________________
પ્રભા દષ્ટિ ઈદ્રિયસુખ તે દુખ જ, વિવેકબલજન્ય ધ્યાનસુખ
(૫૯) જય હોય છે, જિતેન્દ્રિયપણારૂપ “જિનત્વ હોય છે. શબ્દાદિ વિષયે જે લેકમાં સુખસાધન મનાય છે તે તે પરમાર્થ દૃષ્ટિથી જોતાં દુઃખસાધન જ છે, અથવા કલ્પિત સુખાભાસ જ છે. કારણ કે પુણ્યપરિપાકને લીધે દેવતાઓને ઉત્કૃષ્ટ ઇંદ્રિયસુખની પ્રાપ્તિ હોય છે, “તેઓને પણ સ્વાભાવિક સુખ નથી, ઉલટું સ્વાભાવિક દુઃખ જ દેખાય છે. કારણ કે તેઓ પચેન્દ્રિયાત્મક શરીર-પિશાચની પીડાથી પરવશ થઈ ભૃગુપ્રપાત સમા મનગમતા વિષયે પ્રત્યે ઝવાં નાંખી ઝંપલાવે છે.” પુણ્ય બલથી ઈચ્છા મુજબ હાજર થતા ભેગોથી તેઓ સુખીઆ જેવા પ્રતિભાસે છે, પરંતુ “દુષ્ટ રુધિરમાં જળની પેઠે ' તેઓ વિષયોમાં અત્યંત આસક્ત હાઈ વિષયતૃષ્ણાદુઃખ અનુભવે છે. ખરાબ લેહી પીવા ઈચ્છતી હીતરસી જળ જેમ રુધિર પાન કરતાં પોતે જ પ્રલય પામી કલેશ ભોગવે છે, તેમ વિષયતૃષ્ણાવંત આ પુણ્યશાળીએ પણ વિષયોને ઇચ્છતા અને ભેગવતા રહી પ્રલય-આત્મનાશ પામી કલેશ અનુભવે છે. આમ શુભપયોગજન્ય પુણ્યો પણ સુખાભાસરૂપ દુઃખનાં જ સાધન છે. જ્યાં મહા પુણ્યશાળી દેવાદિના સુખ પણ પરમાર્થથી દુઃખરૂપ જ છે, ત્યાં બીજા સુખનું તો પૂછવું જ શું ?
વળી પુણ્યજન્ય ઇંદ્રિયસુખ સુખાભાસરૂપ છે એટલું જ નહિ, પણ બહુ પ્રકારે દુખસ્વરૂપ પણ છે. કારણ કે તે પરાધીન છે, બાધા સહિત છે, વિચ્છિન્ન-ખંડિત છે. બંધકારણ છે, વિષમ છે. એટલા માટે ઇંદ્રિયેથી જે સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, તે દુઃખ જ છે. આત્માથી અતિરિક્ત-જૂદા એવા પર નિમિત્તથી ઉપજતું હોવાથી, તે ઇંદ્રિયસુખ પરાધીન* છે. શ્રુષા-તૃષાદિ તૃષ્ણા પ્રકારથી અત્યંત આકુલતાને લીધે તે *બાધા સહિત છે. એક સરખો અખંડ શાતાદનીયને ઉદય રહેતે ન હેઈ, શાતા-અશાતા વેદનીયના ઉદયથી તે ખંડખંડ થાય છે, એટલે તે વિચ્છિન્ન-ખંડિત છે, ઉપભેગમાર્ગમાં રાગાદિ દેશસેના તે પાછળ પાછળ લાગેલી જ છે, અને તેના અનુસારે ઘન કમરપટલ પણ સાથે સાથે હોય જ છે, તેના વડે કરીને તે બંધકારણ છે. અને સદા વૃદ્ધિ-હાનિ પામવાથી વિષમપણાએ કરીને તે વિષમ છે. આમ પુણ્ય પણ પાપની જેમ દુઃખસાધન સિદ્ધ થયું.
"सपरं बाधासहिदं विच्छिण्णं बंधकारणं विसमं । जं इंदिएहिं लद्धं तं सोखं दुःक्खमेव तधा॥"
–શ્રી કુંદકુંદાચાર્યજીકૃત શ્રી પ્રવચનસાર. અને “આમ પુણ્ય-પાપમાં તફાવત નથી એમ જે નથી માનતે તે મહાચ્છાદિત જીવ અપાર ઘર સંસારમાં ભમે છે.” * કારણ કે સેનાની બેડી હોય કે લેઢાની બેડી હોય, પણ બંને બંધનરૂપ બેડી જ છે; તેમ પુણ્યબંધ હોય કે પાપબંધ હોય, પણ બને ૪ જુઓ-શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્યજીકૃત પ્રવચનસાર ટીકા, ગા. ૭૬.
