Book Title: Tod Rajasthan Vol 01
Author(s): Savailal Chotalal Vohra
Publisher: Purushottamdas Gigabhai Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/035290/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina graMthamALA .iclobllo 'loSII313 2? ?Y/2K2-7080 : lp@ 522068 TaoNDa praNita. ToDa rAjasthAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat saMpAdaka. purUSottama gIgAbhAI zAha. bhAvana www.umaagvanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S TD=== = mAnasa ni jinAja nA jika potAnAthI karnala jemsa TaoNDa praNita. ja vAra aTakI rAjasthAna. Railwallarld Hii karIne vaoNlyuma paheluM. - jApAnamAM koI altilingual and etal anuvAdaka. sAkSara savAIlAla cheTamalAla harA. zabdaciMtAmaNI kaSanA katta-bhAvanagara. E + prakAzaka. NIMort timaani purUSottamadAsa gIgAbhAI zAha, mAleka-dhI vidyAvijaya prinTiga presa bhAvanagara. maramana jA saMvat 1967 sane 1911 - kiMmata rUA. 5) : 5 Yra - / 0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) bhAvanagara dhI "vidyAvijaya" prinTiMga presamAM zAhapurUSotama gIgAbhAIe potAne mATe chApyuM. pharIthI chapAvavAne kepIrAITane hakka prasiddhakartAe pitAne svAdhina rAkhe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANNALS AND ANTIQUITIES OF RAJASTHAN. OR THE CENTRAL AND WESTERN RAJPUTSTATES OF INDIA. BY Lientenant Colouel James Tod. Late Political Agent to the Western Rajput States. TRANSLATED By Savallal Chhotalal Vora The author of the "Shabda Chintamani Kosh " Samvat 1967 PUBLISHED By Purushottamdas Gigabhai Shah. Propriter of " Vidya Vijaya" Printing Press Bhavnagar. VOLLUME 1 Price Rs 5-0-0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat AD. 1911 www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All rights reserved, Printed at the "C Vidya Vijaya" Printing Press Bhavnagar. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanagaranA neka nAmadAra mAhArAjAdhirAja sara bhAvasiMhajI bahAdura, ke. sI. esa. AI. The Bombay Art Printing Works, Fort. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26vvvvwvvvvvvvwvyo - maLa patra che : akhaMDa praDhapanA gebrAhmaNa pratipALa nekanAmadAra gehalakuLabhUSaNa mahArAjAdhirAja zrI bhAvasiMhujI bahAra ke. sI. esa. AI. saMsthAna bhAvanagaranA nAmadAra mahArAjA sAhebanI pavitra sevAmAM, kAThiyAvADanA zreSTha rAjAonI paMktimAM Apa nAmadAranuM zreSTha dhikRta Asana virAjita thaeluM che. rAjyAdhikAranI prApti pazcAta Apa nAmadAranI kaLA kauzalyatA, kAryadakSatA ane nyAyanipUNatAnuM pavitra digdarzana prakAzita thaI raheluM che. vartamAna kALane yogya vividha prakAranI vidyAkaLanI abhivRddhi athe utsAhI yuvakane videza gamana karAvI tana, mana ane dhanathI mahAna Azraya ApavAmAM sarvadA utsAhavALA rahe che, bahu prakAranI vidyAkaLAnA zAstrIya tathA etihAsika granthonA uddhAraNa e siddhi mATe asAdhAraNa Azraya ApavAmAM ApazrI sarva manuSya mAtra vidvAnone uttejana ApavAmAM, Azritane uddhAravAmAM . mArathI thaI zakaze. rApavAmAM, Apa nAmadAra sarvadA zramaya rahe te mAya che ne ke darehaNa karAvI sarvanA sukhamAM ApanAmadA pavitra pa . thAo che. gurjaragirAnI saMskRddhimAM pUrNa puSTidAtA che. trIe : aMta ane anya aneka prakAranA vividha saguNenA bhaMDAra nahIM paevA, eTaluM ja nahi paNa jenAmAM anya olnomnomnomnomeno Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Q6vvvvvvvvvvvvvive mAnuSi zarIrethI adhikapaNe IzvaranA aMze rahelA che, evA bhAvanagara narezane A "zrI rAjaputasthAnanA bhUtakALanA ItihAsathI grathita thaele grantha ke je karnala jeImsa ToDa sAhebanI svabhASAmAM racAelI pravRttinuM gurjaragirAmAM pratisthApanna kareluM pratibimba che. e rAjasthAna nAmane apUrva grantha Apa nAmadAranI khAsa anusAthI samarpaNa karI kRtakRtya thAuM chuM. lI. huM chuM, Apa nAmadAranI vaphAdAra prajAmAM eka - namra sevaka purUSottamadAsa gIgAbhAI zA. * **, * ,* 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojaniya prArambhaka udgAra. priya vAcaka varga ? A sthAne Apa sa A bAndhava gaNane jaNAvavAnuM huM Avazyaka mAnuM chuM ke A pustaka ApanA karakamalamAM mUkatAM prathama te prasiddha karavAnuM asahya sAhasa uThAvavA zarUmAM kANe preraNA karI ? tathA A grantha eTalA mhoTA vistAravALA ane gahana aitihAsika vRttAMtathIbhUSita thayelo che ke te jana samAjanI sevAmAM arpaNa karavAnuM sAhasa huM mhArA sAmarthya taraph draSTi karatAM te uThAvI zakuM nahIM Ave! nizcaya hovA chatAM mane atyaMta Azcarya thAya che ke teja grantha Aje suvaNa sUnA prAtaHkALe pratyakSa ane gurjara girAnvita punarjanmarUpa danakarAvavA sAmarthyavALA thayA chuM. tenA yeAgya vivecananA e zabdo Apa samakSa mUkavAhuM AjJA mAgI laiza tA te yAgya:gaNAze nahIM, kAraNa ke eka mahAna kAryanA Arambha karatAM purve ane madhyamAnta temAM kevA prakAranAM ane keTalAM vighnA pratibandhaka thAya che, ane temanuSya mAtra ne kevA dhaiya ane hi'matathI tarI zakavA paDe che, tenuM sheja digadarzana A udgArathI thaI zakaze. vikrama saMvata 1959 nI sAla ke jenA garbhakALe mhArA tarathI '"satya" nAmanuM mAsika patra janamaDaLanA pavitra patramAM ramaNa karatuM hatuM, te mAsikanA taMtra paddhArI zrIyuta mAdhavajI prAgajI agniheAtrIe A pustakane khatAvyuM ane te prasiddha karavA svecchAsaha bhalAmaNa karI eTaluMja nahIM paNa avazyameva huM tevI pravRtti karI zakIza ke kema? e A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkAnA samAdhAnamAM praveza karyA vinA mArA pAsethI Agrahasahavacana levAmAM AvyuM, arthAta mhArA sAmarthyanA nyUnatva chatAM A mahAna grantha prasiddha karavA mATe je huM zaktivAna thayo houM te te upakAra mahArA mitra vargane ja che ane purvota apelA vacanAnusAra meM karela pravRtimAM keTale aMze phaLibhUta thayo chuM tenuM tolana karavAnuM kAma jana samAjane soMpavAnuM huM uttama samajuM chuM, A granthanuM mudraNa kArya zarU thatAM purve mahArA parama mitra varmAntargata zrIyuta mAdhava chabhAinuM anAyAse mRtyu thayuM, tenI sAthe A presanuM keTaluMka vyavasthApakanA adhikAranuM kAmakAja karanAra zeTha bhAIcaMdabhAI modaradAsanuM paNa svarga gamana thayuM. A pramANe ubhaya sahAyakonA A lokanA parityAgathI aMtaHkaraNamAM kalezanA praveza vaDe karIne dirghakALa paryanta mana ati vyagra rahyuM ane tene pariNAme A granthanuM mudraNa kArya gADha niMdrAne adhina thayuM hatuM. eTaluM ja nahIM paNa vizeSamAM vaLI A granthanI gurjara racanA ane tenI bhASA zailI kAMIka vadhAre kilaTa hoine sAmAnya vAcaka vargane te phaLadAyaka nivaDe ke kema? rUcikara thaze ke kema? ane AnaMdadAyaka thaze ke kema ? e praznagaNanA uthAne cittane vadhAre caMcaLa banAvyuM, ane grahaNa kareluM vacana pUrNa karavA mATe heja vikSepe praveza karyo. paranuM samayajate mahArA sambandhamAM AvanArA mahArA mitravarga ane hitaciMtako tathA taduparAMta taiyAra paDele A grantha je je lokonA jANavAmAM Avyo hato, teonA atyaMta Agraha ane protsAhaka zabda prahAra vaDe karIne punaH mana jAgRta thayuM, ane chApavAnuM zarU karyuM, amuka phormo chapAvyA ane te chapAyelA phormo vijana maMDaLanA avalokanAthe mokalatAM keTalAeka taraphathI bhASA saMbaMdhI Aropa AvI temAM saraLatAnI agatyatA jaNAvavAmAM AvI ane keTalAko taraphathI evo sphaTa abhiprAya Avyo ke A grantha tevI bhASAmAM lakhAyelo che ke tenuM avalokana vidvAna buddhivAna vargaja karI zakaze paraMtu sAmAnya jJAna zakita sampanna manuSyane te rUcikara thaze nahIM AvAM satya sUcaka paratu nirUtsAhika pratiuttarone mAna ApavA tathA samasta jana maMDaLa sneha pUrvaka tene abhyAsa karI zake evI ciMtA rAkhI A grInA gurjarInuvAdakane tenI sarala sudhAraNa arthe vijJApanA karavAmAM AvI, kintu e vijJApanAnA avikAra pUrvaka uttaramAM tevA zabdonuM pradAna thayuM ke " A prantha kheDuta varganA loko mATe nathI paNa vidvAnenA hAthamAM mUkavAnI che, tethI tathA granthanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMbhitara jotAM te kAMika rahasyamaya bhASAvALA hAvAja joie, eTaluMja nahIM paNa '6. hrI~camana karavuM " tene badale " pANI phAkavuM " evuM vaicitrya gujarAtI ApaNAthI lakhAze nahIM. " A pramANe nissAMketika uttare mhArUM mana" nirUtsAhavALuM banyuM ane mudraNakArya paNa apUrNa rahyuM. dr uparanAM kAraNeAthI vicAra bahu oche thavA lAgyo paraMtu ATale sudhI cAlI ane have aTakavuM te vAstavika nahIM gaNI have te| jema bane tema azya prasiddha karavA, evA nizcayeAthI mhArA sanmitra varga taranI lAgaNI ane mAgaNI tevIja satteja rahI. game tevA saMkaTane paNa iSTa samajI aneka prakAranA vyAvahArika vyavasAyAne nahIM gaNakArI, vidyA vijaya presa haMmezanA cAlu kAnI vyavasthAne Adhina chatAM A grantha prasiddha karavAne draDhatara saMkalpa karyo ane te ( saMkalpa janya ) LarUpe A grantha jana samAjanI dRSTi sanmukha mUkavAnA samaya prApta thayeA che. paramApakArI ane parama mAyALu mahArAjAdhirAja bhAvasaMhajI bahAdura ke. sI. esa. Aine A grantha arpaNa karavAnI vijJapti karavAmAM AvI jene svikAra tee nAmadAra sAhebe bahu Adara pUrvaka karatAM teNe mhArA A kAryamAM atyaMta sahAdhya karI ane tyArapachI te AnaMdamAM A kArya ekadama zarU karyuM. kAma teA zarU karyuM para Mtu muk sudhAravAnuM kAma kone soMpavuM te mATe bahu ci MtA grasta thayA, sAdhAraNa rIte samajAya evI vAta che ke pur sudhAravAM te kAMi sahaja kArya nathI paraMtu jarA kaNa che jemaNe te kArya kareluM nathI te tenAthI tadana ajJAta che, tethI thai zake nahIM ane temAM paNa viSNudha. manuSya ... ', zivAya tAra vargathI te banI nahIM zake tevuM hovAthI e kArya kAne sAMpavuM ?tenuM nirNAyakAraka samAdhAna rica zakAyuM nahIM tethI Akhare te kAmanA mejo mhArAja zI upara AvI paDayA, jo ke A khuzITanI sudhAraNA mATe A granthanA anuvAdaka jAte sahAyaka hatAM. paraMtu te viSayamAM te ghaNAja ajJAta heAvAthI tene zrama satASakAraka upayAgI thatA nahAtA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s Aje lagabhaga ATha varSathI taiyAra paDelA granthane have pachI paNa dI kALa pata aprasiddha sthItimAM rAkhI anuvAdakanA zramane aLa karaveA ane gujarAtI jANanArI prajAne tene alabhya lAbha ApavAthI vimukha rAkhavI e yogya nahIM jaNAtAM jema bane tema tvarAthI A grantha chapAvavAnuM kAma levAmAM AvyuM, ane yathA prApta zAbdika saMkalanA sa'kalita karI mudrAki ta karavAmAM AvyuM che. eTale kadAca temAM koi sthaLe kAMi nyUnAdhikatA Adi koI prakAranA doSanuM darzana thAya te tene daragujara karavA huM khAsa vina'tI karavA rajA lauM chuM. upasaMhAramAM e zabdo kahevA rajA lauM chuM ke mAMgaroLa nivAsI mhArA parama snehI mitra rA. rA. dayAza kara rUdrajI vyAvahArikane A granthanI pIThikA lakhavAnuM je kA soMpavAmAM AvyuM hatuM te temaNe upakAra saha svikArI A kAmAM bahu prakAranI madada karelI che, tethI teonA temaja A granthanI a Mte kaThaNa zabdane koSa ApavAmAM AvyA che. te taiyAra karavAnuM kAma sahRdaya snehi zrIyuta maNilAla ghelAbhAi saMdhavI e hAtha dharI utsAha pUrvaka sampUrNa karyuM che temane mATe A sthaLe aMtaHkaraNa pUrvaka AbhAra mAnavAnuM vismaraNa thatuM nathI. A pustaka mATe agAuthI grAhaka thaI Azraya ApanArA sadgRhasthAnAM amara abhidhAnA A granthanA khIjA vAlyamanAM aMte ApavAmAM AvyA che. lI prasiddha ko~. purUSottamadAsa gIgAbhAI zAha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E pIThikA. lo bekana tenA eka amara nibaMdha sutranA saMkSipaNAthI jaNAve che ke, "vAMcanathI mANasamAM paripUrNatA Ave che.lekhanathI tenAmAM bArIkI Ave che. ane vAtacItathI te samaya sucakatA sampAdana kare che " vaLI te kahe che ke "keTalAeka pustakone cAvI cAvIne kuce kare ane tene magajanI hAjarImAM pacAvavAM ane keTalAMeka cAvyA vinA paNa gaTTa daInegaLe utArI devAM. vedAntanAM gabira vacamAM bolIe te ziSTa granthonuM avalokana karavAmAM "adhyayana-manana-ane nididhyAsana" ne kaThaNuM paNa phaLadAyaka paripATha karavI avasthA che. prAtaHkALanA prathama praharanA zitala ane sugandha saharAna samayamAM nidrAmAMthI jAgRta thaelA avyabhicArI magajane pramANa pustakanA bodhathI bharapura karavuM ucita che. jema pratyeka granthanA prAraMbhamAM maMgaLAcaraNane ziSTAcAra te te pustakanA darzana nathI jovAmAM Ave che. pachI te te maMgaLAcaraNa vehecAyelA traNa prakAramAMthI vastunide. zAtmaka, vA namaskArAtmaka, kiMvA AzivAdAtmaka che, te te te pustakanA aMtaramAM samAelI vastu gati anvaya racAelAM levAmAM Ave che, ane maMgalAranmanuM eja prayojana jovAya che ke A grantha pratyeka vAcakone bodhadAyaka che, eTaluM ja nahI paNa kato tene nirvina paripUrNa karavAnuM sAmarthyavALe bane. A anivArya niyamane AdhIna thaI tethI anya rIte bIjA sAmAnya granthamAM prastAvanA-bhUmikA-ke pIThikA lakhavAno AraMbha hAla te sarva sAmAnya sthaLe avalakavAmAM Ave che. maMgalAcaraNanA jema vividha bhAgo jAelA jovAya che. tevI rIte prastAvanA AdimAM nirikSaNa thatuM nathI; prastAvanAmAM mAtra eka ja vAra sthiti che ane te vastu nizAmaka jevI ja jovAmAM Ave che, kAraNa ke pustaka gata AzayanuM jemAM saMkSipta varNana hoya te prastAvanA, athavA jene bhUmikA ke pIThikAnA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A prasaMgane AraMbha karatAM AnaMda eTalA mATe uddabhave che ke, bhinna bhinna - prakRti cinAM manuSyamAM jJAna e sAmAnya vastu sarvamAM nyunAdhikAMze prAptavya che. ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- * E * * - * - * * * * * * * * * - - pIThika. che ja paraMtu vyavahAramAM te te manuSyanI kAryavyavasthA ane vartaNuka AdithI ekameka pratithI virUddha darzana thavAmAM muLa hetu jJAnanuM ochAvattApaNuM nahi paraMtu tene saMskRta karavAmAM nyunAdhika pravRtti eja mukhya hetu anubhavavAmAM Ave che. manane vega agamya buddhinI gatinuM titratva ane mastiSkanI camatkRti, e sarva sAmagrI prati bhinna manuSyomAM prati bhinna darzana thAya che tenuM paNa bahudhA eja prayojana jaNAya che kharuM, paraMtu e sarva jJAna rU5 sUryanAM prati bhinna kiNe che. mukhya je jJAna vastu che te sarvadA nidaja che tene nyUnAdhikAMzanI sthitimAM rAkhavuM e manuSyanI pravRtti upara bahudhA vadhAre AdhAra rAkhe che. jJAnanA be prakAra pUrvathI gaNavAmAM AvyA che. eTale ke je jJAna vedAnta pitAnA sUtromAM vaNe che te anya, ane je jJAnane vyavahAramAM vyAvahArAya che, te tethI anya ja che. A dividha jJAnamAM vyAvahArika jJAna e jema vyavahAramAM adhika | upayogI che tema satya jJAna e paramatatvanA darzanamAM upayukta che. A sthAna je jJAna sapAdita karavAne Agrahe che te vyAvahArikajJAna che. A ubhayaprakAranA jJAnane adhika puchabanAvavAmAM manuSya mAtrane pravRtti niraMtara sevavI paDe che, temaja A sAthe ATaluM paNa kahyA vinA cAlaze nahIM ke sadgatti sevavI; eTale mAtra vyAvahArika vartaNUka ja pavitra rAkhavI teTalAmAM paryavasAna thatuM nathI.paraMtu sazAstranuM zravaNu manana ane nididhyAsana, pratibhinna sAcI vastusthitinA saMgraharUpa pustakonAM vAcana ane tadagata! AzayanuM saMrNa nirikSaNa ane te paNa zraddhApUrvaka hovAthI ja jJAna adhika puSTa banI buddhinA pavitratvamAM vizeSa sAdhanabhUta thAya che. eTaluM ja nahi paNa tene ane tenAthI je kArya bane te hamezAM stutipAtra nIvaDI zake che. athAta buddhine saMskRta karavI. jJAnane vadhAravuM, e pustakonA vAMcana zivAya anya sAdhana ghaNuM karI maLI zakatuM nathI. nizALamAM game teTalAM pustakone gokhI gekhIne zAstramAM kahelA " vALa nApATha pramANe chaMdagI saghaLI vyatita karavA chatAM kazuM phaLa prApta thatuM nathI. sRSTine anivArya niyama che ke dareka manuSya navinatAno anubhava levAne jIjJAsu hoya che. jJAnanI vizeSa samRddhi karavA mATe utsuka rahe che. ane jema bane tema pitAnI dareka prakAranI zaktinI adhika vRddha thavA mATe pravRttimaya rahe che, AvI vRtti sRSTi janya samasta manuSyamAM hovA chatAM keTalAe te meLavavAnI pravRttithI nivRtta rahe che. ane keTalAke sarvadA adhikAdhika kAryamAM prerAi adhika phaLa sapAdana karI zakI ucca keTie pahecAnuM darzana karAve che. jayAre anya pArzvapravRtti zUnya ane nivRtti parAyaNa rahI tevA phaLathI vimukha rahelAnuM darzana thAya che. paraMtu jIjJAsAne ubhayanI ekaja hoya che, sannikartha eja nikaLe che ke jyAM sudhI je vastu kAma karavAnI icchA thAya ane tenuM padArthanA upAdeya arthe vya karma karavAmAM Ave nahi tyAM sudhI te padArthanI prApti kvacidapi saMbhavatI nathI. manuSyo pAse mAnuSatva prApta karavAnuM bahudhA ekaja sAdhana che. ane te bhinnabhinI A vidyAnAM pustakenuM avalokana: dareka pustaka jahA jAtA svarUpamAM jadi jAdi vidhAmAM ane ---- --- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThikA. 1 :: mt`h * * * * * -* * -- che jUdA jUdAM tatvothI hamezAM saMkalita thaelAM hoya che, ane tenuM pAna ane eka nAnuM che ; sampAdanamAM mukhya hetu bhUta che. paraMtu jyAM sudhI AvA rahasyamaya pustakanI vastu gatine ? - avalokanamAM mUkavAmAM Ave nahi tyAM sudhI adhika jJAnanI IcchA AkAza kusumavata che. ' paMcAmRtanuM darzana phaLa ApanAruM kAMI nirikSaNa-smaraNamAM AvyuM nathI, annanA bhakSaNa vinA kSudhAnI nivRtti saMbhavatI nathI, ityAdi suSTinA dareka prakAranA vyavahAra pravRttine sarvadA Adhina hoya che. ane tethIja yathAyogya padArthonI prApti arthe A sakaLa saMsAra pravRtti parAyaNa rahelo jovAmAM Ave che, eTale daraje pravRttino vijaya teTaleja darajaje phaLanI prApti thAya che. " jJAna lAbha " mumukSane mokSa prAptino mULa hetu pratija che. ane te !! je yathA yogya karaze. te mane maLI zakaze. evuM zrImadabhagavada gItAnuM satra ApaNe a ) valokIe chIe. kahevAnuM prayojana e che ke eka pustaka draSTi gocara thayA pachI tene jovA tathA temAM zuM rahasya che, te jANavAnI dareka jaNane icchA thAya che, jemAMnA keTalAeka mAtra che tene joI eka be patAkaDAM pheravI choDI de che, jyAre bIjo tenuM saMpUrNa nirikSaNa kare che. A vArtAne Apa vAMcakoja nyAya karazo ke ukta ubhaya prakAranA manuSyomAM Apa kone pasaMda karaze ? pustakanA AdhaMta avalokana vinA temAM rahelI vastusthitinuM ! yathAgya darzana thatuM nathI. enA kartAnI parikSA, tenA hadayanA udagAra, tenI buddhinI E parisimA, tenA jJAnanuM bhAna,ane AcaraNanuM darzana, e saghaLuM kartAmAM je je prakAranuM daivata E hoya che te saghaLuM A pustakamAM lekhinidvArA pratisthApanna thAya che, ane vAcakane PS tethI evA lAbha thavAno hamezAM saMbhava rahe che ke potA karatAM baLavattara-adhikavijJAna ke sampanna ane dareka prakAranA ucca guNovALA manuSyanAM pustakane vAMcanathI temAM rahelA te te guNone AkarSaNa karavAnuM sAmarthya melavI pitAmAM saMgrahita karavA samartha thavAya che, arthAta "ThIka A? te kalAnuM pustakanA ! Ita dITha emAM kAMI nathI ! AvA AvA udgAro kADhI tathA tene vaza rahI jeo nivRtti parAyaNa rahe che teone huM che te kahI zakuM chuM ke AvA purUSo te mAtra mRgasvarUpe pitAnuM manuSya jIvana kAMI paNa che jJAnanA lAbha vinA jatuonI mAphaka puruM kare che, eTalethIja basa nahIM paNa sRSTinI che aneka prakAranI camatkRti, vyavahAranI aneka parAkASTAo-zAstranAM aneka rahasyo-deza vi : dezanA aneka vyavahAra-ane pratyeka sthAnanAM manuSyonI Arthika ane pAramArthika sthitinuM che darzana e Adi bahu prakAranI saMsAranI lIlAonuM bhAna meLavavA hatabhAgI rahe che. kathane sarva prakAranI matsAmagrI sarva prakAranAM pustakonA avalokanathI manuSya mAtra ii pitAmAM saMgrahita karI zake che e nirvivAda che. A rahasyamaya granthanA ativa zradhdhA pUrvaka avalokanathI tagata rahelA che Azayane svabudhdhi sAmarthAnusAra dareka manuSya potAmAM rahelA jJAnanA prabhAve tenuM yathA zakti AkarSaNa karI tenuM sthApana svamastiSkamAM ApI gya kALe tene anubhavamAM - --- ----- - - - - - - * * =='_ - * - - - - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ () yAAi. mUkavA samartha thaI zakeche, huM dhAra`chuM ke, A sidhdhAntanA parihAra karavA bhAgyeja kAMThe pravRtta thai zakaze, A granthonA avalAkanathI anubhavIne prazna karAtA samAze ke te potAnA manane jJAna zaktine ane buddhine yayA sAmarthya prADha banAvavA zaktivAna thai zakayA che. vaidha vidyAnAM aneka pustakonA avalokanathI ane tenA draDha abhyAsanA paripAkathI saMkhyAbandha manuSyo anyanA vyAdhi nirmUla karavA sama thai zakayA che. A granthA potapotAnA svataMtra sAmarthyane saMgrahe che, kintu ethI anya mA gAmI vidha vidha granthAnA avalAkana vaDe manuSya zuM ? na karI zake eja praznanI vAta che. aitihAsika granthAnA zravaNa mananathI manuSya dareka prakAranI buddhinA vikAza kramane prApta thavA samartha thAya che, kAraNa tenuM avalokana ghaNA rasAlaMkArathI saMskRta ane vibhuSita hAvAthI tete guNa rAzInAM pracchanna kirNAnA pratApathI prakAzamaya banI zake che. sanA sAmAnyAnubhavanI vAto che ke aitihAsika grantho potAmAM samasta prakAranA rasAnuM cUNa saMgrahI rAkhe che. arthAt A granthAmAM bahudhA prAdhAnya sthAna virarasa bhAgavate Daraze.tapi tadantaram-karuNA-bhaya-adbhuta-zAMta-zRMgAra Adi yathA sthAne, prasaMga vazAt anya rasAnuM darzana paNa avalokavAmAM Ave che, dareka rasanuM sampUrNa vana ane tene anusarata kathAnuM avalokana je samaye ApaNe karIe chIe, te samaye jANe ApaNeja te hamaNAM anubhavatA hAie tevA prakAranuM bhAna ApaNane thAya che, zAntarasane prasaga Ave tyAre--tevuM svarUpa anebhayAnvita prasaMga Ave tyAre tevA anubhava thavA mATe kayA vAcaka nA kahI zakaze. vIrarasa prAdhAnya vArtA vAcakane paNa tatkALa sAmarthya vALe banAvI de che. AvA dareka prasaMgAthI vibhUSita aitihAsika granthonuM manana manuSyane mAnuSatva prApta karavAnuM mukhya sAdhana thai paDe e ni:saMzaya vArtA samajAya che. jema ekaja nATakamAM aneka jAtanA rasa-raMga ane bhinnabhinna darzananA anubhava thAya che. tema aitihAsika granthonA avalokanamAM paNa manuSyane paMcAmRta cUnA AzrAda anubhavavAmAM Ave che ane AvA aneka granthonA avalAkanathI eka manuSya buddhimAna ane anavalokanathI mUDha kahevAya che. tenI keANa nA kahI zakaze? bhAratavavisa jo ApaNA kalyANArthe potAnA svAtma bhAgavaDe-dravya bhAgavaDe ane aneka prakAranI parAkASTAnA sahanavaDe aneka prakAranA granthAne vArasAmAM ApavAnuM mahATuM mAna sampAdana karI gayA che. avaniya upakAra karI gayA che, vizeSe kahIye teA niHsIma bhaMDAra bharI gayA che. tenA cathApacAra thai sAdhana sAmagrInI prApti pura:sara je je granthA prakAzamAM AvelA che tenuM darzana ApaNe karI zakayA chIe. ane je je granthA vyatita thatA kALAnukrama pramANe prasiddhimAM praveza karatA jAya che, tema tema avalAkatA jaie chIe ane tadda.t rahelI rasamaya sAmagrInuM pAna karI rahyA chIe. tenA madupakAra eTalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mATeja mAnava ke te te gronA kAtara abhyAsane atte Aje AryAvartamAM vartamAna kALamAM nUtana vidvajanuM darzana karavA ApaNe bhAgyazALI thayA chIe,AnA pariNAmarUpa vartamAna kALanA vidvAne paNa yathAzakti kAMIka pUrvanuM ane kAMIka pitAnuM evuM rasika cUrNa paNa granthanA svarUpe ajavALAmAM mUkI vArtamAnika sRSTinI daSTie mUke che, A nizcaya ApaNe ApaNu AryAvarta mATe je, kintu dareka dezanA dezIo paNa tevuM mahad kArya karavAmAM pachAta rahyA hoya evuM jaNAtuM nathI. kAraNa ke anya bhASiya ghaNuM granthonA anuvAdo thaI prakaTikaraNane svarUpe AvyAnuM ApaNuM anubhavamAM AvyuM che. dareka manuSya potAnA deza mATe potAnA khaMDa mATe, pitAnA gAma mATe, pitAnI jJAti mATe, potAnA kuTuMba ane svataH pitA mATe dareka prakAranI pravRti kare e te sahaja sAmAnya vAta che. paraMtu tethI taddana viparita bhAge vahana karavAne je manuSya prasaMga letA haze tenAM hadaya keTalAM pavitra-keTalAM nyAyI ane keTalI paropakArI vRttinAM haze.tenA dAkhalA ApaNA draSTi paNe kAMI nyuna gamana karatA nathI. paraMtu teonI te pravRttine uddhAra karavo e anya hastagata yAne parAdhina vArtA che eka mANasa eka pustaka game tevaDuM lakhe paraMtu jyAM sudhI teno upayoga thAya nahIM, tyAM sudhI tenI e pravRttinI asadagati ja samajavI. kahevAnI AvazyaktA eTalA mATe samajAya che ke pAThikAnA avalokanamAM ja vAcakone adhika pravRtti ApavI e vizeSa karIne anucita gaNI ATalA digdarzananI uttare ApaNe have hastasthita granthanI paryAlacanAmAM pravRtta thaIzuM. mahAtmA karnala ToDe A granya mUlamAM svabhASAmAM pitAe game tyAre lakhyo hoya, tadapi te IsvIsana 1829 mAM prasiddha thayAnuM temanA mRla pustaka uparathI jaNAya che teonA amara nAma pAchaLa te vakhta " Late Political Agent to the Wastern Rajpoots States" lakhAyelA A zabdothI samajAya che ke mahAtmAzrI A vakhta kiMvA AthI kAMI purva paNa rAjaputa sTeTonuM Adhipatya bhogavatA haze ( bhogavatA hatAja ) ane te kAlanA garbhamAM teoe je darzana karyuM, je je anubhavo lIdhA ane te samayanI pave A rajaputa rAjAomAM je je sAmarthya hatuM te sarvanuM saMkIrNa karI vartamAna kALanI prajAnA netro sanmukha kathAnA svarUpe tete samayanA sAmarthyavAna rAjAone darzanamAM mUkavAnA nizcayarUpa A granthane ApaNe joIe chIe, mahadAzcaryanI vAta to eTalA mATe che ke rajaputasthAnanA aneka rAjyonI dhUrAdhAraNa karyA chatAM rAtradivasa aneka vidha pravRttimAM ukta chatAM AvA mahAna granthane guMthavAmAM potAnI pavitra cittatti kAme lagADI athAga parizramanuM sevana karyuM chemUla granthanA svarUpanuM darzana mAtra manuSya mAtrane oha ? ema Azcaryacakita kare che te pachI temAM varNavelA rahasya mATe mahAtmAzrIne zuM ame sahana karavuM nahIM paDyo hoya, te kahI zakAtuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - -- -- - - - - --- pAThaka i; -*.* * **---- -- A grIne janma ApavAmAM paNa ghaNA vidajajano, zAsio ane patine Azraya levAnI AvazyaktA jaNAI haze, evuM anumAna A granthanA avalokanathI ApaNe ? sahajaja laI zakIe chIe. ane te zivAya mUla granthamAM ApelA "Introduction"nA vAMcanathI ApaNane mahAtmA TauDa khAtrI karAve che. atyAre ApaNA hAthamAM je grantha nirikSaNa arthe Avelo che, te svata: mULa che. granthanuM bhASAntara nathI. paraMtu TaeNDa rAjasthAnane baMgAlI bhASAmAM anuvAda - thayAne ane gurjara girAmAM guMthavAne mahAna zrama sAkSara verA 6 savAIlAla choTamalAla mAjI kasTamsa vahIvaTadAra lAvanagara zabda cintA maNI-mudrArAkSasa-ityAdinA. jeo kartA che. teoe upADelo che eTale sAkSAta | A grantha ne baMgAlI grantha sAthe saMbaMdha vALo mAnatAM. have mULa sAthe je keTalIka vibhinnatA Ave che tenuM kAraNa pUrvanA beMgAlI anuvAdakane gaNavAmAM koI vadhAre thatuM ? hoya ema jaNAtuM nathI. kAraNu jyAre mahAtmA ToDano maLa IMglIza grantha ane hAlanuM A gurjara ane nuvAdana banne eka vakhate draSTi sanmukha rAkhIe chIe tyAre eka bIjAnuM kiMcita vaiSa- ! khya pratyakSa thaI zake che. che. mahAtmA karnala ToDanA mUlamAM IglIzamAM jamoTAM daladAra be volyumsa (Volumes) | prasiddha thayelAM che jemAMnA prathamanA volyumanA pUrvArtha mAtranuM A granya pratibimba che :eTale ke mahAtmA TaMDanA prathama volyumanA be vibhAga karyA ane temAMthI prathama vibhAga- - Volume 1 nA nAmathI prasiddha karI temAM mULa granthanA Chapters 21 sudhInI saMkalanA saMkalita karI tyAre Chapters 22 to 30 sudhIne uttara vibhAga volyuma bI- 1 jAmAM parisamApta karavAmAM Avyo che. arthAta mahAtmA TauDane mULa granthanA pahelA vohyumane A granthanA be vibhAge pUrNa karavAmAM Ave che. IMglIza granthanA Chapter 18 page 881-82 upara Avelo. patra jeke, A pustakanA adhyAya 12 pAnAM 316thI zarU thapAnAM 318 e sapUrNa thAya che te patra rANA rAjasihe raMgajeba upara lakhelo che. te tarapha vAMcakonuM dhyAna kheMcavuM bahu jarUranuM jaNAya che ke, A patranA lekhaka rANA rAjasiMhe potAnA zaurya-himmataane tenuM niraMkuza hRdaya tenI satyatA, teno pracaMDa jusso, ItyAdI baLaviSTa dharmothI A patrane raMgI dIdhele ja lAge che, patra lakhatI vakhatanI tenI matinuM darzana sahajate kAle jevuM haze tevuM atyAre paNa ApaNa sanmukha khaDuM thaI zake che. eTaleke jeTale darajaje kSatriya dhamane anukuLa ane dhanupanA dhAraNakaranArAonA vaMzajamAM rUdhiranuM niHsama baLa, prakAzita kare che eTaluM ja nahIM ! paNa uparokta patra uttamottama tAtvika bodhathI sampaNuM thaele che. jema zakuntalA nATakamAM cAra adhyAyo paikI che ane cothAmAM cAra zloka ane e che cAra zlokamAM paNa ekaja spekane je uttamatA kavie apI che tevI rIte A pustaka gata che - - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- -- - - samasta aitihAsika vRttAMta rANA rAjasiMhanA patrathI dvitIyAntare Ave che enA nirvivAda che vAta che. paraMtu mUlamAM je khubI ApatranI rahelI che te bhASAntaramAM sacavAi zakI nathI , eTale teTalo AnaMda gurjaranuvAdanA avalokanathI TakI raheze ke kema ? e jarA prama sarakhuM che kharuM, zarUmAMja baMgAlI anuvAdake, zabdazaH bhAvAntara karyuM hoya ema jaNAtuM nathI, kAraNake je tevI pravRtti karI hatI te gurjaragirAthI guMthAelA A granya koI mahAna sva: rUpane dhAraNa karatA te paNa eTaluM te kahyA vinA cAlaze nahI ke, pukta riyA mahAmA DhaDe je upakAra AryAvartanI prajA upara karyo che tene avalaMbI tenA anuvAdake paNa kAMI vartamAna yugane yogya je pravRtti IglIza vidhAnA anabhijJa manuSya arthe karelI che te ochI dhanyavAdane pAtra nathI ja. jaina zubhecchakapatranA adhipati ane vidyAvijaya prInTIMga presanA mAlIka pitAnuM sAmarthya kamazaH vadhArI prajAnI sevAno pratikSaNe adhikAdhika lAbha sampAdana karI ! potAnuM amara abhidhAna gujarAta ane tethI paNa AgaLa vadhI AryAvartanA yathocita pradezamAM AvA graMthonA samuharaNathI te dvArA pitAnI vijya dhvajA rakAvatA rahe che, e ghaNuM ghaNuM IcchavA yogya che. have pIThikAnA uttara pradezamAM AvatAM udgAra eTalA mATe udabhave che ke, samagra graMthane samurita kare che, ane tenA sthaLa zarIranuM smazarIranA rUpamAM darzana karAvavuM e A banne prasaMge eka bIjAthI tadna vibhinna ja che, kAraNake anuvAdaka anya hovA chatAM teoe viSayane game teTalo vistRta cacela hoya, tadapi tene sumarUpamAM lAvavo e jarA kAThi yatA vALuM jaNAze ane temAM paNa grantha samagrene anya svarUpamAM Alekha karI poteja ne ! sumazarIra ghaDavA bese kavacidapi kilaSTatA nahIM anubhavAtAM sarala thaI zake che, paraMtu A bhAga nahIM jatAM saguNAlaMkRta murabbI varSa purUSotadAsa gIgAbhAIe pAThakA lakhavAnI je prakRti ane bakSiza karelI che te artha teozrInuM vAvat smaraNa. mane vismaraNa thaze nahi.tepaNa vyAvahArika vyavasAya ane parAdhinatAnI adhika parAkASTAthI 1: nivRta thaI yathAzakti prApta zabda prayoganI mallikAnuM A pIThikArUpa gunyana kareluM che te murakhI varya zrIyuta purUSotamabhAI tathA A granthanA samasta vAcaka varga kSiranira nyAye yathAyogya upayoga karaze evI vijJapti karI viramavA rajA lauM chuM. dayAzaMkara rUdrajI vyAvahArika saMvata 1967 nA jeSTha vada 8 ) caMdravAsara mAMgaroLa-kAThIyAvADa - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --- - ----- - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 praNIta TAra rAjasthAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. prathama adhyAya. rAjasthAna-surya tathA caMdra vaMzanuM paurANika vRttAMta dvitIya adhyAya. surya tathA caMdra vaMzanA narapatinI vaMzAvaLI ane teenA paraspara sanasamayanu nirUpaNa 5-10 tRtIya adhyAya. prAcIna Arya nRpati kartRka bhinnabhinna nagara ane rAjya pratiSTA samAlAcanA caturtha adhyAya. rAma ane yudhiSThiranA paralI sUryAM ane cadravaMzanA nRpatinuM sakSipta vivaraNa ane anya rAjavaMzanI samAleAcanA 16-20 paMcama adhyAya. zAkadrIpanI ane mudde nAbhanI 1-4 SaSTha adhyAya. rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM sakSipta vivaraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 11-16 jAti sAthe rajaputa jAtinA sAdRzyanI 21-35 34-68 www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) mevADa prathama adhyAya. rAjasthAnanA bhAga, pramANu svarUpa. judA judA bhaTTa grantha ane zilAlipinuM vivaraNa kanasekana, sAra %0 pradezamAM kanakasenano upaveniza, vallabhIpura, zilAditya, mlecchAnA vallabhIpura upara humalA, mlecchee karelA vallabhIpuranA sa.. +- ', ',' p dvitIya adhyAya. gehanuM janma vivaraNa, tenI iDara rAjyanIprApti, gilphATa zabdanI vyutpatti bApAnA janma milhaoNTanI purAtana pujA vidhi bAppAnuM vivaraNa, aguNApAne, bApAnuM jaiva maMtra gRhaNa, khApAnI citoDa prApti, bAppAnuM Azcaryakara aMtima vivaraNa dvitIya ane ekAdaza zatAbdInA madhya vartI mevADanA itihAsanA cAra pradhAna kALanuM nirUpaNa.... 19' \ \ *****......... tRtIya adhyAya. bApyA rALa, ane samarasiMhatA madhya vI rAmtaone vRttAMta, pyArAeLanI sahita, araba lokone bhAratavarSa upara humalo, citoDanA rakSaNa mATe je saghaLA hiMdu rAjA e taravAra zatru virUdhdhe lIdhI hatI tenuM saMkSipta vivaraNa.......... .........1-105 caturtha adhyAya. mahAkavi caDha bArITa praNIta aitihAsika vivaraNAvaLI, ane gapALa, pRthvIrAja amarasiMha, tAtAranA lokone bhAratavijaya samarasiMhanI vaMzAvaLI, rAhupa, rAhupanA uttarAdhikArIo..... 106-121 paMcama adhyAya. rAjA lakSyasiMha, citADa upara alAudInane humalA, alAudInanI vizvAsaghAtakatA bhImasihanA uddhAra karavA citADanA saradAra sAmatAnu asidhAraNa, rANAne ane tenA putrAne apurva AtmAtsarga tAtAra loke.thI cite Danu' utsAdana, rANA ayasiMha hamIranI. citA prApti, mevaDanI khAMtinuM ane zrIvRdhdhinu vivaraNa, kSetrasiMha ane lAkhA rANA..123-149 SaSTha adhyAya. rajaputAno stra viSayaka ziSTAcAra, mevADamAM jyeSTha putranA uttarAdhikArIpaNAnI vyavasyA mAM nirNaya nyAya samata utarAdhikArI caMDanA hekANe kaniSTha zirAM mukulachanI rAjyasihAsana www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti, mevADamAM rAThoDa rajaputanA anyAya adhipatyane lIdhe lokomAM judI jAtanuM Andolana teone citaDathakI dura karavAmAM caMDano suMdara nagaramAM adhikAra mevADa ane bhAravADa rAjyanI paraspara parika saMbaMdha baMdhana, mulachanuM rAjya sAzana, teno hatyavRtAMta.... 150-168 saptama adhyAya. kuMbhanuM siMhAsanAropaNa, mAlavapati mahamadane harAvI keda karI tene laI kuMbhanuM tvanagara mAM AvavuM, rANA kuMbhanA rAjyanI bina vanati, potAnA putra thakI rANAnI guma hatyA pitR hatyAne 5 gruta karI rAyamalArano citoDAdhikAra, dIlhIzvaranA senAdaLathI mevADane humalo, rAyamalane ja lAbha pArivAhika vivAda vilaMvAda, rAyamalanuM mRtyu . 16-181 aSTama adhyAya. rANuM sa grAmasiMhanuM siMhAsanArohaNa, musalamAna sAmrAjyanI te kALanI avasthA, mevADanuM gaurava, saMganI jya prApti judI judI jAtone bhAratavarlAmaNa vRtAMta, bAbare kareluM bhAratavarSanuM AkramaNa, bAbare karela dililazvarane parAjaya, dilizvaranuM nidhAna, bAbaranI virUdhdha saMganI yudayAtrA, kanuyAnuM yuddha, saMgane parAjaya, saMganuM maraNa, ane carita varNana. rANa ratnasiMhanuM siMhAsanArohaNa tenuM mRtyu, rANo vikramajIta, rANA vikramajItanuM AcaraNa saradAro tarapha dezabhAva, mAlavapatie karela citaDanuM AkramaNa, citoDane pradhvaMsa, jaharAta, musalamAnoe karela citoDanI luMTa,citoDanA rakSaNa mATe humAyunanuM Agamana, citaDane uddhAra karI tenA siMhAsana upara humAyunathI vikramajItanuM ArohaNa, saradAro e karelI vikramajItanI rAjyabhraSTatA, vanavIranI rAjyAsa upara pasaMdagI, vikramajItanI hatyAnuM vivaraNa 18ra-213 navama adhyAya. vanavIranuM mevADa zAsana, saMganA zizu putra udayasiMhanI hatyA karavAne vanavIrane udayoga, udayasIMhanI prANa rakSA, tene lAMbA kALa sudhI ajJAta vAsa, tene rANA kahI saradAre nuM bolavuM, dunA vivaraNu, udAsI hanI citoDa prAmi. vanavIranI sIhasana bhraSTatA nAgapuranA bhaNazIlanI umbattino nirNaya, rANA udayasIMhanA rAjyanuM varNana, tenI yogyatA, humAyuna nI sIMhAsana vyutI, akabarane janma humAyunanuM pharI rAjyArohaNa, tenu paraloka gamana, akabaranuM rAjyArohaNa, udayasIMha ane akabaranA paraspara virSavAdI canarInI samAlocanA, akabarane citaDa upara humale, ane rANAnuM palAyana, citoDanI rakSA mATe rajaputa vIrenuM khaga dhAraNu, yamala ane putra viranAra jaharavrata, hiMdu musalamA nu ghara yuddha, akabarane citaDa uparano jya, nagaravAsIonI hatyA, udayasiMhanuM udayapura sthApana ane tenuM paraleka gaMmana ... ..... 24-27 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) dazama adhyAya. pratApanuM siMhAsanArohaNa. akabara sAthe rajaputa rAjAonuM maLI javuMpratApanI hInAvasthA, pratApane yuddhodhoga, akabara pAse mAladevane vazyatA svIkArI, rajaputa rAjAo sAthe pratApane saMbaMdha viccheda, aMbarane majA mAnasiMha, rAjakumAra salImano mevADa upara humalo, haLadaghATanuM yuddha, salImanI samukhIna thaI pratApanuM yuddha, pratApanI AghAta prApti ane zuktasiMhanuM anukRpadAna, pratApI jhAlA saradArathI paNa rakSA, pratApasiMha sAthe tenA bhAi zuktasiMhano meLApa. akabarane kamalamIrane ya mogala senAne udaya. purano karelo kabajo, prajJApanA hAthathI mogala senApati pharIdanuM bharaNu, bhIla lokoe karela pratApanA parivAranI prANarakSA, khAMkhAnA pratApanI saMkaSTa vRddhi, akabara sAthe pratApanI saMdhi sucanA, bIkAnerano rAjakumAra, pRsiMha, khuzarojanuM vivaraNu, mevADane parityAga karI pratApanuM siMdhu tarapha javuM, pratApanA maMtrInI prabhuparAyaNatA, pratApanuM pratyA gamana, atarkitabhAve mogala upara humalo, pratApa thakI udayapura ane kamalamIrano punarUddhAra pratApane vijaya, gaurava, tenI pIDA ane mRtyu dattAMta. ..238-268 ekAdaza adhyAya. amarasiMhanuM siMhAsAnArohaNa, viSa prayoga karI rAja mAnasiMhanI hatyA karavA jatAM samrATa akabaranuM mRtyu, amarasiMhe pitAnI pAse je pratijJA karI hatI te pALavAmAM tene upekSA praka za, sAlaMbrA saradAranuM AcaraNa, amarasi he karela rAjakIya senAne parAjaya, ciDamAM sAgarasiMhane rANarUpe abhiSeka, sAgarajIe je karela amarasiMhane citoDanuM samarpaNa, navA navA jaya lAbha, caMdAvata ane zakatAvata raja putomAM parasparane bhayaMkara sarvArdha zatAvatanI utpatinuM vivaraNa, rANAnI virUddha samrATa putrane yuddhama, rANae karela teno parAjaya, mehabatakhAne parAjaya, sulatAna khuzarUe karela mevADa upara humalo, amarasiMhanuM nirAzya, IMgleMDathI datya pitAnA putrane amarasiMhe kareluM rAjyapaNa, amarasiMhanuM vanavAsa vRttAvalaMbana, amarasiMhanuM paraloka gamana. ...270-286 dvAdaza adhyAya, kaNe karela udayapuranuM draDhIkaraNa ane zobhA vartana, samrATanI sabhAmAM hAjara rahevAnI javAdArImAMthI mevADanA rAnI nikRti, rAmrATanI madadamAM Apela senAdaLa upara bhImanuM adhinAyakapaNuM, pAvejanI pratijo sulatAna (rama sAthe bhImanuM paDayaMtra, rAjadrohI Upara samrATa jahAMgIranuM AkamaNa, bhImanuM maraNa, udayapuramAM suramanuM pAcana AdarathI suramanuM rANAe karela haNuM rANuM karaNane paralekavAsa. rANu jagatasihanuM siMhAsanA rohaNa, mevADamAM gaMbhIra zanI, pizALAnI chAtI upara rahela dIpamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) rANAnuM prAzAda nirmANu, citAnu krothI saMskAra sAdhuna, jaza'nA A lokane tyAga, rANA rAziddhanA rAjyAbhiSeka zahAjahAnane padacyuta karI. jahAMgIranuM si MhAsanAre.haNa, jahAMgIra ane zahAjahAnatuM hIMdu premikatAnuM prakRta kAraNa kAraNatirUpaNa raMgajhebanA caritanuM vivaraNa, rajaputeA Upara tenu jayA verAnuM sthApana, rUpa nagaranI rAjya kumArI sAthe ragajhebanA vivAha saMbaMdha ane rAjakumArInuM haraNu karI rANanuM potAnA nagaramAM Agamana, zamrATanI virUdhdha yuvANa, auraMgajhebanI yuddha yAtrA, girave| upatyakA, rAjakumAra akabarane parAjaya, rAjakumAra akabaranu giri saMkaTamAM paDavuM. rANAnA jyeSTa putra kI akabaratA zakaTezadvAra, dehIrakhAMnA parAjaya, rANA ane tenA sarakArI roDa ra''putAe karelA ragajhebano parAbhava, A gajebanA yuddhakSetrano parityAga, rAjakumAra bhIkhanA gujarAta upara humalo rANAnA maMtrIe karela nAva luTavA aikayatAthI badhAela rajaputoe karelA Achamano parAjaya ane tenuM citte,Da thakI dUra cAlyuM jyuM, meAgala grAsamAMthI citADanA UddAra, bhAravADamAM bhayaMkara yuddha, aikayatAthI badhAela zizeAdIya ane rAThoDa rajaputathI akabarano parAjaya, rajaputAnA SaDayaMtra raMgajebane padacyuta karI akabarane ziAzane ezAravAnI geAThavaNa, gAThavaNamAM niSphaLatA rANA sAthe mogala samrATanA sadhi prastAvamAM za Mdhi baMdhana, viSamata thavAthI rANunu maraNa, tenA ane auraMgajebanA ciratanI samAlocanA, rAjya samuMdra sarevara, bhayaMkara durbhikSa ane mahAmArI.. ,297-290 trayodaza adhyAya, rANA jayaMta huM tene ane te yamajabAno eka gaSpa, rANA ane rAjakumAra achatane sAkSAta samAlApa sAdha baMdhana. sadhi vacchedra, rANAe karela jaya samudra sarovaranI pratiSThA, sasArika vivA, vivAda, yuvarAja amarasa hatuM siMhAsanA rAhaNa, auraMgajebanA UttarAdhikArI sAthetenuM madha baMdhana, saMsArika ghaTanAnI samalAcanA muMDa kara sthApana, mogala sAmrAjya thakI rajaputAne svAtaMtrya lAbha, aura gokhanuM maraNu, bhAratavana sAmrAjya mATe vivAha, bahAdurazAhane mogala subrAjya Upara abhiSeka, zIkha leAkAnI svAdhInatA dhoSaNA, mevADa, bhAravADa ane aMbara rAjya vacce ekatAba dhana, tenA bairAcaNarabha, bahAdurazAhanA dehatyAga phIrAkasIyaranA abhiSeka, bhAravADa rAjakumArI sAthe tenuM vivAha baMdhana, bhAratavarSanA brITIza sAmrajyanA sutrapAta, samrATanI sAthe rANAnu sadha baMdhana, bhara lokonI svAdhInatA gheSaNA, rANA amarasiMhatuM. paralokagamana, tenA caritanI samAlocana'., 331-346 caturdaza adhyAya. rANAM saMgrAmasiM, meAgala grAmAjayanA adhaHpAta, nijAmaulamukathI haidarAbAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) rAjyanI pratiSThA, samrATa trIkarazIyaranI hatyA, jayA karatu kADhI nAMkhavuM, mahamadazAhanA dIllInA siMhAsane abhiSeka, caitakhAMnanI ayeAdhyA prApti, mevADI zAsana praNAlI rANA saMgrAmano paralokavAsa, tenA carita saMbaMdha keTalAka gappA, rANA dvitIya jagatasiMhanuM siMhAsana rAha, mAravADa rAjya sAthe ane aMbara rAjya tenuM sadhi baMdhana, marA karelo mAlava upara ane gujarAta upara humaleA, marAThAe te pradezane karelA adhikAra, nAdirazAhanA bhAratavarSa upara humalA, dIllInu utpAdanA, rajaputAnAnI te samayanI avasthA mevADanuM sImA baMdhana rajaputAnu ekatA vivaraNa, bAjIrAve karelA mevADa uparane humalo, rANA upara karelo bAjIrAvanA karabhAra, aMbaranA siMhAsane madhusi MhanA abhiSeka mATe mATI gaDabaDATa, rAja mahela yudda rANAne parAjaya, mulahararAva holakara sAthe tenuM sadhi aMdhana aMbaranA izvarasiMhanA vitra pAnathI prANa tyAga, rANa nA paraleAka vAsa, rANAnuM carita vana..... .34Da-361 paMcadaza adhyAya. rANA dvitIya pratApasiMha, rANA dvitIya rAjasiMha, rANe arihaMta, huMlakare kareluM mevADanuM AkramaNa ane karadAna. rANAne padacyutta karavA vidrohAcaraNa, viSehI saradAre e kareluM eka apanRpatinu' ekatA baMdhana, tenA ekatrita senAdaLa taranuM rANAnuM AkramaNa tene pajaya, siMdhIyAe karela mevADanu AkramaNa ane udayapuranA avarAdha, rANAe karela amaracaMdane maMtrIpade abhiSeka, amaracaMdanI tejasvItA, se dhIyA sAthe sadhI baMdhana siMdhIyAnuM prasthAna, mevADanA rAjyakSaya, vidrohI saradArane rAjyavazyatA svIkAra. gaDhavAra janapadanI kSati, rANAnA gupta vadha, rANA hamIranuM siMhAsanArANa, rAjamAtA ane amara vaccenA vivA, amaranu mahucarita, maraNa ane caritra varNana, mevADa rAjyanI kSaya prapti........... 362-374 ---- SoDaza adhyAya. rANA bhIma, zivagaDa mAMhelA vivAda, rANAe karelA bhUmine punarAAdhakAra, rANAnA senaHdaLa upara alyA khAjInuM AkramaNa, rANAnA parAjaya, caMdAvata sarakAranI vidrohitA seAmajI maMtrIne vadha. vidrohIoe karelA cADanA adhikAra, rANAe mAgelI mAdha jI sidhIyAnI madada, citADanuM AkramaNa, vidnehIonu Atma samarpaNa, jalImasiMhanI mevADamAM prabhutA meLavavAnI kalpanA. abajIe karela temAM virUddhanuM AkramaNa, abajInI sukhAkAra upAdhi, lAkubA sAthe tene vivAda, vivAdanuM phaLa, jAlI nIma,jAMhipu nIsaprA hAlkaranA mevADa upara humalA, nAthadvAranA pureAhitanuM baMdIkaraNa, kAtArIyA saradArane parAkrama www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) prahAza lAkubAnuM maraNa, marADA senAnI upara rANAnA humalA, AlIsiMhe karelo e tene ulhAra, udayapuramAM holakaranuM AvavuM, ane kAra karasthApanna, siMdhIyAnuM AkramaNa, kRSNa kuMbhArinA pANIgrahaNa karavA mATe rajaputeAmAM vivAda ane tenA mATe rAjasthAnamAM yuddha, kRSNa kumArIne AtmatyAga, mIrakhAM ane ajItasiMha, tenuM durAcaraNa, udayapurathI jai sidhIyAnI rAjasabhAmAM brITIza tanu` Agamana, apamAnita tha" abajInI AtmahatyA karavA ceSTA, mIrakhAM ane bApu si`dhIyAe karela mevADanuM utsAdana, brITIzasiMha sAthe rANAnu` sadhi baMdhana.... ........375-411 saptadaza adhyAya. luMTavAnI prathAnuM damana, rajaputa rAjA sAthe aMgrejanuM maMtrI ba'dhana, mevADamAM aMgreja dutanA niyAga, udayapuramAM tenuM AvavuM, aMgreja duta tara% rANAnI abhyarthanA, rANAnA caritanuM vana, potAnA dezanI AbAdI mATe rANAnI yAjanA, nirvAsita lokone pAchA khelAvavAnI gAThavaNa, viNaka lokeAnuM AmaMtraNa, bhIlavADA sthApana, saradAra varganA ekatra samAveza, satvapatranuM daDhIkaraNa, bhumi sa`patinuM punarguNa, ArjAnA saradAra leAkeAnAM keTalAeka vivaraNa, ekanAra, medezara ane AtyaMta mevADanI bhUmibhAga prathA, pAvidhAna, vAccenA vabhukriyA, bhUmi savAdhikAramAM purANa vacana, paTela, paTelanI uMtpati ane paTelanI avasthA, bhUmistranuM niyama nirdhAraNa, sAdhAraNa LAkaLa. 412-424 aSTAdaza adhyAya. paiArANika itivRttanuM upakAritva, bhAratanuM purANa La, mevADamAM zivapUjA, bhagavA ekali'ganuM maMdira, rAva, gAsvAmI. jaina, samiti, nAthadvAramAM zrIkRSNanuM maMdira ane tenI pUjA paddhati, rajaputa samAjamAM vaiSNava dharmanI upakAratA. 425-426 unaviza adhyAya. vasa'tapacamI, bhAnusAmi, zivarAtrI, AherIyA, kAgatsava, zitalATI, rAAnI janma tithi, phulaDeLa, annapUrNA, azeAkASTamI, rAmanavamI, madana trayodazI, navaJArI pUjA, sAvitrIvRtta, raMbhA tRtIyA, araNyaSTI, rathayAtrA, pArvatI tRtIyA, nAgapaMcamI, janmASTamI, pitR devatA. khaDaga pUjA, dazaharA, gaNeza pUjA. lakSmI pUjA, dIvALI, annakuTa, jhulayAtrA, makara saMkrAMti, mitra sami. 431-439 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rA, rA, purUSottama gIgAbhAI zAha pAMcabhAyA mAleka, dhI vidyAvijaya prinTIMga presa. bhAvanagara, The Bombay Art Printing Works, Fort. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zroyut purUSottama gIgAbhAi pAMcabhAyAnuM jIvana vRtta. A ToDa rAjasthAnanuM gujarAtI bhASAntara karAvanAra zrIyut purUSAttama gIgAbhAi, jema svadharmanA meTA pakSapAtI ane sAmAnya atihAsAdi graMthAnA uddhAraka tarikenu peAtAnuM anukaraNIya jIvana leAka kalyANArthe nirgamana kare che, teozrInA upadezAtmaka jIvananu svalpa digadarzana karAvavuM A sthAne anucita gaNAze nahIM. A caritrane prArambha karatAM ApaNe adhika AgaLa vadhazuM nahIM, paraMtu ATalI ALakhANanI te agatya che ke zrIyut purUSAttamabhAinA prapitAmaha eAghA ane tenA cira jIvI nAgajI karIne hatA. jee! bhAvanagara tAkhAnA gAma meAje TANAnA rahIza nAte viNaka avaTake zAha chatAM pAMcamAyAnA upanAmathI te oLakhAya che, khIje keTaleka sthaLe AvAja prakAranu bArabhAyAnA upanAmanu oLakhANa vhevAmAM Ave che, eTale saheja anumAnAya che ke pAMcabhAyA eTale pAMcabhAienA sutha uparathI ane bArabhAyA eTale khara bhAionA yutha vaDe A oLakhANa pratiSThita thai samAya che. eTale saheja te vepArI varganA ane cathA prApta dhana sampatithI potAnA gRhasthAzrama nihaNa karatA hatA. vaikala me svamAtranuM svabhAvathIja utpanna thayelA vaidya kahata hAine tadrupanna sampati ghaNIja pramANavAlI hAvAthI dhanika sthitine te aprApta hatA. vANijyamAM paNa khAsa karI anAjanuM tAlana karavAnuM kArya karatA ane te kAryanAM kAraNe te vadhArAnA sambodhanathI eLakhAtA hatA. te kAlanA junA rivAja mujaba gAmanI svadezI nizALanI madadathI jeTalI vidyA sampAdana thai zake teTalI teNe meLavelI hatI. arthAt agAunA vakhatamAM mANasane vAMcatAM lakhatAM AvaDayu eTale bhaNI cukayA e dheAraNe nAgajIbhAinA abhyAsa sAdharaNa gujarAtI eDIyu jANavA jeTalA hatA teeA avasthAnA amuka bhAga vyatita thayA pachI AMkhe 1 mapArA--dhaMdhA uparathI paDeluM nAma. 2 kheDIyuM--jInA vakhtamAM evI rIte lakhAtuM hatuM ke--jIva hiMga ma ra 85 26 vAla na 6. tenuM zuddha gujarAtI evI rIte thAya che ke cAkhA pAlI e hIMga bharIne TAparUM dIvALIne dIvasa te plANAne khAte-- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2) adha thayA hatA. chatAM baLavAna prArabdhaneAge amaratabAi nAmanA snehALa ane bhAvapUjya patnI sAthe temanA lagnanA yoga thayelA, A dampattinA yugama vaDe zrIyuta nAgajIbhAine vyavahAramAM kAla jate cAra putrAne lAbhamaLyeA. jemAMnA vyavahAranA pUrvakALeja ApaNA cAritra nAyaka purUSotamabhAinA pUjya pitA gIgAbhAIne janma thayA. ane tyArapachI anukrame ANaMdajI, kamA ane viracaMda vIgere janamyA hatA. cAra putrA uparAMta be bahena paNa hatI. jemAMnI jayeSTa bhaginI jevu' nAma dheALI rAkhavAmAM AvyuM hatuM, te talAjAnA rahIza, parantu uttara nimite vyavahAra karavAne kAraNe zaheAramAM vAsa karI rahelA zAha vAlajI nathu vere paraNAvelA hatAM, jyAre bIjA bahena harakha temanuM jhAlAvADamAM AvelA pATIyAlI nAmanA gAmaDAmAM kAlIdAsa ve2e lagna karAvelu hatu. teo sahIta zrIyutta nAgajIbhAI potAnA gRhasthAzrama sAdhAraNa vyApAra vaNajanA kAryathI calAvate calAvate ceAgya avasthAe pahoMcyA, zarira jarjara thayu, peAtAnu kAryakrama sathI moTA putra gIgAbhAIne svAdhina karyuM ane te have nivana zarIra dhAraNa karavAnI jIjJAsAmAM pravRta thayA, A kALe gIgAbhAi 18 varSanI umaranA haze. ( janma sa. 1908mAM hatA ) chatAMpaNa vRddha vaDIlanuM anukaraNa karI tenA padepada cAlI pote paNa anukrame kArya kuzaLa thavuM evI icchAthI gRhasthAzramanA bejo potAne zIre svAdhina karyuM, A vakhate bIjA traNa bhAie jeke sAnidhyamAM hatA tApaNu ANuMdajI 16 varSanA, kame 14 varSanA ane vIracaMda 12 varSanA vigere avarathAne ceAgya nahI hovAthI gIgAbhAi sivAya anyane byavahAranA bejo bharavAmAM salAhakAraka nAgajIbhAie gaNyu nahI tema ukta AndhavAmAM evA te ekhalAsa ane snehavALA vyavahAranI granthI guMthAelI hatI ke pItAzrI ekane sAMpe ane khIjAne kema nahI evI zakAne avakAza nahetA, vaLI mIlakata, dravya Adi sAmagrI vyApAra ane yavahAra puratAja hovAthI te tarapha koInuM mana doDe tema nahatuM, pItAzrInA mRtyunA samaya sudhI ukata catura bAMdhavAmAMnA koine paNa gRhasthAzrama praveza karAvanArA yAga thayA naheAtA, arthAta cAra bhAie paikI koi paNa paraNelA nahatA. zrIyut gIgAbhAinI ummara jema jema vadhatI cAlI, vyApAra reAjagAramAM kuzaLatA meLavI ane yathA zakatI dravyano saMcaya thayA, tyAre potapotAnA svasAmarthya ane svapArjIta dravya vaDe vyavahAramAM praveza karyA ane kasturakhA te vAlAkamAM eAraDA nAmanuM gAma che, tyAMnAM hatAM tenuM vANika zAsrAnusAra pANigrahaNa karyuM. A kheraDA gAma je ke ghaNuM nAnuM hovA chatAM temAM 80 gharonI vastI hatI. jemAM paNa vaNika mahAjanAnAM te mAtra eja ghara hatAM AthI anumanAya che ke kasturabAInA pIta paNa gAmaDA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ omAM AjanI samAna vyApAra arthe ja vaselA haze. kasturabAInI umara ghaNI svalpa chatAM buddhinI priDhatA, temanuM jJAna ane cAMcalyatA manahara hatI. pitA uparanA vyavahAranA bojAne zI rIte vahana karavo tenuM jJAna jANe ke pUrva janyaja hatuM, zAMta svabhAva, mAyALapaNuM ane udAravRtti ityAdi prazaMzaniya guNonAM teo adhiSThAtri hatAM ane tethI kuTumbamAM tathA dareka ghare kasturabAInuM AvAgamana IcchavAyegya gaNAtuM hatuM, pratyeka rathAne kuTuMbamAM vA AsapAsanA snehI saMbaMdhImAM koI zubhAzubha prasaMge kasturabAI eka vyavahAranA uttama bhemIyA daraje oLakhAI darekane yathAyogya salAha ApavAne lAyaka thayAM hatAM, ane tethI gIgAbhAIne vyavahAramAM jema upayogI salAha ApI zakavAnuM buddhibaLa teomAM Izvareja bakSiza kareluM ane jeno lAbha dareka manuSya laI zakatA hatAM, gIgAbhAInAM lagna thayAnI ummare sarva bhAIo ummarane egya thatAM eka bIjAe pitApitAne svataMtra dhaMdhe caDavAno nizcaya karyo, ane tema karavuM sarvane anukuLa jaNAyuM. bhinna bhinna thavAno samaya Avye, Aja divasa sudhI eka ja gharamAM ekaja mAtR pitRnI chatra chAyA nIce poSaNa pAmelA ane eka ja pAtramAM bhajana, ekaja paLanA paryaka upara zayana ane eka ja gharamAM nivAsana e Adi ekatratAmAMthI pRthaka pRthaka thavAne samaya pitAnI svarga sthitI vyavahAranI durbaLatA Adi aneka kAraNo A bAMdhavone atyAre judA thavAmAM asahya dukha rUpe lAgavA lAgyA, paraMtu nirUpAya sRSTinA anya gRhasthAzramanA vyavahAra jotAM tadanusAra ApaNe paNa tema thavuM joIe, evA nizcayane AdhIna thaI A samayathI teo bAMdhavo eka bIjA vibhakta thaI gayA ane jene pariNAme ANaMdajI tathA kamo banee bhAvanagara AvI nivAsa karyo, jyAre gIgAbhAI tathA vIracaMde bhAlamAM valabhIpura (vaLA) pAse cAra gAu upara AvelA gAma zApuramAM AvI vAsa karyo. ANaMdajI, kamA pitAnI mAtuzrI amRtabAI sAthe rahetA hatA, teo svadharmaka eTale jaina dharmanA upAsaka ane dharma upara viSeza prema rAkhanAra hatA, mahArAjazrI vRddhicaMdrajInA satsamAgamathI teonI dhArmika zraddhA vizeSa uttejIta thaI ane prati divasa e mAga temane adhika rUcikara thatA cAlyA. vyavahAra paratve nyuna lakSa ane virakta dazA bhogavavAnI teonI AturatA, pracchanna hityA anubhavAtI hatI, dhArmika pravRttimAM teo divasarAtrI vyatita karatA, sAdhu sAdhvao athe uSNadaka ApavAnA punyakAryanI pravRti mATe teonI khAsa ejanA hatI, dharmAcaraNanA mukhya zreyaskara ane pavitra siddhAMtanuM teonuM prathama lakSaNa brahmacaryAzramanuM sevana karavAnuM hatuM ane tethI te AzramanI upAsanAne AraMbha pitAnI vaya 24nI 1 saMvata 1840nI sAlamAM teo pAlItANAmAM zeTha motIcaMdanI peDhImAM dAkhala thayAhatA. ane pAlItANAnA DuMgara zetrujya upara motIzAnI TuMkanuM keTaluMka kAma sudhArA upara lAvyA hatA. tene dehotsarga paNa saMvata 1847nA mAgazara mAsamAM tyAM sIddhakSetra upara thayo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhara yuvAna sthitInI thaI te vakhate A dharma pALavAnA temaNe anukaraNIya prasaMzaniya ane duSTa zapatha lIdhA ane e AzramamAM premapUrvaka praveza karyo, dIrgha kALanI vAta che eTale temaja agAunA mANasAmAM vidyA vRddhi ane sudhArAnI mahatvatA eTale daraje naheAtI manAtI ke pratyeka devasanI kAya vyavasthAnI nitya noMdha rAkhavAmAM Ave ke je uparathI dareka prasaMgenI sAla ane tArIkhA niyamita mukI zakAya. game tema hAya tApaNu gIgAbhAi ane vIracaMda ubhaya snehAzakta bAndhavAe zApuramAM zAMtithI vAsa karI vANIya vana zarU karyuM vyApAra cAlu kaye. ane jANe ke Aja ApaNuM gAma, dhAma che ema nizcaya karI aneka prakAranI anya upAdhithI virakta thayA A vakte gIgAbhAI saha zApuravAsI thayA. peAtAnA vyavahArane sarva kArya bhAra uparAMta saMyukta rahelA vIracaMdabhAine paNa nibhAva pAtAnI pravRti upara AdhAra rAkhatA hArdane sAmAnya rIte mana, dhana, samRddhi ane sukha sampati sampAda kArya vaza thayuM ane svasAmAnusAra tathA buddhi maLe je mArga zaiyyA te grahaNa karI pUrvoktahiyA vANIjya vyavahAranA Arabha kA, daivaM nihatya kuru pauruSa mAtma zaktyA daivena deva mitikAH puruSA vardanti nuM rahasya samajAyuM. kamAna yathAyogya vijya meLavatA thayA, vyavahAranA ka bhAra AnaMdamaya calAvavA lAgyA, ane AvA samayane viSe sAbhAgya tura bahene paNa zAstramAM kahelA. bAyadhu mAtra pukArI. e siddhAnta kharekhara vartanamAM prakaTa karavA mAMDayu. samaya jate A dampatinA bhAgyeAdaye prakAza karavA mAMDayeA, kastura behenanI zAMti, dharmAMtA ane dharmAMbhimAnapaNAnA phaLa rUpa, tathA gIgAbhAinI satyatA, davA, ane nItinA dIbya prakAza rUpa, AgAAme putra ratnanA purva cone dhAraNa karelA anubhavavA lAgyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat sa 11 9. w r ha 23 www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) ane niyamAnusAra e tasaMgrahita dharmanA punya pratApabaLe saM. 1926nA zAke 172nA vaizAka zuda 11 nA maMgaLa prabhAte ApaNA cAritra nAyaka purUSottamabhAIno prAtaHkALanA chA-8 janma thaye- ati AnaMda prava, garIba kuTuMba nirAdhAra kuTuMba ane unnatinI AzA upara hoLA letA. kuTumbane tyAM putra janmano utsava, jhArane udaya ane mahatvAkAMkSAnA phaLarUpa putra rananA pratyakSa darzananA yoga vaDe ApaNe gIgAbhAI pitAnA saphaLa janma mAnavA lAgyA putra prAptinA prasaMgathI vyavahAra kuzaLa ka mANasa AnaMda nimagna nahi thAte hoya? vidhivat kArya vyavasthA thatAM bhAI purUttama A saMsAranI lilAmaya havAnuM pAna karavA lAgyA, sRSTino kolAhala zravaNa karavA lAgyA, ane have bhaviSyanI kArakIrdi ane prArabdha bhegana darzana karavA lAgyA, bALaceSTAthI gIgAbhAI ane kasturabAIne thato AnaMda, emanA rUdanathI khinava, emanA hAsyathI hAsya, romanA duHkhe duHkha ane enA sukhe sukha ItyAdi saMsAra nityamAnusAra gRhasthAzramamAM praveza karavAnuM ane tajajanya AnaMda gRhaNanuM A prathama ane maMgaLa prabhAta thayuM. kayubIo taraphanA vadhAmaNinA patra, ranehio taraphanA zubhAzivado ane A vaDa karIne pitAnA AnaMdamaya rAdanamAM manuSyanuM nRtanA vAgamana koI vilakSaNa AnaMda ApanAruM jaNAtuM hatuM, hamezAM vyavahAramAM AnaMdanA prasaMgo aneka vidha Ave che jevAke lagnanI tArIkhane AnaMda-dampati saMganI prathamanI rAtrI-Icchita padArthanI prAptine AnaMda ane putra janmane AnaMda, ItyAdi je kALe je AnaMdane anubhava thAya te kALanuM varNana kaI avarNaniyaja che ane tene anubhava anubhavakata paNa batAvI zakavA samartha nathI. tadanusAra gIgAbhAInA sadanane AvA maMgaLamaya AnaMde prakAzamaya karI mUkayuM hatuM. A pramANe dIvase nirgamana thate te bhAI purUSottama divasonA-mAsanA ane varSonA grAsa karI zarIrane brAhata ane buddhine capaLatA karatA karatA cha varSanI avasthAne pahoMcavA AvyA. ghaNA AnaMdano ane svataMtrAne sAcavanArA kALane aMta A. sArI rIte vyavahAranuM saMsAranuM ane sArA sAra jANavAnuM sAmarthya sampAdana karyuM. paraMtu haju paripakava nahI paNa kumaLu jJAna. bALako A samaya nirbhayatA sUcaka nathI kAraNake te jema atyAre svataMtra kahI zakAya nahIM tema parataMtra paNa nahIMja, je cha varSanI avasthAnA baccAnI pAchaLa pAchaLa rakhaDAya nahI tema ghoDIyAmAM ke kheLAmAM suvArI hAlaraDAM gavAya nahI Avu ardha dagdha vartana kavacit bALakane duHkhadAi thaI paDe che ane ApaNA cAritra nAyaka mATe te banyuM paNa temaja, bacapaNane nirdoSa AnaMda, navina rUdhiranI camatkRti, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niraMkuza avasthA, e Adi aneka kAraNothI bhAI purUSottamanA svachaMda AcaraNanuM pariNAma e Ave che ke gAmaDuM gAma, ramavAnI pukaLa jagyA, nAnAM nAnAM baccAonI sobata ane ramata gamatanA AnaMdamAM zAririka sthitinuM bhAnaja nahI. prasaMga evo Avyo ke sobatIo sAthe ramavA gayA judA judA prakAranA khele besIne thAya e bhAIne game nahIM paNa doDavuM, kUdavuM, ThekaDA khAvA, ItyAdi zArIrika vyAyAmavALI ramatane vadhAre IcchatA hatA. ramavAnA ramaNIya sthAnamAM jeke ghaNAM jhADa hatAM temAM eka lIMbaDAnuM jhADa paNa hatuM, eka te moTuM jhADa ghATI ghaTAvALuM ane ghaNI DALIothI suzobhIta jenI eka eka DALI eka ekathI sAMdhAvAlI ema anukrame eka bIjA sAthe saMbaMdhavALI hoIne ramanArAone eka uparathI bIjI upara ane tyAMthI trIjI upara ema kudavuM ThIka paDe, phAve tevI rItanI hatI, mana pasaMda ramata A jhADa upara caDa utara karavAnI AvI udbhUkhala pragati ane ApaNuM cAritra nAyakanuM bacapaNa AvA khele mATe prazaMzaka hatuM. paraMtu A lIMbaDAnA jhADa upara caDatAM hamezanI gammata pramANe cAlatuM hatuM. daramIyAna keNa jANe game te kAraNe paNa Aje te A gammata ghaNaja pratikula ane dukhadAyI thaI, ekadama anAyAse A jhADa uparathI bhAI purUSottamanuM zarira akalita rIte nirAdhAra pRthvI upara paDayuM, zarira komaLa mAtra cha varSanI kAcI kAyA, hADapiMjara nabaLuM, snAyumajajA Adi haju kAla kame puSTa bane tyAre paNa atyAre te tadana navIna ghaNuMja IjA thaI, bIjAM sAthe ramanArA chokarAoe ghare khabara kayA. mAtA pItA uce zvAse devanA avicchinna smaraNa pUrvaka deDatAM Ave che. ghaNI mAnatAo ane bAdhAo pavitra purUSottamanuM zarira jeI jaLa levAnI pratijJAo, AvI sthitImAM AvI jue che te putra ghaNI IjAmAM garakAva che, hRdaya gabharAyuM. hiMmata na rahI. zuM karavuM te sujhe nahI. bhAna bhUlI javAyuM. atyAranA vigrahavALA manamAM kazA saMka9pa Ave nahIM, ane aMtaHkaraNa putranI A sthitIe ghaNuM duHkhIta banyuM, Izvara IcchA, ciMtA nanhIM, ghara AgaLa lAgyA. dhoraNa pramANe auSadhopacAra zarU karyo. kahevata che ke " rAma rAkhe tene keI na cAkhe" ApaNA nAyaka A sithatImAMthI lagabhaga cha mAsa paryata ubhegaLe auSadhonA sevana pachI kAMIka darda mukata thayA ane dhIre dhIre zarIranI pUrva sthitI sampAdana karavA bhAgyazALI banyA saMvata 1932 nI sAlane mahine bhAI purUSottamaneja duHkhadAyI thaI che ema nathI, paraMtu te varSe kAThIyAvADanAM ghaNAM sthAnomAM pitAnuM parIbaLa prakAzIta kyanuM ItihAsa uparathI jaNAya che. jyAre Ama che te pachI ApaNA nAyaka mATe zuMja aphasosa hoya? saMvata 1933 nI sAla eja sAtamA varSane AraMbha hiMdu dharma zAstra maracAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) onuM sAtamuM varSa ghaNuM pavitra mAne che, A varSamAM bALa mevALA utare. pagelAgaNa thAya, vezavALa thAya, lagna thAya ane e sarve uparAMta sarasvatinI upAsanAnA AraMbha mATe A varSa ghaNuMja uttama gaNAya che, ekaDe eka ke, ka kha ga gha ne Ara.* nizALe besavAnuM mUhurta e saghaLuM sAtamA varSamAM thatuM hoIne bhAI purUSottame paNa A varSamAM praveza karela hoIne have sarasvati upAsanAno prAga sAdhya karavA yatna zIla thavuM joIe. yAne nizALe besavuM joIe. ekta gAmaDuM gAma, temAM vaLI vaNika jJAti ke evI bIjI ucca jJAtinI vastinI gera hAjarI eTale vidyAlayanI AzAja kayAMthI rAkhavI tethI have gIgAbhAI vicAra nimagna thayA ke, nizALa che nahIM, bhaNAvyA vagara kema cAle? vigere vicAre aMte bhAI purUSottamanA vaDIla kAkA ANaMdajI nAgajI bhAvanagara hovAthI tyAM mokalavAne nizcaya karyo, ANaMjI sAthe patra vyavahAra calAvI ane chevaTa bhAI purUSottamane bhAvanagara kalyA. junA jamAnAnA vIlenI mAnyatA haju kAMIka aMze evI jovAmAM Ave che ke, sarakArI nizALe baccAne mUkatAM prathama gAmaThI nizALe mokalavAM, tenuM kAraNa evuM manAya che ke, sarakArI dhArA dhoraNathI ajJAtapaNuM, vaLI zikSako upara koI jAtane amala cAlI zake nahIM, barAbara zikhave vA nahi, tepaNuM kAMI kahI zakAya nahi. marajI mAphaka svataMtratA rahe nahIM, purI paravAdhinatA, vaLI phI vigerenAM AkarA dhoraNe ItyAdi kAraNone laI vRddha vIle gAmaThI adhyArUnuM nizALarUpI ghara pasaMda karatA hatA ane te pramANe kAkA ANaMdajIe paNa ApaNA nAyakane gAmaThI nizALanuM darzana karAvyuM, mahetAjIne bhalAmaNa kIdhI, A nizALa te kAMI gharathI dUra javuM paDe tevI nahotI. paNa raheNAkanA gharanI nIcenA bhAgamAMja hovAthI sarva rIte sAnukuLatA hatI. vaLI vizeSa vaddha mAstaranuM svAmitva te mAstara mahetAja bApu mahetAnA nAmathI oLakhAtA jeoe pUrvAzramamAM mahArAjA takhtasiMhajIne zikSaNa ApavAnuM kAma kareluM hatuM. A mAyALu mahetAjIe dhyAnapUrvaka ApaNA A cAritra nAyaka purUttamabhAIne bIjA zikSaNa saMge pATI upara citra kAhADavAnuM kAma ghaNI uttama rIte zIkhaveluM che. jeo yathAzakita adyApi sudhI te kAma kuzaLatAthI karI zake che, bhAI purUttamanI graha zakita buddhinI camatkRtithI bApu mahetA temanA upara ghaNuM prasanna rahetA ane dareka zikSaNa teo temanA praphulita hRdayathI ApatA hatA. nizALanA anya vidyArthIo paNa vidyAkuzaLa vidyAthIne mAnanI daSTithI hamezAM jema jue che tema A sthAne paNa bhAI purUSottama anya vidyArthIo sAme mAna ane premanuM AkarSaNa karavA samartha thayA hatA, dhoraNa pramANe prAraMbhamAM kakkA kevaDAnI oLakhANa karavA zikhavyuM. A nizALamAM cAra varSaparyaMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) avicchinna abhyAsa kayA pachI have dhAraNAsara abhyAsa karavAno hAvAthI tathA AgaLa vizeSa vidyA sampAdana karavAnI hAine gAmaDI nizALeAmAM te zikSaNa maLI zake nahi mATe have sarakArI nizALamAM praveza karavAnuM dhAryuM. ane tevI nizALamAM dAkhala thayA. gIgAbhAI adyApi paryaMta zApUramAMja rahetA hatA, sa'. 