________________
પ્રથમ અધ્યાય
હોવા છતાં વર્તમાનકાળને પ્રશ્ન અને જવાબ સંકલ્પરૂપ નગમનયની દષ્ટિથી સત્ય છે. આ નય કહે છે કે-જ્યારથી સંકલપ કર્યો ત્યારથી તે સંકલ્પ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી તે માટેની સઘળી કિયાએ સંકલ્પની જ કહેવાય. એટલે મુંબઈ જવાની તૈયારી પણ મુંબઈ ગમનની ક્રિયા છે.
(૨) અંશ –અંશને પૂર્ણમાં ઉપચાર. મકાનને ભીંત આદિ કેઈ એક ભાગ–અંશ પડી જતાં આપણે ‘મકાન પડી ગયું” એમ કહીએ છીએ. આંગળીને એક ભાગ પાક્યો હોવા છતાં “આંગળી પાકી” એમ કહેવામાં આવે છે. પુસ્તકનું એકાદ પાનું ફાટી જતાં “પુસ્તક ફાટી ગયું” એમ કહેવાય છે. આ સઘળો વ્યવહાર અંશ નૈગમની દષ્ટિથી ચાલે છે.
(૩) ઉપચાર –ભૂતકાળને વર્તમાનમાં, ભવિષ્યકાળને વર્તમાનમાં, કારણને કાર્યમાં, આધેયને આધારમાં એમ અનેક રીતે ઉપચાર કરવામાં આવે છે. જ્યારે દિવાળી આવે છે ત્યારે આપણે “આજે દિવાળીના દિવસે ભ. મહાવીર નિર્વાણ પામ્યા” એમ કહીએ છીએ. ભગવાન મહાવીર નિર્વાણું પામ્યા તેને ૨૫૦૦ વર્ષ ઉપરાંત કાલ થઈ ગયે. છતાં આપણે ભૂતકાળને વર્તમાનકાળમાં આરોપ કરીને “આજે ભ. મહાવીર નિર્વાણ પામ્યા” એમ બોલીએ છીએ. ઘી જીવન છે એમ બોલાય છે. ઘી જીવન શૈડું છે? ઘી તે જીવવાનું સાધન છે–કારણ છે. કારણમાં કાર્યને ઉપચાર કરીને “ઘી જીવન છે” એમ કહેવામાં આવે છે. નગરના લોકે રડી રહ્યા હોવા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
