Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
2
Nov/
છે )
શાસન સમ્રાટ
આચાર્ય શ્રીવિજ્યનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજની
જીવનકથા
)
VOVOVOXOXOVO.
જા
– લેખક :– મુનિ શીલચંદ્ર વિજય
– પ્રકાશક – તપાગચ્છીય શેઠશ્રી જિનદાસ ધર્મદાસ
ધાર્મિક ટ્રસ્ટ-કદંબગિરિ વતી શા. ચીમનલાલ ગોકળદાસ
જ
વીર સં. ૨૪૯
વિ. સં. ૨૦૦૯
ઈ. સ. ૧૯૭૩
“શાસનસમ્રા-જન્મ શતાબ્દી–વર્ષ
Name:
ever
exN
Y
MOOOOOOOOOOOOOOOOO
Sી Sિ
()
છ
છ =
"
છે
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ETOOQ BOOOOOODB00BOOB : 00m0oOOD DEODE @EDITED હું પ્રેરક :
પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીવિજયનન્દનસૂરીશ્વરજી મહારાજ
KIEU TRUOCEO
લેખક : આ પ. પૂ. પંન્યાસ શ્રીસૂર્યોદયવિજયજી ગણિવરના શિષ્ય
મુનિશ્રી શીલચંદ્રવિજયજી.
૨ પ્રકાશક : ૨ તપાગચ્છીય શેઠશ્રી જિનદાસ ધર્મદાસ ધાર્મિક ટ્રસ્ટ
કદંબગિરિ વતી-શા. ચીમનલાલ ગોકળદાસ છે કેપાડા પોળ, અમદાવાદ–૧
CUOC CHE MU
ROSOLEO DECOCOOCODEO DECOCODECOCODE00B0060030:0900800C0DE00E0DCODEO 0C00600800E0DC0DE00B00C0030
મહંતસ્વામીશ્રી ત્રિભુવનદાસજી શાસ્ત્રી શ્રી રામાનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ કાંકરિયા રોડ, અમદાવાદ-૨૨
આટલેટ તથા આવરણ : # દીલા પ્રીન્ટર્સ
શા. લાલભાઈ મણિલાલ
80ECO GREECE GRECOROCCOUP:
સર્વ હક પ્રકાશકના
છું પ્રથમ આવૃત્તિ ઃ ત્રણ હજાર.
પ્રાપ્તિ સ્થાન : શાહ જસવંતલાલ ગિરધરલાલ જૈન પ્રકાશન મંદિર
દોશીવાડાની પોળ, અમદાવાદ-38 OEDEO COBORO GET EDUGUઝિલે
nિggungam 0300Engingmg00gOg OE
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥श्रीमद्-विजयनेमिसूरीश्वरजी।।
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
આશીર્વચન (અંગાર)
જગદંદનીય, જગત્ ગુરુ, જૈન ધર્મના શાસનસમ્રાટ, વર્તમાનકાળમાં યુગપ્રધાન સમાન, બાલ્યપણુથી અખંડબ્રહ્મચર્યના મહાન્ જવલંત સિતારા, સુઝહીતનામધેય.સૂરિચકચક્રવર્તી પ.પૂ. શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ,–
જેઓ મારાં મહાન ઉપકારી છે, મારાં અનાથના નાથ છે, મારાં અશરણના શરણ છે. મારાં પરમ ઉદ્ધારક છે. મારાં તારણહાર છે, મને અબોધને બંધ આપનાર છે,
મને સમ્યગ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રરૂપ રત્નત્રયી પમાડનાર. તેમાં સ્થિર કરનાર અને ઉત્તરોત્તર તેમાં વૃદ્ધિ પમાડનાર છે,
મને શ્રીવીતરાગ શાસનમાં આટલી ઉચ્ચકોટિએ લાવનાર છે.
મને–પામર કીડીને કુંજર સ્વરૂપ બનાવનાર તે મારાં પરમ ગુરુભગવંતના ઉપકારને ને બદલે ભવકોડાકોડીએ પણ વાળી શકાય તેમ નથી. તેઓશ્રીના મુખમાં છેલ્લા શ્વાસોશ્વાસ સુધી પણ ‘ઉદય-નંદન હતાં.
‘તેઓશ્રીના ગુણાનુવાદ રૂપે તેઓશ્રીનું જીવનચરિત્ર કંઈક આલેખાય તો તેઓશ્રીની સેવાનો યત્કિંચિત્ લાભ મને મળી શકે, તેમજ તેઓશ્રીજી પ્રત્યેને યત્કિંચિત્ અનૃણભાવ પણ મને પ્રાપ્ત થાય. આ વિચાર અને આ ભાવના થયાને ઘણો સમય ગયો.
આ જીવનચરિત્રનું કામ મેં ઘણાં ઘણાને સોંપ્યું હતું, પણ ભવિતવ્યતાના બળે તે હું પર કામ એમ ને એમ અધૂરું જ રહ્યું. અને આજે ૨૨-વર્ષના બહાણા વહી ગયા.
પંન્યાસજી શ્રી સૂર્યોદયવિજયજી ગણિવર્યા, જેમાં આશરે ૫-૬ વર્ષોથી અમારી સાથે અમારી સેવામાં છે. તેમના વિદ્વાન અને વિનીત બાલશિષ્ય મુનિશ્રી શીલચન્દ્રવિજયજી છે ઉપર અમારું હૃદય ઠર્યું. અને પ. પૂ. શાસનસમ્રાટના જીવનચરિત્રનું—અથથી ઇતિ સુધી
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
180000000000000000000000000100000000000000
લખવાનું, છપાવવાનું, ફોટાઓ મૂકવાનું, સંપૂર્ણ સાંગેાપાંગ કામ તેમને સાંપડ્યું, એમ મારા હૃદયમાં અન્તઃપ્રેરણા થઇ. તે અમલમાં મૂકાણી,
શ્રી શીલચન્દ્રવિજયજીની નાની ઉંમર છતાં વિનયગુણ, કાર્ય કુશળતા, પ્રતિભાસ`પન્નતા સાથે તેમના હૃદયના ઉમળકા-ઉલ્લાસ અને ઉત્સાહ, આ પુણ્યકાર્ય માટે મને ખૂબ દેખાયા. તેથી મે... તેમને આ મગળકાય કરવાનુ સાંપ્યું,
તેમણે પણ પ. પૂ. શાસનસમ્રાટના શુભ આશીર્વાદથી, તેઓશ્રીની અન્તઃપ્રેરણાથી, તેઓશ્રી પ્રત્યેની તેમની અટલ શ્રદ્ધાથી અને તેઓશ્રીજીની પરમકૃપાથી નિરાબાધપણે આ મહાન્ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું. અને મારી ભાવના-મારી ઉત્કંઠા પૂ કરી, સાકાર બનાવી. આ જીવનચરિત્રનું કાર્ય આજે પૂર્ણ થાય છે. તેથી મારૂ હૃદય ખૂબ આનંદ વિભાર અને છે.
મુનિશ્રી શીલચન્દ્રવિજયજીને મારા અન્તઃકરણના ખૂબ ખૂબ શુભ આશીર્વાદ છે, ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ છે.
ભવિષ્યમાં તે સમથ વિદ્વાન્ અનેા, અને વીતરાગ શાસનની પુણ્યવતી પ્રભાવનાના અનેક મહાન્ શુભકાર્યો તેમના હાથે થાઆ. શાસનદેવ તેમને સદાય શાસનપ્રભાવનાના મ'ગળ કાર્યમાં સહાયક બને!, એ પ્રાર્થના સાથે તેમને મારી શુભાશિષ સાથે મંગળકામના.
0200200000000ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ€€€€€€€€
४
OECEC(
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમર્પણું
જેમની જ્ઞાન-ગંગાએ મુજ સમા અનેક આત્માઓના અંતરમાં સમ્યગૃજ્ઞાનના અમી સીંચ્યાં, જેમની જળહળતી વાત્સલ્ય-જોતિએ અનેકોના જીવન–પથમાં પ્રકાશ પાથર્યો, અનેજેમના પુનિત આધિપત્ય હેઠળ સમગ્ર મુનિસમુદાય નિર્ભયતાભર્યો આહલાદ અનુભવી રહ્યો છે,
10EO ODEDEDDEOQEDEQUE00EEDETECTED:09000000000000000ED EQEDEQEDE0.
તે..
DEODB00S0000S00S0000S0000S0000SDB00S00S0000SDDEODB0030000300000SDDEDB0000000
પરમ પૂજ્ય પરમદયાલ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમાનું વિજયનન્દનસૂરીશ્વરજી મહારાજના પવિત્ર કરકમલોમાં..
–શીલચંદ્રવિજય
80gmECOOOOOOOOOE OE
OE OE OEDO DOETO 0000000BE
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
રીતે
કે પ્રકાશકીય નિવેદન
પરમપૂજ્ય પરમોપકારી પરમદયાલુ શાસનસમ્રાટ બાલબ્રહ્મચારી સૂરિચકચકવતી રે સર્વતંત્રસ્વતંત્ર પ્રૌઢ પ્રતાપી તપાગચ્છાધિપતિ જગદ્ગુરુ સ્વ. આચાર્ય મહારાજાધિરાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના સમગ્ર જીવનની એક યાદી પ. પૂ. ગુરૂદેવ આચાર્ય
શ્રીવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજે તથા પ. પૂ. ગુરૂદેવ આચાર્ય શ્રીવિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજે છે આ સંયુક્ત રીતે કરાવી હતી. બન્ને પૂજ્ય ગુરૂદેવની ભાવના ઘણાં સમયથી હતી કે- “કોઈ આ લેખક પાસે સૂરિસમ્રાટ પૂજ્ય ગુરૂદેવનું જીવનચરિત્ર વ્યવસ્થિત લખાવીને પ્રકાશિત કરાવવું.”
આ ભાવનાનુસાર તેઓશ્રીએ ગુજરાતના ત્રણ–ચાર સારા લેખકોને બોલાવીને તે જે કામ સોંપવા માંડયું. પણ તે લેખકોએ પોતાનાં અનિવાર્ય કારણ દર્શાવીને આ કામ માથે જ
લેવાની અશક્તિ જણાવી.
આમ થવાથી આ કાર્ય સુરિસમ્રાટ પૂજ્ય ગુરૂદેવના સ્વર્ગારોહણ પછી રર વર્ષ કરે પર્યત અપૂર્ણ જ રહ્યું.
જ રીતે કરી શકે
સં. ૨૦૨૯નું વર્ષ પૂ. ગુરૂદેવની જન્મશતાબ્દીનું મંગલ વર્ષ હતું. આ વાતનો છે ખ્યાલ આવતાં જ પૂ. ગુરૂદેવ શ્રીવિજયનન્દનસૂરિજી મહારાજે સં. ૨૦૨૭ માં મકકમ નિર્ણય કરે લીધો કે-“શતાબ્દીના વર્ષ સુધીમાં કોઈ પણ ઉપાયે ગુરૂ ભગવંતનું જીવનચરિત્ર લખાવીને છપાવવું જ.’
આ મક્કમ નિર્ણય લઈને તેઓશ્રીએ જીવનચરિત્ર લખવાનું મહાકાર્ય પોતાની નિશ્રામાં છે રહેલા પૂજ્ય પંન્યાસપ્રવર શ્રીસૂર્યોદયવિજયજી ગણિવરના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રીશીલચંદ્રવિજયજી
મહારાજને ઍપ્યું. એ મુનિરાજે પણ પરમગુરૂદેવની તેમજ સમુદાયની સેવાનું આ કાર્ય પૂજ્ય છે. ગુરૂદેવના શુભાશીર્વાદ સાથે અપૂર્વ ઉલ્લાસથી આદર્યું. એનું પરિણામ-આ જીવનચરિત્ર-ગ્રંથ છે. '
આ જીવનચરિત્રનું પ્રકાશન કરતાં અમારું અંતર અપાર આનંદ અનુભવી રહ્યું છે. જે કે અમારી પેઢીના સ્થાપક, પ્રેરક, ઉપદેશક અને એથીયે વધુ–પ્રાણુ–પૂજ્ય સૂરિસમ્રાટ ગુરૂદેવ હતાં. જે થી તેઓશ્રીની તીર્થોદ્ધાર અને તીર્થભક્તિની પવિત્ર ભાવનાના કારણે સં. ૧૯૮૯ ની પોષ વદિ છે દ સાતમે અમારી પેઢીની સ્થાપના તેઓશ્રીના ઉપદેશથી થઈ હતી.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
adddddddddddddddd:000000000000000
પવિત્ર સંયાગામાં થયેલી એ સ્થાપનાના રૂડાં પ્રતાપે આ પેઢી આજે એકથી વધુ શાખાઓમાં વિસ્તરેલી છે. અને પૂય સૂરિસમ્રાટ ગુરૂદેવની ભવ્ય ભાવનાને અનુરૂપ તીર્થંસેવા કરી રહી છે,
આવા પરમ ઉપકારી ગુરૂદેવનું જીવનચરિત્ર પ્રકાશિત કરવાની અમારી નૈતિક ફરજ હતી. આજે મેાડે મોડે પણ એ ફરજ અદા કરીને અમે પૂજ્ય ગુરૂદેવના કદી પૂરાં ન થાય તેવાં--ઉપકાર-ઋણમાંથી આંશિક મુક્તિ મેળવીએ છીએ, એથી વધુ આનંદને વિષય અમારા માટે કયા હેાય?
આ જીવનચરિત્રના પ્રકાશનમાં-અમદાવાદના શેડશ્રી ચીનુભાઈ વાડીલાલ કાપડિયા (જૈન એડવાકેટ પ્રિ. પ્રેસવાળા) એ, શા. ચંદુલાલ ઉમેદ્યચંદ માસ્તરે, તથા શા. જસવંતલાલ ગિરધરલાલભાઇ એ શ્રીગુરૂભક્તિથી પ્રેરાઈને દરેક રીતના સહકાર આપ્યા છે. તે ખદલ અમે કૃતજ્ઞ ભાવે તેમના આભાર માનીએ છીએ.
ફાટાઆના બ્લોકા અનાવરાવીને તે વ્યવસ્થિત રીતે છાપવાનું કાર્ય તથા શરૂઆતના ત્રણેક ફ્ર્માનું દ્વિરંગી મુદ્રણ કાર્ય પૂરી ચીવટથી કરી આપનાર ( દીલા પ્રીન્ટ વાળા ) શ્રી લાલભાઈ મણિલાલના અમે ઘણાં હપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
પ્રસ્તાવના લખી આપવા માટે પૂ. ગુરૂદેવે પંડિતવર શ્રી મતલાલભાઈને કહ્યુ કે તરતજ તેને ભક્તિપૂર્વક વધાવીને પડિતજીએ સુંદર પ્રસ્તાવના લખી આપી, એ વાત ઘણી `પ્રદ છે. આ તકે પંડિતજીના પણ અમે આભાર માનીએ છીએ.
જીવનચરિત્રનું ઝડપી અને સુઘડ મુદ્રણ કરી આપનાર ‘શ્રી રામાનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ’ ના અધિપતિ મહંત-સ્વામીશ્રી ત્રિભુવનદાસજી શાસ્રીના ઉલ્લેખ પણ અમે આભારપૂર્વક કરીએ છીએ.
અંતમાં શુદ્ધિપત્રક મૂકયું છે. તે છતાં ષ્ટિ દોષ કે પ્રેસદોષના કારણે કાઈ ક્ષતિ રહી ગઈ હાય તા તે સુધારીને વાંચવા સુજ્ઞપુરુષોને વિજ્ઞપ્તિ છે.
લિ.
તપાગચ્છીય શેઠશ્રી જિનદાસ ધર્મદાસ ધાર્મિક ટ્રસ્ટ, શ્રી કદ અપુરી-એાદાનાનેસ વતી શા. ચીમનલાલ ગેાકળદાસ (પ્રમુખ)
odddddddddddddddd adde
ડે. પાડા પાળ
અમદાવાદ–૧.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
******X*XX*X*XXX☀☀☀☀*****KKKKKKKKKKKKK
પૂજ્ય શાસનસમ્રાટ્નીનુ' પ્રાભાતિક મ’ગલ (પ્રાતઃસ્તવન)
નમા અરિહંતાણં
નમા સિદ્ધાણું નમેા આયરિયાણં
નમે। ઉવજ્ઝાયાણ નમેા લાએ સવ્વસાહૂણ એસે પંચ નમુક્કાર સવ્વ-પાવ-પણાસણા મંગલાણુ, ચ્ સન્થેસિં
પઢમં હવઇ મંગલ ||
આ ઋષભ અજિત સભવ અભિનન્દન સુમતિ પદ્મપ્રભ સુપાર્શ્વ ચંદ્રપ્રભ સુવિધિ શીતલ શ્રેયાંસ વાસુપૂજ્ય વિમલ અનન્ત ધર્મ શાન્તિ કુન્થુ અર મલ્ટિ મુનિસુવ્રત નિમ નેમિ પાશ્વ વર્ધમાનાન્તા જિનાઃ શાન્તાઃ શાન્તિકરા ભવન્તુ સ્વાહા ||૨|| ગૌતમ ધ્યાન ધ્યાઉં વિશ્વમાં પૂજય થાઉં, જગ જીત ખાઉં, કમને પાર જાઉં
નવ નિધિ ઋદ્ધિ પાઉં, શુદ્ધ સમ્યક્ત્વ ઠાઉં. ||૩||
અંગૂઠે અમૃત વસે, લબ્ધિ તણા ભંડાર, શ્રી ગુરુ ગૌતમ સમરીએ, મનવાતિ દાતાર |૪|| યસ્યાભિધાન મુનયાઽપિ સર્વે, ગૃહણન્તિ ભિક્ષાભ્રમણસ્ય કાલે । મિષ્ટાન્નપાનામ્બરપૂર્ણ કામા, સ ગૌતમેા યચ્છતુ વાંછિત મે ॥૫॥
યં નિઃસપન્નગૃહમાપ્ય મુદા વિલેસુઃ, સર્વે ગુણાઃ સ્મૃતિપથ' સુચિરં વ્યતીતાઃ । યનેન ગમિતાશ્ર્વ યુગપ્રધાનાઃ, શ્રીમાન્ સ વૃદ્ધિવિજયા જયતિ પ્રકામમ્ ॥૬॥ સર્વ મંગલ માંગલ્યું, સર્વ કલ્યાણ કારણમ્ । પ્રધાનં સર્વ ધર્માણાં, જૈન જયતિ શાસનમ્ ॥ણા
ગુરુ ગણપતિ ગાઉં, સવિ સુકૃત સુપાઉં,
હંમેશા પ્રભાતકાલે બ્રાહ્મમુહૂત લગભગ ઊઠીને સૂરિસમ્રાટથી સર્વપ્રથમ મગલસ્મરણ રૂપે આ શ્લોકા ખેલતાં, અને ત્યાર પછી જ પ્રતિક્રમણાદિ નિત્યક્રિયામાં પ્રવૃત્ત થતાં ફેસ કેર કેમ પણ શ
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Jahn Educator Infamiational
श्रीमद्-विजयने मिसूरीश्वरजी ॥
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ચારિત્ર્યની પ્રતિભા
કરી
પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી જૈન શ્વેતામ્બર મૂર્તિ પૂજક એ સમાજના એક પ્રખર આચાર્ય હતા. આજથી ૬૦-૬૫ વર્ષ પહેલાં તેમણે તેમના જ્ઞાન
અભ્યાસ, અને ચારિત્ર્યથી જે પ્રતિભા ઊભી કરી હતી, તે પ્રતિભા આજ સુધી બીજા કોઈ આચાર્ય મહારાજ ઊભી કરી શકયા નથી એમ કહીએ તો તે અતિશયોક્તિ નહિ ગણાય.
છે
- તેઓ તેમના સમુદાયના સાધુ મહારાજને ભણાવી તૈયાર કરવામાં ઘણું જ ઉત્સુક જ રહેતા. સાથે સાથે સાધુ મહારાજનું ચારિત્ર્ય ઊંચા પ્રકારનું રહે તે સારૂ સતત એ
જાગૃત રહેતા.
કે
કરી છે. રીતે
તેમની જ્ઞાનપિપાસા અને સમરણ શકિત અજોડ હતાં. તેમના નિષ્કલંક ચારિત્ર્ય અને અદ્દભુત વતૃત્વની શિષ્યવૃંદ તથા શ્રોતાજનો ઉપર જાદુઈ અસર પડતી.
સંવત ૧૯૮૩ ના જળપ્રલય સમયે તેમણે લોકો માટે શરૂ કરાવેલાં રાહત કેન્દ્રો પર તેમજ તેમના ઉપદેશથી બંધાયેલી પાંજરાપોળે, તેમનું જીવન જીવમાત્ર તરફ અનુકંપાથી આ સભર હતું તેનો દાર્શનિક પુરાવો છે.
તીર્થોના વિવાદાસ્પદ પ્રશ્નો ઉકેલવામાં તેઓશ્રી હંમેશાં સહાયભૂત રહેતા. મંદિરના જીર્ણોદ્ધારના કાર્યમાં તેની પ્રેરણા તથા માર્ગદર્શન મળતાં. આવા એક પ્રખર વિદ્વાનું કે આચાર્ય મહારાજની જન્મજયંતિ વખતે મારી તેમને હજારે વંદના.
કરી
છે
કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ (શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીના પ્રમુખ)
કેમ કે જે
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
09000000000000000000000000000030:090030080020030080060030080030000*
૨ અભય મહાનુભાવ
0800CODEC 0000000000BCOCO0S00600CONSOOS0060:0200800C0DC00300800C0000E0DCOVSODEODBODSONBONBOR
શાસનસમ્રાટ પુજ્ય ગુરૂદેવ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજની જન્મછે શતાબ્દીનું વર્ષ ચાલી રહ્યું છે, તે પ્રસંગે તેઓશ્રીનું વિસ્તૃત અને માહિતી પણ જીવનચરિત્ર છે ગુજરાતી ભાષામાં ગ્રંથસ્વરૂપે પ્રગટ થઈ રહ્યું છે તે જાણી આનંદ થયે.
શાસનસમ્રાટ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનું સમગ્ર જીવન નવી પેઢીને પ્રેરણાદાયક છે. શાસનસમ્રાટ એક નરકેસરી અને અભય મહાનુભાવ હતા. જેટલા વર્ષ તેઓ દીક્ષાપર્યાયમાં ? { રહ્યા તેટલા વર્ષો તેમણે જૈન શાસન અને સમાજની ઉન્નતિના કાર્યોમાં ગાળ્યા. જ્ઞાનોદ્ધાર, ફ 8 તીર્થોદ્ધાર, જીવદયા અને જૈન દર્શનમાં સાધુઓની પરંપરા ચાલુ રહે, તે તેમના જીવનના 8 મુખ્ય કાર્યો હતો. ભગવાન મહાવીરની વીરને છાજે તેવી અહિંસા તેમના જીવનના દરેક 8 કાર્યોમાં નીતરતી હતી. એક નિષ્ઠિક બ્રહ્મચારી તરીકે તેમણે વચન અને કાર્ય–સિદ્ધિ સુલભ છે રીતે પ્રાપ્ત કર્યા હતા. જેઓ તેમના પ્રસંગમાં આવ્યા તેઓ સૌને ઉર્ધ્વગતિએ લઈ જવા
પ્રયત્ન કરતા હતા. તેમની અભયતા, નિઃસ્પૃહતા, સરળતા અને સાહસવૃત્તિ આજના જે યુવાનોને પ્રેરણા આપે તેવા હતા. આ બધું હોવા છતાં તેઓ દેશકાળની પરિસ્થિતિથી જે હંમેશાં વાકેફ રહેતા, અને રાજ્ય, દેશ કે ગુજરાતમાં અરુચિ થાય તેવા કોઈ કાર્યથી કે 8 વર્તાવથી તેઓ દૂર રહેતાં. સમાજના કે સંઘના કેઈપણ પ્રશ્ન અંગે તેઓ એક સ્યાદ્વાદીને 8 છાજે તેવી તટસ્થવૃત્તિથી લેતાં હતાં,
ROSODBO OSO OSODEO DE0080030060030 081 0800ET030:0900SIOSOVEDOSO OSO OSODEO 0S00300300S003003003003068
આજના યુગમાં જ્યારે ધર્મ અને નીતિના મૂલ્યનું ધોરણ કંઈક અંશે નીચે 9 ગયું છે, ત્યારે ધર્મ અને નીતિના પાયાને મજબૂત રીતે ટકાવી રાખવા માટે શાસનસમ્રાટું 8 શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના જીવનચરિત્ર–ગ્રંથ માત્ર જેનો માટે જ નહિ, પરંતુ છે જૈનેતર સમાજ માટે પણ ઉપયોગી અને પ્રેરણાદાયી થઈ પડશે એવી આશા અને શ્રદ્ધા
સાથે આ પ્રકાશનની સફળતા ઈચ્છું છું.
લિ.
કાન્તિલાલ શીયા (નાણાંપ્રધાનઃ ગુજરાત રાજય)
SOBODEOTE00200800600C0DC0090060060:-000000000060060080020030060060080
૧૦
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રેરણારૂપ જીવન
શાસનસમ્રાટ પૂજ્ય ગુરૂદેવ આચાર્યશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજની જન્મશતાબ્દીનું વર્ષ ચાલી રહ્યું છે, અને તેના ઉપલક્ષ્યમાં તેઓશ્રીનું વિસ્તૃત રીતે અને માહિતી પૂર્ણ જીવનચરિત્ર મુદ્રિત થઈ રહ્યું છે તે જાણી આનંદ થયો છે.
પૂજ્ય ગુરૂદેવે પોતાના જીવનમાં જ્ઞાનોદ્ધાર, જીવદયા, ધર્મ પ્રચાર અને તીર્થોદ્ધારના ચાર મહાન્ દયેય હાંસલ કર્યા અને જનસમાજની ઘણી મોટી સેવા કરી છે. પૂજ્ય ગુરૂદેવનું જીવન અને કવન આપણું સૌ માટે પ્રેરણારૂપ બની રહેશે તેવી આશા સાથે પ્રકાશનને સફળતા ઈચ્છું છું.
જશવંત મહેતા (જાહેર બાંધકામ વિભાગના મંત્રી, ગુજરાત રાજ્ય)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
DE0020020030080030030090090020090:09C0200300SC020030080030030030000
સર્વપ્રધાન મુનિગણનાયક
હું સ્વયં એ સૂરીશ્વરજી મહારાજનો હૃદયથી ગુણાનુરાગી રહ્યો છું. એમણે જૈનતીર્થોની રક્ષા અંગે શ્રાવકસંઘને જે પ્રભાવશાલી પ્રેરણાઓ કરી છે, તે જૈન મંદિર તથા તીર્થોના રક્ષક તરીકેની તેમની કીર્તિને અમર બનાવનારી છે.
તેઓશ્રી દ્વારા જૈન સમુદાયમાં સર્વપ્રથમ જૈનસાહિત્યના પ્રકાશનનો પુનિત પ્રારંભ પણ વિશેષરૂપે થયે હતો. તેઓશ્રીના પ્રેરણાદાયક સાહિત્ય પ્રકાશનના શુભ પ્રયાસથી જ બીજા બીજા અનેક શાસ્ત્ર પ્રેમી અને સાહિત્યભક્ત મુનિવરેએ પણ એ દિશામાં ઉલ્લેખનીય કાર્ય કરતા રહ્યા છે. એ રીતે જૈનધર્મની તથા સમ્યજ્ઞાનની સુરક્ષા તથા પ્રસિદ્ધિ કરનાર આ વીસમી સદીના તેઓશ્રી સર્વ પ્રધાન મુનિગણનાયક યથાર્થ આચાર્ય બન્યા હતા.
ROC00500EC 080090090060090 0800EC0ECOSODE0020:0900501E00E00E00B00SODEO DEODC0DE00BODEO DEODE00B0%
મને પણ મારી પૂર્વાવસ્થામાં એ સખ્તશિરોમણિનો સાક્ષાત્ ચરણસ્પર્શ કરવાનું સદભાગ્યાત્મક અવસર મળ્યો હતો. તેને હું મારા જીવનમાં એક વિશિષ્ટ પુણ્યસમરણ તરીકે સદા માટે સંગ્રહી રહ્યો છું.
DOØ000080000000S0000S00SDDECEDURE ORDE00EEDOG BOEDOEOPATBOOEDB0000
આપ એ મહાન્ સૂરીશ્વરના પુણ્યજીવનને આલેખતું જે કાંઈ પુસ્તકરૂપે સાહિત્ય પ્રકટ કરવા ઈચ્છો છો, તે બહુ જ અભિનન્દનીય છે.”
વિનીતમુનિ જિનવિજય ( પુરાતત્ત્વાચાર્ય ).
શિવાળg 0000B0BOOBOOSO OBE QQQQQQo008
૧૨
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
2000DEDEDEDEN JEUVEDENEUVEVUELVEVENDEUSE
અભિવાદન
માનવજીવન અનેક રીતે મહત્ત્વનું છે. એનાં વિવિધ પાસાઓ છે. એ પૈકી નિગ્નલિખિત અગ્રગણ્ય ઉજ્જવળ પાસાંઓનું આહલાદક અને પ્રેરણાત્મક દર્શન મને સૌરાષ્ટ્રના મધુમતી ( મહુવા બંદર ) ના ભાગ્યશાળી અને પ્રભાવક પુત્ર, નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચારી, સાઠ વર્ષ જેટલા દીર્ઘકાલીન શ્રામણ્યથી વિભૂષિત, પાખી મુનિવ વૃદ્ધિચંદ્રજીના વરદ હસ્તે દીક્ષા લઇને અને પંજાબી દાનવિજયજી દ્વારા ન્યાયશાસ્ત્રને અભ્યાસ કરીને એ અને ગુરુવર્યનાં નામ અને કામને ગૌરવાંકિત કરનારા, મહુવાના નરરત શાસ્ત્રવિશારદ વિજયધર્મસૂરિજીના ગુરુબંધુ, તીર્થોદ્ધારક શ્રીવિજયનેમિસૂરિજીમાં થયેલુ જોવા જાણવા મળ્યું છે.
બ્રહ્મચર્યનું સતત પાલન, એમના સુયેાગ્ય પરિવારમાં એનું અતિચાર સેવન થતું જોવાની એમની ઉત્કટ ઉત્કંઠા અને પૂરી તકેદારી, સમ્યગજ્ઞાનની એમણે કરેલી વિપુલ અને વિશિષ્ટ આરાધના, વિનેયાદિ અંગે વિદ્યાવિતરણ માટે એમણે કરેલા ઉત્તમ પ્રયાસ, એમની ચાણકબુદ્ધિ, એમના આગમાદ્ધારક આનંદસાગરસૂરિજી પ્રત્યેના પ્રશંસનીય સદ્ભાવ, દગિરિ વગેરેના તીર્થાષ્કાર માટે એમણે કરેલા પુષ્કળ પરિશ્રમ, ઇત્યાદિ.”
અંતમાં એ સૂરિસમ્રાટ્ના નોંધપાત્ર ગુણ્ણાના સ્મરણપૂર્વક હું એમનું વિનમ્રભાવે અભિવાદન કરું છું, અને જન્મશતાબ્દીની ઉજવણી અંગે સફળતા ઇચ્છું છું.
હીરાલાલ ૨. કાપડિયાની વંદના
000acad....adodarada adde
૧૩
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્યશ્રીનું ત્રાષિકાર્ય
શાસનસમ્રા પૂજ્ય ગુરૂદેવ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજને જીવનચરિત્રગ્રંથ છપાઈ રહ્યો છે, એ પરમહર્ષની વાત છે.
અર્વાચીન યુગમાં જે પ્રભાવક આચાર્યોએ માત્ર જૈન સમાજની જ નહિ પણ વ્યાપક અર્થમાં ભારતીય સમાજ અને સંસ્કૃતિની મૂલ્યવાન સેવા કરી છે, અને આધ્યાત્મિક અને નૈતિક મૂલ્યોના પુનઃપ્રસ્થાપનમાં અમૂલ્ય પ્રદાન કર્યું છે, એમાં આચાર્યશ્રીનું સ્થાન અગ્રિમ કોટિમાં છે.
જ્ઞાનોદ્ધાર, જીવદયા, તીર્થોદ્ધાર તથા વિદ્વાન્ શિષ્યોને તાલીમ આપી તૈયાર કરવાનું જે ઋષિકાર્ય તેમણે જીવનપર્યત કર્યું હતું તેને બને તેટલા પ્રમાણમાં ચાલુ રાખવાનો પુરુષાર્થ થાય તે જ એમની શતાબ્દીની ઉજવણી સાર્થક ગણાય, એમ મને લાગે છે. એ દિશામાં જૈન સમાજ પ્રયત્નશીલ રહેશે એવો મને વિશ્વાસ છે.
ભવદીય ભેગીલાલ જ, સાંડેસરા (નિયામક: પ્રારય વિદ્યા મંદિર, વડેદરા)
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૂDB00OBIBCODEDDEDDE
03B DEOBOOBODECEOOD
પ્રસ્તાવના
કલિકાલસર્વજ્ઞ પૂજ્ય આચાર્ય હેમચંદ્રસૂરિજી મહારાજ માટે કુમારપાલ પ્રબંધમાં જણાવવામાં આવેલ છે કે
इच्चाइ गुणोहं हेमसूरिणो पेच्छिऊण छेयजणो ।
सद्दहइ अदिढे वि हु, तित्थयर गणहरप्पमुहे ॥ અર્થાત્ –તેમને જોતાં પૂર્વના તીર્થકર ભગવંતો અને ગણધર ભગવંતો કેવાં હશે તે ખ્યાલ આવે છે.
0900600S003006006006006000000000000000050080:0000000000000000000000000600E00E0DE00E0DE0DEOER
પ. પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ એવાં જ–પૂર્વના સર્વક્ષેત્રે 8 ઉપકાર કરનાર આચાર્ય ભગવંતની પ્રતિકૃતિ સમાન હતાં. એમના દર્શનથી શ્રીહીરસૂરીશ્વરજી 8 મહારાજ વગેરે આચાર્ય ભગવંતે કેવાં પ્રતિભાશાલી હતાં, તેનું ભાન થતું.
જૈન શાસનનું કોઈ પણ એવું ક્ષેત્ર નથી, કે જેને તેમણે તેમના જીવનકાળ દરમ્યાન R ન વિકસાવ્યું હોય. સમગ્ર શાસનનો બેજે તેમણે વહન કર્યો છે, અને શાસનના સર્વક્ષેત્રોમાં તેમણે પ્રાણ પૂર્યો છે.
જૈન શાસનને સમગ્ર ઈતિહાસ જોતાં જણાશે કે તેની શ્રેમપરંપરામાં સદીએ 8 સદીએ કોઈ વિશિષ્ટ પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ પાકે છે, અને જૈન શાસનને ઉન્નત બનાવે છે. 8 જેમ કે - ૧૬ મી શતાબ્દીમાં પૂ. આનંદવિમળસૂરિજી, ૧૭ મી શતાબ્દીમાં જગદગુરુ શ્રી વિજયહીરસૂરીશ્વરજી, શ્રીવિજયદેવસૂરિજી, ૧૮મી શતાબ્દીમાં ઉપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મ.,
તથા કિયોદ્ધારક શ્રી સત્યવિજયજી પંન્યાસ વગેરે, તેમ વિકમની વીસમી શતાબ્દીમાં જૈન? શાસનની સર્વતોમુખી પ્રભાવના કરનાર પૂજ્યશ્રી વિજયનેમિસૂરિ મહારાજ છે.
જે કાળે સાધુઓની સંખ્યા અ૮૫ હતી. અતિપ્રાચીન ગણાતાં તીર્થો જીર્ણશીર્ણ જે હતાં. પ્રાચીન ગ્રંથ ભંડારો કોથળાને કોથળા ભરી વેચાતાં હતાં. ગોદ્ધહનની ક્રિયા નષ્ટ થઈ હતી. પઠન-પાઠન–શાસ્ત્રાભ્યાસ મંદસ્થિતિમાં હતાં. ઉપદેશ-વ્યાખ્યાનકળા નિસ્તેજ છું બનતી જતી હતી. રાજકીય અને સામાજિક ક્ષેત્રે જૈનશાસનની પ્રતિભા ક્ષીણ થઈ રહી હતી. 8 રાજાઓ અને શ્રીમંતો ઉપર પ્રતિભા પાડી ધર્મમાર્ગે વાળનાર વ્યક્તિઓ વિરલ બનતી જતી હતી.
ROBOTECOE0080030000000000000000000000000020:0000-00000000000000000000000000000000000000028
R0900600EO0600600600600600C0DC0060080::0900COREO0E0000000000000000000
૧૫
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
સામાન્ય જનતામાં ધર્મનો ઉત્સાહ પ્રેરે તેવાં ઉત્સા બહુ વર્ષોના અંતરે થતાં હતાં.
જૈનશાસન ઉપર થતા પ્રત્યાઘાતોનો પ્રત્યુત્તર આપનાર વ્યક્તિ જડતી ન હતી. તે વખતે જે - આ મહાપુરુષ જેનશાસનને સાંપડયાં.
ગુજરાત, કચ્છ, સૌરાષ્ટ્ર, માલવા, બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ વગેરે છે ચારે તરફ પથરાયેલ જેનોની વસ્તીમાં મોટાં શહેરમાં ભાગ્યે જ એક બે સાધુઓ મળતાં. છે અને તે સાધુઓમાં પણ કલ્પસૂત્ર વાંચે તે તો મહાવિદ્વાન ગણાય, તેવી પરિસ્થિતિ હતી. છે તે વખતે તેમણે ઉત્તમ કુટુંબના નબીરાઓને દીક્ષા આપી, સાધુ સંસ્થા વધારી. એટલું જ ન
નહિ, તેમણે પઠન-પાઠનનો નાદ ગજાવ્યો. જૈન આગમશે, ન્યાયના પ્રકાંડગ્રંથ, વ્યાકરણ. સાહિત્ય, જોતિષશાસ્ત્રના આકરગ્રંથોનો અભ્યાસ શરૂ કરાવ્યું. જૈન જગતુમાં જ નહિ. જૈનેતરાને પણ પૃછાયોગ્ય વિદ્વાન મુનિઓ તૈયાર કર્યા.
આમ સાધુઓની સંખ્યા વધારવાનો અને વિદ્વાન્ મુનિઓને તૈયાર કરવાનો નાદ કે તેમણે પોતાના સમુદાયમાં તે કર્યો, પણ તેની અસર બીજાં સમુદાયમાં પડી. જેને લીધે છે કે અન્ય સમુદાયના સાધુઓ પણ સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, કાવ્ય અને આગમોના અભ્યાસમાં દત્તચિત્ત બન્યા. પરિણામે – વિદ્વાન્ સાધુ સંસ્થા તયાર થઈ.
તેમના વિહારક્ષેત્રમાં હંમેશાં તેમની નજર શાસનના સર્વ અંગે ઉપર પડતી. જે પર અંગ શિથિલ કે વિરૂપ હોય, તેને ઉત્તેજિત અને સાચે માર્ગે લાવવામાં સદા તેમનું લક્ષ્ય છે ર રહેતું. કદંબગિરિ, શેરીસા, તળાજા, રાણકપુર, માતર, કુંભારિયાજી વગેરે તીર્થોનો તેમણે આ
જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો છે. રાજસ્થાનના વિહારમાં કાપરડાજી તીર્થની જીર્ણતા અને આશાતના ડે કે દેખી તેમનું હૃદય કંપ્યું. અને પ્રાણાંત કષ્ટની પણ પરવા ન કરીને એ તીર્થને ઉદ્ધાર હિરે કરાવ્યો. તેર તીર્થોના ઉદ્ધાર તો તેમને હાથે સ્વતંત્ર થયાં છે. પણ ભારતના તમામ તીર્થોની જ રક્ષા ને વ્યવસ્થા શેઠશ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી સંભાવે છે, તેમાં હંમેશાં તેઓની
દોરવણ, સલાહ અને સૂચના અગ્રપણે રહ્યાં છે. ગમે તે તીર્થ તરફ નજર નાંખશે, તો છે તે તીર્થમાં તેમનો ઉપદેશ, પ્રેરણા અગર કોઈ ને કોઈ જાતનો સહયોગ જોવા મળ્યા વિના
નહિ રહે. તીર્ણોદ્ધાર અને તીર્થ રક્ષા એ એમનાં પરમ ધ્યેય હતાં. છે જેનસમાજની સંપત્તિ-મંદિરો, ભંડાર. ઉપાશ્રયો વગેરે જે કઈ મિલ્કત હોય. એ છે તેને વહીવટ શ્રાવકવર્ગ કરે, પરંતુ તેનો વહીવટ કઈ રીતે કરે? તેની રક્ષા તથા સંવર્ધન એ કઈ રીતે કરવો ? એની દોરવણી હંમેશાં સાધુ ભગવંતો પાસેથી લેવામાં આવતી. વચ્ચેના
થોડાં વર્ષોને ગાળો એ ગયે કે – આ દોરવણી આપનાર વિશિષ્ટ પ્રતિભાશાલી આગેવાન
(
!
P
.SAPAVAPARA
BRS SM 4 5 6 30 s ssssss so
p) c c
cc ccc
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
૧૬
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
***************KKKKKK
કાઈ સૂરિપુંગવ રહ્યાં નહિ. એટલે પરિપાટી મુજબ આગેવાન શ્રાવકા શાસનની ધુરા ચલાવતાં રહ્યાં. પરંતુ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ શાસનને સાંપડયા પછી તેમણે શાસનના દરેક અંગાને સુદૃઢ કરવામાં અમૂલ્ય ફાળો આપ્યા. પેઢીનું વ્યવસ્થિત અંધારણ પુનઃ ઘડાવ્યું. તીર્થાની રક્ષામાં જૈન આગેવાનાને દત્તચિત્ત બનાવ્યાં. જેને પરિણામે શત્રુજય, ગિરનાર, તાર`ગા, શિખરજી વગેરે તીર્થમાં જે કોઇ બિનહક્કથી પગપેસારો કરતાં હતાં, અને માલિકીના દાવા કરતાં હતાં, તેઓ અટકયાં. શ્રીશેડ કસ્તૂરભાઇ મણિભાઇ, શ્રીશેડ મનસુખભાઇ ભગુભાઇ, શ્રીશેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ, શ્રીશેઠ કીકાભાઈ પ્રેમચ’દ. શ્રીશેઠ વીરચંદ દીપચંદ વગેરે આગેવાના તીર્થાના વહીવટમાં કટિબધ્ધ બન્યાં, અને તીર્થાની રક્ષા માટે તેમણે પાતાના વ્યવસાયને ગૌણુ કરી હંમેશ તીરક્ષાને મુખ્ય ગણી છે.
જ્યારે જ્યારે તીરક્ષાના પ્રસંગ આવ્યા છે. ત્યારે ત્યારે તે વખતના મેક્ટિશ શ્રી ચીમનભાઇ સેતલવડ, અને શ્રી ભુલાભાઇ દેસાઇ તેમ જ આગેવાન ગૃહસ્થા આ બધાં તીર્થાના પ્રશ્નને સમજવા અને કઈ રીતે કામ લેવું તેની દારવણી મેળવવા હમેશાં પૂજ્યશ્રી નેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે પધારતાં. અર્થાત્ –સમગ્ર જૈનશાસનનું કેન્દ્ર પ. પૂ. આચાર્ય મહારાજ હતાં.
જ્યારે પ. પૂ. આચાર્ય દેવ મારવાડ – રાજસ્થાન પધાર્યા, ત્યારે જતિઓની પરિસ્થિતિ પલટાઈ ગઇ હતી. તેમના માન-મરતા ક્ષીણ થયા હતા. વૃદ્ધ યુતિને નવાં શિષ્યા મળતાં ન હતાં. મળતાં તે લેભાગુ અને અવિશ્વસનીય હતાં. પરિણામે પ્રાચીન-હસ્તલિખિત ભંડારાને તેઓ પાણીના મૂલ્યે વેચી નાખતાં હતાં. પૂ. મહારાજશ્રીએ આ ભંડારા ખરીદી લેવા ગૃહસ્થાને ઉપદેશ આપ્યા. યતિઓના આવતાં પુસ્તક ખરીદી લેવરાવ્યાં, અને પેાતાના સાધુઓને તેમાં લગાડી અનેક ગ્રંથેાની સૂચિ તૈયાર કરાવી. જેમાંથી ઉ, ચશેવિજયજી મ. વ. ના થાની અલભ્ય પ્રતિએ પણ સાંપડી. આજે અમદાવાદ, ખંભાત અને કદંબગિરિના ભંડારા તે જ કારણે ભરપૂર છે. આમ નષ્ટ પામતાં ગ્રંથ-ગ્રંથભંડારાને સાચવી રાખવાના અને તે પ્રાપ્ત થયેલા ગ્રંથામાં પાતાના વિદ્વાન્ શિષ્યવળ ને પરાવી તેનું સ ંશેાધન કરાવવાને પૂર્ણ પુરુષાર્થ તેમણે કર્યા,
તપાગચ્છની ૬૧ મી પાટે શ્રી વિજયસિંહસૂરિ મહારાજ થયાં. આ પછી ધીમે ધીમે શિથિલાચારે જોર કર્યું. આચાય ની પરપરા યતિઓમાં ચાલી. સંવેગી શ્રમણેાની પરંપરામાં માત્ર પંન્યાસપદ રહ્યું. ખસેાથી અઢીસો વર્ષ સુધી આ પરિસ્થિતિ રહી.
૧૭
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
DOB OBODEO SODOROSCOPEBOOOOOOEBOO2QWEDB00SD
સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયમાંથી શ્રી બુટેરાયજી મહારાજ મુહપત્તિ છોડી સંવેગી મુનિ 8 8 બન્યાં. તેમની સાથે સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયમાંથી ઠીક ઠીક સાધુ સંપ્રદાય આવ્યું. પણ આ રે
બધામાં તેમનામાંથી ગોદ્ધહન કરીને શ્રી મૂળચંદજી (મુકિતવિજયજી) મહારાજ ગણિપદ # ધારક થયા. બુટેરાયજી મ. ના સમુદાયમાં જે મુનિઓ દીક્ષિત થતાં તે બધાંને વડી દીક્ષા છે માટે તેમની પાસે મોકલવામાં આવતાં. તે કાળે તપાગચ્છમાં કોઈ આચાર્ય ન હતું. પંન્યાસ છે અને ગણિથી ઉપરની પદવી ન હતી.
KOSODE00EC OSODEO Ceonea OSC0E0080030000000-000020000000000200200801E0DE0020020020030080
- આ બધાં સંયોગો જોતાં એ કાળમાં ગોદ્વહન કરાવનારા મહાત્માઓ વિરલ હતાં. છે અને તેમની પાસે યોગદ્વહન કરવા એ કસોટીભરી પરિસ્થિતિ હતી. આ પરિસ્થિતિને જે પણ # કોઈએ વળાંક આપીને યોગદ્વહનની પ્રક્રિયાને સમાજમાં ગૌરવવંતું સ્થાન અપાવ્યું હોય છે જ તે પ. પૂ. શ્રી નેમિસૂરીશ્વરજી છે. તેમણે વિધિપૂર્વક ગદ્વહન કર્યું, અને ૨૦૦-૨૫૦ € વર્ષથી વિલુપ્ત થયેલી સૂરિમંત્ર-પંચપ્રસ્થાનની પ્રક્રિયાને ઉદ્ધરિત કરી. અને તેની પૂરી છે 8 આરાધના દ્વારા આ તપાગચ્છમાં આ કાળના ગોદ્વહન પૂર્વકના પ્રથમ આચાર્ય થયાં. તેનું 8 પરિણામ એ આવ્યું કે–ગોદ્વહન વિના પદગ્રહણની શરૂઆત અટકી ગઈ, અને જેઓના
સમુદાયમાં ગદ્વહન વિના પદગ્રહણ કરવાનો પ્રારંભ થયે હતા, તેઓ પણ આરાધનાપૂર્વક 8 યોગદ્વહન કરનારાં બન્યાં.
80900300600800300300000600300SO OSO OSO OSCOSO:090030030080030080090 090 09002009003090030 OSO OSOBY
| સરળ અને સુલભ શરૂ થયેલી પરિપાટીને બદલી આખાં શાસનને વિહિત કઠિનમાર્ગે છું વળાંક આવે, તે તેજસ્વી અને પ્રભાવક પુરુષ વિના બની શકે નહિ, માટે જ આ કાળના છે તેઓશ્રી પ્રથમ આચાર્ય, સૂરિસમ્રાટ કે સૂરિચક્રવતી, જે કહીએ તે ખરેખર એગ્ય હતાં.
આપણા પૂ. ચરિત્રનાયક, પૂ. પં. મણિવિજયજી મ., અને પૂ. આગદ્ધારક # સૂરિજીની ત્રિપુટી તે વખતે વ્યાખ્યાનકાર તરીકે પ્રસિદ્ધ હતી. માત્ર શ્લોક અને શ્લોકનો છે
અર્થ કહી આગળ ચલાવવાની પ્રણાલિકામાંથી આગળ વધી તેનું રહસ્ય, તાત્પર્ય, શાસ્ત્રકારની જે દીર્ઘદ્રષ્ટિ અને તુલનાના વર્ણનપૂર્વક વિવેચનવાળા વ્યાખ્યાનના પુરસ્કર્તા પ. પૂ. આચાર્યદેવ
હતાં. અષ્ટક, મૂર્તિપૂજા, ગણધરવાદ, ભગવતીસૂત્ર વગેરેના વ્યાખ્યાનો ગમે તેટલીવાર 8 સાંભળ્યા છતાં તેમના વ્યાખ્યાનમાંથી હંમેશા શ્રોતાઓને નવું જ જાણવાનું મળ્યું છે. 8 વિદ્વાન્ અને સામાન્ય શ્રાવક બન્ને રુચિકર – તેમનું વ્યાખ્યાન હતું. ટુંકમાં વિર્ભાગ્ય ૨ વ્યાખ્યાનની પ્રણાલિકા તેમ જ ગ્રંથ ઉપરના વિશિષ્ટ ચિંતનપૂર્વકના વિવરણની શિલીના
પુરસ્કર્તા આ કાળે જે કઈ હોય તો તે સૂરિચક્રચક્રવર્તી હતાં.
oecoeco0060de0e0030060080060080::0800e0de000006008009006C0E0080000*
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત મદનમોહન માલવીયા, આનંદશંકર ધ્રુવ, નાનાલાલ કવિ, ડો. હર્મન છે જેકેબી જેવાં વિદ્વાનોએ તેમનો પરિચય કેળવ્યો છે. એટલું જ નહિ, પણ તેમના
ધર્મોપદેશ માટે માલવીયાજીએ કાશીમાં પધારવાની માંગણી કરી છે. આનંદશંકર ધ્રુવ છે છે અને નાનાલાલ કવિ જેવાએ દર દર સુધી જઈ તેમના વ્યાખ્યાનશ્રવણ અને તેમની સાથેની
શાસ્ત્રીય ચર્ચા વિચારણા માટે પરિશ્રમ સેવ્યો છે. હર્મન જે કેબી જેવાં વિદ્વાને તેમની આ આ પાસે શંકાઓનાં સમાધાન મેળવી, પોતાની ભૂલ સુધારી પ્રવર્તક કાન્તિવિજયજી આગળ છે કિ ઉચ્ચાર્યું છે કે – “પૂ. આ. વિજયનેમિસૂરિજી જૈનશાસનના સંચાલક છે.”
પ્રભાશંકર પટ્ટણી, યુરોપિયન કમિશ્નર પ્રા, ઉદેપુરના રાણા, ભાવનગર-નરેશ. જામનગરના જામસાહેબ, ધ્રાંગધ્રાનરેશ ઘનશ્યામસિંહજી, તેમજ તે કાળના અનેક સરકારી રે તે વિશિષ્ટ અધિકારીઓ તેમના પરિચયમાં આવ્યાં છે. તેમના તેજપુંજથી પ્રભાવિત થઈ છે નતમસ્તક બની પોતાને કૃતકૃત્ય માનનારા આ રાજપુરુષ હતાં.
જૈનશાસનમાં તે કાળે ગણાતો કોઈ એવો આગેવાન નથી કે – જે તેમના દર્શન. વંદન અને ઉપદેશથવણ માટે તલસતો ન હોય. અમદાવાદના નગરશેઠથી માંડી જૈન છે પર શાસનના તમામ આગેવાન-શ્રીનગરશેઠ, શેઠશ્રી મનસુખભાઈ, શેઠશ્રી લાલભાઈ, શેઠશ્રી રે વિરચંદ દીપચંદ, શેઠશ્રી ચીમનભાઈ શેઠશ્રી અંબાલાલ સારાભાઈ, શેઠશ્રી પોપટભાઈ ,
અમરચંદ, શેઠશ્રી કસ્તુરભાઈ અમરચંદ, ભાવનગરના શેઠશ્રી અમરચંદભાઈ, શેઠશ્રી કુંવરજીભાઈ જ શેઠશ્રી કીકાભાઈ પ્રેમચંદ, શેઠશ્રી શાન્તિદાસ આશકરણ વગેરે વગેરે લબ્ધપ્રતિષ તમામ શ્રેષ્ઠિવગ શાસનના કોઈપણ કાર્ય માટે હંમેશા તેમની સલાહ, સૂચના અને પ્રેરણાની અપેક્ષા રાખતાં. અને કોઈપણ મોટાં માનવીને પિતાની ભૂલ હોય તે સ્પષ્ટપણે જણાવવાનું છે વિશ્વસનીય સ્થાન પૂ. આચાર્યશ્રી હતાં.
અંજનશલાકાની વિધિ વર્ષો થયાં વિસરાઈ હતી. પૂ. આચાર્ય ભગવંતે તે વિધિને છે પુનઃજીવિત કરી. પિતાના શિષ્યોને તયાર કર્યા, અને વિધિકારકોને પણ તજજ્ઞ બનાવ્યાં. તેમના વરદહસ્તે ચાણસ્મા, માતર, ખંભાત, કદંબગિરિ, રહિશાળા, વઢવાણ, બોટાદ છે ર વગેરે ઠેકાણે અંજનશલાકાઓ થઇ. અને ખંભાત, અમદાવાદ, કલોલ, શેરીસા, ફલોધી, કે છે કાપરડા, તળાજા, ઘાણે રાવ, ઉદેપુર, મહુવા, ભંડારિયા, કદંબગિરિ, ધોલેરા, ભાવનગર, જામનગર, પાલિતાણું, વઢવાણુ, બોટાદ વગેરે અનેક ઠેકાણે પ્રતિષ્ઠા થઈ છે.
કેઈપણ તીર્થ કે ભવ્ય જિનમંદિરની પ્રતિષ્ઠા માટે શ્રીસંઘે હંમેશા પ. પૂ. આચાર્યદેવના સાન્નિધ્ય માટે જ ઉત્સાહી રહેતાં. આમ વિવિધ સ્થળોએ અંજનશલાકા ને
૧૮
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
03003COBODSC020030030030030080030::OST0300900300200300300600300800EOX જે પ્રતિષ્ઠા વગેરે વિવિધ ભવ્ય ઉત્સવો દ્વારા જૈન-જૈનેતર પ્રજામાં જૈનધર્મની મહાપ્રભાવના
કરવામાં આ કાળે જે કોઈપણ પ્રથમ પુરસ્કર્તા હોય તો તે પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિજ સૂરીશ્વરજી મહારાજ છે.
સૌ કોઈ જાણે છે કે – આજે સિદ્ધચક્રપૂજન ઠેર ઠેર ભણાય છે, અને જીવનના જે 8 લહાવીરૂપ મનાય છે, એ સિદ્ધચક મહાપૂજન તથા અર્વમહાપૂજન, વગેરે વિશિષ્ટ
વિધિવિધાનોને જે કોઈ પણ પુનર્જીવિત કરી જેન જનતામાં ધમ ઉત્સાહના અવિરત હું પ્રવાહને પ્રસારિત કર્યો હોય તો તે શ્રેયના કર્તા પ. પૂ. વિજયનેમિસૂરિ મહારાજ છે.
R0E00B00EC0C0000EC0ECTEQ0EC0E0000060020080:(CODECISODEO030080090030080020000080000000000000
“શત્રુંજય સમો તીરથ નહિ, ઋષભ સમે નહિ દેવ, શત્રુંજય સમાન કોઈ તીર્થ છે નથી. આથી ભારતમાં જુદે જુદે ઠેકાણે વસતાં જેનોમાં કેટલાંએ કુટુંબો છે કે – પ્રત્યેક જે વર્ષમાં એક વખત તો આ તીર્થની યાત્રા કરે જ છે. સેંકડો સ્થળોથી શ્રીસંઘે આ જે તીર્થની યાત્રા કરવા આવે છે. સંવત્ ૧૯૮૨ માં પાલિતાણા–દરબાર સાથે વાંધો પડ્યો.
જૈનોની અટલ ભક્તિ અને શ્રી શત્રુંજય પ્રત્યેના તીર્થ પ્રેમને લાભ ઉઠાવવા તેણે મુંડકાવેરા 8 જેવો કર નાંખવાનું વિચાર્યું. પરિણામે શ્રીશેઠ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીએ પૂજ્ય જે 8 આચાર્ય મહારાજની દોરવણીથી શ્રી શત્રુંજયની યાત્રા બંધ કરી.
આ હાકલને ભારતભરના જૈનોએ વધાવી લીધી. દરેક ગચ્છે તેને સ્વીકાર કર્યો. છે અને કોઈપણ જૈન બચ્ચાએ તે આજ્ઞાને લેપી નહિ. પરિણામે પાલિતાણાના ઠાકોરને જે નમતું જોખવું પડયું, અને સીમલામાં આપણા આગેવાને તથા ઠાકોર વચ્ચે મંત્રણા યેજ જી જે તે વખતના વાઈસરોય લેડ ઈરવીનને તથા પોલિટિકલ એજન્ટ વોટસનને સમાધાનનો માર્ગ લેવો પડે.
આ બતાવે છે કે- પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રીનો જૈનશાસનના આગેવાનો, તમામ છે ગચ્છા અને ગામોગામના સંઘો ઉપર કેવી પ્રતિભા હતી.
કોઈપણ સંઘ ઉપર આપત્તિ આવે ત્યારે તે શ્રીસંઘ પોતાની રક્ષા માટે જે કોઈનું હું શરણું લેવાનું વિચારે તો તે પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજનું જ. ગડબોલનો પ્રસંગ આ 8 બીના માટે ઉત્તમ દષ્ટાંત પૂરું પાડે છે.
પ. પૂ. આચાર્યદેવ કોઈ પણ કાર્ય કરતાં તે પહેલાં તેને અનેક રીતે લાભાલાભનો વિચાર કરતાં. પરંતુ કાર્ય ઉપાડયા પછી શ્રીસંઘનો પ્રભાવ અવિહડ સચવાઈ રહે તે માટે ૨ “કીડી સામે કટક” ની તૈયારી તેઓની રહેતી.
80200901200SUDEVLEVDE00EC0D0EUDEUDEUDEUDEU:DEUDEUDEUOBVOEVDEUDEUDEUDEULEUDSVVENUSUVEVUSUUSVE
DEODEO DECOCOCOSCOSOVECVECO90090::06C02003COECOZO 03006002000000307
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
C000
080080080080080000000000000000000000000000300300e દીક્ષાના કાયદા તથા દેવદ્રવ્યના પ્રશ્ને સમાજનું વાતાવરણ ડાળાયું હતું. તેનું દુઃખ આચાર્ય મહારાજને તથા સંઘના આગેવાનાને હતું. આ માટે તેમને મુનિસ’મેલનની જરૂરિયાત લાગી. શ્રીનગરશેઠ કસ્તુરભાઇ મણિભાઈ તથા શેઠશ્રી કસ્તુરભાઇ લાલભાઇ શાસનના મુખ્ય મુખ્ય આચાર્યને તથા તમામ ગચ્છના નાયકાને મળ્યાં. જેને પરિણામે અમદાવાદમાં ૪૦૦ સાધુ અને ૭૦૦ સાધ્વીજી મહારાજને એકઠાં થયાં.
જૈનશાસનના સર્વ અંગેાના વિચાર કરવા માટેનું મુનિસ ંમેલન શાસન માટે આ સૈકાના અભૂતપૂર્વ પ્રસગ હતો, એ ૩૩ દિવસ ચાલ્યું, અનેક પ્રકારે શાસ્ત્રીય વિચારણા થઈ અને સંસંમત નિણૅય લાવી આ મુનિસ મેલને શ્રમણ સંસ્થાની પ્રતિષ્ઠા ખૂબ વધારી. આ બધાં કાર્યામાં નગરશેઠને અને અમદાવાદના સંઘને પૂ. આચાર્ય મહારાજની દેારવણી રહેલી. તેમજ તે વખતે પ્રારભમાં દહેગામ ગ્રુપ વગેરે પડેલાં ગ્રુપાને એકમત કરવાનું કામ પૂજ્યશ્રીએ ખૂબ જ કુનેહપૂર્વક બજાવી સ ંમેલનને પાર પાડયું હતું.
તીની ભક્તિવાળાં શ્રાવકોદ્વારા નાના મેટાં સંઘે। તો ઘણાં નીકળે છે. પણ જેમાં તેર તેર હજાર માણસા, તેરસે ગાડાં વિ. વાહને, અને સંઘનેા જ્યાં પડાવ હોય ત્યાં મેટું નગર વસ્યું હોય તેવાં – શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ, શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ અને શેઠ પાપટલાલ ધારશીભાઈ જેવાના સંઘ તો કવચિત્ જ નીકળ્યાં છે, કે જે સંઘાના રજવાડાંઓએ ઉમળકાભેર સ્વાગત કર્યાં છે, અને જે સંઘના દન જૈનેતર પ્રજાએ જૈનશાસનની પ્રશંસા કરી છે. છ‘રી’ પાળતાં અનેક સદ્યા પૂજ્ય આચાર્ય દેવના સાન્નિધ્યમાં નીકળ્યાં છે.
નાના મેટા તપના ઉજમણાં તો અનેક સ્થળે શ્રાવકો દ્વારા થતાં હોય છે, પણ જે ઉજમણાં ખરેખર શાસનની પ્રભાવનાને કરનારાં હોય, અને જેના દર્શન માટે ગામેગામથી લોકો ઉમટે તેવાં-શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઇ, શેઠ મનસુખભાઇ, શેઠ નગીનદાસ કરમચ ંદ, શેઠ ચુનીલાલ લક્ષ્મીચંદ અને શેડ મૂલચંદ બુલાખીદાસે કરેલાં તો કવચિત્ જ થાય છે. આવાં શાસનપ્રભાવક ઉદ્યાપનેાદ્વારા શાસનની અનેકવિધ પ્રભાવના પ. પૂ. આચાર્ય મહારાજના વરદહસ્તે થઇ છે.
દુષ્કાળરાહત, જીવદયા, ધર્મશાળા, પાઠશાળા, આંખિલશાળા, જ્ઞાનપ્રકાશન સંસ્થાએ વ. અગણિત ઉત્તમ કાર્ચ એમના હસ્તે આ કાળમાં થયાં છે.
weddedicated and did=
૨૧
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ટુંકમાં–જૈનશાસનને છેલ્લાં ૬૧ વર્ષને ઉન્નતિ – ઈતિહાસ, એટલે પ. પૂ. આ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરિ મહારાજ. જૈનશાસનનું કોઈપણ એવું વિશિષ્ટ કાર્ય નથી કે જેમાં તેમનું સાન્નિધ્ય. સહયોગ અને આશીર્વાદ લેવામાં ન આવ્યાં હેય.
પરાઘાત નામકર્મ કોને કહેવાય? તે તેમના દર્શને સમજાતું. ભલભલાં મોટાં , માણસો તેમના દર્શને પોતાને પામર માનતાં. તેમની આંખ માણસને જોતાંવેંત પારખી ને
લેતી. સામાના એક બોલે તેના હદયમાં શું ભાવ ભર્યો છે, તે સમજી લેતાં. પચીસ દિ પચાસ વર્ષે શું બનશે, તેની તેમનામાં પાકી ગણત્રી હતી. કોઇપણ કામ કરતાં પહેલાં જ
નું પરિણામને વિચાર હતા. આવા દીર્ઘદ્રષ્ટા, પ્રભાવક, વિદ્વાન્ અને શાસનના આધારશિવ સ્તંભ પૂ. સૂરિવર હતાં.
પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજે સંઘ ઉપર મહાન્ ઉપકાર કર્યો છે. આજે તે ભલે ન હોય, પણ તેમણે કરેલાં શાસનના કાર્યો તેમની સ્મૃતિને હજાર વર્ષ સુધી યાદ કરાવશે. તે છેકદંબગિરિ, કાપરડાજી અને શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના દર્શને તેમનું દર્શન થશે.
વિદ્વાન મુનિ માત્રના દર્શને તેમની સ્મૃતિ તાજી થશે. શાસનની સુવિહિત પ્રણાલિકાનું છે. આચરણ તેમને એશીંગણ રહેશે.
પૂજ્ય આચાર્યદેવે જૈનશાસનને–અતિભદ્રિક પરિણામી-ન્યાયશાસ્ત્રના અજોડ વિદ્વાન છે પૂ. આ.શ્રી વિજયદર્શનસૂરિજી મહારાજ, સમર્થ આગમાદિ શાસ્ત્રોના જ્ઞાતા છતાં ગુરુ છે - ગૌતમની યાદ આપે તેવાં ગુરુભક્ત પૂ. આ.શ્રી વિજયદયસૂરિજી મ., પૂ. શાસનસમ્રાટની છે
પ્રતિભાની યાદ આપે તેવા-દીર્ઘદ્રષ્ટા-શાસનમાન્ય પૂ. આ.શ્રી વિજયનન્દનસૂરિજી મ. સ. છે. પૂ. આ.શ્રી વિજયવિજ્ઞાનસૂરિજી મ., પૂ. આ.શ્રી વિજયપધ્ધસૂરિજી મ., પૂ. આ.શ્રી ( વિજયામૃતસૂરિજી મ., પૂ. આ.શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરિજી મ. તથા પૂ. આ.શ્રી વિજય કે કસ્તૂરસૂરિજી મ–જેવાં ઘણાં આચાર્યો અને વિદ્વાન સાધુગણનો ઉત્તમ વારસો આપે છે.
જબ તું આ જગત્ મેં, લોક હસત તુમ રોય, ઐસી કરણ અબ કરે, હો તુમ હસત જગ રોય”ની ઉક્તિ પૂ. આચાર્ય દેવે સાર્થક કરી છે. આજે તેઓ નથી, પણ છે તેમના કાર્યો. તેમની કુનેહ, પ્રતિભા અને શાસનની સેવા સૌને તેમની યાદ આપે છે.
યુવાની, સત્તા અને કીર્તિ એવી છે કે-ભલભલાને અહંતા ઉત્પન્ન કરી અનર્થ કરાવે છે. પ. પૂ. આચાર્ય દેવના અનેક રાજાઓ, વિદ્વાનો. આગેવાન શ્રેષ્ઠિઓ પરમભક્ત
૨૨
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
000000000000000000000000000000000000000
હતાં. વિશાળ, વિદ્વાન્ શિષ્યસમુદાય હતા. છતાં કોઈ દિવસ કોઇ વાતનો આગ્રહ રાખ્યો નથી. હંમેશા સંપ અને સુમેળ રહે તે જ રાહુ તેમણે જીવનમાં અપનાવ્યેા છે.
સૌ પ્રથમ આ પ્રભાવક સૂરિવરના દર્શન ચાણસ્મામાં તેઓશ્રી ચાતુર્માસ
ખિરાજમાન હતાં, ત્યારે મેં મારા ખાલ્યકાળમાં ૧૫ વર્ષની ઉંમરે કર્યાં. તે વખતે તેઓશ્રી શાસનના સર્વેસર્વા હતાં. તેઓની માંદગી પ્રસંગે અમદાવાદ, ભાવનગર અને જુદાં જુદાં સ્થળેથી સેંકડા આગેવાના સુખસાતા પૂછવા આવતાં. આ પછી તેા તેઓશ્રી પાટણ પધાર્યા. ત્યાં તેમનું થયેલું સ્વાગત અભૂતપૂર્વ હતું. અમે પાટણમાં શ્રી પ્રભુદાસભાઇના વિદ્યાભવનમાં ભણતા હતાં. અહીં અમારા બધાંના હૃદયમાં એ શાસનપ્રભાવક તેજોમૂર્તિની છાયા પડી. પછી તેા ઉત્તરાત્તર તેમના હાથે ઉજમણું, સંઘ વગેરે અનેક શાસનપ્રભાવનાના કાર્યો નિહાળ્યાં. અને શાસનના અદ્વિતીય મહાપુરુષ તરીકેની તેમના પ્રત્યેની પૂજ્યતા સ્થિર થઈ.
પાટણ–વિદ્યાભવનમાં કરેલાં અભ્યાસ પછી ધાર્મિકક્ષેત્રે જીવનવ્યવસાય થયા. અને તે વ્યવસાય અમદાવાદમાં સ્થિર થયા. અહીં પ.પૂ.આ. સાગરાનંદસૂરિજી મ., પ.પૂ. આ. સિદ્ધિસૂરિજી મ., પ.પૂ.આ. નીતિસૂરિજી મ., પ.પૂ.આ. વલ્લભસૂરિજી મ., પ.પૂ.આ. દાનસૂરિજી. મ., પ.પૂ.આ. મેધસૂરિજી મ., પ.પૂ.આ. લબ્ધિસૂરિજી મ., તેમજ પાયચગચ્છીય પ.પૂ.આ. સાગરચંદ્રુજી મ., ત્રિસ્તુતિક પ.પૂ.આ. ભૂપેન્દ્રસૂરિજી મ., ખરતરગચ્છીય પૂ.આ. જયસિંહસૂરિજી મ., વગેરેના પરિચયમાં આવ્યેા. આ બધાં લબ્ધપ્રતિષ્ઠ આચાર્ય ભગવંતા ઉપર તેમની (પૂ. ચિરત્રનાયકની) ઉત્તમ છાયા હતી. પૂ. આગમોદ્ધારક આ. શ્રી સાગરાનંદસૂરિજીએ તે મુનિપણામાં તેમની સાથે ચાતુર્માસ કર્યાં છે, એટલું જ નહિ, પણ તેમના હાથે શ્રી ભગવતીસૂત્રના યેાગેાહનપૂર્વક ગણિપદ-પન્યાસપદ સ્વીકાર્યા છે. સાથે મળીને હન જેકાખીના લેખના પ્રતિકારરૂપે પરિહાય મીમાંસા લખી છે. વિ.સં. ૧૯૯૦ના મુનિ સંમેલનમાં દરેક બાબતમાં સાથે ઊભાં રહી અનેક પ્રશ્નોને તાડ આણ્યા છે. પાંજરાાળે સાથે રહ્યાં છે. અને શ્રી પાપટભાઈ ધારશીના સંઘ વખતે-“તારે સંધમાં જાહેાજલાલી લાવવી હોય, તા શ્રી નેમિસૂરિમહારાજને લઈ આવેા.” કહીને શ્રી સાગરજી મહારાજે પાપટભાઇ દ્વારા જામનગર ચાતુર્માસ માટે વિન ંતિ કરાવી વિ.સ. ૧૯૯૩નું ચાતુર્માસ સાથે કર્યું છે. અને શ્રી પાપટભાઈના સંઘમાં પણ સદા સાથે રહ્યાં છે,
ખંભાતમાં સં. ૨૦૦૦માં તિથિસંબંધી ઉકેલમાં પ.પૂ.આ. શ્રી લબ્ધિસૂરિજી મ. સાથે થયેલી વિચારણા મુજબ એક પક્ષે પૂજ્યશ્રીએ આચાર્યાની સંમતિ મેળવી લેવી,
0000000000ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ
૨૩
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરવા
કરી કે એક છે અને બીજા પક્ષે પૂ. લબ્ધિસૂરિ મહારાજે સંમતિ મેળવી લઈ. આ પ્રશ્નનો ઉકેલ લાવ. . છે આ પ્રસંગે શ્રી સાગરાનંદસૂરિજીએ વિના સંકોચે પૂજ્યશ્રીને સંમતિ લખી મોકલી છે.
વિ.સં.૧૯૯૨માં તિથિમતભેદ ઊભો થયો, તે વખતે પ.પૂ. આચાર્યદેવ અમદાવાદમાં પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયે બિરાજતા હતાં. પૂ.આ. સિદ્ધિસૂરીશ્વરજી મ. વિદ્યાશાળે છે બિરાજતાં હતાં. આ વખતે પૂ. સિદ્ધિસૂરિજી મ. પાંજરાપોળે પધાર્યા. અને આચાર્ય પુંગવોએ વિચારવિનિમય કર્યો. અને છેવટે પૂ. સિદ્ધિસૂરિજી મહારાજે પૂજ્યપ્રવરને આ જણાવ્યું કે : “આપ જે રીતનો સંવચ્છર સંબંધમાં નિર્ણય કરશે, તે રીતે હું કરીશ. અમદાવાદમાં ભેદ પડે તેમ નહિ બને.” અર્થાત્ – પૂજ્ય પ્રવરના વચન ઉપર અટલ છે વિશ્વાસ હતે.
પૂ. આચાર્ય શ્રી નીતિસૂરીશ્વરજી મહારાજને તો તેમના ઉપર અત્યંત સદભાવ હતો. તેમણે વિ.સં. ૧૯૭૧નું ચામુર્માસ પાંજરાપોળે પૂ. આચાર્ય મહારાજની સૂચનાથી કર્યું છે. તે
એક પ્રસંગ મને બરાબર યાદ છે કે- કોચીનવાળા જીવરાજ ધનજીભાઈ તરફથી સિદ્ધહેમબૃહપ્રક્રિયા ગ્રંથ છપાયેલે. આ ગ્રંથમાં છેલે
मयाशंकरपुत्रेण, गिरिजाशंकरेण वै। कृतेयं प्रक्रिया नित्यं, यावच्चन्द्रदिवाकरौ ।।
આ લેક છાપેલે. આ વાતની જાણ પૂજ્ય આચાર્યદેવને થતાં તેમણે પૂ. નીતિ છે એ સૂરીશ્વરજીને જણાવ્યું કે – ગિરિજાશંકર પંડિતે આ કઈ નવું પ્રક્રિયા વ્યાકરણ બનાવ્યું છે નથી. કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવંતનું આ વ્યાકરણ આ રીતે આપણે હાથે છપાય તે વ્યાજબી નથી.
તુર્ત પૂ. નીતિસૂરીશ્વરજી મહારાજે તે લોક ઉપર કાપલી ચાંટાડી દેવરાવી. અને હું કે ધ્યાન દોરવા બદલ લાગણી બતાવી. આમ આ બે આચાર્યો વચ્ચે ખુબ જ પ્રેમ અને કે લાગણી હતાં.
પ. પૂ. આ. શ્રીવલ્લભસૂરિજી મહારાજ તો પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અત્યંત પૂજ્યભાવ રાખતાં. ઉદેપુરમાં સૌ પ્રથમ મળેલ તે વખતના ઉદગાર તેમજ તેમની આ ગ્રંથમાં આપેલી અંજલિ દ વગેરે તે વાતને પ્રકાશિત કરે છે.
પ. પૂ. આ મેઘસૂરિજી મહારાજ વારંવાર જણાવતાં કે-“શાસનના આગેવાન બનવું ? ન હોય, અને શાસનમાં કોઈપણ સક્રિય કામ કરવું હોય તો પૂ. આચાર્ય શ્રીનેમિસૂરી છે
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્વરજી મહારાજની નિશ્રા વગર બની શકે તેમ નથી.” આ વાતને રજૂ કરીને જ શ્રી કે - માયાભાઈ સાંકળચંદને અને શેઠશ્રી ભગુભાઈ સુતરિયાને પેઢીના કાર્યમાં જોડાવા માં પર સૂચના આપેલી.
પ. પૂ. આ. લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજનો પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે કે અહોભાવ હતો, તે છે તે તે ખંભાતમાં તેમના થયેલા મિલનમાંથી જણાઈ આવે છે. આ ઉપરાંત-પરગચ્છીય છે
શ્રી સાગરચંદ્રસૂરિજી અને આ. શ્રી ભૂપેન્દ્રસૂરિજી મહારાજ પણ તેમને બહુમાન્ય ગણતાં. તે એ પ. પૂ. આચાર્ય દેવનાં ઉત્તમ ચારિત્ર-બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવે અને વ્યક્તિત્વ એવી અજબ -
શ્રદ્ધા પ્રગટાવી હતી કે – તેમના તેજ આગળ કોઈ વિદન આવે જ નહિ.
- એક વખત શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈએ તેમના નીકળેલાં સંઘનું ટુંક વર્ણન છે છપાવવાની મારી આગળ ઈચ્છા દર્શાવી. મને તેમના બંગલે બોલાવ્યો. લેબીમાં બેઠા છે
પછી કેવા સંજોગોમાં સંઘ કાઢયો ? કઈ રીતે વ્યવસ્થા કરી? તે જણાવતાં તેમણે ધોળકા જ પર સંઘ આવ્યું. તેના વર્ણન બાદ તેમના પુત્ર રાજેન્દ્રકુમાર બહુ બિમાર પડયાં. આનું છે
વર્ણન કરતાં તેમણે કહ્યું: રાજેન્દ્ર બચશે કે નહિ બચે તેની ચિંતા હતી. તે જ વખતે જ મને કાળો પડછાયો દેખાયો. હું ડઘાઈ ગયે. લાગ્યું કે – જરૂર આ છોકરો હવે નહિ ન બચે. પણ તે જ વખતે અચાનક પૂજ્ય મહારાજજીનો અવાજ સંભળાયે, અને કાળો
પડછાયો નાઠે. અને રાજેન્દ્ર બચી ગયે.”
આ વાત ગમે તે હોય, પણ મને શેઠશ્રીની મહારાજશ્રી પ્રત્યેની અચળ શ્રદ્ધાનું દર્શન થયું. આવું જ દર્શન શેઠશ્રી પ્રતાપશી મોહોલાલ, શેઠશ્રી ચીમનલાલ લાલભાઈ શેઠશ્રી જેશીંગભાઈ કાળીદાસ અને શ્રી કુલચંદભાઈ દ્વારા થયું છે.
શાસનના સર્વમાન્ય પ્રભાવશાલી આ સૂરિવરનો તેજપુંજ એવો હતો કે – તેમની જ સામે જોતાં પણ ક્ષોભ થાય. છતાં તેઓ એટલાં જ વિનદી, આત્મીય અને મૃદુ હતાં. એ
એક વખત જૈન મર્ચન્ટમાં પૂ. આચાર્યદેવ બિરાજતાં હતાં. ત્યાં હું, પં. ભગ- રે વાનદાસભાઈ, પં. વીરચંદભાઈ રાત્રે તેમની પાસે ગયાં. વાતવાતમાં વિનેદમાં પૂ. આચાર્ય પર કે મહારાજે વીરચંદભાઈને કહ્યું: “કાઠીઆવાડીને ભરોસો નહિ. તેની પાઘડીના આંટા છે. પર એટલાં પેટમાં રાંટા.” પં. વીરચંદભાઈ બોલ્યાં કેઃ મહારાજશ્રી ! આ શું કહે છે? રે છે આપ મહુવાના છે. મહુવા શું કાઠીઆવાડથી અલગ છે?
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
€00000000000000000000EDEDDEDEDEDEUDEUDEUSS
મહારાજશ્રીએ જવાબ આપ્યા : “વીરચંદ ! મને કાઇ કાઠીઆવાડી નહિ કહે, મે' માથું મુંડાવ્યું છે. સાધુ થયા . કાઠીઆવાડી કહેવાથી તને ખરાબ લાગતું હોય તા માથું મુંડાવી નાંખ. અને સાધુ અની જા.”
એક વખત પાંજરાપાળે પૂજ્ય આચાર્યશ્રી પાસે વાતચીત કરતા હું પલાંઠી વાળી બેઠા હતા. સામી ખાજુએ પ.પૂ.આ. ઉદયસૂરિજી મ. બેઠાં હતાં. તેમણે મારા પગની રેખા જોઈ કહ્યું : · મતલાલ ! ને તું સાધુ થાય તે આચાય થાય, તેવી તારાં પગની રેખા છે, ' પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ તુ કહ્યું: ‘ઉદયસૂરિજી સાહિત્ય, આગમ, શિલ્પ વગેરે શાસ્ત્રાના જાણકાર છે, તે તે જાણું છું. પણ રેખાશાસ્ત્ર જાણે છે, તે ખખર નથી. એ કહે છે તે ખાટી વાત છે. છતાં તું તેમને સાચાં પાડે, અને મને જુઠા પાડીશ તા હું ખાટું નહિ લગાડું. એલ, તારે તેમને સાચાં પાડવાં છે ?”
-
આવાં આવાં અનેક હળવાં પ્રસંગેા છે કે જે વખતે તેએ અત્યંત સુકામળ, મૃદુ અને નિખાલસ જણાયા છે.
સમુદ્રમાં રહેલ દીવાદાંડી જેમ માસૂચક છે, તેમ મોટા પુરુષાના જીવનચરિત્રા માસૂચક છે. પ.પૂ.આ. નેમિસૂરિમહારાજ એવાં મહાન્ પુરુષ છે કે – તેમનું જીવન નાના મેટાં અનેકને માટે માગસૂચક છે, તેમનું જીવનચરિત્ર શાસનને સંગ્રહી રાખવા ચેાગ્ય અમૂલ્ય ભેટ છે. ઉગતાં મુનિઓ, આચાર્ય અને શાસનના નાયકાને તેમના જીવનમાંથી ઘણું જાણવાનું અને વિચારવાનું મળે તેમ છે.
પૂજ્ય આચાર્ય શ્રીની હયાતીમાં તે તેમનું જીવનચરિત્ર લખાય, તે તેમને ઇષ્ટ ન હતું. તેથી તે સંબંધી કોઈ પ્રયત્ન ન થયા. પરંતુ તેમના સ્વર્ગવાસ પછી તે જીવનચરિત્ર તુ પ્રગટ થાય તે માટે ઘણાં સાધુ, સાધ્વી અને આગેવાન ગૃહસ્થાની માંગણી હતી. પરંતુ તેમના સ્વર્ગવાસ તેમના મુખ્ય શિષ્યાને ખૂબ આઘાતજનક હતા. તેમનું જીવનચરિત્ર કે જીવનપ્રસ`ગ સંભારતાં જ તેમને ડુમા ભરાઇ આવતા. આ કારણે કેટલાક સમય વ્યતીત થયે.
જીવનચરિત્ર અંગે કેટલીક સામગ્રી એકઠી કરી જુદા જુદા લેખકા દ્વારા આ પ્રગટ કરવાની ભાવના રાખેલી. પરંતુ કાઇને કાઈકારણે તેમાં વિલંબ થયા. આ વિલખ પ.પૂ. આચાર્ય દેવ વિજયનંદનસૂરિ મહારાજને અસહ્ય લાગ્યા. તેમની ઇચ્છા હતી કે હવે કાઇપણ રીતે આ સંગ્રહીત સામગ્રીવાળું જીવનચરિત્ર પ્રગટ થાય તે સારૂં.
onconcofconcioncoscoaconconconconconconconconca
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
****
**KKKKKKKKKKKKKXXXXX
બે વર્ષ ઉપર મને આ કાર્ય સાંપ્યું. મેં સહર્ષ સ્વીકાર્યું. પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષથી વિદ્યાવ્યાસંગ છૂટી જવાથી મેં આ કાર્ય માટે મારી જાતને ચેાગ્ય ન માની.
-
આથી – પ.પૂ. આચાર્ય દેવ વિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજના સાન્નિધ્યમાં ચાતુમાંસ કરેલ, અને જેમના ઉપર પૂ. આચાર્ય દેવની પૂણ્ અમીદ્રષ્ટિ છે, તેવાં-થેાડાં વર્ષોંના દીક્ષિત છતાં પ્રતિભાસ...પન્ન ખાળમુનિ શીલચંદ્રવિજયજીને આ ચરિત્રલેખનનું કા
સોંપવામાં આવ્યું,
પૂજ્ય મુનિશ્રી શીલચંદ્રવિજયજીએ પૂર્ણ ઉલ્લાસ સાથે અવિરત પ્રયત્ન કરી, તે કાયં ખુબ સુંદર રીતે પૂર્ણ કરેલ છે. તેમના જીવનમાં પ્રકાશનનું કે લેખનનું કાર્ય આ પ્રથમ જ હશે. છતાં આ પ્રકાશનદ્વારા તેમનામાં રહેલ ભક્તિ અને શક્તિનું સુંદર પ્રકાશન કર્યું છે. તેમણે આ જીવનચરિત્રમાં અનેક વસ્તુઓને સંગ્રહ રજુ કર્યા છતાં તેને નીરસ થવા દીધું નથી. પ્રકરણા, ભાષાનું સૌષ્ઠવ, વ. બરાબર સાચવ્યું છે. અને ભવિષ્યના આશાસ્પદ શ્રમણ લેખક તરીકે તે બહાર આવશે, તેવી આશા પ્રગટાવી છે.
પ.પૂ. પરમેાપકારી આચાર્ય દેવ શ્રીવિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજે શાસનના સ્તંભ પ.પૂ. આચાર્ય દેવ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મ.ના ગુણાનુવાદ કરવાનેા ધન્ય અવસર આ પ્રસ્તાવના દ્વારા આપી મારી ઉપર મહાન્ ઉપકાર કર્યાં છે.
વિદ્યાવ્યાસંગથી છૂટી ગયેલા અને ધંધાકીય વ્યવસાયમાં ગળાબૂડ ડૂબેલાં મારાથી કાંઈ અજુગતું લખાયું હેાય તે તેની ક્ષમા માગી વિરમું છું.
પૂજ્યશ્રી આચાર્ય દેવના ગુણગ્રામ અશક્ય છે. આ તા માત્ર અંગુલિનિર્દેશ છે.
c's
અગણિત છે. તેની કલ્પના કરવી તે પણ
૨૭
લિ.
૫. મફતલાલ ઝવેરચંદ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
080030020 030080020020020020020050020020120020080:020020080030020080020020020080020120020020
જનાભિમુખ પ્રતિભા
હજારો વર્ષ પૂર્વની પૌરાણિક કથાઓનાં સિદ્ધાંતવાદી આદર્શના નમૂના જેવાં 8 પાત્રોમાં માણસને જેટલો રસ પડે છે, તેથી વિશેષ રસ તેને તેનાં સમકાલીન પાત્રોનાં છે વિચાર, વાણી, વર્તન આદિમાં પડે છે. એ સમકાલીનોમાંથી વ્યક્તિ જે ધર્મગુરુ હોય છે અથવા સંસારમાં રહ્યાં છતાં પદવી, પૈસા કે કીર્તિના લોભને વશ ન થનાર નિર્મોહી હું B હોય તો જનસમાજ તેના પર પૂજાનો કળશ ચડાવે છે. કારણ, એના પરિચયથી લોકોના હક દિલમાં શ્રદ્ધા, ભક્તિ, સૌમ્યતા, સરલતા, આત્મનિરીક્ષણ આદિ ગુણ જાગે છે. જીવતરને પણ એક પ્રકારનું ઘડતર- સ્થાન મળી રહે છે.
સામાન્ય વ્યક્તિઓ વિષે જો આમ હોય તો જેમણે સમગ્રતયા સંસારનો ત્યાગ છે કર્યો છે, આમતિના પંથે પ્રયાણ કર્યું છે, ચારિત્ર્યશુદ્ધિ જાળવી છે, એવી સંત છે વિભૂતિઓને વિષે તો કહેવું જ શું? આચાર્ય વિજયનેમિસૂરિજીનું તો જૈનધર્મગુરુઓમાં પણ વિશિષ્ટ સ્થાન છે. એક સામાન્ય વ્યકિત નેમચંદમાંથી મુનિ, પંન્યાસ અને
આચાર્ય વિજયનેમિસૂરિની પદવી પ્રાપ્તિએ પહોંચે, એ એમના આધ્યાત્મિક જીવનમાં 8 વસેલ સંયમ, સાધના, જ્ઞાનોપાસના આદિનો ઉત્કર્ષવાચક ક્રમ દર્શાવે છે. એમની
જીવનસાધનામાંથી તારવી શકાય કે–સામાન્ય મનુષ્ય પણ જે આત્મનિરીક્ષણ કરવામાં, સત્ય-અહિંસા-અપરિગ્રહ જેવા ગુણોને દૈનિક વ્યવહારમાં આચરવામાં સતત પ્રયત્નશીલ રહે, તો તે ઘણું ઊંચી સિદ્ધિને પ્રાપ્ત કરી શકે.
સાધુઓના જીવનમાં ભાગ્યે જ બને એવી ઘટના એ છે કે – વિજયનેમિસૂરિનો 8 જન્મ જે ઘરમાં થયે હતો તેમાં જ તેઓ કાળધર્મ પામ્યા હતા, અને તે પણ કેટલો 8 8. વિશાળ શિષ્ય પરિવાર મૂકીને. ઉદયસૂરીશ્વરજી, નંદનસૂરીશ્વરજી, દર્શનસૂરિ, વિજ્ઞાનસૂરિ, ૪
લાવણ્યસૂરિ વગેરે આચાર્યો, ઉપાધ્યાયે, પંન્યાસ, ગણિવર્ય, મુનિભગવંતો તેમજ સાધ્વી સમુદાય મળીને તે ઘણે માટે સમુદાય કહી શકાય, આ સૌ જૈન તથા અમુક પ્રમાણમાં ૨ જેનેતર સમુદાયના આધારસ્તંભ બની રહે એ નાનીસૂની બીના તો નથી જ.
આચાર્યશ્રીની લોકસેવાઓ પણ ઘણી જાણીતી છે. ધર્મ કે જ્ઞાતિના ભેદભાવ વિના અનેક સ્તર અને સ્થળના લોકોમાં વિચરીને એમણે અહિંસાનો ઉપદેશ આપ્યો રે છે. દુષ્કાળ જેવી વિપત્તિવેળાએ અછતગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં ફરીને દુષ્કાળગ્રસ્ત લોકોને માટે છે સહાય અને રાહતકાર્યોને પ્રબંધ કરાવ્યો છે. તદુપરાંત સામાજિક જીવનક્ષેત્રે ઉદભવતા કે
દૂધિE00 00 00000000000000000000000000EO DOEDO 0000000000000000000000030
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
0507E00E0E0000 2000000000000000000030:0000000500 20020000000000000000ECO TO
00000003008003030080030080030060020:00 DecoS00300800300300300300301 ઉં કેટલાક પ્રસંગોમાં લોકોની વચ્ચે દીવાલ બની બેઠેલા મનભેદ અને મતભેદ પણ મીટા- ૩ વ્યા છે. એ સર્વ આચાર્યશ્રીની જનાભિમુખ પ્રતિભાનું પરિણામ કહી શકાય.
સ્વધર્મીઓ તેમને શાસનસમ્રાટ, વચનસિદ્ધ પુરુષ, ભદ્રિક પરિણામી વગેરેથી ઓળખાવે છે. કેટલાક એમણે કરેલા કદંબગિરિના વિકાસને સંભારે છે, તો કેટલાક ૨ ચમત્કારિક કથાઓને સંભારીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પે છે. આ સઘળું આચાર્યશ્રી પ્રત્યેની 8 અખૂટ ભક્તિનો આવિષ્કાર છે.
એમની જ્ઞાનોપાસના તો જૈનેતરોને પણ આકર્ષે એવી હતી. અનેક સ્થળોએ બહુમૂલ્ય તેમજ બહુસંખ્ય પ્રાચીન ગ્રંથનું સંશોધન, નવાગ્રંથોનું સર્જન એમના હાથે થયું છે.
આજે ભૌતિક વિકાસ જેટલું જોવા મળે છે તેટલો આત્મિક વિકાસ થયેલો જોવા મળતો નથી. આપણે પોતાના વિચાર, વાણી, વર્તન પર વિજય ન મેળવીએ ત્યાં સુધી 8 8 આપણે કરેલ લોકશાહીની પ્રગતિમાં ઉણપ ગણાય. નેમિસૂરિજી જેવા મહાન આચાર્યના છે
જીવન અને કવનમાંથી બોધ લઈને આંતરિક શક્તિઓને વધારે ખીલવીએ ત્યારે ધર્મના ખરા હાર્દને પ્રીછયું ગણાય, અને સત્ય, અહિંસા, દિલદિલની બંધુતા, સમભાવપૂર્ણ માનવસેવા દ્વારા આત્મોન્નતિ સાધીએ ત્યારે વંદનાંજલિ આપી ગણાય. સર્વ અનુયાયીઓ આ પવિત્ર ભાવનાને વિચાર, વાણી, વર્તનમાં પ્રતિબિંબિત થતી જોવાની મનોકામના સેવે જ....!
1E00E00800E00EC0600600900900000000000500600ED:0900300800SOOSODE0DE00600800200400900600600EOX1
કે. કે. શાહ (તામિલનાડુના રાજ્યપાલ){
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
કે
જીવ મા
:
: : - થોડુંક મારૂં પણ...........
એક મહાપુરુષનું આ જીવન છે. દપણું સમું સ્વચ્છ એમનું વ્યક્તિત્વ છે. જેનાર જેટલો શુદ્ધ હશે, એટલે આ દર્પણ નિષ્કલંક ભાસશે. જોનારની અશુદ્ધિ, આ દર્પણને કલંકિત બનાવશે. કલંક દર્શકમાં છે, દર્પણમાં નહિ. ડાઘ આપણે છે, આરીસાનો નહિ.
દર્પણ–શા આ અકલંક વ્યક્તિત્વના ચિત્રણનું સૌભાગ્ય આજે મને સાંપડયું છે. પૂજનીયચરણ આચાર્ય ભગવંત શ્રીવિજયનન્દનસૂરિજી મહારાજના શુભાશીર્વાદ-એ સૌભાગ્ય ન પ્રાપ્તિનું નિદાન છે.
એ “પૂજનીયચરણ” પ્રતિ કૃતજ્ઞતા દાખવું, તે એમના શુભાશીર્વાદનો વ્યવહારુ કે બદલો વળવાની મને ભીતિ લાગે છે. એ કરતાં તો હું એમ જ ઈચ્છું કે – ઉત્તરોત્તર . વધેલાં અને વધતાં એમના આશીર્વાદના ભાર તળે હું સર્વદા દબાયેલે જ રહું.
જે વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વનું મેં ચિત્રણ કર્યું છે, તેને મેં પ્રત્યક્ષ જોઈ નથી. એના વિ. વ્યક્તિત્વની ભવ્યતાને મને જાત અનુભવ નથી. આને હું મારું કમભાગ્ય સમજુ છું.
મારાં સાતમી પેઢીના ગુરુ – એ વ્યક્તિના વ્યક્તિત્વની વાતો મેં જ્યારે ગુરુમુખે - સાંભળી, ત્યારે એની હિમાલય-શી ભવ્યતાએ મારા ચિત્ત પર ચુંબકીય આકર્ષણ જમાવ્યું. છે એ ભવ્યતાની તિ મારા ચિત્ત પર ફેલાઈ. આવા ભવ્ય ગૌરવશાલી ગુરુનું સંતાનીય –શિષ્યત્વ મને મળ્યું છે, એ ખ્યાલ આવતાં હું ધન્યતા અનુભવી રહ્યો.
મને થયું યશેદેહે સદાતન બનેલાં આ ભવ્ય વ્યક્તિત્વને શબ્દદેહ શા માટે ન અપાય ?
અને મેં તરત સંકલ્પ કર્યો – શબ્દદેહ આપવાન. સંકલ્પ કર્યો કે – સંદેહની એ હારમાળા સામે આવી ઊભી, – આપણી હેસિયત શી? એ ભવ્ય વ્યક્તિત્વ ક્યાં, ને
માનવ-મગતરાં સમા આપણે ક્યાં? એ વ્યક્તિત્વને પરિચય કેટલે? પરિચય વિના જ એને પૂરે ન્યાય આપી શકાય? વ.
આ હારમાળાની સાથે ગુજરાતી વ્યાકરણ અને લેખનકળાની પૂરી અનભિજ્ઞતા પર પણ કૃત્યાની પેઠે ડારવા લાગી.
પણ રે! “રામનાં રખવાળાં ઓછાં હેય નહિ.”
એ સંદેહની હારમાળા અને પિલી કૃત્યા-શી અનભિજ્ઞતાનો ડર જલ્દી નષ્ટ થયે. . - પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંતને આશીર્વાદયુક્ત આદેશ મલ્યો કેઃ “તું લખ, પ્રેરણું અને ૨ જે કુરણું આપનાર સૂરિસમ્રાટ સ્વયં છે.”
જ
છે
૩૦
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
0600200000500000000000300800C0DE00300600E0080:0000600SODE0DE00200900600600800300800300S00S0
2030030030030030020020030030020020030:0902200300200300300310S10200302 છે , અને જાજ્ઞા યુITમવિવારીયા” એ ન્યાયે મેં લેખનનો પ્રારંભ કરી દીધું. હું છે અને સાચે જ! સં. ૨૦૨૭ ના પિોષ વદ બીજી છઠથી માંડીને સં. ૨૦૨૯ ના માગશર સુદ 9 છે બારશ સુધીના આ ચરિત્રલેખનકાળ દરમ્યાન જ્યારે જ્યારે મારા મનમાં સંદિગ્ધતા ઊભી છે & થઈ, ત્યારે ત્યારે સૂરિસમ્રાની પવિત્ર અંતઃ પ્રેરણાનો મને અખૂટ સહારો લાધ્યું છે. પૂજ્ય જે ( આચાર્ય ભગવંતે સ્વયં આ સમગ્ર લખાણ સાદ્યત તપાસી-શોધીને એ સહારાને તથા ર 8 મારાં ઉત્સાહને દ્વિગુણિત બનાવ્યું છે.
પૂજ્યપાદ સ્વ. સૂરિપુગવ શ્રીવિજયોદયસૂરીશ્વરજી મ. તથા પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત ૨ 8 શ્રીવિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજે સંયુક્ત રીતે કરાવેલી ચરિત્રનાયકના જીવનની નોંધનો કે હું આધાર મેં આ ચરિત્ર લખવામાં લીધું છે. પણ – એ સાથે મારે કહેવું જોઈએ કે પૂ. 8 આ. શ્રીનંદનસૂરિજી મ.શ્રીની અજોડ સ્મૃતિ-મંજૂષામાં યથાતથપણે સચવાયેલાં પ્રસંગોને @ જ મેં શબ્દમાં ઉતાર્યા છે. ચરિત્રનાયકના જન્મથી કાળધર્મ પર્વતના એકેએક પ્રસંગને છે જ સ્મૃતિપટમાં ધારી રાખવા. એ તો એ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત જેવાં જબરદસ્ત બુદ્ધિજ શકિતશાલી પુરુષના સામર્થ્યમાં જ સંભવે.
ચારિત્રનાયકના સંસારી ભાણેજ પ્રો. હઠીચંદભાઈ જે. દોશીને ઉલ્લેખ મારે જ આભાર સાથે કરવો જ જોઈએ. પોતાની યુવાવસ્થામાં ચરિત્રનાયકને અને પોતાના માતુ- શ્રીને પૂછી પૂછીને તેમણે એકત્ર કરી રાખેલી માહિતીની નોંધપોથીએ મારાં લખાણને ૨ સપ્રાણ બનાવ્યું છે. એ ન હોત તો – કદાચ આમાં ઘણી વાતો રહી જાત.
અને – “પરમ ઉપકારી” શબ્દ પણ જેમને માટે અલ્પ જણાય છે, તે મારા 8 સંયમજીવનના ઘડવૈયા પૂજ્ય ગુરુદેવ પંન્યાસશ્રી સૂર્યોદયવિજયજી મહારાજનું અહીં છું સ્મરણ કરતાં હૈયું ગળદ બને છે. ક્ષણે ક્ષણે સાંપડતી એ “ઉપકારીની પ્રેરણા ન મળી 8 હોત તે...... હું આજે આના લેખક તરીકે ન જ હોત.
મારાં આ કાર્યમાં પારંપરિક સહાયક વિનય – વૈયાવચ્ચ અને સ્વાધ્યાયને આત્મછેસાત્ બનાવનાર મારાં ગુરુબંધુ મુનિ શ્રીભદ્રસેનવિજયજીનું કૃતજ્ઞભાવે સ્મરણ કરવું, એને હું છું આવશ્યક કર્તવ્ય સમજું છું.
કેલેજના વિદ્યાર્થી હોવા છતાં સૂરિસમ્રાટ તરફના ગુણાનુરાગથી પ્રેરાઈને આ ચરિત્રની પ્રેસ કોપી કરવામાં મારા પૂર્ણ સહાયક – પાંજરાપોળના ત્રણ કિશોર-શિષ્યને હું નહિ ભૂલું. શ્રી જનક એ. શાહ, શ્રી હિરેન એ. કાપડિયા, અને શ્રી અશ્વિન એચ. 8 પરીખ એમનાં નામ છે.
આ પૂરૂં કરતાં પહેલાં કેટલાંક ખુલાસા કરીશ.
(૧) પ્રથમ પ્રકરણમાં વપરાયેલો “સોરડ” શબ્દ “સૌરાષ્ટ્ર દેશ” માટે છે. ૨ 8 સૌરાષ્ટ્રના એક વિભાગરૂપ “સરપ્રદેશ” માટે નહિ.
B00600CODECOC0000000000000000300S0030080:0300LODEO0CODEODSO0S002002003002002002000000OSI
ROODE0000000000000000000000000000deo::0800e0de00et0600600800800e0deo
૧
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨) “વહીવંચાની વહી માટે સ્પષ્ટતા કરવી જરૂરી છે. ચરિત્રનાયકના સંસારીભાઈ શ્રી બાલચંદભાઈએ કઈ વહીવંચા પાસેથી અક્ષરશઃ મેળવેલી–ઉતારેલી આ વંશાવલી | રે છે. એમાં આવતાં નામો, સંવત વગેરેની ઇતિહાસમાં તપાસ કરી. પણ કાંઈ મેળ ન બેસતાં એ નોંધને જેમની તેમ રાખી છે. વિજ્ઞપુરુષો આ બાબત વિશેષ પ્રકાશ પાડે, તેવી અપેક્ષા.
(૩) ચરિત્રનાયક માટે આ ગ્રંથમાં ‘પૂજ્યશ્રી” શબ્દ વાપર્યો છે. તેનો પ્રયોગ ૨ ૧૧ માં પ્રકરણથી શરૂ થાય છે.
(૪) ચરિત્રનાયકના જીવનના કેટલાંક પ્રસંગે નોંધપાત્ર છતાં મારાં અજ્ઞાનના કારણે રહી જવા પામ્યાં છે. જો કે – કેટલીક વાતની ટૂંક નોંધ મેં પરિશિષ્ટમાં લીધી છે.
(૫) ફેટાએ ખાસ પસંદ કરીને લીધાં છે. હજુ પણ કેટલાંક રાજાઓ-અધિકારીઓ છે અને શ્રેષ્ઠિશ્રાવકોના ફોટા મૂકવા ભાવના હતી. પણ કાં તો તે ફેટાના અભાવે અને છે કાંતો કેટલાંક ફેટાઓ અન્યત્ર હોવા છતાં ન મળી શકવાથી એ ભાવના સફળ ન થઈ.
(૬) વીસમી સદીના અન્ય અનેક સૂરિપંગની સરખામણીમાં ચરિત્રનાયકના જીવનમાં અપાર વિશિષ્ટતાઓ જોવા મળે છે. એ વિશિષ્ટતાઓના આ ચિત્રમાં – એક જીવનચરિત્રમાં ન હોવા જોઈએ તેવાં – ત્રુટિ, અને અધૂરપ વ. દોષની સંભાવના ખરી. મારી ઉમેદ છે કે – ભવિષ્યમાં ખીલેલાં દૃષ્ટિબિંદુ” ના આધારે આવાં દોષ વિનાનું આ જ ચરિત્ર પુનઃ લખવું. ગુરુભગવંતના શુભાશીર્વાદ આ આશાને ફલવતી બનાવે. - “બનેલાં બનાવેલું કશી રંગપૂરણી વગરનું પ્રામાણિક વર્ણનઃ સત્ય.”
ગુજરાતના એક સાક્ષરબ્બે સત્યનો એક અર્થ આ કર્યો છે. એ અર્થને અનુસરવાનો મેં આમાં પૂરતો પ્રયત્ન કર્યો છે, એમ હું માનું છું. છતાં લેખનકલાની મારી છે છે અનભિજ્ઞતા અને રાત્રિનાયક પ્રતિ એમના એક શિષ્ય તરીકેની પૂજ્યબુદ્ધિને કારણે કયાંક 3. રંગપૂરણી થઈ હોય. હકીકત દોષ સંભવ્યા હોય, તો સુજ્ઞપુરુષો ક્ષમા કરે. અને એ કરે તરફ મારું લક્ષ્ય વિનાસંકેચ ખેંચે, જેથી મારાથી ફરી એવી ભૂલ થવા ન પામે.
કેટલાંક આંગળી ચીંધણ” માં પુણ્ય માનનારાં પણ હોય છે. એમણે પેલી દર્પણની વાત વિચારવા જેવી છે. પણ જવા દો. એમને વળી ઉપદેશ શો? એમનું એ “સુ”પુણ્ય એમને જ મુબારક હો.
અંતમાં– સૌરાષ્ટ્રની એક મહાન વિભૂતિનું, માત્ર સૌરાષ્ટ્રની જ શા માટે? ગુજરાતની. ના ! ભારતવર્ષની એક મહાન્ વિભૂતિનું જીવંત વ્યકિતત્વ આ જીવનમાં છે.
એ જીવન અનેકની જીવન–ઈમારતના ઘડતરમાં પાયાની જેમ આધાર બની રહે, એવી એ અભિલાષા સાથે. ... ... ......
શ્રીવિજ્યનેમિસુરિ જ્ઞાનશાળા, પાંજરાપોળ, રિલીફરોડ, અમદાવાદ–૧. માગશર શુદિ ૧૨ રવિ. તા. ૧૭-૧૨-૧૯૭ર.
રાde-94
A SAPA A APPS
૪
ર
ર
ર
ર
છે
એ
જ
છે
તે
જ
.
આ ઇ
.
.
.
. .
-
1
-
છે
કે '
'
-
-
-
/
9
/
/
. ૩૨
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ આશીવચન ૨ સમર્પણ
૩ પ્રકાશકીય નિવેદન
। પ્રાભાતિક મંગલ
૫ ચારિત્ર્યની પ્રતિભા
- અભય મહાનુભાવ
૭ પ્રેરણારૂપ વન
૧૪ સાહામણા સાર, તે મનેાહર મહુવા
૧૫ વહીવ’ચાની વહી
૧૬ દીવાળીના દીવડા પ્રગટયો
૧૭ કુંભલગ્નકા ધૃત
૧૮ બાલ્યાવસ્થા અને અભ્યાસ
૧૯ ધર્માભ્યાસ અને ત્યાગભાવના ૨૦ કપરી કસોટી
૨૧ મહાભિનિષ્ક્રમણ
૨ મન્થન
૨૩ સ્વયં દીક્ષા
૪ શાસ્ત્રાભ્યાસ
૨૫ વડી દીક્ષા અને ગુરૂદેવની માંદગીનું રહસ્ય ૨૬ શ્રીગુરુદેવની ચિરવિદાય
૨૭ શાસનપ્રભાવનાની ભવ્ય શરૂઆત
૨૮ જન્મભૂમિમાં જયજયકાર
૨૯ અમદાવાદને આંગણે
૩૦ સ્તમ્ભતા માં બે ચામાસાં
૩૧ જય થંભણ પારસનાથ
૩૨ પ્રવચન પ્રભાવનાના પ્રેરક પ્રસંગા ૩૩ ચોગાદહન
૩૪ દીર્ઘદ્રષ્ટા પૃયત્રી અને ગુરુભક્ત શ્રેષ્ઠિ ૩૫ ગણિ-પન્યાસ પદવી
૩૬ તીર્થ આશાતનાનું નિવારણ અને પિતાને આત્મસંતાપ
અનુક્રમ
1
3
૫
૩
૯
૧૨
૧૫
૧૯
2.3
૨૦
*
33
૩૫
૩૮
૪૨
૮૫
૧૪
૫૯
- ૪
શેર
ર
૭૪
७८
૮ સર્વ પ્રધાન મુનિગણનાયક હું અભિવાદન
૧૦ આચાર્યશ્રીનું ઋષિકાર્ય
૧૧ પ્રસ્તાવના
૧૨ થોડુંક માં પણ
૧૩ અનુક્રમ
૩૭ ક્ષેત્રસ્પર્શી નાના પ્રભાવ ૩૮ સૂરિચક્રચક્રવર્તી
૩૯ જીવદયાના જ્યોતિ ર
૪૦ તીર્થોદ્ધારના શુકનિયાળ શ્રીગણેશ
૪૧ શ્રેષ્ઠ રાજવિનય .
૪૨ જ્ઞાતિભેદ નિવારણ
૪૩ સર્વના હિતચિંતક
૪૪ જય શેરીસાનાથ
૪૫ પેઢીના પૂર્વી તિહાસ, બંધારણની પુનર્રચના, અને ગુરૂભક્ત શ્રેષ્ઠિવ ના સ્વર્ગ વાસ
૪૬ કપડવંજમાં પદવીપ્રદાન
૪૭ તી રક્ષાના આધાર-શાસનસમ્રાટ્ ૪૮. મધરમાં ધર્મઉદ્યોત
૪૯ મેવાડમાં મૂર્તિમ’ડન
૫૦ જેસલમેર જુહારીએ
૫૧ પૂજ્યશ્રી: અનુભવના મહાસાગર
પર કાપરડાના પુનરુદ્ધાર
૫૩ માલવીયાના ગુરૂ
૫૪ પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ
૫૫ અદ્ભુત કુનેહ-દૃઢ આત્મબલ
૫૬ અનુમેાદનીય યાત્રા સોંઘ
૫૭ સીમલા કરાર
૫૮ સફળતાના પ્રથમ પગથિયે
૮૨
617
૯ર
૧૦૦
१०७
૧૧૩
૧૧૭
૧૨૧
૧૨૭
૧૩૨
૧૩
૧૪૩
૧૫
૧૫૮
૧૬૩
૧૬૯
૧૮૧
૧૮૭
૧૯૫
૨૦૩
૨૧૦
૨૧૮
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૩
૨૨૫ ૨૨૯ ૨૩૩
-
''
૨૯૮
૨૪૦
૫૯ આપને ઉચિત લાગે છે... ૬૦ અનુમોદનાને નિદાન ૬૧ આદર્શ અનુશાસક ૬૨ નમસ્તે કાદબ ! ૬૩ ઐતિહાસિક મુનિ સંમેલન ૬૪ આ યુગનું ભગીરથ કામ ૬૫ પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના ૬૬ લેગવિરુદ્ધચ્ચાઓ
૬૭ એક જ લેયર તીર્થોનતિ ૬૮ ભાવના સિદ્ધિ ૬૯ વાકયને કાંઠે ૭૦ છેલ્લી પ્રાણપ્રતિષ્ઠા ૭૧ મહાપ્રયાણ ૭૨ મહાયાત્રા ૭૩ અને છેલ્લે
૩૦૯
૨૪૮ ૨૫૮
e -
de
૨૭૭
a
પરિશિષ્ટ :-- ૧ ગુરુ-વિરહ-વેદના ૨ જ્યોતિષશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ પૂજ્યશ્રીનું જીવન ૩ ઉપલબ્ધ ચોક્કસ માહિતીઓ
* શિષ્ય પરંપરા ૫ શુદ્ધિપત્રક ૬ ચિત્રમય જીવન
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧]
સોહામણે સોરઠ, ને મને હર મહુવા
સહામણે સોરઠ દેશ છે. અદ્ભૂત એની શેભા છે. અજબગજબને એને ઇતિહાસ છે.
શૂરવીરતા, દાનવીરતા, ને ધર્મવીરતાભર્યા એના ઇતિહાસની એક એક વાત જીવનમાં અપૂર્વ તાજગી સાથે ઉત્સાહ જન્માવે છે.
શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવની જગપ્રસિદ્ધ સુવર્ણનગરી દ્વારકા સોરઠમાં જ હતી.
ભગવાન શ્રી નેમિનાથની તપોભૂમિ-કલ્યાણકભૂમિ પણ સોરઠમાં જ છે. આજે પણ એ જુગજુની ઘટનાને અમરસાક્ષી ગરે ગિરનારગિરિ સેરઠની પર્વતમાળામાં એક ચમકતા મેતીની જેમ વિલસી રહ્યો છે.
આ ગરવા ગઢની છાયામાં રહીને જ જુના'ણા (જીર્ણ દુગ)ના ર” નવઘણ, રા' ખેંગાર વિગેરેએ ગુજરાત-કચ્છ-સિંધના સમ્રાટને ને ગઝનવીના સુલતાનને હંફાવેલા.
તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજય, ને એના અંગસમા શ્રીકદંબગિરિ-શ્રી તાલધ્વજગિરિ વિગેરે પર્વતે-ટુક-સેરઠની આંતર-સમૃદ્ધિની અલૌકિકતા અને પવિત્રતાનું ભાન કરાવે છે.
પૂર્વધર ભગવંત શ્રી દેવર્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણ-મહારાજાની જન્મભૂમિ વેરાવળ પત્તન પણ સેરઠનું જ સમૃદ્ધ બંદર હતું, અને છે. તેઓશ્રીના નેતૃત્વ હેઠળ મળેલી ૫૦૦ આચાર્યોની પર્ષદામાં થયેલી વાચના, કે જે વલભી–વાચનાના નામે સુપ્રસિદ્ધ છે, અને જેમાં સિદ્ધાન્તને-આગમને પુસ્તકારૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા, તે (વાચના) પણ સૌરાષ્ટ્રના મહાન સમૃદ્ધ ને ઐતિહાસિક નગર વલભીપુરની પુણ્યભૂમિમાં થઈ હતી.
ભૃગુકચ્છ-ભરૂચની રાજસભામાં અખંડવાદ વડે બૌદ્ધાચાર્યને પરાભવ કરનાર તાર્કિક શિરોમણિ આચાર્યશ્રી મલવાદીસૂરિજી મહારાજ આ વલભીપુરના રાજા શિલાદિત્યના ભાણેજ હતા.
આવા આ સોરઠ દેશની રમણીય ધરણીમાં તિલકસમી છે મધુમતી–મહુવા નગરી. અલબેલી ને રળીયામણી એ નગરી છે.
ચારે તરફ ખીલી નીકળેલી લીલીછમ વન–રાજિને લીધે એ નગરી સોળ શણગાર સજેલી નમણી નારી શી શોભી રહી છે.
રનાકર-સાગરદેવની એના ઉપર સંપૂર્ણ માહેર છે. પિતાના વેત અને નિર્મળ નીર–સભર મેજાં ઉછાળતે ઉછાળ સાગરદેવ મહુવાના પાદરને પખાળે છે, એથી એ મહુવાબંદર પણ કહેવાય છે,
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રા
આ નગરીનું કુદરતી સૌન્દર્ય તે વળી અતિ અદ્દભુત છે. અનિમેષ આંખેથી એ સૌન્દર્યને જોયા કરે, બસ ! જોયા જ કરે. ને થાકશે જ નહિ.
એક તરફ શ્રીફળના ભારથી લચી રહેલા નાળિયેરી-વૃક્ષોની ઘટાથી ભરપૂર વાડીઓ જુઓ, તે બીજી બાજુ વળી બગીચાઓમાં સોપારી-જામફળ-રામફળ ને આમ્રફળ જેવાં વિધવિધ ફળ ભરપૂર વૃક્ષો નીરખે. તમે થાકશે, પણ તમારી આંખો નહિ થાકે-જોતાં નહિં ધરાય, એવી એની નિસર્ગસુન્દરતા છે.
મહવાની આબેહવા પણ સમશીતોષ્ણ-માણવા જેવી છે. ભર ઉનાળો હોય, પણ મહવા ગયા એટલે જાણે શિયાળાના પ્રારંભ-કાળને અનુભવ થાય. ન મળે પ્રસ્વેદ કે ન થાય બફારો. એ તે જે માણે એ જ જાણે. - નગરીની પૂર્વ ને ઉત્તર દિશામાં છે માલણ-માલિની નદી. પ્રશાંત-ગંભીર એ નદીનું નિર્મળ જળ ખળખળ કરતું વહ્યું જાય છે, ને એના વહેણને કર્ણપ્રિય નિનાદ કઈ મધુરા સંગીતની ભ્રાન્તિ કરાવે છે. આ શુભ્ર–સલિલા નદીના જળકણના સંપર્કથી શીતલ બનેલ પવન સંતપ્ત હૈયાને સંતૃપ્ત બનાવીને વાતાવરણમાં અનુપમ રમણીયતા ફેલાવે છે.
અને આ બધી નિસર્ગ સુન્દરતાને કારણે જ આ મહુવા નગરી “સૌરાષ્ટ્રના કાશમીર”નું ગૌરવવંતુ ઉપનામ-બિરૂદ પામી છે.
સૌરાષ્ટ્ર એ વીર-ભૂમિ છે. એણે સારાયે આર્યાવર્તને દાખલા પૂરા પાડે એવા ધર્મશ્રા, રણશરા, ને દાનશૂરા નર-રત્નો આપ્યા છે. એ વીરેની મંગલ-નામાવલિમાં મહુવા નગરીને ફાળે નાનોસૂને નથી. એણે પણ એમાં મહત્ત્વને હિસે આપ્યું છે.
શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થોદ્ધારક જાવડશાહ, આ મહુવાના જ નર-રત્ન હતા. સંવત્ પ્રવર્તક સમ્રાટ વિકમે એમને મધુમતીનું આધિપત્ય સેપેલું.
પરમહંત મહારાજા કુમારપાલના સંઘમાં શ્રી સિદ્ધગિરિજી, શ્રીગિરનારજી અને શ્રી પ્રભાસપાટણ, એ ત્રણેય જૈનતીર્થોમાં સવાઝોડ-સેવાકોડ નૈયાની કિંમતના ત્રણ રને ઉછામણીમાં બોલીને તીર્થ–માળ પહેરવાને અણમોલ લ્હાવો લેનાર શ્રેષ્ઠિ-રત્ન જગહૂ પણ આ મધુમતીના જ પનોતા પુત્ર હતા.
આ તો જુગજુની વાત થઈ. નજીકની-ગઈકાલની જ વાત કરે !
૮૭ વર્ષ પહેલાં તે મહુવામાં નર-રનનો અદ્ભુત દાયકો પાડ્યા હતા. તે વખતે ત્યાં દેદીપ્યમાન સૂર્યમંડળ સોળે કળાએ પ્રકાશી રહેલું. એ સૂર્યમંડળને એક એક તારલે નીરખ, એનાં વર્ણન સાંભળો, ને આફરીનના પિોકાર કરતા જાવ.
ગુજરાતના વિશાળ સાહિત્ય-વિપિનમાં “કેસરી”નું ગૌરવ પમેલા “મસ્ત-કવિ શ્રી ત્રિભુવન પ્રેમશંકર,
પ. પૂ. શ્રી આત્મારામજી મહારાજની સત્યેરણાથી ચીકાગ (અમેરિકા)માં ભરાયેલ વિશ્વધર્મ પરિષદુમાં અને યુરોપના અન્ય દેશોમાં જૈનધર્મની મહત્તા સ્થાપનાર, ને સ્વામી વિવેકાનન્દની સમકક્ષ ગણાતા બાહોશ બેરિસ્ટર શ્રી વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
વહીવંચાની વહી–
અભણુ છતાંય યુરોપ અને એશિયાભરમાં હાથચાલાકીના હેરતભર્યા પ્રયાગા કરી જાદુ. વિદ્યાના ક્ષેત્રે અસાધારણ સિદ્ધિ અને કીતિ હાંસલ કરનાર જૈન જાદુગર શ્રી નથ્થુમ છા, વિદ્વાન્ જૈનાચાર્ય શ્રી વિજય ધર્મોંસૂરીશ્વરજી મહારાજ (કાશીવાળા), કવિ પ્રેમશંકર, શેઠ મનજી નથુભાઇ, શેઠ વલ્લભ ાપટ, નગરશેઠ હિરદાસ મેાનજીભાઇ આ બધાં એ સૂર્યમંડળના ચમકતા તારલા હતા. આજે પણ એ તારલા ઇતિહાસના નèા–મડળમાં દિવ્ય પ્રકાશ રેલી રહ્યા છે.
આવી અણુમેાલ રત્નાની ભૂમિ છે, મધુમતી નગરી.
અને એની ધરતીની પવિત્રતાને તા કેાઈ પાર જ નથી. સાક્ષાત્ જીવિતસ્વામી-શ્રી વીર પરમાત્માના વડીલ ખંધુ શ્રી નન્તિવર્ધન રાજાએ નિર્માણ કરાવેલી શ્રી મહાવીર પ્રભુની અલૌકિક અને ભવ્ય મૂર્તિ આ નગરીના મધ્યભાગમાં આવેલા ગગનાનુ ંગ-શિખરબંધી જિનાલયમાં ઘણા કાળથી બિરાજમાન છે. એથી આ નગરી જાણે પવિત્રતાની મૂર્તિ જ લાગે છે.
આ સિવાય
શ્રી જાવડશા શેઠ તક્ષશિલા નગરીથી પાંચ મનેાહર બિબો લાવેલા, તેમાં એક બિંબ શ્રી મહાલક્ષ્મી દેવીનું પણ હતું. તે પણ (લેાકેાતિ મુજબ) આ નગરીમાં જ બિરાજમાન છે, અને લેાકેામાં જાણે ધર્મ અને ધનની લક્ષ્મીનું સુભગ મિશ્રણ કરી રહી છે.
વહીવંચાની વહી—
-
3
[૨]
વહીવંચાની વડી ખેલે છે કે—
મહાપ્રભાવશાલી આચાર્ય મહારાજ શ્રી સ્વયપ્રભસૂરીશ્વરજી મહારાજ- કે જેઓ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના સંતાનીય શિષ્ય ગણાતા, અને શ્રી કેશીગણધર મહારાજના શિષ્ય હતા— તેમના ઉપદેશથી સંવત્ ૨૦૯માં ગોહિલવ’શના મિથ્યાત્વી રાજા સેામલસેન પ્રતિબેાધ પામ્યા, ને એ સમ્યગ્ દૃષ્ટિ-અને જૈનધર્મને પરમ ઉપાસક બન્યા.
આ ગોહિલવંશી રાજા માઢરસ ગાત્રની નરેલી શાખાના હતા. તેની કુલદેવી શ્રી વીરાહી– ભવાની હતી.
પરંપરાએ તેને પિરવાર ભિન્નમાલ નગરમાં ગયા. ત્યાં તે પરિવાર વડપીપલગચ્છના જૈન પરિવાર તરીકે હતા.
આ પરિવારની વંશ--પરંપરાનું એક કુટુંબ સવતા ૪૦૦માં ચૈત્ર શુદિ છના દિવસે પાટણ થઇને કેારડા (રાધનપુર પાસે) આવ્યું. અહીંયા તે કુટુ અ સેંકડો વર્ષ સુધી સ્થાયી બની રહ્યું.
ત્યારપછી સંવત્ ૧૫૨૫માં જે શુદ્ધિ ૧૩ના દિવસે એ કુટુબના વશો કાઢ ગામે આવ્યા. ત્યાં એ કુટુંબના વડીલ પુરુષ ત્યાંના રાજદરબારમાં કારભારી તરીકે નીમાયા,
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાફ્ટ
અહીંયા પણ તે કુટુંબ લગભગ પિણ બસો વર્ષ સુધી સ્થિર રહ્યું. અને પછી સંવત્ ૧૭૦૬ માં મહાશુદિ ૧૦ના દિવસે એના વંશજે વઢવાણ શહેર ગયા.
અહીં આ કુટુંબના સેની અભેચંદ નામક પુરુષને બે પત્ની હતી. તેમાં પ્રથમ પત્નીને સાત પુત્ર હતા, તે સાતેય કચ્છમાં ગયા. અભેચંદની બીજી પત્નીને બે પુત્ર હતા. એક સોમચંદ, બીજે હેમચંદ. આ બેમાં મેટા હેમચંદને પરિવાર વઢવાણમાં છે.
સેમચંદને રતનશી નામે પુત્ર થયે. રતનશીને જેવંત-જેવંતને અભેરાજ-અને અભેરાજને કડવા નામે પુત્ર થયો. તે કડવા પિતાના પરિવાર સાથે વઢવાણથી નીકળી સંવત્ ૧૭૪પની સાલમાં અમરેલી ગયા, ને ત્યાંથી ૧૭૯૨માં મહુવા આવ્યા.
અહીં તેઓ સ્થિર બન્યા. કડવાને ધને અને મને એ નામના બે પુત્રો થયા. તેમાં ધનાને વંશ આ પ્રમાણે છે –
ધનાના બે પુત્ર-વજેચંદ ને નાગજી. તેમાં વજેચંદના પુત્ર તારાચંદને ત્રણ પુત્ર થયા. ૧, પદ્મા, ૨, પીતાંબર, ૩, જેઠા. આ ત્રણમાં મેટા પદ્મા મહુવાના પ્રતિષ્ઠિત અને ધનવાન શ્રેષ્ઠિ હવા સાથે શ્રીસંઘમાં આગેવાન પુરુષ હતા. મહુવામાં તેમના નામનો આંકડે (જેમ અત્યારે બેંકમાં પૈસાની લેવડદેવડ માટે ચેક ચાલે છે તે) ચાલતો. મહુવાના દેરાસરઉપાશ્રયાદિ ધર્મસ્થાનકોને વહીવટ તેમના હાથમાં હતો. આજે પણ એ બધાના વહીવટ માટે મહુવામાં તેમના નામની-શેઠ પદ્મા તારા”ની પેઢી ચાલે છે.
ધનાના દ્વિતીય પુત્ર નાગજીને કડવા, કડવાને ખીમચંદ, ખીમચંદને દેવચંદ નામે અનુકમે પુત્રો થયા. અને દેવચંદભાઈને લક્ષ્મીચંદ નામક પુત્ર–રન થયા.
એ લહમીચંદભાઈ એટલે આપણું ચરિત્ર-નાયકના બડભાગી ને સ્વનામધન્ય પિતાજી.
સૌરાષ્ટ્રમાં પ્રખ્યાત એવા સતરા કુટુંબના તેઓ નબીરા હતા. ખૂબજ ધર્મનિષ્ઠ ને સંતોષી. સેવા-પૂજા-સામાયિકાદિ ધર્મકૃત્યે તે તેમના નિત્યનિયમમાં જ હતા. ધાર્મિક અભ્યાસ ઘણે કરે. દ્રવ્યાનુયોગના તે તેઓ ભારે રસિયા હતા. આધ્યાત્મિક વિચારો પણ તેમના ઘણા ઉંચા ને ઉંડા. શ્રી આનંદઘનજી મ. અને શ્રી દેવચંદ્રજી મ. ના અધ્યાત્મમય પદો તથા સ્તવમાં તેમને બહુ રસ. એટલે એ બધાં સ્તવને કંઠસ્થ કરવા સાથે તેને ગૂઢ અર્થ પણ તેઓ ખૂબ સમજપૂર્વક વિચારતા. એમના કંઠેમાં સાકર શી મીઠાશ ભરેલી, એમાં પાછી સોરઠી લઢણ, એટલે એમના મુખેથી એકવાર સ્તવન સાંભળ્યું કે બસ ! પછી તે એને મીઠે નાદ સાંભળનારના કાનમાં ગુ જ્યા જ કરે.
એમનું વ્યાવહારિક જીવન પણ બહુ સાદાઈ ભર્યું હતું. દેમ દેમ સાહ્યબીમાં મ્હાલવામાં તેઓ માનતા નહિ પણ જેટલું સાદું-સંતોષી ને સરલ જીવન જીવાય એમાં જ તેઓ સાચું સુખ માનતા.
તેમનાં ધર્મપત્નીનું નામ હતું- શ્રી દીવાળી બેન. દિવાળી એટલે–દીવાની આવલિ-માળા.
શ્રી દીવાળીબેન પણ ખરેખર શીલ-સાદાઈ–ઋજુતા ને મૃદુતા જેવા અનેક ગુણ-દીવડાની માળાથી દીપી રહ્યા હતા.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીવાળીના દીવડા પ્રગટયો
અને અને દ ંપતી સરલ હેાવાથી તેમના જીવન-થ પણ સરલ રીતે અવિરત ચાલતા.
શ્રી મહાવીરપ્રભુના ભવ્ય જિનાલયની બાજુમાં-ઉત્તર-દિશાએ તેનું ઘર હતુ. ત્યાં તેઓ રહેતા હતા. શ્રી જિનાલયના પવિત્ર ઘંટાનાદ તેને હુ ંમેશાં કણ ગાચર થતાં ને તેથી તેઓ પોતાના જીવનને ધન્ય સમજતા. એમના ઘરની આજુબાજુ આશરે સે। સે ફુટમાં જ બીજાં પણ-શ્રી રણછેાડરાયજી, શ્રી મહાલક્ષ્મીજી, તે શ્રી સામુદ્રી માતા વિગેરે જૈનેતર માિ હતા.
તેમના ધંધા ભાવનગરી પાઘડી આંધવાને-મનાવવાના હતા. આ વાત સાંભળી કેઇને એમ થાય કે—આવા ઉત્તમ ગૃહસ્થ ને પાઘડી બાંધવાના ધંધા ? પણ ના ! એવુ વિચારવાની જરૂર નથી. કારણકે-એ પણ એક ઉત્તમ કલા છે. અને કલા એ કાઈ અમુક વ્યકિતના ઇજારા નથી. શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઇએ તો ખાસ કરીને આરંભ-સમારંભ વિના આજીવિકાનું ઉત્તમ સાધન જાણીને જ આ ધંધા સ્વીકાર્યા હતા. કારણકે તે ખૂબ ધનિષ્ઠ અને પાપભીરૂ હતા. આ દૃષ્ટિએ તેમના ધંધા પ્રશંસનીય જ હતા. વિધવિધ ભાતની પાઘડીએ તે માંધતા. જોતાં જ આંખને આકર્ષે એવી કલાત્મક પાઘડીઓ બાંધવા માટે તે પ્રખ્યાત હતા. દુકાન પણ ઘરની નજીકમાં જ હતી, ને ધા પણ સારી રીતે ચાલતે.
આમ તેએ દરેક પ્રકારે સુખી હતા.
[3]
૫
દીવાળીના દીવડા પ્રગટયા
વિક્રમની ૨૦ મી શતાબ્દીની બીજી પચ્ચીશીના પ્રારંભકાળની આ વાત છે. ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રની અસાધારણ પ્રગતિને-ઉન્નતિના એ મનારમ ઉષઃ કાળ હતા.
સમગ્ર સંવેગી શ્રી શ્રમણુસંઘ ઉપર તપાગચ્છાધિરાજ શ્રીમૂળચંદજી મહારાજનું એક છત્રી અનુશાસન પ્રવતી રહ્યું હતું.
શ્રીપૂજ્ગ્યા-યતિઓનુ પ્રામણ્ય-શ્રી શ્રમણુસંધ ઉપરનું તેમનું પ્રભુત્વ ને વર્ચસ્વ-ઝપાટામ ધ આસરી રહ્યું હતું. કહેા કે-પૂ. શ્રી મૂળચંદ્રજી મહારાજ જેવા સમર્થ પ્રભાવશાલી મહાપુરુષ શ્રીપૂયાના એ પ્રભુત્વની ભરતીને ભયાનક ધક્કો મારીને એટમાં પરિણમાવી રહ્યા હતા.
ખીજી તરફ-પજામમાં પ. પૂ. શ્રી ખુટેરાયજી મહારાજ અને પ. પૂ. શ્રી મૂળચંદ્રજી મહારાજ આદિએ સ્વીકારેલા સંવેગીપણાના સફળ પડઘારૂપે મૂર્તિપૂજાના વિરાધીઓનુ –સ્થાનકમાગી - આનું આજ સુધી પ્રવતી રહેલુ સામ્રાજ્ય હવે અંતિમ શ્વાસ લઇ રહ્યું હતું. સં. ૧૯૧૮માં પૂ. શ્રી ખુટેરાયજી મ. આદિ મુનિવરે પુનઃ પજાખમાં પધાર્યા હતા, એનેા પુનરુદ્ધાર કરવા. તેમના શુદ્ધ સાધુત્વ અને ઉપદેશથી તેઓશ્રીએ સ્વીકારેલ સ ંવેગી સાધુપણું ને
યથા
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાર્
મૂર્તિ પૂજા એ જ સત્ય ને શાસ્ત્રવિહિત છે, એ સમજીને હજારા સ્થાનકમાના અનુયાયીઓ
શુદ્ધ જૈન અની રહ્યા હતા. પંજાખમાં ઠેર ઠેર ભવ્ય જિનાલયેા થઈ ગયા હતા, તેને થઇ રહ્યા હતા. આ બધાંના પરિણામે સ્થાનકવાસીઓના એકધારા શાસનને સામ્રાજ્યને જબરદસ્ત ફટકો પડ્યો, ને તેના પાયા હાલકડોલક-અસ્થિર મનવા લાગ્યા.
આ શતાબ્દીની પહેલી પચ્ચીશી સુધીમાં સવેગી મુનિએની સંખ્યા માંડ ૨૫થી ૩૦ ની જ હતી. સાધુએમાં સંસ્કૃત-પ્રાકૃતાદિ વિષયના અભ્યાસ પણ બહુ અલ્પ બની ગયેલા. અને તેથી જ “પર્યુષણામાં કલ્પસૂત્ર-સુમેાધિકા વાંચનાર સાધુમહારાજ અોડ વિદ્વાન્” એવી માન્યતા લેાક-માનસમાં ઘર કરી ગયેલી. પણ આ વાત હવે તા ફક્ત ભૂતકાળના એક સંભારણા રૂપ મની ગઈ હતી. કારણકે-પ. પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મહારાજમાં મળેલા “સાચી સાધુતા, અોડ વિદ્વત્તા, ને નિર્ભેળ સાત્ત્વિકતા” એ ત્રણેયના પવિત્ર ત્રિવેણી સંગમથી આકર્ષાયેલા અનેક મુમુક્ષુ આત્માએ હવે સંવેગી દીક્ષા ગ્રહણ કરી રહ્યા હતા. દિનપ્રતિદિન સંવેગી સાધુઓની સંખ્યા વધતી જતી હતી. અને એ સાધુએને પદ્ધતિપૂર્વક ન્યાય-વ્યાકરણ-આગમ વિગેરે વિવિધ સંસ્કૃત-પ્રાકૃત વિષયાનુ અધ્યયન કરાવવાની આદર્શ પરિપાટી પૂ. મૂળચંદજી મહારાજે શરૂ કરી દીધી હતી. એના ફલસ્વરૂપે ન્યાયના તથા વ્યાકરણના પ્રખર અભ્યાસી પૂજ્ય મુનિવર શ્રી જ્ઞાનવિજ્યજી મહારાજ જેવા અનેક મુનિએ વિવિધ વિષયામાં તૈયાર થઈ રહ્યા હતા. અને ખરૂ કહેા તા-પ. પૂ. ન્યાયવિશારદ ન્યાયાચાય મહેાપાધ્યાય શ્રી યશેાવિજયજી મહારાજના સમય પછી ધીમે ધીમે શિથિલ બનેલી અધ્યયન-પદ્ધતિના આ પુનર્જન્મ કાળ હતેા.
પરમ શાસનપ્રભાવક પ. પૂ. આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયાનન્તસૂરીશ્વરજી મહારાજે (શ્રીઆત્મારામજી મ.) ત્યારે પંજાબમાં સ્થાનકમાગી સાધુના ચિહ્નસમા મુહપત્તિને દોર તેાડી નાખ્યું હતેા. પરમ ગુરૂદેવશ્રી ખુટેરાયજી મહારાજના સત્ય પ્રકાશક ઉપદેશથી સત્યતત્ત્વ સમજીને તે પેાતાના શિષ્યગણુ સાથે સંવેગીપણું-સાચું શ્રમણુપણુ મેળવવા માટે ગુજરાતમાં આવવાની પૂર્વ તૈયારી કરી રહ્યા હતા.
શેઠ હુડીસિંહ કેસરીસિંહના ભવ્ય દેરાસરની પ્રતિષ્ઠાનુ, ને શેઠાણી હરકુવરે કાઢેલ શ્રી સમ્મેતશિખરજીના સંઘનુ આબેહૂબ વર્ણન કરતાં પૂ. ૫. શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ રચિત ઢાળીયાં હજી લેાકજીભે રમતા હતા, લાકકઠે ગવાતા હતા.
નગરશેઠ પ્રેમાભાઈની અનન્ય ગુરુભક્તિ અને દાનેશ્વરીપણાની વાર્તાને લેાકાના કાન આત્મ-પ્રશંસાની જેમ હાંશે ાંશે સાંભળતા હતા. નગરશેઠ પ્રેમાભાઇએ ભારતના જૈન તીથેની વ્યવસ્થા કાજે સ્થાપેલી શેડ આણંદ્રજી કલ્યાણજીની પેઢીની ઉંમર અત્યારે બે વર્ષની થવા આવી હતી.
પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મહારાજ જેવા શાસનનાયક મહાપુરૂષને પિતા સમા વત્સલભાવથી મૂળા' કહીને ખેલાવનાર વૃદ્ધ લહીયા લવજી જેવા નિખાલસ-ભદ્રિક ને સરલ આત્માઓને આ જમાના હતા.
આવા–ધાર્મિક ને આધ્યાત્મિક પ્રગતિના ઉષ:કાળે દેદીપ્યમાન ને નયનમૈાહક ખાલ–વિ શા આપણા ચરિત્રનાયકના જન્મ થયા.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
કુંભ લગ્નકા પૂત
હતા.
વિ. સ’. ૧૯૨૯ના નવા વર્ષના શુભ-પ્રારંભના કાક શુદ્ધિ ૧' ને એ મંગલ દિવસ અનન્તલબ્ધિનિધાન શ્રી ગૌતમસ્વામી ભગવાનને કેવલજ્ઞાનપ્રાપ્તિના એ મહાન દિવસ
હતા.
જ્યારે- ભારતભરના લાખ્ખા લેાકેાના હૈયામાં આ નવલાં વર્ષના પ્રારંભે અસીમ હ ના મહેરામણ છલકાઈ રહ્યો હતેા, સાલમુષારક ને નૂતનવર્ષાભિનન્દનની આપ-લે વ્યાપકરૂપે થઈ રહી હતી, ભાવભર્યાં... ભેટણાં ને વધામણાં અપાઈ રહ્યા હતા—
ત્યારે આપણા મહાન્ ચિરત્રનાયકશ્રી દીવાળીબહેનની રત્નકૂખે અવન પર અવતર્યાં, જગમાં પ્રકાશ ફેલાવનાર દીવાળીના અખંડ દીવડા પ્રગટ્યો, અને સૌ કાઇના મન- દરિયામાં આનંદનુ કે' અણુકખ્યું માનુ ફરી વળ્યું.
શ્રીલક્ષ્મીચંદભાઈના આનન્દ અને ઉલ્લાસની તે! વાત જ શી કરવી ? તેએ તે પેાતાના આ છ પેઢીના રતન સમા પુત્રનું ઝળહળતું મુખારવિંદ જોતાં થાકતાં જ ન હતા. તેમાંય તેમની ચકેાર આંખાએ પ્રથમ નજરે જ પુત્રના કેમળ મસ્તક ઉપર રહેલા નાનાશા મણિને જોઇ લીધે. સામુદ્રિક લક્ષણાનુ ફળ તેઓ જાણતા હતા, તેથી આ મણિ જોઈને તેમના હૈયામાં આનન્દ્વની છે.ળા ઉછળી. એટલે બધા જોરદ્વાર આવેગ હતા એ છેાળાના હર્ષાશ્રુરૂપે જાણે
મહાર પણ પડવા લાગી.
સ્વજનો અને સગાંવહાલાંઓને પુત્ર-જન્મના સમાચાર મળતાં જ તેઓ આવી પહેાંચ્ચા, ને સૌ વિવિધ પ્રકારે પુત્રજન્મની ખુશાલી મનાવી રહ્યા.
“જેના જન્મે અવનિ-તલમાં હેના મેહ વૂઠાં.”
[૪]
કુંભ લગ્નકા પૂત
દુનિયાની દરેક વ્યક્તિને જ્યાતિષશાસ્ત્ર દ્વારા ભવિષ્ય-ભાવિના ભેદ જાણવાની જિજ્ઞાસા હાય છે. પરાપૂર્વથી-હજારો વર્ષથી માનવમાત્રના મનમાં આ જિજ્ઞાસા-કાઈમાં ઓછે અંશે, કોઇમાં વત્તે અંશે, પણ સ્થાન પામતી જ આવી છે. એ જિજ્ઞાસાને લીધે તે માટી માટી સંહિતાઓ રચાઇ છે. અને એવી જિજ્ઞાસા માનવને હાવી જ જોઈ એ. કારણકે-ભાવિના ભેદ જાણવાની ઈચ્છા થયા પછી એને પૂર્ણ કરવાના પ્રયત્ન થાય છે. અને એ પ્રયત્ન વડે જ્યારે એ જિજ્ઞાસા સતાષાય છે, ત્યારે એનું પરિણામ ઘણીવાર બહુ સુખદ અને સ ંતેાષપ્રદ નીવડે છે. પાતાનું ભવિષ્ય જાણ્યા પછી અગણિત માનવાના જીવનમાં વિસ્મયકારક રીતે પરિવર્તન થઈ શકે છે-થાય છે. અને એ જીવન પરિવર્તન થયા પછી અનેક મહાનુભાવા આત્મ-પુરૂષાર્થ વડે સ્વ–ને પરનુ કલ્યાણ સાધી ગયા છે, ને સાધી જાય છે. ઇતિહાસ એના સાક્ષી છે.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટૂં શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ ને પણ જ્યાતિષશાસ્ત્રમાં રસ હતા. તેમણે પેાતાના લાડકવાયા પુત્રરત્નના જન્માક્ષર કોઈ ઉત્તમ જ્યાતિષી પાસે કઢાવવા વિચાર કર્યાં.
મહુવામાં જ્યેાતિષવિદ્યાના વિખ્યાત વિદ્વાન શ્રી વિષ્ણુભટ્ટજી એક ઉત્તમ ભૂદેવ હતા. આ વિષયમાં તે નિષ્ણાત હતા. ગામમાં પણ તેમની જ્યાતિષી તરીકેની નામના ઘણી સારી હતી. તેમની પાસે શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ ગયા. અને તેમને પુત્રના જન્મ–સમય વિગેરે જણાવીને જન્માક્ષર કાઢવા માટે કહ્યુ
શ્રી ભટ્ટજીએ પોંચાંગ કાઢીને ગણિત કર્યું. ને ઘેાડી વારમાં જન્મ-પત્રિકા તૈયાર કરીને એમાં ગેાઠવાયેલા ગ્રહેાનુ` નિરીક્ષણ કરવા લાગ્યા. ઘડીભર તા તેઓ આશ્ચય ને વિચારમાં ગરકાવ બની ગયા.
ભટ્ટજીને વિચારમાં પડેલા જોઈને શ્રી લક્ષ્મીચદભાઈ એ પૂછ્યું કેમ ભટ્ટજી ! શું વિચારમાં પડી ગયા ? કુંડલીમાં ગ્રહેા કેવાક છે ? કાંઈ ભૂલ થઈ કે શું ?
“લક્ષ્મીચંદ શેઠ ! હું તેા તમારા ભાગ્યના વિચાર કરી રહ્યો છું, બીજો નહિ.” “શું મારા ભાગ્યમાં કોઈ ખામી લાગે છે ભટ્ટજી ? હાય તા નિ:સ કાચ-મને કહી દેજો”. “ખામીની તે। હવે વાત જ જવા દો લક્ષ્મીચ ટ્ઠભાઈ ! હવે તે એમ જ પૂછે કે-મારા જેવા ભાગ્યવાન્ ખીજો કાણુ છે ? તમને તે આ રતન સાંપડ્યું છે, રતન.”
“ભટ્ટજી ! મશ્કરી તેા નથી કરતાં ને ?”
અરે ! લક્ષ્મીચંદ્રભાઈ ! તમને મશ્કરી લાગે છે? પણ આ હું નથી ખેલતા, તમારા દીકરાના-રતનના ગ્રહેા બેલે છે. આવા ઉત્તમ- સર્વોત્તમ ગ્રહેા ભરેલી કુંડલી મારા આખાય જનમારામાં મે' જોઈ નથી. એના ગ્રહે! કહે છે કે-કેાઈ ઉચ્ચ કોટિના મહાત્મા પુરૂષ તમારે ત્યાં અવતર્યાં છે, અને એ મહાપુરૂષ થવા જ સજા યા છે. ગજકેસરીયાગ, રાજયોગ અને છત્રચેાગ જેવા મહાન્ ચેાગ એની કુંડલીમાં છે. અને જો આ ખળક સંસારમાં રહે તે માટા મહારાજા જેવા થાય. પણ......
“પણું શું ? વિષ્ણુ ભટ્ટજી! અટકચા કેમ ? જે હાય તે નચિંત-મને કહેા. ખચકાવાની કે ગભરાવાની જરૂર નથી.’’
“લક્ષ્મીચંă શેઠ ! વાત કઈ ગભરાવાની કે ચિન્તાજનક નથી, બલ્કે અત્યુત્તમ છે. પણ તમને કહેવી કે ન કહેવી, એ વિચારમાં હું અટવાતા હતા. પણ હવે તેા કહી જ દઉ*~~ જુએ ! આ માલકનું જન્મલગ્ન-કુંભલગ્ન છે. જે વ્યક્તિનું જન્મલગ્ન કુ ંભલગ્ન હાય, તે વ્યક્તિ મહાન્ –સર્વોચ્ચ ધર્મ ધુરંધર સાધુ પુરૂષ થાય એમ અમારૂ જ્યાતિષશાસ્ત્ર કહે છે.—
“કુંભ લગ્નકા પૂત, ખડા અવધૂત, રાત-દ્ઘિન કરે ભજન’આ ખાળકનું પણ કુંભ લગ્ન છે. સાથે ગ્રહયાગેા પણ સંન્યાસ-પ્રવ્રજ્યાયેાગને કરનારા છે. તેથી તે કોઈ મહાન્ ધર્મ ધુરંધર સાધુપુરુષ થાય, એમ મને લાગે છે.”
આ તે ઘણી જ સારી વાત કહેવાય. ભટ્ટજી ! અમારા આ પુત્ર જો મહાન સાધુપુરુષ અને તે। . અમારી ૭૧ પેઢીમાં અજવાળાં પથરાય. હા ! એક વાત પૂછી લઉં, કાઈ ગ્રહ નડે એવા તા નથી ને ?”
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાલ્યાવસ્થા અને અભ્યાસ
“ના ! ના ! ખાસ એ ગ્રહ છે જ નહિ. એક-બે ગ્રહ સ્થાનથી હીનબળ હોય તે પણ કેન્દ્રમાં રહેલા બહસ્પતિની–ગુરુની દૃષ્ટિ બધા ઉપર હેવાથી, એ ગ્રહનું કાંઈ ચાલે એવું નથી.
ff કુત્તિ ત્રદા સર્વે, વસ્ત્ર જે વૃતિઃ ”
અને-ત્યારપછી જ્યારે શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈશ્રી ભટ્ટજીને દક્ષિણ આદિ આપી તેમના મંગલ આશીર્વાદ લઈને આનન્દ-વારિધિમાં સ્નાન કરતા કરતા ઘરે આવ્યા, ત્યારે તેમના મનમાં ભટ્ટજીવાળી પિલી પંકિત ગુંજી રહી હતી
કુંભ લગ્નકા પૂત, બડા અવધૂત, રાત-દિન કરે ભજન.”
[૫]
બાલ્યાવસ્થા અને અભ્યાસ
જન્મ થયે ને જીવનકમ શરૂ થયે.
જેષ જેવડાવ્યા, કુંડલી કઢાવી, ને એક શુભ-દિવસે જન્મરાશિ-વૃશ્ચિક રાશિ અનુસાર બાળકનું નામ પાડયું “નેમચંદ”
દિવાળીબાની હુંફાળી ગોદમાં ઉછરી રહેલા બાળ-નેમચંદ દ્વિતીયા-ચંદ્રની જેમ વધવા લાગ્યા. શરીર નાનપણથી જ ભરાવદાર હતું. વિશાળ લલાટ-પટ્ટનું તેજ સૌ કોઈને આંજી નાખે તેવું હતું. પાડેશીઓના દિલમાં તો તેમણે અદ્ભુત સામ્રાજ્ય જમાવેલું, તેથી પાડોશીઓ તેમને વહાલથી ને વાત્સલ્યથી રમાડતાં થાકતા જ નહિ.
તેમને પ્રભુદાસ તથા બાલચંદ નામે બે ભાઈઓ તથા જબકબેન, સંતોકબેન અને મણિબેન એ ૩ બહેનો હતી. એ સૌની સાથે આનંદ અને રમત-ગમતમાં દિવસે વીતી રહ્યા હતા. (પ્રભુદાસભાઈ નાનપણમાં જ સ્વર્ગવાસી બનેલા). - આમ સૌના લાડકડમાં ઉછરતાં બાળ નેમચંદ પાંચ વર્ષના થયા. હવે માત-પિતાએ નિશાળે ભણાવવાનું વિચાર કર્યો. અને એક શુભ-દિવસે એમને નવાં વસ્ત્રો પહેરાવી, હાથમાં પાટી–પેન આપી, માત-પિતાએ ગામની “ધૂળી નિશાળમાં ભણવા મૂકયા.
એ દિવસે શ્રી લક્ષમીચંદભાઈએ પ્રેમથી નોતરેલાં નિશાળના બાળ-વિદ્યાથીએ પિતાના નવા ભાઈબંધને હોંશે હોંશે નિશાળે લઈ ગયા. એ બધાંને લક્ષ્મીચંદભાઈએ ગોળ-ધાણ અને બીજી મનભાવતી વસ્તુઓ આપી. નિશાળે જઈને સૌ પ્રથમ શ્રી સરસ્વતી દેવીની મૂર્તિના દર્શન અને સ્તુતિ-પ્રાર્થના કરી. પછી મહેતાજીને પ્રણામ કરી તેમના આશીર્વાદ લઈને ભણવાનો શુભારંભ કર્યો,
શા. ૨
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
એ જમાનામાં આજની નિશાળ-હાઈસ્કૂલે કે બાલમંદિરે ન હતા. પણ બ્રાહ્મણ શિક્ષક ઉદર નિર્વાહાથે વિદ્યાર્થીઓને ભણાવવાનો વ્યવસાય કરતા, ને સ્વાર્થ સાથે પરમાર્થ સાધતા. એ શિક્ષકોના ઘરને વિશાળ ચોક કે કોઈ સુન્દર વાડે એ જ તે વખતની નિશાળ. એ નિશાળ ધૂળી નિશાળ'ના નામે ઓળખાતી. આ નામ જ એના દેદારની કલ્પના કરાવી દે છે. એક શિક્ષકની નિશાળમાં ૫૦ થી ૬૦ વિદ્યાથીઓ ભણે. તે પણ જુદી જુદી કક્ષાઓના. શિક્ષક પણ તેમને ચીવટ અને કડકાઈથી ભણાવતા. શિક્ષકને લોકો મહેતાજી કહેતા. આવા જ એક મહેતાજી હતા-શ્રી મયાચંદ લિંબેળી એમનું નામ. તેઓ નાના બાળકોને આંક વિગેરેને પ્રાથમિક અભ્યાસ કરાવતા હતા. આપણું બાલ–વિદ્યાથી શ્રી નેમચંદભાઈને પણ તેમની નિશાળમાં ભણવા માટે મૂકવામાં આવ્યા. તીવ્ર સ્મરણશકિતને કારણે થોડા દિવસમાં જ તેમણે આંક વિગેરે તૈયાર કરી લીધું.
જાણે બાળકની કસેટી કરતી હોય તેમ સરસ્વતી દેવી બાળકો ઉપર જલ્દી પ્રસન્ન થતા નથી. દશેક આંકડા લખતાં–લતાં શીખવા, એ બાળકને મન મહાન્ સિદ્ધિ ગણાય છે. પણ આપણ નેમચંદભાઈ આ બાબતમાં અપવાદ બન્યા. તેમણે મયાચંદ માસ્તર જે જે આંક વિગેરે ભણાવતા હતા, તે બધું અલ્પકાલમાં જ ભણી લીધું.
ત્યારપછી તેમને આગળ ભણાવવા માટે કુલવાડી કૂવા પાસે આવેલી શ્રી હરિશંકર માસ્તરની નિશાળે મૂકવામાં આવ્યા. હરિશંકરભાઈ તે વખતે બહુ પ્રસિદ્ધ શિક્ષક હતા. મહુવાની નામાંકિત વ્યકિતઓએ સરસ્વતીની પહેલી ઉપાસના તેમની પાસે જ કરેલી. તેઓ શ્રીનેમચંદભાઈની ભણવા માટેની તાલાવેલી અને કુશાગ્ર બુદ્ધિ જોઈને ખૂબ પ્રસન્ન થયા. ને તેમને ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક ભણાવવા લાગ્યા. વરસ ઉપર વરસ વીતતાં ગયા ને જોતજોતામાં શ્રીનેમચંદભાઈએ ગુજરાતી ૭ ચોપડી પ્રથમ કક્ષાએ પસાર કરી દીધી.
હવે શ્રીલહમીચંદભાઈએ પુત્રને ઇંગ્લિશ ભણાવવાનો વિચાર કર્યો. ગામમાં એક દરબારી નિશાળ હતી. ભાવનગર સ્ટેટ તરફથી એ ચાલતી. તેમાં અંગ્રેજી ભણાવાતું. ત્યાં મોકલવામાં આવ્યા. શ્રી પીતામ્બરભાઈ નામે ઈંગ્લિશના અધ્યાપક હતા. તેમની પાસે અંગ્રેજીને અભ્યાસ શરૂ કર્યો. “Howard Primer” (હાવર્ડ પ્રાઈમર) એ વખતે ચાલતી. શ્રી. નેમચંદભાઈને ઈંગ્લિશ ભાષા નાનપણથી જ ગમતી હોવાથી તેમણે ખૂબ ધ્યાનપૂર્વક અભ્યાસ કરવા માંડ્યો. પરીક્ષામાં તેઓ હંમેશાં આગળ પડતાં નંબરે જ આવતા. ત્રણ ઇંગ્લિશ ધારણ ભણ્યા. ઇંગ્લિશ બોલવાની અને વાંચવાની તેમની છટા અદ્દભુત અને આકર્ષક હતી.
હવે તેમની ઉંમર ૧૪ વર્ષની થઈ હતી. વ્યાવહારિક અભ્યાસ અહીં જ પૂરો થયો.
તેઓ સ્વભાવે ખૂબ નમ્ર અને વિવેકી હતા. માતા-પિતા તરફથી મળેલા ઉત્તમ ધમ... સંસ્કારોનું એ પરિણામ હતું. તેમની નીડરતા પણ જબરી હતી. કેઈનાથીય તેઓ બેટી રીતે ડરતાં નહિ. કોઈની પણ અસત્ય-જૂઠી વાત સાંભળે-જુએ, તો તુર્ત જ તેને નીડર. પણે સ્પષ્ટ કહી દેતા કે તમારી આ વાત ખેટી છે. એ નીડરતાના નમૂનારૂપે એમના નાનપણને જ એક પ્રસંગ છે :
એમની ઉંમર ત્યારે ફકત દશ વર્ષની હતી. તેમના મામાને પૂરીબાઈ નામે એક દીકરી હતી. તે લોકોમાં વિચિત્ર વાતો કરવા લાગી–મને માતાજી આવે છે, તેથી હું બધાનું
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
બાલ્યાવસ્થા અને અભ્યાસ ભૂત-ભવિષ્ય જાણું છું. જેને જે પૂછવું હોય તે પૂછે, હું કહી દઈશ. લેકમાં વાત ફેલાઈ પછી તો પૂછવું જ શું? એને ત્યાં લેકના ટોળેટેળાં આવવા લાગ્યા ને લાઈન લાગી ગઈ. ભેળા ને આસ્થાળુ લોકે એને “માતાજી–માતાજી કહીને વિવિધ વસ્તુઓ ધરે ને પિતાનું ભવિષ્ય જાણવા માટે પ્રશ્ન પૂછે. અને પૂરીબાઈ એમને અગડંબગડે સમજાવે - હવે આ બાજુ શ્રી નેમચંદભાઈ કાંઈ કાર્ય પ્રસંગે મામાના ઘરે આવી ચડ્યા. જોયું તે લોકોનું ટોળું જામેલું અને પૂરીબાઈ તેમની સામે અલકમલકની હાંકતા હતા. બુદ્ધિમાન નેમચંદભાઈ ડીવારમાં જ સમજી ગયા કે આ બધું ધતીંગ છે. કંઈક વિચાર કરીને એમણે પૂરીબાઈને કહ્યું –“પૂરીબાઈ ! આ ભૂત ને ભવિષ્યના ધતીંગ પછી કરજે, પહેલાં હું પૂછું એને જવાબ આપો.” - “તમારે જે પૂછવું હોય તે પૂછોને, હું જવાબ આપીશ.” પૂરીબાઈએ તાનમાં ને તાનમાં કહ્યું.
તે સાંભળે ! મારે આ ભૂત-ભવિષ્યની વાત નથી પૂછવી, મારે તો પૂછવી છે વર્તમાનકાળની વાત. બોલો ! પૂછું ? સાચા જવાબ આપશો ?”
અને આ સાંભળતા જ પૂરીબાઈ મેંગેને ફેકું થઈ ગયાં. એમનું પિગળ ખુલ્લું પડી ગયું.
લોકો પણ આવડા નાના છેકરાની આવી હિંમત ને નીડરતા જોઈને દિંગ થઈ ગયા, અને તેને ધન્યવાદ આપવા લાગ્યા.
આવી વાસ્તવિક નિભીકતા અને કેાઈ પણ જૂઠા માણસને પરાસ્ત કરવાની તેમની શકિતને લીધે લોકે તેમની પાસે અસત્ય વાત કરતાં કે જૂઠું બેલતાં ડરતા.
નાની વયમાં પણ તેમની બુદ્ધિમત્તા અને ચતુરાઈ પ્રૌઢ અનુભવીનેય શરમાવે એવી હતી. તેમને રાજદ્વારી આંટીઘૂંટીની વાતો સાંભળવા-જાણવાને શેખ હતે.
શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈને રૂપશંકરભાઈ નામે એક સરકારી અધિકારી મિત્ર હતા. જાતે નાગરબ્રાહ્મણ. તેમની સાથે શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈને ઘર જે સંબંધ હતા. તેમના ધર્મપત્ની શ્રી મંગળાબેનને આપણું ચરિત્રનાયકશ્રી ઉપર ખૂબ પ્રેમ હતો. તેઓ તેમને પિતાના પુત્રની જેમ સાચવતા હતા. રૂપશંકરભાઈ અવારનવાર લક્ષ્મીચંદભાઈના ઘરે આવતા, અને એ બંને મિત્રે અનેક રાજદ્વારી વાતો ચર્ચતા. શ્રી નેમચંદભાઈ આ બધી વાતે રસપૂર્વક સાંભળતા. આવી વાત સાંભળવાથી નાનપણમાં જ તેમની બુદ્ધિ રાજદ્વારી રૂપે ઘડાઈ. અને તે ભવિષ્યમાં તેમને અનેક પ્રસંગે ઉપયેગી થઈ પડી.
નિશાળને ખપપૂરતો અભ્યાસ પૂરો થયા પછી, તેમની તથા શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈની પણ ઇચ્છા ખરી કે-સંસ્કૃત ભાષા અને ધાર્મિક એ બેમાં પણ પ્રવીણતા મેળવવી. પણ પિતાજીની સૂચનાથી તત્કાલ પૂરતું તે તેમણે કઈ ધંધાની-વ્યાપારની તાલીમ લેવાને વિચાર કર્યો. અને ધંધાને કયાં તોટો હતો ? તેઓ ગયા બજારમાં ને તપાસ કરવા લાગ્યા કે કર્યો ધંધે આપણને અનુકૂળ છે ? તપાસ કરતાં કરતાં તેઓ સટ્ટાબજારમાં જઈ ચડયા. ત્યાં સટ્ટાને સાહસભર્યો વ્યાપાર ચાલતો જોયે, ને તેમને રૂચી ગયે. પિતાજીને વાત જણાવી. પિતાજી
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
શાસનસમ્રાટ્રૂ
પણ દીકરાની સાહસપ્રિય-વૃત્તિથી સારી રીતે પરિચિત હતા. તેથી તેમણે હા કહી. અને સટ્ટાબજારના કાબેલ ગણાતા અગ્રણી વ્યાપારી શ્રી કરશન કમા' ને ત્યાં તેમને વ્યાપારની તાલીમ લેવા મૂકયા.
થાડા દિવસેામાં તે તેએ એમાં પાવરધા ખની ગયા. પણ તેમનું મન તેમાં ખરેખર લાગતું ન હતું. વ્યાપાર ધીરે ધીરે જામવા માંડયેા, પણ મન એમાં નહેાતુ જામતુ, એમના મનમાં હજી ધાર્મિક અને સ ંસ્કૃત અભ્યાસ કરવાની ઉમેદ હતી. ધર્મ સંસ્કારા પણ એમને બધું છેાડીને અભ્યાસમાં અને ધમ ભાવનામાં આગળ વધવા કહેતા હતા. એકાદ વર્ષ વ્યાપાર કર્યા અને પછી તેમણે પિતાજીને પેાતાના મનની વાત જણાવી કે–મારે હજુ ધાર્મિક અને સ ંસ્કૃત ભણુવુ' છે. અત્યારથી જ વ્યાપારમાં મારૂ મન માનતું નથી.
શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈની ઈચ્છા તા હતી જ. તેથી તેમણે આ વાતને સહર્ષ અનુમેાદન આપ્યું અને કહ્યું' કે-તારી સ ંસ્કૃત ભણવાની ઈચ્છા હાય તા તારે ભાવનગર જવું પડશે. અહીં તા કાઈ ભણાવે એવુ નથી. પણ ભાવનગરમાં પરમપૂજ્ય શાન્તભૂતિ ગુરૂમહારાજશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજ સાહેબ બિરાજે છે. તેઓશ્રીની પાસે તું જા, ત્યાં તારા ધાર્મિક અભ્યાસ પણ વ્યવસ્થિત રીતે થશે, અને સૌંસ્કૃત પણ તેઓશ્રી ભણાવશે.
આ સાંભળીને શ્રી નેમચંદભાઈ ખૂબ હર્ષિત થયા. તેમને માર્ગ સરલ ખની ગયા હતા. ત્યાર પછી શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ એ ભાવનગર પૂ. ગુરૂ મ.શ્રીને સમાચાર જણાવ્યા કે અમારા પુત્ર આપશ્રી પાસે ભણવા માટે આવે છે. તેઓશ્રીની સ`મતિ પણ આવી ગઈ. અને
.
એક શુભ દિવસે નર-રત્ન શ્રીનેમચંદભાઈ માત-પિતાના મગળ આશીર્વાદ લઇને ભાવનગર જવા ઉપડી ગયા.
[૬]
ધર્માભ્યાસ અને ત્યાગ-ભાવના
મએણ વંદામિ ! સાહેબ !
ધમ લાભ. કાણુ ભાઈ ?
ગુરૂદેવ ! હું લક્ષ્મીચંદભાઈ ના પુત્ર નેમચંદ. મહુવાથી આપની પાસે ભણવા માટે આન્યા છે.
આવ ભાઈ ! આવ. તારા પિતાજીને મારા પર પુત્ર હતા કે નેમચંદ્ર ત્યાં આપશ્રીની પાસે આવે છે. ઘેર બધાં કુશળ છે ને ?
જી ! ગુરૂદેવ ! આપશ્રીના પસાયે બધાં કુશળ છે. આપશ્રીને વંદના-સુખશાતા કહ્યા છે, તે નિશાળના અભ્યાસ કેટલેા કર્યા ?
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધર્માભ્યાસ અને ત્યાગભાવના
ગુજરાતી સાત ચોપડી અને અંગ્રેજી ત્રણ ચોપડી ભણ્ય, સાહેબ! બહુ સારૂં. ધાર્મિક અભ્યાસ કરવાની ભાવના કયાંથી થઈ?
ગુરૂદેવ ! મારા પિતાજીને તો આપ સારી રીતે ઓળખે છે. તેઓ ધર્મિષ્ઠ છે, ને દ્રવ્યાનુગ વિગેરેના અભ્યાસી પણ છે. તેમણે સીંચેલા ઉત્તમ સંસ્કાર-જળને પરિણામે મનેય ધાર્મિક તથા સંસ્કૃત ભણવાની ભાવના થઈ. અને તેમની અનુમતિથી આપ સાહેબની પવિત્ર છાયામાં હું આવ્યો છું. કૃપા કરીને મને અભ્યાસ કરાવે.
ભલે ભાઈ!, ગુરૂ મહારાજ નેમચંદભાઈને સંસ્કાર તથા વિનય જોઈને પ્રસન્ન થતાં બોલ્યા. અને જરા ચકાસણી કરવા પૂછ્યું. પણ સંસ્કૃત અને ધાર્મિક ભણીને તું શું કરીશ?
એ વિચાર તે હજી નથી કર્યો, કૃપાળુ ! પણ એટલું તો ચોક્કસ છે કે એ ભણવાથી મારું આત્મ-કલ્યાણ થશે, સાથે હું વિદ્વાનું પણ બનીશ. અત્યારે તો આ ધ્યેયથી જ હું” ભણવા ઈચ્છું છું. નેમચંદભાઈએ નિખાલસભાવે જવાબ વાળ્યો.
નેમચંદ ! તારી ભાવના ઘણી ઉત્તમ જણાય છે. તારે માટે અહીં બધી વ્યવસ્થા થઈ ગઈ છે. શેઠ જસરાજભાઈને ત્યાં તારે જમવાનું અને અહીં ઉપાશ્રયમાં રહેવાનું ને ભણવાનું. બેલ ! બરાબર છે ને? આ સાહેબ આપની કૃપા-દષ્ટિ હોય, એટલે બરાબર જ હોય. મારાં તે આજે અહેભાગ્ય જાગ્યા કે આપશ્રીની નિશ્રા મળી.
મહુવાથી માતા-પિતાના મંગળ આશીર્વાદ લઈને નીકળેલા આપણું ચરિત્રનાયક શ્રીને ચંદભાઈ ભાવનગર પૂ. ગુરૂમહારાજશ્રી પાસે સકુશલ આવી પહોંચ્યા હતા. અને તેમની જોડે પૂ. ગુરૂદેવે ઉપર પ્રમાણે વાતચીત કરી.
પછી તો તેઓ પૂ. ગુરૂદેવની આજ્ઞાનુસાર નિયમિતપણે અભ્યાસ કરવામાં તલ્લીન બની ગયા. સાથે સાથે પૂ. ગુરૂદેવ તેમજ અન્ય મુનિપંગની સેવા-સુશ્રષા પણ વિનયથી કરતા. શેઠ જસરાજભાઈ (અમરચંદ જસરાજ) ને ત્યાં જમવા માટે જવા સિવાય બાકીનો બધો વખત ઉપાશ્રયમાં જ રહેતા.
એક દિવસની વાત છે. રાત્રિનો સમય છે. નેમચંદભાઈ સૂતા છે. હજી ઉંઘ આવતી ન હતી એટલે તેઓ વિચારમાં લીન બન્યા. વિચાર કરતાં કરતાં તેમના મનમાં વિચાર આવ્યું કે-“આપણે નિશાળમાં ભણ્યા. હવે અહીં ભણીશું. પછી ઘરે જઈને બંધ કરીશું. બધું જ થશે. પણ પછી શું ? છેવટે તો મરવાનું નક્કી જ છે ને ? જમે એને માટે મરવાનું તે આવશ્યક છે. જે આ સંસારના કાદવમાં ફસાઈને કઈ સારું કાર્ય કર્યા વિના જ મરવાનું હોય, તે આ જીવ્યું શા કામનું ? માટે કેઈ ઉત્તમ કાર્ય કરવું જોઈએ કે જેનાથી આપણું પિતાનું અને બીજાનું પણ કલ્યાણ સધાય.-આપણું જીવન-મરણ સુધરે અને બીજાનાંય સુધરે. એવું કાર્ય કર્યું ? એ માર્ગ કયે ? એ વિચારતાં તેમને લાગ્યું કે “સાધુપણું” એ જ એને માટેન-જીવન અને મરણ બનેને અજવાળવાનો શ્રેષ્ઠ-ઉત્તમ માર્ગ છે. માટે એ માગ આપણે પણ લઈએ-સ્વીકારીએ. બસ ! એટલે વિચાર આવ્યો ને એમના મનમાં સંસારની જંજાળ છેડી, સંયમ ગ્રહી, સ્વ-પરહિત સાધવાનું સર્વોત્તમ કાર્ય કરવાની ગાંઠ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
શાસનસમ્રાટ્
વળી ગઈ. આ છે આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીની ત્યાગ—ભાવનાનું–સયમ ભાવનાનુ` ખીજ. ખરેખર ! ઉત્તમ પુરૂષાના વિચારી પણ ઉત્તમેાત્તમ જ હાય છે.
ત્યાર પછી તેા પૂ. ગુરૂમહારાજની વૈરાગ્ય-સભર ધ-દેશના તેએ હંમેશાં એકાગ્ર ચિત્તે સાંભળતા. એના અને પૂ. ગુરૂમહારાજના સંસર્ગના પ્રભાવે તેમનું મન સંસારમાંથી ઉઠી ગયું. તેમને સંસારની અવાસ્તવિકતા અને અસારતા પ્રત્યક્ષ જણાવા લાગી, અને તેને ત્યાગ કરી સયમના પંથે સંચરવા એમનુ મન તલસી રહ્યું. સંસારથી તેઓ અતિ-નિલે પ અનતા જતા હતા. તે એટલી હદ સુધી કે-એકવાર મહુવાથી પૂ. પિતાજીએ સમાચાર જણાવ્યા કે–
ઢાદીમા (નેમચંદભાઈના) ગુજરી ગયા છે.” ત્યારે તેના જવાબમાં તેમણે લખ્યું કેસંસાર અસાર છે, કોઈ કેાઈનું છે નહિ. માટે ધર્મારાધનામાં ઉદ્યમ રાખવા એ જ સાચુ છે.”
આ વાંચીને શ્રીલક્ષ્મીચ દ્રુભાઈના મનમાં ધ્રાસકો પડ્યો. ઘણા ધર્મનિષ્ઠ અને સમજુ હાવા છતાંય પુત્રના મેહ-પુત્ર ઉપરની મમતા જોર કરતી હતી. તેમણે વિચાર કર્યો કેનેમચંદની ભાવના અને જીવન બદલાતાં જાય છે, જો હવે એ ભાવનગર રહેશે તેા કદાચ દીક્ષા પણ લઈ ચે. માટે એને વહેલી તકે ઘરે મેલાવી લેવા જોઈ એ
અને તેમણે તરતજ નેમચંદભાઈ ઉપર પત્ર લખ્યા કે “મારી તબીયત નરમ છે, માટે તું જલ્દી અહીં આવી જા.”
પિતાજી માંઢા છે, અને એમણે જલ્દી આવી જવા જણાવ્યુ, એટલે નેમચંદભાઈ ના પિતૃ-ભક્ત આત્મા શે` ધીરજ ધરે ? તેઓ તેા પૂ. ગુરૂ મ.શ્રીની આજ્ઞા લઈ ને મહુવા જવા
રવાના થઈ ગયા.
ઘેર પહેાંચીને જોયુ તા બધાંય હેમખેમ. બધાંની તીયત સારી. તેઓ તે આશ્ચ પામ્યા. પણ ચકાર હતા. એટલે વાતવાતમાંજ બધું પામી ગયા કે એમને ઘરે ખેલાવવા માટે જ આમ કર્યું હતું. તેએ જરા ખિન્ન બન્યા ને પાછાં ભાવનગર જવાની ઈચ્છા કરી. પણ પિતાજીએ સ્પષ્ટ જણાવી દીધું કે હવે તારે ભાવનગર જવાનું નથી. અહીં જ રહે, ને ભણવુ હાય તે। ભણુ. નહિતર કાંઈક વ્યાપાર-ધંધા કર. એટલે હવે ત્યાં જવાય તેમ ન હાતુ. તેઓ શાન્તિથી ઘેર રહ્યા. પણ તેમનું મન કાઇ કામમાં કે વાતમાં ચેટતું નહિ. તેમને તે વારવાર પૂ. ગુરૂદેવની યાદ આવ્યા કરતી હતી. તેમના ઉપદેશવચન અને હિત શિક્ષાએ માનસ–પટ ઉપર વારંવાર અંકિત થતા હતા. જેમ જેમ વિસેા વીતતા ગયા તેમ તેમ એમની ત્યાગ-ભાવનાની વેલડી પણ પલ્લવિત બનતી ગઈ. પણ માતા-પિતાને સમજાવવા કઈ રીતે ? તે તેમને આંખ આગળથી અળગા કરવા જ નહેાતા ઈચ્છતા, પછી દીક્ષાની વાત જ કચાં ! માત-પિતા અને નેમચંદભાઈ બન્ને પેાતાતાની વાતમાં
મક્કમ હતા.
એક દિવસ શ્રીનેમચંદભાઈ પેાતાના ખાલપણના મિત્રો સાથે બેઠા હતા. એમાંના એક મિત્રના વિવાહ-સગપણની વાત ચાલતી હતી. ત્યાં વાતવાતમાં શ્રીનેમચંદભાઈ ખેાલી કે-આ સંસારમાં શું બન્યું છે ? આ સંસારમાં સાર હેય તે માત્ર સાધુપણું જ
ગયા
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
કપરી કસોટી
છે. મારે તો દીક્ષા લેવી છે. આત્મકલ્યાણની સાથે જગતનું કલ્યાણ કરવાનો એક જ શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. પણ......
આ વાત તેમની નાની બહેન સાંભળી ગઈ, ને તેણે ઘરે જઈને પિતાજીને વાત કરી. એટલે થઈ રહ્યું. એમના ઉપર દેખરેખ વધી ગઈ. અને આમ એમની વિમાસણ પણ વધી પડી. પણ શું થાય ?
[૭]
કપરી કસોટી :
લક્ષ્મીચંદભાઈ! હમણાં-હમણું તમે કઈ ગહન ચિંતામાં પડ્યા હો, એવું લાગે છે. છેલ્લા કેટલાક દિવસે થયો હું તમને સચિંત જ દેખું છું. શું કોઈ ચિંતાજનક વાત બની છે?
આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીની દીક્ષાની ભાવના જાણીને તેમના પિતાશ્રી જરા સચિંત બન્યા હતા. તેથી તેમનાં મોં ઉપર પણ ચિન્તાના ચિહ્નો જણાઈ આવતા. તે જોઈને તેમના અંગત મિત્ર શ્રી રૂપશંકરભાઈએ તેમને એક દિવસ ઉપર પ્રમાણે પૂછ્યું.
રૂપશંકરભાઈ! તમારું અનુમાન સાચું છે. આપણને બીજી તો શી ચિન્તા હોય ? પણ આ અમારે નેમચંદ ભાવનગરથી અહીં આવ્યું, ત્યાર પછી એનું જીવન જ જાણે બદલાઈ ગયું છે. એ કહે છે કે મારે તે દીક્ષા લેવી છે. સાધુ બનવું છે. આ નિભીક-આખું ઘર સંભાળી લે એવો દીકરો-દીક્ષાની વાત કરે એટલે ચિન્તા તો થાય જ ને ? લક્ષ્મીચંદભાઈએ વ્યાકુળ-મને જવાબ આપ્યા. .
તમે એને સમજાવ્યો તો હશે જ ને ? શું જવાબ આપે છે એ ?
અરે રૂપશંકરભાઈ! સમજાવવામાં તો મેં જરાય કચાશ નથી રાખી. જરા કડકાઈથી પણ કહ્યું છે. એટલે હમણાં તો દીક્ષાની વાત ઉચ્ચારતો નથી. પણ એના ભાઈબંધ જોડે દીક્ષાની વાત કરતો હતો, એ ઉપરથી એમ જણાય છે કે–એ હજી એની વાતમાં મક્કમ જ છે એટલે મને ચિન્તા થયા કરે છે. હવે તો તમે કોઈ રસ્તો બતાવે એને સમજાવવાને.
તો એમ કર લમીચંદભાઈ! એને એકવાર મારી પાસે મોકલે. હું એને સમજાવી જેઉં. નહીં સમજે તો ઉગ્ર થઈને ધમકાવીશ પણ ખરો. પણ મને તો લાગે છે કે એ જરૂર સમજશે. કારણ કે વડીલે પ્રત્યે એ ખૂબ વિનયી અને કહ્યાગરે છે-નમ્ર છે. માટે જરૂર સમજી જશે. છતાં જે ન સમજે તે મારા એક ન્યાયાધીશ સાહેબ મિત્ર છે. તેઓ બહ કડક છે. એમની પાસે લઈ જઈને એમના દ્વારા સમજાવીશું એટલે જરૂર માની જશે. મિત્રની ચિન્તાને પોતાની ચિન્તા માનનારા રૂપશંકરભાઈએ સરળમાર્ગ દેખાડતાં કહ્યું, - તે તો ઘણું સારું, રૂપશંકરભાઈ! હું નેમચંદને તમારી પાસે મોકલીશ. સમજે તે ઘણું સારું. અમારા આખાય ઘરને આધાર છે.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
રૂપશંકરભાઈ અને લહમીચંદભાઈ–બંને મિત્ર હોવા છતાંય ભાઈ જે સંબંધ રાખતાએટલે તેઓ પિતાની અંગત વાતો પણ પરસ્પર કરતા, અને એકબીજાની સલાહ-સૂચના લેતા. તેથી આ બાબતમાં પણ શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈએ રૂપશંકરભાઈની સલાહ લીધી. અને તેમણે ઉપર મુજબ સલાહ આપી, તે લક્ષ્મીચંદભાઈને રૂચી ગઈ. એમાંય રૂપશંકરભાઈ સરકારી અમલદાર હોવાથી તેમનાથી નેમચંદ સમજે-માને તે ઘણું સારું—એમ વિચારીને શ્રીલક્ષ્મીચંદભાઈએ નેમચંદભાઈને કાંઈક કાર્યનું નિમિત્ત આપી મિત્રના ઘેર મેકલ્યા.
રૂપશંકરભાઈને ત્યાં પહોંચીને નેમચંદભાઈએ તેમને પિતાજીએ કહેલું કાર્ય જણાવ્યું. રૂપશંકરભાઈએ પણ તેમને વાત્સલ્યપૂર્વક બોલાવ્યા, અને કાર્યની વાત સાંભળી લીધી. પછી કુશળ સમાચાર પૂછીને તેમણે જાણે સ્વાભાવિક રીતે જ પૂછતાં હોય તેમ પૂછયું : નેમચંદ! મેં સાંભળ્યું છે કે ભાવનગરથી અહીં આવ્યા પછી તારા જીવનમાં પરિવર્તન થઈ ગયું છે. તું હવે દીક્ષા લેવાની-સાધુ બનવાની ભાવના રાખે છે. શું આ વાત સાચી છે ?
હા કાકા ! એ વાત સાચી છે. મારી ભાવના હવે દીક્ષા લેવાની છે.” રૂપશંકરભાઈ પિતાના મિત્ર હોવાના કારણે તેઓ તેમને કાકા કહેતા.
પણ ભાઈ ! તું જે દીક્ષાની વાત કરીશ, તો પછી આ તારું ઘર કેણ સંભાળશે ? તારા માતા-પિતા હવે વૃદ્ધ થવા આવ્યા છે. ભાઈ–બહેન નાનાં છે. તેમને સંભાળવાની, સાચવવાની જવાબદારીવાળે આખા ઘરમાં તું જ એક છે. તું જે દીક્ષા લઈ લે તો આ જવાબદારી કેણ લેશે ? માટે તું હવે કોઈ વ્યાપાર-ધંધામાં જોડાઈ જા. રૂપશંકરભાઈએ સ્નેહપૂર્વક કહ્યું.
રૂપશંકર કાકા! તમારી વાત છેટી તો ન જ હોય, પણ મારું મન હવે આ સંસારમાં રહેવા માટે માનતું નથી. દિવસે-દિવસે દીક્ષાની ઇચ્છા મજબૂત બનતી જાય છે. હવે હું કઈ વ્યાપાર આદિમાં જોડાવા તો ઈચ્છતો જ નથી. ઘરમાંથી રજા મળે કે તરત જ મારે દીક્ષાના સર્વકલ્યાણકારી પંથે જવું છે.” નેમચંદભાઈ નમ્રતાપૂર્ણ મક્કમતાથી બોલ્યા.
આ સાંભળી રૂપશંકરભાઈ જરા ઉગ્ર થયા. તેઓ બોલ્યાઃ “નેમચંદ! તું તારા પિતાજીના સ્વભાવને તે સારી રીતે જાણે છે, તેઓ તને કઈ રીતે રજા નહિ જ આપે. માટે તું સમજી જા, અને એમની જવાબદારી ઓછી કર. નહિતર અમારે કંઇક કડક પગલાં તેવા પડશે.”
કાકા ! વધારે પડતું લાગે તો ક્ષમા કરજો. પણ હું કેઈપણ રીતે દીક્ષા લઈશ જ. હું ન હોત તે તમે બધાં શું કરત ? એમ વિચારીને પણ તમારે બધાંએ મને દીક્ષાની રજા આપવી જ જોઈએ. મારે તે આત્મકલ્યાણ સાધવું છે, ને એટલા માટે દીક્ષા ગ્રહણ કરવી છે.” નેમચંદભાઈએ કહ્યું. એમના આ શબ્દોમાં મેરૂસમી નિશ્ચલતાન શુદ્ધ રણકે સંભળાતે હતો.
આ મક્કમ જવાબ સાંભળીને રૂપશંકરભાઈ વિચારમાં પડી ગયા. તેમણે વિચાર્યું કેઆ નેમચંદ દીક્ષાના રંગથી પૂરો રંગાયેલો છે. એટલે હમણું નહીં સમજે. હવે એને ન્યાયાધીશ સાહેબ પાસે જ લઈ જ પડશે. એમની કડકાઈથી ડરે તો વળી સમજી જાય.
અને થોડીવારમાં નેમચંદભાઈ તેમની રજા લઈને ઘેર આવી ગયા.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
નેમચંદને સમજાવવામાં રૂપશંકરભાઈ નિષ્ફળ ગયા, એ જાણીને શ્રી લક્ષમીચંદભાઈ વધારે સચિંત બન્યા. પણ રૂપશંકરભાઈ એ તેમને આશા આપી કે હજી આપણી પાસે ઉપાય છે. હું એને આપણું ન્યાયધીશ–સાહેબ પાસે લઈ જઈશ. એમનાથી એ જરૂર માનશે. લક્ષમીચંદભાઈ પણ આ સાંભળી-કંઈક આશ્વસ્ત બન્યા. - ત્યાર પછી એક દિવસ રૂપશંકરભાઈ આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીને પિતાના મિત્ર ન્યાયાધીશ સાહેબ પાસે લઈ ગયા. તેઓને પહેલેથી જ બધી વિગતથી વાકેફ કરી દીધા હતા. પણ નેમચંદભાઈ તો ભારે નીડર નીકળ્યા. ડરનું તો તેમને નામ પણ સ્પર્યું નહોતું. તેમણે વિચાર્યું કે આપણે કઈ ગુને કે અપરાધ કર્યો નથી, પછી બીક શાની ? તેઓ નિર્ભય અને સ્વસ્થ-મને ન્યાયાધીશ સાહેબ પાસે ગયા. તેઓએ પણ તેમને આવકાર આપે-બેસાડયા, અને પરસ્પર કુશલ–સમાચાર પૂછયા. એ બધે વિધિ પતી ગયા પછી તેમણે શ્રી નેમચંદભાઈની ઉલટ તપાસ શરૂ કરી, “તારું નામ શું છે ?”
“મારું નામ નેમચંદ છે, સાહેબ !” તેમણે સ્વસ્થતાથી જવાબ આપવા માંડ્યા. ન્યાયાધીશઃ “મેં સાંભળ્યું છે કે તું દીક્ષા લેવાની ઇચ્છા ધરાવે છે ? નેમચંદઃ “જી હા! એ વાત તદ્દન સાચી છે.” ન્યાયાધીશઃ “શા માટે દીક્ષા લેવી છે?” નેમચંદઃ “આત્માનું કલ્યાણ કરવા માટે.” ન્યાયાધીશઃ “શું ઘેર રહીને આત્માનું કલ્યાણ નથી કરી શકાતું ?”
ના ! ઘરે રહીને આત્માનું પૂરું કલ્યાણ સાધી શકાય જ નહીં. ઘર એટલે સંસાર, અને સંસાર એટલે આધિ-વ્યાધિ-અને ઉપાધિનું સંગમસ્થાન. આવા સંસારમાં રહીને આત્માનું કલ્યાણ શી રીતે સધાય ? સંસારથી સર્વથા નિલેપ બનીએ, તો જ પૂર્ણ–આત્મકલ્યાણ સધાય. એવી નિર્લેપતા તે સાધુપણામાં જ મળે. બાકી સંસારમાં રહીને આત્મકલ્યાણ સાધવું એ તે ખાતા-ખાતાં ભસવા સમાન છે.” તેમચંદભાઈ એ યુક્તિપુર:સર સચોટ જવાબ વાળ્યો.
આ સાંભળીને ન્યાયાધીશ સાહેબ પણ છક્ક બની ગયા. મનોમન શ્રી નેમચંદભાઈની પ્રશંસા કરવા લાગ્યા કે-આટલે નાને કિશોર પણ કેવી યુક્તિથી જવાબ આપે છે? ખરેખર! આ કિશોર વિવેકી અને બુદ્ધિમાન હવા સાથે પિતાની વાતમાં દઢ છે. પણ એમને તે આ કિશોરને મન-પલટે કરવાનો હતો, એટલે છક્ક બનીને બેસી રહ્યું કેમ ચાલે ? તેમણે અવાજમાં જરા કરડાકી આણી અને આગળ પ્રશ્ન કર્યો :
નેમચંદ! તારા કુટુંબને–માતા-પિતા, ભાઈ અને બહેનને સાચવવાની જવાબદારી હવે તારી છે. તું આત્માનું કલ્યાણ કરવાની વાત કરે છે, તે શું મા-બાપની સેવા કરવી, એ તારે ધર્મ-તારી ફરજ નથી? આ વાતને વિચાર કરીને તું દીક્ષાની વાત મૂકી દે, અને મા–બાપની સેવામાં લાગી જા.” .
ન્યાયાધીશ સાહેબની કરડાકીથી મનમાં જરા પણ થડકાટ અનુભવ્યા વગર નિભીક નેમચંદભાઈએ એવી જ નીડરતાથી પ્રત્યુત્તર આપેઃ “સાહેબ! માત-પિતા અને કુટુંબની
શા. ૩
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
શાસનસમ્રાર્
સેવા કરવી, એ પુત્રને ધર્માં છે-પુત્રની ફરજ છે, એ આપની વાત હુ' જરૂર માનુ છું અને સ્વીકારું છું. એમની સેવા કરે તે કલ્યાણ થઈ શકે છે, એ પણ હું માનું છું. પણ મારી આત્મકલ્યાણની ભાવનાના અથ એ નથી કે હું માત્ર મારૂં જ કલ્યાણ સાધું કે મારાં માત-પિતાને દુઃખી કરું. મારી તેા એવી ભાવના છે કે ઢીક્ષા લઈ ને હું મારૂં, મારા માતાપિતા અને સમગ્ર કુટુંબનું કલ્યાણ હું કરૂ.... એ બધાંને સધ્ધમ પમાડું. આવી મારી ઉચ્ચ ભાવના છે. અને એ માટે હુ' મારા પિતાજીની રજા ચાહું' છું. રજા મળશે કે તરત જ દીક્ષા ગ્રહણ કરીશ.
“પણ તારા માતા-પિતા દીક્ષા માટે રા ન આપે તે ?” ન્યાયાધીશ સાહેબે એક વધુ પ્રશ્ન કર્યાં.
શ્રીનેમચંદભાઈ પાસે આના ઉત્તર પણ તૈયાર જ હતા. તેમણે કહ્યું. “તા પછી સાહેબ ! મારે બીજી કોઈ યુક્તિ અજમાવવી પડશે અને એ યુક્તિથી હું... દીક્ષા અવશ્ય લઈશ.” આવી અસીમ નીડરતા અને સ્પષ્ટ વકતૃત્વ જોઈ ને ન્યાયાધીશ સાહેમ પણ મુઝવણુમાં પડી ગયા, કે આને સમજાવવેા કઈ રીતે ? આથી તેઓ અધિકારી-સુલભ ઉગ્રતામાં આવી ગયા અને ધમકીને આશ્રય લીધેા. તેમણે કહ્યું, શું તું ભાગી જઈશ ? માતાપિતાની રજા વિના દીક્ષા લઈશ ? તે તેા તું યાદ રાખજે તારા હાથે-પગે મેડીએ
નખાવીશ.”
પણ જેને સંસારના માહના સાનેરી બંધને નડતા નથી, એને આ લેાખંડની એડીએ શું ડરાવી શકે ? તેમણે પ્રત્યુત્તર આપ્ચા, સાહેબ ! દીક્ષા માટે જો રજા નહિ જ મળે તે, છેવટના રસ્તા એ જ છે. પણ દીક્ષા લેવાના મારા નિર્ધાર તા અફર જ છે. અને એડીએ તે હાથપગ કે શરીરને બાંધશે—જકડશે. મારા મારા મન કે આત્માને તે નહી' જ જકડી શકે, એને તે એ બધન નહીં જ નડે. માટે એ બધાથી હું ડરું તેમ નથી.”
અધિ
આ જવાબ સાંભળીને ન્યાયાધીશ સાહેબ અને રૂપશકરભાઈ, મને માહેાશ કારીએ ઠંડાગાર બની ગયા. તેઓ સમજી ગયા કે આ એની વાતમાં પૂરેપૂરો અચળ છે. માટે હવે એને સમજાવવાના–એનું મન પલટાવવાના પ્રયત્ન કરવા નકામા છે.
આ રીતે શ્રીનેમચંદ્રભાઈ દીક્ષા અંગેની પ્રાથમિક કસોટીમાં તે સંપૂર્ણ સફળ નીવડ્યા. પણ હલ્લુ તા દિલ્હી દૂર હતુ. મા-માપ આટલાથી જ રજા આપી દે, એ અશકય જ હતુ. એટલે તેઓ ખીજો કાઈ ઉપાય શોધવા લાગ્યા.
શ્રી લક્ષ્મીચ ંદભાઈ ને જ્યારે આ બધી વાતની ખખર પડી ત્યારે તેઓ ખૂબ નિરાશ અની ગયા. એની સાથે પુત્રને રજા ન આપવા માટે તેએ વધારે દૃઢ પણ બની ગયા. અને નેમચંદ્ર ભાગી જવા માટે કેાઈ પ્રયાસ ન કરે એની તકેદારીમાં પડ્યા,
ખરે જ ! સસારની સાનેરી જંજાળ અકળ છે.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાભિનિષ્ક્રમણ
[૮]
સૌંસાર એક મહાસાગર છે, અગાધ અને ડો.
કઢાગ્રહ અને દુરાગ્રહ જેવા અનેક ભયાનક મગરમચ્છે એમાં ખીચાખીચ ભર્યાં છે. એ મહાસાગરને તરવા નીકળેલા ભલભલા બહાદુર માનવીએ આ મગરમચ્છોને જેઈ ને જ પીછેહઠ કરી ગયા છે.
કહે છે કે- દરિયામાં અગ્નિ હૈાય છે; એને વડવાનલ કહેવાય છે. આ સંસાર–સાગરમાંય એવા એક વડવાનલ છે. એનુ નામ છે કષાયાગ્નિ. મહાસાગરના ઘણા મોટા વિસ્તારમાં ફેલાયેલા-ભડભડતા આ અગ્નિ છે, ઘણા હિંમતખાજ પુરૂષ! આ અગ્નિની જ્વાળાથી દાઝીને ચ પાછાં પડી ગયા છે.
રાગ અને દ્વેષના ઉંડા ઉંડા ભમરાવા લેતા આવતૢ પણ આ સમુદ્રમાં છે. અતિકુશળ તરવૈયાઓ એમાં તણાઈ જાય છે. સૂક્ષ્મ-દૃષ્ટિથી નિરખીએ તે દરિયામાં રહેલી દરેક વસ્તુએ આ સ’સાર સાગરમાં છે. કોઈ મહાન અને વીરલા પુરૂષ જ એને તરી જાય છે, એમાં નડતી સઘળી મુશ્કેલીઓને દૂર હઠાવી એના પાર પામી શકે છે.
પણ જેમ દરિયા તરવા માટે ઘણા પુરૂષા કરવા પડે, તેમ આ સંસાર–ઉદધિને પાર કરવા માટેય મહાન્ પુરુષાની જરૂર પડે. ઘણા તે આ પુરૂષાથી જ ડરી જાય છે. ડરે જ તે ? એમના ભાગ્યમાં જ ન હેાય એટલે તે પુરૂષાથથી ડરે જ.
પણ જેમના ભાગ્યમાં હાય છે – સામે કાંઠે પહેાંચવાનુ, તે આવા પુરૂષાથી ડરતાં નથી, બલ્કે એને સામી છાતીએ સ્વીકારે છે. આ મહાન પુરૂષાથ વડે ઘણા ભાગ્યવંત જીવા સંસાર સાગરની પેલે પાર પહોંચવા સમર્થ બન્યા છે.
દીક્ષા એટલે સમ્યગ્ જ્ઞાન-દન અને ચરિત્રરૂપ રત્નત્રયીની નિરતિચાાર આરાધના—સ પાપેાથી વિરતિ. આ દીક્ષારૂપ પુરુષાર્થ વડે ઘણા ભાગ્યવંત જીવા સંસાર-સાગરની પેલેપાર પહોંચવા સમર્થ અન્યા છે.
અને તેથી જ આવા પ્રખળ પુરૂષાર્થ કરવા માટે—દીક્ષા ગ્રહણ કરવા માટે આપણા ચરિત્રનાયક શ્રીનેમચંદભાઈ ઉદ્યુક્ત અને ઉત્સુક બન્યા હતા.
અસાધારણ નિી કતા-અને મનની મક્કમતા, એમને આ પુરૂષા માં પૂર્ણ સહાયક હતા. તેમને શ્રદ્ધા હતી કે આ પુરૂષાર્થ વડે હું જરૂર સંસારસમુદ્ર તરીશ જ. પણ હજી માતા-પિતા તરફથી રજા મળે એવુ લાગતુ જ નહેાતુ. તેથી તેઓ એને માટે ખીન્ને ઉપાય શેષી રહ્યા હતા. શેાધતાં શોધતાં એક ઉપાય મળી આવ્યેા. એ હતા-ઘરેથી કાઈ ને જણાવ્યા વિના ભાવનગર પહોંચી જવુ' તે.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
શાસનસમ્રાટું
ઉપાય તે શે, પણ એને કારગત કરવાનું ઘણું મુશ્કેલ હતું. પણ મુશ્કેલીથી ડરે એ નેમચંદભાઈ નહિ. તેમણે તે એ ઉપાયને કારગત કરવા માટે કમ્મર કસી લીધી.
શ્રી દુર્લભજીભાઈ નામે તેમના એક મિત્ર પણ દીક્ષા લેવા માટે તૈયાર થયા હતા. તેઓ મહુવાના બખાઈ કુટુંબના પુત્ર હતા. તેમની ભાવના શ્રીનેમચંદભાઈની સાથે જ દીક્ષા લેવાની હતી. અને તેમને પણું ઘરેથી રજા મળતી ન હતી. એટલે તેઓ બને કે અન્ય ઉપાયની શોધમાં હતા. ત્યાં જ શ્રીનેમચંદભાઈએ આ ઉપાય શોધી કાઢ્યો.
આજે તેઓ બને એકાન્તમાં એકત્ર થયા હતા. ઉપાય તે છે, પણ એને સફળ શી રીતે બનાવવું એની યુક્તિ ગોઠવવાના વિચારમાં તેઓ પડ્યા હતા.
કેમ નેમચંદ! કઈ યુક્તિ ધી કે નહિ-ભાગી જવાની” ? દુર્લભજીએ પૂછયું.
હા દુર્લભજી! ઘણે વિચાર કર્યા પછી હમણાં જ એક રસ્તો જડ્યો છે. પેલો “ઝીણી ઉંટવાળે આપણે ઓળખીતે છે. તેની જોડે આપણે નકકી કરીએ કે –“તું અમને ઊંટ ઉપર બેસાડીને ભાવનગર પહોંચાડી દે, તું કહીશ એટલું ભાડું આપીશું”. અને જે તે માની જાય તે આપણે જરૂર ભાવનગર પહોંચી જઈએ. નેમચંદભાઈએ પિતાના સાથીદારને યુક્તિ જણાવી. - વાહ ! આ યુક્તિ આબાદ છે. મને ખાત્રી છે કે વધારે પૈસા મળવાનું સાંભળશે, એટલે એ ઝીણી હા જ પડશે. એટલે હવે તે એને મળીને જલદી નક્કી કરી લેવું જોઈએ.
તે પછી હું એને આજે જ મળીને બધું નક્કી કરી લઉં છું. તારે આજે રાત્રે એના ઘેર આવી જવાનું. હું પણ આવી જઈશ. અને પરેઢિયે વહેલાસર આપણે રવાના થઈ જવાનું. બરાબરને! તું રાત્રે સમયસર આવી જઈશ ને ? નિર્ણયાત્મક સ્વરે નેમચંદભાઈએ દુર્લભજીને પુછ્યું.
હા ! હું ગમે તે રીતે આજે રાત્રે ઝીણીયાના ઘેર આવી પહોંચીશ જ. એ માટે તું નચિંત રહે.
અને બંને મિત્રો પિતાની યોજના ગઠવીને છૂટા પડ્યા. ત્યાર પછી શ્રીનેમચંદભાઈ સમય મેળવીને પિલા ઉંટવાળાની પાસે ગયા, અને પોતાની વાત કરી. ઝીણુંમીયાએ પ્રથમ તે આનાકાની કરી. બેવડું ભાડું મળતું હોવાથી તેનું મન લલચાતું તે હતું. પણ પાછળથી લોકે આ વાત જાણે ત્યારે પોતાની શી દશા થાય ? એ વિચારથી તે આનાકાની કરતે હતે. નેમચંદભાઈએ એને ખૂબ સમજાવીને કહ્યું કે તારે વાળ પણ વાંકે નથી થવાને. તારે ડરવાની બિલકુલ જરૂર નથી ત્યારે તે માની ગયે. એટલે હવે પૂરેપૂરું નક્કી થઈ ગયું. એ જમાનામાં બસ-મોટર કે રેલવે જેવાં આધુનિક સાધનો હજુ ભારતના ગામેગામમાં નહેાતાં પહોંચ્યા. એક ગામથી બીજે ગામ જવું હોય તો એકક્કો (એક બળદી ગાડું); ગાડું કે ઉંટને ઉપગ લોકો કરતાં. ઝડપી મુસાફરી માટે ઉંટ અનુકૂળ હોવાથી શ્રીનેમચંદભાઈએ ઊંટવાળા જેડે ઊંટનું નક્કી કર્યું.
અંધારાનું શ્યામ ઓઢણું એાઢીને નિશાદેવી પૃથ્વી પર પિતાને પ્રભાવ પાથરી રહ્યા હતા. દેરાસરમાં આરતીના સુમધુર ઘંટારવ થઈ રહ્યા હતા. એવે ટાણે આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીએ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાભિનિષ્ક્રમણ પણ રાત માટેની છેડી તૈયારી કરી લીધી. વાટખરચીના પિસા તથા બીજી જરૂરિયાતની ચી લીધી. થોડી વારમાં રાત પડી અને બધા સૂઈ જવાની તૈયારી કરવા લાગ્યા. નેમચંદભાઈએ આ તક સાધી. “બહાર જઈને હમણાં આવું છું” એમ કહી, માતાપિતા, ભાઈબહેનો અને ઘર-બધાંને મનોમન છેલા પ્રણામ કરીને તેઓ નીકળી ગયા. અને બને તેટલી ઝડપથી ઝીણીયાને ઘેર પહોંચી ગયા. આ બાજુથી દુર્લભજી પણ એ જ પ્રમાણે ત્યાં પહોંચ્યા. 1 ઝીણુયાનું ઘર કબ્રસ્તાનની નજીકમાં હતું. તેણે કહ્યું કે તમારે રાત રહેવું હોય તો મારા ઘરે નહિ રહી શકે. કારણ કે રાત્રે કઈ તપાસ કરવા આવે તે મારા તે બાર વાગી જાય. માટે તમે બીજા કોઈ સ્થાને રાત વિતાવે.
બને કિશોરે બહાદુર અને કૃતનિશ્ચયી હતા. તેઓએ ઝીણીયાને વધારે આગ્રહ ન કરતાં બાજુના કબ્રસ્તાનમાં જઈને રાત વિતાવી. બેમાંથી એકેયને ઉંઘ ન આવી. તેમના મનમાં જલ્દી ઉપડવાની તાલાવેલી હતી. જે ઉંઘમાં ને ઉંઘમાં મેડું થઈ જાય, તો પોતાનું કામ કદાચ સિદ્ધ ન થાય, એટલે તેઓ જાગતાં જ રહ્યા. અને એક રાત પસાર થતાં વાર કેટલી ? જોતજોતામાં ચાર વાગ્યા. નેમચંદભાઈએ ઝીણીયાને ઉઠાડો અને તૈયારી કરવાનું કહ્યું. ત્યાં તે ઝીણુંમીયાં ફરી ગયા. એના મનમાં હજુ ડર હતો. એણે કહ્યું કે-તમારા જેવા નાના છોકરાંને આવી રીતે લઈ જતાં મારો જીવ ન ચાલે. તમે કોઈ સાક્ષી લાવે. એ જે કહે તે જ હું લઈ જાઉં.
આ સાંભળીને તેમચંદભાઈને લાગ્યું કે હવે આ મીયાંને સમજાવવાનો પ્રયાસ કરે એ નિરર્થક છે. એ જે કહે એમ કરીએ. તરત જ તેઓ ગામમાં ગયા. અને “ઈચ્છાચંદભાઈ નામના પિતાના ઓળખીતાને બેલાવી લાવ્યા. એમણે ઝીણીયા સમક્ષ કહ્યું કે અમારે બનેને અગત્યના કામે ભાવનગર જવું છે. પણ આ ઝીણુંમીયાં સાક્ષી માંગે છે, તે તમે સાક્ષીમાં રહો. ઈચ્છાચંદભાઈને બીજી કોઈ વાતની ખબર ન હોવાથી તેમણે તરત હા પાડી એટલે ઝીણું માની ગયું. એણે ઉંટ તૈયાર કર્યું.
ઈચ્છાચંદભાઈને વિદાય કર્યા બાદ ત્રણે જણું ઊંટ ઉપર સવાર થઈ ગયા, ને ઊટે પિતાનાં માલિક-ચીધ્યા માર્ગે ગતિ પકડી. નેમચંદભાઈના હૈયે ઉલ્લાસ મારતે નાતે. આજે ઘણા સમયે ઉરના અરમાન પૂરા થતા હતા. આ પણ એક મહાભિનિષ્ક્રમણ જ હતું ને?
ઉંટ પૂર ઝડપે ચાલ્યું જતું હતું. કોઈ દિવસ ઉંટ ઉપર બેઠા ન હોવાથી પડી જવાની ભીતિ લાગતી. પણ “સાહસ વિના સિદ્ધિ નથી” એ વાતને લક્ષ્યમાં રાખીને તેઓ મકકમમને નવકાર મંત્રનું ધ્યાન ધરતાં આગળ ધપી રહ્યા હતા. મહુવાથી ચારેક માઈલ દૂર આવેલા ભાદરેડ ગામ પાસે પહોંચ્યાં. ત્યાં “બુટીયા” નામની નદી આવી. ભલભ બુટીયે ઝલાવે એવીસ્તો? એના બેય કાંઠે પાણી હિલોળા લેતા હતા. ઉતરનારનું પાણી મપાઈ જાય, એટલું પાણી એ નદીમાં હતું. એટલે કાચાપોચાને માટે તો એને પાર કરવી એ અશકય જ હતું. ઝીણીયાએ એમને પાણીની બીક બતાડતાં કહ્યું કે–તમે બંને હિમ્મુતથી કહેતા હો તો જ નદીમાં ઉંટ ઉતારું. નહિતર પાછા જઈ એ. પણ આપણું બને દીક્ષાથી કિશેરે જરા પણ ડર્યા કે ડગ્યા નહિ. તેમણે તો “હિંમતે મર્દા તે મદદે ખુદા” એમ વિચારીને ઝીણુયાને કહી દીધું કે-અમે મકકમ છીએ. તું જરાય ડર રાખ્યા વિના
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨
શાસનસમ્રાફ્ટ
ઉંટને નદીમાં ઉતાર. અને ઝીણીયાને ઈશારે મળતાં જ ઉટે નદીમાં ઝંપલાવ્યું. કુદરતનેય આજે જ એમની પૂરેપૂરી કસોટી કરી લેવાનું સૂઝયું હશે, તે નદી પાર કરતાં અધવચ્ચે જ આકાશમાંથી વરસાદ જોશભેર ટપકી પડે. બધાય પલળી ગયા. એ સ્થિતિમાં જ નદી પાર કરી, સામે કાંઠે પહોંચીને કપડાં વગેરે વ્યવસ્થિત કર્યા અને તરત જ તૈયાર થઈને આગળ વધ્યા. ખરેખર? “વિનૈઃ પુનઃ પુના પ્રતિમાના ગાધકુત્તમના જ રિત્યજ્ઞનત” એ સજનની પ્રશંસા આ બંને કિશોરોમાં ચરિતાર્થ થાય છે. માર્ગમાં ભૂખ લાગી ત્યારે સાથે લીધેલા ભાતાને ઉપયોગ કરી લીધો. ત્યારપછી છેક સાંજ સુધી ચાલ્યા જ કર્યું. હવે રાત પડવા આવી હતી, તેથી નજીકમાં કઈક ફકીરનાં ઝુંપડામાં રાત ગાળી. ફકીરે પણ તેમની સારી મહેમાનગતિ કરી. - બીજે દિવસે સવારે તેઓ આગળ વધ્યા. થેડીવારમાં તળાજા આવી પહોંચ્યાં. ત્યાંથી આગળ જતાં કેઈક પરિચિત સંબંધી મળ્યા, અને તેઓ ઓળખી ગયા. એટલે તરત જ શ્રીનેમચંદભાઈએ ઉંટને આડરતે લેવરાવી લીધું. આજે પણ તેઓને વરસાદ ખૂબ નડો. ઊંટ ઉપર સતત બેસી રહેવાને કારણે શરીર અકડાઈ ગયેલું, અધૂરામાં પૂરું હોય એમભૂખ પણ લાગી હતી. સાથેનું ભાતું વરસાદમાં પલળી ગયેલું. એટલે હવે કઈ ગામ આવે તે વિસામે લેવાનું મન થયું. નસીબને છેડે માર્ગ કાપે ત્યાં ભડીભંડારીયા નામનું ગામ આવ્યું. ગામના પાદરે ઉંટને ઝોકાયે. બધા નીચે ઉતર્યા, અને ઘડીવાર વિસામે લીધે. હવે ભજનનો બંદોબસ્ત કરવાનું હતું. શ્રીનેમચંદભાઈ એ કહ્યું : તમે થોડીવાર બેસે, હું ગામમાં જઈ જમવાની વ્યવસ્થા કરીને આવું છું.
અણુદેખ્યું ને અજાણ્યું આ ગામ હતું. કાંઈ સગું કે સ્વજન પણ અહીં ન હતું. આવા અજાણ્યા ગામમાં ભજનની વ્યવસ્થા કઈ રીતે કરવી ? પણ નેમચંદભાઈ હિંમતવાન અને હોંશિયાર હતા. ગમે તેની પાસે કામ કરાવી લેવાની તેમની આવડત અનેખી હતી. તેઓ તો ગામમાં ગયા. ત્યાં એક વાણીઆની દુકાન એમની નજરે પડી. એટલે ત્યાં પહોંચી ગયા. વાતવાતમાં જાણી લીધું કે-આ જૈન શ્રાવકની જ દુકાન છે. તેથી તેઓ મનમાં ખુશ થયા. તેમણે એ શ્રાવકને ત્રણ જણાને માટે રસોઈની વ્યવસ્થા કરી આપવાનું કહ્યું. અને એના ખર્ચ પેટે બે રૂપિયા પોતાની પાસેથી કાઢીને આપ્યા. પેલા શ્રાવક તો છકક થઈ ગયા. કારણ કે–એ જમાનામાં એક માણસને ભજન-ખર્ચ ચાર આનાથી વધુ થતો નહિ. એટલે ત્રણ જણને માટે બહુબહ તે એક રૂપિયે જોઈએ. એને બદલે બે રૂપિયા મળ્યા. એ જોઈને પેલા ગૃહસ્થ એમને સત્વર ભેજનાદિની સગવડ પિતાના ઘરે કરી આપી. શ્રીનેમચંદભાઈ પણ દુર્લભજી અને ઝીણીયાને લઈને આ ગૃહસ્થના ઘેર આવ્યા. અને બધા આનંદથી જમ્યા. ઉંટને માટે પણ ચારાપાણીની વ્યવસ્થા કરી આપી હતી. - જમી રહ્યા એટલે આપણું ઉદારદિલ નેમચંદભાઈએ પેલા શ્રાવકને ઘીના ખર્ચ માટે આઠ આના વધારે આપ્યા. એ શ્રાવકે ઘણી ના પાડી કે “તમે બે રૂપિયા આપ્યા છે, હવે મારે વધારે પૈસા ન લેવાય તો પણ એને આગ્રહપૂર્વક આપ્યા. આવી ઉદારતાથી પેલા ગૃહસ્થ ખુશ થઈને તેમને ન્હાવા-ધવાની વ્યવસ્થા કરી આપી. તેઓનાં શરીરે તેલ માલિશ વિગેરે કરી થાક પણુ ઉતારી દીધે. અને રાત્રે પોતાના ઘેર જ સુવાડયા.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
સભ્યન
- સવાર પડી અને તેઓ પિલા ગૃહસ્થની સાભાર વિદાય લઈ ઉંટ પર બેસીને ભાવનગરનાં પંથે પડી ગયા. અહીંથી ભાવનગર હવે આઠ જ ગાઉ હતું. રાતભરનાં આરામથી શ્રમમુક્ત બનેલું ઉંટ પવનવેગે દેડી રહ્યું હતું. જોતજોતામાં તે તેઓ ભાવનગર શહેરમાં આવી પહોંચ્યાં. મહુવાથી નીકળે આજે ત્રીજો દિવસ હતો.
ત્યાં પહોંચીને તેમણે ઝીણીયાને બેવડું ભાડું ચૂકવીને છૂટે કર્યો. પિતાની યુક્તિ સફળ થવાથી અપાર આનંદ-સાગરમાં સ્નાન કરતાં શહેરના ચિરપરિચિત માગે શેઠ જસરાજભાઈના ઘર તરફ ચાલ્યા. થોડીવારમાં તેમનું ઘર આવી ગયું. બંનેએ એમને ત્યાં જઈને ઉતારે કર્યો. નેમચંદભાઈને એકાએક આવેલા જોઈને તેઓને આશ્ચર્ય થયું. કારણ કે-તેમના આવવાના કોઈ સમાચાર જ નહોતા. તેઓએ બન્નેને આવકાર આપીને બેસાડયા. નેમચંદભાઈએ પણ જમી લીધા પછી જરા સ્વસ્થ થઈને શ્રીજસરાજભાઈને પોતાની બધી વાત અથેતિ
જણાવી દીધી
. આ બન્ને કિશોર દીક્ષાથી છે, એ જાણી શ્રી જસરાજભાઈ ખૂબ આનશ્વિત બન્યા. શ્રીનેમચંદભાઈના સાહસને મનેમન વખાણવા લાગ્યા. અને “આવાં દીક્ષાથી આત્માઓના પુનિત પગલાં પોતાના ઘરે થયા એ પિતાનું અહોભાગ્ય માની રહ્યા.
[૯]
મીન
માર્ગમાં લાગેલા શ્રમથી મુકત બનીને શ્રીનેમચંદભાઈ અને તેમના મિત્ર દુર્લભજીભાઈ પૂજ્યપાદ ગુરુમહારાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજ પાસે ગયા. વન્દનાદિ કરીને બેઠા. તેમને અચાનક આવેલા જોઈને ગુરુમહારાજ પણ જરા વિસ્મિત થઈ ગયા. તેમણે પૂછયું : “કયારે આવ્યો નેમચંદ ?”
“આજે જ આવ્યો, સાહેબ !”
“અહીંથી મહુવા ગયા પછી તારા કેઈ સમાચાર જ નહોતા. અને આજે તું એકાએક આવી ચડ. કેમ આવ્યો છે ભાઈ! આ દુર્લભજી પણ તારી સાથે આવ્યું છે કે શું ' વાત્સલ્યનીતરતાં સ્વરે ગુરુમહારાજે પૂછ્યું.
કૃપાળ ! અહીં આપની પાસે આવવાનું બીજું કયું પ્રજન હોય? આપ અમારી બંનેની ભાવના સારી રીતે જાણે છે. એ ભાવને પૂર્ણ કરવા હું અને દુર્લભજી આપના શરણે આવ્યા છીએ” નેમચંદભાઈએ ભાવવાહી સ્વરે પિતાના આવવાનું પ્રયોજન જણાવ્યું. ' આ સાંભળી ગુરુભગવંતે પ્રસન્નતા અનુભવી. પણ તરત જ તેઓ ગંભીર બની ગયાં, અને પૂછયું : “નેમચંદ! તમારી ભાવના હું સારી રીતે જાણું છું. તમે બંને દીક્ષા લેવા
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
Ar
શાસનસમાધ
માટે ખરા અંતરથી ઉત્સુક અને અભિલાષી છે. પણ તમે દીક્ષા માટે તમારા માતા-પિતાની અનુમતિ લઈને આવ્યા છે ને ?”
“ગુરુદેવ! આપશ્રી અમારાં માતા-પિતાથી સારી રીતે પરિચિત છે. તેઓ કોઈ રીતે અમને દીક્ષાની રજા આપે એમ નથી. અરે! હું દીક્ષા લઈ લઈશ, એવા ડરથી તેા મને આપની પાસેથી ઘેર મેાલાવી લીધેા હતા. પછી રજા આપવાની તે વાત જ કયાંથી હાય ! આ દુલભજીની પરિસ્થિતિ પણ એવી જ હતી. તેથી અમે બન્ને નક્કી કરીને કોઈ ને કહ્યા સિવાય અહી ભાગી આવ્યા છીએ. નેમચંદભાઈ એ સ્વસ્થતાથી પાતાની વાત પૂ. ગુરુમ.શ્રીને નિવેતિ કરી. સાથે પેાતે કઈ રીતે નીકળ્યા; રસ્તામાં કઇ રીતે એ દિવસે વીતાવ્યા. વિગેરે વાતપણ સવિસ્તર જણાવી. અને છેલ્લે વિનીતભાવે વિનંતિ કરી કે–સાહેબ ! હવે કૃપા કરીને અમને પ્રવ્રજ્યા આપા, અને અમારા ઉદ્ધાર કરો.”
અન્ને મુમુક્ષુઓની સાહસવૃત્તિ અને નિર્મળ ત્યાગભાવના જોઈ ને ગુરુ મહારાજ ખૂબ રાજી થયા. પણ તેઓશ્રી મા-આપની રજા સિવાય ક્રીક્ષા ન અપાય એવી પાતાની મર્યાદા સમજતા હતા. એટલે તેઓશ્રીએ નેમચંદભાઈ ને કહ્યું : “નેમચંદ! તમારી બન્નેની ભાવના ઘણી ઉત્તમ, સુન્દર અને અનુમેદનીય છે. પણ હું તમારા માતા-પિતાની અનુમતિ સિવાય તમને દીક્ષા ન આપી શકું ! તમે અને અહી રહેા-ભણેા જરૂર. પણ દીક્ષા તા તમારાં માતા-પિતાની સંમતિ મળ્યા પછી જ આપી શકાય.”
આ સાંભળતાં જ આપણા ચરિત્રનાયકશ્રી ખિન્ન અની ગયા. પગ તળેથી ધરતી સરી રહી હૈાય એવું એમને લાગ્યું. તેએ વિચારમાં પડી ગયા કે ગુરુમહારાજની વાત સંપૂર્ણ રીતે વ્યાજખી હતી. બીજી તરફ પોતાની ભાવના પણ અટલ હતી. માતા--પિતાની રજા તા હવે કાઈ પણ હિસાબે મળી શકે તેમ ન હતી. અને એ વિના ગુરૂમહારાજ દીક્ષા આપી શકે તેમ પણ ન હતુ. હવે શું કરવું ? તેએના મનમાં જખ્ખર મન્થન ચાલ્યું.
એમના મનમાં એ વાત તેા વજ્રની જેમ જડાઈ ગયેલી –(૧) કે ઘરે પાછાં જવું નથી, અને (૨) કોઈ પણ ઉપાયે પ્રવ્રજ્યા લેવી છે. એટલે હવે તેા પ્રવ્રજ્યા માટે કાઈ ઉપાય શેાધી કાઢવા જ રહ્યો. એને માટે એમના મનમાં જોશભેર મન્થન ચાલ્યું.
આ બાજુ–મહુવામાં તેમના ઘેર સૌના હૈયામાં ભારે ખળભળાટ મચી ગયેા છે. નેમચંદ્નભાઈ એ રાત્રે કહ્યું કે, હું બહાર જઈને આવુ છુ.' પછી ઘેાડીવાર રાહ જોઈ, છતાં ન આવવાથી શ્રીલક્ષ્મીચ ંદભાઈ ને એમ લાગ્યુ એના કાઈ ભાઈમ ધને ત્યાં કે રૂપશંકરભાઈને ત્યાં જ સૂઈ રહ્યો હશે, એટલે તત્કાળ ખીજી કોઈ ચિન્તા કરવા જેવું હતું નહીં. પણ સવાર પડી ગઈ, ને સૂર્યનારાયણ આકાશમાં રાશવા ચડી ગયા છતાંય નેમચંદભાઈ ઘરે ન આવ્યા, એટલે લક્ષ્મીચંદભાઈના મનમાં બીક પેઢી, કે કચાંય જતા તે નહિ રહ્યો હાય ને! તેમણે તરત જ સૌ પ્રથમ રૂપશંકરભાઈ ને ત્યાં તપાસ કરી. પણ ત્યાં જાણવા મળ્યું કે – નેમચંદ અહી. બે-ત્રણ દિવસ થયા આવ્યો જ નથી. ખીજા સગાં-સંબંધીઓને ત્યાં અને નેમચંદભાઈના મિત્રોને ત્યાંય તપાસ કરી. પણ એમાંના કોઈ કહેતાં કોઈને એને વિષે કાંઈ ખબર નહેાતી. દુલ ભજીના ઘરે તપાસ કરી, તે ત્યાં તે વળી તેમને જ સામેથી પૂછાયું': અમારા દુલભજી કાલ રાતના નથી, તેા તમારા ઘરે આવ્યો છે ? દુ ભજીને ત્યાંય એની
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
મન્થન
શોષખાળની રામાયણ ચાલુ હતી. લક્ષ્મીચ દભાઈ વ. ભારે મુંઝવણમાં મૂકાઈ ગયા. એમ ને એમ સાંજ પડી ગઈ. કાઈ ને કાંઈ સૂઝતું નહેાતુ. એવામાં એકાએક લક્ષ્મીચંદભાઈની વિચક્ષણ બુદ્ધિમાં ચમકારા થયા-“નેમચંદ અને દુલભજી મિત્રો હતા, બન્ને વારંવાર મળતા. ખંનેને દીક્ષા લેવી હતી. માટે તે અને એક થઈને દીક્ષા માટે જ ભાગી છૂટયા હોવા જોઈ એ.’’
પછી તે કયાં ગયા છે તેની કલ્પના કરતાં શી વાર ! એક વાત તે તેએ જાણતા જ હતા કે–જાય તેા ભાવનગર પૂજ્ય શ્રી વૃદ્ધિચદ્રજી મહારાજ પાસે જ જાય, ખીજે નહી”.
આવે વિચાર સ્ફુરતાં જ તેમણે ગામમાં જે માણસા ઘેાડા-ઉંટ કે ગાડામાં લોકોને અહારગામ લઈ જતા હતા, તેમને ત્યાં તપાસ કરાવી તે જાણવા મળ્યું કે–“ઝીણીયા ઉ*ટવાળા આજે વહેલી સવારે એકાએક ભાવનગર ગયેા છે. સાથે એ છેાકરા હતા.”
કરાએ ઝીણીયાની મદદ લઈ ને
હવે તે તેમના મનમાં નિશ્ચય થઈ ગયા કે-અને
૨૫
ભાવનગર જ ગયા છે.
આ વાત જાણ્યા પછી ઘરમાં બધાં ઉદાસ થઈ ગયા. ઘર આખામાં જાણે શૂનકાર થઈ ગયે. દીવાળી બહેનની આંખે આંસુઓની ધારા ચાલી. માતાની મમતા છે ને ? તેમાંય પેાતાના લાડીલા પુત્રરત્ન નેમચંદ્ર દીક્ષા લઈ લેશે, એ વિચારે તેા દીવાળીબેન અને લક્ષ્મીચંઢ ભાઈ ને પણ અસ્વસ્થ બનાવી દીધા. તેમણે તત્કાળ ભાવનગર શેઠ જસરાજભાઈ ને પત્ર લખ્યું કે-“નેમચંદ્ર ત્યાં આન્યા હોય તે તુર્તજ તેને અહીં પાછા મોકલી આપે. તેને અમારી રજા સિવાય દીક્ષા આપશે નહિ.” ખરે જ ! મેહુરાજની માયા અજમ છે. મમતાનું બંધન અસાધારણ છે.
ભાવનગરથી જવાબ આવ્યે કે—“નેમચંદ તથા દુČભજી અહીં આવ્યા છે. તે દીક્ષા લેવાની વાત કરે છે. પણ પૂ. ગુરુમહારાજશ્રીએ માતા-પિતાની રજા વિના દીક્ષા આપવાની તેમને ના પાડી છે. હાલ તેઓ અહી' રહેશે.”
આ સમાચાર મળવાથી લક્ષ્મીચ દ્રભાઈના મનમાં કઈક ધરપત વળી. દીવાળીબાનેય ઘેાડીક રાહત મળી, કારણ કે નેમચંદ ગમે તેટલી ઉતાવળ કરે તાય હવે તેા પેાતાની રજા સિવાય એને દીક્ષા મળવાની જ નહાતી.
પણ નેમચંદભાઈ પણ બુદ્ધિમાન અને હાંશિયાર હતા. તેઓ દીક્ષા લેવા માટે મક્કમ જ હતા. અને એના કેાઈ ઉત્તમ રસ્તા શોધી કાઢવા તેમણે પેાતાના સમગ્ર બુદ્ધિ-મળને કામે લગાડી દીધુ' હતું.
દુ‘ભજીએ પણ પૂજ્યશ્રીને ખૂબ આજીજી કરવા માંડી, તેના પિતાજી તેા ઘણા સમયથી સ્વર્ગ વાસ પામ્યા હેાવાથી તેના માટે મીજી કેાઈ ચિન્તા નહોતી. એટલે એની ઉત્કટ ભાવના જોઈ ને શ્રી ગુરુમહારાજે એક શુભ દિવસે તેને દીક્ષા આપી દીધી. પણ આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીને ન આપી, કારણકે તેમના માતા-પિતા વિ. બધાં જ દીક્ષાની વિરૂદ્ધ હતાં. તેથી તેમની રજા મળે તેા જ આપવી, એવા ગુરુ મ. ના વિચાર હતા.
શા. ૪
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦]
સ્વયં દીક્ષા
સંસાર-સમુદ્રને તરવાને સફળ ઉપાય એટલે જ દીક્ષા. દીક્ષા એટલે મોક્ષ–મહેલનું પ્રવેશદ્વાર દીક્ષા એટલે અન્તરંગ શત્રુઓને જીતવાનું અમોઘ બ્રહ્માસ્ત્ર. દીક્ષા એટલે જેનેનો જીવનમંત્ર.
પ્રત્યેક જૈન દીક્ષાની ઈચ્છા રાખે જ. સંસારમાં ગળાબૂડ રચ્યાપચ્યા રહેવા છતાંય હૈયામાં દીક્ષાની અભિલાષા સેવે એનું નામ સાચે જેન.
ત્રિભુવનનાયક જિનેશ્વરને પણ દીક્ષા ગ્રહ્યા પછી જ ચર્થે મન પર્યવજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે.
આ છે દીક્ષાનો પ્રભાવ. આવું છે દીક્ષાનું અદ્દભુત માહાભ્ય.
આવી દીક્ષા લેવા માટે આપણું ચરિત્રનાયકશ્રી ઉત્કંઠિત બન્યા હતા. જૈન ધર્મના પરમ શ્રદ્ધાળુ અને સમજુ હોવા છતાંય મેહાધીન બનેલા લક્ષમીચંદભાઈ એમને એ માટે રજા નહોતા આપતા.
અને એ જ કારણે ગુરુમ.શ્રી દીક્ષા પણ નહોતા આપતા. પણ નેમચંદભાઈ તે કેઈપણ ઉપાયે દીક્ષા લેવા માટે મક્કમ જ હતા. એને કેઈ ઉપાય શોધવા માટે એમની કુશાગ્ર બુદ્ધિ કામે લાગી ગઈ હતી.
પછી તે “સુરિજી વરું ” જેની બુદ્ધિ એનું બળ. એમણે એક ઉપાય શોધી કાઢયો. એને અજમાવવાને પણ પૂર્ણ નિર્ધાર કરી લીધો. આ વાત તેમણે બીજા કેઈને ન કહી. તેઓ ઉપાશ્રયે જ રહેતા, ભણતા અને સાધુ મહારાજની ભક્તિ પણ કરતા. સાધુ મહારાજો પણ તેમની ભાવના જોઈને તેમના પર પ્રસન્ન રહેતા. એ બધા સાધુ–મહારાજેમાં એક મુનિશ્રી રત્નવિજયજી મહારાજ નામે સાધુ હતા.
એક દિવસ લાગ જોઈને નેમચંદભાઈએ તેમને પિતાની હદયપૂર્વકની શુદ્ધ ભાવના દર્શાવીને વિનંતિ કરી કે–ગુરુ મહારાજ તો દીક્ષા નહિ આપે, માટે આપ કૃપા કરે, અને મને સાધુનાં વસ્ત્રો ચલપટ્ટી વિ. આપે, આપને કોઈ પ્રકારની બીક રાખવાની જરૂર નથી. બધી જવાબદારી મારે માથે.
એમની આવી પ્રબળ ભાવના જોઈને પૂશ્રીરત્નવિજયજી મહારાજે એમને કપડાંની વ્યવસ્થા કરી આપી. હવે બાકી રહ્યો . એ પણ એમની પાસેથી જ મળી ગયું. આ ઓ પૂજ્યપાદ ગચ્છનાયક શ્રીમૂળચંદજી મહારાજને હતો.
આપણું ચરિત્રનાયકને એક મહાન ગચ્છનાયકનો ઓથે મળે, એ એમના ભાવિ ગચ્છનાયકપણાનું સૂત્રક ચિહ્ન હતું, એમના મહાન પુણ્યનું એંધાણ હતું. ખરેખર ! મહાપુરુષનાં
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વયંદીક્ષા
૨૭ એક–એક જીવનપ્રસંગે મહાન જ હોય છે. અને એમાં જ એ મહાપુરુષોની મહત્તાનાં મૂલ્ય અંકાયેલા હોય છે.
હવે બધાં ઉપકરણે પોતાની પાસે આવી ગયા હતા. એક પિતે, અને બીજા રત્નવિજયજી મ. સિવાય બીજું કઈ–ગુરૂમહારાજ સુદ્ધાં પણ આ વાત નહોતા જાણતા).
અને–એક શુભ દિવસે આપણું મહાન ચરિત્રનાયકશ્રી નેમચંદભાઈ એ એકાન્તમાં સાધુવેશ ધારણ કરી લીધું. અને પછી હાથમાં ગ્રહી હસતે મુખડે તેઓ ગુરુમહારાજશ્રી પાસે ઉપસ્થિત થયા.