1933 nI sArI sAla niravighne paripUrNa karI paNa saMvata 1934nuM varSa kANu jANe kayA kALa rUpI janma pAmyuM. ane tyAra bAda tadruttara sa. 1935 nI mATe paNa teTalIja bhayaMkara pIDAkAraka duHkhadAyaka ane annanI hADamArIthI lAkamAM trAhI hI trAsa vita rahyo hatA. te kAla have gIgAbhAine zApuramAM nirgamana thAya tema naheAte kAraNake zApuranI vastInA bhAgyamAM atyAre anna vastra kAMi hatuMja nahIM. tyAM pachI vepArIne tyAM kharIdI kayAMthIja thAya. jyA vepAracAle nahi tyAM gujarAnanuM sAdhana zuM vigere anivAya ane duHsaha kAraNeAvazAt gIgAbhAine zApura choDavuM paDayuM. ane tene ante bhAvanagara AvI nivAsa karyo. ane pUrvavat cAre bhAioe bhegA maLI anAjanI dukAna ughADI. gIgAbhAine tyAM prathama putranA janma pachI 1928 mAM sAMkaLI vhena janamyA hatAM ane tyArapachI anukrame maNi ane harakeAra, putramAM bhAI purUSottama vInA bIjA traNa putro janamelAM paraMtu kSaNika AyuSyane kAraNe A AMgaNamAMthI ApaNA khaLavAna nAyakavinA sabhAIe deha mukta thayA hatA. savata 1934-35 nA sukA ane lIlA duSkALathI pAra utarI dhIre dhIre vidyA abhyAsa ane pItAnI chatra chAyAmAM chevaTe sa. 1940 sudhInA mAtra TuMkA abhyAsanA lAbha laI pAMcamu dheAraNu khatama karI nizALaneAtyAga karyA. jema vidyAbhyAsanA zramanI kAyaratA temaja pItAnA manamAM paNa upayoga puratuM bhaNatAM AvaDayuM. have vadhAre zI jarUra che, ema zAMtI rAkhI abhyAsane tyAga karAvyeA. potAnA dhaMdhAmAM praviNatA melavavA ane eja prakAranuM mahat zikSaNa ApavA tarapha gIgAbhAInuM mana derAyuM. dhaMdhAmAM praveza karAvyA. murabbI gIgAbhAinA dhadheA eja hatA eTale anAja vecavAnA vepAra karavAmAM tee kuzaLa, sUkSma nirikSaka ane himmatavAna hovA chatAM potAnA AtmabaLa puratAja vyApAra karanArA hatA, dANA tALavA-rAkha uDe-dhuLa uDe-grAhakamAM ugharANImAM rakhaDavuM-trAjavAMtelA upADavAM, ugharANInA grAhakonI nArAjInA apamAna vAcaka zabdo sAMbhaLavAM, gaMdA kapaDAM, ityAdi kAraNeA bhAi purUSottamane mUlathIja arUci karatAM ane tethI dukAnanI kArya vyavasthAmAM joie tevuM dhyAna ApatA nahIM paraMtu dukAne jAya, www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te paNa sArAM sArAM mana pasaMda pustakanuM avalokana karavuM, kavitAo banAvavI. vAratAo lakhavI ItyAdi mana pasaMda viSaya tarapha vadhAre ne vadhAre lakSa apatAM jANa gIgAbhAI paNa tene kAMI ceka karatA nahIM. gadya-lakhavA karatAM padya lakhavAne kAMIka vadhAre zrama ane mastiSkane vadhAre baLa paDe che. ema lekanI mAnyatA che. ane te ja kAraNe bhAIpurUSottama padya karatAM gadya vadhAre sArU lakhI zakatA hatA, buddhinI camakRti, sarasvatinI prasannatA ane bhaviSyanI unnatinA AgAmi cinho AjathI prakAzita thatA hovAnuM jANI tathA, pote kare che tevo (kahevAto) dhuDIbaMdha havenI prajA karaze nahIM, evu samajI murabI gIgAbhAI kAMI vacce AvatA nahIM. ane thathAmArge cAlavA detA hatA, A pramANe be varSa paryata vyagracite kAma karye jatA hatA. chatAM mAnasika sRSTi upara pramANe kaI judAja mArga upara ramaNa karatI hatI. ane tenuM pariNAma e AvyuM ke pite kaI rIte jAheramAM Ave-loko oLakhe ane kIMmata thAya, vaLI svataMtratA maLe ItyAdi abhilASAe yukta bhAI purUSotame saM, 1942 mAM pitAnA abhyAsarUpa vRkSanA phaLarUpa, nhAnA nhAnA rasika ane bodhaka evAM cAra pAMca pustakane janma ApI prasiddha kayanI utare "Ayamana raMjana" nAmanuM mAsika prasiddha kara vAno nizcaya karI aneka parizrame paNa prasiddhImAM mukyuM. AvuM mahAna kArya AraNyuM paraMtu dIrgha vicAra karyo nahi. kAraNa ke mAsikanA AyuSya hamezAM tenA grAhaka upara hoya che ane tethI A pravRti hamezAM parAdhina che. bhAI purUSottamana tivra rUdhira zAMta rahI na zakatAM utAvaLe A lAbha levA gayA paraMtu grAhako ane AzritonA anutsAhathI mAsika dIrdhAyuSya thaI zakayuM nahIM kAraNake A arasAmAM bhAI purUtamanuM zarIra jINuM javarAnvita hovA uparAMta udharasanA vyAdhi vaDe grasta thayA hatA. ane tethI tevAM bhayaMkara dade vadhAre AgrahathI A zarIramAM ghara karI jAya nahIM teTalA mATe tene zarUmAMja dUra karavA mATe kaI zuSka havAvALA sthAnamAM jaI amuka samaya sudhI rahevA dAkataree salAha ApI te kAraNe deza che paradeza gamana karavuM ItyAdi uparanA be traNa paNa sabaLa kAraNe upasthita thavAthI mAsika baMdha thayuM. ghaNe aphasosa ! dhArelI icchAone yathA gya jaya thayuM nahIM ema sahaja khinnatA AvI paraMtu tethI manane himata rahita thavA dIdhuM nahIM. " phIrakhelaMge Age " enyAye potAnA guhyAniguhya ekAyane satata uttejIta rAkhavA prayatna zIla rahyA ane purUSArtha karavAnA mahAna nizca- ne vaLagI rahyA chatAM paNa pitAnuM khApa kAma je khAnagI pustaka lakhavA chapAvavA ane vecavAnuM hatuM, tene madada thavA dIdhuM nahatuM kAraNa ke teo * samajatA hatA ke "uttama auSadhone pariNAme guNa " AthI aneka prakAranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) lAbha che, jenuM darzana ApaNe AgaLa upara karazuM ane thayuM che paNa emaja e vAMcanAra Apane mukhA spaSTa thaze. saM. 1943 mAM bhAI purUSottamanuM citta kharekhara vyagra thayuM ane ku vaMdu vAyata A eka ja sthAne besI buddhine kuThIta karavI ThIka na lAgavAthI kAThIyAvADanI musApharI karI judA judA vyavahAranuM avalokana karavuM, sArA sArA lekonA samagAmamAM AvavuM, bhinna bhinna prakRti rUcinA manuSyanA sva bhAvane abhyAsa karavo. sArI vakhaNAtI pratiSThita vastuonuM avalokana karavuM, ane paryaTaNathI thatA lAbhone sampAdana karavAM.- dezATana paMDitamitratAca, vArAMganA rAjasamA praveza, aneka zAstrANi vilokyatAni / cAturyamUlAni bhavaMtipaMcaH e siddhAMtane svazarire anubhava levAno nizcaya karI te pramANe saMvata 1943 thI saMvata 1945 sudhInAM be varSane nirgamana karI jUdA jUdA prakA rane lAbha meLave. eTaluM ja nahi paNa A varSamAM yAvat yAda rahe tevI rithatino anubhava paNa bhAI purUSotamanA A zarira vaDe levAya che kAraNa ke paryaTaNa karatAM lAThI pAse AvelA dAmanagarathI lAThI jatAM rastAmAM "dAdAnI vAva" nA nAmathI oLakhAtI vAva taraphano rasto luMTArAonA mukhya sthAna tarIke prasiddha hatA. A rastA upara Azare dIvasane aMte ane rAtrInA pUve pasAra thatAM te samaye prArabdha ege je bIka manamAM hatI, te pratyakSa anubhavavAno samaya Avye, luMTArAonuM sanmukha darzana thayuM. A vakhate bhAI purUSotama ane temanI sAthe temane eka raI karanAra mANasa zivAya anya koI jema nahatuM tema aNyamAM atyAre kaNaja hoya ? sahAya koNa kare? rasoyAnA jovAmAM A loke dUrathI AvyA raso ane bhAI purUSotama eka bIjAnI ghoDe aMtare dUrathI cAlyA jatA hatA. ane te vakhate racAye bhAi purUSetamane saheja hAthano IzAre karyo ke cetA praznane pratyakSa thayA che, paraMtu samaje koNa. bhAIpurUSetama te pitAnA dhyAnamAM magna hatA. rasoyAye bIkathI cAlatI pakaDI ane kSaNa mAtrAmAM gAmanI AsapAsa pahoMcI javA Ave. paraMtuM te daramIyAna lUMTArAoe ApaNA nAyakane gheyA, sarvasva vyAgra karavA AjJA karI vastu mAganuM haraNa karyuM paraMtuM ATalethI saMtoSa nahIM pakaDatAM bhAI parUtamane cAre kerathI majabuta bAMdhI khetaramAM padharAvyA. ane teoe lUTelI vastuo sahIta rasto lIdhe, A sthaLe mananI sthiratA janma kuMDa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) lInA kayAkendra sthAnamAM haze te kahI zakAtuM nathI. saMdhyA samaya-nirjana sthAna rAtrInI zarUAta-jaMgalamAM jAnavarano haravA pharavAne thato Avato samaya-aMdhakAranI zarUAta-jaMgalane bhayaMkara ane tivyani kocara thato hato. atyAre keNa dhaNI? zuM uyAya ? kevI rIte baMdhana mUkata thavuM ? A paNa eka anubhava, are anubhava zuM. prArabdha! bhAI purUSottama ahI game tevI sthitImAM hoya tenI to khabara nathI paraMtu rasoyAe AgaLathI gAmamAM pahoMcatA pilIsa khAtAmAM A hakIkata jAhera karI ane te uparathI gAmanAM mANasa vIgeree AvI A sthaLe bhAI purUSetamane badhana mUkata karI keTalA eka prakAranI madada karI-bhAI purUSottama upara A ekaja siMge prabhAva vartA de che. evuM nathI paraMtu A ja pramANenuM saM.194panuM varSa bhAI purUSottamane duHkhamaya sthitImAM gALavuM paDyuM che tenI hakIkata evI che ke saMsthAna junAgaDha tAbAnI vastI pikI kAdarabakSa urphe kAdu nAmanA mANasanA mananI nArAjIthI potAnA bAhubaLe junAgaDha saMsthAnanI vastIne judA judA prakAranuM duHkha daI lUMTaphATa karI mArI-phoDI troDI potAnI sarakAra junAgaDhathI pAra pADavAnI naThArI IcchAe karIne Ukata kAdune pitAnA baLamAM pitAnI zakitamAM baLavAna yodho paMkAte teNe caDAI karI. athAta chupI caDAI jene "bahAravaTuM" kahevAmAM Ave che te karavAnuM kAma zarU karyuM amuka kAla te cAlI chevaTa tene joke parAjaya thayo tadapi kAdubhAI je jagyAe hovAnuM mANaso sAMbhaLe te jagyA tarapha koI praveza karatuM hatuM nahIM. kAraNa tenI mukhya nema "nAka kApavAnI. amuka mudata pitA sAthe pheravI yathAyegya nekarI laI pachI pakaDelA mANasane te chuTo karatA hatuM, tene pavitra nizcaya eka evA prakArane hatuM ke jemAM strIo ane brAhmaNo upara pitAne prema varSovI, strIone pitAnI mAtR-bhagInI samAna samajI keIne kApaDuM, vastra, kiMvA rekaDa rakamanI pasalInA nAmathI bheTa karo ane brAhmaNone sArI sArI rasoI karAvI bhejana, dAna, ItyAdIthI saMtoSa karatA, tema bIjI tarapha koI paNa jAtinA lokone lUTayA vinA javA dete nahi, khAsa karI koI " jAna " jatI hoya tene te koI paNa jAte pIDA nahIM karatAM potAnI sarahada cheDatAM sudhI rakSaka tarIke sahIsalAmata amuka gAma sudhI mukavA jato hato. strIo ane brAhmaNone saMtoSa ApavAnAM sAdhana tarIke te luTelI, cerelI ane humalA karI meLavelI vastuone chUTathI upayoga karanAre hate. kAdu tenA baLa mATe ghaNo prasiddha thaI gayela che. tenA mATe kAThIyAvADa paikI junAgaDha saMsthAnanI sarahadamAM eTale te trAsa hato ke " mAbApa chekarUM retuM hoya ke tophAna karatuM hoya te tene aTakAvavA khAtara ema kahetA hatA " je hamaNuM kAdu Ave che ?" A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdo sAMbhaLatAMja bALaka zAMta thatAM tenAM mana gabharATa maya rahetAM ( 12 ) hatAM, kAraNa ke kATTunA trAsanI thatI vArtAthI ane AvavAnI vAta sAMbhaLI izvaranuM ramaraNa thatuM hatuM. prasa`ga eve Avye ke ApaNA cAritra nAyakane musApharI karatAM daramyAna dAtarANA pAse AvelI sAjIta nadInA rastA upara jatAM kAdubhAinI mulAkAta thai. A bhAIe jo ke thADA vakhatathI prasiddhI meLavelI hatI, tethI bhAi purUSotama tenA ciratrathI joie teTalA vAkepha nahatA, kAdunu A sthAne atyAre sAmrAjya hatu, jethI kareAlIyA mAMkhIne pakaDavA potAnA jALAmAM eka tarapha zAMta rIte bese che. te rIte kAdubhAI paNa musApharonI rAha joi beThA hatA, tevAmAM A musApharanAM darzana thayAM, satASa thayA, bheTa lIdhI ane sara sAmAna, dhana, sampati ane ghareNAM, dAgInA AdIje hAca te peAtAne bheTa dharavA sUcanA karI, A AjJAA vagara vilae amala karavA kja paDI? jo tema na thAya teA prANa tyAga zivAya bIjuM kAMI bane nahIM, tethI pAtA pAsenu sarvasva je kAMI hatu, te bhAi purUSotame kAdubhAinA caraNamAM "bheTa karyuM, pote ane mAtra vasra zivAya vizeSa kAMi rahyuM nahi. sAthe TImaNu-nAstA .je kai hazete sarva gayu. lUTANA lUTANA bhUkhyA, tarasyA nirAdhAra thayA. A vakhatanI peAtAnI sthitI koi mahAna bhayAnaka, moTA duHkhada prasaMga, khacavuM muzkela, prANa laI nAsavuM paNa kayAM? izvara zivAya koInuM zaraNu nahI, paraMtu prArabdhAdhina citta rAkhI tyAMthI cAlavuM zarU' karyuM. ane bhUkhyA, tarasyA, junAgaDhamAM AvI paheoMcyAM, pAtAne vItelI vArtA kone kare, kahevAthI phaLa zuM ? manamAMja samajyA ane jema bane tema have cenja raste ceAgya sthAne paheAMcavAnAja vicAra upara AvyA. musAphImAM AvatI aneka viDa'baNAe paikI, A paNa eka amUlya prasaMga anubhavamAM Avye. musApharI te mAtra moTAM moTAM zaheronIja karavI ema nahatuM, paraMtu nAnAM nAnAM gAmaDAM paNa dareka jovAnuM dhAryuM hatuM, kAraNa ke mukhya zaheza uparAMta nhAnAM gAme teethI paNa kAMi navIna navIna hakIkatA mAsa thavAnI jIjJAsA tyAMnA leAkeAnI raheNI karaNI ane sthitInuM paNa digdarzana karavuM', ityAdI ityAdI viSayanA saMgraha karavA uparAMta paNa keTalIeka jANavA jevI hakIkatAne! paNa vAsAvaDa, bheMsANa, rANapara, AdInA paTaNathI ekatra karela, paraMtu te A masaga nahI' hAvAthI tenu varNana A sthaLe karavAnuM yeAgya dhAryuM nathI. A zivAya bIjA aneka prakAranA masagAne sahana karatA karatA lagabhaga be varSa jeTaleA kALa vyatita karI have kAi sArU sthAna pakaDI khuzIthI besavAnuM dhArI amadAvAda jevA vizva vikhyAta gujarAtanI rAjadhAnInuM pAyatakhta zahera pasaMda karyuM, ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) saMvat 1945 nI sAlamAM peAtAnA A nizcaya pUrvaka amadAvAdamAM AvI vAsa karyA. AMhI AvI vicAra karatAM bIjA koi paNa dhaMdhA tarapha aMtaHkaraNa vahyuM nahI paraMtu pustako lakhavA vAAe racavI, kavitAe banAvavI ane AvA prakAranAM vividha kaLA kaiAzalyatAvALA lokopayogI pustako racI chapAvI temAMthI cayAzakti upArjana karavu. A sAthe nATaka upara paNa bhAi purUSotamane vadhAre zeAkha hatA. ane avasthAnA madhya bindune kAraNe tema hAvAnu savitapaNuM che kharU AthI tee nATakanA pustako paNa racatA ane chapAvatA hatA. jema eka tarapha dravyeApArjananI icchA tema bIjI tarapha jana samAjanI draSTi upara AvavAnI paNa prakhaLa jIjJAsA hatI kharI, ane tadanusAra savat 1945mAM prathama jaI zaheranI khubasuratI joi tathA potAne A sthAna rUcIkara thaze ke kema ? te bhAgyanI prArambhaka parikSA karI, pAchaLathI jyAre jANyu ke sarva rIteA sthAna anukuLa tyAre ahIM rahevuM, evA nizcaya thayA tyAre potAnI prekSaka tarIkenI sthitImAMthI badalANA ane amadAvAda hameza mATe rahevAnu sthAna nakkI karyuM. kAMika sArI AzA upara AvyA yathAzakti upArjana karyuM. svasAmarthya darzana karyu purUSAthanu uMcuM phaLa meLavavA bhAgyazALI thayA. ane tapazcAt e sada pravRtine pariNAme saMvat 1945nI sAla amadAvAdamAM atI AnaMda pUrvaka nirgamana karI vRtti svadeza tarapha dorAi, paradezamAM Akhu dezanA aradhAthI vadhAre na gaNavAno ApaNe gujarAtI siddhAMta bhAi purUSatame vicAryeA. ane tatkALa vagara vilaMbe pAtAnI amadAvAdanI prApta samRddhi sa kelI turaMta bhAvanagara ApyA. saMvat 946 mAM bhAvanagaramAM pazu dhaMdhA eja sarasvati upAsanA vInA anya sAdhana dareka kSaNe bhAi purUSotane nirasa lAgyAM. bhAvanagaramAM bukaselanI moTI dukAna jamAvI ane tethI sAro lAbha sampAdana karavAnI zarUAta karI. hajI vadanAM bindu vRkSamAM utarI cukIyAMnA Aliganane prApta thayAM nahatAM, teTalAMmAMte vAyunA praca Da vegathI A vRkSane sadaMtara nAza karI dIdhuM; taRRt A yuvAnanA ucharatA rUdhIrane bhAvanagaramAM A varSamAM AvelI jIva leNu Age asAdhAraNa ane anAyAse zAMta karI dIdhuM. bhAvanagara muMbainI samAna Aga thavAnI vAtamAM suprasiddhaja che athAta jyAre jyAre e anI prabaLa bhAvanagaramAM dAna de che tyAre tenA mahAna svarUpanuM darzana vahIka thaI zakatuM nathI. evI Aga saMvata 1946 mAM lAgelI. je vakhta bhAi purUSottame mAMDelI cApaDIenI A dukAnanI agnIe mulAkAta lIdhI. ane dukAnane sadaMtara pustaka vinAnI piraNAme rakSArUpa karI nAMkhI ke, jenu' Adyata ane asarakAraka vRttAMta saMgraGIta karI tenu eka sUkSma paNu pratyakSa citAranuM dana ApanArUM bhAvanagaranI Aga " e nAmanuM pustaka paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat << www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) pragaTa karavAmAM AveluM jemAM saghaLI bAbatane samAveza thaelA che. je vAta A sthAna mATe ceAgya nahI gaNatAM ApelI nathI. AvA pralayarUpa agnimAM mahAna parAkASThAe, zAririkazrama, AtmabhAge, dravyabhAge ane samayanA bhega vaDe utpanna karelI A pravRttinA akALe aMta AvyeA. bhAi purUSottamanA cintAne pAra na rahayeA, paraMtu lAcAra ! izvarI kRtya sAme mAnaSa zita kAMi upayAganI nathI. dukAna dahana thai, zeSa kAMi rahyuM nahIM, nukasAnInA pAra nahIM, sa. 1946nI sAle te purUSottamabhAI upara mahAna duSTa kArya prArambhathIja zarU karyuM hatuM. have zuM vicAra karavA tApaNu dhanya che. AvA nara vIrAne ke keLavaNI ane pustakAnA snehathI guMthAelI hImmatarUpI draDha granthI chUTI zakInahIM. nataMtra sAvitta saMbanyuM A nyAyanuM smaraNa thayuM paraMtu hAla turatamAM te| have zuM banI zake nahIM. joie zuM thAya che. ema vicArI zAMta thayA, paraMtu purUSArthInI upAsanA teTalIja sateja rAkhI ane tadavasAne turtaja khIjI dukAnanI sthApanA karI. tenu paNa thADuMja AyuSya haze evI 5nA prathamathI kemaja Ave ? kAraNa ke dRzyo gaDhano mati tApaNa IzvarI kRtyamAM kAMi ucca hetu haze evuM vicArI A dukAnanuM kAma potAnA tana mana dhana uparanA asahya bejA chatAM dhamadheAkAra calAvavA lAgyA. A pramANenI sa'. 1946 nI smaraNiya sAlanI samAptine aMte bhAI purUSotame dholerA khadarano Azraya laI tyAM paNa karIyANAnI dukAna karI te jAtanA vepAranA anubhava lIdhA, paraMtu A dukAnanA vahIvaTa calAvatAM daramyAna murabbIzrI acAnaka bhAvanagaramAM bimAra thayAnA samAcAra maLatAM mana vyagra thayuM, pitAzrInI zevAmAM hAjara thavAneA putra dharma vicA, pItAzrInI sevAnA amulya samaya sAcavavAno A vakhata nahI, gumAvavAnu` peAtAnuM pavitra mana kheMcAyu'. ane dukAnane daMDavat karI pote ekadama bhAvanagara AvyA. samayante pItAzrI danA nikarALa patramAM Ara vadhAre dakhAtA gayA. ane vyAdhinAM cinhA prati divase vadhavA lAgyAM. dheAraNasara ghaNA vaidyo ane vartamAna jamAnAnAne ceAgya meDIkala preAphresonA upacArA kA. peAtAthI banatI zAririka sevA karyA chatAM pItAzrInuM A zarIra A saMsArathI virakta thayuM, (saMvata 1947 ) atyAre kudrumbamAMnA dareka mANasA jude jude sthAne hovAthI bhAi purUSottama ahIMyA tadana nirAdhAra vaLI pItAzrI rUpa vRkSanI zAkhAomAM harakuMvara, maNi ane sAMkaLI nAmanI suzIla . ane agra baheneA tathA peAtAnAM patiMtra mAtuzrI vIgere kuTuMba jALa peAtA upara AvI paDatAM dhai ne dhAraNa karavuM ghaNuM muzkela thai paDe tevuM hatuM, AkhA gharamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15 ) purUSa vamAM ApaNA kathanAkta nAyaka zivAya bIju kAija nahI, vyavahAranA aneka prakAranA kheAjAone pAte jo ke paheAMcI vaLatA hatA chatAM gRha sAMsArika upAdhithI adyApi mukta hatA. eTale jeTale darajje te svataMtra hatA. teTale darajje pItAzrInA paraleAkagamane tene paratatra manAvyA. vyavahAranI upAdhi kevA prakAranI che. temAMnA amuka aMzanuM bhAna thavAnA samaya have AjathI prApta thayA che. judA judA gAma dhAmane anubhava, paradeza paTaNa, phimanI IcchA pUrvaka vyavasthiti AdI dharmAMnuM AcaraNa adyApi svaccha Mda rItyA hatuM. paraMtu have teA saghaLu svamavat thaze. mananA vegane, mananI IcchAone, mananA vyabhicArane ane mananA saMkalpa vaikalpika taraMgAne have to dhaiya rUpI mahAna zRMkhalAthI bandhana karI hRdaya rUpa vizALa ane kAThiNya leAha zalAkAthI joDANa karavAnA sU uddaya thaya cukaye che, AvA aneka taraMga samudra sthita vahANanA ghATa ghaDatA jatA hatA. te sarvane dabAvI vAstavIka kanya che teja majAvavAnA hi...cALA samAna manamAM have pote potAne zuM pAyA upara ArohaNa kare che. mRtyune aMte vyAvahArika dhame anusAra ziSTajanA kATumbIone AMhI taraphanA vyavahArane sAcavI uttarakArya Adinu samApta karavuM ane tatpazcAta phrI udyama vinA purUSone anya kabya nathI e siddhAMta samajAyA. paraMtu A sAthe hajI eka vyAdhi te kharekhara vyAvahArIka rIte mAtR pitRne hAvA joie, te AjathI bhAi purUththottamane peAtAne svAdhina thayA. ane te e ke have peAtAnuM lagna pAte karavuM ane A Antarikastha mAtuzrI temAM anumodana arpe evA samaya bhAi purUzAttamane jarA vadhAre lAgaNIvALeA jaNAya. tepaNa nahI cAle zuM karavuM, ApaNA zivAya A kA mAM anya madada kare e manavuM muzkela che. matalaba izvara kRpAthI purUAAttamabhAInuM bAi '' vakhata " sAthe lagna thayuM, pravRttimAM jaya maLye, vyavahArane mANikaya * sta'bha ropAyA ane tyArapachI turata eTale sa. 1948nA mAhA vada panA zubha dIvase sAbhAgyavatI vakhatamAi sAthe pANigrahaNa sarakAra thayeA. nokarI karavA tarapha muLathIja icchA nahi hovAnuM ApaNe bhAi purUzettamanuM hRdaya joi gayA chIe. eTale TopIvALAnI dukAnamAM bhAvanagaramAM e dhaMdhA paNa anubhavamAM ANavA khAtara svalpa samaya rahelAM paraMtu te dhadhAmAM mananI asthiratA ghaNIja pramaLa vegavALI hatI te paNa traNa varasa sudhI satata rahIne vepAlAAma zivA artha sAdhavAmI nI rIte kAma ryuM. Akhara zAMti naDI rahetAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) sa. 1952nI sAlamAM alakhelI mummAdevI-me hamayI-( muMbaI ) nagarInu' darzana karavA vRtti doDI ane te anusAra mukhai gayA. A zaheranI bhavyatA--sAda tA ane sthiti rItI joi tA dareka manuSya pravRtti parAyaNa joI pote paNa meATA sAhasamAM utaravA icchA karI ane tene piraNAme bhAvanagaramAM chApakhAnuM karavA dhAryuM, A vakte bhAvanagaramAM chApakhAnAnA dhArA-dharaNA cAne (Press Acts) nahAtA tethI rAjyasattAne araja hevAla karI tevI paravAnagI meLavavA gayA, paraMtuM koi paNa kAraNe araja nAmaMjura thai ane presa karavAnI paravAnagI malI zakI nahI bhAipurUzAttama peAtAnA nizcayamAM adhIka baLavAna anyA. nAmajIra thaelI arajI uparanA zerAthI mana jarA kalezavALu thayuM. adhika purUSArtha karavA antaHkaraNa dorAyuM ane A ekaja zerAthI zAMta na thatAM te upara krI nAmadAra mahArAjA zrI hajura araja karavAnuM sAhasa karyuM ane pariNAme jaya meLavyeA. sa. 1952thI sa. 1955nA samayamAM judAjudA prasa`ge!-yavahAra ane chuTaka chuTaka dhaMdhA rAjagAra ane maneccha pravRti karI ane chevaTe jyAre AhI. bhAvanagaramAM chApakhAnuM karavAnI paravAnagI maLI tyAre sa. 1956nA AseA zuda 10 vijayAdazamInA jaganyamAnya tahevAranA rAja mudrAlayanuM dvAra haMmeza mATe khullu karyuM...dareka kAma karavAmAM manuSya mAtrane jema paisAnI jarUra paDe che tevI rIte bhAI purUAAttamane paNa paDe e sahaja sAmAnya vAta che. paraMtu avalokana uparathI jaNAya che ke A kuTumbanI Arthika sthiti bahu stutipAtra nahatI, chApakhAnuM karavAmAM sAdhAraNa paNa sArI rakamanI ceAgyatA hovI joIe. paraMtu bhAi purUAttama pAse te vakhate kAMI hiMmmata thaI zake teTalu maLa na hovA chatAM himmata karI peAtAnA nizcayane aDaga rahevAne Agraha temaNe cheDA nahi. A vakte zeTha bhAicada dAmeAdara ane zeTha paramAnada kesarI jevA sa-hadaya snehIenI kImatI salAha, teenA Azraya ane dareka prasaMge teonA parizramane mATe bhAipurUzettama adyApi upakArI che. sunmitra tarikenA sampUrNa lAbha ApavAmAM ane banI zake teTalI tananI-mananI ane dhananI madada ApavA mATe paNa ukta mitra varga pAchA haThayA nathI. e temanI hRdaya vizAlatA-pavitra sneha ane karUNAjanaka prItinA vistaraNamAM utarI zakAtu nathI, A ubhaya mitrAnI pavitra anumati-sAcI salAha-ane batAvelA sarala mArga upara gamana karatAM bhAi purUSAttamane eja daivI upara ApaNe atyAra sudhI avalokIe chIe e sALI upakAra tIyut zeTha bhAica dAmeAdara ane zeTha paramAnada kesarIneja dhanyavAda apAve che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) anuSTup utsave vyasane caiva, dubhikSe zatru vigrahe, rAjadvAre zmazAneca, ya stiSThati sa bAndhava. sAhitya vartamAna kALanI camatkRti ApaNe sA anubhavie chIe ke game te sneha saMbaMdha hoya tadapi AthIka madada karatAM darekanuM mana saMkeca vRttine prApta thAya che. joke zAririka ane mAnasika zramanA phalano bhoga ApavA saghaLA taiyAra hoya che, paraMtu jyAM mAtra ArthIka avalaMbananI agatyatA hoya che tyAM pUrvokata ubhaya prakAranA zramanA phalanI AvazyaktAja nathI. saghaLI rIte nirAza, nAsIpAsa ane nirAvalaMbaniya sthitimAM potAnA bAhane Azraya ApI bhAI puraSottamanI unnatine prakAza AgaLa upara prajavalita karavA ane te pote svataH nirakSaNa karavAmAM ughukata thavuM e Aja te kaI sAmAnya sthaLeja anubhavagocara thAya che ke je pravRtti karatAM sahodara bAMdhava paNa saheja saMkeca dhare che, te sAme A ubhaya mahAtmAonAM nirmaLa netramAM vAsa karI rahelA premanA phaLadrupa vakSanA svAdiSTa phaLeno adyApi AsvAda laI A zarirane, kuTumbane ane yathAprAya saMbaMdhIone nirvAha calAvavAmAM Ave che. saM. 1956nuM smaraNiya varSa lagabhaga samagra bhAratavAsi jananA bahu kaDavA anubhavanuM ane tenuM smaraNa mAtra trAsano anubhava karAvanArUM chatAM evA varSamAM bhAI purUttame mahAna kaTe A mudrAyaMtrane janma ApavAnuM sAhasa hastagata karyuM hatuM kAraNa ke jayAM ubhayapArtha baLavAna staMbhanuM avalaMbana hoya tyAM prazna ja zuM rahe che. bhAvArtha e che ke AvA duSkALa jevA duHkhada samayamAM paNa jeo antaHkaraNa pUrvaka madada karavA Icche che teoja karI zake che. A dAkhala kharekhara nedha karavA gya ane anyane smaraNamAM rAkhavA yogya che saM. 1926ne samaya e hatuM ke bApa dIkarAne, ane pati patnino tyAga karI, cAlyA jatA hatA. te samaya kharca karI dravyAtmabhege bhAIpurUSottamane nirgamana karAve che. e kaMI thaDe upakAra nathI. paratu- hunnara kare hajAra bhAgya bIna male na DI." 1 hamezAM kahevata che ke sArA kAmamAM so vigha; e pramANe mukAyaMtranA janmane haju kAMI paNa samaya thayuM nathI teTalAmAM te eTale mAtra 30 dIvasa daramyAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) saMvata 1957 nA kArtika mAsanA garbha samayamAM kANu jANe kenA doSa vaDe pa bhAvanagara jevA vizALa ane bhukhya zaheranuM marakIe dana lIdhuM. dure pasaMga draSTavA zrutvA vA sAgara dhvanI, vilayaM yAMti pApaughA siMha draSyA mragAiva. uparanA anuSTupa mAtra eka draSTAMtane nizcaya karavA mATe apAyela che, eTale ke jema siMhanA dUranA darzana mAtrathI mRgalAMe nAzI jAya che. ane jema ratnAgara sAgaranA dhvaninA zravaNa vaDe jema asaMkhya pApethI nivRtta thavAya che. (pApa bhAgI jAya che) tevI rIte bhAvanagaramAM marakIbAinA praveza mAtranA zravaNu mAtrathI zaheranA manuSyA potanA dhana, mAla, meDI mahela ane prIya vastuonA kSaNa mAtramAM tyAga karI palAyana karavA lAgyA. kALanA vAtA sugdhATAnA upavanamAM khATI himmata karI zirarane nAza karavAnuM sAhasa na karavuM ema bhAi purUSAttame vicAryuM tyAre atyAre anAyAse ekadama ucALA lakhAcA upADI keAnA dvArane Azraya levA? game tema thAya topaNa bhAvanagara te prati divase marakInA, era vadhAre jhapATAmAM jha MpalAtu jatuM hAvAthI tenA tyAga karyA vinA cAle tevuM nahotu, ATalethI te khasa nahi; parantu bIje sthaLe paNa AvI havAmAMthI AvanAra mANasane zaheramAM agara gAmamAM dAkhala thavA tene sthAnAdhipA taratuM sakhta anAjJA ane vaLI marakI khAie bhAvanagarane svAzraye lIdhAnA vartamAna caturkIse vyAsabya thaelA hoine koi paNa sthaLe guptarIte paNa praveza karI zakAya tevuM nahatuM. vaLI AvA madezamAMthI AvanAra mANasa sAthe bIjo game tevA snehI saMbaMdhI ke kuTumbI heya tadapi tenA tarapha bilakula dayAnI lAgaNI dharAvAtI nahAtI ane jANe ApaNeja atyAre tenAM darzana mAtrathI kivA sparza mAtrathI kALanA grAsarUpa thai jazuM te ! AvA mahAna bhacavaDe lokeA Azraya ApatAM, paNa kaleza vaza vartatA hatA. AvA duHkhada samayamAM kayAM javuM! e mahAna vicAra, khera aMte ema yuM ke "eka patha ane do kAja". bhagavAnanuM zaraNa ane kuTumbInA Azraya vinA atyAre bIjI kazuM kabya nathI, mATe ekadama AMhIthI pAlItANA javuM vadhAre anukuLa jaNAyuM, pAlItANAmAM mena sAMkaLIne tyAM Azraya levA-nahI ne ka Mi thAya tApaNa cintA nahIM, bhagavadyAma ane sabaMdhIonI hAjarI eTale nizcita, AvA chevaTanA vicAra sudhI mana paheAMcI vaLelu hatu, bena sAMkaLIne pAlItANAmAM varAvatI hovAthI teNInuM tyAM zvasuragRha hatu, jo ke temaneA Azraya lai temanA gRhanuM jalapAna mAtra paNa levuM e zAstra virUddha hatu, tepaNu Apatti kALe www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) zAstra ApelI chuTane atyAre upayoga karyA vinA nahI cAlatAM Azraya levAmAM AvyuM hatuM. ahA !!! izvaranI zuM IcchA che ? vo jAnA ito paNa devane hAthe zuM thavAnuM che te manuSya jANI zakatAM nathI, eka kSaNa pachI bhAI purUSottamanuM zarira kAMI judAja anubhavanuM darzana kare che. ane te ubhayariyAekate jene avalaMbana upara, jenA Azraya upara, jenA bharosA ne madadanA AdhAre gaelA teja sabhAgyavatI bhagini sAMkaLI bicArI nyArthivaza, Atithya satkAra karavAne lAcAra, kAMI paNa zAriAraka madada karavAne parAdhina ane vyAdhinA paribaLathI cintAgrasta, ane bIjI tarapha, bhAI purUSottamanA pitAnA ja zari rane vyAdhIne anubhava the, te tyAM sudhI ke chevaTa cheDA samayamAM eTale sudhI dardInuM sAmrAjya thayuM ke A zarira eka kSaNa paNa A jagatanI lIlAnI havA leze ke kema? e mATe saMbaMdhIo vicAra nimagna thayA. yathAyogya upacAra karyA. bhayaMkara sthitimAM kazuM sujhe nahIM ane dareka auSapacAra joIe teTalA ane banI zake tyAM sudhI kayA chatAM ane yogya hakamata calAvyA chatAM dardanI zAMti jovAmAM na AvatAM chevaTa taica phivi daiva upara vizvAsa rAkhavAmAM Ave, to paNa game tevuM chatAM ane dharmaja sahAyaka che evuM gaNI pUje pApanAti e vicAre dhama dhyAna paNa karI cukayA. ane have bhAI - rUttamanuM A kSaNabhaMgura zarira A paMcamahAbhUtathI saMgrahita kareluM zari eka kSaNapachI A asAra saMsArano tyAga karaze eTalI ja rAha joI sALAo beThAM che. paraMtu deva nAMkhe che tyAre tenI sImA nathI hotI, tene A pratyakSa dakhale che. juo, AvA mahAna duHkhada samayamAM e orDara thaye ke marakIvALI havAmAMthI AvanArA lokone zaheramAM rahevA ApavA nahI ane tethI A bhAIzrI AvI sthitImAM ahIM AvelA hovAthI teone paNa rAjyadaMDanI AjJA anusAra zahera cheDavA pharamAna thayuM. lAcAra -sattA sAme lAcAra- AvI sthitI tarapha keNa dayA lAve ? kene araja karavI? keI sAMbhaLe nahIM, marakIthI sai bahe, keI hImmata kare nahi. ThIka che, koI ciMtA nahI. Izvara kare te kharUM gADI karI. prAtaHkALa pahelAM pAlitANA choDayA sivAya upAya nathI. pariNAme brAamahate pavitra pAlitANAne anicchApUrvaka tyAga karyo. gADamAM vAsa kara e paNa ApaNa nAyakane te mahAna duSkara hatu, pAda chatAM niSpAda hatA. tamAma IndrIye chatAM tethI rahIta hatA. eTale svataH gADImAM besavA teo bIlakula azakata, AvI zaririka sthitImAM ajenI madadathI gADImAM beThA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) prayANa karyuM. pAlitANAne pharajiyAta neha taLe. have jyAre ziheranAM darzana thAya tyAre kharAM? rastAmAM zuM zuM viTaMbaNAo bhegavavI paDaze. tene pitAne te khyAla ja nahato, kAraNa ke gADImAM pote to daMDavata zayana karyuM. have kAMI paNa duHkhada prasaMga Ave te te upariNAna manuSyone sahana karavAnuM hatuM. zi- hera jatAM jatAM paNa rastAmAM aneka vakhata zariranI vyavasthAmAM kSaNa kSaNamAM asAdhAraNa pheraphAra thaI jate jovAmAM Avela hatuM. jANeke hamaNa bhAI purUSottamanuM zarira hatuM nahatuM thaze. paraMtu jema tema karI zihera sudhI ApaNA nAyaka sahisalAmata pahoMcI zakayA ane Izvara kRpAthI rastAmAM koI anarthakara pariNAma AvyuM nahIM. pAlItANathI ziheraja AvavuM e paNa niSpojana nahotuM; kAraNake AvA nirizya piDita samayamAM koI sthAna saMgraha kare tevI sthitI na haiitI. dareka manuSyanI atyAre ekaja daSTi hatI ane te kAMte snehI agara ekAMte saMbaMdhI vinA anya atyAre kapi pukAre Azraya Ape tevuM nahotuM. prathamathI ja vizvAsa hato ke ziheramAM paNa che piDA karaze, to paNa te sivAya anya mArgaja nahIM tyAM zuM upAya ! Akhara zihora AvyA. ahIMyA saMbaMdhI vargamAM bhAI viThThalajI ane tArAcaMda vahAlajI karIne ApaNA zrIyuta nAyakanA phaInA dIkarAo rahetA hatA, tene tyAM AvyA. manamAM potAne te bhaya hatuM. paraMtu Azritane paNa teonA AvAgamanathI dviguNa bhaya prApta thayo. tepaNuM svabAndhava Ave tyAM tiraskAra kema ja thaI zake ? sukhe vA du:khe, rahe vA aneha, kaleza vA AnaMde, paNa bhAI purUSottamanuM AvAgamane saphaLa Izya. manuSya upara kevA prakAranA duHkha dAvAnaLa pravele che tenuM vattAMta bhAI purUSatamanA jIvana kAlamAM ATale vyatita thaele samaya paNa eka yAvatu yAda rAve teve che. pleganuM rahe tevuM ja hatuM, AMhI paNa AvA lega sAMsargika lokone dAkhala thavAne bIlakula pratibaMdha hato. temAM bhAI purUSottama dAkhala thayA, sarakArI amaladAre eTale ke rajadArI divAnI nyAyAdhisa, myunisipAla khAtAnA kamizanare, ane darda razmana DekaTare, vigerenI cAlatI pracaMDa jyeSTIkAnA prahArane bhAI purUmane bhaya vyApe. orDare umara orDara nIkaLI jAo, ahI bIlakula rahevuM nahIM. sakhta manAha che, zahora cheDI che. game tyAM jAo, ItyAdI bhinna bhinna prakAranI ekaja artha sUcaka AjJAoe bhAizrIne atyaMta duHkhIta karyA vihaLa banAvyA, have zuM karavuM? kAne Azraya ? kenI bhalAmaNuM? kAMI lAgavaga cAle to thAya. lAgavaga konIke koNa madada kare? bhAI vala ane tArAcaMda te sAdhAraNa vyApArI varganA mANasa hatA, te chatAM amaladAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) tathA DAkaDaranA saMbaMdhavALA hatAM. ane te gAmamAM sArA lAgavAvALA hatA. AvA samayamAM Izvara darekane sahAya kare che. e bhAI purUSottamane pavitra nizcaya atyAre phaLadrapa thaye. sthitI naThArI, tabIyata bIlakula alila, kayAMya jaI zakAya nahIM. evI zAririka hAlata, ItyAdI tarapha DokaTara dhanajIzAha karIne tyAM te vakhate DekaTara hoine teo jevA AvatAM A ritInuM temane darzana thayuM. temanA hRdayamAM Izvaraze, dayAe ane lAgaNIo praveza karyo, narama thayA. ane bhAI purUSottama sthAnAMtara kare te zarira sahana karI na zake evuM jyAre potAne jaNAyuM tyAre ahI rahevAnI AjJA karI. paravAnagI ApI. ane rahyA. paraMtu jota jotAmAM prakRtti eTalI te paravaza thaI ke jovA AvanAra lokonA mana saMzaya viparyaya yukta thayAM ane ApaNuM cAritranAyakanA zariranuM tenI atyAranI sithatInuM darzana thatAM dhAstI evI lAgI ke vakhate A keza pheTala thAya. ahIMyA je je mitre snehI saMbaMdhIo hatAM te sarve sevAmAM zAmIla thaI yapacAra karavA lAgyAM. paraMtu sthitI te ora vadhAre bhayavALI jaNAtI jatI hatI, eka kSaNa pachIte bhAI purUttama jovA AvelA lakone oLakhavAnuM bhAna paNa bhUlI cukyA hatA. AvA duHsaha ane saMkaTanA samayamAM AthI paNa vadhAre naThArIsthitI ethaI ke zrI purUSottamanAM adhaganA bAI vakhatane plega thavAnAM cihe jaNAvyAM, turataja patinI sAravArathI bhraSTa thavAne prasaMga patinI AvI durdazA ane pote kALanI chAyAmAM Ave che e saghaLuM manane kalezanA kAraNarUpa thaI paDayuM hatuM. patipatni banene plega che ane baMnenI ekabIjAnI samakSa hAjarI ane tethI judA paDavuM e zuM du:saha prasaMga nathI? manane kayAM sudhI kabajerAkhavuM ? haiye rAkhavAnI paNa atyAre to sImA nathI. Izvara IcchA! have zuM vicAra kartavya che? ane bAI vakhatane koI bIje ja sthaLe laI javAM. e saghaLAone ekatra abhipraya hovAthI ane bAI vakhatanAM bhAgyege pitAnA mAtA pitA sAtheja hovAthI bhAI purUttarathI judu rahevuM harakata carakhuM nathI. evuM dhArIne judA makAnamAM laI jaI tyAM saghaLI vyavasthA ane yogya upacAra zarU karavAmAM AvyA, bAI vakhatanI sthiti vakhata jate ghaNI bhayaMkara hAlatamAM AvI paDa, leganI eka gAMTha te sAmAnya manuSyone paNa nIkaLavAnuM zravaNa thayuM che. paraMtu Ane te tethI paNa eka vadhAre ema be gAMTha nIkaLI. have izvara zivAya vaidya nahIM ane prArabdha zivAya upAya ane avalabana nahI. eja kharo vizvAsa rAkhavAnuM pharajIyAta hatuM, vakhata bAIne ane ApaNA zrIyuta cAritranAyakane be bAju kevI kevI sthitImAM ApaNe avalokIe chIe tenuM varNana karavA huM samartha thaI zakato nathI. jo ke mArI hAjarI kayAMthIja heI zake, paraMtu mArA parama suhadaya badhu priya bhAI purUttama jyAre A kathAnuM zravaNa karAve che tyAre romAMca thAya che, kaMpa thAya che ane koI mAnasika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za che. ( 12 ) vyavahAramAM acAnaka vyAghAta e te jozabhera thAya che ke jANe hamaNAMja A saghaLI prakIyA banatI kema na hoya ? evuM bhAna thAya che. plega, kolerA vigere dardo cepI che, ane tenAM jaMtuo dareka mANasane maraNa zaraNa kare che. evA vicAre dareka manuSyanA samajavAmAM AvI gayelA hovAthI plega kolerAe grasita thaelAM manuSya pAse banatAM sudhI koi jatA nathI, koI sparza karatuM nathI ane tenI sAravAramAM utAravAnuM pasaMda karatuM nathI. paraMtu jyAM saMbaMdha hoya tyAM zuM kare lAcAra, avasya bhavibhAvanAnA nizcaya upara AvI sevAno svikAra karavo paDe che. A vastu opacArika manuSya je koI sagA saMbaMdhI ane maithya varga hatuM, tenA paNa be vibhAga thayA. kAraNa, amukabhAga bhAI purUSottama ane amuka bhAga bAI vakhatanI paricayamAM guthAele hate. tepaNa bhAI purUSottama to purUSa varganA balavAna hadaya, kaThaNa chAtInA ane hImmatavAna hovAthI pote have sArI sthItImAM ja che. mATe je koI Ave tene pitAnA priya pinanI sAravAra karavA javA kahetA ane potAnI sAravAramAM eka mAtra teomAM sauthI nahAnI bena harakuMvara karIne je cha varasanI umaranI hatI tene rAkhI tenAthI kAma letA hatA. eka te cepI roga, temAM vaLI mANasanI himmata sparza karavA na thAya ane tethI vadhAre te vaLI dardI pAse bIjA mANasane javA DekaranI manAha, eTale je kAMI kArya thAya te saghaLuM dUrathI thaI zake, vAta paNa dUrathI, vyavahAra saghaLo dUra dUra ane dUra. A paNa jIMdagImAM eka smaraNiya noMdha levA je samaya bhAI purUSottama upara pharI vaLyuM che. nAnI chaDI, ajJAna cheDI, snehapUrNa zizu bhaginI sevA ane tenuM ajJAnI hRdaya, loko nA kahetA hatA chatAM bhAI kema che, ema karI sparza karI jatI hatI, paraMtu Izvara anukula che, tene viSapAna paNa amRta rasamAM badalAI jAya che, jyAre saghaLuM pratikuLa hoya che tyAre anukuLatA paNa pratikuLa svarUpa dhAraNa kare che juo ke ekate AvuM darda AvI sthItImAM temAM vaLI rahevAnuM sthAna eka phakata sADA cAra phuTanI lAMbI pahoLI aMdhArI orI, bArI nahIM, jALI nahIM ane havA ajavALAnI kaI paNa jAtanI sagavaDatA vagaranI bhejavALI durgadhayukata, ane jaMtuonA saMgraha sthAna rUpa A erI bhAI purUSo tamanA zayana gRhanuM prItipAtra rathAna banI hatI. pathArI daIne gvaja phATelAM tuTelAM jarI purANa gAdalAM gaMdaDAM ane paryaka paNa tevI ja sthitine. kAraNa pAchAM te nIrUpayegI thAya ane kAma na Ave mATe sArI zobhita ane mRdu pathArI ApavAmAM AvI nahotI, kusuma zayAnA sumArane bhUmi zayana paNa malavAne eka samaya Ave che, tenuM A eka ujajavala daSTAMta che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) | viraNI. kacid bhUmau zayyA kacidapi ca paryaka zayanaM kAcecchAkAhAri kacidapi ca zAlayohanaruci kacitkaMyAdhArei kacidapi ca divyAMvaradharI manasvikAryAthai na maNayatIduHkhaM na ca muravaM // paraMtu A maLelA upahAro mATe atyAre bhAI purUSottama kAMI paNa karI zake tevI sthItImAM nahotA, kAraNa ke hAlane A samaya teTaluM prApta karAve te paNa iMdrabhUvana mAnI levA jevuM hatuM. A pramANenI sthiti kAMI svalpa kALamAM cAlI jAya ke svamavat TuMka samayamAM pUrNa thAya tevuM prArabdha ja nahotuM, ane tethI antakALanA chellA duHkhadadvAranAM darzana karI pharI paryaTaNa karI doDha mAse A karelI pathArIne tyAga karavAne bhAgyodaya thayuM hatuM. zAririka vyAdhine aMta Avye, paranta hajI mAnasika AdhinI sthitI te adhika cintAmAM nimagna thatI jAya che. kAraNa ke AvA duSTa dahana dAvAnala rU5 heganA paMjAmAMthI bhAi purUSottamanuM zarira ke pUrvanA pUnya pratApe vA vaDIlanA mahAna satkarmanA baLe rahevA pAmyuM hatuM paraMtu bIja saMbadhI ja pleganA vikALa mukhamAM grAsa rUpa banyAnA vartamAna maLatAM hadaya kAMI judAMja AMdolana upara caDhayuM. jema samaya jAya che, tema tema eka tarapha mahadupakArI paramanehamitra paramANaMda kezarInuM mRtyu, premAla mUti bena maNInuM mRtyu, murabIvarya phaI harakhabAnuM mRtyu. ane bIjA keTalAeka AsapAsanA kuTumbI jane, mitra vargamAMnA yuke ane nehI vargamAM ghaNAonAM mRtyunA samAcAra maLatA jatA hatA tema tema teonA viyogane asahya duHkhada saMtApa vadhArene vadhAre jAgRta thaI saMtapta karate jatA hatA. A vigere ghaNuM TuMkA paNa duHkhada samayamAM bhAI purUSotamane IzvarI lIlA kaho, kRtya kahe, ke zikSA kahe. tenAthI ghaNI jAtanA anubhava maLI jatAM have AvA prasaMgo jeo upara Ave teo tarapha svAnubhavanA smaraNa pUrvaka dayAnI lAgaNIthI jovAya tene mATe egya sAravAra, egya upahApacAranI vyavasthA teonI vastu prAptinI IcchAnI pUrNatA, Adi tarapha bhAI purUSottamanI pravRtti ghaNI stutipAtra thavA lAgI, sAjA thayA chatAM je je pleganA daradIo jovAmAM Ave teonI aMtaH karaNathI sAravAra ane teone yathAyogya madada karavAnA kAmamAM ekadama pravRtta thavAnI vRtti teonI jAgRta thaI AvI hatI ane te tyAM sudhI ke plegathI sapaDAelA manuSyane zAnI agatyatA che, te tathA teone kevA kevA upAyonI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) "" kevI kevI sagavaDatAnI jarUra che te purI pADavA tathA teone thatA duHkhanu bhAna karAvI teo tarapha tiraskAranI draSTithI nahIM jotAM dayAnI lAgaNIthI jovAnI bhalAmaNa karavA rUpa moTA vistAravALA lekha ( nibadha ) lakhI A vakhate bhAI purUSAttame muMbaimAM prasiddhIne prApta thaelA "muMbai samAcAra nAmanA jana jAhera chApAmAM chapAvela hatA, ane AvA pAtA upara gujarelA duHkhada prasaganA anubhava uparathI garIkhe bicArAM upara zuM havAla thatAM haze, te vicArI tee arthe eka mAtra dayAnI lAgaNIthI eka moTu phaMDa ubhu karI te vaDe ceAgya upahArA-sAmagrI A vargane purI pADavAmAM AvatI hatI, purUSottama bhAInI A upakAraka vRtti duHkhI manuSyone jaMgalamAM mAMgalamaya zAMtI karAvatI hatI, eTaluMja nahIM paNa AvA paropakAra darzaka ane duHkha nivAraNu lekhanI asarathI saMbhavIta gRhasthA taraphathI meTA pAyA upara eka phaMDa ubhuM karavAmAM AvyuM hatuM. jenA lAbhadaradathI pIDAtA daradIne ane nirAdhArAne anAjathI puravAmAM AvatA hatA. e rItanA amuka samaya nimana karatAM chevaTa vaizAka mAsanA garbhakALamAM bhAvanagaramAM pleganI zAMtI thavAthI tyAM AvyA ane vijaya meLavelA padhA upara pharIthI dhyAna ApI kAma zarU karyuM. A samaye chApakhAnuM dANApIThamAM hatuM. tyAMthI khaseDI darabAranI DelI sAme badANInA makAnamAM lAvavAmAM AvyuM hatuM, sArA mAraSye dhaMdhAmAM jema jema divaso jatA gayA; tema tema vizeSa lAbha prApta thatA cAlyuM, veThelI duHkhada thitInA samayamAM asAdhAraNa rIte vyavasthA thaelI lakSmIne saMgraha karavAneA A samaya hAla prApta thaelA hAIne bhAI purUSottamamAM navuM jIvana AvyuM, pAchalA kAlanuM kAMika aMze vismaraNa thayuM ane izvaranI atyAre sAnukulatA che evAM cinho vyApAramAM jovAmAM AvyAM eTaluja nahIM paNa saMvata 1958 nA zrAvaNa mAsanA uttara pakSanA prathama divaseja putra prAptIne avicchinna lAbha meLavavA bhAgyazALI thayA hatA. A rItane ugra vyavahAra lagabhaga varSoM divasane pahoMcavA jAya che eTalAmAM vaLI saMvata 1959nA caitra mAsanI prathama rAmanavamI nAmanA jaganmAnya ane jagavadya tehevAranA magaLamaya prabhAte zrI bhAvanagara zahere laMkApurInu bhagya svarUpa dhAraNa karyuM,lakAne je vakhate hanumAnajIe agnithI pradIpta karI te samayanA dekhAvanu svarUpa atyAre bhAvanagare dhAraNa karyuM, agninI pracaDa zikhA ane tajajanya upa zikhAe sarvatra masarI rahI hatI, caturdeize agnimaya kema jANe sRSTinA pralaya arthe ja A agnie svarUpa dharyuM* hAya! evI rIte kSaNa mAtramAM cAre tarapha medrA vegathI pharI vaLye, A prakhara agni cakramAM bhAizrI purUSottamanI vijaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) (( dAzinI dazA punarakhaddha thaI ghara tathA mudrAlaya A agnimAM bhasmibhUta thayAM, sada Mtara nAza. kadI vastunu punaraDhana prApta thayuM nahIM A vakhta bhAi purUSAttamanA gharamAM pAte, bairAMo, chekarAe hatAM temaja mudrAya tramAM paNa nAkare mANase kAma karatAM hAvAthI tee kethe jai zake tevI sthitI nahatI, paraMtu maraNa taraNene zIkhave. " e gujarAtI kahevata anusAra A agnipralacamAMthI khacavA atyAre koine kAMi mArga najare paDe nahIM.teTalAmAM esANa hathIyAra" pramANe bhAi purUSottama pAse ziSa bandha pAghaDI (pheTA) hovAthI kaThorAnA vaccenA lAkaDAMne khAMdhIeka dama banatI tvarAe anukrame leAkeAne utAravAmAM asAdhAraNa himmata dhAraNa karI hatI. ane saiAne salAmata utAyA. khAdya pete chevaTa utaravuM evI duHsahu hImmata dhAraNa karelI hatI. A vakte gharanA dAdarA sudhI agnipraveza thai cukayeA hatA. paraMtu uparane majale pahoMce te daramyAna bhAi purUSAttama mANasAne utArI pote paNa sahI salAmata utarI zakayAhatA. pAtAneA chekarA je gharanA uparanA bhAgamAM gheADIyAmAM zayana karatA hatA. te gheADIyAne caturasa te khare paNa khAsa gheDIyAne paNa agni spa karI cukayA hatA,tene zI rIte bacAvavA, te kAmAM bhAi purUSottamanAM a`ganA khAI vakhata Amatema sAdhana prApti mATe phAMphAM mAratAM hatAM eka te jAte strI temAM peAtAnAja bALaka upara cAre bAju agni jevI Aphata, ekAMta madada kAinI nahIM, sarva koi potapotAnA bacAvamAM, rastA sujhe nahI, karavuM zuM ? zA upAya tenA mananI sthitInuM bhAna atyAre kathA pAinTa upara haze, te vAMcanAra ! ! Apa vicArI jozA, AvI sthitInu darzana karanAra eka pArasI gRhastha je tyAM tevakhate hAjara hatA teonI sAdhAraNa hImmata ane madadathI bAi vakhata sanmukha ekadama pahoMcI bALakane upADI laI macAvavAnIpravRtti karI zakayA hatA. A rItanA agni pralayamAM mudrAyatranI thaelI mukitathI bhAi purUSottama kAMi ochA beAjAmAM utayA nahatA. AvelI Aphata pharajIyAta utA chatAM have punara pUrva sthitimAM AvavuMghaNuMja kaThaNa kAma thai paDayu, izvara kRpAthI ATaluM kA eka sArU thai cukayuM hatuM ke mudrAyatranA vimA utarAve tethI tyAMthI kAMIka lAbha maLavAnI bhAi purUSotamanI AzA hatI. ane te lAbhathI rUA,3000) nI prApti thaze. evI himmate bhAi purUSAtamanuM jIvana Takelu hatuM, bhAvanagaranI agni pralayanI vArtAnA zravaNathI muMbai vimAkupanInA saravaiyarapArasIzApurajIkarIne eka mamANika gRhastha AvyA hatA, ane tenI sahAya vaDe A nukazAnI khaTTala rUA.2000) ApavAnuM nakkI karyuM, vimAnA ejanTa kaiAhArI AghaDa bApu karIne hatA. jee satyavaktA JamAhvika ane niSpakSapAtI hAvAthI te taraphane nyAya pUrvaka lAbha maLavAnI prabaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) icchAne Adhina thai uparanI nakkI thayelI rakama grahaNa karavA inakAra karyAM na hatA. para`tu kaTalAMka iSALu lekAe vImA khoTA che. ema muMbai khAnagI patra vyavahArathI khabara ApavAthI vimAnI rakama maLavAmAM anAyAse e vighna AvyuM hatuM. ane tethI pharIthI kolama nakI karavA vimA kupanInA phrIthI kAgaLa Avela hatA, kupanIne lakhI mokalavAnI naThArIsalAha ane te salAhane AdhAre amukamANase tevI pravratimAM utaryA paNa hatA,parantu satya meva jayate" e nizcayane pheravavA kei sama thatuM nathI. AvA prapa'cathI kupanIne vadhAremaLa AvyuM, ane paisA nahIM ApavAnI noTIso maLI cukI hatI. paraMtu AvA jUThA ane kSudra prapaMcathI Dara nahI khAine vImA kaMpanI pAsethI saMpUrNa nANAM meLavavAnI himmata Agraha pUrvaka pakaDI rAkhI hatI. bhAi purUSottama upara gujarelA AkAlIka dAvAnala prakopa vaDe leAkeAne dayAnI lAgaNI utpanna thavAthI ISALu mANasane samajAvavA-saMbhavIta gRhasthAe tene madadagAra thai paDyA hatA. paraMtu e saghaLuM bhAvanagaranuM kArya cAgya vyavasthAnA rastA upara nahi AvavAthI Akhara muMbaI javuM paDayuM. muMbai jai zubhecchaka ane sArA salAhakArone maLI A kAma ko mAM lai javA tathA temAM atha ItI sudhI kAma karavA bhAi purUSAttama taraphathI bIkanela ane me. meravAnajI seAlIsI Tarane A kAmathI vAkepha karI zakavAmAM AvyA. kupanInA solIsITara mAraphta kupanIne noTIsa karI ane tene pariNAme gharameLe samAdhAna karAvavAmAM AchyuM. ATalA A prasagane mATe bhAi purUSottamane ghaNAM kharcanA beAjAmAM utaravA upa rAMta su'baimAM be mAsa lagabhaga rahevuM paDayuM hatuM. pariNAme teo vijaya meLa vavA bhAgyazALI thayA hatA. mudrAcatra mATe agninA kAraNa vaDe A pramANenA saMskAra thavAthI bhAI purUSottama te zuM paNa koi paNa mANasa parANe himmata rAkhavA dhAre tApaNa rahI zake nahI. tevI sthiti chatAM aDagga ane dhairyatAthI pharIthI mudrAya'trane khAlavAnI, gata thayelA sAmAnane punaH game te upAye niyata kharIda karavAnI IcchA teonI ghaNI maLavAna hatI. ane te pramala icchAne kudarata paNa kema ANe madada karatI hoya tema temanA khALasnehI bhAI bhAIcaMda dAmodara ane agniheAtrI bhAi mAdhavajI mAgajI davee kApi phItyA presanu punarajIvana karavA, na navina yAMtrA lAvavA kaTibaddha thavA bhAI purUSAttamane maLa apyuM. A ubhaya snehI varganA asAdhAraNu khaLanA avalaMbana vaDe bhAipurUSAttamanI IcchAne Teke malyA ane turatamAM taiyAra ane sahaja prApta thai zake tevA junAgaDhamAM rA. bhAnuzaMkara raNuchoDajI zukalane prema hatA te ekadama lai AvavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) nakI karyuM. vecANa lIdhe. bhAvanagaramAM tenuM AvAhana karyuM ane saMvata 1959nI sAlanA zubhakArI jyeSTha mAsamAM parama hitaciMtaka rAyajAdA bAlubhA pathubhAnA mubAraka hAthathI A presane khulluM mukavAnI jAhera kiyA moTA dabadabA ane sArI dhAmadhumathI karavAmAM AvI. A vakhate bhAI purUSottama haju vimA kaMpanI sAthenA pUvekta cAlatA prasaMgane kAraNe je ke muMbaI hatA te paNa temanI pAchaLa temanI gerahAjarI chatAM kharA mitradharmane samajanArA bhAI bhAIcaMda dAmodare saghaLuM kArya pitAne mAthe upADI Opening Ceremony karI hatI bhAI purUSottamane pitAnA sanmitra maMDaLanI dareka prasaMge asAdhAraNa sahAyatA maLelI ApaNe joI zakIe chIe. tadanusAra chevaTa jyAre muMbaIthI vimA kaMpanI sAthenA vyavahAramAM vijaya meLavI bhAvanagara AvyA te vakhate nehI-saMbaMdhIo anya pratiSThita gRhastha sarve sTezana upara levA padhArelA ane jayajayakAra tathA sAbAzInA ghoSa vace bhAI purUSottamane vadhAvI levAmAM AvyA hatA. presane pharIthI sthApanna karI kAma tevAja pAyA upara AgaLa calAvavA mATe vala varga paikI murabbI muLacaMda bhAI nathubhAinI yogya preraNA ane sArI himmata maLavAmAM hatI. kAraNa ke teozrI mAraphata thatuM AtmAnaMda sabhAnA kArya vyavasthAnuM saghaLuM kArya bhAI purUSottamane soMpavA temaja AtmAnaMda prakAza nAmanuM mAsika prasiddha karavA ane te kArya prasaMge yathAzakita sahAsya apavA kabulyuM hatuM, te sivAya jaina dharma prasAraka sabhAnA mAnavaMtA pramukha sAheba me. kuMvarajI ANaMdajIe saMpUrNa dIlajI batAvI ane te kAmamAM praveza karatAM yathAvya lAbha maLaze. evI dhAraNA paNa baMdhAI bhAI purUSottamanuM haiye jAgRta thaeluM hatuM eTalethI ja basa kintu murabbI kuMvarajI ANaMdajI bhAInI asAdhAraNa kRpAnAM phala darzana rUpa agnithI nAza thaelAM pustakone paNa punaroddhAra karavAmAM saMpUrNa madada karelI hatI ApaNe upara joI gayA chIe ke saM. 1942nA varSamAM "AI manaraMjana" nAmanuM mAsika prasiddha karatAM te anAyAse baMdha paDyuM tyArathI tevI vRtti haju punara paNa keI evuM rApa mAsika prasiddha karavA bhAI purUSottamanI vRtti adyApi uchaLatI ja hatI ane tethI vartamAna varSa eTale 1990nI sAlamAM vidyAvRddha badhu zrIyuta bhAIcaMda dAmodaranI sahApyatA vaDe khIratI nUtana varSanA AraMbha mAsa mATe jAnevArInA prathama divasanA zubhAra prabhAte seMdarya nAmanuM mAsika prasiddha karavuM zarU karyuM jema A mAsikanA taMtrIpadanA e dhAne bhAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) mAdhavajI prAgajI zaiAbhAvatA hatA tadavat vyavasthApaka darane saghaLe pravRttimaya kAryabhAra zrIyut bhAI bhAIcaMda dAmAdare dhAraNa karelA hovAthI ubhayajJAna sampanna banyuenA ujvala pratApe sAMya janmIne turataja khAlyakALamAMja adhika prakAzane prApta thai adhika zAbhA saMgRhita karavA sama thayuM hatu paNa IzrvaranuM ciMtavana koi anya mArge gamana karatuM haze tenI zI gara. A mAsika hajI dudha pivAnI sahela karatuM hatuM annaprAzana kAla prApta na hatA. jagata vyavahAranA makhara vAyunA suvATane prApta thayuM nahatu teTalAmAM te eTale sa. 1961 nA hutAzanInA mAsamAM pleganA acAnaka sparza mAtrathI bhAi bhAIcaMda dAmodaranuM khedakAraka mRtyu thayuM eTaluMja nahI paNa zrIyut bhAi mAdhavajI prAgajInu paNa A varSamAM mRtyu thayu. A ubhaya maLatrAna sthaMbhanA tuTavAthI bhAI purUSottamanA saghaLA kAObhAra jamInadosta thaye| saghaLI AzAe niSphaLa thaI. hRdayane mATe dhakako lAgyo. moTI moTI icchAonuM pavasAna thayuM. mitra jevA mitrA, sahAyaka jevA sahAyaka ane salAhakAra jevA salAhakAra gayA. have kAne Azraya--kAnI madada, ane kenI salAha, jANe ke Aje te saghaLu naSTaprAya thayu. bhAi purUSa-tamane madada ane sahAmya karanArA bhAI muLacaMda nathubhAi ane gulAbacaMda ANaMdajI vIgere sahAyakone punaH ubhA karyA, bhAi purUSo-tama tadana nirAza azakata, hAvAthI bhAicaMdanA mRtyu bAda bhAI mAdhavajI prAgajIe kaTalAka bhAra vahana karavA himmata karI ane tema karavAmAM paNa samartha thayA. paraMtu temaNe kA mAM praveza karyo nakayeryA teTalAmAM te mAdhavajI paNa cage sidhAvyA. ane tene pariNAme sAMDha mAsIka paNa dAMta AvyA pahelAMja bhasmibhUta thayu. upara pramANe sa. 1961nuM varSa bhAi purUSottamanA jIvanamAM hamezanA smaraNIya prasaMgAthI yatita thatAM khIlakula cita zAMta thaI gayuM. zatrAnA svarga gamanathI, sahAyakanA parityAgathI hRdaya kAMi dhAraNA pakaDI zakayuM nahI. ane have zuM karavuM eja vicAre be traNa varSa sudhIteA sAdhAraNa kAryakrama yathAyoga nivi hana karyuM. ApaNe uparanA saghaLA avaleAkanathI samajI zakayA chIe ke bhAi purUSotamanI mukhya nema temanA pavitra siddhAMta janasamAjane kopi prakAre vidyA sampAdana karAvavAnI temanI aLavatara icchAnA phUla 5 judAM judAM pustakone janma ApI tathA pratyeka vakhate samayAnusAra minna bhinna prakAranAM mAsikone prakaTAvI yathAzakita vividha prakAranA kaLA kauzalya ane zAsAdi viSaye ramatagamata sAthe jJAna Ape te rIte janasamuhanA caraNamAM aparNa karelAM che. eka kACmAM vighna AvatAM te baMdha paDayu. tethI khIjA kAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 29 ) AraMbha karavA mATe sheja paNa zusta thayA nathI. enA namunA dAkhalA ApaNe teozrInA judA judA mAsikonA janmathI jANI zayA chIe. sAM mAsikanA madadakartA, sahAyaka ane tettAnA parigamana pachI paNa peAtAnI vRtti satat pracalita rahelI te jyAre pharIthI sa. 1964 nA khisti jAnyuArI mAsanI pahelIja ghaDIe jaina zubhecchaka , nAmanuM pAkSika patra kADhavu zarU karyuM tyAreja zAMta thai A patra potAnA sva taMtrya dharmanA siddhAMtane prakaTAvavA mATeja nahIM hatuM paNa A patrathI jana samAja, sRSTimAM banatAM aneka vidha yaMtraha:rAnu jJAna meLavI zake ane vartamAna kALane ceAgya navanavina vicArane Apale karI zake eka bIjAnA hRdayavicArAnu jJAna meLavI zake ane peAtAnA vicAro bahAra lAvI jana maMDaLanI sevA karI zake evA khAsa stutya hetuthI A patrane janma ApavAmAM bhAi purUSottame pAtAnA svavargamAM A patra kADhavAnuM mathamaja pagaluM laI zarUAta karI che, tenuM mAna te meLavavA bhAgyazALI thayA che. ApaNA cAritranAyaka bhAizrI purUSottama mAtra eka presanAja adhipati ane vAhaka hatA teTalA puratu ja teA karatA tema nahI paratuM khIjAM aneka jAhera kAmamAM paNa yathAzakita bhAga levAmAM sAmela thatA hatA. jemake. saMsthAna bhAvanagaramAM cAlu varSanA caitra mAsamAM svataMtrajaina kenpharansa bharAvAnI hAvAthI tenuM tamAma chApavAnuM kAmakAja bhAi purUSAttama mAraphata ane temanA presathI levAnu nakI thayu hatu dararoja peparo kADhavA ane A konpharansanu kAma karavuM e bhAI purUSottamane jarA vadhAre zramavALuM hatuM. tadapi potAnI tivra buddhi ane cAlAkIthI sampUrNa kAryoMmA yaza meLavavA te bhAgyazALI thayA hatA. A vakte bharAelI konpharansanA kArya vAhakA-dharmagurU muni mahArAjeane prasaMga vazAt bhAga levA padhArelA. nAmadAra bhAvanagara nareza ItyAdi jaina zubhecchaka mahAtmAeAnA samagra pratibimbanu eka Albama ( Album ) maTe kharce bhAi purUSottama taraphathI taiyAra karavAmAM AvyuM. uparanA mahAtmAe uparAMta nAmadAra bhAvanagaranA me divAna sAheba ane sA~bhavita gRhasthA tathA suMdara ane bhavya bhAvanagara zaheramAM jANavA jevA lAyeka makAnanA pratibimbene ekatra karI prasiddhimAM mUkavAnuM kaDaNu sAhasa uThAvI te dvArA potAnI kAkRtinu elakhANa karAveluM hatuM. A uparAMta " kAnpharansane bemiyA " e nAmanA konpharansanA cAra varSa jeTalA dIdha kALanA kAryakrama ane temAM bhAvanagaranI Tuka hakIkata dAkhala karI bheTa tarIke ApavAnuM mATuM mAna bhAi purUSottame meLavela hatuM. ATalA mahAna kAryAramAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) pravRtti chatAM pAkSika patra jainazubhecchaka jenuM vArSika mUlya mAtra rUA. 1-4-0 rAkheluM te paNa niyamita tyiA cAluM sthitimAM kicit vina AvyuM na hatuM A zivAya jaNAvavAne atyaMta harSa thAya che ke bhAI purUSottama taraphathI mahArAja naMdakumAra, kusuma kumArI-zUravIra zivAjInA lokapriya uparAMta jainadharmane puSTa karanA anya nhAnA moTA 40 grantha eTale moTe bhAge prasiddha karI jana samAjanI ghaNI uMcI ane cirama smaraNiya sevA bajAvavA mATe bhAI purUSottame dravya bhoga ane sAririka bega apavA pAchaLa bilakula lakSa karyuM nathI. ATaluM ja nahIM paNa haju bhAIzrInI pravRtti tevA leka priya kArya taraphathI pAchI haThatI ja nathI tenA dAkhalA tarIke lavaMgalA-mayaMka-hinI, jyA, nepAlanuM purAvRta, gavasiSTha cha prakaraNo sAthe, ItyAdi taiyAra grantho avazeSa rahelAM che te vakhatanA vyaya sAthe jana samAjanA caraNa kamalanI bheTa levA bhAgyazALI thaze. A pustaka paikI naMdakumAra nAmaka grantha eTalo badho lokapriya thayela che ke jenI atyAre dvitIyAvRtti janma pAmavAtatpara thaI rahelI che, jaina dharmanA nettA pravRrtaka ane dharma gurUonAM sadacAritre ekatra karI lakhAvavAnuM kAma cAluM che jene paNa gya samaye prakAzita karavAne lAbha meLavavA bhAI purUSottamanI tivra IcchA jaNAI zakI che. ATalA uparathI saheja samajAI zake ke bhAI purUSottamanI jema sAhitya tarapha purI lAgaNI temaja dharma tarapha paNa tethI adhika sadavRtti sadaMtara tevIja pavitra cIja pravAhinI levAmAM Ave che, bhinna bhinna prakAranAM pustakAne eja vALAmAM lAvI jana samAjanI draSTi sanmukha mUkI tenuM jJAna jAherane ApavA tathA pitAnI kItimAM adhika vRddhi thavAnI bhAI purUSottamanI jIjJAsA keTaleka darajaje phalibhUta thavA uparAMta teo AvI savRttithI sa6pravRA sevatA rahe ane Izvara emAM pUrNa prItithI madada kare evuM IcchIe chIe. upasaMhAra karatAM mane lakhavA jarUra jaNAya che ke bhAI purUSottamanuM A cAritra lakhavAnI pravRtti karavAnuM zuM prajana haze? ema kaI vAMcakanA manamAM saMdeha utpanna thavA saMbhava che ane tenuM kAraNa evuM che ke ApaNA A AvartamAM AvA prakAranI pravRtti mulathI ja thatI jovAmAM AvelI nathI. bIjAM ghaNuM prakAranAM pustakaItihAsa ane vividha prakAranAM grantho lakhAyA jovAmAM Ave che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) eTaluM ja nahIM paNa mana kalpita-kapolakalpita grantha bharI ADI avaLI satyAsAya vArtAone paTAM moTAM pustakone jAheramAM mukI tevI pravRttithI saMtoSa manAya che kiMtu mahAtmAonuM anukaraNiya jIvana kALamAM teoe kevA prakAranI pravRtti sevI che. kevA prakAranA janasamAjane potAnA A kSaNabhaMgura zarIrathI lAbha ApelA che kevA prakA- : sAhityamAM potAnA jIvanathI adhika vadhArAo karI dIdhuM che. tathA tevA dareka jAtanAM mananiya-darzaniya-ane vartanamAM mUkavA peca kAma bajA velAM che tenI saMkalana karI tenuM jJAna jana samAjane ApavA koI taraphathI athAt pUrvathIja kAMI zrama uThAvela nathI, tethI AvA kadAca ke svalpa vRttAMtanuM darzana thAya to sahaja Azcaryacakita thavAtha che. bhAI purUSottamanA samagra jIvanavRttanuM avalokana ApaNane jJAna ane gammata sAthe zikSaNa Ape che ke manuSya mAtramAM saMkaTa samaye kevA prakAranA paiyanI agatya che duHkha dAvAnaLamAM kevA prakAranI zAMtinI jarUra che ane A patti-vipattikALe manane keTalI daDhatAnI apekSA che, te bhAI purUSottamanuM jIvana vRtta ApaNane barAbara anukaraNa karavA prabodhe che. lUMTArAonA prasaMga-agni pralayane samaya-marakInI sthiti Adi temaja tevA prakAranA aneka duHkhada prasaMgane nivine pAra utaryA chatAM teja kAryamAM satat maMDayA rahevAnuM teonuM asAdhAraNa dharyabaLa mitro taraphanA nehabhAvanuM smaraNa ane bhinna bhinna prakAranAM putaka banAvI janasamAjanI sevAmAM bheTa karavAnI teonI pravRtti alabata, saMpUrNa stutipAtra jovAmAM Ave che. ItyAdi ityAdi prasaMge, niHsaMzaya anusaraNiya bhAse che pachI to prekSaka jevA prakAranI daSTithI juve tevA prakArane bhAvadyotana karI zake che. eTale A sthAne have vadhAre vivecana karavAnuM anucIta lAgatuM nathI. bhAI purUSottama sAthenA hArA sneha saMbaMdhanuM smaraNiya bandhana kevA prakAranuM che. ane jenA vaDe mane ATalI sevA arthAta A jIvanavRtta lakhavAnI IcchA uddabhavI zakI che. tenuM digdarzana mArA vAcaka badhuone have pachI karAvIza kAraNa ke, mArA ane teo mitra vaccenA snehane citAra ApavAne A rathAne avakAza nathI kAraNa ke e saMbaMdhI mAre DuM ke ghaNuM je kaMI kahevAnuM che te mATe huM judoja prasaMga laIza, paraMtu samApta karatAM eTalI vinaMtI karavA rajA lauM chuM ke A pravRtti karavAmAM huM keTale daraje phaLIbhUta thaye chuM. tenI parikSA karavAnuM huM mArA A granthanA avalokana karanArA purUSone soMpu chuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3ra) bhAI purUSottamanA A jIvana vRttamAM kaI atikti karavA agara tene sudhArI saMrakRta karavA kivA temAM nahAya tevA guNadoSa AropaNa karavAnA kAmathI huM tadana nirAlo rahI zako chuM ema huM mAnuM chuM. ane e mAnyatA paNa mArI keTale daraje kharI che te bAbatanI parikSA te phakta bhAI purUSottamanI nityanI paricayamAM AvanArA manuSyo ja jANI zakaze eTale te saMbaMdhe bIju zuM kahuM ? bhAI purUSottamanA jIvana vRttane have pachIne samaya je zubha kAryo ane ane prajAnA je je hitAvaha kAryomAM nirgamana thaze te te prasaMganA smaraNa cinDa tarIke have pachInA punarUddhAramAM saMgRhIta karI tenA svataMtra granthanA svarUpe jana maMDaLanI sevAmAM mUkavAmAM Avaze Iti. AMgana yuvino ma77. saMvat 1967 nA zrAvaNa uttara pakSa ( dayAzaMkara rUkajI vyAvahArika kRSNa janmASTamI gurUvAra, mAMgaroLa-kAThiyAvaha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 ToDa rAjasthAna. Se prathamAdhyAya. rAjasthAna-sUrya va cadravaMza-pArANikavRttAMta. kSetranA yuddhamAM je vIramAnya Arya nRpatie anaMta nidrAmAM zayana karela che tenA bhaviSyadnazIya 'sa MtAna saMtati, sacarAcara "L rAjaputa, rajaputa " nAme paricita ane prakhyAta che. rAjaputra zabdanA apabhraSTa zabda rajaputa ke rAjaputa " che. bhAratavarSane je vizALa pradeza, A rajaputa jAnanI nivAsa bhUmi che, tenu vizuddha nAma rAjasthAna " che. rajaputarAjya samajAvavA mATe hAla, agrejoe, " rAja " zabdanI sRSTi karI che, te zabda, rAjaputrasthAna " evA saMskRta putAnA zabdanA apabhraMza che. 66 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat je samaye, pracaMDa musalamAna vIra zAhubuddIne, bhAratavarSane, adhInatAnI zaMkhalAthIpa mAMdhyuM te samaye rAjasthAnanI sImA kyAM sudhI vistRta hatI te eka prakAranA anumAnathI mukarara thAya tema che. gaMgA ane yamunAnA atikrama karI rAjasthAnanI sImA, himAlaya parvatanA caraNakamalane cuMbana karatI hatI. 3 racanA jorAvara 5 sAMkaLathI 1 thanArA vazo 2 azavALA 6 eALAMDavuM", (6 www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhoDa rAjasthAna, bhAratavijetA zAhabuddInanA abhyasthAnanI pUrva rAjasthAnanI catusa mAnI hara kayAM sudhI hatI te anumAnathI paNa siddha thAya tema nathI. te paNa musalamAna aitihAsika vivaraNa ane hIMdu paurANika bInAonI samAlocanAthI mAluma paDe che je rAjasthAnanI hada, uttare, zata nadInA dakSiNa pradeza jaMgalamaya marUdeza sudhI, pUrve budelakhaMDa sudhI, dakSiNe, vidhya merUnA acaLa pASANamaya prAkArasudhI ane pazcime, siMdhu nadInI sikatAmaya tIra bhUmi sudhI vistAra pAmelI hatI. e catussImAM bahu vizALa bhU bhAgamAM rAjaputa nAmanI vIrajAti vasatI hatI. teo, keNa vazamAMthI pedA thayA, te viSayamAM yathAyogya samAvecanA karavAne ApaNe pravRtta thaIe chIe. sarya va caMdravaMza jagamAM be ghaNA prAcIna ane vikhyAta rAjavaMza gaNAya che. sUrya va caMdravaMzanA pUrva bhAratavarSamAM ane jagatanA bIjA dezamAM kaI rAjavaMza pratiSThA pAmyuM che ke nahi tenuM koI rItanuM vivaraNa jagatanA ItihAsamAM levAmAM AvatuM nathI. cIna, AsIrIyA ane mIsaranA je prAcIna traNa vaMzanuM vivaraNa maLI Avela che, te vivaraNathI mAluma paDe che je te traNa prAcIna rAjavaMza, caMdra va sUryavaMzanI pratiSThA pachI ghaNuM varSa upara pratiSThita thayela che. saMkSepamAM, sUrya va caMdravaMza, duniyAnA bIjA prAcIna rAjavaMzamAM atyaMta prAcIna che. bhagavAna sUryano putra manu, sUryavaMzano pratiSThAtA kahevAya che ane bhagavAna caMdrane putra budha caMdravaMzane pratiSThAtA kahevAya che. A be mahA purUSa, barAbara ekaja samaye potapotAnuM vaMzatarU A puNyabhUmi bhAratakSetramAM rAkhyuM che. vizeSa vivecanAthI jovAmAM Ave te budhadeva, bhagavAna manuthI eka purUSe paravartI che ema mukarara thAya che, zAthI ke budhadeve, bhagavAna manuthI eka purUSe paravatI pidA thaI tenI duhitA IlAnuM pANigrahaNa karela che. purANamAM je bhAratavarSIya judA judA rAjavaMzanuM vivaraNa jovAmAM Ave che te rAjavaMza, A mahAvaMza vRkSanI zAkhA prazAkhA che. AryAvartanI bhUmimAM, e sUrya va caMdravaMzIya narapatino Adi purUSa, kayA samayamAM upaniviSTa 1 thaye, tenuM nirUpaNa karavuM bIlakula sAdhya che. prasiddha purANa, te vaMzanA vivaraNanI samAlocanAthI eTaluM te mAluma paDe che je sarya vaMzane pratiSThAtA bhagavAna manu, sAtamA mavaMtaranA samayamAM pedA thayela che. 1 jItanAra 2 uDavuM-udaya pAmavuM 3 jevuM-tapAsavuM 4 patharamaya 5 kI 6 retIthI bharapura 7 peDhInAmuM 8 hiMdustAna saMbaMdhI-hiMdustAnanA 8 jhADanI DALamAMthI kaLa. 10 vasele 11 muzkela Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna-sUrya caMdravaMza-rANikavRttAMta. e kALAMtaka mavaMtaranA samayanA vivaraNane laI ghaNuM karIne jagatanA saghaLA Adi sRSTi graMtho lakhAyA che, zAthI ke saghaLA graMthamAM te vivaraNa saMbaMdha ekaja jAtanuM lakhANa jovAmAM Ave che. purANamAM lakhela che je te saptama manaMtaranaH prAkALe, bhagavAna manu eka dIvasa kRtamALA+ nadImAM tarpaNa karatA hatA, te samaye, eka nAnuM mAchaluM nadIjaLanI sAthe, tenI aMjaLamAM AvyuM tene joI, manue, tene nadImAM nAkhI. devAno upakrama karyo, paNa te mAchalAe, nivAraNa karI, tene kahyuM, narottama ! mane jelamAM nAMkhI de ! hAla mane kuMbhIra vIgere meTA jalajatuthI mane aniSTanI AzaMkA che; mATe mane koI bIjA sthaLe rAkha ! mAchalAnuM vacana sAMbhaLI manue tene eka kaLazAmAM rAkhyuM. mAchaluM zeDA samayamAM maTI kAyAvALuM thayuM. teNe pitAnA rakSaNa mATe have moTuM pAtra mAgyuM tyAre manue, tene sarovaramAM rAkhyuM. sarovaramAM nAMkhyuM ke turata, te maTI kAyAthI vadhavA lAgyuM tyArapachI, manue, tene sAgaramAM nAkhyuM. sAgaramAM te ekadama lAkha jana jeTaluM lAMbu thayuM tyAre, manu, atyaMta vismaya pAmI, bhaktipaNe vacane bolya: " he bhagavan! tame koNa che ! zA mATe tame vRthA mAyAvaDe mane chetare che, mAchalAe utara Ape AjanA divasathI sAtame divasa, sAgara, udvela thaI saghaLA jagatane bALI deze. tuM te avasare, pratyeka jIvajatu vRkSalatA vagerenAM bIja laI samarSi sAthe nikAmAM caDhI jAje. tyArapachI huM tyAM AvIza tenuM nAkuM mArA zagaDA sAthe bAMdhajo tema thayAthI tame sahunuM rakSaNa thAze.