pratyakSa virodha che; tethI kazuM ja dekhAtuM nathI e hetuthI sarvAbhAva siddha karI zakAya nahi. vyakata-sarva sapakSamAM hetu vidyamAna na hoya chatAM je te sarva vipakSathI vyAvRtta hoya-arthAt eka paNa vipakSamAM vidyamAna na hoya to te sahetu kahevAya che, jema zabda anitya che, kAraNa ke te prayatnathI utpanna thAya che. AmAM hetu badhA anitya padArthomAM vidyamAna nathI, kAraNa ke vIjaLI, vAdaLAM vagere anitya padArtho evAM che je prayatnanI apekSA nathI rAkhatA; chatAM koI paNa vipakSamAM e hetu nathI. arthAta kaI paNa evo nitya padArtha nathI je tpattimAM prayatnanI apekSA rAkhato hoya, kAraNa ke nitya padArthane utpatti ja nathI tyAM prayananuM zuM kAma? eTale ukta hetu sarva sapakSavyApI na hovA chatAM sarva vipakSathI vyAvRttine kAraNe svasAdhya anityatAne siddha kare che. te ja pramANe "parabhAganuM adarzana" bhale saphaTikAdi zUnya padArthomAM na hoya arthAt bhale te sarvapakSamAM na hoya chatAM sapakSanA bahubhAgamAM to che ja, tethI te svasAdhyane siddha karI zake che, bhagavAna-parabhAganuM adarzana" e hetumAM ukta hetunI jema vyatireka siddha thato nathI. ukta hetuno vyatireka-je aMtya nathI te prayatnathI utpanna paNa thatuM nathI; jema AkAza--e siddha che. paNa ahIM to jyAM zUnyatA nathI tyAM parabhAganuM adarzana paNa nathI' e vyatireka kayAM siddha karaze ? e vyatireka to koI saddabhUta vastumAM ja siddha thaI zake. ane tuM to sarvAbhAva mAnato hovAthI koI sadbhuta vastune svIkAra karI ja na zake. eTale parabhAganA adazanane tAre ahetu ja mAna rahyo. (1944-45) yakata --para ane madhyabhAga nathI, kAraNa ke kharaviSANanI jema te apratyakSa che, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 gaNadharavAda [gaNadhara ane para ane madhyabhAga na hoya te agrabhAga paNa kayAMthI hoya? kAraNa ke te agrabhAga paNa para-madhyabhAganI apekSAe che. Ama sarvazUnyatA siddha thAya che. bhagavAna-judI judI Indriyone je viSaya bane che te artha pratyakSa kahevAya che. eTale jyAre tuM "apratyakSa che ema kahe che tyAre Indriyo ane artha eTaluM te ochAmAM ochuM tAre vidyamAna che ema te mAnavuM ja joIe, kAraNa ke vidyamAnano ja niSedha thAya che. ane te svIkAravAmAM to zanyatAnI hAni thAya che, eTale kadAca tuM te bane-Indriya ane arthane na svIkAre, paNa zanyane svIkAre topaNa tuM apratyakSa hovAthI" ema na kahI zake, kAraNa ke Indriya ane arthanA abhAvamAM pratyakSa ane apratyakSa evo vyavahAra thaI ja na zake. (1946) vaLI "apratyakSa hovAthI" e hetu paNa vyabhicArI che, kAraNa ke e niyama nathI ke je apratyakSa hoya te avidyamAna ja hoya. tArA pitAnA ja saMzayane ane anya jJAnone ghaNA loko pratyakSa nathI karatAM chatAM te vidyamAna che ja. te prakAre anya padArtho evA hoI zake che ke je apratyakSa chatAM vidyamAna hoya che. te pramANe paramadhyabhAgo paNa apratyakSa chatAM vidyamAna saMbhave che. vyakata-saMzayAdi jJAna paNa apratyakSa hovAthI vidyamAna nathI ema kahe ? bhagavAna-to pachI ema ja thayuM ne ke tane bhUtonI zUnyatA vize saMzaya nathI ? te pachI te kone che ? e te zuM che ? ane koNe zUnyatAne zuM che? sArAMza e che ke bIjA koIne te bhUtAnA astitva vize saMdeha ja nathI, e saMdeha to tane ja hato. ane have tuM kahe che ke mane paNa saMdeha nathI to pachI e carcA ahI ja samApta thavI joIe, kAraNa ke bIjA lokone te A grAma-nagarAdinI sattA vize jarA paNa saMdeha nathI. tethI sarvazUnyatAne prazna ja raheto nathI. (14) eTale ke vyakta ! tAre paNa pRthvI, pANI, agni je pratyakSa dekhAya che e vize te saMdeha karavo ja na joIe, jema tuM tArA potAnA svarUpa pRthvI Adi bhUta vize saMdeha nathI karatA tema. vAyu ane AkAza je pratyakSa nathI pratyakSa che dekhAtAM e vize saMzaya kadAca thAya, paraMtu e saMzayanuM nivAraNa paNa anumAnathI thaI zake che. (1748) vyakta-vAyunI siddhimAM kevuM anumAna che? Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakta] zunyavAdanikAsa [89 bhagavAna-sparzAdi guNono guNI adazya chatAM vidyamAna hovuM joIe, kAraNa te guNo che; jema rUpa guNano guNa ghaTa che. eTale sparza-zabda vAyunuM astitva -vAcya-kapAdi guNone paNa saMpAdaka je guNI che te vAyu che. A prakAre vAyunuM astitva siddha thatuM hovAthI te vize saMdehane avakAza nathI. (1749) vyakata-AkAzasAdhaka anumAna kevuM che? bhagavAna-pRthvI, jala, agni, vAyu e badhAno koI AdhAra hovo joIe, kAraNa ke te badhAM mUrta che. je mUrta hoya che tene AdhAra hoya AkAzanI siddhi che; jema pANIno AdhAra ghaDe hoya che. je pRthvI Adine AdhAra che te AkAza che. he vyakta ! A pramANe AkAza siddha thatuM hovAthI e vize paNa saMdehane sthAna nathI. vyakata-pRthvI Adi bhUtono AdhAra sAya che; eTale ke daSTAMntamAM jaLanA AdhAra tarIke je ghaTarUpa pRthavI lIdhela che te te hajI sAdhArarUpe siddha karavAnI hAI AdhAyukta aMzamAM sAdhya ja che. to evI sAdhArarUpe hajI siddha nahi thayela pRthvIne daSTAMtamAM kevI rIte laI zakAya? bhagavAna-to pachI ukta anumAnane badale AvAM anumAna karIne bhUtanA AdhArane siddha karavo joI e-pRthvI AdhAravALI che mUrta hovAthI, pANInI jema, tema pANInA AdhAranI siddhimAM agnine ane agninA AdhAranI siddhimAM vAyune ane vAyunA AdhAranI siddhimAM pRthvIne daSTAMta tarIke mUkIne tattata bhUtonA AdhArane siddha karavo joIe, ethI ukta deSa nivRtta thaI jaze. A pramANe ukta bhUtanA AdhArarUpa AkAzanI siddhi thavAthI tenA vize paNa saMdehane avakAza nathI. (1750) he saumya! A prakAre pratyakSAdi pramANethI siddha evAM bhUtanI sattA svIkAravI ja joIe. jyAM sudhI zastrathI upaghAta thayo na hoya, tyAM sudhI e bhUta sacetanasajIva che, zarIranA AdhArabhUta che ane nAnA prakAre jIvanA upagamAM Ave che. (1751) vyakata -bhUtane vaLI Ape sajIva zAthI kahyAM ? bhagavAna-pRthvI, pANI, agni ane vAyu e cAre sacetana che, kAraNa ke temAM jIvanAM lakSaNo dekhAya che, paNa AkAza te amUrta che ane te bhUtasajIva che jIvano AdhAra mAtra bane che paNa sajIva nathI. (174ra) 12 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] gaNadharavAda vyakata--pRthvI sacetana che temAM ze hetu che? bhagavAna--sAMbhaLa; pRthvI sacetana che, kAraNa ke temAM srImAM dekhAya che tevAM janma --jarA-jIvana-maraNa-kSatasa`rAhaNu-AhAra-dohada-rAga-cikitsA ityAdi lakSaNA che. [gaNadhara vyakata--acetanamAM paNa janma vagere dekhAya che; jema dahIM utpanna thayuM, jIvita viSa, muDadAla kasu'e evA prayAgathI dahI. vageremAM paNa janmArtti che ja chatAM te sajIva nathI. bhagavAna--dahI' vagere acetana vastumAM evA prayAga aupacArika che, kAraNa ke temAM jarAdi badhA dhamermAM manuSNeAnA jevA dekhAtA nathI, jyAre vRkSAmAM te te janmArdi badhA bhAve nirupacarita che, tethI tene sacetana mAnavAM joIe. vaLI, vanaspatimAM tanyasAdhaka khIjA paNa hetue che. sRSTapraeAdikA (lajAmaNI) vanaspati kSudra jaM tunI jema sparza mAtrathI saMkAca pAme che. vaLI latA peAtAne Azraya meLavavA manuSyanI jema vRkSa prati saMcare che. zamI AdimAM nidrA, proAdha, sa`kAca Adi jIvanAM lakSaNA mAnavAmAM AvyAM che. vaLI akula amuka kAlamAM zabdanA, azAka vRkSa rUpanA, kurakhaka gandhanA, virahaka rasanA ane ca'paka-tilaka Adi sparzIne upabhega kare che e siddha che. (1954-55) vaLI, manuSyaAdi jIvAmAM jema harasanA mAMsanA aMkura phUTe che, arthAt eka vAra harasa kapAyA pachI paNa pharI tenA mAMsanA aMkura udbhave che, tema vRkSa samUha viSrama-pravAla lavaNu ane upalamAM paNa jyAMsudhI te svAzraya sthAnamAM hoya che tyAMsudhI eka vAra chinna thayA pachI paNa temAM svajAtIya akura phUTe che, ane te vRddhine pAme che, mATe temAM jIva che, vyakta-pRthvIAdi bhUtAne sacetana siddha karavAnA prasa`ga che temAM prathama pRthvIne ja sajIva siddha karavI joItI hatI. tene badale prathama vRkSAmAM ane pachI ja vikrama --pravAla lavaNAdvirUpa pRthvImAM sajIvatA siddha karI tenuM zuM kAraNa ? bhagavAna--vanaspati e laukika prasiddhi pramANe pRthvI bhUtane ja vikAra hAvAthI tenA samAveza pRthvI bhUtamAM che. te svataMtra bhUta nathI tethI ane vanaspatimAM jevAM spaSTa caitanya lakSaNA dekhAya che tevAM vikrama vageremAM dekhAtAM paNa nathI tethI vRkSAmAM ja prazna sajIvatA siddha karI che, (1956) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyakata] zUnyavAdanirAsa vyakta-jalane sacetana kevI siddha karo cho ? bhagavAna-jamIna khedavAthI jamInathI sajAtIya evuM svAbhAvika rIte pANI nIkaLatuM hovAthI te deDakAnI jema sajIva che, athavA mAchalAnI jema vAdaLamAMthI paDatuM hovAthI AkAzamAMnuM pANI e sajIva che. (1757) vyakata-vAyunI sajIvatA kema mAnavI ? bhagavAna-jema gAya bIjAnI preraNA vinA aniyamitarUpe tiryakragamana kare che tema vAyu paNa gati karato hovAthI sajIva che. vyakata-ane agninI sajIvatA kevI rIte che? bhagavAna-jema manuSyamAM AhArAdithI vRddhi ane vikAra dekhAya che tema agnimAM paNa kASThanA AhArathI vRddhi ane vikAra dekhAya che, tethI te manuSyanI jema sajIva che. (1758) pRthvI Adi cAre bhUte jIve utpanna karelAM ane jIvanA AdhArabhUta evAM zarIra che, kAraNa ke te avikArathI bhinna evAM mUrta jAtinAM dravyo che; jema gAya vagerenuM zarIra. e zarIre jyAM sudhI zastro pahata na hoya tyAMsudhI sajIva che ane zastro pahata thayA pachI nirjIva hoya che. (1759). vaLI, he saumya ! pRthvI Adi ekendriya jI je saMsAramAM na hoya te saMsArane vicheda thaI jAya, kAraNa ke saMsAramAMthI ghaNuM jIvo mokSamAM jatAM rahe che ane navA che te utpanna thatA ja nathI ane leka paNa bahu ja parimita che tethI temAM skUla jIva to thoDA ja rahI zake, athiI saMsAra jIvarahita thaI jAya. paNa saMsAra jIvarahita thaI jAya che ema to kaI mAnatuM nathImATe pArthivAdi ekendriya jIvonI anaMta saMkhyA mAnavI joIe. e jIva bhUtone potAnA AdhArarUpa zarIra banAvIne temAM utpanna thAya che. (1760-1761) vyakta-paNa je pRthvI Adi bhUtomAM ApanA kahyA pramANe anaMta jIvo hoya to te sAdhune paNa AhArAdi levAthI te anaMta jIvonI hiMsAne deSa lAge ane tethI te ahiMsAne abhAva ja thaI jAya. bhagavAna--ahiMsAno abhAva na thAya kAraNa ke meM prathama ja kahyuM che ke bhUto sajIva hAya zastro pahata pRthvI Adi bhUtamAM jIva hoto nathI; te badhAM topaNa ahiMsAne bhUta nijIva che. saddabhAva Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] gaNadharavAda [gaNadhara joI e. leAka jIvAthI sa`kula che samajavu' na joI e, vaLI, hiM'sA-ahiMsAnA viveka tAre karavA eTalA ja mAtrathI hi'sA thAya che ema (1962) vaLI, kAI jIvaneA ghAtaka na hoya eTalA mAtrathI te nizcayathI ahiMsaka che. ema paNa nathI. vaLI, jIva bahu thaiDA hAya te| hi'sA thAya nahi ane ghaNA jIva hAya teA hi'sA thAya evu paNa nathI. (1963) vyakata tA pachI kAIne hi'saka agara ahiMsaka kayAre samajavA ? bhagavAna--jIvanI hatyA na karavA chatAM duSTa bhAvane kAraNe kasAInI jema hi'saka kahevAya che, ane jIvanA vadhaka chatAM zuddha bhAvane kAraNe suvaghanI hi'sA-ahiMsAnA jema ahiM saka ja kahevAya che. A pramANe anukrame zuddha ane duSTa bhAvane kAraNe jIvane mAre chatAM ahiMsaka ane na mAre chatAM dvi'saka kahevAya che. (1964) viveka yakRta--kAInA maneAlAvAne kema jANavA ? bhagavAna----pAMca samiti ane traNa guptisa`panna evA jJAnI sAdhu ahiM saka hAya che, paNa tethI viparIta je asa yamI hAya te hi Msaka kahevAya che. ukta sa`yamIthI jIvanA ghAta thAya ke na thAya paNa tethI te hiMsaka kahevAtA nathI, kema je tenA AdhAra te AtmAnA adhyavasAya upara che. bAhya nimittarUpa jIvaghAta vyabhicArI che. (1965) vyakta--te kevI rIte ? bhagavAna--vastutaH azubha pariNAma e ja nizcaya nayathI Rsi'sA che, e azubha pariNAma mAhya jIvadhAtanI apekSA rAkhe agara na paNa rAkhe. sArAMza e che ke azubha pariNAma e ja hiMsA che. bAhya jIvaneA dhAta thaye| hAya ke na thayA hoya chatAM azubha pariNAmavALe jIva hi'saka kahevAya che. (1966) vyakata--te| pachI khAhya jIvanA ghAta zuM hiMsA kahevAya nahi ? bhagavAna je jIvavadha azubhapariNAmajanya hAya athavA azubha pariNAmane janaka hAya te jIvavadha tA hi'sA che ja; eTale jIvavadha sathA hihaMsA nathI ema tA na kahevAya. mAtra je jIvavadha evA azubha pariNAmathI janya nathI agara je jIvavadha evA azubha pariNAmeAnA janaka nathI te ja jIvavadha hiMsA keTimAM nathI. (1967) jema vItarAga puruSane indriyonA viSaya zabdAdi rAganA janaka nathI banatA, kAraNa ke vItarAga puruSanA bhAveA zuddha che, tema saMyamIne jIvavadha paNa hiMsA nathI, kAraNa ke tenu` mana zuddha che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9i3 vyakata] zUnyavAdanirAsa mATe he vyakta! loka jIvasaMkula che tethI saMyamIne paNa hiMsAdoSa lAgaze ane ahiMsAne abhAva thaI jaze e kahevuM barAbara nathI. A prakAre e vastu siddha thaIke saMsAramAM pAMca bhUta che temAMnAM prathama cAra pRthvI-jala-teja-vAyu e sajIva paNa che ane pAMcamuM AkAza acetana ja che. vyakta-pramANathI pAMce bhUta siddha thayAM, paNa vedavacanamAM virodha che tenuM zuM ? bhagavAna-vedamAM saMsAranA badhA padArthone svapna jevA kahyA che teno artha e nathI ke sarvathA abhAva che. paNa bhavya jIvo e padArthomAM anurakta divacanano samanavaya thaI mUDha na banI jAya, temAM Asakta na banI jAya eTalA mATe temane svanopama arthAt asAra batAvyA che, jethI saMsAranA parigrahathI mukta thaIne nirmohI banI manuSya vItarAga ane sarvajJa bane ane ane mokSalAbha kare. A prakAre ukta vedavacananuM tAtparya sarvazUnyatAmAM nathI, paNa padArthomAM Asaktiyogya kazuM ja nathI e batAvavAnuM che. A prakAre jarA maraNathI mukta evA bhagavAne jyAre tene saMzaya dUra karyo tyAre teNe pitAnA 500 ziSyo sAthe dIkSA lIdhI. (769) ' (1968). Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamA gaNadhara sudharmA A bhava ane parabhavanA sAdRzyanI carcA (kArya-kAraNanA sAdRzyanI carcA) melAnceA. temane badhAne dIkSita thayelA sAMbhaLIne sudharmAM paNa bhagavAna pAse jAuM, namaskAra karuM ane temanI sevA karuM, ema vicArIne bhagavAna pAse Ave che. (1970) janma-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAna teA sajJa-sadazI hatA tethI temaNe tene 'sudharmo agni-vezyAyana' ema nAma ane geAtrapUka (1 991) ane tene kahyu` ke vedamAM puzne mRtaH san puruSatvamevA stute, pAya: pazuzrvam / " ema kahyu` che. ane vaLI kahyuM che. brunAle, maiM ja gAyane ya: sapurIjeza dyuta / ' eTale tane sazaya che ke jIva jevA A bhave hAya tevA ja parabhavamAM paNa thAya che ke nahi, kAraNa ke tuM prathama vAkayanu' tApa evu' samaje che ke bhavAntaramAM paNa jIvasadRzya ja rahe che, ane khIjA vAkacanu tAtpa tuM ema samaje che ke bhavAntaramAM paisAdRzya sa'bhave che. AthI vedavAkayomAM paraspara virodha hovAthI tane sazaya thayeA che. paNa eveAsa'zaya tAre karavo joI e nahi. tu' te vAkayonA je a samaje che te vastutaH tenA artha nathI. huM tane teonA kharA artha batAvIza, pachI tane sa'zaya nahi rahe. (1972) ihu-paralAkanA sAdazya vaisAdazyanA sazaya prathama te tArA bhrama nivAravA Avazyaka che. tu' ema samaje che ke kAraNa jevu' ja kAya hAya che; jema yAMkura, yavakhIja sadeza ja hAya che. eTale kAraNa sadA kAryo tuM ema mAnavA lalacAya che ke parabhavamAM paNa jIva A bhavanA jevA ja thAya che. paNa tArI A samaja ayukta che. (1973) sudharmAM--hA, prabhu ! Ape mArA mananI vAta te barAbara kahI dIdhI, paNa tema mAnavu" ayukta zA mATe che ? 1. puruSa marIne parabhAvamAM paNa puruSa ja bane che, ane pazu marIne paNa pazu ja thAya che. 2. jene malahita khALavAmAM Ave che te zRgAlarUpe janme che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhamAM A bhava ane parabhavanA sAdayanI carcA bhagavAna-kAraNa sadaza ja kArya hoya evo ekAntika niyama nathI. iMgathI paNa zara nAmanI vanaspati thAya che, ane tene ja je sarSano saMzanivAraNa- lepa karavAmAM Ave te vaLI temAMthI ja amuka prakAranuM ghAsa kAraNathI vilakSaNa thAya che. vaLI gAya ane bakarInA vALathI dUrvA-dharo thAya che. kArya A rIte nAnA prakAranAM dravyonA saMyogathI vilakSaNa vanaspatinI utpattinuM varNana vRkSAyurvedamAM che. tethI siddha thAya che ke kAraNAnurUpa ja kArya hoya che e niyama nathI, paNa kAraNathI vilakSaNa paNa kArya utpana thaI zake che. vaLI, yoniprAbhUtamAM jyAM ninuM varNana che tenA AdhAre paNa siddha thAya che ke nAnA dravyanA saMmizraNathI sarpa.siMhAdi prANIonI ane suvarNa tathA maNinI utpatti thAya che. tethI paNa mAnavuM joIe ke kAraNathI vilakSaNa kArya utpanna thaI zake che, tethI kAraNAnurUpa ja kArya hovuM joIe evo ekAMta nathI. (1774-75) vaLI, kAraNanurUpa kArya mAne topaNa bhavAntaramAM vicitratA saMbhave che; eTale kAraNacidhyathI ke kAraNanurUpa kArya mAnavA chatAM manuSya marIne manuSya ja thAya che kAryavaiciya ema to nizcita karI zakAya nahi. sudharmA-te kevI rIte? bhagavAna-tuM je bIjane arthAta kAraNane anurUpa ja aMkura arthAt kAryane janma mAnato hoya topaNuM tAre parajanmamAM jIvamAM vaciya mAnavuM ja joIe, kAraNa ke bhavAMkuranuM bIja manuSya nahi, paNa tenuM karma che. ane te to vicitra che. tethI manuSyano parabhava vicitra thAya emAM zI navAI ? kAraNa ke kAraNa je vicitra hoya kArya paNa vicitra thAya ja che. sudharmA-paNa karma vicitra zA mATe che? bhagavAna-kamanA hetuo mithyAtva-avirati-pramAda-kaSAya-yoganI vicitratA che tethI karma vicitra che, ane karma vicitra hovAthI jIvane bhavAMkura paNa vicitra ja thaze. A vastu tAre svIkAravI ja joIe. AthI manuSya marIne potAnA karmane anusarIne nAraka, deva ke tiryaMcarUpe paNa janma le che ema mAnavuM joIe. (1976-78) ukta vastune siddha karavA mATe anumAna pramANa paNa che. te A pramANe- jIvonuM saMsArIpaNuM nArAkAdirUpe vicitra che, kAraNa ke te vicitra kamanuM phala-kArya che. je vicitra hetunuM phala hoya che te vicitra hoca che; jema kRSNAdi vicitra karmanuM phala lokamAM vicitra dekhAya che. (1779) sudharmA-karmanI vicitratA che temAM zuM pramANa ? Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna--ka e puddagalanu pariNAma hovAthI khAhya aAdi vikAranI jema athavA pRthvIAdinA vikAranI jema temAM vicitratA che. je vicitra pariNativALuM nathI hAtu' te AkAzanI jema pudgalanA pariNAmarUpa paNa nathI hetu'. jo ke purdUgalanA pariNAmarUpe karmAMnAM badhAM piraNAmA samAna che chatAM karmImAM AvaraNarUpe je vizeSatA che te mithyAtvAdi sAmAnya hetue ane jJAnInA pradveSa Adi vizeSa hetuonI vicitratAne kAraNe che. (1780) 96] sudharmA--zu' A bhava jevA parabhava kadI sabhave ja nahi ? bhagavAna--jo A bhava jevA ja parabhava mAnaveA hoya tepaNu jema A bhavamAM kamyUlanI vicitratA dRzya che tema parabhavamAM paNu mAnavI joI e. A bhavanI jema arthAt A bhavamAM jIvA zubhAzubha vicitra kriyA kare che, vicitra parabhava vicitra che. kama kare che, tene anurUpa ja parabhavamAM paNa vicitra phala mAnavu joI e. (1981) sudharmA--Apa jarA spaSTatAthI samajAve. bhagavAna--A saMsAramAM jIvA nAnA prakAre kama khAMdhe che; kAI nAraka ceAgya kabaMdha kare che te kaI deva Adi ceAni ceAgya. A vastu tA saune pratyakSa che. have jo paralekamAM te te karmAMnu phUla temane maLavAnu ja hAya ! ema kahI zakAya ke A leAkamAM jevI temanI kriyAnI athavA ka'nI vicitratA hatI tevI ja te jIveAnI vicitratA paraleAkamAM thAya che. eTale eka rIte tAru' kahevu. paNa kharu' ja che ke je A bhavamAM jeve! hAya te paraleAkamAM paNa teveA ja thAya che; arthAt je A bhavamAM azubha kama khAMdhatA hoya che te parabhavamAM paNu azubha karmane ja bheAvanArA thAya che. Ama 'jevAne tevu', e arthAMmAM tAre| nyAya paNa sa Mgata banI jAya che. (1982) sudharmA-A bhavamAM ja jenu phaLa maLe che evu kRSNAdi karma ja saphala che, paNa dAnAdi ka je parabhava mATe karAya che tenuM kazu' ja kula maLatu' nathI. eTale parabhavamAM vaicitryanuM kazuM' ja kAraNa raheze nahi. AthI jeve A bhave manuSyAdarUpe jIva hAya tevA ne tevA ja parabhavamAM paNa jIva raheze. temAM vasAyane avakAza nathI. bhagavAna--Ama mAnavAmAM te UlaTuM jIvanu' parabhavamAM sathA je sAdRzya tane ISTa che te ja nahi ghaTe, kAraNa ke parabhavamAM jIvanI utpattinu` kAraNa ka` che. paNa te kama ke karmonu' phUla te tu' paraleAkamAM mAnatA ja nathI. kanu phUla parabhavamAM paNa che Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmA) A bhava ane parabhavanA sAdRzyanI carcA sudharmA--ka vinA paNa jIva paraleAkamAM sadaza ja thAya che. bhagavAna te pachI paralokamAM sAdRzyanuM kazu' kAraNa nahi chatAM te thayu' eTale niSkAraNanI utpatti thaI ema mAnavu' paDe, paNa niSkAraN tA utpatti thatI nathI. eTale ke je karmo karyu* nathI tenu phUla maLyuM' tema mAnavu' paDe, ane dAnAdi je kriyA paraleAka athe karI hatI te niSphaLa gaI hAvAthI kRtanA nAza thayA ema paNa mAnavu paDe. (1983) vaLI, dAnAdi kriyA paraleAkamAM niSphala hAya te| vastutaH kA ja abhAva thayA, ane jo kama`nA ja abhAva hAya te| pachI paraleAka ja na ane, tyAM sAdRzyanI te vAta ja kyAM rahI ? [97 sudharmA--kanA abhAvamAM paNa bhava thAya che ema mAnIe te ? bhagavAna--jo ema hAya teA bhavaneA nAza paNa akAraNa ja mAnavo joI e. eTale meAkSa mATe tapasyAdi anuSThAna vyaM ja siddha thaze. vaLI, kunA abhAvamAM bhava niSkAraNa mAnatA hai| tA jIvomAM vasAdazyane paNa zA mATe sasAra nathI niSkAraNa na mAnavuM ? (1984) sudharmA--kanA abhAvamAM svabhAvathI parabhava mAnavAmAM ze| vAMdhA ? jema kama vinA paNa mATInA paDamAMthI tene anurUpa ghaDAnuM nirmANu svabhAvathI thAya che tema jIvanI sadezajanmapara parA svabhAvathI ja thAya che. bhagavAva--ghaDA paNa mAtra svabhAvathI ja utpanna nathI thatA, paNa te kartA, karaNu AdinI paNa apekSA rAkhe che; te ja rIte jIvanI khAkhatamAM paNa parabhava svabhAva jIvane ane tenA parabhavanA zarIraAdinA nirmANane karaNanI apekSA janya nathI che ja. leAkamAM je karaNa hAya che te karyAM ane kAryAMthI 'bhAraghaTAdithI cakranI jema bhinna hAya che. ethI jIvarUpI kartAthI ane pArabhavika zarIrarUpa kAryathI prastutamAM karaNa juduM hAvu' joI e, ane te kama' ja che. sudharmA--ghaTAdi kAya mAM te ku'bhAra-cakrAdi rUpa kartA-karaNa pratyakSasiddha hAvAthI mAnavAmAM vAMdho nathI; paNa zarIrAdi kAya te vAdaLAnA vikAranI jema svAbhAvika ja che, mATe tenA nirmANamAM karmAMrUpa karaNanI AvazyakatA nathI. bhagavAna--tAru e kahevuM kharAkhara nathI, kAraNa ke zarIra e sArdi che ane pratiniyata-cAkkasa AkAravALu' paNa che; eTale ghaTanI jema tenA paNa kAI kartA ane karaNa hAvAM ja joI e. vaLI, kAraNAnurUpa kAya nA je siddhAMta te' mAnyA che te paNa vAdaLAnA vikArarUpa dRSTAMtamAM ghaTita thateA nathI, kAraNa ke vAdaLAnA vikArA potAnA 13 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [gaNadhara kAraNa dravya evA pudgalathI ati vilakSaNa dekhAya che. sArAMza e che ke zarIrAdi kAryane svAbhAvika mAnI zakAya nahi. (1985) - vaLI, svabhAva e zuM che? vastu che? niSkAraNatA che? ke vastudharma che? je tene vastu mAnato hoya to tenI upalabdhi thavI joIe. paNa AkAzakusumanI jema tenI upalabdhi thatI nathI, mATe svabhAva jevI koI vastu che ja nahi. (1786) ane je AkAzakusumanI jema atyanta anupalabdha chatAM svabhAvanuM astitva mAnato he te pachI anupalabdha chatAM karmanuM astitva zA mATe svabhAvavAnuM nathI mAnate? svabhAvanuM astitva je kAraNe mAnatA ho te ja. nirAkaraNa kAraNe karmanuM astitva paNa mAnI levuM joIe. (1787) ane dhAra ke huM svabhAvanuM ja bIju nAma karma ApuM to zuM doSa Ave te tuM kahe. vaLI, svabhAva je sadaza ja haMmezAM rahe te ja sadA ekasarakhuM kArya bane, arthAta manuSya marIne manuSya thAya. paNa temAM ja mAro prazna che ke svabhAva haMmezAM eka je ja zAthI rahe che? jo tuM ema kahe ke svabhAvathI svabhAva e che ke te sadA sadaza rahe che eTale tethI sadaza bhava ja thAya che, te pachI enA uttaramAM ema paNa kahI zakAya ke svabhAvathI svabhAva e ja che ke jethI visadaza bhava utapanna thAya che. ' (1988) vaLI, svabhAva mUrta che ke amUrta ? je svabhAva mUrta hoya te pachI karma ane svabhAvamAM zuM phera bane mUrta hovAthI sarakhAM ja che. tuM jene svabhAva kahe che tene ja huM karma kahuM chuM. nAmamAtrathI ja AmAM bheda che. vaLI, savabhAva pariNAmI hovAthI dUdhanI jema sadA ekasarakhA rahI na zake. athavA vAdaLAnI jema mUrta hovAthI paNa svabhAva ekasarakho na rahI zake. sudharmA-svabhAva mUrta nahi, paNa amUrta che. bhagavAna-svabhAva je amUrta hoya te upakaraNarahita hevAthI te zarIrAdi kAryone utpAdaka saMbhave nahi. jema kuMbhAra daMDAdi upakaraNa vinA ghaTanuM nirmANa na karI zake tema svabhAva paNa upakaraNa vinA zarIrAdinuM nirmANa na karI zake. athavA, amUrta hovAthI ja AkAzanI jema te kazuM ja karI zake nahi. vaLI, zarIrAdi kArya mUrti che tethI paNa te sudharman ! amUrta svabhAvathI tenuM nipAdana ghaTe nahi; amUrta AkAzathI jema mUrta kArya nathI thatuM tema. vaLI mUrta karma 1. gALa 1943mAM paNa svabhAvavAda vize carcA karavAmAM AvI che, te joI levI. vastutaH gA1786-1793 ne sAme rAkhIne ja gA2 1643nI TIkAmAM TIkAkAre svabhAvavAdanuM nirasana Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LEE sudhamAM A bhava ane parabhavanA sAdazyanI carcA mAnyA vinA sukhasaMvedana Adi paNa ghaTatuM nathI. AnI vizeSa carcA agnibhUti sAthe karavAmAM AvI ja che. mATe svabhAvane amUrta paNa na mAnI zakAya. (1789-90) sudhama-te pachI svabhAva eTale niSkAraNatA e bIjo vikalpa ja ThIka lAge che. bhagavAna-svabhAva eTale niSkAraNatA mAnavAmAM paNa parabhavamAM sArazya kevI rIte ghaTaze ? ane je sAdasthamAM kazuM ja kAraNa na hoya to vaisAdamAM paNa zA mATe kAraNa mAnavuM ? arthAta sadazyanI jema paisAdastha paNa kAraNa vinA ja thaI jaze. vaLI bhavano viccheda paNa kAraNa vinA zA mATe na thAya ? arthAt mokSane paNa niSkAraNa ja mAnavo joIe. ane je kAraNa vinA ja zarIrAdinI utpatti thatI hoya to kharaviSANanI paNa utpatti kema na thAya ? vaLI zarIrAdinuM koI kAraNa ja na hoya to pratiniyata AkAra kevI rIte thAya ? vAdaLAMnI jema aniyata AkAravALuM zarIra kema utpanna na thAya ? A badhA praznone khulAso je svabhAva eTale akAraNatA mAne to thaI zakto nathI. mATe akAraNatAne svabhAva mAnI zakAya nahi. (1791) sudharmA-bhale, te svabhAvane vastudharma mAna joIe. bhagavAna-je svabhAva e vastudharma hoya to te sadA eka jevo na ja rahI zake, eTale te sadaza zarIrAdine sadA kevI rIte utpanna karI zake? sudharmA-paNa vastudharma evo svabhAva sadA sadaza kema na rahI zake ? bhagavAna-kAraNa ke vastunA paryAye utpAda-sthiti-bhaMgarUpa vicitra hoya che, eTale te sadA sadaza ja rahI zake nahi. vastunA nIlAdi dharmomAM pratyakSathI ja anyarUpe pariNamana siddha che. vaLI svabhAvane vastune dharma to tuM kahe che; paNa e te batAva ke te AtmAno dharma che ke pudgalane ? je te Atmadharma hoya te AkAzanI jema amUrta hovAthI zarIrAdinuM kAraNa na banI zake. ane je te pudgaladharma hoya to te karmanuM ja bIjuM nAma svabhAva thayo, kAraNa ke huM to karmane pudgalAstikAyamAM samAveza karuM chuM. (1992) eTalA mATe he sudharman ! pudgalamaya karmarUpa vastunuM pariNAma arthAt dharma je tuM svabhAvane mAnato hoya ane te ja A jagatamAM vaicitryanuM kAraNa bane che ema mAnatA ho to temAM kAMI ja doSa nathI. paNa tAre, te sadA sadaza ja che ema na mAnavuM joIe, paNa mithyAtvAdi hetuthI karma pariNAma vicitra bane che 1. juo gA1625, 1626 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1oo] gaNadharavAda [gaNadhare ane tethI ja tenuM kArya paNa vicitra bane che ema mAnavuM joIe. eTale tethI parabhavamAM ekAnta sadasya ja nahi, paNa paisAdasthane ya saMbhava mAna jeIe. (1793) athavA sudharmana ! vastuno svabhAva ja evo che ke pratyeka kSaNamAM temAM keTalAka samAna ane keTalAka asamAna paryAyonAM utpatti ane vinAza thayA vastu samAna ane ja kare che ane tene dravyAMza tadavastha-ekarUpa rahe che. AthI vastu asamAna che svayaM bIjI kSaNamAM tevI ja rahetI nathI; arthAt pUrvakAlamAM vastu je rUpe hoya che tethI vilakSaNa uttarakAlamAM banI jAya che. A prakAre pitAnI ja samAnatA nathI TakatI tyAM bIjA padArtho sAthenI samAnatA to kevI rIte Take? ane chatAM saMsAranA samasta padArthothI te sarvathA asamAna ja che ema paNa kahI zakAtuM nathI, kAraNa ke astitvAdi keTalAka samAna dharmone kAraNe saMsAranI samasta vastu sAthe tenuM sAmya che, te pachI pitAnI pUrvakAlika avasthA sAthe te te ja samAna dhamene kAraNe sAmya hovAnuM ja, emAM saMdeha nathI. (1794-95) sArAMza e che ke A bhavamAM paNa evI koI vastu nathI je sarvathA asamAna ja hoya, te pachI parabhavamAM paNa tema kevI rIte bane ? kharI vAta evI che ke saMsAranI badhI vastu sadaza paNa che ane asadaza paNa che, nitya paNa che ane anitya paNa che, ItyAdi aneka virodhI dharmothI yukta che. (1996) samasta vizvanA padArtho sAthe sAdi dharmone kAraNe samAnatA hovA chatAM jema yuvakane pitAnI bhUtakAlIna bAlyAvasthA ane bhAvI vRddhAvasthAnI sAthe samAnatA nathI hatI, tema jIvanI paNa aritavAdi dharmone kAraNe samasta vastu sAthe samAnatA chatAM parabhavamAM sarvathA samAnatA nathI hotI, paNa samAnatA ane asamAnatA ane hoya che. (1997) eka jIva prathama manuSya hoya, paNa marIne jyAre deva thAya che tyAre savAdi dharmone kAraNe potAnI pUrvAvasthA sAthe ane samasta vizva sAthe paNa tenI samAnatA hevA chatAM devatvAdi dharmo vaDe karIne tenI pUrvAvasthA sAthe asamAnatA che, te ja prakAre te ja manuSya jIvarUpe nitya che ane manuSyAdi paryAyarUpe anitya che. tethI jema jIva samAna ane asamAna dharmavALo che tema nitya ane anitya paNa che. A ja prakAre temAM anya paNa aneka virodhI dharmonI siddhi thAya che. AthI parabhave jIvamAM sarvathA sAdastha mAnI zakAya nahi. sudharmA-mAre mane paNa kAraNa sAthe kAryanuM sarvathA sadazya nathI. paNa huM jyAre ema kahuM chuM ke "puruSa marIne puruSa thAya che tyAre mAtra jAtine Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmA A bhava ane parabhavana sAdayanI carcA [101 anvaya che ema pratipAdana karavuM ISTa che. arthAta jAti badalAtI nathI, eTaluM ja mAruM tAtparya che. bhagavAna paNa je tuM parabhavane karmajanya mAnate hoya te karmanA hetu vicitra hovAthI karmane paNa vicitra mAnavuM ja paDe ane karmanA phalane parabhavamAM te ja paNa vicitra mAnavuM ja paDe ane tethI te ja jAtino anvaya jAti nathI parabhavamAM paNa rahe che tema kahI zakAya nahi. (1798) vaLI, jAti je samAna ja rahetI hoya te samAna jAtimAM paNa je utkarSa- apakarSa dekhAya che te to ghaTe nahi. je A bhave saMpattizALI puruSa hoya te parabhavamAM paNa te ja rahe joI e, ane je A bhave daridra hoya te parabhave paNa daridra rahevo joIe. A pramANe parabhavamAM utkarSa ane apakarSane avakAza na rahevuM joIe. ane jo AvuM ja banatuM hoya to dAnAdi phala vRthA thAya. arthAta dAnAdine niSphaLa ja mAnavAM paDaze. paNa dAnAdi niSphala to mAnI zakAya nahi, kAraNa ke paralokamAM mane devanI samRddhi maLe te mAro utkarSa thAya evI bhAvanAthI ja leke dAnAdi satkAryamAM pravRtta thAya che. je satkAryonuM kAMI phaLa hoya ja nahi to leka dAnAdimAM pravRtti zA mATe kare ? (179) vaLI, jAtisAdasyane ekAMtaAgraha rAkhavAmAM Ave te vedamAM je ema kahyuM che ke " jai zuSa jJAte yaH purI rahyate " "jene maLamUtra , vedavAkyone sAthe bALavAmAM Ave che te zugAla thAya che" teno virodha thaI samanvaya jAya che. ukta vedavAkyathI te ema siddha thAya che ke puruSa marIne zugAla thaI zake che. vaLI "mitra guhuyAta vAma: l" svarganI icchAvALo agnihotra kare" ane "brikTamena mayamijhathati " arthAt "agnijhemathI yamarAjyane jIte che," ItyAdi vAkyomAM manuSyane svarga maLavAnI ane deva thavAnI vAta Ave che tene paNa virodha thaI jaze. eTale paralekamAM jAtisAdazyano Agraha rAkhe joI e nahi. sudharmA-to pachI vedamAM ema zA mATe kahyuM ke "ju vai puruSavaimanutte parAH jIva" -arthAt "puruSa marIne puruSa thAya che ane pazuo marIne pazu thAya che" ItyAdi ? bhagavAna-e vAkyane sAco artha tuM jANato nathI ethI ja tane saMzaya thAya che. tene artha A pramANe che--je mANasa A bhavamAM bhadraprakRtine hoya, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] gaNadharavAda [gaNadhara vinayI, dayALu ane amatsarI hoya te manuSyanAmakarma ane manuSyagotrakane baMdha kare che ane pachI te marIne te karmane kAraNe manuSyarUpe pharI utpanna thAya che. badhA manuSe kAMI ukta karmone baMdha karatA nathI, tethI bIjA anya prakAranA karmabaMdhane kAraNe anyAnya nimAM janma le che. e ja pramANe A bhavamAM je pazue mAyAne kAraNe pazunAmakarma ane pazugotrakarmanuM upArjana karyuM hoya che te ja parabhavamAM pharI pA' pazarUpe utpanna thAya che. badhAM pazuo kAMI ukta karmano baMdha nathI karatAM; tethI badhAM pazurUpe avataratAM nathI. A prakAre jIvanI gati karmAnusArI che. (1800) A prakAre jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne jyAre tenA saMzayanuM nivAraNa karyuM tyAre sudharmAe potAnA 500 ziSyo sAthe jinadIkSA aMgIkAra karI. (1801) Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThThA gaNadhara maMDika baMdha-mokSa carcA te badhAne dIkSita thayelA jANIne maMDike vicAryuM ke huM bhagavAna pAse jaIne temane vaMdanA karuM ane temanI sevA karuM. ema vicArI te bhagavAna pAse gaye. (1802) jAti-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAna sarvajJa-sarvadazI hatA tethI temaNe tene "maMDika vasiSTha" ema belA. (1803) ane tene kahyuM ke vedamAM "a gSa vigu vimurna te saMsarata vAM, na mu te meyara va, na Sa vaighamacattara vA veDha " evuM eka vAkya che, tethI tene baMdha-mokSane ema lAge che ke jIvane baMdha ane mokSa nathI. paNa bIju' eka saMzaya vAkya-"na, i pai sArIratha triviratirasta, sAraM vA vasanta priyAvize ja sthAta:" AvuM paNa maLe che, tethI tene lAge che ke jIva sazarIra ane azarIra evI be avasthAne pAme che, eTale ke jIvane baMdha ane mekSa che. Ama paraspara virodhI arthanuM kathana karanArAM vedanAM vAkyo hovAthI tene manamAM saMdeha che ke jIvane kharekhara baMdha-mokSa haze ke nahi ! paNa tuM ukta vAkyono yathAvat artha jANatuM nathI, tethI ja tane evo saMdeha che. huM tane tene yathAsthita artha samajAvIza. (1804) vaLI, tuM yuktithI paNa baMdha-mokSane abhAva siddha kare che, paNa vedamAM tene sadbhAva batAvyo che tethI paNa tene saMdeha thAya che ke baMdha-mokSa haze ke nahi ? baMdha-mokSanA virodhamAM tArI yukti A pramANe che - 1. arthAta e AtmA sattvAdi guNarahita vibhu che. tene puNya pApane baMdha nathI athavA saMsAra nathI. te karmathI mukta thato nathI, karmane mukta karato nathI; arthAta te akartA che. te bAhya ke atyaMtara kazuM ja jANatA nathI, kAraNa ke jJAna e prakRtidharma che. 2. arthAta sazarIra chavane priya ane apriyane arthAta sukha ane duHkhane nAza thato nathI; paNa azarIra- amUrta jIva hoya che tyAre tene priya ane apriyane sparza paNa hotuM nathI. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] gaNadharavAda [gaNadhara tuM ema vicAre che ke jIvana karmanI sAthe saMga e ja je baMdha hoya te te baMdha sAdi che ke anAdi ? je te sAdi hoya te prazna che ke (1) prathama jIva ane pachI karma utpana thAya che ? (2) prathama karma ane pachI jIva utpanna thAya che? ke (3) te banne sAthe ja utpanna thAya che? (1805) A pramANe sAdi baMdha vize traNa vikalapa karIne ukta traNe prakAre baMdha ghaTI zakato nathI, temAM tu yukti Ape che ke - prathama jIva pachI (1) karmathI pahelAM AtmAnI utpatti ghaTI zakatI nathI, kAraNa ke karma ema nathI kharacuMganI jema tenuM koI kAraNa nathI. AtmAnI utpatti nihetuka je mAnavAmAM Ave te tene vinAza paNa nirdetuka mAnavo joIe. (1806) AmAM kaI kahe ke jIva te anAdisiddha che tethI te vize utpattine vicAra ja asthAne che, to tenuM samAdhAna tuM kare che ke jIva che ane disiddha hoya te pachI teno karma sAthene saMga thAya nahi, kAraNa ke tenuM kazuM ja kAraNa nathI. ane je kAraNa vinA paNa jIvane karma saMga mAnavAmAM Ave te pachI mukta jIvane paNa te pharI tha joIe, kAraNa ke temAM paNa kazuM ja kAraNa nathI. ane je mukta paNa pharI baMdhane prApta thatuM hoya te lake evI muktimAM zA mATe zraddhA rAkhe? mATe jIvamAM ahetuka baMdha te mAnI zakAya nahi. (1807) ane AthI je jIvane baMdha ja na mAnavAmAM Ave to te nityamukta ja kahevAya. athavA te je baMdha ja na hoya to mukta paNa tene kevI rIte kahevAya ? kAraNa ke baMdhasApekSa ja mekSavyavahAra che. jema AkAzamAM baMdha nathI te mokSa paNa nathI, tema jIvamAM paNa je baMdha na hoya te mokSa paNa na ja hoya. A prakAre jIvane karmathI pahelAM mAnavAmAM baMdha-mokSavyavasthA nathI ghaTatI ema tuM mAne che. (1808) prathama karma pachI (2) jIvathI pahelAM karmanI utpatti paNa saMbhavatI nathI ema tuM jIva ema nathI mAne che, kAraNa ke jIva to karmano kartA manAya che. have je kartA na hoya te karma kevI rIte thAya ? ane jIvanI jema karmanI nirdetuka utpatti paNa saMbhavatI nathI. ane je karmanI utpattimAM kaI paNa kAraNa na hoya chatAM te utpanna thatuM hoya te tene vinAza paNa nirdetuka ja mAnavo joIe. utpatti ke vinAza e nihetuka to hoI zake nahi; mATe karmane jIvathI pahelAM mAnI zakAya nahi. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [105 maMtika] baMdha-ekSa carcA (3) ane java tathA karma je bane yugapadatpanna hoya to temAM jIvane kartA ane karmane tenuM kArya kahI zakAya nahi. lokamAM eka ja sAthe jIva-karma yuga58 utpanna thanArAM gAyanAM zIMgaDAMmAM jema ekane kartA ane bIjAne utpanna nathI kArya nathI kahevAtuM, tema jIva ane karma paNa je eka sAthe ja utpanna thatAM hoya to temAM paNa kartA-kArcano vyapadeza-vyavahAra ghaTI zakto nathI. A prakAre jIva-karmane saMga sAdi mAnavAmAM tAre mate anupapatti che. (1809-10) ane jIva-karmane anAdi saMbaMdha paNa tane ayukta jaNAya che, kAraNa ke je tene anAdi mAnavAmAM Ave te jIvane kadI mokSa ja saMbhave nahi. je vastu anAdi hoya che anaMta paNa hoya che. jema jIva ane AkAzane saMbaMdha anAdi che te te anaMta paNa che, tema je jIva-kamane saMbaMdha anAdi hoya to te anaMta paNa have joIe. ane je anaMta hoya te jIvane kadI mokSa thaze ja nahi, kAraNa ke sadA karmasaMga raheze. (1811) A pramANe pUrvokta vedavAkya uparAMta yuktipUrvaka tuM mAne che ke baMdha ane makSa jIvamAM ghaTI zakatA nathI, paNa vedavAkyamAM te baMdha-mekSanA astitvanuM pratipAdana che tethI tene rAMzaya che ke baMdha-makSa vastutaH che ke nahi. paNa A saMzaya tAre karavo na joIe. tenuM kAraNa huM tane batAvuM chuM te tuM dhyAna daIne sAMbhaLa. (1812) maMDika-kRpA karI mArA saMzayanuM nivAraNa karo ane batAvo ke mArI yuktimAM ze deSa che ane jIvanA baMdha-makSa kevI rIte saMbhave che. bhagavAna-te batAvela yuktine sAra e ke jIva-karmane saMbaMdha ghaTI zakate nathI. A bAbatamAM khulAso e che ke zarIra ane karmane saMtAna saMzanivAraNa- anAdi che, kAraNa ke te banemAM paraspara kAryakAraNabhAva che, bIja karmasaMtAna -aMkuranI jema. jema bIjathI aMkura ane aMkurathI bIja thAya anAdi che che, A krama anAdi kALathI cAle che mATe bIja ane aMkurane saMtAna anAdi che, te ja pramANe dehathI karmanI ane karmathI dehanI utpattine krama anAdi kAlathI cAlyo Ave che, mATe te banene saMtAna paNa anAdi che. eTale tuM je ema vikalapa kare che ke karma paheluM ke jIva pahele, e vikapone avakAza ja nathI rahetuM, kAraNa ke temane saMtAna anAdi che. temAM kamane saMtAna anAdi che te A pramANe siddha thAya che, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] gaNadharavAda [gaNadhara zarIrathI karma utpanna thAya che eTale ke zarIranuM kArya karma che, paNa je zarIre karmane utpana karyuM te zarIra paNa pUrva karmanuM kArya che, arthAta te paNa karmathI ja utpanna thayeluM hoya che; paNa pAchuM je karmo karmotpAdaka zarIrane utpanna karyuM te karma paNa pUrva zarIrathI utpanna thayela hoya che. A pramANe karma ane deha paraspara kArya-kAraNa havAthI bannenAM saMtAna anAdi che; tethI karmane saMtAna paNa anAdi che ja. maMDika-karma saMtAna bhale anAdi hoya, paNa ahIM te jIvanA baMdhamAkSanI carcA che. te carcA sAthe A karma saMtAnanA anAdivane zo saMbaMdha che? - bhagavAna-saMbaMdha che ja, kAraNa ke je karma karAya che te ja te baMdha che; eTale je karma saMtAna anAdi hoya te baMdha paNa anAdi siddha jIvana baMdha thAya che. (1813-14) maMDika-karmasaMtAna anAdi siddha thavAthI baMdhane saMbhava Apa kahe che, paNa Ape to zarIra ane karmamAM paraspara kArya-kAraNabhAva siddha karyuM che, te temAM jIvane zA levAdevA ? jethI jIva-karmane saMga anAdi che ema kema kahevAya? - bhagavAna-zarIra ane karmane kAryakAraNabhAva khare; paNa je kaMI kartA na hoya te zarIra ke kama banemAMthI eke utpanna na thAya. eTale mAnavuM joIe ke jIva e karma dvArA zarIrane utpanna kare che tethI te zarIrano kartA che. ane jIva e zarIra dvArA karmane utpanna kare che tethI te karmane paNa kartA che; jema daMDa dvArA ghaTane utpanna karanAra kuMbhAra ghaTane kartA kahevAya che. AthI je zarIra ane karmane saMtAna anAdi hoya te jIvane paNa anAdi mAnave joIe ane tene baMdha paNa anAdi mAna (1815) maMDika-paNa kama te atIndriya hovAthI asiddha che to tene Apa kAraNa ke kahI zake? bhagavAna-karma bhalene atIndriya hoya, paNa asiddha te nathI ja, kAraNa ke tenI siddhi kArya dvArA thAya ja che. te A pramANe--zarIra AdinI karmasiddhi utpattimAM kAMI karaNa levuM joIe, kAraNa ke te ghaTAdinI jema kArya che. ghaTAdi kArya hovAthI te jema daMDAdi karaNa vinA utpanna nathI thatuM tema zarIra kArya hovAthI kAraNa vinA utpanna thAya nahi. zarIrakAryamAM je karaNa che te ja karma kahevAya che. athavA, jIva ane zarIra e bannene kaI karaNane saMbaMdha hovo ja joIe, kAraNa ke temAM eka kartA che ane bIjuM kArya che. jema kuMbhakAra ane ghaTa e banne Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maThako baMdha-mekSa carcA [107 kartA-kArya che te daMDa temanuM kAraNa che, tema AtamA ane zarIra kartA ane kAryarUpa hovAthI karmarUpa karaNa mAnavuM joIe. vaLI, cetananI kRSiAdi kriyA jema saphala che tema dAnAdiAkrayA paNa saphala hevI joIe ane tenuM je phala che te karma che, ItyAdi carcA agnibhUtinI sAthe karI ja che ane teNe jema karmanuM astitva svIkAryuM che tema tAre paNa svIkAravuM ja joIe. (1816) vaLI, te je ema kahyuM ke je anAdi hoya te anaMta paNa hovuM joIe? te barAbara nathI. eTale "saMtAna anAdi che tethI te anaMta paNa anAdi chatAM have joIe" ema kahI na zakAya, kAraNa ke bIja-aMkurano sAMta baMdha saMtAna anAdi chatAM tene aMta thaI jAya che tema karmasaMtAna anAdi chatAM tene nAza thaI zake che. (1817) maMDika-te kevI rIte ? bhagavAna-bIja ane aMkuramAMthI game te ekane potAnA kAryane utpanna karyA pahelAM ja je nAza thaI jAya te bIja aMkuranA saMtAnane aMta AvI jAya che. ane te ja pramANe kUkaDI ane IDAM vize paNa kahI zakAya ke kUkaDI ane IDAno paNa saMtAna anAdi kALathI hovA chatAM jyAre te bemAMthI eka pitAnA kAryane utpanna karyA pahelAM ja je naSTa thaI jAya che to temanA saMtAnano paNa aMta Ave che. (1818) vaLI, sonuM ane mATIne saMga anAdisaMtatigata hovA chatAM agnitApAdithI te saMgane nAza thAya che, te ja prakAre jIva ane karmane saMyoga paNa anAdisaMtatigata hovA chatAM samyagUzraddhAdi ratnatraya vaDe karIne tene nAza karI zakAya che. (1819) maMDika-zuM java ane karmano saMga jIva ane AkAzanA saMganI jema anAdi-anaMta che ke sonuM ane mATInA jevA anAdi-sAMta che ? bhagavAna-jIvamAM bane jAtanA saMbaMdhe ghaTI zake emAM kaze ja virodha jIvakarmano saMga nathI. (1920) anAdi sAMta ane anAdi anaMta maMDika-ema kema bane? e bane saMbaMdha te paraspara viruddha che; tethI jIvamAM je anAdi anaMta saMbaMdha hoya to anAdi sAMta saMbaMdha na hovuM joIe ane anAdi-sAMta hoya te anAdianaMta na hai joIe. ane saMbaMdha te ekatra saMbhave nahi, kAraNa ke virodha che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna--jIvasAmAnyanI apekSAe me kahyuM che ke ukta banne prakAranA saMbaMdhA temAM che. jIvavizeSano vicAra karavAmAM Ave te abhanya jIvAmAM te sacAga anAdiana"ta che, kAraNa ke abhaya jIvAno meAkSa nathI; tethI kama saoNMcAgano nAza kadI thatA ja nathI. ane bhaSya jIveAmAM te saMyoga anAdi-sAMta che, kAraNa ke teo kama sa McAgane nAza karI mekSa prApta karavAnI ceAgyatA dharAve che. maki--jIva te badhA sarakhA ja che, te temAM bhavya ane alabhya evA bheda zA mATe ? jIva adhA sarakhA chatAM jema nAraka tiya ca adghi bhedo che tema bhavya ane abhavya evA bhedo paNa sa`bhave che--temAM karo| ja vAdha nathI' bhavya-abhavyanA ema teA kahI zakAya nahi, kAraNa ke jIvanA nArAdi bhedo ka kRta che, svAbhAvika nathI. paNa bhavya-abhavya evA bheda kakRta nahi paNa svAbhAvika che, ema Apa kaheA che, eTale ja prazna che ke jIvanA evA svAbhAvika bhede mAnavAnuM zuM kAraNa ? (1821-22) bheDhA bhagavAna--jIva ane AkAza ane dravyatva sava, prameyatva, jJeyatva Adi dharmone kAraNe samAna hAvA chatAM jema jIvatva ane ajIvatva, cetanatva ane acetanatva ArUipe jIva ane AkAzamAM svabhAvabheda che tema badhA jIvA jIvatvane kAraNe samAna hovA chatAM bhavyatva ane abhavyatvane kAraNe bhavya ane abhaSyamAM svabhAvabheda mAnavAmAM ze vAMdhA che? (1823) maDika--bhavyatvane jo Apa svAbhAvika mAnatA hA te| pachI tene jIvatvanI jema nitya paNa mAnavuM joIe ane bhavyatvane Apa nitya mAneA tA jIvano meAkSa kadI thavA ja na joIe, kAraNa ke mukta jIvAmAM bhavya ke abhavya evA bhedo che ja nahi. (1864) bhagavAna-ghaTAdikA nA prAgabhAva anAdisvabhAvarUpa hAvA chatAM tenA jema nAza ghaTAtpatti thavAthI thAya che, evI ja rIte bhavyatva svabhAva anAdi anAdi chatAM chatAM jJAna, tapa ane khIjI kriyAnA AcaraNathI tenA nAza mAnavAmAM bhavyatvanA aMta zA vAMdhA che ? (1825) mahika--Ape prAgabhAvanu' udAharaNa Apyu., paNa te te khaviSANunI jema abhAvarUpa hAvAthI avastu che, tethI udAharaNa banI zake ja nahi. bhagavAna--te udAharaNu khanI zake che, kAraNa ke ghaTaprAgabhAva e avastu nathI, paNa vastu che, kAraNa ke te anAdikAlathI vidyamAna evA pudagalasa ghAtarUpa Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [109 maDika baMdha-makSa carcA che. vizeSatA eTalI ja che ke te pudgalasaMghAta ghaTAkArarUpe pariNata nathI tha; tethI ja tene ghaTaprAgabhAva kahevAya che. (1826) maMDika-ApanA kahevA pramANe bhale bhavyatvane nAza thaI jAya, paNa tema mAnavAmAM eka bIje deSa che. ane te e ke saMsAramAMthI bhavyatvano kayAreka uccheda thaI jaze. jema dhAnyano ThAra temAMthI thoDuM thoDu dhanya kADhatAM rahIe to khAlI thaI jAya che, tema bhavya jIva kramaza: mokSamAM javAthI saMsAramAM bhavya jIvono abhAva thaI jaze. bhagavAna-ema na bane. anAgata kAla ane AkAzanI jema bhavya paNa anaMta che, tethI saMsAra bhavyothI kadI khAlI thaI ja zake nahi. anAgatabhavyane mekSa chatAM kAlanI samayarAzimAMthI pratyeka kSaNamAM eka eka samaya vartamAnarUpa saMsAra khAlI banavAthI te rAzimAM pratyeka kSaNe hAni thavA chatAM anaMta samaya nathI thato pramANu hovAthI jema teno ucheda kadI saMbhavato nathI athavA AkAzanA anaMta pradezomAMthI kalapanAthI prati samaye eka eka pradeza alaga karavAmAM Ave chatAM AkAza pradezano jema ucheda thatuM nathI tema bhavya jIvo paNa anaMta hovAthI pratyeka samaye temAMthI mokSe javA chatAM bhavyarAzine kadI ucheda thato nathI. (1827) vaLI, je atIta kAla che ane je anAgata kAla che te banenuM pariNAma sarakhuM che. ane atIta kAlamAM bhavyane ananta bhAga ja siddha thayo che ane te nigodanA jIvane ananta bhAga ja che, tethI anAgatakAlamAM paNa teTale ja bhAga siddha thaI zakaze, kAraNa ke tenuM parimANa atIta kAla jeTaluM ja che. AthI saMsAramAMthI kadI paNa bhavya jIne ucheda saMbhavato nathI; saMpUrNa kAlamAM paNa bhavya jIvanA uchedano prasaMga Avaze ja nahi. maMDika-paNa bhavya ananta che ane sarvakAle temane anaMtamo bhAga ja mukta bane che, A vastune Apa kevI rIte siddha kare che ? bhagavAna-jema kAla ane AkAza anaMta che tema bhavya che paNa anaMta che ane jema kAla ane AkAzano ucheda thato nathI tema bhavya jIvono paNa ucheda thAya nahi; mATe mAnavuM joIe ke bhavya jIvone anaMtamo bhAga ja mukta thAya che. athavA A dalIlenuM zuM kAma che ? A bAbata tane huM kahuM chuM mATe paNa tAre svIkArI levI joIe. (1828-30) maMDika-tamArA vacanane huM satya zA mATe mAnuM? Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna--ATalI carcAmAM eTalI te tane khAtrI thaI ja che ke huM... tArA saMzayathI mAMDIne je kAMI ekScA chuM te sAcuM ja che; teA pachI te badhAM sarvajJavacanane vacananI jema mAru A vacana paNa tAre sAcu' ja mAnavu' joIe pramANa mAtA athavA ema ke huM sarvajJa chuM- vItarAga chu' tethI paNa tAre mArA vacanane, keAI madhyastha evA jJAtAnA vacananI jema, sAcuM ja mAnavu' joie. (1831) tane ema thAya che ke Apa sa`jJa che. e hu` kevI rIte jANuM ?'paNa tArA evA sazaya asthAne che, kAraNa ke tuM jANe che ke huM badhAnA badhA saMzayeAne nivAruM chuM. jo huM saCjJa na hAu" tA mArAthI sasaMzayenuM nivAraNa karI zakAya janahi. mATe tAre mArI sajJatAmAM sa Mdeha na karavA joIe. maMDika--paNu bIjo koI sa`saMzayAnuM nivAraNa karanAra dekhAtA nathI je sana paNa hAya; tethI dRSTAntanA abhAvamAM Apane sarvajJa kevI rIte mAnI zakAya ? bhagavAna--dRSTAntanuM zuM kAma che ? jJAna vinA saMzayanuM' nivAraNa tA thaI ja zake nahi e vAta tA siddha ja che. have tamArAmAMthI jene je kAMI saMdeha hAya te pUcho ane jue ke huM' te khadhA saMzayanuM nivAraNa karuM chuM ke nahi. sava` saMzayeAnu' nivAraNuM sajJa vinA teA saMbhave ja nahi, jo huM satra saMzayeAnuM nivAraNa karatA hAu' teA mane zA mATe tame badhA sajJa na mAnA ? (1832) maDika--Ape ema kahyuM ke bhacaiAnA ananta bhAga ja keTalAka lakhyA evA paNa che je kadI siddha nahi thAya; te kahevA joIe; bhavya zA mATe kahA che ? bhagavAna--bhavyanA atha ceAgya che; eTale ke te jIvamAM meAkSa prApta karavAnI caiAgyatA che. jemAM ceAgyatA hAya te badhA mekSe jAya ja che ema mAkSe na janArA te| na kahI zakAya; paNa je bhavya jIvane mukta thavAnI sa pUrNa sAmagrI sanyA kema ? maLe che te ja jAya che. AthI bhavya jIvanA meAkSa na thavAnAM kAraNa sAmagrInA abhAva che, paNa ceAgyatAnA abhAva natho. jema suva - maNi-pASANu-candanakASTha e badhAMmAM pratimA thavAnI ceAgyatA chatAM te badhAM drange pratimA khanatAM nathI; paNa zilpI mUrtinu nirmANu temAMthI ja karI zake che, anyamAMthI nahi. eTale jema ukta je dravyeAmAMthI pratimAnuM nirmANa na thayuM hoya ke na thavAnuM hoya temane pratimAne aceAgya na kahI zakAya, te ja prakAre je bhavyeA melle kadI javAnA nathI temane abhanya na ja kahI zakAya. sArAMza e che ke niyama evA manAvI mukta thaI zake che; arthAt pachI teone abhavya ja (1833) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDika baMdha-makSa carcA [111 zakAya ke je dravya pratibhAgya che tenI ja pratimA bane che, anyanI nahi-ane je jIve bhavya che teo ja mokSe jAya che, anya nahi. paNa e niyama na banAvI zakAya ke je dravye pratimAgya che tenI pratimA bane ja che, ane je jIve bhavya che teo mekSe jAya ja che. (1834) athavA, kanaka ane kanakapASANanA saMgamAM vicaganI yogyatA chatAM eTale ke kanakane kanaka-pASANathI juduM pADI zakAya che chatAM badhA ja kanaka-pASANuthI kanaka ja paDe che ema nathI banatuM, paNa jene vicaganI sAmagrI maLe che tethI ja kanaka ja paDe che; vaLI sAmagrI chatAM kanaka sarva prakAranA pASANathI nahi paNa kanakapASANuthI ja ja paDe che, eTale te kanaka-pASANanI ja vizeSa cogyatA manAya che, sarvanI nahi; te ja prakAre bhale badhA bhavya mekSe na jAya chatAM bhavya ja mokSe jatA hoI mokSanI cogyatA bhavyamAM ja manAya che, ane keI paNa abhavya jato nathI tethI abhayamAM mekSe javAnI yogyatAne asvIkAra karavAmAM Avyo che. (1835-36) maMDika-mokSanI utpatti je upAyathI thatI hoya to mokSane kRtaka-janya mAna paDe che. ane je kRtaka hoya che te nitya nahi paNa anitya hoya mekSa kRtaka che; tethI ghaTAdinI jema kRtaka hovAthI mokSane paNa anitya mAna chatAM nitya joIe. bhagavAna-je kRtaka hoya te anitya ja hoya e niyama vyabhicArI che, kAraNa ke ghaTAdine praasAbhAva kRtaka chatAM nitya che. pravaMsAbhAvane je anitya mAnavAmAM Ave te prarvAsAbhAvano abhAva thaI javAthI ghaTAdi padArtho punaH upasithata thaI jAya; mATe pravaMsAbhAva kRtaka chatAM nitya ja che; te ja prakAre mokSa paNa kRtaka chatAM nitya mAnavAmAM zo vAMdhe che? (1837) maMDika-praasAbhAva to abhAvarUpa hevAthI avastu che, tethI tenA udAharaNathI ukta niyamane bAdha na thaI zake, bhagavAna-pradarvisAbhAva e mAtra abhAvarUpa nathI, paNa ghaTavinAzathI viziSTa e pudagalasaMghAtarUpa ghaTapradarvisAbhAva hovAthI te bhAvarUpa vastu che, eTale te udAharaNa banI zake che. ' (1938) athavA to e vAtane paNa javA de. tArA praznanuM samAdhAna huM bIjI rIte karuM chuM. te mokSane kRtaka kahyo che. ane kRtaka hevAthI mokSa makSa ekAntabhAve anitya have joIe evuM tAruM anumAna che. paNa mekSane artha kRtaka nathI eTale ja che ke jIvathI kama chUTAM paDI jAya che. eTale huM tane pUchuM chuM ke karma pudgale jIvathI mAtra chUTAM paDI gayAM tethI jIvamAM ekAMtarUpe evuM zuM thaI gayuM jethI tu mokSane kRtaka kahe che ? jema AkAzamAM rahelA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112] gaNadharavAda giNadhara ghaDAne mudgarathI pheDI nAkhavAmAM Ave te AkAzamAM kazI ja navI vizeSatA nathI AvatI, tema karmane tapasyAdi upA vaDe naSTa karavAmAM Ave te jIvamAM paNa kazuM ja navuM utpanna thatuM nathI; to mokSane ekAMtarUpe kRtaka kema kahevAya? - maMDika-karmanA vinAzane Apa mokSa karyo che. jema mudugarathI ghaTane vinAza thAya che tethI vinAza kRtaka kahevAya che, te ja pramANe tapasyAdithI thate karmavinAza paNa kRtaka ja che ane tethI mekSa paNa kRtaka thayo, ane anitya paNa. - bhagavAna-ghaTavinAza ane karmavinAzane tuM kRtaka kahe che, paNa ghaTavinAza ane karmavinAza zuM che te tuM jANatA nathI tethI ja tene kRtaka kahe che. vastutaH ghaTavinAza e bIjuM kAMI nathI paNa ghaTarahita kevaLa AkAza e ja ghaTavinAza che. AmAM AkAza te sadAvasthita heI nitya ja che tethI tene kRtaka kevI rIte kahI zakAya? mugare upasthita thaIne AkAzamAM te kazuM ja navuM karyuM nathI, pachI zA mATe ghaTavinAzarUpa kevalAkAzane kRtaka kahevuM ? te ja prakAre karmane vinAza eTale bIju kAMI nahi, paNa kamarahita e kevala AtmA ja che. ahIM tapasyAdithI AtmAmAM kaI ja navuM utpanna thatuM nathI, kAraNa ke AkAzanI jema AtmA sadA avasthita hAvAthI nitya che. eTale mokSane kRtaka ke anitya ekAMtarUpa mAnI zakAya nahi. ane mokSane je ekAMtarUpe nahi paNa kathaMcita arthAta paryAyaSTithI kRtaka mAno hoya to emAM mane kAMI vAMdhA jevuM nathI, kAraNa ke huM mAnuM chuM ke vizvanA badhA padArtho dravya ane paryAya ubhayanI apekSAe nitya ane anitya che. eTale makSa paNa nitya tema ja anitya che. (1839) maMDika-jema ghaDo phUTI jAya chatAM tenA kapAla sAthe AkAzane saMga banya rahe che, tema jIve je karmonI nirdhAra karI dIdhI hoya te karmo ane jIva e bane lekamAM ja rahe che tethI temane paNa saMga kAyama ja rahe che-te pharI paNa jIva karmane baMdha kema nathI thato? bhagavAna-jema niraparAdhIne keda nathI maLatI tema AtmAmAM paNa baMdhakAraNane abhAva hovAthI te pharI baddha nathI thatuM. mukta jIva azarIra che mekSamAM jIva-karmane tethI karmabaMdhanA kAraNabhUta mana-vacana-kAyane yoga na hovAthI saMyoga chatAM tene punaH karmabaMdhane prasaMga ja nathI. mAtra karma vargaNAnA padabaMdha nathI galano AtmA sAthe saMga hoya eTalA mAtrathI karmabaMdha mAnI zakAya nahi, kAraNa tema mAnavA jatAM badhA jIvone samAnabhAve karmabaMdha tha joIe, kAraNa ke karmavargaNAnA pudgale sarvatra vidyamAna che. A Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdha-mekSa carcA [113 prakAre atiprasaMgAdi de hovAthI mAtra jIva-karma pudgalano saMga ja karmabaMdhanuM kAraNa mAnI zakAya nahi, paNa jIvanA mithyAtvAdi doSo ane vegane laIne baMdha thAya che. (1860) maMDika-saugate mAne che ke AtmA pharI pharI saMsAramAM Ave che, te Apane A bAbatamAM zA mata che ? bhagavAna-mukta jIva pharIne saMsAramAM janma leto nathI, kAraNa ke tenA janmanuM kAraNa che ja nahi. jema bIjanA abhAvamAM aMkuranI utpatti nathI mukta pharI saMsAramAM tema. janmanuM bIja je karma che te to muktAtmAmAM nathI, tethI na Ave janma thato na hovAthI te sadA mukta ja rahe che. (1841) vaLI muktAtmA nitya che, kAraNa ke te dravya chatAM amUrta che, AkAzanI jema. - maMDika-amUrta dravya hevAthI AtmAne Apa AkAzanI jema nitya mAne che, to te ja hetuthI tene AkAzanI jema sarvavyApI paNa mAnave joIe. bhagavAna-AtmAne sarvavyApI mAnI zakAya nahi, kAraNa ke temAM anumAnathI bAdhA che. te A pramANe-AtmA asavaMgata che, kAraNa ke te kartA AtmA vyApaka nathI che, kulAlanI jema. AtmAmAM kartavadharma asiddha nathI. je te kartA na hoya te bhoktA ke draSTA paNa na banI zake; mATe tene kartA mAna joIe. (1942) maMDika-zuM Apa AtmAne ekAnta nitya mAne che? bhagavAna-nahi. A te je leko AtmAne bauddhonI jema ekAnta anitya kahe che temanA nirAkaraNa mATe AtmAnuM nityatva siddha karyuM che. AtmA nityAnitya che vastutaH AmAnA nitya mATe akAtika Agraha mane che ja nahi, kAraNa ke mArA mate badhA padArtho utpAda-sthiti-bhaMga e traNe dharmothI yukta hoI nityAnitya che. jyAre mAtra paryAyanI vivekSA hoya tyAre padArtha anitya kahevAya che, ane dravyanI apekSAe te nitya kahevAya che. jemake ghaTa vize kahevAya ke mATIne piMDa nAza thAya che ane mATIno ghaTa utpanna thAya che, paNa mATI te kAyama ja che, te ja pramANe mukata vize kahI zakAya ke te saMsArI AtmArUpe naSTa thaye, mukata AtmArUpe upanna thayo, ane jIvava-sapogatvAdi dharme karIne jIvarUpe te kAyama ja che. te ja prakAre te ja mukata jIva vize kahI zakAya ke te prathama samayanA siddharUpe naSTa thaze, dvitIya samayanA siddharUpe utpanna thayo, paNa dravyatva jIvatrAdi dharme karI avasthita ja che eTale jyAre paryAnI vivakSA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] (1813) gaNadharavAda [gaNadhara karavAmAM Ave tyAre padArtha anitya kahevAya che ane dravyanI vivakSA karavAmAM Ave tyAre te nitya kahevAya che. maMThika-AtmA je sarvagata nathI te pachI muktAtmA kyAM rahe che ? bhagavAna-he saumya! muktAtmA lekanA agrabhAgamAM virAje che. maMDika-mukta jIvamAM vihAgati nAma karma te che nahi tethI lekanA agra bhAgamAM te kevI rIte gati kare che ?' bhagavAna-jyAre jIvanAM badhAM karmo naSTa thaI jAya che ane te karmabhArathI haLave banI jAya che tyAre karma vinA paNa tenA udarvagatirUpa svAbhAvika lAgra bhAge pariNAmane kAraNe jIva eka ja samayamAM UMce lekAnta sudhI pahoMcI mukata rahe che jAya che. jIvane sakala karmanA vinAzathI jema siddhatva paryAyano lAbha thAya che tema ukta Udharvagati pariNAma prApta thAya che, tethI te eka ja samayamAM lekanA agrabhAgamAM pahoMcI jAya che. vaLI, mukta jIvanI UrvagatinA samarthanamAM zAstramAM aneka daSTAne paNa ApavAmAM Ave che. te A pramANe- - - "alAba, eraMDabIja, agni, dhUma ane dhanuSyathI mukta bANamAM jema pUrva pragathI gati thAya che tema siddhanI gati samajavI." "A vastune samajavA mATe zeDo khulAso jarUrI che. alAbu-hUMbaDAne mATInA aneka lepa karIne pANImAM DUbADI dIdhuM hoya to te kramazaH le khasI jatAM jema pANI upara AvI jAya che tema jIva paNa karmalepathI mukta thaIne Urvagati kare che. keSamAM rahela eraMDabIja koSa tUTI jatAM jema upara UDe che tema jIva paNa karmakeSathI bahAra nIkaLe che tyAre svAbhAvika rIte udarvagamana kare che. jema agni ane dhUma svabhAve ja UMce jAya che tema jIva paNa svAbhAvika tathA gati pariNAmathI UMce gamana kare che. ane dhanuSya kheMcIne bANane choDavAthI agara kuMbhAranuM cakra, te jema pUrvapragathI gati kare che, tema jIva paNa Urdhva gati kare che. (1944) maMDika-zuM arUpI paNa sakriya hoya ? AkAzAdi arUpI padArtho niSkiya ja che te Apa AtmAne sakriya kevI rIte mAno che ? 1. lAu ya eraMDaphale aggI dhUmA ya isu dhaLuvimukko / gai puvvapaogeNa evaM siddhANa vi gaI u||" Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makA baMdhamAkSa carcA [115 - bhagavAna huM tane ja pUchuM chuM ke arUpI evA AkAzAdi che te pachI AtmA arUpI chatAM cetana kema che? jema arUpI chatAM AtmAmAM caitanya AtmA arUpI e vizeSa dharma che tema sakriyatna e paNa vizeSa dharma che emAM chatAM sakriya zo virodha che? ' (1945) vaLI, AtmAnuM sakriyatna anumAnathI paNa siddha che. te A pramANe-AtmA sakriya che, kartA hevAthI, kuMbhAranI jema. athavA bhaktA hovAthI AtmA sakriya che. athavA deha paripada pratyakSa hovAthI AtmA sakriya have joIe. jema ya-puruSamAM parispanda dekhAya che tethI te sakriya che tema AtmAmAM paNa dehaparispandra pratyakSa hovAthI te paNa sakriya che. ' (1946) maMDika-dehamAM parispanda che tethI dehane sakriya mAna joIe, AtmAne nahi, bhagavAna dehanA parispandamAM AtmAne prayatna kAraNa che, tethI AtmAne sakriya mAnavAmAM Avyo che. maMDika-paNa prayatna e te kriyA nathI, tethI prayatnane kAraNe AtmAne sakriya na manAya. bhagavAna-prayatna bhalene kriyA na hoya, paNa je AkAzanI jema niSkiya hoya temAM prayatna paNa na saMbhave, tethI AtmAne sakriya mAnavo joIe. vaLI vastutaH prayatana e paNa kiyA ja che. ane dhAro ke kiyA nathI te pachI amRta evo prayatna dehanA parispandamAM zA hetuthI kAraNa bane che te batAvavuM joIe. maMDika-prayatnane bIjA kazA hetunI apekSA nathI, te svataH ja dehaparispanDamAM nimitta bane che. bhagavAna to pachI svataH AtmAthI ja dehaparipabda thAya che tema mAne; vyartha evA prayatnane zA mATe mAnavo ? maMDika-dehaparispadamAM kaI adaSTane ja kAraNa mAnavuM joIe, AtmA te niSkriya hovAthI kAraNa banI zake nahi. bhagavAna-te adRSTa kAraNa mUrta che ke amUrta ? je amUrta hoya to pachI AtmA pite ja zA mATe dehaparispandanuM kAraNa na bane ? AtmA paNa amUrta che. ane je adaSTa kAraNa mUrta hoya te pachI te kAmaNa deha ja saMbhave, anya nahi. paNa te kAmaNa zarIramAM paNa je parispanda hoya to ja te bAhya zarIranA parispandamAM kAraNa banI zake, anyathA nahi. eTale pAcho prazna thAya ke te. kAmaNa zarIranA parispandamAM zuM kAraNa che? ane je enuM kAraNa hoya temAM paNa parispandanuM kAraNa koI anya Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] gaNadharavAda [gaNadhara hAvuM joIe--Ama anavasthA deSa Ave che. ane je kArmaNa dehamAM svabhAvathI ja parispada mAnavAmAM Ave to bAhya zarIramAM paNa svabhAvathI parispanda mAnave jaI e; a0iTa evA mUrta kArmANa zarIrane zA mATe parispandanuM kAraNa mAnavuM ? maMDika-hA, e ja barAbara che. bAhya zarIramAM parispanda svabhAvathI ja thAya che, mATe te kAraNe AtmAne sakriya mAnavAnI AvazyaktA nathI. bhagavAna-paNa zarIramAM je prakAranuM pratiniyata viziSTa parispada dekhAya che te svAbhAvika mAnI zakAya nahi, kAraNa ke zarIra jaDa che. "je vastu svAbhAvika hoya che arthAta bIjA koI kAraNanI apekSA nathI rAkhatI te vastu sadeva hoya che athavA kadI nathI hotI." A nyAye zarIramAM je parispanda svAbhAvika hoya to te sadeva eka jevo ja hovuM joIe, paNa vastutaH zarIranI ceSTA nAnA prakAranI chatAM amuka prakAre niyata ja dekhAya che tethI tene svAbhAvika mAnI zakAya nahi; eTale kama sahita AtmAne ja zarIranI pratiniyata viziSTa evI kriyAmAM vyApAra mAna joIe. tethI AtmA sakriya ja che. (1847-48) maMDika-saMsArI jIva sakarma hovAne kAraNe sakriya siddha thayo, paNa muktAtmAmAM te karma nathI tethI te te niSkiya ja have joIe. chatAM tene sakriya mAnatA ho che te temAM zuM kAraNa che ? bhagavAna-meM tane batAvyuM to che ja ke muktAtmAnI gatikriyA svAbhAvika tathA gati pariNAmane kAraNe thAya che. ane e paNa batAvyuM che ke karmavinAzathI jema siddhavarUpa dhamane jIva prApta kare che tema tathAvidha gati pariNAmane paNa prApta kare che.(1849) maMDika-suktAtmAmAM gati che e ApanuM kahevuM yukitayukata che, paNa have prazna e thAya che ke siddhAlayathI AgaLa paNa tenI gati kema nathI thatI ? bhagavAna-kAraNa ke tyAra pachI gatisahAya dravya dharmAstikAyane abhAva che. maMDika-AgaLa dharmAstikAya zA mATe nathI ? bhagavAna-gatisahAyaka dharmAstikAya lekamAM ja che, alakamAM nathI. siddhAlayathI alemAM gati AgaLa eka che tethI temAM dharmAstikAya nathI. ataH jIvanI gati nathI paNa tethI AgaLa nathI thatI. (1850) maMDika-paNa lekathI bhinna e aleka che temAM zuM pramANa che ? 1. "niyaM savamalarava va tAnyAnapekSAsU" Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtika] baMdha-makSa carcA [117 bhagavAna--lekane vipakSa hovuM joIe, kAraNa ke te vyutpattivALA zuddha padane abhidheya che. je vyutpattivALA zuddha padathI abhidheya hoya che tene alekamAM pramANa vipakSa hoya che, jema ghaTanA aghaTa. te ja prakAre lekane paNa vipakSa alAka he ja joIe. maMdika-leka nahi te aleka, arthAta ghaTAdi padArthamAMthI koIne paNa aloka kahI zakAya che to e badhAthI svataMtra e alaka mAnavAnI zI AvazyakatA che? bhagavAna-alakane ghaTAdi padArtharUpa nahi, paNa e badhAthI svatantra mAnavAnI AvazyakatA eTalA mATe che ke ahIM payuM dAsaniSedha abhipreta che, eTale niSedhyane anurUpa ja vipakSa hovo joIe. prastutamAM leka niSedhya che ane te AkAzavizeSa che eTale aloka paNa tene anurUpa ja hovo joIe. jemake A "apaMDita che ema kahevAthI kevaLa abhAva nathI samajAtuM ke koI acetana ghaTAdi vastune paNa tethI bodha nathI thato, paNa viziSTa jJAna 2hita keI cetana puruSa vizeSane ja baMdha thAya che; evI rIte ahIM paNa vastubhUta AkAzavizeSane ja be aleka zabdathI thavo joIe. kahyuM paNa che ke - "je kAryane naga yukata ke "va' yukata kahevAmAM AvyuM hoya che tethI samAna paNa anya evA adhikaraNano-padArthano, lokane vize paNa bodha karAya che." "jaina" ane phuvayukta padano artha anya paNa sadaza evuM adhikaraNa-vastu samajAya che." sArAMza e che ke lekano vipakSa aleka paNa mAnave joIe. A prakAre leka ane aleka e banne vastubhUta hovAthI lekane alokathI bhina karanAra kaI tattva paNa siddha thAya che. ane te dharma ane adharmAdharmAdharmAstikAyAnI stikAya che. arthAta jeTalA AkAzakSetramAM dharma-adharma che te siddhi leka che. e rIte te bane astikA lokano parica chedana karAvatA hoya to AkAza sarvatra samAnabhAve vyApta che chatAM "A leka ane "te alaka' evo bheda zAthI paDe? (1852) ukta prakAre alakAkAzathI dharma ane adharma e bane astikAya vaDe karIne kAkAzane vibhAga na thato hoya to jIva ane pugalane gati karavAmAM kazAno pratighAta na hovAthI teo apratihata gati thaI jAya ane aleka anaMta hovAthI temanI 1 "nayuktamivayukta vA yaddhi kArya vidhIyate / ___ tulyAdhikaraNe'nyasmaeNilloke'pyathagatistathA // " 2 "nagna-yuvatamajyasarakAra tathA tharthAta : " Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] gaNadharavAda [gaNadhare gatine kyAMya aMta ja na Ave. ane je te prakAre jIva ane pudgalanI gatine aMta ja na hoya to jIva-pudgalano saMbaMdha ja na thAya. ane je temane saMbaMdha na thAya te pudgala skaMdhenI dArika Adi vicitra racanA paNa na bane ane pariNAme baMdha-mokSa-sukha-duHkha ItyAdi sAMsArika vyavahArano lepa thAya. mATe kAlekane vibhAga mAnave joIe ane te vibhAga karanAra dharma ane adharma e bane astikA paNa mAnavA joIe. (1853) jema mAchalAnI gati paNa vinA nathI thatI tema gatisahAyaka dravya lokathI para alekamAM na hovAthI jIva ane pudgalanI gati paNa alakamAM nathI thatI, eTale lokamAM gatisahAyaka evuM dharmAstikAya dravya mAnavuM joIe je lokaparimANa che. (1854) vaLI leka prameya che tethI tenuM kaI pariNAma kartA dravya avazya hovuM joIe. jema ya hovAthI tenA paricchedaka jJAnanuM astitva manAya che tema lekanA parimANakartA dravyanuM-dharmAstikAyanuM astitva mAnavuM joIe. athavA, jIva ane pudgale ja loka kahevAya che. ane te prameya che tethI tenuM pari. NAmakartA dravya keI hovuM joIe. jema zAlyAdi dhAnya prameya che to tenuM parimANakartA dravya prastha che tema jIva-pudgalAtmaka lekanuM parimANukta dravya dharmAstikAya che. ane AkAza te sarvatra samAna hovAthI je aleka mAnavAmAM Ave to ja dharmAstikAyanI sArthakatA thAya. mATe dharmAstikAyathI paricchinna evA lekathI bhinna alaka mAnavo joIe ane lekanA agrabhAgamAM ja siddha avasthita thaI jAya che ema mAnavuM joIe (1955) maMDika-siddhonuM sthAna te siddhasthAna kahevAya AthI te siddhonuM adhikaraNa che. ane je adhikAraNa hoya che tyAMthI to patana avazya thAya che; jema vRkSathI phalanuM athavA parvatAdi sthAnathI devadattanuM; mATe siddhasthAnamAMthI siddhonuM paNa patana thavuM joIe. bhagavAna-ahIMyAM "siddhonuM sthAna" emAM je chaThThI vibhakti che te kartAarthamAM samajavAnI che, eTale ke siddhakartaka sthAna arthAt "siddha rahe che" siddhasthAnathI evo teno artha thAya che. AthI siddha ane tenA sthAnane bheda patana nathI nahi paNa abheda vivakSita che. sArAMza e che ke siddhanuM sthAna siddhathI juduM nathI jethI te sthAnathI patana mAnavuM paDe. (1856) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMDika] baMdhamAkSa carcA [119 athavA, siddhathI sthAnano bheda mAnIe to paNa e sthAna AkAza ja che. ane AkAza to nitya hovAthI teno vinAza thato nathI. ane tethI patanane avakAza nathI. vaLI mukatAmAmAM karma paNa nathI. ane karma vinA patana saMbhave kevI rIte ? siddhamAM je gatikriyAnuM prathama samarthana karyuM che te paNa mAtra ekasamaya mATe hoya che ane tema pUrvapragathI thAya che ItyAdi batAvyuM ja che, eTale te gatikriyA paNa punaH thatI ja nathI; tethI paNa patanane avakAza nathI. vaLI, pitAne prayatna, AkarSaNa, vikarSaNa guruvAdi A badhAM kAraNe patananAM che, paNa temane saMbhava mukatamAM che nahi, kAraNa ke tadutpAdaka kAraNane abhAva che; eTale siddhanuM patana kevI rIte thAya ? (1857) vaLI, "sthAna che mATe patana levuM joIe e niyama ja vyabhicArI che; tethI paNa mukatamAM patana mAnI zakAya nahi. AkAzane nitya sthAna che chatAM AkAzanuM patana thatuM nathI, eTale sthAna chatAM AkAzanuM patana ja na hoya te mukatane paNa sthAna chatAM zA mATe patana mAnavuM ? vaLI "sthAna che mATe patana che ema kahevuM e to svavacanathI ja viruddha che. vastuta. ema kahevuM joIe ke "asthAna che mATe patana che." sArAMza e che ke sthAnane kAraNe siddhanuM patana mAnI zakAya nahi. (1858) maMDika-bhava arthAt saMsAramAMthI ja siddha thAya che eTale badhA muktomAM eka e mukta hovuM joIe je sarvasiddhomAM Adi hoya. bhagavAna-tuM ema niyama karavA mAge che ke jemAM sAhitya-kAryatva hoya temAM koI ne koI prathama hovuM joIe. paNa e niyama vyabhicArI AdisiddhakoInathI che, kAraNa ke rAta ane divasa AdivALAM hovA chatAM kAla anAdi hevAthI koIpaNa eka rAta ke divasane sarvaprathama nathI kahI zakAtAM, tevI ja rIte mukta jIva paNa AdivALA chatAM kaI paNa muktane kALanI anAditAne kAraNe sarva prathama kahI zakAto nathI. (1859) maMDika-anAdikAlathI navA navA siddha thatA Ave che ane siddhikSetra te parimita che tethI temAM anaMta siddhiono samAveza zI rIte thaI zake? bhagavAna-mukta jI amUrta che tethI parimita kSetramAM paNa anaMta muktonA samAvezamAM kazI ja bAdhA nathI. jema pratyeka dravya anaMta siddhono samAveza siddhonAM anaMta jJAna ane darzanano viSaya bane che-arthAta eka ja dravyamAM anaMta jJAna ane dazane je rahI zakatAM hoya ane eka ja nartakImAM hajAre prekSakenI dRSTi samAI zakatI hoya te parimita kSetramAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] gaNadharavAda [gaNadhara anaMta siddhonA samAvezamAM zI bAdhA AvI zake? vaLI, nAnA evA oraDAmAM aneka dIpane mUrta prakAza samAI jAya che to amUrta anaMta siddhine parimita kSetramAM samAveza kema na thaI zake ? (1860) A prakAre yuktithI baMdha-mokSanI vyavasthA siddha che tethI tAre te mAnavI ja joIe. ane vedamAM paNa baMdha ane mokSanuM pratipAdana karavAmAM vedavAkyane AvyuM ja che. "na hi hai sArIratha prayAyotirata terArI 4 vAta samavaya riyAbiye chUzataH " ItyAdi vedavAkyone tuM yathAvat artha jANo nathI tethI ja tene baMdha ane mokSanA vize zaMkA thAya che. paNa tAre evI zaMkA karavI joIe nahi, kAraNa ke ukta vAkyanA pUrvArdhamAM zarIra sahita jIva vize ane uttarArdhamAM zarIrarahita jIva vize kahevAmAM AvyuM che, tethI spaSTarUpe pUrvArdhathI baMdhanuM ane uttarArdhathI mokSanuM pratipAdana siddha thAya che. vaLI, " gSa vizuLo vimurna rabbateityAdi vAkyonuM tAtparya tuM saMsArI jIvane baMdha-mokSa nathI evuM samaje che, paNa vastutaH e vAkya te mukta jIvanA svarUpane pratipAdana karanAruM che. meM paNa tane batAvyuM ja che ke muktane te baMdhAdi che ja nahi. eTale ukta yukitanuM samarthana vedavAkyothI paNa thAya che, tethI tAre baMdha-mokSa vize zaMkA na karavI joIe. (1861-62) jyAre A pramANe jarA maraNathI rahita evA bhagavAne meDikanA saMzayanuM nivAraNa karyuM tyAre teNe pitAnA sADAtraNaso ziSya sAthe dIkSA aMgIkAra karI. (1863) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAtamA gaNadhara mauryaputra devacarcA maMDikane dIkSita thayela jANIne mauryaputre paNa vicAryuM ke huM paNa bhagavAna pAse jAuM, vaMdanA karuM ane temanI sevA karuM;" ane te bhagavAna pAse AvI pahoMcyo. (1864) jAti-jara-maraNathI mukta evA bhagavAna sarva-sarva dazI hatA tethI temaNe tene "maurya putra kAzyapa" ema nAma-gotrathI belA (186pa deva vize saMdeha ane tene kahyuM ke tArA manamAM deva che ke nathI e saMdeha che, kAraNa ke tuM vedanAM paraspara virodhI arthavALAM vAkyo sAMbhaLe che, jevAM ke "a gg cannAyupI cannamane sjhA svava rAtti" ItyAdi ane apama mamamRtA amuma, garama gesavAna sevAna , f sUnamaramAna jayaMtiH vi zUrtimRtamaryaMca " ItyAdi vAkyonA AdhAre tane ema lAge che ke svargamAM varasanAra de che. paNa tethI virodhI arthanuM pratipAdana karanArAM vedanAM vAkyo paNa tuM sAMbhaLe che; jevAM ke--" gAtAti mApana famnir---vIna " ityAdi. tethI tene lAge che ke deva to che ja nahi. vastutaH e vAkyonuM tAtparya tane ajJAta che tethI ja tene saMzaya che. huM tane tene yathArtha bhAva batAvIza tethI tArA saMzayanuM nivAraNa thaI jaze. (1866) 1. yajJa jenuM zastra che te yajamAna nizcitarUpe svargalekamAM jAya che. 2. mudrita gaNadharavAdamAM pATha zuddha nathI tethI upara Apela zuddha pAThane AdhAre A pramANe artha thAya che: he amRta-sema ! ane tane-sAmane pIdhe ane amara thayA. prakAza pAmyA ane dene jANyA. have bhalA, zastra amane zuM karavAne? kemake maraNazIla mAnavanI dhUrtatA-bAjI te amAre mATe zA hisAbanI" ? sAyaNe karela artha karatAM griphithe karela artha vadhAre saMgata lAgavAthI te anusAre ahIM arthe ApavAmAM AvyuM che. juo 8, 48, 3, Hymns of The Rigveda, Vol. 11, rU. mAyA jevA indra-varuNuyama-kuberAdi devone keNu jANe che ? Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] gaNadharavAda [gaNadhara vaLI, devo nathI evI tArI mAnyatAnuM samarthana tuM yuktithI paNa kare che jemake - tuM ema vicAre che ke nArako te parataMtra che ane atyaMta duHkhI paNa che tethI teo ApaNI samakSa AvavA zaktimAna nathI, eTale teo na dekhAya chatAM bIjAnA vacanane pramANa mAnIne nArakonuM astitva zraddhAne viSaya bane che. (1867) paNa de to svachaMdavihArI che-eTale ke temane AvatAM keI rekI zake ema nathI; ane teo divya prabhAvavALA paNa che, chatAM kadI dekhAtA nathI, eTale zruti -mRtimAM devenuM astitva batAvyuM che to paNa temanA vize saMzaya asthAne nathI. (1868) paNa he maurya putra! tAre devanI sattA vize saMdeha karavo na joIe. zruti-smRtinA vacananA AdhAre ja nahi, paNa pratyakSa pramANathI paNa tuM devanuM saMzayanuM nivAraNa astitva mAnI le. ahIM mArA A samavasaraNamAM ja manuSyathI de pratyakSa che bhinna jAtIya evA bhavanapati-vyastara-tiSka-vaimAnika e cAre prakAranA deve upasthita che temanuM tuM pratyakSa darzana karI le, ane tArA saMzayanuM nivAraNa karI le. (1869) - mauryaputra-paNa ahIM joyAM pahelAM mane je saMzaya thayo hato te to yuktiyukta ja hato ne ? bhagavAna-nA, kAraNa ke mArA samavasaraNamAM tuM Avyo te pahelAM paNa tuM bIjA dene bhale na dekhato hoya, paNa sUrya caMdrAdi jatiSka deva to tane pratyakSa hatA ja. tethI 'de kadI dekhAyA nathI, mATe deva vize saMzaya yogya che." tema mAnavuM joIe nahi. tane AthI pahelAM paNa devanA ekadezanuM pratyakSa hatuM ja, tethI samasta deva vizenI zaMkA asthAne ja hatI. vaLI, lekamAM devakRta anugraha ane pIDA bane che tethI paNa devanuM astitva mAnavuM joIe, kAraNa ke lekanuM bhaluM-bhU DuM karanAra jema rAjAnuM anumAnathI siddhi astitva mAnavAmAM Ave che tema deve paNa koIne vaibhava ApI de che ane bIjA koInA vaibhavane nAza kare che; tethI rAjAnI jema devonuM paNa astitva mAnavuM joIe. (1870) mauryaputra-zUnyanagaranI jema caMdravimAna, sUryavimAna Adi Alaya-nivAsasthAna jaNAya che, temAM vasanArA kaI che ja nahi; eTale caMdrasUryAdinA pratyakSa thavAthI de paNa pratyakSa thaI gayA ema kema kahevAya? bhagavAna-paNa je tuM caMdra sUryane Alaya mAnato ho te paNa temAM koI vasanAra te ho ja joIe; anyathA tene Alaya kahI zakAya nahi. jema vasanta Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mauryaputra devacarcA [123 puranAM AlayomAM devadattAdi rahe che mATe ja te Alaya kahevAya che, te ja prakAre sUryacaMdra paNa je Alaya hoya to temAM keI ne kaMI rahetuM ja hovuM joIe. je rahe che te ja de kahevAya che. mauryaputra-Alaya hovAthI temAM koI devadatta jevA manuSya rahetA haze; paNa te deva che ema zAthI kahe che? bhagavAna-tuM pote ja pratyakSa kare che ke A devadattanA Alaya karatAM te ala viziSTa che, tethI te AlAmAM vAsa karanArA paNa devadattathI viziSTa ja hovA joIe, emAM zuM Azcarya che ? mATe teo deva che ema mAnavuM joIe. mauryaputra-Ape evo niyama banAvyo ke "te Alaya che mATe temAM rahenAra kaI hovuM joIe, paNa A niyama ayukta che, kAraNa ke zUnya graho Alaya kahevAya che chatAM temAM vasanAra kaI ja nathI. bhagavAna-kahevAnuM tAtparya e che ke je Alaya hoya te sarvadA zUnya na hoI zake, temAM kyAreka te kaMI ne kaMI rahe ja che. tethI caMdrAdimAM paNa nivAsa karanArA de siddha thAya che. (1871) mauryaputra-Apa jene Alaya kaho cho te vastutaH Alaya che ke nahi eno ja jyAM nirNaya nathI tyAM "te nivAsasthAna che mATe temAM koI vAsa karanAra hovuM joIe" ema kahevuM te nimaeNla che. saMbhava che ke Apa jene sUrya kahe che te agnino geLe ja hoya ane jene caMdra kaho cho te svabhAvataH svaccha jala ja hoya. ema paNa bane ke te tiSka vimAno prakAzamAna ronA geLA ja hoya. bhagavAna-te denA rahevAnAM vimAno ja che, kAraNa ke te vidyAdharonA vimAnonI jema ratnanAM banelAM che ane AkAzamAM gamana paNa kare che. vAdaLAM ane vAyu paNa AkAzamAM gamana kare che chatAM tene vimAne na kahI zakAya, kAraNa ke te ratnanAM banelAM nathI. (1872) mauryaputra-sUrya-caMdravimAne e mAyAvInI mAyA kema na hoya? bhagavAna-vastutaH e mAyika nathI. chatAM mAnIe ke te mAyika che te paNa e mAyAne karanArA deve te mAnavA ja paDaze kAraNa ke mAyAvI vinA to mAyA saMbhave zI rIte ? manuSya te evI vikriyA karI zakatA nathI, eTale na chUTake deva ja mAnavA paDe che. vaLI sUrya-caMdravimAnone tuM mAyika kahe che te paNa ayukta ja che, kAraNa ke mAyA te kSaNeka pachI naSTa thaI jAya che paNa ukta vimAne te sadA, sarva dvArA upalabdha hovAthI zAzvata che. caMpA ke pATalIputra jeTaluM satya che tevuM ja satya e paNa che. (1873) Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] gaNudharavAda [gaNadhara vaLI, A leAkamAM jee prakRSTa pApa kare che temane mATe tenu' phaLa bhegavavA paraleAkamAM nArakanu astitva manAyuM che te ja pramANe A leAkamAM je prakRSTa puNya kare temane mATe tenuM phaLa bhegavavA anyatra devAtu' astitva paNa svIkAravu ja joie. maurya putra--A sasAramAM ja peAtAnA prakRSTa pApanuM phaLa bhogavanArA atidu:khI evAM manuSye| ane tiya cA che ane peAtAnA prakRSTa puNyanuM phaLa bhogavanArA AMta sukhI evA manuSyA paNa che ja ema jo mAnI laIe te adRSTa evA nAraka ane devane judA mAnavAnI zI AvazyakatA rahe che ? bhagavAna-A sasAramAM sukhI ane du:khI manuSyA ane tiya``cA che chatAM nAraka ane devAni judI mAnavAnuM kAraNa e che ke prakRSTa pApanuM phaLa mAtra duHkha ja hAvu joie ane prakRSTa puNyanuM phaLa mAtra sukha ja hAvu joIe. A dRSTa sa`sAramAM evuM keAI prANI nathI dekhAtu' je mAtra duHkhI ja hAya ane tene sukhanA leza paNa na hAya ane evuM paNa kAI prANI nathI dekhAtu' je mAtra sukhI ja hAya, tene duHkhanA chAMTA paNa na hoya. manuSya game teTalA sukhI heAya chatAM tene chevaTe rAga-jarA-iTaviyeAga AdithI thADu' tA duHkha thAya ja che. eTale evI paNa cAni hAvI joIe jemAM peAtAnA prakRSTa pApanuM phaLa mAtra duHkha ane prakRSTa puNyanu phaLa mAtra sukha ja maLe. evI ceAnie te kramazaH tAraka ane devaceAni che. tethI temanu pRthagastitva mAnavu... joI e. (1895) mauya putra--paNa ApanA kahevA pramANe jo devA hAya ja teA te svairavihArI hAvAne kAraNe manuSyaleAkamAM zA mATe nathI AvatA? A leAkamAM veA kema nathI AvatA ? bhagavAna-- tee ahI nathI ja AvatA evuM teA nathI kAraNa ke tu' emane samavasaraNamAM ja beThelA jue che. hA, sAmAnya rIte teo nathI AvatA te vAta sAcI che, paNa tenu' kAraNa e nathI ke devA ja nathI, paNa A kAraNeA che--tee svargamAM divya vastumAM Asakta thaI jAya che, tranA viSayaseAgamAM lipta thaI jAya che. tyAMnu` kA` ja samApta nathI thatuM, ahIM temane AvavAnuM khAsa kazuM' pracAjana nathI, ane A manuSyalAkanI dugandhane kAraNe tee ahI AvatA nathI. (1895) A badhAM na AvavAnAM kAraNeA chatAM teo kayAreka A lAkamAM Ave paNu che, tIthaMkaranAM-janma-dIkSA-kevaLa-nirvANu e badhA mahAtsava prasa`ge devA ahI. teo A leAkamAM Ave che; temAMnA keTalAka Indra Adi straya' bhakti. krama Ave ? pUrNAMka Ave che, keTalAka temanA anusaraNuthI Ave che, ane keTalAka peAtAnA saMzayanA nivAraNa arthe Ave che. A uparAMta paNa Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moryaputra devacarcA 125] devanAM ahIM AvavAnAM kAraNo che; jevAM ke pUrva bhavanA putramitradinA zaganA kAraNe, mitrAdine pratibaMdha devA AvavAne pUrva saMketa hoya to, tapasyA guNathI AkRSTa thaI pUrvabhavanA vairIne pIDA devA, mitrane upakAra karavA ane kAmakIDA athe paNa deve A lekamAM Ave che, ane keTalIka vakhate koI sAdhu AdinI parIkSAne bahAne paNa Ave che (1876-77) mauryapura-devasiddhimAM anya koI pramANe che? bhagavAna-hA, anumAna pramANe che te A pramANe-devanA astitvamAM zraddhA rAkhavI joIe, kAraNa ke (1) jAtismaraNajJAnI e Apta devasAdhaka anya purUSa pitAnA pUrvabhavanuM jJAna karIne pita deva hato ema kahe che, anumAna (2) keTalAka tapasvIone deve pratyakSa dekhAya che, (3) keTalAka vidyA-maMtra-upayAcana vaDe devo dvArA potAnA kAryanI siddhi kare che, (4) keTalAka manuSyamAM grahavikAra-arthAt bhUta-pizAcakRta vikriyA dekhAya che, (5) tapa-dAnAdi kiyA vaDe karIne upArjita prakRSTa puNyanuM phaLa hovuM joIe, ane (6) deva evuM abhidhAna che, mATe A badhA hetuothI devanI siddhi thAya che. vaLI badhAM zAstromAM devanuM astitva svIkAravAmAM AvyuM che tethI paNa devo vize zaMkA karavI na joIe, mauryaputra-Ape kahyuM ke grahavikAra hovAthI devenuM astitva mAnavuM joIe paNa manuSya zarIranI amuka kriyA grahavikAra che te zAthI jANavuM? bhagavAna-jema yaMtra puruSamAM cAlavAnI zakti nathI, paNa temAM koI puruSa praviSTa hoya to yaMtramAM gati Ave che, te ja pramANe zarIramAM grahavikAranI siddhi amuka kArya karavAnI zakti na hoya chatAM je zarIra e kArya karatuM hoya te temAM zarIrAdhiSThAtA jIva sivAyanA keI adazya jave adhiSThAna karyuM hovuM joIe ema mAnavuM paDe che. ane te adhiSThAtA te deva che. ene laIne ja manuSyanI zakti bahAranAM kAryo enA pitAnA zarIrathI thAya che. (1878-79) moryaputra Ape ema paNa kahyuM ke deva evuM abhidhAna che mATe paNa devane svIkAra karavo joIe.-A hetunuM spaSTIkaraNa apekSita che. bhagavAna-deva e pada sArthaka che--teno kaI artha hovo joIe, devapadanI sArthakatA kAraNa ke te vyutpattivALuM zuddha pada che, ghaTa padanI jema. mauryaputra-deva' padano artha manuSya mAne; jema ke guNasaMpanna gaNadharAdi ane zrAddhasaMpanna cakravatI Adi. A badhA saMsAramAM deva kahevAya ja che, to pachI adaSTa devanI kalpanA zA mATe karavI? Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna-gaNadhara ane cakravaryAdine upacArathI deva kahevAmAM Ave che. jema koI mukhya siMha na hoya to mANuvakane upacArathI paNa siMha na kahevAya tema che mukhya deva hoya ja nahi te cakravaryAdine upacArathI paNa deva kahevAya nahi. mATe deva' zabdano artha "manuSyathI bhinna deva' mAna joIe. (1880-81) maryaputra-A prakAre yuktithI siddhi chatAM vedamAM paraspara virodhI arthavALAM vAkyo kema che? bhagavAna-vedavAkyone yathAvata artha jANe to temAM paraspara virodhI arthane badale saMgati jaNAze. pahelI vAta e che ke vedane jo devanuM vedavAkayono astitva mAnya na hoya te vedamAM aneka ThekANe je agnihotrAdinuM samanvaya svargaphaLa batAvyuM che jema ke-'nidaitra suduyAt svAma: ItyAdi. te ayukta banI jAya. je devanuM ja astitva na hoya to svarga kane maLe ? mATe devenuM astitva vedone mAnya che ema svIkAravuM ja joIe. vaLI, dAnAdinuM phaLa paNa svargamAM maLe che evI lokonI mAnyatA che te paNa je devonI sattA na hoya to nirAdhAra banI jAya. ane "a ppa cAyuSa'ItyAdi veda vAkyo spaSTa rIte devenuM astitva siddha kare che e te te prathama svIkAryuM ja che. mauryaputra-e badhuM te ThIka ja che, paNa jJAnAti mApamAna nIrvANanindra-ma-jJa -verAvIna" ItyAdi vAkayamAM devone mAyopama zA mATe kahyA? bhagavAna-e vAkyanuM tAtparya paNa devono abhAva batAvavAnuM nathI, paNa kahevAnuM tAtparya e che ke svayaM deve paNa anitya che to pachI bIjI siddhi te sutarAM nisAra ane anitya hoya ja emAM zI zaMka? A artha mAM ja IndrAdi devone mApama arthAt mAyika kahyA che. je ema na hoya te devanuM astitva batAvanArAM vAkyo ane kRtimAtranAM pado vaDe devatAnuM AvAhana-e badhuM asaMgata ja thaI jAya. (1882) utha-DaziAdikatu vaDe karIne "yama-soma sUrya--ane suragurunA svArAjaya upara jya maLe che" evuM batAvanAra vAkyomAM devanuM astitva sUcita che ja. te badhAM ja vAkyo je de na hoya te nirarthaka thaI jAya. 1. svarganI icchAvALo agnihotra kare. 2. yupasahita yajJane kaMtu kahevAya che. paNa jemAM yupa na heya ane dAnAdi kriyA hoya te yA kahevAya che. 3. "ma-sema-sUrya-kulu-svAna gati " Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mau putra] devacarcA [127 vaLI, jo IndrAdi devatA hAya ja nahi tA "phandra bhAi medhAtithe meSarRSa' ityAdi vaDe je indrAdinuM AvAhana thAya che te paNa nirarthaka thaI jAya, eTale A prakAra vedazAstra ane yukti e bannene AdhAre tAre devAnI sattA mAnavI joI e, (1883) A pramANe jayAre jarA-maraNuthI rahita evA bhagavAne maurya putranA sazayanu nivAraNa karyu tyAre teNe peAtAnA sADAtraNaseA ziSyeA sAthe dIkSA a'gIkAra karI. (1884) Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AThamA gaNadhara apita e badhAne dIkSita thayelA jANIne 'hu' paNu bhagavAnanI pAse jAu, vaMdanA karu ane sevA karu'' ema vicArIne eka pata paNa bhagavAnanI pAse AvI pahoMccA. (1885) nAraka vize sadeha jAti-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne sajJa ane sadazI hAvAthI tene "eka pita-gautama" ema nAma-gAtrathI belAbyA. (1886) ane kahyuM ke 'nArakA che ke nahi ?' evA tArA manamAM saMzaya che. tenu' kAraNa e che ke " nAraveza vaidda gAyate ca: jJAnama zrAti" ityAdi vedavAkaya sAMbhaLIne tane thAya che ke nArakeA che; paNa 26 vaeN pretya nArA:' ityAdi vAkayeAmAM nArakanA abhAva sUcita thAya che, tethI AvA veDhanAM virodhI avALAM vAkayeAnA zravaNathI tane saMzaya thAya che ke nArakA haze ke nahi, paNa tu' te vedavAkayonA ThIka artha jANatA nathI, tethI ja tane eve sa'zaya thayeA che. huM tane tenA kharA a khatAvIza jethI tArA sa'zaya dU thaI jaze. (1887) tArakacarcA vaLI, nArakeAnA abhAvanuM samarthAMna tuM yuktithI paNa kare che ane mAne che ke--A caMdra-sUrya' ane bIjA devA teA pratyakSa dekhAya che ane je devA pratyakSa nathI thatA temanI pazu siddhi anumAnathI thaI zake che; jemake-vidyAmantranI sAdhanA dvArA klisiddha thatI hAvAthI adRSTa deveAnu` astitva mAnavu joI e. paNa 'nAraka' evA tA zabda mAtra saMbhaLAya che. te zabdanA atha tA kacAMya pratyakSa thatA nathI temaja nArakonI siddhi anumAnathI paNa thaI zakatI nathI; te A pramANe pramANathI anupalabdha evA nArakeAnu` manuSya-tiya iMca-devathI bhinnajAtIya jIve tarIke astitva zA mATe mAnavu' ? (1888-89) 1. e brAhmaNa nAraka bane che je 2, 8 jIva marIne nAraka thatA nathI. zUdranu . anna khAya che. athavA ema paNu a thaI zake ke " paraleAkamAM nAradeA nathI,' Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akaMpita] nArakacarcA akaMpita Ape mAro saMzaya te barAbara batAvI dIdho. have prathama Apa e batAvo ke nArakanA abhAvanI siddhimAM mArI je yukti che te zAthI ayukta che. bhagavAna-tuM je ema mAne che ke nArakanuM pratyakSa nathI mATe nArakeno abhAva che, e tArI mAnyatA asiddha che, kAraNa ke bIjA jIvAdi padArthonI saMzanivAraNa jema nArakone paNa huM sAkSAt kevala jJAna vaDe jouM chuM tethI sarvane pratyakSa che tAre bIjA jIvAdi padArthonI jema nArakenI sattA paNa svIkAravI joIe. akaMpita-paNa huM te nArakone jete nathI, mATe huM temanuM astitva kema mAnuM? bhagavAna-to zuM pratyakSa e eka ja pratyakSa che? ema to bane nahi. lokamAM bIjA Apta puruSanA pratyakSane paNa pratyakSa jeTaluM ja mahattva ApavAmAM koIne paNa pratyakSa te Ave che. siMha-zarabha-haMsanuM pratyakSa darzana sau koIne thatuM pratyakSa kahevAya nathI chatAM temane apratyakSa keI kahetuM nathI. te badhA padArtho pratyakSa manAya che. vaLI, tuM pote badhAM deza-kAla-grAma-nagara-nadI -samudrane pratyakSa karate nathI chatAM te badhAM bIjAne pratyakSa hevAthI tuM te badhAMne pratyakSa mAne che, te ja prakAre nArake mane pratyakSa che chatAM tuM temane apratyakSa kema kahI zake? nArakone pratyakSa ja kahevA joIe. (1890-91). akaMpita-paNa narI AMkhe to A lekamAM koIne paNa nArake pratyakSa dekhAtA nathI, te temane pratyakSa kevI rIte kahI zakAya ? bhagavAna-tArI samajanI bhUla have pakaDAI. zuM Indriya pratyakSa e eka ja pratyakSa che? zuM indriyAtIta pratyakSa saMbhavatuM ja nathI? vastutaH je pratyakSa indriyajJAna pakSa che nathI tene tuM pratyakSa samaje che ane je pratyakSa che tene tuM pratyakSa mAnato nathI, A to tAro mahAna bhrama che. AthI ja nArako narI AMkhe dekhAtA nathI eTale temane pratyakSa mAnavA tuM taiyAra nathI. paNa akapita! Indriya pratyakSa e te upacArathI ja pratyakSa kahevAya che. atIndriyajJAna ja mukhya pratyakSa che, kAraNa ke te mAtra AtmAnI apekSAthI ja utpanna thAya che. ane indriyajJAna parokSa chatAM tene upacArathI pratyakSa eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke jema bAhyaliMgarUpa dhUma dvArA bAhya vahninuM jJAna anumAnajanya hovAthI parokSa che tema 1. eka jAtanuM prANI jene ATha paga manAya che ane je baraphavALA pradezamAM rahe che tevI mAnyatA che. e zabdanA UMTa, hAthInuM baccuM, pataMgiyuM, tIDa, ityAdi paNa arthe prasiddha che. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] gaNadharavAda [gaNudhara Indriyajanya jJAnanI bAbatamAM nathI, kAraNa ke dhUma jevI bAhya vastunA jJAnanI temAM apekSA rahetI nathI, eTale tene upacArathI pratyakSa kahevAmAM Ave che. paNa vastutaH indriyajJAna e parokSa ja che, kAraNa ke jema anumAnamAM vadhinuM jJAna sAkSAt nathI thatuM paNa dhUma dvArA thAya che, tevI ja rIte prastutamAM paNa akSa arthAta AtmAne vastunuM sAkSAta jJAna nathI thatuM, paNa AtmAthI para evI indriyo dvArA bAhya vastunuM jJAna thAya che, tethI te paNa anumAnanI jema vastutaH parokSajJAna ja che. indriyAtIta jJAna ja varatuta pratyakSa che. AthI mArA tevA jJAnathI nArake pratyakSa hovAthI temane tare pratyakSa mAnavA joIe. (1892) akaMpita-akSa arthAt AtmA Indriyo dvArA arthane upalabdha karatA hovAthI te IndriyajJAnane Apa parokSa kahe che; paNa huM to ema upalabdhirtA indriyo kahuM chuM ke AtmAne upalabdhikartA za mATe mAna akSa nathI, AtmA che arthAta Indriye ja upalabdhikartA che tethI te indriyajJAna ja pratyakSa kahevAya che, ema kema na mAnavuM ? bhagavAna-akSa arthAta Indriyone upalabdhikartA mAnI zakAya nahi, kAraNa ke Indriyo ghaTAdi padArthanI jema mUrta che ane acetana che. je te upalabdhikartA ja na banatI hoya te tajajanya jJAnane pratyakSa kevI rIte kahevAya? Indriye te upalabdhinAM kAro che, ane jIva e upalabdhine kartA che. jema gekha svayaM kazuM dekhI zakato nathI, paNa gekha dvArA devadatta ja jue che, tema Indriye e paNa dvAra arthAta karaNa che, ane te dvArA kartA jIva upalabdhi kare che. tethI indriyone upalabdhikartA kahI zakAya nahi ane indriyajJAnane vastutaH pratyakSa paNa kahI zakAya nahi. (1893) alaMpita-IndriyothI bhinna e AtmA zA mATe mAna ? Indriye ja AtmA che ema zA mATe na mAnavuM ? bhagavAna-indriyavyApAra samApta thaI jAya chatAM indri dvArA upalabdha padArthonuM smaraNa thAya che ane IndriyavyApAra chatAM je anyamanaskatA AtmA indriyothI hoya to upalabdhi thatI nathI, mATe AtmAne indrithI bhinna bhinna che ja mAna joI e. ane indrane te upalabdhinAM sAdhana ja mAnavI joIe. jema gharanAM pAMca gekha dvArA jenAra devadatta te pAMce gekhathI bhinna che, tema pAMce indri dvArA jJAna karanAra-jJAtA indrithI bhinna ja hovo joIe. (1894) Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apita] nArakacarcA (131 akapita-paNa je AtmA indriyanI sahAyatA na le te bahu ja ochuM jANI zake; eTale atIndriyajJAna karatAM IndriyajJAna ja vadhAre jANI zake che. bhagavAna--je AtmAne Indriyo sahAyaka che ja nahi, arthAta je kevalajJAnI che te AtmA bahu ghaNuM to zuM paNa badhuM ja jANI zake che. atIndriya jJAnane jema gharamAM besIne gokhalAmAMthI jenAra devadatta jeTaluM joI-jANI viSaya badhuM ja che jANI zake che tethI kyAMya vadhAre te khullA AkAzamAM rahIne joI jANI zake che, te ja pramANe jIvanAM jyAre badhAM jJAna-darzananAM AvaraNe dUra thaI jAya che tyAre Indriyo dvArA jeTaluM jaNAtuM tethI ghaNuM badhuM vadhAre te joI-jANI zake che, eTaluM ja nahi paNa evuM kazuM ja bAkI nathI rahetuM je te na jANatA hoya (1895) akaMpita--IndriyajJAnane lekamAM te sau pratyakSa ja kahe che. paNa Apa tene parokSa kema kahe che ? bhagavAna-vastumAM ananta dharma che chatAM Indriya dvArA koI eka ja rUpAdi dharmanuM jJAna thAya che ane te dvArA rUpAdi koI eka dharmathI viziSTa indriyajJAna pakSa vastunuM jJAna thAya che. AthI te anumAna jJAnanI jema parokSa zA mATe? ja che, kAraNa ke jema anumAna-jJAnamAM kaI eka kRtakavAdi dharma vaDe kaI eka anityasvAdi dharma thI viziSTa ghaDe siddha thAya che tema IndriyajJAnamAM paNa koI eka dharmanA indriya dvArA grahaNathI taddharmathI viziSTa vastunI siddhi thAya che. (1896) vaLI, pUpalabdha saMbaMdhanA smaraNanA sahakAra vaDe dhUmajJAna dvArA thatuM agninuM jJAna jema parela che tema IndriyajJAna paNa parokSa che, kAraNa ke temAM paNa pUrvagrahita saMketasamaraNa Avazyaka che. abhyAsAdine kAraNe e saMketasmaraNe ghaNIvAra zIdhra thatuM hevAthI te lakSyamAM AvatuM nathI chatAM te Avazyaka te che ja, anyathA jeNe saMketagraha na karyo hoya evA manuSyane paNa ghaDe joIne A "A ghaDe che' evuM jJAna thaI javuM joIe. thatuM te nathI, mATe saMketasmaraNa Avazyaka che. e prakAre anumAna ane IndriyajJAna bannemAM sarakhI rIte maraNa sahAyaka hovAthI ane parokSa che. vaLI je jJAnamAM AtmAne nimittanI apekSA hoya te jJAna pakSa ja kahevAya che. jema vajJiAnamAM dhUmajJAna nimitta hovAthI te anumAnAtmaka parokSa che, tema IndriyajJAnamAM paNa akSa arthAt AtmAne indriyanI apekSA hevAthI Indriya nimitta che, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ {132 tethI indriyajJAna paNa parAkSa che. je nimittanI apekSA rAkhatu' nathI; te gaNadharavAda [gaNadhara pratyakSa hAya che te kevalajJAnanI jema kazA paNa te sAkSAt jJeyeAne jANe che. (1897) AthI vastuta: kevalajJAna, mana:paryeya ane adhijJAna e traNa jJAnene choDIne bAkInAM madhAM ja nAneA anumAnanI jema parAkSa ja che. e traNa ja jJAna mAtra AtmasApekSa hAvAthI pratyakSa jJAna kahevAya che, ane evA pratyakSathI nArakAnI siddhi thatI hAvAthI nArakAne sadbhAva mAnave joIe. ane anumAnathI paNa tee siddha che. (1898) apita--kayA anumAnathI nArakAnI siddhi thAya che? bhagavAna--prakRSTa pApaphelanA bhAktA kaI hAvA ja joie, kAraNa ke te paNu jadhanya-madhyama kamalanI jema ka la che. jadhanya-madhyama kama phUlanA anumAnathI bhAktA tiya ca ane manuSya che tema prakRSTa pApaphalanA je leAktA nArasiddha hAya nAraka che ema mAnavu' joI e. akaMpita--je tiya'ca-manuSya atyaMta duHkhI hoya temane ja prakRSTa kalanA bhAktA hAvAthI nArakeA kahIe te zeA vAMdhA ? bhagavAna--jevA sukhanA praka` devAmAM dekhAya che tevA duHkhanA prakaSa tiya camanuSyamAM nathI dekhAte; tethI tiya``ca-manuSyAne nAraka kahI zakAya nahi. evA koI tiyaMca ke manuSya nathI je mAtra duHkhI ja hAya; eTale prakRSTa pApaka phulanA bheAktA tarIke ti 'ca-manuSyathI judA ja nArakA mAnavA joIe. kahyu' paNa che ke 1nArakAmAM tIvra pariNAmavALu' satata duHkha lAgyu. ja rahe che. tiya''cAmAM uSNu, tApa, bhaya, bhUkha, tRSA e badhAnuM duHkha hoya che ane alpa sukha hAya che. manuSyane mAnasika ane zArIrika nAnA prakAranAM sukha ane duHkha hAya che; paNa devAne teA zArIrika sukha ja hoya che, alpa mAtrAmAM mAnasika duHkha DAya che. (1899 1900) 1, 'satatamanu%0mudula naveSu tIvravarAmamU tiya kSaLa-maya-zruta-tRtuilata sula` cAlbama || sukhaduHkhe manujAnoM manazarIrAzraye bahuvikalpe | sukhameva tu devAnAmalpaM duHkha tu manasibhavam // " AcArAMga TIkAmAM paNa che : pR0 25 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apita nAracarcA [133 vaLI, he akapita ! mArAM bIjAM vacanonI jema nArakanuM astitva batAvanAruM vacana paNa satya ja che, kAraNa ke huM sarvajJa chuM eTale tene mAnya sarvajJa vacanathI evA bIjA jaimini Adi sarvanA vacananI jema mAruM vacana siddhi paNa tAre pramANa mAnavuM joIe. ' (1909) apita-sarvajJa chatAM Apa jUThuM kema na bolo? bhagavAna-mAruM vacana satya ane ahiMsaka ja che, kAraNa ke asatya ane hiMsaka vacananAM kAraNe bhaya-rAga-dveSa-moha e che te badhAne mArAmAM abhAva che; eTale mAruM vacana jJAtA ane madhyastha evA puruSanI jema satya ane ahiMsaka ja tAre mAnavuM joIe.' ' (1902) akaMpita-paNa Apa sarvajJa cho tenI zI khAtarI ? bhagavAna huM badhA saMzanuM nivAraNa karuM chuM e to tuM pratyakSa jue ja che, ane tevuM nirAkaraNa sarvajJa vinA keNa karI zake ? tethI tAre mane sarvajJa mAne joIe. vaLI, bhaya-rAga-dveSane kAraNe manuSya ajJAnI bane che. mArAmAM e kazu che nahi, kAraNa ke tenuM keI bAhya cihna tuM jato nathI, eTale bhayAdi doSarahita hovAthI mane sarvajJa mAnIne mArA vacanane tAre pramANa mAnavuM joIe. akaMpita-yuktithI ane ApanA vacanathI nArakano sadUbhAva mAnavA taiyAra chuM, paNa pilA vedavAkyanuM zuM ? " zuM che 9 nArA sarita" e vAkayamAM te nArakane spaSTarUpe abhAva kahyo che. bhagavAna-e vAkyanuM tAtparya nArakenA abhAvamAM nathI, paNa e che ke para lekamAM meru AdinI jema nArake zAzvata nathI, paNa je ahIM veda vAkyone prakRSNa pApa kare che te marIne nAraka thAya che. mATe evuM pApa na samanvaya karavuM jethI nAraka banavuM paDe. (1903) A prakAre jyAre jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne akaMpitanA saMzayanuM nivAraNa karyuM tyAre teNe pitAnA traNaso zive sAthe dIkSA aMgIkAra karI. (1904) 1, A gAthA prathama paNa AvI gaI che.-jue gA0 1578. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo gaNadhara alabhrAtA puNya-pApa carcA te badhAne dIkSita thayelA jANIne acalabhrAtAne thayuM ke huM paNa bhagavAna pAse jAuM, vaMdanA karuM ane sevA karuM; ane te bhagavAna pAse AvI pahoMcyA. (1905) janma-jarA-maraNathI mukata evA bhagavAne sarvajJa sarvadazI hovAthI tene "acalabhrAtA hArita" ema nAma gotrathI bolAvyA. ' (1986) ane tene kahyuM ke "gurUSa gve ni sarva ItyAdi vALyAnusAre tane ema lAge che ke A saMsAramAM puruSa sivAya kazuM ja satya nathI tethI puNyapApa vize saMdeha puNya-pApa jevI vastu paNa saMsAramAM mAnavAnI AvazyaktA nathI. paNa tuM jue che ke lokone bahu bhAga e che je puNya-pApane sadbhAva mAne che-eTale tane saMdeha che ke puNya pApane sadbhAva che ke nahi. paNa tuM ukta vedavAkyanuM yathArtha tAtparya jANatA nathI tethI ja tane e saMzaya thAya che. huM tane tene kharo artha batAvIza jethI tArA saMzayanuM nivAraNa thaI jaze. ' (1907) vaLI, puNya-pApa vize tArI samakSa judA judA mate upasthita che temAMthI paNa tuM nirNaya karI zakatA nathI ke kharo pakSa kayo haze; tethI tAruM puNya-pApa vize mana DolAyamAna che. tArI sAme puNya-pApa vizenA je mate upasthita matabhedo che te A pramANe- (1) mAtra puya ja che, pApa nathI. (2) mAtra pApa ja che, puNya nathI. (3) puNya ane pApa eka ja sAdhAraNa vastu che. jema mecakamaNimAM vividha raMga chatAM te eka ja sAdhAraNa vastu che tema sukha ane duHkharUpa phala ApanAra keI eka ja sAdhAraNa vastu che. (4) sukharUpa phala denAra puNya ane duHkharUpa phala denAra pApa-e bane svataMtra che. (5) karma jevI arthAta puNya-pApa jevI koI vastu ja nathI; svabhAvathI ja A badhe bhavaprapaMca che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA] puSpa-pApa carcA [135 A pAMce matAne mAnanArA pAtapAtAnA matanA samanamAM je yuktie Ape che te A pramANe che-- puNyavAda (1) puNya ja mAtra che ane pApa che ja nahi, e matavALA leAkeAnuM kahevu che ke puNyane kramaza: utkarSa thAya te zubha che; arthAt puNya jema thADu' thADu' vadhe tema kramazaH sukhanI vRddhi paNa thatI jAya che. chevaTe puNyanA parama utkaSa thAya te svanuM utkRSTa sukha maLe che. paNa jo puNyanI kamazaH hAni thAya te sukhanI paNa kramazaH hAni thAya che; arthAt teTalA ja pramANamAM duHkha vadhatu' jAya che ane chevaTe jyAre puNya nyUnatama rahI jAya che tyAre narakamAM utkRSTa duHkha maLe che, paNa jo puNyanA sathA kSaya thAya te mekSa maLe che. A pramANe mAtra puNya mAnavAthI ja sukha ane duHkha banne ghaTI zake che te pApane juduM zA mATe mAnavu? jema pathyAhAranI kramika vRddhithI AreAgyavRddhi thAya che tema puNyavRddhithI sukhavRddhi thAya che. jema pathyAhAra ochA thatA jAya tema AregyanI hAni thAya che arthAta rAga vadhe che, tema puNyanI hAnI thavAthI duHkha vadhe che. ane sarvathA pathyAhAranA tyAga thAya te maraNa thAya che tema sathA puNyanA kSaya thavAthI meAkSa maLe che. A pramANe eka mAtra puNyathI sukha-duHkhanI upapatti che te pApane jugnu' zA mATe mAnavuM ? (1909) (2) AnAthI viparIta matavALA jee mAtra pApane ja mAne che ane puNyane mAnatA ja nathI temanu' kahevu che ke jema apathyAhAranI vRddhi thavAthI rAganI vRddhi thAya che tema pApanI vRddhi thavAthI adhamatA arthAt duHkha vadhe che. ane jyAre pApanA parama praka` hAya che tyAre nArakAmAM utkRSTa duHkha prApta thAya che. vaLI, jema apathyAhAra ghaTavAthI AreAgyalAbha vadhe che tema pApanA apakarSI thavAthI zubhanI arthAt sukhanI vRddhi thAya che ane nyUnatama pApa hAya tyAre devAnuM utkRSTa sukha prApta thAya che. vaLI, jema apathyAhAranA sathA tyAgathI parama ArAgyanA lAbha thAya che tema pApanA savathA nAzathI mekSanA lAla thAya che. A prakAre eka mAtra pApa mAnavAthI sukha ane duHkha ghaTe che te puNyane juduM' mAnavAnI kazI ja AvazyakatA nathI (1910) pApavAda (3) puNya ke pApa e ane svataMtra nathI, paNu ubhayasAdhAraNa eka ja vastu che, e matavALAnI yukti A pramANe che--jema aneka raMgA maLavAthI eka sAdhAraNa saMkINu` vaNu mane che agara vividhara'gI mecakamaNi eka ja che athavA siMha ane naranA rUpane dhAraNu karanAra narasiMha eka ja che tema pApa ane puNya sajJA prApta puNya-pApa sa`kI che evA vADha Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] gaNadharavAda [gaNadhara karanAra eka ja sAdhAraNa vastu che. e sAdhAraNa vastumAM jyAre eka mAtrA puNyanI vadhI jAya tyAre te puNya kahevAya che ane jo eka mAtrA pApanI vadhI jAya tyAre te pApa kahevAya che, arthAt puNyAMzane apakarSa thAya tyAre te pApa kahevAya che ane pApAMzanA apakarSa thAya tyAre te puNya kahevAya che, (1911) (4) keTalAka loko AnAthI viparIta puNya ane pApa e ane svatatra che ema mAne che teo peAtAnA matanu' samana A pramANe kare puNya-pApa khanne svataMtra che--sukha ane duHkha e mane kAM che, paNa te banne sukha che e vADha ane duHkhanA anubhava ekasAthe nathI thatA mATe te anenAM kAraNeA judAM hAvAM joIe ! sukhanuM kAraNa puNya che ane duHkhanu' kAraNe pApa che. (5) pApa-puNya vizenI A cAre kalpanAe paraspara viruddha hovAthI vaLI keTalAka leAkeA mAne che ke pApa-puNya jevu' kazu ja nahi, paNa A badhA bhavaprapa`ca svabhAvathI ja thAya che. svabhAvavAda A pAMce mate tArI samakSa hAvAthI tAru' mana mUMjhAya che ke pApa-puNyane mAnavAM ke na mAnavAM; ane mAnavAM te svataMtra mAnavAM ke ekalu' saMzayanivAraNa pApa ja athavA puNya ja mAnavuM. paNu acalabhrAtA, AmAM je cAthA pakSa che ke pApa ane puNya ane svataMtra che te ja yuktiyukta che, bAkInA yuktithI bAdhita che. acalabhrAtA---svabhAvavAdane Apa zA mATe acaiAgya mAneA che, te prathama kahe|. bhagavAna--sa'sAramAM je sukha-duHkhanI vicitratA che te svabhAvathI te ghaTI zake nahi. svabhAva vize mArA traNa prazna che te A--svabhAva e vastu svabhAvavAdanA che ? svabhAva e niSkAraNatA che? ke svabhAva e vastudhama che ? nirAsa AmAM svabhAvane vastu teA mAnI zakAya nahi, kAraNa ke AkAzakusumanI jema te anupalabdha che. (1912-13) acalabhrAtA- atyanta anupalabdha chatAM tenuM astitva mAnavAmAM ze| vAMdhA ? bhagavAna--te pachI atyanta anupalabdha chatAM puNya-pAparUpa karmIne ja zA mATe na mAnavu` ? atyanta anupalabdha chatAM je kAraNe svabhAvane mAnavAmAM Ave te ja kAraNe ukta kA~ne paNa mAnavu" ja joI e. (1914) 1. A gAthA prathama AvI gaI che; jue 1786. svabhAvavAdanA nirAkaraNa mATe jue A gAthA prathama AvI gaI che. gA0 1787 gA0 1643 vyAkhyA. 2. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA puNya-pApa carcA [137 athavA karmInu ja khIjuM' nAma svabhAva che ema mAnavAmAM zA doSa che ? vahI, svabhAvathI vividha prakAranA pratiniyata AkAravALAM zarIrAdi kAcanI utpatti sa'bhave nahi, kAraNa ke svabhAva tA ekarUpa ja hAya che. jema pratiniyata AkAravALA ghaDAnI utpatti vividha upakaraNeA vinA kuMbhAra karI zake nahi, tema nAnA prakAranAM sukha-duHkhanI utpatti paNa vividha ka vinA sabhave nahi. emAM svabhAvane ekarUpa hAvAthI kAraNu mAnI zakAya nahi. (1915) vaLI. rasvabhAva e vastu hoya te te mRta che ke amUta ? jo mUta hAya tA teA nAmamAtrane bheda che.hu' tene puNya-pAparUpa ka kahuM' chuM' ane svabhAvavAdI tene svabhAva kahe che. ane svabhAvarUpa vastu jo amUrta hAya tA te kazu paNa kA AkAzanI jema karI zake nahi, te pachI dehArdi ke sukha-duHkharUpa kA ne karavAnI teA vAta ja kacAM rahI ? athavA te| dehArdi kAya mU`hAvAthI tenu' kAraNu svabhAva paNa mRta ja hAvA joie, ane te mUta` hAya teA kama ane svabhAvamAM nAmamAtrane bheda rahe che te me kahyuM ja che. acalabhrAtA te pachI svabhAva eTale niSkAraNutA ema mAnavAmAM ze! doSa ? bhagavAna-- enA a` te e thaze ke kAryaMtpattimAM kazu ja kAraNa nathI. je ema hAya tA ghaTAdrinI jema kharazRMganI paNa utpatti kema na thaI jAya ? thatI te nathI, kAraNa ke khara'nu' kazuM ja kAraNa nathI, mATe utpatti niSkAraNu mAnI zakAya nahi; eTale svabhAvanA atha niSkAraNutA e paNa kharAkhara nathI, (1912-1917) acalabhrAtA-te pachI svabhAvane vastunA dhama mAnavA joIe. bhagavAna-- svabhAvane vastunA dharma mAnavAmAM Ave te te prastutamAM jIva ane anumAnathI puNya karma'nu' puNya ane pAparUpa pariNAma ja siddha thAya che. pApa karmInI siddhi acalabhrAtA--te kevI rIte ? 1. gA0 1788nA pUrvA` paNa A ja che. 2. ahIM uThAvelA prazno prathama pazu svabhAva vize karavAmAM avyA che. paNa tenuM nirAkaraNa jarA judI rIte karyuM" che.--gA0 1789-90. ahIM' jevA prazno gA0 1643nI vyAkhyAmAM TIkAkAre uThAvyA che ane uttara paNa AnA jevA ja che. 3. A pakSanu bIjI rIte nirAkaraNu gA0 1643nI vyAkhyAmAM ane 1791mAM che, 18 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna- kAraNanumAna ane kAryAnumAna dvArA e pariNAmanI siddhi thAya che; arthAt kAraNathI kAryanuM anumAna karIne ane kAryathI kAraNanuM anumAna karIne tenI siddhi thAya che. (1918) alabhrAtA- anumAnapravega kevA che? bhagavAna-dAnAdi kriyA ane hiMsAdi kriyA e kAraNa hovAthI tenuM koI kArya rahevuM joIe. e kArya te bIju koI nahi, paNa jIva ane karmanuM puNya ane pAparUpa pariNAma che. A prakAre kAraNanumAnathI jema tu kRSikriyAnuM kArya zAliyavarghauM Adi mAne che te ja pramANe dAnAdi kriyAnuM puNya ane hisAdi kriyAnuM pApa e banene A kAraNanumAnathI kAryarUpe svIkAravAM joIe. kahyuM paNa che ke - samAna prayatnanuM samAna phaLa maLe che, ane asamAna prayatnanuM paNa samAna phaLa maLe che, prayatna karavA chatAM phaLa nathI maLatuM ane na karavA chatAM paNa phaLa maLe che eTale jaNAya che ke prayatnanA phaLano AdhAra mAtra prayatna upara nathI, paNa tene AdhAra jIvanA keI dharma upara che. te dharma te ja karma che." kAryAnumAnano pracega A pramANe che-dehAdinuM koI kAraNa hovuM joIe, kAraNa ke te kArya che, ghaTAdinI jema. dehAdinuM ja kAraNa che te karma che. A vastu meM agnibhUti sAthenI carcAmAM vizeSarUpe carcA che tethI tAre paNa agnibhUtinI jema karmane mAnI levuM joIe. ' (1919) alabhrAtA-dehAdinuM kAraNa mAtA-pitAdi pratyakSa che, to pachI aSTakama mAnavAnI zI AvazyakatA ? bhagavAna-daSTa kAraNa mAtA-pitA e ja hoya chatAM eka putra suMdara dehayukta hoya che ane bIje kurUpa; eTale daSTa kAraNa mAtA-pitAdithI bhinna puNya ane pAparUpa evuM adaSTa kAraNa karmane paNa mAnavuM joIe. ane te adaTa karmanI siddhi karma paNa puNya ane pApa ema be prakAranuM mAnavuM joIe, kAraNa ke zubha dehAdi kAryathI tenA kAraNabhUta puNya karmanuM ane azubha dehAdi kAryathI tenA kAraNabhUta pApakarmanuM astitva siddha thAya che, ane vaLI zubhakriyArUpa kAraNathI zubhakarma puNyanI niSpatti thAya che ane azubhakriyArUpa kAraNathI azubhakarma pApanI niSpatti thAya che; ethI paNa karmanA puNya ane pApa evA be bheda svabhAvathI ja bhinna jAtIya siddha thAya che. kahyuM paNa che ke1. "samAsatulyaM viSamAsa tulyaM satISvasaccApyasatISu sacca / / phala kiyAsvityatha yannimittaM tada dehinAM so'sti nu ko'pi dharmaH // " Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apalabhrAtA puNya-pApa carcA 139 "pRSTa hetuo hovA chatAM kAryavizeSane asabhava hAya tA kulAlanA yatnanI jema eka anya adRSTa hetunuM anumAna thAya che, ane te kartAnuM zubha ke azubha krama che.' vaLI, huM' kahuM chu' eTale paNa tAre agnibhUtinI jema zubhAzubha karmAMne svIkAravu ja joI e, kAraNa ke savajJatu vacana pramANabhUta hoya che. (1920) vaLI, khIjI rIte paNa kA~nA pApa ane puNya evA be bhedo siddha thaI zake che. te A pramANe-sukha ane duHkha e banne kAryo hAvAthI te bannenAM temane anurUpa evAM kAraNeA hovAM joIe. jema ghaTatu anurUpa kAraNe mATInA paramANue che ane pAnu' anurUpa kAraNu taMtue che, te ja pramANe sukhanuM anurUpa kAraNa puNyakarmo ane duHkhanu' anurUpa kAraNe pAka --ema mannenuM (1921) svIkAratA haiA te! sukha-duHkhanu' joIe. sukha-duHkha e AtmAnAM pariNAme arUpI nahi paNa rUpI mAnaze! teA kAryonurUpa eTale ke Apane mAnavu paDaze ke kAryAnnurUpa (1922) bhagavAna--kAryAMnurUpa kAraNu hevu' joI e ema jayAre huM kahuM chuM tyAre ene artha e nathI ke kAraNu sathA anurUpa hoya. kAryAMthI kAraNu saMthA anurUpa nathI heAtuM tema sathA ananurUpa-bhinna paNa nathI hAtuM. eTale ke jo kAraNa ane kA'ne sathA anurUpa mAnavAmAM Ave teA bannenA badhA dharmo sarakhA ja mAnavA paDe; ane tema mAnavA jatAM kAraNa -kA nA bheda ja na rahe; banne kAraNu khanI jAya, athavA banne kA` banI jAya. ane jo kAraNa-kA nA sa`thA bheda mAnavAmAM Ave eTale ke bannene sarvathA virodhI mAnavAmAM Ave te kAraNu athavA kArya anemAMthI ekane vastu mAnavA jatAM bIjAne avastu mAnavI paDaze. bannene tA vastu mAnI zakAze nahi, kAraNa ke tema karavAmAM temanA akAntika bheda bAdhita thaI jaze; mATe kAraNa-kAcanI sathA anurUpatA ke ananurUpatA nathI, paNa keTaleka a`ze samAnatA ane keTaleka aMze asamAnatA che. AthI sukha-duHkhanu` kAraNa kama, sukha-duHkhanI amRtAne kAraNe, amRta siddha thaI zake nahi. ka amUrta nathI (1923) `nAM puNya ane pAya e be nI siddhi pAkaca mAnavu" joI e. acalabhrAtA--kA ne anurUpa kAraNanA niyama kAraNa ka` paNa tene anurUpa hAvu hAvAthI arUpI che, tethI ka` paNa kAraNanA niyama bAdhita thaI jaze; kAraNa nathI hAtu. 1. "iha dRSTahetvasaMbhavikArya vizeSAt kulAlayatna iva / hetvantaramanumeya tat karma zubhAzubhaM kartu : // " Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140]. gaNadharavAda [gaNadhara alabhrAtA-ApanA kahevAno bhAvArtha e che ke saMsAramAM badhuM ja tulya ane atulya che, te pachI kAryAnurUpa kAraNa hovuM joIe" ema kahevAnuM prajana zuM? Apa na kahe to paNa e vastu samajAya evI che. saMsAramAM koI ekAnta ananurUpa-atulya hoya to ja tenI vyAvRtti mATe kAryane anurUpa kAraNanuM vidhAna Avazyaka bane; paNa evo koIno pakSa hoya ja nahi to pachI vizeSataH kAryAnurUpa kAraNane siddha karavAnuM kazuM ja prayojana nathI. bhagavAna-saumya! kAryAnurUpa kAraNane siddha karavAno abhiprAya e che ke yadyapi saMsAramAM badhuM ja tulyAtulya che chatAM kAraNane ja eka vizeSa-svaparyAya kArya che tethI tene e daSTie anurUpa kahevAmAM Ave che. ane kArya sivAyanA badhA padArtho tenA akArya che-paraparyAya che tethI te dRSTie te badhAne kAraNathI anurUpa-asamAna kahevAmAM Ave che. AnuM tAtparya e che ke kAraNa kArya vasturUpe pariNuta thAya che paNa tethI bhinna bIjI vasturUpe pariNata thatuM nathI. A vastunuM samarthana karavA khAtara ja ahI vizeSataH kAryAnurUpa kAraNanuM kathana karavAmAM AvyuM che, eTale ke bIjI badhI vastuo sAthe kAraNanI anya rIte samAnatA chatAM A daSTie-arthAta para5ryAyanI daSTie kAryabhinna badhI vastuo kAraNathI asamAna-ananurUpa che, e vastunuM pratipAdana karavuM ahIM ISTa che. alabhrAtA-prastutamAM sukha ane duHkha e tenA kAraNanA svaparyAya kevI rIte che? bhagavAna-jIva ane puNyane saMyoga e ja sukhanuM kAraNa che. te saMyogane ja svaparyAya sukha che. ane jIva-pApane saMyoga te duHkhanuM kAraNa che. te saMgane ja svaparyAya duHkha che. vaLI, jema sukhane zubha, kalyANa, ziva ItyAdi kahI zakAya che tema tenA kAraNe puNyane paNa te ja zabdo vaDe kahI zakAya che. vaLI duHkha jema azubha, akalyANa, aziva ItyAdi saMjJAne pAme che tema tenuM kAraNa pApadravya paNa e ja zabdothI pratipAdita thAya che; AthI ja vizeSarUpe sukha-duHkhanA anurUpa kAraNa tarIke puya-pApane kahyAM che. (1924) alabhrAtA-A5nA kahevAnuM tAtparya zuM evuM che ke nIlAdi padArtha mUrta chatAM jema amUrta evA ta--tibhAsI jJAnane utpanna kare che tema mUrta evuM kama paNa amUrta sukhAdine utpanna kare che? bhagavAna-hA. acalabhrAtA- to pachI ema paNa zuM Apa mAne che ke jema annAdi daSTa padArtho sukhanuM mUrta kAraNa che tema kama paNa mUrta kAraNa che? bhagavAna-hA. (1925) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalajAtA puNya-pApa carcA | [141 alabhrAtA-je tema ja hoya te mUrta chatAM karma dekhAtuM te nathI; mATe daSTa evAM mUta anAdine ja amUrta sukhanuM kAraNa mAnavAM joIe; adaSTa chatAM mUrta evAM karmane mAnavuM vyartha che. bhagavAna- anAdi daSTa mUrta sAdhane samAna chatAM tenuM phaLa sukha-dukhAdi samAna nathI dekhAtu. je annathI ekane ArogyalAbha thAya che adaSTa chatAM mUta te ja ananathI bIje vyAdhigrasta bane che. A prakAre daSTa anna karmanI siddhi samAna chatAM sukha-duHkhAdirUpa phaLanI je vizeSatA dekhAya che te . sakAraNa hovI joIe; eTale tenuM kAraNa adaSTa evuM karma mAnavuM ja paDe che. je sukha-duHkhadinI vizeSatA niSkAraNa ja hoya to te AkAzanI jema sadA saMbhave athavA kharaviSANunI jema kadI na saMbhave. paNa e vizeSatA te kAdAcika che, tethI tenuM kAraNa adaSTa chatAM mUrta evuM karma mAnavuM ja joIe. ' (1926) alabhrAtA-paNa te karma dekhAtuM te nathI-adaSTa che, to pachI tene mUrta zA mATe mAnavuM? amUrta kema nahi ? bhagavAna-tene mUrta eTalA mATe mAnavuM ke te dehAdi mUrta vastumAM nimitta mAtra banIne ghaTanI jema balAlAyaka che. athavA jema ghaDAne tela vagere mUrta vastuthI bala maLe che tema kamene paNa vipAka devAmAM stra-caMdanAdi mUte vastuo vaDe bala maLatuM hovAthI karma paNa ghaDAnI jema mUrta che. athavA, kamane mUrta mAnavuM joIe, kAraNa ke dehAdirUpa tenuM kArya mUrti che. jema paramANunuM kArya ghaTAdi mUrta hevAthI paramANu paNa mUrta arthAta rUpAdivALuM che tema karmanuM kArya zarIra mUrta hovAthI karmane paNa mUrta mAnavuM joIe. alabhrAtA-paNa pharI A vize mAre prazna che ke zuM karmanuM dehAdi kArya mUrti havAthI karma mUrta che ke sukha-duHkhAdi amUrta kAryuM hovAthI karma amUrta che? arthAta je Apa kAryanI mUrtatA agara amUrtatAne AdhAre kAraNanI mUrtatA ke amUrtatA mAnatA ho to karmanAM kAryo mUrta temaja amUrta banne prakAranAM dekhAya che. eTale sahaja prazna UThe che ke kema mUrta che ke amUrta ? (1927-18) bhagavAna-mArA kahevAnuM tAtparya evuM nathI ja ke kArya mUrti ke amUrta hoya to tenAM badhAM ja kAraNe mUrta ke amUrta hovAM joIe. sukhAdi amUrta kAryanuM kevala 1. AnuM tAtparya ema jaNAya che ke pANIne lAvavuM che te ekaluM zarIra kazuM karI zake nahi, paNa temAM je ghaTane, sahakAra maLe to zarIramAM pANI lAvavAnuM sAmarthe Ave che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] gaNudharavAda gaNadhara karma ja kAraNa nathI, AtmA paNa tenuM kAraNa che, ane karma paNa kAraNa che. bannemAM bheda e che ke AtmA samavAyI kAraNa che ane karma e samavAyI kAraNa nathI tethI sukha-duHkhAdi amUrta kArya he.vAthI tenA samavAyI kAraNa AtmAnI amUrtatAnuM anumAna thaI ja zake che. ane sukha-duHkhAdinI amUrtatAne kAraNe karmamAM amUrtatAnuM anumAna karavAnuM kazuM ja prayojana rahetuM nathI. AthI dehAdi kAya mUrta hovAthI tenA kAraNe karmane paNa mUrta mAnavuM joIe, evA mArA kathanamAM kaze ja deSa nathI. ' (1929). A pramANe karma e rUpI-mUrta chatAM sukha-duHkhanuM kAraNa bane che e siddha thayuM; tethI tenuM puNya ane pAparUpa ema be prakAranuM mAnavuM mAtra puNyavAdano joIe eTale "puNyane apakarSa thavAthI duHkhanI vRddhi thAya che, nirAsa-pApasiddhi pApane puNyathI svataMtra mAnavAnI AvazyakatA nathI" e prathama pakSa nirata thaI jAya che. (1930) alabhrAtA -temAM kAMI dalIla che ? bhagavAna -dukhane bahulatAne tadanurUpa karmanA prakarSathI mAnavI joIe, kAraNa ke duHkhane prakRSTa anubhava che. jema sukhanI prakRSTa anubhava hovAthI tenA kAraNa puNyano prakarSa mAnavAmAM Ave che tema prakRSTa duHkhAnubhavanuM kAraNa paNa keI karmane prakarSa have joIe; tethI prakR2 dukhAnubhavanuM kAraNa puNyane apakarSa nahi, paNa pApane prakarSa mAnave jaI e. ' (1931) vaLI, jIvane je prakRSTa duHkha thAya che tenuM kAraNa kevala purayano apakarSa ja nathI, kAraNa ke dukhanA prarSamAM bAhya aniSTa AhAra Adino prakaI paNa apekSita che. je prakRSTa dukhanA kevala puSayanA apakarSa thI ja mAnavAmAM Ave te puyasaMpAgha je iSTAhArAdi bAhya sAdhano che teno apakarSa thavAthI ja prakRSTa dukha thavuM joIe; paNa temAM sukhane pratikUla evAM aniSTa AhAradi viparIta bAhya sAdhananA balanA prakarSanI apekSA rahevI na joIe. sArAMza e che ke je duHkha puNyanA apakarSathI thatuM hoya te sukhanAM sAdhano apakarSa ja temAM kAraNa have joIe, dukhanAM sAdhanAne prakarSa Avazyaka na hovo joIe. vastutaH dukhano prakarSa mAtra sukhanAM sAdhanonA apakarSathI nathI thatuM, paNa temAM dukhanAM sAdhanonA prakarSanI paNa apekSA che ja. tethI jema sukhanAM sAdhanonA prakaSa -aprakarSa mATe puNyano prakarSa-apakarSa Avazyaka che tema duHkhanAM sAdhanA prakarSa-aprakarSa mATe pApane prakarSa- apakarSa paNa mAna Avazyaka che. puriyanA apakarSathI ISTa sAdhano apakarSa thaI zake, paNa aniSTa sAdhananI vRddhi Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalajAtA] puNya-pApa carcA [143 kevI rIte thAya? mATe tenuM bIjuM svataMtra kAraNa pApane mAnavuM ja joIe. (17ra) vaLI, je puNyanA utkarSane AdhAre ja sukhI zarIranI ane apakarSane AdhAre ja duHkhI zarIranI racanA thatI hoya ane pApa jevI keI svataMtra vastu na ja hoya to zarIra e mUrta hovAthI puNyano utkarSa hovAthI ja te moTuM banavuM joIe ane puNyano apakarSa hoya to ja te nAnuM bane. ane je moTuM hoya te ja sukhadAyaka bane, nAnuM zarIra dukhada banavuM joIe. paNa vastutaH Ama banatuM nathI. cakravatInI apekSAe hAthInuM zarIra moTuM che, chatAM puNya prakarSa to cakravatamAM che, hAthImAM nahi. je puNyanA apakarSathI zarIranI racanA apakRSTa thatI hoya te hAthImAM puNyano apakarSa hovAthI tenuM zarIra bahu ja nAnuM thavuM joIe, paNa te to bahu ja meTuM che. vaLI, puNya e te zubha che, eTale bahu ja thoDuM puNya hoya to paNa tenuM kArya zubha hovuM joIe, paNa te azubha to banI ja na zake. jema suvaNuM thoDuM hoya to nAnA suvarNa ghaTa bane, paNa te mATIno na banI jAya, tema puththI je kAMI niSpanna thAya te zubha ja bane, azubha kadI na banI zake, mATe je azubha hoya tenuM kAraNu pApa mAnavuM joIe. ' (1lya3) alabhrAtA-pApanA utkarSa thI duHkha ane pApanA apakarSathI sukha e pakSane mAnavAmAM zuM vAMdho ? bhagavAna-je meM kevala puya pakSa vize kahyuM te ulaTAvIne pApa vize paNa kahI zakAya. jema puNyanA apakarSathI duHkha na thaI zake tema pApanA mAtra pApavAdano apakarSathI sukha na thaI zake. je vadhAre jhera bahu nukasAna karatuM nirAsa-puNyasiddhi hoya te thoDuM jhera thoDuM nukasAna kare, paNa te phAyade kevI rIte kare? ema ja kahI zakAya ke DuM pApa thoDuM duHkha Ape, paNa sukha mATe te puNayanI kalpanA karavI ja joIe. alabhrAtA-to pachI puNya-pApane sAdhAraNa -saMkIrNa-mizrita mAnavAmAM ze vAMche ? bhagavAna-puNya-pApa ubhacarUpa paNa kaI kama hoI zake nahi, kAraNa ke tevA saMkIrNa pakSane karmanuM kaI kAraNa nathI. (1934) nirAsa acalabhrAtA-sAdhAraNa karmanuM koI kAraNa nathI ema Apa zAthI kahe che ? Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna-karmanuM kAraNa ga che. eka samaye te yoga zubha hoya athavA azubha hoya, paNa zubhAzubha ubhayarUpa te hoto nathI, eTale tenuM kArya karma paNa puNyarUpa zubha ke pAparUpa azubha thAya, ubhayarUpa na thAya. mithyAtva-avirati-pramAda-kaSAya ane yoga e karmabaMdhanA hetuo kahevAya che, temAM ukta badhAM kAraNomAMthI eka vega ja evuM kAraNa che jene karmabaMdhanI sAthe avinAbhAva che; eTale ke jyAM jyAM karma baMdha hoya che tyAM yoga avazya hoya che, tethI ahIM bIjA kAraNono ullekha na karatAM mAtra yogano ja ullekha karyo che. mana, vacana ane kAya ema traNa sAdhanA bhedathI coganA traNa bheda che. (1935). alabhrAtA-mana-vacana-kAyaeka samaye zubhAzubha arthAta mizra paNa hoya che, tethI ApanuM kathana barAbara nathI. AvadhipUrvaka dAna devAno vicAra karanAra puruSano zubhAzubha manoroga che, kAraNa ke temAM devAnI bhAvanA zubha ganuM ane avidhipUrvakatA e azubhayoganuM sUcaka che. te ja prakAre avidhipUrvaka dAnAdi devAne upadeza karanArane zubhAzubha vacanaga che ane je manuSya jinapUjAvaMdana Adi avidhipUrvaka kare che tenI te kAyaceSTA zubhAzubha kAyAga che. bhagavAna-pratyeka yuganA dravya ane bhAva evA be bheda che. temAM mana-vacana ane kAyamane je pravartaka pudgala dravyo che te dravyoga kahevAya che ane mana-vacana -kAyAnuM je sakuraNa parispada che te paNa dravyoga che. A banne prakAranA dravyoganuM kAraNa athavasAya che ane te bhAvayoga kahevAya che. temAMthI je dravyoga che temAM te zubhAzubharUpatA bhale hoya, paNa temanuM kAraNa avyavasAyarUpa je bhAvayoga che te to eka samayamAM zubha athavA azubha ja hoya che, ubhayarUpa saMbhavato ja nathI. dravyogane paNa je ubhayarUpa kahyo che te vyavahAranayanI apekSAe. te paNa nizcayanayanI apekSAe te eka samaye zubha ke azubha ja hoya che. tatvaciMtA thatI hoya tyAM vyavahAra karatAM nizcayanayanI daSTinuM prAdhAnya mAnavuM joIe. adhyavasAyasthAnamAM zubha athavA azubha evA be bheda ja che, paNa zubhAzubha e tRtIya bheda nathI, mATe adhyavasAya jyAre zubha hoya tyAre puNyakamano ane te jyAre azubha hoya tyAre pApa karmano baMdha thAya che. ane zubhAzubha ubhayarUpa keI eka adhyavasAya nahi havAthI zubhAzubha ubhayarUpa karmane paNa saMbhava nathI; eTale puya ane pApane svataMtra ja mAnavAM joIe, saMkIrNa nahi. (1936) acalAtA-bhAvagane zubhAzubha ubhayarUpa na mAnavAnuM zuM kAraNa? bhagavAna-bhAvaga e dhyAna ane vezyArUpa che. ane dhyAna e dharma athavA zukalarUpa zubha ja agara Arta athavA raudrarUpa azubha ja eka samaye hoya che, paNa Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA] puchya-pAya carcA 145 zubhAzubha ubhayarUpa dhyAna keAI che ja nahi, ane yAnavirati thaye lesyA paNa taijasAdi koI eka zubha athavA kApAtIyAdi koI eka azubha hoya che; paNa ubhayarUpa vaizyA tA keAI che ja nahi. AthI dhyAna ane lezyArUpa bhAvayeAga paNa zubha agara azubha ja eka samaye hAI zake; eTale bhAvayeAganA nimitte badhAnAra karmAM paNa puScarapa zubha athavA pAparUpa azubha ja hAvuM joIe. AthI pApa ane puNyane svataMtra ja mAnavAM joI e. (1937) acalabhrAtA.jo keAI kama zubhAzubha ubhayarUpa na hoyate| pachI mADunIya ka'nI samyakRmizrcAtmarUpa prakRti mizra hAI zubhAzubha zA mATe mAnavAmAM AvI che? bhagavAna--ukta mizramehanIya prakRti 'dhanI apekSAe mizra nathI. arthAt kanu. ceAgadvArA je grahaNa thAya che te apekSAe teA kama zubha athavA azubha ja hAya che, paNa e pUrvAMgRhIta kama`prakRtine zubhamAMthI azubhamAM agara azubhamAMthI zubhamAM ke zubhAzubhamAM te te adhyavasAyane maLe pariNata karI zakAya che; AthI pUrvagRhIta mithyAtvarUpa azubha karmAMnuM vizuddha pariNAma vaDe zeAdhana karIne samyaktvarUpa zubha karmoMmAM parivartana karI zakAya che ane avizuddha pariNAma vadhu samyaktvanA zubha pudgalenuM mithyAtvarUpe parivata na karI zakAya che, ane keTalAka mithyAtvanA karma pudgalAne avizuddha karI zakAya che. A prakAre sattAgata kramanI apekSAe mizramehanIyanA sa*bhava che. grahaNakAle tA koI mizrameAhanIya ka`nA kha'dha thatA nathI. (1938) acalabhrAtA -kama prakRtinA anyAnya sakramane zo niyama che ? bhagavAna--jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa, vedanIya, mAhanIya, Ayu, nAma, geAtra ane antarAya e ATha mUla ka prakRtimAM teA paraspara sAkrama thaI ja ku sakramanA zakatA nathI. eTale eka mUla prakRti khIjI prakRtirUpe pariNata karI niyama zakAtI nathI, paNa uttara prakRtiomAM paraspara sakrama sa'bhave che. temAM paNa apavAda e che ke Ayuka*nI manuSya-deva-nAraka tiya 'ca e cAra uttara prakRtieAmAM paraspara sakrama nathI ane mAhanIya karmInI danamAha ane cAritramAha e e uttara prakRtinA paraspara sa`krama nathI. A sivAya karmInI uttara prakRtiomAM paraspara sa'kramanI bhajanA che, te A pramANe-pAMca jJAnAvaraNu, nava da"nAvaraNa, seALa kaSAya, mithyAtva, bhaya, jugupsA, tejasa, kANu, vaNu, rasa, gaMdha, spa+, agurulaghu,, upaghAta, nirmANa, pAMca aMtarAya-A badhI maLIne 47 dhruvaba'dhinI uttaraprakRti che. e badhAnA pAtapAtAnI mULaprakRtithI je prakRtie abhinna hAya tevI uttara prakRtimAM paraspara sakrama sadaiva thAya che. A sivAyanI bAkInI je 19 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] gaNadharavAda [gaNadhara adhruvabaMdhinI prakRtie che te mATe evA niyama che ke pAtapotAnI mUlaprakRtithI abhinna evI uttaraprakRtimAM paNa je akhayamAna hoya te ja aghyamAna prakRtimAM sa'krAnta thAya che, paNa adhyamAna prakRti aadhyamAnamAM sa`krAnta thatI nathI. A pramANe prakRtisa'kramanI bhajanA che. (1939) acalabhrAtA--puNya ane pApanu' lakSaNa Apa batAve. bhagavAna--je svayaM zAbhana vaNu, gadha, rasa ane sparzIyukta hoya ane jene vipAka paNa zubha hAya te puNya che, ane tethI je viparIta hoya te pApa che. puNya ane pApanuM lakSaNa puNya ane pApa e banne pudgala che; paNa te meruAdinI jema ati sthUla nathI tema ja paramANunI jema ati sUkSma paNa nathI. (1940) acalabhrAtA--sauMsAramAM pudgalA te khacAkhaca bharyAM che temAMthI kevA pudgaleAne jIva grahaNa kare che ane zI rIte grahaNa kare che te kRpA bhagavAna--jema keAI puruSa zarIre tela cALIne ughADe zarIre khullAmAM ese te telanA pramANamAM tenA AkhA zarIre raja cATe che, tema rAgadveSathI snigdha evA jIva paNa kavaga NAmAM rahelA kaceAgya puddagalAnuM ja pApa-puNyarUpe grahaNa kare che. kavaNAnA punlRgalAthI sUkSma evA paramANunu' athavA sthUla evA audArikAdi zarIrayAgya puTTugalAnuM ka rUpe grahaNa thatuM nathI. vaLI, jIva pAte AkAzanA jeTalA pradezamAM hAya che teTalA ja pradezomAM rahela tevAM pudgaleAnuM potAnA sa`pradezamAM grahaNa kare che. e ja vastune A gAthAmAM kahevAmAM AvI che-- kama grahaNanI prakriyA 1eka pradezamAM rahela arthAt je pradezamAM jIva hAya te pradezamAM rahela karmIceAgya pudgalane jIva potAnA sarva pradeza vaDe khAMdhe che, temAM hatu jIvanAM mithyAtvAdi kahelAM che. eve baMdha sAdi arthAt navA paNu hAya che ana para parAthI anAdi paNa hAya che." upazamazreNIthI patita evA jIva navesarathI mAhanIyAdi kanA baMdha kare che ane upazamazreNIne je jIve prApta karI nathI heAtI tenA ba`dha anAdi ja kahevAya che. / 1941) puNya pA para pe karI batAve. 1. rUpameLa hutta savvapajJehi jammuLa nAma / sAiyamaNAya vAvi // " puyasaMgraha gA0 284 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA puNya-pApa carcA (147 alabhrAtA-A AkhA lekanA pratyeka AkAza pradezamAM pudgalaparamANu zubhAzubhanA bheda vinA bharelA che; arthAta amuka AkAzapradezamAM zubha pudgala ane anyatra azubha pudgale hoya evI kaI vyavasthA vinA mAtra avyavasthitarUpe lekamAM pudgale khacAkhaca bharyA che, jema puruSanuM telavALuM zarIra nAnAM moTAM rajakaNone te bheda kare che, paNa zubhAzubhane bheda karyA vinA ja je pudgale tenA saMsargamAM Ave che tene grahaNa kare che, tema jIva paNa skUla ane sUkSamanA vivekapUrvaka karmogya pudgalenuM ja grahaNa kare e ucita che, paNa grahaNakAlamAM ja te temAMthI zubhAzumana vibhAga karIne bemAMthI ekane gRhIta kare ane bIjAne nahi e kema bane ? (1942) bhagavAna-jyAM sudhI jIve karma pudgalane grahaNa nathI karyuM hatuM tyAM sudhI te puduMgala zubha ke azubha e bane vizeSaNathI viziSTa nathI hotuM arthAt te aviziSTa ja hoya che, paNa jIva te karma pudgalane grahaNa karavAnI sAthe ja AhAranI jema adhyavasAyarUpa pariNAma ane AzrayanI vizeSatAne kAraNe te kamapudgalane zubha ke azubha rUpe pariNata karI de che. kahevAnuM tAtparya e che ke jIvanuM jevuM zubha ke azubha adhyavasAyarUpa pariNAma hoya che tene AdhAre te grahaNakAle ja karmamAM zubhAva ke azubhatva utpanna kare che ane karmanA AzrayabhUta jIvano paNa evo eka svabhAvavizeSa che jene laIne te prakAre karmane pariNamavato ja karmanuM grahaNa kare che. vaLI karmane paNa evo svabhAva vizeSa che ke zubha-azubha adhyavasAyavALA jIvanaDe zubhaazubha pariNAmane pAmatuM ja te jIva vaDe gRhIta thAya che. A ja pramANe karmamAM prakRti, sthiti, anubhAga ane pradezanA alpa bhAga ane bahu bhAganuM vaciya paNa jIva grahaNa samaye ja nirmita kare che. A ja vastune nimna gAthAmAM kahevAmAM AvI che jIva karma pudagalamAM grahaNa samaye karma pradezamAM pitAnA avasAyane kAraNe sarva jIvothI anaMtaguNa eTalA rasAvibhAga guNene utpanna kare che. karmapradezamAM sauthI thoDe bhAga Ayukarmano che. tethI adhika paNa parasparamAM 1. gahaNasamayammi jIvo uppAei guNo sapaccayo / savvajIvANaMtaguNe kammapaesesa savvesu // 1 // karma prakRti baMdhanakaraNa gADha 29 2. aayugbhaage| thovo nAme gAe samA tao ahigA / AvaraNamantararAe sarisA ahige| ya mohe vi // savvuvari veyaNIe bhAgA Ahao u kAraNaM kintu / suhaduHkhakAraNattA ThiI viseseNa sesAsu // baMdhazataka gA0 89-90; tulanA-karma prakRti cUrNi baMdhanakaraNa gAthA 28 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] gaNadharavAda samAna bhAga nAma ane geAtrano che. tethI adhika jJAnAvaraNu-dazanAvaraNa-antarAyano bhAga che. paNa jJAnAvaraNAdi ukta traNe karmonA paraspara sarakhA bhAga che. tethI adhika mAhanIyane bhAga che ane sauthI adhika bhAga vedanIyano che. vedanIya e sukha-duHkhanuM kAraNa hAvAthI tenA bhAga sarvAdhika che, khAkInAM karmono bhAga temanA sthitima'dhanA pramANamAM che.'' acalabhrAtA-Ape AhAranA dAkhalA ApcA teno samanvaya karI batAve te vizeSa samaja paDe. [gaNadhara bhagavAna-AhAra samAna chatAM pariNAma ane AzrayanI vizeSatAne kAraNe tenAM vibhinna pariNAme dekhAya che; jema ke gAya ane sarpane eka ja AhAra ApavAmAM Ave chatAM gAya je kAMi khAya che te dharUpe pariName che ane sarpa je kAMi khAya che te viSarUpe pariName che. AmAM jema khAdya vastumAM te te AzrayamAM jaIne te te rUpe pariNata thaI javAnuM pariNAma-svabhAvavizeSa che tema khAdyane upayoga karanAra AzrayamAM paNa te te vastune te te rUpe pariNata karavAnuM sAmarthya'vizeSa che. te ja pramANe karmAmAM paNa te te zubha ke azubha adhyavasAyavALA peAtAnA Azraya jIvamAM jaIne te te zubha ke azubha rUpe paraNuta thaI javAnuM sAmarthya che, tema Azraya jIvamAM paNa te te kamane gRhIta karI zubha ke azubha rUpe arthAt puNya ke pAparUpe parita karI devAnI zakti che. (1944) acalabhrAtA--gAya ane sapanA dRSTAMtathI e siddha thayu` ke amuka jIvamAM kanuM zubha pariNAma ane amuka jIvamAM kanu' azubha pariNAma utpanna karavAnI zakti che. paNa emAM zuM dRSTAMta che ke eka ja jIva karmAMnAM zubha ane azubha mane prakAranAM pariNAmeAne utpanna karavA sama che ? bhagavAna--eka ja zarIramAM aviziSTa arthAt ekarUpa AhAra levAmAM Ave che chatAM temAMthI sAra ane asAra evAM banne pariNAme tatkAla thaI jAya che. ApaNuM zarIra khAdhelA kheArAkane rasa, rakta ane mAMsarUpa sAra tattvamAM ane maLa-mUtra jevA asAra tattvamAM pariNata karI de che e sa`janasiddha che, te ja pramANe eka ja jIva gRhIta sAdhAraNa kane peAtAnAM zubhAzubha pariNAme vaDe puNya ane pAparUpa parita karI de che. (1945) acalabhrAtA-- zubha hAya te puNya ane azubha hoya te pApa e te samajAyu', paNa kama prakRtiemAMthI kaI zubha che ane kaI azubha che te batAve. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA] puNya-pApa carcA (149 bhagavAna--sAtavedanIya, samyaktva meAhanIya, hAsya, puruSaveda, rati, zubhAyu, zubhanAma, zubhageAtra A prakRtie puNyaprakRti che. zubhAyumAM-deva, manuSya ane tiya``canA AyunA samAveza che. zubhanAma-kama prakRtimAM devadvika arthAt devagati ane devAnupUrvI, yazaHkIrti, tIrthaMkara Adi 37 prakRtinA samAveza thAya che. zubhageAtranA artha che uccageAtra. A badhI maLI 46 prakRti zubha hAvAthI puNya kahevAya che ane bAkInI azubha hAvAthI pApa kahevAya che. ane jo meAhanIyanA badhA bhedone-kAraNa ke te jIvamAM viparyAsanA hetu che,- azubha-pApa prakRtimAM samAviSTa karavAmAM Ave te 42 prakRti puNyaprakRti kahevAya che. te A pramANe--"sAtavedanIya, uccageAtra, manuSya -tiya ca-devAyu, ane nAmakarmInI 37 prakRti te A-devadvika-devagati ane devAnupUrvI, manuSyadghika-manuSyagati ane manuSyAnupUrvI', 'cendriya jAti, pAMca zarIra-audArika -kriya AhAraka tajasa kANu, aMgeApAMgatrikaaudArika a'ge|pAMga-vaikriya agApAMga-AhAra aMgeApAMga, prathamasa`ghayaNu-vaRSabhanArAca, caturasrasaMdhAna, zubhavaNa, zubharasa, zubhagaMdha, zubhapa, agurulaghu, parAghAta, ucchvAsa, AtApa, udyota, prazasta vihAceAgati, trasa, khAdara, paryApta pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazaHkIrti, nirmANu, tItha kara; A badhI maLI 42 puNyaprakRti tI kare batAvela che.'' puNya ane pApa prakRtinI gaNanA A 42 prakRtine choDIne bAkInI 82 kamaprakRtie azubha arthAt pApaprakRti che. te A pramANe--nyAdha parimaNDala-sAdi-kubja-vAmana-hU Da A pAMca sasthAna, aprazasta vihAyeAgati, RSabhanArAca-nArAca-adhanArAca-kIlikA-cheHvRtta A pAMca sahanana, tigRti, ti gAtupUrvI, asAtavedanIya, nIcageAtra, upaghAta, ekendriya jAti, dvIndriya jAti, trIndriya jAti, caturindriya jAti, narakagati, narakAnupUrvI, narakAsu, sthAvara, sUkSma, aparyAptaka, sAdhAraNa, asthira, azubha, dubhaga, duHsvara, anAdeya, 1. keAI AcArya nA matAnusAra meAhanIyanI eka paNa prakRti zubha nathI. 