ગુરુ મ. તો આ જોઈને ચમકી જ ગયા. તેઓ તરત જ બોલી ઉઠ્યાઃ અરે નેમચંદ ! આ શું ? તને દીક્ષા કોણે આપી ? છે તેમણે જણાવ્યુંઃ ગુરુદેવ! મને કેઈએ દીક્ષા નથી આપી. પરંતુ મેં સ્વયંમેવ સાધુવેશ પહેર્યો છે. હવે આપના ચરણકમલોમાં ઉપસ્થિત થયો છું. કૃપા કરીને મને દીક્ષાને મંગળવિધિ કરાવે.
આ સાંભળીને ગુરુમહારાજ વિચારમાં પડી ગયા. તેમના મનમાં હજુ દ્વિધા હતી કે-માતાપિતાની સંમતિ વિના દીક્ષા આપીશ, તો પાછળથી કંઈક તોફાન જેવું તો નહીં થાયને ?
આપણુ ચતુર ચરિત્રનાયકશ્રી ગુરુ મ. નો મનોભાવ સમજી ગયા. તેઓ તુરત જ બોલી ઉઠયાઃ સાહેબ ! આપનિઃસંદેહ અને નિઃશંક રહેજો. બધી જવાબદારી મારે માથે જ રહેવા દે. આપ તો જે આવે તેને બેધડક કહી શકશે કે મેં એને દીક્ષા આપી નથી, એણે સ્વયં વેશ પહેરી લીધો છે. કૃપા કરીને હવે મને વિધિપૂર્વક આપને શિષ્ય બનાવે.
ગુરુ મ. પણ પંજાબી હતા. તેમણે આ સાંભળી વિચાર્યું કે “ પડશે એવા દેવાશે.” અને તુર્ત જ તેઓશ્રીએ શ્રીનેમચંદભાઈને દીક્ષાને સંપૂર્ણ મંગળ વિધિ કરાવ્યું. અને પિતાના શિષ્ય તરીકે સ્થાપ્યા, તેમનું શુભ નામ “મુનિશ્રી નેમિવિજયજી” પાડયું.
વિ. સં. ૧૯૪૫ ની એ સાલ હતી.
જેઠ સુદ સાતમને એ ઉત્તમ દિવસ હતો. * આજે એમના હર્ષોલ્લાસને કોઈ પાર નહોતો. આજે એમની ભાવના સફળતાનાં શિખરે પહોંચી હતી. તેમને આજે સ્વ–પરકલ્યાણકારી રાહની પ્રાપ્તિ થઈ ચૂકી હતી, અને મહીન ગુરુદેવનું શરણું પણ મળી ગયું હતું. તેઓ પોતાના જીવનને ધન્યતમ માનવા લાગ્યા. અને જ્ઞાન-ધ્યાન-સંયમનું પાલન તેમજ શ્રી ગુરુદેવની સેવામાં તેઓ એકાગ્રચિત્તે લીન બની ગયો.
દીક્ષા લીધી એટલે બધાને ખબર તો પડે જ. મહુવા શ્રીલક્ષમીચંદભાઈને પણ ખબર પડી. તેઓ તુર્ત જ દોડાદોડ ભાવનગર આવ્યા. તેઓ અત્યારે મેહવશ હતા, એટલે તેમની તે એ જ ઈચ્છા હોય કે ગમે તે પ્રકારે દીકરાને ઘરે લઈ જ. તેઓએ ઉપાશ્રયે જઈને પૂ. ગુરુ મ.ને પૂછયું કે–અમારી રજા વિના દીક્ષા કેમ આપી? ગુરુમહારાજે તે કહ્યું કેતેણે સ્વયં વેશ પહેરી લીધો છે. આ સાંભળીને તેઓ પહોંચ્યા આપણું ચરિત્રનાયક પાસે. એમને ધમકાવ્યા, ડરાવ્યા, સમજાવ્યાય ખરા. પણ તેઓ તે મેરવત્ અડગ હતા. તેમણે કહ્યું કે-મેં મારી ઈચ્છાથી દીક્ષા લીધી છે અને મારી વાતમાં હું મકકમ જ છું.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાદ્
| શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ વધારે કુદ્ધ થયા. તેમણે કેસ કરવાની બીક બતાવી. અને તેઓ મેજીસ્ટ્રેટ મગનલાલભાઈને ઉપાશ્રયે લઈ આવ્યા. તેમણે ધમકીપૂર્વક ઉલટતપાસ કરી. અને દરેક બાબતની ખૂબ ચકાસણી કરી, પણ મહારાજશ્રીની વાત તે દીવા જેવી સ્પષ્ટ ને સત્ય હતી. એટલે તેમણે જણાવ્યું કે “આ છોકરાએ કાઈની શીખવણીથી કે દોરવણીથી ભાગી જઈ ને દીક્ષા લીધી નથી, પણ પિતાની સમજણપૂર્વકની ભાવનાથી જ લીધી છે. માટે આ બાબતમાં કાયદેસર કાંઈ થઈ શકે નહિ.”
પિતાનાથી શક્ય એટલા દરેક ઉપાય અજમાવ્યા, પણ એકેયમાં શ્રીલક્ષ્મીચંદભાઈ સફળ ન થયા. “દીવાળી બા પણ આવ્યા હતા. તેમનું ક૯પાંત હૃદયદ્રાવક હતું. તેમના મુખમાં એક જ વાત હતી કે મારે નેમચંદ ઘરે પાછા આવે. તેઓ પથ્થર વડે માથું કૂટતાં હતાં. જેનારાઓ માટે એ અસહ્ય જ હતું.
રડી–રડીને જ્યારે તેઓ થાકયા, ત્યારે અત્યાર સુધી નિર્મમ અને નિર્વિકાર-ભાવે રહેલા આપણું નવદીક્ષિત ચરિત્રનાયકશ્રીએ તેમને બોધભરી-પ્રેમભરી વાણીમાં સમજાવ્યા. શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ જ્ઞાની અને સમજુ તો હતા જ. પણ બલવત્તર મેહ-દશાને કારણે તેઓ જરા મુગ્ધ બન્યા હતા. પિતાના સાધુ-પુત્રરત્નની બોધ-વાણી સાંભળીને તેમની મેહદશા ધીમે-ધીમે ઓછી થઈ ગઈ. પુત્ર-વિરહનું દુઃખ તો હતું જ, પણ સાથે-સાથે પિતાનો પુત્ર આવા ઉચ્ચ પંથે ગયે એને આનન્દ પણ હવે ખુબ જ થતો હતો. તેઓ શાન્ત થઈ, પૂ. ગુરુ મહારાજની ક્ષમા યાચી, પુત્રને હિત–શિક્ષા આપીને પુનઃ ઘરે આવી ગયા. - આજથી સોળ વર્ષ પૂર્વે પુત્ર-જન્મ પછી જતિષી શ્રી વિષ્ણુભટ્ટજીએ કહેલી ઉક્તિ જાણે સત્ય પુરવાર થઈ રહી હતી
“કુંભ લગ્નકા પૂત, બડા અવધૂત. રાતદિન કરે ભજન.”
[૧૧]
શાસ્ત્રાભ્યાસ
દીક્ષા લીધા બાદ આપણા ચરિત્રનાયક મુનિપ્રવરશ્રી નેમિવિજયજી મહારાજ સાધુના આચાર પાળવામાં તલ્લીન બન્યા. ગુરુભગવંત પાસેથી ગ્રહણશિક્ષા અને આસેવનાશિક્ષા લઈને સાધુ યોગ્ય આવશ્યક સૂત્રાભ્યાસ તેઓએ ટુંક સમયમાં જ કરી લીધો. તેમની નવનવાં વસ્તુતત્ત્વની જિજ્ઞાસા અપૂર્વ હતી. ગુરુભગવંત તેમજ અન્ય મુનિવરેની સાથે તેઓ ખૂબ વિનય અને ભક્તિપૂર્વક વર્તતા. તેથી તેઓ ગુરુમહારાજના પૂર્ણ કૃપાપાત્ર બની ગયા. બીજાં પણ અષ્ટ પ્રવરાનમાતાનું અણીશુદ્ધપાલન, ક્રિયારૂચિ, સ્વાધ્યાય તત્પરતા વિગેરે સાધગ્ય ગુણ તેમનામાં અલ્પ સમયમાં જ ખીલી નીકળ્યા. - તેઓશ્રીનું પ્રથમ ચોમાસું ભાવનગરમાં જ થયું. આ પ્રથમ ચાતુર્માસમાં જ તેઓને વ્યાખ્યાન વાંચવાને પ્રસંગ આવ્યો. વાત એવી બની કે–તેઓશ્રી સ્વાધ્યાયાદિથી નિવૃત્ત
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસ્ત્રાભ્યાસ
થઈ ને પ્રાગાભાઈ દરખાર નામના એક સરળ અને જિજ્ઞાસુ શ્રાવકને હંમેશાં વ્યાખ્યાનરૂપે ધના ઉપદેશ આપતા. વકતૃત્વ-શક્તિ એમને સહજ રીતે જ વરેલી. એટલે પ્રાગાભાઈ પણ રસથી સાંભળતા.
એક વાર આવી જ રીતે તેઓશ્રી ઉપદેશ આપતા હતા, ત્યાં શ્રીગુરૂ મ. કાંઈક કા પ્રસ'ગે તે તરફ આવી ચડ્યા. તેઓશ્રીના કાને શિષ્યના અવાજ સભાળાયા. તેઓ કાઈ ને ખમર ન પડે એ રીતે સાંભળવા ઉભા રહ્યા. ઘેાડીવાર સાંભળીને તે આશ્ચર્ય પામી ગયા. પાતાના શિષ્યની નૈસર્ગિક વક્તૃત્વશક્તિ તેઓએ પારખી લીધી. તેઓશ્રીને લાગ્યું કેજો આને વ્યાખ્યાન વાંચવાની તક મળે, તે આગળ જતાં સુન્દર વ્યાખ્યાનકાર અને અને તેઓ મનમાં કાંઈક નિણૅય કરીને ત્યાંથી આસને પધારી ગયા.
જોતજોતામાં પર્યુષણા મહાપના મંગલ દિવસે આવી પહેાંચ્યા. ચાથા દિવસે કલ્પન વાંચન શરૂ થયું. તે દિવસે પૂ. ગુરૂદેવે શેઠ જસરાજભાઈ ને બેલાવીને સૂચના કરી કે જસરાજભાઈ ! આવતી કાલે વ્યાખ્યાન નેમવિજય વાંચશે.
૨૯
શું કહેા છે ? સાહેબ ! શેઠે સાશ્ચય પૂછ્યુ.
હું બરાબર કહું છું. શેઠ ! મને ખાત્રી છે કે એ વ્યાખ્યાન જરૂર વાંચો,
અનન્ય ગુરુભક્ત જસરાજભાઈ એ એ વાતને ‘તહુત્તિ’ કહી સ્વીકારી લીધી. ગુરૂવચનમાં તેમને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા હતી.
શ્રીજો દિવસ થયે. પૂ. ગુરૂદેવે પેાતાના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી ચારિત્રવિજયજીને બધી વાત સમજાવી દીધી, કે આ પ્રમાણે કરવાનુ છે. વ્યાખ્યાનસમય થયે. એટલે પૂ. ગુરૂદેવે શ્રી નેમ વિજયજીને ખેાલાવીને ફરમાવ્યું: નેમવિજય ! આ સુબોધિકાના પાના લઈને વ્યાખ્યાનમાં જા. આમ કહીને સુખેાધિકાની પ્રાચીન હસ્તલિખિત-પડિમાત્રાવાળી પ્રત તેમના હાથમાં આપી.૧ વિનયી શિષ્યના મુખમાં ‘તહત્તિ' સિવાય બીજે શા જવાબ હેાય ? તેએએ જવાની તૈયારી કરી. ત્યાં જ શ્રીગુરુદેવે કહ્યું: કપડા કેમ આવે પહેયો છે ? લે, આ મારે કપડા પહેરી જા.
એમ જ થયું. મનમાં જરા આશ્ચય તા થયુ, પણ એને શમતાં વાર ન લાગી. ગુર્વાના હતી ને?
વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે તેઓ નીચેની નાની પાટ પર બેસવા ગયા, ત્યાં જ પૂ. ચારિત્રવિજયજી મહારાજે કહ્યું કે-ત્યાં નહિ, અહીં ઉપર આવેા. મારી બાજુમાં બેસે,
પૂ. શ્રીએ પૂછ્યું; એમ કેમ ?
વડીલ મુનિશ્રીએ કહ્યું-હું કહું છું ને ? તમે ઉપર બેસે. અહીં પણ આશ્ચર્ય થયું. પણ વડીલની આજ્ઞા હતી. એટલે ઉપર બેઠા,
શ્રીચારિત્રવિજયજી મહારાજે
વ્યાખ્યાન શરૂ થયું. એકાદ પાનુ વંચાયુ, કે તરત જ પચ્ચક્ખાણ આપવાની હાકલ કરી.
૧. આ પ્રત આજે પણ ખંભાતના શ્રીવિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાન ભંડારમાં છે.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
“આજે આમ કેમ, મહારાજ ? પચ્ચક્ખાણની ઉતાવળ કેમ ? હજી તે ઘણી વાર છે.” આપણુ પૂજ્યશ્રીએ પૂછયું. તેમની આશ્ચર્ય પરંપરા વધતી જ જતી હતી. હજી સુધી તેમને ક૯૫ના સરખીય નથી કે મારે વ્યાખ્યાન વાંચવાનું છે.
જવાબ મળેઃ પર્વ દિવસમાં જલ્દી પચ્ચક્ખાણ આપી દઈએ તે તપસ્વીઓને અનુકૂળતા રહે.
અને પચ્ચખાણ અપાઈ જતાં જ પૂજ્યશ્રીના હાથમાં પાના સેંપીને શ્રી ચારિત્રવિજ્યજી મહારાજ પાટ પરથી ઉતરી ગયા.
પૂજ્યશ્રીએ પૂછ્યું આ શું ? આપ કેમ ઉતરી ગયા?
તેઓએ સસ્મિત જવાબ આપેઃ ગુરૂમહારાજની આજ્ઞા છે, કે બાકીનું વ્યાખ્યાન તમારે વાંચવું. આમ કહી તેઓ જતા રહ્યા.
પૂજ્યશ્રી તો ભારે વિસ્મય અને વિમાસણમાં પડી ગયા તેમને હવે સમજાયું કે ગુરુદેવે આજે કેમ પિતાને મોકલ્યા હતા. પછી તે તરતજ તેઓએ ગુરુમહારાજની આજ્ઞાને શિરોધાર્ય ગણી સભા સમક્ષ અર્ખલિત વાગ્ધારાથી રોચક શૈલીમાં અક્ષુબ્ધપણે વ્યાખ્યાન ચલાવ્યું, અને સમગ્ર સભાને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરી દીધી.
શેઠ જસરાજભાઈ વિગેરે આબાલ-વૃદ્ધજનોએ તેઓશ્રીની આવી વિદ્વત્તાની ખૂબ - ખૂબ પ્રશંસા કરી. ગુરુ મહારાજ પણ ખૂબ સંતુષ્ટ થયા. થાય જ ને? તેમને શિષ્ય ઉપર વિશ્વાસ સંપૂર્ણ રીતે સફળ બન્યો હતો. તેઓ શ્રીમાન પોતાના આ તેજસ્વી તેમજ આશાપદ શિષ્ય ઉપર અંતરના આશીર્વાદ વરસાવી રહ્યા.
આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીના જીવનને આ અનુપમ પ્રસંગ હતો.
આ ચોમાસામાં જ તેમની કુશાગ્ર બુદ્ધિ તથા ભણવાની તમન્ના જોઈને ગુરુદેવે તેમને સંસ્કૃત વ્યાકરણ ભણાવવાને પ્રબંધ કર્યો. સંસારીપણુમાં તેઓએ સંસ્કૃતનો અભ્યાસ કરેલ હેવાથી વ્યાકરણમાં પ્રવેશ મેળવે હવે તદ્દન સરળ હતા.
ભાવનગરમાં એક વૃદ્ધ શાસ્ત્રીજી હતા. મણીશંકર ભટ્ટ એમનું નામ. તેઓ વ્યાકરણ તથા કાવ્ય બહુ સરસ ભણાવતા. તેમની પાસે “
વિતર્યાદ્રિવ” નામનું વ્યાકરણ શરૂ કર્યું. વ્યાકરણનો ઘણે ભાગ એમની પાસે ભણ્યા. ઘણું બાકી રહ્યું તે શ્રી નર્મદાશંકર. નામના શાસ્ત્રીજી કે જેઓ-જૈનધર્મ પ્રસારક સભામાં પંડિત તરીકે રહેતા, અને સાધુ-સાધ્વીઓને ભણાવતા–તેમની પાસે ભણ્યા. રઘુવંશ અને કિરાત જેવાં મહાકાવ્યો પણ વાંચ્યા. આટલું અધ્યયન કરતાં એમના જેવા બુદ્ધિશાળીને કેટલી વાર? એ તે ચોમાસા દરમ્યાન જ પૂરું થઈ ગયું. - હવે આગળના અધ્યયનનો પ્રશ્ન ઊભો થયો. તત્કાલીન સાધુઓમાં અભ્યાસની પ્રવૃત્તિ હજી ઘણુ અલ્પ પ્રમાણમાં હતી. સાધુઓમાં બહુ-બહુ તો ચન્દ્રિકા વ્યાકરણ સુધી જ અભ્યાસ પ્રવર્તતે હતો. સિદ્ધાન્ત કૌમુદી વ્યાકરણના તે નામથી જ લકે ફફડતાં.
શ્રી ગુરુમ. ની ભાવના હતી કે-આપણે કઈ બુદ્ધિસાન સાધુ “કૌમુદી વ્યાકરણ ભણે તે સારું. પૂજ્યશ્રીને એ વાતની ખબર પડી. તેમને પણ અભ્યાસમાં આગળ વધવું જ હતું,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસ્ત્રાભ્યાસ
૩૧
એટલે “જોઈતું તું ને વૈદ્ય કહ્યું” જેવું થયું. તેઓએ પૂ. ગુરુમા ને વાત કરી કે સાહેબ! આપની ભાવના પ્રમાણે હું “સિદ્ધાન્ત કૌમુદી' ભણવા તૈયાર છું. મને વ્યવસ્થા કરાવી આપે.
પિતાના પ્રિય શિષ્યની આવી ઉત્તમ અભિલાષા જાણુને ગુરુમ. ના આનન્દને અવધિન રહ્યો. તેઓએ કહ્યું ભાઈ! તારી વાત ઉત્તમ છે. તું કૌમુદી ભણીશ તે મારી ભાવના પૂરી થશે. એને માટે આપણે રાજ્યના શાસ્ત્રીજીને બંદોબસ્ત કરીએ. તેઓ વ્યાકરણ સરસ ભણવે છે. - ત્યારપછી પૂ. ગુરુદેવે રાજ્યના શાસ્ત્રીજી માટે તજવીજ કરાવી. ભાવનગર રાજ્ય તરફથી એક સંસ્કૃત પાઠશાળા ચાલતી. તેમાં મુખ્ય શાસ્ત્રી તરીકે શ્રી ભાનુશંકરભાઈ” નામના વિદ્વાન પંડિત હતા. તેઓ મહારાજાશ્રીતખ્તસિંહજીને હંમેશાં ગીતાજી સંભળાવતા હતા. સિદ્ધાંત કૌમુદી વિગેરે તેઓ ખુબ સરસ ભણાવતા. આમ તો તેઓ બીજે કયાંય ભણાવવા ન જતા. પણ પૂ. ગુરુદેવના ભક્ત શ્રીપાનાચંદ ભાવસાર નામના એક સદગૃહસ્થની લાગવગથી મહારાજ સાહેબનો હુકમ થવાથી તેઓ આપણું પૂ. મુનિશ્રીને ભણાવવા માટે આવ્યા. “ભાગ્યશાળીને ભૂત રળે તે એનું નામ. .
આ ચોમાસામાં જ એક મંગળ દિવસે શ્રી ગુરૂદેવના આશીર્વાદ લઈને તેઓએ શાસ્ત્રીજી પાસે “સિદ્ધાત્તવમુવી” વ્યાકરણનો પ્રારંભ કર્યો. આની સાથે-સાથે વડીલેને વિનયભકિત-ક્રિયારૂચિ, સંયમપાલનમાં જાગરૂકતા ઈત્યાદિ ગુણોની ઉત્તરેત્તર પ્રગતિ પણ ચાલુ જ હતી.
તેઓશ્રીની બુદ્ધિ તેજસ્વી-તીણ હતી. એટલે જેટલે પાઠ લીધે હોય તે ખંતપૂર્વક નિયમિત તૈયાર કરતા. ધારણુશકિત પણ જબરી હતી, એટલે દિવસના લગભગ સો શ્લેક કંઠસ્થ કરતાં. ઊંડી સમજણશક્તિને લીધે ગમે તેવા કઠિન પદાર્થો–પરિષ્કારને પણ તેઓ સુગમતાથી હૃદયંગમ કરી લેતા. વિદ્વાનોની પરિભાષામાં “ગૌમુખ” ગણુતા વ્યાકરણને પણ તેઓએ પિતાની મેધાના બળે સરલતમ બનાવી દીધું હતું. અને આ બધું જોઈને શાસ્ત્રીજીને પણ સમજાવવાને-ભણાવવાને ખૂબ ઉમંગ-ઉલ્લાસ થતું. તેઓ પ્રસન્નમને વિસ્તારપૂર્વક પૂર્વપક્ષ-ઉત્તરપક્ષ સહિતના શાસ્ત્રાર્થો સરસ રીતે સમજાવતા, અને પરિષ્કારે લખાવતા હતા. આ બધું પૂજ્યશ્રી એકચિત્તે સમજી લઈ બીજે દિવસે કડકડાટ સંભાળાવી દેતા, ત્યારે તે ભાનુભાઈ પણ મુગ્ધ થઈ જતા. આ બધાં કંઠસ્થ કરેલાં શાસ્ત્રાર્થ–પરિષ્કાર પૂજયશ્રી પિતાના જીવનની ઉત્તરાવસ્થામાં પણ જાણે હમણાં જ ખ્યા હોય, તેમ કડકડાટ બેલી જતા હતા.
ભાનુભાઈ પ્રખ્યાત-બુદ્ધિમાન શાસ્ત્રીજી હોવાથી તેમની પાસે કોઈ-વાર અન્ય દેશીય પંડિતો આવતા. ત્યારે તેઓ એ બધાંની પાસે પૂજ્યશ્રીની ખૂબ તારીફ કરતા. અને પૂજ્યશ્રીને એ આગન્તુક વિદ્વાન સાથે શાસ્ત્રાર્થ પણ કરાવતા. તેઓશ્રીની વ્યાકરણ વિષયક ઉપસ્થિતિ તથા બલવાની છટા જોઈને જ પેલા અંજાઈ જતા.
એક વાર એવું બન્યું કે-ભાવનગરના જ નાથાલાલ નામે એક વિદ્યાર્થી અભ્યાસ માટે કાશી ગયેલા. ત્યાં ભણી, પંડિત થઈને પાછા દેશમાં આવ્યા. એક તે કાઠિયાવાડી-દેશી માણસ, એમાં પાછા ભણીને પંડિત થયા. તેય કાશી જઈને, એટલે જાણે સરસ્વતીની
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
-
શાસનસમ્રાટું
મહેર છાપ લાગી ગઈ. ભાનુભાઈએ એમની પાસે પૂજ્યશ્રીની પ્રશંસા કરી, તે તેમણે ચેલેંજ મૂકી કે-“મારી સાથે શાસ્ત્રાર્થ કરે.”
પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકારી લીધી. “સિદ્ધાંત કામુદી” વિષયક શાસ્ત્રાર્થ શરૂ થયો. તટસ્થ બન્યા ભાનુભાઈ પૂજ્યશ્રીની અખલિત વાગધારા સાંભળીને પેલા નાથાલાલભાઈ થોડીવારમાં જ ઢીલા પડી ગયા. અને છેવટે નિરૂત્તર થઈ ગયા.
આ ઉપરથી સમજાય છે કે પૂજ્યશ્રી ટૂંકા ગાળામાં જ કેવા તૈયાર થયા હશે? અને એમને ભણાવનાર શાસ્ત્રીજી પણ કેવા વિદ્વાનું હશે ? - શાસ્ત્રીજી પાસે નિયમિત અધ્યયન ચાલુ જ હતું. એની સાથે તેઓશ્રી અન્ય મુનિવરેને રઘુવંશ–મહાકાવ્ય વગેરેનો અભ્યાસ પણ સુંદર રીતે કરાવતા હતા. પોતાના વડીલ ગુરૂભાઈ મુનિશ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજ (કાશીવાળા-પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયધર્મસૂરીશ્વરજી મહારાજ)ને પણ તેઓશ્રી રઘુવંશ વગેરેને અભ્યાસ કરાવતા.
આ અરસામાં પૂજ્યશ્રીના શરીરે કઈ પૂર્વકર્મના બળે જ્વરને–તાવને વ્યાધિ લાગુ પડયો. એ વ્યાધિ લગભગ એક વર્ષ સુધી અવારનવાર ચાલુ જ રહ્યો. એમાંય છ માસ પર્યન્ત તબિયત વધારે નરમ રહી. એની અસર તેઓશ્રીની આંખો ઉપર થઈ. આંખોનું તેજ કંઈક મન્દ પડ્યું . ડોકટરને બતાડયું, તે તેમણે એવો અભિપ્રાય આપે કે આંખ સારી નહિ થાય. આ કારણથી ભણવામાં અન્તરાય પડવા લાગ્યો. નિયમિતપણે પાઠ ન થવાથી તેઓશ્રીના મનમાં ખૂબ દુ:ખ થવા લાગ્યું.
આ જોઈને પૂજ્ય ગુરૂમહારાજશ્રીએ તેમને આશ્વાસન આપ્યું કે-ભાઈ! શારીરિક કારણે અભ્યાસ એ છે થાય તે ચિન્તા ન કરવી. પણ “ફોમા ઘણું ધર્મસાધનમ્” એ વિચારીને વ્યાધિને ઉપાય કરવો જોઈએ. અને તેઓશ્રીએ આંખો માટે ઉપાય સૂચવ્યું. “અમારા પંજાબ દેશમાં કેઈને આંખનો રેગ થાય તો તેને કેરીને રસ આપવામાં આવે છે. એનાથી આંખનું તેજ વધે છે.” સાથે એ પણ કહ્યું કે : આંખ વિગેરે અંગોને તે આપણા આહાર-વિહારથી જ રવસ્થ-સારા રાખવા. પણ ગમે તેને વારંવાર દેખાડવી, જે તે દવા નાખવી, ઓપરેશન કરાવવું, વગેરેથી એને કદી પણ ઈ છેડવા નહિ. અને જતિ આદિની દવા પણ ન લેવી. : ગુરૂદેવના આ અનુભવ-સિદ્ધ હિત-વચને તેઓશ્રીએ બહુમાનપૂર્વક સાંભળીને હૈયામાં ઉતાર્યા અને કેરીને ઋતુ-કાળ આવ્યા પછી તેને ઔષધ રૂપે પ્રયોગ શરૂ કર્યો.
એ ઉપાયથી એમની તબીયત કંઈક ઠીક થતાં તેઓ પુનઃ પૂર્વવત્ અધ્યયનમાં તત્પર બની ગયા. સં. ૧૯૪૬નું ચોમાસું પણ ભાવનગરમાં જ થયું. * પણ તાવ વિગેરેની ઉપાધિ ચાલુ જ રહી. તે પણ તેઓશ્રી અભ્યાસ કરવામાં પૂર્વની જેમ તત્પર રહેતા. આ ચોમાસામાં તેઓએ માઘ-નૈષધ વિ. મહાકાવ્યનું અધ્યયન કર્યું. હજી વ્યાકરણ પૂર્ણ નહોતું થયું.
એ પૂર્ણ કરવા માટે તેઓશ્રીએ તબીયત નરમ હોવા છતાંય જ્યાં સુધી પુરૂં ન થાય ત્યાં સુધી છ વિગઈનો ત્યાગ કર્યો.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૨]
વડી દીક્ષા અને ગુરૂદેવની માંદગીનું રહસ્ય
પરમ પૂજ્ય તપાગચ્છાધિરાજ ગણિવર્ય શ્રી મૂળચંદજી મહારાજ (શ્રી મુક્તિવિજયજી મહારાજ) ૧૯૪૫માં માગશર વદિ “”ના દિવસે કાળધર્મ પામ્યા હતા. તેઓશ્રીનાં કાળધર્મ બાદ સાધુ-સાધ્વીઓને ગદ્વહન કરાવી, વડી દીક્ષા આપે એવું કંઈ ન હતું. એ કારણે સમુદાયમાં ઘણું સાધુ-સાધ્વીજીઓની વડી દીક્ષા અટકી હતી. એ બાબતમાં ઉકેલ લાવવા માટે પરમ પૂજ્ય મુનિવર “શ્રીનીતિવિજયજી મહારાજે સમુદાયના નાયક અને પિતાના વડીલ ગુરૂબધુ પૂજ્ય શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજને પૂછાવ્યું કે : “હાલ થડા સમય માટે “મહાનિશીથને ગેઢાહી સાધુ પાસે વડી દીક્ષા કરાવી લઈ એ તો કેમ ?”
પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ જવાબમાં જણાવ્યું કે-“આ રીતે આપણે આપણી પરંપરા ઓળંગવી નથી. ઘેડ સમય વધારે ચલાવી લઈએ એ ગ્ય છે.”
ત્યાર પછી અમુક વિચાર-વિનિમયને અંતે એમ નકકી કરવામાં આવ્યું કે-અમદાવાદ લવારની પિળના ઉપાશ્રયના અધિનાયક પૂજ્ય પંન્યાસશ્રી પ્રતાપવિજયજી મહારાજની પાસે ચાદ્ધહન તથા વડીદીક્ષા કરાવી લેવા.
સં. ૧૯૪૬નું ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા બાદ સં. ૧૯૪૭માં આપણું ચરિત્રનાયક મુનિરાજશ્રી, આદિ મુનિવરે પૂ. ગુરૂદેવની આજ્ઞા મળવાથી ભાવનગરથી વિહાર કરીને અમદાવાદ પધાર્યા.
અમદાવાદ આવીને પૂ. પં. શ્રી પ્રતાપવિજયજી મહારાજ પાસે વિધિપૂર્વક પેગ વહ્યા. અને બીજા સાધુઓ સાથે તેમની વડી દીક્ષા પણ પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે કરી.
વડી દીક્ષા થયા પછી થોડા દિવસ તેઓ અમદાવાદમાં રોકાયા. અને એ દરમ્યાન બાકી રહેલ “સિદ્ધાન્ત કૌમુદી પૂર્ણ કરીને પૂજ્ય ગુરૂદેવની ભાવનાને સાકાર બનાવી. આ કૌમુદી પૂર્ણ થઈ ત્યાં સુધી તેઓશ્રીને છ વિગઈને ત્યાગ જ હતો. ત્યારબાદ તેઓશ્રીએ પુનઃ શ્રીગુરૂભગવંતની સેવામાં હાજર થવા માટે ભાવનગર તરફ વિહાર કર્યો. તે વખતે પૂ.મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજી મહારાજે (પૂ આ. શ્રીસિદ્ધિસૂરિજી મ.) મુનિશ્રી પ્રમોદવિજયજી નામના પિતાના એક શિષ્ય કે જેની દીક્ષા તાજી થયેલી અને તેની પાછળ કંઈક તૂફાન જેવું હોવાથી તેને અમદાવાદમાં રાખવા એ હિતાવહ નહતું–તેમને આપણું પૂજ્યશ્રીને પિતાની સાથે કાઠિયાવાડ લઈ જવા સોંપ્યા. આ વખતે બીજા સાધુઓ કાઠિયાવાડ તરફ જવાના હોવા છતાંય આપણું પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભા અને બુદ્ધિશક્તિ ઉપર તેમને પૂર્ણ વિશ્વાસ હેવાથી તેમની સાથે જ મોકલ્યા. તેઓ પણ એ નૂતન મુનિને પ્રેમપૂર્વક સાચવીને પિતાની સાથે લઈ ગયા, અને કાઠિયાવાડ પહોંચ્યા બાદ ત્યાં વિહરતા તેમના (શ્રી સિદ્ધિવિજયજી મ. ના) સમુદાયના અન્ય મુનિઓને સોંપી દીધા.
આવી નાની વયમાં પણ આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીની સ્વ-પર સમુદાયના મુનિઓને સાચવવાની કુશળતા અને કાર્યદક્ષતા કેવી ઉત્તમ હતી ? તે આ પ્રસંગ પરથી જણાય છે.
શા. ૫.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
ત્યાર પછી તેઓ ભાવનગર પૂ. ગુરુદેવના પાવન પાદ–કમલોમાં હર્ષપૂર્ણ હવે ઉપસ્થિત થયા. વન્દન કર્યું. ગુરુદેવશ્રીએ પણ પિતાના વિનયી શિષ્યને ઉરના આશિષ આવ્યા. - પૂ. ગુરુદેવ શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજની તબીયત ઘણા સમયથી નાજુક રહેતી. તેઓ શ્રીને સંગ્રહણીને વ્યાધિ થયેલે. બનેલું એવું કે
તેઓશ્રીના વડીલ ગુરુ બધુ પૂ. શ્રીમૂળચંદજી મહારાજ એક વખત ગોચરીમાં દૂધ વહોરી લાવ્યા હતા. તેમાં શ્રાવકે ભૂલથી સાકરને બદલે “મીઠું” વહોરાવી દીધું હતું. આ વાતને તેઓશ્રીને ખ્યાલ ક્યાંથી હોય ? પણ પૂજ્ય ગુરુમહારાજશ્રી બુટેરાયજી મહારાજ દૂધ વાપરતા વેંત જ બોલ્યા કે-“મૂલા ! મેરી જીભ ખરાબ હો ગઈ, યહ દૂધ કરૃઆ (ખારા) લગતા હૈ.”
આ સાંભળી પૂજ્ય શ્રીમૂળચંદજી મહારાજે એ દૂધ વાપરી જોયું. તેઓએ કહ્યું “સાહેબ ! આમાં ભૂલ થઈ લાગે છે. સાકરના બદલે મીઠું આવી ગયું છે અને તેઓ પોતે એ દૂધ વાપરવા તૈયાર થયા. આ જોઈ તુર્ત જ બાજુમાં બેઠેલા પૂજ્યશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજ બોલ્યા : “સાહેબ ! એ દૂધ આપને વાપરવાનું ન હોય, હું વાપરી જઈશ.” આમ કહી તેઓશ્રી એ બધું દૂધ વાપરી ગયા.
તેઓશ્રી એ દૂધ વાપરી તે ગયા પણ એ ખારા ઉખ જેવા દૂધને લીધે તેઓશ્રીને સંગ્રહણીને વ્યાધિ થઈ ગયે. એ વ્યાધિ તેમને છેવટ સુધી રહ્યો. ઘણાં ઔષધોપચાર કરવા છતાંય એ રોગથી તેઓ મુક્ત ન જ બન્યા. અને તેને લીધે તેઓએ છેલ્લાં ૧૧ માસા ભાવનગરમાં જ કર્યા.
- તેઓશ્રીએ ભાવનગરના ઉદ્ધારમાં—એને ધાર્મિક ક્ષેત્રે આગળ વધારવામાં આ અગીયાર વષોમાં પોતાના પ્રાણ રેડેલા. એટલે ત્યાંના એકએક જેનને તેઓશ્રી ઉપર ખૂબ ભકિત અને શ્રદ્ધા હતી. શેઠ અમરચંદ જસરાજ, શ્રીકુંવરજી આણંદજી વિગેરે ત્યાંના આગેવાન શ્રાવકે તેઓશ્રી પાસે હંમેશાં રાત્રે મોડેથી આવતા, અને રાતના બાર-એક વાગ્યા સુધી તેઓશ્રીની સાથે જ્ઞાન-ચર્ચા કરતા.
પૂ. મહારાજશ્રી તબીયત નરમ હોવા છતાંય પિતાના પપકારી સ્વભાવને લીધે તેમને નિષેધ ન કરતા. પણ આવા હંમેશના ઉજાગરા તેમની તબીયતને માટે અનુકૂળ નહોતા. આથી એકવાર તેઓશ્રીએ આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીને કહ્યું, “જેને નેમા ! મારું શરીર આવું નરમ છે, ને આ લોકો ઉજાગરા કરાવે છે.”
આ સાંભળી તેઓએ ગુરુ માને કહ્યું, “સાહેબ! આપ કહો તો હું તેઓને (શ્રાવકોને) સૂચના આપી દઉં.”
ગુરુદેવે “સારૂં-સારૂં” કહીને અનુમતિ આપી. રાત પડી. હંમેશની જેમ બધા શ્રાવકે આવ્યા. ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ એમને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહી દીધું કે “તમે બધા ગુરુમહારાજની
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
હપ
શ્રીગુરુદેવની ચિરવિદાય ભકિત કરવા આવે છે કે ઉજાગર કરાવીને તબીયત બગાડવા ? તમારે તે ઘેર જઈને ગાદલામાં સૂઈ જવાનું છે. પણ મહારાજ સાહેબની તે તબીયત બગડે છે.”
શેઠ અમરચંદભાઈ વિ. પણ સમજુ શ્રાવકે હતા. તેઓ આ પ્રમાણે પૂજ્યશ્રીનું કહેવું સાંભળીને સમજી ગયા. અને ત્યારપછી હંમેશાં વહેલાસર આવવા લાગ્યા.
આ પછી ૧૭૪૭નું ચાતુર્માસ પણ ભાવનગરમાં જ થયું.
[૧૩]
શ્રીગુરુદેવની ચિર-વિદાય
પરમપૂજ્ય તપાગચ્છાધિરાજ ગણિપ્રવર શ્રી મૂળચંદજી મહારાજના પૂજ્ય શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ નામના એક શિષ્ય હતા. તેઓ પંજાબના હતા. વ્યાકરણ અને ન્યાયશાસ્ત્રના તેઓ અજોડ વિદ્વાન હતા. વ્યુત્પત્તિવાદ જેવા આકરગ્રન્થ તે તેમને કંઠસ્થ જેવા હતા. તેમણે કચ્છમાં અનેક સ્થાનકમાગી સાધુઓને પ્રતિમાની શ્રદ્ધાવાળા બનાવ્યા હતા, સંગી માર્ગના અનુરાગી બનાવ્યા હતા.
સંગ્રહણને વ્યાધિ થવાથી તેઓશ્રી ૧૯૪૬માં ભાવનગર પધાર્યા. ત્યાં પૂજ્યશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજના વિનયી શિષ્યની સુન્દર વૈયાવચ્ચથી તેઓની તબીયત સ્વસ્થ થઈ ગઈ.
પૂર્વાચાર્યોએ રચેલા ન્યાય-વ્યાકરણ-વિષયક મહાન્ ગ્રન્થને અભ્યાસ સાધુઓમાં સારી રીતે થાય એ માટે તેમના હૃદયમાં તીવ્ર અભિલાષા હતી. અને એને માટે એક વ્યવસ્થિત પાઠશાળા સ્થાપવાની તેમની ઈચ્છા હતી. પોતાની આ અભિલાષા તેઓએ પૂજ્ય શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજને જણાવી. તેઓશ્રીએ આ વાત વધાવી લીધી. અને તેમાં પુષ્ટિ પણ કરી.
પાઠશાળા સ્થાપીએ, તે શાસ્ત્રીને રોકવા પડે, પિસાની પણ વ્યવસ્થા જોઈએ જ. એ વ્યવસ્થા કઈ રીતે કરવી એનો વિચાર તેઓશ્રીને થયે. પણ પવિત્ર પુરૂષને પોતાની પવિત્ર ઈચ્છાઓને સફળ બનાવવા માટે સમયની રાહ જેવી નથી પડતી. તેઓ તે ઇચ્છા કરે કે, તત્કાળ એ સફળ થાય જ છે. અહીં પણ એમ જ બન્યું. મુર્શિદાબાદના ધર્મનિષ્ઠ—ધનકુબેર બાબુ બુદ્ધિસિંહજી શ્રી સિદ્ધિગિરિરાજની યાત્રાર્થે આવ્યા. ત્યાંથી પૂજ્ય મહારાજશ્રીને વંદન કરવા માટે ભાવનગર આવ્યા. તે વખતે પૂજ્ય શ્રીદાનવિજયજી મહારાજે પાલીતાણમાં એક સંસ્કૃત પાઠશાળા સ્થાપવા માટે તેમને પ્રેરણા કરી. પૂજ્ય શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજે પણ આ બાબતમાં ઉપદેશ આપે.
પૂજ્ય ગુરુદેવની પ્રેરણાથી ઉદાર-દિલ એ બાબુ સાહેબે પિતાના તરફથી ત્રણ વર્ષને સંપૂર્ણ ખર્ચ આપવાનું કહ્યું. આ જોઈને ત્યાં હાજર રહેલા ભાવનગરના આગેવાન શેઠ વેરા જસરાજ સુરચંદ, તથા શા. આણંદજી પુરૂષોત્તમે પણ પોતાના તરફથી યથાશક્તિ સારી
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
રકમ આપવાનું નકકી કર્યું. અને આમ નહિ ધારેલી રીતે પસાની વ્યવસ્થા થઈ જવાથી શ્રીસિદ્ધાચલજીની શીતલ છાયામાં એક સંસ્કૃત પાઠશાલા સ્થાપવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું.
વિ. સં. ૧૯૪૮નું ચોમાસું પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજે પાલીતાણું કર્યું. આ ચોમાસામાં ભાદરવા સુદ ૬ ના મંગળ દિવસે સંસ્કૃત પાઠશાળા સ્થાપવામાં આવી. એનું નામ “શ્રી બુદ્ધિસિંહજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા” રાખ્યું. એમાં પૂજ્ય શ્રીદાનવિજયજી મહારાજની અધ્યક્ષતામાં સાધુઓને વિવિધ-વિષયક અધ્યયન કરાવવાનું કાર્ય શરૂ થયું. શાસ્ત્રીજીને રોકવામાં આવ્યા.
આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીનું આ ચોમાસું ભાવનગરમાં પૂ. ગુરુદેવની સાથે જ હતું. તેઓ પણ અહીં શાસ્ત્રીજી પાસે વ્યાકરણ તથા ન્યાયના આગળના ગ્રન્થનું અધ્યયન કરી રહ્યા હતા.
તેઓશ્રીની ભણવાની તમન્ના તથા ભણાવવાની શક્તિ પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજે બરાબર પારખી લીધેલી. તેમને વિચાર આવ્યું કે-જે શ્રીનેમવિજ્યજી અહીં આવે તે પાઠશાળા વધારે વ્યવસ્થિત અને પ્રગતિશીલ બને. આ વિચાર આવતાં જ તેમણે ભાવનગર પૂ. શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજને પત્ર તથા શ્રાવકે દ્વારા વિજ્ઞપ્તિ કરી કે “મુનિ શ્રી નેમવિજયજીને અહીં મોકલવા કૃપા કરો.”
ગુરુદેવે પણ લાભાલાભનો વિચાર કરીને પિતાના વિનયી શિષ્યને પાલિતાણા જવા આજ્ઞા આપી. - પૂ. ગુરુદેવની તબીયત નરમગરમ રહેતી હોવાથી પાલિતાણું જવા માટે પૂજ્યશ્રીનું મન માનતું નહોતું. પણ “જુગાર ધામ” ગુરુ આજ્ઞાને જ પોતાનું સર્વસ્વ માનનારા તેઓશ્રી ગુરુદેવની આજ્ઞા થવાથી પાલિતાણા પધાર્યા. તેમના આવવાથી પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજને ઘણે આનન્દ થયો. હવે પાઠશાળાની પ્રવૃત્તિને સવિશેષ વેગ મળે.
અહીં–ભાવનગરમાં વૈશાખ માસમાં પૂજ્ય ગુરુદેવની તબીયત એકાએક વધારે અસ્વસ્થ બનતી ગઈ“સેજાના વ્યાધિએ ખૂબ જોર પકડયું હતું.
ગુરુદેવની સેવામાં સમગ્ર સંઘ ખડેપગે તૈયાર હતા. ઔષધોપચારમાં કોઈ કચાશ નહોતી રખાઈ. પંજાબના સુખદયાળ વૈદ્ય, વડોદરાના ચુનીલાલ વૈદ્ય અને ભાવનગરના દરબારી ડોકટર શિવનાથ–એ ત્રણેય ઔષધોપચાર કરવામાં અવિરત તત્પર બની ગયા.
સાધુ-સાધ્વીઓ લગભગ ૫૦ થી વધારે સંખ્યામાં હાજર હતા. પૂ. શ્રીમોહનલાલજી મહારાજ પણ ત્યાં બિરાજતા હતા. તેઓશ્રી પૂ. ગુરુદેવને શાતા પૂછવા માટે ભાવનગર પધારેલા.
આવી માંદગી હોવા છતાંય તેઓશ્રીની શાન્તિ-સમતા અજોડ હતી, અસાધારણ હતી. જાણે તેઓ ઉપશમ-રસમાં સ્નાન કરી રહ્યા હોય, એવું જેનારાઓને લાગતું. આત્મજાગૃતિ પણ એટલી જ હતી. હંમેશાં “શ્રીચઉશરણપયન્ના” વિગેરે સૂત્રોનું તેઓશ્રી શ્રવણ કરતાં, અને એમાં કઇકવાર પોતે બેલવા માટે અશકત હોવા છતાંય “કો નિજધામ જેવી ગાથાએને અર્થ વિશદ રીતે સમજાવતા. આ ગાથાનો અર્થ સમજાવતી વખતે તેઓશ્રીને આલ્હાદ
૧ આજે પણ આ પાઠશાળા ત્યાં પાલિતાણામાં ચાલુ જ છે.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીગુરુદેવની ચિર—વિદાય
અવણુ નીય હતા. એ આહ્વાદ જોતાં કાઈ ને કલ્પના સરખીય નહેાતી આવતી, કે ગુરુદેવના આપણને વિચેાગ થશે.
વૈશાખ શુદી છ ના દિવસ આબ્યા. આજે શ્વાસનુ જોર વધ્યું. સાધુ-સાધ્વી આદિ સકલ શ્રીસંધ આહાર-પાણી વિ. સર્વ કાર્ય છેોડીને ગુરુદેવની તહેનાતમાં જ બેઠા હતા. ચાર શરણા–અને નવકાર મહામંત્રનું શ્રવણ ચાલુ જ હતુ. ગુરુદેવના મુખમાં પણ એકમાત્ર ‘અરિદ્વૈત-સિદ્ધ-સાઢુ' નું જ ઉચ્ચારણ હતું. ડાકટર-વૈદ્યો પોતાના ઉપચારા કયે જ જતા હતા, પણ ઢોરી તૂટી આયુષ્યની ત્યાં સાંધનારૂ કાણુ છે?” એ ઉક્તિ અનુસાર એકેય ઉપચાર સફળ ન જ થયા. અને છેવટે-અત્યંત લગ્ન સાદું' આ અષ્ટાક્ષરી મંત્રનું સ્મરણ કરતાં કરતાં સંપૂર્ણ સમાધિભાવે રહેલા પૂજ્યપાદ ગુરુદેવ આ નશ્વર દેહનો ત્યાગ કરીને સ્વર્ગલોકના પથે સંચર્યાં.
૩૦
ઘડિયાળના કાંટા ત્યારે ૯ કલાક ઉપર ૩૦ મિનિટના સમય દર્શાવતા હતા.
સલ સંઘના દુઃખના પાર ન રહ્યો. શિષ્ય પરિવારના દુઃખની તેા વાત જ શી કરવી ?
આ દુઃખઃ-આઘાતજનક સમાચાર પાલિતાણા પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મ. તથા સ્વ. પૂજ્ય ગુરુદેવના પ્રિય-શિષ્યરત્ન આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીને મળ્યા. તેમના દુઃખનેય કઇ પાર ન રહ્યો. આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીને જાણે વજ્રાઘાત થયા. આંખે આંસુની ધારા વહી રહી. ખાવુ પીવું ઝેર થઈ ગયું. અણુધાર્યાં આ બનાવ બનવાથી ગુરુદેવની અ ંતિમ સેવામાં પેાતે હાજર ન રહી શકયા, એ વિચાર આવતાં જ તે ગમગીન બની ગયા. પણ શું થાય ? ભાવિ આગળ કાઇનું ચાલતુ નથી, આ વાત તેઓશ્રી સારી રીતે સમજતા હતા. તેઓએ જ્ઞાનદૃષ્ટિથી વિચાર્યું કે હવે તેા પૂ. ગુરુદેવ જેવા ગુણા કેળવીને એમની શાસન-સેવાની અભિલાષા પૂર્ણ કરવી જોઈ એ.
આ વિચાર આવતાં જ તેએશ્રી મનેામન શાસનની સેવા કરવા માટે કૃતનિશ્ચયી બન્યા. ત્યારપછી તા ૧૯૪૯ન્નું ચામાસું તેઓએ પાલિતાણામાં જ કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં સતત અધ્યયન–અધ્યાપન કાર્ય માં તત્પર રહેવા છતાંય, અને શારીરિક સ્વસ્થતા જોઈએ તેવી ન હેાવા છતાંય, તેઓશ્રી ધ્રુતિથિના ઉપવાસ કરતા.
પાઠશાળામાં અધ્યયન-અધ્યાપન કાર્ય વેગપૂર્ણાંક ચાલી રહ્યું હતું. આ પાઠશાળામાં શ્રાવકવિદ્યાથી પણ અભ્યાસ કરતા હતા. જેમાં શ્રી માહનલાલભાઈ (પૂજ્ય આ. શ્રી મેાહનસૂરિજી મ.) તથા શ્રી વિઠ્ઠલદાસ મગનલાલ ભટ્ટારક (પૂ. શ્રી ખાન્તિવિજજી-દ્યાદાના શિષ્ય મુનિશ્રી માહનવિજયજી મ.) વિગેરે મુખ્ય હતા.
આ ચામાસામાં પૂજ્યશ્રી દાનવિજયજી મહારાજે સ્વામિનારાયણ પંથના એક વિદ્વાન્ સાધુ સાથે સતત છ કલાક સુધી સ ંસ્કૃતમાં વિવાદ કરીને જયપતાકા મેળવી. એમાં આપણા પૂજ્યશ્રીએ પણ મહત્ત્વના અને પૂરક ભાગ લીધા.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૪]
શાસન-પ્રભાવનાની ભવ્ય શરૂઆત
આપણા મહાન ચરિત્રનાયક મુનિશ્રી નેમવિજયજી મહારાજે પ્રથમ ચાર ચાતુર્માસ પિતાના પૂજ્ય ગુરૂદેવની પુણ્ય-નિશ્રામાં ભાવનગરમાં પસાર કર્યા. અને પાંચમું ચાતુર્માસ પૂ. ગુરૂદેવની આજ્ઞાથી પાલિતાણા પૂજ્ય શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ (પંજાબી) ની નિશ્રામાં કર્યું.
આ પાંચ વર્ષ દરમિયાન તેઓશ્રીએ સિદ્ધાંતચન્દ્રિકા, સિદ્ધાંતકૌમુદી, સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાસન,બહદુવૃત્તિ, વ્યુત્પત્તિવાદ વગેરે વ્યાકરણના મહાગ્રન્થનું અધ્યયન કર્યું. અને પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ પાસે ન્યાયના વિશિષ્ટ ગ્રન્થો ભણ્યા. - “સિદ્ધહેમ-બહવૃત્તિ વ્યાકરણ જ્યારે પૂજ્યશ્રી ભણતા હતા ત્યારે તેઓશ્રીના અભ્યાસાર્થે તે મહાવ્યાકરણની શુદ્ધ પ્રત લખાવવામાં આવી હતી. આ પ્રત આજે પણ ખંભાતના શ્રી વિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનભંડારમાં સુરક્ષિત છે. તેમાં ઠેરઠેર ટિપ્પણીઓ-ચિહ્નો તેઓશ્રીએ કર્યા છે. એ પ્રતની અત્ય-પુષ્પિકા આ રહી
इदं चालेखि श्रुतज्ञानविशारदशारदविशददीधित्यपास्तैदयुगीनविस्फूर्जदज्ञानान्धकार -श्रीमत्तपागच्छनभोनभोमणि-गच्छाधिपतिसुविदित श्री वृद्धिचन्द्राऽपर नाम श्रीमद्धिविजयवरणारविन्दमिलिन्दायमानान्ते वासि-नानाग्रन्थ-व्याख्यान धुरीण मुनिश्री नेमिविजय पठनार्थम् ॥ वि. सं. १९५०, भाद्रपद कृष्ण १३, भावनगरे।।
સં. ૧૯૪– ચેમાસું પૂર્ણ થયા બાદ તેઓશ્રીને શ્રીગિરનાર–મહાતીર્થની યાત્રા કરવાની ભાવના થઈ તેથી પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મહારાજની અનુજ્ઞા લઈ તેઓશ્રી તથા પૂ. મુનિશ્રી પ્રધાન વિજયજી મ. પાલિતાણથી વિહાર કરીને જુનાગઢ પધાર્યા. તીર્થાધિરાજ શ્રી રિવતગિરિની યાત્રા કરી.
જુનાગઢમાં શ્રાવક ડે. શ્રી ત્રીભોવનદાસ મોતીચંદ્ર આંખના (specialist)-સ્પેશ્યાલીસ્ટ હતા. પૂજ્યશ્રીને આંખની તકલીફ ભાવનગરથી હતી. એટલે ડોકટરે આંખ તપાસીને જણાવ્યું કે-“ઓપરેશન-(operation) કરાવવું પડશે.” પણ આપણું પૂજ્યશ્રીએ સ્પષ્ટ કહી દીધું કે-મારે ઓપરેશન કરાવવું નથી. ગુરુદેવના હિતકારી-વચનોને તેઓશ્રીએ પોતાના માનસપટમાં શ્રદ્ધાના ટાંકણથી દઢ રીતે અંકિત કરેલા હતા.
જુનાગઢથી વિહાર કરી વંથલી, વેરાવળ, માંગરોળ વગેરે સ્થળોએ વિચરતા વિચરતા તેઓશ્રી જામનગર પધાર્યા.
તેઓશ્રીની વિદ્વત્તા, સંવેગરસભરપૂર સચ્ચારિત્ર, અને નિસર્ગ-રમણીય દેશનાશક્તિ, આ ત્રણ અદ્ભુત ગુણોથી આકર્ષાઈને જામનગરના શ્રી સંઘે તેઓશ્રીને ચાતુર્માસિક સ્થિરતા માટે આગ્રહ-પૂર્ણ વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીએ પણ લાભાલાભને વિચાર કરીને એ વિનંતિને સ્વીકાર કર્યો. એટલે આ-૧૫૦ નું તેઓશ્રીનું ચોમાસું જામનગર નક્કી થયું.
પૂજ્યશ્રીનું આ પ્રથમ સ્વતંત્ર ચાતુર્માસ હતું. પણ એમની વાણીમાં જ એવું અદ્ભુત ઓજસ હતું, આકર્ષણ હતું, કે થોડા દિવસોમાં જ જામનગરને ભાવિક શ્રાવક વર્ગ
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસન-પ્રભાવનાની ભવ્ય શરૂઆત
એનાથી ખૂબ પ્રભાવિત અને સંતુષ્ટ બન્યું. ઝવેરી ઝવેરભાઈ (જખાભાઈ), દ્રવ્યાનુયોગના અભ્યાસી શા કાળીદાસ વીરજી, શા. કપૂરચંદ અજરામરવાળા, શા. સાંકળચંદ નારણુજી, શા. સૌભાગ્યચંદ કપૂરચંદ, નગરશેઠ ધારશીભાઈ દેવરાજ, વકીલ ચત્રભુજભાઈ અને પ્રજ્ઞાચક્ષુ પંડિતવર્ય શ્રી હંસરાજભાઈ વિગેરે ત્યાંના અગ્રગણ્ય શ્રાવકવર્યો પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનથી આકર્ષાઈને તેઓના પરમભક્ત બની ગયા.
સપુરૂષોની વિશિષ્ટતાને આ એક ઉત્તમ પ્રકાર છે, કે તેઓ સ્વ૫કાલમાં જ પિતાનાં સાવિક ગુણે વડે સૌ કોઈને પ્રભાવિત કરી દે છે. આ માસામાં જામનગરના તત્કાલીન જામસાહેબ પણ પૂજ્યશ્રીના દર્શનાથે આવ્યા હતા. - આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીએ અનેક આગમ-શાસ્ત્રોનું તલસ્પર્શી અવગાહન કર્યું, અનેક આગમિક-ગ્રન્થોનો અભ્યાસ કર્યો. પરમપૂજય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયાનન્દસૂરીશ્વરજી મહારાજે (પૂ. શ્રી આત્મારામજી મ.) પૂજ્યશ્રીને વાંચવા માટે “શ્રી આવશ્યક સૂત્ર-સટીક (૨૨ હજારી)'ની હસ્તલિખિત પ્રત મોકલાવી. તે તેઓશ્રી સંપૂર્ણ વાંચી ગયા અને લહીઆઓ પાસે તેની નકલ પણ કરાવી લીધી. એ જમાનામાં આગમાદિ–ગ્ર હજુ મુદ્રિત થયા નહતા. એટલે સાધુઓ હસ્તલિખિત પ્રાચીન પ્રતિઓને વાંચવા-લખવા માટે ઉપયોગ કરતા. લહીયાઓ પાસે લખાવતા. પૂજ્યશ્રીએ પણ જામનગરમાં અનેક આગમ-ગ્રન્થો લહીયાઓ દ્વારા લખાવી લીધા. શા. સૌભાગ્યચંદ કપૂરચંદ આદિ ગૃહસ્થાએ એ ગ્રન્થ લખાવવાને સારો એ લાભ લીધો.
જામનગરમાં પૂજ્યશ્રીના હસ્તે બે મહા-કાર્યો થયાં. (૧) એક ગૃહસ્થની દીક્ષા થઈકે જેઓ પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય બન્યા. (૨) પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી તીર્થયાત્રાને સંઘ નીકળે.
જામનગરમાં ટોકરશીભાઈ અને ડાહ્યાલાલ નામે બે ભાઈઓ રહેતા હતા. બન્ને પ્રતિષ્ઠિત સદ્દગૃહસ્થ હતા. એમાં ડાહ્યાભાઈ સટ્ટાબજારના રાજા જેવા ગણતા. સટ્ટાના ધંધાને લીધે તેમને ખાવાપીવાના અમુક વ્યસને પણ હતા, જે છોડવા બહુ દુષ્કર હતા. સ્વભાવે બહુ દઢ અને મક્કમ. એમણે મનમાં એક વાતને નિશ્ચય કર્યો, તે પછી એ નિશ્ચયને ફેરવવાની કેઈનીય તાકાત નહિ. તેઓ પૂ. મહારાજશ્રીના વ્યાખ્યાન સાંભળવા હંમેશાં આવતા.
પૂજ્યશ્રીની સાત્વિક અને વૈરાગ્યરંગવાસિત મધુરી વાણી તેમના દિલમાં અસરકારક ચેટ લગાવી ગઈ. અને તેમને દીક્ષા લેવાની ભાવના જાગી. તેમણે પૂજ્યશ્રીને પોતાની ભાવના જણાવી. તેઓએ એમાં અનુમોદના અને પુષ્ટિ આપી. પૂજ્યશ્રીનું પ્રોત્સાહન મળ્યું, એથી ડાહ્યાભાઈ કૃતનિશ્ચયી બની ગયા કે દીક્ષા લેવી જ.
તેમણે મોટાભાઈને વાત કરી. તેઓ તે આ સાંભળતાં જ હસી પડ્યા. તેમણે કહ્યું : “ભાઈ ! તું દીક્ષા લેવાની વાત કરે છે, પણ આ વ્યસને તે છૂટતાં નથી. તેમના મનમાં એમ કે વ્યસનની યાદ આવતાં જ દીક્ષા વિસરાઈ જશે.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
શાસનસમ્રાદ્ પણ “તેજીને તે ટકે જ હોય.” ડાહ્યાભાઈએ મોટાભાઈની વાત સાંભળીને તે જ વખતે તેમની સમક્ષ પ્રતિજ્ઞા કરી કેઃ “મારે અત્યારથી જ તમામ વ્યસને ત્યાગ છે.”
મોટાભાઈ આ સાંભળીને વિચારમાં પડી ગયા. તેમને ખાત્રી હતી કે ડાહ્યાભાઈ જે બેલે છે, તે કરે જ છે. એમાં શંકાને સ્થાન નથી. તેમણે તરત જ ગંભીરતાથી કહ્યું: તારે દીક્ષા નથી લેવાની. વ્યસન છોડયાં, એમ કહેવા માત્રથી શું વળે? વળી તારે તે હંમેશા પિંડા ખાવા જોઈએ છે. આ બધી વાતને મેળ દીક્ષામાં કયાં બેસે ? માટે દીક્ષાના વાત છેડી દે. અને જે કરતો હોય એ કર.
પણ ડાહ્યાભાઈ મક્કમ હતા. સૂર્યની ઉગમણી દિશા ફરે તો ડાહ્યાભાઈને નિશ્ચય બદલાય. તેમણે દઢ સ્વરે જવાબ આપે કે-“હું દીક્ષા લઈશ જ. બીજાં વ્યસને તે આજથી જ છેડ્યાં છે. અને પેંડા તે દીક્ષા લીધા પછી ન ખવાય એવું કેણે કહ્યું ?”
આ સાંભળીને ટોકરશીભાઈ ગરમ થઈ ગયા. તેમણે કહ્યું હું દીક્ષા નહિ જ લેવા દઉં. અને પછી તે બન્ને ભાઈઓમાં ઉગ્રતા આવી ગઈ. આ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ બન્નેને વાર્યા– શાન્ત કર્યા. અને કહ્યું કે તમે બન્ને ભાઈઓ લડો તે યોગ્ય નથી. રીતસર વાત કરે, અને એક-બીજાને સમજી લો.
આથી બને શાંત તો થયા. પણ પિતપોતાની વાતમાં તે દઢ જે રહ્યા. ડાહ્યાભાઈ કહેહું દીક્ષા જરૂર લઈશ. તે ટોકરશીભાઈ કહે કે-હું કોર્ટમાં કેસ (case) કરીશ, અને મનાઈહુકમ લાવીશ.
અને ખરેખર ટેકરશીભાઈએ કેટમાં કેસ કર્યો. ન્યાયાધીશ પણ એમના મળતિયા નીકળ્યા. એમણે દીક્ષાના દિવસની જ મુદત પાડી. દક્ષાને શુભ દિવસ પહેલાં નિયત થઈ ગયા હતા.
આ જાણીને ડાહ્યાભાઈ પૂજ્યશ્રી પાસે પહોંચી ગયા. અને કહ્યું સાહેબ ! હું મક્કમ છું. નક્કી કરેલ મુહૂર્તને ફેરવવું નથી. એ જ દિવસે દીક્ષા લેવી છે. માટે એ દિવસે આપને કોર્ટમાં પધારવાનું. ચોઘડિયું આવે કે તરત જ મને રજોહરણ તથા એલપટ્ટો આપી દેશે, હું પહેરી લઈશ. બોલે, આપ સાહેબ તૈયાર છે ને ?
પૂજ્યશ્રીએ પણ હા પાડી. એટલે એ પ્રમાણે કાર્યક્રમ ગોઠવાઈ ગયો.
“વા વાતને લઈ જાય.” આ વાતની ખબર શહેરના શાણું શ્રાવકને પડી. તેઓએ ડાહ્યાભાઈની શુદ્ધ-ભાવના પારખી લીધી. એટલે તેમણે ટોકરશીભાઈને આવા સત્કાર્યમાં અંતરાય ન કરવા સમજાવ્યા. અને કહ્યું કે જે આ કેર્ટમાં આ પ્રમાણે કરશે તો તારી જ ફજેતી થશે.
- ટેકરશીભાઈ પણ સમજુ અને ભાવિક શ્રાવક હતા. તેઓ આ વાત સાંભળતા જ હિંગ થઈ ગયા. પિતાના ભાઈની આ ભાવના સાચી, શુદ્ધ અને દઢ છે, એ જાણું તેમને પોતે કરેલા અંતરાય માટે પશ્ચાત્તાપ થયો. તત્કાળ તેમણે કેસ પાછા ખેંચી લઈ, ભાઈને દીક્ષા લેવાની સહર્ષ અનુમતિ આપી.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસન-પ્રભાવનાની ભવ્ય શરૂઆત
૪૧
ત્યાર પછી તે નિયત-દિવસે શ્રી ડાહ્યાભાઈની દીક્ષા ઘણી જ ધામધૂમથી પૂજ્યશ્રીના હસ્તે થઈ ટોકરશીભાઈ એ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કર્યો, અને ૯ નાત જમાડી. સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ ચતુવિધ શ્રી સંઘ સમક્ષ નવદીક્ષિતનું નામ મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મહારાજ રાખીને પૂજ્યશ્રીએ પિતાના શિષ્ય તરીકે જાહેર કર્યા.
પૂજ્યશ્રીના આ પ્રથમ પટ્ટધર શિષ્ય થયા. ખરેખર ! “કમે શૂરા સે ધમે શૂરા” એ વાત અહીં સર્વથા સાર્થક થાય છે.
આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીના હસ્તે જામનગરમાં થયેલા બે મહાકાર્યોમાંનું આ પ્રથમ મહાકાય છે. આમાં તેઓશ્રીની ગંગા-પ્રવાહશી નિમળ, અમૃત–મધુરી દેશનાવાણીને પ્રભાવ પ્રત્યક્ષ જણાય છે.
બીજું મહાકાર્ય તીર્થયાત્રાને સંઘ.
શેઠ સૌભાગ્યચંદ કપૂરચંદ પૂજ્યશ્રીના પરમભક્ત હતા. તેઓ પ્રતિદિન એકચિત્ત પૂજ્યશ્રીને ઉપદેશ સાંભળતા, અને હૈયામાં ઉતારતા. અને પરિણામે તેમને છ “રી પાળ શ્રીગિરનારજી તથા શ્રીસિદ્ધગિરિજી મહાતીર્થને સંઘ કાઢવાની ભાવના થઈ. તેમણે પૂજ્ય મહારાજશ્રીને વિનંતિ કરી, કે આપશ્રીની નિશ્રામાં ભારે સંઘ કાઢો છે. મહારાજશ્રીએ પણ તે સ્વીકારી. એટલે સંઘ કાઢવાનું નક્કી થયું.
એક શુભ મુહુર્ત જામનગરથી એ છબી પાળતા સંઘે શ્રી ગિરનારજી તરફ પ્રયાણ કર્યું. એકાહારી, ભૂમિસંથારી, સમ્યકત્વધારી, સચિરપરિહારી, પાદ-વિહારી, શુદ્ધ બ્રહ્મચારી_આ છે પ્રકારની “રી ધારણ કરનારા ભાવિક યાત્રીઓને યાત્રા સંઘ એ છે “રી પાળ સંઘ કહેવાય છે. આ છ “રી પાળતા સંઘની મહત્તા ઘણી ઘણું છે. એમાં ત્યાગમય સાધુજીવનની સુમધુર અનુભૂતિ થાય છે. એથી જ આ સંઘમાં સેંકડો ભવ્યાત્માઓ જોડાયા હતા.
'રામાનુગ્રામ પસાર કરતે આ સંઘ શ્રી ગિરનાર મહાતીર્થની છત્રછાયા તળે આવી પોં. સૌએ ભાવપૂર્વક યાત્રા કરી. તીર્થાધિપતિ શ્રીનેમિનાથપ્રભુને ભક્તિભાવથી ભેટયા-પૂજ્યા.
અહીંથી શ્રીસિદ્ધાચલજી તરફ પ્રયાણ કર્યું. અને ક્રમશઃ શ્રીસિદ્ધાચલજી પહોંચ્યા. અહીં પણ અનુઠા ભાવથી શ્રીઆદીશ્વરદાદાના દર્શન-પૂજન કરી સૌ પાવન બન્યા. સંઘપતિ શ્રી સૌભાગ્યચંદભાઈએ પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે તીર્થમાળ પહેરી. અને સંઘમાં આનંદ આનંદ વર્તાઈ રહ્યો.
આપણુ ચરિત્રનાયકશ્રીના ઉપદેશથી નીકળેલા અનેક સંઘોમાં આ પ્રથમ તીર્થયાત્રાને સંઘ હતો.
-
શા. ૬
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
ચામાસા માઢ-મહુવાથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી શ્રીસિદ્ધાચલજી મહાતીર્થની યાત્રા કરી, શ્રીશખેશ્વર મહાતીર્થે પધાર્યા. યાત્રા કરી.
૪૪
એ વર્ષોંથી પેાતાના સહવતિ મુનિ શ્રીપ્રધાનવિજયજી મહારાજના ગુરુદેવ પૂજય પંન્યાસજી મ. શ્રી ઉમેદ્યવિજયજી મહારાજ થરા-જામપુર મુકામે બિરાજતા હતા. તેથી પૂજ્યશ્રી ત્યાં પધાર્યા. અને પૂ. પંન્યાસજી મ. પાસે મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. તથા મુનિશ્રી સૌભાગ્યવિજયજી મ. ને યોગેન્દ્વહન કરાવી વડીદીક્ષા અપાવી. ત્યારપછી તેઓશ્રી રાધનપુરની આસપાસના પ્રદેશમાં થોડા સમય વિચર્યાં, અને પછી રાધનપુર પધાર્યા.
આ સમયે તેઓશ્રી પાસે એક અષ્ટકજી (હારિભદ્રીય) નું પુસ્તક તથા એ એક વ્યાકરણના પુસ્તકો હતા.
એક દિવસ બપોરે પૂજ્યશ્રી અષ્ટકજી' વાંચતા હતા. એવામાં શ્રી ગેડીદાસ, કકલ જોટા, વીરચંદ ભીલેાટા, સીરચંદભાઈ, વગેરે ત્યાંના શ્રાવક વન્દ્રનાથે આવ્યા. વન્દન કરી, સુખશાતા પૂછીને બેઠા. પછી તેઓએ પૂછ્યું: સાહેબ ! આ કયા ગ્રન્થનું વાંચન ચાલે છે ?
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: અષ્ટકજીનું
કયા અષ્ટકજીનુ ? શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજના ? હા! હરિભદ્રસૂરિ મહારાજના અષ્ટકજી છે.
તા સાહેબ ! આપના દીક્ષા-પર્યાય કેટલા ? સાત વર્ષીને. કેમ પૂછવુ પડયુ ભાઈ ?
“સાહેબ ! આ તે વીસ વર્ષના ચારિત્રપર્યાયવાળાં વાંચી શકે એવા ગ્રન્થ છે.” દીક્ષા પર્યાય સાંભળીને અાયખીમાં પડી ગયેલા શ્રાવકોએ જવાખમાં પેાતાના આજ સુધીના અનુભવની વાત જણાવી. તેમને તે આ જૂની આંખે નવું જોવાનું હતું.
મહારાજશ્રીએ જવાબ આપ્યા: ભાઈ ! ૧૪ સ્વર ને ૩૩ વ્યંજન લખ્યા છે, તે વાંચુ છુ. બાકી તમે કહેા છે, એવા નિયમ તો કયાંય સાંભળ્યેા કે જાણ્યા નથી, કે વીસ વર્ષોંના દીક્ષાપર્યાયવાળા જ આ ગ્રંથ વાંચવા સમર્થ હોય છે.
સાહેબ ! કાંઈક ઉપદેશ-વાણી સંભળાવવા કૃપા કરશેા ? જિજ્ઞાસા-મિશ્ર સ્વરે શ્રાવકોએ
પૂછ્યું.
તમારી રૂચિ હોય, તેા હુ' જરૂર સંભળાવું. અને પછી શ્રાવકોની વિન ંતિથી પૂજ્યશ્રીએ વ્યાખ્યાન વાંચ્યું.
વ્યાખ્યાન સાંભળીને આનન્દ્રિત બનેલા શ્રાવકાએ પૂજ્યશ્રીને વિન ંતિ કરી કે આપ હુંમેશાં વ્યાખ્યાન આપે!, તે લેાકાને ઘણા લાભ મળે.
પૂજ્યશ્રીએ સંમતિ આપી. એટલે બીજા દિવસથી વ્યાખ્યાન બેઠું લેાકેાને જેમ જેમ ખબર પડતી ગઈ, તેમ તેમ શ્રેાતાઓ વધવા લાગ્યા. અને વિશાળ ઉપાશ્રય ચિક્કાર ભરાઈ જવા લાગ્યા. પછી તા શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીને ચામાસા માટે ખૂબ આગ્રહ કર્યો. પણ પૂજ્યશ્રીએ ના કહી.
રાધનપુરથી વિહાર કરી પુનઃ શ્રીશ ંખેશ્વરજી તીથની યાત્રા કરી, તેઓશ્રી વઢવાણુ શહેર પધાર્યાં. ત્યાંના શ્રીસ ંઘના આગ્રહથી એ ૧૯૫૨ નું ચામાસું ત્યાં જ કર્યું. આ ચામા
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
જન્મભૂમિમાં જયજયકાર
સામાં તેઓશ્રી પાસે શ્રી દિનકરરાવ શાસ્ત્રી હતા. તેમની પાસે તેઓશ્રીનું અધ્યયન ચાલુ હતું.
ભારતના વિખ્યાત ન્યાયમૂર્તિ શ્રી મહાદેવ ગોવિંદ રાનડેના સગાભાઈ કે જે ડોકટર હતા, તેઓ અહીં વઢવાણમાં રહેતા. ‘કટર રાનડે' તરીકે એ ઓળખાતા.
એકવાર શ્રી દિનકરરાવ શાસ્ત્રીજી શહેરમાં ફરવા નીકળેલા, ત્યાં એમને ડૉકટરને ભેટ થઈ ગયો. શાસ્ત્રીજી દક્ષિણના, અને ડોકટર પણ દક્ષિણના–એટલે બનેને પરિચય થયે. શાસ્ત્રીજી તો વિદ્વાન હતા જ. ડોકટર પણ સારા અભ્યાસી અને જિજ્ઞાસુ હતા. તેમણે શાસ્ત્રીજીને પૂછ્યું: “અહીં કોઈ વિદ્યાવિદ અને જ્ઞાન-ગેડિ થાય એવું સ્થળ છે ?
શાસ્ત્રીજીએ પૂજ્ય મહારાજશ્રીનું નામ સૂચવીને કહ્યું કે, તેઓશ્રી વિદ્વાન છે. હું પણ તેઓશ્રીની પાસે રહું છું. તમે ત્યાં-ઉપાશ્રયે આવે.”
ડોકટર રાનડે પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, આકર્ષાયા અને પરિચય વધ્યું. પૂજ્યશ્રી પણ તેમને નવનવા ધર્મ-સિદ્ધાંતે સમજાવતા. ગીતાજી અને યોગદર્શનના સિદ્ધાંત સમન્વયાત્મક દષ્ટિએ ડોકટરની સાથે ચર્ચતા. આ બધી વાતોમાં શાસ્ત્રીજી પણ રસપૂર્વક ભાગ લેતા. ડોકટરને પૂજ્યશ્રીના સ્વ-પર દર્શનના ઉંડા જ્ઞાન માટે ખૂબ બહુમાન થયું. અને પછી તે હંમેશાં આવવું, અને નવનવી જ્ઞાન–ચર્ચા કરવી, એ તેમનો નિયમિત નિત્યક્રમ થઈ ગયે.
એકવાર પૂજ્યશ્રીના દાંત દુખવા તથા હલવા લાગ્યા. ડોકટર રાનડેએ તપાસીને કહ્યું કે દાંતમાં પારીયા (piorrhoea) થયો છે, માટે દાંત કઢાવી નાખવા જોઈએ.
મહારાજશ્રીએ હસતાં હસતાં કહ્યું તમને ડોકટરોને તે દાંત પાડતાં જ આવડે છે. પણ હાલ મારે વિચાર નથી, વિચાર થશે ત્યારે તમે તૈયાર જ છે.
પછીથી પૂજ્યશ્રીએ પિતાના સાંસારિક-પિતાજી શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈને અનુભૂત પ્રયોગ છીંકણી ઘસવાનો’ શરૂ કર્યો. પંદરેક દિવસ બાદ ફરીથી ડોકટરને દાંત દેખાડયા. દાંત જોતાં જ ડોકટરે કહ્યું કે-તમારા દાંત બહુ સારા દેખાય છે. હવે પાડવાની જરૂર નથી. કઈ દવા કરી ?
મહારાજશ્રીએ પિતાને અનુભૂત પ્રયોગ જણાવ્યો. એ જાણીને ડોકટર પણ પૂજ્યશ્રીના અનુભવ-જ્ઞાન આગળ ઝૂકી પડ્યા.
આ માસામાં પૂજ્યશ્રીએ “માતુશેar' વગેરે ટોચના વ્યાકરણ-ગ્રન્થનું અધ્યયન
આ ચોમાસા દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીએ અહીં પણ એક ધાર્મિક પાઠશાળા સ્થાપી. અદ્યાપિ એ પાઠશાળા ચાલુ છે.
વઢવાણુના આ માસામાં પૂજ્યશ્રીના સહવાતિ મુનિરાજશ્રી પ્રધાનવિજ્યજી મહારાજને કોલેરા થયે. ઘણા ઉપચાર કરવા છતાંય આયુષ્ય બળ પૂર્ણ થવાથી તેઓ કાળધર્મ પામ્યા. પૂજ્યશ્રીને એક સેવાભાવી-સહકારી સાધુને વિયેગ થયે.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
- વઢવાણમાં સથરા કુટુંબના એક યુવાન ભાઈને ચાતુર્માસ પહેલાં પૂજ્યશ્રી પાસે દીક્ષા લેવાની ભાવના થઈ. પણ તેનું કુટુંબ બહાળું હોવાને કારણે પૂજ્યશ્રીની ઈચ્છા એવી કેઉતાવળથી કાર્ય ન કરવું. હવે બન્યું એવું કે-પૂજ્યશ્રીને ગુરુભાઈ પૂજ્ય મુનિવર શ્રી હેમવિજયજી મ. તથા મુનિશ્રી વીરવિજયજી મ. આ અરસામાં ત્યાં પધાર્યા. તેમને આ વાતની ખબર પડી. અને એકવાર પૂજ્યશ્રી અન્ય સ્થળે પધારેલા ત્યારે તેમણે ઉપાશ્રયમાં પેલા મુમુક્ષુને દીક્ષા આપી દીધી. અને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. ના શિષ્ય તરીકે મુનિશ્રી વલ્લભવિજયજી” નામ રાખ્યું. દીક્ષા આપીને તેમને એક ઓરડામાં બેસાડીને બહારથી દ્વાર બંધ કરી દીધું.
દીક્ષાથીના કુટુંબીઓને આ વાતની ખબર પડતાં જ તેઓ આવ્યા અને તોફાન શરૂ કર્યું. તેઓ પિોલીસ સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટને બેલાવી લાવ્યા ને ધમાલ મચી ગઈ. આ બધું જોઈને શ્રી સુમતિવિજયજી મહારાજે પૂજ્યશ્રી હેમવિજયજી મ. ને સૂચના કરી કે, “મહારાજજીને અહીં બોલાવો, તેમનાથી બધું થાળે પડશે.” તરત જ પૂજ્યશ્રીને બોલાવ્યા. તેઓશ્રીએ તે આવતા વેંત જ પોલીસ સુપ્રી. નો ઉધડો લીધે કેઃ “કેની રજાથી અને ક્યા કાયદાની રૂએ તમે અહીં પ્રવેશ કર્યો છે? વગર રજાએ કાયદા વિરૂદ્ધ તમે અહીં આવી જ કેમ શકે ?”
સુધી. ગભરાયે. તેણે હાથ જોડીને કહ્યું કે-હું તો સ્વાભાવિક વિનંતિ કરવા આવ્યો છું.
“શું વિનંતિ આ વેષમાં, આવી રીતે થાય? સામો માણસ સાંભળીને જ થરથરી જાય એ રીતે પૂજ્યશ્રીએ પ્રશ્ન કર્યો.
સુપ્રી. એ કહ્યું-હું બહાર ચાલ્યો જાઉં છું, સાહેબ! તેણે જોયું કે કાયદા વિરૂદ્ધ એક વાત પણ અહીં ચાલે તેમ નથી.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: બહાર જઈને જે કહેવું હોય તે કહે.
બધા બહાર ગયા, એટલે પૂજ્યશ્રીએ પૂ. હેમવિજયજી મ. ને કહ્યું કે-નવદીક્ષિતને અંદર બેસાડી રાખવાથી તે આપણી ઉપર શંકા આવે. માટે તેને બહાર રાખો. બધાં જુએ તેમ.
એમ જ કરવામાં આવ્યું.
નવદીતિને જોતાં જ તેમના કુટુંબીઓ શાન્ત થયા. અને તેમને ઘરે આવવા માટે ખૂબ ખૂબ સમજાવ્યા. પણ તેમનું કાંઈ ન વળ્યું. નવદીક્ષિત મમ જ રહ્યા. છેવટે એ બધાં સમજી, ક્ષમા યાચીને ચાલ્યા ગયા.
આ પ્રસંગમાં આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીની નાનપણથી ઘડાયેલી રાજદ્વારી બુદ્ધિના પ્રત્યક્ષ દર્શન થાય છે. તેઓશ્રીની કાયદાબાજ-તાર્કિક બુદ્ધિમત્તા આમાં સુંદર રીતે ઝળકે છે.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૬]
અમદાવાદને આંગણે
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા બાઢ પૂજ્યશ્રીએ વઢવાણથી પાલિતાણા તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં લીંબડી ગામ આવ્યું. ત્યાં પૂજ્ય મુનિવરશ્રી આનન્દસાગરજી મ. મન્યા. તેઓ પજ્યશ્રીની સાથે રહ્યા. અને પૂજ્યશ્રી પાસે વ્યાકરણદિનો અભ્યાસ કરવા લાગ્યા. પૂજ્યશ્રી પણ તેમને પ્રેમપૂર્વક સરસ રીતે ભણાવતા. લીંબડીથી વિહાર કરી પાલિતાણે પધાર્યા. અહીં તાર્કિકશિરોમણિ પૂજ્ય મુનિશ્રી દાનવિજયજી મહારાજ (પંજાબી) બિરાજતા હતા, તેમની સાથે ઉતર્યા.
આ એ સમયની વાત છે કે, જ્યારે પાલિતાણાના ઠાકોર સાથે વેતામ્બર જૈન કેમને શ્રી શત્રુંજય તીર્થ બાબત ઘર્ષણ ચાલતું હતું. પૂજયશ્રી દાનવિજયજી મ. નીડર-સ્પષ્ણવતા હતા. તેઓ જૈન સંઘને લડી લેવાની પ્રેરણા આપવાની સાથે જરા પણ મચક ન આપવાનું કહેતા હતા. આ વાતની ઠાકોર સાહેબને ખબર પડવાથી તેમના ઉપર ઠાકોરસાહેબની કરડી નજર થઈ-ખફા મરજી થઈ. તેમણે પૂ. મુનિશ્રી ઉપર ચાંપતી દેખરેખ રાખવા માંડી.
આ કારણથી ત્યાં હવે વધારે રહેવું એ ઉચિત નહતું. તેમ જાહેર રીતે વિડાર કરવામાં પણ દહેશત હતી. એટલે શું કરવું તેની વિચારણા થઈ.
ઓત્પાતિકી બુદ્ધિના સ્વામી આપણું પૂજ્યશ્રીએ એક સરસ ઉપાય શોધી કાઢયે. અને એ ઉપાય અનુસાર-સવારે ચંડિલ શુદ્ધિએ જતા હોય, તેમ પૂજ્યશ્રી દાનવિજયજી મ. આદિ સાધુઓ નીકળી ગયા. અને વિહાર કરીને જેસર પધારી ગયા. જેસર પહોંચીને ત્યાં સ્થિરતા કરી.
હવે પછીનું પાલિતાણાનું વાતાવરણ જોવા તથા તેને ચોખ્ખું કરવા માટે પૂજ્યશ્રી પાલિતાણા રેકાયા. અને થોડા જ દિવસમાં ત્યાંના વાતાવરણની કલુષતા કુનેહથી દૂર કરીને તેઓશ્રી ગારિયાધાર પધાર્યા.
ગારિયાધારમાં-છડુંને પારણે છઠ્ઠું કરતા મહાતપસ્વી પૂ. મુનિશ્રી ખાન્તિવિજયજી દાદા તથા પૂ. મુનિશ્રી મતીવિજ્યજી મહારાજ બિરાજતા હતા. તેમની પાસે પૂજ્યશ્રી પધાર્યા. એમને જોઈને એ પૂજ્યવરોને પણ ખૂબ આનન્દ થયે. પૂ. શ્રી મેતિવિજયજી મહારાજ આપણું પૂજ્યશ્રી ઉપર ખૂબ વાત્સલ્ય રાખતા. અહીં થોડા દિવસ રહીને પૂજ્યશ્રી જેસર પધાર્યા. ત્યાં પૂ.શ્રી દાનવિજયજી મહારાજને મેળાપ થયે.
જેસરથી સૌ મુનિવરો સાથે અમદાવાદ તરફ વિહાર કર્યો. ગ્રામાનુગ્રામ વિચરતાંવિતરાગની વાણીનો પ્રકાશ ઠેર ઠેર પ્રસરાવતા તેઓ અમદાવાદ પધાર્યા. અહીં તેઓ સર્વ પાંજરાપોળ જૈન ઉપાશ્રયમાં બિરાજ્યા.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
પાંજરાપોળના શ્રાવકવેર્યોની વિનંતિથી પ.પૂશ્રી દાનવિજયજી મહારાજે વ્યાખ્યાનમાં શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર-બૂડવૃત્તિ વાંચવી શરૂ કરી.
મીઠાં પાણીની પરબે સૌ કોઈ પોતાની તરસ છીપાવવા જાય.
અહીં પણ એમ જ બન્યું. પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયમાં મંડાયેલી આ જ્ઞાનામૃતની પરબ પર અનેક ભાવિક છે એ અમૃતને આસ્વાદ માણીને પોતાની ભાવ-તૃષા છીપાવવા માટે આવવા લાગ્યા. પાંજરાપોળ એ અમદાવાદનું હૃદયસ્થાન–કેન્દ્રસ્થાન (Heart of Ahmedabad) ગણાય. તેથી ત્યાં વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે જુદી જુદી પિળેના સેંકડે પ્રતિષ્ઠિત સદ્દગૃહસ્થો આવવા લાગ્યા. પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મ. વિદ્વાન હતા, વકતા હતા. એટલે તેને તેમનું વ્યાખ્યાન રૂચી ગયું.
કેટલાક દિવસો પછી પૂ. શ્રી દાનવિજયજી મ. ને શારીરિક અસ્વસ્થતાને કારણે આરામ લેવા માટે શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહની બહારની વાડીએ પધારવાનો વિચાર થયે. આથી શેઠ જેસીંગભાઈ આદિ અગ્રણી ગૃહસ્થોએ તેઓશ્રીને વિનંતિ કરી કે સાહેબ! આપશ્રી વ્યાખ્યાન કોઈ મુનિરાજને ભળાવતા જાઓ. વ્યાખ્યાન બંધ ન રહેવું જોઈએ.
તેઓશ્રીએ આપણું પૂજ્યશ્રીને વ્યાખ્યાન સંપ્યું.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “સાહેબ! આપનું તત્ત્વાર્થનું વ્યાખ્યાન ધારાબદ્ધ ચાલુ રહે, માટે હું બીજુ કાંઈ વાંચીશ. આપશ્રી પુનઃ અહીં પધારે, ત્યારે તત્ત્વાર્થ વાંચશે.”
ત્યારે તેઓશ્રીએ ફરમાવ્યું: ના ના! તમે પણ તત્ત્વાર્થ સૂત્ર જ ચાલુ રાખજે. - પૂજ્યશ્રીએ, “તહત્તિ' કહી એ વચન સ્વીકાર્યું. અને બીજા દિવસથી તત્વાર્થ-વિષયક વ્યાખ્યાનને મંગળમય પ્રારંભ કર્યો.
આપણું મહાન ચરિત્રનાયકશ્રી એ દિવસે પ્રથમવાર પાંજરાપોળની પાવન પાટે બિરાજ્યા. તેઓશ્રીની મેઘ-ધ્વનિ શી સ્વર-ગંભીરતા, ઓજસ્વિની છતાંય આબાલવૃદ્ધજન સમજે એવી સરલ ભાષા, અને આકર્ષક શૈલી વગેરેથી જનતાને શ્રવણરસ દિનપ્રતિદિન વધવા લાગ્યું. એની સાથે શ્રોતાઓની સંખ્યા પણ વધતી ગઈ
એ વખતના પ્રતિષ્ઠિત આગેવાન અને વિદ્વાન શ્રેતાઓને થોડે પરિચય આપણે મેળવી લઈએ.
(૧) શ્રાદ્ધવર્ય શ્રી પાનાચંદ હકમચંદભાઈ. તેઓ પ્રજ્ઞાચક્ષુ હતા. પણ પૂ.પં.શ્રી પવિજ્યજી મ., પૂ.પં. શ્રી રૂપવિજયજી મ., પૂ. પં. શ્રીવીરવિજયજી મ. આદિ આગમધર મુનિપુરંદર પાસે તેમણે ઘણાં વર્ષો પર્યન્ત આગમનું શ્રવણ કરેલું. આથી તેઓ એક અનુભવવૃદ્ધ બહુશ્રત શ્રાવક કહેવાતા. આગમાં શ્રમણોપાસકને – “દા-ાદિયા” વિશેષણો આપવામાં આવ્યા છે. શ્રી પાનાચંદભાઈ પણ એવા જ બહુશ્રુત (અર્થજ્ઞાનથી) શ્રમણોપાસક હતા. એમના સહકારથી રાધનપુરવાળા મુનિ શ્રી વીરવિજયજી મ. (પાછળથી આ. શ્રીવીરસૂરિ– જી) વિગેરે મુનિવરે “શ્રી પનવણુ સૂત્ર” વાંચી શક્યા હતા. તેમ જ શ્રી રામચંદ્ર દીનાનાથ શાસ્ત્રી તથા શ્રી કેશવલાલ પ્રેમચંદ મદી વિગેરે વિદ્વાન શ્રાવકે “શ્રી લકપ્રકાશ” વાંચી શકયા હતા.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમદાવાદને આંગણે
૪૯
શ્રીપાનાચંદભાઈની શ્રવણ-રૂચિ અપૂર્યાં હતી. એક સાચા ખ ુશ્રુત શ્રાવકને છાજે તેવી હતી. તે આપણા પૂજ્યશ્રીને કહેતા કે : “સાહેબ ! જિનેશ્વર દેવની પવિત્ર વાણીનું શ્રવણુ મહાન ભાગ્યેાય હાય તે! જ મળે. શહેરમાં કોઈક વખત પૂ. મુનિમહારાજના ચેાગ ન હોય તેા
તેા શ્રીપૂયજીની પાસે પણ જિનવાણી સાંભળવા જઉં છું. કેટલાક મને એમ પણ કહે છે કે-તમે શ્રીપૂજ્ય પાસે કેમ જાવ છે? ત્યારે હું તેમને જવાબ આપું છું કે : ભાઈ! ભલે તે પંચમહાવ્રતધારી સાધુ ન હોય, પણ જિનેશ્વરદેવના અનુયાયી-સભ્યધર તે છે ને ? હું તેા એમના સમ્યક્ત્વની સહા કરૂ છું, અને વ્યાખ્યાન સાંભળવા જઉં છું.
અને કોઈકવાર વ્યાખ્યાન શ્રવણ ન થઈ શકે તા હું કેઇક હોંશિયાર છેકરા પાસે ધાર્મિક પુસ્તકો વંચાવીને સાંભળું છુ.
આનું નામ સાચા શ્રમણેાપાસક. કેવી એમની જિનવાણીશ્રવણની રૂચિ ? કેટલી શુદ્ધ સહણા અને ગુણાનુરાગિતા ?
તત્ત્વાર્થ સૂત્રના આ ચાલુ વ્યાખ્યાનમાં તેએ હ ંમેશાં નિયમિત હાજરી આપતા. અને એક ચિત્તે વ્યાખ્યાનના શબ્દે શબ્દ સાંભળતા.
એકવાર વ્યાખ્યાનમાં ‘અવધિ-દેશન’ના અધિકાર આવ્યેા. પૂજ્યશ્રીએ અવધિ દર્શનના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરતાં કહ્યું : “અવધિ-દશનાવરણીય કમના ક્ષયાપશમના ખળે પદાર્થીનું સામાન્ય સ્વરૂપ ગ્રહણ કરનાર અવિધ ઉપયાગ, તે અવધિદર્શન કહેવાય. અને તે નિયમા સમ્યગ્દર્શનધારીને જ હાય, મિથ્યાત્વીને નહીં.” અવધાન તુ સન્થાલ્ટેવ ન મિથ્યા
૧
જૈઃ ॥
આ સાંભળીને શ્રી પાનાચંદભાઈ એ પ્રશ્ન કર્યાં. “સાહેબ ! જો અવધિર્દેશન નિયમા સમ્યમૂત્વીને જ હાય, તેા આગમમાં અવધિદર્શનને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિકાળ એ ‘૬૬' સાગરોપમ પ્રમાણુ કહ્યો છે, તે કઈ રીતે ઘટે ? કારણ કે-સમ્યક્ત્વના ઉત્કૃષ્ટકાળ તા ફકત એક ૬૬'
સાગરોપમ જ છે.’
જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું : “ભાઈ! શ્રી ભગવતીજી, શ્રીપન્નવણાજી, વગેરે આગમામાં વિભ’ગજ્ઞાનીને પણ અવધિદર્શન હેાય, એમ કહ્યું છે. એટલે એ અપેક્ષાએ-વિભગજ્ઞાનના ૬૬' અને અવિધજ્ઞાનના ‘૬૬' એમ એ ‘૬૬' સાગરોપમ સુધી અવધિદશન હેાય, એ યુક્ત છે. પણ તત્ત્વા–વૃત્તિકારના મત એવા છે કે- સમ્યગ્દષ્ટિને જ અવધિન હોય. ભિન્ન ભિન્ન વાચનાની અપેક્ષાએ આ બન્ને મત આપણે માટે તે પ્રમાણુ અને યથાર્થ જ છે.”
આવું શાસ્ત્ર–સિદ્ધ સમાધાન સાંભળીને શ્રીપાનાચંદભાઈ અપૂર્વ સતેષ પામ્યા. ધન્ય જ્ઞાની ગુરુ! ધન્ય વિદ્વાન શ્રોતા !
(૨) શેઠ શ્રી ધેાળશાજી. ગુજરાતના લોકપ્રિય જૈન નાટકકાર શ્રી. ડાહ્યાભાઈના તેએ પિતાજી હતા. તેઓ ચુસ્ત ધાર્મિક વૃત્તિના હતા. પેાતાના પુત્ર આવા મેાહનીય કાઁની વૃદ્ધિ ૧. તત્ત્વાર્થ-સિદ્ધસેનવૃિત ટીજા, (અ. ૨- સૂત્ર-૧)
શા. છ
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
થાય એવે વ્યવસાય કરે, એ તેમને બિલકુલ રૂચતું નહિં. તેથી તેઓ ડાહ્યાભાઈથી જુદા રહેતા. સ્વયં ઝવેરાતને ધંધે કરતા. ઘણું સારા કોડપતિ શેઠીયાઓ સાથે તેમને અંગત પરિચય હતું. પણ તેમની પાસે તેઓ કદી પણ ઝવેરાત લઈ જતા નહિ, કારણ કે આર્થિક બાબત–પિતાના ધાર્મિક સંબંધમાં ધક્કો પહોંચાડનાર છે, એમ તેઓ સ્પષ્ટપણે માનતા. તેમની વ્યાખ્યાન શ્રવણ-રૂચિ અજબ હતી. પૂજ્યશ્રીની સભાના તેઓ વિદ્વાન-સમજુ શ્રેતા હતા.
અમદાવાદના કેટયાધિપતિ શેઠીયાઓ તેમની મારફત લાખો રૂપિયાનું ગુપ્તદાન ગરીબોને અપાવતા. શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહ તરફથી તે ત્યાં સુધી હુકમ હતું કે-“પ્રથમ જેન–પછી બીજી હિન્દુ કે મે અને મુસલમાન આદિ અઢારે વર્ણમાં કઈ પણ દુઃખી માણસ ભૂખે ન રહે જોઈએ.” અને એ માટે તેઓ શ્રી ધળશાજી દ્વારા લાખ રૂપિયાની દાન-સરિતા વહેવડાવતા.
શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ પણ દર મહિને હજારો રૂપિયાનું દાન તેમની મારફત કરતા. ધૂળશાજી ખૂબ આબરૂદાર-પ્રતિષ્ઠિત માણસ હતા. શ્રી મનસુખભાઈ જેવા શ્રેષ્ઠિઓ પોતાના ભરોસે લાખો રૂપિયા દાન કરવા માટે આપે છે, તેથી તેમાં કેઈ સમયે કેઈ ને પણ શંકા ન ઉપજે, એટલા માટે તેઓ એક ખાનગી નેધપોથીમાં પાઈએ પાઈને ગણત્રીપૂર્વક હિસાબ સંકેતરૂપે લખી રાખતા.
એક દિવસ તે સ્વાભાવિક રીતે જ શેઠ મનસુખભાઈને એ ધ બતાવવા ગયા. પણ શેઠે તે તેમને કહી દીધું કે “મારે એ યાદી સાંભળવી નથી, તેમ જાણવી પણ નથી. હું સાંભળું, ને કઈ પ્રસંગે કોઈની પણ સાથે વિરોધ થતાં આવેશને લીધે મારાથી આ કરેલાં ઉપકાર-સંબંધી કાંઈ કહેવાઈ જાય, તે કર્યા–કારવ્યા ઉપર પાણી ફરી વળે. અને તમારા ઉપર મને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ અને શ્રદ્ધા છે. તમારા જેવી ગંભીરતા હજી અમને અમારામાં ય નથી જણાતી.”
ધોળશાજી તે આ સાંભળીને છકક થઈ ગયા. તેઓ શેઠની આવી અત્યુત્તમ ભાવનાની ખૂબ-ખૂબ અનુમોદના-પ્રશંસા કરી રહ્યા. - તેઓ હંમેશાં શ્રાવક–ગ્ય આવશ્યક ક્રિયાઓ કરતા. અને પ્રતિદિન બપોરે પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મહારાજ પાસે સામાયિક કરવા જતા. આ વખતે શેઠ પ્રેમાભાઈ પણ પાલખીમાં બેસીને છૂટે હાથે દાન આપતા, શાસનની શાન વધારતા, સામાયિક કરવા આવતા. ધળશાજીની ભાષા મીઠી તેમજ વૈરાગ્ય પોષક હતી. સામાન્ય વાતચીતમાં પણ તેઓ વૈરાગ્ય વધે તેવું જ બેલતા. આગમ-વિષયના તેઓ સારા જાણકાર હોવાથી કેટલાક સામાન્ય પ્રશ્નોને જવાબ આપવાનું કામ પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મહારાજ તેમને ભળાવતા. તેઓ પણ સારી રીતે સામાને સંતેષ મળે તે રીતે એ પ્રશ્નોના જવાબ આપતા.
(૩) શ્રી ડાહ્યાભાઈ દેવતા. તેઓ ફતાસાની પિળમાં રહેતા, અને વિદ્યાશાળાના બેઠકીયા હતા. વિદ્યાશાળામાં તેઓ કાયમ રાસ-વાંચન કરતા. કંઠ મીઠે, અને અર્થ સમજાવવાની શક્તિ પણ સરસ. એટલે ઘણું શ્રોતાઓનું મન તેઓ આકષી શકતા.
અતિ વ્યવસાયી જીવનમાં ધર્મભાવના ઓછી ન થઈ જાય એટલા માટે શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ પણ તેમને પ્રતિદિન પોતાને ત્યાં બોલાવતા, અને બે કલાક રાસ સાંભળતા.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમદાવાદને આંગણે
૫ (૪) શા. છોટાલાલ લલુભાઈ ઝવેરી. તેઓ વિદ્યાશાળાના આગેવાન ટ્રસ્ટી હતા. તત્ત્વજ્ઞાનના તેઓ ભારે રસિયા અને બહુશ્રુત શ્રાવક હતા. જ્યારે તેઓ વ્યાખ્યાન સાંભળવા આવે, ત્યારે દૂરથી પૂ. મહારાજશ્રીને ગંભીર અવાજ સાંભળીને તેઓ બેલી ઉઠતા કે શું ઉપાશ્રયમાં દેવતાઈ વાજા વાગે છે ?”
(૫) ઝવેરી મેહનલાલ ગોકળદાસ. તેઓ પણ વિદ્યાશાળાના ટ્રસ્ટી હતા. અને કસુંબાવા ડમાં રહેતા હતા. પ્રતિષ્ઠાદિ વિધિવિધાન કરાવવામાં તેઓ તથા શ્રી છોટાભાઈ ઝવેરી કુશળ હતા.
આ ઉપરાંત-નગરશેઠ મણીભાઈ પ્રેમાભાઈ શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહનું આખું કુટુંબ,-શેઠ સારાભાઈ શેઠ જેસીંગભાઈ વગેરે, તથા શા. ભગુભાઈ વીરચંદ, (હાજા પટેલની પળવાળા), ઝવેરી છોટાલાલ ચાંપશી, શા. જેસીંગભાઈ માણેકચંદ (હાજા પટેલની પોળવાળા) વગેરે ભાવિક અને વિદ્વાન–આગેવાન શ્રેષ્ટિ શ્રાવક પૂજ્યશ્રીની વ્યાખ્યાન-સભાના મુખ્ય શ્રેતાઓ હતા.
શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ હંમેશાં પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં આવતા અને અત્યંત ગંભીર વિષયોને પણ અત્યંત સરળતાથી શ્રોતાઓના હૃદયમાં જચાવવાની પૂજ્યશ્રીની વ્યાખ્યાન-શક્તિ જોઈને તેમના હૈયામાં પૂજ્યશ્રી તરફ બહુમાન જાગ્રત થતું.
એકવાર તેમની શારીરિક સ્થિતિ કાંઈક નરમ હતી. વ્યાખ્યાનમાં આવી શકાય તેમ ન હતું. પણ માંગલિક સાંભળવાની અભિલાષાથી તેમણે શ્રી ડાહ્યાભાઈ દેવતાને પૂજ્યશ્રીને બેલાવી લાવવા માટે મેકલ્યા.
બપોરે તાપ થઈ જાય, એટલે પૂજ્યશ્રી સવારના-ઠંડે પહોરે જ પધારી જાય તો સારું, એવા આશયથી ડાહ્યાભાઈએ સવારે જ બંગલે પધારવા વિનંતિ કરી. પણું વ્યાખ્યાનને સમય થઈ ગયું હતું એટલે પૂ. મહારાજશ્રીએ કહ્યું કે : “અત્યારે વ્યાખ્યાનો સમય થયે છે. માટે વ્યાખ્યાન પૂરું થયા પછી હું આવી જઈશ.”
વ્યાખ્યાન પૂરું થયા પછી પૂજ્યશ્રી શેઠને બંગલે પધાર્યા. ધર્મોપદેશ સંભળાવીને ખૂબ આશ્વાસન આપ્યું. ત્યારપછી ઉપાશ્રયે આવીને પફખાણ પાયું.
શ્રી મનસુખભાઈ શેઠના મનમાં આ પ્રસંગને ખૂબ પ્રભાવ પડ્યો. તેમને લાગ્યું કેમહારાજજી કેઈની ખોટી શેહમાં તણાઈ જાય તેમ નથી. અને લોકોને ધર્મ પમાડવાની અપૂર્વ ધગશવાળા છે. આથી તેમને પૂજ્યશ્રી ઉપર સવિશેષ ભક્તિભાવ જાગે. અને તે નિરંતર વધતું જ રહ્યો.
આ વખતે અમદાવાદના નગરશેઠ શ્રી મણીભાઈ પ્રેમાભાઈ હતા. તેઓ સાધુઓ પ્રત્યે ભક્તિ-બહુમાન ધરાવતા. તેમણે ઉચ્ચ પ્રકારની પાશ્ચાત્ય કેળવણી લીધેલી હોવાથી, તેમજ શ્રી મણીભાઈ ન ભુભાઈ દ્વિવેદી વિગેરેના પરિચયને લીધે વેદાન્તના ગ્રન્થોનું ઊંડું અવલોકન કર્યું હોવાથી, મનને સંતોષ પમાડે એવું વ્યાખ્યાન તેમને ક્યાંય દેખાતું નહિ. તેમના મનમાં વ્યાખ્યાન માટે એ પૂર્વગ્રહ બંધાઈ ગયેલે કે વ્યાખ્યાનમાં તે કથા-વાર્તા જ આવે
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
છે, કાંઈ તત્ત્વજ્ઞાન ચર્ચાતું નથી. એવાં વ્યાખ્યાન સાંભળવાથી શું ફાયદો? તેમની તર્કપ્રધાન બુદ્ધિ આત્મા વગેરે પદાર્થોના અસ્તિત્વ વિષે સંદિગ્ધ હતી.
તેમના પરમમિત્ર શ્રી ધળશાજી તેમના આ વિચારો સારી રીતે જાણતા હતા. તેમની ભાવના એવી કે–શ્રીસંઘના સમર્થ નાયક નગરશેઠ જે દઢ શ્રદ્ધાળુ બને તો શ્રીસંઘને મહાત્ લાભ થાય. અને આવી ઉત્તમ ભાવનાથી પ્રેરાયેલા તેઓ નગરશેઠને રૂચિકર અને સતેષપ્રદ વ્યાખ્યાનની તપાસ વારંવાર કરતા.
આપણું પૂજ્યશ્રીનું વ્યાખ્યાન સાંભળીને તેમને લાગ્યું કે–આ વ્યાખ્યાન-શૈલી નગરશેઠ માટે સચોટ અસરકારક નીવડશે. એટલે તેઓ પહોંચ્યા નગરશેઠ પાસે. શેઠની પાસે પૂજ્યશ્રીની વિદ્વત્તા અને વ્યાખ્યાનશૈલી વિ.ની ભારેભાર પ્રશંસા કરતાં તેમણે કહ્યું: “શેઠ! આપ એકવાર વ્યાખ્યાનમાં પધારે, આપને ઘણો આનંદ આવશે.”
ધોળશાજીની પરમાર્થ –વૃત્તિ માટે શેઠને ઘણું સન્માન હતું. તેથી તેઓ તેમની વાતને અનાદર કરી શકતા નહીં, એટલે તેઓ “આજે અમુક મહેમાન આવવાના છે, આજે અમુક કાર્યક્રમ છે એમ બહાના કાઢીને વ્યાખ્યાનની વાત ટાળવા લાગ્યા.
પણ ધોળશાજી ગંભીર અને અડગ હતા. સતત ઉદ્યમથી દરેક કાર્ય અવશ્ય સિદ્ધ થાય છે, એમ મકકમપણે માનનારા હતા. તેમણે હંમેશાં પ્રેરણા કરવી ચાલુ રાખી. પરિણામે એક દિવસ નગરશેઠના મનમાં વિચાર આવ્યો કે-આ ધોળશાજી હંમેશાં મહારાજ સાહેબનું વ્યાખ્યાન સાંભળવાની પ્રેરણું કરે છે, તો એક દિવસ સાંભળીએ તો ખરા. તેમણે ધોળશાજીને કહ્યું કે આવતી કાલે હું વ્યાખ્યાનમાં જરૂર આવીશ.
ધોળશાજી તે રાજીના રેડ થઈ ગયા. તેમની ઉમદા ભાવના અને ઉદ્યમ આજે સફળ બન્યા.
બીજે દિવસે સવારે વ્યાખ્યાન સમયે તેઓ શેઠના બંગલે પહોંચી ગયા, અને શેઠને લઈને ઉપાશ્રયે આવ્યા.
વ્યાખ્યાન ચાલતું હતું. અનેક શ્રોતાજનો પૂજ્યશ્રીના વચન-પીયૂષને પિતાના હૃદયપાત્રમાં ઝીલી રહ્યા હતા. નગરશેઠ પણ બેઠા. પૂજ્યશ્રીની તક–પરિશુધ અને વૈરાગ્યરસઝરતી વાણી સાંભળીને તેમનું ચિત્ત પ્રસન્ન બન્યું. ઘણા સમયથી દઢ વીંટળાયેલા પૂર્વગ્રહના બંધને આજે આપમેળે છૂટી ગયા. તેઓ જેવું ઈચ્છતા હતા, તેવું જ – બલકે તેના કરતાંય ઉચ્ચ કેટિનું વ્યાખ્યાન આજે તેમને સાંભળવા મળ્યું. આથી તેઓ ખૂબ પ્રભાવિત બન્યા.
ત્યારપછી બીજે દિવસે સવારે ધોળશાજી શેઠને બોલાવવા ગયા, તો શેઠ તો કયારનાય તૈયાર થઈને જ બેઠા હતા. તેમણે કહ્યું : “ચાલ ! હું તો તૈયાર જ છું.” Èળશાજી પણ તેમના આ અદૂભુત પરિવર્તનથી સાનંદાશ્ચર્ય પામ્યા. પછી તે પ્રતિદિન વ્યાખ્યાનમાં આવવું એ નગરશેઠને નિત્યનિયમ થઈ ગયો. ત્યાં સુધી કે–વ્યાખ્યાન બેસવાને હજી પા કલાકની વાર હોય, કેઈ આવ્યું ન હોય, ત્યારે નગરશેઠ હાજર થઈ જાય. અને વ્યાખ્યાનના આરંભથી માંડીને અંત સુધીનો અક્ષરેઅક્ષર સાંભળે.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૩
અમદાવાદને આંગણે
આ ઉપરથી કરી શકાય છે કે-આપણા મહાન ચરિત્રનાયકની વાણુનો ચમત્કાર કઈ અજબ જ હતો.
નગરશેઠ નિયમિત આવવા લાગ્યા, એટલે પૂજ્યશ્રીએ નગરશેઠ અને એમના જેવા અનેક આત્માઓના ઉપકારાર્થે શ્રી નન્દીસૂત્રનું વ્યાખ્યાન શરૂ કર્યું. નન્દીસૂત્રમાં આવતા દરેક દાશનિક વિષયને પૂજ્યશ્રી તાર્કિક શિલીથી, સરલતાપૂર્વક અને શ્રોતાઓની રસ-ક્ષતિ ન થાય, તે રીતે સમજાવતા. આથી નગરશેઠના અનેક સંદેહોનું નિરસન થઈ ગયું. અને આત્માદિન અસ્તિત્વ વિષે તેઓ દઢ-શ્રદ્ધ બન્યા.
પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશના પ્રભાવે નગરશેઠ જેવી વ્યક્તિના જીવન તથા માન્યતાના પરિવર્તનને આ પ્રસંગ પૂજ્યશ્રીની મહાન પ્રતિભા અને પુણ્યબળનો સૂચક છે.
બહારની વાડીએ પધારેલા પૂ. મુનિશ્રી દાનવિજયજી મ. તબીયત સ્વસ્થ થયા પછી પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે પધાર્યા. ત્યાં થોડો સમય સ્થિરતા કરીને વડોદરાના શ્રીસંઘની વિનંતિથી તેઓશ્રી વડેદરા પધાર્યા. આપણું પૂજ્યશ્રીને અમદાવાદ-પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયે ચાતુર્માસ માટે વિનંતિ થતાં, તેઓશ્રીનું આ ચાતુર્માસ પાંજરાપોળમાં કરવાનું નક્કી થયું. . - આ ચોમાસામાં પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈએ એક સંસ્કૃત-ધાર્મિક પાઠશાળા સ્થાપી. તેમાં અંગ્રેજીનું શિક્ષણ પણ અપાતું.
એકવાર પૂજ્યશ્રીને મસ્તકમાં સખત દુખાવો થવા લાગે, એ જોઈને નગરશેઠ શ્રી મણીભાઈએ ભક્તિપૂર્વક કહ્યું કે સાહેબ ! આપશ્રી મોતીભમ, પ્રવાલ, વિ. ઔષધિઓનું સેવન કરે, તે દુઃખાવો મટી જશે. .
પણ પૂજ્યશ્રીએ એ માટે ચોખ્ખી ના પાડતાં કહ્યું કેઃ દુઃખાવો તો એકાદ દિવસમાં સ્વયં મટી જશે. બન્યું પણ એમ જ. એક દિવસમાં પૂજ્યશ્રીને સંપૂર્ણ આરામ થઈ ગયે.
પૂજ્યશ્રી પાસે પિતાના ન્યાય-વ્યાકરણના અમુક ગ્રંથ, તથા આવશ્યક સૂત્ર (૨૨ હજારી) કલ્પ-સુબોધિકા, બારસાસૂત્ર, મહાનિશીથ, અષ્ટકજી, ઈત્યાદિ ડાં જરૂરી પુસ્તકે હતાં. આ જોઈને એકવાર ધળશાજીએ વિનંતિ કરી કેઃ કૃપાળુ ! આપ મહાવિદ્વાન છો, આપને અનેકવિધ ગ્રન્થની વારંવાર જરૂર પડે, માટે આપ પુસ્તકો રાખે.
આ સાંભળી નિરીહતાના અવતાર-સમાં પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: ભાઈ ! હું મારે માટે કેઈને પણું એ બાબતમાં ઉપદેશ આપવા નથી ઈચ્છતો. મારે જ્યારે જે ગ્રન્થ જોઈએ, ત્યારે તે મળી જ રહે છે.
ગુરુદેવ ! આપને એ માટે કોઈ વિચાર કરવાનું નથી, તેમ જ કેઈનેય કહેવાની જરૂર નથી. હું મારી શક્તિ અનુસાર સર્વ-પ્રબંધ કરી લઈશ.”પરમ-ગુરુભક્ત ધળશાજીએ કહ્યું, - ત્યારબાદ તેમણે યતિઓ વગેરેની પાસેથી કેટલાંક અપૂર્વ હસ્તલિખિત ગ્રંથો ખરીદ્યા અને કેટલાક ગ્રંથે લહીઆઓ પાસે લખાવવાની ગોઠવણ કરી. લહીઆઓએ કેટલું લખ્યું તે
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
પં
શાસનસમ્રાટું
શ્લેક-અક્ષર વિ. ની ગણત્રી કરવા માટે બીજા માણસની ગોઠવણી કરી. આ રીતે શ્રી ધોળશાજીની પરમ-ભક્તિને લીધે પૂજ્યશ્રી પાસે સારો એ પુસ્તક-સંગ્રહ થયો.
માસું પૂર્ણ થયા બાદ પૂજ્યશ્રીના વિહાર-સમયે ઘોળશાજીએ આ બધાં પુસ્તકે અન્યત્ર મોકલી આપવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીની સંમતિથી તેમણે તે સર્વ પુસ્તકે કપડવણજ મોકલી આપ્યા, અને ત્યાંથી ખંભાત મોકલી આપવામાં આવ્યા. આ બધાં પુસ્તકો આજે પણ ખંભાતના જ્ઞાનભંડારમાં સુરક્ષિત-વ્યવસ્થિત છે.
નગરશેઠ શ્રી મણીભાઈને પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે ખૂબ ખૂબ અનુરાગ હતો. પૂજ્યશ્રી જ્યારે જ્યારે વિહારની વાત કરે, ત્યારે તેઓ અત્યાગ્રહ કરીને વિહાર કરવા ન દેતા. પણ “સાધુ તે ચલતા ભલા. એટલે એકવાર નગરશેઠ મુંબઈ ગયા હતા, ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ અમદાવાદથી વહાર કર્યો. અને કપડવણજ પધાર્યા.
[૧૭]
સ્તબ્બતીર્થમાં બે ચોમાસાં -
મસ્થણ વંદામિ, સાહેબખંભાતના આગેવાન શ્રેષ્ઠિ શ્રી પોપટભાઈ અમરચંદ વગેરેએ કપડવંજમાં બિરાજમાન-આપણું પૂજ્ય ચરિત્રનાયકશ્રીને ભાલ્લસિત હૈયે વન્દન કર્યા.
ધર્મલાભ !” પ્રભાવના-પુંજ શા પૂજ્યશ્રીએ પ્રસન્ન-વદને આશીર્વચન ઉચ્ચાર્યા.
દયાળુ !” શેઠશ્રી પોપટભાઈએ વન્દન કરીને બેઠા પછી કહ્યું: “અમારા ખંભાતના શ્રીસંઘની ભાવના અને વિનંતિ છે કે-આપ સાહેબ ખંભાત પધારે. અને આ ચોમાસું ત્યાં જ કરે. આપના પધારવાથી ત્યાં ધર્મને ઘણે ઉદ્યોત થશે.”
પૂજ્યશ્રીએ લાભાલાભને વિચાર કરીને તેમની વિનંતિને સ્વીકાર કરતાં કહ્યું: “વર્તમાન ગ.” અને ખંભાતના શ્રીસંઘમાં આનંદનું ભેજું ફરી વળ્યું.
થોડા દિવસ કપડવંજ સ્થિરતા કરીને વૈશાખમાસ લગભગ પૂજ્યશ્રી ખંભાત પધાર્યા. અને ૧૯૫૪નું ચાર્તુમાસ ત્યાં કર્યું. - આ ચાતુર્માસમાં પૂજ્યશ્રીને જ્ઞાનના પઠન-પાઠન માટે શેઠશ્રી અમરચંદ પ્રેમચંદભાઈને ઉપદેશ આપ્યું. તેમણે એ ઉપદેશ ઝીલી લીધે, અને પૂજ્ય મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી પાઠશાળા સ્થાપવી, ને તેમાં પિતાના તરફથી ૧૦ હજાર રૂપિયા આપવાનું નક્કી કર્યું.
શ્રી અમરચંદભાઈનું જીવન-શુદ્ધ દેશવિરતિધર શ્રાવકનું જીવન હતું. પિતાના જીવનમાં તેમણે અઢળક ધર્મ-કાર્યો કર્યા. એક વર્ષ પણ એવું ન હોય, કે જેમાં તેમના તરફથી ધાર્મિક-મહોત્સવ ન થયું હોય. તેમણે તીર્થયાત્રાના છ “રી પાળતા સંઘ પણ કાઢેલા.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્તમ્ભતીર્થમાં એ ચેમાસાં
તીથ –ચાત્રાના ફળ ભારે મીઠાં !
તીની યાત્રા સ આરભથી નિવૃત્તિ અપાવે ! તી-યાત્રા કરવાથી મળેલા ધનની સફળતા થાય ! તીર્થયાત્રાના પ્રભાવે શ્રીસંધના વાત્સલ્યના લાભ મળે ! તીની યાત્રા સમ્યગૂદનને નિ`ળ મનાવે ! જિનચૈત્યાના જીર્ણોદ્ધાર, અને એવાં પુણ્ય--કાર્યો કરવાની તક તી યાત્રામાં સાંપડે ! જિનશાસનની ઉન્નતિ, અને જિનાજ્ઞાપાલનના અણુમેાલ અવસર તીર્થયાત્રામાં મળે ! તીર્થ યાત્રાના પ્રતાપે તીર્થંકર નામકમ બંધાય, અને જલ્દી મેાક્ષ-નગર જવાના પરવાના પણ મળે !
૫૫
તીની યાત્રા દેવ–માનવના ઉચ્ચતમ સુખાની પ્રાપ્તિ કરાવે !
આવી મહાન્ ફલદાયક આ તીથ યાત્રાના આર્ડ–આઠ સંઘ તેઓએ સ્વ-ખર્ચ કાઢેલા.શ્રી સિદ્ધાચલજીના પાંચ સંઘ, આજીજીની પચતીથીના સંઘ, કેસરીયાજી તીર્થના સ ંઘ, અજમેરથી શ્રી સમ્મેતશિખરજીના સંઘ. તેય પાછાં છ ‘રી' પાળતાં. એટલે એનાં ફળ તે અનેરાં અને ઝાઝેરાં.
આ ઉપરાંત પાંચ ઉજમણાં અને ખીજાં સંખ્યાબંધ અઠ્ઠાઈ–મહાત્સવ વિ. અનેક અનુકરણીય–અનુમાદનીય ધર્મ કાર્યો તેમણે પાતાના જીવન દરમ્યાન અનુપમ ઉદારતાપૂર્વક કર્યાં હતા.
એમના ઘરમાં દરેકને માટે કેટલાક આદશ નિયમે હતા. રાત્રે ચઉવિહાર, અને સવારે નવકારશીનુ પચ્ચકખાણુ અવશ્ય કરવું જ જોઈએ. કંમૂળ કે અભક્ષ્ય ા ખવાય જ નહિ. પૂજા-સેવા, તેમજ સવારમાં પાંચ-સાત જિન મંદિરના દČન કર્યાં વિના ખીજું કા ન કરાય. અને ઉંમરલાયક થયાથી દરેક ાકરાએ ઉપધાન તપની આરાધના કરવી જ જોઈએ.
પેાતે સંઘમાં આગેવાન રહ્યા. પેાતાના ઘરમાંથી કાઈ ઉપધાન કરનાર હાય, એટલે ઉપધાન તપ પાતે કરાવે એ જ ઉચિત ગણાય. ઘરના દરેકની ઈચ્છા પણ એવી જ હેાય. આથી સાતેક વખત તે તેમણે પોતે ઉપધાન તપ કરાવ્યા હતા.
અને–અમરચંદભાઈ ના એક ઉત્તમ નિયમ એવા પણ હતા કે તેમને ત્યાં પુત્ર કે પુત્રીના લગ્ન હાય, ત્યારે તે લગ્નકાય' મુખ્ય ન રાખતાં, તે પ્રસંગે ઉજમણું કે મહાત્સવ કરવા, ને લગ્નનુ કાર્ય ગૌણપણે કરવું.
કેવા આદ્દેશ નિયમે ! અનુકરણ નહિ તે અનુમેદન કરવાનું તે મન જરૂર થાય જ.
શ્રી અમરચંદભાઈ ૧૨' વ્રતધારી શ્રાવક હતા. તેમણે પરિગ્રહ-પરિમાણના અભિગ્રહ એવા લીધેલા કે-૯૯ હજાર રૂપિયા રાખવા, એથી આગળ વધવા ન દેવા, વધે તે ધર્મકાર્યોંમાં એના ઉપયાગ કરવા.” તેમને પાંચ પુત્ર-રત્ના હતા. ૧-પાપટભાઈ, ર-કસ્તૂરભાઈ, ૩–પીતાંખરભાઈ, ૪-ડાકરશીભાઈ, ૫-છગલશીભાઈ.
જ્યારે એમણે પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રત લીધું ત્યારે ખંભાતી નાણાનું ચલણ હતું. એટલે ખંભાતના ચલણી ૯૯ હજાર રૂા. ના તેમને અભિગ્રહ હતા. ત્યારપછી કલદાર નાણાનું ચલણુ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
શરૂ થયું, ત્યારે તે ખંભાતી નાણુની કિંમત કલદાર ૧' રૂા. ના “૧૨' આના જેટલી થતી. એ હિસાબે ખંભાતી રૂા. ૯૯ હજાર, બરાબર કલદાર રૂા. ૭૪ (સવા મેતેર) હજાર થાય. આથી પોપટભાઈ વગેરેના મનમાં થયું કે–પિતાજીને નિયમ ૯ હજાર રૂા.ને છે. તે જે સમયે જે ચલણ ચાલુ હોય, તે નાણુને હવે જોઈએ. તેથી કલદાર ૯ હજાર રૂા. રાખે તે નિયમભંગ ન કહેવાય.
તેઓએ પિતાજીને એ વાત કરી. ત્યારે અમરચંદભાઈએ અડગ ટેકથી કહ્યું: “જે વખતે નિયમ લીધો, તે વખતે જે ચલણ હોય, તે નાણાને જ એ નિયમ છે. અને એ હિસાબે કલદાર નાણું ૭૪ હજારથી વધુ ન જ રખાય. રાખીએ તો નિયમ ભંગ થાય.”
આ સાંભળીને પિપટભાઈ વિ. ના મનમાં સંકોચ થવા લાગ્યો. કારણ કે તેઓ ગભશ્રીમંતાઈમાં ઉછરેલા હતા. અને દરેક ભાઈઓને પરિવાર પણ વિશાળ હતો. ૭૦ હજાર રૂા. ના ભાગ પડે, તો દરેકને ૧૫ હજારથી પણ ઓછા મળે. હવે આટલી રકમમાંથી ૧૦ હજાર રૂપિયા પાઠશાળા માટે આપવા. એ વાતથી તેઓના મનમાં સંકોચ થાય એ સ્વાભાવિક છે. વળી દરેકના નામે જુદી-જુદી રકમ રાખીને અભિગ્રહમાં અતિચાર લગાડ એ અમરચંદભાઈને પાલવે તેમ હતું જ નહિ.
આ હકીકત જાણીને પૂજ્યશ્રીએ અમરચંદભાઈને સમજાવ્યાં કે–“તમારા પુત્રોને સંતોષ થાય એમ વિચારવું એ ઉચિત છે.”
જવાબમાં તેમણે મક્કમપણે કહ્યું કે ગુરુદેવ! મારા દેવ એક, મારા ગુરુ એક, મારે ધર્મ એક, મારા માતા એક, અને પિતા પણ એક, તેમ મારું વચન પણ એક જ હોય, તે અન્યથા ન જ કરાય. ' નિયમ-પાલનમાં દઢ અડગતા, એ આનું નામ. અમરચંદભાઈની આ નિયમ-પાલકતા આપણને સહજ રીતે જ શ્રી પેથડશાનું સ્મરણ કરાવે છે. પેથડશા-માંડવગઢના મહામંત્રીશ્વર હતા, સમગ્ર રાજકારભાર તેઓ ચલાવતા હતા. સ્વર્ણસિદ્ધિ અને ચિત્રાવેલી જેવી મહાન દિવ્ય સિદ્ધિઓ તેમને વરેલી હતી. અને છતાંય પરિગ્રહનું પરિમાણ કેટલું? તે ફક્ત પાંચ લાખ દ્રમ્મનું. એથી જેટલું વધે, પછી ભલે તે એક કોડ નામહોર હોય કે એક અબજ હેય, બધું ધર્મ-કાર્યમાં ખર્ચાય. - શ્રી અમરચંદભાઈની વાત પણ આવી જ છે ને! ૯૯ હજારને નિયમ એના ૭૪ હજાર થયા, છતાંય એ જ દઢતા. ખરેખર ! આવા મહાન શ્રાવકવથી જ જિનશાસન જળહળતું રહ્યું છે, અને રહેશે.
હવે-રોકડા રૂપિયા તે દીકરાઓના હાથમાં–વેપારમાં હતા. તેથી શ્રીઅમરચંદભાઈ ૧૦ હજારની કિંમતના દાગીનાને દાબડે લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, ને વિનંતિ કરીઃ સાહેબ! આ દાબડે જેને અપાવવા હોય તેને અપાવીને પાઠશાળા શરૂ કરાવે.
આ વાતની શ્રીપ પટભાઈ વિ. ને જાણ થતાં તુરત જ તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, ને અમારા પિતાશ્રીએ જે કહ્યું છે, તે અમોને માન્ય જ છે, આમ કહી તત્કાલ રૂા. ૧૦,૦૦૦ ની રકમ પાઠશાળા ખાતે જમા કરાવી દીધી.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
તભતીર્થમાં બે ચોમાસાં
- ત્યાર પછી–આસો સુદ ૧૦ના મંગલદિને “શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા” ને શુભારંભ કરવામાં આવ્યું. અધ્યાપક તરીકે શ્રીદિનકરરાવ શાસ્ત્રીજીને રાખવામાં આવ્યા. પ્રારંભથી જ ૬૦ થી ૭૦ જેટલા વિદ્યાથીઓ હોંશે હોંશે જોડાયા. એટલે બીજા બે શાસ્ત્રીજી રિકવામાં આવ્યા, શ્રી ચંદ્રધર ઝા અને શ્રી કેશવ ઝા.
પાઠશાળામાં ધાર્મિક અભ્યાસની સાથે-સાથે સંસ્કૃત રૂપાવલિ, સમાસ–ચક, ભાંડારકરની બે બુક, એટલું પ્રાથમિક અભ્યાસ રૂપે કરાવીને-ચંદ્રપ્રભા વ્યાકરણ અભિધાનચિન્તામણિ કેષ વિ. ગ્રન્થ ભણાવાતા.
શ્રી દલસુખભાઈ પિપટલાલ, સોમચંદ પોપટચંદ, ઉજમશી છોટાલાલ ઘીયા (પૂ. ઉદયસૂરિજી મ.), ભેગીલાલ પોપટચંદ, વાડીલાલ બાપુલાલ, આશાલાલ દીપચંદ, પુરૂષોત્તમદાસ છગનલાલ, મેહનલાલ પિપટલાલ, વગેરે પાઠશાળાના મુખ્ય અને બુદ્ધિશાળી વિદ્યાથીઓ હતા. એમાં શ્રીદલસુખભાઈ તથા શ્રી સેમચંદભાઈને તે પૂજ્યશ્રી સ્વયં અભ્યાસ કરાવતા હતા.
આ સિવાય-પૂજ્યશ્રીએ એક “જંગમ પાઠશાલા' પણ સ્થાપી. જંગમ-એટલે હાલતી ચાલતી પાઠશાળા. જ્યાં સુધી પૂજ્યશ્રી ખંભાત બિરાજ્યા, ત્યાં સુધી તે વિદ્યાથીઓ ભણતા જ. પણ તેઓશ્રી જ્યારે વિહાર કરે ત્યારે વિહારમાં અને અન્યત્ર સ્થિરતા કરે તો ત્યાં આ જંગમ પાઠશાળા તેઓશ્રીની નિશ્રામાં ચાલુ જ રહેતી. તેમાં ખંભાત-અમદાવાદ આદિ અનેક સ્થળેના જ્ઞાન-પિપાસુ વિદ્યાથીઓ પૂજ્યશ્રીની સાથે-પાસે રહીને ભણતાં.
ચોમાસું પૂર્ણ થયા પછી શ્રી અમરચંદભાઈને શ્રી સિદ્ધગિરિજીને છ “રી પાળતો સંઘ કાઢવાની ભાવના થઈ. તેમણે પૂજયશ્રીને સંઘમાં પધારવાની વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે–પાઠશાળા હજુ હમણું જ શરૂ થઈ છે. માટે હાલ તો ન આવી શકાય. પણ શેઠને અત્યંત આગ્રહ થવાથી છેવટે પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકાર કર્યો. શાસ્ત્રીજીને બરાબર અધ્યયન કરાવવાની ભલામણ કરી તેઓશ્રી સંઘમાં પધાર્યા. અમરચંદભાઈએ કાઢેલા સંઘમાં આ છેલ્લે સંઘ હતો. એમાં ૭૦૦ થી ૮૦૦ યાત્રિકો જોડાયા હતા.
શ્રીસિદ્ધિગિરિજીની સંઘ સહિત યાત્રા કરીને પૂજ્યશ્રી પુનઃ ખંભાત પધાર્યા.
આ દરમ્યાન વિખ્યાત જર્મન પ્રોફેસર ડો. હર્મન જેકેબીએ (Dr. Hermann Jacobi) શ્રીઆચારાંગસૂત્રનું કરેલું ઈંગ્લિશ ભાષાંતર (English translation) પ્રગટ થયું હતું, તેમાં “જેનેના શાસ્ત્રમાં માંસાહાર કરવાનું વિધાન છે” એવું સ્પષ્ટ વિધાન તેમણે કરેલું. આવા અશાસ્ત્રીય અને અનર્થકારક લખાણથી સારાયે જૈન સમાજમાં ઉહાપોહ જાગ્યે, અને ડે. જેકેબીએ કરેલા આ વિધાનના વિરોધક ચક્રો ગતિમાન બન્યા.
આપણુ પૂજ્યશ્રીએ પણ એ સંબંધમાં “મુંબઈ સમાચાર મારફત પત્રવ્યવહાર ચલાવ્યું. અને છેવટે તેઓશ્રી તથા પૂજ્ય મુનિશ્રી આનન્દસાગરજી મ., બંનેએ ડે. જેકેબીના વિધાનને પ્રતિકાર કરતી, શાસ્ત્રીય પુરાવા અને યુક્તિ-પ્રયુક્તિઓથી ભરપૂર “gaર્ય-મીમાંસા” નામની પુસ્તિકા રચી અને પ્રકાશિત કરાવી. એના પરિણામે ડો. જેકેબીએ પિતાની ઉપયુક્ત ભૂલને એકરાર કરતે નિખાલસ ખુલાસે પણ જાહેર કરેલ.
શા. ૮
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રા
ખંભાતમાં જીરાવલાપાડા વગેરે સ્થળમાં આવેલા શ્રીચિન્તામણી પાર્શ્વનાથભગવાન આદિ ૧૯ પ્રાચીન જિન મંદિરે જીર્ણ થઈ ગયેલા. એ ૧૯ મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરવો આવશ્યક હતો, પણ જો એ એગણશેય દેરાસરેને જુદા-જુદે ઉદ્ધાર કરાવે, તો ખૂબ ખર્ચ થાય. વળી જ્યાં જેનેના ઘર ઓછા હોય, યા ન હોય, ત્યાં ગઠી-પૂજારી રાખવા, રક્ષણ માટે બંદોબસ્ત કર, ઈત્યાદિમાં ઘણે ખર્ચ આવે. - શેઠશ્રી પોપટભાઈ અમરચંદના મનમાં એ વિચાર પણ આવ્યું કે-જે એક જ સ્થળે એક વિશાળ જિન મંદિર થાય, તેમાં ભિન્ન-ભિન્ન ગભારાઓમાં એક-એક જિનાલયના શ્રી ચિન્તામણી પાર્શ્વનાથ, ગિરનાર તીર્થના મૂળનાયક શ્રીનેમિનાથ પ્રભુની પ્રતિમા દશ શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ વગેરે મૂળનાયક પ્રભુજીના મહાપ્રભાવક બિબો પધરાવવામાં આવે, તે એક જ ભવ્ય દેરાસરમાં ઓગણીસેય દેરાસર સમાઈ જાય, ને તેની વ્યવસ્થા પણ સુન્દર થઈ શકે અને ખંભાતમાં એક પણ શિખરબંધી દેરાસર ન હોવાથી આ વિશાળ મંદિર ભવ્ય શિખરબંધી પણ બની શકે, તેથી તીર્થને મહિમા પણ વધી જાય.
પણ આ કાર્ય માટે મોટી રકમ જોઈએ, એગ્ય કાર્યકર્તા પણ જોઈએ. આ વિચારથી પોપટલાલ શેઠ મુંઝાતા હતા. તેઓએ પોતાના આ બધા વિચારે પૂજ્યશ્રીને જણાવ્યા અને યેગ્ય માર્ગદર્શન આપવા માટે વિનંતિ કરી.
પૂજ્યશ્રીને તેમની ચેજના ઉત્તમ લાગી. તેથી તેઓશ્રીએ તે માટે પોપટભાઈને યોગ્ય દરવણું આપીને ફરમાવ્યું: “પોપટભાઈ ! “શુમ0 Y'-એ ન્યાયે વિના વિલંબે આ મહાન કાર્ય તમારે ઉપાડવું જોઈએ. વ્યાપારાદિ વ્યવહારથી જેમ તમે હિન્દુસ્તાનમાં સુપ્રસિદ્ધ થયા છે, તેમ હવે આ મહાન ધર્મકાર્યમાં જીવનને ભેગ આપશે તો તમે જરૂર ફતેહમંદ થશે.”
આ સાંભળીને પિપટભાઈએ શુકનની ગાંઠ વાળી. પૂ. ગુરૂદેવના આ વચને તેમણે મસ્તકે ચઢાવ્યા. તેમને પૂ. ગુરૂદેવને વચન ઉપર અટલ શ્રદ્ધા હતી કે-એ વચન જરૂર ફળશે જ, તત્કાળ તેમણે જીર્ણોદ્ધારનું કાર્ય શરૂ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. અને તે માટે પૂજ્યશ્રીને ઉત્તમ મુહૂર્ત કાઢી આપવા કહેતાં તેઓશ્રીએ નજીકનો જ સારામાં સારો દિવસ બતાવ્યો.
એ મુહૂર્ત અનુસાર પોપટભાઈએ પૂજ્યશ્રીની હાજરીમાં જ જીરાવલાપાડામાં ૧૯ દેરાસરના જીર્ણોદ્ધારના મહાકાર્યને મંગલ-પ્રારંભ કર્યો.
પિોપટભાઈ શેઠ પોતે હંમેશ સવારે વહેલાસર “શ્રી સ્તંભનાજી, શ્રી ચિન્તામણીજી, વિ. અનેક દેરાસરે જુહારીને હજી કડીયા-શિલ્પીઓ ન આવ્યા હોય તે પહેલાં ત્યાં પહોંચી જતા–નવકારશીનું પચ્ચખાણ ત્યાં નજીકમાં જ પારીને વાપરી લેતાં અને શેઠ મૂળચંદ દીપચંદને ત્યાં જમીને બપોરે જરા આરામ કરતા. ત્યારપછી મેડી સાંજ સુધી દેરાસરના કાર્યમાં જ વ્યસ્ત રહેતા. તેમને આ કાર્યક્રમ માત્ર એક-બે દિવસનો નહોતો, પણ જ્યાં સુધી એ ઉદ્ધારનું કામ પૂર્ણ ન થયું, ત્યાં સુધી હંમેશાં એ જ પ્રમાણે તેઓ જિનાલયના કાર્યમાં મગ્ન રહેતા.
આ રીતે-પૂજ્યશ્રીના મંગલ આશીર્વાદથી અને શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદની અપૂર્ણ ખંત અને મહેનતથી જીર્ણોદ્ધારનું ભગીરથ-કાર્ય ઝપાટાબંધ ચાલવા લાગ્યું.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૮]
જય થભણુ પારસનાથ
જુગ જૂની આ વાત છે. કાળ–પુરાણી આ કથા છે.
આ ભરતક્ષેત્રમાં ગત-ઉત્સર્પિણીકાળના સેાળમા તીર્થંકરદેવશ્રી નમિનાથ પ્રભુને આષાઢી નામના શ્રાવકે પૂછ્યું. પ્રભા ! મારે। ઉદ્ધાર કયારે થશે ? હુ મેાક્ષનગરના વાસી કયારે બનીશ ?
અમૃત-મીઠી વાણીથી ભગવતે ફરમાવ્યું કે-“હે આષાઢી ! આ જ ભરતક્ષેત્રમાં આવતી– અવસર્પિણીકાળના ત્રેવીશમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવંતના શાસનમાં તારા ઉદ્ધાર થશે. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુને તું પટ્ટશિષ્ય-ગણધર-થઈ ને મેલ્લે જઇશ,’’
આ સાંભળી પ્રસન્નચિત્ત અનેલા આષાઢીએ પાતાના આત્માદ્ધારક શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની નીલમ રત્નમય-નાની પણ નમણી અને મનમેાહક મૂર્તિ ભરાવી. અને એની પૂજા કરવામાં એ પુલકિત હૈયે તત્પર બન્યા.
કેટલેાક કાળ વીત્યા પછી સૌધર્માધિપતિ શ્રી શક્રેન્દ્રે, અને ત્યારપછી વરૂણદેવે એ પ્રતિમાજી લાંબા સમય સુધી પૂજ્યા. તદ્દનતર નાગરાજ શ્રી ધરણેન્દ્ર સમુદ્ર કિનારે ભવ્ય મંદિર બાંધી ઘણા સમય સુધી તેની પૂજા કરી.
દશાનન-રાવણુ પર વિજય મેળવવા નીકળેલા શ્રી રામ-લક્ષ્મણજીએ આ મહાપ્રભાવિક જિનબિંબની સાત માસ, નવ દિવસ પર્યન્ત આરાધના કરી. એના પ્રભાવે શ્રી ધરણેન્દ્રે પ્રગટ થઈ તે તેમને કા સિદ્ધિનું વરદાન આપ્યું. વરદાન મેળવીને શ્રી રામ-લક્ષ્મણ જિનાલયમાંથી બહાર નીકળ્યા, ત્યાં જ વધામણી મળી કે–સાગરના નીર સ્થિર થઈ ગયા છે, સ્થંભી ગયા છે. આ સાંભળી પ્રસન્ન બનેલા તેઓએ પ્રભુનું નામ શ્રી સ્ત ંભન પાર્શ્વનાથ સ્થાપ્યુ અને ત્યારપછી તેઓએ સ્થિર સમુદ્ર પર પાળ બાંધીને તે એળગ્યા.
કાળક્રમે-પેાતાનુ` સામ્રાજ્ય નીરખવા નીકળેલા શ્રી કૃષ્ણવાસુદેવે એ જ સાગર-તટે એ જિનમંદિરમાં એ ચમત્કારિક જિનબિંબ નિહાળ્યું. તેમનાં મન—નયન વ્રુક્ષ બન્યાં. સ્વયં કૃતાર્થ બન્યા.
આ વખતે તેમના મનમાં કુતૂહલ થયું કે-આ પ્રભુની હંમેશાં પૂજા કાણુ કરી જાય છે? એ જાણવા માટે તેઓ મદિરમાં સંતાઈ ગયા. રાત પડી, તે પાતાલવાસી દેવાએ ખૂબ ભકિતપૂર્વક પ્રભુની પૂજા-સેવા કરી, ત્યારપછી તેઓ નાટાર ભાટ્ટિથી પ્રભુનું ગુણુ-કીર્તન કરવા લાગ્યા. આ બધુ જોઈ ને વિશેષ હકીકત જાણવા માટે શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવ દેવાની સમક્ષ ઉપસ્થિત થયા. ને પ્રભુજીની ઉત્પત્તિ, મહિમા વિષે દેવાતે પૂછવા લાગ્યા.
એક દેવે આષાઢી શ્રાવકથી પ્રારંભી આજ સુધીની હકીકત કહી. પ્રભુના આવા અલૌકિક પ્રભાવ જાણીને કૃષ્ણ મહારાજના રામરાય વિકસ્વર થઈ ગયાં. તેમણે દેવાને વિનંતિ કરી કે તમે ઘણા સમય સુધી આ પ્રભુની પુજા કરી, હવે મને થાડા લાભ લેવા દે.--આ પ્રભુજીને
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
દ્વારિકા લઈ જવા દે, પિલાં દેવે કહ્યું: રાજન ! અમારા સ્વામી નાગરાજની રજા અમે લઈ આવીએ. તેઓની રજા મળે, તે તમે ખુશીથી લઈ જજો. અને તરત જ તે દેવ પાતાલલેકમાં ગયે, અને નાગરાજ ધરણેન્દ્રની સમક્ષ સર્વવૃત્તાંત નિવેદિત કર્યો. નાગરાજે પણ શ્રીકૃષ્ણની ભાવનાને સ્વીકાર કરીને, પ્રભુજી લઈ જવાની તેમને સંમતિ આપી. પિલા દેવે ઉપર આવીને શ્રીકૃષ્ણ મહારાજને એ વાત જણાવી.
સંમતિ મળવાથી અવર્ણનીય આનંદ અનુભવી રહેલા શ્રીકૃષ્ણવાસુદેવ એ મનહર જિનબિંબ ત્યાંથી દ્વારિકા નગરી લઈ ગયા. ત્યાં ગગનતુંગ ભવ્ય જિનપ્રાસાદ નિર્માણ કરીને તેમાં શ્રી પાર્શ્વપ્રભુનું એ બિંબ પ્રતિષ્ઠિત કર્યું અને અપૂર્વ આનંદથી તેઓ પ્રતિદિન એ પ્રભુને પૂજવા લાગ્યા.
નિરવધિ કાળ સુખ-દુખના બે પાંખિયા વિમાન પર બેસીને ઉડેયે જાય છે, અવિરતપણે ઉડયે જ જાય છે. પણ ઉતાવળી પ્રકૃતિના માનવને “છીપમાં રૂપાની જેમ કયારેક ક્યારેક એક સરખા આ કાળપ્રવાહમાં વૈષમ્યની ભ્રાન્તિ થઈ આવે છે. તેથી એ કહે છે કેસમય પલટા, કાળનું વહેણ બદલાયું.
સમયનું વિમાન સરસર કરતું વહે છે, ને દ્વારિકાના વિનાશની ઘડી-પળ નજીક આવતી જાય છે. મદિરા પીને મદ-મત્ત બનેલા શાંબ-પ્રદ્યુમ્નાદિ યાદવકુમારની હેરાનગતિથી જંગલમાં ઉગ્ર તપ તપી રહેલા શાંત તાપસઋષિ દ્વૈપાયન ક્રુદ્ધ બને છે. પરિણામે એ તાપસ ઋષિ મૃત્યુ-વેળાએ દ્વારિકાને વિનાશ સ્વહસ્તે કરવાનું નિયાણું બાંધે છે. મરીને એ અગ્નિકુમાર નિકાયમાં દેવ થાય છે.
- આ તરફ કૃષ્ણ મહારાજને આ બધી વાતની જાણ થતાં જ તેઓ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુએ દર્શાવેલા ઉપાય પ્રમાણે સમગ્ર નગરમાં આયંબિલની તપશ્ચર્યા ચાલુ કરાવી દે છે, દ્વૈપાયનના કે પાગ્નિથી બચવા માટે.
અદ્ભુત છે આ તપનો પ્રભાવ. ૧૨-૧૨ વર્ષ સુધી અવિશ્રાન્તપણે એ તપ ચાલુ રહ્યું, ને ત્યાં સુધી પેલે પાયન-દેવ એ તપના પ્રભાવે મેં વકાસીને તકની રાહ જોતો બેસી રહ્યો.
પણ “માર રેન સાથr” અવસ્થંભાવી ભાવ અન્યથા ન જ થાય. ૧૨ વર્ષ સુધી એકધારી તપશ્ચર્યાથી કંટાળેલા નગરજનેએ પ્રમત્ત બનીને તપ છેડી દીધું. છેડયું કે પેલે તાપસદેવ ધસમસતા પૂરની જેમ આવી પહોંચે, પિતાની ધારણા પાર પાડવા માટે સ્પે.
એણે દ્વારિકાના વિનાશની તૈયારી આદરી. એ જોઈને અધિષ્ઠાયક દેવે એક ભક્તને સ્વપ્નમાં કહ્યું : “શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથની પ્રતિમા સમુદ્રમાં પધરાવી દો.”
પિલા ભક્ત અધિષ્ઠાયકના આદેશ અનુસાર પ્રતિમાને સમુદ્રમાં પધરાવી દીધી.
તે પછી કૃષ્ણ-બળરામ વિ. ગણત્રીની વ્યકિતઓ સિવાય સમગ્ર નગરજનો સહિતની દ્વારિકાનગરી પેલા અગ્નિકુમારદેવે આગમાં હોમી દીધી. ગઈકાલની સુવર્ણવણી દ્વારકા આજે ભમશેષ બની રહી. રે ! ક્રૂરતાની ય કઈ સીમા નહીં હોય?
દ્વારકાનો વિનાશ થઈ ગયે, ને ત્યારપછી કૃષ્ણ-વાસુદેવ પણ મૃત્યુ પામ્યા. પણ કાળ તે વણથંભ્ય ને અણુઅટક્યો પિતાનું કામ કર્યું જ જતો હતે.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
જય થ ભણુ પારસનાથ
કાંતિપુરી નગરીને ધનકુબેર સાર્થવાહ “ધન’ કિંમતી કરિયાણાથી ભરપૂર વહાણેના જંગી કાફલા સાથે વ્યાપાર–અર્થે સમુદ્રમાગે મુસાફરી કરી રહ્યો છે. વહાણને એ કાફલો મધદરિયે આવે છે ને એકાએક એ વહાણે એક ઠેકાણે સ્થિર-થંભિત થઈ જાય છે.
નાવિકોએ ઘણું પ્રયાસ કર્યો, પણ વ્યર્થ.
સૌ ભય અને આશ્ચર્યની મિશ્ર લાગણી અનુભવવા લાગ્યા. સઘળી દિશાઓ સ્વચ્છ હતી. નહોતા કેઈ તેફાની વાયરાના વાવડ, કે નહોતું કળાતું કોઈ દરિયાઈ તોફાનનું એંધાણ. છતાં એકાએક વહાણ સ્થિર-અડેલ કેમ થઈ ગયા ! તેનું કારણ કેઈને સમજાતું નહોતું.
આખરે ધન સાર્થવાહને વિચાર આવ્યો કે-જરૂર સાગરદેવ આપણુ પર કેપ્યા લાગે છે. એ વિના આવું બને નહીં. અનુભવી નાવિકો પણ એ જ મતના થયા. એટલે સાગરદેવને રીઝવવા માટે ધનસાર્થવાહ પિતાના પ્રાણનું બલિદાન આપવા ઉદ્યત થયે.
જે તે દરિયામાં ઝંપલાવવા જાય છે, ત્યાં જ આકાશમાંથી દેવવાણી સંભળાણ હે ધનસાર્થવાહ ! ગભરાઈશ નહીં. તારે કે બીજા કેઈએ આ રીતે મરવાની જરૂર નથી. તારી ઉપર સાગરદેવ કેપ્યા નથી. તારાં વહાણ થંભી જવાનું કારણ તને હું કહું છું. તું સાંભળ.
સૌ એક ચિત્તે સાંભળવા તત્પર બન્યા.
આકાશવાણી વદી રહેલા દેવે આષાઢી શ્રાવકથી માંડીને પ્રભુજીને સમુદ્રમાં પધરાવવામાં આવ્યા, ત્યાં સુધીની હકીક્ત કહીને ઉમેર્યું: “સાર્થવાહ! તારા વહાણ ઉભાં છે તે જગ્યાએ, દરિયાના તળીયે શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથ ભગવાનની એક અલૌકિક પ્રતિમા બિરાજેલી છે. તેના પ્રભાવે જ તારાં વહાણ થંભી ગયા છે. હવે તું એ પ્રતિમાજીને ત્યાંથી કાઢીને તારી નગરીમાં લઈ જા, અને તેની સેવા કર.”
આ આદેશ આપીને તે દેવ-વાણી શમી ગઈ. ધનસાર્થવાહે તરતજ એ પ્રતિમાજી સમુદ્રમાંથી કઢાવીને વહાણમાં પધરાવ્યા. પ્રભુ-દર્શન કરીને તે તથા અન્ય લોક પિતાને ધન્ય માનવા લાગ્યા. પ્રભુ-પ્રતિમા વહાણમાં આવી, કે તરત જ સ્થિર બનેલાં વહાણ ચાલવા લાગ્યાં.
અનુક્રમે એ સાર્થવાહે કાંતિપુરીમાં મનહર દેરાસર બંધાવી, તેમાં એ દિવ્ય-પ્રતિમા પધરાવી. અને જીવન પર્યત તેણે એ પ્રભુની પૂજાભક્તિ કરી.
કાન્તિપુરીમાં એ પ્રતિમા બે હજાર વર્ષ સુધી રહ્યા. ત્યાર પછી
જ્યારે ભરતક્ષેત્રમાં ચરમતીર્થકર શ્રમણ ભગવાન શ્રી મહાવીર પરમાત્માનું શાસન પ્રવર્તી રહ્યું છે, ત્યારે વિક્રમની પ્રથમ શતાબ્દીમાં મહાન જૈનાચાર્ય શ્રી પાદલિપ્તસૂરિ મહારાજ થયા. તેમના શિષ્ય સમા ગી નાગાર્જુને કેટીવેધ રસની સિદ્ધિ માટે એ પ્રતિમાનું ત્યાંથી હરણ કર્યું અને તેના સાનિધ્યમાં રસ–સ્તંભન કરીને તેણે એ પ્રતિમા શેઢી નદીના કિનારે ખાખરાના વૃક્ષ નીચે ભંડારી દીધા. અને એ જગ્યાએ સ્મૃતિ માટે સ્તંભનપુર નામનું ગામ વસાવ્યું.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
શ્રીસ્તંભન પાર્શ્વનાથ ભગવાનની આ અલૌકિક પ્રતિમા અહીં પણ યક્ષો વડે પૂજાતી
રહી.
વિક્રમની બારમી શતાબ્દી ચાલી રહી છે. મહાન જૈનાચાર્ય શ્રી અભયદેવસૂરિજી મહારાજે શાસનદેવીની પ્રેરણાથી નવ અંગેની ટીકા રચી. ત્યારબાદ પૂર્વ કર્મને પ્રબલ ઉદયે સૂરિજીનું શરીર કેઢ રોગને ભેગ બની ગયું.
ઈર્ષાળુ લકે બલવા લાગ્યા કે- સૂરિજીએ ટીકાઓમાં ઉત્સુત્ર-પ્રરૂપણ કરી તેનું આ ફળ છે. આથી સૂરિજી ખિન્ન થયા. રોગ કરતાં પણ આ કાપવાદ તેમને વધારે પીડા આપતો હતું. તેથી તેમણે અનશન કરવાની તૈયારી કરી. આ હકીકત જાણીને રાત્રે સ્વપ્નમાં શ્રી ધરણેન્ટે તેમને ઉપાય સૂચવ્યું કે-“શેઢી નદીના કિનારે સ્તંભનપુર ગામમાં અમુક વૃક્ષ–તળે શ્રીસ્તંભન પાર્શ્વનાથની ચમત્કારિક પ્રતિમા નાગાર્જુને સ્થાપી છે. તે તમે પ્રગટ કરો, તેના સ્નાત્ર જળથી તમારો રોગ જશે, ને તમારી કીર્તિ જગતમાં ફેલાશે.” ' સૂરિજીએ જાગૃત થઈને સવારે શ્રીસંઘને રાત્રિને વૃત્તાન્ત જણાવ્યું. અને સંઘ સહિત તેઓ વિહાર કરીને સ્વપ્ન-દર્શિત સ્થાને પધાર્યા. અહીં જે ખાખરાના વૃક્ષ નીચે પ્રતિમા હતી, ત્યાં હંમેશાં એક શ્યામ ગાય પોતાના સર્વ આંચળથી દૂધ ઝરતી હતી. ત્યાં જઈને સૂરિજી એકધ્યાને “કાંતિgમ” ઈત્યાદિ બત્રીશ ગાથાઓવાળું સ્તવન નવું રચીને બોલ્યા. સ્તવન પૂરું થતાં જ એ તેજસ્વી જિનબિંબ ભૂમિમાંથી પ્રગટ થયું. સૂરિજી અને સંઘના હર્ષને પાર ન રહ્યો. - ચતુર-ભાવિક શ્રાવકેએ પ્રભુજીને ગંધદક આદિ પદાર્થોથી અભિષેક કર્યા, અને એ અભિષેક-જળને સૂરિજીના અંગ પર છંટકાવ કર્યો. તત્ક્ષણ સૂરિજીનો રોગ નાશ પામ્યો, ને તેમનું શરીર કનક સમાન વર્ણવાળું થયું.
ત્યાર પછી શ્રીસંઘે તે સ્થાને ભવ્ય જિનાલય બંધાવીને તેમાં સૂરિજીના હસ્તે એ પ્રતિમાજીની પ્રતિષ્ઠા કરી.
કેટલેક કાળ વીત્યા બાદ સં. ૧૩૬૮માં મૂર્તિભંજક બાદશાહ અલાઉદ્દીન ખીલજીએ જ્યારે ગુજરાત પર ચઢાઈ કરી, ત્યારે સમયના જાણુ-શ્રાવકો આ ચમત્કારિક બિંબને રક્ષા, માટે સ્તંભતીર્થ ખંભાતમાં-લઈ આવ્યા. ત્યાં ખારવાડામાં દેરાસર બાંધીને તેમાં પ્રભુજીને પધરાવ્યા.
આ બનાવને પાંચ-પાંચ સૈકાઓ વીતી ગયા. પુરાણ ઇતિહાસ પર વિસ્મૃતિના પડ પથરાઈ ગયા હોવા છતાંય આ પ્રતિમા નીલમ-રનના છે, મહાપ્રભાવિક છે. અને એના પ્રભાવે જ આપણું ખંભાત શહેર તંભતીર્થ તરીકે જગતમાં વિખ્યાત છે.” આટલી હકીકત લક-માનસમાં સચવાઈ રહી. અને એના પ્રતાપે લેકે અપૂર્વ ભાવભકિતથી પ્રભુજીની પૂજાસેવા કરવામાં તત્પર રહેતા, અને રહ્યા.
વિ. સં. ૧૯૫૨માં એક દિવસ ખંભાત પાસેના તારાપુર ગામના એક સેના અને એક કાળી, એમ બે માણસે, પ્રભુજીની પૂજા કરવાના નિમિત્તથી શ્રાવકવેશ પહેરીને બપોરના
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
જય થંભણ પારસનાથ
૬૩
સમયે આવ્યા. જ્યારે દેરાસરમાં કેઈની ય અવર-જવર ન રહી, ત્યારે તેઓ સાતેક ઈંચની શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથની નીલમમય પ્રતિમા ચોરી ગયા. - સાંજે દર્શન કરવા માટે શ્રાવકે દેરાસરે આવ્યા ત્યારે મૂળનાયકની ગાદી ખાલી દેખીને તેમના દિલમાં વજાને આઘાત લાગ્યો. વાત ફેલાતાં આખા સંઘમાં હાહાકાર થઈ ગયે. દેરાસરને ખૂણેખૂણો તપાસવામાં આવ્યો. શહેરભરમાં શેખેળ કરાવી, પણ પરિણામે શૂન્ય. શેઠ શ્રી અમરચંદભાઈએ આ વાત જાણતાં જ પ્રતિજ્ઞા કરી કે, “જ્યાં સુધી પ્રભુજી ન આવે, ત્યાં સુધી મારે ચારેય આહારને ત્યાગ છે. શ્રી સંઘમાં પણ અનેક ઉપવાસ, આંબેલ આદિ તપશ્ચર્યાઓ થઈ શેખેળ ચદિશ ચાલુ જ હતી. બે દિવસ સુધી તે કઈ પગેરું જડયું નહિ. પણ–
"अत्युग्रपुण्य पापाना-मिहैव फलमाप्यते । त्रिभि वर्षे स्त्रिभिर्मासैत्रिभिः पक्षस्तिभिर्दिनैः ॥
અત્યંત ઉગ્ર પુણ્ય કે પાપનું ફળ તેજ ભવમાં ત્રણ વર્ષ-માસ–પક્ષ કે દિવસમાં મળે છે. અહીં પણ એમજ બન્યું. તારાપુરમાં પેલે સની એકાએક અંધ બની ગયે. અને એટલું ઓછું હોય તેમ એ સોની અને કેળી વચ્ચે ભાગ પાડવામાં વિખવાદ પડવાથી મનદુઃખ થયું. એટલે કેળીએ કેઈકને આ વાત કહી દીધી.
ફરતી-ફરતી આ વાત શેઠ પોપટભાઈના પુત્ર શ્રી પુરૂષોત્તમભાઈ તથા શા. પિોપટલાલ મૂળચંદ અને નગીનદાસના કાને આવી. તેઓ કાર્યકુશળ હતા. પ્રતિમાને ચેર તારાપુરમાં છે, એ જાણીને તરત જ તેઓ તારાપુર ઉપડી ગયા.
તારાપુરમાં તપાસ કરવાની તેમને ઘણી સુગમતા પડી. કારણકે શેઠ પોપટલાલ મૂળચંદના પુત્ર શ્રીવાડીલાલભાઈ ત્યાંના તલાટી હતા. તેમની મદદથી આખા ગામમાં તપાસ કરાવીને સોનીને પત્તો મેળવ્યું તેને પકડવામાં આવ્યું. પ્રભુજી બાબત તેને પૂછ્યું, તે પહેલાં તે તે જાણે પિતે કાંઈ જાણતો જ નથી, એવો દેખાવ કરવા લાગ્યું. ધમકાવીને વારંવાર પૂછ્યું છતાં એ જ જવાબ મળવાથી છેવટે તેને ખંભાતના ફેજદારની બીક બતાવી. ખંભાતના ફેજ. દારથી તે વખતે ભલભલા ચેર–ગુનેગારો ફફડતાં, તે આ સનીનું શું ગજું ? તેણે ડરના માર્યા ચોરી કબૂલી લીધી. ને નારેશ્વર તળાવ પાસેથી પ્રતિમાજી કાઢીને તેમને સંપ્યા.
માજી પાછાં મળવાથી પુરષોત્તમભાઈ વિગેરે ખૂબ હાર્ષિત બન્યા. ત્યાંથી ખંભાત લઈ ગયા. શ્રી સંઘે વાજતે-ગાજતે અપૂર્વ ઠાઠ-માઠથી પ્રભુને નગર–પ્રવેશ કરાવ્યું. શેઠ અમરચંદ ભાઈને હૈયે હરખ માટે નહોતું. તેમને તો નો અવતાર મળે જાણે!
મુહૂર્ત બરોબર ન હોવાથી પ્રભુજીને શ્રી સીમંધર સ્વામીજીના દેરાસરમાં પણદાખલ પધરાવ્યા.
પ્રભુજીની સ્તંભનાજીના દેરાસરમાં પુન:પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે શ્રી સંઘે વિનંતિ કરતાં-વિ. સં. ૧૫૬ની સાલમાં આપણું પૂજ્યશ્રીએ ૧૮ અભિષેક આદિ વિશુદ્ધ વિધિ વિધાનપૂર્વક પુનઃપ્રતિષ્ઠા કરી.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪
શાસનસમ્રાટ શ્રી સ્તંભતીર્થ જેવાં તીર્થમાં તીર્થપતિ શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા–એ આપણું મહાન ચરિત્રનાયકશ્રીના વરદહસ્તે થયેલી પ્રથમ પ્રતિષ્ઠા છે.
મહાન પ્રભુ ! મહાન તીર્થ ! અને મહાન ગુરુ ! એ ત્રણે મહાન જ્યાં એકત્ર થયા હોય, ત્યાં કાર્ય પણ મહાન જ થાય ને ! ! !
[૧૯]
પ્રવચન-પ્રભાવનાના પ્રેરક પ્રસંગો
વિ. સં. ૧લ્પપનું ચાતુર્માસ ખંભાતમાં પૂર્ણ કરી, શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરીને પૂજયશ્રીએ પેટલાદ તરફ વિહાર કર્યો. સાયમા, તારાપુર, નાર થઈને તેઓશ્રીપિટલાદ પધાર્યા. ખંભાતમાં સ્થાપેલી “જંગમ પાઠશાળા” સાથે જ હતી. લગભગ ૪૦ જેટલાં વિદ્યાથીએ એમાં ભણતા હતા. પેટલાદમાં શેઠ પિપટભાઈની તમાકુની પેઢી હતી. તેથી ત્યાં તેમનું રસોડું ચાલતું, ને તેમાં આ બધા વિદ્યાથીઓ જમતા.
૧૯૫૬ના આ વર્ષમાં ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો હતો. આ ભીને દુષ્કાળ છપ્પનીયા કાળના નામે ઓળખાય. લોક પિતાના ઢોરને પાણીના મૂલ્ય કસાઈઓને વેચી દેતા. અને જે ભેડા ઘણા પૈસા મળે, તેમાંથી મહા મુશ્કેલીએ ડુંક અનાજ મેળવીને પેટ ભરતાં.
પૂજ્ય મહારાજશ્રી પિટલાદમાં રતનપોળ-ચામડિયા શેરીમાં આવેલા ઉપાશ્રયમાં ઉતર્યા હતા. એ મકાનને ઉપરને ભાગ ઉપાશ્રય હતું, અને નીચેનો ભાગ ધર્મશાળા તરીકે વપરાતે. એટલે પૂજ્યશ્રી ઉપર ઉતરેલા. નીચેના ધર્મશાળ-વિભાગમાં વિદ્યાર્થીઓ રહ્યા.
પૂજ્યશ્રી–ઉપાશ્રયમાં જાહેર–માગ તરફના ગોખ પાસે બેસતાં. એ ગેખ વાટે એકવાર તેઓશ્રીએ એક માણસને કેટલીક ભેંસે લઈ જતે જે. ભેંસની ચાલ, તથા તેને દોરનાર માણસની આકૃતિ પરથી જ તેઓશ્રી સમજી ગયા કે આ ભેંસો કસાઈખાને જઈ રહી છે. તરતજ તેઓશ્રીએ નીચેથી વિદ્યાથીઓને બોલાવીને તપાસ કરવા મોકલ્યા.
નાર ગામના શ્રી નારાયણદાસ, તથા શ્રી શિવલાલભાઈ નામક પાટીદાર જૈન વિદ્યાથીઓ આ હકીકત જાણતા હોવાથી તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું કે-આપશ્રીની કલ્પના સત્ય છે. આ પશુઓ કસાઈખાને જ લઈ જવાય છે.
પૂજ્યશ્રી તે દયાના સાગર હતા, અહિંસાના ઉપાસક હતા. તેમનાથી આ કેમ જોયું જાય ? તેઓશ્રીનું દિલ દ્રવી ઉઠયું. તેઓએ વિચાર્યું કે કેઈપણ ઉપાયે આ પશુઓને બચાવવા જ જોઈએ.
તેઓશ્રીએ તત્કાલ બુદ્ધિ વાપરીને વિદ્યાર્થીઓને પશુઓના જીવ બચાવવા માટે યુક્તિ બતાવી. તદનુસાર દસ-પંદર વિદ્યાથીઓ ટોળાબંધ પિલાં કસાઈ પાસે જઈ પહોંચ્યા અને ભેંસને તેના બંધનમાંથી છોડાવી લીધી.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રવચન–પ્રભાવનાના પ્રેરક પ્રસંગે
૬૫
કસાઈએ ઘણાં પ્રયત્ન કર્યો, પણ તેને સહકાર કેણ આપે ? આખરે તેણે કેટ (coart)ને આશ્રય લીધે. પણ કસાઈનું કાર્ય પાપમય લેવાથી, તેમજ ન્યાયાધીશ પણ હિન્દુ અને ધાર્મિક હેવાથી, તેમાં તેને સફળતા ન મળી.
આમ આપણુ–દયાના દરિયા સમા–પૂજ્યશ્રીની તીવ્ર બુદ્ધિ-શકિતને પરિણામે અનેક પશુઓને જીવનનું દાન મળી ગયું.
મહાપુરૂષોના પરિચયની વાત તો દૂર રહી, પણ માત્ર તેમની દૃષ્ટિ પડી કે બેડે પાર થઈ જાય ! અહીં પણ એવું જ બન્યું. પૂજ્યશ્રીની દષ્ટિ પડીને પશુઓને જીવન-દાન મળ્યું.
પિટલાદ એ ગાયકવાડ સરકારનું સંસ્થાન હોવાથી ત્યાં વારંવાર સૂબા, મામલતદાર વગેરે અમલદારોનું આગમન થતું. તેઓ પેટલાદના સ્થાનિક ન્યાયાધીશ આદિ અધિકારીઓની. સાથે પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં આવતા, અને પૂજ્યશ્રીને અહિંસામય ઉપદેશ સાંભળીને અતિ પ્રસન્ન થતા. ન્યાયાધીશના હૃદયમાં પણ એ ઉપદેશને પ્રભાવે અહિંસા-ધર્મ વચ્ચે હતે. અને તેથી જ પેલે કસાઈ કેસ (case)માં ફાવ્યું નહોતો.
ઉપર્યુકત બનાવ પછી પૂજ્યશ્રીએ વ્યાખ્યાનમાં જીવદયા-અબેલ પશુઓને બચાવવા, કસાઈબાનેથી છેડાવવા, તેમજ તેમનું વ્યવસ્થિત પિષણ કરવું, આ માટે ખૂબ ભાર મૂક્યું. પેટલાદની પાંજરાપોળમાં પૈસાના અભાવે પશુઓને સાચવવાના ગ્ય સાધને નહેતા. પણ પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી ત્યાંના વ્યાપારી મંડળે મહાજન તથા રાજ્યની પરવાનગી મેળવીને વ્યાપાર ઉપર અમુક લાગે (Tax) નાખે. આ લાગાની આવકમાંથી પાંજરાપોળને નિર્વાહ વ્યવસ્થિત અને સારી રીતે ચાલવા લાગે.
પિટલાદમાં થોડા દિવસ સ્થિરતા કર્યા બાદ પૂજ્યશ્રી કાસોર પધાર્યા. અહીં વીસેક દિવસ સ્થિરતા કરી.
પૂજ્યશ્રી નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્યના ધામ હતા. બાલ્યકાળથી જ સમ્યક્રચારિત્રના પ્રાણ સમાન, જીવન-ઈમારતના પાયા સમાન આ શુદ્ધ બ્રહ્મચર્ય–ગુણ તેઓશ્રીમાં હતું. અને એ જ કારણે નાનપણથી જ તેઓશ્રી સત્ત્વગુણના અધિષ્ઠાન અને દિવ્ય તેજના સ્વામી બન્યા હતા. એ સાત્વિક બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવે તેઓશ્રીનું વચન–સિદ્ધવચન ગણતું. તેઓશ્રીની નિશ્રા-છત્રછાયા સકલ અમંગલનો ઉછેર કરનારી લેખાતી.
અહીં–કાસોરમાં તેઓશ્રીના બાલ-બ્રહ્મચર્યના મહિમાની મહેક ફેલાવતો એક પ્રસંગ બની ગયો.
બન્યું એવું કે-કાસોરમાં ખંભાતના એક શ્રાવકનું ઘર હતું. તેના એક છોકરાને વારં વાર લેહીની ઉલટી થઈ જતી. થુંકમાં પણ લેહી પડતું.
ઘણી ઘણું દવાઓ કરી, પણ રેગ ન મટ. એ પરિસ્થિતિમાં અંશ માત્ર પણ ફેરફાર ન થા.
શા. ૯
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
એક દહાડે એ છોકરો પૂજયશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં આવીને બેઠે. તે દોઢ કલાક સુધી એને સંપૂર્ણ રાહત રહી, એટલે વ્યાખ્યાન પતી ગયા પછી પણ તે ત્યાં ચાર-પાંચ કલાક સુધી બેસી રહ્યો. આટલા સમય દરમ્યાન તેને થુંકમાં પણ લોહી ન આવ્યું. આ જોઈને તેને તથા તેના કુટુંબીજનોને ભારે આશ્ચર્ય થયું. તેમને લાગ્યું કે-મહારાજશ્રીને જ આ પ્રભાવ છે.
ગોચરીને સમય થવાથી પૂજ્યશ્રીએ તેને બહાર જવા કહ્યું. જે એ ઉપાશ્રયમાંથી બહાર નીકળે, કે થુંકમાં લોહી આવવા માંડયું. આથી તેના કુટુંબીજનોને નિઃસંદેહ નિર્ણય થઈ ગયે કે-જરૂર મહારાજ સાહેબના પ્રભાવે જ આટલે સમય સારું રહ્યું.
તેઓ બધાં તે ડીવાર પછી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. બધી હકીકત જણાવી વિનંતિ કરી કે : સાહેબ! આપ કાંઈ ઉપાય બતાવે.
પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું: “હું કાંઈ મંત્ર-તંત્ર કે દવા-ઔષધ જાણ નથી.” પછી પિલા છોકરાને કહ્યું : “જા ! તું હંમેશાં નવકાર મંત્ર ગણજે. અને બેટો વહેમ રાખીશ નહિ.”
પૂજ્યશ્રીને જીવન-ઔષધ સમા આ વચનને છોકરાએ તથા તેના કુટુંબીજનોએ અંતરથી સ્વીકાર્યું. આ પછી એ છોકરાએ નવકાર–મંત્રનું સ્મરણ ચાલુ કર્યું કે ચમત્કાર સર્જાયે. તે જ દિવસથી તેને રોગ ગાયબ. સૌ અજાયબીમાં પડી ગયા. તેમને લાગ્યું કે ખરેખર ! પૂજ્યશ્રીના વચનને આ પ્રતાપ છે.
પૂજ્યશ્રીની નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્યમૂલક વચનસિદ્ધિનો આ અદભુત અને પ્રેરક પ્રસંગ છે.
કારથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી દેવા-ખાંધલી થઈને શ્રીમાતરતીર્થ પધાર્યા. અહીં સાચાદેવ શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુની યાત્રા કરી, અને થોડા દિવસ સ્થિરતા કરી. અહીં તેઓશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં અહીંના મામલતદાર શ્રી હરિભાઈ આદિ હંમેશાં આવતા. પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે તેમને ખૂબ ભકિતભાવ હતો.
ત્યાંથી તેઓશ્રી ખેડા પધાર્યા. અહીં માસક૯પ કર્યો. ખેડા એ જિલ્લાનું મુખ્ય શહેર હેવાથી ત્યાં શિક્ષિત (Educated) વર્ગ સારા પ્રમાણમાં વસતો. જિલ્લા કલેકટર (Callector) નું રહેઠાણ પણ અહીં હતું. તેઓ પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં હંમેશાં આવતા. અધિકારી-વર્ગ– માં પૂજ્યશ્રીની પ્રખ્યાતિ સ્વયમેવ એટલી ફેલાયેલી હતી કે તેઓશ્રી જ્યાં જાય, ત્યાંના અધિકારીઓ તેમનું વ્યાખ્યાન સાંભળવા, તેમના દર્શન કરવા હાજર જ હોય. પ્રથમ પરિચયે, પ્રથમ વ્યાખ્યાન સાંભળીને જ તેઓ પૂજ્યશ્રીના ભક્ત બની જતા. અહીં કલેકટરને માટે પણ એમ જ બન્યું. પૂજ્યશ્રીનું દલીલ-યુકિત અને પ્રમાણોથી ભરપૂર વ્યાખ્યાન સાંભળીને તેઓ પ્રભાવિત થઈ ગયા. પછી તે તેઓ હંમેશાં વ્યાખ્યાન-શ્રવણ માટે આવવા લાગ્યા.
ખેડાના શ્રીસંઘમાં બે પક્ષ (તડા) હતા. એક સંવેગી પક્ષ. બીજે યતિપક્ષ. સંવેગી પક્ષ સંવેગી સાધુઓને જ માને. જ્યારે યતિપક્ષ શ્રી પૂજ્યોને જ ગુરુ માને. બન્ને પક્ષે વચ્ચે એવી મડાગાંઠ પડી ગયેલી કે એક પક્ષના શ્રાવકે અન્ય પક્ષના ઉપાશ્રયે વ્યાખ્યાન-શ્રવણ માટેય જતા નહિ.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગોઠહન
પણ આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીને પ્રભાવ કહે કે તેમના વ્યાખ્યાનને જાદુ ગણે, તેઓશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં બન્ને પક્ષના શ્રાવક શ્રદ્ધાપૂર્વક આવતા.
પેટલાદની જેમ ખેડામાં પણ પૂજ્યશ્રીએ જીવદયાનો ઉપદેશ આપીને “પાંજરાપોળના નિર્વાહની સુન્દર વ્યવસ્થા કરાવી આપી.
ખેડામાં માસ–કલ્પ કરીને તેઓશ્રી બારેજા થઈને મહીજ પધાર્યા. અહીંયા અમદાવાદના આગેવાન શ્રેષ્ઠિવ તેઓશ્રીને અમદાવાદ પધારવા માટે વિનંતિ કરવા આવ્યા. નગરશેઠ મણીભાઈ તે વખતે સ્વર્ગવાસ પામ્યા હતા. અને તેમના સ્થાને નગરશેઠ તરીકે શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ હતા.
એમની વિનંતિ સ્વીકારીને પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ પધાર્યા. શરૂઆતમાં કેટલોક સમય બહારની વાડીમાં બિરાજ્યા. ત્યાં નિયમિત વ્યાખ્યાન ચાલતું. શહેરમાંથી ઘણું શ્રાવકે સાંભળવા માટે આવતા. પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયે સ્થાપેલી પાઠશાળા પણ અહીં લાવવામાં આવી હતી.
ત્યાંથી પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયે પધાર્યા. અને ૧૯૫૬નું એ ચાતુર્માસ ત્યાં જ કર્યું. આ ચાતુર્માસ દરમિયાન તેઓશ્રીએ ઉપદેશ દ્વારા બે સ્થાયી કાર્યો કરાવ્યા.
(૧) અમદાવાદમાં અબેલ પશુઓની પાંજરાપોળના નિર્વાહ માટે લગભગ બે લાખ રૂપિયાનું ફંડ (fund) કરાવ્યું.
(૨) જનધર્મનું મહાન તત્ત્વજ્ઞાન ભણવા-જાણવાને લાભ શ્રાવકોને પણ મળે, એ હેતુથી પૂજ્યશ્રીએ “જૈન તત્ત્વવિવેચક સભાની સ્થાપના કરી. તેના મુખ્ય–મુખ્ય સભાસદ
–નગરશેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ, નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ છોટાલાલ લલ્લુભાઈ ઝવેરી, ભોગીલાલ મંગળદાસ, તારાચંદ લસણવાળા, શેઠ જેસીંગભાઈ હઠીસિંગ, શેઠ પ્રતાપસીંહ મેહેલાલભાઈ, શેઠ વાડીલાલ સારાભાઈ (વી. એસ. હોસ્પીટલવાળા), શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈ શેઠ પુરૂષોત્તમદાસ મગનભાઈ, શેઠ જેસીંગભાઈ કાળીદાસ શેરદલાલ, શેડ લાલભાઈ ભેગીલાલ, શેઠ ચંદુલાલ જેસીંગભાઈ શેઠ જગાભાઈ ભેગીલાલ, શેઠ અમુભાઈ રતનચંદ વગેરે હતા.
આ બધાં શ્રેણિવર્યો પૂજ્યશ્રીના પરમ–ભકત હતા અને આજીવન રહ્યા હતા. પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી તત્ત્વવિવેચક સભાના માધ્યમે તેઓ અનેકવિધ ધર્મ-પુણ્ય કાર્યો કરતા હતા.
[૨૦] ગહન
અમદાવાદના આ ચાર્તુમાસમાં એકવાર ફતાસાની પિળના રહીશ શ્રી મનસુખમામા નામના એક શ્રાવક એક છોકરાને લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. એ છોકરે તેમને ત્યાં રહેતે હતે. એની તેજસ્વિતા અને ભવ્યતા જોઈને તેમને વિચાર આવ્યો કે જે આ છોકરો જેસીંગભાઈ જેવા શેઠને ત્યાં હોય તો તેને સારો વિકાસ થઈ શકે. આથી તેઓ તેને જેસીંગભાઈ
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
}2
શાસનસમ્રાર્
શેઠના ઘેર મૂકવા માટે લઇ જતા હતા. શેઠનું ઘર જેસી‘ગભાઇની વાડીમાં હતું. તેમાં જવાના મા` પાંજરાપાળ થઇને નીકળતા હતા. એટલે તેઓ પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા માટે આવ્યા. તેમની સાથે કરો જોઇને પૂજ્યશ્રીએ પૂછ્યું : આ છેકરા કાણુ છે ?
તેમણે કહ્યુ : સાહેબ ! આ કરેા પાટણના છે. ગરીબ અને અનાથ છે. પણ તેનુ ભાગ્ય સારૂં જણાય છે. માટે તેને શેઠ જેસીગભાઈ ને ત્યાં મૂકવા જાઉં છું.
હજી આટલી વાત થઇ ત્યાં જ પેલા છેકરા એટલી ઊંચો, “મને અહીં જ રહેવા દ્યો ને, અહીં રહેવાનું મને ઘણુ' મન થાય છે.’’
મહાપુરુષની સંગતિના દર્શનના પ્રભાવનું આ જવલંત ઉદાહરણ છે. એ બાળકે પૂજ્યશ્રીને આ પૂર્વે કદીપણ જોયેલા નહિ, ઉપાશ્રયે કયારૅ ય આવેલા નહિ, અને છતાંય તે કહે કેમારે અહી રહેવું છે, ત્યારે અને પૂજ્યશ્રીના દર્શનના પ્રભાવ જ ગણાય ને !
ખંભાતની ‘જંગમ પાઠશાળા’ના વિદ્યાથીએ ત્યાં જ હતા. તેમાંના શ્રીદલસુખભાઈ કસ્તૂરચંદે એ ખાળકનું અહી* (ઉપાશ્રયે) રહેવાનુ મન જાણીને કહ્યું : ભલેને આ છેકરી અહીં રહેતા. ઘેાડું ઘણું ભણશે, ને અમારા કા માં ઉપયોગી પણ થશે.
આ સાંભળીને મનસુખ–મામા તે કરાને ત્યાં ઉપાશ્રયે જ મૂકી ગયા. એ છેકરા પણ રાજીથી ત્યાં રહીને બધાનું કામ હેાંશપૂર્વક કરી આપવા લાગ્યા. વિદ્યાથી આ માટે ચાલતાં રસેાડામાં તે જમતા. એ ખૂબ અબૂઝ અને ભેળા હતા. ઘણીવાર વિચિત્ર અને સૌને રમૂજ પડે તેવા પ્રશ્નો તે પૂછતે ઃ આ સૂરજ દિવસે જ કેમ ઊગે છે ? સાંજે પાછા ભાગી કેમ જાય છે ? આ ચંદ્ર રાત્રે જ કેમ ઊગે છે ? દિવસે કેમ નથી દેખાતા ? ઈત્યાદિ. તેને અક્ષરજ્ઞાન જરાપણ નહેાતું, શ્રી દલસુખભાઈ તેને નિવૃત્તિના સમયમાં બારાખડી વિ. શીખડાવતા.
એક વાર દલસુખભાઈ ને એની પરીક્ષા કરવાનું મન થયું. તેમણે પાતાની પથારી-તળે ઘેાડા પૈસા મૂકી રાખ્યા. અને સાવ અાણુ હોય તેમ અન્ય કાર્યાર્થે ચાલ્યા ગયા. પેલા કરાએ જેવી તેમની પથારી ઉપાડી કે નીચેથી પૈસા નીકળ્યા. તરત જ તે દોડતા દલસુખભાઈ પાસે ગયા. અને તેમના હાથમાં પૈસા આપતાં કહ્યું કે: આપની પધારી નીચે આ પૈસા પડી રહ્યા હતા. આ જોઈ ને દલસુખભાઈ વગેરેને તેની નિખાલસતા અને પ્રામાણિકતા માટે ખૂબ સદ્ભાવ થયા.
ચામાસુ પૂરું થયું. એક દિવસ પેલા છેકરા પૂજ્યશ્રીને કહેઃ મને દીક્ષા આપે. પૂજ્યશ્રીએ સસ્મિત જવાબ આપ્યા : ભાઈ ! તું હજી ખળક છે. દીક્ષા લેવી એ સહેલો વાત નથી.
કેવી એ અજાણુ બાળકની ભાવના ? દીક્ષા એટલે શું ? ~ તેની એને ખબર નથી. દીક્ષા લેવાથી શુ ફાયદો થાય ? તેની અને સમજણુ નથી. છતાંય એ કહેતા હતા કે-“મને દીક્ષા આપો.” પૂર્વના કાઇ યોગભ્રષ્ટ આત્માના સસ્કાર જ એની પાસે એ વચના ખેલાવી રહ્યાં હશેને !
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગોદહન
સં. ૧૯૫૭માં સેદરડા ગામના રહીશ ત્રિભોવનદાસ નામે એક શ્રાવક પૂજ્યશ્રી પાસે દીક્ષા લેવા માટે આવ્યા. તેમને દમનો વ્યાધિ હતું. આ કારણથી પૂજ્યશ્રીએ તેમને કહ્યું: “તમારે તમારી શારીરિક અનુકૂળતાને વિચાર કરવો જોઈએ. સંયમમાં આચાર-વિચારની અનેક પ્રકારની વિકટતા હોય છે. રોગને લીધે એ આરાધનામાં વિક્ષેપ ન થાય એ વિચારીને તમારે દીક્ષાની વાત કરવી ઉચિત છે.”
ત્રિભોવનદાસ કહે ઃ કૃપાળુ ! દરેક પ્રકારને વિચાર કરીને જ આપની પાસે આવ્યો છું. અને હવે એ જ ભાવના છે કે સાધુપણામાં જ મારૂં શેષ જીવન વ્યતીત થાય.
આમ તેમને પૂર્ણ વૈરાગ્ય જેઈને પૂજ્યશ્રીએ તેમને દીક્ષા માટે સંમતિ આપી.
આ વાત જાણીને પેલા છોકરાની ભાવના પ્રબળ બની. દીક્ષા માટેની ભાવના તે તેને પહેલેથી જ થયેલી. હવે તે સવિશેષ દૃઢ બની. તેણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું : “પહેલાં હું આપની પાસે આવ્યો છું, માટે મારી દીક્ષા જ પહેલી થવી જોઈએ.” - પૂજ્યશ્રીએ તેને ઘણે સમજાવ્યું. પણ તે એકનો બે ન જ થયો. તેણે તે જાણે દીક્ષા લેવાની હઠ પકડી. - પૂજ્યશ્રીએ તો તે આવ્યા તે દિવસથી જ પોતાના જ્ઞાન-ચક્ષુ વડે તેનામાં રહેલા જ્ઞાન-તેજને પારખી લીધેલું. તેથી તેની ઘણી વિનંતિ થવાથી તેઓશ્રીએ તેને પણ દીક્ષા લેવાની સંમતિ આપી. - આ એ વખતની વાત છે, જયારે દીક્ષા પ્રત્યે હજી જનતાની રૂચિ સંપૂર્ણપણે નહેતી જાગી. તેમાં પણ આવા નાના બાળકની દીક્ષાથી તે લોકો ભડકતા હતા. એટલે તે બંનેને દીક્ષા આપવા માટે પૂજ્યશ્રીએ મુનિવર શ્રી આનન્દસાગરજી મ. (પૂ. સાગરજી મ.) તથા મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. ને કાસીંદ્રા ગામે મોક૯યા. ત્યાં બન્નેને દીક્ષા આપવામાં આવી.
શ્રી ત્રિભોવનદાસનું નામ મુનિશ્રી ઋદ્ધિવિજયજી રાખીને, તેમને શ્રી સુમતિવિજ્યજી મ. ના શિષ્ય કર્યો. અને પેલા બાળકનું નામ મુનિશ્રી યશોવિજયજી રાખીને તેમને પૂ. મહારાજશ્રીના શિષ્ય કરવામાં આવ્યા. દીક્ષા સમયે તેની ઉંમર ૯ વર્ષની હતી.
દીક્ષા આપ્યા પછી બને નૂતન-દીક્ષિતોની સાથે પૂ. મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. થે વખત અન્યત્ર વિચારીને ચાતુર્માસ પૂર્વે અમદાવાદ પૂ. ગુરૂભગવંતશ્રીની નિશ્રામાં આવી ગયા.
આ વર્ષે શેઠશ્રી મનસુખભાઈ તરફથી પૂજ્યશ્રીની પુનિત નિશ્રામાં વાઘણપોળના શ્રી ચિન્તામણિ પાર્શ્વનાથ પ્રભુના, તથા ઝવેરીવાડના શ્રીસંભવનાથ પ્રભુના ( સંભવનાથની ખડકીવાળા ) એમ બે દેરાસરોને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ ઉજવાયે.
પ્રતિષ્ઠાનું મુહૂર્ત અમદાવાદના પ્રખ્યાત જોષી “બહેરાજોષી ને પૂછવામાં આવતા તેમણે શુકા સ્તન દેવ હોવાથી આ વર્ષે મુહૂર્ત સારૂં નહિ આવે એમ કહ્યું.
ત્યાર બાદ નાથા જોષી' નામના બીજા વિદ્વાનને પૂછતાં તેમણે પૂ. મહારાજસાહેબ પાસે આવી, ચર્ચા વિચારણું કરીને તે જ વર્ષમાં સર્વદેષરહિત અને ઉત્તમ મુહૂત કાઢી આપ્યું. એ મુહૂર્ત પ્રમાણે પ્રતિષ્ઠા કરવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાફ્ટ
પિલા બહેરા જોષીને આ વાતની ખબર પડતાં તેમણે પ્રચાર કર્યો કે - જે આ મુહ પ્રતિષ્ઠા થશે – તે મનસુખભાઈ શેઠ પાયમાલ થઈ જશે. વિ. વિ.
પણ આપણું ચરિત્રનાયકશ્રી તથા શેઠ મનસુખભાઈ કાર્ય કરવામાં માનતા હતા, બેલવામાં નહિં. તેમણે આ જુઠ્ઠા પ્રચારની પરવા કર્યા વગર મુકરર કરેલા દિવસે અને મુહૂર્ત ભારે ઉલ્લાસ અને ઉમંગથી મહત્સવ ઉજવવાપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરી.
અને “જુડની આવરદા બહુ તો સાડાત્રણ દહાડા.” પિલા જેપીને પ્રચાર પિગળ જ નીકળે. અને આ પ્રતિષ્ઠા પછી તે મનસુખભાઈ શેડની જાહેજલાલી તેમજ ઉન્નતિ ઉદીયમાન ચંદ્રની જેમ સોળે કળાએ વધી. આમ થવાથી પ્રતિષ્ઠા-મુહ આપનાર શ્રીનાથા જોષી પર શેઠને વિશ્વાસ અને આદર વધી ગયો. અને તેમને દરેક રીતે શેઠે સુખી કરી દીધા.
આ અરસામાં ભાવનગરના આગેવાન શ્રેષ્ટિવર્ય શ્રી ગિરધરલાલ આણંદજી પૂજ્યશ્રીને
દ્વહન માટે વિનંતિ કરવા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીના વડીલ ગુરૂબંધુ પૂજ્ય પં. શ્રીગંભીરવિજયજી મહારાજે તેમને કહ્યા હતા. તેમણે વિનંતિ કરી: સાહેબ ! પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે આપને ભાવનગર પધારવાનું કહેવરાવ્યું છે. સાથે કહ્યું છે કેઃ મારી અવસ્થા હવે પુખ્ત થવા આવી છે. અને તમને (પૂજ્યશ્રીને) દ્વહન કરાવવાના છે. માટે સાહેબ ! આપ વિહાર કરી ભાવનગ૨ પધારો.”
કે આ પૂર્વે શેઠ મનસુખભાઈ તથા ઝવેરી છોટાભાઈએ પૂજ્યશ્રીને ઘણી વખત વિનંતિ કરી હતી. કે- આપશ્રી પૂ. પં. શ્રીદયાવિમળજી મ. પાસે ગદ્વહન કરો. પણ પૂજ્યશ્રીએ એ માટે ના કહી હતી. તેવી જ રીતે શ્રી ગિરધરભાઈને પણ તેઓશ્રીએ કહ્યું : ગિરધરભાઈ ! પૂજય પંન્યાસજી મ. ની દરેક ઈચ્છા–આજ્ઞા મારે બહુમાન્ય જ હોય, વળી મારી પણ લેગ વહેવાની પૂર્ણ ભાવના છે. પણ શારીરિક કારણે હું તે તરફ આવી શકું તેમ નથી.
ગિરધરભાઈ કહે : પણ સાહેબ ! પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે આપશ્રીને કહેવરાવ્યું છે કે “આપણે પૂજ્ય ગુરૂદેવશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મ. મને આજ્ઞા ફરમાવી ગયા છે કે તેમવિજયજીએ યોગ વહેવા, ને તારે વહેવરાવવા. આ ગુજ્ઞા તો મારે તેમજ તમારે શિરસાવન્દ છે, માટે તમે આ તરફ આવે, જેથી એ આજ્ઞાનું પાલન આપણે બને કરી શકીએ.”
આના જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ જણાવ્યું કે “ભાઈ ! પૂજ્ય પંન્યાસજી મ. ની વાત યુક્ત જ છે. પૂજ્ય ગુરૂદેવની આજ્ઞા અમારે બન્નેએ પાળવી જ જોઈએ. પણ શારીરિક અસ્વસ્થતાને કારણે હું હાલ ત્યાં આવી શકું તેમ નથી. મને એક વિચાર આવે છે કે- પૂ. પંન્યાસજી મ. આ તરફ પધાર્યા નથી. તેઓશ્રી જે અહીં પધારે તે અતિ–ઉત્તમ થાય. માટે તમે મારાવતી તેઓશ્રીને વિજ્ઞપ્તિ કરજે, કે આપ અમદાવાદ પધારે, તો ઘણી શાસનશેભા થશે.”
પૂજ્યશ્રીને જવાબ લઈને ગિરધરભાઈ ભાવનગર ગયા. ત્યાર પછી તરત જ પૂજ્યશ્રીએ પ્રેરણું કરીને શેઠ મનસુખભાઈ, ઝવેરી છોટાભાઈ વિ. અમદાવાદના લબ્ધપ્રતિક શ્રેષ્ઠિવને ભાવનગરપૂ. પંન્યાસજી મ. ને વિનંતિ કરવા મેકલ્યા.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચેાગાદહન
૭૧
પૂજ્ય પંન્યાસજી મ. ની વિદ્વત્તા અને ગીતા'તા તે સમયે સુવિખ્યાત હતી. અને તેથી તેઓશ્રી અમદાવાદ તરફ ખડું ન વિચરેલા હોવા છતાંય તેમના પ્રત્યે લોકાને અખૂટ સભાવ હતા.
અમદાવાદના શ્રીસંઘની આગ્રહભરી વિન'તિ થવાથી તેએશ્રીએ તે સ્વીકારી, અને અમદાવાદ તરફ વિહાર કર્યાં. અનુક્રમે તેએશ્રી સરખેજ પધારતાં આપણા ચરિત્રનાયકશ્રી વ્યાદ્રિ મુનિવર્યાં ત્યાં લેવા માટે ગયા.
પૂ. અન્યાસજી મ. ના પ્રવેશ-મહેાત્સવ અમદાવાદના શ્રીસ ંઘે ઘણા આડંબરથી હાથીના સામૈયા સાથે કર્યાં. પૂ. શ્રી બુટેરાયજી મ., પૂ. શ્રીમૂળચંદ્રજી મ, આદિ પૂજ્ય પુરૂષ ઉજમ ફાઈની ધર્મશાળાએ ઉતરતા હાવાથી પૂ. પંન્યાસજી મહારાજે પણ પ્રથા મંગલાચરણ ત્યાં કર્યું અને ત્યાંથી પાંજરાપેાળ-ઉપાશ્રયે પધાર્યાં. અને સં. ૧૯૫૭નું ચાતુર્માસ બધાંએ સાથે ત્યાં જ કર્યુ. પૂજ્યશ્રીએ પૂજ્ય પંન્યાસજી મ. ની નિશ્રામાં ‘શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર’ આદિ સૂત્રાના ચાગેાનના પ્રારંભ કર્યો.
આ ચેઢાસામાં પાંજરાપેાળની પાડશાળાનું કામ મ પડી ગયુ. તેથી પૂજ્યશ્રીએ વિચાયું કે-માળકોને ધાર્મિક સાથે વ્યાવહારિક શિક્ષણ અપાય, તેા જ પાઠશાળા ચાલશે. તેઓશ્રીએ મનસુખભાઈ શેઠને એ માટે પ્રેરણા કરી. એના ફલસ્વરૂપે શેઠ તરફથી ધામિક સાથે વ્યાવહારિક શિક્ષણ આપતી શાળા (School) ખેલવામાં આવી. તેમાં ધાર્મિક શિક્ષક તરીકે ‘જંગમ પાઠશાળા'માં ભણીને તૈયાર થયેલા શ્રી ઉમેચનૢ રાયચક્ર માસ્તર ખંભાતવાળાની નિમણૂણૂંક કરી.
ચામાસું ઊતર્યા પછી પૂ. પંન્યાસજી મ. ના હસ્તે ભાવનગરવાળા શા. હરજીવન સવચă, તથા ડાહ્યાલાલ, તથા એક ધેાલેરાવાળા ભાઈ, એમ ત્રણ મુમુક્ષુઓને દીક્ષા આપવામાં આવી. હરજીવનદાસનુ નામ મુનિશ્રી યવિજયજી રાખીને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય કર્યાં. તથા ખીજા' એનાં નામ અનુક્રમે મુનિશ્રીકાન્તિવિજયજી તથા મુનિશ્રીકુમુદ્રવિજયજી રાખીને પૂ. મુનિશ્રીમણિવિજયજી મ. ના શિષ્ય કર્યાં. આ શ્રીમણિવિજયજી મહારાજ, પૂ. શ્રી આનંદસાગરજી મ. ના. સ’સારિક-અવસ્થાના સગા ભાઈ હતા.
સ. ૧૯૫૮ નું ચામાસ' પણુ અમદાવાદ જ થયું. આ બે વર્ષ દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીએ શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર સિવાય અન્ય તમામ આગમના ચેાગવી લીધા. ૧૯૫૮ની સાલમાં શ્રીપાલિતાણામાં પૂજ્ય મુનિવર શ્રીદ્વાનવિજયજી મહારાજ ક્ષયના વ્યાધિથી અષાડ શુદ ૧૩ ના રેજ શ્રી ગિરિરાજનું સ્મરણ કરતાં કાળધર્મ પામ્યા. પૂજ્યશ્રીને આથી અપાર ખેઢ થયા. તેઓશ્રીને તેમના વિદ્યાગુરૂના વિયેાગ થયા હતા.
ઝવેરી છેટાલાલ લલ્લુભાઈ વિદ્યાશાળા ઉપાશ્રયના આગેવાન ટ્રસ્ટી ( Trustee) હતા. પણ પૂજ્યશ્રી ઉપરના દૃઢ ભક્તિભાવને લીધે તેમણે ૧૯૫૮નું ચાતુર્માસ-પરિવતન પેાતાને ત્યાં કરાવ્યું. ત્યાંથી તેઓ પૂ. ગુરૂદેવાને વિદ્યાશાળાના ઉપાશ્રયે લઈ ગયા. ત્યાં પૂ. પંન્યાસજી મ. તથા પૂજ્યશ્રીએ મુહપત્તિ હાથમાં રાખીને વ્યાખ્યાન વાંચવાની શાસ્ત્રીય મર્યાદા પ્રમાણે જ વ્યાખ્યાન વાંચ્યું.
——
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૧]
દીર્ધદ્રષ્ટા પૂજ્યશ્રી અને ગુરુભકત શ્રેષ્ટિવર્ય
૧૯૫૮નું ચોમાસું પૂરું થયું. ઝવેરી છેટાલાલ લલ્લુભાઈએ ધરી પાળતે શ્રીસિદ્ધગિરિજી તીર્થને સંઘ કાઢવ્યો. લગભગ બે હજાર ભાવિકે એમાં જોડાયા. પૂ. પંન્યાસજી મ. તથા આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીની નિશ્રામાં સંઘ નીકળે. સાણંદ, વિરમગામ, વઢવાણ, લીંબડી વગેરે ગામો પસાર કરતો એ સંઘ અનુક્રમે શ્રીસિદ્ધાચલજી મહાતીર્થની પવિત્ર છાયા-તળે પાલિતાણા આવી પહોંચે. અહીં સકલસંઘે ભાવોલ્લાસપૂર્વક દાદાની યાત્રા કરી. અને શ્રી છોટાભાઈએ પૂ. ગુરૂદેવના પવિત્ર હસ્તે તીર્થમાળ પહેરી.
પાલિતાણાથી પૂ. ગુરૂદેવે ભાવનગર પધાર્યા. અહીં અષાડ સુદ ૧૦ના દિવસે મહુવાના શા. કમળશીભાઈના સુપુત્ર શેઠ કસળચંદ કમળશીના લઘુબંધુ) શ્રીસુંદરજીભાઈ નામના ૧૬ વર્ષના કિશોરને દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રીદર્શનવિજ્યજી રાખીને તેમને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય કર્યા. બીજા એક વૈષ્ણવ ગૃહસ્થને પણ દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી પ્રતાપવિજ્યજી મ. રાખીને તેમને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય કર્યા.
૧૫૯નું આ ચોમાસું પૂજ્યશ્રીએ પૂ. પંન્યાસજી મ. ની સાથે ભાવનગર કર્યું. આ ચોમાસામાં પૂ. પંન્યાસજી મહારાજે તેઓશ્રીને શ્રીભગવતીજી સૂત્રના મોટા મેગમાં પ્રવેશ કરાવ્યા.
પૂજ્યશ્રીની દૂરંદેશી તથા દીર્ઘદ્રષ્ટિ પ્રશંસનીય હતી. તેઓશ્રી સંપૂર્ણ નીડર હોવા છતાંય ચેતતા નર સદા સુખી” એ સૂત્રમાં માનનારા હતા. આ ચોમાસા પૂર્વે પિતાની નૈસર્ગિક નિરીક્ષણ અને અનુમાન શક્તિથી કેટલાંક ચિહુને જોઈને તેઓશ્રીને લાગ્યું કેભાવનગરમાં પ્લેગને (Plage) ઉપદ્રવ થવાનો સંભવ છે. - તેઓશ્રીએ પૂ. પંન્યાસજી મ.ને વિનંતિ કરી કે સાહેબ! અહીં પ્લેગના ઉપદ્રવને સંભવ છે, એમ મને લાગે છે. માટે આપની ઈચ્છા હોય તે આપણે અન્યત્ર જઈએ.
પણ પૂ. પંન્યાસજી મહારાજે કહ્યું કે કાંઈ વાંધો નહીં આવે. તમે તે બહુ બીકણુ જણાવ છે. અવસરે જોયું જશે.
ચોમાસું બેઠું. શ્રાવણના સરવરિયા શરૂ થયા.ને શહેરમાં પ્લેગના ચિહ્નો જણાવા માંડ્યા. કઈ-કઈ માણસ પ્લેગને ભેગ પણ થવા લાગ્યો. પર્યુષણ પર્વ બાદ તે એણે ઉગ્ર-સ્વરૂપ ધારણ કર્યું. વાયુવેગે શહેરમાં એ ફેલાવા લાગ્યો. લોકે આજુ-બાજુના ગામમાં વિખરાવા લાગ્યા. આમ આપણે પૂજ્યશ્રીનું અનુમાન સત્ય નીવડયું. નિરૂપાયે પૂ. પંન્યાસજી મ. આદિ સાધુ સમુદાયે પણ ત્યાંથી વિહાર કર્યો, અને નજીકના ૩ ગાઉના અંતરે આવેલા વરતેજ ગામે પધાર્યા. શાસ્ત્રીય મર્યાદા એવી છે કે ચોમાસામાં સવા જન સુધી જવાય. પણ આ ગામ તે ભાવનગરથી સવા જન કરતાં નજીક હતું.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
દીદ્રષ્ટા પૂજ્યશ્રી અને ગુરુભકત શ્રેષ્ઠવ
સૌ સુખપૂર્વક વરતેજ આવી તે ગયા, પણ પ્લેગની હવા અહી પણ આવ્યા વગર ન રહી. પૂ. પંન્યાસજી મ. ના એ શિષ્યા, તથા પૂ. શ્રી મણિવિજયજી મ.ના એક શિષ્ય એમ ત્રણ મુનિએના શરીરે પ્લેગની ગાંઠે દેખા દીધી. તાવ તે સાથે ખરા જ.
આ જોઈને પૂ. પંન્યાસજી મ. આદિ ચિંતાતુર બનીને મૂંઝાઈ ગયા. તેઓએ પૂજ્યશ્રીને મેલાવી, પેાતાની મુંઝવણ જણાવીને કહ્યું ઃ આ બિમાર સાધુએની સંભાળ અને સારવાર તમે કરો. તેમને તમારી દેખરેખ હેડળ રાખેા.
ઉપાધિથી હંમેશાં ચેતતા રહેવુ... એ બરાબર, પણ ઉપાધિ આવ્યા પછી એનાથી ડરવુ, એ પૂજ્યશ્રીના સ્વભાવમાં ન હતું. તેએશ્રી તરતજ પેલા ત્રણે ગ્લાન મુનિઓને પાતે બિરાજ્યા હતા, તે મકાનમાં લઈ ગયા, અને તેમની કાળજીભરી સારવાર કરવામાં મગ્ન બની ગયા. વરતેજના વતની શ્રીમેરાજ શેઠ, વિ. ગૃહસ્થાને લાવીને ઔષધ આદિના પ્રમધ પણ કરાજ્યેા.
અને નિયમિત ઔષધના પ્રભાવે ત્રણે મુનિએ ટુંક
પૂજ્યશ્રીની અનવરત કાળજી, સમયમાંજ ફ્લેગ-મુકત બની ગયા.
૭૩
પણ ત્યારપછી પૂજ્યશ્રી પોતે તાવથી ઘેરાયા. એક તે યાગ—આરાધના ચાલતી હતી. તેમાં આ પરિશ્રમ પડયા, એટલે તેઓશ્રીને તાવ આવવા લાગ્યા. એક-એ દિવસ થયા. એટલે પૂ. શ્રીમણિવિજયજી મ. એ અમદાવાદ શેઠ મનસુખભાઈ ને એ સમાચાર જણાવ્યા.
મનસુખભાઈ ને આ સમાચાર મળતાં, તે જ ક્ષણે તેમણે ભાવનગરના પેાતાના પરિચિત હાંશિયાર ડૉકટર (Doctor) ઉપર તાર (Telegram) કર્યાં કે-તમે મારા ખર્ચે વરતેજ મહારાજશ્રીની સારવાર માટે જાવ.
આ તાર કરીને તેમણે વરતેજ તાર કરવા માંડયા−કે પૂજ્યશ્રીની તખીયતના સમાચાર જણાવેા. તાવ નેમલ (Normal) થયા કે નહિ ? એક દિવસ-રાતમાં ઉપરાઉપરી તેમણે ૮૦ જેટલા તાર પૂજ્યશ્રીની તખીયત માટે કર્યાં. તાર માસ્તર પણુ વિચારમાં પડી ગયા કે આ મહારાજ સાહેબ છે કેણુ, કે જેમની તબીયત પૂછાવવા આટલા બધા તાર આવે છે ?
આ બાજુ-પૂજ્યશ્રીના તાવ જ્યાં સુધી ના લ ન થાય, ત્યાં સુધી શેઠને સમાચાર પ શું આપવા ? પણ શેઠના હૈયામાં પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે એટલે અનહદ ભક્તિભાવ હતા કે-જેની કોઈ વાત નહિં. એથી જ તેઓએ એક દ્વિવસ-રાતમાં ૮૦ તાર કર્યાં હતા.
શેઠના એકના એક-વહાલસોયા પુત્ર-રત્ન શ્રી માણેકલાલભાઈ (માકુભાઇ) આ દિવસેામાં સખ્ત માંદગી ભેગવતા હતા. તેમની ઉંમર નાની હતી. ડૅા. જમનાદાસ તેમની સતત સારવારમાં રહેતા. તેમની સારવાર (Treatment) થી હવે માણેકલાલભાઈની તબીયત કાંઈક સુધારા ઉપર આવતી હતી.
શેઠે એ ડાકટરને કહ્યું કે–તમે આજે જ વરતેજ જાવ. અને પૂજ્ય મહારાજશ્રીની તીયત સુધરે ત્યાં સુધી ત્યાં જ રાકાજો,
શા. ૧૦
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું,
ડોકટર કહે: પણ શેઠ ! માણેકભાઈની તબીયત આવી નરમ છે. તેમની સારવાર હું કરું છું, તે છોડીને મારાથી કઈ રીતે જવાય?
આ સાંભળીને શેઠ ગદગદ કંઠે બોલ્યા, “ફેકટર ! જોકે ધર્મના પ્રભાવથી મારે “માણેક સારે થઈ જ જશે. છતાંય મારી એની સાથે લેણાદેણી ઓછી નીકળે, અને એના શરીરને કાંઈ થાય તો તે ફકત મને અને મારા કુટુંબને જ દુઃખકર થશે. પણ પૂ. મહારાજજીના શરીરને કાંઈ થયું તો તે સમગ્ર હિન્દુસ્તાનના સંઘને અને શાસનને માટે દુઃખકર થશે. માટે તમે જવાબ આપ્યા સિવાય આ જ ઘડીએ વરતેજ જાવ.”
જૈન સમાજના અને ભારતના એક કોડપતિ શ્રેષ્ઠિવર્યની ગુરુ-ભકિત કેવી અનન્ય હતી, દેવ-ગુરુ, ધમ ઉપર કેટલી દઢ શ્રદ્ધા હતી, અને શાસનના હિતની કેટલી તેમના દિલમાં ફિકર હતી, તે આ પ્રસંગ પરથી સમજી શકાય છે. આવી અસાધારણ, જેને જેટે ન જડે એવી ગુરુભકિત, ખરેખર ! આપણું સૌને માટે અનુકરણીય જ છે.
ડોકટર પણ તત્કાળ વતેજ ગયા. બીજે જ દિવસે પૂજયશ્રીને પરિશ્રમજન્ય-તાવ ઉતરી ગયે. આથી પૂજ્ય પંન્યાસજી મ., ડોકટર તથા શેઠ નિશ્ચિત થયા.
ચોમાસાને શેષ ભાગ વરતેજમાં વિતાવીને ત્યાંથી સર્વ મુનિવર્યો વલભીપુર (વળા) પધાર્યા.
[૨૨] ગણિ-પંન્યાસ પદવી
વળા એ સૌરાષ્ટ્રના ઇતિહાસ-પ્રસિદ્ધ નગર વલભીપુરનું અપભ્રંશ ભાષાનું અભિધાન છે.
જૈન ઇતિહાસ પ્રમાણે આ વલભીપુરમાં જ પૂ. શ્રીદેવગિણિક્ષમાશ્રમણના નેતૃત્વ તળે જૈન આગમોને પુસ્તકારૂઢ કરવામાં આવ્યા હતા.
શત્રય મહાસ્યના પ્રણેતા ભગવાન ધનેશ્વરસૂરિજી મહારાજે વલભીરાજ શિલાદિત્યને પ્રતિબોધ આપીને જૈનમતાનુયાયી બનાવેલ.
મહાન જૈનાચાર્ય શ્રીમલવાઢી સૂરિ મહારાજ આ વલભીપુરના મહારાજા શિલાદિત્યના ભાણેજ હતા.
કાળક્રમે–એક મહાન સામ્રાજ્યના સ્થંભ સમાન આ વલભીને ભંગ થયે, પરચકનાઑછોના હાથે. પછી એના નામને પણ બ્રશથ. વલભીનું વલહી, વલઈ અને છેવટે વળા. થયું. પછીથી આપણા મહાનું ચરિત્રનાયકશ્રીની પ્રેરણાથી વલભીપુરના નામદાર ઠાકોર સાહેબ શ્રી ગંભીરસિંહજીએ પ્રયાસ કરી પુનઃ “શ્રીવલભીપુર એવું એતિહાસિક-મૂળનામ પ્રવર્તાવેલું. ,
આ વલભીપુરમાં પૂ. ગુરૂદેવે પધાર્યા અહીંના નેક નામદાર ઠાકોર સાહેબશ્રી વખતસિંહજી
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણિ—પંન્યાસ પદવી
૭૫
ઉપર પૂજ્યશ્રીને કોઈ અજબ પ્રભાવ પડ્યો હતેા, તેઓ પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અટલ શ્રદ્ધા અને સાવ ધરાવતા હતા.
હવે પૂજ્યશ્રીના ભગવતી સૂત્ર”ના યાગ પૂર્ણ થવા આવ્યા હતા. એની અનુજ્ઞાસ્વરૂપ ગણિપદ તથા પન્યાસપઢ તેઓશ્રીને આપવાના હતા. એ નિમિત્તક મહાત્સવ વળાના શ્રીસંઘની તથા ઠાકેાર સાહેબની આગ્રહભરી વિનંતિથી ત્યાં જ ઉજવવાના નક્કી થયા.
અમદાવાદથી મનસુખભાઈ શેઠે વળાના સ’ઘને લખી જણાવ્યું કે-પઢવી પ્રદાન પ્રસ ંગે અઠ્ઠાઇ મહે।ત્સવ, અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર, તેમજ સમવસરણની રચના, વિ. અધું મારા તરફથી કરવાનુ છે.' લખી જણાવ્યું એટલુ જ નહિ, પણ એની વ્યવસ્થા કરવા માટે નામદાર વળા ઠાકેારના ગાઢ પરિચયવાળા શા. જેશીંગભાઈ ઉજમશીને પહેલેથી વળા માકલી દીધા. તેઓએ ત્યાં જઈને મધી તૈયારીએ કરી.
આ વાતની ભાવનગરના સંઘને ખમર પડી. તેમણે જોયું કે—બધા આદેશ મનસુખભાઈ શેઠે લઈ લીધા છે. હવે એક જ આદેશ નવકારશીને ખાકી રહ્યો છે. એ આદેશ આપણે વે’લાસર નહિ લઈ એ, તા એ પણ જશે. એટલે તરત જ તેમણે ચાલાકી વાપરીને વળાના શ્રીસંઘ પાસે પંન્યાસ પદવીના દિવસની નવકારશીની માગણી કરીને આદેશ લઇ લીધેા.
કાંક વઢમાં મહેાત્સવનો પ્રારભ થયા. ભાવનગર, તળાજા, મહુવા વિ. અનેક ગામેાના આગેવાના, શ્રાવકે આવવા લાગ્યા. અમદાવાદથી નગરશેઠનું કુટુંબ, હડીસીગ કેસરીસી’ગનું કુટુંબ, શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઇ, શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ વગેરે અનેક સગૃહસ્થેા આવ્યા. સૌના મનમાં પૂજ્ય ગુરૂદેવને પદવી મળશે, તેના હર્ષ અને ઉલ્રાસ હતા. બાહ્ય આડ ંબરના રંગ કરતાંય હૈયાના ઉમંગની ચમક હંમેશાં અનેરી હેાય છે. બહારના ભભકે એની આગળ ઝાંખા દેખાય છે. અહીં પણુ બાહ્ય આડંબર કરતાં અંતરને ઉમળકા સૌ કોઇને હતા. એટલે મહાત્સવની શાલા અજમશી જામી.
વળા આવ્યા પછી મનસુખભાઇ શેઠને-નવકારશીનેા આદેશ ભાવનગરવાળા લઈ ગયા છે, તેની જાણ થઈ. તેમણે વળાના શ્રીસંઘને વિન ંતિ કરી કે-બધું મારા તરફથી થાય, ને નવકારશી ખીજા કરે, એ વ્યાજબી ન ગણાય, માટે મને આદેશ આપે.
સ`ઘે કહ્યું ; શેઠ સાહેબ ! એક ધણીને આદેશ અપાઈ ગયા પછી અમારાથી ન ફેરવી શકાય. આપ ભાવનગરવાળાને સમજાવેા. તે સમજે તે આપને આદેશ મળે.
શેઠે તરતજ ભાવનગરવાળાને ખેલાવ્યા, સમજાવ્યા, પણ પેલા લોકો શાના સમજે ? માંડ માંડ મળેલા આવા ભક્તિના લાભ કેમ ચૂકે ? તેમણે તન્ના જ ભણ્યા.
શેઠ વિચારમાં પડી ગયા. તેમણે વળાના આગેવાન ગૃહસ્થા શા. કલ્યાણશી નરશી, ગુલાબચંદ જીવાભાઈ, કલ્યાણજી ભીમા, વિ. ને કહ્યુ` કે-તમે કેાઈ રસ્તા શેાધી કાઢો. આદેશ તે મને મળવા જ જોઈએ.
વિચાર કરતાં એક રસ્તા તેઓને મળી આવ્યા. તેમણે શેઠને કહ્યુ', શેઠ ! એક ઉપાય છે. ભાવનગરવાળાએ એક ટકની નવકારશીના આદેશ લીધેા છે જો કોઈ એ ટકના આદેશ માગે તે!–એક ટ’ફવાળાને આદેશ રઢ થઈ શકે.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
6ઠ્ઠું
શાસનસમ્રાદ્ધ્
પછી તે શી વાર ? શેઠે સઘની પાસે બન્ને ટંકની નવકારશીના આદેશની માગણી કરી. એટલે સથે તેમને આદેશ આપ્યા. શેઠની ભાવના ફળી. તેમના હર્ષોંના પાર ન રહ્યો.
કેવી હશે એમની ગુરૂદેવ પ્રત્યેની શ્રદ્ધા ? અને કેવી હશે એમની ધર્મભાવના ? આપણે તે એની વાતા જ સાંભળવાની રહી.
કાક વઢ ૭ ના દિવસ આળ્યા. આજે ગણિપદ્મ પ્રદાનની ક્રિયા કરવાની હતી. સમય થતાં જ હજારો ભાવિક–જના મંગળ ક્રિયાને નિહાળવા માટે આવવા લાગ્યા. મંગળ-ગીતે ગવાવા લાગ્યા. વળાના આખાલવૃદ્ધ જૈન-પેાતાના આંગણે આવે મહેાત્સવ ઉજવાય છે, એ માટે ગૌરવ અનુભવતા હતા.
ઉત્તમ ચાઘડીયે પૂજ્યપાદ પંન્યાસજી મહારાજ શ્રીગભીરવિજયજી મહારાજ સાહેબે ચતુર્વિધ શ્રીસ ંઘ સમક્ષ સંપૂર્ણ મંગલ-ક્રિયા કરાવવાપૂર્વક આપણા ચરિત્રનાયક પૂછ્ય મુનિશ્રી નેમવિજયજી મહારાજને સર્વાનુયાગમયી ‘શ્રી ભગવતી' નામક પાંચમા અંગની અનુજ્ઞા સાથે-ગણિપદવી અણુ કરી. અને—
આકાશ—તલ જયનાદોથી ગૂ'જી ઉઠયુ. ઉત્સાહના પૂર ઉમટયા, ઉમંગના આઘ ઉભરાયા, અને આન ંદની ળેા સકલ સઘમાં ઉછળી રહી.
ત્યારપછી માગશર શુદિ ‘૩’ના દિવસે પૂજ્ય પંન્યાસજી મહારાજે ગણિપદની જેમ જ વિશુદ્ધ અને સૌંપૂર્ણુ મંગલ-ક્રિયા કરાવવાપૂર્વક પૂજ્યશ્રીને પન્યાસપઢથી વિભૂષિત કર્યાં. આપણા ચરિત્રનાયક પૂ. મુનિશ્રી નેમવિજયજી મ. હવે પૂજ્ય પંન્યાસશ્રી નેમવિજયજી ગણિવય
અન્યા.
તેઓશ્રીએ જૈન આગમ તથા વ્યાકરણ-ન્યાય આદિ છએ દશનોનું તલ-સ્પશી અવગાહન-અધ્યયન કયુ" હાવાથી તેઓશ્રી પ્રકાંડ પાંડિત્ય ધરાવતા હતા, તે સમયના મુનિ સમુદાયમાં તેએશ્રી પ્રથમ-પંક્તિના બહુશ્રુત-વિદ્વાન પરમગીતા અને ગુણવાન મુનિપ્રવર હતા. તેઓશ્રીતું વ્યાખ્યાન પણ અજોડ હતું. આમ દરેક રીતે તેઓશ્રી ગણિ-પન્યાસ પદવીને માટે ચેાગ્ય જ હતા. તેથી સમસ્ત શ્રીસંઘના દિલમાં લાયકને લાયક માન-પત્ર મળ્યાના અપાર હર્ષ વર્તાઈ રહ્યો હતા.
તે વખતના જૈન સંઘના પ્રતિનિધિ માસિક પત્ર “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ”માં આ પઢવી પ્રસ'ગ અને તેનાથી સકલ સંઘમાં પ્રગટેલા અપાર હુને નીચેના શબ્દોમાં વર્ણવવામાં
આવ્યા હતા :
માગશર સુદ ૩ ના દિવસે શ્રીવળા ગામમાં મુનિશ્રી નેમવિજયજીને પન્યાસપદવી પન્યાસશ્રી ગંભીરવિજયજીએ આપી છે. આ પ્રસંગે દેશપરદેશના શ્રાવકા પણુ સારી સંખ્યામાં હાજર હતા. પ્રસંગાનુસાર અઠ્ઠાઈ મહેાત્સવ, સ્વામીવાત્સલ્ય પણ થયા હતા. મુનિ નેમવિજયજી બહુ વિદ્વાન છે. તેઓએ સંસ્કૃત ભાષા પર સારા કાબૂ મેળવ્યે છે. અને ન્યાયના વિષયમાં પ્રખ્યાત મુનિ દાનવિજયજી પછી તેએ પ્રથમ પંકિત ધરાવે છે. આવા જ્ઞાનવાળા મુનિ પંન્યાસ પઢવીને પૂરી રીતે લાયક છે. પન્યાસ પદ્મવી એ પંડિતની જ પઢવી
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણિ–પંન્યાસ પદવી
છે; અને તેઓ આ પદવીને પૂરેપૂરા લાયક છે. લાયકને લાયક માન મળ્યું છે. જે આવા રત્નાધિકાને પદવી આપવામાં આવતી હોય તે અત્યારે કેટલાક પ્રસંગમાં બન્યું છે તેમ તે પદવી અપવાદમાં ન આવી પડે.”
(વિ. સં. ૧૯૬૦ના માગશર-પોષ માસને જૈન ધર્મ પ્રકાશને અંક) આ ઉપરથી આપણે જાણી શકીએ છીએ કે-પૂજ્યશ્રી કેવા મહાન બહુશ્રુત મુનિરાજ હતા, અને તેમને પદવી મળ્યાથી સકલ સંઘમાં કેટલે હર્ષ—આનંદ પ્રગટ્યો હતો.
પદવીને મહોત્સવ ઉજવાયા બાદ વળા -શ્રી સંઘે પૂ. ગુરુદેવને જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા કરવા માટે વિનંતિ કરી. આ જિનાલય પૂ. ગુરુદેવશ્રી વૃદ્ધિચન્દ્રજી મહારાજના ઉપદેશથી નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. તેથી પૂ. પંન્યાસશ્રી ગંભીરવિજયજી મ. તથા નૂતન પંન્યાસશ્રી નેમવિજયજી મ. આદિ મુનિવરોના પવિત્ર હસ્તે એ જ વર્ષમાં વળાના દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા થઈ. એ વખતે પરમપકારી પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મ.ની ભવ્ય મૂર્તિની પણ ત્યાં પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. ત્યારપછી પૂ. પંન્યાસજી મ. શ્રીગંભીરવિજયજી મ. ભાવનગર પધારી ગયા.
આપણું ચરિત્રનાયક પૂ. પંન્યાસજી મહારાજે વળામાં મુનિશ્રી આનંદસાગરજી મ પિતાના ગુરુબંધુ મુનિશ્રી પ્રેમવિજયજી મ. તથા પિતાના શિષ્ય મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. એ ત્રણ મુનિવરને શ્રી ભગવતીજી સૂત્રના રોગમાં પ્રવેશ કરાવ્યું.
લેરા-શ્રી સંઘની વિનંતિથી તેઓશ્રી સપરિવાર વળાથી વિહાર કરીને પેલેરા પધાર્યા. શ્રીસંઘે તેઓશ્રીનું ભવ્ય સ્વાગત કર્યું. અહીંના શ્રી સંઘ ઉપર પરમપૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મ. ને પરમ ઉપકાર હતો.
અહીંના દેરાસર ઉપર નૂતન ધ્વજદંડનું આપણું કરવાનું હોવાથી તે નિમિત્તે શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં મહોત્સવ ઉજવવાનું નક્કી કર્યું. ધ્વજ-દંડ આપણને આદેશ પૂજ્યશ્રીને ઉપદેશથી ધોલેશ નિવાસી શા. પુરુષોત્તમદાસ નાગરદાસે લીધે. મહોત્સવ ભારે ઠાઠથી ઉજવા. ધ્વજ-દંડ-આરે પણને આદેશ લેનાર પુરુષોત્તમભાઈને આજ સુધી કોઈ સંતાન ન હતું. પણ આ ધ્વજદંડ ચઢાવ્યા પછી તેમને બે સંતાન થયાં. એક હરિભાઈ અને બીજા દલીચંદભાઈ. તેથી તેમને ધમ ઉપર અનન્ય શ્રદ્ધા થઈ.
અહીંયા પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય મુનિશ્રી સુમતિવિજયજી મ. એકાએક ભયંકર માંદગીમાં સપડાયા, સીરીયસ (serious) થઈ ગયા. શ્રીભગવતીજીના આગાઢ યુગ ચાલતા હતા, તેમાં આવી ભયંકર બીમારી આવી. તો પણ તેઓશ્રીએ અપૂર્વ અને અસાધારણ સમતા ધારણ કરી હતી. પણ પૂજ્યશ્રીની કાળજીભરી દેખરેખ અને યંગ્ય સારવારને લીધે થોડા દિવસેમાં તેમને સંપૂર્ણ આરામ થઈ ગયે.
અહીં–વલભીપુર નિવાસી શા. ગિરધરલાલ ભગવાનજીએ વૈરાગ્ય પામીને પૂજ્યશ્રીની પાસે દીક્ષા લીધી. તેમને પોતાના શિષ્ય કરી, તેમનું નામ મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજી મ. રાખ્યું. તેઓ જીવનપર્યન્ત વિનય અને ભક્તિમાં તત્પર રહ્યા હતા.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
શાસનસમ્રાફ્ટ અમદાવાદ શ્રીસંઘના અગ્રણીઓ પૂજ્યશ્રીની અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ કરવા અહીં આવ્યા. તેમની વિનંતિ સ્વીકારીને પૂજ્યશ્રી કેડ–ગાંગડ-બાવળા વિ. માર્ગ–આગત ગામોને પાવન કરતા કરતા અમદાવાદ પધાર્યા. અહીં ગોઢાહી ત્રણે મુનિવરને મહોત્સવપૂર્વક ગણિ-પંન્યાસ પદ તેઓશ્રીએ અર્પણ કર્યું. એ ત્રણે મુનિવર અનુક્રમે-પંન્યાસશ્રી આનંદ. સાગરજી મ., પંન્યાસશ્રી પ્રેમવિજયજી મ. તથા પંન્યાસશ્રી સુમતિવિજયજી મ. તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. - સં. ૧૯૬૦નું એ ચોમાસું પૂજ્યશ્રી તથા શ્રીસાગરજી મ, મણીવિજ્યજી મ. આદિ સર્વ મુનિવરેએ અમઢાવાદમાં સાથે કર્યું.
પૂજ્યશ્રીનો કોઈ અદ્દભુત પ્રભાવ હતું કે-જ્યારથી તેઓશ્રીએ સ્વતંત્ર ચાતુર્માસ કરવાની શરૂઆત કરી, ત્યારથી દરેક માસા પછી તેઓશ્રીના ઉપદેશથી તેઓશ્રીની નિશ્રામાં શ્રીસિદ્ધાચલજી આદિ મહાતીર્થોના છ “રી પાળતા સંઘ પ્રાયઃ નીકળતા હતા. આ વખતે પણ ચોમાસું પૂરું થયા બાદ શેઠ વાડીલાલ જેઠાભાઈએ પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શ્રીસિદ્ધાચલજી મહાતીર્થને છે “રી પાળા સંઘ કાઢયે.
પિતાના શિષ્યો-મુનિશ્રી દ્ધિવિજયજી, યશોવિજયજી, આદિ મુનિઓને અભ્યાસ ચાલતું હોવાથી તેઓને અમદાવાદ રાખીને બીજા શિષ્યો તથા શ્રીસાગરજી મ., શ્રીમણિવિજયજી મ. ની સાથે પૂજયશ્રી સંઘમાં પધાર્યા.
પાલિતાણા પહોંચીને હૈયાના ઉમંગથી સૌએ દાદાને હાર્યા. અને પૂજયશ્રીના પવિત્ર હસ્તે તીર્થમાળ પહેરીને સંઘવી વાડીલાલભાઈ કૃતકૃત્ય બન્યા.
[૨૩] તીર્થ-આશાતનાનું નિવારણ અને પિતાજીને આત્મ-સંતોષ
જૈનોનું મહાન તીર્થ ! જેનો મહિમા વર્ણવતાં શાસ્ત્રકારો થાકતાં નથી ! જેની પવિત્રતાને કોઈ પાર નથી ! સકલ તીર્થોનાં જે રાજા સમું ગણાય છે ! જે મહાતીર્થ શાશ્વતપ્રાય છે!
જ્યાં પ્રથમ તીર્થપતિ, પ્રથમ મુનિ પતિ અને પ્રથમ નરપતિ ભગવાન ઋષભદેવ પરમાત્મા વિરાજે છે!
જેના દર્શન-માત્ર કરનાર આત્મા મોક્ષે જવાની ચેગ્યતા પ્રાપ્ત કરે છે. ભવ્યત્વની મહેરછાપ મેળવે છે!
આવું મહાતીર્થ શ્રી સિદ્ધાચલજી!
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
તી-આશાતનાનુ નિવારણ અને પિતાજીને આત્મ-સંતાષ
એની આજે ઘાર-આશાતના થઈ રહી હતી, પાલિતાણાના નામદાર મહારાજાના હાથે. આથી સારાયે જૈન સંઘ-ખળભળી ઉઠયેા હતેા.
વાત એવી બનેલી કે-પાલિતાણા સ્ટેટના નામદાર મહારાજા શ્રી માનસિંહજી જૈનેાની લાગણી દુભાય એટલા જ માટે ગિરિરાજ ઉપર દાદાની યાત્રાના બહાને ચઢતા, અને પગમાં ખૂટ (Boot) પહેરીને, બીડી પીતાં પીતાં દાદાના દરબારમાં જતા.
