________________
- ૨૧
શ્રી નવપદ પ્રકરણ ગ્રંથને ગુજરાતી ભાવાનુવાદ નથી ઈત્યાદિ જે કહ્યું તે પણ બાળકના પ્રલાપ સમાન છે. કારણ કે ક્રિયાકાલ અને -સમાપ્તિકાલ એ બેનું કથંચિત્ એકપણું સ્વીકાર્યું છે. તે આ પ્રમાણે -
જે ક્ષણે કાર્ય કરાઈ રહ્યું છે તે ક્ષણે કાર્ય કરેલું પણ છે. અન્યથા કાર્ય માટે કરાતી "ક્રિયાના પ્રથમ ક્ષણની જેમ કિયાના અંત્યક્ષણમાં પણ કરેલું ન હોય, અર્થાત્ જે ક્રિયાના પ્રથમ ક્ષણમાં કરેલું નથી તે કિયાના અંત્યક્ષણમાં પણ કરેલું ન હોય. (કારણકે જે પ્રથમક્ષણમાં ન હોય તે અંત્યક્ષણમાં પણ કેવી રીતે હોય?) જે ક્રિયાના અંત્યક્ષણમાં પણ કરેલું ન હોય તે “આ કર્યું” એવું જ્ઞાન ન થાય, અને “આ કર્યું' એવું જ્ઞાન થાય છે. કેમકે તે અનુભવ થાય છે. વળી–“ભગવાનનું વચન મિથ્યા છે” ઈત્યાદિ જે અનુમાનપ્રવેગ કહ્યો તેમાં પ્રતિજ્ઞાના (માવવત્ત અને માથા એ) બે પદોમાં વિરોધ છે. તે આ પ્રમાણે – જે મળવદ્વાન છે તે મિથા નથી, હવે જે છિયા છે, તે અવઢવ નથી. સમગ્ર ઐશ્વર્યથી યુક્ત (=કેવલજ્ઞાની) અસત્ય ન કહે એ પ્રસિદ્ધ છે. કારણ કે સમગ્ર ઐશ્વર્યથી યુક્ત વ્યક્તિમાં અસત્ય બોલવાનું કેઈ કારણ નથી. અસત્ય બોલવામાં રાગાદિ દેષ કારણ છે, અને રાગાદિ દોષો તેનામાં નથી. કહ્યું છે કે- “રાગથી, દ્વેષથી કે મેહથી અસત્ય વચન બોલાય છે, જેનામાં આ દેષ નથી તેને અસત્ય. બોલવાનું કારણું શું હોય? અર્થાત્ ન હોય. આથી જ તમેએ કહેલો હેતુ અસિદ્ધ પણ છે. કારણ કે “ભગવાનનું વચન પ્રત્યક્ષથી વિરુદ્ધ અર્થ કહેનારું છે” એવું ક્યારેય જાણવામાં આવતું નથી. આ હેતુ વિરુદ્ધ પણ છે. તે આ પ્રમાણે – આ પણ કહી શકાય કે, “કરાતું કરેલું કહેવાય ઇત્યાદિ જિનવચન સત્ય છે, કારણ કે સત્ય અર્થને જવનારું છે, સકલ લેકમાં પ્રસિદ્ધ પૃથ્વીની કઠિનતા વિષે કેઈએ બોલેલા પૃથ્વી કઠિન છે ઈત્યાદિ વાક્યની જેમ.” વળી– આ હેતુ અસિદ્ધ નથી ઈત્યાદિ જે કહ્યું તે પણ સંબંધ વગરનું છે. કારણ કે અર્ધા પણ પથરાયેલા સંથારા વિષે “સંથારો પથરાઈ ગયે” એમ (નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ) જોવામાં આવે છે. તે આ પ્રમાણે – જે વસ્ત્ર જ્યારે જે આકાશપ્રદેશમાં પાથરવામાં આવે છે તે વસ્ત્ર ત્યારે તે આકાશપ્રદેશમાં પથરાયેલું જ હોય છે. આનાથી “બીજા સ્થળે પણ કિયમાણવધર્મથી કૃતત્વધર્મનું દૂરથી ખંડન થઈ ગયું છે” ઈત્યાદિ જે કહ્યું હતું તેનું પણ નિરાકરણ કર્યું જાણવું. કારણ કે (બંનેમાં) ગક્ષેમ "સમાન છે. ભગવાનનાં વચને વિશિષ્ટનયની અપેક્ષાવાળા હોય છે. આથી બધા સ્થળે કઈ દેષ નથી. માટે તમે કદાગ્રહને મૂકી દે અને “કરાતું કરેલું કહેવાય ઈત્યાદિને સ્વીકાર કરે. આ પ્રમાણે કહેવા છતાં પ્રતિબંધ ન પામ્યું એટલે તે સાધુઓએ વિચાર્યું: આ લિષ્ટ કર્મના ઉદયથી મિથ્યાત્વને પામ્યું છે. કહ્યું છે કે- “સૂત્રમાં કહેલા એક
૧. યુક્તિને વેગ અને યુક્તિનું રક્ષણ બંનેમાં છે. અથવા યોગ એટલે યુક્તિ, ક્ષેમ એટલે કૌશલ્ય. યુક્તિનું કૌશલ્ય બંનેમાં સમાન છે.
