________________
ઉપસંહાર: કુલગી ને પ્રવૃત્તચકગી અધિકારી
(૬૮૩) નથી. પણ તેનું કારણ બીજું જ છે. ગોત્રયાગીએ જ્યારે યોગની અસિદ્ધિને લીધે અત્ર
અનધિકારી છે, ત્યારે નિષ્પન્ન યોગીએ યોગની સિદ્ધિને લીધે સિદ્ધગી પણ અધિકારી છે. આ ગશાસ્ત્રનું પ્રયોજન તે ગસિદ્ધિ માટે છે, અનધિકારી અને તે ગસિદ્ધિ તો આ નિષ્પન્ન-સિદ્ધ યોગીઓને હાંસલ થઈ
ચૂકી છે. તે પછી તેને હવે આનું પ્રયોજન શું હોય? જેણે ગસિદ્ધિ સાક્ષાત પ્રગટ પ્રયોગસિદ્ધ (Practice) કરી બતાવી છે, જેણે સ્વભાવ-ગુંજન યોગ સિદ્ધ કરી શુદ્ધ આત્મા પ્રગટ કર્યો છે, જેણે “સમયસાર ” પ્રગસિદ્ધ કરી બતાવ્યો છે, એવા સિદ્ધયોગીને પછી આવા શબ્દરૂપ શાસ્ત્રનું (Theory ) શું પ્રજન હોય? યોગમાર્ગના પ્રવાસીને આ યોગશાસ્ત્રરૂપ માર્ગદર્શક ભેમીઓ ઉપયોગી થાય, પણ જેણે યોગમાર્ગને પ્રવાસ પૂરો કર્યો છે, તેને હવે આ યોગશાસ્ત્રરૂપ ભમીઆની (Guide) શી જરૂર ? પ્રાસાદ પર ચઢવા માટે આલંબનની જરૂર પડે, પણ પ્રાસાદશિખરે ચઢળ્યા પછી જેમ તેની જરૂર ન પડે, તેમ ગપ્રાસાદ પર ચઢવા માટે હસ્તાવલંબનરૂપ આ યેગશાસ્ત્રની સહાય લેવી પડે, પણ યોગ-પ્રાસાદના શિખરે ચઢી ગયા પછી તેની જરૂર કયાં રહી ? પર્વત પર ચઢવા માટે જેમ લાકડીના ટેકાની જરૂર પડે, પણ પર્વતની ટોચે ચઢી ગયા પછી જેમ તેની કંઈ જરૂર ન રહે; તેમ યેગ-ગિરિ પર ચઢવા માટે આ ગદષ્ટિરૂપ દૃષ્ટિના ટેકાની જરૂર પડે, પણ બધી ગભૂમિકાઓ વટાવી જઈ યોગગિરિના શ્રેગે પહોંચ્યા પછી તેની જરૂર શેની હોય ? કારણ કે ચઢેલાને ચઢવાનું શું? પામેલાને પામવાનું શું? સિદ્ધને સાધવાનું શું? માટે નિષ્પન્ન-સિદ્ધ યોગી પણ આ અપેક્ષાએ આ યોગશાસ્ત્ર-સાધનના અધિકારી છે.
આમ ગોત્રયાગી અગી હોવાથી આ સતશાસ્ત્રને અધિકારી છે, અને નિષ્પન્ન યોગી પરમ યોગી હોવાથી આના અનધિકારી છે. માત્ર મધ્યમ બે પ્રકારના ગી
કલગી ને પ્રવૃત્તચક યોગી-આ ગશાસ્ત્રના અધિકારી છે. કુલગી ને તાત્પર્ય કે–ગ્ય ગભૂમિકાથી દૂર એવા બાધક ભાવમાં વત્તતા પ્રવૃત્તચક જે’ હોવાથી ગાત્ર યોગી અત્ર અગ્ય છે; પરમ યોગ્ય એવી યુગભૂમિકાની
પરાકાષ્ઠારૂપ સિદ્ધ ભાવમાં વર્તાતા હેવાથી નિષ્પન્ન થેગી પણ અત્ર અયોગ્ય છે; અને યથાયોગ્ય એવી યોગભૂમિકારૂપ સાધક ભાવમાં વત્તતા કુલગી અને પ્રવૃત્તચક યેગી અત્ર સુયોગ્ય છે યથાયોગ્ય છે. અને એટલા માટે જ–
અડદિઠ્ઠી એ કહી સંક્ષેપે, યેગશાસ્ત્ર સંકેતેજી; કુલગી ને પ્રવૃત્તચક જે, તેહ તણે હિત હેતેજી.” -શ્રી ચ. દ, સક્ઝા. ૮-૪
એઓનું વિશેષ લક્ષણ કહે છે –