७८
આથી શ્રદ્ધાળુ જૈનેની લાગણી ઘણી દુભાવા લાગી. હિંદભરના અનેામાં તે વિષે જબ્બર ઉહાપાતુ જામી ગયા. કાણુ એવા જૈન હોય કે જે પેાતાના મડાન તીર્થાધિરાજની થઈ રહેલી આવી ધાર આશાતના સાંખી લે ?
શાન્તિપ્રિય જેને જેએ મહારાજા સાથે સખંધ ધરાવતા હતા, તેઓએ ગામેગામ સભાએ યાજીને આવી આશાતના અંધ કરવા માટેના. મહારાજાને તાર-પત્રા દ્વારા વિનતિ કરી. પણ પરિણામમાં સરિયામ નિષ્ફળતા જ મળી.
ભારતના સમસ્ત શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન સ`ઘનું પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી શેઠ શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી ઉપર પણ આ બાબતમાં તાત્કાલિક અને ચાંપતાં પગલાં લેવાની સૂચનાઓવાળા ઢગલા બંધ તાર-ટપાલ આવવા લાગ્યા.
આ વખતે અમદાવાદથી શેઠ વાડીલાલ જેઠાલાલના સઘમાં પધારેલા આપણા પૂજ્યશ્રી પાલિતાણામાં બિરાજતા હતા. પેઢીના પ્રતિનિધિઓએ તેઓશ્રીની સલાહ લીધી. તેઓશ્રીએ સૂચવ્યુ. કે-“અને ત્યાં સુધી શાન્તિ-સલાહ અને સમજાવટથી કામ પતે તે સારૂ'. ન પતે તા પછી કાટ (coart) તે છે જ.”
પૂજ્યશ્રીની સૂચનાનુસાર પેઢીના પ્રતિનિધિએએ નામદાર મહારાજાને સમજાવવાની કાશીષ કરી, પણ વ્ય. મહારાજાએ તે એ આશાતના ચાલુ જ રાખી.
આથી પેઢીએ રાજકોટની એ. જી. જી. (Agent to the Governar General)ની કોટમાં ના. મહારાજા સામે કેસ (case) દાખલ કર્યાં.
આ જાણીને ના. મહારાજા ખૂબ ક્રોધિત થયા. હઠાગ્રહને વશ થઇને જૈનાની લાગણી વધારે દુભવવા માટે તેઓ તૈયાર થયા. તેમણે ગામના મુસલમાનાને ખેલાવીને તેમના દ્વારા ગિરિરાજ ઉપર આવેલા ઈંગારશાપીરના સ્થાનકે છાપરું અને પાકી દીવાલે સ્ટેટના ખર્ચે મ ધાવવા માટે ઇંટ–ચુના-પતરાં વિ. સામાન પહાડ ઉપર મેાકલ્યા. અને પોતે ખેલવા લાગ્યા કે “હું ઈંગારશાપીરના સ્થાનકે મુસ્લીમે પાસે બકરાને ભાગ ચઢાવરાવીશ, અને દાદા આદીશ્વર ઉપર તેનુ લેાહી છાંટીશ, ત્યારે જ જપીશ.”
રક્ષક જ જ્યારે ભક્ષક બને,' ત્યારે પ્રજા ઉપર તેને કાબૂ રહેવા બહુ મુશ્કેલ છે, જોકે સત્તાના જોરે તે પ્રજાને દખાવી શકે છે, પણ ‘બહુ તે થાડા માટે જ હાય’–એમ એ સત્તાનું જોર લાંબે સમય ટકતું નથી, એ અનુભવ-સિદ્ધ વાત છે.
મહારાજાના આવા વિચારની જાણ થતાં જ પાલિતાણાના શ્રી સઘે ત્યાં રહેલા તમામ જૈનાની એક સભા (Meeting) આપણા પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ચેાજી. તમામ સાધુ-સાધ્વી– શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ તેમાં હાજર રહ્યા,
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રા
૮૦
મહારાજાના પ્રતિકારની વિચારણા ચાલી. અજીમગંજ નિવાસી બાબુસાહેબ શ્રી છત્રપતિસિંહજી પણ આ સભામાં હાજર હતા. તેમણે ત્યાં જ પ્રતિજ્ઞા કરી કે હું ભરસભા માં મહારાજાને ઉડાવી દઈશ, (મારી નાખીશ) પણ મારા પવિત્ર તીર્થાધિરાજની તલભાર પણ આશાતને નહિ થવા દઉં.”
સૌના તન-મનમાં એક જ ભાવના હતી કે-કેઈપણ ભેગે આપણા તીર્થાધિરાજની આશાતના અટકાવવી જ જોઈએ. આ સિવાય બીજા વિચાર કે અભિલાષાને કેઈના દિલમાં સ્થાન ન હતું. મુનિશ્રી મણીવિજયજી મ. તથા આપણું ચરિત્રનાયકશ્રીના શિષ્ય મુનિશ્રી ઋદ્ધિવિ
જ્યજી મ. આદિ મુનિવરો પણ મહાતીર્થને આશાતનામાંથી બચાવવા માટે પ્રાણ ન્યોછાવરા કરવા તૈયાર થઈ ગયા. કો જૈન-સપૂત પિતાના પ્રાણપ્યારા તોર્થની રક્ષા માટે-તીર્થથી આશાતના અટકાવવા માટે પિતાના પ્રાણ ન્યોછાવર કરવા તૈયાર ન હોય ભલા ? પણ સમયના પારખુ પૂજ્યશ્રીએ એ સૌને વાર્યા, કારણકે- જૈનેના રાજ્ય સાથેના સંબંધ વિશેષ ન બગડે તે માટે ખાસ તકેદારી રાખવાની હતી. વળી પેઢી કાયદેસર પગલાં ભરી રહી હતી. - તેઓશ્રીએ શ્રીસાગરજી મ. તથા શ્રીમણુવિજ્યજી મ. આદિ મુનિવર પાલિતાણાથી વિહાર કરાવીને ભાવનગર સ્ટેટની હદમાં મોકલી દીધા. કારણ કે કદાચ ટેટ તરફથી કાંઈક હેરાનગતિ થાય તો બધા ય એક સાથે મુકેલીમાં મૂકાઈ જાય. આ પછી તેઓશ્રીએ શ્રી ભાઈચંદભાઈ નામના એક બાહોશ અને હિંમતવાન શ્રાવકને બોલાવ્યા. તેમને આ આખુંય પ્રકરણ સમજાવીને હવે કેવાં પગલાં લેવા ? તે સમજાવી દીધું.
ભાઈચંદભાઈ પણ પૂરા કાબેલ હતા. પૂજ્યશ્રીની સૂચના માત્ર જ તેમને બસ હતી. તેમણે તરત જ પિતાની કામગીરી આરંભી દીધી. સર્વપ્રથમ-મહારાજાએ ઈંગારશાપીરના છાપરા -આરડી માટે સામાન તે સ્થાને પહોંચાડવા, વિ. બાબતના આપેલા આજ્ઞાપત્રની તથા તેના જવાબની નકલે સિફતથી મેળવી લીધી. તેમાં એકાદ દિવસ જેલમાં પણ જવું પડયું, પણ નકકર પુરાવાના અભાવે બીજે દિવસે તેઓ નિર્દોષ છૂટી ગયા.
ત્યારપછી તેઓએ પાલિતાણા અને આજુબાજુના ગામમાં વસતા આયર કેમના ભાઈ એને ગુપ્ત રીતે ભેગા કર્યા, અને તેમને સમજાવ્યા કે-ના. મહારાજા શુંગારશાપીરને બકરાઓનો ભેગ આપવા માગે છે. જે તમે નહીં ચેતે તે બકરાં સાફ થઈ જશે. જે બકરાઓના આધારે તમારી આજીવિકા છે, એ જે આવી રીતે સાફ થઈ જાય, તે તમારાં બાળ-બચ્ચાં ખાશે શું ?
આયરોનાં મનમાં આ વાત બરાબર ઠસી ગઈ. એટલે ભાઈચંદભાઈ આયરોને પૂજ્યશ્રી પાસે લઈ આવ્યા. પૂજ્યશ્રીને વંદન કરીને આયરેએ કહ્યું કે-“અમે અમારાં બાળબચ્ચાં માટે પણ આવું અધર્મકાર્ય નહિ થવા દઈએ. માટે આપ એ બાબતમાં નિશ્ચિંત રહેજે” પછી ત્યાંથી ગયા. અને તેઓ અંદરોઅંદર નકકી કરીને કેઈ ન જાણે તેમ એક રાત્રે ગિરિરાજ ઉપર ઈગાશાપીરના સ્થાનક આગળ જુદી જુદી દિશાએથી આવીને એકત્ર થયા. અને છાપરું તથા દીવાલ બાંધવા માટે જે ટેટ તરફથી આવેલા સરસામાન હતા, તેને પહાડની ખીમાં એવી રીતે ગુમ કરી દીધું કે કઈનેય એને પત્તે જ ન મળે. એારડી બંધાય તે બકરાને ભેગ ચઢાવાય પણ ઓરડીને સામાન જ ન હોય ત્યાં ઓરડી કયાંથી બાંધે ?
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૧
તીર્થ-આશાતનાનું નિવારણ અને પિતાજીને આત્મ-સંતોષ
બીજી તરફ-રાજકેટની એ. જી. જી. ની કેર્ટમાં ચાલી રહેલા કેસમાં આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી જીતી ગઈ, ના. મહારાજા હારી ગયા કેટ તરફથી આશાતના બંધ કરવાને તેમને હુકમ મળે. આ પરાજયથી ના. મહારાજાને ગર્વ ઉતરી ગયો, અને તેમની મનની મુરાદ મનમાં જ રહી જવા પામી.
આમ-આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીની યુકિતઓ સાંગોપાંગ પાર પડી. શાસનદેવને પ્રભાવ તે હતો જ, એમાં પૂજ્યશ્રીનાં આશીર્વાદ અને માર્ગ-દર્શન મળ્યાં. જાણે સેનામાં સુગંધ મળી. પછી ફત્તેહ જ હોય ને !
સકલસંઘના આનંદને કઈ પાર ન રહ્યો. હિન્દુસ્તાનના પ્રત્યેક જેને તે દિવસ પૂર્વદિન તરીકે ઉજળે.
પાલિતાણાથી વિહાર કરી, ચોક-જેસર થઈ ને પૂજ્યશ્રી છાપરીયાળી પધાર્યા. આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના વહીવટવાળી અહીંની પાંજરાપોળની વ્યવસ્થા તેઓશ્રીને બરાબર ન જણાતાં પાલિતાણાથી મુનિમ દુર્લભજીભાઈને બેલાવી, ઉપદેશ આપીને વ્યવસ્થા સુધરાવી.
ત્યાંથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી પિતાની જન્મભૂમિ મહુવામાં પધાર્યા. અહીં તેઓશ્રીના સંસારી અવસ્થાના પિતાજી શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ વયેવૃદ્ધ થઈ ગયા હતા. તેમને પૂજ્યશ્રીના દર્શન કરી ખૂબ આનંદ થયો. પૂજ્યશ્રીએ ત્યાં થોડા દિવસ સ્થિરતા કરી, અને વ્યાખ્યાનમાં શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજના અષ્ટકજીનું વાંચન શરૂ કર્યું. લક્ષ્મીચંદભાઈ હંમેશાં આવતા અને વ્યાખ્યાન એકાગ્રચિત્તે સાંભળતા. તેઓ પોતે સારા અભ્યાસી હોવાથી પૂજ્યશ્રીના વિદ્વત્તાભર્યા વ્યાખ્યાનમાં તેમને ખૂબ રસ પડ. પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા લીધા બાદ તેઓશ્રી પ્રત્યે તેમના મનમાં જે થોડો ઘણે રોષ હતો, તે આવા-વિદ્વત્તાથી ભરપૂર વ્યાખ્યાને સાંભળ્યા બાદ સંતોષપણે પરિણમ્ય.
શ્રી લક્ષમીચંદભાઈને થયેલ આ આત્મ-સંતેષ તેમણે ૧૯૬૪ની સાલમાં પિતાના સ્વર્ગવાસના મહિના પહેલાં પૂજ્યશ્રી ઉપર ખંભાત મુકામે લખેલા પત્ર ઉપરથી જાણી શકાય છે. આ રહ્યો એ પત્રઃ
શ્રી |
સ્વસ્તિશ્રી પાર્શ્વજીને પ્રણમ્ય ખંભાત મહાશુભસ્થાને પંન્યાસજી નેમવિજયજી ગણી, મહુવાથી લી.
લક્ષમીચંદ દેવચંદની વંદના ૧૦૦૮ વાર અવધારશે.
લખવાનું કે જે દિવસે તમોએ ચારિત્ર લીધું તે દિવસે મને દ્વેષ ઘણે ઉત્પન્ન થયે હતો. પણ હવે, તમે સોળ વરસની ઉમરમાં દીક્ષા લીધી અને સંસાર ઉપરથી રાગ ઉડાડ, તેથી મહારૂં અંતઃકરણ એમ કહે છે કે તમે ઘણુ પૂર્વના આચાર્યોના જેવા ગણતરીમાં આવ્યા છે. અને અમારું કુળ સફળ કર્યું છે. વળી મારાથી તમારા પ્રત્યે અપ્રીતિ, અવિનય થયે હોય તે તમને ખમાવું છું.
મને જે અલ્પજ્ઞાનને બંધ થયો છે તે ઉપરથી અનુમાન કરું છું કે પૂર્વના કોઈ પણ ભવમાં શ્રાવક અથવા સાધુપણું મેં અંગીકાર કરેલું હશે, મારાથી માહરા જ્ઞાનને લાભ
૧૧
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
શાસનસમ્રાફ્ટ
લેવાણો નથી, માટે તમારે કઈ પણ ગ્રન્થની રચના કરવી, અને લાભ મેળવ. મારે દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયનું ધ્યાન કરવું છે. પણ મારા કર્મના ઉદયથી મારા શરીરને વ્યાધિ ઘણી ઉત્પન્ન થયેલી છે, તેથી બરાબર બની શકતું નથી. પણ સંસાર ઉપર કેઈ જાતનો મોહ રહ્યો નથી.
મુનિ મહારાજ યશોવિજયજી ઉપાધ્યાયજીના ગ્રંથ વાંચી મહારારેમરાયમાં જ્ઞાન પ્રસરી રહ્યું છે. તમે છેલી વખત અહીં આવી હરિભદ્રસૂરિન અષ્ટક વાંચી મને જે આનંદ આપ્યો છે, તે જોઈ તે ઉપરથી તમારા જ્ઞાનને વિચાર કરતાં મને ઘણો આનંદ થાય છે.
સં. ૧૯૬૪ના કારતક વદી ૨ શુકવાર દ, બાલચંદ (પૂજ્યશ્રીના સંસારી–લઘુબંધુ)
ની વંદના ૧૦૦૮ વાર અવધારશે.” કે આત્મ-સંતેષ નીતરે છે આ પત્રના શબ્દોમાંથી ? જ્ઞાનપ્રાપ્તિની તીવ્ર તમન્ના, અને અને તે કિંચિદંશે ફળેલી હોવા છતાંય સર્વાશે નથી ફળતી-કર્મોદયને લીધે, એનું કેવું દુઃખ વ્યક્ત કર્યું છે-લક્ષમીચંદભાઈએ ? ભવભીરતા અને નિખાલસતા તો એમાં ભારોભાર ભરી છે. પિતાની મેહ-દશાને આમ ખુલ્લે દિલે એકરાર કરે-દીક્ષા વખતે પિતે જે ડે ઘણે અંતરાય ઉભે કર્યો હતો, તે બદલ ક્ષમા યાચવી, એ કે સામાન્ય વ્યક્તિથી બની શકે તેમ નથી. એ તે શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈ જેવા જ્ઞાની-ઉંડા અભ્યાસી પિતાથી જ બની શકે.
ધન્ય છે દ્રવ્યાનુયોગના ઉંડા અભ્યાસી એ લક્ષમીચંદભાઈને ! કે જેમની આવી ભવ્ય ભાવનાઓ આપણું જીવનને પણ ઉજ્જવલ બનાવવા સદૈવ પ્રેરે છે. ધન્ય છે એ મહાન પિતાને, કે જેમના કુળમાં આપણું ચરિત્રનાયકશ્રી જેવા પુત્ર-યુગપુરૂષ પુત્રરત્ન પાક્યા.
મહુવાથી વિહાર કરી, તળાજા, શિહોર, વળા, બરવાળા, ધંધુકા થઈ પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ, પધાર્યા. સં. ૧૯૬૧નું આ ચોમાસુ તેઓશ્રીએ અમદાવાદ-પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે કર્યું.
[૨૪]
ક્ષેત્રપર્શના પ્રભાવ આ માસું પૂરું થયા બાદ અમદાવાદથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી શ્રીયણીતીર્થની યાત્રા પધાર્યા. માર્ગમાં કલોલ ગામ આવ્યું.
આ કલેલ ગામ વડોદરા સ્ટેટના કડી પ્રાંતના કલોલ તાલુકાનું મુખ્ય ગામ હતું. વર્ષો પૂર્વે અહીં મૂર્તિપૂજક જૈનોના ઘણા ઘર હતા, તથા શ્રીનેમિનાથપ્રભુનું એક દેરાસર પણ હતું. પણ ધીરેધીરે ગામમાં શ્રાવકેની વસતિ ઓછી થઈ જતાં તે પ્રભુજી પેથાપુર લઈ ગયાની લોકવાયકા હતી. દેશસર ખંડિયેરની દશામાં પડ્યું હતું, અને તે જગ્યા શેઠ જેચંદ ખેડીદાસના વારસદારોના કબજામાં હતી. એ જેચંદભાઈના પુત્ર શેઠ ઘેલાભાઈ તથા તેમના
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૩
ક્ષેત્રસ્પર્શના પ્રભાવ પૌત્ર શ્રી ગેવરધન અમુલખ, કે જેઓ ઢુંઢીયા ધર્મ પાળતા હતા, તેઓને પૂજ્યશ્રીએ ઉપદેશ આપે. તેમને મૂર્તિપૂજાની મહત્તા અને આવશ્યક્તા શાસ્ત્રાધારે સમજાવી. તેથી તેઓ તથા બીજા ઘણું ઢુંઢકપંથી ગૃહસ્થ પ્રતિબોધ પામ્યા, અને પોતાના કહ્યાગ્રહ ત્યજીને મૂર્તિપૂજાની સમુખ બન્યા.
મૂર્તિપૂજાના આ સન્માર્ગમાં તેઓ દઢ બને, એ માટે દેરાસરરૂપ આલંબનની તેમને જરૂર હતી. એને માટે પૂજ્યશ્રી ભેયીજીની યાત્રા કરીને જ્યારે અમદાવાદ પધાર્યા ત્યારે તેઓશ્રીએ શેઠ શ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ ને ઉપદેશ આપે. તેમણે એ ઉપદેશ ઝીલી લીધે, અને પિતાના સ્વ. ધર્મપત્ની શ્રીસમરથ બહેનના સ્મરણાર્થે તેમણે જીર્ણોદ્ધાર માટે સારી રકમ આપી.
ત્યારબાદ શેઠ જેસીંગભાઈને (હઠીસિંગ કેસરીસિંગવાળા) ઉપદેશ આપીને તેમની વાડીમાં (જેસીંગભાઈની વાડીમાં) સુન્દર જિનપ્રાસાદ બનાવરાવ્યું.
સં. ૧૯૬૨માં પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે પાંચ મુમુક્ષુ ભાઈઓની દીક્ષા થઈ.
૧. બલોલના વતની એક શ્રાવકને દીક્ષા આપી, તેમનું નામ મુનિશ્રી પ્રમોદવિજયજી રાખી પિતાના શિષ્ય પં. શ્રી સુમતિવિજયજી મ. ના શિષ્ય મુનિશ્રી ત્રાદ્ધિવિજયજી મ. ના શિષ્ય કર્યા.
૨. લીંબોદરાના એક ગૃહસ્થને દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી પ્રભાવવિજયજી મ. રાખી, પિોતાના શિષ્ય કર્યા,
૩. પેથાપુરના એક ભાઈને દીક્ષા આપી, તેમનું નામ મુનિશ્રી શુભવિજ્યજી રાખીને પિતાના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી અદ્ધિવિજયજીના શિષ્ય કર્યા.
૪. પાટણના વતની શા. ઘેલા આકમચંદના સુપુત્ર શા. અમૃતલાલના ચિરંજીવી શ્રી ભીખાભાઈ નામના કિશોરને દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી મ. રાખી, તેમને સ્વશિષ્ય બનાવ્યા.
આ ચાર દીક્ષાઓ અમદાવાદમાં આપી ત્યાંથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી ખંભાત પધાર્યા. પૂર્વે ખંભાતમાં સ્થાપેલી “જંગમ પાઠશાળા ચાલુ જ હતી. તેના બુદ્ધિશાળી વિદ્યાથીઓ –શેઠ પુરુષોત્તમભાઈ પિપટલાલ, શેઠ દલસુખભાઈ કસ્તુરચંદ, શ્રી ઉજમશીભાઈ ઘીયા વગેરે કિશોરે તથા યુવાને પૂજ્યશ્રી પાસે અભ્યાસાર્થે આવતા. પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી એ બધાંએ ચૈત્રમાસની શ્રી નવપદજીની શાશ્વતી ઓળી વિધિપૂર્વક એક ધાન્યના આંબેલથી કરી.
પ. એ સર્વ વિદ્યાથીઓમાંથી શ્રી ઉજમશીભાઈ ઘીયા, કે જેમણે જંગમ પાઠશાળા'માં રજૂધમાં ચારા' આદિ વિશિષ્ટ ગ્રન્થોનું અધ્યયન ૧૬ વર્ષની કિશોર-વયે કરેલું, તેમને સંસારને ત્યાગ કરી સંયમ લેવાની ભાવના જાગી. તેમણે મનમાં દૃઢ-સંક૯પ કર્યો કે દીક્ષા લેવી જ. ત્યાર પછી તેમણે પૂજ્યશ્રીને પોતાનો સંકલ્પ-નિશ્ચય નિવેદિત કરીને પોતાને પ્રવજ્યા આપવા માટે વિનંતિ કરી. એમને દીક્ષા આપવા માટે શેઠ પુરૂષોત્તમદાસભાઈએ સંમતિ આપી.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમદ્રિ
શ્રી માતર તીર્થ પાસે મેલાવ નામનું ગામ હતું. ત્યાંના શ્રાવકને ઉજમણું કરવું હતું. તેથી તેઓ તે પ્રસંગે ત્યાં પધારવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરવા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તે વિનતિ સ્વીકારીને તે તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં ‘દેવા’ ગામે વૈશાખ સુદ પાંચમે શ્રી ઉજમશીભાઈને દીક્ષા આપી, તેમને નિજ શિષ્ય તરીકે સ્થાપ્યા. તેમનું નામ મુનિશ્રી-ઉદય વિજયજી મ. રાખ્યું. ‘દેવાથી મેલાવ” પધાર્યા. ત્યાં ઉદ્યાપન-મહોત્રાવ ધામધૂમથી કરાવ્યું. | મુનિશ્રી ઉદયવિજયજીની દીક્ષાના સમાચાર તેમના સંસારી-કુટુંબીજનોને મળતાં તેઓ મેલાવ આવ્યા, અને મેહ-વશ થઈને તેમણે શેડ કોલાહલ કર્યો. પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ તેમને સમજાવ્યા. નવદીક્ષિત મુનિશ્રીએ પણ સંપૂર્ણ મકકમતા દાખવી, એટલે તેઓ શાન્ત થયા. તેઓએ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે-“વડી દીક્ષા ખંભાતમાં કરે.” પૂજ્યશ્રીએ પણ તેમના સંતોષ માટે વડી દીક્ષા ખંભાતમાં કરવાનું સ્વીકાર્યું. આથી તેઓને સંતેષ થ.
મેલાવમાં ઉદ્યાપન–મહત્સવ પૂર્ણ કરીને પૂજ્યશ્રી ખંભાત પધાર્યા. અને ત્યાં મુનિશ્રી ઉદયવિજ્યજી મ.ને ગહન કરાવવાપૂર્વક વડી દીક્ષા આપી.
સં. ૧૯૨નું આ ચાતુર્માસ પણ તેઓશ્રીએ ત્યાં જ કર્યું. આ ચાતુર્માસમાં (૧) યતિવર્યશ્રી દેવચંદ્રજીએ પિતાને પ્રાચીન ગ્રંથભંડાર પૂજ્યશ્રીને અર્પણ કર્યો. આથી પૂજ્યશ્રી ને જ્ઞાનભંડાર સમૃદ્ધ બન્યા.
(૨) ગદ્વહન કરવાને સમર્થ મુનિઓને શ્રી ઉત્તરાધ્યયન, આચારાંગ, કલ્પસૂત્ર, આદિ આગમના ચેગ વહાવ્યા.
(૩) શાસ્ત્રીશ્રી દિનકરરાવ, શાસ્ત્રીશ્રી શશિનાથ ઝા વગેરે પંડિત પાસે સાધુઓને વિવિધ દાર્શનિક શાસ્ત્રોને પદ્ધતિપૂર્વક અભ્યાસ કરાવ્યું.
ચોમાસા પછી સુરત શ્રી સંઘના અગ્રણીઓ-શેઠ નગીનદાસ મંછુભાઈ નગીનદાસ કપૂરચંદ, તલકચંદ સરકાર, હીરાલાલ મંછાભાઈ વગેરે પૂજ્યશ્રીને સુરત પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. તેઓની અત્યાગ્રહભરી વિનંતિને માન આપીને પૂજ્યશ્રીએ સુરત તરફ વિહાર કર્યો.
પણ ક્ષેત્રસ્પર્શના સૌથી બળવાન વસ્તુ છે. જવાની પૂરી ઈચ્છા હોય, પણ ક્ષેત્રસ્પર્શના ન હોય તે એ ઈરછા પાંગળી જ બની રહે છે. જવાની ઈચ્છા ન હોય, પણ ક્ષેત્રસ્પર્શના જે હોય, તો ત્યાં અવશ્ય જવું પડે છે. આ આ બળવાન ક્ષેત્રસ્પર્શના પ્રભાવ છે.
એ જ ક્ષેત્રસ્પર્શના અહીં પણ આડી આવી. સુરતના સંઘની વિનંતિ હતી. પૂજ્યશ્રીની ત્યાં જવાની ભાવના હતી. બધું હતું, નહોતી એક ક્ષેત્રસ્પર્શના.
બન્યું એવું કે-પૂજ્યશ્રી ખંભાતથી વિહાર કરી, બોરસદ પધાર્યા. તેઓશ્રીના મુનિશ્રી નયવિજયજી મ. નામના એક શિષ્ય, કે જેઓ આજે ૯-૯ માસ થયા આયંબીલની ઓળી કરતા હતા, તેમને ચાલુ એળીમાં હંમેશ નાકમાંથી લોહી પડતું, તે પણ આજ દિન સુધી તેમણે આંબેલ ચાલુ જ રાખ્યા. પૂજ્યશ્રી ઘણીવાર તેમને સમજાવતા કે લેહી પડતું બંધ થાય પછી આંબેલ કરે. પણ તેમણે આંબેલ ન છેડયાં. વિહારમાં પણ ચાલુ જ હતા.
બેરસદથી આગળ વિહાર કરવાના સમયે ગામ બહાર વળાવવા આવેલ શ્રાવકોને
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્ષેત્રસ્પર્શના પ્રભાવ
૮૫ પૂજ્યશ્રી ઉપદેશ આપતા હતા ત્યાં જ એ મુનિરાજને ચક્કર આવવાથી પડી ગયા. પગે જામઠા થઈ ગયા. વધારે પ્રમાણમાં લેહી પડવાથી અશકિત આવી ગયેલી, તેથી આમ બન્યું.
તેમની આવી તબીયત જોઈને વિહાર બંધ રાખીને પૂજ્યશ્રી પુનઃ ગામમાં પધાર્યા. અને એ મુનિશ્રીની કાળજીભરી સારવાર શરૂ કરી. એગ્ય ઔષધોપચાર કર્યા. શ્રી સંઘે પણ ખડે પગે ભકિત કરી. આથી તત્કાલ તો રાહત થઈ ગઈ. તબીયત ઘણી સારી જણાવા લાગી. પણ કાળની ગહન ગતિ કેણ કળી શકે? એક દિવસ તેઓ બપોરે એકચિત્તે પડિલેહણ કરતા હતા, તેમાં જ આયુષ્યબળ પૂરું થવાથી તેઓ સમાધિભાવે શુભલેશ્યામાં કાળધર્મ પામ્યા.
આવા તપસ્વી-ભકિતપ્રધાન મુનિશ્રીના કાળધર્મથી પૂજ્યશ્રી આદિ સૌને ઘણું જ દુઃખ થયું. પણ ભાવિ આગળ સૌ નિરૂપાય હતા.
“દુકાળ વરસમાં અધિક માસની જેમ આ જ દિવસોમાં બોરસદમાં પ્લેગે દેખા દીધી. પ્લેગના કેસ પણ બનવા લાગ્યા. મુનિશ્રી નવિજયજી કાળધર્મ પામ્યા, એ જ દિવસે મુનિશ્રી દર્શનવિજયજી મ. ને તાવ આવ્યો અને ગળામાં ગાંઠ નીકળી. મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. આદિ અન્ય મુનિઓને પણ એનાં ચિહ્નો જણાતાં પૂજ્યશ્રીએ તત્કાલ ગામમાંથી વિહાર કર્યો. અને ગામ બહારની વાડીમાં આવીને રહ્યા. ત્યાં સ્થિરતા કરીને એગ્ય ઔષધોપચાર કરતાં સર્વ મુનિઓ સ્વસ્થ થઈ ગયા. આ વખતે મુનિશ્રી દર્શનવિજયજી મ. આદિ કેટલાક મુનિઓને શ્રીમહાનિશીથ સૂત્રના “પર” દિવસના આયંબીલના આગઢ ગ ચાલતા હતા. તેમાં આવી તબીયત નરમ થવા છતાંય તેઓએ મકકમપણે વેગ વહેવા ચાલુ જ રાખ્યા. એ યોગના પ્રતાપે જ તેમને રોગ જલદી દૂર થયે હોય એમ સૌને લાગ્યું.
બધાં મુનિઓએ સ્વસ્થતા મેળવી લીધી એટલે પૂજ્યશ્રી વિહાર કરીને દાલ પધાર્યા. અહીં અઠવાડિયા પૂરતી સ્થિરતા કરી. અહીંયા દિગંબર ભાઈઓના ઘર ઘ| હતા. વેતાંબરનું એકેય નહિ. પૂજ્યશ્રીની અદ્દભુત પ્રતિભાથી પ્રભાવિત બનીને એ દિગંબર શ્રાવકોએ દરેક રીતે તેઓશ્રીની ઘણી ભકિત કરી.
દાઓલથી આદર-વાસદ થઈને પૂજ્યશ્રી છાણી પધાર્યા. છેલ્લાં કેટલાંક દિવસોના ઉજા ગરા આદિને કારણે તેઓશ્રીને પેટમાં દુઃખાવે રહેતું હતું. તે અંગે ઉપચાર કર્યા. પણ તેનાથી દુખાવે ન મટતાં સંગ્રહણીનું દર્દ વધી પડ્યું. એને લીધે તેઓશ્રીને પેટમાં કંઈપણ ખોરાક ટકતે નહીં. ઠલાં જ થઈ જતાં.
અધૂરામાં પૂરું હોય તેમ તેઓશ્રીના વિદ્વાન બાલ-શિષ્ય મુનિશ્રી યશેવિજયજી મ. ની તબીયત પણ વિશેષ નરમ થઈ.
પૂજ્યશ્રીની માંદગીના સમાચાર જાણીને પં. શ્રી આનંદસાગરજી મ. પિતાના બે શિષ્યો સાથે છાણી પધાર્યા. અને પૂજ્યશ્રીની સારવારમાં-વૈયાવચ્ચમાં જોડાયા. શ્રી યશોવિજયજી મ. ની ચિન્તા પૂજ્યશ્રીને વધારે રહ્યા કરતી હતી. તેથી તેઓશ્રીની પિતાની તબીયત પણ સુધરતી નહોતી. એ જોઈને શ્રીસાગરજી મ. આદિએ પૂજ્યશ્રી તથા બીજાં આઠ-દશ મુનિઓને ગામ બહારની વાડીમાં રાખ્યા. અને યશોવિજયજી મ. તથા અમુક મુનિઓને ગામમાં રાખ્યા.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
શ્રીસાગરજી મ. તથા પૂજ્યશ્રીના સર્વ શિષ્ય તેઓ બન્નેની અપૂર્વ વૈયાવચ્ચમાં રાત-દિવસ તત્પર રહેવા લાગ્યા.
- પૂજ્યશ્રી જ્યારે ખંભાત બિરાજતા હતા, ત્યારે ત્યાંની સંસકૃત પાઠશાળા માટે પંડિત શ્રીચક્રધર ઝા આવેલા. તેમની સાથે નાનપંથના શ્રીમંતાનન્દજી' નામના એક વિદ્વાન સંન્યાસી પણ આવેલા. તેઓ ગપ્રક્રિયાના અભ્યાસી હતા. અને ખોરાકમાં કાયમ દૂધ અને કેળ વિ. ફળ જ લેતા, અનાજ કદી પણ ન લેતાં. તેઓ જેટલા દિવસ ખંભાત રહ્યા, તેટલા દિવસ સુધી પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી શ્રાવકેએ તેમની સર્વ પ્રકારની વ્યવસ્થા સુન્દર રીતે સાચવી હતી. તેથી તથા પૂજ્યશ્રીની વિદ્વત્તાથી તેઓ ખૂબ પ્રભાવિત બન્યા હતા.
એ સંન્યાસીજી વૈદક શાસ્ત્રમાં વિશારદ હતા, ક્ષયરોગ (T. B) વગેરે રાજરોગોના તેઓ ખૂબ નિષ્ણાત અને અનુભવી ચિકિત્સક હતા. તે કારણથી તેઓ સારી ખ્યાતિ પામેલા. તેમણે મુંબઈમાં કઈક શ્રાવક મારફત પૂજ્યશ્રીની તબીયત નાજુક હેવાના સમાચાર જાણ્યા. તત્કાલ તેઓ પૂજ્યશ્રી પરના સદુભાવને લીધે છાણ આવી પહોંચ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીની તથા શ્રીયશોવિજયજી મ. ની સતત સારવાર ચાલુ કરી, નિયમિત ઔષધ અને પથ્યનું સેવન કરાવવા માંડયું.
એ ઔષધોપચારના પ્રતાપે થોડા જ દિવસોમાં પૂજ્યશ્રીની તબીયત સ્વસ્થ થઈ ગઈ. સંગ્રહણને રેગ નાબૂદ થયો. શ્રીયશોવિજયજી મ. ને પણ વળતાં પાણું જણાવા લાગ્યા. એટલે પેલા સંન્યાસીજી સ્વસ્થાને ચાલ્યા ગયા.
પણ એમના ગયા પછી મુનિશ્રીયશોવિજયજી મ. ની તબીયત વધારે અસ્વસ્થ બની. ગળામાં શ્વાસ રૂંધાવા લાગ્યા. અવાચક જેવા બની ગયા. શ્રીસાગરજી મ. ને તેમની સ્થિતિ ગંભીર લાગી.
હવે પૂજ્યશ્રી બહાર વાડીમાં બિરાજતા હતા. તેઓશ્રીની તબીયત હજી હમણું જ સુધરી હતી. તેથી ચિન્તા થાય એવી આ વાત તેઓશ્રીને કરવી કે નહિ. એવી દ્વિધામાં તેઓ પડયા. છેવટે શ્રીદિનકરરાવ શાસ્ત્રીની સલાહથી પૂજ્યશ્રીને એ વાત જણાવવાનું વિચાર કર્યો.
તેઓ શાસ્ત્રીજીને સાથે લઈને વાડીએ ગયા, અને પૂજ્યશ્રીને આઘાત ન લાગે તે માટે પહેલાં શાસ્ત્રીય દૃષ્ટાન્ત આપવા માંડયા કે શ્રી મહાવીર પ્રભુની વિદ્યમાનતામાં જ તેમના ૯ ગણધરે મોક્ષે ગયેલા. વિ. વિ.
આ બધાં દષ્ટાન્તો સાંભળીને ચોર પૂજ્યશ્રી બધું પામી ગયા. તેમણે પૂછયું : બીજી બધી વાતે પછી, યશોવિજયજીની તબીયત કેમ છે? તે સ્પષ્ટ કહે.
શ્રીસાગરજી મહારાજે તેમની ગંભીર હાલતની વાત કરી. પૂજ્યશ્રી તરત જ ગામમાં પધાર્યા. યશોવિજયજી મ.ની તબીયત જોઈ. તેઓશ્રીને લાગ્યું કે ગળામાં કફ અટકી જવાથી આમ બનવા પામ્યું છે. બીજું કઈ કારણ નથી. એટલે તેઓશ્રીએ ટંકણખારના ઉપચારથી જ એ કફ ગાળી નાખે. અને શકિત માટે જરા દૂધ વપરાવ્યું. ધીરે ધીરે ગળું ઉઘડવા લાગ્યું. ત્યારપછી થોડા દિવસમાં તેમની તબીયત સ્વસ્થ બની ઘઈ. શરીરબળ પણ વધ્યું. ને સૌની ચિન્તા ઓછી થઈ ગઈ.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુરિચકચક્રવર્તી
૮૭
પણ શ્રીયશોવિજયજી મ. ની તબીયત સારી થઈ, ત્યાં પુનઃ પૂજ્યશ્રીને સંગ્રહણને ઉપદ્રવ શરૂ થયે. વડોદરાથી રાજવૈદ્ય શ્રી બાપુલાલ હીરાલાલ તથા શ્રી છોટાલાલ વિગેરે વંદનાથે આવ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે વડોદરા પધારો તે વ્યવસ્થિત સારવાર કરી શકાય.
પૂજ્યશ્રી પણ કંઈક શકિત આવ્યા પછી વડેદરા પધાર્યા, અને ત્યાં રાજવૈદ્ય બાપુલાલભાઈની દવાથી તેઓશ્રીને વ્યાધિ મટી ગયે.
આ દિવસોમાં શ્રી શત્રુંજય મહાતીર્થ અંગેની વાટાઘાટો સંઘ અને સ્ટેટ વચ્ચે ચાલી રહી હતી. તેને માટે શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ તથા શેઠ શ્રી લાલભાઈએ પૂજ્યશ્રીને આ તરફ જ બિરાજવાની વિનંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રીએ સુરત તરફન વિહાર બંધ રાખ્યો.
ખરેખર ! ક્ષેત્રસ્પર્શના બલવતી છે.
[૨૫] સૂરિચકચકવતી
વડોદરાના શ્રીસંઘની વિનંતિથી મુનિશ્રી ઋદ્ધિવિયજી મ. આદિ ત્રણ મુનિઓને પૂજ્યશ્રીએ ત્યાં ચોમાસું રાખ્યા. અને પિતે સપરિવાર ડાઈ પધાર્યા. અહીં શ્રીલઢણુ પાર્શ્વનાથ ભગવાનના તથા ન્યાય વિશારદ ન્યાયાચાર્ય પ.પૂ. મહામહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજની ચરણપાદુકાના દર્શન કર્યા.
અહીંયા-ખંભાતના શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદ વગેરે આગેવાન ગૃહસ્થ ખંભાતજીરાવલાપાડામાં ૧૯ દેરાસરમાંથી તૈયાર થયેલા એક ભવ્ય શિખરબંધી જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરવા આવ્યા. આ દેરાસર પૂજ્યશ્રીની સસ્પેરણુથી તૈયાર થયેલું, અને તેમાં તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી શેઠ મનસુખભાઈએ હજાર રૂપિયાની મદદ પણ ઘણીવાર કરેલી.
પિપટભાઈ શેઠ વિ. ની ઘણી વિનંતિ થવાથી પૂજ્યશ્રી વૈશાખ માસમાં ખંભાત પધાર્યા. ત્યાં મેટા મહોત્સવ અને ઘણી ધામધૂમપૂર્વક જેઠ સુદ દશમના દિવસે એ મહાન જિનપ્રાસાદમાં જુદા જુદા ૧૯ ગર્ભગૃહો-ગભારાઓમાં ૧૯ જિનાલયના મૂળનાયકજી આદિ જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. અને દેરાસરના મૂળનાયક તરીકે શ્રીચિન્તામણિ પાર્શ્વનાથ ભગવાનના આલ્હાદક અને ચમત્કારિક પ્રતિમાજી બિરાજમાન કર્યા.
આ દેરાસરના ભૂમિગૃહમાં શ્રીગિરનાર-તીર્થપતિ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુની પ્રતિમા જેવી જ શ્રીનેમિનાથ ભગવાનની અદ્દભુત અને રમણીય પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી.
ઇતિહાસ બોલે છે કે જ્યારે કાન્યકુન્જનરેશ આમ રાજાએ શ્રીગિરનાર આદિ તીર્થોને છ રી પાળા સંઘ કાઢ્યો, ત્યારે તે રાજાએ પ્રતિજ્ઞા લીધી કે “જ્યાં સુધી શ્રીગિરનાર તીર્થપતિ
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮
શાસનસમ્રાટું
નેમનાથ પ્રભુના દર્શન ન કરું, ત્યાં સુધી મારે અન્ન-જળ ત્યાગ છે.” આવી આકરી પ્રતિજ્ઞાનું પાલન કરતાં તેઓ ખંભાત સુધી આવ્યા. પણ ત્યાં તેમની તબિયત લથડી. એ જોઈને શ્રી સંઘની વિજ્ઞપ્તિથી પ.પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રીબપ્પભટ્ટસૂરીશ્વરજી મહારાજે શ્રીઅંબિકાદેવીને આરાધના કરવાપૂર્વક બોલાવીને આ પરિસ્થિતિમાં કેઈ ઉપાય સૂચવવા વિનંતિ કરી. શ્રી અંબિકાદેવીએ તે જ સમયે શ્રીનેમનાથપ્રભુનું એક બિંબ લાવી આપીને કહ્યું: “આ બિંબના દર્શન-પૂજન કરવાથી રાજાની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ થઈ ગણશે.આથી સકલસંઘમાં આનંદ આનંદ વર્તાયો. રાજાએ પણ પ્રભુનાં દર્શન કરી પોતાની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરી, ને પારણું કર્યું.
કિંવદની એવી છે કે અંબિકાદેવીએ આમરાજા માટે લાવેલું એ બિંબ, એ જ આ શ્રી નેમિનાથ પ્રભુનું બિંબ છે.
બીજી એક લોકોક્તિ એવી પણ છે કે-આ દેરાસરથી માંડીને શ્રી ગિરનાર પર્યન્તનું સળંગ ભયરૂં છે.
પ્રતિષ્ઠા થયા પછી શ્રી સંઘની વિનંતિથી પૂજ્યશ્રીએ ૧૯૬૩નું એ ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કર્યું.
આ માસામાં પૂજ્યશ્રીએ સ્વસંગૃહીત પ્રાચીન હસ્તલિખિત ગ્રન્થ–પ્રતિઓની નોંધ કરીને એ બધાં ગ્રન્થ ઉપર સંરક્ષણ માટે રૂમાલ-વિ. બંધાવ્યા. - શેઠ મનસુખભાઈ તથા શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ વગેરે આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીના અગ્રણીઓ શ્રી શત્રુંજય આદિ તીર્થોના કાર્ય માટે પ્રાયઃ દર રવિવારે ખંભાત પૂજ્યશ્રી પાસે આવતા. અને તે કાર્યોમાં પૂજ્યશ્રીનું બુદ્ધિમત્તાભર્યું માર્ગદર્શન મેળવતા.
શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદના કુટુંબમાં એ નિયમ હતો કે- છોકરો ઉંમરલાયક થાય એટલે એણે ઉપધાન તપની આરાધના કરવી જ જોઈએ. આ વખતે પણ શેઠ પોપટભાઈના નાનાભાઈ શ્રી ઉજમશીભાઈ ઉંમરલાયક થયા છતાં શારીરિક કારણને લીધે ઉપધાન નહેતા કરી શકતા. તેથી શેઠ પુરુષોત્તમદાસભાઈ તેમને વારંવાર પ્રેરણું કરીને પૂજ્યશ્રી પાસે લઈ આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પણ એ વિષે તેમને પ્રેરણા કરી. તેથી તેમને (ઉજમશીભાઈને) ઉપધાન કરવાની ભાવના થઈ. એટલે આમાસમાં શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદ તરફથી પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ઉપધાન તપની ભવ્ય-આરાધના કરવામાં આવી. શ્રી ઉજમશીભાઈએ પણ હૈયાની ભાવનાથી ઉપધાન કર્યા.
આ તરફ-વડોદરામાં ચાતુર્માસ બિરાજેલા પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય મુનિશ્રી ઋદ્ધિવિજયજી મહારાજને “દમને વ્યાધિ હતો. તે જ વ્યાધિમાં તેઓ વડોદરામાં કાળધર્મ પામ્યા. પૂજ્યશ્રીને એક વિનયી-ભકિતવંત તથા અભ્યાસી શિષ્ય રત્નની ખેટ પડી.
એ મુનિશ્રી અદ્ધિવિજયજી મ.ના ઉપદેશથી વડોદરાના શ્રી જેચંદભાઈ નામક એક ભાવિક ગૃહસ્થ પ્રતિબોધ પામેલા, તેઓ દીક્ષા ગ્રહણ કરવા માટે ચેમાસ્રા પછી ખંભાત પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા.
કાર્તિક વદિ ૧૧ના શુભ દિવસે પૂજ્યશ્રીએ તેમને દીક્ષા આપીને સ્વશિષ્યરત્ન મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. ના શિષ્ય તરીકે મુનિશ્રી જયવિજયજી મ. નામે સ્થાપિત કર્યા.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુરિચક્રચક્રવર્તી
ખંભાતમાં છોકરાઓને ધાર્મિક શિક્ષણ માટે સ્થાન હતું. પણ છોકરીઓને માટે એવું કેઈ સ્થાન ન હોવાથી તેમને પણ ધાર્મિક-વ્યવહારિક શિક્ષણ મળે એ હેતુથી પૂજ્યશ્રીએ શ્રી સંઘને ઉપદેશ આપીને “શ્રી વૃદ્ધિવિજયજી જૈન કન્યાશાળા” ની સ્થાપના કરાવી.
કન્યાશાળા માટે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી ભાવનગર તેમજ અમદાવાદના ગૃહસ્થ તરફથી એક મકાન વેચાણ લેવામાં આવ્યું. તેમાં કન્યાશાળા ચાલવા લાગી. ખંભાતના શ્રીસંઘે એ કન્યાશાળાના નિભાવ માટે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી કાયમી અને સારું એવું નિભાવફંડ કર્યું.
ચોમાસા પછી-પૂજ્યશ્રીને કાઠિયાવાડ તરફ પધારવા માટે વડીલ ગુરૂબંધુ પૂ.પં. શ્રી ગંભીરવિજયજી મ. તરફથી વારંવાર પ્રેરણું થતી હતી. તેઓશ્રીએ ભાવનગરના આગેવાનોને વિનંતિ કરવા પણ મોકલ્યા હતા. વળી ચાલુ વર્ષમાં (૧૯૬૪માં) ભાવનગરમાં અખિલ ભારતીય જેન વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક કોન્ફરન્સનું અધિવેશન ભરાવાનું હતું, જેના પ્રમુખ શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઈ થવાના હતા. તેમની પણ તે *
તે અંગે ત્યાં પધારવાની આગ્રહભરી વિનંતિ હતી. પણ કલેલમાં પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ જમનાભાઈ તરફથી તૈયાર થયેલા જિન-મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની હોવાથી તેઓશ્રીએ એ પ્રતિષ્ઠા કરાવ્યા પછી ભાવનગર તરફ જવાને વિચાર રાખ્યો.
તદનંતર પૂજ્યશ્રી ખંભાતથી વિહાર કરી અમદાવાદ પધાર્યા. ત્યાં ૮ દિવસ સ્થિરતા કરીને લેલ પધાર્યા. મુનિવર શ્રી મણીવિજ્યજી મ. ના શિષ્ય મુનિશ્રી કમલવિજ્યજી મ. ને પૂજ્યશ્રીએ વડી દીક્ષા આપી.
ખંભાતમાં ઉપધાનની પૂર્ણાહુતિ વખતે શા. અંબાલાલ પ્રેમચંદ નામના એક શ્રાવકે ઉપધાન કરવાની પોતાની તીવ્ર અભિલાષા દર્શાવી. તેથી તેમના ઉપર અનુગ્રહ કરીને પૂજ્યશ્રીએ તેમને ઉપધાનમાં દાખલ કર્યો. અને વિહારમાં સાથે રાખીને ઉપધાનની ક્રિયા કરાવી. તે ભાઈને અહીં–કલેલમાં પૂજ્યશ્રીએ માળારોપણ કર્યું. તેને લાભ શેઠશ્રી જમનાભાઈએ
લીધે,
- શેઠ મનસુખભાઈ એક ધનવાન વ્યાપારી તરીકે, તથા જૈનધર્મને અગ્રણી શ્રાવક તરીકે સર્વત્ર વિખ્યાત હતા. તેમની કારકિર્દીની સુવાસ મેટાં મોટાં રજવાડાઓમાં પણ ફેલાયેલી હતી. તેથી આ પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે તેમના નિમંત્રણથી વડોદરાનું રાજકુટુંબ આવ્યું હતું. અમદાવાદથી પણ અનેક જૈન-જૈનેતરે આવ્યા હતા.
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ મંડા. દિવસે દિવસે ઉમંગને રંગ વધતે જ ગયો. શેઠની ભક્તિ અને ભાવના અભુત હતી. ધનવ્યય પણ તેમણે ઘણે કર્યો. સૌને સહકાર પણ હતા. એટલે મહત્સવમાં કેઈ અનેરો ઉત્સાહ વર્તાવા લાગ્યો.
મહાશુદિ પાંચમના મંગલમય દિવસે પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે એ જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા થઈ. કહેવાય છે કે આ પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ તે સમયમાં કોઈ ઠેકાણે નહેતે થે.
પ્રતિષ્ઠા પછી પૂજ્યશ્રી શ્રીયણીતીર્થની મહાસુદ ૧૦ ની વર્ષગાંઠ પ્રસંગે ત્યાં પધાર્યા. શ્રીમલ્લિનાથ પ્રભુની યાત્રા કરી. વર્ષગાંઠ પણ ઉત્સવની જેમ ઉજવી. એ પ્રસંગે શેઠ મનસુખભાઈ તથા જમનાભાઈ તરફથી દર વર્ષની જેમ આ વર્ષે પણ નવકારશી કરવામાં આવી,
૧૨
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાર્
ત્યાંથી વિહાર કરી–રામપુરા ભંકાડા, પચિસર, શ્રી શ ંખેશ્વરજી તી, પાટડી, અજાણા, ખેરવા થઈ ને પૂજ્યશ્રી વઢવાણુ પધાર્યાં. ત્યાં કેટલાક દિવસ સ્થિરતા કરી, લીબડી, ટાદ વગેરે ગામામાં થઈ ને તેએશ્રી ભાવનગર પધાર્યા.
૯૦
ભાવનગરમાં અખિલ ભારતીય જૈન શ્વે. મૂ. પૂ. સંધની કેન્ફરન્સનું છઠ્ઠું અધિવેશન થયુ. એના પ્રમુખ તરીકે પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ભક્ત શેઠશ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઈ હતા. ભારતમાં જુદા જુદા શહેરોમાં વસતા મોટાં શ્રેષ્ઠિવા એમાં ભાગ લેવા આવ્યા હતા. એ કોન્ફરન્સમાં આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીએ પ્રતિદ્દિન કલાક સુધી પેાતાની પ્રભાવશાલી છટાથી અને હૈયાસેાંસરવી ઉતરી જાય એવી વાણીથી જૈન સાંધના મહાન તીર્થં–શ્રીસમેતશિખરજી, શ્રીગિરનારજી, શ્રીશત્રુંજય વગેરેની સુરક્ષા માટે ઉપદેશના ધોધ વહાવ્યેા. એના પડઘા અપૂર્વ પડ્યો. આ પ્રવચનેાએ તી રક્ષા માટે લેાકોને ચેતનવંતા અને જાગૃત બનાવી દીધા. પૂજ્યશ્રીના આ વ્યાખ્યાનામાં ભાવનગર સ્ટેટના દ્વિવાન સર પ્રભાશકરભાઈ પટ્ટણી, નડિયાદના ગાયકવાડી સૂબા શ્રીનાનાસાહેબ. તથા જુનાગઢના દિવાન વગેરે રાજ્યાધિકારીએ આવતા, અને ઉપદેશ –શ્રવણ કરીને પ્રભાવિત બનતા.
આ વખતે–તપાગચ્છમાં એક પણ સમર્થ આચાય મહારાજ નહાતા. તેથી કોઈ સમથ -પ્રતિભાસ ંપન્ન અને શાસન પ્રભાવક મુનિવરને આચાય પદે સ્થાપવાના વિચાર। શ્રી સંઘમાં ચાલતા હતા. જેએએ વિધિપૂર્વક ચેાગેન્દ્વહન કર્યાં હાય, તેમને આચાય પદ્મ આપવું એ જ શાસ્ત્રવિહિત હતુ.
એની ચેાન્યતા પૂ.૫. શ્રી ગભીરવિજયજી મ. તથા મુનિપ્રવર શ્રી મણીવિજયજી મહારાજે આપણા પૂજ્યશ્રીમાં દરેક રીતે જોઈ. તેઓએ શ્રીસંઘને એ હકીકત જણાવી. કેન્ફરન્સ પ્રસ`ગે ભારતભરના સોંઘાગ્રણીએ એકત્ર થયેલા. તેમણે આ વાત વધાવી લીધી. અને પૂજ્યશ્રીને આચાર્ય પદવી આપવા માટે પૂ. પંન્યાસજી મ.ને વિન ંતિ કરી. પૂ. પન્યાસજી મહારાજે પણ પેાતાના લઘુગુરૂમંધુ તથા આપણા ચરિત્રનાયક પૂ. ૫. શ્રી નેમિવિજયજી મહારાજને શ્રી સૂરિમંત્રના પચપ્રસ્થાનની એળીની આરાધના શરૂ કરાવી. અને જેઠ મહિનામાં શુદ પાંચમના દિવસ આચાર્ય પદવી માટે નિયત કરવામાં આવ્યું. એ અનુસાર શ્રીસ ંઘે ઘણા જ ઠાઠમાઠથી મહેાત્સવ ઉજવવા શરૂ કર્યાં. એ મહેાત્સવનુ સવિસ્તર મ્યાન આપણે તે વખતના ‘જૈનધમ પ્રકાશ” માસિકમાંથી મેળવીએ.
ભાવનગરમાં આચાય પદવીને મહાન્ ઉત્સવ
શાસ્ત્રાનુસાર વિચાર કરતાં મુનિ મહારાજના સમુદાયમાં આચાય ઉપાધ્યાયાદિ પાંચે પદની ખાસ આવશ્યકતા છે. શ્રી વિજયસિંહસૂરિ મહારાજની આજ્ઞાથી પંન્યાસજી શ્રીસત્યવિજયજીએ કિયાઉદ્ધાર કર્યાં તે વખતે તેમને આપેલ પતિપદ તે એક પ્રકારના આચાય નુ જ ખેાધક છે. ત્યારપછી ઘણા કાળ પન્ત પ્રતીક્ષા કર્યા છતાં મુખ્ય પટ્ટધર આવનારા આચાર્યોં નિપરદિન વિશેષ શિથિલ થતા ગયા. ક્રમેક્રમે પાંચે મહાત્રતાને લેપ થયા અને નિપણું પણ તેમનામાંથી કથાશેષ થઇ ગયું. તેમના સુધરવાની – ક્રિયાઉદ્ધાર કરવાની આશા બિલકુલ નાબુદ થઈ ગઈ, એટલે છેદસૂત્રના કથનાનુસાર ભગવતી સૂત્ર પ ́તના યાગાદ્વાહી
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
રિચક્રચક્રવર્તી વિદ્વાન મુનિરાજને વિધિવિધાન સંયુકત આચાર્ય પદ આપવાની આવશ્યકતા જણાવાથી સંવેદમાગમાં શિરોમણિભૂત મુનિ મહારાજશ્રી બુદ્ધિવિજયજી (બુટેરાયજી) મહારાજના પુન્યપ્રતાપી ચંદ્રછાયાવત્ શીતળતાદાયી શિષ્ય મુનિરાજશ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજના શિષ્ય પંન્યાસજી શ્રી નેમવિજયજી ગણીને તે પદ આપવાને નિરધાર કરવામાં આવ્યું.
પંન્યાસજી શ્રી નેમવિજયજી વિગેરે મુનિવર્ગની તથા શ્રી ભાવનગરના સંઘની પ્રથમ ઈચ્છા પંન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજયજી ગણીને આચાર્યપદ આપવાની હતી. પરંતુ તેમાં દાયકની વિધિપૂર્વક ચે હન કરીને પદસ્થ થયેલા અને તેઓને પદવી આપી શકે તેવા વડીલ મુનિરાજની અપેક્ષા હોવાથી તે ઈચ્છા ફળીભૂત થઈ શકે તેવું ન જણાવાથી ઉપર પ્રમાણે નિર્ણય કરી બહારગામથી જૈન સમુદાયના આગેવાન ગૃહસ્થ પધારી શકે તે હેતુથી કુંકુમ પત્રિકા બહાર પાડવામાં આવી અને તે સુમારે ૩૦૦ ઉપરાંત શહેરે તથા ગામેના સંઘ ઉપર અને આગેવાન ગૃહસ્થો ઉપર મેકલવામાં આવી. મુનિવર્ગને પણ આમંત્રણ કરવા માટે ખાસ કુંકુમ પત્રિકાઓ મેકલી. ત્યારબાદ જેઠ સુદિ ૩ મંગળવારથી તે નિમિત્તે અઠ્ઠાઈ મહસવ કરવાનું ઠરાવી તેનું પ્રોગ્રામ છપાવી બહાર પાડયું.
શ્રીસંઘનો ઉત્સાહ વિશેષ હોવાથી ખર્ચને માટે એક ટીપ શરૂ કરી. અને મોટા દહેરાસરની અંદર મહોત્સવ નિમિત્તના ખાસ મંડપમાં શ્રી મેરૂપર્વતની સુંદર રચના કરવામાં આવી. આ મેરૂ ચૂલિકા ઉપરના જિન મંદિર સહિત ૧૦ ફુટ ઉપરાંત ઉંચે કરવામાં આવ્યો. પહોળાઈ ફુટ ૭ની રાખી. તેની બાજુની જમીનને ભદ્રશાળવન કલ્પી તેની અંદર ચાર કોણે ચાર ભૂમિકૂટ રચી તેના પરની ચાર દેરીઓમાં ચૌમુખ પધરાવ્યા હતા. મેરૂ પર્વત ઉપર ચડતાં પ્રથમ ૫૦૦ અને આવનારૂં નંદનવન વનસ્પતિ વડે અલંકૃત કર્યું હતું. અને તેની અંદરના ૪ ચૈત્ય જરા ઉંચા ઝુલાવીને તેમાં એકેક બિંબ પધરાવ્યા હતા. ત્યારપછીના ૬૩૦૦૦ એજન ઉંચા મનસ વનમાં અને તેનાથી ૩૬૦૦૦ એજન ઉંચા પાંડુકવનમાં પણ ચારે બાજુ ચાર ચાર સુશોભિત ચિત્યા કરી તેમાં એકેક બિંબ પધરાવ્યા હતા. મધ્યમાં રહેલી ૪૦ એજન ઉંચી ચૂલિકાનું ચૈત્ય ઘણું જ રમણીય બનાવી તેમાં ચૌમુખ પધરાવ્યા હતા. આ આખા પર્વત સુવર્ણ તથા રૌખ્યમય તેમજ કુદરતી અને કૃત્રિમ વનસ્પતિમય બનાવવામાં આવ્યું હતું. તેમજ જુદાજુદા ચૈત્યેની અંદર જડેલા અરીસાઓથી રાત્રિએ રેશની થતાં ઘણે અદ્ભુત દેખાવ થઈ રહેતો હતો. મંડપની અંદર પણ રેશનીના સાધને તરીકે ચીનીખાનું પુષ્કળ બાંધેલું હતું.
જેક સુદિ ૩જે સવારમાં દરેક ચૈત્યમાં પ્રભુ પધરાવવામાં આવ્યા હતા. એકંદરે ૩૨ બિંબ બિરાજમાન થયા હતા. તેમની સમક્ષ આઠે દિવસ બપોરે ક્રમસર શ્રી સત્તરભેદી, શ્રી પંચકલ્યાણકની, અષ્ટપ્રકારી, નવાણું પ્રકારી, પંચજ્ઞાનની, નવપદજીની, બારવ્રતની અને નંદીશ્વર દ્વીપની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. ફળ નૈવેદ્યાદિક વડે સારી રીતે દ્રવ્યભક્તિ કરવામાં આવતી હતી. તે સાથે બહારગામથી પ્રવીણ ભેજકને પણ બોલાવેલા હતા. જેથી ભાવભક્તિમાં પણ સારો રસ જામતો હતો.
આચાર્ય પદારેપણનો દિવસ જેક શુદિ ૫ ગુરૂવારને હોવાથી શુદિ ૪થે બહારગામથી ઘણું ગૃહસ્થ પધાર્યા હતા. અમદાવાદથી નગરશેઠ શ્રી ચીમનભાઈ લાલભાઈ કરતુરભાઈ
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિાસનસમ્રાટું
મણભાઈ, શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ દલપતભાઈ મગનભાઈ કાળીદાસ ઉમાભાઈ, મેહનલાલભાઈ મૂળચંદભાઈ તથા વકીલ મોહનલાલ મગનલાલ અને શ્રીતત્વવિવેચક સભાના આગેવાન સભાસદો ઉપરાંત શ્રી ખંભાતથી શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદ અને પરશોતમભાઈ પોપટભાઈ, વિગેરે, સુરતથી ઝવેરી છોટાભાઈ લલ્લુભાઈ બેટાથી શેડ લલ્લુભાઈ ભાઈચંદ તથા છગનલાલ મૂળચંદ અને મહુવાથી શેડ ગાંડાલાલ આણંદજી વિગેરે આવ્યા હતા. અમદાવાદના ગૃહસ્થ રાજ્ય તરફના ઉતારે ઊતર્યા હતા. આ શુભપ્રસંગમાં સંમતિ તેમજ મુબારકબાદી વિગેરે સૂચવનારા અનેક તાર તેમજ પત્ર આવ્યા હતા. તેમાં મુખ્ય નીચે જણાવેલા ગૃહસ્થના હતા.
ઝવેરી કલ્યાણચંદ સૌભાગચંદ = મુંબઈ; શા. વાડીલાલ હીરાચંદ = ચાણસ્મા શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદ
શ્રી સંઘ સમસ્ત
= ધોલેરા ઝવેરી મેહનલાલ હેમચંદ
શ્રી સંઘ સમસ્ત = લીંબડી શા. મેહનલાલ પૂંજાભાઈ
કપાસી વર્ધમાન ભુખણ = ચુડા શા. ભગુભાઈ ફતેહચંદ
શ્રી સંઘ સમસ્ત = મહુવા શા. અમરચંદ ઘેલાભાઈ શા. કપૂરચંદ ઝવેરચંદ રા. રા. ગોપાળદાસ વિહારીદાસ = નડીયાદ. દરબાર શ્રી વખતસિંહજી મેઘરાજજી = વળા. ૨. ૨, જીવરાજ ઓધવજી = ગઢડા
ન્યાયાધીશ શા. હરીલાલ જુઠાભાઈ = ધ્રાંગધ્રા શેઠ અનુપચંદ મલકચંદ = ભરૂચ શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ = અમદાવાદ શેઠ પુરુષોત્તમભાઈ મગનભાઈ = ,,
ઓશવાળ યુનીયન કલબ = ,, શેઠ ચીમનભાઈ નગીનદાસ તથા =
અંબાલાલ સારાભાઈ બાબુસાહેબ ધનપતિસિંહજી = મુર્શિદાબાદ બાબુસાહેબ સીતાબચંદજી = ,
શા. નારણુજી અમરશી = વઢવાણ આ સિવાય બીજા કેટલાક પત્ર તથા તારો ગૃહસ્થના આવ્યા હતા. અને કેટલાક મુનિરાજના પણ સંમતિપત્રો આવ્યા હતા.
આચાર્ય પદારેપણની ક્રિયા શુદિપ મે પ્રાતઃકાળમાં જ દાદાવાડીના જિનમંદિરની આગળના ભાગમાં ઉભા કરેલા ખાસ સમીયાણામાં શરૂ કરવામાં આવી હતી. તમામ કિયા પંન્યાસજી શ્રી ગંભીરવિજયજી મહારાજે કરાવી હતી. ક્રિયા કરાવનાર અને કરનાર બંને પ્રવીણ હોવાથી અપૂર્વ સંગ બન્યા હતા. સાધુ-સાધ્વીને સમુદાય પણ સારો માન્યો હતો. સુમારે ૫૦ ઠાણા હતા. બહારગામના અને ભાવનગરના શ્રાવક-શ્રાવિકાઓનો સમુદાય બહુ મોટી સંખ્યામાં એકત્ર બન્યા હતા. જેની અનુમાનગણના ૪૦૦૦ની થતી હતી. સૌ એક ધ્યાનથી ક્રિયા જેવું
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂરિચક્રચક્રવતી
૯૩
હતું. અને શબ્દરચના સાંભળતુ હતુ. તેમાં પણ ગણાચાય તરીકે ચતુર્વિધ સંઘે વાસક્ષેપ કર્યો તે વખતની શેાભા અને દેખાવ અપૂર્વ હતા. શ્રીસ ́ધ સમક્ષ આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરિ નામ સ્થાપન કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ તેમને જે શિક્ષા આપવામાં આવી હતી, તે તેમજ આચાર્ય શ્રીએ આપેલા ઉપદેશ હૃદયમાં કાતરી રાખવા જેવા હતા. પ્રાંતે શ્રીફળની પ્રભાવના કરવામાં આવી હતી.
ત્યારબાદ સવ સમુદાય સાથે આચાર્ય શ્રી શહેરની અંદર મુખ્ય મંદિરે દર્શન કરવા પધાર્યાં હતા. સંઘ તરફથી તે પ્રસંગે એક સારા વરઘેાડી કાઢવામાં આવ્યા હતા.
જેષ્ઠ સુદિ ૭ મે જળયાત્રાના વરઘોડા ઘણી ધામધુમ સાથે કાઢવામાં આવ્યા હતા.
જેષ્ઠ સુદિ ૯ મે છપ્પન દિશા મારિકા તથા સૌધર્મેન્દ્રના પાંચરૂપના પ્રભુ સહિત વરઘેાડા કાઢવામાં આવ્યા હતા. છપ્પન દિશાકુમારિકાના ૭ વિભાગ કરી પ્રથમની ૮ સવ – વાયુ વડે ભૂમિ શુદ્ધ કરનારી કુમારિકાના હાથમાં સુંદર મારપી‘છ આપવામાં આવી હતી. બીજી ૮ ગધાદક વડે વૃષ્ટિ કરનારી કુમારિકાના હાથમાં ગુલાબજળથી ભરેલી સુદર ગુલાખ દાની આપવામાં આવી હતી. ત્યાર પછીની ૮ના હાથમાં દણુ, ૮ ના હાથમાં કળશ, ૮ ના હાથમાં વીંઝણા, ૮ ના હાથમાં ચામર, અને છેલ્લી ૮ ના હાથમાં દીપકયુકત ફાનસા આપવામાં આવ્યા હતા. કળશ ૮ પૈકી એ સુવના, એ ૧૦૮ નાળવાળા, એ વૃષભાકૃતિના અને એ વૃષભવદનવાળા હતા. ૮ પંખામાં એ ઘણા સુશોભિત પુષ્પના ભરેલા તથા માકીના રૂપાની ડાંડીવાળાં અને કશખ ટીપકીના ભરેલા હતા. દીપક ધારણ કરનારી ૪ કુમારિકા હાય છે. પરંતુ સૂતિક' કરનારી ૪ કુમારિકાઓના હાથમાં પણ દીપક આપવામાં આવ્યા હતા.
છપ્પન દિશાકુમારિકાઓની પાછળ થડે દૂર સૌધર્મેદ્રને આદેશ મળેલ ગૃહસ્થ સુંદર વસ્ત્રાભરણે ભૂષિત થઈ એક સુંદર જિનબિંબને આંગી રચાવી હાથમાં ધરી રાખીને ચાલતા હતા. તેમની પાછળ બીજા ગૃહસ્થ મેઘાડમ્બર છત્ર ધારણ કરીને ચાલતા હતા. એ માજી ઈંદ્ર ચામર વીંઝતા હતા. અને એક આગળ રૂપાનું સુંદર વજ્ર ઉછાળતા ચાલતા હતા. ખાકીના ઇન્દ્રોના આદેશ મેળવેલ ખીજા ગૃહસ્થા પણ પવિત્ર થઇને પવિત્ર વસ્ત્ર પરિધાન કરી સાથે ચાલતા હતા. આગળ ગીતગાન અને વાજીંત્ર વાગ્યા કરતા હતા.
આ વરઘેાડાની ઘેાભા બહુ સરસ આવેલી હાવાથી જૈન ઉપરાંત અન્ય દનીએ પણ અનુમેાદના કરતાં નજરે પડતા હતા. માણસેાની ઠંડ પારાવાર હતી. આ વરઘેાડા શહેરના મહેાળા ભાગમાં ફરીને મેાટા દેરાસરે આવ્યેા હતેા. ત્યાં તૈયાર કરાવી રાખેલા કેળના ઘરમાં પ્રભુને સિંહ્રાસન પર પધરાવવામાં આવતાં દિશાકુમારિકાઓએ પેાતપાતાની ક્રિયા કરી હતી. પ્રથમ પી’છીવાળી કુમારિકાઓએ પ્રભુના શરીર ઉપર અને આજુબાજુ પી’છી વડે વિશુદ્ધિ કરી હતી. ત્યારપછી ગુલાબદાનીવાળી કુમારિકાઓએ સર્વત્ર ગુલાબજળ છાંટી કદલીગૃહને સુગધી બનાવી દીધું હતું. ત્યારપછી દર્પણવાળી દણ બતાવી એક માજી ઉભી રહી હતી. ચામરવાળી ચામર વીંઝી, પખાવાળી પ ંખા કરી અને દીપકવાળી દીપક દેખાડી ચારે દિશાએ જુદી જુદી ઉભી રહી હતી. પછી ભૃંગારવાળી કુમારિકાઓએ પ્રભુને અભિષેક કર્યો હતા. સવે કુમારિકાઓને તે લાભ આપવામાં આવ્યા હતા. પછી પ્રભુને ઉત્તમ વસ્ત્ર વડે નિર્જળ કરી, અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરાવી, આભૂષણ પહેરાવી આરતી ઉતરાવવામાં આવી હતી. અને એક
ર
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪
શાસનસમ્રાટ,
કુમારિકાએ પ્રભુને રક્ષા પિટલી બાંધી હતી. એ પ્રમાણે દિશાકુમારિકાઓનો મહોત્સવ પૂર્ણ થયો હતે.
જેક સુદિ ૧૦ મંગળવારે ઇદ્રોએ મેરૂ પર્વત ઉપર પ્રભુને લઈ જઈને કરેલા સ્નાત્રાભિષેકવત્ અહીં પણ ખાસ મેરૂની જ ઉપર ચૂલિંકાવાળા ચૈત્યની અંદર સૌધર્મેદ્રને આદેશ મેળવેલ ગૃહસ્થ શેઠ સ્તનજી વીરજી પ્રભુને ખોળામાં થાળની અંદર લઈને બેઠા હતા. તે વખતે તેના ચાર બીજા રૂપ પિતાપિતાના કાર્યમાં સાવધાન હતા. અર્થાત્ એક છત્ર ધરી રહ્યા હતા, બે ચામર વીંઝતા હતા, અને એક વા ઉલાળતા આગળ ઉભા હતા. પછી ત્રેસઠ ઇંદ્રોએ કમર પંચામૃતથી ભરેલા સુવર્ણાદિના કુંભ વડે પ્રભુને અભિષેક કર્યો હતે. જેથી મેરૂ પર્વતે પણ સ્નાત્રને લાભ મેળવ્યું હતું. ત્યારબાદ ઈદ્રાણીઓ તરીકે આદેશ મેળવેલી સૌભાગ્યવંત સ્ત્રીઓએ મેરુપર્વત પર ચડીને પ્રભુને અભિષેક કર્યો હતો. ત્યારપછી સામાન્ય દેવદેવીઓએ અભિષેક કર્યો હતો. અભિષેકનું કામ પૂર્ણ થયા પછી વસ્ત્રવડે નિર્જળ કરી ચંદનાદિનું વિલેપન કર્યું હતું. તથા પુષ્પ ચડાવ્યાં હતાં. અને અગ્રપૂજા કરી હતી. આ પ્રમાણે ૬ ૩ ઇંદ્રિોને અભિષેક મહોત્સવ પૂર્ણ થતાં સૌધર્મેદ્રનો અવસર આવ્યા એટલે ઈશાનંદ્રને આદેશ મેળવનાર ગૃહસ્થ પ્રભુને ખળામાં લઈ સૌધર્મેન્દ્રવાળે આસને મેરૂ ઉપર બિરા
જ્યા હતા. તે વખતે સૌધર્મેન્દ્રના પાંચ રૂપોએ વૃષભાકૃતિના કળશે વડે પ્રભુને અભિષેક કર્યો હતો, અને બીજા ઇંદ્રો છત્રચામરાદિ ધરી રહ્યા હતા. પછી સૌધર્મેદ્ર પૂજા કરી, આરતી ઉતારીને પ્રભુની સ્તવના કરી હતી. પ્રાંતે ઈશાન ઈદ્રના ખોળામાંથી પ્રભુને લઈને સૌધર્મેન્દ્ર પ્રભુને માતૃગૃહે (સ્વસ્થાનકે) પધરાવ્યા હતા.
આ ઈદ્રકૃત સ્નાત્ર મહોત્સવને ઉત્સાહ અપૂર્વ હતો. ચારે બાજુ આનંદના ઘોષ થઈ રહ્યા હતા. વાજીંત્ર વાગી રહ્યા હતા. અને જાણે સાક્ષાત્ ઈદ્ર જ પ્રભુને મેરૂ પર્વત ઉપર લઈ જઈ સ્નાત્ર કરતા હોય તેવો ભાસ થતો હતો. આ મહોત્સવની ઉપજ પણ ઘણું સારી થઈ હતી. ટુંકમાં આ મહોત્સવના આનંદનું વર્ણન લખી શકાય તેવું નથી એટલું જ લખવું બસ છે.
ઈદ્ર ભગવંતનો જન્મોચ્છવ કરીને નંદીશ્વરદ્વીપે જતા હોવાથી તે દિવસે બપોરે નંદી શ્વરદ્વીપની પૂજા એટલા બધા ઠાઠ સાથે ભણાવવામાં આવી હતી કે તે વખતને આલ્હાદ પણ અપૂર્વ દષ્ટિગત થતો હતો.
જેક સુદિ ૧૧થે મહોત્સવની સમાપ્તિ કરવામાં આવી હતી. આ મહત્સવમાં ત્રણ વરઘેડા ચઢાવવામાં આવ્યા હતા. તે દરેક રાજ્યસંબંધી નગારું નિશાન હાથી તથા પાયદળ સેના વગેરે સાધનોથી અને ઇન્દ્રવજાદિ દેરાસરના સાધનોથી તેમજ બેન્ડ વગેરે વાજીથી ઘણું સરસ ચડ્યા હતા. અને તેની અંદર સાજન મહાજન તો સંખ્યાબંધ ચાલતું હતું.
આ મહોત્સવને અંગે શ્રીભાવનગરના સંઘે કરેલા ખર્ચ ઉપરાંત એક દિવસની આંગીપૂજાને તેમજ શ્રીફળની પ્રભાવનાને ખર્ચ આપવાનું શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈએ કહ્યું હતું. અને શેઠ પોપટભાઈ અમરચંદ તથા શેઠ રતનજી વીરજીએ શુદ ૭ તથા શુદ ૯ મે નાના નાના સ્વામીવાત્સલ્ય કર્યા હતા. મહુવાના ગૃહસ્થોએ શુદ ૩ જે પતાસાંની પ્રભાવના કરી હતી.
આચાર્યપદારોપણને દિવસે આખા શહેરની અંદર તમામ પ્રકારના આરંભના કાર્યો
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂરિચક્રચક્રવતી
મહાજન તરફથી અંધ રાખવામાં આવ્યા હતા. અર્થાત્ મીલ, જીન, પ્રેસ, લાકડાં વેરવાના કારખાના, સાકર બનાવવાના કારખાના વિગેરે તમામ બંધ રાખવામાં આવ્યા હતા. અને અંદર તેમજ અનાજ બજાર ને ગાળબજાર વિગેરે પણ અંધ રાખવામાં આવ્યા હતા. માછીની જાળ ખંધ રખાવી હતી, ઈત્યાદિ દરેક પ્રકારના આરંભે બંધ રાખવાથી પ્રાસંગિક લાભ પણ સારો થયેા હતેા.
ભાવનગરના સંઘમાં આ મહાત્સવે કાંઈક અપૂર્વ લાગણી ઉત્પન્ન કરી હતી. જેથી રાત્રે ને દિવસે જિનમ‘દ્વિર શ્રાવક-શ્રાવિકાઓથી ભરપૂર જ રહેતું હતું. ઉત્સાહ અવર્ણનીય હતા. હવે વધારે લખાણુ ન કરતાં આવા મહેસ્રવા વારવાર થાએ એમ ઈચ્છી લેખ સમાપ્ત ફરવામાં આવે છે.”
૯૫
(જૈનધર્મ પ્રકાશ–પુસ્તક ૨૪મુ. અક ૩જો. સ. ૧૯૬૪–૨ેષ્ઠ માસ)
આ સવિસ્તર હેવાલથી સમજાય છે કે તે વખતે આપણા પૂજ્યશ્રીમાની સૂરિ-પાવીને મહાત્સવ કેવા ભવ્ય ઝાડથી ઉજવાયેા હશે.
સં. ૧૯૬૦માં વલભીપુરમાં ઉજવાયેલ પૂજ્યશ્રીની ગણિપન્યાસપઢવીના મહે।ત્સવમાં ભાવનગરના શ્રી સંઘને થોડા પણ લાભ ન મળ્યા, તેનુ તેણે જાણે અહીં સાટું વાળી લીધુ. અર્થાત અભૂતપૂર્વ અને અતિભવ્ય મહાત્સવ તે શ્રીસંઘે કર્યાં.
પ્રસ્તુત મહેાત્સવમાં ભાવનગર રાજ્યના પણ સ‘પૂર્ણ ભક્તિભાઁ સહકાર હતા.
આ મહામહેાત્સવ વખતે જીવદયાને ઘણું જ પ્રશંસનીય પ્રાધાન્ય આપવામાં આવેલું. પદ્મવી-દિવસે સમસ્ત શહેરના તમામ પ્રકારના આરંભના કાર્યાં મહાજન તરફથી મધ રાખવામાં આવેલા, તે ઉપરથી આપણે સમજી શકીએ છીએ આવે! કાઈપણ મહાન પ્રસ`ગ આંગણે ઉજવાતા હેાય ત્યારે આવા જીવયાવક કાર્યાં કરવામાં આવે તે તેથી શાસનની કઈ અનેરી પ્રભાવના અને શાલા થાય છે.
આચાય પદવી એ કેાઈ નાની સૂની કે જેવી તેવી પદવી નથી. આચાય પદવીની મહત્તા તે જિનશાસનમાં અપૂર્વ-અસામાન્ય છે.
આચાય એટલે સમસ્ત ગચ્છના અધિપતિ,નાયક,-શાસક. આચાય એટલે શાસનરૂપી મહેલના આધારસ્તંભ. આછી નથી હોતી તેમની જવાબદારી, સારાયે શાસન–સંધના ગચ્છના સર્વ પ્રકારના ખેાજો એમને શિર હાય છે. એવા એજો કે જવાબદારી તેા લાયક અને સર્વથા ચાગ્યને મસ્તકે જ મુકાય.
અને એવી ચેાગ્યતા કાંઇ જેમતેમ કે જેને તેને નથી મળતી, એ મેળવવા માટે તા ઘણાં ઘણાં ગુણા મેળવવા જોઇ એ.
કેટકેટલાં ચેાગ વહેવાં પડે.
બહુશ્રુતપણું મેળવવું પડે. નમ્રત્વ અને નિરભિમાનીપણું કેળવવું પડે. શાસનની સર્વાંગીણ પ્રભાવનાની શક્તિ કેળવવી પડે,
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
સુવિહિત-ગીતાર્થ બનવું પડે.
આવા તે કંઈ કંઈ ગુણો મેળવવા અને કેળવવા પડે ત્યારે એ મહામુનિ આ આચાર્ય. પદવીની ગ્યતાવાળા ગણાય.
જૈનધર્મ પ્રકાશ'ના ઉપરના લખાણ પરથી આપણને જણાય છે કે–પૂ. પં. શ્રી ગંભીરવિજયજી મ. પછી આપણું પૂજ્યશ્રી આચાર્ય પદવી માટે-જ્ઞાન-ત્યાગ-શાસનપ્રભાવતાઅલૌકિક બુદ્ધિમત્તા-ગીતાર્થતા-નિર્દભ પરોપકારિતા અને કાર્યકુશલતા આદિ સર્વ પ્રકારે
ગ્ય અને લાયક જ હતા. અને તેથી જ તેઓશ્રીને આચાર્યપદ અર્પણ કરવામાં આવ્યું. - સાચા અર્થમાં તેઓશ્રી ભાવાચાર્ય તો હતા જ. હવે તેઓને દ્રવ્યાચાર્યપદ શ્રીસંઘની સાખે આપવામાં આવ્યું, તેથી તેઓશ્રીના પ્રભાવમાં દિવ્યતેજમાં કેઈ અપૂર્વ વધારે છે.
ભારતભરમાં વિદ્યમાન સંગી–તપાગચ્છીય મુનિરાજેમાં વિધિસહિત ગદ્વહન કરવા પૂર્વક આચાર્યપદવી પ્રાપ્ત કરનાર આપણું ચરિત્રનાયકશ્રી સર્વપ્રથમ હતા. હવેથી તેઓશ્રી સમગ્ર તપાગચ્છના એકમાત્ર સ્વામી-શિરતાજ-સમ્રાટ્ થયા.
સૂરિઓના ચક્રમાં-મંડલમાં તેઓશ્રી ચક્રવતી સમા ભવા લાગ્યા.
[૨૬]
જીવદયાના જ્યોતિર્ધર
સં. ૧૯૬૪નું આ ચાતુર્માસ ભાવનગર–શ્રીસંઘના અત્યાગ્રહથી આપણું ચરિત્રનાયક પરમપૂજ્ય તપાગચ્છાધિપતિ સૂચિકચકવતી શાસનસમ્રાટ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબે ભાવનગરમાં કર્યું. તેઓશ્રી તથા મુનિશ્રી મણીવિજયજી મ. (શ્રી સાગરજી મ. ના ભાઈ) વગેરે સપરિવાર સમવસરણના વડે ચાતુર્માસ બિરાજ્યા અને પૂજ્ય પંન્યાસજી મ. શ્રી ગંભીરવિજયજી મહારાજ આદિ સપરિવાર મારવાડીના વડે બિરાજ્યા.
અમદાવાદમાં પગથીયા ઉપાશ્રય, કે જે વિમળગચ્છને ખાસ ઉપાશ્રય ગણત, તેના આગેવાન સંગ્રહસ્થ શેઠ સાંકળચંદ મોહનલાલ નામે હતા. તેઓ મુહપત્તિ બાંધીને વાંચનાર મુનિનું વ્યાખ્યાન સાંભળવાનો જ આગ્રહ રાખતા, પરંતુ જ્યારે પૂજ્યશ્રી અમદાવાદમાં બિરાજતા હતા ત્યારે તેઓશ્રીની પાસે તેઓ વ્યાખ્યાન સિવાયના સમયે તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રકોના જવાબ મેળવવા વારંવાર આવતા. પૂજ્યશ્રી પણ તેમના પ્રશ્નના ખુલાસાવાર સંતોષપ્રદ જવાબ આપતા હોવાથી તેમને પૂજ્યશ્રી ઉપર અનહદ રાગ થયો હતો. તેઓ આ ચોમાસા પૂર્વે પાલિતાણા યાત્રા કરીને ભાવનગર આવ્યા. અને ત્યાં-મુહપત્તિ ન બાંધનાર સાધુ મ. નું વ્યાખ્યાન શ્રવણ ન કરવું, એવા પિતાનો આગ્રહ હોવા છતાંય, અને કુટુંબીઓને વિરોધ છતાંય–પૂજ્યશ્રી ઉપરની દઢ શ્રદ્ધાને કારણે તેમણે નિર્ણય કર્યો કે-ચેથું બ્રહ્મચર્યવ્રત તો પૂજ્યશ્રી પાસે જ ઉચ્ચરવું છે. અને તે પ્રમાણે તેઓએ ભાવનગરમાં નાણુ મંડાવીને પૂજ્યશ્રી પાસે ચેાથું બ્રહ્મચર્યવ્રત તથા બીજાં વ્રત ઉચ્ચર્યા,
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવદયાના જ્યોતિર્ધર
૯૭
ચોમાસા બાદ શેઠ શ્રી હીરાભાઈ ચકુભાઈ તરફથી શ્રીસિદ્ધાચલજી મહાતીર્થને છ કરી પાળતે સંઘ પૂજ્યશ્રીમાની નિશ્રામાં નીકળે. પાલિતાણા પહોંચી, તીર્થયાત્રા કરીને શ્રીસંઘ સ્વસ્થાને ગયે. પૂજ્યશ્રીએ પાલિતાણામાં થોડા દિવસ માટે સ્થિરતા કરી. દરમિયાન
પૂજ્યશ્રીના શિષ્યરત્ન પૂ. મુનિશ્રી દર્શનવિજ્યજી મ. મુનિશ્રી પ્રતાપવિજયજી મ. મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. વગેરે મુનિવરોએ ચૌવિહાર છઠ્ઠ કરવા પૂર્વક ગિરિરાજની સાત યાત્રા કરી.
પાલિતાણાથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી મહુવા પધાર્યા. અહીં તેઓ શ્રીમાનના ઉપદેશથી શ્રીનરોત્તમદાસ ઠાકરશી નામના એક વૈષ્ણવ ગૃહસ્થને પ્રતિબોધ થયો. માની નજીકમાં દરિયા કાંઠે આવેલા “નૈપ” ગામના તેઓ વતની હતા. તેઓ પૂજ્યશ્રીને પિતાના ગામે લઈ ગયા, અને ત્યાં નાણ મંડાવીને શ્રી સમ્યકત્વ સહિત શ્રાવક-ધર્મ અંગીકાર કર્યો.
અહીં દરિયાકાંઠે માછીમારો માછલાં પકડતા અને ખૂબ જીવ-હિંસા કરતા. પૂજ્યશ્રીએ એ વાત જાણી. જીવ-દયામય શ્રીજિનશાસનના નાયક પૂ. આચાર્યદેવથી આવી ભયંકર જીવહિંસા શું જોઈ જાય? તેઓશ્રી આ હિંસાને અટકાવવા માટે શ્રીનરોત્તમદાસને સાથે લઈને દરિયા-કિનારે પધાર્યા. ત્યાં નિત્ય-નિયમ પ્રમાણે અનેક માછીમારો જાળ વડે સેંકડે ને હજારેની સંખ્યામાં માછલાં પકડી રહ્યા હતા. તેઓ ખૂબ અજ્ઞાન હતા. પણ સાથે ભેળાં પણ એટલા જ હતા. તેઓ આવા દેવપુરૂષ જેવા સાધુભગવંતને પિતાની પાસે આવેલા જોઈને આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા. અને પોતાના કાર્ય છોડી દઈને તરત જ પૂજ્યશ્રીના દર્શન કરવા એકત્ર થઈ ગયા. - પૂજ્યશ્રીએ પણ-જેમ શ્રીવૃદ્ધવાદિસૂરીશ્વરજી મહારાજે શ્રી કુમુદચંદ્ર પંડિત (શ્રીસિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ મ) સાથેના વાદવિવાદમાં “નવિ મારિયઈ નવિ ચેરિયઇ.” ઈત્યાદિ બોધવચનો કહીને મધ્યસ્થ બનેલા ગામના અબુઝ ખેડૂતોને પ્રતિબંધ પમાડ્યા હતા, તે જ પ્રમાણે આ ભેળાં માછીમારો સમજે એવી સરળ ભાષામાં દયાધર્મને ઉપદેશ આપે-મહિમા સમજાવ્યું, અને જીવહિંસાથી થતું નુકશાન પણ સમજાવ્યું.
દેવપુરૂષ જેવા મહાત્મા પિતાના આંગણે પધાર્યા, અને તેઓએ પિતાનું કલ્યાણ કરે એવી વાત કહી, એથી પેલાં ભદ્ર ધીવર ખૂબ પ્રભાવિત બન્યા. પૂજ્યશ્રીની સમીપે પિતાના આજ પર્યન્તના પાપને એકરાર–પસ્તાવો કરતાં કરતાં તેમણે તે જ ક્ષણે માછલાં ન પકડવાની અને જીવહિંસા ન કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી. આથી અગણ્ય જીને અભયદાન મળ્યું.
આ મહાન લાભ જોઈને નરોત્તમદાસને ઉત્સાહ વળે. તેમણે માછીમારો પાસેથી જાળે લઈ લીધી. માછીઓએ પણ એ જળ હવે પિતાને ઉપયોગી નહોતી, માટે રાજી ખુશીથી આપી દીધી
મિપ ગામથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી દરિયાકાંઠે આવેલા વાલાક અને કંઠાલ પ્રદેશના વાલર, તલ્લી, ઝાંઝમેર વિગેરે અનેક ગામમાં વિચર્યા, અને ત્યાં વસતા સેંકડો માછીઓને પ્રતિબંધ પમાડીને અગણિત જીવોની હિંસા કાયમ માટે અટકાવી. માછીઓને મહાભયંકર
૧૩
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
પાપમાંથી ઉગાર્યા. આ દરેક ગામમાં નરોત્તમદાસ સાથે હતા. તેમણે ગામેગામના માછીઓની જાળે ભેગી કરી, અને છેવટે એ બધી જાળને દાઠાગામની બજાર વચ્ચે અગ્નિદેવને સ્વાધીન કરી દીધી.
વળી કેટલાંક ગામોમાં દેવીના નામે પાડાં, બકરાં, વિગેરે અબેલ અને નિર્દોષ પશુઓને વધ નવરાત્રિ વિ. દિવસોમાં થતું હતું. તે પણ પૂજ્યશ્રીએ પિતાના ઉપદેશ દ્વારા બંધ કરાવ્યો.
ખરેખર ! પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ–વચને, એ અચિત્ય–ફલદાયક મંત્ર સમા જ હતા, કે જેના મહાન પ્રભાવથી આવા અબુઝ માછીએ પણ પિતાને વંશપરંપરાગત હિંસક બંધ છોડીને સન્માર્ગે જોડાયા. અને ત્યારપછી તેઓ પૈસેટકે તથા બીજી દરેક રીતે ખૂબ સુખી થયા.
મહાપુરૂષના અંતરમાં અમૃતને કંપિ ભર્યો હોય છે. એનાં એક-બે, ફકત એક-બે જ બિન્દુ પણ જે મળે, તો કામ થઈ જાય. માછીઓની વાતમાં પણ એમ જ બન્યું. એમને પણ પૂજ્યશ્રીના અંતરના અમૃત–પામાંથી થોડાંક અમી-છાંટણા સાંપડી ગયા, ને એમનું કામ થઈ ગયું. ભયંકર પાતકમાંથી તેઓ તે ઉગર્યા, સાથે પેલાં જલચર પ્રાણિઓને પણ અભયદાન મળ્યું. આ એ અમૃત-બિન્દુને અને પ્રભાવ જ હતું ને !
જીવદયાનું આ મહાન કાર્ય કરતાં પૂજ્યશ્રી દાઠા વિ. ગામમાં વિચારી રહ્યા હતા, ત્યાં તેઓશ્રીને સમાચાર મળ્યા-કે-“શ્રીઅંતરીક્ષજી તીર્થ અંગેના દિગંબરોની સાથેના કેસ(Case)માં પં. શ્રી આણંદસાગરજી મ. (શ્રીસાગરજી મ.) મુશ્કેલીમાં મૂકાયા છે. આ સમાચાર મળતાં જ પૂજ્યશ્રીએ તારટપાલના મથકે રહેવાનો નિર્ણય કર્યો, અને તળાજા ગામે પધાર્યા. અને પ્રસ્તુત કેસમાં વિજય મેળવવા માટે સર્વ પ્રકારના પ્રયાસો પૂરઝડપે ચાલુ કર્યા. અમદાવાદ– શેઠ આ. ક. પેઢીના અગ્રણીઓને તાર–પત્રો દ્વારા ઝીણવટ અને કુનેહભર્યું માર્ગ દર્શન આપવા લાગ્યા. બીજી બાજુ ભાવનગરના આગેવાનોને તથા શ્રી મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા સેલીસીટરને બોલાવીને તેઓને યેગ્ય સલાહ-સૂચનો આપ્યા. નડિયાદના સૂબા નાનાસાહેબ, તથા પન્ના ટેટના એક મીનીસ્ટર (પ્રધાન) કે જેમની જુબાની ઉપર કેર્ટ (coart) મે આધાર રાખતી હતી, તેમને બોલાવી, એગ્ય સૂચનાઓ આપીને જુબાની માટે બારસી મોકલ્યા. આમ શક્ય એટલા સર્વ પ્રયત્ન કરવામાં પૂજ્યશ્રીએ કઈ ખામી કે કચાશ ન રાખી.
તેઓશ્રીની જાજ્વલ્યમાન પ્રતિભા, કુનેહ, અને સતત પ્રયાસના પરિણામે, તથા તેઓશ્રીના માર્ગદર્શન તેમજ સલાહ-સૂચન મુજબ કેસ લડવામાં આવતાં છેવટે કેસમાં શેઠ આ. ક. ની પેઢીને એટલે કે વેતામ્બરેને જવલંત વિજય થયો. શ્રી સાગરજી મ. ના શિરેથી મુશકેલીનું વાદળ દૂર થયું, અને દિગમ્બરેને પરાજય થયે.
. ત્યારપછી મહુવાના શ્રીસંઘની વિનંતિથી પૂજ્યશ્રી મહુવા ચાતુર્માસાર્થે પધાર્યા, અને વિ. સં. ૧૯૬પ નું ચાતુર્માસ ત્યાં જ કર્યું. પૂજ્યશ્રીના સંસારી-અવસ્થાના પિતાજી શ્રીલક્ષ્મીચંદભાઈ તે બે વર્ષ થયા સ્વર્ગવાસ પામ્યા હતા. પણ પૂજ્યશ્રીના માતુશ્રી દિવાળીબા, તથા લઘુ બંધુ શ્રી બાલચંદભાઈ વિગેરે હતા. પિતાની જન્મભૂમિમાં તેઓશ્રીનું આ બીજું ચોમાસું હતું. એમાં અનેકવિધ શાસનપ્રભાવનાના કાર્યો થયા,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવદયાના જોતિધર
૯૯ : મહવામાં જીવંત સ્વામી શ્રી મહાવીરસ્વામી પ્રભુનું વિશાળ જિનમંદિર છે. તેની બાજુમાં જ શ્રીસંઘની માલિકીનું ધર્મશાળા જેવું “દાનશાળા” નામનું એક મકાન હતું. એકવાર મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. વિગેરે મુનિઓ દેરાસરે દર્શન કરીને એ દાનશાળા જેવા ગયા. દાનશાળાની જોડાજોડ જ પૂર્વ તરફ એક જુના ઘરમાં એક બ્રાહ્મણ ડોશીમા રહેતા હતા. જેમાં જોતાં તેઓ એ ડોશીમાના ઘર પાસે પહોંચ્યા, ત્યારે એ ડોશીમા કહેઃ મહારાજ ! તમારા ગુરૂમહારાજનો જન્મ અડીં-હું રહું છું એ મકાનમાં થયું હતું.
આ સાંભળી સૌ આશ્ચર્ય પામ્યા. કારણ કે શ્રી દીવાળીબેન વિ. તોરણીયા કૂવા પાસેના બીજા મકાનમાં રહેતા હતા. એટલે પૂ. ગુરુદેવને જન્મ આ ડોશીમાવાળા મકાનમાં કેવી રીતે થયે હોય?
સાશ્ચર્યભાવે તેઓ બધાં ઉપાશ્રયે આવ્યા, અને વ્યાખ્યાન સમયે શ્રી દિવાળીબા આવ્યા ત્યારે તેમને પૂછતાં તેઓએ જણાવ્યું કે-“એ ડોશીમાની વાત સાચી છે. અમે પહેલાં ત્યાં રહેતા હતા, અને મહારાજ સાહેબને જન્મ પણ તે મકાનમાં જ થયે હતે.” *
આ સાંભળીને મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. ને વિચાર આવ્યો કે-આ ડોશીમા જીવે ત્યાં સુધી ભલે એ મકાનમાં રહે. પણ ત્યારપછી પૂ. ગુરુદેવના જન્મસ્થાનમાં કઈ પણ પ્રકારનો આરંભ-સમારંભન જ થવું જોઈએ. માટે એ મકાનને વેચાતું લઈ લેવામાં આવે તો સારું.
તરતજ તેઓશ્રીએ ખંભાત-શેઠ પુરૂષોત્તમદાસ પિપટલાલને પત્ર લખીને બધી હકીકત જણાવી, ને આ મકાન ખરીદી લેવા માટે પ્રેરણા આપી. શેઠ પુરૂષોત્તમભાઈએ પણ જવાબમાં જણાવ્યું કે-“ગમે તે કિંમત થાય, તે પણ અમારા તરફથી એ મકાન મહુવાને શ્રીસંઘ ખરીદી લે.”
શ્રીસંઘે પણ એ મુજબ એ મકાન ખરીદી લીધું. આમ પૂજ્ય ગુરુભગવંતશ્રીના જન્મસ્થાનમાં આરંભ-સમારંભ બંધ થયે.
આ ચોમાસામાં પૂજ્યશ્રી પાસે શેઠ કસ્તૂરભાઈ અમરચંદ ખંભાતવાળાના પુત્ર શ્રી દલસુખભાઈ વિ. વિદ્યાથીઓ (જંગમ પાઠશાળાના) વ્યાકરણ-આદિનો અભ્યાસ કરવા માટે રહ્યા હતા.
તેમજ–શા. ગોકળદાસ અમથાશા કે જેઓ પાછળથી પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય મુનિશ્રી સુભદ્રવિજયજી મ. તરીકે થયા, તેઓ પણ ઘણી વાર અમદાવાદથી આવીને રહેતા.
શ્રી ગોકળદાસ મેટ્રિક (Matriculation) સુધી જ ભણેલ, છતાં ઈગ્લીશ (English) ભાષા ઉપર તેમનું અજબ પ્રભુત્વ હતું. ઈગ્લીશ લખવું, વાંચવું, અને બેલવું, એ ત્રણે ઉપર તેમને અજબ કાબૂ હતે. વળી તેઓ ઈંગ્લીશમાં અપીલ પણ એવી સચોટ લખતા, કે મોટા સોલીસીટર પણ એ વાંચીને મોંમાં આંગળા નાખી જતા.
શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થ સંબંધમાં કેસ (Case) ચાલુ હતો. એમાં અપીલ લખવા માટે શેઠશ્રી મનસુખભાઈએ એક સારે સેલીસીટર રિકવાનું પૂજ્યશ્રીને જણાવ્યું. એટલે તેઓ શ્રીએ એ કેસના કાગળો મગાવ્યા, અને તે શ્રીગોકળદાસને આપ્યા. ગોકળદાસભાઈ પણ
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
શાસનસમ્રાટું
પૂજ્યશ્રીની સૂચનાનુસાર તે બધા કાગળ વાંચી, વિચારીને પિતાની પ્રકૃતિ પ્રમાણે રાત્રે બે વાગે અપીલ લખવા બેઠા, અને સવારે પાંચ વાગતામાં પૂરી કરી, પૂજ્યશ્રીને સોંપીને સૂઈ ગયા.
પૂજ્યશ્રીએ એ અપીલ શેઠને બતાવી. શેઠ તે તાજુબ થઈ ગયા. ગોકળદાસભાઇ શેઠના મામા થતા હતા. તેમની આવી બાહોશ-સેલીસીટરને પણ ટપી જાય તેવી લખાણુશક્તિ જોઈને શેઠ છકક થઈ ગયા.
શેઠે અપીલ વાંચીને એક ફકર કાઢી નાખવાનું જણાવતાં ગોકળદાસે કહ્યું કે-એ ફકરો ઘણું જ મહત્ત્વ છે, માટે કાઢી ન નાખશે. એવામાં શેઠ લાલભાઈ આવ્યા. તેઓ આ લખાણ વાંચીને ઘણું જ રાજી થયા. તેમણે આ વિષયમાં પૂજ્યશ્રી જોડે થેડી વિચારણા કરી. છેવટે એ નકકી થયું કે-આ ફકરો ઘણો જ મહત્ત્વને છે, માટે એને કાઢી નાખ નહિ.
આવી ઘણી બાબતોમાં ગોકળદાસભાઈ અપીલે તયાર કરતા. એ અપીલના શબ્દોમાં જ એવું એજ રહેતું, કે જેથી પ્રતિવાદી અને મેજીસ્ટ્રેટ પણ મહાત થઈ જતા. પરિણામે પિઢીને વિજય થતો.
મહુવામાં કાર્તકી પૂનમે શ્રીસિદ્ધગિરિજીના પટ બાંધવાની યેગ્ય જગ્યા નહોતી. તેથી પૂજ્યશ્રીની સૂચના–અનુસાર ગોકળદાસે ભાવનગરના નામદાર મહારાજા શ્રી ભાવસિંહજી ઉપર શ્રીસંઘ વતી સુંદર ભાષામાં એક અરજી ઘડીને મોકલી. એમાં સ્ટેટ પાસેથી વ્યાજબી કિંમતે ધાર્મિક કાર્ય માટે સનીની વાવવાળી જગ્યાની માંગણી કરવામાં આવેલી. એ અરજી વાંચીને ના. મહારાજા સાહેબ પ્રસન્ન થઈ ગયા. તેઓએ તરત જ મહુવાના અધિકારીને એ જગ્યા સંઘને આપવા માટે હુકમ કરી દીધો.
ચોમાસું પૂર્ણ થયા બાદ પૂજ્યશ્રીએ વિહાર કર્યો. ત્રાપજ પધાર્યા, ત્યાંથી તેઓશ્રીના સદુપદેશથી શ્રીધરમશી વારૈયાએ છે “રી' પાળતે શ્રીસિદ્ધગિરિરાજનો સંઘ કાઢયે, તેની સાથે પધાર્યા અને ગિરિરાજની યાત્રા કરી.
અહીંયા પૂજ્યશ્રીએ પિતાના વિદ્વાન બાલશિષ્ય મુનિવર શ્રી યશોવિજ્યજી મહારાજને પ્રવર્તક પદવી આપી. ત્યારબાદ પૂજ્યશ્રી ઉડ પ્રદેશના ગામે-ચોક, બોદાના નેસ, વિ. માં વિચારીને ત્યાંના લોકોમાં વ્યાપેલા દારૂ, ચેરી, હિંસા, વિ. પાપ-વ્યસનને ઉપદેશ-દાન દ્વારા ત્યાગ કરાવવા લાગ્યા.
[૨૭]
તીર્થોદ્ધારના શુકનિયાળ શ્રી ગણેશ
શ્રી કદઅગિરિ મહાતીર્થ. જેને મહિમા ગાતાં શાસ્ત્રકારે થાકતાં નથી. જે મહાતીર્થ, શ્રી સિદ્ધાચલજીના પાંચ સજીવન શિખરમાંનું એક શિખર છે. “શ્રી શત્રુંજય માહાસ્યમાં જે મહાતીર્થને મહિમા આ પ્રમાણે વર્ણવ્યા છે –
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
તારના શુકનિયાળ શ્રી ગણેશ
૧૦૧ : “શ્રી કદમ્બગિરિજીમાં બિરાજમાન શ્રી આદીશ્વરપ્રભુના ગણધર શિષ્ય-શ્રીનાભગણધરને ચકવતી ભરતદેવે પૂછયું : હે ભગવન્! આ અતિવિખ્યાત થયેલા ગિરિરાજ શે પ્રભાવ છે? તે કહો.
ગણધર ભગવંત બોલ્યા હે ચકિન ! આ ગિરિવરના પ્રભાવની તમને જિજ્ઞાસા છે, તે તમે ધ્યાન દઈને એ પ્રભાવ સાંભળે.
ગત–ઉત્સર્પિણીકાળમાં “શ્રી સંપ્રતિજિને નામે ચાવીશમાં તીર્થકર થયા. તેમના “શ્રી કદમ્બ નામના ગણધર એક ઝાડ મુનિવરોની સાથે આ ગિરિવર પર સિદ્ધિપદ પામ્યા, માટે આ ગિરિનું નામ “શ્રીકદમ્બગિરિ પ્રસિદ્ધ થયું.
આ શ્રીકદમ્બગિરિમાં દિવ્ય પ્રભાવથી ભરપૂર ઔષધિઓ, રસÉપાઓ, નખાશે, અને કલ્પવૃક્ષો વિ. દિવ્ય વસ્તુઓ રહેલી છે.
ઉત્તમ વાર યુકત દિવાળીના દિવસે, અને અને ઉત્તરાયણ (મકર) સંક્રાતિના દિવસે જે પુરુષ આ ગિરિ ઉપર મંત્રમંડળ આલેખીને મંત્રજાપ કરે, તેને દેવો પ્રત્યક્ષ થાય છે.
આ સંસારમાં એવી કઈ ઔષધિ નથી, એવા કઈ રસકુ નથી, કે એવી કઈ મહાસિદ્ધિઓ નથી, જે આ ગિરિરાજમાં ન હોય.
સકળ સિદ્ધિઓના આવાસ સમે આ ગિરિરાજ જે દેશમાં વિલસી રહ્યો છે, તે સૌરાષ્ટ્ર દેશવાસી લેક દારિદ્રયથી ન જ પીડાય.
અને આવા મહાન પ્રભાવ-ભરપૂર કદમ્બાચલની છાયા મળવા છતાંયે જે આત્માનું દારિદ્રય નષ્ટ નથી થતું, તે ખરેખર ! આ દુનિયામાં કદાચ સર્વાધિક નિભગી છે.
જે પુણ્યશાલી પ્રાણી ઉપર આ ગિરિવર પ્રસન્ન થયે, તેની ઉપર કામધેનુ, કલ્પવૃક્ષ, અને ચિન્તામણિ, એ બધાં પ્રસન્ન જ છે, એમ સમજવું. - નિર્ભાગી આત્માનું દારિદ્રય જેમ આ ગિરિ દૂર કરે છે, તેમ આ કદંબગિરિ ઉપર રહેલી દી૫ક સમી દિવ્ય ઔષધિઓ પિતાના પ્રકાશમાન કિરણો વડે રાત્રિને વિષે અંધકારને પણ હરે છે.
રૂચકાચલની જેમ આ ગિરિ ઉપર પણ અભીષ્ટફલદાયક છાયાવૃક્ષો અને કલ્પવૃક્ષે શાશ્વતકાળથી છે, અને તે પ્રાણિઓને સ્વેચ્છા મુજબ ફળ આપે છે.
વર્ષા ઋતુમાં વાદળ-દળથી ઢંકાયેલા સૂર્યના કિરણે જેમ મનુષ્યને દૃષ્ટિગોચર નથી થતા, તેમ એ દિવ્ય-કલ્પવૃક્ષાદિ આ ગિરિમાં હોવા છતાં કાલ-હાનિના પ્રભાવે નહિ દેખાય.
શ્રી યુગાદીશ્વર પ્રભુના પગલાં સહિત રાયણવૃક્ષવાળા-શ્રી શત્રુંજય ગિરિના મુખ્ય શિખરની જેમ તેનું આ શ્રી કદમ્બગિરિ-શિખર પણ પાપ-પંકને નાશ કરનારું છે. આ લેક અને પરલેકમાં ઉપકારક આ શિખર અત્યારે જેમ અતિવિખ્યાત છે. તેમ ભાવિમાં પણ ખૂબ ખ્યાતિને પામશે.
આવો આ મહાતીર્થને-કદંબગિરિને અચિંત્ય મહિમા છે.”
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
શાસનસમ્રાટ શ્રીનાભ ગણધરદેવના મુખ-કમળથી નીકળેલા શ્રી કદંબગિરિના અચિંત્ય પ્રભાવને સાંભળીને શ્રી ભરત મહારાજાએ પુલકિત હૈયે શ્રી સૌધર્મેન્દ્રની અનુમતિથી એ ગિરિરાજ ઉપર આવેલા–અનેકવિધ વૃક્ષોથી વ્યાપ્ત એવા ધર્મોદ્યાનમાં ભાવિ વીશમાં જિનેશ્વર શ્રી મહાવીર પ્રભુનો રમણીય પ્રાસાદ વધેકિ-રત્ન પાસે કરાવ્યું.”
શ્રીસિદ્ધગિરિની બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણામાં આ મહાતીર્થ સૌથી પ્રથમ આવે છે.
આ ગિરિનું નામ બીજી રીતે પણ સુપ્રસિદ્ધ છે. ગઈ ચોવીશીના બીજા તીર્થકર “શ્રી નિર્વાણજિન”ના ગણધર શ્રીદખમુનિ પ્રભુવચનથી આ તીર્થ ઉપર આવ્યા, અને અનશન તપ આદરીને મુક્તિપદ પામ્યા. તેથી પણ આ તીર્થનું નામ “શ્રીકદમ્બગિરિ પ્રસિદ્ધ થયું છે.
વિ. સં. ૧૧૫૮ માં આચાર્યશ્રી દેવભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે પ્રાકૃતમાં રચેલ “શ્રીકહારયણ કેસ' ગ્રન્થ કે જેનું આગમપ્રભાકર મુનિશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરેલું છે, તેમાં આ તીર્થને નીચે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરેલ છે -
“સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં કદંબગિરિ નામનો પર્વત છે, અને ત્યાં લાલ દૂધવાળા શેરના વૃક્ષ છે. તેના પ્રગથી સુવર્ણ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.”
અત્યારે પણ સંહણ તથા બ્રહ્મદંડિકા વગેરે પ્રભાવશાલી ઔષધિઓ આ તીર્થમાં વિદ્યમાન છે.
આવા અચિંત્યમહિમાશાલી આ મહાતીર્થ સ્વરૂપ ગિરિરાજની તળેટી પાસે એક નાશ નેસડે છે.
બેદાનાનેસ એનું નામ.
નેસડે એટલે અ૫ વસ્તીવાળું નાનું ગામડું. આ નેસડામાં પણ કામળિયા દરબારના (આયના) ડાંક રડાં હતાં. એ કામળિયાઓ અજ્ઞાન અને વિવિધ વ્યસનએ પૂરા હતા. તેઓની લૌકિક માન્યતાનુસાર આ કદંબગિરિજીની ટેકરી ઉપર દેરીની બાજુમાં “કમળામાતાનું સ્થાનક હતું. એ કમળામાતાની આ કામળિયાઓ હંમેશા પૂજા-ભકિત કરતા, એને લીધે આ ગિરિરાજ કમળામાતાના ડુંગર તરીકે પણ પ્રખ્યાત હતો.
તીર્થની દશા તે જોવા જેવી હતી.
છેક ટેકરી ઉપર ફકત શ્રી આદિનાથપ્રભુ તથા શ્રી કદંબગણધરના ચરણપાદુકાની નાનીશી પુરાણી દેરી ગિરિરાજના તીર્થપણાની શાખ પૂરતી ઉભી હતી. ૧ આ બંને ઔષધિઓ આપણા ચરિત્રનાયકશ્રીના ભક્ત અને તેઓશ્રીની જન્મભૂમિ મહવાના
વતની શ્રી રમણભાઈ પટણી નામના એક શ્રાવક-સટ્ટહસ્થ, કે જેમણે આવી ઔષધિઓ, સુવર્ણસિદ્ધિ વિ. શોધવામાં તથા ધાતુ–પ્રતિમા બનાવવાની કારીગરીમાં ઘણી મહેનત કરેલી, તેમને મળી હતી. તેઓએ એકવાર કંઈક વાગી જવાથી લોહી નીકળતાં બાજુમાં પડેલી વનસ્પતિ ત્યાં લગાડી, તો તરતજ તે જગ્યાએ રૂઝ આવી ગઈ. આથી તેમણે છરી વડે ફરીથી બીજી જગ્યાએ ચેકો મૂકીને લેહી કાઢયું, પછી ત્યાં પેલી સરહણી વનસ્પતિ લગાડતાં તકાલ રૂઝ આવી ગયેલી. આવી જ રીતે એકવાર બ્રહ્મદંડિકા પણ તેમને મળી ગયેલી. તેઓએ સુવર્ણસિદ્ધિમાં ઘણે અંશે સફળતા મેળવેલી પણ અ૫ આયુષ, તથા ખર્ચાળ કામ હોવાથી તે જાહેરમાં મૂકી ન શકયા.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થંહારના શુકનિયાળ શ્રી ગણેશ
નેસડામાં હતી–એક જીની-શેઠ હેમાભાઈની-પડાળીવાળી ધમ શાળા, અહીંયા યાત્રાળુઓને ભાતું અપાતું. અન્નેને વહીવટ શેડ આણુ દજી કલ્યાણુજીની પેઢી કરતી.
અને ત્રીજી હતી ગિરિવર ઉપર ચઢવાના રસ્તા-વચ્ચે આવતી એક વાવ. તરસ્યા યાત્રીએની તરસ પેાતાના નિળ જળ વડે છીપાવી, પેાતાના જીવનને મહાસાગર કરતાંય વધારે ધન્ય અને કૃતકૃત્ય માનતી એ વાવ જાણે શેઠ હેમાભાઇની ઉદારતાની જીવંત યશેાગાથા હતી. માટે કાંઈ પણ સાધન નહાતું. ટેકરી ઉપર ઉપર નહાતા ચઢતા. પણ તીર્થભૂમિની
આ સિવાય યાત્રિકાને દન-પૂજન કરવા ચઢવાના માર્ગ વિષમ હેાવાથી ઘણા યાત્રાળુઓ સ્પના-માત્ર કરીને ચાલ્યા જતા.
૧૦૩
૧૨ ગાઉની યાત્રા માટેના તથા ખીજા પણ છ ‘રી' પાળતાં સદ્યા અહીં આવતા. તેમાંના અમુક યાત્રીએ ટેકરી ઉપર ચઢીને યાત્રા કરતા, પણ બાકીના તે ચઢવાની વિષમતા તથા નીચે નેસડામાં દન-પૂજનના સાધનના અભાવે તી-સ્પના કરી લેતા, અને ત્યાંથી ચાક ગામે જઈ તે દ્વેશન પૂજા વિ. કરતા.
આવી હતી આ લેાકેાત્તર તીથની દશા. હવે એના ઉદ્ધાર પરમ આવશ્યક હતા. પણ દરેક કાને કાળની અપેક્ષા હાય છે. જ્યારે એના સમય પરિપકવ થાય છે, ત્યારે કરનાર કાઈ યુગપુરૂષ એ કાય` પેાતાને શિર ઉપાડી લઈ તેને પૂર્ણતાની ટોચે
એ કાય પહેાંચાડે છે.
આ મહાતીર્થના ઉદ્ધારના કાળ પણ પાકી ગયા હતા. અને એ ઉદ્ધારનુ ભગીરથ કાર્ય કરનાર મહાપુરૂષ પણ તેની તરફ પેાતાના તન-મન કેન્દ્રિત કરીને એ તી રાજની શીતળ છાયામાં પધારી ગયા હતા.
એમના રૂંવાડે રૂંવાડે વ્યતિમતિ પુનર્મૂ”ના નાદ ગુ ંજતા હતો. અને એ ઉક્તિને સત્ય કરવાની પ્રમળ મહેચ્છા એમના અંતરમાં વ્યાપી રહી હતી.
એ યુગપુરુષ હતા, આપણા મહાન્ ચરિત્રનાયક પૂજ્ય શાસનસમ્રાટ્ સૂરિરાજ
ઉડ પ્રદેશના ગામામાં વિચરીને અનેક માનવાને ઉપદેશ-દાન વડે ર્હિંસા, ચારી આફ્રિ પાપકાયેથી મુકત કરતાં કરતાં તેઓ શ્રીમાન્ ખાદાનાનેસ પધાર્યાં.
૧૯૬૬ ની એ સાલ.
તીની પરિસ્થિતિ વિષે પૂર્વ સાંભળેલુ તા હતુ જ. પણ આજે તે પરિસ્થિતિ સાક્ષાત્ સ્વનજરે નિહાળી. જોતવેત જ તેઓશ્રીના રમેશમ ખડા થઈ ગયા. આહ ! આ પવિત્ર તીર્થની આવી દશા ?
નહીં ! નહીં ! નહીં ! આપણા આ પ્રાણપ્યારા તીર્થાધિરાજની આ પરિસ્થિતિ હવે નહી જ સહી શકાય. હવે તે। આ તીર્થના ઉદ્ધાર માટે પ્રાણના ભાગે પણ પ્રયત્ન કરવા જ જોઈએ. એની યાત્રા માટે આવતા યાત્રિકાને દશન-પૂજન માટે દેરાસર વિગેરે બનાવવુ જ જોઈ એ.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
શાસનસમ્રાટું ' અને ત્યાં જ મનોમન તીર્થોદ્ધારને નિર્ધાર થઈ ગયો. એની સાથે એ કાર્ય આરંભ પણ થઈ ચૂકયે.
એ પૂજ્ય પુરુષના ઉપદેશામૃતનો પ્રવાહ ધોધમાર વછૂટ. અમૃતનું સિંચન ગમે તેવી નીરસ ધરતીને પણ સરસ અને પલવિત બનાવી દે છે, તો આ તે ઉપદેશામૃતને ધોધમાર પ્રવાહ હતે. એનાથી કંઈક ભદ્ર પરિણામી જીવોના-કામળિયાઓના હૈયાં આદ્ર બન્યાં, તેઓએ હિંસા વિગેરે વ્યસનને ત્યાગ કર્યો. અરે ! ત્યાં ગામમાં આગેવાન ગણાતા દરબાર આપાભાઈ કામળીયા વિ. તે પૂજ્યશ્રીના પરમશ્રદ્ધાળુ ભક્ત બની ગયા. ખરેખર ! જ્યાં સ્થાવરતીર્થ અને જંગમતીર્થ એ ઉભયતીર્થની પવિત્રતમ છાયા હોય, ત્યાં ક ભદ્રજીવ એમાં આળેટીને પિતાના આત્માને પાવન બનાવવાનું ચૂકે ?
પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી વ્યસન–મુક્ત બનેલા કામળિયા દરબારો પૂજ્યશ્રીના ઉપકારનો બદલો વાળવાની ભાવનાવાળા થયા.
પૂજ્યશ્રી તે દરબારોને લઈને ગિરિરાજ ઉપર પધાર્યા. ત્યાં જઈને દરબારો સમક્ષ તેઓશ્રીએ પિતાની ઈચ્છા વ્યકત કરી કે “આ ગિરિવર ઉપરની અમુક અમુક (અમે પસંદ કરીએ તે) જગ્યા તમે શેઠ આ. ક. ની પેઢીને વ્યાજબી કિંમતે વેચાણ આપે. ત્યાં અનેક ધર્મસ્થાને ઉભાં થશે, તેમાં ધાર્મિક કાર્યો થશે, અને તેથી તમારું પણ શ્રેય થશે.” | દરબારે કહે અમારે વેચવી નથી. આપને ભેટ આપવી છે. જે આપ સાહેબ સ્વીકારો તો આ ગામ પણ ભેટ આપવા અમે તૈયાર છીએ.
પૂજ્યશ્રીએ તેમની પરીક્ષા ખાતર જુદા જુદા સ્થાને ૯ પ્લેટ ભારે પરિશ્રમ ઉઠાવીને નકકી કર્યા. એમાં કેટલાક દિવસો થયા. ત્યાર પછી તે વખતના ત્યાંના એક ખાતેના એજ ન્સીના) થાણદાર શ્રી વખતસિંહજી, કે જેઓ લાલીયાદના ક્ષત્રિય હતા, અને પૂજ્યશ્રીના પરમ ભકત હતા તેમને, ચાક ગામના શ્રાવક વકીલ શ્રીગોવધનદાસને, જેસરના કામદાર વાસા પાનાચંદભાઈને, તથા અમદાવાદથી શેઠ આ. ક. ની પેઢીના પ્રતિનિધિઓને બોલાવીને એ ૯ પ્લેટના વેચાણ દસ્તાવેજ લખાવવાની શરૂઆત કરી.
આ જોઈને કામળિયાઓ બેલ્યાઃ અમે તો પૂજ્ય ગુરૂમહારાજના નામ ઉપર ભેટ આપીએ, પેઢીના નામે વેચાણ નહિ.
પૂજ્યશ્રીએ તેઓને ધાર્મિક નિયમાનુસાર તેમ કરવા ના કહી.
ત્યારે દરબારે કહેઃ જગદ્ગુરૂ શ્રી હીરવિજયસૂરિજી મહારાજના નામે અકબર બાદશાહે સનંદ આપી છે, તે આપને આમાં શું બાધ છે ?
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું. “ભાઈ હું હીરવિજયસૂરિ નથી, હું તે એમના ચરણની રજ સમાન છું.”
પણ દરબારની ભક્તિએ તે હદ કરી. તેઓ કહે: આપ ભલે ગમે તેમ કહો, પણ અમારે મન તે આપ એવા જ મહાપુરૂષ છે. આપશ્રી ભલે આ જમીન ભેટ તરીકે ન સ્વીકારો પણ દસ્તાવેજમાં આપનું નામ તે જોઈએ જ,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થોદ્ધારના શુકનિયાળ શ્રી ગણેશ
૧૦૫ ' છેવટે નિર્ણય થયો કેઃ પૂજ્યશ્રીએ અમને (કામળિયા દરબારને ઉપદેશ આપીને અમારા દુવ્યસને છોડાવ્યા છે.” એવી હકીકત દસ્તાવેજમાં આવે તો અમારે આ દસ્તાવેજ કબૂલ છે.
- સૌ આ વાતમાં સંમત થયા. દસ્તાવેજ લખાયે. તેમાં ઉપરવાળી હકીકત લખાઈ. અને કામળિયા દરબારોએ ડુંગર ઉપર પસંદ કરાયેલા ૯ ઑટે શેઠ આ. ક.ની પેઢીને વ્યાજબી કિંમતે વેચાણ આપ્યા.
દસ્તાવેજ રજીસ્ટર્ડ (Registered) કરાવવા માટે સેનગઢ થાણાના ઉપરી અધિકારી પાસે જવું પડતું, તેથી પેઢીના મુનીમજીને બોલાવી દસ્તાવેજ લઈને સોનગઢ મોકલ્યા. બધાના સહી-સિક્કા સાથે દસ્તાવેજ રજીસ્ટર્ડ થઈ ગયે.
આમ તીર્થોદ્ધારના શ્રીગણેશ મંડાયા. તીર્થોદ્ધાર એ આપણું પૂજ્યશ્રીના જીવનના અનેક ઉચ્ચતમ ધ્યેયોમાંનું એક પરમધ્યેય હતું. અને એ દયેય સિદ્ધ થવાને મંગલ-પ્રારંભ તેઓશ્રીના પવિત્ર હસ્તે નિર્વિઘતયા થઈ ગયે. “વિમાર્ચે મહામનામું.”
બેદાનાનેસથી પૂજ્યશ્રી ચોક પધાર્યા. અહીંના કામળિયા દરબારોએ પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેની ભક્તિથી પ્રેરાઈને શ્રી હસ્તગિરિરાજના ડુંગર ઉપરની અમુક જગ્યા પેઢીને વેચાણ આપવા નક્કી કર્યું. પણ તત્કાલીન અમુક સંયોગને અનુસરીને પૂજયશ્રીએ તે જગ્યા લેવાની ના
જણાવી.
ચેકથી રોહિશાળા ગામ નજીક હતું. ત્યાં પધાર્યા. અહીં પિઢીની એક જુની ધર્મશાળા, બે એરડા, તથા પશુઓ માટે ઘાસ ભરવાનું એક છાપરૂં વિ. હતું. પહેલાં અહીં ગરાસિયાઓ પાસે પેઢીને અમુક રકમ લેણ હતી. પણ પેિઢીએ તે રકમ માંડી વાળી, અને બીજી ઘેડી રકમ આપીને અમુક એકર જમીન તેઓની પાસેથી વેચાણ લઈ લીધી હતી.
રહિશાળાના પાદરે શેત્રુંજી નદી વહેતી હતી. અહીંયા શ્રી આદીશ્વર પ્રભુના ચરણપાદુકાની વર્ષો જુની દેરી હતી, જે રોહીશાળાની પાજ–પાગના નામે ઓળખાતી હતી. અહીંથી શ્રી શત્રુંજયગિરિરાજની યાત્રા માટે ચઢાતું હતું. ઉપર ચઢતાં અધ–રસ્તે એક કુંડ (કનેરામને કુંડ) આવતો હતો. રેન્ડિશાળાથી માંડીને એ કુંડ પર્યન્તની સર્વ જગ્યા એજન્સીની હકુમત હતી. અને કુંડની પેલી બાજુની સર્વ જમીન પાલિતાણુ-દરબારની હકુમતની હતી. આ પાછલા રસ્તે, ઘણાં યાત્રીઓ યાત્રા કરવા માટે ચઢતા.
આ બધી જમીન વિ. જોઈને આપણું પૂજ્યશ્રીમાનને વિચાર આવ્યો કે “અહીં રેહિશાળાની જમીનમાં તળાટી-ધર્મશાળા વિ. તથા ઉપર ચઢતાં કુંડ પાસે આવેલી સપાટ જગ્યા વેચાણું લઈ તેમાં ભવ્ય જિનમંદિર બાંધવામાં આવે તે ઘણું ઉત્તમ કાર્ય થાય.
કેઈકવાર પાલિતાણા–રાજ્ય તરફથી કનડગત થાય, ને જયતલાટીવાળા રસ્તે યાત્રા બંધ કરવાનો પ્રસંગ આવે, તે આ રહીશાળાની પાગના પાછલે રસ્તે લોકો સુખપૂર્વક દાદાની યાત્રા કરી શકે, અને સ્ટેટને કાંઈ પણ રખેમું આપવું ન પડે.
ઉપર ચઢતાં માર્ગમાં કુંડની પિલી તરફ પાલિતાણું સ્ટેટને રસ્તે આવે, પણ તે જાહેર માર્ગ–રાહદારી માર્ગ ગણાય, એટલે તે માટે સ્ટેટ કાયદેસર કાંઈ વાંધો લઈ ન શકે.”
૧૪
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
આવી દૂર દેશી ભાવનાથી તેએશ્રીએ કુંડ પાસેની જમીન ગરાશિયાએ પાસેથી પેઢી દ્વારા ખરીદી લેવા વિચારણા કરી. અને એ માટે એ ગરાસિયાઓને ઉપદેશ પણ આપ્યા. એથી ગરાશિયા એ જમીન પેઢીને વેચવા માટે તૈયાર થયા.
૧૦૬
દીર્ઘદ્દેશી પૂજ્યશ્રીની દૂર ંદેશીપૂર્વકની આ ભાવના શેઠ કુંવરજી આણંદજી, શેઠ અમરચંદ જસરાજ, તથા શેડ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ વગેરે પેઢીના સર્વ અગ્રણીઓને ખૂબ જ ગમી ગઈ. તેઓએ વિચાયુ. કે-લાખા રૂપિયાના ખર્ચે ન બને એવુ` કા` પૂજ્યશ્રીના હાથે સરળતાથી ખની રહ્યુ છે. માટે તે કાને વધાવી લઈને, એમાં વેગ મળે તેવું આપણે કરવુ જોઈ એ.
પણ પેઢીના કેટલાક પ્રતિનિધિઓનુ કહેવુ એમ થયું કે પેઢી અને પાલિતાણા-ઠાકાર, અન્ને વચ્ચે સમાધાનની વાતા ચાલે છે. એ માટે સીમાના નકશાઓ પણ તૈયાર થાય છે. માટે આ કાર્ય ન કરાય તો સારૂ
આથી, સૌના સલાહ-સંપથી જ કાર્ય કરવામાં માનનારા પૂજ્યશ્રીમાને એ કામ બંધ રાખ્યું, અને રોહિશાળા-ડુંગરવાળી જમીનના અર્ધું તૈયાર થયેલા દસ્તાવેજ રદ કર્યાં.
જો આ વખતે રેાહિશાળાની આ જમીન ખરીદીને તેમાં દેરાસર આદિ તૈયાર કરવામાં આવ્યુ હાત, તે સં. ૧૯૮૨ માં શ્રીસ ́દ્યને ગિરિરાજની યાત્રા બંધ કરવાના દુઃખદ પ્રસંગ ન આવત. પણ ભવિતવ્યતા અન્યથા નથી કરાતી.
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રી ભંડારીયા આદિ ગામામાં વિચરીને પુનઃ ચાક પધાર્યાં. અહીયા તેઓશ્રીના શિષ્યરત્ન મુનિશ્રીઉદ્દયવિજયજી મ.ની તબીયત એકાએક નરમ થઈ ગઈ. તેઓશ્રી ખલ ન્યુમેનિયાના તથા સન્નિપાતની ભયંકર માંઢગીમાં સપડાયા.
તેઓને ચેાગ્ય ઔષધેાપચાર મળી શકે, એટલા માટે પૂજ્યશ્રી તરત જ ત્યાંથી વિહાર કરીને પાલિતાણા પધાર્યા. ત્યાં ચાગ્ય-ઉપચારો શરૂ કર્યો.
આ સમાચાર ખંભાત પહેાંચતાં ત્યાંથી શેડ પરષોત્તમભાઈ વિગેરે શ્રાવકા ખંભાતના વિખ્યાત વૈધશ્રી રણછોડભાઇને લઇને આવી પહેાંચ્યા. અમદાવાદથી શેડ મનસુખભાઈ એ પેાતાના ફેમીલી (Family) ડૉકટર ઝવેરભાઇને મેાકલ્યા. મુનિરાજશ્રીની આ માંદગી પ્રાણઘાતક નીવડે એવી હતી. પૂજ્યશ્રીની સાથે રહેતા વિદ્વાન્ શાસ્ત્રીશ્રી શશિનાથ
એ સ્વમાન્યતા અનુસાર મૃત્યુજય મંત્રજાપ આદરી દીધે હતા. સૌએ આશા મૂકી દીધી હતી. પશુ ડૉ. ઝવેરભાઇની કાબેલિયતે સૌને આશ્ચય – ગરકાવ કરી દીધા. તેઓએ અદ્દભુત હિંમત અને કુશળતાપૂર્વકના ઉપચારથી બેભાન મુનિવરને ભાનમાં લાવી દીધા, અને સૌની નિરાશાને આશામાં ફેરવી દીધી. ત્યારપછી તે સતત ઉપચારથી ઘેાડા દિવસેામાં તેને સંપૂ આરામ થઇ ગયા.
પાલિતાણાથી ચૈત્રીપૂનમ ખાદ્ય વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રીમાન્ સપરિવાર વલભીપુર પધાર્યા. અહીંના ના. ઢાકાર સાહેબ શ્રીવખતસિ ંહજી પૂજ્યશ્રીના પરમભકત હતા. તેઓએ પૂજ્યશ્રીના અમૃત-મીઠા ઉપદેશ સાંભળવા માટે આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરીને તેઓશ્રીને થાડા દિવસ રાકયા, અને ઉપદેશ-પાનના અણુમાલ લહાવા લીધા.
આ વખતે વળા–શ્રીસંઘે તથા ના. દરબારશ્રીએ ચે।માસા માટે આગ્રહભરી વિનંતિ કરી.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રેષ્ઠ રાજવિનય
૧૦૭ વળાથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી બોટાદ પધાર્યા. અહીંના શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીનું અતિભવ્ય અને અભૂતપૂર્વ સામૈયું કર્યું. આખાયે ગામને ધ્વજા, પતાકા, તરણે, અને ચંદનીઓથી શણગાર્યું. ઠેરઠેર નાના નાના મંડપ બાંધીને તેની નીચે પૂજ્યશ્રીને બિરાજવા માટે પાટે ગોઠવી. અને તે તે સ્થાને અનેક ગહુંલીઓ કરીને પૂજ્યશ્રીને ભક્તિથી વધાવ્યા.
બટાદના ઈતિહાસમાં આ સામૈયું અપૂર્વ હતું. આ સામયું જેઈને ઘણું ભદ્રજીને શાસન પ્રત્યે અભિરૂચિ જાગી હતી.
પ્રવેશ થયા પછી વ્યાખ્યાન સમયે બેટાદ-શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીને ચાતુર્માસ બિરાજવા માટે વિનંતિ કરી. આ વખતે હાજર રહેલા શેઠશ્રી મનસુખભાઈ ભગભાઈ વગેરેએ શ્રીસંઘને જણાવ્યું કે આ ચાતુર્માસ માટે પૂજ્ય મહારાજ સાહેબને અમદાવાદ પધારવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. ત્યાં અનેકવિધ શાસનના કાર્યો કરવાના છે.
શ્રીસંઘે કહ્યું : શેઠ સાહેબ તમે તે આ લાભ વારંવાર લેવાના છો. અમારા નાના ગામને–સંઘને આ મહાત્ લાભ કયારે મળશે ?
છેવટે શ્રીસંઘની ઘણી ભાવના તથા વિનંતિ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ તેને ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ સ્વીકાર કર્યો.
ત્યાર પછી બોટાદની બાજુમાં આવેલા અલાઉ' ગામે નવું જિનાલય તૈયાર થયું હોવાથી, અને તેની પ્રતિષ્ઠાને આદેશ રાણપુરનિવાસી શેઠ નાગરદાસ પુરૂષોત્તમે લીધેલો હોવાથી, તેઓ અલાઉના સંઘની સાથે પૂજ્યશ્રીને પ્રતિષ્ઠા માટે પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. તેને સ્વીકાર કરી પૂજ્યશ્રી અલાઉ પધાર્યા અને જેઠ સુદમાં મહોત્સવ પૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવીને પુનઃ બેટાદ પધાર્યા.
બોટાદમાં એક ભાવિક ગૃહસ્થને દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી ભદ્રવિજયજી મ. રાખીને સ્વશિષ્ય કર્યા.
[૨૮] શ્રેષ્ઠ રાજવિનય
બોટાદ પધાર્યા પછી પૂજ્યશ્રી સમક્ષ શાસનને એક વિકટ પ્રશ્રન ખડે થયે, તે હતો પંડિત લાલન અને શિવજીને. પણ સામાન્ય જનસમાજ માટે જે વાત વિકટ કે ગહન હોય છે, તે વાત પૂજ્યશ્રી સમા તેજસ્વી અને મનસ્વી પુરૂષે માટે તદ્દન હળવી જ હોય છે. મહાપુરૂષની વિલક્ષણતાનું આ જ મોટું લક્ષણ છે.
પૂજ્યશ્રીએ આ પ્રશ્નને પિતાના પ્રતિભા–બળે અવિલંબે શાસનના શિરેથી દૂર કર્યો.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
શાસનસમ્રાટ્
હવે ચામાસુ શરૂ થયું. મેહૂલા રાજા નિખ ધણું લૂછ્યા. ખેડૂતોને ખેતીની માસમ રાર્ થઈ.
પૂજ્યશ્રીની નિળ-વાણીની સરવાણી પણુનિ ધપણે વહેવા લાગી. શ્રાવકભાવિકાને ધમની મેાસમ શરૂ થઈ.
શ્રીપન્નવણાસૂત્ર તથા પરિશિષ્ટ પર્વની પાવન દેશના પૂજ્યશ્રી પ્રતિદિન ફરમાવવા લાગ્યા.
મેઘધ્વનિ શી ગંભીર, અને જળ ભરેલી નદી શી નિર્મળ એ દેશના સાંભળવા માનવાની ઠઠ્ઠ જામતી. વૈરાગ્યરસભરપૂર એ વાણીએ લેાકેાના હૈયા ઉપર અદ્ભુત આકર્ષણ જમાવી દીધું હતું.
પર્યુષણા પર્વ પછી શ્રીસ`ઘે વિપુલ દ્રવ્ય ખચી ને અઠ્ઠાઈ મહેાત્સવ ઉજવ્યો.
આ ચામાસામાં પૂજ્યશ્રીએ જૈન શ્વે. મૂ. પૂ. ઐસેાસિએશન (Assossiation) નામની સંસ્થાની સ્થાપના કરી—
તેમાં અમદાવાદના ગૃહસ્થા પણ સભ્ય (Members) તરીકે જોડાયા.
આમ અનેકવિધ શાસન પ્રભાવનાના કાર્યો આ ચામાસામાં થયા, અને ચામાસું પૂ
થયું.
ચેામાસાના વરસાદથી જામી ગયેલેા કાદવ-કીચડ હવે સુકાયા હતા, અને એથી રસ્તાએ સ્વચ્છ થઈ ગયા હતા.
મખમલની વિશાળ જાજમશી અઢારે ભાર હરિયાળી વનસ્પતિ પૃથ્વી-પટ ઉપર મયૂરની જેમ વિધવિધ કળા કરતી સેહી રહી હતી.
મેઘ-રાજાની મહેરથી વર્ષાની હેલી પામીને ઉન્મત્ત બનેલા મયૂરો, અને તૃપ્ત થયેલા ચાતક–ખાળ અશ્રાન્તપણે પુનઃ વર્ષાઋતુની વાટ જોઈ રહ્યા હતા.
શીયાળાની શરૂઆત થઈ ચૂકી હતી. સૂર્યનારાયણ પેાતાના સમશીતેચ્છુ કિરણે વડે શીતથી ભયભીત બનેલા લોકોને આશ્વાસી રહ્યા હતા.
ચામાસુ` પૂર્ણ થવાથી સાધુ-ભગવંતાનો વિહાર પણ છૂટા થયા હતા. અનેક મુનિવર દેશ-પ્રદેશમાં વિચરીને જિનધના કલ્યાણકર રાહુ ભાવિકાને દેખાડવામાં તત્પર બન્યા હતા. એવે ટાણે—આપણા પૂજ્ય ચરિત્રનાયક સૂરિદેવ પણુ એટાદથી અમદાવાદ તરફે વિહાર કરવાની તૈયારી કરવા લાગ્યા.
આ વખતે લીખડી સ્ટેટના ધમ પ્રેમી તથા પ્રજાપ્રિય નામદાર મહારાજા શ્રી ઢોલતસિ‘હજી ખહાદુર કોઈ કાય` પ્રસંગે અમદાવાદ ગયેલા. શેઠશ્રી મનસુખભાઈ અને ના. મહારાજાના સબધ ખૂબ ઘનિષ્ઠ હતા. શેઠશ્રી ના. મહારાજાના ખૂબ હિતચિંતક હતા. અને તેથી ના. મહારાજાના શેઠશ્રી પ્રત્યે એટલે બધે આદરભાવ હતા, કે જ્યારે જ્યારે શેઠશ્રી લી’બડી આવે, ત્યારે ના. મહારાજ પેાતાના એક મહાન હિતેષી વડીલ તરીકે તેમનુ એન્ડ-વાજાં સાથે સામૈયુ' કરતા.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રેષ્ઠ રાજવિનય
૧૦૯
શેઠશ્રી પાસેથી તેઓના ગુરૂ તરીકે આપણું પૂજ્યશ્રીની ઘણી ખ્યાતિ-પ્રશંસા ના. મહારાજાએ સાંભળેલી, તેથી તેમને પણ પૂજ્યશ્રીના દર્શનની, તથા પૂજ્યશ્રી લીંબડી પધારે એવી ઉત્કટ ભાવના હતી. તેમણે અમદાવાદ આવીને શેઠને પૂછયું કે : ગુરૂ મહારાજ સાહેબ હાલ ક્યાં બિરાજે છે?
શેઠે કહ્યું કે હાલ તેઓશ્રી બોટાદ બિરાજે છે, અને થોડા સમયમાં અમદાવાદ પધારે તેવી સંભાવના છે.
આ સમાચાર મેળવીને મહારાજા થડા દિવસમાં લીંબડી ગયા. અને લીંબડી–શ્રીસંઘના આગેવાનોને બોલાવીને તેમને પૂજ્યશ્રીમાનને લીંબડી પધારવા માટે વિનંતિ કરવા મોકલ્યા.
આ વખતે પૂજ્યશ્રી બોટાદથી વિહાર કરી ચુક્યા હતા. લીંબડી–સંઘે પૂજ્યશ્રીને મહારાજા વતી તથા સંઘવતી લીંબડી પધારવાને અત્યંત આગ્રહ કર્યો, પણ પૂજ્યશ્રી ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ તે વખતે તે વઢવાણ શહેર પધાર્યા.
અહીંના શ્રી જીવણલાલ વકીલને આંતરિક કારણસર જ્ઞાતિ બહાર મૂકવાની વાત ચાલતી હતી. તેથી સંઘમાં કલેશ થયેલો. પૂજ્યશ્રીમાનું વઢવાણ પધારતાં જીવણલાલ વકીલ વિ. બંને પક્ષેએ પોતપોતાની વાત દલીલપૂર્વક તેઓશ્રી પાસે રજૂ કરી. જીવણલાલ જેવા સારા માણસ સંઘમાં-જ્ઞાતિમાં હેય, તો સંઘની શોભા સારી રહે, અને કલેશ જાય, એ દષ્ટિથી પૂજ્યશ્રીએ તેમને જ્ઞાતિબહાર ન મૂકવાની ભલામણ શ્રીસંઘને કરી. સંઘે પણ એ શિરોધાર્ય ગણીને એ એ જ પ્રમાણે કર્યું. આથી સંઘને કલેશ મટી ગયે.
ત્યાંથી પૂજ્યશ્રી વઢવાણ કંપમાં પધાર્યા. દરમ્યાન ના. લીંબડીનરેશ મુંબઈ ગયેલા. તેઓ પાછાં ફરતાં અમદાવાદ ઉતર્યા. ત્યાં શેઠ પાસેથી જાણ્યું કે-પૂજ્યશ્રી હાલ વઢવાણ કંપમાં બિરાજે છે, અને થડા દિવસમાં વીરમગામ થઈને અમદાવાદ પધારશે.
આથી ના. મહારાજાએ લીંબડી આવીને તુર્તજ પિલા આગેવાન-શ્રાવકેને બોલાવ્યા, અને કહ્યું : “પૂજ્ય મહારાજશ્રી લીબડી કેમ ન આવ્યા? હવે તમે ફરી વિનંતિ કરવા જાવ, અને જરૂર લાગે તો મારું ડેપ્યુટેશન (Daputation) પણ લઈ જજો.”
આ સાંભળીને શ્રાવકોએ કહ્યું : અમે ફરીવાર જઈને પૂજ્યશ્રીને આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરીને અહીં લાવીશું.
અને તે જ દિવસે તેઓએ વઢવાણ કેપ જઈને પૂજ્યશ્રીને અત્યંત આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરી. તેમને અત્યાગ્રહ જેઈને પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ લીંબડી પધારવાની તેમની વિનંતિ સ્વીકારી. આથી શ્રીસંઘને તથા ના. મહારાજાને ઘણે આનંદ થયો.
વઢવાણ કંપથી વિહાર કરીને પૂજ્ય શ્રીમાન અનુક્રમે લીંબડી પધારતાં અહીંના શ્રીસંઘે તથા ના. મહારાજાએ ભવ્ય સામૈયું કર્યું. સામૈયાના બેન્ડ વિ. સર્વ સાધન સ્ટેટના હેવાથી સામૈયામાં એર ભવ્યતા આવી હતી.
પ્રથમ-દિવસનું પૂજ્યશ્રીનું મંગલાચરણ- વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે ના. લીંબડીનરેશ સહિત આખું ગામ ઉમટયું હતું. પૂજ્યશ્રીએ મંગલ–વ્યાખ્યાનમાં ફરમાવ્યું કે –
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
શાસનસમ્રાટ
હંમેશાં પ્રાણિમાત્રને સુખની જ ચાહના હોય છે, મંગળની જ કામના હોય છે. કેઈને દુઃખની જરૂર નથી, કેઈને દુખ ગમતું પણ નથી.
પણ સાચું સુખ કયું ?
કેઈએ લક્ષ્મીમાં સુખ માન્યું. કેઈએ વાડી-બંગલામાં સુખ માન્યું. કેઈએ વળી સ્ત્રીમાં સુખ માની લીધું. અને કેઈએ પુત્રાદિ પરિવારમાં જ સુખ માની લીધું. સૌએ પિતાને ગમતી ચીજને સુખ તરીકે માની. - પણ હે માનવ! તું વિચાર કર કે સાચું સુખ કોને કહેવાય?
શાસ્ત્રકારે આના ઉત્તરમાં એક જ ફરમાવે છે કે- gવા સુાં. રમતમવશ કુમ્
લક્ષ્મી હોવી એ સુખ ખરું. પણ એ સુખ લક્ષ્મીને આધીન છે. એ લમી મેળવવામાં કેટલું દુ:ખ ? મેળવ્યા પછી એને સાચવવાનું કેટલું દુઃખ ? કઈ ચોર-લૂંટારૂ ઉપાડી જાય તે ય દુઃખ. અને કદાચ ન મળે તે અપાર દુઃખ.
કેઈએ પુત્રમાં સુખ માન્યું. પણું પ્રથમ તો એને પેદા કરવામાં દુઃખ. એને ઉછેરીને મેટો કર્યો, અને એ નાસી ગયો યા મરી ગયો, તો ય દુઃખ. એ પુત્ર દુર્ગણ નીવડ્યો તે ય દુખ જ દુઃખ.
આમ હે આત્મન ! જેને તું સુખ માની રહ્યા છે, એ બધું તે તે વસ્તુને આધીન છે. તારે આધીન નથી. અને જે વસ્તુ પરાધીન છે, તે દુઃખનું જ મૂળ છે.
ત્યારે પ્રશ્ન થાય કે સાચું સુખ કોને કહેવું? આના જવાબમાં જ્ઞાનીઓ ફરમાવે છે કેयन्न दुःखेन संभिन्नं, न च भ्रष्टमनन्तरम्। अभिलाषापनीतं च, तज्ज्ञेयं परमं पदम् ॥
જે સુખમાં દુ:ખને અંશ પણ ન હોય, જે મળ્યા પછી કદી પાછું ન જાય, અને જે મળ્યા પછી આગળ વધુ સુખ મેળવવાની અભિલાષા પણ ન થાય, તેનું નામ સાચું સુખ.
ત્યારે સંસારના સર્વ સુખે દુઃખથી મિશ્રિત જ છે. માનવીએ માનેલું કોઈ પણ સુખ એવું નહિ હોય કે જે દુઃખમિશ્ર ન હોય. તેમ-એ સુખ કાયમના–શાશ્વત નથી. આજે લક્ષ્મી કે સ્ત્રીપુત્રાદિ મળ્યા હોય, એ કાલે નાશ પણ પામે છે. એટલું જ નહિ, પણ જેમ જેમ એ સુખ મળતું જાય, તેમ તેમ તે વધારે કેમ મળે ? તેની અભિલાષા રહ્યા જ કરે છે. માટે એ સુખ-સાચું સુખ ન જ મનાય.
હવે એ સાચું સુખ મેળવવાનું પરમ સાધન ધર્મ છે. જે અહિંસામય છે, સંયમમય છે, અને તપશ્ચર્યામય છે. તેમજ-દુર્ગતિમાં પડતા પ્રાણિઓને અટકાવનાર છે, પાપથી બચાવનાર છે.
આવા મંગલકારિ ધર્મની આરાધનામાં હે માનવ ! તું પરાયણ રહીશ, તો જ તને સાચા સુખની પ્રાપ્તિ થવાની છે.” ઈત્યાદિ.
પૂજ્યશ્રીની સાંભળ મીઠી, આબાલ ગોપાલને સમજાય તેવી, અને હૈયા સેંસરવી ઉતરે એવી વાણી સાંભળીને ના. મહારાજા સહિત સર્વજને પિતાના કાન ને કૃતકૃત્ય માનવા લાગ્યા. અને પૂજ્યશ્રીના શુદ્ધ બ્રહ્મ–તેજથી દેદીપ્યમાન દેહના દર્શન કરીને પિતાના નેત્રોને પવિત્ર થયેલા માનવા લાગ્યા. કારણ કે "સુપુvખ્ય દિ મરામ ”.]
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રેષ્ઠ રાજવિનય
૧૧૧
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીએ લીંબડીમાં ના. મહારાજાના અત્યાગ્રહથી લગભગ એક માસ સુધી સ્થિરતા કરી. તે દરમ્યાન પ્રતિદિન તેઓશ્રી બે બે-અઢી અઢી કલાક સુધી દેશનાનો અસ્મલિત પીયૂષ–પ્રવાહ વહાવતા. અને એ પ્રવાહમાં સ્નાન કરીને પાવન થવા માટે ના. મહારાજા સહિત અઢારે આલમના સેંકડે લેકે એક પણ દિવસ પાડ્યા વિના નિયમિતપણે આવતા. અરે ! હરિજને પણ તેઓશ્રીનું વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે તત્પર રહેતા. તેઓએ આ માટે શહેર-સુધરાઈ(municipality) પાસે રજા અને સગવડ માગી. આથી સુધરાઈએ તેઓને માટે એક વિભાગમાં અલગ માંચડા બાંધી આપીને વ્યાખ્યાન સાંભળવાની ગોઠવણ કરી આપી.
પૂજ્યશ્રી પણ નિત્ય જુદાજુદા વિષયેની વિશદ છણાવટ કરતા. આજે શુદ્ધ દેવ, તે કાલે શુદ્ધ ગુરુ, વળી એક દિવસ શુદ્ધ ધર્મ, તે બીજે દિવસે મૂર્તિપૂજા, ક્યારેક જીવદયા, કયારેક દાનાદિ ધર્મ, કયારેક વળી ધર્મનીતિ અને રાજનીતિનું સ્વરૂપ પણ સમજાવતા. ષદર્શનને સમન્વય સાધતી પૂજ્યશ્રીની દેશના લોકોને માટે અપૂર્વ બોધપ્રદ તથા દોષનાશક બની. ના. મહારાજા સાહેબ ઘણું જ રસપૂર્વક શબ્દેશબ્દને અમૃત-ઘૂંટડાની જેમ પીતાસાંભળતા, અને અપૂર્વ આલાદ પામતા.
આ રીતે લીંબડીમાં એક માસ પસાર થયો. એટલે પૂજ્યપાદશ્રીએ વિહારની તૈયારી કરી. પણ ના. મહારાજાએ અત્યન્ત આગ્રહ કરીને તેઓશ્રીને રોકી રાખ્યા. જ્યારે જ્યારે પૂજ્યશ્રી વિહાર કરવાનું કહેતા, ત્યારે ત્યારે ના. મહારાજા વિનંતિ કરીને રેકી લેતા.
આથી એકવાર જ્યારે ના. મહારાજા કાર્ય પ્રસંગે મુંબઈ ગયેલા, ત્યારે પૂજ્યશ્રીમાન વિહાર કરી ગયા.
આપણું પૂજ્ય સૂરિદેવશ્રી ઉપર એક સ્ટેટના મહારાજાની કેવી અપ્રતિમ-વિનયપૂર્વકની ભક્તિ હતી, તે આ ઉપરથી આપણે કલ્પી શકીએ છીએ. લીંબડી નરેશની પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેની ભકિતનું એક દષ્ટાન્ત ઉપરના બનાવ પછી જ્યારે પૂજ્યશ્રી સં. ૧૯૭૯માં અમદાવાદ બિરાજતા હતા, ત્યારે ના. મહારાજા પૂજ્યશ્રીના દર્શનાર્થે આવેલા. તે વખતે પૂજયશ્રીને ગેસને ઉપદ્રવ રહેતા હોવાથી તે શમાવવા માટે શેકેલું સંચળ લેવાની ના. મહારાજાએ સૂચના કરેલી. અને ત્યારબાદ લીંબડી જઈને પૂજ્યશ્રી ઉપર શોધેલું શેકેલ સંચળ મેકલવાની સાથે પત્ર લખે. એ પત્ર વાંચીને જ આપણે આશ્ચર્ય અને અનુમંદનાના સાગરમાં ગરકાવ થઈ જઈએ. આ રહ્યો એ પત્ર :–
૧૧-૧૧-૨૩ Dig Bhavan palace,
Limbdi. પૂજ્ય મહારાજશ્રી!
આપશ્રીને દરશને હું આવ્યું હતું. તે વખતે આપને શેકેલ સંચળ ચાર આનીભાર જમ્યા પછી લેતા જવાથી પેટનો વાયુ એ છે થઈ હાજમા માટે પણ ઠીક રહેશે, એમ મેં વિનંતિ કરી હતી. તે શ્રીબાપ કરતા હશે. કેમકે મને એથી કરીને બહુ જ ફાયદો થયો છે. વખતે આપના વિકટ વહેવારને લઈને હજી તે ગોઠવણું ન થઈ શકી હોય તેમ જાણું અહીથી ડે સંચળ મારા કુંવરશ્રી પાસે જ તૈયાર કરવી આ સાથે મોકલું છું તે મારી સેવા સ્વીકારશે.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
શાસનસમ્રાટ્
અને એથી ઠીક લાગે તે આપ મને જણાવશે તેા તુરત મીો તૈયાર કરાવીને મેકલીશ તેમજ આપશ્રીને ફાયદો જણાતા રહેશે તે મુદ્દાખુદ હુંમેશાં આપ જ્યાં હશે, ત્યાં મેકલતા રહીશ.
આપની તખીયતના હવેફેર માટે જો આપ લીંમડી પધારશે તે જરૂર આરામ થઈ જાશે.
શ્રી ગુલામચંદ્રજી મને મળવા આવતા આપશ્રી પાસે આવવાની વાત નીકળતા મને યાદ આવી જવાથી મેકલાઉ છું. રાત્રે જ તૈયાર કરાવતા આટલે જ હાજર હેાવાથી થોડા મેાકલાવ્યે છે. પણ તેથી ફાયદો જણાશે તેા વિશેષ સેવા કરવા ભાગ્યશાળી થઈશ. એજ લી. સેવક દોલતસિ ંહજીના દડવત સ્વીકારશે.’
કેવા વિનય આ પત્રના શબ્દેશબ્દે ભર્યાં છે ? ખરેખર ! આપણા શાસ્ત્રોમાં અનેકવિધ વિનચેની ગણના કરતાં જૈન-મુનિએના વિનય પછીના શ્રેષ્ઠ વિનય તરીકે રાજ-વિનય ગણાવ્યા છે, તે યથાર્થ જ છે. અને તેનું આ જવલંત ઉદાહરણ છે. આ પત્રના પૂજ્યશ્રીએ આપેલા પ્રત્યુત્તર પણ વાંચવા જેવા છે એ આ રહ્યોઃ
અમદાવાદથી વિજયનેમિસૂરિ.”
“તંત્ર નામદાર ઠાકૈાર સાહેબ, યોગ્ય ધર્માં લાભ.
હાજી સાથે મેાકલાવેલ પત્ર તથા દવા મલ્યા. ધ્રુવા શ્રાવક પાસે છે. તે શ્રાવક પાસેથી અમારા વ્યવહાર પ્રમાણે વ્હારી લેવાય છે, અને વાપરી છે.
આપે મારા શરીરની તન્દુરસ્તી માટે રાખેલ કાળજી અને કુમારશ્રીને આપેલ તસ્ક્રી ભૂજી શકાય તેમ નથી. તે આપના ધર્માનુરાગ અને ગુણાનુરાગ જણાવી આપે છે.
ભારતવર્ષના રાજા-મહારાજાઓમાં આપના જેના ધર્માનુરાગ–વિવેક-પ્રજાવાત્સલ્યાદિ ગુણા હાય તે। આ ભારતવષઁની જરૂર ઉન્નતિ થાય, એ દરેક સુજ્ઞ માણસ સમજી શકે
તેમ છે.
આપે લીંબડી આવવા માટે કહેવરાવ્યું તથા લખ્યું પણ હાલ તા શારીરિક શક્તિ ચાલવાની તેટલી નહી હાવાથી ખનવું મુશ્કેલ લાગે છે. છતાં ક્ષેત્રપશના હશે તા મની રહેશે.
પવિત્ર આર્યાવર્તીના આ માનવાને ધર્મારાધન કરવું તે જ ચેાગ્ય છે. આપ હંમેશા તેમાં યથાશિકત તત્પર રહેા છે અને રહેશે તેમ ઈચ્છું છું,
આ ભવમાં સુખનું સાધન અને પરભવમાં સાથે આવનાર અને ઉચ્ચ સ્થિતિએ પહેાંચાડનાર તે જ છે. એ જ. આપે માકલાવેલ હવા બીજા બે સાધુ બીમાર હાવાથી તેમણે પણ વાપરી છે.”
૧ હવાફેર.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રેષ્ઠ રાજવિનય
૧૧૩ આ તરફ-પૂજ્યશ્રી ગ્રામાનુગ્રામ વિહરતાં અમદાવાદ તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. ત્યાં માગમાં ધોલેરાને શ્રીસંઘ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરવા આવ્યો. ત્યાંના શા. પુરૂષોત્તમદાસ નાગરદાસની ભાવના પૂજ્યશ્રી ધેરા પધારે તે અડ્રાઈ-મોત્સવ કરવાની હતી. આથી શ્રીસંઘને વિશેષ આગ્રહ થતાં તેઓશ્રી શિયાણી તીર્થની યાત્રા કરી, ધંધુકા થઈને પેલેરી પધાર્યા.
ધોલેરા–એક વખત વ્યાપારનું મેટું મથક હતું. અમદાવાદના લબ્ધપ્રતિષ વ્યાપારીઓ નગરશેઠ પ્રેમાભાઈ, શેઠ હઠીસિંગ કેસરીસિંગ વિગેરેની પેઢીએ ત્યાં હતી. જોકે–અત્યારે તે આ ઘોલેરાના રૂપરંગ ફરી ગયા હતા. અહીંના ધમધોકાર વ્યાપાર-વણજ હવે ઠંડા પડ્યા હતા.
સૌરાષ્ટ્રના ભાલ પ્રદેશનું આ ગામ હોવાથી ત્યાં, ધૂળ ઘણી ઉડ્યા કરે. આથી કંટાળેલા કેઈ કવિએ વર્તમાન ધાનેરાનું “પૂઢિાન' તરીકે વર્ણન કરતાં કહ્યું કે
अन्त—लिबहिलिः, धूलिः सर्वदिशासु च । वदतां च मुखे धूलि-धूलिराट् कथ्यते बुधैः ॥ (અંદર ધૂળ ને બહાર ધૂળ, દશે દિશે વળી દીસે ધૂળ,
બોલનારના મુખમાં ધૂળ, ધૂળેરા નામનું એ મૂળ.) છતાંય એ “ભાંગ્યુ તોય ભરૂચ ની જેમ ઝાલાવાડના મુખ્ય શહેર સમું ગણાતું. અહીં ભવ્ય જિનાલય, વિશાળકાય ઉપાશ્રય, આદિ અનેક ધર્મસ્થાનકે હતા, અને છે.
પૂજ્યશ્રી પધારતાં જ શા. પુરુષોત્તમદાસે મહોત્સવની તૈયારીઓ કરવા માંડી. શ્રીશત્રુ જય, અષ્ટાપદ, આબુ, વિગેરે પાંચ તીર્થોની મરમ રચનાઓ કરાવી. અને અનેરા ઠાઠથી પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં મહત્સવ ઉજવ્યું.
મહોત્સવ ઉજવાયા પછી પૂજ્યશ્રીમાન પેળકા આદિ ગામને પિતાના ચરણ-કમળ વડે પાવન કરતા કરતા અમદાવાદ પધાર્યા.
[૨૯]
જ્ઞાતિભેદનિવારણ
અમદાવાદમાં પૂજ્ય મહારાજશ્રી છએક વર્ષે પધાર્યા હોવાથી જનતામાં ઉત્સાહની છેળે ઉછળી રહી. પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં ઝવેરી છોટાલાલ લલ્લુભાઈ રાવસાહેબ મેહનલાલ લલુભાઈ વિગેરે સમજદાર અને બહુશ્રુત શ્રોતાઓ હંમેશા આવતા.
સં. ૧૯૬૭ના આ ચાતુર્માસમાં આગેવાન શ્રોતાઓની ભાવના પૂજ્યપાદશ્રીના શ્રીમુખે શ્રીભગવતીસૂત્રની દેશના સાંભળવાની થઈ. જોકે તેઓશ્રીની વ્યાખ્યાનશૈલી જ એવી અજોડ,
૧૫
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
અને અદ્ભુત હતી કે તેઓશ્રી કાઈપણ સૂત્ર કે ગ્રંથ વાંચે. તેા પણ તત્ત્વરૂચિમાન્ શ્રોતાઓને મન તેા ગાળનું ગાડું મળ્યા જેવા આનદ આવતા. પણ આ વખતે લોકોને તેઓશ્રીના મુખથી શ્રીભગવતીસૂત્ર સાંભળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા થવાથી તેઓએ તેએશ્રીને તે માટે વિનતિ કરી.
૧૧૪
પૂજ્યશ્રીએ તેને પ્રસ્તુત સૂત્ર વહેંચાય, તે તે દિવસેામાં કરવાના-એકાસણાં કરવા, દેવવંદન કરવું, ધૂપ-દીપના ઉપયોગ સાથે સૂત્રમાં વારવાર આવતા શ્રીગૌતમસ્વામી મહારાજના નામ પર પૂજા કરવી, વિ. વિધિ ખતાન્યા. ઉત્સાહી લેાકેાએ તરત જ તે વિધિ કરવાનુ સ્વીકારી લીધું. અને અનેક આત્માએ એ વિધિ કરવા માટે તૈયાર થઈ ગયા.
આથી પૂજ્યશ્રીએ શુભ-મુહૂતે “પંચમાંગ શ્રી ભગવતીજી સૂત્ર” તથા ભાવના-અધિકારે સૂરિપુર દર શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજ પ્રણીત “શ્રી સમરાઈચ્ચ-કહા” ની દેશના શરૂ કરી.
વાચનના પ્રારંભે શેઠ શ્રીમનસુખભાઈ ભગુભાઈ વિ.એ મહાત્સવ કર્યાં. તેમજ વાચન– પ્રાર’ભદિનથી શેઠ મનસુખભાઈ, નગરશેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ, શેઠ દલપતભાઇ મગનભાઈ, શેઢ પુરૂષોત્તમદાસ મગનભાઈ, શેઠ મેાહેાલાલ મૂળચ ંદ, વિગેરે સંઘના પ્રતિષ્ઠિત અગ્રણીએએ હાજરી આપવા માંડી, પ્રથમ દિવસે શ્રેષ્ઠિએએ સૂત્રનુ સુવણુ મહેારાથી પૂજન કર્યુ હતું.
દિન-પ્રતિદિન શ્રોતાઓની સંખ્યા વધવા લાગી. આથી ઉપાશ્રયની જગ્યા નાની પડવાથી નજીકમાં આવેલી શેઠશ્રી જેશીગભાઈની વાડીમાં વિશાળ મંડપ માંધવામાં આવ્યેા. અને પૂજ્યશ્રી હમેશા ત્યાં વ્યાખ્યાન વાંચવા પધારતા.
શેઠશ્રી અંબાલાલ સારાભાઈ પણ પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં તથા વન્દ્રનાથે ઘણીવાર
આવતા.
તેમના પૂજ કરમચંદ પ્રેમચંદે શ્રીસિદ્ધગિરિજી ઉપર ટુક અંધાવેલી. અને શેઠ મગનલાલ કરમચંદે પણ અનેક સ્થળેાએ ધમ શાળા-ઉપાશ્રય-દેરાસર વિ. ખોંધાવેલ છે. ૧
તે દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના હતા. તેમણે પોતાની બહેનને ધેાલેરાવાળા એક સ્થાનકવાસી ભાઈ વેર (ઘાળખહાર) પરણાવી હતી. જોકે એ ભાઈની પાસે સાધારણના એક રૂપિયા ભરાવી, વીશસ્થાનકની પૂજા ભણાવરાવી, તે મૂર્તિપૂજક તરીકે તેમને સ્વીકાર કરાવ્યો હતા. અને તે રહેતા હતા—એ ધનાસુતારની પોળના પાંચમાં પણ તેમને દાખલ કરાવ્યા હતા. પણ આ કાય પાતે પોતાના બંગલે જ્ઞાતિને જણાવ્યા સિવાય જ કરેલ હેાવાથી જ્ઞાતિના અધ ઉપરાંત લાકો વિરૂદ્ધ થયા હતા. તેમણે આ કાણુને આગળ ધરીને શેઠને જ્ઞાતિ-મહાર મૂકવાની ઝુંબેશ ઉપાડી.
પણ અંબાલાલભાઈ જ્ઞાતિના આગેવાન હતા. અને તેઓ એકલે હાથે જ્ઞાતિને પહેાંચી વળવાની તાકાત ધરાવતા હતા. એટલે દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિવાળાઓએ વીશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના આગેવાનને પણ તેમની વિરૂદ્ધ ઉશ્કેર્યા કે : આ તે ધર્મ વિરૂદ્ધ કાં છે, માટે સ ંઘે આ
૧-અમદાવાદમાં-દોશીવાડાની પાળવુ અષ્ટાપદનું દેરાસર, ધીકાંટા પરનું શ્રી શ ંખેશ્વર પાર્શ્વનાથનુ દેરાસર, તથા કામેશ્વરની પેાળનું દેરાસર—એ બધાં એમણે કરાવેલા,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
જ્ઞાતિભેદનિવારણ પ્રશ્ન ઉપાડો જોઈએ. આમ દશા અને વીશા શ્રીમાળીને અમુક વર્ગ આ બાબતમાં એક થઈ ગયો. અને એ વર્ગો બને જ્ઞાતિના અમુક આગેવાનોની સહીઓ સાથે સંઘપતિ નગરશેઠ ચીમનભાઈ ઉપર શેઠ અંબાલાલભાઈને સંઘ બહાર મૂકવાની અરજી મોકલાવી.
પણ નગરશેઠ વિ. સંઘાગ્રણીઓ સમજદાર હતા. તેમણે વિચાર્યું કે –એક નજીવી બાબતને મેટું સ્વરૂપ આપીને અંબાલાલભાઈ જેવી વ્યકિતને સંઘ બહાર મૂકવાનું કઈ પ્રયોજન નથી. અને તેમ કરવું, તે સંઘને જ હાનિકર છે. અને આ જ કારણથી કે-કદાચ સંઘ કેઈ મહત્વના કાર્ય પ્રસંગે એકઠો થાય, તે બન્ને જ્ઞાતિવાળા લેકે અંબાલાલભાઈને સંઘ બહાર મૂકવાની હિલચાલ મોટા પ્રમાણમાં કરે, તે માટે તેઓ-નગરશેઠ વિગેરે અગ્રણીઓ સંઘ પણ ભેગે કરતા નહોતા. આથી સંઘના કેટલાક મહત્ત્વના કાર્યોમાં પણ વિલંબ થવા લાગે.
આ દરમ્યાન જ્ઞાતિના જ કોઈ માણસે શેઠ અંબાલાલભાઈના માતા-પિતા ઉપર બેટા આક્ષેપ કરતું પેમ્ફલેટ(Pamphlet)બહાર પાડયું. આથી શેઠ આખી જ્ઞાતિ ઉપર કાયદેસર પગલાં લે, એવી તંગ પરિસ્થિતિ સર્જાણી. આ પરિસ્થિતિ થાળે પાડવા માટે મોટા મોટા શ્રેષ્ઠિઓ-આગેવાનોએ ઘણા પ્રયાસે કર્યા, પણ સમાધાન વધારે અશકય બનવા લાગ્યું. ત્યાં સુધી કે–અમદાવાદના સંઘમાં પણ બે ભાગલા પડે એવી પરિસ્થિતિ ઉભી થઈ
આથી આપણે પૂજ્યશ્રીમાન જ્યારે ધોલેરાથી અમદાવાદ તરફ વિહાર કરતાં કરતાં બાવળા મુકામે પધાર્યા (માસા પૂર્વે), ત્યારે ત્યાં સુરતને સંઘ વિનંતિ કરવા આવેલ, પણ ત્યાં જ શેઠશ્રી મનસુખભાઈ વિ. અમદાવાદના આગેવાને આવ્યા, અને તેઓએ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરતાં કહ્યું કે : સાહેબ ! શેઠ અંબાલાલભાઈના પ્રશ્નને અત્યારે ખૂબ ગંભીર સ્વરૂપ લીધું છે. એને ઉકેલ હવે આપ શ્રીમાન સિવાય કોઈ લાવી શકે તેમ નથી. માટે કૃપા કરીને આપ સાહેબ આ વર્ષે તે અમદાવાદ પધારે, અને આનો ઉકેલ કરે. જેથી શ્રીસંઘમાં શાન્તિ થાય, અને સંઘને કાર્ય–રથ નિર્વિધ્રપણે ચાલવા લાગે.
આ કારણથી પૂજ્યશ્રીએ અમદાવાદ પધારવાનું સ્વીકાર્યું, અને પધાર્યા.
શેઠ અંબાલાલભાઈ ને પૂજ્યશ્રી ઉપર અનન્ય શ્રદ્ધા-ભક્તિ હતી. એક વાર તેઓ વંદનાથે આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રીને કહ્યું કે કાર્ય સેવા ફેરમાવો.
સમયના જાણ પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “અંબાલાલભાઈ ! શેઠ મગનભાઈ કરમચંદ આખી દશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના ૧૨૦૦ ઘરના શેઠ હતા. હવે આપણે જ્ઞાતિમાં તડ પાડીને અર્ધ-જ્ઞાતિના શેઠ બનવું નથી. માટે જે રીતે જ્ઞાતિમાં શાન્તિ સ્થપાય એ રીતે ગ્ય સમાધાનના માર્ગે આવવું, એમાં જ તમારૂં, જ્ઞાતિનું, અને અમદાવાદના શ્રીસંઘનું હિત સમાયેલું છે.”
અંબાલાલભાઈની ઈચ્છા પતાવવાની નહોતી. પણ “જીવવત્ત શિવા ર” એ ઉકિતઅનુસાર પૂજ્યશ્રીરૂપ ગુરૂદેવના વચનને પિતાની ગમે તેવી ઉત્કટ ઈચ્છા કરતાં પણ અધિક માનનાર અંબાલાલભાઈએ કહ્યું: સાહેબ ! આપનું વચન મારે આંખમાથા પર છે. હવે આપશ્રીના માર્ગદર્શનાનુસાર સમાધાન થઈ જશે.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
શાસનસમ્રાટ
આ જાણીને તેમના પક્ષકાર જ્ઞાતિજને તેમને કહે: શેઠ ! આપે સમાધાન કરવું, એ કઈ રીતે વ્યાજબી નથી. અમે બધાં આપના પક્ષમાં રહ્યા, અને હવે આપ સમાધાન કરે તે અમારૂં નાક કપાય.
“ગુરૂમહારાજશ્રી જે કહે તે મારે શિરોમાન્ય છે. ત્યાં મારી ઈચ્છા-અનિચ્છાને સવાલ જ નથી. તેઓશ્રી કદાચ મને સંઘબહાર મૂકે કે લાખ રૂપિયાનો દંડ કરે, તો પણ તે મારે શિરોધાર્ય જ છે. અને શાન્તિથી સમાધાન કરવાનું ફરમાવે, તે પણ મારે શિરસાવંઘ જ છે. તમારે જે સામા પક્ષમાં જવું હોય તો ખુશીથી જઈ શકે છે. મારા પક્ષમાં રાખવાને મારે કંઈ આગ્રહ નથી.” સ્વ-ઈચ્છા કરતાં પણ ગુરૂવચન અધિક અને અવશ્ય પાલનીય છે, એવી ભવ્ય ભાવનાના રણકારભર્યા શબ્દમાં અંબાલાલભાઈ એ તેમને જવાબ આપી દીધો. - હવે બન્યું એવું કે-રાયપુર--કામેશ્વરની પિળમાં અંબાલાલભાઈના વડીલેએ બંધાવેલ દેરાસરને જીર્ણોદ્ધાર પુરે થયો હોવાથી તે દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની તેમને ભાવના થઈ.
પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની વિનંતિ માટે તેમણે પિતાના અંગત સલાહકાર અને જ્યુબીલી મીલના મેનેજર શ્રી જમનાદાસ સવચંદ (સાતભાયાવાળા)ને પૂજ્યપાદશ્રી પાસે મોકલ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પણ તે વિનંતિ સ્વીકારી.
આ દરમ્યાન–પૂજ્યશ્રીએ અદ્દભુત બુદ્ધિ-કુનેહ વાપરીને શેઠ અંબાલાલભાઈની વિરુદ્ધમાં પડેલા વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના મુખ્ય મુખ્ય ગૃહસ્થને ઉપદેશ દ્વારા આ વિરોધ કરે છેડી દેવા સમજાવ્યા. તેઓ પણ પરિસ્થિતિ સમજ્યા, અને નગરશેઠ ઉપર અંબાલાલભાઈ-વિરૂદ્ધ કરેલી અરજી પાછી ખેંચી લીધી. આમ થવાથી દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના સામા પક્ષમાં ગભરાટ છવાઈ ગયે. તેમને વિશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિની મેટી એથે હતી, તે છૂટી ગઈ. એમાં વળી એમના જાણવામાં આવ્યું કે પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે શેઠ તરફથી શ્રીસંઘની નવકારશી થશે. એટલે તેઓ બેવડી મુંઝવણમાં મૂકાયા.
આ ચાલુ ઝઘડાને કારણે શેઠની ઈચ્છા નહતી, પણ પૂજ્યશ્રીને ઉપદેશથી અને નગર શેઠ વિ. ની સલાહથી તેમણે નવકારશી કરવાનું, તથા કુમકુમ પત્રિકા છપાવવાનું નકકી કર્યું હતું. આથી સામા પક્ષવાળા મુંઝાયા કે-હવે તે આપણે આખા સંઘથી જુદા પડી જઈશું.
પણ “ડૂબતે તરણને ઝાલે” ની જેમ તેઓ વિચારવા લાગ્યા કે કંકેત્રી તે શેઠ કરમચંદ પ્રેમચંદના મોટા નામથી બહાર પડશે, માટે નવકારશીમાં તથા મહોત્સવમાં જવામાં આપણને કાંઈ વાંધો નહિ આવે, એટલે આપણે સંઘથી જુદા પણ નહિ પડીએ.
પણ શેઠે તે પોતાના નામથી જ કંકેત્રી કાઢી. એટલે પેલા સામા પક્ષવાળાને ભારે વિમાસણું થઈ પડી. હવે તેમની આબરૂનો સવાલ હતો. શેઠને સંઘબહાર મૂકવા જતાં પિોતે જ સંઘબહાર થઈ જાય, એવી પરિસ્થિતિ ઉભી થઈ. કરે તેવું પામે.
હવે તેઓએ વિચાર્યું કે હવે પૂજ્ય મહારાજ સાહેબ જ આપણી આ વિમાસણ દૂર કરી શકશે. તેઓ તે આવ્યા પૂજ્યશ્રી પાસે. અને બપોરના ૧ થી ૪ વાગ્યા સુધી એને માટે વિનંતિ કરવા લાગ્યા.
પૂજ્યશ્રીએ અંબાલાલભાઈને બેલાવ્યા. તેઓ આવ્યા. પૂજ્યશ્રી પાસે જુદાજુદા-પિતાના
પાયા
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
સના હિતચિ ંતક
૧૧૭
પક્ષકાર અને વિરાધી અગ્રણીઓને બેઠેલા જોઈને તેમને ઘણુ આશ્ચર્ય થયું. પૂજ્યશ્રીએ તેમને તથા સામા પક્ષવાળાઓને સમાધાન માટે ઉપદેશ આપ્યો.
અંબાલાલભાઈ તે એ માટે તૈયાર જ હતા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યુ : સાહેબ ! મારે તા આપ ફરમાવે તેમ કરવાનુ છે. આપ કા તા કારા કાગળ પર સહી કરી આપું.
આ સાંભળી પૂજયશ્રીએ સામા પક્ષવાળાઓને કહ્યું ઃ જીએ ! અંબાલાલભાઈ તા સમાધાન માટે તૈયાર છે. તમે બધાં તૈયાર છે ?
વાર્યાં ન માને, એ હાર્યા માને” એ પરિસ્થિતિમાં મૂકાયેલા પેલા લેાકેાએ હકારાત્મક જવાબ આપ્યા. એટલે પૂજ્યશ્રીએ સમાધાનનું લખાણ કરાવ્યું. અને અંબાલાલભાઈ ને વાંચવા આપ્યું. ત્યારે અંબાલાલભાઇ કહેઃ સાહેબ ! મારે કાંઈ વાંચવાનુ નથી. હું તે આપ ફરમાવા એટલે સહી કરી આપું. આપે જે લખાણ કરાવ્યું હશે, તે અમારા હિતને માટે જ હશે.
આ પછી પૂજ્યશ્રીએ સામા પક્ષવાળાને તે વાંચવા આપ્યું. તેમણે પણ તે સહુ માન્ય રાખ્યું. બંનેએ સહીઓ કરી, અને પૂજ્યશ્રીમાની સમક્ષ પરસ્પર ‘મિચ્છામિદુક્કડ' દીધા.
ત્યારપછી તે જ વખતે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી શેઠે સામા પક્ષવાળાઓને નવકારશીમાં તથા મહાત્સવમાં આવવાનું' આમ ત્રણ કર્યું..
આમ પૂજ્યશ્રીના અદ્ભુત બુદ્ધિપ્રભાવથી સંઘ અને દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિ ઉપરથી ભેદવિખવાદના વાદળ-દળ વિખરાયા, અને એનુ સ્થાન શાન્તિ તથા સ ંપે લીધું.
ત્યારપછી તા–ઉત્તમ-મંગલકારિ મુહૂતે પ્રતિષ્ઠાના વિધિ મહાત્સવપૂર્વક સપન્ન થયા. તેમાં નવગ્રહાદ્વિપાટલાપૂજન શેઠ અખાલાલભાઈ એ પેાતે કરેલું. અમદાવાદના શ્રીસંઘની નવકારશી પણ તેમના તરફથી સુંદર રીતે થઇ. પ્રસ્તુત વિખવાદને કારણે બે વર્ષથી બંધ પડેલી નવકારશી આ રીતે ચાલુ થઈ.
સવના હિતચિંતક
[૩૦]
માનવતાના મૂલ ઘટયા હતા. પશુતાના આદરમાન વધ્યા હતા. આદમિયતની ટહેલ હતી કે, મને કાઈક તે સ્વીકારો.
પશુતાના તટે પડ્યો હતા, કારણકે-આદમી એને માં માંગ્યા મૂલે ખરીદતા હતા. ગત વર્ષોમાં મેઘરાજાની મહેર એછી થયેલી. એટલે ૧૯૬૮ નું ચાલુ વ દુષ્કાળના એળા લઈને આવેલુ.
માનવીની ભૂખ અપર ંપાર હતી. એને શમાવવા માટે એણે માનવતાને ઠાકરે મારી હતી, પશુતાને સત્કારી હતી.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
શાસનસમ્રાટુ
પેટને ખાડે પૂરવા માટે પિતાના કિંમતી પશુધનને માનવ પાણીના મૂલે વેચવા માંડ્યો. સુખ-દુઃખના સંગાથી–નિર્દોષ પ્રાણીઓ એને ભારરૂપ લાગ્યા.
આ વખતે આપણા ચરિત્રનાયકશ્રી બહારની વાડીએ બિરાજતા હતા. વ્યાખ્યાન વાંચવા માટે તેઓશ્રી હંમેશ શહેરમાં પધારતા.
એકવાર નિત્યનિયમ પ્રમાણે તેઓશ્રી શહેરમાં વ્યાખ્યાનાથે પધારી રહ્યા હતા. સાથે કેટલાક મુનિવરે, તથા શા. કેશવલાલ અમથાલાલ વકીલ, શ્રી લક્ષ્મીચંદ ભૂધર બગડીયા (બોટાદ) વિગેરે શ્રાવક હતા.
સવારને એ સમય હતો. લોકો ઉલ્લાસભેર પ્રાતઃકાર્ય આટોપીને સ્કૃતિથી દનિક કાર્ય ક્રમમાં પ્રવૃત્ત થઈ રહ્યા હતા. આ વખતે માર્ગ પર થોડે દૂર એક માણસ ભેંસના ટેળાને દોરી જતો હતો. સહસા પૂજ્યશ્રીની નજર તેના પર પડી. મેં એની ચાલ તથા તેના દેરનારના દેખાવથી તેઓશ્રીને અણસાર આવી ગયું. તરત જ તેઓશ્રીએ પૂછ્યું: લકમીચંદઆ ભેંસે કયાં લઈ જવાય છે ? કોણ લઈ જાય છે ? - લક્ષ્મીચંદભાઈ એ તપાસ કરીને જણાવ્યું કે લઈ જનાર કસાઈ છે, અને કસાઈખાને વધ માટે ભેંસને લઈ જાય છે.
આ સાંભળીને દયાની મૂર્તિમંત અવતાર સમા પૂજ્યશ્રીનું હૈયું દ્રવી ઉઠયું. તેઓશ્રીના મનમાં મંથન ચાહ્યું કે રે ! અમ સમા દયા ધર્મના ઉપદેશક અને પાલક બેઠાં છે, તેય આ ઘોર હિંસા થાય? નહિ, નહિ, નહિ, આ પ્રાણીઓને કઈ પણ ભોગે મૃત્યુ-મુખમાંથી ઉગારવા જ જોઈએ. તરત જ તેઓશ્રીએ શ્રી કેશવલાલ વકીલને કહ્યું: “વકીલ ! આ નિર્દોષ પ્રાણીઓ કઈ પણું ભેગે-ઉપાયે બચી જવા જોઈએ, તેમને વધ ન જ થ જોઈએ.”
કેશવલાલભાઈ તથા લક્ષમીચંદભાઈએ તક્ષણ તેઓશ્રીના આ વચનને અમલ કર્યો. પેલા કસાઈ પાસે જઈને થોડી સમજાવટથી, ડી ધાક-ધમકીથી, ભેંસોને છોડાવી લીધી. અને એમને અભયદાન આપીને પાંજરાપોળ મોકલી આપી. ભેંસે પણ જાણે પોતાની કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરતી હોય, તેમ પૂજ્યશ્રીની સામું જોઈને ભાંભરતી-ભાંભરતી ચાલી ગઈ.
આ બનાવથી પૂજ્યશ્રીના અંતરમાં ઘણું જ દુઃખ થયું. ભેંસોને કસાઈખાને લઈ જવાઈ રહ્યાનું એ દશ્ય હજી એમની આંખ સમક્ષ તરવરતું હતું. તેઓશ્રીને થયું કે આ તે આપણે જોઈ ગયા એટલે છોડાવી. પણ આવાં તે કેટલાંય નિર્દોષ પ્રાણીઓ પ્રતિદિન હણતાં હશે ? રે ! આ મૂંગા પ્રાણીઓનું કેશુ?
આવા વિચારમાં ને વિચારમાં તેઓશ્રી ઉપાશ્રયે પહોંચ્યાં. વ્યાખ્યાન શરૂ થયું. આજે તેઓશ્રીએ જીવદયા વિષે દર્દી–ભર્યા અને સામાના અંતરતલને સ્પર્શી જાય એવા સ્વરે ઉપદેશ આપે. હજારોની સંખ્યામાં હણાઈ રહેલા આ પ્રાણીઓના બેલી થવાની તેઓશ્રીએ હાકલ કરી. અને તે જ વખતે જીવદયાની ટીપ શરૂ કરાવી.
ગણત્રીના જ દિવસોમાં તેઓશ્રીના પ્રેરક ઉપદેશને ચમત્કાર સર્જાશે. મૂંગા પ્રાણીઓને છોડાવવાની-અભયદાન આપવાની ટીપમાં રૂ. ૧ લાખ (દોઢ લાખ) નેધાયાં. અને અભયદાન
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વના હિતચિંતક
૧૧૯
પામેલા પશુઓને સાચવવા-નીભાવવા માટેની ટીપમાં રૂા. ૪ લાખ (સાડા ચાર લાખ) નું અપૂર્વ ભંડોળ એકત્ર થયું. આ ટીપમાં શેઠશ્રી મનસુખભાઈ એ રૂા. ૨૫,૦૦૧ (૨૫ હજાર એક) તથા શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈ એ રૂા. ૧૦,૦૦૧ (દશ હજાર એક) નેંધાવ્યા. પૂજ્યશ્રીની સત્વ–શુદ્ધ વાણીને આ જાદુ જોઈને સૌ કેઈ આફરીન પિકારી ઉઠ્યા.
જાદુગર તે દુનિયામાં ઘણુય હોય છે. પણ એ બધાં ઇન્દ્રજાલના સર્જક અને અર્થના અર્જક જ. આ કઈ ઈન્દ્રજાલ કે નજરબંધીને પ્રગ નહોતે, અર્થને ઉપાર્જનની કેઈ જના (Scheme) નહોતી. આ તે હતે પૂજ્યશ્રીની શાસ્ત્ર પૂત વાણીને અલૌકિક ચમત્કાર, અને એની પાછળ હતું જીવદયાનું-અભયદાનનું સર્વોત્કૃષ્ટ બળ. ઇન્દ્રજાલ જેવી વસ્તુનું તે એની આગળ સ્થાન જ ન હતું, પછી સરખામણીની તે વાત જ કયાં ?
આવી માતબર રકમ એકત્ર થવાથી પાંજરાપોળ ખાતે વર્તાતી પૈસાની તંગી દૂર થઈ હજારે મૂંગા પ્રાણિઓને પ્રાણુદાન અને અન્નદાન મળ્યા.
સં. ૧૯૬૮ નું ચોમાસું પૂજ્યશ્રીએ અમદાવાદમાં કર્યું.
આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન–પૂર્વે સંઘબહાર મૂકાયેલા શ્રીશિવજી દેવશીએ મુંબઈમાં પૂજ્યશ્રી તથા શેઠ અમરચંદ જસરાજ આદિ ગૃહસ્થની વિરુદ્ધમાં ડેફેમેશન કેસ (Case) કર્યો. પણ પરિણામે તેને જ પરાજય થયે.
મુંબઈમાં રહેતા કેટલાંક કચ્છ-કાઠિયાવાડ વ. પ્રાન્તોના ગૃહસ્થ ભેગાં થઈને અમદાવાદમાં રહેલી શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને મુંબઈમાં લઈ આવવી, એવી હિલચાલ કરવા માંડ્યા. ખટપટની દુનિયાથી અજાણ એવા ગામડાના લોકોને તેઓ ઉંધુ ચત્ત સમજાવતા કે “આ. ક. પેઢીના વહીવટદારી પેઢીના પૈસાથી પિતાની મીલે ચલાવે છે. માટે ચોખા હિસાબ માટે પેઢી મુંબઈમાં લાવવી જોઈએ? આથી પેલાં ગામડાવાળા ભાઈ એ તેમને આ વાતના સમર્થનમાં પિતાની સહી કરી આપતા. આવી રીતે ખેટો પ્રચાર કરીને એ લોકોએ લગભગ ૨૫૦ સહીઓ એકત્ર કરી.
આ બધી હકીકત નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણીભાઈ વ. પેઢીના અગ્રણીઓના જાણવામાં આવતાં, તેમણે આ લેકેને સમજાવ્યા કે : પેઢી અમદાવાદની બહાર જાય, તો પિઢીને ઘણું નુકશાન વેઠવું પડશે. તીર્થોના વહીવટ પણ અવ્યવસ્થિત થઈ જશે. જે પેઢીના ચેપડા વગેરે તપાસવા હોય તે ખુલા જ છે. જેને જેવા હોય તે જેઈ જાય. બાકી વહીવટદારો ઉપર જે અસત્ય આક્ષેપ મૂકવામાં આવે છે તે બિલકુલ યોગ્ય નથી. કદાચ પેઢી તરફથી કઈવાર એજન્ટ ટુ ધ ગવર્નર જનરલ (A.g.g) કે ઈસરોય વગેરે પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિઓને માનપત્રહાર વિ. કરવું હોય, તો તેને સર્વ ખર્ચ પેઢી ખાતે ન નાખતા, પ્રતિનિધિઓ જ ભોગવી લે છે. વિ.વિ.
પણ પેલા લેકે સમજવા જ નહોતા માગતા, પછી ક્યાંથી સમજાય? તેમણે તે પિતાની ખટપટ ચાલુ જ રાખી. આથી અમદાવાદના દૂરંદેશી શ્રેષ્ઠિઓએ પણ તેમને પ્રતીકાર શરૂ કર્યો. તેઓ લોકેને સત્ય હકીકત સમજાવવા લાગ્યા.
આ વખતે શેઠશ્રી મનસુખભાઈ ને વિચાર આવ્યો કેઃ “આ બાબતમાં પૂજ્યશ્રી ધ્યાન આપે, ગામોગામના સંઘને પ્રેરણા આપે, તે પેઢી અમદાવાદમાં જ રહે.”
આ વિચાર આવતાં જ તેઓએ પૂજ્યશ્રીમાનને વાત કરી, એટલે પૂજ્યશ્રીએ જૈન તત્ત્વવિવેચક સભાના સભ્યો દ્વારા ગામેગામના શ્રીસંઘને આ બાબતમાં પ્રેરણા આપી. પરિણામે
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
શાસનસમ્રાટું ફક્ત આઠ જ દિવસમાં લગભગ ૧૨૦૦ (બાર) જેટલી સહીઓ “શેઠ આક. પેઢીના તમામ હિતને વાસ્તે મુખ્ય પેઢી અમદાવાદમાં જ રાખવી. ” એના સમર્થનમાં આવી ગઈ. ક્યાં ૨૫૦, ને ક્યાં ૧૨૦૦ ? આમ ખટપટીયાઓની ધારણું ધૂળમાં મળી ગઈ, અને મુખ્ય પેઢી અમદાવાદમાં જ રહી.
આ પછી ચોમાસું પૂર્ણ થયે સં. ૧૯૬લ્માં માગશર વદમાં પેઢીનું બંધારણ પુનઃ નવેસરથી રચવાને નિર્ણય પૂજ્યશ્રીની સમક્ષ થયે. અને આ માટે હિંદુસ્તાનના સકલ સંઘને ભેગે કરવાનો નિર્ણય લઈને આમંત્રણપત્ર પણ કાઢવામાં આવ્યું.
હવે પૂજ્યશ્રીએ વિહારની તૈયારી કરી. આ વખતે તેઓશ્રીના સદુપદેશથી શ્રીચીમનલાલ નામના એક વૈષ્ણવ માસ્તર પ્રતિબંધ પામીને દીક્ષા લેવાને ઉત્સુક થયા. તેઓ “બેડીવાળા માસ્તર તરીકે પ્રસિદ્ધ હતા. તેમનું અંગ્રેજી ભાષાનું જ્ઞાન બહાળું હતું. અમદાવાદમાં કેાઈ પણ નવા કમિશનર, કલેકટર, વિ. અંગ્રેજ અધિકારીઓ નીમાતા, ત્યારે તેમને અંગ્રેજી દ્વારા ગુજરાતી જ્ઞાન મેળવવા માટે આ માસ્તરની ખાસ જરૂર પડતી. તેઓએ ઘણા અંગ્રેજ અમલદારોને (આ રીતે) ગુજરાતી જ્ઞાન આપેલું, તેથી તે વર્ગમાં તેમની ખ્યાતિ સારી પ્રસરેલી. તેમણે પોતાને દીક્ષા આપવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિજ્ઞપ્તિ કરી. આથી પૂજ્યશ્રીને એલીસબ્રીજ તરફ આવેલા નગરશેઠના રસાલાવાળા'ના નામે ઓળખાતા બંગલામાં તેમને દીક્ષા આપીને પિતાના શિષ્ય કર્યા, અને તેમનું નામ “મુનિશ્રી ચન્દનવિજયજી” રાખ્યું.
દીક્ષા આપીને પૂજ્યશ્રીએ ભોયણ તરફ વિહાર કર્યો. આ વખતે જૈનતત્ત્વવિવેચક સભાના સભ્યએ શ્રી થળસેજને “રી પાળ સંઘ કાઢ્યો. અહીં એક જીણું જિનાલય હતું. ત્યાંથી ભોયણીજી પધાર્યા. અહીં શ્રીમલ્લિનાથ પ્રભુની યાત્રા કરી. ભોયણીમાં કપડવંજને શ્રીસંઘ વિનંતિ કરવા આવતાં, તે તરફ જવા માટે ભયથી કલેલ પધાર્યા.
પૂજ્યશ્રી કપડવંજ તરફ પધારે છે, એવા સમાચાર મળતાં શેઠશ્રી મનસુખભાઈ વિગેરેને લાગ્યું કે –જ્યારે અમદાવાદમાં અખિલ હિંદને શ્રીસંઘ એકત્ર થાય છે, અને હિન્દુસ્તાનના સકલ સંઘની પ્રતિનિધિ સમી પેઢીનું બંધારણ નવેસરથી ઘડાય છે, તેવે વખતે પૂજ્ય મહારાજ સાહેબ અમદાવાદમાં બિરાજમાન હોય, તે ઘણે ફેર પડે. કારણકે-દરેક વ્યક્તિઓ ઉપર જેમની પ્રભાવભરી છાયા પડે, તેવા મહાપુરુષ તેઓશ્રી જ છે. માટે તેઓશ્રીની અહીં ખાસ હાજરી જોઈએ.
વળી આ પ્રસંગે શેઠ મનસુખભાઈની ઈચ્છા હતી કે-સંઘ-વ્યવહારથી અલગ એવી કચ્છી કમને જે આ સંઘ ભેગે થાય છે, તે વખતે સંઘ વ્યવહારમાં દાખલ કરી દેવાય, તે
સારૂં. કારણકે-કચ્છી કેમે એ માટે શેઠને વિનંતિ કરી હતી. હવે–આ કાર્ય કાઠિયાવાડના આગેવાનો સહકાર હોય તો જ સફળતાથી પાર પડી શકે. અને કાઠિયાવાડના રાજા જેવા (King of kathiawar) શેઠ અમરચંદ જસરાજ વોરા, વિ. અગ્રણીઓ પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ભક્ત હતા. તેથી પૂજ્યશ્રી તેમને સહકાર આપવા સમજાવે, તે જ આ કાર્ય પાર પડે. માટે પણ પૂજ્યશ્રીની હાજરી અમદાવાદમાં જોઈએ એમ તેમને લાગ્યું.
આથી તેઓ તથા અન્ય આગેવાનો પૂજ્યશ્રીમાનને વિનંતિ કરવા કલેલ આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પણ લાભાલાભની દષ્ટિએ વિચાર કરીને અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ સ્વીકારી.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૧]
જય શેરીસાનાથ
ઇતિહાસના બે પ્રકાર છે. સજીવ અને નિર્જીવ. નિજીવ ઈતિહાસની જડ છે કલ્પના.
મનઘડંત કલ્પનાઓને જ્યારે સત્ય પુરવાર કરવાનો પ્રયત્ન થાય પછી તે તર્કશક્તિથી, કે દલીલબાજીથી, ગમે તે રીતે-ત્યારે તે ઈતિહાસ જરૂરી બને છે; પણ નિજીવ. એમાં જીવ નથી હોતો. એવા પણ ઈતિહાસના પ્રસંગે જોવા મળે છે કે જેમાં ક૯પના-કેવળ કલ્પના સિવાય બીજી કઈ વાસ્તવિકતા હોતી નથી. પાષાણુમાં કલાત્મક રીતે કંડારેલી પણ પ્રાણના સમાપ વિનાની દેવ–પ્રતિમા જે એ ઈતિહાસ હોય છે.
સજીવ ઈતિહાસને જીવ છે-સત્ય, નિર્ભેળ સત્ય.
દેવ–પ્રતિમામાં પ્રાણનું પ્રતિષ્ઠાન કરવામાં આવે, ત્યારે આપણને સાક્ષાત્ એ પ્રતિમાના અધિષ્ઠાતા દેવ જ દેખાય છે. બસ, એ જ રીતે ઈતિહાસમાં જ્યારે નિર્ભેળ સત્ય મળે છે, ત્યારે આપણી સામે જીવંત ઈતિહાસ ખડે થાય છે.
અત્યારે આપણે ઈતિહાસ વિષે વિચારણા કરવા નથી માગતા. આપણે તે સપ્રાણ ઈતિહાસનું એક પાનું જ ફક્ત વાંચવું છે.
આ રહ્યું એ પાનું –
અવન્તીપતિ સમ્રાટું વિક્રમાદિત્યના ૧૨ મા શતકના પૃષ્ઠકાળ, અને ૧૩ મા શતકના પ્રારંભકાળની આ વાત છે.
ગુજરાતની ગરવી ઉરવી છે. એના પર ચાલુક્યચકવતી રાજા કુમારપાળનું શાસન-ચક્ર છત્રવત્ વિસ્તરી રહ્યું છે.
જિનશાસનને મધ્યાહુન-રવિ અવની પર સહસ્ત્ર કિરણોએ પ્રકાશી રહ્યો છે. તે વખતે એક મહાન જૈનાચાર્ય શ્રીદેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ પણ પૃથ્વીમંડળને પિતાના પાદકમળો વડે પાવન કરતા વિચારી રહ્યા છે.
ભારે પ્રભાવશાળી છે એ આચાર્યદેવ. શાસન-પ્રભાવને એમની રગેરગમાં વ્યાપેલી છે.
કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના સમકાલીન અને સહધ્યાયી એ સૂરિપુંગવ છે.
ધરણેન્દ્ર અને પદ્માવતી જેવા દેવ-દેવીઓ એમની આજ્ઞા પાળવા હોંશિયાર રહે છે. મંત્રવિદ્યામાં તેઓ અજોડ છે. નાગેન્દ્રગચ્છના શિરતાજ એ સૂરિરાજ છે,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
શાસનસમ્રાટ્
આવા એ મહાન સૂરિરાજ એકદા શેરીસાનગરમાં પધાર્યા. અહીં એક સ્થાન તેને ઘણું જ ગમ્યું. વારંવાર તેએ ત્યાં આવીને કાયાત્સર્ગ ધ્યાને રહેવા લાગ્યા. *
આ જોઈ ને એક ભક્ત શ્રાવકે સવિનય પૂછ્યું: ભગવન્ ! મહાપુરૂષાની એક પણ ક્રિયા નિષ્પ્રયાજન નથી હાતી, નિહેતુક પ્રવૃત્તિ મહાપુરૂષાને ત્યાજ્ય હેાય છે. છતાંય અજ્ઞાન એવા મને જિજ્ઞાસા થાય છે કે આ સ્થાનમાં એવી તે શું વિશેષતા ભરી છે, કે જેથી આપ પૂજ્ય જિનાલય કે ઉપાશ્રયમાં કાયાત્સગ ધ્યાને ન રહેતા અહી' પધારીને કાર્યાત્સગ કરે છે ? અહીંયા કાર્યોત્સર્ગ કરવાનું આપ સમા પૂજ્ય પુરૂષનું શું પ્રયેાજન હશે ? પ્રભેા ! જણાવવા યેાગ્ય હાય તે। કૃપા કરીને મારી જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરે.
શ્રાવક-વયની જિજ્ઞાસા જાણીને સૂરિભગવંતે મિષ્ટ અને ઈષ્ટ વાણીથી ક્માન્યું ઃ ‘ભદ્રે ! શિષ્યની વિશિષ્ટ પ્રવૃત્તિ જોઈ ને તમને જિજ્ઞાસા થાય એ સ્વાભાવિક છે. હું જિન ચૈત્ય કે ઉપાશ્રય છેડીને આ સ્થળે એટલા માટે કાયાત્સ કરૂ છું કે-આ સ્થાન અતિ પવિત્ર છે. અતિપવિત્ર એટલા માટે કે—અહીં એક શ્રેષ્ઠ અને માટી પાષાણુની પાટ પડી છે. એ પાટ-પુરૂષાદાનીય શ્રીપાર્શ્વનાથ ભગવંતની દિવ્ય-મૂતિ સર્જવા માટે સથા યોગ્ય અને ઉત્તમ છે. બસ ! આ જ હેતુથી હું અહી... વારંવાર કાયાત્સગ ધ્યાન ધરૂ છું.”
આ સાંભળીને પેલા ભાવિક શ્રાવકના હૈયામાં જાણે હતુ પૂર આવ્યું. એ પૂરના નીરમાં સ્નાન કરતા તેણે સૂરિભગવતને ગદૂંગા સ્વરે વિજ્ઞપ્તિ કરી કેઃ ભગવન્ ! આપ વિદ્યાના સાગર છે. આપ એવા કાઈ ઉપાય કરેા કે જેથી અમને એ પાષાણુ-પાટમાંથી નિરમાયેલી જિન મૂર્તિના જલ્દી દર્શન થાય.”
પછી તે મિસાધ્યું મહાત્મનામ્ ?” શ્રાવકની વિજ્ઞપ્તિ સાંભળીને આચાર્ય ભગવ ંતે અદ્ભૂમતપ કરવાપૂર્વક શ્રી પદ્માવતી દેવીની આરાધના કરી.
અને ખરેખર ! અચિત્ત્વ છે એ તપના પ્રભાવ. અઠ્ઠમતપના પ્રભાવથી આકર્ષોંચેલા પદ્માવતી દેવી પણ સૂરિરાજ પાસે આવ્યા, અને પાતાને ખેલાવવાના કારણની પૃચ્છા કરી.
સૂરિદેવે પાષાણુ-ફલહીની વાતના નિર્દેશ કરતાં પૂછ્યું: “ભગવતિ ! આ ફૂલડીમાંથી કયા ઉપાયે જલ્દી પ્રતિમા બને ?”
દેવીએ કહ્યું: “ભગવન્ ! સાપારક નગરમાં એક અંધ સ્થપતિ-શિલ્પી વસે છે. તે અહીં આવે, અઠ્ઠમતપ કરે, સૂર્યાસ્ત પછી મૂતિ ઘડવાના પ્રારંભ કરે, અને સવારે સૂર્ય ઉગ્યા પહેલાં જ મૂર્તિનું સાંગેાપાંગ નિર્માણ કરી લે, તા મૂર્તિ જલ્દી બને. અને એ ભૂતિ અચિંત્ય મહિમાવંત થાય.”
આમ જણાવી, સૂરિરાજની રજા લઈ ને પદ્માવતી સ્વસ્થાને ગયા. સૂરિભગવંતે એ બધી હકીકત શ્રાવકાને જણાવી.
ગુરૂભગવંતની દિવ્ય તપઃશક્તિને અભિનંદતા એ શ્રાવકોએ પ્રસન્નચિત્ત ગુર્વાજ્ઞા લઈને અંધ-સૂત્રધારને ખેલાવી લાવવા માટે સાપારકનગરે કેટલાંક ચેાગ્ય પુરૂષાને માકલ્યા. સૂત્ર ધાર પણ શ્રીસ ંઘના નિમ ંત્રણથી સંતુષ્ટ બનીને સેરીસા આવ્યા. એ પણ શ્રદ્ધાળુ આત્મા હતા. * વિવિધ તીર્થંકલ્પ=અયાધ્યાપુરીકપના આધારે.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
જય શેરીસાનાથ
૧૨૩ સૂરિભગવંતે કહેલા વિધિ પ્રમાણે તેણે અઠ્ઠમતપની આરાધના કરી. અને ઉત્તમ દિવસે સૂર્યાસ્ત પછી ઉત્તમ વેળાએ તેણે પેલી પાષાણુફલહી પર હળવા હાથે ટાંકણું અડાડ્યું, અને મૂર્તિ નિર્માણ શરૂ કર્યું. ટાંકણાનો ટફ-ટફ અવાજ ભાવિકને મન સંગીતની સૂરાવલિથીયે અધિક મીઠે લાગતો હતો. - સકલસંઘ પ્રભુ ધ્યાનમાં મગ્ન બની ગયું હતું. રાત વીતતી ગઈ એમ મૂતિના અવયે સજાવા લાગ્યા. અને પહો ફાટતાં તે ધરણેન્દ્રના પ્રભાવથી એ અંધ શિલ્પરને શ્રેષ્ઠ મૂર્તિ નિરમી દીધી.
હવે જ્યારે એ સ્થપતિ મૂર્તિ ઘડતો હતો, ત્યારે મૂર્તિના હૃદયપ્રદેશ પર એક મસે રહી ગયે. સ્થપતિને તે વખતે તેનું ધ્યાન ન રહ્યું. પણ મૂર્તિ પૂર્ણ થયા પછી કઈ ક્ષતિ રહી હોય, તે જોવા માટે તેણે ફરીવાર મૂર્તિ પર હાથ ફેરવ્યું. તો પેલો મસે રહી ગયાની જાણ થઈ. એટલે તેણે ધીરે રહીને એ મસા ઉપર ટાંકણું લગાવ્યું. મસો તૂટ્યો, અને એ સાથે જ તે પ્રદેશમાંથી લેહીની ધારા વછૂટી. બરાબર આ જ સમયે સૂરિભગવંત ત્યાં આવ્યા, અને તેમણે આ દશ્ય જોયું. ચકેર સૂરિજી બધી વાત પામી ગયા. તેમણે ખેદપૂર્વક શિલ્પીને કહ્યું કેઃ “ભાઈ ! તે આ શું કર્યું ? એ મસે તારે રહેવા દેવાનો હતો. કારણ કે એ મસો જે રહ્યો હોત, તો આ મૂર્તિ દિવ્ય પ્રભાવશાલી થાત. ખેર ! હવે શું થાય ? જેવી ભવિતવ્યતા.” આમ કહીને તેઓએ પિતાને અંગૂઠો મસાની જગ્યાએ દાબીને લોહી નીકળતું અટકાવ્યું. એ પ્રતિમા રાત્રે બનેલી હોવાથી તેના અવય સાફ દેખાતા નથી.
હવે-આ જ રાત્રે સૂરિદેવ દિવ્યશક્તિ વડે અયોધ્યા નગરીથી (અથવા-કાન્તિપુરી-જૈનકાંચીથી) ચાર મોટા અને પ્રાચીન જિનબિંબ આકાશમાગે અહીં (સેરીસા) લાવવાના હતા. તેમાં ૩ બિંબ તો તેઓ લઈ આવ્યા. પણ શું બિંબ લાવતાં લાવતાં માર્ગમાં જ સૂર્યોદય ૧ આ. શ્રી કકસૂરિવિરચિત “છી નામિનન્દનવિનોદ્વાર પ્રધંધ” અનુસારે અંધ નહિ, પણ આંખવાળા
એ શિલ્પીએ આંખે વસ્ત્રપટ્ટક બાંધીને એક રાત્રિમાં શ્રીધરણેન્દ્રના પ્રભાવથી શ્રી શેરીસાપાર્ધ. પ્રભુની ઉભી કાઉસગ્ગાકાર પ્રતિમા ઘડી. ત્યારપછી શ્રીદેવેન્દ્રસૂરિજી ભ.શ્રી સમેતશિખર ગિરિથી ત્યાં મોક્ષે ગયેલા ૨૦ જિનવરોની ૨૦ મૂર્તિઓ તથા કાન્તિપુરીથી બીજી ૩ પ્રતિમા પિતાની અદ્દભુત મંત્ર શકિતથી શેરીસામાં લાવ્યા. અને પેલી–શિલ્પીએ બનાવેલી મૂર્તિને શ્રી શેરીસાપાર્શ્વનાથ તરીકે, અને બીજી ૨૩ મૂર્તિઓને, એમ કુલ ૨૪ પ્રતિભાઓને ત્યાં શેરીસાનગરે પ્રતિષ્ઠિત કરી. અને ત્યારથી શેરીસાનગર મહાતીર્થ તરીકે પ્રખ્યાત થયું. જુઓ “નાભિનંદનજિનોદ્ધાર પ્રબંધ” પ્રસ્તાવ-૪=૩૩૦ થી ૩૩૪ શ્લેક,
શ્રી જિનમંડનગણિ-પ્રણીત કુમારપાલ પ્રબંધીના મતે શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય, શ્રીમલયગિરિજી મ. તથા શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિ મ. એ ત્રણ મુનિવરેાએ સરસ્વતીની સાધના કરી. દેવી પ્રસન્ન થયા. એટલે હેમચંદ્રાચાર્યે રાજાને પ્રતિબંધ કરવાનું, મલયગિરિજીએ સિદ્ધાન્ત પર વૃત્તિઓ રચવાનું, અને દેવેન્દ્રસૂરિજીએ બાવન વીરેને રવ-વશ રાખવાનું વરદાન માગ્યું. દેવીએ આપ્યું. ત્યાર પછી શ્રીદેવેન્દ્રસૂરિજી “પર” વીરોની સહાયથી જૈન- કાંચી (દક્ષિણ ભારતમાં-જ્યાં હાલ કાંચીવરમ છે, તે હોઈ શકે) નગરીથી શેરીસાનગરમાં એકરાત્રિમાં મોટો જિનપ્રાસાદ પ્રભુસહિત લાવ્યા. તેથી તે શેરીસાતીર્થ તરીકે વિખ્યાત થયું.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
શાસનસમ્રાટ્
થઈ જવાથી તે બિંબ તેએએ જયાં આગળ સૂર્યોદય થયેલા તે જગ્યાએ ધારાસેક ગામના ખેતરમાં પધરાવ્યું અને પાતે સેરીસા પધાર્યા. ત્યારપછી બીજી ૨૪ જિનમૂતિએ તૈયાર કરાવીને તે સ જિનબિંબેની સેરીસાનગરમાં જિનાલયમાં પ્રતિષ્ઠા કરી. સેાપારકના અધ– શિલ્પીએ એક રાત્રિમાં અનાવેલી પ્રતિમા–શ્રીશેરીસા પાર્શ્વનાથ ભગવંતના પુણ્યનામે પ્રસિદ્ધિ પામી.
ત્યારપછી બાકી રહેલી ચેાથી પ્રતિમાની જગ્યાએ પરમાત ગુર્જરનરેશ શ્રીકુમારપાળદેવે તેટલા જ પ્રમાણની પ્રતિમા ભરાવીને પ્રતિષ્ઠિત કરી.
આ પછી એ શ્રી શેરીસામહાતીથ ભારે ખ્યાતિ પામ્યું. એના ચમત્કારે એ-મહિમાએ લેાકેાને આકર્ષ્યા, હજારોની સંખ્યામાં ભાવિકગણ ત્યાં આવતા, અને પ્રભુના દર્શન-પૂજન કરી કૃતાર્થ બનતા. ૧૩ મા શતકના ગુરરાષ્ટ્રના મહાઅમાત્ય શ્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળે અહીં'યા પેાતાના વડીલ બંધુ શ્રીમાલદેવના શ્રેયાર્થે એ દેવકુલિકા કરાવી. એક દેવ કુલિકામાં શ્રીનેમિનાથ ભગવાનનીo સપરિકર પ્રતિમા, અને બીજી દેવકુલિકામાં શ્રીઅંબિકા દેવીની મૂર્તિ કે જે વર્તમાનમાં પણ શ્રી શેરીસાતીના જિનાલયમાં બિરાજે છે, તે નાગેન્દ્રગચ્છીય આચાય શ્રીવિજયસેનસૂરીશ્વરજી મહારાજના હસ્તે પ્રતિષ્ઠિત કરાવી.
આમ લગભગ ૧૭ મા શતક સુધી એ તીથ એવું જ પ્રભાવશાલી અને ભારતવિખ્યાત મની રહ્યું.
૧૮ મા સકાની પ્રથમ પચ્ચીસીમાં એ તી ઉપર-શેરીસાનગર ઉપર કાળદેવની નજર જરા વર્ક મની.
કાળદેવની કરામત અજબ છે.
આજે જ્યાં રંગભરી જ્યાફતા ઉડતી હાય, ત્યાં કાલે આફતના એળા ઉતારે, એ કાળદેવની જ કરામત.
કાળદેવની મહેર જ્યાં ઉતરી, ત્યાં લીલાલહેર વર્તાય. પછી ભલેને જંગલ હાય, તાય એ શહેર બની જાય.
શહેર ખંડેર અને, નગર ગામડુ' અને, એ કાળદેવના જ પ્રભાવે.
જલ સ્થલમાં પરિણમે, સ્થલમાં જલ સજાય, એ કાળના જ કામ.
એ જ કાળદેવે પેાતાની અજબ કરામત આ શેરીસાતી પર પણ અજમાવી. એના ફળસ્વરૂપે સ. ૧૭૨૧ માં સ્મૃતિભંજક મુસલમાનાએ શેરીસાપાર્શ્વનાથના આ ભવ્ય જિનાલયના વિધ્વ ંસ કર્યાં.૨ ત્યારપછી શેરીસાનગર પણ ધ્વસ્ત થયું. એક કાળનુ સર્જન વિસર્જનમાં પરિણમ્યું.
૧ એ પ્રતિમા તે। અત્યારે નથી. પણ એના પરિકરની નીચેની ગાદીનેા ભાગ શેરીસાતી -પેઢીમાં સુરક્ષિત છે, તેના પરના શિલાલેખથી ઉપરની વાત રપષ્ટ જણાય છે. એ લેખમાં પ્રસ્તુત તીને “શ્રીપાર્શ્વનાથ મહાતી” ના નામે એળખાવાયુ છે.
૬. જૈન પરંપરાને ઇતિહાસ ભાગ ૨.
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
યે શેરીસાનાથ
૧૨૫ " નગર અને દેરાસરને દવંસ થવા છતાંય શ્રીસંઘની કુશળતાને લીધે અમુક જિનબિંબ અક્ષત રહી જવા પામ્યા. આ બનાવ બન્યા પછી થોડા સમયમાં તો એ તીથ અને એ બિબે લેકેના માનસપટમાંથી ભૂંસાઈ ગયા. ,
ત્યાર પછી તે ત્યાં શેરીસા ગામ પણ વસ્યું. ત્યાં જૂનું દેરાસર અત્યારે ખંડિયેર દશામાં પડયું હતું. ગભારાની બારસાખે જૂની-પત્થરની અને કલા-કતરણીયુક્ત હતી, પણ તે તુટીફૂટી અવસ્થામાં હતી. ગભારાની અંદર બે કાઉસગ્ગાકાર જિનબિંબ, તથા શ્રીશેરીસા પાર્શ્વ પ્રભુની ફણાયુક્ત પ્રતિમા, બિરાજતા હતા. દેરાસરની બહાર નીકળી ગામ તરફ જતાં
ડેક દૂર એક ટેકરે છે, તેની ઉપર એક ભવ્ય પ્રતિમા હતી. તે પ્રતિમાને પત્થર-શિલા માનીને કે તેના પર છાણું થાપતા. અને કેટલીકવાર શ્રીફળ પણ વધેરતા. એ કારણથી પ્રતિમાના ઢીંચણને ભાગ સહેજ છેલાયો હતો. બાકી સર્વાગે અખંડ હતી. આમ અનેક અવશે જીર્ણ-શીર્ણ દશામાં પડ્યા હતા. કેટલીક વસ્તુઓનો તે કોઈને ખ્યાલ પણ ન હતો.
પણ હવે લોકોના સદભાગ્ય જાગ્યા હતા. અત્યાર સુધી જીર્ણદશામાં રહેલા એ મહાતીર્થના ઉદ્ધારને સમય પાકી ગયે હતો. અને એટલા જ માટે જાણે આપણું મહાન ચરિત્રનાયક સૂરિભગવંતશ્રીનું કલેલ ગામે પધારવું થયું હતું.
સં. ૧૬૯ ને એ માગશર મહિને હતો. અમદાવાદના અગ્રણીઓની વિનંતિને સ્વીકાર કર્યા પછી અમદાવાદ જવા માટે તેઓશ્રી કલેલ પધાર્યા હતા. આજથી ૯ વર્ષ પૂર્વે આ જ ગામના રહેવાસી શા. ગોરધનદાસ અમુલખભાઈ વિગેરે ભદ્રાત્માઓ પૂજ્યશ્રીના પાવન ઉપદેશથી ઢંઢીયામાંથી મૂર્તિપૂજક બનેલા. એ ગેરધનદાસ તથા મોહનલાલ કેઠીયાનું ધ્યાન શેરીસાના જિનબિંબ પ્રત્યે ઘેરાયેલું. એટલે તેમણે પૂજ્યશ્રીને શેરીસા ગામ અને પ્રતિમાઓ સંબંધી સર્વ હકીક્ત નિવેદન કરવા સાથે જણાવ્યું કે–સાહેબ ! આપશ્રી જે ત્યાં પધારે, તે એ પ્રતિમાઓની આશાતના ટળે. બાકી તો એનું ધ્યાન રાખનાર કેઈ નથી. - પૂજ્ય શ્રીમાન શેરીસાતીર્થને ઈતિહાસ-વર્ણન તો જાણતા જ હતા. તે મહાતીર્થના અવશેષો હજુ છે, એ વાત ગોરધનભાઈ પાસેથી જાણતાં જ તેઓશ્રીએ વિના વિલંબે શેરીસા પધારવાની તૈયારી કરી. બપોરના સમયે વિહાર કર્યો.
૪ માઈલને પંથ કાપતાં કેટલી વાર? જોતજોતામાં પૂજ્યશ્રી સપરિવાર શેરીસા પહોંચી ગયા. તે દિવસે તે દેરાસર, તેમાં રહેલી મૂર્તિઓ, અને પેલા ટેકરા પર રહેલી મૂર્તિ વિગેરેના દર્શન કર્યા. પૂજ્યશ્રીએ શ્રીશેરીસા પાર્શ્વ પ્રભુની ગદ્ગદકઠે-ભક્તિસભર હૈયે ૧. અહીં એક મત એવો પણ છે કે-' પહેલાં (૧૩ મા શતકમાં) પ્રજ્ઞાપુર અથવા સેનપુર નામે
વિશાળ નગર હતું. ત્યાં શ્રીદેવેન્દ્રસૂરિજી મ. પધાર્યા, અને અન્ય સ્થળેથી શ્રી પાર્શ્વપ્રભુ વિગેરે જિન-પ્રતિમા લાવીને ત્યાં સ્થાપન કર્યા. તેથી એ તીર્થની પ્રસિદ્ધિ થઈ. જે વિભાગમાં દેરાસર હતું, તેનું નામ શેરીસાંકડી હતું. (અતિગીચ વસતિને કારણે દેરાસરમાં જવા માટેની શેરી પણ સાંકડી બની ગઈ. આથી એ સ્થાન શેરીસા અને કડી નામે વિખ્યાત થયું. જેન પરંપરાનો ઈતિહાસ, ભાગ-૨, પૃષ્ઠ ૪૦૬). કાળક્રમે એ નગરનો વિનાશ થયે, દેરાસરને પણ ધ્વસ થયા. અને શેરી સાંકડી નામને એ વિભાગ હાલના શેરીસા અને કડી એ બે ગામરૂપે પરિણામ પામ્યો.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
શાસનસમ્રાટ્
સ્તવના કરી, તથા તીના ઉદ્ધાર માટે પ્રાથના કરી. એક વેળાના મહાન્ તીની આવી જીણુ દશા જોઈ ને તેએશ્રીનું હૈયું રડી ઉઠ્યું. તેઓશ્રીએ તે જ વખતે મનેામન દૃઢ પ્રતિજ્ઞા કરી કે, “આ તીના ઉદ્ધાર હું શાસનદેવની સહાયથી અવશ્યમેવ કરીશ.”
પછી બીજે દિવસે વિશેષ તપાસ કરતાં કરતાં, દેરાસરના પાછળના ભાગમાંથી એક ખંડિત પ્રતિમા–જેની ઉંચાઈ મૂળનાયક ભગવાન જેટલી જ હતી, તે મળી આવ્યા. આજીબાજુમાંથી બીજી પણુ-સ ંપ્રતિ મહારાજાના સમયની શ્રીઆદિનાથની પ્રતિમા, શ્રીઅંબિકાદેવીની નયનમનેાહર પ્રતિમા, પરિકરની ગાદી, વિહરમાન જિનની કાયાત્સર્ગાકાર ખંડિત પ્રતિમા, વિગેરે વસ્તુઓ મળી આવી. પરિકરની ગાદીના લેખ પરથી શ્રીવસ્તુપાળ મંત્રીના ઇતિહાસ મેળવ્યે. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી ખૂણેખૂણા તપાસી લીધા પછી પૂજ્યશ્રીએ ગારધનદાસને કહ્યુ : એક વાડા જેવી જગ્યા અત્યારે શેઠ મનસુખલાલ ભગુભાઈના નામથી લઈ લે, અને તેમાં આ બધી પ્રતિમા અને અન્ય વસ્તુઓ વ્યવસ્થિત ગેાઠવી દો.
ગારધનદાસે તરત જ એક રબારીના વાડા ખરીદી લીધા, અને તેમાં તે સવ પ્રતિમાજી વિ. વસ્તુ વ્યવસ્થિત અને સુરક્ષિત રીતે ગાઠવી દીધી,
આ વ્યવસ્થા ખરાખર થઈ ગયા બાદ ત્રીજે દિવસે શ્રી શેરીસાપાવ་પ્રભુનું અખંડ એકાગ્રચિત્તે ધ્યાન-સ્મરણુ અને તીર્થોદ્ધારની પ્રાર્થના કરવાપૂર્વક પૂજ્યશ્રીએ ત્યાંથી એગણુજ જવા માટે વિહાર કર્યાં. તેઓશ્રીના ચિત્તમાં અત્યારે એક જ રટણ હતું, અને તે તીર્થોદ્ધારનું એ રટણમાં ને રટણમાં ભાવનાવિભાર મનીને તેએશ્રી ચાલી રહ્યા હતા. સાથે સાધુ–શ્રાવકના પરિવાર હતા.
હવે બન્યુ' એવું કે–મા ંમાં એ રસ્તા આવ્યા. એક એગણુજના, અને બીજો બીજી તરફના. એમાં જે રસ્તા બીજી તરફના હતા, તેને આગણુજના માનીને તે રસ્તે પૂજ્યશ્રી આઢિ ચાલ્યા. પૂજ્યશ્રીના એક શિષ્ય મુનિશ્રી યશેાવિજયજી મહારાજ આગળ નીકળી ગયેલા, તેથી પૂજ્યશ્રીને ચિંતા થઈ કે યશોવિજયજી કયા રસ્તે ગયા હશે ? પણ વસ્તુતઃ યશોવિજયજી મહારાજ એગણુજના સાચા રસ્તે ગયેલા અને પૂજ્યશ્રી આદિ બીજા રસ્તે જતા હતા. કોઈ ને આ વાતના ખ્યાલ નહિ. એટલે સૌ અવિરતપણે ચાલ્યા જ જતા હતા.
ત્યાં જ—એકાએક ચમત્કાર સાચે, ન કલ્પી શકાય એવા. આકાશના ઉંડાણમાંથી નીરવ વાતાવરણને ભેદતી કે’ અજ્ઞેય વાણી પ્રગટીઃ “તમે જે માગે જઈ રહ્યા છે, તે તમારા અભીષ્ટ માર્ગ નથી. તમે બીજી બાજુના રસ્તે જાવ, એ જ તમારા ઇપ્સિત રસ્તા છે.”
ખસ ! દૂર-સુદૂર સુધી પ્રતિઘેષ પાડતી એ અજ્ઞાત વાણી આટલુ' જણાવીને શમી ગઈ. સૌના આશ્ચય ના અવધિ ન રહ્યો. સૌ વિચારમાં પડી ગયા કે-આજુબાજીમાં કચાંય માનવસંચાર તા જણાતા નથી, તે। આ કાના અવાજ હશે ? સૌ આ વિચારમાં હતા, ત્યારે આપણા પૂજ્યશ્રી પેલી અજ્ઞાતવાણીના જવામમાં ગંભીરાદાત્ત સ્વરે ખેાલ્યા: “આ ખેલનાર વ્યકિત કાણુ છે ? જે હાય તે અહીં આવા અને અમને સાચા રસ્તે ચઢાવે.’
પણ કાંઇ પ્રત્યુત્તર મળ્યા. આથી પૂજ્યશ્રીએ વિચાયું કેઃ આપણને કદાચ બ્રાન્તિ પણ થઈ ગઈ હાય.. કારણ કે—અહીં આજુબાજુ કોઈ માણસના સંચાર તેા કળાતા જ નથી. માટે ચાલે આગળ, આમ વિચારીને તેઓશ્રી આગળ ચાલ્યા.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિઢીને પૂર્વ-ઈતિહાસ, બંધારણની પુનરચના, અને ગુરૂભક્ત શ્રેષ્ઠિવર્યને સ્વર્ગવાસ.
૧૨૭ થડે દૂર ગયા, ત્યાં તો વળી એક આશ્ચર્યકારક દશ્ય નજરે પડ્યું. જાણે આજને દિવસ આશ્ચર્યને દિવસ જ હતો. બરાબર માર્ગના મધ્યમાં એક નીલવરો નાગરાજ કુંડલાકારે બેઠો હતો, અને ફણાને છત્રવત્ ફેલાવીને ડેલી રહ્યો હતે.
આ દશ્ય જોઈને પૂજ્યશ્રીને થયું કેઃ “નક્કી આ અધિષ્ઠાયક-દેવને જ પ્રભાવ છે. આપણે ખોટા રસ્તે ચડી ગયા છીએ, માટે આપણને સત્ય માર્ગ બતાડવા માટે જ તેઓ આ પ્રમાણે કરે છે.”
આવો વિચાર આવવાથી તેઓશ્રી ત્યાં જ બેઠા. અને હવે પાછા જવું કે આગળ વધવું તેની વિચારણા કરવા લાગ્યા. ત્યાં તો
ફરીવાર આકાશમાં વીજળી ઝબૂકે એમ દિવ્ય–વાણી પ્રગટીઃ “તમે આ જમણે રસ્તે જાવ, તે રસ્તે એક શ્વેત ખેતર આવશે, તેમાં રહેલી પગદંડીએ ચાલશે તે તમારા અભીષ્ટ ગામની નજીકમાં જવાશે.”
આ વાણી વિરમ્યા પછી પૂજ્યશ્રીએ પુનઃ પૂર્વવત્ વાણીના વદનારને આહાન કર્યું, પણ પ્રત્યુત્તરમાં શૂન્ય. આથી તેઓશ્રીને દઢ નિશ્ચય થઈ ગયો કે–શ્રી શેરીસામહાતીર્થના જાગૃત અધિષ્ઠાયક દેવને જ આ પ્રભાવ છે અને એમણે જ આકાશવાણી તથા સર્ષરૂપ કરવા દ્વારા આપણને સાચો રસ્તો બતાવ્યો છે. તરત જ તેઓશ્રી સપરિવાર જમણે રસ્તે ચાલ્યા. થોડે દૂર ગયા તે સાચે જ એક વેત (કપાસનું) ખેતર આવ્યું. તેમાં કેડી-રસ્ત પણ હતે. એ રસ્તે ચાલ્યા, અને થોડી વારમાં તે ઓગણજ ગામ આવી ગયું.
માગશર સુદ ૧૦ ને એ દિવસ હતો. મહાપુરુષને દેવો પણ સહાય કરે, તે આનું નામ.
[૩૨] પેટીને પૂર્વ-ઈતિહાસ, બંધારણની પુનર્રચના, અને ગુરૂભકત શ્રેણિવર્યને સ્વર્ગવાસ.
મૌન–એકાદશીની મંગળ આરાધના ઓગણજમાં કરીને બારશના દિવસે પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ પધાર્યા. પ્રવેશ-રામયને વાર હોવાથી તેઓશ્રી એલીસબ્રીજ તરફ આવેલા નગરશેઠના રસાલાવાળા બંગલે બિરાજ્યા. અહીં નગરશેઠ કસ્તુરભાઈ શેઠ મનસુખભાઈ જમનાભાઈ, પુરુષોતમભાઈ મગનભાઈ દલપતભાઈ મગનભાઈ, વિગેરે શ્રેષિ-શ્રાવકે વંદન માટે આવ્યા.