2. sAya uccAya. na-ti-inevAyA. tad nAme / devadurga maNuyadurga paNidajAI ya taNupaNA // agava gANa tiga paDhamaM saMghayaNameva saM ThANaM | subhavaNNAicakka agurulahU taha ya paraghAya 11 UsAsa AyAva ujjoya vihagaI viya pasatthA / tasa bAyara-patta patteyathiraM subha subhagaM // sussara Aejja jasa' nimmiNa titthayarameva eyAo / bAyala paIo puNNaM ti jiNeM hiM bhaNiAo | Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15] gaNudharavAda ayaza:kIrti, azubhava, azubhagandha, azubharasa, azubha,kevalajJAnAvaraNu, kevaladaCnAvaraNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA,stAnaddhi, anantanubandhi krodha, ana. mAna, ana. mAyA, ana. lAbha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha, apra. mAna, ana. mAyA, apra. aAbha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha, pratyA. mAna, pratyA. mAyA, pratyA leAbha mithyAtva, matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAva2Nu, avadhijJAnAvaraNu, mana:paryaM yajJAnAvaraNu, cakSu zanAvaraNu, acakSunAvaraNu adhidva`nAvaraNu, saMjavalana krodha, saMjavalana mAna, saM. mAyA, sa lAbha, hAsya, rati, ati, zAka, bhaya, jugupsA, zrIveda, puveda, napusakaveda, dAnAMtarAya, lAbha ntarAya, bhegAntarAya, upabhAgAntarAya, vIryAntarAya --A badhI maLI 82 prakRtie pApaprakRti che. acalabhrAtA--mithyAtvanA prabhedamAM samyaktva paNa che. tene paNa azubha--pApa prakRti kema kaho cho ? jo e pApaprakRti hoya te tene samyaktva kema kahevAya ? bhagavAna--jIvanI rucirUpa je samyaktva che te teA zubha ja che. paNa tenA ahI' vicAra karavAmAM AvyeA nathI, paNu ahI te thyAtvanA zuddha karelA pudgalene samyaktva kahyuM che. ane te te| zakAi ana"mAM nimitta hAvAthI azubha ja, pApa ja che. e pudgaleAne upacArathI samyakRtva kahevAya che te eTalA mATe ke te jIvanI rucine AvRta karatA nathI. vastutaH te e pudgaleA mithyAtvanA ja che. gaNadhara ukta puNya ane pApanA tripAka ane avipAka evA paNa bhedo che. je prakRti je rUpe khAMdhI hoya te ja rUpe tenA viSAka thAya te saviSAka prakRti kahevAya che ane jo tenA rasane maMda karI daIna athavA nIrasa karIne tenA pradezeAnA ja udaya bhAgavavAmAM Ave te te avipAkI kahevAya che. ATalI carcAthI e vastu te siddha thaI ja gaI che ke puNya ane pApa e sa'kINu nathI paNu svataMtra che. vaLI jo te sakINu` hAya te sava jIvAne tenuM kArya mizrarUpe anubhatamAM Avavu' joIe; eTale ke kevala duHkha yA sukhaneA kadI anubhava thavA na joIe, sadA sukha ane duHkha mizritarUpe ja anubhavamAM AvavAM joIe. paNa AvuM banatuM nathI. devemAM kevala sukhanA ja vizeSarUpe anubhava thAya che ane nArakAdimAM kevala duHkhanA ja vizeSa anubhava che. sa'kIrNa kAraNathI nipajatAM kArya mAM paNa saMkINa tA ja hAvI joIe. evu' na bane ke jemaneA sakara hAya temAMthI kaI eka ja kAryamAM utpanna thAya ane bIjAnuM kazu' ja kA utkaTarUpe puNya-pApanA svAtaMtryanu samana Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acalabhrAtA] puNya-pApa carcA [51 utpanna na thAya, eTale sukhanA atizayanuM je nimitta hoya tene, duHkhanA atizayamAM je nimitta hoya tenAthI, bhinna ja mAnavuM joI e. acalabhrAtA--pApa-puNya sa`kINu hAvAthI bhale ekarUpa hAya, paNa jyAre puNyAMza vadhI jAya ane pApAMzanI hAni thAya tyAre sukhAtizayano anubhava thaI zake che ane jyAre pApAMca vadhavAthI puNyAMzanI hAni thAya tyAre du:khAtizayanA anubhava thAya che. A prakAre puNya-pApane saMkINu` mAnavA chatAM devamAM sukhAtizaya ane nArakAdimAM duHkhAtizayano anubhava sa'bhava banaze, tethI puNya ane pApane svata'tra zA mATe mAnavAM ? bhagavAnapuNya ane pApa sarvathA ekarUpa jo hAya teA ekanI vRddhi thavAthI bIjAnI paNa vRddhi thavI joI e. tArA kahevA pramANe ema teA banatu nathI, kAraNa ke pApanI vRddhi thAya che tyAre puNyanI hAni thAya che ane jyAre puNyanI vRddhi thAya che tyAre pApanI hAni thAya che; mATe puNya ane pApane ekarUpa nahi paNa bhinnarUpa ja mAnavAM joie. jema devadattanI vRddhi chatAM yajJadattanI vRddhi nathI thatI mATe te banne bhinna che, tema pApanI vRddhi chatAM puNyanI vRddhi nathI thatI mATe te banne paNa svata Mtra hAvAM joI e. vastutaH puNya ane pAparUpe e banne bhinna chatAM karma rUpe jo te annane abhinna mAnatA hAya tA mane temAM kaze| ja vAdheA nathI. A pramANe puNya-pApa vizenA saMkINu pakSano paNa nirAsa tha jAya che. tethI puNya ane pApa e banne svataMtra che evA ceAthe! pakSa ja yuktiyukta siddha thAya che, ane tethI ja svabhAvavAda paNu mAnI zakAya nahi. A vize vizeSa carcA agnibhUti sAthenA vAdamAM thaI gaI che. mATe puNya ane pApane svataMtra ja mAnavAM joI e ane tAre e bAbatamAM saMzaya karavA na joIe. (1946) acalabhrAtA--te pachI vedamAM zA mATe puNya-pApano niSedha karavAmAM Avye bhagavAna--sa`sAramAM mAtra puruSa-brahma ja che tane bIju tethI bAhya kazu ja nathI evu' pratipAdana karavAnA vedanA abhiprAya che ja nahi, kAraNa ke jo puNya-pApa jevI vastu ja na hAya te pachI svaga mATe agniheAtrAdi bAhya anuSThAnanu vedamAM vidhAna che te asambaddha banI jAya che; vaLI, leAkamAM dAnanuM phaLa puNya ane hiMsAnuM phaLa je pApa manAya che te paNa asa`gata banI jAya. mATe vedanuM tAtpaya puNya-pApanA niSedhanu heI zake ja nahi. (1947) vedavAkayonA samanvaya A pramANe jyAre jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne tenA sazaya dUra ka tyAre teNe potAnA 300 ziSyA sAthe dIkSA lIdhI. (1948) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamA gaNadhara metAya paraleAkacarcA te badhAne dIkSita thayelA sAMbhaLIne metAyeM vicAyuM" ke 'hu' paNu bhagavAnanI pAse jAu, vaMdanA karu' ane sevA karuM.' ane te bhagavAnanI pAse Avye . (1949) jAti-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAnane sajJa-saCdazI hAvAthI tene metaya - kauNDinya' ema nAmageAtrathI Ama traNa karyuM. (1950) saaha ane tene kahyuM ke tane paraleAka che ke nahi evA saMdeha che. te vedanA vijJAnaghana dvaitekhyo mUtamya '' ityAdi paraspara virodhI vAkaco sAMbhaLyAM palAka vizenA che tethI tane sazaya thavA svAbhAvika che. paNa te vedavAkaDyono kharA artha tuM jANatA nathI tethI ja tane sa`zaya thAya che. teno kharo artha huM tane khatAvuM chuM tethI tArA saMzaya dUra thaI jaze. (1951) tane ema lAge che ke gALa, dhAvaDI Adi madyanAM ageA-kAraNeAthI madadha jema bhinna nathI tema pRthvI Adi bhUtAthI catanyadhama paNa jo bhinna na hAya teA paraleAka mAnavAnuM kAMi kAraNa rahetu nathI, kAraNa ke bhUtanA nAza sAthe catanyaneA paNa nAza thaI ja jAya che, pachI paraleAka zA mATe ane kAno mAnavA ? je dhama jenAthI ahinna heAya te dharma tenA nAza sAthe naSTa thaI ja jAya che. jema paTano dha zukalatva te paTathI abhinna che tethI paTano nAza thavAthI teno paNa nAza thaI jAya che, tema bhUtAno dharma caitanya jo bhUtAthI abhinna hoya te bhUtanA nAtha sAthe teno paNa nAza thaI ja jAya; eTale pachI paraleAka mAnavAnI AvazyakatA rahetI nathI. (1952) bhUtadhama caitanyatA, bhUtA sAthe nAza ane jo caitanyane bhUtAthI bhinna mAnIe teA paNa paraleAka mAnavAnI AvazyakatA nathI, kAraNa ke te bhUtethI utpanna thatu. hAvAthI anitya bhUtathI utpanna caitanya che. jema araNIthI utpanna thanAra agni vinAzI che tema bhUtAthI utpanna thanAra cetanya paNa vinAzI DAvu' joI e. eTale te bhalene bhUtethI bhinna hoya chatAM naSTa thaI jaze, pachI paraleAka anitya che (1953) kAno mAnavA ? Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ metArya]. paraleksa 153 vaLI, je pratipiMDamAM bhinna evA aneka citanyadharmone na mAne ane mAtra sakala citanyAzrayarUpa eka ja sarvavyApI ane niSkriya AtmA mAne, ata AtmAne jenA vize kahevAmAM AvyuM che ke-- saMsaraNa nathI pratyeka bhUtamAM vyavasthita evo eka ja bhUtAtmA che ane te eka chatAM ekarUpe ane bahurUpe jalamAM caMdranA pratibimbanI jema dekhAya che."-- te paNa paralekasiddhi to thaI zakatI nathI, kAraNa ke te sarvagata ane niSkriya hovAthI AkAzanI jema pratyeka piMDamAM vyApta che tethI tenuM saMsaraNa saMbhavatuM nathI. ane saMsaraNa vinA paraphekagamana kema saMbhave ? (1954) vaLI, A manuSyalekanI apekSAe deva-nArakane bhava paraka kahevAya che, paNa te pratyakSa te dekhAtuM nathI mATe paNa paraleka nathI. A pramANe tuM yuktithI vicAre che te paralakano abhAva siddha thAya che; paNa vedavAkyomAM te paralekanuM pratipAdana paNa karavAmAM AvyuM che, tethI tene zaMkA che ke paraleka che ke nahi. (1955) matAya--Ape mArI zaMkAnuM yathArtha pratipAdana karyuM. paNa have tenuM nivAraNa kRpA karIne kare. bhagavAna-bhUta-Indriya ItyAdithI bhinna evA AtmAno caitanya dharma che ane te AtmA jAtismaraNa Adi hetuo vaDe dravyathI nitya ane paryAyathI paralekasiddhi anitya siddha thAya che. A vize vizeSa carcA meM vAyubhUti sAthe AtmA svataMtra dravya che karI che, eTale tAre paNa tenI jema AtmAne mAna joIe. (1956) metAya---aneka AtmAne badale eka ja sarvagata ane niSkriya AtmA zA mATe na mAna? bhagavAna-Atmadravyane eka sarvagata ane niSkriya na mAnI zakAya, kAraNa ke dhaTAdinI jema temAM lakSaNabheda che. tethI aneka ghaTAdinI jema AtmAne AtmA aneka che paNa aneka mAnavA joIe. A vize vizeSa carcA indrabhUtinI sAthe thayelI che, tethI tuM paNa tenI jema AtmAne aneka mAnI le. 1. "eka eva hi bhUtAtmA bhate bhUte vyavasthitaH / vaidhA phuvA jaiva daphate bajAvat " travindrapaniSadUra-11 2) Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154) gaNadhasvAda [gaNadhara metAya--AtmAmAM lakSaNabheda kevI rIte che? bhagavAna- AtmAnuM lakSaNa upayoga che. ane rAga-dveSa-kaSAya ane viSayAdi bhedane kAraNe ananta athavasAya bhedo hovAthI te upaga ananta prakArane dekhAya che, tethI tadAdhArabhUta AtmA paNa ananta hovA joIe. metArya-AtmA anaMta chatAM sarvavyApI kema na hoya? bhagavAna-AtmA zarIramAM ja vyApta che; te sarvavyApaka nathI, kAraNa ke tenA guNe zarIramAM ja upalabdha thAya che. jema spazane anubhava AkhA AtmA dehapramANa che zarIramAM thato hovAthI ane anyatra na hovAthI sparzanendriya mAtra zarIravyApI che te pramANe AtmAne paNa zarIravyApta ja mAnave joIe. metArya-AtmAne niSkriya zA mATe nathI mAnatA? bhagavAna-AtmA niSkriya nathI, kAraNa ke te devadattanI jema bhaktA che. A AtmA badhI carcA indrabhUti sAthe karI ja che, eTale tenI jema tuM paNa sakriya che AmAne anaMta, asavagata ane sakriya mAnI le (1957) metArya--AtmA aneka che evuM pramANathI siddha thatuM hovAthI mAnI zakAya; paNa tene deva-nArakarUpa paraleka to dekhAto nathI pachI zA mATe mAnavo? bhagavAna-A lokathI bhinna evo deva-nArakAdi paraloka paNa tAre svIkAra joIe, kAraNa ke maurya sAthenI carcAmAM devalokane ane aMkapita devanArakanuM sAthenI carcAmAM nArakane pramANathI siddha karyA ja che, tethI tAre astitva paNa temanI jema deva-nArakanuM astitva mAnavuM ja joIe. (1958) metArya-jIva ane vijJAnane abheda athavA bheda game te mAne chatAM paralokanuM astitva ghaTI zakatuM nathI. je jIvane vijJAnamaya arthAta vijJAnathI paralokanA abhAvano abhinna mAne to vijJAna e anitya hovAthI naSTa thaI jAya che pUrvapakSaH vijJAna eTale jIva paNa naSTa thaye ja kahevAya; to pachI paraleka kono anitya hevAthI thaze ? A rIte abhedapakSamAM paraloka nathI. ane je vijJAnathI AtmA anitya jIva bhinna mAne te jIva jJAnI nahi banI zake. jema AkAzathI jJAna bhinna hovAthI AkAza anabhijJa-ajJAnI che tema jIva paNa anabhijJa-thaI jaze. (1959) Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ metArya paralokacarcA [155 vaLI, anitya evA jJAnathI bhinna hovAthI AtmAne ekAMta nitya mAno te AtmAmAM kartRtva ane bhoktatva paNa ghaTI zakaze nahi, to pachI ekAta nityamAM paralekanI to vAta ja zI ? nityamAM paNa je katRtva-bhakatRtva heya te kartavAdi nahi te sarvadA hevAM joIe, kAraNa nitya vastu sadA ekarUpa hoya che. sarvadA te hatAM te nathI, eTale jIvane je sarvathA nitya mAnavAmAM Ave te temAM kartutva ghaTI zakatuM nathI. AtmA kartA na hoya chatAM paraleka thatuM hoya te siddhane paNa paraloka thavo joIe. ane katRtva na hoya topaNa paraloka mAna vyartha che, kAraNa ke paralokamAM je tene karmaphaLa bhogavavAnuM ja na hoya te pachI parAkanI zI sArthakatA ? vaLI, lAkaDuM ajJAnI hovAthI tene saMsaraNa-eka bhavathI bIjA bhavamAM janma levAnuM nathI tema AtmA paNa je jJAnathI bhinna hoya to AkAzanI ajJAnI AtmAne jema ajJAnI ja banI jAya, tethI tene paNa saMsaraNa ghaTe nahi. saMsaraNa nahi vaLI, AtmA AkAzanI jema amUrta hovAthI paNa tene saMsAra nathI. A pramANe AtmAmAM je saMsAra ja na hoya to paraleka kema ghaTe? (1960) bhagavAna-te je AtmAne vinazvara-anitya siddha karyo temAM tAruM kahevAnuM tAtparya evuM che ke je utpattizIla hoya te ghaTAdinI jema anitya uttarapakSaH havuM joIe. vijJAna utpattizIla hovAthI anitya che tethI paralekasiddhi AtmA vijJAnAbhinna AtmA paNa anitya have joIe. vaLI, tuM ema anitya che mATe paNa mAnatA lAge che ke je paryAya hoya che te anitya hoya che. nitya paNa che jema stasmAdinA navatva, purANatva Adi paryA, vijJAna paNa paryAya hevAthI aniya che ane tethI AtmA paNa je vijJAnamaya hoya te anitya mAnavo joIe. ane tethI tuM e pariNAma para pahoMce che ke AtmAne paraloka nathI. paNa tArI A mAnyatA bramapUrNa che, kAraNa ke je hetuo vaDe te vijJAnane anitya siddha karyuM e ja hetuo vaDe tene nitya paNa siddha karI zakAya che. arthAta je utpattizIla hoya che ke je paryAya hoya che te sarvathA vinAzI nahi, kintu avinAzI paNa hoya che. metArya--ema kema bane? bhagavAna-vastune svabhAva upAda-vyaya ane dhrovya che; eTale ke koI paNa vastumAM mAtra utpAda nathI hotA. jyAM utpAda hoya che tyAM prauvya paNa che; eTale Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15] gaNudharavAda [gaNadhara jo te utpattine kAraNe kathAcit anitya kahevAtu hAya tA dhrauvyane kAraNe ka'thacit nitya paNa kahevAze. eTale ema kahI zakAya ke vijJAna e nitya che, kAraNa ke te utpattizIla che, ghaTanI jema. katha`cit nitya evA vijJAnathI abhinna hAvAthI AtmA paNa kathaMcit nitya thayA pachI paraleAkanA abhAva kevI rIte thaze ? (1961) vaLI, te vijJAnane vinAzI siddha karavA 'utpattizIla hAvAthI' evA je hetu ApyA che te pratyanumAna arthAt virodhI anumAna upasthita hAvAthI virudvAvyabhicArI paNa che; eTale ke vijJAnamAM tenI utpatti hovAthI anityatA te' siddha karI che ane peAtAnA hetune tu' anyabhicArI mAne che, paNa tethI viruddha nityatAne siddha karanAra avyabhicArI khIjo paNa hetu che, tethI tArA hetu kRSita ja kahevAya. metA --pratyanumAna kevu` che ? bhagavAna--vijJAna e sathA vinAzI hAI zake nahi, kAraNa ke te vastu che. je vastu hoya te ghaDAnI jema ekAnta vinAzI hAya nahi, kAraNu ghaDA paNa nityA- ke vastu paryAyanI apekSAe vinAzI chatAM dravyanI apekSAe nitya che avinAzI che. metA --paNa ApanuM dRSTAMta ghaDe te utpattivALA hAvAthI tene Apa avinAzI kema kaho che ? vinAzI ghaTanA AdhAre vijJAnane Apa kevI rIte siddha karI zake? vinAzI ja che avinAzI (1962) bhagavAna--prathama e samajavuM Avazyaka che ke ghaDA e zu' che. rUpa, rasa, gadha ane spaza e guNNA, sakhyA, AkRti, mATIrUpa dravya ane jalAharaNArUpa zakti --A badhuM maLIne ghaDo kahevAya che. ane te rUpAdi straya' utpAda-vinAza dhrauvyAtmaka hAvAthI ghaDAne avinAzI paNa kahI zakAya che; teA pachI tenA dAkhalAthI vijJAnane paNa avinAzI siddha karI ja zakAya che, (1963) matA.. --A vastune jarA spaSTa karI te samajAya, bhagavAna-mATInA paDanA gALa AkAra ane tenI zakti e ubhayarUpa paryAya je vakhate naSTa thatA hAya che te ja vakhate te mATIne paDa ghaTAkAra ane ghaTazakti e ubhayarUpe paryAyasvarupe utpanna thAya che. A prakAre temAM utpAda ane vinAza anubhavasiddha che tethI te anitya che. paNa piDamAM rahelAM rUpa-rasa-gadha-sparza ane mATIrUpI dravyanA tA te vakhate paNa utpAda ke vinAza kazu` ja nathI, te te| sadA avasthita che; tethI temanI apekSAe ghaDA nitya paNa che. sArAMza e che ke mATI dravyanA eka vizeSa AkAra ane tenI je zakti hatI te ja anavasthita che, eTale ke mATI dravya je pi DarUpe hatu. te have ghaTAkArarUpe banI gayuM, piMDamAM je Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ metArya paralekacarcA [1pa7 jalAharaNadinI zakti na hatI te have ghaTAkAramAM AvI. A prakAre pUrvAvasthAne vyaya ane apUrva avasthAnI utpatti ghaDAmAM hovAthI te vinAzI kahevAya che, paNa rUparasAdi ane mATI te tenI te ja che, tethI tene avinAzI paNa kahevuM joIe. A ja prakAre saMsAranI samasta vastuo utpAda-vinAza-vasvabhAvavALI samajI levI joIe. tethI samasta vastuo nitya paNa che ane anitya paNa che. eTale "utpatti hovAthI e hetu vaDe vastune jema vinAzI siddha karI zakAya che tema avinAzI paNa siddha karI zakAya che. ethI vijJAna paNa upattivALuM hovAthI avinAzI paNa che, ane vijJAnathI abhinna e AtmA paNa avinAzI siddha thAya che. ethI paralekane abhAva nathI. matAya-vijJAnamAM Apa utpAdAdi traNane kevI rIte ghaTADe che ? bhagavAna-ghaTaviSayaka jJAna te ghaTavijJAna ke ghaTacetanA kahevAya che ane paTaviSayaka jJAna te paTavijJAna ke paTacetanA kahevAya che. A ja pramANe te te vijJAna paNa cetanAne samajI levI joIe. ApaNe anubhavIe chIe ke ghaTanityaniya che cetanAno je samaye nAza thAya che te ja samaye paTacetanA utpanna thAya che. paNa jIvarUpa sAmAnya cetana te te bane avasthAmAM vidyamAna ja che. A prakAre A lekanA pratyakSa cetana-jImAM utpAda-vyaya-dhrauvya siddha che. te ja prakAre paralokagata jIva vize paNa kahI zakAya che ke keI jIva jyAre A lekamAMthI manuSyarUpe marIne deva thAya che tyAre te jIvane manuSyarUpa Ihaleka naSTa thaye ane devarUpa paraloka utpanna thaye; paNa jIva sAmAnya te avasthita ja che. te jIva zuddha dravyanI apekSAe Ihaleka ke paraleka nathI kahevAte, paNa tene jIvamAtra kahevAya che. te to avinAzI ja che. A prakAre e jIva utpAda, vinAza ane dhruvasvabhAvavALa hovAthI paralekane abhAva siddha thatuM nathI ' (1966-67) metArtha -badhI vastune utpAdAdi trisvabhAva mAnavAnI zI AvazyakatA che ? mAtra utpAda ane vyaya mAnavAmAM zuM vAMdhe? e te anubhava siddha che sarvavastu ke ghaDe utpatti pahelAM hatuM ja nahi, to tene te pahelAM paNa nityAnitya vidyamAna mAnavAne zuM artha ? bhagavAna-je ghaTAdi sarvathA asatuM hoya, vyarUpe paNa vidyamAna na hoya, te tenI utpatti saMbhave ja nahi. sarvathA asatnI paNa utpatti hoya to kharaviSANu paNa utpanna thavuM joIe. kharaviSANu kadI utpanna thatuM nathI ane ghaTAdi padArtho kadAcita utpanna thAya che, mATe sarvathA asatnI nahi, paNa kathaMcit satnI utpatti thAya Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158] gaNadharavAda [gaNadhara che ema mAnavuM joIe. te ja pramANe je sata che tene sarvathA vinAza paNa nathI thato je satane sarvathA vinAza thato ja hoya te kramaza: badhI vastuono nAza thaI javAthI sarvedane prasaMga Avaze. (1968) eTale avasthita--vidyamAnano ja keI ekarUpe vinAza ane anyarUpe utpAda mAnave joIe; jemake sat evA jIvana manuSyarUpe vinAza ane devarUpe utpAda thAya che, te ja pramANe samasta kAvyomAM utpAda ane vinAzanI ghaTanA che. paNa vastune sarvathA vinAza-u che te mAnI zakAto nathI, kAraNa ke tema mAnavAmAM samasta lokavyavahArano ukeda thaI jAya. jema ke rAjaputrInI kIDA mATenA senAnA ghaDAne bhAMgIne rAjaputranI krIDA mATe je senAne daDo banAvavAmAM Ave che te rAjaputrIne zeka, rAjaputrane AnaMda ane sonAnA mAlika rAjAne audAsInya-mAdhyacyuM che. A prakAre je lekavyavahAra anubhavasiddha che te je vastune upAdAditrayAtmaka na mAnavAmAM Ave to vicchinna thaI jAya; eTale jIva paNa trayAtmaka hovAthI mRtyu pachI paNa kathaMcita avasthita che ja, tethI paralokano abhAva mAnI zakAya nahi. (1969) metArya-A prakAre yuktithI te paraloka siddha thAya che, to pachI vedavAkayane saMgata kema karavuM ? bhagavAna-vedanuM tAtparya paralokane abhAva siddha karavAnuM hoI zake ja nahi, kAraNa ke je paraloka jevuM kAMI hoya ja nahi te "svarganI IcchAvedavAkyane samanvaya vALAe agnihotrAdi karavAM joIe evI matalabanuM je vidhAna vedamAM Ave che te asaMgata thaI jAya ane lokamAM paNa dAnAdinuM phaLa svarga manAya che te paNa asaMgata thaI jAya; eTale paralakane abhAva vedane abhipreta nathI. (1970) A prakAre jyAre jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne metAryanI zaMkAnuM nivAraNa karyuM tyAre teNe potAnA traNa ziSyo sAthe dIkSA aMgIkAra karI. (1971) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agiyAramA gaNadhara prabhAsa nirvANacarcA e badhAne dIkSita thayelA jANIne prabhAsane thayuM ke 'huM paNu bhagavAna pAse jaIne temane vaMdanA karu ane temanI sevA karu..' A pramANe vicArI te bhagavAna pAse AvI pahoMccA. (1972) janma-jarA-maraNathI mukta evA bhagavAne pAte sajJa-sadazI hatA tethI tene prabhAsa-kauDinya' ema nAmagAtrathI AvakAra ApyuM. (1972) ane tene kahyu` ke huM saumya ! tane nirvANu che ke nahi ? evA sa'zaya che. evA saMzaya thavAnu kAraNa e che ke vedamAM eka ThekANe nirvANa vize sadeha kahyu` che ke "rAma" caitat savo canidetram / ' AthI tuM samaje ke jIvanaparyaMta jIvAnI hiMsA karIne yajJa karavAnA che. AmAM te| doSa che tethI te kriyAthI sva teA maLI zake che, paNa apava-nirvANa prApta thaI zake nahi. vaLI, te kriyA mRtyuparyaMnta karavAnI hAvAthI apavaceAgya sAdhanAne avakAza ja rahetA nathI. ane jo apava cAgya sAdhanAne avakAza na hoya teA tenu phaLa apavaga paNa kema ane ? mATe tane lAge che ke vedamAM nirvANu-apavarga jevu kazu' ja nathI. vaLI 2ovA muddA suravanA'' urdU zrAnI paramapara zva, taMtra para satya jJAnamananta' zva' AvAM veda- vAkAne AdhAre tane ema lAge che ke veda paNa meAkSanu nirvANunu* pratipAdana kare che, kAraNa ke temAM guhA arthAt mukti abhipreta che. ane te saMsAramAM rata manuScAne mATe duralagAha arthAt duSpraveza che,ema prathama vAkayamAM jaNAvyu che. para ane apara brahmamAM para brahmanA a paNa mekSa che. A prakAre vedavAkarcAnA tu' je artha samajyeA che 1, agniheAtra yAvavana kanya che. zatapathabrAhmaNu (12, 4. 1. 1.)mAM Ave! pATha che~~~~ hutanuM garAma sattva yanitri, gayA vAghevAmAna mucyate mRtyunA vau / " 2. e guhA duravagAA che. 3. brahma khe cheH para ane apara. temAM je para che te satya che, ananta che, brahma che. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160] gaNadharavAda giNadhara tene AdhAre tane zaMkA thavI svAbhAvika che ke vastuta: nirvANanuM astitva che ke nahi. paNa te vAkano kharo artha tuM jANato nathI, tethI ja tane e saMdeha thAya che. tene kharA artha huM tane batAvuM chuM', tethI tArA saMdehanuM nivAraNa thaI jaze (1974) . vaLI, tane ema paNa thAya che ke nirvANa vastutaH kevuM haze. keI kahe che ke dIpanirvANanI jema jIvane nAza thaI jAya te ja nirvANa nirvANa vize matabhedo che, jema ke-- bhadIpa jema nirvANane pAme che tyAre te pRthvImAM nathI samAte, AkAzamAM nathI jate, kaI dizAmAM ke koI vidizAmAM paNa nathI ja, paNa tela khUTI javAthI te mAtra zAMta thaI jAya che-bujhAI jAya che, tema jIva paNa jyAre nirvANane pAme che tyAre te paNa pRthvI ke AkAzamAM nathI jate, kaI dizA ke vidizAmAM nathI ja, paNa te kalezane kSaya thavAthI mAtra zAMtine pAme che, arthAta samApta thaI jAya che." ane vaLI, keI kahe che ke sata-arthAta vidyamAna evA jIvanI rAga-dveSa-madamoha-janma-jarA-rogAdi duHkhane kSaya thaSAthI je eka viziSTa avasthA thAya che te makSa che;-jemake kevalajJAna ane kevaladarzana svabhAvavALA, sarva prakAranAM dukhathI rahita evA, ene rAgadveSAdi Atarika zatruone jemaNe kSINa karI nAkhyA che evA muktimAM gayelA cha AnaMdane anubhava kare che." AvA virodhI mata sAMbhaLIne tane zaMkA thAya che ke bemAMthI nirvANanuM kayuM svarUpa vAstavika mAnavuM. (1975) vaLI, tuM ema paNa mAne che ke karma ane jIvane saMga AkAzanI jema anAdi che tethI jIva ane AkAzanA anAdi saMganI jema jIva ane karmanA saMgano paNa vinAza nahi thAya. eTale saMsArane abhAva ja kadI nahi thAya, pachI nirvANanI vAta ja kyAM rahI? 1. "dIpo yathA nirva timabhyupeto naivAvaniM gacchati nAntarikSam / diza na kAcid vidiza na kAJcit snehakSayAt kevalameti zantim / / jIvastathA nirvRtimabhyupetA naivAvani gacchati nAntarikSam / diza na kAcid vidiza na kAri-cat klezakSayAt kevalameti zAntim / / sIndrAnaM-16, 28-29 2. kevalasaM vidarzanarupAH sarvArtiduHkhaparimuktAH / modante muktigatA jIvAH kSINAntarArigaNAH // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa) nirvANacarcA [161 A pramANe nirvANa kevuM mAnavuM athavA to nirvANano sarvathA abhAva mAno ke nahi-evA vikapanI jALamAM tuM phasAI gaye che ane tuM te bAbatamAM kAMI nirNaya karI zakto nathI; paNa huM tane A bAbatamAM nirNaya karAvuM chuM te tuM sAMbhaLa. (1976) prabhAsa-prathama e ja spaSTa kare ke jIvakamano anAdisaMga hovA chatAM temane viga kevI rIte ghaTe ? bhagavAna jema kanakapASANa ane kanakane anAdisaMga chatAM kanakane pASANathI prayatna vaDe juduM pADI zakAya che, tema samyajJAna ane kriyA vaDe nirvANasiddhi jIva-karmane anAdisaMga hovA chatAM jIvathI karmane juduM pADI jIva-karmanA anAdi zakAya che. A vize meM maMDika sAthenI cacAMmAM vizeSa spaSTIkaraNa saMgane nAza karyuM ja che; eTale maMDikanI jema tAre paNa jIva ane karmane thAya che saMbaMdha naSTa thaI zake che te mAnavuM joIe. ' (1977) prabhAsa-kharI rIte nAraka-tiryaMca-naradeva evA vividharUpe je jIva dekhAya che te ja saMsAra che. ukta nArakAdi kaI paNa avasthAthI rahita evA zuddha jIva te kadI dekhAto nathI. arthAt paryAyarahita kevaLa zuddha jIvadravya te dekhAtuM nathI; eTale je nArakArirUpa saMsArane nAza thAya te tadabhinna jIvane paNa nAza ja thaI jAya, te pachI mokSa kene thaze ? ' (1978) bhagavAna-nAra Adi te chavadravyanA paryAyo che. e nArakAdi paryAne nAza thavAthI chavadravya paNa sarvathA naSTa thaI jAya che ema nathI. jema saMsAraparyAyane nAza vITIno nAza thavA chatAM suvarNo sarvathA nAza nathI thatA, tema chatAM jIva Take che jIvana nArakAdi judA judA paryAne nAza thavA chatAM jIva dravyano sarvathA nAza nathI thato. jema suvarNanA mudrAparyAyano nAza thAya che ane karNapUra (eriMga) paryAya utpanna thAya che chatAM suvarNa kAyama rahe che, tema jIvana nArakAdi paryAyane nAza thAya che, muktiparyAya utpanna thAya che chatAM chavadravya kAyama ja rahe che. (1979) prabhAsa-karmanA nAzathI jema saMsArano nAza thAya che tema jIvane paNa nAza thaI ja joIe, eTale mokSane abhAva ja mAna joIe. 21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12 gaNadharavAda [gaNadhara - bhagavAna-sa'sAra e kakRta heAvAthI kama nA nAza thavAthI saMsAranA nAza thAya e sathA cAgya ja che; pazu jIvava te ka`kRta che ja nahi, eTale kama nAzathI saMsAranI karmanA nAza thavA chatAM jIvavanA nAza zA mATe mAnavA joIe ? jema jIvanA nAza nathI kAraNa je nivRtta thAya teA kArya paNa nivRtta thAya che tathA vyApaka jo nivRtta thAya te vyApya paNa nivRtta thAya che eveA niyama che. paNa kama jIvanuM kAraNu cA vyApaka nathI eTale kama nivRtta thAya chatAM jIvanI nivRtti Avazyaka nathI; eTale ke kanA abhAva thaI jAya chatAM jIvanA abhAva nathI thatA, pachI meAkSa mAnavAmAM zI harakata che ? (1980) prabhAsa--jIvanA savathA nAza nathI thatA emAM kAMI anumAna pramANu che? bhagavAna--jIva vinAzI nathI, kAraNa ke temAM AkAzanI jema vikAra-avayavaviccheda nathI dekhAtA. je vinAzI hAya che tenA vikAra arthAt avayavaviccheda ghaTAdinA muddegarakRta ThIkarAnI jema dekhAya che; eTale jIva nitya hAvAthI meAkSa paNa nitya mAnave joI e, (1981) jIva sA vinAzI nathI prabhAsa--ApaNe meAkSane pratikSaNa vinAzI bhale na mAnIe, paNa teneA kAlAntaramAM teA nAza mAnave ja joIe, kAraNa ke te kRtaka che. je kRtaka hoya che te ghaDAnI jema kAlAntare vinaSTa thAya ja che; mATe mekSanA paNa kacAreka nAza thavA ja joI e. bhagavAna--je kRtaka hAya te vinAzI hoya ja che evA akAntika niyama nathI. ghaTanA prava'sAbhAva kRtaka chatAM nitya che, avinAzI che; eTale mAkSa kRtaka hAvAthI vinAzI che ema na kahI zakAya. kRtaka hovA chatAM mAkSanA nAza nathI (1982) prabhAsa--prava`sAbhAva e kharazRMganI jema tuccha hovAthI udAharaNa na khanI zake. evI keAI vidyamAna vastune udAharaNa rUpe matAvavI joIe je kRtaka chatAM avinAzI hAya. bhagavAna--ghaTanA prav sAbhAva e kharazRMganI jema sarvathA abhAvarUpa nathI pradhvaMsAbhAva tuccha -tuccharUpa nathI, kAraNa ke ghaTanA vinAzathI viziSTa evu' nathI vidyamAna pudgala drabya ja ghaTapradhvaMsAbhAva kahevAya che. (1983) Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] nirvANacarcA [13 atyAra sudhI meAkSa kRtaka che evI tArI vAtane sAcI che ema mAnIne tene khulAsA karyAM, paNa tane hu' eka ja vAta pUchuM chu` ke jIvamAMthI kama pudgalanA saMcAga naSTa thaI javAthI evu' te zuM banI gayu' jethI tuM mAkSane kRtaka kahe che ? tuM e khatAva ke AkAzamAM saceAgasa badhe rahelA ghaDAnA nAza thaI javAthI AkAzamAM zuM navu' utpanna thayu ? jema AkAzamAM rahela ghaDAnA nAza thAya chatAM svaya' AkAza tA tevu' ne tevuM ja che, tema jIvamAMthI kamanA saMcaiAganA nAza thavAthI jIva peAtAnA zuddha svarUpane pAme che; tethI adhika kazuM ja navu jIvamAM thatu nathI; eTale meAkSane ekAMta kRtaka mAnI zakAya nahi. (1984) mAkSa kRtaka che ja nahi prabhAsa-muktAtmA nitya che temAM zuM pramANu ? bhagavAna--muktAtmA nitya che, kAraNa ke te dravya hAvA chatAM adbhUta che. AkAza muktAtmA jema dravya chatAM amRta hAvAthI nitya che tema muktAtmA paNa natya che nitya che. prabhAsa--te| pachI AkAzanI jema muktAtmAne vyApaka paNa mAnavA joIe. bhagavAna--AtmAnI vyApakatA anumAna pramANathI bAdhita che tethI jIvAtmAne vyApaka mAnI zakAya nahi. te A pramANe-zarIramAM ja AtmAnA mukatAtmA vyApaka guNA upalabdha hAvAthI ane zarIrathI bAhya AtmAnA guNe| anunathI palabdha hAvAthI AtmA zarIrApI ja che, sakala AkAzamAM te vyApta nathI. prabhAsa--paNa jIva AkAzanI jema dravya chatAM amUta hAvAthI baddha ke mukta paNa na thavA joI e. AkAza kAMI kaI vastuthI baMdhAtuM nathI. ane jo AkAzamAM baMdha nathI te| mukti paNa nathI, kAraNa ke mukta aMdhasApekSa che. te ja pramANe jIva paNa AkAzanI jema amRta dravya hovAthI temAM paNa khadha-meAkSa na ghaTe. bhagavAna--jIvamAM madha sa bhave che, kAraNa ke jIvanI dAna agara hiMsAddhi kriyA saphala che; ane e baMdhanA viyeAga paNa jIvamAM saMbhave che, kAraNa jIvamAM baMdha ane ke te sacaiAgarUpa che. jema suvaNu ane pASANune anAdi evA meAkSa che paNa saMcega te sacaiAga che, tethI ja DhAI kAraNathI tene vicAga thAya che, tema AtmAmAM paNa khaMdharUpa ka`sa'ceAga samyagajJAna ane kriyA vaDe karIne nAzane pAme che. te ja meAkSa che, A pramANe AkAzanI jema muktAtmA nitya hAvAthI meAkSa paNa nitya siddha thAya che. (1985) Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164] gaNadharavAda [gaNadhara paNa AthI tAre ema na samajavu' ke huM meAkSane ekAnta nitya mAnavAnA Agraha dharAvu chuM, kAraNa ke je badhI ja vastu upAdya-vinAza-sthitirUpa mAkSa nityAnitya che che tyAM meAkSa mATe ekAMta nityatAnA Agraha kevI rIte rAkhI zakAya ? mAkSAdi badhA padArthone paryAyanayanI apekSAe anitya kahI zakAya che. (1986) prabhAsa-jo padArtha sarvathA nitya ke sathA anitya na hAya teA bauddhoe ema zA mATe mAnyu ke dIpanirvANanI peThe jIvanA paNa meAkSamAM nAza thaI jAya che ? bhagavAna dIpanA agninA paNa sathA nAza nathI thatA. dIve| paNa prakAzadIpanirvANu jema pariNAmane cheDIne aMdhakAra-pariNAmane dhAraNa kare che; jema dUdha meAkSa nathI; dadhirUpa pariNAmane dhAraNa kare che ane ghaDAnAM ThIkarAM ane ThIkarAMnI dvIpanA sathA dhULa ane che. A badhA vikArA pratyakSa pramANathI ja siddha che; nAza nathI eTale dvIpanI jema jIvanA paNa savathA nAza mAnI zakAya nahi. (1987) prabhAsa--dIpanA jo savathA nAza na thatA hAya tA te bujhAI gayA pachI sAkSAt dekhAtA kema nathI ? bhagavAna bujhAI gayA pachI te aMdhakAra pariNAmane pAme che ane te te pratyakSa che ja; eTale te nathI ja dekhAtA ema teA na kahI zakAya. chatAM paNa dIvA bujhAI gayA pachI te dIvArUpe paNa kema nathI dekhAtA enA khulAse e che ke dIvA uttarAttara sUkSma-sUkSmatara pariNAmeAne dhAraNa kare che tethI vidyamAna chatAM te nathI dekhAtA. jema kALAM vAdaLAM paNa jayAre vikherAI jAya che tyAre temanA sUkSma pariNAmane kAraNe te vidyamAna chatAM AkAzamAM nathI dekhAtAM ane jema aMjana-suramA jo havAne kAraNe UDI jAcatA te paNa vidyamAna chatAM tenI sUkSma rajane kAraNe nathI dekhAtA; tema eTale dIpa paNa mujhAI gayA pachI sUkSma pariNAmane kAraNe vidyamAna chatAM nathI dekhAtA; eTale ke te asat hAvAne kAraNe nahi, paNa sUkSma hAvAne kAraNe nathI dekhAtA ema mAnavu' joi e. AthI dIpane| savathA nAza mAnI zakAya nahi, te| pachI tenA dRSTAMtathI nirvANamAM jIvanA sarvathA abhAva siddha thaI zake (1988) nahi, prabhAsa--dIpa prathama AMkhathI dekhAtA hatA ane mujhAI gayA pachI sUkSmatArdine kAraNe te nathI dekhAtA ema Ape kahyuM; paNa te sUkSma zA mATe banI jAya che ? Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAma] nirvANacarcA [65 bhagavAna--pudgalane evA svabhAva che ke te vicitra pariNAmane pAme che. ethI suvaNa patra (pataru'), lavaNa, sUMTha, harItakI, citraka (eraMDa), puddagalanA svabhAvanuM gALa e badhA purvAMgalaskA prathama cakSurAdi indriyeAthI grAhya ane nirupaNa che, paNa anya dravya-kSetra-kAla-bhAva sAmagrI maLavAthI te evA banI jAya che ke te te indriyathI nahi paNa koI khIjI ja IndriyathI gRhIta thaI zake che, athavA teA indriyeA vaDe agrAhya paNa khanI jAya che, jemake seAnAnu jo pataru' banAvyu. hAya teA te seAnuM cakSurindriyathI gRhita thAya che, paNa tene ja jo zuddhi mATe bhaThThImAM nAkhavAmAM Ave ane te rAkha sAthe maLI jAya te AMkhethI dekhAtuM nathI paNa sparzanendriyathI jANI zakAya che; paNa phrI jo prayAga vaDe suvaNa ne bhasmathI jAdu' pADavAmAM Ave te pAchu AMkhethI dekhI zakAya che. te ja pramANe lavaNa-sU'ThaM- harItakI-citraka-gALa e badhAM prathama AMkhe dekhAya che, paNa jo temane sUpamAM meLavI devAmAM Ave agara temanu cUkhanAvI devAmAM Ave te te badhAM kavAtha, cUrNa, avalehAdghi pariNAmAntarAne pAme che tethI te narI AMkhe eLakhAtAM nathI, paNa jIbha temane grahaNa karI zake che. kastUrI ke kapUranA sAme paDelA pudgaleA AMkhe dekhAya che chatAM jo vAyu vaDe anya dezamAM laI javAmAM AvyA hoya te! te AMkhathI nahi paNa nAkathI jANI zakAya che; paNa jo vyavadhAna vadhI jAya tA sUkSma thaI javAne kAraNe nAkathI pazu gRhIta thaI zakatA nathI. adhikamAM adhika navaceAjana sudhI Avela gadhane nAka jANI zake che. te ja pramANe lavaNa cakSuhya chatAM je tene pANImAM meLavI devAmAM Ave te te rasanendriyathI grAhya paNa cakSurindriyathI agrAhya khanI jAya che. te ja pANIne pAchuM ukALavAmAM Ave te lavaNu pharI AMkhethI dekhAvA lAge che. A prakAre purdUgalAnA svabhAva ja evA che ke te deza-kAlAdinI sAmagrInA bhede vicitra pariNAmeAne pAme che, tethI dvIpa paNa prathama AMkhathI gRhIta thAya chatAM bujhAI gayA pachI te AMkhathI na dekhAya, temAM kAMI Azcaya pAmavA jevu' nathI. (1989) vaLI, vAyu sparzInendriyathI ja grAhya che, rasa jIbhathI ja, cakSuthI ja, ane zabda zrotrathI ja grAhya che;-A pramANe te te indriya vaDe grAhya chatAM pariNAmAntarane pAmIne khIjI bIjI thavAnI ceAgyatAvALA banI jAya che, te ja dIpAgni prathama AMkha vaDe gRhIta thatA hatA, paNa khUjhI gayA pachI tenI gaMdha Ave che tethI ghrANendriya grAhya banI jAya che, ema mAnavu' joIe; eTale dIpane sarvathA nAza thaI jAya che ema mAnI zakAya nahi. (1990) gaMdha nAkathI ja, rUpa padArtha koI eka ja indriye| vaDe gRhIta Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] gaNadharavAda [gaNadhara e rIte dIpa jema nirvANane pAme che tyAre pariNAmantarane pAme che paNa sarvathA naSTa nathI thatuM, tema jIva paNa jyAre parinirvANane pAme che tyAre sarvathA naSTa nathI thaI jato, paNa te nirAbAdha-AtyaMtika sukharUpa pariNAmantarane pAme che, AthI duHkhanA kSayavALI evI jIvanI vizeSAvasthAne ja nirvANa mAnavuM joIe. (1991) prabhAsa-AtmAnI akSayavALI avasthA e ja je mokSa hoya, ane temAM zabdAdi viSayono upabhaga te che nahi, te pachI mutAtmAne sukha kayAMthI hoya? duHkhano abhAva e kAMI sukha na kahevAya. bhagavAna -mukta jIvane parama muninI jema akRtrima, mithyAbhimAnathI rahita evuM svAbhAvika prakRSTa sukha hoya che, kAraNa ke temane prakRSTa jJAna viSayabhega nahi hovA uparAMta janma-jarA vyAdhi-maraNa-ISTaviga-atizeka-kSudhAchatAM mukatane sukha pipAsA-zIta-uSNu-kAma-krodha-mada-zAThaya-tRSNa-rAga-dveSa-cintA-sukya Adi sakala bAdhAne abhAva che. kASThAdi jaDa padArthomAM paNa janmAdi bAdhA nathI hotI chatAM temane sukhI na kahI zakAya, kAraNa ke temane jJAna nathI; paNa muktAmAmAM te jJAna ane bAdhAviraha bane che tethI tene sukha paNa che. prabhAsa-e zAthI jANavuM ke muktAtmAne parama jJAna che ane janmajarAdi kaI paNa prakAranI bAdhA nathI ? bhagavAna-muktAtmA parama jJAnI che, kAraNa ke jJAnanA AvaraNane sarvathA abhAva che. AvaraNano abhAva eTalA mATe che ke jJAnAvaraNanA je hetuo che tene paNa temAM abhAva che. muktAtmAmAM janmajarAdi khAdhAno paNa abhAva che, kAraNa ke bApAnA hetubhUta vedanIya Adi badhAM karmone muktAtmAmAM abhAva che. A ja vastune anumAna prayogamAM mukavI hoya te A pramANe kahI zakAya- muktAmAM caMdranI jema svAbhAvika evA pitAno prakAza vaDe prakAzita che, kAraNa ke temAM prakAzanAM samasta AvaraNone abhAva thaI gaye che. kahyuM paNa che- "svAbhAvika bhAvazuddhi sahita jIva candramA jevo che, cadrikA jevuM tenuM vijJAna che, ane vAdaLAM jevuM tenuM AvaraNa che." ane muktAtmA navarA pagamathI nIroga banelI vyaktinI jema anAbAdha sukhavALA che, kAraNa ke temAM bAdhAnA samasta hetuone abhAva che. kahyuM paNa che- 1. basthita: tiruvannIvaH prathA mAvajIyA | nniAvara vijJAna mArAmatravatta che" gaSTasamuccaya 181 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa nirvANacarcA [167 "mukta jIva badhAne abhAva hovAthI ane sarvajJa hevAthI parama sukhI hoya che. bAdhAno abhAva e ja svaccha jJAtAnuM parakha sukha che." (1992) prabhAsa- muktAtmAne Apa parama jJAnI kahe che, paNa vastuta: te ajJAnI ja have joIe, kAraNa ke AkAzanI jema tene paNa karaNe--jJAnasAdhana Idrine abhAva che. bhagavAna-karaNenA eTale jJAnendriyanA abhAvarUpa hetuthI mukta jIvane je tuM ajJAnI siddha kare che te te ja hetuthI AkAza daSTAMta dvArA mukta Indriyo nathI chatAM AtmA ajIva paNa siddha thAya. ane ema thAya che te Apela muktane jJAna che "jJAnendriyane abhAva" e hetu viruddha banI jAya; arthAt saddhatu na rahe. viruddha banI javAnuM kAraNa e che ke e hetu mukta AtmAne tane abhipreta evA jIvasvarUpathI taddana viruddha evuM ajavatva siddha karaze. muktAtmAne ajJAnI chatAM jIva te tuM mAne ja che, paNa te Apela "karaNane abhAva" -e hetu muktAtmAne ajIva siddha kare che. prabhAsa-ukta hetu viruddha nathI, kAraNa mutAtmAne jIva ja mAnavAne mAro Agraha nathI. bhale ne e hetuthI te ajIva siddha thAya, mane temAM kaze ja vAMdho nathI. paNa je Apa te ja hetuthI muktAtmAne ajIva mAnatA che te Apane siddhAMta avazya dUSita thaI jaze, kAraNa ke A5 muktAtmAne ajIva nathI mAnatA, paNa jIva ja mAne che, mATe e Apatti mArA siddhAMta karatAM ApanA siddhAMtane ja lAgu bhagavAna-karaNabhAva mAtrathI te AtmAmAM AkAzanI jema ajJAna siddha kare che tethI meM tane ukta Apatti ApI che ke muktAtmA ajIva paNa thaI jaze. vastutaH muktAtmA ajJAnI paNa nathI ane ajIva paNa nathI. (1963) prabhAsa-prathama e batAvo ke muktAvasthAmAM jIva zA mATe ajIva nathI banI jato. AkAzamAM karaNano abhAva che tethI te ajIva che tema muktamAM paNa karaNane abhAva thaI jato hovAthI te paNa ajIva banI jAya che ema ja mAnavuM joIe. 1. "lyadhAmAtu sarvArrArA mavati paramasutI | vyAbAdhAbhAvo'tra svacchasya jJasya paramasukham // " tasvArthabhASyaTIkA, pR. 318 (dvitIya bhAga) Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] gaNadharavAda [gaNadhara bhagavAna--muktovasthAmAM jIva ajIrUpa anI zakatA nathI, kAraNa ke keAI paNa vastunI svAbhAvika jAti atyaMta viparIta jAtirUpe pariNata thaI zakatI nathI. jIvamAM jIvatva e dravyatva ane amU vathI jema svAbhAvika jAti che, tethI jema jIva kadI paNa dravyane badale adravya ane amUtane badale bhUta nathI khanatA tema jIvane badale ajIva paNa na banI zake. jema AkAzanI ajIva jAti e svAbhAvika che tethI te kadI atyaMta viparIta evI jIvavajAtirUpe pariNata thaI zakatuM nathI tema jIvanI paNu jIvatva e svAbhAvika jAti hAvAthI te paNa atyaMta viparIta evI ajIvatajAtirUpe pariNata thaI zake nahi. muktAtmA ajIva nathI anatA prabhAsa-jo muktAtmA ajIva banatA ja na hAya te Ape ema zA mATe kahyuM ke karAne abhAva hAvAthI muktAtmA ajIva paNa banI jaze ? bhagavAna--me tane e tAvyuM ja che ke mAru e sAdhana svata Mtra sAdhana natho, arthAt meM svataMtra sAdhanane prayoga karIne muktAtmAne ajIva siddha nathI karyAM, paNa je leAkeA karaNAnA abhAva hAvAthI muktane ajJAnI mAne che temaNe te ja kAraNe tene ajIva paNa mAnavA joI e evu' prasaMgApAdana-aniSTApAdana karyuM' che. vastuta: e hetuthI arthAt karAnA abhAva hAvAthI muktAtmA ajIva siddha thatA ja nathI. prabhAsa--te kevI rIte ? bhagavAna--ukta hetumAM vyAptineA--pratiSTha'dhanA abhAva che, mATe tethI sAdhya siddha caI zake nahi. prabhAsa--yAptineA abhAva che ema zAthI kaheA che ? bhagavAna-vyAptiniyAmaka esa'a'dhA che--kArya-kAraNabhAva ane vyAkhya vyApakabhAva. A annemAMthI eka paNa prakAraneA saMbaMdha prastuta hetu-sAdhyamAM ghaTatA nathI tethI pratiba'dhAbhAva che. te A pramANe--jIvatva e jo karaNA-indriyAnuM kAya hAya, jema dhUma e agninuM kAya che, te agninA abhAvamAM dhUmanA abhAvanI jema, karaNeAnA abhAvamAM jIvanA abhAva thaI jAya. paraMtu jIvava e teA jIvanA anAdinidhana pAriNAmika bhAva hAvAthI nitya che, tethI te keAInuM paNa kArya khanI zakatu nathI; eTale karAnA abhAva chatAM jIvatvanA abhAva mAnI zakAya nahi. vaLI, jIva e jo karaNeAnu vyApya hAya, jema zizapA vRkSanuM vyApya che, teA vyApaka vRkSatvanA abhAvamAM zizapAnI jema karaNeAnA abhAvamAM jIvatvane paNa abhAva thaI jAya. paraMtu jIvatva ane karAmAM vyAkhyavyApakabhAva ja nathI, Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa]. nirvANacarcA [169 kAraNa ke bane atyaMta vilakSaNa che. karaNe mUrta-paugalika che jyAre jIva amUrta hevAthI tethI atyanta vilakSaNa che, eTale karaNano abhAva thaI jAya chatAM jIvatvane abhAva nathI thatuMtethI muktAvasthAmAM paNa jIvatva che ja. (1994) prabhAsa-bhale muktAmAM jIva bace rahe, paNa AkAzanI jema karaNe vinAne hevAthI te jJAnI kevI rIte banaze ? bhagavAna-IndriyAdi karaNe mUrta che tethI te ghaTAdinI jema upalabdhi kriyA indriya vinA -jJAnakriyAnA kartA na banI zake; paNa te mAtra jJAnakriyAnAM drArA paNa jJAna che che-sAdhano che; upalabdhine kartA te jIva ja che. (195) jJAnane anvaya-vyatireka AtmA sAthe che, Indriya sAthe nathI, kAraNa ke Indriyono vyApAra baMdha paDI jAya chatAM smaraNAdi zAne thAya che ane indriyone vyApAra chatAM anyamanaska AtmAne jJAna nathI thatuM mATe Indriyo hoya to ja jJAna thAya ane muktAmAne Indriya nathI mATe te ajJAnI-jJAnAbhAvavALo che ema na mAnI zakAya. karathI bhinna e AtmA ja jJAna kare che. jema gharanA gokhathI devadatta jue che tema AtmA IndriyorUpI gokhalAothI jJAna kare che. paNa je gharano davaMsa thaI jAya te devadattanA jJAnano vistAra vadhI jAya che, tema zarIrane nAza thavAthI have indriyo vinA ja AtmA nirbAdha paNe samasta vastuonuM jJAna karavA samartha bane che. (1996) vaLI, muktAtmAne jJAna nathI ema kahevuM te viruddha che, kAraNa ke jJAna e to AtmAnuM svarUpa che. jema paramANu kadI rUpArirahita hoya nahi tema AtmA paNa jJAnarahita hoI zake ja nahi. eTale "AtmA che" ane "te jJAnarahita che" ema kahevuM te paraspara viruddha che. je svarUpa na hoya te svarUpavAnanI sthiti ja na bane. meM tane prathama samajAvyuM che ke jIva e kadI vilakSaNa jAtinA pariNAmane pAmato ja nathI, eTale ke jIva je jJAna rahita banI jAya to te jaDa banI jAya. jIva ane jaDa e to paraspara atyaMta vilakSaNa jAtivALAM dravya che, tethI jIva kadI jaDa banI zake nahi, arthAt kadI paNa jJAnane abhAva jIvamAM thAya ja nahi. (197) 1. A bhAvArthavALI gAthAo prathama paNa AvI che-1657-1660, 2. gAthA-1994, 22 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1eo] gaNadharavAda gaNadhara prabhAsa-paNa jJAna e AtmAnuM svarUpa che ema Apa zAthI kahe che ? bhagavAna-pitAne AtmA jJAnasvarUpa che e to saunA svAnubhavathI ja siddha che, eTale ke svAtmAnI jJAnasvarUpatA vasaMvedanapratyakSathI siddha che AtmA ja. ApaNo anubhava che ke Indriyono vyApAra baMdha paDI jAya jJAnasvarUpa che chatAM AtmA Indri dvArA upalabdha padArthonuM smaraNa karI zake che, ane indriyavyApAro chatAM anyamanaskatAne kAraNe tene jJAna thatuM nathI. vaLI, AMkha vaDe adRSTa ane kAnathI azruta evA arthanuM paNa kyAreka saMkuraNa thaI Ave che-A badhAM kAraNone laIne ApaNe potAno AtmA jJAnasvabhAva che e vastune nirNaya to karI ja laIe chIe. Azcarya che ke tene paNa A anubhava to haze ja chatAM tuM AtmAnI jJAnasvarUpatAmAM saMdeha kare che. jema potAno AtmA jJAnasvarUpa che tema paradehamAM rahele AtmA paNa te ja che e vastu nuM anumAnathI jANI zake che. te A pramANe- paradehagata AmA paNa jJAnasvarUpa ja che, kAraNa ke temAM pravRtti-nivRtti che. paradehagata AtmA je jJAnasvabhAva na hoya to ISTamAM pravRtta ane aniSTathI nivRtta svAtmAnI jema te na karI zake; mATe tene jJAnasvarUpa ja mAnavo joIe. (1998) vaLI, muktAtmAne ajJAnI kahevAmAM tuM mahAna viparyAsa kare che. sadehAvasthAmAM jIva jyAM sudhI vItarAga nathI thato tyAM sudhI tene jJAnanAM AvaraNo hoya che tethI te badhuM jANI zakato nathI; paNa jyAre deha chUTI jAya che tyAre te AtmAnAM badhAM ja AvaraNo dUra thaI gayAM hoya che tethI zuddhatara thaIne svaccha AkAzamAM rahelA sUryanI jema potAnA saMpUrNa jJAnasvarUpe prakAze che. indriyo kAMI prakAza-jJAnasvarUpa nathI jethI teno abhAva thaI jAya te AtmAmAM jJAnano abhAva thaI jAya, arthAt je Idri tanmaya-prakAzarUpa hoya to tenA abhAvathI AtmA ajJAnI banI jAta. paNa vastutaH Indriyo tamaya nathI eTale tenA abhAvathI AtmAmAM jJAnano abhAva thaI jato nathI. (1999) jema prakAzamAna evA pradIpane chidravALA AvaraNathI DhAMkyo hoya te te pitAne prakAza te chidro dvArA phelAvato hovAthI kiccitmAtra phelAvI zake che, tema prakAzasvarUpa AmAmAM paNa AvaraNano kSayopazama hovAthI indriya-chidro vATe te potAno prakAza bahu ja thoDo phelAvI zake che. (2ooo) paNa, muktAtmAmAM AvaraNane sarvathA abhAva hovAthI te potAnA saMpUrNa svarUpe prakAze che-arthAt je kAMI saMsAramAM hoya che te badhuM ja jANI zake che-sarvajJa banI jAya che. jema gharamAM besIne bArI bAraNAthI jenAra manuSya bahu thoDuM ja joI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] nirvANacarcA [171 zake che, paNa gharane davaMsa thAya agara te gharanI bahAra Ave te tenA jJAnane vistAra vadhI jAya che, athavA jema pradIpa uparanuM sachidra AvaraNa dUra karavAmAM Ave te te pitAnA pUrNa rUpamAM prakAze che, tema AtmA paNa tenAM sarva AvaraNe dUra thavAthI saMpUrNa svarUpe prakAze che. A pramANe mukta AtmA jJAnI che te vastu siddha thaI (2001) prabhAsa-AtmA jJAnasvarUpa hovAthI muktAtmA sarvajJa che te vastu to samajAI paNa muktane nirAbAdha sukha che ema je Apa kaho cho te vastu barAbara nathI, kAraNa ke puNyathI sukha ane pApathI dukha thAya che. muktAmAmAM to sava karmane nAza thayela hovAthI puNya ke pApa banemAMthI kazuM ja nathI tethI muktAtmAmAM AkAzanI jema sukha ke duHkha kazuM ja hovuM na joIe. (2002) athavA, bIjI rIte paNa muktAtmAmAM sukhaduHkhano abhAva siddha thAya che. te A pramANe-deha ja sukha ke duHkhanI upalabdhino AdhAra che ane muktane to deha ke indriya kazuM ja hotuM nathI, tethI temAM paNa AkAzanI jema sukha ke duHkha hovAM na joI e. (2003) bhagavAna-tuM puNyanA phalane sukha kahe che-e ja tAre moTo bhrama che. vastutaH puNya nathI chatAM puNyanuM phaLa paNa duHkha ja che, kAraNa ke te karmanA udayathI thAya mukta sukhI che; che. arthAta te karmajanya che. je je karma janya hoya te te pApanA puNyanuM phala phalanI jema sukha hoI ja nA zake, mAtra duHkharUpa ja hoya. sukha nathI prabhAsa-te pachI pApanA phalanI bAbatamAM huM paNa virodhI anumAna ApI rAkuM ke pApanuM phala paNa vastutaH sukharUpa ja che, kAraNa ke te karmanA udayathI thAya che je karmanA udayathI thAya che te puNyanA phalanI jema sukharUpa ja hoya che. pApanuM phala paNa karmodayajanya che tethI te paNa sukharUpa hovuM joIe. vaLI, puNyanA phalanuM saMvedana jIvane anukULa bhAse che tethI te sukharUpa che chatAM Apa tene duHkharUpa kaho cho tethI te ApanI A vAta pratyakSaviruddha paNa che. je svasaMvedana pratyakSathI sukharUpe anubhavamAM Ave che tene Apa duHkharUpa kaho cho tethI ApanuM kahevuM pratyakSathI virUddha hovAthI ayukta che. (2004) bhagavAna-saumya! tuM jene sukhanuM pratyakSa kahe che te abrAta-yathArtha pratyakSa nathI, paNa brAnta-ayathArtha pratyakSa che, ethI tArA mAnI lIdhelAM pratyakSa sukhane huM duHkharUpa kahuM chuM temAM pratyakSa virodha nathI. vaLI, tuM jene pratyakSa sukha kahe che te sukha nathI paNa duHkha ja che. kharI vAta evI che ke saMsAramAM racyApacyA jIvane kyAMya sAcuM sukha maLI zakatuM nathI. jene tuM sukha kahe che te to vyAdhinA pratikAra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] gaNadharavAda [gaNadhara jevu' che. keI mANasane kharajavu' thayu' hAya ane mIThI caLa AvatI hAya to tene khajavALatAM je anubhava thAya che te vastuta: sukha nathI paNa sukhAbhAsa che--duHkha che. avivekane kAraNe jIva sukhAbhAsane paNa sukha mAnI le che. khajavALathI to pariNAme kharajavu' vadhe ja che e sonA anubhava che; eTale jenA pariNAmamAM duHkha hoya tene sukha nahiM paNa duHkha ja kahevu' joI e. te ja pramANe sa'sAranA badhA padArtha vize kahI zakAya. manuSyamAM eka lAlasA--ausukaca-vAsanA hAya che enI tRpti--pratikAra arthe te kAmaleAgAne bhegave che; eTale vastutaH tenA bhAga te mAtra lAlasAne pratikAra ja che; emAM vastutaH duHkha hAvA chatAM mUDhatAne kAraNe te sukha mAnI le che; tethI ja je sukharUpa nathI te khATI rIte sukharUpa lAge che;-jemake "je kAmAvezI puruSa hAya te pretanI jema nagna thaI zabdAyamAna evI upasthita ne AliMgI pAte saghaLAM aMgeAmAM atyaMta kalAnti pAmyA chatAM sukhI hAya tema mithyA rati- 'Daka-zAMti-ArAma anubhave che.'' rAjayamAM sukha che ema mUDha-mati mAne che paNa anubhavI rAjAnuM ja vacana che ke--rarAjA banyA na heAI e tyAM sudhI je auDyukaya hAya che, mAtra enI ja pUti rAjayanI pratiSThA vaDe thAya che, paNa pachI teA maLela rAjyane sAcavavAnI ci'tA ja kaleza ApyA kare che. A rIte hAthamAM dAMDA pakaDavA paDatA hAvAthI zrama ghaTADavAne badale tene vadhAranAra chatra jevu rAjya che." saMsAranA kAmabhAgamAM chadmasthane-rAgIne sukha jaNAya che, paNa tenA ja vize vairAgI puruSa Ama cintave che upeAtAnI sakala IcchAne pUrNa karanAra valavA bheganyA tethI ya zuM? peAtAnA dhana vaDe priyajaneAne sa'tuSTa karyA tethI ya zu'? peAtAnA zatruenA mastaka upara paga 1. nannaH preta viTaHvavanantImuvaguhya tAm / gADhAyA sitasarvAGgaH sa sukhI ramate kila // " 2. rAjA duSkRtanuM vacana che-- "autsukyamAtramavasAdayati pratiSThA kliznAti labdhaparipAlanavRttireva / nAtizramAgamanAya yathA zramAya rAjya svahastagatadaNDamivAtapatram // " 3. " bhuktA: zriyaH sakalakAmadughAstataH kim satrInitA: prAcina dhaustataH vim ? / data padaM zirasi vidviSatAM tataH kim ? kalpa sthita tanubhRtA~ tanubhistataH kim ? // " -mijJanAzAjIta che, gad Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNAma] nirvANacarcA mUko tethI paNa zuM ? A dehadhArInu zarIra kalpapanta rahe tApaNa zuM ?'' 