________________
શ્રી તવાથધિગમ સૂત્ર તે મતિજ્ઞાન ઇદ્રિ અને અનિન્દ્રિય (મન)ની સહાયથી ઉત્પન્ન થાય છે.
વચા, રસના, નાક, આંખ અને કાન એ પાંચ ઇન્દ્રિયે છે. એ પાંચ ઇદ્રિ દ્વારા અનુક્રમે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, રૂપ અને શબ્દનું મતિજ્ઞાન થાય છે. અનિંદ્રિય એટલે મન. જ્યારે સ્પર્શ આદિ વિષયનું મતિજ્ઞાન થાય છે ત્યારે સર્વ પ્રથમ વિષયની-વસ્તુની સાથે ઇન્દ્રિયને સંબંધ થાય છે. બાદ તુરત ઇદ્રિય સાથે જોડાયેલા જ્ઞાનતંતુઓ મનને ખબર આપે છે. મન આત્માને ખબર આપે છે. આથી આત્મામાં તે વિષયનું મતિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. આમ મતિજ્ઞાન ઇદ્રિ અને મનની સહાયથી ઉત્પન્ન થાય છે. [૧૪]
મતિજ્ઞાનના ભેદ अवनहेहापायधारणाः ॥१-१५॥ મતિજ્ઞાનના અવગ્રહ, ઈહા, અપાય અને ધારણું એમ મુખ્ય ચાર ભેદે છે.
અવગ્રહ -ઈદ્રિય સાથે વિષયને સંબંધ થતાં “કંઈક છે એ અવ્યક્ત બંધ થાય છે. આ અવ્યક્ત બેધને અવગ્રહ કહેવામાં આવે છે. ઈહા -કંઈક છે એ બેધ થયા બાદ તે શું છે?” એવી જિજ્ઞાસા થાય છે. “તે શું છે?” એવી જિજ્ઞાસાને સંતોષવા અર્થાત્ “તે વસ્તુ શું છે?” એને નિર્ણય કરવા માટે થતી વિચારણું તે હા. અપાયા-વિચારણા થયા બાદ “આ અમુક વસ્તુ છે”
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