તે સમયે પૂજ્યશ્રીએ તેમને બધાંને શેરીસાની વાત જણાવી અને કહ્યું કેઃ ફકત ૧૫ માઈલ જ દુર હોવા છતાંય આ તીર્થની કેઈએ ખબર રાખી નથી, એ ખેદકારક વાત છે. હવે તો આવી આશાતના ન થાય તેની તકેદારી સૌએ રાખવી જ જોઈએ.
હવે આ પ્રાચીન મહાતીર્થને ઉદ્ધાર કરવા જેવો છે.” ૧. જ્યાં હાલ સિદ્ધ સંન્યાસાશ્રમ’ છે, તે જગ્યાએ નગરશેઠના રસાલાવાળાને બંગલો હતો.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
શાસનસમ્રાટ * જવાબમાં શેઠ મનસુખભાઈ કહે: આપ સાહેબ શહેરમાં પધારે, ત્યાં અમે બધાં ટીપમાં પૈસા એકત્ર કરીશું. એમાંથી એ તીર્થને ઉદ્ધાર કરાવીશું.
આ સાંભળીને પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું: “શેઠ ! આવી રીતે બાવાની લંગોટી ભેગી કરીને બુંગણું બનાવવા જેવું આપણે નથી કરવું. આમાં કોઈ વધારે ખર્ચની જરૂર નથી. ફક્ત ૨૫ હજાર રૂા. એટલે ખર્ચ કરવામાં આવે, તે ત્યાં જિનાલય તૈયાર થઈ જાય તેમ છે.”
તરત જ મનસુખભાઈએ કહ્યું. તે સાહેબ ! એ ૨૫ હજાર રૂા. હું જ આપીશ.
ધન્ય તીર્થભકિત, ધન્ય ગુરૂભકિત, ખરેખર ! આવાં શ્રેષ્ઠિરનેથી જ શાસન ઉજમાળ બન્યું છે.
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીએ ભવ્ય સામૈયાપૂર્વક નગર-પ્રવેશ કર્યો. પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયે પધાર્યા.
હવે-જે કાર્ય માટે પૂજ્યશ્રી પુન: અમદાવાદ પધારેલા, તે શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના બંધારણની પુનર્રચના માટે માર્ગદર્શન આપવાનું કાર્ય શરૂ કર્યું.
એ પહેલાં આપણે પેઢીના પૂર્વ-ઈતિહાસનું જરા વિહંગાવલેકન કરી લઈએ. નગરશેઠ શ્રી પ્રેમાભાઈ હેમાભાઈ આ પેઢીના આદ્યસંસ્થાપક. તીર્થરક્ષા માટેની તેમની આપસૂઝ અને ધગશ અપૂર્વ હતી.
શ્રી શંત્રુજય મહાતીર્થ ઉપર આવેલી ઉજમફઈની ટુંક એમણે બંધાવેલી. ધર્મશાળાઉપાશ્રય વિગેરે તેમણે અનેક ગામમાં બંધાવેલા.
- ઈ. સ. ૧૮૫૭ ના બળવા પ્રસંગે તેમણે બ્રિટીશ સરકારને ઘણી મદદ આપેલી. પિતાના વિશાળ વ્યાપાર-વ્યવહારને માટે તેમણે અમદાવાદથી ઈદર સુધી પિતાનું ખાનગી ટપાલ ખાતું રાખેલું. તે ટપાલ ખાતાને આશ્રય સન્ '૫૭ ના બળવા-વખતે સરકારને લેવા પડેલ. બળવો શમાવવા માટે સરકારને આ ટપાલ ખાતું ઘણું જ મદદગાર નીવડેલું.
આ તથા આવા અન્ય અનેક યશસ્વી કાર્યોને લીધે સરકારે તેમને “રાવબહાદુરને માનવંતે ઈલકાબ આપે.
આ ઉપરાંત તેઓ મુંબઈની ધારાસભાના સ્થાપન સમયથી જ તેના માનદ સભ્ય હતા. અમદાવાદ શહેર સુધરાઈ (Municipality) ના પ્રમુખ, તથા ઓનરરી માજીસ્ટ્રેટ હતા. અને આ બધાથી વધારે તે તેઓ અમદાવાદના શ્રીમાન નગરશેઠ હતા, બંગાળના જગશેઠની બરાબરી કરે એવા.
છેટલાં કેટલાંક વર્ષોથી પાલિતાણુ-રાજ્ય સાથે જેની અથડામણ ચાલતી હતી. એને લાભ લઈને એકવાર (સં.૧૯૩૨- સન ૧૮૭૬ માં) પાલિતાણુ-ઠાકરે શેઠશ્રી ઉપર ચારીને આરોપ મૂક્યો. જો કે તેના પરિણામે ઠાકરને શેઠની માફી માગવી પડી હતી. પણ આવા અનિષ્ટ રાજદ્વારી સંગે જોતાં શેઠને તીર્થ–રક્ષણની મજબૂત વ્યવસ્થા જરૂરી જણાઈ. તેથી તેમણે વિ.સં. ૧૯૩૬ માં અખિલ હિંદુસ્તાનના સમગ્ર સંઘનું અમદાવાદમાં સંમેલન કર્યું.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેઢીના પૂર્વ ઇતિહાસ
૧૨૯
અને તે સંમેલનમાં તીથ-રક્ષા માટે શેઠ આણુ’દજી કલ્યાણુજીની પેઢી, કે જે પેઢીનુ' નામ ઘણા વર્ષોંથી તીરક્ષા માટે નગરશેઠ હેમાભાઈ તથા પ્રેમાભાઈ ચલાવતા હતા, તેનું વ્યવસ્થિત અંધારણ (પ્રોસીડીંગ) ઘડવામાં આવ્યુ' અને પેઢીના પ્રતિનિધિ તરીકે ભારતના વિભિન્ન પ્રાન્તામાંથી ચૂંટી કાઢીને લગભગ ૧૦૯ સદ્ગૃહસ્થાને નીમવામા આવ્યા. અને પ્રમુખસ્થાન નગરશેઠે પાતે જ સંભાળ્યુ. પ્રતિનિધિએની કમિટિએ ઠરાવ્યુ કે: “પેઢીના પ્રમુખ નગરશેઠ શાંતિદાસના વંશજ હાય તે જ ખને, અને વહીવટદાર પ્રતિનિધિ અમદાવાદના સ્થાનિક રહેવાસી હાય તે જ બની શકે.” આ રીતે પેઢીની રચનાત્મક અને અંધારણસહિત સ્થાપના થઈ, અને તીર્થોની વ્યવસ્થા સુંદર રીતે થવા લાગી.
સ. ૧૯૪૩ માં શેઠશ્રી પ્રેમાભાઈના સ્વર્ગવાસ પછી પેઢીના પ્રમુખ તરીકે તેમના પુત્ર નગરશેઠ શ્રી મયાભાઈ આવ્યા.
ત્યારપછી વખતચંદ શેઠના વહેંશજ સરદાર શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈ પ્રમુખ બન્યા. એક ખાહેાશ મુત્સદ્દી અને પેઢીના કુશળ સુકાની તરીકે તેઓ વિખ્યાત હતા. તેમની કાર્ય - દક્ષતાથી બ્રિટીશ સરકારે તેમને ‘સરદાર'નુ' ખરુદ આપેલુ. ગમે તેવા સંચાગેને પણ અદૂભુત કુશળતાપૂર્વક પાર ઉતારવા, એ તેમની જીવનસિદ્ધિ હતી. એના એક જ દાખલે જોઈ એ.
એકવાર બ્રિટીશ હિન્દના નામદાર વાઈસરાય લોર્ડ કર્ઝન આમૂ—તીના દુનાથે માવ્યા. તે વખતે મુંબઈથી શેઠ વીરચં દીપચંદ આદિ ગયેલા. અને અમદાવાદથી આપણા પૂ॰ ચરિત્રનાયકશ્રીની દીર્ઘદૃષ્ટિભરી સૂચનાથી શેઠશ્રી લાલભાઈ પણ તે વખતે આબૂ ગયા.
લાડ કન એક ઉત્તમ કલા-પારખુ હતા. તેઓ આમૂના અતિભવ્ય જિનાલયા જોઈને છષ્ટ થઈ ગયા. આમૂની કલા-કારીગરી તેમની આંખે વસી ગઈ. આ વખતે દેરાસરા જીણ થયા હેાવાથી તેના ઉદ્ધારની આવશ્યકતા હતી.
ટા કને શેઠ પાસે માગણી મૂકી કે “અમને (સરકારને) આ જીણુ દેરાસરાના ઉદ્ધાર કરવા દો.”
જવાખમાં શેઠે નમ્રતાથી કહ્યું: સાહેખ ! એ જીર્ણોદ્ધાર તા અમે જ કરાવી લઈશું. (શેઠ આણુંદજી કલ્યાણજી વતી).
ત્યારે લાડ કહે: “આ જિનાલયેાના જીદ્ધિાર માટે પુષ્કળ પૈસા જોઈએ. અને એ અમે (સરકાર) ખચી શુ.. તથા ખાહેાશ એન્જીનીયરા પાસે જીર્ણોદ્ધાર કરાવીશું.”
પ્રત્યુત્પન્ન મતિવાળા શેઠ લાલભાઈ એ ગૌરવભર્યાં પ્રત્યુત્તર આપ્યા, “સાહેબ ! ભારતમાં અત્યારે ૨૦ લાખ જૈનો રહે છે. હું ઝોળી લઇને એક એક જૈન પાસે જઇશ, અને તીŕદ્વાર માટે ૧ રૂપિયાની ભિક્ષા માગીશ. એક પણ જૈન એવા નહિ મળે કે જે એક રૂપિયા ન આપે. એટલે ૨૦ લાખ રૂપિયા તા મારી ઝોળીમાં સહેજે ભરાઇ જવાના. એના ઉપચાગ અમે આ દેરાસરાના ઉદ્ધારમાં કરીશુ. અને જે શિલ્પશાસ્ત્રજ્ઞ મેામપુશ શિલ્પીઓએ આવાં અદ્ભુત દેરાસરા માંધ્યા છે, તેના વ'શજ અને શિલ્પકલાકુશળ મેામપુરાએ અત્યારે પણ વિદ્યમાન છે. તેઓની પાસે અમે આ દેરાસરાના જીર્ણોદ્ધાર કરાવીશું.'’
૧૭
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
આ જવામ સાંભળીને સસ્મિત વદને લેડ એલ્યા; ‘લાલભાઈ ! હું પણ જાણું છું કેહિન્દુસ્તાનના એક તૃતીયાંશ વ્યાપાર તમારા જૈનોના હાથમાં છે.’” (એટલે તમે આ જીÌીંદ્વારના ખર્ચ માટે સમર્થ છે જ. )
શેઠ વીરચંદ દીપચ' વિગેરેને પણ થયું કે સારૂં થયું કે પૂ. મહારાજશ્રીની સૂચનાથી લાલભાઈ શેઠે આવ્યા.
૧૩૦
આવા મહેાશ હતા શેઠ લાલભાઈ.
તેમને પૂજ્યશ્રી ઉપર અનન્ય શ્રદ્ધા હતી. પૂજ્યશ્રીને તેએ પાતાના ગુરુ માનતા. અને શાસનના –તી સંરક્ષણના દરેક કાર્ય તેઓ પૂજ્યશ્રીની સલાહ-દોરવણી અનુસાર જ કરતા. શ્રી ગિરનાર તી ના વહીવટ પેઢીહસ્તક થયા, તે પૂજ્યશ્રીના કુનેહભર્યાં માદન અને શેઠશ્રીની કાય દક્ષતાને જ આભારી છે. શ્રી શત્રુ ંજય, સમેતશિખર વગેરે તીર્થાની રક્ષાવ્યવસ્થા માટે તેમણે ઘણેા જ ભાગ આપ્યા. તેએ સ. ૧૯૬૮ના જેઠ વદિ પાંચમના દિવસે દિવંગત થયા.
ત્યારપછી પેઢીના પ્રમુખસ્થાને નગર શેઠશ્રી ચીમનભાઈ લાલભાઈ આવ્યા.
ફક્ત બે માસ સુધી તેઓ પ્રમુખ તરીકે રહ્યા, અને પેાતાની ૨૮ વષઁની લઘુ-વયે અવસાન પામ્યા. તેમની તેજસ્વી બુદ્ધિમત્તાનેા અધિક પરિચય આપણુને ન મળી શકયેા.
તેમના પછી નગરશેઠ કસ્તુરભાઈ મણીભાઈ પેઢીના પ્રમુખ બન્યા. તેમને પૂજ્યશ્રી ઉપર અવિહડ અને અનન્ય ભક્તિ હતી. કુનેહ અને બુદ્ધિમાં તેએ અજોડ હતા. પૂજ્યશ્રીમાનની સલાહ લીધા વિના–પેઢીનું-સંધનુ કાઈ પણ કાર્ય તેએ ન કરતાં. પૂજ્યશ્રી જે સલાહ આપે, જે આજ્ઞા ફરમાવે, એ જ અનુસાર આખી પેઢી તથા નગરશેઠ કાય કરતા. અને એટલા જ માટે પ્રસ્તુત-ખંધારણની પુનરચનાના પ્રસ ંગે પણ પૂજ્યશ્રીને શ્રીસંઘની વિનંતિથી પુનઃ અમદાવાદ પધારવુ પડયું હતું. આમ પૂજ્યશ્રી સાચા અર્થમાં શાસનસમ્રાટ અથવા સંધના
થક હતા.
હવે 'ધારણનું કાર્ય શરૂ થયું. પૂજ્યશ્રીમાન સ`શ્રષ્ટિવર્ધાને આપવા યોગ્ય માઢન આપતા હતા. અખિલ ભારતમાંથી લગભગ ૧ હજાર જેટલા પ્રતિનિધિએ આવ્યા હતા. નગરશેઠ પ્રેમાભાઈના વડે સ ંઘપતિ નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈના પ્રમુખપણા હેઠળ આ અખિલ ભારતીય શ્રીજૈનસંઘના પ્રતિનિધિએનું સ ંમેલન માગશર વદ ૫-૬-૭ (વિ. સ. ૧૯૬૯) એમ ત્રણ દિવસ સુધી મળ્યું.
એમાં “શેઠ આ.ક.ની મુખ્ય પેઢી જે અમદાવાદ ખાતે છે, તે ત્યાં જ રાખવી” વગેરે અનેક અગત્યની ખામતના નવા બંધારણીય ઠરાવા પસાર કરવામાં આવ્યા. જૂના બંધારણના કેટલાક ઠરાવેામાં સુધારા-વધારા કરવામાં આવ્યા. અને બાકીના ઠરાવેાજુના અંધારણના જ રહેવા દેવામાં આવ્યા.
આમ કુલ ૩ દિવસમાં પેઢીના બંધારણની પુનઃરચના નિવિદ્મપણે સર્વાનુમતે થઈ. આ વખતે કચ્છી જૈન કામને સંઘ-વ્યવહારમાં લઈ લેવાની જે ઇચ્છા શેઠશ્રી મનસુખભાઈના મનમાં હતી, તે ફળીભૂત ન થઈ.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
પેઢીને પૂર્વઇતિહાસ
૧૩૧ શેઠ મનસુખભાઈ અહર્નિશ શાસનના હિતચિંતનમાં રત રહેતા. તેમણે તન-મન અને ધન એ ત્રણે વડે શાસનની અમાપ સેવા બજાવી. તીર્થ–રક્ષા માટે તે તેમના હૈયામાં ઘણી જ હિશ અને ધગશ ભરેલી. આ બંધારણના પુનર્રચના-પ્રસંગે એકત્ર થયેલા ગામેગામના પ્રતિષ્ઠિત સદ્દગૃહસ્થમાંના ભાવનગર નિવાસી શેઠ અમરચંદ જસરાજ, શેઠ રતનજી વીરજી, શેઠ કુંવરજી આણંદજી, તેમ જ અન્ય સુરત આદિ શહેરના અગ્રણીઓ સહિત શેઠ મનસુખભાઈ એકવાર પૂજ્યશ્રી પાસે બેઠેલા. વાતવાતમાં તીર્થરક્ષાની વાત નીકળી. એ વખતે શેઠશ્રીએ પૂજ્યશ્રીને પૂછ્યું: સાહેબ ! અત્યારે શ્રી શત્રુંજય, સમેતશિખર, ગિરનાર, તારંગા વિગેરે તીર્થો અંગેના પ્રશ્નો આપણી સમક્ષ પડ્યા છે. તીર્થોના હક્ક-રક્ષણ બાબતમાં સલાહસૂચન કે માર્ગદર્શન લેવા માટે આપ શ્રીમાન જ અમારા સૌના આધારસ્થાન છે. “ન કરે નારાયણને કેઈ એ ગુંચવાડે ઉભે થાય, તે આપશ્રી અહીંથી વિહાર કરીને કેટલા દિવસમાં રાજકોટ પહોંચી શકે ?
(આ પ્રશ્ન પૂછવાને હેતુ એ કે રાજકોટમાં પિલિટિકલ એજન્ટ-રહેતા હતા. અને આવા પ્રસંગે પિ. એજન્ટને પૂજ્યશ્રી મળે, સમજાવે તે ઘણે જ ફાયદે આપણું જૈનસંઘને થાય. અને પૂજ્યશ્રી રાજકોટ પધારે તે પિ૦ એજન્ટને વારંવાર મળવાનું શકય બને, માટે પૂજ્યશ્રીને શેઠે આ પ્રશ્ન પૂછેલે.)
જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું કે, “હું પાદવિહારદ્વારા જલદીમાં જલ્દી ૧૫ દિવસમાં અહીંથી રાજકોટ ખુશીથી પહોંચી શકું.”
આ સાંભળીને શેઠે વિનંતિ કરીઃ “કૃપાળું ! શાસનના હિત માટે પૂર્વના મહાપુરુષોએ અપવાદ તરીકે પાલખી–ડળી વિ.નો ઉપયોગ કર્યાનું સંભળાય છે, તે આપશ્રી પણ આવા પ્રસંગે અપવાદરૂપે ડોળીને ઉપગ ન કરી શકે ?” શેઠના શબ્દોમાં અપૂર્વ ગુરુભક્તિ નીતરતી હતી.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “શેઠ ! હું પૂર્વના મહાપુરુષની કોટિને નથી, કે જેથી હું તેઓનું અનુકરણ કરૂં.”
પણ શેઠે તે કહ્યું: “સાહેબ ! અમારે મન તો આપશ્રી મહાન પુરુષ જ છે. કારણ કેહીરે મુખસે ને કહે, લાખ હમારા મેલ.”
રગ-રગમાં લાગેલા ગુરુભક્તિ અને તીર્થભક્તિના ચળમજીઠ રંગનું આ પ્રસંગે આપણને ભવ્યદર્શન થાય છે. અને એ દર્શનની સાથે જ આપણું મુખમાંથી ઉદ્ગાર સરી પડે છે ધન્ય શેઠ! ધન્ય ભાવના! અને ધન્ય ભક્તિ ! - જ્યારે જ્યારે પૂજ્યશ્રી અમદાવાદમાં બિરાજમાન હોય, ત્યારે શેઠશ્રીની દિવસભરમાં એકવાર અચૂક હાજરી પૂજ્યશ્રીની પાસે હોય જ. કદાચ દિવસે ન અવાય તે રાત્રે ૧૦ વાગે પણ તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવતા અને શાસનના વિવિધ પ્રશ્નોને ચર્ચતા.
આવા એ દેવગુરુના અવિહડ અનુરાગી-દિલાવરદિલ શ્રેષ્ટિવર્યની તબીયત માગશર વદ ૯-૧૦ ના દિવસે બગડી. ત્રણેક દિવસ ડે શેડ તાવ આવ્યું. અને માગશર વદ. ૧૨ ના દિને એ શ્રેષ્ટિ સમાધિ અને આરાધનાપૂર્વક આ દુનિયામાંથી ચિરવિદાય લઈ લીધી, સ્વર્ગલેકના પંથે પ્રયાણ કરી દીધું.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
શાસનસમ્રાટું
અમદાવાદના જ નહિ, પણ સારાય હિન્દુસ્તાનના જૈન સંઘમાં આ સમાચારથી દુ:ખનું વાદળ છવાઈ ગયું. સૌના હૈયામાં શાસનના એક સપૂતને ખેયાને રંજ હતો.
આ વિષે “જૈન ધર્મપ્રકાશ” લખે છેઃ “અમદાવાદના શ્રી સંઘના આગેવાન, એટલું જ નહી પણ આખા હિંદુસ્તાનના શ્રાવક સમુદાયમાં એક અમૂલ્ય જવાહીર સમાન શેઠ મનસુખભાઈ છેવટની શ્રીસંઘની સેવા બજાવીને ગયા માગશર વદિ ૧૨ શનિવારની રાત્રિના ૯ કલાકે માત્ર ત્રણ દિવસના જવરના વ્યાધિમાં એકાએક, પંચત્વને પામ્યા છે. એમના આકસ્મિક મરણથી જે પારાવાર ખેદ આખા સંઘ સમુદાયમાં ઉત્પન્ન થયો છે, તે ટૂંકમાં બતાવી શકાય તેમ નથી.
પરમાત્મા તેમના આત્માને શાન્તિસુખ આપે એમ ઈચ્છીએ છીએ.”
આ ઉપરથી સમજાય છે કે-શેઠશ્રીએ શ્રી સંઘની કેટલી ચાહના મેળવી હશે? પણકાળબળ આગળ કેનું ચાલે છે ?
શેઠશ્રીના અવસાન પછી તેમના શ્રેનિમિત્તે તેમના પુત્રરત્ન શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈએ ઘણું ઘણું સત્કાર્યો કર્યા.
સૌ પ્રથમ શ્રી શેરીસા તીર્થના ઉદ્ધાર માટે સવ. શેઠશ્રીએ કહેલા રૂા. ૨૫ હજારની રકમ તે માટે તેમણે અલગ મૂકી.
બીજું છાપરીયાળીના શ્રીસંઘ ઉપર લગભગ દોઢ લાખનું (રા) દેવું હતું, તે તેમણે ચૂકવી આપ્યું.
આ સિવાય બીજી પણ લાખો રૂપિયાની ઉઢાર સખાવતે તેમણે સ્વ. શ્રીના શ્રેયા કરી.
આમ જેમનું જીવન સત્કાર્યોમાં વીત્યું, એમના મૃત્યુ પછી પણ સત્કાર્યો જ થયા.
[૩૩] કપડવંજમાં પદવીપ્રદાન
આ પછી પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ ખાતે બે એક માસની સ્થિરતા કરીને ચાતુર્માસાથે કપડવંજ પધાર્યા.
નૂતન મુનિશ્રી ચંદનવિજયજી મ. સહિત ઘેડા મુનિવરોને તે પહેલાં કલેલ મુકામેથી જ કપડવંજ તરફ વિહાર કરાવ્યું હતું. હવે પૂજ્યશ્રી પણ ત્યાં પધાર્યા.
અહીંયા ચાતુર્માસ પૂર્વે ૩ પૂ. મુનિવરને ગણિપદ અને પંન્યાસપદથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા.
પૂ. મુનિશ્રી દર્શનવિજયજી મ., પૂજ્ય મુનિશ્રી ઉદયવિજયજી મ. તથા પૂ. મુનિશ્રી પ્રતાપવિજ્યજી મ, એ શુભનામે, અને આપણા મહાનું ચરિત્રનાયકશ્રીના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન
૧ વિ. સં ૧૯૬૯. પોષ માસ જૈનધર્મપ્રકાશ.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
કપડવંજમાં પદવી પ્રદાન
૧૩૩
તરીકે પ્રસિદ્ધ આ ત્રણ મુનિરાજે ને છેલ્લા પાંચ માસથી શ્રી ભગવતીજી સૂત્રના ગદ્વહનની ક્રિયા પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં સુવિશુદ્ધ વિધિપૂર્વક ચાલી રહી હતી. એ સર્વાનુગમય–શ્રી ભગવતીજી સૂત્રની અનુજ્ઞાસ્વરૂપ ગણિપદ, તથા પંન્યાસપદથી તેમને અલંકૃત કરવાનું શુભ મુહૂત નજીકમાં આવી રહ્યું હતું.
આ પ્રસંગને કપડવંજમાં શ્રીસંઘ અતિ ઉમંગ અને ઉલ્લાસથી વધાવી લીધું. અને તેને ઉપલક્ષીને એક ભવ્ય મહોત્સવ ધામધૂમપૂર્વક ઉજવવાને શ્રીસંઘે નિર્ણય કર્યો.
અષાઢમાસના શુકલ પક્ષમાં આ મહત્સવનો શુભારંભ થયો. આ મહોત્સવનું સવિસ્તર ખ્યાન આપણે “જૈન ધર્મ પ્રકાશ” માસિકમાંથી જ મેળવીએ
કપડવંજમાં અતિ માંગલિક પ્રસંગ આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરિજી પિતાના શિષ્ય પરિવાર સાથે કપડવંજ ખાતે બિરાજે છે, તેઓ પિતાના ઉત્તમ-નિર્મળ ચારિત્ર તેમજ અસાધારણ વિદ્વત્તા માટે હજારો જૈનથી લેવાયેલા હોવાથી તેઓના શિષ્યો સંબંધી કેઈપણ ધાર્મિક પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતાં તેમનામાં એ ઉત્સાહ ફેલાઈ રહે છે કે–તેને યથાસ્થિત આદર્શ જેઓ તે પ્રસંગે હાજર રહેવા ભાગ્યશાળી થાય છે તેમને જ મળી શકે છે.
તેમના શિષ્ય પૈકી ત્રણ શિષ્ય-નામે મુનિ મહારાજશ્રી દશનવિજયજી, શ્રી ઉદયવિજયજી અને શ્રી પ્રતાપવિજયજીને ગણપદ તથા અનુગાચાર્યપદ (પંન્યાસપદ) આપવાનો મહોત્સવ કપડવંજના શ્રીસંઘે ઘણી ધામધૂમથી અને મોટી ઉદારતાથી ચાલુ અઠવાડિયામાં ઉજવ્યું છે.
આ બંને પદવી આ મુનિમહારાજાએ ઘણાં વર્ષોના સતત અભ્યાસ, ઉત્કૃષ્ટ તપ, અને મને નિગ્રહયુક્ત ક્રિયા બાદ દેવગુરુકૃપાથી મેળવી શક્યા છે. અને તે અલૌકિક પ્રસંગ પામવા માટે ધમી જેનો તેમને “અહેભાગ્ય” ધ્વનિથી વધાવી લે તે સ્વાભાવિક જ છે. ત્રણે મનિમહારાજ સંસ્કૃત વ્યાકરણ, ન્યાય, જૈન સિદ્ધાંત તથા સાહિત્ય વગેરેનું ઘણું ઊંચા પ્રકારનું જ્ઞાન ધરાવે છે. તેથી તેમજ ઊંચા ચારિત્રબળથી અને લાંબા વખતના અખલિત અભ્યાસથી તેમણે જે ઊંચી પદવી પ્રાપ્ત કરી છે, તેને માટે તેઓ પૂરતી રીતે એગ્ય છે.
આ માંગલિક પ્રસંગ ઉપર અમદાવાદ, ભાવનગર, ખંભાત, બોટાદ, મુંબઈ, વિગેરે શહેરથી તથા આસપાસના ગામોથી અને દૂરના ગામોથી હજાર ઉપરાંત જૈનભાઈઓ કપડવંજ આવ્યા હતા. અમદાવાદથી નગરશેઠ કસ્તુરભાઈ મણિભાઈ, શેઠ માણેકલાલભાઈ મનસુખભાઈ, શેઠ મણિલાલ મનસુખભાઈ, તાલુકદારી સેટલમેન્ટ ઓફિસવાળા શેઠ મેહનલાલ લલ્લુભાઈ શેઠ મહોલાલભાઈ મૂળચંદભાઈ શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈ શેઠ પરસેતમભાઈ મગનભાઈ, શેઠ પ્રતાપસિહ મેહલાલભાઈ શેઠ છોટાલાલ લલુભાઈ વિગેરે ગૃહસ્થો આવ્યા હતા. શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈ શેઠ મણિભાઈ દલપતભાઈ તથા ભાવનગરવાળા કુંવરજી આણંદજી વિગેરે આવી શક્યા નહોતા. તેમની તરફથી તેમજ (સ્વ.) નગરશેઠ ચીમનભાઈ લાલભાઈ તરફથી તાર, ટપાલ, કપડાં આવ્યા હતા. ૧ “જૈન ધર્મ પ્રકાશ” વિ. સં. ૧૯૬૯, શ્રાવણ માસ. પૃ૪–૧૫૦
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
ભાવનગરથી શેઠ અમરચંદ જસરાજ, ખંભાતથી શેઠ પેપટભાઈ અમરચંદ, ખેડાથી શેઠ ભાઈલાલભાઈ અમૃતલાલ અને મેટાથી સલેાત છગનલાલ મૂળચંદ્ર વગેરે ગૃહસ્થા આવ્યા હતા. ટ્રેનની અગવડ છતાં ફક્ત અમદાવાદથી જ સુમારે છસ્સા (૬૦૦) જૈન બંધુએ આવ્યા હતા. અષાડ સુદ ૬-૭ ને રાજ ગણીપદ આપવાની અને શુદ ૯-૧૦ ને રોજ અનુયાગાચાર્ય (પન્યાસ) પદ્મ આપવાની ક્રિયા શાશ્ત્રાતવિધિ વિધાનપૂર્વક આચાર્ય મહારાજશ્રીએ નિવિ જ્ઞ રીતે કરાવી હતી. અને તેમણે તેમજ શ્રી સંઘે અનુયાગાચાર્ય (પંન્યાસ) શ્રી દનવિજયજી ગણી, અનુયેાગાચાર્ય (પંન્યાસ) શ્રી ઉદયવિજયજી ગણી, તથા અનુયાગાચા (પંન્યાસ) શ્રી પ્રતાપવિયજી ગણી તરીકે વાસક્ષેપ કરી જય જયકાર ધ્વનિથી તેમને વધાવી લીધા છે. આચાર્ય મહારાજશ્રીએ અનુયે ગાચાર્યેઅને તથા મુનિઓને તે વખતે જે બેધ આપ્યા છે તે ઘણે અસરકારક અને મનન કરવા યોગ્ય હતા. અનુયાગાચા પદનુ વિધાન થયા પછી જેએને માટે ઘણા મેાટા યુરોપીયન એફિસરોના સટીફિકેટો છે, જેમનુ નામ સ ́સારી અવસ્થામાં “એડીવાળા માસ્તર' તરીકે પ્રસિદ્ધ હતું, અને જેએનુ' અંગ્રેજી, સંસ્કૃત, ગુજરાતી જ્ઞાન ઘણું ઊંચુ' છે, જેએ હાલ દીક્ષા લઈ મુનિ ચંદનવિજયજી મડ઼ારાજ તરીકે ઓળખાય છે, તેઓએ ખાજોઠ ઉપર બેસી ઇંગ્લીશમાં એક છટાદાર ટુંકુ ભાષણ કર્યુ હતુ, અને બે હુજારા જૈનાથી વધાવી લેવામાં આવ્યું હતું. આખું અઠવાડિયુ' અઠ્ઠાઈ મહે।ત્સવ, પૂજા, પ્રભાવના, અને સ્વામિવત્સલ વિગેરે ધર્મકાર્યથી ણા આનંદ સાથે પસાર થયુ હતુ. શુદ ૮ ના રોજ ખડી ધામધૂમથી રથયાત્રાનેા વરાડા કાઢવામાં આવ્યા હતા. તેમાં ચાંદીના રથમાં અને પાલખીમાં ભગવાન્ પધરાવવામાં આવ્યા હતા. સાથે પૂજ્યપાદ આચાર્ય મહારાજ શ્રી તથા સર્વ મુનિમહારાજ હતા. તેની રચના એવી તા અપૂર્વ થઈ હતી કે હજારા જૈનેા ઉપરાંત અન્યદર્શની ભાઈઓએ પણ ઘણા ઉત્સાહ બતાવી અક્ષય પુણ્ય માંધ્યું હતું.
૧૩૪
વળી આ મહાત્ માંગલિક પ્રસ ંગે એવા અદ્ભુત ધર્માં–પ્રભાવ દેખાયા હતા કે જ્યારે ગણીપદ અને પંન્યાસપત્નની ક્રિયાની શરૂઆત થતી હતી કે તરત જ વર્ષાદ તદ્દન ખંધ, અને ક્રિયા પૂરી થયા પછી વર્ષો શરૂ. ત્યારપછી વાજતે ગાજતે બહારની વાડીના દેરાસરે દર્શન કરવા જતી વખતે વર્ષોદ અંધ અને વરઘેાડા ઉતર્યા પછી પાછે વર્ષાદ શરૂ. અને પાછા નાકારશી જમતી વખતે વર્ષાદ બંધ, અને નાકારશી જમ્યા પછી વર્ષાદ શરૂ. આઠમને દિવસે માટે વરઘોડા ચડ્યો હતેા, ત્યારે પણ વર્ષાદ બંધ, અને વરઘેાડા ઉતર્યા પછી વર્ષાદ શરૂ. આમ પાંચે દિવસ થવાથી જૈનધર્મના પ્રભાવ વિષે અન્ય દશનીએએ પણ અતિ અનુમેાદના કરી છે, અને અનેક જીવાએ એધિબીજની સન્મુખ દશા પ્રાપ્ત કરી છે.
કપડવંજના શ્રીસ થે બહારગામથી આવેલા જૈનભાઈઓની સરભરા કરવા માટે તનમન અને ધનના ભેગ આપવામાં બિલકુલ કચાશ રાખી નથી. તેઓ બહારગામથી પધારેલા જૈનભાઈ એની બરદાસ કરવાને કટિબદ્ધ થઈ રહ્યા હતા. ધન્ય છે આવી સ્વામીભક્તિ અને નિરભિમાનતાને. નગરશેઠ જેશીગભાઇ પ્રેમાભાઈ, શેઠ શામળભાઈ નથુભાઈના વિવેકી અને ખાહેાશ મુનીમ મી. વલ્લભરામ, શેઠ જમનાદાસ કરમચંદ, શેઠ વાડીલાલ જમનાદાસ, શેઠ બાલાભાઈ દલસુખભાઈ, શેઠ વાડીલાલ દેવચંદ, શેઠ ચીમનભાઈ ખાલાભાઈ, શા. ન્યાલચંદ કેવળદાસ, તથા પ્રેમચંદભાઈ વિગેરે ગૃહસ્થા બહારગામથી આવેલા પરાણાઓને પેાતાને ઘેર ઉતારી તેમની સરભરા કરવામાં ઉભા ને ઉભા રહ્યા હતા.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
કપડવંજમાં પદવીપ્રદાન
૧૩૫
આ પ્રસંગે અમદાવાદના નગરશેઠ કસ્તુરભાઈ મણિભાઈ તરફથી શ્રીફળની પ્રભાવના, શેઠ શામળભાઈ નથુભાઈ તરફથી નકારશી તથા શ્રીફળની બે પ્રભાવના, શ્રી જૈનતત્ત્વવિવેચકસભા તરફથી નકારશી તથા શ્રીફળની પ્રભાવના, ભાવનગરવાળા શેઠ અમરચંદ જસરાજ તરફથી શ્રીફળની પ્રભાવના, તથા ખંભાતવાળા શેઠ અમરચંદ પ્રેમચંદ તરફથી નકારશી, અમદાવાદવાળા શા. લલુભાઈ મરદાસ તરફથી નકારશી, ઝવેરી બાપાલાલ નહાલચંદ તરફથી બદામની પ્રભાવના, કપડવંજના શ્રીસંઘ તરફથી નકારશી, તથા બોટાદના ગૃહસ્થો તરફથી લાડવાનું લ્હાણું વિગેરે સત્કાર્યો થયા હતા. વળી શેઠ મનસુખભાઈ ભગુભાઈ તરફથી શ્રીફળની પ્રભાવના, અને ત્રણ અનુગાચાર્ય (પંન્યાસજી) વિગેરે મુનિઓને ભણાવનાર ત્રણ શાસ્ત્રીના સત્કારને માટે મેટી રકમના સોનાના દાગીના તથા શાલટા વિગેરેની
દાગીના તથા શાલટા વિગેરેની બક્ષીસ કરવામાં આવી હતી. તથા બીજા માણસને પણ મોટી રકમના રોનારૂપાના દાગીના, પાઘડી, શેલા વિગેરેની સારી બક્ષીસ આપવામાં આવી હતી. આ મહેચ્છવ પ્રસંગે ઉપર મુજબ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ, પાંચ નોકારશી, અને છ શ્રીફળની પ્રભાવના વિગેરે ધર્મકાર્ય થયા હતા.
વળી કપડવંજના શ્રીસંઘે સ્પેશીયલ ટ્રેન મુકાવી, આવેલા જૈન ભાઈઓને સગવડ કરી આપી હતી.
પવિત્ર મહાન પુરૂષે જ્યાં જ્યાં વિચરે છે, ત્યાં ત્યાં ધર્મને ઉઘાત થાય છે, તેમાં કાંઈ નવાઈ નથી. આવા પવિત્ર પુરૂષોથી જૈન શાસન જયંવત વતે છે, એવી લોકવાણી પ્રાણીમાત્રનું કલ્યાણ કરે, એમ ઈચ્છી આ ટુંક લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.”
આ લેખ ઉપરથી આપણને–૧–પૂજ્યશ્રીમાને પ્રૌઢ પુણ્ય પ્રભાવ, ૨-પદવી મેળવનાર મુનિ-ત્રિપુટીની પદવી માટેની સર્વતોમુખી ગ્યતા. ૩-કપડવંજના શ્રીસંઘ તેમજ અન્ય શહેરના શ્રેષ્ટિવર્ય–ગૃહસ્થની અપ્રતિમ ગુરૂભકિત, આ ત્રણ મુદ્દાઓ સ્પષ્ટતયા જણાઈ આવે છે.
આ મહોત્સવ પછી પૂજ્યશ્રીએ સપરિવાર કપડવંજમાં સં. ૧૯૬નું ચાતુર્માસ અનેરી શાસન પ્રભાવના કરવા-કરાવવાપૂર્વક વીતાવ્યું.
અને ચોમાસું પૂર્ણ થયે–અમદાવાદ– શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈના લગ્ન પ્રસંગે અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ તથા ઉજમણું વિ. જવામાં આવેલ હોવાથી તે પ્રસંગે શેઠશ્રીની વિનંતિથી અમદાવાદ પધાર્યા.
પડ્રદર્શનવેત્તા અને ભારતભરમાં અદ્વિતીય સંસ્કૃતજ્ઞ વિદ્વાન શ્રીશશિનાથ ઝા, પંડિતવરશ્રી મુકુંદ ઝા, અને પંડિતવરશ્રી વિક્રમ ઠાકુર, એ ત્રણ શાસ્ત્રી છે. આ ત્રણ શાસ્ત્રીજી તથા બીજા પણ કેશવ ઝા, વગેરે શાસ્ત્રીઓ વર્ષોથી પૂજ્યશ્રીના શિષ્યના અધ્યાપન માટે રહેતા. તેને પગાર વિ. સર્વ ખર્ચ શેઠશ્રી મનસુખભાઈ જ કાયમ આપતા. અને શેઠશ્રીને સ્વર્ગવાસ પછી શેઠશ્રી માકુભાઈએ પણ એ જ રીતે પંડિતનો સર્વ ખર્ચ પોતાના તરફથી જ વર્ષો સુધી આપ્યો હતો. જ્ઞાન અને જ્ઞાનીની ભક્તિનું આ એક જવલંત અને અનુમોદનીય દૃષ્ટાંત છે.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૪]
તીર્થરક્ષાના આધાર-શાસનસમ્રા
અભિનવ પંન્યાસ-શિષ્યરત્નાદિ પરિવાર સાથે પૂજ્યશ્રીમાન કપડવંજથી વિહરીને અમદાવાદ પધાર્યા. શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈના લગ્નપ્રસંગે પ૧ છેડનો ઉદ્યાપન-મહત્સવ તેઓશ્રીની નિશ્રામાં ભારે ઠાઠથી ઉજવાયો. - આ વખતે પૂજ્યશ્રીના અજોડ અને અનુપમ વિદ્વાન્ શિષ્યરત્ન પ્રવર્તક મુનિશ્રી યશવિજયજી મહારાજ આદિ મુનિરાજે સં. ૧૬૯નું ચાતુર્માસ ખેડામાં બિરાજમાન હતા. શ્રીયશવિજયજી મ.ને છેલ્લા કેટલાક સમયથી જીર્ણજવરને ઉપદ્રવ રહેતું હતું. અને એમાંથી તેમને ક્ષયને વ્યાધિ લાગુ પડ્યો હતો. એના ઉપચાર તે વખતના પચ્છેગામના ખ્યાતનામ વિદ્યરાજશ્રી ઈશ્વર ભટ્ટ-કે જેઓ સાધુ-સાધ્વીઓને વિજય પ્રશસ્તિ મહાકાવ્ય વગેરે જૈન સંસ્કૃત કાવ્યગ્રન્થનું અધ્યાપન પણ વિશદતયા કરાવતા હતા–તેઓ કરતા હતા. પણ રાજરોગ ગણાતે
એ વ્યાધિ કાબૂમાં આવવાને બદલે વધતે જતો હતો, તેથી મુનિશ્રીની શારીરિક અવસ્થા ગંભીર બનતી જતી હતી. તેમની ભાવના હતી કે –“મારે પૂ. ગુરૂમહારાજશ્રીજીના દર્શન કરવા છે.”
પૂજ્યશ્રીએ પં. શ્રીપ્રતાપવિજયજી ગણિવરાદિ મુનિવરને પ્રથમથી જ ખેડા મોકલી આપ્યા હતા. તેઓ તેમની ખડેપગે સારવાર અને શુશ્રષા કરતા હતા. તેમને લાગ્યું કે તબીયત ગંભીર થતી જાય છે, એટલે તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહેવરાવ્યું કે શ્રીયશોવિજયજી મ. ની તબીયત વિશેષ અસ્વસ્થ બનતી જાય છે. જેમ ગૌતમસ્વામી મહારાજ શ્રી મહાવીર પ્રભુને સ્મરતા હતા, તે જ પ્રમાણે યશવિજયજી મ. આપશ્રીનું સ્મરણ કરી રહ્યા છે, માટે આપશ્રી અહીં પધારે.
આ સમાચાર મળતાં તુર્ત જ પૂજ્યશ્રીએ મુનિશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી મ. ને સાથે લઈને ખેડા તરફ વિહાર કર્યો. શેઠશ્રી પ્રતાપસીંહ મેહેલાલભાઈ આદિ શ્રેષ્ઠિવરે મટર દ્વારા ખેડા ગયા. ત્યાં તેમણે પૂજ્યશ્રી પધારી રહ્યાના સમાચાર આપ્યા. એ સાંભળીને શ્રીયશોવિજયજી મને પરમસતેષ થયા. પણ તેમની તબીયત હવે વધુ ને વધુ અસ્વસ્થ બનતી ચાલી. વૈદ્યરાજે – ડોકટરે પોતપોતાના ઉપચારે કરવામાં, અને તબિયતને કાબૂમાં લેવામાં તલ્લીન હતા. પણ મુનિશ્રીને પિતાને જ જાણે ભાસ થયે હેય, તેમ તેઓ એકાએક સૌના આશ્ચર્ય વચ્ચે સંથારામાં બેઠા થયા. ડોક્ટર-વૈદ્યને દૂર કર્યા. પલાંઠી વાળી, ટટાર બેસીને પંન્યાસજી મને કહ્યું કેઃ તમે મને મહાવ્રત–આલાપક સંભળાવો.”
પંન્યાસશ્રીએ પણ તરત જ આલાપક–આલાવા બેલવા શરૂ કર્યા. તેઓ મૂળપાઠ બોલતા જાય, અને શ્રીયશોવિજયજી મ. તેને સ્પષ્ટ અર્થ કરતા જાય. આવી અસ્વસ્થ તબીયતમાં પણ આવી અપૂર્વ સમાધિ અને આત્મરમણતા એ ખરેખર, પંડિતલભ્ય જ છે.
આલાવાનું ઉચ્ચારણ ચાલુ હતું. સકળસંઘ ત્યાં હાજર હતે. સૌ કઈ સ્તબ્ધ બનીને ખડા હતા. પંન્યાસજી મ. છેલ્લે આલા પૂર્વવત્ ધીમે ધીમે બોલતા હતા, તે વખતે મુનિરાજશ્રીએ તેમને સૂચના કરી કે ” હવે જલ્દી કરે. વધારે સમય નથી.”
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થરક્ષાના આધાર-શાસનસમ્રાદ્
૧૩૭
પંન્યાસજી મ. પણ આ સાંભળીને વિચારમાં પડી ગયા. તેમણે બોલવાની ઝડપ વધારી, અને એ છેલ્લે આલા બેલા, મુનિશ્રીએ એને અર્થ કહ્યો, અને એ પૂર્ણ થતાંની સાથે જ મુનિશ્રીના અમર આત્માએ અરિહંતના ઉચ્ચાર સાથે સ્વર્ગપુરીના પંથે પ્રયાણ આદરી દીધાં.
સૌ કોઈને મસ્તક ઝૂકી પડ્યા. સૌ બોલી રહ્યાં=ધન્ય મૃત્યુ ! ધન્ય સમાધિ ! - અમદાવાદથી સવારે નીકળીને એકધાર વિહાર કરી રહેલા પૂજ્યશ્રી અત્યારે અમદાવાદથી ૧૮ માઈલ દૂર આવેલાં ‘નાયકાનું પાદર ઓળંગવાની તૈયારીમાં હતા. પણ ગુરૂ-શિષ્યનું મિલન કાળદેવને મંજૂર નહોતું. એ જ વખતે શેઠ પ્રતાપસીંહભાઈ એ આવીને આ આઘાત જનક સમાચાર આપ્યા અને કહ્યું કે-“સાહેબ ! હવે આપશ્રી અહીં જ સ્થિતા કરે.” - પૂજ્યશ્રી પણ શોકમગ્ન હેયે ત્યાંનાયકા ગામમાં પધાર્યા. દેવવંદનાદિ ક્રિયા કરી. તેઓશ્રીના એક અતિપ્રિય અને આશાસ્પદ વિદ્વાન્ શિષ્યને આજે વિયેગ થયો હતો. રે કાળ ! ખરે જ, તું દુરતિકમ છે.
ત્યારપછી અમદાવાદથી નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈ, શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈ વિગેરે ત્યાં આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રીને આશ્વાસન આપવાપૂર્વક અમદાવાદ પધારવા વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રી પણ ત્યારપછી અમદાવાદ પધાર્યા.
ખેડાથી પં. શ્રી પ્રતાપવિજયજી મ. આદિ મુનિવરે પણ થોડા દિવસમાં અમદાવાદ આવી ગયા. તેમણે પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞાથી માળવા તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં વળાદ મુકામે તેમણે બોટાદનિવાસી શા. હેમચંદ શામજીના ૧૫ વર્ષની વયના પુત્રરત્ન શ્રી નરેન્તમભાઈને દીક્ષા આપી. તેમને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય પં, શ્રીઉદયવિજ્યજી મ, ના શિષ કરીને તેમનું નામ મુનિશ્રીનન્દનવિજયજી મ. રાખ્યું.
આ અગાઉ બીજા પણ બે ગૃહસ્થને પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી. તેમના નામ મુનિશ્રી કીર્તિવિજયજી તથા મુનિશ્રી નિધાનવિજયજી રાખીને અનુક્રમે પં. શ્રી ઉદયવિજયજી મ. ના, તથા મુનિશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી મ. ના શિષ્ય કર્યા.
આ બધાં શાસન-પ્રભાવનાના કાર્યોની સાથે સાથે આપણું પવિત્ર અને મહાન તીર્થોશ્રી શત્રુંજય, સમેતશિખર, ગિરનાર, તારંગાજી, વિગેરેના કેસોના કામ પણ ચાલુ જ હતા. પૂજ્યશ્રીનું માર્ગદર્શન–સલાહસૂચન એ બાબતમાં ઘણું જ કિંમતી બનતું. શ્રીગિરનાર તીર્થને કેસ શેઠશ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈના સમયથી ચાલુ હતું. એમાં બનેલું એવું કે
સેંકડો વર્ષોથી ગિરનાર તીર્થ ઉપર આપણે-વેતાંબર જૈનોન અબાધિત અને સ્વતંત્ર હકક-વહીવટ હતે. ગિરનાર પર્વત ઉપરના દેરાસ-ધર્મશાળાઓ-દેરીઓ-કંડ-ઓટલાપડતર જમીન–વા-ગુફા, એ તમામ વસ્તુઓના સર્વેસર્વા આપણે . જૈન જ હતા. એ બધી વસ્તુઓ નવી કરાવવી, તેનું સમારકામ કરાવવું, વિ. બધાનો ખર્ચ આપણે–વે. જેને જ ભોગવતા અને કરતા. તેમાં કેઈની દખલગીરી નહોતી. આમ ગિરનાર પર્વતની આપણી સ્વતંત્ર માલિકી હોવાથી આપણે પણ એક સ્ટેટ (state) જેટલી સત્તા ભેગવતા હતા. અને જુનાગઢ-સ્ટેટ તરફથી પર્વત પર ફેઈવાર કાંઈક અડચણ થાય, તે આપણે
૧૮
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
કારણુસર
સ્ટેટને અરજી કે ફરિયાદ નહાતા કરતા, પણ એક સ્ટેટ બીજા સ્ટેટને આવા જેમ યાદી-નેાંધ મેાકલાવે, તે પ્રમાણે યાદી મેાકલાવતા. જેથી સ્ટેટ તે અડચણા દૂર કરવા ચેાગ્ય કરતુ. અને જુનાગઢ સ્ટેટમાં કેાઈ પરદેશી મહેમાન આવવાના હાય, તે પ્રસંગે સ્ટેટ આપણને જણાવતું, જેથી આપણે સ્ટેટને પ°ત ઉપર યાગ્ય સગવડ કરી આપતા.
૧૩૮
પશુ છેલ્લાં કેટાંક વર્ષોથી જુનાગઢ સ્ટેટને આપણા મૂળગરાસિયા સ્ટેટસ (Mulgiras status) આંખના કણાની જેમ ખૂંચતા હતા. તેણે આપણી જગવિખ્યાત સહનશીલતાના લાભ લઈ ને પ`ત પર પાતાની સત્તા સ્થાપિત કરવા, અને આપણા પર પરાથી ચાલ્યા આવતા મૂળગરાસિયા હક્ક નાબૂદ કરવા માટે પર્યંત પર જાતજાતની હરકતા ઉભી કરવા માંડી. જેવી કે: “સ્ટેટની પરવાનગી વિના પર્વત પર ક્યાંય રિપેરકામ ન થાય. દેરાસરના કેાટની અંદર આવેલા શેઠ કેશવજી નાયકનેા મંગલા સ્ટેટે કખજે કરી, ત્યાં સ્ટેટનુ' ગેસ્ટ હાઉસ (Gest house) કર્યું. શ્રીનેમિનાથની ટુંકના પ્રવેશદ્વાર ઉપરના એરડા કબજે કર્યાં. કિલ્લાની છૂટી જમીન કબજે કરી. પવ ત પરની જગ્યાએ આપખુદીથી નાગરા અને અન્ય લોકોને વેચાણ આપવા માંડી. પાંચમી ટુંક કે-જેને શ્રીનેમિનાથપ્રભુની નિર્વાણ ભૂમિ તરીકે પૂજતા આવ્યા હતા, અને ત્યાં પ્રભુની ચરણપાદુકા પધરાવીને તેની પૂજા કરતા આવ્યા હતા, તે પણ અનુયાયીએને આઘાતજનક રીતે આપી દીધી. અને તે દેરીના આજ ખર્ચે આપણે ભેગનો હાવા છતાંય હવે તેની માલિકી સ્ટેટ તરફથી તે અનુયાયીઓને ફાળે ગઈ. વળી–ડુંગર ઉપર આવેલી ૮૪ એરડાના નામે નરશીનાથાની ધશાળા પણ સ્ટેટે લઈ લીધી.
પરાપૂર્વથી આપણે દેરી બાંધી, તેમાં સ્ટેટે ગુરૂદત્તાત્રયના સુધીના સઘળા ગુરૂદ્દત્તાત્રયના એળખાતી શેઠ
આ અને આવી ખીજી અનેક હરકતાથી આપણે જુનાગઢની શેઠ દેવચંદ લક્ષ્મીચંદની પેઢી (શેઠ આ. કે. પેઢીની શાખા)એ જુનાગઢની રાજ્યપ્રકરણી કેટમાં (In the Rajprakarani Court of the Junagadhstate) પેાતાના મૂળગરાસિયા સ્ટેટસ માટે સ્ટેટ–વિરૂદ્ધ કેસ કર્યાં. અને એ કેસમાં ખ્યાતનામ ખારિસ્ટર ડી. મી. શુકલ (Barrister at law)ને આપણા તરફથી રોકવા.
મૂળગરાસિયા સ્ટેટસ-કે જે આપણને પર પરાથી મળેલા-તે જો આપણને પા મળી જાય તે આપણી પત પરની બધી ટુ-જગ્યાએ વિગેરે પુનઃ આપણી માલિકીના થાય, અને તેથી પાંચમી ટુંક-કે જે આપણી જ હતી, તે પણ આપણી થાય. એ હેતુપુરઃસર આપણે મૂળગરાસિયા સ્ટેટસ મેળવવા માટે કેસ દાખલ કરેલે. પણુ–એ કાર્ટીમાં આપણને સફળતા ન મળી. એ કેટે` આપણી મૂળગરાસિયા સ્ટેટસની માંગણી નામંજૂર કરી (ઈ. સ. ૧૯૧૦, વિ. સં. ૧૯૬૬માં.)
આવેા ચુકાદો મળવાથી આપણે આગળ વધવાના– જુનાગઢની હન્નુર કાટ માં (In the Hazur Adalat of the Junagadh State) અપીલ (Appeal) કરવાના નિર્ણય કર્યો. તે વખતે પણ મારિસ્ટર તરીકે શ્રી શુકલને જ રાકથા.
આ વખતે આપણા પૂજ્યશ્રીમાને અઢળક પુરાવાઓ- શાસ્ત્રપાઠી વિ. ઘણા જ પરિશ્રમથી એકત્ર કરેલ. ગાકળદાસ અમથાશાહ પાસે તેએશ્રીએ ઇંગ્લીશમાં દલીલેા તૈયાર કરાવી, અને કેસ લડવા માટે ચીવટભયુ માર્ગદર્શન તેઓશ્રી શ્રેષિવરાને આપવા લાગ્યા.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૯
તી રક્ષાના આધાર-શાસનસમ્રાટ્રૂ
હવે-શુકલ બેરિસ્ટરની ઈચ્છા એવી કે-સમાધાન કરીએ તે ઘણું સારૂ. કારણ કે એક વખત હાર્યાં, તે! આગળ પણ હારવાના સંભવ રહે. પાતાને આ વિચાર તેમણે શેઠ આ. કે. ના પ્રતિનિધિ શેઠશ્રી અંબાલાલ સારાભાઈ ને જણાવ્યેા, ત્યારે શેઠે તેમને કહ્યું: તમારી વાત સાચી હશે. પણ એ વાત અમારા વિદ્વાન્ ધ ગુરૂને તમે સમજાવા. તેઓશ્રી જે સમત થાય, તે તેમ કરીશું.
એટલે શ્રી શુકલ શેઠ અંબાલાલભાઈની સાથે પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને સાષ્ટાંગ દંડવત્ પ્રણામ કરીને બેઠા. તેમના મનમાં એવુ ખરૂં કેઃ- સાધુમહારાજ આવી કાયદાની વાર્તામાં શુ' સમજે ? તેમને સમજાવતાં કેટલી વાર ? આ સમજીને જ તેએ પૂજ્યશ્રી પાસે આવેલા,
આવતા વેંત તેમણે પેાતાની વાત શરૂ કરી કેઃ અત્યારે હાર્યા, તા આગળ પણ હારવાના સંભવ રહે, વિ. વિ. કારણેાસર આપણે સ્ટેટ સાથે સમાધાન કરવું ચેાગ્ય છે.
આ વખતે પૂજ્યશ્રી કઈક ખેલવા ગયા, કે તરતજ શ્રીશુલે કહ્યું: આપ તે સાધુ છે, કાયદાની ખાખતમાં આપને સમજ ન પડે.
આ સાંભળીને અંબાલાલભાઈ મેલ્યાઃ “મિ. શુકલ ! આવી ભાષા બંધ કરેા. મહારાજશ્રી કહે તે સાંભળીને દલીલથી સવાલ-જવાબ કરો.”
આથી એરિસ્ટર ધીમા પડ્યા, અને પેાતાની વાત દલીલથી રજૂ કરી.
તેમની બધી વાત સાંભળ્યા પછી પૂજ્યશ્રીએ હાસ્યપૂર્વક (શુકલને ઉદ્દેશીને) કહ્યું: “તમે કહેા છે. કે– સાધુઓ કાયદાની વાતમાં શું સમજે પણ હું તમને પૂછું કે-કાયદો એટલે શું ? what is law? કાયદા એટલે સમાન્ય-સ્વાભાવિક બુદ્ધિ (Comman sence). એ સ્વાભાવિક બુદ્ધિ જેમનામાં કુદરતી રીતે નહેાતી, તેમને આ વકીલાતનું ભણવા અને ઉપાધિએ (Degrees) લેવા જવું પડ્યું. અને જેને એ ‘કામન સેન્સ’સ્વભાવતઃ જ હતી તેમને ભણવા જવાની જરૂર ન પડી.”
શ્રી શુકલ તે આ વાત સાંભળીને છક્ક થઈ ગયા. સસ્મિત–વશ્વને તેમણે પૂજ્યશ્રીની આ આ વાત કબૂલી.
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “રાજ્યપ્રકરણી કાઢે જે ચુકાદો આપ્યા, તે જ ચુકાદો ઉપરની હજુર અદાલતમાં પણ મળશે, એમ માનવાને કોઇ કારણ નથી. કારણકેનીચલી (રાયપ્રકરણી) કાટ જે ચુકાદો આપે, તે હ ંમેશાં સાચા જ હાય, એવી સરકારને ખાત્રી હેાત તા તેની ઉપર મેાટી અપીલ કાટ ન રાખત. અને સમાધાન એટલે શુ ? પાંચમી ટુક અને ખીજા સ્થાનક સ્ટેટને સોંપી દેવા એ જ કે ખીજું કાંઈ ?
માટે અમારે એવું સમાધાન નથી કરવું. અમારા વૃદ્ધ પુરૂષોએ-પૂર્વની ડાશીઓએ પેટે પાટા આંધીને આ તીથૅ -ટુક અને દેરાસરા માટે પૈસા અને પ્રાણ આપ્યા છે. એ કાઈ ને સોંપી દેવા માટે નથી આપ્યા. પણ એના સંરક્ષણ માટે આપ્યા છે. માટે ચાહે તે થાય, પણ આપણે હજુર અદાલતમાં અપીલ તેા કરવી જ છે. તમને એમ લાગતું હાય, કે એમાં હારવાનો સંભવ છે, તે આપણે બ્રિટિશ ગવર્ન્મેન્ટને અપીલ કરીશુ, અને છેવટે ‘પ્રીવી કાઊન્સીલ’ સુધી પણ જઇશું. પણ સમાધાનની વાત તેા કરશેા જ નહિ.”
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦
શાસનસમ્રાટ
આમ કહીને પૂજ્યશ્રીએ ગિરનારજી ઉપર આપણો હકક દર્શાવતા શાસ્ત્રીય પુરાવાઓ, તથા બીજા ઘણા પુરાવાઓ (લગભગ ૧૨૦૦) તેમને દેખાડ્યા. અને શ્રીગોકળદાસ અમથાશાહ પાસે ઇંગ્લિશમાં લખાવેલા મુદ્દાઓ (points) તથા દલીલે પણ દેખાડ્યા.
આ બધું જાણુને તથા જેઈને શ્રીશુકલ ખૂબ ખુશ થઈ ગયા, અને બેલ્યા કે જે આટલી બધી તૈયારી હોય, તે આપણે જરૂર લડવું જ. હવે સમાધાનની વાત જ ન જોઈએ.
આ પછી તેમણે ગોકળદાસભાઈવાળા મુદ્દાઓને ઉપયોગ કરવા દેવાની રજા માગી, પૂજ્યશ્રીએ રજા આપી. આ સિવાય પૂજ્યશ્રીએ ઘણું ઘણી કિંમતી સલાહ-સૂચનાઓ તેમને આપી. જેથી તેમને સંતોષ થવા સાથે પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અપાર માન પ્રગટયું. અને સાધુઓ કાયદાની વાતમાં શું સમજે ? એવી તેમના મનની છાપ ભુંસાઈ ગઈ. તેમણે કહ્યું: સાહેબ! આપશ્રી કાઠિયાવાડના છે, અને હું પણ કાઠિયાવાડને છું. માટે આપણી વચ્ચે મતભેદ હોય જ નહિ. આપ જેમ કહે તેમ જ થશે. ત્યારપછી તેઓ ગયા. અને ઈ.સ. ૧૯૧૫ માં (વિ. સં. ૧૯૭૨) જુનાગઢની હજુર કોર્ટમાં આપણા તરફથી અપીલ કરી.'
સં. ૧૯૭૦ ના આ વર્ષે શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના પ્રમુખ અને અમદાવાદ શ્રીસંઘના સંઘપતિ નગરશેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ, કે જેઓ એક બાહોશ મુત્સદ્દી અને ધર્મ-વ્યવહાર-કુશળ પુરૂષ તરીકે પંકાયેલા હતા, તેઓ પરદેશ (Foreign)ના પ્રવાસે દરિયામાર્ગે ગયા હતા. માર્ગમાંથી-સ્ટીમરર્માથી તેમણે પૂજ્યશ્રી ઉપર એક પત્ર લખેલે. તે વાંચતાં આપણે સમજી શકીએ કે ખરેખર ! આપણુ મહાન ચરિત્રનાયક સૂરિદેવશ્રી વાસ્તવમાં આપણું મહાન તીર્થોના હકો અને શેઠ આ. કે. ની પેઢીના આધાર અને માર્ગદર્શક હતા. આ રહ્યો એ પત્રક
તા. ૭ મી મે-૧૯૧૪ એડન. “શ્રી પરમપૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી. સ્ટીમરમાંથી કસ્તુરભાઈ તથા ઉમાભાઈ તથા લાલભાઈને વંદણ ૧૦૦૮ વાર અવધારશોજી. ધર્મપસાયથી દરિયે ૧. ત્યારપછી હજુર અદાલતનો ચુકાદો પણ આપણી વિરૂદ્ધમાં આવવાથી આપણે રાજકોટ–એ. જી.
જી. ની. કોર્ટમાં અપીલ કરી. પણ મિ. મેકોનેકીએ ત્યાં પણ આપણી વિરૂદ્ધ ફેંસલો જ આયો. આ પછી આપણી દુભાતી લાગણી જોઈને સરકારે “એલ-ગ્રેહામ નામના ન્યાયખાતાના અધિકારીને આ બાબતમાં તપાસ માટે નીમ્યા. મિ. ગ્રેહામે સંપૂર્ણ જાતતપાસને આધારે સરકારને રિપોર્ટ કર્યો. જો કે એ રિપોર્ટમાં તેમણે આપણો મૂળગરાસિયા રાઈટ તો માન્ય નહોતો રાખે. પણ ગિરનાર પર્વત પરની જે જે જગ્યાઓ-ટુંકે વિ. નો. કબજો સ્ટેટે આપખુદીથી લીધેલો, અથવા દિગંબર-બ્રાહ્મણદિને આપેલે, તેને અયોગ્ય જણાવીને એ સર્વ ઉપર વેતાંબર જૈનોને જ હક્ક છે, અને એના ખરા માલિક તેઓ જ છે, એમ પુરાવા સાથે સાબિત કરી આપેલું. મૂળગરાસિયા સ્ટેટસ ન મળે તો પણ ડુંગર લગભગ આપણી માલિકીનો જ ગણાય, એવી પરિસ્થિતિ આ રિપોર્ટથી તેમણે સર્જેલી. પણ આ રિપોર્ટ ગમે તે કારણે સરકારે જાહેર ન કર્યો. અને આપણું પણ ત્યારપછી આ વિષે દુર્લક્ષ્ય સેવાયું. પરિણામે સ્વરાજ્ય પછી સૌરાષ્ટ્ર સરકાર સાથે સમાધાન કરીને આપણે પાંચમી ટુંક વિ. અમુક અગત્યનાં સ્થાન આપણી જાતે જ સોંપી દીધા. આમ આ વાતનો અંત આવ્યો.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થરક્ષાના આધાર–શાસનસમ્રાટું
ઘણે જ શાંત છે. અને ધર્મ પસાયથી આવી જ રીતે અમારી મુસાફરી શાંતતાથી પસાર થશે. તીર્થના હકો તથા આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને આધાર આપ જ છો. માટે તેને માટે આપને વધારે લખવું તે ઠીક નહિ. જરૂર વખતે આ૫ જે જે યોગ્ય લાગે તેમ કરાવતા રહેશોજી. તીર્થોના હકે જાળવવા આપ અમદાવાદમાંથી વિહાર કરવાનું હાલમાં નહિ રાખે એમ હું ધારું છું. એ જ વિનંતિ, પન્યાસ શ્રી ઉદયવિજય વિગેરે સાધુમહારાજેને અમારા સર્વેના ૧૦૦૮ વંદણુ પહોંચે.
એજ કસ્તૂરભાઈને વંદણા.” આ અરસામાં જર્મનીના વિખ્યાત વિદ્વાન, ત્યાંની લિચ્છીક યુનિવર્સિટીના સ્નાતક, અને જૈન દર્શનના વિશિષ્ટ અભ્યાસી ડો. હર્મન જે કેબી (Dr. Hermann Jacobi) ભારતના જુદા જુદા શહેરોમાં બિરાજતા પૂજ્ય આચાર્યશ્રી વિજયધર્મસૂરીશ્વરજી મહારાજ આદિ આચાર્યભગવંતે તથા મુનિરાજોની મુલાકાત લેતાં લેતાં અમદાવાદ આવ્યા. અને સવારે વ્યાખ્યાન ઉઠવાના સમયે વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ મોદીને (B. A., LL B.) સાથે લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રી સાથે તેમણે વિવિધ વિષયને લગતી ચર્ચા કરી. પૂજ્યશ્રી સંસ્કૃતમાં બેલતા, અને ડે. જેકેબી સંસ્કૃત તથા ઈગ્લીશમાં પણ બોલતા.
એક પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનને પૂજ્યશ્રી પાસે આવેલા જોઈને તે વખતે ઉપાશ્રયમાં જિજ્ઞાસુ જનસમૂહ એકત્ર થઈ ગયે.
ડે. જેકેબીએ શ્રીભગવતી સૂત્ર તથા શ્રી આચારાંગ સૂત્રને ઈંગ્લીશ અનુવાદ કરેલે. જેમાં કેટલેક ઠેકાણે નેંધપાત્ર ક્ષતિઓ થવા પામી હતી. તે અંગે પૂજ્યશ્રીએ તેમને પ્રસંગે પાત્ત સૂચન કર્યું. આ વખતે શા. ગોકળદાસ અમથાશાહે પણ તેમને જૈન સિદ્ધાન્તનું સંપૂર્ણ પરિશીલન કર્યા પછી જ અનુવાદ જેવું કાર્ય કરવા માટે મીઠા શબ્દોમાં અનુરોધ કર્યો.
ડે. જેકેબીને પણ પિતાની ભૂલ સમજાણી, એટલે તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું હું ફરીવાર આપની પાસે આવીશ, ત્યારે એકાન્તમાં મારે આપને આ બધી વાતને લગતા પ્રશ્નો પુછવા છે.
આમ કહીને તેઓ ગયા. ત્યારપછી ફરીવાર આવીને તેમણે એકાન્તમાં પૂજ્યશ્રી પાસેથી પિતાના પ્રશ્નોનું યોગ્ય અને વિશદ સમાધાન મેળવ્યું.
પૂજ્યશ્રીની તેજસ્વિતા અને અપૂર્વ બુદ્ધિમત્તાથી આકર્ષાયેલા છે. જે કેબી આ પછી જ્યારે પાટણ ગયા, ત્યારે ત્યાં તેમને પૂ. પ્રવર્તક મુનિશ્રી કાન્તિવિજયજી મહારાજ મળ્યા. તેઓએ ડો. જેકેબીને પૂછ્યું આટલા સાધુઓને પરિચય કર્યો, તેમાં તમે શું અનુભવ મેળવ્યો ?
ત્યારે છે. જેકેબીએ જવાબ આપે કેઃ “આ. શ્રીવિજયનેમિસૂરિજી અને આ. શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી, બે વ્યક્તિ સાધુપણામાં છે. પણ જે કઈ રાજ્યના દિવાન હતા તે આખું રાજતંત્ર ચલાવવાની શક્તિવાળા છે. હાલ તે જૈનશાસનનું રાજ્ય બન્ને ચલાવી રહ્યા છે.”
આ ઉપરથી આપણે અનુમાન કરી શકીએ કે-ડે. જેકેબી જેવા ખ્યાતનામ વિદ્વાનના હૈિયામાં ફક્ત બે જ વખતના પરિચયથી પણ પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભાએ અજબ આકર્ષણ જમાવ્યું હતું.
... અળગ્ય
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
શાસનસમ્રાદ્
આ દિવસો રોષકાળના-ચાતુર્માસ પૂર્વેના દિવસો હતા. તે દિવસ દરમ્યાન વ્યાખ્યાનમાં પૂજ્યશ્રી સૂરિપુરંદર શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજ-વિરચિત “શ્રીપંચાશક”ની દેશના ફરમાવતા હતા. તેમાં અત્યારે યાત્રા-પંચાશક ચાલતું હતું. - પૂજ્યશ્રીએ પોતાની અમેઘ વાણી વડે રથયાત્રાનું વિશદ વર્ણન કર્યું. મગધસમ્રાટ શ્રી સંપ્રતિ મહારાજાએ તથા ગુર્જર-સમ્રાટ પરમાર્હત્ મહારાજા શ્રી કુમારપાળે કેવી રીતેકેવા ભાલ્લાસથી–અને કેવી સમૃદ્ધિપૂર્વક રથયાત્રા કાઢી, અને તેનાથી કેવી અદ્ભુત શાસનપ્રભાવના થઈ એ પ્રસંગને રેચક અને પ્રેરક શૈલીમાં સવિસ્તર વર્ણવ્યા.
અને વર્તમાનકાળમાં પણ એવી રથયાત્રા આપણે કરીએ, તો તેનાથી થનારા લાભ-૧, અન્ય દર્શનીઓને પણ બોધિબીજની સન્મુખદશાની પ્રાપ્તિ, ૨, જૈન શાસનના મહિમાનું વિસ્તરણ ૩, તથા રથયાત્રા કરનાર ભાવિકોને પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનું ઉપાર્જન, વિગેરે અગણિત લાભે વર્ણવ્યા.
અને અન્તમાં ફરમાવ્યું કે?” “જે શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પરમાત્મા આપણું આસન્નઉપકારી છે, એમના અપાર ઉપકારનું સ્મરણ કરવું, એ આપણું–જેનમાત્રનું નિત્યકૃત્ય છે. ભગવંતના મહાન ઉપકારને આપણા સ્મૃતિપટમાં સદૈવ રાખવા કાજે એ શ્રીવીર પરમાત્માના પરમ પવિત્ર વિશ્વશાન્તિદાયક ચ્યવન-જમ–દીક્ષા-કેવળજ્ઞાન-અને નિર્વાણુ.” એ પાંચેય કલ્યાણના મંગલ દિવસે આપણે મહત્સવપૂર્વક રથયાત્રા કરવી જોઈએ.”
પૂજ્યશ્રીની આ અમીરસ સમી અમોઘ દેશનાને શ્રોતાગણે સહર્ષ વધાવી લીધી-ઝીલી લીધી, અને પ્રભુના પાંચેય કલ્યાણકના દિવસે રથયાત્રામહોત્સવ કરવા નિર્ણય કર્યો. - શ્રીવીર પ્રભુના ચ્યવન કલ્યાણક-આષાઢ સુદ ૬ નો પવિત્ર દિવસ નજીકમાં જ હતે. તે દિવસની રથયાત્રા માટે વ્યાખ્યાનમાં ઉછામણી બેલાઈ. એમાં અભુત ઉછરંગ આવ્યો. પ્રભુના રથની જમણી તથા ડાબી બાજુની ધુંસરીએ ખેંચવા માટે જ હજારો રૂપિયાની ઉછામણી થઈ. બીજી ઉછામણીએ પણ એવી જ થઈ
અષાઢ સુદ ૬ નું મંગલ પ્રભાત ઉગ્યું, અને વરડાની તૈયારીઓ ચાલી. અમદાવાદના આંગણે આ અપૂર્વ અવસર હતો. લોકોના ઉલ્લાસ અને ઉત્સાહને પાર નહોતો. પાંજરાપોળમાં તો જાણે માનવ-મહેરામણ ઉમટયો હતે.
નિયત સમયે દેરાસરમાં સ્નાત્ર મહોત્સવ કર્યા બાદ પ્રભુજીને રથમાં પધરાવ્યા અને ત્યારપછી વિધવિધ બેન્ડ-વાજિત્રોના ઠાઠ સાથે રથયાત્રા–વરઘોડાને પ્રારંભ થયો. શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ ઝવેરી છોટાલાલ લલ્લુભાઈ વગેરે વૃદ્ધ શ્રેષ્ઠિવ પણ ઘણું ઉમંગપૂર્વક ભગવાનને રથ ખેંચતા હતા. જ્યાં જ્યાં વરઘડો જો, ત્યાં જંગી માનવ મેદની દર્શને તત્પર રહેતી. જૈનેતરે પણ ભારે કુતૂહલપૂર્વક નિહાળતા હતા. શહેરના મોટા વિસ્તારમાં વરઘોડો ફરીને પુનઃ પાંજરાપોળે ઉતર્યો.
આ પછી બીજા ચાર કલ્યાણુકેની રથયાત્રાઓ પણ એ જ ઉલાસથી નીકળી. આમ ચાર-પાંચ વર્ષ સુધી ચાલ્યું. ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી પાંચ પુણ્યાત્મા શ્રેષ્ઠિવારોએ પિતાના તરફથી એક રથયાત્રા કાયમ–દર વર્ષે નીકળે, તેને લાભ લેવા માટે અમુક રકમ વ્યાજે
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરૂધમાં ધર્મ-ઉદ્યોત
૧૪૩ મૂકી દીધી. તેના વ્યાજમાંથી વર્ષોવર્ષ તેમના તરફથી તે તે રથયાત્રા નીકળતી. અને તે જ પ્રમાણે આજે પણ એ શ્રેષ્ટિવરે તરફથી કાયમ રથયાત્રા નીકળે છે.
૧. ચ્યવન કલ્યાણકની રથયાત્રા-શેઠ વાડીલાલ લલુભાઈ હ. ચંચળબેન તરફથી. ૨. જન્મ કલ્યાણકની રથયાત્રા-શેઠજેશીંગભાઈ કાળીદાસ શેરદલાલ તરફથી. ૩. દીક્ષા કલ્યાણકની રથયાત્રા-શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈ હ. લક્ષ્મીભાભુ તરફથી. ૪. કેવળજ્ઞાન કલ્યાણકની રથયાત્રા-શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ તરફથી. ૫. નિર્વાણુકલ્યાણકની રથયાત્રા-શેઠ દલપતભાઈ ભગુભાઈ હ. ગંગાભાભુ તરફથી. (શેઠશ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ)
આમ આ પાંચ શ્રીમાને તરફથી તે તે વરઘોડાઓ માટેની સ્થાયી રકમ મૂકવામાં આવી અને તેના વ્યાજમાંથી આજે પણ તેઓ તે તે રથયાત્રાને અમૂલ્ય લાભ લઈ રહ્યા છે.
આ પાંચ કલ્યાણકની સુંદર અને સ્થાયી રચના અમદાવાદ લહેરીયા પળમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુના દેરાસરમાં કરવામાં આવી છે.
આ પછી પૂજ્યપાદશ્રીએ વિ. સં. ૧૯૭૦ નું એ ચાતુર્માસ અનેકવિધ શાસન પ્રભાવના સહ અમદાવાદમાં કર્યું.
મરૂધરમાં ધર્મ-ઉદ્યોત
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા પછી પૂજ્યશ્રીની ભાવના મારવાડ અને મેવાડ પ્રદેશ તરફ વિહરવાની થઈ. તેઓશ્રીએ સપરિવાર તે તરફ જવા માટે શુભ મુહૂર્ત મંગલપ્રયાણ કર્યું. પ્રથમ દિવસે શેઠશ્રી અંબાલાલ સારાભાઈને અત્યન્ત આગ્રહ હોવાથી તેમના શાહીબાગમાં આવેલા બંગલે પધાર્યા. ત્યાંથી બીજે દિવસે આગળ વિહાર કરવાની ભાવના હતી, પણ પૂજ્યશ્રીના એક શિષ્યરત્ન મુનિશ્રી સિદ્ધિવિજયજી મ. ને તે જ દિવસે તાવ આવ શરૂ થયે. એટલે હવે તે તેઓની તબીયત બરાબર સ્વસ્થ થયા પછી જ વિહાર કરાય, આથી શેઠશ્રીના આગ્રહથી પૂજ્યશ્રીએ તેમના બંગલે સ્થિરતા કરી.
શેઠશ્રીએ પણ તરત જ સારા ડોકટરની વ્યવસ્થા કરી. એ ડોકટર નિયમિત યોગ્ય દવા આપતા, અને દિવસમાં ૩ થી ૪ વાર તપાસી જતા. આવી ચીવટભરી સારવાર મળવાથી મુનિશ્રી થોડા દિવસમાં સંપૂર્ણ સ્વસ્થ બની ગયા. એટલે પૂજ્યશ્રીએ ત્યાંથી વિહાર કર્યો. સાબરમતી-ખોરજ થઈને શ્રીસંઘ સાથે શેરીસા તીર્થે પધાર્યા. આ સંઘને લાભ શા. જમનાદાસ હીરાચંદ ઘેબરીયાએ લીધે.
આ દિવસમાં પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય પં. શ્રીસુમતિવિજયજી મહારાજે તળાજા પાસે એક ગામમાં અમદાવાદનિવાસી એક કિશોર ગૃહસ્થને દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી પદ્યવિજયજી મ. રાખીને તેમને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય બનાવ્યા.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
શાસનસમ્રાટું
શેરીસામાં શ્રી સંઘસમેત ૩-૪ દિવસ સ્થિરતા કરી. દરમ્યાન કલવાળા શા. ગોરધનદાસ અમુલખને પેલાં ખંડિયેર દશામાં રહેલા દેરાસરવાળી જગ્યા કે જે ગાયકવાડ સરકારના તાબાની હતી, તે તેમની પાસેથી વેચાણ લઈ લેવાને ઉપદેશ આપે. ગોરધનદાસે પણ તેઓશ્રીના ઉપદેશાનુસાર તે જગ્યા “શ્રી જૈન તત્વવિવેચક સભા”ના નામે વેચાણ લઈ લીધી, અને તેને પાકે દસ્તાવેજ “તત્ત્વવિવેચક સભા'ના નામે કરાવી લીધું.
શેરીસાથી કોલ થઈને પૂજ્યશ્રી કડી પધાર્યા. ત્યાંના શ્રીસંઘમાં મતભેદ પડેલા હતા. તેથી શ્રીસંઘને ઉપદેશ આપીને આપસ આપસના એ મતભેદે દૂર કરાવ્યા, અને સંઘમાં એકતા સ્થાપી. એ એકતાની ખુશાલીમાં શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં અઠ્ઠાઈ–મહોત્સવ ઉજવ્યો. ત્યારપછી કડીથી શ્રી ભોયણી જીતીર્થ યાત્રા કરી, સૂરજ-રાજપરા થઈને તેઓશ્રી પાનસર પધાર્યા.
પાનસરમાં થોડો સમય થયા જમીનમાંથી શ્રીમહાવીરસ્વામી ભગવાનની ભવ્ય, પ્રાચીન અને અલૌકિક ચમત્કારિક પ્રતિમા નીકળી હતી. તે અલૌકિક પ્રતિમાના દર્શનાથે હજારો જેન–જેનેતર લેકે આવતા હતા. પૂજ્યશ્રીએ પણ તે પ્રતિમાના દર્શન કર્યા. પ્રતિમાની ભવ્યતા સૌ કેઈને આકર્ષતી હતી. એટલે પૂજ્યશ્રીએ ત્યાં ઉપદેશ આપ્યો કે-“આવા અલૌકિક પ્રભુજીને અહીં જ એક ભવ્ય જિનાલય બાંધીને પ્રતિષ્ઠિત કરવા જોઈએ.”
ગામના અને બહારગામના ગ્રહએ એ ઉપદેશ ઝીલે. અને એના પરિણામે આજે પ્રભુ મહાવીર દેવના શાસનની ભવ્યતાના પ્રતીક સમે ગગનતુંગ ત્રિશિખરી પ્રાસાદ પાનસર ગામને તીર્થ તરીકે ભાવી રહ્યો છે.
પાનસરથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી વડુ પધાર્યા. ત્યાં બે દિવસ સ્થિરતા કરી. બીજે દિવસે રાત્રે ડાંગરવાના શ્રાવક શા. છગનલાલભાઈ આવ્યા. અને પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે આપશ્રી ડાંગરવા પધારો, અને અમારા સંઘમાં બે પક્ષ છે, તેની એકતા આપશ્રી કરી આપે.
આથી પૂજ્યશ્રી સવારે વિહાર કરીને ડાંગરવા પધાર્યા. ત્યાંના શ્રીસંઘને એકત્ર કરીને શાન્તિ અને સંપ માટે ઉપદેશ આપે. પૂજ્યશ્રીનો પ્રભાવ જ એ અપૂર્વ હતું કે તેઓશ્રી જે કાર્ય હાથમાં લે, તે સફળ થાય–થાય ને થાય છે. અહીં પણ વર્ષો જૂના ઝઘડાઓ પૂજ્યશ્રીના એક જ વારના ઉપદેશથી શમી ગયા, અને સંઘમાં શાન્તિ સ્થપાઈ.
શ્રીસંઘે પણ એ શાન્તિના હર્ષમાં આઠેય દિવસના સ્વામીવાત્સલ્યપૂર્વક અડ્રાઈમ ત્સવ પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ઉજવ્ય.
ડાંગરવાથી લીંચ થઈને મહેસાણા પધાર્યા. અહીંથી જદી આગળ વધવાની ભાવના હતી, પણ શ્રીસંઘના અત્યાગ્રહથી આઠ દિવસ સ્થિરતા કરી. ત્યાંથી વીસનગર-વડનગર થઈને શિપર પધાર્યા.
ઇતિહાસ કહે છે કે- આ વડનગરનું મૂળ નામ આણંદપુર નગર હતું. અહીંના રાજી ધ્રુવસેનને પુત્ર મૃત્યુનો શોક દૂર થાય, તે હેતુથી શ્રી સંઘસમક્ષ મહત્સવ પૂર્વક પરમપવિત્ર શ્રીકલ્પસૂત્રની વાચના સૌ પ્રથમ અહીં થઈ હતી.
અને આ જ વડનગર પ્રાચીન કાળમાં શ્રી સિદ્ધાચળ મહાતીર્થની “જયતલાટી”નું સ્થાન હતું.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
મરૂધરમાં ધમ –ઉદ્યોત
૧૪૫
વડનગર, સીપાર, ખેરાળુ, ઉંઝા વિગેરે ૧૬ ગામાની જ્ઞાતિઓના ધેાળ હતા. તે ૧૬ માં માટું ખેરાળુ હતું. પણ કઈક કારણસર માકીના ૧૫ ગામવાળાઓએ ખેરાળુ ગામ સાથેના વ્યવહાર બંધ કરી દીધા હતા. ખેરાળુવાળાએ સમાધાન કરીને વ્યવહાર ચાલુ કરવા માટે ઘણી મહેનત કરી, પણ તેઓને સફળતા ન મળી. એ અરસામાં જ પૂજ્યશ્રીનું તે તરફ પધારવું થયું. અને ડાંગરવાના સ ંઘની એકતા તેઓશ્રીના ઉપદેશથી થઇ, એ જાણીને ખેરાળુના આગેવાન અને શેઠ આણુદજી કલ્યાણજીની પેઢીના પ્રતિનિધિ શા. ગેાપાળજી છગનલાલ વગેરે ગૃહસ્થા સીપાર આવ્યા. અને પૂજ્યશ્રીને પોતાની વાત અર્થતિ જણાવીને વિન ંતિ કરી કે સાહેબ ! આપશ્રી અહીં પધાર્યાં છે, માટે હવે કૃપા કરીને અમારૂં સમાધાન કરાવી આપે.
તેમની પાસેથી બધી વાત જાણી લઈને પૂજ્યશ્રીએ ૧૫ ગામમાં મુખ્ય ગણાતા સિપેાર ગામના સઘને સમાધાન કરવા માટે-વિખવાદ દૂર કરવા માટે ઉપદેશ આપ્યા. સિપેારવાળાને પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ રૂચ્યા. એટલે તેમણે તરત જ બીજા ૧૪ ગામેાના સંઘને સારમાં એકત્ર કર્યાં. એ સર્વ-સ ંધેાને પૂજયશ્રીએ ઉપદેશ આપ્યો. આથી તે પદય ગામવાળાઓએ તે જ વખતે સલાહ પૂર્વક એકમતે ખેરાળુવાળા સાથેને કલેશ ત્યજી દીધા. અને તેમની સાથેના વ્યવહાર પૂર્વવત શરૂ કર્યાં. જેથી પુનઃ ૧૬ ગામેની એકતા થઈ.
આમ ઠેરઠેર વવાયેલા કલહ-કુસ ́પના વિષાંકુરો ઉખાડીને તેના સ્થાને પેાતાના ઉપદેશામૃતથી એકતાની અમૃતવેલ ઉગાડતાં પૂજ્યશ્રી સિપેારથી ખેરાળુ પધાર્યા. ત્યાં ગામવાળાએ એકત્ર થઈ ને એકતાના પ્રાસાદ પર કલશારેહણુરૂપ અઠ્ઠાઈ-મહાત્સવ પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ઉજન્મ્યા.
ત્યારપછી ખેરાળુથી તેઓશ્રી શ્રીતાર'ગાજી તીર્થે પધાર્યાં. આ પ્રસંગે ડાંગરવાથી શ્રીસઘના ૫૦ ગૃહસ્થાને સંઘ શ્રીતારગાજીની યાત્રા કરવા આવ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં પૂજ્યશ્રીની સાથે સંગીતના સાજ સહિત શ્રીતારંગાજી તીર્થંની યાત્રા કરી.
શ્રીતારંગાજી એ મહાતી'નુ' ખીજું નામ છે શ્રીતારણગિરિ. તારણદેવીનુ ત્યાં પ્રાચીનકાળથી સ્થાન છે, એથી એ પર્યંતનુ નામ પણ પ્રાચીનકાળથી તારગિરિ પડ્યું છે.
આ તીના અધિનાયક શ્રી અજિતનાથ પ્રભુ છે. શ્રીમુનિસુન્દરસૂરીશ્વરજી મહારાજ આ તીની સ્તવના કરતાં કહે છે કે : હે સ્વામિન્ ! હે અજિતનાથ પ્રભા ! તારણગિરિ એ ખરેખર તારણગિરિ જ છે. કારણકે આપની જેમ તે પણ ભવ્યાત્માના સંસાર સમુદ્રથી તારણહાર, અને ભવ્યોના બાહ્ય-અભ્યન્તર શત્રુઓના નાશ કરનાર છે. આથી આ પર્યંતનું તારણગિરિ” એવું નામ સાક છે.”
આ ગિરિરાજ પર ૧૩ મા સૈકામાં પરમાત્ ગુજ રનરેશ શ્રીકુમારપાળ મહારાજાએ કલિકાલસર્વ જ્ઞભગવ’તશ્રીના ઉપદેશથી ભવ્ય પ્રાસાદ મંધાવેલે, અને તેમાં તીથપતિ શ્રી અજિતનાથ પ્રભુની ભવ્ય અને રમણીય પ્રતિમા પ્રતિષ્ઠિત કરી હતી.
સ્તુતિકાર સૂરિભગવંત શ્રીમુનિસુદરસૂરિજી મ. શ્રી આગળ વધતાં ફરમાવે છે કે : “જે રીતે શ્રી અજિતનાથ પરમાત્મા માતાના ગર્ભમાં હતા, ત્યારે તે ગર્ભના પ્રભાવથી ૧ જૈનસ્તાત્રસ ંગ્રહ–અજિતજિન સ્તંત્ર શ્લોક ૧૩-૧૪ બીજો ભાગ,
૧૯
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૬
શાસનસમ્રાટ્
સેાગઠાબાજીની રમતમાં માતાના વિજય થયા હતા; તે જ રીતે આ તારણદુર્ગા (તાર ગાજી) ઉપર શ્રીઅજિતનાથ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરવાની ઈચ્છા સાલકીકુલકેતુ મહારાજા શ્રીકુમારપાળ દેવના હૃદયમાં થઇ, અને તેના પ્રભાવથી તેમને પણ પરરાષ્ટ્રની વિજય-લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થઈ.
આવા આ શ્રી તારણગિર પર રહેલા-(મહારાજા કુમારપાલે ભવ્ય પ્રાસાદ બંધાવી, તેમાં પધરાવેલા) જગને નિજ ગુણ વડે) જીતનારા-અને મેહુરાજ વડે અજેય એવા શ્રી અજિતનાથ પ્રભુને હું સ્તવું છું.”૧
કુમારપાલ રાજાએ બંધાવેલા એ ભવ્ય પ્રાસાદમાં ભમતી હાવાથી તે ભ્રમિ–પ્રાસાદ કહેવાય છે.
આ મહાપ્રાસાદના છÍદ્ધાર સંઘપતિશ્રી ગેવિદ નામના શ્રાવકે કરાવ્યા હતા. તે વખતે-કુમારપાળ રાજાએ પધરાવેલ પ્રતિમાના સ્વેચ્છાએ વિનાશ કર્યાં હાવાથી ગાવિદ્ય શ્રાવકે નવીન ખિ`બ ભરાવી, તેની પ્રતિષ્ઠા શ્રીસોમસુંદરસૂરિજી મહારાજના હસ્તે કરાવી હતી.
આ તારંગાતી ઉપર શ્રીસિદ્ધશિલા,-કેટિશિલા, તથા મેાક્ષની બારી એ ત્રણ નામની ત્રણ ટેકરીઓ છે. અને જે તારદેવીના નામથી આ ગિરિવરનું નામ તારણગિરિ થયુ છે, તે તારદેવી તથા ધારદેવીની ગુફાઓ પણ છે. તારણદેવીની સ્તુતિ કરતાં શ્રી મુનિસુંદર સૂરિ મહારાજા ફરમાવે છે કે “ભકતાને વિપત્તિરૂપ નદીમાંથી તારવામાં તત્પર હે તારણદેવ ! તમને કાણુ સ્તવતું નથી ? (અર્થાત્-સ કાઈ તમારી સ્તુતિ કરે છે.) કારણ કે યુદ્ધમાં શત્રુએ ઉપર સદાય જય મેળવનાર તમે આ (તારંગા) તીને તથા જિનેશ્વરદેવ પ્રત્યે ભકિત ધરાવતા ભવ્યેાને હુંમેશાં રક્ષણ આપેા છે.’ર
કેટિશિલા—સિદ્ધશિલા તથા મેાક્ષબારી સહિતનું આ આખુયે તી આપણું જૈન શ્વે. મૂ પૂ. સંઘનું જ છે.
આ તીમાં અઠવાડિયા સુધી સ્થિરતા કરીને પૂજ્યશ્રીએ તેનું સાંગેાપાંગ સૂક્ષ્મ નિરીક્ષણ કર્યું. આ દિવસેામાં-આ તારંગાતીથ માટે પણ ટીઆ ઢાકાર- ભાગદારા અને જૈના વચ્ચે તકરારા ચાલતી હતી. તે ખતમાં પણ પૂજ્યશ્રીએ સમ્યક્તયા જાણકારી મેળવી.
ત્યારખાદ તેએશ્રી ટીંબા-સુદ્દામણા થઈને દાંતા પધાર્યા. દાંતાના મહાજનના હાથમાં શ્રીકુભારીયાજી તીર્થ ના વહીવટ હતા. વહીવટ અને દેખરેખ એપરવાઈથી થતા હેાવાથી, તીથની પ્રગતિ સારી રીતે થતી નહાતી.
દાંતાથી પૂજ્યશ્રી શ્રી કુંભારીયાજી તીથે પધાર્યાં. અહી ગુજરાતના મહામંત્રીશ્વરશ્રી વિમલશાએ બંધાવેલા પાંચ જિનાલયેા છે. અહીં આરસની માટી ખાણા છે. એ ખાણાના પાષાણુથી આજીજી તથા કુંભારીયાજીના દેરાસરા મંધાયા હતા.
સ્વ. શેઠશ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઈ એ અહી' એક ધર્મશાળા ખ’ધાવી છે. શેઠશ્રીને નિયમ હતા કે : “દિવાળી તથા બેસતા વર્ષોંના માંગલિક દિવસે આપણા પવિત્ર તીર્થોની યાત્રા૧. જૈનસ્તેાત્રસ’ગ્રહ (જિનસ્તેાત્રરત્નકોષ રત્ન ૧૧મુ, ક્લાક-૧–૨) બીજો ભાગ, ૨. જૈનસ્તાત્રસંગ્રહ–બીજો ભાગ જિનસ્તેાત્રરત્નકાષ બ્લેક઼-૨૪
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરૂઘરમાં ધર્મ-ઉદ્યોત
૧૪૭ સેવામાં ગાળવા.” આ અનુમોદનીય નિયમાનુસાર તેઓ દર વર્ષે એ માંગલિક દિવસમાં જુદા જુદા તીર્થોની યાત્રા કરતા. અને જે જે તીથે તેઓ જતા, ત્યાં ત્યાં તેઓ બારીકાઈથી તપાસ કરતાં કે અહીંયા શાની આવશ્યક્તા છે? તે તપાસમાં જે વસ્તુની જરૂરિયાત તે તીર્થમાં તેઓને લાગે, તે જરૂરિયાત તેઓ પૂરી કરતા. આવી રીતે તેમણે અનેક તીર્થોમાં ધર્મશાળાઓ બંધાવી છે. જીર્ણોદ્ધાર તથા બીજાં ખાતાઓને મેટી રકમ આપીને સદ્ધર બનાવ્યા છે. આ શ્રીકુંભારીયાજી તીર્થમાં પણ તેમણે એક ધર્મશાળા બંધાવેલી. - પૂજ્યશ્રીએ તીર્થની યાત્રા કરી. તીર્થના યોગ્ય વહીવટના અભાવે દેરાસરો જીર્ણ બન્યા હતા. તેને ઉદ્ધાર કરવાની ભાવના પૂજ્યશ્રીને થઈ
અહીં અમદાવાદથી પૂજ્યશ્રીના તથા તીર્થના દર્શનાર્થે શેઠશ્રી પ્રતાપસિંહ મહિલાલ, શેઠ ચમનલાલ લાલભાઈ શેઠ લાલભાઈ ભોગીલાલ, શેઠ જગાભાઈ ભોગીલાલ, શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ વિગેરે આગેવાન ગૃહસ્થ આવ્યા.
કુંભારીયાજીથી પૂજ્યશ્રી મોટી ખરેડી થઈને આબુ-દેલવાડા પધાર્યા. રસ્તામાં આવતી આરણાની તળાટીએ એક દિવસ સ્થિરતા કરી. અહીં સાધુ-સાધ્વીઓને તથા યાત્રાળુઓને રહેવા માટે યોગ્ય સગવડ કે વ્યવસ્થા નહતી. એ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈને ઉપદેશ આપતાં તેઓએ ત્યાં એક ધર્મશાળા બંધાવી.
આ વખતે-પૂ. પં. શ્રીનીતિવિજયજી મહારાજ મારવાડથી વિહાર કરીને અમદાવાદ તરફ જતા હતા, તેઓ અહીં-આબુજી આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રીને મળ્યા. તેઓએ અમદાવાદ જવાની પિતાની ભાવના પૂજ્યશ્રીને જણાવી. એટલે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “તમે અમદાવાદ જરૂર જાવ, અને ત્યાં પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે ઉતરવાનું રાખજે, તેમજ ચાતુર્માસ પણ ત્યાં જ કરજે”
પં. શ્રીનીતિવિજ્યજી મહારાજે પણ એ વાત સ્વીકારી, અને ત્યારપછી તેઓએ અમદાવાદ-પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે પધારીને સં. ૧૯૭૧ નું ચાતુર્માસ પણ ત્યાં-પાંજરાપોળે જ કર્યું.
શ્રીઆબુતીર્થમાં આઠેક દિવસ સ્થિરતા કરીને ત્યાંના ભવ્યતમ જિનાલયની યાત્રા કરવા પૂર્વક–અતિહાસિક તથા દર્શનીય તમામ સ્થાનેનું પૂજ્યશ્રીએ અવલોકન કર્યું. અચળગઢની પણ યાત્રા કરી. ત્યારપછી અણદરાને રસ્તે થઈને તેઓશ્રીએ જેરામગરામાં પ્રવેશ કર્યો. જેરામગરાના-સિરોડી, સુંદર, પાડીવ, ઊડ, વિ. ગ્રામોમાં વિચરીને તેઓશ્રી જાવાલ પધાર્યા. અને જાવાલ-શ્રીસંઘની વિનંતિથી વિ. સં. ૧૯૭૧નું ચાતુર્માસ તેઓશ્રી જાવાલમાં બિરાજ્યા.
આ ચોમાસા પૂર્વે, ચોમાસામાં, તથા ચોમાસા પછી પૂજ્યશ્રીએ પિતાના અમેઘ ઉપદેશ વડે જાવાલમાં અનેક ધર્મકાર્યો કરાવ્યા.
જાવાલ-બરકુટ વિ. ૨૭ ગામનું મોટું પંચ હતું. તેમાં મોટે ઝઘડો પેઠે હતે. એના લીધે ધર્મના દરેક કાર્યોમાં શિથિલતા આવી ગયેલી. આ ઝઘડાનું નિવારણ કરવા પૂજ્યશ્રીએ ઊડગામમાં આખું પ ચ એકત્ર મેળવ્યું. અને તેમાં તેઓશ્રીએ આ પંચના ઝઘડા દૂર કરવાને ઉપદેશ કર્યો. પરિણામે ર૭ ગામના પંચના એ કલેશ દૂર થયા, અને સંપ તથા શાન્તિ સ્થપાયા.
- કુસંપનો નાશ થવાથી ર૭ ગામેવાળાએ અતિ–ઉલાસપૂર્વક ઊડ ગામમાં પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં માટે મહત્સવ ઉજ, અને સ્વામીવાત્સલ્ય કર્યા.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
શાસનસમ્રાટું
જાવાલમાં ઉપાશ્રયની અગવડ હતી, એટલે પૂજ્યશ્રીએ તે અંગે ઉપદેશ આપે. એના ફિલસ્વરૂપે શ્રીસંઘે ધર્મશાળા ભાગ વધાર્યો, અને તેની સામે ઉપાશ્રય માટે એક જગ્યા ખરીદી. તે જગ્યામાં ઉપાશ્રયનું મકાન બાંધવા માટે મોટી ટીપ થઈ
આ બધો પ્રદેશ જેરામગરાના પ્રદેશ તરીકે ઓળખાતું. આ પ્રદેશના ગામોના ગૃહ પરદેશમાં વ્યાપાર કરતા, અને રહેતા ગામમાં તો ફક્ત ધર્મધ્યાનમય નિવૃત્તિ જીવન ગાળવા માટે જ રહેતા. પરદેશમાં વસતા એ ગૃહસ્થ ઘણું સુખી હતા. પરંતુ જ્ઞાનની ખામીને લીધે કઈ પણ પ્રકારનું ધાર્મિક શિક્ષણ તેઓ તથા તેમના પુત્રાદિ પરિવાર પામી શકતા નહિ. પાઠશાળા જેવું પણ કાંઈ ન હતું.
આથી પૂજ્યશ્રીએ શ્રીસંઘને પાઠશાળા માટે ઉપદેશ આપે. શ્રીસંઘે પણ પિતાના ગામની આ ખામીને દૂર કરવા માટે પૂજ્યશ્રીનો એ ઉપદેશ ઝીલી લીધે, અને એક પાઠશાળાનું સ્થાપન કર્યું. એનું નામ “તપાગચ્છ-શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી જૈન પાઠશાળા” રાખ્યું. તેમાં નાના મેટાં અનેક ભાઈ-બહેન ધાર્મિક અભ્યાસ કરવા લાગ્યા.
વળી–અહીં મૂંગા-પ્રાણીઓની રક્ષા માટે કઈ સાધન નહોતું. તેથી જીવદયાના તિર્ધર આપણું પૂજ્યશ્રીએ ઉપદેશ આપીને એક “પાંજરાપોળ–સંસ્થા” સ્થપાવી. પાઠ. શાળા તથા પાંજરાપોળના નિભાવ માટે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી સારી એવી ટીપ પણ થઈ
જાવાલ-ગામથી | માઈલ દૂર અંબાજી માતાની એક વાડી હતી. ત્યાં અંબામાતાનું સ્થાન હતું. વાડી ઘણી વિશાળ હતી. તે જોઈને પૂજ્યશ્રીને ભાવના થઈ કે–આ વિશાળ જગ્યામાં દેરાસર થાય તે શ્રીસંઘને ચૈત્રી-કાર્તિકી પૂનમે શ્રીસિદ્ધગિરિરાજની યાત્રા માટે એક રમ્ય સ્થાન બને.
આવી ભાવના થતાં તેઓશ્રીએ સંઘને તે માટે ઉપદેશ આપે. સંઘે પણ તે વધાવી લીધે, અને તે વાડી ખરીદી લીધી.
જાવાલમાં–માસા પૂર્વ બોટાદનિવાસી દેસાઈ હિમચંદ ભવાનના સુપુત્ર શ્રી અમૃતલાલને તથા રાજગઢ-માળવાના વતની શા. પ્યારેલાલ-નામક એક ગૃહસ્થને પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી. તેમના નામે અનુક્રમે-મુનિશ્રી અમૃતવિજયજી મ. તથા મુનિશ્રી ભકિતવિજયજી મ. રાખ્યા. અને મુનિવરે અનુક્રમે પૂજ્યશ્રીના તથા પં. શ્રી પ્રતાપવિજયજી મહારાજના
શિષ્ય થયા.
આમ ચાતુર્માસમાં અનેક શાસનપ્રભાવનાના કાર્યો કરી-કરાવીને ચેમાસા બાદ પૂજ્યશ્રીએ વિહારની તૈયારી કરી.
વિહાર સમયે ગામ બહાર મંગલાચરણ વખતે શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીને આઝડપૂર્ણ વિનંતિ કરી કે ” સાહેબ ! આખા ચોમાસા દરમિયાન આપશ્રીએ અમને કંઈ કાર્યસેવા ફરમાવી નથી, પણ હવે તે કાંઈ કાર્ય ફરમાવો.”
શ્રીસંઘને અત્યંત આગ્રહ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું કે: “પાલિતાણામાં દયાળુ દાદાની પવિત્ર છાયામાં અનેક ધર્મશાળાઓ છે, પણ મારવાડી ગૃહસ્થા તરફથી બંધાયેલી
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરૂધમાં ધર્મ-ઉદ્યોત
૧૪૯ એકેય ધર્મશાળા નથી. તે તમારી ભાવના હોય તો પાલિતાણામાં જાવાલ-સંઘ તરફથી એક ધર્મશાળા બંધાવવાને ઉપગ દેખો”. - પૂજ્યશ્રીના આ વચનને શ્રી સંઘે તક્ષણ વધાવી લીધું, અને તે જ વખતે રૂ. ૬૦ હજારની ટીપ કરી. પછી પૂજ્યશ્રીના માર્ગદર્શનનુસાર જાવાલ સંઘે પાલિતાણામાં શેઠ આ. ક. ના વંડામાં એક ધર્મશાળા બંધાવી, જે આજે પણ જાવાલવાળાની ધર્મશાળા તરીકે ઓળખાય છે.
આ દિવસોમાં મારવાડ-પ્રદેશમાં મૂર્તિવિધીઓનું જોર ઘણું વધી ગયું હતું. ઠેરઠેર મૂર્તિવિધીઓના ગુરૂ ગણાતા ઢંઢકપંથી મુનિઓ ફરતા, અને મૂર્તિ–ઉત્થાપનની પ્રરૂપણ
કરતા.
આથી શ્રીવરકાણ વિ. “પર” ગામના (ગેલવાડ) પંચે એકત્ર મળીને આને પ્રતીકાર કરવાનો નિર્ણય કર્યો, અને પંચના આગેવાને પૂજ્યશ્રી પાસે વરઠાણ તરફ પધારવાનો વિનંતિ કરવા માટે આવ્યા.
પૂજ્યશ્રી પણ તેમની વિનંતિને સ્વીકાર કરીને વરકાણાજી પધાર્યા. આ વખતે સ્થા. મુનિઓ “વકતાવરમલજી' આદિ ત્યાં હતા. પૂજ્યશ્રી વાકાણ પધારતાં જ શ્રીપંચે જાજમ નાખી, અને બાવન ગામના પંચને એકત્ર કર્યું. તેમાં શ્રીપંચે નિર્ણય લીધો કે ” સ્થાનકવાસીઓ જોડેને તમામ વ્યવહાર આજથી બંધ છે.” આ નિર્ણય સ્થાનકવાસીઓના જોરને ડામવા માટે સર્વ રીતે પૂરતો હતો.
હવે-જે ધર્મશાળામાં પૂજ્યશ્રી ઉતર્યા હતા, તે જ વિશાળ ધર્મશાળામાં નીચેના સામા વિભાગમાં પેલા સ્થા. મુનિઓ ઉતરેલા.
એક દિવસ શ્રીવતાવરમલજી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ શાંતિપૂર્વક તેમના જ્ઞાનની ચકાસણી કરી. તેઓશ્રીએ પૂછ્યું કેઃ “કર્મને રસ એટલે શું ??. આ પહેલા જ પ્રશ્નનો જવાબ એ સ્થા. મુનિ આપી ન શક્યા. અને તે વખતે પૂજ્યશ્રી પાસેથી છૂટવા માટે “કૃત્તિનાઝિર તરીમ્' ઉભા થઈ ગયા.
ત્યારપછી ફરીવાર તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને તે વખતે શાસ્ત્રાર્થ કરવાની વાત થઈ. બીજા દિવસે શાસ્ત્રાર્થ કરવાનું નિયત થયું. એ દિવસે સંધ્યા સમયે પૂજ્યશ્રીની સાથે રહેતા પંડિતવરશ્રી “શશિનાથ ઝા” તેમને (વકતાવરમલજીને) મળવા ગયા, અને તેઓએ તે મુનિશ્રીને આવતી કાલે શાસ્ત્રાર્થ માટે તૈયાર રહેવાની ટકેર પણ કરી.
ત્યારપછી તે મુનિશ્રી પાસે કેટલાક શ્રાવકે ગયા હશે, તેમને તેઓએ કહ્યું કે અમારા મત વિરૂદ્ધ બેલશે, તે હું કાગડા બનાવી દઈશ.
આ સાંભળીને પેલા ભદ્રિક શ્રાવકે પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને એ વાત જણાવી. ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ તેમને નિભીક રહેવા કહ્યું.
પણ બીજા દિવસે એટલે શાસ્ત્રાર્થ માટે નિયત થયેલા દિવસે વહેલી સવારે એ મુનિશ્રી સપરિવાર વિહાર કરી ગયા. આથી લેકેમાં તેમની અપકીર્તિ થઈ
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૦
શાસનસમ્રાટું
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીએ પણ ત્યાંથી આગળ વિહાર કર્યો. ગામેગામ વિહરતાં તેઓશ્રી ‘દાદાવી ગામે આવ્યા. ત્યાં પુનઃ પેલા વકતાવરમલજીને ભેટે થઈ ગયો. તે મુનિજીની થેકડા સંબંધી શાસ્ત્રાર્થ કરવાની વૃત્તિ અહીંયા પુનઃ જાગૃત થઈ. પણ પૂજ્યશ્રી પાસે તેઓ પૂર્વવત્ ફાવ્યા નહિ.
દાદાવાથી વજેવા, નાડેલ, નાડલાઈ વિ. સ્થળોએ યાત્રા કરીને, તથા ઘારાવ-મૂછાળા મહાવીર વિ. મોટી પંચતીથીની યાત્રા કરીને પૂજ્યશ્રી સપરિવાર દેસૂરી પધાર્યા. અહીંયા વયેવૃદ્ધ મુનિશ્રી જીતવિજયજી મ. (બોટાદના–દેસાઈ કુટુંબના)ની તબીયત નરમ થતાં થોડા દિવસ અહીં સ્થિરતા કરી.
અહીંથી દેસૂરીની નાળના રસ્તે ઉપરના–મેવાડના પ્રદેશમાં જવાય છે. તે તરફ જતાં ગઢબેલ નામનું એક ગામ આવે છે. એ ગામ હિન્દુઓના “ચારભુજા તીર્થ તરીકે વિખ્યાત છે. અહીં એક સુંદર દેરાસર છે. તેમાં શ્રીશાન્તિનાથ પ્રભુની અતિપ્રાચીન અને દર્શનીય પ્રતિમા હતી.
વિ. સં. ૧૯૬૭માં જ્યારે પૂજ્યશ્રી અમદાવાદમાં બિરાજતા હતા, ત્યારે –
આ ગઢલમાં એકવાર તેરાપંથી મુનિઓ આવ્યા, અને દેરાસરમાં (રંગમંડપ તથા ચોકીઓમાં) ઉતર્યા. આ પ્રદેશમાં તેરાપંથી સાધુઓની જમાવટ ઘણી હતી. કેઈ—કેઈક ગામમાં અમુક અમુક મંદિરમાગી શ્રાવકે રહેલા, બાકી તે બધા તેરાપંથી બની ગયા હતા. તેરાપંથી મુનિઓ લોકોને ઉપદેશ આપતાં કેઃ “પત્થરની ગાયના આંચળમાંથી દૂધ નીકળતું નથી, તેમ તે ગાયને ખીલા ઠોકે તે તેમાંથી લોહી પણ નીકળતું નથી. તેવી જ રીતે આ પાષાણની પ્રતિમા તમને શું લાભ આપી શકે ?
અને તમારે ખાત્રી કરવી હોય તે આ ભગવાનની પ્રતિમામાં ખીલા ઠોકીને જુએ-કે આમાં જીવ છે કે નહિ ?”
આ અસદુ ઉપદેશની ધારી અસર અજ્ઞાન જી પર થઈ અને તેમણે તે શ્રીશાન્તિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાના અંગે અંગે લગભગ બાવન ઘા માર્યા. રે ! મૂર્તિભંજક મુસલમાન અને આ ક્રુર કૃત્ય કરનાર લેકમાં કંઈ ફેર ખરે ? .
તેરાપંથીઓના આ કાળા કૃત્યની ખબર મૂર્તિપૂજક ભાઈ ને પડતાં તેમના દુઃખને પાર ન રહ્યો. તેમનાં તન-મનમાં જાણે ચિરાડ પડી. પેલા તેરાપંથી સાધુઓ તે આ કૃત્ય કરાવીને ત્યાંથી જતા રહેલા. અને મંદિરમાગીએ નિર્બળ હોવાથી તેઓને કઈ રોકટેક પણ ન કરી શકયા,
વળી-દેરાસરની ચાવીઓ પણ તેરાપંથી ગૃહસ્થ પાસે રહેતી હતી. આથી મંદિર માગી શ્રાવકેએ ભેગા થઈને નજીકના ઘારાવ વિગેરે ગામના સંઘને પિતાના ગામની આ દુઃખદ ઘટના જણાવી.
સાંભળનાર ભાઈઓની તથા પંડ્યાઓની લાગણી આથી ઉશ્કેરાણી તે ઘણી. તેમને પણ અપાર ખેદ થયો. પણ–તેરાપંથીઓના જેર પાસે તેમનું ચાલે તેમ ન હતું. અને આની સામે ચાંપતાં–તાત્કાલિક પગલાં ન લેવાય, તે ભવિષ્યની મુશ્કેલી અકઃખ હતી. એટલે ઘાણેરાવવાળા ભાઈઓ ગઢબોલના ગૃહસ્થોને સાથે લઈને અમદાવાદ આવ્યા.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભરૂધરમાં ધર્મ–ઉદ્યોત
૧૫૧
તેમણે શેઠ આ. ક. પેઢીના પ્રમુખ શેઠ શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ તથા શેઠ શ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઈ પાસે જઈને પિતાના ગામની કરુણ બીના તેઓને રડતે હૈયે જણાવી, અને વિનંતિ કરી કે : શેઠ સાહેબ ! આવી વાતને પ્રતીકાર કરવા માટે આપ લોકોનું માર્ગદર્શન તથા મદદ મેળવવા અમે આવ્યા છીએ.
પણ ત્યાંથી તેમને સંતોષકારક જવાબ ન મળતાં તેઓ પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયે પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા.
પૂજ્યશ્રી પાસે તેમણે પિતાના ગામની દુખપ્રદ વીતકકથા નિવેદન કરી. એ સાંભળીને પૂજ્યશ્રીને ભારે આઘાત થયે. તેઓશ્રીએ એમને આશ્વાસન આપ્યું, અને કહ્યું કે તમે આજે બપોરે અહીં આવજે, સૌ સારા વાનાં થઈ રહેશે.
તેઓ પણ આ આશાજનક આશ્વાસન મળવાથી શાન્ત થઈને ગયા. ત્યાર પછી પૂજ્યશ્રીએ શેઠ લાલભાઈ તથા શેઠ મનસુખભાઈ ને બેલાગ્યા, અને તેમને ગઢલના ભાઈઓ આવ્યાની વાત કરીને કહ્યું કે : “એમની વાત આપણે સાંભળવી જોઈએ, અને તેમને સંતોષ થાય એમ કરવું જોઈએ. તમારામાં ગળપણ છે, તો મંકડા આવે છે. તમારામાં આગેવાનીભરી શક્તિ છે, તે લોકો તમારે આશરે શોધતાં આવે છે.”
એ વખતે જ પેલાં ગઢબોલ અને ઘાણેરાવવાળા ભાઈઓ આવી પહોંચ્યા.
એટલે બંને શ્રેષ્ટિવરાએ આ બાબતમાં શી રીતે કામ કરવું? તે માટે પૂજ્યશ્રી સાથે વિચારણા કરી. પૂજ્યશ્રીએ તત્ત્વવિવેચક સભાના સભ્યોને બોલાવીને આ બધી બીના જણાવી.
છેવટે નકકી કર્યું કે અમદાવાદથી વકીલ કેશવલાલ અમથાશા (B.A.L.L.B.)ને આ મારવાડી ગૃહસ્થ સાથે ગઢબલ મોકલવા, અને તેઓ ત્યાં જઈને આ બાબતમાં એગ્ય કરે.
પૂજ્યશ્રીએ ગઢબલના ભાઈઓને કહ્યું કેઃ “અહીંથી વકીલ આવે છે, તો તમારે તેમને બરાબર મદદ આપવી પડશે. પછી ત્યાં જઈને આઘાપાછાં થશે તે નહિ ચાલે.” એ ભાઈએએ એ વાત સ્વીકારી. પૂજ્યશ્રીએ વકીલને પણ યોગ્ય સલાહ-સૂચને આપી દીધા.
આ પછી વકીલ કેશવલાલભાઈ યુરોપિયન પહેરવેશમાં સજજ થઈને તે ભાઈઓની સાથે ગઢબોલ જવા રવાના થયા. તેમની સાથે પટાદાર તરીકે એક ખડતલ ભૈયાને પણ મોકલવામાં આવ્યું. અહીંથી શેઠ લાલભાઈએ પણ પેઢીની સાદડીમાં આવેલી શાખાના મુનીમશ્રી મણીલાલને જણાવી દીધું કે–વકીલ ત્યાં આવે છે, અને તમારે તેમને જોઈતી સગવડ આપવી.
વકીલ સાદડી પહોંચી ગયા. મુનીમ પણ ચાલાક હતા. તેમણે વકીલની જેમ યુરોપિયન ડેસ ધારણ કર્યો. પછી તેઓ બંને ઘોડા પર સવાર થઈ, સાથે બેએક ભૈયાઓને લઈને ગઢબલ ગયા.
તેમને આવતા જોઈને ગઢોલના અબુઝ અને બીકણ લેકે (તેરાપંથી તથા મંદિર માગીએ) ડરના માર્યા આઘાપાછા થઈ ગયા. તેમના મનમાં ફફડાટ પેઠે કે આ યુરોપિયન
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫ર
શાસનસમ્રાટું
જેવા સાહેબ આવ્યા છે. હવે આપણી શી વલે કરશે ? વકીલે તે આવતાંવેંત ઇંગ્લીશ ભાષામાં બોલવાનું શરૂ કર્યું, લોકોને ધમકાવ્યા. લોકો પણ ડરતાં ડરતાં તેમની પાસે આવ્યા, એટલે તેમણે દેરાસરની ચાવીઓ કેની પાસે છે ? તે જાણીને ચાવીઓ મંગાવી.
દેરાસર ઉઘડાવી, ત્યાંના પંડ્યાને સાથે રાખીને પ્રતિમાજીને ખીલાના ઘા પડ્યા છે, તે બાબતને પંચકેસ કરાવ્યું. અને અહીં “તેરાપંથી સાધુએ ઉતર્યા હતા, તેઓએ ઉપદેશ આપીને પ્રતિમા પર ખીલા મારવાનું આ ઘાતકી કાર્ય કરાવ્યું છે. આ બનાવ નેધીને તેની પર ત્યાંના લોકોના સાક્ષી-પુરાવા તરીકે સહીસિકકા લીધા. પછી ત્યાંથી ઉદયપુર જઈને મહારાણ સાહેબ શ્રી ફતેહસિંહજીની કોર્ટમાં કેસ દાખલ કર્યો.
આ કેસનો ફેંસલો આપતાં ના. મહારાણાએ ઓર્ડર કર્યો કે—કઈ પણ તેરાપંથી શબ્બે મંદિરમાં પ્રવેશ કરે નહિ. તેરાપંથી સાધુએ મંદિરમાં ઉતરવું નહિ. આ હુકમની વિરુદ્ધ જે વર્તશે તે રાજ્યને ગુનેગાર ગણાશે અને તેને સખ્ત નશીયત કરવામાં આવશે.”
આ ૧૯૬૭ના પરિચયને કારણે એ ગઢલના શ્રાવકે પોતાના-મેવાડ પ્રદેશમાં પધાર વાની વિન તિ કરવા પૂજ્યશ્રી પાસે દેસૂરી આવ્યા.
તેમને અત્યન્ત આગ્રહ થવાથી તથા ગ્લાનમુનિના સ્વાથ્યમાં સુધારો જણવાથી પૂજ્યશ્રીએ ગ્લાનમુનિ તથા મુનિશ્રી ચંદનવિજયજી મ. આદિને દેસૂરીમાં રાખીને મેવાડ તરફ વિહાર કર્યો.
––% –
[૩૨]
મેવાડમાં મૂર્તિમંડન–
દેસૂરીની નાળ ઉપર ચઢતાં પહેલું ગામ ઝીલવાડા હતું. ત્યાં પૂજ્યશ્રી પધાર્યા. અહીંયા ઓસવાળના ૫૦ ઘર હતા, પણ બધાં તેરાપંથી. ગામમાં એક પ્રાચીન જિનાલય હતું, તેની દેખરેખ કેઈ નહતું રાખતું.
- પૂજ્યશ્રી ગામના ઠાકરસાહેબના દરબારમાં પધાર્યા, અને ત્યાં ઠાકોરસાહેબની અનુજ્ઞા લઈને દરબારગઢના દરવાજાની મેડીએ ઉતર્યા. ઠાકરસાહેબ પણ પૂજ્યશ્રીના દર્શનાર્થે આવ્યા, અને પ્રથમ દર્શને જ તેઓ પૂજ્યશ્રીના પરમભક્ત બની ગયા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને ઉપદેશ આપવાની વિનંતિ કરી, એટલે પૂજ્યશ્રીએ દરબારગઢમાં વ્યાખ્યાન આપવાનું શરૂ કર્યું. દરબારગઢમાં વ્યાખ્યાન શરૂ થવાથી, કેટલાંક તેરાપંથી ગૃહસ્થ કુતૂહલ ખાતર સાંભળવા આવ્યા.
મેઘ-ગજના શી ગંભીર વાણીએ પૂજ્યશ્રીએ દેશનામાં ફરમાવ્યું કેઃ “મૂર્તિપૂજા એ જ સાચે માર્ગ છે. કારણ કે-મૂર્તિ એ ભગવાનનું સ્મરણ કરાવવામાં પ્રબળ કારણ છે. કઈ કહેતાં હોય કે- “ભગવાન તે અરૂપી છે, તેમના સ્મરણ-ધ્યાન માટે પગલિક વસ્તુનું અવલંબન અયોગ્ય છે. તે તે વીતરાગદેવની અમેઘ વાણીસ્વરૂપ આગમને પણ કેમ માની શકે? કારણ કે જિનાગમ પણ ભગવાનના સ્મરણ ધ્યાન માટે છે, અને તે શબ્દરૂપ હોવાથી
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેવાડમાં મૂર્તિમંડન
૧૫૩
પિદુગલિક છે. છતાં તેઓ જે તે શબ્દરૂ૫ આગમને માનતા હોય, તે તેઓએ મૂર્તિ પણ માનવી જોઈએ.”
આવી અનેક યુકિત-પ્રયુકિતઓ તથા આગમના સાક્ષિપાઠપુર:સર પૂજ્યશ્રીએ સભા સમક્ષ મૂર્તિપૂજાની સાચવટ પૂરવાર કરી બતાવી. એ અસરકારક ઉપદેશને પરિણામે અસલ મૂર્તિપૂજક પણ પાછળથી તેરાપંથી બનેલા ઓસવાળ ભાઈઓ સાચું તત્વ સમજ્યા, અને તેઓએ પૂજ્યશ્રી પાસે પુનઃ મૂર્તિપૂજક બનવાની પિતાની શુદ્ધ ભાવના વ્યકત કરી. પૂજ્યશ્રીએ પણ તેમની ભાવના જાણીને તેમને વાસક્ષેપ કરવાપૂર્વક પુનઃ મૂર્તિપૂજારૂપ સત્ય માર્ગગામી તરીકેના આશીર્વાદ આપ્યા.
પૂજ્યશ્રીની ત્યાં ત્રણેક દિવસની સ્થિરતા અને પ્રતિદિન અપાતાં અસરકારક વ્યાખ્યાનેથી આખાયે ગામનું વાતાવરણ જાણે ફરી ગયું. ગામના ૫૦ તેરાપંથી–ઘરમાંથી ૪૬ ઘર મન્દિરમાગી બન્યા, અને બાકી રહ્યા ફક્ત ચાર. તેઓ પિતાના દુરાગ્રહમાં મજબૂત રહ્યા. ઠાકોર સાહેબ તો પૂજ્યશ્રીના પરમ અનુરાગી થઈ ગયા.
મેવાડમાં પૂજ્યશ્રીએ આદરેલા સત્યમાર્ગના સંદેશ–પ્રસારણનું આ મંગલાચરણ હતું. પુણ્યશાળીને પગલે નિધાન –-એમ પૂજ્યશ્રી જ્યાં પધારે, ત્યાં સફળતાને જ નિવાસ હોય.
ચોથે દિવસે દેસૂરીથી મુનિશ્રી જીતવિજયજીની તબીયત એકદમ ગંભીર છે, એવા સમાચાર આવતાં જ પૂજ્યશ્રી વિહાર કરીને દેસૂરી પધાર્યા, ચાંપતા ઉપચાર શરૂ કરાવ્યા, પણ મુનિશ્રીની તબીયત સારી ન થઈ. આયુષ્યની સમાપ્તિ થવાથી તેઓ કાળધર્મ પામ્યા. તેમની આરાધનાની અનુમોદનાથે શ્રીસંઘે અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ઉજવ્યો.
ત્યારપછી પૂજ્યશ્રીએ પુનઃ મેવાડ તરફ વિહાર કર્યો. સોમેશ્વરની નાળના વિકટ રસ્તે થઈને તેઓશ્રી સેમેશ્વર પધાર્યા. સેમેશ્વર-એ હિંદુઓનું તીર્થધામ હતું. ત્યાંથી રૂપનગર પધાર્યા. તે પણ વિષ્ણુનું ધામ હતું. ત્યાં વસતા તેરાપંથીઓને પ્રતિબંધ આપીને શુદ્ધ સંવેગી અને મૂર્તિપૂજક બનાવ્યા. ત્યાંથી લાંબિયા પધાર્યા. અહીંના તેરાપંથીઓ બહુ કટ્ટર હતા. તેઓ પિતાના સાધુ સિવાય કઈ પણ સાધુને આહારપાણી વહેરાવવામાં સમકિતને નાશ માનતા.
આ બધાં ગામમાં ઘણીવાર એવું બનતું કે–વહેરવા જાય તો તેરાપંથીઓ આહાદિ સચિત્ત-અસૂઝતું કરી દેતા. આવું દરેક ઘરે બનવાથી પૂજ્યશ્રી સપરિવારને કેટલીકવાર ઉપવાસ પણ થતા. કઈ કઈ વાર ચાલુ વિહારમાં સાધુઓને છઠ્ઠ તપ પણ થતો. ઉતરવાના સ્થાનની અગવડ તે ઠેર ઠેર પડતી. પણ એ બધાંથી ડરે કે હારે એ પૂજ્યશ્રી નહિ. તેઓ તે ધર્મપ્રભાવની શુદ્ધ ભાવનાથી તે તરફ પધારેલા. તેમાં ગમે તે અંતરાય કે પરિષહ સહન કરવા પડે તે માટે તેઓશ્રી તૈયાર જ હતા. તેઓશ્રીએ આ લાંબિયા ગામમાં ચારેક દિવસ સ્થિરતા કરીને પ્રતિદિન ત્રણવાર વ્યાખ્યાન આપવું શરૂ કર્યું. કટ્ટર તેરાપંથીઓ કુતૂહલ કે મશ્કરીની દષ્ટિથી વ્યાખ્યાનમાં આવવા લાગ્યા. પણ પૂજ્યશ્રીના સચોટ ઉપદેશની તેઓ પર જાદુઈ અસર પડી. કુતૂહલ અને મશ્કરીના ભાવે શમી ગયા. તેમને હૈયાપલટો થઈ ગયો,
૨૦.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૪
શાસનસમ્રાટું અને ચાર દિવસમાં તે ગામના મોટા ભાગના તેરાપંથી કુટુંબોએ શુદ્ધ મૂર્તિપૂજાણું અંગીકાર કરી લીધું. તેમના હૈયામાં પિતાના પૂર્વ આચાર-વિચાર માટે પશ્ચાત્તાપ થવા લાગ્યો. બે-ચાર ઘર કે જે અત્યંત કદાગ્રહી હતા, તે બાકી રહ્યા. બાકી સર્વ લોકો મૂર્તિપૂજક બની ગયા. ‘આવ્યા હતા લડવા, ને બેસી ગયા પૂજવા જેવું થયું.
ત્યાંથી પૂજ્યશ્રી સાંખિયા પધાર્યા. અહીંયા પિરવાલ જ્ઞાતીય મંદિરમાગીના ઘર હતા. ચારેક તેરાપંથીના ઘર પણ હતા. તેઓ પૂજ્યશ્રીને ઉપદેશથી મંદિરમાગી બની ગયા. એટલે એ ગામમાં એક પણ તેરાપંથી રહેવા પામ્યું નહીં.'
સાંખિયાથી લીંબોળી પધાર્યા. ત્યાં પણ તે જ રીતે તેરાપંથીઓને મૂર્તિપૂજક બનાવ્યા. ત્યાંથી ગઢબોલ પધાર્યા. ગઢબોલ એ મેવાડનું હિંદુતીર્થ ‘ચારભુજા' તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. ત્યાં મંદિરમાગી પાંચ, અને તે સિવાય તેરાપંથીઓના ઘણું ઘર હતા. વળી- આ વખતે અહીં તેરાપંથીની સાતેક આર્યાએ આવી હતી. તે આર્યાએ દરરોજ વ્યાખ્યાન વાંચતી હતી
ગામના રાજ્યાધિકારીઓએ તથા પંડયાઓએ પૂજ્યશ્રીનું વ્યાખ્યાન એ આર્થીઓના સ્થાનની સામે આવેલા વિશાળ સ્થાનમાં ગોઠવેલું. પૂજ્યશ્રીએ ત્યાં પધારી સેંકડેની મેદની વચ્ચે વ્યાખ્યાનનો પ્રારંભ કર્યો. એ જોઈને પેલાં સાતેય આર્યાઓએ પિતાના સ્થાનમાં એકી સાથે વ્યાખ્યાન શરૂ કર્યું. તેમના મનમાં એમ કે-આમ કરવાથી મહારાજજીનું વ્યાખ્યાન કઈ સાંભળી ન શકે.
પણ–પૂજ્યશ્રીની સિંહગર્જના આગળ તેમનું કેટલું જોર ચાલે ? દસેક મિનિટ થતાં તે તે આર્થીઓને પોતાનું વ્યાખ્યાન બંધ કરવું પડ્યું. અને એથી તેઓ લેકમાં હાંસીપાત્ર ઠર્યા.
અહીં પણ પૂજ્યશ્રીએ કદ્દર તેરાપંથીઓને મંદિરમાગી બનાવ્યા. પછી વિહાર કરી રિચડગામે પધાર્યા. અહીંના થાણદાર સાહેબ પ્રથમ દર્શને જ પૂજ્યશ્રીના અનુરાગી બન્યા. તેઓ હંમેશાં વ્યાખ્યાનમાં આવવા લાગ્યા. અહીં લગભગ ૧૫૦ ઘર તેરાપંથીઓના હતા. તેઓમાં આગેવાન-પૈસાદાર અને કટ્ટર એક ગુલાબચંદજી નામે ગૃહસ્થ હતા. પૂજ્યશ્રી તે અહીં પણ ૩ વાર વ્યાખ્યાન ફરમાવતા. થાણદાર સમયસર હાજર રહેતા. ગુલાબચંદજી વિ. તેરાપંથીઓ પણ સાંભળવા આવતા.
બે-ત્રણ દિવસ પછી ગુલાબચંદજીએ પૂજ્યશ્રી પાસે શાસ્ત્રાર્થની વાત મૂકી. થાણદાર ત્યાં હાજર હતા. ગુલાબચંદજીએ કહ્યું અમારા આચાર્યશ્રી કાળુરામજી મહારાજ શાસ્ત્રાર્થ કરવા માટે અહીં આવશે.
પૂજ્યશ્રીએ થાણદારને સાક્ષીમાં રાખીને શાસ્ત્રાર્થની હા કહી, અને તેનો દિવસ નકકી કર્યો. તે વખતે ગુલાબચંદજીએ કહ્યું : સાહેબ ! શાસ્ત્રાર્થમાં છાપેલા પુસ્તકને ઉપયોગ નહિ થાય, હસ્તલિખિત જ થશે.
પણ પૂજ્યશ્રી એ વાત જાણતા જ હતા. ગુલાબચંદજી કાળુરામજી મને લાવવા માટે વિદાય થયા. આ બાજુ પૂજ્યશ્રીએ સ્થાનકવાસીઓ જોડે શાસ્ત્રાર્થ કરવા માટે હસ્તલિખિત પુસ્તકે વરકાણુજી મંગાવેલા. ત્યાંથી તે સાદડી લઈ જવાયેલા. તે પુસ્તકે પૂજ્યશ્રીની સાથે
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેવાડમાં ભૂમિડન
૧૫૫
રહેતા શ્રીનારાયણ સુંદરજી રાતેારાત સામેશ્વરની નાળના રસ્તે ઉંટ દ્વારા સાદડી જઈને પાછાં તે જ રસ્તે ઉંટ દ્વારા રિચર્ડ લઈ આવ્યા.
મુકરર થયેલા દિવસ ઉપર પણ એ દિવસ વીતી ગયા, પણ પેલા-ગુલાબચંદજી તે ઉપાશ્રયે ડોકાયા જ નહિ. પૂજ્યશ્રીએ થાણુદારને કહ્યું : જુઓ, હજી સુધી કેાઈ સમાચાર આપવા પણ નથી આવ્યું. આથી થાણુદારે ગુલામચંદને ખેલાવી મગાવ્યા.
હવે બનેલું એવું કે– શ્રીકાળુરામજી મ. પૂજ્યશ્રીની સવામુખી પ્રતિભાથી વાકેફ હતા. અટલે તેઓ આવી વાતથી દૂર રહેવા ઇચ્છતા હતા. જ્યારે ગુલાબચંદ્રજીએ તેમની પાસે જઇને શાસ્ત્રાર્થીની વાત જણાવી, ત્યારે તેઓએ તેમને ધમકાવ્યા કે ઃ વગર પૂછ્યું આવું ડહાપણુ કરવાનું તમને કેણે કહ્યું ? જાવ, હું શાસ્ત્રાર્થ માટે નથી આવવાના.
એટલે ગુલાખચંદજી કયે માઢે ઉપાશ્રયે આવે ? પણ જ્યારે થાણુદારે ખેાલાવ્યા, ત્યારે તેએ આવ્યા. વ્યાખ્યાનના સમય હાવાથી ૫૦૦ જેટલી મેદની એકત્ર થયેલી. થાણુદારે શાસ્ત્રાર્થ ખાખતમાં પૂછ્યાં તેમણે કહ્યું કે : અમારા આચાર્યજીને તાવ આવે છે, એટલે વિહાર કરીને અહી' નહિ આવી શકે.
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : જુએ થાણુદાર ! આ આમ કહે છે. જે હેાય તે ખરૂં, પણુ હવે શું કરવુ છે ? તે કહેા.
જવામમાં ગુલામચંદ્રજી કહે : “સાહેબ ! અમારા આર્યા'ને શાસ્ત્રાર્થ માટે લાવીએ તેા કેમ ?” તેમની ધારણા હતી કે – મહારાજજી ધરાર ના જ ભણશે.
પણ પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “આર્યા–તુરીયા-ચીભડા-સખ લાગે. ને લાના હૈ। સેા લાએ. આયંકા લાવેગા તે ભી હમ તૈયાર હૈ' અને પછી થાણુદારને ઉદ્દેશીને કહ્યું : “આ એ દિવસમાં આર્યાને અહી લાવવાનુ અને તેની જોડે શાસ્રા કરવાનુ અમને કહે છે. અમે એ માટે તૈયાર જ છીએ. જોકે હજી સુધી મારી જિંદગીમાં મારે કોઇ દ્વિવસ સ્ત્રી સાથે ખેલવાના પ્રસંગ આવ્યેા નથી, અને આવશે પણ નહિ. પણ આ પ્રસગ એવા છે કે જેમાં મારે સ્ત્રી સાથે ખેલવુ પડશે.”
પછી સૌ સમક્ષ નકકી કરીને ગુલાબચંદજી ગયા, એમના મેાટા આર્યાજી જે ગામમાં હતા ત્યાં. બધી વાત કરી. તે આય્યજીએ તા તેમના ઉધડા જ લઈ નાખ્યું કે “તમને આવુ' કરવાના અધિકાર કોણે આપ્યા ? હું શાસ્ત્રાર્થ કરવા આવવાની નથી ’’ આ એ જ આર્યાંજી હતા કે-જેએ ગઢબેાલમાં પૂજ્યશ્રીની સામે વ્યાખ્યાન કરવા બેઠેલા. તેએ તે જ વખતે
સમજી ગયેલા કૅ આ મહારાજજી પાસે આપણું કેાઈ નુંય ગન્તું નથી.
ગુલાબચંદ્રજી વીલે મેઢે પાછા આવ્યા. પણ ઉપાશ્રયે ન ગયા. પૂર્વની જેમ ઠરાવેલા દિવસને એ દિવસ વીત્યા, તે। ય કોઇ સમાચાર ન મળવાથી પૂજ્યશ્રીએ થાદારને ખેલાવીને કહ્યું : આ લોકો કેવા નુઠ્ઠા છે ? શાસ્રાની ડાલી વાતેા કરીને ફક્ત અમને હેરાન જ કરે છે.
આ સાંભળીને થાણુદારે ગુલાખચંદ્રજીને ખેલાવ્યા. આ વખતે ઉપાશ્રય માનવ-સમૂહથી ચિકકાર હતા ગુલાખચ ધ્રુજી આવતાં જ પૂજ્યશ્રીએ પ્રશ્ન કર્યાં : કેમ, શું જવાખ લાવ્યા ?
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
શાસનસમ્રાટું ગુલાબચંદજી બોલ્યા : સાહેબ ! અમારા આચાર્ય કે આર્યો અહીં નહિ આવે. જે. મંદિરમાગી સાથે વાત કરીએ તે અમારૂં સમકિત જાય. - આ જવાબ સાંભળીને પૂજ્યશ્રીએ બુલંદ સ્વરે કહ્યું : “સમકિત હોય તે તે જાય ને! પણ તમે અત્યાર સુધી આવી વાત કરીને આમતેમ દેડધામ કરતા હતા, ત્યારે તમારું સમકિત કયાં મૂકી આવ્યા હતા ?” પછી તેઓશ્રીએ ત્યાં થાણદારને કહ્યું : “જુઓ થાણદાર ! આ લેકે કેવાં જુઠ્ઠાં છે? કારણકે તેઓને મત જ અસત્ છે. સાચો માર્ગ તે મૂર્તિપૂજાને જ છે.” આમ કહીને પૂજ્યશ્રીએ ત્યાં મૂર્તિપૂજાને સચોટ ઉપદેશ ફરમા અને છેવટે કહ્યું, “જેને મૂર્તિપૂજાને સાચે માર્ગ સ્વીકારે હોય તે, આ અહીં અમારી પાસે, અને વાસક્ષેપ નખાવીને સમ્યક્ત્વ ઉચ્ચારી લે.”
પૂજ્યશ્રીની આ પ્રેરણ થતાં તે જ વખતે સારાસારને વિવેક સમજનારા ગૃહસ્થ એક પછી એક આવવા લાગ્યા. પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્ત વાસક્ષેપ નખાવીને સમ્યકત્વ ઉચરવા લાગ્યા. જોતજોતામાં તો ૬૦ ઘર મંદિરમાગી બની ગયા. પૂજ્યશ્રીએ તેમને ઉપદેશ આપતાં ફરમાવ્યું કે “તમારે સાચો ધર્મ તે મૂર્તિપૂજાને જ છે. એના પુરાવા તરીકે અત્યારે પણ તમારા પ્રદેશના એકેએક ગામમાં પરમાત્માનું દેરાસર છે.
મેવાડના મંત્રીશ્વર ભામાશાહે મહારાણું પ્રતાપને અણીની વેળાએ મદદ કરી હતી. તેના બદલારૂપે કંઈક માગણું કરવાની વાત મહારાણાએ કરતાં ભામાશાહે માગણી કરી કે :
મેવાડનું કોઈ પણ ગામ એવું ન રહેવું જોઈએ કે જ્યાં જિનમંદિર ન હોય. અને કોઈ પણ • ગામની નીંવ (પાયો નખાય-(નવું ગામ વસાવાય), ત્યારે ત્યાં સૌ પ્રથમ શ્રી ઋષભદેવના દેરાસરને પાયે નખાય, પછી જ બીજાં કામ થાય.”
આ માગણીને મહારાણાએ સ્વીકાર કરીને, તેને અંગે ચગ્ય હમે પણ બહાર પાડેલા. તેના પુરાવા તરીકે અત્યારે પણ તે વખતના શિલાલેખે મેજુદ છે.”
આ પ્રમાણે સત્યમાર્ગદર્શક ઉપદેશ મળવાથી ગામના ૧૪૫ ઘર ચુસ્ત મંદિરમાગી બની ગયા. ફક્ત પાંચ સાત ઘર જ બાકી રહ્યા.
| (રચડથી પૂજ્યશ્રી મજેરા પધાર્યા. ત્યાં તેરાપંથીઓને પ્રતિબંધ આપીને સાચા રહે ચઢાવ્યા. ત્યાંથી કેલવાડા પધાર્યા. અહીંયા પણ તેરાપંથીઓને મૂર્તિ પૂજક બનાવ્યા. આ રીત મેવાડના નાના–મોટા અનેક ગામમાં વિચરીને, વિવિધ પરીષહ સહીને પૂજ્યશ્રીએ લગભગ ૭૦૦ તેરાપંથી-કુટુંબને મંદિરમાગી બનાવ્યા-મૂર્તિપૂજાના સાચા માગે ચડાવ્યા. આથી એ પ્રદેશમાં તેઓશ્રી તેરાપંથી–ઉદ્ધારક તરીકે વિખ્યાત થયા.
તેઓશ્રીની આવી ખ્યાતિ થવાથી ગઢલના એક તેરાપંથીએ પિતાના આ. શ્રી કાળરામજી મ. ને તીર્થકર તરીકે નવાજીને પત્ર લખ્યો કે “થોડાંક બોગસ તેરાપંથીઓને જ મૂર્તિપૂજક બનાવી દેવામાં આવ્યા છે. વિ. ( ૧ આ પત્ર આજે પણ ત્યાંના શ્રાવક પાસે સંરક્ષિત છે. પત્ર લેખકના અવસાન પછી તેના પુત્રાદિ સાથે પુનઃ વ્યવહાર ચાલુ કરાયો છે.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
મેવાડમાં મૂર્તિ ભડન
૧૫૭
કુદરતનું કરવુ તે આ પત્ર મંદિરમાગી ગૃહસ્થના હાથમાં આવી ગયા. તે વાંચીને ગઢાલ તથા ખાજુના ગામવાળા મૂ. પૂ. શ્રાવકાએ ભેગાં થઈ, તે પત્ર લખનાર તેરાપ'થી પાસે આવા પત્ર લખ્યાની કબૂલાત કરાવીને તેને જ્ઞાતિબહાર મૂકયા.
પૂજ્યશ્રીના આ પ્રદેશમાં પધારવા પૂર્વે આ. શ્રીવિજયવલ્લભસૂરિજી મ. તથા કાશીવાળા આ. શ્રી વિજયધમ સૂરિજી મ. ના શિષ્ય મુનિશ્રીવિદ્યાવિજયજી મ. આદિ મુનિવરે આ પ્રદેશમાં આવલા, ત્યારે તેમને આહાર-પાણીની તકલીફ્ તા ઘણી પડતી જ, પણ કેટલેક ઠેકાણે તે મુસલમાનની મસ્જીદમાં ઉતરવું પડેલું. એટલે આ પ્રદેશને તે સાધુએના વિહાર માટે અચેાગ્ય લેખતા હતા.
પણ્ સ. ૧૯૭૬માં શિવગંજથી કેસરીયાના સંઘ લઇને વિહરતા વિહરતા આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મ. આ પ્રદેશમાં આવ્યા, ત્યારે ત્યાંના શ્રાવકામાં આવું અજખ પરિવર્તન થયેલું જોઈને તેઓ ખૂબ આશ્ચર્ય પામ્યા. જ્યારે તેમણે જાણ્યુ કે : પૂ. શાસન સમ્રાટશ્રીને! આ બધા પ્રતાપ છે, ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે :~~
पूज्य आचार्य महाराज श्रीविजयने मिसूरीश्वरजी महाराज के पहले मैं जब मेवाड़ प्रदेशमें आया था, तब एक भी श्वेतांबर मूर्तिपूजक श्रावक का घर इस प्रदेशमें नहीं था. और आज सैंकडो घर संवेगी बन चुके हैं, और साधु-साध्वी की भक्ति कर रहे हैं, सो पूज्य आचार्य श्री विजयने मिसूरीश्वरजी महाराज का प्रभाव है। उनका प्रभावको दिखलाने का प्रयत्न करना सो सूर्यको अंगुली से दिखाने बराबर है । "
આ ઉપરથી જણાય છે કે –પૂજ્યશ્રીએ તેરાપંથીઓના ઉદ્ધાર કરીને કેવી અસામાન્ય શાસન-પ્રભાવના કરી હતી ?
ફેલવાડાથી આગળ વધવાની અને વિચરવાની પૂજ્યશ્રીની ભાવના હતી. પરંતુ સાદડીના શ્રીસ ંઘને લાગ્યુ· કે પૂ. મહારાજજી આ રીતે વિહાર કરતાં આગળ જશે તેા ઉદયપુર વગેરે મોટાં શહેરાવાળા તેઓશ્રીના ચાતુર્માસાદિના લાભ લઇ લેશે. આપણે એ લાભથી વ`ચિત રહીશ'. આવા વિચારથી સાદડી-સઘના આગેવાને તથા આ. ક. પેઢીના મુનીમશ્રી ભાષચંદ્નભાઈ પદમશી વિ. કેલવાડા આવ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને સાદડી પધારવા માટે આગ્રહપૂર્ણ વિનતિ કરી. તેથી પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રપશનાએ એ સ્વીકારી અને તેઓશ્રી કેલવાડાથી કામળ– ગઢ ઉપર ચડયા.
આ કેમળ ગઢના નવ ગઢ હતા. એ નવ કલ્લા આળગીએ પછી રાજમહેલ આવે એવી ગેાઠવણી કરવામાં આવેલી. અહી પૂર્વે ૩૬૦ જિનાલયેા હતા. જૈનેતરાના મન્દિરા પણ ઘણા હતા. કહે છે કે–સંધ્યા સમયની આરતી ઉતરતી, ત્યારે ૯૯૯ આલરાના રણકાર એકી સાથે થતા, એને લીધે કામળગઢનું વાતાવરણ પવિત્રતાથી મહેકી ઉઠતું.
અચળઢમાં જે પિત્તળના ચૌમુખજી ભગવાન- ૧૪૪૪ મણ વજનના કહેવાય છે, તે પ્રતિમા મૂળ આ કામળગઢના છે. અહીંયા એક ભવ્ય જિનાલયમાં એ ચૌમુખજી બિરાજતા હતા. પણ જ્યારે એ કિલ્લા તથા શહેર મુસ્લિમાના કબ્જે પડ્યા, ત્યારે આપણા ખાહેાશ શ્રાવકે એ ઢી દૃષ્ટિ વાપરીને પ્રતિમાજી પર્વતમાળે અચળગઢ પર પહેાંચાડી દીધા. (જે અત્યારે પણ અચળગઢમાં બિરાજમાન છે.) પિત્તળિયાજીના મંદિર તરીકે પ્રસિદ્ધ એ પ્રભુજીનું મંદિર
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
શાસનસમ્રાટું
આજે પણ (પૂ.શ્રી કોમળગઢ ગયા ત્યારે) કમળગઢમાં વિદ્યમાન છે. આ સિવાય બીજાંપણ ૪૦-૫૦ જિનમંદિરો ખંડિયેર હાલતમાં ત્યાં છે. તેમાં સેંકડો પ્રતિમાઓ ખંડિત સ્થિતિમાં પડયા હતા. એક દેરાસરમાં ઢીંચણના ભાગમાં ખંડિત શ્રી આદિનાથ પ્રભુની એક મોટી પ્રતિમા હતી. તે મંદિરમાં ઢેઢ જાતિને એક માણસ રહેતો હતો. એ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ શ્રાવકો દ્વારા તે માણસને ત્યાંથી અન્યત્ર રહેવાની ગોઠવણ કરાવી આપી.. ' આ બધાં દેરાસરો-ગઢ, વિ.નું નિરીક્ષણ કરીને પૂજ્યશ્રી મૂછાળા મહાવીરજી જવા માટે નીચે ઉતર્યા. નીચે ઉતરવાની કેડી એટલી સાંકડી અને વિકટ હતી કે–ચાલતાં ચાલતાં સહેજ પણ શરતચૂક થાય, તો મુશ્કેલીને પાર ન રહે. એવા વિકટ રસ્તે મૂછાળા મહાવીરજી પધાર્યા, ત્યાં યાત્રા કરીને ઘારાવ પધાર્યા. ૧ માસ સ્થિરતા કરી. ત્યારબાદ પૂજ્યશ્રી સાદડી પધાર્યા. ત્યાંથી સંઘસમેત રાણકપુરજી યાત્રાર્થે પધાર્યા. ત્યાં દેરાસરમાં રહેલા તમામ ભેંયરાઓનું નિરીક્ષણ તેઓશ્રીએ કર્યું. તેમાં રહેલા પ્રતિમાજીના દર્શન કર્યા. ભેંયરામાં ઘણા સમયથી પ્રતિમાઓ હતી, એટલે તેને લૂણે લાગી ગયેલો, તે જોઈને પૂજ્યશ્રીના મનમાં એ બધા પ્રતિમાઓને ભેંયરામાંથી બહાર કાઢાવીને દેરીઓમાં પધરાવી દેવાને વિચાર આવ્યો. પણ તે વખતે દેરીઓ જીર્ણ-શીર્ણ દશામાં હોવાથી તત્કાલ તેમ બનવું અશક્ય લાગ્યું. પણ રાણકપુરજીના ઉદ્ધારનું બીજ આ વખતે તેઓશ્રીના મનમાં પડયું. - પછી સાદડી પધાર્યા, અને સં. ૧૯૭૨નું ચાતુર્માસ તેઓશ્રી સાદડીમાં બિરાજ્યા. પં. શ્રી પ્રેમવિજયજી મ. તથા પં. શ્રી સુમતિવિજયજી મ. આદિ ટીટેઈ ચાતુર્માસાથે પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞાથી ગયા.
[૩૭] જેસલમેર જુહારીએ
ચાતુર્માસ પૂર્વે બોટાદના વતની બગડીયા લવજીભાઈ જીવણલાલ નામના ગૃહસ્થને પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી લાવણ્યવિજયજી રાખીને પોતાના શિષ્ય કર્યા.
અહીં મુનિશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી મ. ને શ્રીભગવતીજી સૂત્રના યુગમાં પ્રવેશ કરાવ્યો. બીજાં મુનિવરને પણ અન્યાન્ય સૂત્રોના ચેગ વહાવ્યા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થવાની તૈયારી હતી, ત્યારે ઘણેરાવના શ્રીસંઘે આવીને પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કેઃ કૃપાળુ ! આપે ચાતુર્માસ તે અહીં કર્યું. બધો લાભ સાદડીવાળાને આપે. હવે અમને પણ કાંઈક લાભ તો અવશ્ય મળવો જ જોઈએ.
તેમનો આગ્રહ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ મુનિશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજીને ઘાણેરાવમાં ગણિ-પંન્યાસ પદ આપવાને ક્ષેત્રપશનાએ નિર્ણય કર્યો. આ વાતની સાદડી-સંઘને જાણ થતાં તેઓએ એ મહોત્સવ સાદડીમાં કરવા માટે ઘણે આગ્રહ કર્યો. પણ ઘણેરાવના સંઘને આદેશ અપાઈ ગયો હોવાથી તેમાં ફેરફાર કરવાની પૂજ્યશ્રીએ ના ફરમાવી.
ત્યારે સાદડીના સંઘે વિનંતિ કરી કે સાહેબ ! ગણિ-પંન્યાસપદ – મહોત્સવ ભલે ઘાણેરાવમાં થાય, પણ અમને ય કાંઈક લાભ તો મળી જ જોઈએ. અહીં પણ કાંઈક મહત્સવને પ્રસંગ જા જ જોઈએ.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેસલમેર જુહારીએ
૧૫૯ આથી પૂજ્યશ્રીએ પં. શ્રી પ્રેમવિજયજી ગણિવરાદિ ૪ પંન્યાસવને સાદડીમાં ઉપાધ્યાય પદવી આપવાને નિર્ણય કર્યો. શ્રીસંઘના આનંદોત્સાહને અવધિ ન રહ્યો.
માસા બાદ સં. ૧૯૭૩માં પૂજ્યશ્રી સાદડીથી ઘારાવ પધાર્યા. ત્યાં મુનિરાજશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી મ. ને કા. વ. ૬ના રોજ ગણપદ તથા કા. વ. ૧૨ ના રોજ પંન્યાસપદ
અર્પણ કર્યા. એ નિમિત્ત મહોત્સવ શ્રી મૂળચંદજી જાવંતરાજ ખીચીયા તરફથી ઘણું જ ઠાઠમાઠ પૂર્વક ઉજવાયો. બીજાં ગૃહ તરફથી પણ તેમાં નવકારશી-પ્રભાવના વગેરે થયા.
ઘણેરાવથી પૂજ્યશ્રી શ્રીમૂછાળા મહાવીરજી યાત્રા પધાર્યા. અહીંયા મોટો મેળો હતે. અને એ મેળામાં એક શ્રાવકવયે ગેલવાડના બાવન ગામને નિમંત્રણ કરીને બોલાવ્યા હતા. મેળે થયા પછી પુનઃ ઘાણેરાવ થઈને સાદડી પધાર્યા. પં. શ્રી પ્રેમવિજયજી મ. આદિ મુનિવરે પણ ટીટોઈથી વિહાર કરીને સાદડી આવી ગયા.
મંગલ મુહૂ–મંગલ દિવસે અઠ્ઠઈ મહત્સવ અને ધામધૂમપૂર્વક–પંન્યાસશ્રી પ્રેમવિજ્યજી ગણી, પં. શ્રી સુમતિવિજયજી ગણી, પં. શ્રી દર્શનવિજયજી ગણી, તથા પં. શ્રી ઉદયવિજયજી ગણી, એ ચાર પંન્યાસ મુનિવરોને પૂજ્યશ્રીએ ઉપાધ્યાય પદારૂઢ કર્યા. સાદડીના સકલ સંઘને તથા આ પ્રસંગે અમદાવાદ, ખંભાત, ભાવનગર, બોટાદ વિ. અનેક ગામના આવેલા પ્રતિષ્ઠિત સદ્દગૃહસ્થને ઉલ્લાસ અપાર હતો.
તીર્થોના ઉદ્ધાર અને તીર્થોની રક્ષાને જ નિજ-જીવનનું મુખ્ય ધ્યેય ગણનારા પૂજ્યશ્રીના મનમાં-તેઓશ્રી કેઈ પણ કાર્ય કરતા હોય, પણ અહર્નિશ તીર્થોદ્ધારની ભાવના અને ઉત્કંઠા તે રહેતી જ. એ ભાવના-પ્રેરિત ઉપદેશદાનના પ્રભાવે આ પદવી પ્રસંગે અમદાવાદ-દોશીવાડાની પિળ-ઇંદ્રકેટમાં રહેતા ઝવેરી મેહનલાલ ગોકળદાસના સુપુત્ર શ્રી કેશવલાલભાઈએ શ્રી રાણકપુરજી મહાતીર્થના જીર્ણોદ્ધાર માટે રૂ. વીશ હજાર આપવાનો નિર્ણય કર્યો. શિવગંજવાળા શા. મૂળચંદજી ખીચીયા તથા મૂળ ડેડવા-ગામના, પણ કાલિન્દ્રી ગામમાં રહેતા શા. ધૂલાચંદજીને ઉપદેશ આપતાં તેમણે રાણકપુરજીની દેરીઓ કરાવવા માટે સારી રકમ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને આપી.
સાદડીના માસા દરમ્યાન શિરેહી સ્ટેટના પાલડી ગામના વતની શા. અમીચંદજી તથા શા. ગુલાબચંદજી એ બે ભાઈ એ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેમની ભાવના પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં શ્રી સિદ્ધગિરિજીને છ “રી પાળતે સંઘ કાઢવાની હતી. એ માટે વિનંતિ કરવા તેઓ આવેલા. પણ પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું કે “અમે હજી બે વર્ષ થયા ગુજરાતથી આ તરફ આવ્યા છીએ, અને હજી મારવાડ-મેવાડમાં વિચરવાની ભાવના છે. પણ હમણું ગુજરાત તરફ જવાની ભાવના નથી. જો તમારે અમારી નિશ્રામાં સંઘ કાઢો હોય, તે જેસલમેરને સંઘ કાઢે, તે અમારે પણ યાત્રા થાય.”
પૂજ્યશ્રીનું આ વચન તરત જ એ બન્ને ભાઈઓએ ઝીલી લીધું–વધાવી લીધું અને તે જ વખતે જેસલમેરનો સંઘ કાઢવાને નિર્ણય કર્યો. પ્રયાણુનું મુહર્ત પણ પૂજ્યશ્રી પાસે નિણીત કરી લીધું.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
પણ-તેઓની ભાવના શ્રીસિદ્ધિગિરિરાજની યાત્રા કરવાની હતી, અને તે આ વર્ષે નહિ થઈ શકે, એટલે તેમણે ગિરિરાજના ભંડાર ખાતે રૂ. ૫૦૦૧ શેઠ આ. કે. પેઢીને મેાકલી આપ્યા.
૧૬૦
કેવી ઉદ્દાત્ત ભાવના !આપે!આપ આપણા મુખમાંથી ધન્યવાદના શબ્દો સરી પડે. ત્યારપછી પૂજ્યશ્રી સાદડીથી વિહાર કરીને મેઢેરા-વાલી-સેવાડી-વીજાપુર-રાતા મહાવીરજી -ખેડા-નાણા-નાંદીયા-નાની મેાટી પંચતીથી વિ.ની યાત્રા કરતા કરતા પાલડી પધાર્યાં. શ્રી અમીચંદ્રુજી–ગુલામચંદ્રજીએ સંધની સર્વ તૈયારીઓ કરી રાખી હતી.
આ બન્ને ભાઈઓ તરફથી પાલડીમાં એક સદાવ્રત ચાલતું હતું. એમાં નાત-જાતના ભેદ વિના સૌ કાઈને અન્ન-આદિની સહાય કરવામાં આવતી હતી.
એક શુભ દિવસે પૂજ્યશ્રીની પાવન નિશ્રામાં છરી' પાળતા શ્રીસંઘે તીર્થયાત્રા માટે પ્રયાણ કર્યુ. લેવ–જોગાપરા-વા. પાલડી- કારટાજી થઈ ને સંઘ શિવગજ પહેાંચ્યા
ત્યાં મુનિશ્રી જયવિજયજી મ. નુ સ્વાસ્થ્ય એકાએક અગડ્યું. તે દિવસે તેઓએ ઉપવાસ કરેલ. દેરાસરે દશન કરીને ઉપાશ્રયે આવતાં જ ચકરી આવી. અને ત્યારપછી ઘેાડીવારમાં જ તે શુભધ્યાન અને સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેમના અંતિમ સંસ્કાર આદિ વિધિ થયા બાદ શ્રીસંઘ સાંઢેરા-પાલી-જોધપુર-તિવરી-મંડેર-એસિયા-લેાહાવટ વિ ગામામાં થઈને ક્યાથી આવ્યા. ગામાગામ શ્રીસંઘના ભવ્ય સ્વાગત થતા હતા.
લેાધી સંઘમાં એ પહ્યા હતા. એક બાજુ ગુલેચ્છા ભાઈ એ અને ખીજી માજી આખા સંઘ. ગુલેચ્છાએ જ્ઞાતિબહાર કરાયા હતા, તેથી આ પક્ષ પડેલા. આ કલહને શમાવવા માટે પં. શ્રી હર્ષ મુનિજી મ., રાધનપુરવાળા શ્રી વીરવિજયજી ગણી, ઉકેશગચ્છીય મુનિશ્રી જ્ઞાનસુંદરજી, તથા સ્થા. મુનિશ્રીરાજજી વગેરેએ ઘણી મનહેત કરેલી, પણ તે બધાંને નિષ્ફળતા મળી હતી.
મુનિશ્રી જ્ઞાનસુ ંદરજી સઘમાં સાથે હતા. તેમણે પૂજયશ્રીને ખધી બીના જણાવીને કહ્યું કે આમાં વચ્ચે પડવા જેવું નથી. કારણ કે ઘણા આવી ગયા, કાઈથી આ કલેશનું નિવારણ થઇ શકયુ નથી.
પણ પૂજ્યશ્રીની બુદ્ધિ અને કુનેહ અસાધારણ હતી. તેઓશ્રીએ બધી વાત જાણી લીધી અને પછી પોતાની લાક્ષણિક શૈલીથી એવા સચાટ ઉપદેશ આપ્યા કે બન્ને પક્ષના શ્રી રેખાચંદજી લુકડ, સૌભાગ્યચ દજી ઝુલેચ્છા, વકતાવરમલજી લેાઢા, વિ. આગેવાનાના મન હળવા પડી ગયા. તેમના મન સમાધાન માટે આતુર બન્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિનવ્યું કે સાહેબ! આપ આઠ દસ દિવસ અહી રહીને ઉપદેશ આપશે, તેા જરૂર સમાધાન થઈ જ જશે.
એટલે પૂજ્યશ્રી સંઘ સાથે ત્યાં સ્થિરતા કરીને પ્રતિદિન સમાધાન માટે પ્રેરક ઉપદેશ આપવા લાગ્યા. પરિણામે-સંઘના કુસપના મૂળિયાં ઢીલા પડી ગયા. અને છેવટે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશાનુસાર તથા સંઘમાં આવેલા સાદડીના શ્રીદલીચંદ્રજી, જોધપુરના શ્રીઢીપચંદજી વગેરેની મધ્યસ્થતાએ બન્ને પક્ષેા વચ્ચે સમાધાન થઈ ગયું. સધમાં એકતા સ્થપાઇ. સ ંઘમાં શાન્તિ સ્થપાતાં જ એની ખુશાલીમાં જુદા જુદા ગૃહસ્થા તરફથી સ્વામિવાત્સલ્યેા થવા લાગ્યા. એક પછી એક સ’ઘજમણુની પરંપરા ચાલી,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેસલમેર જુહારીએ
૧૬૧ ફલેધીથી નીકળીને સંઘસહિત પૂજ્યશ્રી ખારા-પોકરણું થઈને લાઠી પધાર્યા. અહીં જેસલમેરના મહારાજાનો હુકમ થવાથી લાઠીમાં મુકામ ન કરતાં ત્યાંથી આગળ ચાંદડમાં સંઘે પડાવ નાખ્યા. રાજ-ખટપટના કારણે આમ બન્યું હતું. ચાંદડથી વાસણા પધાર્યા. આ રણપ્રદેશમાં પાણીની ખૂબ તંગી હતી. સંઘે વાસણામાં પડાવ નાખે ત્યારે ત્યાંના લોકો કહે તમે અમારું પાછું એક દિવસમાં જ વાપરી નાખશે, પછી અમારે કઈ રીતે દિવસો પસાર કરવા ? સંઘના લેકે તૃષાથી વ્યાકુળ થઈ ગયા હતા.
પણ સંઘનું પુણ્યબળ કાંઈક જુદું જ હોય છે, એ વાત અહીં સૌને અનુભવવા મળી. સંઘે પડાવ નાખ્યાને થોડી વાર થઈ, ત્યાં તે એકાએક વરસાદ તૂટી પડ્યો. ચૈત્ર માસના એ દિવસે હતા. જ્યાં ચોમાસામાં પણ વરસાદના દર્શન દુર્લભ હોય, ત્યાં ભર ઉનાળામાં વરસાદ પડે, એ એક આશ્ચર્ય જ ગણાય ને ? અને વરસાદ પણ કેટલો ? ડાં છાંટણાં કે ઝરમર નહીં; પણ સંઘના સર્વલકને પડાવ ઉઠાવીને આજુબાજુના મકાનમાં ભરાઈ જવું પડયું, એવો ધોધમાર. બે ત્રણ કલાક સુધી વરસેલા આ વરસાદે ચારેકોર પાણી જ પાણી ભરી દીધું. આથી ગામમાં તથા સંઘમાં શાન્તિ થઈ, પાણીની તંગી ન રહી, લોકોની તૃષા છીપી, અને સંઘના પુણ્યપ્રભાવની લેને ઝાંખી થઈ
ત્યાંથી શ્રીસંઘ જેસલમેર તીર્થે પધાર્યો. અહીં રાયે સંઘ ઉપર મુંડકાવેરો નાખવાનો વિચાર કર્યો. આપણું પૂજ્યશ્રીએ એ “વેર' ભરવાની સ્પષ્ટ ના જણાવી દીધી. કારણકે-મુંડકા વેરો ભરવાથી કાયમ માટે એક નવી મુશ્કેલી ઊભી થતી હતી. તેઓશ્રીએ સંઘમાં આવેલા અને વિચક્ષણ બુદ્ધિવાળા પ્રેમચંદભાઈ માસ્તરને બેલાવીને આબુના અંગ્રેજ રેસીડેન્ટને તાર દ્વારા આ બાબત જણાવવા સૂચવ્યું.
આ વાતની ખબર મહારાજાને પડતાં જ તેઓ સમજી ગયા કે–આ લેકે ગમ ખાય એવા નથી. હવે જે આપણે ઢીલું નહિ મૂકીએ તે રેસીડેન્ટ સુધી વાત પહોંચશે, અને આપણને જ મુશીબત પડશે. આમ વિચારીને તરત જ તેમણે પોતાના દિવાનને શ્રીસંઘ પાસે મેકલ્યા. દિવાનને લઈને સંઘપતિ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તેમને પ્રાસંગિક ઉપદેશ આપ્યો અને મુંડકાવેરાની માગણી અન્યાયભરી છે, તે પણ સમજાવ્યું. દિવાને પણ સ્ટેટ તરફથી થયેલી એ માગણી છોડી દીધી, સંઘને પ્રવેશ કરવાની રજા આપી, એટલું જ નહિ, પણ સંઘ તથા સંઘવીનું રાજ્ય તરફથી શાલ-દુલા આપીને સન્માન પણ કર્યું. સંઘવીએ પણ મહારાજાને નજરાણું ધર્યું.
શ્રીસંઘે ઠાઠમાઠ સાથે નગર-પ્રવેશ કર્યો. તીર્થયાત્રા કરી.
આ પછી તે મહારાજાએ પિતાના મહેલમાં આવીને ઉપદેશ આપવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિપૂર્વક આમંત્રણ કર્યું. પૂજ્યશ્રી પણ દીર્ધદષ્ટિથી લાભાલાભની વિચારણા કરીને રાજમહેલે પધાર્યા. મહારાજાને ધર્મોપદેશ આપ્યો. મહારાજાએ પિતાના પંડિતને તૈયાર રાખેલા. તેમણે પૂજ્યશ્રીની પરીક્ષા કરવા માટે ન્યાય-વ્યાકરણ–દર્શનશાસ્ત્ર આદિના ગહન પ્રશ્નો પૂછયા. પણ પૂજ્યશ્રીને કાંઈ ઉત્તર શોધવા જવું પડે એમ ન હતું. તેઓશ્રીએ તત્કાલ તેના સચોટ ઉત્તરે આપીને તે પંડિતને મુગ્ધ કરી દીધા.
૨૧
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
શાસનસમ્રાટું પછી મહારાજાએ પૂજ્યશ્રીને નમ્રતાપૂર્વક વિનંતિ કરી કે આ પ્રદેશ બહુ જ વિકટ છે. અહીં આવવું ઘણું જોખમભર્યું ગણાય. માર્ગમાં આંધી, વંટોળીયાને તો પાર નહિ. પણ ધર્મના કેઈ અલૌકિક પ્રભાવથી જ આપ તથા સંધ આ બાજુ નિર્વિને પધાર્યા છે. માટે હવે અહીં જ સ્થિરતા કરે.
આમ મહારાજાને આગ્રહ હોવા છતાંય પૂજ્યશ્રીએ ના જણાવી.
આથી મહારાજાએ પૂજ્યશ્રીને પાલખી-છડી-પટાવાળો વિગેરે પિતાના–રાજ્ય તરફથી રાખવા માટે વિજ્ઞપ્તિ કરી. પણ પિતાની સાધુમર્યાદા સમજાવીને પૂજ્યશ્રીએ એ વાતને અસ્વીકાર કર્યો. આથી પૂજ્યશ્રીના શુદ્ધ ચારિત્ર્યબળથી મહારાજા ખૂબ પ્રભાવિત થયા.
જેસલમેરના વિખ્યાત હસ્તલિખિત અને તાડપત્રીય ગ્રંથભંડારોનું પૂજ્યશ્રીએ અવલોકન કર્યું. પછી શ્રી સંઘ સાથે બ્રહ્મસાગર-અમૃતસાગર થઈને શ્રીલેદ્રના પાર્શ્વનાથજી તીર્થ પધાર્યા. ત્યાં યાત્રા કરીને પુનઃ જેસલમેર પધાર્યા. બેએક દિવસ સ્થિરતા કરી, શુભ મુહૂર્ત સંઘવીને તીર્થમાળા પણ કર્યું. સંઘવીએ પણ અંતરના ઉલ્લાસથી પૂજા-પ્રભાવનાદિક કાર્યો કર્યા.
તીર્થ_યાત્રા કર્યા પછી શ્રીસંઘ જે રસ્તે આવેલો, તે જ રસ્તે પાછો ફર્યો. માર્ગમાં વાસણ ગામે પૂર્વની જેમ આ વખતે પણ પાણીની તંગી ઊભી થઈ, પૂર્વવત્ વરસાદ આવ્યો, અને પાણીની તંગી દૂર થઈ. જે પ્રદેશમાં ત્રણ વર્ષે એકવાર ધોધમાર વરસાદ આવે, એ પ્રદેશમાં એક જ મહિનામાં બે વાર ધોધમાર વરસાદ આવ્યું, એ બનાવને લેકે ચમત્કારિક માનવા લાગ્યા.
સંઘ ફલેધી આવ્યો, ત્યારે ત્યાંના શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીને ચાતુર્માસ માટે આગ્રહપૂર્ણ વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ તેને સ્વીકાર કર્યો.
આ સંઘ કાઢનાર સંઘવી શ્રીઅમીચંદજી-ગુલાબચંદજીની ભાવના દેઢ લાખ રૂા. ખર્ચવાની હતી. પણ સંઘ જેધપુર સુધી આવ્યા ત્યાં યાત્રીઓનું પ્રમાણ ધાર્યા કરતાં ઘણું વધી ગયું. પણ એની સાથે સંઘવી-ભાઈઓની ભાવના પણ દ્વિગુણિત થતી ગઈ.
સંઘ જે જે ગામમાં જાય, ત્યાં ત્યાંના સ્થાનિક સંઘ આખા સંઘને નિમંત્રણ આપીને નવકારશી કરીને સંઘ-વાત્સલ્ય કરતા. સંઘવી-ભાઈઓ પણ સ્થાનિક સંઘની નવકારશી પિતાના તરફથી સર્વત્ર કરતા. એમાં ખર્ચ ઘણે તે એટલે પૂજ્યશ્રીએ સંઘવીને શિરે અધિક ભાર ન પડે, એ હેતુથી કહ્યું કે : “મોટા મોટા શહેરોમાં ત્યાંના સંઘને જમાડવાને લાભ બીજા ભાવિક પણ લઈ શકે છે.”
ત્યારે સંઘવી–ભાઈઓએ વિનંતિ કરી કેઃ “સાહેબ ! અમારા પ્રબળ પુણ્યગે આવે ઉત્તમોત્તમ લાભ લેવાને અવસર આવ્યો છે, માટે આ બધે લાભ અમને જ લેવા દો. તેમની ભાવના જોઈને પૂજ્યશ્રીએ સંમતિ આપી. - જ્યારે સંઘ પાછો લેધી આવ્યું, ત્યારે ખર્ચને અંદાજે રૂ. ૩ લાખને આવ્યું. પણ એ સંઘવી બંધુઓને ઉત્સાહ તે અપૂર્વ જ હતું. તેઓ વિશુદ્ધ ચિત્તની ભાવનાથી આ બધે લાભ લઈ રહ્યા હતા. અને–પુણ્યમાં વપરાયેલી લમી પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યની લક્ષ્મીને
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેસલમેર જુહારીએ વધારે જ છે, ઘટવા દેતી નથી. ફલેધીમાં જ સંઘવી ઉપર મદ્રાસથી તાર આવ્યું કે કપૂરના વ્યાપારમાં ૩ લાખ રૂ.ને નફે થયો છે.” સકળ સંઘ સમક્ષ એ તાર જાહેર કરતાં સંઘવી-ભાઈઓએ કહ્યું કેઃ ધર્મના પ્રભાવે શ્રીસંઘને તમામ ખર્ચ આવી ગયું છે, અને અમારી મૂળ મૂડી તો અકબંધ જ રહી છે.” એટલું કહીને તેમણે ઉમેર્યું: “અમારા માતુશ્રીએ ઘાસના ભારા લાવીને અમારું પિષણ કર્યું છે. કેઈકવાર અમે ઘીની માગણી કરીએ તે અમારા માતુશ્રી કહેતાં કે આજે તમને ઘી આપું, તે કાલે રોટલાં ક્યાંથી ખાઈશું? આવી અમારી સ્થિતિ હતી. પણ કેઈ શુભ પળે અમને મદ્રાસ જવાની બુદ્ધિ થઈ, અને ત્યાં ભાગીદારીમાં વ્યાપાર કરતાં નફો થયે, પહેલાં જ વર્ષે અમે ૧૫ હજાર કમાયા. એમાંથી છા હજાર અમે પાલિતાણુમાં ખર્ચા અને શા હજારનું દેવું ચુકવ્યું. બીજા વર્ષે અમે ૨૨ હજાર કમાયા. આમ કમાણી ઉત્તરોત્તર વધતી જ ગઈ. એ બધાય પ્રભાવ ધર્મને જ છે. એ લક્ષમી જેમ જેમ અમે ધર્મમાગે ખચ, તેમ તેમ વધતી ગઈ. આ કેવળ ધર્મને જ પ્રભાવ છે. - સંઘમાં આવેલા કેઈપણ ભાઈ-બહેને પ્રત્યે અમારા તરફથી કાંઈ પણ અવિનય-અપરાધ થયો હોય તો અમે ક્ષમા યાચીએ છીએ.”
આ પ્રમાણે ગદ્ગદકઠે નિવેદન કરી, પૂજ્યશ્રીની અનુજ્ઞા લઈને તેઓ સંઘ સહિત પોતાના ગામ ગયા. અને પૂજ્યશ્રી સં. ૧૯૭૩ નું ચાતુર્માસ ફલેધીમાં બિરાજ્યા.
[૩૮]. પૂજ્યશ્રી અનુભવના મહાસાગર
હિન્દુસ્તાનના કેઈપણ શહેરમાં ન હોય એવો–એતિહાસિક ઉપાશ્રય અહીં-ફલેધીમાં હતું. તે ૮૪ ગચ્છને ઉપાશ્રય હતે. ચોરાશી ગચ્છમાંથી કેઈપણ ગચ્છના સાધુ આવે, તે આ ઉપાશ્રયમાં ઉતરતા. બીજા ગામમાં ઉપાશ્રય તો હોય છે, પણ તે અમુક અમુક ગચ્છના જ. પણ અહીં તો તપાગચ્છ, ખરતરગચ્છ, અંચલગચ્છ, કમળાગચ્છ, વિ. વિવિધ-ગચ્છની માન્યતાવાળા શ્રાવકો રહેતા હોવાથી ઉપાશ્રય પણ ૮૪ ગચ્છને હતો. અને બીજે એક ચૌભુજાને ઉપાશ્રય હતા.
ચૌભુજાના ઉપાશ્રયે પૂજ્યશ્રી સપરિવાર ચાતુર્માસ બિરાજ્યા, અને ૮૪ ગચ્છના ઉપાશ્રયે હંમેશાં વ્યાખ્યાન આપતા. ચાતુર્માસ દરમ્યાન–
ફધીના ધનવાન અને આગેવાન ત્રણ ગૃહસ્થાશ્રમાણેકલાલજી કેચર, શ્રીશિવલાલજી કોચર, તથા શ્રી શિવદાનજી કાનુગાએ ભાગીરથીના ભવ્ય પ્રવાહ શા પૂજ્યશ્રીના અમેઘ ઉપદેશને ઝીલી લઈને એક એક સ્થાયી–ધર્મકાર્ય કરવાનો નિર્ણય કર્યો.
માણેકલાલજી કચરે તળાવ-કિનારે શ્રી મહાવીર પ્રભુનું નૂતન જિનાલય બંધાવવાનું સ્વીકાર્યું.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪
શિવલાલજી કેાચરે તપાગચ્છના ઉપાશ્રય ખંધાવવાનું નક્કી કર્યું.
અને શિવદાનજી કાનુગાએ એક ધર્મશાળા બંધાવી આપવાના નિર્ણય કર્યાં. ત્યાર પછી એ ત્રય ગૃહસ્થા તરફથી ફ્લાધીમાં દેરાસર–તપગચ્છીય ઉપાશ્રય તથા ધર્મશાળા ધાયા. ખરતરગચ્છીય આગેવાન શ્રી સૌભાગ્યચંદજી ગુલેચ્છાને સામાયિક કરવાની રૂચિ ઘણી હતી. તેથી તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને સામાયિક કરતા. અને કરેમિભ ંતે !” પણ પૂજ્યશ્રીના શ્રીમુખે જ ઉચ્ચરતા. હવે ખરતરગચ્છમાં સામાયિક લેતી વખતે ૩ વાર *કરેમિલ તે’ ઉચ્ચવાના વિધિ છે. જયારે તપગચ્છમાં એક જ વાર ઉચ્ચરવાના વિધિ છે. તનુસાર પૂજ્યશ્રી એકવાર ઉચ્ચરાવતા. આ જોઈને ખીજાં ખરતરગીય ભાઈ એ સૌભાગ્યચ દેજીને એ વિષે ટકાર કરવા લાગ્યા. ત્યારે તેમણે કહ્યું: પૂ. મહારાજ સાહેબના શ્રીમુખે એક જ વખત પણ આવા શુદ્ધ અને પવિત્ર શબ્દો સાંભળવા કયાંથી મળે ? મને તે તેઓશ્રીના શ્રીમુખથી એક વાર પણ ‘કરમિલતે’ સાંભળીને ખૂબ આહ્લાદ થાય છે.”
આવા હતા એ ભદ્રપરિણામી અને આગ્રહમુકત શ્રાવકેા.
ફ્લેાધીમાં એક આશ્ચર્યકારક બીના એ બની કે—પૂજ્યશ્રી જ્યારે વ્યાખ્યાન–સમયે વ્યાખ્યાનની શરૂઆત કરે, ત્યારે પાટની સામેની દિવાલના એક નાના ગેાખલામાં એક પારેવુ (કબુતર) આવીને સ્થિર બેસી જતું અને વ્યાખ્યાન પૂર્ણ થાય કે તરત જ ઉડી જતું. આવુ એક-બે દિવસ નહિ, પણ પૂજ્યશ્રી જ્યાં સુધી લાધીમાં રહ્યા, ત્યાં સુધી કાયમ સમયે એ પારેવું આવીને વ્યાખ્યાન સાંભળતું. અનેક ગૃહસ્થા તથા મુનિવરોએ એ નજરે જોયેલી વાત છે. જોનારાને પ્રતીતિ થતી કે—તિય ચમાં પણ કોઈ પૂર્વ સંસ્કારના પ્રભાવે સ જ્ઞા અને સમજણુ હોય છે.
વ્યાખ્યાન
લેાધીમાં રથયાત્રાના રથ-ઇન્દ્રધ્વજ વિ. સાધને શ્રીસ'ઘને ઉપદેશ આપ્યા. વિશાળહૃદયી પૂજ્યશ્રીએ છે, સંઘમાં પણ વિવિધગચ્છીય શ્રાવક છે, તેા થાય, તે ઘણું ઉત્તમ થાય.
આ
શાસનસમ્રાટ્
નહાતા. તે કરાવવા માટે પૂજ્યશ્રીએ વિચાયુ” કે—અહી’૮૪ ગચ્છના ઉપાશ્રય રથયાત્રાના સાજ પણ ૮૪ ગચ્છને
તેઓશ્રીએ સંઘને એ વિચાર જણાવીને રથયાત્રાના સાજ કરાવવા માટે સર્વાંગચ્છીય ટીપ શરૂ કરાવી. એમાં તપગચ્છ, કમળાગચ્છ વિ. ગચ્છાની માન્યતાવાળા ભાવિકોએ સારી રકમ ભરાવી.
અહીં કમળાગચ્છના યતિશ્રી પ્રેમસુંદરજી હતા. તેઓ પૂજ્યશ્રીની સેવા માટે આવતા. તપાગચ્છના યતિ શ્રીકેશરીસાગરજી હતા. તેએ ખૂબ અનુભવી અને વયેવૃદ્ધ હતા. તે પણ પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે પૂજ્યબુદ્ધિથી સેવા કરવા આવતા. તપગચ્છના દેરાસરના વહીવટ તેમના હસ્તક હતા, તે પૂજ્યશ્રીએ સ`ઘને સોંપાવી દીધા.
અહી' યતિએ હસ્તલિખિત પુસ્તકો વેચવા આવતા. મથેણ જાતિના લેાકેા પણ જૂના પુસ્તક વેચવા આવતા. તેઓ તાળી તાળીને પુસ્તકા વેચતા. પૂજ્યશ્રી પાસે તેઓ આવ્યા ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ તેમને ‘સરસ્વતીને તાળવાની’ ના પાડી, અને ક્ષેાકેાની ગણત્રી કરીને
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રી : અનુમાના મહેાસાગર
૧૬૫
વેચવા કહ્યું. પણ અજ્ઞાન લેાકાને શ્લોકાની ગણત્રી કયાંથી આવડે ? તેએ તે તેાળીને જ વેચવા લાગ્યા. આથી પૂજ્યશ્રીએ શ્રાવકને ઉપદેશ આપીને તે પુસ્તકે ખરીઢાવી લીધા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થવાને ઘેાડા દિવસની દિવસની વાર હતી. ત્યારે પૂજ્યશ્રીને મેલેરીયા તાવ આવવા શરૂ થયા. આ સમાચાર અમદાવાદ પહોંચતાં શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ સહકુટુંબ ડૉ. ત્રિકમભાઈ ને લઈ ને લેધી ગયા. ડોકટરે કરેલા યોગ્ય ઔષધોપચારથી પૂજ્યશ્રી સ્વસ્થ બન્યા, એટલે તે મારવાડના તીર્થોની યાત્રા કરીને અમદાવાદ ગયા.
ચામાસા પછી પૂજ્યશ્રીએ બીકાનેર તરફ વિહાર કર્યાં. વિહારમાં લેાધીથી બીકાનેર સુધી શ્રીમાણેકલાલજી કેાચર, શિવદાનમલજી કાનુગા વગેરે લેાધીના ૨૫-૩૦ શ્રાવકવાં સાથે રહ્યા. બીકાનેરથી આગળના ગામે બીકાનેરના તપા-ખરતરગચ્છીય આગેવાને પૂજ્યશ્રીના વઢનાર્થે આવ્યા. ત્યાં પૂજા પ્રભાવનાસ્વામીવાત્સલ્ય વિ. કર્યું.
બીકાનેરમાં રાંગડી ચેાકમાં ખરતરગચ્છના ઉપાશ્રય હતા. ત્યાં શ્રીપૂયાનુ જોર ઘણુ હતું. તે કારણે-વર્ષો પૂર્વે પૂ. શ્રી આત્મારામજી મહારાજ આઢિમુનિવર અહી પધાર્યા, ત્યારે શ્રીપૂયાએ તેઓનુ સામૈયું થવા દીધું ન હતું. આ વખતે પણ ખીંકાનેરમાં એવી જ ચર્ચા થવા લાગી. એની જાણ થતાં પૂજ્યશ્રીએ આગેવાનાને મેલાવીને કહ્યું કે : “તમારે સામૈયા બાબતમાં જરાપણ ગભરાવાની જરૂર નથી. સંઘમાં મતભેદ થાય, એવું કાય કરવાની જરૂર નથી. તમે બધાં સામે આવશે, એ મારૂ સામૈયુ જ છે.”
પૂજ્યશ્રીની આવી ઔદાર્ય પૂર્ણ-નિખાલસ દૃષ્ટિ જોઈને આગેવાનોને ખૂબ સ તાષ થયેા. તેમણે કહ્યુ : સાહેખ ! આમાં કાંઈ વિચારવાની કે મતભેદ થાય જ નહિં, આ તો અમારા સંઘના આનંદની વાત છે. અને અમારે સામૈયુ'
એવી વાત છે કરવાનુ જ છે.
બીજે દિવસે પૂજ્યશ્રીએ સપરિવાર ખીકાનેરમાં ધામધૂમપૂર્વક સસ્વાગત પ્રવેશ કર્યો. અહી' મુનિવયશ્રી અમીવિજયજી મ. આઢિ મળ્યા. તેઓ તપગચ્છના ઉપાશ્રયે હતા, અને એ ઉપાશ્રય નાના હતા તેથી તથા ખરતરગચ્છીય સંઘની વિનંતિથી રાંગડીચેાકના ખરતર ગચ્છના ઉપાશ્રયે પધાર્યાં.
પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં લેાકા સારા પ્રમાણમાં લાભ લેવા લાગ્યા. બીકાનેરમાં શ્રીચાંદમલજી ઢઢ્ઢા નામે એક પ્રતિષ્ઠિત, ધનવાન અને આગેવાન ગૃહસ્થ હતા. ખીકાનેર-નરેશ તેમને પેાતાના કાકા તરીકે માનતા હતા. તેમને વિદ્યાભ્યાસને પણ શૈાખ હતા. સાહિત્ય-વિષયનું તેમનું જ્ઞાન ઘણું ઊંડું હતું.
વિવિધ શાસ્ત્રાભ્યાસના પેાતાના શેખને લીધે તેઓએ શ્રીજયદયાળ નામના એક વિદ્વાન પંડિતવરને રાખ્યા હતા. તેમની સાથે હંમેશાં તેઓ બે કલાક જેટલેા સમય વિદ્યાવિનાદ તથા ચર્ચા-વિચારણામાં ગાળતા હતા.
શ્રીસિદ્ધચક્રજીના નવ પાના જુદા જુઢા વણુ શા માટે ?” આ પ્રશ્ન તેએના અંતરમાં કેટલાક સમયથી ઘાળાતા હતા. તેમણે ઘણા વિદ્વાના પાસે આ પ્રશ્ન રજૂ કરેલા, પણ તેનો
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું યોગ્ય ઉત્તર તેમને કયાંયથી મળ્યું ન હતું. તેમને પૂજ્યશ્રીના અસાધારણ અને સર્વ શાસ્ત્રાવગાહી જ્ઞાનની જાણ થઈ, એટલે તેઓ પિતાના પંડિતજીને લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા.
- પૂજ્યશ્રી સાથે વ્યાકરણ, ન્યાય તથા આગમ વિગેરે વિષયેની ચર્ચા તેઓએ શરૂ કરી. પૂજ્યશ્રીએ પણ તેમના પ્રશ્નોના ઉત્તર આપવા સાથે સામે એવા કૂટ પ્રશ્નો કરવા માંડયા કે ઘડીભર પંડિતજીને પણ જવાબ આપતાં વિચાર થઈ પડો. પૂજ્યશ્રીની આવી તલસ્પશી છતાં અગર્વ-વિદ્વત્તા જોઈને શ્રીચાંદમલજી તથા પંડિતજીના મન પ્રસન્ન બન્યા. પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે તેમને ખૂબ બહુમાન જાગ્યું. પછી ઢઢ્ઢાજીએ નવપદના વર્ણ વિષયક પિતાની વર્ષોની અણઉકેલ શંકા પૂજ્યશ્રી પાસે રજૂ કરી.
પૂજ્યશ્રીએ એના સમાધાનમાં ફરમાવ્યું: સાહિત્યમાં “રસ અને તેના ૯ ભેદ આવે છે. એ ૯ રસના જુદા જુદા વણું છે. જેમ-શૃંગાર રસને શ્યામ વર્ણ, શાન્ત રસને વેતવર્ણ વિ. જોકે રસ તે અરૂપી છે. બ્રહ્માનંદ-આત્માનંદ સ્વરૂપ છે. છતાંય તેનું વર્ણની સાહિત્યકારોએ કલ્પના કરી, તે તે રસથી થતાં તે તે પ્રકારના અનુભવને આધારે. એ જ રીતે અહીં નવપદના જુદા જુદા વર્ગો છે.
જેમ શ્રીઅરિહંત દેવને વર્ણ કવેત છે. તે એટલા માટે કે અરિહંત પ્રભુ શુકલધ્યાન ધ્યાઈ રહ્યા છે, અને એ શુકલધ્યાનની તેમની અવસ્થાનો ખ્યાલ કરવા માટે આપણે તેમને વેતવર્ણવાળા માની તેમની આરાધના કરીએ છીએ.
સિદ્ધ ભગવંતને વર્ણ લાલ હોવાનું કારણ એ છે કે–તેઓ ઉદ્દીપ્ત અગ્નિ જેવા લાલાળ બનીને આ કર્મરૂપ કાષ્ઠને બાળે છે, એ પરિસ્થિતિનું ભાન કરવા માટે એમની આરાધના લાલ વણે કરાય છે. - આચાર્યદેવને પીળે વર્ણ સૂચવે છે કે-આચાર્ય એ શાસનના રાજા છે. રાજા સોનાના વિવિધ આભૂષણેથી શોભતે હોય છે. સોનું પીળું હોય છે. આચાર્ય પણ રાજા હેવાથી તેમનો પીળા-કનકવર્ણ મનાય છે.
ઉપાધ્યાયજીને લીલે વર્ણ કલપવાને હેતુ એ કે-નીલમ રત્નની જેમ તેઓ પણ ખૂબ શીતળ અને આલ્હાદક હોય છે, તેમની કાન્તિ-તેજ પ્રશાન્ત હોય છે, નીલમ લીલું છે. માટે ઉપાધ્યાયજીની આરાધના પણ નીલવણે કરાય છે.
સાધુપણું પાળનાર આત્માએ શરીરના તથા વસ્ત્રાદિના બામળથી જુગુપ્સા-દુગચ્છા ન કરાય. તે તે તેનું આભૂષણ છે, આ વાતની કાયમ સ્મૃતિ રહે, માટે સાધુ–પદની આરાધના શ્યામવર્ણ થાય છે.
દર્શન પદ સુદર્શન ચક્ર સમું છે. એ ચક ઉજજવળ હોવાથી દર્શન પણ વેતવણુ છે.
જેમ અંધકારને નાશક પ્રકાશ, એમ અજ્ઞાનનું નાશક સમ્યગ જ્ઞાન. એટલે એ પણ પ્રકાશક હોવાથી શુકલ છે. એ જ રીતે ચારિત્ર અને મોહ દુશ્મન છે. મેહ-અંધારાને ઉલેચનાર ચારિત્ર છે. માટે તેની આરાધના ય શુકલવણે થાય છે. અને નિકાચિત-શ્યામવર્ણા કર્મ–મલને દૂર કરવા માટે તપપદ પણ વેતવણે આરાધાય છે.”
ધાર્મિક અને સાહિત્યિક એ ઉભયદષ્ટિએ આવું સુંદર સમાધાન મળવાથી ચાંદમલજી અને પંડિતજી સાનંદાશ્ચર્ય પામ્યા. તેઓને અપાર સંતોષ થયે. ઘણા સમયથી તેમના
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રી : અનુભવના મહાસાગર
૧૬૭ મનમાં રહેલ શંકા-શલ્યને આજે ઉદ્ધાર થઈ ગયો. તેઓ બોલ્યા કે : મારી પાસે ઘણા વિદ્વાને આવ્યા, પણ કયાંયથી આ સંતોષકારક ખુલાસો ન મળે. આપ સાહેબને સાહિત્યને આટલે ઊંડે અને અગાધ બેધ છે, તે હું જાણતો ન હતો.
પછી તો—તેઓ પ્રતિદિન પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને, વિગેષ્ઠિ કરીને, પૂજ્યશ્રીના જ્ઞાનને લાભ લેવા લાગ્યા. તેઓ પૂજ્યશ્રીના પરમભક્ત બની ગયા. પૂજ્યશ્રીને બીકાનેરમાં ચાતુર્માસ બિરાજવાને તેમણે ઘણે જ આગ્રહ કર્યો.
અહીં-પૂજ્યશ્રીના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી નંદનવિજ્યજી મ. ની તબિયત નરમ થઈ છાતીને દુઃખાવો થઈ આવ્યો. આ જોઈને જયપુરના રાજવૈદ્ય લક્ષમીલાલજીને લઈને ચાંદમલજી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. વૈદ્યરાજે મુનિશ્રીની તબિયત તપાસીને જણાવ્યું કે : આ મહારાજનું હદય (Heart) બહુ નબળું છે, માટે હમણું તેમને બિલકુલ પરિશ્રમ ન કરાવો. એમને દવામાં માણેકભસ્મ વગેરે દ્રવ્યની ઔષધિ આપવી પડશે. - શ્રીહઠ્ઠાજીએ તરત જ એ અંગેની સર્વ વ્યવસ્થા કરવાની નક્કી કરી, પણ પૂજ્યશ્રીએ એ માટે સર્વથા ના પાડીને કહ્યું કે ઃ આવી ભારે દવા હમણું નથી કરવી, હમણું તે આપણી ઘરગથ્થુ દવાનો ઉપયોગ કરીએ, પછી જરૂર જણાશે તે વૈદ્યરાજની દવાને ઉપયોગ કરાશે.
આ પછી પૂજ્યશ્રીએ મુનિશ્રીનંદનવિજ્યજીને આશ્વાસન આપીને યોગ્ય ઉપચારે શરૂ કરાવ્યા. બીકાનેરમાં એક માસ સ્થિરતા કરી. ધીમે ધીમે તબિયતમાં સુધારો થવા લાગ્યું.
એક માસની સ્થિરતા દરમ્યાન આજુબાજુના ગંગાસર, ભીમાસર, વિ. ગામના સંઘ પૂજ્યશ્રીના વંદનાર્થે આવતા, અને પૂજા–પ્રભાવના–સ્વામીવાત્સલ્યાદિ ધામધૂમ કરતાં.
“આજુબાજુનાં જંગલમાં ઉંદરોને ઉપદ્રવ થવા અને વધવા લાગે છે એવી વાત એક દિવસ પૂજ્યશ્રીના જાણવામાં આવી. અનુભવના ઉદધિ તેઓશ્રીએ તરત જ કહ્યું કે : “થોડા સમયમાં જ આ બાજુની હવા બગડવાને સંભવ છે. અહીં લેગને રેગ થવાને સંભવ છે. માટે અમારે હવે અહીંથી વિહાર કરે જોઈએ.”
આ સાંભળીને ભાવિક શ્રાવકોએ વિનંતિ કરી કે : સાહેબ ! આપ આ ભય શા માટે રાખે છે ? અહીંનું વાતાવરણ તે બિલકુલ સ્વસ્થ અને સ્વચ્છ જ છે. આપ વિહાર કરવાની ઉતાવળ ન કરે.
પણ દીર્ઘદ્રષ્ટા પૂજ્યશ્રીએ તે વિહારનો નિર્ણય જાહેર કર્યો, અને એક દિવસે ત્યાંથી વિહાર કરીને ઉદ્દામસર થઈ દેશનેક પધાર્યા. અહીં પૂજ્યશ્રીને સમાચાર મળ્યા કે-બીકાનેરની હવા બગડવા લાગી છે, અને અનેક લોકો પ્લેગના ભંગ બનવા લાગ્યા છે. સમજી લેકે પૂજ્યશ્રીના અનુભવજ્ઞાનની તથા દીર્ધદષ્ટિભર્યા પગલાંની પ્રશંસા કરવા લાગ્યા.
શ્રીઢદ્રાજીએ અહીં પણ વૈદ્ય તથા ડોકટરને મુનિશ્રીનંદનવિજયજીની સારવાર માટે મોકલ્યા. પણ પૂજ્યશ્રીએ તેમની દવા કરવાની સ્પષ્ટ ના જણાવી. કારણ કે–ચાલુ ઉપચારથી વિહાર શાન્તિપૂર્વક અને સારી રીતે કરી શકે એટલે ફાયદો થયો અને તે હતે.
દેશનેથી નાગોર તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં રાજ્યના મેડિકલ ખાતાના માણસો બીકાનેર તરફથી આવતા તથા તે તરફ જતા લોકોને અટકાવતા હતા. અથવા તે પ્લેગની
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
શાસનસમ્રાટ રસી મૂકીને જ જવા-આવવા દેતા હતા. આમ પ્રવેશબંધી જેવું થઈ ગયું હતું. પૂજ્યશ્રી આદિને પણ તેઓએ અટકાવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તેમને સમજાવ્યા કે અમે જેનમુનિઓ આહારવિહારમાં ઘણું નિયમિત તથા કડક હાઈએ છીએ, માટે અમને જવા દે. ત્યારે તેઓએ જવા દીધા.
કમે કરીને નાગોર પધાર્યા. પંદરેક દિવસ સ્થિરતા કરી. ઉપાશ્રયની બાજુમાં એક મોટું મકાન હતું, તે સંબંધી ઉપદેશ આપતાં તે મકાન તેના માલિક-શ્રાવક ઉપાશ્રય ખાતે સમર્પણ કરી દીધું. નાગરથી વિહાર કરતાં માર્ગમાં અજવાણું ગામે નાગરવાળા શા. ભરૂબક્ષ કાનમલજી સમદડીયા વંદનાથે આવ્યા, ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ તેમને પ્રેરણાત્મક ઉપદેશ આપે. પરિણામે તેમણે નાગરમાં તપાગચ્છની વાડી, ધર્મશાળા તથા દેરાસર બંધાવ્યા.
ખજવાણુથી મેડતા રોડ-શ્રીફલવૃદ્ધિ(ફલેધિ) પાશ્વનાથના તીર્થની યાત્રા કરીને મેડતા પધાર્યા. મેડતા રેડમાં સં. ૧૧૮૧માં પૂઆ. શ્રીધર્મઘોષસૂરિજીએ શ્રીફલેધીપાર્થ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા કરેલી. ત્યારબાદ સં. ૧૨૦૪માં પૂ. આ. શ્રી વાદિદેવસૂરિજીએ પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરી.
મેડતામાં મહાયોગીશ્રી આનંદઘનજી મ. તથા મહામહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મ. ના નામથી પ્રસિદ્ધ મોટા ઉપાશ્રય છે. કહેવાય છે કે એ બન્ને મહાપુરૂષો આ તરફ ઘણીવાર વિચરેલા. અહીં પૂ. ઉપાધ્યાયજી મ.એ ઘણા ગ્રંથો રચેલા. અહીં ૧૪ દેરાસરે છે.
પૂ. ઉપા. શ્રીધર્મસાગરજી મ.ના સમયમાં અહીં તપા, ખરતર તથા ઊકેશ ગચ્છીને શાસ્ત્રાર્થ થયેલ. જેમાં કહે છે કે તપાગચ્છને વિજય થયેલે.
શ્રી ધર્મસાગરજી મ.ના પરમભક્ત શા. કલ્યાણમલજી કે–જેમને ઉપાધ્યાયજી મ. સાથે અદ્દભુત પ્રસંગ આજે પણ પર્યુષણ પર્વમાં “ક્ષમાપના કર્તવ્યના દષ્ટાન્ત તરીકે વર્ણવાય છે–તેઓ આ મેડતાના શ્રાવક હતા.
અહીં અઠવાડિયું સ્થિરતા કરીને પૂજ્યશ્રી જયતારણ(જેતારણુ) પધાર્યા. અહીં જેની વસતિ ઘણી હતી. ચાર દેરાસરે હતા. અહીં ભંડારમાં સુવર્ણ અક્ષરે લખાયેલ “શ્રી ભગવતી સત્ર વગેરે ગ્રંથ હતા. એ સર્વને દર્શન કરીને ગ્રામાનુગ્રામ વિચરતા વિચરતા પૂજ્યશ્રી બિલાડા પધાર્યા. માર્ગમાં કેકીંદ ગામે તેઓશ્રીને ઠલ્લા થઈ ગયા. એક દિવસ તે ૫૦ ઠલ્લા થઈ ગયા. બિલાડા ગામે પધારીને ત્યાં યોગ્ય ઉપચાર શરૂ કર્યા. એથી ધીરે ધીરે સ્વસ્થતા આવવા લાગી.
બિલાડામાં પાંચ સુંદર–પ્રાચીન જિનાલય હતા. સ્થાનકમાગીઓની વસતિના બાહુલ્યને કારણે દેરાસરની આશાતના થતી જઈને ઉપદેશદાનદ્વારા પૂજ્યશ્રીએ તે બંધ કરાવી. અને જીર્ણ દેરાસરને ઉદ્ધાર કરાવ્યો.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૯] કાપરડાનો પુનરુદ્ધાર
રાજા, વાજા, ને વાંદરા, ત્રણે સરખા. રાજા કોઈનો મિત્ર થયે જાણ્યું નથી. કાચા સુતરને તાંતણે ને રાજાની દોસ્તી, બન્ને સમાન. ક્યારે તૂટે એ ખબર ન પડે. - જોધપુર સ્ટેટના બિલાડા પરગણાના સૂબેદાર શ્રીભાનાજી ભંડારીને આ વાતને અનુભવ એક દિવસ થયે.
વાત આમ બની.
જોધપુર રાજ્યના ૨૨ પ્રગણુઓમાં બિલાડા પ્રગાણું ઘણું મહત્ત્વનું હતું. શ્રીકાપરડાતીર્થ એ પ્રગણુનું ગૌરવ હતું. એ પ્રગણાના હાકેમ તરીકે મહારાજા શ્રીગજસિંહજીએ જેનારણના ભંડારી શ્રી ભાનુમલજીને નીમેલા. તેઓ સત્યનિષ–સ્વામિભકત અને પરમજૈન શ્રાવક હતા. વહીવટી કુશળતા અને નીતિમત્તા, તેઓના શ્રેષ્ઠ ગુણ હતા.
રાજકારભાર એટલે કુટિલતા અને ખટપટની દુનિયા. એ દુનિયાથી દૂર રહેવા માટે સદૈવ જાગરૂક ભંડારીજી એકવાર કઈક ખટપટના ભંગ બની ગયા. કેક વિઘસતેષીએ મહારાજાના કાન તેમની વિરુદ્ધ ભંભેર્યા. એટલે મહારાજાએ તત્કાલ તેમને પકડી લાવવા માટે માણસે મોકલ્યા. - રાજપુરૂષને આવેલા જોઈ તથા તેમની હકીકત સાંભળીને ભંડારીજીનું રૂંવાડું પણ ન ફરક્યું. તેઓ સ્થિતપ્રજ્ઞભાવે તે પુરૂષે સાથે ચાલી નીકળ્યા. રાજપુરૂષય આશ્ચર્ય પામ્યા.
તેઓ પ્રાતઃકાળે નીકળેલા. માર્ગમાં સૂર્યોદય થતાં રાજદૂતે પ્રાતઃકર્મ માટે કાપરડાનરની સીમમાં થંભ્યા. ત્યાં તેઓએ ભંડારીજીને પ્રાતઃક્રિયા કરવા કહ્યું. તેમણે ના કહી.
રાજસૈનિકે એ કારણ પૂછતાં જણાવ્યું કે-હું જૈન છું. અને મેં માવજીવ પ્રતિજ્ઞા લીધી છે કે–જિનેશ્વરદેવના દર્શન કર્યા વિના અન્નજળ ગ્રહણ ન કરવા. માટે તમે શિરામણ કરી લે, મારે નથી કરવું.
ભંડારી છે! ગમે તેમ તેય આપ અમારા ઉપરી છે. આપના વિના અમે કેમ ભેજન કરી શકીએ ? આપ અહીં બેસો, હું હમણાં જ કાપરડાનગરમાં જિન-મૂર્તિની તપાસ કરી આવું. સૈનિકના નાયકે કહ્યું. અને તરત જ તે સેંકડો ધનાઢ્યોથી ભરપૂર અને લાખો રૂપિયાના કવિયવાળા કાપરડાનગરમાં ગયે. તપાસ કરતાં એક ઉપાશ્રયમાં એક યતિવર પાસે મૂતિ હેવાનું તેણે જાણ્યું. તરત જ તે પાછો આવ્ય, ને ભંડારીને ત્યાં લઈ ગયે. ભંડારીજીએ પ્રભુદર્શન તથા ગુરૂવંદન કર્યા.
પતિજી જ્ઞાની હતા. તેમણે ભંડારીજીની સર્વ બીના જાણી. અને સ્વરોદયશાસ્ત્રના આધારે કહ્યું કે “તમારે ગભરાવું નહિ. તમારી પાસે સાચ છે, અને હંમેશાં સાચને જ વિજય થાય છે.”
યતિવરના આશીર્વાદ લઈને તેઓ જોધપુર દરબારમાં પહોંચ્યા. સંદિગ્ધ મહારાજાએ
૨૨,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
શાસનસમ્રાટ
તેમને વહીવટ વિષયક પૂછપરછ કરી. ભંડારીજીએ ચગ્ય અને સાચા જવાબ આપતાં મહારાજાની નારાજી દૂર થઈ. તેઓએ પ્રસન્ન થઈને તેમને ૫૦૦ રૂધ્યમુદ્રાઓની બક્ષિસ સાથે તેમના અધિકારમાં બઢતી આપી. આથી તેમના શત્રુઓ ભેઠા પડ્યા. ભંડારીજી પણ આ વાતને હર્ષશોક ન કરતાં એને ગુરૂકૃપા તથા પિતાના નિયમને પ્રભાવ સમજ્યા.
પિલાં રાજપુરૂષ કે-જેઓ તેમને લેવા ગયેલા અને જેમના મનમાં ભંડારીને શિક્ષા થવાની ખાત્રી હતી, તેમાં પણ તેમના નિયમ તથા નિયમ પાલનની દઢતાનો પ્રભાવ જોઈને છક થઈ ગયા.
ત્યાંથી પાછાં ફરતાં ભંડારીજી કાપરડામાં પેલા તિજી પાસે ગયા અને સર્વ હકીકત જણાવીને કોઈ કાર્યસેવા ફરમાવવા માટે સવિનય પ્રાર્થના કરી. યતિજીએ ફરમાવ્યુંઃ ભંડારીજી! બિલાડા પ્રગણુના આ ધનાઢ્ય શહેરમાં એકપણ જિનાલય ન હોય, તે શોચનીય ગણાય. જે કે–અહીં પૂર્વે જિનાલય હતું, પણ યવનેએ તેને ધ્વંસ કર્યો છે, માટે એક જિનાલય બંધા.
પરમશ્રદ્ધાવંત ભંડારીજીએ આ વાતને સહર્ષ વધાવતાં કહ્યુંઃ ગુરૂજી ! આપનું વચન ‘તહત્તિ છે, દેરાસર બાંધવા માટે આ ૫૦૦ મુદ્રા હું અત્યારે જ સમર્પણ કરૂં છું.
જ્ઞાની પતિવર્યો એ ઘેલી ઉપર વર્ધમાન વિદ્યાથી અભિમંત્રિત વાસક્ષેપ કર્યો. પછી તે થેલી ભંડારીજીને આપતાં કહ્યું: “આમાંથી તમારે જોઈએ એટલા રૂપિયા નીકળશે. પણ ધ્યાન રાખજે કે-આ થેલીને કદી પણ ઊંધી વાળતા નહિ.”
યતિજીની વાત સ્વીકારી, થેલી લઈને તેઓ જે તારણ ગયા. અને યતિજીની સલાહ અનુસાર કુશળ શિલ્પી-સેમપુરા પાસે શુભમુહૂર્ત કાપરડાજીમાં જિનાલયને પાયે નખાવ્યા. ત્યારબાદ તેમણે સેમપુરા શ્રીજોરાજીને બેનમૂન જિનાલય બાંધવાને હુકમ કર્યો.
રાજીએ તે સ્વીકારીને અપૂર્વ-પ્રાસાદ બાંધવા પૂર્વે છ માસ સુધી દેશાટન કર્યું. ગામોગામના જિનાલયેની બાંધણીના નકશા કર્યા. રાણકપુરજીનું દેરાસર તેમને ખૂબ ગમ્યું. જેતારણ આવીને તેમણે ભંડારીજીને કહ્યું : રાણકપુરના જેવું જ દેરાસર બાંધું ?
જવાબ મળેઃ રાણકપુરજી જેવું જ બાંધે તે તમારી અને મારી વિશેષતા શું ? કોઈ નવીન પ્રકારનું બાંધે.
શિલ્પી કહે તો રાણકપુરમાં ત્રણ મજલા છે. હું અહીં ચાર માળનું બાંધીશ એટલે વિશેષતા થશે.
તરત જ તેમને હુકમ મળી ગયે કે-ગમે તેવું બાંધે પણ અપૂર્વ બાંધે.
એ અનુસાર સં. ૧૯૭૫માં જિનાલયના કાર્યને શુભારંભ થશે. સોમપુરા જોરાજી નિપુણ હતા. તેમણે શિલ્પશાસના આધારે અને ઈટબલના પ્રયોગથી મિત્રીપૂર્ણ ભાવનાથી કાર્ય– પ્રારંભ કર્યો. મંદિરનું મુખ્ય દ્વાર ઉત્તર દિશામાં કર્યું. દ્વાર–રચનાની વિશિષ્ટતા એ હતી કે–મંદિરની સન્મુખ બહાર જમીન પર ઊભેલો માણસ અથવા તે જ સ્થાને હાથી પર બેઠેલે માણસ પણું પ્રભુદર્શન કરી શકે. મંદિરનું કામ ઝડપી ચાલવા લાગ્યું. ગુરૂકૃપાથી ધનની તે તંગી હતી જ નહિ.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડાને પુનરૂદ્ધાર ઃ
૧૭૧ કાર્યમાં ઘણી સ્મૃતિ રાખવા છતાંય ત્રણ વર્ષમાં–આ ચૌમુખા જિનમંદિરમાં મૂળ ગર્ભગૃહ, ૪ ખંડના ૧૨ ગવાક્ષ, શિખરના ત્રણ ખંડ અને મૂળ ગભારાની ચારે તરફ છ ખંડ, ૪ વિશાળ રંગમંડપ, શાલભંજિકાઓ, મુખ્યદ્વાર પર ૪ દેરીઓ વગેરે તૈયાર થઈ શકયું હતું, અને હજી કામ ચાલુ હતું.
પણ ધાર્યુંધરણીધરનું થાય”. સૌના ઉત્સાહ વચ્ચે કામ ચાલતું હતું ત્યારે કુદરતની ઈરછા કાંઈ ઓર જ હતી. બન્યું એવું કે એકવાર રાજ્યના કાર્ય પ્રસંગે બહાર જતી વખતે ભંડારીજીએ ઊંઘી ન વાળવાની સૂચના સાથે થેલી પિતાના સુપુત્ર શ્રીનરસિંહજીને આપી. નરસિંહજી ચતુર હતા, છતાં ભંડારીજીના મનમાં એ વાતની ફિકર રહ્યા કરતી. નરસિંહજી ઘરને તથા દેરાસરને કાર્ય–બોજ કુશળતાપૂર્વક વહતા હતા. પણ એકવાર એમાં શૈથિલ્ય આવી ગયું. મજૂરોને સમયસર પગાર ન ચૂકવવાથી તેઓ તગાદ કરવા લાગ્યા. આથી કંટાળીને તેમણે વ્યગ્રતામાં જ થેલી ઊંધી પાડી દીધી. પૈસા તે પગાર ચુકવાય એટલા નીકળ્યા, પણ એ સાથે જ તેમને વાસ્તવિકતાનું ભાન થયું. તેઓ ખૂબ સંતપ્ત બન્યા. પોતાની ભૂલને તેમને પારાવાર પસ્તાવો થવા લાગ્યા. તેઓએ યતિજી પાસે જઈને વ્યતિકર જણાવ્યું અને કહ્યું કેકૃપા કરીને આ થેલીને પુનઃ મંત્રસિદ્ધ બનાવો.
યતિવયે સાંત્વના આપતાં કહ્યું: “તમારે આમાં ચિન્તા કરવાની જરૂર નથી. જે થવાનું હત તે થય'. તમે તે નિમિત્ત માત્ર છે. અને હવે પુનઃ આ થેલી મંત્ર-સિદ્ધ ન બની શકે. કારણકે જો એ સંગ હોત તે તમારાથી આવી ભૂલ જ ન થાત. માટે હવે આગ્રહ ન કરશે.”
યતિવરના આ વચનેથી નરસિંહજી આશ્વસ્ત બન્યા, પણ તેમનો ઉદ્વેગ એ છે ન થ. આ બાજુ-ભંડારીજી સ્વકાર્ય પતાવીને પાછા ઘરે આવ્યા. તેમણે બધી વાત જાણી. તેઓ યતિજી પાસે ગયા, ત્યારે તેમણે તેમને હવે પ્રતિષ્ઠા કરવાનો આદેશ આપ્યો.
તેઓએ પ્રતિષ્ઠાની તૈયારી પ્રારંભી. પ્રથમ પ્રશ્ન ઊભો થયો-મૂતિ કઈ અને ક્યાંથી લાવવી ? પણ એને નિકાલ આવતાં વાર ન થઈ. કારણકે-એ દિવસમાં ત્યાંની એક કુમારિકાને સ્વપ્ર આવ્યું કેઃ “ગામ બહાર કેરના વૃક્ષ પાસે એક ગાયનું દૂધ કાયમ આપમેળે ઝરી જાય છે, એ જમીનમાં શ્રીસ્વયંભૂપાર્શ્વનાથ ભગવાનની પ્રતિમા છે, અને તે કાલે બહાર નીકળશે.”
સવારે આ સ્વમની વાત કુમારિકાએ પિતાના પિતાજીને કરતાં તેઓએ તત્કાલ ભંડારીજી તથા યતિવર્યને એ વાત જણાવી. ભંડારીજી પણ સંઘ એકત્ર કરીને વાજતે ગાજતે તે સ્થળે ગયા.
જ્યાં ગાયનું દૂધ ઝરતું હતું, ત્યાં જઈને પ્રાર્થના કરી કે હે પ્રભે ! સકલસંઘ દર્શન માટે આતુર છે, માટે આપ દર્શન આપે.
અને એકાએક ચમત્કાર સજા. જમીનમાંથી શ્રી સ્વયંભૂપાશ્વપ્રભુ સહિત ચાર જિનબિંબો પ્રગટ થયા. સૌ દર્શન કરીને કૃતકૃત્ય બન્યા. પ્રતિમાઓને મહોત્સવ પૂર્વક ગામમાં-જિનાલયે લઈ જવામાં આવ્યા. કહેવાય છે કે- આ ચારે મૂતિઓ એક જ સમયે બનેલી તથા સમાન (નીલ) વણી હતી. તેમાંથી ૩ મૂતિઓ જોધપુર–જત અને પીપાડ એ ત્રણ ગામોમાં (૧-૧) પધરાવવામાં આવી, અને સ્વયંભૂપાશ્વનાથની પ્રતિમા કાપરડાજીમાં બિરાજમાન કરવામાં આવી.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨
શાસનસમ્રાટ આવી અલૌકિક અને ચમત્કારિક મૂર્તિ મળવાથી ભંડારીજીના હર્ષને પાર ન રહ્યો. એ મૂર્તિને મૂળનાયક તરીકે સ્થાપવાનું નક્કી થયું. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે દેશ-દેશાવરના લોકોને નિમંત્રણ પાઠવવામાં આવ્યા, અને મહત્સવ શરૂ થયે.
સકળસંઘની સંમતિ અને સહાયતાથી સં. ૧૬૭૮ની વૈશાખી પૂનમે મહાન ઉત્સવ સહિત એ જિનમંદિરની તથા મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. પ્રભુ-પ્રતિષ્ઠાને મહાન લાભ શ્રીભંડારીજીએ લીધે.
જોકે સૌ કોઈની ઈચ્છા અને કાળજી નિયત મુહૂર્ત અને નિયત શુભલગ્ન પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી. પણ ભવિતવ્યતાના કેઈ વિચિત્ર સંગે પ્રતિષ્ઠાના શુભલગ્નમાં કંઈક ફેરફાર થઈ ગયા, જેને ખ્યાલ કેઈનેય રહ્યો નહિ.
ભંડારીજી તથા યતિવરની ભાવના આમ સફળ બની. કાપરડાજી એક મહાન અને બેનમૂન તીર્થ તરીકે વિખ્યાત થયું.
વીસમા સિકાના અમુક વર્ષ સુધી આ તીર્થની અને આ નગરની આબાદી સારી રહી. પણ ત્યારપછી એની પડતી થવા લાગી. નગર ગણાતું કાપરડા ગામડું બન્યું. સમૃદ્ધ શ્રાવકેના આવાસોથી રમણીય કાપરડામાં ફકત એક જ જૈનનું ઘર રહેવા પામ્યું. વ્યાપારવણજ ભાંગી પડ્યા. તીર્થની દેખરેખ જોઈએ તેવી નહોતી થતી. દેરાસર અતિજીણું થતું ગયું, અને તીર્થની આશાતના પણ વધતી ગઈ.
દેરાસરના પૂર્વ દિશાના મંડપમાં ઉત્તર-દક્ષિણમાં બે મોટી દેરી હતી. તેમાં ચામુંડા માતાની અને ભૈરવજીની મૂર્તિઓ ખરતરગચ્છવાળાએ અધિષ્ઠાયક તરીકે પધરાવેલી, પણ કાલાંતરે તે અધિષ્ઠાયક-બિંબે જાટકોના પરિગ્રહીત અને માન્યતાવાળા થઈ ગયા. જાટમાછીમારે વિ. લોકો પોતાના બાળકના વાળ ત્યાં-ભૈરવજી સામે જ ઉતરાવવા લાગ્યા. એટલું જ નહિ, પણ પિતાના તહેવારના દિવસે ભૈરવજીને દારુ (મદિરા) પણ ચડાવવા લાગ્યા. વળી ચામુંડા આગળ બકરાનો વધ કરીને તેને ભેગ પણ ધરાવવા લાગ્યા. દેરાસરની આનાથી વધુ ભયાનક આશાતના શી હેઈ શકે ?
ઘોર અંધકારમાં ઝબુઝબુ થતાં ટમટમિયાની જેમ ક્યારેક બિલાડા તથા પીપાડ ગામના શ્રાવકે અહીં આવતા અને પ્રભુપૂજાદિ કરી જતા. એટલું વળી સારું હતું. એમને આ ઘેર આશાતના નિવારવાની ભાવના ઘણી થતી, પણ તેઓ કંઈ કરી શકતા ન હતા. કારણ કેજાટકની વાતમાં માથું મારવાની કોઈની તાકાત નહોતી. એટલે આવી આશાતના સાંખ્યા સિવાય છૂટકે જ નહોતો.
પણ પ્રકૃતિનો નિયમ છે કે વદ પછી શુદ આવે જ આવે.” અહીં પણ એમ જ બન્યું પૂજ્ય પંન્યાસ શ્રી હર્ષમુનિજી મ. એકવાર અહીં પધાર્યા. તીર્થની આ અવદશા જોઈને તેમના દિલમાં પારાવાર ખેદ થયો. તેમણે તીર્થોદ્ધારપ્રેમી શેઠ લલ્લુભાઈને ઉપદેશ આપીને આ તીર્થના ઉદ્ધાર માટે દશેક હજાર રૂપિયા અપાવ્યા. જોકે–આટલા રૂપિયાથી કાંઈ ઉદ્ધાર થાય તેમ નહોતે, તેય સમયસર આવેલા એ રૂપિયા ઘણું ઉપયોગી થઈ પડ્યા. પણ એથીય એ તીર્થની આશાતના ન જ નિવારાઈ તે તો પૂર્વવત્ ચાલુ જ રહી. અને આથી વધુ દ્રવ્યસહાય ન મળવાથી જિનચૈત્ય વધારે જીર્ણ થતું ગયું.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડાના પુનરુદ્ધાર -
૧૭૩
આ દિવસે।માં આપણા મહાન્ ચરિત્રનાયકશ્રી કાપરડાજીથી છ ગાઉ દૂર આવેલા બિલાડા ગામમાં બિરાજતા હતા. લાધી ચેામાસું કરી, બીકાનેર-નાગાર–મેડતા–જેતારણ થઈ ને તેઓશ્રી ખિલાડા પધાર્યા હતા.
બિલાડાના આગેવાન શ્રાવક શ્રી પનાલાલજી શરાફ્ વગેરેને લાગ્યું કે—પૂજ્યશ્રી એક સમર્થ્ય શાસનનાયક મહાપુરૂષ છે. તેઓશ્રી જો આ તીના ઉદ્ધારનું કાર્ય હાથમાં લે, તે જરૂર થઈ જાય.
આ વિચારથી તેએ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને સ` વિગતથી પૂજયશ્રીને વાકેફ કરીને વિન ંતિ કરી કે : આપ સાહેબ અહીં પધાર્યાં છે, તેા એકવાર કાપરડાજી પધારો. આપના ઉપદેશથી એ તીથ ના ઉદ્ધાર થઈ જાય તે ઘણુ સારૂં'. પૂ. ધસૂરિ મ., પૂ. મેહનલાલજી મ., જેવા મુનિપ્રવા અહી' પધારી ગયા છે, પણ હજી સુધી કાંઈ બન્યું નથી. પણ હવે આપશ્રી કાપરડાજી પધારેા, ઉદ્ધાર કરાવેા, અને ઘાર આશાતના નિવારા.
તીર્થાંદ્ધારને પેાતાનું પરમધ્યેય માનનારા પૂજ્યશ્રીએ એ વાત સ્વીકારી, અને બે-ચાર દિવસ પછી કાપરડાજી પધારવાનું નક્કી કર્યુ.
આ વખતે જોધપુરના વતની શ્રીકાનમલજી પટવા, શ્રી સમરથમલજી, શ્રી જાલમચંદજી વકીલ વિ. આગેવાના પૂજ્યશ્રીના વક્રનાથે ખિલાડા આવ્યા. માર્ગમાં તે શ્રી કાપરડાજીની યાત્રા તથા ત્યાં પ્રભુજીની પૂજા કરી, વરખ છાપીને આવેલા. પૂજ્યશ્રીના દર્શન–વંદન કરી, ઉપદેશ શ્રવણુ કરીને તે જોધપુર ગયા. આ પછી ચારેક દિવસ ખાદ પૂજ્યશ્રી-સપરિવારે કાપરડાજી તરફ વિહાર કર્યાં. સાથે ખિલાડાના પચીસેક ગૃહસ્થા હતા. બિલાડાથી ચાર ગાઉ દૂર આવેલા ‘ભાવી’ ગામમાં ત્યાંના શ્રી જાવતરાજજીએ સર્વ સમુદાયની ખૂબ અનુમેદનીય ભક્તિ કરી. ત્યાં એક દિવસ રહીને ખીજે દિવસે કાપરડાજી પધાર્યા.
કાપરડાજીમાં દેરાસરની ફરતા વિશાળ ગઢ છે. અને તેમાં ચારે તરફ વિશાળ ચેાક છે. મુખ્ય પ્રવેશ દ્વાર ઉત્તર દિશાનું છે. પણ તે બંધ રહેતું હતું અને પૂર્વ દિશાના દરવાજો ચાલુ હતા. તેની અંદર ખન્ને બાજુ માટા દરીખાના હતા. તેમાં એક એક એરડી હતી, તે પણ જીણુ થયેલી. ત્યાં અવગ્રહ માંગીને પૂજ્યશ્રીએ ઉતારા કર્યાં. પછી સૌ દેરાસરે ગયા. નીલવર્ણા અને અદ્ભુત શ્રીસ્વયંભૂપાર્શ્વનાથના દર્શન કરીને સૌએ અનહદ આહ્વાદ અનુભવ્યે.
જમીનથી ૯૫ ફુટ ઊંચા-શિખરબંધી અને ચાર માળના આ ચતુર્મુ`ખ પ્રાસાદમાં શ્રી સ્વયંભૂપાર્શ્વનાથની એક જ પ્રતિમા હતી. જોધપુરના ગૃહસ્થાએ ચારેક દિવસ પૂર્વે જે આંગી-પૂજા કરેલી, તે જ અત્યારે વિદ્યમાન હતી. ત્યાર પછી કેાઇએ પણ ન્હવણ કે પૂજા કરેલ નહિ. દેરાસર અતિજી અનેલું હતું. ચારે તરફ કબૂતર વિ. પંખીએએ માળા કર્યાં હતા. તેમની હગાર અને પીંછાના ઢગેા સર્વત્ર પથરાયેલા હતા. એક દેરીમાં ચામુંડાજી, તથા ખીજીમાં ભૈરવજી પણ પૂજ્યશ્રીએ જોયા.
આવી જીદશા તથા ઘાર આશાતના જોઈ ને પૂજ્યશ્રીનું હૃદય દ્રવી ઉઠયું. તેઓશ્રીના હૈયામાં આ તીર્થના ઉદ્ધારની ભાવના જાગી. સૌ પ્રથમ તેએશ્રીએ ખિલાડાવાળા પાસે દેરાસર તેમજ ધમ શાળાના કમો લેવરાવી લીધા, નિયમિત પૂજા—સેવા પ્રવર્તાવી, અને વહીવટ
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૪
શાસનસમ્રાટ તથા દેખરેખ માટે “શ્રીકાપરડા તીર્થ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીની મંગળ સ્થાપના કરી. પાલીના શ્રીકુલચંદજી નામના એક ગૃહસ્થને પેઢીમાં મુનીમજી તરીકે રાખી લીધા. તેમણે પણ ત્યાં આવીને કાયમી પ્રભુપૂજા શરૂ કરી. ગઢના પ્રવેશદ્વારની ઓરડીઓ સાફ કરી ત્યાં-દરીખાનામાં જ પેઢીની ગાદી બીછાવી. દેરાસરનું સમારકામ શરૂ કરાવ્યું. તેઓ નીડર તથા કડક સ્વભાવના હોવાથી જાટલોકો તેમને આમ કરતાં અટકાવી ન શક્યા.
ત્યારબાદ પૂજ્યશ્રી પુનઃ બિલાડા પધાર્યા અને ત્યાંથી જત થઈને પાલી પધાર્યા. પાલી-શ્રી સંઘની આગ્રહપૂર્ણ વિનંતિથી સં. ૧૯૭૪ નું ચાતુર્માસ ત્યાં કરવાનું સ્વીકાર્યું. ચોમાસા પૂર્વેઘાણેરાવવાળા શ્રીમૂળચંદજી જાવંતરાજજી અહીં પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા આવ્યા, અને તેમણે વિનંતિ કરી કે સાહેબ ! આપ અહીં પધાર્યા છે, તો મારી ભાવના છે કે-આપશ્રીની નિશ્રામાં એક અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ તથા નવકારશી કરવાને લાભ મને મળે. - પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું : “તમારી ભાવના ઘણી ઉત્તમ છે. પણ શ્રીકાપરડાજીના ઉદ્ધારમાં પણ તમારે લાભ લેવા છે.”
“સાહેબ! આપનું વચન મારે પ્રમાણ છે. પણ મારી આ ભાવના મને પૂર્ણ કરવાની રજા આપો.
એટલે પૂજ્યશ્રીએ સંમતિ આપતાં મૂળચંદજીએ પાલીમાં ઘણું ઉલ્લાસથી અઠ્ઠાઈ–મહોત્સવ તથા નવકારશી વિ. શાસન પ્રભાવનાના કાર્યો કર્યા. આ પ્રસંગે તેમના ભાગીદાર શ્રી જસરાજજી અનેપચંદજી, સાગરમલજી પરવાળ તથા સલેરાજજી વિ. આવેલા. તેમણે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી કાપરડાજી માટે રૂ. સાડા ત્રણ હજાર નોંધાવ્યા. મૂળચંદજીએ સાડા સત્તરસે રૂપિયા આપ્યા. બિલાડાવાળા પનાલાલજી વગેરેએ પણ ટીપમાં સારી રકમ નોંધા વતા લગભગ છ હજારની ટીપ થઈ.
આ બાજુ-ચોમાસામાં અમદાવાદથી શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ પૂજ્યશ્રીને વાંચવા માટે આવ્યા. તેમને ઉપદેશ કરતાં તેઓએ રૂ. ૩ હજાર જીર્ણોદ્ધાર માટે આપ્યા. એટલે કુશળ સોમપુરા દ્વારા કાપરડાજીને જીર્ણોદ્ધાર શરૂ થયો. ચારે મજલે પ્રતિમાજી સ્થાપન થઈ શકે, તે માટે પબાસણ-ગાદી વગેરે વ્યવસ્થિત કરવામાં આવ્યું.
હવે-શ્રી પનાલાલજી, શ્રી ધૂલાચંદજી રાંકા, ગજરાજજી સીંધી, જાલમચંદજી વકીલ વગેરે જુદા જુદા ગામના અગ્રણી ગૃહસ્થ પાલી આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે - ચોમાસા પછી આપ સાહેબના પવિત્ર હસ્તે જ આ તીર્થની પ્રતિષ્ઠા થવી જોઈએ.
