________________
દીપ્રાદષ્ટિ : વરાગ્ય ભાવના-દુઃખમય સંસાર સ્વરૂપ
(૨૯) છે અને અંતે અત્યંત નીરસ નીવડે છે. આ શરીર રોગથી આક્રાંત થયેલું છે, યૌવન જરાથી આકાંત છે, અશ્વય અને વિનાશ છે, અને જીવનના અંતે મરણ છે. ઇંદ્રિય વિષયથી ઉપજતા એવા ક્ષણભંગુર સુખમાં રતિ કરીને ત્રિભુવન નષ્ટ થયું છે. આ વસ્તુમાત્ર પ્રતિક્ષણે વિનશ્વર છે, તે જાણતાં છતાં તું જાણતું નથી ! તે હે મૂઢ ! હાર કે ગ્રહ છે કે જેનું ઓસડ નથી ! જે પૂર્વે હારા શત્રુઓ હતા તે આ જન્મમાં કર્મવશે મ્હારા બંધુઓ બન્યા છે ! અને પૂર્વ જન્મમાં જે હાર બંધુઓ હતા, તે આ જન્મમાં મ્હારા શત્રુપણે ઉપજ્યા છે ! જેમ દેશાંતરથી આવીને પક્ષીઓ વૃક્ષમાં વાસ કરે છે, તેમ પ્રાણીઓ જન્માંતરથી આવીને કુલરૂપ વૃક્ષમાં વસે છે. પછી પ્રભાત થતાં આ પંખીઓ જેમ ઝાડને છેડીને પોતપોતાની દિશામાં ચાલ્યા જાય છે, તેમ આ પ્રાણીઓ પણ આયુપૂર્ણતારૂપ પ્રાતઃકાળ થતાં પોતપોતાના કર્મ પ્રમાણે જુદી જુદી ગતિમાં કયાંય ચાલ્યા જાય છે ! આમ આ બધેય પંખી મેળે છે. છતાં પ્રાણીઓનું આ વિચિત્ર ચરિત્ર તે જુઓ ! શરીર શીર્ણ (જીર્ણ) થાય છે, પણ આશા શીર્ણ થતી નથી ! આયુષ્ય ગણે છે, પણ પાપબુદ્ધિ ગળતી નથી ! મેહ કુરે છે, પણ આત્માર્થ સ્ફરતે નથી ! ખરેખર ! આયુ તો વાયુના તરંગ જેવું તરલચંચલ છે, સંપદાઓ આપદાઓ સાથે જોડાયેલી છે, સર્વ ઇંદ્રિય વિષય સંધ્યા સમયના વાદળાના રંગ જેવા છે, મિત્ર-સ્ત્રી-સ્વજનાદિના સંગમનું સુખ સ્વપ્ન-ઇંદ્રજાલ સમાન છે. તેથી આ સંસારમાં એવી તે કઈ વસ્તુ છે કે જે સંતજનેને આનંદનું કારણ થાય ?
આ ત્રિભુવનમાં એ કઈ પણ શરીરધારી નથી કે જેના કંઠમાં કૃતાન્તને પાશ નહિં આવી પડે. યમ–કેસરીને પાછા ન ઠેલાય એવા પગલાં જ્યારે પડે છે, ત્યારે મહામહેનત કરતાં દેથી પણ પ્રાણું રક્ષી શકાતો નથી, તે પછી માનવ–કીડાનું શું ગજું?”
“જન્મ જરા મરણ કરી એ, આ સંસાર અસાર તે;
ક્ય કર્મ સહુ અનુભવે એ, કેઈ ન રાખણહાર તે. શરણ એક અરિહંતનું એ, શરણ સિદ્ધ ભગવંત તે; શરણ ધર્મ શ્રી જૈનને એ, સાધુ શરણ ગુણવંત તે.
શ્રી વિનયવિજયકત શ્રી પુણ્યપ્રકાશ સ્તવન +“आयुर्वायुतरत्तरंगतरलं लग्नापदः संपदः,
सर्वेऽपीन्द्रियगोचराश्च चटुलाः सन्ध्याभ्ररागादिवत् । मित्रस्त्रीस्वजनादिसङ्गमसुखं स्वप्नेंद्रजालोपमम् ,
तत्किं वस्तु भवे भवेदिह मुदामा लम्वनं यत् सताम् ।। શાંતસુધારસ (જુઓ શ્રી મનસુખભાઈ કીરતચંદ્રકૃત વિવેચન )