1e rIte badhAM sAdhana-sAceA kAMi ja vastu sat nathI. e mAtra svapnajAla jevAM hAi paramArtha zUnya che. he janA! tamArAmAM samajaNu hAya te! tame ja ekAMta zAnti karanAra ane sarvathA nirAkhAdha evu' brahma che tenI cAhanA kara." mATe puNyanA phUlane tataH duHkha ja mAnavu' joI e. (2005) mArA A kathananA samanamAM anumAna ApI zakAya che ke viSayajanya sukha e duHkha ja che, kAraNa ke te duHkhanA pratikArarUpa che. je je duHkhanA pratikArarUpa hAya te te kuSThAdi rAganA pratikArarUpa kavAthapAnAdi cikitsAnI jema duHkharUpa ja hAya che. prabhAsa--jo Ama che teA pachI ene badhA sukha zA mATe kahe che ? bhagavAna--sukha nahi chatAM tene leAkeA upacArathI sukha kahe che, ane upacAra kayAMka paNa pAramArthika sukhanA astitva vinA ghaTI zakatA nathI. (2006) eTale muktajIvanA sukhane pAramArthika-sAcuM sukha mAnavu' joI e, ane viSayajanya sukhane aupacArika sukha mAnavu' joI e, kAraNa ke viziSTa jJAnI ane khAdhArahita evA muninA sukhanI jema muktanA sukhanI paNa utpatti saduHkhanA kSayane lIdhe thatI hAvAthI svAbhAvika che; arthAt e sukhanI utpatti khAhya vastunA saMsargathI nirapekSa che; tethI mAtra vyAdhinA pratikArarUpe utpanna thanAra saMsAranAM sukhAnI jema muktanuM sukha pratikArarUpe nahi paNa niSpatikArarUpe utpanna thAya che, tethI te mukhya sukha che ane sAMsArika sukha je pratikArarUpa che, te aupacArika sukha che, arthAt vastutaH te duHkha ja che. kahyuM paNa che - [193 "jeNe mada ane madanane jItyA che, je mana-vacana-kAyanA koIpaNa vikArathI zUnya che, je paravastunI AkAMkSAthI rahita che tevA sauMyamI mahApuruSAne ahI' ja mAkSa che." (2007) athavA, khIjI rIte paNa muktamAM jJAnanI jema sukhanI siddhi thaI zake che. te A pramANe--jIva svabhAvataH anantajJAnamaya che, paNa tenA te jJAnanA matijJAnAvaraNAdi 1 " itthaM na kiJcidapi sAdhana - sAdhyajAta svapnendrajAlasadRzaM paramArthaM zunyam / atyantanivRtikara yadapetabAdha tad brahma vAJchata janA yadi cetanAsti // " 2. "nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vimivRttaparAzAnAmiva mokSaH suvihitAnAm // " ' prazamati 238 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174) gaNadharavAda [gaNadhara upaghAta kare che, jema sUryanA prakAzanA vAdaLAM, AvaraNurUpa vAdaLAMmAM chidrI hAya tA tethI jema sUnA prakAza upara upakAra thAya che tema AtmAnA sahaja prakAza mAna upara paNa indricArUpI chidro dvArA anugraha thAya che, arthAt AtmAnA prakAza te chidrovATe svalpa prakAze che; paNa jyAre jJAnAvaraNanA sarvathA abhAva thaI jAya che tyAre sUryanA prakAzanI jema peAtAnA sa'purNa zuddha svarUpe jJAna prakAze che. (2008) te ja pramANe AtmA svarUpataH svAbhAvika ananta sukhamaya paNa che. tenA te sukhanA pApakarmathI upaghAta thAya che ane tethI UlaTu puNyakama te sukhaneA anugraha -upakAra kare che. paNa jayAre sakanA nAza thAya che tyAre prakRSTa jJAnanI jema sakala paripUrNa nirupacarita ane nirupama evuM svAbhAvika ananta sukha siddhamAM prakaTa thAya che. (2009) prabhAsa--saMsAramAM sukha puNyarUpa kAraNathI janya che, te svAbhAvika nathI. meAkSamAM te puNya karma che ja nahi, teA kAraNane abhAva hovAthI kAya sukhanA paNa siddhamAM abhAva ja mAnaveA joI e. bhagavAna--sukhane me' svAbhAvika siddha karyu che chatAM tArA Agraha evA ja hAya ke te kAraNujanya ja che ane siddhamAM kAraNanA abhAva hAvAthI sukhanA paNa abhAva mAnavA joIe, teA mAre tane kahevu' joI e ke AmAM tu bhUle che. sakala karmonA kSaya e ja siddhanA sukhanu kAraNa che, eTale kAraNanA abhAva che ema te tuM na kahI zake. jIvamAM sakala kama ne kSaya thavAthI te jema siMddhatva pariNAmane pAme che te ja pramANe te sa'sAramAM anupalabdha evuM ane viSayajanya sukhathI vilakSaNa evuM nirupama sukha sakala kanA kSayane kAraNe ja pAme che. (2010) prabhAsa--paNu deha vinA sukhanI upalabdhi thatI nathI, deha e ja sukhanA AdhAra che. ane siddhamAM deha tA che nahi tethI kSukhanA anubhava tene na thaI zake.--mArI A ApattinA javAba hajI Ape ApyA nathI. bhagavAna--me' tane samajAvyu` che ke leAkaDhithI tuM je puNyanA phalane sAta--sukha samaje te vastutaH dukha ja che. ane pApanuM phaLa te asAta-duHkha che ja. eTale zarIrathI jenI upalabdhi thAya che te teA kevala duHkha ja che. e duHkha saMsAranA abhAvamAM hatu' nathI; eTale kharu sukha te siddhane ja maLe che. arthAt e phalita thAya che ke zarIra -indriya vagere sAdhanAthI je upalabdha thAya che te duHkha ja che ane sukhanI upavaSi mATe zarIrAdinA abhAva Avazyaka che; eTale siddo zarIra Adine abhAva chatAM deha vinA paNa sukhane anubhava Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] 195] (2011) sukhanI upalabdhi karI ja zake che. athavA, te' je Apatti ApI che te eka rIte ceAgya paNa che. je leAkeA sa'sArAbhinaMdI--mAhamUDha che te paramAne joI zakatA nathI tethI viSayajanya sukha je temane zarIrendriya vaDe upalabdha thAya che tene ja tee sukha mAne che. temane viSayAtIta evuM kAI sukha sabhavatuM ja nathI, kAraNa ke e sukhaneA temane kadI svapnamAM paNa anubhava thayA nathI. te je Apatti ApI che ke siddhamAM zarIra-indriyA nahi hovAthI sukha paNa nathI, te Apatti ukta matanI apekSAe ja ghaTe che. paNu huM te| siddhanA sukhane sAMsArika sukhane TapI jAya evuM dharmAntararUpa atyaMta vilakSaNa sukha mAnuM chuM. tenA anubhava mATe sAMsArika sukhanA anubhavanI jema zarIraAdinI apekSA ja nathI. (2012) prabhAsa ApanA mAnavAthI zu' vaLe? tene pramANathI siddha karavu joI e. nirvANacarcA bhagavAna---me' tane prathama pramANu khatAvyuM ja che ke muktAtmAmAM prakRSTa sukha siddhanAM sukha ane che, kAraNa ke te muninI jema prakRSTa jJAnI chatAM khAdhArahita che. jJAna nitya che prabhAsa--siddhanAM sukha ane jJAna cetanadhama hAvAthI rAga-AdinI jema anitya hAvAM joI e. vaLI, te tapasyA AdithI sAdhya hAI kRtaka che, tethI paNa te ghaTAhinI jema anitya hAvAM joi e. vaLI, apUrva utpanna thatAM hAvAthI paNa te anitya hAvAM joI e; paNa Apa te siddhanA jJAna ane sukhane nitya mAnA che te asaMgata che. bhagavAna--jJAna ane sukhane jo siddhamAM nAza thato hAya te ja siddhanAM jJAna ane sukhane anitya mAnI zakAya. jJAnane nAza jJAnAvaraNanA udayathI thAya che ane sukhano nAza asAtavedanIyAdinA udayathI je khAdhA thAya tene lIdhe thAya che. paNa siddhamAM sahaja jJAna ane sukhanA nAzanAM ukta ane kAraNAneA abhAva ja che tethI temanA nAza thatA ja nathI; tethI temane anitya kema kahevAya ? vaLI, je cetanadhama hAya te rAgamAdinI jema anitya ja hAvAM joI e eva paNa niyama nathI. dravyatva amUrtItva Adi cetana che chatAM te nitya che. vaLI te' je ema kahyuM ke kRtaka hAvAthI siddhanAM jJAna ane sukha anitya che--e paNa 1, 50 2007 ane apUrva barAbara nathI. utpanna thatAM hAvAthI pradhva.sAbhAva kRtaka che Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] gaNadharavAda gaNadhara ane apUrva utpanna thAya che chatAM te anitya nahi paNa nitya che. vaLI, siddhanA jJAna ane sukha e bane svAbhAvika che tethI temane kRtakArirUpa kahevAya paNa nahi, tethI e hetuo ja asiddha che. AvaraNane laIne temane je tirobhAva hato te AvaraNanA dUra thavAthI nivRtta thAya che, AthI ema to na kahI zakAya ke jJAna ane sukha sarvathA navIna ja utpanna thayAM che. jema sUrya, vAdaLAMthI DhaMkAyA hoya ane vAdaLAM dUra thaI javAthI te prakaTa thAya che tyAre sUryane kRtaka ke apU5na keI nathI kahetuM tema AvaraNa ane badhAne abhAva thavAthI siddhanAM svAbhAvika jJAna ane sukha paNa prakaTa thAya che tethI temane paNa kRtaka ke apUrvotpanna kahI zakAya nahi. vaLI, huM to badhI vastuone utpAda-vyaya-dhrauvyayukta mAnuM chuM, arthAta nitya nitya mAnuM chuM tethI mArA mate jJAna ane sukha e nitya paNa sukha-jJAna che ane anitya paNa che. AthI jo tuM AvirbhAvarUpa viziSTa anitya paNa che. paryAyanI apekSAe sukha ane jJAnane kRtaka hovAthI anitya kahete hoya to te yogya ja che. pratyeka kSaNamAM paryAyarUpe ya vinAza thatuM hovAthI jJAnane paNa vinAza thAya che ane sukhanuM paNa pratyeka kSaNamAM navuM navuM pariNAma utpanna thAya che. AnA AdhAre tuM je jJAna ane sukhane anitya kahete hoya to temAM te kazuM ja navuM siddha nathI karyuM, kAraNa tethI to mane je ISTa che te ja te siddha karyuM che. (20013-14) prabhAsa-ApanI yuktiothI e to huM samajo ke nirvANa che ane temAM paNa jIva kAyama rahe che tathA nirvANa sthAnamAM jIvane nirupama sukha hoya che. paNa A ja vastune vedane AdhAre kevI rIte siddha karavI ane vedavAkonI asaMgati kema dUra karavI? e kRpA karI Apa batAve. bhagavAna-8 pai sarArI vicArapatipati, mArI vA vasanta priyA na chUzataH A vedavAkya, je mekSa na hoya, mokSamAM jIvane nAza thato hoya vedavAkyone ane mekSamAM nirupama sukhano abhAva hoya te, asaMgata banI samanvaya jAya che. eTale A vAkyanuM tAtparya mokSanuM astitva, mokSamAM jIvanuM astitva, ane nirupama sukhanuM paNa astitva batAvavAnuM che ema mAnavuM joIe. tethI "matithi = prAyate" e vAkyano AdhAra laI mokSAvasthAmAM jIvane sarvathA abhAva mAnI zakAya nahi. (2015) Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] nirvANacarcA [177 prabhAsa-"sirapa na prajJAyate" e vAkyamAM je ema kahyuM che ke jIvane mokSamAM nAza thaI jAya che, tenuM ja samarthana Ape kahela ukta vedavAkyanA "jhA vA vasa"" ItyAdi aMzathI thAya che. te A pramANe-ukta vAkayamAM je zArIra' zabda che tene artha e che ke jyAre zarIra sarvathA naSTa thaI jAya che tyAre jIva paNa kharaviSANunI jevo asat ja che, kAraNa ke te paNa naSTa che. arthAta azarIra zabda kharaviSANa saMdeza naSTa jIva mATe prayukta che. eTale vedamAM kahyuM ke azarIra naSTa evA jIvane priya ke apriya arthAt sukha ke duHkhane sparza nathI. A pramANe ukta banane vedavAkyonI saMgati thAya che. eTale mokSamAM jIvano nAza ja vedAMbhipreta che ema mAnavuM joIe. AthI "tirapha na prajJA" e vAkyanA AdhAre jIvane tathA sukha duHkhano mekSamAM abhAva che ema mAnavuM joIe. tethI dIpanirvANa je mokSa vedane abhipreta che ema siddha thAya che. (2016) bhagavAna-tuM vedavAkyane yathAvata artha jANato nathI, tethI ja tArA mate vedane abhiprAya e che ke mokSamAM jIvane nAza che ane sukha ke duHkha paNa nathI. paNa huM tane te vedavAkayane sAcA artha batAvuM chuM, te sAMbhaLa, vedamAM je "azarIra zabda che te "adhana" zabdanI jema vidhamAnamAM niSedha batAve che. arthAt jema vidyamAna evA devadatta mATe "adhana" evA zabdano prayoga karI ema batAvAya che ke devadatta pAse dhana nathI eTale ke vidyamAna evA devadattamAM dhanane niSedha adhana" zabdathI sUcita thAya che, tema vidyamAna evA jIvane mATe "azarIra zabdano prayoga karavAmAM Ave tyAre te jIvane zarIra nathI evo te zabdano artha thAya che. arthAta "azarIra' zabdane artha chezarIra vinAne jIva. jema devadattane araviSANanI jema sarvathA abhAva hoya to tene mATe "adhana' zabdano prayoga na thAya tema jIvana paNa je sarvathA abhAva hoya to tene mATe paNa "azarIra evo zabda vaparAya nahi. (2017) prabhAsa- azarIra zabdamAM naganiSedha pathudAsa arthamAM che, eTale teno artha e thAya che ke "zarIra jene nathI evo koI padArtha; paNa te padArtha jIva ja che ema zAthI kahe che ? bhagavAna jyAM parya dAsa naganiSedha abhipreta hoya che tyAM atyanta vilakSaNa nahi paNa tatsadiza e anya padArtha samajavuM joIe. vyAkaraNano niyama che ke "naMga-vaguttama avasAdhikaro che tathA gharthanati : "--lekamAM nagna ane phuva zabdane jenI sAthe roga hoya te zabdathI anya e tatsadaza artha samajAya che. jema abrAhmaNa zabdane brAhmaNathI bhinna chatAM bAhmaNa sadaza kSatriyAdi artha ja che paNa abhAvarUpa 23 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] gaNadharavAda [guNadhara kharazu'ga nathI, tema prastutamAM prathama vAkacamAM Avela 'sazarIra' zabdanA artha thI anya chatAM tasaza artha ja levA joI e. eTale ke azarIra zabdanA artha sazarIra sadaza evA jIva padArtha ja che, paNa sava thA tuccha kharazuMgarUpa abhAva nathI. sazarIra=jIva ane azarIra=jIva e ba Mnenu' sAdRzya upayAgamUlaka che. jIva ane zarIra sa'sArAvasthAmAM kSIranIra jema maLI gayelAM che, tethI azarIra jIvane sazarIra jIva sadaza kahevAmAM zarIra khAdhaka anatu' nathI. A pramANe zarIra vA' ityAdi vAkayamAM azarIranA azarIrarahita evA jIva ja che; tethI te vAkayanA AvA artha thaze-azarIra evA jIva je leAkAgramAM vAsa kare che' ityiAdi. (2018) vaLI, ukta vAkacamAM 'vasanta' evA je zabdaprayAga che tethI paNa meAkSamAM jIvanI sattA ja siddha thAya che paNa nAza siddha thatA nathI, kAraNa ke je muktAvasthAmAM jIva sathA vinaSTa hAya teA tenA nivAsanA prazna ja nathI UThatA, pachI vedamAM zarIra vA vasanta' ema zA mATe kahyu` ? vaLI, mazarIra nA vasanta' emAM je thAya che ke ekalA muktane ja nahi paNa sparza thatA nathI. 'va'zabdanA prayAga che tethI ema paNa phalita sadeha-sazarIra jIvane paNa sukha duHkhanA prabhAsa--evA sadeha kANu che jene sukha-duHkha nathI ? bhagavAna..vItarAgamuni jenAM cAra ghAtI hukama naSTa thaI gayAM paNa hajI je zarIra dhAraNa kare che, tevA jIvanmukta vItarAgane paNa kazuM iSTa ane aniSTa na hAvAthI sukha-duHkhanA sparzI nathI. (2019) athavA, azarIra vA vasantama' e vedavAkacanA pannuccheda A pramANe paNa thaI zake che : AzarIra vAva santama" ane AmAM 'vava' e 'va' zabdanA arthamAM ja nipAta che. ane santa' arthAt 'mavanta' ema atha karIe te te vAkayAMzanA atha e thaze ke jIva jayAre azarIra banI jAya che tyAre ane vItarAga evA sazarIra jIvane paNa priyApriyanA sparza thatA nathI. ukta vAkayane padaccheda eka bIjI rIte paNa thaI zake che. te A pramANe -brazarIra, vA ava santa" AmAM ya zabda e '' dhAtunuM AjJArthaka rUpa che. 'a' dhAtunA rakSaNa-gati-prIti Adi ghaNA artha che; ane 'gati' arthAvALA dhAtu jJAnAka paNa khanI jAya che, e niyama pramANe yU' dhAtu gatyaka hAvAthI te jJAnArthIka paNa che, tethI 'va' arthAt 'jANA' evA a paNa thaze. eTale samasta vAkyAMzane AveA artha thaze ke--he ziSya ! Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAsa] nirvANacarcA [179 tame ema jANeA ke muktiavasthAmAM azarIrama'--azarIra evA samsa'--vidyamAna jIvane athavA santama--jJAnAdithI viziSTarUpe vidyamAna evA jIvane priya-apriyanA sparza thatA nathI ane vItarAga evA sazarIrane paNa priyApriyane sparza thatA nathI. (2020) prabhAsa-Apane iSTa evA arthanA lAbha karavA Ape ukta vedavAkayanA aneka prakAre padaccheda karyo, paNa mArA matanI puSTi thAya tevA paNa pannuccheda thaI zake che. te A pramANe -- zarIra lA avasantama"ane tenA artha thaze ke azarIra je kAMya paNa vasatA nathI arthAt je sathA che ja nahi. eTale e prakAranA padacchedathI muktAvasthAmAM jIvaneA sarvathA nAza thaI jAya che evA matanI puSTi thAya che. bhagavAna--te karela padma che asaMgata che, kAraNa me... prathama matAvyu. tema 'azarIra' zabdathI jIvanI vidyamAnatA siddha che. tethI te zabdanA arthathI asaMgata hAya eve pannucchedya ukta vAkacamAM karI zakAya nahi. vaLI, ukta vAkayamAM AgaLa jaIne kahyu` che ke priya-apriyanA sparza thata nathI,' temAM je sparzavAnI vAta AvI che te jIvane sat-vidyamAna mAneA tA ja ghaTI zake, anyathA nahi. jo jIva vayAputra jema sa`thA asat hAya teA jema "vandeyAputrane priyApriya kazu` ja nathI' e kahevu... niraMka che tema 'azarIrane priyApriya kazu` ja nathI' e kahevu' paNa niraka banI jAya, jemAM kayAreka priya-apriyanI prApti hAya-prAptinA sa'bhava hAya temAM ja tene niSedha kyAreka karI zakAya che; jemAM tenA saMbhava ja na DhAya te viSayamAM tenA niSedha karAtA ja nathI jIvamAM sazarIra avasthAmAM priya -apriya prApta che tethI mukta avasthAmAM priya-apriyane niSedha yuktiyukta che, eTale muktAvasthAmAM vidyamAna evA jIvanuM... 'azarIra' evA zabda vaDe bhAna thatu hovAthI avasanta' evA pannucheda thaI zake nahi. (2021) prabhAsa-muktAvasthAmAM jIva bhale vidyamAna heAya--e vastu vedAbhimata paNa che, chatAM vedamAM tene priya-apriya bannenA sparzI nathI ema ukta vAkayamAM kahyuM che, tethI mukta jIvane parama sukha che ema je Apa kaheA che tene vedamAM virAdha ja che; tethI muktane sukhI ke du:khI mAnI zakAya nahi. bhagavAna--e vAta teA huM paNa mAnuM chuM ke puNyakRta sukha ane pApakRta duHkha muktamAM nathI. vedamAM je priya-apriyA niSedha che te sAMsArika sukha ane duHkha je puNya ane pApathI thAya che teneA ja niSedha che. e sAMsArika sukhaduHkha vItarAga ane vItadoSa evA mukta puruSane sparzI nathI ja karI zakatAM, kAraNa ke te pUrNa jJAnI che ane kazI paNa gAdhA temAM che nahi; A vastu ja vedamAM kahevAmAM AvI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] gaNadharavAda gaNadhara] che. paNa tethI svAbhAvika nirupama viSayAtIta sukhane paNa abhAva muktamAM che te vastu kevI rIte phalita thAya ? muktapuruSa vItarAga hAvAthI puNyajanita sukha tene priya nathI ane vItadveSa hAvAthI pApajanita duHkha tene apriya nathI. A pramANe priya ane apriya ane abhAva che. paNa muktapuruSamAM sukha svAbhAvika che, akama janya che, nirupama che, nipratikArarUpa che ane ananta che ane te ja kAraNe je sukha pUrvokta puNyajanya sukhathI atyaMta vilakSaNa che tene paNa abhAva ukta vedavAkayathI phalita karavA aprApta che; mATe tAre meAkSa che, meAkSamAM jIva che, ane tene sukha paNa che, e traNe khAkhatA vedane paNa saMmata che ema mAnavu' joI e. prabhAsa-have mAtra eka ja zakA che ane te e ke jo vedane ukta traNe khAkhatA saMmata heAya te pachI vnarAmaya vaijJata sava" canidetrama"e vAkacamAM vRddhAvasthAmAM maraNupata paNa svarga ApanAra agniheAtra karavAnuM vidhAna zA mATe karyu ? ema karavAthI tA svage jaI zakAya, meAkSanI AzA tA mAtra surAzA ja rahe; eTale manamAM ema thaI Ave che ke meAkSa haze ja nahi, anyathA vedamAM mekSeApAyanuM anuSThAna karavAnI bhalAmaNa na karatAM svargApAyanI ja bhalAmaNa kema karI ? bhagavAna-tu' e vedavAkacanA paNa atha ThIka samajayA nathI. e vAkacamAM 'vA' zabda paNa che, te tarapha tAru dhyAna gayuM...nathI. e 'va'zabda e khatAve che ke yAvajIvana agnihetrinuM anuSThAna karavuM joI e. ane sAthe ja meAkSAbhilASA rAkhanAre meAkSamAM hetubhUta evuM anuSThAna paNa karavuM joI e. A prakAre vedapadothI ane yuktithI meAkSa siddha thAya che, tethI tAre e bAbatamAM sa'zaya karavA joIe nahi. A pramANe jarA-maraNathI rahita evA bhagavAne jyAre tenA saMzayanuM nivAraNa karyu. tyAre prabhAse peAtAnA 300 ziSyA sAthe dIkSA lIdhI. (2024) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNe [1]. 50. 3. paM. 2, jIvanA astitvanI carcA-prathama gaNadhara indrabhUti sAthenA vivAdamAM mukhya prazna che jIvana astitvane, gaNadhara indrabhUti dvArA vyakta thatuM dRSTibiMdu bhAratIya darzanemAM cArvAka athavA to bhautikadarzanane nAme oLakhAya che. cArvAka pakSa AtmAne abhAva che ema jayAre kahe tyAre tenA artha ema nathI samajavAno ke AtmA sarvathA che ja nahi; paNa tene artha eTale ja che ke cAra bhUtanI jema AtmA e svataMtra dravya nathI athavA to svataMtra tatva nathI. eTale ke cArvAkane mate bhUtanA viziSTa samudAyathI je viziSTa vastu bane che te AtmA kahevAya che. e samudAyanA nArA sAthe AtmA nAmanI vastune paNa nAza thaI jAya che. tAtparya e che ke AmAM e bhautika padArtha che, bhUta vyatirikta deI svataMtra tattva nathI. tene sarvathA abhAva cArvAkane paNa abhISTa nathI. A ja vastune dhyAnamAM rAkhIne nyAyavArtikakAra udyotakare kahyuM che ke sAmAnya rIte AtmAnA astitva vize vipratipatti-vivAda che ja nahi, paNa vivAda je hoya te te vizeSamAM che eTale ke koI zarIrane ja AtmA mAne che, keI buddhine AtmA mAne che, kaI indriyo ke manane ja AtmA mAne che, ane kaI saMghAtane AtmA mAne che, ane koI e badhAthI bhine svataMtra AtmAnuM astitva svIkAre che.-nyAyavA0 pR. 336 prastuta carcAmAM AtmA e bhautika nathI paNa svataMtra tattva che ema siddha karavA prayatna karyo che. A AkhI carcA e eka ja muddAnI AsapAsa thaI che ke AtmA e svataMtra tatva che ke nahi. ane Akhare ema siddha karavAmAM AvyuM che ke Amatava e svataMtra tattva che, mAtra bhautika nathI. ahIM apAyelI yuktio bhAratIya darzanomAM sAdhAraNa che. koI graMthamAM tene vistAra che to keImAM saMkSepa. brAhmaNa-bauddha-jaina koI paNa darzanane graMtha jue to temAM AvI ja yuktio vaDe AtmAnuM svAtaMtrya siddha karavAmAM AvyuM che. cAi ane bauddha e banane ATalI vAtomAM sahamata che ke AtmA e svataMtra dravya nathI ane nitya dravya nathI; arthAta zAzvata dravya nathI. arthAta AtmA baMnene mate utpanna thanAra che; paNa cArvAka ane bauddhamAM je matabheda che te e ke buddhi, AtmA jJAna ke vijJAna nAmanI eka svataMtra vastu che ema bauddho mAne che, jyAre cArvAka tene mAtra cAra ke pAMca bhUtAmAMthI nipanna thanArI mAtra parataMtra vastu mAne che. bauddho jJAnane aneka kAraNathI utpana to mAne che ane e arthamAM jJAnane paratatra paNa kahe che, paNa e jJAnanAM kAramAM jJAna ane jJAnetara bane prakAranAM kAraNone svIkAre che, jyAre cArvAka jJAnanipattimAM mAtra bhUtAne eTale ke jJAnetara kAraNone ja mAne che. tAtparya e che ke jJAna jevI eka mULa tavabhUta vastu che je anitya che ema bauddho mAne che, jyAre cArvAke tene mULa tattva tarIke svIkAratA nathI, paNa bhUtAne ja mULa tavAmAM sthAna Ape che. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182) gaNadharavAda [3. 50 3- bauddho jJAna-vijJAna ane AtmA e badhAMne eka ja vastu mAne che, eTale AtmA ane jJAnamAM mAtra nAmane bheda che ema mAne che, vastabheda nathI. AthI ulaTu nyAya-vaizeSika ane mImAMsaka AtmA ane jJAnane jadI jadI vastu svIkAre che. naiyAyikAdisaMmata jJAna guNa e ja bauddhamate AtmA che. sAMkhyane mate AtmA-puruSa e svataMtra tattva che ane buddhi e prakRtimAMthI niSpana thanAra vikAra che, jemAM jJAna, sukha, duHkha Adi vRttio pedA thAya che. bauddho AtmA ane jJAnane eka mAnatA hovAthI temane mate AtmA ke jJAna e paNa anitya che, jyAre bIjA dArzanikone mate AtmApuruSa e nitya che ane buddhi ke jJAna anitya che. zAMkara vedAntane mate AtmA cisvarUpa che, je phUTastha nitya che; jJAna e tene guNa ke dharma na hatAM aMtaHkaraNanI eka vRtti che ane anitya che. pR0 3. 50 3. vaizAkha suda ekAdazI -A divase bhagavAna mahAvIrane samAgama gaNadhare sAthe thaye ema tAbara mAnyatA che; paraMtu digambara mAnyatA pramANe kevala jJAna thayA pachI chAsaTha divase gaNadharano samAgama thayo che tethI ukta tithi temane mAnya nathI. A mATe juo kaSAya pAhuDa TIkA, pR. 76. bhagavAna mahAvIranuM Ayu 72 varSanuM hatuM ane bIjA mate 71 varSa 3 mAsa ane 25 divasanuM hatuM e prakAranI bhagavAna mahAvIranA Ayu vizenI be mAnyatAne ullekha karIne kaSAya pAhaDanI TIkAmAM e be mAnyatAmAMthI kaI ThIka che tenA uttaramAM vIrasena svAmIe jaNAvyuM che ke e bemAMthI kaI mAnyatA ThIka che e vizene upadeza amane maLyo nathI eTale e bAbatamAM mauna rahevuM e ja ucita che. juo pR. 81. digaMbare mate vaizAkha zukala ekAdazIne badale zrAvaNa kRSNa pratipadA tIrthe pattinI tithi che. SaTrakhaMDAgama dhavalA-pR. 63. 3. 4. mahasena vanamAM-gaNadharane samAgama mahasena vanamAM thayo hato ane tyAM ja tIrthapravartana thayuM hatuM. A mAnyatA bhavetAMbaronI che, paraMtu digaMbare mate e samAgama rAjagRhanI najIkanA vipulAcala parvata upara thayo hato ane tyAM ja tIrthanuM pravartana thayuM hatuM. juo kaSAya pAhuDI TIkA, pR. 73. 3. 10. saMdeha-eTale saMzaya. ekatara nirNaya karAve evA sAdhaka pramANu ane bAdhaka pramANunA abhAvamAM vastunA astitvano ke niSedhano nirNaya thato na hoya tyAM astitva ane nAstitva-jevI bane koTine sparza karanAruM je jJAna thAya che te saMzaya kahevAya che. jema ke jIva che ke nahi ? A sApa che ke nahi ? athavA A sApa che ke deraDuM ? 3. 11. siddhi-pratyakSAdi pramANa vaDe vastune nirNaya karavuM te. 3. 11. pramANa-vastunuM samyajJAna jethI thAya te pramANu kahevAya che. cAvakane mata mAtra pratyakSa-Indri dvArA thatuM jJAna-ja pramANa che. bauddho ane keTalAka vaizeSika AcAryo pratyakSa ane anumAna e bene pramANa mAne che. sAdhana-hetu-liMga vaDe karI sAdhyanuM jJAna karavuM te anumAna che; jema ke dUrathI pATA upara dhumADA joIne gADI AvavAnuM jJAna karavuM te anumAna che. sAMkhyo ane keTalAka vazeSiko tathA prAcIna bauddho pratyakSa anumAna ane Agama e traNa pramANa mAne che. Agama Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 25.] TippaNo [183 eTale Apta puruSanuM vacana athavA to zAstra. naiyAyiko ane prAcIna jainAgomAM ukta traNa uparAMta upamAna pramANa paNa mAnavAmAM AvyuM che. sAdasyathI jJAna karavuM te upamAna che; jema ke gAya jevuM gavaya (rejha) che. prabhAkara mImAMsakone pakSa pUrvokta pramANe uparAMta arthA5ttine ane kumAriyAdi mImAMsakene pakSa arthapatti ane abhAvane paNa pramANa mAne che. koI eka pramANasiddha arthanI upasthitine AdhAre anya pakSa arthanI kalpanA karavI te arthapatti che; jema ke devadatta jaDe che. chatAM te divase te khAto nathI, e uparathI tenA rAtribhUjananuM jJAna karavuM te arthapatti che. mImAMsakonuM kahevuM che ke anumAnamAM daSTAMta hoya che, paNa arthapattimAM dRSTAMta hetuM nathI. pUrvokta pratyakSAdi pAMce pramANunI jyAM utpatti na hoya tyAM abhAva pramANu pravRtta thAya che ema mImAMsako mAne che. e abhAva pramANa e ghaTAdi vastunA jJAnane abhAva che athavA te dhaTAdithI jina bhUtalAdi vastunuM jJAna arthAta mAtra bhUtalanuM jJAna thAya tethI pramAtA samaje ke ahIM ghaDe nathI. jaina dArzanikoe mAtra be ja pramANa mAnyAM che. pratyakSa ane parokSa. anumAnAdi badhAM pratyakSetra pramANene samAveza parIkSamAM che. 3. 17. jIva pratyakSa nathI AtmA pratyakSa nathI e mata mAtra cArvAkane ja nathI, paNa prAcIna yAyika ane vaizeSiko paNa AtmAne apratyakSa mAnatA hatA e ja kAraNa che ke nyAyasUtramAM (1. 1, 10) IcchA-deSa vagerene AtmaliMgo kahyAM che. ane tenA utthAnamAM bhASyakAre spaSTa kahyuM che ke AtmA pratyakSa nathI, paNa tenuM jJAna Agama uparAMta anumAnathI paNa thaI zake che. vaizeSika darzananA prasiddha bhASyakAra prazasta pAde paNa AtmanirupaNa prasaMge (prazastapAda bhASya pR. 360) kahyuM che ke AtmA sUkSma hevAthI apratyakSa che chatAM tenuM kAraNa vaDe anumAna thaI zake che. Ama chatAM prAcIna naiyAyikavazeSikoe paNa gijJAna vaDe te AtmAne pratyakSa mA ja che. arthAta sAdhAraNa manuSyane AtmA pratyakSa nathI, paNa gijanene che. takanA akhADAmAM yogipratyakSa ane AgamamAM bheda nathI rahetA eTale taiyAyakazaizeSikoe AtmAne anumAnathI siddha karavAnuM ucita mAnyuM che. paNa tarkanA vikAse AgaLa jaIne sAdhAraNa manuSyane paNa AtmA pratyakSa che ema siddha karyuM. ane cArvAka sivAyanAM badhAM darzano pratyayanA AdhAre AtmA pratyakSa che ema mAnavA lAgyAM. vizeSa mATe juo pramANamImAMsA 2i0, pR. 136. 3. 21. paramANu-tulanA kare, IzvarakRSNanA prakRti vizenA A kathana sAthe -"sauphakyAra tanapariyanamAvat ciMtasvayuvagheH" sAMkhya kA. 8 4-1. anumAna pratyakSapUvaka che-anumAna pratyakSapUrvaka che e vastu nyAyasUtramAM kahI che-1, 1, 5. ane tenA bhASyamAM spaSTIkaraNa karyuM che ke prastutamAM liMga ane liMganA saMbaMdhanuM ane darzana liMganuM ene pratyakSa samajavuM. liMgaliMgInA saMbaMdhanuM pratyakSa thayuM hoya te AgaLa jaIne 1. nyUyAbhASya 1, 1, 3, vaizeSika sUtra 9, 1. 11 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] gaNadharavAda [4. 2.~ smaraNu thAya. e smaraNusahaSkRta liMga pratyakSa hAya tyAre parAkSa arthanuM anumAna thAya che. A ja vastu A. jinabhadre ahIM sUcavI che. 4. 4. liMga---sAdhyanI sAthe je vastune avinAbhAva heAya eTale ke je vastu sAdhya vinA kadI saMbhavatI na hoya te liMga athavA teA sAdhana kahevAya che. AthI ja jo liMga upasthita hAya tA sAdhya vastu avazya hovI joIe ema anumAna thAya che. 4. 6. avinAbhAva--eTale vyApti, enA zabdArtha e che ke tenA vinA na heAvuM. sAdhananu sAdhyanA vinA na hovuM te tene avinAbhAva che. A saMbaMdhane kAraNe ja jyAM sAdhana hoya che tyAM sAdhyanu anumAna thaI zake che. keTalIka vastumAM sahabhAvane! niyama hoya che ane TalIkamAM kramabhAvanA niyama hAya che, jyAM sahabhAva hoya che tyAM mane eka kALamAM rahe che evA niyama che ane jemAM kramabhAva hAya che te vastue kAlakramamAM niyata che. Ama, avinAbhAva e sahabhAvI ane kramabhAvI ema baMne prakAre sabhave che. jue pramANumImAMsA 1. 2,10, 4. 6. liMgI--arthAt sAdhyuM. je vastu sAdhana-liMga vaDe siddha karavAnI hoya che te sAdhya kahevAya che. 4. 7. smaraNa--eTale smRti, vastunA anubhava thayA pachI e anubhava sa MskArarUpe kAyama rahe che. e saMskArane kAIpaNa nimittane laIne yAre proAdha thAya che eTale ke jyAre e saMskAra jAge che tyAre je jJAna thAya che te smRti athavA tA smaraNu kahevAya che. 4. 12. sUryanI gati--sarvathA apratyakSa chatAM je anumAnagamya che tenA udAharaNa tarIke sUryanI gati prAcIna kALathI sUcavavAmAM AvI che, bauddhonA upAyadayamAM, nyAyabhASyamAM ane zAkharabhASyamAM te maLe che; paNa nyAyavAti kakAre (pR. 47) AnA virAdha karyAM che. e viradhane najara sAme rAkhIne A gAthAmAM pUrva pakSa che. 4. 18. sAmAnyatAdRSTa anumAna--vastunAM be rUpa che : sAmAnya ane vizeSa, sAdhya vastunAM sAmAnya ane vizeSa banne rUpa nahi paNa mAtra sAmAnyarUpa ja kathAreka dRSTapratyakSa hAya tA tevI vastu jemAM sAdhyuM che te anumAnane sAmAnyatAdRSTa anumAna kahevAya che. AthI UlaTu', pUrvavat ane roSavat anumAnamAM sAdhyavastunAM banne rUpe! kayAreka pratyakSa hoya che. anumAnanA ukta traNe prakAra vizenA itihAsa mATe jue pramANumImAMsA TippaNu pR. 139 tathA nyAyAvatAravAti kavRtti prastAvanA, pR. 71, sAMkhya kA. 6. 4. 26. mAgama--zAstranAM vacana te Agama. mImAMsA Agamane apauruSeya eTale ke kAI paNa puruSe kahela nathI ema mAne che. naiyAyikAdi tene IzvarakRta kahe che, ane jaina, bauddha tene vItarAga puruSa-praNIta kahe che. 4. 26. Agama anumAnathI juduM pramANa nathI--A matanuM samarthana prazastapAde (pR 576) kayu ' che ane digmAga Adi bauddha vidvAnA paNa tema ja kare che--pramANa Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [185 4. 27.] TipaNe vArtika- pazvRtti pR. 416, hetubi6 TIkA pR. 2-4. nyAyasUtramAM pUrva pakSarUpe che. 2. 1. 49-51. 4.27. daSTArthaviSayaka Agamana-AgamanA be bheda mATe juo nyAyasUtra 1. 1 8. 5.14. avisaMvAdI-visaMvAda eTale pUrvoparavirodha. te virodha jemAM na hoya te avisaMvAdI kahevAya che. 5. 16, AptajenuM vacana pramANa mAnavAmAM Ave te Apta, mAtA-pitAdi laukika Apta che ane rAgadveSathI rahita puruSa te alaukika Apta che. 6. 1. vijJAnaghana-ahIM uddata pATha tenA pUrA saMdarbhamAM A pramANe che- "sa yathA saindhavakhilya udake prAsta udakamevAnuvilIyeta na hAsyodgrahaNAyaiva syAt / yato yatastvAdadIta lavaNamevaiva vA ara idaM mahadabhUtamanantamapAra vijJAnadhana eva / etebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretya saMjJAstItyare bravImIti hovAca yaajnyvlkyH|" bahadAraNyakepaniSada 2. 4. 12 ukta avataraNamAM paMdaracheda zAMkarabhASyane anusarIne karyo che. ane tene zAMkarabhASyAnusArI bhAvArtha A pramANe che-jema mIThAnA gAMgaDAne pANImAM nAkhavAmAM Ave che te pANImAM vilIna thaI jAya che. mITha' e pANIno ja vikAra che; bhUmi ane tenA saMparkathI pANInuM mIThuM banI jAya che. paNa e ja mIThAne jyAre pANI che tenI yoni che temAM nAkhavAmAM Ave tyAre temAM je anyasaMparkajanya kAThinya hatuM, te naSTa thaI jAya che. A ja tenuM pANImAM vilayana kahevAya che. Ama thavAthI e mIThAnA gAMgaDAne kaI pakaDI zakavA samartha nathI paNa pANIne game tyAMthI le te te khAruM ja lAge che. A uparathI kahI zakAya ke mIThAnA gAMgaDAno sarvathA abhAva nathI thaI gaye. paNa te pANImAM maLI gayo che, potAnA mULarUpamAM AvI gayo che; te gAMgaDArUpe have nathI. te ja pramANe he maitreyI ! A mahAna bhUta che-paramAtmA che te ananta che, apAra che. e ja mahAna bhUtamAMthI arthAta paramAtmAmAMthI avidyAne kAraNe tuM pANImAMthI mIThAne gAMgaDAnI jema maTyarU5 banI gaI jyAre tArA e maryarUpane vilaya ananta ane apAra evA e mahAna bhUta paramAtmA vijJAnadhanamAM thaI jAya che tyAre mAtra e ja eka ananta ane apAra mahAna bhUta rahe che, bIjuM kazuM ja rahetuM nathIpaNa paramAtmA matyabhAvane pAme kevI rIte ? tene uttara che-jema svaracha salilamAM phINa ane buddabuda che tema paramAtmAmAM kArya-kAraNa-viSayAkArarUpe pariNuta evAM nAma ane rUpAtmaka bhUta che, e bhUtone kAraNe pANImAMthI mIThAnA gAMgaDAnI jema maryane saMbhava che paNa zAstrazravaNa vaDe brahmavidyA pAmIne jyAre matya jIva pitAne brahmabhAva-paramAtmabhAva samaje che tyAre kArya-kAraNa-viSayakAre pariNata evAM nAma-rUpAtmaka bhUto paNa nizcala jalamAM phINa ane buddabudanI jema naSTa thaI jAya che, ane pachI matya paNa paramAtmAmAM lIna thaI jAya che, ane mAtra ananta-apAra prajJAnadhana vidyamAna rahe che emAM gayA pachI jIvanI kaI vizeSa saMjJA rahetI nathI, kAraNa ke huM amuka chuM ane amukane patra-pitA vagere chuM' evI saMjJAo avidyAkata che ane avidyA te samULI naSTa thaI gaI che. ukta avataraNane advaitavAdI zaMkarAcArye A pramANe artha ghaTAvyuM che. temane mate bhUte e Avidyaka hovAthI mAyika che. vaLI parama mahAna bhUtane arthe temaNe paramAtmA ke brahma evo karyo che, 24 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 6] gaNadharavAda [5.25 nAzanA artha sarvathA abhAva nahi, paNu svayeAnirUpamAM vilayana maLI javu evA karyAM che. vaLI 'vijJAnadhana' e zabdathI navu vAkaya zarU nathI karyuM, paNa te pUrva vAkayanuM upAMtya pada che, jyAre prastuta avataraNamAM e ja padathI vAkaya zarU thAya che. zaMkaranA mate vijJAnadhanamAMthI jIva utpanna thaI temAM lIna thaI jAya che evA artha che, jyAre prastutamAM bhUtAmAMthI vijJAnadhana utpanna thAya che ane bhUtAnA nAza pachI tenA paNa nAza thaI jAya che evA a indrabhUti samaje che. naiyAyika upaniSadanA A vAkayane pUrva pakSarUpe samaje che ane teneA artha indrabhUtie je prakAranA kararI che te ja le che yaddhijJAnaghanAdivedavacanaM tat pUrvapakSe sthitaM / paurvAparya vimarza zUnyahRdayaiH seo'rthe gRhitastadA // 6. 1. bhUtA--pRthvI, jala, teja-agni ane vAyu e cAra athavA pRthvI, jala, teja, vAyu ane AkAza e pAMca bhUtA mAnavAmAM Ave che. 6. 3. rUpa--pRthvI, jala, teja, vAyu e cAra mahAbhUtA ane tene laIne je kaMI che te badhuM bauddhamate rUpa kahevAya che. jue abhidhammathasaMgaha, pariccheda 6. 6. 3. puddagala--jainA ane khIjA dArzinikA jene jIva kahe che, tene bauddho pudgala kahe che. jue kathAvatyu 1. 156. pR. 26; milinda prazna pR. 27, 95, 304 Adi ane puggalapatti jemAM veAnA vividharUpe bhede pudgalane nAme karavAmAM AvyA che. tattvArthaM 5. 23. jaina mate pudgalanA sAmAnya artha jaDa paramANu padArtha che, paraMtu bhagavatImAM (8. 3, 20, 2) pudgala zabda jIva arthamAM pazu vaparAyelA che. 6. 6. sazarIra AtmAne--A avataraNanA chAMdeAgya upaniSadamAM je pATha che te tenA pUrA saMdarbhomAM A pramANe che--"dhavanmartya vAha zarIramA| mRtyunA tarasyArIrA-DaDamane'dhiSThAnamAto vai sazarIraH priyAbhyAM na vai sazarIrasya sataH priyApriyayeora pahatirastyazarIraM vAva santa na priyApriye prAta:|" 8-12-1 AmAMnA 'vAva santa' evA padaccheda AcArya jinabhadra sAme paNu hatA. jue gA. 2020. A avataraNanA jinabhadrasaMmata a+ mATe jue gA. 2015-2023. AcAya za Mkarane A avataraNanA artha evA ja mAnya che je pramANe prastutamAM karavAmAM Avyo che. temanu kahevu che ke dharma ane adhama - kRta sukha ane du:kha e sasArI jIvane che, paNa muktane nathI; muktane te niratizaya sukha-AnaMda che. A avataraNane naiyAyikane paNa ahIM je artha che te ja ISTa che. nyAyamaMjarI, pR. 509 6, 9. svaganI IcchAvALA Anu mULa vAkaya chApyA pramANe maitrAyaNI upaniSadamAM nathI, paNa maitrAyaNI sa MhitAmAM (1. 8. 7) che. prastutamAM upaniSadmahAvAkayakeASane AdhAre ullekha karelA. e vAkaya taittirIya brAhmaNamAM paNa che-2. 1. ane taittirIya saMhitAmAM paNa che-1. 5. 9. 1, 6. 9. agniheAtra--eka prakAranA yajJa. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TipaNe 9.9] 187] 6. 9. AtmA akartA-sAMkhyamata puruSanirUpaNu mATe juo sAMkhyakArikA 17-9. 7. 11. jIva pratyakSa che-jIva ane jJAnane abheda mAnIne ahIM jIvane pratyakSa kahyo che. kAraNa ke jJAna pratyakSa che. A bAbatamAM dArzanikanA vividha mata che. niyAyika-vaizeSike jJAna ane jIvane bheda mAne che. temane mate jJAnanuM pratyakSa thAya te paNa AtmAnuM pratyakSa na hoya ema bane. sAMkhyayogane mate 5NuM jJAna ane puruSane bheda che. eTale jJAna pratyakSa chatAM puruSa apratyakSa rahe evo saMbhava che. vedAnta AtmAne civijJAnamaya mAne che eTale vijJAnanuM pratyakSa e ja amAnuM paNa pratyakSa che. guNa-guNane bheda mAnyA chatAM paNa nyAyamaMjarIkAra jyane AtmapratyakSa siddha karyuM che. nyAyama, 433 jJAnanA pratyakSanI bAbatamAM paNa dArzanikamAM ekamAtya nathI. jaina-bauddha -prabhAkara-vedAMta eTalAM darzane jJAnane svaprakAza-svavidita-svapratyakSa mAne che; eTale ke jJAna pote ja potAnuM pratyakSa kare che ema mAne che, jJAnanuM jJAna karavA mATe bIjA koI jJAnanI AvazyakatA svIkAratA nathI. AthI viparIta taiyAyika-vaizeSike jJAnanuM svapratyakSa mAnatA nathI, paNa eka jJAnanuM bIjA jJAna vaDe pratyakSa mAne che, jyAre sAMkhya-ganA mate puruSa dvArA badhI buddhivRttio pratibhAsita thAya che. paNa kumArila ane tenA anuyAyI te jJAnane parokSa ja mAne che; arthAta jJAnanuM astitva anumAna ane arthapatithI siddha kare che. temane mati jJAnanuM pratyakSa che ja nahi A bAbatamAM vizeSa vivaraNa mATe jue pramANumImAMsA Ti, pR. 13. 7. 16. svasaMvedana-pitAnuM jJAna pote ja karavuM te svasaMvedana. e paNa pratyakSa jJAnane eka prakAra che. 7. 16. svasaMvidita-jenuM jJAna pitAthI ja thayuM hoya te svasaMvidita. 7. 22, pratyakSetara-pratyakSathI itara-eTale ke bina anumAnAdi. 8. 1. bAdhaka-kaI paNa vastunA virodhamAM je pramANa upasthita karavAmAM Ave te bAdhaka pramANa kahevAya. 8. 17. ahaMpratyaya-AtmAnI ahaMpratyayathI siddhi karavAno prakAra bahu juno che, nyAyabhASya (3. 1. 15.) mAM paNa vaikAlika ahaMpratyayanA pratisaMdhAnane AdhAre AcArya jinabhadranI jema ja Atmasiddhi karavAmAM AvI che. ane prazastapAdabhASya (pR. 360)mAM ane nyAyamaMjarI (pR. 429)mAM paNa ahaMpratyayane AtmaviSayaka batAvavAmAM Avyo che. nyAyavArtika (pR. 341)mAM te ahaM. pratyayane pratyakSa kahyo che. 8. 22. ahapratyaya dehaviSayaka nathI-- A mATe nyAyasUtranI AtmaparIkSA (3, 1. 1) ane prazastapAdabhASyanuM AtmaprakaraNa (pR. 360) juo. vizeSa mATe Atmatatvaviveka (pR0 366) ane nyAyAvatAravAva nI tulanAtmaka TipaNI pR0 206-208 juo. - 9, 9. saMzayakta e ja jIva- AcArya jinabhadranI A gAthAomAM apAyelI dalIlo sAthe AyAya zaMkaranI uktinI tulanA karavA jevI che. AcArya zaMkara kahe che ke badhA lokene AtmAnA astitvanI pratIti che; huM nathI" evI pratIti koIne nathI. jo lekene potAnuM astitva ajJAta hoya to huM nathI' evI pratIti thavI joIe. brahmasUtra zAMkarabhASya 1, 1. 1 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] gaNadharavAda [9. 159. 14. ananurUpa A dalIla sAthe nyAyasUtra (3. 2. 54)nI dalIlanI tulanA karavA jevI che. temAM kahyuM che ke zarIranA guNamAM ane AtmAnA guNomAM vidharyuM che. 9. 14. guNa-guNIbhAva-Ane guNa A che ane A Ane guNI che tevI vyavasthA. 9. 23. pakSa sAdhya- je siddha karavAnuM hoya te dharmathI je viziSTa hoya te pakSa kahevAya. athavA te sAdhya paNa pakSa kahevAya che. tenI pahelethI pratIti na hovI joIe-te prathamathI jJAta na hovuM joIe. eTale ke je vize saMdeha, viparIta jJAna athavA te anayavasAya hoya te sAdhya bane che. vaLI pratyakSAdi pramANethI je bAdhita na hoya te ja sAdhya banI zake che. vaLI pitAne aniSTa hoya te paNa sAdhya na banI zake. juo pramANanayatavAleka 3. 14-17. 9, 24, pakSAbhAsa-pakSanA ukta lakSaNathI je viparIta hoya te pakSAbhAsa kahevAya-vizeSa vivaraNa mATe juo pramANamImAMsA bhAva Ti, pR 88. 9. 30. svAsthUpagama-potAne svIkAra 10. 18. vipakSavRtti-sAyane jemAM abhAva heya te vipakSa. temAM je hetu rahe te vipakSavRtti kahevAya. 10. 25. guNenA pratyakSathI AtmAnuM pratyakSa-prazastapAde (pR0 553) buddhi-sukhAdi AtmaguNonuM pratyakSa AtmA ane mananA saMnikarSathI mAnyuM che paNa jene guNa pratyakSa hoya te vastu paNa pratyakSa heya evo niyama prazaratapAdane mAnya nathI, kAraNa, temane mata AkAzane guNa zabda ane vAyune guNa sparza e pratyakSa chatAM AkAza ane vAyu apratyakSa che (pR0 508, 249). eTale AcArya jinabhadra guNa-guNInI bhedabhedanI carcA karI che ane pitAnuM maMtavya siddha karyuM che. 11. 1. zabda pogalika che-nyAya-vaizeSikane mate zabda e nitya evA AkAzane guNa che. paNa sAMkhyane mate zabda-tanmAtrAthI AkAMza nAmanuM bhUta utpanna thAya che ane tene guNa zabda che. yAkaraNa bhartuharine mate zabda e brahma che ane tene ja prapaMca e vizva che. (vAkayapadIya 1. 1.) mImAMsaka vaNane zabda mAne che ane tenI aneka avasthAe svIkAre che (zIstradIpR0 261, 21) ane tene nitya mAne che. tethI UlaTuM, bIjAe zabdane anitya mAne che. mImAMsakane mate zabda dravya chatAM paudgalika nathI, jyAre jaina mate te paudgalika che. mImAMsakamate zabda vyApaka che, paNa jaina mate lokamAM sarvatra gamananI zaktivALA che. 11. 10. guNa-guNano bhedabheda-nyAya-vaizeSika guNa guNIne bheda svIkAre che. bauddhamate guNa-dravya jevuM kazuM ja svataMtra nathI, paNa guNo ja mAtra che. jene-mImAMsaka guNa-guNane bhedAbheda svIkAre che. sAMkhyamate guNa-guNIne abheda che. 11. 28. guNe kadI guNI vinA hotA nathI-A dalIla prazastapAde (pa0 360) paNa ApI che. sukha-duHkhAdi e guNe che mATe guNInuM anumAna karavuM joIe. zarIra ane indriyanA guNo te te che nahi mATe Atmadravya mAnavuM joIe. e ja rIte nyAyasUtramAM paNa pArizeSyathI Atmasiddhi karavAmAM AvI che. (3, 2, 40). vaLI jue nyAyabhASya 1. 