પ્રતિષ્ઠાની વાત વિચારતાં પૂજ્યશ્રીના ચિત્તમાં એવી ભાવના થઈ કે “કાપરડાની ઉન્નતિ તથા પ્રસિદ્ધિ સવિશેષપણે ત્યારે જ થાય કે જ્યારે કેઈ ભાવુક આત્મા સંઘ લઈને ત્યાં જાય, અને હજારે આત્માઓ એ તીર્થની યાત્રા કરે. કારણ કે-સંઘમાં આવેલા હજારે આત્માઓના હૃદયમાં તીર્થનું જ એક ધ્યાન હાય, અને તે ધ્યાનના પ્રભાવે એ તીર્થક્ષેત્રનું માહાત્મ્ય પણ જાગૃત બને.”
અને–“કાદશી માવના જ, ઉત્તર્મિત સાદી” જેવી જેની ભાવના, સિદ્ધિ પણ એને એવી મળે જ. પૂજ્યશ્રીની આ પવિત્ર ભાવના સદ્ય ફળી. ફલેધીવાળા શ્રાવકવર્ય શા. કિશનલાલજી સંપતલાલજી કે જેઓ પાલીમાં રહેતા હતા, તેમને કાપરડાજી
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડાને પુનરુદ્ધાર ઃ
૧૭૫ તીર્થ-યાત્રાને છ-રી પાળતે સંઘ કાઢવાને ઉપદેશ આપતાં તેઓએ તરત જ અનેરા આનંદથી એને વધાવી લીધો. પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞા “તડત્તિ” કહીને સ્વીકારી લીધી.
સંઘ કાઢવા જેવી તેમની આર્થિક પરિસ્થિતિ નહતી. આ બાબત પાલીના શેઠ શ્રી ચાંદમલજી છાજેડ પાસેથી પૂજ્યશ્રીએ જાણી. એટલે તરત જ તેઓશ્રીએ કિશનલાલજીને
લાવીને સમજાવ્યા કેઃ “ઘર બાળીને તીરથ કરવાનું કેણે કીધું ? “યથાશકિત કરે પચ્ચકખાણ, એ છે જિનવરજીની આણ” તમારી ભાવના સાચી અને પૂરેપૂરી છે, તે હું જાણું છું. પણ હવે તે યોગ્ય અવસરે જોયું જશે, હમણાં રહેવા દો.”
પણ આવેલો અવસર જવા દે તે કિશનલાલજી શાના ? તેઓ તે પિતાની સંઘ કાઢવાની ભાવનામાં મક્કમ જ રહ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિજ્ઞપ્તિ કરી કે-કૃપાળુ! મારા આવા સભાગ્ય કયાંથી ? મને આ અવસર ક્યારે મળશે ? આપ કૃપા કરીને મને સંમતિ આપો. ખર્ચની કેઈ ચિન્તા નથી.
તેમની પૂર્ણ ભાવના જોઈને પૂજ્યશ્રીએ અનુમતિ આપી. સંઘ કાઢવાને મંગળ દિવસ નકકી કરવામાં આવ્યા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણાહુતિના દિને-કાર્તિકી પૂનમે પૂજ્ય શ્રી સંઘસમેત ગામ બહાર તળાવ પાસે આવેલી ટેકરી પર શ્રીસિદ્ધગિરિજી જુહારવા પધાર્યા. તે દિવસે ત્યાં બિરાજીને બીજે દિવસે ત્યાંથી ગુંદાજ પધાર્યા.
અહીં પૂજ્યશ્રીના લઘુ ગુરૂબંધુ વયેવૃદ્ધ ઉપાધ્યાય શ્રી પ્રેમવિજયજી મહારાજને ન્યુમોનિયા થઈ ગયે. ઘણું ઔષધોપચાર કરવા છતાંય તેમની તબિયત સારી ન થઈ, અને તેઓ ત્યાં સુંદર નિર્ચામણું સાથે કાળધર્મ પામ્યા. પૂજ્યશ્રીને એક અનુભવી અને આખા ગચ્છને સાચવનાર, પ્રેમાળ ગુરૂબંધુને વિયેગ થયે. વિયેગ હંમેશાં દુ:ખજનક તો હોય જ છે, પણ શાસ્ત્રવારિધિના મરજીવાઓને-સુજ્ઞ પુરુષોને એ દુઃખ વૈરાગ્યપષક અને ત્યાગવર્ધક જ બને છે.
ગુજથી વિહાર કરીને ખાંડ ગામે પધાર્યા. અહીંના સંઘમાં કુસંપ હતું, તે ઉપદેશ દ્વારા દૂર કરાવ્યું. તેના હર્ષમાં શ્રીસંઘે મહોત્સવ તથા સ્વામિવાત્સલ્ય કર્યા.
અહીં પૂજ્યશ્રીની તબિયત નરમ થઈ. તાવ-શરદીને ઉપદ્રવ થઈ આવ્યા. અમદાવાદથી શેઠ માકુભાઈ શેઠ પ્રતાપશી મેહલાલભાઈ વિ. ડે. છાયાને લઈને આવ્યા. ડો. દ્વારા યોગ્ય ઉપચાર કરાવીને તેઓએ અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ પૂજ્યશ્રીને કરી. શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈને પણ આવવા માટે તાર આવેલ, પણ પૂજ્યશ્રીએ ના પડાવી.
આ વાતની જાણ બિલાડાવાળા શ્રી પનાલાલજીગજરાજજી વગેરેને થતાં જ તેઓ તત્કાલ ત્યાં આવી પહોંચ્યા અને પૂજ્યશ્રીને હાલ ગુજરાત તરફ ન જવા, અને કાપરડાજીની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે વિનવવા લાગ્યા.
બરાબર આ જ વખતે પાલડીવાળા સંઘવી શેઠશ્રી ગુલાબચંદજી ત્યાં આવેલા. તેમની ભાવના હતી કે-જેસલમેરતીર્થને સંઘ કાઢ્યો, તેના ઉદ્યાપન નિમિત્તે પાલડીમાં પૂજ્યશ્રીમાનની નિશ્રામાં મહોત્સવ કરાવે. તેમણે આ બધી વાત જાણી જોધપુર ટેસ્ટમાં વિખ્યાત ગણાતા શ્રી પનાલાલજી (બિલાડાવાળા) તથા શ્રી ચાંદમલજી (પાલીવાળા) વગેરે પૂજ્યશ્રી પ્રતિષ્ઠા માટે
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૬
શાસનસમ્રા કાપરડાજી નહીં પધારે એ વિચારથી ત્યાં ગળગળા થઈ ગયા હતા. તેમની આંખે આંસુ ભીની થઈ ગઈ હતી.
એ જોઈને ગુલાબચંદજીએ પૂજ્યશ્રીને વિનતિ કરી કે સાહેબ ! કાપરડાજીની પ્રતિષ્ઠા તે આપે જ કરાવવી જોઈએ.
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું: “જો તમે પ્રતિષ્ઠા કરાવતા હે તે જરૂર વિચાર કરૂં?”
તરતજ તેઓએ ઉલ્લાસભેર કહ્યું સાહેબ ! આપનું વચન મારે શિરે ધાર્યું છે. આપના શુભાશીર્વાદથી પ્રતિષ્ઠા મારે જ કરાવવાની છે.
પણ ગુલાબચંદજી ” પૂજ્યશ્રીએ તેમને ફરી કહ્યું: “કાપરડા ગામમાં મીઠું પણ નથી મળતું, અને પ્રતિષ્ઠામાં ૧૦-૧૨ હજાર માણસે થવાના. ૧૨ દિવસને મહોત્સવ કરવાને, અને હંમેશાં બે ટંક સંઘજમણ કરવા પડે. વળી–ચાર મજલે પ્રતિમાજી પધરાવવાના છે, તે પણ લાવવાના છે.”
જવાબમાં ગુલાબચંદજી કહેઃ “સાહેબ ! ચોવીશે ટંકની નવકારશીને તથા પ્રતિષ્ઠાને તમામ આદેશ શ્રીસંઘ મને આપે, એવી મારી વિનંતિ છે.” •
એટલે તે જ વખતે શ્રીસંઘે તેમને પ્રતિષ્ઠાને આદેશ આપ્યો, અને પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ પ્રતિષ્ઠામાં પધારવાનું સ્વીકાર્યું, સૌના આનંદને અવધિ ન રહ્યો.
સંઘવી શ્રી ગુલાબચંદજીની ભવ્ય ભાવનાને–અનુપમ શ્રદ્ધાને સારોયે સંઘ અનુદી રહ્યો;-ધન્ય ભાવના ! ધન્ય શ્રદ્ધા ! ધન્ય ભકિત !
હવે પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવના કાર્યક્રમની વિચારણા ચાલી. સં. ૧૯૭૫ના મહાશુદિ પરનો મંગલકારી દિવસ પ્રતિષ્ઠાદિન તરીકે નિયત કરવામાં આવ્યું. બીજાં પ્રતિમાજીની તપાસ શરૂ કર ઈ. પૂજયશ્રી સાદડી પધાર્યા. ત્યાંથી પ્રતિમાજી જેવા માટે રાણકપુર પધાર્યા. પણ ત્યાંથી પ્રતિમાજી લેવાનું ઠીક ન લાગ્યું. - અમદાવાદ-શેખના પાડાના શ્રી બાલાભાઈએ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી પિતાના જિનાલયમાંથી અમુક પ્રતિમાજી આપ્યા. બીજાં પ્રતિમાજી પાનસરથી લાવવામાં આવ્યા. પાલીના નવલખાના દેરાસરમાં સંપ્રતિ મહારાજાના સમયની શ્રી શાન્તિનાથપ્રભુની એક નયનરમ્ય મૂતિ હતી. તે મૂર્તિ દક્ષિણ તરફના એક ગૃહસ્થ પાંચ હજાર રૂ. આપીને પણ લઈ જવા ઇચ્છતા હતા, પણ મારવાડના આ મહાતીર્થને ઉદ્ધાર થતો હોવાથી શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી એ પ્રતિમાજી ત્યાં–ાપરડાજી માટે આપ્યા. (અલૌકિક અને પ્રભાવશાળી આ બિંબ નીચેના મજલામાં પૂર્વસમ્મુખ મૂળનાયક તરીકે (ચૌમુખજીમાં) બિરાજમાન છે.) આમ કુલ ૧૭ મૂર્તિઓ લાવવામાં આવી.
પૂજ્યશ્રી સાદડીથી ખારચી વગેરે સ્થળોએ થઈને સજત પધાર્યા. આ બીજુ–પાલીથી શ્રીકીશનલાલજી તરફથી કાપરડાજી-તીર્થયાત્રા માટે છે “રી પાળતા સંઘનું મંગળ પ્રયાણ થયું. સંઘ સોજત આવી પહોંચતાં, ત્યાંથી પૂજ્યશ્રી-સપરિવાર સંઘ સાથે બિલાડા પધાર્યા.
દેરાસરમાં રહેલા ચામુંડાજી તથા ભૈરવજીને ત્યાંથી સ્થાનાન્તર કરાવવાનું શ્રીપનાલાલજીએ માથે લીધેલું. પણ તે કાર્ય હજી થયું નહોતું. હવે તે કાર્ય પૂજ્યશ્રી ત્યાં પધારે
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડાનો પુનરૂદ્ધાર
૧૭૭
પછી થાય, તે ગ્ય ન જણાયાથી પૂજ્યશ્રી બિલાડામાં ત્રણ દિવસ વધુ રોકાયા. તે દરમિયાન પનાલાલજીએ કાપરડા જઈને ચામુંડાજીને સ્થાનાંતર કરાવવાનું એક કાર્ય પતાવી દીધું. આ બહુ જ મુશ્કેલ કામ હતું. જાટ લોકોની સામે બાથ ભીડવાની હતી. તેમના ભારે વિરોધ અને તોફાન વચ્ચે પણ અદ્દભુત બાહશીથી પનાલાલજીએ આ કાર્ય પાર પાડ્યું. ત્યારપછી પૂજ્યશ્રી તથા શ્રીસંઘ કાપરડાજી પધાર્યા. તીર્થયાત્રા કર્યા બાદ પૂજ્યશ્રીના શુભહસ્તે શ્રીકિશનલાલજીને તીર્થમાળારોપણ-વિધિ થયે, અને તે પછી સંઘ પાછા પાલી સુખરૂપ પહોંચી ગયે. શ્રીકિશનલાલજીની નિર્મળ ભાવના આજે પૂર્ણ થઈ.
શુદ્ધ મનની શુભભાવનાનું શુભફળ પણ જરૂર મળે છે. કિશનલાલજીની અતિઉચ્ચ ભાવનાનું શુભ પરિણામ અતિ–ઉત્તમ આવ્યું. બન્યું એવું કે તેમના સસરાને સંતાનમાં માત્ર એક પુત્રી જ હતી. તેના લગ્ન તેમની (કિશનલાલજીપી) સાથે થયેલા. તેઓ (કિશનલાલના સસરા) સિંધ-હૈદ્રાબાદમાં વ્યાપારાર્થે વસતા હતા. પાંચ લાખ રૂ. ની મિલકત તેમની પાસે હતી. તે મિલકત કોને આપવી ? એ વિચારથી તેઓ પિતાના શેત્રના છોકરાઓને ગોદ લેવા માટે પિોતાને ત્યાં રાખતા, પણ મન ન માનતાં તેઓ તેમને ગોદે ન લેતા. એક છોકરાના નામે તે વીલ પણ તૈયાર કરેલું, પણ પછી તે રદ કર્યું. છેવટે તેમને લાગ્યું કે હવે મારે મૃત્યુ કાળ નજીક આવે છે, ત્યારે તેમણે પિતાની પુત્રી સુંદરબાઈ (કિશનલાલજીની પત્ની)ના નામે એ સઘળી મિલકત કરી દીધી. વીલ પણ કરી દીધું. ત્યારપછી થોડા વખતમાં તેઓ સ્વર્ગસ્થ થયા પછી એ પાંચ લાખની મિલકત કિશનલાલજીને મળી. આ પ્રસંગે કિશનલાલજીએ નિરભિમાન પણે અને ચઢતે પરિણામે કહ્યું કે “ધર્મ અને ગુરૂદેવ પ્રત્યેની શ્રદ્ધાને જ આ ઉત્તમ પ્રભાવ છે.” લોકેએ પણ તેમની ઉચ્ચ ભાવનાને અનુમતી. તેમના ભાગ્યને અભિનંદુ.
અહીં–કાપરડામાં પ્રતિષ્ઠાની તૈયારીઓ તડામાર થવા લાગી-પ્રતિષ્ઠા-પ્રસંગની શ્રીસંઘનિમંત્રણ પત્રિકાઓ પ્રાંતે પ્રાંત મોકલવામાં આવી, પ્રતિષ્ઠાને લાભ લેવા આવેલા હજારો ભાવિકોને નાના મોટા તંબૂ-રાવટીઓ તથા શમિયાણુઓમાં ઉતારે આપવામાં આવ્યું.
આખરે-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ શરૂ થયો. શ્રી બ્રહનંદ્યાવર્તપૂજન વગેરે મંગળ વિધિવિધાને અને પૂજા–સંઘજમણ આદિ મંગળ કાર્યોમાં મહોત્સવના દિવસે પસાર થવા લાગ્યા. મેરૂ પર્વત અને સમવસરણની મનહર રચના કરવામાં આવી હતી.
જાટ લોકોના રોષને પાર ન હતા, તેઓ ટોળે વળીને હાથમાં હથિયાર લઈને તોફાન મચાવવા-નુકશાન કરવા માટે આમતેમ ફરવા લાગ્યા. રંગમાં ભંગ પાડવાની તેમની બુરી મુરાદ હતી. શ્રીપનીલાલજી વિ. આગેવાનોને તથા પૂજ્યશ્રીને હેરાન કરવા તેઓ તૈયાર થઈ ગયા હતા. આથી પૂજ્યશ્રીને અહીં પ્રાણુન્ત કચ્છમાં મૂકાવું પડેલું. પણ અહીં બિલાડાથી શસ્ત્રસજજ પોલીસ લાવીને ગોઠવેલી હતી, અને દેરાસર તથા ગઢની ચોપાસ સખ્ત જાપ્ત રાખવામાં આવ્યો હતો. વળી બિલાડાના હાકેમ શ્રી બહાદરમલજી, તથા ફોજદાર શ્રી જેઠમલજી પણ મહોત્સવ દરમ્યાન હાજર રહેલા. એટલે તેઓ કાંઈ કરી નહોતા શકતા.
હજી દેરાસરમાંથી ભૈરવજીનું સ્થાનાંતર કરાયું નહોતું. ઓચ્છવ દરમ્યાન નવગ્રહાદિ પૂજન વિધિ ચાલુ હતા, ત્યારે એક માણસ તે ભૈરવ પાસે પોતાના છોકરાના વાળ ઉતરા
૨૩
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮
શાસનસમ્રાટ્
વવા આવ્યા. એ જોઈ ને પૂજ્યશ્રીએ શ્રાવકાને કહ્યું: “જ્યારે પ્રતિષ્ઠાની આવી વિશુદ્ધ અને મૉંગળ ક્રિયા ચાલી રહી છે, ત્યારે પણ આવી આશાતના થઈ રહી છે, તેા પ્રતિષ્ઠા પછી સૌ સૌના સ્થાને જશે ત્યારે શું નહિ થાય ? પછી તે આ જાટ લેાકેા પાછા ભૈરવજીને પૂર્વાંની જેમ જ દારૂ ચડાવશે. માટે આ આશાતનાનું નિવારણ થવુ જ જોઈએ.”
આથી-જાટ લોકોને ઉગ્ર વિરાધ તથા ક્રૂર રાષ હાવા છતાંય રાતેારાત તે ભૈરવજીને ત્યાંથી લઈને માજીના ઉપાશ્રયમાં પૂસ્થિત ભૈરવની સાથે પધરાવવામાં આવ્યા. આમ થવાથી જાટલેાકાની ધમાલ દ્વિગુણિત મની. પણ પૂરતા સંરક્ષણ અને સખ્ત જાપ્તાને લીધે તેઓ એક પણ માણસને કે દેરાસરને કાંઈ નુકશાન ન કરી શકયા. જોકે ચામુડાજીના સ્થાનાન્તર પછી જાટ લાકોએ પનાલાલજી ઉપર ફેોજદારી કેસ માંડેલા. એ કેસ ત્યાં તંબૂમાં ખિલાડાના હાકેમ તથા ફે!જદાર સમક્ષ ચાલેલા. પણ એ કેસમાં તે કાવ્યા નહિ. હાકેમ સાહેબે જણાવ્યુ કે–” જૈનોના કબજાના અને જૈનોને માન્ય ચામુડામાતા કે ભૈરવજીને જૈનો ફેરવી શકે છે, ખીજે સ્થળે પધરાવી શકે છે.” આથી જાટલેાકેાના હાથ હેઠા પડ્યા.
સ’. ૧૯૭૫ના મહાશુદ્ધિ પાંચમના પવિત્ર દિવસે ઘણા જ ઉત્સાહ અને ઉલ્લાસથી સંપૂર્ણ વિધિવિધાન સાથે પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. ચારે મજલે થઈ ને કુલ ૧૮ પ્રભુજી, તથા શ્રીપા યક્ષ, પદ્માવતી માતા, વગેરેની પ્રતિમાએ પ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પછીનુ મૂળનાયક શ્રીસ્વયં’ભૂપાર્શ્વનાથ ભગવાનનું દિવ્ય તેજ હારી મન-નયનાને આકષી અને આંજી રહ્યું.
પ્રતિષ્ઠાના તમામ ખર્ચના મહાન્ લાભ સૌંઘવીશ્રી અમીચંદ્રજી તથા ગુલામચદજીએ લીધા. ૨૩ ટંકની નવકારશી તેમના તરફથી થઈ. તેમણે ૨૪ ટકના આદેશ લીધેલેા, પણ પીપાડના એક સ્થાનકમાગી ભાઈ ને લાભ લેવાની ખૂબ જ ભાવના થતાં તેમની વિનંતિથી તથા પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી તેઓએ એક ટકની નવકારશીના લાભ તેમને આપ્યા. ખાકી ૨૩ ટ”કની નવકારશી તેમણે જ કરી.
શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈએ અહી રૂા. ૩૦ હજાર ખર્ચ્યા. માટા-ચબૂતરાના જીર્ણોદ્ધાર, એક નવા બંગલા અને એક નવી ધર્મશાળા, તેમણે કરાવ્યા. (અને લગભગ પ્રતિષ્ઠા પછી) ૨૦ વષૅ પન્ત વરસગાંઠના મેળા-મહાત્સવના લાભ પણ તેઓએ જ લીધેા.) શ્રીપનાલાલજી શરાફ, જાલમચંદ્રજી વકીલ વગેરે અગ્રણીઓના તન-મન-ધનને સહકાર સંપૂર્ણ પણે હતા.
અપૂર્વ ઉમંગ સહ પ્રતિષ્ઠા નિવિદ્મપણે થઈ. પ્રતિષ્ઠાના દિવસે અષ્ટોત્તરી મહાસ્નાત્ર ભણાઈ ગયુ. સ્વામીવાત્સલ્ય આનંદ્રથી પતી ગયું. કુંભ નવગ્રહાદિકનેા વિસન વિધિ વિ. તમામ કાર્ય શાન્તિથી થયા, અને લેાકેા પણ હવે વિખરાવા લાગ્યા. એ વખતે “પાસેના ભાવી ગામમાં ૪૦૦ જાટ લેાકેા ભેગા થયા છે, અને હથિયારેાથી સજજ બનીને અહી–કાપરડાજીમાં આવીને તેાફાન મચાવવાના છે. દેરાસરને પણ નુકશાન કરવાના છે. અને આ તે હલકી પ્રજા કહેવાય, શુ' કરે તે કાંઈ કહેવાય નહિ.” આ રીતના ચાક્કસ સમાચાર આવ્યા. એટલે તરત જ ગઢ બહારના તમામ તંબૂ-રાવટી-શમિયાણાએ સંકેલી લેવામાં આવ્યા, અને ગઢ બહાર રહેલા તમામ લેાકા, તથા પૂજ્યશ્રી આદિ મુનિવરા પણ ગઢમાં આવી ગયા.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડાને પુનરૂદ્ધાર
૧૭૮
બિલાડાથી શ્રીપનાલાલજીના કુટુંબીઓએ માણસ મોકલીને કહેવરાવ્યું: જાટલોકેના ભયંકર તોફાનમાં તમારે ત્યાં રહેવાની જરૂર નથી. તમે જલદી અહીં આવી જાવ.
જવાબમાં તેમણે કહેવરાવ્યું કેઃ “મારો દેહ પડે તે ભલે પડે, પણ અત્યારે હું બિલાડા નહીં જ આવું. પૂ. આચાર્ય મહારાજાદિને આવા સંગેમાં અહીં મૂકીને મારાથી અવાય જ નહિ.” - પૂજ્યશ્રીએ પનાલાલને કહ્યું: “તમે જરાય ચિંતા કરશો નહિ. કાંઈ થવાનું નથી. પણું તમારે તમારા રક્ષણ માટેના સાધનો અહીં તૈયાર રાખવા ઉપગ રાખવો જોઈએ.”
સાહેબ પનાલાલજીએ કહ્યું-હમણાં જ તમામ સાધને અહીં આવી જવાના જ છે.” અને ડીવારમાં તે બિલાડાના એક “રાવણે નામે ગૃહસ્થ તલવાર-ઢાલ–બંદૂક વિ. હથિયારે લઈને ત્યાં આવી પહોંચ્યા.
કાપરડાછથી સાત ગાઉ દૂર, “બિલાડામાં તેઓ કઈ રીતે ગયા, અને તમામ સાધને લઈને તે જ વખતે પાછા કાપરડાજી કઈ રીતે આવ્યા ? એ પ્રશ્નને ઉકેલ તે તેઓ જ કરી શકે. - ત્યાર પછી હથિયાર લઈને પનાલાલજી વિગેરે ગઢ ઉપર ચડી ગયા. અને ડીવારમાં તે જાટલેકેના હથિયારબંધ ટેળાંઓ હકારા-પડકારા કરતા આવી પહોંચ્યા.
સાંજને સમય હતે. અંધકાર સર્વત્ર વ્યાપી રહ્યો હતો. કાચાપોચાની છાતી બેસી જાય, એ આ દેખાવ હતો. ગઢના દ્વાર બંધ હોવાથી જાટલેકે ગઢની તરફ ઘેરે નાખીને પથરાઈ ગયા. ગઢ ઉપર તથા નીચે બન્ને પક્ષવાળાએ બંદુકના ભડાકાઓ કરવા લાગ્યા.
આ તરફ આપણું પનાલાલજી વિ.એ અગમચેતી વાપરીને અગાઉથી જ એક બાહોશ માણસને જોધપુર-ના. મહારાજા પાસે રક્ષણ આપવા માટેની વિનંતિ કરવા મેકલેલે. એટલે ત્યાં શ્રી જાલમચંદજી વકીલના પ્રયાસથી ૪૫ ઉંટવાર પોલીસ તત્કાલ-રાતોરાત કાપરડાજી આવી પહોંચી. આવતાંવેંત જ તે હથિયાર ચલાવવા લાગી, તોફાની જાટકોની ધરપકડ શરૂ કરી, અને તેમના મચરકા (જામીન) પણ લેવા માંડી. જાટો પણ પોલીસને જોઈને આમતેમ નાસભાગ કરવા માંડયા. થોડીવારમાં તે ત્યાં સંપૂર્ણ શાન્તિ સ્થપાઈ ગઈ. જાણે કાંઈ બન્યું જ નહેતું. કેઈ માણસને કે દેરાસરને અંશમાત્ર પણ નુકશાન થયું નહિ, અને દેવ-ગુરુધર્મના પ્રબળ પુણ્યપ્રભાવને જયજયકાર વર્તાય. બીજે દિવસે દ્વારા દુઘાટન વિધિ પણ અનેરા ઉલ્લાસથી થયે.
પૂજ્યશ્રીમાનના અંતરમાં હર્ષને મહાસાગર ઊછળી રહ્યો. તેઓશ્રીના પુનિત હસ્તે આજે એક મહાન તીર્થની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા થઈ હતી. તેઓશ્રીના ઉપદેશ, પ્રેરણા અને પ્રાણાન્ત કષ્ટ સહીને પણ કરેલા આશાતના નિવારણના પ્રયાસો આજે ફળદ્રુપ બન્યા. ઉદ્ધરવા ધારેલા અનેક મહાતીર્થો પૈકીના એક મહાતીર્થને સાંગોપાંગ ઉદ્ધાર આજે તેઓશ્રીના પવિત્ર હસ્તે થયે. - શરીર પ્રત્યે કેળવેલી સંપૂર્ણ નિર્મોહ દશાને લીધે જ આ તીર્થને ઉદ્ધાર તેઓશ્રી કરી શક્યા. કારણકે-આ તીર્થોદ્ધારમાં સહન કરેલું પ્રાણાન્ત કચ્છ તેઓશ્રીએ પિતાના જીવનમાં આ પૂર્વે કે આ પછી કદી અનુભવ્યું નથી.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८०
શાસનસમ્રાદ્
જાટલેકેએ ઘણી ધમાલ કરી છતાં તેમની કારી ન ફાવવાથી છેવટે તેમણે જોધપુર દરબારી કેટમાં દા માંડ્યો. જૈન વિરુદ્ધ કેસ ચાલે. જૈનો તરફથી જોધપુરના વિખ્યાત વકીલ શ્રી જાલમચંદજી વિગેરે-કે જેઓ પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ભક્ત હતા, તેઓ ઊભા રહ્યા. જાલોકે પુરવાર ન કરી શક્યા કે-“કાપરડાનું મંદિર એ જૈનેતર મંદિર હતું અને છે !' એટલે ન્યાયાધીશે જજમેન્ટ આપતાં જણાવ્યું કે “આ (કાપરડાનું) જેનોનું જ મંદિર છે, અને ચામુંડા માતા તથા ભરવજી પણ જૈનોના જ દેવ છે, એમાં કોઈ સંદેહ નથી. અને તેથી હવે બીજા કેઈને પણ આ મંદિરમાં હસ્તક્ષેપ કરવાનો અધિકાર નથી.”
આથી જાટકોનું જૂઠાણું જગજાહેર થયું. નક્કત મહાતીર્થના મહિમાને તથા પૂજ્યશ્રીના અખંડ તપસ્તેજને પ્રભાવ સૌને પ્રત્યક્ષ જોવા મળ્યો.
ઊકેશગચ્છીય મુનિવર શ્રી જ્ઞાનસુંદરજી મ. લખે છે કે -
"जीर्णोद्धारका कार्य प्रारम्भ हो गया था परंतु अधूरा काम होने से पहले का सब किया कराया जीर्णोद्धार भी सफाया होने लगा। टीमें इत्यादि टूटने लगी और यह जार्ण मन्दिर गिरने की हालत में हो गया। उस समय कुदरत ने एक व्यक्ति के हृदयमें जीर्णोद्धार करने की भावना पुनः उत्पन्न की यह व्यक्ति थी जैन शासन के उज्ज्वल सितारे तीर्थाद्धारक प्रबल प्रतापी जैनाचार्य श्री विजयनेमिसूरीश्वरजी महाराज ! आपकी शुभ दृष्टि इस तीर्थकी ओर हुई । जब आपने स्वयं पधार कर इस मन्दिर को देखा तो आपके रोमांच खड़े हो गये । सहसा आपके अन्तःकरण से यह ध्वनि प्रस्फुटित हुईहाय, हमारे तीर्थोकी आज यह दशा ! आपने मन ही मन दृढ़ संकल्प किया कि बिना इस तीर्थका जीर्णोद्धार कराये में गुजरात में प्रवेश नहीं करूँगा। दृढप्रतिज्ञ आचार्यश्रीजी अपने वचन पर तुले रहे । यों तो आपने और भी कई तीर्थों का जीर्णोद्धार करवाया था परंतु वहां तो सब साधनों आपको अनुकूल थे। द्रव्य सहायकों की भी पुष्कलता थी । जिससे उन तीर्थों का जीर्णोद्धार सानन्द समाप्त हुआ था, परन्तु यहां का वातावरण तो कुछ और ही था । जोर्णोद्धार के साधनों को यहाँ जुटाना जरा टेढो खोर थी । कार्यकर्ताओं की शिथिलता, द्रव्य का अभाव, जैनियोंको बस्ती का उस ग्राममें कम होना आदि कई बाधाएं उपस्थित थीं । दशा यहाँ तक सोचनीय थी कि आपके ठहरने के लिये भी कोई स्थान नहीं था । यहाँ तक कि आपको कईबार तम्बू और साईवानमें ही रहने को स्थान मिला । यह मन्दिर जैनेतर जनता के हस्तगत होनेवाला था। आचार्यश्री की पक्की लगन को देखकर उनके जोमें यह विश्वास हो गया कि अब यहाँ का जोर्णोद्धार अवश्य हो के रहेगा। कापरडाजी को आसपासको जनेतर जनताने इनके विपक्षमें आन्दोलन करने के लिये अपना जोरदार संगठन किया। सिवाय आचार्यश्री की शक्तिके और किसकी सामर्थ्य थी कि उनके समक्ष ठहर सके । विपक्षियोंने अधिक विघ्न उपस्थित किये । वादा. नुवाद इतना बढ़ गया कि अन्तमें इसका एक मुकदमा चला । जिनकी कार्यवाहो जोधपुरको अदालतमें होनो प्रारंभ हुई । जोधपुरके जैन वकीलोंने उस समय जी जान से सहायता दी। उपद्रवियों का इतना होंसला बढ़ गया कि यहाँ कुछ दिनों के लिये तथा शान्तिरक्षा के लिये पुलिस भी रखनी पड़ी।
१. प्राचीन तीर्थ श्री कापरडाजी का सचित्र इतिहास पृष्ठ ५०,-कर्ता-ज्ञानसुन्दरजी ।
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાલવીયાજીના ગુરુજી
१८१
अन्तमें आचार्यश्री के तपतेजके प्रतापसे सत्य हो की विजय हुई । न्यायाधीशने प्रकट किया कि "इसमें कोई सन्देह नहीं कि यह जैनियों का ही मन्दिर है। दूसरे किसी को भी इसमें हस्तक्षेप करने का किसी भी प्रकार का अधिकार नहीं है।"
वि. स. १९७५ का माघ शुक्ला ५ को (वसंतपंचमी) शुभ मुहूर्त और शुभलग्नमें आचार्यश्रोके वासक्षेपपूर्वक मूलनायक श्री स्वयंभू पार्श्वनाथ भगवान की मूर्ति (नीलवर्ण) जो पहले से ही विराजमान थी और १७ बिम्ब आचार्यश्री की अनुग्रह कृपासे खभात या अहमदाबाद और पालीसे मंगवाए गये थे, इस प्रकार १८ मूर्तियों (चार मंजिलों में १६ तथा मूल गभारे की दो ताकोमें २) की बड़ी समारोह से प्रतिष्ठा करवाई गई। महोत्सव का वर्णन अकथनीय है।
इस पवित्र तीर्थ के जीर्णोद्धार व पुनः प्रतिष्ठा के कार्यके नायक तो तीर्थोद्धारक जैनाचार्य श्री श्री १००८ श्री विजयनेमिसूरोश्वरजी हैं । आपश्रीने अनेक कठिनाईयों का सामना करते हुए इस कार्य के लिये बद्धपरिकर हो पूर्णरूपसे प्रेरणा और प्रयत्न कर आशातीत सफलता प्राप्त की। तोर्थके आधुनिक अभ्युदयका प्राथमिक श्रेय आपश्री को ही है।"
न्य अ५२७. ! न्य स्वयंभू पाश्वनाथ ! मय सनसम्राट !
[४०]
માલવીયાજીના ગુરૂજી
શ્રી કાપરડા તીર્થના ઉદ્ધાર અને તેની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીએ ઘાણે રાવના વતની શ્રી કિશનલાલ નામક એક ભાઈને દીક્ષા આપી, તેમનું નામ મુનિશ્રી કમળવિજયજી રાખીને પિતાના શિષ્ય મુનિશ્રી રૂપવિજયજીના શિષ્ય કર્યા.
ત્યારબાદ ત્યાંથી વિહાર કરી પાલડી પધાર્યા. અહીં શ્રી અમીચંદજી-ગુલાબચંદજી સંઘવીએ પિતાની ભાવના પ્રમાણે મહત્સવ–સ્વામીવાત્સલ્યાદિ કાર્યો કર્યા.
પાલડીથી આબુતીર્થ થઈને પાલનપુર પધાર્યા. અહીં શેઠશ્રી વેણીચ દ સુરચદ આદિ वनाथे माव्या.
પાલનપુરથી અનુક્રમે કલ પધારતાં ત્યાં શેઠશ્રી સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ વ વંદન કરવા આવ્યા. આ વખતે શેઠશ્રી સારાભાઈ એ સવિનય પૂછયું કે : સાહેબ ! આપશ્રી મેવાડમારવાડની ભૂમિને પવિત્ર કરી આવ્યા, તે શ્રી કેસરીયાજી તીર્થ પણ પધાર્યા હશો ? પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું તું સંઘ કાઢ, અને સંઘ સાથે અમને શ્રી કેસરીયાજીની યાત્રા કરાવ.
આ સાંભળીને સારાભાઈ એ શુકનની ગાંઠ વાળતા કહ્યું ઃ કૃપા ! આપનુ વચન મારે 'तत्ति ' छे.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
શાસનસમ્રાટું કલેલથી શેરીસા-સાબરમતી થઈને શહેરમાં-પાંજરાપોળે મહાન આડંબર સાથે પૂજ્ય શ્રીએ પ્રવેશ કર્યો. દર્શનાથીઓનો ઉલ્લાસ અદમ્ય હતો. શ્રીસંઘની વિજ્ઞપ્તિથી સં. ૧૯૭૫નું આ માસું ક્ષેત્રપશનાએ અમદાવાદમાં કરવાની જય બોલાવી.
આ ચોમાસામાં શેઠશ્રી દલપતભાઈ મગનભાઈના ધર્મપત્ની શ્રીલક્ષ્મીભાભુએ પૂજ્યશ્રીની પુનિત નિશ્રામાં બહારની વાડીમાં શ્રી પંચમંગલમહાશ્રુતસ્કંધઉપધાનતપની આરાધના દશેરાથી શરૂ કરાવી. એમાં અમદાવાદના અગ્રણીઓ સહિત ૭૫ પુરૂષ તથા બીજાં બહેને મળીને કુલ ૪૫૦ લગભગ આરાધકે જોડાયા.
તળાજામાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુની મૂર્તિ નીકળેલી. તેને માટે તાલધ્વજગિરિ ઉપર નૂતન દેરાસર બંધાવી તેમાં પ્રભુને પધરાવવાની ભાવના ત્યાંના સંઘને થતાં ત્યાંના આગેવાને -શ્રી કેશવજી ઝૂંઝાભાઈ વગેરે અમદાવાદ-પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. અને પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં એ ભાવના જાહેર કરી. પૂજ્યશ્રીએ શ્રીલશીભાભુને (સ્વ. શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈ-હઠીસીંગ કેસરીસીંગવાળાના ધર્મપત્ની) ઉપદેશ આપતાં તેઓએ એ વાત સહર્ષ માન્ય કરી. અને ૧૫ હજાર રૂપિયામાં શ્રીસંઘ સમક્ષ તેમને દેરાસરને આદેશ આપવામાં આવ્યા.
ચેસાચું પૂર્ણ થયે સં. ૧૯૭૬માં પાંચ ભાઈઓને દીક્ષા આપી. ગારિયાધારના બે ભાઈઓ શ્રી હેમચંદભાઈ તથા જેશીંગભાઈ-પૂજ્યશ્રીના સંસારપક્ષે સગા ભાણેજ હતા, તેમને તેમજ એક કપડવંજના, એક ઘારાવના, અને એક બદરખાના–એમ કુલ ૫ ભાઈઓને દીક્ષા આપી. પાંચેયના નામે અનુક્રમે-મુનિશ્રી હિરણ્યવિજયજી, ગીર્વાણવિજયજી, વિદ્યાવિજયજી, માનવિજયજી, તથા ધનવિજય મ. રાખીને ચારને સ્વશિષ્ય બનાવ્યા અને વિદ્યાવિજયજીને મુનિશ્રી નંદનવિજયજી મ.ના શિષ્ય કર્યો.
ઉપધાનતપન ઉદ્યાનસ્વરૂપ માળારોપણ મહોત્સવ ઉજવાયા પછી શેઠશ્રી સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈને શ્રીકેસરીયાજી તીર્થન છે “રી પાળતે સંઘ કાઢવાની ભાવના થઈ. તેઓએ એ માટે શ્રીનગરશેઠ પાસે સંઘ સમક્ષ આદેશ લીધે, અને પૂજ્યશ્રીને સંઘમાં પધારવા વિનંતિ કરી. ચાતુર્માસ પૂર્વે કલેલમાં પૂજ્યશ્રીએ તેમને કહેલાં વચનો આજે ફલસ્વરૂપે પરિણમ્યા હતા.
પિષવદમાં પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં એ છે “રી પાળતા સ થે યાત્રાર્થે પ્રયાણ કર્યું. અમદાવાદથી ચાંદખેડા વિ. થઈને સંઘ શ્રીશેરીસાતીથે આવ્યો. અહીં પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણુથી શેઠ શ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ તથા શેઠ શ્રી સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈએ મળીને આ તીર્થમાં નૂતન જિનાલય બંધાવવાને વિચાર નકકી કર્યો. ત્યારબાદ જમીન નક્કી કરીને શુભ મુહુર્ત જિનાલયનું ખાત મુહૂર્ત કરવામાં આવ્યું. પાછળથી સારાભાઈને સુવાંગ જિનાલય પોતાના તરફથી જ બંધાવવાની શુભભાવના થતાં તેમણે એ જિનાલય પોતાના તરફથી બંધાવ્યું, અને એમાં લગભગ ૩ લાખ રૂપિયા ખર્ચી.
શેરીસાથી કલોલ-પાનસર વગેરે ગામને પાવન કરતા કરતે સંઘ મહેસાણું આવ્યું. અહીંયા મહા સુદ એથે ૪ નવદીક્ષિત મુનિવરેને વડીદીક્ષા આપી. મુનિશ્રી હિરણ્યવિજ્યજી મ.ની તબિયત અસ્વસ્થ હોવાથી તેમને અમદાવાદ રાખેલા.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૭
માલવીયાજીને ગુરુજી
મહેસાણથી સંઘ શ્રીતારંગાતી પહોંચ્યા. ત્યાં ૩ દિવસ યાત્રા કરીને ઈડર ગયો. ઈડરમાં દરેક દેરાસરના વજારોપણને મહોત્સવ ઉજવાયે. ઈલદુર્ગ (કિલ્લા) ઉપર આવેલા શ્રીશાન્તિનાથ પ્રભુના દર્શન-પૂજન કર્યા. ત્યાંથી પોશીના તીર્થે આવ્યા.
પિશીનામાં દિગંબરોના વધુ રને લીધે આપણા દેરાસરના પ્રભુજીના ચક્ષુ-ટીકાઓ તેઓએ ઉતારી લીધા હતા, અને તે ફરી ચડાવવા દેતા ન હતા. આ વાત ત્યાંની પેઢીના માણસોએ પૂજ્યશ્રીને જણાવતાં પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : અહીંયા દિગંબરેને શે અધિકાર છે? તમે અત્યારે જ પ્રભુને ચક્ષુ-ટીકા ચઢાવી દ્યો.
પિઢીમાં તત્કાલ ચક્ષુ-ટીકા હાજર ન હતા. કારણ કે એ દિગંબરે ઉપાડી ગયેલા. પણ સંઘમાં કેટલાક ગૃહસ્થ પાસે હતા, તે મેળવીને દરેક પ્રભુજીને ચઢાવવામાં આવ્યા. આ જોઈને દિગંબરે શેઠશ્રી સારાભાઈ પાસે આવ્યા, અને કહેવા લાગ્યા કે હવે અમને દર્શનને અંતરાય થશે. એથી અમારે ઉપવાસનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવું પડશે, કારણ કે–ચક્ષુવાળા દેવના દર્શન અમારાથી થાય નહિ.
સારાભાઈ તેઓને લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેમની વાત સાંભળીને પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “આપણે આવતી કાલે પણ અહીં જ રહેવું છે, અને દિગંબરના દેરાસરમાં પણ પ્રભુજીને ચક્ષુ-ટીલા ચઢાવીને દર્શન કરવા છે. કારણ કે-ચક્ષુ વિનાને પ્રભુના દર્શન કરવાથી અમને પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. વળી અમે તે ચક્ષુ વગરનાને ચક્ષુ આપીએ છીએ. જ્યારે તમે દિગંબ તો ચક્ષુ હોય એનાય લઈ લ્યો છે.”
આ સાંભળીને દિગંબરે વિલે મોઢે ચાલ્યા ગયા. અને આ પછી તેઓ ઠંડા પડયા. પ્રભુજીને ચઢાવેલા ચક્ષુ-ટીકા કાયમ રહ્યાં. અને દિગંબરો આપણું દેરાસરમાં થતો પગપેસારે પણ બંધ થયો.
ત્યારબાદ શ્રી સંઘ અનુક્રમે કેસરિયાજી તીર્થે પહોંચ્યા. ત્યાં શ્રી કેસરિયાજી-આદિનાથ પ્રભુની પ્રાચીન અને શ્યામવર્ણી ભવ્ય પ્રતિમાના દર્શન-પૂજન કરીને સકલ સંઘ કૃતકૃત્ય બન્ય. સંઘવી શેઠશ્રી સારાભાઈને પૂજ્યશ્રીએ વિધિપૂર્વક તીર્થમાળારોપણ કર્યું. ત્યાર બાદ ૧૦ દિવસની સ્થિરતા કરીને સંઘે અમદાવાદ તરફ પ્રયાણ કર્યું.
માર્ગમાં ટીટેઈ ગામે ઉદયપુરને સંઘ પૂજ્યશ્રીને ત્યાં પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યું. તેમના અતિઆગ્રહથી પૂજ્યશ્રી સપરિવાર ત્યાં પધાર્યા. સંઘની વિનંતિથી આગામી ચાતુર્માસ પણ ત્યાં કરવાનું નકકી કર્યું.
ચોમાસાને હજી ત્રણેક માસની વાર હોવાથી પૂજ્યશ્રી આજુબાજુના પ્રદેશમાં વિહરવા પધાર્યા. જુદા જુદા ગામમાં વિહરતા પૂજ્યશ્રી નાઈ ગામમાં પધાર્યા. આ ગામ સ્થાનકવાસીઓની “વિલાયત' તરીકે ઓળખાતું હતું. મૂપૂિજકનું ફક્ત એક જ ઘર હતું. પણ પૂજ્યશ્રીના અમૃતમય વાણીપ્રવાહથી પ્રતિબોધ પામીને અડીના શ્રી અખેચંદજી, ચાંદમલજી વગેરે ઘણુ ગૃહસ્થાએ મૂર્તિપૂજાને શુદ્ધ માર્ગ સ્વીકાર્યો. અને પૂજ્યશ્રી પાસે નાણ મંડાવીને શ્રી સમ્યકત્વ સાથે અન્ય વ્રત પણ ઉચ્ચર્યા.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટે
- આ વિહારમાં ઉદયપુરના અનેક ધનિક ભાઈએ પૂજ્યશ્રીની સાથે રહ્યા હતા. પૂજ્યશ્રીની અમેઘ પ્રેરણા પામીને તેઓએ “શ્રી જૈન વે. મૂ. પૂ. એસોસિએશન ઓફ મેવાડ” નામની એક સુંદર સંસ્થા સ્થાપી. મેવાડ પ્રદેશમાં દેરાસરની રક્ષા કરવી, એ આ સંસ્થાનું મુખ્ય ધ્યેય હતું. આ સંસ્થાના સભ્ય તરીકે મારવાડ-મેવાડના અનેક ગામના આગેવાને-ગૃહસ્થ જોડાયા. આથી એની સ્થિતિ દરેક પ્રકારે સદ્ધર બની. એનું કેન્દ્ર ઉદયપુર ખાતે રહ્યું. આ સંસ્થાના માધ્યમે એના સભ્યોએ મેવાડના બે ત્રણ ગામમાં દેરાસરમાં જિનમૂતિની થઈ રહેલી આશાતનાનું ત્યાં જઈને નિવારણ કર્યું. અને એ દેરાસરો તથા મૂતિઓને કજો પણ લઈ લીધો.
ત્યારબાદ પૂજ્યશ્રી એકલિંગજી થઈ દેલવાડા પધાર્યા.
આ દિવસે માં મેવાડના જ કઈ ગામમાં પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય પં. શ્રીવિજ્ઞાનવિજયજી મહાવાજે અમદાવાદ-ખેતરપાળની પિળના રહેવાસી અને દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના શ્રી કાન્તિભાઈ નામના એક કિશોરને દીક્ષા આપી, તેમનું નામ મુનિશ્રી કસ્તૂરવિજયજી મ. રાખ્યું.
ઉદયપુરના વતની શ્રી જીતમલજી નામના એક ભાઈને પણ પ્રવજ્યા લેવાની ઉત્કટ ભાવના થતાં તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે દેલવાડા આવ્યા. પણ તેમના ભાઈ ભૂરમલજીએ એ માટે રજા ન આપી, અને તેઓ તેમને પાછા લઈ જવા માટે આવ્યા. પણ જીતમલજીની મક્કમતા તથા એસોસિએશનના પ્રમુખ શ્રી ચતુરસિંહજીની સમજાવટથી તેઓએ દીક્ષા માટે સંમતિ આપી, અને ઉદયપુરમાં દીક્ષા આપવા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી.
પૂજ્યશ્રી પણ ઉદયપુર પધાર્યા. ત્યાં ઠાઠમાઠ પૂર્વક જીતમલજીની દીક્ષા કરી. મુનિશ્રીજીતવિજયજી મ. નામ રાખીને તેમને પોતાના શિષ્ય બનાવ્યા.
આ વખતે મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મ. (આ. શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મ.) શિવગંજથી છ“રી પાળતા સંઘ સમેત શ્રીકેસરિયાજીની યાત્રાએ જતા હતા. તેઓ માર્ગમાં ઠેરઠેર પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશના પ્રભાવે મૂર્તિપૂજક બનેલા તેરાપંથી તથા સ્થાનકવાસીઓને તથા તેમની ધર્મશ્રદ્ધા અને ગુરૂભક્તિ વગેરેને નિહાળતા નિહાળતા ઉદયપુર આવ્યા. આ નિહાળીને તેઓના હૃદયમાં પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે ઘણું બહુમાન ઉત્પન્ન થયેલું. પૂજ્યશ્રીના દર્શન કરવાની ભાવનાથી તેઓ સંઘસહિત ઉદયપુર આવ્યા. પૂજ્યશ્રી પણ ત્યાં ધર્મશાળામાં બિરાજતા હતા.
સ્થાનિક સંઘે તેઓનું સ્વાગત કર્યું, અને તેઓને તથા સંઘને ગ્ય સ્થાને ઉતાર્યા. શ્રીસંઘે તેમને માંગલિક પ્રવચન આપવાની વિનંતિ કરતાં તેઓએ (શ્રીવલ્લભ વિજયજી મ. એ) નમ્રભાવે કહ્યું કે, અહીંયા (શહેરમાં) પૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત બિરાજે છે, તેમની અનુજ્ઞા લીધા વિના મારાથી વ્યાખ્યાન ન વંચાય.”
એટલે શ્રીસંઘના કથનથી તેઓ તથા સકલસંઘ પૂજ્યશ્રી પાસે-ધર્મશાળાએ આવ્યા. ત્યાં પૂજ્યશ્રીની અનુમતિ મેળવીને તેઓએ સંઘને મંગલાચરણ સંભળાવ્યું, અને પછી તેઓ પિતે ઉતર્યા હતા તે સ્થાને ગયા. બપોરના સુમારે તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રી સાથેની તેમની આ પ્રથમ મુલાકાત હતી. તેઓના દિલમાં શાસન અને સંઘ માટે કંઈક કરી છૂટવાની તમન્ના હતી. પંજાબમાં તેઓના ઉપદેશથી ઘણાં શાસનના કાર્યો થયેલા.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
માલવીયાજીના ગુરુજી
તેઓ ઉદયપુર ત્રણ દિવસ રહ્યા. તે દરમ્યાન સમસ્ત સંધમાં એ બન્નેય મહાપુરૂષોના મિલનથી અપૂર્વ આનંદ વ્યાપી રહ્યો હતા. તેઓએ પૂજ્યશ્રી સાથે વિવિધ વિષયને લગતી વિચારણા કરી, અને પેાતાની શાસનેન્નતિની ભાવના સવિનય વ્યકત કરતાં કહ્યું કે : આપશ્રીએ જેમ તીર્થોદ્ધારનું કામ ઉપાડયું છે, તેમ શાસનાદ્વારનું કામ પણ આપે જ ઉપાડવુ જોઈ એ. પૂ. શ્રી મૂળચંદજી મ., પૂ. શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મ. પૂ. શ્રી આત્મારામજી મ. આદિ મહાપુરૂષોના જેટલે। પ્રભાવ શ્રીસંઘ પર પડતા હતા, તેટલા પ્રભાવ આજે નથી પડતા. એનું કારણ સાધુઓના પારસ્પરિક મતભેદો છે. આપશ્રી અમદાવાદના શેઠિયાઓ દ્વારા એક સાધુસ ́મેલન ભરાવા, તે શાસનને ઘણે! જ લાભ થાય. સર્કલ સાધુ–સમુદાય એકત્ર ન થાય, તે આપશ્રી જેવા મોટા આચાય –પ્રવરા એકત્ર થઇને પણુ શાસનને હિતકર વ્યવસ્થા સ્થાપે.”
તેની શાસન સેવાની દાઝથી ભરેલી આ વાત સાંભળીને પૂજ્યશ્રી ઘણા સંતુષ્ટ થયા, અને કહ્યું કે; “તમારૂં કથન બિલકુલ સમુચિત છે, અને સ ંમેલન માટે હું અમદાવાદ ગયા પછી ચેાગ્ય કરીશ.”
૧૮૫
આમ ત્રણ દિવસ સુધી સ્વજનના મેળાપ સમે આનંદ માણીને તે સધ સાથે કૈસરીયાજી તરફ ગયા.
સ'. ૧૯૭૬ના ચાતુર્માસના મંગલ પ્રારંભ થયા. પૂજ્યશ્રીની ધર્માંદેશના-રૂપ ગંગામાં અનેક પુણ્યવાન આત્માએ સ્નાન કરવા લાગ્યા. ‘શ્રીપન્નવણા સૂત્ર'ની દેશના પૂજ્યશ્રીએ શરૂ કરી.
ઉડ્ડયપુરના મહારાણા શ્રી ફત્તેહસિંહજી, એક તેજસ્વી, શુણિયલ અને ગુણાનુરાગી રાજવી હતા. પૂજ્યશ્રીના ગુણ્ણાનું વર્ણન તેઓએ કર્ણાપક સાંભળેલું. તેથી પૂજ્યશ્રીના દન કરવાની તેઓને ભાવના થઈ. પ્રથમ તેા તેઓએ પાતાના અંગત મંત્રી (Private Secretary) શ્રીìહકરણુજીને પૂજ્યશ્રીના પરિચય તથા સમાગમ કરવા માટે મોકલ્યા. ફોહકરણજી રાજ~મત્રી હાવા સાથે સ ંસ્કૃત-પ્રાકૃતના ઉચ્ચકક્ષાના વિદ્વાન અને સહૃદય પુરૂષ હતા. દÖનશાસ્ત્રમાં તેમને ઘણુા રસ પડતા. તેઓ પ્રતિદ્દિન પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને જૈન તથા અન્ય દશનાના મૌલિક સિદ્ધાન્તા સમજતા.
જૈન દર્શનનું તાર્કિક દૃષ્ટિએ જ્ઞાન મેળવવા માટે તેમને શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજવિરચિત 'ધ સંગ્રહણી' નામક ગ્રંથ વાંચવાની ઈચ્છા થઈ. પૂજ્યશ્રીને એ માટે વિનતિ કરતાં પૂજ્યશ્રીએ એ કાય મહેાપાધ્યાય શ્રીઉદ્દયવિજયજી ગણીને સાંખ્યુ. ઉપાધ્યાયજી મ. પણ તેને એ જૈનદર્શનના મહાન્ ગ્રંથનુ વિશદ રીતે અધ્યયન કરાવવા લાગ્યા.
શ્રીફત્તેહકરણજી જેટલા જ્ઞાની હતા, એટલા જ નમ્ર અને જિજ્ઞાસુ હતા. તેઓ નિયત કરેલા સમયે હમેશાં આવી જતા. રાજ્ય તરફથી પાલખી-વાહન આદિની સગવડ મળી હાવા છતાંય તેઓ પેાતાના નિવાસસ્થાનથી ધર્મશાળા સુધી ઉઘાડા પગે ચાલીને જ આવતા. તેઓ માનતા હતા કે વિદ્યા પ્રત્યે સપૂણ વિનયભાવ હાય, તેા જ વિદ્યા મળે અને ક્ળે છે.
રાજ્યના એક વરિષ્ઠ અને વિદ્વાન અધિકારીમાં આવી જિજ્ઞાસા અને નમ્રતાનુ મિશ્રણ જોઈ ને લાકોને ‘સાનામાં સુગંધ'ના મેળ લાગતા હતા.
૨૪
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬
શાસનસમ્રાટ
- પૂજ્યશ્રીના અસામાન્ય ગુણેથી તેઓ પૂર્ણપણે આકર્ષાયા હતા. અને તેથી જ એ ગુણનું વર્ણન તેઓ મહારાણું સાહેબ આગળ મુક્ત કઠે કરતા આથી મહારાણા સાહેબે તેમને કહ્યું કે તમે મહારાજજીની અહીં-રાજમહાલયે સબહુમાન પધરામણી કરાવો.
ફત્તેહઝરણુજીએ એકવાર અવસર જોઈને પૂજ્યશ્રીને રાજમહેલમાં પધારવા માટે મહા રાણું તરફથી વિનંતિ કરી.
પણ પૂજ્યશ્રીએ રાજમહાલયે જવાની અનિચ્છા બતાવી.
મહારાણાએ કહેવરાવ્યું કે શ્રી હેમચંદ્રસૂરિજી મ., અને શ્રીહીરવિજયસૂરિજી મ; વગેરે આચાર્ય ભગવંતે રાજમહાલયે પધાર્યાને દષ્ટાન્ત આવે છે. તેમ આપશ્રી પણ જરૂર પધારીને રાજમહેલને પાવન કરે.
જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું કેઃ “એ બધા તે મહાપુરુષ હતા. હું તે તેમની પાસે એક સામાન્ય સાધુ છું, અને તેઓના ચરણની રજ છું. એ મહાપુરુષોનું અનુકરણ મને ન શોભે.”
ફત્તેહઝરણુજીએ કહ્યું સાહેબ ! વર્તમાનમાં પણ શ્રીવિજ્યધર્મસૂરિજી મ; શ્રી હનવિજયજી મ; વગેરે રાજમહાલયે પધાર્યા છે. તેમ આપ પણ પધારે.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “મન્નાિ રોજ” જુદી જુદી રૂચિવાળા જ હોય છે. જેને જેમ રુચે તેમ કરે. પણ રાજમહેલે જવા માટે મારી ઈચ્છા થતી નથી.” - આ જવાબે મહારાણાશ્રીના મનમાં પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેના સદુભાવમાં અપૂર્વ વૃદ્ધિ કરી. તેઓએ પોતાના પાટવીકુમાર યુવરાજશ્રી ભૂપાલકુમારસિંહજીને પૂજ્યશ્રીના દર્શને જવા પ્રેરણું કરી. યુવરાજશ્રીએ પણ પૂજ્યશ્રીના દર્શન તથા ઉપદેશશ્રવણને લાભ આનંદપૂર્વક લીધે.
આ ચોમાસામાં-ભારતના વિખ્યાત દેશનેતા, અસામાન્ય વિદ્વાન અને કાશીમાં હિન્દુવિશ્વવિદ્યાલયના સંસ્થાપક પંડિતશ્રી મદનમોહન માલવીયાજી એકવાર રાજયના મહેમાન તરીકે આવેલા. તેમના એક પુત્ર શ્રી રમાકાન્તછ ઉદયપુરના મુખ્ય ન્યાયાધીશ હતા.
એક દિવસ માલવીયાજીએ મહારાણને પૂછયું અહીં કોઈ એવા વિદ્વાન પુરૂષ છે, કે જેમની વિદ્વત્તાને લાભ લઈને આનંદિત બનીએ ?
મહારાણાએ કહ્યું: “અહીં જગતના મહાન વિદ્વાન જૈનાચાર્ય શ્રીવિજ્યનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ બિરાજે છે. તેઓની વિદ્વત્તા અજોડ છે.”
આ સાંભળીને માલવીયાજી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પ્રથમ-દર્શને જ તેઓને પ્રતીતિ થઈ કે–મહારાણુની વાત સર્વથા સત્ય જ છે. તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે કલાક સુધી બેઠા, અને તત્ત્વચર્ચા કરી. ત્યારપછી તો તેઓ ઉદયપુરમાં રહ્યા ત્યાં સુધી પ્રતિદિન પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને વિદ્વદુગોષ્ઠિ કરતા. પૂજ્યશ્રી સાથેની તેઓની ચર્ચામાં ધર્મશાસ્ત્ર-રાજનીતિ–પૃશ્યાસ્પૃશ્ય વિચાર વગેરે અનેક વિષયોની મુક્તમને વિચારણા થતી.
આ વિચારણાઓમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભા, વિદ્વત્તા, અને ઉદાર-દીર્ઘદ્રષ્ટિ જોઈને માલવીયાજી પૂજ્યશ્રીને “ગુરૂજી' કહીને સંબોધવા લાગ્યા.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ:
૧૮૭
આ પછી તેઓ અમદાવાદમાં-સં. ૧૯૭૭માં તથા ૧૯૭૮માં એમ બે વાર આવેલા. પ્રો. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવ વિ. અનેક પ્રોફેસરો તથા વિદ્વાને તેમની સાથે હતા. તે વખતે-હિંદુધર્મ તથા જૈન ધર્મમાં સ્પૃશ્યાસ્પૃશ્યવાદના અસ્તિત્વ બાબતમાં અનેક તાત્વિક વાતે થયેલી. એ વિષયમાં ૫. શ્રીઉદયનાચાર્યની રાજકુમાજ્ઞઢિાના સાક્ષિપાઠ પણ પૂજ્યશ્રીએ બતાવેલા. આ સિવાય–જૈન મુનિઓના આચારવિચાર-લેચ, પાદવિહાર, તપશ્ચર્યા, ભિક્ષાચર્યા, બ્રહ્મચર્ય વિ. ની વાતો પણ થયેલી. બ્રહ્મચર્યના પ્રભાવનું પ્રતિપાદન કરતાં આપણા પૂજ્યશ્રીએ યેગશાસ્ત્રના
प्राणभूतं चरित्रस्य, परमब्रह्मकारणम् । समाचरन् ब्रह्मचर्य, पूजितैरपि पूज्यते ॥ चिरायुषः सुसंस्थाना, दृढसंहनना नराः ।
तेजस्विनो महावीर्या-भवेयुर्ब्रह्मचर्यतः ॥" ઈત્યાદિ કલેક ફરમાવતાં માલવીયાજી ખૂબ ખુશ થયા, અને “ગશાસ્ત્ર-ગ્રન્થની માગણી કરી. પૂજ્યશ્રીએ પણ તરત જ ભંડારમાંથી તે ગ્રંથ કઢાવીને માલવીયાજીને અર્પણ કર્યો.
આ વખતે માલવીયાજીએ અત્યંત આગ્રહ સાથે વિનંતિ કરતાં કહેલું: “ગુરૂજી ! આપ જરૂર કાશી પધારે. આપના શ્રાવકેની જેમ હું પણ આપને ભકિતપૂર્વક કાશી લઈ જઈશ.”
ઉદયપુરનું ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે શ્રી ઉજનલાલજી-ફેહલાલજી લુણાવતને પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શ્રીરાણકપુરજીને સંઘ કાઢવાની ભાવના થતાં તેમની વિનંતિથી એ છે “રી પાળતા સંઘ સાથે પૂજ્યશ્રી રાણકપુરજી પધાર્યા. ત્યાં આ વખતે ભેંયરાઓમાંથી પ્રાચીન પ્રતિમાઓ બહાર કઢાવી. સાફ કરાવીને ફરતી દેરીઓમાં પરોણાદાખલ બિરાજમાન કરાવ્યા.
[૪૧]
પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ:
રાણકપુરજીની યાત્રા કરી, ગોલવાડ–શિવગંજ-શિરોહી વગેરે સ્થળોએ વિચારીને પૂજ્યશ્રી જાવાલ પધાર્યા. ત્યાં બેએક માસ રહીને સાધુઓને વિવિધ આગમ સૂત્રોના વેગ વહાવ્યા. ગામ બહાર-વાડીમાં આરસપહાણનું દેરાસર નિર્માઈ રહ્યું હતું. વાડીના અગ્રભાગમાં એક ધર્મશાળા જેવું સ્થાન બનાવવામાં આવ્યું.
અહીં શા. મનરૂપમલજી ગુલાબચંદજી તથા શા. મૂલચંદજી વનાજીએ પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને વિનંતિ કરી કે સાહેબ ! અમારે કરવા યોગ્ય કેઈ ઉત્તમ ધર્મકાર્ય આપ કૃપા કરીને ફરમાવે, કે જે કાર્યમાં અમે અમારું ધન ખચીને કૃતાર્થ થઈએ.
પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું: “છ “રી' પાળતા સંઘ સહિત તીર્થયાત્રાને લાભ અનુપમ છે. સંસારને પાર પમાડે એનું નામ તીર્થ. એની યાત્રા એ સમકિતના પાંચ ભૂષણેમાંનું એક
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
શાસનસમ્રાફ્ટ
ભૂષણ છે. જે ભાવિક આવી–સમકિતના ભૂષણસમી તીર્થયાત્રાને છે “રી પાળતો સંઘ કાઢે, તે “સંઘવી-સંઘપતિ પદને ભક્તા બને. આ પદ ચક્રવતીની કે ઈન્દ્રની પદવી કરતાં અનેક ગણું ઉચતમ છે. અને આ પદને નિર્મળ–ભાવે ધારણ કરનાર આત્મા સમ્યક્ત્વની શુદ્ધિ મેળવવા સાથે તીર્થંકરનામકર્મ પણ બાંધવાને સમર્થ થાય છે. માટે તમારી ભાવના હોય તે શ્રી સિદ્ધાચળજી આદિ તીર્થયાત્રાને સંઘ કાઢવાને વિચાર કરો.”
ક પુણ્યશાળી જીવ આ અમૃત વચનેને શિરોધાર્ય ન કરે ? ઉપર્યુકત બંને ગૃહસ્થાએ તત્કાલ હર્ષ પુલક્તિ હૈયે આ વચનને મસ્તકે ચડાવ્યા, અને સંઘ કાઢવાને નિર્ધાર કર્યો, તત્કાલ સંઘની તૈયારીઓ આદરી દીધી. એટલું જ નહિ, પણ પૂજ્યશ્રીને પણ સંઘમાં પધારવાની આગ્રહભરી વિનંતિ કરી.
તેમની ઉત્કટ-શુભભાવના જેઈને પૂજ્યશ્રીએ એને સ્વીકાર કર્યો, અને એક શુભમુહૂર્ત તેઓશ્રીની પાવન નિશ્રામાં છરી પાળતો સંઘ શ્રીસિદ્ધાચલજી તીર્થ તરફ જવા વિદાય થયે.
માર્ગમાં જીરાવાલાજી તીથે ૩ દિવસ સ્થિરતા કરીને દવજ-દંડારોપણ મહોત્સવ ઉજવ્યો. ત્યાંથી અનુક્રમે આબૂ-અચળગઢની યાત્રા કરીને શ્રીસંઘ કુંભારિયાજી તીર્થો આવ્યો. અહીં ૩ દિવસ સ્થિરતા કરી, અને તે દરમ્યાન-દાંતા મહાજન હસ્તક રહેલ આ તીર્થને વહીવટ શેઠ આ. ક. પેઢીને સંપાવીને, જીણું બનેલા આ તીર્થને ઉદ્ધાર નવેદિત શિલ્પીસેમપુરા શ્રી પ્રભાશંકર ઓઘડભાઈ પાસે શરૂ કરાવ્યો.
પૂજ્યશ્રીને વર્ષોથી કાંઈક અંગત કાર્યસેવા ફરમાવવા માટે વિનવતા જાવાલના શ્રીસંઘે આ વખતે પણ તે માટે વિનંતિ કરેલી.
પણ નિઃસ્પૃહ-શેખર પૂજ્યશ્રીએ પિતાના અંગત કાર્યરૂપ તીર્થોદ્ધારમાં યથાશકિત ફાળો આપવાને ઉપદેશ આપ્યો. પરિણામે શ્રી કુંભારિયાજી તીર્થના ઉદ્ધારમાં જાવાલ- સંઘે લગભગ ૭૦ હજાર રૂ. આપ્યા.
કુંભારીયાજીથી તારંગા-સિદ્ધપુર–મેત્રાણું વ. તીર્થો અને ગામોની યાત્રા કરતો કરતે સંઘ ચારૂપ તીથે આવ્યા. ચારૂપ તીર્થભૂમિ હતી. અહીં પ્રાચીન અને અલૌકિક પ્રભુજી હતા. પણ દેરાસર નાનું–ઘર દેરાસર જેવું હતું.
અહીં એક ભવ્ય દેરાસર બંધાવવું, એવી શ્રીસંઘની ભાવના હતી. પણ એ સફળ નહોતી થતી. અને સફળતા આપવા માટે સંઘ કેઈ મહાપુરુષની રાહમાં હતું. ત્યાં આપણા પૂજ્યશ્રી આ સંઘ સાથે પધાર્યા. શ્રીસંઘે ભેગા થઈને તેઓશ્રીને આ બાબત વિનંતિ કરી. આથી પૂજ્યશ્રીએ વ્યાખ્યાનમાં એ માટે પ્રેરક ઉપદેશ આપ્યો.
દિવસે ચમકેલી વીજળી નિષ્ફળ ન જાય એમ પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ વચનો ય અમેઘ જ બની રહેતા. અહીંયા જિનાલય માટે સુંદર રકમ (ટીપ) થઈ ત્યારપછી ત્યાંના વહીવટદારએ ત્યાં શિખરબંધી જિનાલય બંધાવ્યું.
ચારૂપથી પાટણ થઈને શ્રીશંખેશ્વર તીર્થે પધાર્યા. ત્યાં ચારેક દિવસ રહીને સંઘે પૂજાપ્રભાવનાદિ કરવાપૂર્વક પ્રભુભકિત કરી. સંઘપતિએ પૂજ્યશ્રીના હસ્તે તીર્થમાળ પહેરી.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ
૧૮૯
અહીં અમદાવાદના સ’ઘ અમદાવાદ પધારવાની વિન ંતિ કરવા આવતા પૂજયશ્રી ભાયણીશેરીસા થઈને અમદાવાદ પધાર્યા. અને સોંઘ ઉપાધ્યાય શ્રી દર્શનવિજયજી મ. (આ. વિજય દર્શનસૂરિજી મ.)ની નિશ્રામાં પાલિતાણા ગયે.
શેરીસા તીથે નૂતન જિનાલયનું કામ ચાલુ થઈ ગયું હતું. પૂજ્યશ્રીના કથનાનુસાર દેરાસરની ખાંધણી (ભૂમિગૃહ સમેત, થરવટવાળી) થતી હતી. શ્રી સંઘની વિન ંતિથી સ ૧૯૭૭નુ' આ ચાતુર્માસ તેએશ્રી અમદાવાદમાં બિરાજ્યા.
આ વર્ષે–ભારતના રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીજીની અસહકારની ચળવળ હિંદભરમાં ચાલતી હતી. રાષ્ટ્રીય મહાસભાનું અધિવેશન અમદાવાદમાં થવાનું હતું.
આ વખતે અમદાવાદના હાઈકમિશ્નર તરીકે પ્રાટ્ સાહેબ' નામે એક અંગ્રેજ અધિકારો હતા. તેમના સાંભળવામાં પૂજ્યશ્રીની ખ્યાતિ આવી. તેમણે પેાતાના અંગત સલાહકાર શ્રી વાડીલાલ કુસુમગર અને ચીમનલાલ કુસુમગર નામના બે ભાઈ એ કે જેએ જૈન શ્રાવક હાવા સાથે મુત્સદ્દી અને બુદ્ધિશાળી હતા, તેઓને પૂજ્યશ્રીને મળવાનું સૂચન કર્યું. તદનુસાર તેમણે પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને વિનતિ કરી કે
સાહેબ ! કમિશ્નર સાહેબ આપના દનની અભિલાષા રાખે છે. આપ તેમના ખ'ગલે પધારશે ?
પૂજ્યશ્રીએ જવાઞમાં જણાવ્યું કે : “તેઓ રાજ્યના એક અધિકારી છે. તેઓને એવી જરૂર હોય નહિ. તેમ અમે પણ ત્યાગી સાધુ છીએ, અમારે પણ એવી જરૂર નથી.”
આમ બે ત્રણ વાર તેઓએ પૂજ્યશ્રીને ત્યાં લઈ જવા માટે પ્રયાસ કર્યો. પણ પૂજ્યશ્રીએ સ્પષ્ટ ના જણાવી. આથી તેઓએ કહ્યું : તેા સાહેબ ! કમિશ્નર સાહેબ આપની પાસે આવવા ઇચ્છે છે. આપ પાટ ઉપર બિરાજો, અને તેએ ખુરશી પર બેસે એમાં કાંઈ ખાધ નથી ને ?
હું તેા મારા જમીન પરના આસને જ બેસું છું. રાજા-મહારાજા, ૫. માલવીયાજી, ભૂલાભાઈ બેરિસ્ટર કે ચીમનલાલ સેતલવાડ વગેરે દનાથે યા મળવા આવે છે, તેઓ પશુ મારી સામે નીચે જ બેસે છે. હા ! અમારા શ્રાવકે તેમને વિવેક જરૂર સાચવે છે. જો કમિશ્નર સાહેખને અહીં આવવાની ઇચ્છા હોય તેા તેઓ ખુશીથી આવી શકે છે.” પૂજ્યશ્રીએ સ્પષ્ટ અને નિર્દભ પ્રત્યુત્તર આપ્યા.
આ જવાબ લઈને તેએ ગયા. ત્યાર પછી ઘેાડા દિવસેા માદ
પૂજ્યશ્રી મહારની વાડીએ બિરાજતા હતા, ત્યારે સવારના લગભગ દશ વાગે એકાએક કમિશ્નર સાહેબ આવ્યા. પૂજ્યશ્રી વાડીના પ્રવેશદ્વાર ઉપરના હુઠીભાઈ શેઠના બંગલાની ઉત્તર તરફની છેલ્લી ભુરજીમાં બિરાજેલા હતા. આ વખતે તેઓશ્રીની પાસે ઉપાધ્યાય શ્રી ઉયવિજયજી મ. તથા મુનિશ્રીનČદનવિજયજી મ., તેમજ શ્રાવકમાં શા. વાડીલાલ ખાપુલાલ કાપડિયા બેઠા હતા.
કમિશ્નર તે। સડસડાટ ઉપર ચડી ગયા, અને તેઓ પેાતાની હૅટ (hat) ઉતારીને ખૂટ (Boot) પહેરેલે પગે એરડામાં પ્રવેશવા ગયા. એ જોઇને તે વખતે કુદરતી રીતે જ
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૦
શાસનસમ્રાટ્
આવી ચડેલા શેઠશ્રી સારાભાઇ ડાહ્યાભાઇને પૂજ્યશ્રીએ સૂચના કરી કે-તેમના પગમાંથી ખૂટ કાઢી નાખેા.
સારાભાઈ તેમ કરવા ગયા, તા કમિશ્નરે કહ્યું કે : હું હેટ (hat) ઉતારીને આવ્યો છું. હવે બૂટ કાઢવાની જરૂર નથી.
આ સાંભળીને પૂજયશ્રીએ કહ્યું “જે ધર્માંસ્થાનમાં જઈએ તેની મર્યાદા જાળવવી જ જોઇએ. તમારા ચ'માં કઈ હેટ પહેરીને આવે તે તમે તેને અંદર જવા દે! ખરા ?''
કમિશ્નરે પણ જાણે આજે પૂજ્યશ્રીની બુદ્ધિમત્તા જોવા જ આવ્યા હોય તેમ જવાખ આપ્યા કે : “હા ! હું તેા તેને જરૂર જવા દઉં. ના પાડું જ નહિ.'
તરત જ પૂજ્યશ્રી ઓલ્યા : હું નથી માનતા કે તમે તમારા ચર્ચમાં હેટ પહેરીને આવે તેને જવા દો. છતાં એકવાર માની લ્યે કે હેટ પહેરીને આવનારને પણ તમે ચČમાં જવા દો, પણ આવનાર વ્યકિત જો સભ્ય હોય તે તે સામા ધસ્થાનની મર્યાદાને માન આપીને જ આવે.”
આ સાંભળતાં જ હજી સુધી ઉંંખરા વચ્ચે ઊભા રહેલા કમિશ્નરે પાતાના કાન પડી– all Right ખેલીને પોતાની મેળે જ બૂટ કાઢી નાખ્યા. પછી અંદર આવી, પગે લાગીને પૂજ્યશ્રી પાસે બેઠા.
કમિશ્નરના પૂજ્યશ્રી પાસે આવવાના ઇરાદો એ હતા કે-દેશમાં જ્યારે ગાંધીજી વગેરે નેતાએ બ્રિટિશ ગવનમેન્ટ સામે સત્યાગ્રહાદ્વિ કરી રહ્યા હતા, ત્યારે આવા-વિશાળ જૈન સંઘના નેતા-ધ ગુરૂના તે માટે શું અભિપ્રાય છે, તે જાણી લેવા. જે તેએ ગાંધીજીની વિરૂદ્ધમાં હાય તે। આ રીતે તેમના વિચાર જાણી લેવા. આમ કરવાથી ગુરૂવચનને અનુસરનારી મહાન્ જૈન કામના ટેકા સરકારને મળે.
બ્રિટિશ સરકાર સદૈવ સજાગ રહેતી. દેશના-પ્રાંતના કે શહેરના કયા ખૂણે શુ' ખની રહ્યું છે ? અને કયાં કેવી પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ છે? તેની માહિતી સરકાર સદા મેળવતી રહેતી. એથી જ કમિશ્નર પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા હતા. તેમણે સૌ પ્રથમ પ્રશ્ન કર્યો : “મે સાંભળ્યુ છે કે આપ ગાંધીજીની વિરુદ્ધ છે?'
પ્રશ્ન ગંભીર હતા. પૂજ્યશ્રીએ પણ ગભીરતાથી એનેા ઉત્તર આપતાં કહ્યું : “કોઈ ને પણ અવર્ણવાદ ન ખેલવા, એ અમારા સામાન્ય ધર્મ છે. તેમાંય રાજા કે દેશનેતાને અવણુ - વાદ કે વિરોધ અમારે હાય જ નહિ. ફકત અમારા ધર્મસિદ્ધાન્તના વિરોધી વિચારમાં અમારે વિરાધ થાય, તે તે સ્વાભાવિક છે. બાકી તમારી (બ્રિટિશ-સરકારની) નેાકરશાહી સારી છે, એટલે અમારા વિરાધ છે, એવું નથી.”
“શું કાઈ રાજા જુલ્મી હાય, ધમ ના નાશક હાય, તા તેના પણ અવર્ણવાદ તમે ન એલે ? તેના વિરોધ પણ ન કરો ?” કમિશ્નરે નવા પ્રશ્ન કર્યાં.
:
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “જ્યાં લો (Law) હોય ત્યાં એકસેપ્શન (exception) હોય જ. ઉત્સર્ગ હોય ત્યાં અપવાદ હાય જ. અને એકસેપ્શન વિના લો કદી પણ જીવી શકે જ નહિ.”
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ
૧૯૧
પૂજ્યશ્રીને આ ટ્રેક પણ માર્મિક ઉત્તર સાંભળીને કમિશ્નર ખૂબ પ્રસન્ન થઈ ગયા. તેઓ આ રહસ્યભર્યા જવાબથી મુક્ત–મને હસ્યા, રાજી થયા.
ત્યારપછી અનેક રાજકીય-ધાર્મિક બાબતે ચર્ચાણી. તીર્થોના હકક અંગે પૂજ્યશ્રીએ કમિશ્નરને કહ્યું : “જેને દરવર્ષે સરકારને ઈન્કમ (Income) વગેરેના કરોડો રૂપિયા ભરે છે. છતાં કદી જેને એ સરકાર પાસે જે. પી. જેવા ઈલકાબ કે માન મરતાબાની માંગણી નહિ કરતાં કેવળ પ્રાણથી યે પ્યારા તીર્થોના તેમજ ધર્મના સંરક્ષણની જ માંગણી કરી છે. જેનોનું વર્ચસ્વ ઓછું નથી. વસતિગણત્રીમાં જૈનોની જે સંખ્યા હોય છે, તે કરતાં તેઓની દશગણું લાગવગ છે. એક નાના ગામમાં સો ઘરની વસતિ હોય, અને જેનનું એક જ ઘર હોય, પણ એ સેએ ઘરો ઉપર એક જેન–ઘરનું જ વર્ચસ્વ હોય છે. અને જેને હંમેશાં દરેક ઠેકાણે રાજ્ય અને રાષ્ટ્રને વફાદાર જ હોય છે. આવા અમારા જેનેના-સમેતશિખર, શત્રુંજય, ગિરનાર, વગેરે અનેક તીર્થોના અમારા વારસાગત હકકના સંરક્ષણની જવાબદારી સરકારની છે.”
આ બધી યુકિતસરની વાત કમિશ્નરે પણ કબૂલી. પૂજ્યશ્રીની અસામાન્ય પ્રતિભા અને બુદ્ધિમત્તાની ઊંડી છાપ તેમના મન પર પડી. ત્યારપછી તેઓ પૂજ્યશ્રીની રજા લઈ, પ્રણામ કરીને ત્યાંથી બહાર નીકળ્યા. બહાર જતાં સારાભાઈ વ.ને તેમણે કહ્યું કે-“આવી જમ્બર એનજી અને વર્ચસ્વવાળી વ્યક્તિને પરિચય થવાથી મને ઘણો જ સંતોષ થયો.”
આ પછી થોડા જ દિવસોમાં નિવૃત્ત થઈને ઈગ્લાંડ (England) જતી વખતે કાર્ય. કારી કમિશ્નર તરીકે રાજકોટના “શ્રી ગેસળીયા સાહેબને પિતાને હોદ્દો સપાને તેઓ ગયા.
- અંગ્રેજ અધિકારીઓની એક પદ્ધતિ હતી કે તેઓ પોતાના અધિકાર-સમય દરમ્યાન કાળી અને ધોળી નેંધપોથી (Black & white Diary) બનાવતા. દેશના રાજ્યવિધી માણોના નામ અને તેના કામની નોંધ તેઓ બ્લેક ડાયરીમાં કરતાં. અને હાઈટ ડાયરીમાં સારા-સરકારને ઉપયોગી થાય એવા માણસોના નામ-કામની નોંધ કરતા. જ્યારે તેઓ સ્વદેશ જવાના હોય ત્યારે પોતાના અનુગામીને હોદ્દો સપતી વખતે એ બે ડાયરીઓ પણ સેંપી દેતા. કમિશ્નર પ્રાર્ સાહેબે પણ આવી ડાયરીઓ ગોસળીયાને પેલી.
એકવાર કપડવંજના શેઠશ્રી શામળદાસ નથુભાઈના બાહોશ મુનીમ શ્રીવલલભદાસભાઈ કે જેઓ ભારે વિચક્ષણ, મુત્સદ્દી હોવા સાથે શ્રીગેસળીયાના અંગત મિત્ર હતા,–તેઓ તેમને મળવા ગયેલા. વાતવાતમાં ગેસળીયાએ પૂછ્યું: “તમારા જૈનોમાં શ્રીનેમિસૂરિજી કેણુ છે ?
વલ્લભદાસે કહ્યું : “તેઓ જૈનોના સૌથી મોટા ધર્મગુરુ છે. આપે કેમ પૂછયું ?
ત્યારે તેમણે કહ્યું : “શ્રી પ્રા, સાહેબ એમને માટે હાઈટ ડાયરીમાં નોંધી ગયા છે કેશ્રી નેમિસૂરિજી જેવી જમ્બર એનઈ (energy)વાળી અને પ્રભાવશાળી વ્યક્તિ હજી સુધી મેં જોઈ નથી.”
આ સાંભળીને વલ્લભદાસે તેઓને પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભાથી માહિતગાર કર્યા.
આ ઉપરથી જણાય છે કે-ફકત એક વારના અને તે પણ સ્વલ્પ સમયના પરિચયે પણ એક ઉચ્ચ કક્ષાના અમલદારના હૃદય ઉપર પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભાનું કેવું નિર્મળ પ્રતિબિંબ પડયું હતું ?
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૨
શાસનસમ્રાટું
- આ ચેમાસામાં તળાજાવાળા શા. કેશવજી ઝુંઝાએ પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને વિનંતિ કરીકે : સાહેબ ! તાલધ્વજગિરિના નવા દેરાસરને આદેશ લક્ષમીભાભુને ૧૫ હજારમાં આપે છે, પણ હવે તે કાર્ય તેટલી રકમમાં નહિ થઈ શકે. માટે વધુ રકમની વ્યવસ્થા કરી આપવાની વિનંતિ કરવા અમે આવ્યા છીએ. - પૂજ્યશ્રીએ શેઠશ્રી લાલભાઈ ભેગીલાલને બોલાવીને આ વાત જણાવી. અને આ માટે નવી ટીપ કરવા સમજાવ્યા. પણ તેઓએ ટીપ કરવાની ના પાડી.
હવે બન્યું એવું કે-મારવાડ-(શહી) પાલડીવાળાં સંઘવી શ્રી અમીચંદજી-ગુલાબચંદજી પૂજ્યશ્રીના વંદનાથે આવેલા. તેમને ઉપદેશ આપતાં તેમણે તળાજાના આ દેરાસર માટે પણ લાખ રૂપિયા આપવાની ભાવના દર્શાવી. પૂજ્યશ્રીએ તુર્તજ લાલભાઈને બોલાવીને આ વાત જણાવતાં કહ્યું કે હવે જો તમારી ભાવના હોય તે વધુ રકમ આપે, અથવા આ ભાઈને આદેશ આપો.
એટલે લાલભાઈએ વિનંતિ કરી કે સાહેબ! આ આદેશને લાભ લક્ષમીભાભુને મળે છે, તે એમને જ લેવા દે. - પછી તેઓ તથા શેઠ જગાભાઈ ભેગીલાલ, એ બન્ને ભાઈઓએ પોતાના ૧૦ હજાર રૂ. દેરાસરના ભૂમિગ્રહ માટે આપ્યા. લક્ષમીભાભુએ પણ બીજા ૨૫ હજાર રૂ. આપ્યા. આ પછી પણ લક્ષ્મીભાભુએ સારી રકમ આપી. કુલ ૧ લાખ ૩ હજાર રૂ. આપીને એ દેરાસરને સર્વ લાભ તેમણે જ લીધો.
ચમાસા બાદ પૂજ્યશ્રી શેરીસા પધાર્યા. ત્યાંથી ડાંગરવા જઈને ત્યાંના દેરાસરમાં પ્રભુ પ્રતિષ્ઠા કરાવી. અહીંયા ઉપાશ્રય નહોતે. અહીંના શ્રાવકોએ વિનંતિ કરી કે ? ગુરૂભગવંત! આપના સુપસાયથી અહીં દેરાસર તે થયું, પણ કઈ મુનિભગવંતે અહીં પધારે તે તેમને ઉતરવાની વ્યવસ્થા કઈ રીતે કરીએ? અહીં ઉપાશ્રય નથી.
પૂજ્યશ્રીએ તેમની વિનંતિ અનુસાર ઉપદેશ આપીને સ્વામીનારાયણ મંદિરની વાડીની જમીન વેચાણ લેવરાવીને તેમાં શ્રીતત્ત્વવિવેચક સભાના સભાસદો તરફથી એક નાને ઉપાશ્રય બનાવરાવ્યું.
સં. ૧૯૭૮ ના આ વર્ષે એક ગૃહસ્થને દીક્ષા આપી, તેમને મુનિશ્રી નંદનવિજયજી મ. ના શિષ્ય તરીકે મુનિશ્રી સમવિજયજી નામે સ્થાપ્યા.
શેરીસાથી તેઓશ્રી પુનઃ અમદાવાદ પધાર્યા. શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈના આગ્રહથી તેઓશ્રી શાહીબાગમાં આવેલા સર ચીમનલાલ હ. સેતલવાડના બંગલે બિરાજ્યા. સર સેત. લવાડ અહીંયા તેઓશ્રીને મળવા આવેલા. તે વખતે તેઓશ્રીએ તેઓને શ્રી શત્રુંજય, ગિરનાર, તારંગા. સમેતશિખર વ. જૈનતીર્થોને પરિચય તથા પ્રાચીન નવીન ઈતિહાસ સારી રીતે સમજાવેલ. તે તીર્થો અંગે તે તે રાજ્ય સાથેની તથા દિગંબર સાથેની ચાલુ તકરારમાં સાચી માહિતી મેળવવાને સર સેતલવાડ ઉત્સુક હતા, ત્યારે જ પૂજ્યશ્રીએ તેઓને આ ઈતિહાસ-દર્શન કરાવ્યું, એથી તેઓ ખૂબ પ્રસન્ન થયા. તેઓએ કહ્યું કે : જૈનતીર્થો સંબંધી સ્પષ્ટ અને મુદ્દાસરને ઈતિહાસ-પરિચય મને આજ સુધીમાં કેઈએ કરાવ્યું નથી, આજે આપશ્રીએ પૂર્ણ રીતે કરાવ્યો છે.”
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રભાવશાળી વ્યકિતત્વ
સર સેતલવાડના બંગલે એક માસની સ્થિરતા પછી પૂજ્યશ્રી પુનઃ શેરીસા તીથે પધાર્યાં. શેરીસા તી અને શ્રીશેરીસાપાર્શ્વનાથ ભગવાન પ્રત્યે તેઓશ્રીના હૃદયમાં અપૂર્વ શ્રદ્ધા હતી.
શેરીસાથી માતર તીર્થે પધાર્યાં. અહીં સાચા દેવ શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુનું ભવ્ય ખાવન જિનાલયયુક્ત ચૈત્ય હતું. તેની ૫૧ દેવકુલિકાએ અતિજીણુ થવાથી તેના ઉદ્ધાર કરવાના ઉપદેશ શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ ને આપતાં તેઓએ એ સહષ વધાવી લીધા, અને જીજ્ઞેĒદ્વાર શરૂ કરાવ્યેા.
૧૯૩
માતરમાં ખંભાતના શ્રીસ'ઘ ચામાસા માટે વિનંતિ કરવા આવતાં તેમની વિનતિ સ્વીકારીને પૂજ્યશ્રી ખંભાત પધાર્યાં, અને સ. ૧૯૭૮ તું ચામાસુ` ત્યાં બિરાજયા.
ખંભાતથી એક માઈલ દૂર શકરપરા નામનું ગામ છે. ત્યાં શ્રીસીમ ધરસ્વામી તથા શ્રીચિંતામણિપાર્શ્વનાથના એ દેરાસરો હતા. તે અન્ને જીણુ થવાથી તેને ઉપાડી લેવા, અને તેમાંના પ્રતિમાજીને ગામમાં લાવવાની શેઠ સ્તૂરભાઇ અમરચંદુ વગેરેની ભાવના હતો. પણ પૂજ્યશ્રીએ તેઓને તેમ કરતાં અટકાવ્યા. અને શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ વ. ને તેના દ્ધિાર માટે પ્રેરણા કરી. તેઓએ તે પ્રેરણાને ભકિતપૂર્વક અંગીકાર કરીને જીર્ણોદ્ધાર શરૂ કરાવ્યેા. આથી અધા પ્રતિમાજી મહારાજને ત્યાં જ રાખવામાં આવ્યા.
આ ચાતુર્માસમાં ઉપાધ્યાય શ્રી ઉદયવિજયજી મ. ના વિદ્વાન્ શિષ્ય મુનિરાજ શ્રીકીતિવિજયજી મ. કાલધર્મ પામ્યા. વિદ્વાન્ તથા લઘુવયસ્ક મુનિરાજના આમ અચાનક વિચાગ થાય, એ દુઃખજનક હતા. પણ કાળ આગળ સૌ નિરૂપાય હતા. તેએની સ્મૃતિ રાખવા પૂજ્યશ્રીની ઈચ્છા થતાં તેઓશ્રીએ શકરપુરામાં એક સુંદર ગુરુમંદિર બનાવવાની પ્રેરણા શેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ અમરચંદ વગેરેને કરી. તેઓએ પણ પૂજ્યશ્રીના માદાનાનુસાર ગુરુમંદિર બંધાવવુ શરૂ કર્યું. તેમ જ શકરપુરાના દેશસરના વિશાળ ચાકમાં શેઠશ્રી દલસુખભાઈ કસ્તૂરચંદ તથા શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઇના મુનીમજી-પેથાપુરવાળા શા. અમથાલાલ જીમખરામે ધમ શાળા મંધાવી.
આ સિવાય-માણેકચેકમાં આવેલ શ્રીચિંતામણુિપાર્શ્વનાથ અને શ્રીઆદીશ્વર (àાંયરામાં) ભગવાનનું દેરાસર, મેાળપીપળાનુ દેરાસર, તેમજ સંઘવીની પાળતુ દેરાસર, વગેરે દેરાસરા જીણુ થયા હતા.
તી સ્વરૂપ આ પ્રાચીન જિનાલયેાની આવી જીણુ દશા જોઈને જીર્ણોદ્ધારને પાતાનુ મુખ્ય લક્ષ્ય માનનારા આપણા પૂજ્યશ્રીના આત્મા દ્રવી ઉડયો. તેઓશ્રીએ અમેઘ ઉપદેશદાનમાં જીર્ણોદ્ધારના મહિમા વણુ વતાં ફૅરમાળ્યુ';
અનેક નવા જિનાલયેા અંધાવા, પણ તે કરતાં એક જીણુ ં ચૈત્યના જો જીર્ણોદ્ધાર કરાવા, તા તેનુ ફળ અનેક ગણું છે.”
જીર્વાદ્વારની પૂજ્યશ્રીએ-ઉપદેશેલી આ મહત્તાને સમજનાર શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈ વગેરે ગૃહસ્થેાએ એકત્ર થઇને એ ખયાં દેરાસરનું ઉદ્ધાર-કાર્ય ઉપાડી લીધું.
પૂજ્યશ્રીના ગ્રંથસંગ્રહ અણુમાલ અને અનુપમ હતા. પશુ એની વ્યવસ્થા તથા સુરક્ષા માટે કાંઈ સ્થાન ન હતું. એ માટે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ અનુસાર ખારવાડામાં ‘શ્રીવિજયનેમિસૂરિ
૨૫
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૪
શાસનસમ્રાટું
જ્ઞાનશાળા બંધાવવામાં આવી. જીરાવલાપાડામાં પણ એ જ હેતુથી શ્રીવૃદ્ધિને યુદયયશ કીર્તિશાળા” નામે એક ભવ્ય ઉપાશ્રય ઘારાવના શા. મૂળચંદ જાવંતરાજ, તથા શેઠ માકુભાઈ શા. ચુનીલાલ ભગુભાઈ, શા. છગનલાલ અમરચંદ વગેરે શ્રમણોપાસક તરફથી તૈયાર થયે.
શા. ચુનીલાલ ભગુભાઈને નિયમ હતું કે-પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ઉપધાનતપ ન કરાવું, ત્યાં સુધી મીઠાને મૂળથી ત્યાગ. છેલ્લા સાત વર્ષથી આ નિયમ હતું પણ યોગ જામતું ન હતું. આ વખતે તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરીને ખંભાતમાં ઉપધાન કરાવવાનું નક્કી કર્યું. તદનુસાર ચાતુર્માસના અંતે ઉપધાનતપને પ્રારંભ પૂજ્યશ્રીએ કરાવ્યું. આ આરાધનામાં અમદાવાદવાળા શા. ગોકળદાસ અમથાશા વ. તથા ખંભાતવાળા ૫૦ પુરૂષે, તેમ જ ૨૫૦ બહેને જોડાયા.
ઉપધાન પૂર્ણ થયે માળારોપણ મહોત્સવ ઉજવાય. ત્યારપછી સંસારના અનેકવિધ અનુભવથી ઘડાયેલા અને પૂજ્યશ્રીની અમોઘ દેશનાના પ્રભાવે સાચા વૈરાગ્યથી સુવાસિત અંત:કરણવાળા પાંચ પ્રૌઢ ગૃહસ્થાએ પૂજ્યશ્રી પાસે પ્રવજ્યા અંગીકાર કરી. શ્રીગોકળદાસ અમથાશાહ, બટાદના શા. હેમચંદ શામજીના મોટા સુપુત્ર શ્રીસુખલાલભાઈ (મુનિશ્રીનંદનવિજયજી મ. ના વડીલ બંધુ), ધોલેરાના બે ગૃહસ્થ, તથા એક જામનગરના ભાઈ, એ પાંચેય દીક્ષા લેનારના નામે અનુક્રમે-મુનિશ્રી સુભદ્રવિજયજી, સુમિત્રવિજ્યજી, અમરવિજયજી, ઉદ્યોતવિજયજી, અને વીરવિજયજી મ. રાખવામાં આવ્યા.
શકરપુરાના દેરાસરોને જીર્ણોદ્ધાર પૂર્ણ થવાથી તેમજ નૂતન ગુરુમંદિર પણ તૈયાર થઈ જવાથી વૈશાખમાસમાં એ સર્વને પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પૂજ્યશ્રીની પાવન નિશ્રામાં શ્રીસંઘે ઉજવ્યો. ગુરુમંદિરમાં શ્રીગૌતમસ્વામી પ્રમુખ ગુરુભગવંતની મૂર્તિઓ તથા સ્વ. મુનિશ્રી કીર્તિવિજયજી મ.ની ચરણપાદુકા પધરાવવામાં આવી.
પૂજ્યશ્રીના પટ્ટધર શિષ્યરત્નો મહોપાધ્યાયશ્રી દર્શનવિજયજી ગણી, તથા મહાપાધ્યાય શ્રી ઉદયવિજયજી ગણી, કે જેઓ સમ્યગૂ જ્ઞાન-દર્શન અને ચારિત્રાદિ ગુણેથી દેદીપ્યમાન હતા, તેઓને આચાર્યપદવીથી અલંકૃત કરવા માટે શ્રીસંઘની વિનંતિ થતાં પૂજ્યશ્રીએ વૈશાખ વદિ ૨ ના મંગલ દિવસે તેઓ બનેને ચતુર્વિધ સંઘ સમક્ષ “આચાર્ય પદ સમર્પણ કર્યું અને ન્યાયવાચસ્પતિ, શાસ્ત્રવિશારદ આચાર્યશ્રીવિજ્યદર્શનસૂરિજી, તથા સિદ્ધાન્તવાચસ્પતિ ન્યાયવિશારદ આચાર્યશ્રીવિજયસૂરિજી તરીકે જાહેર કર્યા. આ પ્રસંગે શ્રીસંઘે અષ્ટાપદજીમેરૂપર્વત આદિની મનોરમ રચના કરવા સાથે અષ્ટાહિકા મહોત્સવ ઉજવ્યું. સ્વામીવાત્સલ્ય, નવકારશી વ. પણ આઠેય દિવસમાં કર્યા.
આ પછી પૂજ્યશ્રીને ઠઠ્ઠા-માતરાની ઉપાધિ થઈ જતાં કેટલાંક ડોકટરેએ મૂત્ર-ગ્રંથિ હોવાને વહેમ નાખ્યો. એટલે શેઠ શ્રી માકુભાઈ અમદાવાદથી સિવિલ સર્જન કર્નલ ડે. કૂકને તથા ડે. છાયાને લઈને ખંભાત આવ્યા. તેમણે બરાબર તપાસીને રિપોર્ટ આપે કે–પ્રેટેટ ગ્લેન્ડ જેવી કેઈ ચીજ નથી જ. આ સાથે ઠલ્લા-માતાના વ્યાધિના ઉપચારે પણ સૂચવ્યા. આ વખતે માકુભાઈએ અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભુત કુનેહ–દઢ આત્મબલ
૧૯૫ કરતાં પૂજ્યશ્રી વિહાર કરી, પેટલાદ-માતર-ખેડા થઈને અમદાવાદ પધાર્યા. શરીરની અનુકૂળતા માટે શ્રાવકની વિનંતિ થવાથી સં. ૧૯૭૯નું એ ચાતુર્માસ પૂજ્યશ્રી અમદાવાદ-ખાનપુરમાં શા. હીરાલાલ પાંચાના બંગલે બિરાજ્યા.
[૪૨]
અદ્દભુત કુનેહ-દઢ આત્મબલ
બાહુચર સ્ટેટના મહારાજા શ્રી બહાદુરસિંહજી દુગડ કે જેઓ જૈનધમી મહારાજા હતા. તેઓ પગપાળા હિંદુસ્તાનના પ્રવાસે નીકળેલા. તેઓ અમદાવાદ આવ્યા, ત્યારે પૂજ્યશ્રીના દર્શનાર્થે આવ્યા. શ્રીસમેતશિખરજી તીર્થની વહીવટી દેખરેખ તેઓ કરતા હોવાથી તે તીર્થ અંગે દિગંબરો સાથે ચાલતા ઝઘડા માટે કેટલીક વિચારણાઓ પૂજ્યશ્રી સાથે કરવાની હતી. એ વિચારણા માટે પૂજ્યશ્રી પાસે તેઓ બેઠા, તે દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીને ઠલ્લાના વ્યાધિને લીધે પંદરેક વાર ઠલ્લે જવું પડ્યું. એ જોઈને મહારાજાએ પિતાની સાથે પ્રવાસમાં રાખેલા હોમિયોપેથી ડોકટર પાસે પૂજ્યશ્રીની તબિયત તપાસાવરાવીને ગ્ય ઔષધ અપાવ્યું. એ ડોકટરે બે પડીકીઓ આપી. એક તે દિવસે અને બીજી ત્યારપછી આઠમે દિવસે લેવાની હતી. પણ પૂજ્યશ્રીને એક પડીકીથી જ આરામ આવી ગયો. ઘણે દિવસથી આહાર ન લેવાતે, તે પણ તે દિવસે લેવા, અને ગેસ–ઠલ્લા વિ. તમામ શાંત થઈ ગયું. ત્યારબાદ મહારાજાશ્રી પૂજ્યશ્રી સાથે વિચારણા કરી, પૂજ્યશ્રીનું માર્ગદર્શન મેળવીને પિતાના પ્રવાસમાં આગળ વધ્યા.
ચાતુર્માસ–સમાપ્તિ થતાં એ ચાતુર્માસ પરાવર્તન પૂજયશ્રીએ નાગજી ભૂધરની પળમાં શેઠ દલાભાઈ ગિરધરલાલને ત્યાં કર્યું. તેમણે તે પ્રસંગે અઠ્ઠાઈ મહત્સવ તથા અમદાવાદના સંઘની નવકારશી વિ. કાર્યો કર્યા.
નાગજી ભૂધરની પોળમાં મુનિરાજેને ચાતુર્માસિક સ્થિરતા માટે અને ગૃહસ્થને આરાધના કરવા માટે ઉપાશ્રય ન હતું. આ ખામી સૌને ખટકતી હતી. પૂજ્યશ્રીના ધ્યાનમાં એ ખામી આવતાં તેઓશ્રીએ એ માટે પિળના રહીશ શ્રીસાંકળચંદભાઈ વકીલના ધર્મપત્ની શ્રી ચંપાબેનને ઉપદેશ આપે. ચંપાબેને પિતાને અહોભાગી માનવાપૂર્વક એ ઉપદેશને ઝીલી લઈને પિળના નાકે આવેલું પિતાનું મકાન શ્રી સંઘને ઉપાશ્રય માટે સમર્પણ કર્યું. એમાં સાધુમહારાજેના માસાં થવા લાગ્યાં.
ત્યારબાદ શોષકાળમાં પૂજ્યશ્રી શાહીબાગમાં શેઠ મણીલાલ મનસુખભાઈના બંગલે થોડે સમય રહીને શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહની બહારની વાડીમાં બિરાજ્યા.
આ વર્ષે મહાપ્રભાવશાલી પૂજ્ય ગણિવર શ્રીમૂળચંદજી મહારાજશ્રીના શિષ્ય આચાર્ય શ્રીવિજયકમળસૂરીશ્વરજી મ. ના શિષ્યરત્ન પં. શ્રી મેહનવિજયજી ગણીને નાગજી ભૂધરની ૧ અત્યારે એ સ્થાને ભવ્ય ઉપાશ્રય થયેલ છે.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
પિળમાં મહોત્સવ સાથે સૂરિમંત્રના પાંચ પ્રસ્થાનની આરાધના કરાવવાપૂર્વક પૂજ્યશ્રીએ સૂરિપદ પ્રદાન કર્યું અને આચાર્ય શ્રી વિજય મોહનસૂરિજી તરીકે સ્થાપ્યા.
જીર્ણોદ્ધાર અને તીર્થયાત્રા એ પૂજ્યશ્રીને અતિપ્રિય હતા. ધર્મકાર્ય કરવાની ભાવનાવાળા ભાવિકને તેઓશ્રી એ માટે ખાસ ઉપદેશ આપતા. આ વખતે પણ ઝવેરી મેહનલાલ ગોકળદાસને તીર્થયાત્રાને છરી પાળ સંઘ કાઢવા માટે ઉપદેશ ફરમાવ્યો.
છરી પાળ સંઘની મહત્તા અને સંઘપતિપદનું સૌભાગ્ય સમજનાર શ્રી મોહનભાઈએ પૂજ્યશ્રીને કહ્યું ઃ કૃપાનિધિ ! આપશ્રી જે સંઘમાં પધારે તે સંઘ કાઢવાને અમારે ઉલ્લાસ અપાર રહે.
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “ભાઈ! શારીરિક પ્રતિકૂળતાને કારણે હું તે નહિ આવી શકું. પણ શ્રીદર્શનસૂરિજી આદિ આવશે. તમે ઉત્સાહથી સંઘ કાઢે, મહાન લાભ મેળવે.”
પૂજ્યશ્રીના આ વચનને શિરોધાર્ય કરીને મેહનભાઈએ પૂજ્યશ્રીના પટ્ટધર આ. શ્રી વિજયદર્શનસૂરીશ્વરજી મ. આદિની નિશ્રામાં શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થનો છ“રી” પાળતો સંઘ કાલ્યો.
તળાજામાં ગિરિવર ઉપર શ્રીલક્ષમીભાભુ તરફથી બંધાતું જિનાલય તૈયાર થયું હોવાથી ત્યાંના સંઘે તથા શ્રીલ૯મીભાભુએ તેની પ્રતિષ્ઠા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી. પૂજ્યશ્રીએ સંઘ સાથે પાલિતાણા ગયેલા આ. શ્રી વિજયદર્શનસૂરિજી મ. ને પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની આજ્ઞા ફરમાવતાં તેઓ તળાજા ગયા. ત્યાં નવીન દેરાસરમાં શ્રી પાર્શ્વપ્રભુ આદિ જિનબિંબની, તેમજ તીર્થધિનાયક સાચાદેવ શ્રીસુમતિનાથ દાદાની ટુંકમાં નવનિર્મિત ગુરુમંદિરમાં-શ્રીગૌતમ સ્વામીજી,
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય, શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી મ. આદિ ગુરુ ભગવંતની મૂર્તિઓની પ્રતિષ્ઠા વૈશાખ સુદ ૧૦ના દિવસે કરાવી.
અહીં અમદાવાદમાં પાંજરાપોળના ઉપાશ્રયે-માગશર માસથી શ્રીભગવતીજી સૂત્રના ચુંગ વહી રહેલા મુનિશ્રી નંદનવિજયજી મહારાજને પૂજ્યશ્રીએ વૈશાખ સુદ દશમે ગણિપદ તથા વૈશાખવદ છ પંન્યાસપદ અર્પણ કર્યા. આ પ્રસંગે ઉપાશ્રયની જોડેની જગ્યામાં (જ્યાં હાલ શ્રી વિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનશાળા છે ત્યાં) સિદ્ધાચલજી આદિ તીર્થોની ભવ્ય રચનાઓ રચવામાં આવેલી. અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ પણ ભારે ઠાઠ સાથે ભાવિકેએ ઉજળે.
આ પદવીના વિધાન-સમયે વિખ્યાત વિદ્વાન પ્રો. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવ સાદ્યન્ત હાજર રહ્યા. શ્રીધવને પૂજ્યશ્રી ઉપર અપાર સદ્ભાવ હતા. જેનદર્શનના અધ્યયન-અધ્યાપન કે લેખન કાર્યમાં ક્યારે પણ-કાંઈપણ શંકા થાય તે તેઓ તરત જ શ્રી અમૃતલાલ બાપુલાલ કાપડિયાને સાથે લઈને પૂજ્યશ્રી પાસે આવતા અને તે શંકાનું સમાધાન મેળવી લેતા.
સ્યાદ્વાદમંજરીનો અંગ્રેજી અનુવાદ કરતી વેળાએ તેઓ અનેક વાર પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને શંકાઓના નિરાકારણે મેળવી ગયેલા. તેમણે આ પદવી પ્રદાનની મંગળકિયા જોઈને તથા પદવી લેનારને અપાતી હિતશિક્ષા સાંભળીને ખૂબ આનંદ અનુભવ્યું. તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું :
આ પદવીદાન-વિધિ તે મેં આપની પાસે અને પ્રથમવાર જ જે. પદવી પ્રદાન તે સર્વત્ર આવી રીતે વિધિપૂર્વક જ થવું જોઈએ. અમારે પણ અમારા (કોલેજના) પદવીદાન-સમારંભમાં આ વિધિ દાખલ કરે જોઈએ, અને પદવી લેનારને તેના શિરે કેવી જવાબદારી મૂકવામાં આવી છે, તેને ખ્યાલ આપતી શિખામણ પણ આપવી જ જોઈએ.”
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
અભુત કુનેહ–દઢ આત્મબલ
૧૯૭
ત્યારબાદ સં. ૧૯૮૦ નું ચાતુર્માસ પણ પૂજ્યશ્રી બહારની વાડીના પ્રવેશદ્વાર ઉપરના શ્રી હઠીભાઈ શેઠના બંગલામાં બિરાજ્યા. એની નીચેના ભાગમાં કવિસમ્રા, શ્રી ન્હાનાલાલ દલપતરામ સહકુટુંબ રહેતા હતા. પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભાથી તેમજ વિખ્યાત વિદ્વત્તાથી તેઓ સુપરિચિત હતા. અને એ જ કારણે કે-પૂજ્યશ્રીના શ્રીમુખે “ગણધરવાદી નું શ્રવણ કરવું, એ જીવનને અપૂર્વ લ્હાવો છે, તેઓ ૧૯૭૮ માં એ માટે જ ખાસ ખંભાત ગયેલા, અને પૂજ્યશ્રીને “ગણધરવાદી સાંભળીને ઉપર્યુકત વાતની વાસ્તવિકતા ઊંડા સંતોષ સાથે અનુભવેલી. અહી' તેઓ હંમેશાં પૂજ્યશ્રી પાસે આવતા અને સંસ્કૃત સાહિત્ય-કાવ્ય-રસ તથા વેદાન્તસાંખ્ય દર્શન વિ. વિધવિધ જ્ઞાનવિજ્ઞાનની ચર્ચા-વિચારણા કરતા. આ વખતે પણ તેઓએ ફરીવાર પૂજ્યશ્રીના ગણધરવાદનો અણમોલ શ્રવણ-લાભ લીધે. પૂજ્યશ્રીના અજોડ ગુણે પ્રત્યે તેમના દિલમાં ઘણો જ અહેભાવ હતે.
બહારની વાડીના દેરાસરની રથાવર મિલ્કતેને તથા ભંડારના નાણાં વિ. ને વહીવટ વ્યવસ્થિત કરવાનું કામ નિવૃત્ત ન્યાયાધીશ શ્રીનર્મદાશંકરભાઈને સોંપાયેલું. આ કામને વ્યવસ્થિત ઉકેલ એકલે હાથે લાવે મુશ્કેલ જણાતાં તેમણે મહાકવિ શ્રી ન્હાનાલાલભાઈને પૂછયું : “જેને માં કઈ એવી તટસ્થ અને સમજદાર વ્યક્તિ છે કે જે આ મામલાને ઉકેલ લાવી શકે ?”
ત્યારે મહાકવિએ પૂજ્યશ્રીનું નામ જણાવ્યું. એટલે નર્મદાશંકરભાઈ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પણ નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ, વકીલ કેશવલાલ પ્રેમચંદ, શેઠ જેશીંગભાઈ (વાડીવાળા), અને શેઠ હઠીસિંહના કેસરીસિંહના કુટુંબીજનો સાથે યોગ્ય વિચારવિનિમય કરીને તમામ ગુચ અભુત કુશળતાથી ઉકેલી સૌના મનના સુંદર સમાધાન કર્યા, અને વ્યવસ્થા તથા વહીવટ માટે શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિંહ ટ્રસ્ટની સ્થાપના કરી.
ચેમાસા પછી તત્વવિવેચક સભાના સભાસદ શ્રી જમનાદાસ હીરાચંદ ઘેવરીયા તરફથી નીકળેલા શ્રી શેરીસાતીર્થના છરી' પાળતા સંઘમાં પૂજ્યશ્રી સપરિવાર પધાર્યા. અહીં યાત્રા કરી પાનસર ગયા. ત્યાં પંદરેક દિવસ સ્થિરતા કરી. આ સ્થિરતા દરમ્યાન આચાર્યશ્રી વિજયદાન સૂરિજી મ., તથા તેમના શિષ્ય મુનિશ્રી પ્રેમવિજયજી મ. (સ્વ. આ. શ્રીવિજયપ્રેમસૂરિજી મ.) આદિ તથા વાચનાચાર્ય શ્રીમાણિયસિંહસૂરિજી મ. આદિ પણ અહીં આવેલા. તેઓ સૌ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા અને કલાકો સુધી વિવિધવિષયક વિચારણાઓ કરી.
પાનસરથી પૂજ્યશ્રી ડાંગરવા પધાર્યા. આ. શ્રી દર્શનસૂરિજી મ. ના શિષ્યરત્ન (બોટાદના). મુનિશ્રી ગુણવિજ્યજી મ. ને અહીં ન્યુમેનિયા થઈ ગયે. સારવાર સારી રીતે કરવા છતાંય તેઓ એ તાવમાં સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેઓ નાની વયના અને વિદ્વાન હતા. તેમણે હૈમધાતુમાળા' નામે ગ્રંથની રચના કરી છે.
ડાંગરવાથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી ભાયણ પધાર્યા. ગત ચાતુર્માસ પાટણમાં રહેલા પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય પં શ્રીવિજ્ઞાનવિજયજી ગણિવરાદિ પણ અહીં પૂજ્યશ્રીને આવી મળ્યા. તેઓએ જોધપુરના એક ગૃહસ્થને દીક્ષા આપેલી, અને મુનિશ્રી વલ્લભ વિજયજી મ. નામ રાખીને પિતાના શિષ્ય કર્યા હતા. શ્રીવલ્લભવિજયજી મ. પૂજયશ્રીની ભક્તિમાં અવિરત તત્પર રહેતા.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
શાસનસમ્રા
ભોયણીમાં પાંચ દિવસ રહીને મણુંદ પધાર્યા. અહીંયા ચાણસ્માના શ્રીસંઘની ચાણસ્મા પધારવાની આગ્રહભરી વિનતિ થતાં ચાણસ્મા પધાર્યા.
ચાણમાં આવ્યાના બીજે દિવસે પૂજ્યશ્રીને અણુઉતાર વિષમજવર લાગુ પડે, તે સતત બે અઠવાડિયા સુધી રહ્યો. સાથે હરસ-મસાને પણ વ્યાધિ હતો. તેથી હંમેશાં લેહી પડતું. આ કારણે ઘણી અશક્તિ તથા બેચેની થઈ આવી.
આ બધાના ઉપચાર માટે અમદાવાદ-પાટણ વગેરે ગામના શ્રાવકે નામાંક્તિ ડોકટર મણિભાઈ તથા ડો. છાયા વગેરેને લઈને આવ્યા. પણ પૂજ્યશ્રીએ દઢ નિશ્ચયથી કોઈ પણ દવા લેવાની ના ફરમાવી, અને કહ્યું કે–ઉકાળેલું અને અરધું બળેલ પાણી સિવાય કઈ ચીજ મારે લેવી નથી. માટે મને કઈ દવા આપશે નહિ. - વૈદ્યકના ઉચ્ચ કોટિના ગ્રંથ “ભાવપ્રકાશમાં વિષમજવરવાળાને અરધું બળેલ જળ પરમ ઔષધ કહેલ છે.
પણ આથી શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ વગેરે શ્રાવકે તથા ડો. છાયા વગેરે નિરાશ થઈ ગયા, પજ્યશ્રીના દઢ આત્મબલથી તેઓ સુપરિચિત હતા, પણ તેઓશ્રીના આ દર્દને તેઓ સત્વરે દૂર કરવા ઈચ્છતા હતા. પરંતુ પૂજ્યશ્રીના દૃઢ નિર્ધાર પાસે તેઓ નિરૂપાય હતા. પાટણના ડો. હજારીએ કહ્યું: “દઢ આત્મબળવાળા પુરૂષને દવાની જરૂર ન હોય. તેઓ તો આત્માના યોગબળથી જ પિતાના રોગને દૂર કરશે.”
નગરશેઠ શ્રી કરતૂરભાઈ મણિભાઈ ખાસ મુંબઈથી હોમિયોપેથી ડોકટરને લઈને આવ્યા, પણ ૧૪ મે દિવસે જ તાવ ઉતરી જવાથી તેમની દવાની પણ જરૂર ન પડી.પૂજ્યશ્રીનું દઢ આત્મબળ જીતી ગયું.
તાવ ઉતરી ગયો, પણ નબળાઈ હજુ ઘણું હતી. એથી તથા સ્થાનિક સંઘની વિનંતિથી સં. ૧૯૮૧નું આ ચાતુર્માસ પૂજ્યશ્રી ચાણસ્મામાં બિરાજ્યા.
ધીરે ધીરે પૂજ્યશ્રીના શરીરમાં શક્તિ આવતી ગઈ. નબળાઈ તથા મસાને વ્યાધિ ઓછાં થતાં ગયાં. દરમ્યાન-પૂજ્યશ્રીના એક શિષ્યરત્ન મુનિશ્રી વિદ્યાવિજયજી મ. (કપડવંજવાળા) માંદગીના ભંગ બન્યા. ઔષધોપચારાદિ સર્વ રીતે કાળજી કરવા છતાંય આયુષ્ય પૂર્ણ થવાથી તેઓ સમાધિભાવે કાળધર્મ પામ્યા.
આ પછી તેમની સ્મૃતિનિમિત્તે તેમના અગ્નિસંસ્કાર-સ્થળે બે ખેતર જેટલી જમીન (ગામ બહાર–સ્ટેશન પાસે) પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી શિરેહી-પાલડીવાળા સંઘવી અમીચંદ. ગુલાબચંદજી તરફથી શ્રીસંઘે ખરીદી લીધી. એ જગ્યામાં “શ્રીવિદ્યાવાટિકા' નામની એક વિશાળ વાડી બનાવીને તેમાં સંઘવી ભાઈઓ તરફથી શ્રી આદીશ્વર પ્રભુનું એક નાનુંનાજુક દેરાસર બંધાવવામાં આવ્યું. આ ઉપરાંત યાત્રાળુઓને ઉતરવા માટે “વિદ્યાશાળા નામનું મકાન, તથા જામનગરવાળા શેઠશ્રી પોપટલાલ ધારશી તરફથી “શ્રીવિજયનેમિસૂરિજ્ઞાનશાળા બંધાવવામાં આવ્યા. વળી-પૂજ્યશ્રીની સેવામાં ૪૦ વર્ષથી રહેલ પાલિતાણાના નારાયણ સુંદરજી' નામના માણસની યાદ કાયમ રાખવા શ્રીસંઘને ઈચ્છા થતાં શ્રીસંઘે આ વાડીમાં શાંતિભુવન” નામે એક સુંદર હોલ બંધાવ્યો.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદ્ભુત કુનેહ-દૃઢ આત્મબલ
જે સ્થાને મુનિશ્રી અનાવવામાં આવી. અને ગઢ કરવામાં આવ્યેા.
૧૯૯
વિદ્યાવિયજી મ. ના અંતિમ સ ંસ્કાર થયેલા, ત્યાં એક દેરી ઉયપુરવાળા શેઠશ્રી રાશનલાલજી ચતુર તરફથી વાડીને ફરતા
ચામાસુ પૂર્ણ થવાની સાથે દેરાસર તૈયાર થઈ જવાથી તેની પ્રતિષ્ઠા કરવાનું નક્કી થયું. બીજે કયાંયથી પ્રાચીન પ્રભુ-પ્રતિમા ન મળવાથી શ્રીઆદીશ્વર, શ્રીપુંડરીક-સ્વામી, શ્રીગૌતમસ્વામી આદિ ૪ નૂતન ખિ ંબાની અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠા માગશર-માસમાં મહેાત્સવપૂર્વક પૂજ્યશ્રીએ કરાવ્યા. અને દેરીમાં સ્વ. મુનિશ્રી વિદ્યાવિજયજી મ. ની ચરણુપાદુકા પધરાવી. આ પ્રતિષ્ઠા મહેાત્સવમાં સૌ પ્રથમ ૨૯૧ પૂજન તથા ૨૯૧ હામ સાથે મુહન્ન દ્યાવત પૂજન' પૂજ્યશ્રીએ કરાવ્યું, પ્રવર્તાવ્યું.
ચામાસા પછી સ. ૧૯૮૨માં—વિદ્યાવાડીના નિર્માણ સમયે પૂજ્યશ્રી તે સ્થળે તંબૂમાં બિરાજતા. ત્યારે તેએશ્રીની પાસે શેઠ આણુ દજી કલ્યાણજીની પેઢીના તમામ વહીવટદારે આવેલા. નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઇ મણિભાઈ કે જેઓએ પેઢીના પ્રમુખ તરીકે સુંદરતમ કાર્યવાહી અજાવી હતી, અને પેઢીના વહીવટના દરેક તીથૅના સેકડા વર્ષોથી ચાલ્યા આવતા હકને સંપૂર્ણ કાળજી અને કુનેહથી સાચવી રાખ્યા હતા, તેમને હવે નિવૃત્ત થવાનું હાવાથી તે અંગે, તથા તેમના સ્થાને કેની નીમણુક કરવો, તે વિચારણા માટે તેએ પૂજ્યશ્રી પાસે આવેલા. પૂજ્યશ્રી સમક્ષ સર્વ પ્રકારની વિચારણા કર્યાં પછી શેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ ને પેઢીના પ્રમુખપદે સ્થાપવાના નિ ય થયા. આ ઉપરાંત આ વખતે શ્રીસિદ્ધાચલજી તીર્થના મુંડકાવેરા મામત પણ કેટલીક વિચારણાઓ થઈ.
પ્રતિષ્ઠા પછી વિહાર કરી, વડાવલી-ગાંભુ થઇને મેઢેરા પધાર્યાં. ગાંભુમાં આચાર્ય શ્રી વિજયમે હનસૂરિજી મ. સપરિવાર વંદનાર્થે આવી મળ્યા. મેઢેરાથી શખેશ્વર તીથે પધાર્યાં. અહી. પાટણના શ્રીસંઘ પાટણ પધારવાની વિનતિ કરવા આવ્યા. શેઠશ્રી નગીનદાસ કરમચંદને ઉદ્યાપન-મહાત્સવ કરવાના હેાવાથી તેમના ઘણા આગ્રહ થતાં, એ વિન ંતિ સ્વીકારીને પૂજ્યશ્રી પાટણ પધાર્યાં. પાટણમાં તેઓશ્રીની પાવન નિશ્રામાં શ્રીનગીનભાઈ તરફથી અનેક ચલરચનાએ તથા ઉજમણાં સહિત અઠ્ઠાઇ મહાત્સવ ઉજવાયા. આ મહેાત્સવ પાટણ માટે અભૂતપૂવ હતા.
ચાણસ્માથી શ્રી ભગવતીસૂત્રના ચેગ વહી રહેલા પેાતાના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન મુનિશ્રી પદ્મવિજયજી મ.તે અહીં પૂજ્યશ્રીએ ગણિ–પંન્યાસપદ અપણુ કર્યો. આ પછી—સંધની વિજ્ઞપ્તિથી સ. ૧૯૮૨નું ચામાસુ પાટણ-મહેતાના પાડામાં બિરાજ્યા.
શેઠશ્રી નગીનભાઈના મનમાં તીથ યાત્રાના છરી' પાળતા સઘ કાઢવાની ભાવના હતી. પણ પાટણના શા. હેમચંદ મેહનલાલ નામના એક ઓસવાળ ભાઈ ને વીશાશ્રીમાળીજ્ઞાતિએ વીશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિમાં દાખલ કર્યાં હાવાથી સંઘમાં તથા જ્ઞાતિમાં બે પક્ષ પડી ગયેલા. તેમાં જો એકય થાય, તે સઘની શે।ભા વધે, એ વિચારથી શ્રીનગીનભાઈ વગેરેએ પૂજ્યશ્રીને એ વાત જણાવી. પૂજ્યશ્રીએ શેડ ભેાગીલાલ લહેરચંદ વિ. અગ્રણીઓને ઉપદેશ ક્રમાવીને આ ઝઘડામાં લવાદ તરીકે નીમ્યા. તેમણે પણ પૂજ્યશ્રીના માગદશ નાનુસાર વ્યાખ્યાનમાં ચેાગ્ય નિણૅય આપીને, સકલ સંઘમાં એકચ સ્થાપ્યુ.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦
શાસનસમ્રા,
સં. ૧૯૮૨ના આ વર્ષે –નગરશેઠ પ્રેમાભાઈ વગેરે જૈન સંઘના આગેવાનોએ કર્નલ જે. ડબલ્યુ. વોટસન (પિ.એ. કાઠિયાવાડ)ની દરમ્યાનગીરીથી પાલિતાણાના ના. ઠાકર શ્રી માનસિંગજી સાથે કરેલા સં. ૧૯૪૨ના રોપા કરારની ૪૦ વર્ષની મુદત પૂરી થતી હતી. તેની વિચારણા અંગે તથા દિગંબર સાથે ચાલતા સમેતશિખર વિ. તીર્થોના કેસ આદિને અંગે નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ વગેરે આગેવાની કમિટિ પૂજ્યશ્રી પાસે વારંવાર આવતી અને ગ્ય માર્ગદર્શન મેળવતી.
રખેપા કરારમાં નક્કી થયા મુજબ-મુદ્દત પૂરી થયે એ રકમમાં ફેરફાર કરાવવાને બન્ને પક્ષકારો પૈકી હરકેઈ પક્ષકારને છૂટ હતી.” આથી આપણે મુદત પૂરી થવાના એક વર્ષ પૂર્વે જ રખોપું રદ કરાવવા માટે પ્રયાસો શરૂ કરેલા. પણ ઠાકોરશ્રીએ પણ રખેપાની ચાલુ રકમમાં વધારો કરવા માટે ગવર્મેટમાં માગણી કરી હતી. એટલે ગવટે પણ મુદત પૂરી થયેથી રખપા અંગે નિર્ણય જાહેર ન થાય, ત્યાં સુધી યાત્રિની બેંધ કરવાની રજા ઠાકરશ્રીને (તેમની-માગણી મુજબ) આપી.
આથી જૈનો અને ઠાકરશ્રી વચ્ચેને વર્ષોથી બગડતો આવેલે સંબંધ વધારે બગડવા લાગ્યું. સમસ્ત ભારતવર્ષીય જૈન સંઘ સરકારના તથા ઠાકરના આ પગલાંની વિરુદ્ધ બન્યા. વળતાં પગલાં લેવા માટે શેઠ આ. ક. ની પેઢીએ પૂજ્યશ્રીના કુનેહભર્યા માર્ગદર્શન તળે જોરદાર કાર્યવાહી શરૂ કરી. સરકારને અરજીઓ તથા મેરિઅલ મેકલવા શરૂ થયા. અને સરકારે ઠાકરને યાત્રાળુઓ પાસેથી મુંડકાવેરો લેવાને આપેલી રજાના વિરોધમાં–તીર્થના સુરક્ષણાર્થે સમગ્ર જૈનસંઘે એકમતે નિર્ણય લીધે-કે- જ્યાં સુધી આ અન્યાયી રિવાજ બંધ ન થાય, ત્યાં સુધી શત્રુંજય મહાતીર્થની યાત્રાર્થે જવું નહિ.
આ અપૂર્વ અને જબરદસ્ત અસહકાર તા. ૧ લી એપ્રિલ સને ૧૯૯૨ થી શરૂ થયો. પ્રત્યેક જૈન આ અસહકારના પાલનમાં ચુસ્ત અને મકકમ રહ્યો.
આપણું આ અસહકારનું ફળ એ આવ્યું કે–પો. એજ ઠાકરશ્રીને યાત્રિકોની સંખ્યા નોંધવાને આપેલી રજા, તેમજ યાત્રિકોની ગણત્રી માટે ઠારશ્રીએ ગઠવેલાં થાણું-અફસરે, ઘડેલા નિયમ-ધારાઓ, વિ. સર્વ તદ્દન નિરુપયેગી થઈ પડયું. કારણકે-પાલિતાણામાં યાત્રા માટે એક પણ યાત્રાળુ આવતું ન હતું. સાધુ-સાધ્વીઓ પણ ત્યાંથી વિહાર કરી ગયા હતા. હમેશાં યાત્રિકોથી ઉભરાતાં ગામના રસ્તાઓ, ધર્મશાળાઓ, તળાટીને વિભાગ, તથા ગિરિરાજના માર્ગો, અત્યારે સૂમસામ-નિર્જન અને નીરવ બની ગયા હતા. આપણું પૂજ્યશ્રી ઉપરના એક પત્રમાં આ. શ્રી વિજય મેહનસૂરિજી મ., કે જેઓ યાત્રા-ત્યાગના પૂર્વ દિવસે જ યાત્રા કરીને પાલિતાણુથી વિહાર કરી ગયા હતા, તેઓ લખે છે કે –
તા. ૧ લી એપ્રિલથી પાલિતાણામાં એક પણ જાત્રાળુ નથી. તેમ હજુ સુધી એક પણ પાસ થયેલ નથી. સાધુ-સાધ્વીઓ પણ બધા વિહાર કરી ગયા છે. કોઈ ઘરડી–ન ચાલી શકે તેવી બે પાંચ સાધ્વીઓ બાકી હશે.”
અને આ રહ્યો રાણપુરથી પ્રગટ થતાં તે વખતના) “સૌરાષ્ટ્ર” પત્રને ૩૧ મી માર્ચ તથા ૧ લી એપ્રિલને આંખે દેખ્યા અને વાસ્તવદર્શી અહેવાલને એક ભાગ –
૧ ૪-૪-૧૯૨૬ને અંક,
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
અદ્દભુત કુનેહ-દઢ આત્મબલા
૨૦૧ “શિહેર સ્ટેશને સ્વયંસેવકના પટ્ટા પહેરેલા જેન જુવાનીયાઓ તરફ આંટા મારી રહ્યા છે. જેનેએ યાત્રા બંધ કરવી જોઈએ, કૃપા કરીને એકત્રીશમીની સાંજે પાલિતાણું ખાલી કરજે.” વગેરે આજીજીઓ કરી રહ્યા છે. યાત્રાળુઓની લાગણમાં દર્દનો પાર નથી. યાત્રા બંધ' એ એમને મન મત્ય જેવું લાગે છે. પણ રાજાની ગુલામી સ્વીકારી લેવી. એ. વાત એમને એથીયે શરમભરેલી છે, એવી સ્વયંસેવકોની દલીલ તેઓ માન્ય રાખે છે.”
“ગઈ કાલે સાંજે પણ અમે તળાટી જોઈ હતી. આજે પણ અમે તળાટી જોઈ. એ ખદબદતી માનવતા ક્યાં અને આજની આ સુનસાન સ્થિતિ ક્યાં ? લાડવા વેંચવાની આખી પ્રવૃત્તિ બંધ છે. કેઈ માણસનું મેઢે-વેચનારાનું કે લેનારાનું-ત્યાં નથી. પાણીની પરબ નથી કે નાસ્તાની દુકાને નથી. નથી ડોળીવાળા. પેલી કુલ વેચનાર માળણે નથી. તળાટીની આખી ભૂમિ આજે ખાવા ધાય છે, સોગન ખાવા એક મનુષ્ય નથી. યાત્રિક કે યાત્રિક ઉપર નભતે કઈ માનવી બચ્ચે આજે નથી દેખાતે. પાલિતાણાની આજ્ઞા સામે શાંત અસહકાર કરતા પ્રત્યેક માનવ આજે તળાટી છોડી ગયા છે.
ઉડે છે કાગડા આજે થતું................”
પણ અહીંયા બીજું કાંઈક છે. પીળા ડગલાવાળા પાલિતાણા રાજ્યના સિક્કા ધરાવનાર ચાર પિલિસે અમને જોઈને પોતાના પટ્ટા સમારતા તૈયાર થઈ ગયા. ત્રણ બીજા પટ્ટાવાળા જેવા માણસ અને એક ટિકિટ કલેકટર, આટલા માણસે કઈ ભૂખ્યું જાનવર શિકારની રાહ જોતું બેઠું હોય તેમ આંખો ફાડી બેઠા હતા. પણ અમે તે એમનું ખાજ નહતા. અમે મુંડકાવેરે આપવાવાળા નહીં, અમે તે પાસવાળા. “કેમ ભાઈ, મુંડકવેરાવાળી કેટલી ટિકિટે ચેક કરી ?' એક પણ નહીં” “આવી અમારા જેવી કેટલીક ? આ તમે લાવે છે એ જ.” રાયે નાખેલે મુંડકાવેરો આમ નાસીપાસ થતા હતા. તેથી જાણે શરમાતા હોય તેમ એ લેકે બિચારા જાણે પ્રાર્થના કરતા હોય ને કેઈ આવે–અમારા રાજ્યની આબરૂ બચાવો.”
ડુંગરનાં ડાં પગથીયાં ચડ્યા. હજી તળાટીના માણસે અમારી નજરે પડતા હતા. અમે માનવ સમુદાયની દૃષ્ટિ-મર્યાદામાં હતા. એ સ્થિતિ ન ટકી. ચઢાવ અને વળાવ પછી તળાટી દેખાતી બંધ થઈ. અમારી એકલતા અમને સાલવા લાગી. નથી ઉપર કેઈ દેખાતું, નથી નીચે કેઈ દેખાતું. બધું મનુષ્યહીન સૂનસાન લાગે છે.”
જાણે અમારા અંતરને વિષાદ એા કરાવવા આવ્યો હોય તેમ, દુહ ઢહું કરતો એક મેરલે, અને ત્રણ ચાર હેલા અમારી બાજુમાંથી નીકળ્યા. બેલાઈ જવાયું : Good we have got some companions at least. પણ નહીં. તેણે પણ ડુંગર ચડવાની ના પાત્ર છે કે શું પશુપંખીઓ ઉપર પણ પિતાની આજ્ઞા છોડી છે ? શું તેઓ માત્ર અમને એમ કહેવા આવ્યા હતા કે-“અમે પણ ચડતા નથી, તમે ચડશે નહીં.” બાપુ મોરલા ! અમે જૈનકેમની આજ્ઞાના દ્રોહી તરીકે નથી આવ્યા. અમે તો અમારી ફરજ બજાવવા-સ્થિતિ નિહાળવા આવ્યા છીએ. અમે આગળ વધ્યા.” ૧. ભાતું આપવાની
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०२
શાસનસમ્રાટું “કેલંબસે નવી દુનિયા શોધી કાઢી ત્યારે પહેલ વહેલું માનવી દેખીને તેના સાથીઓએ A man! A man ! માણસ ! માણસ ! એવી જેમ બૂમ મારી હતી, તેમ અમે પણ હકારી ઉઠ્યા. અને એમને મળવાને આતુરતાભર્યા પગલાં ભરવા માંડ્યા. આખરે માણસ જાતના એ પહેલાં મેઢાં અમે જોયા. અમે છાપાવાળા એટલે વાતોડિયા તે ખરા જ ને ? અમારો ધંધે જ વાતો મેળવવાને. એ કાંઈ ભૂલાય ? અમે વાતે ચડ્યા. એ પાંચે વેઠીયાએ હતા. (રાજના).”
ચાલતાં સામે એક ડાળી આવતી હતી. ચાર જણુએ ઉપાડી હતી. આ શું ? નીચે તે કહેતા હતા ને કઈ નથી ગયું ? અમારા સાથીએ કહ્યું કે એ તે રેવન્યુ કમિશ્નર સાહેબ જેવા લાગે છે. એ જ નીકળ્યા. અરસપરસ નમન કર્યું. પિતે મુંડકાવેરા સંબંધની વ્યવસ્થા કરવા પધાર્યા હતા. અમારા સાથીના મુખમાંથી શબ્દ નીકળી પડ્યાઃ “ઉજજડ ગામની જમીન માપવા પધાર્યા હતા !”
આ ઉપરથી અસહકારને ખ્યાલ આવી શકે છે.
પણ આમ થવાથી તે પિ. એજન્ટ ચીડાયા. અને તેમણે (સી. સી. ટસને) ૬ મહિને ફેંસલે આપ્યો કે – જૈનોએ ઠારશ્રીને વાર્ષિક ૧ લાખ રૂપિયા રખોપા તરીકે આપવા.” તેમના મનમાં એમ કે-આ ઠરાવથી જેને ગભરાશે, અને અસહકાર છેડશે. પણ એમની એ ધારણું ખોટી ઠરી. આપણે અસહકાર વધુ ઉગ્ર બન્યું. અને સંતોષકારક સમાધાન ન થાય ત્યાં સુધી એ અસહકાર એ જ રીતે ચાલુ રાખવાનો નિર્ણય લેવાયો. શેઠ કીકાભાઈ પ્રેમચંદ, શેઠ શાનિદાસ આશકરણ વગેરે મહારથી ગૃહસ્થની એક તીર્થરક્ષક કમીટિ સ્થાપવામાં આવી. અને સમગ્ર સંઘમાં તીર્થરક્ષાની ભાવનાથી પ્રેરાયેલા ભાવિકે વિવિધ તપત્યાગઆરાધનામાં જોડાઈ ગયા. - હવે - પૂજ્યશ્રીની ભાવના જુદી જ હતી. વર્ષોથી ચાલી આવતી પાલિતાણા રાજ્યની આ રોકટોકને મિટાવવા તેઓશ્રીએ જુદો જ માર્ગ વિચારેલ. અને તે એ હતો કે“ભાવનગર સ્ટેટની હદમાં તળાજ-કદંબગિરિ થઈને રોહિશાળા આવવું. ત્યાં શેઠ આ. ક. ની માલિકીની પુષ્કળ જમીન છે, તેમાં ૧૦૦ ઓરડાની વિશાળ ધર્મશાળા બાંધવી (રહિશાળા ગામ એજન્સીની હકુમતનું હોવાથી ત્યાં પાલિતાણા સ્ટેટ કાંઈ કરી શકે તેમ ન હતું). રોહિશાળાની પ્રાચીન પાજે થઈને ગિરિરાજ ઉપર યાત્રાથે ચડવા-ઉતરવાનું રાખવું.૧ જે કે-આ રસ્તે અમુક પગથીયાએ જીર્ણ હતા, પણ તેનું સમારકામ કરી લેવાય તેમ હતું.
એ રસ્તે અર્ધા ડુંગરે આવેલ કનીરામના કુંડ સુધી એજન્સીની હકુમત અને હિશાળાના કામળીયા દરબારની માલિકી હતી, અને પછી પાલિતાણાની હકુમત હતી. પણ આપણને આ માગે પાલિતાણ સ્ટેટના રક્ષણની જરૂર ન હોવાથી તે રખેવું માગી શકે તેમ ન હતું.” ૧ ગિરિરાજની ૪ પાગ. જયતલાટીની મુખ્ય પાગ, ઉત્તર સન્મુખ. શેત્રુંજીની પાગ પૂર્વ સન્મુખ. ઘેટીની
પાગ પશ્ચિમ સન્મુખ, અને રોહિશાળાની પાગ દક્ષિણ સન્મુખ, ત્રણ ગાઉની પ્રદક્ષિણ તથા ૯૯ યાત્રા કરનારાઓ રોહિશાળાની પાળે ઉતરે છે, અને ત્યાં પ્રાચીન દેરીમાં પાદુકાના દર્શન કરી, પાછાં ગિરિરાજ ઉપર ચઢી જાય.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમેાદનીય યાત્રા સંધ
૨૦૩
આમ થવાથી પાલિતાણા રાજ્યની વર્ષાં જૂની અને કાયમની હેરાનગતિ મટતી હતી. લોકેા કાયમ પૂર્ણ યાત્રા કરી શક્તા હતા. દીર્ઘદૃષ્ટિભર્યાં આ વિચારથી પ્રેરાઈ ને પૂજ્યશ્રીએ અગ્રણી શ્રાવકાને એ માટે ઉપદેશ ફરમાવતાં તેઓએ એને સહુ સ્વીકાર કર્યાં. અને એ વિચારને અમલી બનાવવાના ચક્રો ગતિમાનૢ થયા. રાધનપુરવાળા શા. કમળશીભાઈ ગુલાબચંદ વગેરેને રાહિશાળા પાગના રસ્તા જોવા તથા ઉપર કનીરામના કુંડ પાસે દેરાસરધમ શાળા આદિનુ ખાતમુહૂત કરવું, એ વિચારથી માકલવામાં આવ્યા. આમ થવાથી ગિરિરાજની યાત્રા માટે કાયમને માટે રાડિશાળાની પાગના માર્ગ નકકી થવાનું વાતાવરણ દેશભરમાં પ્રસરી ગયું.
આમ-આ રસ્તા અંગેની પૂર્ણ તૈયારી કરી રાખવા છતાંય સહિતચિંતક પૂજ્ય શ્રીમાની તથા આપણા આગેવાન શ્રેષ્ઠિની ભાવના ખરી કેઃ—
અને ત્યાં સુધી ઠાકેારશ્રી સાથે સમાધાનને માર્ગ લેવા, જેથી ઠાકારશ્રી અને જૈનો વચ્ચેના સંબંધ કાયમ જળવાઇ રહે. અને એ રીતે જાત્રા ખુલ્લી થાય તે બન્ને પક્ષને આનંદ મંગળ થાય. અને જો સમાધાનના માર્ગ કોઈ રીતે ન જ નીકળે, તો પછી પાલિતાણાથી યાત્રા બંધ કરવી અને રોહિશાળાથી કાયમી યાત્રાના પ્રબંધ કરવા.
[૪૩]
અનુમેદનીય યાત્રા સંઘ
અહીં-પાટણમાં ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે શેઠશ્રી નગીનદાસ કરમચંદે છ‘રી' પાળતા સંઘની તૈયારી આદરી. મુંડકાવેશને કારણે શ્રીસિદ્ધગિરિરાજની યાત્રાના ચાલુ વિરહકાળમાં પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી શ્રીરેવતાચલ(ગિરનાર) તીથ તથા કચ્છ-ભદ્રેશ્વરતીના સંઘ કાઢવાનુ નક્કી થયું.
શ્રીગિરનાર એ તીથ ધામ સારઠનુ એક ગરવુ' તી છે.
શુદ્ધ-બ્રહ્મચર્યાવતાર ભગવાન શ્રીઅરિષ્ટનેમિના દીક્ષા-કેવળજ્ઞાન અને નિર્વાણુ, એ ત્રણ કલ્યાણકારિ કલ્યાણુકે આ મહાતીમાં થયા છે.
ભાવિ–ઉત્સર્પિણીકાળના શ્રી પદ્મનાભસ્વામી આદિ ૨૪ તીર્થંકરોની નિર્વાણભૂમિ પણ આ મહાતીર્થં જ છે.
અને આ શ્રીરૈવતાચલતીથ શ્રીસિદ્ધાચલજીના એક શિખર સ્વરૂપ છે.
એટલે જ—જેના કાંકરે કાંકરે અનંતા આત્માએ મુકિતભાજન અન્યા છે, તે શ્રીસિદ્ધાચલજીની સાક્ષાત્ સ્પના-યાત્રા ન થાય, તે પણ એના અંગભૂત આ તીની યાત્રાના પવિત્ર લાભ મળશે જ, એવી શુભ ભાવનાથી એ તીર્થની યાત્રાના નિણૅય લેવાયે.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૪
શાસનસમ્રાટું
વળી સોરઠદેશના બંધુ સમા અને સોરઠ જેવા જ ગૌરવશાલી કચ્છ દેશનું મહાન તીર્થ ભદ્રેશ્વર છે.
એનું અસલ નામ ભદ્રાવતી નગરી. ચરમતીર્થપતિ શ્રી મહાવીરદેવના જીવનકાળ દરમ્યાન એ નગરીનું કચ્છમાં આગવું સ્થાન હતું. સર્વ રીતે સમૃદ્ધ એ નગરી હતી. આ નગરીમાં શ્રીદેવચંદ્ર નામના એક શ્રાવકે ભવ્ય જિનાલય બંધાવી, તેમાં પ્રભુની ગણસંપદાના
સ્વામી શ્રી સુધર્માસ્વામી ભગવંતના પવિત્ર હસ્તે અંજનશલાકા કરાયેલ શ્રી પાર્શ્વપ્રભુના બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. ત્યારથી એ નગરી તીર્થ તરીકે વિખ્યાત બની.
ત્યારબાદ એ નગરીએ ઘણી ચડતી-પડતીઓ જોઈ. ભદ્રાવતીમાંથી ભદ્રેશ્વર થયું. દેરાસર ઉપર પણ વિવંસના પડછાયા પડયા.
જગતિ જગડુશાહના વખતમાં આ નગરી પુનઃ સમૃદ્ધ થઈ અને સં. ૧૯૨૨માં શ્રીસંઘ નૂતન જિનાલયમાં મૂળનાયક તરીકે શ્રી મહાવીર પ્રભુની સ્થાપના કરી. પ્રાચીન મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વપ્રભુની પ્રતિમા કે-જે પડતીના કાળમાં એક બાવાના હાથમાં જઈ પડી હતી, તેની પાસેથી મેળવીને નૂતન જિનાલયની ભમતીમાં (૫૧ દેરીઓની મુખ્ય દેરીમાં) સ્થાપવામાં આવી. આ દેરાસરને છેલ્લે ઉદ્ધાર સં. ૧લ્લલ્માં થયે.
આબુદેલવાડાની તુલનાએ આવે એવી આ તીર્થની કલા કારીગરી છે.
ચાલુ કાળમાં (સં. ૧૯૮૨-૮૩) વિકટમાર્ગ, દૂર દેશ, પૂરતી પ્રતિકૂળતા વગેરે કારણોસર સાધુ-સાધ્વીજીઓ તથા એકલદોકલ ભાવિક ગૃહસ્થો કચ્છના આ પુણ્યતીર્થની યાત્રાએ ન જઈ શકતા. એટલા માટે આ તીર્થની યાત્રા કરવાનું પણ નિણીત થયું. ગામોગામ નિમંત્રણપત્રિકા પાઠવવામાં આવી. અને માગસર વદિ ૧૩ના મંગલદિને શેઠશ્રી નગીનદાસ કરમચંદ ભાઈએ પૂજ્યશ્રીની પવિત્ર નિશ્રામાં ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ સહિત તીર્થયાત્રા માટે મંગલ પ્રસ્થાન કર્યું. નગરબહાર સંઘ ચારેક દિવસ રોકાયે. પૂજ્યશ્રીને વિવિધ વિષયોને લગતા વ્યાખ્યાને સમસ્ત સંઘને ભારે આલ્હાદ ઉપજાવવા લાગ્યા.
આ સંઘને આંખે દેખે અહેવાલ લખનાર શ્રીયુત મોહનલાલ ચુનીલાલ ધામી લખે છે કે–પિષ શુદિ એકમને દહાડે શાસનપ્રભાવક આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનું મહત્ત્વપૂર્ણ વ્યાખ્યાન થયું. આ વ્યાખ્યાન સાંભળવા માટે માનવમેદનીને પાર ન હતું. કેઈ તેમના દર્શનાર્થે, કેઈ વચનામૃતની આશાએ, તો કેઈ તેમને પડકાર ઝીલવા, એમ ઘણા ભાઈઓ આવ્યા હતા. અમદાવાદના તેમજ બીજા ગામના શેઠીયાઓ પણ આ વ્યાખ્યાનમાં આવ્યા હતા. જેનેતરવર્ગને પણ સારો જમાવ થયો હતો. મહારાજશ્રીએ આત્મશકિતને વિકાસ અને પ્રતિમાપૂજન ઉપર સચોટ દલીલ સહિત લગભગ ત્રણ કલાક સુધી સુંદર વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું.'
પિષ સુદ બીજે સંઘ આગળ વધ્યા. કુણઘેર-જમણપુર-હારજ-મુંજપુર થઈને શ્રીશંખેશ્વરતીર્થો આવ્યો. સંઘમાં પૂજ્યશ્રી સપરિવાર, તેમજ પૂ. આ. શ્રી વિજયનીતિસૂરિજી મ. ૧ ક૭-ગિરનારની મહાયાત્રા-પૃ. ૪૪, લેખક શ્રીધામ.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમોદનીય યાત્રા સંધ
૨૫ પૂ. આ. શ્રી વિજ્યભક્તિસૂરિજી મ., વાચનાચાર્ય શ્રીમાણિક્યસિંહસૂરિજી મ. પં. શ્રીભક્તિવિજયજી મ. (રાધનપુરવાળા) આદિ અનેક પૂજ્ય મુનિપુંગવા સપરિવાર પધાર્યા હતા.
ભાવેલ્લસિત હૈયે શંખેશ્વરતીર્થની યાત્રા કર્યા બાદ પૂજ્યશ્રીએ સંઘવીને વિધિપૂર્વક તીર્થમાળા-પરિધાન કરાવ્યું. ત્યારબાદ ત્યાંથી પંચાસર-દશાડા થઈને માંડલ-ઉપરીયાળાજી પધાર્યા. માંડળમાં શેઠ આ. ક. ની પેઢીની કમિટિ સિદ્ધાચલજીના પ્રશ્ન અંગે પૂજ્યશ્રી પાસે માર્ગ દર્શન મેળવવા આવી. કમિટિ અને પૂજ્યશ્રી વચ્ચે તે અંગે વિચારણું તથા વાટાઘાટે થઈ. કમિટિએ પૂજ્યશ્રીને સૂચવ્યું કે : “આપશ્રી ધ્રાંગધ્રા પધારશો, તે ત્યાંના દીવાન સાહેબ શ્રીમાનસિંહજી આપની સાથે શ્રીસિદ્ધાચલજી તથા શ્રીગિરનારજી સંબંધી વાટાઘાટ કરવાના છે. વળી-તીર્થના હક્ક વગેરે બાબતની માહિતી, તથા સામાને સમજાવવાની શક્તિ, જે આપશ્રીમાં છે, તેવી અન્ય કેઈમાં નથી જ. અને આપશ્રી જે કરશે તે પેઢીને તેમજ હિન્દુસ્તાનના સંઘને માન્ય કરવાનું હોય જ છે.”
સંઘ ધ્રાંગધ્રા તરફ આગળ વધ્યો. પિષ વદી ચેાથે ધ્રાંગધ્રામાં પ્રવેશ હતે. અહીં આજુબાજુના તથા દૂરના ગામમાંથી હજારો લોકો આ વિશાલ તીર્થયાત્રા સંઘના દર્શનાર્થે ઉમટયા હતા.
ગામ બહાર એક માઈલ દૂર સંઘ આવી પહોંચતાં, ત્યાં દિવાન સાહેબ શ્રીમાનસિંહજી કે જેઓ પૂજ્યશ્રીના પરમ અનુરાગી ભકત બન્યા હતા. અને પૂજ્યશ્રીને ગુરૂજી માનતા હતા, તેઓ અન્ય રાજ્યાધિકારીઓ તેમજ ધ્રાંગધ્રાને શ્રીસંઘ વિ. આવી પહોંચ્યા. પૂજ્યશ્રીના દર્શન-વંદન કરીને સંઘવીજીને મળ્યા. ત્યાર પછી વિશાળ છતાં સુવ્યવસ્થિત સામૈયું શરૂ થયું. એ સામૈયાનું વર્ણન કરતાં “શ્રી ધામી લખે છે –
ગામથી એક માઈલ દૂરથી વરડો ચડવાનું હોવાથી બે એક માઈલ સુધી સડક પર બંને બાજુ માણસની હાર ખડી થઈ ગઈ હતી. વડામાં પ્રથમ સંઘવીશ્રીનો નિશાનડ કે હતા. ત્યારપછી સ્ટેટનું વિશાળ મિલિટરી બેન્ડ હતું. એની પાછળ સ્ટેટના પાયલ સૈનિકની એક સશસ્ત્ર ટુકડી હતી. પાછળ કાઠિયાવાડના પાણીદાર ઘોડાઓ નચાવતા સ્ટેટના સ્વાર હતા. ત્યારપછી કુણઘેરીઆ ગુર્જરવીર, તેની પાછળ ઘોડાગાડીઓની લાંબી કતાર અને શણગારાયેલા સાંબેલાઓ પાછળ સંઘવીજીનો સુંદર સીગરામ ચાલતું હતું. એની પાછળ ધ્રાંગધ્રાના સ્વયંસેવકોની વિશાળ ટુકડી હતી. ત્યારબાદ સંઘપતિની પુત્રી શ્રી કલાવતીબેન સાંબેલા તરીકે શેભી રહ્યા હતા. આની પાછળ પચાસ વોલંટીયરની ટુકડી હતી. આ પછી વળી સ્ટેટનું એક સુંદર બેન્ડ હતું. અને પાછળ આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી, આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનીતિસૂરીજી, આચાર્ય શ્રીદશનસૂરિજી, આચાર્યશ્રી ઉદયસૂરિજી, પં. શ્રીભકિતવિજયજી તેમજ બીજા મુનિમંડળ સહિત લગભગ પાસે સાધુમહારાજાઓને વિશાળ સમુદાય ચાલ્યો જતું હતું. ત્યાર પછી સંઘવીજી અને તેમના બંને ભાઈઓ તથા કુટુંબ, તેમની બાજુમાં ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટના દિવાન સાહેબ તથા અન્ય અમલદારે, ત્યારબાદ ધ્રાંગધ્રાના આગેવાન જૈન ગૃહસ્થ અને ભાવનગર, જામનગર, વેરાવળ આદિ ગામોના શેઠીયાઓ, આ ઉપરાંત સંઘના તેમજ બીજા જેવા આવેલા ભાઈઓની અપાર સંખ્યા હતી. આ વરઘેડાની લંબાઈ એટલી વિશાળ થઈ હતી કે જાણે કેઈ નદી મંદ મંદ ગતિએ વહી
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०६
શાસનસમ્રાટ
રહી ન હોય ! આ વરઘોડે રેલ્વે પુલ વટાવીને ગામના દરવાજા પાસે પહોંચ્યું, ત્યાં સ્ટેટને મદમસ્ત હાથી ઊભો હતો, અને તે પર સુવર્ણ જડિત અંબાડી શોભી રહી હતી. આ હાથી પર સંઘપતિના બંને પુત્રો સેવંતીલાલ તથા રસિકલાલ પ્રભુજીની પ્રતિમા લઈને બેઠા. અને એ હાથી વરઘોડા સાથે લીધે. પાછળ સંઘવીશ્રીના પત્ની કેસરબહેન અને સ્ત્રીમંડળ સાધ્વીશ્રીઓના સમુદાય સાથે ચાલી રહ્યા હતા.
સંઘની આવી મહાન ભવ્યતા નિરખી જેનારા ભાઈઓના હૈયામાંથી અચાનક બેલાઈ જવાતું કે –“આ સંઘ નથી પણ ઈંદ્રની સ્વારી છે? - સામૈયામાં વચમાં વચમાં દિવાન સાહેબ પૂજ્યશ્રીની બાજુમાં વિનયપૂર્વક ચાલતા. ચાલુ સામયામાં જ તેઓએ રાજ્યના હાઈ પોલિસ કમિશનર શ્રી દાદાસાહેબ બોલાવ્યા અને કહ્યું “દાદભા સાહેબ ! આજે આપણે રાજ્યમાં સંઘની પધરામણીની ખુશાલીમાં નામદાર મહારાજા સાહેબ તરફથી ફરમાન છે કે-
૧. “આપણા રાજ્યના કેદીઓની દરેકને એક માસની સજા માફ કરવી. અને એક માસની સજાવાળા કેદીઓને મુક્ત કરવા.
૨. જ્યાં સુધી આ સંઘ અત્રે રહે ત્યાં સુધી આ શહેરમાં પશુવધ કરે નહીં. તેમજ કેઈપણ વિદેશીને તેની ખાસ અગત્ય હોય તે પણ તેને આ સ્થળેથી તે મળી શકશે નહીં.” આ રીતે સંઘની પધરામણીની ખુશાલીમાં ના. મહારાજાશ્રીની આજ્ઞાથી શ્રીદિવાનસાહેબે તત્કાલ બે પવિત્ર ફરમાને બહાર પાડ્યા.
ત્યાર પછી આ ભવ્યતમ સ્વાગત યાત્રા દેરાસરે દર્શન કરીને સંઘના પડાવે ઉતરી. અહીં સંઘ ૩ દિવસ રહ્યો. બીજા દિવસે ના. મહારાજાને સંઘવી તથા સ્થાનિક સંઘ તરફથી, અને સંઘવીજીને સ્થા. સંઘ તરફથી માનપત્ર આપવાનો મેળાવડે જાયે. આ પ્રસંગે ના. મહારાજાએ ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટમાં નીચેના “૧૨ દિવસ હંમેશ) અમારિ પાળવાનું ફરમાન કર્યું –
૧. નામદાર મહારાજા રાજસાહેબ બહાદુરને શુભ જન્મદિવસ. ૨. નામદાર મહારાજકુમાર સાહેબનો શુભ જન્મદિવસ.
૩. શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ કાઢેલ સંઘે ધ્રાંગધ્રા શહેરમાં મુકામ કર્યાને દિવસ પિષ વદી ૪. ૪, મહાશિવરાત્રિ. ૫, રામનવમી. ૬, ચૈત્ર સુદી પૂર્ણિમા ૭, શ્રીકૃષ્ણ જયંતી. ૮. પયુષણને પહેલે દિવસ. ૯, ભાદરવા સુદ ૧. ૧૦, ભાદરવા સુદ ૪. ૧૧, કારતક સુદી પૂર્ણિમા. ૧૨, મકર સંક્રાંતિ.
આથી સકળ શ્રી સંઘમાં તેમજ પ્રજામાં નિરવધિ આનંદ વ્યાપી ગયો.
૩ દિવસ ધ્રાંગધ્રામાં રહીને સંઘે કચ્છ તરફ પ્રયાણ કર્યું. આ વખતે પૂજ્યશ્રીને સંઘમાં પધારવાને સંઘવીજીને અતીવ આગ્રહ હતો, જ્યારે બીજી બાજુ શ્રીદિવાન સાહેબની આગ્રહપૂર્ણ વિનંતિ હતી કે-ધ્રાંગધ્રામાં સ્થિરતા કરે. ૧ એજન પૃષ્ઠ-૬૩-૬૪. ૨ એજન-પૃ. ૯૫.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમોદનીય યાત્રા સંઘ
૨૦૭ છેવટે શારીરિક અનુકૂળતા તથા તીર્થરક્ષા વિ. કારણે વિચારતાં લાભાલાભની દષ્ટિએ પૂજ્યશ્રી ધ્રાંગધ્રામાં વિરાજ્યા, અને સંઘે આગળ પ્રયાણ કર્યું.
આ વખતે સંઘમાં ૬૫ મુનિરાજે, ૨૬૭ સાધ્વીજીઓ, ૫૮૫ ગાડી–મોટરવાળા, ૪૨૮ નોકરચાકરે, ૮૦ ચેકીયાત, ૨૫૦ છ “રી પાળતા ભાવિકે, ૨૬૦૦ યાત્રિકે, ૪૮૦ ગાડીમેટર-સિગરામ વિ., આ સિવાય રૂપાનું જિનમંદિર, તંબૂ--પાલ-શમીયાણાએ વિ. અનેક સાધનસામગ્રી હતી.
ધ્રાંગધ્રામાં પૂજ્યશ્રીએ ૧ માસ સ્થિરતા કરી. તે દરમ્યાન શ્રીદિવાન સાહેબ સાથે તીર્થના હકકે, જેનોને મૂળ ગરાસિયા રાઈટ વિ. બાબતેમાં ખુલ્લા દિલે વિચારણા થઈ. સચેટ દલીલે અને વ્યાજબી મુદ્દાઓ (Points) સમજાવવાથી દિવાન સાહેબ પણ કબુલ થયા કે-શ્રાવકેની મૂળગરાસિયા સ્ટેટસની માંગણી તદ્દન વ્યાજબી છે.
શેઠ આ. ક. ની તીર્થ રક્ષક કમિટિ પણ અહીં બે-ત્રણવાર આવી. સરકાર સાથે સમાધાનીની વાટાઘાટો ચાલુ જ હતી.
ધ્રાંગધ્રાનરેશ નામદાર શ્રીઘનશ્યામસિંહજી બહાદુર પણ પૂજ્યશ્રીના દર્શને તથા વ્યાખ્યાનશ્રવણ માટે ત્રણેક વાર આવ્યા હતા.
એક પ્રસંગે દિવાન સાહેબે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે : “અહીં રાજ્યની અનેક જગ્યાઓ છે, તે પૈકી જે જગ્યા આપશ્રી પસંદ કરે તે જગ્યા ધર્મકાર્ય માટે રાજ્ય અર્પણ કરે.' '
પૂજ્યશ્રીએ આ માટે સ્પષ્ટ ના ફરમાવી.
અમદાવાદમાં શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈના ધર્મપત્ની શ્રીમાણેકબેનને પોતે કરેલી તપશ્ચર્યા નિમિત્તે ભવ્ય ઉદ્યાપન-મોત્સવ ઉજવવો હતો. તેમજ શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈએ નવપદજીની એળી આરંભેલી. તેમની ભાવના આગામી ચૈત્રી ઓળી પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં આરાધવાની હતી. તેથી તેઓ પૂજ્યશ્રીને અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા.
એમની વિનંતિને સ્વીકાર કરીને પૂજ્યશ્રી ધ્રાંગધ્રાથી અમદાવાદ પધાર્યા. આ વખતે સકલસંઘ તેઓશ્રીના સ્વાગત ઉમટયો હતે. અન્ય સમુદાયના મુનિવરે પણ સામૈયામાં આવ્યા હતા. પૂજ્યશ્રીના દર્શનની તે પડાપડી થઈ રહી હતી. ઘર આંગણે આવેલી ગંગામાં ન્હાવાને હા કેણ જતો કરે ભલા ? - પૂજ્યશ્રી પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયે બિરાજ્યા. અહીં તેઓશ્રીની સામે શાસનના મહત્ત્વના પ્રશ્નો તથા કાર્યો ખડા થયા. પણ તેઓશ્રીની કુશાગ્ર બુદ્ધિ-કુનેહ એક પછી એક સઘળા પ્રશ્નોને હલ કરવા લાગી, અને સર્વ કાર્યો વ્યવસ્થિત રીતે થવા લાગ્યા.
ચૈત્ર માસમાં પૂજ્યશ્રી માકુભાઈ શેઠના બંગલે પધાર્યા. ત્યાં તેઓશ્રીના સાંનિધ્યમાં શેઠશ્રી આદિ ઘણું ભવ્યાત્માઓ વિધિપૂર્વક શાશ્વતી ઓળી આરાધવા લાગ્યા.
ઓળી પૂર્ણ થયા પછી શેઠશ્રી જમનાભાઈના ધર્મપત્ની શેઠાણી માણેકબહેને અનેરા ઉત્સાહથી ઉજમણાની તૈયારી આરંભી. નગરશેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈ મણીભાઈ વગેરેએ એ તૈયારીમાં ૧ એજન-પૃ. ૧૮૪
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૮
શાસનસમ્રાટું
રસપૂર્વક ભાગ લીધો, અને મહોત્સવની તમામ વ્યવસ્થા તેમના માર્ગદર્શન અનુસાર થવા લાગી.
- શાહીબાગમાં આવેલા તેમના આલીશાન બંગલાના ચોકમાં વિશાળ મંડપ બાધી, તેમાં ઉજમણુના ૩૪ છોડની ગોઠવણી કુશળતાપૂર્વક કરવામાં આવી. શ્રીસિદ્ધાચલજી, ગિરનારજી, મેરૂગિરિ, સમવસરણ તથા પાવાપુરી, એમ પાંચ મનહર અને સ્થાયી રચના કરવામાં આવી. સંઘ નિમંત્રણ પત્રિકા સર્વત્ર મોકલવામાં આવી અને વૈશાખ માસમાં આ મહોત્સવને શુભારંભ થયો. વિવિધ પૂજાઓ, પ્રતિદિન સ્વામિવાત્સલ્ય, નવકારશીઓ, ભવ્ય જળયાત્રા, રથયાત્રા, અને અષ્ટોત્તરી મહાસ્નાત્ર-આ બધા કાર્યક્રમ ભારે ઠાઠમાઠ સહ સંપન્ન થયે.
સિદ્ધચક મહાપૂજન પણ આ મહોત્સવમાં સર્વ પ્રથમ ભણાવવામાં આવ્યું. આ માટે ખાસ શેઠશ્રી જમનાભાઈ તરફથી શ્રી સિદ્ધચકયંત્રનું ચાંદીનું માંડલું, તેમજ જુદી જુદી જાતિના સાચા રત્ન થી જડિત નવ કળશ વગેરે ઉત્તમ કટિની સામગ્રી પૂજ્યશ્રીની સૂચનાનુસાર બનાવરાવવામાં આવ્યા હતા. (આ બધું આજે પણ મોજુદ છે.) આ મહાપૂજન વિધિ પૂજ્ય શ્રીમાનની દેખરેખ નીચે તેઓશ્રીના બહુશ્રુત પટ્ટધર શિષ્યરત્નોએ તૈયાર કરેલે, તે વિધિ અનુસાર આ મહાપૂજન આ મહોત્સવમાં ભણાવાયું.
પાંચ રચનાઓ એટલી આકર્ષક અને હૂબહુ બની હતી કે પ્રેક્ષકે મોંમાં આંગળા નાખી જતાં. શ્રી સિદ્ધાચલજીની રચનામાં જે પ્રમાણે ગિરિરાજ ઉપર ટુંકે-દેરીઓ-દેરાસરે છે, તે જ પ્રમાણે સઘળી ગોઠવણી કરવામાં આવેલી. આથી પ્રેક્ષકને થતું કે જાણે હું સાક્ષાત્ ગિરિરાજની યાત્રા જ કરી રહ્યો છું. આમ પાંચેય રચનાઓએ જનગણમાં ભારે આકર્ષણ જમાવ્યું હતું. દર્શન માટે આખાયે મહોત્સવ દરમ્યાન દિવસ-રાત દર્શકોની ભીડ જામેલી રહેતી.
સોનામાં સુગંધની જેમ આ ઉજમણુની સાથે બીજે પ્રસંગ બને. આચાર્ય શ્રી વિજયસૂરિજીના બહુશ્રુત પટ્ટધર શિષ્ય પંન્યાસશ્રી નન્દનવિજયજી ગણિવરને પૂજ્યશ્રીએ ઉપાધ્યાયપદ તથા આચાર્ય પદથી અલંકૃત કર્યા. ઉપાધ્યાયપદ વૈશાખ સુદ ૭ મે આપીને તેઓને સૂરિમંત્રના પાંચ પ્રસ્થાનની એળીમાં પ્રવેશ કરાવ્યું હતું.
શ્રમણ ભગવાન મહાવીરદેવના કેવળજ્ઞાન કલ્યાણકનો એ પવિત્ર દિવસ હતો. હજારની સંખ્યામાં જનસમૂહ હાજર હતા. વિશાળ મંડપ પણ અત્યારે નાને લાગતું હતું. છતાંયે એકેએક વ્યક્તિ સાંભળી શકે એવા સ્પષ્ટ અને વિશુદ્ધ ક્રિયા-ઉચ્ચારો ઉચ્ચરી રહેલા પૂજ્યશ્રીએ વૈશાખ શુદિ ૧૦ મે શ્રીનંદનવિજયજી મ. ને આચાર્ય પદારૂઢ કર્યા. અને સિદ્ધાન્ત માર્તડ, કવિરત્ન, ન્યાયવાચસ્પતિ, શાસ્ત્ર વિશારદ આચાર્યશ્રીવિજયનન્દનસૂરિજી મ. તરીકે જાહેર કર્યા.
નૂતન સૂરિરાજને સકલ સંઘ હર્ષનાદ અને જ્યનાદથી વધાવી લીધા. તેઓને ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું ૧૪ વર્ષ થયા હતા. અને તેઓની વય ૨૮ વર્ષની હતી. લોકેત્તર જિનશાસનની આ એક ખૂબી છે કે-અહીં વયમાં કે કેવળ સંયમ પર્યાયમાં વૃદ્ધ હોય, તેને જ યોગ્ય નથી ગાણાતા. કિંતુ જે જિનપ્રવચન-વર્ણિત ગુણે મેળવવામાં તથા કેળવવામાં ઝડપી અને વિશિષ્ટ
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમાદનીય યાત્રાસંધ
પ્રગતિ કરે, તે જ આવી મહાત્ જવાબદારી માટે ચાગ્ય ગણાય છે. નૂતન સૂરિવરશ્રીમાં આવી ચેાગ્યતા આપણા પૂજ્યશ્રીએ પેાતાના જ્ઞાનચક્ષુ વડે જોઈ હતી. અને તેથી જ તેશ્રીએ તેમને આ મહત્ત્વનું પદ સમખ્યુ હતું. ‘નુઃ પૂનાસ્થાન, મુળિવુ ન ચ હિ; ન ચ વયઃ |
આ પદવી નિમિત્તે શ્રીજૈનતત્ત્વવિવેચક સભા તરફથી નવકારશી થઈ. આચાય પદાપણુ દિને ધ્રાંગધ્રાના દિવાન શ્રીમાનસિ ંહજી ખાસ કામળી એઢાડવા માટે આવ્યા હતા. આ ઉદ્યાપન–મહાત્સવનુ રાચક વણુ ન ‘શ્રીજૈનધમ પ્રકાશ' માં આ પ્રમાણે મળે છે :——
શ્રી અમદાવાદ ખાતે દ્યાપનના અપૂર્વ મહાત્સવ
“આ ઉદ્યાપન મહુમ શેઠજી જમનાભાઈના ધર્મ પત્ની માણેકબેને કરેલા વીશસ્થાનક, નવપદ્મ, અને જ્ઞાનપંચમી સ’બધી તપને અંગે કરવામાં આવ્યું હતું. તે ત્રણે તપની સ ંખ્યા પ્રમાણે કુલ ૨૦-૯-૫ડ કરવામાં આવ્યા હતા. તેમાં નવ છેડ ઝીક ચળકના ભરાવેલ ઘણા સુંદર હતા. તમામ છે।ડમાં ઉપકરણા પણ બહુ કિં ́મતી મૂકયા હતા. સિદ્ધચક્રનું મંડળ તદ્ધર્ણો અવેરાતથી અહુ સુંદર ખનાખ્યું હતું. છોડની પાછળ કાચની બહુ સરસ ગાઠવણી કરવામાં આવી હતી, ત્યાં મધ્યમાં સમવસરણ ગાઠવ્યુ હતું. માજીના ભાગમાં ખીજા મડળમાં શ્રીસિદ્ધાચળજીની બહુ સુંદર રચના કરવામાં આવી હતી. ઉપરના ભાગમાં તમામ દેરાસરી વિગેરે પત્થરના જ મનાવ્યા હતા. તમામ પાર્ગેા, રસ્તાએ, વિસામા વિ. તળાટી સુધી અને ચારે બાજુએ ખતાવ્યા હતા. રેશનીની ગેાઠવણુ અંદર અને બહાર એટલી બધી અને સરસ રીતે કરવામાં આવી હતી કે માત્ર તે જોવા સારૂ પણ હજારો જૈનેતરા રાત્રિએ
આવતા હતા.
૨૯
વૈ. શુ. ૩ ને દિવસે પ્રભુ પધરાવી મહાત્સવ શરૂ કરવામાં આવ્યા હતા. શુદ્ધિ ૯ મે જળયાત્રાના વરઘેાડા બહુ વિસ્તારવાળા અને અનેક પ્રકારની સામગ્રી સંયુકત ચડાવ્યેા હતેા. ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટના એ બેન્ડ ખાસ આવેલા હતા. શેઠજી માણેકલાલભાઇ રથ હાંકવા બેઠા હતા. આ મહાત્સવમાં તેમણે અગ્રભાગ લીધેલા હૈાવાથી મહેાત્સવની શેશભામાં વૃદ્ધિ થઈ હતી.
બહારગામથી ધ્રાંગધ્રાના મે. દિવાન સાહેબ વિ. જૈના તેમજ જૈનેતરો પ્રાદ્ગુણા તરીકે તેમજ મહેાત્સવના દર્શીન માટે ઘણી મોટી સંખ્યામાં આવેલા હતા. શુદ્ઘ ૧૦ મે ને શુદિ ૧૧ શે. નવકારશી કરવામાં આવી હતી. ખાકીના દિવસેાએ પણ સ્વામીવલ તા શરૂ જ રાખેલા. જેને લાલ સારા લેવાતા હતા.
શુદિ ૧૦ મે આ. મહારાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરે પન્યાસજી નનવિજયજી, જેએ શ્રીવિજચેાયસૂરિજીના શિષ્ય છે અને ઘણા વિદ્વાન થયેલા છે, તેમને આચાય પદવી ત્યાં જ ખાસ ઊભા કરાયેલા મંડપમાં આપી હતી. મા પ્રસ ંગે પણ પુષ્કળ શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ આવેલા હતા. પ્રભાવના છ શ્રીફળની થઈ હતી. આચાર્ય પદારોહણની ક્રિયા મહારાજશ્રીએ મહુ સ્ફુટ રીતે કરાવી હતી. જે જોતાં ને સાંભળતાં બહુ આનંદ થયા હતા.
શુદ્ધિ ૧૧ શું અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર ભણાવવામાં બહુ ઊંચા પ્રકારની મેળ↑ હતી. દરેક સ્નાત્રે
२७
આવ્યુ હતુ. તેમાં ફળ-નૈવેદ્યની સામગ્રી સેાનામહેાર મૂકવામાં આવતી હતી. આ
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૦
શાસનસમ્રાટ
પ્રસંગે જીવદયા નિમિત્તે અમદાવાદ-પાંજરાપોળમાં રૂ. ૫૧૦૦૦ આપવાનું જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. સ્નાત્ર ભણાવવામાં આચાર્યશ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરિ વિ. એ બહુ સારે ભાગ લીધે હતો.
શેઠાણું માણેક બહેને આ મહોત્સવ ઘણું ઉદાર દિલથી કર્યો છે. તેમાં બે લાખ ઉપરાંત ખર્ચ થયાને સંભવ કહેવાય છે. મળેલી લક્ષમી સાર્થક પણ એવી રીતે વપરાય ત્યારે જ થાય છે.”
એકંદર–આ આખાયે મહોત્સવ જૈન જૈનેતર વર્ગમાં પ્રભુના શાસનની લેટેત્તરતા અને મહત્તા માટે અસાધારણ સભાવ અને અનુમોદના જન્માવી ગયે.
[૪૪] સીમલા-કરાર
સં. ૧૯૮૩નું આ વર્ષ “ભીને દુકાળ' લઈને આવ્યું હતું.
મેઘરાજાની વણમાગી મહેર પૃથ્વી પર ઉતરી હતી. ચાતુર્માસના પ્રારંભથી જ બારે મેઘ હેલીબંધ વરસવા લાગ્યા. પૃથ્વી જાણે પાણીમય થઈ ગઈ. નદીઓ પણ ગાંડીતૂર થઈ હતી. એનાં ભયંકર ઘોડાપૂર કેટલાંયે ગામ-ગામડામાં ફરી વળ્યા. જ્યાં જુઓ ત્યાં પાણી જ પાણી. ન ખાવાનું, ન રહેવાનું, કે ન સૂવાનું ઠેકાણું. લાખો લેકે ઘરબાર વિનાના-નિરાધાર થઈ ગયા. પશુઓની તો વાત જ શી કરવી ? લાખેણું પશુ-ધન આ હોનારતમાં સાફ થઈ ગયું.
આ ભયાનક જળહેનારત આજે “૮૩ના જળપ્રલય'ના નામે સુપ્રસિદ્ધ છે.
આ વખતે આપણું પૂજ્યશ્રી પાંજરાપોળ ઉપાશ્રયે ચાતુર્માસ બિરાજતાં હતાં. આચાર્ય શ્રી વિજય મોહનસૂરિજી મહારાજ સપરિવાર પણ સાથે હતાં. ૮-૮ દિવસ પડતી એકધારી વર્ષા–હેલીને લીધે મુનિવરોએ ઉપવાસ-છઠ્ઠ અઠ્ઠમ આદિ વિવિધ તપશ્ચર્યા આદરી.
આ ભયંકર પ્રલયને ભોગ બનેલા સેંકડે માનવેને દરેક રીતે સહાય કરવા માટે સર્વત્ર તન-મન-ધનના પ્રયત્ન શરૂ થયા. કરૂણાના પરમ આગાર પૂજ્યશ્રીએ પણ આ પ્રસંગે સહાય કરવા માટે વ્યાખ્યાનમાં ભારપૂર્વક ઉપદેશ ફરમાવ્યા. સૌના હૈયાં દયાÁ તે બનેલાં જ, તેમાં પૂજ્યશ્રીના અમોઘ ઉપદેશામૃતની વૃષ્ટિ થઈ. પરિણામે સહાયક ફંડ શરૂ થયું.
પૂજ્યશ્રીના પરમ ગુણાનુરાગી શેઠ શ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈએ ૩૦ (ત્રીસ) હજાર રૂ. આપીને ફંડની શરૂઆત કરી. અન્ય સદ્ગૃહસ્થાએ પણ યથાશક્તિ ફાળો નોંધાવવા માંડ્યો. જોત-જોતામાં જ ત્રણ લાખ રૂપિયાનું ફંડ એકત્ર થયું.
૧ જૈનધર્મ પ્રાશ, સ. ૧૯૮૩ જે.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
સીમલા-કરાર
૨૧૧ વ્યવસ્થિત રીતે વિભાગ પાડીને પ્રલયગ્રત વિસ્તારના ગામમાં લેકેને સહાય કરવા માટે માણસે રવાના કરવામાં આવ્યા. અનાજ, કપડાં આદિ જીવન જરૂરિયાતની વિવિધ સામગ્રીઓ એકત્રિત રૂપિયા દ્વારા અગણ્ય લેકેને પૂરી પાડવામાં આવી. શ્રી જૈન તત્ત્વ વિવેચક સભાના સભ્યએ માનવરાહતના આ પ્રસંગે અપૂર્વ ઉમંગથી ભાગ લીધો. પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણ–દેરવણ આ સર્વેમાં અગ્રેસર હતી.
આ રકમમાંથી અમુક રૂપિયા બચ્યા. તે રૂપિયાને જેન સહાયક ફંડમાં ફેરવીને તેને ઉપગ દુઃખી જેનોને મદદ આપવામાં કરવાને નિર્ણય લેવાયો. આ માટે એક ખાસ કમિટિ નીમાઈ. અને એ કમિટિ દ્વારા આ બચેલી રકમમાંથી વર્ષો પર્યત અનેક સાધર્મિક ભાઈઓને જરૂરી સહાય કરવામાં આવી. આમાં પણ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણું જ મુખ્ય કારણ હતી.
આ બધાની સાથે-સાથે પૂજ્યશ્રીને વિચાર આવ્યો કે “આખા અમદાવાદમાં એક પણ જૈન ભજનશાળા નથી. તેથી બહારગામથી આવનાર શ્રાવકે અને અમદાવાદમાં વસતા નેકરિયાત જૈન ભાઈઓને ધર્મની આરાધના કરવામાં અનુકૂળ એવી એક જૈન ભેજનશાળા સ્થાપવી જોઈએ.” દીર્ઘદ્રષ્ટા પુરૂષનાં વિચાર કેવા દુરદશી હોય છે, તે આ ઉપરથી સમજાય છે.
પિતાને આ વિચાર પૂજ્યશ્રીએ ઉપદેશરૂપે શ્રાવકવ સમક્ષ પ્રગટ કર્યો. તરત જ શ્રાવકેએ એને અમલ શરૂ કર્યો. સહાયક ફંડમાંથી રૂ. પાંચ હજાર ભેજનશાળા માટે અલગ મૂક્યા. એના વહીવટ માટે અલગ કમિટિ પણ રચી.
હવે પ્રશ્ન હતે સ્થાનને. ભેજનશાળા ચલાવવી કઈ જગ્યાએ? પણ એનું ય નિવારણ થઈ ગયું. પાંજરાપોળમાં આવેલી પિતાની વિશાળ જગ્યામાં અમુક ભાગ (પ્લેટ) શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ એ નજીવું ભાડું ઠરાવીને જોજનશાળા માટે સુપ્રત કર્યો. એ જગ્યામાં કામચલાઉ મકાન ઊભું કરીને તેમાં ભોજનશાળા ચાલુ કરવામાં આવી. સાધર્મિક ભાઈઓની સગવડ અને મદદ માટે જ આ ભેજનશાળા સ્થપાઈ હોવાથી તેમાં જમવાને ચાજ તદન અલ્પ રખાય. આ ભેજનશાળા આજે પણ એ જ પ્રમાણે સમયાનુરૂપ સ્વલ્પ ચાજથી ચાલુ જ છે. અને એને લાભ સેંકડે જેન ભાઈઓ કાયમ લે છે. આ પ્રમાણે પૂજ્યશ્રીની શુભ પ્રેરણા અને ઉપદેશથી અમદાવાદમાં એક ચિરસ્થાયી અને યશસ્વી કાર્ય થયું.
હવે ચોમાસું પૂરું થવાની તૈયારી હતી. ઘાંચીની પિળવાળા શા. નગીનદાસ બહેચરદાસના કુટુંબીઓ (શેઠ કસ્તુરચંદ સાંકળચંદની પેઢીવાળા)એ વિનંતિ કરતાં ચાતુર્માસ પરિવર્તન તેમને ત્યાં કર્યું. આ નિમિત્તે તેઓએ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ અને શ્રીસંધની નવકારશી વગેરે શુભકાર્યો કર્યા.
ઢાળની પિળના દેરાસરને જીર્ણોદ્ધાર કેટલાંક વર્ષોથી ચાલુ હતા. તે હવે પૂરે થયે હોવાથી તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે ત્યાંના સંઘને આગ્રહ થતાં પૂજ્યશ્રી ત્યાં પધાર્યા. અને શુભમુહૂર્ત મહોત્સવપૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવી. આ પ્રસંગે શેઠ કાળીદાસ પેળીદાસે શ્રી સંઘની નવકારશી કરી.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાદ્
મહામાસમાં મસુર (દક્ષિણ ભારત)ના વતની શેઠ અમુલખ તારાચંદ્યના સુપુત્ર શ્રી ગાવિંદભાઈને પ૯ વર્ષે દીક્ષા લેવાની ભાવના થતાં તેને પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી, ને સ્વશિષ્ય તરીકે મુનિશ્રી સ’પત વિજયજી' નામે સ્થાપ્યા. ૧૬ વર્ષ દીક્ષા પાળી તે ખભાતમાં સ્વર્ગ વાસ પામ્યા.
૨૧૨
સં. ૧૯૭૮માં પૂજ્યશ્રી માતર તીર્થે પધારેલા. ત્યારે ત્યાંના ભવ્ય જિનાલયની પણુ દેરીએ અતિ ણ થઈ હાવાથી તેના ઉદ્ધાર કરવાના સદુપદેશ તેઓશ્રીએ શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ ને આપેલે. તેઓએ પણ એ ઉપદેશ સહુ ઝીલી લઇને તત્કાલ જીÌદ્ધિારનું કા શરૂ કરાવી દીધેલું. તેમની ભાવના હતી કે મારી હયાતીમાં જ આ કામ પૂરૂ થાય, અને મને આ દેરીઓની પ્રતિષ્ઠાના લાભ મળે.
પણ્ કાળની લીલા અકળ છે. સ. ૧૯૮૧માં જ તેઓ ધર્મભાવના ભાવતાં ભાવતાં સ્વર્ગવાસી બન્યા. આથી તેમને એ મનાથ પૂર્ણ ન થયા. પણ તેઓના ધનિષ્ઠ ધ પત્ની શ્રી માણેકબહેને એ અધૂર કા` ઉપાડી લીધું.
હવે એ દેરીઓ પૂર્ણપણે તૈયાર થઇ હતી. એને સપૂર્ણ ઉદ્ધાર કરવામાં લગભગ ચાર લાખ રૂપિયાના સદ્વ્યય શેઠશ્રી તરફથી થયેલા. તે દેરીઓની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે શેઠાણીએ તથા શેઠ શ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈએ પૂજ્યશ્રીને વિન ંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રી સપરિવાર માતર તીર્થે પધાર્યાં.
શુભ દિવસે અ ંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠા મહેાત્સવ શરૂ થયેા. બૃહન્ન દ્યાવાંઢ પૂજને અને પચકલ્યાણકના વિધાનપૂવક ભારે ઠાઠથી ૫૧ દેવકુલિકાઓમાં પ્રભુ-પ્રતિષ્ઠા થઈ.
આ પ્રસંગે ખંભાતના શ્રીસંધ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરવા આવ્યે. કારણ કે—મહાપ્રભાવશાળી તીર્થાધિનાયક શ્રીસ્ત ભનપાશ્વનાથ પ્રભુનું અતિપ્રાચીન જિનાલય છઠ્ઠું થયેલું. પૂજ્યશ્રીના પ્રેરક ઉપદેશથી તે દેરાસરના પાયામાંથી ઉદ્ધાર કરીને તે સ્થાને ત્રણ શિખર સંયુક્ત નવીન તીર્થંસ્વરૂપ જિનમંદિર શ્રીસ ંધ તરફથી બ ંધાતુ હતુ. તે હવે સાંગેાપાંગ પૂર્ણ થયુ. હાવાથી તેમાં તીર્થપતિ શ્રીસ્ત ભનપાર્શ્વનાથ આદિ જિનબિ એની પ્રતિષ્ઠા કરવાનું નક્કી થયું હતુ. તે પ્રસંગે ત્યાં પધારવા માટેની વિનતિ કરવા શ્રીસંઘ આવેલા. સંઘની આ ભાવપૂણ વિનતિ પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકારી, અને માતરથી ખભાત પધાર્યા.
ખંભાતમાં મહાત્સવનુ આયેાજન વિશાળ પાયા પર થયું હતું. શ્રી સિદ્ધગિરિજી, અષ્ટાપદજી, સમવસરણ, પાવાપુરી, તથા મેગિરિ, આ પાંચ તીર્થોની અતીવ મને રમ રચનાઓ કરવામાં આવેલી.
મહાવદ ૧૧ શે. આ અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવના શુભારભ થયા. સુવિશુદ્ધ વિધિવિધાન માટે પૂજ્યશ્રીમાન્ તથા તેમના શિષ્યરત્ના અજોડ હતા. તેએાના શ્રીમુખે ખેલાતાં પવિત્ર મ’ત્રાક્ષરો વાતાવરણમાં અનેરી દિવ્યતા પ્રગટાવતા હતા.
શુભમુહૂતે -શુભલગ્ન ૭૫ નૂતન જિનબિ ંબની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા સ્વરૂપ અંજનશલાકા પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે થઈ. અને ફાગણ શુદ્ધિ ત્રીજના મંગળકારી દિવસે શ્રીસ્ત ંભન પાર્શ્વનાથ આદિ જિનબિ આને ગાદીનશોવિવિધ થયા. સકલસ ધમાં અપાર આન ંદ વતી રહી..
ભગવાનૂ
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
સીમલા કરાર
આ પછી શ્રીસ ંધની વિનતિથી સ. ૧૯૮૪નું એ ચેામાસુ` પૂજ્યશ્રી ખંભાતમાં ખિરાજ્યા. શ્રીસિદ્ધગિરિજીની યાત્રાના ત્યાગ બે વર્ષથી ચાલુ હતા. આ બે વર્ષ દરમિયાન એક પણ જૈન યાત્રિકે પાલિતાણામાં પગ નહેતા મૂકયા. આ અકલ્પ્ય અસહકારથી પાલિતાણાના ઠાકારશ્રીની અકળામણુના કોઈ પાર ન હતા. નામદાર બ્રિટિશ સરકારને પણ આ અસહકારથી ભારે ચિન્તા થઇ હતી. સી. સી. વેટસન દ્વારા અપાયેલા ફ્ેસલાની અયોગ્યતા સરકારની સમજમાં આવી ગઈ હતી. હવે સરકાર ઈચ્છતી હતી કે જેના તથા ઢાકેરશ્રી વચ્ચેની આ તકરારના ત્વરિત અંત આવવા જ જોઈએ, અને આ અસડુકાર હટાવવા જ જોઈ એ. આમ ન થાય તે પરિસ્થિતિ વધારે કથળવાના પૂરેપૂરા સંભવ હતે. કારણ કે--અપીલેા કરી કરીને થાકેલા આપણા પક્ષ હવે ઈંગ્લાંડ પ્રીવી કાઉન્સીલમાં અપીલ કરવાને તૈયારી કરતા હતા. અને એની જવાખદારી હિંદી સરકારને માથે આવી પડે તેમ હતી. તે વખતના બ્રિટિશ હિંદના વાઈસરેય લેા ઈરવીને આ જવાખદારીથી મુક્ત રહેવા માટે બન્ને પક્ષેા વચ્ચે સમજૂતી સાધવા માટે સીમલા ખાતે એક ગેાળમેજી પરિષદ (Round Table Conferance) ગઢવી. તેમાં ભાગ લેવા જેનાને અને ઢાકેારશ્રીને તેડાવ્યા. એ કોન્ફરન્સમાં બન્ને પક્ષેાએ એકદિલીથી માંત્રણા કરીને પારસ્પરિક મતભેદોનું નિરાકરણ આપ્યું. રખેાપાની રકમ પેટે જૈનો ઢાકારશ્રીને પ્રતિવષ ૬૦ હાર રૂપિયા આપે, એવુ લાડ ઇરવીનની સમજાવટથી ઠાકારશ્રી સાથેના સંબધા સુધરવાની આશાથી આપણા પક્ષે માન્ય કર્યુ. આ કરારની સમયમર્યાદા ૩૫ વર્ષીની હતી. આમાં આપણા પક્ષે-શેઠ કીકાભાઈ પ્રેમચંદ્ગુ રાયચંદ, નગરશેઠ કસ્તૂરભાઇ મણિભાઇ, શેડ માથુલાલ મનસુખભાઇ, શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ, શેઠ અમૃતલાલ કાળીદાસ, શેઠ પ્રતાપસિહ માહાલાલભાઈએ તથા સામા પક્ષે ડાકોરથી બહાદુરસિ’ગજીએ સહી કરી. વિખ્યાત ધારાશાસ્ત્રીઓ સર સી. એચ. સેતલવાડ, તથા શ્રી ભુલાભાઈ જે. દેશાઈની હાજરીમાં આ સહી કરવામાં આવી, અને આ કરારને હિન્દુસ્તાનના વાઈસરોય લાડ ઈરવીને મજુરી આપી.
જો કે–આ કરારથી આપણને થયેલું નુકશાન ઓછુ ન હતું. છેલ્લાં ૪૦-૪૦ વર્ષથી ફ્ક્ત રક્ષણને માટે ૧૫ હજાર રૂ. ની રકમ આપણે ઠાકારશ્રીને આપતા હતા. (રક્ષણ માટે દરખારશ્રીએ અમુક ખાસ પોલિસના બ ંદોબસ્ત કરેલા. ખાસ કરીને આ બંદોબસ્તના ઉપયાગ કરવાની જરૂર પડી જ નહેાતી. એટલે હવે આ ઘેાડા બંદોબસ્તની પણુ આપણુને જરૂર નહાતી જ. તેથી તે પેટે હવે એક પાઈ પણ આપવાની રહેતી જ નહેાતી.) અને હવે જેની આપણને જરૂર નથી, તે રક્ષણના બ ંદોબસ્ત માટે થઈને આપણે ઠાકારશ્રીને ૧૫ ને બદલે ૬૦ હજાર રૂપિયા ૩૫-૩૫ વષઁ સુધી આપવા પડે, એ દેખીતું નુકશાન હતું. અને આટલી રકમ પ્રતિવર્ષ ભરીએ તાય મૂળ ગરાસિયા હક્ક કે જેને માટે આપણે વર્ષોથી લડતા આવ્યા છીએ, તે તે અલભ્ય જ રહ્યો. આપણને તે અમુક મર્યાદિત હક્ક જ મળ્યું. આ બધુ નુકશાન ઘણુ જ ખેદજનક હતું. પણ અન્ય કાઈ ઉપાય ન હેાવાથી આપધ તરીકે આ કરારને સ્વીકાર્યા સિવાય આપણા આગેવાનાને ચાલે એવું નહેાતું જ.
૨૧૩
આ વાત પૂજ્યશ્રી પણુ સારી રીતે સમજતા હતા. આપણા આગેવાન શ્રેષ્ઠિવા સવ ખાખતમાં પૂજ્યશ્રીના અનુભવ અને બુદ્ધિના નિચેાડસ્વરૂપ માર્ગદર્શન-મેળવતાં. તે અનુસાર જ સં કાર્ય કરતાં, અને તેમ કરવાથી જ તે ક્રૂત્તેહ મેળવતાં.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
તુવેઆ વખતે આ બધુ નુકશાન દેખવા છતાંય આ કરાર કરવામાં આવ્યો, (કરવા પડ્યો) તે પછી શ્રીનગરશેઠ વગેરે શ્રેષ્ઠિવોને મનમાં લાગ્યું કે પૂજ્ય મહારાજ સાહેબ આપણા તીર્થા, અને તેના હક્કો જાળવી રાખવા માટે અથાગ જહેમત ઉઠાવે છે, અને અસાધારણ બુદ્ધિકુનેહથી સાધવામાં આપણને માદન કરાવે છે. તેઓશ્રીને આ કરારથી ખરેખર દુઃખ થયું હશે.’ આમ વિચાર આવવાથી એ ગુરૂભક્ત શ્રેષ્ઠિવાને આપદ્ધમ તરીકે પણ કરવી પડેલી ભૂલ અંગે ખૂબ લાગી આવ્યું. અને તેમણે (મિટિએ) પૂજ્યશ્રી ઉપર એક પત્ર લખ્યું. ગે પત્રમાં તેઓએ પૂજ્યશ્રી પાસે અન્તઃકરણપૂર્વક ક્ષમાયાચના કરી.
૨૧૪
પશુ—પૂજ્યશ્રી તેા વિશાળ હૃદયના હતા. તેએાશ્રીના એક સિદ્ધાન્ત હતા કે—પેઢી જે કરે, તેના વિરોધ ન કરવા.’ અને આ કાર્ય પેઢીએ સંઘના હિતની રક્ષા માટે જ કરેલું. જો તે આ કાર્ય ન કરે, તે સંઘને મુશ્કેલીમાં મૂકાવાના પૂરા ભય હતા.
આ સીમલા–કરાર થવાથી શ્રીસંઘના મસ્તક પર ખખ્ખુ વથી લટકતુ દુઃખનુ' વાદળ દૂર થયું. સધ અને સ્ટેટ વચ્ચે પુનઃ સારા સંધા સ્થપાયાં. અસહકારનું આંદોલન પૂરૂ થયું.
એ બે વર્ષથી પ્રાણપ્યારા ગિરિરાજના દર્શન અને સ્પન માટે આતુર ખનેલા ભાવુકાના મહેરામણ પાલિતાણામાં ઉભરાયા. જાણે તૃષાતુર ચાતકખાળને મનગમતા મેહુલિયા મળ્યે, હજારા ભવ્યાત્માએ બે વર્ષથી અનેક પ્રકારના તપ-જપ આદર્યાં હતા, તે આજે સફળ થયા. ૨૪ મહિના સુધી વેઠેલા યાત્રા-વિરહના દુઃખને દયાળુદાદાના દર્શનથી લેકે ત્રિસરી
જ ગયા.
અહી. ખંભાતમાં–ચામાસુ પૂર્ણ થતાં શા. તારાચંદે સાંકળચંદ પટવાની વિન ંતિથી પૂજ્યશ્રીએ તેમને ત્યાં ચામાસું બદલાયું. કાર્તિકી પૂર્ણિમાના પવિત્ર દિવસે ગિરિરાજના પટ જીહારતી વેળાએ પૂજ્યશ્રીનું અંતર ગિરિરાજની સ્પર્ધાના માટે ઉત્સુક અને ઉત્કંઠ બન્યુ દયાળુદાદાના દન માટે ગદ્ગદ કઠે તેઓશ્રી પ્રાથના કરી રહ્યા.
એ ભાવનામય સ્વરમાં જ તેઓશ્રીએ તે દિવસના વ્યાખ્યાનમાં ગિરિરાજને અને તેની યાત્રા માટે છ રી’ પાળતા સંઘ કાઢવાને મહિમા વર્ણવ્યેા. અને શ્રી તારાચંદભાઈ ને આ મહાતીર્થના સંઘ કાઢવાના ઉપદેશ આપ્યા.
તારાચંદભાઈ એ એ ઉપદેશ ઉલ્લાસપૂર્વક વધાવી લીધા, અને સંઘની તૈયારી આદરી. એક મ'ગલ-દિવસે પૂજ્યશ્રીની પાવન નિશ્રામાં છ ‘રી' પાળતા એ સંઘે ગિરિરાજ તરફ પ્રયાણ કર્યું. સેંકડો કલ્યાણકાંક્ષી આત્માએ એમાં જોડાયા. ગામોગામ નવકારશી, પૂજા, ભાવના અને વિવિધ આરાધના કરતા-કરાવતા એ સંઘ પાલિતાણા પહેાંચ્યા. યાત્રા છૂટી થયા પછી આ પ્રથમ છ ‘રી’પાળ સઘ હતા. એટલે પાલિતાણામાં આ સંઘનું સ્વાગત અપૂવ થયું. પાલિતાણા રાજ્યના દિવાનસાહેબ શ્રીચીમનભાઈ પણ સામૈયામાં આવ્યા હતા. ઘેાડા દિવસની સ્થિરતા દરમ્યાન શ્રીસંઘે ગિરિરાજની યાત્રાના-પૂજાભક્તિના મહાન લાભ લીધો. શુદિને ૧. પેઢીને પણ સિદ્ધાંત હતા કે-પૂજયશ્રીને પૂછ્યા સિવાય પેઢીનું તી કાર્યાં ન જ કરવુ. તે બંને (પેઢી તથા પૂજ્યશ્રી) આ રીતે હાવાથી જ શાસનના મહાન કાર્યો થવા પામ્યા, એ નિર્વિવાદ છે.
અંગેનું કે શાસનનું નાનુ પણ એકમેકમાં ઓતપ્રોત થઈ ગયા
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
સીમલા કરાર
૨૧૫
સંઘવી શ્રી તારાચંદભાઈએ પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે તીર્થમાળા પરિધાન કરી. સંઘવીજીએ પાલિતાણામાં સંઘની નવકારશી કરી. યાત્રા છૂટી થયા પછીની આ પ્રથમ નવકારશી હતી. પછી સંઘ સ્વસ્થાને ગયે. પૂજ્યશ્રીએ પાલિતાણામાં સ્થિરતા કરી.
આ વર્ષે મૂળ પ્રાંતીજના વતની પણ ખંભાતમાં રહેતા શ્રી મેહનલાલ નામે એક ગૃહસ્થને દીક્ષા આપી. મુનિશ્રી મેરૂવિજયજી મ. નામ રાખીને આ. શ્રીવિજયસૂરિજી મ. ના શિષ્ય કર્યા.
પાલિતાણા–રાજ્યના દિવાનશ્રી ચીમનલાલભાઈ બહેશ મુત્સદ્દી હતા. જેની સાથેના ઝઘડામાં ઠાકોર સાહેબે જે જે પગલાં લીધાં, તેમાં તેમની બુદ્ધિ જ અગ્રભાગ ભજવતી. તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ અવસર જોઈને જેનેના હકકો, અને તે માટેની માંગણીઓ સંપૂર્ણ વ્યાજબી છે, એ વાતને સમર્થન આપતાં વિશિષ્ટ મુદ્દાઓ (Points) તેમને સમજાવ્યા. મુત્સદ્દી દિવાનજી આ પોઈન્ટ બરાબર સમજ્યા, અને તે અયોગ્ય છે એ પ્રતીકાર ન કરી શક્યા.
આ વાતચીત પછી દિવાન સાહેબના મનમાં પૂજ્યશ્રીની કુનેહ અને પ્રતિભા માટે બહુમાન પેદા થયું. પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાનમાં તેઓ અવારનવાર આવવા લાગ્યા. એકવાર પાઠશાળાને મેળાવડે જાયે. તેમાં શ્રીદિવાનસાહેબના હાથે બાળકોને ઈનામ આપવાનું હતું. પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાન પછી ઈનામ આપતી વખતે દિવાન સાહેબ દરેક બાળકોને કહેતાં કે“મહારાજ સાહેબને વંદન કરીને જાવ.'
દિવાન સાહેબને પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેને સદ્ભાવ આ પ્રસંગ પરથી સ્પષ્ટ જણાય છે,
શ્રીકદંબગિરિની નિકટમાં આવેલા ભંડારિયા ગામમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુનું નૂતન શિખર બંધી જિનાલય તૈયાર થયું હતું. તેની પ્રતિષ્ઠા કરવાની ત્યાંના શ્રીસંઘની ભાવના થતાં તેઓ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરવા પાલિતાણા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીને પણ કદંબગિરિ જવું હતું, એટલે એ વિનંતિનો સ્વીકાર કર્યો, અને રોહિશાળા થઈને ત્યાં પધાર્યા. મહત્સવપૂર્વક મંગળદિને પ્રભુ-પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ત્યારબાદ તેઓશ્રી કદંબગિરિ મહાતીર્થે પધાર્યા.
અગત્યની નોંધ –
સં. ૧૯૮૪ના આ વર્ષે દિગંબર સાથે ચાલતા સમેતશિખર તીર્થના કેસની સમાપ્તિ થઈ.
જ્યાં આ ચોવીશીના ૨૦ જિનવ મોક્ષપદને પામ્યા છે, તે શ્રી સમેતશિખરને પવિત્ર ડુંગર મોગલ શહેનશાહના વખતથી જ આપણું સુવાંગ માલિકીને હતો. પણ પાછળથી પાલગંજના રાજાએ જોહુકમીથી તે ડુંગર પર પોતાની માલિકી જમાવી દીધી. મોગલ શહેનશાહતની પડતી અને અંગ્રેજોના આગમનથી ફેલાયેલી અંધાધૂંધી એનું કારણ હતી. પાલગંજના રાજા પાસેથી આ આખે એ ડુંગર ખરીદી લેવા માટે સરદાર શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈએ ભારે જહેમત ઉઠાવી, અને ભારેમાં ભારે કિંમત ચુકવીને સમેતશિખરને આખો ડુંગર શ્વેતાંબર જેનો વતી શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી માટે ખરીદી લીધે. એ પહાડને તમામ ભગવટે–ત્યાં દેરાસર બાંધવા, સમારકામ કરાવવું, ત્યાંની આવકને વહીવટ કરે, વગેરે તમામ બાબતના અધિકાર આપણું હસ્તક આવ્યા.
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૬
શાસનસમ્રાટ પણ મીઠું મીઠું બોલીને પગપેસારો કરે, પછી કુલમુખત્યાર થવા માટે કજિયા કરે, એ જેમનો જાતિસ્વભાવ છે, તેવાં દિગંબર બંધુઓ આપણું આ નિરવધ અધિકારને ન ખમી શક્યા. તેમણે મનઘડંત પુરાવાઓ એકત્ર કરીને આ ડુંગર પર પિતાને અધિકાર સ્થાપવા પ્રયાસો આદર્યા. સમેતશિખર બાબતમાં તપાસ કરી રહેલ અમલદાર સમક્ષ તેમણે દલીલ કરી કે ઃ અહીંયા પૂજા કરવાને અમારે પણ હક છે.
તેમની ખટપટ અને આવડતને લીધે તેઓ એ હક મેળવવામાં સફળ થયા. અને એ વાત જાણ્યા પછી આપણું ઉંઘ ઊડી. ત્યાર પછી આપણા (. જેને) વતી બાઉચર સ્ટેટના ના. મહારાજાશ્રી બહાદુરસિંહજીએ દિગંબરોને પૂજા-હકક રદ કરાવવા માટે હજારીબાગની કેર્ટમાં દા માંડ્યો. , મહારાજા બહાદુરસિંહજી પેઢી વતી આ તીર્થની વહીવટી દેખરેખ રાખતાં. કેસ લડતાં થતાં ખર્ચને માટે તેઓ વારંવાર પેઢી પાસેથી રૂપિયા મંગાવતા. પેઢી મોકલે ખરી, પણ ધીમે ધીમે. મોટી રકમ મંગાવી હોય તો નાની રકમ મોકલે. આ શિથિલતાથી રાજાસાહેબને કેસ લડવામાં ઘણું અગવડ પડતી. તેમણે પૂજ્યશ્રીને આ બાબતમાં લક્ષ્ય આપવા–અપાવવા વિનંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રીએ પેઢીને પ્રતિનિધિઓને તે અંગે દુર્લક્ષ્ય ન સેવવા સૂચન કર્યું એટલે પેિઢીએ રાજાસાહેબને રકમ મેલવા માંડી.
પણ વધુ પડતી ગણી શકાય એવી આ અને આવી શિથિલતાના પરિણામે હજારીબાગ કે જજમેન્ટ આપ્યું કે : “શ્રી અજિતનાથ–સંભવનાથ વગેરે ૨૧ સિવાયના બાકીના તકરારી દેરાસરોમાં દિગંબરને તાંબરની મંજૂરી સિવાય પૂજા કરવાને કોઈ હક્ક નથી.”
જે ડુંગરના તથા તેમાં આવેલા તમામ ધર્મસ્થાનના કાયદેસર કુલમુખત્યાર આપણે-વે. જેનો જ હતા, અને દિગંબરોને જ્યાં કોઈ પણ લેવાદેવા નહતી, તે ડુંગરના ૨૧-૨૧ દેરાસરમાં પૂજા કરવાના બહાના તળે કાયદેસર રીતે અને સલુકાઈથી દિગંબરે પગપેસારો કરી ગયા.
આ પછી વેતાંબર અને દિગંબર વચ્ચેના મનમાલિન્યનો નાશ થાય એ માટે કલકત્તા અગર દિલ્હી ખાતે બન્ને પક્ષની એક કોન્ફરન્સ (મંત્રણા–પરિષદુ) જવાની વિચારણા ચાલી. એમાં સમેતશિખરજી આદિ તીર્થો માટે ચાલતી તકરારોનું સંતોષપ્રદ સમાધાન કરવું, એવી દિગંબરની દેખીતી મુરાદ હતી. પણ અંદરથી તે તેઓ આ ડુંગરની-તીર્થની સુવાંગ માલિકી પિતાને મળે તે માટે ભેદી ચાલ ચાલી રહ્યા હતા. આપણા આગેવાને આ ચાલથી તદ્દન અજાણ હતા, એમ તે નહોતું જ. પણ પૂરતી ઉપેક્ષા તો અવશ્ય સેવતાં હતાં. જોકે–અમદાવાદ વગેરે જાગૃત સંઘની નામરજી થવાથી ઉપર્યુક્ત કોન્ફરન્સ તો ન જ ભરાઈ
પણ દિગંબરોની ડખલગિરી દિનદહાડે વધતી ગઈ તેમણે પટણા-હાઈકોર્ટમાં આપણા પર દાવો કર્યો. એ કેસ લાંબો સમય ચાલે. આપણા (વે. જેને) પક્ષમાં પારસ્પરિક મતભેદોએ કુસંપનું વાતાવરણ ખડું કરેલું. આ તીર્થના ચાલુ કેસમાં પણ બે પક્ષ પડેલાં. એક પક્ષ દિગંબર સાથે સમાધાન કરવાના વિચારને હતો. છે. જેને તરફથી ઉભેલા બારિસ્ટર મિ. ભુલાભાઈ દેસાઈ એ જ મતના હતા. જ્યારે બીજો પક્ષ કહેતા હતા કે-દિગંબર સાથે સમાધાન ન કરવું.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
સીમલા–કરાર
આપણા પૂજ્યશ્રીએ શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ, વકીલ છેટાલાલ ત્રિકમલાલ, કારભારી નરશીદાસ નથુભાઇ, તથા ઉદયપુરના શ્રીશનલાલજી ચતુર વગેરેને મેલાવીને આ તીથ અંગેના આપણા કાયદેસર હક્કની તથા કેસ લડવા માટેના વ્યાજબી મુદ્દાઓની સમજણુ આપી. પછી કહ્યું કે : “દિગ ંબરો સાથે સમાધાન કરવું એટલે શું ?–જેમને આ તી માં તલભાર પણ માલિકી-અધિકાર નથી તેમને એ અધિકાર આપણે જ સુપ્રત કરવો, (જેથી અત્યાર સુધી આપણી સચ્ચાઈ પુરવાર કરવા માટે ખર્ચેલા પૈસા તથા લડેલા કેસેા નિરર્થક જ ગણાય.) દિગ ંબરાને આપણા ધમસ્થાનામાં ભાગ આપવા, કિંગખાના જ શરતી કથન મુજબ તેઓ કહે તેા જ આપણે આ તીર્થાંમાં પ્રતિમા પધરાવાય, અને તે કહે તેવાં જ ચરણ-પગલાં આપણે પધરાવવા પડે.
આવું સમાધાન કરવું એ આપણા માટે ભારે હાનિકારક છે. અને આ સમાધાનથી દિગંબરાને પૈસા ખરચ્ચા વગર અને લેગ આપ્યા વિના જ જોઈતા અધિકારા સસ્તામાં મળી જશે. માટે આ સમાધાનની વાતો જવા દે, અને કેસ લડો.
૨૧૭
પૂજ્યશ્રીની આ દીર્ઘ દ્રષ્ટિભરી સલાહ આગેવાનેાના ગળે ઉતરી. અને તેમણે કમ્પ્રેામાઈઝમાં વિરોધ ઉઠાવ્યા. કેસ ચાલ્યા.
એ કેસના ફૈસલેા આ ૧૯૮૪ના વર્ષે આવી ગયા. એમાં આપણ્ણા આંશિક વિજય થયા. આપણી શિથિલતા, આપણા મતભેદો જ આનુ' કારણ હતાં. હઁગ ખાને તે આંશિક પરાજય મળ્યા છતાંય અમુક અંશે પૂના કરતાં અધિક અધિકાર મેળવવાને તે સમથ બન્યા હતા, તેથી આનંદ જ હતા.
આ કેસ પત્યા પછીના દિવસેામાં આ કેસમાં મહત્ત્વના ભાગ લેનાર માહાશ શ્રાવક વકીલ શ્રીકેશવલાલ અમથાશાહે પૂજ્યશ્રી ઉપર એક પત્ર લખ્યા હતા, એ પત્રમાં તેઓ આપણા વિજયની આંશિકતાના હેતુના ઉલ્લેખ કરતાં જણાવે છે કે :
શ્વેતાંખરામાં ગુજરાતમાં પણ કુસંપ છે, એ સ્પષ્ટ રીતે દેખાઈ આાળ્યું હતું. આપ જેવા મહાન આચાર્ય દેવેશ શાસનરથ ચલાવા છે. પરંતુ હાલના નાદાન વગ આપની સલાહ લેતા નહીં હાવાથી તીર્થોનું સંરક્ષણુ ખરાખર થઈ શકતું નથી.
દિગબરીમાં પૈસા છે, વિદ્વાના છે, સંપ છે, એના કરતાં વધારે આપણામાં છે, એ મારા અનુભવ ઉપરથી હું સ્પષ્ટ રીતે કહી શકું તેમ છું.
આપણામાં પૈસા છે, વિદ્વાના છે, ઉત્સાહ છે, પરંતુ માન્ક(?)ની દુ་ભતા ? ઘણા પૈસા ખરાખ થાય છે. પરંતુ ધાર્યું કાયર નથી થઈ શકતું.
કેટલાંક કેસા ન લડવા જેવા લડાય છે. અને પહેલેથી પુરાવા ખરાબર કરવા જોઈ એ તે પ્રમાણે થતુ નથી.”
૨૮
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૫]
સફળતાના પ્રથમ પગથિયે
ખરાખર વીસ વષે પૂજ્યશ્રી ક`ખગિરિ પધારી રહ્યા હતા.
૨૦ વર્ષી પૂના એક ધન્યતમ દિવસે આ તીર્થના ઉદ્ધારના શુકનિયાળ શ્રીગણેશ પૂજ્યશ્રીના સાન્નિધ્યમાં મંડાયા હતા. શેઠ આ. ક. પેઢીના નામે ૯ પ્લેટ અઘાટ વેચાણુ લેવાયા હતા, પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી. પૂજ્યશ્રીની ધારણા હતી કે પેઢી આ પ્લેટામાં દેરાસરધમ શાળા વગેરે કરાવશે, અને આ તીથ સવિશેષ પ્રકાશમાં આવશે. પણ—
આજે ૨૦-૨૦ વર્ષ થઈ ગયા, પૂજ્યશ્રીની એ ધારણા પાર નહાતી પડી. આ વાત પૂજ્યશ્રીના ખ્યાલમાં જ હતી. તેઓશ્રીની વારંવાર પ્રેરણા થવા છતાંય પેઢી તરફથી શુ જ ન થયું, એટલે જ હવે તેઓશ્રી મક્કમ નિર્ણય સાથે આ મહાતીમાં પધાર્યા હતા. તેઓશ્રીએ વિચાયુ” કેહવે તેા જુદા જુદા ગૃહસ્થાના નામથી અહીં નવી જમીનેા ખરીદાય, અને તેમાં દેરાસર વિગેરે ખને, તે જ ચેાગ્ય છે.
આ અરસામાં શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ સંઘવી પાટણવાળા, શા. હરિલાલ જીઠાભાઈ ધ્રાંગધ્રાવાળા, શા. પ્રેમજી નાગરદાસ વેરાવળવાળા, વગેરે શ્રાવકા પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા માટે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તેમને શ્રીક બગિરિતીના અદ્ભુત મહિમા, તેની જીણુ દશા, તથા તેના
ઉદ્ધારની આવશ્યકતા સમજાવ્યા.
નગીનભાઈ એ કહ્યું : સાહેબ ! આવા મહાન્ તીના ઉદ્ધારનું કાર્ય અવશ્ય થવું જ
જોઈ એ.
પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું : તેા હવે આ ઉદ્ધારની પાયાની શરૂઆત તમે જ કરી. દેરાસર માટે જમીન લેવાની વિચારણા ચાલે છે.
તરત જ નગીનભાઈ વગેરેએ ૨૦૦૦/- રૂા. આપવાનું નક્કી કર્યુ અને એની સાથે પેાતાના ઘરદેરાસરમાંથી પણ ૨૦૦૦/- રૂા. આપવાનું કબૂલ કર્યુ.
એટલે પાયાના પ્રશ્ન–પૈસાના તા હલ થઈ ગયા. આ પછી પૂજ્યશ્રીએ ચાક’ના રહીશ સલેાત ગેાવરધનદાસ ઝવેરચન્દ્વના સુપુત્ર શ્રી વીરચંદભાઈ તથા ‘જેસર’ના વતની વાસા પાનાચંદ કાળીદાસના સુપુત્ર શ્રી અમરચંદભાઇને મેાલાવ્યા. વીરચંદભાઈ ચાક’માં એજન્સીથાણાનાં વકીલ હતા અને અમરચંદભાઈ ‘રાણી’ ગામના દરખારના કામદાર હતા. વીસ વ પૂર્વે પૂજ્યશ્રીએ પેઢીના નામે ૯ પ્લાટા લેવડાવ્યા, ત્યારે આ બન્ને ગૃહસ્થાના પિતા હયાત હતા. તેમની રૂબરૂમાં જ તે પ્લાટા ખરીદવામાં આવેલા. પણ હવે તેઓ સ્વર્ગ વાસો અનેલા હેાવાથી તેઓના સુપુત્રાને મેલાવ્યા.
તે બંને પણ પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેની ભક્તિથી પ્રેરાઇને આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પેાતાની મનોભાવના જણાવીને જમીન લેવાનુ કામ તેમને સાંપી દીધું. તેમણે પણ એ સહર્ષ સ્વીકારી લીધું. સૌ પ્રથમ એ નિય લેવામાં આવ્યે કે-પહેલાં નીચે જ એક દેશસર ખાંધવું. એને માટે લાયક જગ્યાની તપાસ કરવાનું નક્કી થયું. પૂજ્યશ્રીની નજરમાં એક ટેકરાવાળી વિશાળ જમીન વસી ગયેલી. એ માટે તેઓશ્રીએ અને ગૃહસ્થાને ઉપયાગ આપ્યા. પછી તેઓશ્રી
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
સફળતાના પ્રથમ પગથિયે
૨૧૯ તળાજા તરફ વિહાર કરી ગયા. મહુવા-શ્રીસંઘના આગ્રહથી આગામી ચાતુર્માસ ત્યાં કરવાનું હતું. હજી ચોમાસાને વાર હોવાથી તેઓશ્રી આસપાસના પ્રદેશમાં વિચારવા લાગ્યા. વકીલ તથા કામદાર પણ સ્વસ્થાને ગયા.
હવે–બેદાનાનેસમાં-એક દિવસવાત ફેલાઈ કે-તતા કેળીને સ્વમ આવ્યું. શેનું ? તે કે –
“એક મોટી જમીન છે. એની અંદર મોટું ગાળ કુંડાળું છે. એ કુંડાળામાં વાણિયાના ભગવાન બેઠા છે. અને આજુબાજુ ઘીના દીવા બળે છે. એ દીવા પાસે ઘી ઢોળાયાના ડાઘા છે.” (આવું સ્વમ આવ્યું છે.) પછી તે
વા વાતને લઈ જાય. વાત ફેલાતી “ચોક સુધી પહોંચી. શ્રીવીરચંદભાઈ વકીલે આ વાત સાંભળી. એમણે તુર્તજ જેસર કામદાર અમરચંદભાઈ ઉપર ખબર મોકલ્યા કે-હું ત્યાં (બેદાનાનેસ) જાઉ છું. તમે ત્યાં આવો. આપણે આ બાબતની તપાસ કરીએ.
થોડીવારમાં બને આવી પહોંચ્યા. તીતા કેળીને મળ્યા. બધી વાત જાણી. પછી પૂછયું? અલ્યા! એ સ્વાવાળી જમીન અહીં ક્યાંય છે કે નહીં ? તમે લોકોએ એની તપાસ કરી?
તીતાએ કહ્યું : હા અમે તપાસ કરી છે. એક જગ્યા છે. ત્યાં હજી પણ કુંડાળું દેખાય છે. અને ઘીનાં ડાઘાં ય છે. હાલે ! તમને દેખાડું.
બધાં પેલી જમીન પાસે ગયાં. જોયું તે સાચે જ ગોળ કુંડાળું હતું. અને એની અંદર ઘી ઢોળાયાના ડાઘા પણ સ્પષ્ટ દેખાતાં હતાં.
કામદાર અને વકીલ તો તાજુબ થઈ ગયા. આ એ જ જમીન હતી, જે પૂજ્યશ્રીની નજરમાં વસી ગયેલી. બન્ને ગૃહસ્થાએ એ જમીન હવે વહેલી તકે લઈ લેવાની તજવીજ શરૂ કરી. થોડીક પૂછપરછ કરીને જાણી લીધું કે-આ જમીન ૧૯ તાલુકદાર ગરાસિયાઓના ભાગની છે. એક જમીનના બે-ચાર નહિ, પણ ૧૯ ભાગદારે છે.
આ બધી વિગત મેળવીને તેઓ બંને પહોંચા-પૂજ્યશ્રી જ્યાં બિરાજતા હતા, તે ગામે. પૂજ્યશ્રીને બધી હકીક્ત વિગતવાર કરી. પૂજ્યશ્રી પણ ખૂબ આનંદિત થયા, અને કહ્યું કે જો એ જમીન મળતી હોય તે એને માટે જ પ્રયાસ કરે.'
પૂજ્યશ્રીના શુભાશીર્વાદ લઈને બંને પાછાં આવ્યા, અને એ જમીન મેળવવા પ્રયાસ
શરૂ
૧ીના શુભાશી
સૌ પ્રથમ-એ ઓગણીસેય ગરાસિયાના નામ અને ઠામ-ઠેકાણું મેળવ્યા. એમાં સૌથી મુખ્ય તે પૂજ્યશ્રીના પરમભક્ત આપાભાઈ કામળિયા જ હતા. એટલે બન્નેને લાગ્યું કેઆપાભાઈની મદદથી કામ સરળ બની જશે.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૦
શાસનસમ્રાટ
- એક પછી એક સૌને મળીને વાત કરી, કે અમારે આ જમીન વેચાતી લેવી છે. તમારે જોઈએ તે કિંમત લે અને અમને આપે. અમારે ત્યાં દેરાસર બાંધવું છે.
પણ આ તે ગરાસિયાની જાત. મનમાં જે ધુન ભરાઈ જાય તે પછી સીંદરી બળે, પણ વળ ન છોડે, એવી વાત, બધાંએ કહી દીધું કે અમારી ઈચ્છા નથી.
આપાભાઈ જેવાં બે–ચાર જણની ઇચ્છા હતી. પણ બધાએ ના પાડી, ને જે એ હા પાડે તે પછી મારામારી સિવાય બીજી વાત જ ન રહે. એટલે એ બીકે એમણે પણ ના પાડી. ઘણી મહેનત કરી. પણ કઈ સમક્યું જ નહિ. છેવટે બંને ગૃહસ્થ આપાભાઈ કામળિયા પાસે ગયા અને તેમને સમજાવીને કહ્યું : આપાભાઈ! હવે તે આ જમીન અપાવવી તમારા જ હાથમાં છે.
પણ ભા ! એમાં હું શું કરું ? મારા એકલા હાથની વાત હોત તો આ ઘડીયે જ પતાવી દેત. કોઈને પછવાય ને રેત. પણ આ તે ૧૮-૧૯ દરબારોની મઝિયારી જમીન. એમાં મારૂં એકલાનું શું ચાલે ? હા ! તમે એ બધાંયની મંજૂરી લઈ આવે પછી બધુંય હું પતાવી દઈશ.” આપાભાઈએ કહ્યું.
એ જ પંચાત છે ને ? એ બધાંયને કેટલાં સમજાવ્યા. પણ ન સમજ્યા ત્યારે તે તમારી પાસે આવ્યા. તમે ગામમાં મોટાં ને તાલુકદાર ગણાવ. એ અઢાર તમારી પાસે બોલતા વિચાર કરે. અને તેમાંય તમે તો પૂજ્યપાદ ગુરૂભગવંતના પરમ ભક્ત છે. માટે તમારે આમાં કાંઈક રસ્તે તો કાઢવો જ પડશે.” વકીલ-કામદારે કહ્યું.
ભા ! વાત તે તમારી સાચી. તમને આ જમીન મળે એમાં મારાથી બનતું હું બધુંય કરૂં. અરે ! મારી સહી પણ કરી દઉં દસ્તાવેજમાં. પણ હું મોટો તોય એકલે, ને ઓલ્યા રહ્યા અઢાર. જે એમને ખબર પડે કે આપાભાઈએ જમીનની મંજૂરી આપી દીધી છે, તે તે પછી મારે આંહી ઉભાં રેવું ભારે થઈ પડે. હાં ! એક રસ્તો જડે છે. એ જમીન ન મળે તે કાંઈ નહિ. પણ તમે મારી ભેગાં હાલો. એ જમીનની બાજુમાં જ મારી સ્વતંત્ર માલિકીની જમીન છે. એ તમને ગમે તે હું આપી દઉં.'
આપાભાઈ! અમારે તે તીતા કેળીનું સ્વપ્ન સાચું કરવું છે. એ જમીનમાં સાચેસાચ ભગવાન પધરાવીને ઘીના દીવા કરવા છે. જ્યારથી એ સ્વપ્નાની વાત સાંભળી, ત્યારથી પૂજ્ય ગુરૂમહારાજેશ્રીજીના મનમાં અને અમારા મનમાં આ એકજ ઝંખના છે. પણું હાલ તે એ તાત્કાલિક શક્ય લાગતું નથી. ચાલે ! અત્યારે તમારી જમીન તે દેખાડે. પસંદ પડે તે એ લઈ લઈએ. આજ એ મળશે તે કાલ મૂળ જમીનેય દાદાની કૃપાથી મળી રહેશે.” વકીલ-કામદારે કહ્યું. અને બધાં ઉપડ્યાં જમીન જેવા.
જમીન ઈ. બન્ને ગૃહસ્થોને ગમી ગઈ. આપાભાઈની પણ રાજીખુશીથી આપવાની ઈચ્છા હતી.
એટલે તરતજ વકીલ-કામદાર-આપાભાઈ તથા ચેકના થાણદાર સાહેબ, શ્રી નરભેરામભાઈ વગેરે પૂજ્યશ્રી પાસે ગયા. પૂજ્યશ્રી અત્યારે “દાઠા ગામે બિરાજતા હતા. ત્યાં બધી વાત રજુ કરી. પૂજ્યશ્રીએ પણ આપાભાઈની જમીન લેવા અનુમતિ સૂચવી. એટલે તે જ
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
સફળતાના પ્રથમ પગથિયે
વખતે શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ, શેઠ કરવામાં આવ્યે. આપાભાઈ પાસેથી
*
"
શુક્ષ્મસ્ય શીઘ્રમ્ ' એ ન્યાયે આ જમીનમાં દેરાસર બાંધવાના નિણૅય લેવાય. (જો કે હજી પેલી જમીન માટે પ્રયાસેા તે ચાલુ જ હતા.) ખંને ગૃહસ્થાએ વિન ંતિ કરતાં કહ્યુ સાહેબ ! આપની આજ્ઞા હાય તા આ જમીનમાં જિન મંદિરનું ખાત મુહૂત તથા શિલા સ્થાપન કરીએ. તેને માટે શુભ મુહૂત ફરમાવે.
ર૧
જગાભાઈ ભાગીલાલ વગેરેના નામને પાકે દસ્તાવેજ એમની જમીન અઘાટ વેચાણ લઈ લીધી.
પૂજ્યશ્રીએ પણ શુભ મુહૂત કાઢી આપ્યું. મુહૂતના મંગલ દિવસ હતા-શ્રાવણ સુઢિ ૧૦ તા. (સ’. ૧૯૮૫ )
આ પછી પૂજ્યશ્રીની રજા લઈને તે કમગિરિ ગયા. પૂજ્યશ્રી પણ ત્યાંથી વિહાર કરીને મહુવા ચામાસા માટે પધાર્યાં.
ગત વર્ષે પૂજ્યશ્રી ખંભાતમાં બિરાજમાન હતા, તે વખતે મહુવામાં વસુલાતી ખાતાના અધિકારી તથા મહાકવિ શ્રી દલપતરામ ડાહ્યાભાઈના પુત્ર શ્રી છેટમલાલભાઈ વગેરે પૂજ્યશ્રીની ચેામેર પ્રસરેલી ખ્યાતિથી પ્રભાવિત થઈ ને પૂજ્યશ્રીની જન્મભૂમિના દર્શન કરવા આવેલા. તેમણે શ્રાવકાને ખાસ ભલામણ કરી કે–મહારાજજી જેવાં મહાન પુરુષના જન્મસ્થાનમાં સારામાં સારૂં કાર્ય કરવુ જોઈ એ.” આ ઉપરાંત તેઓએ પૂજ્યશ્રીને મહુવા પધારવાને વિનંતિપત્ર પણ લખેલા. આ પત્રથી પૂજ્યશ્રીના શિષ્યરત્નાના મનમાં પૂર્ણ ભાવના થયેલી કે આપણે મહુવા જઇએ તેા ગુરૂ મહારાજના જન્મસ્થાનમાં કાઇ સુંદર-સ્થાયી કાર્ય કરાવીએ.
આજે તેઓની ભાવના સફળ બનાવવાનો અવસર આવી પહોંચ્યા હતા. મહુવામાં પૂજ્ય શ્રીના પ્રવેશ થયે, તે દિવસે તેઓશ્રીના શિષ્ય સમુદાયે નિણૅય કર્યાં કે-ગુરૂભગવંતના જન્મસ્થાનના દર્શન કર્યાં પછી જ પચ્ચક્ખાણુ પારવું.
તે અનુસાર—વ્યાખ્યાનાદિ પતી ગયા પછી તેએ એ પવિત્ર સ્થાનના દર્શીને ગયા. એ વખતે તેને વિચાર થયા કે–મા સ્થાન ઉપર એક નાનુ પણ સુંદર દેરાસર બંધાય તે ઘણું ઉત્તમ. આવે વિચાર કરીને તેએ ઉપાશ્રયે આવ્યા.
દેવાગે આ વખતે શેઠ જમનાભાઇ ભગુભાઈના ધર્મપત્ની શ્રી માણેકબેન તથા શા. દોલતચંદ ગિરધરવાળા ખખાભાઈ વગેરે પૂજ્યશ્રીના વક્રનાથે આવ્યા. તેમને આ અંગે ઉપદેશ ફરમાવતાં ખબાભાઈએ એક હજાર રૂપિયા આપીને ટીપ શરૂ કરી. અન્ય ગૃહસ્થાએ પણ સારી રકમ નોંધાવતા તે જ વખતે રૂા. પાંચ હજાર એકત્ર થયા.