* 1 kALanA peTanA bhAgane anaMtara 2 varNa 3 pahelA kALa moTA mAchalAeka jAtanuM meTuM mAchaluM 5 taraMgomAMthI uchaLI kInArA bahAra thaela. ja jeTalA dIvama eka mana prajApAlana kare tenuM nAma macra. manvaMtaraM manoH kALo yAvat pAlayeta prajA eko manuHsakAlastu manvaMtara mitizrutaH // kAlikApurANa 21 adhyAya. + magirimAMthI je nadIo nIkaLI che temAMthI kRtamALA eka nadI che. kRtamALA tAmra paNI pupA jAtyuptalAvabhI mATe saMtAnaH ratanazvitaH ___ mArakaMDeyapugaNaM. * manuvaivastasyasteye vaibhuktimuktaye / ekadA kRtamAlAyAM kurvato jalatarpaNaM // tasyAMjalayuda ke matsyaH svalpaekobhyapadyatA / kSepnukAmaMjalepAha namAMkSipanarotama // agnipurANaM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *, * * , * - - - -.-.-. ^ N ^^ TauDa rAjasthAna, bhaviSya purANanI samAcanA karavAthI mAluma paDe che je vaivasvata manu sumerU parvatamAM rAjya karatA hatA. tenA vaMzadhara kukutsa, ayodhyAnagaramAM Adhipatya sthApyuM te pradeza thakI tenA saMtAne jagatanA bIjA saghaLA dezamAM vaMza viratAvA lAgyA. e pavitra sumerU saMbadhe, judA judA dezanA dharmagraMthamAM vicitra vivaraNa karela dekhAya che. bhinna dharmavalabIoe ane bhinna saMpradAya bhukta upAsake e, pitApitAnI rUcinA anusAra tene bhinna bhinna rUpe varNavI, potapotAnA upAsya devanuM nivAsasthaLa gaNela che. brAhmaNae AdIzvara mahAdevanuM sumerUne sthaLa gaNela che, jainae jenAdhipa AdinAthanuM nivAsa sthaLa gayuM che. grIkalekee bekasanuM raheThANa gaNela che, saMkSepamAM vizeSa sAvadhAnatAthI e saghaLAM bhinna bhinna vivaraNa parIkSA karI joyAdhI spaSTa rIte pratIta thAya che. dareka purAtana prajAe potapotAnI rUcinA anusAre sumerUnuM varNana karela che. jyAre grIka ane hIMdu eka parivAragata bhAtRbhAve eka sthaLe rahetA tyAre ja nizcaya thAya che je AdIzvara, AdinAtha, ArIrIza, vAghesa, vekaza manu manuSya anenuM te eka mAtra mAnavapitAnAM bhinna bhinna nAma che. te mAnavapitA manu che ema e jagatanA itihAsa tenI suspaSTa sAkSI Ape che. te deva nivAsa pavitra sumerU parvatane tyAga karI deva sarakhe vaivasvata manue siMdhu ane gaMgAnA pANIthI pavitra thaela AryAvartamAM AvI, pitAnuM vizALa vaMzavRkSa repyuM, te vaMzavRkSa, asaMkhya zAkhA prazAkhAmAM vistAra pAmI bhAratavarSanA judA judA sthaLe phelAva karavA lAgyuM. ja sumera saMbaMdhe purANamAM judA judA prakAranI vicitra varNana che. te vagere devanuM yakSa rAkSasa, kinnara vagerenuM lIlA sthaLa che. tatradevagaNAH sarve gaMdharvAragarAkSasAH zailarAje pramodaMte sarvAratA apsarasastathA matsyapurANa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya va caMdravaMzanA narapationI vaMzAvaLI. dvitIya adhyAya. sUrya va caMdravaMzanA narapationI vaMzAvaLI ane teonA paraspara samasamayanuM nirUpaNa. * marAvatI sarakhI adhyA, je saghaLA mahimAvALA AryanRpatinA kI zAsane adhIna hatI. ane je Arya nAra patinA vaMzamAM bhuvana vidita rAmacaMdra pedA thayela che te Arya narapatinuM manAya carita kavi kuLagurU vAlama ke e gALAbaddha karyuM che. tenI camatkArabharelI varNanAnA prabhAve, Aja paNa te amalapujya narapatinI lIlA sahaje jaNAI Ave che. te rAjAonI kIti, te graMthanA kartathI hAla mazahura che. maharSi vAlamIkinI rAmAzraNanI racanA pachI aneka samaye kavi kulatilaka marSi kRSNa taiyAyana vyAse, sUryavaMzIya narapationuM dhArAvAhika saMkSipta varNana, pitAnA apUrva graMtha mahAbhAratamAM darzAvela che. teNe vAlamIki praNIta rAmAyaNanI chAyA laI mahAbhAratanI racanA karelI che. vAlmIki ane kRSNa dvaipAyana vyAse racela, mahAgraMtha rAmAyaNa ane mahAbhAratamAM je sUryavaMzIya narapatinI vaMzatAlikA ApI che te ane graMthanI vaMzatAlikA tapAsIe te temAM paraspara anaizya ane bheda mAluma paDe che. te ane karyo ane bheda sAmAnya nathI eTale ke te bannenI mathe 21 purUSane aMtara jovAmAM Ave che. sUryavaMzano Adi purUSa vaivasvata manu che. te manuthI te rAmacaMdra paryaMta 36 narapati rAmAyaNamAM ane pa7 narapatio vyAsakata mahAbhAratamAM varNavela che. A banne mahA kavioe varNavela rAjAnI vaMzAvaLImAM eTale badhe asAdhAraNa phera kema Ave che te samajAI zakAtuM nathI. A sthaLe prazna uThe che je je asIma vidyAbaLe trikALajJa gaNAtA hatA, samasta mAnavanuM caritta jenA nakha darpaNamAM pratilita hatuM teo zuM bhramamAM paDyA che ! athavA potAnA bhaviSyavaMzane ThagavAnA abhiprAye chArUpa evuM kazaLa pakaDela che? nA, temane kadI heya nahi. teo mahApurUSanA teo bhagava-tulya hatA. teonA pavitra hRda 1 pUjavAlAyaka 2 kavitAmAM 3 devethI pUjavAlAyaka 4 ekapaNuM nahIM ekapaNAne abhAva 5 beThada, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, yamAM evI pApaluSita pravRtti ane e asAmAnya bhrama pramAda hAya nahi. teo je lipibaddha karI gayA che te saMpUrNa vizuddha bhramarahita ane pramAda varjIta che. mULa graMthanA abhAve, tenA pachInA lipikAroe, evuM vaiSamya ane anekTa karI dIdhuM hoya ema lAge che. je hoya te kharuM paNa je kAraNathI AvI rIte asAmAnya phera Ave che te kAraNa jovAnuM ApaNe sAdhyamAM nathI. have tenI sahajAna videhavaMzanI zAkhA sAthe tenI tulanA karavI joIe, tethI karIne thoDeghaNe pheraphAra nIkaLI jAze khare. e bane ekatarU jAta kuLa zAkhAnA samanvayanA sAdhanamAM ceSTA karI ApaNe sUryavaMzIya ane caMdravaMzIya narapatinA caritanI samAlocanAmAM pravRtta thAzuM. jene ApaNe videhavaMza kahIe chIe. te sUryavaMzanI eka zAkhA che. mahArAja nimi tene gotrapati che, mahArAja vaivasvata manunA putra mahArAja IphavAkana nimi bIjo putra. ema kahevAya che, je mahArAja IphavAne eka putra hatA. temAMthI jayeSTha putra vikukSi, pitRrAjaya upara abhiSita thaye hate. nimi ane daMDakane madhya pradezanAM rAjaya maLelAM hatAM. bAkInA bIjA putroe chAkame pitapotAnA pasaMda karelA pradezamAM eka eka rAjyanI sthApanA karI. upara kahe nimi, videhavaMzane pahele rAjA ane pratiSThAtA tenAja kuLamAM satI pradhAna sItA janma pAmI che. nimine putra mithi ho, teNe mithilAnI pratiSThA karI. vAlamiki rAmAyaNamAM varNavela che je nimithI te janaka va kuzavaja paryaMtanA ekaMdara 23 rAjA mithilAnA sahAsane beThA hatA. sAdhvI jAnakI te janakanI putrI. janakanuM nAma zIravaja hatuM. janakanA bIjAbhAInuM nAma kuzadavaja hatuM. bhagavAna rAmacaMdra jAnakInuM pANigraDaNa karyuM che eTale ke rASijanaka ane mahArAja dazarathe paraspara samasAmayika' thayA, paNa zuddha vAlamIkinI ApelI tAlikAnA anusAra, e be vaMza zAkhAnI meLavaNI karavA besIe te banenI vacamAM agIyAra purUSanuM aMtara Ave che. nimi thakI janaka ane kuzadhvaja vevIza purUSe nIce che. nimi, mahArAja IzvAkune eka putra che. eTale janaka ane kuzadhvaja adhyApati IphavAkunA thakI cAvIza parUpe nIce che. mahArAja dazaratha, janaka ane kuzadhvajane samasAyika heI iphavAku thakI cetrIza purUSa paravartI che. videha kuLa karatAM raghukuLamAM daza purUSanuM Adhikya thaI jAya che. vyAse, Apela vaMzatAlikAnI sAthe je tulanA karavAmAM Ave te raghukuLamAM batrIza purUSanuM Adhikya mAluma paDe che. tyAre dazaratha ane zIravaja janakanuM samasamAyikapaNuM zI rIte thaI zake ? 1 pApathI melI 2 vIsamapaNuM. 3 samAnatA 4 bIrAjIta 5 samAna 6 vaMcA, vaLI 7 vizeSatA 8 vaMzaparaMparA che ekasarakhApaNuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7 carya va cadazanA narapationI vizALI. annmann - sUryavaMzane choDI have caMdravaMzanI samAlocanA karIe. te karyA pachI bane vaMzanA samasAmayika nRpatione caritanuM anuzIlana karazuM. caMdravaMzanuM ane sUryavaMzanuM bIja ekIsAthe ropAyuM hatuM. paNa baMnenuM puSTisAdhana eka saMge thayuM nahi. caMdravaMza dhIre sudRbhAve paripuSTa thaye, dhIre dhIre vadhI kame krame teNe behada nera meLavyuM eka samaye, adhadha ezIyA khaMDa te balanA prabhAve, tene sahAya karavA, kaThera kAryakSetramAM utaryo hate. paNa sUryavaMzanI tevI gati nahotI. tenuM teja ekadama prakhara thaI uThayuM hatuM. ekavAra pracaDa bhArata mahAsAgaranI vakSe vihAra karato laMkAdvIpa, tene digvidAhI tejamAM bhasma thaI gaye hate. caMdravaMza sUryavaMza karatAM vadhAre vistAravALe thayo. caMdrane putra bhagavAna budha caMdravaMzane pratiSThAtA hate. budhe, vaivasvata manunI dIkarI IlAnuM pANigrahaNa karyuM hatuM. IlAnA garbha rAjarSi purUravA usanna thaye. purUravAthI nIce cAramA purUSe, mahArAja yayAti pedA thaye. yayAtinI be patni hatI. zukrAcAryanI putrI devayAnI ane dAnavarAja vRSapanI putrI zarmiSThA. yayAti thakI zAmaMchAnA garbha yadu ane turvasu nAmanA be putra pedA thayA ane zarmiSThAnA garbha kahya, anu, ane purU evA traNa putra pedA thayA. tene e pAMca putramAMthI, yadu anu ane purUthI somavazane sAro vistAra thaye. vaLI temAMthI somavaMzane sArU piSaNa maLyuM. yadunA kuLamAM bhuvana vijayavIra kArtavIryana, heya tALajo, ane bhagavAna zrIkRSNa janma lIdho hato. anunA kuLamAM aMgarAja, romapAda ane varakarNane pAlaka pitA adhirathI sUra vagere pedA thayA. ane purUnA kulamAM bhuvanavidita pAMDava, kairava, ane laka lalAmabhUta drapadIne janma thayela che. e kurUkuLamAM dhArtarASTrane eka sahagogI magadharAja jarAsaMdha janme. te zrIkRSNane pracaMDa zabyu hatuM, tenA bhayathI zrIkRSNane sadA satarka ane sAvadhAna rahevuM paDatuM hatuM. madhyama pAMDava bhImasena thakI, jarAsaMdha haNAye hato. have javAnuM yukta che. e saghalA rAjAomAM paraspara koNa samasAmayika che. teonA samasAmayikapaNuM vize samAcana karI ApaNe e caMdravaMzanI sAthe sUryavaMzanuM samavaya sAdhana karazuM. caMdravaMzanA saghaLA rAjAo, bhagavAna budhanA vaMzAdhara che. budha, somadevane putra che. teNe vaivasvata manunI putrI IlAnuM pANigraDaNa karyuM. upara je je cadra vaMzIya rAjAonAM nAma ApyAM che temAMthI romapAda, kAvIye juna, haiDaya ane tAladha vinA saghaLA rAjAo samasAmayika che, eTale ke pAMDava, dhArtarASTa, zrIkRSNa, 1 sthApaka 2 vaMdanIyA talapharU5 3 ka. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . TADa rAjasthAna kaNuM, jarAsa dha ane dvaipadI samakAlIna che, te saghaLAM ekaja samaye hatA, te sahu koinA jANavAmAM che. paNa AzcaryanA viSaya che je tee anekanA vacamAM ATha daza purUSanuM a Mtara jovAmAM Aveche. khuthakI gaNanAmAM yudhiSThira ane duryodhana 48 purUSa, karNa 38 purUSa, zrIkRSNa 57 purUSe, jarAsa'dha 48 purUSa ane dropadI 48 purUSe pedA thai che. purANanA prAcIna caMdrava'zanA ane sUryava'zanA rAjAonuM samakAlInapaNu* pratipAdita thayuM. have tenA ciratanuM samAlecana karavAnu ceAgya che. anumAnanI madada vinA teenA carita vivaraNu vIgerenA satyAsatyamAM mukarara karavAnu... khIjuM kAMi sAdhana nathI. 1 hiravazamAM jovAmAM Ave che je sUryavaMzIya kakustha nIMgA nAmanI kanyAsAthe, caMdravaMzIya nahUSanA pahelA pUtrayatinuM pANigrahaNa thayuM. eTale nahuSa ane kakuntha samakAlIna rAjA, upara pratipAdita thayuM che. ikSvAku ane budha samakAlInarAjA-zAthIke budhe ikSvAkunI ena IlanuM pANigra uNa karela che. paNa budhathI nahuSa cAyA purUSa ane ikSvAkuthakI trIje purUSa che. kevaLa eka purUSanuM aMtara che. thaye. 2 sUryatraMzIya yuvanAsvanI putrI kAverInAsAthe, caMdravaMzIya janhanA vItrADu yuvanAzva prasiddha mAnyAtAnA pitA ane dhumAranA putra che. ikSvAkuthakI yuvanAzva navame purUSa ane mudhanA trIjA pAtra amAvasu thakI jantu chaThTho purUSa eTale mudhathI gaNanAmAM te AThame purUSa e sthaLe anne vazamAM mAtra purUSanA atara che. ekaja 3 sUryavaMzIya yuvanAzvanI sAthe ca'drava'zIya matinAranI putrIne vivAha ye. yuvanAzva prasiddha mAndhAtAnA pitA ane dhumArane putra thAya. IzvAkuthI kumAra AThamo purUSa ane budhathakI matinAra aDhArameA purUSa che. AchAmAM ochuM daza purUSanuM aMtara vyAse Apela sUryavazanI tAlikAmAM mAnyAtAnI pUrva e yuvanAzvarAjA pedA thayA che ema jovAmAM Ave che. eka yuvanAztra, mAndhAtAnA pitA, je ikSvAkuthI aDhArame purUSa, mIe yuvanAztra, ikSvAkuthI navame purUSa che. A sthaLe vyAse Apela tAlikAnuM aAla bana karavAthI keTaluMka sAmatsya thAya che. 4 sUryava'zIya mAndhAtAe cadrava'zIya zabiMdunI kanyAsAthe vivAha karyAM. mAdhAtA, yuvanAzvanA putra thAya. eTale yuvanAstra ane zazaoMdu paraspara samasAmayika, pannu anuzIlana karI jovAmAM Ave te te bannenI madhye cAra purUSanu 1 eka samayamAM 2 ekamekatA 3 vIcAra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya tha caMdrava'zanA nationI vazALI. aMtara mAluma paDeche. ziMduM, mahArAja yayAtinA pahelA putra yadunA khIe putra kATunAva zamAM janmyA. kraSNu, bhagavAna budhathakI sAtame purUSa che. zaziba'du kATuthakI chaThThA purUSa che eTale budhathakI zazibaMdu khAramA purUSa che. upara batAvI ApyuM je mAnyAtAne pitA, yuvanAzva, ikSvAkuthI navame purUSa che te bannekuLamAM traNa cAra purUSanu aMtara che. vyAsakRta ravikuLanI tAlikAnuM avalakhana karI vicAra karavAmAM Ave te vadhAre viparIta thaI Ayache. sUryatra zamAM traNa cAra purUSa nyUna gAya che ema nahi pazu cha sAta purUSa vadhe che. 5paiArANika vivarNananA anusAre harizcaMdra, vizvAmitra, parazurAma, kArDavIyAjIna ane rAmacaMdra, paraspara samakAlIna thai zakeche. zAthI ke harizcaMdra, vizvAmitrane samasAmayika, vizvAmitra rAmaca'dranA samasAmayika, parazurAma, rAmacaMdra ane kArtavIyAjInanA samasAmayika eTale ke parazurAma ane rAmacadranA samakAlina vizvAmitra, jethI harizca'dra pazu parazurAma ane rAmacaMdranA samakAlika thAya che. eTale nizcita thayuM je TurizcaMdra, vizvAmitra, parazurAma, kArtavIyAjuMna ane rAmacaMdra ekakALanA mANasa hatA. paNa te saMpurNa asabhavita che. purANu tatvasa ! vicArI jo ! paiArANika AryarAjAnI vacatAlikA keTalI jiTalache. 6 sUryavaMzIya mahArAja dazaratha ane caMdrazAdhipa' agarAja, rAmapAda, banne paramamitra hatA eTale ke teo eka samayanA rAjA hatA. rAmAyaNamAM varNavela che je mahArAja dazarathe, putreSTiyAgara karavAnA abhiprAye, aganAtha rAmapAda pAsethI RSya zRMgaRSine ANyA hatA. eTale ke rAmapAda ane dazaratha * hIMduzAstramAM parazurAmane ciraMjIvI gaNela che. tenuM ciraMjIvitva sapramANlR kraravA purANakAroe meTI huzIyArI vAparI che. vaLI rAjarSiM vizvAmitra, yAgALe dIrdhajIvI hatA 1 caMdravaMzanA rAjA 2 putranI icchAvALA mega; tapa. X sumaMtrasya vacaH zrutvA dRSTo dazaratho 'bhavat / anumAnya vaziSThaM ca sUnavAkyaM nizAmya ca // 13 sAMtaH puraH sahAmAtyaH prayayau yatra sadvijaH / vanAni sarita svaivaM vyatikramya zanaiH zanaiH // 14 abhicakrApa taM dezaM yatra vai munipuMgavaH / AsAdyatamaM dvijazreSThaM romapAda samIpagaM Rpi putraM dadarziva dIpyamAnamivAnalaM / tato rAjA yathA nyAyaM pUjAM cakre vizeSataH // 19 sakhitvAttasya vairAsaH pravRSTe nAMtarAtmanA / romapAdena cAkhyAtaMmRSiputrAMyadhI mamaM 11 24 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat // 27 rAmAyaNa bAlakAMDa 11 sarga www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAra rAjasthAna. samasAyika-pazu te bannenA aMtaramAM aneka purUSanA aMtara che. rAmAyaNunA matamAM mahArAja dazaratha, ikSvAkuthI caitrIzamA purUSa, vaLI budhathakI rAmapAda trevIzame purUSa ekaMdara agIyAra purUSanA aMtara che. A sthaLe jo vyAse ApelI vazatAlikAnA anusAre gaNanA karI jAyatA temAM bhayAnaka vighyeya AvI jAyache. vyAsamate, ikSvAkuthakI mahArAja dazaratha paMcAvaname purUSa eTale te rAmapAdathI khatrIzamA purUSa evI rItanA sthaLe kavi kulagurU vAlmIkinI ApelI vazatAlikAnuM avalaMbana karavAthI keTaluMka sAmatsya AvI paDeche. jo vyAse Apela vazatAlikAnI gaNanAnA anusAre sUryava'zIya rAjAnI gaNanA thAya te mATA viparyaMya AvI jAya che tethIkarI kALa nirNayamAM bhayAnaka virodha uTheche. avazya kahI zakAya che je zrIrAmacaMdrathI ghaNuAkALa upara mahArAja yudhiSThira zrIkRSNa ane duAdhana pedA thayela che. ane kurUkSetranuM yuddha, rAmAyaNunA yuddha pachI ghaNAkALa upara thayeluM che. zrIbhAgavatamAM varNavela che je bRhudakhala nAmanA eka sUryava'zIrAjAe kurUkSetranA meTA sagrAmamAM mahArAja duryodhanane pakSa paka DayA hatA. arjunaputra abhimanyunA hAthe tenuM mRtyu thayuM." e bRhRdebala, bhagavAna rAmacadranA meTA putra kuzanA vazamAM pedA thayA che, gaNanAmAM te rAmacaMdrathI trIzamA purUSa nIce che eTale suspaSTa pratIta thAya che je yudhiSThira, kRSNa duryodhana vIgerenI bahu pUrve laMkA vijetA rAmacaMdranA janma thayA utA, paNa A sthaLe vyAsa prakati vazatAlikAnA anusAre gaNanA karavAmAM Ave teA, yudhiSThira vIgerethI rAmaca'dranu pUrvata thavAnA badale, tenu uttaratva AvI paDe che. eTale laka! vijetA mahArAja rAmacaMdra, yudhiSThira vIgerethI nIce AThamA purUSa thai paDeche. kevuM Azcarya ! AvI jaTilavaza patrikAnA aMdarathI aitihAsika satyane AviSkAra karavA te sAmAnya viDaMbanAne viSaya nathI. 4 A sthaLe eTaluM AvI zakAya che je be vAlmIkie racelI va'zatAlikA satya gaNI grahaNa karavAnu' thAya te ubhayapakSanu sAmatsya thAya tema che. vaLI yudhiSThira vIgerethI rAmacaMdranu pUrvata sAthIta thAya tema che. 1 vidvatA-kuraka 2 jItanAra 3 prakAzIta 4 grahaNa karavuM, svIkAravuM # tataH prasena jinasmAt takSako bhavitA punaH / manovRhadabaloyastu pitrAte samarahataH / bhAgavataM 9 skaMdha 12 adhyAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna Aryapati kartaka bhinna bhinna nagara ane rAjya pratiSThA. 11 tRtIya adhyAya. ~ ~ ~~~~~~~~~~~ prAcIna Aryapati kartaka bhinna bhinna nagara ane rAjaya pratiSThA. ryavaMzIya rAjAnI prathama ane pradhAna kIrti adhyAnagarI hatI. tene pratiSThAtA bhagavAna vaivasvata manu hatuM. kyA samaye A pratiSThita nagarInI sthApanA thaI te mukarara karavuM ghaNuM duSkara che. ekavAra te ID 8 mahAnagarI martakamAM amarAvatI sarakhI hatI. te kavi kuLagurU vAlamIkinA racela mahAkAvyanA pAThathI mAluma paDe che. bhagavAna rAmacaMdranA prAdurbhAva agAu keI nagara tene jevuM samRddhizALI nahotuM. adhyA nagarIe, eTalI badhI AbAdI ane saMdarya gaurava, eka dInamAM meLavI che. nA. tema kadApi bane tema nathI. teNe kALakrame, te AbAdI ane saMdarya garava meLavyuM che. akSAnI pratiSThAnA samakALamAM mahArAja IkvAkunA patra mithie mithilAnagarI thApI mithine tanaya-janaka nAme kahevAtuM hatuM. keme e janaka nAma, tenA saghaLA vaMzadharanuM paDyuM. ayodhyA ane mithilAnI pUrve sUryavaMzIya rAjAoe bhAratabhUmimAM bIjI keI nagarIe thApI che ke nahi te bAbatanuM vivaraNa parANethI nIkaLatuM nathI. kozalo nAma muditaH sphIno jana pado mahAn / niviSThaH sarayUtIre prabhRta dhana dhAnyavAn // 5 ayodhyAnAm tatrAsIt nagarI loka vizrutA / "manunA mAnaveMdreNa sApurA nirmitAsvayaM // 6 AyatA dazaca dveca yojanAni mahApurI / zrImatI trINi vistIrNA suvibhakta mahArathA // 7 rAnamArgeNa mahatA suvibhaktena zobhitA / mukta puSpA vakIrNana jala siktena nityazaH // 8. tAM tu rAjA dazaratho mahArASTra vivarddhanaH / ... purImA vAsayAmAsa divi devapati yathA // 9 rAnA. vA-. . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 TaDa rAjasthAna, e be nagarInI pratiSThA pachI bhagavAna manunA vaMzadharee rotasa caMpApura vagere nAnAM nAnAM, nagara sthApyAM. bhagavAna budhe ropeluM vaMzatarU atyaMta vistAravALuM che. tenI bhinna bhinna zAkhAmAM je je parAkramavALA bhUpALo pedA thayA hatA, tete rAjAoe bhArata varSamAM bhinna bhinna sthaLe, bhinna bhinna nagara sthApyAM temAMthI ghaNuMkharAM nagaro anaMtakALa sAgaramAM vilIna thaI gayAM che. je becAra nagaranuM astitva che te paNa vidavaMsara ane caNe vicArNata che. teonA davaMsarAzimAMthI hAla paNa. teonA gaurava ane abhyadayanAM cinha nIkaLe che. keTalAka bole che je prasiddha prayAgaja semavaMzIya rAjAnI prathama kIrti che paNa vizeSa zedha ane tajavIjathI mAluma paDe che je prayAganI pUrve eka bIjA nagaranI pratiSThA thayela che. te nagaranuM nAma mAhiSmatI te narmadAtIre sthApita haihaya kulosanna mahAvIra kArtavIrjune mAhiSmatI nagarI sthApI che. Aje paNa te mahidhara nAme prasiddha che. je kuzasthaLI dvArakA, zrIbhagavAna kRSNanI pradhAna rAjadhAnI te zUrapara prayoga ane mathurAthI pahelAnuM pratiSThAvALuM nagara che. bhAgavatamAM kahela che je mahArAja IvAkunA eka bhAI nAme Anarte tenI sthApanA karela che. yazalamIranA prAcIna bhaTTa graMthamAM lakhela che je prayAganI pratiSThA pahelI che tyArapachI mathurAnI pratiSThA thaI che. tyArabAda dvArakA sthapAyuM che. paNa te vAta keTalI vizvAsa gya che te kahI zakAtuM nathI. e traNe nagaranI avasthA, koI 1 lepa 2 bhAMgAtaTA. * te pradezanA adhivAsIo mahiSmatIne hAla paNa cAlatI bhASAmAM, sahastrabAhuka carita ema kahe che. + sAheba, Anartane kuzasthatine sthApanA kartA ane IvAkuno bAta kahI meTA zremamAM paDela che. vastutaH Anarta, mahArAja IvAkunA bhAIne dIkaro che. tenA pitAnuM nAma zaryAti che. zaryAtine unAnabahiM, Anarta ane bhUrisena nAmanA traNa putra thayA hatA. Anarta revanA nAmane eka putra pedA thaye hato, te revanaja kuzasthaLIno pratikAtA. unAna vahirAnoM bhUrisena ititrayaH / zaryAtera bhavanputrA AnA vetA'bhavat // 12 so'taH samudre nagarI vinirmAya kuzasthaLI / bhAgavata / 9 skaM. 3 a. * bhAgavatamAM varNavela che je lamaNAnuja zatruta mathurAnuM sthApana kartA teNe madhurAkSasanA putra rAvaNane mAryo che. natraghnastu madhIH putraM lavaNaM nAma rAkSasaM hatvA madhuvane cakre mathurAM nAma vaipurIM // 7 mAta ! ?? ma. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna Aryana pati kartaka bhinna bhinna nagara ane rAjya pratikA. 13 hIMduthI avidita nahi heya. eTale ke te viSaye vizeSa balavAnuM nathI. e traNe nagaramAM prayAgaja vizeSa prasiddha che. ekavAra te purUvaMzIya narapatinuM lIlAkSetra hatuM. suvikhyAta dUtapravara megesthanIsa, ekavAra te nagaranuM sAMdarya joI vimohitara thaye hate. alekajhAMDarAnA samasAmayika ItihAsa lekhaka bolelA che ke jyAre bhuvanavIjyI alekajhAMDara abhiyAne ghata heI bhAratavarSamAM peThe tya re mathurAnI cAretaraphane bhUbhAga ane te bhUbhAganA rahevAzIo zeranI nAme prasiddha hatA. bhagavAna zrIkRSNanA pUrve yadukuLamAM zarasena nAmanA be rAjA pedA thayA che. eka zurasenane kaMsane bApa, zrIkRSNane mAtAmaha thAya, bIjo zUrasena, zrIkRSNathI pUrve AThamI peDhIno rAjA hate. te be rAjAmAMthI koNe zurapuranI sthApanA karI tene nizcaya thAya tevuM nathI. upara lakhelA grIka itihAsa lekhaka lakhI gayA che je jyAre te digvijayI mahAvIra makadunIyAne rAjA alekajhAMDara bhAratavarSamAM AvyuM tyAre zAsenI pradezamAM mathurA ane kalIzapurA nAmanI be nagarI hatI. kalIzapurA evuM nAma zurapuranA badale vaparANuM haze ke kema te ThIka rIte mAluma paDatuM nathI. duHkha ane zekane viSaya che ke grIka ItihAsa lekhakoe pirANika nAmane bhayAnaka rIte vikRta karI dIdhAM che. caMdravaMzIya suvikhyAta mahArAja hastIe hastinApuranI sthApanA karI che. je hastinApura ekavAra pirava nRpationA bhAskara tejaH prabhAve, madhyAnha bhAskaranI jema dekhAtuM hatuM. jenI caLakatI gAravagarimA, ekavAra tribhuvanamAM vyApI gaI hatI. Aje te hastinApura bhAratavarSanA mAnacitramAM luptaprAya che. Aje te, durjayakALanA kaThera hastanA bhayAnaka prahArathI caNe vicUrNita ane vidhvasta thaI gayuM che. te pracaMDa prahAranA vaMsarAzimAM pariNAma pAmyuM che te paNa hastinApura tenA prAcIna garavanAM smRti cihe pitAnA khaMDeramAMthI Ape che. durbhAgyavaze, bhAgIrathInA nIvrata raMganA prabhAve, hastinApura keTaleka bhAga nadInA garbhamAM gaye che. zivasenA gaganabhedI parvata prAkArane bhedI, gaMgAnadI. je sthaLe puNya bhAratakSetramAM peThI che te pavitra sthaLa haridvArathI vizaSa dakSiNe hAla paNa, hastinApuranAM vaMsAvaziSTa cinha jovAmAM Ave che. paNa tIvratagiNI gaMgAnA karALa grAsamAMthI te rahelAM cinha rakSA pAmaze tenI AzA rAkhavAmAM AvatI nathI. 1 senAdhipati 2 Azcarya cakita 3 pheraphAra 4 sUrya 5 geravatA 6 paththara 7 nAza thatAM bAki rahela. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TauDa rAjasthAna, | kurukSetranA mahAyuddhanI ghaTanAnI pUrve e hastinApura sthapAyela che ema saghaLA hIMdunA jANavAmAM hazeja. e bhISaNa ane sarva nAzakara mahAsaMgrAma pachI keTalAka seMkaDo varSa upara eTale ghaNuMkarI AThaso varSa upara suprasiddha mAsIDenayana mahAvIra alekajhAMDara bhAratavarSamAM AvyuM hatuM. tenI sAthe keTalAka grIka paMDita hatA. teoe bhAratavarSanAM ghaNuM karI aneka nagarane vRttAMta, pita pitAnA graMthamAM lipibaddha karI rAkhela che. paNa Azcaryane viSaya che ke hastinApura saMbaMdhe kaI rItanuM varNana teonA graMthamAMthI nIkaLatuM nathI. mahArAja hastInA pachI caMdravaMza vRkSanA ajamaDha, dvimIDha ane purUmIThanI traNa vistIrNa zAkhA bahAra paDI. te traNa zAkhA bahu vistAravALI thaI. paNa temAM ajamaDhanI zAkhA vizeSa pratiSThA pAmI, bIjI be zAkhAnuM vivaraNa puramAM mAluma paDatuM nathI. ajamIDhanA vaMzamAM ceAtho purUSa bAhyAva nAme eka rAjA thaye. teNe sIdhu nadInI pAsenA ke pradezamAM potAnuM rAjya sthApyuM. bAhyAvanA mudagaLa, yavInara vRhadISa saMjaya ane kapilaya nAmanA dhuraMdhara pAMca putro pedA thavA. kAMpilaye kapilaya nagarane uthApyuM. - caMdravaMzamAM kuza nAmane eka rAjA pedA thaye. tenA devatulya tejasvI cAra putra pedA thayA. jenAM nAma kuzika, kuzanAbha, kuzAMba ane mUrtimAna hatAM. te cAra bhAIomAM kuzanA ane kuzAMba vadhAre pratiSThAvALA thayA. jANavAmAM Avela che je saridvarA suradhunInA tIre, kuzanAbhe, mahadaya nAmanI nagarI sthApI. keTaleka kALa gayA pachI te mahadayanA badale tenuM nAma kAnyakubaja kahevAnuM. te kAnyakubsa aneka samaya moTA gaurava ane samRddhithI virAjIta hatuM. chevaTe bhAratavijetA zAhabuddInanA zAsana kALamAM tenA agya adhipati kupurUSa jayacAMda ( jayacaMdra) nA prAyazcitta sAthe tenA prAcIna gairavanuM pathyavasAna thayuM. kAnyakujanuM eka bIjuM pirANika nAma gAdhipura che. ( purANudi graMthamAM je kailAMbI nAmanA eka purAtana nagarane ullekha che. te kezAbanagarI, upara kahelA kuzaLa rAjAe sthApelI che. ekavAra te kauzAMbInagara bhAratavarSamAM adhika pratiSThAvALuM ane vizeSa gauravavALuM thayuM hatuM. paNa Aja te pratiSThA ane gauravanuM smRtti cinha jovAmAM AvatuM nathI. te nagara hAla dastAvasthAmAM che. keTalAka purAtatvavid anumAna upara AdhAra rAkhI kahe che je kane jathI keTaleka dare dakSiNe gaMgAtIre zodha karavAthI vaizabInAM vasAvasiSTha cihu mAluma paDe tema che. 1 mahAna 2 nyunatya 3 yAdagAra 4 nAza pAmelI sthiti, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna AryanRpati krutRka bhinna bhinna nagara ane rAjya pratiSThA, 15 vaLI mahArAja kuzanA be putrAe, dhamAraNya ane vasumatI nAmanAM e purA sthApyAM paNa tenI sthApanA mATe sASajanaka pramANa maLatAM nathI. kaiArava kuLapati mahArAja kurUnA sudhanvA ane parIkSita nAmanA be putra pedA thayA. temAM sudhanvAnA getramAM mahAvIra jarAsa dha pedA thayA ane parIkSitanA getramAM zAMtanu ane bAlika peDhA thayA. pAMDava ane dhArtarAt, zAMtanunA vaMzadharA. jarAsaMdha pAMDava ane dhArtarASTrane samakAlIna rAjA hatA. jarAsa'dhanI rAja dhAnI rAjagRDa nAmanA zaheramAM hatI. dhArtarASTra tanaya duryodhana prAcIna hastinApuramAM vAsa karatA hatA. pAMDave tenAthI judA thaI yamunAtIre iMdraprasthamAM vasavA lAgyA. te iMdraprasthanI sthApanA pAMDavAe karI. e nAma aneka dIvasasudhI samabhAve cAlyuM AvyuM. paNa prIsTIya AThamA saikAnA madhyabhAgamAM te nAma badalAi gayuM ane tenA badale te dIlhI nAme kahevANuM. vAliDukanA putrAe pAlivatra ane Arehurax nAmanAM be rAjya sthApyAM. temAM pAlivAtra gaMgAnI sakata bhUmi upara ane AvAra sIMdhunadanA tIre AvyA hatAM. e saghaLA caMdravazIya rAjAe, mahArAja yayAtinA prathama ane chelA putra yadu ane purUnAvazamAM pedA thayela che. yayAtinA bIjA traNa putranA kAmeAnAM vivaraNa ApaNe ApyAM nathI. hAla pratyeAjanavaze teenA caritranAM vivaraNu ApavA yeAgya che. * gaMgA mULA kArA nAmanA sthAna cakI eka zIlAlApa dvAyamAM AvI che. je yazaHpAla nAmanA eka rAjA ke!zAMkhIne adhipati hate. purAtatvavita khyAta nAma vI-ArDa sAheba, peAtAe banAvela paiArANika bhUmeLamAM eka sthaLe lakhe che, je kaiAzAMkhI. allAhAbAdanI pAse che. mahAraja kuzanA trIna putra amUrtijaze, dharmAraNyanI ane methA putra vasue vasumatI sthApanA karI. 11 amUrta rajaso nAma dharmAraNyaM mahAmatiH / cakre puravaraM nAma vasUrAjA girivrajaM eSA vasumatI nAma vamostasya mahAtmanaH / rAmAyaNa. bAlakAMDa 32 sarga. x -AreAravA Alera, sIMdhudezanI prAcIna rAjadhAnI. te sIMdhunadInI eka zAkhA upara avasthita jyAre mAsIDenIyana mahAvIra alekajhAMDara bhAratabhUmimAM AvyA tyAre te ArAranagara bahu prasiddha hatu. vAlihakavaMzIya zala tene sthApana kartA che. khyAtanAmAM itihAsavettA abdula jale te vivaraNa potAnA graMthamAM prakaTIta karyuMche. paNu te, ArArane vartamAna DADA nagara kahI meTA bhramamAM paDayA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhADa rAjasthAna. mahArAja yayAtinA te traNa putrAmAM anu vizeSa pratiSThavALA nIvaDayeA. tenA vazamAM aMga, vaga, liMga, kaikaya, ane madreka vIgere keTalAka mahApurUSA janmyA temAM teoe, teonA nAmAnusAre eka eka zahera vasAvyuM. 16 naranAtha yayAtinA bIjA putra turvasunI kIrtinuM kAMi vivaraNa jovAmAM AvatuM nathI. mAluma paDeche je te, bhAratabhUmine tyAga karI, khIjA sthaLe upaniviSTa thayA che. tenA trIjA bhAI nAkuLamAM gAMdhAra ane pracetA nAmanA be rAjAe pedA thayA. teoe eka eka rAjya sthApana karyuM. paiArANika gAMdhAra ( kaMdahAra ) gAMdhArarAjAnu pratiSThita che. pracetAnI kIrtinuM kaI rItanu cinha jovAmAM AvatuM nathI. mAluma paDayuM che je teNe mleccha dezamAM potAnuM Adhipatya jamAvyuM hatuM. kalijara, kerala, pAMDa ane cAla nAmanA mahArAja duSyaMtanA cAra pAtra hatA. teoe pratyeka, potapotAnA nAme eka eka rAjya sthApyuM. : malakhAra upakUle pAMDama`DaLa nAmanA eka pradezanu vivaraNa jovAmAM Aveche. te ema mAluma paDeche je pAMDanA sthApela che. pAzcAtya bhUgAlavettA tene "rajIcApAMDIyAnA " nAme kaheche. hAlanu tajAvara. te pAMDumaDaLanI rAjadhAnI che. cAla, sArASTra dezamAM prasiddha dvArakAnI pAse Avela che. Aja teja nAma kahevAya che. paNa tenu bhagavAna manu ane budhathI arabI, zrIrAma ane zrIkRSNa sudhInA sUrya ane caMdravaMzanA rAjAnA caritanu sakSipta samAlecana karyuM. vizALa purANuzAstra sAgaranuM maMthana karavAthI je dIvase temAMthI aitihAsika ratna samUheA nIkaLaze, te dIvase jagatamAM eka navA yuganA prAdubhAva thAze. te dIvase DIna bhArata, eka navA jIvanamAM unnatti thAze. paNa te dIvasa hAlamAM nikaTa nathI, lAMkhI kALa nizAnu... vizALa rAjya eLAMDatA eLAMDatA te dhIre dhIre bhAratavarSa tarapha Aveche. bhAratanA bhaviSya gaganamAM prAcIdvAre tenI kSINu razmirekhApa ghaNA madabhAve, pratIbhAta thatI Ave che. AjakAla purANAna: ghaNA pracArathI amarapUjya Arya maheAdayanI kIrti krame krame prakAzamAM AvatI jAya che. te kIrta, paiArANika jALamAM DhaMkAI gai che. te jALa upADI laI temAMthI kAi aitihAsika satyanA uddhAra karavA ceSTA karatuM nathI, evI ceSTA karavAthI ceSTA kLavatI thAya temAM kaI rItanA sa Mdeha nathI. 1 valAvavuM 2 prakAza 3 vadhAre jIvatuM, utama prakAranA jIvatavALuM 4 rAtrI 5 jharaNunI rekhA 6 diptivALI 7 mata, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjavaMzanI samAlocanA, 17 adhyAya. rAma ane yudhiSThiranA paravata sUrya ane caMdravaMzanA rAjAonuM saMkSipta vivaraNa ane bIjA rAjavaMzanI samAlocanA. hArAja IphavAkuthI AraMbhI, zarAmacaMdra paryaMtana, ane budhathI AraMbhI zrIkRSNaparyaMtanA sUrya ane caMdravaMzanA rAjAonA cari tanI samAlocanA karI. have ApaNe, teone pachInA rAjAonA caritanI samAlocanA karavAmAM pravRtta thayA chIe. jayapura ane bIkAneranA rajaputarAjAe, pite rAmacaMdranA vaMzadhara che ema kahI sagarle Amaparicaya Ape che. vaLI yazalamIra ane kacchanA rajaputa rAjAo pate zrIkRSNanAvazamAM pedA thayelA che ema kahI pitAnA kuLanA mahimAne pracAra kare che. mahArAja yudhiSThira, jarAsaMdha, athavA bIjA caMdravaMzIya rAjA thakI bhAratavarSamAM kaI hIMdu rAjavaMza upanna thayela che ke nahi te viSayanA anu. zIlanamAM kame kame pravRtta thaIzuM. bhagavAna rAmacaMdra ane zrIkRSNanA paravatI samayamAM sUrya ane caMdravaMzamAM je saghaLA rAjA pedA thayela che, tenI pavitra nAmAvaLI, bIjI vaMzatAlikAmAM pragaTa thaI che. te tAlikAmAM kamAnvaye traNa rAjakuLa sannivezita che. 1 sUryavaMza va rAmacaMdranA vaMzadhara. 2 caMdravaMza va mahArAja parIkSitanA vaMzadhara. 3 caMdravaMza va mahArAja jarAsaMdhanA vaMzadhara. zrI rAmacaMdrathI satI sItAnA peTe be yamaputra pedA thayA hatA. temAM moTA putranuM nAma kaza ane nAnAnuM nAma lava hatuM. lava thakI, mevADanA rANAo 1 oLakhANa 2 ekaja garbhamAMthI para thayelA. ka roDa, sAheba, lavane rAmacaMdrano meTo pUtra kahI meTA bhramamAM paDe che. rAmaghaNu vagere graMthamAM kuzane mo pUtra kahela che. yastayoH prathamaM jAtaHsa kuze maMtra saMskRtaiH nirmAjanIyo nAmnAhi bhavitA kuza ityso| yazcA varaja evAsIlavaNena smaahitH| nirmAjanIyo vRddhAbhi nAmnA sa bhavitAlavaH rAvAthavi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 rADa rAjasthAna. peAtAnI pedAza che ema mAneche. kuzanAthakI mAravADa ane akharanA rAjAenI utti che. kuzanA vaMzadhara gaNAi teo kuzAvaha nAmathI paricita che. erIte mAravADanA rAjAe rAmacaMdranA putra kuza thakI potAnI utti che ema mAnI, pote sUryava'zIya che ema paricaya Apeche. paNa aneka hIMdue te vAta ThIka nathI ema mAneche. tee beleche je mAravADanA rAjA, rASi vizvAmitranA pUrva purUSa kuzanA vaMzadhara che ema tee svIkAre che. je dIvase ravivaza tilaka zrIrAmacaMdre, kaThera bhrAtRzAkAnale potAnA jIvananu balidAna ApyuM te dIvasathI, je saghaLA rAjAe, kamAnvaye ayeAdhyAnA sIMhAsane beThA hatA, teonA jIvanacaritanu varNana eka mAtra bhAgavata purANamAM sArIrIte ane ceAkhkhI rIte Apela che. tema purANamAM varNavela che je zrIrAmacadra pachI 58 rAjAe ayeAdhyAnA sIMhAsane kaeNmAnvaye beThA. temAMthI chelA vaMzadharanuM nAma sumitra-mahArAja sumitranA paravartI keAi rAjAnuM cirata, purA NAmAM mAluma paDatuM nathI. akharanA prasiddha rAjA paMDitavara jayasIMhe sUryava zanI je vazatAlikA sakalana karIche, temAM lakhela che je mahArAja sumitra pachI aneka rAjA sUryavaMzamAM pedA thayA che. te saghaLA rAjAe mevADanA rANAenA pUrva purUSa che. abhimanyu tanaya,4 mahArAja parIkSita, pAMDatra pravIra mahArAja yudhiSThirane uttarAdhikArI, parIkSita pachI eka dara 66 rAjAe pAMDavanI lIlAbhUmi iMdraprastha nagaranA sIMhAsane beThA hatA. teenA zeSa uttarAdhikArInuM nAma rAjapAla hatuM. rAjataraMgiNIgraMtha zIvAya, bIjA kei graMthamAM te rAjAAnu` sphuTa varNana jovAmAM AvatuM nathI. rAjapALa, mahArAja vikramAdityanA samasAmayika hatA. ema kahevAya che je mahArAja rAjapALe kumAyuna upara humalA karyo temAM, kumAyunanA adhipati sukhavata rAjAthI te haNAyA. vijayI sukhavata, phateDhunAGarSamAM kulAi, potAnA dezaverI rAjapALanI iMdraprastha nagarI hastagatapa karavAnA abhiprAye, te dezatarapha cAlyA hatA. sukhava te, rAjapALanI rAjadhAnI hastagata kIdhI kharI, paNa te adhikadina kabajAmAM rAkhI bhegavI zakaye nahi, gheADA samayamAM te vikramAdityanA praca'Da vikramakhaLe te pradezamAMthI cAlyeA gaye. 1 rAja cakravartI mahArAja vikramAditye kumAyunapati, sukhavatanA grAmamAMthI iMdraprasthapurInA uddhAra karyo kharA, paNa tenI purva zeAbhAneA te punarUddhAra karI zakayA nahi. 1 zAkanA agni 2 kramasara 3 saMgraha 4 pUtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 5 tAme. www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rb-'b'ng-rng-nr-'bl- rAjavaMzanI samAlocanA mahArAja vikramAditye, pAMDavonI lIlAbhUmi, Idraprasthane, tenA prAcIna geravanA uMcA pagathIyA upara lAvavA je dhAryuM hatuM te avazya tene uddhAra karI zakata paraMtu tema na karatAM te sukhavaMtanA hAthamAMthI choDAvI Idraprasthane pite tyAga karI potAnI nagarI ujajyanImAM cAlyA AvyA. tyArapachI kumAgata iMdraprastha, ADa sikA sudhI rAjyasana vinAnuM rahyuM. je Idraprastha, pitAnA seMdarya ane gAve, ekavAra suranagarI amarAvatInuM samakakSa hatuM, te Idraprastha e dIrdhakALa vyApI, arAjakatAthI kame kame bhISaNa samazAnakSetra jevuM thaI gayuM. paNa teTalAmAM anaMgapALa nAmanA eka rAjAe saMjIvanI sattAnI sahAye, Idraprasthane pharIthI ujajIvita karI dIdhuM. anaMgapALa kSatriya hatuM, te pAMDravaMzamAM pedA thayela che ema bhaTTagraMthamAM lakhela che. pUrvamunI meTI kIrtine teNe vaMsasalilamAMthI kheMcI kahADI kharI. paNa te prAcIna Idraprasthane agAunA gAravAmAM lAvI zake nahi. prasiddha rAjAvALI nAmanA graMthamAM varNavela che je "bhAratavarSanA uttarabhAganA humAyuna giritrajanA sukhavata nAmanA eka rAjAe, te giridhvaja thakI AvI IdraprasthamAM cAra varSa rAjya karyuM. tyArapachI mahArAja vikramAditye, tene haNI te nagarane uddhAra karyo. mahAbhAratanA yuddhanA samayathI te A samaya sudhI 165 varSa vyatIta thayAM che. " te graMthamAM vaLI eka rathaLe graMthakAre kahyuM che je meM, aneka pirANika graMtha joyA che, paNa yudhiSThira ane pRthvIrAjanA madhyavartI samaye, dillI sIMhAsane ekathI vadhAre kSatriya rAjAone, beThelA keI graMthamAM joyA nathI. e eka rAjAe ekaMdara dillI sIMhAsane besI, 4100 varSa rAjya karyuM. teonA rAjayanA avasAne iMdaprasthapurI sUryavaMzIya rAjAnA kabajAmAM gaI." je divase mahArAja yudhiSThire, abhimanyu putra, parikSitanA hAthamAM rAjya bhAra saMpI mahAprasthAnanI yAtrA karI te dIvasathI AraMbhIne mahArAja pRthvIrAjanA abhiSeka dina sudhImAM, IdraprasthanA sIMhAsana upara ekaMdara se rAjAo beThA hatA. caMdravaMzamAM mahArAja jarAsaMdha eka prabaLa parAkramI rAjA thayela hatuM. te rAjagRhamAM rAjya karatA hatA. bhAgavata mahApurANamAM varNavela che je, jarAsaMdhane pUtra sahadeva ane pitramA jarjari, te mahAyuddhanA samaye hayAta hatA eTaleke teo mahArAja parIkSitanA samakAlika hatA. mahArAja jarAsaMdha pachI tenA vaMzanA tera rAjAo, magadhanA sIMhAsane beThA hatA. te tera rAjAomAMthI chevaTanA rAjAnuM nAma ripaMjaya hatuM. ripaMjayane, tenA maMtrI zanake padasthUta karyo ane 1 kramasara 2 barobara karanArUM 3 rAjyavyavasthA vinA 4 pharI jIvana ApanArI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 DhADa rAjasthAna. mArI nAMkhyuM. zanake, peAtAnI jIdagI, rAjadhRtA karI kalakIta karI paNa te rAjyane bhAga karI zakye naDui, teNe potAnA putra pradyAtane te rAja sAMpyuM ane te saMsAratyAgI thai gayA. rAjadhAnI zanakanA putra pratyeAta pachI tenAvanA pAMca rAjAe, magadhanA sIMhAsana upara AvyA. chevaTa, chelA rAjA mahArAja navirdhana sAthe zanakanA rAjakuLanA paZvasAna AvyA. e pAMca rAjAee eka dara ekasesa ADatrIze varSa rAjya karyuM. te samaye, zizunAtra nAmanA eka praznala rAjAe, jarAsa'dhatuM sIMhAsana kabaje karyuM, te bhAratabhUmine rAjA naheAte. ema kahevAyache je takSaka sthAnathI vA nAgadezathI bhAratabhUmimAM Avye hatA; te zizunAga sarhuita tenA vaMzanA saghaLA thai daza rAjAoe magadhanI gAdI bhAgavI. tenA vanA chelA rAjAnu nAma mahAnaMda hatuM e dRza rAjAoe ghaNAja thADA varSa magadhanuM rAjyazAsana calAvyuM, tyArapachI keTalAka zudrarAjA magadhanI gAdIe AvyA. 1 zizunAganA vazane leApa thaye! tyArapachI tarata mAvaze magadhanA sIMhAsane AvI beThA, bhuvana vikhyAta, maThThArAja caMdragupta temAM pahele rAjA gAdIe beTho. nRpavara ca`daguptanI kIrti ane yazeAbhAti, dUra pAzcAtya pradezasudhI phelANI hatI. te itihuAsapAThakane mAluma hazeja. caMdragupta mAryava zanA hatA, te mAryava zamAM ekadara daza rAjA pedA thai magadhanA sIMhAsane beThA hatA. te daza rAjAee ekasA sADatrIza varSa rAjya karyuM. mAryava zanA chevaTanA rAjA bRhadrathane rAjyamAMthI harAvI hAMkIkahADhI, aSTamitra nAmanA eka rAjA magadhanA sIMDAsane beThe. e amitrathI, magadhamAM paMcamava'zanI pratiSThA thaI. ema kahevAyache ke aSTamitra zRMgIdezathI AvyA hatA. tenA vazamAM ATha rAjAe thayA. teoe ekadara ekasAbAra varSa magadhamAM rAjya karyuM. tenA ghelA rAjAnuM nAma devabhUta hatuM. devabhRtanA rAjyasamayamAM bhUmitra nAmanA eka prabaLa rAjAe kaNvadezathI AvI magadha upara humaleA karyo. bhUmitre saMgrAmamAM devabhutane harAvye ane mArI nAkhyA. chevaTe teNe magadhanA rAjyanA kaLo karyo. zRgIdezIya aSTAmitranA vazane! ata, mahArAja devabhUtasAthe ANye. vIrabhUmitre, potAnA vikramanA sahAye je sIMhAsananA adhikAra karyo te sIMDAsana, tenA vazadharA trevIza purUSae bhAga bhUmitra pachI cothA purUSe, kRSNa nAme eka rAjA thayeA. te zUdrANInA peTe pedA thayeA hateA. tyArapachInA 1 vikhyAta, lahejalAlI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jAtinA sAdrayanI samAlocanA, 21 tenA vaMzadharamAM zakatva dAkhala thayuM. temAMne chevaTano rAjA zALabudhi nAme thaye. e zALAbudhithI magadha dezamAM rAjavaMzanuM paryavasAna AvyuM. tyArapachI magadhanA sIMhAsane koI besI zake nahi. apratima mahArAja jarAsaMdhanI lIlAbhUmi, mahAnaMda ane caMdraguptanI sAdhanabhUmi. magadhadeza, bhAratavarSanuM eka zobhanIya aMga heI durjayakALanA kaThora hastanA bhISaNa prahAre Aja curNa vicU hiMta thaI gayuM. paMcama adhyAya. zAkaddIpanI ane skaMdanAjanI jAtisAthe rajaputa jAtinA sAdRzyanI samAlocanA. tri gavAna manu ane budhathI AraMbhI, mahArAja vikramAdityanA nIcenA che bhAratavarSIya Arya rAjAonuM saMkSipta vivaraNa ApaNe upara ApyuM. che ke A samaye have, e pavitra AryavaMzane kSaNavAra tyAga karI keTalAka anAryavaMzanA caritanI samAlocanAmAM ApaNe pravRtta thaIe chIe. zAkadvIpa, kaMdanAbhax ane bIjA anArya dezathI je saghaLI jAtio samaye, samaye, bhAratabhUmimAM AvI che tenA AcAra vyavahAranA viSayanuM anuzIlana karavuM e ApustakanA cAlatA prastAvane mukhya uddeza che. teonA saghaLA # zAkadI5 (sIthIyA ) ne grIka itihAsavettAoe zAkanAIvA sIthAyAnA nAme kahela che. purANamAM te jaMbudvIpathI bamaNe gaNela che. sthAnidhyarAtrI dinottamaH | judAdhitA-pitAvita che kagFI suvi khyAta itihAsa lekhaka sTAboe lakhela che je kAspIyana sarovaranI pUrvadizAe Ave pradezane sIthIyA ( zAkadIpa ) kahe che. te pradezamAM aneka parvata ane nadIo che. nadImAM pradhAna nadI ekSasa ( alsa) che. have purANamAM zAMdIpanI eka nadInuM nAma IzuM evuM che. surAvalayA tathApunAzakU ne zapurAze. tyAre IkSa zabdane aNu ane ekSasa evo apabhraMza haze. 4 rakaMdanAbha ( pheMkInevIyA ) hAlanA no ane svIDananuM nAma che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna, AcAra vyavahAra sAthe rajaputa jAtinA AcAra vyavahAranuM kevI rItanuM sadazya che tenuM paNa samAlocana karavAne amAre mukhya hetu che. je saghaLI jAtane ame anArya kahI A prastAvamAM lakhela che te jAti, azva, takSaka ane zata vaMzamAMthI pedA thayela che. e jAtinA pirANika uddabhava sAthe, vaMzavivaraNa sAthe, AcAra vyavahAra vagere sAthe AryajAtinA uparanA viSayane saMbaMdha ane sAdRzya joI sarvane mAluma paDaze ke te bane jAti ekaja vaMzanI che. te anArya jAtio bhAratamAM barAbara kayA samaye AvI tene nizcaya karavA duSkara che. paNa teo kayA dezamAMthI AvyA, bhAratabhUmimAM vasyA tenuM nirUpaNa karavAmAM kaIrItanI Apatti nathI. je tAtAra va megala jAtinuM vivaraNa, bhArata itihAsamAM paryApta parimANe vaNavela che, jenA kurlAtalaka nRpatioe bhAratabhUmine, eka mAtra bhU vilAsamAM, hAlakaDolaka sthitimAM ANI hatI temAM paNa te anAryavaMzanI pedAzanA hatA. prakhyAta nAmavALA AbulagAjIe upara kahela megala ane tAtAranI pedAza mATe je lakheluM che tenI palocanA A sthaLe karavI yogya che. AbulagAjIe kahela che je, mahApurUSe, tAtAravaMzanI sthApanA karI che tenuM nAma megala. te megalane aguja nAmane eka putra hatA. teja tAtAra ane megalakuLane khare pratiSThAtA hate. te agajanA cha parAkramI putre pedA thayA, temAMthI pahelAnuM ane bIjAnuM nAma kAyana ane Aya hatuM. te kAyana ane Aya, sUrya va caMdra sarakhA hatA ema teonA kulAkhyAna graMthamAM lakhela che. vAMcanAra ! vivecana karI deze je " Aya " zabda Ayurane apabhraMza kahevAya ke nahi ! tAtAranA lekee Ayane pitAne gotrapati kehele che ane pite caMdravaMzIya che ema mAne che. agAu ApaNe kahI gayA je tAtAranA lekanA matamAM Aya caMdra sarakhe che. eTale ke teo caMdravaMzanI pedAzanA che ema teo kahe temAM vicitratA zI che ! tAtAranA Ayane julasa nAmane eka putra thayuM hatuM, te julasanA putranuM nAma haya hatuM te hayathI cInanuM prathama rAjaphUla pedA thayuM che. AyathakI navame rAjA elakhAM nAme tenA vazamAM pedA thaye. e elakhAnanA keyAna ane nAgasa nAmanA be putra pedA thayA. tenAja vaze vyApaka thai bhAratabhUmimAM utarela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jJAtinA sAdRzyanI samAleAcanA, 3 je mahAvIra ja'gIjhakhAMnA pracaMDa vIyAnaLe ekavAra aDadhuM jagat dIpita thaI gayuM hatu te jaMgIsakhAM pAte, keyAnanA vazara che ema paricaya ApatA hatA. purANamAM je takSaka ane nAgajAtinuM vivaraNa mAluma paDeche. te upara kahela nAgasanA vaMzamAMhe utpanna thayela jAti hoya ema lAgeche. suprasiddha itihAsavettA dIgAyana, takSaka ne takayuka megalanA nAme kahela che. paiArANika caMdravaMzanI pedAzanA vivaraNa sAthe, tAtAranA upara kahela caMdra vaMzanI peDhAzanA vivaraNanA mukAbale thayA. te mukAbale karavAmAM sthAne sthAne, teonuM paraspara sAdRzya jovAmAM AvyuM. paNa te sAdRzya kevI rItanu che te krame krame jovAnu che. pahelAM ApaNe, pratyekanA gotrapatinA sabhavanA ane tenA prAcIna devatvanA viSayanu anuzIlana karavA pravRtta chIe. prathamama-paiArANika bhagavAna vaivatrata manunI putrI ilA ekavAra vanamArge vicaraNa karatI hatI eTalAmAM caMdra tanaya budhasAthe tenI mulAkAta thai. budhe tene patnI karI lIdhI. ane te enA sa'mIlanathI caMdrava zanI utti thaI. dvitIya-cInanA prathama nRpati yu ( Ayu*) nu.janmavRttAMta-ekavAra koi zrImatinI, pharatAM pharatAM phe! ( budha ) grahanI samuLe upasthita thai. phee khala pUrvaka te strInA upabhoga karyA. thoDA divasamAM te srIne, garbhalakSaNa jaNAvavA lAgyAM, krame te strIne peTe eka putra peDhA thayeA. te putranu nAma yu hatuM cInadezanA prathama rAjavaMzanA pratiSThAtA. krAisTanA janma pUrve 2207 varSa upara cInanA nava pradeza karI, cue rAja karavuM zarU karyuM. yu A kSaNe suspaSTa mAluma paDeche je tAtArIya Aya, cInane yu ane pArANika Ayu. te traNe jAtanA caMdrava zanA pratiSThAtA ekaja che. pArANi ca Mda tanaya budhanA citranA mAtra chApA laI cInanA leAkeAe ane tAtAranA Teke e petAnA caMdrava'zanI vahunA karela che. vaLI bhagavAna budhe, je dharmaneA pracAra karela che, te dharma, te samayanI aneka jAtineA mukhya dharma thai paDayA hatA. aneka dinasudhI te dharmanu teeesama bhAve pratipAlana karyuM. jyAre krame krame sUrya!pa:saka, pracaMDa parAkramathI pedA thayA tyAre budhanI dharma pratipAlanA ane upAsanA ekadama badalAi gai. pracarita budha dharma badalAi chevaTe zAMtimaya jainadharmamAM te pariNAma pAmyA. 1 oLakhANu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna, mahAtmA didArAe, zaka jAtinI utpati saMbadhe je vivaraNa pragaTa karyuM che te vivaraNa ApaNuM samAlocita hIMdu, tAtAra ane cInanA vaMzavivaraNa sAthe sArI rIte maLatuM Ave che. A sthaLe prayajana vize ApaNe, tenuM saMkSipta vivaraNa karIe chIe. dIdArAe kahela che je- 7 ArakSezanadanI vizALa tIrabhumi, zaka ke nuM paheluM vAsasthAna hatuM. addhamAnuSI ane addhisaparUpiNI koI strInA garbha teoe janma lIdhe che. upara kahelI apUrva rUpavALI strI pRthivInI duhitAnuM jIpITare pANigrahaNa karyuM. te strInA garbhathI zIgheza nAmano eka putra pedA thA. zIyezanI saMtatio tenA nAme paricita thaI. zIyezanA palasa ane nApasa nAmanA be parAkramI putra pedA thayA. te eTalAbadhA prabala parAkAMta thaI paDayA ke AphrIkAne vAsasthaLa vihArI nILavada ane purva mahAsAgaranA madhyamAM Avela suvizALa mahAdeza tenA kabajAmAM AvyA hatA. mahAvIra zIrthaze je mahA vaMzatarU repyuM temAMthI aneka rAjakuLanI zAkhA prazAkhA thaI te zAkha prazAkhAmAM zAkana, masAjatI arIdhe papana vigere pradhAna che. eka samaye, te saghaLa. vIravaMzIya loko potAnA pracaMDa bhujabaLe AsIrIyA ane mIDIyAnAM rAjya jItI lIdhAM hatAM. ane AsIrIyAnA ane mIDIyAnA adhivAsIone ArakSeza nadInA kAMThA upara vasAvyA hatA. zakapati zithaze je vizALa vaMzavRkSa ropyuM tenI zAkhA thakI aneka rAjakuLa pedA thaI teoe rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLamAM pratiSThA meLavI che. kyA samaye, teo zAkaDhIpa ( sIthIyA ) ne choDI bhAratabhUmimAM AvI rAjasthAnanA ja zaka ( sIlIyana ) oNchamti che. te jatie sUryavaMzIya bAhurAjAne rAjya thakI dUra karyo hato. paNa bAhurAjAnA putra mahArAja sAre tenuM sAruM zAsana karyuM. kuLapurohita vaziSTanA anurodhe sagare teone vadha na karyo. paNa teNe, teonuM aDadhuM mAthuM muMDAvI, teonA sahayogI kAbeja paCva pArada ane yavane te vizeSa ciha karI kADhI mukyo. tataH zakAn sayavanAn kAMvojAn pAradAM stathA / pare lahavAMcApi niHzeSAn kartuM vyavasito nRpaH te hanyamAnA vIreNa sagareNa mahaujasA / vasiSThaM zaraNaM jAmuH sUryavaMza purohitaM vaziSThaH zaraNApannAn samare sthApyatA nRssiH| sagaraM vArayAmAsa tebhyo datvA'bhayaM tadA sagarastAM pratijJAtu nizamya su mahAbalaH / dharma jadhAn tepAMca vezAnatyAMzca kArahaH arddha ziraH zakAnAMtu muMDayAmAsa bhUpattiH pAdmasvargakhaMDa 15 adhyAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jAtinA sAdRzyanI samAlAcanA, 15 rAjakuLamAM pratiSThA meLavI gayA tenuM vivaraNu huve pachI apAze. have Arya vI224putAnA dharma, samAja, nIti, vyavahAranItinI sAthe, ane zAkadvIpanA rAjakuLanA dharma, vyavahAra, nIti, samAjanItinA mukAbale karI te bannenA vacce keTalI ekamekatA che te dekhADI ApavuM ceAgya gaNAze; te sAdazya evuM gADha che je tenu anuzIlana' karatAM te saghaLI jAti abhinna che ema sahelAithI mAluma paDe tevuM che. vezavinyAsa-prasiddha itihAsavettA TasITase kahela che. je jamane lAMkhA ane slathara kapaDAM paheratA hatA. tee zayyAmAMthI uDatAMja zarIrane dhAta karatA hatA. ke!i dIvasa kezazru kahaDAvatA nahi hatA. teonA kezakalApa, eka veNImAM bAMdhelA gucchAkAre mAthA upara grathimadrupa rahetA hatA. e samaye, jarmane jo, hiMma pradhAna pradezamAM vAsa karatA hAya teA uparanA varNanamAM kahela AcaraNa ane vezavinyAsa, te pradezanA upayAgI tene thAya nahiM avazya tee ezIyAnA grISma pradhAna pradezathI te saghaLA AcAra vyavahAra zIkhyA haiAya tema lAge che. to devavaza-TuiSTa ( maMgaLax ) ane AryA+ ( pRthvI ) prAcIna jarmanonI devatA svarUpe hatI. teonA matamAM bhagavAna mansanA Arase ArthAnA garbha TuiSTanA janma thaye. * tethI 1 avagAhana 2 jADAM 3 dhAvuM, sAk karavu' 4 abeDe 5 gAMThavALe. e zivAya, tenI nitya naimattika kriyAnuM vivaraNa maLI Aveche mAluma paDeche je te zAkIpIya jIta, kAni, kIMba, zailI vIgere jAtinA sAthe eka vaMza sabhUta gaNAyA che. TekSamIse jarmanane eka mAlika jAti gaNIche. ezIyAnA uSNu pradhAna dezamAM tene Adima nivAsa che ema teNe spaSTarIte joke lakhyuM nathI tepaNu te te saMbadhe ki'cIta lakhyuMche je jarmanadezamAM vAsa karavAthI aMga pratyaMga vikRta thAya che te jarmatInA mATe ezIyAne zite pradeza tyAga karavA te zuM akkalavALAnuM kAma che ? tethI niHsadigdhatti khelI zakAya che je ezIyAne harakAi deza jarmanane Adi muni vAsa hatA ema TAMTasa jANatA hatA. x hIMduzAstranA matamAM maMgaLa pRthvAthI upanna thayAche. sapAnApUcivyAMtu maMjI:muLanAyata | trAvaivartavurAnaM. khInna purANAmAM magasane dharaNIputra kahela che. + khrIsTIya pAMcamA saikAmAM cAlIdrapura (masAlapura ) mAM jIta nnatine eka rAjA rAjya karatA hateA. tenA rAjyanu thoDu vivaraNa kanArI eka zikSAIpi hAtha lAgIche. te lipinA eka sthaLe te TursTa kule bhatra hatA ema varNavela che tyAre e krayeTa TursTa ? ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna jarmanoe, TuiSTa huM ma gaLa )ne ane dhena ( budha )ne ekagaNI moTI bhula karI dIdhI che. * 26 pUjAvidhi-skaMdanAbha ( skeMDInevIyA ) dezamAM jIta nAme eka mahA parAkramI jAti vAsa karatI hatI tene vaza aneka zAkhA prazAkhAmAM vibhakta thaye hatA. te zAkhA prazAkhAmAM rAvAzevIe atyaMta pratiSThAvALA hatA. te zaileAkeA bhagavatI pRthvInI pUjA karatA hatA. ane tene satASita karavAne mATe teo naralinA utsarga karatA hatA. teAnA graMthamAM vaLI lakhela che je teenA ArAdhya devatA vasumatInA ratha, eka gAyathI vAhita thatA hatA. zaivIe atyaMta mUrtipUjaka hatA, tee AyAnu pUjana karatA nahotA, paNa izI nAmanI devI jene hIMduzAstramAM izAnI vA gArI kaheche tenI pUjA karatA hatA. te IzI, prAcIna mizradezanI ArAdhya devI hatI. mIzradezIe kevaLa izInI pUjA karatA hatA kaMDu paNa tee yugala mUrti ezIrIza ane zI ( haragaiArI ) nI dhRjA karatA hatA. udayapuranA vizALa sarevara upara AjapaNa bhagavatI izAnI ( izI ) nI mUrti " che. tenI cAlatI pUjA paddhati jotAM mAluma paDeche je tevI dhRjApaddhati ekavAra mizradezamAM cAlatI hatI. aitihAsika pratrara hIroDeTasanA varNanathI e pRjApaddhatine spaSTa dAkhalA nIkaLI Aveche. vIravyavahAra--bhuvanavikhyAta yadukuLamAM bAhyAsva nAmanA eka mA tejasvI pracaMDa rAjA pedA thayA hatA. tenA vaMzajo, sIMdhunadanA pArane eLaDI bhAratabhuminA dUra pradezamAM vistAra pAmyA hatA, te kSatriya kumAranA te samayane jeve AcAra vyavahAra hatA tevAja jIta, zaivI ane skadanAbhanA vAsIene hateA. ema kahevAya che je te zaivIjIta ane skaMdanAbhanA vAsIe bhagavAna harikulezax 1 eka devI, * hIMduzAstramAM bhagavatI pRthivI paNa vizeSa pUjanIya ane mAnyache. te vAta hIMdu saMtAnanA jANavAmAM haze khare khuda viSNue tenI judA judA prakAre pUjA karIche. pRthvAne gAyane rUpa kAvyapurANamAM ghaNe ThekANe Apela che. payodharIbhUtacatuH samudrAM jugopagorupadharAmivorvI raghuvaMrA. x grIsanA harakayulIsa sAthe bhAratanA harikuleza ( baladeva) nuM aneka viSayamAM sAsAdRzya jovAmAM Ave che. mahAtmA TeDasAhebe, te khete ekaja deva gaNelAche. te bAbatamAM TAsAhebanA anumAna yuktimukSaka che. teNe harakayulIza ane hirakuleza ( baladeva ) tu' sAdRzya pratipAdana karavA mATe je pramANa batAyelAM che, te pramANunA ahIM utArA karI maMthanI vRddhi karavAnuM mane yukta lAgatuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jAtinA sAdRzyanI samAlocanA. ra7 ( harakayulIsa ) IsTa ane bodhanano tivAda karatAM karatAM teonI davA hAthamAM laI yuddhamAM jatA hatA. ane pAsenAne ane dUranAne mAravA mATe hathIyAramAM teo magadaLa ane zaLane vyavahAra karatA hatA. Aryo jema trimUrtinI ArAdhanA karatA hatA tema skadanAbha dezavAsIo trimUrtinI ArAdhanA karatA hatA. thara, badhena ane yAkI nAmanI trimUrtinuM teo ArAdhana karatA hatA. te trimUrti triguNAtmikA' hatI. te pramANenI upasanA paNa zaivIke potAnA maMdiramAM karatA hatA. vasaMtaRtunA samAgame jyAre pRthvI navA jIvane jIvita thAtI tyAre skaMdanAmavAsIo krayAno mahatsava karatA hatA. teo te devatAnI samakSa vanyavarAhuM ne balIdAnamAM ApatA hatA. haravanitA vAsaMtIdevI, rajaputanI ArAdhyadevI vasaMtakAlanA samAgame rajakutarAjAo sinya sAmaMtasAthe zIkArane mATe bahAra jAtA ane varAhane zIkAra karI tenuM mAMsa khAtA. teo te dIvase, pitAnA jIvananI mamatA cheDI zIkAra karatA hatA. te dIvase teo sArA zukana jotA hatA. kumAra kArtikasvAmI rajaputone deva senApati. hIMduonA purANamAM te SaDAnana kahevAya che zAkasena lekina deva paNa SaDAnana che. zAkasena kAMti zaivI, chata ane ke strI ke, te SaDAnanane, yuddhadeva gaNI pUjatA hatA. vIrAcArI rajaputa, mRga, varAha, haMsa, jaMgalI kukaDAno zIkAra karI, tenuM mAMsa bhakSaNa karatA hatA. gheDe, sUrya, ane talavAra teonA upAsya deva che. brAhmaNanI zAMtImaya kathAnA karatAM bhATanI vIrarasamaya kathA Upara teonI vizeSa bhakti che. te bhakti acaLa ane aTala che. te tenA jIvananuM mULamaMtra svarUpa. je dIvase te bhaktino vilepa thAze te dIvaseja A vizvamAMthI rajaputa nAma uDI jAze. hAla pajhu te daranA spaMdanAbha dezanA vIrapurUSanI sAthe AryavIra rajaputanuM sAdastha jovAmAM Ave che. te sAdRzya jevAne ApaNe pravRtta chIe. paNa have te ava sthA kyAM che ? te kaMdanAbhanI tejasvinI avasthA kyAM che ? hAla te zakti tenA putranA niSkara AcaraNathI, tyAga karI cAlI gaI che. hAla je mahatabhAgInI bhAratabhamImAM AcAra vyavahAra, dharmanIti vigere naSTaprAyaH thayelA dekhAya che tevIja rIte te skaMdanAbhanI bhumImAM paNa ukta vyavahAro naSTaprAyaH thaI gayelA che. 1 satva, rajasa ane tamo e traNa guNavALI ra jaMgalanuM bhuDa. * hIMduonI trimUrtinI jema teonI trimUrti paNa triguNAtmikA che thara ( ra ) sahAraka, bedhana pAlana karatA, krIyA AdhAzakti prakRti svarUpiNa devIrUpe kapita che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ThoDa rAjasthAna, bhATa-kavi-rajaputa rAjAonA vaMzane ane caritamALAne je jAti, gAyAbaddha karI rAkhe che ane samaye samaye te gAthAbaddha carita ane vaMzane je jAti teonA samakSa pATha karI batAve che tenuM nAma bhATa-kavi kahevAmAM Ave che, evI jAtanA gAthAnA karanArA bhATakavio prAcIna jarmanamAM paNa hatA. mahAtmA TesiTanA itihAsamAM tenuM spaSTa pramANa jovAmAM Ave che. teNe kahela che je yuddhayAtrakALe, jyAre e vIrarasAdI ' kavio, amRta TapakatI vaNAtaMtrI nAmanA zuratva ApanAra madhura avAjamAM, pitAne mRdu gaMbhIra kaMThasvare meLavI te gAthAo gAtA hatA tyAre caMddhA, pitAnA jIvananI mamatA choDI bhayaMkara saMgrAmamAM javA taiyAra thatA hatA. yuddharatha-bhAratavAsIo ane zAkaDhIpavAsIo saghaLA raNasaMgrAmamAM yuddharatha vAparatA hatA. eTale rathe, caturaMginI senAnuM eka aMga gaNAtuM hatuM. mahArAjA dazarathanA samayathI te, musalamAna bAdazAhae bhAratavarSa upara humalA karyA te kALasudhI Aryaleke je yuddha vyApAramAM guMthAtA hatA te saghaLA yuddhavyApA2mAM yuddharathane teo vAparatA hatA. paNa je dIvasathI cavanee bhAratanuM svAtaMtrya khecI lIdhuM te dInathI yudvavyApAramAM yuddharatha vaparAtA baMdha thayA. kurukSetranA mahA saMgrAmamAM, zrIkRSNa, priya mitra arjunanA sArathi thaI, tene ratha hAMkatA hatA. te pramANe jArAkSeza, jyAre grIsanA zelakhaMDita pradezamAM pitAnI vijayI senA calAvavA lAge ane DarApusa je samaye vizALa ArAlAkSetramAM potAnI vijaya patAkA uDADavA lAgyo tyAre yuddhamAM yuddharaja raNasaMgrAmanuM pradhAna aMga gaNAtuM hatuM. uparanI ghaTanAnA samaya pachI aneka divaso sudhI bhAratanAM dakSiNa pazcima prAMta mAMhelA vizAla pradezamAM yuddharathane vyavahAra thato hato. je saghaLI jAtio te samaye yuddharathane vyavahAra karatI hatI. temAM kAThIkemanI, ane komArI jAti, vizeSa ( 1 vArarasamAM AnaMda ApanAra 2 grIsane rAjA. - baghavaivarta purANamAM lakhe che ke zUddhathI vezyAnA garbhe upanna thayela je jati tene bhATajAti kahevAmAM Ave che. vaizyAyAM zuddha vIryeNa pumAnako babhUvaha sabhaTTovAvadUkazca sarveSAMstutipAThakaH rAdhyApa. vaLI ne purANamAM bIjA eka sthaLe lakhela che je kSatriya thakI vipakanyAnA peTe pedA thayela putra bhATa kahevAya che. kSatriyA dvimakanyAyAM bhaTTojAto'nuvAcakaH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - - 2r-raak n - rajaputa jAtinA sAdarathanI samAlocanA. ra8 prasiddha che. te saghaLI jAtio, Aja paNa rASTradezamAM vAsa karI, pitAnA pUrva purUSa zaka lekenA prAcIna AcAra vyavahArane samabhAve pALe che. ApaNe teonA parvanA pASANa staMbha upara spaNAkSare lakhela che je tenA purva purUSa rathamAM bezI saMgrAma karatAM karatAM, saMgrAmamAM haNAyA che. strI jAti tarapha vyavahAra-Arya vIrarajaputa jema pitAnI gRhalakSmI svarUpa strIne tarapha ziSTa vyavahAra calAve che tema prAcIna jarmana, kaMdanAbhIya ane chata ko paNa potAnI strIo tarapha ziSTa vyavahAra calAvatA hatA. e viSayamAM e saghaLI jAtimAM jevuM paraspara sAdRzya jovAmAM Ave che tevuM sAda, zya bIjA viSayamAM bahuja DuM jovAmAM Ave che. TasiTase varNavela che je jarmanale ke prAcInakALamAM saMkaTa samaye, zrI nImaMtraNa daivavANI mAnI jANatA hatA. kavivara caMdabhATanA graMthamAM rajaputanuM te viSayamAM tevuM vivaraNa mAluma paDe che. teo kuLakAminInA nAmanI sAthe "devI evuM upanAma dAkhala karatA hatA. rajaputa ane jarmane potAnI strIne pitAnA jIvananuM jIvana svarUpa ane hRdayanI addhabhAginI che ema mAnatA hatA. rajapute ane jaramanamAM evI prathA hatI ke teo pote jIvatAM chatAM pitAnI strIone keIpaNa prakAre harIjavA detA nahI hatA. paraMtu je kadAca evo prasaMga Ave ane kaIpaNa jAtane upAya naheya te pitAnI strIone cItAmAM khaDakI, bALIdaI, teo zatru sAthe laDatA hatA. athavA potAnA hAthe te strInuM chedana karI, zatrunI sAthe yuddha karatA hatA. e hRdayavidAraka vatAnuSThAnanuM vistRta vivaraNa, mevADanA itihAsamAM prakaTita thaze. chUta-jarmana, rajaputa zItha vigere saghaLI prAcIna jAtinI dyUtakaDAmAM vizeSa Asakti jovAmAM Ave che. e anarthakArI khelathI bahu aniSTa banAva banavA pAmyA che te sahu keIthI avidita nahi heya. jarmanale ke, pitAnuM sarvasva ane pitAnI svataMtratA dUdhUta ramavAmAM mUkI detA hatA ane te khelamAM hAratA hatA tyAre teo jItanArathI dAsabhAve rahetA hatA ane teone jAhera sthaLe gulAma tarIke vaheMcavAmAM AvatA hatA. e sarve nAza karanArI yutakIDAmAM vihita thaI, pAMDavo potAnI dhanasaMpatti hArI chevaTe hRdayanI addhabhAginI TripadIne paNa jugAranI ramatamAM mukI devAne jarApaNa lajajA pAmyA nahotA. teonI A bhaMyakara tAsaktithI bhAratanuM je viSama aniSTa thayuM che tenuM prasiddha ciha, hAla paNa kurUkSetranA bhISaNa sthAnamAM spaSTabhAve rahela che. 1 sarakhI rIte 2 pALIyo 3 sAre 4 salAha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ToDa rAjasthAna, te cinha AryajAtinuM adha:patana hajIsudhI sUcave che. evI daMtakIDAthI bhAratamAtAnA vakSasthaLamAM viSama AghAta lAgyA chatAM hAla paNa rajaputa vagere moTA AnaMda sAthe te aniSTa karanArI kADAmAM pravRtta thAya che ! kevuM Azcarya ! zuM e bhISaNa pA pA caraNa teonA pavitra dharmagraMthamAM karavA lAyaka gaNavAmAM Ave che ? te nidhAnanA anusAre teo Aje paNa prativarSa "dIvALI nA+ utsavanA upalakSe bhagavatI lakSmInI prasannatA meLavavA te anarthakArI kiDA kare che e kharekhara kheda upajAvanAra che. zAnika ane sAmudrika gaNanA pakSInuM uDavuM bolavuM pAMkhanuM halAvavuM vigere ane tenI bIjI aMgabhaMgInI kayA upara vizvAsa rAkhI rajaputa le ke tene zukana apazukanamAM gaNe che. tenA upara AdhAra rAkhI Aryale ke pitAnA adaSTa phaLanI gaNanA kare che. paMkhI kai dizAthI kevA bhAve uDI gayuM, kyA samaye, te kevA bhAve badhuM, kevA bhAve teNe potAnI pAMkha phaphaDAvI, te bAbatamAM jIta ane jarmane paNa vizeSa lakSa rAkhI potAnA zubhAzubhanI gaNatrI karatA hatA. e zIvAya sAmudrikazAstra upara ane jyotiSazAstra upara teo saMpUrNa vizvAsa rAkhatA hatA. jJAnanA Aloka vizvAsamAM paNa hajIsudhI teonA hRdayamAMthI te bhAva naSTa thayuM nathI ane bhaviSyamAM A mithyAbhAva nAza pAmaze ke nahI e kahI zakAya tema nathI. vikaTa madirApAnA sakti-vIrajIta kuLathI ukhanna thayela, mana ane kaMdanIya leke madyapAna karavA hamezane mATe ukata rahetA hatA tema spaSTa rIte pratIta thAya che. Arya virajapute paNa te viSayamAM koIpaNa kAmamAM nyUna nathI. upara kahela skaMdanAbhIya ane jarmana lo kenI mAphaka tao vArUNa devAnI pujA karatA hatA. raNasaMgrAmamAM devArAdhanAmAM atithi satkAra vageremAM rAjaputa madirA vyavahAra purasathI karatA jovAmAM Ave che. svadeza rakSaNArthe raNAMgaNamAM deha paDavAthI anaMta sUkhanA dhAma vargamAM surasuMdarIo madirApurNapAtra laI teonI abhyarthanA kare che e jema rajaputane vizvAsa che tema, jItavIrane paNa vizvAsa hate. e vizvAsane AdhIna thaI teo mahAna utsAhathI raNasaM. 1 hRdaya nimite 2 surAdevI. * takrIDA hIMdu zAstranA matamAM saMpUrNa niSiddha che. dyUtametatpurA kalape sRSTaM vaira karaM mahattasmAd dyUtanaseveta hAsyArtha mapibuddhimAn manu + A utsava vyApAramAM Arya loko ghera ghera dIpamALA prajavalita kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jAtinA sAdRzyanI samAlocanA. 31 grAmamAM yuddha karavA utarI paDatA hatA ane zastrazasyAmAM sUtelA chatAM hAsya karI kahetA ke ame mAnava janmathI mukta thaI svarganAM nitya sukhamAM amaralekanI sAthe have madyAmRta pIzuM. chaMdanAthIya vIragaNanA upAsya devanuM nAma ghara che. teonA matamAM narakapALaja te raNadevanuM surApAtra che. vIraskadanAbhIya lekanI e deva ka65nA rajaputanA yuddhadeva hara uparathI grahaNa karavAmAM Avela che. rajaputa ke uttamamAM uttama kIDA athavA lIlAnuM sthAna yuddhakSetrane gaNe che, pIvA lAyaka vastumAM uttamamAM uttama madIrAne gaNe che ane te madirA pitanA yuddha deve bhUtabhAvana bhagavAna harane upAsya gaNI tene prasanna karavAne mATe madira lehIsAthe naivedyamAM dhare che ane teo tema karavAmAM vizeSa AnaMda mAne che. aMtyeSTisatkAra-A vararajapute jevI rItano satkAra kare che tevI rIte kaMdanAbhavAsIo ane zAkaDhIpavAsIe zaba dehane satkAra karatA hatA. te aMtima saMskAranA sAdhanamAM te saghaLI judI judI jAtimAM je si sadazya jovAmAM Ave che tethI spaSTa rIte pratIta thAya che je upara lakhela prathA, mAnavajAtinI kaI Adima jAti pAsethI lIdhI hoya ema anumAna thAya che. skaMdanAbhavAsIo uparanI prathA je kALa jevI pAlatA hatA, tekALa, teonA graMthamAM darzAvyo che arthAt jekALe teo mRtadehane dagdha karatA hatA temALa, "agniyuga ane je kALe te zabane na bALatA ane bhUmimAM bhaMDAratA, te kALa " meyara " nAme kahevAtuM hatuM. skaMdanAbhavAsInA prAcIna graMthamAM lakhela che je teo agAu zabadehane bALatA nahIM paNa bhUmimAM bhaMDAratA hatA athavA parvatanI guphAmAM mukI AvatA hatA. tyArapachI badhere, teone zaba bALavAno vidhi zIkhavyuM. badhenanA zIkhavavA upara vizeSa AsthA rAkhI, teoe, te samayathI zabane dAha karavAnuM zarU karyuM ane zabanI rAkha upara eka UMco eTale karavAnI rIta teoe dAkhala karI. vaLI mRta AzAmInA agnisaMskAra sAthe tenI vidhavA strIne paNa teo satI thAvA detA hatA. hIroDosa bele che je e saghaLI prathA zAkadvIpamAMthI , teoe grahaNa karI che. satInA sahamaraNanA viSayamAM skadanAbhanA zaivI lokamAM eka navI prathA cAlelI hatI. je mRta AzAmI je bahu patnIvALe che te tenI moTI patnI tenI pAchaLa satI thAya. dhena sAthe je saghaLA mahApurUSe kaMdanAbhamAM upaniviSTa 1 manuSyanI khoparI 2 mRta zarIra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TauDa rAjasthAna, thayA temAM ekanuM nAma baladAra hatuM te baladAranuM maraNa thayuM. tenI sAthe tenI moTI patnI pitAnA patinI baLatI citAmAM baLa satI thaI hatI. e prathA uparathI aMdanAmanA lekanI kame kame zraddhA uThatI gaI. vikhyAta hIroDase varNavela che je zAkaDhapanAvAsI jIta loka pitAnA priyatama ghaDAsAthe agnidagdha thatA hatA ane skaMdanAmavAsI leke pitAnA ghoDAsAthe jamInamAM daTAtA hatA. evI rItanA mRta satkAranuM mULa kAraNa evuM hatuM je azva zIvAya cAlatAM cAlatAM, bhagavAna dhananI pAse na javAya ema teone daDha vizvAsa hato skaMdanAbhanAvAsInA ane zAkaDhApavAsInA upara lakhelA vyavahAra sAthe rajaputanI aMtyeSTi kriyAnA nidhAnanI tulanA karavAmAM Ave te mAluma paDe che je te saghaLAnI parasparanI prathAmAM aMyaMta sAdRzya che. Arya vIramRta rajaputane astrazastra sajajIta karI mazAnabhUmie lai jAya che tene priya tama gheDe paNa te kALe tenI sAthe hoya che, te ghaDAne bALatA nathI, paNa tene utsarga karI, tene purohitanA hAthamAM Ape che. je citAnA sthAna agnimAM evuM rU5 lAvaNya ane vIravikama deha dagdha thAya che, te sthAna ati pavitra gaNAya che. te pavitra sthAna saMbaMdhe, judI judI jAtamAM judI judI jAtanA vismaya pamADanArA gapAchake cAle che. ghaNuM karI sarveLA dezIya lekanA mukhathI sAMbhaLavAmAM Ave che ke e bhayAnaka smazAnakSetramAM pratidina a rAtrIe eka jAtanuM ajavALuM jovAmAM Ave che te ajavALuM bhagavAna bedhana kare che. skaMdanAmavAsIo ane jAkSAranIvAsIo, mRta AzAmInA smarAzi upara eTale banAvatA hatA. Arya rajaputa lokomAM paNa evI rItanI prathAno pracAra che. je rajapute raNasaMgrAma ke dhIMgANAmAM pitAnA prANa tyAga kare che. teo nI pavitra citAnA oTalA upara teonI pASANa pratimati sthApita thAya che te saghaLI pratimUrti paththaramAMthI kotarI kADhe che. katarelI pratimUrtine hathIyArathI susajaja ane ghoDA upara besArelI hoya ema rAkhe che, teonI DAbIbAjue tenI anumRta patnInI murti hoya che. vaLI te pASANa upara sUryacaMdranI mUrti paNa karela hoya che. astrapujA-vIrAcArI rajapute ghoDAnI mAphaka astrazastrane vizeSa Adara kare che te baMne vastu tenA vIradharmanuM pradhAna aMga che tethI ja teo bhaktisaha 1 chevaTanI 2 choDavuM 3 Dhagale 4 pAchaLa marI gayelI, satI thayelI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputa jAtinA sAdRzyanI samAlAcanA. sAthe vAravAra tene name che tee pAtAnI taravArane sparza karI samakhAya che. zAkadvIpanA jIta leAkeA paNa evI rItanI prathA pALatA hatA. je samaye te vIrajAtinA vIyAnaLe saghaLA yuropakhaMDa uttama thai gayA hatA, te samaye, e prathAne vizeSa utkarSa hatA. pracarDa jItavIra ATIlA Athensa nagaramAM meTI dhAmadhUme potAnA astrazastranI pUjA karatA hatA. vikhyAta mahAtmA gIbane peAtAnA vizALa itihAsa graMthamAM e viSayanuM ati manehurabhAve citra Apela che. paNa teNe rajaputAna khaDagapUjA jo joihata teA tenA uparanA maneAhara citramAM zithilA dara thai jAta. 33 azrvamedha-sthAvara jaMgama jagatamAM ghaNIja gheADI cIja jovAmAM Aveche je keipaNa kALe mAnavajAtithI pUjya thai nahAya. sUrya, caMdra, grahama'haLI, nakSatrasamAja, taravAra, pASANu, nada, nadI sarpa, gAya vIgere samaye samaye, saghaLI jAtanA mANasanI ArAdhanA ane pajAne pAmela che. ja'tumAM gAyanI jema kei pujApAtra ane upAsya thayuM nathI, te rIte azvane ArAdhya gaNavAmAM kai rItanI kasara gaNAI nathI. azvanI sAthe mahAna padArtha sUryanI paNa pUjA thatI hatI ane thAyache. paroDhIyAnI AnaMdamaya ane zuzeAbhIta zezabhAne choDIdai rAtrInI adhikAra zazIne vidUra karI, je dIvase, teja pUja bhagavAna bhAskara ajJAnAMdha mAnavanA nayana samakSe prakAzita thaye, te dIvase tenu teja, ane virATamUrti joi mAnava vismAyanvita, bhayAnvita ane bhakti rasAnvita ekadama thaI gayA. tyArapachI je dIvase, tenuM jJAnacakSu ughaDayuM te dIvasathI te samajavA lAgyo je sUrya thakI rAtrI dIvasa, zIta, grISma, varSA, zarada vIgere pedA thAyache ane jIva jaMtunA AvIrabhAva temaja vRkSalatA vIgerenI pedAza ane poSaNa paNa tethI thAya che. te dIvase te gaMbhIra Anada ane bhaktirase khAlI uDayeA. " je mahApurUSa jagatanA savitA, je amArI buddhi vRttine prereche te joi ame varaNIya tejanuM dhyAna karIe chIe " te dIvasathI tAtAranA suvistRta ja'galamAM sI*yAnA unnatta marUdezanA pArayana girigahanamAM gagAnI tIrabhUmimAM ane arI nAkAnA mahAvanamAM saghaLAe samabhAve sUrya devanu stutigAna karI tenI pujA karavA lAgyA. je dezanA leAkeAnI jevI rItanI rUci ane jevI rItanA AcAra vyavahAra ane rItinIti, te dezanA leAkeA te anusAre bhagavAna sUryadevanI pUjAvidhinu anuSThAna karatA hatA. ezIyAnA khalapUjaka ane brITana ane geAlDanA khalInasa 1 vIryarUpI agni 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. : ' ToDa rAjasthAna devanA upAsaka keTalAke, pitapatAnA upAsya devanI tRSTinA vidhAnanA arthe pitAnA mAnavabhrAtAne balisvarUpa utsarga karI bhISaNa naramadhanuM anuSThAna karatA hatA. itherApUjaka bAbIlIyana leke vRSane utsarga karatA hatA. gaMgA ane nAkSAra tIravAsI sUryopAsaka hIMduo ane chata ko ane utsarga karI, pitAnA pUjanIya devanI prasannatA meLavavA prayAsI thatA hatA A sthaLe avazya samajavuM joIe ke ezIyAnA baLa, brITana ane golanA balInasa, ane bAbIlananA mIrA evAM nAma te sUryanAM nAma che. AryavIra rajaputa, je rUpanA ADaMbaranuM ane rUDI rUcinuM anusaraNa karI, e azvamedha mahAyajJanuM anuSThAna karatA hatA, te anusaraNanuM daSTAMta bhagavAna vAlamIki ane vyAsadevanA amRtamaya mahAkAvyagraMtha jevAthI mAluma paDaze. je dIvase, kSatrIyavIra pRthvIrAjanA adha:patana sAthe bhAratanuM adhaHpatana thayuM che te divasathI e jAtane mahAyajJa bhAratavarSanI bhUmimAMthI lupta thaI gaye che. bhaviSyamAM have te vIraprathA, keI dIvasa, A viSAdatama sArachanna nirjIva dezamAM karI AcaraNamAM Avaze evI AzA rAkhavAnuM sAsa thatuM nathI.+ SaSTha adhyAya. - ~--- rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSiya vivaraNa. Dra-ji A rya vIrajaputanA AcAra vyavahAra, samAjanIti, rAjanIti ane C chA dharmanIti sAthe bIjI prAcIna jAtinA ne te viSayamAM sAdRzyanI samAlocanA karI A kSaNe ApaNe rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanI saMkSipta samAlocanA karavA AgaLa vadhIe. 1 baLada 2 zekarUpI aMdhakArathI chavAyela. ja rAjasthAnanA aneka pradezamAM balanAthanAM maMdira che. + aMbaramAM vikhyAta mahArAjA savAI jayasIMha thaI gayela che. teNe chevaTamAM azvamedha karyo hato paNa te azvane rAThoDa rajaputee pakaDI bAMdhe hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanu sakSipta vivaraNa, 3pa bhAratavarSanA prAcIna AryarAjAe, e meTA vazamAMthI pedA thayela che tenuM varNana upara thai gayuMche. kALakrame eka mATe vaza, te e vazanI sAthe sayukta thai gayA. te vazanuM nAma agniva'za. e agnivazanA rAjAcyAe eka samaye bhAratavarSamAM praca`Da pratApathI zAsana calAvyuM hatuM. e agniva zanA rAjAoe eTalIbadhI kuzaLatA, nIti, rIti ane hiMmatathI rAjya calAvyuM hatuM ke sUrya ane caMdrava zanA rAjyakattAonI rAjyakuzaLatA tenI AgaLa tadRna jhAMkhI paDI gaI heAya tema dekhAtu hatu. agnikuLamAM pedA thayela rAjAonA pratApa bhAratavarSamAM vizeSa udIpta thai gayA hatA. e traNa rAjavazamAMthI krame krame tetrIza nAnAM nAnAM rAjakuLa thai gayAM, temAMthI keTalAMka kuLe sUryava'zamAM ane candrava'zamAM pedA thai, svataMtra kuLa sthApyAM. grahaleATa vA gilDATa-giEATavazanA rajaputa, pote zrIrAmacaMdranA va'zadhara che ema oLakhANa karAve che. rAjasthAnanA bhATaleke paNa teonA matanu sapUrNa samarthana kareche. upara ApaNe kahI gayA chIe je mahArAja sumitra pachInA sUryava zanA kAi rAjAnu nAma purANamAM jovAmAM AvatuM nathI. e gilDATa rajaputte, pote mahArAja sumitra thakI pedA thayelA che ema kaheche. kevI ghaTanAnA pravAhamAM paDI zI rIte teenA pitR purUSa kaiAzala rAjyanA parityAga karI bIjA sthaLe kayA kyA potAnA vazataknI zAkhA prazAkhAne pI hatI te bAbatamAM samAlAcanA karavAnA mukhya udeza che. vaLI te kuLamAM prakhyAta rAjAe dasanna thayA hatA. tenA ritanuM vivaraNa A sthaLanA itihrAsamAM ApavAnuM amane mukta lAgeche. anuzIlana dvArAe jeTaluM jANI zakAyuM che telAthI eka prakAranuM anumAna thaI zakeche je bhagavAna rAmacaMdna pachI ghaNI peDhIe eTale anumAna savat 200 ( isvIzana 144 varSa upara kanakacena nAma nA eka sUryava'zIya rAjA, petAnA bhASikA rAjyane cheADI sATa bhUmimAM AvyA. tyAM AvI teNe potAnA pitR purUSanu vizALa zarRddha rAkhyuM. rAjyadhanathI vAMcita thai pAMDavAe je virATanagaramAM ghaNI chupI rIte rahevAnA samaya pasAra karyA hatA teja virATanagaramAM kanakasene pAtAnuM navu rAjapATa sthApyuM, tyArapachI keTalAMka varSa gayAM pachI, tenA vAdhara vijayasene, ta pradezamAM vijaya nagaranI sthApanA karI. 66 mahArAja kanakasenanA vIrakuLamAM unna thayela rAjAnAe ghaNA varSa vAlIpuramAM rAjya zAsana karyuM. tyAM, te krame krame mAlakAya " nAmathI prasiddha vijayapura te virADhagaDha kaheche, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 rADa gujasthAna. (C mA ,, thai paDyA. zA kAraNathI bhagavAna rAmacaMdranA te vazadhara rAjAenu nAma lakarAya paDayuM tenuM anumAna thavuM bahu muzkela che. jema hoya tema kharUM, paNa te nAma ghaNuM karIne lagabhaga eka hajAra varSa sudhI pracalIta rahyuM hatuM. kALanA anivArya prabhAvanA anusAre saiArASTradezamAM e khAlakAya rAjAonA rAjaya zAsananA krame krame aMta Avye. chevaTe khrIsTroya pAMcamA saikAnA pahe lAnA kALamAM tene chevaTane rAjA mahArAja zilAditya svecchAthI yuddhamAM hAI gaye. jethI karI te pradezamAMthI sUryava'zanu' vaza'tarU vinAzane pAmyuM, tyArapachI, te pradezanI pAsenA iDara pradezamAM te zatarU rApita thayuM tyAM gRhAditya nAmanA rAjAe thADA varSa rAjya karyuM. e grAdityathI mahArAja kanakasenanA vaMzadhare grahuleTa vA gilhoTa nAme oLakhAvavA lAgyA. keTalAMka varSa pachI gilhoTa rajaputoe iDaranA tyAga karIne teo Ahura nAmanA dezamAM vasavATa karavA lAgyA. teo gayA tyAMthI teo gilDATanA badale Aharya nAmathI eLakhAvA lAgyA. tyArapachI Arya nAma badalAI chevaTe zIzedIyA nAmathI teo prakhyAta thayA. e zIze dIyA jAti kALakrame ati baLavAna ane vikhyAta thai gai. vidamAM, saMpadamAM ane adRSTacakranI kAyama gAMtamAM paNa zIzeDhIyA nAma akSata' rahyuM. eka dIvasa zIzeADhIyA rAjava'za. peAtAnA pracaM'Da pratApathI sabhAgyanA uMcA pagathIyAe caDayA hatA. hAla dubhAgyavaze, avannatinA uMDA grUpamAM paDI atyaMta durdazAne pAmyA che. rAjasthAnanA bhATaleke zIzeAdIyA vazane gilDeATava zanI eka zAkhA gaNeche. gilDATa kuLa eka'dara cAvIza zAkhAmAM vheMcAi gayela che, te ceAvIza zAkhAmAM Arya ane zIzeAdIyA e beu vaza vizeSa prasiddha che. yadu --agara jo ke mahArAja yayAtie, potAnA mATA putra yajjune bhArata varSanu* Adhipatya na ApatAM, nAnA putra yahune te ApyuM hatu. paNa pariNAme kALakrame yadunA vaMzadharA vizeSa prasiddhimAM AvI gayA. zrIkRSNe mAnavalIlA savaraNa karI, tyAre pAMDave mahAprasthAna mATe hImAlaya tarapha cAlyA te samaye yadukuLa tilaka zrIkRSNunA vadharA pAMDavAsAthe cAlyA, paraMtu teo pAMDavAsAthe AgaLa vadhI zakayA nahi ane paMcanada kSetranA giripradezamAM aTakI gayA. te pradezamAM teoe keTalAka vakhata kahAyA, te pradezanI keTalIka bAbate teone pratikULa paDavAthI, te zailamase bhUbhAga teoe 1 akhaDa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa. 37 cheDI dIdhuM. tyArapachI teo sidhunadanA parapAre rahela jAbAlIstAnamAM upaniviSTa thayA, ane te ja pradezamAM teo pitAnuM rAjapATa sthApavA abhilASI thayA. tyAM teoe prasiddha zrIjanI nagarInI sthApanA karI. te jAbAlIstAnamAM yAdavenuM Adhipatya daDha rIte sthapAyuM hatuM, eka samaye, teoe potAnA Adhipatyane dUra samarakaMdasudhI vistAryuM hatuM. paNa vidhilipinA avasthaMbhAvI vidhAnAnusAre teo lAMbe samaya tyAM rAjya karI zakayA nahi. bhaTTa graMthamAMthI mAluma paDe che je teo te pradezamAMthI pAchA pharI bhAratavarSamAM AvI vasyA. zrIkRSNanA e vezadhara, zI daivaghaTanAthI pharIvAra bhAratavarSamAM AvyA te viSayane nizcitta karavAnuM purepurUM asaMbhavita che paNa te saMbaMdhe, judA judA aitihAsikoe je judA judA mata darzAvyA che temAMthI sAra saMkalana karI eTaluM anumAna karI zakAya che je elekajhAMDaranA paravatI grIka rAjAoe teone te pradezamAMthI hAMkI kahADyA teja kAraNane laIne yaduvaMzadhare pharI bhArata varSamAM AvI paDyA. bhAratabhUmimAM AvyA ke yadu vaMzajo paMjAbamAM AvI rahyA. tyAM zALabhAna pura nAmanuM eka nagara teoe sthApyuM. te navA sthApela nagaramAM teo vadhAre vakhata rahI zakyA nahi. tyAMthI paNa thoDA samayamAM zatruoe teone hAMkI kahA vyA, tyArapachI teone rAjasthAnanA mahAkSetra marukSetramAM rahevAnI pharaja paDI, te samaye, te kSetramAM lagaha, jAhIyA, mahIla vIgere asabhya jAtio rahetI hatI. yAdavoe, teone dUra karI te pradeza kabaje karyo ane tyAM teo kame krame pitAnuM rAjya vistAravA lAgyA ane tyAM ghaNA nagaranI sthApanA karI te nagaromAM jaTIneTa daravALa ane yazalamIra vizeSa prasiddha thayA. deva durghaTanAnA pracaMDa prabhAve, jyAre yAdave jAbAlIstAnathI nAzI bhAratavarSamAM AvyA tyAre teo aneka getramAM vaheMcAyelA hatA. te saghaLA getramAM bhaTTIgetra vizeSa mazahura che. te atyaMta prabaLa pAkamI thayuM. kALakrame te bhaTTIgetra yadukuLamAM vizeSa pratiSThAvALuM thayuM. yadukuLanI eka prasiddha zAkhAnuM nAma jADIjA hatuM, te zAkhA zrIkRSNanA vaMzadharonI che. yadukuLanA davaMsa pachI tarataja e zAkhAne mULa nAyaka bAkI rahela parivArane laI bhAratavarSanA pazcima pradeza tarapha cAlyA. bhaThThIvaMzanI jema ja isvIsana 1156 (saMvata 1112 ) mAM yazalamIranI pratiSThA thai te pratiSThA thaI tenA agAu yaduvaMzadhare durva pattana nAmanA zaheramAM vasyA hatA. te zahera teoe eka asabhya jati pAsethI chInavI lIdhuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 ToDa rAjasthAna, jADIjA pitAnuM Adhipatya dUra pradezamAM vistArI zakyA nahi, paraMtu keTalAeka anumAna kare che ke, jADejAe siMdhunadanA pazcima tIra zivasthAna nAmane eka pradeza hate. te pradezamAM pitAnuM Adhipatya sthApyuM ane teoe akhaMDita rIta ghaNo samaya rAjya calAvyuM. te elekajhAMDaranA samasAmayika aitihAsIka lekhakanA ItihAsathI sAbIta thAya che. makadunIyAnA mahAvIra alekajhAMDare bhAratavarSa upara jyAre humalo karyo tyAre te jADejAnA kuLane sAMbanAgano rAja alekajhAMDaranI virUddhamAM saMgrAmamAM utaryA hatA. mahArAja sAMbanAganA yuddhanA vAvaTA nIce je sainya sAmaMta ekaThA thayA hatA, te saghaLA harikulesanna hatA; agara jo ke te samaye teonI avasthA bIlakula hIna ane kSaNa hatI te paNa teoe yuddhamAM pitAnA parva purUSanuM prAcIna gairava batAvI ApavA kasara rAkhI nahotI, ane teonI aTala zraddhAne laIne yuddhamAM teone prayAsa phaLavALe nivaDe hate. mahArAja sAMkhanAga zyAma nagaramAM rAjya karatA hatA. zrIkoe te zyAma nagarane mInagaDha nAma ApyuM che. anarthakara aMdara aMdaranA bhayaMkara kalahathI bhagavAna zrIkRSNanA vaMzadharone keTaleka aMze nAza thaI gaye hato paNa te kALa svarUpa aMdara aMdaranA kalahathI rakSA pAmI keTalAka yAdavee, pitAne prabhAva akhaMDa rAkhyuM hatuM. te kalahamAMthI bacelA yAdavenI saMkhyA sAmAnya nahatI, te pratyekanA vaMzadhara, kame kame asaMkhya zAkhA prazAkhAmAM vibhakta thaI Aja paNa bhAratavarSane aneka sthAnamAM vi. stArapAmI paDyA che. ekaMdara ATha zAkhAmAM yadukuLa vibhakta che, te aDa zAkhAmAM bhaThThInI ane jADejAnI zAkhA vadhAre pratiSThAvALI che. . tayAra--ghaNuM leke, tyArane yadukuLanI eka zAkhA gaNe che paNa mahA kavi caMda bAroTe tene mahArAja pAMDunA vaMzadharanI eka zAkhA gaNe che te banemAM kAnuM vacana yukta ane satya che tenuM anumAna karavuM muzkela che. have te zAkhAnI khyAti ane pratiSThA mATe bolavuM egya che. te zAkhAne rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLamAM uMcu Asana ApyA vinA cAle tevuM nathI. - te zAkhAnI, pratiSThA ane khyAti, te zAkhAnA be mahApurUSe meLavelI che. teonuM pavitra nAma, Aja paNa dareka hIMdusaMtAnanI japamALA svarUpa thaI paDela che. te be mahApurUSane samaya, bhAratavarSanA adRSTamAM suvarNa yuga hato te samaye, bhAratavarSa jaganmAjya paMDitothI alaMkRta thaI jagatanA saghaLA rAye karavAmAM bhAratavarSa A be mahApurUSonA tejasvIna bAhubaLathI zIrSasthAna bhogavatuM hatuM. te tyAre kulesanna be mahApurUSanA apurva carita guNothI bhAratavarSamAM be navA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa. 39 gAravavALA yuga cAyA hatA. te be mahApurUSamAMthI prathama-hIMdurAja cakravartI ujajayinI nAtha mahArAja vikramAditya dvitIya hIMdu rAjakuLa tIlaka dillIzvara mahArAja anaMgapALanA samayamAM kurUkSetranA chelA lehIleDANa yuddhathI bhAratarSanuM je gArava ane jAherajalAlIvALuM draSTigata thAtuM hatuM te yuddhanA antara pachI bhAratavarSane geravarUpI sUrya aMdhakAramAM DhaMkAI gaye hate. paNa e gADha aMdhakAra dUra karI, pracaMDa bhAskaranI jema prakAzI, eka mahApurUSa amarAvatI sarakhI avaMtInagarInA sIMhAsane beThe; jenI kIrti, bhAti, ane geravagarimA, saghaLA bhAratavarSamAM ujajavaLa thai rahela hatAM. jenI mahAsabhAmAM paMDita lekee bhAratamAtAnA kaMThamAM amUla kaThAbharaNa paherAvyA hatAM te mahA purU panuM nAma rAjAdhirAja vikramAditya hatuM, mahArAja vikramAditya je rAjakuLamAM janme hate te rAjakuLa hAla aMdhakArarUpI sAgaramAM DubI gayuM che. Aje tenuM sAdhAraNa cinha paNa rahyuM nathI. eTale samaya teNe ujajayanInA sIMhAsana upara besI kArya kuzaLatAthI rAjapATa calAvyuM teTale samaya, vidyAguNane suvarNayuga thaI rahyA hate. mahArAja vikramAdityanuM ramaNIya nAma hIMdu saMtAna bhUle tema nathI. jyAM sudhI jagatamAM saMskRta bhASAnI carcA raheze tyAM sudhI vikamAdityane zaka jagatamAM cAlu raheze. mahArAja anaMgapALanuM keTaluMka carita ApaNe upara kahI gayA chIe have tenA saMbaMdhamAM vadhAre bolavuM piSTapeSaNa jevuM ane carvita carvaNa jevuM che. mAtra eTaluM bolavuM jarUranuM che je e mahApurUSe, pitAnA saMjIvanamaMtra baLe patane bhUkha ane motanA bIchAne sutelA I draprasthane pharI ujajIvita karI dIdhuM hatuM. te, mahArAja vikramAdityanA AvirbhAva pachI AThaso varSa upara pedA thaI IsvIsana 792 ( saMvata 848) mAM IdraprasthanA sIMhAsane beThe. teNe IMdramathanA nAza pAmelA gAravane punarUddhAra karyo. mahArAja anaMgapALa pachI vaza rAjAo IdraprasthanA sIMhAsane keme kame beThA. temAMhele chevaTane rAjA anaMgapALa hatuM te bIja anaMgapALa aputraka hate tene bIje kaI utarAdhikArI maLe nahi tethI pitAnA daihItra ceDANa pRthvIrAjane IsvIsana 1164 ( saMvat 1220 ) mAM dIllInuM rAja sIMhAsana seMpI dIdhuM ane vRddhAvasthAthI zAMtimayI munIvRti dhAraNa karI. jyAre te A lekane tyAga karI paraloka game tyAre tenI sAthe prasiddha taiyAra kuLane aMta Avyo. 1 cAveluM cAvavA jevuM. ja tUvAra le, eka samaye vizALa rAjyane adhikAra karyo hate. Aja mAtra be nagare tanA garavanAM cinharUpe hayAta che temAM prathama nagara tuvAragaDha aMbaranA dakSiNa tIre Avela che kritIya nagara paTTananu pATavatI ( je hAla jayapura rAjyanA tAbAmAM che. ), Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhADa rAjasthAna. rAThoDa- --A prasiddhakuLanI unnatti sabaMdhe judI judI jAtanA vivaraNu nevAmAM Aveche. rAmacadranA jeSThaputra kuzathakI, peAtAnI utti che ema te pramANa Apeche. agara je te bAbatamAM teonA mata yuktiyukta nathI tepaNa khelavAnI pharaja paDeche je rATheDa rajaputtA rAmacaMdranA vaMzadhara che. rAjasthAnanA bhATe teenI utti sabadhe judI rItanI hakIkata kaheche; teo Ale che je rATheDa rajapute, potAnI unnatti, mahArAja rAmacaMdranA jeSTha putra kuzathakI che ema eleche paNa tema khelavAmAM tenA mATA bhrama che. tee maharSi kazyapanA vaMzamAM upanna thayela koi rAjAnA Arase kei daityakumArInA garbhe upanna thayAche. 40 bhaTTagra thAmAM lakhelache je rArjaSa vizvAmitranu` lIlAsthaLa gAdhipura (kanAja) ke je rAThoDa rajaputanuM Adika nivAsa sthaLa hatu. ane jyAM isvIsananA pAMcamA saikAmAM te, gAdhipura ( kaneja ) nA sIMdghAsane beThA hatA te samaya pahelAnu teonuM vivaraNa kei sthaLe jovAmAM Avatu' nathI. je vivaraNa nIkaLI Aveche te kevaLa kalpanA jALathI DhaMkAI gayela che. te kalpanAjALane chuTI karI, temAMthI vivaraNanA satya viSaya zeAdhI kaDADavA e tadRna asabhavIta lAgeche. izvIsana nA pAMcamAM saikAne, rAThADanA aitihAsika jIvananA prathama yuga kahIe te temAM koi rItanI atyukti nathI, kAraNake te saikAthI teonA caritranu', ceAgya vizvaraNu maLI Aveche. e samayathI teenu jIvanacaritra spaSTa rIte, ane vizadarUpe jovAmAM Ave che. bhaTTagraMthamAM jovAmAM Aveche je musalamAna vIra zAhabudInanA abhyutthAna kALe, rAThoDa rajaputA, sArvabhAma Adhipatya meLavavA mATe dIllInA taiyAra rajaputa sAthe ane aNuhIlavADanA bAlakarAya sAthe praca'DaDa laDAInA yuddhakSetramAM utaryA hatA. rAjya, dhana, gAravaramA vIgere saghaLAM anitya che. saghaLu acirasthAyI rAjya ane gAravamATe rAThoDa rajaputae je mahA anarthanuM mULa pedA karyuM tethI, teonAM sadantara nAza thayA. ane saghaLA bhAratavAsInA kaMThamAM yavananA dAsatvanI sAMkaLa na khANI. jo rAThoDa rajapute te anartha kArINI gaiAravatAnI icchAne tAbe na thayA ha|ta tA musalamAne bhAratavarSane kakhaje karI zakata nahiM. xrAThoDa rajaputenI te sarva nAza karanArI rAjyapRhAthI bhAratanu adhaH5 x rAThoDakuLa, dhaDula, bhekeLa duharIyA vIgere grevIza zAkhAmAM vaheMcAyalu che teonA gAtrAcArya gatama che. tenIza!khA mardinI che. teone gurU zukrAcArya che. temane gupATa Ani che teonI devI pAMkSiNI che. te ene gaitamageAtravALA jANIne mahAtmA TADasAheba teone gaiAdha' dhamAvalakhI gaNeche. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa. 41 tana thayuM AryavIra pRthvIrAja zatrunA hAthamAM AvI paDe. samara kesarI samara sIMhe raNakSetramAM AtmajIvananuM balidAna ApyuM. vaLI svadeza hI pApiSTa jayacaMda gaMgAjaLamAM DubI, pitAnI vizvAsa ghAtakatAnuM ghaTe tevuM phaLa pAmyA. rAThoDarAja jayacaMdana zIvajI nAmane eka putra hatuM. te zivajI, potAnA pitRrAjya thakI palAyana karI mAravADanA marU prAMtamAM jaI Azraya karI rahyA. tyAM suMdara nAmanuM eka prAcIna nagara hatuM te samaye, te nagara TIphaTI avasthAmAM hatuM. zivajIe te nagarane sudhArI temAM pitAnuM reTheDarAjya sthApyuM, kame kame mAravADamAM te eka meTA rAjya tarIke thaI paDayuM ane jotajotAmAM te ghaNuM geravatAmAM AgaLa vadhavA lAgyuM, ane tyAM raheDarAja zivajInI saMtati mahA parAkamazALI thaI. ekavAra te saMtatioe, pitAnuM lehI ApI megala bAdazAhane madada karI hatI. hAla teonI virakIrti ane tejasvitA svama kathA pramANe iti samAptine pAmI che. hAla te mahAvIra zivajInI saMtatine jovAthI teonI prAcIna gairavagirimAno eka paNa dAkhale cinha svarUpe jovAmAM AvatuM nathI. kuzAvaha-kuzAvaha kuLa, bhagavAna rAmacaMdranA putra kuzathakI utpanna thayela che. kezala rAjyamAMthI be zAkhA bahAra gaI che. temAMthI eka zAkhAe, bahu dUra paMcanada ( paMjAba ) dezamAM jaI lAhora nagara sthApyuM. bIjI zAkhA bahAdUra jaI zakI nahi teNe zeNu nadInA tIre roTasa nagara sthApyuM. je zAkhA paMjAba pradezanA lAhoranagaramAM thoDA samaya sudhI vasI hatI, teNe naravara nAme eka bIjuM zahera sthApyuM. ema kahevAya che je te naravara zahera vikhyAta naLarAjAnI lIlAbhUmi hatI tyAM tenA vaMzadharee aneka varSa akhaMDita, bhAve rAjya karyuM hatuM. tAtAranA ane megalanA zAsanakALamAM paNa teo, pitAnA pitRsIMhAsanane sArI rIte jALavI rahyA hatA. aneka dIvasa rAjyabhegA karyA pachI mahArAja naLane eka vaMzadhara chevaTe marAThA lokothI sIMhAsana bhraSTa thaye. mahArAja kuzanA vaMzadhare aneka divasa naravara zaheramAM ekatra rahyA. chevaTe khrIsTIya dasamA saikAmAM teo be zAkhAmAM vaheMcAI gayA. temAMthI eka zAkhA tyAM rAja karavA lAgI, bIjI videzane tyAga karI, anArya ane asabhya mIna lokenI AvAsabhUmimAM vasavATa karavA lAgI, tyAMthI te dezanA lekee, ghaNa ; ceSTA karI teone hAMkI kahADyA. chevaTe teoe aMbara nagarInI sthApanA karI. te anArya ane asabhya mInadezanA madhyabhAgamAM mahArAja kuzanA vaMzadhae aMbaranagaranI pratiSThA karI. te rAjasthAnanAM bIjAM moTAM nagaramAM vizeSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna, prasiddha thaI paDayuM. taimukuLa tIlaka bAdazAha akabaranA rAjyazAsananA kALathI aneka rAjaputakuLane adha:pAta thaye. paNa aMbaranuM kuzAvaha kuLa te samaye, pitAnuM gaurava ane mobhe sArI rIte jALavI rahela hatuM. agnikuLa-jaganmAnya sUryavaMza ane caMdravaMza, jema sUrya ane caMdrathI utpanna thayela che tema agnikuLa paNa AjhithakI utpanna thayuM che. hIMdu kulAcArya nA matamAM, te vaMzatarUnI cAra zAkhA che. prathama paramAra, dvitIya-pUrIhara-tRtIya ciAlukya vaMza vA solaMkI caturtha-hANa. ema kahevAya che ke jyAre dharmavAra pArzvanAthe avatarI, samagra samAjamAM dharmanuM meTuM AMdolana karyuM. te samaye agnikuLanI upatti thaI hatI. dharmanA te bhISaNa saMgharSaNakALe parAkamazALI lokonA AkramaNathI pitAnA dharmanA rakSaNa mATe brAhmaNae te agnivIranI sRSTi karI che - rAjasthAnamAM abuMda vA Abu nAme eka parvata che. te parvatanI ucI Toce e bhISaNa dharma viplavanuM pradhAna raMga sthaLa che. ema kahevAya che je te ucI Teca upara brAhmaNoe agni kuMDa saLagAvyA temAMthI vIra agninI sRSTi karI che. je sthaLe te pavitra agnikuMDa saLagAvyA hatA te sthaLa hAla paNa jovAmAM Ave che. brAhmaNonA abhuta tapi baLe pApanAzana agni thakI je vIrakuLa utpanna thayuM che te varakuLe, aneka varSo sudhI pitAne pracaMDa prabhAva ane alya dharmanurAga aTala ane acaLa rIte rAkhyuM hatuM, paNa musalamAnanA bhArata varSamAM AvavA upara agnikuLane ghaNe khare bhAga brAhmaNu dharmane tyAga karI te dharmamAM ane ddha dharmanA anuyAyIo banyA hatA. 1 paraspara dhasAre. 2 baLave. * TeDa sAhebanA matamAM cAra buddhanuM astitva sapramANa kahI zakAya che. teNe kahela che te cAra AzAmI, ekezvaravAdI hatA. madhya eziyAmAMthI be dharmane teoe A ane tene bhAratavarSamAM pracAra karyo. teonA dharmazAstra eka khIlAnA mAthAnA AkAra jevI lIpImAM lakhAyela hatA. saurASTra jezalamIra vagere rAjasthAnamAM jyAM jyAM biddha ane janane vAsa hatuM, tyAM tyAM ToDa sAhebe pharI aneka zIlAlekho zodhI kADhela che te cAra buddha nIce pramANe che. prathama buddha ( caMdravaMza pratikAtA ) anumAna brI pU. 2550 varSa upara avatarela che. dvitIya buddha neminAtha (jana matamAM bAvIsamA tIrthaMkara ) ,, 1120 , vatIya pArzvanAtha ( , vIzamAM , ) , 150 , . caturtha mahAvIra che , vIzamA , ) , 533 , , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa 43 pramAra-vA-paramAra-prasiddha agni kuLamAM sarvanI pahelAM amAravaze sArI pratiSThA meLavI. solaMkI ane cahANa kuLanI mAphaka te vizeSa samRddhizALI ane parAkrAMta thaI zaka nahi paNa te traNe kuLane ItihAsa jotAM suspaSTa pratIta thAya che je te solaMkI ane cihANa kuLa karatAM sarvanA agre pramAra vaMza samRddhizALI thaI paDaye hate. te pramAra kuLanA tAbAmAM agni kuLanI eka zAkhA purIharakuLe sArAM kAma karela che. ema kahevAya che je vIrapuMgava kArtavIrjunanI prAcIna mAhezmatI nagarImAM paramAra vaMze, pahelI pratiSThA meLavI. te mAhiSmatI nagarImAM thaDe kALa rAjyakarI teNe, viMdhyAcaLanA mUMgadezamAM dhArA ane mAMdu nagarInI pratiSThA karI, vaLI ghaNA leke kahe che je prasiddha ujajyanI nagarInI sthApanA paNa karelI che | narmadAnadInuM atikamaNa karI, tenI dakSiNe baddara paramAra kuLanuM rAjya vistAra pAmyuM hatuM. bhaTTa graMthamAM kahela che je IsvIsana 714 (saM 770)mAM rAma nAmane eka prasiddha rAjA paramArakuLamAM pedA thaye. teNe kailaMga pradezamAM eka svataMtra rAjya sthApyuM. kavivara caMda bhATe te saMbaMdhe lakhela che je rAma pramAra bhArata varSamAM sArvabhauma adhipati hatuM, tenA tAbAmAM aneka aneka rajaputa rANAo sAmaMta svarUpe virAjatA hatA. rAma paramAra bhAratavarSane sArvabhauma adhipati hare, tenA paralekavAsa thayA pachI keTalAeka sAmateo svataMtra rAjya sthApyAM hatAM. gilahoTakuLanA prAdurbhAva upara paramAra vaMzanuM pUrva saiArava ghaNe bhAge asta dazAmAM AvI gayuM hatuM. paramArakuLamAM bheja nAmane eka prabaLa parAkramazALI rAjA pedA thaye hate. tenAja yazathI ane puSkaLa kItI vikamathI tene vaza ujaLe thaye hate. hIMdurAja cakravartI mahArAja vikramAdityanI mAphaka tenI rAjasabhAmAM paNa nava ratna * paramAra kuLe je saghaLAM nagaro adhikrata karyA temAM nIce lakhelAM vizeSa prasiddha che. mahezvara ( mahetA ke dhArA, mAMdu, ujajayina, caMdrabhAgA, cita, Abu, caMdAvatI meM, medAna, amAravatI, amarakoTa, vikhAra vagere. te saghaLamAMthI keTalAMka teoe jItelA ane keTalAka sthApelAM che. - + prasiddha caMda barDAimAM lakhela che je kailaMganA rAjya cakrava mahArAja rAmamAre sIMhAsana upara AvI rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLane bhUmiti ApelI che. tuAra vaMzane dIlI, sairavaMzane patana, cAhAkuvaMzane aMbara, kAmadhvajane kanoja, parIkarane maradeza, yaduvaMzane suraDa, jALane dakSiNa, pAraNane kaccha, kIharane kAThIyAvADa ane rAyapukAra sIMdha deza Apela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 TAra rAjasthAna hatAM. tenA rAjya kALamAM saMskRta bhASAnI sa'purNa unnatti thai hatI. te utkarSathI mahArAja bhejanu nAma prakhyAta thayuM. hIMdu saMtAna, tene have bhule tema nathI. jyAMsudhI pRthvImAM amRtapama saMskRta bhASAnu. anuzIlana raheze tyAM sudhI, pRthvImAM tenuM nAma hamezane mATe suvarNanA akSareAmAM ketarAyela raheze eTaluMja niha balke pujya nAmavALA pavitra rAjAnI nAmAvaLImAM paNa tenuM nAma sadAne mATe yazavaMtu banI raheze. paramAra kuLamAM bhAja nAmanA traNa rAjA pedA thayA che. te traNe bheja vizeSa vidyAnurAgI ane parAkramazALI hatA paNa A sthaLe kayA bhejanu' nAma mukarara karavu te duSkara che. je caMdraguptane mahanIya kIrtakalApa ane atyaMta gaiAravane viSaya bhAratanA itihAsamAM suvarNanA akSarothI kotarAyelA che. jecaMdraguptane grIka itihAsa lekhake e digvijayI alekajhAMDarane mATe pratipakSI kahela che. te cadragupta, paramAra vazanI pradhAna zAkhA airyavazamAM peDhAthayela che. pazu bhaTTa kavi skruta kuLAkhyAna graMthamAM tene takSakakuLamAM upanna thayela jaNAvavAmAM Aveche. ane vaLI pramArakuLa sa badhe je prAcIna lipi zeAdhAi hAthamAM AvI che, te saghaLInI samAlecanA karatAM mAlUma paDeche ke te mArya zAkhAkuLaneA pradhAna purUSa takSaka kuLamAM cadragupta pedA thayA cheM. zALIvAhananAmanA mahAvIra rAjAnA pracaMDa bAhubaLe hIMdurAja cakravatI mahArAja vikramAdityanu sIhAsana calAyamAna thaIgayuM hatuM. te zAlivAhana takSaka vaMzanA che. ujayanI nAtha vikramAdityane sI'hrAsanathI padacyuta karI zAlivAhana ujjayanInA adhipati rAjA thayA hatA. ane dakSAguAdi dezamAM vikrama saMvata cAlatA hatA te savata cAlate madhakarAvI potAnA nAmane zaka calAvye hate. je haju cAle che. jema pramAra rajaputtee ekavAra potAnA apratima pratApe ane vipulagaiArava nA prabhAve, rajaputarAjAonA zIrSasthAne besavAnA adhikAra meLavI zakyA hatA, te pramAra rajapute durbhAgyavaze avannata dazAmAM AvI gayelA jovAmAM Ave che. bhAratavarSamAM sthAne sthAne tenI je kIrti sthApita hatI te kI Mta kALanA grAsakAI eka zIlAiilapathI mAluma paDeche je saMvat 1100 ( i. sa. 1044 ) mAM tra!jo bhArAjA rAjya rIMhAsane beThA. vaLI te zIvAya bhojaprabaMdha nAmanA graMthamAM teja varSa nirUpita che, meTale ke te zIlipi sapUrNa vizvAsa karavA yogya che. te graMthamAM ema pattu kahela che. pahele ane bIjo bAja sa`vat633 mAM ane 721 mAM paidA thayA hatA. * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanuM sakSipta vivaraNa, 45 mAMpaDI Aja leApa pAmI che A jagatamAM kALanuM mAhAtmya kANu jANIzake che? kALa sRSTikartA ane kALa pAteja tenA sa MhAra kattA ane duHkhanA niyAmaka che. Aja je AsAmI, vipula dhananA adhikArI thaI ahaMkArathI saghaLA vizva brahmAMDane tRNavat gaNeche ane peAtAnA anujIvIone pazuvat gaNeche, te AzAmI, gheADA dIvasamAM sarvaniyatA kALanA akha`DanIya niyamAnusAre chinna mastaka thai smazAnamAM AleATate jovAmAM Ave che, Aje te, zIyALa, kUtarA vIgere adhama jAnavaronI ThAkara khAtA jovAmAM Aveche. je akhaDita kALa mAhAtmya e saghaLAM avazyabhAvI piraNAme jovAmAM Aveche te kALanA apAra mahimAmAM paramArakuLanuM prAcIna gArava leApa pAmI gayuM che. je pramArakuLa, mahArAja caMdragupta vIgere bhuvana vidita rAjAonA pradIpta pratApathI ujavala hatuM. ane eka vakhata evA hatA ke mogala bAdazAha humAyuna potAnA sIMhrAsana uparathI padacyuta thaine eka sAmAnya paramArakuLanA vaMzadharanI pAse Azraya pAmI jIvananu rakSaNa karI zakayeA hateA. te paramArakuLanI kIrti ane prabhAvanuM cinha Aja kAi sthaLe jovAmAM AvatuM nathI. paramArakuLa ekadara pAMtrIzazAkhAmAM vibhakta che. te pAMtrIzazAkhAmAM bhIhAlazAkhA vizeSa prakhyAta tI. te bhihilazAkhAmAM je saghaLA rAjAe upanna thayA che te saghaLA rAjAee aneka varSa sudhI, ArAvaLInI taLeTImAM AvelI caMdrAvatImAM rAjya karyuM hatuM. cAhumAna vA cAhANa--vAcakavRMdane yAda haze ke cADhANakuLanA gArava ane pratiSThAtAnA viSaya ApaNe upara varNavI gayA chIe. jethI A sthaLe tenu vizeSa vivaraNa karavAnI koIpaNa jAtanI jarUra nathI. je viSaya pahelAM carcAi gayelA nathI te viSayanuM vivaraNu karavuM amAne yathAyeAgya lAgeche. pavitra agnikuLamAM je je zAkhAe usanna thai hatI te te zAkhAmAM cAhANunI zAkhA vizeSa baliSTha hatI. kaheAya che, je ekavAra cAhANu rajaputeA evA baLazALI ane zUrA banyA hatA ke teonA pracaMDa vIrya prabhAvathI bhAratavarSanA khIjA rajapute nu gArava tadRna jhAMkhu ane hIna prabhAvavALu banI gayuM hatuM. rAja sthAnanA chatrIza kuLamAM aneka kuLe AkharU, jAheAjalAlI ane vipula aLa meLavIne prakhyAta thayA hatA parantu ahiM'A jaNAvavu. ceAgya thaI paDaze ke vadhAre paramANeAnu anuzIlana karatAM spaSTa mAluma paDeche ke, praca'Da varyazALI vIra cai:hANa rajapute rajaputa jAtimAM mukuTasthAne mukAi gayA hatA. upara kahela prasiddha rAjakuLamAM je keTalIka zAkhA upanna thai che, teoe peAtAnA mULa vazatarUnA yathArtha gAravanu rakSaNa karela che. e saghaLI rakSaNa kara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhoDa rAjasthAna, nArI zAkhAomAM ceDANa rajaputanI zAkhA agresara che. te zAkhAomAM hAra, khicI devarA, zani, gurU, vigere vizeSa prasiddha che. teonA vIratva ane gaurava garimAnuM varNana bhaTTI graMthamAM suMdara rUpe racIta thayeluM che. Aje paNa te zAkhAnA vazaro te bhaTTakavipraNIta gAthA vAMcI pitAnI cAlatI sthitine bhulI jAya che. cehANukuLanA pratiSThAtA viravara cahANanuM kAlpanika janma vivaraNa atIva manahara che, agaraje ke te mahinI kalapanAnI jALathI DhaMkAI gayela che te paNa te jANavAthI hadayamAM vilakSaNabhAva pedA thAya che. pUrve ApaNe kahI gayA chIe je prasiddha sumerU ane kelAsanI vAphaka ane budAcala ( Abu ) atIva pavitra parvata che. agnikuLamAM pedA thayela rajaputa vIre, Abu parvatane acaLezvaranI AvAsabhUmi kahe che. te parvata, kaMdamUla bhakSaNa karanAra tapasvIone sevanIya che. yegazIla brAhmaNoe, pAkhaMDI ne haNI, pitAnA sanAtana dharmanuM rakSaNa karavA, te ucA girirAjanI Toca upara tapazcaryA karatA hatA. sanAtana dharmAnurAgI brAhmaNe eka divasa nitya koNamAM, pitAno hAma kuMDa khodI saLagAvI pitAnA ISTadevane Ahuti ApatA hatA. e samaye. rAkSasoe AvI, bhayaMkara tophAna macAvyuM ane te sthaLe puSkaLa dhULa uDADI brAhmaNenI kriyAmAM vidma pADyuM hatuM. vaLI durAcArI daityoe, te samaye lehI, mAMsa, hADakAM vagere apavitra padArthane yajJakuMDamAM pheMkyA hatA. te duvRtta rAkSasonA bhIpaNa atyAcAthI brAhmaNanA vegane bhaMga thaye, teo abhaNa vara meLavavAmAM kRtakArya thayA nahi. sanAtana dharma vidveSI pApAcArI daityanA evA atyAcArathI paNa pratijJAvALA brAhmaNone kaThora adhyavasAya tilamAtra calAyamAna thaye nahi. teoe pharIvAra agnikuMDa saLagAvI Ahuti ApavAnuM zarU karyuM, ane kuMDanI cAre tarapha besI anargaLa maMtroccAraNa karI, deva mahAdevanI prasannatA meLavavA teo prArthanA karavA lAgyA. te pavitra agnikuMDamAMthI eka mUrti pedA thaI, tene sarvAge vIranuM lakSaNa jovAmAM AvyuM nahi tyAre brAhmaNoe tene rokIdAra rUpe bAraNamAM ubhe rAkhe, tyArapachI agnikuMDamAMthI bIjI mUrti pedA thaI. culakanI jevI jenI AkRti hovAthI brAhmaNae tenuM nAma cAlu rAkhyuM. kame trIjI mUrti, agnikuMDamAMthI 1 Iti , iDela. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanu' sakSipta vivaraNa, 47 pedA thaI, brAhmaNeAe tene paramAra evuM nAma ApyuM. te smRti vIr cinha yukta ane yuddhakaLAmAM pravINa jANI brahmaNeAe, tene asuronI sAme laDavA mekace pramAravIra, bIjA vIrAne sAthe rAkhI, daityanA saMge sa'grAmamAM pravRtta thayeA paNa te, yuddhamAM jaya meLavI zakayA nahi. tyArapachI vaziSTadeva, addhapadmAsane pharIvAra beThA ane avirAma ma`trapATha karI devane khelAvavA lAgyA. teNe agnimAM jema Ahuti ApI, tema te pavitra agnikuMDamAMthI eka vIramUrti pedA thai. tenAM avayava lAMbA hatA, tenuM lalATa vizALa hatuM, tene kezarAzi kAjaLanA jevA kALA hatA, tenI AMkhe kALI ane vizALa hatI, vaLI tenu vakSa:sthaLa vizALa hatuM, tenI mUrti atIva bhayAnaka hatI, tenA saghaLA aMga upara bakhtara hatuM, tenI pITha upara khANathI bharela moTA bhAgyeA hateA, tenA hAthamAM viza!La sarAsana ane talavAra hatAM, tenA cAra hAthamAM judI judI jAtanAM astrazastra hatAM, te vIrapurUSane A vIratA dharAvanAra vipula baLazALI joi brAhmaNAe tenuM nAma cAhu!Nu rAkhyuM. te praznala parAkrAMta caiAhANu vIra, vagara vilaMbe, raNasaMgrAmamAM cAlayeA. jyAre te rasa'grAmamAM cAlye ke turataja tapodhana viziSTadeve, bhagavatI AzApUrNI devInI prArthanA karI tethI karI ekadama, trizuLadhAriNI zaktidevI sIMhanI pITha upara beThelI, tee saghaLAnI sanmukhe pragaTa thai ane cAhAvIranI madade viza vIgerene raNasaMgrAmamAM mokalI, AzApUrNA bhagavatI sa`grAmamAM ja, ceDANa vIrane utsA dvita karI aMrrhuta thai gai. brahmaNAe te cAhAvIrane Anahala nAme kahyA. vIravara cAhANu athavA Anala vizeSa utsAhita thai, peAtAnA senAdaLa sAthe sagrAmamAM asuranI sAme thaye, banne dala vacce bhayaMkara yuddha cAlyuM, vRtta haiye, Anahalanu' praca'Da parAkrama sahya karI zakyA na ui jethI chevaTe tene atyaMta parAjaya thayA; temAMthI keTalAka asure yuddhakSetramAMthI palAyana karI gayA. keTalAke te sa`grAmamAM prANatyAga karI, e pramANe durAcArI dAnaveA parAjaya pAmyA, ane brAhmaNeA nirbhaya thai gayA. te mahAna baliSTa ane kSatrIkuLadIpaka cehANukuLamAM vIravara pRthvIrAje janma lIdheA che. caiAhANukuLanI tAlikA jovAthI mAluma paDeche je vIravara AnalathI te mahArAja pRthvIrAja sudhI caDDANukuLamAM ekaMdara AgaNucAlIza rAjAe pedA thayA che. te tAlikA zuddha che ke na i tenA vicAra karavAno koi upAya natha paraMtu vizeSa anuzIlana karavAthI mAluma paDeche je te tAlikA vizuddha che. kAraNake bhaTTa kavi graMthamAM varNavela che ke mahArAja vikramAdityanA AvirbhAva pahelAM ghaNA varSe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. TeDa rAjasthAna, upara agnikuLanI sRSTi thaI che. vaLI itihAsa jovAthI mAluma paDe che ke mahArAja vIra vikramAdityathI 1255 varSa upara pedA thayela che. tyAre evA lAMbA samayamAM mAtra egaNacALIza rAjAnuM astitva zI rIte saMbhave ? cANakuLamAM ajepALa nAmane eka pratiSThAvALe rAjA pedA thaye che te prasiddha ajamera (ajamera) nA kIllAno pratiSThAtA che. keTalAka anumAna kare che ke e ajameranI pratiSThAnA prAkALe prasiddha zaMbhara* nAmanA taLAva upara zaMkara nAmanuM eka nagara, cehANa rajaputoe sthApyuM hatuM. te zaMbhara nAmanA anusAre nagaranA rAjAe zaMbharIrAja nAme oLakhAvA lAgyA. cehANa rajaputane gArava ane pratApa, te saghaLA nagaromAM akhaMDIta bhAve lAMbo kALa virAjIta hatuM. chevaTe je dina hIMdurAja cakavartI mahArAja pRthvIrAja mAtAmahanA dIllInA sIMhAsane beThe te dina rohANukuLa ekavAra pracaMDa teje jhaLakI rahyuM hatuM, paNa te jhaLakATa, teja bujhAI jatA dIvAnA jevuM kSaNa sthAyI hatuM. eTale ke pRthvIrAjanA saMge cehANunuM gaurava ane te saghaLAM nagaronI jAhojalAli vinaSTa thayAM. pavitra agnikuLe, cohANa vIra rajaputenA akika vIratve, ane garave, amaratA meLavI che. je sadhaLA dhuraMdhara rAjAo cehANukuLamAM pedA thayA che temAM mANukarAya mahArAjanuM nAma samaraNIya che. paMjAba pradezamAM mulasamAnanA humalAne mahArAja maNikarAye, moTA jorathI reyA hatA. kevaLa pRthvIrAja ane mANikarAyanA parAkramanI vAta choDI daIe to paNa cehANa kuLanA bIjA vira rAjAonI vAtanuM vivaraNa karavAnI ApaNane pharaja paDe che. musalamAna ItihAsa lekhaka mukatakaMThe svIkAra karI gayA che je durgharSa musalamAna vIra mahamade, jyAre pracaMDa enAdaLanI sAthe sArASTra tarapha kuca karI, tyAre ajamera nagaramAM eka pratApAnvita rAjAejha tene, moTA bhayAnaka saMgrAmamAM harAvyuM. te ceDANa vIranA pracaMDa khaDaga balanA prabhAve mahamade vijayanI AzA cheDI daI raNasaMgrAmamAMthI pAchA pharyA hatA. hIjarInA pahelA saikAnA zeSabhAgamAM vikhyAta senApati kAzIme mahArAja mANikarAya upara humalo karyo, te bhISaNa yuddhamAM mANikarAyanA pracaMDa pratApathI rajaputonI pradhAna ArAdhya devI bhAgavatI zAkaMbharI mAtAnI eka pASANa pratimA zabharanI hadanA madhyabhAge saMsthApita che te zAkaMbharI thakI tenuM nAma zaMkara kahevAyuM che. * te rohANu vIranuM nAma dhamAdhirAja te vizALa devane pitA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa, 49 musalamAna sainya hArI gayuM. je samaya musalamAnanA itihAsamAM varNavela che. te samaya pachI musalamAne e vAraMvAra uparA uparI bhAratavarSa upara humalA karI, bhAratavarSanuM puSkaLa dhana luTI lIdhuM. je samaye mahArAja vizALadeva ajameranA sIMhA sana upara bIrAjatA hatA te samaye musalamAna leke bhAratavarSa upara trIjIvAra caDI AvyA hatA. cehANu vIra vizALadeva, dezarI ane sanAtana dharma vidvaSI musalamAnanA apavitra grAsamAMthI, pitAnA rAjyane ane dharmane bacAvavA, vizALa senAdaLa sAthe musalamAnanI sAme cAlya, bane senA vacce ghora yuddha thayuM, te bhISaNa saMgrAmamAM musalamAne parAjaya pAmI raNakSetra thakI palAyana karI gayA. te bhayAnaka saMgrAmanA samaye, aneka hIMdu sAmaMta rAjAo, mahArAja vizALadevane sahAya karavA, tenA vAvaTA nIce ekaThA thayA hatA. te rAjAomAM paramArakuLamAM unna thayela, vIra udayAditya vizeSa prasiddha hate. ghaNuM karIne saghaLA bhaTTagraMthamAM mAluma paDe che ke vIra udayAditye IsavIsana 1096 mAM prANa tyAga karyo. te mukarara karela samayanuM avalaMbana karavAthI nizcaya pratipanna thAya che je te mahA saMgrAmane vyApAra mahamadanI cothI paheDInA vikhyAta purUSa medAdanA rAjyamAM thayuM che. mahArAja vizALave, te yuddhamAM jaya meLavyuM che. tenuM yathArtha satyapaNuM dilhInA prAcIna vijayastaMbhanI zIlAlipi sArI sAbItI Ape che. cehArAja vizALadevanA pracaMDa parAkramathI musalamAnavIra mAdAda saMpUrNa rIte parAjaya pAye kharo, paNa tethI tenI bhAratavarSa uparanI jItavAnI vRtti zAnta thaI nahi. musalamAne ToLAbaMdha bhAratavarSamAM AvavA lAgyA ane teo bhAratavAsI upara vizeSa atyAcAra karavA lAgyA, teonA AvA atyAcArathI bhAratavarSIya rAjAenA rAjya ghera azAMtimAM paDyA, tethI teonuM gaurava ane mAna, kame kame hIna thaI gayuM. chevaTe ceharukuLanA zeSa narapati mahArAja pRthvIrAjanA kArAgaMdha sAthe ane maraNa sAthe bhAratavarSamAM cehANa rajaputanuM gaurava ane vikrama ekadama asta pAmyuM. cohANukuLa ekaMdara covIza zAkhAmAM vibhakta che. te covIza zAkhAmAM, harAvatI pradezamAM buMdI ane koTAne rAjavaMza vizeSa prasiddha che. te hANa rAjAo, pitAnA pUrvajonA ravane sArI rIte rakSaNa karI zakyA che. te be rAjakuLanA pUrvapurUSamAMthI cha purUSoe, vIratva batAvI, pitRhI, niSphara auraMgaje. banA hAthamAMthI gharaDA zAhajahAnanI rakSA karavA mATe ghaNI prasannatAthI pote laDyA hatA ane chevaTe tene mATe prANa arpaNa karyo hato * e zIvAya, gAna ane raghugaDhanA khIcI, mIrAhInA devara jhAleranA zanigurU suvA ane zanIcaranA cahANa ane pAlagaDhanA yAca, potapotAnAM nAma amara karI gayA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. DhoDa rAjasthAna, cehaNakuLanA aneka sAmaMta rAjAoe, pitAnI nIvAsa bhUminA rakSaNa mATe potAnA pitRpurUSane pavitra sanAtana dharma cheDI dIdho hatena te kAmamAM pahelA pRthvIrAjane bhatrIjo IzvaradAsa che. cAlukya vA selikI- upara kahevAya gayuM che je selakIkuLa, pramAra, ane cehANa e be kuLanA samayamAM unna thayela che. aitihAsika vRttAMtanA upagI upakaraNa vagerenA abhAve selaMkIne pUrvavRttAMta yathArtha maLI zakatuM nathI. bhaTTakAvya graMthamAMthI mAluma paDe che ke jyAre raDeDa rajaputoe kanejane kabaje karyuM te samaya pahelAMthI solaMkIkuLa vizeSa pratiSThAne pAmyuM hatuM. laMgara leke ane te athavA mAlakhAnI loko pavitra solaMkIkuLamAM janmyA hatA. kALakrame teoe musalamAna dharma svIkAryA, tenI pahelAM teo malayadvAra ( malabAra ) nA kinArA uparanA kalyANa nagaramAM vasatA hatA hAla te kahayaNa nagaramAM teonI khyAtinAM ane kIrtinAM cinha jovAmAM Ave che. te nagaramAMthI solaMkIkuLanI eka zAkhA bahAra nIsarI kALakrame teNe aNahIlavADa pATaNamAM pratiSThA meLavI. prAcIna sArakuLamAM bheja rAja nAmane eka rAjA unna thaye hato. te rAjA pachI aNahIlavADa pATaNamAM bIje kaI sAvaMzIya rAjA, gAdIe beThe nathI. kAraNake saMvata 987 ( I. sa. 931 ) nA varSamAM te bhojanuM mRtyu thayuM, tenA ThekANe tene dohitra solaMkI mULarAja aNahIlavADanA sIMhArane beDe. mULarAje . mAtAmahanA sIMhAsana upara besI aThThAvana varSa rAjya karyuM. tenA parokavAsa upara tene putra caMdrarAva tenI gAdIe beThe. tenAja rAjyakALamAM durgharSa musala mAna vIra mahamada gajanIna vijayI lazakare aNahIlavADa-pATaNa pAse AvI sakhta hamalI karI ane te saMgrAmamAM jaya pAmI mahamada puSkaLa rAjaya dhana vigere luMTI laI te prAcIna jAhojalAlI bhegavatA zaherano nAza karavA lAgyuM. musalamAnanA hallAthI aNahIlavADa pharIthI AbAdImAM AvyuM nahIM. A saMgrAma thayA pachI 1 mosALa pakSa mAtAne bApa. + cohANukuLanA keTalAeka rajaputee musalamAnadharmanuM avalaMbana karyuM hatuM temAM kAkhAnI sarvAnI, lebAnI vigere saMpradAyavALA vizeSa prasiddha che. solaMkI getranuM vivaraNa madhyAnI zAkhA pArAjagotra, gahaTa nivAsa sarasvatI nadI, zAmaveda kapilezvara deva, kIjadevI mahIpAla putra * kalyANanAra muMbaI pAse Avela che. v mULarAjanA pitAnuM nAma jayasIMha, jyanI bhojarAjanI putrInuM pANIcara haNa kareluM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chaMtrIza rAjakuLanu sakSipta vivaraNa, pA ane tyArapachInA rAkSaenA rAjyAsanamAM aNahIlapurapATaNanI vizeSa unnati thavA pAmI nahI hatI, paraMtu jyAre siddharAja jayasiMhu te purAtana zaheranA sIMha:sahArUDha thayA tyAre te vIzeSa khyAtivALuM thayuM. kaNATa ane vidhyAcaLanA madhyamAM Avela khAvIza janapada ekavAra siddharAjanA rAjyachatra nIce hatA, paNa eTaluMbadhuM vistAravALuM rAjya, tenA vazadharA lAMbe vakhata bhAgavI zakayA nahi. ema kahevAya che je mahArAja siddharAjanAjazadhara uttarAdhikArIe, koi kAraNavaze, cAhANu pRthvIrAjanA kApAnaLa uttIpita kayA, jethI teNe tene sIMdgAsana bhraSTa karyA hatA. siddharAjanA uttarAdhikArI rAjyastRta thayA, tenA sIMhAsana upara kumArapALa nAmaneA eka ceDANa nRpati gAdie esI rAjya cala:vavA lAgyA. kumArapALa cADhANavazamAM uptana thayela heAine selakIvaMzanA rA upara potAnu' Adhipatya calAvavA aNahIlavADapATaNanI kAyamanI je utarAdhikAra vidhi cAlI AvatI hatI temAM keTalAeka pheraphAra thai gayA. mahArAja siddharAja ane kumArapALa ane rAjAe ddhadharmanA anuyAyI hatA. te bannenA rAjyamAM kotarakAmane vizeSa utkarSa thaye hateA. zAthI ke te samaye ghaNA vijayIstabha banyA hatA. te vijayasta Mbha vIgerenu nimANakaiAzalya joi vismitta ane Anadita thayA vinA rahevAtuM nathI. kAi hIMdurAjAnI kArakIrdImAM evI umadA kArIgIranA uddhAra thayA nathI. musalamAna vIra zAhabudInanA pratinidhioe, ghera atyAcAra karI kumArapALanA bAkInA rAjyamAM ghaNIja azAMti karI dIdhI. te pratinidhionA jumATa ane atyAcArathI prajA bahu kaSTa bhogavavA lAgI. aMte kumArapALa, .te jImATa karanAra jumAgArAne kabaje karI zakayA nahu chevaTe kAra duHkhamAM ane manevedanAmAM teNe A leAkanA tyAga karyo. maDArAja kumArapALanA mRtyu pachI balUmUladeva gAdIe beThA. e mudevanA maraNu sAthe saM. 1284 ( i. sa. 1228 ) mAM aNuhIlavADapATaNamAM sAlakIvazanA rAjyanA ata AvyeA. aNuhIlavADapATaNanu sIMhAsana zela kIvazanA hAthamAMthI jatAM paNa tenuM sIMhAsana khAlI rahyuM hatuM nahi. vizALadeva, nAmanA eka vIra purUSe te sIMhAsana kabaje karyuM. vizALadeva siddharAjanI eka vAghelA nAmanI zAkhA kuLamAM pedA thaye hatA. mahArAja vizALadeva sIMhAsana upara beThA. te rAjyanu sAbhAgya ane sAdaya * siddharAja sIMDhu sara 1150 thA te sa. 1201 sudhI rAjya karyuM. prasiddha jyubIyana bhUJALavettA eleedrIzI tenI rAjasabhAmAM hatA eleedrIzIe kahela che je jayasIMha rAA bAda matAvalakhI hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para TAra rAjasthAna. vadhAravA vizeSa yatnavAn thaye, sanAtana dharma vidveSI musalamAnoe bhISaNa atyAcAre nagaranAM saghaLAM sthaLe naSTa ane bhagna thayAM temAM somanAtha mahAdevanu pavitra ane bhavya devAlaya bhagna ane naSTa thayuM hatu. te pavitra ma Mdira vIgere khIjA lagna ane naSTa sthAnake, vizALadevAlayeA pharIthI sudhArI caNAvyAM. mAlakarAyanu lIlAkSetra aNuhuIlavADapATaNa dhIre dhIra potAnu prAcIna gaiArava meLavatuM hatuM eTalAmAM yamAnucara sarakhA adyAuddIne bhISaNu parAkrama sAthe, te pradezamAM praveza karyA. ane tenA upara humalA karyA tenA pracaMDa humalAneA AdhAta sahya na karI zakavAthI mahArAja gijhulakaNuM rAMgaNamAM paDayA. tyArapachI aNahIlavADapATaNu vizvasta ane pAyamAla thai gayuM. te hiMdu vidveSI tAtArarAjanA niSThura pratinidhienA bhISaNa dArAtmya, atyAcAra durAkAMkSAthI, gurjaranAM ane saiArASTranAM samRddha nagaro ekadama mazAna sarakhAM thai gayAM. cAretarapha bhAMgI gayelAM gharAnA viSAdamayaveza ane cAretarapha prakRtinI AcanIya mArta jovAmAM AvatI hatI. aNuhINavADapATaNamAM sarvasthaLe ( jANe te dudAMtayatranA murtimAnlR julama nAcatA naheAya ema lAgatu hatuM ) mArI nAMkhavAnI prakhaLa IcchA ane kupravRttithI gherAi teoe AdinAthanu pavitra madira virNita karI nAkhyuM. ane tenA basarAzivALA sthaLa upara teoe eka musalamAna phakIranI kabara baMdhAvI dIdhI. e pramANe je kAMi su Mdara hatuM je kAMi pavitra hatu. te saghaLuM dudAMta musalamAnanA viSama vidveSathI ekadama naSTa thaI gayuM. sanAtana dharma vidveSI niSThura musalamAnanA julamathI vizALa saiArASTradeza je kahelI rIte zocanIya zmazAnabhUmimAM pariNAma pAmyA. te samaye sAla kArAya ne lakSmI paNa choDI cAlI gai, upara peAtAnA pitRpurUSanI rAjyabhUmimAMthI palAyana karI Azraya meLavavA sAlakI rAjakuLa bhAratavarSamAM cAretarapha doDayuM, tyArapachI rAjyasIMhAsana eka seA varSa mAlI rahyuM, teTalA lAMbA vakhatamAM keAI hIMdurAjA gAdIe beThe! nahI. te dIrdhakALa vyApinI arAjaktA pachI takSaka vAzIya eka vIrapurUSa smazAna tulya sArASTra pradezanA bhagna sIMhAsana upara beThe, ane threDA samayamAM tenI pUrvaze|bhA lAvavA sAmarthyavALA thaye, tenuM nAma zIharaNa takSaka hatuM. zIharaNe, sArASTranA pUrva gAravanA uddhAra karyo khare, paNa je sAlakI gaiArava ekavAra ahiMta thai gayuM hatuM teneA punarUddhAra te karI zakayA naDhui. zIharaNe, potAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa- 53 pUrvapurUSanA sanAtana dharmane jalajaLI ApI ne musalamAna dharma aMgIkAra karyo hatA ane majAphara nAma dhAraNa karI teNe rAjyazAsana calAvyuM hatuM. atyAcArI musalamAnanA bhayaMkara utpIDanathI solaMkI vaMzavRkSa samuLuM nAza pAmyuM hatuM. te vaMzatarUmAMthI soLa zAkhA pedA thaI hatI, te seLa zAkhAmAM vAghelAnI zAkhA vizeSa prasiddha che. te vAghelA je dezamAM vAsa karatA hatA tenuM nAma vAghelakhaMDa che. mahArAja siddharAjanA vaMzadharee lAMbA kALasudhI vAghelakhaMDanuM sIMhAsana kabajAmAM rAkhyuM hatuM. pratihAra vA purIhAra-purIhArakuLa agara jo ke agnikuLamAM nIcA Asana upara che te paNa tenAM aneka gaurava sUcaka vivaraNa jovAmAM Ave che. teo e kaI dIvasa svAdhIna rAjya bhagavyuM nathI. bhaTTInA kAvyagraMthamAMthI mAluma paDe che je purIhAra rAjAo dilhInA muvAravaMzanA rAjA nIce ane ajamIranA cehANuvaMzanA rAjA nIce sAmatarAjArUpe virAjatA hatA. te tAbedArIvALA jIvanakALamAM teoe svAdhInatA meLavavA aneka ceSTA karelI hatI, te caNa thakI teonAM jIvanacarita akSaya suvarNavarNa ItihAsamAM lakhAyela che. mAtra ekaja varanA vIrAcArathI purIhArakuLa vikhyAta thayela che, te rajaputavIranuM nAma nAdurarAva. pracaMDa vIra nAhararAva pRthvIrAjanA tAbAmAM sAmatarAjArUpe raheto hate. e parataMtratAmAM rahIne paNa ekavAra svAdhInatA ane svAtaMtrya meLavavA mATe teNe je kAra udyama ane adhyavasAya karela che tethI tenuM nAma bIjA rajaputa vIrenI tAlikAmAM dAkhala thayela che, agara jo ke tene te udyama ane adhyavasAya saphaLa ane sArthaka thaye nahi paNa te karavAmAM tenuM vIratva rUDI rIte dekhAI AvyuM hatuM. purIhArakuLanI prAcIna rAjadhAnInuM nAma maMdavAra hatuM tene sAdhubhASA ( saMskRta )mAM maMdA kahe che. vIracarita rATheDa rajaputanA prAdubhAvanI pUrve purIhAra raja putoe mAravADa pradezamAM pratiSThA meLavI hatI. maMdavAra, hAlanA jodhapurathI traNa keza dUra che. agara jo ke tenI hAlata hAla vizvasta che, paNa tenA prAcIna sta vagerenI AbAdI ane samRddhine sUcavI Ape che. kAnyakuja-(kane ja ) ne parityAga karI rATheDa rajapute purIhAranA maMdavAra nagaramAM AvI rahyA, tyAM AvI kRtajJatAnA pavitra mastaka upara pATu mArI teoe, nRzaMsa vizvAsaghAtatAnI mUrti dhAraNa karI. teoe pitAnA A * mahArAjA siddharAjanA pUrva bhAgyarAjanA nAmathI jaNAya che je te zAkhAkuLanuM nAma paDayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ToDa rAjasthAna, zrayadAtAne ja sarva nAza karyo. DeDa rajaputa mAM evuM kukRtya karanAra caMDa nAmane eka adhama mANasa hato. caDe kharA pAzava dharmane anusarI, pitAnA upakArI ane vizvAsu rAjakuLane mATe dhakake mAyo hate. maMdavAranA kIllA upara, pitAnI kukIrtinA dAkhalA varUpa paDeDane nAmAMkita vAvaTo teNe caDhAvI dIdhuM. te ghaTanAthI purIhArakuLanI adhogati thaI. purIhArarAjA agAu rANanA nAme oLakhAtA hatA. gibleTa rAjA huye, maMdavAra upara humale karI, purIhAravaMzane harAvI dIdhuM. tyAre pitAnA vijayanA cimAM, te rANAne IlkAba pAcho kheMcI lIdho hato. purIhAravaMza, Aja bhAratavarSamAM cAre tarapha vistRta thaI paDe che. paNa duHkhane ane paritApano viSaya che je te vaMzamAMthI koIe nRpatinuM svAdhIna jIvana bhegavyuM nahi. kehArI, siMda ane cabaLa nadInA saMgama sthaLe purI hAra rajaputonuM hAla eka vasavATavALuM gAma jovAmAM Ave che. cotrIza gAma ane nAnakaDAM keTalAMka gAmaDAne e upaniveza che. purIhAravaMzano te janapada agAu sIMdhIyA sarakAranA tAbAmAM hato. paNa hAla brITIza sIMhe tene potAnA virATarAjyano anargata karI dIdhuM che. purIhArakuLa ekaMdara bAra zAkhAmAM vibhakta che te bAra zAkhAmAM Ido ane sIMdhIla vizeSa prasiddha che. luNIjha nadInA tIranA pradeza upara te be zAkhAnuM sAmAnya nidarzana hAla paNa jovAmAM Ave che. sAra-ekavAra e jAti bhAratIya ItihAsamAM vizeSa khyAti meLavI zakI che. ekavAra tenA vipula godhe bhAratavarSa adhika geravavALuM thayuM hatuM. bhAratanA sIe teonI kIrti ane gauravanAM gAna vizeSa harSa ane Adare kare che. paNa durbhAgyavaze Aja bhAratavarSamAM koi sthaLe teonI kIrtinuM cinha jovAmAM AvatuM nathI. bhaTTanA kAvyamAM je sArakuLanuM vivaraNa vANita na hatA te bhAratanA ItihAsamAMthI srarakuLanuM mahanIya nAma lepa pAmata-sArakuLanI upatinuM vivaraNa amArAthI avidita che kAraNa ke caMdravaMzamAM ane sUryavaMzamAM tenA nAmane ulekha jovAmAM AvatuM nathI. tethI karI mahAtmA TeDa sAhebe, teone zAkavaMzIya kahela che.. * je purIhAra rAjAne harAvI, rAhuye " rANA " nI upAdhi laI lIdhI, te rAjAnuM nAma maphala. * mAravADa rAjyanA dakSiNa pazcima bhAgamAM e nadI pravAhIta thaI vahI jAya che, - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa. 55 teonuM AdisthAna bhAratabhUmi je na kahevAI hota te avazya svIkAravuM joie je ghaNu junA kALamAM teonuM vaMzatarU bhAratavarSamAM ropAyela hevuM joIe, zAthI ke bhadramAM mAluma paDe che je mevADanA rAjA pUrva purUSa jyAre valabhIpuranA sIhAsane beThela hatA tyAre sairavaMza, teonI sAthe lagnAdi saMbaMdha baMdhAyela hatA. rivaMza, sUryopAsaka hatA, te tenA nAmathI ja niviMvAda rIte siddha thAya che. tenA nAma uparathI sArA evuM nAma paDela che, teNe aneka nagaranI sthApanA karI che. te saghaLA nagaromAM devabaMdara vizeSa prasiddha che. somanAthanA prasiddha maMdi. ranI ane bIjA keTalAMka devAlayanI teNe pratiSThA karI che. ema kahevAya che je devabaMdara adhipati cAravRtine avalaMbana karI bhinna dezavAsI vepArInA vahANamAMthI vepArano sAmAna luMTate have, tethI samudra tenA upara reSa pAmI, tenA nagarane nAza karyo. ahiM daMtakathA upara bharUso rAkhavAne nathI. paNa tAtkAlika vANijya avasthAnI AlocanA karavAthI saca dhI zakAya che. bhAratavarSa te samaye, Araba deza sAthe vANijaya vyApArathI badheluM hatuM. ArabIya vepArIo vepArane zAmAna laI sArASTra pradezamAM AvatA hatA. kAraNa ke bhAratavarSanuM vepAranuM pradhAna sthaLa te devabaMdara hatuM. eTale ke devabaMdaranA rirAjAo te baMdara pAse thaI jazeAvatA vepArInA vahANamAM luMTa. phATa karatA hatA te uparathI Araba dezavAsIo daLathI sAraSTa nI sarahada upara AvI te pradezano nAza karavAne tatara thayA hatA ane tyAMthI te leke e eravaMzane hAMkI kahADyA, te rAjyanA itihAsathI mAluma paDe che, je saravaMza, devabaMdarathI vitADita thaye tyAMthI nIkaLI teNe mevADanA rAjAne Azraya lIdhe. tyArapachI saMvat 802 ( I. sa. 746 ) mAM sarakatpanna bANa rAjAe aNahIlavADa pATaNanI sthApanA karI. tenI pahelAM vallabhIpura saurASTra pradezanI rAjadhAnInA nAmathI prasIddha hatuM. paNa jyAre aNahIlavADa pATaNanI sthApanA thaI tyAre vallabhIpuranI samRddhi rahI nahI. tyAre bANanI abhinava rAjadhAnI, tene ThekANe AbAdIvALI ane samRddhivALI thaI. aNahIlavADa pATaNa, mahArAja bANunA vaMzadharenA kabajAmAM ekase corAzI varSa rahyuM-temAM kamAnvaye ATha purUSe rAjya karyuM. chevaTe te vaMzadharano chello saiArASTra sairarASTra zabadane apabhraSTa zabda che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TauDa rAjasthAna, rAjA bheja gAdIe beDe, je tene bhANejathI sIMhAsanathI bhraSTa thaye tema thavAthI aNahIlavADa pATaNamAM sairavAzanuM AdhipatyapaNuM sarvathA naSTa thayuM.