________________
- ૨૦
શ્રાવકનાં બાર વ્રતો અને કારણ કે અર્ધી પથરાયેલો સંથારો નથી પથરાયે એમ જોવામાં આવે છે. બીજા સ્થળે પણ પ્રત્યક્ષથી સિદ્ધ (=પ્રત્યક્ષથી દેખાતા) ક્રિયમાણત્વ (=કરાતાપણું) ધર્મથી કૃતત્વ (=કરેલાપણું) ધર્મ દૂર કરાય છે=કૃતત્વ ધર્મનું ખંડન કરાયું છે. તથા – અમે કહેલો હેતુ 'અનેકાંતિક પણ નથી. કારણ કે હેતુ સપક્ષમાં જ છે. હેતુ વિરુદ્ધ પણ નથી. કારણ કે હેતુ સત્યરૂપ વિપક્ષથી વ્યાવૃત્ત છે=હેતુ સત્યરૂપ વિપક્ષમાં રહેતો નથી.
આથી આ નક્કી થયું કે-“કરાતું કર્યું કહેવાય ” ઈત્યાદિ જિનવચન અસત્ય છે. આ પ્રમાણે જમાલિએ સાધુઓને કહ્યું એટલે કેટલાક સાધુઓએ “એ પ્રમાણે જ છે” એમ સ્વીકાર કર્યો. જેમણે જિનવચનનો સત્ય અર્થ જાયે છે એવા સમ્યધવાળા બીજા સાધુઓએ આ પ્રમાણે કહ્યું- હે જમાલિસૂરિ ! આ તમે યુક્તિયુક્ત કહ્યું નથી. નકકી ભગવાન જોયા વિના કંઈ પણ કહેતા નથી. કારણ કે ભગવાનને કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું હોવાથી ભગવાન સતત ઉપગવાળા હોય છે. અમે માત્ર સાંભળેલું સ્વીકારનારા છીએ એથી અમોએ ભગવાનનું વચન સ્વીકાર્યું છે એવું નથી, કિંતુ યુક્તિથી વિચારીને અમોએ ભગવાનનું વચન સ્વીકાર્યું છે. ભગવાનનું વચન “પુરાણ, મનુએ કહેલ ધમ, અંગસહિત વેદો અને ચિકિત્સાશાસ્ત્ર આ ચાર આજ્ઞાસિદ્ધ છે, એથી યુક્તિએથી એમનું ખંડન ન કરવું?' ઈત્યાદિ વચન જેવું નથી. કારણ કે ભગવાનનું વયન ઉત્તમસુવર્ણની જેમ તાપ વગેરેથી શુદ્ધ છે. અન્યથા (=તાપાદિથી શુદ્ધ ન હોય તો)
એમાં કંઈક કહેવા જેવું છે (aખામીએ હેવાના કારણે એમાં કંઈક કહેવા જેવું છે), આથી આ (પુરાણુ વગેરે) વિચારવામાં આવતું નથી કેવલ શ્રદ્ધાથી માનવામાં આવે છે. શું સુવર્ણ શુદ્ધ થઈને તાપ વગેરેથી ભય પામે?” ઈત્યાદિ ઠપકાને પાત્ર થાય. વળી– પથરાતું અને પથરાયેલું એ બેને એક કાળ , “પ્રત્યક્ષથી વિરુદ્ધ અર્થનું કથન” એ હેતુ છે. જિનવચન પક્ષ છે. વાદીની દૃષ્ટિએ પ્રત્યક્ષથી વિરુદ્ધ અર્થનું કથનરૂપ હેતુ જિનવચનરૂપ પક્ષમાં છે. આથી હેતુ અસિદ્ધ નથી.
૧. અનેકાંતિક એટલે હેતુ સાધ્ય વિના રહે. જેમકે, પર્વતો વદ્વિમાન ઘવાત્, અહીં દ્રવ્યત્વ હેતુ સાધ્યાભાવવાળા સરોવરમાં રહેતા હોવાથી અનેકાંતિક છે. તેનું બીજું નામ સવ્યભિચારી છે. . પ્રસ્તુતમાં મિથ્યાત્વ-અસત્યત્વ સાધ્ય છે. વાદીની દષ્ટિ એ પ્રત્યક્ષથી વિરુદ્ધ અર્થ કથનરૂપ હેતુ સપક્ષમાં જ છે, એટલે કે અસત્યત્વરૂપ સાધ્યને છોડીને રહેતો નથી. માટે હેતુ અનેકાંતિક નથી.
૨. સપક્ષ=જેમાં સાધ્ય નિશ્ચિત હોય તે. વહ્નિરૂપ સાધ્યની અપેક્ષાએ મહાનસ સપક્ષ છે.
૩. વિરુદ્ધ એટલે હેતુ સાધ્યથી તદ્દન વિરુદ્ધ હાય, અર્થાત સાયાભાવવાળાની સાથે જ રહે. જેમકે, પર્વતો વમાન જ્ઞસ્ટાત, અહીં જલ હેતુ સાધ્યાભાવવાળાનીવહત્યભાવવાળાની સાથે જ રહે છે. આથી તે વિરુદ્ધ છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રત્યક્ષથી વિરુદ્ધ કથનરૂપ હેતુ સાક્ષાભાવવાળા સત્યમાં રહેતા નથી. આથી હેતુ વિરુદ્ધ નથી.
૪. વિપક્ષ=જેમાં સાધ્યને અભાવ નિશ્ચિત હોય છે. વહ્નિરૂપ સાધ્યની દષ્ટિએ સરેવર વિપક્ષ છે.