શ્રાવણ માસમાં પૂજ્યશ્રીના જન્મસ્થાને જિનાલયનું ખાતમુહૂર્ત કરવામાં આવ્યુ.
આ તરફ કગિરિજીમાં-શ્રાવણ સુદિ ૧૦ ના મ`ગલ દિવસે ખનનનું વિધાન ચાલી
રહ્યું છે.
વિધિકારક શુદ્ધ મંત્રોચ્ચારપૂર્વક વિધાન કરાવી રહ્યાં છે. લગભગ વિધિ પૂર્ણ થવા આવ્યા છે.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૨
શાસનસમ્રા ત્યાં જ એક દરબાર ખભે છેકે નાખીને ત્યાંથી નીકળ્યા. વિધિનું દશ્ય જોતાં જ એ બરાડી ઉઠ્યાઃ શું કરે છે અહીં?
આ તો અહીં દેરાસરનું ખાતમુહૂર્ત કરીએ છીએ, દરબાર ! વકીલ વિ. એ જવાબ આપે.
“પણ કેને પૂછીને અહીં કરે છે? અહીં કરવાની તમને રજા કે આપી ?'
“અમને આપાભાઈએ કહ્યું કે–તમે આ ઠેકાણે કરે, એટલે અમે અહીં કરીએ છીએ.” " એમ? તમને આપાભાઈએ કહ્યું? પણ એની આંહીં શી સત્તા છે? આ જમીન એક્લા આપાભાઈની માલિકીની નથી. આ તે ૧૯ જણના ભાગની છે. અત્યારે ને અત્યારે અહીંથી ઊભાં થઈ જાવ. નહિતર આ ધોકે જે છે? તમને બધાયને ભારે પડી જશે. જો તમારે દેરાસર બાંધવું હોય તે ચાલે, હું તમને બીજી જમીન દેખાડું. ત્યાં તમારે જે કરવું હોય તે કરો.
- વકીલ-કામદારે કહ્યું કે દરબાર! અમે એમજ કરીશું પણ હવે અહીયાં થોડીક ક્રિયા બાકી રહી છે, તે પૂરી કરી લેવા દે. પછી તમે કહે ત્યાં આવીએ, અને ત્યાં વિધિ કરીએ.
દરબાર માની ગયા, એટલે વિધિ પૂરે કરીને બંને તેની સાથે ગયા. દરબારે એક જગ્યા બતાવીને કહ્યું કે-અહીં તમારે ખાત-બાત જે કરવું હોય તે કરે. તમે કરી લે ત્યાં સુધી હું અહીં ઊભો છું.
આ જગ્યા જોઈને વકીલ ને કામદાર સામ-સામું જોતાં મલક્યાં, અને મૂછમાં હસવા લાગ્યા. કારણ કે જેને માટે ઘણી મહેનત કરી, તેય જે જગ્યા ન મળી, તે જગ્યા અનાયાસે મળતી હતી. એટલે એ બંને ખુબ રાજી થયા. મંગલ મુહૂર્તના ફળ મંગલ હોય છે, તેને આ પ્રત્યક્ષ દાખલ. જે વાંછિત હતું તે જ થયું.
પણ–બીજી મુશ્કેલી ઊભી જ હતી. ખાતમુહૂર્તનો શુભ સમય વીતી ગયું હતું. તેના માટેની સામગ્રી ખલાસ થઈ ગઈ હતી. અને પેલા દરબારશ્રી તો હાથમાં ધકે લઈને ઊભા હતા કે–તમે તમારું મુહૂર્ત કરે. પછી જ હું અહીંથી ખસીશ. એને ભીતિ હતી કે-કદાચ આ લકે પાછાં પેલી જગ્યાએ વિધિ કરી નાખે તો? * પણ વકીલ અને કામદારને એવું કરવાની જરૂર ન હતી. તેમણે તે તરત જ માણસ મોકલીને ચેકથી જોઇતી સામગ્રી મંગાવી લીધી, અને એ જમીનમાં ખનન-મુહૂર્ત કર્યું.
ત્યારબાદ તેઓ બંને પુનઃ મહુવા પહેચ્યા. પૂજ્યશ્રીને બધી વાત જણાવીને કહ્યું : સાહેબ ! આ પ્રમાણે બે ઠેકાણે ખાતમુહૂર્ત કર્યો છે. અને બધું આનંદથી પતી ગયું છે.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “જે થાય તે સારા માટે. પણ હવે પહેલું કામ એ કરો–આ જમીન વેચાતી લઈ લે. આપાભાઈ તથા ચેકના થાણદારને આ વાતમાં વચ્ચે રાખવા. એટલે જરૂર ફતેહ થઈ જશે.
એ જમાનામાં થાણદાર એટલે શી વાતે ? એનાં નામથી ભલભલાં દરબાર–ઠાકર ડરે. એક રાજા જેવો અને રૂવાબ. એવા થાણદાર સાહેબ આ વાતમાં ધ્યાન આપે, તે પૂજ્યશ્રીના
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
સફળતાના પ્રથમ પગથિયે
૨૨૩
કથન મુજબ ફત્તેહ થાય જ. આમ વિચારી પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞા લઈને અન્ને ચેક' આવ્યા. વકીલનું તે। ગામ હતું અને પાછાં તે થાણામાં વકીલાત પણ કરતાં. એટલે પૂર્વભૂમિકા નિષ્કંટક જ હતી. તે થાણુદારને મળ્યાં, બધી વાત જણાવીને આમાં સહાય કરવા વિન ંતિ કરી.
થાણદાર પણ હતાં ધસી જીવ. જાતે બ્રાહ્મણ હતા. સાથે બુદ્ધિશાળી પણ. નામ હતું નરભેરામભાઈ, ધર્મના કામમાં સહકાર આપવાનુ' એમને ગમતુ'. વળી પૂજ્યશ્રીના પણ તેઓ પરિચિત હતા. એટલે તેમણે આ કાર્યોંમાં પૂર્ણ સહકાર આપવાની હા કહી. તેમણે-કહ્યું : તમે અને સુખીને મળે. તને બધી વાતથી વાકેફ કરીને મારી પાસે લાવા
વકીલ અને કામદાર મુખી પાસે ગયા. મુખી એટલે પાલીસ પટેલ. ગામ આખામાં એની સત્તા. અને એના ઉપર એક થાણુદાર સાહેબ સિવાય બીજા કાઈની સત્તા નહિ. આવા એક સુખી હતા. જાદવજી મુખી એમનુ નામ. એમને અધી વાત અને જણાએ ક્હી. મુખી એ સાંભળીને થાણુદાર પાસે આવ્યા. થાળુદારે કહ્યુ કે : મુખી ! આ લેકા પાસેથી તમે બધી વાત જાણી. હવે એમને એ જમીન અપાવવી છે. અને આવતી કાલે જ એ માટે ત્યાં (બેદાનાનેસ) જવું છે. તા ત્યાં કઈ રીતે જવું ? અને એ જમીન કેવી રીતે મેળવવી ? એની પૂર્વભૂમિકા તમે નક્કી કરો.
મુખીએ વિચાર કરીને કહ્યું : જીએ ! આપણે વે'લ જોડીને જવુ. ૧૫ માણસનુ. સીધુ . (રસાઈના સામાન) સાથે લેવું. એક રસાઈ એ બ્રાહ્મણ પણ લઈ લેવા. ત્યાં જે દરબાર આપણા વધારે વિરોધી છે, એની ડેલીએ આપણી વેલ છેાડવી. ખીજા' કાઈ ને ત્યાં નહિ. ત્યાં જઈને આપણે આપણાં તરફથી લાડવાનું જમણ કરવાનું. એના ઘરના સને નેતરૂ દઈ ને જમાડવાના બસ ! ખાકીનું બધુ હું સંભાળી લઈશ.’
બધાંને આ વાત રૂચી ગઈ, વકીલ-કામદારે બધી વસ્તુએ મંગાવી લીધી. બીજા દિવસે સાંજે વે’લ જોડીને તેમાં બધી વસ્તુઓ ભરી. થાણુદાર-મુખી-કામદાર તથા વકીલ વેલમાં બેસીને ચાકથી ખેાદાનાનેસ જવા રવાના થયા. રાત પડવા આવી ત્યાં પહેાંચી ગયા. અને નક્કી કર્યા મુજબ પેલા માથાભારે દરબારની ડેલીએ વેલ છેાડી. રસ્તામાં આપાભાઈની ડેલી આવી, ત્યાં આપાભાઇને કહેતાં આવ્યા કે-આજ તે અમે અમુક દરખારની મે'માનગતિ માણીશું.
પેલા દરબારને ખખર પડી કે–ચાકના થાણુદાર સા’અપેાતાના ઘરે પધારી રહ્યા છે, એટલે એ તે દોડતા બહાર આવ્યા. સાહેબની આગતા-સ્વાગતા કરવા લાગ્યા.
રાત પડી ગઈ હતી. એટલે વાળુ પાણી (ભેાજન) તેા કયારના પતી ગયેલા. પણ તાજું દોહેલ શેડક દૂધ લાવીને એણે બધાંને પીવડાવ્યું, પછી સૌ સૂઈ ગયા.
બીજા દિવસે સવારે તક સાધીને જાદવજી મુખી પેલાં દરબારને એક માજી લઇ ગયા, અને કહ્યું : “દરખાર ! આજ તા તમારાં ભાગ્ય ઉઘડી ગયાં સમજો. થાણુદાર સાહેબ પોતે તમારા ઘરે વગર નાતરે પધાર્યાં. બીજા નાતરાં દઈ દઈને થાકી જાય ત્યારે માંડ સાહેમના દન મળે, ને આજે તેા તમારા ઘરે જ એ આવ્યા છે. માટે તમારા તા જનમારા સફળ થઈ ગયા સમજજો.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
રર૪
શાસનસમ્રાટ
અને આ સાહેબ તમારી પાસે પેલી તીતા કેળીના સ્વનાવાળી જમીનની માગણી કરવા આવ્યા છે. એક નાની એવી જમીન માટે સાહેબ જેવામાં સાહેબ તમારા ઘરે આવે, અને તમારી પાસે એની માંગણી કરે, એ શું ઓછું કહેવાય ? માટે હવે તે તમારે તમારે વિવેક કરે જ જોઈએ. મારું માનતા હે તે સાહેબ પાસે જઈને વગર માગ્યે જ એ જમીન આપવાની હા કહી દે. તે સાહેબ તમારી ઉપર ખૂબ જ પ્રસન્ન થશે.
અને એક વાત મને પહેલાં જ કહી દે કે–તમારે આ જમીનના બદલામાં શું જોઈએ છે ? એટલે હું સાહેબને ખ્યાલ આપી શકું.”
એક તે સરઠી માણસ. એમાંય પાછા બાપુ, (દરબાર) એટલે પૂછવું જ શું? એ તે આ સાંભળીને ઘેલા ઘેલા થઈ ગયા. તેમણે કહ્યું કે મુખી ! હું તે રાજીખુશીથી આ જમીન
પી દેવા તૈયાર જ છું. મારો બિલકુલ વિરોધ નથી. અને બદલામાં ફક્ત એક કળશી જર મને જોઈએ.
ઓહ ! એમાં શું ? તમારે જોઈએ તે હું અપાવું. બેલે, બીજું કાંઈ નથી જોઈતું ને ? મુખીએ પુનઃ પૂછયું.
ના, ના, મને તે એક કળશી જાર મળી એટલે ઘણું. એક કળશી જાય એટલે તે વખતે ૨૦ મણુ ગણાય.
દરબાર તે થાણદાર પાસે પહોંચી ગયા ને કહી દીધું કે : સાબ ! આપ જે જમીન લેવા માટે આવ્યા છે, એ જમીનની મંજૂરી હું આપી દઉં છું.
થાણદારે તુર્તજ વકીલ અને કામદારને કહ્યું : તમારા દસ્તાવેજ લાવે, અને આ દર બારની સહી લઈ લે. બીજી વાત પછી.
એમ જ કરવામાં આવ્યું. એની સાથે એ બંનેને કહીને દરબારને એક કળશી જાર પણ અપાવી દીધી.
હવે માર્ગ એકદમ સરળ થઈ ગયો. આ એક દરબારની સહી મળી, એટલે બધાં ટપ૫ સહી કરવાના જ. આપાભાઈએ કહી રાખેલું કે-મારી સહી સૌથી છેલ્લી લેજે. પહેલેથી લેશે આ બધાં પાછાં ઊંધા થશે. ત્યારપછી તત્કાળ ત્યાં જ માણસ દ્વારા બાકીના ૧૮ ગરાસિયાને બોલાવીને બધી વાત સમજાવી.
પણ એ બધાં વાત કરતાં થાણદારના કડપને વધારે સારી રીતે સમજતા હતા, એટલે તરત જ સંમતિ આપી દીધી.
થાણુદારે કહ્યું : બોલો ! આ જમીનના બદલામાં તમારે શી કિંમત લેવી છે ? એ અત્યારે જ નક્કી કરીને કહી દે.
બધાં દરબારોએ અંદરોઅંદર વિચારી–નક્કી કરીને કહ્યું કે : સાબ ! અમારા ગામમાં ચારે એકેય નથી. માટે એક સારો ચોરે બંધાવી આપો. એ જ એની કિંમત. અમારે રૂપિયા નથી જોઈતા.
બધાંની કબુલાત થઈ ગઈ. સહીઓ લેવાઈ ગઈ. વકીલ અને કામદાર પણ રે બંધાવી આપવાને કબુલ થયા.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપને ઉચિત લાગે તે
૨૨૫ પછી ટુંક સમયમાં જ જમીનની માપણી કરી અને પાકાં ૪૫ હાથ લાંબી-પહોળી જમીન અઘાટ વેચાણ લઈ લીધી.
દરબારોની માંગણી પ્રમાણે ગામમાં એક સુંદર ચારો પણ બંધાવી આપે. એમાં તે વખતે ૪૦૦ રૂપિયાનો ખર્ચ થયો.
વકીલ તથા કામદાર મહુવા-પૂજ્યશ્રી પાસે જઈ આવ્યા. સર્વ બીના જણાવી. પૂજ્યશ્રીને એથી અપાર હર્ષ થયે. તેઓ શ્રીમાનની વર્ષોની ભાવના આજે સફળતાના પ્રથમ પગથિયે પહોંચી ગઈ હતી.
[૪૬]
આપને ઉચિત લાગે છે......
જમીન લેવાઈ ગઈ. ખાતમુહત અને શિલાસ્થાપન તે પ્રથમથી જ થયેલા હતા. હવે એ જમીનમાં ૭૨ જિનાલયના નિર્માણને તથા તેને આદેશ આપવાને વિચાર ચાલ્યો.
પ્રથમ તો પૂજ્યશ્રીનો વિચાર એક નાનું સરખું દેરાસર બાંધવાને હતું કે જેથી યાત્રિકોને પ્રભુદર્શન-પૂજનનો લાભ મળી શકે. પણ પછીથી એ વિચાર બદલાયે. “શ્રીનાભગણધર ભગવંતના મુખેથી આ ગિરિવરને મહિમા સાંભળીને શ્રીભરત મહારાજાએ શ્રીમહાવીર પ્રભુને ભવ્ય પ્રાસાદ અહીં કરાવ્યું હતું, એ વાત તેઓશ્રીના મરણપથમાં હતી જ. એટલે તેઓશ્રીને લાગ્યું કે–એ ભવ્ય પ્રાસાદની સ્મૃતિ કરાવે એવો શ્રીમહાવીપ્રભુને ૭૧ દેવકુલિકાસમેત મહાન પ્રાસાદ બંધાવ. તેમાં ગઈ, ચાલુ, અને આવતી ચોવીશી, વીશ વિહરમાન તથા ચાર શાશ્વતા જિન તેમજ શ્રીગણધરભગવંતાની મૂર્તિઓ પધરાવવી.
આ ઉમદા વિચાર તેઓશ્રીએ શિષ્યગણને તથા વકીલ, કામદાર અને શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ (હીરાચંદ રતનચંદવાળા) વગેરે શ્રેષ્ઠિગણુને જણાવ્ય. સૌએ એકી અવાજે એ વધાવી લીધું. સૌને જવાબ હતોઃ “આપશ્રીમાનને બોલ પડે. એ અમારે કરવાનું
આ પ્રમાણે મહાપ્રાસાદ બનાવવાનું નક્કી થયું. પછી એ જિનાલયના આદેશની વાત આવી.
જિનાલયને આદેશ એટલે–એ જિનાલય આદેશ લેનાર ગૃહસ્થ તરફથી બંધાય, મૂળનાયક પ્રભુજી એના નામના ભરાવાય, અને તેમને ગાદીનશીન પણ તે જ કરે. આ મહામૂલે આદેશ લેવા માટે શેઠ માકુભાઈ શેઠ ચીમનલાલભાઈ વગેરે અનેક શ્રેષ્ઠિવારા તૈયાર થયા.
અમદાવાદના વતની સ્વ. શા. કરમચંદ કુલચંદ પૂજ્યશ્રીના પરમભક્ત હતા. પૂજ્યશ્રીની સસ્પેરણુનુસાર શેરીસા પાસેના “વામજ ગામમાં એક દેરાસર બંધાવવાની તેમને ભાવના થયેલી. (વામજ ગામમાં જમીનમાંથી પ્રાચીન ભવ્ય જિનબિંબ પ્રગટ થયા હતા.) પણ એ ૧. ૩૦ હાથ લાંબી અને એક હાથ પહેળી જમીન=પાકે એક હાથ લાંબી પહોળી જમીન ગણાય.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૬
શાસનસમ્રા
ભાવના અમલી બને તે પહેલાં જ તેઓ સ્વર્ગવાસી બન્યા; આથી એ કામ ન થયું. તેમની દેરાસર ખાતાની તે મિલકત સુરદાસ શેઠની પિળમાં રહેતા તેમના સુપુત્રી શ્રી પુંજીબેન દલપતરામ પાસે પડી હતી. એમાંથી પિતાજીની મહેચ્છા પૂર્ણ કરવાની તક તેઓ શોધી રહ્યા હતા. એ અવસરે શ્રીકદંબગિરિતીર્થના પ્રસ્તુત દેરાસરના આદેશની તેમને જાણ થઈ. તરત જ તેઓ મહુવા ગયા. ત્યાં પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી : “સાહેબ ! અમારે આદેશ લેવાની ભાવના છે. હું આદેશ લીધા વગર પાણી પણ વાપરવાની નથી. આપ સાહેબની કૃપા હોય તે આદેશ
મળશે.”
- પૂજ્યશ્રીએ પંજીબેનની આદેશ લેવાની દઢ અભિલાષા પારખી. તેઓશ્રીએ સૌને વાત કરી કે : બેલે ! તમારા સૌની ઈચ્છા હોય તો આ પુંજીબેનને આદેશ આપીએ. આપણે રૂપિયાને વિચાર નથી કરવાને. પણ સામી વ્યકિતની ભાવના જેવાની છે. માટે તમારા સૌની ઈચ્છા થતી હોય તે આદેશ આપીએ.
સૌએ કહ્યું કે સાહેબ ! આમાં અમને શું પૂછવાનું? આપશ્રીમાન દીર્ઘદ્રષ્ટા છે–મહાપુરુષ છે. આપને જે ઉચિત લાગે તે કરવાનું જ હોય. અને એમાં અમારી સંમતિ જ હોય.
આમ સૌની સંમતિ જણાતાં પૂજ્યશ્રીના સાનિધ્યમાં શ્રીકદંબગિરિ તીર્થમાં બંધાનાર ભવ્ય શિખરબંધી દેરાસરને આદેશ શા. કરમચંદ કુલચંદ વતી તેમના સુપુત્રી શ્રી પુંજી બેનને અપાયે. પંજીબેનની પ્રસન્નતાને પાર ન રહ્યો. તેમના સ્વર્ગસ્થ પિતાની અને તેમની વર્ષોની શુભભાવના આજે પૂજ્યશ્રીની કૃપાથી સફળ થઈ. ખરેખર, મહાપુરુષોની દયાને પ્રકાર કેઈ નિરાળે જ હોય છે.
આ પછી–એક મંગલમુહ એ જમીન ઉપર શ્રી મહાવીર પ્રભુને મહાપ્રાસાદ નવેદિત શિલ્પી સેમપુરા શ્રી પ્રભાશંકરભાઈ ઓઘડદાસની દેખરેખ તળે બંધાવે શરૂ થયે.
એ જિનાલય માટે પ્રાચીન સુંદર પ્રભુપ્રતિમાની તપાસ શરૂ થઈ. પૂજ્યશ્રીની ભાવના હતી કે જ્યાં સુધી શ્રીવીરપ્રભુની પ્રાચીન પ્રતિમા મળી જાય, ત્યાં સુધી નવા ન ભરાવવા.
શ્રીવીરપ્રભુની સંપ્રતિ મહારાજાના વખતની સુંદરાકાર પ્રતિમા શંખલપુરમાં છે, એ વાત તેઓશ્રીના ધ્યાનમાં હતી. તેઓશ્રીએ શ્રાવકેને તે પ્રતિમા મેળવવાનો પ્રયાસ કરવા ઉપયોગ આપે. અમદાવાદના શા. સારાભાઈ જેશીંગભાઈ તથા સાત ફુલચંદ છગનલાલ વગેરે ગૃહસ્થ ત્યાં ગયા. પૂજ્યશ્રીએ સૂચવેલી મૂર્તિના દર્શન કરીને તેઓ અતિ–આલ્હાદ પામ્યા. સ્થાનિક સંઘ પાસે તેમણે એ મૂર્તિ માટે માગણી મૂકી.
ગામના શેઠે સંધ ભેગો કર્યો. વિચારણાપૂર્વક અમુક નકરો લઈને પ્રતિમાજી આપવાનું સંઘે નક્કી કર્યું. બન્ને ગૃહસ્થ બીજે દિવસે પ્રતિમાજીની પૂજા કરીને લઈ જવા તૈયાર થયા. ત્યાં જ એકાએક શેઠે ના પાડી. પ્રતિમાજી આપવાના નથી એમ જણાવ્યું. ફુલચંદભાઈ વગેરેએ તેમને ઘણું સમજાવ્યા કે-આ તીર્થના મૂળનાયક થશે. પૂ. ગુરૂમહારાજને ઘણા ગમ્યા છે, માટે તમે આપે. પણ એ લોકે ન માન્યા.
છેવટે સંઘે આપેલાં પ્રાચીન પરિકરને વેગન ભરીને તેઓ પાછાં આવ્યા. આ પછી બીજે પણ તપાસ કરી, પણ મનમાની મૂર્તિ ન મળી, એટલે પૂજ્યશ્રીની અનુજ્ઞા લઈને નવી
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૭
આપને ઉચિત લાગે છે. પ્રતિમા ભરાવવાને નિર્ણય લેવાયો. એ પ્રતિમા બનાવવાનો ઓર્ડર જયપુરના કુશળ શિલ્પીને આપવામાં આવ્યું. એણે પણ ઓર્ડર અનુસાર શુભ દિવસે શુદ્ધિ અને વિધિપુરઃસર એ પ્રતિમા ઘડવાને મંગલ પ્રારંભ કરી દીધો.
આ તરફ મહુવામાં પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર જન્મસ્થાનમાં ખાતમુહૂર્ત થયા પછી દેરાસરનું બાંધકામ શરૂ થયું. ત્યાં પણ નાનું અને સાદું દેરાસર બાંધવાને જ વિચાર હતા. પણ પછીથી પૂજ્યશ્રીના પટ્ટધર આ. શ્રીવિજયસૂરિજી મ. તથા તેમના પટ્ટધર આ. શ્રીવિજયનંદનસૂરિજી મ. ની શુભપ્રેરણાથી ભક્તશ્રાવકની ભાવનામાં વૃદ્ધિ થતાં બાવન જિનાલયયુકત ચાર મજલાનું શિખરબંધી દેરાસર બાંધવાને નિર્ણય થયે અને એ મુજબ પ્લાન કરીને કામ આગળ ધપાવવામાં આવ્યું.
આ ચાતુર્માસની શરૂઆતમાં પૂજ્યશ્રીએ પિતાના વિદ્વાન શિષ્ય મુનિશ્રી અમૃતવિજયજી મહારાજને ગણિપદ તથા પંન્યાસપદ અને મુનિશ્રી લાવણ્યવિજયજીને પ્રવર્તકપદ આપ્યાં. શ્રીઅમૃતવિજયજી મ. ગયા મહા મહિનાથી શ્રીભગવતીસૂત્રના પેગ વહી રહ્યા હતા. પદવીપ્રસંગે શ્રીસંઘે ભવ્ય મહોત્સવ .
ચાતુર્માસ પછી દેરાસરના કામકાજને અંગે કેટલાક સમય મહુવામાં સ્થિરતા કરી. તે દરમ્યાન–શેઠ કસળચંદ કમળશીના કુટુંબમાં વ્યાવહારિક કારણોસર વિખવાદ થતાં તેના છાંટા જ્ઞાતિમાં તથા સંઘમાં પણ ઉડ્યાં. આથી સંઘમાં પણ વિખવાદનું વાતાવરણ સર્જાયું. બે પો પડી ગયા.
પણ પૂજ્યશ્રીએ બન્ને પક્ષને એકત્ર કરીને શાંતિ તથા સંપ જાળવવાને ઉપદેશ કર્યો. અને નાના નાના હેતુઓને આગળ ધરીને સંઘમાં તથા જ્ઞાતિમાં વિખવાદ ઊભે ન કરવા સમજાવ્યા. બન્ને પક્ષવાળા પિતાની ભૂલ સમજ્યા, કબુલ થયા, અને પૂજ્યશ્રી સમક્ષ પરસ્પરની ક્ષમા યાચીને વિખવાદને અંત આણ્યો.
મહવામાં શ્રીયશોવિજ્યજી જૈન બાલાશ્રમ બાંધવા માટે કસળચંદભાઈએ ઉદારદિલે સારી રકમ આપી હતી. એ બાલાશ્રમનું બાંધકામ આ વિખવાદને લીધે અટકેલું. પણ હવે તે પૂરું કરવાનું સંઘે કબૂલ્યું.
હવે પૂજ્યશ્રીએ વિહારની તૈયારી કરી. એ પ્રસંગે આ સમાધાનથી ખૂબ આનંદ પામેલા શ્રીસળચંદભાઈને શ્રીસિદ્ધગિરિરાજને છરી પાળતો સંઘ કાઢવાની ભાવના થઈ. પૂજ્યશ્રીએ ઉપદેશ આપીને એ ભાવનાને દઢ બનાવી. એ દઢ ભાવનાનુસાર તેમણે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં સંઘ કાઢ્યો.
સંધમાં જોડાયેલા સેંકડે યાત્રાળુઓ તપ-જપ-પ્રભુભક્તિ-ગુરૂસેવા આદિ ધર્મકાર્યો કરતાં કરતાં ઉમણીયાવદર, કુંભણ, ખુંટવડા, સેદરડા, છાપરીયાળી, જેસર, રાજપર, ચોક થઈને કદંબગિરિજી આવ્યા, ગિરિવરની યાત્રા કરી. પૂજ્યશ્રીના શ્રીમુખે આ તીર્થને મહાન મહિમા શ્રવણુ કરીને સકલ સંઘ પુલકિત બન્યું. ગિરિરાજની છાયામાં નિર્માઈ રહેલાં ભવ્ય દેરાસરને જેઈને સૌ કઈ પૂજ્યશ્રીના તીર્થોદ્ધારમય આત્માને અભિનંદી રહ્યા. પૂજ્યશ્રીના કલ્યાણકર
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮
શાસનસમ્રાટું
ઉપદેશને પરિણામે શા. કસળચંદભાઈએ કદંબગિરિજીની તળેટીમાં ભાતાખાતાને એક ઓરડો બંધાવ્યું.
અહીંથી સંઘ પાલિતાણું આવ્યું. ગિરિરાજની યાત્રા કરીને સંઘપતિએ પૂજ્યશ્રીના હસ્તે તીર્થમાળ પહેરી. પછી સંઘ સ્વસ્થાને ગયે.
શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈને નવપદજીની શાશ્વતી ઓળીનું આરાધન ચાલુ હતું. તેની પૂર્ણાહુતિ આ વર્ષે થતી હતી. તેમને અભિલાષા થઈ કે-પૂજ્યશ્રી આ ચોમાસું અમદાવાદમાં કરે, અને તેઓશ્રીની નિશ્રામાં આરાધનાની સમાપ્તિ થાય તે વધારે સારૂં. એથી તેઓ અમદાવાદ પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ એ વિનંતિને સ્વીકાર કર્યો. પછી પાલિતાણુથી કદંબગિરિ જઈ, ત્યાંથી ચોક-જાળીલા–ઘેટીને રસ્તે વલભીપુર પધાર્યા. અહીંના નામદાર ઠાકોર સાહેબના ભકિતપૂર્ણ આગ્રહને માન આપીને થોડા દિવસ સ્થિરતા કરી. પછી આગળ વધ્યા.
માર્ગમાં ધંધુકા પાસેના ખરડ ગામમાં તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈએ ઉપાશ્રય બંધાવ્યું. કોઠથી ળકા જતાં વચ્ચે આવતાં સરંઢી ગામમાં પણ સાધુ-સાધ્વીઓને ઉતરવાનું કેઈ સ્થાન ન હતું. તે માટે પૂજ્યશ્રીએ ઉપદેશ આપતાં માણેકભાઈ શેઠે ગામમાં એક મકાન વેચાણ લઈને ઉપાશ્રય માટે સમપ્યું.
કોઠમાં પણ ઉપાશ્રય નાને હેવાને કારણે મુશ્કેલી પડતી. પણ પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી શ્રાવકોએ એ ઉપાશ્રયને વિશાલ અને વ્યવસ્થિત બનાવ્યો.
મહામંત્રીશ્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળના સમયની ગુજરાતની રાજધાની ધોળકામાં પૂજ્યશ્રી પધાર્યા. ત્યાંના ત્રણ જીર્ણ દેરાસરોનો ઉદ્ધાર પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી વિભિન્ન શ્રાવકોએ કરાવ્યું. ત્યાંથી અનુક્રમે સરખેજ પધાર્યા. વચમાં બદરખા તથા કાસીદ્રાના છ દેરાસરને ઉદ્ધાર તેઓશ્રીના ઉપદેશથી થયે.
આ આખાયે વિહાર દરમ્યાન પ્રતિદિન ગામ–બહારગામના સેંકડો ભાવિકો પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા કાજે આવતાં જ રહેતાં. સરખેજમાં સ્વામીવાત્સલ્ય થયું. તેને લાભ હજાર ઉપરાંત ભાવિકોએ લીધે. ત્યાંથી ભવ્ય સામૈયા સહ અમદાવાદ શહેરમાં પધાર્યા.
અમદાવાદ પધાર્યા પછી હાંલા-પોળના જીર્ણોદ્ધત જિનાલની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. ૧૯૮૬ ની સાલનું આ ચાતુર્માસ અમદાવાદમાં બિરાજ્યા. આ માસની ઓળી પ્રસંગે શેઠશ્રી માણેકલાલભાઈની વિનંતિથી તેમના બંગલે પધાર્યા. ત્યાં તેઓશ્રીની નિશ્રામાં શેઠ સહિત સેંકડો ભાવિકોએ ઉત્સવ અને વિધિપૂર્વક ઓળીની આરાધના કરી.
ચોમાસા પછી એલીસબ્રીજ-કેચરબ વિસ્તારમાં આવેલી જૈિન-સોસાયટીમાં રહેતા શ્રાવકના આગ્રહથી ત્યાં પધાર્યા. શેઠ મણીલાલ સુરચંદના બંગલે રહ્યા. વ્યાખ્યાન હંમેશાં ચાલુ રહેવાથી ભાવિકે સારા પ્રમાણમાં લાભ લેતા હતા. અહીં દેરાસર નહોતું. એ ખોટ સૌને સાલતી. પણ કેઈ પ્રેરક નહોતું, એટલે એમ ને એમ ચાલતું હતું. પૂજ્યશ્રીએ ત્યાંના શ્રાવકને પ્રેરણા કરી. “જૈનને બાળક પ્રભુદર્શનથી વંચિત ન જ રહે જોઈએ.’ એ વાતને ભારપૂર્વક ઉપદેશી.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમોદનાના નિદાન
૨૨૯ આ વાત સૌને અભીષ્ટ જ હતી. પૂજ્યશ્રીના આ ઉપદેશે તેમની સુષુપ્ત ભાવનાને જગાડી. સંઘે દેરાસર બંધાવવાનો નિર્ણય કર્યો. શા. મણીલાલ સાંકળચંદની પેઢીવાળા મણીભાઈ તથા કેશુભાઈએ અંતરના ઉમળકાથી દેરાશરને આદેશ લીધે. અને એ દેરાસર તેમના તરફથી બંધાવું શરૂ થયું.
આ પછી પૂજ્યશ્રી શહેરમાં પધાર્યા. ઘાંચીની પિળમાં-વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના અગ્રણી શેઠ નગીનદાસ બહેચરદાસવાળા શેઠ ચંદુલાલ ચુનીલાલના ઘરદેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. દેવશાના પાડાના દેરાસરની પણ પ્રતિષ્ઠા કરાવી.
આ ચોમાસા પછી કાતક વદિ ત્રીજે પૂજ્યશ્રીએ પોતાના શિષ્યરત્ન પંન્યાસશ્રી વિજ્ઞાનવિજયજી ગણિવરને ઉપાધ્યાય પદથી અલંકૃત કર્યા. અખંડ વિનય અને ગુરૂભકિતમાં તત્પર રહેનારા એ પંન્યાસ-મુનિવર આ પદવી માટે પૂરા લાયક જ હતા. આ પ્રસંગે શ્રીસંઘે સુંદર ઉત્સવ ઉજવ્યો.
[૪૭]
અનુમોદનાના નિદાન
“તલાશાહ ! તમારે ભાગ્યવંત પુત્ર આવાં જ જિનાલયે શ્રી શત્રુંજય ઉપર બંધાવશે.”
પ્રભો !, આચાર્યશ્રીના વચનને વિનેદ સમજેલા તેલાશાહે કહ્યું કે અમારા એવાં ભાગ્ય કયાં ? એવી શક્તિ કયાં ? એ તે કઈ મહાભાગ્યશાળીનું જ કામ.
ના,ના તોલાશાહ ! તમે આ વાતને વિનેદ ન સમજશે. હું સાચે જ કહું છું કે-તમારે કર્માશા ભારે સૌભાગ્યશાળી છે. એ માટે થઈને અવશ્ય સિદ્ધાચલજી પર આવાં દેરાસર બાંધશે. એમાં મીનમેખ નથી.”
તલાશાહ આનંદવિભેર બની ગયા. નતમસ્તકે તેઓ બેલ્યાં કૃપાળું ! મારે કમશા આવું મહાકાર્ય કરવા ભાગ્યવંત થાય, એનાથી વધારે રૂડું શું ? આપનાં વચને સફળ બને. આપના આશીર્વાદ ફળે.
ચિત્તોડના મહારાજા સંગ્રામસિંહજીના મંત્રી તલાશાહ અને જૈનાચાર્ય શ્રી ધર્મરત્નસૂરિજી વચ્ચે ઉપરને વાર્તાલાપ થયો. તલાશાહ એક ધનિક શ્રાવક હતા. વિશિષ્ટ આવડતને કારણે તેઓ રાજમંત્રીપદે પહોંચ્યા હતા. પણ એથી ધર્મ ભૂલ્યા ન હતા. બલકે-ધર્મારાધનમાં સવિશેષ ઉદ્યમવંત રહેતા હતા. તેમણે ચિત્તોડગઢમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ તથા શ્રી સુપાર્શ્વનાથના રમણીયભવ્ય જિનભવને બંધાવ્યા હતા. - લતાબાદ (દેવગિરિ)થી નીકળેલા છરી’ પાળતા તીર્થયાત્રા સંઘમાં આ૦ શ્રીધર્મરત્નસૂરિજી પણ હતા. તેઓ સંઘ સાથે ચિત્તોડમાં આવ્યા. આ જિનાલયના દર્શન કર્યા. જિનાલયની રમણીય કારીગરી તથા ગગનેજીંગ ભવ્યતાએ એમની આંખોને આકષી. તેઓશ્રી આનંદથી એ જિનાલયે નિરખી જ રહ્યા. સાથે મહામંત્રી તલાશાહ અને તેમને બાલપુત્ર
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
કર્માશાહ હતા. એકાએક આચાય શ્રીની દૃષ્ટિ કર્માશાના તેજસ્વી લલાટ પર સ્થિર થઈ. થાડીવાર માટે તેઓ કેાઈ ગહન વિચારમાં ખાવાઈ ગયા. જ્યારે તેએ વિચાર-વમળમાંથી બહાર નીકળ્યા, ત્યારે તેમણે તોલાશાહ સાથે ઉપર પ્રમાણે વાતચીત કરી. પછી તેઓ સઘ સાથે યાત્રાથે આગળ વિહાર કરી ગયા.
૨૩૦
અહી' કાળક્રમે તાલાશાહ સ્વર્ગ ગામી અન્યા. પછી તેમના યુવાન અને શ્રીમાન્ પુત્ર કર્માશાહને મંત્રીપદ મળ્યું. તે પણ પિતા જેવી જ કુનેહથી કારભાર ચલાવતા હતા.
એકવાર-અમદાવાદના સુલતાન મુઝફ્ફરશાહના નાના શાહજાદો બહાદુરશાહ કાઈ કારણે પિતાની સાથે લડીને–ભાગીને ચિત્તોડ આગ્યે. સુલતાનનું ફરમાન હતું કે તેને કોઈએ આશ્રય ન આપવા,’ પણ એ ફરમાનને ગણકાર્યા વિના કર્માંશાહે શાહજાદાને આદર સહિત આશ્રય આપ્યા. એને જોઈતી રકમની સહાય કરી. પછી પ્રેમથી સમજાવીને એના પિતા સાથે સમાધાન કરાવ્યું.
હવે જ્યારે એ શાહજાદો અમદાવાદના સુલતાન થયા, ત્યારે તેણે પોતાના પરમ ઉપકારી મિત્ર મંત્રી કર્માશાને યાદ કરીને મેલાવ્યા. અને કહ્યું; તમારે જે જાગી–સ ́પત્તિની જરૂર હાય તે માગા, હું આપીશ.
કોશાહ વણિક હતા. તેમને ધનસપત્તિની કાંઈ જરૂર ન હતી. એ તે તેમને ત્યાં વાપરી ન ખૂટે એટલી હતી. તેમને પૂ. આ. શ્રીધર્મરત્નસૂરિજી મ. નુ` વચન યાદ આવ્યું. તેમણે વિચાયુ`` કે—સુલતાન જેવા સુલતાન રીઝયેા છે, તેા આપણા મહાતી` શ્રી સિદ્ધાચલજીના ઉદ્ધારની તથા દેશના જૈન ધમ સ્થાનાના સંરક્ષણની અનુજ્ઞા જ શા માટે ન મેળવવી ?
તરત જ તેમણે પેાતાની એ માંગણી શાહ પાસે રજૂ કરી, શાહ તેમના પર ઘણા પ્રસન્ન હતા. તેણે એ મને માંગણીઓ મજબૂર કરી. અને તત્કાળ સૌરાષ્ટ્રના સૂખા ઉપર શાહી ફરમાન લખી મેાકલ્યું કે-કર્માંશાહને તીર્થોદ્ધાર માટે સવ સવલત આપો.”
શાહી ફરમાનથી અતીવ આનંદ પામેલા કર્માશાહ ત્યાંથી સીધા ખંભાત ગયા. ત્યાં ખિરાજતા પૂ. આ. શ્રી વિનયમંડલ સૂરિજીને તમામ મીનાથી વાકેફ કર્યાં. અને તીર્થાંદ્ધારપ્રારંભના મુહૂત તથા વિધિ અંગે પૃચ્છા કરી. આચાય શ્રીએ પણ શુભમુહૂત આપવા સાથે કરણીય વિધિ સમજાવ્યેા. એ જાણી લઇને કર્માશાહે કુશળ શિલ્પીઓને નિર્માંત્ર્યા. અને એ શિલ્પીએ શાસ્ત્રાનુસાર કાર્ય કરે તે માટે, તથા ચગ્ય વિધિવિધાન માટે તેઓ જ્યાતિષ, શિલ્પાદિ શાસ્ત્રામાં પારંગત શ્રીવિવેકષીરગણિ, તથા શ્રીવિવેકમંડન પાઠકને વિનતિપૂર્વક પાલિતાણા લઇ ગયા.
ગિરિરાજ ઉપર તે મુનિવરોની દેખરેખ તથા સૂચનાનુસાર દાદાના જિનાલયના જીર્ણોŕદ્વાર શરૂ કર્યાં. શ્રીપુંડરીકસ્વામીનું જિનાલય બંધાવ્યું. દાદા આદિનાથ પ્રભુની નૂતન ભવ્ય પ્રતિમા કુશળ કારીગર પાસે શાસ્ત્રોક્ત પ્રમાણયુક્ત બનાવરાવી.
જીર્ણોદ્ધાર પૂરો થવા આવ્યા, ત્યારે તેઓએ વિભિન્ન સ્થળાએ ખિરાજતાં વિવિધગચ્છીય આચાર્યાદિ મુનિવરોને વિનતિ કરીને નિમ ંત્ર્યા. અનેક આચાર્યં ભગવ તાના સાંનિધ્યમાં એ મહાપ્રાસાદમાં પ્રભુની અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠાના મહામહાત્સવ તેમના તરફથી ઉજવાયેા.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનુમોદનાના નિદાન
૨૩૧ હિંદભરના લાખ ભાવિકે આ પ્રસંગે ત્યાં ઉપસ્થિત થયા હતા, પ્રતિષ્ઠાકારક આચાર્યો સર્વ ગચ્છીય હોવાથી આ પ્રતિષ્ઠા કેણે કરાવી? એ મતભેદ ઉભો ન થવા પામે, માટે કર્માશાહે તથા શાસન સુભટ સૂરીશ્વરાએ દીર્ધદષ્ટિ વાપરીને દાદાની પલાંઠીના લેખમાં લખ્યું: “પ્રતતિં સર્વભૂમિઃ ”
વિ. સં. ૧૫૮૭ની એ સાલ હતી. વૈશાખ વદિ છઠને એ મહાન દિવસ હતો.
વિ. સં. ૧૯૮૭ના ચાલુ વર્ષે ગિરિરાજ ઉપર દયાળદાદાની પ્રતિષ્ઠા થયાને બરાબર ચાર (૪૦૦) વર્ષ પૂરા થતા હતા. અમદાવાદના નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈની, શેઠ આ. ક. ની પેઢીના પ્રતિનિધિઓની તથા શહેરના અગ્રણીઓની ભાવના થઈ કે-આ ૪૦૦મી વર્ષગાંઠના શુભપ્રસંગે તેની ઉજવણી કરીએ. આ વિચાર આવવાથી શેઠ પ્રતાપસિંહ મેહલાલ, શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ ગિરધરલાલ છોટાલાલ, જેસંગભાઈ કાળીદાસ, જમનાદાસ હીરાચંદ ઘેવરીયા વગેરે આ બાબતમાં પૂજ્યશ્રીની સલાહ લેવા આવ્યા.
પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું કેઃ “આ આપણે મહાન દિવસ છે. આ દિવસે સર્વ પ્રકારના આરંભ–સમારંભે બંધ રહેવા જોઈએ. મીલો પણ બંધ રહે. રથયાત્રા તથા સંઘની નવકારશી થાય. જેથી લોકોને પણ ખ્યાલ આવે કે–આજે જેનેને એક મહાન દિવસ છે. પિળના દેરાસરની વર્ષગાંઠ આવે, ત્યારે આપણે પૂજા-જમણ વગેરે કરીએ છીએ, તે આ તે ત્રણ જગતના નાથ પરમદયાળુ દાદા શ્રી આદીશ્વરે પ્રભુની વર્ષગાંઠને દિવસ છે, એની ઉજવણી અપૂર્વ રીતે જ કરવી ઘટે.”
પ્રતાપસિંહભાઈ કહેઃ વિશિષ્ટ રીતે-આપ ફરમાવે છે તેમ ઉજવણી થાય-કરીએ. પણ મીલે બંધ ન રહે. મીલમાલિકે માને કે કેમ એ એક પ્રશ્ન છે.
પૂજ્યશ્રી કહે : તમે પ્રયાસ તે કરી જુઓ. બંધ રહે તે ઘણી સારી વાત.
શેઠિયાઓએ મીલમાલિકને મળીને પિતાની ભાવના જણાવી. સાચી ધર્મભાવનાને પડશે એને અનુરૂપ જ પડે છે. મીલમાલિકે તરત માની ગયા. દાદાની વર્ષગાંઠના દિવસે મીલે બંધ રાખવાનું તેમણે સહર્ષ કબૂલ્યું. શહેરના કસાઈએ પણ માની ગયા.
હવે આવી નવકારશીની વાત. દિવસો ટૂંકા હતા. ઝડપી નિર્ણય લેવાનો હતે. કેના તરફથી કરવી ? એ વિચાર ચાલતાં પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “શેઠ માકુભાઈ (માણેકલાલ મનસુખભાઈ) અને શેઠ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ તષ્ફથી નવકારશી રાખે. એને ખર્ચ બંને ભાગે પડતે વહેંચી લે.”
માકુભાઈએ “તહત્તિ' કહી એને આનંદ સહ સ્વીકાર કર્યો. કસ્તૂરભાઈને બેલાવવામાં આવ્યા. તેમને વાત કહી. પણ નવકારશી કરવા માટે તેમનું મન કાંઈક ઓછું જણાયું. તેમનું કહેવું થયું અત્યારે ગાંધીજી વગેરે દેશનેતાઓ કેદમાં છે, તે સમયે નવકારશી કરવી રેગ્ય નથી. આના કરતાં સાધર્મિક ભક્તિ માટે કાંઈક કરીએ તે વધારે સારું છે. ૧. સર્વ આચાર્યોએ આ બિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી છે.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૨
શાસનુસાર ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ સ્પષ્ટ ફરમાવ્યું કે દેશનેતાઓ કેશમાં છે તે બરાબર છે. પણ તમારો શેઠિયાઓમાં જ વિવાહના-લગ્નના પ્રસંગે ઉજવાય છે, અને સવજનો-નેહી-સંબંધીઓ માટે જમણુમાં પિસ્તાની બરફીઓ કરાય છે, ને ખવડાવાય છે. ત્યાં ગ્યાોગ્યને વિચાર નથી આવતું. અને દાદાની ૪૦૦મી વરસગાંઠની નવકારશી કે જેમાં–ચણાના લાડવા, ચણાના ગાંઠીયા, ચણાનું શાક અને ચાના લોટની કઢી કરાય છે, અને તમારા એક લગ્નથીયે ઓછું ખર્ચ આવે છે, ત્યાં જ દેશનેતાઓનું બહાનું મૂકાય છે.” - પૂજ્યશ્રીની સાચી વાત સાંભળીને સૌ સ્તબ્ધ બની ગયા. થેડી વાર પછી શેઠ જેશંગભાઈ એ તોડ કાઢતાં કહ્યું કે આપણે બે ટીપ કરીએ. એક ટીપ સાધમિક-સહાયની, ને બીજી નવકારશીની. જેની જેમાં ઈચ્છા હોય, તે તેમાં લખાવે.
કસ્તૂરભાઈ કહે : હું મારી મેળે સાધર્મિક-ભક્તિમાં બે હજાર રૂપિયા વાપરીશ. પણ આપણે સંઘમાં વિખવાદ પડે એવું નથી કરવું. સંઘ એકમતથી ને એક વિચારથી જે નક્કી કરે તે કરવાનું છે.” - આ પછી સૌ છૂટા પડ્યા. નવકારશી અંગે કંઈ નિર્ણય ન લેવાય, આથી શહેરમાં હા મચી ગઈ કે-કસ્તૂરભાઈ શેઠે નવકારશી બંધ રખાવી.
આ હહાથી અગ્રણીઓ અકળાયા. તે જ દિવસે બપોરે શેઠ પ્રતાપસિંહભાઈ હાંફળાહાંફળા પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને પૂછ્યું : સાહેબ ! આ બાબતમાં શું કરવું છે ?
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “શું કરવું કેમ ? નવકારશી કરવાની છે. અને એ માટે ટીપ કરે. પહેલાં દેશવિરતિસમાજ અને યંગમેન્સ જૈન સેસાયટીવાળાને પૂછી લ્યો કે તમારે નવકારશી કરાવવી છે? નહિતર પાછળથી એ લેકે ખાલી જુઠાણું ફેલાવશે.”
એ બંને સંસ્થાવાળાને પૂછી લેવામાં આવ્યું. તેમની ના આવતાં પૂજ્યશ્રીની પાસે જ શ્રેષ્ઠિવને એકત્ર કરીને ટીપ કરી, શ્રીતત્ત્વવિવેચકસભા તરફથી નવકારશી કરવાનું જાહેર થયું.
બીજા દિવસે વહેલી સવારે શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ તથા શા. ગિરધરલાલ છોટાલાલ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેમને જોતાં વેંત પૂજ્યશ્રીએ પૂછયું કેમ અત્યારે વહેલાં? નવકારશી માટે જ આવ્યા છે ને ? તેમણે હા પાડતાં કહ્યું કે સાહેબ ! નવકારશી ન કરવી એવું કરતૂરભાઈનું કહેવું નથી. તેઓ તે એમ કહે છે કે એ માટે પૈસા આપવાની મારી રુચિ નથી.
“તે પછી નવકારશીને આદેશ લેવા માટે નગરશેઠ પાસે સૌની સાથે કસ્તૂરભાઈએ જવું પડશે, અને નવકારશી–સમયે આવીને પાટ ઉપર બેસવું પડશે. એ નક્કી કરી લાવો.” પૂજ્યશ્રીએ સ્પષ્ટતા માગી.
તરત જ તેઓ શેઠ પાસે ગયા, અને નકકી કરી આવ્યા.
વૈશાખ વદ છઠને એક જ દિવસ બાકી રહેલે. એક દિવસ પહેલાં જે આ નક્કી થયું. અમદાવાદના સમસ્ત સંઘની નવકારશીની તૈયારીઓ એક દિવસમાં કેમ થાય? એ વિમાસણ હતી. પણ આખા અમદાવાદને એક રૂપિયામાં જમાડવાની કાબેલિયત ધરાવતાં અમદાવાદના શ્રેષ્ઠિઓ મુંઝાય શાના ? શેઠ ચમનલાલ લાલભાઈ વગેરેએ કમર કસીને મહેનત આદરી. ગણત્રીના કલાકોમાં તે નવકારશી અંગેની સર્વ સામગ્રી તેયાર.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદર્શ અનુશાસક
વૈ. વ. પાંચમના દિવસે શેઠ કસ્તૂરભાઇની આગેવાની તળે શ્રેષ્ઠિવ નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈને ત્યાં આદેશ લેવા ગયા. નગરશેઠે પણ સૌને ચાંલ્લા કરીને શ્રીફળ આપવાપૂર્વક આદેશ આપ્યા.
વૈ. ૧, ૬ના સવારે નગરશેઠના વડે હજારાની માનવ મેનીની વિશાળ હાજરીમાં ભવ્ય સ્નાત્રોત્સ ! ઉજવાયે.. ત્યારબાદ રથયાત્રા નીકળી. અમદાવાદમાં અભૂતપૂર્વ એ જૈન રથયાત્રા નીકળી પૂજ્યશ્રી વગેરે સેંકડો મુનિરાજો, હજારો ભાવિક આત્માઓ, બેન્ડવાજા ને નિશાન ડંકા વગેરેથી વરઘેાડાના ઠાઠ અપૂર્વ બન્યા હતા.
સકલસ ઘની નવકારશી પણ અપૂર્વ ઉલટભેર થઇ. નવકારશી વખતે શેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈ સૌની સાથે ત્યાં આવીને પાટ પર બેઠા. અપેારે શેઠ જેશીગભાઇની વાડીના શ્રીઆદીશ્વરપરમાત્માના જિનાલયમાં નવાણું પ્રકારની પૂજા પણ મહેાત્સવની જેમ ભણાવાઈ. ત્યાં તથા ઝવેરીવાડમાં ભેાંયરાના શ્રીઆદીશ્વરપ્રભુને લાખેણી અગરચના રચવામાં આવી.
૨૩૩
એકદરે—એક દિવસની વ્યવસ્થિત ઉજવણી માટાં મહેાત્સવને પણ ઝંખી પાડે એવી થઈ. અને એથી જૈનેતરામાં એની ખૂબ અનુમાદના થઇ.
એ અનુમેહનાના નિદાન આપણા પૂજ્યશ્રી
જ હતા.
[૪૮]
આદર્શ અનુશાસક
પૂજ્યશ્રીની અનુશાસન–પદ્ધતિ અજોડ હતી. તપાગચ્છાધિરાજ શ્રીમૂળચંદજી મહારાજના વારસારૂપે તેઓશ્રીએ એ મેળવેલી.
સાધુઓના અભ્યાસ કેમ વિકસે–સારા થાય એ ખાખતની તેઓશ્રી ઘણી ચીવટ રાખતા. કોઇપણુ મુનિ આળસુ ન મને, ભણવામાં કે ચારિત્રારાધનમાં પ્રમત્ત ન બને, એ માટે તેઓશ્રી પૂરતી તકેદારી રાખતાં.
તેઓશ્રી સ્વય' સાધુઓને ભણાવતા. કિશતાજીનીય, રઘુવંશ કે તિલકમ જરી–કાદ ખરી જેવાં કાવ્યેા હાય, પરિભાષેન્દ્રશેખર જેવા વ્યાકરણના કોઈ ગ્રંથ હાય, કે આગમ યા દશનશાસ્ત્રનો કાઇ મહાગ્રંથ હાય, એના એક બ્લેક કે એક ગાથા પણ તેએશ્રી એવી વિશદ રીતે ભણાવતાં કે–ભણનારને એ આખુ કાવ્ય અને આખા ગ્રંથ આપમેળે ભણતાં-વાંચતા આવડી
જ જાય.
સેાટી વાગે ચમચમ, ને વિદ્યા આવે રમઝમ' આ વાતને તેઓશ્રી દૃઢપણે માનતા હતા. ભણાવતી વખતે તેઓશ્રી તરપણીના દોરાના પણ ઉપયેાગ કરતાં. તેઓશ્રીના વિખ્યાત વિદ્વાન્ અનેલા એકપણુ શિષ્ય-પ્રશિષ્ય એવા નહિ હાય, જેણે એ દારા ન ખાધાં હોય. પણ એ
૩૦
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૪
શાસનસનાટ
શિક્ષા ખમનારા શિષ્ય આજે કહે છે કે–ગુરૂ મહારાજને એક એક દોરે આજે અમારામાં એક એક વિશિષ્ટ ગુણપણે પરિણમે છે. - પૂજ્યશ્રી પાઠ આપતાં હોય ત્યારે મોટાં ધનવાન શ્રેષ્ઠિઓ કે ગામ-પરગામના સંઘે આવીને બેસે તે પણ તેઓશ્રી યથાવત્ પાઠ ચાલુ જ રાખતાં, ને શિક્ષા પણ કરતાં. તેઓશ્રી ભણાવવામાં એટલાં તે એકાગ્ર બની જતાં કે—કેઈના આવ્યા–ગયાને પણ ખ્યાલ ન આવતે. આવનારને તે પાઠ પૂરે થાય ત્યાં સુધી બેસવું પડે. એ રીતે બેસનારા કેટલાંય ગૃહસ્થાએ પૂજ્યશ્રીની અધ્યાપનશૈલી અને કડક શિક્ષા નજરે જોઈ છે. તેઓ આથી ખૂબ પ્રભાવિત થતાં.
પૂજ્યશ્રી દરેક ઠેકાણે ઉપાશ્રયની મધ્યમાં બિરાજતાં. ચારે તરફ વ્યવસ્થિતપણે શિષ્ય– સમુદાય બેઠો હોય, ને જ્ઞાનોપાર્જનમાં તન્મય હોય. એ દશ્ય જેવું એ પણ અણમોલ હા હતે. કઈ પણ શ્રાવકને એ મુનિવરે પાસે જવાની મનાઈ હતી. દૂરથી વંદન કરી લેવાનું. કેઈવાર શ્રાવક શાતા પૂછે, અને મુનિરાજ ઊંચું જોઈને ધર્મલાભ આપે કે હેજ વાતચીત કરે, તો એ શ્રાવકને જ પૂજ્યશ્રી ઠપકે આપતાં કે–તારે વાત કરાવીને સાધુઓને બગાડવા છે ? અભ્યાસ કરતી વખતે સાધુઓને વાત કરાવવાની હોય નહિ.
રાત્રે પ્રતિક્રમણ પછી સર્વ અભ્યાસ મુનિવરોને પુનરાવર્તન-આવૃત્તિ મોડે સુધી કરવાને નિયમ હતો. સહાધ્યાયી મુનિવરો ભેગાં મળીને સ્વાધ્યાય કરે. એ સ્વાધ્યાયરમણમાં રાત્રિના ૧૧-૧૨ વાગી જાય તે પણ ખ્યાલ ન આવે. શિષ્યનું એકાંત હિત વાંછનારા પૂજ્યશ્રી રાત્રે મોડેથી પોતાની સાથેના માણસ “નારાયણ”ને મોકલે કે- જા જોઈ આવ, બધાં ભણે છે કે વાત કરે છે ?' નારાયણ પણ ભારે કાબેલ હતું. કેઈને ખબર ન પડે એવી ચુપકીદીથી સર્વત્ર તપાસ કરી આવે. એમાં જે કઈવાર કેઈ સાધુ વાત કરતાં ઝડપાઈ જાય, તે થઈ રહ્યું. પૂજ્યશ્રી તરત જ એને બેલાવે અને કડક શિક્ષા આપતાં કહે કે : “અલ્યા ! બરાબર મહેનત નહિ કરે, નહિ ભણે, તે વાણિયાના રોટલા નહિ પચે. મરીને ભરૂચના પાડા થશે. માટે બરાબર ભણે, બરાબર ધ્યાન રાખે.”
એ શિવે પણ એવા વિનયી અને આજ્ઞાપાલક કે એક વારની ટકેર જ એમને બસ થઈ પડે. ફરી કદી પણ એવી ભૂલ તેઓના હાથે ન જ થાય. - આ પ્રભાવ હતો પૂજ્યશ્રીની કડક પણ કલ્યાણકારી અધ્યાપન પદ્ધતિનો અને કડક આચારપરિપાલનને. એનું જ પરિણામ છે કે–જિનશાસનને નવ નવ આચાર્યો અને અનેક જ્ઞાનીયાની તપસ્વી મુનિવર સાંપડ્યા.'
- સાધુઓને વિવિધ વિષયેનું અધ્યયન કરાવવા માટે પૂજ્યશ્રીએ બિહાર પ્રદેશના ભારતવિખ્યાત પંડિતવર શ્રીશશિનાથ ઝા, વગેરે શાસ્ત્રીઓને ૪૫-૪૫ વર્ષ સુધી રાખેલા. ન્યાયકુસુમાંજલિ, ખંડનખંડખાદ્ય, બાધાંત ગાદાધરી સુધી નવીન ન્યાય, વ્યુત્પત્તિવાદ, ગીતા, અંતસિદ્ધિ-શાસ્ત્રદીપિકા, સંમતિતક તથા સ્યાદ્વાદરત્નાકર વગેરે અનેક આકરગ્રંથને કંઠસ્થની જેમ રાખનાર તથા એવાં ગ્રંથ રચનાર એ મહાવિદ્રાન શાસ્ત્રીજી પાસે પૂજ્યશ્રીના ૧. પૂજ્યશ્રીની આ અધ્યાપન પદ્ધતિને આજે પણ તેઓશ્રીના શિષ્યપ્રશિષ્યો તથા પરસમુદાયના સમર્થ
સાધુએ આદરપૂર્વક અને કૃતજ્ઞભાવે સંભારે છે.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદર્શ અનુશાસક
૨૭૫ શિષ્યરત્નો ન્યાય-વ્યાકરણ-સાહિત્ય-પદર્શન વગેરે ગહન વિષયમાં પારગામિત્વ મેળવતાં. શાસ્ત્રીજી પણ ઓછાં કડક નહેતાં. કેઈ સાધુ બરાબર ન ભણે, તે તેને તેઓ કડક શબ્દોમાં શિખામણ આપતાં પણ ખંચકાતા નહિ.
પૂજ્યશ્રીએ શિષ્યને વ્યવસ્થિત રીતે ભણાવવા માટે એક સુંદર અને સર્વોપગી (જનરલ) પાઠ્યક્રમ તૈયાર કરાવ્યો હતો. એ પ્રમાણે ભણનાર-પછી તે મંદબુદ્ધિવાળે હોય કે મેધાવી હેય, પણ અવશ્ય વિદ્વત્તા મેળવવા સમર્થ છે.
આ પાચકમ તેઓશ્રીએ ૧૯૮૭ના આ ચાતુર્માસમાં પ્ર. આનંદશંકર બાપુભાઈ ધ્રુવને દેખાડ્યો. આનંદશંકરભાઈ આ દિવસોમાં “સ્યાદ્વાદમંજરી'નું અંગ્રેજી ભાષાંતર કરતા હતા. એમાં આવતાં સપ્તભંગી- સપ્તનય-નિક્ષેપ-મુંડકેવલી–મૃત્વા કેવલી-અબ્રુવા કેવલી વગેરે વિષયનું વિસ્તૃત વર્ણન સમજવા તથા તે વિષયે કયા ક્યા ગ્રંથમાં કયા સ્થાને ચર્ચવામાં આવ્યા છે, તેની જાણકારી મેળવવા તેઓ ઘણીવાર પૂજ્યશ્રી પાસે આવતા. પૂજ્યશ્રીની અગાધ વિદ્વત્તા માટે તેમને ઘણું બહુમાન હતું. તેઓ આ પાઠ્યક્રમ જોઈને ખૂબ પ્રસન્ન થયા. અને પૂજ્યશ્રીની પઠન-પાઠન અંગેની સતત કાળજીની પ્રશંસા કરી. એ પાઠ્યક્રમની તેમણે નોંધ પણ કરી લીધી.
આ ચોમાસામાં પૂજ્યશ્રીની તથા આચાર્ય શ્રી વિજયનન્દનસૂરીશ્વરજી મ. ની શારીરિક અસ્વસ્થતાને કારણે તેઓશ્રી શાહીબાગમાં આવેલી શેઠ ભેળાભાઈ જેશીંગભાઈની જાસુંદબાઈ સેનેટેરીયમના ઉપાશ્રયમાં ઘણે વખત રહ્યા.
એકવાર શેઠશ્રી માણેકલાલ જેઠાભાઈ તથા શેઠશ્રી ભેળાભાઈ જેશીંગભાઈએ આવીને પૂજ્યશ્રીને વિજ્ઞપ્તિ કરી કે : આપશ્રી એક સ્થાયી સંસ્કૃત પાઠશાળાની ચેજના અમને સૂચવે. તે પ્રમાણે અમે એ પાઠશાળા સ્થાપીએ. એમાં એક લાખ રૂપિયા અમે આપીએ અને બીજા પાંચ લાખ રૂપિયા મુંબઈ જેવા સ્થળેથી એકત્ર કરી લાવીએ. જેથી એ પાઠશાળા કદંબગિરિ જેવા પવિત્ર સ્થળે કાયમ વ્યવસ્થિત રીતે ચાલુ રહે.
પૂજ્યશ્રીને આ વાત સમયાનુસાર ઘણી ગ્ય જણાઈ. પણ તે સમયના અમુક સંયેગેનો વિચાર કરીને તેઓશ્રીએ એ માટે ના ફરમાવી.
આ પછી શેઠ માણેકલાલ જેઠાલાલે સાર્વજનિક ગ્રંથાલય (એમ. જે. લાયબ્રેરી) માટે મોટી રકમનું દાન કર્યું.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થતાં શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈની વિનંતિથી ઠાણુઓઠાણું ત્યાં કર્યું. તેમણે પૂજ્યશ્રીની પધરામણીના હર્ષમાં અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કર્યો.
આ વર્ષે પૂજ્યશ્રીના શિષ્યોએ વૈરાગ્યરંગથી વાસત થયેલા અનેક કિશોર–યુવકે તથા પ્રૌઢ ભાવિકોને ભગવતી પ્રવજ્યા આપી.
- પૂજ્યશ્રીના અમોઘ ઉપદેશથી ભાવિત થયેલા શેઠશ્રી સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ શ્રીશેરીસાતીર્થને ઉદ્ધાર તન-મન અને ધન ભેગ આપવાપૂર્વક કરાવી રહ્યા હતા. જોધપુરી લાલ પાષાણજડિત ત્યાંનું નૂતન જિનમંદિર લગભગ તૈયાર થવા આવ્યું હતું. એમાં સારાભાઇએ લગભગ ૩ લાખ રૂપિયાને સદ્વ્યય કરેલ. તે જિનાલયમાં પ્રભુજીને મંગલ-પ્રવેશ કરા
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૬
શાસનસમ્રાટું
વવાની તેમની ભાવના થતાં તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે ઃ આપ સાહેબ ત્યાં પધારે, અને મહત્વપૂર્વક પ્રભુજીને મંદિર-પ્રવેશ કરાવે. તે અંગેનું મંગલ-મુહૂત પણ ફરમાવે.
પૂજ્યશ્રીએ તેમની વિનંતિ સ્વીકારી. જે કે–તેઓશ્રીએ તે આ પ્રવેશની સાથે પ્રતિષ્ઠા કરવાની પણ પ્રેરણા આપી. પણ સારાભાઈની ભાવના ઉદાત્ત હતી. તેમને વિચાર હતું કેદેરાસરની ફરતી સુંદર દેરીઓ–બાંધીને બાવન જિનાલય બનાવવું. પછી પ્રતિષ્ઠા ભવ્ય રીતે કરાવવી. આ માટે તેમણે જગ્યા પણ રાખેલી. આ ભવ્ય ભાવનાથી તેમણે તત્કાલ પ્રભુપ્રવેશના શુભ મુહૂર્ત માટે જ પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી.
પૂજ્યશ્રીએ પ્રવેશનું મહા-મંગલકારિ મુહૂર્ત કાઢયું. પ્રવેશચક તથા રવિયેગ સાથે મહા શુદિ પાંચમને દિવસ નકકી થયે. સારાભાઈએ એ મુહૂર્તને સહર્ષ વધાવી લીધું, મહેત્સવની તૈયારીઓ આદરી. એગ્ય સમયે પૂજ્યશ્રી પણ વિહાર કરીને શેરીસા પધાર્યા. મહત્સવ અંગેના વિધિ-વિધાન શરૂ થયા. કુંભસ્થાપના-નવગ્રહાદિ પૂજન-નંદાવર્ત પૂજન વગેરે વિશિષ્ટ પૂજન ભણવા લાગ્યા. સાથે નવ દિવસની નવકારશીઓ પણ સેંધાઈ ગઈ. અને ઘણાં વર્ષોથી અપૂજનીય રહેલા પ્રાચીન બિ બની શુદ્ધિ તથા પૂજ્યતા માટેના ગુરૂ પરંપરાગત બીજાં પણ કેટલાંક વિધાને કરવામાં આવ્યા.
જોતજોતામાં પ્રવેશને મંગલકારી દિવસ આવ્યા. અહીં એક ગૂંચ ઊભી થઈ હતી. એને ઉકેલ કેઈનાથી નહતો થતો. બનેલું એવું કે-શ્રી શેરીસાપાશ્વ પ્રભુની બે પ્રાચીન પ્રતિમાઓ હતી. બંને પ્રાચીન. બંને શ્યામ. બંને એક માપની. હવે આ બેમાંથી મૂળનાયક તરીકે કઈ પ્રતિમા–રાખવી, ગણવી ? અને મૂળનાયક તરીકે કોને પ્રવેશ કરાવ? એ પ્રશ્ન થઈ પડ્યો. એનો ઉકેલ કેઈન કરી શકયું. છેવટે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “બંને પ્રભુજીને પ્રવેશ કરો.”
એમજ થયું. સેંક ભાવિકની હાજરીમાં મંગળ-વેળાએ વિશુદ્ધ મંત્રોચ્ચારપૂર્વક એ બને પ્રભુ-મૂતિઓને ગભારામાં પ્રવેશ કરાવવામાં આવ્યા. પૂજ્યશ્રી તથા શેઠ સારાભાઈ અમાપ આનંદ અનુભવી રહ્યા હતાં.
પ્રભુજીને પબાસણ પર બરાબર બિરાજમાન કર્યા બાદ સકલ સંઘે પૂજ્યશ્રી સાથે ચૈત્યવંદનાદિ ક્રિયા કરી. વિધિકારકોએ સ્વયેગ્ય ક્રિયાઓ કરી. પછી સૌ વિખરાયા. પૂજ્યશ્રી આદિ પણ ઉપાશ્રયે પધાર્યા. ફક્ત આ. શ્રીવિજયનંદનસૂરિજી મ. તથા વિધિકારક શ્રી ગીભાઈ ગુલાબચંદ અને શેઠ પ્રતાપસિંહ મેહલાલભાઈ ગભારામાં રહ્યા. તેઓ એકત્ર થઈને ક્રિયા અંગેની વિચારણા કરતા હતા. આખા દેરાસરમાં તેમના સિવાય શું કઈ ન હતું.
ત્યાં જ એકાએક અદ્ભુત ચમત્કાર સજા. કારણથી તે બધે કાર્ય થાય છે. પણ કારણ વિના કાર્ય થાય ત્યારે તે ચમત્કાર કહેવાય છે. અહીં પણ એવું બન્યું. બેમાંથી એક પ્રતિમાના અંગોમાંથી અમી ઝરવું શરૂ થયું. આધુનિક લેકો કહે છે કે “સેંકડે લેકે ભેગાં થયા હાય, તેમના શ્વાસોચ્છવાસના કારણે થતા બફારે જ આ કહેવાતાં “અમીઝરણું છે. પણ તેમનું માનેલું આ કારણે અહીં ન હતું. આ દેરાસરમાં તો ફક્ત ત્રણ જ વ્યક્તિઓ હતી. માટે જ અહીં કારણ વિનાના કાર્ય સ્વરૂપ ચમત્કાર થયા.
પ્રતાપશીભાઈની તથા આચાર્ય મ.ની દષ્ટિ સહસા ત્યાં ગઈ. પાસે જઈને પ્રભુજીને હાથ લગાડ્યો તો હાથ ભીને ભીને. ભોગીભાઈ એ પણ એ નિહાળ્યું. જેમ સમય વીતતે ગયે,
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૭
આદર્શ અનુશાસક તેમ અમીઝરણું વધતાં જ ગયા. થોડીવારમાં તો પ્રભુજીને જાણે હમણાં જ અભિષેક કર્યો હોય તેવું લાગવા માંડયું. આચાર્ય મહારાજ તરત જ પૂજ્યશ્રી પાસે ગયા ને આ વાત નિવેદન કરી.
પૂજ્યશ્રી પણ તરત દેરાસરમાં પધાર્યા. અમીઝરણું નિહાળ્યાં. થોડીવારમાં આ વાત ત્યાં હાજર રહેલા વિશાળ સંખ્યક સંઘમાં ફેલાઈ. સૌ દર્શન માટે ઉમટી પડ્યા. કેઈકે આ ખબર અમદાવાદ પહોંચાડતાં ત્યાંથી હજારો લેકે આવવા માંડ્યા. પ્રભુના દર્શન માટે ધસારે થઈ રહ્યો. આ અમીઝરણાં બરાબર બાર કલાક સુધી ચાલ્યાં. એ દરમ્યાન એટલું અમી ઝર્યું કેકળશ તે શું-ડોલ ભરવી હોય તે પણ સુખેથી ભરી શકાય.
અમીઝરણામાં અને તેવાં અન્ય ચમત્કારોમાં શ્રદ્ધા નહિ ધરાવનારા સેંકડે અને આ બનાવને નજરે જોયા પછી પિતાની માન્યતા ફેરવવાની ફરજ પડી. અરે ! ખુદ પ્રતાપસિંહ ભાઈ પણ બોલ્યા કે : જે હું ગેરહાજર હેત ને મને આ વાત કહેવામાં આવી હોત, તે હું ન જ માનત. પણ આ તો નજરે જોઉં છું, એટલે માનવું જ રહ્યું. - સામાન્ય જનસમૂહ સાનંદાશ્ચર્ય ભાવે આ અમીવર્ષણ જેવા માટે તલસતે હતે. પ્રભુના પ્રભાવથી મુગ્ધ થઈ રહ્યો હતો ત્યારે આપણું પૂજ્યશ્રીનું મન કઈ અનિર્વચનીય ભાવથી ગદ્ગદ્ બની રહ્યું હતું. તેઓશ્રીની આંખોમાંથી હર્ષાશ્રુ વહી રહ્યા હતા. મુખમાંથી પ્રભુના સ્તુતિવચનો નીકળતા હતા. રોમેરોમ પુલકિત બન્યા હતા. તેઓશ્રીએ ત્યાં ઉપસ્થિત સૌને કહ્યું : “આપણે સૌ દ્વિધામાં હતા કે બેમાંથી મૂળનાયક કયા પ્રભુજી? પણ જુઓ ! પ્રભુએ આપણને નિશ્ચિત કરી દીધા. આ પ્રભુજી જ મૂળનાયક તરીકે બિરાજમાન થશે.”
પૂજ્યશ્રીની આ ઊર્મિસભર વાણી સૌએ નતમસ્તકે વધાવી. એ પ્રભુજીને મૂળનાયકજી તરીકે પધરાવવાનું નક્કી કરવામાં આવ્યું. આ પછી બપોરે અત્તરીસ્નાત્ર વગેરે વિધિ અદમ્ય ઉત્સાહથી થયે.
આ મહાન કાર્ય પતાવીને પૂજ્યશ્રી પુનઃ અમદાવાદ પધાર્યા. અહીં શેઠ લલ્લુ રાયજીની ડિગમાં શા. ચંદુલાલ લલુભાઈ રાયજી તરફથી નૂતન જિનાલય તૈયાર થયું હતું. તેમાં બહારગામથી લવાયેલા પ્રાચીન પ્રભુજીની પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી, તે માટે શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ વગેરેએ વિનંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રી પધાર્યા હતા.
પ્રતિષ્ઠા અંગે મહોત્સવ ચાલુ હતું. મહા શુદિ દશમે પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીએ દેરાસરનું નિરીક્ષણ કર્યું. રંગમંડપમાં એક ગોખલામાં રહેલું શ્રીનેમિનાથ પ્રભુજીનું શ્યામ–પ્રાચીન બિંબ તેઓશ્રીએ જોયું. તેઓશ્રીએ પૂછયું: આ પ્રભુજી અહી કેમ મૂકી રાખ્યા છે ?
શેઠશ્રી કસ્તૂરભાઈ વગેરેએ જણાવ્યું કે સાહેબ ! અહીંયા મૂળનાયક તરીકે પધરાવવા માટે આ પ્રભુજી વાલમતીર્થમાંથી અમે લાવેલા. પણ અહીંના પ્રમાણમાં આ પ્રભુજી મોટાં હોવાથી અમે વેત પાષાણના બીજા પ્રભુજી લઈ આવ્યા એથી આ પ્રભુજી હાલ અહીં પરણદાખલ પધરાવ્યા છે. કેઈને જરૂર હશે તે આપી દઈશું.
પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શ્રીકદંબગિરિમાં દેરાસર તૈયાર થઈ રહ્યું હતું. રંગમંડપ–ગભારે વગેરે ઘણું અંગ તૈયાર થઈ ગયા હતા. હવે ત્યાં તીર્થની પ્રવૃત્તિ થાય અને યાત્રિકોને પૂજા
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૮
શાસનસમ્રાટું
ભકિતને લાભ મળે એ માટે એક પૂજનીય પ્રભુજી પધરાવવાની જરૂર હતી. આ વાત પૂજયશ્રીના લક્ષ્યમાં જ હતી. આ શ્રી નેમિનાથની ભવ્ય પ્રતિમા જોતાં જ તેઓશ્રીને એ વાત ફુરી આવી. તેઓશ્રીએ કહ્યું આ પ્રભુજી તમારે આપી દેવાના હોય, તો અમને શ્રીકદંબગિરિજી માટે આપે.
કસ્તૂરભાઈ આદિ બધાએ કહ્યું: એનાથી વધુ રૂડું શું? આ પ્રતિમાજી ખુશીથી આપ કદંબગિરિજી મોકલી આપે. - તત્કાલ એ પ્રતિમાજી ત્યાંથી લઈને શ્રીકદંબગિરિજી તીર્થે મોકલી અપાયા. ત્યાં બંધાતા જિનાલયના રંગમંડપમાં મધ્યભાગમાં એક પીઠિકા બનાવી તેની ઉપર પધરાવવામાં આવ્યા. આવનાર યાત્રાળુવર્ગ એ પ્રભુની પૂજા–સેવાનો લાભ લેવા લાગ્યું.
શ્રીસંઘની વિનંતિથી ૧૯૮૮ની સાલનું આ માસું પણ અમદાવાદમાં બિરાજવાનું નકકી થયું. પણ વૈશાખ માસમાં એકાએક બોટાદથી આચાર્ય શ્રી વિજયનંદનસૂરિજી મ.ના સાંસારિક ભાઈ શ્રીહરગોવિંદદાસભાઈ બોટાદ શ્રીસંઘના આગેવાનોને સાથે લઈને આવ્યા. તેમણે વિનંતિ કરી કે મારા પૂ. પિતાજી (શ્રીહિમચંદ શામજી) વયેવૃદ્ધ અને પથારીવશ થયાં છે. તેમની અંતરની ભાવના અને ઉત્કંઠા છે કે–આ માસું આપશ્રી બેટાદ કરે, અને મને સમાધિ મળે તેવી આરાધના કરાવે.
આ સાંભળીને પૂજ્ય શ્રી વિચારમાં પડી ગયા. આદ્રા નક્ષત્ર બેસવાને હવે ફક્ત ૧૩ દિવસની વાર હતી. અને આદ્ર બેઠા પછી તેઓશ્રી વિહાર નહતા કરતાં. ધમ ઉનાળે ધખતે હતે.
થોડી જ વારમાં કાંઈક નિર્ણયાત્મક વિચાર કરી, પ્રતાપસિંહભાઈ વગેરેની સલાહ લઈને તેઓશ્રીએ એમની વિનંતિ સ્વીકારી. સાધુઓને આજ્ઞા ફરમાવી કેઃ આજે સાંજે બોટાદ તરફ વિહાર કરવાને છે. તેયાર થઈ જાવ. - સાધુઓ પણ ગણત્રીના કલાકમાં તૈયાર થઈ ગયા. તે જ સાંજે પૂજ્યશ્રીએ પાંચકુવાદરવાજાને માગે વિહાર કર્યો. પાંચકુવા કાપડ મહાજનના પ્રમુખ શેઠ પુંજાભાઈ દીપચંદના વિશેષ આગ્રહથી એક દિવસ ત્યાં રોકાયા.
શહેરમાં તે આ સમાચાર ફેલાતાં આશ્ચર્ય છવાઈ ગયું. કેઈની કલપનામાં ય ન આવે એવી વાત બની હતી. સૌ ધારતાં હતા કે પૂજ્યશ્રીનું આ ચોમાસું અમદાવાદમાં જ થશે. તેને બદલે આ અણચિંતવ્ય ફેરફાર થવાથી લેકે દોડાદોડ દર્શન-વંદનાથે આવવા લાગ્યા. વધુ તો એ આશ્ચર્ય થતું કે-જે પુસ્તક-ઉપાધિ વગેરે ઉપકરણને સાચવીને ગોઠવવા–સાથે લેવા વગેરે તૈયારી કરતાં સહેજે આઠેક દિવસ થઈ જાય, તે બધી તૈયારી આ મુનિવરેએ બે-ચાર કલાકમાં કઈ રીતે કરી ? અને તેઓ વિહાર માટે સજજ પણ શી રીતે બન્યા ? આને જવાબ વિચારતાં સૌને થતું કે–સાધુજીવન તે આનું નામ.
પાંચકુવા વિસ્તારમાં એક દિવસ રહીને આગળ વિહાર શરૂ કર્યો. ધોળકા-ધંધુકા વગેરે નાના-મોટાં ગામોને પાવન કરતાં તેઓશ્રી ઉગ્રવિહાર દ્વારા ફકત ૧૨ દિવસે બોટાદ પધાર્યા. ભવ્ય સ્વાગત સહ ચાતુર્માસ પ્રવેશ કર્યો.
ચાતુર્માસ શરૂ થયુ. જેમને શાન્તિ અને સમાધિમય આરાધના કરાવવા માટે પૂજ્યશ્રી દીર્ઘ વિહાર કરીને અહીં પધાર્યા હતા, તે શ્રીહિમચંદભાઈને ત્યાં તેઓશ્રી ઘણીવાર
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ
અનુશાસક
૨૨૯
પધારતાં, અને ઉચિત અરાધના કરાવતાં. આથી હિમચંદભાઈને આત્મા ખૂબ પ્રસન્નતા અનભવવા લાગ્યો. એ આશાધનાથી ઉપજેલી પ્રસન્નતામાં જ તેઓ પર્યુષણાપર્વ આવતાં પૂર્વે સ્વર્ગવાસી બન્યા. અંતિમ-સમયે પૂજ્યશ્રીએ સુંદર નિર્માણ કરાવી. એ સમયની તેમની સમાધિ જોતાં સૌ કોઈને થયું કે-આ આત્મા પિતાનું કલ્યાણ સાધી ગયે.
પર્યુષણ પછી શ્રીસંઘે સમવસરણની ભવ્ય રચના કરવાપૂર્વક અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ઉજજો. આઠે દિવસ સંઘજમણુ કર્યા. આ વખતે વિશિષ્ટ બીના એ બની કે-વર્ષોથી ચાલ્યા આવેલા તપા-ઢુંઢીયાના ઝઘડાઓ શમી ગયા. બન્ને સંઘમાં સંપ થયે. પૂજ્યશ્રી પાસે તથા વ્યાખ્યાનમાં સ્થાનકવાસી ભાઈઓ આવતાં અને સારો લાભ લેતાં. આ ઉત્સવમાં થયેલી નવકારશીમાં બને સંઘ એક સાથે બેસીને જમ્યા.
બોટાદના પરા વિસ્તારમાં લગભગ ૮૦ શ્રાવકોના ઘર હતાં. તેમને ગામના દેરાસરઉપાશ્રય દૂર પડતાં હોવાથી નજીકનાં ધર્મારાધન માટે કાંઈ સાધન ન હતું. એ જાણીને પૂજ્યશ્રીએ દેસાઈ લક્ષમીચંદ ભવાનને ઉપદેશ આપ્યો કે–આટલા બધા જીવોને આરધાના કરાવવાને આ સુંદર અવસર છે. તમે અહીં દેરાસર-ઉપાશ્રય કરાવે. - પૂજ્યશ્રીના આ વચનામૃત તેમણે ઝીલી લીધાં. અને પૂજ્યશ્રીની સુચનાનુસાર એક વિશાળ જમીન વેચાતી લેવાનું તથા તે જમીનમાં નૂતન શિખરબંધી દેરાસર તેમજ ઉપાશ્રય બાંધવાનું નક્કી કર્યું.
શ્રીકદંબગિરિજી તીર્થમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુનો તેર જિનાલયસમેત પ્રાસાદ તૈયાર થઈ ગયે હતે. તેની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે ત્યાંના વહીવટદારને આગ્રહ થતાં ચેમાસા પછી તે તરફ જવા માટે પૂજ્યશ્રીએ વિચાર કર્યો. પણ એ જ વખતે ધોલેરાનિવાસી દેશી પુરૂ
તમદાસ નાગરદાસના સુપુત્રો શ્રીહરિલાલ તથા શ્રીદલીચંદભાઈ તેમજ શ્રીગોવિંદજી માસ્તરના દીકરા દેશી ચુનીભાઈ તથા શ્રીપાનાચંદભાઈ ઝવેરચંદ ગાંધી તેઓશ્રી પાસે આવ્યા. તેમની ભાવના હતી કે–પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં લેરાથી શ્રીસિદ્ધગિરિજીને છરી’ પાળતો સંઘ કાઢ. એ માટે વિનંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રી ધોલેરા પધાર્યા.
ત્યાંથી મંગલમુહુર્ત આશરે હજારેક ભાવિકેથી પરિવરેલા શ્રીસંઘે ગિરિરાજ તરફ પ્રયાણ કર્યું. સાંઢેડા-હેબતપુર-રતનપુર-નવાગામ-વેળાવદર-મોણપુર-વળા-ઉમરાળા-સણોસરા
ઘણવદર-આકોલાલી-જમણવાવ વગેરે ગામને પાવન કરતે, અને ત્યાં પૂજા–પ્રભાવનાદિ ધર્મકાર્યો કરતે સંઘ પાલિતાણા પહોંચ્યા. અહીં સંઘનું ભવ્ય સ્વાગત થયું. ગિરિરાજની યાત્રા કરીને પૂજ્યશ્રીએ સંઘવીને તીર્થમાળા પહેરાવી.
શ્રીસંઘને બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણા કરવાની ભાવના થતાં તેની સાથે પૂજ્યશ્રી પણ પધાર્યા.
–૪–૪–૪–૪–
૧. અત્યારે તે ધણું છે.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૯].
નમસ્તે કાદંબ!
આજે પૂજ્યશ્રીનો ગામમાં બેદાનાનેસમાં) મંગલ પ્રવેશ હતે. નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠ માટે તેઓશ્રી પધારી રહ્યા હતા.
નાનું છતાં રળિયામણું એ ગામ જાણે કઈ મોટો તહેવાર હેય, તેમ ઉત્સાહના ભવ્ય વાતાવરણથી દીપી ઉઠયું હતું. - અમદાવાદના આગેવાન શ્રેષ્ઠિવ શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ વગેરે હાજર જ હતા. એમનો આનંદ મા તે નહોતે. એમાંય કામદાર તથા વકીલ તો આનંદના મહાસાગરમાં જ મજ જન્મજજન કરી રહ્યા હતા.
પિલા દરબારે સામૈયામાં મોખરે હતા.
યથાસમય પ્રવેશ થઈ ગયો. દેરાસર જોઈને પૂજ્યશ્રી સતિષ પામ્યા. મંગલાચરણ બાદ લોકે વિખરાયા.
ત્યાર પછી પૂજ્યશ્રીની સૂચનાનુસાર શ્રીકદંબગિરિજીના વહીવટ માટે ત્યાં એક સ્થાનિક ઢિીની સ્થાપના કરવામાં આવી. એનું નામ “તપાગચ્છીય શેઠશ્રી જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢી” રાખ્યું.
કેવું સુંદર નામ? જિનના દાસ અને ધર્મના દાસની પેઢી એટલે જ જિનદાસ ધમદાસની પેઢી.
અને સાચે જ એને વહીવટ કરનાર સંગ્રહસ્થ પણ શ્રીજિન અને ધર્મના દાસ-ભક્ત જ હતા. તેથી એ નામ સાર્થક બન્યું. પેઢીના વહીવટ માટે અમદાવાદનિવાસી શ્રી ચીમનલાલ લાલભાઈના પ્રમુખપણું નીચે વ્યવસ્થિત પ્રતિનિધિમંડળ સ્થાપવામાં આવ્યું. સ્થાનિક પ્રતિનિધિ તરીકે શ્રી વીરચંદભાઈ વકીલ તથા શ્રી અમરચંદભાઈ કામદારની નિયુક્તિ થઈ. અને અત્યારના વહીવટદાર પ્રતિનિધિ શ્રીભગવાનભાઈ મેઘજી સંઘવી (જેસરવાળા ને પેઢીને મુખ્ય મુનીમજી તરીકે નીમવામાં આવ્યા.
હવે તે અંજનશલાકા પ્રતિષ્ઠા મહામહોત્સવના દિવસે નજીક આવતા હતા. શેઠશ્રી જિનદાસ ધર્મદાસ તરફથી દેશ-પરદેશમાં શ્રીસંઘ નિમંત્રણ પત્રિકા પાઠવવામાં આવી.
અંજનશલાકા એ જિનશાસનનું પરમ મહત્વ ભર્યું વિધાન છે. છેલ્લાં ઘણાં વર્ષોથી કયાંય અંજનશલાકા થઈ ન હતી. કારણ કે પાલિતાણામાં વર્ષો પૂર્વે થયેલી એક-બે અંજનશલાકા વખતે કઈપણ કારણસર મરકીને ભયાનક ઉપદ્રવ થય હતે. એથી લોકો અંજનશલાકાના નામથી ફફડતાં. પૂજ્યશ્રીના કેટલાંક તેજોષીઓએ આ દાખલા આગળ ધરીને લેકેને એમ ઠસાવવા પ્રયાસ પણ કરેલા કે-આમાં પણ આવાં ઉપદ્રવ થાય તે શું ૧ સં. ૧૯૮૯, પિષવદિ ૭ દિવસ ત્યાંના શિલાલેખમાં છે,
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમસ્તે કાબુ !
૨૪૧
થશે ? પણ એમની એ વાત તેા સહસ્ર કિરણે તપતાં સૂર્યને ઢાંકવા માટે મૂળ ફેંકવા જેવી જ મની રહી. પૂજ્યશ્રીના અખંડ બ્રહ્મતેજથી લેાકે સુપરિચિત હતા. એથી તેમને કોઈ વિજ્ઞોના ડર ન હતા, અને એજ કારણે-શેઠ આ. ક. ની પેઢી, ખાખુની ટુંક, મેાતીશા શેઠની ટુક, નરશી કેશવજીનુ` દેરાસર, વગેરે દેરાસરાના વહીવટદારે એ પેાતપેાતાના દેરસરામાં પધરાવવા માટે અનેક નૂતન જિનમિષે કરાવીને આ મહેાત્સવમાં અંજનશલાકા માટે મૂકયા. ખંભાત મારવાડ–માળવા–મેવાડ વગેરે પ્રદેશના શ્રાવકેાએ પણ ધાતુના પાષાણુના પ્રતિમાએ આ અંજનશલાકામાં મૂકયા.
નવીન જિનમંદિરની ભમતીમાં ૭૧ દેવકુલિકાઓ હતી. એમાં પણ શિખરખ ધી, અને ૨૦ દેરીએ ઘુમટીવાળી હતી. ૫૧ માં પશુ ૧૩ મેાટી અને ૩૮ નાની દેરીએ હતી. એ એકાવનેય દેરીઓના તથા તેમાં પધરાવવાના પ્રભુજીના આદેશ શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ, શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઇ, શેઠ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈના પૂ. દાદીમા શ્રીગંગાભાભૂ, પ્રતાપસિંહુ માહાલાલ, શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઇ, શેઠ જેશીંગભાઈ કાળીદાસ, શેઠ ભેાળાભાઈ જેશીંગભાઈ, શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ, શેઠ અમુભાઈ રતનચંદ, શેઠ ચંદુલાલ ચુનીલાલ, શેઠ પેાપટલાલ ધારશીભાઈ, નગરશેઠ કસ્તૂરભાઇ મણિભાઈના બહેન શ્રીપ્રભાવતી બેન, નગરશેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈના ધર્મ પત્ની શ્રીમહાલક્ષ્મીબેન, શેઠ જેશીંગભાઈ ઉગરચંદ, શેઠ ચંદુલાલ બુલાખીદાસ તથા શેઠ હઠીસિંહ કેસરીસિ’હના કુટુંબીઓ વગેરે એકટાઃ-ભાવનગર-જામનગર-અમદાવાદ-વડાદરા વિ. ગામાના શ્રાવકવાંએ લીધેલા હતા. એક ઘુમટીવાળી દેરીના આદેશ પણ અપાયેલે. એ સ સ્થાનામાં પધરાવવા માટેના નવીન જિનમિષે તથા શ્રીગણધરમ આવી ગયા હતા.
અને મૂળનાયક ભગવાન્ આપણા શાસનના ચરમ તીથ પતિઆપણા આસન ઉપકારી
ત્રણ જગતના નાથ
દેવાધિદેવ શ્રીમહાવીર પ્રભુ.
એમની દિવ્ય છતાં ભવ્યતમ-૪૫ ઇંચ ઊંચી સપરિકર પ્રતિમા જયપુરથી તૈયાર થઈને આવી ગઈ હતી.
એનું દિવ્ય અને પ્રસન્ન મુખમડળ-જાણે શરદ પૂનમના ચંદ્ર જ જોઈ લ્યે. અને એની ચાપાસ વ્યાપેલું દિવ્ય તેજ જાણે એ ચંદ્રની જ્યાના,
ભાવુક જીવા તા નિરખતાં જ નહાતા ધરાતાં. જાણે અમૃતાસ્વાદને અનુપમ આલ્હાદ અનુભવી રહ્યા હોય.
મહાકવિ ધનપાલે કરેલી “પ્રશમનિમન” સ્તુતિ અહીં ખરે જ પેાતાની સત્યતા પુરવાર કરાવી રહી હતી.
આ અલૌકિક મૂતિ સહિત લગભગ એક હજાર જિનમૂતિ આ મહાત્સવમાં અ ંજનશલાકા માટે આવી હતી.
૩૧
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૨
શાસનસમ્રાટ
આ સઘળાં પ્રતિમાજીની પલાંઠીમાં શિલાલેખ લખવા-કોતરવાનું કાર્ય પૂરઝડપે ચાલુ હતું. એક શુભ ચોઘડિયે શ્રીમૂળનાયક પ્રભુ ઉપર શિલાલેખ કરવાની શરૂઆત કરવામાં આવી. કુશળ કારીગર સ્નાનાદિથી શુદ્ધ થઈને કેતરવા બેઠે. પણ આશ્ચર્ય. ટાંકણું ચાલે જ નહિ. ઘણું પ્રયત્ન કર્યા. કેમેય ટાંકણું અડે જ નહિ. ટાંકણુની તીક્ષણ ધારને વધુ તેજ કરી. ટાંકણું બદલ્યાં. અરે! કારીગર પણ બદલ્યાં. પણ બધુંય નિરર્થક. શિલાલેખને એક અક્ષર પણ ન જ કેતરાયો. સૌ વિચારમાં પડી ગયા, ગભરાયા કે આ શું ? પૂજ્યશ્રીને જાણ કરવામાં આવી. પૂજ્યશ્રી તરત ત્યાં પધાર્યા. પળવારમાં જ તેઓશ્રી જ્ઞાન-દષ્ટિ વડે બધું પામી ગયા. તેઓશ્રી ત્યાંથી દેરાસરમાં–જ્યાં શ્રીનમિનાથ પ્રભુ હતા, ત્યાં ગયા અને ભકિતસભર સ્વરે પ્રાર્થના કરી કે પ્રભો ! આપને આ તીર્થમાં સુંદર જિનાલય બંધાવીને તેમાં મૂળનાયક તરીકે જ પધરાવવાની અમારી ભાવના છે, તે સફળ બને. હે નાથ ! હવે કૃપા કરે.”
આ પછી પૂજ્યશ્રીની સૂચનાથી એ જ કારીગરે લેખ કેતરવા માટે ટાંકણું અડાડયું કે તરત જ અક્ષરે સહેલાઈથી કેતરાવા લાગ્યા. પ્રભુના અલૌકિક પ્રભાવથી સૌ વિસ્મિત બની રહ્યા.
દેરાસરની બહાર વિશાળ ગાનમાં મેટે મજબૂત મંડપ બાંધવામાં આવ્યું હતું. એ મંડપમાં શાસ્ત્રીય વિધિપુર સર સુવિશાળ વેદિકા રચવામાં આવી. તેની ઉપર આકર્ષક રીતે ૧૦૦૦ પ્રતિમાજી પધરાવવામાં આવ્યા. જેનારા પણ વિચારમાં પડી જતાં કે આ તે પ્રતિમા નગર છે કે શું?
મહા સુદિ ૧૩ ના મંગલ દિવસે જલયાત્રા અને કુંભસ્થાપનાના મંગલ વિધાનપૂર્વક ૨૨ દિવસના આ મહામહોત્સવને પ્રારંભ થયો.
લોકેને માટેની વ્યવસ્થા અપૂર્વ હતી. શ્રી વકીલ, કામદાર, તથા અન્ય શ્રેષ્ઠિ શ્રાવકોએ એને માટે ખૂબ જહેમત ઉઠાવી હતી.
આ વાત સં. ૧૯૮૯ (ઈસ.૧૯૩૩)ની સાલની છે. મહા-ફાગણ માસમાં આ મહોત્સવ ઉજવાયો હતો. તે વખતે ત્યાં હેમાભાઈ શેઠની ધર્મશાળા સિવાય બીજું એકે ય સ્થાન નહિ. હાલ જ્યાં પેઢી બેસે છે, તે ઓરડાઓ હતા. તેમાં પૂજ્યશ્રી સપરિવાર બિરાજતા હતા. આ સિવાય ઉતારા માટે અન્ય સ્થાન હતું નહિ. અને મહોત્સવ પ્રસંગે હજારે માણસે ત્યાં આવ્યા હતા. પ્રતિષ્ઠાના દિવસે તે ૨૫ હજારની મેદની એ તીર્થમાં એકત્ર થયેલી. એ બધાને ઉતરવા માટે ૩૦૦ ઉપર તે પાકી-કંતાનની ઓરડીઓ બાંધી હતી, અનેક તબૂ, શમિયાણું તથા રાવટીઓની સુંદર સગવડ કરી હતી.
આ તંબૂ-શમિયાણું વગેરેની રાજસી સગવડ ભાવનગર સ્ટેટના નામદાર મહારાજા શ્રીકૃષ્ણકુમારસિંહજી તથા તેમના મુખ્ય દિવાન સર પ્રભાશંકર પટ્ટણી સાહેબ કે જેઓ પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ભક્ત હતા, તેમના તરફથી મળી હતી.
બીજી પણુ-જમણુની-પાણીની સર્વ સગવડ સંપૂર્ણપણે ત્યાં કરવામાં આવેલી. આવાં જંગલમાં પણ મંગલસમી આ અદ્ભુત સગવડ તથા વ્યવસ્થા જોઈને લોકે મેંમાં આંગળા નાખી ગયા.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમસ્તે લંબ !
२४३
એક બાજુ–વિશાળકાય મંડપમાં પ્રભુજીની સન્મુખ પૂજ્યશ્રીમાન, આચાર્યશ્રી વિદયસૂરિજી મ. આ. શ્રી વિજયનંદન સૂરિજી મ. આદિ મુનિભગવંતે તથા વિધિકારકે વિશુદ્ધ અને પવિત્ર વિધિવિધાને કરાવી રહ્યા હતા. આજે સિદ્ધચક પૂજન તે કાલે બ્રહનંદ્યાવતપૂજન. આમ વિવિધ પૂજને અને પછી પ્રભુજીના જગજંતુહિતકારક પાંચ કલ્યાણકેના મહાન વિધાને ક્રમસર ચાલી રહ્યા હતા. જાણે ત્યાંની દુનિયા દિવ્ય અને મંત્રમય બની ગઈ.
બીજી બાજુ–હંમેશાં નવકારશી (સંઘજમણુ) થવા લાગી. આજે આ શેઠ તરફથી તે કાલે વળી બીજા શેઠ તરફથી—એમ બાવીશ નવકારશીઓ થઈ. લેકે ખાતાં થાક્યા.
જોતજોતામાં ૨૦ દિવસ ઉત્સાહ ને ઉલ્લાસમાં વહી ગયા. એકવીસમે-ફાગણ શુદિ બીજને મહાન દિવસ આવ્યા.
આજે-અંજનશલાકાનું સર્વોત્કૃષ્ટ વિધાન થવાનું હતું. અરૂપીમાં રૂપને આરેપ કરવાને હતા. સિદ્ધમાં સાધ્યપણાની સમાપત્તિ કરવાની હતી. ધાતુ-રત્ન-પાષાણુમય પ્રભુપ્રતિમામાં પ્રાણની પ્રતિષ્ઠા એટલે જ અંજનશલાકા. જિનશાસનમાં સર્વોત્કૃષ્ટ-સર્વોત્તમ અને મહત્ત્વપૂર્ણ વિધાન એટલે જ પ્રાણપ્રતિષ્ઠા. આજે એ જ વિધાન અહીં થવાનું હતું— જિનશાસનના શિરતાજ – મહાસત્ત્વશાલીતપાગચ્છાધિરાજ સાક્ષાત બ્રહ્મમૂર્તિ સમા આપણુ મહાન સૂરિરોજના પવિત્ર હસ્તે.
નેબત-શરણાઈ વગેરે વિવિધ વાજિંત્રોના મધુર અને કેમળ સૂર વાતાવરણની મંજુલતામાં વૃદ્ધિ કરી રહ્યા હતા.
લોકોના હૈયામાં હર્ષ અને કુતૂહલની મિશ્ર લાગણી પ્રકટ સ્વરૂપ લઈ રહી હતી.
અને મહાનું પવિત્ર પળે અંજન વિધાન(પ્રભુનું કેવળજ્ઞાન કલ્યાણક) નિવિઘપણે થયું. જિન ભગવાનમાં જ્ઞાનની અનંત જ્યોત પ્રગટી, અને સમસ્ત જગતું કે” અનિર્વચનીય આનંદની લાગણી અનુભવી રહ્યું,
હજારે લોકેના કંઠમાંથી જયજયના ગગનભેદી નાદ નીકળી રહ્યા. આજે શેઠ ચંદુલાલ બુલાખીદાસ-અમદાવાદવાળા તરફથી નવકારશી થઈ.
આ અંજનશલાકાની આગલી રાત્રે ભયાનક વાવાઝોડું થયું. એ ભયંકર ટળી ઊડ કે-તંબૂ-રાવટી-કંતાનની ઓરડીઓ વગેરે અસ્તવ્યસ્ત થઈ ગયું. જોકે તે આ વટળીયાની ખબર જ ન હોય, તેમ જ્યાં ત્યાં સૂતા હતા. જાણે કેઈએ અવસ્થાપિની નિદ્રાને પ્રયોગ કર્યો હોય. પણ આ વંટેળીયે શમી ગયા પછી પૂજ્યશ્રીએ પિતાના બહુશ્રુત શિષ્ય આ. શ્રીઉદયસૂરિજી મ. ને પ્રશ્ન કર્યો : ઉદયસૂરિ ! આ કઈ જગ હતો ખરો ?
તેમણે કહ્યું : “હા સાહેબ ! આ જગ હતું. અને હજી સવારે સાડા પાંચ વાગે આ જોગ છે.”
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૪
શાસનસમ્રા, તરત જ પૂજ્યશ્રીએ પિતાની પાછલી બાજુએ સૂતેલા શ્રી કુલચંદભાઈ છગનલાલ સલતને(બોટાદવાળા) હાક મારી ઃ અલ્યા કુલચંદ ! જાગે છે ?
કુલચંદભાઈ જાગતા જ હતા. જ્ઞાની ગુરૂ-શિષ્યને રહસ્યમય વાર્તાલાપ તેમણે સાંભળેલું. તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, ને કહ્યું : જી સાહેબ ! ફરમાવે.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : જા બધે તપાસ કરી આવ. બધું સલામત છે ને?
કુલચંદભાઈ ચારે તરફ આંટે મારી આવ્યા. બધું અસ્તવ્યસ્ત હતું. લોકે પ્રગાઢ નિદ્રામાં અને વેરવિખેર દશામાં પડ્યા હતા. તે બધું જોયું. પણ તેઓ પ્રતિમાવાળા મંડપમાં ન જઈ શક્યા. પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને વાત કરી.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે જા ! નંદનસૂરિને ઉઠાડ.
શ્રીનંદનસૂરિજી મ. ઉઠીને આવ્યા એટલે પૂજ્યશ્રીએ બંનેને કહ્યું : “તમે બંને મંડપમાં જઈ આવે.” બંને ગયા. મંડપમાં સર્વત્ર ફરી આવ્યા. પણ કયાંય ઉની આંચ નહોતી આવી. એટલે નિરાંત અનુભવી. પૂજ્યશ્રીને એ જણાવ્યું. આ પછી શ્રી ઉદયસૂરિજી મ. તથા શ્રીનંદનસૂરિજી મ, એ બંને સૂરિવએ દેરાસરમાં શેષ આખી રાત્રિપર્યત વિશિષ્ટ મંત્રજાપ કર્યો. - સવારના પાંચ વાગ્યા. લગભગ મંડપના થાંભલે થાંભલે પાંચ-પાંચ-સાત સાત માણસને ગોઠવી દેવામાં આવ્યા. તેઓ તે તે થાંભલાને મજબૂત રીતે પકડીને ઊભા. બરાબર સાડા પાંચ વાગ્યા ને ભયંકર વળી વછૂટા-વાવાઝોડું કુંકાયું. જે થાંભલાદીઠ માણસોની ગોઠવણ ન કરી હોત તે મંડપ વેરવિખેર થઈ જાત. સાથે પ્રતિમાજીને પણ નુકશાન થાત. અર્ધો કલાક એ વંટેળીયે એકધારે રહ્યો. પછી એકાએક જેમ આવે તેમ ચાલે ગયે. પૂરતી સાવધાની રાખી હોવાથી જરા પણ નુકશાન ન થયું. ત્યારપછી જ પૂજ્યશ્રી, બંને સૂરિવ અને કુલચંદભાઈ વગેરેએ નિરાંતને દમ લીધે.
ફાગણ શુદ ૩–
આજે પ્રભુજીને ગાદીનશીન કરવાના હતા. પ્રથમ તે દેરાસરજીના મંડપમાં પશુદાખલ બિરાજમાન શ્રી નમિનાથ પ્રભુને ત્યાંથી પ્રભુજીની આજ્ઞા યાચવાપૂર્વક ઉત્થાપવાની ક્રિયા કરવામાં આવી પણ આશ્ચર્ય –
પ્રભુજી ત્યાંથી ખસ્યા જ નહિ. ઘણી મહેનત કરી, પણ નિષ્ફળ. છેવટે પૂજ્યશ્રી ત્યાં પધાર્યા. તેઓશ્રીએ શુદ્ધભાવપૂર્વક ગદ્દગદ કંઠે પ્રભુની સ્તુતિ અને વિનંતિ કરી કે –
બહે નાથ ! આપને મહિમા કેનાથી અજાયે છે? આપ જ્યારથી અહીં પધાર્યા, ત્યારથી દિનપ્રતિદિન આ મહાતીર્થના ઉદ્ધારનું મહાકાય સરલતમ જ બનતું જાય છે. એ આપને જ અચિંત્ય પ્રભાવ છે. હે દેવાધિદેવ ! આપ અમારી વિનંતિ સ્વીકારે. અમે અહીંયા આ તીર્થમાં ગિરિરાજ ઉપર નૂતન જિનાલય બંધાવીને તેમાં આપને મૂળનાયક તરીકે બિરાજમાન કરીશું. માટે હે નાથ ! અમારા પર કૃપા કરીને આજ્ઞા આપે અને ગિરિરાજ ઉપર પધારો.
આ સ્તુતિ પૂર્ણ થતાં વાર જ હજારો લોકોના આશ્ચર્ય વચ્ચે પ્રતિમાજી ઊંચકાયા. ગિરિરાજ ઉપર પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ અનુસાર બાવન જિનાલય બંધાતું હતું. તેની કેટલીક
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમસ્તે કામ!
૨૪૫
દેવકુલિકાએ તૈયાર થઇ ગઈ હતી. તેને આદેશ પણ ભાવિકાએ લીધેલ હતા. એમાંની એક દેરીમાં આ પ્રભુજીને વિધિપૂર્વક પાણાદાખલ પધરાવ્યા.
ત્યારબાદ શુભલગ્ને શ્રીમહાવીરસ્વામિપ્રાસાદ અપરનામ શ્રીકદ ખવિહારપ્રાસાદમાં (મંડપ તથા ગભારામાં) અને તેની ભ્રમતીની દેરીઓમાં યથાસ્થાને અનેક પ્રભુજીની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. તેમાં મૂળનાયક શ્રીમહાવીર સ્વામી પ્રભુ તથા તેમની આજુબાજુના ૧ શ્રી આદીશ્વર, ૨ શ્રી સંપ્રતિજિનેશ્વર, આ ત્રણ પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા શ્રીપુંજીબેને કરી. તેમની ભાવના–તેમના સ્વગીય પિતાજીની મન: કામના આજે પિરપૂર્ણ થઈ. તે પેાતાને કૃતકૃત્ય માની રહ્યા.
ગભારામાં–મડપમાં તથા ભમતીની દેરીએમાં પધરાવવાના અન્ય સવ પ્રભુજીના ગાદીનશીનિવિધ તે તે આદેશ લેનાર સગૃહસ્થાએ પેાતાના વિશાળ પરિવાર સાથે કર્યાં.
પ્રતિષ્ઠા સમયે માનવમેદની તે। માતી ન હતી. ચારેકાર માણુસ જ માણુસ. જાણે માનવાને મહેરામણ ઉભરાયેા.
જી મુખ્યારૂં મુખ્યારૂં”, ને ‘પ્રીયન્ત પ્રોયન્તાં” ની પાવન ઘાષણા ચારે તરફ વ્યાપકરૂપે થઈ રહી હતી. અમદાવાદનિવાસી શેઠ શ્રી સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ તે વખતે વિમાનમાં આરૂઢ થઈને ગગન—ગાખથી વિવિધ પુષ્પોની વૃષ્ટિ કરી વાતાવરણને સુવાસિત મનાવતા હતા.
પ્રભુજી ગાદીનશીન થયા પછી એક અદ્ભુત બનાવ બન્યા. મૂળનાયક પ્રભુજીની મૂર્તિ માંથી દિવ્ય અમી ઝરવા લાગ્યા. હજારો આંખેાએ ભક્તિ અને કુતૂહલ સાથે એ અમીવર્ષણુ નિહાળ્યુ.
આ પછી પ્રભુજીનુ' અલૌકિક સ્વરૂપ જોયુ હાય તા—
જળહળાયમાન દેહકાન્તિ નેત્રોને આંજતી હતી. મુખકમળ તેા હસુ હસુ થઈ રહ્યું હતુ. જાણે હમણાં જ ભગવાન્ મેલી ઉઠશે—એવું લાગતુ.
પ્રતિષ્ઠાના દિવસે શ્રીપુંજીબેન તરફથી ગામધુમાડા બંધ રાખવામાં આવ્યેા-ગામ જીંપે ચાખા કરવામાં આવ્યા. લગભગ ૨૫ હજાર માસેએ તેને લાભ લીધે
પ્રભાવનાની વ્યવસ્થા તે અપૂવ જ હતી. શ્રીફળની પ્રભાવના રાખી હતી. મેાટા ચાકમાં શ્રીફળના ઢગલા કરવામાં આવ્યા. નાના શે! ડુંગર જ ખડા થઇ ગયા સમજો ને ! અને તેમાંથી દરેક વ્યકિત સ્વયં એક શ્રીફળ લઈ લે.
આ ઉપરથી જ કલ્પી શકાય છે કે ત્યાં તે વખતે કેટલી માનવમેદની એકત્ર થઈ હશે? પ્રતિષ્ઠા થયા પછી શ્રીજિનદેવાધિષ્ઠિત એક અવિહાર પ્રાસાદને રમણીય દેખાવ અપૂર્વ આલ્હાદક હતા. એના ગગનતલસ્પશી શિખર ઉપર લહેરાઈ રહેલી મનેહર ધ્વજા ભાવિકાને મન સાક્ષાત્ જિનેશ્વરદેવની કીતિધ્વજા જ હતી.
મદ્ય–શીતલ સમીરની પ્રેરણાથી વાગી રહેલી, શિખરના ઉત્તુ ંગ દંડ ઉપર ઝૂલી રહેલી નાની નાની કિકિણીઓના સુમધુર રણકારથી નીરવ ગગનમાં અણુકલ્પી કોમળતા વ્યાપી રહી હતી.
૧. ગઈ ચાવીશીના ચાવીશમા જિનેશ્વર,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૬
શાસનસમ્રાટ
શિખર પર એક નયનરમ્ય મત્ત મયૂર બેઠો હતો, અને પિતાના સુમધુર કેકારવથી વાતાવરણમાં અભુત પ્રસન્નતાને પમરાટ પ્રસરાવી રહ્યો હતો. આ અનુપમ દેશ્ય જેણે જોયું હશે, તે એને પોતાની જિન્દગીભર નહીં જ ભૂલી શકે. છે અને સંપૂર્ણ જિનાલયનું વિહંગમ દર્શન કરીએ તે સાચે જ શ્રીનાભગgધરદેવના ઉપદેશથી શ્રી ભરત મહારાજાએ અહીંયા ગિરિરાજ ઉપર ધર્મેદાનમાં બંધાવેલ ચરમતીર્થ પતિ શ્રીવીર પરમાત્માના ગગનતુંગ મંદિરની સ્મૃતિ થતી હતી. આ સમયે દૂર સુદૂર કઈ ભક્ત કવિના કેકિલ કંઠમાંથી મધુર કલેકાવલિ સરી રહી હતી -
कदाऽहं कादम्बे विमलगिरिशृङ्गारतिलके, वसानः सन्तापं त्रिविधमपि तीव्र प्रशमयन् । परात्मन्यात्मानं समरसविलीनं च विदधत् , समानेष्ये सोऽहं-ध्वनित हृदयोऽशेष दिवसान् ।। नमस्ते कादम्बा मर नर नमस्याय च नमोनमस्ते कादम्बाधरितपरतीर्थाय च नमः । नमस्ते कादम्बावनितलललामाय च नमो
नमस्ते कादम्बादद्भुतगुणनिधानाय च नमः ॥ એક મંગલકાર્યની સમાપ્તિ પણ અન્ય મંગલકાર્યની શરૂઆતથી જ થાય છે.
અહીં પણ એવું બન્યું. ગિરિરાજ ઉપર શ્રી આદિનાથ પ્રભુનું નુતન જિનાલય બંધાતું હતું. તેને આદેશ પ્રતિષ્ઠાના દિવસે આપવાને હતે.
રાત્રે પ્રતિક્રમણ થયા પછી સૌ શ્રેષ્ઠિર્યો પૂજ્યશ્રીના સાંનિધ્યમાં એકત્ર થયા. એ બધામાં એક શ્રીતારાચંદજી મેતીજી પણ હતા. તેઓ જાવાલ (રાજસ્થાન)ના વતની હતા. તેમની પાસે તે વખતે સ્થાવર-જંગમ સર્વ મળીને કુલ ૮૦ હજાર રૂપિયાની મિલક્ત હતી. તેમને આ આદેશ લેવાના ભાવ જાગ્યા.
તેમની ભાવના તો શ્રી મહાવીર સ્વામીની પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી. પણ એ માટે તેઓ મોડા પડ્યા હતા. આદેશ પુંજીબેનને અપાઈ ગયેલું. એથી હવે કઈ પણ રીતે આ જિનાલય આદેશ લે જ, એવો નિર્ણય કરીને તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે બેઠા. પૂજ્યશ્રી તેમની સાચી ભાવના જાણી ગયા હતા. અંતરના ભાવ કદી અછતાં રહે ખરા ?
આદેશ કેટલામાં આવે ? એની વિચારણા ચાલી. ત્યારે તારાચંદજી બોલ્યા : ૨૧ હજાર રૂપિયા.
પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું ભાઈ આ તે ડુંગર ઉપર શિખરબંધી દેરાસર થવાનું છે, એ ૨૧ હજારમાં ન થાય.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
નમસ્તે કાદંબ !
૨૪૭
આ સાંભળતા તારાચંદજી કહે : તે ૩૧ હજાર. પુનઃ આગ્રહ થયે કે-આગળ વધે. તેમણે છેલ્લે આંક બેલી દીધેઃ ૪૧ હજાર રૂપિયા.
હવે અંદરોઅંદર વિચારણા ચાલી. શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ, શેઠ પ્રતાપસિંહ મહોલાલભાઈ વગેરે કહેઃ ૪૧ હજારમાં આ આદેશ ન અપયા. તત્ત્વવિવેચક સભાના સભ્ય ટીપ કરે, ને સભાના નામે આદેશ લે.
શેઠ માણેકલાલભાઈએ ટીપની શરૂઆત કરી. રૂ. ૫૧ હજાર નેંધાવ્યા. વળી તેમણે પ્રતાપસિંહભાઈ દ્વારા રૂ. ૬૫ હજારમાં પોતાની સ્વતંત્ર માગણી પણ મૂકાવી. આ વખતે પૂજ્યશ્રી બોલ્યા : તમે તે કરોડપતિ છે. તમે ગમે તેટલી મોટી રકમ આપે, તે પણ તે તમારી મિલક્તને સહસાંશ પણ નથી. જ્યારે આ તારાચંદજી તે પિતાની સમગ્ર મિલકતમાંથી અર્ધ ભાગ (એક દ્વિતીયાંશ) આપવા તૈયાર છે. માટે એની ઉચ્ચ ભાવના જોતાં આ આદેશ એમને જ આપવો ઉચિત છે. બોલો આદીશ્વર ભગવાનની જય.
બધાંએ આ જયકાર ઝીલી લીધે. સૌ તારાચંદજીના ભાગ્યને અભિનંદી રહ્યા. તારાચંદજીને ઉલાસ અવર્ણનીય હતો. તેઓ હર્ષાશ્રુથી પૂજ્યશ્રીના ચરણ પખાળી રહ્યા હતા.
ચૈિત્ર માસની શ્રીનવપદજીની શાશ્વતી ઓળી નજીક આવતી હતી. “શ્રીનવપદ આરાધક સમાજ'ના ઉપક્રમે એ ઓળીની આરાધના પ્રતિવર્ષ જુદા જુદા તીર્થસ્થળે વિભિન્ન સદુગ્રહસ્થાના સહકારથી થતી હતી. એ મુજબ આ ઓળી શ્રી તાલધ્વજગિરિ (તળાજા) તીર્થમાં કરવાનો નિર્ણય થયો હતે. સંસ્થાના પ્રમુખ શ્રીનગીનદાસ કરમચંદ સંઘવી વગેરે ગૃહસ્થને આ આરાધના પૂજ્યશ્રીની પુનિશ્રામાં કરાવવાની ભાવના થઈ. તેમણે એ માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી. એટલે પૂજ્યશ્રી તળાજા પધાર્યા.
નિમંત્રણ પત્રિકા દ્વારા સકલશ્રીસંઘને આમંત્રણ પાઠવવામાં આવ્યું. સેંકડો ભાવિકે ત્યાં એકત્ર થયા, ને વિધિપૂર્વક એળીનું આરાધન કર્યું. નવે દિવસ પૂજા-પ્રભાવના થઈ.
આ પ્રસંગે મહુવા તથા ભાવનગરના શ્રીસંઘે ચોમાસાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. બન્ને સંઘ પોતાને ત્યાં પધારવા આગ્રહ કરવા લાગ્યા.
મહુવામાં જિનાલયનું કાર્ય ચાલતું હોવાથી માસા પૂર્વે એકવાર મહુવા જઈ આવવાની પૂજ્યશ્રીની ભાવના હતી. એથી મહુવાવાળાએ વધારે જોર કર્યું. ત્યારે ભાવનગરના સંઘે કહ્યું કે : આપશ્રી મહુવા જરૂર પધારો, પણ પછી ભાવનગર પધારવાનું જ છે. ત્યાં પધાર્યા સિવાય ચોમાસાને નિર્ણય નહિ લેતાં, એવી અમારી વિનંતિ છે.
એમની વાત માનીને પૂજ્યશ્રી મહુવા પધાર્યા. દેરાસરનું કામ ચાલુ હતું. દેરાસરની જોડેનું એક જણું મકાન “શ્રીવિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનશાળા માટે શ્રીતત્ત્વવિવેચક સભાએ ખરે દેવું. તેનું સમારકામ પણ ચાલતું હતું. તે બધાંનું નિરીક્ષણ કરીને તેઓશ્રી ત્યાંથી ભાવનગર પધાર્યા.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૮
શાસનસમ્રાટ પૂજ્યશ્રી ભાવનગર પધારે છે, એવા સમાચારથી જ સમસ્ત સંઘમાં અપાર હર્ષ વ્યાપી ગ. સંઘે અનેરા આડંબરથી પૂજ્યશ્રીનું સ્વાગત કર્યું. નગર–પ્રવેશ થયા બાદ મારવાડીના વંડે પૂજ્યશ્રીએ મંગલ-પ્રવચન ફરમાવ્યું. સર્વમંગલ થયા પછી તરત જ સમગ્ર સંઘે ચોમાસા માટે આગ્રહ કરવા માંડયા. પૂજ્યશ્રીએ ધીરજ ધરવા કહ્યું, ત્યારે સંઘે પિતાને મક્કમ નિર્ણય જણાવ્યું કે : આજે ચોમાસાની જય ન બોલાય ત્યાં સુધી અમે અહીંથી ઉઠવાના નથી.
છેવટે ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ ત્યાં ચોમાસું કરવાનું પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકાર્યું. ઉપાશ્રય જ્યજ્યકારથી ગાજી ઉઠય. શહેરભરમાં આનંદનું વાતાવરણ થયું.
પૂજ્યશ્રી સાથે વિશાળ મુનિયરિવાર હતા. તેમજ વ્યાખ્યાન શ્રવણ માટે આવનાર વિશાળ જનસમુદાયનો સમાવેશ આ ઉપાશ્રયમાં નહતો થતું એટલે પૂજ્યશ્રી સમવસરણને વંડે પધાર્યા, ચોમાસું ત્યાં જ બિરાજ્યા.
ચોમાસા દરમ્યાન સર પ્રભાશંકર પટ્ટણી વગેરે રાજ્યાધિકારીઓ અવારનવાર પૂજ્યશ્રીના દર્શનાર્થે આવતા હતા.
અષાડ માસમાં પ્રવર્તક મુનિશ્રી લાવણ્યવિજયજીને ભગવતી સૂત્રના વેગમાં પ્રવેશ કરાવેલ. તેમને ચોમાસા પછી દાદાસાહેબની વાડીમાં મહત્સવપૂર્વક ગણિ-પંન્યાસપદ આપ્યાં.
ત્યારબાદ શ્રીનવખંડા પાર્શ્વપ્રભુની યાત્રા કરવા માટે ઘોઘા પધાર્યા.
–
–
–
–
–
[૫૦ ] ઐતિહાસિક મુનિસમેલન
સમસ્ત જૈનસંઘ અત્યારે મતભેદ અને વિચારભેદભર્યા સમયમાંથી પસાર થઈ રહ્યો હતે. સંઘમાં કેટલેક અંશે અનિચ્છનીય વાતાવરણનું વાદળ છવાયું હતું. દિવસે દિવસે એ વધતું જતું હતું. આનું મુખ્ય કારણ સંઘની ઉપેક્ષાવૃત્તિ હતી.
દેવદ્રવ્યને પ્રશ્ન સંઘ માટે ભયપ્રદ નીવડ્યો હતો. કેટલાંક સ્વતંત્ર વિચારકે દેવદ્રવ્યના મનફાવતા અર્થ કરીને એને શાસ્ત્ર તથા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવના અનુસરણને ઓપ આપવામાં પાછું વાળીને નહોતા જોતાં. આથી સંઘમાં પરાપૂર્વથી ચાલી આવતી પ્રણાલિકામાં ભંગાણ પડયું. પારસ્પરિક વિરોધો વધ્યા. પક્ષો પડ્યા, રૂઢિવાદી પક્ષ અને સુધારાવાદી પક્ષ એવાં નામો અપાયાં. આ વિખવાદને લાભ કેટલાંક એવાં તને લીધે કે–જેઓ શાસ્ત્રાધ્યયન કરીને તે જ શાસ્ત્રોના શબ્દને સ્વકપિત અર્થવાચક બનાવી બાળજીના અણઘડ માનસમાં ઠસાવવા લાગ્યા હતા. અને પિતાની જાતને ક્રાંતિકારી કે સુધારક તરીકે ઓળખાવતા હતા.
આ કહેવાતા ક્રાંતિકારે ઉપર શ્રીસંઘે કડક હાથે કામ ચલાવ્યું, અને તેમને સંધવ્યવહારથી જુદા કરવા સુધીની શિક્ષા પણ કરી. આમ થવાથી સંઘસત્તા શી વસ્તુ છે ? અને સંઘ તથા શાસ્ત્રવિદ્ધ બલવાના કે વર્તવાના ફળ કેવાં હોય છે? એ સૌને સમજાયું.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૯
ઐતિહાસિક મુનિસંમેલન
અમુક વર્ગમાં શિષ્યમેહ પણ અમર્યાદ બન્યું હતું. એના ફલસ્વરૂપે બાલદીક્ષાનું પ્રકરણ ઇતિહાસમાં ઉમેરાયું. જ્યારે વડોદરા રાજ્ય બાલદીક્ષા-પ્રતિબંધકધારે પસાર કર્યો, ત્યારે પણ કેટલાંક તે બેજવાબદારીના ખ્યાલમાંથી જ બહાર નહેતા નીકળતા. આથી કહેવાતા સુધારકોને તમાશે જોવા મળતો હતો. એ તમાશાને તેઓ એવાં તે શબ્દદેહ આપવા લાગ્યા કે–એની અસરરૂપે બીજાં રાજ્યમાં પણ દીક્ષા પ્રતિબંધક બિલના ભણકારા વાગવા લાગ્યા. હંમેશાં નકકર કરતા પોલાને અવાજ જોરદાર હોય છે, એ નિયમ અહીં બરાબર અનુભવાતે હતે.
અને આ બધી ધમાલ-ધાંધલ નિહાળી નિહાળીને તટસ્થ હિતચિંતક વર્ગ પૂરો ત્રાસી ગયે હતે. સર્વજ્ઞ–શાસનની સ્વ૯૫ પણ નિંદા કે હિલના તેઓ સ્વમમાં પણ નહોતા ખમી શક્તા. છતાં આજે એવો અવસર આવ્યો હતો કે–તેમને રાતદિવસ આ તકરાર અને તેથી થતી હિલનાઓ નજરે જેવી અને સહેવી પડતી હતી. અને તેથી જ તેમના દુ:ખને પાર ન હતે.
આવી જ એક તટસ્થ વિચાર ધરાવનાર વ્યક્તિ શ્રીયુત મોતીચંદ ગિરધરભાઈ કાપડિયા સેલીસિટર આ પરિસ્થિતિથી થાકીને આપણું પૂજ્યશ્રીને એક પત્રમાં લખે છે કે:
મુંબઈનું આ ચાતુર્માસ બગડવામાં બાકી રહી નથી. ચારે તરફ લેકે આખે વખત આરૌદ્ર ધ્યાન કરે છે, અને દિન ઉગે અનેક હેન્ડબોલે અને લેખો બહાર પડે છે. કેટલાક હેતુસરના અને ઘણું અંગતષના લેખે આવે છે. એટલે જનતા તે જરૂર મૂંઝાય એવી પરિ સ્થિતિ થઈ છે. આગેવાને પક્ષમાં વહેંચાઈ ગયા છે, એટલે સત્ય કરતાં પક્ષ વધારે બળવાન થઈ પડ્યા છે. અહીં તો શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજ કહેતા હતા તે પાક્કો પાંચમો આરો હુંડાઅવસર્પિણી વતી રહ્યો છે. અત્યારે એ સ્થિતિમાંથી નીકળી શકાય તે માગ નથી. અન્ય ધમમાં વગોવણી ખૂબ થઈ છે અને થાય છે. અને એના નાયક તો સુખેથી જોયા કરે છે. આમાં શાસનની દાઝ જેવી ચીજ નથી. અંગત માનાપમાન, પૂર્વકાળના વિર અને પટ્ટધરના પૂંછડાં વધારે આડા આવતા હોય તેવું દેખાય છે. જે થાય તે જોયા કરવા જેવી સ્થિતિ થઈ રહી છે.
કોઈ પડકાર પાડી બેસાડી દે તેવી સમર્થ વ્યક્તિ મુંબઈમાં નથી. જૈન ધર્મ કે કોમનું લાગતું હોય તેને કોઈ સાંભળે તેમ નથી, પવન સપ્ત કુંકાય છે. એ ઉપર ઉપરનું તોફાન છે કે તળીયા સુધી છે તે સમજાતું નથી. પણ અત્યારે તે મહાખેદ થાય તેવી દશા વતી રહી છે. આપના જેવા કોઈ માર્ગ બતાવે તો રસ્તો થાય. સાંભળતા તો ઘણું હશે, અવસર જોઈ રહ્યા હશે. વખત જોઈ કાંઈ કરશે તે હજુ પણ શાસન બચશે.
નવયુગના હાથમાં પ્રેસ અને પ્લેટફોર્મ છે. જુનાને તેને ઉપગ આવડતું નથી એટલે ગાળાગાળીએ ચઢી ગયા છે. જ્યાંથી લાભ લઈ શકાય તે જ સાધને જેનોને હાલ ઉલટાં પડ્યાં છે. સાધુવર્ગ કોમને રસ્તો બતાવે તેને બદલે હાલ તે ઉલટી સ્થિતિ થઈ ગઈ છે.
જે હકીક્તથી વાકેફ થયા છે તે યોગ્ય કરશે. આપ પ્રત્યે અહીં તે સર્વત્ર માનની નજર સંભળાય છે,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૦
સોસનસમ્રાટ
અત્ર એગ્ય કાર્યસેવા લખશોજી.
સેવક મોતીચંદની વંદણા.” આ પત્રને શબ્દેશબ્દ તત્કાલીન કલેશમય વાતાવરણને તાદશ ચિતાર રજુ કરે છે.
એક તરફ આ બધું ધાંધલ ચાલી રહ્યું હતું, ત્યારે બીજી તરફ–
શાસનના સમર્થ હિતચિંતક અને અજોડ દૂરદર્શિતાવાળા સાધુસંઘના નાયકે અને શ્રાવકસંઘના અગ્રણીઓ પણ સંપૂર્ણ સજાગ હતા. શાસનના નામે થઈ રહેલી અવહેલનાઓ તેમના લક્ષ્ય બહાર ન હતી. તેઓ એગ્ય અવસરની રાહમાં હતા.
છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષો થયા સંધનાયકે એક વ્યવસ્થિત મુનિમેલનની યોજના વિચારી રહ્યા હતા. હવે તે મુનિસંમેલન જ આ પરિસ્થિતિના પ્રતિકાર માટે શક્તિમાન નીવડે તેમ હતું. આ માટે વડીલમાં પરસ્પર વાટાઘાટે ચાલતી હતી. શાસનમાં સર્વોચ્ચ આપણે પૂજ્યશ્રી હતા. સૌની મીટ તેમના તરફ મંડાયેલી હતી. સૌ દઢપણે માનતા કે-પૂજ્યશ્રી જે આ કાર્ય હાથમાં લે, તે તે અવશ્ય થાય અને સફળ થાય. એ માટે સૌ વારંવાર પૂજ્યશ્રીને વીનવતાં પણ ખરા.
પણ પૂજ્યશ્રી દીર્ઘદૃષ્ટા હતા. કોઈ બાબત તેમની નજર બહાર ન હતી. તેઓશ્રી અવસરની રાહમાં હતા. પરિપકવ અવસરે કરેલા કાર્યનું ફળ પરિપકવ નીપજે છે, એમ તેઓશ્રી દઢપણે માનતા.
અવસરને પરિપકવ બનાવવા માટે તેઓશ્રીના પ્રયાસ ચાલુ જ હતા. અન્ય આચાર્ય મહારાજે સાથે તથા સંઘના અગ્રણીઓ સાથે પત્રવ્યવહાર વગેરે દ્વારા વિચારોની આપ લે તેઓશ્રી કરી રહ્યા હતા.
છેલ્લાં બેએક વર્ષથી તેઓશ્રીએ જોયું કે-હવે આ કાર્ય કરવાનો અવસર આવી પહોંચે છે. તરત જ તે અંગેના સક્રિય પ્રયાસો શરૂ થયા. ૮૯ ની સાલમાં સંમેલન ભરાય, એવો તેઓશ્રીને વિચાર હતો. પણ એ વર્ષમાં પૂ. આચાર્ય શ્રીવિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મ. વગેરે અનેક મુનિવરે દૂરપ્રદેશમાં વિચરતા હોવાથી નિશ્ચિત સ્થાને સૌનું પહોંચવું અશક્ય જણાતાં એ વિચાર મુલતવી રખા. અને ૯૦ ની સાલમાં સંમેલન ભરવાના ચક્રો ગતિમાન્ થયા. ભાવનગરના ગત ચાતુર્માસમાં આ અંગેના પ્રયત્ન ચાલુ હતા. જુદા જુદા ગૃહસ્થાદિ દ્વારા અન્ય વરિષ્ઠ સૂરિવર્યોના અભિપ્રાય મેળવવામાં આવ્યા.
અમદાવાદના નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈએ ભાવનગર આવીને સંમેલન માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી. તેમની સાથે પૂજ્યશ્રીએ સંમેલન અંગેનાં સઘળાં પાસાઓની ઝીણવટભરી વિચારણા કરી અને નક્કી કરવામાં આવ્યું કે વિદ્યમાન તમામ ગચ્છના અગ્રણી આચાર્ય-ઉપાધ્યાયાદિ મુનિરાજે પાસે નગરશેઠ જાતે જઈ આવે, અને સંમેલન માટે વિનંતિ કરી આવે. આ રીતે સંમેલનના વિચારને મૂર્તરૂપ આપવાનો નિર્ણય લેવાઈ ગયે. ૧. એક વાત અહીં દયાનમાં રાખવી ઘટે કે-સર્વ ગચ્છના સર્વ મુનિરાજે તથા સાધ્વીજીઓ પ્રત્યે
નગરશેઠનું હૃદય પૂર્ણ ભક્તિ અને શ્રદ્ધા ધરાવતું હતું. અને એ અતીવ અનુમોદનીય ગણાય,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐતિહાસિક મુનિસંમેલન
૨૫૧
શ્રાવકસંઘના આગેવાન નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ તથા શેઠ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈ આ કાર્યના સૂત્રધાર હતા. તેઓ બંને સંમેલન ભરવામાં સહમત હતા. પણ ક્યાં ભરવું ? તેમાં મતભેદ થતો હતો.
નગરશેઠનું કથન હતું કે અમદાવાદમાં જ ભરવું. જ્યારે શેઠ કસ્તૂરભાઈનું કહેવું હતું કે-જે અમદાવાદમાં ભરાય, ને તેમાં કદાચ સફળતા ન મળે, તે અમદાવાદને શિરે નામોશી આવે. માટે કે તીર્થસ્થળમાં સંમેલન જવું.
બને અગ્રણીઓના વિચાર એક ન થાય ત્યાં સુધી કામ આગળ ધપે તેમ ન હતું. એ એય લાવવા માટે નગરશેઠને લઈને શેઠ પ્રતાપસિંહ મેહલાલભાઈ પૂજ્યશ્રી પાસે ઘેઘા બંદરે આવ્યા. તેમના વિચારે પૂજ્યશ્રીએ બરાબર સાંભળ્યા-જાણ્યા.
પછી શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ તથા શેઠ કરતુરભાઈ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેઓની સાથે પણ પૂજ્યશ્રીએ વિચાર વિનિમય કર્યો. જુદાં જુદાં ક્ષેત્રોની વિચારણા કરતાં અમુક પ્રકારની પ્રતિકૂળતા સર્વત્ર જેવામાં આવી. પૂજ્યશ્રીએ તેમના વિચારો જાણ્યા પછી તેમને સમજાવ્યાં કે–“સંમેલન પ્રસંગે સેંકડો સાધુ-સાવીઓ આવે, તેઓને માટે ગેચરી–પાણી વગેરેની સર્વ વ્યવસ્થા અમદાવાદને સંઘ જ સાચવી શકે. આ અને આવી સર્વ સગવડ અમદાવાદમાં છે. માટે સંમેલન ત્યાં ભરવું, એ જ બરાબર જણાય છે.” શેઠે પણ આ વાતમાં સહમતિ આપી. એટલે અમદાવાદને નિર્ણય થઈ ગયે.
આ પછી સંમેલનનું શુભમુહૂર્ત કાઢી આપવા નગરશેઠે વિનંતિ કરતાં પૂજ્યશ્રીએ ફાગણ વદ ૩ ના શુભ દિવસ ફરમાવ્યો. દિવસ નક્કી થતાં જ શ્રીનગરશેઠ સ્વયં તે તે સ્થળે બિરાજતાં તે તે ગચ્છ અને સમુદાયના આગેવાન આચાર્યાદિ મુનિરાજે પાસે જઈ આવ્યા. સંમેલનમાં તેઓની સંમતિ તેમજ સંમેલનમાં પધારવાની વિજ્ઞપ્તિ કરવાપૂર્વક તેઓના પધારવાનો નિર્ણય મેળવી આવ્યા. સંમેલનને હજી ચાર માસની વાર હતી. એટલે દર રહેલા મુનિરાજે પણ નિરાંતે આવી શકે તેમ હતું.
હવે ઘોઘામાં પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર ઉપદેશના પરિણામે શા. રાયચંદ લલ્લુભાઈને સંઘ કાઢવાના ભાવ થયા. તેમણે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં છે “રી પાળતો સંઘ કાઢ્યો. સંઘ પાલિતાણા આવતા ત્યાં ગિરિરાજની યાત્રા કરી, તીર્થમાળા પહેરાવીને પૂજ્યશ્રી કદંબગિરિજી પધાર્યા. થોડા દિવસ રહીને ઘેટી આવ્યા.
નગરશેઠ શ્રીકસ્તૂરભાઈ સંમેલનના નિમંત્રણપત્રને કાચો મુસદ્દો તૈયાર કરીને અહીં લાવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તે બરાબર તપાસી લીધા પછી તેઓએ તે આકર્ષક ઢબે છપાવીને સર્વત્ર મુનિવરોને મોકલી આપ્યું. મુનિરાજે પણ તે મળતાં પિતાપિતાની અનુકૂળતા પ્રમાણે અમદાવાદ ભણી વિહાર કરવા લાગ્યા.
પૂજ્યશ્રી પણ ઘેટીથી નેંધણવદર-સણોસરા-વળાના રસ્તે પેલેરા આવ્યા. આ. શ્રીવિજયનંદન સૂરિજી મ. આદિ સાત મુનિવરો કંદબગિરિથી શ્રીરવતગિરિની યાત્રાએ ગયેલા, તેઓ ત્યાંથી યાત્રા કરીને ગંડલના રસ્તે પૂજ્યશ્રીની સેવામાં આવી ગયા. અહીંથી અનુક્રમે અમદાવાદ પધાર્યા. સંમેલનની હજી વાર લેવાથી થોડા દિવસ શેઠ ભગુભાઈ સુતરિયાના બંગલે બિરાજ્યા.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૨
શાસનરાશા
એ દરમ્યાન આ, શ્રીવિજયદાનસૂરિ મ; વિયલબ્ધિસૂરિ મ; વિજ્યનીતિસૂરિ મ, વિજયવલ્લભસૂરિ મ. વગેરે સર્વ આચાર્યાદિ મુનિવર સપરિવાર આવી પહોંચ્યા.
શ્રીવલ્લભસૂરિજી મ. પાલિતાણાથી અમદાવાદ પધારતા હતા, ત્યારે માર્ગમાં સોનગઢ ગામમાં ચારિત્ર રત્નાશ્રમના સ્થાપક મુનિશ્રી ચારિત્રવિજયજી મળ્યા. તેમણે આચાર્યશ્રીને સૂચવ્યું કે: “મહાભારતના યુદ્ધમાં જેમ કૌરએ કૃષ્ણની સેના માગી, પણ કૃણુ પોતે તે પાંડવોના પક્ષે જ રહ્યા. ને છેવટે મહાભારતમાં પાંડેની જ જીત થઈ. તેમ બીજાં ઘણું એક પક્ષમાં ભલે થઈ જાય. પણ આચાર્યશ્રી નેમિસૂરિજી મ. જે પક્ષમાં હશે, તેને વિજય નિશ્ચિત છે. અર્થાત–તેઓ જે કાર્ય કરવા ધારશે તે જ થશે, એ ધ્યાનમાં રાખજે.”
આ પછી શ્રી નીતિસૂરિજી મ., શ્રીવલ્લભસૂરિજી મ., શ્રી વિદ્યાવિજયજી મ. વગેરે મુનિરાજે સંમેલનની સફળતાને વિચાર કરવા માટે અને એક મજબૂત જૂથ ઊભું કરવા માટે દહેગામમાં ભેગા થયા. કેટલાક ઠરાવ પણ કર્યો. પણ ત્યાંથી તેઓ અમદાવાદમાં આવ્યા, ને ત્યાં પૂજ્યશ્રીના વ્યાપક વર્ચસ્વને જોયું, ત્યારે તેઓ સૌને ખાત્રી થઈ ચૂકી કે–શાસનસમ્રાટની આગેવાનીથી જ સંમેલન સફળ બનશે, તે સિવાય નહિ.
પૂ. આ. શ્રી સાગરાનંદસૂરિજી મ. પણ છાણથી વિહાર કરીને આવી રહ્યા હતા. એક સમય એવો હતો કે શ્રીસિદ્ધિસૂરિ મ., દાનસૂરિ મ., લબ્ધિસૂરિ મ., તથા શ્રીસાગરજી મ. આદિને પારસ્પરિક સુંદર મનમેળ હતો. પણ પછીથી કેટલાંક કારણસર એ મનમેળનું સ્થાન મતભેદ અને મનભેદે લીધું હતું,
હવે આ વખતે નગરશેઠની ઈચ્છા એવી કે- પૂજ્યશ્રી તથા શ્રીસાગરજી મ. સાથે જ રહે. તેમણે એ પણ જાણી લીધું કે-શ્રીસાગરજી મ. ની પણ એવી જ ઈચ્છા છે.
- પૂજ્યશ્રી તો ઉદારદિલ હતા. તેમના મનમાં મામકા પારકાના ભેદને સ્થાન ન હતું. તેઓશ્રી પણ શ્રીસાગરજી મ. ને સાથે ઉતારવાના વિચારવાળા જ હતા. સાગરજી મ. ના પધારવાના દિવસે શ્રી વિજયેાદયસૂરિજી આદિ મુનિવરોને તેઓશ્રીએ સામે પણ મોકલ્યા. તેઓ આવી ગયા પછી તેમની સાથે જ નગરપ્રવેશ કર્યો. સૌ પાંજરાપોળ-ઉપાશ્રયે બિરાજ્યા. પૂજ્યશ્રીએ પોતાની વિલક્ષણ બુદ્ધિ, કુનેહ અને દષ્ટાન્તરૂપ ધીરજ તથા ઉદારતા વડે આંતરિક મતભેદોને દૂર કરીને સંપનું વાતાવરણ સર્યું. આમ થવાથી શ્રીસાગરજી મ. તથા શ્રીવલ્લભસૂરિજી મ. વગેરે સંતોષ પામ્યા.
જે કે-કેટલાંક વિજ્ઞસંતોષી પરિબળો પણ હતાં. તેઓ આ સંમેલનને માટે તે અવ્યવસ્થિત હોવાથી નિષ્ફળ જશે એવી આગાહીઓ ઉચ્ચારતાં ફરતા હતાં.
પણ ખરું કહે તો મહાન કાર્યો અને મહાન પુરુષોની ખરી મહત્તા એના વિરોધી પરિબળ પરથી જ અંકાય છે. આમાં પણ એવું જ બન્યું. એ વિરોધી પરિબળોની પ્રવૃત્તિથી– સંમેલન કેવું ભગીરથ કાર્ય છે? અને તેથી જ આ કાર્યને હાથ ધરનાર પુરુષો કેવાં મહાન છે? એ વાત જનતા સારી રીતે સમજતી થઈ. પરિણામ એ આવ્યું કે લોકેએ વિરોધીઓની અવગણના કરી.
નિયત કરેલા ફાગણ વદિ ત્રીજ-રવિવાર તા. ૪-૩-૧૯૩૪ના શુભ-દિવસે શ્રીનગરશેઠના વંડવીલામાં બાંધવામાં આવેલ વિશાળ છતાં સુંદર મંડપમાં શુભ ચોઘડિયે આ ઐતિહાસિક
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐતિહાસિક મુનિસ ંમેલન
૨૫૩
મુનિસ’મેલનનો મંગળ–પ્રારંભ કરવામાં આવ્યે. શરૂઆતમાં સૌની વિન ંતિને માન આપીને પૂજ્યશ્રીએ મંગલાચરણ કર્યું. પછી-સંમેલન નિવિ વ્રપણે સફળ થાય એ હેતુથી ત્યાં ભવ્ય સ્નાત્ર મહાત્સવ ઉજવવામાં આવ્યેા. ૪૫૦ આચાર્યાદિ મુનિવરે, ૭૦૦ સાધ્વીજીઆ, અને હજારે શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની હાજરીમાં આ સ્નાત્રોત્સવ અનેરા ઠાઠથી ઉજવાયા.
એ પછી શ્રીમાન નગરશેઠે પેાતાનુ એજસ્વી સ્વાગત-પ્રવચન આપતાં કહ્યુ` કે ~~
આસન્ન ઉપકારી ચરમતીથ ́કર શ્રીવીરપરમાત્માને, અને અત્રે બિરાજતા તીસ્વરૂપ ચતુર્વિધ શ્રીસ ંઘને ભાવપૂર્ણાંક પ્રમાણુ કરી, અમારા રાજનગરમાં સમસ્ત શ્રીસંઘના વિન ંતિયુક્ત નિમંત્રણથી કૃપા કરી, દૂર દૂરના પ્રદેશેામાંથી-ઉચ્ચ વિહાર કરી પધારેલા પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજો, પૂજ્ય ઉપાધ્યાયજી મહારાજો, આદિ પૂજ્ય મુનિરાજોને અત્રેના સમસ્ત શ્રીસંઘ તરફથી હું' હૃદયપૂર્વક આવકાર આપતાં આન ંદ પ્રદશિંત કરૂ છું.
પ્રશ્નલ પુણ્યાયે પ્રાપ્ત થાય, એવા આ મહાન્ ઐતિહાસિક પ્રસંગને લાભ અમારા નગરના શ્રીસંઘને મળવાથી અમે અમારાં અહેાભાગ્ય માનીએ છીએ.
નિમ ત્રણપત્રિકામાં દર્શાવેલા અનિચ્છનીય વાતાવરણના જે જે નિમિત્તો હાય, તે સર્વેના વિચાર કરી શુદ્ધ શાંતિમય વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરવાને આપ સહું પૂજ્ગ્યાને પ્રયાસ કરવા મારી વિન'તિ છે.
આપના આ પુણ્ય પ્રયત્નમાં આપ સૌ પૂર્ણ સફળ થાઓ, જેથી આપણું મહાન ગૌરવશાળી શ્રી જૈનશાસન વધુ ગૌરવશાળી થાય, અને આ પ્રસંગ એક અજોડ ઐતિહાસિક પ્રકરણ મની રહે.
મુનિસ’મેલનના કાર્યક્રમમાં આથી અધિક આપશ્રીને કહેવાના અધિકાર મને ન હેાય. છતાં આપણી ત્યાંપ્રધાન વીતરાગશાસનની ઉત્કૃષ્ટ આદેશ સાધુ સ ંસ્થા આ સમેલનના પ્રયત્નથી વધુ ને વધુ ઉત્કૃષ્ટ થાય, અને જૈન સમાજ પણ આવી આદેશ સાધુ સ`સ્થાથી પોતાની સાચી દિશા પામી, વધુ ને વધુ ઉન્નતિ કરે, એવી મારી ભાવના છે. વિનતિરૂપે સૂચના કરૂ છું કે–આ સ'મેલનના કાર્યક્રમમાં ગચ્છ સામાચારી અને મુહપત્તિના વિષયે વિષે ચર્ચા થશે નહિ', એમ હું જ્યારે સ`ગના મુનિઓને આમંત્રણ આપવાને મળ્યા હતા, ત્યારે મે કબૂલ કર્યુ છે. તેથી સ ંમેલનમાં આ વિષયેાની ચર્ચા ના થાય, તેમ કરવા
મારી વિનંતિ છે.
આ સંમેલનના કાર્યમાં જે જે ભાઈઓએ પેાતાની સેવા આપી સહકાર કર્યાં છે, તે સૌના હું આ સ્થળે આભાર માનુ છું. મુનિસ ંમેલનની સફળતા ઈચ્છનારા જે જે સંદે શાએ મને મળ્યા છે, તે હુ' આપ સમક્ષ વાંચી સંભળાવું છું. તેની પૂર્ણાહુતિ પછી આપ સૌ પૂજ્ય મુનિરાજોને સ ંમેલન માટેના મંડપમાં પધારી, સંમેલનના માંગલકાર્ય'ની શુભ શરૂઆત વિશાળ હૃદયની ઉદાર ભાવનાથી કરવાને વિનંતિ કરૂ છુ. ઉદાર ભાવનાથી થયેલા નિષ્ણુ ચાના પ્રભાવ આપણા જૈનસમાજમાં ચિરકાળ શિરાધાય થઈ રહે.
અંતમાં આ કાર્ય ને લઈને આપશ્રીના સમાગમમાં આવતાં મારાથી કેઈ પણ જાતના અવિનય થયા હાય, તે તેની હું નમ્રભાવે ક્ષમા યાચું છુ. જુદાજુદા ગામે ચા શહેરામાં બિરાજતા મુનિમહારાજોને હું જ્યારે આમંત્રણા કરવા ગયા હતા, ત્યારે તે સૌ સ્થળેના
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૪
શાસનસમ્રાટ્
શ્રીસ ધાએ અને જે અત્યંત ભાવપૂર્વક આવકાર આપેલા છે, તે સૌ શ્રીસ ંધાને પણ હું આભાર માનુ છું.”
પછી બહારગામથી આવેલા સંદેશાઓ વહેંચાયા. અને ખરામર ત્રણ વાગે આપણા પૂજ્યશ્રીના નેતૃત્ત્વ તળે સમગ્ર સાધુમડળ સ’મેલન~મ ત્રણા માટે રચાયેલા બંધ મડપમાં પધાયું. સાધુગણુ સવાય તમામ સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાએ સ્વસ્થાને ગયા. શ્રીફળની પ્રભાવના કરવામાં આવી.
આ સંમેલનની વિશિષ્ટતા અને ઐતિહાસિકતા એ હુતી કે વર્તમાનમાં કોઈ સભા, મંડળ કે કેન્ફરન્સે ભરાય છે, ત્યારે જેમ પ્રમુખ–મત્રી–વ્યવસ્થાપક વગેરેની વરણી કરવામાં આવે છે, તેમ અહી નહેતુ કરાયુ. કેઈ પ્રમુખ નહિ, ને કોઈ મંત્રી નહિ. સૌ મુનિએ પાતપાતાની મર્યાદાનુસાર દરેક વિષયમાં ચારે આપી શકતા હતા. વસ્તુતઃ આ પદ્ધતિ પ્રાચીન તેમજ નિર્દોષ હતી. એનાથી કોઈ ને કચારેય કટુતા આવવાના સ ́ભવ ન હતા, તેથી જ આ પ્રાચીન પ્રણાલિકા પ્રમાણે સંમેલન કરવાનું પ્રથમથી જ નકકી કરવામાં આવેલું.
૩૪ દિવસ પર્યંત ચાલેલા આ સંમેલને સવ પ્રધમ છર અને તેમાંથી ૩૦ મુનિવરેાની વિષય વિચારિણી સમિતિ રચી. એ સમિતિએ-ઢીક્ષા, દેવદ્રવ્ય, સઘ, સાધુએની પવિત્રતા, તીર્થા, સાધુસંસ્થામાં જ્ઞાનાદિની વૃદ્ધિ, દેશના, શ્રાવકાન્નતિ, પસ્પર સંપની વૃદ્ધિ, ધમ ઉપર થતા આક્ષેપોને અંગે, ધમમાં રાજસત્તાને પ્રવેશ, આ ૧૧ વિચારણીય વિષયેા નક્કી કર્યાં. એ વિષયા ઉપર ઘણા દિવસ સુધી ચર્ચા-વિચારણા ચાલી. શાસ્ત્રના અર્ધાં વિચારાયાં, છેવટે એ ૧૧ મુદ્દાઓ વિષે ઠરાવાના ખરડા ઘડવા માટે આ. શ્રીવિજયન ંદનસૂરિ મ; ૫. શ્રીરામ વિજયજી મ., શ્રીપુણ્યવિજયજી મ., અને શ્રીચંદ્રસાગરજી મ., એ ચારની કમિટિ રચાઈ. તેમને એ ખરડા ઘડવાનું કાર્ય સુપ્રત થયું.
અઢી દ્વિવસની વિચારણાને અંતે એ ચારની કમિટએ પટ્ટકરૂપે ઠરાવે ઘડી, ને સ મેલનમાં રજૂ કર્યાં. એના ઉપર પુનઃ ચર્ચા ચાલી. ઘણા દિવસ વીતી ગયા, તા ય એના અ ંત આવે એવું ન જણાતાં સૌએ વિચાર્યું કે: આના અંત ચર્ચાથી નહિ આવે. માટે આપણા આગેવાન પૂજ્ય પુરુષાને આ પટ્ટકના ખરડા પર વિચારણા કરવાનું વનવીએ. તે વિચારણા કરીને જે ઠરાવે, તે સ ંમેલનને મંજૂર.
આ વાતમાં સૌ સહમત થતાં આપણા પૂજ્યશ્રી, શ્રીસાગરજી મ., શ્રીનીતિસૂરિજી મ., શ્રીજયસિહ્રસૂરિજી મ., શ્રીવલ્લભસૂરિજી મ., શ્રીભૂપેન્દ્રસૂરિજી મ., મુનિશ્રી સાગરચંદ્રજી મ., શ્રીસિદ્ધિસૂરિજી મ, શ્રીદાનસૂરિજી મ., આ નવ વૃદ્ધ મહાપુરુષને એ મુસદ્દા સોંપાયા.
એ નવ પૂજ્ગ્યાએ દીર્ઘદૃષ્ટિભર્યાં વિચાર વિનિમયને અંતે વિચારણીય ૧૧ મુદ્દાઓ ઉપર ચારની કિમિટએ ઘડેલા પટ્ટકમાં જ ચેાગ્ય સુધારા વધારો કરીને તેને માન્ય રાખ્યું. અને તેની નીચે શ્રીશ્રમણુશ્ર ધના નાયક તરીકે તેઓએ પેાતાના હસ્તાક્ષર કર્યા. ચૈત્રવદિ છઠ (૧૯૯૦) ને એ અતિહાસિક દિવસ હતા.
ચૈત્ર વિદ સાતમના ચેાત્રીસમા દિવસે એ પટ્ટક સંમેલનમાં જાહેર કરાયા. સમગ્ર મુનિમંડળમાં આથી અપાર આનંદની લાગણી જન્મી. જેને માટે તેઓ દૂર દૂરથી દીર્ઘ વિહાર ખેડીને અમદાવાદ આવ્યા હતા, તે ઐતિહાસિક મુનિસ’મેલન આજે સફળતા સાથે પૂર્ણ થયું હતું.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૫
ઐતિહાસિક મુનિ સંમેલન
ચૈત્ર વદિ અગિયારસે વંડાવીલામાં ચતુર્વિધ સંઘ ભેગે થયે. સર્વ સાધુ-સાધ્વી મહારાજે અને ગામ-પરગામના હજારો શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ હાજર રહ્યા હતા. તેઓ સમક્ષ શ્રીનગરશેઠે સંમેલનના પગરણના પ્રારંભથી માંડીને પૂર્ણાહુતિ સુધીની સવ બીનાઓને આવરી લેતું ટૂંકું પણ સચોટ ભાષણ આપ્યું –
પરમ તારક શ્રીતીર્થકર દેથી નમસ્કૃત થયેલા ચતુવિધ શ્રીસંઘમાં અગ્રપદે વિરાજતા શાસન ધુરાધારી પરમપૂજ્ય આચાર્ય દેવાદિ મુનિપંગ, પૂજ્યશ્રી સાધ્વીજીઓ, શ્રાદ્ધગુણવિભૂષિત ભાઈઓ અને બહેને !
આપ શ્રમણપ્રધાન ચતુર્વિધ શ્રીસંઘના દર્શન કરીને હું કૃતાર્થ થાઉં છું. આજને દિવસ શ્રીજૈનશાસનના ઈતિહાસમાં એક પુણ્ય સ્મારક તરીકે ચિરંજીવ રહેશે.
છેલ્લાં થોડાંક વર્ષોથી આપણા જૈન સમાજમાં કેટલેક અંશે અનિચ્છનીય વાતાવરણ ઉત્પન્ન થયું હતું. આટલું પણ આપણા અવિચ્છિન્ન પ્રભાવશાલી ત્રિકાલાબાધિત શ્રીવીતરાગ શાસનમાં છાજે નહિ, અને પૂજ્યશ્રી મુનિસંઘ એકત્રિત થઈને ચર્ચાસ્પદ પ્રશ્નોના નિર્ણયો જાહેર કરે તો એ વાતાવરણને દૂર કરી શકાય, એમ આપણા સમાજના વિચારશીલ મુનિવર્યો અને ગૃહસ્થને લાગવાથી જુદે જુદે સ્થળે ચાતુર્માસા બિરાજતા પૂજ્ય આચાર્યાદિ મુનિવર્યો સાથે જરૂરી વાટાઘાટ (ગૃહસ્થ દ્વારા) ચાલી રહી હતી, અને તેઓશ્રીએ પિતાનું સંમેલન ભરવાનું નક્કી કર્યું હતું. - આ શુભ સમાચાર પ્રાપ્ત થતાં ચાલુ વર્ષના કાર્તિક સુદ ૧૩ના આપણું રાજનગરના શ્રીસંઘના આગેવાન ગૃહસ્થાએ મળી પૂજ્ય શ્રી જૈન શ્વેતાંબર મુનિસંમેલન ભરવાનું આમંત્રણ કરવા માટે પરમપૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રીમવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ પાસે જવાનું નક્કી કર્યું હતું. - આ નિર્ણય મુજબ ચાલુ વર્ષના પોષ સુદ ૬ના રોજ હું અને બીજા ત્રીસ ગૃહસ્થો પાલિતાણા ગયા અને ત્યાં બિરાજતા પ. પૂ. આચાર્યાદિ મુનિવર્યોને મળ્યા. પરમપૂજ્ય આચાવૈદેવ શ્રીમનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજે મુનિસંમેલન માટે ફાગણવદિ ત્રીજનું મુહૂર્ત કાઢી આપ્યું.
આ પછીથી મુનિસંમેલનમાં પધારવા માટે લાઠીદડ, સુરત, ધરમજ, વઢવાણ, ખંભાત, પાટણ, ઈન્દ્રાડા, બામણવાડા, ભીનમાલ, સેરીસા, સાણંદ, વિરમગામ, વલાદ, વટવા વગેરે સ્થળે તેમજ અત્રે જુદા જુદા ઉપાશ્રયે બિરાજતા પૂજ્ય આચાર્ય દેવાદિ મુનિવર્યોને આમંત્રણ આપવા કેટલાક ગ્રહ સાથે હે ગયેલો અને દરેક સ્થળે નિસંમેલનને આવકારદાયક જણાવવામાં આવ્યું અને મુનિસંમેલનમાં પધારવાનો ચોક્કસ જવાબ પૂછતાં તેઓશ્રીની ધર્મમર્યાદાને યોગ્ય આશાભર્યા જવાબ મળ્યા હતા. અને આપણે જોઈ શક્યા છીએ કે લગભગ બધા મુનિમહારાજાઓ અત્રે પધાર્યા હતા.
સાધુસંમેલન ભરવા માટેનું આપણું આમંત્રણ સ્વીકારાયા બાદ તેને અંગેની સર્વ ગોઠવણે કરવા માટે મહા સુદ બીજના અત્રે મળેલી આપણું શ્રીસંઘની સભામાં સ્વાગત મંડળની નિમણુક કરવામાં આવી. આ સ્વાગત મંડળે કાર્યની સુવ્યવસ્થા માટે વૈયાવચ્ચ સમિતિ, સેવાદળ સમિતિ, અને મંડળ સમિતિ નીમી હતી. અને આ સમિતિઓએ આજ સુધી ઘણું ઘણું મીટીંગ ભરી તેમની ફરજ સંતોષકારક રીતે બજાવી છે.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૬
શાસનસમ્રાટુ મહાસુદ પાંચમથી મુનિસંમેલનની નિમંત્રણ પત્રિકાઓ દરેક પૂ. આચાર્યાદિ મુનિવર્યોને બની શક્યું ત્યાં સુધી ગૃહસ્થ દ્વારા હાથે હાથ પહોંચાડવાની ગોઠવણ કરવામાં આવી હતી.
ફાગણ સુદ પૂર્ણિમાની રાતના આઠ વાગે શ્રીસંઘની સભા મેળવીને ત્યાં સુધીમાં થયેલું કાર્ય જણાવવામાં આવ્યું હતું.
અગાઉથી જાહેર થયા મુજબ ફાગણ વદ ત્રીજના પરના વિજયમુહુર્તમાં ચતુર્વિધ શ્રીસંઘ એકત્રિત થયા હતા. આ પ્રસંગે ચાર ઉપરાંત પૂજ્ય મુનિવર્યો, સાતસો ઉપરાંત સાધ્વીજીઓ અને અગિયાર હજાર ઉપરાંત શ્રાવક-શ્રાવિકાઓની ભવ્ય હાજરીમાં શરૂમાં મંગલ તરીકે શ્રીસ્નાત્રપૂજા તથા શાંતિકલશ ભણાવવામાં આવ્યા. અને મારું આવકારનું ભાષણ તથા સંમેલનની સફળતાના સંદેશા વાંચી સંભળાવ્યા બાદ શ્રીસંઘે પધારેલા મુનિવર્યોને વંદન કર્યું હતું. ત્યારપછી પૂ. મુનિવર્યો મુનિસંમેલન માટે ખાસ બાંધેલા ભવ્ય મંડપમાં પધાર્યા હતા.
આ આખેય અનુપમ પ્રસંગ હતો. દરેકની મુખમુદ્રા ઉપર અપૂર્વ આનંદ અને ઉત્સાહ ઝળકી રહેલે જણ હતા. જેમણે એ પુણ્ય દશ્ય નિરખ્યું છે, તેમના અંતરપટ ઉપર એ ચિરસ્મરણીય રહેશે, એ નિઃશંક છે.
મુનિ સંમેલનનું કાર્ય પ્રથમથી જ બંધબારણે ચાલતું હતું. અને મારી મારફત સંમેલન તન્ફથી જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું કે-કઈ છાપામાં આવતી કઈ પણ ખબરોને વજન આપવું નહિ.” આ બીના ધ્યાનમાં લઈ આપણું સમાજે નવ આચાર્યોની કમિટિમાંથી અમુક અમુક આચાર્યો ઉઠી ગયા વગેરે બિનસત્તાવાર અનુચિત ખબરોથી દોરવાઈ નહિ જતાં, જે શાંતિ રાખી છે, તેને માટે હું આપણા સમાજને ઉપકાર માનું છું.
અનિસંમેલન શરૂ થયા પછીથી કેટલીક વિચારણા બાદ ફાગણ વદ પાંચમના રોજ બહોતેર મુનિરાજેની એક મંડળી નીમાઈ હતી. ત્યારબાદ કાર્યની સફળતા માટે ફાગણ વદ આઠમના રોજ ત્રીસ મુનિરાજોની મંડળી નીમાઈ અને તે મંડળીએ નિર્ણય કરવા માટે ફાગણ વદ ૧૦ના રોજ અગિયાર મુદ્દાઓ વિચારી, તેના ઉપર પોતાના નિર્ણયને ખરડે તૈયાર કરવાનું કાર્ય પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનંદનસૂરિજી, પૂજ્ય પંન્યાસશ્રી રામવિજયજી, મુનિ મહારાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી અને મુનિરાજ શ્રીચંદ્રસાગરજી, એ ચાર મુનિરાજોને ચૈત્ર સુદ બીજના રોજ સેંગ્યું હતું. જેઓએ બે જ દિવસમાં તેમને તૈયાર કરેલ ખરડે ત્રીસ મુનિ રાજેની મંડળીમાં રજૂ કર્યો હતો.
આ ખરડા ઉપર વિચારણા કરતાં એક નવી મંડળી નીમવાની જરૂર જણાવાથી–પરમપૂજ્ય આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી, પરમપૂજ્ય આ. શ્રીવિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી, પ. પૂ. આ. શ્રી સાગરાનંદસૂરીશ્વરજી, પ. પૂ. આ શ્રીવિજયભૂપેંદ્રસૂરીશ્વરજી. પ. પૂ. આ. વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી, પ.પૂ.આ. શ્રી વિજયનીતિસૂરીશ્વરજી, ૫.પૂ. આ. શ્રી વિજયદાનસૂરીશ્વરજીપ. પૂ. આ. વિજયજયસૂરીશ્વરજી, પૂજ્ય મુનિરાજશ્રી સાગરચંદ્રજી, એ નવની સર્વેને બંધનકાશ્ક નિર્ણયકારી મંડળી ચૈત્ર સુદ ૧૧ના રોજ સર્વ સત્તા સાથે નીમાઈ હતી.
આ મંડળીએ ચૈત્ર વદ ૬ સુધી અગિયાર મુદ્દાઓની દીર્ઘ વિચારણા કરીને સર્વાનુમતે કરેલા નિર્ણયે ચૈત્ર વદ સાતમના રોજ સવારે બધા મુનિરાજે સમક્ષ જાહેર કર્યા હતા. આ
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐતહાસિક મુનિસંમેલન
નિષ્ણુ ચા હિંદુસ્તાનના સકલ શ્રીસંધને અત્રે નિમંત્રી પ્રસિદ્ધ કરવાનું આપણે નક્કી કર્યુ` હતુ`. પરંતુ-હાલ આપણા શહેરમાં ચાલતાં મેનીનજાઈટીસના ઉપદ્રવને અંગે તેમ કરવુ અશકય હાઈ આપણે લાચાર છીએ, જેથી આ નિષ્ચાની નકલ દરેક ગામના શ્રીસ’ઘને માકલી આપવાનુ નક્કી કર્યુ છે. આપ સ` સમક્ષ તે નિયા પરમપૂજય આચાર્ય શ્રીમત્ સાગરાનંદ સૂરીશ્વરજી મહારાજ વાંચી સંભળાવશે.
આ ઐતિહાસિક ને યશસ્વી મુનિસ`મેલનમાં અનેક વિશિષ્ટતાઓ પૈકીની કેટલીક ખાસ આદશ રૂપે છે. જેમકે-નવ વૃદ્ધ મહાપુરુષાએ અગિયારે મુદ્દાના નિણુÖયા કાંઈ પણ વિરૂદ્ધતા વિના એક જ મતે કરી ઘણું જ ઉત્તમ દૃષ્ટાંત પૂરૂ પાડ્યુ છે.
૨૫૭
સમેલન પહેલાં અનેક પક્ષભેદ અને વિચારભેદમાં વહેંચાયેલા જણાતા પૂજ્ય મુનિએાએ સમેલન મંડપમાં તેએની બેઠક મર્યાદા મુજખ લઈ લીધી હતી.
વર્તમાન સમયની પદ્ધતિ મુજબ કોઈ પણ પ્રમુખની નિમણૂક કર્યા વિના, પરાપૂની શાસ્ત્રીય પ્રથા મુજખ પૂજ્ય આચાર્યાદિ વડીલેાની આમન્યા ખરાખર જાળવીને તેત્રીસ દિવસ સુધી કાર્ય કર્યું. દરરોજ પરમ પૂજ્ય આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ પુનિત નવકારમંત્રથી મંગળાચરણ કરી, કાની પૂર્ણાહુતિ પણ મંગલાત્મક લૈાકથી કરતાં, રાજના માત્ર રા થી ૩ કલાક એવાં ફક્ત તેત્રીસ જ દિવસમાં નિયા કરવા વિષયા તારવ્યા, તે સ ંબંધી શાસ્ત્રીય ચર્ચાએ કરી, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ વિચાર્યાં, અનેક મ’ડળીએ નીમી, અને સર્વાનુમતે સફળ નિણ ય કર્યાં.
સ'મેલનના મળવા અગાઉ બધા સાધુએ એકત્રિત થાય, એ દુઃશકય મનાતું. મળ્યા પછી પ્રેમભાવે વર્તે એ પણ દુઃશકય મનાતુ, અને છેવટે સર્વાનુમતે નિણુ ચા કરી શકે તે અશકય મનાતું. પરંતુ આપણા પૂજ્ય મુનિરાજેએ બધી જ માન્યતાઓને તેમની હૃદયની ઉદારતાથી ખેાટી પાડી છે. એટલું જ નહિ, પણ અમુક સ્વાર્થ ખાતર કવા પાતાની માન્યતા બીજાને માથે ઠોકી બેસાડવા ખાતર આ મુનિસ ંમેલન ઊભું કરાયું છે, એવી વાત મુનિસ ંમેલનના સર્વમાન્ય નિણૅયાથી બિનપાયાદાર ઠરી છે. હું તે પહેલેથી જ કહેતા આવ્યે છું કે, “આપણા સાધુ તે સાધુ જ છે.’’
કચ્છ-કાઠિયાવાડ–માળવા-મારવાડ-મુંબઈ અને દિલ્હી જેવાં દૂર દૂરના તેમજ નજદીકના પ્રદેશમાંથી સતત અને મુશ્કેલીભર્યું પાવિહાર કરીને ટૂંક સમયમાં આપણા નિમત્રણથી મુનિમહારાજોએ તથા સાધ્વીજીએએ અત્રે પધારી, આપણા શ્રીસ ંઘને અત્યંત ઋણી મનાવ્યા છે, ને આજે આપણા રાજનગરને જે સુયશ પ્રાપ્ત થયા છે, તે સવ પ્રતાપ આ મુનિમહારાજોના છે.
અંતમાં આવાં મહાન ઐતિહાસિક મુનિસ ́મેલનને નિમત્રણ કરી, તેની સુવ્યવસ્થા જાળવવી એ અત્યંત કઠિન છતાં જે અપૂર્વ સફળતા મળી છે, તે આપણા શ્રીસંઘના ઉલ્લાસભર્યો સંપૂર્ણ સહકારને જ આભારી છે. જે જે ભાઇઓએ જુદી જુદી સમિતિઓમાં રહીને, અને કેટલાકે એ મારી સાથે જ રહીને આ શુભ કાય માં જે સેવાઓ આપી છે, તે સર્વે ના અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનુ છું.”
૩૩
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૮
શાસનસમ્રાટ
આ ભાષણ પછી સમસ્ત સંઘ વતી શેઠ કસ્તૂરભાઈ લાલભાઈએ શ્રીનગરશેઠના પ્રશંસનીય અથાગ પ્રયત્નોને બિરદાવ્યા. આ પછી સંઘની જાણકારી માટે શ્રીમાન સાગરજી મહારાજે “સંમેલનને નિર્ણયાત્મક પટ્ટક ત્યાં વાંચી સંભળાવ્યો. પછી એ પટ્ટક નગરશેઠને ઍપતા તેઓએ એ અસલ પટ્ટક શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીને સુપ્રત કર્યો. સંમેલનના નિમં. ત્રણથી લઈને પટ્ટક પર્વતની ઉપયેગી બાબતેની હિંદી તથા ગુજરાતીમાં પુસ્તિકા છપાવવામાં આવી. અને તે ભારતભરના સઘને મોકલી અપાઈ
આમ શ્રીનગરશેઠના શાસનસેવાની તમન્નામૂલક અવિરત પ્રયાસથી, શ્રીસંઘના સહકારથી, તથા આપણુ મહાન ચરિત્રનાયકશ્રીના બુદ્ધિ-કુનેહ અને ઉદારતાથી ભરપૂર નેતૃત્વના પ્રભાવથી આ ઐતિહાસિક મુનિસંમેલન સફળ બન્યું.
– –
[૫૧]
આ યુગનું ભગીરથ કામ?
પૂજ્યશ્રીનું ચા ચાતુર્માસ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ જાવાલ (રાજસ્થાન)માં કરવાનું નિર્ણત થયું હતું. અહીં બહારની વાડીમાં તેઓશ્રીના ઉપદેશથી બંધાઈ રહેલું નૂતન જિનાલય હવે તૈયાર થયું હતું. એમાં પધરાવવા માટે શ્રીસંપ્રતિ મહારાજાના સમયની શ્રી આદિનાથ ભગવાનની અલૌકિક પ્રતિમા ખંભાતથી લાવવામાં આવેલી. આજુબાજુના બે પ્રાચીન બિંબ પણ શિહીથી મળી ગયેલા.
એ દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની તથા ચોમાસું બિરાજવાની વિનંતિ કરવા અહીંને શ્રીસંઘ ભાવનગર આવેલે. સંઘની આગ્રહપૂર્ણ વિનંતિને પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ સ્વીકાર કર્યો, અને પ્રતિષ્ઠાના મુહૂર્ત માટે બીજા વૈશાખ સુદ ત્રીજ (અક્ષયતૃતીયા)ને શુભ દિવસ ફરમાવ્યું. શ્રીસંઘે અપાર આનંદથી એ વધાવી લીધો.
આ પછી–અમદાવાદથી બને તેટલે વહેલાસર વિહાર કરવાની ભાવના હતી. કારણકેઅમદાવાદથી ૧૫૦ માઈલ જેટલે પંથ હતો. ઉનાળે પણ આવતું હતું. પરંતુ સંમેલનને પ્રસંગ જાતાં તેઓશ્રી ધારણા પ્રમાણે વિહાર ન કરી શક્યા. સદ્ભાગ્યે આ વર્ષે વૈશાખ બે હતાં, એટલે કાંઈક નિરાંત હતી.
સંમેલન અંગેની તમામ કાર્યવાહી પૂર્ણ થઈ જતાં પૂજ્યશ્રીએ પ્રથમ વૈશાખ શુદમાં પિસ્તાલીશ શિષ્ય-પ્રશિષ્યના પરિવાર સાથે જાવાલ તરફ વિહાર કર્યો. પૂજ્ય આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજ આદિ મુનિવરે વિહારમાં પાનસર સુધી સાથે રહ્યા. પાનસરથી તેઓ પુનઃ અમદાવાદ ગયા, અને પૂજ્યશ્રી મહેસાણા-પાલનપુર-જીરાવાલાજીના રસ્તે અનુક્રમે જાવાલ પધાર્યા.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતિહાસિક મુનિસ ંમેલન
૨૫૯
અહી' સ’ઘે અનેા ઉમળકાથી સ્વાગત કર્યું. પ્રતિષ્ઠા–ઉત્સવના દિવસે બિલકુલ નજીકમાં આવતા હતા. લેાકેાના ઉલ્લાસ પણ વધી રહ્યો હતા. આમ ત્રણ-પત્રિકા સત્ર પાઠવવામાં આવી. પ્રથમ વૈ. વ. ૧૦ થી મહેાત્સવના પ્રારંભ થયા. આઠે દિવસ નવનવાં પૂજા—પૂજન અને પ્રભાવનાએ થવા લાગ્યા. પચતીની ભવ્ય રચના ઉત્સવનું આકષ ણુ કેન્દ્ર બની. દ્વિ– વૈ. શુ. ત્રીજના દિવસે શુભલગ્ન પૂજ્યશ્રીના પુનિત સાંનિધ્યમાં પ્રભુજીની ગાદીસ્થાપનક્રિયા ભવ્ય રીતે સપન્ન થઈ.
પ્રતિષ્ઠા પછી ભિન્નમાલના વતની શા. તારાચંદ્રજી નામના એક ભાવિકને દીક્ષા આપી. મુનિશ્રી પ્રેમવિજયજી નામ રાખીને સ્વશિષ્ય કર્યા. પછી પૂજ્યશ્રી આબુ-અચલગઢ યાત્રાર્થે પધાર્યા. યાત્રા કરીને પુન: જાવાલ આવ્યા.
ચામાસામાં આ. શ્રીવિજયૈાઢયસૂરિજીના શિષ્ય અને પં. શ્રીઅમૃતવિજયજીના સંસારીપિતા વાવૃદ્ધ મુનિશ્રી હવિજયજી મહારાજ પાંચ વર્ષના ચારિત્ર પર્યાય પાળીને અંત વેળાએ સુંદર નિયમાપૂર્ણાંક કાળધમ પામ્યા. તેમણે સ. ૧૯૮૫ માં મહુવા મુકામે દીક્ષા અંગીકાર કરેલી. પાકટ ઉંમરે પણ તેમણે ચારિત્રનું નિરતિચાર પાલન કર્યુ. એની અનુમોદના નિમિત્તે જાવાલ-સંઘે તથા તેમના કુટુંમીજને એ મહાત્સવ કર્યાં.
ચામાસુ ઉતરવાની તૈયારી હતી, ત્યારે શેઠ શ્રીમાણેકલાલ મનસુખભાઈ વગેરે શ્રાવકા આવ્યા. અમદાવાદથી શ્રીસિદ્ધાચલજી તથા શ્રીગિરનારજી મહાતીર્થં ને છરી’પાળતા સધ કાઢવાની શેઠની ભાવના હતી.
યાત્રા-સઘમાં જોડાયેલા યાત્રિકાને પાળવાના છ નિયમે. એ દરેક નિયમને છેડે રી’ શબ્દ હાય. એટલે એ છ નિયમ પાળનારા સંઘને છ રી’ પાળતા સંઘ કહ્યો.
એમાં—પહેલી ‘રી’એકાહારી. એકવાર આહાર (ભેજન) કરે તે એકાહારી. સ’ઘમાં જોડાયેલા યાત્રિક વિહારની સાથે આહારને પણ નિયમ પાળે. એ નિયમના ફાયદા એ દષ્ટિએ જોઈ એ,-ધાર્મિક દૃષ્ટિથી એ નિયમ પાલકને તપશ્ચર્યાનેા મહા-લાભ મળે. વ્યવહાર દૃષ્ટિએ પગે ચાલનારે તમિયત સ્વસ્થ રાખવા માટે આહારમાં નિયમ રાખવા ઘટે. તે આ એકાશનથી આપમેળે આવી જાય છે. એટલે શરીર પણ નીરાગી જ રહે.
શ્રીજીરી’ ભાંય સ‘થારી. ભૂમિ પર કઠાર શય્યામાં સૂએ તે ભૂમિસ થારી. કોમળ શય્યા માનસિક વિકારો જાગૃત કરે. એથી મન અપવિત્ર બને. તીથયાત્રિકેતા મનને સદા સાક્ રાખવું ઘટે. માટે જ તે ભૂમિશય્યાના નિયમ પાળે,
ત્રીજીરી’ પાદચારી. પગપાળા ચાલે તે પાદચારી, શરીરને કસવાના-ખડતલ બનાવવાના આ ઉમદા ઉપાય છે. અને-માત્ર પગે ચાલવાથી જ પાદચારી નથી મનાતું. એણે તા જયણા રાખવી ઘટે. જિનશાસનમાં તે ગણા એ જ ધર્મ. માર્ગે ચાલ્યું જાય, પણ પગ તળે ઝીણી પણ જીવાત તે નથી દખાતી ને ? એને ઉપયેગ રાખીને યાત્રાળુ ચાલે.
ચેાથી ‘રી’ શુદ્ધ સમ્યક્તધારી. જૈન યાત્રીના ચિત્તમાં એક જ ભાવ હાય કે તે જ સત્ય છે, અસદેહ છે, જે જિનભગવાને ઉપદેશ્યુ છે. આ નિમલ મનેાભાવના ધારક શુદ્ધ સમ્યક્ત્વધારી અને છે.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
પાંચમી ‘રી’ છે સચિત્તપરિહારી. જયણાને જ નિજધર્મ માનનારા યાત્રિકે સચિત્તને પરિહાર-ત્યાગ કરવા ઘટે. કાઈ ના અજાણ્યે પણુ વધ થાય, એવી પ્રવૃતિ એ ન કરે.
૨૬૦
અને છેલ્લી-છઠ્ઠી ‘રી’ છે-બ્રહ્મચારી. છ એ ‘રી'માં શિરમાર છે આ ‘રી’. વિષય-વાસનામાં ગળાબૂડ રાચેલા યાત્રિકે યાત્રાના અવસરે વિવેક કેળવવા ઘટે. વિવેકીનુ ચિત્ત વિશુદ્ધ બને છે. વિશુદ્ધ ચિત્તવાળાની વાસનાએ વિલય પામે છે, અને વાસના વિનાના આત્મા નિમ ળ બ્રહ્મચય નુ અધિષ્ઠાન મને જ છે.
આ મહાન્ છ નિયમાનું પાલન કરનાર યાત્રિકોને સમુદાય મળીને તીથ યાત્રા કરે તે છરી’ પાળતા સંઘ કહેવાય. કેાઈ પુણ્યશાળી આત્માને ભાવ થાય કે-યથાશકિત આવા યાત્રા ળુઓને હું યાત્રા કરાવું. તેા એ નિમ ંત્રણદ્વારા યાત્રાળુએને ભેગા કરે, જે યાત્રા કરાવી ને સઘપતિ અને, સંઘપતિ એટલે સંઘના પતિ' નહિ, પશુ સંઘ જેના પતિ-સ્વામી અન્ય તેસંઘસેવક.
શાસ્ત્રો કહે છે કે ; “ઈન્દ્રપદ અને ચક્રવતી પદ્મ પ્રશ'સનીય ખરાં. પણ એથી અધિક શ્લાઘ્ય તા ‘સંઘપતિપદ’ જ છે. કારણ કે-એ મહાન પુણ્યાયે જ પમાય છે.”
પ્રાચીનકાળમાં અનેક પુણ્યાત્માએ આ પદના ભાજન અન્યા છે. સમ્રાટ્ સ પ્રતિ, મહારાજા કુમારપાળ, અને મત્રીશ્વર વસ્તુપાળ વગેરે એમાં અગ્રેસર છે. એ પુણ્યાત્માઓએ અનેક વાર મહાન્ સંઘયાત્રાએ કાઢેલી.
સંઘયાત્રા કાઢવાના ફાયદા અનેકવિધ છે. સૌથી પહેલે લાલ સ ંધપતિને. કહે છે કેઆવે! સંઘ કાઢનાર આત્મા ચતુર્વિધ સંઘના દર્શન કરીને-ભકિત કરીને ક્રમશઃ તીથ કરપદ મેળવવા પણ શકિતમાન્ અને છે.
પૂર્વે વર્ણવેલા છ નિયમેાના પાલક યાત્રાળુઓને તે અપૂર્વ આત્મિક લાભ છે જ. એ સાથે એમના મનેાબળની કયારેક કસેાટી પણ થાય છે. માગ માં એકલાં પડવુ, ભૂલા પડવું, હિસક વન્યપશુ તથા ચાર આદિના આકસ્મિક ભય, વગેરે અનેક સકામાંથી પસાર થવુ પડે. એથી એમનું મનોબળ મજબૂત અને-નીડર બને. આ પણ એક સુંદર ફાયદા છે.
સંઘ જ્યાં જ્યાં જાય, પછી તે ગામડુ' હાય કે નગર હાય, ત્યાંના જૈન-જૈનેતર લેાકેાના હૈયામાં આ યાત્રિકોને જોઈને એક અપૂર્વ ભાવ પેદા થાય છે—અનુમાઢનાના. એના પ્રતાપે કંઈક ભદ્રજીવા પેાતાનુ કલ્યાણ સાધી જાય છે. કેટલાંય અધમી એ ધર્માંસન્મુખતા મેળવે છે. મિથ્યાત્વીઓને પણ સમ્યક્ત્વના સ્પશ થાય છે.
કાઈ સ્થળે રાજશાસકોમાં જિનશાસનના વિરાધી તત્ત્વા હાય, અને તેથી સઘને હાનિ થતી હાય, તા એનું નિવારણ આ યાત્રા-સંધ દ્વારા થઈ શકે. યાત્રિકાની પવિત્ર ભાવના, સંઘપતિની વિલક્ષણ પ્રતિભા, અને ગુરુભગવંતાની અહિંસાપ્રધાન દેશના એ રાજશાસકોના દ્વેષભાવને ડામવા સમથ મને છે. પિરણામે સ્થાનિક જનતાને તથા આગ ંતુક સંઘને વિશિષ્ટ લાળા મળે છે.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ યુગનું ભગીરથ કામક
૨૬૧ એક યાત્રા-સંઘ નીકળે, તે સેંકડે મજૂર વગેરે માનવેને વિભિન્ન પ્રકારે રોજીરોટી મળે છે. એથી સમાજને ગરીબવર્ગ સારા પ્રમાણમાં ષિાય છે. એ સામાજિક લાભ પણ છે.
આધ્યાત્મિક તથા સામાજિક દૃષ્ટિએ આવાં અગણિત લાભ આપનાર મહાન સંઘ કાઢવાની ભાવના શેઠ માકભાઈને થઈ હતી. અને એ સંધ પૂજ્યશ્રીની ૫ નીકળે, એવી ઈચ્છાથી તેઓ વિનંતિ કરવા જાવાલ આવેલા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને અમદાવાદ પધારવા માટે ભારપૂર્વક આગ્રહ કર્યો.
જે કે- પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી અમદાવાદના તથા મારવાડના ગૃહ તરફથી શ્રીરાણકપુરજી તીર્થને જીદ્ધાર ચાલુ હતું. તેની પ્રતિષ્ઠા કરવાનો વિચાર ચાલતો હતો. એ નિમિત્તે જુદા જુદા ગૃહસ્થ તરફથી નવકારશીઓ પણ નોંધાવા લાગી હતી. સાદડી તથા ગોલવાડને સંઘ પ્રતિષ્ઠા માટે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી ગયેલ.
જોધપુરના વકીલ શ્રી જાલમચંદજી વગેરે ગૃહસ્થ પણ વિનંતિ કરી ગયેલા કે એક વાર કાપરડાજીની યાત્રાએ પધારો.” પૂજ્યશ્રીની પણ ભાવના હતી કે – મારવાડમાં બેએક વર્ષ રહેવું.
પણ જ્યના અન્નજળ બળવાન હોય, ત્યાં અવશ્ય જવું પડે છે. અહીં પણ એમ જ બન્યું. લાભાલાભને વિચાર કરતાં અમદાવાદ જવું ઉચિત જણાવાથી પૂજ્યશ્રીએ શેઠની વિનંતિ સ્વીકારી અને વિહાર કરીને અમદાવાદ પધાર્યા.
શેઠશ્રીએ સંઘની ભવ્ય તૈયારીઓ કરી હતી. શેઠ પ્રતાપસિંહ માહોલાલ વગેરે શ્રેણિવર્યો એમના આ મહાકાર્યમાં સર્વ પ્રકારે સહકાર આપી રહ્યા હતા. આમંત્રણ પત્રિકા સર્વત્ર મેકલેલ હોવાથી સંઘમાં જોડાવા માટે ભાવિક વર્ગ ઠેરઠેરથી આવી રહ્યો હતો. માગશર વદિ દશમને દિવસ સંઘના મંગલપ્રયાણ માટે નિયત થયે.
આ પહેલાં વિદ્ગોના વિનાશ માટે શેઠશ્રીએ બહતનંદ્યાવર્ત પૂજન કરાવ્યું, અને તીર્થ યાત્રાનો વિધિ કરવા પૂર્વક માગશર વદિ દશમે શ્રીસંઘે પૂજ્યશ્રીની નિશ્રા સાથે અનુપમ ઠાઠથી મંગલપ્રસ્થાન કર્યું.
સંઘપ્રયાણનો વડે ખૂબ દબદબાભર્યો નીકળે. હજારે માનવ એમાં જોડાયા હતા. ભાવનગરના દિવાન સર પ્રભા શંકર પટ્ટણી વગેરે રાજયાધિકારીઓ પણ આ પ્રયાણયાત્રામાં સામેલ થયા હતા. અરે ! લગભગ ચાર લાખ જેટલી માનવમેદની તે આ મહાન સંઘને જેવા માટે જ ઉમટી હતી. શહેરને વાહન વ્યવહાર ખુદ સરકારે ચાર કલાક બંધ રખાવેલ.
આપણું મહાનું ચરિત્રનાયકશ્રી, પૂ. સાગરજી મ., આ. શ્રી વિજય મેહનસૂરિજી મ. આ. શ્રીવિજય મેઘસૂરિજી મ. વગેરે ર૭૫ જેટલાં મુનિભગવંતે, ૪૦૦ ઉપરાંત સાધ્વીજી મહારાજે, લગભગ ૧૩ હજાર છે “રી’ પાળતાં યાત્રિક, ૮૫૦ બળદગાડીઓ અને અનેક મોટર–ખટારાઓ સહિત ૧૩૦૦ જેટલા વાહને, ચાંદીને મહેન્દ્રધ્વજ, સુવર્ણ સેલ ચાંદીનો રથ, ચાંદીનો મેરુપર્વત, ચાંદીનું જિનમંદિર (ફલિડંગ), તથા ચાંદીની મને રમ અંબાડી અને હેદ્દાથી દીપી રહેલા ભાવનગર અને ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટના બે મહાકાય ગજરાજે, વગેરેથી લેકમાનસમાં અનેરી ભાત પાડતી આ સંઘપ્રયાણયાત્રા શહેરના મુખ્ય મુખ્ય વિસ્તારમાં ફરતી ફરતી બે કલાકે ત્રણ દરવાજા પાસે પહોંચી.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१२
શાસનસમ્રાટું
આ પૂર્વે અપાર ભીડ અને ધક્કામુક્કીમાં પણ પૂજ્યશ્રીની સાથે શાનતભાવે ચાલતા વયોવૃદ્ધ શ્રી પટ્ટણી સાહેબને કેઈકે કહ્યું કે : સાહેબ ! આ ભયાનક ભીડમાં આપને ઘણી ભીંસ પડશે, માટે આમાંથી નીકળીને બહાર પધારો.
આ સાંભળીને પટ્ટણી સાહેબ કહે : અહીં હું એક સત્તાધીશ તરીકે નથી આવ્યું. પણ એક ધર્મકાર્યમાં ભાગ લેવા આવ્યો છું. અત્યારે હું પૂજ્ય મહારાજશ્રી તથા સંઘવીજીના કબજામાં છું. તેઓશ્રીની આજ્ઞા જ અત્યારે સર્વોપરિ છે.” આમ કહીને તેઓ ત્રણ દરવાજા સુધી નિરાંતે ફર્યા, ત્યાંથી તેઓને આગળ લઈ જવામાં આવ્યા.
સંઘને પહેલે પડાવ જૈન સોસાયટીમાં કર કે જૈન મરચંટ સોસાયટીમાં ? એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયે. બન્ને સંસાયટીવાળા ભાઈએ પિતાને ત્યાં પધારવાને અતિ આગ્રહ કરી રહ્યા હતા. છેવટે–જેન સોસાયટીવાળાને આદેશ અપાયા. સંઘ ત્યાં પધાર્યો. ત્યાં ત્રણ દિવસ મુકામ કચે. ત્રણેય દિવસ જન સોસાયટીવાળાએ સંઘની સર્વ ભક્તિ કરીને મહાન લાભ મેળવ્યો. આગળ મુકામેની ગોઠવણ અને સગવડ બરાબર થઈ જતાં માગશર વદ તેરસે સંઘ સરખેજ આવ્યું. ત્યાં બે દિવસ રહીને ધૂળકા આવે.
સંઘને પડાવ જ્યાં નાખવાનો હોય, એ જગ્યા “મનસુખનગરમાં ફેરવાઈ જતી. ભવ્ય કમાનથી સુશોભિત ત્રણે પ્રવેશદ્વારવાળા આ મનસુખનગરની મધ્યમાં “માણેક ચોક રચાતે, એમાં ચાંદીનું નાજુક છતાં સુંદર જિનાલય ગોઠવાતું. એની પાછળ પિલિસ થાણું રહેતું, અને તરફ યાત્રિકના તંબૂઓ તથા રાવટીઓ છવાઈ જતાં. એમાં સર્વપ્રથમ સંઘપતિને સુવર્ણકળશથી શુભતે વિશાળ, રજવાડી ઠાઠયુક્ત તંબૂ નખાતે. પછી કચેરી વગેરેના તંબૂઓ, તેની સામે પૂજ્યશ્રી માટે વિશાળ તંબૂ, પછી સાગરજી મ. આદિ સૂરિવરો અને સવ મુનિવરો માટેના નાના મોટાં તબૂએ નખાતા. એ બધાંની ફરતાં યાત્રાળુ ગૃહસ્થના તંબૂઓ રહેતાં. અને એક નિરાળી છતાં મધ્યવતી જગ્યામાં સાધ્વીગણને ઉતારો અપાતે. એકંદર ૭૫ મોટાં તંબૂઓ અને ૧૫૦૦ ઉપરાંત નાની મોટી રાવટીઓ વગેરે બહોળું સાધન હતું. પ્રત્યેક સાધન બેવડું હતું. એટલે આગલા મુકામની રચના એક દિવસ અગાઉ જ થઈ જતી. આથી બીજા દિવસે સંઘ ત્યાં પહોંચે ત્યારે અગવડ વેઠવી ન પડતી. ભાવનગર અને ધ્રાંગધ્રા વગેરે રાજ્યના ભક્તિપૂર્ણ સહાગનું એ પરિણામ હતું.
જ્યાં જ્યાં સંઘને પડાવ થાય, ત્યાં એક વિજયી મહારાજાની છાવણીની શેભ જામી જતી. દડમજલ કરતે સંઘ એક પછી એક મુકામ વટાવતા આગળ વધવા લાગે. લીંબડી આવ્યો. સંઘ જે જે ગામે આવતો, તે તે ગામના ઠાકોર-દિવાન વગેરે રાજશાસકે ઘણા ઉમંગથી સંઘનો સત્કાર કરતાં, અને જેઈતી સઘળી સગવડ કરી આપતાં. પૂજ્યશ્રીની સર્વતંત્ર સ્વતંત્ર પ્રતિભા અને સંઘવીજીની ઉદારતા તો કાઈને આકર્ષતી હતી. લીબડીમાં સંઘ આવ્યો, ત્યારે ત્યાંના મહાજને તથા મહારાજા શ્રી દોલતસિંહજીએ સ્ટેટના સમગ્ર સમાજ સાથે સંઘનું દબદબાભર્યું સામૈયું કર્યું. આ સામૈયું જેવા સમગ્ર ઝાલાવાડ-લીંબડીમાં ઠલવાયું હતું. વઢવાણથી તે એક સ્પેશ્યલ ટ્રેન સંઘ-દર્શન માટે આવી હતી.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ યુગનું ભગીરથ કામઃ
૨૬૩
સોંઘમાં પ્રતિનૢિન વિભિન્ન ગૃહસ્થા તરફથી નવકારશી થતી. એમાં રાજ લગભગ ૧૫૧૭ કે ૨૦ હજાર લેાકેા લાભ લેતાં. કહે છે કે-સઘના મુખ્ય રસેાડામાં સામાન્યતઃ હુંમેશાં ૩૦૦ મણ પકવાન્ન, ૪૦૦ મણુ ફરસાણુ, ૪૫ મણુ ભાત, ૨૦ મણ દાળ અને ૬૦ મણ શાક, આટલી રસાઈ થતી હતી. ૮૦૦ મણ તા સરપણ (બળતણુ) જોઇતુ હતુ., લીંબડીની નવકારશીમાં ૨૦૦૦૦ માણસાએ લાભ લીધેા. અહીં સંઘ એ દિવસ રાકાયા,
બીજે દિવસે મહાજને ના. લીંબડી-નરેશના પ્રમુખપદે એક મેળાવડો ચાજ્યા. એમાં સુશીદાબાદના ખાનુસાહેબ શ્રીપતસિંહજી, આંબલિયાના કારભારી ત્રંબકલાલભાઈ વગેરે અનેક અધિકારીઓએ હાજરી આપી, આ મેળાવડામાં ના. મહારાજા ! સંધવીજીને માનપત્ર આપ્યું. સંઘવીજીએ ભારે નમ્રતાથી એને સ્વીકાર કરીને લીખડીની પાંજરાપેાળ, મેડિગ વગેરે સંસ્થામાં ઉદાર રકમનું દાન જાહેર કર્યું. લીંબડીના સંઘમાં લ્હાણું પણ કર્યું..
લીમડીથી સંઘ ચુડા ગયા. ચુડાના ઠાકાર સાહેબે તથા સ ંઘે સુંદર સ્વાગત-સન્માન કર્યુ. લીંબડીનરેશે તથા ચુડા દરખારે પોતાના રાજ્યમાં સ ંઘ પધાર્યાં તે દિવસે કાયમ જીવદયા પાળવાના હુકમ જાહેર કર્યાં. આ પછી પૂજ્યશ્રીએ અસરકારક ઉપદેશ ફરમાવતાં સંઘ જે મહિનામાં આવ્યા, તે આખા મહિના જીવદયા પાળવાની જાહેરાત કરી.
સંઘ આગળ વધ્યા. સરવામાં સંઘવીજી તરફથી ઉપાશ્રય કરાવી આપવાનુ જાહેર થયું. વી છીયા-જસદણુ–આટકોટ વગેરે ગામા સંઘે પસાર કર્યાં. આગળ ગેાંડલ આવતું હતું. પણ ગેાંડલના મહારાજાએ સ ંઘ પાસેથી જકાત લેવાનું નકકી કર્યું. આ વાત જાણતાં જ સંઘવીજીએ તત્કાલ નવા નિણૅય લીધા. ગાંડલને પડતું મૂકીને ખાખાર વડીયા જવાનું જાહેર કર્યુ. જો સ ંઘ જકાત ભરીને ગેાંડલ જાય, તે ભવિષ્યના સ યાત્રાસા માટે જકાત ભરવાના ચીલે ખુલ્લા થતા હતા, જે સર્વથા અનિચ્છનીય હતા. એ જ કારણે કાર્યક્રમમાંથી ગેાંડલ પડતું મુકાયુ'.
વડીયાના નાના સંઘ તથા ત્યાંના ઠાકરશ્રી સ ંઘને તન-મન-ધનની બધી સગવડ આપવા તૈયાર થયા. સંઘ પેાતાને ત્યાં પધારે, એ તેમને મન ઉલ્લાસ અને ઉમંગ વધારનારી વાત હતી. આ તરફ સ ંઘના ભબ્ય સ્વાગત માટે ગેાંડલના જૈન સંઘ જ નહિ, પણ ત્યાંનુ મહાજન પણ ઘણું આતુર હતુ. મહાજને તૈયારીએ પશુ સારી કરેલી. પણ સંઘ ગાંડલ નથી આવવાના એ જાણીને એને ઘણેા ખેદ થયા. આવા મહાન્ સદ્ય પાસે જકાતની માંગણી કરવી, એ એને ખૂબ અનુચિત જણાયું. ના.મહારાણી સાહેખા પણ એ વિચારને મળતા હતા. વળી એક જકાતને જ કારણે આવા મોટા સઘ ગેાંડલને ટાળીને જાય, એ મહાજન માટે અસહ્ય વાત હતી. એણે તરત જ પેાતાના મહારાજાનો નિર્ણય ફેરવવા માટે પ્રયાસે આદર્યાં. રાજાજીને સમજાવ્યા કે: “આ તા ગેાંડલની આબરૂના સવાલ છે. બધાંય રજવાડાઓએ સઘને પ્રેમથી આવકાર્યા છે, અને સન્માન્યા છે. અરે ! આ વડીયા જેવી નાની ઠકરાત પણ ગાંડલનુ નાક કપાતું જોઈ ને હરખાય છે, અને સંઘને પેાતાને ત્યાં લઈ જાય છે. આ પરિસ્થિતિમાં આપણી આબરૂને ખાતર પણ જકાતની વાત જવા દઈને સંઘને અહી' લાવવા જ જોઇએ.”
મહાનની વાત મહારાજાને ચેાગ્ય જણાઈ. તેમણે સંઘની જકાત માફ કરવાના હુકમ
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૪
શાસનસમ્રાર્
આપતાં કહ્યું કે : “તમે જાવ, અને સ ંઘને તથા મહારાજશ્રીને અમારા વતી ઘણાં માનપૂર્વક વિનતિ કરીને અહીં લઈ આવે.’
મહારાજાના આદેશ મળતાં જ મહાજન ઉપડયું . માયાપાદર. સંઘના મુકામ ત્યાં હતા. ગાંડલના ખાજા તથા વહેારા કેમના ક્રોડપતિ આગેવાનો મહાજનની માખરે હતા. તેઓ સીધા પૂજ્યશ્રી પાસે ગયા, અને સંઘ સાથે ગાંડલ પધારવાની પૂજ્યશ્રીને વિનતિ કરી. ખેાજા તથા વહેારા કામના ક્રાડપતિ મેાવડીઓએ માથા પરથી ટેાપીએ ઉતારીને કહ્યુ કે: “અમારા મહારાજાની ઈચ્છા છે કે—અહીંથી ઠેઠ ગેાંડલ સુધી જાજમ પાથરીને સંઘને ગોંડલ પધરાવવે છે. માટે આપ આ વિન ંતિ માન્ય કરો.” પૂજ્યશ્રીએ તેમને સંઘવીજી પાસે જવા જણાવ્યુ.
મહાજન સંઘવીજી પાસે આવ્યું. સંઘવીજીએ સૌને ઉચિત સત્કાર કર્યો. મહાજને મહારાજા તથા ગાંડલની પ્રજા વતી નમ્રતાભરી વિનંતિ કરી કે ઃ સંધ લઈને ગેડલ પધારા. જવાખમાં સંઘવીજીએ કહ્યું : સઘળા કા ક્રમ વ્યવસ્થિત નક્કી થયેા છે, એટલે હવે ગેાંડલ આવવાનું કઈ રીતે અને
પશુ મહાજન ન માન્યું. એ કહે : ચાહે તે થાય, પણ સંઘે ગેાંડલ પધારવાનુ જ છે. ભલે ખધા કાર્યક્રમ ફેરવવા પડે.
મહાજનની મક્કમ વાત સાંભળીને સંઘવીજી વિચારમાં પડ્યા. તે સઘના વ્યવસ્થાપકા સાથે પૂજ્યશ્રી પાસે ગયા. લાભાલાભની વિચારણા કરીને છેવટે ગોંડલવાળાની વિન ંતિ સ્વીકારી, ત્યાં જવાનું નક્કી કર્યું. વડીયાના પ્રાગ્રામ મુલતવી રખાયા. નિશ્ચિત વ્યવસ્થામાં એકાએક ઝડપી ફેરફાર થવાથી ગરબડ થવાની દહેશત હતી. પણ તેની જવાબદારી વ્યવસ્થાપકાએ ઉપાડી લીધી.
ગોંડલના મહાજનના હ અપાર હતા. તેઓ ગેાંડલ જઈ ને સ્વાગતની અપૂર્વ તૈયારીમાં મચી પડ્યા. ના. મહારાજા પણ આ સમાચારથી પ્રસન્ન બન્યા. મહારાણી સાહેબા સહિત આખા રાજકુટુંબની ઈચ્છા પૂર્ણ થઈ.
માયાપાદરથી ખંભાળીયા-રાજડી થઈને સ ંઘ ગેાંડલ શહેરમાં આળ્યે, ત્યારે ના. મહારાજા સહિત સમસ્ત પ્રજાએ ભવ્ય સામૈયુ કર્યું. વ્યાખ્યાનમાં પણ મહારાજા સાથે આખુ રાજકુર્દૂખ આવ્યું હતું. અહીં સઘ એ દિવસ શકાયા. એકવાર સંઘ પાસેથી જકાતની માંગણી કરનાર મહારાજાએ બે દિવસ સુધી પાણી–બળતણુ વગેરેની સપૂર્ણ સગવડ સ્ટેટ તરફથી આપી.
આમ ગેડલનો મીઠી મે’માનગતિ માણીને ત્રીજે દિવસે સંઘ આગળ વધ્યા. વીરપુર, જેતપુર, ચેાકી અને વડાલ થઈને જુનાગઢ આવ્યા. સંઘના સ્વાગતની તૈયારીએ મહાજને માટા પાયા પર કરેલી. સંઘ આવવાના દિવસે સ્ટેટ તરફથી પણ ઠેર ઠેર પાણીના તથા સંરક્ષણને દોષસ્ત કરાયેા હતા. સ્ટેટના રૂઆબદાર મિલિટરી એન્ડ સાથે મહાજને સ ંઘનુ ભવ્ય સામૈયું કર્યું. મુખ્ય દિવાન સાહેબ વગેરે અમલદારો પણ એમાં સામેલ હતા. સામૈયુ શહેરમાં ફરીને તળેટી પાસેની વિશાળ જગ્યામાં ઉતર્યુ. સંઘના પડાવ ત્યાં નખાયા.
પ્રવેશના દિવસે જુનાગઢ-સંઘ તરફથી સંઘજમણુ થયું. સાંજે ખાસ ઊભા કરાયેલા મંડપમાં મેાટા મેળાવડા ચેાજાયા, સ્ટેટના મુખ્ય દિવાન સર પેટ્રીક કેડલે એમાં પ્રમુખસ્થાન
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ યુગનું ભગીરથ કામક
સંભાળ્યું. એ મેળાવડામાં જુનાગઢના મહાજન વતી સંઘવીજીને માનપત્ર એનાયત કરતાં દિવાનસાહેબે કહ્યું કે : “જુનાગઢ સ્ટેટ વતી શેઠશ્રી માકુભાઈ મનસુખભાઈ અને સંઘના યાત્રિકેનું સ્વાગત કરતાં મને આનંદ થયો છે. સંઘના કાર્યને પાર પાડવા માટે શેઠે જે શુભપ્રયાસ કર્યો છે, અને પવિત્ર યાત્રાને લાભ આપવા માટે જે આ તક ઉપસ્થિત કરી છે, તે બદલ આ માનપત્ર મહાજન તરફથી શેઠને અર્પણ કરતાં મને આનંદ થાય છે.”
શેઠશ્રીએ પણ ઘણી નમ્રતાથી તેને પ્રત્યુત્તર વાળીને શહેરની સંસ્થાઓમાં હજારે રૂપિયાની ઉદાર સખાવતે જાહેર કરી. આ પછી બીજી અનેક સંસ્થાઓએ તેમને માનપત્ર આપ્યાં.
બીજે દિવસે એટલે કે મહાશુદિ ત્રીજને દિવસે સમસ્ત સંઘે ગિરનાર મહાતીર્થની યાત્રા કરી. શ્રી નેમિનાથ ભગવાનની દીક્ષા તથા કેવલજ્ઞાન કલ્યાણકની ભૂમિરૂપ સહસાવન (સહસ્સામ્ર વન) અને નિર્વાણ કલ્યાણકની ભૂમિ-પાંચમી ટૂંક વગેરે સર્વ કેની સ્પર્શના અને યાત્રા કરીને, પ્રભુના દર્શન-પૂજન કરીને સૌ કૃતાર્થ બન્યા. સંઘવીએ પણ હૈયાના વિશુદ્ધ ભાવ અનુસાર ગિરિરાજની સેવા પૂજા કરીને લગભગ ત્રીસ હજારની કિંમતના રત્નજડિત સુવર્ણ હારથી મૂળનાયક દેવાધિદેવ શ્રીમનાથ પ્રભુની પૂજા કરી. એ પછી સકલ સંઘની હાજરીમાં પૂજ્યશ્રીએ માલારેપણ વિધિ કરાવીને સંઘવીજીના કાકી શેઠાણી શ્રીમાણેકબેન (શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈના ધર્મપત્ની) ને તીર્થમાળા પહેરાવી. આ પ્રસંગે પૂજ્ય પં. શ્રીગંભીરવિજયજી મ ના શિષ્ય મુનિશ્રી અવદાતવિજયજીને તથા પૂ. શ્રીમણિવિજયજી મ. ના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી નયવિજયજીને પંન્યાસપદ પણ અપાયું. માળારેપણના અવસરે ત્યાં એકત્ર થયેલા જનસમૂહની જયગજેનાથી આ ગિરનાર જાણે શબ્દમય થઈ ગયે. વિધિ પૂર્ણ થયા બાદ સૌ નીચે આવ્યા.
જૂનાગઢમાં ચાર દિવસની સ્થિરતા કરીને ત્યાંથી વડાલ-વાવડી-તેરી-કુંકાવાવ-આંકડીયા થઈને સંઘ અમરેલી આવ્યું. અમરેલી ગાયકવાડી મહાલ હતું. ગાયકવાડી રાજ્યની હદમાં સંઘ પ્રવેશતાં જ અગાઉના સર્વ રાજ્યની જેમ ગાયકવાડ સરકારે પણ સંઘને સુંદર સગવડ કરી આપી. અમરેલીના પ્રવેશમાં ત્યાંના સુબા શ્રી પીલાજીરાવ ગાયકવાડે હાજરી આપી. મહાજનનું માનપત્ર પણ તેમના હાથે સંઘવીજીને અપાયું.
અમરેલીથી આગળ વધેલે સંઘ ભાવનગરની હદમાં પ્રવેશ્યો. શરૂઆતથી જ સંઘને વિશિષ્ટ સહકાર આપનાર આ રાયે અહીં પણ ઘણે સુંદર બંદોબસ્ત કરી રાખ્યું હતું.
સાવરકુંડલાના સંઘની વિનંતિથી અમુક આપ્તવર્ગ સાથે સંઘવજી ત્યાં ગયા. ત્યાં સર પ્રભાશંકર પટ્ટણીના પ્રમુખપદે જાયેલા એક મેળાવડામાં કુંડલાના મહાજને અભિનંદનપત્ર આપ્યું. એ વેળા શ્રીપટ્ટણી સાહેબે સંઘવીજીના પિતાજી શેઠ મનસુખભાઈના ભાવનગર રાજ્ય સાથેના મીઠા સંબંધોનું પ્રેમપૂર્વક સ્મરણ કરીને હાર્દિક અભિનંદનથી સંઘવીજીને સત્કાર્યા. અને “ધર્મસત્તા એ એક મહાન્ સત્તા છે, જેની આગળ રાજસત્તાએ નમવાનું જ હોય છે. એ પિતાના શ્રદ્ધાપૂર્ણ વિચારને આ પ્રસંગે જાહેર રીતે વ્યક્ત કર્યો.
ભાવનગરની હદ પૂરી કરીને સંધ પાલિતાણાની હદમાં-ગારિયાધારમાં પ્રવેશ્યા. પાલિતાણાના દિવાન શ્રીમૂળરાજકુમારસિંહજી અહી દશનાથે આવી ગયા. હંમેશની જેમ અહીં
૩૪
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૬
શાસનસમ્રા,
પણું ચિતરફથી માનવમેદની ઉમટી પડેલી. અહીંથી સેમલ-ઘેટી થઈને સંઘ પાલિતાણાના પાદરે પહોંચ્યા. યાત્રિગણના હૃદયમાં આજે ઉલ્લાસની છોળે ઉછળતી હતી. ગિરિરાજના પુનિત દશને સૌને પુલકિત બનાવ્યા હતા. આજે મહાવદિ બીજ હતી. નવ વાગે મંગલપ્રવેશનું ઘડિયું હેવાથી સંઘે ગામ બહાર વિસામો લીધે. ડી વારમાં આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીઓથી સામૈયું આવી પહોંચતાં સૌ તૈયાર થયા. સમયસર સ્વાગત શરૂ થયું. યાત્રાળુઓ ઉપરાંત ગામના તથા બહારગામથી સંઘના દર્શન માટે આવેલા લોકોની સંખ્યા ચાલીસ હજારને આંક વટાવી ગઈ હતી. ખાસ સંઘના દર્શન માટે મદ્રાસથી પણ સ્પેશ્યલ ટ્રેન આવી હતી.
દિવાન સાહેબ પ્રથમથી જ હાજર હતા. ના. ઠાકોર સાહેબ પણ થોડે સુધી આવ્યા હતા. ગામમાં બહોળા વિસ્તારમાં ફરીને સામૈયું સંઘના પડાવમાં–મનસુખનગરમાં ઉતર્યું. પછી પૂજ્યશ્રીએ બુલંદસ્વરે ધર્મદેશના ફરમાવી.
સંઘવીજીએ ગાર્ડન પાર્ટી અને ના. ઠાકોરશ્રીને સપરિવાર નોતર્યા. તેમાં તેમના પરિવારને વિવિધ પહેરામણીએ આપી.
તીર્થમાળારોપણને મંગલ દિવસ મહાવદિ પાંચમને નિર્જીત કરવામાં આવ્યું. આ મંગલ પ્રસંગને નિહાળવા માટે ગામ-પરગામના હજારે જેનોને એકત્ર થયેલાં જોઈને શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીએ લાખ રૂપિયાના ખર્ચે તૈયાર કરાવેલા સાચા હીરા અને રત્નોથી ભરપૂર મુગટ-તિલડ–હંસ-બાજુબંધ અને શ્રીફળ વગેરે આભૂષણે માળારોપણના શુભ દિવસે જ દયાળુ દાદાને ચઢાવવાને વિચાર પેઢીના વહીવટદારોએ કર્યો. એ માટે પૂજ્યશ્રીની સંમતિ મળતાં મહાવદિ બીજે એક મજબૂત અને સર્વ બાજુથી સુસંરક્ષિત તંબૂમાં એ આભૂષણે સંઘના દર્શન માટે ખુલ્લો મુકાયાં. અને એ આભૂષણે પ્રભુને પહેરાવવાની ઉછામણી શરૂ કરી. એ બે દિવસ ચાલી. મહાવદિ ચેાથે પેઢીના કાર્યવાહકે– શેઠ કરતુરભાઈ લાલભાઈ શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ શેઠ પ્રતાપસિંહ માહોલાલ, શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ, શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ શેઠ ભગુભાઈ ચુનીલાલ સુતરીયા વગેરે તથા અન્ય હજારે ભાઈ બહેનની હાજરીમાં એ આભૂષણોને આદેશ અપાય.
મુગટ ચડાવવાને આદેશ સુરતવાળા ખરતરગચ્છીય શેઠ ફરોહચંદ પ્રેમચંદ ઝવેરીએ રૂ. ૧૫૦૦૧ માં લીધે. તિલકનો આદેશ શેઠ મયાભાઈ સકરચંદે, હંસને આદેશ શેઠ રતિલાલ નાથાલાલ લલુભાઈ એ, શ્રીફળને આદેશ શેઠ ભગુભાઈ ચુનીલાલે, અને બાજુબંધને આદેશ શેઠ ગુલાબચંદ નગીનદાસે લીધે. મુગટ ચડાવનારને દાદાની પ્રથમ પૂજાને આદેશ પણ માપવામાં આવે.
આ ઉપરાંત દયાળુ દાદાના જિનાલયના શિખર ઉપર ચડાવવા માટે નો ચાંદીને કલશ તૈયાર કરાવ્યો હતો. નવ હજાર ત્રણ સે અને છ તેલા ચાંદીથી બનેલા એ કલશને ૧૮૭ તોલા અને સાત વાલ જેટલા શુદ્ધ સોનાથી સવામાં આવેલે. એ કલશની પ્રતિષ્ઠાની ઉછામણ પણ બેલાઈ. ભારે રસાકસીને અંતે એને આદેશ શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈએ (હીરાચંદ રતનચંદવાળા) રૂ. ૪૫૦૧૩ માં લીધો. બીજી ઘુમટીઓના કલશેના આદેશ પણ અન્યાખ્યા ભાવિકે એ લીધા.
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬૭
આ યુગનું ભગીરથ કામ
મહાવદ પાંચમે સવારે અનેક વાજિંત્રના મંગળનાદ સાથે સંઘ ગિરિરાજ ચઢવો શરૂ કર્યો. દેઢ માસના પ્રવાસનું ધ્યેય આજે પૂરું થતું હતું. એથી હર્ષમાં આવીને યાત્રિકે મધુરગંભીર અવાજે ગિરિરાજની સ્તવનાના ગીત લલકારતાં ચઢી રહ્યા હતાં. હજારો યાત્રિકોના સ્તુતિ-સ્વરને લીધે ગિરિરાજ જાણે શબ્દાદ્વૈતમય બની ગયો હતો, અને સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવકશ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘને પિતાના પવિત્ર રજકણેનો સ્પર્શ કરાવવા દ્વારા જાણે પવિત્ર બનાવતો હતો. હોંશે હોંશે ગિરિરાજનું ચઢાણ પૂરું કરીને સૌ દાદાના દરબારમાં પહોંચ્યા. વીસ હજારની મેદનીને લીધે દાદાના દરબારે જાણે માનવ-સમુદ્રનું સ્વરૂપ ધારણ કર્યું હોય તેમ ભાસતું હતું.
આ વખતે પ્રથમ પૂજાને લાભ મુગટ ચડાવનાર પુણ્યાત્મા ફતેહચંદ પ્રેમચંદે લઈને દાદાના મસ્તકે હીરા-રને મઢેલો મુગટ ચડા. હજારે નેત્રે આતુર–નયને આ દશ્ય જોઈ રહ્યા હતા. મુગટ ચલ્યા બાદ દાદાનું અલૌકિક તેજ નિહાળીને સૌ કેઈના મુખમાંથી ગગનભેદી જયનાદ નીકળી રહ્યાં.
બીજા ભાવિકોએ પણ તે તે આભૂષણે ચડાવ્યા. શિખર તથા ઘુમટીઓ ઉપર કલશની પ્રતિષ્ઠા પણ પૂજ્યશ્રીના વિશુદ્ધ મંત્રોચ્ચાર અને વાસક્ષેપપુર સર કરવામાં આવી. આ પછી સમસ્ત સંઘે દયાળુ દાદાને અનેરા ભાવથી પૂજ્યા-જુહાર્યા.
પછી-દાદાના સુવિશાળ દરબારમાં (નાત્રમંડપમાં) પૂજ્યશ્રીએ અગણ્ય જનસમૂહની હાજરીમાં સંઘવીજી તથા સંઘવણ શેઠાણ શ્રીસૌભાગ્યલક્ષ્મી બેન વગેરેને વિધિપૂર્વક તીર્થમાળા પહેરાવી. એ અવસરે સંઘવીજીએ હર્ષપુલકિત હૈયે દયાળુ દાદાને કંઠે રૂ. પચાસ હજારની કિંમતને રત્નખચિત હાર પહેરાવ્યું. પૂજ્યશ્રીએ આપેલી પ્રસંગચિત અને ભાવત્પાદક ધર્મદેશના સાંભળ્યા પછી સૌ નીચે મનસુખનગરમાં આવી ગયા. સૌના મુખ પર કાંઈક પામ્યાને સંતોષ તરવરતે હતો.
પાલિતાણાથી સંઘ ગિરિરાજની બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણા કરવા ગયે. હસ્તગિરિ–કદંબગિરિની યાત્રા કરીને પુન: પાલિતાણા આવ્યો, અને પૂજ્યશ્રી આદિ મુનિવરે કદંબગિરિમાં શેકાયા.
સંઘ પુનઃ પાલિતાણમાં આવ્યા પછી અનેક સંસ્થાઓએ સંઘવીજીને માનપત્ર આપ્યાં. યશેવિયજી જૈન ગુરુકુલ તથા પાલિતાણા-મહાજને શ્રીદિવાનસાહેબના પ્રમુખપદે માનપત્ર આપ્યાં. સંઘવીએ સર્વત્ર ઉદાર રકમનું દાન જાહેર કર્યું. અને મહાવદિ દશમના દિવસે તેઓએ મોટર દ્વારા અમદાવાદ ભણી પ્રયાણ કર્યું.
દેઢ માસ સુધી ચાલેલા આ યાત્રા સંઘ જે જે રાજ્યમાં ગયો, તે ત રાજે એક દિવસ, એક મહિના કે તેથી ઓછાવત્તા દિવસો અમારિ પાળવાનું જાહેર કર્યું હતું.
સંઘ જ્યાં જ્યાં જતે, ત્યાં હજારોની સંખ્યામાં જનસમૂહ દર્શનાર્થે ઉમટતે. લીંબડી, જુનાગઢ, પાલિતાણા વગેરે સ્થળોએ તો એ માટે સ્પેશ્યલ ટ્રેઈને દોડાવાઈ હતી.
હંમેશાં જુદાં જુદાં ગૃહસ્થ તરફથી નવકારશીઓ થતી.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७०
શાસનસમ્રા સંઘવીજી સર્વત્ર ઉદારતાપૂર્વક દાન કયે જ જતા હતા. એ ઉદારતાને પ્રભાવ વ્યાપક પડતો હતો. ધ્રાંગધ્રા-લીંબડી–વળા–ભાવનગર વગેરે રાજ્યને સહકાર અવિસ્મરણીય રહ્યો. તે તે રાજાઓને પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેને ભકિતભાવ અને સંઘવીજીના સૌની સાથેના મીઠાં સંબંધોનું એ પરિણામ હતું.
સંઘવીજીને લગભગ આઠ લાખ રૂપિયાને (તે વખતના) ખર્ચ થયું હતું. એ સિવાય સંઘમાં શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ વગેરે નાના સંઘવીઓના સ્વતંત્ર રસોડાં સંઘભક્તિપૂર્વક ચાલતાં. તેઓને પણ પ્રત્યેકને ૪૦-૪૦ હજાર જેવો ખર્ચ થયેલ.
ટાઈમ્સ ઑફ ઈન્ડિયા” (Times of India) એ આ મહાન સંઘનું વર્ણન કરતાં તેને કુમારપાળ મહારાજાના સંઘની સાથે સરખાવ્યું. બીજાં વર્તમાનપત્રોએ પણ સંઘ તથા સંઘવીજીને સુંદર શબ્દોમાં બિરદાવ્યા.
આવા કાળમાં પણ આ મહાન સંઘ કાઢવે, તેને હેમખેમ પાર પાડવો, એ ખરેખર ભગીરથ કામ હતું. પૂજ્યશ્રીમાનના આશીર્વાદથી એ ભગીરથ કામ શેઠ માકુભાઈએ કરીને જગને બતાવી આપ્યું કે કાળા માથાને માનવી ધારે તે કરી શકે છે એની સાથે-કદી ઓછું ન થાય, એવું પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય પણ ઉપાર્યું.
-૦–
[૫૨] પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના :
કદંબગિરિનો ઉદ્ધાર, એ પૂજ્યશ્રીને જીવનનું મહાન કર્તવ્ય હતું. એ કર્તવ્ય સંપૂર્ણ પાર પાડવાની તેમની નેમ હતી. તેથી જ તેઓશ્રી ત્યાં રોકાયા હતા. ડુંગર ઉપર નૂતન જિનાલયના નિર્માણનું મહાકાર્ય ચાલુ હતું તેમાં યોગ્ય માર્ગદર્શન દ્વારા સુધારાવધારા સૂચવ્યાકરાવ્યા.
અહી સાવરકુંડલાને સંઘ ત્યાં પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્ય, ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ તેને સ્વીકાર કરીને પૂજ્યશ્રીએ વિહાર કર્યો. ભંડારિયા આવ્યા.
અહીં અચાનક શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ આવ્યા. પૂજ્યશ્રીને પાલિતાણું લઈ જવા માટે તેઓ આવેલા. કારણ કે-કાઠિયાવાડના તે વખતના પિલિટિકલ એજન્ટ પાલિતાણ આવવાના હતા. આ વખતે જે પૂજ્યશ્રી ત્યાં બિરાજતા હોય, તે તેઓશ્રીની પાસે પિોલિટિકલ એજન્ટને લાવવાની સારાભાઈની ઈચ્છા હતી. પૂજ્યશ્રી તેમની સાથે તીર્થસંબંધી વાતચીત કરે, અને તેમને આપણું હકક અંગેના મુદ્દાઓ સમજાવે તે ઘણું પ્રશ્નોને નિકાલ વિના પ્રયત્ન આવી જાય તેમ હતું. આ દૃષ્ટિથી તેઓ આવ્યા. તેમની વાત સાંભળીને પૂજ્યશ્રીએ પાલિતાણું પધારવાની હા કહી. એકાદ દિવસમાં વિહાર કરવાનું વિચાર્યું.
પણ રે ! કુદરતની લીલા અકળા છે. ઘણીવાર માનવીને ગમે છે, એ કુદરતને નથી રુચતું.
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના
૨૬૯ નિ વક્રુવિનઅહીં એવું જ બન્યું. બીજે જ દિવસે પૂજ્યશ્રીને ચકરીને વ્યાધિ થઈ ગ. સં. ૧૯૭૦ની સાલમાં તેઓશ્રીને આ વ્યાધિ થયેલે, તે આ વર્ષે પુનઃ ઉદ્દભવ્યો. એને લીધે વિહાર કરે તે અશકય જ હતો. એટલે ભંડારિયામાં જ સ્થિરતા કરવી પડી. પાલિતાણાની વાત જતી કરવી પડી. આ અંગે પૂજ્યશ્રીના મનમાં ઘણે અફસોસ થયો. તીર્થોની જટિલ સમસ્યાઓને સહેલાઈથી નિવેડે આવવાની સર્વે અનુકૂળતાઓ ભેગી થઈ, તે ટાણે જ આ વ્યાધિના ઉદભવથી તેઓશ્રીને ઘણું દુઃખ થયું. પણ આથી તેઓશ્રી નિરાશ તે ન જ થયા. નિરાશાને કે નિરુત્સાહતાને તેઓશ્રીના જીવનમાં સ્થાન જ ન હતું. આજે નહિ તે કાલે, ધારેલું કામ થવાનું જ છે, એવી મક્કમતા તેઓશ્રીની રગરગમાં વ્યાપેલી હતી. અને એનાં જ પરિણામ છે કે–અનેક મહાતીર્થો ઉદ્ધારને પામ્યાં-અને તેના હક્કો સુરક્ષિત રહ્યાં.
એકાદ અઠવાડિયામાં આ વ્યાધિ શમી ગયો. આ જ અરસામાં – વાલી (રાજસ્થાન) ના વતની શ્રી હજારીમલજી નામના એક ગૃહસ્થ આવ્યા. તેમના એક પુત્રે પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય પં. શ્રી અમૃતવિજયજી પાસે મુનિ શ્રી ખાતિવિજયજીના નામે દીક્ષા લીધી હતી. તેમના બીજા પુત્ર નવલમલની ભાવના પણ દીક્ષા લેવાની હતી. તેની દઢતા જોઈને તેના પિતા વગેરે અહીં પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા ને વિનંતિ કરી કે અમારા પુત્રની દીક્ષા આપના પવિત્ર હસ્તે કદંબગિરિમાં કરવાની અમારી ભાવના છે.
એટલે પૂજ્યશ્રી કદંબગિરિ પધાર્યા. ચૈત્ર વદિ બીજે નવલમલને દીક્ષા પ્રદાન કર્યું. તેનું નામ મુનિ નિરંજનવિજયજી રાખીને મુનિ ખાંતિવિજયજીના શિષ્ય બનાવ્યા.
પૂજ્યશ્રીના કાકાગુરૂ પૂજ્યશ્રી નીતિવિજયજી દાદાના પ્રશિષ્ય પં. શ્રી મણિવિજયજી મ. (પૂ. સાગરજી મ. ના સંસારી વડીલભાઈ) ના શિષ્ય પં. શ્રી કુમુદવિજયજી મ. આદિ મુનિવરે અહીં આવ્યા હતા. શ્રી કુમુદવિજયજીની દીક્ષા – સં. ૧૯૫૮માં પૂજ્યશ્રીએ કરેલી. એમને અહીં ચૈત્ર વદિ પાંચમે ઉપાધ્યાય પદવી ધામધૂમ સાથે અર્પણ કરી.
આ પછી કદંબગિરિથી વાવડી-કેટીયા-ઠળિયા-કામરેળ થઈને તળાજા પધાર્યા. અહીં અનેક ગામોના સંઘે ચાતુર્માસની વિનંતિ કરવા આવ્યા. તેમાં મહુવાની વિનંતિ પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકારી, અને મહુવા પધાર્યા. સં. ૧૯૯૧નું આ ચોમાસું ત્યાં બિરાજ્યા. આ ચોમાસામાં પૂજ્યશ્રીને સાધુ- સાધ્વીઓને પરિવાર વિશાલ પ્રમાણમાં હતો. સાધુ ભગવંતોના ઠાણ-૫૦ તથા સાધ્વીજી મહારાજેના ઠાણ-૫૫ હતા. અનેક સૂત્રોના ચગદ્વહન પણ અહીં પૂજ્યશ્રી એ સાધુ-સાધ્વીઓને કરાવ્યા હતાં. મહુવા શ્રી સંઘની ભક્તિ પણ કઈ અલૌકિક હતી. " ચોમાસા પૂર્વે જેઠ સુદ અગિયારસના દિવસે ઉપાધ્યાય શ્રીવિજ્ઞાનવિજજી ગણિવરને આચાર્યપદવી, તથા પં. શ્રી અમૃતવિજયજી ગણિ અને પં. શ્રી લાવણ્યવિજયજી ગણિને ઉપાધ્યાયપદવી મહોત્સવપુરઃસર અર્પણ કરી. ગોધરા (પંચમહાલ) નિવાસી અને યુવાન વયમાં જ વિરાગ્યવાસિત બનેલા શા. શાંતિલાલ વાડીલાલ નામના યુવાનને દીક્ષા પણ આપી. મુનિ શુભંકરવિજયજી નામ રાખીને શ્રીવિજયવિજ્ઞાનસૂરિજીના શિષ્ય પ્ર. કસ્તૂરવિજયજીના શિષ્ય મુનિ શ્રી યશોભદ્રવિજયજીના શિષ્ય બનાવ્યા.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૦
શાસનસમ્રાફ્ટ
- પૂજ્યશ્રીના મંગળ જન્મસ્થાન ઉપર ચાર મજલાન દેવગુરૂપ્રાસાદ બંધાઈ રહ્યો હતે. તેની બાજુમાં બીજો એક પ્રાસાદ બંધાવવાનું આ રોમાસામાં નક્કી થયું. બન્યું એવું કે કદંબગિરિજી માટે નાની મોટી પ્રતિમાઓના ઓર્ડર ક્યપુર અપાયેલા જ હતાં. એ બોર્ડર એવી રીતે અપાયેલાં કે-કારીગર જેટલી મૂર્તિ બનાવે, એ સર્વ મૂર્તિએ પૂજ્યશ્રી જ્યાં હોય ત્યાં લાવીને દેખાડે. જે પૂજ્યશ્રીને પસંદ પડે, તે એ મૂતિ કદંબગિરિની પેઢી ખરીદી લેતી. અન્યથા નહિ.