* takSaka ati prAcInakALamAM zAkaTrIpa ( sIthIyA ) thakI te saghaLA mahAvIra purUSo hIMdustAna upara caDhAI karI Avela hatA. temAM takSaka pradhAna che, takSakanAM te vizALavaza thakI bhinna bhinna zAkhA pedA thaI cAre dizA tarapha vistAra pAmI. je jItavaMza, asaMkhya getramAM bheda pAmela che, te jItanA asaMkhya getramAM asaMkhya mahAvIre pedA thayA che te chatavaMza e takavaMza pAse gheDI pratiSThAvALo thaI jAya che. AbulagAjhI te takSakane tuMkane pUtra kahe che. cInanA ItihAsavettAe tene kayaka kahe che bee tene nakArI kahela che. te takArIoe, suprasiddha bAkaTrIyA * solaMkInA vivaraNamAM lakhela che je I. sa. 831 mAM bhojarAjAnuM mRtyu thayuM, tene dedhitra mULarAja tenI gAdIe beTho paNa A sthaLe te bAbatamAM saMpUrNa viparitapaNuM jovAmAM Ave che. ToDasAhebe zA mATe AvIrItanI gaDabaDa karI dIdhI te kAMI mAluma paDatuM nathI. elphInTanapraNIta "bhAratavarSanA ItihAsamAM vaLI eka prakAranuM vivaraNa maLI Ave che je " sArakuLane chevaTano rAjA aputraka avasthAmAM marI gayo te I. sa. 831 mAM paralokavAsI thaze. tene jamAI tenA rAjasIMhAsane beThe " have saghaLA manamAM ko mata satya che teno vicAra kara duSkara che. e saghaLA mata bijAkAramAM che kharA, paNa vizeSa sAvadhAnapaNathI tene vicAra thAya to temAM eka jAtanuM gUDha ekaya rahela che tema mAluma paDe che te traNe matane pATha karavAthI ema te nizcaya thAya che je I. sa. 931 mAM sekuLanuM paryAvasAna thayuM. aNahIlavADa pATaNamAM cAlukAnuM rAjya sthapAyuM. te pahele cAlukayarAja kaI saiArakuLanI strInA peTe janmyo hato. te strIne putra ke svAmIe rAjyanuM Adhipatya meLaveluM hovuM joIe tema thavAthI thayela gaDabaDa dUra thAya che. vizeSa vivecanA karI jevAthI siddhAMta upara AvI javAya che je mAtAmahanA mRtyu upara maLarAja te gAdIe beThe. paNa te bAlaka hovAthI, tene pitA jayasIMha rAjakArebAranI dekharekha rAkhane hate. * AbulagAjhI kahe che je nakAne tyAga karI, A pRthI upara utaryo. teNe tenA traNa putrane avanImaMDaLa vaheMcI ApyuM. tenA nAnA putra jApheTane "kata5sAmAtha" nAmane pradeza maLaze kAspIyana sarovara ane bhAratavarSanA madhyamAM rahela pradeza, " katapasAmAya " nAme prasiddha hato, ema kahevAya che je jApheTe te pradezamAM aDhIso varSa rAjya karyuM. anaTanA ATha putra thayAM te ATha putramAMthI moTAnuM nAma turka hatuM ane sAtamAnuM nAma kAmArI hatuM. turkanA ATha putra thayA. temAM meTA putranuM nAma tanaka hatuM. tanaka pachI cothI paheDIe mogala nAme eka AzAmI avataryo. prasiddha gujakhAM te mogalane putra hatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa paNa rAjyane jItI ezIyA khaMDamAM eka vizALa deza potAnA nAmanA anusAre sthAche jenuM nAma takArIsthAna vA turkasthAna paDayuM. 2STa, takSaka ane tAkanI aneka zilAlipi, rAjasthAnamAM aneka sthaLe zodhAyelI che je zilAlipithI teonA itihAsa saMbadhe keTalIka hakIkata maLI Ave che, te zilAlipimAM takSakonA AcAra vyavahAranuM varNana varNavela che. purANamAM varNavela takSakanA AcAra vyavahAranA varNana sAthe te sArI rIte maLatuM Ave che. te takSakajAtithI bhAratIya AryajAtinuM bahu aniSTa thayela che. aneka aryarAjAo teonA kara AcaraNathI akALe maraNane zaraNa thayA hatA. bhagavAna kuna dvayAyananA amRtamaya anupama mahAkAvya graMthamAM tenuM suspaSTa udAharaNa ApeluM che. mevALI kahapanAnI ghATI jALamAM teNe je saghaLuM amUlya etihAsika viravaNa nAMkhela che te saMpUrNa rIte udhRta karavAthI bhAratavarSamAM eka navo yuga pravartaze. parava nRpati mahArAja parIkSita, krura carita takSakanAM viSa daMzanathI maraNa pAmyuM. tenA putra janamejaye, pitRghAtI ghAtaka takSakane tenA nibahurAcaraNanuM pratiphaLa pAmavA mATe mahA sarpa yajJanuM anuSThAna karyuM. te hakIkata dareka hIMdusaMtAna jANatA haze, paNa te rUpakanA AvaraNamAM je aitihAsika satya gupta avasthAmAM rahela che te ItIhAsIka satya kaIka hIMdusaMtAna bhAgyeja jANavA bhAgyazALI thaye haze.* * e rUpakamaya varNanane pATha karavAthI, te asatya varNana che ema pahelA bodha thAya che. paNa jema jema gaMbhIra vitarka sAthe tene pATha thAya tema tema temAMthI atihAsika satyano AviSkAra thAya che. kAlpanika sarpano viSaya choDI dIdhAthI avazya jaNAI Ave che je koI takSake, mahArAja parIkSitanI anyAyarUpe hatyA karI che. potAnA pitAnA mAranAra pAkhaMDInA pApAcaraNanuM upayukta prAyazcita vidhAna karavA mATe ja jame tene pakaDI agnimAM bALyo, AvI rItanuM vivaraNa kevaLa anumAnika nathI. tenI satyatA saMbadhe nIce lakhela vRttAMta vAMcavAthI pratitI Avaze. i. sa. 1811 mAM mahAtmA roDa sAheba caMbalanadInI retALa bhUminA gujaragaDha nAmanA sthAnane mApavA mATe gayela hatuM. te guja. ragaDhamAM gujara nAmanI eka durdharva ane pracaMDa parAkramavALI jAti vasatI hatI. TeDasAhebe tyAM jaI sAMbhaLyuM je te gujarane sUryamala nAmane eka adhipati hatA. teNe te pradezanA ghaNAkharA adhivAsIone eka rAtrImAM, sAMkaLe bAMdhI dhagadhagatA aMgArAthI bharelA agnikuMDamAM nAkhI dIdhA hatA. e rIte te banazIba loko nirAcaraNathI marAyA hatA jayAre itihAsamAM evA bhayAnaka narameghayajJanuM vivaraNa jovAmAM Ave che tyAre purAzaikta nAgayajInuM vivaraNa kema asatya kahevAya ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ADa rAjasthAna. je samaye mahAvIra alekajhAMDara bhAratavarSa upara humalo karI AvyA hatA te samaye pArApamIzana+ parvatamAM keTalAka takSakanA vAsa hatA, je takSakazILe, mahA rAja purUnA pakSa cheDI alekajhAMDarane ceAgya madada ApI hatI. te takSakazILa takSakava'zaneA hateA. vaLI bhaTTIonA itihAsamAMthI mAluma paDeche je jAkhAlIstAnamAMthI vitADita thayela bhaTTIee sIMdhutIra vI takSAnI prAcIna AvAsabhUmi kabaje karI te takSakAnI zAlIvAhanapurI nAmanI eka nagarI hatI, te nagarI bhATaleAkeAe kakhaje karI, te manAva yudhiSThiranA zaka 3008 mAM banyA che. have suspaSTa pratIta thAya che je zAlIvAhana narapati, mahArAja tuyAra narapati viSNu mAdityanA harAvanAre, te zAlIvAhuna nagarInA pratiSThAtA che. ghaNA leAkeA evu* anumAna kareche je isvIsana agAu chaThThA ke sAtamA saikAmAM takSakA mahAvIra zizunAganI saradArI nIce rahI, bhAratabhUmimAM AvyA hatA, te anumAna aneka pariNAme yathArthamAnI svIkAra karavA lAyaka che, zAthIke khIjA itiGAsAmAM mAluma paDeche je kharekhara te samaye, takSakaleAkeA mIsara ane sIrIyAnA rAjyamAM humalA karI AvyA hatA. prAcIna takSakakuLanA vRttAMta varNanamAM have vizeSa Akhara karavAnI jarUrIyAta nathI. huve ApaNe tenA vartamAna vazadharAnuM varNana karavA pravRtta thaie chIe. bhaTTInA kAvyagraMthAmAM varNata che je gahvATavaze jyAre cItaDa kabaje karyuM te samayanI purve takSakakuLathI usanna thayela eka mArya nRpatie cIteADa nagaranA kabajo karyA hatA. tyArapachI ghaNA samaye cItADanA sIMhAsane gir3eATava'zatru rAjya dRDha thayuM. tyArapachI je samaye musalamAneAe, pracaMDa humalA karI cItA Dane dhrujAvavA mAMDyu tyAre aneka hIMdunarapati, svadeza ane svajAti preme utsAhita thaI giEATa rAjAnI sahAya karavA yuddhakSetramAM utaryA hatA, te saghaLA hIMdurAjAomAM AzIragaDhapati- takSakarAja paNa hatA. te AzIragaDhamAM teNe aneka varSa rAjya karyuM. kavivara caMdakhAreTe pRthvIrAjarAsAmAM varNavela che je te AzIragaDhapatine eka vaMzadhara pRthvIrAjanI senAmAM eka pradhAna adhinAyakanuM kAma karatA hatA.+ + hIMdukuza parvatanI dakSiNadizAe rahelI parvatamALAnu pApamizana nAma apAyela che. te kAhIsthAnanI pAse Avela che. kAbula nadI, tene taLethI dhoIne bahAra Ave che. x te khAnadeza nAmanA janapadamAM eka sthaLa raheluM che. hAlamAM te brITIzarAjyanA tAbAmAM che. dhvajAvAhaka tene varNavela che jenuM nAma + kavivara cA~dakhArAre pRthvIrAjane zata takSaka hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 44 dr www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanu sakSipta vivaraNa pahe upara ApaNe kahI gayA chIe je takSaka kuLasanna ziharaNa nAmanA rAjA, potAnA pUrvapurUSanA dharma tyAga karI, musalamAna dharmamAM dIkSita thaye hatA. te ziharaNathI kramAnvaye cAda rAjAee gurjaradezanuM rAjya karyuM. chevaTe tenA chele rAjA khAjAphara AvekanA tyAga karI paraleAkamAM gayA tyAre vIra takSakanuM va'za tarU samULaguM nAza pAmyuM. jIta--rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanI saghaLI purAtana anukramaNIkAmAM jItanu nAma jovAmAM Aveche paNa kei ThekANe tene rajaputa kaDelA nathI. vaLI kAipaNa rajaputajAti tenI sAthe vaivAhikasUtre baMdhAyegna nathI. jItA purAtana itivRtta sabadhe upara ghaNI samAacanA thai cukI che. have teenA prAcIna AcAra vicAra vyavahAra saMbaMdhe jovAnu AvazyaktA bhareluM nathI. sAirasanA rAjyakALathI, khrIsTIya cAdamA saikAsudhI, chata lekee pAtAnA AcAra thavaDuAra vIgere akSayabhAve rAkhelA hatA. paNa te samaya pachI tee, pitRpurUSe svIkArela dharmamUrti pUjAne tyAga karI musalamAna dharmamAM dIkSita thayA. hIrADopTase kahela che ke jItalAke ekezvaravAdI hatA ane te AtmAnuM amaratva svIkAratA hatA. vaLI eka cIna itihuAsa lekhaka varNave che je jItaleAke, prAcInakALamAM aiAddha dhamAvalaMbI hatA. jItalekenI, sIMdhunadanA pazcima paDakhA upara vAsabhUmi hatI. tee yadukuLamAMthI usanna thayela che, isvIsana pAMcamA saikAnI eka zilAlipi mahAtmA ToDasAhebe zeAdhI kADhela che. temAM lakhe che je jItazanA kAika rAjA yadukuLasanna strInA peTe pedA thayA hu, te uparathI mAlUma paDeche ke jItaaAkA potAne yaduvaMzathI usanna thayelA mAneche. upara kahelA saikAnI pUrve keTalAka varSa upara jItaleAkeA rAjasthAnamAM peThA te bAbatane nirNaya thaI zake tema nathI, paNa tenA jIvanacaritanuM vizeSarUpe anuzIlana karavAthI spaSTarIte mAluma paDeche je isvIsana 440 nA varSamAM jItajAtinA gAravane eka avanavA yuga mAluma paDeche. e samaye teonA vIyAnaLe, samasta ezIyA ane yurepa ekadama maLI gayuM hatu * 4. sa, 448 mAM jItazIya hai ? ane durNa nAmanA be bhAiA hatA chatAM jATalAMDathI, vijayI senAdaLasAthe nIkaLI zvetadvIpamAM AvI tyAM prasiddha ke rAjyanI sthApanA karI hatI. tyAM teo vIrapaNAnA pUrva joze, ane pracaMDa pratApe upaniniTa thayA, vaLI khInna tenA svAti bhAimAe dunIyAnA bIjA sthaLeAmAM peAtAnI vijaya patAkA uDADavAmAMDI teo ezIyA AphrIkAmAM AA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67. rADa rAjasthAna, naga sIMdhunaDhatIravI zAlIvAhanapura+ thakI vitADita thai yAdavee satalaja nadI utarI, bhAratIya marUbhUmi nivAsI, dehIyA ane joDIyA rajaputanA 2mAM Azraya lIdho, gheADA kALa pachI teoe delavADAnI sthApanA karI. te naga2mAM te thADA dIvasa rahyA, paNa musalamAnanA julamathI tee isalAma dharmamAM dAkhala thayA. tee svadharmacUta thai jATa nAme prasiddha thayA, yadukhenA prAcIna bhaTTagraMthomAM e jATanI vIzazAkhAnu varNana mAluma paDeche. chatAti, 'canada pradezamAM rahIne aneka dInasudhI saMpurNa AkhAdI ane jAheAjalAlI bhAgavavA lAgI hatI. mahumaRRgIjanInA humalAne vRttAMta vAMcavAthI e khAmatanI sArI khAtrI thAya che. ema kahevAya che je sArASTrane luMTI mahamadagIjanI jyAre peAtAnA deza tarapha jAte te tyAre te jIta leAkeAe tene eTaluM du:kha ane apamAna ApyuM hatuM ke te teonA durAcaraNanuM ceAgya phaLa ApavA mATe pharIthI i. sa. 1026 mAM bhAratavarSa upara humalA karavA AvyA. pacanaH pradezamAM utarI, mahamada jATa sAthe yuddhamAM utaryo, te yuddha sabadhe pherIstA graMthamAM varNana kareluM che. te bhayAnaka kALayuddhamAM saghaLA jItavaza nirmULa thayeA hateA, paNa te vazanA keTala!ka smAzAmI prANanu' rakSaNa karI zakayA hatA. teo mahamadanA bhayaMkara hAthathI khacavA khIjA sthaLe Azraya levA cAlyA paNa te paMcanaH pradezane ekadama cheDI zakayA nahi, peAtAnA deza tyAga karI je ramaNIya pa jAba dezamAM te| upaniviSTha thayA hatA, teenA upara hajArA Apattie AvI paDyA chatAM teo te dezane cheDI zakayA nahix mahumanI mArInAkhavAnI icchAthI te chInna bhInna thayA paNa teoe priya pa'jAmadezane cheDayeA nahIM. huNa--zAkadvIpanA saghaLA vIrapurUSa rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLamAM Asana pAmela che, te vIrapurUSomAM huti eka che. kayA samaye, e jAti bhAratavarSamAM AvI tenu anumAna karavuM duSkara thai paDeluM che. kAThI, barle, mANA vIgere keTalIka zAkadvIpanI jAti, vizALa sArASTra va kAThIyAvADamAM hAla vaseche, ema mAlUma paDeche ke te jAti jyAre bhAratavarSamAM AvI tyAre huNujAti bhAratavarSamAM Avela hatI. + tenuM bIjuM nAma zAlapura proTrIya bAramA saikAmAM e nagara vizeSa AbAda hatu, te samaye te pajA dezanuM pradhAna nagara hatu, zAlakIkuLanA kumArapALanA rAjyasa"dhana) eka zilApi maLI AvIche temAM lakhela che je kumArapALa petAnI vijayI setA rAtrapurasudhI lai gayeA hate. x gaMgA yanAnA retALa pradezamAM tene jATa kaheche ane sArASTra pradezamAM paNa teo 8 nAme eLakhAya che, teemAnA ghaNAkharA musalamAna dharmamAM dIkSita thayA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanu' sakSipta vivaraNa, 61 eka zIlAlipi thakI mAluma paDeche je vidvAradezanA eka rAjAe, digvijaya kALe bIjA dezAne jItI huNa lokonA ahukAra toDI nAMkhyuM, e banAvanI pUrve huNu jAtinu kai jAtanu vivaraNa kAi sthaLe mAluma paDatu nathI vaLI mevADanA prAcIna bhaTTagraMthamAMthI nIkaLI Ave che je jyAre prathama cIteADapurI upara musalamAnoe humalA karyeA tyAre je saghaLA rAjAe cIte DapurInA rakSajI mATe ekaThA thayA hatA temAM huNarAja uMgusIMThu paNa hatA. te uparathI siddha thAyache je te humalAnA samaya pahelAMnA hulAke bhAratavarSamAM hovA joie. ati prAcInakALamAM caMbala nadInA tIre khAreTlI nAmanI eka nagarI hatI. ema kahevAya che je huNa leAkeA pahelA teja nagaramAM upaniviSTa thayA tyAM tee e gheADA samayamAM meATI pratiSThA meLavI. vaLI te zaheramAM teee, potAnA gArava ane samRddhinAM cinhasvarUpa mATI meATI havelIe bAMdhI, tyAM teoe " senagaDha cArI " nA eka vizALa ane suMdara Ana MdadAyaka bAga banAvyeA hateA. gujarAtanA itihuAsamAM tenuM je vivaraNa jovAmAM Ave che, te uparathI nizcaya bAMdhI zakAya che ke huNa leAke isvIsananA bAramA saikAmAM vizeSa khyAti ane pratiSThA pAmyA hatA. ekavAra te prakhaLa parAkrAMta haNujAtinA pracaMDa pada taLe, saghaLA ezIyA ane yuropa, dabAI gayA hatA. seMkaDo nagaro ane janasthAnA teonA bhaya'kara vIyAnaLe maLI gayAM hatAM. Aja yurepa ane ezIyAmAM keAI kei sthAne teenI samRddhi ane parAkramanAM cinha jovAmAM Aveche. ' kAThI va kAtti--vAMcaYAne yAda haze ke ApaNe kADIjAtinA saMbadhamAM agAu aneka vivaraNa joi gayA chIe, paNa have mAtra tenA AcAra vyavahAra rAjanIti vIgerenA sabaMdhamAM keTaluMeka khelavuM rahI jatu hoine atre saMkSepamAM tene varNavuM yukta dhAyuM che. rAjasthAna ane sArASTra pradezanA saghaLA bhaTTa'thAthI mAluma paDeche je rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLamAM kADhIne Asana maLela che. teoe ekavAra saiArASTra pradezamAM vizeSa pratiSThA meLavI che, teonI pratiSThAnA ane gAravanA prabhAve, sArASTra nAma badalAi eka pradezanu" nAma kAThIyAvADa paDayuM. te dhaTanAnA pUrvakALathI huNa leke bhAratIya AryanA paricita che temAnAM nAma purANu vIgere prasiddha grathAmAM mAluma paDeche. agAu vaziSTa ane vizvAmitranA vacamAM je mahA sagrAma thayeA hateA. temAM huNA vizaSTanI madade utaryA hatA. cibUkAMca pulidAMzca cInAn hUNAn sakeralAn // mahAbhArata Adiparva tatrahaNAvarodhAnAM bhartRSu vyakta vikramaH kapola pATalAdeza babhUvaraghucetkRtaM // raghuvaMza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhoDa rAjasthAna, zAkadvIpamAMthI upaniviSTa thai je jAtie sirASTradezamAM AvI Adhipatya meLavela che, te jAtimAMthI aneka lokoe potAnA pUrvajane AcAra vyavahura nIti vagereno tyAga karI dIdhela che. paNa kAThI jAtie, te pitAnA AcAra vyavahAranA asalI rIta rIvAjone samabhAve sAcavI zakyA che, teone AcAra vyavahAra, dharmacanA vezavinyAsa vigere hAla sudhI jevA ne tevA rahela che. je kALe makadunIyAne adhipati mahAvIra alekajhADara bhAratavarSane jItavA bhAratavarSamAM AvyuM hatuM te kALe kAThIo, sIMdhunadanI paMjAbanA saMgamasthaLe rahetA hatA. ema kahevAya che ke, vijayI alekajhAMDarane teoe eTalIbadhI harakata karI hatI ke tene badale levA alekajhAMDara khuda saMgrAmamAM utaryo hate. te saMgrAmamAM alekajhAMDara mahAkaTe pitAnA jIvanI rakSA karI zake hate. saMkSepamAM kAThIonA hAthathI te saMgrAmamAM tene prANa jAta. te dUranA paMcanadanA pradezanA dakSiNa pUrvaprAMtanA pradezone tyAga karI IcchIsananA AThamA saikAmanA pUrvakALamAM kAThIo sArASTra pradezamAM vasyA. jezalamIranA agAunA bhaTTamAMthI mAluma paDe che je kAThI jAti, anekavAra yAdavasAthe yuddhamAM utarI hatI. je kAla saMgrAmamAM, rajaputa kuLa tilaka mahArAja pRthvIrAja svadezanI svadhInatAthI ThagA te kALasaMgrAmamAM je mahAvIre tenI nIce ane tenA pratidvidi karAcArI jyacaMdanI nIce hatA, temAM kAThIo paNa hatA. agara jo ke te samaye kAThIo aNahIlavADa pATaNanA adhipatine nIce sAmaMta rAjArUpe rahetA hatA tepaNa vizeSa anuzIlana karavAthI mAluma paDe che je teoe, chAvaze pRthvIrAja vagerene yuddhamAM sahAya karI hatI. kAThIo hAla paNa sUryadevanI pUjA kare che. zAMtimaya jIvanamAM teo atyaMta uchAMchaLApaNuM dharAve che arthAt teone zAtimaya jIvana gALavuM gamatuM nathI ane teo luMTArAnAM dhaMdhAnuM avalaMbana karIne potAnA jIvanane nirvAha kare che ane temAMja teonI vizeSa Asakti che. bala--navA ane purAtana bhATagraMthamAM chatrIsa rAjakuLanA eka Asana para baddhajAtine virAjatI joI zakAya che. bhATa leka tene " Tha mulatAnanArAva " kahI bolAve che. tethI mAluma paDe che je teo siMdhunadInA retIvALA pradezamAM vAsa karatA haze. balUjAti piote sUryavaMzanI che ema bele che. mahArAja rAmacaMdranA putra lavanA vaMzamAM ballu vA bApA nAmanA mahAvIra purUSanA vaMzadhara che ema paricaya karAve che. bApA nAmane mahAvIra pedA thaye hatuM te balajAtine Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIza rAjakuLanu' sakSipta vivaraNa, 63 mULa purUSa hatA ane tee balrajAti, sArASTra pradezamAM pezI prAcIna ghaka naga2mAM vasavA lAgI, te ghaka nagarane prAcInakALamAM ma'gIpattana nAma kahetA hatA. gheADAkALa pachI teoe te nagaranI cArebAjunA pradeza lIdhe, tyArapachI tenuM nAma azrvakSetra paDayuM. vaLI caMdravaMzamAM pedA thayela avrutinA eka saMmuDu jovAmAM Aveche. te kaheche je sIMdhudane kInAre Avela je bAhnika rAjAe rAjya karatA hatA te rAjAe teenA purvapurUSa che. eTale ke kharI rIte bannujAti kayA vazathI pedA thayela che tene nirNaya karavA muzkelI bharelo che. khrIsTIya teramAM saikAmAM kSujAti, vizeSa pratiSThita thai hatI. tekALe tee mevADakSetramAM AvI rahyA hatA. hamIra rAjAe, tene harAvI, tenA rAjAne vadha karyeA hateA. jhAlA mArkavAhana-jhAlAkuLa rajaputa che ema kahevAyela che paNa ca'drakuLamAM sUryakuLamAM ke agnikuLamAM teenuM vivaraNa mAluma paDatuM nathI. te bhAratavarSanA uttaradezamAMthI saiArASTramAM AvyA che. mAtra ekaja kArya mATe jIlAkuLa bhAratavarSamAM vizeSa khyAti ane pratiSThA meLavI gayela che. te karye asAmAnya ane asAdhAraNa che, te kArya vismayakara vIratvanuM ane amAnuSika AtmatyAganu che. je samaye vIravara pratApasIMhu dIllIzvara akabaranA pracarDa senAdaLathI AkrAMta thai pIDita thayA te samaye jhalAvazIya eka mahAvIra purUSa, Atma jIvananuM balidAna ApI, mahArAja pratApasIMDunuM jIvana khacAvyuM hatu. te apurva AtmAtsargathI ane vIrAcaraNathI jhAlArajaputa vazadharA, te dIvasathI rajaputakuLamAM pratiSThA ane sanmAna pAmavA lAgyA. koipaNa itihAsamAM jhAlAkuLanuM prAcIna vivaraNuM mAluma paDatuM nathI. ane barAbara kayA samayamAM tee saiArASTra pradezamAM upaniviSTa thayA tene vRttAMta paNa keAI sthaLathI maLI AvatA nathI. paNa mAtra eTaluM jaNAi Ave che je jyAre prathama, cItADa upara musalamAnae humA karyo tyAre bhAratavarSIya bIjA 24puta vIrAnI svAphaka jhAlA rajaputA paNa potAnu sainya lai cItADezvaranI sahAya karavA yuddhakSetramAM utarelA hatA. jaitva jIva vA kAmArI-teee ati prAcInakALe sArASTradezamAM * e jAtithI sArASTrane eka vizALa bhAga jhAlAvADa nAme kahevANA, vAMkAnera haLavada dhrAMgadhrA vIgere keTalAka samRddhizALA nagarathI te vibhAga zAhita che. X e jaivathI sArASTranAM eka janapada jetavAra nAme kahevAya iM, te dvIpakalpanA pazcima bhAgamAM tenu raheThANu jovAmAM Aveche te hAla perA daramAM raheche ane te jaiva nRpatie rANA evA barUdathI oLakhAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ? ToDa gujasthAna * J pratiSThA meLavI hatI, saghaLI kuLatAlikAmAM kAmArIne rajaputa gaNelA che. kAmArI leAkeAnA prAcIna jInnanacaritra saMbaMdhe ghaNuM sAmAnya vRttAMta prakaTita thayela che . paratu te, kalpanA jALe vIMTAyeluM che. teo, pAte hanumAnanA va'zathI pedA thayela che ema jaNAvavAmAM Aveche ane te mata draDha karavA mATe teo peAtAnA rAjAne pacIrIyA athavA dIrgha pukaDIvALA kahIne khelAve che. rAjya karatA ati prAcInakALamAM kAmArI leAkeA gumaLI nAmanA nagaramAM hatA. te nagaramAM te vazanA ekaseA ATha rAjAoe rAjya karyuM che. isvIsananA AThamA saikAmAM tee eTalA badhA prasiddha ane vikhyAta thayA ane dIllInA pratichAtA mahArAja anaMgapALanI putrInu temAMthI keie pANIgrahaNa karyuM hatuM. jeThavA jAti eTalIkhaSI prasiddhimAM AvI nathI. geAhIla-e jAti ekavAra bhAratavarSamAM vizeSa pratiSThita ane prasiddha thai hatI. paNa kALanA nahi pheraphAra thai zake tevA vidhAnAnusAre tenI te pratiSThA ane prasiddhi Aja kAi ThekANe astagata thaI gayela che, Aja tenA vartamAna vaMzadharA, peAtAnu purva gArava bhulI jai mAtra vANijyanA vyavahAra karI peAtAnI AjIvikAne nirvAha kareche. gehIla rajapute pahelAM luNI nadInA tIranA junA kSIragaDhamAM vaselA hatA, kayAMthI kayA samaye teme te sthaLe upanirviSTha thayA tenu vivaraNa maLI AvatuM nathI. ema kahevAya che je kSIrakhe nAmanA bhIlarAjAne vadha karI, teonA purvapurUSoe te sthaLane hastagata karyuM hatuM. gohIlanA vaMzanA vIza vazarAe kSIragaDhamAM rAjya karyuM. chevaTe izvIsasanA khAramA saikAmAM durdUrya rAThoDavIrAe, tene te sthaLathI hAMkI kaDuADhyA, tyArapachI teoe, sArASTramAM paramagaDha ( perama ) mAM peAtAnuM Adhipatya sthApyuM. paNa tenA durbhAgyavaze, te nagara paNa thADA samayamAM vidhvasta thaI gayuM. tyArapachI gAhIla leAkeA be DheLAmAM judA thai judA judA be sthAnamAM Azraya lIdhe. ekadaLe vAgeAyA nAmanA dezamAM jai tenA adhipatinI chAyA nIce Aya lIdheA hateA. bIjI daLa sIheramAM utarI, chevaTe bhAvanagara ane gAghA e nAmanA e nagare sthApI tyAMja raMhevA lAgyuM. te bhAvanagara ane gAghA e banne zahera upasAgaranA kInArA upara che. teja Adhunika gehIlenu nivAsa sthaLa che. gAhIleAnA nAma uparathI sArASTra khaMbhAtanA dvIpakalpanA purvabhAga, gehIlavADa nAme kahevAye. cinha bhAratavIgere teonI www.umaragyanbhandar.com sAravya vA sArIyApya tenI khyAti ane pratiSThAnAM varSamAM kAI sthaLe paNa jovAmAM AvatA nathI, lokazruti gappA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa 5 pratiSThAne paricaya Ape che. baTTakavinA graMthamAM teone "kSatriyasAra " kahe che. sIlAra vA salAra-sAranI svAphaka sIlAranuM zuddha nAma mAtra, AjakAla vizALa samAdhikSetramAM avaziSTa che. teonuM smRti cinha kaI sthaLe jovAmAM AvatuM nathI. TelemI vagere pAzcAtya prAcIna bhUgalattAe, sArA dezane lArIka nAme kahela che, aneka lokonuM anumAna che je te lArIka nAma sudhAramAMthI upanna thayela che. ekavAra te lArajAtie saiArASTra pradezamAM moTI vikhyAti ane nAmAMtitA meLavI hatI. ema kahevAya che je mahArAjA siddharAja jyasIMhe teone tenA rAjyamAMthI hAMkI kADhyA hatA. devIe jAti sArASTramAM ekavAra suprasiddha thaI hatI. paNa tenA saMbaMdhamAM Aje kaIrItanuM vivaraNa maLI AvatuM nathI. mAtra lekamRtija tenA prAcIna garavane paricaya Apa che, tenI upatti saMbaMdhe kaI jAtanuM satiSakAraka vRttAMta maLI AvatuM nathI. keTalAka tene yadukuLanI eka zAkhAmAM gaNe che. gara-e garajAti eka vakhata rAjasthAnamAM sanmAna ane khyAti pAmela hatI paNa te vizeSa pratiSThA ane prabhutA meLavI zakela nathI. keTalAka loke kahe che ke baMgALadezanA prAcIna rAjAo te jAtinA vaMzadhara che duHkhane viSaya che ke te jAtinA gauravanuM cinha hAla bhAratavarSamAM jovAmAM AvatuM nathI. - dara vA dedA-saghaLI vazatAlikAmAM tenuM nAma jovAmAM Ave che. paNa tenI jIvanI saMbadhe kaIrItanuM dhArAvAhika vivaraNa jovAmAM AvatuM nathI. dara lako upara vijaya meLavI pRthvIrAja, pitAne vizeSa gauravAnvita mAnate hate. Aja te dara lekanuM purAtatva kALasAgaramAM DubI gayuM che. gharavAlagharavAlakula, rajaputecita vIrAcAre alaMkRta hatuM, rAjasthAnanA chatrIza kuLamAM te kuLane UMcu Asana maLeluM che. hAla sudhI koI rajaputakuLa tenI sAthe vivAhasUtrathI baMdhAyela nathI. gharavALa lo ke pahelAM kAzImAM rahetA hatA. tenI eka zAkhAnA kuLane buMdela kahe che. ghaNA loko anumAna kare che je e buMdela nAmathI buMdelakhaMDa prasiddha thayela che. - IzvasananA teramA saikAmAM mAnavIra nAmane eka vIrapurUSa buMdelAvaMzamAM pedA thaye te vIra thakI buMdelAvaMzanI pratiSThA vadhI hatI. mAnavIra pachI temAM purUSe madhukarazA pedA thaye, madhukarazAe prasiddha acchI rAjya sthApyuM. megalakuLatIlaka akabara bAdazAhanA rAjyamAM buMdelA leke nA vIrAcaraNanA vizeSa dAkhalA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ThauDa rAjasthAna, mAluma paDe che. megala bAdazAhanuM Anukutya ane prasannapaNuM meLavavA teoe ekavAra je behada vIrapaNuM ane prabhubhaktapaNuM batAvela che. tenuM yathArtha vivaraNa, akabara, zAhajahAna, ane auraMgajebanA jIvanacaritamAM jovAmAM Ave che. vIragujara-bhadrugrathomAM teo sUryavaMzIya che ema lakhela che. gitahoTa raja. tenI jema, teo potAnI ukSatti, mahArAja rAmacaMdranA putra lavathI che ema mAne che. vIragujara rajaputee ekavAra dhuMdhara dezamAM vizeSa pratiSThA meLavI hatI. mArI janapadanA rAjora giridurgax mAM teoe ghaNA dIvasa pratiSThAne bhaMga karyo che. paNa kuzAvaha rajaputanA prAdurbhave teo te pradeza cheDI cAlyA gayA. senagaDa-tenA mATe kaI rItanuM vizeSa vivaraNa jovAmAM AvatuM nathI. vaLI teoe koIvAra gairava ane pratiSThA meLavela che ke nahi tenuM zuddha nirAkaraNa thaI zake tema nathI. yamunA tIravartI jagamohanapura e senagaDakuLanA prAcIna garavanI pratIti karI Ape che. zIkArabala-senagaDakuLanI jema, zIkArabalavaMza, rAjasthAnanA rAjAomAM kaI divasa pratiSThA ke AbarU meLavI zakela nathI. caMbala nadInA tIravartI yaduvatInA pAse teNe zIkAravAra nAmanA eka janapadanI sthApanA karI che. te hAla gvAlIyaranA rAjyane aMtarmukta pradeza che. vAIsa-A kuLane chatrIsa rAjakuLamAM Asana maLeluM che kharuM, paNa caMdabaradAI ane kumArapALa caritamAM tenA caritane ullekha jovAmAM AvatuM nathI. rajaputecita pratiSThA, teNe kaI dIvasa meLavI heya ema mAluma paDatuM nathI, hAla vAIsa asaMkhya rAjakuLamAM vibhakta che. dahiyA-A eka prAcIna rAjakuLa che sIMdhu ane zatadranA saMgama sthaLe tene vAsa hate. yazalamIranA bhATanA kulAkhyAna graMthamAM teonuM DuMghaNuM vivaraNa jovAmAM Ave che alekajhAMDare mukarara karela lakhelA dAhI teja A dahIyA che. jaihA-teo dahIyAnI sAthe vAta karatA hatA. cheDA samayane, teo sAthI vAsa karyA pachI jaihA rajapute gArA nadIne oLaMgIne bhAratIya marUbhUmimAM pratiSThA meLavelI che. prAcIna bhaTTamAM teone "jagala dezapati" nAme kahelA che. * jayapura ane mAhArI prAcIna dhuMdaranA aMtarmukta hatA. * hAlanA rAjagaDathI ATha koza pazcime rAjoradurga mAM khaMDera jovAmAM Ave che. te mAM bhagavAna nIlakaMDanuM eka prAcIna devAlaya che, te devAlaya judI judI zilAlipithI alaMkRtA. che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLanuM saMkSipta vivaraNa 7 mehala-kevA vizeSa guNavaze A rajaputa jAtio, rAjasthAnanA chatrIzakuLamAM Asana meLavela che tenuM vivaraNa ke sthaLathI maLI AvatuM nathI. bhaTTagraMtha mAMthI teonuM je kAMI purAtana vivaraNa nIkaLI Ave che tethI mAluma paDe che je hAlanuM bIkAnIra rAjaya jyAM sthapAyuM che tyAM teo vAsa karatA hatA ane rAjya paNa karatA hatA. tyArapachI reDeDa rajaputee te pradezamAM praveza karI teone tyAMthI hAMkI kADhyA. nipa-saghaLA bhaTTamAMthI nIkaLI Ave che je nikuMpe kuLa eka samaye prasiddha hatuM. paNa kevA guNathI te prasiddha thayA tenuM vivaraNa keI sthaLathI nasarI AvatuM nathI. giphaTavaze maMDalagaDhane je samaye kabaje lIdhe te samayanI agAu te maMDalagaDa nikuMpakuLanA tAbAmAM hatuM. rAjapALI-tenuM kaI jAtanuM vizeSa vivaraNa mAluma paDatuM nathI. saghaLA bhadrayamAM tene rAja pALa rAjapALIka ane pALa nAme kahela che. keTalAka leke bele che je rAjapALIvaMza, zakavazamAMthI upanna thayela che. dAhira-kevaLa kumArapALa caritanA varNananA anusAra te rajaputakuLane rAjasthAnanA chatrIsa rAjakuLamAM Asana ApI zakAya che. vastutaH tene mULa ItihAsa hajIsudhI maLI zakI nathI. pahelAM musalamAna lokoe cItaDapurI upara hamale karyo te samaye je saghaLA rAjAo, cItaDezvaranI madadamAM AvyA hatA, temAM devalAdhipari* dahIranA nAma levAmAM Ave che. siMdhu deza, tenA tAbAmAM hatuM Abulaphajale, je devalapatinA zocanIya mRtyunuM vivaraNa kareluM che te devAdhipati dAhira kuLamAM unna thayela hato. dAhimA-A rAjakuLe eka samaye vipula kSamatA ane pratiSThA meLavelI hatI. eka samaye teNe vIracarita banAvI rAjAonA nAmamAM pitAnuM nAma gAravavALuM banAvI dIdhuM che. paNa hAla te pratiSThA kSamatA ane vIracaritanAM cinha karyo sthaLe lupta thayAM te jANI zakAtuM nathI. viyAnA nAmane prasiddha pahADI kAle tenA adhikAramAM hate. cehAvIra pRthvIrAjanA tAbAmAM te kuLanA rajapute sAmaMta svarUpe nokarI karatA hatA, teonI vIratvanuM varNana mahAkavi caMda bAreTe * biheTakuLanI tAlikAmA lipi karatA pramAdavA " la" zabdane badale " dIlI " zabda lakhAyela che paNa vizeSa anuzIlana dvArAe mAluma paDI Ave che ke je samaye ghaTanA karavAmAM AvI te samaye dIlhI e zabda nahIM hatA. cIDanA bhATakAvya graMthomAM devila viSe thoDuM varNana jovAmAM Ave che kharuM paNa te thoDuM vAva vizeSa vizvAsane pAtra che ema amAre kahevuM joIe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna potAnA mahAkAvya pRthvIrAja rAsAmAM spaSTa rIte pragaTa kareluM che. dIllIzvara pRthvIrAjanA samaye, te kuLanA traNa vIrabhrAtA, tenA tAbAmAM uMcA adhikAre nImAyA hatA. te traNa bhrAtAnuM nAma kaimAsa, uMdIra, ane cAmuMDarAya hatuM. meTe kaimAsa dillIzvarane pradhAna maMtrI hatuM. te jyAM sudhI te ucI padavInA Asane rahe tyAM sudhI cahANarAja pRthvIrAjanuM jIvana ujaLuM ane jAherajalAlI jogavatuM rahyuM hatuM. bIjo bhrAtA paMdIra, bhAratavarSanA saMmukha bhAganA rakSaNa mATe lAho2mAM rahetuM hatuM. trIje bhrAtA cAmuMDarAya, pRthvIrAjane pradhAna senApati hatA. prasiddha kAgA nadInA taTanA kALa saMgrAmamAM je dIvase, bhArata gauravaravi asta thaye te dIvase dAhima vIra cAmuMDarAye je adbhuta vIratva batAvyuM hatuM tenuM spaSTa vivaraNa caMdabATanA mahAkAvyamAM spaSTa akSare ApeluM che. vaLI zAhabuddInanA samasAmayika musalamAna ItihAsavettAoe. te dAhimavIranA te vismayakara vIratvane muktakaThe svIkArela che, ane pitAnA ItihAsa graMthamAM lakhela che je " e khAMDerAvanI pracaMDa talavArathI zAhabuddIna potAnA prANanI rakSA ghaNuM muzkelIe karI zakyA hate." te durdinamAM, te bhAratavarSanA sArvajanIna pralayakALamAM kamanazIba bhArata saMtAnanA anivArya adhaHpatana sAthe, pRthvIrAjane eka ananya madadagAra, yavana darpahArI, mahAvIra cAmuMDarAyanA vIra dAhimakuLane sadatara nAza thaye.4 maka a itihAsamAM musalamAnoe cAmuMDarAyane khAMDerAva kahela che. * saMbadhamAM pR rAja dAhimavIra cAmuMDaralena banevI thA hane, cAmuMDarAyanI bena paTe pR vIrajano e putra nAme raNasIMha jape hate. dAhimakumArInI sAthe pRthIrAjanA vivAhamAM je hakIkata banI che teno vRtAMta mahAkavi caMda bAreTe tenA mahAkAvyamAM suMdara rIte varNavelo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 00000 mevADa, mevADa. prathama adhyAya. rAjasthAnanA bhAga, pramANa ravarUpa, judA judA bhagraMtha ane zilAlipinuM vivaraNa, kanakasena, sArASTra pradezamAM kanakasenanA upaniveza, vallabhIpura, zilAditya, vallabhIpura upara humalo, mle vallabhIpuranA .. mlecche Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 69 mlecchene karela 000000 ( A kArya vIra rajaputa jAtinI va'zAvila ane unnatti sabadhe a yathA sAdhya anuzIlana karI have ame vizALa rAjasthAsAva nanA pradezanA itihAsanA varNanamAM pravRtti thaie chIe. suvistRta rAjasthAna eka dara ATha rAjyamAM vibhakta che, mahAtmA ToDa sAhebe je kramanu avala`bana karI, te ATha rAjyanuM varNana kareluM che. te kramanu anu saraNa karI ame have prastAvita viSayanI samAleAcanA karavA pravRtta thayA chIe. 1 mevADa vA udayapura 2 mAravADa vA jodhapura 3 vIkAnera vA kISanagaDha 4 kATA vA hArAvatI 6 agara vA jayapura 5 khudI vA hArAvatI yazalamIra 7 8 bhAratavarSIya marUbhUmi. rAjasthAnanAM e vizALa ATha rAjyAmAM mevADa vA udepura ane yazalamIranAM rAjya vizeSa prAcIna ane gaiAravAnvita hatAM. je dIvase bhAratavarSa pAsethI svAdhInatA cAlI gai te dIvasathI AjasudhImAM varSanA ATha saikA pasAra thai cukayA. e dIrdhakALa vyApinI parAdhInatAmAM bhArata rAjyamAM keTalAka rAjanaitika pheraphAra ane tAkAne thayAM che. keTalAka videzIya, vijAtiya rAjAee bhAratavarSanAM ratna luMTI lIdhAM che ane bhAratavarSanAM hRdaya zaikSaNitane cUsI lIdhu che. te nirdayatAnu varNana atre karavu azakya che. teonA kaDhera zAsana daMDanA pratuAre bhAratavarSanAM keTalAMka rAjye ekadama cUrNavirNita thai paramANuMmAM vilIna thai gayAM www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 TrADa rAjasthAna che. hAla temAMthI aneka rAjyanAM sAmAnya cintu paNa koi sthaLe jovAmAM AvatAM nathI. e lAMkhA samayamAM bhAratavarSanA khIjA janapadanI svAphaka mevADarAjya paNa keTalAka durdharSa zatrunA pracaMDa pada prahArathI keTalIkavAra vidalita thai gayuM hatuM. keTalAka hIMdu vidveSI humalA karanArAee mevADa rAjyamAM AvI mevADanuM dhanaratna luTI lIdhela che, ane mevADanA nagarene pAyamAla karI nAMkhyA che. ekavAra mevADa, puSkaLa gAravanA baLe saghaLA rAjasthAnanA zIrSasthAnanA adhikAra lai beThuM hatu. Aja te mevADa kALa mAhAtmya, uMcA AsanathI nIcA Asana upara AvI paDayu che. paNa te kALamAM tene jeTale vistAra hate teTaleA vistAra hAla samabhAve rahela che. sakSepamAM te samaye mevADarAjya jeTaluM lAMbu paheALu hatu teTaluM hAla paNa che. prakRtinAM parivartanazALI niyamane, mevADarAjyanI laMbAi ane paheALAi tAbe thai nathI ema kahIe tA atyukti na kahevAya. mevADanI hAlanI adhaHpatita zaiAcanIya avasthAmAM paNa tenI agAunI sarahada tevI te tevI hAla paNa rahelI che. athavA 66 je purAtana itihAsagrathAmAM mevADanA aitihAsika vRttAMta 195 adhika parimANe pragaTa thayela che te saghaLA graMthAmAM jayavilAsa, rAjaratnAkara ane rAjavilAsa " vizeSa prasiddha ane vizvAsapAtra graMtho che. vaLo te zIvAya, khAmAnarAsa, mAmadeva praziSTa, judA judA jainagraMthA ane bhATanA graMthA paNa mevADa saMbadhI vRttAMtanu varNana kareche. e saghaLA graMthamAM ghaNuM matabheda jovAmAM Aveche kharU paNa yathAcita sAvadhAnatA sAthe teonuM anuzIlana karavAthI, te bhinna bhinna pustakAmAMthI eka abhinna aitihAsika satyanA AviSkAra thAya che. e saghaLA satyanI sahAi lai ame mevADanA itivRttanuM saMkalana karavA pravRtta thaie chIe, * mahAtmA rADa sADhue, mevAtu prativRtta sa`kalana karavA mATe je upakaraNa ane sAmagrIne! saMgraha karyo che. te upakaraNa ane sAmagrInuM A sthaLe vivaraNa ApavuM yeAgya che. te saghaLAM upakaraNa saMgraha karavA tene mahAtmAne viroSa kaSTa zrama ane viTa banA bhAgavavI paDIche. udayapuranI rAjasabhAmAM jai mahAtmA TeDa sAhebe bhATaloko pAsethI mevADanA rAjAonI vazatAlikA meLavI, udayapuranA rANAnI sa`matithI, tenA pustakAmAranA purAtana pAMDu lekhA vAMcI, keTalAka mevADanA prAcIna zrRtihAsanA anya khAra meLavyA. teNe vAMcelA graMthe vIgeremAMthI nIce lakhelA vizeSa khAsa grathA che. 1. kheAmA narAsa-A graMtha Adhunika hoi sadhaLA graMthA karatAM adhika prasiddha ane pratyeAjanIya che bhagavAna zrI rAmacaMdranA samayathI te tenA batAvavAnA samaya sudhImAM jeTalA sUryavaMzIya rAjA thai gayA teTalAnu dhArAvAhika vivaraNa karavAmAM Avela che. 2 5 rAjavilAsa mAnakuvezvara praNIta, AvepAMta vraja bhASAmAM viracita. 3 ya rAjaratnAkara-sadAziva bhaTTa ricita. 4 rya, jayavilAsa rAjasIMhaputra rANAjayasIMhanA rAjyakALamAM te mahAlata thayA che mevADanA nRpatinu vIrAcaraNa ane yuddhanA kAryanuSThAnanI ghaTanA lai kavie te graMthanI avataraNikA karelI che. 5 ma. mamaderAjI kamalIrastha devamAta:nA ma MdiranA gAtre, je sadhaLI zilAiilapa che te sa%0LIne, dastArita karI, te graMthamAM nAkhela che. huM chu. zatruMjya mAhAtmya ( jaina graMtha ) upara DelA sadhaLA graMtha hastAkSarpita che, te zIvAyanA judA judA aprasiddha bhaTTagraMthA, vazapatrikA, zilAlipi, tAmrazAmana, jaLagraMthe, zAine akabarI, pherItA, zAtemA, jAhAMgIranAmA vagere judA judA phArasI graMthe| ane aneka AratI graMtheAmAMthI mevADanA aitihAsika vRttAMta sakalita karyA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADa. 71 upara ame kahIgayA chIe je rAjasthAnanA bhaTTa kavioe mahArAja kanakasenane mevADane pratiSThAtA kahela che. teenA matamAM mahArAja kanakasena bhArata varSanA kArDaeka uttara pradezamAM (lehakeTa) vAsa karatA hatA. kAlakrame teNe te pradezanA parityAga karyeA. sa Mvat 200 (i. sa. 144 ) mAM te saiArASTra rAjyamAM Ajye. bhaTTaleAkAne te abhiprAya jayapurAdhirAja mahArAja jayasIMhe anumedata karyA che. paDitavara jayasI huM strapraNIta itihAsa graMthamAM te abhiprAyanI pAzakatA karI sUryavazasAthe rANAkuLanuM samanvaya karela che. sudUra lehakATanuM rAjya choDI mahArAja kanakasena sa. 200 (i. sa. 144) mAM sArASTra pradezamAM upaniSTa thaye. paNa te kayA rastA upara thai saiArASTra pradezamAM Avye tene nizcaya thai zakaye nathI, kAraNa ke keI bhaTTa graMthamAM tenuM vivaraNa nathI. kahevAya che ke jyAre te sArASTra pradezamAM upaniviSTa thayA tyAre te pradezamAM paramAra vaMzIya keAI rAjA rAjya karatA hateA. kanakasene puSkaLa parAkrama karI te paramAra vazIya rAjAne sa uAsana bhraSTa karI dIdhA, ane tenA sI'huAsananA adhikAra pote lai lIdheA. gheADA samayamAM teNe peAtAnuM rAjya dRDha karI dIdhuM. saM 200 (i. sa. 144 ) mAM teNe vIranagara nAmanu eka navu zahera sthApyuM. kanakasena thakI cAthI paheDhI nIce, vijayasena nAmanA eka prasiddharAjA thaye. kahevAya che je te vijayasena rAjAe vijayapuranagara sthApyuM. aneka vijJAnAnA abhiprAya chaeN je te vijayapura saiArASTra pradezanA uttara bhAgamAM AveluM hatuM. kALakrame te nagarane vidhva Msa thaye. tenA 'sarAzi upara hAlanI dhoLakA nagarI sthapAelI che. bhaTTagraMthAmAM mAluma paDe che je maDArAja vijayasene vaThThalApura ane vidarbha evAM e nagare sthApyAM, te nagaromAM vadhulI vizeSa prasiddha thayu. pazu du:khane viSaya che je valrabhIpuranI kayA sthaLa upara pratiSThA thaI hatI tenuM anumAnika nizAna jovAmAM AvatuM nathI. te paNa junA itihAsa vettAAnA anusa'dhAnathI evI rItanA siddhAMta upara AvyA chIeje vartamAna bhAvanagaranI pAse pAMcakeza uttara pazcime vaLA nAmanuM eka zahera che teja prAcIna vahyubhIpuranA vasAvazeSa mAtra che 'zatruMjaya mahAtmya" nAmanA eka jainI dharma graMthamAM upara kahela rAjayanI satyatA vizeSabhAve ane sapUNabhAve pramANita thaI che. keTalAka vidvAneAnuM kahevuM evu che je upara lakhelA vallubIpura thakI mevADane rAjyavaMza pedA thayelA che. te vAta satya che ke naDui te sthira ane nizcita karavAne judA juDhA vidvAneAe judAjudA mata darzAvyA che. paNa keTalAka samaya gayA pachI eka samaye rANAnA rAjyanI pUrvakrizAe eka bhagna devAlayanA dhruvasa rAzi mAMthI eka zilAlipi hAtha lAgI che. te zilAlipamAM mevADa rAjyanA rAjakuLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara TauDa rAjasthAna, nuM sarva vivaraNa saMkSipta bhAve varNavela che. yathAsaMbhava ghaTanALInuM varNana karI lipikAe pite pragaTa karela vattAMtanI satyatA sapramANa karavA mATe e lipimAM eka sthaLe lakhela che je " A ghaTanA satya che ke nahi tene satyasAkSI vallabhIne prAcIna koTa che, te zivAya rANA jayasIMhanA rAjyanI ghaTanALInuM avalaMbana karI eka graMtha racANe che tenI avataraNikAmAM lakhela che je pazvime saurASTranAme eka prasiddha praveza che. maheccha lokoe tenA upara hamale karI bAlakanAthane jItyuM hatuM. vallabhIpuranA vinAza kALamAM eka mAtra paramAra rAjyanI duhitA zivAya saghaLAne nAza thaye ho ?vaLI eka kulA khAna graMthamAM jovAmAM Ave che je vallabhIpurane vidavasa thayA pachI tyAMnA nAgarIka loko( puravAsIo ) madradeza ( mAravADa ) mAM palAyana karI gayA tyAM vAllA, saMderI, ane nAMdoda nAmanAM traNa nagara teoe sthApavAM " e traNe nagara hAla eka bhAve prasiddha che. khrIsTrIya chaThThA sikAmAM je dIvase teoe vallabhIpurane vidhvaMsa karyo te dIvase jaina dharma prAduna hatuM te paNa Aja ogaNIsamA sikAnA zeSa kALamAM samabhAve cAle jovAmAM Ave che. te traNa nagaranAM nAma zIvAya vaLI eka pAMDu lipimAM eka nagaranuM nAma jovAmAM Ave che. te nagaranuM nAma gAyanIjha ema kahevAmAM Ave che je vaThThabhI purAdhIza mahArAja zilAdityane parivAra varga sirASTra pradezathakI palAyana karI, te gAyanI nagaramAM AvI va. bhaTTalekee vaLI A kAvyagraMthamAM sUcaveluM che je "pTee mahArAja zilAdityanuM gAyanI nagara jItI lIdhuM " " mahArAja zilAditya, nagaranI rakSA karavA jatAM, tenA sahakArI meTA meTA vIraloke sAthe raNagaNamAM paDe, tene vaMza nirmaLa thaI gaye, ane te vaMzanuM mAtra nAmaja aviziSTa rahyuM. kaI pleccha jAtie vallabhIpurane vidhvaMsa karyo te mukarara karI devuM mahA duSkara ane kaThina che. avazya te pirANika zAkaDhIpamAMthI bhAratavarSamAM upaniviSTa thayelI hovI joIe. paNa kaI jAtinA ane kayAMnA hatA tenuM vivaraNa sAcA ItihAsathI nIkaLatuM nathI. prAcIna ItihAsa samUhathI mAluma paDe che je khrIsTrIya 4 gALI vA gAjaLI te hAlanA khaMbhAtanuM prAcIna nAma hAlanA nagarathI traNa mAIla dUra dakSiNamAM te nagarane bhaSma bhAga hAla je mAM Ave che. bhagraMthamAM e pramAzenA bIjA prAcIna nagara ane luma nagaramAM keTalAMka nAme jovAmAM Ave che. te sadhaLA nagaronuM vivaraNa vAMcavAthI mAluma paDe che je bAlakAya rAjAo, bhAratavarSanA dakSiNapadezamAM eka Dara rAja karatA hatA. bhaTTagraMthothI vaLI nIsarI Ave je hAlanuM devagaDha agAunA samayamAM tilatiyapura pattana nAme kahevAtuM hatuM. mahAtmA TeDa sAhebe mo zrama bhogavI te nagaranI kharI sarahada zodhI kaha.DhI che. A samaye spaSTa jaNAI Ave che je tilatiyapura pattana saurASTra dezamAM AveluM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADa, 73 bIjA sikAmAM siMdhu nadInA kinArA uparanA zyAma nagaramAM keTalAka pArada leke vasatA hatA. ema jaNAya che je teoe vallabhIpura upara hamale karI tene vidhavasta karI dIdhuM. ema kahevAmAM Avela che je prathita yAdavavaze, te thAmanagaramAM ghaNA varSa rAjya karyuM suprasiddha paMDita erIyane, zyAmanagarane mInagaDha kahela che. ane ArabIya bhUgolavit loko, tene manakara kahe che. siMdhunadanA pavitra jaLathI dhovAyela je vizALa pradezamAM upara kahelA pArada loko vasatA hatA, te pradeza te samaye, judA judA humalA karanAra loko dvAra svarUpa hate. te mukta dvArA thI te judI judI jAtio bhAratavarSamAM AvI bhAratavarSa upara hamale karI tene sarva nAza karyo. jIta, huNa, kAkI, kAmArI, mAkavAhana batru ane adhArIyA vagere je saghaLI pracaMDa vikamavALI jAti humale karI saurASTramAM AvI, te jAti bhAratanA te dvAramAMthI rAjasthAnamAM AvI che. suprasiddha mahAmA kamasa, jasTInayana ane cana lemavaMzIya prathama rAjyanA samaye bhAratavarSamAM virAjIta hatA. te vaThThabhI rAjyamAMnuM eka kalyANa nagara jevA gaye hate. maDAnubhava kamase, AtmabhramaNa vRttAMtamAM lakhela che je " barobara vaphlabhIpuranA davaMsakALamAM keTalAka dhULa haNaloko siMdhunadanA tIre vasatA hatA. te kALe teone golasa nAmane eka adhipati hato. ? vaLI erIyana pAsethI judA rUpanuM vivaraNa maLI Ave che. khrIsTIya bIjA saikAmAM mahAtmA erIyana bArIgAjhA ( bharUca ) mAM vAsa karatA hatA, teNe kaheluM che je siMdhu ane narmadAnI retALa bhUminA madhyanA vizALa bhUbhAgamAM te kALe pAradakenuM eka vistRta rAjaya sthApita hatuM. mInagaDha teonI rAjadhAnInuM zahera hatuM. have huNa jAti ane pAradajAtinuM vivaraNa ane graMthakAra karI Ape che tethI e nizcita karavuM muzkela che. mInagaDhanA adhipati pAradajAti ke huNujA tine hatA. paraMtu ema te nizcaya thAya che je te bane jAtimAMthI harake eka jAtie, vallabhIpura upara humalo karI tene vivaMsa karyo joIe. sUryavaMzIya nRpati mahArAja kanakasenanI nIce AThamI peDhIe, zilAdica nAme eka rAjA thaye tenAja zAsanakALamAM tenI rAjadhAnI viThThabhIpurano, sveche. e vivaMsa karyo. mahArAja zilAditya saMbaMdhe eka vicitra gapa cAlate sAMbhaLavAmAM Ave che. te ga5mAM tenI bAlyAvasthAnuM jamanuM anuvivaraNa prakAzita thAya che. prajAvaze tene ahIM ame sanniveza karIe chIe. gurjara rAjyamAM kaiyara nAmanuM eka nagara hatuM. te nagaramAM devAditya nAmane veda vizArada brAhmaNa vAsa karatA hatA. tenI eka mAtra duhitA hatI. te duhitAnuM nAma subhaga hatuM. devAdiye pitAnI kanyAnuM vivAhAdi kArya saMpAdana karyuM 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G TrADa rAjasthAna 66 paNa enazI" subhagA vivAhanI rAtrIeja vidhavA thai. subhagAnA gurUe tene sUryane khIjamaMtra zIkhavyeA hatA. ekavAra teNe asAvadhAnatA vaze te matrane pADa karyA teTalAmAM bhagavAna divAkara tenI samakSa avibhUta thayA ane tenuM bhaMgavAne AlI'gana kayuM. chevaTe bhagAna bhAskara deva a rhuita thai gayA. gheADA dIvasa pachI subhagAne garbha lakSaNa jaNAvA lAgyAM tethI devAditya manamAM bahu kheda pAmavA lAgyo. paNa teNe yAgakhaLe tenuM mULa kAraNa jANI lIdhuM, tyAre tene saghaLe kheda ane manovikAra dUra thayA. paNa subhagAne te pAtAnA gharamAM rAkhI zakayA nahi. tene eka dAsI sAthe bhrubhIpuramAM mokalI dIdhI, te nagaranI pAse jatAM subhagAe, putra ane putrIne ekasAthe janma ApyuM,jyAre subhagAnA putra moTA thayA tyAre nIzALe gayA, tenA sahAdhyAyIoe tenu' zuddha janma vivaraNa jANyuM. tethI tee tene gebI' nAme khelAvavA lAgyA. vaLI tenA upara tee judA judA atyAcAra karavA lAgyA. e saghaLA atyAcArathI tenuM hRdaya atizaya vyazcita thayuM. zayanamAM, svamamAM ane bhAjanamAM tene zAnti maLatI naheAtI tenA manamAM sarvadA ciMtA ane tarka thavA lAgyA, tenA sahAdhyAyIe tene tenA pitAnuM nAma puchatA hatA, paNa te jhaMkhavAge meDha nirUttara thaI rahetA hate. te zu sAmAnya duHkhane ane papi tApanA viSaya kahevAya ? je pitAe tene jagatmAM ANyA te pitA kaNa te tenA jANavAmAMja nahAtuM. sabhagAnA tanayanA hRdayamAM tenA janmanA vRttAMta mATe mahA ciMtA rahetI hatI; gebInA sahAdhyAyIe, tenA pitAnuM nAma puchI klezapUrNa ane upahAsapUrNa vAkaye khelatA hatA. mananuM duHkha manamAM rAkhI te phate te ghera AvatA hatA ane peAtAnI jananInI pAse te vRttAMta jAhera karI potAnA bApanuM nAma puchatA hatA. paNa subhagA koi rItanA uttara ApatI naheAtI te tene paDakhAmAM lai judI judI jAtanAM sAMtvanA vacanA kahetI hatI. e pramANe keTaleka samaya vyatIta thaye ekavAra gebI, potAnA sadbhAdhyAyIothI vizeSa pIDIta thayA ane krodha pAmela sIMDunA baccAnI jema te pAtAnI mA pAse kudIne Avye. ane te karkaza avAje tenI mAne melyA, tuM je have mArA ApanA viSaya naddhi khela te huM tune mArI nAMkhIza. gemInAM bhAtivya jaka vAyane avasAna Avye naThuiM teTalAmAM bhAskaradeva tenI sanmukhe AvirbhUta thayA ane tene saghaLI hakIkata kahI. teNe eka zilAkhaDa tenA hAthamAM A pIte khelyA, A zilAkhaMDa laI jene tuM sparza karIza te tatkSaNa paDI jaze '" gekhIe te zilAkhaDadvArAe, tenA kaleza upajAvanArAone harAvyA. thADA samayamAM te samAcAra vadhrubhIpatinA kaNagocara thayA. teNe gemIne potAnA rUbarU khelAvI bhaya dekhADayA. AthI gemIe peAtAne maLelA zIlAkhaDA rAjAne sparza karAvyA ane tethI te turata maraNAMta thaye ane tenA siMhAsanane! adhikArI thayA " tyArathI gemInuM nAma zilAditya kahevANuM. CC bhAratavarSanA itihAsamAM vaLI eka zilAdityanuM nAma jovAmAM Aveche. paNa te zilAditya vaizya hateA. vaLI khrIsTrIya saptama zatAbdanA madhyamAM kaneAjanA siMhAsana upara hatA. suprasiddha cita parIvrAjaka vhenasIyaga te zilAdityanA zAsanakALamAM phanA jamAM AvyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADa, 15 vazvabhIpurAdhipa mahArAja zilAdityanA saMbaMdhe evI rItanA judA judA adabhata ane mane Dara pe saMbhaLAya che. ema kahevAya che je vallabhIpuramAM te kALe "sUryakuMDa' nAme eka pavitra kaMDa hatuM. je samaye yuddha vyApAra calAvavAno hoya te samaye, mahArAja zilAditya te pavitra kuMDa pAse jaI bhagavAna divAkaranI prArthanA karatuM hatuM. te samaye temAMthI sUryane rathavAhI satAdha nAmane samAna gheDa nIkaLatuM hatuM, te pracaMDa azvane potAnA rathe joDI yuddhakSetramAM jaI zatrukuLane nAza karI, te jaya meLavatA hatA. paNa tene kaI pApamati maMtrInI vizvAsaghAtakatAthI, te bhISaNa myuccha yuddha samaye te pavitra devAnukuthI vaMcita thaye. te maMtrIe zilAdityanI gupta vAta zatruone karI dIdhI ane pavitra kaMDamAM gAyanuM lehI nAMkhavA teNe teone salAha ApI, tenA kaheNanA anusAre te pavitra kuMDa apavitra thaye, mahArAja zilAdityanA rastAmAM kaMTakano pathArI thaI. tenA sarva nAzano sUtrapAta tha, durgharSa svecchAe pracaMDa vege tenA nagara upara hamalera karyo. zilAditya, vega karI pavitra kuMDa pAse gayA ane kAtaravare, bhagavAna divAkarane vAraMvAra bolAvavA lAgyo. tenI saghaLI prArthanA vyartha gaI, baha pedana karI azva pADI bhagavAna bhAskaranI te IbAdata kavvA lAge, paNa te samAnana devaturaga phaMDamAMthI nIkaLyA nahi, nirAzatAnuM vAdaLuM chayuM, ghora nirAzAnI pizAca mUrti nAcavA lAgI, teNe cAre dizAo aMdhakAramaya joI, AvuM chatAM paNa tenI darakAra karyA vagara hImata bhIDI, zilAditya, mlecchanI sAme thayo. vidyAlakSmIe tene choDI dIdhuM. te divasathI tenA te zocanIya apAta sAthe, vallabhIpuramAMthI tenuM vaMzatarU paNa upATita thayuM. | # zaka lekIna ane pArasIlokanA graMthamAM avA rAtanA sUkiDanuM varNana che. e samAlo saryakuMDanuM vivaraNa saMpUNa kupanAjALathI AraMta rahela che tene niyukta karavAthI kharo viSaya khullo thAya tema che. tyAre sahaje samAI zakAya che je zatraphaLe. kaI jAtanI viSaya sAmagrothI mahArAja zilAdityanA kIllAnI khAdInuM jaLa dUSita karyuM. viSamaya jaLapAne sainyane nArA thato joI te durgadhAra ughADI zatranI sAme thaye evA rItanA TopA lIdhAthI aneka lokoe aneka rAjaya lIdhAM che. allAudIne paNa evA prapaMca kozalanuM avalaMbana karI, gAgaronA khoTIrAja acalasIhano dujoya kIlo anAyAse jItI lIdhA hate paNa kayA humalA karanArathI vallabhIpura vidhvasta thayuM tene matabheda che. kalanala ToDa mAhebe, te humalA karanArane pAda ke haNuM kahela che, paNa vedena tene cvakagya gati kahe che. e phIsTana sAheba, tene pAsika jAti kahe che. e saghaLA matanI samAlocanA karavAthI mahAnubhava elaphIMsTana sAhebanA matane saghaLA matanA upara Asana ApavAnuM yukti yukta che; teNe potAnA matanuM samarthana karavA, je saghaLAM pramANa dekhahyAM che te saghaLAMnA karatAM svIkAra karavA lAyaka che. mahAbha elasTane kahela che je, je pleccha jAtie valabhIpurano vaMma karyo. te pleccha jAtine kazanala keDe parada jAti kahIche ane vedena sAhebe IduvakatrIva jati kahela che. paNa vizeSa vicAra karI jemAM Ave to teone pArada kahI zakAya nahi. teone pArasika nati kahIe te asaMbhavita kahevAya nahIM, kAraNa ke I. sa. 531 thI te 578 sudhI nazaravAne rAjaya karyuM sara jona aneka pAra graMthakAronA matano uddhAra karI pratipAdana kare che je te pArativAla ravAne pUrvamAM bhAratavarSamAM potAnI vijaya patAkA uDADI hatI. te zeravAnanuM lazkaraja valabhIpuramAM AvyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 DhoDa rAjasthAna, dvitIya adhyAya. gehanuM janma vivaraNa, tenI iDara rAjyanI prApti, bihoTa zabdanI utti, bApAne janma gilloTanI purAtana pUjAvidhi, bApAnuM vivaraNa, aguNApAnera, bApAnuM zaiva maMtragrahaNa, bApAnI citoDa prApti, bApAnuM Azcaryakara aMtima vivaraNa, dvitIya ane ekAdaza zatAbdInA madhyavarta mevADanA itihAsanA cAra pradhAna kALanuM nirUpaNa. sana chonA bhISma vikamAnaLamAM mahArAjA zilAditya, pataMganI jema paDI 'baLI muo. tenuM vallabhIpura paNa vivasta thaI zecanIya zmazAnabhUmimAM pariNAma pAmyuM. tenA AtmIya leka ane sainya sAmate tenI sAthe zastrazasyA upara zayana karI, anaMta nidrAmAM lIna thaI gayA. mahArAja zilAdityanI patnIo bahu hatI temAMthI pANI puSpavatI zIvAya saghaLI patnIe tenI vAMse satI thaI citAnaLamAM baLI marI. viMdhyagirinA pAdamULe caMdrAvatI nAmanI eka prasIddha nagarI hatI, te nagarI samartha paramAravaMzIya narapatinA tAbAmAM hatI. raNa puSpavatIe, te pavitra paramArakuLamAM janma lIdho hato. e anarthakara saMgrAma thayuM tenA pUrve tene garbhalakSaNa jovAmAM AvyA hatA. putranI kAmanAe, te kALa saMgrAmanA samayanI agAu aneka devadevInI mAnatA karavA mATe ane pitAnA vaDIlenI jaganmAtA bhavAnInI cheDa. pacAra pUjA karavA mATe te pitAnA bApanA ghera gaI hatI. mAnatA pUjAvidhi vagere samApana karI, te puSpavatI potAnA patinA ghera AvatI hatI, eTalAmAM mArga maLe teNe samasta sarva nAzanI ghaTanAnA khabara sAMbhaLyA. puSpavatInA mastake vAghAta lAge, tenI bhAvI AzA niSphaLa gaI, nidArUNa zekaveganuM saMvaraNa na karI zakavAthI, te teja sthaLe mUcchita thaI paDI. puSpavatI benazIba ane durbhagyavatI teNe eka dIvasa evI AzA karI hatI je pite rAjamAtA thAze. te AzA saphaLa thaI. nahi te zuM sAmAnya durbhAgyane viSaya kahevAya kharo sAthe AvelI sahacarIonI zuzruSAthI puSpavatInI muccha vaLI gaI. te potAnA adaSTane hajhAro dhikkAra ApI vilApa karavA lAgI. pitAnI AzA phaLavALI na thaI tenA mATe te eTalIbadhI duHkhita nahatI paNa je purUSathI te jIvita hatI, je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAppAnuM jIvana vRttAMta. purUSa tenA jIvananuM mAtra ekaja avalaMbana hatA, te jIvananA jIvana svAmIratnane karALa kALe ekadama jhaDapI lIdhe. te bAbatanI pIDA tenA hRdayamAM sahuna thaI zakI naheAtI. je te garbhavatI naheAta te te teja kSaNe citAnaLamAM khaLI dehanA tyAga karata, paNa zuMkare ! nirUpAya ! chevaTe prasavakALasudhI jIvana dhAraNa karavu' eve nizcaya karI, teNe mALIyA nAmanI zailamALAnI eka guphAmAM Azraya lIdhA. tyAM teNe eka putrane janma ApTe. wy e mALIyA girimALAnI pAse vIranagara nAmanu... eka sAmAnya gAmaDuM hatu' tyAM kamaLAvatI nAmanI eka brAhmaNI vAsa karatI hatI. puSpavatIe, te brAhmaNInA karamAM potAna! bALakane soMpyA, ane peAtAnA svAmInI vAMse, citAnaLa prajavalita karI temAM teNe prANa tyAga karyo. citAnaLamAM praveza karyA agAu puSpavatIe, kamaLAvatInA caraNe paDI anunaya vinaya karI tene kahyuM " vi, mArA hRdayanA dhana, prANapriya kumArane meM tamArA karamAM soMpyuM che. hAla tame tenI mA thayA che jo jo, tame, tamArA putranI jema tenu lAlanapAlana karo, vaLI eka nivedana evuM che je tene brAhmaNAcita zikSA pradAna karI cagya samaye eka 24puta kanyAsAthe tenuM pANigrahaNa thAya tema karo. 66 ,, prANapatinI vAMse citAnaLamAM paDatI vakhate puSpavatIe, je anunaya vinaya karyeA hateA, te brAhmaNa kumArI kamaLAvatI bhulI nahui. te anunaya vinaya, tenA kAnamAM devAdezanI jema dhvani karavA lAgyA TuMkAmAM, kamalAvatIe puSpatratInA kumAranu` pratipAlana karavAmAM kei paNa kasara rAkhI nahi hatI. eka samaye teNe kaTAra garbhavedanA bhAgavI hatI tethI te jANatI hatI je putrana te kevI priya vastu che? A samaye kamaLAvatI, te bALakanuM putravat pratipAlana karavA lAgI, rAjakumArane guhA ( guphA ) mAM janma thaye tethI tenu nAma "gAhu" paDayuM te, geAhanu potAnA putranI jema lAlana pAlana karavA lAgI kharI paNa tethI te eka kSaNa paNa sukha pAmI nahIM, zAthI ke geha atyaMta dura'ta ane asA ya nivaDase. vAvRddhi sAthe tenu dArAtamya paNa vadhI gayuM. te kamaLAvatInA niSedha baMdhana karI, samavayaska rAjakumAra khAlaka sAthe te khelyA karatA hatA. vidyAzikSAmAM te mananeA niveza karatA nahi, kei keAivAra paMkhInA baccAMne leI niSThura bhAve tenA vadha karatA hatA, kei koivAra gaMbhIra araNyamAM pesI mRgayAbhyApAramAM guMthAtA hatA e rItanAM kArya karatAM tenI vaya:krama agIcAra varSanA thaye, te samaye tA tenu dArAtmya ekadama vadhI paDayuM. tenA pratipA laka brAhmaNeA tenu kai rIte damana karI zakayA nahi. e sthaLe bhaTTakavie bele che je va divAkaranA praca'Da tejanA AvaraNane keI damana karI zake ? athavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 TaDa rAjasthAna, evI zakti konAmAM hoya ke vananA kezarI sIMhane sAdhAraNa mANasa pitAne tyAM rAkhI zake ? " mevADanA dakSiNa paDakhAmAM zilamALAnI mathe iDara nAme eka janapada che, mAMDa. laka nAmanA eka bhIlarAjA, te samaye tyAM rAja karato hato. IDanA te bhIlenI sAthe goha vane vana vicaraNa karato hato, teonI uddhata prakRti sAthe gehanI uddhata prakRti maLI gaI. teNe zAMta svabhAva brAhmaNano sahavAsa choDI daI parAkramazALI hIsAthe rahevAnuM zarU karyuM. bhIle paNa tenI sAthe anurakta thayA, kame te vanaputrane anurAga eTale vadhyo je teo ekavAra zaila kAnanavALI saghaLI IDaramUmi gehanA hAthamAM ApI dIdhI. Abulaphajale ane bhadrakoe te vivaraNa nIce pramANe varNavela che. je rajaputa bAlaka, gehanI sAthe ekavAra bhIlakumAro sAda khelatA hatA eTalAmAM teoe, pitAmAMthI eka AzAmIne rAjA karavAnuM vicAryuM, saghaLAoe gehane rAjA kare ema pasaMda karyuM. takSaNa eka bhIlakumAre, potAnI AMgaLI kApI, gohane rUdhiranuM tilaka karyuM. vRddharAja mAMDalikane te vivaraNanI khabara paDI teNe AnaMdathI gehane gAdIe besAryo ane pite rAjyakAryamAMthI phAraga thaye. gohe kRtatAnuM