1, 5. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNe 21. 10.] [189 12, 4, gA. 1561-A gAthAmAMne pUrvapakSa nyAyasUtramAM paNa che, nyAya sa0 3. 2. 47thI. 12. 9, gA. 1562-gAthAgata yukti prazastapAda (pR0 360) mAM che. A gAthAnA vivecanane aMte (1561) ema chapAyuM che. paNa te (1562) joIe. 12. 26, (1561)-ne badale (1562) joIe. 12. 27. gA. 1563-A. jinabhadra niktine anusarIne je prakAre vAdane upakrama karyo che tadanusAra A gAthAmAM apAyelI yukti saMgata che. 13. 13. gA. 1564-A yukti prazastapAde paNa ApI che-pR0 360 vizeSarUpe juo 0 0 404, 14-3. gA. 1567-AvI ja yuktio mATe juo prazastapAda pR0 360, 0 50 391, 15. 5. AtmAne mAtra jene ja saMsArI avasthAmAM kathaMcita mUrta mAne che. 15. 5. Izvara-nyAya-vaizeSika Izvarane jagatanA kartA tarIke mAne che. jenI jema bauddha, sAMkhya, yoga ane mImAMsaka Izvarane jagatanA kartA mAnatA nathI. Izvarakatvasiddhi mATe juo nyAyavA 457; Atmatattvaviveka pR0 377; nirAsa mATe-mImAMsA 0 saMbaMdhAkSepa parihAra 42 thI; tatvasaM0 46 thI, AptaparIkSA kA 8; aSTasa, pR0 268; syAdvAdara0 pR0 406; vedAMtamAM AcArya zaMkare Izvarane jagatane adhiSThAtA ane upAdAnakAraNarUpa siddha karyo che. brahmasUtra zAM0 2, 2, 37-41, 15. 13. gA. 1573-4-AvI ja dalIlo nyAyavArtika (3, 11)mAM che, pR. 366, 16. 7. viparyaya-je vastu je rUpe na hoya temAM te rUpe jJAna karavuM te. 16. 14. pratipakSI-virodhI 7. kharaviSANa nathI-A ja vastune zazaviSANunA udAharaNathI nyAyavArtika (50 340) mAM kahI che. 17. 24. samavAya-guNa-guNIne, dravya-kamane, dravya sAmAnya, dravya-vizeSane je saMbaMdha che tene nAyike samavAya kahe che. 19. 15. gA. 1575-0 pR0 407-" are vaivAdhitaiza zudhitai)qvAva vAcakSa'; nyAyavArtika pU0 337, tatvasaMgraha pR0 81, gA. 1578-Apta vacananA prAmANyamAM nyAyavArtikakAre traNa kAraNe batAvyAM che. 1. vastuno sAkSAtkAra, 2. bhUtadayA, 3. jevuM jANyuM hoya tevuM ja kahevAnI IcchA, nyAya vAva 2. 1. 69, 21. 1. upagalakSaNa-jJAna ane darzanane upayoga kahevAya che, te jenuM lakSaNa heya te, 21, 10. vikalpazanya-bhedarahita Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19o] gaNadharavAda [21. 13- 21. 13. jenAM mULa-ahIM saMsAranI vaDavRkSanI sAthe tulanA karIne rU5ka karyuM che. jema vaDavAIonAM mULa UMce hoya che ane te jamIna tarapha nIce pheyAya che tema saMsAra e paNa eka ja Izvarane prapaMca che te Izvara upara che eTale ke uccadazAmAM che, paNa temAMthI utpanna thanArA cha nIcI eTale ke patitAvasthAmAM che. 21, 14, chanda-vedane "da' kahe che. 22. 1. je kaMpe che-zaMkarAcAryanI vyAkhyA pramANe AtmA vyApaka hovAthI temAM kaMpana ke calana ghaTatuM nathI tethI te svataH acala chatAM calita jevuM jaNAya che, ema artha kara joIe. dUrane artha dezamRta dUra nahi, paNa avidvAna puruSane mATe karaDe varSe paNa prApta thavuM saMbhava nathI e artha mAM dUra samajavAnuM che. vidvAna puruSane mATe AtmA najIka ja che, kAraNa ke tene te te sAkSAta ja che. nAma-rUpAtmaka jagata to maryAdita che, paNa AtmA vyApaka che tethI tenI paNa bahAra te che. ane AtmA niratizayapaNe sUkSma hovAthI badhI vastunA aMtaramAM che. 22. 10. jI aneka che-AtmA aneka che e mata nyAya-vaizeSika, sAMkhyoga, ane mImAMsaka tathA jene ane bauddhone che. tethI viparIta zAMkara vedAMta AtmAne eka mAne che. 22. 15. gA1582-AtmA aneka che te mATenI yuktio mATe juo sAMkhyakArikA-18. 23. 25. jIva vyApaka nathI-upaniSadamAM AtmAne parimANa vize judI judI ka95nAe che-koSItakI upaniSadamAM AtmAne zarIravyApI varNavyA che. temAM jaNAvyuM che ke jema charI tenA mAnamAM vyApta che te ja rIte prajJAtmA zarIramAM nakha ane roma sudhI vyApta che (4. 20), bRhadAraNyakamAM jaNAvyA pramANe te cekhA athavA javanA dANA jeTaluM che ema kahyuM che -5, 6, 1. vividha upaniSadomAM AtmAne aMguSTha pramANa kahyo che-kaThela0 2, 2, 12; tA0 3, 13; 5. 8-9, paNa chAndagya upaniSadamAM tene veMta jevaDe kahyo che. paNa anekavAra tene vyApaka rUpe upaniSadomAM varNavyo che; muMDakALa 1, 1. 6, AvAM virodhI mantavyo sAme AvatAM kaMIka RSi to ukta badhAM parimANovALA AtmAnuM dhyAna karavAnI vAta kare che te koI tene aNuthI paNa aNu ane mahAnathI paNa mahAna mAnavA prerAya che. miTayupaniSada 6, 38; kaTha0 1, 2, 20; chAndA0 3, 14, 3 nyAya-vaizeSika, sAMkhya ga, mImAMsA e badhAM darzanAe tathA zaMkarAcArya AtmAne vyApaka mAne che, AthI viruddha jainoe ane rAmAnujAdi anya vedAnatanA AcAryoe jIvane kramazaH dehaparimANa ane aparimANa mAnya che. 24. 1. upalabdhi -jJAna vaDe prApti athavA grahaNa 25. 8, gA0 1593-6-upaniSavAkayane ahIM je artha karavAmAM Avyo che te bauddhaprakriyAne anusarIne karavAmAM Avyo che, jene dravya-paryAya ubhayavAdI hoIne e prakriyAne paryAyAzrita ghaTAvI levAmAM AvI che, ane e prakAre vAkayane artha saMgata karavA prayatna karyo che. 27. 10. anvaya-vyatireka-I eka vastunI sattAne AdhAre bIjI vastunI sattA hoya to Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31.1] TippaNA 191 tyAM anvaya che ema kahevAya, ane eka vastunI sattAnA abhAvamAM khIjI vastunI asattA hAya tA tyAM vyatireka che ema kahevAya, 27. 14, vijJAna bhUtadharma nathI--vijJAna e bhUtadhama che ema cAka mAne che. tenuM khaMDana bauddhoe karyu che. jue pramANavA0 a0 pR0 67-112. A mATe vizeSa rUpe jue nyAyAvatAravA0 Thi 50 206. 27. 27. astramite jJAtyei - A vAkaya bRhadA0 4. 3. 6 mAM che. 28. 16, padmanA a--AnI carcA mATe jue nyAyasUtra 2. 2. 60 thI; nyAya ma', pR. 297, kAI padanA artha vyakti, kaI jAti ane kAI AkRti ema mAnatA, e traNe pakSAnA nirAsa karIne nyAyasUtramAM gauNa-mukhya bhAve e traNene padanA vAcyA mAnela che. mImAMsAe AkRti ane jAtine eka ja mAnIne tine padArtha mAnyo che. paNa bauddhoe anyApeAha-anyanyAvRttine zabdA kahyo che. jaina mate vastu sAmAnya vizeSAtmaka hAvAthI te ja vAcya che. A gAthAmAM ja traNa vikalpe karyo che te zabdabrahmavAdI vaiyAkaraNa, vijJAnAdvaitavAdI, yeAgAcAra, bauddha ane anyavastuvAdI dAnikAnI apekSAe karyA ya ema jaNAya che, kAraNa zabdabrahmavAdIne mate khAdya vizva e paNa zabdanA ja prapaMca che tethI zabdAtmaka che. eTale zabdanA artha zabda ja khate. vijJAnAdvaitavAdIne mate antara-bAhya badhuM vijJAna ja che tethI tene mate vijJAna e ja zabdArtha bane, ane mImAMsakAdi khInna vastuvAdI dArzanikezane mate vastue ja zabdArtha bane che, paTTAnA be prakAra pADavAmAM Ave che: nAmapada ane AkhyAtapada. temAM nAmapadanA cAra bheda che: tizabda, guNuzabda, dravyazabda, kriyAzabda e bheddene dhyAnamAM rAkhIne prastutamAM zabdanA artha jAti, dravya, kriyA ka guNa che, evA vikalpeo karavAmAM AvyA che. nyAya ma'. 297. [3] 30. 2. kumanA astitvanI carcA--- kanA sAmAnya artha kriyA thAya che, paNa ahIM e vize carcA nathI, kAraNa ke kriyA tA sarvane pratyakSa che. para Mtu e kriyAne kAraNe AtmAmAM vAsanA, saMskAra ke paudgalika kane nAme oLakhAtA je padArthInA sa Msaga thAya che te vize agnibhUtine saMzaya che, te atIndriya padAtha hovAthI tenI sattA vize sa Mdehane avakAza paNa che, bhAratIya darzanAmAM mAtra cArvAka danamAM phamanuM astitva svIkArAyuM nathI, bAkI badhAM dazAmAM te svIkRta che; eTale ahIM agnibhUtie upasthita karelI zaMkA e cArvAMkamatane anusarIne che ema samajavu. 30. 25. puruSa--A vAkayanuM tAtpa prathama kahevAI gayuM che te pramANe saMsAramAM mAtra puruSa ja jo hoya ane tethI bhinna khIjI krAI vastu na ja hoya te| pachI karmanA astitvane paNa avakAza nathI rahetA. AthI jo vedanAM khIjuM vAkayAne AdhAre karmanuM astitva sUcita thatu hoya tA kamanA viSayamAM sa Mdeha thave svAbhAvika che. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] gaNudhavoda [31. 22. 31, 12, karmanuM phala-ahIM jayaMte karmanI siddhimAM je dalIla karI che te utAruM chuM- tathA ca kecijjAyante lobhamAtraparAyaNAH / dravyasaMgrahaNaikAgramanaso mUSikA dayaH // manobhavamayAH kecit santi pArAbatAdayaH / kUjapriyatamAMcaJcucumbanAsaktacetasaH / / keciskrodhapradhAnAzca bhavanti bhujagAdayaH / jvaladviSAnalajvAlAjAlapallavitAnanAH // jagato yacca vaicitryaM sukhaduHkhAdibhedataH / kRSisevAdisAmye'pi vilakSaNaphalodayaH / / akasmAnnidhilAbhazca vidyutpAtazca kasyacit / kvacitphalamayatne'pi yatne'pyaphalatA kvacit / / tadetadu durghaTa dRSTAt kAraNAd vyabhicAriNaH / tenAdRSTamupetavyamasya kiMcana kAraNam // adRSTo bhUtadharmastu jagadvaicitryakAraNam / yadi kazcidupeyeta ko doSaH karmakalpane / / saMjJAmAtre vivAdazca tathA satyAvayorbhavet / bhUtavad bhUtadharmasya na cAdRzyatvasaMbhavaH / / dRSTazca saadhviisutyorymyostulyjnmnoH| vizeSo vIryavijJAnasaubhAgyArogyasaMpadAm / / svAbhAvikatvaM kAryANAmadhunaiva nirAkRtam / tasmAt karmabhya evaiSa vicitrajagadudbhavaH // nyAyamaMjarI, pR0 481 33. 5. antarAlagati-mRta jIvane jyAM sudhI navA zarIrane svIkAra thayo na hoya tyAMsudhInI je gati te "aMtarAlagati' kahevAya che. skUla zarIra te mRtyu samaye chUTI ja gayuM hoya che. bauddho kAmaNa zarIrane antarAbhava zarIra' kahe che te paNa jenonI jema mUrta che pramANuvArtika 1. 85 (manA25) 33, 20 yuga eTale vyApAra. te traNa prakArane che- manathI, vacanathI ane zarIrathI. ahIM kAmaNa nAmanA zarIrane vyApAra vivikSita che. 36, 11. anichA chatAM phaLa-gItAmAM phaLanI Asakti choDavAnI je vAta kahI che tenuM tAtparya paNa e ja che ke indriyenuM sukhAdirUpa je phaLa che tenI Asakti na rAkhavI, paNa potAnA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNa [193 44. 19] je dAnAdi kabyA che tenu' AcaraNa anAsakta bhAve jo kAI kare tA tene tenu phaLa meAkSasukha teA maLe ja che. gItAnA matAnusAra brAhmAdi jAtienAM kabyA svAbhAvika gaNAvyAM che (18, 42), je jAtinuM je kartavya svAbhAvika che te kartavya teNe choDavuM na joIe. paraMtu jaina dRSTie jAtigata kAI svAbhAvika kabyA nathI. je sadanuSThAneAnI sUcI che te sarva sAdhAraNa che. gItAe brAhmaNeAnA zAdi je ka byA gaNAvyAM che tene zUdra paNa AcarI zake che ane tethI meAkSalAbha karI zake che ema jaineAnuM mAnavu che. 37. 29. karma bhUta' che--mUnA artha ahIM rUparasAdithI yukta e samajavAnA che. AnA jevI dalIla mATe jue aSTasahasrI-kA0 98. 37. 31. upAdAna kAraNa--ghaDe| mATImAMthI utpanna thAya che tethI mATI e ghaDAnuM kAraNu che. tevI ja rIte kuMbhAra dhaDAne daMDa-cakra vagere vaDe utpanna kare che tethI daMDAde paNa ghaDAnuM kAraNa che. A banne prakAranAM kAraNAneA bheda khatAvavA khAtara mATIne upAdAna kAraNa' kahevAya che ane daMDAdine 'nimitta kAraNu' kahevAya che. kAniSpatti mAtra upAdAna ke mAtra nimittathI nathI thatI, paNa e bannethI thAya che. 41. 1. dha -adharma --agnibhUtie A pUrvI pakSa naiyAyika-vaizeSika, sAMkhya-ceganI paribhASAnA upayoga karIne karyo che, kAraNa ke tee zubhAzubha kanai dharma-adhamane nAme eLakhe che. 43. 11. Izvara kAraNa nathI--AnA vistAra mATe syAdvAdama MjarI-kA0 6 jue. 44. 29. svabhAvavAda-vastune svabhAva ja kArya niSpattimAM kAraNa che ema mAnavuM te svabhAvavAda che. A vAda hu junA che. upaniSadamAM paNa tenA ullekha che. A vAdanA ja Azraya laIne gItAmAM jAtibheda kata byabhedyAnuM pratipAdana karyu che. (gI0 18. 41) ane chevaTe jaNAvI dIdhuM che ke 25 yadahaMkAramAzritya na yotsya iti manyase / mithyaiSa vyavasAyaste prakRtistvAM niyokSyati // 18-59 // svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA / kartuM necchasi yanmahAt kariSyasyavazo'pi tat / / 18-60 / / gItAmAM e svabhAvavAdanuM samarthana khIje paNa aneka sthaLe che:-- hAyaMte AvA:rma sarva pravRtinaivai:|| --~{| sadRzaM ceSTate svasyAH prakRteH jJAnavAnapi / prakRtiM yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariSyati // 3-33 // na kartRtva na karmANi lokasya sRjati prabhuH / na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate // 5- 14 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] gaNadharavAda 47. 27. vidhivAda--f dhAra:' nyAyasUtra 2. 1. 63 47. 28. arzIvAda-stutiniphA paraRttiH purAvavI phcA:' nyAyasUtra 2. 1, 64 47. 29. avAda--vidhivikSiyAnuvacanananuvA:' nyAyasUtra 2. 1. 65. [3] 50. 2. jIva-zarIra--jIva ane zarIra eka ja che e vAda paNa cArvAkAneA ja che. prAcIna granthAmAM A vAdanA tajjIvatarIravAda'nA nAme ullekha maLe che. zarIra e bhUtaniSpanna hovAthI cetanA paNa bhRtAnA samudAyathI niSpanna che evA cArvAkAnA pUrvIpakSa A vAdamAM mUkavAmAM Avye che, ane siddha karyuM che ke caitanyanuM upAdAna kAraNa bhUtA nathI, paNa AtmA-cetana e svataMtra tattva che ane caitanya e tenA dharma che. 50. 16. samavasaraNa--bhagavAnanI vyAkhyAnasabhAne samavasaraNu' kahevAmAM Ave che. temAM devA paNa upasthita rahetA evI mAnyatA che. [47, 27. 50. 24. gA0 1650--AnuM mULa pRthvI--tene-vAyuriti tavAni / tatsamuddAye zarIrendriyaviSayasa jJA.'-A cArvAkanA sUtramAM che. e cArvAMkAnA tattvopaplasa tu" nAmanA granthamAM (pR: 1) che. jue nyAyakumudacaMdra pR. 341. vaLI teryaMcaitanyam' e paNa cArvAkanuM sUtra grantheAmAM maLe che. jue nyAyakumudacaMdra pR. 342. cArvAkAnA A matanA nirAsa mATe jue--nyAyasUtra 301 thI; nyAyama MjarI pR. 437, vyAmavatI 391; zleAkavAti ka-AtmavAda; pramANuvAtika 1. 37 thI; tattvasaMgraha kA. 1857-1964; brahmasUtra zAMkarabhASya 3. 3. 53; dha saMgrahaNI gA0 36 thI; aSTasahasrI pR0 63; tattvAzlekavAtika pRSTha 26; prameyakamalamAM pR0 110; nyAyakumudacaMdra pR0 341; syAdvAdaratnAkara pR01080; yAyAvatAravArti kavRtti pR0 45. gAthAgata madyAMgathI madanuM udAharaNa paNa cArvAkanA sUtramAM Apela che--marazaktivarvijJAnama' --A sUtrAMza nyAyakumudacaMdramAM (pR. 342) uddhRta che, paNa zAMkarabhASyamAM (3.3.53) e sUtra tenA pUrA rUpamAM A pramANe che "tamyathaitanyamAjiladhijJAna vaiviziSTaH thAyaH puSa:" A dalIlanu khaMDana A0 samantabhadre paNa karyu che. yukatyanuzAsana-35, 54. 6. gA0 1657-60--A ja yukti prazastapAde (pR0360) paNa ApI che. vaLI jue nyAyasUtra 3. 1, 1-3. 56. 7. gA0 1663--AnI sAthe sarakhAvA nyAyasUtra 3. 1. 19. 56. 19. pratijJA----vaiSTa sAdhyaneA je vAkayamAM nirdeza thAya te pratijJA kahevAya che. pratijJA e siddha hAya che tethI teneA aMza paNu asiddha hoya che. AthI pratijJAne je aMza hoya tene hetu banAvI zakAya nahi, kAraNa ke hetu te! siddha hoya che. A Azaya vAyubhUtinA ahIM che. 56, 31. Agama'--tulanA karA yAga60 kA0 101, 57. 3. gA01662--A yukti mATe jue nyAyasUtra 3. 1. 22. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TippaNA 57, 27. gA0 1663--nyAyabhASya 3. 1. 25, 59. 28. vijJAnakSaNanA saMskArA--A mATe juo-- 67. 1. pratikSaNavinAze hi bhAvAnAM bhAvasantateH / tatheAtpatteH sahetutvAdAzrayo'yuktamanyathA // bauddhonA A kSeAka satra prasiddha che-- yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA | phalaM tatraiva sandhatte kArpAse raktatA yathA // vizeSa mATe jue dhiyA~vatArapa`jikA, 50 472. 60. 21. eka jJAna--A bauddha siddhAMtanuM mULa A kArikAmAM che-- " vijAnAti na vijJAnamekamarthadvayaM yathA / ma'' vijJAnAti jJa vijJAnayaM tathA ||' sarvAsiddhi (1, 12)mAM uddhRta che. 60. 25. prasiddhadharmI--anumAnanI pratijJAnA-AkAra-parvata dhUmavALA che--evA che, temAM je parvata che tene 'pakSa' kahe che ane dhI' paNa kahevAya che kAraNa ke temAM vihnarUpa dharmAMte siddha karavAnA che. AmAM vahnirUpa dharma aprasiddha hoya che tethI te sAdhya bane che, paNa paryaMta tA prasiddha ja hovA joIe . tethI kahyuM che ke pakSa prasiddha evA dharmI hoya che. 60. 31, 'LiA:' kSaNikAH sarva saMskArA asthirANAM kutaH kriyA / bhUtiyaiSA kriyA saiva kArakaM saiva c| cyate // edhicaryAvatArapa MjikAmAM uSkRta--pR0 376. 63. 28. kSayApazama--kamanA kSaya ane aMzanA pradezAdhya dvArA kSaya thAya ane je kama" karavA te. 64. 10. gA0 1682--tulanA-- [195 'atidUrAt sAmIcyA dindriyaghAtAnmano'navasthAnAt / saukSmyAdU vyadhAnAdabhibhavAt samAnAbhihArAcca // pramANuvAti ka, 1, 69 upazama thAya te 'kSaye pazama'. arthAt kanA amuka sattAmAM hoya tenA udayane rAkavA arthAt upazama sAMkhyakArikA-7 [4] 67. 1 gaNadhara vyakata--digaMbara paraMparAmAM yidatta evuM paNa nAma maLe che--harivaMza purANu 3. 42. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] gaNadharavAda 67. 2. 67. 2. zUnyavAda A carcA vedavAkayanA AdhAra laIne zarU karI che, paNa AkhI carcAmAM pUrvapakSarUpe mAdhyamika bauddhonI yuktionA prayAga karavAmAM AvyA che. bauddo jyAre zUnya' zabdanA prayAga kare che tyAre tenA artha 'sarvathA abhAva' evA nathI levAne, paraMtu badhI vastue svabhAvazUnya che, arthAta kAI paNa vastumAM tene AtmA nathI--dravya nathI eTaleA ja artha che. AnaMde bhagavAna buddhane puchyu ke mApa vAraMvAra ema kaheA che ke leAka zanya che, tA te zUnyane arthaze| samajavA ? AnA uttaramAM bhagavAna buddhe jaNAvyu ke "yasmA ca kho Ananda sujJa attena vA attaniyena vA tasmA sujJo loko ti vuccati / kiM ca Ananda su attega vA attaniyena vA ? cakkhu kho Ananda suJa atana vA aktaniyena vA... va.savi[A...'' ityAdi--sa yuttanikAya 35. 85, sAra e che ke AMkha vagere indriyA athavA teA indriyAnA viSayeA rUpAdi ane tethI thatuM vijJAna-ane khIjI badhI vastumAM tenA AtmA jevuM ke AtmIya--svabhAva jevuM kazuM ja nathI. A amAM ja lAkane zUnya kahevAmAM Ave che. bauddo samasta vastune kSaNika mAnatA hoI paNa vastu nirapekSa-- svabhAvathI hotI nathI, eTale ke nitya hAtI nathI, para Mtu sAmagrIthI utpanna thatI hAI sApekSa che, arthAta kRtaka che ane anitya che; arthAt koI paNa vastunuM astitva svabhAvane kAraNe nahi, paraMtu tenA utpAdaka kAraNane laine che, eTale ke te pratItyasamupanna che--keAI ne kAI kAraNanI apekSA rAkhIne ja utpanna thAya che. bauddho je pratItyasamupanna che tene ja zUnya' kahe che; jemake-- sa yadi svabhAvataH syAd bhAvo na syAttratAtya samudbhUtaH / yazca pratItya bhavati grAho nanu zUnyatA saiva // 67 // yaH zUnyatAM pratItyasamutpAdaM madhyamAM pratipadamekArtham / nijagAda praNamAmi tamapratimasaMbuddhamiti // 72 // vigrahavyAvata nI, meAdhicaryAvatAra, pR0 356, ahIM ApelA zUnyavAdanA pUrva pakSanA AdhAra madhyamakavitAra jAya che. upaniSademAM paNa zUnya' zabdanA prayoga maLe che ane tyAM paNa tenA sarvathA abhAva' evA artha ghaTI zakatA nathI; jema ke-- sarvadA sarvazanyo'haM sarvAtmAnandavAnaham / nityAnandasvarUpo'hamAtmAkAzo'smi nityadA ||3-27 // zUnyAtmA sUkSmarUpAtmA vizvAtmA vizvahInakaH devAtmA devahInAtmA meyAtmA meMyavarjitaH ||4-43 / / bhAvAbhAvavihInA'smi mAsAhIno'smi bhAsmyaham zUnyAzUnyaprabhAvo'smi zobhanAzobhano'smyaham // tobindu upaniSada maitreyyapaniSada 3. 5. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. 8. TippaNa 67. 10. svapnApama-mAnA samarthana mAre gumA dRzyate jagati yadyadyayajjagati vIkSyate / vartate jagati yadyatsarva mithyeti nizcinu // 55 // idaM prapaJca yatkicidyadyajjagati vidyate / dRzyarUpaM ca dRgrUpaM sarva zazaviSANavat / / 75 / / bhUmirApo'nalo vAyuH kha mano buddhireba ca / ahaMkArazca tejazca leokaM bhuvanamaNDalam // 76 / / tejobi-paniSada a0 5 pUta avataraNa upaniSadamAMthI che. mAdhyamika kArikA tathA vRttimAM paNa A ja matalabanuM avataraNa Ave che - yathA mAyA yathA svapno gandharvanagaraM yathA / tathotpAdastathA sthAna tathA bhaGga udAhRtaH / / mUlamAdhyamikakArikA 7. 34. phenapiNDopamaM rUpaM vedanA buDhApamA / marIcisadRzI saMjJA saMskArAH kadalI nibhAH / / mAyopamaM ca vijJAnamuktamAdityavandhunA / / mAdhyamikavRtti pR0 41 A pUrvapakSa nyAyasUtramAM paNa che- svapnaviSayAbhimAnavadayaM prmaannprmeyaabhimaanH| mAyAgandharvanagaramRgatRSNikAvadvA / nyAyasUtra4.2.31-32 67. 24. tusanA yathaiva gandharvapuraM marIcikA yathaiva mAyA supina yathaiva / svabhAvazUnyA tu nimittabhAvanA tathopamAn jAnatha sarvabhAvAn / / mAdhyamikavRtti, pR0 178 68. 8. sApekSa-A vAdane pUrvapakSa nyAyasUtramAM paNa che ane tenuM nirAkaraNa paNa tyAM 4 che. gumA nyAyasUtra 4. 1. 38-40. A vAdanuM mULa nAgArjunanI nigna kArikAmAM che? yo'pekSya sidhyate bhAvaH tamevApekSya sidhyati / yadi yo'pekSitavyaH sa sidhyatAM kamapekSya kaH / / yo'pekSya sidhyate bhAvaH so'siddho'pekSate katham / athApyapekSate siddhastvapekSA'sya na vidyate / bhuusmaaybhi2i4| 10. 10. 11 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [68. 8. 198] gaNadharavAda sApekSa vastuone abhAva upaniSadamAM paNa varNita maLe che- akSaroccAraNaM nAsti guruziSyAdi nAstyapi / ekA'bhAve dvitIyaM dvitIye'pi na caikatA // 21 / / bandhatvamapi cenmokSe bandhAbhAve kva mokSatA / maraNa yadi cejjanma janmAbhAve mRtirna ca // 24 / / tvamityapi bhaveccAhaM tvaM no cedahameva na / idaM yadi tadevAsti tadabhAvAdidaM na ca / / 25 / / astIti cennAsti tadA nAsti cedasti kiMcana / kArya cet kAraNaM kiMcit kAryAbhAve na kAraNam // 26 // dvaitaM yadi tadAdvaita dutAbhAve'yaM na ca / dRzyaM yadi dRgadhyasti dRzyAbhAve dRgeva na 27|| antaryadi bahiH satyamantAbhAve bahina ca / pUrNatvamasti cetkiJcidapUrNatvaM prasajyate / / 28 / / tasmAdetatkvacinnAsti tvaM cAha vA ime idam / nAsti dAntika satye nAsti dAAntikaM hyaje // 21 // ityAdi vicAre tejobi-daMpaniSadanA pAMcamA adhyAyamAM maLe che. temAM niSNapaMca brahmanI siddhimAM je prakAranA vicAro che te ja prakAranA vicAre nAgArjunane paNa che. bheda e ja che ke ekane brahma siddha karavuM che, bIjAne zunya. 68. 8. svata:'-yA yuti nAgAnanI cha na svato nApi parato na dvAbhyAM nApya hetutaH / utpannA jAtu vidyante bhAvAH kvacana kecana / / 1-1| nasvato jAyate bhAva parato naiva jAyate / na svataH paratazcaiva jAyate jAyate kutaH // 21-13 / / 69. 8. sva-dIrghatva nyAyavArtikamAM paNa A ja udAharaNa che -nyAyavA0 4.1.39, 70. 30. latpatti- 21 yaryA mAdhyabhitti 1. 4.mA cha. tusanA - utpadyamAnamutpAdoM yadi cotpAdayatyayam / utpAdayet tamutpAdaM utpAdaH katamaH punaH / / 18 / / anya utpAdayatyena yadyutpAdo'navasthitiH / athAnutpAda utpannaH sarvamutpadyate tathA // 19 // satazca tAvadutpattirasatazca na yujyate / na satazcAsatazceti pUrva mevopapAditam / / 20 // mUlamAdhyamikakArikA 7 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74, 30] TipaNe [19 71. 17. gA0 1695-tulanA karo hetozva pratyayAnAM ca sAmagranyA jAyate yadi / phalamasti ca sAmagranyAM sAmagrayA jAyate katham / / 1 / / hetozca pratyayAnAM ca sAmagryA jAyate yadi / phala' nAsti ca sAmayyAM sAmagryAM jAyate katham / / 2 / / hetozca pratyayAnAM ca sAmagrayAmAsta cetphalam / gRhyeta nanu sAmagrayAM sAmagrayAM ca na gRhyate / / 3 / / hetAzca pratyayAnAM ca sAmagranyAM nAsti cetphalam / hetavaH pratyayAzca syura hetupratyayaiH samAH / / 4 / / mUlamAdhyamikakArikA 20 hetupratyayasAmagrayAM pRthagbhAve'pi madco na yadi / nanu zUnyatvaM siddha' bhAvAnAmasvabhAvataH // vigrahavyAvartanI 21 74. 3, gA0 1702-AnI sAthe smRtisaMlpavaravuM svapnaviSayamamAnaH A nyAyasUtra (4, 2, 34) ane tenA bhASyanI tulanA karavA egya che. 74, 6, gA. 170 -svAna viSe juo prazastapAda-pR. 548. 74. 30. triavayavavALuM vAkya-ahIM vAkyane artha che anumAnavAkaya. tenA traNa avayavo te pratijJA -hetu-udAharaNa 74, 30. pAMca avayavavALuM vAkya-pUrvokta traNa ane upanaya tathA nigamana e be maLI pAMca avayava che. 1-parvatamAM vahi che.A "pratijJA' kahevAya che; eTale AmAM sAdhya vastune nirdeza karavAmAM Ave che. ra-kAraNa ke temAM dhumADo che-A hetu che. sAyane siddha karanAra je sAdhano hoya tene nirdeza karavo te hetu' kahevAya che. sAdhya sAthe jenI vyApti -avinAbhAva hoya te ja sAdhana thaI zake che: eTale ke je vastu sAyanA abhAvamAM kadI upalabdha thatI na hoya arthAta je sAdhya hoya to ja hoyaevI vastu "sAdhana' kahevAya che, kAraNa ke tene joIne anumAna karI zakAya che ke sANa avazya hevuM joIe. 3. jyAM jyAM dhumADe hoya che tyAM tyAM agni hoya che, jemake raseDAmAM. jyAM agni nathI hoto tyAM dhumADe paNa nathI hoto, jemake pANInA kuMDamAM. A pramANe vyAptidarzananuM sthAna hoya te daSTAMta' kahevAya che. tene nirdeza te "udAharaNa." prastutamAM rasoDuM e sAdhamma dRSTAMta kahevAya che, kAraNa ke temAM anvayathApti eTale ke sAdhananA sabhAve sAdhyane sadabhAva batAvavAmAM AvyuM che: ane kuDa e vaidhamya dRSTAMta che, kAraNa ke temAM vyatireka vyApti arthAt sAdhyanA abhAvane kAraNe sAdhanane paNa abhAva batAvavAmAM Avyo che. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] gaNadharavAda [7pa, 32 - 4. parvatamAM dhumADo che. A prakAre sAdhanane upasaMhAra pakSamAM karI dekhADavA te upanaya' kahevAya che. 5. AthI parvatamAM agni che-A prakAre sAdhyane upasaMhAra karavo te "nigamana" kahevAya che. 75. 32. sApekSa nathI-juo nyAyasUtra 4. 1. 40. 76. 17. sApekSa--AcArya samatabhadra badhuM sApekSa ja che agara nirapekSa ja che e banne ekAMtAnuM nirAkaraNa karyuM che. abhimImAMsA kA73-75 77. 30. "niatta' pUro zleka Avo che idameva na vetyetat kasya paryanuyojyatAm / agnidahati nAkAzaM ko'tra paryanuyujyatAm // pramANuvArtikAlaMkAra pR0 43 79. 3. vyavahAra ane nizcaya-AcArya kundakude vyavahAra ane nizcayanuM je prakAre pRthakakaraNa karyuM che te mATe juo nyAyAvatAravAtiMkavRtti prastAvanA pR0 139. 84. 12, paramANu-nyAyabhASya (ja. 2. 16)mAM je paramANune niravayava kahyuM che, paraMtu bIddhoe lakSaNamAM doSa Apyo che ane kahyuM che ke SaTkena yugapadyogAt paramANoH SaDa'zatA / SaNNAM samAnadezatvAt piNDaH syAdaNumAtrakaH / vijJaptimAtratAsiddhi kA0 12 Ane uttara mATe juo vyomavatI, 50 225. 84. 14. "dhakAdi-be paramANunA skaMdhane "yaNuka' kahevAmAM Ave che. paNa vyakanI racanA vize dArzanikamAM akaya nathI. koIne mate traNa paramANunA skaMdhane "vyAcuka' kahevAya che. jyAre bIjAone mata traNa dAyaka maLIne eka yaNuka skaMdha bane che. 84. 30. :--Ane maLane zleka vAcaka umAsvAtie uddhata karyo che-- kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasagandhavarNo visparza: kArya liGgazca // tatvArthabhASya 5. 25 86. 3. adarzana abhAvasAdhaka nathI-A vastunuM samarthana AcArya dharmakIrtie nimna zabdomAM karyuM che : viprakaSTaviSayAnupalabdhiH pratyakSAnumAna nivRttilakSaNA saMzayahetuH, pramANanivRttAvapi arthAbhAvAsiddheriti" nyAyabiMdu pR. 59-60 87. 13. sahetu hetu sapakSavRtti hoya ke na heya, arthAta te bhalene badhA sapakSomAM rahetA hoya athavA te rahetA na hoya eTalA mAtrathI te sahetu agara asahA banI nathI jato; paraMtu Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94. 2. ] TippaNA [ 201 je tenI vipakSamAM vRtti dvAya tA te avazya asadvetu banI jAya che. enuM kAraNa e che ke vipakSamAM tA sAdhyanA abhAva hAya che; eTale sASyanA jyAM abhAva hoya tyAM paNa jo hetu vidyamAna hoya tA te sAdhyanA sadbhAva siddha karavA kevI rIte samartha thAya ? 89. 3. vAyunuM astitva -vAyusAdhaka yuktie mATe jue yaimavatI, pR0 272, 89. 6. AkAzasAdhaka anumAna--nyAya-vaizeSikA zabdaguNa guNI vinA sabhave nahi ane pRthvI Adi kAI dravyanA te guNu sabhavatA nathI, arthAt AkAzane guNu mAnavA joIe evuM anumAna karIne AkAzane siddha kare che; byAmavatI pR0 322. 5raMtu jaine te zabdane guNu mAnatA nathI, tethI ukta anumAnane sthAne AcArya ahIM jainasaMmata AkAzanA avagAhadAnanI yAgyatArUpa je guNa che tenA upayega karyo che ane kahyuM che ke pRthvIAdi je mRta dravya che tenA koI AdhAra hovA joIe; je AdhAra che te dravya AkAza che. ityAdi. 91. 10 zasropahata-kayA jIvaneA ghAta kayA zastrathI thAya che tenI samaja mATe jue AyA rAMganuM prathama adhyayana. 92. 7, pAMca samiti-1-Iyyasamiti--kAIpaNa jIvane kaleza na thAya te rIte sAvadhAnIthI cAlavuM te; ra--bhASAsamiti--satya, hitakArI, parimita tathA asaMdigdha vacananA vyavahAra te; 3~ eSaNAsamiti--jIvana yAtrAne Avazyaka bhejanAdi mATenI sAvadhAnatApUrvaka pravRtti; 4--AdAnabhAMDamAtranikSepaNasamiti--pAtrAdi vastune levA mUkavAmAM sAvadhAnI rAkhavI te; 5--uccAraprazravaNa khelajalasiMdhANupAreiSThApanikAsamiti--maLa--mUtra----zleSmazarIranA mela-lITa vagerene yogya sthAnamAM paravavAmAM sAvadhAnI rAkhavI te. 92. 7.traNa gupti--1----maneAgupti, ra--vacanagupti, 3--kAyagupti, e traNa gupti che. gupti eTale asatpravRttithI nivRtti, [5] 94. 2. A bhava-parabhavanuM sAdazya--A carcAmAM manuSya marIne manuSya ja thAya che ane pazu marIne pazu ja thAya che' evA pU pakSa che te kAnA che e hajI ANuvAmAM nathI AvyuM paNa ukta pUrva pakSane bahAne kAraNu sadRza ja kArya hoya che ke nahi' e carcA je karavAmAM AvI che te bahu mahattvanI che. cArvAka asakAya vAdI che chatAM tee kAryane sadaza ane visadaza mAne che; caitanya jevA kAryaMne kAraNeAthI visadaza mAne che jyAre bhautika kArTUna sadaza, cArvAMkAe eka ja bhUta nahi mAnyuM ane cAra ke pAMca bhUtA mAnyAM e batAve che ke temane mate sarvathA visadRza kAnA siddhAnta mAnya nathI. vedAMta ane sAMkhya e banne satkArya vAdI che tevI temane kA e kAraNu sadRza hoya che ema mAnya che. vedAntane mate kArTImAM game teTalI vilakSaNatA dekhAtI hoya chatAM te badhAnA samanvaya brahmamAM che 26 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] gaNadharavAda [5. 14- ane sAMkhyane mate prakRtimAM. kaI paNa kArya vedAnta mate brahmathI ane sAMkhyamate prakRtithI sarvathA vilakSaNa nathI. brahma eka chatAM tenAM kAryomAM je vilakSaNatA dekhAya che tenuM kAraNa vedAntama avidyA che ane prakRti eka chatAM kAryomAM je vilakSaNatA che tenuM kAraNa sAMkhyamate prakRtinA guNonuM viSamya che. niyAyika-vaizeSika- bauddha e traNe asatakAryavAdI che tethI temane mate kAraNathI vilakSaNa paNa kArya saMbhave che. kAraNa sadaza kArya hoya che emAM to e traNene kaze ja vivAda nathI. jene paNa e badhAnI jema kAryane kAraNathI sadaza ane visadaza svIkAre che. 102, 1. manuSyanAmakarma--nAmakarmanI prakRti jethI jIva marIne manuSya bane. 10ra, 1 manuSpagAtrakama-gotrakarmanA mULa be bheda che : ucca ane nIca. e mULa be bhedonA ja aneka upabhedo samajI levA joIe; jevA ke manuSya ane deva e ucamAM ane naraka ane tiryaMca nIcamAM. [6] 103. 2. baMdhamAkSacarcA-A prakaraNamAM mukhyatve baMdha-mekSa saMbhave ke nahi, e carcAnA viSaya che. bhAratIya darzanomAM cArvAkadarzana ja evuM che jemAM jIvanA baMdha-mekSane svIkAra karavAmAM nathI Avyo. anya darzanemAM te svIkRta che. sAMkhe e baMdha-mekSa svIkAryA to che, paNa te puruSane badale prakatimAM svIkAryA che. paNa A bheda te paribhASAne che, kAraNa ke chevaTe te prakRti ane puruSane viveka thavo e ja mokSa che ema sAMkhe kahe che. eTale tAtparya to e ja che ke puruSa ane prakRtinI je ekatA manAI hatI tenuM sthAna viveka le che te ja mekSa che. A ja vastu anya darzanamAM paNa mAnya che. anya darzanee cetana- acetanane viveka-cetana acetananA baMdhane abhAva ene ja mekSa kahyo che. tattvajJAna prakRtine dharma hoya ke puruSane, paNa e atyaMta Avazyaka che ema te sau kaI svIkAre ja che. eTale sAMkhya ane anya darzanamAM A bAbatamAM paribhASAne ja bheda che. 103. 8. "s gSa vigunaH'-A vAkaya kayAMnuM che te zodhI zakAyuM nathI, paNa te sAMkhyamatanI chApavALa che emAM saMzaya nathI, kAraNa ke sAMkhene mate AtmAmAM baMdha-mekSa-saM sAra emAMnuM kazuM ja nathI manAyuM, paraMtu prakRtimAM e badhuM manAyuM che. A vAkyanI sAthe tAvataranuM "mafdhyAH sarvabhUtAdhivAsa sAkSI cetA ke nizca" 6. 1. e vAkya tulanA karavA jevuM che. 108. 8. abhavya-jInA bhavya ane abhavya evA be svAbhAvika prakAra che anya darzanamAM abhavya' zabdane prayoga hoya to paNa tyAM teno artha "durbhavya" jevo ja levAne heya che. jIvanA A prakAre be bheda zA mATe karavAmAM Ave che tenuM kazuM ja kAraNa ApI zakAtuM nathI, tethI AcArya siddhasene A bAbatane Agamagamya eTale ke ahetuvAdAntargata gaNI che. 10. 8. gA. 1827-A gAthAmAM "be mokSe javAthI saMsAra khAlI thaI jaze Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111. 27. DipA 203 evA AkSepane uttara ApyA che ke jIvA anata che tethI tema banaze nahi. soMsAranI samApti kadI paNa thaze ke nahi, evA praznanA uttaramAM yeAgabhASyakare e prazna avasanIya che ema uttara ApyA che, ane jaNAvyu` che ke soMsArane aMta che ke nahi, ema na kahI zakAya, paraMtu kuzalanA sa MsAra krame karI samApta thAya che ane akuzalanA saMsAra samApta thatA nathI ema kahI zakAya che. samasta sa MsAra vize ekatara niya nathI daI zakAtA. yeAgabhASyanI TIkA bhAvatImAM eka prAcIna vAkaya uSkRta karyuM" che--AnImiva sarvotranAyate cheH--AnA artha ke atyAranI jema kadI paNa saMsAranA atyaMta uccheda nathI. AnI sAthe jaina mAnyatAnI tulanA karavA jevI che. jaina mAnyatA che ke game tyAre tIrthaMkarane pUchavAmAM Ave, javAba eka ja maLaze ke bhaLyAnA anantamA bhAga ja siddha thayA che. jIveA anaMta che ane tenA anantamA bhAga ja siddho che. ahIM upaniSadanuM pU ya mULa mAya pUrNa mevAyaziSyate--e mArmika vAkaya paNu bhAvatIe uddhRta ka" che ane eka bIjo paNa leAka uSkRta karyAM che te A-- ata eva hi vidvatsu mucayamAneSu sarvadA / brahmAjanIvaDe nAmanantastrAva:nyatA jue yAgabhASya 4. 33, 111, 27. gA0 1839-meAkSane kRtaka na mAnavAnI vAta je AmAM kahI che te vize theADe khulAseA jarUrI che. bauddho badhI vastune kSaNika mAne che eTale ke saMskRta-kRtaka mAne che, paraMtu temaNe paNa nirvANune teA asaMskRta ja mAnyuM che. rAjA milindA prazna hatA ke evI kAI vastu che je karmAMjanya na hoya, hetujanya na heAya ane Rtujanya na hoya. AnA uttaramAM bhadanta nAgasene jaNAvyuM che ke AkAza ane nirvANu e be vastu evI che je ka ke hetu ke RtuthI utpanna nathI thatI. A sAMbhaLIne tarata ja rAA milinde prazna karyAM ke te pachI bhagavAne mekSamArga nA upadeza zA mATe ApyA ? tenAM aneka kAraNeAnI carcA zA mATe karI? AnA uttaramAM bhadanta nAgasene jaNAvyuM che ke meAkSanA sAkSAtkAra karavA ane tene utpanna karavA e banne judI vastu che. bhagavAne je kAMI kAraNeA batAvyAM che te mekSanA sAkSAtkAra karavAnAM kAraNeA che. meAkSane utpanna karavAnAM kAraNeAnI carcA bhagavAne nathI karI A vastunA samarthanamAM dRSTAMta ApyuM che ke koI paNa manuSya himAlaya sudhI potAnA prAkRtika baLathI paheAMcI tA zake che, paNu te tene te ja baLathI upADIne anyatra mUkI zakatA nathI. kAI manuSya naukAnA Azraya laIne sAme tIre jaI tA zake che, paNa te sAmenA tIrane upADIne potAnI pAse kAI paNa prakAre lAvI zakatA nathI. te ja pramANe nirvANunA sAkSAtakAra karavAnA mArge bhagavAna dekhADI zake che, paraMtu nirvANune utpanna karanArA hetue batAvI zakatA nathI. AnuM kAraNa e che ke nirvANu e asaMskRta che. je sa MskRta heya te utpanna thaI zake che, asa MskRta vastu teA utpanna thaI ja na zake. vizeSa khulAsA karatAM bhadanta nAgasene jaNAvyuM che ke nirvANu e asa MskRta hovAthI tene utpanna, anutpanna, utpAdya, atIta, anAgata, pratyutpanna (vartamAna), cakSuvijJeya, zrotravijJeya, ghrANuvijJeya jihvAvijJeya, sparzI vijJeya,-evA kAI paNu rAbdI tene kahI zakAtuM nathI. chatAM e nirvANune nathI' ema kahI zakAtu nathI, kAraNa ke te maneAvijJAnane viSaya bane che. vizuddha evA mana vaDe Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] gaNadharavAda [16. 3. tenuM grahaNa thaI zake che. jema vAyu e dekhAtA nathI, tenuM saMsthAna jANI zakAtuM nathI, hAthamAM pakaDAtA nathI chatAM te che, te ja pramANe nirvANa paNa che. milinda prazna 4. 7. 12-15, pR0 263 A prakAre nirvANa e asaMskRtarUpe sarve bauddha saMpradAyone mAnya che. vedAntane mane paNa mokSa ke nirvANa e utpanna karavAnuM nathI, paNa tene sAkSAtkAra karavAne che. AtmAnA zuddhasvarUpa vizenuM ajJAna ke mithyAjJAna dUra karIne tenA zuddha svarUpano sAkSAtkAra karavo e ja mokSa che. eTale vedAntamate paNa je nirvANanAM kAraNonI carcA che te utpAdaka nahi, paNa jJApaka kAranI che, tema samajavuM joIe. A ja mAnyatA anya darzanane paNa mAnya che, kAraNa ke AtmAnuM zuddha svarupa avRta thaI gayuM che ema sarvasaMmata che. AtmAmAM vikAra te vaidika darzanane mAnya nathI. vaidikamAM mAtra kumArilasaMmata mImAMsApakSa eka ja evo pakSa che jene mate AtmA pariNamI nitya hovAthI temAM vikArane saMbhava che. jaina darzana paNa AtmAne pariNAmI nitya mAne che tethI tene mate mokSa ke nirvANa kataka temaja akataka banane prakAranuM che. paryAyadaSTie tene kRtaka kahI zakAya che, kAraNa ke vikArane naSTa karIne zuddhAvasthA utpanna karI che. paraMtu AtmA ane tenI zuddhAvasthA e dravyadaSTie bhinna nathI tethI tene amRtaka paNa kahevAya che, kAraNa ke AtmA te vidyamAna hato ja, tene kAMI utpanna karyo nathI. 113. 3. saugata-mahAyAnI bauddho mAne che ke buddha vAraMvAra A saMsAramAM jIvonA uddhAra arthe Ave che ane nirmANakAyane dhAraNa kare che. AnI sAthe gItAnA avatAravAdane siddhAMta tulanIya che. 114. 4. lekanA agrabhAgamAM-mukto lekanA agra bhAgamAM sthira thAya che. jenone e spaSTa siddhAnta chatAM ghaNuM lekhake jaina mukti vize lakhatAM lakhI nAkhe che ke siddhanA cha satata gamanazIla che. A bramanuM mULa sarvadarzanasaMgrahamAM raheluM che. AtmAne vyApaka mAnanArA sAMkhya, nyAya-vaizeSikAdi darzanane mane muktAvasthAmAM lekAgra sudhI gamana karIne tyAM sthira thavAne prazna ja raheto nathI. te vyApaka hevAthI sarvatra che. mAtra zarIrane saMbaMdha AtmAthI chUTI jAya che. bhaktimArgIya saMpradAyane mata mukta jIvo vaikuMTha ke viSNadhAmamAM viSNunA sAMnidhyamAM rahe che. hInayAnI bauddho nirvANanuM koI nizcita sthAna jenenI jema mAnatA nathI, juo milinda 4. 8. 93, pR. 320. paNa mahAyAnI bauddhoe tuSita svarga, sakhAvatI svarga jevAM sthAnI kalpanA karI che jyAM buddha birAje che, ane avasare nirmANakAya dhAraNa karIne avatAra le che. siddhonA nivAsasthAnanA varNana mATe juo- mahAvIra svAmIne aMtima upadeza pU0 251, athavA uttarAdhyayana 36. 57-62. 114. 29 "R3 ' A gAthA AvasyakaniryuktinI che -gA0 957, Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129, 24.] TipaNe 205 115. 4. AtmA sakriya che--je darzanemAM AtmAne vyApaka mAnavAmAM Avyo che te darzanamAM pariaMdAtmaka kriyA mAnavAmAM AvI nathI, paNa jaina darzanane mate AtmA sa koca-vikAsazIla che tethI temAM parispadAtmaka kriyAne kaze ja virodha nathI. 115. 12. prayana-nyAya-vaizeSikoe AtmAmAM eka prayatna nAmane guNa mAnya che, ane temane mate te karmakriyAthI te bhina ja che, kAraNa ke te guNa che. 116, 31. nityaM sarava' A kArikA AcArya dharmakIrtinI che te tenA purA rUpamAM AvI che : nitya sattvamasattva vA hetoranyAnapekSaNAt / apekSAta mAvAna viSNu saMmata: e pramANuvArtika 3, 34. 121. 2. devacarcA-cArvAka sivAyanAM bhAratIya badhAM darzanAe devonuM astitva svIkAryuM che, eTale devanA astitva vizeno saMdeha cAMvakone che ema samajavuM. 121. 13. varasanArA--ne sthAne "vasanArA" vAMce. 122, 12, "deva pratyakSa che' A kathana paNa AgamAzrita ja samajavuM joIe, kAraNa ke sUrya ane caMdrAdi tikAne deva mAnIne ahIM devonuM pratyakSa che ema pratipAdana karavAmAM AvyuM che. paNa sUrya-caMdrAdine deva mAnavA ke nahi, emAM paNa saMdehane avakAza che ja. zAstramAM je temane deva kahevAmAM AvyA che te vastune sarakArone ja temane pratyakSa kahI zakAya. A pramANe AgamAzraya che ? e AgamAyane anumAna vaDe AgaLa prAmANika siddha karavAno prayatna karavAmAM AvyuM che. 122. 13. samavasaraNamAM devo--kathAvattha nAmanA bauddha graMthamAM paNa A lekamAM devAgamana thAya che ema jaNAvyuM che : 4, 7, pR0 283. [8] 128. 2. nArakacarcA--A carcAmAM paNa nArakanA astitva vize je saMdeha che te cAvakane ja pakSa che ema samajavuM joIe, kAraNa ke devonI jema nArakane paNa anya bhAratIya darzanee mAnyA ja che. 129, 7. sarvAne pratyakSa che- sarvajJa-sAdhaka anumAnamAM paNa A ja vastu kahevAmAM Ave che ke sarve ne atIndriya padArthonuM pratyakSa che. ahIM nArakenuM astitva sarva pratyakSathI siddha karavAmAM AvyuM che. Ama vastutaH sarvajJa ane naraka e bane sAmAnya jane mATe sadA parokSa ja che. 129, 24. IdriyajJAna pakSa che-anya dArzanike indriyajJAnane laukika pratyakSa kahe che jyAre je tene sAMvyAvahArika pratyakSa kahe che athavA parAkSa kahe che. ahIM tenI parekSatAnuM samarthana karavAmAM AvyuM che. pratyakSa zabdamAM je "akSa" zabda che tene artha jene AtmA kare che ane je Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2061. gaNadharavAda [134. 15.-- mAtra AtmasApekSa hoya tene pratyakSa kahe che. anya dArzanike "akSa' zabdane artha Indriye e kare che ane je Indriyajanya heya tene pratyakSa athavA te "laukika' pratyakSa kahe che. 134. 15. puNya-pApa vizenA matabhedo--je prakAranA matabhedo prastutamAM varNavyA che temAM svabhAvavAda ane pApa-puNyane pRthapha mAnanArAo tA sarvavidita che, paNa mAtra puNya ke mAtra pApa ke puNya-pApane saMkara-e pakSo kAnA che te jANavAmAM AvyuM nathI. ahIM jevA puNya-pApa vize vikape che te vastutaH kAInI mAnyatA che ke mAtra vikalape ja che e jANavAnuM paNa sAdhana maLyuM nathI. mAtra ane ekAMza maLatI hakIkata sAMkhyakArikAnI vyAkhyAmAM saMvAdi guNenA varNana prasa ge maLe che tene nirdeza karavo joIe. mAThare pUrvapakSa karyo che ke satva-raja-tama e traNene pRthapha zA mATe mAnavAM ? mAtra eka ja guNa kema na mAnavo -juo sAMkhya kA. 13nuM utthAna. 144. 1. yoga-mana-vacana-kAyAnA vyApArane vegakahe che. 144. 3. mithyAtva-atatvane tattva samajavuM te athavA te vastunuM yathArtha zraddhAna na karavuM te mithyAtva" che. 144. 3. avirati-pApapravRttithI nivRtta na thavuM te "avirati' arthAta hiMsA, jUTha, cerI, abrahmacarya-mithyAcAra ane parigrahamAM pravRtti karavI te. 144. 2, pramAda-AtmavismaraNa e pramAda che. kartavya-akartavyanuM bhAna na rAkhavuM te. 144. 4. kaSAya-dha, mAna, mAyA, lebha e cArane kaSAya" kahevAya che. 144. 18. adhyavasAya-AtmAnA zubhAzubha bhAve-pariNAme e "adhyavasAya' kahevAya che. 144. 31. leyA-kaSAyAraMjita yuganA pariNAmone leyA' kahe che. tenA cha bheda che: kRSNa, nIla, kapota, teja, padma ane zukla. te uttarottara vizuddha che. kRSNathI kApata sudhInI azubha ane tejathI zukala sudhInI zubha lesyA che. 144 31, dhyAna-cAra cheH Arta, raudra, dharma ane zukala, prathamanAM be azubha che ane aMtima be zubha che. apriya vastunI prApti thaye te dUra kema thAya tenI satata ciMtA karavI, duHkha dUra karavAnI ciMtA sevavI, priya vastunI prApti thaI hoya to te kema banI rahe tenI ciMtA karavI, aprAptanI prApti mATe saMkalpa karavo te ArtadhyAna che. hi se asatya, cerI ane viSayasaMrakSaNa mATe satata ciMtA sevavI te raudradhyAna che. vItarAganI AjJA vize vicAra, dAnA svarUpane ane tethI karo kema thAya tene vivAra, karmavipAkanI vicAraNA ane leuvarUpane vicAra-e prakAranA vicAramAM lAgI javuM te dharmadhyAna che. pUrvazrutanA jJAtA ane kevalInuM dhyAna zukaladhyAna kahevAya che. AnA vizeSa vivaraNa mATe juo tatvArthasUtra 9, 27thI. 145. 8samyamizyA-darzanamohanIya karmanA traNa bheda che-1 mithyAtvamehanIya-jenA viyathI tAnI yathA zraddhA na thAya te; 2 samyumithyAtva athavA mizramehanIya-jenA udaya vakhate Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146. 17.] TippaNe ri07 yathArtha zraddhA ke azraddhA na thAya paNa DelAyamAna sthiti rahe te;3-samyapha hinIya jene udaya yathArtha zraddhAnuM nimitta nA bane paNa parAmiDa ke kSAvika prakAranI zraddhA na thavA de te. 145. 20 saMkrama-eka karmaprakRtine paramANuo bIjI sajAtIya karma prakRtirUpa banI jAya te "saMkrama" athavA "saMkramaNa" kahevAya che. jema ke sukhadanIya karma paramANuM duHkha vedanIyarUpa banI jAya te saMkramaNa kahevAya che. 145. 31. pravabaMdhinI-je karma prakRti pitAnA baMdhanuM kAraNa vidyamAna heya te avazya baMdhane pAme te "dhruvabaMdhinI' kahevAya che. 146. 1. adhavabaMdhinI-je karma prakRti potAnA baMdhanuM kAraNa hevA chatAM baMdhAya paNa kharI ane na paNa baMdhAya te "adhuvabaMdhinI' kahevAya che. 146. 15. "tela cALIne-A ja daSTAMta bhagavatI sUtramAM paNa Apela che, juo bhagavatI sAra, pR0 436, zataka 1, uddeza 6, 146. 17. karmavagaNa-samAnajAtIya pagalonA samudAyane "vargaNo' kahe che. jemake svataMtra ekeka chUTA paramANuo je saMsAramAM che te prathama vargaNa kahevAya che; te ja pramANe be paramANuo maLIne je skaMdha bane che tevA skaMdhenI bIjI vargaNa traNa paramANune banelA jeTalA skaMdha che, te badhA skaMdhenI trIjI vargaNA; cAra paramANunA banelA je kaMdhe che te badhAnI cothI vargaNa; A pramANe ekAdhika paramANuvALA skaMdhanI vargaNAonI gaNatarI karatAM karatAM chevaTanI je saMkhyA che tyAM sudhInI vargaNAo gaNI levI joIe. e badhI saMkhyAta vargaNAo thAya tyAra pachInI asaMkhyAta aNuvALI vargaNionI gaNatarI karIe te te asaMkhyAta vargaNAo bane. tyAra pachI anaMta aNuovALI vaNAe anaMta thAya ane tethI paNa AgaLa anaMtAnaMta azunA banela kaMdhanI vaNAe anaMtAnaMta bane. temAM have e vicAravuM bAkI rahe che ke je kaI vargaNone grahaNa karI zake che. badhI vargaNAemAM sauthI sthUla vagaNa dArika vargaNa kahevAya che, jene grahaNa karIne jIva potAnA dArika zarIranI racanA kare che. e varganuM sthUla kahevAya che chatAM e vargamAM samAviSTa kaMdhe anya vakriyazarIgya je vargayuM che tenA karatAM nyUna paramANuothI banelA che. arthAta jIvane grahaNayogya nyunatama paramANuvALA dhenI je vargaNuM che te audArikavargaNa che ane temAMnA audhe anaMtAna ta para mANuonA banelA che, paraMtu anaMtAnaMta paramANuothI banelA kaMdhevALI vargaNa te anaMtAnaMta bhedavALI che. temAMnI kaI vagaNa dArikayogya che tene khulAse zAstramAM batAvavAmAM Avyo che ke je vargaNAnA skaMdha abhavyanI rAzithI anaMtagaNuM ane siddhavanI rAzinA anaMtamA bhAga jeTalA paramANuothI banelA hoya che te audArika vargaNAnA kaMdhe kahevAya che. A saMkhyA paNa nyUnatama paramANanA kaMthI banelI dArika vagaNAnI samajavI. temAM ekeka paramANu vadhArIne banelA kaMdhAnI je aneka vargaNuo dArika zarIrane yogya che tenI saMkhyA anaMta che. audArika zarIrogya varganuM pachI ananta evI vargaNAo che je vaikriya zarIrane ayogya che, ane tene pachInI vargaNuo vakriya zarIrane yogya che. A prakAre vaccenI agrahaNagya vargaNAne bAda karatAM je grahaNagya vargaNAo che te A pramANe che. audArika vargaNA, kriya vargaNa, AhAkara vargaNA, tejasa vargaNA, bhAvAvargaNa, Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] gaNadharavAda [146,25, zvAseAsavA. maneAvA ane ka va NuA. A uparathI jaNAya che ke kama vaNA sauthI sUkSma sUkSma che, paNa temAM ska MdhAmAM paramANuenI jue vizeSA0 636-639 ane paMcamaka pariNAmI paramANuenI banelI che tethI te sarvAdhika saMkhyA sarvAdhika che. AnA vizeSa vivaraNu mATe graMtha gA0 75-76, 146. 