આ નિયમાનુસાર આ વર્ષે ૯૧ ઈંચની શ્યામલવણ અને કસોટી જેવા પાષાણુમાંથી નિર્મિત શ્રી આદીશ્વરપ્રભુની એવી જ શ્યામ મૂર્તિ તથા બીજી પણ નાની-મોટી સુંદર મૂર્તિ ઓ લઈને કારીગર મહુવા આવ્યા. એટલી આલ્હાદદાયક એ મૂર્તિ એ હતી કે આ સંઘ એના દર્શનથી આનંદમગ્ન બની ગયે. ભાવિક ગૃહસ્થ તે એની સન્મુખ ભક્તિ ભાવના કરવા લાગી ગયા. મૂર્તિઓની વાત જેમ જેમ ગામમાં ફેલાતી ગઈ, તેમ-તેમ કે ટેળે મળીને દર્શન કરવા આવવા લાગ્યા. એક-બે દિવસમાં તે આખું ગામ એના દર્શન કરી ગયું. મુસલમાને પણ બાકી ન રહ્યા.
જૈન જૈનેતર સો કહે આ ભગવાનને અહીંયા જ રાખે.
જ્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે આ તે કદંબગિરિ માટે આવ્યા છે, અને ત્યાં લઈ જવાના છે, ત્યારે તે લોકેએ જાણે હઠ પકડી કેઃ અમે આ ભગવાનને અહીંથી કયાંય નહિ લઈ જવા દઈ એ. માત્ર સંઘ જ નહિ, આખું ગામ આ આગ્રહ કરવા લાગ્યું.
આવો આગ્રહ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ સૌને સમજાવ્યા કેઃ આવા મેટા ભગવાન પધરાવ. વાનું અહીં સ્થાન કયાં છે ? અને એ વિના આ ભગવાનને અહીં રાખવાથી શું ફાયદો ?
આ સાંભળતાં જ આ સંઘ બોલી ઊઠ્યો : સાહેબ ! અમે અહીંયા બીનું દેરાસર બંધાવીને એમાં આ પ્રભુજી પધરાવીશું. પણ અહીંથી લઈ જવા નહિ દઈએ. નગરશેઠ શ્રીહરિલાલભાઈએ પણ એ જ આગ્રહ કર્યો.
સૌ કોઈને આ ભાવલાસ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ એ મૂર્તિઓ ત્યાં રાખવાને આદેશ આપ્યું. આથી આખા ગામમાં હર્ષનું ભેજું પ્રસરી ગયું. એ ખુશાલીમાં શ્રીસંઘે અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ અને સંઘજમણ કર્યા.
હવે એ પ્રભુજી માટે નૂતન જિનાલય “ઋષભશાન્તિવિહારને પ્લાન ઘડાયે. અને ધીમેધીમે તેનું બાંધકામ આરંભાયું.
પૂજ્યશ્રીના શિષ્યરત્ન સ્વ. મુનિશ્રી સુભદ્રવિજયજી મ. (ગોકળદાસ અમથાશા)ના સંસારી લઘુબંધુ શ્રી ત્રિકમલાલ અમથાશાહ અમદાવાદના પ્રખ્યાત હેમિયોપેથીક ડોકટર હતા. ડોકટરીને અમુક અભ્યાસ ભારતમાં કરીને વધુ અભ્યાસ માટે તેઓ ન્યૂ યોર્ક (અમેરિકા) ગયેલા. ત્યાં વિશિષ્ટ અભ્યાસ દ્વારા એમ. ડી. ની ડીગ્રી મેળવેલી. વિદેશમાં જઈને ડોકટરી લાઈનની આવી ઉચ્ચ ડીગ્રી મેળવનારા જૈનોમાં કદાચ તેઓ સર્વપ્રથમ હતા. તેમણે બે વાર યુરોપને પ્રવાસ કરેલે. અમદાવાદમાં તેમની ધીકતી પ્રેકટીસ ચાલતી હતી. શેઠ જમનાભાઈ
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના
૨૭૧
ભગુભાઈના દવાખાનાના તેઓ મુખ્ય ડેકટર હતા. રહેવાનું પણ શેઠના બંગલામાં જ હતું. હોમિયોપેથીક ડોકટરોમાં તેઓ સર્વાધિક અનુભવી અને બાહોશ હતા બંગલેથી દવાખાના સુધી પણ તેઓ કદી મટર વિના-પગે ચાલીને ન જતા. અમદાવાદની બહાર કઈ વીઝીટે બેલાવે, તે એક દિવસની ફી તરીકે રૂ. ૨૦૦ તેઓ લેતા.
આવા-નવયુગના રંગે પૂર્ણપણે રંગાયેલા એ ડોકટરના વડીલ ભાઈ મુનિ શ્રીસુભદ્રવિજયજી મ. સં. ૧૯૮૮માં કાળધર્મ પામ્યા, તે વખતે તેમની સમતા અને સમાધિ સૌ કેઈને અનુમોદના ઉપજાવનાર હતી. એ સમાધિએ ડેકટરના હૈયામાં વૈરાગ્યના વિચારે ઉત્પન્ન કર્યા. ડોકટરને લાગ્યું કેઃ “સાચે જ, આ સંસાર અસાર છે. બધા જ ભેગવિલાસે જોગવીશું, પણ અંતકાળે આવી સમાધિ નહિ મળે, તો જીવન અને મરણ બરબાદ થઈ જશે. માટે આત્મકલ્યાણ સાધવું જ જોઈએ. અને છેવટે–એક દિવસ પણ ચારિત્રનું આરાધન કરવું જ જોઈએ.”
આ વિચાર હવે માત્ર વિચાર જ ન રહ્યો. તત્કાલ એને અમલ શરૂ થયું. ડોકટર ધીમે ધીમે વિશેષપણે ગૃહસ્થચિત ધર્મકાર્યો કરવામાં તત્પર બન્યા. ભગુભાઈ શેઠના વડે પૂ. આ. શ્રીવિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજની નિશ્રામાં સં. ૧૯૮૯માં તેમણે ૪૫૦ ગૃહસ્થને ઉપધાન કરાવ્યાં. એમાં પોતે પણ સજોડે ઉપધાન કરીને માળ પહેરી. આ ઉપધાનમાં ૩૫૦ તે પ્રથમ ઉપધાનવાળા-માળ પહેરનારા હતા. આ પ્રસંગે તેમણે ઘણે ધનવ્યય કર્યો.
આ બધી આરાધના કરતાં કરતાં તેમના ધર્મપત્ની શ્રી રતનબેન પણ વૈરાગ્ય રંગવાસિત બન્યા. તેમને પણ દીક્ષા લેવાના ભાવ જાગ્યા. બે વર્ષ સુધી ધર્મારાધના કર્યા પછી તેમને વિચાર દઢ બનતાં તેઓ આ ચોમાસામાં મહુવા આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કેઃ આપ અમદાવાદ પધારે, અને અમને બન્નેને દીક્ષા આપીને કૃતાર્થ કરો.
પૂજ્યશ્રી પણ એ સ્વીકારી, અને ચોમાસા બાદ વિહાર કરી અમદાવાદ પધાર્યા.
ડોકટર પાડાપોળના રહેવાસી હતા. ત્યાં તેમનું ઘર હતું. આથી તેઓ પૂજ્યશ્રીને પાડાપળ લઈ ગયા. પૂજા–પ્રભાવનાદિ કાર્યો કર્યા. પળમાં વિશાળ મંડપ બાંધે, તેમાં હંમેશા પૂજ્યશ્રી હજારો માનવને વ્યાખ્યાન દ્વારા સંસારની અસારતા અને ત્યાગની મહત્તા સમજાવતાં.
મહા શુદિ છઠનું મુહુત હતું. એ દિવસે સવારે વાર્ષિકદાનને ભવ્ય વરઘોડા પાડાળથી ચઢ્યો. બને દીક્ષાથી છૂટે હાથે વષીદાન વરસાવીને જનતાને જાણે ત્યાગધર્મને મૂક ઉપદેશ આપી રહ્યા હતાં. વડો હઠીસિંહ કેસરીસિંહની બહારની વાડીએ ઉતર્યો. પૂજ્યશ્રી સપરિવાર ત્યાં પધાર્યા હતાં.
વાડીમાં બંધાયેલા સુવિશાળ મંડપમાં દીક્ષા વિધિ શરૂ થશે. વિધિની વિશુદ્ધતા અન સર્વજનેને સુગમ અર્થ સમજાવટની પદ્ધતિ માટે પૂજ્યશ્રી પ્રખ્યાત હતા. એટલે શ્રોતાપ્રેક્ષક ગણને અપૂર્વ લ્હાવે મળી ગયો.
ડોકટરનું સર્કલ બહોળું હાથી સેંકડો શિક્ષિત-શેઠિયાઓ-ડોકટરે આ પ્રસંગે હાજર રહ્યા હતા. ઉચ્ચ કક્ષાનું વૈજ્ઞાનિક શિક્ષણ પામેલાં ડોકટર આવાં ત્યાગ માગે જાય, એ દશ્ય કેટલાંકને માટે નવી આંખે જૂનું જોવા જેવું હતું, ભારે આશ્ચર્યજનક હતું. મિત્ર
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨
શાસનસામ્ર ડોકટરે આ પ્રસંગે ખૂબ ગમગીન બની ગયા હતા. ડે. નાણાવટી તો કહે છે કે તે વખતે ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડી પડ્યા હતાં. એ બધાંને તે પિતાને એક સજજન ને શિક્ષિત મિત્ર આજે સૌના સંઘથી સદાને માટે નિરાળે બની રહ્યાનું દુઃખ પીડી રહ્યું હતું. એની સાથે-જૈન શાસનની મહત્તા પણ એ બધાંને સમજાતી હતી.
પૂજ્યશ્રીએ બંનેને દીક્ષિત કર્યા, અને ડોકટરનું નામ મુનિશ્રી રત્નપ્રભાવિજયજી રાખીને સ્વશિષ્ટ કર્યા. રતનબેનનું નામ “સાધ્વીશ્રી રાજુલશ્રીજી' સ્થાપ્યું. આ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીએ જિનશાસનના ત્યાગ-ધર્મની મહત્તા સરલ શૈલીમાં સમજાવી.
આ પછી ડોકટર મુનિશ્રી રત્નપ્રવિજયજીએ ઘણાં વર્ષો પર્યત ચારિત્ર પાળ્યું. એ દરમ્યાન તેમણે “શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પ્રભુના જીવનને પિતાની આગવી શિલીથી અંગ્રેજીમાં આલેખ્યું. એ ચરિત્ર આઠ ભાગમાં (વોલ્યુમમાં) મુદ્રિત થયું છે.
વૈશાખ માસમાં પિતાના ત્રણ વિદ્વાન શિષ્ય-ઉપાધ્યાય શ્રી પદ્મવિજયજી મ. અમૃતવિજયજી મ., લાવણ્યવિજયજી મ.ને પૂજ્યશ્રીએ મહોત્સવ પૂર્વક આચાર્ય પદવી આપી.
સં. ૧૯૨નું આ ચોમાસું અમદાવાદમાં કર્યું.
આ વર્ષના ભાદરવા માસમાં (લૌકિક પંચાંગમાં) શુદિ પાંચમ બે હતી. પૂજ્યશ્રી આદિ શ્રીસંઘે વર્ષોથી અવિચ્છિન્નપણે ચાલી આવતી શાસ્ત્રાનુસારી શ્રી વિજય દેવસૂરીય પરંપરા પ્રમાણે જેથી કરી–માનીને ઉદયાત્ બીજી ચોથના રવિવારે સંવત્સરી મહાપર્વની આરાધના કરી.
અમુક વર્ગ આ આરાધનામાં સકલ સંઘથી જુદો પડ્યો. એ વર્ષે પ્રથમ તે શ્રીસંઘના નિર્ણયાનુસાર રવિવારની સંવત્સરી જ જાહેર કરી. પણ પાછળથી એકાએક અને શ્રીસંઘના કોઈપણ અગ્રણીને પૂછ્યા કે જણાવ્યા સિવાય જ શનિવારની સંવત્સરી કરવાની જાહેરાત કરી. - પિતાની ઉદારતા, સત્યપ્રિયતા, શાસ્ત્રાનુસારિતા અને નિષ્પક્ષતાથી સર્વજનમાન્ય બનેલા આપણુ પૂજ્યશ્રીએ એ વર્ગને ગંભીરભાવે સૂચવ્યું કે “આ વર્ષે તે જે પ્રમાણે આરાધનાને નિર્ણય થયે છે, તે જ પ્રમાણે કરવી અને કરાવવી. હજી આવતા વર્ષે પણ આ જ મુજબ તિથિઓ આવવાની છે. માટે એ પૂર્વે–આ માસા પછી આપણે સૌ ભેગા મળીને આ અંગે શાસ્ત્ર અને પરંપરાને અનુસારે ચગ્ય ચર્ચા વિચારણા અને નિર્ણય કરીશું.”
પણ તેઓશ્રીના આ તટસ્થ મને હિતકારી કથનને એ વગે અસ્વીકાર કર્યો, અને પિતાની નવી માન્યતા મુજબ જ આરાધના કરી. જો કે આ બનાવને પૂજ્યશ્રીએ બહુ મહત્વને ન ગ. તેઓશ્રી માનતા હતા કેઃ “ખોટા માણસને અને ખોટી વાતને જેમ વધુ મહત્વ આપીએ, તેમ તે વધારે ને વધારે ચઢી વાગે છે.”
આ માસામાં પરમાણંદ કુંવરજી કાપડિયાનું પ્રકરણ બન્યું.
ચોમાસું પૂર્ણ થતાં પાડાપાળવાળા શા. ચીમનલાલ ગોકળદાસને ત્યાં ઠાણાઓ ઠાણું કર્યું. એ પ્રસંગે તેમણે પૂજા-પ્રભાવના કરી અને પછી તરત જ શેરીસા તીર્થને છરી
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના:
૨૭૩
પાળતા સઘ કાઢ્યો. પૂજ્યશ્રી સઘ સહિત શેરીસા પધાર્યાં. ત્યાં શ્રીચીમનભાઈ એ સમ્યક્ત્વ સહિત બારે વ્રત પૂજયશ્રી પાસે ઉચ્ચર્યાં. એમાં બ્રહ્મચર્યાં વ્રત યાવચ્છવ ઉચ્ચ.
શેરીસાથી પૂજ્યશ્રી સપરિવાર ભેાયણી તોથે પધાર્યા. અહી ચારેક દિવસ રહ્યા. અહીંના દેરાસરના ભેયરમાં શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુની એક પ્રતિમા હતી. આ પ્રતિમા તીર્થં પતિ શ્રી મલ્લિનાથ જેવી જ હતી. એ બંને પ્રતિમાએ સાથે જ પ્રગટ થયેલી. પણ આ શાન્તિનાથજીની પ્રતિમાના કાન તથા અ ંગૂઠાના ભાગ સહેજ ખ ંડત હતા, તેથી ભેાંયરામાં અપૂજનીય અવસ્થામાં મૂકી રાખેલી.
સોના દર્શનથી પૂજયશ્રીને ઘણી પ્રસન્નતા થઈ. આવી અલૌકિક અને પ્રાચીન પ્રતિમા અપૂજનીય રહે એ તેઓશ્રીને ન ગમ્યું. તરત જ તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી શેઠ જિનદાસ ધદાસની પેઢી (કંદગિરિ)એ ભાયણીના વહીવટદારો પાસે એ મૂર્તિની માંગણી કરી. વહીવટદારાની સંમતિ મળતાં એ મૂર્તિ ત્યાંથી મહુવા લઈ જવાઈ. ત્યાં પેઢીએ એ મૂર્તિના ખડિત ભાગે પર સાચાં મેાતીના લેપ કરાવીને એને અખંડ બનાવી. આ મૂર્તિ મહુવામાં બધાતા શ્રી ઋષભ શાંતિ વિહારમાં ઉપરના મજલે મૂળનાયક તરીકે શેઠ માણેકલાલ ચુનીલાલ તરફથી પધરાવવાના નિર્ણય થયે.
ભાયણીથી પૂજ્યશ્રી મદ્રીસાણા પધાર્યા. અહી ઉપાશ્રયની જરૂર હતી. એ માટે ગૃહસ્થાને ઉપદેશ આપીને ટીપ કરાવી આપી. અહીંથી ાંતેજ પધાર્યાં. અહીંયા એક ટેકરા જેવી જમીન પર બાવન જિનાલયવાળુ જીણુ દેરાસર હતું.
આ દેરાસરના જીર્ણોદ્ધાર પૂજ્યશ્રીના સદુપદેશથી શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈ એ કરાવ્યેા. રાંતેજથી અનુક્રમે શંખલપુર થઈને છાપાવાડા આવ્યા. અહીં પણ ઉપાશ્રયની અગવડે દૂર કરાવી. અહીથી ટૂવડ-કુંવારઢ થઈ શ ંખેશ્વર આવ્યા. ટૂવડ કુવારદના દેગસરના જીર્ણોદ્ધાર શખેશ્વરજીના કારખાના મારફત કરાવ્યેા.શ ંખેશ્વરમાં આઠ દિવસ રહ્યા.
અમદાવાદ—જૈન સાસાયટીવાળા શ્રી રતિલાલ કેશવલાલને પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં મહાવ કરાવવાની ભાવના હતી. એ માટે તેઓ અહી વિનંતિ કરવા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ તેને સ્વીકાર કર્યો. એવામાં જ ખંભાતથી શેઠ મૂળચ ંદ બુલાખીદાસ વગેરે આગેવાના આવ્યા. તેમણે ખંભાત પધારવાની વિન ંતિ કરી. મૂળચંદભાઇની ભાવના પેાતાના ચિ. રતિભાઈ ના લગ્ન પ્રસંગે માટું ઉજમણું કરવાની હતી. પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું ઃ અત્યારે તે આ મહાત્સવ પ્રસંગે અમદાવાદ જવુ' છે. એ પછી જોઇશુ.
આ પછી તેઓશ્રી વિહાર કરીને અમદાવાદ પધાર્યાં. માર્ગમાં પાનસર મુકામે ખંભાતવાળા પુનઃ આવ્યા, અને આગ્રહ કરીને ખભાત પધારવાની ય ખાલી ગયા. અમઢાવાદમાં રતિભાઈ એ અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર સાથે અઠ્ઠાઈ મહેાત્સવ ભવ્ય ઠાઠથી ઉજજ્યેા.
અમદાવાદથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી ખંભાત પધાર્યાં. અહીં પૂજ્ય આચાર્ય શ્રીવિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ સપરિવાર બિરાજતા હતા. તેઓના પૂજ્યશ્રી સાથે ઘણાં મીઠાં
રૂપ
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૪
સાસનસમ્રા
સંબંધ હતા. તેઓ પૂજ્યશ્રીના સામૈયામાં આવ્યા. બંને પૂજ્યવ મળ્યા. અનેક ચર્ચાઓ કરી. સંમેલન પછીના મીઠાં-કડવા બનાવે અને તેના પ્રત્યાઘાતોને અંગે પણ મુક્ત હૃદયે વિચારણા કરી.
શુભ મુહુર્ત શેઠ મૂળચંદ બુલાખીદાસે અનેરા ઉલ્લાસથી ઘણે ધનવ્યય કરીને ભવ્ય ઉદ્યાપન મહોત્સવ ઉજવ્યો.
આ અરસામાં જ જામનગરના શેઠશ્રી પિપટલાલ ધારશીભાઈ તથા તેમના ભત્રીજા શેઠ ચુનીલાલ લક્ષ્મીચંદ વગેરે શ્રાવકે પૂજ્યશ્રીને જામનગર પધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. શેઠશ્રી ચુનીભાઈએ ઉજમણું કરાવવાનું નકકી કરેલું. તે માટે પૂજ્યશ્રીને ત્યાં લઈ જવા તેઓ આવ્યા હતા.
વળી શ્રીમાકુભાઈ શેઠે સંઘ કાઢવ્યો, ત્યારે જુનાગઢમાં શેઠશ્રી પિપટભાઈએ એક સંઘજમણ કરેલું. તે વખતે તેમના ચિત્તમાં પણ તે સંઘ કાઢવાને શુભ મને રથ થયેલું. એ વખતે તેઓએ પ્રતિજ્ઞા પણ ધારણ કરેલી કેઃ “આ સંઘ હું ન કાટું, ત્યાં સુધી એક વિશિષ્ટ ખાદ્ય પદાર્થને ત્યાગ.” હવે એ પ્રતિજ્ઞાને સફળ બનાવવા તેઓ વિચારતા હતા. તે માટે પણ તેઓ પૂજ્યશ્રીને જામનગર લઈ જવા ઈચ્છતા હતા.
તેઓની શુભભાવનાપૂર્ણ વિનંતિને સ્વીકાર કરીને પૂજ્યશ્રીએ ખંભાતથી જામનગર બાજુ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં ઠેર ઠેર સેંકડે ભાવિકેને ધર્મલાભ આપતાં આપતાં અને અનેક ધર્મકાર્યો કરાવતાં પૂજ્યશ્રી ધોલેરા-ધંધુકા-રાણપુર–પાળિયાદ-વીંછીયા થઈને રાજકોટ પધાર્યા. અહીંયા મૂર્તિપૂજક તથા સ્થાનકવાસી એ ઉભય સંઘે સાથે મળીને સામૈયું કર્યું. આઠ દિવસ રોકાયા. વીશા શ્રીમાળી સંઘે દશા શ્રીમાળીની વિશાળ વાડીમાં પૂજા–સાધર્મિક-વાત્સલ્યાદિ કર્યું. હંમેશાં વ્યાખ્યાન પણ ત્યાં વંચાતું. પાંચ પાંચ હજારની મેદની પૂજ્યશ્રીની દેશના સાંભળવા ઉમટતી. રાજકેટથી પૂજ્યશ્રીએ વિહાર કર્યો, ત્યારે પહેલા મુકામે આ સંઘ આ, અને ત્યાં પૂજા-જમણ વગેરે કરીને લાભ લીધે.
અહીંથી આગળ વધતાં અલીયાવાડા ગામમાં કેવળ સ્થાનકવાસી ભાઈઓની જ વસતિ હતી. અત્યારે તેઓની આર્યાએ પણ અહીં હતી. પણ પૂજ્યશ્રી જ્યાં જતાં, તે પહેલાં જ ત્યાં તેઓશ્રીને પ્રભાવ પોંચી જતે. અહીં પણ એવું જ થયેલું. એટલે આર્યાઓ સહિત એકેએક સ્થાનકવાસી ગૃહસ્થ તેઓશ્રીનું ભક્તિપૂર્ણ સ્વાગત કર્યું. પિતાના સ્થાનમાં લઈ જઈને વ્યાખ્યાન પણ સાંભળ્યું.
અહીંથી જામ-વણથળી આવ્યા. જામનગરમાં વીશા શ્રીમાળી અને ઓસવાલ જ્ઞાતિમાં અને સંઘમાં કેટલાક સમયથી ઝઘડો ચાલતું હતું. બે પક્ષ પડી ગયેલા. એ બંને પક્ષના શ્રાવકોએ અહીં આવીને પોતપોતાના ઉપાશ્રયે પધારવાની વિનંતિ કરી. પણ પૂજ્યશ્રીએ સમયસૂચકતાથી કહ્યું કે અત્યારે તે હું ચુનીભાઈના ઉજમણાના પ્રસંગે આવ્યો છું. એટલે ત્યાં આવવા દે. પછી સૌ સારાં વાના થશે.
પછી તેઓશ્રી સ્વાગતસહ જામનગર પધાર્યા. પૂજ્ય શ્રીસાગરજી મહારાજ સપરિવાર ગત ચાતુર્માસથી અહી બિરાજમાન હતા. તેઓ પણ સામૈયામાં આવ્યા.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુનિત પ્રેરણા અને ભવ્ય ભાવના
કંપ
એ બન્ને પૂજ્યેની નિશ્રામાં ઉદ્યાપન-મહેાત્સવ ભવ્ય રીતે ઉજવાયો. સંઘમાં અને જ્ઞાતિમાં મતભેદ હતા. પરસ્પરના ઉપાશ્રયે જવાના પશુ વ્યવહાર ન હતા. પરતુ——પૂજ્યશ્રી જ્યાં બિરાજ્યા, અને વ્યાખ્યાન શરૂ કર્યું, કે હુંમેશાં બંને પક્ષના સવ લેાકેાના પ્રવાહ ત્યાં આવવા શરૂ થઈ ગયા. પૂજ્યશ્રીનાં વ્યાખ્યાન સાંભળવાના અણુમાલ લાભ મળતા હાય, ત્યાં જ્ઞાતિના ઝઘડાને કાણુ ગણકારે ? જો કે–સંધમાં અન્ય લાવવાના પ્રયાસેા ચાલુ જ હતા.
પૂજ્યશ્રી વગેરેના ઉપદેશસિ ંચનને પરિણામે શેઠ પાપટભાઈની તથા શેઠ ચુનીભાઈની સઘ કાઢવાની ભાવના દૃઢ બની ગઈ હતી. ચાતુર્માસ પછી તુર્ત જ સંધ કાઢવાના નિર્ણય લેવાઈ ગયા. એટલે તેએની તથા સ ંઘની વિન...તિથી સ. ૧૯૯૩ નુ આ ચામાસુ` પૂજ્યશ્રીએ તથા શ્રીસાગરજી મહારાજે ત્યાં જ કર્યુ.
આ ચામાસામાં પણ સંવત્સરી-ભેદ હતા. લા. શુ. એ પાંચમના સ્થાને શાસ્ત્રીય પર - પરાનુસાર પૂજ્યશ્રી આદિ શ્રીસ ંઘે એ ચેાથ કરીને ઉદયાત્ મીજી ચાથગુરૂવારે સંવત્સરીપ આરાધ્યું. જ્યારે ગત વર્ષે જુદા પડેલા મુકવગે આ વર્ષે પણ બુધવારે જ આરાધના કરી. અવશ્ય ભાવી ભાવ અન્યથા નથી કરાતા” એમ વિચારીને સંઘે શાંતિપૂર્વક આરાધના કરી.
જામનગરમાં જૈન ભેાજનશાળાની તથા આયંબિલશાળાની જરૂર હતી, પૂજ્યશ્રી વગેરેના સદુપદેશથી એ અને જરૂરિયાતા શેઠ પાપટભાઈ તથા ચુનીભાઈ એ આ વર્ષે પૂર્ણ કરી. શ્રી કદ ખગિરિ—તીથ માં એક ઉપાશ્રયની આવશ્યકતા હતી. ખંભાત પાસે ‘દેવા’ ગામમાં પણ ઉપાશ્રયની અગવડ હતી. એ અંગે પૂજ્યશ્રીએ પ્રેરણા કરતાં શેઠ પાપટભાઈ એ મગિરિના ઉપાશ્રયના આદેશ લીધા. અને દેવામાં એક મકાન ખરીદીને સધને ઉપાશ્રય માટે સમપ્યુ
યાત્રા-સંઘ અ ંગેની તૈયારીઓ ચાલુ હતી. અનુભવી આગેવાનેાની સલાહ-અનુસાર વ્યવસ્થા ગેાઠવાતી હતી. સામગ્રી એકત્ર કરાતી હતી. સુંદર પુસ્તિકાકારે નિમ ંત્રણ પત્રિકા
છપાવીને સત્ર મેકલવામાં આવી.
ચામાસુ` પૂર્ણ થતાં પૂજ્યશ્રીએ આચાર્ય શ્રીવિજયવિજ્ઞાનસૂરિજીના શિષ્ય પ્રવત ક મુનિશ્રી કસ્તૂરવિજયજીને, તથા આચાય શ્રીવિજયનંદનસૂરિજીના શિષ્ય મુનિશ્રી સામવિજયજીને કા ક વિદ અગિયારસે ગણિપદ્મ, તથા માગશર શુદિ ત્રીજે પંન્યાસપદ સમપ્યુ
આ પછી શુદ્ધિ પાંચમે શાન્તિસ્નાત્ર કરીને અઠ્ઠાઈ મહાત્સવની પૂર્ણાહુતિ થયા ખાદ પૂજ્યશ્રી તથા પૂ. સાગરજી મ., આચાય શ્રીવિજયમેનસૂરિજી મ. વગેરે અનેક ગુરુભગવંતાની પવિત્ર નિશ્રામાં છ‘રી' પાળતાં હજારા ભાવિકાના સંઘ સાથે શેઠ પોપટભાઈ તથા શેઠ ચુનીભાઈ એ ભારે દબદબાપૂર્ણાંક સૌરાષ્ટ્ર તરફ મંગળપ્રયાણ કર્યુ.. જામનગર રાજ્યના દિવાન સાહેબ આદિ અધિકારીઓ અને સર્વ નગરજના સંઘને વિદાય આપવા હાજર રહ્યા. ત્રણ દિવસ ગામ ખહાર રહીને સંઘ આગળ વધ્યા. સંઘના પડાવ જ્યાં થતા, ત્યાં દેવનગર’ની મનેાહર રચના થતી. સૌને માટે રહેવાની-ખાવાપીવાની વગેરે તમામ ખાખતની વ્યવસ્થા સુંદર કાઈ હતી. ટપાલખાતું, તેમ જ સૌની ફરિયાદ સાંભળીને તેને નિકાલ કરવા માટેની કચેરી વગેરેની સુંદર વ્યવસ્થા હતી.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७६
શાસનસમ્રાટું
માર્ગના બધા મુકામના બોબસ્ત માટે નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈ, શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ, શેઠ પ્રતાપસિંહ મેહોલાલ વગેરેના સક્રિય ચીવટભર્યા સહકાર સંઘવીજીને નિશ્ચિત બનાવ્યા હતા.
સંઘનું સ્વાગત સર્વત્ર ભવ્ય રીતે થતું. તે તે ગામના અને રાજ્યના રાજાઓ-અધિકારીઓ અને નગરજને સંઘને જોઈત સહકાર આપતા હતા. સંઘવીજી પણ ગામેગામ રેગ્યતા પ્રમાણે સારી રકમનું દાન વહાબે જ જતા હતા.
જામનગરથી નીકળેલે આ સંઘ કાલાવડ-ધોરાજીના રસ્તે જુનાગઢ આવ્યો. બધે ઠેકાણે સંઘવીજી ઉપર માનપત્રને જાણે વરસાદ વરસતો હતે. જુનાગઢના ભવ્ય સામૈયામાં ત્યાંના અંગ્રેજ દિવાન સર મેન્ટીથની હાજરી નોંધપાત્ર હતી. અહીં સંઘ પાંચ દિવસ રહ્યો. માગશર વદિ દશમે સૌએ ગિરનારતીર્થની યાત્રા કરી. તે અવસરે સંઘવીજીએ રૂા. દસ હજારની કિમતનો હીરા-માણેક જડેલો હાર પ્રભુના કંઠે સ્થાપ્યા. એ પછી પૂજ્યશ્રી આદિ ગુર્ભાગવંતોએ વિશાળ સમુદાયની હાજરીમાં સંઘવીજીને તીર્થમાળારોપણ વિધિ કરાવ્યો.
જુનાગઢથી વંથલી–માંગરોળ-ચોરવાડ-વેરાવળ-પ્રભાસપાટણ-કોડીનાર-ઉના-અજારાદેલવાડા, વગેરે સૌરાષ્ટ્રના પ્રાચીન ઐતિહાસિક તીર્થોની યાત્રા કરતે, અને સર્વત્ર રાજસી સન્માન મેળવતે આ સંઘ અનુકમે મહુવા બંદરે પધાર્યો. આ ગામ ભાવનગર રાજ્યનું હતું, તેમ જ આપણા પૂજ્યશ્રીનું પવિત્ર જન્મસ્થળ હતું. એટલે ભાવનગર રાજયે સંઘની સગવડ માટે કરેલ બંદોબસ્ત અદ્દભુત હતા. ભાવનગરના વયેવૃદ્ધ દિવાન સર પ્રભાશંકર પટ્ટણું પિતાની નાદુરસ્ત તબિયતે પણ અહીં આવ્યા. તેમની ઈચ્છા પૂજ્યશ્રીને મળવાની હતી. તેઓએ સૌ પહેલાં પૂજ્યશ્રીને મળવાનું કાર્ય કર્યું. આવી તબિયતમાં પણ તેમને ચિત્તોત્સાહ અવર્ય જણાતો હતો. પૂજ્યશ્રીની સાથે તેઓએ પ્રસન્નતાથી વાતચીત કરી. ત્યારબાદ તેમના પ્રમુખ પદે સંઘવીજીને માનપત્ર અપાયું. પછી તેઓ ગયા.
મહવાથી દાઠા થઈને સંઘ તળાજાતીર્થે આવ્યા. ત્રણ દિવસ રહ્યો. અહીં શ્રી અનન્તરાય પટ્ટણી આદિ અધિકારીએ ભાવનગરથી દર્શન માટે આવ્યા. તેમના પ્રમુખપદે માનપત્રને મેળાવડે થયે.
તળાજાથી દેવળિયા–રાથળી–પાણિયાલી થઈને સંઘ પાલિતાણું આવી પહોંચે. અહીં સંઘનું અભૂતપૂર્વ સ્વાગત થયું. પાલિતાણાની સમગ્ર જનતા અને રાજ્યના દિવાન શ્રી મૂળરાજસિંહજી આદિ અમલદારો સામયામાં જોડાયા. બરાબર ચાર કલાક ફરીને એ સામૈયું તળાટી પાસે નખાયેલા સંઘના પડાવે ઉતર્યું. " બીજે દિવસે બપોરે દિવાન સાહેબ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા, અને બે કલાક સુધી અનેક વાત કરી. બે દિવસ પછી સૌએ ગિરિરાજની યાત્રા કરી. તે વખતે શુભ ચોઘડિયે પૂજ્યશ્રી આદિ ગુરુદેવોએ સંઘવીજીને તીર્થમાળ પહેરાવી. પછી સંધીજીએ શ્રી આદિનાથ પરમાત્માની પૂજાભક્તિ કરવા સાથે રૂ. ૨૧ હજારની કિંમતને રત્નજડિત હાર પહેરાવ્યું.
તીર્થમાળાના દિવસને પાલિતાણાના ઠાકોર સાહેબે કાયમ માટે અહિંસાદિન તરીકે પાળવાને હુકમ જાહેર કર્યો.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેગ વિરુદ્ધચ્ચાઓ
આ પછી સંઘ બાર ગાઉની પ્રદક્ષિણાએ ગયે. રહિશાળા થઈને કદંબગિરિની યાત્રા કરી. અહીં સંઘવીજીએ આદેશ લીધેલ ત્રણ મજલાને ભવ્ય ઉપાશ્રય તૈયાર થવા આવ્યો હતો. અહીંથી હસ્તગિરિની યાત્રા કરીને સંઘ પુનઃ પાલિતાણા આવ્યા, અને પૂજ્યશ્રી આદિ કદંબગિરિ રોકાયા.
સંઘ પાલિતાણા આવતાં ત્યાં જામનગરના ના. જામસાહેબ શ્રીદિગવિજયસિંહજી સંઘની મુલાકાતે આવ્યા. સંઘવીજીએ તથા પાલિતાણા રાજ્ય તેઓનું સન્માન કર્યું. તેઓ પાછા ગયા બાદ પાલિતાણાના ઠાકરશ્રીની પ્રીતિપૂર્ણ મુલાકાત વખતે સંઘવીએ પચીસ હજાર રૂપિયાનું દાન ક્ષયના દર્દીઓને રહેવા માટેની સેનેટરીયમ બાંધવા માટે જાહેર કર્યું. બીજી પણ ઘણી રકમ તેમણે પાલિતાણાની ભિન્ન ભિન્ન સંસ્થાઓને દાનમાં આપી. લગભગ ૭૫ હજાર રૂપિયાને સદ્વ્યય તેમણે પાલિતાણામાં જ કર્યો.
પૂજ્યશ્રી આદિની પવિત્ર પ્રેરણાથી સંઘવીજીને સંઘ ક ઢવાની ભવ્ય ભાવના થઈ, અને એ ભાવનાના મૂર્ત સ્વરૂપ સમાન આ અવિસ્મરણીય યાત્રા સંઘ દ્વારા જિનશાસનની જયપતાકા ફરકાવીને સંઘવીજી સપરિવાર રેલ્વે દ્વારા જામનગર તરફ વિદાય થયા.
–૪–૪–૪–૪–
[૫૩] લેગવિરુદ્ધચાઓ
કદંબગિરિમાં ડુંગર ઉપર બંધાતે શ્રી ઋષભવિહારપ્રાસાદ તૈયાર થઈ ગયા હતા. તેમાં શ્રી આદીશ્વર પ્રભુની ૯૧ ઇંચની તપાષાણુનિર્મિત ભવ્ય પ્રતિમા પરિકર સાથે પધરાવવાની હતી. ભમતીની બાવન દેવકુલિકાઓમાં પણ અનેક બિંબ પધરાવવાના હતા.
એની સાથે-સૂર્યકુંડની પાસેની જમીનમાં શેઠ જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીએ બે માળ અને ભૂમિગૃહ સમેત “શ્રીગિરનારાવતાર પ્રાસાદર બંધાવ્યા હતા. તેમાં વચલા માળે મૂળનાયક તરીકે શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ પધરાવવાના હતા. એનો આદેશ ભાવનગરના શેઠ માણેકચંદ જેચંદ જાપાને લીધે હતો. ઉપરના માળે શ્રી સીમંધરસ્વામી પધરાવવાના હતા. તેનો (દેરાસર સાથે) આદેશ ખંભાતવાળા શેઠ બુલાખીદાસ નાનચંદના સુપુત્રે શેડ મૂળચંદભાઈ વગેરેએ લીધું હતું. અને શ્રેષ્ટિવેર્યો પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ગુણાનુરાગી ભકત હતા. પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી તેઓએ આ આદેશ લીધેલા.
આ બને મહાપ્રાસાદની પ્રતિષ્ઠા કરવાનો નિર્ણય લેવાયે હતો. તે અંગેના શુભમુહર્તા પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યા. તે મુજબ ચૈત્ર વદિ ૧૧ થી વૈશાખ શુદિ ૧૨ સુધી સત્તર દિવસને મહામહોત્સવ ઉજવવાનો નિર્ણય થયે. એ અંગેની તૈયારીઓ શરૂ થઈ. નિમંત્રણ પાઠવવામાં આવ્યા. પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે અંજનશલાકા કરાવવા માટે ઠેર–ઠેરથી લોકે જિનબિંબો લાવવા લાગ્યા. કદંબગિરિમાં પધરાવવાના અને બહારગામથી અંજન માટે આવેલાં, બધાં મળીને કુલ પ૦૦ ઉપરાંત જિનબિંબો એકત્ર થયા.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૮
શાસનસમ્રા,
આ મહોત્સવને હજુ મહિનાની વાર હોવાથી પૂજ્યશ્રી આજુબાજુના ગામમાં વિચારવા પધાર્યા. એ ગામોના ભાવિકે ભકિતભર્યો આગ્રહ ઘણા સમયથી હતો. ભંડારિયા, વાવડી, કેટીયા, વગેરે ગામમાં વિચરતા તેઓશ્રી તળાજા પધાર્યા. ત્યાં ચૈત્રી પૂનમની યાત્રા કરીને પછી કદંબગિરિ આવ્યા.
ડુંગર ઉપર વિશાળ મંડપ રચવામાં આવ્યો હતો. જે જે ભાવિકોએ દેરીને તથા પ્રભુ પધરાવવાને આદેશ લીધેલો, તેઓ સહકુટુંબ તથા અન્ય હજારો સદ્દગૃહસ્થ આ પ્રસંગે આવ્યા હતા.
ચૈત્ર વદિ અગિયારશે કુંભસ્થાપના કરવાપૂર્વક મહોત્સવને શુભારંભ થયે. હંમેશાં નવાં-નવાં વિધાને વિશુદ્ધ રીતે થવા લાગ્યા. જુદાં-જુદાં શ્રેણિઓ તરફથી સંઘજમણ પણ થવા લાગ્યા.
વૈશાખ શુદિ સાતમના મહામંગલકારિ દિવસે શ્રી આદીશ્વર પ્રભુ સહિત સમગ્ર જિનબિંબની પ્રાણપ્રતિષ્ઠાસ્વરૂપ અંજનશલાકા પૂજ્યશ્રી આદિ સૂરિદેવેએ કરી. આજે શા. માણેકચંદ જેચંદ જાપાન તરફથી ગામઝાંપે ચેખાયુકત નવકારશી થઈ.
અને વૈશાખ શુદિ દશમના મંગલ દિને મૂળનાયકજી સહિત સેંકડે જિનબિંબનો ગાદીનશીન વિધિ અપૂર્વ ઉલ્લાસભેર થયા. રાષભવિહારપ્રાસાદમાં મૂળનાયક શ્રી આદિનાથ પરમાત્માની દિવ્યપ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા એ પ્રાસાદને આદેશ લેનાર ભાગ્યવંત શા. તારાચંદજી મોતીજી (જાવાલવાળા) એ કરી. એમને આનંદ નિરવધિ હતો. આ પ્રસંગે તેમણે હજારે રૂપિયાને સદ્વ્યય કર્યો. પ્રતિષ્ઠાને દિવસે તેમણે ગામઝાંપે ચેખાયુકત નવકારશી કરી. પૂજ્યશ્રીના
પવિત્ર આશીર્વાદથી જ આ મહાન લાભ પિતાને મળે, એમ વિચારીને તેઓ પૂજ્યશ્રીના ચમાં ભાવસભર હૈયે વંદન કરી રહ્યાં.
એ જિનાલયમાં ગભારામાં-રંગમંડપમાં તથા બાવન દેવકુલિકાઓમાં ભાવિકોએ અનેક જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરી. ગિરનારાવતાર પ્રાસાદમાં શેઠ માણેકચંદ જેચંદ જાપાને શ્રીનેમિનાથ પ્રભુની, તથા શેઠ બુલાખીદાસ નાનચંદના સુપુત્રા શેઠ નેમચંદભાઈ મ હીરાલાલભાઈ, કેશવલાલભાઈ વગેરેએ શ્રી સીમંધર સ્વામીની પ્રતિષ્ઠા કરી. એ દેરાસરમાં પણ બીજા અનેક ગૃહસ્થોએ પોતે આદેશ લીધેલાં વર્તમાન-૨૪ જિનવરોના બિંબ ગાદીનશીન કર્યા. આ ઉપરાંત-ગિરિરાજ ઉપર શ્રી સિદ્ધાચલજીની નાની છતાં સર્વાગ પૂર્ણ અને સ્થાયી રચના કરવામાં આવેલી. તેમાં કેટલીક દેરીઓમાં પણ પ્રભુજીની પ્રતિષ્ઠા થઈ
મહાપ્રભાવશાલી શ્રીનમિનાથ પ્રભુને પધરાવવા માટે એક ભવ્ય શિખરબંધી પ્રાસાદ તૈયાર થઈ રહ્યો હતે. એને આદેશ શેઠ માણેકલાલ ચુનીલાલે લીધે હતો. એ દેરાસરના તૈયાર થયેલા ગભારામાં તે પ્રભુજીને પ્રવેશ પણ આ મહત્સવ પ્રસંગે કરવામાં આવ્યું.
આ મહોત્સવનું વર્ણન નેધતાં “શ્રીવીરશાસન પત્ર જણાવે છે કે –
ચૈત્ર-વૈશાખની ઉનાળાની સખ્ત ગરમી છતાં લગભગ સત્તરથી અઢાર હજાર જેટલા વિશાલ માનવ સમુદાય દૂર-દૂરથી આ મહાનું મહત્સવના દર્શનાર્થે ઉભરાતાં, ઠેકાણે –ઠેકાણે માણસના
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
લેગવિરુદ્ધચાઓ
૨૭૯
ટેળાં સિવાય બીજું કશુંય નજરે પડતું નહિ. આટલો વિશાલ સમુદાય, ગરમીના દિવસો, છતાં પણ જનની ઉત્તમ વ્યવસ્થા, ઠેકાણે ઠેકાણે પાણીની પરબે અને રહેવાની વ્યવસ્થા ઘણું જ આદર્શ હતી, એમ કહ્યા સિવાય નહિ જ ચાલે.
ઉતરવા માટે વિશાલ ધર્મશાળાઓ ઉપરાંત ભાવનગર સ્ટેટ તરફથી ફ્રી ચાર્જ આપવામાં આવેલ ભવ્ય સમીયાણ, તંબુઓ, રાવટીઓને જંગી સરંજામ તથા શેઠ માણેકલાલભાઈ સંઘવી તરફથી આવેલ તંબુઓ, રાવટીઓને સમૂહ, એક વખત રાજામહારાજાની છાવણી ભૂલાવી દે તેવું હતું. અને તેની ગોઠવણી એક શહેનશાહી કેમ્પ જેવી સુંદર દેખાતી હતી. ઘણાં લેકે તે એમ જ કહેતા હતા કે–આ દેખાવ દીલ્લી દરબાર વખતે થયે હતે.
પ્રતિષ્ઠા તેમજ અંજનશલાકાનું સર્વ વિધિવિધાન ડુંગર ઉપર કરવામાં આવતું હતું. આ નિમિત્તે મુખ્ય દેરાસરની આગળના ચેકમાં એક ખાસ મંડપ ઘણે જ સુંદર બનાવવામાં આવ્યો હતે. તેમાં અષ્ટાપદજી, મેરૂપર્વત તેમજ આરસના સિંહાસન ઉપર ત્રિગડા ગઢની આકર્ષક રચના ઉપરાંત અંજનશલાકા કરવા યોગ્ય વિશાલ વેદિકાઓ તૈયાર થઈ હતી. અને તેના ઉપર લગભગ ચારથી પાંચસે પ્રતિમાજીઓ અંજનશલાકા માટે ગોઠવાઈ હતી. તેને દેખીને પ્રેક્ષકો મંત્રમુગ્ધ બની જતા હતા. ડુંગર ઉપર પ્રેક્ષકને વિસામે લેવા સારૂ એક ખાસ અલાયદો ભાવનગર સ્ટેટને વિશાલ શમીયાણે ઊભું કરવામાં આવ્યો હતો, તેમજ સાધુ-સાધ્વીઓ રહી શકે તે માટે દેશસરની પાછળના ભાગમાં નાના તંબૂઓ તથા રાવટીઓ વગેરે ગોઠવવામાં આવ્યા હતા.
આ પ્રતિષ્ઠાના શુભ પ્રસંગ ઉપર પાલિતાણાથી આચાર્યશ્રી વિજય મોહનસૂરીશ્વરજી, આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રતાપસૂરિજી, આદિ શિષ્ય પરિવાર સાથે તેમજ આગામે દ્ધારક. પૂ. આચાર્ય શ્રીસાગરાનંદસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય આચાર્ય શ્રી માણેકસાગર સૂરીશ્વરજી આદિ સાધુમહારાજાઓ મોટી સંખ્યામાં પધાર્યા હતા. લગભગ દોઢસેથી બસે સાધ્વીજીઓ આવ્યા હતા.
પ્રતિષ્ઠાના શુભ દિવસે ભાવનગરના નેકનામદાર હીઝ હાઈનેસ કૃષ્ણકુમારસિંહજી તરફથી શેઠશ્રીજિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીને રૂા. ૧૦૧ને ચાંલ્લો કરવામાં આવ્યું હતું. એક દેશી રાજ્ય આપણું જૈન ધાર્મિક પ્રસંગનું આવું બહુમાન કરે તે ઘણું જ પ્રશંસનીય છે. અને તેને માટે તેઓશ્રીને ખરેખર ધન્યવાદ આપ ઘટે છે.
પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પત્યા પછી થોડા સમય પૂજ્યશ્રીએ કદંબગિરિમાં સ્થિરતા કરી. આ દિવસોમાં રાજ્યક્રાંતિ (ફેડરેશન) ચાલતી હતી. એજન્સીની હકુમતની તમામ નાની ઠકરાતને (નાનાં ગામેગે) બ્રિટિશ સરકારે હુકમ કરેલે કેઃ “તમે સૌ તમારી નજીકના–તમને ફાવે તે રાજ્યમાં ભળી જાત્ર.” એટલે એ અંગેની ખટપટે ચાલતી હતી.
બેદાનાનેસ (કદંબગિરિ) ચેક થાણાનું ગામ હતું. એકથાણુના ગામ માટે બે વિકલ્પ હતાં. ૧-કાંત ભાવનગર રાજ્યમાં ભળવું, અથવા તો ૨-ગાયકવાડ સરકારમાં ભળવું. બંને રાજ્યના અમલદારે આ ગામને પોતાના રાજ્યમાં ભેળવવા માટે ખટપટ દ્વારા બૌદ્ધિક યુદ્ધ ખેલી રહ્યા હતા. એના ચકકરમાં સપડાયેલા આ ગામના ભેળાં દરબારને સમજ નહતી પડતી કે આપણે શેમાં ભળવું? ઘડીકમાં તેઓ ગાયકવાડ તરફ ઢળતાં, તે થોડીવાર પછી વળી ભાવનગરમાં ભળવા તૈયાર થતાં.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
. એ વખતે-ગાયકવાડી અધિકારીઓને પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભા અંગે વિશિષ્ટ માહિતી સાંપડી. એ માહિતી અનુસાર તેઓએ વિચાર્યું કે–આ મહારાજશ્રી ચેક થાણાના ગામના દરબાર ઉપર સારું વર્ચસ્વ ધરાવે છે. તેઓ જે એ દરબારોને ઉપદેશરૂપે સમજાવે, તે આ બધાંય ગામે આપણી હદમાં ભળી જાય.
આ વિચારથી ગાયકવાડી અમલદારો વારંવાર પૂજ્યશ્રી પાસે અવરજવર કરવા લાગ્યા. પ્રસંગ મળે કે–તેઓ પોતાની વાત મૂકતાં. એકવાર આ ખાતાના (ફેડરેશન અંગેના) મુખ્ય અધિકારી શ્રી રણછોડલાલ પટવારી કદંબગિરિ ઉપર ચાલતા પ્રતિષ્ઠાના પ્રસંગે આવ્યા. તેઓ કાબેલ મુત્સદ્દી ગણતા. પિતાના બુદ્ધિબળને લીધે તેઓ “નાના પટ્ટણી’ તરીકે પંકાયેલા. મુત્સદીની અદાથી તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું : “વડોદરા રાજ્ય કરેલો દીક્ષા પ્રતિબંધક કાયદો આપને અગ્ય લાગતું હોય, તે એ કાયદો હું કઢાવી નાખ્યું. એટલું જ નહિ, આપના આ તીર્થના વહીવટ માટે–આ બેદાનાનેસ ગામ કદંબગિરિની પેઢીને ત્રાંબાને પતરે લખી આપીએ. પણ આ ગામના દરબારને અમારા રાજ્યમાં ભળવાને ઉપદેશ આપ.” || પૂજ્યશ્રીએ આને ઉચિત જવાબ આપતાં કહ્યું : “ગાયકવાડ સરકારને લાગતું હોય કેદીક્ષાપ્રતિબંધક કાયદો અગ્ય જ છે, તે તેઓ એને જરૂર કાઢી નાખે. બાકી હું દરબારોને તમારામાં ભળવાને ઉપદેશ આપું, અને એના બદલારૂપે તમે એ કાયદે કાઢી નાખવાની વાત કરતા હો તે એ અશક્ય જ છે. વળી ભાવનગર રાજ્ય દેશી અને સદા ધર્મપરાયણ છે. અને અમારાં તીર્થોનું રક્ષણ પણ તે કરે છે. માટે પણ આ ઉપદેશ અમાશથી કોઈને ન અપાય.”
પટવારી વગેરે અમલદારે આ જવાબ સાંભળીને સ્તબ્ધ થઈ ગયા. તેઓ સમજી ગયા કે અહીં આપણી મુત્સદ્દીગીરી ચાલે તેમ નથી. - પૂજ્યશ્રીના આ જવાબમાં જે રાજ્યના આશ્રયે રહેતાં હોઈએ, તેના વિરોધના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞા (વિદ્ધવા)ના પાલનની દઢતા ગુંજતી હતી. શાસનને અને તીર્થને હિત કરનારી ઉડી દીર્ધદષ્ટિ આ જવાબમાં સમાયેલી હતી.
કદંબગિરિથી વિહાર કરીને પૂજ્યશ્રી પાલિતાણા આવ્યા. થોડા દિવસ રહીને ગિરિરાજની યાત્રાઓ કરી. ભાવનગરને સંઘ વિનંતિ કરવા આવતાં ચેમાસાની જય બોલાવીને ભાવનગર પધાર્યા.
ભાવનગરમાં અનેક ભાવિકોએ શ્રી સમ્યકત્વ સહિત વિવિધ વ્રતે નાણુ મંડાવીને ઉચ્ચ. ઘોઘાના વતની હરગોવિંદભાઈ નામના એક મુમુક્ષુએ પૂજ્યશ્રી પાસે દીક્ષા પણ લીધી. આચાર્ય શ્રી વિજયસૂરિજીના શિષ્ય તરીકે તેમનું નામ મુનિશ્રી હેમપ્રભાવિજયજી રાખ્યું.
ગામના મેટાં દેરાસરની ઉપરના ભાગને જીર્ણોદ્ધાર પૂર્ણ થયેલ હોવાથી ત્યાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન વગેરેની, તથા કરચલીયા પરાના નવીન દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા શ્રીસ ઘ પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં કરી.
આમ માંગલિક કાર્યોથી શરૂ થયેલું ૧૯૪ની સાલનું આ ચોમાસું પણ મંગલમય રીતે પસાર થયું. ચોમાસામાં પૂજ્યશ્રીના સંસારિ ભાણેજ-મુનિશ્રી ગીર્વાણુવિજયજી મહારાજ
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
લોગવિસદ્ધચાઓ
૨૮૧ સમાધિપૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. તેઓને ચારેક વર્ષથી ક્ષય વ્યાધિ થયેલે. છતાં ચરિત્રની નિર્મળ આરાધનામાં તેઓએ ખામી આવવા નહતી દીધી. અંત સમયે પૂજ્યશ્રીએ પણ ઘણી સુંદર નિર્માણ કરાવી. તેઓ વિદ્વાન સરળ અને ખૂબ જ ક્રિયાકાંડમાં રૂચિવાળા હતા.
ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયા પછી તરત જ કાર્તક વદિ તેરશે લાઠીદડના રહેવાસી સંઘવી મેહનલાલ લાલચંદના સુપુત્ર શ્રી છોટાલાલને ત્યાગભાવના થવાથી પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી. તેમનું નામ મુનિશ્રી કીર્તિપ્રભ વિજયજી રાખીને શ્રીવિજયસૂરિજીના શિષ્ય બનાવ્યા.
આ પછી પૂજ્યશ્રી ઘેઘા પધાર્યા. ત્યાં થોડા દિવસ રહ્યા. તેઓશ્રીના પ્રભાવક ઉપદેશના પરિણામે ત્યાંના શા. કાંતિલાલ વિઠ્ઠલદાસે તેઓશ્રીની નિશ્રામાં સિદ્ધાચલજીનો છ“શી” પાળતો સંઘ કાઢ્યો. એ સંઘ સાથે પાલિતાણું પધાર્યા, યાત્રા કરી, સંઘવીને તીર્થમાળા પહેરાવીને તેઓશ્રી કદંબગિરિ આવીને રહ્યા. આ મહાતીર્થની જાહોજલાલી હવે જામી રહી હતી. યાત્રિકે સારા પ્રમાણમાં આવતા, ને લાભ લેતા. એમને ઉતારા માટે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી સાત ઓરડાની, અગિયાર ઓરડાની ધર્મશાળાઓ બંધાઈ હતી. એમાં સાત ઓરડાની ધર્મશાળા પૂજ્યશ્રીના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી વલ્લભ વિજયજી મ. ની પ્રેરણાથી શેઠ માણેકલાલ ચુનીલાલે બંધાવેલી. “શ્રીવિજયસૂરિ જ્ઞાનશાળાનું ત્રણ માળનું ભવ્ય મકાન પણ તેમણે અહીં બંધાવેલું. આ બધી સુંદર વ્યવસ્થાને લીધે યાત્રિકોને રહેવાની પૂરતી સગવડ હતી. હવે અહીં જરૂર હતી એક ભેજનશાળાની. યાત્રિકે ગમે ત્યારે યાત્રા કરીને આવે, ત્યારે તેમને જમવાની સગવડ મળવી જ જોઈએ. આ વિચાર આવતાં પૂજ્યશ્રીએ પેઢીના વહીવટદાર શેઠ ઈશ્વરદાસ મૂળચંદ વગેરેને એ માટે ઉપદેશ કર્યો. તીર્થની સમુન્નતિ અને સાધમિકેની સેવાને મહાન લાભ મેળવવાનો રાજમાર્ગ દેખાડો. તેઓશ્રીને આ અમેઘ ઉપદેશ વહીવટ. દારોએ ઝીલી લીધે, અને ભેજનશાળાના મકાન અંગે હિલચાલ શરૂ કરી. - પૂજયશ્રી તે અહીંથી મહુવા પધાર્યા. ત્યાં દેરાસરનું કામકાજ ચાલું હતું. જોયણીથી તેમજ પ્રભાસપાટણથી લાવેલા અતિપ્રાચીન જિનબિંબને અહીં દેરાસરમાં પણ દાખલ બિરાજમાન કરાવ્યા. અહીંથી તેઓશ્રી વિહાર કરતાં કરતાં સાવરકુંડલા આવ્યા. અહીંના સંઘની વર્ષોથી વિનંતિ હતી. એકવાર તે અહીં આવવા વિહાર કરેલે, ને નહોતું અવાયું. એથી આ વખતે સંઘના જોરદાર આગ્રહને માન આપીને તેઓશ્રી ત્યાં પધાર્યા. સંઘે પણ ભવ્ય સ્વાગત વગેરે પ્રભાવનાના કાર્યો કરીને અપૂર્વ ભક્તિ પ્રદર્શિત કરી. અહીં એક માસ રહ્યા. વ્યાખ્યાન પ્રતિદિન થતું. જૈન-જૈનેતર સૌ એને લાભ અચૂક લેતાં.
અહીં સંઘમાં પણ ત્રણ પક્ષ હતા. તેમાં એક પક્ષ અંચલગચ્છને અને બે પક્ષ લેકાગચ્છને માનતા હતા. માત્ર ૧૦-૧૨ ઘર જ તપાગચ્છની માન્યતાવાળા હતા. પૂજ્યશ્રીએ એ અધું જાણ્યા પછી સૌ પ્રથમ એ ત્રણ પક્ષોના પારસ્પરિક કલેશે દૂર કરીને એક્તા સ્થાપી. પછી તેઓને ઉપદેશ આપીને તપાગચ્છની ક્રિયા કરવાને સન્મુખ બનાવ્યાં. સંઘને મેટ ભાગ તપાગચ્છની માન્યતા ધરાવતે થયો, એટલે પૂજ્યશ્રીએ ભંડારિયાના વતની શા. દેવચંદ ગુલાબંધ વગેરેને તપાગચ્છીય ઉપાશ્રય કરાવવાની પ્રેરણા આપી. એટલે એ ગૃહસ્થાએ એ માટે જમીન વેચાણ લઈ, તેમાં સંઘના સહકારથી તપાગચ્છીય ઉપાશ્રય બંધાવ્યું,
૩૬
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
આ બધાં નહિ ધારેલાં કાર્યાં થવાથી સ ંધમાં અપાર ઉત્સાહ વ્યાપી ગયા. સંધે પૂજ્યશ્રીને ચાતુર્માસ માટે વિન ંતિ કરી. પણ પૂજ્યશ્રીની ભાવના હતી કે : આ ચામાસુ` પાલિતાણામાં વુ. કારણ કે—સૌ સાધુઓને કાર્તિકી પૂનમની ગિરિશજની યાત્રા કરવાની ઉત્કટ અભિલાષા હતી. એ અભિલાષા તા પાલિતાણામાં ચોમાસુ` કરે, ત્યારે જ પૂર્ણ થાય. એથી જ પૂજ્યશ્રી સપરિવારની ભાવના પાલિતાણામાં રહેવાની હતી. એ ભાવનાનુસાર કુંડલાની વિનંતિના અસ્વીકાર કરીને તેઓશ્રી કદ ંબગિરિ પધાર્યાં. ત્યાં વૈશાખ શુદ ૧૦ની 'અગિરિ ઉપરના દેરાસરની વષૅ ગાંઠ ઉવીને પાલિતાણા આવ્યા. ૧૯૯૫ના આ ચાતુર્માસમાં સાત ઓરડાની થમ શાળામાં બિરાજતા, અને વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિની વાડીમાં વ્યાખ્યાન માટે નિયમિત પધારતા. વ્યાખ્યાનમાં શ્રીભગવતીસૂત્ર વાંચવા માટે સધની વિનંતિ થતાં તેને વિધિપૂર્વક પ્રારંભ કર્યાં, ભગવતીસૂત્રના વરઘોડા, હુંમેશાં એકાશનાદિ તપ, અખંડ દીપ-ગ્રૂપ તેમજ હંમેશાં શરૂઆતમાં સેાનામહાર વડે અને પછી પ્રત્યેક પ્રશ્ને રૂપાનાણાંથી સૂત્રનું પૂજન વગેરે વિધિ સગૃહસ્થા ઘણાં બહુમાનપૂર્વક કરતા હતાં. અને ભાવનાધિકારે શત્રુ ંજય 'માહાત્મ્ય શરૂ કર્યુ. પૂજ્યશ્રી પાલિતાણામાં ચામાસુ' બિરાજે છે, એ જાણીને ખહારગામના અનેક આરાધક ભક્તો સહકુટુ ંબ ચામાસું કરવા આવ્યા. સુરતના સુરચંદ્ર પુરૂષાત્તમદાસ બદામી જજ સાહેમ, અમદાવાદના શેઠ ચમનલાલ લાલભાઈ, શેઠ જેશીગભાઈ કાળીદાસ, ચુનીલાલ ભગુભાઈ વગેરે એમાં મુખ્ય હતા. તેઓએ આ ચામાસામાં તીરાજની આરાધના સાથે તપ-જપ, ક્રિયા વગેરે આરાધનાનેા અને પૂજ્યશ્રીની સેવાભક્તિના ઘણા લાભ લીધા.
૨૮૨
ચૈામાસાની સમાપ્તિ વેળાએ પુજ્યશ્રી આદિ સમગ્ર મુનિમ`ડળે કાર્તિકી પૂનમની ચાત્રા અનેરા ઉમંગથી કરીને વર્ષોની અભિલાષા પૂર્ણ કરી.
શ્રી શત્રુંજય તીર્થાધિનાથ શ્રીઆદીશ્વર પ્રભુના અમુક અંગે કેટલાક સમય પૂર્વે લેપ કરાવાયેલા. તે કારણે તથા ખીજા પણ અમુક આશાતનાના કારણેા જણાતાં માગશર માસમાં પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ ચમનભાઈ એ ૧૮ અભિષેકની મગળક્રિયા કરાવી. આ ઉપરાંત ગિરિરાજની જય તળાટીમાં ભવ્ય મંડપમાં શેઠ ચમનભાઈ તથા શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ એ ઉભય શ્રેષ્ઠિવયેએ પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણા પામીને શાંતિક વિધાન (મહુ†મહાપૂજન) કરાવ્યુ. સેકડા વર્ષોંથી વ્યસ્ત અનેલા આ વિધાનને પૂજ્યશ્રીના પટ્ટાલ કાર આ.શ્રીવિયાયસૂરિજી મ. તથા આ. શ્રીવિજયનન્દનસૂરિજી મહારાજે અપાર જહેમત લઈ ને સાંગેાપાંગ વિશુદ્ધ રીતે વ્યવસ્થિત બનાવ્યું હતું, તે સર્વપ્રથમ અહી. પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં ભણાયું. આ પ્રભાવશાલી પ્રાચીન વિધાનને નિહાળવા હજારા લેાકેા એકત્ર થયેલા.
આ પ્રસંગે શેઠ દલપતભાઈ મગનભાઈના ધર્મ પત્ની શ્રીલક્ષ્મીભાભુ (હઠીસિંહ કેસરીસિંહવાળા) ત્યાં આવેલાં. તેમણે પૂજયશ્રીને વિનંતિ કરી કે કાંઈક કાય ફરમાવે. ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કઈ બગિરિ તીથ'ના સંઘ કાઢવાના ઉપદેશ કર્યાં. એ ઉપદેશ અનુસાર લક્ષ્મીભાભુએ પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં સંઘ કાઢ્યો. લગભગ ૧૫૦૦ યાત્રાળુએ એમાં જોડાયા. પ્રથમ પડાવ રાહિશાળામાં કર્યાં. પૂજ્યશ્રીની ભાવના ઝ્હી દેરાસર--ધમશાળા કરાવવાની હતી. એ ભાવનાથી જ તેશ્રીએ અગાઉથી કદ્રુ અગિરિની પેઢી પાસે ૧૬ વીઘાં જેટલી જમીન ત્યાંના ગરાસદારો પાસેથી અઘાટ વેણુ લેવરાવી રાખી હતી, આ કા'ને પૂર્ણ કરવાના વિચાર તેઓશ્રી કરી રહ્યા હતા.
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક જ દશેય તીર્થોન્નતિ
૨૮૩
ત્યાં જ અમદાવાદના વતની અને મૂળ પાટીદાર જ્ઞાતિના છતાં પિતાના મિત્ર પુરૂષોત્તમદાસ અમીચંદ-કે જેઓ ભૂગોળ અને ખગોળવિદ્યાના ઘણા સારા અભ્યાસી હતા, તેમના સહવાસથી પૂજ્યશ્રીના ગુણાનુરાગી બનેલા શા. ચંદુલાલ શિવલાલ ગિરિરાજની યાત્રાર્થે આવેલા, તેઓ, રહિશાળા સંઘના દર્શને આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ સચેટ ધર્મોપદેશ આપતાં તેઓને કાંઈક ધર્મકાર્ય કરવાની રુચિ જાગી. એ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ રહિશાળામાં ધર્મશાળા કરવાની પ્રેરણા આપી. તેમણે પણ તરત જ એ માટે તેર હજાર રૂપિયા આપવાનું જાહેર કર્યું.
આ મંગળકાર્ય કરીને બીજે દિવસે સંઘ કદંબગિરિ પહોંચ્યા. તીર્થમાળારોપણ વિધિ પત્યા બાદ પૂજ્યશ્રી ત્યાં જ રહ્યા. થોડા દિવસ બાદ ત્યાંથી તળાજા-દાઠા થઈને મહુવા પધાર્યા. અહીં આ. શ્રીવિજયનંદનસૂરિજી મ. ની તબિયત અસ્વસ્થ થઈ. લીવરનો દુઃખાવો તથા ગેસનો ઉપદ્રવ તેમને વારંવાર થઈ આવતો હતો. તે માટે યોગ્ય ઉપચાર કરવાની જરૂર જણાતાં વૈદ્યોની સલાહથી મહુવાથી વિહાર કરી વળા થઈને પચ્છેગામ પધાર્યા. આ પચ્છેગામ તે વખતે વૈદ્યોનું વિલાયત ગણાતું. ત્યાં આશરે દોઢ માસ રહીને શ્રીનાગરદાસભાઈ વગેરે પીયૂષપાણિ અને નિષ્ણાત વૈદ્યોની સારવાર કરાવી. ચાતુર્માસને કાળ નજીક આવતું હતું. તે માટે બેટાદ વગેરેના સંઘની વિનંતિ હતી, પણ વળાના સંઘને સવિશેષ આગ્રહ થતાં પૂજ્યશ્રી ત્યાં ચાતુર્માસ કરવા પધાર્યા (સં. ૧૯૯૬).
[૫૪] એક જ ધ્યેય તીથન્નતિ–
વળાને શ્રીસંઘ ત ત્યાને રાજપરિવાર પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અનન્ય અનુરાગ ધરાવતે હતે. તેમના ભક્તિપૂર્ણ આગ્રહથી તથા આ ઐતિહાસિક નગરના ઉદ્ધારના અભિલાષથી પૂજ્યશ્રી અહીં ચોમાસું રહેલા.
અહીંને ઉપાશ્રય જીર્ણ બની ગયું હતું. શેઠ ચીમનભાઈ લાલભાઈ વગેરે અમદાવાદના ધનિકને ઉપદેશ આપતાં તેઓએ ચગ્ય સુધારાવધારા સાથે સમારકામ કરાવીને ઉપાશ્રયને સુંદર બનાવી દીધે.
અહીંના શ્રીસંઘ ઉપર પંજાબરત્ન પ. પૂ. ગુરુભગવંત શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી મ.ને મહાન ઉપકાર હતું. તેઓશ્રીએ સં. ૧૯૩૬-૩૭ના બે ચોમાસાં અહીં કરેલા. અને અત્યારનું શ્રી પાર્શ્વ નાથ પ્રભુનું જિનાલય તેઓશ્રીના ઉપદેશથી જ બંધાયેલ છે. એ બધા ઉપકારની સ્મૃતિ કાયમ કહ્યા કરે, એ ભાવનાથી આપણું પૂજ્યશ્રીએ આપેલા ઉપદેશને અનુસરીને કદંબગિરિની શેઠ જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીએ ઉપાશ્રયની પાછળ આવેલ શા. વર્ધમાન લલ્લુભાઈનું મકાન લઈ તેને સુધરાવીને “શ્રીવૃદ્ધિઉદય જ્ઞાનશાળા” તરીકે સ્થાપ્યું.
પર્યુષણ પછી આ માસમાં પૂજ્યશ્રીને સખ્ત તાવ આવ શરૂ થયું. પચીસેક દિવસ એનું જોર રહ્યું. અશકિત ઘણી આવી ગઈ. આ સમાચાર મળતાં અમદાવાદ–ભાવનગર વગેરે
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
શાસનસમ્રાટ્
ગામાના કેટલાંયે ગુરુભકત શ્રાવકે। વાર વાર શાતા પૃચ્છા માટે આવવા લાગ્યા. શેઠ ઈશ્વરદાસ મૂળચંદ તા પૂજ્યશ્રીને તાવ આવવેા શરૂ થયા, ત્યારથી, તેઓશ્રી સંપૂર્ણ સ્વસ્થ થયા ત્યાં સુધી વળામાં જ રહ્યા. ચામાસુ` સમાપ્ત થતાં જ પૂજ્યશ્રીના પરમભકત રાજકુટુ એ ગામ અહાર વિશાળ તથ્યૂ નખાવ્યો, અને ત્યાં હવાફેર માટે પૂજ્યશ્રીને લઈ જવાયા. સંઘના સ ગૃહસ્થા ખડે પગે વૈયાવચ્ચ કરવા હાજર રહેતા. તેઓ હંમેશાં પૂજા તથા વામીવાત્સલ્ય
કરવા લાગ્યા.
સ્વચ્છ હવા અને પથ્યસેવનપૂવ કના ચેાગ્ય ઉપચારથી પૂજ્યશ્રી સ્વસ્થ બની જતાં ત્યાં જ કેટલાંક ગૃહસ્થાએ નાણુ મ ́ડાવીને વિવિધ વ્રતા ઉચ્ચયૅ. વળાના નામદાર ઠાકૈાર સાહેબ શ્રી વખતસિંહુજી કેટલાંક કારણેસર અત્યાર સુધી રાજકોટ હતા. તેઓ ચામાસ પછી આવ્યા. ત્યાર પછી તે હુ ંમેશાં પૂજ્યશ્રીના દર્શને આવવા લાગ્યા.
અહીં પ્રાચીન કાળથી શ્રીઆદીશ્વરપ્રભુનું મહાન્ શિખરબંધી દેરાસર હતું. મડામંત્રી શ્રી વસ્તુપાળ અને તેજપાળ જ્યારે સંઘ લઈને સિદ્ધગિરિજી આવ્યા, ત્યારે માગ માં આ (વળા) ગામના આદીશ્વર પ્રભુના ચૈત્યના જીર્ણોદ્ધાર તેઓએ કરાવેલા, એવા ઉલ્લેખ તેમના ચરિત્રમાં મળે છે.
આ પછી ફરીવાર વલભીપુરનેા ભંગ થયેા હેાવાનુ સંભવે છે. ૧૭-૧૮મા સૈકામાં થયેલ પુનરૂદ્ધાર વખતે અહીં એક નાનુ દેરાસર (માટી દેરી જેવુ) બંધાવીને તેમાં આઈશ્વરપ્રભુની નાની સ્મૃતિ પધરાવવામાં આવેલી. એ મૂર્તિ અને એ દેરાસર સ’. ૧૯૪૨ સુધી રહ્યાં. પણ ત્યાર પછી પૂજ્યશ્રી વૃદ્ધિચદ્રજી મ.ના સદુપદેશથી બંધાયેલા મેાટા દેરાસર માટે એ પ્રતિમાજી નાના જણાતાં પૂ.શ્રી આત્મારામજી મ.ના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મ.ની પ્રેરણાથી બુરાનપુરાના સંઘે આપેલ શ્રીપાર્શ્વનાથપ્રભુ અહીં લાવવામાં આવ્યા. અને સ. ૧૯૬૦માં પૂ. ગંભીરવિજયજી મ., તથા આપણા પૂજ્યશ્રી આદ્ધિની પુનિત નિશ્રામાં થયેલી પ્રતિષ્ઠા વખતે એ પાર્શ્વનાથ પ્રભુ મૂળનાયક તરીકે ખિરાજમાન કરવામાં આવ્યા.
આ પ્રતિષ્ઠા પછીની ગામની પરિસ્થિતિ નિહાળતાં આગેવાનેાના દિલમાં કાંઈક વહેમ રહી ગયેલે, એ વહેમનું નિવારણ થાય, એ માટે ઠ્ઠી આદીશ્વરપ્રભુનું જિનાલય મધાવવાની પૂજ્યશ્રીની ભાવના હતી.
વળી પૂ`ધર ભગવંત શ્રીદેવધિ ગણિક્ષમાશ્રમણ તથા શ્રીમલવાદીસૂરિજી મ. વગેરે પ્રભાવક મહાપુરુષાના ઐતિહાસિક મહાકાર્યની આ ભૂમિ હતી. પૂ, ગુરુદેવ શ્રીવૃદ્ધિચદ્રજી મ.ના મનમાં એ મહાન કાર્યાનું સ્થાયી મારક બનાવવાની ભાવના હતી. ગુરૂદેવની એ ભાવનાને સાકાર બનાવવાની પૂજ્યશ્રીને અભિલાષા હતી. એ સ્મારકમાં વલભી-વાચનાના પુણ્ય અવસરે શ્રીદેવર્ષિ - ગણિક્ષમાશ્રમણના નેતૃત્વ તળે મળેલી ૫૦૦ આચાર્યની પદાને મૂર્તિ સ્વરૂપે પધરાવવાની તેઓશ્રીની ઇચ્છા હતી. (એક મુખ્ય મૂર્તિ અને તેમાં પરિકરૂપે ૫૦૦ આચાર્યાના પ્રતીકો, અને દેવવિધ ગણિ મહારાજા સહિત પાંચસેાએ આચાર્યાની અલગ અલગ મૂતિઓ, આ રીતે),
આ ભવ્ય અભિલાષાને મૂર્તિમંત બનાવવા તેઓશ્રી વિચારી રહેલા. ગામ મહાર ચેાગ્ય જગ્યાની તપાસ પણ તેઓશ્રીના ભકત શ્રાવકા કરી રહેલા. એ વાતની જાણ ના. ઠાકેારસાહેબને
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક જ ધ્યેયઃ તીર્થંન્નતિ
૨૮૫
થતાં તેઓએ પૂજ્યશ્રીને ભાવપૂર્વક વિનતિ કરી કે ઃ ગુરુદેવ ! આપને જ્યાં અને જે જગ્યા પસંદ પડે તે જણાવે.
પૂજ્યશ્રીને પૂર્વદિશાથી ગામમાં પ્રવેશતાં મુખ્ય ઝાંપાની સામેની વિશાળ જગ્યા અનુકૂળ જણાઈ, તેઓશ્રીએ એ જગ્યા રાજ્ય પાસેથી વેચાણ લેવાના ગૃહસ્થાને ઉપદેશ કર્યાં. એ જાણીને ઠાકારશ્રીએ કહ્યું: “આવું ઐતિહાસિક સ્મારક સ્વરૂપ ધર્મસ્થાન થાય, એ તે મારા રાજ્યની જશાભા વધારનારૂં છે. માટે શ્રીસંઘ આ જગ્યા રાજ્ય તરફથી ભેટ સ્વીકારે, એવી મારી ઈચ્છા છે. અને આવા ધમકા માટે કોઈ પણ રાજ્ય કમતરૂપે એક કે।ડી પણ લે, તે તે રાજ્ય નાલાયક ગણાય. માટે કિ ંમત આપ્યા વિના મારી આટલી ભેટ સ્વીકારો.”
તેમણે પૂજ્યશ્રીને પણ વિન ંતિ કરી કે; “સાહેબ ! આપ પધારે, અને જેટલી જગ્યામાં આપ ક્રશ, તેટલી જગ્યા આપને ભેટ ધરવાની મારી ભાવના છે, તે પૂરી કરો.”
પણ દીર્ઘદ્રષ્ટા પૂજ્યશ્રીએ પેાતાની સાધુમર્યાદા ઢાકારશ્રીને સમજાવી એ જગ્યા વેચાણ આપવાનો ઉપદેશ આપ્યા. ઘણી આનાકાનીને અ ંતે તદ્દન નજીવી કિંમતે ઠાકોર સાહેબે એ જગ્યા શેઠ જિનદાસ ધદાસની પેઢીને અઘાટ વેચાણ કરી આપી.
જમીનના નિર્ણય થઈ જતાં પૂજ્યશ્રીએ ત્યાંથી વિહાર કર્યાં ઠાકર સાહેબ વખતસિંહુજી વૃદ્ધ હતા, અને તખિયત પણ સારી નહાતી. તા પણ પ્રથમ મુકામ ઉમરાળામાં આ જગ્યાની મજૂરીના કાગળ ( ખલીતા ) લઈ ને તેઓ પૂજ્યશ્રીને આપવા ગયા.
પૂજ્યશ્રી વિહાર કરતાં કરતાં કદમગિરિજી પધાર્યા. ત્યાં થે।ડા દિવસ રહીને ઉપદેશ દ્વારા ભેોજનશાળા માટે જમીન વેચાણુ લેવરાવી. એમાં ભાજનશાળાના મકાનનું કામ શરૂ થયા પછી ત્યાંથી વિહાર કરીને ગામડાઆમાં વિચરતાં વિચરતાં તળાજા પધાર્યાં.
તળાજા તીની વહીવટી વ્યવસ્થા હજી ખરાખર નહાતી થયેલી. યાગ્ય કાર્યકર્તાના અભાવે તીના વહીવટ અંગે લેાકેા સંદિગ્ધ રહેતા હતા. ચાલુ વહીવટદ્વારા અવ્યવસ્થિત હતા. એ કારણે-તી ની ઉન્નતિ જોઈએ તેવી નહાતી થઈ શકતી. ભાવનગર રાજ્ય તથા કેટલાક સમજદાર આગેવાનાએ આ તીના વહીવટમાં મહારના માણસેાને લેવા સૂચવેલું. પણ એ સૂચન અમલી નહેાતુ' અનતું. આથી શ્રી અન ંતરાય પટ્ટણી સાહેબ વગેરેએ પૂજ્યશ્રીને આ કાર્ય હાથ ધરવા વિનંતિ કરેલી, તે ઉપરથી આ વખતે તેએશ્રીના હૃદયમાં તીર્થ વ્યવસ્થાના વિસ્તાર ઉદ્દભવતાં તેઓશ્રીએ સ્થાનિક સંઘને સમજવ્યેા. પણ સ્થાનિક સ ંધને તા પૂજ્યશ્રી ફરમાવે એ મજબૂર જ હતુ. એટલે પૂજ્યશ્રીએ આ તીના વહીવટ માટે પાંચ સભ્યોની કમિટિ નીમી. ભાવનગરની મહાલક્ષ્મી મીલના મેનેજર શ્રી ભોગીલાલ મગનલાલને એના પ્રમુખ બનાવીને તેમને આ વહીવટ સાંપાળ્યે.
આ કમિટિની નિમણૂ ંકના પ્રસંગ શેઠશ્રી ભાગીલાલ મગનલાલ “મારા જીવનનાં સમરણા’” નામક પુસ્તિકામાં વર્ણવતાં લખે છે કે—
૧ પહેલાં સને ૧૯૩૮-૩૯માં તેઓશ્રીનું સહપરિવાર તળાજામાં ચામાસુ થયું ૧ “મારાં જીવનના સંસ્મરણા'' પત્ર ૯૮. ૨ પૃશ્રીનુ. ૩. ૧૯૩૮-૩૯ નહિ, પણ ૧૯૪૦૪૧ સંભવે છે. અને તળાજામાં ચામાસું નહિ. પણ શેષકાળમાં રહ્યા છે.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬
-
શાસન સાટું
ત્યારે એક વખત એમણે મને અને ભાઈ ખાંતિલાલ અમરચંદ વેરાને લાવ્યા અને કહ્યું તળાજાને સંઘ અત્યારે તળાજાતીર્થને વહીવટ કરી શકે એમ નથી, માટે તમે આ વહીવટ હાથમાં લઈ લો.” મેં કહ્યું: સાહેબ ! અમે ૩૫ માઈલ દૂરથી શી રીતે વહીવટ કરી શકીએ.” મહારાજશ્રીએ કહ્યું: “હું કહું છું કે તમે વહીવટ લઈ લે. અને તમારી સાથે ખાંતિભાઈને રાખે. એ અમરચંદ જસરાજને દીકરે છે. એટલે પછી તમારે બીજી ચિંતા નહીં રહે. જો આ વહીવટ નહીં તો તે મારે આ વહીવટ આણંદજી કલ્યાણજીને સોંપી દેવું પડશે. પણ આમ કરવું પડે તે બરાબર નહિ. માટે તમે વહીવટ લેશે તે વાંધો નહીં આવે.” મેં કહ્યું કે. “એક શરતે એ વહીવટ લઈએ. અને તે એ રીતે કે કમિટિમાં અમારા બે ઉપરાંત તળાજાના સંઘના બે ત્રણ ગૃહસ્થ અમારી સાથે રહે.” મહારાજ સાહેબે હા પાડી. અને હું, ખાંતિભાઈ, વલ્લભદાસ ગુલાબચંદ, પુરુષોત્તમ માવજીભાઈ શાહ તથા વીરચંદ કરસનદાસની તીર્થકમિટિ સ્થાપવામાં આવી. તે વખતે પુરૂષોત્તમદાસ જે કે હાજર નહોતા. પણ એમનું નામ મૂકવામાં આવેલું. આ વખતે સંઘ પાસે ગેઢીઓને પગાર કરવાના પણ પૈસા ન હતા. આ વખતમાં ગઠીઓને પગાર ૨૦થી ૨૫ રૂપિયા હતે. દરેક મેંબરે વહીવટ માટે પાંચ પાંચ રૂપિયા કાઢેલા. આ કામમાં મહારાજ સાહેબના આશીર્વાદથી અમને સારો યશ મળે.”
આમ આ કમિટિએ આ મહાતીર્થને વહીવટ પૂજ્યશ્રીના માર્ગદર્શન મુજબ સંભાળી લીધે. આ પછી એ તીર્થની ઉન્નતિ અને જાહોજલાલી ઉત્તરોત્તર વચ્ચે જ ગઈ અને વચ્ચે જ જાય છે. એ વિષે શેઠશ્રી જોગીભાઈ લખે છે કે –
આ પ્રમાણે સં. ૧૯૮ ના શ્રાવણ શુદિ ૧થી તળાજા તીર્થને વહીવટ કમિટિએ હાથમાં લીધું ત્યાર પછી આ તીર્થમાં અત્યાર સુધીમાં એક પછી એક સારાં કામે થતાં આવ્યા છે. આ તીર્થક્ષેત્રમાં બાવન જિનાલયની યેજના, શાંતિકુંડ, ચેમુખજી જીર્ણોદ્ધાર, સાચાદેવજીર્ણોદ્વાર, નાનગૃહ, નૂતન ભેજનાલય, કીર્તિસ્તંભને જીર્ણોદ્ધાર, ધર્મશાળાને જીર્ણોદ્ધાર, ટેકરી ઉપર જવાનાં પગથિયાં અને શ્રાવક-શ્રાવિકાના બે ઉપાશ્રય તથા જૈન વિદ્યાર્થીગૃહ વિગેરે થયાં છે,
અહીં ભાવનગરને શ્રીસંઘ ચોમાસાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. એ સ્વીકારીને ૧૯૯૭ના ચાતુર્માસ માટે પૂજ્યશ્રીએ ભાવનગર તરફ વિહાર કર્યો. માર્ગમાં રાજપરા ગામ આવ્યું. અહીંના સુંદર દેરાસરમાં શ્રી આદિનાથ પ્રભુની પ્રતિમાં કેટલાંક વર્ષોથી પણ દાખલ બિરાજમાન હતી. એ જાણીને પૂજ્યશ્રીએ શ્રીસંઘને તેની પ્રતિષ્ઠા માટે પ્રેરણા કરી. સંઘે તે હર્ષભેર વધાવી લીધી, અને આવતાં વર્ષમાં પ્રતિષ્ઠા કરાવવાને નિર્ણય કર્યો. ત્યાંથી પૂજ્યશ્રી તણસા ગામે આવ્યા. ત્યાં રાજપરાના ધનવાનું શ્રાવક લવજી મેઘજી વગેરે આવ્યા. લવજીભાઈ સર્વ પ્રકારે સુખી હતા, પણ ધર્મમાર્ગમાં હજી સુધી તેમણે બિલકુલ ધનવ્યય કરેલે નહિ. પૂજ્યશ્રીએ અવસરચિત ઉપદેશ આપતાં કહ્યું કેઃ મૂળનાયક પ્રભુ તમે પધરાવે.
પૂજ્યશ્રીના વચનને પ્રભાવ કહો કે ચમત્કાર કહે, કઈ દિવસ ધર્મમાં કાંઈ ન વાપરનાર એ લવજીભાઈએ તે જ ઘડીએ રૂ. ૨૦૧૧માં મૂળનાયકજીની પ્રતિષ્ઠાને આદેશ લીધે. આજ બાજુ બીજાં બે પ્રતિમાજી પધરાવવાનું નકકી થતાં તેને આદેશ પણ બે ગૃહસ્થોએ લીધો.
૧. એજન-પૃ. ૯૯-૧૦૦
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક જ દય: તીર્થોન્નતિ
૨૮૭ આમ નહિ ધારેલું બનવાથી રાજપરાને સંઘ હર્ષઘેલે બની ગયે. આ પછી પૂજ્યશ્રી ભાવનગર પધાર્યા.
ભાવનગરમાં ગામબહારની દાદાસાહેબની વાડીમાં પૂજ્યશ્રી થોડા દિવસ રહ્યા. એ વખતે શેઠ ઈશ્વરદાસ મૂળચંદ સહકુટુંબ ત્યાં આવ્યા, અને નાણુ મંડાવીને પૂજ્યશ્રી પાસે ચતુર્થવ્રત અંગીકાર કર્યું.
નગર-પ્રવેશ માટે એક મંગલ દિવસ નક્કી કરવામાં આવ્યું. એ દિવસે ભાવનગરના સંઘે કરેલી તૈયારીઓ અદ્ભુત હતી. રાજ્યે પણ દબારી બેન્ડ, હાથી, ઘેડા વગેરે સામગ્રી આપી હતી. સંઘને એકેએક સભ્ય સ્વાગત અર્થે શરૂઆતથી જ હાજર થઈ ગયેલું. રાજ્યના દિવાન સાહેબ શ્રી અનંતરાય પટ્ટણી, નાયબ દિવાન શ્રી નટવરલાલભાઈ, વસુલાતી અધિકારી ગજાનનભાઈ, પિલિસ ઉપરી શ્રી છેલશંકરભાઈ વગેરે અધિકારીઓનું સમગ્ર મંડળ પણ પ્રથમથી જ હાજર હતું. રાજ્ય પણ રાજ્યની રીતે સામૈયાની અપૂર્વ ગોઠવણી કરેલી. પિતાની કરડાકી માટે સર્વત્ર જાણીતા પિલિસ ઉપરી શ્રી છેલશંકરભાઈ સમગ્ર પલિસ-સ્ટાફને સુસજજ બનાવીને લાવેલા. ઈસરોય જેવા ઉચ્ચ કક્ષાના માણસે આવે, ત્યારે પોલિસની જેવી બેઠવણી કરાતી, તે જ પ્રમાણે તેમણે પિલિસટાફને ગોઠ સામૈયું પસાર થવાના વિશાળ માર્ગ વિસ્તારમાં લગભગ ૧૦-૧૦ ડગલાના અંતરે તેમણે એક એક પિલિસ ગોઠવી દીધે. સામૈયું તે સ્થાનેથી પસાર થાય, ત્યારે એ પિલિસો સલામી આપતા.
રાજ્ય તથા સંઘે કરેલું આ સામૈયું સર્વત્ર ચર્ચા અને પ્રશંસાનો વિષય બની રહ્યું. એક ફસ્ટકલાસ દેશી રાજ્ય જૈનસંઘના એક પ્રભાવશાલી ધર્મગુરૂને આવું–વાઈસરોયથીયે અધિક માન આપે, એ જોઈને-જાણીને જૈન-જૈનેતર તથા અન્ય રજવાડાંઓ પણ આશ્ચર્ય પામવા સાથે પૂજ્યશ્રીની પ્રતિભાથી માહિતગાર બન્યા.
સામૈયું શહેરમાં ફરીને સમવસરણના વડે ઊતર્યું. પૂજ્યશ્રી ત્યાં જ માસું બિરાજ્યા. માસામાં પટ્ટણી સાહેબ વગેરે રાજ્યાધિકારીઓ વારંવાર આવતા, અને ધર્મોપદેશ સાંભળતા.
પર્યુષણ પછી પૂજ્યશ્રીને તાવ આવવા લાગ્યું. થોડા થોડા સમયે દેખા દઈ જતે આ તાવ જાણે તેઓશ્રીની ભાઈબંધી ઈચ્છતા હતા, પણ તેઓશ્રી એને ગણકારતા નહિ. ફકત અર્ધ બળેલ ઉકાળેલું પાણી વગેરે ઉપાયથી એનું નિવારણ કરતા. તાવને લીધે અશકત બનેલા શરીરને જોઈને ભક્તશ્રાવકોએ વિનંતિ કરી કે : સાહેબ ! સ્વસ્થતા માટે મુકત વાતાવરણની જરૂર છે. માટે આપ કૃષ્ણનગર પધારે. ત્યાં રહે. ત્યાંનું વાતાવરણ આપને અનુકૂળ રહેશે.” આ વાત એગ્ય લાગતાં પૂજ્યશ્રી ત્યાં જઈને થોડા દિવસ રહ્યા. ત્યાંના ખુલ્લાં વાતાવરણથી તબિયત પણ સ્વસ્થ બની. - ચોમાસું પૂર્ણ થતાં વિહાર કરીને ઘોઘા-કોળિયાક–ખડસલીયા-વાડી–પડવા–નાગધણીબાના રસ્ત રાજપરા પધાર્યા. પૂજ્યશ્રીના દરેક વિહારમાં ગામેગામ સેંકડો ભાવિકે ઠેરઠેરથી દર્શન વંદન કરવા આવતાં. દરેક મુકામે પૂજા–પ્રભાવના તથા સંઘજમણ કાયમ થતાં.
રાજપરાના સંઘની વિનંતિથી ત્યાંની પ્રતિષ્ઠા કરાવવાનું સ્વીકારીને તેનું શુભમુહુર્ત કાઢી
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૮
શાસનસમ્રાટ
આપ્યું. મુહૂર્ત ફાગણ માસમાં હતું, એટલે તેઓશ્રી ગામડાઓમાં વિચરતાં વિચરતાં તળાજા પધાર્યા. ત્યાં તીર્થના વહીવટ અંગે થોડા દિવસ રહીને પુનઃ રાજપરા પધાર્યા. - - - સંઘે ઘણું ઉલ્લાસથી પ્રતિષ્ઠા-મહોત્સવ પ્રારંભે. મહા વદ તેરશે એ શરૂ થશે. ફા.. પાંચમના મંગલ દિવસે પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર સાંનિધ્યમાં એ ત્રણે બિંબને ગાદીનશીન કરવામાં આવ્યા. આઠ દિવસ સંઘજમણું અને પ્રતિષ્ઠાદિને ગામઝાંપે ચેખાયુક્ત નવકારશી કરીને સંઘે મહાત્ લાભ લીધે.
પ્રતિષ્ઠા પછી ત્યાંથી તળાજા પધાર્યા. અવારનવાર ડોકિયાં કરી જતે તાવ અહીં પણ આવ્યું. એને લીધે અહીં સ્થિરતા કરી. ; બોટાદના સંઘની વિનંતિથી સં. ૧૯૯૮ની સાલનું આવતું ચોમાસું ત્યાં કરવાનું સ્વીકાર્યું,
અને તબિયત રવસ્થ થતાં વિહાર કરીને વળા આવ્યા. અહીં પ્લેટમાં દેરાસર–ધર્મશાળાનું બાંધકામ ચાલી રહ્યું હતું. તેનું નિરીક્ષણ કરી, એગ્ય સૂચનાઓ આપીને ત્યાંથી અનુક્રમે બેટાદ આવ્યા. અહીંના સંઘને ઉત્સાહ અપાર હતો. સામૈયું પણ એને અનુરૂપ કર્યું. ગામના ઉપાશ્રયે બે દિવસ રહીને પરામાં આવેલી શા. રતિલાલ હરિલાલ કેન્ટ્રાકટરની જીનના અંગલામાં પધાર્યા. શારીરિક અનુકૂળતાની દષ્ટિએ એ ચોમાસું ત્યાં જ રહ્યા. શરૂઆતમાં એક મહિને વ્યાખ્યાન પણ ત્યાં જ વાંચ્યું.
પૂ–૧૯૮૮ના ચોમાસામાં પરામાં રહેતાં સવાસે જેને કુટુંબને આરાધના કરાવવાને લાભ મળે તેવી ભાવનાથી અને પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી દેસાઈ લક્ષમીચંદ ભવાને પરામાં જ એક વિશાળ જમીન લઈ રાખેલી. તેમાં પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશાનુસાર પિતાના વડીલ બંધુ મુનિશ્રી હર્ષવિજયજીના સ્મરણાર્થે “શ્રીહર્ષવિજયજી જ્ઞાનશાળા” નામને ઉપાશ્રય તથા શ્રી મહાવીર સ્વામીનું દેરાસર તેઓ બંધાવી રહ્યા હતા. ઉપાશ્રય તે લગભગ તૈયાર થઈ જવા આવ્યા હતે. પણ તે ઘણે નાને હતે. બેટાદને સમસ્ત સંઘ ત્યાં બેસીને વ્યાખ્યાન શ્રવણદિ કાર્યો કરી શકે તેવું ન હતું. એટલે પૂજ્યશ્રીએ દેસાઈ કુટુંબના શ્રીનરોત્તમદાસ ખીમચંદ, તારાચંદ હિમચંદ, ગિરધરલાલ હિમચંદ, તથા વીરચંદ હિમચંદ વગેરેને ઉપદેશ આપે કે થોડી વધુ જગ્યા આમાં ઉમેરીને ઉપાશ્રયને વિશાળ બનાવે.
તેઓએ તરત તેનો અમલ કર્યો. થોડીક વધુ જગ્યા એમાં ભેળવીને એ ઉપાશ્રયને એક મહિનામાં જ વિશાળ બનાવી દીધું એ તૈયાર થઈ જતાં બાકીનું આખું ચોમાસું ત્યાં જ વ્યાખ્યાન વંચાયું.
દેરાસરનું કામકાજ પણ ચાલુ હતું. એ માટે પહેલાં લહમીચંદભાઈએ અમુક રકમ કાઢેલી. પણ શિખરબંધી દેરાસર માટે તે અપૂરતી હતી, એટલે તેમની ઈચ્છા નાનું ઘરદેરાસર કરવાની હતી, પણ પૂજ્યશ્રીએ તેમને તથા આખા દેસાઈ કુટુંબને ઉપદેશ આપતાં દેસાઈ કુટુંબ સારી રકમ કાઢીને શિખરબંધી અને ત્રણ ગભારાવાળા એ દેરાસરનું કામ આગળ ધપાવ્યું.
ગામનું જૂનું દેરાસર પણ નાનું હતું. અત્યારની વસતિને માટે સાંકડું પડતું હતું. એ સંકડામણને દૂર કરવા માટે સંઘે પૂજ્યશ્રીનું માર્ગદર્શન મેળવીને તે અનુસાર-દેરાસરની આગળના મેટા ઉપાશ્રયને અમુક ભાગ દેરાસર ખાતે લીધે, અને ત્યાં ત્રિભૂમિક પ્રાસાદ
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક જ ધ્યેય : તીન્નતિ
૨૮૯ બંધાવો શરૂ કર્યો. મધ્યભૂતલ, ભૂમિગૃહ, અને શિખર એમ ત્રણે ભૂમિમાં પ્રભુજી પધશવવાના વિચારથી આ પ્રાસાદનું કામ શરૂ થયું.
આમ એક પછી એક સ્થાયી કાર્યોના નિર્ણય લેવાતા ગયા, ને સંઘને ઉમંગ વધતે જ ગયે. પર્યુષણ પર્વ આવ્યા. આરાધકે સર્વ બાહ્ય વ્યાપારોને ત્યાગ કરીને પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં આરાધના કરવા તત્પર બન્યા. પૂજ્યશ્રીના શ્રીમુખે થતાં કલ્પસૂત્રના વાંચનને લાભ લેવા સંઘને નાનામાં નાનો બાળક પણ અચૂક હાજર રહેતો. એમાંયે ગણધરવાદના શ્રવણ માટે તે સુરેન્દ્રનગર, લીંબડી, વગેરે અનેક ગામોના શ્રાવકે તથા રાજ્યાધિકારીઓ પણ આવેલા.
જોતજોતામાં પર્વના દિવસે પૂરા થયા. સંઘે અઠ્ઠાઈ મહત્સવ કર્યો.
ચોમાસા દરમ્યાન એકવાર ભાવનગરના મહારાજા શ્રીકૃષ્ણકુમારસિંહજી ખાસ પૂજ્યશ્રીના દર્શનાથે આવ્યા. એ વખતે ગૃહસ્થાએ એક મોટા ખંડના એક ભાગમાં સુંદર ગાલીચો પાથરી તેના પર ગાદી-તકિયે વગેરે બિછાવી રાખ્યું. મહારાજા આવ્યાં કે તરત સ્વાગત વિધિપૂર્વક તેમને એ ખંડમાં લઈ જવાયા. તેઓ ગાદી ઉપર બેઠા. હવેતેમની સમજ એવી હતી કે—મહારાજશ્રી પણ અહીં ગાદી પર જ બેસો. - થોડીવારમાં પૂજ્યશ્રી પરિવાર સાથે પધાર્યા. ના. મહારાજાએ ઊભાં થઈને વંદન કર્યું. પછી તેઓ ઊભાં જ રહ્યા. મહારાજશ્રી ગાદી ઉપર બેસે, તેની રાહમાં તેઓ હતા. ત્યાં જ પૂજ્યશ્રી તે સાધુએ ભૂમિપ્રમાજનપૂર્વક પાથરેલા આસન પર બિરાજી ગયા. એ જોઈને ના. મહારાજાએ ગાદી ઉપર પધારવા વિનંતિ કરી. ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ સાધુધર્મ પ્રમાણે એના પર પગ પણ ના મૂકાય, એ સમજાવ્યું. ના. મહારાજા આ સાંભળીને ઘણું આશ્ચર્ય પામ્યા. એની સાથે આવાં કડક સાધુધર્મ પ્રતિ તેઓના બહુમાનમાં વૃદ્ધિ થઈ. પછી તેઓ પણ જમીન પર જ બેસી ગયા. શ્રાવકેએ ગાદી ઉપર બેસવા કહ્યું તો તેઓ કહેઃ “ગુરુ મહારાજથી ઊંચા આસને મારાથી ન બેસાય. અને તેઓ નીચે જ બેઠા. પછી તે લગભગ બેથી અઢી કલાક સુધી ધર્મોપદેશ સાંભળે.
પૂજ્યશ્રી જ્યાં બિરાજમાન હોય, ત્યાં હંમેશા તેઓશ્રીને વંદન કરવા માટે સેંકડો અનુરાગીઓ આવ્યા જ કરતાં. તેમાં જૈન પણ આવતાં ને જૈનેતર પણ નજીકના ગામોમાંથી આવતાં, ને દૂરના ગામમાંથી પણ. આવીને પૂજ્યશ્રીને ભાવપૂર્વક વાંદતાં. ઉપદેશ શ્રવણ કરતાં, કાંઈક સેવા ફરમાવવા વિનવતા, યથાશક્તિ સેવા કરતાં, ને કંઈક પામ્યાની તૃપ્તિ અનુભવતા. અહીંયા પણ એકવાર–પાડીવ (રાજસ્થાન)થી શેઠ અષભદાસ મૂળચંદજી અને જાવાલથી શેઠ કપૂરચંદજી હાંસાજી વંદનાથે આવ્યાં. કાંઈક ધર્મકાર્યને લાભ આપવા વિનંતિ કરી. ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કદંબગિરિમાં ત્રીજી ટુંક-વાવડી પ્લેટમાં એક જિનાલય બંધાવવા ઉપદેશ કર્યો. તેઓ બન્નેએ ભાગીદારીમાં એ વાત હર્ષથી સ્વીકારી લીધી, ને એ દેરાસરને આદેશ લઈ લીધો.
ચોમાસું પૂર્ણ થતાં શેઠ કુલચંદ છગનલાલ સલતની વિનંતિથી તેમને ત્યાં ઠાણાઓઠાણું કર્યું. તેમણે એ પ્રસંગે અઠ્ઠાઈ–મહોત્સવ, શાંતિસ્નાત્ર વગેરે ધર્મકાર્યો કર્યા. ૩૭
-~-~ --
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૫]
ભાવના-સિદ્ધિ
શ્રીસિદ્ધગિરિરાજના દક્ષિણ પૃષ્ઠભાગમાં હિશાળા ગામ હતું. અહીંથી રહિશાળાની પાજના રસ્તે ગિરિરાજની યાત્રા કરી શકાતી. ઘણા લેકે પાલિતાણાથી યાત્રા કરવા ચઢતાં, ને પાછલાં તે અહીં ઉતરીને કદંબગિરિ તરફ જતાં. આ ગામમાં પૂજ્યશ્રીના દીર્ઘદ્રષ્ટિભર્યા ઉપદેશથી કદંબગિરિની પેઢીએ કેટલાંક વીઘાં જમીન ખરીદેલી. તે જમીનમાં શિખરબંધી દેરાસર તેમજ ધર્મશાળા વગેરેનું નિર્માણ પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ થઈ રહ્યું હતું. આ વર્ષે એ દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરવાને પેઢીએ નિર્ણય કર્યો. પૂજ્યશ્રીએ એ માટેના અંજનશલાકા મહોત્સવના શુભમુહૂર્તો મહા ફાગણ માસમાં ફરમાવ્યા.
આ દેરાસરમાં ૨૭ ઈંચના મૂળનાયક શ્રી આદિનાથ પ્રભુ (સપરિકર) તથા અન્ય નવ બિંબ ભરાવીને પધરાવવાનો આદેશ શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ (કદંબગિરિની પેઢીના પ્રમુખ)એ લીધે. શિખર ઉપર ચૌમુખજીને આદેશ શેઠ કસ્તુરચંદ સાંકળચંદવાળા શા. મોહનલાલ સાકળચંદ તથા શા. ચંદુલાલ ચુનીલાલે લીધે. આ સિવાય–શેઠ જેશી*ગભાઈ કાળીદાસે ત્રણ બિંબને, તથા શેઠ ભગુભાઈ ચુનીલાલ સુતરિયાએ, શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈએ, અને પૂનાના એક ગૃહસ્થ-એક એક બિંબનો આદેશ લીધો.
આ પ્રસંગે પહોંચવા માટે પૂજ્યશ્રીએ બેટાથી ધીમેધીમે વિહાર કર્યો. અનુક્રમે વળા પધાર્યા. અહીં ચાર માળના ભવ્ય દેરાસરનું કામ ઘણુ ખરું થઈ ગયું હતું, અને બાકીનું ચાલુ હતું. તે અંગે થોડા દિવસ રહીને ઉમરાળા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીની ભાવના બારેબાર ઘેટીના રસ્તે રેહિશાળા જવાની હતી. પણ પાલિતાણના સંઘને એ વાતની જાણ થતાં તે તરત વિનંતિ કરવા આવ્યા. આગ્રહ કરીને પાલિતાણું પધારવાનું નક્કી કરી ગયે. એટલે સસરાનેધણવદર-હલ-જમણવાવ-રાથળી થઈને પાલિતાણા પધાર્યા. સાથળીમાં પાલિતાણાના ના. ઠાકોર સાહેબ શ્રી બહાદુરસિંહજી એકલા જ ઘોડા ઉપર ફરતાં આવ્યા. પૂજ્યશ્રી આજે અહીં બિરાજે છે, એવી ખબર પડતાં જ તેઓ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. દર્શન કરી, શાતા પૂછીને તેઓ ગયા. તેમના મનમાં પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અખૂટ સદૂભાવ હતો. તેઓ વારંવાર પૂજ્યશ્રીની ખબર મેળવતા રહેતા.
પાલિતાણામાં પ્રથમ દિવસે ગામ બહાર આવેલા મદી ધરમશી જસરાજના બંગલે પૂજ્યશ્રી રહ્યા. ત્યાં પૂ. સાગરજી મ.નો મેળાપ થયો. નાની ટેળી-સંઘના આગેવાનો તેમજ પં. શ્રી મંગળવિજયજી મ. (નીતિસૂરિજી મ.ના શિષ્ય) વગેરે મુનિવરે ઉજમફઈની ધર્મશાળાએ ૧ મહુવા-જેસર વિ. ગામવાળા કાર્તિકી પૂનમ આદિ દિવસે પ્રાયઃ આ પાગે ચઢીને યાત્રા કરે છે.
તથા ૯૯ યાત્રાવાળા દરેક ત્રણ ગાઉની પ્રદક્ષિણામાં રોહિશાળાની પાગે ઉતરી, ત્યાં દેરીએ ચૈત્યવંદન કરી. પાછાં ઉપર ચડી, દાદાની યાત્રા કરી, જયતળાટીએ ઉતરી જાય છે.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવના-સિદ્ધિ પધારવાની વિનંતિ કરવા આવતાં તેને સ્વીકાર કર્યો. બીજે દિવસે સવારે સામૈયાપૂર્વક ત્યાં પ્રવેશ કર્યો. પાલડી (રાજસ્થાન) વાળા સંઘવી અમીચંદજીના સુપુત્ર શેઠ કેશરીમલજીએ સંઘને આદેશ મેળવી આ સામૈયાને લાભ લીધે.
સાતેક દિવસ રોકાઈને અહીંથી રોહિશાળા આવ્યા. અહીંયા તેઓશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ, શેઠ જેશીંગભાઈ કાળીદાસ, શેઠ ભગુભાઈ ચુનીલાલ સુતરિયા તથા શિવગંજવાળા શેઠ ફત્તેચંદજી ગેમરાજજી વગેરે શ્રેષ્ઠિવએ ૨૪–૨૪ જિનબિંબ (એક એક ચાવીશી) ભરાવવાનો આદેશ લીધે. શા. ચંદુલાલ ચુનીલાલ ૩૯ અને શા. શકરચંદ દલસુખભાઈએ ૧૫ બિંબ ભરાવવાનો આદેશ લીધે. આ સિવાય બીજાં અનેક ગૃહસ્થોએ પણ પિતાની શક્તિ અને ભાવના પ્રમાણે જિનબિંબને આદેશ લીધે.
એ બધાં બિંબ કદંબગિરિ-વાવડી પ્લેટના મૂર્તિ–ભંડારમાંથી લાવવાના હતા. પૂજ્યશ્રીના દૂરંદેશીભર્યા વિચારના ફલસ્વરૂપે પેઢીએ ત્યાં બે મજલાનું ભવ્ય મકાન બનાવેલું. એમાં જયપુરના કારીગરો પાસેથી દર વર્ષે લેવાતી સેંકડો નાની મોટી મૂર્તિઓનું સંરક્ષણ થતું. એમાંથી પસંદ કરીને આ બધાં બિંબ લાવવાના હતા, એટલે પૂજ્યશ્રી કદંબગિરિ આવ્યા. કેટલાક દિવસે રહી, બિંબની પસંદગી કરીને પુનઃ રહિશાળા આવ્યા. એ બિંબ પણ રહિશાળા લાવવામાં આવ્યા. - દર વખતની જેમ જ આ વખતે પણ મહત્સવની વિશાળ તૈયારીઓ કરવામાં આવી, જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીના વહીવટદારે તથા બીજાં પૂજ્યશ્રીના ભક્ત ગૃહસ્થાએ એમાં તન-મન અને ધનને સહકાર આપે.
મહોત્સવની તૈયારીઓમાં મુખ્ય તૈયારી જમણની કરવાની હતી. એ તૈયારી કરતાં સૌથી પહેલી એક મુશ્કેલી આવી-ખાંડની. ખાંડનું કડક રેશનિંગ અત્યારે ચાલતું હતું. બે-પાંચ હજાર માણસોને માટે તે આ શ્રેષ્ઠિવ જ સ્વયં પહોંચી વળે તેમ હતા. પણ અહીં તે બારથી પંદર હજાર માણસે એકત્ર થવાની ધારણા હતી. એટલી બધી ખાંડ આ કડક રેશનિંગમાં કયાંથી મળે ?
વિચારણા કરતાં ઘણાને મત થયે કે-ખાંડને બદલે ગોળને ઉપયોગ કર. પણ પૂજ્યશ્રીની સાથે વાતચીત કરતાં શેઠ ચીમનભાઈને થયું કે-ગોળ વાપરે એગ્ય નથી. ગમે તે રીતે પણ ખાંડ મેળવવી જ જોઈએ. આપણે ભાવનગરના દિવાન સાહેબ પાસે જઈએ, અને આ મુંઝવણ દૂર કરવા વિનંતિ કરીએ, તો કંઇક રસ્તે નીકળે. આ વિચાર તેમણે સૌને જણાવ્યું. પછી પૂજ્યશ્રીની સંમતિ મળતાં તેઓ તથા કામદાર અમરચંદભાઈ વગેરે ગૃહસ્થ ભાવનગર ગયા. ત્યાં રહેતાં પેઢીના પ્રતિનિધિ શેઠ ભેગીલાલ મગનલાલ તથા વોરા ખાંતિલાલ અમરચંદ વગેરેને લઈને દિવાનસાહેબ શ્રી અનંતરાય પટ્ટણીને તેઓ મળ્યા.
ઔપચારિક વિધિ થયા પછી તેમણે વાત કરી કે : સાહેબ ! પ. પૂ. શાસનસમ્રાટ શ્રીગુરુમહારાજ રેહિશાળામાં પ્રતિષ્ઠા કરાવે છે. ત્યાં પધારવાની આપને વિનંતિ કરવા અમે આવ્યા છીએ.
પટ્ટણી સાહેબે તરત કહ્યું કે મહારાજશ્રીને મારી વંદના સાથે કહેજે કે-હું ચોક્કસ આવીશ. રાજ્યના શમિયાણા-તંબૂ વગેરેની માંગણી કરતાં તેમણે તરત જ તે બધી વસ્તુઓ
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૨
શાસનસમ્રાટ અપાવી. એટલું જ નહિ, પણ એ બધી વસ્તુઓ હિશાળા લઈ જવા માટે રાજ્યની બે મેટ પણ આપી.
હવે મુદ્દાની વાત રજૂ કરી કે : સાહેબ ! પ્રતિષ્ઠા તે લીધી છે, પણ ખાંડની મોટી તકલીફ છે. ૧૫થી ૨૦ હજાર માણસ ભેગું થાય, તેમને ખાંડ શી રીતે પૂરી પાડવી ? એ મુંઝવણ ઊભી થઈ છે. માટે અમને ખાંડ મળે એ કઈ રસ્તો કાઢી આપે.
પટ્ટણી સાહેબ કહે ? એ કઈ રીતે બને ? શ્રીવળામાં અમારા ભાઈઓમાં લગ્નપ્રસંગ છે, ત્યાં પણ ખાંડ નથી આપી.
આ સાંભળીને ચીમનભાઈ વગેરેએ અરજ કરી કે આપની વાત બરાબર છે. છતાં કઈ માર્ગ તો આપે કાઢી આપવું જ પડશે.
પટ્ટણી સાહેબ માર્ગ વિચારવામાં પડ્યા. તે વખતે ત્યાં બેઠેલા એક અધિકારી શ્રીગજા. નનભાઈને એકાએક રસ્તે સૂઝી આવ્યું. તેમણે પૂછયું : ખાંડને બદલે સાકર ચાલે નહિ ? (કારણ કે રેશનિંગ ખાંડનું હતું, સાકરનું નહિ)
સૌએ આ વાતને વધાવી લેતાં કહ્યું : “સાકર તો જરૂર ચાલશે, સાહેબ !” એટલે તરત જ પટ્ટણી સાહેબના હુકમથી સાડા પાંચ મણિયા પચીસ કોથળા સાકર દસ રૂપિયાના ભાવથી આપવામાં આવી. આમ મોટી ચિંતા દૂર થવાથી સૌ ખૂબ આનંદિત થઈને રોહિશાળા આવ્યા.
વઢવાણ કંપમાં શ્રીબારોટ સાહેબ કરીને એક ડેપ્યુટી પોલિટિકલ એજન્ટ હતા. તેમણે પણું આ ગૃહસ્થની વાત ધ્યાનમાં લઈને ચેક-દાઠાના થાણદારને હુકમ કર્યો કે : “વરા જોગ ખાંડ આપવી.” આથી એ થાણદારેએ પણ આ ગૃહસ્થને કહી દીધું કે : આ હકમ છે, માટે તમારે જોઈએ તેટલી ખાંડ લઈ જાવ. હવે કાંઈ વાંધો નથી.
આ રીતે પૂજ્યશ્રીના આશીર્વાદથી ખાંડને પ્રશ્ન હલ થઈ જતાં બાકીની તમામ તૈયારીઓ ઝડપભેર કરીને મહાવદિ દશમે મહોત્સવની શરૂઆત કરવામાં આવી. મહોત્સવમાં સૌની ધારણ મુજબ પંદર હજારથી વધુ માણસે એકત્ર થયા. અંજનશલાકા માટે ૫૦૦ ઉપરાંત જિનબિંબે આવ્યા હતા. ફાગણ શુદિ બીજના દિવસે એ બધાની અંજનશલાકા પૂજ્યશ્રી આદિ સૂરિવએ કરી. અને ફાગણ શુદિ ત્રીજના દિવસે શુભ ચોઘડિયે દેરાસરમાં મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વરપ્રભુ સહિત વીસ જિનબિંબને ગાદી સ્થાપનવિધિ થયા. પૂજ્યશ્રીની ઘણાં વર્ષોની દીર્ઘદૃષ્ટિભરી ભાવના પૂર્ણ થઈ. ૧. આ ગામ શેત્રુંજી નદીના કિનારા પર હતું. કેટલાંક વર્ષો પછી સરકાર તરફથી શેત્રુંજી નદીના
બંધ (ડેમ) ની યોજના અમલમાં આવતાં નદી કિનારાના ઘણાં ગામે પાણીમાં ગયા. એ સાથે આ રોહિશાળા પણ પાણીમાં ગયું. એ વખતે હિંમતવાન બાહોશ શ્રાવકાએ આ દેરાસરમાંના તમામ જિનબિંબો તથા અન્ય ઘણી સામગ્રી લઈ લીધી, દેરાસર પાણીમાં ગયું. ડૂબેલા ગામના લોકોને તેમની માંગણી અનુસાર સરકારે બીજી જમીન તથા સારી રકમનું વળતર આપ્યું. એ જમીનમાં તે ગામો નવાં વસ્યાં. જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીની રોહિશાળામાં ૩૨ વીઘાં જમીન હતી. તેની ફેરબદલીમાં પાલિતાણાથી છ માઈલ દૂર આવેલ શેત્રુંજી ડેમની નિકટમાં ઈરીગેશન ખાતાએ ખાસ પસંદ કરેલી (એકવાયર કરેલી ) નવ વીઘાં જમીન પેઢીએ સરકાર પાસે માગી. તે વખતના ગુજરાતના ઈરીગેશન ખાતાના ચીફ ઓફ એંજિનીયર શ્રી નટવરલાલભાઈ સંઘવી સાહેબના પૂરા
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવના–સિદ્ધિ
પ્રતિષ્ઠા પ્રસ ંગે ભાવનગરથી શ્રીપટ્ટણીસાહેમ વગેરે અધિકારીઓ પણ આવ્યા હતા. આ મહાત્સવ દરમ્યાન કેટલાંક નવઢીક્ષિત મુનિવરને પૂજ્યશ્રીએ વડીઢીક્ષા આપી. એ પ્રસ ંગે શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઈ વગેરેએ ખાર વ્રત પણ ઉચ્ચર્યાં.
મહોત્સવ પછી તરત પૂજ્યશ્રી કદ ખગિરિ આવ્યા. અહીં એક માસ રહ્યા. વૈશાખમાસમાં શુદ્ધિ ત્રીજે મહાત્સવપૂર્વક કેટલાંક નવીન જિનષિ એને જુદાં જુદાં દેરાસરામાં ગાદીનશીન કરાવ્યાં. એ ખિમે વિભિન્ન ગૃહસ્થાએ રાહિશાળાની અંજનશલાકામાં ભરાવ્યા હતા.
૨૯૩
અમદાવાદ નિવાસી શા. ચુનીલાલ ભગુભાઈ મશરૂવાળાને પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય આ. શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરિજીના ઉપદેશથી સંસાર ત્યાગીને દીક્ષા લેવાની ભાવના થઈ હતી. તેમની વિનતિથી અહી વૈ. શુ. પાંચમે તેમને પૂજ્યશ્રીએ દીક્ષા આપી. શ્રીલાવણ્યસૂરિજીના શિષ્ય તરીકે તેમનું નામ મુનિશ્રી ચરણુકાન્તવિજયજી સ્થાપ્યું.
આગામી ચાતુર્માસ માટે મહુવાના શ્રીસ ́ધ અહી વિન ંતિ કરવા આવ્યા. એમની વિનંતિને ક્ષેત્રસ્પર્શીનાએ સ્વીકાર કરીને વૈ. વદમાં પૂજ્યશ્રીએ મહુવા તરફ વિહાર કર્યાં. બગદાણા-માણુપર-નાના ખૂંટવડા-ભાદ્રરાડ થઈ ને મહુવા પધાર્યા. સ’. ૧૯૯૯નુ` આ ચામાસુ` અહી બિરાજ્યા.
સહકારથી એ જમીન પેઢીને પ્રાપ્ત થઈ. પ્રથમ ૫ વીધાં જમીન મળી. પછી રા વીધાં મળી. અને હજી સરકાર પાસે ૧!! વીધો જમીન લેવાની બાકી છે.
પ. પૂ. આ. શ્રી વિજયનંદનસૂરીશ્વરજી મ. ના ઉપદેશ અનુસાર પેઢીએ આ જમીનમાં શ્રી વિજયનેમિસૂરિધમાંદ્યાન” તૈયાર કરાવ્યું. આ સ્થાનમાં રાહિશાળાની ખેાટ પૂરે તેવું એક ભવ્ય શિખરબધી જિનાલય તથા ધર્મશાળા વગેરે બધાવવા, અને આ સ્થાનને ‘શત્રુંજયા તી’ તરીકે વિકસાવવું, એવી શુભભાવના પૂજ્ય આચાર્ય મ. ને થઈ. એ ભાવનાને ઉપદેશ રૂપે તેઓશ્રીએ ક્રમાવતાં પેઢીએ એને વધાવી લીધી. ત્યારબાદ વિ. સ. ૨૦૨૧માં તેઓશ્રીની શુભનિશ્રામાં તથા તેઓશ્રીની પ્રેરણૢનુસાર પ. પૂ. શાસનસમ્રાટશ્રીના પટ્ટધર પૂ. આ. શ્રી વિજયવિજ્ઞાનસૂરિજી મ. ના તથા તેમના પર પૂ. આ. શ્રીવિજયકસ્તૂરસૂરિજી મ. ના સદુપદેશથી અમદાવાદ નિવાસી શેઠ સામચંદ ચુનીલાલભાઈ એ તથા મંડાર ( રાજસ્થાન ) નિવાસી શેઠ ખુમચંદભાઈ ( રતનચંદ જોરાવાળા ) એ આ દેરાસર બંધાવવાના અને તેમાં મૂળનાયક શ્યામ સહસ્રણાવાળા અને ૯૧ ઈંચના શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાન્ પધરાવવાનેા આદેશ લીધા. એ શિખરબંધી દેરાસર સ. ૨૦૨૮માં તૈયાર થતાં તે વર્ષના બીજા વૈશાખ શુદિ દશમે પૂ. આચા` મ. શ્રી વિજયનંદનસુરીશ્વરજી મ. શ્રી આદિ ગુરૂભગવંતાની પવિત્ર નિશ્રામાં અંજનશલાકા મહામહાત્સવપૂર્વક તેની પ્રતિષ્ઠા થઈ. એમાં ઉપર્યુક્ત બંને ભાગ્યશાળીઓએ પૂર્વનિીત શ્રી શત્રુંજ્યપાર્શ્વનાથ સહિત ત્રણ જિનબિંબે, એ દેવીઓ વગેરેની પ્રતિષ્ઠા કરી. વિશાળ રંગમ ડપમાં બાર કાલામાં બાવન બિાની પ્રતિષ્ઠા થઈ. તેમાં રાહિશાળાવાળા વીસેય જિનબિએ તેના ભરાવનારા ગૃહસ્થાએ પધરાવ્યા. આ ઉપરાંત શ્રી શાસનસમ્રાટની તથા તેમના પટ્ટધર પૂ. આ. શ્રી વિજયાદયસરિજી મ. ની દેહપ્રમાણ ઊભી મૂર્તિએ પણ પધરાવવામાં આવી. પ્રતિષ્ઠા પછી આ-શત્રુ ંજયાતી'ની ઉન્નતિ ઉત્તરેાત્તર વધી રહી છે. મહુવાવાળા શેઠ કેશવલાલ ગિરધરલાલે અહીં ભાજનશાળાની સ્થાપનાને આદેશ લીધે છે. એ ફ્રી ચાલે છે. ધર્મશાળાના રૂમે પણ જુદાં જુદાં ભાવિકા તરફથી બધામા છે.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૪ ઃ
શાસનસમ્રાર્
ચામાસા દરમ્યાન–પયુ ષણ પ્રસંગે તપશ્ચર્યાએ અભૂતપૂર્વ સખ્યામાં થઈ. પાંચ ઉપવાસથી માંડીને માસખમણ સુધીની લગભગ ત્રણસે તપશ્ચર્યા થઈ. ગામનું એક પણ ઘર તપશ્ચર્યા વિનાનું ન રહ્યું. પૂજ્યશ્રીની પવિત્ર છત્રછાયામાં સૌએ હાં પૂર્વક આરાધના કરી. એની અનુમાદના નિમિત્તે સ ંઘે અડ્ડાઈ મહેાત્સવ કર્યાં.
ભાવનગરથી શ્રીપટ્ટણી સાહેબ તથા અન્ય અધિકારીએ રાજ્યના કાપ્રસંગે અહી અવારનવાર આવતાં, ત્યારે પૂજ્યશ્રી પાસે અચૂક આવતાં, અને ઉપદેશ સાંભળીને જ જતાં. ચેમાસા પછી પૂજ્યશ્રી કદમગિરિ આવ્યા. મા માં–જુનાપાદર ગામે ખંભાત–શ્રીસંઘના અગ્રણીઓ શેઠ હીરાલાલ પરÀાતમદાસ, શેઠ મૂળચંદ બુલાખીદાસ વગેરે વીશેક જણા આગામી ચૈામાસાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. વર્ષોથી તેમની વિન ંતિ હતી. પશુ સચૈાગ જામતા ન હતા. એથી આ વર્ષે તે તેઓ ચામાસુ ઉતરતાંવેત વિનંતિ કરવા આવ્યા. તેમની આગ્રહપૂર્ણ વિનંતિના જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ હૈયાધારણ આપી કે- “ક્ષેત્રસ્પર્શના ખલવાન છે. તે હશે, તેા ખંભાતનું જરૂર વિચારીશું.” મેડે સુધી પચ્ચક્ખાણ પાર્યા વિના દૃઢ આગ્રહ કરતા બેસી રહેલા ખંભાતના આગેવાનાએ આ હૈયાધારણુ મળ્યા પછી જ પચ્ચક્ખાણુ પાયું.
કબગિરિ-વાવડી પ્લોટમાં તથા ડુઇંગર ઉપર દેરાસરા અ’ધાઇ રહ્યા હતા. એને અંગે ત્યાં સ્થિરતા કરો. નીચે–મહાવીર પ્રભુનાં દેરાસરમાં ચાકીયાળાની એ દેશીઓનું કામકાજ શરૂ કરાવ્યું.
આ દિવસેામાં-ફેડરેશનનું કાર્યં સમાપ્ત થયું હતું. ગાયકવાડની તમામ મહેનત નિષ્ફળ ગઈ હતી. ચાક-દાઢાના ૧૦૨ ગામાએ ભાવનગરની આધીનતા સ્વીકારી લીધી હતી. આથી ઘણી ખુશી પામેલા ભાવનગરના મહારાજા શ્રીકૃષ્ણકુમારસિહજી પૂજ્યશ્રીના દર્શન માટે અને હવે પોતાના રાજ્યના મહાન્ તીથ ધામ શ્રીકઈ બગિરિજીની યાત્રા માટે આવ્યા. પાલિસ-ઉપરી શ્રી છેલશકરભાઇ વગેરે અધિકારીઓ સાથે હતા. તેઓના સ્વાગત માટે ભાવનગરથી શેઠ ભાગીલાલ મગનલાલ વગેરે તથા અમદાવાદથી શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઇ વગેરે ચારસા જેટલા સગૃહસ્થા હાજર રહ્યા હતાં. તેમણે કરેલું સન્માન સ્વીકારી, થોડે આરામ લઈને પેઢીએ ચેાજેલા સમાર’ભમાં મહારાજાએ ભાગ લીધેા. એ વખતે પેઢીએ રૂ. ૫૦૧)નું નજરાણુ ધર્યું. પછી તેઓ ડુ ંગર ઉપર દર્શન માટે ગયા.
પેઢીએ ડાળી વગેરે સાધનેાની વ્યવસ્થા કરી રાખેલી. તેમાં બેસવાની વિનતિના અસ્વીકાર કરતાં મહારાજાએ કહ્યું : ‘હું માણસની કાંધે નહિ ચડું, મને ચાલીને જ ઉપર જવા દો.'
અને અમલદાર તથા શેઠિયાઓના સમુદાય સાથે મહારાજા ચાલીને જ ડુંગર પર ચડવા. દરેક દેરાસરેશનાં દર્શન કર્યા. શ્રી તારાચંદજીની ટુંકમાં મૂળનાયક શ્રીઆદીશ્વરપ્રભુની ભવ્ય મૂર્તિ નિહાળીને તેએ દસ મિનિટ સુધી ધ્યાનમગ્ન બની ગયા. પછી તેઓ એલ્યા કે : દેવની મૂર્તિ તા આવી સૌમ્ય અને પ્રસન્ન ભાવવાહી હૈાવી જોઇએ.”” પછી તે કમ ગણધરની દેરીવાળી સીધાં ચઢાણુની ટેકરી પર પણ ચાલતા જ ગયા.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવના–સિદ્ધિ
૨૯૫
પૂરી નિરાંતથી આખાયે તીનું પ્રાકૃતિક તેમજ આધ્યાત્મિક સૌંદય નિહાળીને ઘણાં આનંદિત અનેલાં મહારાજા મારે ત્રણ વાગે નીચે ઉતર્યા.
ઘેાડીવાર વિસામા લઈ, લેાજન કરીને તે પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. એ કલાક સુધી એક ધ્યાને પૂજ્યશ્રીના ધમ્મપદેશ શ્રવણુ કરીને તેઓ ખૂબ પ્રસન્ન અન્યા. પૂજ્યશ્રીએ પ્રસ ંગેાચિત ઉપદેશ આપતાં કહ્યું કે ; હુવે આ તીથ ભાવનગર રાજ્યનું છે. એની દરેક પ્રકારે પ્રગતિ થાય, તેવા પ્રયાસેા રાજ્યે કરવા જોઇએ.”
આ વખતે મહારાજાએ પેાતાની મન:કામના પ્રગટ કરી કે : “હું ભાવનગરથી મહુવાતળાજાના રસ્તે અહી રેલ્વે લાવીશ, અને આ તીની સતામુખી પ્રગતિ થાય તેવા પ્રયત્ના કરીશ.”૧
ઉપદેશશ્રવણ પછી મહારાજા નીચેના દેશસરે દર્શન કરી, સાનશાળા, ઉપાશ્રય વગેરે સ્થાના જોઇને ભાજનશાળામાં આવ્યા. એ સમયે તેઓએ ભાજનશાળા માટે રૂ. ૧૦૦૧ પેઢીને ભેટ આપ્યા, પછી તેએ ભાવનગર જવા વિદાય થયા.
પૂજ્યશ્રી પણ કમગિરિથી વિહાર કરીને શહિશાળા થઈ પાલિતાણા પધાર્યાં. ત્યાં યાત્રા માટે અઠવાડિયુ રહીને વળા તરફ વિહાર કર્યાં. માગ માં કુ ંભણ ગામે સાદડીવાળા શેઠ મૂળચંદજી રાજમલજી વગેરે છ ગૃહસ્થેા આવ્યા. તેમણે વિનંતિ કરી કે : અમે ગાલવાડના સંઘવતી રાણકપુરની પ્રતિષ્ઠા માટે વિનતિ કરવા આવ્યા છીએ. પૂ. આચાર્ય શ્રીવિજયવલ્રભ સૂરિજી મ. તથા પૂ, આચાર્ય શ્રી વિજયલલિતસૂરિજી મ. અત્યારે મારવાડમાં મિરાજે છે. તેઓએ પણ ખાસ આગ્રહથી કહ્યું છે કે : “વાળા ઔર ગળપુરની પ્રતિષ્ઠા પર પૂછ્ય मिसूरिजी महाराज भी पधारे, और साथमें हम भी आवेंगे । उस अवसर पर शासनके feast कुछ बातें भी करेंगे । अतः हमारी ओरसे खास विनति करना ॥”
પૂજ્યશ્રીની ભાવના જરૂર હતી. રાણકપુરના ઉદ્ધાર તેઓશ્રીના ઉપદેશ અને મા દશન અનુસાર થઈ રહ્યો હતા, પણ હવે તેએશ્રીના શરીરે વૃદ્ધાવસ્થાની અસર જણાતી હતી. ૭૨ વર્ષની ઉંમર થવા સાથે તમિયત પણ પૂર્વના જેવી સ્વસ્થ નહેાતી. તાવ આવવે, મસાના દર્દીને કારણે લેાહી પડવું, વગેરે શારીરિક તકલીફ઼ા તેશ્રીને વારંવાર થઇ આવતી હતી. લાંખા વિહાર કરવા પણ હવે અશકયપ્રાય બન્યા હતા. એ બધાં કારણેાસર રાણકપુરની વિનતિ તેઓશ્રીએ ન સ્વીકારી,
કુંભણુથી શિહેાર-ચાગઢ થઈ ને વળા આવ્યા. કું ભણુ તથા ચાગઢમાં દેરાસર-ઉપાશ્રય માટે ઉપદેશ કર્યાં. વળામાં પંદર દિવસની સ્થિરતામાં ખંભાતના શ્રીસંધ વારવાર આવીને ચામાસાના આગ્રહ કરવા લાગ્યા. પણ પેાતાની અને આ.શ્રી વિજયનનસૂરિજી મની તયિતના વિચાર કરતાં પૂજ્યશ્રી તેઓને ચાક્કસ નિણુય આપતાં ન હતાં. વળાથી તેઓશ્રી પચ્છેગામ આવ્યા, વૈદ્યોના ઉપચાર ચાલુ હતા, એટલે થાડા દિવસ રહ્યા.
ચાલુ વર્ષના પોષ મહિનામાં વળાના ઠાકોર સાહેબશ્રીની વર્ષગાંઠના પ્રસંગે તેમણે દરબાર ભર્યાં હતા. એ દરબારમાં ઢાકાર સાહેબે પૂયશ્રી પ્રત્યેની ભક્તિ વ્યકત કરવા માટે સ્વરાજ્ન્મ પછી સૌરાષ્ટ્રનું એકમ થતાં આ વિચાર અમલી ન બન્યો. થેાડાંક વર્ષોં વધુ વીત્યાં હોત તે। મહારાજા આ વચન અવશ્ય પાળત,
૧
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૬
શાસનસમ્રાટ
પૂર્વે-જિનદાસ ધર્મદાસની પેઢીને વેચાણ આપેલી ૧૩ થી ૧૪ હજાર વાર જમીનની સાથે સંકળાયેલી એક વિશાળ જમીન (લગભગ ૪ થી ૫ હજાર વાર) ભેટ જાહેર કરી. આ વાત પૂજ્યશ્રીએ જાણ હતી. તેઓશ્રીએ આ વખતે એ જમીન ભેટ સ્વીકારવા ના ફરમાવી. ઠાકેરશ્રીએ ઘણે આગ્રહ કર્યો. પણ છેવટે પૂજ્યશ્રીની સૂચનાનુસાર તેઓએ પર્વવત્ આ જમીન પણ નજીવી કિંમતે પેઢીને વેચાતી આપી. વેચાણખત પણ કરી આપ્યું. પૂજ્યશ્રીની અજબ દીર્ઘદ્રષ્ટિ અને નિરીહતા ઠાકરશ્રીના દિલમાં વધુ ને વધુ અનુરાગ ઉપજાવતી હતી.
ખંભાતને સંધ અહીં પણ આવ્યા. એની અંતરની ભાવનાને પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકારી, અને પછેગામથી વિહાર કરીને લીંબડા આવ્યા. ત્યાં આ શ્રીવિજયનંદનસૂરિજી મને એકાએક ૬૦ જેટલાં ઠલ્લા થઈ ગયા. લીવરને દુઃખાવે, ગેસને ભરો વગેરેની તકલીફે જેર કર્યું. તરત જ પછેગામથી શ્રી ઈશ્વર ભટ્ટના દીકરા વૈદ્ય ભાસ્કરરાવ, વૈદ્ય નાગરદાસ તથા ડે ભદાસ ભાયાણી વગેરે આવી ગયા. તેમણે એગ્ય ઉપચાર શરૂ કર્યા. એમાં ભાસ્કરભાઈની દવા અનુકૂળ લાગી. એનાથી ઠલ્લાં બંધ થયા, પણ નબળાઈ ઘણી આવી ગઈ વળા અને પછેગામના શ્રાવકેએ પુના પડેગામ પધારવા વિનંતિ કરી. વૈદ્યોની પણ એ જ સલાહ મળી. ખંભાતવાળા હાજર હતાં. તેમને પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે આ સ્થિતિમાં પહેગામ જવાની પણ તાકાત નથી. તે ખંભાત કયાંથી અવાય ? માટે હમણાં ખંભાતનું અનિશ્ચિત છે.
હવે શ્રીનંદનસૂરિજી મ. ને પછેગામ કઈ રીતે લઈ જવા ? એ વિચાર ચાલતું હતું. પણ બીજે દિવસે સવારે તેમણે પોતે જ મક્કમ આત્મબળ દાખવ્યું. અને ધીમે ધીમે ચાલીને પછેગામ આવ્યા.
દસેક દિવસ રહ્યા. સંપૂર્ણ આરામ અને એગ્ય ઔષધોપચારથી તબિયત સુધારા પર આવવા લાગી. એ જોઈને આજ સુધી વૈયાવચ્ચ માટે હાજર રહેલા ખંભાતના શ્રાવકોએ ખૂબ આગ્રહ કર્યો કે : સાહેબ ! હવે તો આપ ચોમાસાની હા પાડે, પછી જ અમે પચ્ચકખાણ પારીશું.
આ દઢ આગ્રહ થતાં પૂજ્યશ્રીએ એ સ્વીકાર્યો, અને શ્રીનંદનસૂરિ મ.ની તબિયત બિલકુલ સ્વસ્થ બની જતાં ખંભાત તરફ વિહાર કર્યો. વળા થઈને બરવાળા આવ્યા. ત્યાં ત્રણ દિવસ રહી ધોલેરા આવ્યા. અહીંને સંઘ પૂજ્યશ્રીનો અનન્ય ગુણાનુરાગી હતો, એના આગ્રહથી અહીં સાતેક દિવસ રહ્યા. સંઘે ગુરુભક્તિ અને તે નિમિત્તે પ્રભુભક્તિનો ઘણો સારો લાભ લીધે. ધોલેરાથી આંબલી-કેટરી–પીપળીભેળાદ–નાની બોરૂ થઈને મોટી બેરૂ આવ્યા. અહીંથી થોડે દૂર સાબરમતી નદીને માટે પેટ-આરે આવતું હતું. એ આરે ઓળંગીને સામે ગામ જવાય. દરિયામાં પાણીનો જુવાળ આવે, ત્યારે અહીં પણ પુષ્કળ પાણી ભરાય. દરિયામાં ઓટ હોય, ત્યારે પણ અહીં ઢીચણપૂર પાણી કાયમ રહેતું. પૂજ્યશ્રીને આ આરે ઉતરવાના દિવસે ખંભાતથી ૩૦૦ જેટલાં ગૃહસ્થો હાજર રહ્યા હતા. મોટી બોરથી નીકળીને ભેમિયાએ દેખાડેલા રસ્તે ધીમે ધીમે આરો ઓળંગીને સામે કાંઠે પહોંચ્યા, ત્યારે તેઓશ્રી થાકી ગયા. અહીંથી સામું ગામ પાંચ માઈલ દૂર હતું. એટલે પંથ ચાલવાની પૂજ્યશ્રીની અશક્તિ જણાતાં ગૃહસ્થાએ ત્યાં જ તંબૂ-રાવટીઓ નાખી દીધી. નાનાશા સંઘના પડાવ જેવી ગોઠવણ થઈ ગઈ. એ દિવસે ત્યાં રહ્યા. બીજે દિવસે મીટલીઆખાલ-વહૂચી થઈને ખંભાત ગામ બહાર પધાર્યા. સ્ટેશનના રસ્તે આવેલા શેઠ મૂળચંદ
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવના–સિદ્ધિ
૨૭
ખુલાખીશ્વાસના બંગલે બે દિવસ રહ્યા. અહીં તેઓએ સામિક વાત્સલ્ય વગેરે ભક્તિના કાર્યાં કર્યો. અહીથી શકરપર પધાર્યાં. ત્યાં એએક દિવસ છ્હીને શુભમુહૂતે ઘણાં ઠાઠથી નગરપ્રવેશ કર્યાં. પ્રવેશ વખતે ખભાતના અમલદાર વર્ગ તથા જૈનેતરા ઘણાં સારા પ્રમાણમાં હાજર રહ્યા હતા. સકલ સંઘ સાથે બેસીને વ્યાખ્યાન સાંભળી શકે તેવુ... કાઈ સ્થાન ન હાવાથી સ્ત ંભન પાર્શ્વનાથના જિનાલયની જોડેના વિશાળ ચેાકમાં સંઘે મડપ અધાન્યા હતા, તેમાં પૂજ્યશ્રીએ મંગલાચરણ કર્યુ.
આજ સુધી ખંભાતમાં આવનાર ને રહેનાર તપાગચ્છીય દરેક સાધુ ભગવંતા માટે ‘શ્રીઅમર તપાગચ્છ જૈનશાળા” એક જ ઉપાશ્રય હતા. ખંભાતમાં પૂજ્યશ્રીના સવ ચામાસાં ત્યાં જ થયેલાં. પણ કેટલાંક વર્ષોંથી નીકળેલાં નવાં એ તિથિમતને કારણે આ ઉપાશ્રયમાં બેસનારા વીશાશ્રીમાળી સ’ઘમાં બે પક્ષ પડ્યા હતા. બન્ને પક્ષેામાં પ્રસંગે પ્રસંગે કલેશ થતા હતાં. પણ સ્વભાવથી સરલ અને ઉદાર, તથા શ્રી વિજયદેવસૂરીય તપાગચ્છીય અવિચ્છિન્ન શાસ્રાનુસારિ પર પશ પ્રમાણે પતિથિની આરાધના કરનારા એક તિથિ પક્ષે ‘કજિયાનું માં કાળું' કરીને અલગ સ્થાનમાં ધમની તથા પની આરાધના કરવા માંડી. આરાધનામાં લેા થાય, એ તેને ન રુચ્યું. તેથી તેઓએ આ વ્યવસ્થા કરેલી. સાધુ મહારાજોના ચામાસાં પણુ અલગ સ્થાનમાં કરાવવાના નક્કી કરેલા. એ અનુસાર–પૂજ્યશ્રીસપિરવારને પણ નાના ચાળાવાડાના ઉપાશ્રય તરીકે ઓળખાતા શેઠ મૂળચ ંદ બુલાખીદાસના એ મકાનમાં ચાતુર્માસ રાખ્યા. આ ઉપાશ્રયની બાજુમાં જ આય'મિલશાળા હતી. તેમાં વ્યાખ્યાનના પ્રમ ́ધ થયા. અને પયુ ષપવ માં વ્યાખ્યાન-પ્રતિક્રમણાદિ ક્રિયાએ ખારવાડામાં આવેલા ભ‘પાળના વિશાળ ઉપાશ્રયમાં સકલ સ ંઘે પૂજ્યશ્રીની છાયામાં ઘણાં જ ઉલ્લાસભેર કરી.
પૂજ્યશ્રીની પાવન નિશ્રા ઘણાં વષૅ મળી, એથી ભાવિક ગૃહસ્થા પુષ્કળ દ્રવ્યવ્યય કરીને અનુપમ આરાધના કરવા-કરાવવાનેા લાભ લેતાં જ હતા, તા પશુ ઉપાશ્રયની અગવડ દૂર કરવી જરૂર હતી. એ અગવડ દૂર થાય તે સંધ કાયમ ઈચ્છાનુકૂળ આરાધનાના લાભ લઈ શકે, અને સાધુ ભગવંતાના ચામાસા પણ કાયમ કરાવી શકાય.
આ વાત પૂજયશ્રીના લક્ષ્ય બહાર ન હતી. તેઓશ્રીએ આગેવાનને આ માટે પ્રેરણા કરી. સૌની ભાવના તા હતી જ, એમાં પૂજ્યશ્રીની પુનિત પ્રેરણા મળી, એટલે શું ખાકી રહે ? જોતજોતામાં પચાસ હજાર રૂપિયાની ટીપ થઈ ગઈ. શેઠ સામચંદ્ર પોપટચ' તથા ગાંધી કસ્તૂરચંદ જેચંદે લાડવાડામાં એક જમીન ખરીદેલી. પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશથી એ જમીન તેમણે ઉપાશ્રય માટે સમણું કરી. ઉપાશ્રયના નિર્ણય થતાં પૂજ્યશ્રીએ શ્રીસ્ત’ભતીથ તપાગચ્છ જૈન સંઘ”ની પણ સ્થાપના કરી.
ચામાસા દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીના પ્રશિષ્ય મુનિશ્રી કુમુદવિજયજી મહારાજ કાળધમ પામ્યા. તેમની તમિયત તા સારી રહેતી હતી. છેલ્લાં બે દ્વિવસ કાંઇક અસ્વસ્થ રહી, ને તરત તે કાળધમ પામ્યા. તેમની પુણ્યસ્મૃતિ કાયમ રહે એ માટે સંઘે મહાત્સવ કરવા સાથે ગિરિમાં નેસડા' તરીકે ઓળખાતા—૧૧ અને ૭ એરડાની ધમ શાળા, ઉપાશ્રય, જ્ઞાનશાળાવાળા વિશાળ કંપાઉન્ડના પ્રવેશદ્વારની ઉપર યાત્રાળુઓને માટે ‘વૃદ્ધિવાટિકા’ નામે એક માટી હાલ ધાન્ય.
૩૮
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૬]
વા કચને કાડૅ :
તિથિચર્ચાના ઉકળતા ચરૂ જેવા પ્રશ્નને કારણે શ્રી જૈન શ્વેતાંખર મૂર્તિ પૂજક તપાગચ્છીય સંઘનું વાતાવરણ ઘણું કલુષિત ખન્યુ` હતુ`. એકલુષિતતાને દૂર કરવા માટે નવા તિથિપક્ષના વૃદ્ધપુરુષા પણ ઘણાં ઉત્સુક હતા. તેએ એ માટે ચેાગ્ય પ્રયત્ન કરતાં હતાં. પણુ તેમના આંતરિક પરિશ્મળા જ તેમના એ પ્રયત્નાને નાકામયાબ બનાવતા હતાં. એ પરિખળા ભેમાં માનતા હતા, એકયમાં નહિ. આથી વૃદ્ધ મહાપુરુષાના પ્રયત્નાના ફળમાં નિરાશા જ મળતી. આ વર્ષે પણ એવું બન્યું. સં. ૨૦૦૦ના આ ચામાસામાં પૂ. આ. શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી મ. સપરિવાર ખંભાતમાં જૈનશાળાના ઉપાશ્રયે બિરાજમાન હતા. તેઓની ભાવના હતી કે પ્રસ્તુત પ્રશ્નના કોઈ પણ પ્રકારે ઉકેલ આવે.
આ પ્રશ્નના ઉકેલ લાવવાના એક સંગીન—સુંદર છતાં નિષ્ફળ પ્રયત્ન આ ચાતુર્માસ દરમિયાન થયા. બન્યું એવું કે-પર્યુષણાપની આરાધના ભ`પાળના ઉપાશ્રયે કરાવવા માટે પૂજ્યશ્રી આદિ ખારવાડાની શ્રીવિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનશાળામાં પધાર્યા હતા. દન કરવા માટે હંમેશાં સવારે પૂજ્યશ્રી શ્રી સ્તંભન પાર્શ્વનાથના જિનાલયે પધારતાં. પૂ. શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મહારાજ પણ ત્યાં જ દન માટે આવતાં.
એક દિવસ અચાનક જ મને પૂવર્યાં દેરાસરની બહાર ભેગાં થઈ ગયાં. શ્રી લબ્ધિસૂરિજી મહારાજ પૂજ્યશ્રીના હાથ ઝાલીને પગથિયાં ચઢ્યાં. દેરાસરમાં બધાએ સાથે ચૈત્યત્ર દનાઢિ ક્રિયા કરી. તે પછી બહાર નીકળીને પગથિયા ઉતરતાં ઉતરતાં શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મહારાજે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું : 'તમારી ઉંમર વૃદ્ધ થઈ છે. અને મારી ઉંમર પણ વૃદ્ધ થઈ છે. હવે આ તિથિના ઝઘડા પતી જાય તેા સારૂં.”
આના જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ તદ્દત હ્યું, “તમે જેમ કહે। તેમ આપણે કરીએ. હું' એ માટે તૈયાર જ છું.”
આટલી વાત કરી અને પૂજ્યપુરુષા છૂટાં પડ્યાં. પણ તે વખતે મન્નેના ચિત્તમાં એક પ્રકારના વિશિષ્ટ આનંદ-તિથિચર્ચાના અનિચ્છનીય કલેશને દૂર કરવાના હતા.
પર્યુષણા પૂરાં થયાના ખીજે જ દિવસે શ્રીવિજયલક્ષ્મણુસૂરિજી મ., શ્રીવિક્રમવિજયજી મ. (હાલ આચાય ), તથા શ્રી ભાસ્કરવિજયજી મ. વગેરે મુનિરાજો પુજ્યશ્રી પાસે જ્ઞાનશાળામાં આવ્યા. શ્રી લક્ષ્મણુસૂરિમહારાજે વાતની શરૂઆત કરતાં કહ્યું કે “તિથિ માખતના કલેશ કરવા આપણે કઈ રીતે કરવુ ? કયે રસ્તા લેવા ? તે અંગે આપ દોરવણી આપે.”
६२
પૂજ્યશ્રીએ ફરમાવ્યું: “શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મહારાજ જે રીતે કહે તે રીતે હું તૈયાર જ છું, મેં સ્ત ંભનાજીમાં પણ આ જ કહ્યું છે.”
પરસ્પર પ્રતિ કેટલેા અડગ વિશ્વાસ હશે એ અને પૂજ્ય પુરુષામાં ? શ્રી લક્ષ્મણુસૂરિજી મ. એ શ્રીન ંદનસૂરિજી મ. તરફ જોઈ ને કહ્યું : “આપ કાંઈ રસ્તા ખતાવા.’
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાક્યને કાંઠે :
૨૯:
જવાબમાં વ્યાજબી માર્ગ દેખાડતાં શ્રીન ંદનસૂરિજી મહારાજે કહ્યુ કે “ સ. ૧૯૯૨ પહેલાં આપણે કઈ એ પણ તપાગચ્છમાં એ બીજ, પાંચમ, આઠમ, અગિયારશ, ચૌદશ, પૂનમ અમાસ કયારેય કરેલ નથી. તેમજ બીજ, વગેરે પવતિથિનેા ક્ષય પણ કર્યાં નથી. લૌકિક પંચાંગમાં ખીજ વગેરે તિથિની વૃદ્ધિ કે ક્ષય હાય તેા પણ આરાધનામાં એ ખારે પ તિથિની વૃદ્ધિ—હાનિ આપણે કરી નથી, અને કરાતી પણ નથી. આ પ્રણાલિકા આજ સુધી અવિચ્છિન્નપણે ચાલી આવી છે. હવે એ પ્રણાલિકામાં સ. ૧૯૯૨માં તથા ૧૯૯૩માં ભાદરવા શુદ પાંચમ એ કરી, સ ંવત્સરી જુદી કરીને પહેલા ફેરફાર તમારા પક્ષવાળાએ કર્યાં, અને તિથિમાં મતભેદ પાડ્યો. એથી કલેશની પરપરા વધી. એટલે હવે-તમારા પક્ષવાળાએ એ વૃદ્ધિ-હાનિ છેડી દેવી જોઈ એ. એમ થવાથી આ તિથિચર્ચાના અંત આવી જાય છે, અને કલુષિત વાતાવરણના અંત પણ આપે।આપ આવી જાય છે. આ એક રસ્તા છે.
મીત્તે રસ્તા એ છે કે-૧૯૯૨-૯૩માં રામચ ંદ્રસૂરિજી વગેરેએ રવિવારની તથા બુધવારની સંવત્સરી તપાગચ્છથી જુદા પડીને કરી, અને તપાગચ્છના તમામ આચાર્ચીને જણાવ્યા વિના તથા તેમની સંમતિ વિના કરી છે. તા તે ૧૯૯૨-૯૩ની સંવત્સરી શાસ્ત્ર અને પર પરા પ્રમાણે વ્યાજમી છે, તેમ જાહેર અને મૌખિક રીતે સાબિત કરી આપે તે તિથિચર્ચાના અંત આવે.’
આ બન્ને માના પ્રત્યુત્તરમાં શ્રી લક્ષ્મણુસૂરિજી મ. કહે કે : “હવે શાસ્રાથ વગેરેની વાત જવા દો. અને ખીજો કાઈ રસ્તા બતાવે.
ત્યારે શ્રીન દનસૂરિજી મ. એ જણાવ્યું કે: “આ સિવાય ખીજો રસ્તે મારી પાસે નથી. હુવે તા તમે જ માર્ગ કાઢો.’”
પ્રથમ દિવસે આટલી વાત થઈ. બીજા દિવસે તેઓ પુનઃ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા અને આગલા દિવસના અનુસંધાનમાં વાત પ્રારંભી. તેમણે કહ્યું : કેાઈ મા નીકળે તેા સારુ
ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ પૂછ્યું: “લબ્ધિસૂરિજીના શે વિચાર છે ?’
તેમણે શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મ. ના વિચાર રજૂ કરતાં કહ્યું કે: “સાહેબ ! મને એમ લાગે છે કે આપશ્રી તથા અમારા ગુરુદેવ-બન્ને મળીને સવત્સરી અને તિથિ મામતમાં જૈ એક નિણુય આપે તે સર્વમાન્ય ગણાય. તે નિર્ણય તપાગચ્છના તમામ આચાર્યાં-ઉપાધ્યાયે –સાધુએ—શ્રાવકા અને શ્રાવિકાએ કબૂલ રાખે.”
પૂજ્યશ્રીએ આ વિચારને ચેાગ્ય ગણાવતાં કહ્યું કે : “આમ કરવામાં કાઈ જાતના વાંધા નથી. લબ્ધિસૂરિજી મહારાજને વિચાર આ રીતે હાય તા હું પણ તેમાં સંમત છું. હવે એક વાત નકકી કરો કે—તમારાવાળા મુખ્ય મુખ્ય આચાર્યંની તમારે લેખિત સહીઓ લાવવાની અને અમારે અમારાવાળા મુખ્ય મુખ્ય આચાર્યોંની લેખિત સહીઓ લાવવાની.”
પૂજ્યશ્રીની આ વાતને વધાવતાં શ્રી લક્ષ્મણુસૂરિજી મહારાજ કહે કે : “આપની વાત ખરાખર છે, અને અમારે એ કબૂલ છે.” પછી તેમણે એક શકા વ્યકત કરી કે ; “સાહેબ ! જો કે આપ બન્નેમાં કોઈ જાતના મતભેદ રહેવાના નથી. પણ કદાચ કોઈ વિચારભેદ રહે, તા કઈ રીતે કરવુ ? એ એક પ્રશ્ન થાય છે.”
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
આના સમાધાનમાં પૂજ્યશ્રીએ પૂર્ણ સરળતાથી ફરમાવ્યુ` કે : “એવું ખનવાનું જ નથી. છતાં કદાચ કાઈ ખાખતમાં વિચારભેદ રહે તે અમા ખને (હું તથા લબ્ધિસૂરિજી) સહુમત થઈ ને તપાગચ્છના ત્રણ કે પાંચ આચાર્યને તે ખાખત સોંપી દઈશુ. અને તેઓ જે એક નિશ્ ય લાવશે, તે આપણે બધાંને કબૂલ મંજુર રહેશે. એટલે ! હવે કાંઈ કહેવાનું રહે છે ?”
૩૦૦
શ્રીલક્ષ્મણુસૂરિજી મ.ને આ સરળ અને ચેાગ્ય માર્ગ ઘણુા જ ગમી ગયા. તેમણે બીજી કાઈ ખાખત ખાકી રહી હૈાવાની ના પાડી. અને હવે કાર્યના પ્રારંભ કરવા તૈયાર થયા.
આ રીતે સમાધાનના માર્ગ લેવાયાથી શહેરમાં સર્વત્ર આનંદ આનં≠ પ્રસરવા લાગ્યા. વૃદ્ધ મહાપુરુષાની સરળતા અને ઉદારતા પ્રતિ સૌ કોઈ ને અપાર માન ઉપજ્યું.
તિથિ અંગેની આ વાટાઘાટમાં શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મહારાજના સ્વભાવમાં પૂજ્યશ્રીના જેવી જ સરળતા અને સાચી ભાવના જોવા મળી હતી. અને એને કારણે જ આ માર્ગ અપનાવવાનું શકય બન્યું હતું. પણ એમની આ સરળતારૂપ સેનાની થાળીમાં એક લાઢાની મેખ હતી. જેનું ધ્યાન એમને હજી નહાતું. જો કે એ પણ એમની ઉદારતાનું જ પરિણામ હતું.
નિણૅય લેવાયાને અઠવાડિયું વીત્યું હશે, ત્યાં શ્રીવિક્રમવિજયજી તથા શ્રીભાસ્કરવિજયજી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેઓએ પૂજ્યશ્રીને કહ્યું કે : “અમારા જાણવામાં આવ્યું છે કે— આપને આપના પ્રયાસમાં સફળતા મળી છે. આપનાવાળાની-અમુક અમુકની લેખિત સ ંમતિ અને સહી આવી પણ ગઈ છે. એ વાત જાણીને એ મમતને આનંદ વ્યકત કરવા અમે આવ્યા છીએ.”
તેની આ માહિતી સાચી હતી. શ્રીસાગરાન દસૂરિજી મ. તથા શ્રીવિજયનીતિસૂરિજી મ., એ અન્ને વૃદ્ધે આચાર્યની લેખિત સંમતિ પૂજ્યશ્રી ઉપર આવી ગઈ હતી.
ત્યારમાદ શ્રીન ંદનસૂરિજી મ.એ તેમને પૂછ્યું : ' તમારૂં કામ કાં સુધી ચાલ્યું ?” તેઓ કહે કે : “પ્રયાસ ચાલુ છે. હજી વાર લાગશે.”
શ્રી નંદનસૂરિજી મ.એ કહ્યુ` કે : “જ્યારે ૧૯૯૨માં તમે બધાએ જીદી સંવત્સરી-શનિવારની કરી, ત્યારે શમચંદ્રસૂરિજી. ‘સાદડી’માં ચામાસુ` રહેલા તમારા પૂજ્ય ગુરુદેવ શ્રીલબ્ધિ સૂરિજી મહારાજની આજ્ઞા મેળવી, તેમની આજ્ઞાથી શનિવારની સ'વત્સરી જાહેર કરી હતી. અને તેના મેટાં મોટાં પાસ્ટા છપાવી બહાર પાડયાં હતાં, જે અત્યારે પણ માજીદ છે. તા આ વખતે જ્યારે ખુદ લબ્ધિસૂરિજી મ. સમાધાનના માર્ગ કાઢે છે, અને સમાધાનના નિણુ ય લાવવાના છે, ત્યારે રામચંદ્રસૂરિજીએ પેાતે એમ જ કહી દેવુ જોઈ એ કે- પૂજ્ય લબ્ધિસૂરિ મહારાજની આજ્ઞાથી ૧૯૯૨માં ભા. શુ. ૫ એ કરી, શનિવારની સંવત્સરી માન્ય કરી હતી, તે અત્યારે પૂજ્ય લબ્ધિસૂરિ મહારાજ જે સમાધાન કરે, અને જે એક નિણ્ય લાવે તે મારે અને અમારે સને કબૂલ જ છે. અને કબૂલ હોય જ.’ આ રીતે તેમણે લબ્ધિસૂરિજી મહારાજ ઉપર લેખિત સંમતિ માકલી આપવી જ જોઇએ.”
શ્રી ભાસ્કરવિજયજી આ સાંભળીને કહે કે : સાદડીની આ વાત હુ' જાણતા નથી. ત્યારે શ્રીવિક્રમવિજયજીએ કહ્યું કે : ‘નદનસૂરિજી મહારાજ જે કહે છે, તે ખરાખર છે.’
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાર્ધક્યને કાંઠે :
આ પછી એકવાર ફરી શ્રીલક્ષ્મણસૂરિજી પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. તેમણે કહ્યું કે : “રામચંદ્રસૂરિજીની સહી કદાચ ન આવે તે ચાલે કે કેમ? કારણ કે–પ્રેમસૂરિજીની સહી આવે, એટલે તેમાં તેમની સહી આવી જ જાય છે.”
આને સ્પષ્ટ જવાબ આપતાં શ્રીદનસૂરિજી મ.એ કહ્યું કે : “આમાં તો શ્રીરામચંદ્રસૂરિજીની પિતાની સહી જોઈએ જ. જ્યારે તિથિચર્ચાનો નિર્ણય લાવવા માટે સાગરજી મ. અને રામચંદ્રસૂરિજીએ પી. એલ. વૈદ્યની મધ્યસ્થતા સ્વીકારી, ત્યારે લવાદના પ્રતિજ્ઞાપત્રમાં રામચંદ્રસૂરિજીએ પોતાના ગુરુ શ્રી પ્રેમસૂરિજીની હયાતી છતાંય પોતાની જ સહી કરી હતી. પણ પ્રેમમસૂરિજીની સહી તેમાં નહોતી કરાવી. તે પછી આ નિર્ણયમાં પણુ રામચંદ્રસૂરિજીની પિતાની જ સહી હોવી જોઈએ.” - આ સાંભળીને શ્રીલક્ષ્મણસૂરિએ કહ્યું: “તેમણે પી. એલ. વમાં સહી આપી છે, એટલે આમાં આપવા વિચાર નથી.”
આનો ઉત્તર પૂજ્યશ્રીએ આખ્યો કે : “તે વિચાર વ્યાજબી નથી. કારણ—હું તથા લબ્ધિસૂરિ મહારાજ જે નિર્ણય લાવીએ, તે કદીચે પી. એલ. વૈદ્યના ચુકાદાને મળતો આવે તો તેમાં રામચંદ્રસૂરિને કાંઈ વાંધો નથી, અને કદાચ અમારો નિર્ણય પી. એલ. વૈદ્યથી જુદે આવે, તો તે પી. એલ. વૈદ્ય અમારા બન્નેની સાથે શાસ્ત્રાર્થ કરી શકે છે. એટલે એમાં પણ રામચંદ્રસૂરિને વાંધો હોય જ નહિ.”
આ ઉત્તરની પૂરવણીમાં શ્રીનંદનસૂરિજી મ.એ સ્પષ્ટ કહ્યું કે : પી. એલ. વૈદ્યના નિર્ણયમાં રામચંદ્રસૂરિજીએ સહી આપી છે, એટલે આમાં આપવાની જરૂર નથી, એ તેમનું કથન બિલકુલ વ્યાજબી નથી. પણ માત્ર બહાનું જ છે.” - ઘોડા દિવસો પછી પૂજ્યશ્રી સપરિવાર ખંભાતથી શકરપર પધાર્યા. ત્યાં પાટણવાળા સંઘવી શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા આવ્યા. ખંભાતના શેઠ કેશવલાલ બુલાખીદાસ તે વખતે ત્યાં બેઠેલા. નગીનદાસભાઈ વંદન કરીને બેઠા અને બોલ્યા કે :
સાહેબ ! હવે આ તિથિનું બધું ચેકસ પતી જશે.” આટલું કહી, ખિસ્સામાંથી એક કાગળ કાઢીને શ્રીનંદનસૂરિ મ. ને વંચાવ્યો.
એ વાંચીને તરત જ શ્રીનંદનસૂરિજી મ.એ શેઠ નગીનભાઈને કહ્યું કે : “હવે પતવાનું નથી. એ લખી રાખજો.” - “આપ આમ કેમ કહો છો, સાહેબ ?'
નગીનભાઈના આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં તેમણે કહ્યું કે : “આ પત્રમાં રામચંદ્રસૂરિજી ખંભાત આવવાનું લખે છે. એટલે મને લાગે કે-હવે પતવાનું નથી ખરી રીતે તો તેમણે લબ્ધિસૂરિજી મહારાજને એમ જ લખી દેવું જોઈએ કે “તિથિ બાબતમાં આ૫ જે સમાધાન લાવશે તે મારે કબૂલ-મંજૂર છે.” અહીં આવવાનો શું અર્થ છે?”
મેં તો એકવાર લબ્ધિસૂરિજી મહારાજને પણ સ્તંભનાજીના દેરે ભેગા થયા, ત્યારે કહ્યું હતું કે : “મહારાજ ! આપની ભાવના ઘણી ઉત્તમ છે, સરળતા ભરેલી છે. કોઈ રીતે
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૨
શાસનસમ્રાર્
આ તિથિચર્ચાને અ'ત આવે, અને સંઘમાં એકતા સ્થપાય તેવી આપની સાચી ભાવના છે. પણ આ ખાખતમાં આપને જશ મળવા, કે આપને જશ આપવા, એ આપના હાથમાં નથી, એમ મને લાગે છે.”
આ સચાટ સત્ય વાત સાંભળીને શ્રી નગીનભાઈ અવાક્ થઇ ગયા. પણ છેવટે મન્યુ પણ એવું જ. શ્રીનંદનસૂરિજી મહારાજે કહ્યા પ્રમાણે —પૂજ્યશ્રી લબ્ધિસૂરિજી મહારાજે તિથિચર્ચાના નિવેડા લાવીને સમસ્ત તપાગચ્છમાં શાંતિમય ઐક્ય સ્થાપવાનું' જે મહાકાય હાથમાં લીધું હતું, તે કાય શ્રીરામચંદ્રસૂરિજીના ખંભાતમાં આગમન પછી હેાળાઈ જવા પામ્યું. પરિણામે શ્રીલબ્ધિસૂરિ મહારાજની પવિત્ર હાર્દિક ભાવના હાવા છતાં કાંઇ ન અની શક્યું.
શા. જીવતલાલ પ્રતાપશી, શા. નગીનદાસ કરમચંદ વગેરે શ્રાવકોએ પણ અકથ માટે પ્રયાસ કર્યા, પણ પરિણામમાં શૂન્ય જ સાંપડયું.
આખરે શ્રી વિજયલક્ષ્મણુસૂરિજી મહારાજે ગુલામચંદ્ર પાપટલાલ નામના આગેવાન શ્રાવક જોડે પૂજ્યશ્રીને કહેવરાવ્યું કે : “અમે અમારા પ્રયત્નેામાં નિષ્ફળ નીવડ્યા છીએ. હવે સમાધાન નહિ થાય. આપ ખુશીથી વિહાર કરશે .’’
પૂજ્યશ્રીને શ્રી લબ્ધિસૂરિજી મહારાજ પ્રત્યે સદ્ભાવ હતા. તેઓની વિશુદ્ધ ભાવના પણ પૂજ્યશ્રીએ પારખી હતી, અને તેથી જ કોઈ ખટપટમાં પડવાની અનિચ્છા છતાં અ વાતમાં પ્રયત્ન કરવાનું તેઓશ્રીએ સ્વીકારેલું. પણ શ્રીલબ્ધિસૂરિજી મ.ના આ શુભ પ્રયાસનું આવું નિષ્ફળ પરિણામ પણ તેઓશ્રીની દીર્ઘદૃષ્ટિમાં પ્રથમથી જ વસી ગયું હતું. ભવિતવ્યતાને અન્યથા કરી શકાય ખરી ?
શેઠ સામચંદ્ર પેાપટચઢે પેાતાના ઘર આંગણે નાનુ છતાં રમણીય દેરાસર અધાવ્યુ હતુ. તેમાં શ્રીરત્નચિંતામણિ પાર્શ્વનાથની પ્રતિષ્ઠા સં. ૨૦૦૧ ના માગશર શુદ દશમે પૂજ્યશ્રીએ કરાવી. દતારવાડામાં નાતની વાડીની સામેની પુણ્યશાળીની ખડકીમાં શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુના દેરાસરના જીર્ણોદ્ધાર થયા હતા. પારવાડ–શ્રીસંઘની વિનંતિથી એની પ્રતિષ્ઠા પણ કરાવી.
પોષ માસમાં પૂજશ્રીના વયેવૃદ્ધ શિષ્ય મુનિશ્રી સ`પતવિજયજી મ. ૧૬ વર્ષી દીક્ષા પર્યાય પાળીને કાળધમ પામ્યા. તેમને કેટલાક સમયથી સાજાની ખિમારી થયેલી, વૃદ્ધ છતાં તેમના ભક્તિ–વૈય વચ્ચ ગુણ અપૂર્વ હતેા. નાનાં કે મોટાં દરેકની વિનયપૂર્વક વૈયાવચ્ચ કરવાના સ્વભાવને લીધે તેઓ સવપ્રિય થઈ પડેલાં. અંત સમયે નિર્યોંમા અને સમાધિ પણ તેમને સુંદર મળી. તેમની પુણ્યસ્મૃતિ નિમિત્તે શ્રીસ`ઘે મહાત્સવ કર્યાં.
શાસનના આગેવાન સાધુ તથા શ્રાવકો પણ હવે એક પછી એક સ્વર્ગવાસી બનવા લાગ્યા હતા. ચાલુ વર્ષે ભેાઇમાં આચાર્ય શ્રી વિજયમેાહનસૂરિજી મ. કાળધર્મ પામ્યા. શ્રાવકેામાં ભાવનગરના શા. કુંવરજી આણંદજી તથા અમદાવાદના શેઠ ચીમનલાલ લાલભાઇ વગેરે સ્વર્ગવાસી બન્યા.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાહ મને કાંઠેઃ
શેઠ ચીમનભાઈના સ્વર્ગવાસ પછી તેમના કુટુંબીઓ શેઠ સારાભાઈ, જયંતીભાઈ તથા મણિલાલ તેલી વગેરે પૂજ્યશ્રીને અમદાવાદ વધારવાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. તેમને પૂજશ્રીની નિશ્રામાં શેઠ ચીમનભાઈના સ્વર્ગવાસ નિમિત્તે મહોત્સવ કર હતે.
પૂજ્યશ્રીની ઈચ્છા કાઠિયાવાડ તરફ જવાની હતી. પણ આ લોકોના આગ્રહથી તેઓશ્રી ધીમે ધીમે વિહાર કરતાં ૨૫ દિવસે અમદાવાદ આવ્યા. શારીરિક અશકિતને કારણે ગાઉદઢ ગાઉથી વધુ વિહાર થતું ન હતું. વચમાં–માતરતીથે પેઢીના પ્રતિનિધિઓ-શેઠ ભગુભાઈ, શેઠ જોગીભાઈ, શેઠ કેશુભાઈ ઝવેરી વગેરે વંદનાથે આવ્યા.
અમદાવાદમાં-શહેર બહાર સોસાયટીઓમાં અધિક ફાગણ મહિનો પસાર કરીને ભવ્ય સ્વાગત સાથે પાંજરાપોળ પધાર્યા. શુભ દિવસમાં શેઠ ચીમનભાઈના કુટુંબીઓએ તેઓશ્રીની નિશ્રામાં મહત્સવ ઉજજો.'
શ્રીસંઘની વિનંતિથી સં. ૨૦૦૧નું આ ચાતુર્માસ પાંજરાપોળમાં રહ્યા. મૂળ અહીંના (પાંજરાપોળના) વતની પણ જૈન મરચંટ એસાયટીમાં રહેતાં સી. લક્ષમીચંદની પેઢીવાળા શેઠ છગનલાલ લક્ષ્મીચંદ, મણીલાલ લક્ષ્મીચંદ તથા ભેગીલાલ લક્ષ્મીચંદ પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ગુણાનુરાગી હતા. પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણું પામીને તેમણે પોતાના બંગલાના કંપાઉંડમાં એક સુંદર જિનાલય બંધાવ્યું હતું. શ્રાવણ માસમાં એ દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા પૂજ્યશ્રીએ કરાવી. મરચંટ સેસાયટીમાં સંઘના દેરાસર-ઉપાશ્રય બંધાવવાને નિર્ણય આ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી થયે. - આ ઉપગંત બીજાં પણ અક્ષયનિધિ વગેરે તપની આરાધના અને અનેક મહત્સવની ઉજવણું સાથે આ ચોમાસું પસાર થયું. ચાતુર્માસ-પરાવર્તન માટે શેઠ ફુલચંદ છગનલાલ સલતની વિનંતિ સ્વીકારીને તેમને ત્યાં લાલાભાઈની પિળે પધાર્યા. એ અવસરે અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ – શાંતિસ્નાત્ર વગેરે સુંદર કાર્યો કરીને તેમણે પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેની પોતાની ભક્તિ વ્યક્ત કરી. આ પ્રસંગે પિળના સંઘે પણ અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર–મહોત્સવ કર્યો. સોનામાં સુગંધની જેમ આ જ પ્રસંગે નાગજીભૂધરની પિળમાં આ. શ્રીવિજયમહનસૂરિજી મ. ના પટ્ટધર આ. શ્રીવિજયપ્રતાપસૂરિજી મ. ના પટ્ટધર પં. શ્રી ધર્મવિજયજી મહારાજને પૂજ્યશ્રીએ ઉપાધ્યાયપદવી અર્પણ કરી. પિાળના શ્રીસંઘે ઘણું આડંબરપૂર્વક મહોત્સવ કર્યો.
વઢવાણ શહેરમાં ઘણાં વર્ષો પૂર્વે શ્રીશાન્તિનાથ પ્રભુનું પ્રાચીન રમણીય બિંબ ભૂમિમાંથી પ્રગટ થયેલું. તે પ્રભુને માટે પં. શ્રી ધર્મવિજયજી મ. ના ઉપદેશથી ત્યાંના સંઘે એક શિખરબંધી દેરાસર તૈયાર કરાવ્યું હતું. તેમાં ગયા શ્રાવણ માસમાં પ્રભુજીને પ્રવેશ થઈ ગયા હતા. હવે પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી. ત્યાંના સંઘને પૂજ્યશ્રી ઉપર અનહદ શ્રદ્ધા-ભક્તિ હતી. પૂજ્યશ્રીની નિશ્રામાં જ પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની તેમની ભાવના હતી. એ માટે તેઓ અહી ( લાલાભાઈની પોળના ચાલ મહોત્સવમાં) વિનંતિ કરવા આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ વર્તમાનગ કહીને એ વિનંતિને સ્વીકાર કર્યો. - મહોત્સવ પત્યા પછી પૂજ્યશ્રી પુનઃ પાંજરાપોળે પધાર્યા. લહેરિયાળના દેરાસરડ્યાં શ્રી મહાવીરસ્વામીના પંચકલ્યાણકના પટ તથા પાદુકાની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. જૈન સોસાયટીના દેરાસરમાં પ્રભુજીને પ્રવેશ કરાવ્યા.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
હવે બન્યું એવું કે-પૂજ્યશ્રીની અંતરની ભાવના અને પ્રેરણાથી શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈ તરફથી ૩ા લાખ રૂપિયાના ખર્ચે શ્રીશેરીસાતીમાં શિખરખ ધી દેરાસર તૈયાર થયું હતું. અને એથી એક મહાન્ તીથૅના પુનરૂદ્ધાર થયા હતા. આ તીના વહીવટ શેડ આ. કે. પેઢીને સેાંપાયેલા. સ. ૧૯૮૮માં આ દેરાસરમાં શ્રીશેરીસાપાર્શ્વનાથ આદ્ધિ પ્રભુપ્રતિમાએના પ્રવેશ તા થઈ ગયેલા. તેની પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી, એ માટે પેઢીના વહીવટદારો-શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ, શેઠ ભગુભાઈ સુતશ્યિા, મયાભાઈ સાંકળચંદ, કાંતિભાઈ નાણાવટી, કેશવલાલ લલ્લુભાઈ, ભાગીલાલ સુતરિયા, ચંદ્રકાંત સી. ગાંધી વગેરે તથા શેઠ પ્રતાપસિંહ મેહેાલાલ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યા. અને પ્રતિષ્ઠાનું મુહૂત ફરમાવવા તથા પ્રતિષ્ઠા કરાવવાની વિનંતિ કરી. આ વખતે શેઠ સારાભાઈ જેશી’ગભાઈ ( હીરાચંદ રતનચંદવાળા) ના ઘરદેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરાવવા માટે તેમના મંગલાની નજીકમાં આવેલા શેઠ પાપટલાલ હેમચંદના મંગલે પૂજ્યશ્રી બિરાજતાં હતાં.
૩૪
વિનતિના જવાખમાં પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે : વઢવાણુ–સંધની વિનંતિ અમે એ ક્ષેત્રપ નાએ માની છે. એટલે હવે તેમાં ફેરફાર ન કરી શકાય. છતાં વઢવાણુના સંઘ સંમતિ આપશે અને તેમને સાષ થશે તેા ક્ષેત્રસ્પર્શીનાએ શેરીસાના વિચાર કરાશે.’
આ વાતની જાણુ થતાં જ વઢવાણના સ ંઘ પૂજ્યશ્રી પાસે આવ્યે. અને કાઈ પણ હિસાબે વઢવાણુ પધારવાના આગ્રહ કરવા લાગ્યા. એ વખતે પેઢીના પ્રતિનિધિઓ પણ આવ્યા, અને વઢવાણવાળાને સમજાવવા લાગ્યા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યુંઃ સાહેબ ! કેવળ આપની પવિત્ર ભાવનાના પરિણામ સ્વરૂપે જ શેરીસાના ઉદ્ધાર થયેા છે. હવે તેની પ્રતિષ્ઠા પણ આપે જ કરાવવી જોઇએ. તા જ એ તીના પૂર્ણ ઉદ્ધાર થયા ગણાય. માટે આ વર્ષે અમારી વિનતિ સ્વીકારો. પછી વઢવાણુ શહેરની પ્રતિષ્ઠા પણ આપશ્રીએ જ કરવાની છે.
પૂજ્યશ્રીની અતચ્છા પણ આ જ હતી. તેઓશ્રીએ વઢવાણુવાળાને સમજાવ્યા. છેવટે તે માન્યા, અને સંમતિ આપી.
સંમતિ મળતાં જ પેઢીવાળાની વિનંતિથી પૂજ્યશ્રીએ વૈશાખમાસમાં શેરીસાની પ્રતિષ્ઠાનુ મુદ્ભૂત ફરમાવ્યું. શેરીસાની સાથે સાથે વામજના દેરાસરની પ્રતિષ્ઠા કરવાનુ નક્કી થયુ. વામજમાં વર્ષો પૂર્વે પ્રાચીન પ્રભુજી ભૂમિમાંથી પ્રગટ થયેલાં. તે પ્રભુજી માટે ત્યાં એક દેરાસર બંધાવવાની ભાવના પૂજ્યશ્રીના પરમ ભક્ત શા. કમ્મદ ફુલચંદ ( કમાશા ) ની હતી. પણ કાળમળે તે ફળીભૂત ન થઈ.
હવે સ્વ. શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈની ઈચ્છા હતી કે આ પ્રભુજીને પણ શેરીસા લઈ આવવા, તે માટે તેમણે પ્રયાસેા કર્યાં. પરંતુ-વામજ ગામમાં શ્રાવકનુ ઘર તેા એકેય ન હતુ. પણ ત્યાંના ઈતરકામના પટેલિયા વ. લેાકેાને આ પ્રભુજી ઉપર ખૂબ શ્રદ્ધા હતી. તેથી તેઓએ લઈ જવાની ના કહી. સારાભાઈએ ગુપ્ત રીતે પ્રભુજી લઈ લેવાની ચેાજના કરી, તા તેથી તા પેલા લાકો ખૂબ વિર્યું પરિણામે સારાભાઈને ત્યાં જવું પણ ભારે થઈ પડયું. એક વાર પૂજ્યશ્રી મારવાડ તરફથી વિહાર કરીને આવતાં હતાં, ત્યારે આ ગામમાં પધાર્યાં, એ જાણી પેલાં પટેલિયા સમજ્યાં કે—આ લોકો ભગવાન લેવા આવ્યા છે. એટલે તેઓ હાથમાં લાકડી –ઢાંગ—ધારિયા લઈ આવ્યાં. પૂજ્યશ્રી તેા ગામ બહાર શાન્તભાવે ઊભાં રહ્યાં. પેલાં લેાકાએ
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
વાઈમને કાંઠે કરેલે ગોકીરો ધીમા પડયા પછી પૂજ્યશ્રીએ તેમને સમજાવ્યાં કે અમે ભગવાન લેવા નથી આવ્યા. અને આ ભગવાન અહીં જ રાખવાના છે, કયાં ય લઈ જવાના નથી.
પિલા લેકને પૂજ્યશ્રીની આ વાત પર વિશ્વાસ બેઠો. પછી તે તેમણે જ ઢોલ-નગારાં લાવીને પૂજ્યશ્રીનું સામૈયું કર્યું.
આ પછી અહીં ઝવેરી ડાહ્યાભાઈ કપુરચંદના કુંટુબીઓએ જિનાલય બંધાવ્યું હતું. તેમાં એ પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા કરવાની હતી. તે પણ શેરીસાની પ્રતિષ્ઠા પછી તરત કરી લેવાને નિર્ણય થયે.
ચૈત્રમાસમાં ૧-૨ માઈલને ધીમે ધીમે વિહાર કરીને દસેક મુકામે પૂજ્યશ્રી શેરીસા પહોંચ્યા. ત્યાં વૈશાખશુદ દશમના દિવસે ઘણાં ઠાઠમાઠપૂર્વક મૂળનાયક શ્રીશેરીસા પાર્શ્વનાથ, તથા ભેંયરામાં એક ગોખલામાં પ્રાચીન શ્રી પાર્શ્વનાથ, બીજા ગેખલામાં શ્રી કેસરિયાજી પ્રભુ વગેરે જિનબિંબ અને દેરાસરની બહાર બે ચેકિયાળામાં શ્રી અંબિકાદેવી તથા શ્રી પદ્માવતી દેવી વગેરેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. આ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીના અનન્ય ભક્તશ્રાવક શેઠ પ્રતાપસિંહભાઈની ભાવના અંજનશલાકા કરાવવાની હતી. પણ તેઓ બે મહિના પહેલાં જ મુંબઈમાં સ્વર્ગ વાસી થયા, એટલે એમની એ ભાવના સફળ ન થઈ શકી.
શેરીસાથી વામજ પધારીને ત્યાં વૈશાખ શુદિ તેરશે પ્રતિષ્ઠા કરાવી. પછી પુનઃ અમદાવાદ પધાર્યા. સાબરમતીના સંઘને માસા માટે અતિઆગ્રહ થયે, પણ ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ સં. ૨૦૦૨નું આ માસું પણ અમદાવાદ-પાંજરાપોળે બિરાજ્યાં. ચોમાસામાં નિશાળ-દેવશાને પાડો વગેરે સ્થળોના દેરાસરોમાં શ્રીસિદ્ધગિરિજી વગેરે તીર્થોના પટાની પ્રતિષ્ઠા કરાવી. બીજા પણ મહોત્સવ થયાં.
ચોમાસું પૂર્ણ થતાં જ વઢવાણના આગેવાને આવી પહોંચ્યાં. એ આગેવાનોએ અભિગ્રહ ધાર્યો હતો કે–પૂજ્યશ્રી વઢવાણુ પધારીને પ્રતિષ્ઠા ન કરાવે, ત્યાં સુધી “ધી” ત્યાગ. તેઓ એમ પણ નકકી કરીને આવેલાં કે-અમુક જણાએ વિહારમાં છેક સુધી સાથે રહેવું.
એમની આવી ભાવના અને વિનંતિ જોઈને પૂજ્યશ્રીએ તે તરફ વિહાર કરવાનો નિર્ણય કર્યો. અને માગશર વદ ૧૧ના દિવસે વિહાર શરૂ કર્યો.
પહેલે મુકામ એલિસબ્રીજ વિસ્તારમાં આવેલાં શેઠ હીરાચંદ રતનચંદના “શાન્તિસદને બંગલે કર્યો. પાંજરાપોળથી આ બંગલે દેઢ માઈલ દૂર હતા. પૂજ્યશ્રીનું શરીર ઘાયું અશક્ત બની ગયું હતું. આટલે ટુંકે પંથ કાપતાં પણ કેટલીયે વાર વિસામા માટે બેસવું પડયું. બે-ત્રણવાર તે સૂઈ જવું પણ પડયું. બે વાર ચકકર આવી ગયા. ટુંકમાં-ઘણાં પરિશ્રમે બંગલે પહોચ્યાં. તબિયતના કારણે બંગલે આઠ દિવસ સ્થિરતા કરી. આ બધે બનાવ વઢવાણુવાળા ભાઈઓએ નજરે જોયો. તેમને થયું કે – આવી અવસ્થાએ અને તબિયતે ગુરુમહારાજને વઢવાણુ લઈ જવા વ્યાજબી નથી. તેમ તેઓશ્રી આ વર્ષે આવશે પણ
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
અને બન્યું પણ એમ જ. પૂજ્યશ્રીએ આ સગમાં આ વર્ષે વઢવાણ જવાની ના
ફરમાવી.
શાન્તિસદનથી પાછા ફરી શેઠ ભગુભાઈ સુતરિયાના બંગલે તેમના આગ્રહથી સાત દિવસ રહ્યા. ત્યાંથી જૈન સંસાયટીમાં પધાર્યા. ત્યાં શા. રતિલાલ કેશવલાલે અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ કર્યો. આ પ્રસંગે સલેન ફુલચંદ છગનલાલના સંસારી સુપુત્રી – સાધ્વીજી શ્રીહે પ્રભાશ્રીજી મ. ને પૂજ્યશ્રીએ વડી દીક્ષા પણ આપી.
અહીં અમદાવાદને સંધ ચેમાસાની વિનંતિ કરવા આવ્યા. સાબરમતી-રામનગરના સંઘની પણ વિનંતિ હતી. એમને ગઈ સાલથી આગ્રહ હોવાથી, તેમજ અમદાવાદમાં બે ચોમાસાં કર્યા હોવાથી પૂજ્યશ્રીએ સાબરમતી-સંઘની વિનંતિ સ્વીકારી. અને ફલંગ-બે ફર્લાગ જેટલે વિહાર કરી, તે તે ગૃહસ્થના આગ્રહથી તેમના બંગલે સ્થિરતા કરતાં કરતાં બાર મુકામે સાબરમતી પધાર્યા.
અવસ્થાને કારણે અશક્તિનું પ્રમાણ દિનાનુદિન વધતું હતું. હવે તે બે માણસ ઝાલી રાખે ત્યારે જ ચાલી શકે, એવી નબળાઈ આવી ગઈ હતી. તબિયતની ગ્લાનિ મુખ પર વર્તાતી હતી. તે પણ તેઓશ્રીનું મબળ ગજબનું મક્કમ હતું. શિષ્યગણ અને ભક્તગણુ વારંવાર ડળીના ઉપયોગ માટે વિનવતા. પણ પૂજ્યશ્રી પૂરી મક્કમતાથી ના જ પાડતાં. અને બે ફર્લગ, પણ ચાલીને જ જતાં.
સં. ૨૦૦૩નું ચોમાસુ સાબરમતી-રામનગરમાં બિરાજ્યા. અહીંના સંઘ પર પૂજ્યશ્રીના અસીમ ઉપકાર હતા. સંઘની સવાઁમુખી આબાદીમાં પૂજ્યશ્રીને પુણ્યપ્રભાવ જ મુખ્ય કારણ છે, એ વાત આજે પણ ત્યાંના વૃદ્ધ આગેવાને-શ્રાવકો નિઃશંકપણે કબૂલે છે. એક જમાનામાં આ સાબરમતીમાં જેનેના આઠ ઘર પણ પરાણે હતાં. પણ પૂજ્યશ્રીના પુણ્યપ્રભાવે એ ક્ષેત્રના ભાગ્ય જાગ્યા. એના ફલસ્વરૂપે-આજે એ જ સાબરમતીમાં સુખ-સંપત્તિ અને ધર્મશ્રદ્ધા ધરાવનાર આઠસે ઉપરાંત શ્રાવક-ઘરની વસતિ છે.
દર રવિવારે પૂજ્યશ્રીના દર્શન માટે શહેરમાંથી ૧૦૦-૧૨૫ માણસે આવતાં જ રહેતાં. બહારગામથી પણ સેંકડો ભાવિકે આવ્યા કરતાં. એ બધાંની ભક્તિને લાભ સત્યવાદી શા. જસવંતલાલ મણિલાલ વગેરે ભક્તિવાળા ભાવિકો ઘણી હોંશપૂર્વક લેતા હતાં.
ચાતુર્માસ-સમાપ્તિ પ્રસંગે જસવંતલાલ મણિલાલ સત્યવાદીની વિનંતિ થતાં તેમને ત્યાં ઠાણુઓ ઠાણું કર્યું. તેમણે તે પ્રસંગે ઉદ્યાપન મહેત્સવ કર્યો.
આ પ્રસંગે ભાવનગરથી શેઠ ભેગીલાલ મગનલાલ, વેરા ખાંતિલાલ અમરચંદ, પાલિતાણાથી નગરશેડ વનમાળીદાસ, મેદી ધરમશી જસરાજ વગેરે આવ્યા હતા. વઢવાણના આગેવાને પણ આવેલા. તેઓ તે એક જ આગ્રહ લઈને બેઠાં કે–આ વખતે તો કોઈ પણ હિસાબે આપને વઢવાણ પધારવું પડશે. અમારે આપની નિશ્રામાં જ પ્રતિષ્ઠા કરવાની છે. અમારા પર તથા ઝાલાવાડના ગામે પર આપને અનહદ ઉપકાર છે. તેમાં વિશેષ વૃદ્ધિ કરવા માટે પણ આપ ત્યાં પધારે જ,
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાર્ધક્યને કાંઠે :
૭૦૭
પણ પૂજ્યશ્રીની નાજુક તબિયત જતાં કઈ પણ કહી શકે કે – પૂજ્યશ્રીથી હવે આટલે વિહાર ન જ થાય. તેઓશ્રીએ જવાબમાં એ જ કહ્યું કે આવી તબિયતે મારાથી આટલે લાં વિહાર થઈ શકે તેમ નથી. - ત્યારે વઢવાણવાળા કહે: તે સાહેબ ! આપ ડોળીમાં બેસીને વિહાર કરે. અમે બધાં સાથે જ રહીશું. આપના શરીરને જરા પણ તકલીફ ન પડે તેવી રીતે ડોળીમાં આપને લઈ જઈશું.
પણ ડોળીમાં બેસવાની પૂજ્યશ્રીની બિલકુલ અનિચ્છા હતી. આજ સુધીમાં આ વાત ઘણીવાર તેઓશ્રી પાસે મુકાયેલી. પશુ તેઓશ્રી પૂર્ણ દઢતાથી એને ઈન્કાર કરતાં. ૧૯૮૧માં ચાણસ્મામાં તેઓશ્રીની તબિયત વધુ પડતી બગડી, ત્યારે નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈએ કહેલું કેઃ સાહેબ ! આપ ડોળીમાં બેસીને મહેસાણા પધારે, તે આપની તબિયત અંગે યોગ્ય ઉપચારે સારી રીતે કરાવી શકાય. ડેકટરોને તથા અમને સૌને પણ આવવા-જવાની અનુકૂળતા રહે.
આના જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ નાદુરસ્ત તબિયતે પણ કડક શબ્દોમાં કહેલું કે: “એકવાર આ દેહ પડી જાય, કે ઉપરથી દેવતા આવીને વિનવે, તે પણ આ દેહે ઓળી કે મિયાનાને ઉપયોગ કરવાની ભાવના નથી.” અને તે વખતે કે તે પછી આજ સુધીમાં ક્યારેય તેઓશ્રીએ ડોળીને ઉપગ નહોતે જ કર્યો. આ વખતે વઢવાણવાળાએ એ વાત મૂકી, ત્યારે પણ તેઓશ્રીએ એ જ દઢતાથી એને ઈન્કાર કર્યો.
સામે વઢવાણવાળા પણ મકકમ હતાં. તેમણે પિતાની વિનંતિ ભારપૂર્વક ચાલુ રાખી. ત્રણ ત્રણ વર્ષથી એમની વિનંતિ હતી. શ્રદ્ધાપૂર્ણ ભક્તિ હતી. અત્યારે પણ એ શ્રદ્ધા જ આ આગ્રહ કરાવી રહેલી. એટલે પૂજ્યશ્રી ને ન પાડી શક્યા. ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ વઢવાણું પધારવાની હા કહી. આથી સર્વત્ર આનંદ વ્યાપી ગયો.
હવે સાબરમતીથી વિહાર કરવાની તૈયારી ચાલી. પૂજ્યશ્રીની પુનિત ભાવના અને પ્રેરણનુસાર શ્રી જૈન તત્વવિવેચક સભા'ના નામથી તે સભાના સભ્ય સત કુલચંદ છગનલાલ વગેરેએ પૂજયશ્રીની નિશ્રામાં સાબરમતીથી શેરીસા તીર્થના છરી’ પાળા સંઘ કાઢવાને નિર્ણય કર્યો. સંઘપતિનું શ્રીફળ કુલચંદભાઈ એ લીધું.
મહા વદમાં શુભ દિવસે પૂજ્યશ્રીએ શિષ્ય પરિવાર તથા સંઘ સમેત પ્રયાણ કર્યું. પૂજ્યશ્રી હવે આપમેળે ચાલી શકતા નહોતાં. એટલે બને બાજુએ બે જણને હાથ ઝાલીને ધીમે ધીમે ગામ બહાર પહોંચ્યા. આટલું ચાલવામાં ય તેઓશ્રી ખૂબ પરિશ્રાન્ત થઈ ગયા. હજી તે સામું ગામ ત્રણ માઈલ દૂર હતું. એટલે માર્ગ પૂજ્યશ્રીથી કેમ ચલાશે ? એ મૂંઝવણ સૌને થતી હતી.
વિહારનું નક્કી થયું, ત્યારથી ડળીમાં બેસીને વિહાર કરવાની આજીજી કરતો શિષ્યગણુ તથા ભક્તગણુ અત્યારે પણ ખૂબ કરગરવા લાગ્યો. શિવે અને ભક્તોની અનન્ય ભક્તિ ડળીમાં બેસવા વિનતી રહી હતી, જ્યારે આજ સુધી પોતાના સર્વ નિર્ણમાં અફર રહેનાર અને ગમે તે ભેગે પણ અપવાદ ન સેવવાનો આગ્રહ રાખનાર પૂજ્યશ્રી એને ઈન્કાર કરી રહ્યા
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૮
શાસનસમ્રાટ
હતા. પૂજ્યશ્રીને વળાવવા તેમ જ સંઘમાં આવેલા હજારો ભાવિકે સજળ નેત્રે આ દશ્ય જોઈ રહ્યાં.
છેવટે ભક્તિને વિજય થયે, અનિચ્છા છતાં પણ શરીરવાની અનુકૂળતા માટે શિષ્યની આજીજી પૂજ્યશ્રીએ સ્વીકારી, અને ડેળીમાં બિરાજ્યા. પૂજ્યશ્રીના શાસ્ત્રાનુસારી શુદ્ધ જીવનમાં કદાચ આ સર્વ પ્રથમ અપવાદને આશ્રય લેવાને પ્રસંગ હતા,–તબિયતના કારણે. - પૂજ્યશ્રીના પરમ ભક્ત શ્રેષ્ઠિ શ્રાવકે ડાળી ઉપાડવા માટે પડાપડી કરવા લાગ્યા. સાબરમતીથી ખરજ થઈને શેરીસા પધાર્યા. ત્યાં ત્રણ દિવસ સંઘ સાથે રહ્યા. તીર્થમાળાદિ વિધિ કરાવ્યો.
ત્યાંથી ડાભલા-ગોધાવીના રસ્તે સાણંદ પધાર્યા. અહીંના સંઘના અતિ આગ્રહથી આઠ દિવસ સ્થિરતા કરી. આ દરમ્યાન–અમદાવાદથી હરરોજ સેંકડે માણસે વંદનાથે ઉમટવા માંડ્યા. આટલું બધું માણસ કાયમ આવતું જોઈને સૌને આશ્ચર્ય થવા લાગ્યું. આઠ દિવસમાં તે લગભગ અમદાવાદની મોટા ભાગની જેમ જનતા વંદન કરી ગઈ હશે. જાણે સૌને ભાસ થયો હોય કે-હવે પૂજ્યશ્રી પુનઃ અમદાવાદ નહિ આવે. સાણંદના સંઘે એ બધાં સાધમિકેની ભક્તિ પણ અપૂર્વ કરી.
વઢવાણના આગેવાને અહીં પ્રતિષ્ઠાના મુહૂર્ત માટે આવ્યા. પૂજ્યશ્રીએ હૈ. વ. છઠને દિવસ શુભ મુહુર્ત તરીકે ફરમાવે.
- સાણંદથી ગોરજ-બોર-તલસાણું આદિ ગામના રસ્તે વિહાર કર્યો. સાબરમતીથી વઢવાણ સુધીને આખાયે વિહારમાં પૂજ્યશ્રીની સાથે અનેક ભકત શ્રાવકે રહ્યાં. એમાં મુખ્યતાઓપાલિતાણાના વકીલ વીરચંદ ગવરધનદાસ, જેસરના કામદાર અમરચંદ પાનાચંદ અને સંઘવી ભગવાનદાસ મેઘજી, તથા સલત ફુલચંદ છગનલાલ, છોટાલાલ કસ્તુરચંદ માણી – (ખંભાતવાળા), સાબરમતીના શા. ચીમનલાલ ફુલચંદ, ડોકટર છેટાલાલ કુલચંદ, તથા બચુભાઈ ફુલચંદ (ત્રણે ભાઈ એ-કેઠના) પાલિતાણના, મીસ્ત્રી નાકુભાઈ વગેરે હતાં. વઢવાણના ભાઈએ પણ હતાં. તેઓ બધાં ખડેપગે પૂજ્યશ્રીની સેવામાં હાજર રહેતાં. ડોળી ઉપાડવા માટે પાલિતાણાના ઓળીવાળા-કાનાભાઈ નારણભાઈ, જાદવભાઈ તથા લખાભાઈ એમ ચાર માણસ સાથે હતાં. તે પણ પૂજ્યશ્રીની સેવાને લાભ લેવાની અભિલાષાથી સાથે રહેલાં એ ગૃહસ્થ પિતે વારાફરતી ડોળી ઉપાડવાને લાભ પણ લેતાં. દરેક મુકામોની વ્યવસ્થા, હંમેશાં દર્શનાર્થે આવતાં સેંકડો ભાવિકેની સગવડ વગેરે કામ પણ તેઓ જ સંભાળતાં. ટુંકમાંદરેક મુકામે નાના-શા સંઘના પડાવ જેવું સ્વરૂપ થતું. રેજ બેટાદ-વઢવાણ શહેર-વઢવાણું કપ-લીંબડી વગેરે જુદાં જુદાં ગામના સંઘો વંદન માટે આવતાં હતાં.
આમ અસ્વસ્થ તબિયત છતાં ઉલાસમય વાતાવરણમાં પૂજ્યશ્રી અનુક્રમે રાજપર આવ્યા. ત્યાંથી શેઠ રતિલાલ વર્ધમાનના બંગલે એક દિવસ રહ્યાં. અહીં–વઢવાણ કૅ૫ (સુરેન્દ્રનગર) તથા શહેરના સંઘે વચ્ચે સામૈયા માટે રસાકસી ચાલી. બંને સંઘે પ્રથમ પ્રવેશ પિતાને ત્યાં કરવાનો આગ્રહ કરવા લાગ્યા. છેવટે પૂજ્યશ્રીની સૂચના મુજબ-વઢવાણ શહેરમાં
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
છેલ્લી પ્રાણપ્રતિષ્ઠા પ્રતિષ્ઠા માટે જવાનું હોવાથી અત્યારે કંપમાં પ્રવેશ કરવાનું નક્કી થયું. બીજે દિવસે કેપના સંઘે ઘણાં ઉત્સાહ સહિત સામૈયું કર્યું. અનેક ગામના સંઘે આ સામૈયામાં હાજર રહ્યાં.
પ્રવેશ પછીના મંગલાચરણ વખતે સંઘને પૂજ્યશ્રીને ચોમાસું રાખવાની ભાવના જાગી. તરત જ વિનંતિ કરી. હવે–દેવળિયા મુકામે બોટાદને સંઘ ચોમાસાની વિનંતિ માટે આવેલે, ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ ક્ષેત્રસ્પર્શને જણાવેલી. પણ બેટાદવાળા પૂજ્યશ્રી પાસે એટલું તે નકકી કરી ગયેલાં કે – અમને જણાવ્યા સિવાય બીજાં ગામની જય ન બોલાવવી, એવી અમારી વિનંતિ છે. એ અનુસાર પૂજ્યશ્રીએ બેટાદવાળાને બેલાવવાનું કહ્યું. તરત જ બોટાદ સમાચાર મોકલાયા. એ મળતાં જ બેટાદ-સંઘના પચાસેક ભાઈઓ આવી પહોંચ્યા, અને ચોમાસાને આગ્રહ કરવા લાગ્યા. થોડી વાર તે બન્ને સંઘ વચ્ચે રસાકસી જામી. છેવટે પૂજ્યશ્રીએ સ્વયંમેવ નિર્ણય આપ્યું કે અહીં (વઢવાણ કૅપમાં) એકેય ચાતુર્માસ કર્યું નથી. માટે ક્ષેત્રસ્પર્શનાએ આ ચોમાસું અહીં કરીશું.
વઢવાણ કંપને સંઘ ભારે આનંદમાં આવી ગયે. ઉપાશ્રય જયજયકારથી ગાજી રહ્યો.
[૫૭] છેલ્લી પ્રાણપ્રતિષ્ઠા
હવે વઢવાણમાં અંજનશલાકા તથા પ્રતિષ્ઠાનાં દિવસે નજીક આવી રહ્યા હતા. એની તૈયારીઓ ચાલી રહી હતી. આમંત્રણ પત્રિકાઓ સર્વત્ર મોકલવામાં આવી. અંજનશલાકા અંગેની–પ્રભુજી પર શિલાલેખ લખાવવા-વ. તૈયારીઓ માટે પૂજ્યશ્રીની હાજરી જરૂરી જણાતાં સંઘે વઢવાણ પધારવા વિનંતિ કરી. એટલે પૂજ્યશ્રી ભવ્ય સ્વાગત સાથે વઢવાણ પધાર્યા.
સ્ફટિકની, પાષાણની તથા ધાતુની લગભગ ૪૦૦ મૂર્તિએ ઠેર ઠેરથી અંજન માટે આવેલી. તેના પર લેખ લખાવવાનું કાર્ય શરૂ થયું. મેરૂપર્વત, સમવસરણ તથા હસ્તિનાપુરી વગેરે તીર્થોની મનરમ રચનાઓ કરવામાં આવી.
મૂળનાયક શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુ (સપરિકર) તથા ધ્વજ-દંડ-કલશ વગેરેની પ્રતિષ્ઠાને આદેશ શેઠ જીવણ અબજીના સુત્ર શેઠશ્રી શાંતિલાલભાઈએ રૂ. ૫૧ હજારમાં લીધે.
વૈશાખ સુદ ૧૦થી મહોત્સવને મંગલ પ્રારંભ થયો. સંધની ધર્મભાવના અને શ્રદ્ધા તથા પૂજ્યશ્રીની પાવન નિશ્રાના સુમેળ વાતાવરણમાં રંગત જમાવી દીધી. પાંચે કલ્યાણકની ઉજવણપુરઃસર . વ. પાંચમના દિવસે શુભ લગ્ન પૂજ્યશ્રી આદિ સૂરિવએ ૪૦૦ પ્રભુજીની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા કરી.
છે. વ. ૬ ના દિવસે શુભ ચોઘડિયે પ્રભુજીને ગાદીનશીન કર્યા. સંઘના એકેએક ભાવિન કને ઉલ્લાસ અપાર હતે. જીવણ અબજીવાળાએ પ્રભુજીના આદેશ સહિત અબેલ ખાતામાં તથા સાધર્મિક ભકિત વગેરેમાં લગભગ ૧ લાખ રૂપિયાને સદ્વ્યય કર્યો. શા. શાંતિલાલ
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧.
શાસનસમ્રાર્
છગનલાલ જેરાજે ૬૦ હજાર રૂ. તે અને શેઠ રતિલાલ વમાને રૂ. ૩૫ હજાર જેટલે સદ્વ્યય કર્યાં.
સંઘના જિનાલયની પ્રતિષ્ઠાની સાથે સાથે શા. ફૂલચંદ લાલચંદ વગેરેએ ધાળીપાળમાં બંધાવેલા નૂતન જિનાલયની પ્રતિષ્ઠા પણ પૂજ્યશ્રીએ કશવી. એક જ મુહૂતે ખ ંને સ્થળે પ્રતિષ્ઠા થઈ.
પ્રતિષ્ઠા બાદ થે!ડા દિવસ રહીને પૂજ્યશ્રી જોરાવનગર પધાર્યાં. અઠવાડિયુ રહ્યા. અહી રહેતા શ્રીપુરુષાત્તમદાસ એલ. ખાવીશી તેએાશ્રીના પરિચયથી ધર્માનુરાગી મન્યા. અહીંથી શુભ દિવસે વઢવાણુ કે ૫માં ચાતુર્માસ માટે પ્રવેશ કર્યાં. સં. ૨૦૦૪નું આ ચામાસું ત્યાં બિરાજ્યા. ચામાસામાં માસક્ષમણાદિ તપની આરાધના તથા દેવદ્રવ્ય વગેરેની આવક ઘણી સરસ થઈ. પર્યુષણા પછી સંઘે મહાત્સવ કર્યાં.
અહીના—દેરાસર, શ્રાવક-શ્રાવિકાના ઉપાશ્રયા, સઘની પેઢી, આંખેલશાળા, ધમ શાળા, જ્ઞાનમ ંદિર વગેરે તમામ ધર્મસ્થાનકે એક જ ક પાંડમાં હતાં. દેરાસર સવાસેા વર્ષ પુરાણ્ હતું. તે વખતની અલ્પ વસતિ પ્રમાણે દેરાસર નાનું ખંધાયેલુ. હુવે વધેલી અને વધતી વસતિને માટે એ નાનું જણાતાં સંઘે દેરાસરની ફરતી ૨૪ કેરીએ તથા મૂળ દેરાસરની સામે માટેા રગમંડપ તૈયાર કરાવ્યા. પણુ-શિલ્પીની એકાળજીને લીધે એમાં કેટલીક ક્ષતિઓ રહી ગયેલી. તે તરફ પૂજ્યશ્રીનુ ધ્યાન દોરાયું. તેઓશ્રીની સૂચના થતાં સ ંધે ખીજા કુશળ શિલ્પી પાસે એ ક્ષતિ દૂર કરાવી.
ચૈામાસુ પૂરૂ થતાં ચાતુર્માસ પરિવતનના લાભ શેઠ શયચંદભાઈ અમુલખે લીધે. રાયચંદભાઇને પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે અવિહડ શ્રદ્ધા હતી. એ શ્રદ્ધાસભર આગ્રહથી જ પૂજ્યશ્રી તેમને ત્યાં પધાર્યાં હતાં. પૂજ્યશ્રી તેમને ત્યાં પધાર્યા, ત્યારથી તેમના ઘરની અગાશીમાં કેસરના છાંટણાં પડવા લાગ્યાં. એની સુગધ સર્વાંત્ર ફેલાતી. કેસરના ડાઘા પણ અગાશી પર પડેલાં દેખાતાં. આટલુ' જ નહિ, પણ રાયચંદભાઈની પૂજ્યશ્રી ઉપરની શ્રદ્ધાના પ્રભાવ એવે અપૂર્વ હતા કે તેઓ ઘણીવાર ઘરમાં-ગામમાં કે બહારગામ કચાંક એઠાં હેાય, ત્યારે અચા નક જ (ગમે ત્યારે) તેમની આસપાસ દિવ્ય સુગંધ ફેલાઈ જાય. આ સુગંધ એમની પાસે બેઠેલાંને આવે. સૌ એમને પૂછે કે આ શું હશે ? ત્યારે તેએ એને ‘ગુરૂકૃપા’ ગણાવતાં. આ પ્રભાવ રાજકોટના વકીલ શા. ચીમનલાલભાઈ એ સાક્ષાત્ અનુભવેલે.
રાયચંદભાઈ ને ત્યાંથી પૂજ્યશ્રી શેઠ રતિલાલ વર્ષીમાનના મંગલે પધાર્યાં. તેમણે પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી પેાતાના બંગલાના કંપાઉંડમાં ઘરદેરાસર બંધાવવું શરૂ કર્યું.
એટાદના શ્રીસંઘને ખેાટાદ પધારવા માટે ગત વર્ષોંથી આગ્રહ ચાલુ હતા. આ વખતે પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશ અને માર્ગદર્શનપૂર્વક નિર્માઈ રહેલા ત્રિભૂમિક પ્રાસાદ તૈયાર થવા આવેલા. તેની પ્રતિષ્ઠા પૂજ્યશ્રીના સાંનિધ્યમાં કરવાને શ્રીસ ંઘે નિહઁય લીધે, અને તે વિન ંતિ કરવા આવ્યે.
એટાદ-પરામાં દેસાઈ લખમીચંદ ભવાનના કુટુંબ તરફથી પૂજ્યશ્રીના ઉપદેશાનુસાર શ્રીમહાવીરસ્વામીનું શિખરબંધી જિનમંદિર તૈયાર થયુ હાવાથી તેની પ્રતિષ્ઠા પણ કરવાની
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
છેલ્લી પ્રાણપ્રતિષ્ઠા હતી. એટલે શ્રીસંઘની વિનંતિ સ્વીકારીને પૂજ્યશ્રીએ કા. વ. સાતમે શેઠ રતિભાઈના બંગલેથી બેટાદ તરફ વિહાર કર્યો. લીંબડી-રાણપુરના રસ્તે પંદર દિવસે તેઓશ્રી બેટાદ પહોંચ્યા. બન્ને દેરાસરાના અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવના શુભમુહૂ મહા મહિનામાં આવતા હતાં. એટલે ત્યાં સુધી ત્યાં જ બિરાજ્યા.
પિષ વદમાં બન્ને સ્થાને મહત્સવનો શુભારંભ થયે. પૂજ્યશ્રીનું પ્રભાવપૂર્ણ સાંનિધ્ય સંઘમાં ઉત્સાહ અને ઉમંગની અપૂર્વ ભરતી લાવી રહ્યું હતું. એ ભરતીમાં જ મહોત્સવના વિશિષ્ટ કાર્યકમો નિર્વિધ્રપણે થવા લાગ્યા. બહુનંદાવર્તાદિ પૂજન અને પાંચ કલ્યાણકની મહાન ક્રિયાઓ પૂજ્યશ્રી અને તેઓશ્રીના સૂરિશિ કરાવવા લાગ્યા. અંજન માટે ઠેરઠેરથી સેંકડે જિનબિંબે આવ્યા હતાં. એ બધાં ય બિંબની અંજનશલાકા મહા શુદિ ૬ ના શુભદિને સવારે શુભલગ્ન પૂજ્યશ્રી આદિ સૂરિભગવંતેએ કરી. પરાના દેરાસરના મૂળનાયક શ્રી મહાવીર સ્વામી, તથા ગામના ત્રિભૂમિક પ્રાસાદમાં–મૂળનાયક શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી અને ભૈયાના મૂળનાયક શ્રી નેમિનાથ પ્રભુની ભવ્ય મૂર્તિઓની અંજનશલાકા પૂજ્યશ્રીએ સ્વહસ્તે કરી. નેમિનાથ પ્રભુની મૂર્તિ પૂજ્યશ્રી પ્રત્યે પરમ અનુરાગ ધરાવતાં શ્રાવકવર્ય સાત કુલચંદભાઈ છગનલાલે ભરાવી હતી. તેઓની ભક્તિપૂર્ણ વિનંતિથી અસ્વસ્થ શરીરે પણ બે જણાના ટેકાપૂર્વક પૂજ્યશ્રી ભેંયરામાં ઊતર્યા, અને એ પ્રભુની અંજનશલાકા કરી. બસ, પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હરતે આ અંતિમ અંજનવિધાન થયું.
ત્યાર પછી તે જ દિવસે શુભ ચોઘડિયે ત્રિભૂમિક પ્રાસાદમાં ત્રણે મજલે તથા પરાના દેરાસરે એક સાથે પ્રભુજીને ગાદીનશીન કરવામાં આવ્યા.
પ્રતિષ્ઠા પછી અષ્ટોત્તરી સ્નાત્ર તથા અહંન્મહાપૂજન ભણાવાયા. આમ અને ઉલ્લાસ સાથે આ મહત્સવ પૂર્ણ થયા બાદ મહા વદિ એકમે પૂજ્યશ્રીએ વિહાર કર્યો. વળા–પાલિ. તાણુ થઈને રહિશાળા પધાર્યા. ફાગણ માસની અઠ્ઠાઈ ત્યાં જ આરાધી. પૂજ્યશ્રીની સ્થિરતામાં અને વિહારમાં કાયમ ગામ-પરગામના સેંકડો માણસે અચૂક દર્શન માટે આવતાં જ રહેતાં. કેટલાંક ગૃહસ્થ તે પૂજ્યશ્રીની ભક્તિને લાભ મેળવવાના હેતુથી અમદાવાદથી નીકળ્યા ત્યારથી હજુ સુધી (અને પછી મહુવા પહોંચ્યા ત્યાં સુધી) સાથે જ રહ્યાં હતા. અહીં રોહિશાળામાં પણ સેંકડો ભાવિકે આવતાં હતાં. એ બધાંના આઠે દિવસના સાધર્મિક વાત્સલ્યને લાભ શા. જયંતિલાલ જેશીંગભાઈ (હીરાચંદ રતનચંદવાળા) એ લીધે.
વઢવાણ કે પથી બોટાદ, અને ત્યાંથી પાલિતાણું સુધીના રસ્તામાં એકેએક મુકામે કાયમ નવકારશી (સંઘજમણ) થતી. સાથે રહેલા ગૃહસ્થ ઉપરાંત દરરોજ સે-બસો કે તેથી વધુ ભાવિકે બહારગામથી દર્શન માટે આવતાં. એ ઉપરાંત જ્યાં જવાનું હોય, તે ગામને સંઘ. આટલાં સાધમિકેની નવકારશી કાયમ જુદી જુદી વ્યક્તિઓ કે સંઘ તરફથી થતી. જે ગામ જે રાજ્યનું હેય, તે રાજ્ય તરફથી તે ગામમાં અગાઉથી સમાચાર પહોંચી જતાં કે-“ગુરુ મહારાજ પધારે છે. તમામ બંદોબસ્ત સાચવવાને છે. રાજ્યના આવા હુકમથી તે તે ગામના મુખી-અધિકારીઓ તમામ બંદેબસ્ત કરી આપવા સાથે પૂજ્યશ્રીની પાસે હાજર રહેતાં. મુખ્ય મુખ્ય સ્થળે તે તે રાજ્યના રાજા–દિવાન કે અન્ય અમલદારે સ્વયં દર્શન માટે આવતાં,
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ્
આ વિહારમાં કેટલીક વાર અવનવાં અનુભવા પણ થતાં. એકવાર એવું બન્યું કે— લાખિયાણીથી જાળિયા જવાનું હતુ. અંદાજે દોઢસા’ક માણસનું ત્યાં સંઘજમણુ કરવાનું હતુ’. આગલે દિવસે તેની તથા ત્યાં પૂજ્યશ્રી આદિ માટે ઉતારાની તમામ વ્યવસ્થા થઈ ગઈ. તે દિવસે રાત્રે પૂજ્યશ્રીએ શ્રીન દનસૂરિજી મ. ને તથા ફૂલચંદભાઈ ને બેલાવ્યાં. પૂછ્યું : ફૂલચ\ ! કાલે જાળિયા જવાનું છે ને ?” તેમણે હા કહી, તેા પૂજ્યશ્રી કહે : “તમારે જવું હોય તેા જો, હું તે નથી આવવાના. મારે જાળિયા નથી આવવુ.”
૩૧૨
આ સાંભળીને કુલચંદભાઈ સ્તબ્ધ થઈ ગયા. પૂજ્યશ્રીએ ના ગેાઠવણ થઈ ગયેલી. વળી રાતના સમય, એટલે એમાં ફેરફાર કયાંથી પાલવે ?
તે તે પુ. ઉદયસૂરિ મ., નદનસૂરિ મ. આદિની સલાહ લઈને ખીજા... એ જણા સાથે ફાનસ લઈ તે જ વખતે ચાલતાં ચાલતાં નયિતપર (જાળિયા પછીના મુકામે) ગયાં. વળા સ્ટેટનાં આ ગામા હતાં, એટલે ખીજી કાઈ બીક નહેાતી. રાત્રે ત્યાં જઈ ત્યાંના મુખીની ડેલી ઉઘડાવી. મુખીને વાત કરી કે-આવતી કાલે મહારાજજી અહી પધારવાના છે, અને વળાથી ઠાકર સાહેમ પણ પધારવાના છે. માટે તમામ દાખસ્ત અત્યારે જ કરી આપે. સુખીએ તત્કાલ ઉતારાના તથા બીજો જોઇતા બંદોબસ્ત કરી આપ્યા. મધું ખરાખર ગેાઠવાઈ જતાં તેઓ સવાર પડતાં પહેલાં પુન: લાખિયાણી આવી ગયાં અને ત્યાંથી પૂજ્યશ્રીને નસિયતપુર તરફ વિહાર કરાવીને તેએ જાળિયા ગયાં. અને ત્યાંથી બધા સર-સામાન લઈને નસિયતપુર પહોંચી ગયાં. વળા પણુ ખખર પહાંચાડ્યા. ત્યાંથી ઠાકોર સાહેબ વગેરે દશનાર્થે આવ્યાં. પણ હજી કેાઈના મનની શ ંકા દૂર નહેાતી થતી કે પૂજ્યશ્રીએ જાળિયા જવાની એકાએક ના કેમ પાડી ?
પાડી, પણ ત્યાં તે બધી કરવા પણ આ જંગલમાં
અપેારે ગાચરી-પાણી તથા જમણ, બધું પત્યાં પછી પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “કેમ, તારે તેા જાળિયા જવું'તું ને ? પણ ખખર છે ? ત્યાં જાત તે આ બધાંને લૂ લાગી જાત. તા મારાં સાધુઓની શી દશા થાત ?
આ વાત સાંભળતાં જ સૌની શંકા દૂર થઈ. વાત એમ હતી કે-જાળિયાનું પાણી ભાલપંથકમાં બહુ ખરામ ગણાતું. ત્યાંનું પાણી જે પીએ, તેને લૂ લાગી જાય, અને ઝાડા પણ થઈ જાય, એટલું ખરાબ પાણી હતું. ત્યાં રહેનારા સિવાય ખીજા કોઈનું કામ નહિ. એ કારણે જ પૂજ્યશ્રીએ આ ફેરફાર કરાવેલા.
આ પ્રસંગથી પૂજ્યશ્રીના અગાધ અનુભવ જ્ઞાનનેા ઘણાંને સાક્ષાત્કાર થયા. આવાં તે અનેક પ્રસંગે અનતાં.
રાહિશાળાથી ફાગણવદમાં ક’ખગિરિજી પધાર્યા. ત્યાં તમિયતની અનુકૂળતા માટે વાવડી પ્લોટની ધર્મશાળામાં બિરાજ્યા. ચૈત્રીપૂનમ ત્યાં જ કરી. પછી નીચે-માદાનાનેસમાં શ્રીમહાવીરપ્રભુના દેશસરની સામેના પેઢીના ઓરડાની ઉપરના ભાગના ઓરડામાં ઊતર્યાં.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૮] મહાપ્રયાણ
ચૈત્ર માસના કૃષ્ણ પક્ષની એક સંધ્યા ઢળી રહી હતી. રાતરાણીની અંધાર-પછેડી આખા જગને વીંટળાવાની તૈયારી કરી રહી હતી. - ઉદર પિષણ માટે આખો દિવસ ભમીને શાંત બનેલાં પંખીઓ કિર્લોલ કરતાં ઘર તરફ આવી રહ્યાં હતાં. દુનિયાના છેડા જેવા ઘરની ઉષ્માભરી ઓથ અને પ્રાધિક પ્રિય બચ્ચાંઓનો મીઠો કલરવ એમને દૈનિક થાક નિવારતાં હતાં.
મખમલશી હરિયાળી ધરતીને દિવસભર ખૂંદી, મનગમતાં તૃણભજન વડે સાત્વિક પિષણ મેળવીને હવે પોતાનાં વહાલસોયાં વાંને ભેટવાને આતુર–ગાયનાં ઘણુ ગામ ભણ પાછાં આવી રહ્યાં હતાં. એના આગમનથી ઊડેલી ધૂળ વડે આખું આકાશ છવાઈ ગયું હતું. જાણે આકાશમાં પણ ધૂલિમાર્ગ તૈયાર થતું હોય તેમ દીસતું હતું. દિવસભરના દૂધવિહેણાં વછેરોને આશાભર્યો પિકાર સાંભળીને ગાયે ત્વરિત ગતિએ ઘરે પહોંચવા તત્પર બની હતી. એને માટે હવે એક એક ડગલું એક ગાઉ જેવું બન્યું હતું. એક એક ક્ષણ એક દિવસ જેટલી વીતતી હતી. પુત્રવત્સલ માતાને મન પુત્રને ક્ષણિક વિગ પણ આખા યુગના વિયોગથી અધિક વસમો નથી હોતે ?
- શ્રી કદંબવિહાર પ્રાસાદના ઉત્તગ શિખરની ભવ્ય વિજા મંદ-શીતલ વાયુની સાથે આમથી તેમ દોડવાની રમત રમી રહી હતી. પીતવણું દંડની પાટલી ઉપર એક મત્ત અને મસ્ત મયૂરરાજ ગમે તેવાં પ્રચંડ પવનની સામે પણ જાણે અડગતા દાખવવાને મક્કમ નિર્ધાર કરીને બેઠો હતે. દંડ ઉપર રહેલી-આંબે લચેલી કેરી સમી-કિંકિણુઓ મધુર રણઝણાટ કરી રહી હતી.
સાયં–પ્રતિકમણની તૈયારી કરી રહેલાં આપણુ પૂજ્યશ્રીના હૈયામાં એ ફરતી દવા નિહાળીને-એ કિંકિણ–નિનાદ સાંભળીને અપાર આલ્હાદ આવિર્ભાવ લઈ રહ્યો હતો. જીવનભરની જહેમતે કરેલી આ તીર્થની ઉદ્ધારરૂપ સેવાથી એમના ચિત્તમાં વ્યાપેલા અપૂર્વ આત્મસંતેષને પડશે એ કિકિણીઓના રણકારમાં એમને સંભળાતે જણાયો.
એ અપૂર્વ અને અપાર આલ્હાદે પૂજ્યશ્રીને આગામી ચાતુર્માસ અહીં જ કરવાની જાણે પ્રેરણા આપી. વાર્ધક્ય, નાજુક તબિયત, અને તે છતાં લાભાલાભને કારણે અનિચ્છાએ ડળીને વિહાર, એ બધાંય કારણે વિચારતાં પૂજ્યશ્રીને થયું કેઃ “આવાં આલ્હાદજનક તીર્થસ્થાનમાં આ માસું શાન્તિથી કરવું. આ સુંદર ભાવ તેઓશ્રીએ શિષ્ય સમૂહને જણાવ્યું.
રગેરગમાં ગુરુ આજ્ઞાને ને ગુરુસેવાને ધારનારાં શિષ્યોએ એને પૂરી હોંશથી વધાવી લીધે. ગૃહસ્થગણને આ વાતની જાણ થઈ. તે-જેસર, ચેક અમદાવાદ, પાલિતાણા વ. ગામોના ભાવનાશીલ શ્રાવકે એ પણ એ ચાતુર્માસ કદંબગિરિમાં પૂજ્યશ્રીના પુનિત સાંનિધ્યમાં કરવા નિર્ણય કર્યો. સ્થાવર અને જંગમ તીર્થનું એકી સાથે સાનિધ્ય ક્યારે મળે ભલાં ?
૪૦
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
શાસના પણ જે ક્ષેત્રસ્પર્શના ! અપાર છે તારૂં બળ, તે અહીં પણ તારૂં બળ દાખવ્યું.
દંબગિરિમાં ચોમાસાની વાત જાણતાં જ પૂજ્યશ્રીની જન્મભૂમિ “મહુવાને શ્રીસંઘ અને નગરશેઠ શ્રી હરિભાઈ મનદાસ વગેરે આવ્યા. તેમણે ઘણું આગ્રહપૂર્વક ચામાસાની વિનંતિ કરી.
નગરશેઠ હરિભાઈ પૂજ્યશ્રીના સંસારીપણાનાં શાળા–મિત્ર હતાં. તેમણે ઘણે આગ્રહ કર્યો. તેમણે કહ્યું કે “સાહેબ ! મહુવામાં બે ભવ્ય નૂતન જિનાલયે તૈયાર થવા આવ્યાં છે. એ આપશ્રીને ઉપદેશનું તથા અસીમ કૃપાનું જ પરિણામ છે. બંને દેશની પ્રતિષ્ઠા આપના હસ્તે જ થવી જોઈએ. માટે આપ મહુવા પધારે જ.”
નગરશેઠના અને સંઘના આવા દઢ આગ્રહ સામે આખરે પૂજ્યશ્રીને નમતું જોખવું પડયું. પણ તેઓશ્રીએ કહ્યું: “ભાઈ! મહુવાની પ્રતિષ્ઠા મારા હાથે નથી થવાની. છતાં તમે મને આગ્રહ કરીને લઈ જાઓ છે, અને હું આવીશ.”
પૂજ્યશ્રીનાં આ વચને સાંભળીને સૌ વિચારમાં પડી ગયાં. આ વચને સૌને કઈ અકળ ભાવિના સૂચક લાગ્યા. પણ એ અકળ ભાવી–જે પૂજ્યશ્રીની જ્ઞાનદષ્ટિમાં હતું, તેને કઈ કળી ન શકયું. એમાં જ એ ભાવિના ભાખણહારની મહત્તા હતી ને ! ' અને–ચૈત્ર વદિ ૧૧શે પૂજ્યશ્રીએ કદંબગિરિથી પ્રયાણ કર્યું. પિતાના પ્રાણ પ્યારા તીર્થની છેલ્લી વિદાય લેતાં હોય, તેમ ક્યાંય સુધી તીર્થના દર્શન તેઓશ્રી કરી રહ્યા.
ચેક, દેપલા, જેસરના રસ્તે વિહાર આગળ વધ્યું. સાથે અનેક ભાવિક હતાં. ડાળી ઉપાડવાથી લઈને સર્વ પ્રકારની ભકિત તેઓ કરતાં. પૂજ્યશ્રીને શિષ્યગણ પણ ઉપયોગ અને વિનયપૂર્વક વૈયાવચ્ચને લાભ ખડે પગે રાતદિવસ લેતો હતે.
કદંબગિરિથી નીકળ્યાના બરાબર પંદરમે દિવસે મહુવા-ગામ બહારની ધર્મશાળામાં પધારી ગયાં. વૈશાખ શુદિ ૧૧થે ગામમાં ચાતુર્માસ પ્રવેશ કર્યો. મહુવા સંઘ તે શું, પણ મહુવાને પ્રત્યેક માનવી એ સ્વાગતમાં જોડાયા. શું મુસલમાન કે શું વેરા, શું કળ કે શું વૈષ્ણ, બધાં ય આ પ્રવેશયાત્રામાં આવ્યા. મહુવાના આ પતાં રત્ન “દાદાના દર્શન કરીને સૌ પિતાને કૃતકૃત્ય માનવા લાગ્યા.
સમસ્ત મહુવાએ કરેલા આ અજોડ સ્વાગતપુરસર પૂજ્યશ્રીને નગર પ્રવેશ થયે. વિજયનેમિસૂરિ જ્ઞાનશાળાના નીચલા એક રૂમમાં ( જ્યાં અત્યારે ચરણપાદુકા છે ) પૂજ્યશ્રી બિરાજ્યાં.
ઉનાળાના દિવસે હતાં. આમ તે વૈશાખ-જેઠની ગરમી અસહ્ય હોય, પણ મહુવાના સમશીતોષ્ણ હવામાનને લીધે એ સહ્ય બની હતી. પૂજ્યશ્રીની અશક્ત અવસ્થા માટે આ વાતાવરણ કાંઈક અનુકૂળ જણાયું.