ane vizvAsaghAtakatAnuM caritA vAparI pitAnI jIdagI kalaMkita karI, ema kahevAya che je bhIlarAje pitAnA dIkarAne vaMcita karI, achAvaze ane AnaMde tene sIMhAsane besAryo. gehe tene ja prANa lIdhe. zA hetue gohe te kAma karyuM tenI hakIkata kAMi maLatI AvatI nathI. abulaphajale ane bhaTTalakoe tenuM koI kAraNa batAvyuM nathI. gehanA nAma uparathI tenA vaMzadharanuM gatrAkhyAna gehi vA gilhoTa kahevAyuM. e saghaLA prAcIna rAjAonA jIvana saMbadhe ghaNuM ja thatuM vivaraNa maLI Ave che. je maLI Ave che tethI eTalI pratIti thAya che je gehathI nIce AThamI peDhInA purUSa sudhInA rAjAoe te girikAnana IDara pradezamAM rAjya karyuM. te ATha purUSa sudhI halako pitAnI gayela svAdhInatA thATe koI bolatA nahotA ane parAdhInatA sahya karatA hatA. paNa te jAti janmasvAdhinatAmAM lAlita ane ucharelI hatI. svAdhIna jIvana teonI abhiSTa vastu hatI. teonA pUrvajoe svAdhInatA bhegavI hatI Aja koI duSkarmanA hetue teo svAdhInatAnuM sukha bhogavatA na hatA TuMkAmAM parAdhInatAmAM rahevAnuM bhIla loko pasaMda karatA nahIM hatA. gehathI nIce AThamI peDhIe nAgAditya nAmane rAjA thaye, te ekavAra mRgayAnA vyApAramAM Asakta thaI eka haraNanI pachavADe jatuM hatuM tevAmAM uddhata bhAva bhIla lokoe tenA upara hamale karyo ane tejasthaLe tene teoe mArInAkhe tyAra pachI teo pitAnA pUrvajanI gAdIe beThA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRttAMta, je dIvase be nazIba nAgAdiye, bhalenA hAthathI potAnuM jIvana evuM te dIvase tenA parivAramAM ghora hAhAkAra thaI gaye. vipadanI vikaTamarti saghaLAne bhayaMkaratA batAvavA lAgI, cAre tarapha bhIla-kayAM palAyana karI jAvuM, koNa teone bhIlanA hAthathI rakSA karI zake? aMte teone vaMzanimeLa thayo te rajapute judI judI jAtanI ciMtAthI vyAkuLa thavA lAgyA. nAgAdityano bApA nAmane eka traNa varSane putra hatA tenA rakSaNa mATe teone vadhAre ApattI lAgavA lAgI. paNa bApAnI madada vidhAtAnA hAthamAM hatI. vidhAtAnI karUNAthI te anAtha rajaputa bAlaka sahAya saMpanna thaye. je vIranagaravAsinI kamaLAvatIe anAtha gehanA jIvananI rakSA karI hatI, te kamaLAvatInA vaMzadhare e saMkaTakALamAM mahArAja zilAdityanA rAjavaMzane anaMta vinAzamAMthI bacAvavA prANa ApIne ceSTA karavA lAgyA. teo gibleTa rAjya parivAranA kuLa purohita hatA. Aja purohita nAma sArthaka karavA mATe, potAnA jIvanane apattimAM nAMkhI rAja putabApAnuM saMrakSaNa karavA teo tatara thayA. nAgAdityanA bAlaka rAjakumArane laI brAhmaNo bhAMDI nAmanA killAmAM AvI pahoMcyA, tyAM yaduvaMzIya eka bhIle teone Azraya Ape. tyAM paNa teo saparNa rIte nirbhaya na rahyA, tyAMthI teo bApAne parAzara nAmanA meTA araNyamAM laI gayA. tyAMthI teo trikuTanA uMcA zIkhara upara gayA. trikuTanI taLeTImAM nareMdra nAmanuM eka nAnuM nagara hatuM, tyAM zive pAsaka zAMtipriya rotriya brAhmaNe vasatA hatA. te brAhmaNa, bApAne te zAMtisaMpanna brAhmaNonA hAthamAM seM. bApe, te brahmaNonA lAlanapAlana nIce svarachatAthI ane zAMtithI e parvatavALA pradezamAM bhaTakavA lAgyuM. te parAzara mahAraNyanA gaMbhIra pradezamAM, virATa trikuTa parvatanI ghora aMdhakAravALI guphAmAM jaLadhara zebhita utuMga zikhara upara nAnA nAnA pANInA jharA upara hAla prAcIna devAlaye jovAmAM Ave che. te araNya pradezanA adhivAsIo mAtra mahAdevanI ja pUjA karatA hatA. te saghaLA gaMbhIra ane prazAMta pradezamAM, bhUtabhAvana bhagavAna maDadevanI pUjAvidhi aneka kALathI cAlu rahI hatI. Aja paNa mevADarAjyanI cAlatI adhaHpatita avasthAmAM paNa te pUjAvidhinuM ADaMbara nisteja thayuM, che kharuM paNa zivarAtrI vagerenA prasiddha utsavamAM udayapuramAM, zivapAsanAno vizeSa utkarSa jovAmAM Ave che. vaLI bhinna dharmavalabI vaiSNave vigere te utsavamAM moTA AnadathI bhAga le che. mevADanA rANAe " Aja paNa pitAne ekaliMgane divAna," ema kahI abhImAna pUrvaka pitAnI oLakhANa karAve che. gaMgA ane yamunAnA tIra uparanA pradezamAM je judA judA deva devInI pUjA na cAlatI hatI te zivapUjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ToDa gujasthAna. AjadIna sudhImAM pUrNa prakAzamAM AvI zakata. udayapuramAM pesatAM, eka sAMkaDA parvatanA bhAga upara ekali'ga mahAdevanu pavitra maMdira che. madira ghaNu moTu che, te ghaNuM manane AkarSavA lAyaka na chatAM ramaNIya che, te devAlaya dheALA ArasapahANanuM banAvela che, tenI aMdara suMdararItanu kAtarAma che. te maMdirane jovAthI mAluma paDeche je tene banAvavAmAM puSkaLa nANu N joyAM haze. ekaliMga mahAdevanu devAlaya darzanIya che kharUM paNa hIMdu dveSIoe, tenA dAkhala thavAnA rastAnA caNatarane teDI nAMkhyA che. e madiranA sanmukhe eka AMgaNuM rAkhavAmAM Avela che; tenA upara vedikA, vaidrikAnI upara ekaliMga mahAdevanI mUrti sanmukhe dhAtunA khaLadhanI martine suMdara rIte sthApIta karelI che. artha leAbhI svecchAe, dhanaratnanI zeSamAM kaThaNu mugaLanA prahAre te matinAM keTalAMka aMga teADI nAMkhyA che. AppAnI bALalIlA saMbadhe aneka apUrva ane alaiAkika vivaraNu mAluma paDeche. je brAhmaNanA hAthamAM tenA rakSaNAvekSaNanA bhAra soMpAyA hateA, te brAhmaNunI gAya AnaMdo cAratA hatA, ane Amatema khuza mIjAjathI te raja puta bALaka bhaTakatA hatA. sUryavaMzIya mar3ArAja zilAdityanA vazadhara ja gAye carAve che.. keAi tenA bhaviSyanA viSayane vicAra karatuM nahatuM. khAppAnI e zAMtimaya jIvana ghaTanAvaLIne lai bhaTTalekeAe judA judA prakAranA suMdara ane svIkaraNIya gappA racyA che. rajaputAnA pakSamAM zAradIya nulanAtsava eka prasiddha AnaMda vya!pAra che. te utsavamAM aneka khAlikA ane bALake, AnamAM matta thaI jhulana lIlAmAM pravRtta thAyache. nagendranagara, te samaye kAi zela kIvaMzIya rAjAnA zAsanamAM hatuM. jhulana utsavamAM te rAjAnI putrI, peAtAnI sahucarIe sAthe krIDArthe kuMjakAnanamAM pharatI hatI, pazu dAlAma'dhanane Dhora na hovAthI te sahucarI sAthe zeAdhavA ahItahI bhaTakatI hatI. te samaye bAppA tyAM AvI paheAMcyA, tene jotAMja rajaputa kumArIe tenI pAMse dAra mAgye. bApA bAlaka hAi caMcaLa svabhAvavALA ane kautuka priya hato. khAlikAnI sAthe eka kAtuka karavAnI vAsanAe, teNe hasatAM hasatAM kahyuM, " tame pahelAM mArI sAthe vivAha karo tA hu hAla dAra lAvI ApuM kaiAtukanA upara kaiAtuka, lIlApriya rajaputa rAjakumArIe te kabula karyuM. te samaye krIDA vivAha thaye, ane bApA te zelakI rAjakumArI sAthe eka AMbAnI karatA pherA . evI rItanA vivAhuthI khApAnA bhAvI sAbhAgyanA sUtrapAta thayA. have te nagendra nagaramAM rahyA nahi. teNe tene thADA samayamAM cheDayuM. te samayathI tenuM bhAgyAkAza nirmaLa thayuM kharU paNa tenA sAbhAgyadayamAM vizeSa vighna AvavA lAgyAM. ,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRttAMta, kIDA ketuka puruM thayuM, rajaputa bAlikAo, potapotAne ghera cAlI gaI, ane te divase je banAva banyA hatA tene tadRna teo bhulI gaI. e rIte keTaleka samaya nIkaLI gaye, solaMkI rAjakumArInI ummara vivAha yogya thaI gaI, eTalAmAM eka sAmudrika brAhmaNe AvI rAjakumArIne hAtha joyo. hAtha joIne te be je " rAjakumArIne vivAha thaI gaye che " e AzcaryakAraka vAta sAMbhaLI rAjAnA kuTuMbImAM moTo kolAhala thaye. saghaLA ekadama dimUDha thaI gayA. e nATakane abhinetA keNa, te zedhI kADhavAmAM saghaLA guMthAyA hatA. ekadama cotarapha kAzadane mokalyA, bApAne keme krame te hakIkatanI jANa thaI. teNe jANyuM je te gaDha vivAha saMbaMdhanI koI vAta jAhera thaI ke tene sarva nAza thaze. tyAra pachI teNe tenA sahacarone vizeSa sAvadha rahevAnuM pharamAvyuM, tenA sahacare tenI sAthe sArI rIte bhaktibhAve vartatA hatA. bApAe tene sapatha karAvI kahyuM je " sukhamAM duHkhamAM saMpamAM vipadumAM teoe bApAnA anugata thAvuM " bApAnI kaI vAta paNa prANAMte, koInI pAse jAhera karavI nahi " " bApAnA viSayanI je vAta teo sAMbhaLe te Aje pAMta bApA pAse jAhera karavI" tenA sahucarAe te zapatha lIdhA. teoe zapatha lIdhA pramANe AcaraNa karyuM, paNa vivAnI te gaDha ghaTanA chAnI rahI nahi. te ghaTanAne prakRta viSaya solaMkI rAjanA karNagocara thayuM. teNe nizcaya karI jANyuM ke e nATakano abhinetA bApa che. bApAnA sahacarone A hakIkata jANavAmAM AvI, teoe guptabhAve te hakIkata bApAne jAhera karI. pitAnI vipada zaMkA jANa bApAe te parvatamALAno eka ekAMta bhAga, pitAnA vAsa mATe mukarara karyo. je sthAne te palAyana karI game te sthAna atyaMta nirjana hatuM. vaLI te nirjana sthala anekavAra, tenA vaMzadharonuM Azraya rathaLa thaI paDyuM hatuM. je samaye te nAgadagAmathI palAyana karI gaye te samaye tenI sAthe bAlIya ane deva nAmanA be bhIlakumAra hatA. te bhIlakumAre, sukhamAM duHkhamAM ane vipadanA yaMkara humalAmAM paNa bApAne saMga tyAga karatA hatA, teonuM, jIvana bApAnA jIvana sAthe hatuM. saibhAgyalakSmInI prasannatAnA jore jyAre bApAe citoDanA rAjasiMhAsanane adhikAra karyo tyAre bAlIya bhIlakumAre, pitAnA. lehIthI, tenA kapALamAM rAjatilaka karyuM hatuM. asabhya bhIlakuLamAM bAlIya ane deva bhIlakumArano janma thaye hate paNa teonuM hRdaya, pavitrabhAve paripUrNa hatuM. te pavitrabhAva, susabhya lekanA hRdayamAM bharelo jovAmAM AvatuM nathI. te bhIlakumAre je pavitra carita A jagatamAM rAkhI gayA che tenA jevuM carita ke A jagamAM rAkhI gayuM nathI. teoe " je pratijJA lIdhI hatI, te pALavAmAM teo akRta kArya thayA nahi. tenA mATe 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TauDa rAjasthAna, teoe gRhavAsa, AtmIyajana, ane zArirIka sukhane tyAga karI, bApAnI sAthe kaSTakara vanavAsa vratanuM avalaMbana karyuM hatuM. anAhAra hAlatamAM teoe ghaNA dIvaso kahAlyA, anidrAvasthAmAM teoe ghaNuM dina kahAvyA. eka kSaNa paNa bApAne saMga teoe choDyo nahI. vAstavikarIte jotAM teeAja bApAnA jIvana rakSaNa karanAra hatA. teo ja bApAnA sukhaduHkhanA samabhAgI hatA. bApAne evA baMdhu na maLyA hatA, te bApAnuM zuM thAta te koithI kahI zakAya tema nathI. te be bhIlakumAra taraphathI bApAne mahopakAra thayo che te bApe bhulI gaye nahote, te teonA sahuvAse, pitAne sukhI ane sammAnita mAnato hate. je dIvase, vIrakesarI bApa, te bhIlakumAranA sahavAsathI atula AnaMda bhagavate hate, te divase tenA sibhAgyanI lamI tenA paDakhAmAM AvI vasI, jethI catoDanA masIhAsana upara besI teNe te bhIlakumAranA hastathI pavitra hadaye rAjatilaka svIkAryuM hatuM. te cItaDa Aja bhagnAvasthAmAM che, te cItaDa Aja carNavicarNita che, te cItaDa Aja dhuLamAM ragadoLAtuM thaI gayuM che. ekadina, je jagamAnya rAjakumAranI lIlAbhUmi hatI, te Aja zIkArI pazuonuM Azraya sthaLa thayuM che. saghaLA bhAratavarSamAM ekamAtra aguNApAneranA adhivAsIe, eka jAtanA prAkRtika svAtaMtryane saMbhoga karI zakyA hatA. te rAjya koinA rAjyanA aMdhIna nahatuM. koIpaNa rAjA sAthe tene kaI rItane saMzrava nahe. tene adhipati, " rANuM " evI upAdhi dhAraNa karI hajhAra gAmaDAM upara Adhipatya calAvato ane prajanavaze pAMcahajhAra bhIlone laI yuddha sthaLamAM ubhe rahete hate. solaMkI rajaputanI strInA garbha ane bhemIyA bhIlanA airase tenA pUrva purUSanI pedAza hatI, tethI te pitAne rajaputa jAtine che ema kahete. aguNAnA te bhIlakuLamAM mahAtmA devanI pedAza hatI. ApaNe prakRtta prastAvathI dUra nisarI gayA chIe have bApAne viSaya pharI Acita karIe, anuzIlana karavAthI, bApAnuM palAyana ane palAyana karavAnuM kAraNa. svAbhAvika ane susaMgata hatuM ema mAluma paDe che. saMpUrNa dainirdezavaze nareMdra nagara cheDavAnI tene pharaja paDI hatI. jagat prAcIna mahApurUSenuM vivaraNa jema kalpanAjALathI lakhAyela hoya che tema bApAnuM vivaraNa prAcIna bhaTTAthI lakhAyela che. je bApa, sekaDo vIrapurUSa Arya rAjAono pUrva purUSa hato te bApa prakRta vibhAve pujAya che. je bAppAnuM zarIra, paramANamAM lIna thaI gayuM che te bApe hAla ciraMjIvI, manAIne ane kahevAIne prakhyAta ane pujIta thayo che. bhaTTalekee varNavela che je bApe, nareMdranagaranI vistRta bhUmimAM pitAnA prati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRttAMta. 83 pALaka brAhmaNanI gAyo carAvato hato. sUryavaMzIya zilAdityane vaMzadhara gopacAra NanuM kAma karI AnaMdathI samaya kADhate hatA. paNa tenA te AnaMdamaya samayamAM vyAghAta AvI paDe. te je saghaLI gAyo cArI pharatA hatA. temAM eka sArI dudhALa gAya hatI. te gAya jyAre dinAMte brAhmaNanA ghera AvatI tyAre rAtrIe dehatI vakhate tenA AumAM dudha mAluma paDatuM nahi, tethI brAhmaNanA mana mAM viSama saMdehane udaya thaye. teoe nizcaya karyo je bApe gAyane dehI tenuM saghaLuM dudha pI jAya che. te saMdeha kame kame teonA hRdayamAM draDhIbhUta thaye, ta.. sAvadhapaNAthI ane satyapaNAthI bApAnAM saghaLAM kAma jevA lAgyA. bApo paNa te saghaLuM jANI gaye. brAhmaNanA saMdeDa mATe te vAraMvAra vyathita thAte hatuM. teNe te gAyanA upara vadhAre dekharekha rAkhavA mAMDI. bIjA divase bharavADane laI bApe te gAyanI vAMse vAMse pharavA lAgyA. gAya je dizAe jAtI, te dizAe bApa gAyanuM anusaraNa karato hato. gAya, parvatanI eka guphAmAM paDI, bApe paNa tenI vAMse vase cAlyo. akasmAta eka adbhuta dRzya tene dRSTigocara thayuM. teNe joyuM je gAya, eka latAnA DhagalA upara pitAnA dUdhanuM siMcana kare che. bApe te je vismita thaze. teNe te latAnA DhagalAnI pAse jaI joyuM. tenI nIce eka zivaliMga pratiSThIta teNe joyuM, te zivaliMga upara ja gAyanuM dudha paDatuM hatuM. te zivaliMganI pAse vaLI eka dRzya teNe joyuM tyAM teNe netaranA vanamAM dhyAnArUDha yegIne joyA. e nIraMjana vanamAM bApAnA pada saMcArathI yegA dhyAna bhaMga thaye, paNa kArUNika tapodhana yogI, dhyAna vighArI bApAne kAMI bolyA nahi. te parvata guphA ati nirjana hatI. tenI aMdara gaMbhIra zAMtI virAchata hatI. purAkAlIna yogI ke tApasa vinA e sthaLa keIna jovAmAM Ave tevuM nahatuM. bAppAnuM vizeSa puNyabala-nahi te ve ceSTA vinA, yatna vinA te pavitra sthaLe. kema joI zake ? te legInuM nAma hArita hatuM. yogI hastine paNa te gAyanuM dudha maLatuM hatuM. hAritane dhyAna bhaMga thaye, bApa hAratanA caraNakamaLamAM paDe ane sAchAMga praNAma karavA lAge, egIe, AzIrvAda ApI. teno paricaya puchaye. rajaputa bAlaka potAnA saMbaMdhamAM jeTaluM jANato hato, teTaluM teNe gIrAja pAse jAhera karyuM ke gIrAja hAritane AzIrvAda pAmI. bApA. pitAnA dhanudaLane laI pitAnA AzramamAM AvyuM. tyArapachI te pratidina cegivara harita pAse AvavA lAge. pratidina tenA caraNakamaLa che tene pIvA mATe dudha Apate hate. vaLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DeDa rAjasthAna, hara pUjanamAM jotAM puSpo vINuM lAvI cegivarane te Apane hate. bApAnA A ananya bhaktibhAvathI ye girAja hArita prasanna thayA ane tene teNe judI judI rAjanIti kahI. e pramANe keTalAka kALa nIkaLI gaye. kame gIrAja hArita tenA upara eTale badhe saMtuSTa ane prasanna thaye je teNe tene zivamatre dIkSita karyo. ane tenA gaLAmAM pavitra yajJopavita paherAvyuM. vaLI teNe mahA auravanA saghaLA svarUpa " ekaliMganA dIvAna " evA nAmanI upAdhi ApI che. bApAnI akapaTa bhakti ane pragADha zivapujA joI bhagavatI bhavAnI paNa suprasanna thaI, te tene AzIrvAda ApavA sIMDa upara caDhelI, tenA sanmukhe prakaTa thaI. ane tene teNe, svahaste, vizvakarmAe karela La dhanuSazara, tuNIra, asicarma prakAMDa khaDaga vIgere uttamottama divyAstra ApyAM. Adi deva bhagavAna bhUtanAthanA maMtrathI e pramANe bApa dikSita thaye, vaLI bhagavatIe ApelA divyAethI sajajIta thayela bApa saMgrAmamAM ajeya thaI paDe. tyArapachI tenA gurUdeva hArita, tene cheDI zivalokamAM javAno saMkalpa karyo, teNe bApAne tenA saMka95nA khabara karyA ane svargArohaNunA dIvase paroDhIyAmAM bApAne AvavAnuM kahyuM, paNa bApa, rAtrInI ghora nidrAne vaza thaI jaI te sthaLe te samaye jaI zakya nahi. tyArapachI mukarara karela samaya vItyA bAda te te sthaLe gaye ane tyAM jaI teNe joyuM je girAja asaravAhita dIptimaya rathamAM besI gaganamaMDaLamAM keTaleka uce jAya che. maharSie, pitAnA ziSyane jevA rathanI gati aTakAvI ane AzIrvAda grahaNa karavA mATe bApAne teNe uMce uDavA kahyuM. dekhatAM dekhatAM bApAnuM zarIra vIza hAtha uMcuM thayuM te paNa gurUnI pAse pahoMcI zakyo nahi. tyAre munIvare, tene tenuM mukha ughADI devAnuM kahyuM, takSaNa bApAe potAnuM makha ughADayuM, harite temAM potAnuM thuMka nAMkhyuM, thuMka momAM na paDatA bApAnA caraNa pAse paDyuM. bAppAe ghRNAthI gurUe Apela upahAranI avamAnanA na karI hatI te te amarapaNuM meLavata, paNa te banyuM nahiM, te amara thaI zakyo nahiM, paNa tenuM zarIra astrazastrathI vedha thAya nahi evuM thayuM. dekhatAM dekhatAM hArita birAja sunIla gaganamaMDaLamAM ahita thaI gaye. je dIvase, bApa evI rItathI daivAnugrahita thaye te divasathI. tenuM ada prakAza nirmaLa tejathI zobhavA lAgyuM. te dIvasathI te mULamaMtranI sAdhanAmAM ane sIma trimAM utarI paDe. varadAyinI mUrtithI kAryasiddhi paNa, thoDA samayamAM tenA samakSa AvI ubhI rahI. bApAe tenI mA pAsethI sAMbhaLyuM hatuM jemAM te, te vakhatanA cIDanA miryarAjAne bhANeja che. te nikaTa saMbaMdha baMdhanane viSaya jANI laI, bIpi pitAnA maMtranI sAdhanAmAM bamaNe utsAhita thaye te gaMbhIra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRttAMta. araNyane vAsa cheDI, keTalAka sahacarane sAthe laI te lokamAM jAhera paDaye. lokanI ghIghIcatA tene hAla prathama ja jovAmAM AvI. janasamUhavALo bhUbhAga kevo hoya te teNe pahelAM joyela nahotuM. A kSaNe janasamUha bhUbhAgamAM jIvaMta bhAva joI te vadhAre utsAhita thayo. adRSTadeva jyAre suprasanna hoya tyAre lekamAM saghaLA vyApAra phaladAyaka nIvaDe che. te nibIDa araNyamAMthI nIsaratAM rastAmAM nAharA mugarA+ nAmanA giri parvatanI taLeTImAM prasiddha siddha purUSa gorakhanAthanA tene darzana thayAM. bApAne, te mahA purUSa pAsethI be dhAravALI talavAra maLI, upayukta maMtra pavItra karelI talavArathI parvatanuM vidAraNa thaI zakatuM. have bApAne sabhAgya mArga pariSkRta thaye A samaye. je tene pratirodha karanAra hatuM te devI talavAranA baLe dUra karI te abhISTa lAbha meLavavA kRtakArya thayuM. paramAravaMzanI maryakuLanI eka zAkhAno rAjA te samaye mALavAnA sAMhAsana upara hatuM ane te ja samaye bhAratavarSano sArvabhauma rAjA hatA. bApo je vakhate cIDamAM pahoMce, tyAre cItaDa mAnasIMha rAjAnA tAbAmAM hatuM. mahArAja mAnasIMha abhyAgata bhANejane yAcita Adara sAthe grahaNa karyo. ane tene pitAnI sAmaMta samitimAM dAkhala karyo. tenA bharaNapoSaNa mATe teNe tene garAsa Ape. mahArAja mAryavaMzIya mAnasIMhanA rAjyazAsana samayanI je zilAlipi hAtha lAgI che, tenA pAThadvArA e jANavAmAM Ave che je rAjasthAnamAM te samaye sAmaMta prathA, vizeSa pracalita hatI. rajaputa sAmate puSkaLa bhUmivRtine bhega karatA hatA ane rAjAnI madade, raNakSetramAM utaratA hatA. bApe, mAnasIMhane nehapAtra tha. paNa je divasathI bApa, mAnasIMhanI hadraSTimAM paDe te divasathI, sAmaMtakono rAjA tarapha virAga thaye, teoe jANyuM je bApe, teonA anarthanuM mULa che tethI teo bApa tarapha vizeSa vidveSa bhAva calAvavA lAgyA. TuMkAmAM bApAnuM aniSTa karavA teo draDha pratijJAvALA thayA. te samaye, eka videzIya zatrue catepurI upara humale karyo. mahArAja mAnasIMhe, potAnA sAmatane yuddhamAM pravRtta thavA anumati ApI, teoe patAnI bhUmivRttinA paTTA pheMkI dIdhA ane teo bolyA " mahArAja! je Apane vadhAre priya che te senAdhipatine yuddhamAM mekale " bApAe te pitAnA kAnathI sAMbhaLyuM. paNa te tenAthI koIpaNa zakita na thaye, te vizeSa protsAhita thaI ekalo dezarInA sAthe yuddhamAM utaryo. vidveSabhAvosanna sAmaMtoe potAnI bhamivRti cheDI dIdhI kharI paNa lekalajajAthI bApAnI vAMse javAnI teone pharaja paDI. + udayapuranA pUrvabhAga upara Avela girimAthA sAta mAIla dUra nAharA muga arthAta vyAghrame Avela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna, ~~~ ~ ~~~~~~ ~~~ ~ ~~ tenuM pracaMDa virya ane vikama sahya na thavAthI zatrudaLa parAjIta thayuM ane nagarano tyAga karI te palAyana karI gayuM. te vIjavize bApa citoDamAM Avyo nahi ane pitAnA pitRpurUSanI rAjadhAnI gIjanI nagaramAM te gaye. gIjanInagara te samaye eka pleccha narapatinA kabajAmAM hatuM. te narapatinuM nAma selIma hatuM, bApAe tene sIMhAsana bhraSTa karyo. ane te kaDasana upara sUryavaMza kulaanna eka sAmaMtane besArI dIdhe, pachI te pitAnI senA sAthe cItADamAM AvyuM. ema kahevAya che je teNe potAnA sAmAvALA selInI putrInuM pANI grahaNa karyuM hatuM. - abhitasa sAmaMtasaradAre mAnasiMha rAjA upara roSa pAmI coteDane tyAga karI bIjA sthaLe cAlyA gayA. rAjA, tethI atyaMta duHkhita thaye. cIDanagaramAM AvI rahevAnuM kahevA, teNe tenA tarapha dUta mokalyA paNa tethI tenuM kAMI vanyuM nahi. roSAdha sAmate, zAMta thayA nahi ane aneka samajaNa ApavA chatAM teoe viSabhAva choDa nahi. teoe mAnasIMhanA Agraha svIkAra karyo nahi, je AzAmI, teonI pAse ta varUpe gaye hatuM, tenI sAthe teoe mAnasIMhane kahevarAvyuM je "ame tamAruM nimaka khAdhuM che, tethI eka varSa sudhI ame tamArI sAme thaIzuM nahI " teo potAnA vairane badalo levA, eka upayukta nAyakane zodha karavA lAgyA. je bApe, teonA manovikAranuM mULa kAraNa hatuM, te bAppAnA apratima zauryathI ane guNauravathI vazIbhUta thaI teoe, saMmAnasahu tene adhinAyakanA pade nImavA pasaMda karyo. rAjyalisA kevI bhayaMkara che ? tenI mohinI mAyAmAM vimaDha thaI mANasa hitAhitanA vivekano parityAga kare che. dharmajJAnamAM jalAMjali Ape che, ane kRtajJatAnA pavitra mastaka upara pATu mArI upakArI mItrano paNa samaLa nAza karavAne jarApaNa khAzI pakaDatA nathI. ane tevI rIte kharAba AkAMkSAvALA bApAe te karyuM. je mArya nRpati tene mAme jenA anugraha tenA sAbhAgyane udaya thayuM hatuM ane jenA mATe pitAnA sAmaMta saradArane viSapAtra thaye hatuM, tene upakAra bApo chevaTa bhulI gaye. pASANa jevuM kaThaNa hadaya karI, bApAe tene sIMhAsanabhraSTa karyo. ane te viSavALA sA tenI madadathI teNe tenA siMhAsanane kabaje karyo. A sthaLe bhaTTakavioe varNavela che je " bApAe, mairya narapatinA hAthathI sihAsana kahADhI lIdhuM ane te para Ta svarUpa te thA.' catoDanA sIMhAsana upara beThA pachI, teNe prA taraphathI, saMmati vaDa " ha race " " rAjagurU " " cAkuA " ( sArvabhAma) evA traNa upanAmanI padavI meLavI. bApAne aneka saMtAna thayAM temAMthI keTalAMka pitAnA pitRpuranA prAcIna rA, sArASTramAM AvyA. tene vaMzaje atyaMta baLazALI ane parAkramI nIvaDyA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRtAMta, 87 Aine akabarI nAmanA graMzamAM mAluma paDe che . . . ? , purU pedA thaI akabaranA samayamAM vizeSa prasiddha thayA che nA i. 1ku ramAMthI paMca kumAro mAravADa pradezamAM upaniviSTa thayA. tyAM teo gohila nAme kahevAyA paNa te pradezamAMthI, teo vitADita thaI, teo vallabhIpuranA chInnabhinna thayelA bhAga upara rahevA lAgyA hatA. - vIrakesarI bApAnA aMtima jIvananuM vivaraNa, saghaLAM karatAM vizeSa adbhuta che te addabhuta vRttAMta gupta rAkhavA, tenA sajAtIya leka atizaya AgrahAvita che. vRddhAvasthAnA vayakramamAM AvavAthI bAppAe, potAnI mAtRbhUmine saMtAna saMtatine ane AtmIya janane tyAga karI bApa, pUrvanA khela rAsAna rAjyamAM upaniviSTa thaye, ane te dezano jaya karI tyAM aneka ple strIone para, tyAM teonA garbha aneka putraputrIo pedA thai. ekaso varSanuM paramAyu bhegavI, bApAe mAnavalIlA baMdha karI devarAnA adhipati pAse eka prAcIna itihAsa graMtha che temAM jovAmAM Ave che je, IraphahAnanA, kaMdahAranA, kAzmIranA, IrAkanA, IrAnanA, turAnanA, ane phIstAnanA rAjAone parAjaya karI, bApAe te te rAjAnI putrInuM pANigrahaNa karyuM. aMtima dazAmAM tApasa dharmanuM avalaMbana karI, sumerU parvatanI taLaTImAM bApAe tenuM caramajIvana vyatIta karyuM. ema kahevAya che je te sthaLe te sajIvana samAdhistha thayA. te saghaLI patnIonA peTe bApAnA ekase trIza putra pedA thayA. te putre, " nAzerA paThANa" nAme kahevAyA. teoe potapotAnI jananInA nAmanA anusAra eka eka svataMtra vaMza sthApe. hIMda panIonA peTe bApAnA aThAvana putre pedA thayA, teo saghaLA agni-upAsI sUryavaMzIya, nAme prasiddha thayA. bhagraMthamAM vaLI eka vicitra vivaraNa mAluma paDe che je bApAnA maraNanA samaye, tenA zabanA satkAra saMbaMdhe tenA hIMdu saMtAna ane maheka saMtAna vacce meTA jhagaDe uTha. hIMdu saMtAnoe, te zaba bALavAno nizcaya karyo, musa lamAna saMtAnoe te zaba dATavAno nizcaya karyo, te nizcayanA jhagaDAmAM koIne jaya thaye nahi; e jhagaDo karatAM karatAM teo sahue bApAnuM zaba ughADI joyuM te ezvaryA vinAnI kAyAnA badale te sthaLe sveta kamaLane Dhagale teoe joye. mevADanA rAjavaMzanA Adi pratiSThAtA, zihoTa phaLatilaka vizvara bApA rAoLanI saMkSipta jIvanInuM vivaraNa ApaNe ApI cukyA. have ApaNe, tenA Avi. bhaMvane prakRti samayanuM nirUpaNa karavA pravRtta thaie. upara ApaNe kahI gayA chIe je mahArAja zilAdityanA rAjyazAsanakALamAM ( saMvata 205 ) mAM nAza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna, pAmyuM. zilAdityanI nIce navamI peDhIe bAppA rAmeLane janma thayA. valrabhI puranA nAza savata 205 nA varSamAM thayA. rANAnA mahelamAM je saghaLA bhaTTagraMthe che te jovAthI mAluma paDeche je saMvat 191 ( i. sa. 135 ) mAM bAppArAeLanA janma thaye. vaLI eka zilAlipithI mAluma paDeche je saMvat 770 ( i. sa. 714 ) mAM cItADapurImAM mAryavazIya nAnasiMhurAjA rAjya karatA hatA. 88 bAppA rANAnA mahelamAM rAkhelA bhaTTagraMtha spaSTa vAce jAhera kareche je, rAeLa, mAnarAjAne bhANeja hatA. te padaravarSanI ummare, mAnarAjA ( mAnasiha ) thI sAma'tasaradAranI nekarImAM dAkhala thayA ane sAmata saradAranA anukuLathI, potAnA mAmA mAnasahune bhraSTa karI, bAppA cIteADanA sIMDAsana upara beTho. A kSaNe e saghaLA visavAdI mateAmAM have kayA mata satya gaNave! ? bAppArAeLane mAryavazIya mAnasIMhanA bhANeja ane samasAmayika gaNIe te teneA kALa nirdeza zIrIte saddha thaI zake? kAlpanika ala'kAravALI vAtamAM kharI vAta DhaMkAi jAyache. kAlpanIka vAlene vikRta nahI gaNatAM prakRta gaNavI joie, jyAre Ama che tyAre gilDATa kuLatilaka vIra kesarI bAppArAeALanu jIvanavRttAMta jIThuM ane kalpanAjALathI DhaMkAyela manAi zake ke ? mahAnubhAva TADa sAhebanA hRdayamAM ekavAra e vitarkane udaya thayA hatA. te, te vasavADI matanuM samanvaya sAdhana karI prakRta vRttAMtane uddhAra karavA taiyAra thayeA. harSanA viSaya eTale che je tene te sa Mkalpa siddha thayA, zilAlipinI, tAmrazAsananI, prAcIna mudrAnI, kAtarelA sta'bha vIgerenI zeAdhanAM, je kAMi upakaraNa mevADarAjyamAM je koi sthaLethI tene maLyAM, te upakaraNa thakI, adhyavasAya ane anusaMdhAna sAthe teNe satyaviSayane aviSkAra karavAmAM yatna karyo. evA yatnamAM cha varSa nIkaLI gayAM tApaNu yatnanuM sAphalya thayuM nahi. judA judA saMdehathI ane ciMtanathI AkuLa thai chevaTe te udde purathI vidAya thai sArASTra tarapha AvavA nIsaryA. tenA mananI vAsanA hatI je giEATakuLanA Adi sthAna saiArASTrane hevAthI tenA maneratha saphaLa thAze. bhAgyavaze, tyAM tenA maneratha siddha thaye. tenA asIma parizrama ane avyavasAya piraNAme suphaLa thaye. mahu zeSa kayA pachI mahAtmA TeDa sAhebane semanAtha citADapurInA prasiddha mAnasarAvaranA taTa upara eka vijaya staMbha che. tenA upara eka zilAlipine zodha thayA che te zilAlipimAM eka sthaLe lakhela che je mahArAja mAnU ekavAr nagara bhramaNa karatA hatA. te samaye eka jarA jIrNa vR, tenI pAse ati kaSTe cAlyeA gayA, teme tene tenA manamAM eka ga MbhIra bhAva upanna thayeA. teNe vicAryuM. mAnava jIvana kSaNa sva:sI, padmapatra sthita jaLabiMdu jevuM 'canna, rAjyaratna dhanabhaDAra vIgere kSaNubhaMgura, " e rItanA vicAra karI naranAya mAnasIMDuM tAtuM nAma akSaya rAkhavA, A vizALa sarezvaranI pratiSThA karI. .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApAnI jIvana vRttAMta, devanA pavitra devAlayanI bhI'ta uparathI eka zilAlipi mAluma rAyelI zilAlipinI madadathI tenA saghaLA sadehu dUra thayA. te, te vAdI matanuM samanvaya sAdhana karavAmAM kRtakAya thayA. te zAlipamAM saMvat nAmanA eka svata'tra savA ullekha ne. te sa Mvat mAdityanA savA traNaso pacetera varSe pracalita hatA. ,, upara ApaNe kahI gayA chIe je savat 205 nA varSamAM vadhrubhIpura vighnasta thayuM. A samaye nizcaya rIte mAluma paDeche ke te savat valubI sa Mvat hAvA joie. vaLI vahUbI savat vikrama saMvattA 375 varSe zarU thaye che, eTale ke 375+201=580 vikramAdityanA sa Mvat ( i. sa. 124 ) mAM mleccheAthI vadhubhIpura vidhvasta thayuM. 6% paDI. te- svasaghaLA viSa " vadhubI prasiddha vikra vaLI mAryavazIya nRpatinI zAsana "saMkrAMta zilAliSithI mAluma paDeche je 770 varSe bAppArAeLanA janma thayA. e 770 mAMthI 580 mAda karIe te 190 bAkI raheche. mAtra eka varSa temAM meLavIe teA bhaTTa kavie e nirUSita relA savajaMtunI kharekhara ArvA lAge che. sa. 191mAM bAppArAeLanA janma thaye eTale ke ame je saMvat 190 nA nizcaya karela che temAM eka varSanI nyunatA Ave che, TuMkAmAM evA viSaya nirUpaNa karavAmAM eka varSanuM nyunAdhikaya smRti sAmAnya bAbata gaNI zakAya. je samaye bAppA, cItAnA siMhAsane beThA te samaye tenI umara 5dara varSanI hatI. paNa upara mAtra eTalu' pradarzIta thayu che je tenu janma varSa mArya zilAlekhAkata varSathI eka varSa nyuna che, arthAt tenA janmakALa saMvat 768 varSamAM che. eTale ke sa. 769+15=784 ( i.sa. 728 ) mAM gisATakuLa *sarI bAppAAeLa, citADanA sihAsane beTho ane teja varSamAM citamAM gilDATakuLanuM Adhipatya thayuM; te samayathI mAMDI kramAgata agIyArase varSa sudhI mevADanA siMhAsane ekadara 56 rAjAoe rAja karyuM. gilDe 8 kuLa tilaka vIravara bAppArAeLanA AvirbhAvanA prakRtakAlanimANu thaye temAM rAjasthAnanA bhaTTa kavinI - kaiAzaLa racita kalpanAjALa puSkaLa hAvAthI, te niyukta karavAthI thApArAeLanu prAcinatva ghaNA darajaje nizcita thayuM. mevADana! rAjyamAM " Aitapura " nAmanuM eka prAcIna ane samRddha nagara hatu, te nagara Aja anata kALasAgaranA pracarDa tara`gathI caNavidhRita asaya bhInna ane vanyApadanuM lIlA che. Aja te tuM zilAlipimAM zivasaha savA vaLI eka navA satra vikramAdityanA savat 1169 nA varSathI zarU thayeA che ra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat sthuLa thaI paDyuM ullekha che (siddha www.umaragyanbhandar.com Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ proDa rAjasthAna, che. Aja aneka lekanA smRtipaTamAMthI tenuM nAma mAtra vilupta thaI gayuM che. AItapuranA vaMzarAzimAMthI eka samArakalipi hAtha AvI che temAM mahArAja zaktikumAra paryaMta, mevADanA cAda rAjAnuM dhArAvAhika vivaraNa che. temAM bApArAoLanA nAmano ullekha paNa che, temAM tenuM nAma zila che. bhadra graMthanI sAthe ane rAjaparivAranI kachIpatrIkA sAthe te zilAlipine ghaNuM karIne saghaLa viSaya maLatA Ave che. kevaLa temAM eka atirita nAma dAkhala thayela che. paMDitavarahyume kahela che je "agara jo ke kavikuLa pitAnA kalpanAbaLe satya etihAsika bInAne vikRta karI nAMkhe che. te paNa kavikuLa pitAnI saMsthAnA vaze, satyaghaTanAne adbhuta alakArathI alaMkRta karI asatyAbhAsamAM lAvI muke che, te chatAM teja mAtra jagatanA eka itihAsa sevatA kahevAya che, te paNa tenA gabhora atiraMjananI aMdara prakRti vRttAMta sarvadA virAjamAna hoya che. e jJAnagarbha mahA vAkya A sthaLe susaMgata che. zAkAraNathI ke vivasva Adityapura ( AItapura) nA vasarAzine sAthe je nAmAvaLI dhIre dhIre leka lecanathI aMrtAhata thaI cAlI gaI, te nAmAvaLI, mevADanA bhadrakavikuLanI - hinI kalpanAnI nibIDa jALamAM gupatabhAve virAje che. viravara bApArAoLanA samayamAM musalamAna loka sIMdhu nadI oLaMgI prathama bhAratavarSamAM AvyA hatA. hIjarInA 95 mA va khalIphAvAlIdane senApati mahamada bInakAsIma siMdhu deza jItI bhAgIrathInI retALa bhUmisudhI AvyuM hatuM. A vivaraNa ArabIka aitihAsika graMthathI nIkaLI Ave che. agara jo ke elamekInanA graMthamAM siMdhu pradeza upara musalamAne karelA humalAnI hakIkata mAluma paDe che, te paNa bhAratavarSanI tAtkAlIka avasthAnI parcyulocanA karavAthI sArI rIte mAluma paDe che, je bhAratavarSanA aneka pradeza, zatruothI kaMTAyA hatA. khristIya AThamA sekAmAM mANikarAyanuM ajamera rAjya, zatruoe nAza karyuM. ema kahevAya che je te zatruo, vahANumAM besI, aMjara nAmanA sthAne utaryA hatA. je te hamale karanAra kAsIma che ema mukarara karavAmAM kaIne saMdehu thAya te, siMdhu rAja dAhiranuM zocanIya maraNa vivaraNa vAMcavAthI te saMdeha aneka pariNAme dUra thAya che. paMDita pradhAna abula phajale kahela che je"hIjarI 95 (I. sa. 713)mAM kAsIme, dAhIrane mArI nAMkhe, ane tenuM rAjya vidhvasta karI dIdhuM. tene putra citeDamAM palAyana karI zake ane tyAM teNe mANyuM rAjAne Azraya lIdhe. bApArAoLa ane zakti kumAranI vacce baso varSa maLe navarAjAoe citoDanA siMhAsane besI rAjya karyuM te ase. varSamAM je cAra rAjAo pidA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApAnuM jIvana vRtAMta, thayA che, tene laI cAra pradhAna yuganI avatAraNe thaI che. 1le rAjA kanakasena I. sa. 144mAM, 2 je zilAditya (jenA rAjyamAM valla. labhIpurano davasa ) I. sa. paraja mAM, 3 jo bApArAoLa ( bApArAone cIDa meLavyuM. ) I. sa. 728 mAM 4 tho zaktikumAra I. sa. 1068mAM. tRtIya adhyAya. bApArAeLa ane samarasiMhanA madhyavartI rAjAone vRttAMta, bApArAoLanI saMtati, Araba lekane bhAratavarSa upara humalo, citeDenA rakSaNa mATe je saghaLA hIMdurAjAe taravAra zatravirUdhe lIdhI hatI teonuM sakSama vivaraNa taSThaMSThahaTa che upara ApaNe kahI gayA chIe je biTa kuLa tilaka bApArAeLa, , # sa. 784 (I. sa. 728 ] mAM citoDanA siMhAsane beThe tyAra pachI je divasathI te cite rAjya choDI IrAna dezamAM gaye, te divasathI te mahArAja samarasiMhanA rAjya kALa paccatanuM vivaraNa haTTa graMthanI vi varaNAvaLImAMthI saMgreDa karI atre saMkalita karavA ApaNe have pravRta thaIe chIe. e samaye kevaLa mevADamAM te zuM paNa samagra bhAratavarSamAM eka navo yuga utpanna thayuM hatuM, je divase pracaMDa musalamAna vIranA AkAzane bhedI nAMkhe tevA ane kAnane bhayaMkara lAge tevA siMhanAde, bhArata lakSmI caMcaLa thaI bhAratavarSane rAjaya mukuTa bhAratavarSIya nRpatinA mAthA uparathI utarI yavana rAjAnA mAthA upara gaye, te dIvase saghaLA bhAratavarSamAM eka navA yuganI avatAraNa thaI te keNa svIkAra nahi kare? bAporALa IrAnamAM gayA tyArathI ane samarasiMha siMhAsane beThe tyArasudhImAM varSanA cAra saikA cAlyA gayA. e cAra saikAmAM mevADanA siMhasana upara besI aDhAra rAjAoe rAjaya karyuM. teonA zAsanakALanuM varNana je ke bhaTTa grothI maLI AvatuM nathI, te paNa temAMthI je kaMI maLI Ave che, tenAthI suspaSTa khAtarI thAya che ke, teo vIravAra bApArAoLanA gya vaMzadhara hatA, teonA kIrtilekhe Aja paNa rAjasthAnanA aneka girigAtre akSayabhAve virAje che. Aitapura (Adiyapura ) nI zilAlipinI madade pratipAdIta thAya che je bApyA ane samarasiMhanA madhye zaktikumAra nAmane eka rAjA saM. 1024 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara roDa rAjasthAna, ( i. sa. 968 )mAM mevADanA rAjya sihAsane beThA. vaLI eka purAtana utkRSTa jaina pAMDu lekhathI mAluma paDe che je mahArAja zaktikumArathI cAra peDhI pUrve saMvat 9rara ( I. sa. 866 )mAM eka pratiSTAvALA rAjA citAnA si'huAsane beThe hute. tenu nAma ulluTa hatu. khAmAnarAsa nAmanA eka purAtana kAvyagraMtha tho mAluma paDe che je, khApArAeLanA ane samarisa'nA madhyakALamAM eka vAra musalamAnee citADa upara humalA karyA hatA je rAjAnA rAjyakALamAM te banAva banyA te rAjAnu nAma premAna hatuM, mahArAja kheAmAne i. sa. 812 thI te i. sa. 836 sudhI rAjya ryuM. te samaye bhAratIya itihAsa, puSkaLa alakAramAM sa`pUrNa rIte Dha'kAyela hatA eTale ke te aMdhakAramaya atItakALa garbhamAM pesI, bhArata varSanA aitihAsika vRttAMtanA uddhAra karavA duSkara che. bhaTTa kavienA graMtha, AineakabarI, pherIstA vIgerenA lekhe, te aMdhakAramAM sAmAnya teja Ape che, ane ApaNe te lekhanI sahAyathI mevADanA te kALanA itihAsa zodhavA pravRta thaie chIe. have ApaNe bAppArAeLanA saMtAna saMtatinA vivaraNamAM ceDA eka vakhata vyatita karIe. upara ApaNe kaDDI gayA chIe je gir3eTakuLa ekadara ceAvIza zAkhAmAM vIbhakta che, te cAvIza zAkhAmAM kenrI zakhA, bAppArAeLI pedA thaI che. citeADa jItyAne thoDA samaya thaye tyAra pachI turata bappArAeLa saiArASTra pradeza mAM gaye. saiArASTra sannihita baMdara dvIpa te kALe isakjhulanAmanA rAjAnA tAbAmAM hatA, mAhArAja Izagulano eka putrI hatI. bApAe tenuM pANI grahaNa karyuM ane tene laI te cIjheDamAM AbyA. te samaye, devabaMdaramAM khANamAtA nAmanI eka devamUrti hatI. navADhA patnI sAthe bAppA rAmeLe, te mUrta potAnI rAjadhAnImAM ANI. teNe te devamAttane je maMdiramAM sthApita karI te Aje paNa te madiramAM samabhAve virAjIta che. AjapaNu bhagavatI khANumAtA, mevADanA bhagavAna eka li`ganI sAthe samAna pUjAne pAme che. devabaMdarAdhipati isagulanI putrInA peTe bAppArAeLanA aparAjIta nAmanA eka putra pedA thayA, vaLI bAppA AeLe, dvArakAM pAse kALIbA nagaranA pramAra rAjAnI duhitAnuM pANi grANa karyuM, tenA garbha, khappA rALanA azIla nAme putra pedA thayA. te sarvamAM mATe hatA. te pitRrAya parityAga karI mAmAnA zajyamAM rahetA hatA, tethI cIteDanA siMhAsane besavAnA lAbha meLavI zakayA nahIM. tethI tenI kaniSTa eramAna mAtAnA dIkarA aparAjIta citADanA siMhAsane eDaoN. azIlane turAjya maLyuM nasi, paNa teNe saiArASTra pradezamAM eka www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApALa ane madhyavatI rAjAonAvana vRttAMta. ha3 svataMtra rAjya sthApyuM, ane tyAM potAnuM zAkhAkuLa ubhuM karyuM, tenA nAmanA anusAre tenA vaMzadhara azIla giDhaDeTa name kahevANA. teo kALakrame eTalA badhA vadhI gayA ke megala kuLa tilaka samrATa akabaranA zAsanakALamAM pacAsa hajAra sainikane samarAMgaNamAM sajajata karI lAvavA samartha thayA hatA. aparAjItanA rAjyazAsana kALamAM koI jAtano prayajanIya banAva banyuM nathI. aparA chatanA khaLabheja ane naMdakumAra nAmanA be putra pedA thayA. uttarAdhikAritvanA ciraMtana vidhinA anusAre jeSTha putra khaLabheja pisiMhAsane beThe. upanyaka bhUmimAMthI eka zilAlipi mahAtmA TeDa sAhebanA hAthamAM AvI che. te zilAlipi mAM je sadhaLo vRttAMta lakhela che. te vAMcavAthI spaSTa mAluma paDe che je mahArAja aparAjIta eka prabaLa parAkramI rAjA hatA. kaniSTha naMdakumAre dAravaMzIya rAjA bhImasenane saMhAra karI dakSiNa raste AveluM devagaDhanuM rAja kabaje karyuM mahArAja khaLabhejanA paralokavAsa upara prasiddha khemAna, citaDanA sahasane beTho. mevADanA ItihAsamAM khemAnanI vizeSa pratiSThA ane khyAtinuM vivaraNa jovAmAM Ave che. khristIya navamA saikAnA prAraMbhakALe khemAna citeDanA sauhAsane beThe hate. khemAna, je rAjya siMhAsane beThe ke musalamAnoe tenA rAjya upara humalo karyo, svAdhInatAnuM lIlA sthaLa citepura, musalamAnethI AkAMta thayuM te jaI te kALanA bhAratavarSanA kSatriya rAjAe senAdaLa sAthe citoDanA rakSaNe raNakSetramAM AvyA, teonI madadathI mahArAja khemAne dudhe zatru kuLanA pracaMDavikramane adbhUta vIratAthI pratirodha karyo, tenuM yathArtha varNana mAnarAsa kAvyamAM varNavela che. mAna rAsakAvya kavinI jIvaMta varNananA prabhAve jevI tejasvI mUrti dhAraNa karela che, tevI ja tejasvI mUrtine Abehuba citAra te kAvya graMthane pATha karavAthI labdha thaI zake tema che. ema kahevAya che ke pracaMDa parAkramavALA oNpTee citepurI upara humale karI, khemAnarAja pAse kara mAMge. te mAgavAthI bemAna rAja pagathI mAthA sudhI baLI uThaze, tenA dareka rUvADAMmAMthI agni nIkaLavA lAge, dathiI, daMbhathI, viSamadhRNAthI malecchanI te adhama mAgaNe agrAhya karI teNe pracaMDa niSe raNazIgu vagaDAvyuM, jetajotAmAM kSatrIya vIra rAjAo rasajajAmAM sajajIta thaI ghora utsAha sAthe zatru virUdhdha yuddhakSetre utaryo. vIravara bApArAeLane " lAla vijaya vAvaTe" uMce karI kSatriya senA svecchanI sAthe gharasaMgrAmamAM laDavA taiyAra thaI, duraMta svecchAe kukSaNe citaDa upara humalo karyo hatuM, ane tethI tene ghaNe bhAga raNakSetramAM mAryA gaye. keTaleka bhAga raNuMgaNathI palAyana karI gaye, palAyana karI gayelA svecchAne palAyanathI vistAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara rAMDarAjasthAna, thayA nahi, vijayI khemAna, teenI vAMse dhAye, teNe svecchanA senApatI mahamadane pakaDI lIdhe, tene keda karI citADamAM te lALye, e mahamada keNu te sabadhe nirNaya karavA ArabadezIya itihAsa graMtha jevA joie. sta bhAratavarSanI ratnazALItA, durata mlecchanI draSTie paDavAthI, mlecchanI te jItavAnI durAMkAkSA vadhI gai. tevI adhama durAkAMkSAthI prerita thai tee yamanA anucaranA rUpe bhAratavarSamAM AvyA, ane nRzaMsa mUrti dhAraNa karI bhAratavarSanA dhana vIgere teoe luMTI lIdhAM, vaLI bhArata saMtAnane puSkaLa duHkhamAM teoe DukhAvI dIdhA, bhAratavarSanAM nagara tathA gAmaDAne teee sa karI nAMkhye. je samaye khIphAumara bagadAdanA sIMDAsane eDA hatA te samaye, pahelIvAra musalamAna leAkeA bhAratavarSamAM AvyA. te samaye, gurjara rAya ane siMdhu rAjya bhAratavarSamAM pradhAna vANijya sthaLa gaNAtAM hatAM. te banne rAjyanA drazca gata karavA mATe khalIphAumare, prasiddha TAigarasa nadInAM kInArA uparanA pradezamAM asarA nagarI sthApI, bhAratavarSanI vANijya sAmagrI joi durAkAMkSA krame krame vadhavA lAgI, paNya dravyanA badalA karatAM chatAM tenI durAkAMkSA paritRpta thai nahi, je suvarNaprasubhUmimAM, bhavya vANijya dravya pedA thatu' te suvarNa bhUmi jevAne ane tenI sthiti jovAne mATe tene AbulaAyeSanA senApatipaNA nIce eka mATuM lazkara bhAratavarSamAM mokalyuM, abulaAyeSa potAnu senAdaLa lai si Mdhu rAjyamAM AvI paheAMcyA, paNa Arya satAnanu vIryavaLu lehI te samaye paNa nA: pAmyuM nahAtu, mleccha leAkeAnuM duSkRtapaNu joi thoDA samayamAM Ara nAmanA kSetramAM te Aryane vikramAgni pracAMDa tejathI prajavalita thavA lAgyuM. duraMta AyeSe, temAM tRNunI jema baLI jaI AzApipazinu zAMta vidhAna karyuM, tApaNu te thakI khalIphAnI durAkAMkSA vRtti kai rIte zAMta thaI nahi. umaranA paraleAkavAsa upara khalIphe usamAna tenA si`hAsane beThA. usamAna khagadAdanA rAjyAsane beThe ke turata bhAratavarSanI aMdaranI sthiti jovA mATe teNe te mekalavA zarU karyA. vaLI eka taraphathI pote bhAratavarSa upara humaleA karI te saghaLu lai levAne mATe eka senAdaLanI meTI taiyArI karI; paNa tene saMkalpasiddha thaye nahi. thADA samaya pachI bIjo khalIphA AthI bagadAdanA sIMhAsane beDA.nA senApatie sidhu rAjya upara jaya meLavavA zaktivALA thayA, paNa ghaNA varSa sudhI siMdhu rAjyane te adhikAra karI zakayA naThui, te samayanA bagadAdanA khalI. phAnA mRtyu pachI te senApatie ghaTanAnA pravAhunA ghAra vamaLamAM paDI bhAratavarSa nA tyAga karI cAlyA gayA. tyAra pachI bagadAdanA adhipati khalIphA abdula malekanA ane khArAsAnanA adhipati iyAjIdenA rAjazAsananA samayamAM, bhArata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApArAoLa ane tenA madhyavartI rAjAonA jIvana vRttAMta, haw varSa upara jaya meLavavAnI yejanA cAlI paNa teonI yojanA sArthaka ane saphaLa thaI nahi. e rUpe keTaloka samaya nIkaLI gaye, karma, vidhilipinA avasthaMbhAvI lekhAnusAre bhAratanI kahera bhavitavyatAne nirdaSTa samaya kALa rAtrI rUpe dhIre dhIre bhAratavarSa tarapha cAlyA AvyA. e saghaLI ghaTanA pachI khalIphA vAlIda pitRrAjyanA siMhAsane beThe. evAmAM teNe rAjyazAsana sUtra hAthamAM lIdhuM tevAmAM teNe vizALa senAdaLa sAthe AvI bhAratavarSa upara humalo karyo. teno pracaMDa humalo koI aTakAvI zakayuM nahi. ume siMdhurAjya, tenI pAsenA keTalAka janapada sAthe tenA vikALa mukhamAM AvI paDaye, ema kahevAya che je gaMgAnA pazcima kInArA uparanA pradezanA adhipatio, vidhi vAlidanA pracaMDa parAkramathI hArI jaI tene kara ApavA khuzI batAvI hatI. musalamAna vIre mATe te surUrNa yuga hato ema. kahIe te atyukti gaNa zakAya nahi. zAthI ke e samaye, teone vikramavaddhi eTale badhA saLagI uTha hato ke tene aTakAvavA jatAM aneka parAkramI rAjA e temAM pataMganI mAphaka baLI gayA hatA. te vikramozvAsanuM vivaraNa pATha karavAthI ekadama stabdha thaIe tevuM che. eTale eka ja samaye prAcya ane pratI maMDaLanA be vizALa rAjya durgharSa musalamAnone baLatA parAkramamAM nAza pAmyAM. eka tarapha siMdhu nadInA sita pradezanA devalAdhipati dAhIra rAjanA adha:patana sAthe bhAratavarSano sarva nAza thaye. bIjI tarapha viravara rAjA raDArIka raNakSetramAM paDavAthI pitAnuM vipula AMdAluNarAjya, ane gotharAjya kuLano aMta AvyuM. e bane bhayakara ghaTanAthI musalamAna parAkramane akSaya ane jIvaMta dAkhalo, jagatanA ItihAsa mAM lehInA akSare anaMta samaya mATe lakhAI gaye che. khalIphA vAlIdanA senApatI vIramahamada bInaghasIme, hIjarI 9(I. sa. 718)nI sAlamAM bhAratavarSamAM AvI sIMdhu rAja dAhiranA rAjya upara humale karyo. dezarI malecchanA karALa grAsamAMthI pitAnA dezanI rakSA karavA rAjA meTA saMgrAmamAM utarI paDe. paNa daivaghaTanAe, te potAnA svArthanuM saMrakSaNa karI zakya nahIM, te musalamAnanA hAthamAM paDe, jethI teNe rAjadhana vagerenI sAthe pitAnuM jIvana gumAvyuM. vijayI bInakAsIme jayamAM meLavela ane luMTa mAM meLavela dravya sAmagrI sAthe, kSatriya rAja dAhiranI be khubasurata putrIone yavana rAjanI pAse mokalI ApI. paNa te kSatriya kumArIthI ja te senApatine sarva nAza thaye. Aine akabarImAM ane pherIstA graMthamAM varNavela che je te be kSatriya kumArIne dumAskasa nagara mAM laI gayA. khalIphAe tenI anupama khubasuratInI vAta sAMbhaLI khalIphAnuM llAsita hadaya bamaNuM praphula thayuM. te bane suMdara pramadAnuM aprameya khubasura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Doka jamAna, - - - - - - * * * * * ----- - , - - - - - - - - - - tIne upabhegA karavA, tenA hRdayamAM pApatRSAne udaya thaye, premadbhavanamAM jaI yavana rAje meTI kSatriya kumArIne pitAnI pAse lAvavAne hukama karyo, je hukama ekadama pratipAta thaye, pavitra kSatriya kuLakAminIne, kAmanmatta rAvaNa saddaza nidevayavanarAja pAse lAvyA, niHsahAya, nirAzraya, anAtha, rajaputa pramadA, papa svecchanA vilAsabheganA kArya kSetramAM AvI paDI, tenI rakSA keNa kare? sidhdharAja hiranA pavitra kuLane anaMta kalaMkamAM paDatuM keNa bacAve svecchAsamAMthI potAnA pavitra satItvanA rakSaNa karavA mATe bIjo koI paNa jAtane upAya na mAluma paDavAthI maTI rAja putrIe eka sArA kazALanuM avalaMbana karyuM. yavana rAjanI samakSa jyAre te AvI tyAre te rotAM retAM belI, mahArAja? mane sparza karaze nahi. A zarIra ApanA kara sparza thavA mATe gya nathI. durmati kAsIme agAu baLAtkAra karI amAre satItva dhame naSTa karyo che. A rUvAMDA ubhAM thAya evAM vismayakara vAkaya sAMbhaLI khalIphe pagathIte mAthA sudhI saLagI gaye, tenAM dareka rUvAMDA mAMthI ari kaNe nIkaLavA lAgyA, teNe ekadama kAsImanA virUdhe nIce pramANe daDanI AjJA karI ke kAsImane jIvati avasthAmAM kharAba vALA ALa cAmaDAmAM bAMdhI jaldIthI rAjadhAnImAM lA" ekadama te kaThera daMDANAnuM pratipAlana thayuM, benasIba kAsIme, khalIphAnA reSAnaLamAM paDI potAnA jIvananI ane vijaya garavanI Ahati ApI, pavitra hadaya rajaputa kumArIe ke zALanuM avalaMbana karI, pitAnI satI paNAnI rakSA karI, yavana rAjane sarvama adhipati rAjakumArInuM kezaLa kaLI rAye nahi. upara kahela ghaTanA ane bInA pachI yavana lokoe bhArata varSamAM AvI keI hIMdu rAjyane hasta karyuM che ke nahi tenuM vivaraNa keI itihAsathI nIkaLatuM nathI. mAtra eTaluM mAluma paDe che je vAlIda pachInA khalIphA AlamanasuranA sAzana kALamAM, tene senApati IyAjIta vidrohI hAI samrATanA reSAnaLamAM paDaye, te tenA rASAnaLathI bacavA mATe parivAra sAthe siMdhazamAM palAyana karI gaye, mAtra eTaleja ullekha itihAsathI nIkaLI Ave che, eTale e viSayamAM have vizeSa AMdolana kevaLa prayajana vinAnuM che. Alamanasura jyAre khalIphA abbAsanA pratinidhi paNa nIce nImAye hatuM tyAre siMdhu rAjya ane pazcima rAjaya, tenAM zA manamAM hatAM + tenAja zAsana samayamAM vIravara rALa bApa radezane tyAga karI IrAna dezamAM gaye hate. - + rAma sAmAyika hiTa rALanI ane musalamAna rAjanA saMkSipta tAdhikA biheTa rAjA bAvirbhavakALa musalamAnarAjA AvibhAvikALa bApArAmeLa 4. 768 i. sa. 713 khalIphA vAlIda vI. 8-86 i.sa 705-chApa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAppArAmeLa ane tenA madhyavartI rAjAonA jIvana vRttAMta, bhuvidita bAdazAhu zAlemAnanA samakAlIna prasiddha khathIphA hArUna-ularasIke, peAtAnA putrane peAtAnA rAjyanA bhAga karI ApyA, temAM bIjA pUtra AlamAmunanA bha:gamAM, kherAsAna, jAmAlIstAna kAbuTTIstAna, siMdhu ane bhArata varSanA pradeze| AvyA. hArUna-ula-2sIjhanA paraleka vAsa upara AlamAmune, meTA bhAIne rAjaya si uAsana bhra! karI, I. sa. 817 mAM te tene adhiSThAtA thaye. AlamAmune i. sa. 833 sudhI peAtAneA zAsanadaDa calAvye. tenA rAjyAdhikAranA samaye mar3ArAja khemAna cijheDanA sahrAsana upara hate. udayapuranA rAje mahelana: bhaTTa graoNMce'thI nIkaLI Ave che je, khArAsAnAdhipati mAmudde, [maDumadra ] jAbAlIsTa nathI mAnI cIjheDanagara upara humale kA, mAmunanA badale masuda evuM nAma lipIkaranA pramAdathI te graMthAmAM lakhAyela che. 850 mAM uparanI ghaTanA pachI vIza varSa sudhI musalamAne bhAratavarSamAM AvyAja nahiM. te samaya pachIthI teonA pracaMDa pratApa krame krame hIna tejavALA thaye, bhAratavarSamAM je je pradeze tee hastagata karI zakayA hatA, temAMthI sipradeza sivAya saghaLA pradeze, teonA hAthamAMthI cAlyA gayA che. I. sa. hArUna-ula-rasIdane pai:tra metAekala bagadAdanA sIMhAsane beThA. metAekalanA paraleAkavAsa upara tenA pitRpurUSanu prAcIna rAjya, kSaya pAmevA chaThThuM vRkSanI mAka kapavA lAgyuM, chevaTe tenu abhyaMtarIna khanna ni:zeSa thaI gayuM. jethI karI te rAjya evI zecanIya dazAmAM AvI paDayuM je tenuM varNana cAMbhaLavAthI hRdaya vidyINuM thAya tema che. je bagadAdanA khalIphAe yuropakhaDane ane eziyAkhaMDa ne kaMpAvyA hatA, tenA rAjya, khIjA pazu paNa dranI jema jAhera sthaLe vecAvA lAgyAM. aparAkata khulamAja ummara tI. hI. 99-102 I. sa. 718-721 mAma hI. 104-125 I. sa, 723-742 alamAnapura. hI. 136-158, 4. 754-771. hAphanArasI, hI. 170-197 i. sa. 78-809 khAmAna sa, 868-892 I. sa. 812-836 AlekhAmuna. hI, 198-218 i. sa. 817-833 * mADha siMhulajI 91. naravAhana. 97 zAlabhAhana. zaktikumAra, sa. 1024, 4. sa. 968. zyAzgIna abaprasAda nalavame . yajJAvarma. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat gIjhanI rAjAo. hI. 350 i. sa. 817. sabaktagIta. hI. 767 I. sa. 77, mahamada. hI. 387=418 4. sa, 9972027, www.umaragyanbhandar.com Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhADa rAjasthAna. je divasathI bagadAda rAjyanA upara lakhyA pramANe zecanIya niDhArUgru adhaHpAta thayA, te dIvasathI bhAratavarSa sAthe khalIphAonA saMbaMdha tUTI gaye. te dIvasathI theoDA samayanA mATe bhAratabhUmi, musalamAnanI sakhta ThokarothI bacavA pAmI. tyArapachI gheADA samaye, bhAratavarSanA bhAvI sarvanAzanu bIja ropavA mATe khArAsAnane zAsana kA samaktagIna pracarDa parAkrama sAthe bhAratavarSamAM Age hIjharI 365 (I. sa. 975)mAM sakhaktagIna siMdhu nadI utarI bhAratavarSamAM Avya tenA pracaMDa parAkramanA sa`mukhe hujArA hiMdu vIrA pataganI jema gaLI gayA. keTalAka hIMdusaMtAne, jIvana rakSaNa mATe, sanAtana dharmane tyAga karI islAma dharma svIkAryo. te saikAnA zeSa bhAgamAM durdharya samaktagIne krIthI bhAratavarSa upara humale karyuM. te samaye, tenA vijayI sainike, kurAna ane talavAra hAthamAM laIyamadUtanA veze bhArata sa tAna upara ghe!ra atyAcAra karI nRza'satA ane kA purUSatA nI parAkASTA dekhADavA lAgyA. paNa te samaye bhAratavarSanA mahA aniSTane sUtra pAta thayA, te saMbhALavAthI AjapaNa hRdaya phATI jAya che. sazaktagIna, te chevaTanA humalAmAM peAtAnA putra mahumada ( mAmuda ) ne bhAratavarSamAM tenI sAthe lAgye hatA. te samaye chekarAnI ummara nAnI hatI, te sukumAra vayamAM paNa mahammada, pitAnA anarthaMkara maMtra dIkSita thaze. bhAratavarSanI ratnazALatA eI, te bhAratavarSane; sarva nAza karavAno kalpanAne peAtAnA hRdayamAM peSajI ApavA lAgyuM. ceDA dIvasamAM te pitR siMhrAsane AvI peAtAnuM icchita sAdhavA tatpara thayA. tenI paizAcika kalpanAnI tRpti sAdhavAmAM bhAratavarSA je sarva nAza thaye che tenAM zeAcanIya cinha ghaNA kharA sthaLe jovAmAM Ave che. Aja semanAtha, citoDa giranAranA devAlayA vIgere tenI te liMgsA ane pazunA jevI pravRttI kala kIta kahANI jagatamAM jAhera kare che. niSThura pratIvALA mahumare kha:2Ara, khAra yamarAjanI jema bhAratavarSamAM pesI bhAratavarSanAM dhata ratna vIgere lUMTI lIdhAM ? bhAratavarSanAM nagara, grAma, caitya vIgerene teNe teADI nAMkhyAM, te2e bhAratavarSane bhASaNa smazAna sthaLa jevuM karI dIdhu` ! uparA uparI khAra bhayaMkara humalAthI bhAratavarSanA hRdayamAM je gabhIra asra lekhA aMkita thaI te hAla sudhI keAI dUra karI zakayuM nathI. je gijanI nagarane, sajIta karavA mATe ane zRMgAravA mATe teNe bhAratavarSanI amarAti tu, rAjadhAnIenI samRddhi laTI lIdhI che, te gajanI nagarI marU bhUmi jevI thaI zeAcanIya dazAmAM AvI paDI che. Ta hIjharInA pahelA saikAthI te ceAthA saikAnA zeSa bhAga sudhI bhAratavarSanA khathIA sAthe je saMbaMdha hatA te saMbadhanu' vivaraNa ApaNe ApyuM te trivaraNa ApavAnI AvazyakatA jANI ApaNe prakRta vRttAMta ApavAthI dUra nIsarI gayA chIe. have ApaNe te prakRtta vRttAMtanuM vivaraNa ApavA pravRtta thaie chIe, upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAppArALa ane madhyavatI rAjAonA jIvana vRttAMta, 99 ApaNe kahI gayA chIe je mAryavaMzIya rAjA mAnasiMhanA rAjya zAsanamAM svecchAe tenI rAjadhAnI cItADapurI upara humaleA karyAM, te samayathI varavara khApArAeLanA abhyudayanA sUtrapAta thaye. ema mAluma paDe che je, iyAjI plecchAneA adhinAyaka hatA athavA samadakhInakAzIma sIMdhu nadathI meATI senA sahIta AvIne mAnasIMha rAjA upara humaaA karyA hatA ema hAvuM joie. paraMtu cesapaNe krayA musalamAna vIre cIte:Da upara humaleA karye tene nizcaya karavA e taddana muzkela che. mahamadakhInakAsIma meATI senAneA nAyaka hoI musalamAnavIre te samaye cItADa upara humalA karyA tenuM kharUM nAma nIkalI Avatu' nathI. e yuddhane vRttAMta bhATa pratyeAmAM ThIka rIte Apela che + khamaro te saghaLe vRttAMta, aspaSTa rUpe kalpanA jALe DhaMkAyala che te paN anusa`dhAna karavAthI, temAMthI sArIrIte aitihAsika vRttAMta meLavI zakAya che. e saghaLA khatrIphAnA zAsana kALamAM bhArata varSamAM eka navA yuga cAlyeA hate. ghazAM se'kaDa rAjye nAza pAmyAM, seMkaDA rAjAe haOAyA, ane padacyuta thayA. te samaye cAre dizAmAM hAhAkArane mahA nAda tute, e dudAMta musalamAnothI bhAratavarSamAM je saghaLA hRdayane bhedI nAkhe tevA atyAcAra banelA che, te saMbadhe hIMdu itihrAsamAM judAM judAM vivaraNu jovAmAM Ave che. te hIMdu musamAna vairI musalamAnane koi sthaLe rAkSasa, kei sthaLe eMdrajALi amura kahela che. te keTalIkavAra muskI raste sidhu pradezathI ssiMdustAnamAM cAlatA keTalIkavAra samudra raste vahuAgrumAM besI hIMdustAnamAM AvatA hatA, TUMkAmAM bhArata varSanA te zAMti vighAtaka zatru kaNa hatA tenA mATe bhinna bhinna abhiprAya jovAmAM Ave che. x bhaTaTenA graMthamAM varNavela che, je rAzanaalI nAmanA eka phakIre gaDhapITalI (ajamera) mAM paisI mAM rAjAnA dardInA pAtramAM hAtha nAMkhyA. rAntanA hukamathI te. maparAdha mATe tenI eka AMgaLI kApI nAMkhI. kApela AMgaLI AkAza mArge uDI makakAmAM gaI tyArapachI te AMgaLIne khasI pAse ANI. khalIkAe tatkALa te AMgaLIne e LakhI ane sadhaLI vatathI vAkeph thai hIMdu rAjanA atyAcArathI krU thai tene megna daMDa ApavA mATe eka senAdaLa taiyAra karavA teNe hukama ApyuM, te senAdaLa, vepArIe (sAdAgara)nA chAnA vezamAM ajameramAM AvyA ane teNe ajamIra nar upara humalA karyo. te samaye ajIrane ajayapALa nAmA eka rAjA hatA te musalamAnenA gaMbhIra ane sakhata humannAnA aTakAva karI zakayuM nahI. chatAM rasagrAmamAM paDaye, te raNuAMgaNamAM vedikA banAvavAmAM AvI, te vedikA upara mahArAja ajayapALanI paththaramAM kAtarelI eka pratimUrti che te pratimahiM svarUDha che. jenA dvAyamAM karyu. bhAluM che. te sthaLe hAla ajayapALanA meLe" evA nAmade eka vArSika darzanIya meLA bhaya ke te meLAvaDAmAM meTA bhabhakAthI mAyuseAnI bhIDa thAya che ane dvArA mANase te divase sAM ekaThA thaine AnaMduthI te divasa vyatita kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DeDa rAjasthAna, gihoTanA. cohANunA, siAranA ane yAdavanA ItihAsa graMthathI nIsarI Ave che je saM. 750 thI te saM. 780 ( I. sa. 694 thI te 24 ) sudhI upara kahela rAjAonA rAjyamAM moTI uthala pAthala thaI hatI. paNa te saghaLI moTI UthalapAthala konAthI thaI tenuM vivaraNa maLI AvatuM nathI. ema kahevAya che je, hIjarI 75 (I. sa. 750 mAM yaduvaMzIya ekaja rAjAe potAnI rAjadhAnI zAvalapurane badalI zatalaja nadInA parapAre marU bhUmine Azraya karI tyAM rahyA hatA. je zatrue tenI e rUpanI zocanIya durdazA karI hatI te zatrunuM nAma bhaTTa graMthamAM " pharIda " evuM nAma Apela che. vaLI mAluma paDe che je ajamIrane mANekarAya, cohANa rAjA hoI zatruothI pare dAvamAM AvavAthI yuddhamAM utaryo hate, barAbara te samayeja cehANa rAja mANikarAye, zatruonI sAthe yuddha kSetramAM prANa choDaye hate. paMjAba pradeza mAMhela siMdhu sAgara nAmane deAra deza, te samaye, khIcI vaMzIya prathama rAjanA kabajAmAM have ane hAra kULane pUrva purUSa govaLa kAMDA mAM rahetuM hatuM. je zatrue tene rAjacuta karela che te zatrune bhATa loke dAnava kahe che, tenuM nAma "gera ArAma" arthAta vizrAmahIna hatuM. ema kahevAya che je gaMgAtrinA pAsenA gajalIbaMda (gajAraNya) nAmanA sthAnathI te dAnava bhAratavarSa mAM AvyuM hatuM. vaLI pattana nagarano pratikAtAnA pUrva purUSa paNa te bhISaNaviplava samaye sirASTranA upakuLanA dvIpa baMdarathI dura thayeDute. Azcarya e zAnti maya kAlamAM bhAratavarSanA bhinna bhinna pradeza upara koI paNa vidveSa draSTI paDI nathI? keNe bhArata varSamAM e moTuM yuddha utpanna karI bhArata saMtAnane zAMti mukhamAMthI kADhI nAMkhyA? hIMdu itIhAsa lekhakanI lipidvArAe e samasyAnI mImAMsA thAya tevuM nathI. musalamAna ItIhAsathI jANavAmAM Ave che je khalIpha nA pratInIdhI rUpe iyAta barobara te samaye kharasAnamAM rahete. ho ane kha lIphAnI vijayinI senA gaMgAtIra paryaMta agresara thaI hatI. te sIvAya bIjA keI musalamAnanA prAdurbhAvanuM vivaraNa kaI 2thaLe maLatuM nathI. ethI mAluma paDe che je yAda kivA kAsIma athavA vAlIda khalIphAne kaI pratInIdhI vA senA nAyaka bhArata varSamAM Avela hovuM joIe. ghaNuM karIne musalamAna ItIhAsamAM I yAjIda ane kAsImanuM vizeSa vivaraNa mAluma paDe che. eTale niHsaMdeha rUpe mAluma paDe che ke IyAjIdathI ke kAsImathI e pramANe bhArata varSanA rAjA vagere upara utpIDa thai. citeDanAM mAryarAja mAnasIMhane madada ApavA mATe je saghaLA rAjAoe talavAra lIdhI hatI, teonA nAmone pATha karavAthI e rItanA ( anumAnanI satyatAnI aneka prakAre pratIti thAya che. mahArAja mAnasIMha, maryakuLa mAM pedA thayela che e bAbatanuM vivaraNa upara thaI cukayuM. ne mAryavaMzanA muLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bApArAoLa ane madhyavartI rAjAonuM jIvana vRttAMta, 11 , jADa vaMza pramAra vaMzanA rAjAo, bhArata varSamAM sArvatrima padavI jogavatA hatA, bhaTTa graMthathI mAluma paDe che je pramAra vaMzIya rAjAo keAIvAra ujajaInImAM A ne ke IvAra cItaDamAM rAjayAsana sthApatA hatA. + te bhISaNakALamAM yavanAkramaNa thakI svAdhInatAnA lIlA nIketana caDeDa purIne bacAvavA je saghaLA rAjAoe mAnasIhanI sahAye raNakSetramAM utaryA hatA, teonI nAmAvaLI nIce ApavAmAM Ave che. ajamera rAja sairASTra rAja, gurjara rAja, huNa rAja, IgaTasaha, uttara dezAdhipati busA, jADejA rAjakumAra ziva, jaMgaladezapati hIyA rAja, azvarIyA, zipata, kulahara, mAluna, hila, sula vigere judA judA sAmAnya adhi moTA utsAha sAthe pita pitAnI senA laIne deza vairI musalamAnanI virUdhdha raNasaMgrAmamAM utaryA hatA, te sivAya bIjA ghaNA rAjAonAM nAma mAluma paDe che, teone vaMza hAla saMpUrNa rIte nAza pAmela che. te saghaLA rAjAomAM dezaLa dezapati dAhIra vizeSa prasiddha hate. agara jo ke anu lipikAranA pramAda ane bhayathI dAhIranA badale tuAra rAjadhAnI dilhI lakhela che. paNa senApati kAzImanI sAthenA yuddhamAM dehIlapati, dAhIra rAjanuM vizeSa prasiddha vivaraNa jovAmAM Ave che. siMdhurAja dAhIra DhethI yuddhamAM haNAye, tenA putre cItaDa nagaramAM Azraya laI pitRghanI yavananA virUdhdha saMgrAmamAM sArUM zairya batAvyuM hatuM. te pracaMDa svecchAkramaNa thakI, citaDapurI bacAvavA mATe vIrabAlaka bAppAe adhika viratva batAvyuM hatuM. tenAja prabala parAkrame zatruo, siMdhu . ane saurASTramAM palAyana karI gayA. vijayI bApe, tenuM anusaraNa karate pitR rAjaya gIjanImAM AvI pahoMce, agAu ApaNe kahI gayA chIe je sAlI nAmane sveccha, gIjanone rAjya upara hate. bApAe tene rAjadhabhraSTa karyo ane tenA ThekANe tenA bhANeja ne siMhAsane beya bApAe te yavana rAjanI + maiye rAjAnI rAjasabhAmAM je sAmaMta hatA tenuM vitaraNa mAMthI pratItI thAya che je mahA kI caMda bAroTe rAma mArA tAbAmAM je sAmata gaNAvyuM che te satya che, zAthI, pramAra rAjA te samaye cakravartI hatA. selyukasanA samakAlIna grIka che tahAsa vedakAnA graMtha vAMcavAthI mAluma paDe che je mIkarAja selyukase, mahArAja caMdragu ane pitAnI duhitA paraNavI ane tenI sAthe sudaDha maitrI sUtra bAMdhyuM. vaLI rAjyacakavartI caMdraguptanA tAbAmAM paNa pagAra khAnAra grIka sainika hatA te grIka itihAsikanA graMthI ' maLI Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, duDItAnuM pANI grahaNa karyuM tyArabAda te cIDamAM AvyuM. ema mAluma paDe che je bApe, te yavana kumArInA premamAM ane rUpamAM mugdha thaI vRddhAvasthAmAM, musalamAna dharmamAM dikSita thaye. AkSaNe ApaNe, mahArAja omAnanA zAsana kAlIna ( I. sa. 81ra thI 83 ) yavana vilavanI samAlocanA karavAmAM pravRta thaIe chIe. te bhISaNa AkramaNa karanAra, adhinAyaka rAsAnapatI mAmuda ( mamaH ) te eka upara kahela che kharuM, paNa te mahamada koNa tenuM anuzIlana karavuM te A samaye AvazyakatA bhareluM che. A bhayAvaha yavanAkamaNathI citaDapurInuM rakSaNa karavA je saghaLA hiMdurAjAo AvyA hatA tenI nAma tAlikA vAMcavAthI mAluma paDe che je rAstAna pati mAmuda, sabaktagIno putra mAmuda pahelAM varSe uptanna thaye che eka taraphathI ema mAluma paDe che je barobara te samaye khatrIkA hArUna alarasIde potAnA putrane potAnuM rAjya vahecI ApyuM tenA vibhAganA anusAre tene bIjo putra mAmuna, kherAsAna siMdha deza ane bhAratIya yavana rAjyane adhipatI thaye teja mAmunanA nAmanA badale, vipiranA pramAdathI. mAmudanAma lakhAyela che. te samayane vRttAMta ati alpa parimANe che. ItisamAM varNita che je tadana nirUpayegI ane nirasa che, agara jo ke te nirasa ane aprItikara hovA chatAM samAlocanA karavI A sthaLe jarUranI - che. gajanI thakI gaheTa, AsIra thakI talaka, nAdAlathI cahANa, bAhIragaDhathI cAbuka. seTa baMdarathI chakera, muMdara thakI khiravI, mAMgarola thakI mAkavAhana, jItagaDha thakI jeDIyA, tArAgaDhathI revara, nArAvArathI kuzAvaha, zanavarathI kalama, yayana gaDhathI dazA, ajamerathI gaDa, lehadathI caMdanauM, kAsuDIthI dara, dilhIthI tuAra, pattanathI rAjadharesara, jhAlerathI zanigurU, zIreIthI devara gAgaraNathI khIcI, yunAgaDhathI yadu, patrIthI jhAlA, kanojathI roDa. ceTIyAthI baLa, parANagaDhathI gohIla, yazavagaDhayo bhati, lAhorathI burA, ropAthI zaMkalA, kheralIgaDhathI zIta, maMDaLagaDhathakI namuLa. rAjorathakI vIragujara, karNagaDhathI cAMdela, zIkarathakI zIkarabala, amaragaDhathI jeva, 5rIthakI vIraghATa, khanaturagaDhathakI jADejA, jIro thakI lIvara, ane kAzmIra thakI purIhara. x 1 x te miSaNa dhavana vinA samayamAM je saghaLA hIMdu rAjAone, mahArAja khomAnanI sahAyatA karavA, zatru virUdhe taravAra lIdhI hatI. teonA nAmanI taLikA ApaNe upara ApI cUkayA. hA have che DA samayanA mATe teonA caritra nI samAlocanA karAmAM ApaNe pravata thaIe. ArasIragaDhanA adhipati takSaka mATe ApaNe kAMi bolavA nathI kAraNake tene mATe ApaNe upara kahI gayA chIe. je AsIragaDha talanA tAbAmAM hatuM te hAla brITIzarAjyanuM aMtarmukta che. je nadAlayathI [ pradeza) cehANa Avela hatA te hANa abhiranA rAjAnI aA zAkhA thakI pedA thayela hatA. teonA getramAM jhAlarane zanigurU ane zIrahIne devara pedA thayela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAppArAeLa ane tenA madhyavartI rAjAonA jIjJana vRttAMta 103 khArasanA adhipatie, citoDa upara humaaA karyA, te samaye tene madada ApavA je saghaLA hIMdu rAkhtae sa`grAma bhUmi upara utaryA hatA tenI tALikA ApI. dezavarI svecchanA humalAmAMthI ravAdhInatA sthajJa citeDa purane bacAvavA, teoe je pracaDa vIratva anupama rakAzaLa, ane vismayakara AtmAtsarjananu pradIpta draSTAMta khatAvyuM che te bhAratIya itiDAsamAM javalaHkSare lakhAyela che. mahArAja kheAmAna ceAvIza vAra zatruna! viSe rakSetramAM utA hatA, te saghaLA saMgrAmemAM teNe je addabhuta vIrya batAvyu che tethI rAmasamrATa sIjharanI jema tenuM pavitra nAma tenA vazarAnI japamALAnA japasvarUpe thaI gayu che. tenA svadezIya rajaputo tenA guNagrAme eTalA badhA vimAhIta thayA che je tee hAla paNa prAMta ramaNIya khIjA rajaputa rAjAonA nAma sAthe mahArAja khAmAnanu' nAma japamALathI jape che. uyapuramAM kAI chIMka khAya te athavA keAInuM` padakhaLana thAya teA tenI pAse rahela AzAmI uce svare eTTI uThe che " kheAmAna tArAM rakSA kare " brAhmaNe!nA parAmarzanA anusAre, mahArAja khemAnane petAnA nAnA tanaya, jakharAjanA hAthamAM rAjyanA zAsanabhAra soMpyA paNa gheADA samayamAM tenA mananeA vicAra badalAi gaye, tyAre rAjaya zAsanabhAra pAte hAthamAM lIdhA brAhmaNeAe te kAma kIthI na kassA vizeSa parAmartha ane salADu ApI, paNa teNe teonI hatyA karI ane putra pAsethI rAjya chInavI lIdhuM. garIba brAhmaNeA upara eTale badhA gussA thayA hatA ke teNe dvija kuLane potAnA rAjayamAMthI 1 seTakha6ra malabAra kInArA upara thapita, paNa tenA adhipati dakatA saMbadhe }Ai jAtanuM viva Nu ma:luma paDatuM nathI. 