________________
[૩૧]
જય શેરીસાનાથ
ઇતિહાસના બે પ્રકાર છે. સજીવ અને નિર્જીવ. નિજીવ ઈતિહાસની જડ છે કલ્પના.
મનઘડંત કલ્પનાઓને જ્યારે સત્ય પુરવાર કરવાનો પ્રયત્ન થાય પછી તે તર્કશક્તિથી, કે દલીલબાજીથી, ગમે તે રીતે-ત્યારે તે ઈતિહાસ જરૂરી બને છે; પણ નિજીવ. એમાં જીવ નથી હોતો. એવા પણ ઈતિહાસના પ્રસંગે જોવા મળે છે કે જેમાં ક૯પના-કેવળ કલ્પના સિવાય બીજી કઈ વાસ્તવિકતા હોતી નથી. પાષાણુમાં કલાત્મક રીતે કંડારેલી પણ પ્રાણના સમાપ વિનાની દેવ–પ્રતિમા જે એ ઈતિહાસ હોય છે.
સજીવ ઈતિહાસને જીવ છે-સત્ય, નિર્ભેળ સત્ય.
દેવ–પ્રતિમામાં પ્રાણનું પ્રતિષ્ઠાન કરવામાં આવે, ત્યારે આપણને સાક્ષાત્ એ પ્રતિમાના અધિષ્ઠાતા દેવ જ દેખાય છે. બસ, એ જ રીતે ઈતિહાસમાં જ્યારે નિર્ભેળ સત્ય મળે છે, ત્યારે આપણી સામે જીવંત ઈતિહાસ ખડે થાય છે.
અત્યારે આપણે ઈતિહાસ વિષે વિચારણા કરવા નથી માગતા. આપણે તે સપ્રાણ ઈતિહાસનું એક પાનું જ ફક્ત વાંચવું છે.
આ રહ્યું એ પાનું –
અવન્તીપતિ સમ્રાટું વિક્રમાદિત્યના ૧૨ મા શતકના પૃષ્ઠકાળ, અને ૧૩ મા શતકના પ્રારંભકાળની આ વાત છે.
ગુજરાતની ગરવી ઉરવી છે. એના પર ચાલુક્યચકવતી રાજા કુમારપાળનું શાસન-ચક્ર છત્રવત્ વિસ્તરી રહ્યું છે.
જિનશાસનને મધ્યાહુન-રવિ અવની પર સહસ્ત્ર કિરણોએ પ્રકાશી રહ્યો છે. તે વખતે એક મહાન જૈનાચાર્ય શ્રીદેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ પણ પૃથ્વીમંડળને પિતાના પાદકમળો વડે પાવન કરતા વિચારી રહ્યા છે.
ભારે પ્રભાવશાળી છે એ આચાર્યદેવ. શાસન-પ્રભાવને એમની રગેરગમાં વ્યાપેલી છે.
કલિકાલ સર્વજ્ઞ ભગવાન શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજના સમકાલીન અને સહધ્યાયી એ સૂરિપુંગવ છે.
ધરણેન્દ્ર અને પદ્માવતી જેવા દેવ-દેવીઓ એમની આજ્ઞા પાળવા હોંશિયાર રહે છે. મંત્રવિદ્યામાં તેઓ અજોડ છે. નાગેન્દ્રગચ્છના શિરતાજ એ સૂરિરાજ છે,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