ઉનાળાની સમાપ્તિ સાથે ચોમાસાને પ્રારંભ થયે. આષાઢી મેઘના ગંભીર ગજનથી આકાશ ગાજી ઉઠયું. વર્ષાના નીરે ધરતીને આદ્ર બનાવી.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાપ્રયાણ:
૩૧૫
ત્યારે-પૂજ્યશ્રીના પટ્ટશિષ્યો-શ્રી ઉદયસૂરિ મ., શ્રી નંદનસૂરિ મ, અને શ્રી અમૃતસૂરિમની ધર્મદેશનાને ગંભીર-કર્ણપ્રિય નિર્દોષ પણ માનવ-સમુદ્ર-શા ઉપાશ્રયને ગજવવા લાગે. ભાવિકની હદય-ભૂમિ એ વચનામૃતની વર્ષોથી કૂણું બની. ભાવિકેના હૈયામાં અને ધરતીમાં અંકુરા ફુટવા લાગ્યાં,-ધર્મના અને ધાન્યના.
સાધુઓ જ્ઞાન-ધ્યાનમાં લીન બન્યાં. ભાવિકે તપ-ત્યાગમાં ઓતપ્રેત થયાં. આરાધનાની અનરાધાર હેલી વરસી રહી.
પર્યુષણ આવ્યાં. જાણે બાળકને મન દેશાવર ગયેલાં દાદા આવ્યાં.
સંસારના સઘળાં સાવદ્ય ગેને છાંડીને આરાધકોએ પર્વારાધન આદર્યું. તપ-જપપ્રતિકમણ–પૌષધ અને પૂજામાં આખો ય સંઘ જોડાઈ ગયા. એક નાનું બાળક પણ આ આરાધનથી વંચિત ન રહ્યું. એક તે મહાપર્વ, તેમાં વળી પૂજ્યશ્રીની પવિત્ર નિશ્રામાં એની આરાધના, આ બેવડો લાભ લેવાનું કોણ ચૂકે?
એક પછી એક દિવસ વીતતાં ચાલ્યાં. ચે-કલ્પધરને દિવસ (શ્રા. વ. ))) આવ્યો. આજે એક નવીનતા જોવા મળી. મધ્યાહૂનકાળ પૂરો થયેલ. સૂર્યનારાયણ પશ્ચિમ તરફ ઢળવાની તૈયારી કરતાં હતાં. તે વખતે એકાએક એમની આસપાસ એક પરિવેશ (માંડલું–કુંડાળું) રચાઈ ગયે. ભૂખરા રંગને એ પરિવેશ હતે. થોડી જ વારમાં ઢળતાં ઢળતાં સૂર્યનારાયણ પૂજ્યશ્રીના રૂમમાં જ્યાં તેઓશ્રી પાટ પર બેઠાં હતાં, ત્યાંથી સાફ દેખાય તે રીતે-સામે આવ્યાં. અને સમયની સાથે તેઓ આગળ પણ વધી ગયાં.
તિષશાસ્ત્ર કહે છે-“આ સૂર્ય પરિવેશ કાં તે દેશમાં દુકાળ સજે, અને કાં તે દુનિયાને કઈ મહાન પુરુષને વિયેગ કરાવે.” આકાશે કુંડું ને મલકનું ભૂંડું.'
ઘણાંએ આ મડલ નિહાળ્યું, અને જોયું ન જોયું કરીને સૌ પર્વારાધનમાં પરોવાઈ ગયાં.
બીજા ત્રણ દહાડા વીત્યાં. છેલ્લે કલશ સ્વરૂ૫ દિવસ આવ્ય-સંવત્સરીને. આખો દિવસ ચૈત્યપરિપાટી, ક૯૫શ્રવણું વગેરે આરાધનામાં વ્યતીત થશે. સાંજે પ્રતિક્રમણની વેળા થઈ. આ સંઘ પ્રતિક્રમણ કરવા બેસે, એટલી જગ્યા જ્ઞાનશાળામાં કે ઉપાશ્રયમાં ન હતી. તેથી ગામ બહાર આવેલા વંડાની ઉપરની વિશાળ ઓસરીમાં સકલ સંઘ સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ કરતો. એ વંડામાં નીચે મધ્યમાં એક મોટું વડનું ઝાડ હતું. અનેક શાખા-પ્રશાખાઓને કારણે ખાસ્સા ઘેરાવાવાળું એ ઝાડ હતું. નિયત સમય પૂર્વે સેંકડે ભાઈ ઓ અહીં આવી ગયેલાં, અને આ ઝાડ તળે એકત્ર થઈને બેઠેલાં.
પૂ. આચાર્ય ભગવંત શ્રી ઉદયસૂરિ મ. આદિ મુનિભગવંતે પધારી જતાં, અને પ્રતિક્રમણને સમય થતાં સૌ ઉપર જઈને ઓસરીમાં યથાસ્થાને ગોઠવાઈ ગયાં. એક પણ વ્યક્તિ હવે બાકી નથી, એમ ખાત્રી થતાં સામાયિકની ક્રિયા પ્રારંભાઈ એ જ વખતે એક ભયાનક કડાકો થયો. એથી ચમકી ઉઠેલા ગૃહસ્થાએ બહાર જઈને જોયું તે-પેલાં ઝાડની સૌથી
૧. શ્રી લાવણ્યસૂરિજી મ. અત્યાર સુધી સાથે જ હતાં. પણ જામનગરના સંધની અતિ આગ્રહભરી વિનંતિ થતાં પિતાની અનિચ્છા છતાં પૂજ્યશ્રીની આજ્ઞાથી તેઓ જામનગર ચોમાસા માટે ગયાં.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧}
શાસનસમ્રાટ્
માટી અને જાડી શાખા આકસ્મિક રીતે તૂટી પડી હતી. આ ભયાનક કડાકા પણુ એના જ સભળાયા હતા. મયાં લેાકેાને ત્યાંથી ઉઠવામાં થોડા વિલંબ થયેા હાત, તા કદાચ ૨૦ થી ૨૫ માણુસેાની જાનહાનિ એ શાખા વડે જરૂર થઈ હોત. પણુ રે ! શાસન દેવની કૃપાનું અને પના આરાધનનું માહાત્મ્ય અનેરૂં જ છે. આ પછી સૌ શાસનદેવની કૃપાનું ફળ સમજીને ત્તચિત્તે પ્રતિક્રમણમાં લીન મની ગયા, પણ—
આ વખતે કાઈની કલ્પનામાંય નહાતું કે-જિનશાસનરૂપ કલ્પવૃક્ષની એક મહાન શાખા આ વખતે જગમાંથી અદૃશ્ય થવાની છે. અને એની જ આ એક નિશાની છે.
પર્યુષણુ પૂરાં થયાં. હવે શ્રીસ ંઘ નૂતન જિનાલયેાની પ્રતિષ્ઠા અગેની વ્યવસ્થા વિચારવા લાગ્યા. પૂજ્યશ્રીની સૂચના અને પ્રેરણા અનુસાર ચામાસા પછી તરત પ્રતિષ્ઠા કરવાના નિય થયા. આ અરસામાં જ (પ્રાયઃ ભા. સુ. ૧૧ શે) અમદાવાદથી શેઠ ભગુભાઈ સુતરિયા, ભાગી. લાલ ચુનીલાલ દીપચંદ, શકરચંદ મણિલાલ વગેરે ૩૨ જેટલાં અગ્રણી શ્રેષ્ઠિવો પૂજ્યશ્રીને વંદન કરવા માટે આવ્યાં. તે વખતે પૂજ્યશ્રીએ પ્રેરણા આપતાં તેઓએ પ્રતિષ્ઠાની ટીપમાં રૂ. ૧૮ હજાર નોંધાવ્યાં.
આ બધાંની સાથે મગનલાલ હરજીવનદાસ ભાવનગરી ફોટોગ્રાફરના દીકરા શ્રી ખાણુભાઈ પણ આવેલા. તેમણે પૂજ્યશ્રીને વિનંતિ કરી કે ; સાહેબ ! આપના એક ફોટોગ્રાફ મારે લેવા છે. પૂજ્યશ્રી સંથારામાં સૂતાં હતાં. તેઓશ્રીએ ના ફરમાવી. પણ શેઠ ભગુભાઈ વગેના વિશેષ આગ્રહ થતાં શ્રીનંદનસૂરિજી મ. એ વિનંતિ કરીને પૂજ્યશ્રીને ધીમે ધીમે એઠાં કર્યા, તેઓશ્રી કપડાં પહેરીને સ્વસ્થ રીતે બેઠાં બાદ ખાબુભાઈ એ ફોટો પાડી લીધે. ત્યારે કાને કલ્પના હતી કે—પૂજ્યશ્રીને આ અંતિમ ફોટોગ્રાફ બની રહેશે ?
સમયને વીતતાં કાઈ વાર લાગે છે ? જોતજોતામાં ભાદરવા વિક્રે॰)) આવી. આજે પણ એક આશ્ચર્યકારી વસ્તુ ખની, શત્રિના નવ વાગે એકાએક આકાશમાંથી એક માટે તારો ખો. આંખને આંજી નાખે એવા તેજવાળા એ તારા પશ્ચિમમાંથી પૂર્વ તરફ જતા જણાય. એ વખતે આકાશમાં પથરાયેલું અજવાળું સચ લાઇટ કે કિટ્સનલાઈટના પ્રકાશથી ચે ઝાઝુ હતુ. તારા ખર્યાં, એની સાથે જ આકાશમાં એક ભયજનક અવાજ પણ થયા. એક તાપના ધડાકા જેવા એ અવાજ હતા. શાસ્ત્રમાં આવા અવાજને નિશ્ચંત કહે છે ૧
આ આશ્ચર્ય કર ઉલ્કાપાત અને નિર્થાત જાણે સૂચવી ગયાં કે– આ દુનિયાને કાઈ એક મહાન્ આત્માના ચિરવિયેાગ નિકટના ભવિષ્યમાં સાંપડવાના છે.
ભાદરવા વિદ અમાસની કાજળઘેરી રાત્રિએ એક બીજી પણ વૈચિત્ર્ય બન્યું. એક પાન સાપારીની હાટઢીના માલિકને એક સ્વસ લાધ્યું. ખીજે દિવસે સવારે જાહેર માર્ગ પરની ૧. જ્યેાજ ધી ફ્રીથે (પંચમ જ્યા) આ દુનિયાના ત્યાગ કર્યાં, તેના થાડા દિવસ પૂર્વે આવે જ ઉલ્કાપાત અને નિર્ભ્રાત થયેલા. એડવર્ડ ધી સેવન્થ (સાતમા એડવર્ડ) ના મૃત્યુ પૂર્વે પશ્ચિમ દિશામાં માટે પૂછડિયા તારા ઉગેલા, અને મહાત્મા ગાંધીજીના સ્વર્ગવાસ પૂર્વે પણ આવેા જ એક મોટા તારા ખરી પડવાનું ચિહ્ન થયેલું. આ ચિહ્નો થયા પછી થોડા જ સમયમાં તે તે મહાન વ્યક્તિના અવસાન થયેલા.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિતાની દુકાન ખેલીને બેઠેલા એ ભાઈએ પૂજ્યશ્રીના સંસારી ભત્રીજા શા. ચંપકલાલ બાલચંદને જોયાં. તેણે તરત જ બૂમ પાડી: કેમ ચંપકભાઈ! અત્યારે આમ ક્યાંથી? ચંપકભાઈએ કહ્યું: દાદાને વંદન કરવા ગયા છે. ત્યાંથી આવું છું.
આ સાંભળીને દુકાનદારે ચંપકભાઈને બેસાડીને કહેવા માંડ્યું. ચંપકભાઈ ! મને તે લાગે છે કે-દાદા આ વખતે આંહી જ રહી જવાના છે. આજ રાત્રે મને સ્વમ આવ્યું છે કે
દાદાએ આ દુનિયામાંથી ચિરવિદાય લીધી છે. તેમની સ્મશાનયાત્રા મારી દુકાન પાસેથી નીકળી છે. એમાં અઢારે વરણના હજારો લોકો જોડાયાં છે. ગુલાલના તે ઢગલે ઢગલાં ઉછળી રહ્યાં છે. આગળ બેન્ડવાજું વાગી રહ્યું છે. આ યાત્રા મારી દુકાન પાસેથી પસાર થઈ ત્યારે મેં સૌને હા પીવડાવી.”
આ સાંભળી ચંપકભાઈ સ્તબ્ધ થઈ ગયાં. તેમણે તથા પેલા દુકાનદારે આ વાત અહીં જ ભંડારી દીધી. જો કે – આ વાત કેઈને કરતાંય ચંપકભાઈની જીભ ઉપડતી જ નહોતી. ૧
આ પછી થોડા દિવસ વહી ગયાં. આ દરમ્યાન પૂજ્યશ્રીને પગે-ઢીંચણ પાસે ખુજલી થઈ આવેલી. વધુ પડતી ખુજલીને લીધે ક્યારેક ખણ આવતાં લેહી પણ નીકળી આવતું. આના પ્રતીકારરૂપે હોમિયોપેથીક ઉપચાર ચાલુ કર્યા. એથી થોડી રાહત થવા લાગી.
પણ પૂજ્યશ્રી કઈ કઈ વાર બોલતા કેઃ “અહીં મને ઠીક રહેતું નથી. અને મારું ઉતરે તરત જ વિહાર કરે છે.” સાચે જ, મારવાનુણા, રાજુછતિ નપતાનું !
આસો મહિનાની શાશ્વતી ઓળી નિર્વિઘ સમાપ્ત થઈ. આસો વદિ ત્રીજના દિવસે કામદાર અમરચંદ પાનાચંદ, વકીલ વરચંદ ગેવરધનદાસ, અને સંઘવી ભગવાનભાઈ પેયજી વગેરે આવ્યા. હિશાળાની બાકીની અધીર જમીન (૧૬ વઘાં) નો દસ્તાવેજ કરવાને હજી બાકી રહેલો. એ દસ્તાવેજ શેઠ સારાભાઈ જેશીંગભાઈ હીરાચંદ રતનચંદવાળા) ના નામને કરવાનું હતું. એને તમામ ખર્ચ પણ તેઓ જ આપવાના હતાં.
એ પાકે દસ્તાવેજ હવે તૈયાર થઈ ગયો હોવાથી તે લઈને તેઓ આવેલાં. દસ્તાવેજની વાત પૂજ્યશ્રીને કરીને કહ્યું કે સાહેબ ! આ એક કામ બાકી રહેલું, તે આજે પૂર્ણ થયું છે. પછી દસ્તાવેજ પણ પૂજ્યશ્રીને વાંચી સંભળાવ્યું.
શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી અને જુનાગઢ સ્ટેટ વચ્ચે વર્ષોથી ગિરનાર તીર્થ સંબંધી તકરાર ચાલતી હતી. તે અંગે સૌરાષ્ટ્રના એકમ વખતે શ્રી શામળદાસ ગાંધીની મધ્યસ્થતાએ પેઢીએ સ્ટેટ સાથેની તકરાર છેડીને સમાધાન કર્યું હતું. એ સમાધાનના લખાણની એક કોપી સુરેન્દ્રનગરથી શેઠ રતિલાલ વર્ધમાને પૂજ્યશ્રી ઉપર રજીસ્ટર પોસ્ટ દ્વારા મેકલાવી. જે કે – નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈના સ્વર્ગવાસ પછી પૂજ્યશ્રી પૂર્વની જેમ પેઢીના ૧. આવું જ એક સ્વમ પૂજ્યશ્રી બોટાદ હતાં, ત્યારે તેઓશ્રીના પરમ ભક્ત સલોત કુલચંદભાઈને
પણ આવેલું. તેમાં તેમણે જોયું કે-વિશાળ ચોક છે. એમાં પૂજ્યશ્રી જે ડોળીમાં બેસતાં, તે ડળી ઉપાડીને ચાર માણસ ઉભાં છે. પણ એ ડાળી ખાલી છે. એમાં પૂજ્યશ્રી નથી બેઠાં. આ સ્વમની વાત તેમણે પૂનંદનસરિ મ. સિવાય કઈને કહેલી નહિ.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
શાસનસમ્રાટુ
મામલામાં રસ નહેતાં લેતાં. તે પણ આ ગિરનારતીર્થની બાબત આવતાં પૂજ્યશ્રીએ તે સમાધાનનું લખાણ સાંભળવા ઈચ્છા દર્શાવી.
હવે – આ જ વખતે જુનાગઢના નીચેના દેરાસરની પ્રતિષ્ઠાના કાર્ય અંગે પેઢીના મુખ્ય મેનેજર શ્રી નાગરદાસભાઈ પૂજ્યશ્રી પાસે આવીને બેઠેલાં. લખાણું અંગ્રેજીમાં હોવાથી પૂ. નંદનસૂરિજી મ.એ તે વાંચી સંભળાવવા તેમને કહ્યું. તેમણે તે લખાણને ગુજરાતી અર્થ કહી સંભળાવ્યા.
એ સાંભળતાંની સાથે જ પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું: “ જેને માટે આપણે ટેટ સાથે આજ સુધી લડતાં આવ્યા છીએ, અને ઘણું સહન કર્યું છે, તેમજ જે સ્થાન શ્રીનેમિનાથપ્રભુના કેવળજ્ઞાન તથા નિર્વાણુકલ્યાણકની ભૂમિ છે, તે પવિત્ર પાંચમી ટુંક આપણે હાથેકરીને આ સમાધાનમાં સ્ટેટને સોંપી દીધી છે. એટલું જ નહિ, પણ ત્યાંના મુખ્ય દરવાજા ઉપરને બંગલે, કે જેમાં આપણે તીર્થ રક્ષણ અંગેના સાધનો રાખીએ છીએ, તે તથા ગઢના મુખ્ય દરવાજાથી અંદર જવાને રસ્તે, આ બધું આપણું – પેઢીની માલિકીનું જ છે. તે દરવાજો–બંગલે તથા રસ્તે પણ આપણે આ સમાધાનમાં સ્ટેટને સોંપી દીધાં છે. એ વાત આ સમાધાન સાંભળતાં સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. આ કઈ રીતે વ્યાજબી થયું નથી. ખેર ! જેવી ભવિતવ્યતા.”
આ વાત પ્રથમ તે નાગરદાસભાઈના માન્યામાં ન આવી. ત્યારે પૂ. નંદનસૂરિ મ. એ કહ્યું કેઃ “નાગરદાસ ! તમે બરાબર ફરી વાર આ વાંચે, પછી નિર્ણય કરે.” નાગરભાઈએ પુનઃ નિરાંતે એ લખાણ વાંચી, વિચારીને આખરે પૂજ્યશ્રીની વાત કબૂલ કરી.
આ પછી વળી બે દિવસ વીત્યાં. આસો વદિ છઠે બપોરે ૧૨-૩૦ વાગે પૂજ્યશ્રી Úકિલશુદ્ધિ માટે પધાર્યા, ત્યાંથી પાછાં ફરતાં ટેકા માટે પૂ. ઉદયસૂરિ મ. તથા પૂ. નંદનસૂરિ મ. સાથે તે હતાં જ, તો પણ સહસા બેલેન્સ ખસી જતાં હાથ છૂટી જવાથી પૂજ્યશ્રી આડે પડખે પડી ગયાં. તત્કાળ ત્યાંથી ઉપાડીને તેઓશ્રીને પાટ પર સૂવરાવવામાં આવ્યાં. ઈજાની તપાસ કરતાં જણાયું કે – કોઈ હાડકું ઉતરી નથી ગયું, અને ફ્રેકચર પણ નથી થયું. પણ મૂઢમાર વધારે પડતા વાગ્યા હતા. ડાબા પગના ગોઠણે તથા પીંડીના ભાગમાં નળી ઉપર વધારે વાગ્યું હતું. ગોઠણ ઉપર સેજે પણ આવી ગયા. પછાડ લાગવાથી બંને પડખે દુઃખાવો થઈ આવ્યું. તત્કાલ તલના તેલનું માલિશ, પીળીયાને લેપ અને શેક વ. ઉપચાર શરૂ કરાયા. સ્થાનિક હાડવૈદ્ય અને ડોકટરને બોલાવવામાં આવ્યા. હાડવૈદ્ય બરાબર તપાસીને કહ્યું કે : કેકચર કે હાડકું ઉતરી ગયું નથી. જે અને મૂઢમાર વધારે જણાય છે. પણ માલિશ વ. ઉપચારોથી આરામ આવી જશે. આમ કહીને તેમણે પાટો બાંધી દીધે.
. અધૂરામાં પૂરું આ દિવસમાં જ પૂજ્યશ્રીને સળેખમ તથા ઉધરસનું ખોખરીયું પણ થઈ આવેલું. એક તે અશકત અવસ્થા, એમાં ઉધરસનું જોર, અને એમાંય વળી આ પછી જવાને બનાવ બનવાથી પીડા તથા દુઃખાવે અસહ્ય હતાં. પણ આશ્ચર્ય, આજ સુધી તે થોડી પણ અસ્વસ્થતા આવતાં નર્વસ બની જતાં પૂજ્યશ્રી આ અસહ્ય પીડાને અપૂર્વ શાન્તિથી સહી રહ્યા હતાં. કેઈને દુઃખાવાની ફરિયાદ નહોતા કરતા. જાણે કશું જ નથી બન્યું, એવાં આનંદ અને શાંતિમાં તેઓશ્રી મગ્ન રહેવા લાગ્યાં. કોઈને ઊંચા સાદે બોલાવતાં
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાપ્રયાણ :
૩૧૯ પણ નહિ. આ આનંદમગ્નતા અને શાંતિ જોઈને સૌ સાનંદ આશ્ચર્ય પામવા લાગ્યાં.
આસો વદિ સાતમે ભાવનગરથી કુશળ હાડવૈદે આવીને ઝડપી સારવાર પ્રારંભી. એથી થોડીક રાહત રહેવા લાગી. પાટે બબ્બે દિવસે ખેલાતું હતું. ચાર દિવસમાં જ સેજે એ છે જણાવા લાગ્યો. - પૂજ્યશ્રીની સેવા માટે મહુવાને શ્રીસંઘ ખડે પગે હાજર રહેતો હતો. અમદાવાદજેસર-ભાવનગર વ. ગામના ભક્ત શ્રાવકો પણ કાયમ આવજા કરતાં હતાં.
આ વદિ ૧૦મે પૂજ્યશ્રીને તાવ આવ શરૂ થયો. માંદગી એક પછી એક વધતી હતી. એની સાથે પૂજ્યશ્રીની આત્મજાગૃતિ અને શાંતિ પણ અવિરત વર્ષે જતી હતી. આખો દિવસ તાવ ૧૦૩ ડિગ્રી રહ્યો. એની સાથે ત્રણેક વાર ઉલટી પણ થઈ
આ તાવ ચિન્તાનો વિષય બન્યું. ગામના મોટા ડોકટર વારંવાર તપાસવા માટે આવવા લાગ્યા. દવાઓ ચાલુ જ હતી.
અગિયારસે સવારે ૧૦૧ ડીગ્રી તાવ હતો. ત્યાર પછી ધીમે ધીમે નેરમલ થઈ ગયે. બારશે સવારે પુનઃ તાવ ચઢે શરૂ થયે. થર્મોમીટરને પાર અને ટેમ્પરેચર જાણે સંતાકુકડી રમતાં હોય તેમ સવારે-૧૦૪ થયે. પાણીના પિતાં મૂકવાં, વ. ઉપચારોથી મેડી સાંજે ઘટીને રાા થયો. પણ પછી પણ કલાકમાં ૧૦૫ થઈ ગયે. આથી સૌ ચિન્તિત બની ગયાં. પાણીના પિતા અને કાંસાના વાડકાથી પગે ઘી ઘસવાનું કામ ચાલુ જ હતું. બરાબર રાતના એક વાગે ટેમ્પરેચર નોરમલ-૯૯ થયું ત્યારે સૌ આશ્વસ્ત થયાં. સૌ સાધુઓ તથા સંઘ ત્યાં સુધી ત્યાં જ બેસી રહ્યાં હતાં.
તાવ નોરમલ થયાં છતાં બેચેની આખી રાત રહી. દિવસે ઉલટી બે-એક વાર થયેલી. ઘેનને કારણે સંથારામાં છેલ્લા પણ થઈ ગયેલાં. આ બધાં કારણે નબળાઈ પણ સવિશેષ આવી ગઈ. - બીજે દિવસે ધનતેરશ હતી. આખો દિવસ શેડો–ડે તાવ રહ્યા કર્યો. પણ બારશ કરતાં સારૂં જણાતું હતું. સવારે શ્રીનંદનસૂરિજી મ. વગેરે પૂજ્યશ્રી પાસે બેઠેલાં. તેમણે પૂજ્યશ્રીને કહ્યું સાહેબ પરમ દિવસે દીવાળી છે. અને પહેલે દિવસે આપને જન્મદિવસ છે.
ત્યારે પૂજ્યશ્રી કઈ અગમ વાણી ભાખતાં હોય, તેમ બેલ્યાં : “આપણે કયાં દીવાળી જેવાની છે ?” ' આ સાંભળીને શ્રીનંદનસૂરિજી મ. આદ્ર સ્વરે બોલ્યાં : “સાહેબ ! આપ આમ કેમ બેલે છે ?” અને તેઓ તથા બાજુમાં બેઠેલાં સૌ રડી પડ્યાં. - તે દિવસે બપોરે પૂજ્યશ્રીએ શ્રીનંદનસૂરિ મ. ને બોલાવીને કહ્યું : “નંદન ! તું મારી પાસે બેસ, મને ઠતું નથી.” તેઓ બેઠાં. પછી ધીરે ધીરે પૂજ્યશ્રીએ અનેક એગ્ય બાબતોની ભલામણે તેમને કરી, સૂચનાઓ આપી. સાથે એ પણ કહ્યું કે : “જ્યારે અહીં શેઠ જિનદાસ ધમદાસની પેઢીના આ બંને દેશસરોની પ્રતિષ્ઠા થાય, ત્યારે એટલું ચોક્કસ ધ્યાનમાં રાખજે કે – વિજ્ઞાનસૂરિ અને પદ્યસૂરિના સંસારી પિતાના નામની એક એક કૃતિ
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસન
ચોકકસ પધરાવવાની છે. આ બધી વાતે સૂચનાઓ તેમણે “તહતિ’ કહેવાપૂવક સ્વીકારી.'
ચૌદશે સવારથી કાંઈક સ્વસ્થતા જણાતી હતી. તાવ તદ્દન ઉતરી ગયો હતે. ટેમ્પરેચર ૯૫થી વધીને ૯૭ સુધી થયું હતું. બેચેની પણ ઓછી જણાતી હતી. પણ પરસે ઘણે થતા હતું. કોઈએ શાતા પૂછી, તે તેના જવાબમાં પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “મને ઠીક નથી. આ વખતની દીવાળી સારી નહિ જાય.” આ સાંભળી સૌ ગમગીન બની ગયાં. તે દિવસે મોટાં ડોકટર જયંતિભાઈ ઝવેરી તબિયત તપાસવા આવ્યાં. તેમણે ખોરાકમાં કેવળ મોસંબીને રસ વાપરવા સૂચન કર્યું.
જે કે–પૂજ્યશ્રી છેલ્લાં કેટલાંક દિવસથી દવા અને પ્રવાહી સિવાય બીજે ખેરાક નહોતાં લેતાં. પણ ડોકટરે શક્તિ માટે આ સૂચન કરેલું. એ વખતે પૂજ્યશ્રીએ મંદ સ્વરે કહ્યું :
મારાં જીવનમાં કઈ વખતે સંતરૂં કે મોસંબીના રસને મેં ઉપગ નથી કર્યો. તે અત્યારે મને તે વસ્તુ શા માટે વપરાવે છે ?” અસ્વસ્થ અવસ્થામાં પણ આત્મજાગૃતિની અપૂર્વતા આ શબ્દોમાં પ્રત્યક્ષ જણાય છે.
ડોકટર સમજુ હતા. પૂજ્યશ્રીની અનુપમ સંયમ-સાધનામાં સહેજ પણ ઢીલાશ આવે, એવું કરવું અગ્ય લાગતાં તેમણે કહ્યું કે ઃ જે એમ હય, તે મોસંબીને રસ આપણે નથી વાપર.
આ પછી તરત પૂજ્યશ્રીએ શ્રીનંદનસૂરિજી મ, ને કહ્યું કે: “ડોકટર કેવાં ભલાં છે ? મારી ઈચ્છા વિરુદ્ધ કશે આગ્રહ નથી કરતાં”
સાંજે ૯ ટેમ્પરેચર આવ્યું. વધતી જતી નબળાઈના સમાચાર અમદાવાદ વ.ના આગેવાન ગૃહસ્થને તારટપાલ દ્વારા આપવામાં આવેલા. તેથી કુલચંદભાઈ તથા ભાવનગર–સંઘના શ્રી ખાંતિભાઈ વ. ત્રીસેક ગૃહસ્થ ખાસ ટ્રોલી દ્વારા આજે આવી પહોચ્યાં હતાં.
રાત્રે પખી પ્રતિક્રમણ પૂરી નિરાંતથી અને ઉપગપૂર્વક સરસ રીતે કર્યું. પછી તેઓશ્રી બોલ્યાં કે : “આજ પ્રતિક્રમણ અચ્છી તરેહસે થયું છે. ત્યારબાદ શ્રીખાંતિલાલ અમરચંદ વેરા, ઇશ્વરદાસ મૂળચંદ, સારાભાઈ જેશીંગભાઈ વગેરે સાથે વાતચીત પણ કરી. બીજે દિવસે દીવાળી હેવાથી, અને પૂજ્યશ્રીની તબિયત રજની અપેક્ષાએ સારી જણાવાથી ૧ સં. ૨૦૦૬માં ફાગણ મહિને મહુવામાં તૈયાર થયેલ શ્રી નેમિપાર્ધ વિહાર તથા શ્રી ઋષભશાન્તિ
વિહારનો અંજનશલાકા – પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ પૂજ્યશ્રીના શિષ્યરત્નોના વિશાળ સમુદાયના સાંનિધ્યમાં ઉજવાયો. તેમાં શ્રીનેમિપાર્શ્વવિહારમાં (દેવગુરૂમંદિરમાં – જ્યાં પૂજ્યશ્રીનો જન્મ થયેલો) મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથ, ભૈયરામાં મૂળનાયક શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ, અને ઉપરના મજલે શ્રી આદિનાથ પ્રભુની, તથા શ્રીષભ શાન્તિ વિહારમાં મૂળનાયક ૯૧ ઈચના શ્યામ શ્રી કેસરિયાજી, તેની આજુબાજુ ૮૩ ઈંચના ફણાવાળા શ્યામ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ, – ૧ પૂજ્યશ્રીના પિતા શ્રી લક્ષ્મીચંદભાઈના તથા ૧ પૂજ્યશ્રીના માતુશ્રી દીવાળીબેનના શ્રેયાર્થે, તેમજ ઉપરના મજલે શ્રી શાંતિનાથપ્રભુ (ર્ભોયણીથી લાવેલ) વગેરે બિંબોની પ્રતિષ્ઠા કરવામાં આવી. આ પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીએ સૂચવ્યા મુજબ પૂ. આ. શ્રી વિજયવિજ્ઞાનસૂરિજી મ. તથા પૂ. આ. શ્રીવિજયપદ્યસૂરિજી મ.ના સંસારી પિતાજીના શ્રેમાથે પણ એક એક બિંબ ભરાવીને પધરાવવામાં આવ્યાં.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાપ્રયાણ
૩૨૧
ખાંતિભાઈ વગેરે ભાવનગરના ગૃહસ્થોએ પૂજ્યશ્રી પાસે ભાવનગર જવાની રજા માગી. પૂજ્યશ્રીએ ના કહી. તો ખાંતિભાઈએ કહ્યું : સાહેબ ! ચેપડાપૂજન કરીને તરત જ આવી જઈશ. એટલે પૂજ્યશ્રી કહે : “તે તારે જવું હોય તે જા.”(આ જવાબમાં સ્પષ્ટ અનિચ્છા દેખાતી હતી.) અને ખાન્તિભાઈ ગયા.
રાત્રે શેષ પડે શરૂ થયે. ઉંઘ બિલકુલ આવી નહિ. સાધુઓ તથા શ્રાવકે આખી રાત સેવામાં હાજર હતાં.
આમ ને આમ રાત્રિ પસાર થઈ, ને અમાસની સવાર પડી. ત્યારે ટેમ્પરેચર હતું. આજે દીવાળી હતી. શ્રી વિરપ્રભુના નિર્વાણ કલ્યાણકને મહાન દિવસ હતો. પરેઢિયે પ્રતિક્રમણ કરીને તરત શ્રી નંદનસૂરિ મ.ને બેલાવીને પૂછયું : “નંદન ! સૂર્ય કેટલા વાગે ઉગે છે?” તેમણે કહ્યું: ૬/૩૭ મિનિટે ઉગે છે, સાહેબ ! એટલે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું : “તમે કેઈ નવકારસી સમય થયા પહેલાં મને પચ્ચખાણ પરાવશે નહિ. અને આજે મારે પાણી સિવાય કઈ ચીજ વાપરવાની નથી.”
એમ જ બન્યું. એ આખા દિવસમાં પૂજ્યશ્રીએ ફક્ત એક જ વાર પાણી જ વાપર્યું. તે સિવાય બીજી કઈ ચીજ કે બીજી વાર પાણી પણ નહોતું લીધું.
અગિયાર વાગ્યા પછી તબિયત બગડવા લાગી. ટેમ્પરેચરની વધઘટ થવા માંડી. ઘડીકે ૧૦૩ થાય, તો થોડીવારમાં એકદમ ૯૯૯ થઈ જાય. સવારે ૧૧ વાગ્યા સુધીમાં ઠલ્લા પણ થયાં. પછી એકેય વાર ન થયા. પણ શારીરિક શુદ્ધિ તદ્દન સારી હતી. નબળાઈ, બેચેની ઘણી હતી. ડેકટરે વારંવાર તપાસવા આવતાં, ને ચિન્તિત બનતા હતાં. શ્રી સંઘ, બહારના અનેક ગૃહસ્થ, તથા સમસ્ત સાધુપરિવાર ચિત્િત વદને ત્યાં ખડા હતાં. સૌ મનમાં પ્રાર્થના કરી રહ્યાં હતાં.
આ વખતે-પૂજ્યશ્રીના મુખ પર અપૂર્વ ઉપશમપૂર્ણ પ્રસન્નતા જોવા મળતી હતી. તાવની ગરમી, નબળાઈ અને બેચેની પૂરા પ્રમાણમાં હોવા છતાંય તેઓશ્રીના મુખારવિંદ પર કો” અપૂર્વ શાન્તિમય તેજ ચમકી રહ્યું હતું. જાણે-દિવસ પૂર્વે મહાપ્રયાણ માટે ભાતું તૈયાર કરી દીધેલું, એટલે હવે તો કોઈ મહત્સવની મોજ માણવા જવા માટે નિશ્ચિત્તપણે તેઓશ્રી તૈયાર હોય, તેમ લાગતું હતું.
દાદાની તબિયત આજે વધારે બગડતી જાય છે, એ સમાચાર કર્ણોપકર્ણ શહેરમાં પ્રસરવા લાગ્યાં. થોડીવારમાં ઉપાશ્રયમાં સેંકડો માણસો દર્શને આવવા લાગ્યાં. જૈનેતર આલમ વિશેષપણે ઉમટી. “દાદા તે સૌના હતાં ને !
બપોર પછી ગામના મેટા ડોકટર જયંતિભાઈએ તથા સ્ટેશન વિભાગના મોટા ડોકટરે તપાસતાં તેમને તબિયત ગંભીર લાગી. તેમણે તરત નગરશેઠ હરિભાઈ સાથે વિચારણા કરીને શ્રી ઉદયસૂરિ મ., શ્રી નંદનસૂરિ મ., શ્રી અમૃતસૂરિ મ. વગેરેને કહ્યું કેઃ હાર્ટ માટે એક ઈજેકશન આપવાની જરૂર જણાય છે.
૪૧
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૨
શાસનસમ્રાટું
શ્રીનંદનસૂરિ મ.એ પૂછયું : તમને મહારાજજીના શરીરની પરિસ્થિતિ અત્યારે કેવી લાગે છે ?'
નગરશેઠ સીરીયસ હોવાનું કહ્યું, ત્યારે ડે. જયંતિભાઈ કહે: સીરીયસ નહીં, પણ વેરી સીરીયસ છે.
ઓકટરોને આ જવાબ સાંભળીને શ્રીનંદનસૂરિ મ.એ કહ્યું : “ડોકટર ! મહારાજશ્રીજીએ આખી જીદગીમાં ઈજેકશન લીધું નથી. અને તેઓ ઈજેકશન લેવાના વિચારના પણ ન હતા, તે પછી અત્યારે–આવી સ્થિતિમાં ઈજેકશન આપવું, તે મને જરાય વ્યાજબી નથી લાગતું. ઈજેકશન આપવાથી તમે આયુષ્યબળ વધારી શકતા હો તો કદાચ આપવાનો વિચાર થાય. પણ આ તો ઈજેકશન આપવાથી શાંતિ અને સમાધિમાં રહેલા મહારાજશ્રીજીના આત્માને નાહકની વેદના થશે.”
આ વાત પૂરી થતાં જ ડોકટર તથા નગરશેઠ બોલ્યા કેઃ આપ કહે છે, તે બિલકુલ બરાબર છે. ઈજેકશન આપવું નથી, આપવાની જરૂર પણ નથી, અને આપવાને કોઈ અર્થ પણ હવે નથી. હવે તો મહારાજજીને વધુ ને વધુ શાંતિ અને સમાધિ રહે, તેવું વાતાવરણ ચાલુ રાખો.
માનવ-ગણથી ચિક્કાર ભરાઈ ગયેલા ઉપાશ્રયમાં સન્નાટો છવાઈ ગયો હતો. નીરવ વાતાવરણ ગહનતા પકડી રહ્યું હતું. સૌના દિલમાં સીરીયસ શબ્દ શૂળની જેમ ભેંકાતે હતો. ગ્લાન વદને સૌ પ્રાર્થનામગ્ન બનવા પ્રયત્ન કરતા હતા.
સાંજે પાંચ વાગ્યા. હવે પૂજ્યશ્રીને પ્રતિક્રમણાદિ આવશ્યક ક્રિયાઓ કરાવવાની તૈયારી કરી. એમાં ખલેલ ન પડે, એ માટે સૌ શાંતિપૂર્વક બહાર બેઠાં. અને શ્રી નંદનસૂરિજી મહારાજની સાથે મુનિ શ્રી ધુરંધરવિજયજીએ પૂજ્યશ્રીને શુદ્ધ ઉચ્ચારપૂર્વક પ્રતિક્રમણ કરાવ્યું. સંથારપેરિસીની ક્રિયા પણ કરાવી. સર્વ જીવરાશિની સાથે ખામણું કરાવ્યાં. જગતના જીવમાત્રને અભયનો સંદેશો આપતી ક્ષમાનું આદાન-પ્રદાન કરીને પૂજ્યશ્રી સંસારથી નિર્લેપ બન્યાં.
- હવે મૃત્યુ આવે યા ન આવે, એની પૂજ્યશ્રીને પરવા ન હતી. બધે છાતીક બનતું મૃત્યુ અહીં આવે, તો પણ એની કાયરતા છતી થઈ જાય, એવાં-ક્ષમા વજધારી શ્રમણ પૂજ્યશ્રી બની ગયાં હતાં. કહો કે તેઓશ્રી મૃત્યુંજય મહામાનવ બનીને મૃત્યુને મહોત્સવની જેમ વધાવવા માટે સાબદાં હતાં, –કાયરની નહિ, પણ વીરની મર્દાનગી ધરીને. રે ! મૃત્યુથુરૂવાય, એ આનું જ નામ ને !
આવશ્યક ક્રિયા પૂરી થઈ, ત્યારે છ વાગવા આવ્યા હતાં. એ પછી સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકારૂપ ચતુર્વિધ સંઘ બહોળા પ્રમાણમાં ત્યાં એકત્ર થઈ ગયો. પંચ મહાવ્રતના શ્રવણ પુર:સર નવકાર મંત્રનું રટણ અને સમરણ શરૂ થયું.
નમો અરિહંતાણું” અને “ચત્તારિ સરણે પવનજામિ'ના ઉપશમ નીતરતાં વચને પૂજ્યશ્રીના કર્ણને તથા ચિત્તને આલ્હાદી રહ્યાં હતાં. અને એ આલ્હાદ તેઓશ્રીના સૌમ્ય
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાયાત્રા
૩૨૩
શાંત વદન પર સ્પષ્ટપણે અંકિત થઈ રહ્યો હતો. તેઓશ્રીના જીવનભરની અણીશુદ્ધ સંયમની સાધનાને એક દિવ્યપુંજ જાણે એ સમાધિરૂપે દેખાતે હતો.
બીજે એક કલાક પસાર થશે. મેદનીમાં અને ધૂનના ગંભીર સ્વરોમાં ભરતી થયે જતી હતી. સંથારામાં સૂતેલાં પૂજ્યશ્રીના વદન પર પથરાયેલી અલૌકિક સમાધિ–તિને નિહાળવામાં સૌ લીન બની ગયા હતાં, ત્યારે–
એક દિવ્ય તેજના લીટા સમ પૂજ્યશ્રીના અમર આત્માએ કશી વેદના વિના, અને અસામાન્ય પુરૂષને છાજે તેવી નિર્ચામણું સાથે આ પાર્થિવ વિનશ્વર દેહનો ત્યાગ કરીને સ્વર્ગલેકના પંથે મહાપ્રયાણ કર્યું. - ઘડિયાળનો કાંટે ત્યારે “૭ કલાકને સમય દર્શાવતો અવિરત ગતિએ ચાલ્યો જતે હતો.
રે ! મહાન આત્મા, મહાન જીવન અને એનું મૃત્યુ પણ મહાન. કેવું સૌભાગ્ય ?
[૫૯]
મહાયાત્રા
બનેમિ નેમસમ્રા, જડ્યો ન જે માનવી, ' જનની જણે હજાર, પણ એકે એ નહી..” ગયા. શ્રી જિનશાસનના રખેવાળ સૂરિસમ્રા ચાલ્યા ગયા જેની છાયા તળે સાધુ–સંસ્થા નિર્ભય બની રહેલી, એ છત્ર નષ્ટ થયું.
સમસ્ત સંઘના શોકનો કોઈ પાર ન રહ્યો. સર્વત્ર આંસુઓની ધારાઓ જોવા મળતી હતી. ક્ષણવાર પહેલાંની આનંદહેલીને આંસુ–હેલીમાં પલટાવીને મદહોશ બનેલે કર કાળ જગત્ પર જાણે અટ્ટહાસ્ય વેરી રહ્યો હતો. * આખું મહુવા ધરતીકંપનો આંચકે અનુભવી રહ્યું હતું. સ્તબ્ધતા, નિઃશબ્દતા અને ગહનતા પાસ ફરી વળી હતી.
અને પૂજ્યશ્રીને શિષ્યગણું ?
માવિહેણાં પંખી–બાળ જેવી એની અસહાય દશા હતી. ચોધાર આંસુ સારી રહેલે એ મુનિસમૂહ માનવને જ નહિ, ઉપાશ્રયના પત્થરને પણ જાણે પીગળાવી રહ્યો હતો. જેને કાજે પોતે પ્રાણ અર્પવા પણ સદા તૈયાર હતા, એ ભદધિતારક ગુરુદેવ આજે આ જગતમાંથી ચાલ્યા ગયાં; એ વિચારે જ એમનું હૈયું હચમચી ઉઠતું હતું. નજરે જોવા છતાં ન માન્યામાં આવે એવો ઘાટ હતો.
પૂજ્યશ્રીની જીવનભરની અનતિચાર આત્મસાધના અને વહાલપ વર્ષાવતી શીળી ફની યાદ આવતાં જ શિષ્યના ચિત્તમાં આર્તનાદ પ્રગટતે હતા–“રે! એ તો ગયાં,
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૪
શાસનસમ્રાટું
હવે અમારૂં કોણ ?? અને સમજુના આશ્વાસને માંડમાંડ થંભેલાં આંસુના પૂર નિબંધપણે વહેવા લાગતાં.
દીવાળીની આ રાત સૌને ભેંકાર ભાસી રહી હતી. દીવડા તો ઘણાં પ્રગટ્યા હતાં, પણ એ બધાંય આજે નિસ્તેજ દીસતાં હતાં. એમનું તેજ આજે હણાઈ ગયું હતું. કારણ –
–(મા) દીવાળીનો એક જોતિર્મય દીવડે આજે અલોપ બન્યો હતો–ઓલવાઈ ગયેા હતો. રે ! અનેક દીવાઓમાં અખૂટ નૂર પૂરનાર એ દીવડાની દિવ્ય જ્યોત હવે કયાં જોવા મળશે ?
ભગ્નહૃદય બનેલા પૂજ્યશ્રી ઉદયસૂરિજી મહારાજ આદિએ શ્રી સંઘની વિનંતિથી પૂજ્યશ્રીના સંયમપૂત દેહને વોસિરાવવાની ક્રિયા કર્યા બાદ ગૃહસ્થોએ ઉચિત સ્નાનવિલેપનાદિ કર્યું. બાદ શુદ્ધ નૂતન વ પરિધાન કરાવીને પૂજ્યશ્રીના દેહને તે જ સ્થાને પદ્માસને પધરાવવામાં આવ્યો.
એના અંતિમ દર્શન માટે આખું ગામ ઉમટયું. એક માણસ એના દર્શન વિનાનો ન રહ્યો. આખી રાત ઉપાશ્રયમાં લોકોની અવરજવર ચાલુ જ રહી. સૌ “દાદાના દર્શન કરીને ગમગીન હૃદયે અને આંસુભીની આંખે પાછા વળતા હતાં.
બીજી તરફ–આંસુના વેગને કઈ રીતે ન રોકી શકવા છતાં પણ પૂ. શ્રી નંદનસૂરિજી મહારાજે નગરશેઠ. હરિભાઈ સાથે બેસીને પૂજ્યશ્રીના સંસારી ભાણેજ છે. હઠીચંદ જીવણલાલ પાસે ભારતભરમાં તમામ ગામના સંઘ, પૂ. મુનિવરે તથા ભક્ત ગૃહસ્થ વગેરે ઉપર પૂજ્યશ્રીના સમાધિમય કાળધર્મના સમાચાર જણાવતા તાર શરૂ કરાવ્યા. લગભગ ૪૫૦ તાર તે રાત્રે જ થઈ ગયા. બીજે દિવસે પણ ૩૦૦ જેટલાં બાકીના તાર થયા.
આ તાર જ્યાં જ્યાં પહોંચ્યા, ત્યાં ત્યાં ઘેરા શેકનું વાતાવરણ છવાવા લાગ્યું. તે તે ગામના શ્રાવકો–સંઘે જે મળે તે સાધનમાં બેસીને વહેલી તકે મહુવા રવાના થવા લાગ્યા. એ જમાનામાં આજના જેવી ટ્રેઈન અને બસની સવિસ દુર્લભ હતી. રસ્તાઓ પથરાળ, કાચા હતા. રાતનો સમય હતો એટલે મેટર–ગાડી વગેરે સાધનો મળવા પણ ઘણાં મુશ્કેલ હતાં, તો પણ ભક્તિવાળા શ્રાવકો સેંકડોની સંખ્યામાં ગમે તે રીતે મહુવા આવી પહોંચવા લાગ્યા. તારને તો જાણે દરોડો પડ્યો. દિલગીરી દર્શાવતાં સેંકડે તાર મહુવાની પોસ્ટ ઓફિસે ઉતરવા લાગ્યા. • ભાવનગરમાં ખાંતિભાઈ વોરાને આ ખબર મળ્યા, ત્યારે તેમના દુઃખ-શાકનો પાર ન રહ્યો. તેમને હવે સમજાયું કે પૂજ્યશ્રીએ તે દિવસે જવાની ના કેમ પાડેલી ? તેમના હૈયામાં પારાવાર પસ્તાવો થવા લાગ્યો. પણ હવે શું થાય ?
પૂજ્યશ્રીના પરમ અનુરાગી અને શ્રી કદંબગિરિ તીર્થના પુનરુદ્ધારના પાયાથી માંડીને આજ સુધી અને આજીવન પિતાના તન-મન-ધનને સમપ દેનાર કામદાર અમરચંદભાઈ ચૌદશના દિવસે જ પૂજ્યશ્રીની તબિયત સારી જણાયાથી દર બેસતા મહિને યાત્રા
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાયાત્રા
૩૨૫
કરવાના પેાતાના નિયમ પ્રમાણે કદ બગિરિની યાત્રાએ ગયા હતા. તેમના મનમાં એમ કે બેસતા વર્ષોંની યાત્રા કરીને તરત મહુવા પહેાંચીશું. પણ જ્યારે તેએ મહુવા આવી પહેાંચ્યા, ત્યારે તેમણે આ વજ્રાઘાતજનક બનાવ નિહાળ્યો, પછી તે પૂછવું જ શું ? નિરવિવિધ દુઃખની લાગણી અંતસ્તલને હતવિહત બનાવી રહી.
શ્રીસંઘે રાતેારાત સાચા કિનખાબથી મઢેલી સુંદર પાલખી તૈયાર કરી.
સં. ૨૦૦૬ ના પ્રારંભના દિવસે--કાક દિ એકમ શનિવારે ૯-૦ વાગે પૂજ્ન્મશ્રીના દેહને એ પાલખીમાં બિરાજમાન કરાયા. અને તરત અંતિમ મહાયાત્રા શરૂ થઈ. હજારાની મેદનીથી સા યે માગ ચિક્કાર હતા. અઢારે આલમ પેાતાના દાદા’ ને અંતિમ વિદાય આપવા માટે આંસુભીના ચહેરે એકત્ર મળ્યા હતાં.
‘જય જય નંદા, જય જય ભદ્દા'ના ગગનભેદી અવાજ સાથે પૂજ્યશ્રીના કુટુંબી જનેાએ અને સંઘના આગેવાને એ જ્યારે પાલખી ઉપાડી, ત્યારના કરુણ દેખાવ હૃદયદ્રાવક બની ગયા. શિષ્યગણુનુ મૂક રુદન, એથી જન્મતી હૃદયસ્પર્શી કરુણા, અને એનાથી વ્યાપતી સ્તબ્ધતા પાષાણુ દિલને પણ પાણી મનાવવા સમર્થ હતી. રે કાળ ! તું કેવા નિષ્ઠુર છે ?
અતિમયાત્રાની આગલી હરોળમાં બેન્ડ વાગી રહ્યું હતું. એના કરુણુ વૈરાગ્યપ્રેરક સરાદા હૈયા સોંસરવા ઉતરતાં હતાં. ત્યારખાદ ગ્રૂપના ગોટેગોટાં ઉડાડતાં કુંડાએ, ગુલાલના ઉછળતાં ઢગલાંએ, અને હજારાની મેદની વચ્ચે ચાલી રહેલી ભવ્ય જરિયાન પાલખી નજરે પડતી હતી. પાલખીની પાછળ દીનજનાને અનુકપાદાનરૂપે અનાજ, લાડુ, કેળાં, મેાસ`ખી વગેરે ખાદ્ય પદાર્થો તથા રોકડ નાણાંનું છૂટે હાથે દાન આપતાં ભાવિકજના નજર પડતાં હતાં.
જય જય નંદા, જય જય ભદ્દા'ની ઘેાષણાએથી આખું ગામ શબ્દમય બની ગયું હતું. એ શબ્દો જાણ સૂચવતાં હતાં કે—આવાં મહાપુરુષને મન તે મૃત્યુ પણ એક વિજયયાત્રા છે.
આ મહાયાત્રા ફરતી ફરતી જાહેર રસ્તા પર આવી કે જ્યાં પેલા પાન–સેાપારીવાળાની દુકાન આવેલી. ભા.વ. અમાસે તેને આવેલું સ્વમ અત્યારે અક્ષરશઃ સત્યસ્વરૂપે તેણે નિહાળ્યું. એ જ—સ્વપ્નામાં દીઠેલી પાલખી, હજારાની મેદની અને ગુલાલના ઢગલા અત્યારે તેને જોવા મળ્યા. ફક્ત તેણે કેાઈ ને ચ્હા ન પીવડાવી. (સ્વપ્નમાં બધાંને રચ્હા પીવડાવેલી.) આટલે! તફાવત સ્વપ્નમાં અને સત્યમાં રહ્યો.
મહાયાત્રા ગામમાં ફરીને ગામ બહાર વાશીતળાવના ઝાંપે આવેલા ખાલાશ્રમના મકાનની ઉત્તરદિશાએ ખાલાશ્રમની જગ્યાના જ એક ભાગમાં ભૂમિ-પ્રમાર્જન કરવાપૂ કે પાલખીને પધરાવવામાં આવી. પછી પૂજ્યશ્રીના આખા દેહને ફરતાં શુદ્ધ ચંદનના કાષ્ઠ ગેાઠવવામાં આવ્યા. ફકત મુખારવિંદને ભાગ ખુલ્લા રખાયેા. પણ એ વખતે મુખારવિંદ પર એવુ... અલૌકિક તેજ અને પ્રસન્નતા છવાયેલાં કે—જોનારાને લાગે કે—હમણાં જ મહારાજજી ખેાલી ઉઠશે.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૬
શાસનસમ્રાટું
અમદાવાદ–ભાવનગર–પાલિતાણ-જેસર-કુંડલા-તળાજા–બાટાદ વગેરે અનેક ગામના સેંકડો શ્રાવકો આવ્યે જ જતાં હતાં. ઘણાં રાત્રે આવી ગયાં હતાં. કેટલાંક પરોઢિયે, કેટલાંક અંતિમ યાત્રામાં અને કેટલાંક અગ્નિદાહની શરૂઆત પૂર્વે હાજર થઈ ગયાં. હજી પણ લોકો આવ્યે જ જતાં હતાં.
એકત્ર કરાયેલ ત્રીસ મણ પ્રમાણુ ચંદનકાષ્ઠની બેઠવણી વ્યવસ્થિત થઈ ગયા પછી પૂજ્યશ્રીના ભાઈ શ્રી બાલચંદભાઈના સુપુત્ર શ્રી કપુરચંદભાઈ તથા શ્રી ચંપકભાઈએ ભારે હૈયે અગ્નિદાહ દીધો. પાલખીમાંથી વસ્ત્રનો કે બીજી કોઈ ચીજનો એક કકડો પણ કેઈને લેવા ન દેવાય.
ધીમે ધીમે અગ્નિ પ્રજ્વલિત બનતો ગ. વાલાઓ ઊંચી ને ઊંચી ઉડવા લાગી. અગ્નિદાહની સમાપ્તિ સુધી હજારો માણસો નિરાનંદભાવે ત્યાં જ હાજર રહ્યાં. તેઓનું મન ત્યાંથી ખસવા માટે સંમત નહોતું થતું. કેઈ મહામૂલી વસ્તુ પોતે ખોઈ છે, એવો ભાર સૌના ચિત્તમાં વ્યાપી ગયો હતો.
અગ્નિદાહ શરૂ હતો, ત્યારે સૌને એક આશ્ચર્યકારક વાત જોવા મળી. અમુક ગામવાળા ભાઈએ મહુવા આવવા માટે કયારના રવાના થઈ ચુકેલાં. પણ સાધનની તથા રસ્તાની અગવડને કારણે અગ્નિદાહ શરૂ થઈ ગયા છતાં તેઓ પહોંચ્યા ન હતાં, પણ જ્યાં સુધી આવી ન પહોંચ્યાં, ત્યાં સુધી પૂજ્યશ્રીના શરીરના અમુક ભાગ અગ્નિજવાળાથી અસ્પૃશ્ય-કોરો જ રહ્યો. જ્યારે નકકી થઈ ગયું કે—હવે એક પણ વ્યક્તિ આવવાની બાકી નથી રહી, સૌ આવી ગયાં છે, અને સૌએ દર્શન કરી લીધાં છે, ત્યારે તરત જ એ ભાગ પણ અગ્નિસાત્ બની ગયે.
ત્યારે ત્રીજે દૈનિક પ્રહર ચાલતો હતો. ૨૦ ઘડી અને ૧૫ પળ” આ સમય બરાબર થયો હતો. - આજથી બરાબર ૭૭ વર્ષ પૂર્વે-સં. ૧૯૨૯ની કાર્તક શુદિ એકમને શનિવારે આ મહુવામાં જ પૂજ્યશ્રીનો જન્મ થયો, ત્યારને ચોક્કસ સમય પણ “૨૦ ઘડી અને ૧૫ પળ જ હતો.
મહુવામાં જન્મ, ને મહુવામાં અંતિમ વિદાય. બેસવાં વર્ષે જન્મ. બેસતાં વર્ષો પૂર્ણ વિલય. શનિવારે જન્મ, શનિવારે પૂર્ણ દેહ વિલય. ૨૦ ઘડી, ૧૫ પળે જન્મ, ને તે જ સમયે પૂર્ણ વિલય. પૂજ્યશ્રીના વિનશ્વર પાર્થિવ દેહે બરાબર ૭૭ વર્ષ પૂરાં કર્યા.
કેવી મહાન ઘટના ! સેંકડો વર્ષોમાં કદી ન બનેલી આ મહાન ઘટનાની નોંધ કોઈ ઇતિહાસકાર લેશે, ત્યારે તેને પિતાના ઇતિહાસની અનેક નવીનતામાં એક નોંધપાત્રવિશિષ્ટ નવીનતા આ મહાન ઘટના ચોક્કસ પૂરી પાડશે.
અગ્નિસંસ્કારની પૂર્ણપણે સમાપ્તિ થયાં બાદ સૌ હતાશ હૈયે ને ભારે પગલે પાછાં વળ્યાં. ઉપાશ્રયે જઈને ગુરુ મહારાજના શ્રીમુખે શાન્તિ પાઠ સાંભળવા.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાયાત્રા
ઉપાશ્રયમાં પૂ. આચાય ભગવંતાદિ ચતુર્વિધ સથે અપેાર પછી વિધિપૂર્વક દેવવંદન કર્યું. ત્યાં સુધીમાં અંતિમ યાત્રામાં ગયેલાં ગૃહસ્થા આવી પહોંચ્યા. પૂ. શ્રીન દનસૂરિજી મહારાજે તેઆ સૌને મેાટી શાન્તિને શાન્તિદાયક પાઠ સભળાવ્યેા.
પછી પૂજયશ્રીના સ્વર્ગગમનના સ્થાને સુંદર દેરી ખનાવવાના નિય લેવાયા. મહુવા સઘે પૂજ્યશ્રીની પુણ્યસ્મૃતિ નિમિત્તે અઠ્ઠાઈ મહાત્સવ ઉજવવાને નિણૅય લીધા.૧ ખાદ સૌ વિખરાયાં.
અત્યાર સુધી ક્રિયામાં રત રહેલાં પૂ. મુનિવર્યું હવે નિવૃત્ત થયાં. કાય વ્યગ્રતાને કારણે મહાપરાણે અવરેાધાયેલાં આંસુના બંધ હવે તૂટી ગયાં.
ફરક
સમતાના જીવનવ્રતના પાલનહાર એ મુનિભગવંતા આ શેકના ને અશ્રુના વેગને રાકવા મહેનત કરી રહ્યાં હતાં. પણ રે ! જ્યાં એ જીવનવ્રતના દાતા, અને પેાતાના તુચ્છ જીવનના ઉદ્ધારક ગુરુ ભગવંત જ જ્યારે ચિરવિરહ કરાવીને ચાલ્યાં ગયાં, ત્યારે એ વેગ શે' અટકે ?
ગુરુ ભગવ ંત વિનાનેા ઉપાશ્રય જાણે ખાવા ધાતા હતા. ઉપાશ્રય તેા ઠીક, પણ હે શાસનદેવ ! આ એને સાચા અધિનાયક હવે કાણુ બનશે ?
1
તપાગચ્છનુ શું થશે ? અનાથ અનેલાં
સ્વરે વિલપી રહ્યો હતાઃ—
આ સવાલના જવાબ માંગતા કેાઈ ભક્તજન આ “તપગચ્છ થશે અનાથ, શું ખાઈ ધીંગા ધણી ? ઘો બીજો જિનરાજ, મધુમતીના એ લાલસમ...’ ૧. મહુવા સંઘે આ મહાત્સવ કા. શુ. ૬ ચીં ૧૪ સુધી ઉજજ્યે..
નોંધઃ– સં. ૨૦૦૬ના ફાગણમાસમાં થયેલા પ્રતિષ્ઠા-ઉત્સવ વખતે પૂજ્યશ્રીના અતિમ સત્કારની ભૂમિમાં ઉત્તમ સ્મારક બનાવવાના શ્રીસંધને વિચારી થતાં, ત્યાં શ્રીશાન્તિનાથ પ્રભુના શિખરબંધી પ્રાસાદ બંધાવવાના નિર્ણય લેવાયા. એમાં પૂજ્યશ્રીની ચરણપાદુકા પણુ પધરાવવાનું નક્કી થયું. એ પ્રાસાદ તૈયાર થયે સ. ૨૦૧૫માં એના અંજનશલાકા-પ્રતિષ્ઠા મહાત્સવ મહુવા—સંઘે ઘણાં ઉમાંગથી કર્યો. જો કે પ્રાસાદ બંધાયા પહેલાં પણ સ. ૨૦૧૩માં ત્યાં યાત્રિકોને ન માટે પૂજ્યશ્રીની પાદુકા વિરાજમાન કરેલી, એ પાદુકામાંથી અનેક વાર અમીઝરણાં થતાં. પ્રતિષ્ઠા પછી પણ એ અમીઝરણું અવારનવાર થતાં જ રહેતાં.
પૂજયશ્રીના સ્વગમન—સ્થાને પણ શ્રીસંધના આદેશથી સલાત ફુલચંદભાઈ છગનલાલે સુ ંદર દેરી બંધાવી, તેમાં ચરણપાદુકા પધરાવ્યા. આ પગલાંમાંથી વર્ષમાં કેટલીય વાર અમીઝરણાં વ. ચમત્કાર થતાં જ રહે છે. જે પૂજ્યશ્રીના મહાન્ સૌભાગ્ય અને ઉચ્ચગતિના સૂચક છે.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૦] અને છેલ્લે...
“પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ, તેજસ્વી નયન, ગંભીર વાણી, ભવ્ય કપાળ અને ખડતલ કાયા.... આજ એમનું ચિત્ર આંખ સામે જાગૃત થાય છે. 1 . જૈન સમાજના કલ્યાણ માટે તેઓએ અનેક કાર્યો કર્યા છે, જે કાર્યો કઈ પણ સમાજથી કે લાગવગથી ન થઈ શકે, તે કાર્યો એમના પ્રભાવિક પુરુષાર્થથી થયાં છે.
મહુવાની ધરતી પર એ જગ્યા હતા, અને વિધિના અકળ વિધાન પ્રમાણે મહુવામાં જ તેઓ કાળધર્મ પામ્યા.
જે દિવસે ભગવાન મહાવીર કાયાનો છેલ્લો સંપર્ક દૂર કરીને મોક્ષે ગયા હતા, તે જ દિવસે–એ દીપોત્સવીની સંધ્યાએ આચાર્ય વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી પણ નશ્વર કાયા છોડીને ચિરકાળ માટે વિદાય થયાં છે.
જૈન સંસ્કૃતિમાં જન્મનું ગૌરવ નથી... મૃત્યુનું ગૌરવ છે. અને ફરીવાર ન જન્મવું પડે એવા ભવ્ય મૃત્યુનું ગૌરવ છે.
જૈનો માને છે કે જન્મ અને મૃત્યુ એ તો જતુઓની લીલા છે. કદી જન્મવું ન પડે એવા મૃત્યુની સિદ્ધિ એ જ માનવીના પુરુષાર્થની અંતિમ સિદ્ધિ છે.
આચાર્ય વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ એવી જ ભવ્ય સિદ્ધિના પંથે હતા............. એમનું મૃત્યુ–સામાન્ય માનવીનું મૃત્યુ નથી... મૃત્યુને જીતનાર સંપ્રદાયના એક અગ્રગણ્ય મશાલચીનું મૃત્યુ છે.
એમના મૃત્યુ પર શેકના શબ્દો વેરવા એટલે એ તેજસ્વી સંતને ન ઓળખવા જેવું છે. અમે એક જ વસ્તુ ઈચ્છીએ છીએ કે જૈન સમાજને એમનું મૃત્યુ ન માર્ગ દેખાડે... જૈન સમાજમાં વ્યાપ્ત બની રહેલા અંધકારને એ મૃત્યુની તેજરેખા ભેદે ! - શાસનદેવ એ જીવનવિજેતાના આત્માને સંપૂર્ણ શાંતિ અર્પે.... અને એમના શિષ્યસમુદાયમાં તેજની ધારા ચાલુ રાખે.”
- પૂજ્ય શાસનસમ્રાટુના કાળધર્મ પછી એક વર્તમાનપત્રના તંત્રીલેખમાં લેવાયેલી નેધના આ શબ્દો એમની હિમાલય સમ ઉન્નત ભવ્યતાની આછેરી ઝાંખી કરાવે છે.
જન્મવું, જીવવું અને મરવું એ તો સૌને માટે સામાન્ય છે. - જન્મીને જે જીવન જીવી જાણે છે-જીવન વિજેતા બને છે, અને પ્રાંતે મૃત્યુંજયત્વના માગે આગેકદમ બઢાવતા મૃત્યુને વરે છે, એ વ્યક્તિ મહામાનવ બને છે.
પૂજ્ય શાસનસમ્રાટુ આવા જ એક મહામાનવ હતા.
એમના ભવ્ય જીવન-દર્પણમાં એક વાર ડોકિયું કરીએ તો ઠેર ઠેર એમની ભવ્યતા અનેક સ્વરૂપે પ્રતિબિંબિત થતી દેખાશે.
એમની એ ભવ્યતાની નિષ્કલંક પ્રતિષ્ઠાયા એમના શિષ્યરત્નોમાં આજે પણ જોઈએ છીએ, ત્યારે સહજ રીતે જ આપણું મસ્તક ગૌરવોન્નત બની જાય છે.
શાસનસમ્રાટના જીવનની અને મૃત્યુની આ ભવ્યતા આપણને ચિરકાળપર્યત પ્રેરણાના પીયૂષ પાય.. ૧. જયહિંદ, તા, ૨૫-૧૦-૪૯ નો તંત્રીલેખ.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુર્મવિરહ વેદના
હમેં દીન દુઃખિયારાં જી રે, તુજ વિરહ અગનમાં વસતાં. જલી ઉઠે છે જ્વલંત વાળે અંગેઅંગ હમારાં ગુરૂજી મારા ! અંગેઅંગ હમારાં તુજ દર્શનનાં પૂરણ પાસાં, સમર્થ સરજનહારા ! હમે દીન દુખિયારાં જી રે...........
(મસ્ત કવિ)
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧
પૂજ્ય શાસનસમ્રાટ્ના કાળધમ પછી અનેક સ્થળેાના ઘેાએ સભા ભરીને કરેલા વિરહના ફેરાવા, તથા મહુવા આવેલા સહાનુભૂતિ સંદેશાઓ.
અમદાવાદ–નગરશેઠના વડાવીલામાં નગરશેઠ શ્રી વિમળભાઈ મયાભાઈના પ્રમુખસ્થાને મળેલી શ્રીસ ંઘની મિટિંગમાં થયેલેા ઠરાવ
તા. ૨૪-૧૦-૪૯
શ્રી જૈન શાસનના સ્તંભરૂપ, અનેક તીર્થ્રોદ્ધારક, ષશાસ્ત્રવિશારદ, શાસનસમ્રાટ્, પરમ તારક, પ્રાતઃસ્મરણીય પૂજ્યપાદ આચાર્ય ભગવંત શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીજીનુ વીર સંવત્ ૨૪૭૫ના આસેા વદ ૦)) ચરમ તી પતિ ભગવાન શ્રી મહાવીર પ્રભુના નિર્વાણુકલ્યાણકના મહામાંગલિક–દીવાળીના પર્વ દિવસે, સાંજના સાત વાગે, મહુવા મુકામે, સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગારેાહણ થયું છે, જેથી જગતને એક આધ્યાત્મિક મહાન આત્માને વિરહ થયા છે.
તેએ શ્રીમાનના અનેક ઉપકારાને અને અસહ્ય વિરહને પુનઃ પુનઃ સ્મરણ કરતાં અમદાવાદના શ્રીસકળ સંઘ તીવ્ર વેદના અનુભવે છે. સાથે આવા અનેક ઉચ્ચ ચારિત્ર્યવાળા અને શાસનના સેવકા અવિચ્છિન્નપ્રભાવશાળી વીતરાગશાસનમાં પ્રગટ થાઓ અને વીતરાગશાસનને જળહળતું મનાવા એવી શ્રીસકળસંઘ પ્રાર્થના કરે છે.”
શ્રી જૈન તત્ત્વવિવેચક સભા (અમદાવાદ)એ પસાર કરેલ ઠરાવ
શ્રી જૈન તત્ત્વવિવેચક સભાના સભ્યાની આ સભા પરમપૂજ્યપાદ પ્રાતઃસ્મરણીય આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના વિ. સ. ૨૦૦૫ ના આસે વિદે અમાસના પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવના નિર્વાણુના પરમપવિત્ર દિવસે થયેલ કાળધમ પ્રસ ંગે અસહ્ય વિરહના દુઃખની ઊંડી લાગણી અનુભવે છે. સ્વર્ગસ્થ સૂરિજી મહારાજ આ સભાના સ્થાપક-પ્રેરક અને માદક હતા. અને તેમના જેવા શિરછત્રના ચાલ્યા જવાથી સભાને ન પૂરી શકાય એવી ખેાટ આવી પડી છે. આ સભા ઉપરાંત આખા જૈન સંઘને માટે પૂજ્ય આચાય મહારાજશ્રી સમ આધારસ્તંભરૂપ હતા. તેથી આખા જૈન સંઘને, અને એક મહાન ધર્મગુરૂના ચાલ્યા જવાથી આખા દેશને મેાટી ખેાટ આવી પડી છે. સ્વસ્થ સૂરિજી મહારાજ તેા પરમ ઉજજવળ ચારિત્રનું પાલન કરીને ઉચ્ચગતિના અધિકારી બન્યા છે. એટલે તેઓશ્રીના માટે શાકમગ્ન ન થતાં તેઓશ્રીની ઉત્તમ ધમ ભાવના અને શાસનસેવાનું પુનઃ પુનઃ સ્મરણ કરીએ છીએ અને તેઓશ્રીના આત્માને પરમ શાન્તિ ઈચ્છીએ છીએ.
વિમળભાઈ મયાભાઈ નગરશેઠ.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧
સ્વર્ગસ્થ સૂરિજી મહારાજ પિતાની પાછળ વિદ્વાન અને ચારિત્રપાત્ર શિષ્ય-પ્રશિષ્યોને બહોળો સમુદાય અને અનેક ધર્મકાર્યોનો વારસો મૂકતા ગયા છે. એ બીના આ સભાને તેમ જ જૈન સંઘને માટે ખૂબ આશ્વાસનરૂપ છે. પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજના વિદ્વાન શિષ્ય પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજની જેમ જ આ સભાને ધાર્મિક દેરવણી આપતા રહેશે, અને સ્વર્ગસ્થ સૂરિજી મહારાજને પવિત્ર આત્મા અમને ધર્મકાર્યોમાં પ્રેરણા કરતો રહેશે એવી આશા સાથે અમે સૂરિજી મહારાજના શિષ્ય-પ્રશિ સાથે સહાનુભૂતિ અને સમવેદના વ્યક્ત કરીએ છીએ.
નરેન્દ્રભાઈ સારાભાઈ
શ્રી જૈન સંઘ-ભાવનગરે કરેલો ઠરાવ
તા. ૨૪-૧૦-૪૯ “શ્રીભાવનગર જૈન વે. મૂ. પૂ. તપાસંઘની આજરોજ મળેલી મીટીંગ આપણું સમસ્ત જૈન સંઘના મહાન આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સંવત્ ૨૦૦૫ ના આ વદિ ૦)) શુક્રવાર, તા. ૨૧-૧૦-૪૯ ના રોજ શ્રીમહુવા મુકામે કાળધર્મ પામ્યા તે ખબર જાણી ભાવનગર જૈન સંઘ અત્યંત દિલગીરી દર્શાવે છે.
'આવા પરમ ઉપકારી મહાન પવિત્ર આચાર્યશ્રીના સ્વર્ગવાસથી શ્રીસંઘને પૂરી શકાય નહિ તેવી ખોટ પડી છે તેમ માને છે. અને તેઓના આત્માની શાંતિ ચાહે છે.”
(સર્વાનુમતે પસાર)
લિ. વોરા ખાંતિલાલ અમરચંદ
(મિટિંગના પ્રમુખ)
સુરતના શ્રીસંઘની મિટિંગે કરેલ ઠરાવ
તા. ૨૫–૧૦-૪૯ પરમપૂજ્ય તીર્થોદ્ધારક સમર્થ વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી સંવત ૨૦૦૫ ના આવદ અમાસ એટલે દિવાળીના દિવસે મહુવા મુકામે કાળધર્મ પામ્યા તેથી શ્રીસકલસંઘની આ સભા સખેદ દુઃખની લાગણી પ્રદર્શિત કરે છે, અને પ્રભુ એમના આત્માને શાંતિ આપે એવી હાર્દિક પ્રાર્થના કરે છે.”
લિ.
નગરશેઠ બાબુભાઈ ગુલાબભાઈ (ધી નગરશેઠ એન્ડ જૈન સંઘપતિ-સુરત)
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસન સામ્ શ્રી મહુવા યુવક સમાજ-મુંબઈએ કરેલો ઠરાવ
- તા. ૨૯-૧૨-૯ જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ ઘણુ લાંબા સમયે સમસ્ત પ્રજાના આગ્રહથી પિતાની જન્મભૂમિમાં ચોમાસું રહેવા પધાર્યા. તેઓશ્રી મહુવા (પિરા મુકામે પિતાના વતનમાં સં. ૨૦૦૫ ના દિવાળીના દિવસે કાળધર્મ પામ્યા. તેટલા માટે મુંબઈની જાહેર પ્રજા, મહુવા તથા મહુવા મહાલના નાગરિકની આજની આ સભા પિતાના ઊંડા ખેદની લાગણી અનુભવે છે. તેઓશ્રીના કાળધર્મથી જનતાને ઘણી મર્સ એટ પદ્ધ છે.
તેઓશ્રી બાળબ્રહ્મચારી, અગાધ જ્ઞાની, ઉંચ ચારિત્ર્યશાળી, અને મહાન ત્યાગી આચાર્ય હતા. તેમના વિશાળ જ્ઞાન અને સેવાને લીધે સારા હિન્દમાં તેઓ ઉચ્ચતર સ્થાન ધરાવતા હતા. તેઓશ્રીએ પોતાની જન્મભૂમિ–મહુવાને સારાયે હિન્દમાં ગૌરવશાળી બનાવી હતી. તેઓશ્રીની સ્મૃતિઓ ખાસ કરીને ગુજરાત અને સૌરાષ્ટ્રમાં ઠેર ઠેર નજરે પડે છે. તેમના આત્માને પરમ શાંતિ મળે તે માટે પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
લિ. જયંતિલાલ વી. મહેતા દોલતરામ જે. પારેખ
(માનદ મંત્રીઓ) મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆ
(સભાના પ્રસૃખ)
મુંબઈના જૈનેની મિટિગે કરેલો ઠરાવ
તા. ૨૪-૧૦-૪૯ પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્યશ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયદર્શનસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબની સેવામાં—પાંજરાપોળ જૈન ઉપાશ્રય, અમદાવાદ.
સવિનય વંદનાપૂર્વક નિવેદન કે–શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સ, શ્રી અ. ભા. વેતાંબર સ્થાનકવાસી જૈન કોન્ફરન્સ અને શ્રીદિગંબર જૈન તીર્થ ક્ષેત્ર કમિટીના સંયુક્ત આશ્રય હેઠળ રવિવાર, તા. ૨૩-૧૦-૦૯ ના રોજ શ્રીનમિનાથજી મ. જૈન દેરાસરના ઉપાશ્રયમાં મળેલી જૈનોની જાહેરસભામાં પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના સ્વર્ગવાસ અંગે નીચે મુજબ ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર થયેલ છે.
–ઠરાવજૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સૌરાષ્ટ્રમાં મહુવા મુકામે સંવત્ ૨૦૦૫ ના દીપાવલીની રાત્રિએ કાળધર્મ પામ્યાના સમાચારથી જૈન સમાજને અત્યંત આઘાત થયેલ છે. તેઓશ્રીના વિરહથી જૈન સમાજને એક મહાન્ વિદ્વાન, સિદ્ધાંતપ્રવીણ, ચારિત્રશીલ, શાસનપ્રભાવક અને અગ્રગણ્ય આચાર્યની ન પૂરાય એવી
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટબેટ પડી છે. તેઓશ્રીના આત્માને અનંત અને શાકવત શાંતિ મળે એવી આ સભા પ્રાર્થના કરે છે.”
-પ્રમુખસ્થાનેથી : સર્વાનુમતે પસાર
લિ. સેવક
અમરતલાલ કાલીદાસ
મુંબઈના જૈનોની જાહેર સભાના પ્રમુખ શ્રી જૈન શ્વે. મૂ. પૂ. કેન્ફરન્સ-મુંબઈને ઠરાવ
તા. ૨૪-૧૦-૪૯ પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિનોદય સૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબની સેવામાં–મહુવા.
સવિનય વંદનાપૂર્વક નિવેદન કે-સૌરાષ્ટ્રમાં મહુવા મુકામે સંવત્ ૨૦૦૫ ની દીપાવલીની રાત્રિએ પૂજ્યપાદ શાસનસમ્રાટ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીવિજયનેમિસૂરીવરજી મહારાજ સાહેબના સ્વર્ગવાસના સમાચારથી અત્યંત આઘાત થયેલ છે. તેઓશ્રીના વિરહથી જૈન સમાજને એક મહાન વિદ્વાન , સિદ્ધાંતપ્રવીણ, ચારિત્રશીલ, શાસનપ્રભાવક અને અગ્રગણ્ય આચાર્યની ન પૂરાય એવી ખોટ પડી છે. તેઓશ્રીના આત્માને અનંત અને શાવત શાંતિ મળે એવી શાસનદેવને પ્રાર્થના છે.
લિ. સેવકેદામજી જેઠાભાઈ
મેઘજી સેજપાળ કુલચંદ શામજી (ચીફ સેક્રેટરીઝ)
(પ્રમુખ)
*
*
શ્રી જનધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગરને ઠરાવ શ્રીભાવનગર જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા તરફથી નિયંત્રિત થયેલ સભાના સભ્યો અને અન્ય ગૃહસ્થની આ મીટીંગ પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સં. ૨૦૦૫ના આસો વદ ૦))ને શુક્રવારના રોજ મહુવા મુકામે કાળધર્મ પામ્યા તે માટે પોતાના અત્યંત શેક વ્યક્ત કરે છે. તેઓશ્રીના કાળધર્મ પામવાથી સમસ્ત જૈન સંઘમાં ન પૂરાય તેવી ભારે ખોટ પડેલ છે. સદ્ગત આચાર્ય મહારાજશ્રીએ પિતાના સાઠ વર્ષ જેટલા લાંબા દીક્ષા પર્યાયના સમયમાં જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસ અને પ્રચાર માટે, જૈન ધર્મના ઉદ્યોત માટે, તીર્થોના રક્ષણ અને વૃદ્ધિ માટે, સાધુ સંસ્થાની પવિત્રતા અને એકતા સાચવવા માટે આજીવન અવિરત પ્રયત્ન કરી, જે ઉજજવળ દષ્ટાંત પિતાના જીવનથી જૈન સમાજ સમક્ષ રજૂ કર્યું છે, તેનું સ્મરણ કરતાં આ સભાને તેઓશ્રીને માટે અત્યંત માન થાય છે. અને તેની સહર્ષ નોંધ લેવામાં આવે છે. સ્વર્ગસ્થને આત્મા અખંડ શાંતિમાં રહે એવી પરમાત્મા પાસે અમારી પ્રાર્થના છે.
લિ. જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા. જીવરાજ ઓધવજી દેશી (પ્રમુખ)
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાફ્ટ ધી જન એસોસિએશન ઓફ ઈન્ડિયાને ઠરાવ (મુંબઈ)
તા. ૨૪-૧૦-૪૯ પૂજયપાદ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયદર્શન સૂરીશ્વરજી મહારાજની
સેવામાં–મુ. અમદાવાદ. સવિનય વંદનાપૂર્વક નિવેદન કે-સં. ૨૦૦૫ના દીવાળીની રાત્રિએ પૂજ્યપાદ શાસનસમ્રાદ્ર જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના મડ્યા મુકામે સ્વર્ગવાસ થયાના સમાચાર સાંભળી અત્યંત આઘાત થયે છે. તેઓશ્રીના વિરહથી જૈન સમાજને એક મહાન વિદ્વાન, સિદ્ધાંત પ્રવીણ, તીર્થોદ્ધારક, ચારિત્રશીલ, શાસનપ્રભાવક, દેશકાળના જ્ઞાતા, અને અગ્રગણ્ય આચાર્યની ન પૂરાય એવી બેટ પડી છે. તેઓશ્રીના આત્માને અનંત અને શાશ્વત શાંતિ મળે એવી શાસનદેવને પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
લિ. સેવક મેહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરી
ઓ. સે.ની વંદના શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય-મુંબઈએ કરેલો ઠરાવ “તા. ૨૧-૧૦–૧૯૪૯ના રોજ મહુવામાં. આચાર્ય શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી કાળધર્મ પામ્યા તેની આજરોજ મળેલ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની વ્યવસ્થાપક સમિતિ સખેદ નેધ લે છે.
શ્રદ્ધા અને ભક્તિના પ્રતીકરૂપ એવા વિદ્વાન આચાર્યશ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીની ખાટ આવા વિષમકાળમાં સહેજે પૂરી શકાય તેવી નથી. જૈન-શ્રાવકો અને શ્રમણોને આથી મેટી એથ ગઈ છે. ધાર્મિક અને તેને પરિણામે સામાજિક ક્ષેત્ર પર ગુરૂદેવની અદ્દભુત શક્તિ પ્રવર્તાતી હતી. તેમની પ્રતિભા, વિદ્યા અને ઉજજવલ ચારિત્ર સઘળા જૈન સમાજ માટે આદરપાત્ર આદર્શ બની રહે એમ ઈચ્છે છે. સૂરીશ્વરજીના શિષ્યગણ અને ભકતેની સાથે આ સમિતિ શેકનું સંવેદન કરે છે, અને સૂરીશ્વરજીના આત્માને પરમ શાંતિ પ્રાર્થે છે.”
___ स्नेहाजली “આન પેસે હી કતિર્ધર જ મ ાગી રે તૃત જ છું. નો જિ. युगमें धीर-वीर और गंभोर थे । नाम जिनका विश्वविख्यात सूरिसम्राट् विजयनेमिसरि था। हमारे वो सच्चे हृदयंगम हृदय के हार थे। जैन जातिके सच्चे शंगार थे। उनका अवतार भूमिभार को हलका करने के लिए था । उन्होंने वो काम कर बतलाए जो कि अशक्य तो नहीं अपितु सामान्य व्यक्तियों के लिए दुःशक्य थे। उनकी तीर्थभक्ति, उनकी शासन दाझ, उनका प्रखर प्रताप और विशुद्ध चारित्र असंख्य ऋषियों मुनियों के लिए अनुकरणीय था । जब से राजनगर के विशालांगनमें मुनिराजों का एकत्री-भाव हुआ तब
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧.
से हमारे और उनके हृदयक्षेत्रों में स्नेह-वल्लियां ऐसी अंकुरित हुई कि जो दिनप्रतिदिन बढती हो गई और अन्त तक मिष्ट फल देती रही । आज वह उच्चात्मा संसार से उठ गया । जिनकी गुणगाथाएं भारत के भक्तजन प्रत्येक ग्राम-नगरमें गा रहे हैं। उनका संसार से प्रस्थान करना मानों जैन समाजका एक प्रतापपुञ्ज का बिखरना है। उनके स्वर्गस्थ होने से हमारे आत्मामें जो समवेदना हो रही है, इसे हम किन शब्दों में व्यक्त करें ? शासनदेव ऐसे प्रभाविक उद्योतक शासनभक्तों को इस भूमिमंडल में पुनः, पुनः अवतीर्ण करें, यही हमारी अन्तरंग अभ्यर्थना है। हमारा उनका यह असह्य वियोग पुनः भवांतर में संयोग रूपसे परिणत होकर हमारे संतप्त हृदयोंको शांतिप्रद हो, यह મન વામના શું ? कार्तिक शुदि }
विजयवल्लभसूरि : सादडी
(મારવાડ)
ભાવનગરના મહારાજા અને મદ્રાસના ગવર્નર શ્રીકૃષ્ણકુમારસિંહજી (કે. સી. એસ. આઇ.)નો સંદેશો
નીલમ બાગ પેલેસ,
ભાવનગ૨.
સૂરિસમ્રાટ આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનો સ્વર્ગવાસ દીવાળીના રોજ મહુવા મુકામે થયાના સમાચાર જાણે મને ઘણી દિલગીરી થઈ. સ્વર્ગસ્થ આચાર્ય મહારાજના પરિચયમાં હું બે ત્રણ વખત આવ્યે હતો. કદંબગિરિના તીર્થમાં મહારાજશ્રીને હું એક વખત મળ્યો હતો. કદંબગિરિમાં મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી બંધાયેલ દેરાસરો જોઈ મને ઘણો આનંદ થયો હતો. બીજે એક પ્રસંગે બોટાદ શહેરમાં મહારાજશ્રીના દર્શન કરવાનો મને લાભ મળ્યો હતો. મહારાજશ્રીની અપૂર્વ વિદ્વત્તા, શુદ્ધ ચારિત્ર્ય, પ્રખર વ્યાખ્યાન શૈલી અને સર્વધર્મ પ્રત્યે સમભાવના જોઈ તેમના તરફ માન થયા સિવાય રહે નહિ.
આવા પ્રભાવશાળી ધર્મોપદેશક ભાવનગર રાજ્યમાં જન્મ્યા હતા, ભાવનગર રાજ્યમાં આચાર્ય પદવીને પામ્યા હતા અને ભાવનગર રાજ્યમાં જ સ્વર્ગવાસ પામ્યા હતા તે મને એક ગૌરવનો વિષય છે.
પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રીનો અમર આત્મા ચિરસ્થાયી શાન્તિ ભગવે એવી પ્રભુ પાસે મારી પ્રાર્થના છે.
- કૃષ્ણકુમારસિંહ
1. જૈનધર્મ પ્રકાશ- સ. ૨૦૦૬, કાર્તિકના અંકમાંથી ઉદ્દત
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
બાલુચર સ્ટેટના મહારાજા શ્રી બહાદુરસિહજીના સ ંદેશા
આચાય મહારાજ શ્રી ઉદ્દયસૂરીશ્વરજી મહારાજ,
મુઃ મહુવા
માહારાજ માહાદુરસિધકા મેહત વંદના અવધારિયે ! ટેલિગ્રામ આપકા મિલા. પઢકે ખેાહત દુઃખ ભયા. આચાય માહારાજ વિજયનેમિસૂરિજી માહારાજ સાહખકે સ્વર્ગવાસ હાને સે જૈનસમાજકા બેહાત નુકશાન ભયા. ઇસ સમય ઉનકે રહને સે જૈન કામકા એકાત ફાયદા થા-અમ ઉનકા ૧૪ધે આપ પૂરન કરને સે મેહાત ખુશી. ઔર સારા જૈન કામકા હિત હાયગા. તેા ધર્માંકા ઉન્નતિ હાચગા. હેમરે લાયક સેવા ચાકરી ફરમાઈ એગા.
વલભીપુરના ઢાકાર સાહેબ શ્રી ગ ંભીરસિંહજીને હજૂર હેમ
ન- ૧ સને- ૧૯૪૯-૫૦
તી સ્વરૂપ સૂરિચક્રચક્રવતી શ્રીમદ્ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ કાળધર્મ પામ્યાના સમાચાર સાંભળી અમને અને અમારા રાજકુટુંબને બહુ જ આઘાત થધેલ છે. પૂજ્યપાદ આચાર્યશ્રીને ધ પ્રેમ અમારા રાજકુટુ ખ પ્રત્યે તેમ જ વલભીપુરની પ્રજા પ્રત્યે અદ્ભુત હતા. પ્રાતઃસ્મરણીય મહારાજશ્રીની ખેાટ અમાને અને જૈન શાસનને કર્દી પૂરી થઈ શકે તેમ નથી.
શાસનાદ્
તા. ૧-૧૧-૪૯
આજના નવા વર્ષની કચેરી પૂજ્ય આચાર્યશ્રીના માનમાં બંધ રાખવાનું ફરમાવ્વામાં આવે છે.
૧. એમનુ સ્થાન.
વિનીત માહારાજ માહાદુરસિંધ
આ ઠરાવની નકલ પૂજ્યશ્રી ઉદયસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રી, શ્રીમહાલકારી, શ્રીપેાલીસ સખ ઈન્સ્પેકટર, શ્રી વલભીપુર મ્યુનિસિપાલિટીના પ્રમુખશ્રી અને શ્રીજૈન સંધ વલભીપુર તરફ જાણ થવા માટે મેાકલવી.
વલભીપુર
તા. ૨૨-૧૦-૧૯૪૯
જાણુ થવા પૂજ્યશ્રી ઉદ્ભયસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રી તરફ વંદન સાથે રવાના. તા. ૨૨૧૦-૧૯૪૯. વલભીપુર.
પ્રાઈવેટ સેક્રેટરી
ગભીરસિંહજી વ. ગેાહિલ ઠાકાર સાહેમ– સં. વળા
-*
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
રાજકુમાર શ્રી જસવંતસિંહજી (વળા)નો પત્ર
તા. ૨૯-૧૦-૪૯
વળા પરમપૂજ્ય ઉદયસૂરીશ્વરજી અને નંદનસૂરીશ્વરજી મહારાજ,
પ્રાતઃસ્મરણીય તીર્થસ્વરૂપ મહારાજશ્રીના કાળધર્મ પામ્યાના સમાચાર દિવાળીની રાત્રે મળતાં અમને સૌને ઘણો જ આઘાત લાગ્યો હતો. હું આપને વહેલા લખત, પણ દિ. આ. દાદાસાહેબને કાળી ચતુર્દશીથી તાવ શરૂ થયો તે તા. ૨૪ મીએ ઉતર્યો. એટલે એક તે તે ઉપાધિ હતી, તેમાં પૂજ્ય મહારાજશ્રીની તબિયત ખરાબના સમાચાર સાંભળ્યા એટલે આંહી ઉલ્હાસ જેવું રાજ્યકુટુંબના માટે રહ્યું જ ન હતું. પરમ પૂજ્ય મહારાજશ્રીને ધર્મપ્રેમ અમારા–દિ. આ. દાદા અને મારી ઉપર કેટલો હતો, તે ભાગ્યે જ કેઈથી અજાણ્યો હશે. વલભીપુરની અંદર છેલ્લું ચોમાસું અમારા આગ્રહથી જ પોતે કબુલ કરેલું. વલભીપુર નામ ફરીને વળાને આપવાને પણ બેધ પિતાનો જ હતું. છેલ્લી વખતે મહેલાતમાં પધરામણી કરી, અમને સૌને વાસક્ષેપ આપ્યો. તે રાજ્યકુટુંબ પ્રત્યેને પ્રેમ દેખાડી આપે છે. દિ. આ. દાદાની તબીયત સારી ન હતી. નહિતર કહેવાની જરૂર નથી. પણ અમે સ્મશાનયાત્રામાં પણ હેત, તેટલાં અમારા :કમભાગ્ય કે તે ઈશ્વરી આત્માના છેલા દર્શન ન થઈ શક્યા. પણ દિ. આ. દાદા અને મને સંપૂર્ણ હૃદયથી ખાત્રી છે કે અમારા જીવનના દરેક કાર્યોમાં પોતાની અમારા ઉપર દષ્ટિ હતી અને હશે. અને તેમના આશીષ વર્ષતા અને વર્ષશે.
લિ. આપને રાજકુમાર જસવંતસિંહજીની
વદન
શ્રી અનંતરાય પ્ર. પટ્ટણી (ભાવનગરના દિવાન)ને સંદેશે સ્વ. આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરિજી સંબંધી સંદેશ તે શું મોકલું ? હું એટલું જાણું છું કે–તેઓશ્રીના આશીર્વાદ અને પ્રેમ હું કદી ભૂલું તેમ નથી. મનુષ્ય જીવનમાં ધર્મ અને નીતિને પ્રથમ સ્થાન હોવું જોઈએ એ બાધ તેઓશ્રી બધાંને આપતાં એ પણ એટલું જ યાદ રહેશે.
– અનંતરાય પ્રભાશંકર
મહુવાના નગરશેઠને સંદેશ પૂજ્યપાદ મહારાજશ્રીને મને જે પરિચય થયો છે, તે અંગે હું લેખ આપી દેરવણી આપી શકું તેમ મને લાગતું નથી. આટલું હું જાણું છું કે–તેઓ એક ચુસ્ત ધર્માનુરાગી તપાવી અને તત્ત્વજ્ઞ હતા. વ્યવહાર છોડ છતાં વ્યાવહારિક રીતે ઉદ્ભવતા પ્રશ્નનેને
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
સુંદર તોડ કાઢી શકતા, સંગઠન સાધી શકતા, અને બીજાને શાસક તરીકે પૂજ્યભાવ ઉત્પન્ન કરી દોરી શકતા હતા. અત્યારની પ્રવૃત્તિમાં એમને રસ નહોતો. અમારા મહુવાના ભાવી ઈતિહાસમાં મહાન ધર્મગુરુ તરીકે તેમનું સ્થાન અમર છે.
- હરિલાલ મોહનદાસ–નગરશેઠ, મહુવા.
શ્રી મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડિયાને પત્ર
૨૫-૧૦-૪૯ અનેક ગુણાલંકૃત-વિજ્ય ઉદયસૂરિ મહારાજ આદિ પરિવારની પવિત્ર સેવામાં–શ્રી મહુવા.
આપને તાર માન્યો. તે વાંચ્યા પહેલાં બે દિવસથી સમાચાર મળી ગયા હતા. વિજયનેમિસૂરિ સમાધિમાં કાળધર્મ પામ્યા તે વાંચી ખિન્નતા થઈ. તેઓ ખરેખર ગુણવાન્ જૈન મુનિ હતા. હું તો તેમના પરિચયમાં દીક્ષાદિનથી આવ્યો હતો. અને તેઓની મારા પર ખાસ કૃપા હતી. તેઓ જેવા ગુણવાન સાધુની આજે ખાસ જરૂર હતી. તેમનું શાંત સ્થાન લે તેવું અત્યારે કોઈ સૂઝતું નથી. આપે તે યથાશક્તિ તેમને આપ્યું અને નિઝામણ કરી જીવન કૃતાર્થ કર્યું છે. જૈન કેમના અત્યારના અપ્તરંગી મુદ્દાઓમાં તેમની સલાહની જરૂર હતી. તેઓ બાળબ્રહ્મચારી, સદૈવ જવલંત અને પ્રાયે નિષ્પક્ષપાતી હતા. તેમના આત્માને શાંતિ મળે એવું હું અંતરંગથી ઈચ્છું છું. સર્વે મુનિરાજને વંદણ.
સેવક મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆની
વંદણ વાંચશે વર્તમાનપત્રોમાંથી તારવેલું
(જય હિંદ, તા. ૨૮-૧૦-૪૯) આચાર્ય સમ્રા વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીની અંતિમ યાત્રા
સ્મશાનયાત્રાને મળેલું અભૂતપૂર્વ માન
મહુવા તા. ૨૭ તહેવારોમાં મહાન તહેવાર દિવાળીની રાત્રે, આચાર્યોમાં મહાન આચાર્ય સૂરિસમ્રાટ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ કાળધર્મ પામ્યાના સમાચારો ગામમાં વાયુવેગે ફરી વળતાં હજારો માણસો તેમના દર્શન માટે ઉતરી પડયા હતાં. રાતથી તે સવાર સુધી સૌરાષ્ટ્રના જુદા જુદા શહેરમાંથી તેમજ મુંબઈમાંથી સંખ્યાબંધ તારો શેકપ્રદર્શનના ઉતરી પડયા હતા.
ભાવનગરથી સ્પેશિયલ પેસેન્જર ટ્રેલીમાં તેમના ભક્તો આવી પહોંચ્યા હતા. સ્મશાનયાત્રા સવારના ૯-૩૦ કલાકે નીકળી હતી. તેમાં જૈનો તેમજ જૈનેતર જનતાની હાજરી
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧
હજારાની સંખ્યામાં હતી. તેમની પાલખીને આખા શહેરમાં ફેરવવામાં આવી હતી. અને મહુવા જૈન ખાળાશ્રમની બાજુની એક સુંદર શાંત જગ્યાએ અગ્નિસંસ્કાર આપ્યા હતા. તેમના માનમાં કામકાજ બંધ
બેસતા વર્ષોંને શુભ તહેવાર હેાવા છતાં આ મહાન્ આત્માના માનમાં બધા કામકાજો ખંધ રાખવામાં આવ્યા હતા. મહારાજશ્રીના જન્મદિવસ કારતક શુદ ૧ ના હતા. તેઓ કાળધર્મ પામ્યા તે દિવસે તેઓશ્રીને ૭૭ વર્ષ પુરા થતા હતા. તેમનેા જે શહેરમાં જન્મ થયા, તે જ શહેરમાં તેઓ નિર્વાણ પામ્યા. તેમની પવિત્ર ભસ્મને દરિયામાં પધરાવવામાં
આવી છે.
શાકસભા
સાંજના ચાર વાગે તેમના માનમાં શૈકસભા રાખવામાં આવી હતી. તેમના જીવન વિષેના મહાન્ પ્રસંગેા યાદ કરી તેમના મહાન્ આત્માને અંજલિ અર્પવામાં આવી હતી. શાક ઠરાવ પસાર કરવામાં આવ્યેા હતેા.
-*
(સંદેશ તા. ૨૫-૧૦-૪૯)
જૈનાચાય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ
અમદાવાદ, સેામવાર.
મહાન જૈનાચાય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીએ આસા વદ અમાસ દિવાળી પ ને દિવસે સાંજના સાત વાગે મહુવા મુકામે સમાધિપૂર્ણાંક સ્વર્ગારોહણ કર્યું છે.
અમદાવાદ જૈન સ`ઘની સભા આચાર્ય શ્રીના અવસાન અંગે પ્રસ્તાવ કરવા આજે સવારે મળી હતી, અને તેમાં ઠરાવ કરી જૈન શાસનના સ્થ'ભરૂપ, અનેક તીર્થોદ્ધારક, ષશાસ્ત્ર વિશારદ, આચાય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનું સ્વર્ગારાઢણુ થયુ' તેથી જગતને એક મહાન્ આધ્યાત્મિક આત્માની ખેાટ પડી છે, એમ જણાવી આવા અનેક ઉચ્ચ ચારિત્ર્યવાળા અને શાસનના સેવકે અવિચ્છિન્ન પ્રભાવશાળી વીતરાગ શાસનમાં પ્રગટ થાએ એવી પ્રાથના કરી હતી.
સ્વસ્થ આચાયના માનમાં આજે શહેરના તમામ અજારે। અંધ રહ્યા હતા, અને કાલે મંગળવારે પણ બંધ રહેનાર છે.
( વર્તમાન તા. ૨૫-૧૦-૪૯ )
વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના દેહાત્સગ અંગે અમદાવાદ જૈન સ ંઘની અંજલિ
આચાર્ય શ્રી
અમદાવાદ, સામવાર.
જૈન શાસનના જાણીતા આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રી ૭૭ વર્ષની વયે મહુવા મુકામે સમાધિપૂર્વક સ્વસ્થ થયા છે, તે બદલ આજે સંઘપતિ
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનમ
નગરશેઠ શ્રી વિમળભાઈ મયાભાઈએ સકળ સંઘની સભા બોલાવી હતી. તે વખતે કરવામાં આવેલ ઠરાવમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે આવા અનેક ઉચ્ચ ચારિત્ર્યવાળા અને શાસનના સેવકે વીતરાગ શાસનમાં થાએ અને શાસનને જળહળતું બનાવે. ન શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનો જન્મ સૌરાષ્ટ્રમાં મહુવામાં વિક્રમ સંવત ૧૨લ્માં થયે હતે. સત્તર વરસની નાની વયે તેમણે સંસારત્યાગ કર્યો અને ૩૫ વર્ષની વયે તેમને આચાર્યપદ અપાયું. તેઓ સર્વત્ર બહુ પંકાયેલા હતા. અખંડ બ્રહ્મતેજ, અપૂર્વ પ્રતિભા, તેમજ શાસનસેવાની ધગશના કારણે તેઓ જૈન જગતમાં “સૂરિસમ્રાટના ગૌરવવંતા નામથી ઓળખાય છે. તેમને જન્મ ૧૯૨૯ના કાર્તક સુદ ૧ ને શનિવાર તથા અગ્નિદાહ ૨૦૦૬ ના કાર્તક સુદ ૧૦ ને શનિવારે મહુવામાં જ થયે. આ જન્મ અને મૃત્યુના સમય અને સ્થળને સંવાદ વિરલ છે.
(મુંબઈ સમાચાર, તા. ૧૦-૧૧-૪૯)
મુંબઈ તા. ૯ મી નવેંબર જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના સ્વર્ગારોહણથી સકળ જૈન સંઘને પડેલી ખટ બદલ દિલગીરી બતાવવા માટે આજે મુંબઈના જૈનેની શાસભા શ્રીનમિનાથજી મહારાજ દેરાસરજીના ઉપાશ્રયમાં મળી હતી.
આ સભા મુંબઈની ૫૮ સંસ્થાઓ તરફથી બોલાવવામાં આવી હતી. અને તેમાં મુંબઈના જુદા જુદા ઉપાશ્રયમાં બિરાજતા જૈનાચાર્યોએ હાજરી આપી હતી.
સભામાં શેઠ કુલચંદ શામજી, શેઠ મોહનલાલ દીપચંદ ચોકસી, શેઠ શાંતિલાલ મગનલાલ શાહ, શેઠ દીપચંદ શાહ, શેઠ વરધીલાલ વમળશી, શેઠ મગનલાલ મૂળચંદ, શેઠ દામજી જેઠાભાઈ શાહ વગેરેએ હાજરી આપી હતી.
મહાન બોટ શરૂઆતમાં શેઠ કુલચંદ શામજીભાઈએ જણાવ્યું હતું કે ઃ પૂજ્યપાદ શ્રી વિજયનેમિસૂરિજી કાળધર્મ પામવાથી જૈનસંઘને મહાન બેટ પડી છે, જેનસંઘ પર તેમનું અપૂર્વ વર્ચસ્વ હતું. અને તેમણે જૈન તીર્થો તથા શાસનની બજાવેલી સેવા જૈન તવારીખ માં સુવર્ણાક્ષરે કેતરાઈ જશે.
એકતાના પ્રખર હિમાયતી શેઠ શાંતિલાલ મગનલાલ શાહે જણાવ્યું હતું કે–આજે જ્યારે તેમની જરૂર હતી ત્યારે જ તેઓ કાળધર્મ પામ્યા છે. તેથી આપણને ઘણું દુઃખ થાય છે. આજે જૈન ધર્મ પર પ્રહાર થઈ રહ્યા છે ત્યારે આવા એકતાના હિમાયતી મહાન આચાર્યની હયાતી આપણને માર્ગદર્શક થઈ પડત.
તેમણે જણાવ્યું હતું કે-શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સંગઠનપ્રેમી હતા. એ એમના જીવનનું ધ્યેય હતું. આપણે એમના સ્મારકરૂપે સંગઠિત થઈએ એમ હું ઈચ્છું છું.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧
- શેઠ મગનલાલ મૂળચંદે શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજીને અંજલિ અર્પતાં જણાવ્યું હતું કે– તેઓ જીવનની છેલ્લી ઘડી સુધી જૈનસંઘ તેમજ સાધુ સમાજની એકતા માટે ઝઝુમ્યા હતા.
પહેલી હરોળમાં મોખરાનું સ્થાન શ્રી મણલાલ મોહનલાલ પાદરાકરે જણાવ્યું હતું કે- ભારતભરમાં જૈન ધર્મ માટે સર્વ કાંઈ કરી છૂટનાર જૈનાચાર્યોની હરોળમાં સગત સૂરિસમ્રાટનું નામ મોખરે આવે છે.
તેમણે જણાવ્યું હતું કે--આજે આપણે પૂજ્ય મુનિવરોને ભીખ માગવાને અને ગળે પાટીયું બાંધવાનો વખત આવ્યો છે. પણ જે સૂરિસમ્રા હયાત હોત તો તેઓ કહેત કે બધાં જેલમાં જાવ અને ત્યાં નવકાર મંત્ર ગણે....હું આ કલપનાથી કહું છું.
કદંબગિરિ તીર્થ શ્રી મેહનલાલ દીપચંદ ચેકસીએ જણાવ્યું હતું કે–શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજે તીર્થરક્ષા માટે બજાવેલી સેવા અનુપમ છે. તેમણે કદંબગિરિ તીર્થ એવા સ્થાનમાં મૂકયું છે કે સિદ્ધક્ષેત્રની યાત્રાએ જનાર તેના દર્શન કર્યા વિના રહે નહિ.
તેમણે સૂચના કરી હતી કે-આપણે આપણા તીર્થો-કળાધામ વગેરે જગત આગળ મૂકીએ તો જગત જૈન ધર્મ શું છે તે જાણી શકશે.
તેમણે જણાવ્યું હતું કે આપણે સદ્દગતનું એવું સ્મારક ઘડવું કે જેની ભવિષ્યમાં ઇતિહાસકારને નોંધ લેવી પડે.
લાખના લાડીલા મુનિશ્રી કાન્તિસાગરજી મહારાજ સાહેબે જણાવ્યું હતું કે–શ્રી વિજયનેમિસૂરી શ્વરજીમાં અદ્ભુત હૃદયબળ હતું. અને એથી તેઓ લાખના હૃદયમાં સ્થાન ધરાવતા હતા.
કાપરડા તીર્થ | મુનિશ્રી ગુલાબમુનિએ જણાવ્યું હતું કે શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજે મારવાડમાં કાપરડા તીર્થનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવીને જૈન તેમજ જૈનેતરોમાં અપૂર્વ નામના મેળવી છે. એક વખત એવો હતો કે—કાપરડાના દેરાસરજીમાં આશાતનાઓ થતી હતી. ભૈરવજીની મૂર્તિ આગળ સેંકડે બકરાઓને વધ કરવામાં આવતો. લેહી છંટાતા હતા. પણ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજે જ્યારે આ નજરોનજર જોયું ત્યારે તેમનું દિલ હચમચી ઉઠયું હતું. તેમણે વિરોધીઓને પ્રેમથી જીતી લઈને દેરાસરજીમાંથી ભૈરવજીની મૂર્તિ બહાર કઢાવી અને આ તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો હતો.
જૈનસંઘનું બહુમાન કર્યું પંન્યાસજી ભાનવિજયજી મહારાજ સાહેબે જણાવ્યું હતું કે આજે શાસનને એક મહાન સિતારાની ખોટ પડી છે. એથી આપણે શોકમગ્ન થઈ ગયા છીએ. પણ શેકને અદા કર્યો ત્યારે જ કહેવાય કે જ્યારે આપણે શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજની ઉત્તમ કરીએ-આદશે વગેરે અપનાવી લઈએ.
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રા,
આચાર્ય શ્રી વિજય લક્ષ્મણુસૂરિ મહારાજ સાહેબે જણાવ્યું હતું કે–હીરવિજય મ. પછી કઈ મહાન જૈનાચાર્ય થયા હોય તે તે વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી) મહારાજ હતા. તે પછી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી અને ત્યાર પછીના આચાર્ય હોય તે શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ છે.
શેક ઠરાવ શેઠ દામજીભાઈ જેઠાભાઈએ નીચેને શાક ઠરાવ રજૂ કર્યો હતો.
જૈન ધર્મસિદ્ધાંતપ્રવીણ, પ્રખર વિદ્વાન, સચ્ચારિત્રની જ્વલંત પ્રતિમાસ્વરૂપ, શાસન પ્રભાવક, પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૦૮ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના મહુવા મુકામે સંવત્ ૨૦૦૫ ની દીપોત્સવીના દિવસે થયેલા સ્વર્ગારોહણથી જૈનસંધ મહાન બેટ અનુભવે છે. જૈન શાસન અને તીર્થોના રક્ષણ તથા ઉદ્ધારાર્થે તેઓશ્રીની અર્ધ શતાબ્દી પર્યન્તની અખંડ અને અણમેલ સેવાઓ આદર્શ માર્ગદર્શનીય, અનુકરણય અને સદૈવ પ્રેરણા સ્વરૂપ બની રહે એમ મુંબઈના જૈનની આ જાહેર સભા ઈચ્છે છે, અને સૂરીશ્વરજીના વિરહ પરત્વે ખેદ પ્રગટ કરે છે.” - આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રતાપસૂરીશ્વરજી મહારાજે ઉપસંહારમાં શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજને અંજલિ આપી હતી.
ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર થયો હતો. બાદ સભા વિસર્જન થઈ હતી.
(શાસન સુધાકર તા. ૧૯-૧૧-૪૯)
પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વર મહારાજાને સ્વર્ગવાસ. જૈન સમાજે ગુમાવેલ શાસન સ્તંભ-એ ભવ્યમૂતિ હવે કયાં મળે?
એ પ્રભુતામયી સ્થાન હવે કાણું પૂરશે ?
(તંત્રી સ્થાનેથી) જૈન સમાજ પૂ. સૂરિસમ્રાટ્ર આચાર્ય દેવેશશ્રીની હયાતિથી પિતાને છત્રવાન માનવામાં મગરૂર હતો. સમાજનું એ છત્ર ૨૦૦૫ની આસો વદ અમાસની કાળરાત્રિએ સાંજના સાત વાગે પોતાના ક્રૂર કરાળ પંજાથી ભરખી લીધું. સમાજને સ્તંભ હણી લીધે ! શાસનને થાંભલે જમીનદોસ્ત કર્યો ! સમાજને નિરાધાર પ્રાયઃ બનાવી દીધે ! સમાજને હવે એ ભવ્ય મૂર્તિ કયાં મળે ? એ અદ્ભુત પ્રતિભાશાળી ભીમકાય ભવ્યમૂર્તિનું પ્રભુતામયી સ્થાન હવે કોણ પૂરશે ? સમાજને પૂ. શાસનસમ્રાટુના વિરહથી કદી ન પૂરાય તેવી ખેટ પડી છે. તેઓ શ્રીમદ્ કાળધર્મ પામ્યાના દુઃખદ સમાચાર શ્રીમહુવા સંઘે સાડી સાતસો તારે કરીને સ્થાને સ્થાને પહોંચાડ્યા હતા. આજે તો એ સમાચાર દરેક પિપરોમાં ઝણઝણી રહ્યા છે. - પાલિતાણા ખાતે અનેક સ્થળે તે દુઃખદ સમાચારના તાર આવતાં શ્રી પાલિતાણા સંઘના નાના મેટા ૮૦ ભાઈએ કા. શુ. ૧ ની સવારે દસ બજે બે મેટર ખટારા દ્વારા
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૧
મહુવા પહોંચી ગયેલ. આ મુજબ ભાવનગરથી પણ ટ્રોલી દ્વારા ૩૦ ભાઈઓ, કુંડલાથી ૩૦ ભાઈઓને એક ખટારો, ત્રાપજ, તલાજા અને દાઠાથી વીસ-વીસ ભાઈઓને એક ખટારે, ખુંટવડાથી વીસેક ભાઈઓ, જેસર અને ઠળીયાથી કેટલાક ભાઈઓ, વઢવાણ અને બેટાદથી ટ્રેન મારફત ૨૦ થી ૨૫ ભાઈએ વગેરે મળી બહારગામથી કુલ ૨૫૦ થી ૩૦૦ માણસ સ્મશાન યાત્રામાં જોડાવાની ભાવનાએ મહુવા દોડેલ, પણ તે દરેક મોડા પડવાના ચગે છે લા લાભથી પણ વંચિત રહેવા બદલ ગમગીન બનેલ. પૂજ્યશ્રીના કાલધર્મથી શકાતુર બનેલા મહુવાના ખાટકીઓએ પણ સામેથી આવીને તે દિવસે સાઈબાના બંધ રાખવાની મુરાદ બતાવેલ અને બંધ રાખેલ.
પૂજ્યશ્રીની સ્મશાનયાત્રા કા. શુ. ૧ ની સવારે ૯-૩૫ મિનિટે નીકળેલ. સ્મશાનયાત્રામાં આખાયે શહેરની હિંદુ-મુસ્લીમ વગેરે બધી જ પ્રજાએ સખત હડતાળ પાળીને હજારોની સંખ્યામાં ભાગ લીધેલ. સુંદરતર પાલખીમાં પધરાવેલ પૂ. આચાર્ય દેવેશ શ્રીના મૃતદેહને નીરખી નીરખીને રસ્તામાં મુસલમાનો પણ રડી પડેલ. પાલખી પાછળ જૈનોએ તો છૂટથી નાણું–લાડુ વગેરે ઉછાળેલ. પરંતુ અન્ય વર્ણોએ પણ કેળાં વગેરે ફુટ ઉછાળેલ. અગાઉથી નિયત કર્યા મુજબ બાલાશ્રમના મકાનની જોડેની જુની મહાજનની જગ્યા એ પાલખી ફરીને બાર વાગે આવેલ. અને ત્રીસ મણ એકઠી થયેલ સુખડથી પૂજ્યશ્રીના પુણ્યદેહને ૧૨ ને ચાલીસે તે જગ્યામાં અગ્નિસંસ્કાર થયેલ.
પૂજ્યશ્રીના પુય દેહને ખાંધે લેવાને અને અગ્નિસંસ્કાર કરવાનો હક્ક શ્રીસંઘે ઉદારતાથી પૂજ્યશ્રીના સંસારી બંધુ વગડા બાલચંદભાઈના સુપુત્રો આદિ કુટુંબીજનેને જ આ હતો. અગ્નિસંસ્કાર થતાં જનતા ચોધાર આંસુએ રડેલ. આ પ્રસંગે જીવદયાની ટીપ પણ સારી થએલ. કંડલા સંઘે જ રૂ. ૨૦૦) ભરાવેલ.
પ્રથમ દિવસે આખાયે શહેરમાં અને બીજા દિવસે સમસ્ત જૈનેએ સખત હડતાલ પાડેલ. તલાજા, દાઠા, ઠળીયા પણ હડતાલ રહેલ. પૂ. આચાર્ય દેવેશશ્રીના પુણ્યદેહ. પરથી કેઈને એક કપડું તો નહિ, પણ કપડાનો ટુકડો પણ નહિ લેવા દેવાને સખત બંદોબસ્ત હોઈને ચેમાં તે પુણ્યદેહને પાલખી સહિત અગ્નિસંસ્કાર કરવામાં આવેલ. સાંજના સાત બજે તે પુણ્યદેહ સર્વતઃ ખાખ થઈ જવા પામી સમાજની આંખેથી સદાને માટે નષ્ટ થયે. અનેક ગામેએ તે બદલ શોકસભાઓ ભરી અને દીલગીરીના તાર કર્યા.
પૂજ્ય આચાર્યદેવ શ્રી વિજયઉદયસૂરીશ્વરજી મહારાજ તથા પૂજ્ય આચાર્યદેવ વિજયનેદનસૂરીશ્વરજી મ. ને આ તારક ગુરૂદેવના હૃદયફાટ વિરહદુઃખથી મુખાકૃતિ પર
લી શેકછાયાનું યત્કિંચિત્ પણ સ્વરૂપ કલમમાં ઉતારવા અશક્ત છીએ. તેઓશ્રીની નિશ્રામાં શ્રી ચતુર્વિધ સંઘે કરેલ દેવવંદન વખતે પૂ. ઉદયસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ જે ગદુગત્ સ્વરે શાંતિ કહેલ તે ઉપરથી એ વિરહ-દુઃખ અકય હતું, એમ સકળ સંઘને જણાઈ
પ્રસરેલી શોક છાય
આવતું હતું.
પાલિતાણા ખાતે મોતી કડીયાની મેડીમાં પૂ. મુનિ શ્રીમંગળવિજ્યજી મહારાજ, પૂ. સુનિ શ્રી અમરવિજયજી મહારાજ, તથા પૂ. મુનિશ્રી હંસસાગરજી મહારાજ આદિ સાધુ
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસના
મહારાજા, સાધ્વી મહારાજે અને શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ મળી ચતુર્વિધ સંઘે શેકાતુર દિલે કેવવંદન કરેલ. સંઘ તરફથી વેપાર બંધ રાખવાનું ફરમાન છૂટેલ. મોટી ટોળી સંઘે અઠ્ઠાઈ મહત્સવ નિમિત્તે રૂ. સાતસેની ટીપ કરેલ. મેતી કડીયાની મેડીમાં કા. શુ. ૧૦ થી અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ શરૂ થએલ છે. પૂજ્ય આચાર્યદેવેશ શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજા જેવા અતિ પ્રૌઢ, અતિ અનુભવી અને મહાન મુત્સદ્દી આચાર્યસમ્રાટના વિરહથી સમાજને જે ખોટ પડી છે, તે પુરાવી મુશ્કેલ છે. પૂજ્યશ્રીના પુણ્યાત્માની શાંતિ સાથે અમે પૂજ્યશ્રીના પરિવારમાંના દરેક પૂજ્ય આચાર્યભગવંતે-સાધ્વીજી મહારાજ તેમજ શ્રાવક-શ્રાવિકા ગણને આથી ઊંડી લાગણીભર્યો હૃદયંગમ દિલાસો પાઠવીએ છીએ.
પૂજ્યશ્રીના અવસાન નિમિત્તે શ્રીમહુવા સંઘે મહાન અઠ્ઠાઈ ઓચ્છવ કરવાનું તથા બૃહત્ શાંતિસ્નાત્ર ભણાવવાનું નક્કી કરેલ. કા. શ. ૬ થી જ અઠ્ઠાઈ મહત્સવ શરૂ થયેલ છે. પૂજ્ય આચાર્ય દેવેશ શ્રી વિજયેાદયસૂરીશ્વરજી મહારાજા આદિ ઠાણ કાતિક વદ સાતમના
જ મહુવાથી વિહાર કરી કદંબગિરિ પધારવાના છે. અને ત્યાં હાલ કેટલાક સમય સ્થિરતા કરશે.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૨
પરમપૂજ્ય શાસનસમ્રાટ્ આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજીનું જીવન : જ્યાતિષશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ
+ ?
3
૧૨
૨
૨ાહુ
૪
હર્શલ
લેખક—અમૃતલાલ લક્ષ્મીચ ંદ શાહ
ગણિતાલ'કાર, ચેાતિષદિનમણિ, મુહૂત દિવાકર, જ્યાતિષાલ કાર.
જન્મ
પરમપૂજ્ય શાસનસમ્રાટ્ આચાય દેવ શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજીને સૌરાષ્ટ્રમાં મહુવા શહેરમાં વિક્રમ સ ંવત્ ૧૯૨૯, શાલિવાહન શકે ૧૭૯૪ ના કારતક શુદી પ્રતિપદા શનિવાર તા. ૨ જી નવેમ્બર ૧૮૭૨ના દિવસે સ્થાનિક સૂૌંદયથી ઈષ્ટ ઘડી ઘ. ૨૦૫. ૧૫ સમયે જન્મ થયે। હતા. તે સમયે હાલમાં ચાલતા ભારત સ્ટા. ટા.નું અસ્તિત્વ નહાતુ, એટલે કલાક -મિનિટમાં ગણતાં જન્મના સ્થાનિક સમય અપેારે ક. ૨-મિ. ૧૩, અને
૧૧
૧૦
ગુરૂપ મંગળ
શુક્ર
કંતુ चंद्र
બુધ
ૐ
શનિ
સૂર્ય
‘જન્મકુંડલી’
તેને હાલમાં ચાલતા સ્ટા. ટા. માં ફેરવતાં તેમના જન્મ સમય અપેારે ક. ૦૨-મિ. ૫૬ હતા. તે મુજખ તેમની કુન્ડલી તથા સ્પષ્ટ ગ્રહ। અત્રે આપેલ છે.
જન્મ લગ્ન કુંભ રાશિનું ૧૯ મા અંશનુ' આવે છે. કુંભ રાશિનું સ્વરૂપ ખભે ઘડા લીધેલા પુરુષનુ છે, મનુષ્ય રાશિ છે, સ્થિર સ્વભાવની છે, તે અનુસાર આ રાશિનું લગ્ન સારી મગજશક્તિ-ભાષા, શાસ્ત્ર, અને ક્ળાઓને શેખ, મજબૂત મનેાખળ, દૃઢ અભિપ્રાય, સ્થિર, ગંભીર, ખંત અને એકનિશ્ચયપણું આપે છે. તેએ ખુલ્લા દિલના, દયાળુ, વિશ્વાસુ, આનંદી, સારી યાદદાસ્તવાળા, વિદ્વાન્ અનેક શાસ્ત્રોના જ્ઞાતા, છટાદાર ભાષણકર્તા, તત્ત્વજ્ઞાની, અને સહનશીલ અને ધૈયવાન અને. આ લગ્નને અધિપતિ શિને હાઈ તે ભૌતિક સુખા માટે બહુ અનુકૂળ મનતા હેાતે નથી; કુંભ લગ્નના ૧૯મા અંશ ઉદય પામતા હાઈ મહુશ્રુત, વિશાળ વાંચન, તીક્ષ્ણ બુદ્ધિપ્રભા, અને ભગવાન પ્રેરિત જ્ઞાન આપનાર ખનતા હાઈ દિવ્યજ્ઞાનમાં સારી સફળતા મેળવે.
લગ્નેશ શિન હેાઈ ગંભીર, વિચારવંત અને સ્વસ્થ સ્વભાવ આપે, જાતુ પર મુ રાખનાર, સમજુ અને સાવધ બને. કાર્યો તથા માણસાની વ્યવસ્થા સારી રીતે કરી શકે. દીર્ઘદૃષ્ટિવાળી યાજનાએ ઘડનાર અને તેને અમલમાં મૂકવાને લાંબે સમય ગાળનાર અને. આગ્રહ, જાત પરને કાબુ, ડહાપણ, ધૈય', જીતેંદ્રિયતા, અને સત્યાસત્યના નિણૅય કરવાની
૪૪
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
શક્તિ મળે. લગ્નેશ શનિ લાભસ્થાનમાં ગુરુની રાશિમાં અને લાભેશ ગુરુની દષ્ટિમાં રહેલો હોવાથી વિશાળ ક્ષેત્રમાં આગળ આવે. બહાળા મંડળમાં આગળ પડતું સ્થાન મેળવે અને જીવનની આશા-આકાંક્ષાઓ જીવનના ઉત્તરાર્ધમાં પૂર્ણ થાય.
જન્મ કુંડલીનું તૃતીય સ્થાન લખાણે, વાંચન, પ્રવાસ તથા બ્રાતૃવર્ગને નિર્દેશ કરે છે. આ સ્થાન પર સૂર્ય તથા ગુરૂની દષ્ટિ છે. તૃતીયેશ મંગળ તૃતીય સ્થાનથી નવપંચમમાં ગુરુ સાથે રહેલા હોવાથી વિશાળ વાંચન અને ઘણું લેખન કાર્યો કરવામાં સફળતા મળે. પોતાની બુદ્ધિશક્તિ તથા કુદરતી ગુણેથી સમાજમાં અગ્રપદ મેળવે અને મોટા જનસમુદાય દ્વારા માન મળે. * જન્મકુંડલીનું ચોથું સ્થાન સુખ-વૈભવ, ઘર–જમીનનો નિર્દેશ કરે છે. આ સ્થાનમાં રાહુ છે તે સાંસારિક સુખ માટે અનુકૂળ બનતો નથી. સુખેશ શુક દશમ કેન્દ્રમાં વૃશ્ચિક રાશિમાં ચંદ્ર-બુધ સાથે અને મંગળની દ્રષ્ટિમાં રહેલો હોઈ દશમ સ્થાનમાં ચાર ગ્રહની હાજરી અને પાંચમાં મંગળની દૃષ્ટિ તેમજ મોક્ષકારક કેતુનું આ રોગમાં સાથે લેવું પ્રવજ્યા ચગ દર્શાવે છે. તેથી સાંસારિક સુખનો ત્યાગ અને ત્યાગી તરીકેના જીવનમાં ઉત્તમ સફળતા મળે. ચતુર્થ સ્થાનને સ્વામી શુક્ર હોવાથી જીવનના પૂર્વાર્ધમાં સંસાર ત્યાગ કરવાનો રોગ અને, અને ત્યાગમાર્ગમાં દેવી અનુકૂળતાને કારણે ઉત્તમ પ્રગતિ સાધી યશકીર્તિ મેળવે. જન્મ સમયે વિશેત્તરી ગુરુ મહાદશા ૬ માસની બાકી છે. ત્યારબાદ ૧૯ વર્ષની શનિ મહાદશા શરૂ થાય છે. શનિ આ કુંડલી માટે લગ્નેશ તથા વ્યયેશ હાઈ લાભસ્થાનમાં શુભગ્રહ ગુરુની દૃષ્ટિમાં રહેલો હોવાથી આ મહાદશા પૂરી થતાં પહેલાં જ સંસાર ત્યાગ કરવાને ચગ બને છે. સામાન્યપણે સોળમા વર્ષે ગુરુ જ્ઞાનમાં આગળ વધારવાનું બળ મેળવતો હોઈ દીક્ષા લેગ થાય.
જન્મકુંડલી પાંચમા સ્થાનમાં પૂર્વ પુણ્ય, વિદ્યા, બુદ્ધિ, સાહસ, સંતાન તથા શિષ્ય વિશે જોવાય છે. આ સ્થાન પર શનિની દૃષ્ટિ છે. શનિ ભેગને માટે અનુકૂળ નથી. પરંતુ ત્યાગને માટે અને સેવાને માટે ખૂબ જ અનુકૂળ બનતો હોવાથી તેમજ તે વ્યયેશ પણ હેવાથી દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા બાદ વિદ્યાકારક બુધની મહાદશા આવતી હોવાથી વિદ્યાભ્યાસમાં સારી સફળતા મળે. બુધ એ દશમકેન્દ્રમાં રાજગકારક શક સાથે રહેલે હોવાથી આ સમય દરમ્યાન ત્યાગમાર્ગની ઉચ્ચ પદવી મળે. આ દશા પૂરી થતાં પહેલાં ઉચ્ચ કક્ષાનું માન, ઉપરાંત શિષ્ય સમુદાય પણ મળે. અને જનસમાજમાં અગ્રગણ્ય ધર્મગુરુ તરીકેનું સ્થાન મળે.
જન્મકુંડલીના સાતમા સ્થાનમાં લોકસંપર્ક, જનસમુદાય, તથા જાહેર જીવન વિશે જોવાય છે. અહીં સિંહ રાશિ છે. સિંહ રાશિ એ સૂર્યના આધિપત્યની રાજરાશિ હોઈ તેમાં સૂર્યના મિત્રગ્રહ ગુરુ તથા મંગળ રહેલા છે. ગુરુ આ કુંડલી માટે લાભેશ તથા કુટુંબેશ અને વાણીસ્થાનનો અધિપતિ હોઈ તેમજ મંગળ પરાક્રમેશ તથા કર્મેશ હાઈ આ સ્થાનમાં આ બને ગ્રહોની યુતિ રાજગકારક બનતી હોવાથી જનસમૂહની ધાર્મિક આગેવાની લેનાર, ધાર્મિક નેતા બને. ગુરુ જ્ઞાનનો કારક હોવાથી, જ્ઞાનના પ્રચાર માટેના ઘણાં પ્રકાશને બહાર પાડવાનું તથા લખવાનું બને. અને જનસમૂહમાં ધાર્મિક જ્ઞાનને પ્રચાર કરવામાં તેમજ
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૨
૧૯ જનસમુદાયની ધાર્મિક શ્રદ્ધા અને ભક્તિ વધારવામાં અદ્વિતીય સફળતા મળે. જન્મકુંડલીનું(નો) આ ઉત્તમ પ્રકારનો રોગ જીવનમાં અણધારી સફળતાઓ આપી જ્ઞાનમાર્ગમાં બહુ આગળ લાવે. વિરોધીઓ પણ શરણે આવે. સિંહ રાશિને ગુરુ શત્રુ પર વિજય અપાવનાર, મુત્સદ્દીગીરીભર્યા કાર્યોમાં સફળતા આપનાર, સારાસારને નિર્ણય કરવાની શક્તિ આપનાર, અને ધાર્મિક કાર્યોમાં તેમજ જ્ઞાનમાર્ગમાં યશ આપનાર બને. જન્મકાળની પહેલી જ મહાદશા ગુરુની હોઈ જીવનમાં આ ગુરુ-મંગળનો યોગ ખૂબ જ યશદાયક બની રહે. આ કંડલીમાં સમમ કેન્દ્રમાં રહેલે ગુર દશમકેદ્રમાં રહેલા ચંદ્ર સાથે ગજકેસરી યંગ કરતો હોવાથી જેમ હાથીઓનો સમૂહ કેસરીસિંહને જોતાં ભાગી જાય તેમ વિરોધીઓ તથા અજ્ઞાનીઓને સમૂહ તેમની હાજરી માત્રથી જ વેરવિખેર થઈ શરણે આવે અને તેમનું નેતૃત્વ સ્વીકારે. આ ગુરુના કારણે બુધની મહાદશા દરમ્યાન ૩૬ વર્ષની વય સુધીમાં જીવદયાના કાર્યો તથા પાઠશાળાઓની સ્થાપના થવા પામે.
આઠમા સ્થાનમાં આયુષ્ય, સંકટ વિષે જોવાય છે. મૃત્યુનો કારકગ્રહ શનિ છે, અને તે શનિ આ કુંડલીમાં પોતાના સ્થાન પર દષ્ટિ કરતો હોવાથી તેમજ બળવાન શુભગ્રહ ગુરુ કેન્દ્રમાં રહેલું હોવાથી દીર્ધાયુષી બને અને લાંબું આયુષ્ય ભેગવે. જીવનના ઉત્તરાર્ધ માં રાજાએ તરફથી પણ માનસન્માન મળે.
નવમાં સ્થાનમાં ધર્મ, ભાગ્ય, ગુરુ, પિતા, પ્રવાસ, વિશે જોવાય છે. આ સ્થાનમાં સપ્તમેશ સૂર્ય નીચ બની રહેલો હોવાથી સાંસારિક ભાગીદારીનો નિષેધ સૂચવે છે. પરંતુ ધાર્મિક પ્રગતિને માટે તે ખૂબ જ અનુકૂળ બની રહે છે. ચલિતમાં ચંદ્ર-બુધ પણ આ સ્થાનમાં આવતા હોવાથી ધાર્મિક બાબતોનું ઉચ્ચ પ્રકારનું જ્ઞાન મળે અને ધાર્મિક પુસ્તકના લેખન-પ્રકાશન મોટા પ્રમાણમાં કરવામાં સારી સફળતા મળે. ભાગ્યેશ શુક્ર દશમ કેન્દ્રમાં મોક્ષકારક કેતુ સાથે રહેલો હોવાથી આ જન્મમાં ત્યાગમાર્ગે આગળ વધી એક્ષપ્રાપ્તિ માટેની સારી કમાઈનો સંચય આ જન્મમાં કરે કે જે હવે પછીના જન્મ માટે આ જન્મ કરતાં ઘણું ઉંચું સ્થાન પુનર્જન્મમાં આપે.
જન્મકુંડલીનું દશમું સ્થાન કર્તવ, અધિકાર, માન, પ્રતિષ્ઠા, તથા કાર્યક્ષેત્રનો નિર્દેશ કરે છે. આ સ્થાનમાં વૃશ્ચિક રાશિમાં ચંદ્ર-બુધ-શુક્ર-કેતુ ચાર ગ્રહની હાજરી તથા ગુરુની દષ્ટિ છે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે જે કોઈ પણ સ્થાનમાં ત્રણથી વધારે ગ્રહો ૨ સ્થાનની પુષ્ટિ કરે છે. આ સ્થાનમાં મેક્ષિકારક કેતુ જીવનની મોક્ષમાર્ગ પ્રત્યે આગળ વધવાની પ્રવૃત્તિ તથા કાર્યક્ષેત્રનું સૂચન કરે છે. તે મુજબ ત્યાગમાર્ગ અને ધર્મક્ષેત્ર એ કાર્યક્ષેત્ર બને. કર્મેશ મંગળ સપ્તમકેંદ્રમાં ગુરુ સાથે રહી રાજયોગ કરતા હોવાથી તેમ જ નવમાંશમાં તે સ્વનવમાંશી થતો હેઈ ધાર્મિક ક્ષેત્રે જ માન-પ્રતિષ્ઠા, અધિકાર અને અગ્રપદ મળે. બીજાઓને ન મળ્યું હોય તેવું અદ્વિતીય માન કે પદવી મળે. અહીં આ સ્થાનમાં ચંદ્ર નીચ બને છે પરંતુ ચંદ્ર વૃદ્ધેશ છે. પઝેશનું નીચ હોવું એ શુભ તત્ત્વ છે. તે રોગ, શત્રુ અને ઋણ પર વિજય અપાવનાર બને છે. ઉપરાંત ચંદ્ર નવમાંશમાં સ્વનવમાંશી બનતો હોઈ તેનું નીચત્વ ઓછું થવા પામે છે. આ કુંડલીના બે મહત્ત્વના યોગો સપ્તમ અને કર્મ સ્થાનરૂપી બે મહત્ત્વના કેંદ્રમાં થતા હોવાથી દેવીકૃપાથી જીવનમાં ઓછી મહેનતે વધારે યશ અને સળફતા મળે. સમાજમાં પ્રવર્તતા મતભેદો કે વિરોધ દૂર કરવામાં યશ મળે.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
જન્મકુંડલીના અગિયારમા સ્થાનમાં લાભ, યશ, મૈત્રી તથા આશા-આકાંક્ષાની સફળતા વિષે જોવાય છે.
આ સ્થાનમાં ધન રાશિમાં શનિ છે. તે તત્વજ્ઞાની, ધર્મિષ્ઠ, નિર્ભય, સ્પષ્ટવક્તા બનાવી સારી લોકપ્રશંસા તથા માનકીતિ આપનાર બને. જીવનને અન્ત સમય કલ્યાણકારી અને આશા આકાંક્ષાની સફળતા આપનાર બને.
ઉંમર વર્ષ ૩૬ થી ૪૩ સુધી કેતુની મહાદશા રહે છે. કેતુ એ મોક્ષનો કારક હોઈ અનેક પ્રકારના ધાર્મિક કાર્યો, જીવદયા, જ્ઞાનશાળા,ધર્મશાળા તથા પાઠશાળાઓ રૂપી કાર્યો થવા પામે. ત્યારબાદ ૪૩ વર્ષની વય પછી શુક્રની મહાદશા વર્ષ ૨૦ ની આવે છે. શુક આ કુંડલીને માટે રાજગ કારક બનતો હેવાથી જીવનની ઉચ્ચતમ સફલતા આપનાર તેમ જ કાર્યોની સિદ્ધિ અને યશ આપનાર–આ મહાદશાનો સમય બની રહે. વય વર્ષ ૪૩ થી ૬૩ સુધીનો સમય જીવનનો યાદગાર સમય બની રહે. તે સમય દરમ્યાન અનેક પ્રકારના ધર્મકાર્યો, ઉત્સવો, સંઘયાત્રાઓ તથા પ્રતિષ્ઠાઓ થવા પામે, અને જીવનને અંતિમ સમય સમાધિયુક્ત બને.
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૩ કેટલીક ઉપલબ્ધ ચક્કસ માહિતીઓની નં. ૧. શાસનસમ્રાશ્રી સંસારિપણમાં–મહુવામાં જ (ભાવનગર પૂ. ગુરૂદેવ શ્રીવૃદ્ધિચંદ્રજી મ. પાસે ગયા પહેલાં) ત્યાંના “શ્રીમેન જોષી” નામે એક વિદ્વાન વિપ્રવર્ય પાસે “સારસ્વત વ્યાકરણ ભણ્યાં હતાં. આ વાત તેઓશ્રીને બચપણથી જ સંસ્કૃત ભણવાની અસાધારણ રુચિ હતી, તે જણાવે છે.
૨. શાસનસમ્રા શ્રીના પ્રથમ પટ્ટધર શિષ્ય પૂ. મુનિશ્રી દેવેન્દ્રવિજયજી મહારાજ હતાં. સં. ૧૯૪૮માં તેમની દીક્ષા થયેલી. ત્યારપછી પૂ. ઉપાધ્યાય શ્રીસુમતિવિજયજી મહારાજ વગેરે શિષ્યો થયાં. શ્રી દેવેન્દ્રવિજયજી મ. અંગેની બીજી માહિતી ઉપલબ્ધ નથી.
૩. શાસનસમ્રાટશ્રી તથા શ્રી આનંદસાગરજી મહારાજ- અને ખંભાતના ચોમાસામાં (સં. ૧૫૪) સાથે હતાં. ત્યારે પર્યુષણમાં “ગણધરવાદ અને પૂજ્યએ સાથે વાંચેલો. તે આ રીતે = “શ્રીસાગરજી મ. પ્રશ્ન કરે, અને પૂજ્યશ્રી એનો જવાબ આપે.” આમ આખે ગણધરવાદ પ્રશ્નોત્તરીરૂપે સભા સમક્ષ વાંચેલે. (આ વાત ખંભાતના વૃદ્ધ પુરુષ પાસેથી જાણવા મળી છે.)
૪. ડો. હર્મન જેકેબી ખંભાતમાં શાસનસમ્રા શ્રી પાસે આવેલાં. તેઓ જૈન શાસન-સિદ્ધાન્ત-શાસ્ત્ર અને સમાજને લગતાં લગભગ ૧૩૦૦ પ્રશ્નોની સૂચિ તૈયાર કરી લાવેલાં. એમાંથી પૂજ્યશ્રીએ ૫૦૦ જેટલા પ્રશ્નોના પૂર્ણ સંતોષકારક જવાબ બે દિવસમાં આપ્યાં. પછી ડે. જેકેબીને તેઓશ્રીએ કહ્યું કે- તમે વધુ રોકાણ કરે, તે બધાં પ્રશ્નોનો જવાબ નિરાંતે અપાય. બાકી આમ બે દિવસમાં ૧૩૦૦ પ્રશ્નોનો જવાબ નિરાંતે આપી શકાય નહિ. પણ તોય મહત્ત્વના પ્રશ્નોના જવાબ મળી જવાથી ડો. જેકેબી અતિ આનંદિત બનેલાં. (આ વાત પણ ખંભાતના વૃદ્ધ પુરુષ પાસેથી જાણવા મળી છે.)
૫. સં. ૧૯૬૬માં પૂજ્ય શાસનસમ્રાશ્રીએ બોટાદ ચોમાસું કર્યું, ત્યારનો આ અલૌકિક પ્રસંગ છે.
એ વખતે ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ જાદુગર મહમ્મદ છેલ પણ બેટાદમાં રહેતાં. તેમણે ગામમાં સર્વત્ર ફેલાયેલી પૂજ્યશ્રીની ખ્યાતિ સાંભળી એટલે તેઓ પૂજ્યશ્રીને મળવા માટે ઉપાશ્રયે આવ્યા.
વિલક્ષણ માણસોને સ્વભાવ હોય છે કે તેઓ સામાને પિતાનો પરિચય સામાન્ય માણસની જેમ નથી આપતાં પણ કાંઈક વિલક્ષણ કાર્ય દ્વારા જ આપે છે. અહી પણ એવું જ બન્યું.
પૂજ્યશ્રીને પગે લાગીને બેઠા પછી વિદ્યાનો કોઈ પ્રયોગ કરીને મહમ્મદ છેલે પૂજ્યશ્રીને પોતાનો પરિચય આપ્યો.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું
પણ આ પ્રયોગથી જરીકે નહિ અંજાયેલા પૂજ્યશ્રીના મુખમાંથી સહસા ઉપદેશ– વચનો સરી પડયાં : “મહમ્મદ છેલ ! તમારી આ વિદ્યાને પ્રયોગ કયારે કોઈ પણ સાધુ-સંતની મશ્કરી કે ઠેકડી માટે ન થઈ જાય, એની ખાસ તકેદારી રાખજે.”
મહમ્મદ છેલને પોતાની વિદ્યા કરતાં આ વચનોમાં અલૌકિક જ વર્તાયું. તેઓ નમ્રતાથી એ સાંભળી રહ્યા.
ત્યારબાદ પૂજ્યશ્રીએ ત્રણ બાજોઠ મંગાવ્યા. અને એકની ઉપર એક, એમ ત્રણે ગોઠવાવ્યાં. એના ઉપર પોતે બિરાજમાન થયા. પછી મહમ્મદ છેલને કહ્યું કે : “આમાં વચલે બાજોઠ તમે ખેંચી લ્યો.' કંઈક નવું જોવાની જિજ્ઞાસાથી પ્રેરાયેલા મહમ્મદ છેલે ધીમે રહીને વચલો બાજોઠ ખેંચી લીધો. તેમને એમ કે હમણાં જ મહારાજ નીચે પડશે.
પણ ભારે નવાઈની વાત બની. ત્રણ બાજોઠમાંથી વચલે લઈ લેવાથી તદ્દન નિરાધાર બનેલો ઉપલો બાજોઠ સહેજ પણ આઘાપાછા થયા વિના–એમને એમ જ (અદ્ધર) રહી ગયો, અને પૂજ્યશ્રી પ્રસન્નભાવે એના પર બેઠાં જ રહ્યાં.
આ જોઈને મહમ્મદ છેલ પૂજ્યશ્રીને નમી પડયાં. તેમને પ્રતીતિ થઈ કે : જૈન સાધુઓમાં આજે પણ આવી મહાન પ્રભાવશક્તિ વિદ્યમાન છે.
થોડીવાર અદ્ધર–સ્થિર રહ્યા પછી પૂજ્યશ્રી ત્યાંથી ઊભાં થઈ ગયાં, અને બાજોઠને યથાસ્થાને મૂકાવી દીધાં. મહમ્મદ છેલ પણ પૂજ્યશ્રીના વચનને નમ્રતાથી સ્વીકારી, વંદન કરીને સ્વસ્થાને ગયાં.
નોંધ –આ જીવનચરિત્ર લખાઈ ગયું અને છપાઈ ગયું, ત્યારબાદ આ માહિતીઓ પૂજ્યપુરુષ પાસેથી ચોક્કસ રૂપે પ્રાપ્ત થઈ. એટલે તેને અહીં પરિશિષ્ટમાં દાખલ કરી છે.
મહમ્મદ છેલને પ્રસંગ ઘણુને અતિશયોક્તિ લાગશે. પણ આ વાતમાં બિલકુલ અતિશયોક્તિ નથી જ કરી. વાસ્તવમાં પૂજ્યશ્રી મહાન સત્વશાલી પુરુષ હતા. એમનું બ્રહ્મતેજ પણ અપૂર્વ–અલૌકિક હતું. એવાં સત્ત્વ-બ્રહ્મના ધારક પુરુષને ગુરુપરંપરાએ સાત્ત્વિક સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત થઈ હોય, એ અવશ્ય બનવા જોગ છે. પ્રસ્તુત પ્રસંગ પણ એમના દિવ્ય સત્ત્વને જ વ્યક્ત કરે છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ પૂજ્યશ્રી હેમચંદ્ર સૂરિ મહારાજાના જીવનમાં પણ આ પ્રસંગ બનેલો છે. એમાં સાત પાટ ઉપરાઉપરી તેઓશ્રી મૂકાવે છે. અને વ્યાખ્યાન શરૂ કરે છે. સામે રાજા-મંત્રી–સંઘ રસપૂર્વક શ્રવણ કરતાં બેઠાં છે. સી તન્મય બન્યાં છે. તે વખતે પૂર્વથી અપાયેલી સૂચના પ્રમાણે શિષ્ય નીચેની છેલ્લી પાટથી આરંભીને એક પછી એક સાતેય પાટે ખેંચી લે છે અને સૌના આશ્ચર્ય વચ્ચે કલિકાલસર્વજ્ઞ અદ્ધર રહેલાં આસન પર જ દેશના દે છે.
પ્રસ્તુત પ્રસંગ પણ પૂજ્યશ્રીની આવી કઈ દિવ્ય સાત્વિક શક્તિના પ્રભાવે બન્યું હોય તેમ લાગે છે.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૪
વંશવૃક્ષ શાસનસમ્રાટ આ. શ્રીવિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ (શ્રી સુધર્મા સ્વામી મ. ની ૭૪ મી પાટે=પટ્ટધર)
તેમની પાટ પરંપરા (શિષ્યપ્રશિષ્યાદિ) ૧. મુનિશ્રી દેવેન્દ્રવિજયજી, ૨. ઉપાધ્યાય શ્રીસુમતિવિજયજી ગણિ, ૩. શ્રી સૌભાગ્યવિજયજી, ૪. પ્રવર્તકશ્રીયશોવિજયજી, ૫. શ્રીનવિજયજી ૬. આ. શ્રી વિજયદર્શનસૂરિજી, ૭. પંન્યાસ શ્રી પ્રતાપવિજયજી ગણિ, ૮. પં. શ્રી સિદ્ધિવિજયજી ગણિ, ૯ શ્રીપ્રભાવવિજયજી,૧૦. આ. શ્રી વિજયઉદયસૂરિજી, ૧૧. આ. શ્રી વિજયવિજ્ઞાનસૂરિજી, ૧૨. શ્રી ભદ્રવિજયજી, ૧૩. શ્રીજીતવિજયજી,૧૪.:શ્રી ચંદનવિજયજી, ૧૫ આ. શ્રી વિજયપદ્મસુરિજી, ૧૬. આ. શ્રી વિજય અમૃતસૂરિજી, ૧૭. આ. શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરિજી, ૧૮. શ્રીરૂપવિજયજી; ૧૯. શ્રી હિરણ્યવિજયજી, ૨૦ પ્રવર્તક શ્રીગીર્વાણવિજયજી, ૨૧. શ્રીવિદ્યાવિજયજી, ૨૨. શ્રીમાનવિજયજી ૨૩. શ્રી ધનવિજયજી, ૨૪. આ. શ્રી વિજયજિતેન્દ્રસૂરિજી, ૫. શ્રી સુભદ્રવિજયજી, ૨૬. શ્રી સંતવિજયજી, ૨૭. શ્રીનીતિવિજયજી, ૨૮. શ્રી પ્રેમવિજયજી, ૨૯. પ્રવર્તક શ્રીરત્નપ્રભવિજયજી, ૩૦. શ્રીચૈતન્યવિજયજી, ૩૧ શ્રી ચંદ્રપ્રવિજયજી, ૩૨. શ્રી વિનયપ્રવિજયજી, ૩૩. પં. શ્રી નીતિપ્રભ વિજયજી ગણિ, (આ ૩૩ શિષ્યો પૂજ્યશ્રીના છે.)
પ્રશિષ્યાદિ પરિવારની અનુક્રમે નામાવલી (૨) ઉપા. સુમતિવિજયજીના–૧. મુનિ ઋદ્ધિવિજયજી. તેમના-૧. શ્રી પ્રમોદવિજયજી, ૨. શ્રી શુભવિજયજી.
(૬) આ. વિજયદર્શનસૂરિજીના–૧ શ્રી કુસુમવિજયજી, ૨ શ્રી ગુણવિજયજી, ૩ આ. શ્રી વિજયજયાનંદસૂરિજી, ૪ શ્રી મહોદયવિજયજી, ૫ આ. શ્રી વિજયપ્રિયકરસૂરિજી. (તેમાં)
શ્રી ગુણવિજયજીના--૧ શ્રી તિલકવિજયજી.
શ્રી જયાનંદસૂરિજીના--૧ શ્રી શાંતિપ્રવિજયજી, ૨ શ્રી રત્નાકરવિજયજી, ૩ શ્રી હરિશ્મદ્રવિજયજી, ૪ શ્રી સુબોધવિજયજી. એમાં––શ્રી હરિભદ્રવિજયજીના ૧ શ્રી મહાયશવિજયજી.
શ્રી પ્રિયંકરસૂરિજીના--૧ શ્રી હર્ષચંદ્રવિજયજી, ૨ શ્રી પ્રકાશચંદ્રવિજ્યજી. (૭) ૫. પ્રતાપવિજયજીના–૧ શ્રી ભક્તિવિજયજી. તેમના ૧ શ્રી રાજવિજયજી.
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ
(૮) પં. સિદ્ધિવિયજીના ૧ શ્રીવિખ્યાતવિજયજી
(૧૦) આ. ઉદયસૂરિજીના––૧ શ્રી વિજયજી, ૨ શ્રી કીર્તિવિજયજી, ૩ આ. શ્રી વિજયનંદનસૂરિજી, ૪ ઉપાધ્યાય શ્રી સુમિત્રવિજયજી ગણિ, ૧ આ. શ્રી વિજયતીપ્રભસૂરિજી, ૬ આ. શ્રી વિજય મેરુપ્રભસૂરિજી, ૭ શ્રીહર્ષવિજયજી, ૮ શ્રીકુમુદવિજયજી, ૯ શ્રી હેમપ્રભવિજયજી, ૧૦ શ્રી કીર્તિપ્રવિજયજી, ૧૧ શ્રી મહાબલવિજયજી, ૧૨ શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી, ૧૩ શ્રી ચંદ્રસેનવિજયજી. (તેમાં)--
આ. નંદનસૂરિજીના-– પં. શ્રી સોમવિજયજી ગણિ, ૨ શ્રી અમરવિજયજી, ૩ શ્રી વીરવિજયજી, ૪ પં. શ્રી શિવાનંદવિજયજી ગણિ, ૫ શ્રી અમરચંદ્રવિજયજી. એમાં-–પં. સોમવિજયજીના ૧ મોક્ષાનંદવિજયજી. પં. શ્રી શિવાનંદવિજયજીના ૧ શ્રી સોમચંદ્રવિજયજી, શ્રી અમરચંદ્ર વિજયજીના ૧ શ્રી શાંતિચંદ્રવિજયજી.
આ. મોતીપ્રભસૂરિજીના--૧ શ્રી ચિદાનંદવિજયજી, ૨ શ્રી નવિજ્યજી. શ્રી નયવિજયજીના--૧ શ્રીયદેવવિજયજી, ૨ શ્રી લબ્ધિવિજયજી.
આ. મેરુપ્રભસૂરિજીના--૧ શ્રી રતનવિજયજી, ૨ શ્રી માનતુંગવિજયજી, ૩ શ્રીહીરવિજયજી, શ્રી ઈન્દ્રસેનવિજયજી, ૫ શ્રી સિંહસેનવિજયજી, ૬ શાંતિષેણુવિજયજી, ૭ શ્રી કીતિષેણ વિજયજી.
૧૧ આ. વિજ્ઞાનસૂરિજીના-૧ શ્રી નિધાનવિજયજી, ૨ આ. શ્રી વિજયકસ્તુરસૂરિજી, ૩. પં. શ્રી વલ્લભવિજયજી ગણિ, ૪ શ્રીસિદ્ધિચંદ્રવિજયજી, ૫ શ્રીપ્રસન્નચંદ્રવિજયજી (એમાં)--
આ. કસ્તૂરસૂરિજીના – ૧ આ. શ્રી વિજયયશોભદ્રસૂરિજી, ૨ શ્રીગુણચંદ્રવિજયજી, ૩ આ. શ્રી વિજયકુમુદચંદ્રસૂરિજી, ૪ આ. શ્રી વિજયચંદ્રિદયસૂરિજી, ૫ શ્રીપદ્મચંદ્રવિજયજી, દ આ. શ્રીવિજયકીર્તિચંદ્રસૂરિજી, ૭ શ્રીપૂર્ણ ચંદ્રવિજયજી, ૮ પં. શ્રી અશોકચંદ્રવિજયજી ગણિ; ૯ શ્રી અજયચંદ્રવિજયજી, ૧૦ શ્રીનરચંદ્રવિજયજી, ૧૧ શ્રીધનચંદ્રવિજયજી, ૧૨ પ્રશાંતચંદ્રવિજયજી, ૧૩ શ્રી કલ્યાણચંદ્રવિજયજી, ૧૪ શ્રીકુશલચંદ્રવિજયજી. તેમાં –
આ. યશોભદ્રસૂરિજીના--૧ આ. શ્રીવિજયશુભંકરસૂરિજી, ૨ શ્રીદેવચંદ્રવિજયજી, ૩ શ્રીજિનચંદ્રવિજયજી, ૪ શ્રીનયચંદ્રવિજયજી, ૫ શ્રીશ્રેયાંસચંદ્રવિજયજી. આ. શુભંકરસૂરિજીના--૧ શ્રીજયવિજયજી, ૨ પં. શ્રીસૂર્યોદયવિજયજી ગણિ, ૩ શ્રી સુશીલચંદ્રવિજયજી, ૪ શ્રીવિદ્યાચંદ્રવિજયજી, ૫ શ્રી ચારૂસેનવિજયજી, ૬ શ્રીવિમલસેનવિજયજી પં. સૂર્યોદયવિજયજીના-૧ શ્રી શીલચંદ્રવિજયજી, ૨ શ્રી ભદ્રસેનવિજયજી, શ્રી દેવચંદ્રવિજયજીના–૧ શ્રીતીર્થચંદ્રવિજયજી, શ્રી શ્રેયાંસચંદ્રવિજયજીના ૧ શ્રી પુષ્યચંદ્રવિજયજી, તેના–૧ શ્રીરત્નપ્રભવિજયજી.
આ. કુમુદચંદ્રસૂરિજીના--૧ શ્રી પ્રબોધચંદ્રવિજયજી, તેમના--૧ શ્રીરત્નચંદ્રવિજયજી, ૨ શ્રીજિતચંદ્રવિજયજી, ૩ શ્રી હિતચંદ્રવિજયજી.
આ. ચંદ્રોદયસૂરિજીના––૧ પં. શ્રી ભાનુચંદ્રવિજયજી ગણિ, ૨ પં. શ્રી વિજયચંદ્રવિજયજી ગણિ, ૩ શ્રી જયચંદ્રવિજયજી, ૪ શ્રી અભયચંદ્રવિજયજી, ૫ શ્રી પ્રમોદચંદ્ર
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ-૪
ભાનુ
વિજયજી, ૬ શ્રી અજિતચંદ્રવિજયજી, ૭ શ્રી વિનીતચંદ્રવિજયજી, ૮ શ્રી પ્રદીપચંદ્રવિજયજી, ૯ શ્રી હ્રીંકારચંદ્રવિજયજી, ૧૦ શ્રી મુક્તિચંદ્રવિજયજી. એમાં--૫. ચંદ્રવિજયજીના ૧ શ્રી સ્થૂલિભદ્રવિજયજી. પં. શ્રી વિજયચંદ્રવિજયજીના-૧ શ્રી પાર્શ્વ - ચંદ્રવિજયજી. શ્રી જયચ'દ્રવિજયજીના-૧ શ્રીલલિતચ દ્રવિજયજી. શ્રીઅભયચ દ્રવિજયજીના ૧ શ્રી અમિતચંદ્રવિજયજી.
શ્રીપદ્મચ’દ્રવિજયજીના-૧ શ્રી મલભદ્રવિજયજી.
આ. કીતિચંદ્રસૂરિજીના−૧ ૫.શ્રીમુનિચંદ્રવિજયજી ગણિ, ૨ શ્રી જયકીર્તિવિજયજી, ૩ શ્રી નયકીતિવિજયજી. જયકીર્તિવિજયજીના-૧ શ્રી પ્રકાશચંદ્રવિજયજી. ૫. શ્રી અશેકચંદ્રવિજયજીના−૧ શ્રી પુષ્પચ દ્રવિજયજી, ૨ શ્રી સેામચંદ્રવિજયજી. ૩ શ્રી કૈલાસચ'દ્રવિજયજી.
શ્રી અજયચંદ્રવિજયજીના—૧ શ્રી વિવેકચંદ્રવિજયજી.
૫. શ્રી. વલ્લભવિજયજીના
૧ શ્રી વિનયચંદ્રવિજયજી, તેમના—૧ શ્રી ઋદ્ધિચ'દ્રવિજયજી.
(૧૫) આ. પદ્મસૂરિજીના—૧ શ્રી પ્રકાશવિજયજી, ૨ શ્રી લક્ષ્મીપ્રભવિજયજી, ૩. શ્રી વિદ્યાપ્રભવિજયજી.
*
૨૫
(૧૬) આ. અમૃતસૂરિજીના—૧ આ.શ્રીવિજયસમસૂરિજી, ૨ આ. શ્રીવિજયદેવસૂરિજી, ૩ પં. શ્રીપુણ્યવિજયજી ગણિ, ૪. આ. શ્રી વિજયપરમપ્રભસૂરિજી, ૫ શ્રી ખાંતિવિજયજી, ૬ શ્રી શશીપ્રભવિજયજી, ૭ શ્રી પ્રવીણવિજયજી, ૮ શ્રીદાનવિજયજી, હું શ્રી યશેાવિજયજી, એમાં-આ.રામસૂરિજીના—૧ શ્રી વિનાદપ્રભવિજયજી, ૨ શ્રી રાજવિજયજી, ૩ શ્રી સંયમવિજયજી, ૪ શ્રી નિળવિજયજી, ૫ શ્રી સદ્ગુણવિજયજી, ૬ શ્રી આણુ ધ્રુવિજયજી, ૭ શ્રી જિનદાસવિજયજી. એમાં—શ્રી સદ્ગુણવિજયજીના-૧ શ્રી વીરવિજયજી; ૨ શ્રી સાગરચંદ્રવિજયજી.
આ. દેવસૂરિજીના−૧ ૫. શ્રી હેમચંદ્રવિજયજી ગણિ. એમના−૧ શ્રી પ્રદ્યુમ્નવિજયજી, ૨ શ્રી દર્શનવિજયજી. શ્રી દશનવિજયજીના—૧ શ્રી પુંડરીકવિજયજી, ૨ શ્રી ચંદ્રકીતિ વિજયજી.
૫. પુણ્યવિજયજીના--૧ આ. વિજયધર્મ ધુર ંધરસૂરિજી, ૨ શ્રી ભક્તિવિજયજી. એમાં શ્રીર ધરસૂરિજીના—૧ શ્રી ધર્મવિજયજી, ૨ શ્રી. મનેાજ્ઞવિજયજી, ૩.શ્રી કુંદકુંદવિજયજી, ૪ શ્રી સિદ્ધસેનવિજયજી, પ, શ્રી ધર્મધ્વજવિજયજી. ૬ શ્રી હરિષેણુવિજ૭ શ્રીઅમીવિજયજી, ૮ શ્રીવિદ્યાધરવિજયજી. શ્રી સિદ્ધસેનવિજયજીના—૧ શ્રી ગુણુસેનવિજયજી.
યજી,
શ્રીભક્તિવિજયજીના--૧ શ્રી વિશાળવિજયજી, તેમના——૧ શ્રી રાજશેખરવિજયજી, ૨ શ્રી રવીન્દ્રવિજયજી, ૩ શ્રી ગુણુશેખરવિજયજી, ૪ શ્રી ભદ્રષાવિજયજી.
આ. પરમપ્રભસૂરિજીના—૧ શ્રી તત્ત્વપ્રભવિજયજી, ૨ શ્રી ચૈતન્યવિજયજી, ૩ શ્રી ૐ દનવિજયજી.
૪૫
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટું શ્રી ખાંતિવિજયજીના–૧ શ્રી નિરંજનવિજયજી, તેમના ૧ શ્રી ઉત્તમવિજયજી.
(૧૭) આ લાવયસૂરિજીના–૧ શ્રી નરેન્દ્રવિજયજી, ૨ શ્રી જયન્તવિજયજી, ૩ આ. શ્રી વિજયદક્ષસૂરિજી, ૪ શ્રી કલ્યાણપ્રવિજયજી, ૫ પં. શ્રીચંદનવિજયજી ગણિ, ૬ શ્રી ચરણકાંતવિજયજી, ૭ શ્રી મતિવિજયજી, ૮ શ્રી કંચનવિજયજી, ૯ શ્રી વિકાસવિજયજી, ૧૦ શ્રી મનોહરવિજયજી. એમાં--
આ. દક્ષસૂરિજીના––૧ આ. શ્રી વિજયસુશીલસૂરિજી, ૨ શ્રી કેવલપ્રવિજયજી, ૩ શ્રી મંગળવિજયજી, ૪ શ્રીદિવ્યવિજયજી, ૫ શ્રીચન્દ્રશેખરવિજયજી, ૬ શ્રીપ્રભાકરવિજયજી. ૭ શ્રીસુદર્શનવિજયજી.
આ. સુશીલસૂરિજીન-૧ પં. શ્રીવિનોદવિજયજી ગણિ, ૨ ૫. શ્રીવિબુધવિજ્યજી ગણિ, ૩ શ્રી જિતેન્દ્રવિજયજી, ૪ શ્રી દેવભદ્રવિજયજી, ૫ શ્રી શાલિભદ્રવિજયજી, ૬ શ્રી જિનોત્તમવિજયજી. પં. વિનોદવિજયજીન ૧ શ્રી કેસરવિજયજી. પં. વિબુધવિજ્યજીના–૧ શ્રી રમણીકવિજયજી, ૨ શ્રી રામચંદ્રવિજયજી.
પં. ચંદનવિજયજીના--૧ શ્રી રત્નશેખરવિજયજી, તેમના ૧ શ્રી અભયશેખરવિજયજી.
શ્રી મનોહરવિજયજીના-૧ શ્રી પ્રમોદવિજયજી, ૨ શ્રી શ્રમણકક્ષવિજયજી. શ્રી પ્રમોદવિજયજીના-૧ શ્રી વિમલયશવિજયજી.
. (૧૮) શ્રી વિજયજીના–૧ પં. શ્રી કમળવિજયજી ગણિ, ૨ શ્રી આણંદવિજયજી, જી, ૩ શ્રી ભરતવિજયજી, ૪ શ્રી ભાનવિજયજી. શ્રી વિમલાનંદ વિજ્યજી. તેમના-. * | (૨૩) શ્રીધનવિજયજીના--૧૧ આ. શ્રીવિજયમહિમાપ્રભસૂરિજી. તેમના ૧ શ્રી વિવેકવિજયજી, ૨ શ્રી સુરેન્દ્રવિજયજી.
(૨૪) આ. જિતેન્દ્રસૂરિજીના--૧ શ્રી વિદ્યાનંદવિજયજી, ૨ શ્રી અમૃતપ્રભાવિજ્યજી. શ્રીવિદ્યાનંદવિજયજીના--૧ શ્રી જયંતપ્રભાવિજ્યજી.
(૩૩) પં. નીતિપ્રભાવજયજીના--૧ શ્રી દેવ ભવિજ્યજી.
કુલ મુનિસંખ્યા –-૨૩૮- આચાર્યઃ૨૭
ઉપાધ્યાય - ૨ પંન્યાસ:- ૧૭ પ્રવક:- ૩ – – –A
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમદાવાદ
ભાવનગર
પાલિતાણું ખંભાત
મહુવા
પરિશિષ્ટ-૫ પૂજ્યશ્રીના ચાતુર્માસની નેંધ વર્ષ
કુલ સંખ્યા વિ. સં. ૧૫૩, ૫૬, ૫૭, ૫૮,૬૦, ૧૯૨, અમરાબાદ ૬૧, ૬૭, ૬૮, ૭૦, ૭૫, ૭૭, ૭૯, ૮૦,૮૩, ૮૬, ૮૭, ૨૦૦૧, ૨૦૦૨. વિ. સં. ૧૯૪૫, ૪૬, ૪૭, ૪૮, ૧૯, ૬૪, ૮૯, ૯૪, ૯૭. વિ. સં. ૧૯૪૯; ૫. વિ. સં. ૧૫૪, ૫૫, ૬૨, ૬૩, ૭૮, ૮૪, ૨૦૦૦. વિ. સં. ૧૫૧, ૬, ૮૫, ૯૧, ૯ ૨૦૦૫. વિ. સં. ૧૯૬૬, ૮૮, ૯૮. વિ. સં. ૧૫૦, ૯૩. વિ. સં. ૧૯. વિ. સં. ૧૯૭૧, ૯૦ વિ. સં. ૧૯૭૨ વિ. સં. ૧૯૭૩ વિ. સં. ૧૯૭૪ વિ. સં. ૧૯૭૬ વિ. સં. ૧૬૯ વિ. સં. ૧લ્પર વિ. સં. ૨૦૦૪ વિ. સં. ૨૦૦૩
સં. ૧૯૮૨ વિ. સં. ૧૯૮૧
બોટાદ જામનગર વળા જાવાલ (રાજસ્થાન) સાદડી
ફલોધી
પાલી
ઉદયપુર કપડવંજ વઢવાણ શહેર વઢવાણ કંપ સાબરમતી પાટણ ચાણસ્મા
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ–૬ પૂજ્યશ્રીની અણમોલ પ્રસાદી
સ્વરચિત ગ્રંથોની યાદી ગ્રંથ-નામ
વિષય પરિહાર્ય મીમાંસા છે. હર્મન જેકેબીને તેમના (શ્રી સાગરજી મહારાજ સાથે) અયુક્ત વિધાનોને પ્રત્યુત્તર. બૃહદ્ હેમપ્રભા
હૈમ વ્યાકરણ લઘુ હેમપ્રભા પરમ લઘુહેમપ્રભા ન્યાય સિંધુ
ન્યાય (પદ્યબદ્ધ) ન્યાયાલક–તત્વપ્રભા
,, (વિવરણ) ન્યાય ખંડનખંડ ખાદ્યન્યાયપ્રભા પ્રતિમા માડ અનેકાન્ત તત્ત્વમીમાંસા મૂળ તથા સ્વપજ્ઞ વૃત્તિ સપ્તભંગી ઉપનિષત્ નોપનિષત્ સમ્પતિતની ટીકા પર વિવરણ અનેકાન્ત વ્યવસ્થા–ટીકા રઘુવંશ-દ્વિતીય સર્ગના ૨૯ કલોક પર અપૂર્વ ટીકા કાવ્ય (વિવરણ)
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
અક
૧
૨
3
૪
૫
७
.
૯
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
હ્યુ
૨૫
પરિશિટ-૭
પૂજ્યશ્રીની આદર્શ શ્રુતસેવા (પ્રકાશિત-સશાધિત કરાવેલાં પ્રાચીન ગ્રંથાની યાદી)
ગ્રંથનામ
સિદ્ધહેમ બૃહદ્ધત્તિ-લઘુન્યાસાહાર સમેત તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર-બૃહટ્ટીકા
સ્યાદ્વાદ રત્નાકર
ન્યાય ખડનખંડ ખાદ્ય ન્યાયાલાક
અષ્ટક પ્રકરણ—સટીક
ઉપદેશ રહસ્ય સટીક
અનેકાન્ત જયપતાકા
ભાષારહસ્ય-સ્વાષજ્ઞ વિવરયુક્ત પ્રમાણમીમાંસા
પ્રમાલક્ષણ
અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમ સમ્મતિતક પ્રકરણવૃત્તિ
અનેકાન્તવ્યવસ્થા જ્ઞાના વ–સવિવરણ જ્ઞાનબિંદુ-સવિવરણ
નયરહસ્ય
નચાપદેશ
નયપ્રદીપ
સપ્તભ’ગીપ્રદીપ
પાતંજલ યેાગદર્શન-વિવૃતિ અષ્ટસહસ્રી વિવરણ
ધમ પરીક્ષા–સ્ત્રાપજ્ઞ વિવરણુયુક્ત નિશાભક્ત દોષ વિવરણુ
વાદમાલા તથા ઉત્પાદાદિ સિદ્ધિ પ્રકરણ
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
છ છે ક
૨૬
૨૮
૨૯
૩૧
૩૨
૩૩
૩૪
ચેગવિશિકા-વૃત્તિ સહિત
કૃપ દૃષ્ટાન્તવિશદીકરણ પ્રકરણ–સવૃત્તિ ચેાગષ્ટિ સમુચ્ચય-સવિવરણ
ચાબિંદુ,
ܪܕ
શ્રી હરિભદ્રસૂરિગ્રંથ સંગ્રહ
અધ્યાત્મસારાદિ
પારમષ સ્વાધ્યાય ગ્રંથસ ગ્રહ
સએાધ પ્રકરણ
૧. યાગાષ્ટિ સમુચ્ચય, ૨. ચેામદુ, ૩. શાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય, ૪. ષટ્ટન સમુચ્ચય, ૫. દ્વાત્રિંશદક પ્રકરણ, ૬. લેાકતત્ત્વ નિર્ણય, ૭. ધર્મિદુ પ્રકરણ, ૮. હિંસાલાષ્ટક, ૯. સત્ત સિદ્ધિ.
પ્રાચીન સ્તવનાદિ સંગ્રહ
શાસનસમ્રાટ્
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૃષ્ઠ નં.
પતિ
શુદ્ધિપત્રક
અશુદ્ધ પામેલા વિવેકાનન્દની તેને
શુદ્ધ
પામેલા વિવેકાનન્દના
અને
જલબેન
જબકબેન કરતી
તેવા
ન્યાયધીશ મારા મારા ચરિત્ર દિવસે કામુદી ૧૭૪૭ મોહનલાલ દીક્ષાના Piorrhoea સિદ્ધિગિરિજી , અપૂર્ણ
કરતા
લેવા ન્યાયાધીશ
મારા ચારિત્ર દિવસો કૌમુદી
૧૯૪૭ મેતીચંદભાઈ
દીક્ષાનો Pyorrhoea સિદ્ધગિરિજી
૩૭
ના
૫૭
૫૮
અy
Coart
Court
૩૨
હેડીંગ
બે વર્ષ થયા જ્યતિધર શન
એક વર્ષ થયા જયોતિર્ધર
દર્શન
બ
8
8
Assossiation Daputation કરવાના
૧૧૪
૧૧૨
જેના
૧૨૬
Association Deputation
કરવાને
જેવા પ્રત્યુત્તર ન મળ્યો.
માર્ગદર્શન અને એ
એટલે મૂર્તિપૂજક
મહેનત
પ્રત્યુત્તર મળ્યો. ભાગદર્શન અને બે અટલે મૃતિપૂજક મહેતા
૧૩૦ ૧૩૪ ૧૫૫
૧૫૬
૧૬૦
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२
સાસનમ્રાફ્ટ
પૃષ્ઠ ન,
પક્તિ
અશુદ્ધ
તે
અને
૧૮૮ ૧૯૬
કે
૮
છે
ધ્રુવ નિરાકારણો હારજ
. ૦
છે
જ
રહો.
બ
0
૨૧૬ ૨૨૯ ૨૩૯
શીર્ષક
પારસ્પરિક દેરાસર અનુસાદના અરાધના આરધાન પ્રતિષ્ઠ એમાં પણ શિખરબંધી
ઇ
એને
ધ્રુવ નિરાકરણ હારીજ
રહ્યો. પારસ્પરિક
દેરાસર અનુમોદના આરાધના આરાધના
પ્રતિષ્ઠા એમાં પણ ૫૧ શિખરબંધી સ્નાનાદિથી
અપાય પ્રણામ નિર્ણયો ઈન્દ્રોડા મંડ૫
:
K
સ્નાનાદિધી.
૨૪૨ ૨૪૭
૨૫૩
૨૫૫ ૨૫૫ ૨૫૫ ૨૫૮ ૨૫૯
અપયા પ્રમાણ નિર્ણયો ઇન્દ્રોડા મંડળ
ચા
આ
હેડીંગ
એતિહાસિક મુનિસમેલન,
આ યુગનું ભગીરથે કામ
૨૬૦ २९०
કરાવને
૨૭૨
મને
૨૮૧ ૨૯૦
કરાવીને
અને ગુલાબચંદ ઉપદેશથી
ગુલાબંદ ઉપદેશ
શીર્ષક
૨૯૮ ૩૨૬
પરિશિષ્ટ-પૃ. ૧૮
-૫. ૧૯
બેસવાં જન્મકુંડલી સળફતા
બેસતાં જન્મકુંડલીના
સફળતા
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
வ
S496490%2C%2C20%26%96%9C9696%9C9E9CROCHE
MI0033
)
HG
GNE
பாம்
சாபமாஜாபாஜாப்பா
T..அவ
ITITINUE
சப்போ
Title
29 COCO LOCUIELI CHOCLOCO CHE
શા સન સમ્રા ની
ચિ ત્રમ ય જીવન ગાથા
சாதயாம் இயயயாய யோயாய இயயாயேயாம யோயாய இமயமடையேயாம யேயாயே
ஓவியா யோ யோ பயயோயாயபயேயாமாயேயாயேயாமய இயயம யோயா யோ இயயா இப்படி பேயா
Fax G2GR GR 2G G G G
G G
GOS
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંવેગી-સંઘ-શિરતાજ પ. પૂ. મુનિરાજશ્રી બુટેરાયજી
(બુદ્ધિવિજયજી) મહારાજ (પ્ર. ૩, પા. ૫)
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
આદર્શ તપાગચ્છાધિરાજ પ. પૂ. ગણિવર શ્રી મૂળચંદજી (મુકિતવિજયજી) મહારાજ
(પ્ર. ૩, પા. ૫)
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરમગુરુદેવ પંજાબરત્ન પ. પૂ. શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી (વૃદ્ધિવિજયજી) મહારાજ (પ્ર. ૬, પા. ૧૨)
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન્યાયાંભાનિધિ આચાર્ય શ્રી વિજ્યાનંદસૂરીશ્વરજી (આત્મારામજી) મ. (પ્ર. ૩, પા. ૬ )
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગીતાર્થ મૂર્ધન્ય પ. પૂ. પંન્યાસશ્રી
ગંભીરવિજયજી ગણિવર (પ્ર. ૨૦, પા. ૭૦)
wwwjainelibrary.org
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. પંન્યાસ શ્રી પ્રતાપવિજયજી ગણિવર (લવારની પાળવાળા ) (પ્ર. ૧૨, પા. ૩૩)
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાસનસમ્રાટ ( સં'. ૧૯૮૫)
શાસ્ત્રવિશારદ આ. શ્રી વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજ
(કાશીવાળા) (પ્ર. ૧૧, પા. ૩ર )
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂરિસમ્રાટ્ના પિવત્ર પાદ-કમલા
जाग्रज्ज्वलन्तज्योतिर्मयाय बालब्रह्मचारिणे । श्रीविजयने मिसूरीश्वराय गुरुभगवते नमः ॥
w
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
V
એક અપૂર્વ સમૂહ-છબી. ( પ્રાયઃ આચાય પદ-સમયની ). વચમાં પૂ. પં. શ્રી ગભીરવિજયજી મહારાજ, અને તેમના જમણા પડખે પૂ. સૂરિસમ્રાટ બેઠેલાં જણાય છે. ( સ. ૧૯૬૪. પ્ર. ૨૫, પા. ૯૦ ).
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्चरितप्रासंकरमचलायोपांमंजीरावजयर गगिनिगेरेजीमुकाापी पेलेराबंदरमध्यप नेमविजयगरिजीत्तयामानानंदसागरजीत यामनियमविजयजीतामुनि सुप्मातविजयजी विगेरेखोम्पअनवंदनावंदनाचीचशी विकास
सुरवाशबेतुमारीसुखराजोपत्रीवदानी अवाजीदनेमामोतेमपनगरचाघमायनोरख जलासोमापोलेनीचमजबचेवासुदयपबेतिथि नीदानिंचाच होयतोपायचासीनानवाराणी बदरीनातेधी-अरेबापाटारजातिसादन
जीसीचीथायें एनर्जन्यानातलेसनव नासायागपंचमीनारधीत्प्रतापायनालेख तेजाजची कभपयडिनामादिनापना६ख्शास्त्री दिनकरराननेसम्पाबेचाकीनाममारवाचवाजाते रारमा अमदावादमास्तरनबादचने परताप जानाकपत्तिमारतकवतस्तुनीमौकालीनतिने कलेतेशलिस्वनीमुनिकल्याणविजय विजय केसराजराचारमाउनेत्रीभावनगरमोकल्याचे मनितिलकब्जियानेच्डानासधनाभागहमीचेचसे दोसारेबाजीरजाप्रापीमुनिमागविजयदर आत्माहो से देवदशनसंजारवाद दावि
વળાથી પૂ. પં. શ્રી ગંભીરવિજયજી મ. એ ધોલેરા બંદરે પૂ. સૂરિસમ્રાટ (તે વખતે પં. નેમવિજયજી ગણી) ઉપર સ્વહસ્તે લખેલ પત્ર, પત્રમાં શ્રી સાગરજી મ. નું નામ પણ
ત્રીજી લીટીમાં વંચાય છે. આ પત્ર લખાય ત્યારે તેમને સૂરિસમ્રાટ ભગવતીજીના या पडावा २७मा (स.१८१०. प्र. २२, ५. ७७)
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાતીર્થં કાપરડાનું જમીનથી ૯૫ ફુટ ઊંચું ગગનાનુંગ જિનમંદિર. ( પ્ર. ૩૯, પા. ૧૭૮ )
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાપરડા તીર્થાધિનાયક શ્રી સ્વયંભૂ પાર્શ્વનાથ (પ્ર. ૩૯, પા. ૧૭૮)
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપાધ્યાય શ્રી દર્શનવિજયજી તથા શ્રી ઉદયવિજયજીને “ આચાર્ય પદ ” આપ્યા
પછી ગુપ ફોટો-ખંભાત (પ્ર. ૪૧, પા. ૧૯૪) ગૃહમાં –શેઠ છગનલાલ કસ્તુરચંદ, નાનજીભાઈ પોપટલાલ, જંબુલાલ દલસુખભાઇ કસ્તુરચંદ, તથા શેઠ ચુનીલાલ ભગુભાઈ વ. ઊભાં છે.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રી, અને બે અભિનવ–આચાર્ય-શિષ્યોશ્રી વિજયદર્શનસૂરિજી, તથા શ્રી વિજયદયસૂરિજી મહારાજ-ખંભાત
(પ્ર. ૪૧, પા. ૧૯૪)
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીતારાચંદ પટવાના સંથનો પાલિતાણામાં મંગલ પ્રવેશ
ખંભાતથી નીકળેલાં શ્રી તારાચંદ પટવાના
સંઘનો ધોલેરામાં પ્રવેશ (પ્ર. ૪૪, પા. ૨૧૪)
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
બી.જે.એ.પૂ. મુનિ સંમેલન.ના. ફોર.
ઐતિહાસિક મુનિસંમેલનના શુભ પ્રારંભનું અોડ-અનુપમ–અપૂર્વ દશ્ય. (. ૧૯૯૦, અમદાવાદ ) ( પ્ર. ૫૦, પા. ૨૫૩)
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈના સંઘનું મંગલ દશ્ય (૧), પૂજ્યશ્રી, તથા પૂ. સાગરજી મ. વગેરે ઊભાં જણાય છે.
(પ્ર. ૫૧, પા. ૨૬૨)
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
સઘનું મંગલ દૃશ્ય (૨), પૂજ્યશ્રી, પૂ. દનસૂરિમ; ઉત્ક્રયસૂરિમ; મોહનસૂરિમ; નંદનસૂરિમ; વ. દેખાય છે. (પ્ર. ૫૧, પા. ૨૬૨)
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંઘનું મંગલ દશ્ય (૩) પાલિતાણા-તળાટીએ ચૈત્યવંદન.
* ગિરિવર દરિશન વિરલા પાવે ”
(પ્ર. ૫૧, પા. ૨૬૭)
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંઘનું મંગલ દશ્ય (૪) પૂજ્યશ્રી અને પૂ. ઉદયસૂરિ મ. આદિ શ્રીસિદ્ધગિરિરાજ પરની એક દેરી પાસે બેસીને ચિત્યવંદન કરી રહ્યાં છે.
(પ્ર. ૫૧, પા. ર૭૭).
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
3 p:/EN.
ડૉ. ત્રિકમલાલ અમથાશાહ (મુનિશ્રી રત્નપ્રભવિજયજી) ને દીક્ષા આપ્યાં
પછી ચતુર્વિધ સંઘ સાથે (પ્ર. પર, પા. ૨૭૧)
(શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈનો બંગલે)
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રીના પવિત્ર હસ્તે સજોડે ચતુર્થ વ્રત ઉચ્ચરી રહેલાં સલત કુલચંદભાઈ છગનલાલ (લાલાભાઇની પિળ, સં. ૧૯૯૨)
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠ મૂળચંદ બુલાખીદાસના ઉજમણુ પ્રસંગે પધારેલાં પૂજ્યશ્રીનું ખંભાતમાં ભવ્ય સામૈયું. પૂજ્યશ્રીની સાથે પૂજ્ય આ. શ્રી વેલભસૂરિજી મ. દેખાય છે.
(પ્ર. પર, પા. ર૭૪)
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
જામનગરમાં શેઠ ચુનીલાલ લક્ષ્મીચંદના ઉદ્યાપન પ્રસંગે પૂજ્યશ્રીને મંગલ પ્રવેશ. (પ્ર. પર, પા. ૨૭૪)
પૂજ્યશ્રી, પૂ. સાગરજી મ; તથા સ`ઘવી શેડ પેોપટલાલ ધારશીભાઈ વ. ના ગ્રુપ ફોટો (પ્ર. ૫૨, પા. ૨૭૬)
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંચાચાર પવિત્ર પંચપ્રસ્થાનાજતછત્રી સંત આચર્ચમહારાજા કહોવારવંદનો
ઉદ્યાપન પ્રસંગે પધારેલાં પૂજ્ય શ્રી ધર્મદેશના આપે છે. અને પડખે પૂ. સાગરજી મ; તથા ઉદયસૂરિ મ; બેઠાં છે.
(પ્ર. પર, પા. ર૭૫)
શેઠ પોપટલાલ ધારશીભાઇના સંઘનું એક દશ્ય. પૃ. શ્રી, પૂ. મોહનસૂરિ મ. વગેરે દેખાય છે.
(પ્ર. પર, પા. ૨૭૬)
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહુવાનું એ પવિત્ર ગૃહ, જ્યાં પૂ. શાસનસમ્રાટનો જન્મ થયો હતો. અત્યારે ત્યાં ભવ્ય જિનાલય છે.
(પ્ર. ૪૫, પા. ૨૨૧)
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂ. શ્રીના જન્મસ્થાન (મહુવા) પર નિર્મિત થતાં જિનાલયના મંડપમાં
પૂજ્યશ્રી તથા શિષ્યો ઊભા છે. (પ્ર. પ૩, પા. ૨૮૧)
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવનગર–સંઘે તથા રાજ્ય કરેલું પૂ. શાસનસમ્રાનું ઐતિહાસિક સામૈયું. પૂ. શ્રી સાથે શ્રી અનંતરાય પટ્ટણી વ. દષ્ટિગોચર થાય છે.
(પ્ર. ૫૪, પા. ૨૮૭)
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવનગર–નરેશ શ્રી કૃષ્ણકુમારસિંહજીએ પાડેલ પૂ. શાસનસમ્રા ફેટ-કદંબગિરિ
(પ્ર. ૫૫, પા. ર૯૪)
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂ. શાસનસમ્રા
ફોટો પાડી રહેલાં નામદાર ભાવનગર-નરેશ (પ્ર. પ૫, પા. ૨૯૪)
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂજ્યશ્રીની વાણીના શ્રવણના આનંદમગ્ન બનીને લાભ લેતાં નામદાર ભાવનગર-નરેશ. (પ્ર. ૫૫, પા. ર૯૫)
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
કીય શ્રી વિજયોદયરિશાન
તપાગચ્છીથી
શ્રી કદંબગિરિમાં પૂજ્યશ્રીની પ્રેરણાથી બંધાયેલ ધર્મસ્થાન નિહાળીને પ્રસન્ન બનતાં ના. મહારાજા. સાથે પૂ. શ્રી નંદનસૂરિ મ. પણ છે.
(પ્ર. પ૫, પા. ૨૯૫)
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીશેરીસા મહાતીર્થનું રમણીય જિનાલય (પ્ર. ૫૬. પા. ૩૦૪)
BRUN THE
શ્રીશેરીસાની પ્રતિષ્ઠા પછી દેરાસરના પૃષ્ઠ ભાગમાં પૂજ્યશ્રી આદિ મુનિગણુ (પ્ર. પ૬, પા. ૩૦૫)
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
“ધોલેરા’ માં લેવાયેલો ગ્રુપ ફેટો. બેઠેલામાં પં. શશિનાથ ઝા પણ જણાય છે.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાતુર્માસ-પરિવર્તન માટે સલોત કુલચંદભાઈ છગનલાલને ત્યાં (લાલાભાઈની પિળ) પધારી રહેલાં પૂજ્યશ્રી વગેરે.
(સં. ૨૦૦૨)
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
| ગોગોધરા
હતા એ
Navri દર, મીરરમ
ke 2113 cool kuskice
Hલાલમઝીલાલસર્ક્સવાદીઅમદાવા.
હતા તેવી
'અમારીપવર્તન વાજિસદીમતુથી મણીબMમિલી
સં. ૨૦૦૩ માં લેવાયેલ પૂજ્યશ્રીની એક છબી.
( સાબરમતી ) (પ્ર. પ૬, પા. ૩૦૬ )
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
વઢવાણ કેમ્પમાં લેવાયેલી નૃત્યશ્રીની લાક્ષણિક છબી
સ. ૨૦૦૪
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠ કેશવલાલ ગિરધરલાલના ઘરે પધારતાં
પૂ. શાસનસમ્રા–મહુવા
(સં. ૨૦૦૫)
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
કોને ખબર, કે- પૂજ્યશ્રીના આ અતિમ ફોટો બનશે ? (તસ્વીરકાર : બાબુલાલ મગનલાલ ભાવનગરી-મહુવા.) (પ્ર. પ૮, પા. ૩૧૬)
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહાયાત્રા (૨)
મહાયાત્ર
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિર શાન્તિ
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનિત્તમ દર્શન
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિનશ્વર શરીરના અતિમ સત્કાર-દાહાધીન દેહ
( પ્ર. ૫૯)
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
w.jainelibrary.org
પૂજ્યશ્રીના દેહના અતિમ સસ્કાર સ્થળે બધાયેલ શ્રી શાન્તિનાથ પ્રભુનું જિનાલય. નીચે ગેાખમાં પૂ.શ્રીની ચરણપાદુકા છે. ( મહુવા )
તેમ રા. કોંગનો ગય
– કામ ઓચી
પૂજ્યશ્રીએ જ્યાં અંતિમશ્વાસ લીધા, તે સ્થાને પ્રતિષ્ઠિત થયેલ સ્મૃતિમંદિર અને ચરણપાદુકા (મહુવા )
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
BAN
પૂજ્યશ્રીના જન્મસ્થાન પર અંધાયેલ દેવગુરૂપ્રાસાદના ભૂમિગૃહના મૂળનાયક શ્રીનેમિનાથ પ્રભુ (મહુવા)
શ્રી મહાવીરસ્વામીનેા પ્રાસાદ
શ્રી કેસરીયાજી ભગવાનને પ્રાસાદ-મહુવા
JI
શ્રી નેમિ-પાર્શ્વ વિહાર
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીકદંબવિહાર પ્રાસાદનું રમ્ય દર્શન
(પ્ર. ૪૯, પા. ૨૪૬)
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીકદંબવિહારપ્રાસાદ” ના મૂળનાયક
શ્રી મહાવીર સ્વામી (પ્ર. ૪૯, પા. ૨૪૧)
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ઋષભ વિહાર પ્રાસાદ” ના મૂળનાયકશ્રીઋષભદેવપ્રભુ (કદંબગિરિ–ઉપર )
(પ્ર. ૫૩, પા. ૨૭૮)
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાવડી પ્લોટ (ત્રીજી ટુંક) નો ત્રિભૂમિક પ્રતિમા–ભંડાર (કદંબગિરિ) (પ્ર. ૫૫, પા. ૨૯૧)
પ્રતિમા–ભંડાર (અંદરનું એક દૃશ્ય)-કદંબગિરિ (પ્ર. ૫૫, પા. ૨૯૧)
www.jalnelibrary.org
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીકદંબગિરિ-સર્વોચ્ચ ટેકરીનું નિસર્ગ દર્શન.
મહાપ્રભાવિક શ્રીનમિનાથપ્રભુને દ્વિભૂમિક પ્રાસાદ
(કદંબગિરિ–ઉપર) (પ્ર. ૫૩, પા. ૨૭૮)
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીક’અગિરિ પર રચાયેલ ભવ્ય સ્થાપત્ય. ૧, શ્રીક અગણધર મંદિર, ૨. તારાચંઢની ટુંક, ૩. પચમેરૂપ્રાસાદ, ૪. શ્રીનમિનાથ પ્રાસાદ આ ચિત્રમાં
દેખાય છે.
શ્રીકદંબ ગણધર–મંદિર (એડન-સંઘ તરફથી બંધાયેલ) (કદ’ગિરિ ઉપર)
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીકદંબ ગણધર ભગવાનની ભવ્ય પ્રતિમા કદંબગિરિ–ઉપર,
સં. ૨૦૨૬ માં એડન સંઘે પધરાવેલી.
wwwjainelibrary.org
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫ર ગણધરપગલાનું તથા અષ્ટાપદજીનું દહેરાસર
(કદંબગિરિ ઉપર)
પંચમેરૂ પ્રાસાદ (કદંબગિરિ–ઉપર)
શ્રી શત્રુંજય ગિરિરાજની સ્થાયી રચના
(કદંબગિરિ–ઉપર)
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી નેમનાથ ભગવાન તથા શ્રી સીમંધર સ્વામીનું ચાવીશીનું દહેરાસર (કદ અગિરિ–ઉપર)
ירון
શ્રી આદીશ્વર મંદિર રાહીશાળા (પ્ર. ૫૫, પા. ર૯૨)
શ્રી દેવર્ધિગણી ક્ષમા શ્રમણનું શ્રી દેવગુરૂ મંદિર વલભીપુર
(પ્ર. ૫૪, પા. ૨૮૮)
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
Jain Education I
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય
દર્શનસૂરીશ્વરજી મહારાજ
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય ઉદયસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય નન્દનસૂરીશ્વરજી મહારાજ
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય વિજ્ઞાનસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય પદ્મસૂરીશ્વરજી મહારાજ
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય અમૃતસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય લાવણ્યસૂરીશ્વરજી મહારાજ
પ. પૂ. આચાર્ય શ્રી વિજય કસ્તૂરસૂરીશ્વરજી મહારાજ
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रवर्तक श्रीमद
पशोविजयजी
દેદીપ્યમાન રૂપ અને અસાધારણ જ્ઞાનના ભંડાર પ. પૂ. પ્રવર્તક
મુનિશ્રી યશોવિજયજી મહારાજ
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાલિતાણાના એક જિનાલયના પગથિયાં પર પૂજ્યશ્રી. પાછળ
પૂ. ઉદયસૂરિજી, પૂ. ધર્મસૂરિજી મ. વગેરે દેખાય છે.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
हकर्मास्योsellu
मनावरचायकायतथाघसमेधावीमादिशजस्वोयफ्यवदाहरनिटामादीमा बाक्षादयोःघाटमादेवला नादयोगह: एधायथासंरयमरिया:यामसमीसावविशन्नताकमेलस्थितासर्यााढपत्वेन मिचम्पदेवस्पसारमा ||
गमेशाद्याहाटाने देवसवासाटास:३सनावयास तेवत्वारोऽहअवस्थावाचीनेनयेयदबदा यावेतो:-उ-२० हेमद|लपत्पर्य पद्यमादिषदेशानाम्नः पथमैकहिवदादित्यादयः ७ सादिनिसिखसष्टानुबंधसासर्यदणं | - विकिसका
सष्टानुबंधस्पतिवादिवशदोव्यवस्थावाधीस्पाटस्तिबादयश्चयत्ययासस्थानदिपर्यताक्निशिस कितन्तlll Templsinaतिक्विझिदेवाषधातक्निक्तिवाक्यमर्थवलमित्याद सदनपद स्पाद्यत पातंरवादरूपं दनुसom
तएअत्रएप नयाका वसंझनवति धर्मावखं ददातिनवा अंतयणपूर्वसंवेतदंतप्रतिवधा पदपदेशा पदस्पेत्पादयः
पमिनिधि HAMI नासिव्यंजने सिविपक्येयकारवालांजनादौवपरमपदसंझनवत नवदीयायु अदा छन
शेवंतीन नादमारियोनटमुलंयुयुः व्यंजन वयाच्या पटाम्स' राजतरलं राजकाम्पति नामलिकिंधातोर्मानूत वश्च यज्वा HAVE दांजनशतिकिं नवती राजानी यवर्जनकि दाम्वमिबति' वाच्यति अंतर्सिनोक्तियांतदंतम्पदवैसिसि
ਨੇੜੇ ਦਾ ਸੀ
त्यात पूर्वन काडोनवेति जनामाई नपाएयांतरेननवति सौश्रुनेनागवत २० नंको यातिउत्सष्टानुबंधानाक्यानकायवायद|| aaai
बरकत a -30नकारातनामक्षत्पटोपरेपदसंझनति राजानमितिकार राजीयति राजेवारत का राजायते' अवर्मalamuas
माहामिसनन जोपस्तनिवतिपयवाटतिवमीयते पवत्वाललीप नमितिकमवायति कातिकिम सामनिसाधुः सामना एवं|सादशा। Aaga|मय घटियतिपतिवधानपूर्वापाचनशमलसिकारावनाममत्ववपटोपरेपदसंहननवतियRATE सीमनोविमत्वर्यायनिवारात मत्वर्थशश्नयल पेषुष्मान' विमान यशस्वान डिवान मसत्यानविद्युत्ला,
समिनप्रयीने मादेवानस्पा
विकिनी नस्तमितिकिम तक्षवान रानवाने मवतिकिम पयोध्यं जनशति पतिपतियोटी२२ मनु नोगिरोवति || सन्नस अंगिरसश्त्तानिनानिनिषत्स्येपरेपदसंज्ञानि-नवंति मारिखमनुधन एवमनस्य अंगिरस्वत Anas = स्थानीवावविधानिमायेनापदसंहम्पादेवोसaainment
म भनाकार बसादिधौनदेनाaaviनविद: विबादेवीलतमत्वामानणपदन्यानधुर्तीचति
नवपेतम्म
विकरमेनात्म
निधः-५
पवनन
ला:
પૂજ્યશ્રીએ ભણેલી સિદ્ધહેમ-બૃહત્તિ (હસ્તલિખિત) નું એક પત્ર. એમાં પૂજયશ્રીના હસ્તાક્ષર હેવાનું મનાય છે.
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
3
हेमदासानुबंधकस्य एकानुबंध्यदनुबंधकस्य नानुबंधकतान्पसारूप्पनिकम्मरत्वानेकवसत्तानि समासांतागमसंकाय पनगलनजनाष्टाना नित्याति पूर्वअपवादानंतराविधानवायतनोत्तरान अपवादातनि यधिविधवपदेशीन
कासवाध्यते टास्पतविधानमित्तमिवनासोबाध्यते येनानाधारियोविधिरास्यतेसतस्पबाधक बसवलियमनित्यान अंतरंगंबदिरंगात निस्वकाशसाक्काधानानपारतं नदायव उपपदाक्तितः कारकवितति मुबंतरंगेपास। बिपीलीपः लोपालस्वरदिशः अदिशादागमः प्रागर्मात्सर्यादेश पन्नित्यं नित्पादतरंग अंतरगाहानवकाची उत्सर्गादपका द'अपवादातवविधविनानिष्टार्थाशसमिPिailam मार्यादेमवज्ञपिरविसायांत्रीशिवमनि वनस्तापायावानुवासनमौसमस्यायपादस्समाप्त: सतपाय [समताएपना
दानावनगर सिवीकृतमारवाडीजोडरस्कारमादिरामपाकातीटरबोडानमवंदरामकिसAll
स्वात्ररिक्तज्ञानविज्ञारदारदविरोहित्रयातदंशुगीतविम्फूर्णबज्ञानचकार श्रीमतताnel नोलोरल माश्यतिथीमाझिदिजयपाद घरवारविंदनिलिमायमानान्लेवासिनाजायंपयारमानधुरालामुविदितमीमः मुनिश्रीनेक्जियममार्यमURAचायंक्छः।।
वचनामना પૂજ્યશ્રીએ ભણેલી સિદ્ધહેમ-બૃહદ્ધત્તિનું અંતિમ પત્ર, प्रांते पूच्यश्रीन नमानी थुपि याय छे. (प्र. १४, ५. ३८)
-
-
-
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
P& O.S.N.Co. - s... Caledon m - १/१r rs
Ci-
SA५२ १2 21... 4 .87 tar 26 27 2 111nti A. १२२ ....5.2. in..... 5 .. ... १.. .र naa.... MD
nint 2n 127 .. ... . . - 1.. 2 in 2nnair Ma n... . ३३ २.. naik 1 1 Q R - 1 . ..- . 2. (.., 3 :- 220 ( O 21. 22. ६.२ nvr -
.7 .. ८६.२ n 13 on 3 1 4ra 2n.. - 4 ..!
५. 4 .. : 9 2 1 , 2n. nne.५.१ n n बार 3454 A nm ३६.३७ nor on4-2.1280 32Ara पीर २.६ .mn
amal H . १००6 4 . प
. નગરશેઠ કસ્તૂરભાઈ મણિભાઈએ પૂજ્યશ્રી ઉપર લખેલ એક પત્ર (પ્ર. ૩૪, પા. ૧૪૦)
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
KASTOORBURI M. NAGERSHETH
- จ! M. ตุส ไปค
16 32 4. 4. *2เ: 14 4 4 1 434) ชาน 1. : 19 ปี 34 .1 ค. 196 444 44 44 4.39 - 4 - 19.2 มากวนๆ 544 : : th: 15 2.ฯ 34 5 6ๆ - 57 นาง 3. . 34.39 * 1- 4 - 1
“ท 25.26 -1.. 4 วฯด 4.5 -1 ศไFit1 4. คพ. 21 น. 3 , h 4. ละ 2.9 น. 21 ) % 14% 8( n 1 สา
50. ๒ ๆ ทรา 39 4416474 24 : 4 ใน 24 12. 2 ต.94 9 : 2015 - ใๆ 21เc, .39. 9% 20 ต.เจ. -
1 In minn on ninani ajr enanananda hฯ 434 435 4 2 ( 20 ( 4 > 24 4 14 . 4.. 044. 1. 1 431 4.7 4. ตุ 4 .Nm 4 - 44 4. /323 .. " ปี 614: .6 4.1 An: 41 4: ว MV
નગરશેઠશ્રી કસ્તુરભાઈએ પેરિસથી લખેલ એક બીજો પત્ર.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
No.
SHETH ANANDJI KALIANJI.
REPRESENTINO All Indla Swetamber Jalns.
JAVERIWADA,
Ahmedabad, 01-98-3.7vas
सोलार muliM-निय निर4741Our १५i .in turned. At mein unm.in.in HAVी नयना १००८ 144? १.. सविनय-
विना R41417.. ...06244 Maru 4 मोलेल रेजीडेन्टनी 12 Mayureer पवित्र पाविनानि 114077011
भनन 10 ~iumini rimarसमना पानी थी in hinmarrial भायानी तीन सय uttassartant-Antij
Canon and M4M सना तो भी स्पये instanti .kaपिनलि हारा स५
मा
M. MAnim invol..4K
२०६१ymta kutthy 24-28naszorain nishazhaint ara apiaany - nie
21m neta 3m - run 3 roo CAnth Mann 4m 2167NDAW/vunt
incarriinduIny rnatin શત્રુંજય-મુંડકાવેરા પ્રસંગના અનુસંધાનમાં શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી પેઢીએ પૂજ્યશ્રી પર લખેલ એક પત્ર. જેમાં પૂજ્યશ્રીના માર્ગ-દર્શનની પ્રાર્થના છે. નીચે શેઠ સારાભાઈ ડાહ્યાભાઈના હસ્તાક્ષર છે.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે પ વખતમાં માર્યા છે અને તેમની પિ બે ત્રણ તળ શાપને ગણત, તીખામોમાનિષિ દિવાકર, સામાન વાતે કરી છે. એકંદરે પૂછ્યું કે તેમને ઘન માનઈ. એ ાિ. તપાગચ્છાદિની યુવકણિ સાબિતાપમાન બઇનું હતું. એ જ પ્રભાવ જ મ ળવાન બને મમ જ રિપંચ સતિ સ્વતંત્ર અ સમયપારાવારણ. તાઇવરઝમ મેપ tes - પ ની જ છપ છે.
કાર્ષિતU પ્રાતઃસ્મરણય. અખકલ્પન. તારકામ અધિએજ પ ક સા લાવ- કુષ્ટિ કરી છે. - નામાજિપનમિજૂરી કામ કરે. તથા માતાતિ. વા તાપે ચા બઝિન ( નામ બતાપે જાન. ચાર્ય આયામ
પિરઝમ – મુ. કબીર હવે હ યની વ.
પાલીતાણી લિ. અકિત સૈન પૌહ. પ્રતાપી શકાશે માર-૧૧૪ ચનકિર ધરતી
વન અવધાન અપ પપલુની કૃપાથી અ ભિછે. પ. વંદના અધિઓ
રબનું પરિ નામ ન થને વિશ્વ માટે જે કપર ગમે અને મંના બધા મુનિજાનંવિજય અને ત્રણ તાવ આથી, પરંતુ છેલ્લા nિ લઈ
પત બિલકુલ નથી. આજે અજરબડ વાળી તે માર ખાતા. ઉષ ઈભરૂfy , તેની પણ સમાન. કવ્વા ઈ. હો જપાનયિની તબીયત બન જારી છે. જો અક્રન આજ. કૃપી ઇ છે.
મિ. જુનિ. દવશ્વન ને અને ત્રાક અરે હતા. દરખાન, જન સબ ઈ અને હૈયાથી તેમની સાથે અહિંસ
? પ ઉપર જવા માટે આવ્યા હતા, લાલ તથા જરિ કે મન ધ સુધી - પ્રતાપતિ વિશે જા" ધુએ છે અને વાનીનો પ્રસંગ નીકળત કામ,રેખ ૨પને બહુ ન રહે અને તે
અr" નિ અને બહુ ગમન કરતા હતા. તે ઉપન ને બોલ્યા કે પાલિતાણ-દરબારનો પૂજ્યશ્રી પ્રત્યેનો અહોભાવ પ્રગટ કરતો એક પત્ર, પાલિતાણાથી પૂ. મોહનસૂરિજી મહારાજે પૂજ્યશ્રી પર લખેલો.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
( શ્રીચીતરાય તમા
સુતિ મTMઘ્નનો કિંમ
ધન ધન ૧૦ણું ૩ નિલમ્ તાજ માર્ય પુને ઊન નગર માનદમાં રોડ ભાન્તભાઈ મીતાના પુજ શાનથી અને રાષ્ટ્રગાના પ્રેમમાં આતંર્યા ગાંધી મુકાય ના દુનિયાનઓનું કમસન ખાનપૂર્વક યિત થયું તેમાં આ થશે જે અધુનો વાત કરવી એમના અન્ય ગામના મ ળના મેળાના પૉન નાનક નાણું ભાઈભાઈના માં તમ મયુનિઓનું એક મંડા માં ના નમ્ નુાં ઓમા ખાસ સૂર્યમાં જેની ગણના મુદ્દાનો આપ્યા નીખર ગુનો યો છો તૈય ગીતા તેમારે અને અમષમાં મહુનીને એવા સુધી ના ખાતા મેં નો હાથે વિમાનિકમના દાન થી. િવરાટ પકડી આચાર્યોએ જુદી ચાર મુનિઓના સમતિ ગામમાં જશે, કેન્દ્ર ને ખીરે મુદ્દા ને સતિને નોંપ્યા. તે તેને પોતાનું એમ તે કરી મોતના તમિતિ તો પરમારના તીનો પ્રતિમાં) સર્વાનુમતે તો વર્ષા કરવા માં ખડો નોંધવામાં આવ્યો તે એની તે બંનેને 20 જે નિર્ણય અન્નને અને સર્વ મુનિઓએ પ્રામ રાજ્યો ના પડી તેને નખરાળુઓ અને સર્વના નિર્ણયના અંતમાં એમન છે, એ શાસ્ત્રો વિવશે, કામન રામ વ્યવ તે વિચાર્યું કે નિર્ણયો મા કે મને નિમારાજેઓ સમક્ષ કરવામાં આવે છે
પ્રચાર તેક્ષાનાં શેખવમુખી માતારિતાની અપના સમયે જે નાળી તેમ તેની જ મિનામાં દીક્ષા આથી શકાય નહિ ત્યા સુશિમિ શકે છે.આપની સોળ વિનાની વૈશાં શાં દેનારના મામા મનાતો નાણાં મેખિત માત તેની. ગામમાં તા આવા યાંના સ્થાનનું લિજિત એ તો ારા, મિત તિ પ્રો. મિત અતિ વાપરીક્ષા લેનારના ખરા માતાષિતા અથવા તો ચાલુ છે તેઓ નમિ ગામની તક્માં જામ વર્ણ સકાને અને નિર્ણય થતાં ફરી ધાનેલા પરમતાની પીણા સામાન્યરૂપે તે માં પછી વધારે સમતિનેમારે દ૨ મનને નાના વડા સ નારી સંવારવાના ને ગામમાં ભગવા તો નીરીમાં કી ગોમતી પરીવારની તેવી દીક્ષા આવી. જેમ કે સમુદાયમાં ભોજન અંગેનરોને તેમણે પોતાના સગુંદાના શિક્ષા ભાગ માટે મળના પાની સુધી ચુપ ગાન મનુઓન પામે રાખો યોગ્ય છે,તે તેના પર તિઆંબંર સામેલ હોય અને તે મી યોગ્ય સાધુનોના ગામે ગોખવાનાં રીયા પસી સમતિ મેશની દીશા આપવી વા મા મા, જાત રીતે પુનમની દીર બૅનરને રીક્ષા આપી, પરણ ખરાના રહ્યા કરો તો એ સપુત ના પિનાદિની પામ પણ મનમાં ગાંડો ન ર ખ વર્ષ પછીની ીક્ષામાં શાક "શિક નેટિગનીનજ તે નાણાનો આપણું બંધારણ રીતે મેશ અને નારાયણને પૂછ્યું માન ભાનામાં અને તેને જ અનુસરનું રમવામા આવે છે સાળા બના મ મુખનો ય તેનૂને પણ તેના ગામ તમામ પત્રમાં નામનો યુવાન પી1 નાં 8લા લેનાર માતા ના ભાવિ ભાર્માનમેરે છે વિરે બંને રોગ તેનો અનુભવ લેવાય તે તે પ્રમનો પિતા પણ અનુભૂતિને બને તો લઈએ જે મા તેના પોતાની એ અનુસારે પોતાના દુધભામા નિતા નો અને નાનો પુત્ર પુત્રીના નિયોનો બંદો તેને એમ શી જ્ઞાનનારમાં અઢાર હોય તેના ઈોય ન રોકે તે પ્લાનમાં પખવું ॥ 1ીક્ષા નુનાર 1માં તિજાતિ યુક્ત જેવું પુનિએ આપની 12મથી અપેક્ષાને અતિયામ નમ્યા ને ધામ માં મુ દીક્ષા આપી ॥ પદમ, નીલ પુર, બાંગ ગોતે એને ના મને જે જે લાં બોલાગ ૨સનુંમનમII3 પાન બંધી મામા માીિપજ તેમનાં લઈ દામ્ વીણા આની નરના માના મા ટેસ્ટ- વિતત્વ ના તિપૂર્ણ નામ બીજ કોઈપણ ક્ષેત્રમાં ન નગરમા
૨૧તુના ખેતરમાં કેઅંધ અપ જેમ કામ તમને ગોવાના બજા માં પણ મે બાના હોઈએતુ મેઇવેન્ટ્સ માગોના અભાવે પ્રભુના પુત્ર માં મોલો મ તો જણાય તો સમજી નુપૂરીનો લગી તેનો પણ કી દબૂ આદ ને જ પી એએપ તીર્થ અને મંદિરોના વીરાને તીર્થ અને મંદિર બાગીઓ જવાનોને ભારી વાતમાં તીય અને હિા તથા જીન મંદિરોમા પોગ્ય મદદ આપો નેઈનેગમ આ મહેલન ભગત એ NAVGUય છે સંતે શમણાંને આપું મન માં મેળે સાબુ, મી, આ,માનિકા રૂષ મનુધિ સંઘ તે શ્રમ સંઘ” મોય તુર્વિધ કાને કરાવાય તેમાં નાના પુસ્તક છે. ઇસ્તંભ માનવી, કાનામિકાના ક્યુરમ ભર્ શનયુના તાબનો યોગ્ય મા આ રોગ આવડે શજુ મા રામન માતાિમાન,ભાઈમમા અને મિત્રતા પુજ આરામે નરનું નોમ છે સાથે શાઓ તેમના પોતાના મુખ પર ક" નીલું આયા, કર્માદાના છલકાતા કામાર્થાત્ ઠાના ના, પ્રત્યે જાત કે દારી કરશે તેમજ કોઈ સગું આ ખેતીન અમન કાય મ જે તે સમયે ગવાવ પત કરી શકે છે.ખરા માનો યોગ પોત જેના પડઓમાં પવિસ્તાર વેશવાના ને પોતાના ગંગાડાના માથાના તમતિને નિટોમાયે નિર્મળતા જે તેના ૨ે પ્રયત્ન રનના – ગામનો માર્ગ વન ડગમાં ક્રમ નાના યુદાયના કેબી નુ મિનામ જાન સાથે રામનો રા ખ જુના ઈનપ્રેમેં જે આયુને યોગ્ય છે. બી ગામનામો થી વિની મનેય લકો સાનેણ તળું પર્વ શરુ ની ઓમ અને મોી આ એ વિષ્ણુ યોગ્ય નવ. બસાનાં તથા માનિકા સાથે સાધુએ નિશા નો નીિ તેમનું કેમ ભાવક સાથે આન તીર્થમાં સાધારણ ખાતાની નોવૃતિ પામ તેનો કયાાતીયસંબંધી પ્રશ્વનીનારક્ષમ તેમૂજ ાિોિ સાધુઓએ વિશેષણ્યે ઉદ્દેશ આખો વ્ ઉરા નામનો શક નીચેનો મનું કામ નાઓને મોભા પ્રાપ્તન શાળા તથા શિલાલેખ આદિ થાપ ય જમ તેને પૂરતો સમયેતી રાખ ૉપેશ આવનોના
T |
પા
UÉ સાધુસંતમાં જ્ઞાનાતો ધમ આગમોનો આભાસ મુમિના મીલે અપના તે તે ખાણમતા ના પુત્રોને સાધુઓને કૂળનો એઈએમ ચાનો મુળ નથી તેના કમો મુમના નીને મા બેઈનેઇમરચામાં મૃત્યુ તાર પર તેની છ) નીલે અનમ કે એઈને સજ્ નો રસ ગ ખરત કો આનો નાથ તે સમયે પ છે એ સંસ્થા નમક કામ એનો ભારા તંત્રને તાોને આપનો મોટા પ્રાદેશના આધુને, મોતા ગાર્શી આમનમાં ઉત્તમન ન થાય અને નીતરાગ ટૅનરથી મહા તથા પાપી નિરચિતો શેષશ્ન થાય તે ધ્યાનમાં # ની નીતરાગીન ધન શા મા Fાનડોન્ગતિ । વર્ક શ્રાન્તિમે, આ વાન્મ વન અલ આદિ સોમા નજી? 7 ગ્નતિ અને સ્થિરતને ખુલીને નિપ્રીતભક્તિ તથા શ્રીનગરૅન, પુ મને ય સખીના બળાના ટ્રેલ ખતમ કર? એ બાબતમા સાધુઓ દેવ આપ્ત રામે કેશનના નય ક્ષમા મને પાના 95 ટ્રેઈનને કોઈનો દોષ જય છે તેમને બાને સુધારો ના ઘેરા હી મળે પાર સંધની ગુRનો સર્ચમાજ કે તેના ગામના અનનિ બોલનાનીરામ- આક્ષેપોના મૅગે કે ામાં લખન એને મન તે દોર સુધાતના ધમ મૅનેજોમાં મન્નતા ન દેવાય તેમ પરણ્ મતતાખે નર્તનું ધ
MLના ધર્મ ઉપર મતા માલેખોના અંગેનાં પરમ મિત્ર પૂજબ ઓ તથા તીર્વાદ પર પતા આક્ષેપોના સમાધાનને અંગે(૧૧મા - ખન્નાની ી) (૨)નામ ભજ તું વિજuલીિજી,પંન્યાસ પર ભાષિજી બુનિયન નિધાવિષનું અને યુનિટ ઈનનિય 21 મંડી નાનાં છે. તે મંડળખે તે કાર્ય, નિખી તૈયાર કરી, ધ્ તુન ભવન અને શબ્દોને આ બાબતમાં પ્રોમ શૈલ { 11. જ છે મંડળને નેી સરાગ આપના માન્યોર પણ મે" એ ઉપદેશ અબોટી જીપમમાં રાજસત્તાના પ્રદેશસંબંધો નામવારી રાજસત્તાનો પ્રવેશને આ સમ્મેલન યોગ માટે છે. II
દારૂ બનાવેલ નિધિનિષેધ માત્ર માટે સ્વીકારી લના અનમ નાનરથી ńતિનેમારે ખરૃપે આ નિયમો ટોઈપણ સાધુ કે મન આ વિશે નિત નો તાર અને જાને ના વર્તનાનું રણ આપશે ન ૢિ એવી ખા
ડા રાખવામાં માને છે. II
જૈન પી મગ ઝગમ
आनन्द सागर
નવી
વીર સનત્કુ પ્રત્ર નિદે કે જીમ્ મિઝમ સંવત્ ૧૯૯૮ પત્રક યુવર કુરની ૧૩૪ એપ્રિલ માસ સાધ
બિજન્મ તિસુત્ जय जि
અભિમ ભારતની જૈન વાન્ પુનિતને ર્રાનુમતે “પણે” ના વિમો કર્યા છે, કે મને મુક્ત કોંગ્રે આ “આપ” મેં આમ ઇ અનેઘનાદની શેડ આણંદજી કલ્યાણકના પેઢીને સોંપી છે
विजय वल्लभ सूरि विजय भूपेन् ખુને સાગર મન
બડા બીલા
અમદાવા
'
૪) સંપિત
}
તા-૧-૪-૧૯૩૪
વિ. સ. ૧૯૯૦ માં અમદાવાદમાં ભરાયેલ મુનિસ મેલને સર્વાનુમતે કરેલ નિચાના પટ્ટકની નકલ. જેમાં નીચે ૯ વૃદ્ધ મહાપુરુષાના હસ્તાક્ષર જોવા મળે છે. (પ્ર. ૫૦, પા. ૨૫૪)
37
5%~
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠશ્રી મનસુખભાઈ ભગુભાઈ (પ્ર. ૨૧, પા. ૭૩)
સરદાર શેઠશ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ (પ્ર. ૩૨. પા. ૧૨૯)
શેઠશ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈ (પ્ર. ૨૪, પા. ૮૩)
નગરશેઠ શ્રી કસ્તૂરભાઈ મિણભાઈ (પ્ર. ૩૨, પા. ૧૩૦)
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠશ્રી રતનજી વીરજી (ભાવનગર)
(પ્ર. ૨૫, પા. ૯૪)
શેઠ અમરચંદ જસરાજભાવનગર (“ કિંગ ઓફ કાઠિયાવાડ” ના નામે સુખ્યાત)
(પ્ર. ૩૦, પા, ૧૨૦ ).
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠશ્રી અમરચંદ પ્રેમચંદ (ખંભાત)
(પ્ર. ૧૭, પા. ૫૪)
શેઠશ્રી પોપટલાલ અમરચંદ (ખંભાત)
(પ્ર. ૧૭, પા. ૫૮)
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંઘવી શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઈ (અમદાવાદ)
(પ્ર. ૩૩, પા. ૧૩૫)
શેઠશ્રી અંબાલાલ સારાભાઈ
(અમદાવાદ) (પ્ર. ૨૯, પા. ૧૧૪)
શા. બાલચંદ લમીચંદ (પૂજ્યશ્રીના સંસારી લઘુબંધુ-મહુવા)
(પ્ર. પ, પા. ૯)
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩. ૧૦૦૧
શેઠશ્રી માણેકલાલ મનસુખભાઇ-અમદાવાદ
૧૦૦૧
૧૦૦૧ પૂ.મુનિશ્રી પ્રખાધચંદ્ર વિજયજી મ.નાઉપદેશથી, પૂ.આ.શ્રી વિજયકુમુદચંદ્રસૂરિજી મ.ની આચાર્યપદવી નિમિત્તે શ્રી ખુશાલભુવન ઉપાશ્રય જૈનસંધના જ્ઞાનખાતામાંથી-અમદાવાદ હ. શેઠ બોગીલાલ ચુનીલાલ સુતરીયા શા. કાંતિલાલ મેાહનલાલ ધાધારી–મુંબઇ, પૂ.આ.શ્રી વિજયધર્મ સૂરીશ્વરજી મ.ના ઉપદેશથી. પાલીતાણામાં ઉજવાયેલ જન્મશતાબ્દી પ્રસંગે અણુ.
1૦૦૦
પૂ. શાસનસમ્રાટ્વીના જીવનચરિત્રના પ્રકાશન માટે ઉદાર રકમ અર્પણ કરનાર સદ્ગુહસ્થાની શુભ
નામાવલી
એક સગૃહસ્થ પૂ.સા.શ્રી સુશીલાશ્રીજી, પૂ સા.શ્રી કંચનશ્રીજી મ. (ખ‘ભાતવાળા)ના ઉપદેશથી શા. શાંતિદ્યાલ છગનલાલ-વઢવાણુસીટી
શા. નગીનદાસ કીલાભાઇ, ઉ. અનુભાઈ-અમદાવાદ
૭૦૧
૫૦૧
૫૦૦
૫૦૧ શા. મૂળચંદ ત્રિભોવનદાસ
૫૦૧ શ્રી ચ’પાપ્રભાશ્રીજી જ્ઞાનશાળા-ખ`ભાત, પૂ. સા. શ્રી પ્રમાદશ્રીજી, પૂ. સા. શ્રી પુષ્પાશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી
૫૦૧ શ્રી ગુલાબણુ સ્વાધ્યાયમ`દિર હ. નગીનદાસ વાડીલાલ ગાંધી-વેજલપુર
પૂ.સા.શ્રી પ્રવીણાશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી
૩૦૦ શેઠ સામદ પાપટચંદ–ખ ભાત
૩૦૨
૩૦૧
એક સગૃહસ્થ, પૂ.સા.શ્રી ચારિત્રશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી પૂ.સા.શ્રી જિનેન્દ્રશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી ૨૫૧ શેઠ લક્ષ્મીચંદ ત્રિભોવનદાસ જાંબુવાળા-સુરેન્દ્રનગર ૨૫ શા. શાંતિદ્યાલ ગુલાબચંદ
33
શા. હરગોવિંદદાસ શામજીભાઈ-મુ’બઈ
૨૫૦
૨૫૧ મેસર્સ` પદમશી મૂળજીની કુાં.
૨૫૧ વેરા ધારશીભાઇ માણેકચંદ–સુરેન્દ્રનગર
૨૫૧ શા. કાળીદાસ ગુલાબચંદ—સાવરકુંડલા, પૂ.આ.શ્રી વિજય યશાભદ્રસૂરીશ્વરજી મ.ના સદુપદેશથી
૨૫૧
શા. પાશવીર હીરજી કચ્છ-સુથરી
22
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
રૂ. ૨૫૧ શા. જયંતીલાલ વીરચંદ–કામરાળ
૨૫૧
શેઠ પદ્મા તારાની પેઢી-મહુવા
૨૫૦
શા. અમરચંદ ખેચરદાસ
૨૫૧
શા. મેહનલાલ સેામચંદ–ખેારસદ
૨૫૧
શા. રિતલાલ કૈસરીયદ હ. સમરબેન વીરચંદ–ભાવનગર ૨૫૧ શા. વીરચંદ જીવરાજ ઘાઘાવાળા હ. સમરથબેન શા. નરેાત્તમદાસ મેાતીચંદ્ર હ. ઇચ્છાબેન
૨૫૧
૨૦૧ રમેશચ ંદ્રની કુાં. હા, ગિરધરલાલ મનસુખલાલ દીપચંદ-મુંબઇ (કમળેજ)
૨૦ શાંતિલાલ અમૃતલાલ બંસીની કુાં.વાળા–કમળેજ
૧૫૧
૨૦૧ ખારસદ જૈન સંધ, પૂ.સા.શ્રી દિવ્યશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી એક સગૃહસ્થ, પૂ.સા.શ્રી ચંદ્રપ્રભાશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી
૨૦૦
૨૦૧
સુશીલાશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી
૨૦૧
દેવાનંદાશ્રીજી મ.ના ઉપદેશથી
૨૦૧
શ્રીવીશાનીમા જૈન પંચના જ્ઞાનખાતામાંથી, હ. વાડીલાલ છગનલાલ શરાફ્–ગાધરા ૨૦૧ શ્રી વીશાશ્રીમાળી તપગચ્છ જૈન સંધ જામનગર પૂ.આ.શ્રી વિજય યશેાભદ્રસૂરીશ્વરજી મ.ના સદુપદેશથી
૨૦૧
૨૦૧
શ્રી વીશા ઓશવાલ તપગચ્છ જૈન સંધ શ્રીવીશા ઓશવાલ અચલગચ્છ જૈન સ ંધ શ્રીવીશાઓશવાલ ખરતરગચ્છ જૈન સંધ
૨૦૧
૧૫૧ દાશી જગજીવન કેશવજી–દાઠા
""
૧૫૧ સ્વ.માતુશ્રી નર્મદાબાઈના સ્મરણાર્થે ગાંધી મણીલાલ
૧૫૧ માદી ધરમશી જસરાજ-પાલિતાણા
૧૫૧
શ્રીવીશા નીમા જૈન પંચ, હ. દાશી મિણલાલ પાનાચંદ–ગાધરા ૧૩૫ ધામી અભેચંદ્ર દેવજી હૈ. શાંતિભાઈ-મહુવા
૧૦૧
શા. પ્રતાપરાય પ્રેમજી-વેરાવળ, પૂ. આ. શ્રી યશાભદ્રસૂરિજી મ. ના ઉપદેશથી
૧૦૧
શા. પ્રભુદાસભાઈ પ્રાણલાલ વેરાવળવાળા-મુંબઇ, પૂ. મુનિશ્રી દાનવિજયજી મ. ની પ્રેરણાથી શ્રી જૈન સંધ-વેજલપુર, પૂ. સા. શ્રી કવીન્દ્રશ્રીજી મ. ના ઉપદેશથી
૧૦૧
૧૦૧ શ્રાવિકાના ઉપાશ્રય તરફથી-ગાધરા, પૂ. સા. શ્રી ચંદ્રકાંતાશ્રીજી મ. ના ઉપદેશથી
૧૦૧
૧૦૧
૧૦૧
""
,,
33
33
33
22
23
22
..
..
93
33
..
""
""
23
"3
..
,,
""
""
""
,,
.
22
સગૃહસ્થ, પૂ. સા. શ્રી શ્રીમતીશ્રીજી, મૃગાવતીશ્રીજી મ. ના ઉપદેશથી
પૂ. સ્વ. સા. શ્રી દેવીશ્રીજી મ. ની સ્મૃતિ નિમિત્તે, પૂ. સા. શ્રી રાજેન્દ્રપ્રભાશ્રીજી મ. ના ઉપદેશથી એક સગૃહસ્થ, પૂ. સા. શ્રી લલિતપ્રભાશ્રીજી મ. ના ઉપદેશથી
,,
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫ વોરા તળસીદાસ જાદવજી ૫૧ શા. જયંતીલાલ નાથાલાલ ૫૧ શા. તારાચંદ નથુભાઈ ૫૧ શા. જગજીવનદાસ સોમચંદ ૫૧ શા. નાથાભાઈ હડીચંદના સુપુત્રી શ્રી ચંદ્રિકાબેન ૫૧ સંઘવી રાયચંદ લલુભાઈ–ઘોઘા, પૂ. આ. શ્રી યશોભદ્રસૂરિજી મ. ના ઉપદેશથી ૫૧ સત વીરચંદ ગોવરધનદાસ વકીલ-પાલિતાણું ૫૧ કામદાર અમરચંદ પાનાચંદ-જેસર ૫૧ સંઘવી ભગવાનદાસ મેઘજી , ૫૧ શા. ચુનીલાલ ભેરલાલજી ૨૫ શા. ગુલાબચંદ લલુભાઈ-ભાવનગર
૧૦૦૧ શેઠ જેશીંગભાઈ કાળીદાસ શેરદલાલ-અમદાવાદ ૫૦૧ ગાંધી હરખચંદ વીરચંદ-મહુવા ૫૦૧ શા. કસ્તુરચંદ સાંકળચંદ–અમદાવાદ ૫૦૦ શા. ભભુતમલ રીખવદાસજી–જાવાલ ૪૦૧ શા. વાડીલાલ બાપુલાલ કાપડિયા-અમદાવાદ ૩૦૧ સત છગનલાલ મોતીચંદ-બોટાદ ૩૦૦ શા. જયંતીલાલ મગનલાલ-જોરાવરનગર ૩૫૧ વેરા ધારશીભાઈ માણેકચંદ–સુરેન્દ્રનગર ૨૫૧ શા. નાનચંદ પરમાણંદદાસ (મહુવા)-મુંબઈ ૨૫૧ શા. મણિલાલ મનસુખલાલ ખાદીવાળા-મુંબઈ ૨૦૧ શા. વાડીલાલ ડાહ્યાભાઈ હ. ભીખાભાઈ મણિલાલ-અમદાવાદ
નોંધ : આ ૧૧ સદગૃહસ્થોએ પૂ. શાસનસમ્રાટ્રના જીવનચરિત્ર, દેરી તથા ગુમૂર્તિ, એ ત્રણે માટે આ
રકમ અર્પણ કરેલી છે.
૩
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ. પૂ. શાસનસમ્રાટુ પરમગુરુદેવના જન્મશતાબ્દી વર્ષ – સં. ૨૦૨૯ માં અમદાવાદ પાંજરાપોળ ખાતે ઉજવાયેલ મહાન શતાબ્દી મહત્સવ પ્રસંગે જીવનચરિત્ર માટે ઉદાર રકમ
અર્પણ કરનારા સહસ્થની શુભ નામાવલી
૪૦૦૧ શેઠ શ્રી જેશીંગભાઈ કાળીદાસ શેરદલાલ ચેરીટી ટ્રસ્ટ તરફથી-અમદાવાદ
હ. સારાભાઈ જેશીંગભાઈ, મનુભાઈ જેશીંગભાઈ ૧૫૦૧ શેઠ કસ્તુરચંદ સૌભાગ્યચંદની પેઢી-અમદાવાદ ૧૦૦૧ શેઠ જમનાભાઈ ભગુભાઈ , ૧૦૦૧ શેઠ માણેકલાલ મનસુખભાઈ , ૧૦૦૧ શેઠ રમણલાલ નગીનદાસ પરીખ દિલ્હીવાળા-મુંબઈ ૧૦૦૧ શેઠ ખુમચંદ રતનચંદ જોરાજી ૭૫૧ શેઠ કેશવલાલ વાડીલાલ વકીલ-અમદાવાદ ૭૫૧ શેઠ કુલચંદ છગનલાલ સત , ૭૫૧ શેઠ જયંતભાઈ માવજીભાઈ શાહ-મુંબઈ ૫૦૧ શેઠ સુરેન્દ્રભાઈ ચીમનલાલ ગોકળદાસ-અમદાવાદ ૧૦૧ જુના મહાજનવાડા જૈનસંધ-અમદાવાદ, પૂ. મુનિશ્રી નિરંજનવિજયજી મ.ના ઉપદેશથી ૧૦૧ શા. દલસુખભાઈ પાનાચંદ વાડીગામવાળા , ૧૦૦૧ વડોદરા-કોડીપળ જૈન સંઘ, આ. શ્રીવિજયકતિચંદ્રસૂરિ મ. ના ઉપદેશથી ૧૫૦૧ સુરત-વડાચૌટા-સંગી જૈનઉપાશ્રય સંધના જ્ઞાનખાતામાંથી પૂ. મુનિશ્રીપ્રબંધચંદ્રવિજયજીના ઉપદેશથી ૫૦૧ જુને મહાજનવાડે-અમદાવાદના જૈન ઉપાશ્રયને છે
,
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________