25. uparAmazreNI--meAhanIya karmAMnA kSaya nIha paNa upazama je zreNImAM karavAmAM Ave te 'upazama koNI' kahevAya che. tenA krama AvA che : sarva prathama anantAnubaMdhI kaSAyane upazama thAya che; tyAra pachI mithyAtva, samyakamithyAtva ane samyakatvanA; pachI napu sakavedanA; pachI strIvedanA che; pachI hAsya, rati, arati, zAka, bhaya ane jugupsAneA; pachI puruSavedanA; pachI apratyAkhyAnAvaraNu ane pratyAkhyAnAvaraNu krodhanA; pachI saMjvalana krAdhanA, pachI apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNu mAyAneA; pachI sajvalana mAnanA; pachI apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa mAyAne; pachI sajjavalana mAyAnA; pachI apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNu lAbhanA; ane chevaTe sajjavalana leAbhanA upazama thAya. 147. 20. prakRti--kanA svabhAvane prakRti'kahe che, jema ke jJAnAvaraNu karmanA svabhAva che ke te jJAnanuM AvaraNa kare, 147, 20. sthiti--kanA AtmA sAthe jeTalA kALa sudhI saMbaMdha banI rahe te tenI sthiti' kahevAya. 147. 20. anubhAga-karmInI tIvra-ma MdabhAve vipAka devAnI zakti anubhAga' kahevAya che. 147. 21. pradeza-kamanA jeTalA paramANue AtmA sAthe saMbaddha thAya che te tenA pradezo kahevAya che. 147, 24, rasAvibhAga-3 nA vipAkanI mahRtama mAtrAne rasAvibhAga kahe che. A mAtrA karmInA uttarAttara je mandatara Adi prakAreA che tene mApavAnA ekama tarIke kAma Ape che. [10] 152, 2. palAka carcA- vAdamAM kazI ja navI hakIkata nathI; mAtra prathama je kahevAI gayu che tenI ja punarAvRtti meTe bhAge che. 158. 9 seAnAnA ghaDAne-AnI sAthe AyAya sama`tabhadranI nimna kArikA tulanIya che H ghamaulisuvarNArthI nAzeotpAdasthitidhvayam / zokapramAdamAdhyasya jano yAti sahetukam // [11] 159, 3. narvANacarcA-nirvANunA astitvanI zaMkAnA AdhAra mImAMsAdarzananI vaizvika kama kAMDa AptamImAMsA 59 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra. 5. ] TipaNe [209 jIvanaparyata karavuM Avazyaka che-e mAnyatA che. AvI zaMkA nyAyadarzanamAM paNa pUrvapakSarUpe maLe che. nyAyasUtra 4. 1. 54nuM bhASya ane bIjI TIkAo juo. 160. 6. dIpanirvANasauMdaranaMdanA kane maLatI gAthA mAdhyamika vRttimAM uddhata che te A pramANe atha paMDitu kazci mArgate kuta'yammAgatu kutra yAti vaa| vidizo diza sarvi mArgatA nAgati sya gatizca labhyati / / mAdhyamikatti pR0 216 catuH zatakanI vRtti (pR.59.)mAM nirvANa e nAma mAtra che, pratijJA mAtra che, vyavahAra mAtra che, ema jaNAvyuM che. ane catuHzataka (221)mAM te kahyuM che ke skandhAH santi na nirvANe pudgalasya na sambhavaH / yatra dRSTa' na nirvANaM nirvANaM tatra kiM bhavet // badhiryAvatArapaMjikAmAM-nivarga =31maH punaranutpattidharma tathA mAryAnita-samurajI phartha: (pR0 350) ema jaNAvyuM che te paNa dIpanirvANa pakSanuM ja samarthana che. vaLI becivatAramAM (9. 35), je kahyuM che ke yadA na bhAvo nAbhAvo mateH saMtiSThate puraH / tadAnyagatyabhAvena nirAlambA prazAmyati // te paNa dIpanirvANa pakSanuM ja samarthana che. tenI vyAkhyAmAM lakhyuM che ke-vuddhiH prazAsthati 3jAnthati sarvaviparIta nizvina-vaniva7 niti (nita ?)guvArIcartha : pR0 418. chatAM paNa zunyavAdIne mate nirvANa e sarvathA abhAvarUpa che ema paNa kahI zakAya nahi, kAraNa ke te paramArthatattva to che ja; jenuM varNana bedhicarcAvatArapaMjikAmAM A pramANe che. bodhiH buddhatvamekAnekasvabhAvaviviktam anupannAniruddham anucchedamazAzvatam , sarvaprapaJcavinirmuktam AkAzapratisama dharmakAyAkhyaM paramArthatattvamucyate / etadeva ca prjnyaapaarmitaashuunytaa-tthtaa-bhuutkottidhrmdhAsvADhizanTena saMgratimupAca milIyate-pR0 421 nAgasene milindaprazna (pR0 72) mAM nirvANane nirodharUpa kahyuM che chatAM paNa te tene sarvathA abhAvarUpa nahi paNa "astidharma kahe che (pR. 265). vaLI nirvANa e sukha che ema paNa kahe che (pR0 72), eTaluM ja nahi, paNa tene 'ekAMta sukha' kahe che (pR0 306). temAM duHkhane leza paNa nathI. asti chatAM nirvANanuM rU5, saMsthAna, vaya, pramANu e badhuM batAvI zakAtuM nathI, ema nAgasene svIkAryuM che (pR0 309). 160. 16, ekSa-A pakSa jene mAnya che. 12. 5. vyApaka jene vistAra vadhAre hoya tene vyApaka kahe che ane jene vistAra nyUna hoya tene vyApya kahe che; jemake vRtva ane mRtva, AmAM vRkSatva e vistRta che, vyApaka che, jyAre 27 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 gaNavaravAda Amrutva e kSatvathI vyApta che. Ama hAvAthI jyAM vRkSava na hoya tyAM Azrava paNa na hoya, paraMtu jyAM Azrava hoya tyAM vRkSatva avasya hAvAnuM, eTale Amravane hetu banAvI vRkSatvane sASya banAvI zakAya che, paNa tethI UlaTe! sAdhyuM-sAdhanabhAva banI zakatA nathI. 162, 21.pradhvaMsAbhAva-praUsa eTale vinAza, ghaDAnA vinAza thavAthI je tene abhAva thaye te pra" sAbhAva kahevAya che. eTale ke DIkarAe ghaDAneA pra"sAbhAva che. 162. 21 -- 166, 6. AtmAnI-A zaMkA naiyAyika-vairoSikanA matane anusarIne che. temane mate meAkSamAM sukha ke jJAna AtmAmAM nathI. 168, 12. svataMtra sAdhana-je sAdhana-hetu vaDe sveSTa vastunI siddhi karavAmAM Ave te svata Mtra sAdhana che, paraMtu je hetu vaDe sveSTa vastunI siddhi nahi paraMtu paravAdIne aniSTanI Apatti mAtra devAmAM Ave te prasa gasAdhana che. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRddhipatra (1) AcArya jinabhadranI kRtiomAM eka cUrNine umere karavo joIe. e cUNi anumogadvAranA zarIra pada upara che jene akSarazaH utAre jinadAsanI cUrNi ane haribhadranI vRttimAM thayelo che. (2) vizeSAvazyaka bhASyanI TIkAomAM zrI. alayagirikRta TIkAnI paNa gaNanA karavI joIe, ene ulekha svayaM malayagirie prajJApanAnI TIkAmAM karela che. e TIkAnI prati sulabha hovAne saMbhava che. (3) sAmAnya rIte niryukitakAra tarIke A bhadrabAhu jANItA che, temane samaya munizrI puNyavijayajIne lekhane AdhAre prathama prastAvanAmAM sUcavavAmAM AvyuM che paNa niryukti nAmanA vyAkhyAgraMthanI racanA bahu pahelethI cAlatI AvI che. enA purAvA tarIke ahIM zrI agatyasiMhanI cUrNino nirdeza karI zakAya. A cUrNi atyAra lagI nAmathI paNa jJAta na hatI, paNa te jesalamIranA bhaMDAra mAMthI ukta munizrIne gaye varSe maLI che. e cUrNi, dazavaikAlikasUtra upara che. jemAM dazavaikAlika upara lakhAyela eka vRttine paNa nirdeza che, e cUrNimAM vyAkhyAta karelI gAthAo jinadAsanI cUNimAM paNa enI e che. haribhadrIya vRttiomAM A gAthAo uparAMta bIjI paNa niyaMti gAthAo che. agatyasiMhano samaya mAtharI vAcanA ane vAlabhI vAcanA vacce kayAMka Ave che. agatyasiMhe savIkArela sUtra pATha zrIdevaddhigaNie sthira karela sUtrapATha karatAM jude ja che, ethI ema paNa kalpI zakAya ke mAtharI yA nAgAjunIya vAcanAmata te sUtrapATha hoya, tethI ema kahI zakAya ke agatyasiMhanI cUrNimAM Avela niryuktibhAga jUne chealabatta, navI racAyelI niyuktimAM jUnI niryukti samAI jAya che. tethI jema cUrNi graMthanI racanA paraMparA jinadAsa pahelAMthI cAlI AvI che tema niyuktinI bAbatamAM paNa banyuM che. A jotAM ema paNa vicAra Ave che ke caturdazapUrva bhadrabAhue niyuktio racyAnI paraMparAmAM kAMIka tathya to avazya hovuM joIe. (4) chataka5nI cUrNina kartA tarIke brahakSetra-samAsavRttine cayitA vikramanA bAramA saikAmAM vartamAna siddhasenasUrine ulekha saMbhava tarIke prastAvanA pR. 44 upara prathama karavAmAM AvyuM che. paNa chatakalpa e Agamika graMtha che e jotAM ema lAge che ke tenI cUNinA kartA kaI Amika hovA joIe. evA Amika eka siddhasena kSamAzramaNane nirdeza paMcakalpa cUrNi temaja haribhadrIya vRttimAM Ave che. saMbhava che ke jItaka95cUNinA kartA A kSamAkSamaNa siddhasena heya. A sUcana eka vikalpa pUratuM che. (5) kSetrasamAsavRttinA kartA tarIke haribhadrano nirdeza ane temane samaya 1185 prastAvanAmAM darzAvAyela che. paraMtu jesalamIranI tADapatrIya prati je atyAra lagImAM maLela e vRttinI nakalomAM sauthI prAcIna che temAM 1185ne nirdeza nathI. mAtra paMcAzI TUcaka akSaro spaSTa che, eTale "jaina sAhityano ItihAsa" ne AdhAre nirdezAyela 1185ne samaya punarvicAraNA mAge che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212] gaNadharavAda (6) prastAvanAmAM kahevAmAM AvyuM che ke A. hemacaMdra mAladhArInA hastAkSaranI nakala kha bhItanA bhaMDAramAM che, paNa e pratinI prazastimAM vaparAyela vizeSa jotAM ema lAge che ke te prati maladhArInA hastanI ne paNa hoya. hA, temaNe bIjA keI pAse sAme lakhAvI hoya ne te lakhanAre tevAM vizeSa jyAM hoya tethI hastalipine prazna punarvicAraNA mAge che, sukhalAla Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvazyakabhASAntargata gaNadharavAdanI gAthAo prastuta pAThamAM AcArya mAladhArI hemacaMdra pitAnI vizeSAvazyakabhAgyanI vyAkhyAmAM gaNadharavAdamAM je gAthAonI vyAkhyA karI che athavA je gAthAo uddhata karI che tene ja samAveza karyo che, kAraNake A pustakamAM chapAyela gujarAtI anuvAda ukta vyAkhyAnA AdhAre ja karAyo che. ukta gAthAonA pAThanI zuddhine AdhAra traNa prate che1. =vizeSAvazyaka bhASyanI mAladhArIkRta vyAkhyA. 2. je =vizeSAvazyakabhASyanI keTayAcArya kRta vyAkhyA. 3. tA.=jesalamerasthita tADapatra upara lakhela vizeSa 0 nI prati uparathI pU. munizrI puNyavijayajI mahArAje paM. amRtalAla dvArA karAvelI nakala. sAmAnya rIte tADapatra prAcIna ane zaddha hovAthI temAM maLatA pAThone ja prAdhAnya ApyuM che. jayAM racanA bheda athavA arthabhedane kAraNe pAThAntaro che tenI noMdha lIdhI che, paNa sAmAnya rIte varNavikArane kAraNe je pADAntaro che tenI noMdha lIdhI nathI, jIve tuha saMdeho paccakkha jaNNa gheppati ghaDo Tva / accatApaccakkhaM ca Nasthi loe khapuSpaM va / / 1549 / / Na ya so'NumANagammo jamhA paccakkha putvayaM taM pi / puvovaladdha saMbaMdhasaraNato liMgaliMgINaM // 1550 / / Na ya jIvaliMgasambandhadarisiNamabhU jano puNo sarato / talligadarisaNAto jIve saMpaccao hojjA // 1551 // NAgamagammo vi tato bhijjati jaM NAgamo'NumANAto / Na ya kAsai paccakkho jIvo jassAgamo vayaNaM / / 1552 / / 2. kahyA che tads | Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 / gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1563 jaM cAgamA viruddhA paropparamato vi saMsao jutto / savvaghpamANavisayAtIto jIvo ti 'te buddhI // 1553 // gotama ! paccakkho cciya jIvo ja saMsayAti veNNaNa / paccakkhaM ca Na sajjha jadha suha-dukkhaM2 sadehammi // 1554 / / katavaM karemi kAhaM cAhamahaMpaccayAdimAto ya / appA sappaccakkho tikAlakajjovadesAto / / 1555 / / 'kiha paDivaNNamahaM ti ya kimatthi ti saMsao kiMdha Nu ! / sai saMsayammi vA'yaM 'kassAhapaJcao jutto // 1556 / / jati Natthi saMsayi cciya kimatthi Natthi ti saMsao kassa ? / saMsaite va sarUve gotama ! kimasaMsayaM hojjA / / 1557 / / guNapaccakkhataNato guNI vi jIvo ghaDo vva paccakkho / ghaDao vi gheppati guNI guNamettagahaNato jamhA / / 1558 / / aNNoNaNNo vva guNI hojja guNehiM jati NAma so'NaNNo / NaNu guNametamgahaNe gheppati jIvo guNI sakkhaM / / 1559 / / adha aNNo to evaM guNiNo Na ghaDAtayo vi paccakkhA / guNamettamgahaNAtA jIvammi kato viyAro'yaM ? // 1560 / / adha maNNasi atha guNI Na tu dehatyataraM tao kintu / dehe NANAtiguNA so cciya 'tANaM guNI jutto / / 1561 / / NANAdayo Na dehassa "muttimatAtito ghaDasseva / tamhA NANAtiguNA jassa sa dehAdhiyo jIvo // 1562 // iya tuha deseNAyaM paccakkho savvadhA mahaM jIvo / avihataNANataNato tuha viSNANaM va paDivajja- // 1563 // evaM ciya paradehe 'NumANato geNha jIvamasthi ti / aNuvitti-NivittIto vigNANamayaM sarUve vva // 1564 / / 1. to-mu0 / 2. dukkhA-mu0 / 3. kajjAvaesAo-ko0 / 4. kaha -ko0 mu0 / .. assA-ko0 6. teti mu0 ko0 / 7. dehassa'mu-ke0 / 8. paDivajjA mu0 / 9. sarUva va tA0 / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1576 ] gaNadharavAdanI gAthAo jaM ca Na liMgehiM samaM maNNasi liMgI jato purA gahito / saMgaM saseNa va samaM Na liMgato to'Nume yo so // 1565 / / so'NegaMto jamhA liMgehiM samaM Na diTThapuvvo vi / gahaliMgadarisaNAto gaho'gumeyo sarIrammi / / 1566 / / 3 dehassasthi vidhAtA patiNiyatAkArato ghaDasseva / akkhANaM ca karaNato daNDAtINaM kulAlo vva / / 1567 / / 4 athidiyavisayANaM AdANAdeyabhAvato'vassaM / kammAra ivAdAtA loe 'saMdAsa-lohANaM // 1568 / / bhottA dehAdINaM bhojjattaNato Naro vva bhattassa / saMghAtAtittaNato asthi ya attha 162raseva // 1569 / / 'ja katAti sa jIvo sajjhaviruddho tti te matI ho / muttAtipasaMgAto taNNo sasAriNo' doso / / 1570 / / asthi ciya te jIvo saMsayato somma tha Nupuriso vva / jaM saMdiddha gotama ! taM tatthaNNattha vatthiM dhubaM // 1571 / / 10evaM NAma visANaM kharassa pattaM Na taM khare ceva / aNNattha tadasthi cciya evaM vivarItagAhe vi // 1572 / / atthi ajIvavivakkho paDisedhAto ghaDo'ghaDasseva / Nasthi ghaDotti va jIvatthittaparo Nasthisado'yaM // 1573 / / asato Nasthi Nisedho saMjogAtipaDisedhato siddhaM / / saMjogAticatukkaM pi siddhamatthaMtare NiyataM // 1574 / / jIvotti satthayamitaM suddhattaNato ghaDAbhidhANaM va / jeNattheNa sayatthaM so jIvo adha matI hojja / / 1575 / / attho deho ciya se taM No pajjAyavayaNabhetAto / NANAdiguNo ya jano bhaNito jIvo Na dehotti / / 1576 / / 1. 48 tA. pratimA tAnA artha pAyA codaka zanu sakSipta 35 co0 bhUtu cha. te ja pramANe A zabda AcAryane vAcaka che te paNa AcAryanA kathananI zarUAtamAM 11 pratimA bhU . 2 A0-tA0 / 3. yA gA0 1667. 4. yA gA0 1668 / 5. saMDAsa ko mu0 / 6. ghaDasseva tA0 / 7. dus| gA0 1669 / 8. yA gA0 1670 / 9. 0Ne dAsA-su0 / 10. co0 tA0 / 11. ya tA0 / 12. saddo ya tA0 / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo [gAthA 1577 jIvo'sthi vayo sattcaM mavvayaNAto'vasesavayaNaM va / savvaNNuvayaNato vA aNumatasavvaNNuvayaNa va // 1577 // bhayarAgamAhadAsAbhAvatAra saccamaNativAtiM ca / savvaM ciya me vayaNaM jANayamajjhatthavayaNaM va // 1578 / / vidha savaNNu ti matI jeNAhaM savvasaMsayatnchettA / pucchasu va jaM Na yANasi jeNa va te paccao heojjA // 1579 // evamuvayogaliMgaM gotama ! savvappamANasaMsiddha / saMsArItarathAvaratasAtibhetaM muNe jIvaM // 1580 // "jati puNa so ego cciya havejja bomaM va savvapiMDesu / 'gotama ! tamegaliMgaM piMDesu tathA Na jIvA yaM / / 1581 / / NANA jIvA kuMbhAtayo vva bhuvi lakkhaNAtibhedAto / suha-dukkha-baMdha-mokkhAbhAvA ya jato tadegatte // 1582 // jeNovayogaliMgA jIvo bhiNe ya so patisarIraM / uvayogA ukkarisAvagarisato teNa te'NaMtA // 1583 / / 'egatte savvagatattato Na 'sokkhAdayo Nabhasseva / kattA mettiAmaMtA Na ya saMtArI jaghA''gAsaM // 1584 / / egate Nasthi suhI bahuvaghAtA tti desaNiruyo va / bahutarabaddhattaNatA Na ya mukko desamukkA va // 1585 / / jIvo taNumettatthA jadha kuMbhA tagguNovalaMbhAtA / adhavA'NuvalaMbhAteo Na bhiNNammi ghaDe paDasseva // 1586 / / tamhA kattA bhAtA dhe| mAkkho suhaM ca duHkhaM ca / saMsaraNa ca bahuttAsavvagatattepu juttAI // 1587 / / gotama ! vedapadANaM imANamatthaM ca taM na yANAsi / jaM viNNANaghaNe cciya bhUtehitA samutthAya / / 1588 / / 1. vA tA0 / 2. 0 bhAvAoM kA0 mu0 / 3. kaha ko0 mu0 / 4. 0ccheI ko 0 mu0 / 5. co0 tA0 / 6. A0 tA0 / 7. tadega-ko0 mu0 / 8. egante tA0 / 9. mokkhA0 ke0 mu0 / , Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1601 : gaNadharavAdanI gAthAo ... maNNasi majjaMgesu va matabhAvA bhUtasamudayambhUto / viNNANamettamAtA bhUte'NuviNassati sa bhUyo // 1589 // asthi Na ya peccasaNNA jaM puvvabhave'bhidhANamamuo ti / jaM bhaNita Na bhavAto bhavaMtaraM jAti jIvA ti // 1590 // gotama ! patatthametaM maNNaMto Natthi maNNase jIvaM / vaktaresu ya puNo bhaNito jIvA jamasthi tti // 1591 // aggihavaNAtikiriyAphalaM to saMsayaM kuNasi jIve / mA kuru Na. padattho'yaM imaM padastha NisAmehi // 1592 // viNNANAto'NaNNo viNNANaghaNo ti savvasA2 vA'vi / sa bhavati bhUtehiMto ghaDaviNNANAdibhAveNaM // 1593 / / tAI ciya bhUtAI seANuviNassai viNassamANAI / atyaMtarAvayoge kamaseA viNNayabhAveNaM // 1594 // puvvAvaraviNNANovayogato vigamasaMbhavasabhAvA / viNNANasaMtatIe viNNANaghaNo'yamaviNAsI // 1595 / / . Na ya ANasaNNA'vatihate saMpatovayogAto / viNNANaghaNAbhikkhA jIvo'yaM vedapata vihito // 1596 // evaM pi bhUtadhammo NaNa tabbhAvabhAvato buddhI / taNNo tadabhAvammi vi jaM NANaM vetasamayammi // 1597 / / atthamite Aticce cande saMtAsu aggivAyAsu / ' kiMjotiraya puriso ! apajjoti tti NidiTho // 1598 // tadabhAve bhAvAtA bhAve cA'bhAvao Na tddhmm| / / / jadha ghaDabhAvAbhAve vivajjayAto par3I minnA // 1592 // esiM vetapadANa Na tamatthaM viyasi adhava sabvesi / attho ki hojja sutI viNNANaM . vatthubheto vA // 1600 // jAtI davvaM kiriyA guNo'dhavA saMsao sa5 cAyutto / / ayameveti Na vA'yaM Na vatthudhammo jato jutto // 1601 // 1. puNa tA0 / 2. savvao vAvi mu0 / 3. veyapayabhihio mu0 ko / : 4. . vAbhA0 tA0 / 5. saMsao tavAjutto mu0 ko0 / // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] gaNadhara vAdanI gAthAo savyaM ciya savvamayaM saparapajjAyato jateo niyataM / savvamasavyamaya 'pi ya vicittarUvaM vivakkhAto // 1602 // sAmaNNavisesamA teNa patattho vibakkhayA juge / vatthussa visarUvo pajjAyAvekkhatA savvo / / 1603 // *chiSNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippAmukkeNa / so samaNA pavvatA paMcahi saha saMDisaehiM / / 1604 // evaM kammAdIsu vi jaM sAmaNNaM tayaM samAyAjjaM / jo puNa ettha visesA samAsatA taM pavakkhAmi // / 1605 || [ 2 ] taM pavvataM seAtuM bitio AgacchatI amariseNaM / vaccAmi NamANemiM parAyiNittANa taM samaNaM / / 1606 / / // 1607 // chalito chalAtiNA so maNNe mAindajAlato vAvi2 / ko jANati kidha vattaM ettA he vaTTamANi se seA pakAMtara megaM pi jAti jati me tato mi tasseva / sIsataM hojja gato bottuM patto jiNasagAsaM // 1608 // * AbhaTTho ya jiNeNaM jAi jarA - maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa savvaNNU savvadararisI Na / / 1609 / / kiM maNNe atthi kammaM udAhu Natthi tti saMsayeA tujha / vetapatANa ya atthaM Na yANase tesimA asthA / / 1610 // kamme tuha saMdehA maNNasi taM NANagoyarAtItaM / tuMha tamaNu mANasAdhaNa maNubhUtimayaM phalaM jassa // 1611 / / atha suha - dukkhahetU kajjAtA bIyamaMkuraraseva / so diTTho ceva matI vabhicArAto Na taM jutaM // 1612 // 1, ciya - tA0 / 2. vAi tA0 / 3. kaha mu0 ko 0 / 3. vahamAnI se ko0 4. sagA se ko0 mu0 / 5. yANasI-mu0 ko 0 / A nizAnavALI gAthAe niyuktinI che. [ gAthA 1602 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1624] gaNadharavAdanI gAthAo .. jo turulasAdhaNANaM phale viseso Na so viNA hetuM / kajjattaNato gotama ! ghaDo vva hetU ya so kammaM // 1613 / / vAlasarIraM dehatarapuHvaM iMdiyAtimattAto / / jadha vAladehapuvo juvadeho puvvamiha kammaM // 1614 // kiriyAphalabhAvAto dANAdINa phalaM kisIe vya / taM ciya dANAdiphalaM maNappasAdAti jati buddhi // 1615 // kiriyAsAmaNNAto jaM phalamassAvi taM mataM kammaM / tassa pariNAmarUvaM suha-dukkhaphalaM jato bhujjo // 1616 // hojja maNovittIe dANAtikiye va jati phalaM buddhI / taM Na NimittattAto piNDo vva ghaDassa viSNeyo // 1617 / / 3eva pi diTThaphalatA kiyA Na kammaphalA pasattA te / sA patammattaphala cciya jadha maMsaphalo psuvinnaaso||1618|| pAyaM ca jIvaloo vaTTati 'diTThapphalAsu kiriyAsu / / addiTTAphalAsu puNo vaTTati NA saMkhabhAgo vi // 1619 // somma ! jato nicaya jIvA pAyaM diThapphalAsu vasa'ti / "addiTTaphalAo 'vi hu tAo paDivajja teNeva // 1620 / / idharA adidvarahitA savve muccejja te apayatteNaM / 10 ahiTThAraMbho ceva 11 kilesabahulo bhavejjAhi // 1621 / / jamaNibhogabhAjo bahutarayA jaM ca Neha matipuvvaM / adiNi? phalaM koi vi kiriyaM samArabhate 12 // 1622 // teNa paDivajja kiriyA adidvegaMtiya-phalA savvA / diTThANegaMtaphalA sA vi adiTThANubhAveNa3 / / 1623 // adhava phalAto kammaM kajjataNato pasAhitaM puvvaM / paramANavo ghaTamsa va kiriyA Na tayaM phalaM bhinnaM // 1624 // 1. se. ko0 / 2. dANAdiphalaM taM ciya tA / 3. cA0 ta0 / 4. kiriyA-ma0 ko0 / 5. tammetta mu0 / 6. diphalAsu mu0 / 7. adiha-mu0 / 8. vi ya tAo mu0 / 9. teNa tA0 / 10. adiThThA mu0 / 11. kesa0 mu0 / 12. samArabhai ma0 ko0 / 13. bhAveNa mu0 ko0 / , Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ <] gaNadharavAdanI gAthAo 'Aha NaNu muttamevaM muttaM ciya kajjamuttimattAo / idha jaha muttattaNatA ghaDasya paramANavA muttA / / 1625 / / tadha suha saMvittItA saMbaMghe vetaNubbhavAtA ya / bajjha balAghANAta pariNAmAto ya viSNeyaM // 1626 // AhAra ivAla va ghdde| bva NehAdikatabalAghANo / khIramivodAharaNAI kammarUvittagamagAI // 1627 // adha matamasiddhametaM pariNAmAto tti so vi kajjAo / siddho pariNAmo se dadhipariNAmAtiva payassa / / 1628 / / abbhAtivigArANaM jadha vaicittaM viNA vi kammeNa / tadha jati saMsArINaM havejja ko NAma to dAso ? || 1629 // kammammi va kA bheto jagha bajjhakrAMdhacittatA siddhA / tadha kamma puggalANa vi vicittatA jIvasahitANaM // / 1630 // bajjhANa cittatA jati paDivaNNA kammaNA viseseNa / jIvANugatasya matA bhakSINa va sippiNatthANaM / / 1631 / / to jati taNumetaM ciya havejja kA kammakapaNA NAma / kammaM pi NaNu taNu cciya saNhatararugaMtarA NavaraM / / 1632 / / kA tIya viNA dAsA thUlAto savvadhA viSpamukkassa / dehaggahaNAbhAvo tato ya saMsAravocchitI / / 1633 / / savvavimeAkhAvattI NikkAraNatA vva savvasaMsAro / bhavamukkANaM ca puNe saMsaraNamatA aNAsAso // / 1634 / / muttassAmuttimatA jIveNa kadhaM havejja sambandho ? / sermma ! ghaDassa va NabhasA jagha vA davvassa kiriyAe / / 1635 // adhavA pancakkhaM ciyaM jIvAvaNivadhaNa jagha sarIraM / cedRi kammayamevaM bhavAMtare jIvasaMjutta' / / 1636 / / muttaNAmuttimatA uvaghAtANuggahA kadha hojja' / jagha viSNANAdINa madirApANosavAdI hiM / / 1637 // 1. co0 tA0 / 2. A0 tA0 / 3. cichai ko0 mu0 14. hojjA mu0 ko [ gAthA 162 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1647 ] gaNadharavAdanI gAthAo adhavA NegaMto'yaM saMsArI savvahA amutto ti / jamaNAtikammasaMtatipariNAmAvaNNarUvo so // 1638 // xsaMtANo'NAtIo paropparaM hetuhe ubhAvoto / 'dehassa ya kammassa ya gotama ! bIyaMkurANaM va // 1639 // kamme cAsati gotama ! jamagnihottAdi sagAkAmassa / vetavihitaM vihaNNati dANAtiphalaM ca loyammi !!1640 / / kammamaNi chaMto vA suddhaM ciya jIvamIsarAI vaa|| maNNasi dehAtINaM jaM kattAraM Na so jutto // 1641 // uvakaraNAbhAvAto NicceTThA'muttatAdito vA vi / IsaradehAraMbhe vi tullatA vA'NavatthA vA // 1642 // adhava sabhAvaM maNNasi viNNANaghaNAdivetavakkAto / patadha bahudo saM gotama ! tANaM ca patANamayamattho // 1642 / / *chiNNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNa / so samaNepavvaito paMcahiM saha khaMDiyasatehiM // 1644 // - [3] *te pacvaite sotu tatiyo AgacchatI jiNasayAse / baccami NaM. vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1645 / / sIsatteNAvagatA saMpadamidaggibhUtiyA jassa / tibhuvaNakatappaNAmo sa mahAbhAgo'bhigamaNijjo / / 1646 / / *tadabhigamaNovaMdaNeovAsaNAiNA hojja pUtapAvo'haM / vocchiNNasaMsao vA bottaM patto jiNasagAsaM10 / / 1647 / / 1. savvato tA0 / 2. jIvassa ya tA0 / 3. jIvamIsarAsi vA (?) tA0 / 4. 'veyavRttAo ma0 ko0 / 5. to ko0 / taha mu0 / 6. saMsayammi vi tA0 / saMsayammi mu0 / 7. paMcahiM akhaM0 tA0 / 8. nathA. mu0 / 9. tadadhigama-baMdaNa-NamaMsaNAdiNA hojja tA0 / 10. sagAse mu0 ko0 / x mA gAthA bhAga paNa mAve che- 1665. va tAsaMsayAmma ma / 7. paMcahi ma Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 / [ gAthA 1660 gaNadharavAdanI gAthAo *AbhaThTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvada rasINaM // 1648 // tajjIvattassarIraM ti saMsao Na vi ya pucchase kiMci / betapatANa ya atthaM Na yANase 2 tesimo attho // 1649 / / vasudhAtibhUtasamudayasaMbhUtA cetaNa tti te saMkA / patteyamadiTThA vi hu majjaMgamado vva samudAye // 1650 / / jadha majjaMgesu mado vIsumadiTho vi samudaye hotu / kAlaMtare viNassati tadha bhUtagaNammi cetaNNa // 1651 // pattevamabhAvAto Na reNutellaM va samudaye cetaa| majjaMgesu tu mato vIsuM pi Na savvaso Natthi // 1652 / / bhami dhaNi-vitaNhatAdI patteyaM pi hu jadhA mtNgesu| tadha jati bhUtesu bhave cetA to samudae hojjA // 1653 / / jati vA savvAbhAvo vIsu to kiM tadaMgaNiyamo'yaM / tassamudayaNiyamo vA aNNesu vi to bhavejjA hi // 1654 // bhUtANa patteyaM pi cetaNA samudaye drisnnaato| jadha majjaMgesu mado mati tti hetU Na siddho'yaM / / 1655 // NaNu paccakkhavirodho gotama ! taM NANumANabhAvAto / tuha paccakkhavirodho patteyaM bhUtaceta tti // 1656 / / bhUrtidiyovala dvANusaraNato tehiM bhiNNarUvassa / cetA paMcagavakkhovaladdhapurisassa vA sarato // 1657 / / taduvarame vi saraNato tavvAvArevi NAvalaMbhAto / iMdiyabhiNNassa matI pNcgvkkhaannubhvinne| vva / / 1658 / / uvalabbhaNNeNa vigAragahaNato tadadhio dhuvaM asthi / puvvAvaravAdAyaNagahaNavigArAdipuriso vva / / 1659 // savidiyovaladdhANusaraNato tadadhiyoNumantavyo / jadha paMcabhiNNaviNNANapurisaviNNANasapaNNA / / 1660 // 1. maNNase Na tA0 / 2. yANasI mu0 ko / 3. tA tA0 / Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo viSNANatarapuvvaM bAlaNNANamiha NANabhAvAto / jagha bAlaNANapuvaM juvaNANaM taM ca dehadhiyaM // / 1661 / / paDhamotthaNAbhilAso aNNAhArAbhilAsapuvbo'yaM / saMpatA bhilAso'NubhUtito so ya dehadhiyo / / 1662 / / gAthA 1671 ] bAlasarIraM dehaMtarapuvvaM indiyAtimattAto / juvadeho bAlAtiva sa jassa deho sa dehi tti / / 1663 / / aNasudukkhavaM suhAti bAlassa saMpatasuhaM va / aNubhRtimayattaNato aNubhUtimayo ya jIvo tti / / 1664 / / saMtaNANAtIo paropparaM hetuhetubhAvAto / dehassa ya kammassa ya gotana bIryakurANaM va / / 1665 / / to kammasarIrANaM kattAraM karaNakajjabhAvAto / paDivajja tadabbhadhiyaM daMDaghaDANaM kulAlaM va / / 1666 / / 4 asthi sarIravidhAtA patiNiyatAkArato ghaDasseva / akkhANaM ca karaNato daNDAtINaM kulAlo vva // 1667 / / "athidiyavisayANaM AdANAdeyabhAvato'vassaM / kammAra ivAdAtA loe saMDAsalohANaM / / 1668! / bhotA dehAtINaM bhojjattaNato Naro vva bhattasta / saMghAtAticaNato atthI ya atthA zvarasseva / / 1669 / / 'jo katAti sa jIvo sajjhaviruddho tti te matI hojjA / muttAtiprasaMgAto taM NA saMsArariNo 'doso // 1670 // jAtissaro Na vigato saraNAto bAlajAtisaraNA vva / jadha vA 10 sadesavattaM Naro saraMto videsammi / / 1671 / / jaha bAlA hilAsapuvvo 1. paDhamo ko0 mu0 / 2. ko 0 / 3. yA gAthA prathama khAvI ga che, naM. 1639 / 4. A naM. 1567, tyAM dehassasthi vidhAtA kheSu pAThAMtara che. 5. A gA 1568. / 6. yA gAthA / 0 prathama 1570 / gAthA 8. mA 10. sadehavattaM tA0 / thaNA 0 paNa punaH sAnI che yAnI che, gA [11 juvAhilAso sa dehahio || gAthA prathama AvI gaI che, gAyA puna: AvI che. jue 1569. / 7. ghaDasseva tA0 9. 0 No doso mu0 alo 11 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1684 adha maNNasi khaNio vi hu sumarati viNNANasaMtatiguNAto / tahavi sarIrAdaNNA siddho viNNANasaMtANo // 1672 / / Na ya savvadheva khaNiyaM NANa puvovaladdhasaraNAto / khaNio Na sarati bhUta jadha jammANaMtaraviNaho // 1673 / / jassegamegabaMdhaNamegaMteNa khaNiya ca viNNANaM / savvakhaNiyaviNNANaM tassAjuttaM kadAcidavi / / 1674 / / jaM savisayaNiyata ciya jammANayarahataM ca ta kadha Nu / NAhiti subahuaviNNANavisaya khaNabhaMgatAdINi / / 1675 / / geNhejja savva bhaMga jati ya matI savisayANumANAto / taM pi " jato'NumANaM juttaM sattAisiddhAo / / 1676 / / jANejja vAsaNAto sA vi hu bhavAsentavAsaNijjANaM / juttA' samecca doNhaM Na tu jammANatarahatassa / / 1677 / / bahuviNNANappabhavo jugavamaNegatthato'dhavegassa / viNNANAvatthA vA paDuccavittIvidhAto vA / / 1678 / / viSNANakhaNAvaNAsa dosA iccAdayo pasajjati / Na tu ThitasaMbhUtaccutavigNANamayammi jIbammi // 1679 / / tassa vicittAvaraNakkhaovasamajAI cittarUvAI / khaNiyANi ya kAlaMtaravittINi ya maividhANAI / / 1680 / / Nicco saMtANo siM savvAvaraNaparisaMkhaye jaM ca / kevalamuditaM kevalabhAveNANatamavikappaM // 1681 / / so jati dehAdaNNA to pavisaMto viNissarato vA / kIsa Na dIsati gotama ! duvidhANuvaladdhido sA- ya // 1682 / / asato kharasiMgassa va sato vi dUrAdibhAvato'bhihitA / muhumAmuttattaNato kammANugatassa jIvassa // 1683 / / dehANaNNe va jie jamaggihottAdisamgakA massa / vetavihita vihaNNati dANAdiphalaM ca loyammi // 1684 / / 1. 'khayabhaM mu0 / 2. gihijja mu0 / 3. 'siddhIya -tA0 / 4. vAsaNAo ko0 / vAsaNA u mu0 / 5. vAsittavA' ko0 mu. / 6. jutto-nA0 / 7. saMto va nis sa mu0 / saMto va nIsara toko0 8. sAta tA0 / / Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gArtha 1690 ] gaNadharavAdano gAthAo viNNANAghaNadINaM vedapatANaM 'padatthamaviMdato / dehANaNNaM maNNasi tANaM ca patANamayamattho / / 1685 / / / *chiNNammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaito paMcahiM saha kheDiyasaehiM / / 1686 / / *te pavvaite sotuM viyatto Agacchati jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA paJjuvAsAmi // 1687 // * 2AbhaTTho ya jiNeNaM jAtijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM // 1688 // *kiM maNNe paMcabhUtA asthi va Nasthi ti saMsayo tujjha / vetapata Na ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 1689 // bhUtesu tujjha saMkA suviNaya-mAyovamAI hojja tti / Na viyArijjatAI bhayanti jaM savvadhA juttiM / / 1690 // bhUtAtisaMsayAto jIvAtisu kA kadha ti te buddhI / / taM savvasuNNasaMkI maNNasi mAyovamaM loyaM / / 1691 / / jadha kira Na sato parato Nobhayato NAvi aNNato siddhI / bhAvANamavekkhAto viyatta ! jaba dIha-hassANaM / / 1692 / / asthitta-ghaDekANekatA ya savvekadAdidosAto / savve'NabhilappA vA suNNA vA savvadhA bhAvA // 1693 / / jAtAjAtobhayato Na jAyamANaM ca jAyate jaghA / aNavatthAbhAvobhayadosAto suNNatA tamhA // 1694 / / hetU-paccayasAmaggivIsu bhAvesu No ya ja kajjaM / dIsati sAmaggimayaM savvAbhAve Na sAmaggo // 1695 / / 1. tamattha ma ko0 / 2. duy| // 1609 / 3. kiM maNNe asthi bhUyA udAha natthi ko0 ma0 4. dIha-hussANaM tA0 / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1708 parabhAgAdarisaNato savvArAbhAgasuhumatAto ya / ubhayANuvalaMbhAto savvANuvaladdhito suNNaM // 1696 / / mA 'kuNa viyatta ! saMsayamasati Na saMsayasamunbhavo jutto / khakusuma kharasiMgesu va jutto so thANu-purisesu / / 1697 / / ko vA visesahetu savvAbhAve vi thANupurisesu / saMkA Na khapupphAdisu vivajjayo vA kadhaNNa bhave // 1698 // paccakkhatoNumANAdAgamato vA pasiddhiratthANaM / savvaSpamANavisayAbhAve kidha saMsao jutto // 1699 // jaM saMsayAdayo NANapajjayA taM ca Neyasambaddha / sabbaNNeyAbhAve Na saMsayo teNa te juto // 1700 / / sati cciya te bhAvA saMsayato somma ! thANu-puriso bva / atha diDhatamasiddha maNNasi NaNu saMsayAbhAvo / / 1701 // savvAbhAve vi matI saMdeho simiNae vva ko taM ca / jaM saraNAtiNimitto simiNo Na tu savvadhAbhAvo // 1702 / / aNubhUtadiTThaciMtitasutapayativikAradevatANUyA / simiNassa NimittAI puNNaM pAvaM ca NAbhAvo / / 1703 / / viNNANamayattaNato ghaDaviNNANaM va simiNao bhAvo / adhavA vihitaNimitto ghaDo bva NemittiyattAto // 17041 sabvAbhAve ca kato simiNeA'simiNo ti saccamaliyaM ti / gaMdhabvapuraM pADaliputta taccovayAro tti // 1705 / / kaja ti kAraNaM ti ya sajjhamiNaM sAdhaNa ti katta ti / vatA vayaNaM vaccaM parapakkho'yaM sapakkho'yaM // 1706 // kiMceha thiradevosiNacalatA'rUvittANAI NiyatAI / saddAdayo ya gajjhA sottAdoyAI gahaNAI // 1707 / / samatA vivajjao vA savAgahaNaM ca kiNNa suNNammi / kiM suNNatA va sammaM saggAho kiM va micchattaM // 1708 / / 1. kuru ko0 ma0 / 2. co0 tA0 / 3. tANUgA tA0 / ko0 mu0 / 4. tatthova' Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1721 / gaNadharavAdanI gAthAo kidha saparobhayabuddhI kadhaM ca tesiM paropparamasiddhI / adha paramatIe bhaNNati saparamativisesaNaM katto // 1709 / / jugavaM kameNa vA te viNNANaM hojja dIhahassesu / jati jugavaM kAvekkhA kameNa pubvammi kA'vekkhA // 1710 // AtimaviNNANaM bA jaM bAlasseha tassa kA'vekkhA / tullesu vi. kAvekkhA paropparaM loyaNaduge bva / / 1711 // kiM 3hassAto dIhe dIhAto ceva kiNNa dIhammi / kIsa va Na khapupphAto kiNNa khapupphe khapupphAto // 1712 // kiM vA'vekkhAe cciya hoja matI bA sabhAva evAyaM / so 4bhAvo ti sabhAvo vaMjjhA putte Na so jutto // 1713 // hojjAvekkhAto vA viNANaM vAbhidhANamettaM vA / dIhaM ti va pahassaM ti va Na tu sattA sesadhammA vA // 1714 // idharA hassAbhAve sabvaviNAso havejja dIhassa / Na ya so tamhA sattAdayo'NavekkhA ghaDAdINaM // 1715 // jA'vi avekkha'vekSaNamavekkhayAvekkhaNijjamaNavekkhA / sA Na matA savvesu bi saMtesu Na suNNatA NAma / / 1716 / / kiMci sato tadha paradho tadubhayato kiMci NiccasiddhaM pi / jalado ghaDao puriso NabhaM ca vavahArato NayaM // 1717 // Nicchayato puNa bAhiraNimittamettovayogato savvaM / hoti sato jamabhAvo Na sijjhati NimittabhAve vi // 1718 / / asthittavaDekANegatA ya pajjAyametaciMteyaM / asthi ghaDe paDivaNNe idharA sA kiM Na kharasiMge // 1719 // ghaDasuNNaaNNatAe vi suNNatA kA ghaDAdhiyA somma / ekatte ghaDao cci Na sugNatA NAma ghaDadhammA // 1720 / / viNNANavayaNavAdINamegatA to tadasthitA siddhA / / aNate aNNoNI NibvayaNo vA kadhaM vAdI / / 1721 // 1. dIhahassesu tA0 / 2. va mu0 ko / 3. hussA tA0 / 4. sAM bhAvo tA0 / 5. hussaM tA0 / 6. tahaM mu0, nahaM ko0 / Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1734 ghaDasattA ghaDadhammo tato'NaNNo paDAdito bhissnno| asthi ti teNa bhaNite ko ghaDa eveti Niyamo'yaM // 1722 / / jaM vA jadasthi taM taM ghaDo tti savvaghaDatApasaMgo ko / bhaNite ghaDotthi 2 va kadhaM savasthittAvarodho tti // 1723 / / atthi ti teNa bhaNite ghaDo'ghaDA vA ghaDo tu attheva / cUto'cUto vva dumo cUto tu jadhA dumo NiyamA / / 1724 // kiM taM jAtaM ti matI jAtAjAtobhayaM pi jamajAtaM / adha jAtaM pi Na jAtaM kiM Na khapupphe viyAroyaM // 1725 / / jati sabA Na jAtaM hi jamANaMtaraM tadu valambho / puvvaM vA'Nuvalambho puNo vi kAlAntarahatassa / / 1726 / / jadha savvadhA | jAtaM jAtaM sugNavayaNaM tadhA bhAvA / adha jAtaM pi Na jAtaM pabhAsitA suNNatA keNa ! / / 1727 / / jAyati jAtamajAtaM jAtAjAtamadha jAyamANaM ca / kajjamiha vivakkhayAe Na jAyae savvadhA kiMci // 1728 // rUvi ti jAti jAto kumbho saMThANato puNarajAto / jAtAjAto dohi vi tassamayaM jAyamANo ti // 1729 / / puvvakato tu ghaDatayA parapajjAehiM tadubhaehiM ca / jAyaMto ya paDatayA Na jAyate savvA kumbho // 1730 // vomAtiNiccajAtaM Na jAyate teNa savvadhA somma / iya davvatayA savvaM bhayaNIjja pajavagatIya" / / 1731 // dIsati sAmaggImayaM savvamihatthi Na ya sA NaNu viruddhaM / gheppati va Na paccakkhaM kiM 'kacchabharomasAmamgI // 1732 / / sAnamgimayo vattA vayaNaM catthi jati to kato suNNaM / adha Nasthi keNa bhaNitaM vayaNAbhAvaM sutaM keNa ! / / 1733 / / jeNa ceva Na vattA vayaNaM vA to Na saMti vayaNijjA / bhAvA to suNNamidaM vayamiNaM saccamaliyaM vA ! // 1734 // 1. dhammA tA0 / 2. ghaDo tti tA0 ko0 / 3. jadajAya ko mu0 / 4. payAsiyA mu0 / 5. pajjavagaIe mu0 ko0 6. kacchaparoma mu0 7. vayaNamida mu0 ko / Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 gAthA 1746 ] gaNadharavAdano gAthAo jati saccaM NAbhAvo abAliyaM Na pamANametaM ti / abbhuvagataM ti va matI NAbhAve 'jujjae taM pi / / 1735 / / sikatAsu kiNNa telaM sAmAgIto tilesu va2 kimasthi / kiM va Na savvaM sijjhai sAmamgIto khappuphANaM / / 1736 / / savvaM sAmaggimaya NegaMtoyaM jateo'Nurappadeso / adha seA vi sappadeso jatthAvatthA sa paramANU / / 1737 / / dIsati sAmaggimayaM Na yANavo saMti NaNu viruddhamidaM / kiM vANUNamabhAve nipphaNNamiNaM khapupphehiM / / 1738 / / desassArAbhAgA gheApati Na ya so sthi NaNu viruddha mitaM / savvAbhAve vi Na se gheppati kiM kharavisANassa / / 1739 / / parabhAgAdarisaNato NArAbhAgA vi kimaNumANaM te 5 ArAbhAgaggahaNe kiM va Na parabhAgasaMsiddhI ? / / 1740 / / savvAbhAve vi kato ArA-para- majjhabhAgaNANattaM / adha paramatIya bhaNNati sa-paramaivise saNaM katto / / 1741 / / Ara-para-majjhabhAgA paDivaNNA jati Na suNNatA NAma / appaDivaNNesu vi kA vikrappaNA kharavisANassa / / 1742 / / sabvAbhAve vArAbhAgo kiM dIsate Na parabhAgo / savvAgahaNaM va Na kiM kiM vA Na vivajjao hoti ? / / 1743 / / parabhAgadarisaNaM vA phalihAdINaM ti te dhuvaM saMti / / jati vA te vi Na saMtA parabhAgAdarisaNamaheU / / 1744 / / savvAdarisaNato cciya Na bhaSNate kIsa bhaNati taM NAma / puvvavbhuvagatahANi paccakkhavirodhatA ceva / / 1745 / / Natthi para majjhabhAgA appaccakkhattatA matI hojja / NaNu akkhatthAvattI appaccakkhattahANI vA / / 1746 / / 1. juttametta' pi tA0 / juttameyaM ti mu0 / 2. vi0 mu0 ko0 / 3. mitaM tA0 / miNa ko0 / 4. so tti paNu mu0 ko0 / 5. ti. mu0 tA0 / 6. paribhAgo tA0 / 7. hANI mu0 ko0 / 8. virohao mu0 ko0 / / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1747 atthi apaccavakhaM pi hu jadha bhavato saMsayAtiviNNANaM / / adha Nasthi suNNatA kA kAsa va keNovaladdhA vA / / 1747 / / paccakkhesu Na jutto tuha bhUmi-jalANalesu saMdeho / / aNilAgAsesu bhave seA vi Na kajjoNumANAto / / 1748 / / asthi 2adessApAditapharisAtINaM guNI guNataNato / rUvassa ghaDo vva guNI jo tesiM so'Nilo NAmaM / / 1749 / / asthi vasudhAtibhANaM toyassa ghaDA vva muttimattAto / jaM bhUtANaM bhANaM taM vomaM vatta ! suvvattaM // 1750 / / evaM paccakkhAdippamANasiddhAI somma ! paDivajja / jIvasarIrAdhArovayogadhammAI bhUtAI / / 1751 // kidha sajjIvAI matI talligAto'NilAvasANAI / vomaM vimuttibhAvAdAdhAro ceva Na sajIvaM // 1752 / / jamma-jarA-jIvaNa-maraNa-rohaNA-hAradAhalAmayato / rAga-tigicchAtIhi ya NAri vva sacetaNA taravA / / 1753 / / uchikapparoiyA 4chikkamattasaMkoyato kuliMgo vva / AsayasaMcArAtA viya-ta ! vallIvitANAI / / 1754 / / sammAdayo ya sAvappabodhasaMkAyaNAdito'bhimayA5 / baulAtao ya saddAtivisaya kAlAvalaMbhAto // 1755 / / maMsaMkuro vva sAmANajAtirUvaMkurovalaMbhAtA / tarugaNa-viddama-lavaNo-valAdayA sAsayAvatthA / / 1756 / / bhUmikkhatasAbhAviyasaMbhavato daddaro vva jalamuttaM / / ahavA maccho vva sabhAvavomasaMbhUtapAtAto // 1757 / / aparapperitatiriyANiyamitadigamaNato'Nilo go vva / aNalo AhArAto viddhi-vikArovalaMbhAtA / / 1758 / / taNavo'NabhAtivikAramuttajAtittato'NilaMtAI / satyAsatthahatAo NijjIvasajIvarUvAo // 1759 / / 1. Na juttogumANAo ko0 mu0 / 2. adissA. mu0, addisA. ko0 / 3. chikkaparo ko0 mu0 / 4. metta ko0 mu0 / 5. bhimato tA0 / 6. kAlAva tA0 / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 19 gAthA 1769 [ gaNadharavAdanI gAthAo sijhaMti samma bhuse| jIvA NavasattasaMbhavA Na vi ya / / parimitadesA logo Na saMti cegidiyA jesiM // 1760 / / tesiM bhavavicchittI pAvati NedvA ya sA jatA teNaM / siddhamaNaMtA jIvA bhUtAdhArA ya te'vassaM / / 1761 / / evamamahiMsA'bhAvo jIvaghaNaMti Na ya taM jatA'bhihitaM / satthovahatamajIvaM Na ya jIvaghaNaM ti to hiMsA / / 1762 / / Na ya ghaayu| ti hiho NAghAteMto tti NicchitamahiMsA / Na viralajIvamahiMsA Na ya jIvaghaNo tti to hiMsAH // 1763 / / ahaNaMtA vi hu hiMso duduttaNao mato ahimaro vva / / bAdheto' vi Na hiMso suddhattaNateo jadhA vejjo / / 1764 / / paMcasamito tigutto NANI avihiMsao Na vivarIto / hotu va saMpattI se mA vA jIvovarAdheNaM / / 1765 / / asubho jo pariNAmo sA hiMsA se| tu bAhiraNi mittaM / ko vi avekkhejja Na vA jamhA'NegatiyaM bajjha / / 1766 / / asubhapariNAmaheU jIvAbAdho ti to mata hiMsA / jassa tu Na so NimittaM saMto vi Na tassa sA hiMsA / / 1767 / / saddAtayA ratiphalA Na vItamAhassa bhAvasuddhIto / jadha tadha jIvAbAdheo Na suddhamaNaseo vi hiMsAe / / 1768 / / * chiNNammi saMsayammi jigeNa jarA-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaito paMcahiM saha khaMDiyasatehiM // 1769 / / 1. ghAtai tti tA0 / 2. hiMsA tA0 / 3. bAhiMto na vi mu0 ko0 / 4. heu tA0 / Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1770 * te pabvaite sotu sudhammo Agacchato2 jiNasagAsaM / vaccAmi Na vadAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1770 / / * AbhaTTho ya jiNeNa jAti-jarA-maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM // 1771:: * ki maNNe jAriso idhabhavammi so tAriso parabhave vi / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho / / 1772 / / kAraNasarisaM kajja bIyassevakuro tti maNNaMto ! idhabhavasarisaM savvaM jamavesi pare vi "tadajuttaM / / 1773 / / jAti saro saMgAto bhUtaNa o sarisavANulittAto / saMjAyati golomA'vilomasaMjogato duvvA / / 1774 / / "iti rukkhAyuvvete joNividhANe ya visrisehito| dIsati jamhA jammaM sudhamma ! "taM NAyamegaMto / / 1775 / / adhava jato cciya bIyANurUvajanma mataM tato ceva / 1"jIva geha bhavAto bhavatare cittapariNAmaM / / 1776 // jeNa bhavaMkurabIyaM kammaM cittaM ca taM jatobhihitaM / 11hetuvicittattaNao 12 bhavaMkuravicittayA teNaM / / 1777 / / jati paDivaNNaM kAmaM hetuvicittattato vicittaM ca / to tapphalaM pi citta 17 pavajja saMsAriNA somma // 1778 / / cittaM saMsAritaM vicittakammaphalabhAvato hetU / idha cittaM cittANaM kammANa phalaM va logammi / / 1779 / / cittA kammapariNatI poggalapariNAmato jaghA bajjhA14 / kammANa cittatA puNa taddhatuvicittabhAvAto / / 1780 / / 1. suhama mu0 / suhamma ko0 / 2. Agacchai ko mu0 / 3. vadAmI maH / 4. kurodha tA0 / 5. tamajuttaM mu0 ko0 / 6. siMgAo0 mu0 ko0 / 7. sAsavANu ma0 ko0 / 8. jati tA0 / 9. to mu0 / 10. jIyaM tA0 11. viyattattaNato tA0 / 12. viyattatA tA0 / 13. pavva jatA0 / 24. bajha tA0 / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1793 ] gaNadharavAdanI gAthAo athavA idhabhavasariso paralogo vi jati saMgato teNaM / kammaphalaM pi idhabhavasarisaM paDivajja paraloge / / 1781 / / kiM bhaNitamidhaM maNuyA NANAgatikammakAriNo saMti / jati te tapphalabhAjo pare vi to sarisatA juttA / / 1782 / / adha idha saphalaM kammaM Na pare to savvadhA Na sarisataM / akatAgamakataNAso kammAbhAvo'dhavA patto // 1783 // kammAbhAve vikato bhavaMtaraM sarisatA va tadabhAve / NikkAraNatoya bhavo jati to NAso vi tadha caiva // 1784 // kammAbhAve vimatI ko dosro hojja jati sabhAvo'yaM / jadha kAraNANuruvaM ghaDAtikajjaM sabhAveNaM // / 1785 / / hojja sabhAvo vatthu NikkAraNatA va vatthudhammo vA / jati vatyuM Natthi tao'NuvaladdhIto khapuSkaM va / / 1786 / / accaMtamaNuvaladdho vi adha ta asthi Natthi kiM kamma | hetU va tadatthite jo NaNu kammassa vi sa eva / / 1787 / / kammassa vAbhihANaM hetu sabhAvoti hotu ko doso / NiccaM va so sabhAvo sariso etthaM ca ko hetU // 1788 // so mutto'mutto vA jati mutto to Na savvadhA sariso / pariNAmato payaM pivaNa dehahetU jati amukto / / 1789 // uvakaraNAbhAvAto Na ya bhavati sudhamma so amutotiH / kajjassa muttimattA suhasaMvitAtito ceva / / 1790 / / adhavAskAraNato cciya sabhAvato to vi sarisatA katto / kimakAraNato Na bhave visarisatA kiMva vicchitI / / 1791 / vibhAva dhammo vatthussa Na so vi sarisao NiccaM / uppAta - dviti-bhaMgA cittA jaM vatthupajjAyA / / 1792 / / kammassa vi pariNAmo sudhamma ! dhammA sa pogagalamayassa / hetU citto jagato hoti sabhAvoti ko doso // / 1793 / / 1 2. ya kato mu0 ko 0 1 3. hojja sabhAvo 4. amutto vi ko0 mu0 / 5. to va tA0 / 6. ahava mu0 / 1. 0NAsA mu0 mu0 [ 21 pho0 1 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ gAthA 1794 gaNadharavAdanI gAthAo adhavA savvaM vat, patikkhaNaM ciya sudhamma ! dhammehiM / saMbhavati veti kehi ya kehi ya. tadavatthamaccataM / / 1794 // taM appaNo vi sarisaM Na puvvadhammehiM pacchimillANaM / sakalassa tibhuvaNassa ya sarisaM sAmaNNadhamme hiM // 1795 / / ko savvadheva sariseA'sarisA vA idhabhave parabhave vaa| sarisAsarisaM savvaM NiccANiccAtirUvaM ca / / 1796 // jadha NiyaehiM vi sarisA Na juvA bhAvabAlavuDDhadhammehiM / jagato vi2 samo sattAdiehi tadha parabhave jIvA / / 1797 / / maNuA devIbhUto sariseA sattAdiehiM jagato vi / devAdIhi visarisA NiccANiccA vi emeya / / 1798 / / ukkarisAvakarisatA Na samANAe vi hoti: jAtIe / sarisaggAhe jamhA dANAtiphalaM vithA tamhA / / 1799 / / jaM ca siyAlo vai5 esa jAyate vetavihitamiccAdi / saggIyaM9 jaNNaphalaM tamasaMbaddhaM sarisatAe / / 1800 / / *chiNNammi saMsammi jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pacvaito paMcahiM saha khaMDiyasa ehiM / / 1801 / / [6] te pavvaite sotu maMDio AgacchatI jiNasagAsa / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1802 / / **AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM / / 1803 / / *ki maNNe baMdha mokkhA saMtti tti saMsayo tujha / vetapatANaM ya atthaM Na yANasI tesimA attho / / 1804 / / 1. vi mu0 ko0 / 2. ya tA0 / 3. vi jeNa jAtIe mu0 ko0 / 4. jamhA tA0 / 5. iva esa tA0 / 6. saggIya jaM ca phalaM mu0 ko0 / Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1817] gaNadharavAdanI gAthAo taM maNNasi jati baMdho jogo jIvassa kammaNA samayaM / putvaM pacchA jIvo kammaM va samaM va te hojjA // 1805 // Na hi puvamahetUto kharasiMgaM vAtasaMbhavo jutto / NikkAraNajAtassa ya NikkAraNato cciya viNAso // 1806 // adhavANAti cciya so NikkAraNato Na kammajogo se / 1 aha NikkAraNato so mukkassa vi hohiti sa bhujjo // 1807 // hojja va sa Niccamukko baMdhAbhAvammi ko va se mokkho / Na hi mukkavvavadeso baMdhAbhAve mato Nabhaso // 1808 // Na ya kammasa vi pubvaM katturabhAve samubbhavo jutto / NikkAraNato so vi ya tadha jugavuppattibhAvo ya // 1809 / / Na hi kattA kajjaM ti ya jugavuppattIya 4jIvakAmANaM / jutto vavadeso'yaM jadha loe govisANANaM // 1810 / / hojjANAtIyo vA saMbaMdho tadha vi Na ghaDate mokkho / jo'NAtI so'NaM to jIva-NabhANaM va saMbaMdho // 1811 / / iya juttIya Na ghaDate suvvati ya sutIsu5 baMdhamokkho 'tti / teNa tuha saMsao'yaM Na ya kajjo yaM jaghA suNasu / / 1812 // saMtANA'NAtIA paroparaM hetuhetubhAvAto / dehassa ya kammassa ya maMDiya ! bIyaM kurANaM va // 1813 / / asthi sa deho jo kammakAraNaM jo ya kajjamaNNassa / kammaM ca deha kAraNamatthi ya jaM kajjamaNNassa // 1814 / / kattA jIvA kammassa karaNatA jadha ghaDassa ghaDakAro / evaM ciya dehassa vi kammakaraNasaMbhavAtA tti / / 1815 / / kAmaM karaNamasiddhaM va te matI kajjato. ya taM siddhaM / kiriyaaphlde| ya puNo paDivajja tamamgibhUti vva // 1816 / / jaM saMtANoNAtI teNANato'vi NAyame gaMto / dIsati saMto vi jato kattha'ti bIyaM kurAdINaM / / 1817 // 1. avi tA0 / 2. hoja sa mu0 / 3. bhAve ya mu0 ko0 / 4. kammajIvANaM tA0 / 5. sutIe ke0 / 6. mekkhiA tti mu0 / 7. kajjato taya siddha mu0 ke0 / 8. katthai ma0 ko0 / 9. 