________________
દીમાદષ્ટિ જરા-રેગ-શેક આદિ દુઃખ
(૩૦૫) પછી માનવનું શું ગજું? જન્મરૂપ તાડવૃક્ષમાંથી નીચે ભ્રષ્ટ થયેલા જંતુરૂપ ફળ મૃત્યુ રૂપ ભૂમિભાગે પહોંચતાં પહેલાં વચ્ચમાં કેટલીક વાર રહેશે ? તાડના ઝાડમાંથી છૂટા પડેલા ફળને ભૂમિ પર પહોંચતાં વાર લાગતી નથી, તેમ જન્મમાંથી જીવને મૃત્યુ પામતાં વાર લાગતી નથી. “નગુણી કાયા તેરા કયા ગુણ ગાવું? મહેલ રચ્યો તિમેં રહેન ન પાવું; જા મુખ ચાવત પાનકી બીરી, તા મુખ તેરે સંગત કીરી.”—સંત કબીરજી
આમ જન્મ મૃત્યુ પરંપરા-શૃંખલા ચાલ્યા જ કરે છે. જન્મ પછી મરણ, ને મરણ પછી જન્મ,-એમ અનંત અનુબંધ-પરંપરા ચાલ્યા જ કરે છે. અને તેથી આ જીવ અરઘટ્ટઘટી ન્યાયે, કૂવાના રેંટ જેવી આ સંસારની રખડપટ્ટીમાં, અનંત દુઃખપરંપરા અનુભવ્યા કરે છે. વળી પ્રત્યેક જન્મમાં પણ બીજા શા શા મુખ્ય દુઃખ ભેગવવા પડે છે, તેને પણ અહીં નિર્દેશ કર્યો છે. તે આ પ્રમાણે
જ્યારે જરા–ઘડપણ આવે છે ત્યારે પણ આ જીવના હાલહવાલ થવામાં કાંઈ બાકી રહેતી નથી. જ્યારે પાંચ ઇંદ્રિયની શક્તિ શિથિલ–ઢીલી થઈ જાય છે, વિકલ-પાંગળી
બની જાય છે, ઊઠવાની શક્તિ અંગમાં રહેતી નથી, હાથમાં લાકડીને ઘડપણનું ટેકે ચાલવું પડે છે, કેડ વાંકી વળી જાય છે, શરીરમાં કરચલી પડે છે, દુઃખ વળીઆ-પળીઓ આવે છે, અને જ્યારે પરાધીન-પરવશ થઈને રહેવું
પડે છે, બીજાના મેણા-ટોણા સહન કરવા પડે છે, ને આ ડોક “મરતે નથી ને માં મૂકતે નથી” એવા કડવા વચન સાંભળવા પડે છે,-એવી વૃદ્ધાવસ્થા પણ કાંઈ ઓછી દુઃખદાયક નથી. વળી આ “વૃદ્ધાવસ્થામાં બીજાઓના તિરસ્કાર વેણ જાણે સાંભળવાને ઈચ્છતા ન હોય એમ કાન બહેરા થઈ જાય છે ! પિતાની દુષ્ય લાચાર દશા દેખવાને જાણે અસમર્થ હોય એમ આંખ અંધપણાને પામે છે ! સામે આવેલા ચમરાજની ભીતિથી જાણે કાયા પણ ખૂબ કંપે છે ! તે પણ જરાથી ખખડી ગયેલ આ પ્રદીપ્ત ભવનમાં પણ અહો ! આ જીવ નિષ્કપ રહે છે !' સત્ કવીશ્વર શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ મેક્ષમાળામાં સ્વભાક્તિથી તાદશ્ય વર્ણન કર્યું છે કે – કરચલી પડી દાઢી ડાથા તણે ડાટ વળ્યો, કાળી કેશપટી વિષે તતા છવાઈ ગઈ; સુંઘવું સાંભળવું ને દેખવું તે માંડી વળ્યું, વળી દંત આવલિ તે ખરી કે ખવાઈ ગઈ, + “ગોત્રીવ રિશ્વત્તા પત્તિકારશ્રીનાં પ્રતિ
चक्षुर्वीक्षितुमक्षमं तव दशां दूष्यामिवान्ध्यं गतम् । भीत्येवाभिमुखान्तकादतितरां कायोऽप्ययं कम्पते, નિપત્રમાં તમારે ઘર? ” –શ્રી આત્માનુશાસન