2 suMdarathI AvelA kheraDInA saMbadhe je krAM vivaraNa mAluma paDe che tethI eTalu mAtra jaguAya che je pramAra vaMzanI eka sAkhA che. 3 dara ane tenI rAjyadhAnI zudhI ( kAmukI ) sabaMdhe je prakaTita che, temAMthI eTaluM mAtra nirUpita thayu' che je te rAjadhAnI gaMgAtIre temanI pAse AvelI hatI. 4 te sAmanya zAka ane paritApane viSaya nathI je kASa bhaTTa graMthAmAM dilhInA tura rAjyanuM nAma jovAmAM Avatu' nathI, paNa vizeSa vivecanA karyAthI mAluma paDe OM je A yud Ta nI agAunA varSa pUrve prathama aMtagapALe, dIllInI puna: pratiSTA karI, 5 jhAlerathakI je zanigurU Avela hatA, te ceADANanI eka zAkhAmAM utpanna thayela hatA. pazu tenA vakSadharA keTaleA samaya te krillAnA adhikAra karI rahyA, te kAI kahI zakatuM nathI. 6 junAgaDha (gIndara) thakI yAdava rAja renna hatA.tenA vazadharIe dhaNA kALa te pradezamAM rAjaya karyuM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 TAra rAjasthAna, kahADI mukayuM. pApa mAhune vazavartI thaR kheAmAne je duSkarma karyuM hatuM tenuM phaLa tene thoDA samayamAM maLyu. garIba dvijakuLanA zANitathI peAtAnA hasta kalakata karI pe:tAnA rAjaya siMhAsane beThA khare paNa tene bhega te lAMbeA kALa karI zakayA nahI; thoDA samayamAM tenA eka dIkarA nAme magaLe tene sihAsana bhraSTa karI dIMdhA ane tene vadha karyo. sAmAnya siMhAsananA lAbha mATe duSTapati maMgaLe svaDute pitR zaiAtineA pAna karyuM khare pazu te rAjayasega ghaNA divasa karI zakayA nahI. mevADanA saradArAe ekaDA thai magaLane si MhrAsana zruta karI dIdhA rAjyabhraSTa thayA pachI pitRDutA magaLe uttaramerUnI saraDhudamAM Azraya lIdhe, ane tyA teNe ladurvA nAmanA sthAnanA kaLo karyo ane tyAM peAtAnu vazarlRz rAkhyuM, te durvA zaheramAM tenA vazarA mAMgIya gilpheTanA nAmathI oLakhAyA. : pitRghAtaka maga pachI bhartA2 citADanA siMhrAsane beThe tenA ane tenA pachInA rAjAonA zAsana kALamAM cijheDanI adhikAra sImA anekAMze vadhI 7 bhAhAra cakI busAra ja AvyA tenuM kharUM kutra vivaraNa kei sthalayA nIkaLI AvatuM nathI. mAtra pherIstAmAMthI nIkareche je pahela vahelA jyAre musalamAneA bhArata varSamAM AvyA tyAre laherA adhiti upara kAi hIM; rAghna hatA te hIndu rAjA kANu,ane kayA kuLamAM pedA thayela hatA tetu' paragu pheDDIstAmAM nathI. khalIphrAalamanasuranA( i.sa. 761 )zAsanakALamAM pezAra ane karamAnanA adhAne eTalA badhA parakramI thai paDayA hatA ke teoe siMdhunA e,LAMDI lADuranA hiMdurAja pAsethI aneka rAjaya lai lIdhAM teao te samaye ilama dharmA dikSita nahe!tA khalIphA senApatIe teone madada ApavA jAbAlIstAnamAM AvyA hatA. laDAimAM hiMdu rAjane parAjaya thavAthI teonA vacamAM sannipatra thayuM sadhipatramAM evu mukarara thayuM je siMdhunA pazcima prAMta upara AveaA saLA pradeza akAna lekane ApavA teaM,e tyAM rahI videzIyo leka thakI bhAratavarSanI rakSA karI. te sarahadanA rakSagu mATe kahIda vana girimArge eka meTA killlA banAvI tyAM teoe rakSaka tarIke rahevu ane te sacipatranA lekhanA anusAre te girimArganA zirSasthAne vikhyAta khAkhara nAmane killA taiyAra thayA. lAheranA rAjA sAthe e sadhipatrathI aneka dina aphagAna loko badhAyela hatA. ne banne rAjye alegInanA zAsana samaya I. sa. 976 sudhI paraspara mitrabhAve rahyA AlabIrUnI nAmanA eka aitiAsika paDitanA nRtAMtathI jANavAmAM Ave che je prosTIya dazamA saikAmAM kAmuka ane lAheramAM eka dAdu rAjavaMzanuM adhipaMya hatuM. temAM jayapALa nAmane eka adhipati hatA. jayapALanA putra anaCgapALanI mudrAomAM te sAta ullekha che. mahArAja gAmAnanA rAjyamAM sA varSa upara eTale .i. sa. 976 mAM jayapALateA janma hatA eTale anumAna thAya che je mahArAja sAmatanA kuLamAM busA nAme kahevAtA tAvA joie Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAppArAoLa ane madhyavartI rAjAonA jIvana vRttAMta 105 pI. mahInadI ane AbuparvatanA madhyastha vizALa pradezamAM je saghaLA asabhya mANase vastA hatA, te saghaLAe cIDanA adhipatinA pracaMDa pratApe parAbhUta thaI tenI AdhInatA svIkArI hatI. te vistRta araNya pradezamAM je saghaLA kIllA hatA, temAMthI dharaNagaDha ane ajaragaDhanAmanA be killA hAla mojuda che. mahArAja bhatRbhATe gurjara ane mALave rAjyanAM tera svataMtra rAjyane adhikAra potAnA tera putrane Aye. tenA te tera putre tyArapachI bhATerA giTanA nAme prasIddha thayA. mahArAja bomAnanA nIcenA je paMdara rAjAo kame kame cItaDanA siMhAsane beThA teonA rAjya kAryamAM kAMI jANavA joga ghaTanA ke bInA banI nathI. te paMdara rAjAonI kArakIrdImAM ghaTanALInI maneharavicitratA nathI eTale ke tenuM varNana, vAMcanAone manogrAhI ane mane raMjaka thaI paDe tevuM nathI. te samayamAM citeDanA gIhATa vaMzane ane ajameranA cehANa vaMzane kaI kaIvAra mitrabhAva ane amitra bhAva jovAmAM Ave che. koIvAra parasparanAM hRdayaNita pADavA kaThera yuddhakSetramAM utaravA taiyAra thAtA ane koIvAra teo sudaDha mitratAmAM baMdhAI, malecchAnI sAme thAtA. citaDAdhipati vIrasiMhe kavATIyA nAmanA raNakSetramAM cehANarAja durlabhane pADI daI harAvyuM paNa rajapUta jAtinuM kevuM apUrva ane alokika mahAtma che! durlabhanA pUtra mahArAja vizAladeve pitRkane vismRta karI, svadeza premikanA svargIya maMtramAM pracaMDa vidveSa bhAva cheDI daI pitRhaMtA vIrasiMhanA uttarAdhikArI rALa tejasiMha sAthe abhinna mitratAthI baMdhAI bAdhava jevAM kArya karyuM, ane hiMdu vairI musalamAna nane pracaMDa pratApa rekavA raNAMgaNamAM te utaryo hato. mahanIya rajaputa caritanI e apUrva ane lakattara guNa varNanA kevaLabhaTTa graMthamAMthI nIkaLI Ave che, eTaluM ja nahI paNa aneka zilAlipithI paNa te varNanA nIkaLe che. e saghaLA graMthothI ane zilAlipithI teonA je AcaraNane vRttAMta maLI Ave che, tenAthI spaSTa pratIta thAya che je teo svabhAvataH varNa jJAnahIna ane tejasvI hatA. pracaMDa mUti dhAraNa karI yauvanakALamAM teo paradhananuM haraNa karatA hatA ane vRddhAvasthAnA kALamAM cityAdinuM nirmANa karI yavanakALamAM karelA pApa dUra karavA saceSTa thAtA hatA, hathIyAra, ghaDA ane zIkAra, te tenA hRdayanI sAmagrI hatI. te traNa vastuthI teo DIvAra paNa dura rahevA khuzI rahetA hatA, ane jyAre zatrukuLanAM raMjADanA abhAve mevADa zAMti bhagavatuM hatuM, tyAre teo potAnA sarakArI sAme tenI sAthe niSkAraNa vivAda viSuvAdematta thaI te zAMtino bhaMga karatA hatA. teoe tera rAjyanI sthApanA karI temAM mAtra agIyAra rAjyanAM nAma maLI Ave che te kulanagara, caMpAri, coratA, bhojapura, lunAra, nImakhora, sodArU, yodhagaDha maMdapura, AItapura, ane gaMgAbhAva, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ToDa rAjasthAna. caturtha adhyAya. ahA kavi caMda bAroTa prabhuta aitihAsika vivarNavaLI, anaMgapALa, pRthvIrAja, samarasiMha, tAtAranA lekane bhArata vijaya, samarasiMhanI vaMzAvaLI, rAhupa, rAhupanA utarAdhikArIo, caka * . . . - " sa vadhu 1206 mAM samarasiMhane janma thaye. citoDanA rAjabhuvana mAMke helAM bhaTTa lokoe samarasiMhanI jIvananuM vistRta rIte samAlocana karyuM na ' che kharuM paNa ApaNe eka mAtra caMdabATa prakaTita vivarNavaLInuM avalaMbana karI tenI pavitra jIvananI anuzIlana karavA pravRtta thaIe. A kSaNe te samAcanA karavA lAyaka viSaya upara mane niveza kayA pahelAM ApaNe eka prajanIya aitihAsika vRttAMtanI AcanA karavA agresara thaIe chIe. prasiddha dIllI nagarImAM vIracarita tuMAravaMzIya rAjAonuM Adhipatya pUruM thaI rahyuM te samaye bharatavarAjanaitikacitramAM kevI mRti dhAraNa karI hatI ane bhAratavarSanA kayA kayA pradeza kayA kayA hiMdurAjyanA kabajAmAM hatA tenI AlocanA A samaye AsthaLe ghaNI ja prajanIya che ema amane lAge che eTale ke prasiddha mahA kavi caMdabAreTanA nAmAMkita graMzamAMthI tenuM prakRtavivaraNanuM yathArtha anuvAda A sthaLe saMkalIta karavuM ghaNuM ja sanmAnanIya ane AdaraNIya thaI paDaze. evI rIte je "voDhA jevA majabuta zarIra vALo varacAlukayarAja bheLabhIma patnanagaramAM rAjya karatA hatA. Abu parvatamAM para mAra vaMzIya jIna hatAte raNa kSetramAM dhuvanakSatranA je acaLa hate.mevADamAM samarasiMha hata, te pAkAMta rAjAo pAsethI kara leto hato, ane te dIlIzvaranA duraMta zatru yavanane pathAvarodhakArI hAI pracaMDa lohazalAkA je virAjato hato. marU bhUmine pratApa svarUpa, AtmabaLe baLIyAna nirbhaya tejasvI, muMdarAja nAhurAva, teo saghaLAnA madhya sthaLe virAjatA hatA. dilI nagarImAM te saghaLAne AdhIzvara mahArAjAdhirAja anaMgapALa hato. tene Adeza mAthA uparacaDhAvI, muMdaranAgora siMdhu jalAvatuM ane tenI pAse rahelA bIjA deze pezAvara, lAhora, kAMgrA vagerenA pradezanA adhinAyaka ane kAzI prayAga gaDadeva vigerenA adhipatio mahArAja anaMgapALanA na ca bAroTa praNIta baI atIva upAdeya graMtha che temAM amulayavanAthI aitihAsika ghaTanA tene sArI rIte goThavI che je pATha karavAthI, hRdaya, apUrva bhakita, prIti ane kRta tAthI bharAI jAya che teno graMtha gaNotera sargathI bharapUra che te sargomAM ekaMdara eka lAkha 2 ka che graMthamAM rAjasthAnanA ghaNuM karI saghaLA rAjavaMzanuM varNana che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivaraNAvaLI. 107 paMcaDa prarAkramathI temane zaraNa thayA hatA ane temane Adeza ( hukama) mAthe caDAvatAM hatA. dillInA zeSatuMAra samrATanA rAjakALamAM e saghaLA rAjAo bhArata varSamAM judA judA bhUbhAge pitAnuM rAjya karatA hatA. mahArAjAdhirAja anaMgapALa te saghaLA rAjAonA zirSasthAne rahI e saghaLAne Adeza ApatA hato. je divase bhaddI leke, jAbALIstAnathI pinADita thaI bhAratavarSamAM pharI peThA te divasathI, cheDA samayamAM teo paMjAbanA zAlIvAhana pUrane bhAneTane, ane marU bhUminA lahuvA nAmanA zaherane hastagata karavA samartha thayA. ane deravAla nagarInuM sthApanA karI temAM prasiddhajesalamera nagarI sthApana karavA goThavaNa karavA lAgyA. te samaye, cohANavIra pRthvIrAja dIlInA siMhAsane beTho hato. bhakTi loko te samaye jesalamera nagaranI pratiSThA karavA mazagula hatA. te samaye, te nagarI vizeSa khyAti meLavI zakI nahi. jesalameranI sthApanAnA pUrve bhakTi loke te aprazasta bhUbhAgamAM rahI khalIphAnA senApatio sAthe yudhdhamAM guMthAyA hatA. banne pakSamAM bhISaNa yudhdha thayuM hatuM te yudhdha vyApAramAM bhaTiMo samaye samaye jaya meLavI siMdhunadanI takSakanI rAdhAnI praryaMta pitAne pratApa phelAvatA hatA ane chevaTe te sthaLa paryaMta, pitAnA pUrva purUSanuM vistRta rAjya meLavI zakyA hatA. je samaye, musalamAnanA dudharSa vikramaprabhAve, bhAratavarSamAM meTI uthalapAthala thaI. bhaTTIvAzIya rajaputo te samaye te saMkIrNa rAjyamAM rahI rAjanaitika jagatamAM ati sAmAnya unnatI meLavI zakayA hatA, paNa cehANa rAja dIllIzvara pRthvIrAjanA zAsanakALamAM teonI unnatine sUtrapAta thayuM. te samayathI teonI vIratA kamekame vadhati gaI. bhAratIetivRttimAM varNavela che je pRthvIrAjanA tAbAmAM akhIleza nAmane eka senApati hato te bhaThThIvaMzane rajaputa hatA. upara ApaNe kahI gayA ke mahArAja anaMgapALa te samaye bhAratavarSamAM sArvabhauma rAjA hatA. te dIlhInA prathama tuvAra rAjA vilanadevathI nIce ogaNIzame purUSahato. mahArAja yudhiSThiranuM lIlAniketana prAcIna idraprastha seMkaDo varSa sudhI zmazAna bhUmi rUpe pariNAma pAmI paDI rahyuM hatuM. e dIrghakALanavyApInI arAjakatA. maLe je mahApurUSe mRtasaMjIvananA maMtrabaLe teiMdraprasthanI pUrvazebhAne uddhAra karyo tenuM nAma vinaLadeva, vinaLadeve anaMgapALa nAma dhAraNa karI, yudhiSThiranA rAjasiMhAsane beThe.tenA utarAdhikArIonA rAjyakAlamAM ajameramAM cehANa rajapute, dIlInA rAjAnI AdhInatAmAM sAmaMta rAjArUpe virAjatA hatA. paNa hANarAja vizALadevanA vikrama prabhAve e AdhInatA alitathI mAtra nAmanI rahI hatI kAlanA apUrva mahimAe te AdhInatA cehANa rajaputAnA pakSama kaI rIte kaNakara thaI zakI nahI kAraNake nahIto Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 TaDa rAjasthAna. te samayathI cahANanI saubhAgyalakSmI kamekame vadhatI jatI hatI. e bhAratavarSanuM sArvabhoma Adhipatya, tenA ekavaMzadharanA hAthamAM AvavAne sUtrapATha tha. je samaye dIllInA siMhAsana mATe mahArAja anaMgapALanI sAthe kane janA rAThoDa rajaputene ghera saMgrAma cAlatuM hatuM. te samaye, semezvara nAmane eka cehANa rAjA ajameranI gAdI upara hate. somezvare te saMgrAmakAlamAM mahArAjAdhirAja anaMgapALane vizeSa madada ApI. tethI dIllIzvara anaMgapALa tenA upara ativatuSTa thayo. teNe pitAnI putrIne sAmezvarane ApI, somezvara sAthe jamAIne saMbaMdha bAMdhe. e putrInA garbhe varavara pRthvIrAjane janma thayo. mahArAja anaMgapALe te samayanI agAu potAnI eka putrIne kanojarAja vijayapALane ApI hatI. vijyapALane eka putra svadezadrohI jayacaMdrapadA thaye. jayacaMdra ane pRthvIrAja ane dIllIzvara anaMgapALanA daihitra thAya. jayacaMdra pRthvIrAja karatAM vaDila hatuM. bane dohitro, mAtAmahanA samAna snehavALA ane prItipAtra hatA. anaMgapALa aputraka hatA. te nAnA dohitranA upara vadhAre sneha rAkhate have eTaleke aMtima vayamAM anaMgapALe pRthvIrAjanA hAthamAM, pitAnA vizALa sAmrAjyanuM sUtra ApI dIdhuM. jayacaMdra meTa dohitra hoI te sAmrAjya meLavavA AzA rAkhatA hatA. paraMtu te AzAmAM te dareka rIte nISphaLa nIvaDaye mAtAmahanuM siMhAsana tene maLaze evI tenI je vAsanA hatI te pUrNa thaI nahIM te samaye pRthvIrAjanI umara ATha varSanI hatI te paNa vajekTa dohitra jayacaMdrane che anaMgapALe pitAnA sAmrAjyanuM sUtra pRthvIrAjanA hAthamAM ApyuM. mAtAmaha anaMgapALa pAsethI bhAratavarSanuM sAmrAjya pRthvIrAja pAmyuM. e anyAya ane pakSapAtapaNuM jyacaMdanA hRdayamAM kaTaka rUpe thaI paDayA. dArUNa vizleSAnaLe ane ISAvantie tenuM hadaya kAyama baLavA lAgyuM. te viSama hadayaarina nivAraNakaravA mATe teNe je upAya jyA, te upAyathI teNe potAnA ja caraNa upara kuThArA ghAta karyo ane samagra bhArata bhUmine sarva nAza karyo. pRthvIrAja dilhInA siMhAsane beTho tyAre jayacaMdra pahelA te tenuM sArvajoma svikAryuM nahi. ane saghaLI bhArata bhumimAM pote samrATa ane ekezvara kahevAya tema karavAne gaThavaNa karavA lAge. muMdarane purIhara vaMzane rAjA ane aNahIlavADa pATaNane adhipati hANa vaM zanA kAyamanA zatru hatA. A bhayaMkara aMtavilava kALamAM teoe jayacaMdrane pakSa svIkArI lIdhe, ane pRthvIrAjanA virUddha utaravA teoe jayacaMdrane uke. agara jo ke pRthvIrAjanA jANavAmAM te hakIkata AvI hatI. paNa te pahelAM aNahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta etihAsIka vivarNavI. 109 lapATaNanA ane muMdaranA rAjAne kAMI bole nahi. chevaTe jyAre purahArarAje tenA virUddha ghera ThagAI ane dagalabAja karavAnuM zarU karyuM tyAre teNe tenI sAme talavAra lIdhI. pRthvIrAja jyAre dilhInA siMhAsane beThe tyAre, suMdararAje potAnI putrI, tene paraNAvavA svikAryuM hatuM. vivAha karavAnI goThavaNa thavA lAgI. paNa duSTa matI purIDararAje, tenI putrI tene paraNAvI nahi. tethI pRthvIrAja ghora apamAnita thaye. te apamAnanA badalAne mATe teNe tenA virUddha yuddha yAtrA karI. e yuddhamAM cAhANa vIra pRthvIrAjanI bhAvI AbAdInI sUcanA thaI. ane te samayathI tenuM puSkaLa vIravikamapaNuM DetheDe jAheramAM AvavA lAgyuM tenI te abhyannati, kRracaritrajayacaMdranA hRdayamAM jherathIcaDelAbANanI jema lAgavA mAMDaze. tenI AbAdI enA pApahadayamAM sahya thaI zakI nahi. te alyunnatine pratirodha karavAnA abhiprAye, bIje kaI IlAja maLe nahI tyAre chevaTa; teNe saMgrAmapaTu tAtAra senikane potAnI senAmAMpagAra ApI zakhyA. tethI tenA adhaHpAtane rasto pariSkRta thaye. tenuM bhaviSya bhAgya gaganaghora tara ghana jANe samAra channa thaI paDyuM. teNe potAnA pApa kaluSita hRdayanI paritRpti sAdhavA mATe je upAyanuM avalaMbana karyuM tethI tenuM ane saghaLA bhAratavarSanuM ahita thayuM. kAraNake vairI dudati mahamadagerIte suyoge bhAratabhUmimAM paDe. ane tene bhArata saMtAnanI svAdhInatA chInavI, bhAratanA pavitra hRdayamAM IslAma dharamane vijaya vAvaTo re. citoDanA adhipati samarasiMha, dIlhIzvara pRthvIrAjanI bena pRthAnI sAthe para, e maMgalamaya, saMbaMdha baMdhane te banne rAjAo kaThera sohAI sUtre baMdhAyA. hajhAre Apada vipadamAM eka kSaNa paNa te baMdhanathI teo vizruta thatA nahiM. te baMne rAjAo, eka muharta paNa paraspara amitratAnA cinha paNadekhADatAnahetA, je dIvasedaSadavatInI taTesvadeza premikanA pavitra maMtradIkSita thai, te banne rAjAoe anaMta dhAmamAM yAtrA karI, te dIvase teo AlekamAM paraspara sohAIthI vicchina thayA kharA paNa teo anaMta dhAme eka mitra thayA nahIM. evuM kaI bolI zakaze nahI. hAya! kyA kukSaNamAM bhAratavarSamAM gRhavi chedane sUtrapAta thayo. hAya ! yA kukSaNe abhAgI bhArata saMtAne, svajAtIya bhAIonuM hRdaya zeNita pIvA sIkhyA ! dadavatInA tIrtha sthaLa upara thayelA yuddha dIvasathI bhAratavarSanA sarva nAzane sUtrapAta thaye. sukhI bhAratavarSa anaMta dukhanA samudramAM DubI gayuM. kurUkSetranI bhISaNa zmazAna bhUmi Arya lekanA gRha vicchedanA lehI bharela dekhAva svarUpe hAla birAje che. te joIne hajupaNa kamanazIba bhArata saMtAna, te anarthakara paraspara yuddha karavAnuM choDatA nathI !! bhAratavarSa keI dIvasa e anartha karanAra paraspara yuddhanA sarva nAza thakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 TADe rAjasthAna. acI zake tema nathI. bhAratavarSamAM e aMtaravivAda, paraspara laDAvI, hAla paNa bhArata saMtAnane ghaNA duHkhadAyaka sAgAmAM lAvI muke che te samaye keTalAMka bhArata saMtAna te aMtaravivAdathI akALe mRtyugrAsamAM paDayAM. unmatanI jema bhAratavarSIya lokoe potAnA sarvanAza karelo che. tene zAka utpanna karAvanAra dAkhalA Aja paNasvarNa prasu bhAratabhUminA hRdaye bhISaNa zmazAna tulya virAje che. hAla paNa bhArata saMtAnanA graha vivAdanuM eka apUrva vicitra bhAva jovAmAM Ave che. paraspara vikALa mRti dhAraNa karI parasparanAM leAhI pIvAnI pRthA bhArata saMtAne agAuthI abhyAsamAM sIdhI che. teja bhAratIya rAja samAjanI kAyamanI nIti che. tevu ja bhAratavarSanA a cakramAM lakhela chete nIca durAcaraNane anusarI, te rajaputAe potAnI kaMganA kuMDAra ghAta karyAM, potAnAja saiAbhAgyanA mArgamAM kAMTA ropI dIdhA teonI ekI dI tithI bhArata bhUmi vijAti zatrunA grAsamAM paDI. sukhanuM nadana! zenIya marUkSmazAnamAM pariNAma pAmyuM, Ajate rUDhInA AdhAre jAmadagnya, ka. vIta juna, bhISma, dra, bhIma, pA vigere zuravIreAnI jananI bhAratabhUmi zRMkhalAthI zRMkhalita thai paDI hatI. ke.Da pRthvIrAjanA pracaMDa zatru pattanarAja ane kanoja mahArAja samarasiMha tarapha zatrutA calAvavAmAM zAMta rahyA nahi. te mATeja mahArAja samarasiMhuM anne rAjA tarapha talavAra upADI te zivAya tene peAtAnA mitra pRthvIrAjI sahAyatA mATe raNakSetramAM utaravuM paDayuM nagarakeTanA koi sthaLe sAta kepa sonAmahAra AvIzakRta thai ema kahevAya che je:te mahAra tyAM koI sthaLe dATI 20 hatI. pRthvIrAje te sonA mahe Rgata karI jethI kanAjanArAjAnA manamAM ane aNuhIlavADapATaNanA rAjAnA manadoSa AzakA pedA thai. eka tarapha pRthva rAjanu senAbaLa adhika hatuM ane bIjI tarapha tene A puSkaLa nANAM maLyAM Artha e banne rAjAe tenA virUddha ubhA thai laDAimAM uttarI pRthvIrAjanI sAthejaya meLave evI AzA khIlakula te rAjAonA manamAM rahevA pAmI nahI. tApaNa Aza'kAmAM gherAi pRthvIrAjanuM pracarDa khaLa aTakAvavA, tee zAhukhudInanI madada mAgI je dIvasa teonA hRdayamAM e sanAza karanArI kalpanAne udaya thayeA te dIvasathI bhAratavanuM adRSya gagana eka bhAre meghajALathI DhaMkAI gayuM. zAhabuddInanI vidreza dRSTi bhAratavaSa upara paDI. te peAtAnA maneAbhIlASa pUrNa karavA mATe suyoga ane cAgya taka jotA hatA. have te suyAga ane sAro taka tenI pAseAvI ubhA rahyA, AthI havete dhIraja rAkhI zake kharo ke ? kanAja rAja jayacaMdranI sAthe maLI javA, satvara te meTI senA laI tenA rAjya tarapha cAlyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivarNavaLI. 111 durAcAri jayacaMdra, je tene sarva nAza karavA taiyAra thaye che te hakIkata pRthvIrAjana jANavAmAM hatI. eTale ke durAcAranI durabhIsaMdhi aTakAvavA, ane tenA te duSkarmanuM pratiphaLa ApavA, te goThavaNa karatA hatA. te saghaLI tenI hakIkato kahevA mATe, teNe potAnA priya baMdhu samarasiMha tarapha duta mokalyo. maMdIra nAmane eka sAmaMta rAjA, te kALe lAhoramAM zAzana kartAnA adhikAra hato. pRthvIrAje teneja samarasiMha pAse dUta svarUpe mekalyA. dIlhIzvara pRthvIrAjanA tAbAmAM sAmatemAM caMDa puMDIra paramavA sAmaMta hatA. tenA pracaMDa parakamanuM, adabhUta deza hitecchAnuM, kaThora udyamanuM ane adhyavasAyanuM vivaraNa caMda bAreTe tenA mahAkAvyamAM jaladakSare varNavela che. je dIvase te, gaurava sUcaka dUtapaNe namANe. te dIvasathI te tenA jIvananA zeSa kALa sudhImAM lAhora rAja caMdajDIra bhAratanA taphAsamAM pitAnuM nAma suvarNakSare ketarAva gayo che. tenA mahanIya caritanA varNana vAMcavAthI spaSTa samajI zakAya che. je teNe svadezanA mATeja jIvana dhAraNuM kareluM hatuM. ane teNe svadezanA mATe potAnA jIvanano tyAga karyo hato ane chevaTe te svargamAM gayA hatA. jyAre zAhabudadIna moTI senA daLe bhAratavarSamAM Avyo tyAre te caMDapaMDIre, tenI pracaMDa gati aTakAvavA mATe rAvi nadInA kAMThe pitAnuM zuLa daMDa uMcuM karyuM. agara jo ke te potAnA abhISTa sAdhanamAM kArya thaye nahi paNa te sAdhanamAM je vismayakara vIratva batAvyuM che tethI tenuM pavitra nA itihAsamAM kAmanA mATe akSaya rahela che. dUtavara caMDa puMDIra, dIlhIzvara, pRthvIrAja pAsethI vidAya thaI. puskala davya vagere laI moTI dhAmadhume cittaDa nagaramAM AvyuM. mahArAja samarasiMhe AdarI tene grahaNa karyo ane tenA vAsa mATe egya ghara ApyuM. thoDA samaya pachI duvara caMDapaMDI mahArAja samarasiMhanI mulAkAta mATe kahevarAvyuM. tarataja tenI vAsanA saphaLa thaI. citaDAdhipatI samarasiMhanA hukamanA anusAre te rAja hajuramAM AvyuM. te samaye mahArAja samarasiMha potAnA vizrAma maMdIramAM beDe hato. tenuM Asana vyAghracarmanu. hatuM, tenAM kapaDAM lAla hatAM, tenA saghaLA aMge vibhUti caLI hatI, gaLAmAM tene pAbIjane re hArahate, mastaka upara la jaTA hAra hato, phatavara caMDapaMDIra tenI pAse AvyuM ke tene AdarathI bolAvI saMmukhe Asana levA teNe tene anurodha karyo. tenI zAMta gabhIra muti gIzvarano gya veza ane atyuttama vyavahAraI caMDapaMDIranA hRdayamAM bhaktirasa bharAI gaye. te tene yogInAme bolAvI bhaktipUrvaka gadagada svare be " Apa yathArtha bhagavAna mahAdevanA pratinidhi" e saghaLA vRtAMtane paraspara vAyAlApa te bannenA aMdara thaye, tenuM prakRta vivaraNa caMdabaI graMthamAM suMdara bhASAmAM varNavela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. che. dIvasamAM mahArAja samarasiMha, priya sALA pRthvIrAjanu nimaMtraNa 3khula karI, dIlhI taraphamoTI senA sAthe cAlyA. pRthvIrAje tene umadA sAmaiyu karI, grahaNa kaye tyAra pachI teoe parasparanuM kuzaLa vIgere puchyuM. tyAra pachI cegya vAtacIta karI kRtavya karavAne tatpara thayA. te varAmAM be kabya karavAnuM mukarara thayuM, prathama pattana rAjanuM da haraNa, dvitIya. musalamAnanA humalAmavahaneAtpAdana, samarasiMha, pattanarAja sAthe vaivAhIka sUtre badhAyA hatA, eTale ke te tenA vIrUddhe laDavA na jatAM musalamAnanA humalAmAM vyAghAta karavA dIlhImAM gayo. 112 pRthvIrAja, senAdaLa sAthe aNuhIlavADa pattana tarapha cAlyeA. thoDA samayamAM raNuMjnmatta yavanAnA yuddhanA vALanA dhvani dilhInI pAse sAMbhaLavAmAM AvyA. eTalAmAM rajapUtavIrAe, teneA vAjAthI yogya javAba ApI moTA utsAhe tenA virUddhe kuca karI. thoDA kALamAM anne senAnI vacce sAma zarU thayo. paNa te saMgrAmamAM anne pakSamAM jaya parAjayanA cinha dekhANA nahi. e pramANe eka kSetramAM vijaya lakSmI kAinI thai nahi. eTalAmAM pRthvIrAja, pATaNanArAjanA ahaMkAra toDI nAMkhI meTA ullAse AvI avarane bheTayA, tyAre ubhayavIranuM pracaMDa vikrama ekathI prakhara tejathI udyapita thai. jajjavalaMta vikramAnale, musalamAnA pataMganI jema paDI khaLI muA. musalamAna zAhabudIna aneka kaSTe prANa bacAvI palAyana karI gayeA. tenA senApati vijayI rajapUta zurAonA hAthamAM baMdI thaI paDayA. pRthvIrAja jayI thayA. tenA saghaLAM vighno dUra thai gayAM nagarakeTanA bhUgarbhathI je puSkaLa saMpattI pAmyA hatA, temAMthI asaMpati teNe tenA banevI samarisaMhane ApI, paNa samarisaMhe te lIdhI nahi ane tenA sainya vIgerene te vaheMcI dIdhI. tyArapachI mahArAja samarisa'ha, pRthvIrAja pAsethI rajA mAMgI citADa tarapha cAlyA. eTalAmAM keTalAka varSeA vItI gayA, sAmAnya sAmAnya raNasaMgrAmamAM vijaya meLavI pRthvIrAja ane samarisaMha zAMti sukha bhogavavA lAgyA. tyArapachI thoDA samayamAM bhAratavarSanI bhavitavyatAnI kAla rajanI karALa veze AvI paheAMcI. yavanAnA upara jaya meLavI pRthvIrAje vicAyu. je A gArava ane samRddhi sAthe tArA kAyamanA samaya cAlyA jAze. eTale ke te nizcita bhAve priyatamA saMyuktA + sAthe paramAnaMde rAtrI dIvasa kahADhavA lAgye. paNa vidhilipinA x saMyuktA kanAja rAja jayacaMdanI putrI rAjA jayacaMde, peAtAnI putrInA svayaM varamAM bhAratavarSanA saghaLA rAtane nitraNa karyuM hatuM. paNa tenI sAthe vivAda hovAthI mahArAja pRthvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivarNAvaLI, 113 kramAnusAre tenA sukhanA dInanA avasAna AnyA. krame tene kAla pUrNa thaye.. tene ALasu ane gAphIla jANI zAhabuddIna krIthI moTI senA sAthe bhAratavarSamAM AnyA. vaLI tenuM bhayaMkara raNavAdaya bhAratavarSane kapitta karavA lAgyuM tenI sAthe pRthvIrAjanuM siMhAsana, paNa pharavA ane ka'pavA lAgyuM. pRthvIrAjanI mAhinadrA bhAMgI. teNe jANyu have tenI pAse viSama sakaTa AvI paDayu.. eTaleke te sa'kaTamAMthI bacavA uparyukta upAya ane ilAja levAne tatpara thayA temAM teNe mAtAnA khaMdhu samarasIMhatuM Anukunya mAgavA dUta mekalyA. je pRthvIrAja maneAmeAhinI sayuktAnA premAlApamAM mugdha thaI, Alasa bhAgavI samaya gALatA hatA te pRthvIrAja potAnI saginI patnIthI ALasanI nidrAmAMthI jAgyA. saMyuktAe, prakRtavIranArInI jema javalaMta utsAhamAM utsAhita karavA, bedha ApyA ane raNakSetramAM javA mATe prANapatine kahyuM.te sabadhe mahA kavi cadakhAroTe pRthvIrAja rAsAmAM je varNana karela che..te varNana vAMcavAthI pATha karanAranA rezamAMcita khaDA thAya tevuM che. je divase, zAhabudIna, chevaTanI vAre sainya sAthe pRthvIrAjanI virUddhe suhumAM utaye. te divase rajanIyeAge pRthvIrAje eka bhayakara svapna joyu. tethI tenu hRdaya kApita thayuM, ane tene manamAM viSama ciMtAno udaya thayA . rajanInA avasAna AvI prabhAta thayuM, teNe priyatamA sayuktAnI pAse te adabhUta svapna dananA vRttAMta jAhera karyAM ane kahyuM gaI rAtrIe jyAre, huM nidrAnA sukAmaLa kreDamAM virAmasabhAga karatA hatA tyAre, meM joyuM je raMbhAnA jevI lAvaNyavALI strIe, AvI kaThora bhAve mArA hAtha pakaDayA. ane teja rIte te strIe tunepakaDI tyAre te potAnA rakSaNa mATe judI judI ceSThA karI. ahA ! e bhayAnaka samaye bhIma dana cakSasanA jevA, eka meTa monmata hAthI pracaMDa vege zuM halAvatA halAvatA, mArA tarapha doDI AnyA. bhayathI nidrA bhaga thayA. bhaya pAmela ane cakita thayela huM cAre tarapha jovA lAgyA, paNa te raMbhA ane te madonmata hAthI jovAmAM AvyA nahi. hRdaya ka...pI uThayuM, sAMIMga romAMcita thaI gayu, rUddhaka mRduvare, hara ! hara ! ema jacaMde, tenI prati rUpe dvAra rAja ane samarasIMha te svayaMvara sabhAmAM gayA nahIM tethI pAse rakhAvI, paNa saMyuktA e sabhAnA koi rAjAnA gaLAmAM varamALA nAMkhI nahi. teNe pRthvI rojanI svarNa mUrtinA gaLAmAM varamALA rApI. pRthvIrAja rAjabhavanamAM kapaTaveze chUpAi rahyA hatA. saMyuktAnI te hakIkata teNe jANI, sabhAsthaLe AvI, saMyuktAnI upADI ponAnA nagara tarapha kuca karI gayA. chatAM sabhAnA koi rAjAe tenI pracaMDa gatino rodha karyo nahIM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 TADa rAjasthAna. khelI. huM zayyA cheADI uThaye.. A je! hajI sudhI hRdaya kaMpe che. hAla ne! hajI yakSu soMga rAmAMcita che prabhu jANe ! aSTamAM zu haze ! sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM saMyuktAnAM prabhAta kamaLa jevA vadana maMDaLamAM eka apUrva kAMti prakAzita thaI. te mRdu gaMbhIra vare kholI " huM cAhANu kuLanA gaiArava sUrya ! A jagamAM ApanI jema, kANu eTalI badhI sukha samRddhi bhAgave che, tepaNu Apane tRSAnI zAMti kayA ! tepaNa Apa sAmAnya svapna dekhI bhaviSyanI mInAnI citAmAM vyAkuLa thAe che ! paNa prANezvara ! mRtyu eka jIvanInI eka mAtra niyati che. edunira niyatinA hAthathI devatA paNa niSkuti meLavI zakatA nathI, purAtananA parityAga karI nUtana dhAraNa karavA nI vAsanA na hoya ! paNa hA nAtha ! Apa vicArI juo je satkAryamAM jIvanane hAma Ape che. je gAravanA mATe mRtyunu AlIMgana kare che te sue che paNa kAyama jIvata che. huM srI chuM huM tamane vadhAre zuM samajAvI zakuM. Apa svAnA viSayane pahelAM :manamAM thAna Ape nahi. tema karavAthI A kSaNabhaMgura jagatamAM amaratatva meLavAya che, have upayukta upAya levAnI Apa ceAjanA kare, A ApanI karALa talavAra laI zatru kuLano nipAta karo huM dAsInA mATe kAMciMtA na karo ! hu ApanA ardhA "ganuM kAma karIza. pRthvIrAje rAja sabhAmAM AvI, bhaTTa kavIne belAvI sadhaLuM nIvedana karyuM. bhaTTa kavioe tenA bhAvArtha bhAMgI kahyuM ke rAja kuLagurUe eka divya kavaca tene Apyu. dIllIsvare, te maMtra pUrNa kavaca potAnA mugaTamAM rAkhyuM. grahanI prasannatA mATe hajhArA ghaDA durlR sUrya caMdranA pAna mATe da!namAM ApyAM. dazadIgapALanA uddeze, daza pADAnA usa thayA. vaLI dIna daridrane sonA rUpAnAM dAna apANAM paNa zaiANitanA utsaga karavAthI, dudhanuM" utsarjana karavAthI, ane dIna daridrane seAnA rUpAnA dAna karavAthI kAi nIyagatIne rodha karI zake che! je gatInA rAdha karI zaketeA naLasudhIprIra,rAma vIgere mahApurUSA kaDAra duHkhane zaraNa bhAvI ke thayA ? vISama saMkaTamAM paDI, pRthvIe prIya madhu samarasIMhanI madada mAMgI. mahe!rAja samarasIMha, zu' tethI nIkSita rahe kharA ! te adhIkakALa vIlaMba na karatAM satvara meTI senAthI dIlhI nagaramAM javA goDa! pharavA lAgyA. pRthvIrAja paNa senApatI cAmata vIgerene evI yuddha vISayanI maMtraNA karavA lAgyA. A bhacakara yuddha kAlamAM bhAratavarSane saghaLe kSatrIyarAja samAja eka sa5mAM AvI deza verI yavananI sAme kayAMthI pRthvIrAjanI madade Ave ! te rAjasamAjamAMthI keTalAka rAjA. taTastha www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivaraNAvaLI. 115 rahI, yuddha vyApAramAM sAmela thayA hatA, kenejanA adhIpatI ane pATaNanA adhIpatI ane dhArAnagaranA adhIpatIe pRthvIrAja upara vizveSa bhAva rAkhI. tene sarva nAza karavA, janAo karI te adhama rAjapurUSoe pApa ane mohane vazavartI thaI je adhama kAryo karyA che tenAM viSamaya phaLa teone bhegavavAM paDayAM che ane teo thoDA vakhatamAM yavanenA gulAma tarIke thaI gayA hatA. dillI yAtrAnA saghaLAM Ajana saMpUrNa thaI gayAM. rAjakAryane bhAra. pitAnA nAnA putra ke karNane soMpI mahArAja samarasIMha potAnA sainya sAmaMta sAthe dIlI nagara tarapha cA. cItaDapurIne cheDI ke tenuM hRdaya sahasA kaMpI uThayuM. sahasA jANe tenA kAnamAM koI mRdura vaDe bolatuM hoya tema lAgyuM. juo ! cIDanagarIne ekavAra joI lo. have pachI tame tene dekhazo nahI. samarasIMha camakIta thayo. paNa tethI te azumAtra nIrUtsAha thayo nahI. te IsTadevane saMbhArI gaMtavya mAge cA. caMdabaIna, "mahAsamara " nA zeSasargamAM mahArAja samarasIMhanI e kucanuM vivaraNa mahAna tejasvI bhASAmAM varNavela che. pRthvIrAja sAmatane laI traNakAzadura sAmeyu laI mahArAja samarasIMhanI sAme gaye. tyAM moTA samAne ane saMbhrame paramabaMdhune maLe. samarasIMhane joIpuravAsIo AnaMdIta thayA. dillImAM gheraghera gItavAdaya vAgavA lAgyAM. darekagharanA dvAre maMgaLa ghaTa mukavAmAM AvyA. dIllI nagarI asaMkhya vijA patAkAthI ane puSpamALAthI suzobhIta thaI gaI. brAhmaNa ghaNuM AnaMde svayecena karavA lAgyA, ane baMdIloke stutIpATha karatA karatA samarasIMhanI abhyarthanA karatAM agresara thayA. TUMkAmAM te dIvasa parama AnaMdane hate. te AnaMdanA dIvasamAM asama AnaMdathI utkala thaI dIllInI saghaLI prajA AnaMdathI samarasIMhanI abhyarthanA karavA lAgI. thaDe samaya vizrAma saMbhoga karI samarasiMha priya mitra pRthvIrAjanI sAthe yuda vyApAranI lejanA karavAmAM guMthAye zatru lokenI gati rekavA pRthvIrAje koI upAya ejyA che ke nahi te bAbatamAM samarasiMhe pRthvIrAjane puchyuM tenA pratyuttaramAM je vAta teNe jANI tethI temahA vismita thaye. teNe pratyuttaramAM sAMbha LyuM che tenA prIya baMdhu pRthvIrAje, zatrunI gatI rokavAmAM koI paNa rojanA karI nathI, tethI samarasiMhe tene dhIkkAra Age. pachI have zuM IlAja levA tenI te maMtraNA karavA lAgyo e saghaLAnuM upayukta varNana mahA kAvya caMdabaradAImAM sArI rIte karela che te manahara vIvaraNa vAMcavAthI vAMcanAranuM hRdaya bane rajaputa vIranA mahanIya carItra tarapha samabhAve kheMcAya tema che. - nAnA karNa Upara e ahika anurAga thavAthI maTakuMvara kuMbhakarNa pitA upara bahuja virakta thaye. ane keTalAka sahacarane laI pivarAjya choDI daI te dakSiNa dezamAM gaye tyAM vidyAra nAmanA eka hazI pAdazAhanA Azaya nIce teNe eka navA rAjyanI pratiSThA karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADha rAjasthAna. yuddheApayegI samasta goThavaNa saMpUrNa rIte karavAmAM AvI. mahArAja samarasIMhanA AdezathI vIzALa rajaputa senA, dIllInA tAradvArathI nIsarI, zatrunI senA sAme, pracaMDa gIrI nadanI jema AgaLa vadhI, sastranA aNutkAra, pramattaNamAM taMganAaneraNaturaMganAvIkaTanInAda, ane raNAnmata rajaputAnA gabhIra zravaNa bhairava cItkAra thavA lAgyA jethI pRthvItaLa kapavA lAgyuM. je rastA upara thaI senAnuM gamana thatuM hatuM tete rastAmAM kayA kayA sthaLe vIzrAMta levA gADhavaNeA thaI gaI tenA mATe samarasIMhanI salAha levAmAM AvI ane TukAmAM samarasIMhanI salAha vInA eka paNa kAma, mahArAja pRthvIrAja karatA naheAte mahA kavI caMda khArATe, tene rajaputa senAnA yulIsIsa kahela che te sAhasI, dhIrasvabhAva, samara catura, parama paMDIta, zAsravIzArada, ane maMtrANA nIpuNa hatA. sugALa vIhaga vIgerenI gatIvIdhI joi levAmAM parama te nIpuNa hatA. zakura zAstramAM tenI pAradarzitA hatI te jyAtISInI jema suMdara rUpe bhAvI phulA phUlanI gaNanA karI jANatA hatA. saMgrAma samaye, senAgRha karavAmAM, ane yuddha kALe turaMganI gatI karAvavAmAM ane bhAlA vIgere phUMkavAmAM te samaye samarasIMhanI barobarI karI zake tevA khIjo koi rajaputa nahAtA samarasIMhanA e apratima guNa gArava mATe gIlDe TakuLanA ane cAhANa kuLanA saghaLA rajaputa sAmatA tenA upara atyaMta zraddhA bhaktI rAkhatA hatA. nityanI yuddha yAtrA ane rAbhInaya puro thAya tyAre dareka sainIka ane sAmaMta,samarasIMhanI chAvaNImAM ekaThA thatA hatA. anetenIsAthe te Adara ane vInayathI saMbhASaNa karatA hatA. vaLI te samaye, te tenIpAse nItImUlaka bhASaNa ApatA hatA tenI maneAhArINI vANI ane zIkSA sAMbhaLI chAvaNInA saghaLA leAke purA AnadIta thatA hatA. mahAkavI caMdakhAroTe mUktaka The svIkAra karyA che je tenA mahA kAvyamAM je saghaLI zAsana vISayINI nItI zIkSA dAkhala thaI chetene ghaNeA kharA aMza, khAmAna kuLa maNI samarasIMhanA mukhathI nIkaLela che. ane vaLI dharma nItI, rAjanItI, samAjanItI, manI cana,ane rAjadUtAcaraNa vIgere saMbadhamAM je saghaLA suMdara suMdara vRttAMta che te saghaLA HttAMtanA vaktA ghaNuM karI citaDAdhIpatI mahArAja samarasIMha che. 116 punyabhUmI brahmAvarttanA prAMta upara vahenArI, pavItra pANIvALI DhazadavatInA tIre kSatrIya ane musalamAnanI vaccetraNa dIvasa dhAra saMgrAma cAlyuM. pahelAM e dIvasamAM ubhaya pakSanAM jaya parAjayanA kAMi lakSaNa jovAmAM AvyA nahI. krame trIjo dIvasa, kALanIzArUpe bhArata varSanA pUrva dIzAe kALarUpI kALI rAtrIe dekhAva ApyA, bhagavAna dInakara, jANe. * tenuM Adhunika nAma phAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivarNavALI. 117 ekavAranA mATe bhAratavarSanA saMtAnanuM gaurava jevA mATe dhIre dhIre udayAcaLa upara thaye heyanI zuM? ema lAgyuM. rajaputa daSadavatInA pavItra pANImAM nAhyA. ane. prAtaHkRtya karavA lAgyA e samaye pRthvIrAja priyatamA mahISI saMyuktAnI pAse ubhe hate. saMyuktA svahaste tene raNasajajAmAM zajajIta karatI hatI bakhtara vagere paherAvI teNe prANapatInA kaTI pradeze asIkeSa jhulAvI dIdho. eTalAmAM saMgrAmanuM nagAruM vAgyuM te vAghazvanIthI rajaputa vIre sIMhanAda karI uThayA, pRthvIrAja camakita thayo. ATalA paDhIyAmAM yavana leke vizvAsaghAtakatAnuM kAma karaze evuM tenA dhAravAmAM nahotuM. eTale ke eka ghaDI paNa vilaMba karyA vInA te jaladIthI raNakSetramAM te deDa. chevaTanA raNubhInaye bhAratanAte chevaTanA geravanA dIvase, te samayanA te bhAratavarSanA advItIya mahAvIra samarasIMha ane tene putra kalyANasIMha pracaMDa parAka, agaNya rIpu sainya ne saMhAra karI videza premIkartAnuM ane adabhUta vIratAnuM udAharaNa batAvI pitAnA tera hajAra rajaputa sainya sAthe ane prasIddha sAmaMtanI saMge saMgrAmasthaLe anaMta kALanA mATe lAMbI nIMdrAmAM sutA. te dIvase, te durdIne dUSadavatInA tIreMdra zeNuM nava jaLa upara bhAratavarSanA gAra sUrya asta thaye. bhAratavarSanA bhAvI AzA saghaLI vilupta thaI. vIrazekhara samarasIMha pratIvratA mahISI pRthA, prANapatInA svarga rehaNanA samAcAra sAMbhaLatAM pIyatama sahedara pRthvIrAjanA baMTI rUpe pakaDAyAnA khabara sAMbhaLatA eka mUDuta paNa vIlaMba na sahana karatAM pitAnA sagA saMbaMdhInAM vacane lakSamAM na letAM cItAnaLamAM baLI satI thaI gaI. daSadavatInI saiktammI Aja bhISaNa samazAna bhUmImAM parINAma pAmI jenA pavItra tIra upara besI, Arya mahaSI leke, sudhAmaya sAmagAne devatAone AnaMdIta karatA hatA. Aje te nadInI puNyamaya sikta bhUmI masANa jevI thaI gaI. tenA upara asaMkhya vIkALa jAnavare maDadAnAM mAMsa khAvA uDatAM hatAM. daSadavatInAM svaccha pANI rUdhIrathI mIzrIta thaI gayAM, te bhayaMkara smazAna bhUmIne bhISaNa dakya bamaza vadhArI pIzAcanI jema yavana sainya, saMgrAmamAM paDela Aya senIkanAM A bharaNo letA hatA. hAya ! have tenI pracaMDa gatI keI aTakAvI zake tevuM raho nathI. bhAratavarSamAM Aja kAI rahyuM nahI prakRtI cItkAra karI bolI-keI nathI bhAratavarSanI rAjyalakSamI yavana suMkhalAthI suMkhalIta thaI AtanA belI-meI nathI. bhArata bhUmI Aja anAtha. patI putra vIhIna, thaI gaI. bhAratabhUmI Aja , zatrunA hAthamAM baMdIvI thaI gaI. vInmata zAhabuddIna, tyAMthI dIlhI tarapha cAlyo. tyAM raNasIha laDI apUrva viratvatAnAM lakSaNa batAvyAM. te yavane sAthe vIratAthI laDavAmAM saMgrAmamAM paDe. tenA zocanIya adhapAtathI dIlhI nagarI rakSaka zunya thaI gaI. rakSaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 proDa rAjasthAna. zunya janarahIta samazAna bhUpI jevA nagaramAM pisI dudAMta yavanoe pAMDava vIra sudhISThIranuM rAja sIMhAsana hastagata karyuM. kSatriya kulAMgAra purUSAdhama jayacaMdra vIzvAsaghAtaktAnuM ane svadezItAnuM cacItapraphaLa pAme.DAsamayamAM yavanee tenuM kane jarAkabaje karyuM jethI jayacaekadamatyathItanI AzA sAthenAzI javA lAge ane gaMgA nadInA kinArA para AvelA vahANa upara besI te palAyana karavA lAgyo. paraMtu te vahANa pavananA gaMbhIra pravAhathI DubI gayuM, ane tenI sAthe pApI jayacaMdrane aMta AvyuM, ane te ja divasathI svecchAe bhAratabhUmInA pavItra saMtAne upara jeTaluM bane teTaluM ghAtakIpaNuM ane julmaTa gujAravAnuM zarU karyuM. yavanee bhAratavarSanAM bhAvALAM gAmo devamaMdIre ane nagare curNavicurNanAta karI dIdhAM bhAratavarSanAM dhananA bhaMDAre luMTI lIdhA. bhAratavarSanA prANa putranA hRzya zaNata teoe pIdhAM, bhAratabhUmI teonAthI zamazAna bhUmImAM parINAma pAmI sarvane saMhAra karanArI, pretamati bhAratavarSamAM gheraghera jANe nAcatI na hoya! ema jovAmAM AvyuM. je saghaLI vastuo pavItra haI devatAnI jogya vastu gaNAtI hatI brAhmaNa zIvAya bIjA koI daI jene sparza karI zakatA nahI. te saghaLI vastuo yavana e pagataLe daLI nAMkhI che. navA dra, AlokenI kArIgIrI nA namunA hatA. tene naSphara hRdayavALA teoe davaMsa karyo, jANe bhAratavarSane pralayakALa AvI pahoMze zuM ! e bhayaMkara pralayakALane durvizaha atyAcAra sahA rI AyavIra rajapute nIlama dukhI thayA. te AvIra rajapute hIna baLavALA thayA khare paNa temanI namAMthI ane zIrAmAMthI vIratAnuM leDI hajI gayuM nathI. pratItya jagatanI vIratA ane svAdhInatAnA lIlA sthaLa rema ane grIsa hAla durdazAmAM ane patItAvasthAmAM che paNa tenuM jAtIya jIvana hajI naI thayuM nathI, te zuM pharI unnata mastaka karI unnatImAM Avaze nahIM tyAre zuM bhAratavarSa vIratA, sabhyatA, ane svAdhInatAnuM lIlAsthaLa he bhAratavarSa, mastaka unnata karI unnatImAM Avaze nahIM. - svabhAvathI rajaputa tejasvI, dheya, gAMbhIrya, sahISNutA, sahI vagere vIsacIta guNathI teonuM hRdaya vibhUSIta che, e saghaLA guNethI teonI vITyamattA ane tejasvInA nIyamIta thaI te kaThora atyAcAra sahana karI, tene badale levA gya avasara teo jatA hatA, pRthvInI kaI jAtI, vIratvamAM, mahatvamAM, tejasvItAmAM, ane svAdhInatAmAM, rajaputa jAtInI barobarI karI zake tevI kaI che? hajhAre varSane dAsatva ane pArakAnuM duHkha sahana karI, bhogavI, rajaputa jAtInI jevI : jamatanI bIjI kaI jAtIe, pitAnA purva purUSonI sabhyatA, AcAra vayavahAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka viSNu vaLI. 119 vigere samabhAve rAkhela che, A vIrarajaputanI prakRtI pracaMDa ane nIrbhIka kharI. tApaNu te pratyeAjana vase sahISNutA rAkhI atIduHstu duHkha sadgha karI, vaira levA mATe kAipaNa ceAgya takanI vATajecA karatI hatI. nIya,nISThura pASaNa hRdaya musalamAneAnA atyAcArathI rAjasthAnanA ghaNA deze, ghaNA zahero, ane ghaNAM gAmaDAM nAza pAmyAM, ghaNAM rajaputa kuLe! vIdhvasta thayAM, zaghaLA vISnAe zaghaLI Aphata ane zaghaLA atyArlRAre, zarANanIjemateonA sAhaza rUpI astrane sahastravAra zuzANIta kAM`. rAmana leAkanA ekaja AghAtathI brITana leAkeA ekavAra adhaHpatIta thaI gaLyA, tenI dArUNu adhaHpAtamAMthI ubhA thai romana lokeAnA karALa grAzamAMthI chUTavA teoe ceSTA karI ane te ceSThA parINAme sArthaka thai nahi. zamana leAkeAnI gulAmagIrInI za`khaLA tADI svataMtra thavA jatAM brITana TaoNkI zekazana lekenI gulAmagIrImAM AvI paDayA temAMthI paNa teo chuTI nIkaLI zakayA nahI. tyAre DenmArkanA leAkeAe AvI, teone parAdhInatAnI rAMkhaLA paherAvI. vaLIte jItelA ane jItanAra saMcegathI keTalIka zaMkara ADI utpanna thaI A vIra rajaputa sAtheteonI tulanAkarI jue, koi aMzamAM te tenI samakakSa thAya tema nathI rajaputa, peAtAnA rAjasIMhAsanathI vIcyuta thayA. tepaNa teoe peAtAnA pUrvajone sanAtana dharma cheDayeA nahIM. sAtIzatrutA ane svadeza AAhItAnA vauSamaya pratIphaLa svarUpa gati rADADavu' garannata kaneAja ane gAravAna cAlukaya vazanu aNuhIlavADa Aja nAma mAtramAM vIrAje che. mAtra eka mevADe pavItra dharmanA acaLa kIllo thai hajArA tAkAnA sahana karI peAtAnI rakSAnAvInImaye koi dIvaza pAtAnuM gArava vecyuM nathI. puSkaLa punyanA baLe Aja paNate pUrNa gAravamAM vIrAje che. je dIvazeA vIra samarake zarI zamarasIde svadezAnurAgane svIca maMtrasAdhavAmAM yuddha sthaLe prANa tyAga kace+, te dIvazathI mevADabhUmInu te gArava te dhama ane te svAdhInatA rAkhavA mATe tenA vazarA peAtAnAM hRdayanu lohI ApI prathAza kayA kare che. mahArAja sararasIhanA mRtyu pachI tenI vIdhavA mahIpIka devIe . gheADA dIvAnA mATe rAjakAryanI paryAAcanA karI rAjakumAra kahyuM jyAMsudhI puSa ummaranA tathayA tyAMsudhI rAjyanA kArobAra kahevIe calAvyA. rANI karma devInA janma paTTana rAjakuLamAM thayA hatA. jevA vIrakuLamAM tene janma hatA, tevAja vIrakuLamAM tene vavAha thayA hatA. vIranArI. vIraputrI, vIrapatnI, kamadevI,pA tAnu zAna ane gaiArava rAkhavAmAM parAMgapukha nahetI. gIra ummaranA kuMvara ka puSTha umarane zatru tyAMsudhI kadevInA hAthamAM rAjyazAsana hatuM tevAmAM teNe je amRta zrIratA batAvI che tethI tenuM nAmAvALI rajaputa rAja zrInAzIra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ToDa rAjasthAna. sthAne mukAI gayuM che. cIDanA humalAmAM tenA parAkrama pAse kutubudadIna herAna parezAna Ahata ane parAjIta thayo. te atI prANa laI palAyana karIne mevADa upara humalo karavAne yavanapratI udeze nIdhI, senya zAthe zamarasIMha rAjadhAnI tarapha cAlyo che evI vAta jyAre mahArANI karmadevInA karNa gocara thaI, tyAM re ghaNAM reSa ane jIdhAMzAthI tenuM zarIra romAMcIta thayuM. tenA durAcaraNanuM prattimAM phaLa ApavA mATe kama devIe pitAnA senApatIne ane zAMmane bolAvyA ane yuddhanI yojanA karavA teone AjJA ApI. pote paNa yuddhanA vezamAM zajIta thaI rANIe sukomaLa deha upara lohanuM bakhtara pahe vuM. hAthamAM zAcA metInA kaMkaNo zebhatA hatA. te hAthamAM Aje lokhaMDanI vIjya taravAra lIdhI ane te chuTA kezavALI bhayaMkara rUpavALI kamadevI ghoDAupara caDI raNacaMDInA veze yuddhakSetramAM utarI. nava kSatrIya rAjAo ane agIyAra rAvata zAmaMte tenI sahAya karavA tenI sAthe cAlyA. aMbaranI pAse vIranArI karmadevIe kutubudadInanI senA joI. keme ubhaya senA vacce ghera yuddha thayuM yavanarAjane vIrapratInIdhI, rajaputa zuranArIthI haNAyo. tenuM senA : marajImAM Ave te raste palAyana karI gayuM. chevaTe kutubudadIna ati kare jananI rakSA karI zake. karNa zagIra vayane maTI meTI vayane thaye. za. 1249 (i. sa. 11lsa) mAM te pItRsIhAsane beTho. paNa vIdhAtAnA kaThora anuzAzanathI tenA vaMzadhara vizeSa pratISTAvALA thayA nahI. je ghaNuM karI saghaLA bhATa graMthamAM jovAmAM Ave che je karNanA rAhu ane mAhapa nAmanA be putra hatA. paNa vizeSa vIvekathI jovA besI e to te hakIkta bhramAtmaka khoTI lAge che. mahArAja zamarasIMhane eka bhAI sUryamaTTa nAme hato. te sUryamallane eka putra bharata nAme pedA thayo. agAje kahI gayA chIe. je karNa samarasIhane putra cihANa vaMzanI eka rAjaputrI sAthe karNane vIvAha thayo ne rAjaputrInA peTe mAhupa jamyo karNa rAjasIMhAsane beTho ke saradAroe bharatane mevADamAMthI dUra karyo. bharata sIdhu deza tarapha gaye. sIdhu rAjyanuM AroTa nagara, te kALe eka musalamAna rAjAnA zAsanamAM hatuM. bharate te nagara musalamAna rAjA pAsethI meLavyuM pugalanA bhaThThIrAjanI putrI sAthe bharatano vivAha thaye. e zubha vivAhanuM phaLa rAhupa. karNane bharata upara bahu prema hate. te pitAnA putra karatAM tenA upara vizeSa sneha rAkhatuM hatuM. je dIvase bharata, tenuM rAjya choDI cAlyA gayA hatA te dIvasathI karNanuM hRdaya dArUNa zekathI vyathIta samarasiMhanAM aneka putra hatA. temAMthI moTo kalyANarAya, pitAnI sAthe raNasaMgAmamAM haNa. bIjo putra kuMbhakarNa pitR rAjya choDI dakSiNAvatA pradezamAM vidaranI pAse eka sthaLe jaI raheyo, trIjo putra bhAratanA uttara pradezamAM cAlyo gayo. tyAM teNe gerakha kuLanI pratiSTA karI, karNa badhA bhAIethI nAno hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivarNa vaLI. 121 thayuM hatuM. tene putra rAhupa balakula nAlAyaka hato rAhupa pItRbhavana tyAga karI mAmAne ghera rahetuM hatuM. bhAratanA vIracchedanA duHkhe ane rAhupanI nAlAyakanA zake kame kame karNanuM hRdaya bhaMga thayuM. chevaTe te A phAnI dunIyAne tyAga karI amaradhAme gaye. karNanI eka putrI hatI tene teNe jhAloranA zanIgurUvaMzIya saradArane paraNAvI hatI. te rAjakumArInA garbhe raNadhavala nAmane eka putra thaye. zanIgurUvaMzIya saradAranI vAsanA hatI je raNadhavalane cItaDanuM sIMhAsana maLaze, te pitAnI vAsanA purI karavA AjadIna sudhI rAha jotA hatA. te vAsanA purI thavAne Aja avasara pAse Avya, mahArAja karNa paralokamAM gaye. tenuM siMhAsana khAlI. tene nAlAyaka putra rAhupa, jANIbujI sIMhAsana upara besavA AvyuM nahI. te saradAre cIDanA keTalAka sAmatane haNI potAnA putrane gAdIe besAryo, gIleTa kuLa kesarI rALa bAppAnuM sIMhAsana zuM sAmAnya saradAranA hAthamAM jAya kharuM? tema thAya to "gI hoTa " evuM nAma mevADamAMthI vilupta thAya. upara pramANenI gaMbhIra cItA, rAjaparIvAranA eka bhATanA manamAM udaya pAmI. te bhAvI anartha pAtanuM pratIvIdhAna karavA khuda vRddha bharata pAse gayA ane bhAratane saghaLuM nivedana karI mevADamAM cAlyo Ave. bharate vIlaMba karyA vInA siMdhudezIyasenAdala laI potAnA patrane cItaDa upara moka, durmutI zanIgurU saradAra bharata putra rAhapanI sAme kuca karI cAlya, rastAmAM pallI nAmanA sthaLe bane daLa ekaThAM thayAM. laDAI jAmI, temAM rAhupa jayI thaye, rAhupanA jayanA zubha saMvAda jANI cItaDa saradArasAmaMta moTA ullAsa sAthe rAhupanI vIjyapatAkA nIce ekaThAM thayA. teoe tene uddhArakAraka jANuM cItaDane sIMhAsane besAryo. sIMhAsane beThA pachI rAhupe, potAnA pItA bharatane ane mA raMgadevIne sIMdhudezathI lAvavA mANasa mokalyAM. saMvat 1257 (i. sa. 1601 ) mAM rAhupa cIDanA sIhAsane beThe. rAjyasAMhAsane beDA pachI te ekavAra yavana senApatI samasudIna sAthe moTA saMgrAmamAM pravRta thaze te yuddha vyApAra, nAgarakoTa nAmanA sthaLe thaye. te saMgrAmamAM vIjya lakSmI, zahupane sahAyInI thaI. rAhupanA ja samayamAM mevADamAM be moTA pheraphAra thayA. ekatA rAhupa pachI AjasudhI mevADanuM rAjakuLa gIhoTa nAme kahevAtuM hatuM. paNa mahArAja rAhupanA rAjasamayamAM te * zIzadIyanAme kahevAyuM. bIje pheraphAra kaka karNanA zravANa nAme eka putra hato. teNe vaNikattinuM avalaMbana karyuM tethI tenA vaMzadhara vANiyA kahevAyA. zizodA nAmanA nagarathI zizadIya nAma paDela che. te zizoda nagara mevADanA pazcima pAMta bhAganA parvatanI taLeTImAM AveluM ema kahevAya che, mevADanA nivasiTa rAjAe, aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 TaeNDa rAjasthAna. gIlahoTa rAjAo, rAoLa evI upAdhIthI parIcIta hatA, paNa rAhupanA rAja samayathI teo " rANA " evA nAme parIcIta thavyA. e abhInava upanAma zI rIte teoe meLavyuM tenuM vivaraNa nIce pramANe che. muMdarAdhipatI purIhArarAja mukula raNe rAhupane eka pracaMDa duzmana hate. tenI duHkhadAyaka duzmanAIthI pIDIta thai rAhupe senya sAthe jaI tenA rAjya upara humalo karyo, ane tene saMpUrNa rIte jItI teNe tenI rAjadhAnImAM keda kI. AtmadhAra nA badalAmAM mukularANAe potAnI upAdhI "rANe " ane gadavAra nAmanA zamRddha pradeza vIjyI rAhupane ApyA. tyArapachI rAhupa pitAnA nagaramAM AvI "rANA evI upAdhIthI mazahura thaye. ADatrIza varaza rAjya calAvI- rAha5 paralokavAsI thaye. mevADa rAjyanuM pranaSTa gorava uddhAra karI ghera zaMkaTa kALamAM je dakSatAthI teNe kAma kyA che te kAmanuM pAcana karavAthI mAluma paDe che je zapa eka rAjacItaguNavALo rAjA hato. mahArAja rAhupanA pachI navamI peDhIe rANe lamaNasIha pedA thA. e nava purUSanA rAjyakALamAM aDadho seMkaDo varSa cAlyAM gayAM. e navamAM cha jaNAe raNasthaLe prANa ApyAM. pApiSTa musalamAnanA karALagrAsamAMthI gavAtIrtha bacAvavAmAM jatAM te kSetramAM teone zarIrapAta thaye, te cha jaNAomAM je mahA purUSe, pitAnA zarIranAM tAjAM lehI ApI pavitra sanAtanadharmanI rakSA karI tenuM nAma pRthvImala. pRthvImadghanA dehapAta pachI yavane aneka varSa sudhI hIMdunA sanAtana dharmanuM nAma laI zakayA nahi. te divasathI te allAudInanA zAsanakALanA divasa sudhI Aryaleke, pitAnA sanAtanadharmanI sukha zAMtithI pacyAcanA karatAhatA. paNa e zAMtimaya samayamAM ekavAra cittoDapurI zisadIya kuLanA hAthamAMthI snalita thaI. bhagraMthamAM lakhela che je rAhu ane lakSmaNasihanA madhyavartI kALamAM bhaNasIMha nAmane eka zizadIya rAjA cittoDanA siMhAsane hatA. ghaNuM karI tenA hAthathI cittoDapurI khalita thaI hatI. rAhupa ane lamaNasIMhanA madhyavartI kALamAM je navarAjAoe pacAsa varSaha. rAjya karyuM te rAjayakArakIrdImAM mAtra halakAM halakAM dhIgANAM thayelAM jovAmAM Ave che. te sivAya bIjA jANavA lAyaka aitihAsika bInA teonA rAjayamAM banI nathI. vAra pAchaLa paDI sasalAne je sthaLe vadha karela. te sthaLe zazadA (zizodA ) nAmanuM eka nagara tA. rathayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSamaNasiMha, citaDa upara allAudInane humale I. 123 paMcam adhyAya rAjA lakSmaNasiMha, citaDa upara allAudInane humalo, alAu dInanI visvAsaghAtakatA, bhImasiMhane uddhAra karavA citoDanA saradAra sAme tenuM asidhAraNa, rANAne ane tenA putrone apUrva AtmatsargatAtAra leDethI citoDanuM utsAdana, rANe ajayasiMha, hamiranI citaDaprApti, mevADanI khyA tInuM ane zrIvRddhinuM vivaraNa, kSetrasiMha ane lAkhANe. ka 1331 (I. sa. 1275) mAM potAnA pitRrAjya siMhAsana upara lahamaNasiMha abhiSikta thaye. tenA rAjazAsana kALamAM citaDamAM eka na yuga pravR; kAraNa ke je citoDanagara zuravIratAvALuM ane svA paNa dhInatAnuM achata kIllA svarUpa hatuM ane bhAratavarSanAM bIjAM nagara yavana lekenA julamathI vidhvasta thayAM hatAM paraMtu citaDa nagara chevaTa sudhI AbAda sthitimAM rahI zakahyuM hatuM eTaluM ja nahI balka yavana leke tene nAza karavAne mATe zakitamAna thaI zakyA nahI hatA. te citoDa Aja kura hadayavALe, niSThara alAudInanA bhayaMkara vidveSAnaLamAM ane pazu jevA atyAcAramAM te vidadha vibhagI ane naSTa thayuM e dudharSa hIMdu verIe ciDa upara be vakhata humalo karyo. jyAre teNe pehale hamale citoDa nagara upara karyo tyAre mevADanA saradAra sAmateo ekaThA thaI tenA rakSaNa mATe pota potAnA jIvananAM belIdAna ApyAM hatAM jethI te samaye, te durAcArI allAudIna pitAnA prayatnamAM niSphaLa nivaDaze ane tethI citaDa nagarI tenA sarvasaMhArakAraka grAsamAMthI bacavA bhAgyazALI nIvI. tyArapachI duvRtta alAudIne citaDa upara bIjI vAra hamale karyo. yavananA e bIjA humalAthI citoDa purI vidhvasta ane utsAdIka thaI gaI temAM citaDanuM saubhAgya saudarya ane jAherajalAlI sarvathA nAza pAmI. - lakSmaNasiMha, nAnI ummaramAM pATavI kumAra avasthAmAM abhiSikta thaye. tenI nAnI avasthAmAM, tene kAko bhImasiMha, rAjyakAryanI pacyAcanA karate hatuM. bhImasiMha, lakalAmabhUta vikhyAta padminInuM pANIgrahaNa karyuM. patinI cohANa kuLamAM pedA thaI hatI. tenA pitAnuM nAma hamIrazaMka hatuM. tenuM pitrAvAya siMhala hatuM. tainI e apratima khubasuratI, zizadIyA rajaputanuM anartha karanAra kAraNabhuta thaI pI. kAraNa tenA sauMdaryanI khyAti eTalI badhI vistArane pAmI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 TADa rAjasthAna. ,, hatI, je bhAratavarSamAM sarvAga suMdarI zeAdhavAmAM Ave to te padminIja mAluma paDe tevuM hatu. Aja paNa aneka rajaputA, potAnI putrInuM nAma dminI rAkhe che. surasuMdarIpadminInu aleAka sAmAnya sAda, guNa gArava, mahimA ane maraNanA vRttAMta ane tenI AnuSaMgika khIjI ghaTanAvaLI rAjasthAnamAM ati prasiddha gappAnA AdhArarUpa thai paDela che. bhaTTa kavioe varNavela che je padminIne meLavavA alAudIne citADa upara humalA karyo. jItavAnI ane yaza meLavavA vipsAthI te mahAsaMgrAma karavA AvyA nahAtA, paraMtu ema kahevAya che je teNe citADa nagarane ghero ghAlI. saghaLAM ThekANe DhaMDherA TIpALyA je " tene padminI maLe teA te citADa cheDI pAche cAlyeA jAya paNa khIjA keTalAka prathAnuM anuzIlana karavAthI mAluma paDe che je dIrghakAla sthAci avarodha jyAre niSphaLa gayA tyAre aTThAuddIne upara pramANe DhaMDherA TIpAnyeA. durAcAra aThThAuddInanuM e durabhiSTa vRttAMta jANI, rajaputA atyaMta krodhamAM ane jIdhAMsAmAM unmata thaI uThayA. jIvananI jIvanasvarUpiNI gRhalakSmI padminI zuM! cavananI vilAsa sAmagrI thAya kharI ! devakanyAne pApiSTa dAnava upaleAga karI zake kharo ! A halakA ane niMdanIca prastAvanu kAI hRdayavAna purUSa anumedana kahe kharA ! rajapute zuM vIra nathI ! tene deha zuM. nirajIva mAMsa piMDa mAtra che ! teenI naseAnasamAM chu pavitra AAzANita pravAhIta thatuM nahi hatuM ! tyAre teo A niniya prastAvamAM saMmata thAya kharA ! nA, nA, koI divasa sa`mata thAya nahi. durAcArI allAudInanuM durabhi siddha thayuM nahi. tApaNu padminIne te peAtAnA hRdayamAMthI sthAnAMtarita karI zakayeA nahi. chevaTe teNe evI gheASaNAne pracAra kaye je te khubasurata padminImeAhinI praticchAyA. svaccha darpaNamAM te dekhavA sAme teA te citADanA parityAga karI cAlyA jAya. bhImasIMhe te darakhAstamAM saMmati ApI. allAudIna ne hRDha vizvAsa hatA je rajaputeA vizvAsaghAtaka ane miAAvAdI nathI. te vizvAsa upara bharUso rAkhI te keTalAka rakSakane sAthe rAkhI . citADa nagaramAM peThA ane svaccha darpaNamAM padminInI meAhInI praticchAyA joI pAtAnI chAvaNImAM pAche Aye. je duSTAcArI zatruthI citADanu ghAra aniSTa thayuM. je ekavAra rajaputa kuLanA pavitra cirata upara masa lagADavA taiyAra thayA hatA, Aja te ajJAudIna citAnA atithI thayA. te citADamAM atithI thaI nirbhazva ane niHzaMka cite peThe, vIra hRdaya rajaputeAe tenA apavitra ghera aparAdheA mA karI tene abhAve svIkAryAM. bhImasiMha yathA ceAgya Adara ane samAna banAvI. tenI zAthe kiTTA sAthe cAlyA gayA, ahvAudIne sISTha vyavahAra sAthe peAtAnI kasura kabula karI bhImisaMha pAse mApI mAMgI. evI rIte judA judA ziSTAlApa ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSamaNasiMha, citoDa upara allAudInane hamale I. 125 miSTa vAkaye bolato bolate bhImasiMha sAthe alAudIna cAlato hato. eTalAmAM pAsenA gupta sthAnamAMthI keTalAka asadhAra puro nIkaLyA. teoe rAjA bhImasiMhane keda karI lIdho. bhImasiMhane tvarA sAthe aphlAudInanI chAvaNImAM teo laI gayA. hAtha ! durAcAra vizvAsaghAtaka yavane, rajaputa pragADha ane pavitra vizvAsanuM evI rItanuM pratidAna karyuM ! sarala hRdaya bhImasiMha dura hRdayavALA alAudInanA prapaMcanA phasAmAM AvI paDyA. chevaTe te durAcArI allAudIne evI ghoSaNAne pracAra karyo je padminIne meLavavAthI bhImasIMha chuTo thAze, nahito chuTa nahi thAya." e zocanIca samAcAra thoDA samayamAM citoDa nagaramAM pracArita thaI gayA - citoDavAsIo viSama narastha vaDe ekadama vimUDha ane bhagna hRdaya thaI gayA. bhImasIMhane choDAvavAmAM zuM padminIne ApI devI ! zuM talavAra dhAraNa karI tene yoge rAjapratinidhi bhImasiMha chuTe tema nathI ! jyAre teonA prayAsa vyartha jAya tyAre prANano parityAga karI bhImasiMhano uddhAra thAya tema zuM nathI! tyAre have padhinI'parityAga kare. rANAnA saradAra sAmaMtomAM evI rItanA tarka vika cAlavA lAgyA. teo kaI paNa jAtanA sthira siddhAMta upara AvyA nahI. pazciIne jaladIthI A saghaLA samAcAra maLyA. patinIe bhImasiMhanA uddhAra mATe kevI janA ghaTAvI, te vRttAMta sAMbhaLavA sahu koI utsuka haze kharA ! jaladIthI saghaLAnA jANa vAmAM AvyuM je bhImasiMhanA uddhAra upara padhinI yavananA hAthamAM javA khuzI batAve che. e khabara sAMbhaLI nagaravAsIo vismaya sAgaramAM DubI gayA. pratiprANA patinI upara lakhelI adhama darakhyAta yathArtha kabula karI ! yathArtha, te pavitra sava - yavananAM hAthamAM paze evA take nagaravAsIomAM thavA lAgyA. padminI pitAne guDha abhiprAya, jAheramAM mukayo nahi te tenA pitRrAjanA be rajapUto te samaye, citaDamAM rahetA hatA. temAM eka AsAmI gorAM nAme tene kAke thAya, bIje AzAmI bAdala nAma, tene bhAI thAya. paminIe te baMne rAjaputone bolAvI gupta parAmarza karyo. te baMne AzAmIo jevA vIratvavALI hatA. tevAja maMtranA kuzaLa hatA. zIrIte niSkalaMka zarIre prANapati nImasenano uDhAra karI zake te parAmazana pradhAna udeza hatA. AnaMdano viSaya che te paramaza raciya thayo. te banne rajaputa vIrae bhImasiMhanA uddhAra mATe je sadupAya jyA, tethI sAdhvI pavinInA pavitra pAtivaca dharmane tilapAtra harakata pahoMcI nahI. vaLI tethI bhImasiMha, koI paNa I vinA uddhAra pAmyo. cheDA satramAM allAudIna pAse eka dUta gayo, te dUta jevo tenI 3barU hAjara thayo ke tarataja teNe mahA saMnmAne ane moTI maryAdAe, allAudIna pAse nivedana karyuM je "samrATa je dIvase, citoDa uparathI ghare UThAvI laI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 TeDa rAjasthAna. pitAnI senA sAthe, pitAnA dezamAM javA nisare, te dIvase, mahISI padminI samrATa pAse AvI hAjara thAya, vaLI te samrATane e paNa nivedana karyuM je he mahIpAla ! Apa khuda samrATa che. padminI paNa AbarUdAra rajaputa kuTuMbanI mahilA che. temAM yathApravakta saMmAna jaLavAya ane bannenI AbarUmAM vyAghAta na Ave tevA upayogI Ayajana sAthe te padminI ApanA rUbarU Avaze, je saghaLI rajaputa sIe, tenI bALa sahacarIo che. jeone nahI dekhavAthI padhinI eka kSaNavAra paNa jIvana dhAraNa karI zake tema nathI te saghaLIo chevaTanI vidAyagIrI levA tenI sAthe samrATanI chAvaNI sudhI Avaze. vaLI te zIvAya je kSatrIya strIo dillI sudhI tenI saMge AvavAnI che teo paNa padminI saMge Avaze. teo saghaLI kuLa kAminI che. teoe kaI dIvasa gharanI bahAra paga mukya nathI. Aja paNa teo pitAnA ja gharamAM rahe che. paNa te samrATa ! ApanI pAse amArUM vaLI eka nivedana che. je e strIo jevI rIte ApanIja manapasaMdatAnA mATe kuLa mAdAne jaLAMjalI daI ApanI pAse Ave che. te Apa, teonI kuLa maryAdA jaLavAya tema karavAmAM vizeSa manoyogI thaze. je je samrATa ! koI paNa leka ketuhalathI paNa teonI pAlakhI tarapha joI na zake. tema thavAthI aMtaHpuranA cAlatA niyamamAM vyabhicAra thAze. allAudIna, te saghaLA viSayamAM saMmata thaye nirarthaka AzA bharesAmAM bheLavAI alAudIne evuM na jANyuM je satI pradhAna hIMdu mahilA svahaste pitAnA hRdayapiMDane chedana kare? ane sahAsya vadane agni zIkhAne AliMgana kare! paNa prANa thakI vahAlA ane svarga thakI pavitra satI dharmane hIMdu mahIlA tyAga kareja nahi. kame mukarara karela dIvasa pAse Avyo jotA jotAmAM sAta pAlakhI citeDa purInI bahAra nIsarI. te samrATanI chAvaNI tarapha ravAnA thaI. pratyeka pAlakhIne gupta astra dhAraNa karanAra kapaTa vezadhArI che purUSa vahana karatA hatA. pratyeka pAlakhImAM citoDane eka vIra, zastra sajajIne beThA hatA. jotA jotAmAM e sAta se pAlakhIe samrATanA taMbu pAse AvI pahoMcI. pAlakhIomAMthI ekaeka pAlakhIo taMbumAM gaI. patni padminInI sAthe aDadhI kalAka meLApa karavAne bhImasiMhane hukama maLe hato, te hukamanA anusAra te saghaLI pAlakhInI pAse AvyuM. tenA sainIkee sAvadhAna thaI tene eka pAlakhImAM besArI dIdhA. takSaNa pAlakhI vahana karanArAo te pAlakhI laI chAvaNanI bahAra AvyA. tenI sAthe vaLI bIjI keTalIka pAlakhIe bahAra AvI, bAkInI pAlakhIvALA ane pAlakhImAM beThela rajapute alAudInanI AvavAnI pratIkSA karavA lAgyA. aDadhI kalAka cAlI gaI. bhImasiMha, teTalA samayamAM pAcho na AvavAthI alAudInanA manamAM zaMkA utpanna thaI. ISya paravaza thaI, alAudIna te saghaLI pAlakhIo pAse Avye, eTalAmAM temAMthI sazastra rajapute bahAra AvyA. teoe kudI allAudIna upara humalo karyo. allAudIna pAse paNa sArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNasiMha, citoDa upara allAudInane humalo I. 127 rItanA rakSaka hatA. te samaye te sthaLe banne pakSa vacce ghora yuddha thayuM. palAyana karatA bhImasiMhane pakaDI pADavA eka yavana daLa AgaLa vadhyuM, paNa rajaputoe te daLane citoDa tarapha, bhImasiMhanI pachADI javA dIdhuM nahi. bhImasiMhanA mATe eka teja pavanavegI gheDa tayAra thaye. te ghoDA upara caDhI bhImasiMha citoDanA killAnI aMdara pesI gaye. yavana senAe killAne gherI lIdhe, te killAne ghere aTakAvavA, citeDanA pradhAna, sAmaMta saradAre yuddhamAM utaryo. te bhayAvaha yuddhamAM viravara gera ane bAdale vizeSa vIratA dekhA. teonI vIratA ane tejasvitA joI bIjA rajapute mahatsAhe yuddha karavA lAgyA. bAra varSanI ummaranA rajaputa bALaka bAdalanI vIratA joI yavana sainya vismita ane khaMbhita thayuM. tenA hAthamAM rahela talavArathI ane bhAlAthI keTalAka yavane raNa sthaLe mAryA gayA. tenA apUrva raNabhinaye ghaNA hIMdu ane yavana zunA dapa bhaMga thayA. zI rIte pahimanInuM sammAna ane zizadIya vaMzanI kULa maryAdA jALavI zakAya tema karavAne te banne rajaputAne uddeza hato. vIra bALaka bAdalanA vIramaMtrathI utsAhita thaI rajaputa raNasaMgrAmamAM pracaMDavege zatrunI sAmA thayA. te mahAsaMgrAmamAM vIrapara garo, adabhUta zuratA batAvI anaMtakALanA mATe zasazadhyAmAM sute. aneka rajaputoe tenuM anumAna karyuM. te bhayAvaha kALa yuddhamAMthI vIranara bAdala ane keTalAka rajaputo citoDamAM pAchA AvyA. duvRtta alAudInane kharAba abhiprAya, thoDA samayanA mATe aTa, rajaputa vIrene yudyama, vIratva ane Atmotsaga joI alAudIna yuddha vyApAramAM thoDA samayanA mATe virAma bhegavavA lAgyuM. ghara yavana saMgrAmamAM vIra gorAe AtmajIvananuM balidAna ApyuM. tene bALaka bhatrIje bAdala raktAkta ane kSata vikSata dehe kAkI (garAnI vaha) nI pAse AvI ubhuM rahaye. tene ekale AvatAM joI gerAnI patnI hadaya viSama zekechavase ucchavasita thaI, paNa tenA prANapatie, svadezanA mATe prANa ApyA te jANuM tene moTI sAMtvatA maLI. vIra bALaka bAdalane saMmukhe saMge AvI ubhele joI gArAnI zekAta vidhavA patnIe dhIre dhIre kahyuM bAdala, "have zuM bolAI zakAze nahi."