0kurAINaM mu0 ke0 / 0dINa batA0 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 gaNadharavAdanI gAthAo [gAthA 1818 aNNataramaNivvatitakajja bIyaMkurANa jaM vihitaM / tattha hato saMtANo kukkuDi-aNDAtiyANaM ca / / 1818 / / jadhaveha kaMcaNovalasaMjogo'NAtisaMtigato vi / vocchijjati sovAyaM tadha jogo jIvakammANaM / / 18 19 / / to kiM jIvaNabhANaM va jogo adha kaMcaNovalANaM va / jIvassa ya kammassa ya bhaNNati duvidho vi Na viru ddho / / 1820 / / paDhamo'bhavvANaM ciya bhavvANaM kaMcaNovalANaM va / jIvatte sAmaNNe bhavvo'bhavvo tti ko bheto // 1821 / / hotu va jati kammakato Na virodho NAragAtibhedo vva / bhaNadha ya bhavvA'bhavvA sabhAvato teNa saMdeho / / 1822 / / davvAtitte tulle jIvaNabhANaM sabhAvato bheto / jIvAjIvAtigato jadha tadha bhavvetaraviseso / / 1823 / / evaM pi bhavvabhAvo jIvattaM pi va sabhAvajAtIto / pAvati Nicco tammi ya tadavatthe Nasthi 4NivvANaM / / 1824 // jadha ghaDapuvvAbhAvo'NAtisabhAvo vi sanidhaNo evaM / jatibhavvattAbhAvo bhavejja kiriyAya ko doso / !1825 // aNudAharaNamabhAvo kharasaMgaM pi va matI Na taM jamhA / bhAvo cciya sa visiTTho kubhANuppattimetteNaM / / 1826 / / paevaM bhavvuccheto kodvAgArassa vAvacayato tti / taM NANaMtattaNato'NAgatakAlaMvarANaM va / / 1827 / / jaM cAtItANAgatakAlA tulA jato ya saMsiddho / ekako aNaMtabhAgo bhavvANamatItakAleNaM / / 1828 // esseNa tattiyo cciya jutto jaM to vi savvabhabvANaM / jutto Na samucchedo hojja matA 'kidha mataM siddhaM / / 1829 / / bhavvANamaNaMtattaNamaNaMtabhAgo va kidha va mukko siM / kAlAdao vva maMDiya ! maha vayaNAto va paDivajja / / 1830 / / 1. va aha joge| kaMcaNo' mu0 kA0 / 2. paDhamA vAbhavvANaM bhavyANa mu0 ko 0 / 3. hAtu jati ma0 / 4. vANa tA0 / 5. ce0 tA0 / 6. kahamiNaM siddha mu0 kA0 / 7. ya tA0 / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1842] gaNadharavAdanA gAthAo sanbhUtamiNaM geNhasu maha vayaNAto'vasesavayaNaM va / savvaNutAdito vA 'jANayamajjhatthavayaNaM va // 1831 / / maNNasi kidha savvaNNU savvesiM sabvasaMsayacchettA / diTuMtAbhAvammi vi pucchatu jo saMsayo jassa // 1832 / / bhavvA vi Na sijjhissaMti kei kAleNa jati vi savveNa / NaNu te vi abhavvacciya kiM vA bhavvataNaM tesi / / 1833 / / ubhaNNati bhavvo joggo Na ya joggatteNa sijjhate savvo / jadha joggammi vi dalite savvattha Na kIrate paDimA // 1834 / / jadha vA sa eva pAsANa- kaNagajogo viyogajoggo vi / Na vijujjati savvo cciya sa viujjati jassa saMpatto / / 1835 / / kiM puNa jA saMpattI sA jogassa eva Na tu ajoggassa / tadha jo mokkho NiyamA so bhavvANaM Na itaresiM / / 1836 / / 'katakAdimattaNAto mokkho Nicco Na hoti kuMbhI vva / No paddhaMsAbhAvo bhuvi taddhammA vi jaM Nicco / / 1837 / / aNudAharaNamabhAvo eso vi matI Na taM jato nniyo| kuMbhaviNAsavisiTTho bhAvo cciya poggalamayo'yaM // 1838 // 11ki vegateNa kataM poggalametavilayammi jIvassa / kiM NivvatitamadhiyaM Nabhaso ghaDamettavilayammi // 1839 / / so'NavarAdho vva puNo Na bajjhate baMdhakAraNAbhAvA / jogo12 ya baMdhahetU Na ya so13 tassAsarIro tti // 1840 // Na puNo tassa -pasUtI bIjAbhAvAdihaM kurasseva / bIyaM ca tassa kammaM Na ya tassa tayaM tato Nicco // 1841 / / dabvAmuttattaNato NabhaM bva Nicco mato sa davvatayA / savvavagatattAvattI mati tti taM NANumANAto / / 1842 // 1. jANasu kA0 / 2. cA0 tA0 / 3. A0 tA0 / 4. jAggo teNa tA0 / 5. savvammi mu0 / 6. jogasta taa0| 7. ajogassa tA0 / 8. cA0 tA0 / 9. NiyAM tA0 / 10. mayo ya mu0 / 11. adhavA kiM tA0 / 12. jogA mu0 kA0 / 13. Na ya te mu0 ke0 / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1843 ko vA NiccaggAho savvaM ciya vi bhava-bhaMgayitimatiyaM / pajjAyaMtaramettappaNA daNiccAtivavadeso // 1843 / / muttassa ko'vakAso somma ! tilogasiharaM gatI ki dhase / kammalaghutAtadhAgatipariNAmAdIhi bhaNitamidaM // 1844 // kiM sakkiriyamarUvaM maMDiya ! bhuvi cetaNaM ca kimarUvaM / jadha se visesadhammo cetaNNaM tadha matA kiriyA / / 1845 / / kattAdittaNato vA sakkiriyo'yaM mato kulAlo vva / deha phaMdaNato vA paccavakhaM jaMtapuriso vva / / 1846 / / dehapphaMdaNahetU hojja payatto tti so vi NAkirie / hojjAdiTTho vva matI tadarUvitte NaNu samANaM // 1847 / / rUvittammi sa deho vacco tappaMdaNe puNo hetU / patiNiyataparipphaMdaNamacetaNANaM Na vi ya juttaM / / 1848 / / hotu kiriyA bhavatthassa kammarahitassa kiMNimattA sA / NaNu taggatipariNAmo" jadha siddhattaM tathA sA vi / / 1849 / / kiM siddhAlayaparato Na gatI dhammatthikAyavirahAto / so gati uvaggahakaro logammi jamasthi NAloe // 1850 // logassa sthi vivakkho suddhattaNato ghaDassa-aghaDo vva / sa ghaDAti cciya matI Na NisedhAto tadaNurUvo / / 1851 // tamhA dhammA'dhammA logaparicchetakAriNo juttA / idharAgAse tulle logo'logo ti ko bheto / / 1852 / / logavibhAgAbhAve paDighAtAbhAvato'NavatthAto / saMvavahArAbhAvA saMbaMdhAbhAvato hojjA / / 1853 / / NiraNuggahattaNAto Na gatI parato jalA diva jhasassa / jo gamaNANuggahiyA' so dhammo logaparimANo // 1854 / / asthi parimANakArI logassa pameyabhAvato'vasaM / NANaM pi va NeyassAleAgatthitte ya so'vassaM / / 1855 / / 1. 0ppaNA hi NiccA0 tA0 / 2. se tA0 / 3. dehapphaNDaNa / 4, tadarUvatte mu0 ko0 / 5. pariNAmA kA0 mu0 / 6. gahito tA0 / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1867 ] gaNadharavAdanI gAthAoM paDaNaM sattabhevaM thANAto ta ca No jato chaTThI / idha kattilakkhaNeyaM katturaNatthaMtaraM thANaM / / 1856 // NabhaNiccattaNao vA thANaviNAsapataNaM Na juttaM se / tadha kammAbhAvAto puNakkiyAbhAvato vA vi / / 1857 / / NiccatthANAto vA vomAtINaM paDaNaM pasajjejjA | adha Na matamaNegaMto thANAto'vassapaDaNaM ti / / 1858 / / bhavato siddho tti matI teNAtimasiddhasaMbhavo jutto / kAlANAtittaNato paDhamasarIraM va tadajutaM // / 1859 / / parimiyase'NaMtA kidha mAtA muttivirahitattAto / 'yama va NANAI diTThIo vegarUvammi / / 1860 / / Na ha vaha sasarIrassa priya'ppiyAvahatirevamAdINaM / vetapadANaM ca tumaM Na sadatthaM muNasi to saMkA / / 1861 / / tuha bandhe mokkhammi ya sA ya Na kajjA jato phuDo ceva / sasarI retarabhAvo NaNu jo so bandhamokkho tti // 1862 // *chiNNammi saMsayammiM jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvato ajuehi saha khaMDiyasate hi / / 1863 / / [ 7 ] *te pavvaite sotuM morio AgacchatI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1864 // # AbhaTTo ya jiNeNaM jAi - jarA maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM / / 1865 / / * kiM maNNe atthi devA udAhu Natthi tti saMsayo tujjha / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho / / 1866 / / taM maNa irayA parataMtA duvakhasaMpattA ya / Na taraMti ihAgaMtuM saddheyA suvamANA vi / / 1867 / / pitrApiya mu 1. niyammi mu0 1 2. 4. saMpatattA tA0 / [ 27 I 3. ahiM kA0 / ahiM mu / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAdanI gAthAo [gAthA 1968 sacchaMdacAriNo puNa devA divvappabhAvajuttA ya / jaM Na katAi vi darisaNamuvaiti to saMsato tesu / / 1868 / / mA kuru saMsayamete sudUraM maNuyAdibhiNNajAtIe / pecchasu paccakkhaM ciya catuvidhe devasaMghAte / / 1869 / / putvaM pi Na saMdeho jutto jaM jotisA sapaccavakhaM / dIsaMti takkatA vi ya uvadhAtA'NuggahA jagato // 1870 / / AlayamettaM ca matI pura va tavvAsiNo tadha vi siddhA / je te deva ti matA Na ya NilayA NiccaparisuNNA / / 1871 // ko jANati va kimetaM ti hojja NissaMsa yaM vimANAI / rataNamayaNabhogamaNAdiha jadha vijjAgharAdINaM // 1872 / / hojja matI mAeyaM tadhAvi takkAriNo surA je te / Na ya mAyAdivikArA puraM va NiccovalaMmbhAto / / 1873 / / jati NAragA pavaNNA pakiTThapAvaphalabhotiNo teNa / subahugapuNNaphalabhujo pavajjitavvA suragaNA vi // 1874 / / saMkaMtadivvapemmA visayapasattA'samattakattavvA / aNadhINamaNuakajjA garabhavamasuhaM Na eti surA // 1875 / / Navari jiNa jamma-dikkhA-kevala-uNivvANamahaNiyogeNaM / bhattIya somma ! saMsayavocchetatthaM va ejjaNhu // 1876 / / puvANurAgato vA samayaNibaddhA tavoguNAto vA / NaragaNapIDA'Nuggaha kandappAdIhiM vA kei / / 1877 / / jAtissarakavaNAto kAsati paccakkhadarisaNAto ma / vijjAmaMtovAyaNasiddhIto gahavikArAto / / 1878 / / ukkiTThapuNNasaMcayaphalabhAvAtobhidhANasiddhIto / savvAgamasiddhAMto ya saMti deva tti saddheyaM / / 1879 / / deva ti satthayamitaM suddhattaNato ghaDAbhidhANaM va / adha va matI maNuo cciya devo guNa-riddhisaMpaNNo // 1880 / / 1. dara tA0 / 2. bhojja tA0 / 3. NevvANa tA0 / 4. ejjahaNhA mu0 / ejjaNhA ko. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 gAthA 1892 ] gaNadharavAdanI gAthAo taM Na yato taccatthe siddhe uvayArato matA siddhI / taccatyasiMha siddhe mANavasiMghAvayAro vva / / 1881 // devAbhAve viphalaM! jamaggihAttAdiyANa kiriyANaM / samgIyaM jaNNANa ya dANAtiphalaM ca tadayuttaM / / 1882 / / jama-soma sUra-suraguru-sArajjAdINi jayati jaNNehiM / maMtAvAhaNameva iMdAdINaM vidhA savvaM // 1883 / / *chiNNammi saMsayammiM jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / se| samaNA pavvaito adbhuDhehi saha khaDisatehiM / / 1884 / / [8] *te pavvaite sAtuM akaMpio AgacchatI jiNasagAsa / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1885 / / *AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA-maraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM / / 1886 / / *kiM maNNe NeraiyA asthi Natthi tti saMsayo tujjhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho / / 1887 / / taM maNNasi paccakkhA devA caMdAtayo tadhaNNe vi / vijjAmaMtovAyaNaphalAisiddhIe gammati / / 1888 / / je puNa sutimettaphalA Neraiya ti kidha te gahetavvA / sakkhamaNumANato vA'NuvalaMbhA bhiNNajAtIyA / / 1889 // maha paccakkhattaNato jIvAIya vvara NArae geNha / kiM jaM sappaccakkhaM taM paccakkhaM Navari ekkaM / / 1890 // jaM kAsati paccakkha paccakkhaM taM pi gheppate loe / jadha sIhAtidarisaNaM siddhaM Na ya savapaccakkhaM / / 1891 / / adhavA jamiMdiyANaM paccakkhaM kiM tadeva paccakkhaM / uvayAramettato taM paccakkhamaNidiyaM tacca // 1892 / / 1. 3 phalaM tA0 / 2. jIvAdIe ya tA0 / 3. tastha mu0 / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .30 ] gaNadhara vAdanI gAthAo muttAtibhAvato govaladdhi maMtidiyA IM kuMbho vva / uvalaMbhaddArANi tu tAI jIvo taduvaladdhA ||1893 / / taduvarame visaraNato. tavvAvAre vi NovalaMbhAto / iMdiyabhiNNo NAtA paMcagavakkhovaladdhA vA / / 1894 / / jo puNa aNidiyo cciya jIvo savvArapidhANavigamAto / so subahuaM vijANati avaNItagharo jadhA daTThI / / 1895 / / Na hi paccavakhaM dhammaMtareNa taddhammamettagahaNAto / katakarato va siddhI kuMbhANiccattamettassa || 1896 / / puvvovaladdha saMbaMdha saraNato vANalo vva dhUmAto / adhava NimittaMtarato Nimittamakkhassa karaNAI / / 1897 / / kevalamaNodhirahitassa savvamaNumANamettayaM jamhA | NArasabhAvammiya tadatthi jaM teNa te saMti / / 1898 / / pAvaphalassa pakiTTarasa bhoiNeA kammato'vasesa vva / saMti dhuvaM tebhimattA NeraiyA adha matI hojjA / / 1899 / / accatthadukkhitA je tiriyaNarA NAraga ci te'bhimatA taM Na jato surasokkhappagarisasarisaM Na taM dukkhaM // 1900 // saccaM cetamakaMpiya ! maha vayaNAto'vasesavayaNaM va / savvaNNuttaNato vA aNumatasavvaSNuvayaNaM va / 1901 / / 4bhayarAgadA samAhA bhAvato saccamaNativAIM ca / savvaM ciya me vayaNaM jANayamajjhatthavayaNaM vA / / 1902 / / ki savvaNNu ti matI paccakkhaM savvasaMsayacchettA / 'bhayarAgadAsarahito taeilagAbhAvato samma || 1903 / / *chiNNammi saMsayammi jiNeNa jara maraNavippamukkeNaM / so samApavato tIhi 'samaM khaMDiyasatehiM // / 1904 // 0 1 prathama 1. 0rANi tAi AvI gaI che. gA uparanI gAthAnI pahelAM che : saha kha ko / [ gAthA 1893 2. savvappihANa0 mu0 ke0 / 3. saMbaddhamara tA0 / 4. A gAyA 1578. 5. tivArAM ca tA0 / 6. tA. bhAMkhA gAthA bhayarerAga mu0 / 8. tihi o saha khaM mu0 / tihiM ca 7. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1916 ] gaNadharavAdanI gAthAo * te pavvaite sotuM ayalabhAtA AgacchatI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1905 / / * AbhaTTho ya jiNeNaM jAi-jarA maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisI NaM // 1906 / / * kiM maNNe puNNa-pAvaM asthi va Natthi tti saMsayo tujjha / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimA attho / / 1907 / / mANasi puNNaM pAvaM sAdhAraNamadhava do vi bhiNNAI / hojja Na vA kammaM ciya sabhAvato bhavapapaMco'yaM // 1908 / / puNNukkarise' subhatA taratamajogAvakarisato hANI / tasseva khaye mokkho patthAhArovamANAto // 1909 // pAvukkarise'dhamatA taratamajogAvakarisato subhatA / tasseva khae mokkho apatthabhattovamANAto // 1910 // sAdhAraNavaNNAdi va adha sAdhAraNamadhegamattAe / ukkarisAvakarisato tasseva ya puNNapAvakkhA // 1911 // evaM ciya do bhiNNAI hojja houja va sabhAvato ceva / bhavasaMbhUtI bhaNNati Na sabhAvatI jato'bhimato / / 1912 / / 'hojja sabhAvo vatthu NikkAraNatA va vatthudhammo vA // jati vatthu patthi tao'NuvaladdhIto khapupphaM va / / 1913 / / accatamaNuvaladdho vi adha tao asthi Nasthi kiM kammaM / hetU va tadasthite jo NaNu kammassa vi sa eva / / 1914 / / kammassa vAbhidhANaM hojja sabhAvo tti hotu ko dAsA / patiNiyatAkArAto Na ya se kattA ghaDasseva // 1915 / / mutto'mutto va tao jati mutto' to'bhidhANato bhiNNo / kammaM ti sahAvA ti ya jati vA'mutto Na kattA to // 1916 // 1. 0kkamarisse mu0 / 2. pacchA tA0 / 3. apaccha tA0 / 4. bhimataM tA0 / 5. mAthA prathama 5 mAnI chaH 0 1786.6. muttA to tA0 / 7. kmm..| mu0 ko / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAthA 1997 gaNadharavAdanI gAthAzco dehANaM vomaM pi va juttA kajjAtito ya muttimatA / adha so NikkAraNayA' to kharasaMgAdayo hotu // 1917 / / adha vatthuNA sa dhammo pariNAmo to sa 2jIvakammANaM / puNNetarAbhidhANo kAraNakajjANumeyo seA // 1918 // kiriyANaM kAraNato dehAtINaM ca kajjabhAvAto / kammaM madabhihitaM ti ya paDivajja tamaggibhUti vva // 1919 // taM ciya dehAdINaM kiriyANaM pi ya subhAsubhattAtA / paDivajja puNNapAvaM sabhAvato bhiNNajAtIyaM // 1920 // suha-dukkhANaM kAraNamaNurUvaM kajjabhAvato'vassaM / paramANavo ghaDassa va kAraNamiha puNNapAvAI // 1921 / / suha-dukkhakAraNaM jati kammaM kajjassa tadaNurUvaM ca / pattamarUvaM taM pi hu adha rUviM NANurUvaM to 1922 / / Na hi savvadhANurUvaM bhiNNaM vA kAraNaM adha mataM te / kiM karaja-kAraNattaNamadhavA vatthuttaNaM tassa // 1923 / / savvaM tullAtullaM jati to kajjANurUvatA keyaM / jaM seomma sapajjAyo kajja5 parapajjayo sese // 1924 // kiM jadha muttamamuttassa kAraNaM tadha suhAtiNaM kammaM / diTThaM suhAtikAraNamaNNAti jadheha tadha kammaM // 1925 / / hotu tayaM ciya kiM kammaNA Na jaM tulasAdhaNANaM pi / phalabheto seo'vassaM sakAraNo kAraNaM kammaM / / 1126 / / etto cciya taM muttaM muttabalAdhANatA jadhA kubho / dehAtikajjamuttAtito yaH bhaNite puNo bhaNati / / 1927 / / to kiM dehAdINaM muttattaNato tayaM havai muttaM / adha sukha-dukkhAtINaM kAraNabhAvAdarUvaM ti // 1928 / / Na suhAtINaM hetU kama ciya kiMtu tANa jIvo vi / hoti samavAyikAraNamitaraM kamma ti ko doso // 1929 // / 1. NikkAraNato tA0 / 2. sa kammajIvANaM mu0 ko0 / 3. dhANe tA0 / 4. 'ruvattaM pi tA0 / 5. pajja0 tA0 / 6. 'tito vva mu0 ko0 / 7. havatu tA0 / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1942 ] gaNadharavAdanI gAthAo iya vitte suhadukkha kAraNatte ya 'kammaNo siddhe / puNNava karisametteNa dukkha bahulattaNamajuttaM // 1930 // kammappakarisajaNitaM tadavassaM pagarisANubhUtIto / sokkhamparibhUtI jadha puNNappagarisappabhavA // 1931 // tadha bajjhasAdhaNappagarisaMgabhAvAdihaNNadhA Na tayaM / vivarItabajjhasAdhaNabalappakarisaM avekkhejjA / / 1932 / / deho NAvacayakato puNNukkarise va muttimattAto / hojja va sa hINatarao kadhamasubhataro mahallo ya / / 1933 / / etaM ciya vivarIta joejjA savvapApakkhe vi / Naya sAdhAraNarUvaM kammaM takkAraNAbhAvA / / 1934 / / kammaM jogaNimittaM subho'subho vA sa egasamayammi | hojja Na tUbhayarUvo kammaM vi tao tadaguruvaM // 1935 // Nu maNa vai-kAyayogA subhAsubhA vi samayammi dIsaMti / davvammi mIbhAvo bhavejja Na tu bhAvakaraNammi / / 1936 // jhANaM subhamasubhaM vA Na tu mIsaM jaM ca jhANavirame vi / lesA subhAsubhA vA subhamasubhaM vA tao kammaM // / 1937 // punvahitaM ca kammaM pariNAmavaseNa mIsataM NejjA / itaretarabhAvaM vA sammA-micchAdi Na tu gahaNe / / 1938 / / moNa AuaM khalu daMsaNamohaM caritamohaM ca / sesANaM pagaDINaM uttaravidhisaMkamo bhajjo // 1939 // sobhaNavaNNAtiguNaM subhANubhAvaM jaM tayaM puSNaM / vivarItamato pAvaM Na bAtaraM NAtisuhumaM ca / / 1940 / / gehati tajjogaM ciya reNuM puriseo jadhA katabhaMgo / egakhe to gADhaM jIvo savyapade se hiM // / 1941 // avisipoggalaghaNe loe thUlataNukammapavibhAgo / jujjejja gahaNakAle subhAsubhavivecaNaM katto // 1942 // kamNo tA0 / 2 vva vA0 / 3. co0 tA0 3 | [ 33 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ] gaNadharavAdanI gAthAo 'avisi ciya taM so pariNAmA''sayasabhAvato khippaM / kurute subhamasubhaM vA gahaNe jIvo jadhA''hAraM // / 1943 / / pariNAmAsssayavasato gheNUye jadhA payo visamahissa / tullo vi tadAhAro ta puNNA puNNapariNAmo // / 1944 // jadha vegasarIrammi vi sArAsArapariNAmatAmeti / avisiTTho AhAro tadha kammasubhAsubhavibhAgo / / 1945 / / sAtaM sammaM hAsaM purisa-rati- subhAyu NAma-gottAI puNNaM sesaM pAMva Neya savivAgamavivAgaM // / 1946 // asati bahi puNNapAve jamaggihottAdi saggakAmassa / tadasaMbaMddha savvaM dANAtiphalaM ca logammi // / 1947 // *chiNNammi saMsayammi jiNeNa jara maraNavippamukkeNaM / so samaNo pavaito tihi tu saha khaMDiyasatehiM / / 1948 / / [10] *te pavvaite sotuM metajjo AgacchatI jiNasagAsaM / baccAmi Na vadAmi vaMdittA pajjuvAsAmi // 1949 // * AbhaTTho ya jiNeNaM jAti-jarA-maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaSNU savvadarisI NaM / / 1950 / / * kiM maNNe paralogo asthi Na asthi ti saMsayo tujjha / vetapatANa ya attha Na yANasI tesimo attho / / 1951 / / maNNasi jati cetaNaM majjaMgamato vva bhUtadhagmoti / to Natthi paro logo taNNAse jeNa taNNAso / / 1952 // adha vitayatthaMtaratA Na ya NiccattaNamao vi tadavattha / alasa va araNIo bhiNNassa viNAsaghammassa / / 1953 // adha ego savvagao Nikkirio taha vi Natthi paralogo / saMsaraNAbhAvAo vomassa va savapiMDe // 1954 // 1. A0 tA0 / 2. bAhAre / mu0 ke0 / 3. asthi Natthi mu0 ke 0 / [ gAthA 1943 4. paralogA mu0 / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1967 ] gaNadharavAdanA gAthAo idha logAto va paro surAdilogo Na so vi paccakkho / evaM piNa para logo suvvati ya sutIsu to saMkA / / 1955 / / bhUtiMdiyAtirittassa cetaNA so ya davvato Nicco / jAtissaraNAtIhiM paDivajjasu vAyubhUti vva / / 1956 // Naya ego savvagato Nikkiriyo lakkhaNA tibhetAto / kuMbhAtao vva bahavo paDivajja tamidabhUti vva // 1957 / / loga to ya paro somma ! surA NAragA ya paralogo / paDivajja moriyAkaMpiya vva vihitappamANAto // / 1958 / / jIvo viNNANamayo taM cANiccaM ti to Na paralogo / adha viSNANAdaNNo to aNabhiNNA jadhAgAsaM / / 1959 / / eto cciya Na sa kattA bhottA ya ato vi Natthi paralogo / jaM ca Na saMsArI so aNNANAmuttio khaM va / / 1960 / / masi viNAsi ce to uppattimadAdito jadhA kuMbho / etaM ci sAdhaNaviNAsite vise sAmma || 1961 / / adhavA vatttate viNAsi ceto Na hoti kuMbho vva / upapattimatAtitta kadhamaviNAsI ghaDo buddhI / / 1962 // rUva-rasa-gaMdha-phAsA saMkhA saMThANa davva satIo | kuMbhatti jatotAo sUti - vicchitti dhuvadhammA // / 1963 // piMDe piMDAgAra - sattipajjAyavilayasamakAlaM / upajjati kuMbhAgArasattipajjAyarUveNa / / 1964 // rUvotidavvatAe Na jAti Na ya veti teNa seo NiccA / evaM uppAta vvaya dhuvassahAvaM mataM savrvvaM // / 1965 // ghaDacetaNayA NAseo paDacetaNayA samubbhavA samayaM / saMtANAvasthA taha - paraleAgajIvANaM / / 1966 / / mahAgaNAsa surAtiparaleAgasaMbhavA samayaM / jIvatayA'vatthANaM nnehbhve| Neva paraleAgo / / 1967 / / 1. Neya tA0 mu0 / [ 35 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] [ gAthA 1968 gaNadharavAdanI gAthAo asato Natthi pasUti hojja va jati hotu kharavisANassa / Na ya savvadhA viNAso savvucchedappasaMgAto // 1968 / / to'vasthitassa keNavi vilayo dhammeNa bhavaNabhaNNeNaM / vatthuccheto Na mato saMvavahArAvarodhAto // 1969 / / asati va parammi loe jamaggihottAti saggakAmassa / tadasaMbaddhaM savvaM dANAtiphalaM ca parAe / / 1970 / / * chiNNammi saMsayammi jiNeNa jara-maraNavippamukkeNaM / so samaNA pavvaito tihiM tu saha khaMDiyasatehiM / / 1971 / / [11] *te pavvaite sAtuM pabhAso AgacchaI jiNasagAsaM / baccAmi Na vaMdAmi vaMdittA pajjuvAsAmi / / 1972 / / *AbhaTTho ya jiNeNaM jAti-jarA-maraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savvaSNU savvadarisI NaM / / 1973 / / *kiM maNNe NevvANaM asthi Nasthi tti saMsayo tujhaM / vetapatANa ya atthaM Na yANasI tesimA attho // 1974 / / maNNasi kiM dIvassa va NAsA jevvANamassa jIvassa / dukkhakkhayAdirUvA kiM hojja va se sato'vatthA // 1975 / / adhavA'NAtittaNateA khassa va kiM kamma-jIvajogassa / avijogAteA Na bhave saMsArAbhAva eva tti // 1976 // paDivajja maMDio iva vijogamiha 'jIvaka-majogassa / tamaNAtiNo vi kaMcaNa-dhAtUNa va NoNakiriyAhiM // 1977 / / jaM NAragAtibhAvo saMsAro NAragAtibhiNNA ya / ko 5jIvo to maNNasi taNNAse jIvaNAsA ti // 1978 / / Na hi NAragAtipajjAyamettaNAsammi savvadhA NAsA / jIvadadhvassa mato muddANAse va hemassa / / 1979 / / 1. savvucche0 mu0 / 2. saMvavahArAva mu. ke0 3. ca loammi mu0 ko / 4. kammajIvajogassa mu0 kA0 / 5. jIvA tA0 / 6. saM mu0 kA / / Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1992 ] gaNadharavAdanI gAthAo kammako saMsAro taNNAse tassa jujjate NAso / jIvattamakammataM taNNAse tassa ko NAso // / 1980 / / Na vikArANuvalaMbhAdAgAsaM piva viNAsadhammo so / idha NAsiNo vikAro dIsati kuMbhassa vA'vayavA / / 1981 / / kAlaMtaraNAsI vA ghaDo vva katakAdito matI hojjA / No pasAbhAvo bhuvi taddhammA vi jaM Nicco / / 1982 / / aNudAharaNabhAvo kharasaMgaM pica matI Na taM jamhA kuMbhaviNAsavisiTTho bhAvo cciya poggalamayo so / / 1983 / / kiM vi gaMteNa kataM poggalamettavilayammi jIvarasa | kiM NivvattitamadhiyaM Nabhaso ghaDamettavilayammi / / 1984 / / davvAmuttattaNato mutto Nicco NabhaM va davvatayA / vibhutAtipasaMgo evaM sati NANumANAto // / 1985 / / ko vA NiccagAho savvaM ciya vibhava-bhaMga - ThitimaiyaM / pajjAyantaramerUppaNAdaNiccAtivavadeso // 1986 / / Naya savvadhA viNAso'Nalassa pariNAmatoM payasseva / kuMbhassa kavAlANa va tadhAvikA rovalaMbhAto // / 1987 / / jati savvadhA Na NAso'Nalassa kiM dIsate Na so sakkhaM / pariNAmasudumayAto jaladavikA raMjaNarayo vva // 1988 / / hotUNa maMdiyaM taragajjhA puNaridiyaMta rAhaNaM / khandhA enti Na eMti ya poggalapariNAmatA cittA / / 1989 || gidiyA jadha vAyavvAdayo tahaggeyA / hotu cakkhuggajjhA udhANAtigAjjhatAmeMti / / 1990 // jagha dIvo NivvANo pariNA maMtaramito tathA jIvo / bhaNati pariNevvANo patto'NAbAhapariNAmaM // / 1991 / / muttassa para sokkhaM NANANAbAdhato jadhA muNiNo / tadvamA purNa virahAdAvaraNA''bAdhaUNaM // / 1992 / / 1. ma gAthA punarAvartita dharma che : che. 20 1843 | 3. vANidiyagajjha mu0 ko / 0 1839 / 2. ma gAthA [ 37 paN puna: AvI Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ] gaNadharavAdanI gAthAo [ gAthA 1993 mutto karaNAbhAvAdaNNANI kha va NaNu viruddho'ya / jamajIvatA vi pAvati etto cciya bhaNati taM NAma / / 1993 // davvAmuttattasabhAvajAtito tassa dUravivarItaM / Na hi jaccataragamaNaM juttaM Nabhaso vva jIvattaM / / 1994 / / muttAtibhAvato Novaladdhi maMtidiyAI kuMbho vva / uvalaMbhaddArANi u tAI jIvo taduvaladdhA // 1995 / / taduvarame vi saraNato tavvAvAre vi NovalaMbhAto / / iMdiyabhiNNo 1NAtA paMcagavakkhovaladdhA vA // 1996 / / NANarahito Na jIvo sarUvato'Nu vva muttibhAveNaM / jaM teNa viruddhamitaM asthi ya so NANarahito ya / / 1997 / / kidha so NANa sarUvo NaNu paccakkhANubhUtito 2Niyae / paradehammi vi gajjho sa pavittiNivittiliMgAto // 1998 // savvAvaraNAvagame so suddhataro havejja sUro vva / tammayabhAvAbhAvAdaNNANittaM Na juttaM se / / 1999 / / evaM payAsamaio jIvo chiddAvabhAsayattAto / kiMcimmatta bhAsati chiddAvaraNappadIvo vva / / 2000 / / subahuataraM viyANAti mutto savvappihANavigamAto / avaNItadharo vva Naro vigatAvaraNo padIvo bva // 2001 / / puNNApuNNakatAI jaM suha-dukkhAI teNa taNNAse / taNNAso to mutto Nissuha-dukkho jadhAgAsa / / 2002 / / adhavA Nissuha-dukkhA NabhaM va dehiMdiyAdi 5bhAvAto / AhAro dehA ciya jaM suhadukkhovaladrINaM // 2003 / / puNNaphala' dukkhaM cciya kammotayato phalaM va pAvassa / NaNu pAvaphale vi samaM paccakkhavirodhitA cevaM // 2004 // jatto cciya paccakkhaM somma ! suhaM gatthi dukkhamevetaM / tappaDikAravibhattaM to puNNaphalaM ti dukkhaM ti // 2005 / / 1. AyA mu0 ke0 / nuy| 0 1884. 2. biyae ko0 / 3. vigayAvaragappaIvo ma0 ke0 / 4 tannAsAo muttA mu0 kA0 / 5. 'yAdabhAvA0 mu0 ko0 / 6. ceva mu0 ko0 / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 2018 ] gaNadharavAdanI gAthAo visayasuhaM dukkhaM cci ya dukkhapaDigArato tigiccha vva / taM suhamuvayArAto paNa yovayAro viNA taccaM / / 2006 / / tamhA jaM muttasuhaM taM tacce dukkhasaMkhae'vassaM / muNiNo'NAbAdhassa va NippaDikArappasUtIto / / 2007 / / jadha vA NANamayo'yaM jIvo NANovaghAtI cAvaraNaM / karaNamaNuggahakAriM savvAvaraNakkhae suddhI // 2008 / / tadha sokkhamayo jIvo pAvaM tassovaghAtayaM NeyaM / paNNamaNuggahakAriM sokkhaM savvakkhae sayalaM // 2009 / / jadha vA kammakkhayato so siddhatAdipariNatiM labhati / / tadha saMsArAtItaM pAvati tato cciya suhaM pi // 2010 / / sAtAsAtaM dukkhaM tasvirahammi ya suhaM jato teNaM / dehidiesu dukkhaM sokkhaM dehiMdiyAbhAve // 2011 / / jo vA dehiMdiyajaM suhamicchati taM paDucca doso'yaM / saMsArAtItamitaM dhammaMtarameva siddhisuhaM // 2012 / / kadhamaNumeyaM5 ti matI NANANAbAdhato ti NaNu bhaNitaM / tadaNiccaM NANaM pi ya cetaNadhammo ti rAgo vva / / 2013 / / kata kAtibhAvato vo NAvaraNAvAdhakAraNAbhAvA / uppAtadvitibhaMgassabhAvato vA Na doso'yaM // 2014 // Na ha vai. sasarIrassa ppiyappiyovahatirevamAdi ca jaM / tadamokkho NAsammi va sokkhAbhAvammi va Na jutta // 2015 / / NaTTho asarIro cci suha-dukkhAI piyappiyAI ca / tAI Na phusati NaTuM phuDamasarIraM ti ko doso // 2016 / / vetapatANa ya atthaM Na suTTha jANasi imANa taM suNasu / asarIravvavadesI adhaNo vva sato NisedhAto // 2017 / / NaNisedhato ya aNNammi tavihe ceva paccao jeNa / / teNAsarIraggahaNe jutto jIvo Na kharasiMgaM // 2018 // 1. Na ya uvyaare| mu0 ko0 / 2. ghAiyaM mu0 ke0 / 3. ahvA kamma ko0 4. suhaM ti mu0 kA0 / 5. kaha naNu meyaM mu0| 6. ve tA0 / 7, tANa tamatthaM tA0 / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] gaNadhara vAdanI gAthAo jaM ca 'vasaMtaM taM saMtamAha vAsadato sadehaM pi / Na phusejja vA vItarAgaM jogiNamiTThetaravisesA // / 2019 / / vAveti NivAto vAsadattho bhavaMtamiha saMtaM / bujjhA'vatti va saMtaM NANAtivisiTThamadhavAha || 2020 || Na vasaMtaM avasaMtaM ti vA matI NAsarIragahaNAteA / phusaNAvisesaNaM piya jatA mataM saMtavisayaM ti // / 2021 // evaM pi hojja mutto NissuhadukkhattaNaM tu tadavatthaM / taM No piyappiyAI jamhA puNNeyarakayAi~ || 2022 // NANA'bAdhattaNato Na phusati vItarAgadosassa / piyamappiyaM vA muttasuhaM ko pasaMgo'ttha / / 2023 / / * chiNNammi saMsayammiM jiNeNa jara maraNavipamukkeNaM / so samaNA pavvato tihiM tu saha khaMDiyasatehiM // / 2024 // gaNadharA sammattA / 1. vasaMta saMtaM tamAha mu0, vasaMta saMtaM tathAha kA0 / 4. tA0 / 2. viseseA tA0 / [ gAthA 2019 3. bajjhA tAo | Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAnAM avataraNanI sucI aMgAva gANa tiga 1846 kAdAcita yadatrAsti 1643 agniI hati na.kAza (pramANavA0 a0 pR0 43) kAmasvapnabhayonmAdaH 1732. 1713 kevalasaM vida-darzanarupAH 1875 agniSTomena yamarAjya 1800 ko jAnAti 1866, 1882 agnihotraM juhuyAt (maitrAyaNIsa0 1. 8. 7.) kSaNikAH sarva saMskArAH 1674 1553, 1582, 1643, 1800, 1882 gata na gamyate tAvad (mAdhyamika0 2. 1) 1684 apAna soma (Rgveda 6. 4. 11) 1866 gahaNasamayammi (kama prakRti0 29) 1843 astamite Aditye (bRhadA04. 3. 6) 1588 jarAmarya vaitat 1474, 2023 asti puruSo'kartA 1553 jIvastathA (saundaranandam 16, 29) 1875 Agamazcopapattizca 1660 joeNa kammaeNaM sutrakR0ni0 177) 1614 Apo devatA (etareya brA 2. 16) 1689 tatra pakSaH (nyAyapraveza 01) 1676 aayugbhaage| thovA (bandhazataka 89) 1843 tathedamamalaM brahma (bRhadA0 bhA0 vA0 3. 5. 44) ityaM na kizcidapi 2005 1681 indra Agaccha 1883 dIpo yathA nivRtim (saundarana dam 1. 6.28)1875 iha dRSTahetvasa bhavi 1820 deha evAyaM 1576 UrdhvamUlam (yogazikhopaniSad 6. 14 bhagavadgItA dyAvApRthvI (tattirIya brA0 1.1.2.) 1689 15. 1) 1581 dvAdaza mAsAH (taittirIya brA0 1. 1. 4) 1643 UsAsa AyAva 1846 dve brahmaNI 1874 eka eva hi bhUtAtmA (brahmavindu 11) 1581, 1853 nagna : preta ivAviSTa: 2005 ekayA pUrNa yAhUtyA (taittirIya brA0 3. 8. 10. naja-ivayukta (paribhASenduzekhara 74) 1851, 2018 5) 1643 nayuktam 1851 egapaeseAgADha (paMcasaMgraha 284, baMdhazataka 87)1841 na dIrthe 'stIha 1642 etAvAneva loko'yaM (SaDdarzanasamucyaya 81) na rupa bhikSavaH 15 // 3 1553 na ha vai pretya 1887, 1803 eSa vaH prathamA yajJaH (tANDaya0 16. 1. 2) nahi vai sazarIrasya (chAndo0 8. 12. 1) 1553 1643 1581, 1651, 1804, 1861, 2015-23 autsukyamAtram (zAkuntala 5. 6.) 2005 nArako vA eSa 1887 1. sadhyA gAthAsUya cha, Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42] nitya sasyam (pramANavA0 2.34) 1848 nirAlambanA: sarve (pramANavA0 alaM0 pR022) 1554 nirjitamadanAnAM (prazama0 238) 2007 puNyaH puNyena (bRhadA0 4.45) 1943 puruSa eveMda gni ( vajasaneyI sa0 31. 2 ghetA * 3. 15) 1581, 1643, 1807 puruSo vai 1772, 1800 pRthivIdevatA 1987 bhuktAH zriyaH 200 matirapi na prajJAyate 2016 gaNudharavAda mUrterarapradeza: 1736 yat sat - tat (hetucindu0 pR0 44) 1674 yathA vizudram (bRhadA0 bhA0 vA0 30 9 43) 1581 yama- somasUrya 1883 yAvad dRzya 1686 rAjIvakaNTakAdInAM 1943 lADa ya eraMDa (Ava0 ni0 957) 1844 loke yAvat saMjJA 1685 vijJAnaghana evaM (bRhadA0 2 4 12) 1543 188, 1582-84 1587, 1943, 1851 1772, 1800 dhUmA sa esa yazAMyudhI 1899, 1882 sa esa viguNa 1804, 1891 satatamam 1500 satyena labhyaH (muNDaka03. 1. 5) 1685 samatulya 1717 sarva hetu nirAza sa 1943 sa vyAvAyAbhAvAt (tatsvArtha mA0 TI0 dvi0 bhAga. pR0 318) 1882 savbuvari veyaNIe ( ba dhazataka gA0 90) 1943 sa sarvavit 1943 sAyaM uccAgAya (pravacanasAroddhAra 1283) 1946 siddho na bhavyaH 1824 sukhaduHkhe manujAnAM 1700 sussara AeJja 1846 saiSA guhA 1874 sthitaH zItAMzuvajjIva (yogaha0 181) 1772 1987 1768 svapnA hetupratyaya 1985 pratI 1982 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI aMjane 164 aMtarAlagati 33 aMdhakAra 164 akapita 128, 154 akSa -indriye 130 -AtmA 131 agni 91 agnibhUti 30, 51, 99, 107, 138, 139, 151 agniToma 48, 101 agnihotra 6, 66, 101, 126, 151, 158, 180 acalabhrAtA 134 atIndriya jJAna -sarvaviSayaka 131 adarzana -abhAva sAdhaka nathI 86 adazya 85 adRSTa -kriyAnuM phaLa 35 -anicchA chatAM adaSTa phaLa maLe 36 adhama 41 adharmAstikAyA -siddhi 117 adhyavasAya 144, 145, 147 ananurUpa 9 anazilApya 70, 72 anupalabdhi -nAM kAraNe 64 anumAna 3, 7, 31, 73, 95, 115, 128, 131, 173 -sAmAnyatadaSTa 4 -tri-avayava, paMca avayava 74 anekAMtavAda 82 --jAtAdimAM 82 anvaya 63 -vyatireka 27. apavarga 159 apUrva 42 abhijJAnazAkuMtala 17 abhilASA -stanapAnAbhilASA 57 anyU5gama 83 amUrtatva 168, 175 -nitya che 175 athapatti 7, 51 aleka -mAM gati nathI 116 -sAdhaka pramANa 117 avadhijJAna 132 -AvaraNa 63 avAcya 70 avidyamAna -ne niSedha nathI 17 avidyA 21 avinAbhAva 4. avirati 144 avisaMvAdI 5 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [avyakta-pradhAna adhyakta-pradhAna 43 azarIra 177 asata, 18 ahaM pratyaya 8 -dehaviSayaka nathI 8 ahiMsA -sarvatra cho chatAM saMbhava 91 ahetuka 46 A - lakSaNabheda 154 -dehapramANa 154 -ekAMta nityamAM kartavAdi na ghaTe 155 -ajJAnI (jaDa)ne saMsAra nahi 155 -nityAnitya 155 -jJAnasvarUpa 170 -paradehagatanuM anumAna 170 --juo, "jIva" "puruSa'. Apta 5, 129 AhAra -pariNAma 148 - I-I indra 121, 127 indrajAlika 67 IndrabhUti 3, 30, 51, 153, 154 Indriya - grAhaka nathI 55 -upalabdhikartA nathI 130 -kAraNa-kAra che 130 -vinA paNa jJAna 169 -janya jJAna parokSa 131 IzAvAsyopaniSada 22 Izvara 15, 43, 47 AkAza 6, 10 21, 98, 108, 19, 163, 169 -sAdhaka anumAna 89 -acetana che 92 Agama 4, 73 -be bheda 4 -paraspara virodha pa AtmA 6, 142, 47, 13, 103 - sazarIra-azarIra 6 - sAMkhyamate 6 -nuM anyadehamAM anumAna 13 - sAdhaka anumAna 14 -kartA, adhiSThAtA, AdAtA, bhaktA, atha 14, 58 -saMzayane viSaya hovAthI che 15 -saMsArI mUrta paNa che 42 - bhUtamina 54, 56 --chaddhi AtmA nathI 54, 130 -kSaNika nathI 59 -upAdAdiyukta 63 -vyApaka nathI 113 -nityAnitya 113 -muktanuM sthAna 114 -arUpI chatAM sakriya 115, 154 -upalabdhi kartA 130 -svataMtra dravya 153 aneka che 153 -advaitane saMsaraNa nathI 153 ukatha 126 utpatti 71, 80, 104 upaniSada 5 upamAna 6 upaga 26, 154 upalabdhi 24 upazama zreNI 146 veda 21 karaNa 49, 106, 117, 167, 169 -paulika che 169 kartA 97 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trithi kama 29, 15, 47, 95 --nA astitvanI carcA 30 ~sa ya 30 --puNya-pA5 31, 137, 139 --pratyakSa che 31 --sAdhaka anumAna 32, 33 -dharma-adhama 41 --mUrta chatAM amUrta AtmAmAM asara kare che 41, 40 --mUta che 37 pariNAmI che 38 --vicitra che 39 nA hetu 95, 144 --nI vicitratA 95 --paudgalika 96 --nA abhAvamAM sa`sAra nahi 97 ~saMtAna anAdi 105 --siddhi 106, 138 --amUrta nathI 139 adRSTa chatAM mUrta 141 --tA nAza 163 ATha mUla prakRti 145 -uttara prakRti 145 --dhruvabaMdhinI 145 --avakhaMdhinI 146 -sakramanA niyama 145 --grahaNanI prakriyA 146 -~vA 146 --prakRti Adi 147 --muktAtmAmAM abhAva 166 --jIva sAthe anAdi saMbaMdha 160 --anAdi saMyoganA nAza 161 --nAzathI jIvatA nAza nahi 162 kama prakRti 147 ka prakRti sUNi 147 kaSAya 144 kAraNu 94, 139, 140, 162 zabdasUcI --samavAyI-upAdAna 37 --nimitta 38 --IzvarAdi nahi 43 ---sadaza kAryanI carcA 94 --thI vilakSaNa kArya 95 vaicitryathI kArya vaicitrya 95 --anumAna 138 kANu 115, 32 --siddhi 33 --sthUla dehathI bhinna 40 kArya 94, 139, 140, 162 -anumAna 138 kArya-kAraNa sAdRzyanI carcA 94 kArya-kAraNu bhAva 168 kAla 6, 43, 109 kubera 121 kumAreila pa mRtaka 162, 175 kevala jJAna 131, 132, 160 kevala darzana 160 kaivalI 13 kezADu ka 93 Rtu 126 kSaNika 59, 60 kSayApazama 63 kharivaSANu 17 guNa 11 --ane guNInA bhedAbheda 11 --guNI vinA nahi 11 --guNI bhAva 9 guNI 11 gupti 92 geAtrakama 102 grahavikAra 125 gniphiphtha 121 kha-ga-dha 45 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNadharavAda [ghaDe - nityAnitya 156 caMdra 122, 128 -vimAna 122 -agnine goLo 123 -mAyika 123 caMpA 123 cArvAka 5 cetana 115 cetanA 51 caitanya 51, 12, 152 chAndogya 6 - sacetana che 90 jAta -Adi cAra vikalpo 71, 80 jAti 101, 168 -parabhavamAM te ja nathI 101 - smaraNa 125 jinabhadra 29 nityAnitya 26, 100 -karma sAthe anAdi saMbaMdha 42 -ane zarIra eka ja che 50 -nirAkaraNa 51 mRtazarIramAM nathI pa3. - samAnatA-asamAnatA 100 -ne baMdha-mekSa 103, 163 - sazarIra-azarIra 103 -kANa prathama ? 104 -nuM gati pariNAma 116 - nuM siddhatva 116 -karmano saMbaMdha 105, 107 -abhavya-bhavya 108 -- bhavya cha ana ta 19 - kartA 106 - ne mekSa chatAM saMsAra khAlI na thAya 109 - nigoda 109 - sarvathA vinAzI nathI 162 -ananta jJAnamaya 173 -ananta sukhamaya 174 - zarIrane saMbaMdha 178 juo AtmA', puruSa' vitva 162, 168 jIva-mukta 178 jJAna 12, 176 - deha guNa nathI 12 -jJAnAntarapUrvaka 56 -mati Adi pAMca 63 -paryAya 73 --badhAM brAnDa nathI 75 - anvaya-vyatireka 169 - AvaraNa 170 -ya 25, 73 -nA astitvane saMdeha 3 -pratyakSAdithI siddha nathI 3 -siddhi 7 -pratyakSa 10 -ajIvana pratipakSI 16 -niSedhya hevAthI siddha 16 -Azraya zarIra 19 -pada sArthaka che 19 --paryAye 19 -lakSaNa bhina 20 -sarvajJa vacanathI siddha 20 -eka che 21 - aneka che 22 -vyApaka nathI 23 tattvArthabhAgya TIkA 167 tADaya mahAbrAhANuM 48 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramArthAMzUnya tIthaMkara 124 taittirIya 48 taittirIya brAhmaNa 49, 67 tripiDhaka 6 dik 6 dIghanikAya 6 dIpa --ne sarvathA nAza nathI 164 duHkha 140 duSyanta 172 dRSTAMta 110 deva 128, 150, 154 --vize sa Mdeha 121 sadehanirAkaraNa 122 --pratyakSa che 122 --nyatarAdi cAra bhedA 122 --kRta anugraha-pIDA 122 --anumAnathI siddhi 122 ~~~A leAkamAM kema na Ave ? 124 ~~krama Ave? 124 ---sAdhaka anumAnA 125 padanI sArthakatA 125 --RddhisaMpanna manuSya devA che, 125 --deva 128 deha 9 dravya 12, 113 vyatva 168 --nitya che 175 pazuka 84 dharma 41, 138 dharmAstikAya 117, 118 na naraka 135 narisa'huM 135 nAra7128, 150 ~~ deha 128 dha zabdasUcI --sa Mdeha-nirAkaraNa 129 --sarvajJate pratyakSa che 129 anumAnathI siddha 132 --sarvajJa vacanathI siddha 133 nAma kama 102 niMgAda 109 niyati 43 nirvANu --vize sa Mdeha 159 --sa dedvanirAkaraNa 161 --dIpanirvANa jevuM 160 --duHkhakSaya 160 --nA abhAva 160 -siddhi 162 - kRtaka nathI 163 --nityAnitya 164 --dIpanirvANu jema nathI 164 jue 'mokSa', mukti', nizcaya nya 78, 91, 92, 144, niSedha 17 --payu dAsa 117 niSkAraNu 97 niSkAraNutA 99, 137 naiyAyika 9, 25 nyAyapraveza 61 nyAyAvatAravAtika vRtti 6 5 pakSa 9, 61 pakSAbhAsa 9-10 patane 118 56 117 --nA artha 28 padArtha --nityAnitya 112 paramANu 3, 31, 72 --sAvayava-niravayava 84 paramAtha zUnya 173 [47 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] gaNadharavAda [paraleka paraloka 6, 7, 128, 133 -juo-jIva', "AtmA' -vize saMdeha 15ra pUrvajanma 59 -sahanivAraNa 153 pRthavI -deva-naraka 153 - sacetanasiddhi 90 -siddhi 153, 155 prakRti 47 -abhAva-154 pratijJA 56 parokSa 131 pratItyasamutpAdavAda 63 -indriyajanya jJAna 129 pratyakSa 3, 31, 73, 122, 129, 164 paryAya 12, 99, 113 -anumAnabAdhita 12 -be bheda 28 -AMzika 12 -sva-para 82 saMpUrNa 12 paryadAsa 117, 177 -IndriyapratyakSa upacArathI 129 pazu 94 -caMdrAdinuM 128 pATaliputra 123 -atIndriya jJAna 129 pApa 49, 124, 171 -AtmamAtra sApekSa 132 -makRSTa pApathI naraka 124 -bhrAMtAbrAMta 171 -vAda 135, 143 pratyaya 71 puya 49 124 pravra sAbhAva 111, 162, 175 -prakRSTa puNyathI deva 124 prabhAsa 159 -vAda 135, 142 pramANa 3, 73 -nuM phaLa sukha nathI 181 atIndriya sAdhaka 56 puNya-pApa carcA 134 pramANuvArtikAlaMkAra 8 -vize sa deha 134 pramAda 144 --pAMca pakSa 134 prayatna 115 -saMdehanivAraNa 136 prazamarati 173 -saMkIrNavAda 135, 143, 150 praznapaniSada 48 -svataMtravAda 136 prAgabhAva 108 -lakSaNa 146 -pudgalanuM grahaNa 146 baMdha -nI gaNanA 149 -sAdi ke anAdi 104 -savipAka-avipAka 150 -anAdi-sAMta 107 -svAtaMtryasamarthana 150 -anAdi-anaMta 107 pudagala 6, 127 baMdha-mokSa 103; 120 -svabhAva 165 -saMzaya 103 -astikAya 99 saMzaya-nirAkaraNa 105 puruSa 6, 22, 31, 40, 49, 94, 151 badhazataka 147 -adaMta 47. baddha 163. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gadaSTisamuracaya) zabdasUcI bAdhaka pramANa 8 buddha 6 bahadAraNyaka 6, 21, 31, bauddha 6, 59, 61,62, 114, 164 brahma 151 --para-apara 159 brAhmabipaniSada 21, 153 brAhmaNa 128 bhagavadgItA 21 bhajanA 82 bhaTTa 5 bhava 97 -A bhava parabhavanuM saudazya 94 bhavya 110 bhUta 5, 15, 17, 25, 15ra -vize saMzaya 67. -saMdehanirAkaraNa 73 -pRthvI Adi pratyakSa 88 -sajIva 89 bhramajJAne 16 -sukhI 166 -savajJa 167, 170 -ajIva nathI 168 -AvaraNene abhAva 170. -puNya nahi, chatAM sukhI 101 -nitya 163 -avyApaka 163 muktAtmA 170, 171 muktAvasthA 169 mukti 47 muDaka 48, 66 mokSa 35, 40, 103, 105, 15, 159, 162, 164, 173, 176, 180 -no jIva pharI saMsArI na bane 103 -kRtaka chatAM nitya 111 -ekAMta kRta nathI 111 -mAM ba dha nathI 112 -nuM sthAne 114 mithyAtvAdi 113, 144 mecakamaNi 135 metAya 15ra meru 133 mitrAyaNI 6 mohanIya 145 mauya 154 mauryaputra 121 ya-2-la yajamAna 121 yajurveda 21 yadachI 43 yama 121, 126 yamarAja 101 yAjJavalkaya 6, 27 ga 144 -traNa bheda 144 -dravya-bhAva 144 yogadaSTisamuccaya 166, maMDika 103, 121, 161 majhimanikAya 6 madazakti 50 mana:prasAda 34 manuSya -nArakAdi rUpe janma 95 mahusenavana 3 mahAvIra 3 mAdhyamika kArikA 71 mAyopama 68, 121 mImAMsaka 9 mukta 104, 163 -ne viSayabhaga nahi 166 -indriya vinAnuM jJAna 167 -paramajJAnI 166 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5] yogazikhApaniSada 21 yAniprAmRta 95 rasAvibhAga 147 35 6 liMga 4, 13 liMgI 4, 13 leAka 116, 117 leAkatattvani ya 5 vanaspati 95 --cetana che 90 varuNa 121 vasantapura 123 vastu 98 --trisvabhAva 26, 155, 164, 176 -samaya 28 --siddhinA svataHAdi vikalpe 68, 78 --anyanirakSepa 78 ----darzana 79 --astitva 69, 79 --niyAAnatya 157 --samAna-asamAna 100 vAyu va --sAdhaka anumAna 89 ----sacetana 91 vAcubhUti 51, 153 vAsanA 62 vikriyA 123 vijJAtA 12 vijJAna gaNudharavAda --kSaNika nathI 60 ---sati 60 -anitya tathI AtmA paNa anitya 154 --nityAnitya 157 vijJAnadhana 5, 24, 44, 47, 49, 152 vijJAnavAdI 8 vidyAdhara 123 vinAza 104, 112 vipakSa 87 viSaya 16, 73 viruddha 167 viruddhAvyabhicArI 156 vizeSa 17 vItarAga 110, 170, 178 vRkSAyuveda 95 veda 6, 25, 31, 63, 72, 94, 103, 121, 126, 151, 159, 176 vaidanIya 166 vaidavayana 93 vedavAkaya 24, 25, 26, 46, 66, 47, 101, 120, 133, 151, 152, 153, 158, 176, 177 --saMgati 42, 2 --samanvaya 24, 47 --vedavAkayane artha vidhi Adi 47 vedAMta 21 vyA 67 vyavahAranaya 78, 144 vyApaka 162, 168 vyApti 168 -niyAmaka sabaMdha 168 vyApya 162, 168 vyApya-vyApaka bhAva 168 21-4 zabda 10 - AkAza guNa 10 --polika 11 zarabha 129 [cazakhApaniSada zarIra 97 --audArika 33, 39 --kAmaNu 33, 39 --kamanA kArya kAraNubhAva 58 --sajIva-nirjIva 81 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAdamAMjarI] --satAna adi 105 zatapabhrAhmaNa 159 zuddha 128 zUnyatA 72, 77 zUnyavAda 67, 76 zUnyavAdI 7, 8 jIgAla 94 zruti 122 paddanasamuccaya 5 SADazI 126 sadhAta 59 satAna 64 sayuttanikAya 6 sayeAga 17 saya 15, 73 sapakSa 87 sasAra 40, 47 -paryAyane nAza 161 samavasaraNa 50 samavAya 17, 40 samAyikAraNa 142 simita 92 samyAna 161 sana 170 --jUThu na khAle 20, 133 --zAyI ? 20, 133 vacana pramANa 110, 139 --pramANa 133 sarva zUnyatA ---samarthana 68 ma ----mAM vyavahArabhAva 74 -svaparanA bheda nahi 76 --nirAkaraNa 76 sAMkhya 6, 10, 23 sAdhana 168 sApekSa 68, 75, 76 zabdasUcI sAmagrI 34, 71 sAmaveda 21 sAmAnya 17 sAmAnyatAdRSTa 4 sAyaNa 121 sAvayava 72 siddha 113 --sthAnathI patana nathI 118 ~~Adi siddha nathI 119 --te| samAveza 119 ----sukha-jJAna nitya 175 siddhatva 174 siddhi 3 sukha 140, 176 --sAcu 171, 173 --sukhAbhAsa 162 --aupacArika 173 --sinu 174 --nuM kAraNa 174 -deha vinA paNa anubhava 174 -vilakSaNa 175 ----anitya 176 --sAMsArika-svAbhAvika 179 sudharmA 94 suvarNa dRSTAMtathI trisvabhAva 158 sUtrakRtAMga 33 sUrya 122, 128 --vimAna 122 agninA gALA 123 --mAyika 123 seAma 121 saugata 60, 113 saundaranada 160 smaraNa 4, 11, 54 smRti 122 syAdvAdamAMjarI ka [par Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para]. gaNadharavAda [ ne svavacanavirodha 81 svasaMvedana 7, 171 svAbhAvika 116 svane 73, 74 -jJAna 8 -nimitta 34 --jAla 173 svapama 67 svabhAva 77, 134, 137 -svabhAvavAdanirAkaraNa 44, 98, 136, 151 -akAraNutA 46 svarga 5, 6, 135, 151, 158, 159, 180 svargaloka 121 svavacanaviruddha 119 hiMsA 91 hetu 10, 71, 87 hevAbhAsa -asiddha 10. -~vyabhicArI 10, 11 -viruddha 10, 34 Hymns of the Rigveda 121 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAntaramAM bhAta pADatA graMtha nAIzrI dalasukha mAlavaNiyAe gaNadharavAda vize je graMtha tayAra karyo che tenI prastAvanA joI lIdhA pachI temAMnA etihAsika vibhAga aMge je sUcanA karavI yogya lAgI te meM karI che, e eka sAmAnya vastu che. paraMtu AkhI prastAvanA joyA pachI mArA upara e asara paDI che ke bhAIzrI mAlavaNiyAe gaNudharavAda jevA atigahana viSayane kuzaLatApUrvaka ati saraLa banAvI dIdhA che, taduparAMta temaNe gaNadharavAdamAM carcAyelA padArthonA vikAsa ane udde gama vize vaidika kALathI laI je sapramANu dArzanika ane zAstrIya itihAsa rajU karyo che te dvArA tAtvika padArthonA kramika vikAsa kema thatA gayA ane eka bIjA darzana upara teno kevI kevI asara thaI e sapaSTa rUpe samajAI jAya che. te sAthe ApaNane e paNa samajAI jAya che ke samyagUjJAna-darzananI bhUmikAmAM rahelA mahAnubhAve tAttvika padArthonuM adhyayana, avalokana temaja ciMtana kevI vizALa ane taTastha dRSTie karavuM joIe jethI tenI samyajJAna-darzananI dazA dUSita na thAya. - prAcIna ane gahana jaina graM thanAM ApaNI cAlu-dezIbhASAomAM je viziSTa bhASAMtara aitihAsika nirUpaNa ane Avazyaka vivecana sAthe prakAzita thayAM che temAM gaNadharavAdane prazta bhASAMtara-graMtha eka viziSTa bhAta pADe che, e eka hakIkata che muni puNyakijaya amadAvAda bhAdrapada kRSNA 19, 1. sa. 2008