? meM saghaLuM jANI lIdhuM che. A kSaNa mATe eTaluM ja puchavAnuM che je zI rIte yuddha karI mArA prANezvare yuddhasthaLe deha tyAga karyo. bela? putra! te sAMbhaLI mane eka sAMtvanA thAze. bAdalanA nayanaprAMtamAM azrubiMdu AvI gayAM tenA kSata sthAnamAMthI vadhAre rUdhirazrAva thavA lAgyuM. te balya, janani ! mArA kAkAnA adabhUta zauryanI vAta huM zuM kahe ! mAtra tenAja apUrva zorya zizodiyAkuLanuM gaurava ane kuLamadA sacavAyela che, teNe agaNya zatru sanyane tRNanI jema kApI nAMkhelA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 TADa rAjasthAna. che. hu tenI vAMse vAMse zatruone kApavA rahetA hatA. paNa tenA karALa grAsamAMthI je kai be traNa yavanA ayyA teneja huM kApI zakayA chu. chevaTe gAravanI leAhitazayyA upara zatru kuLanA zabanI AstaraNa ( pathArI ) karI anaMta nidrAmAM sutAM. anaMta yavana sanikA rakSakarUpe tenI paDakhe sutA. rajaputa srIe pharI puchyu ela ! accA badala ! mArA prANa vallabhe, raNasaMgrAmAM kevuM zAya batAvyu? bAdale kahyuM ke zuM kahuM! tenuM te vismayakara zA oi bhaya pAmI cakita thai zatru sainya tenI eka mukhe praza'sA karatuM hatuM. hAla te! zatru sainyamAMthI kAi rakSA pAmyuM nathI. vIra nara gArAnI vidhavA patnI hAsya mukhe bAdala pAsethI cAlI gaI ane vilaMba thayAthI prANezvara mane Thapako Apaze ema khelI teNe palita agnikuMDamAM kudakA mArI pAtAnA jIvananI Ahuti ApI. prasiddha khAmAnarAsamAM ciMtADanA AkramaNanuM varNana atizaya vIrarasathI vaNavela che. A bhayaMkara kSatimAMthI kAMIka theDI zAMti maLavAnA samaya Avye. eTalAmAM citoDa upara pharIthI dudIta yavanAe humalo karyo. e humalAmAM have citADanA nistAra nahAtA. atyaMta senA khaLa vadhArI dudAMta allAudIna citoDa upara humalo karavA AvyA; e humalAmAM citADapurInI rakSA kANu kare ! svadeza presitAnA mahAmaMtrathI utsAhita thai yavananA humalAmAMthI citAnA kANu bacAva kare! je mahAparAkramazALI vIrA, citADanA alakAra svarUpa te saghaLA gayA hatA. yuddhamAM maraNu pAmyA. hAla citoDa baLa zunya hatuM. A bhayAnaka ane zocanIya avasthAmAM AvI paDela citADapurI upara allAuddInanA humalA thayA. te humalAthI saM. 1346 ( I. sa. 1290 ) mAM mATu' yuddha thayu. pherIstA graMthamAM te yuddhanA samaya judo varNa - vela che. yavana bAdazAha allAudIne, citoDanA dakSiNa paDakhAnA giri phUTamAM pezI tenA adhikAra kayo ane tyAM teNe potAnA lazkaranI chAvaNI karI, ane tyAM teNe cAre tarapha khAi karI dIdhI. zizeAdI phaLanA ati saMkaTa kALamAM niSThura yavanAe citADa upara humalA karyA paNa tethI zuM citADapurI vIra zunya thaI gaI ! tethI zuM cavanA nirvivAde, niSine svAdhInatAnI lIlAbhUmI citoDane ekadama kakhaje karI zakayA ? nA ! tema banyuM nahi jyAMsudhI vIrya vALA rajapUtAnI dhamanImAM ane zIrAmAM eka bindu paNa lohI vahe che. tyAM sudhI teonA dehamAM jIva che tyAM sudhI tee strIonA paDakhAmAM janAnakhAnAmAM besI raheze nahi. citADapurIne pharIvAra allAuddIne avarodha kayA ke tarata citADanA vIra rajapute pracaMDa rASathI sAmA thavA ubhA thayA ane allAudInanAM te durAcaraNAnA pratikULa ApavA teoe talavAra hAthamAM lIdhI. khAmAnarAsanA kartAe, e bhayAvaha yuddhe ghaTanAnu avalakhana karI, peAtAnI mAhinI kalpanAne judA judA manohara varNanathI varNavela che. e saghaLA manehara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSamaNasiMha, citoDa upara allAudInane humale I. 129 varNavALA citranA varNanamAM eka adabhUta varNana teNe khemAna rAsamAM dAkhala karela che. " divasanA bhAgamAM ghera yuddha karI eka vAra rAtrIe, pitAnA vizrAmabhUvanamAM besI rANe ghora ciMtAmAM paDI vicAra karate hato, rAtrIno bIjo prahara nIkaLI gaye, saghaLuM vizva, nidrAnA koDamAM lIna hatuM. keI sthaLe mANasa vagerene avAja nahoto. kevaLa rAtrIne pavana thAkalA khAI pracaMDa vegathI bArI upara athaDAto hato. e gaMbhIra rAtrInA samaye rANo potAnA vizrAmabhuvanamAM besI ekAgrahadhyAnathI jANe, citaDanA bhaviSya bhAkhyapaTanA guDhalekhano vicAra karato hoya nahi!ema lAgyuM. citoDanA pradhAna vIra, yavanonA pracaMDa humalAthI pratidina raNakSetra upara rakSA karavA mATe kAyamanI nidrA bhegavatA hatA. zizadIya kuLanI rAjya lakSamI plAnavadane citoDapurI tyAga karavA taiyAra thaI hatI. hAla cAre dizAthI Aphata, cAre dizAthI saMkaTa, cAredizAmAM aMdhakAra ! cAre dizAmAM asaMkhya vibhiSikA evA bhayaMkara samayamAM citaDapurInI koNa rakSA kare ! e mahA vipadanA sarva saMhAraka grAsamAMthI, rANAnA bAre putramAMthI piMDadAna ApavA eka paNa putra rakSA pAme khare! zIrIte bApArAoLanAM vaMzane aMta na Ave ! rANe te gaMbhIra bhAvanA sAgaramAM nimagna hatuM eTalAmAM te ghera nizAnI gaMbhIra zAMtI bhAMgI. keI gaMbhIra kaThe behyuM "huM bhUkhI chuM (meM bhukhA huM) te sAMbhaLI rANAne gaMbhIra ciMtAne pravAha rokAI gaye. eTalAmAM eka apUrva dazya tenI AMkho AgaLa hAjara thayuM. teNe citaDanI adhISThAtrI devInI bhayaMkara smRti I. bhagavatIne joI rANAnuM hadaya ghara viSAda ane abhimAnathI uchaLyuM. teNe viSAdavALA kaMThasvarathI kahyuM " hajI paNa tamArI sudhAnI zAMti thaI nahI," amArA rAjavaMzanA ATha hajAra purUSoe, raNagaNe maraNa pAmI, tamAruM khappara lehIthI bharI dIdhuM, tethI paNa tamArI dArUNa zoNita tRSA prazanita thaInahI. ! bhagavatIe kahyuM "huM rAjabaLI cAhuM chuM" eTale rAja mukuTadhArI bAra rAjaputro citoDanI rakSA mATe yuddhamAM prANatyAga nahi kare te mevADa zizadIya vaMzanA hAthamAMthI gayuM ema samajavuM" bhagavatI ema kahI aMtati thaI. raNa, viSama saMkaTamAM paDe, te rAtrIe, nidrAdevI, e muhartapaNe tenI cano Azraya kaye nahI, paroDhIyuM na thayuM teTalAmAM teNe saghaLA sAmaMta saradAra ane senApatine bolAvI rAtrIne vRttAMta kahI saMbhaLAvyuM paNa tethI teone vizvAsa ane bharUso peTho nahi. rANAe teone kahyuM "tamo sahu mArA vRttAMtano avizvAsa kare che kharA, paNa Aja rAtrIe A mahelanA te oraDAmAM rahI to sahu juo. devI pharI AvI kahe che ke nahI" teo sahu saMmata thayA rAtrImAM teo saha te oraDAmAM gayA te vizrAmabhuvanamAM teoe te dazya joyuM, devI pharI AvI pahoMcI ane bolI, pratidina hajAro ache marI raNAMgaNamAM paDe 17 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 TaDa rAjasthAna. che. paNa tethI mAruM zuM thAya ! hameza eka eka rAjakumArane rAjasiMhAsane besAro, evI rIte bAre rAjakumArane siMhAsane besAre. teo raNasthaLe laDI prANa tyAga kare teja huM citaDamAM rahIza. devI ema kahI cAlI gaI. citaDanA saradAra sAmaMta vigere ghora vismayamAM AvI paDayA. devIne Adeza kaThera ane muzkela hatuM te paNa te pALavA rajaputA. utsAhIta ane rAjI thayA. teo jIvatA chatAM durAcAra yavane citoDamAM pesI teonAM dhana luMTI jAya, teonA jIvananI jIvana svarUpiNI mahIlAnuM amulya satItva haraNa kare, te vAta teonA manamAM asahya hoI sAlatI hatI. dukAmAM bhagavatIne Adeza pALavA teoe ekalIMga mahAdevanA zapatha lIdhA. ane teoe pratijJA lIdhI ke jyAM sudhI teonA dehamAM prANa rahe tyAM sudhI teo yavanane citeDamAM pesavA deze nahi. have bhagavatIne Adeza pALavAmAM bAra putramAMthI pahelAM kayA putre siMhAsane besI, raNAMgaNamAM javuM tenA mATe te saghaLAmAM meTuM AMdolana thayuM. arisiMha sauthI moTo hato, pitAnI agrajanmatAne hetu dekhA devInA AdezanA anusAra te rAja siMhAsane beThe traNa divasa teNe rAja saMmAna rUddha rIte bhogavyuM. cethA dIvasa raNasaMgrAmamAM yavane sAme puSkaLa virapaNuM batAvI, te A maradhAmane tyAga karI amara dhAme gaye. tyAra pachI nAne ajayasiMha meTA arisiMhane caritanuM anukaraNa karavAne taiyAra che. bIjA putra karatAM, rANAne sneha te putra upara adhika hatuM. eTale rANAe tema karavA tene agresara thavA dIdhuM nahI. ajayasiMhe devIne Adeza pALavA atyaMta A graha batAvyuM paNa rANAe tene sArI rIte vArI aTakA. ajayasiMha rANAnA aTakAvanI upekSA karI. devIne Adeza pALavA atizaya Agraha batAvyuM. rANAe devInA Adeza pramANe vidhAna karI saMgrAmamAM javAnI ajayasiMhane saMmatI ApI. e pramANe agIyAra kumAro devInA AdezanA anusAre raNagaNamAM paDayA, hAla rANAne mAtra eka putra jIvita hatuM te putra tene prANa karatAM vadhAre vahAle hate rANe pitAnuM jIvana ApI tenuM jIvana bacAve tema hatuM. je te putra raNasaMgrAmamAM prANa tyAga kare te zizadIya kuLanuM muLa jAya tema hatuM, viravara bApArAoLanA vaMzajomAMthI koi jaLAMjaLI Ape evuM rahyuM nahIM. tyAre have kema thAya! dudaMti yavananA humalA thakI citaDapurIne kaNa uddhAra kare ! gilhoTa kuLane anaMta vinAzamAMthI koNa bacAve ! chevaTe yuddha kSetra. pote prANa ApavA e nizcaya karI teNe sAmane bolAvI kahyuM. " have mAro kALa pUrNa thaI rahyA che. A samaye huM citoDanI rakSA mATe jIvana ApIza." chevaTe pitAnA hRdayanuM zoNita ApI, bhagavatInuM apara bharI. citaDane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSamaNasiMha, citoDa upara alAudInane humale I. 131 uddhAra karavA laDAImAM utaravAnI rANAe goThavaNa karI. A bhayaMkara goThavaNa purI na thaI eTalAmAM eka bhayaMkara vyApAra sAdhavAnI goThavaNa karavAnuM AvI paDayuM. te bhayaMkara gyApAranuM nAma "jaharavRta" rajaputa kuLanI kAmanIone agni kuMDamAM nAMkhI vijayI zatru kuLanA hAtha thakI teonA satItvanuM rakSaNa karavA mATe bhayaMkara " jaharavRta "ne svIkAra karavAmAM AvatuM hatuM. zatrunA humalAmAMthI svadezane rakSavAne ane svAtaMtra rAkhavAne rajaputa pAse kaI bIjo upAya na hoya tyAre, te bhayaMkara kALamAM, rajapute, te bhayAvara jaharavutanuM ughApana karatA hatA. Aja citoDane te bhayaMkara kALa AvI pahoMce. hAla citoDanA rakSaNa mATe kAMI upAya rahyuM nahi eTale ke have te bhayaMkara jaharavRtanuM udyApana kharekharUM prajanIya hatuM rAjapurInA janAnakhAnAnA mahelamAM aka bhUmi garbhamAM suraMga hatI te suraMgamAM divasanA samaye ghora aMdhakAra rahetuM e suraMgamAM meTAM sAganAM lAkaDAM nAMkhI agni prajavalita kaye, jotA jotAmAM chuTA kezavALI rajaputa strIo hadayavidAraka zeka saMgIta gAtI gAtI te bhayaMkara suraMga tarapha agresara thaI citeDanA vIrarajapute, mukhamAM AMgaLI ghAlI muMgA thaI te bhayaMkara duzya jotA hatA. anaMta kALanA mATe teonA pAsethI vidAyagiri.laI teonI saMmukhe, rajaputa sIe pAvana pAvakamAM paDavA cAlI, topaNa rajaputa virenI AMkhamAM AMsunuM eka biMdu nahotuM paDayuM, Aja teonA nayana sukAM ane kerAM hatAM, Aja teonA nayane dhagela tAMbA jevAM lAlacaLa hatAM jeonA hadaya eka divasa premasudhAnA jharA svarUpe hatAM. Aja te hRdaye, sukA marU smazAnamAM maNinta nAza thayAM hatA. dekhatAM dekhatAM te strIo suraMgadvAre AvI teonA saMmukhe pagathIAnI paMkti hatI te uparathI dhIre dhIre teo utarI. eTalAmAM uparanA bhAgamAM thaIne suraMganuM lehakapATa baMdha thayuM. asaMkhya hatabhAginI rajaputa strIone karUNa svara eka dama lIna thaI gaye, pachI kAMI sAMbhaLavAmAM AvyuM nahi, hAya ! saghaLuM uDI gayuM rUpa, vana, lAvaNya, gaurava vagere saghaLuM sarvasaMhAraka pAvakamAM bhasmIbhUta thaI gayuM! e bhayakAraka maharazaka jaharavRtanuM udyApana thaI cukayuM. khuda raNAMgaNamAM utarI laDI :jIvana ApavA rANe taiyArI karavA lAgyuM paNa tenAM priyatama putra ajayasiMhe tene tema karavA bAdhA ApI. teNe pitAne raNAMgaNamAM utaravA dIdho nahi, pitA putra vacce aneka tarka vitarka vAgvitaMDA thaI paNa chevaTe rANa temAM jayI thaye, ajayasiMhane pitAne hukama pALavA pharaja paDI, te citeDa chaDI cAlyA gayA. keTalAka sainike sAthe laI zatrunI chAvaNa vIdhI te Ahata vinA, kelavAra pradezamAM jaI pahoMce. have rANAnI bhAvanA rahI nahi. pitR lekane piMDadAna karavA upayukta pAtra jIvate rahyA. bApArAoLane vaMza anaMta vinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13ra TADha rAjasthAna. zamAMthI rakSaNa pAmyA. have parANA, nizcita ane nizaMka thai raNasthaLe prANa cheDavA utsAhita thayA. pracaMDa zabda raNatu vagaDAvI, teNe potAnA saradArone potAnI pAse bAlAvyA. Aja te saghaLA saradAro unmata thayA, teoe pAtAnA deha Upara AsthA ke mamatA rAkhI nahi. dudvAra ughADI, peAtAnA adhipati sAthe teo moTA ninAde sagrAmamAM cAlyA. asa`khya yavanA te rajaputanI bhaya'kara talavAreAthI tRNavat kapAi gayA. saghaLuM vRthA gayuM. mahAsAgara sarakhI yavana senAmAM thoDI saMkhyAvALA rajaputA khuDakhuDIyAnI jema vilIna thayA. citADapurI Aja jIva vinAnI thaI. Aja citADa purI bibhatsa zmazAnamAM pariNAma pAmI, tenI cAre tarapha asaMkhya zama deha jovAmAM AvyA. Aja tenAM saghaLAM sthAna mAMsa zANitanA kAdavathI kalakata thayAM, e hRdaya sta Mbhana smazAnanA bhaya'kara dekhAva seAgaNeA vadhArI, yavana sainikA, pizAcanA ToLAnI jema te sthaLe cAlatrA lAgyA. pizAcati allAudIne te jIvana zunya citADa smazAnano kabajo karyo. citADano kabajo karI, te pAtAnI jIvanatASiNI padminInA ahI tahIM zodha karavA lAgyA are mUrkha, hajI paNa bhrama ! durAcArI hajI paNa padminInI lAlaca cheDI zakayA nahi ! padminI.kayAM rAkSasanA citrane mAha karanArI mAnasarovaranI prapula kamalinI, sati zirAmaNa padminI kayAM ! nRzaMsanA, pApInA, nArakI pizAcanA, pIDanathI, te satI ziromaNi surasuMdarI Aja jagatane parityAga karI, citADane smazAnamAM pariNAma pamADI A pRthvInA tyAga karI amaradhAmamAM pahoMcI gai. je suraMgamAM te rajaputa srIe khaLI sui che te suraga hAlamAM jovAmAM Ave che. ane temAM hAla paNa dhumADA nIkaLatA jovAmAM Ave che. I. sa. 1303 mAM e pramANe amarAvatI tulya citADapurI allAudInanA bhISaNa prahAre, aDadhI utsanna dazAne pAmI. teNe citADapurInA kakho kaye jAleAravaMzIya mAladeva nAmanA eka saradAranA hAthamAM te purInA zAsana bhAra teNe sAMpyA. allAuddIna eka tejasvI ane akalamaMda mAheza khAdazAha hatA. abhISTasiddhinA anya upAya kapaTa che te vAta peAte sArI rIte jANatA hatA. e upAya levAmAM pote atyaMta catura hato ethI karIne te jaya meLavavAmAM ghaNuM karI saphaLa manorathavALA thAtA hatA. e viSayamAM te hIMdu videSI aura gajebathI utare tevo nahAtA. rAja si'hAsana upara beThA pachI allAudIna sIMkadarasenI athavA bIjo alekajhAMDara * mahAtmA tADa sAhebe e bhayaMkara suraMgamAM pesavA udayeAga karyo hatA paNa judI judI jAtanA kALasanA bhaye ane prANunAzaka Sita havAnA trAse teNe temAM pesavAnA udayAga cheADI dIdhA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 - 4 -. , - - - - - - - - rAjA lamaNasiMha, citaDa upara alAudInane humale I. 133 e nAme kahevAto hato. te upAdhi teNe potAnA calanI nANAMmAM lakhAvI dAkhala karI. tenA kaThora hastanA bhayaMkara prahAre rAjasthAnanA ghaNA pradeza zocanIya avasthAmAM vidavasta karyA. madagavita aNahIlavADa, prAcIna dhArAnagara prakhyAta avaMtI, nAmAMkita suMdara samRddhadevagaDha vigere je saghaLA, gAravAnvitapuramAM eka kALe prasiddha solaMkI, paramAra, purIhAra, takSaka vaMzanA rAjAo rAjya karatA hatA, te saghaLA pradeza hIMdu vidveSI allAudIne vidhvasta karyo, je atikuLamAM utpanna thayela rAjAonA bhUguTI pAse ekavAra saghaLA bhAratavarSanuM adaicaka niyamita hatuM. Aja te rAjAo, musalamAnonA atyAcAranA prabhAve potAnA vaMzanI sAthI nAza pAmyA, Aje teonA vipula vaMzanuM eka sAmAnya nidarzana paNa jovAmAM AvatuM nathI. bhadivaMzanA, khIcIvaMzanA ane hAravaMzanA rAjAonA lIlAsthaLa jesaLamIra gaNota ane buMdIne allAudIne zocanIya avasthAne pamADayAM. paNa kALanA avazya bhAvI prabhAvanA AdhAre te adha:patita zahero pAchA mataka uThAvI samRddha thayAM che, je samaye alAudIne mevADamAM praveza karyo te samaye mAravADanA rAThoDa rajapute ane aMbaranA kusAvaha rajaputa bhAratavarSanA ItivRtamAM thelI pratiSThA meLavI zakayA che. te samaye rAThoDa rajaputo purIhAra vaMzIya rAjAnA tAbAmAM sAmaMta rAja rUpe rahetA hatA. e parataMtratAvALA jIvanamAMthI teo dhIme dhIme pitAnuM mAthuM ucuM karatA hatA. paNa kuzAvahakuLa gharahIne durdazAmAM AvI gayuM hatuM. teonI durdazA joI Adima asabhyamIna jAtI vAraMvAra teo upara hallo karI pIDA karatI hatI. te halAne pratirodha kuzAvaha rajaputo karI zakyA nahotA. vijayetsave matta thaI allAudIna zeDA ja cItaDamAM rahyA. te rahevAnA samayamAM citoDanI zobhanIya havelIo, ramya deva maMdIre, suMdara mahela, caitya vigere te sanAtana dharma vidveSI yavananA hAthathI curNa vicurNa thaI gayAM. paNa eka mAtra Aloka sAmAnyA patinI nIvAsa mahela, tenA sarva saMhAraka hAthanA bhayaMkara prahArathI ba. pitAnI citta vidInInI yAdagIrInI nIzAnInI sArU te nivAsa mahela, allAudIne te nahI. te bhayaMkara yavana vipnamAM zizodIyA kuLamAM piMDadAna karavA mATe eka mAtra ajayasiMha jIvita hatA. agAu varNita thayuM che je ajayasiMha kelavArA janapadamAM jaI rahyo hato. mevADanA pazcima pAse vizALa ArAvalI parvatanI taLeTInA pradezamAM zeronala nAmano eka ati samRddha pradeza che. tenA zirSa sthAne kelavArA sthApita te duranA parvatavALA pradezamAM rahI rANe ajayasiMha, potAnA pitRrAjyanA uddhAra mATe pratIkSA karatA hatA, jecitoDa tenA pUrva purUSanuM lIlA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 TADa rAjasthAna. sthaLa hatuM te citADa Aja eka sAdhAraNa sAmaMta saradAranA hAthamAM apIta hatuM. Aja te citeADa mATe te sapUrNa aparicit--e pramANe judI judI yatraNAmaya ciMtAthI pIDIta thaI te eka muhurtanA mATe paNa nirUtsAha thaye nahi. amaNA sAhasa ane AgrahathI UttejIta thai kAryakSetramAM utaravA te geAThavaNu karavA lAgyA. rANA lakSmaNasiMhe mAnavalIlA savaraNa kA agAu tene kahyu hatu je antyasiMhanA mRtyu pachI tenA agraja arisiMhanA putra gAdIe besaze. e vAta ajayasiMha bhulI gayA nahAtA. zayanamAM, svasamAM, ThAra maneA vedanAmAM, byavahArIka kAmamAM te arIsihanA putranA viSayanuM ciMtana karatA hatA, paNa tenuM kAMi paNa sadhAna maLatu nahAtuM. potAnA putra khIlakula akarmaNya nIvaDyA hatA. peAte paNa vRddhAvasthAnI sImamAM pagaluM mukayuM hatuM. e rItanI avasthAmAM, tenA pitAnA bhaviSyanA upadeza LavAna nIvaDaze te spaSTa samajatA hatA. te bhAviupadeza pUrNa karavA mATe pedA thayA tenu nAma hamIra, te hamiraja, citADanI svAdhInatAne ane zIzeAdIya kuLanA naSTa gAravanA pharI UddhAra karavAvALA. tenA janmanA viSayamAM, ane bALaka jIvana saMbaMdhanA viSayamAM, mevADanA bhaTTa leAkeAnA kAvyamAM ati vistRta vivaraNa jovAmAM Ave che. rANAnA prathama putra, arisiMha, tarUNAvayanA keTalAka saradAra sAthe aMdarA nAmanA araNyamAM ekavAra zIkAra karavA gayA. tyAM eka DukaranI upara nIzAna mAMDI tenA upara teNe khANa phreMkayu, paNa temAM tenu nizAna vila gayuM. varAha prANa laI palAyana karI gayA, te araNyanA eka makAinA khetaramAM varAha pesI gayA. arIsiMha tenuM anusaraNa karatA, te kSetramAM peThe, te kSetramAM UMcAM mAMcaDA upara eka strI tenA jovAmAM AvI, arisiMhane joi te srI mAMcaDA uparathI utarI ane tenI pAse AvI namra vacane khelI. " Ape have parizrama levA nahiM huM varAhane hAla lAvI Apuchu. ,, te khetaramAM makAinA cheDA sAta ATha hAtha uMcA hatA, rajaputa khALAe temAMthI eka makAinA choDa utpATIta karyo. teno agrabhAga teNe bhAlAnI aNI jevA tIkSNa ane sUkSma karyuM. te sAdhanathI teNe varAhane pADI dIdhA. tene rAjakumAranI pAse lAvI, rajaputa bALA potAnA kAma mATe cAlI gai. vIvALA rajaputa strIonI apUrva vItA ane parAkramanA vivaraNa, tenA kAne AvyAM hatAM kharAM paNa evI rItanA adabhUta vyApAra teone daSTigocara thayA nahotA. rAjakumAra ajayasiMha, ane tenA sAkhatI adhika vismaya pAmyA. ane te vIvALI mALAnI prasaMzA karatA karatA teo pAsenI eka nadInA kInArA upara AvyA. tyAM te gheADA UparathI UtaryA ane khAnapAnanItaiyArI karavA lAgyA. krame khAnapAnanA padAthe taiyAra thaI gayA. saghaLA bheAjanapAna karavA beThA, tyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahA kavi caMda bAroTa praNIta aitihAsIka vivarNavI. 135 teo te bAlikAnA parAkramanI prasaMzA karavA lAgyA. te samaye te makAInA - tramAMthI eka mATInuM DhekuM rAjakumAranA ghoDAne pracaMDa vegathI vAgyuM. te DhekuM vAgatAM ghaDe pRthvI upara paDI gayo. vismaya sAthe teoe te kSetra tarapha driSTa karI tyAM teoe joyuM to teja bAlikA mAMcaDA Upara UbhI rahI mATInA DhephAM mArI paMkhIone UDADe che. teone khAtrI thaI je te bALAe pheMkela DhekuM gheDAnA pagamAM vAgyuM ane tethI tene paga bhAMge. te bALAe pitAnI takasIra jANI ane te pitAnA doSanI mAphI mAgavA rAjakumAra pAse AvI. tenI nirbhIkatA, satyatA ane zILatAne joI, te saghaLA atizaya castakRta thayA. sAmAnya kRSakanI putrI zuM evA guNothI alaMkRta hoya ! te strIe tenI takasIra kabula karI ane chevaTa te kheDuta putrInA saMbaMdhe rAjaputranA hRdayamAM viSama saMdeha pedA thavA lAgyuM. mRgayA vyApAranI samApti karI, arisiMha, pitAnA sobatIo sAthe pitAnA ghera AvyA. rastAmAM pharIthI te bALA teonI najare paDI te samaye, te kRSaka putrI, mAthe dudhanuM vAsaNa laI be hAthe bheMzanA be baccAne hAMkI cAlatI hatI. arisiMhane eka sobatI, te kRSaka putrInA mAthenuM dudhanuM vAsaNa jamIna upara pADavA tenI sAme cAlyuM. tarUNanA jANavAmAM te AvyuM, rAjasobatIne potAnI pAse Avato joI teNe bheMsanA baccAne tenA ghoDAnA pagamAM AvI paDe tema dhakelyuM. tethI te rAjasebatI ghoDA sAthe pRthvI upara paDaye. anusaMdhAnadvArA rAjaputrane mAluma paDyuM je caMdRnA kuLanA eka dIne rajaputane ghera te chokarIne janma che. rajaputanI duhItA sAthe zuM rajaputane vIvAha na thAya! bIjA dIvase te pitAnA sobatIo sAthe te pradezamAM gayA. tyAM teo te tarUNInA pItAne maLyA. rAjakumArane abhIprAya teoe tene jAhera karyo, tarUNane pitA, te rajaputa sAthe rAjabhuvanamAM Avyo. rAjakumAre tenI kanyAnuM pANI grahaNa karavAnuM tene kahyuM. te rajaputa rAjaputranA prastAva upara asaMmati ApI. potAnI AzA pUrNa na thavAthI, arIsiMha khinna vadanavALo thayo, paNa bhavitavyatAnA guDha lekhanuM kaI khaMDana karI zake tema nathI, te rajaputa vRddha ghera AvI saghaLI hakIkata pitAnI patnIne kahI saMbhaLAvI. tenI patnI vizeSa akkalavALI hatI. svAmInuM ajJAnacita kArya joI tene atyaMta Thapako ApavA lAgI ne vaLI thache, kamaranI mAphI mAgavA teNe pitAnA patine kahyuM. patnIne ThapakAthI vRddha rajaputane jJAnano udaya . . te rAjakumArane maLe, ane pitAnI putrIne tenA karamAM ApavA saMmata thayo. - te cahANa kuLanI eka zAkhA che. calA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 TaeNDa rAjasthAna. thoDA samayamAM rAjakumAra arisiMha, te daridra rajaputanI kanyA sAthe maMgaLamaya vivAha sUtra baMdhAI gaye. te be strI purUSanA zubha saMganuM phaLa hamira citoDanagara bhISaNa vilavathI je samaye udvigna hatuM te samaye rAjakumAra hamiranI ummara bAra varSanI hatI, ane te arasAmAM tene kaI jANatuM nahotuM. tathA te zAMtimaya kRSi jIvanamAM samaya sAdhI te mAmAne ghera rahetuM hatuM, paNa teNe adhikakALa te zAMti bhogavI nahi, tenI saMmukhe kaThera kArya kSetra hatuM, bhayaMkara talavAra hAthamAM laI cheDA samayamAM te zizadIya vaMzanA naSTa thayelA garavane punarUddhAra karavA taiyAra thaye. dIlInI yavana senAnA pracaMDa padabhArathI, te samaye mevADa bhUmi kaMpita thAtI hatI. te samaye, vijayenjata tAtAra sainikone bhayaMkara avAja citoDanA killAnI Toca upara sAMbhaLavAmAM AvyuM. Aja durAcAra dAnava senAthI vaijayaMta dhAma adhikRta thayuM. Arya lakSmI pASANa hadaya yavanathI skhalIta thaI. AvI AphatamAMthI citaDapurIne keNa uddhAra kare ! svadeza premikanA mahA maMtrathI dIkSita thaI, pIDita, nidhahIta ane padalita, Aya lakSmIne koNa uddhAra kare ! eka mAtra ajayasiMha ! te ekale zIrIte rakSaNa kare, tenI pAse sahAyanI sAmagrI bIlakula nahotI. vaLI tenI cAre bAjue vipada, eka bAjue jema duraMta yavananA kALagrAsathI citaDane udvAra prajanIya hate. tema bIjI bAjue e parvatanA bhIla lekanA atyAcAra aTakAvavAnuM tenuM kharekharUM kartavya hatuM. have pahelAM tene amala kare. bhIla saradAromAM muMjhabalecA nAmane eka pracaMDa vIra hata, te ajayasiMhane kaTTe zatru hato. eka samaye teNe rANanI AvAsabhUmi kenAla upara hamale karyo hato. temAM rANe, tenI sAthe yuddhamAM guMthAye hato. te ThaMdva yuddhamAM rANAe tenA mAthA upara bhAlAne prahAra karyo hato. rANAnA be putra hatA meTAnuM nAma AjamasiMha ane nAnAnuM nAma sujanasiMha hatuM. te samaye, meTAnI ummara paMdara varSanI ane nAnAnI ummara caMda varSanI hatI. e taruNavayamAMja rajaputanA vIra caritanA udAharaNo jovAmAM Ave che, paNa ajayasiMhanA durbhAgyathI teo te bhayaMkara saMkaTa kALamAM tenA atyaMpa upakAraka thaI paDayA hatA. te vipadakALamAM citoDanI e adhapatita avasthAmAM, AphatamAM AvI paDele ajayasiMhe aneka anusaMdhAna karI hamirane tenA mAmAne gherathI Aye. bAra varasane rajaputa bALaka ramata gamatanuM kAma cheDI. svadezanA uddhAranA kArya kSetramAM utarI paDaye. pahelAM ajayasiMhe pitAnA pracaMDa vairI bhIla saradAra muMjhanI sAme laDAI karavA meka. bALaka hamira upayukta astra zastrathI sajajIta thaI asabhya zatrunAdaLana mATe agresara thaye. vidAya thatI vakhate te pitAnA kAkAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNusIMha, citoDa upara allAudInaneA humalA I 137 caraNanA sparza karI khelyA. "o mu Mjhanu mastaka chedana karI zakIza tAja dezamAM pharI AvIza. nahi te dezamAM AvIzaja nahi. tyArapachI gheADA samayamAM saghaLAnA jovAmAM AvyuM je vIra khALaka hamira muMjhanu chedela mastaka palANu upara nAMkhI kailavAranA mArgomAM pese che dhIra bhAve, ane namrabhAve hamire potAnA jayanu cinha muMjhunuM mastaka kAkAnA caraNa pAse mukI kahyuM. " Apa ! A ApanA zatrunu` mastaka oLakhI lye." ajayasiMha atizaya AnaMdita thayA. te samaye rANA lakSmaNasiMhanI bhaviSyavANI tene yAda AvI. te samaye je vidhAtAe DumiranA bhAgyamAM rAjya prApti lakhI che. prIti praphulla hRdaye teNe vijayI bhatrIjAne sukhana karyuM. ane te vijIta zatrunAM mastakathI nIkaLatuM lohI laI tenA lalATamAM teNe tenAthI rAja tilaka karyuM. anyasiMhanA putrAe jANyuM je tenA adRSTamAM rAjyaprApti nathI. pArakAnA rUDA bhAgya upara AdhAra rAkhI tene jIvIkA calAvavAnI che. evI 'viSama ci'tAnA viSadazane vaDe jarIbhUta thaI moTA putra ajItasiMhe kailavArAmAM deha cheADayA, sajanasiMha pradeza cheDI cAlyA gayA. manaduHkhathI atyaMta glAni pAmela, sUjanasi Mhe dakSiNAvatamAM jai peAtAnuM vaMza vRkSarAkhyuM. te vazamAM eka kALe eka mahAvIra pedA thayA. jenA pracaMDa prabhAve saghaLu bhArata varSa khaLabhaLIta thaI gayuM. te mahAvIra mahArASTra kuLatilaka cavanaMdadvAraka zIvAjI # hatA. saMvata 1357 ( I. sa. 1301 ) mAM vIranara hamira, mevADa rAjye. abhiSikta thayA paNa tenuM rAjya dhana vIgere duzmananA kabajAmAM hatu. je divase tenA kAkA ajayasihai, tenA lalATamAM rAjayatilaka karyuM` te divasathI te ceAsaTha varSanA kALamAM vIranara hamira mevADanA pranaSTa gaiAravanA uddhAra karavA zaktivALA thaye. rAjaththAnamAM TIkADAra nAmanu vIrAnuSThAna pracalita che. e prathA ati prAcIna kALathI cAlI Ave che. jyAre rajaputa pitRrAjya upara abhiSikta thAya tyAre sainya sAma'ta sAthe nikaTanA ke dUranA koi zatrunA rAjya upara humalA kare, tyAM zAMtino bhaMga karI te cAlyA Ave. hamira jyAre pitR rAjya upara A tyAre te prathAne anusarI, pitRvairI alaicAnA rAjya upara humaleA karavA gaye, tyAM teNe tenA vairIne pathelIu nAmanA killA hastagata karyAM. e prasiddha TIkADAra nAmanA prasiddha vIrAnuSThAnamAM teNe je pracaMDa vIratA batAvI che. tethI tenA bhaviSya vIracaritanuM pUrNa pratibakha pratibhAta thAya che. * mevADanA bhaTTa graMthamAM zivAjInuM varA vivaraNa savistara Apela che. prayAjanAnusAre tene TuMkasAra ahIM ApavA yAgya che, asiMha, mujanasiMha, dilIpa, zIvajI, taratajI, devarAja, ugrasena, mAhulajI, khelajI, janaka, satya, zaMbhujI, zivaSTa, (zivAjI mahArASTa kuLane sthApanA kartA ) rAmarAjA, tyArapachI pezavAnA kabajAmAM mahArASTra sihAsana AvyuM. 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 TIDa rAjasthAna bhaTTa graMthomAM lakhe che, " je dIvasa ajamala (ajayasiMha) paralekavAsI thaye, te dIvase, arIsiMhanA tana mItyAnamAMthI talavAra kahADI. te talavAra tenA hAthamAM hamezane mATeja rahI. vAstavIka che je hamiranA hAthamAMthI, tenA kAmane zatrunA virUddha jatAM, talavAra mayAna karavAno samaya maLI zake nahotA. dIllIzvaranA senA daLa sAthe mAladeva citoDanagare rahevA lAgyo, vIravara hamIranI pAse mukIbhara daLa hatuM e nyuna daLa laI te zI rIte dIllIzvaranI sAthe laDavA raNasaMgrAmAM utarI zake? evI avasthAmAM teNe je mAga lIdho tethI tenuM abhIkha zI rIte siddha thayuM. teNe zatruonA mATe khAIe rAkhI. ane tethI lokone nAza thavA lAgyuM. tyAra pachI cAre tarapha evI ghoSaNane teNe pracAra karyo. je "jeo mahArAja hamiranuM prabhutva svIkAre che. teo pitapitAnuM vAsasthAna cheDI parivAra sAthe mevADanA pUrva pazcima prAMtamAM rahela giritrajamAM jaI Azraya grahaNa kare. nahi teo deza zatrumAM gaNAze ane tenA upara saMkaTa AvI paDaze. e ghoSaNA pracArita thaI ke turata, lokanAM TeLAM, pitAnA nivAsa sthaLa choDI daIne ArAvalInI parvatamALAnI aMdara rahevA gayAM. dezarI yavananA upara bane teTale atyAcAra karavAmAM hamire kaMI paNa kasara rAkhI nahI. mevADanA pradeza cheDI, bIjA sthaLe prajA maMDaLI rahevA gaI tethI rastAo durgama thaI paDayA. e rItanI nItInuM avalaMbana karavAthI kamekame zatruone adhapAta karavA hamira samartha thaye. zatruo te durgamagiri pradezamAM tenuM anusaMdhAna karI zakatA nahi. kamekame teonA senAdaLano nAza thavA lAgyo hamiranA evA AcaraNathI mevADanI nIcenI bhUmi kamekame ujaDa thaI gaI, je saghaLAM kSetro, lIlAmahelanI laharI "lIlAmAM hAsya karatAM hatAM. te saghaLAM jaMgalI velA ane tRNathI DhaMkAI gayAM, hATa bajAra vigere utsAharahIta nisteja thayAM. evI rItanI samayocita buddhinuM avalaMbana karavAmAM viravara hamire kharekhara buddhizALInuM kAma karela che. e rItanI - nIti, gilahoTa phaLanI hitakAraka hatI. IsvIsananA dasamA saikAmAM jyAre bhArata- varSa, dudharSa gajanAnavIra mahamadanI pracaMDa pIDAthI kaMpIta thayuM. te samayathI te - IsvIzananA aDhAramAM saikAmAM dIlIvara mahamadanA rAjyakALa sudhI mevADanA * rAjAoe yavananA atyAcArathI bacavA evI rItanI kuTa nItinuM avalaMbana karela che. tenuM vivaraNa mevADanA ItIhAsathI mAluma paDe che. hamira kelavArAmAM vasavA lAgyo. kelavArA hAla sudhI vijana pArvatIya pradezamAM gaNAtuM hatuM, have te hamiranA rUDA kauzalathI moTI vastIthI AbAda thayuM. mevADanA ghaNAkharA pradezavAzIo tyAM AvI vasyA hatA. AvA saMkaTanA samayamAM parvatamALAne Azraya laI hamire je pradeze AbAda kayAM temAM tenI prakhara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lamaNasiMha, citoDa upara alAudInane humale I. 139 buddhi jaNAI Ave che. asaMkhya parvata vrajamAM te pradeza teNe sthApe. te 5rvatamALAmAM madhye maLe be cAra gIri saMkaTa dUrgama kuTa mArga hatA. eka UMDa zelakuTanI taLeTImAM kelavArA AveluM che. teja zila zIkhare, e ghaTanA pachI ghaNaka kALe prasiddha kamalamIra kIle baMdhAye. te kelavArA levAmAM mane hara hatuM tenI cAretarapha vanamALA hatI. madhyamathe asaMkhya pANIne nerA tathA jharA, parvata gAtra toDI bahAra paDatA hatA. te pradezamAM sArA kaMda muLa mAluma paDatA hatA. kelavArA pacIsa koza vistAramAM hatuM. te pRthvItaLathI AThaso hAtha ane sAgarathI be hajAra hAtha UMcAImAM che. e uMcA gIrIkuTamAM keTalAka guptakuTa mA che. te kuTamArgathI UtarI, tyAMnA adhIvAsIo gujarAtamAM ane mAravADamAM jaI zakatA hatA. aguNApAneranA bhIla saradAra pAsethI, gIhoTa rAjAone je je madada maLI che te varNana thaI zake tema nathI. gIheTanA kuLanA rakSaNa mATe teNe potAnA hRdaya zeta ApyA, anAhAramAM anidrAmAM, ati duHsaha pIDA bheLavI teNe gItahoTa kuLane sArI sahAya Apela che. e saghaLA mahepakAra mATe mevADanA rAjAo tenI sAthe kRtajJatAnA pAzathI baMdhAyela che. je saMbaMdha kaI rIte tuTe tema nathI. te mahopakArano kharo badale kaI rIte vaLI zake tema nathI te mahApakArapavitra ane svagaya che. jo ke A selamALAmAM vastI, nirbhaya rIte rahI sukha bhogavatI hatI, paNa nihura allAUdane, te saghaLA pradezamAM bhamI, teone sadaMtara nAza karyo hato. je samaye, mevADa bhUmi evI rItanI zocanIya dazAmAM AvI paDI. te samaye tenA kilA. saghaLA AbAda : nagaro dudata zatrukuLanA karALagrAsamAM AvI gayA. tenA zasyakSetra ane zAntImaya AvAsabhUmi bhayAnaka zmazAnabhUmimAM pariNAma pAmyA. te samaye, citoDa rakSaka mALadevanA pAsethI eka vivAha saMbaMdha AvyuM. AvA vigrahakALamAM mAladeve zA abhiprAye pitAnA pracaMDa zatru hamira sAthe pitAnI duhitAne vivAha karavA daramnAsta batAvI tenuM kAraNa koI samajI zakayuM nahi. TuMkAmAM te daramnAsta saMbaMdhe hamiranA maMtri vargamAM judA judA saMdehane udaya thaye. hamire, maMtrivarganA niSedha vAkya agrAhya karI, vivAha karavAnI samaMti ApI. teNe ekavAra paNa vicArI joyuM je A saMdharSanA samayamAM mAladeva, kevA uddezathI tenI pAse vivAha saMbaMdha sUcaka nALIyera mokale che, teNe hamirane apamAnita karavA ke vipadamAM pADavA A saMbaMdha kaye? hamiranA saMbaMdhIo vipatiomAM AvI paDaze evI AzaMkA karavA lAgyA, paNa hamire teonA kahevA upara lakSa karyuM nahi. tenA sevatIo tene te kAmathI pharI javA bodha ApatA tyAre te teonI tarapha dhIrasvare bolI uThaze. tame sahu bhaviSyane vicAra karI vyartha ciMtAmAM zAmATe vyAkuLa thAo che. ThIka ! mAladevane suje Isade hoya! nArIyela Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 : , ha rAjasthAna, levAmAM hAnI zuM che. temAM mAladevamAM suje tevA kharAba vicAra heya paNa huM te nArIyela svIkArIza. mane tenAthI kaI rItane bhaya nathI, e vivAhanA sugathI huM mArA pUrva pitR purUnA caraNathI aMkita thayela pagathIyAnI paMkti upara vicaraNa karavA pAmIza teja mArA pakSamAM yatheSTa che. hajhAre Aphata kema AvI paDatI nathI te Aphate sahana karavA huM chAtI pAtharI beTho chuM tema karavAnuM rajaputane ekAMta kartavya che. je chAtImAM himata rAkhI mULa maMtrane hRdayamAM dhAraNa karI rajaputa kArya kSetramAM utare te vijaya lakSmI avazya tenI aMkasAyinI thAya. eka divasa te kaThera kArya mATe raktAkta ane kSatavikSata dehe pitAnI ane vAsabhUmi tene choDavI paDe paNa bIje divase te mastaka upara rAja mugaTa dhAraNa karI rAjasiMhAsane bese. vIra hamIranI evI draDha pratijJA jeI kaI maMtri tene A dusAhasika kAmamAMthI pAchA vALavA ceSTA karI zakyA nahi. vara yAtrAnA saghaLA Ajana thaI cukyA. pAMcase ghoDA svAra sAthe tarUNa hemira pitR rAja tarapha cAlyA. vivAha karavAne tene mAtramIsa hatuM, paNa hudayamAM citaDa rAjyane uddhAra karavAne mULa maMtra te rAkhatuM hatuM. varayAtrIloko me kame ciDanA daravAjA pAse AvI pahoMcyA, cauhANanA pAMca putrae sAmaiye jaI teone sahAdare grahaNa karyA. nagaranA daravAjAe toraNa vigere vivAha sUcaka cinha hamira vageree joyuM nahi. tethI hamiranA cittamAM saMdeha che. teNe jANyuM tenA baMdhuoe bhAvi pariNAma yathArtha rIte batAvyuM hatuM tethI te nirUtsAha thaye nahi. hamire mAladevanA putrone tema karavAnuM prakRta kAraNa puchayuM tenA utaramAM teNe je sAbhaLyuM tethI tenA hRdayanI paritRpti thaI nahi. paNa tene pUrva sadeha zeDo ghaNe dUra thaye te krame krame citaDa durganAM mArgamAM AvI pahoMcyuM. vipUjya pitR purUe banAvelI staMbhazreNi tenI najhare paDI teNe ekavAra mana daIne joyuM jethI hRdayamAM keTalAka sukhane ane keTalAka duHkhane saMcAra thaye. e viSama ciMtAmAM jotAM jotAM te pitAnA pitru purUSanA suMdara mahelanA aMdara peThe. bIjA sAmaMta saradArae aMjalipuTa karI, hamiranI abhyarthanA karI jotA jotAmAM hamira vivAhagAramAM pahoMcI gaye paNa tyAM teNe vivAha pagI kAMI paNa AyeAjana joyuM nahi. mAladeve tenI duhitAne tyA lAvI, tenA karamAM .' soMpI. temAM vivAha sUcaka kaI rItanuM anuSThAna thayuM nahI. mAtra varakanyAnA , vastronI gAMTha ekatra bAMdhI. hastameLApa karAvyuM. kuLapurohite dhire ane namra dhathane kahyuM "paiyA valaMbana kare " samaye saghaLI vAsanA pUrNa thAze. hamira '' : te rajaputa mAM vivAha saMbaMdha sucaka cinha che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNasiMha, citADa upara allAudInano humale ThA0 141 (6 te vAkayano marma samajI zakayA nahi. tenA hRdayamAM judI judI jAtanA dezA pedA thavA lAgyA. tyArapachI pati vAsagRhamAM gayAM paNa hamira khIlakula vimanaskabhAve samaya kahADatA hatA. tene evI rItanAM vimanaska nei navavadhu tenA pagamAM paDI ane vinayathI kAtara svare khelI " svAmIn ! hRdacanAtha ! A dAsIne aparAdha maMnamAM lAvazeA nahi, tame zA mATe ATalA badhA vamanaska thayA che te huM jANuM chuM. pitAe chAnI rIte A dAsIne ApanA karamAM zA mATe ApI dIdhI tenu nizuDha kAraNa che. jo ApanI anumate hAca tA te kAraNa zrIcaraNe nivedana karUM." hamire te khALikAnA mukha taraph STi karI. joyuM to tenu mukhamaMDaLa sukumAra je mukhamaMDaLa upara asAdhAraNa jyoti krIDA karatu hatu.teNe AdarathI vinayathI premapUrNa hRdaye potAnI vinatAne jamIna uparathI uThADI tene saMpUrNa abhayadAna ApI te guDha vRttAMta jAhera karavA tene kahyuM. vinatAe pharIthI kahevAnuM zarU karyuC, " prANezvara ! vismita thAze| nahi ? hu vidhavA paNa tethI A dAsI upara dhRNA ane tiraskAra karaze nahi atizaizavAvasthAmA bhaTTI vaMzIya eka rAjakumAra sAthe A dAsIne vivAha thayA. te samaye mArI ummara eTalI nAnI hatI ke je vIvAhanI vAta zuM te A dAsInA jANavAmAM nahotI. svAmI kevo che tenI paNa A dAsIne khabara nahotI tyAre jananI pAsethI je sAMbhaLyuM che te ApanI pAse jAhera karU chu. vivAha thayA pachI thoDA divasa upara mArA pUrva svAmI yuddhamAM haNAye te samayathI A benazIba dAsI vidhavA ane anAtha hatI. Aja Apane paraNI mananI pIDA me dUra karI. paNa mArA adRSTamAM zuM che te kaMi kahI zakAtu nathI. " ema kaDDI rajaputa putrI khelatI adha thaI. paNa saraLa baLikA rAvA lAgI. hamira sI vAkayathI tenI sAMtvanA karavA lAgyA. tene pragADha prema joi hamire tenAM AMsu lAyAM. te samaye rajaputa lAka vidhavA vivAhane niMdita kA samajatA hatA. Aja mAladeve caturAi karI te nidita kAryanI samaja himaranA manamAM AvavA dIdhI nahI. tejasvI hamIra potAnI vanItAnA premapUrNa vadana sAmu joi te apamAna sahana karavA lAgyA. te pratIprANa kumArIe thayelA. apamAnanA badale ApavA potAnA patine uttejIta karyA, teNe pItRpurUSanA rAjyanA uddhAra karavA parAmarza ApyA. vanItAnI salAha pramANe hamIre pAtAnA sasarA pAsethI vIvAhanI paherAmaNImAM jaladharanAmanA saradArane mAgyA, jaladhara mahA vaMzanA mANupta hatA,te cIteADamAM eka catura karmacArI hatA. mAladeva jamAInI prArthanA agrAhya karI zakayA nahI, jalaparane laI srI sAthe hamIra kailavAra nagaramAM ALye, have cItADane meLavavA mATe hamIra vIcAra karavA lAgyA. gheADA samaya pachI, mAladevanI putrInA peTe hamirathI eka putrane prasava thayA jenu nAma kSetrasiha rAkhyu. e AnotsavanA samayamAM mAladeve potAnA kabajAne pAtya pradeza hamIrane ApyA. kumAra kSetrasIhuM jyAre khAra mAsamAM paga mukayA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 TaDa rAjasthAna. tyAre eka jozIe gaNanA karI kahyuM je cIDanA kSetrapALano Akroza A yumAra upara paDela che. A samaye te Akroza khaMDana karavAmAM nahi Ave to rAjaputranuM amaMgaLa thaze. hamIranI vanItAne te zApanA badale varadAna maLyuM. te A samaye cIDamAM jaI prANavalabhanI abhISTa sIddhI mATe prayatna karavAmAM tene suga je thaI paDaze. teNe devanA AkAza saMbaMdhane eka patra mAladeva Upara lakhyo. te patra vAMcatAMja mAladeve, pitAnI putrI ane dohItrane lAvavA kelavArAmAM sazastra senIke mokalyA. te sinIka sAthe, hamIranI strI, pitAnA putra sAthe pitRbhUvanamAM AvI. teNe cItaDamAM AvI joyuM je mAladeva mAderIyAnA mIra damana karavA, sAmaMta saradAra sAthe te pradezamAM gaye che, jethI hamIranA sibhAgyanuM dvAra khulluM thayuM. te samaye kumAra kSetrasIMhanI jananI, jaladharanI rUDI salAhathI cItaDanA bAkInA sAmaMtane vaza karyo. e samaye hamIra lazkara sAthe cItaDa pAse AvI pahocyuM. tene bAgora nAmanA sthaLe khabara maLyA, je saghaLI Upayukta taiyArI thaI cukI che. eTale keI paNa jAtane vilaMba na karatAM te cIDamAM AvI paheryo. tenI gatIne pracaMDa pratirodha maLe. te pratirodha je te dura na nakarI zakata te tenA jIvananI hAni thAta-tene uddeza AkAza puSpavata nirarthaka thAta. paNa eka mAtra asAmAnya azvasAyanA baLe khaDaga hAthamAM laI saghaLI bAdhA vipatI teDI pUrvajanA AvAsamAM pisavA pAmyA. vIravara hamire, citoDane adhIkAra karyo tene vazavati thaI rahevAmAM nagaranA lekee kasama lIdhA. zatrunuM damana karI mAladeva citaDamAM AvyuM. tene vilAsa, ekadama nirAzA ane nirUtsAhamAM pariNAma pAme. lokenIMane sAmaMta saradAronI raheNI karaNI jaI, mAladevanA manamAM viSama saMdeha pedA thayo. te nagaramAM peThe ke tene saghaLA samAcAra maLyA. tenI AzA viluptaprAya thaI. citoDanA saradAra sAmaMta vagerene hamire evI rItathI hastagata karyA hatA ke jethI mAladevanI AzA saphaLa thavAnI tilamAtra saMbhAvanA rahI nahi. tyArapachI te nirUpAya hoI alAudInanA utarAdhikArI mahamada khIlajInI pAse A saghaLI hakIkata kahevA dilI gayo. rANI lakSmaNasiMhanI bhaviSadagaNanA Aja yathAthI ane sAcI nIvaDI. pheratA graMthamAM A yuddhano vRttAMta nathI. eTaleke te mahamada kANu! tenuM nirUpaNa karavuM muzkela che. bhAratIya itihAsathI mAluma paDe che je alAudIna khIlajInA pachI, khIlajI vaMzIya eka rAjA gAdIe beTho che. tenuM nAma mubAraka che. mubAraka allAudInane trIjo putra e mubArakanA mRtyu sAthe, dillImAM khIlajI vaMzana paNa vasAne Avyo. tyAre te mahamada khIlajI koNa? ' paMDitavara elaphIsTane kahela che je allAudInanA mRtyunA purve (I. sa. 1312) thoDA samaya upara hamire citoDane punarUddhAra karyo. I. sa. 1316nI 18mI DIsembare allAudIna paralokavAsI thayo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lamaNasiMha, citoDa upara allAudInane humale I. 143 Aja arisiMhane putra viravara hamira te bhaviSyanuM vacana pUraNa karavA citoDanA sihAsane beThe. citoDavAsI lokonI AnaMdanI sImA rahI nahi. durAcAra yavananA karALagrAsamAMthI citepurIne mukana thayelI joI rAjyanA saghaLA mANasa AnaMdamAM magna thayAM. nagaramAM ghera ghera AnaMdanI laharI uchaLI rahI. zizadIya sajAnA vaMzadhare Aja zizadIca kuLanA gAravane punarUddhAra karyo, vaLI bAppArAoLanI pracaMDa vijyajayaMtI citoDanA killA upara pharakavA lAgI. leke moTA AnaMdathI citoDamAM bharAI gayAM. e rIte te mevADane prakRtauddhAraka hamira che, ema mAnI le ke tene ane bhivaMdana ApavA mATe ToLe ToLAM AvavA lAgyAM, tenA svArthanA saMrakSaNa mATe tenA taraphathI mAladevanI virUddha saghaLA loka ubhA thaDyA. hamire A Avela - sugane cheDI dIdho nahi, rAja rakSaNa karavA mATe leka samAja e mukhyatve upadAna kAraNa kahI zakAya che, te loka samAja Aje hamiranA mATe potAnA hRdakya zoNita ApavA taiyAra thaye. Avo rUDo soga, hamira je buddhivALo mANasa bhulI jAya khare? e samaye khabara AvI pahoMcyA ke mAladevanI salAhanA anusAre mahamadakhIlajI, pitAnA pramukha adhikArane uddhAra karavA sainya sAthe citoDa tarapha Ave che. hamira have vilaMba karI zake nahi. te pitAnA sAmatone ane senAdaLane laIne yavanarAjanI gati zekavA tenI sAme cAle. mahamada kukSaNamAM hamiranI sAme astra lIdhuM hatuM. jaya che te dura rahyA, paNa te vikramazALI rajaputa vIra hamiranA hAthe, pitAnuM svAtaMtra suddhAMta kheAI beThe. pitAnI TubuddhinAvaze te viSama bramamAM paDa. mevADanA pUrva prAMtastha damagirimArgamAM teNe pitAnI senA calAvI. temAM tene bhArI nukazAna thayuM te pradeza eTale badhe ujajaDa ane verAna je hate je temAMthI tenI senA bahAra nIsarI zakI nahi. chevaTe aneka prayAsa karavAthI bahAra nisarI. paraMtuM saghaLuM sAmarthya naSTa thayuM. ane ghaNA sanike maraNa pAmyA. vipula bAdhA, puSkaLa kSati ane viSama kaSTa bhogavI teNe ziMgolI elaphinsTana sAhebane e abhiprAya lai vicAra karavAmAM Ave te spaSTa khAtrI thaI Ave che je allAudInanA mRtyu agAu cAra varSa upara hamire citoDa pharI meLavyuM. paNa allAudIne hamiranA hAthathI citapurI laI levA mATe koI jAtano uyoga karyo nahi. elaphansTana sAhebe kevaLa eTajja lakhela che. che "evA kharAba samAcAra ane amaMgaLa vRttAMte sAMbhaLI allAudInanI mAnasika ane zArIrika sthitimAM AdhivyAdhI vadhI. ane tethI te beDA samayamAM mRtyu mukhe paDyo " tethI jaNAya che ke tenA putranuM nAma mubAraka hatuM. tenA putra mubArakanuM bIjuM nAma mahamada hatuM, mubAraka khuda jyAre gujara dezamAM ane dakSiNa pradezamAM yuddha yAtrA karI gayo. tyAre citoDanA punaruddhAra karavA teNe prayAsa karyo hato ema anumAna thAya che. kerInAmAM e viSayanuM. vivaraNa karavAmAM Avela nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 144 TADa rAjasthAna. nAmanA sthAnamAM potAnu senAdaLa dAkhala karyuM. hamire sainya sAthe tyAM jai tenAupara humalA karyAM. banne senA vacce dhAra yuddha cAlyu, hamira ekalA pracaMDa vIya vALA kezarInI jema yavana senAne daLI nAMkhavA lAgyA. te sthaLe, mAladevanA putra iisaMhanI te dvaMdva yuddhamAM pravRta thaye. paNa enazIkha hirisaMha, hamiranA pahelA ghAe maraNa pAmyA. benazIkha mAladevanA anunaya vinayamAM bhula khAi vyavanarAja khIlajIe atI azubha kSaNamAM vIravara hamiranA rAjya upara humalA karyAM. te je AzA rAkhI yuddha karavAmAM pravRta thayA hatA; te tenI AzA niSphaLa gai. hamiranA praca'Da parAkramathI hAra khAI teNe tenA hAthamAM kedIpaNuM svIkAyu`. hamira jaya pAmyA. jItelA thavana rAjane keda karI teNe citADanA kedakhAnAmAM nAMkhyA, traNa mAsa kaThora kArAvAsanI pIDA bhAgavI, ajamera, raNathaMjIra, nAgAra, jIyApura, pacAza lAkha rUpaiA ane ekase hAthI hamirane ApI, te kArAgAramAMthI chuTayA. tene vidAyagIrI ApavAnA samaye aha'kAranI sAthe tejasvI hamira elseA ke " manamAM lAvavuM nahi je hamire dilhInA samrATa jANI tamane cheADI dIdhA che. tamArA jevA sekaDA hajhAreA rAjAonI praca'Dagati rokI devA amArU khaDaka hamezane mATe taiyAra che tame vRthA maga unnamatta thai, citADapurIne tamArU rAjya jANI, tene kabaje levA AvyA. tethI tamArI ATalI durdazA thaI. temAM tamArI samucita avagaNanA thai che emAM kaI rItanA saMdeha nathI. have A avagaNanAneA badalA levA pharIthI tame amArA rAjya upara huma karavA Avaze. te hamira tamArI abhyarthanA karavA citADanA daravAjAthI tamArI sAme Avaze." mAladevanA saghaLA udyamA vikla thaI gayA tyAre tenA jeSTha putra vanavIre hamiranI tAbedArI svIkArI. hamire AdarathI tene grahaNa karyAM. tene potAnA nimaca, jIraNu, ratanapura, kairAra vigere keTalAka janapada tenA nirvAha mATeteNe tenebhUmi vRtti tarIke ApyA. e bhUmivRttinA dAnapatramAM sahI karavAnA samaye teNe tenA sALAne kahyuM nikhAlasapaNe tame amArI sevA kare! ! tame tamArA nirvAha sArI rIte calAve ! eka samaye tame turkanA dAsa rUpe rahyA hatA. paNa hAla tame sanAtana dharmavALA eka hIMdurAjanI sevAmAM joDAyA che, tamArA pitAnuM zAsana kanya leApa pAmyuM che ema jANI tame du:khita thAzeo kharA paNa vicAra karI jue je A rAjya keAnuM ! kAnu rAjya meM kakhaje kayu ? AtA amArU ja rAjya eTale ke mArA bApadAdAnuM rAjya mane maLyuM. mevADanA je zailagAtra amArA pUjanA zoNitathI A thayAM che. te zailagAtra sAbhAgyalakSmInI anuMkapAthI huM pAmyA che. ane teja sAbhAgyalakSmI mevADamAM mArI pAse niIvAde ane nirAmade raheze. tamA jANaze nahi je amArA pUrva purUSanuM rAjyadhana have cheDI dauM, anevInAM upadeza vacaneA vanavIranA hRdayamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNasiMha, citaDa upara allAudInane humale I. 145 thare thare aMkita thayA. te mevADa rAjyanA kalevaMranI vRddhi karavA saMkalpavALI thaye. thoDA samayamAM bhInahara kabajo karI teNe te mevADane aMtabhUkti pradeza karI dIdhuM. e rIte varavara hamiranA pracaMDa pratApe mevADanuM pUrva gaurava pUrNabhAve vire javA lAgyuM. te samaye saghaLA bhAratavarSamAM ekamAtra hamiraja prabaLa pAmazALI rAjA hatA. bhAratavarSanA bIjA prAcIna rAjya yavananA karALa AghAta-cuvicaNita thayAM. mAravADanA, puranA, buMdInA, ravAlIyaranA, caMderInA, rAIsiInanA zIkInA, kAlapInA ane AbunA rAjAe ati vinItabhAve citoDanA hamiranuM Adhipatya kabula karI tenuM samrATa tarIke pujana karatA hatA. vaLI potapotAnuM nALa laI - hamiranI madadamAM yavananI sAme yuddhAMgaNamAM utaratA hatA. . . . - je dinamAM bhAratavarSane svAdhInata hAra tAtAranA ke dezamAM apita thaye te dine mevADano parva pratApe aneka aMze maMda thaI paDe. te pratApe ati vipula ane pracaMDa hato khare, paNa tenA apacayathI mevADane kAMI hAni thaI nahatI. - viravara hamiranA rAjyazAsanamAM mevADane pracaMDa pratApa pUrNa mAtrAe virAjato hato. mevADanI e sudaDha prabhutA. bAbaranA samaya sudhI kayAhata ane akhaMDita rahI hatI. te samayamAM aneka gAravAnvita rAjAo mevADanA siMhAsane beThA hatA. teo niSkaTaka rAjya bhega karI zakyA nahotA, agara jeke mAlava, gurjara ane dIlInA yavana rAjAo vAraMvAra teonI sAme vairAcaraNa karatA hatA. te paNa citeDanI te sudaDha prabhutAno bhaMga thayeja nahato. citoDanA rAjAo pacaca krame te vananA humalAne pratirodha karI zakyA hatA. vizeSa karIne jyAre dillInA siMhAsana mATe khIlajI, vaMzanA: lodI vaMzanA, ane zura vaMzanA yavana rAjAomAM bakheDe jA hato, tyAre mevADanI avasthA aneka parimANe utkRSTa hatI. zAthI, ke te bakheDAnA samaye mevADanA rAjAoe potAnI sudraDha prabhutA bamaNu sudraDha karI dIdhI hatI te samaye, zatruonA humalAne pratirodha karavA teo pravRta thayA hatA eTaluM ja nahi paNa pitAnI vijayinI senA laI digavijya mATe bahAra nIkaLatA hatA. 'eka bAjunAgarakeTanA pagAtra upara ane bIjI bAjue dIllInA siMhadvAra upara teo potAnA vijaya cinha aMkita karI AvI jAtA hatA. e samaye mevADa rAjya, zuddhazAMtino bhaMga karatuM nahotuM. sibhAgyalakSmInA anugrahathI tenA adhivAsIo, dolatanI vRddhimAM uMcA pagathIe caDI gayA hatA. zAthI ke te samaye, mevADa rAjyamAM keTalAka vizALa sainya ane vijaya staMbhe caNAI ubhA thayA hatA. tenA vyaya bAlyane viSaya zodhI jevAthI mAluma paDe che je amArAM e vacana yathArtha satya che. eka e vijaya staMbha banAvI rUbho karavAmAM te kALe, mevADanI rAjyabhUminuM vasula kharacI de topaNa te vijaya staMbha bane 19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 146 TeDa rAjAna. tema nahotuM. agAu ApaNe kahI gayA chIe je mAtra pazinInA mahela zivAya citeDamAM, yavanee suMdara mahele, havelIo vagere cUrNavicaNita karI dIdhAM. paNa vaLI eka sArI aTTAlikA alAudInanA hAthathI cUrNa vicUrNa thaI nathI. te aTTAlikA eka jaina dhamAlaya che. jenasaMpradAyamukta lekenA rUDA vyayathI te * dhamAlaya baMdhANuM che. AvA sArvajanika saMhAra kALamAM e dhamAlaya, allAudIne nA kaThera hasta prahAramAMthI kema bacI gayuM tenA kharA khabara kAMIthI nIsaratA methI. mAluma paDe che je jainanI ekezvara vAditAnA lIdhe, alAudIne te dhamalaya teDaruM nahi, e saghaLI aTTAlikAo jevAthI mAluma paDe che je zizakarIca rAjAe zilpazAstranA vizeSa anuzagI hatA. TuMkAmAM kotaraNIvALA bAMdhakAma teone vizeSa AdaraNiya hatAM. te samaye bhUminA mehasula sivAya rAjAenI upajanI pedAza bIjI nahatI. mAtra bhUminA mehasulamAMthI Ave asAdhAraNa aTTAlikA vagerenA kAmo thAya tema nahotuM. rAjayanA nANA ane prajAnA 'nANathI evAM asAdhAraNa kAma thayelAM che. evuM te nizcitarUpe mAluma paDI Ave che je zizadIya vaMzanA rAjAoe lAMbA kALa sudhI zrIsamRddhine bhega karI dhIra bhAve, vicakSaNa bhAve, ane suzRMkhala bhAve mevADamAM rAjya calAvyuM. tenI samRddhi ane AbAda avasthAmAM mevADanA rAjAonI mAphaka mevADanI prajA paNa evA kIrti sthaMbha sthApana karatI hatI paNa kALanA kaThora hastanA pracaMDa prahAre Aja te kIrtIstha vidhvasta ane suvicarNita thaI gayAM che. Aja rAjasthAnanA parityakta, vijana ane durgama pradezamAM teone vasA vizeSa jovAmAM Ave che. - ' gaurava ane zrIvRddhinA uMcA Asana para besI lAMbA samaya sukhamaya : rAjya bhegavI mahArAja hamira parata vacamAM paraphekavAsA thayo. hamira ati tejavI, dhIra, sAhasI ane sudakSa rAja hatuM. tenA sethaLA guNanuM vivaraNa mevADanA adhivAsIonA mukhethI sAMbhaLavAmAM Ave che. Aje paNa teo giDhaheTa kuLanA prAtaHsmaraNIya rAjAonI pavitra nAma mALA sAthe vIranara hamiranA nAmane ja kare che. - hamiranA pakavAsa upara tene vaDe putra kSetrasiMha, pitRrAja siMhAsane beTho. i. sa. 1365 ( saM 1421) mAM hamiranA upayukta kSetrasiMhe pitRmahata vizALa rAjyabhAra skaMdha uparalIdhe. bALaka kSetrasiMha thoDA samayamAM pitAnI dakSatAthI pitAnA pitAnA jevA ja putra nivaDe. thaDA samayamAM pitAnI pracaMDa jIgISA, vIratA ane tejasvItAnuM anukaraNa karI teNe ajamera ane jahAnapurane jItI lIdhA. maMDaLagaDha, dazurI ane saghaLuM caMpana vigere sthaLe pitAnA vizALa rAjyakSa aMtarmukta karyo. vAkaLa sthAne dilIzvara humAyuna nAmanA sAthe tenuM eka kae mAthana koNa : bhAratavarSanA ItihAsamAM I. sa. 13 thI te I. sa. 1783 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNasIMha, citaDa upara alAudInane humale I. 147 thayuM te yuddhamAM dilInA vizALa senAhaLa upara teNe saMpUrNa rIte jya meLavyuM. paNa durbhAgyavaze tenuM te vijaya garava, ne vIratva ane tejasvitva ati sAmAnya vyApAramAM paryAvasita thayuM. tenA amulya jIvananI pavitra graMthI, akALe A lekamAMthI vicchinna thaI gaI. mevADanA bunA udA nAmanA hAravaMzIya sAmaMta rAjanI putrI sAthe, kSetrasiMhanuM vevIzALa sthira thayuM. A amaMgaLamaya saMbaMdha baMdhAya nahi eTalAmAM durAzaya hAravaMzanA saradAre, kSetrasiMhanI guNa hatyA karI. zIpAzavIvRttinuM paripaSaNa karavA mATe te durAcAra hAravaMzIya sAmata pitAnA rAjAnuM hRdaya zeNita pADyuM, te kAMI samajI zakAtuM nathI. ' julamI hAravaMzIya sAmaMte hatyA karavAthI kSetrasiMha akALe AlekamAMthI aMtarita thaze. tyArapachI saM. 1469 ( I. sa. 1383) mAM rANuM lAkSa citoDanA siMhAsane beThe. rAjayAsane besI rANA lAkSe meravArA nAmane pArvatya pradeza chatI lIdhe. te pradezanA pradhAna :durgavirATane pAyamAla karI tenA haMsAvazeSa upara badalorane kIle teNe sthA. te sivAya vaLI eka moTuM ane atyAvazyakIya kama karI te vizeSa khyAtivALe ane nAmAMkita thaye. rANA kSetrasiMha, bhIla leka pAsethI jecaMpana pradeza laI lIdho hato, te caMpana pradezanA jabarA nAmanA sthaLe rUpAnI ane kalanI khANane teNe zodhI kahaDAvI hatI ema kahevAya che je te khANamAMthI + saptadhAtu sArI rIte nIkaLatI hatI. paNa hAlate te atizayokti che, ema mAnavAmAM Ave che. senAnuM te cinha mAluma paDatuM nathI. tyAre rUpuM kalaI, sudhImAM humAyunanuM nAma jovAmAM AvatuM nathI, tyAre mahAtmA roDe A sthaLe kone humAyuna paricita karI kaho. suprasiddha mogala kuLamAM je humAyuna pedA thayela che te humAyune I. sa. nA soLamA saikAmAM pedA thayela che. te vAta koIthI avidita nathI? paMDitavara elphIsTana praNIta bhArata varSanA itihAsamAM jayAthI mAluma paDe che je dilIzvara nAsarUdIna tagalagane humAyuna nAme eka putra hato nAsarUdInanA mRtyu pachI I. sa. 1784 mAM te dilanA siMhAsane beThA hatA. te vRddha ummaramAM dilanA siMhAsane beThe hate. mAtra deDha mAsa rAjya karIne paralokavAsI thayo. te humAyuna sAthe ja mahArAja kSetrasiMhanuM yuddha thayuM che. kevaLa samayanA kAMka anaizya vyatireke ghaNuM karI bIjA sadhaLA viSayamAM te hamAyuna sAthe mahAtmA ToDa sAhebe kahelA humAyunanuM sosAdazya bhAluma paDe che. agaraje ke pitA nAsarUdInanuM siMhAsana humAyunane i. sa. 1394nI purve maLyuM nahetuM to paNa te I. sa. 1365mAM jIvita hatA. temAM koI rItane asaMbhava nathI. Elphistone's history of India p. p. 413-441. +svarNaruppaMcatAnaMcaraMgayazadamavesIsaMlohaMcasaptadhAtanavogirisaMbhavAH / bhAvamakAmaH ema kahevAya che je te sAta dhAtu sAthe sAta grahanI vizeSa saMgati che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 TADa rAjasthAna. tAMkhu sIsu ane rasajjana nIkaLatu hoya kharU ja. paNa rUpuM ane kalaI ekaja khanija padArthathI pedA thAtuM ane je khanija padArthanuM vizleSaNa karI te banne dhAtu hAtha Avatu teja khanija pradArthanuM hAla vizleSaNa karavAthI vadhAre bhAge laI nIsare che ane ghaNAja thADe bhAge rUpuM nIsare che. lAkSa rANAnA zAsana kALamAM jevI mevADanI zrI vRddhi thai tevu Mja mevAhatu. gArava paNa vadhyu'. mevADanu gArava vadhAravAmAM lAkSa rANAe vIratva, mahatva ane tejasvitva khatAvela che. akharanA peTAnA nagarAcaLa nAmanA sthAnamAM zaMkalAvaMzIya, keTalAka prakhala parAkrAMta rajaputeA vasatA hatA. rANA lAkSe tenA virUddhe talavAra lai tene harAvI dIdhA. kevala te sAntatIya virUddhe talavAra upADUtA eTalu ja nahi. De. paNa dillIzvara mahaMmadazAha leAdInA virUddha talavAra dhAraNa karI, te yuddhamAM utaye. ane bedanAra nAmanA sthAne dIllIsvaranA lazka rane teNe saMpUrNa harAvI dIdhu lAkSa rANA jema vIra hatA, tema vIrAchita kArya AtmajIvananuM visarjana karI te gayA che. e saghaLI yuddha ghaTanA pachI dudAM ta yavanAe puNa bhUmi gayAkSetra upara humalo kaye. pApiSTa yavanoe pUnya Aya dhAma upara humalA karyA, apavitra mlecchAe AryanA sanAtana dharma bagADI devA upakrama karyuM tethI zuM svadharmAnurAgI dhIra purUSo nizcita besI rahe kharA ! thaDA samayamAM saghaLA bhAratavarSa mAM tumUla saMghaSa pedA thayA. kSatrIca vArA, pAta potAnI senA laI mavananA bhayaMkara grAsamAMthI pUchyakSetra gayAne bacAvavA mAgaLa cAlyA. temAM zirodIya kuLa zirAmaNI rANA lAkSa agresara thai nAyakapaNuM laI cADhyA. rANAe te bhayaMkara dharmayuddhamAM asAdhAraNa vIratva dekhAyuM. chevaTe teja saMgrAma sthaLe, potAnA jIvanane teNe tyAga karyo. tenA te dharmAnurAgathI ane svadeza premathI, tenuM nAma, mevADanA prasiddha ane prAtaHsmaraNIya rAjAonI nAsa mALAmAM eka uMcA sthAne jaI beThu che. tenI zIlpa upara gADha prIti hatI, svadezanI zobhA vadhAravA teNe je zIlpanA kAma karAvyAM che, te saghaLAM Aja mevADa pradezamAM samabhAve virAje che. te kAme tenA zilpAnurAganA sAkSI svarUpa che. rAjyanA aneka sthaLe teNe moTAM taLAve ane sAvaro karAvyAM tenAM pANInA khajAnA ka kAyama rahe tenA mATe rANAe mATA meTA adha khaMdhAvyA. vaLI vide * lakSmInA AvAsa svarUpa, e khANanA pradeze dhaNA kALa sudhI parityakta avasthAmAM rahyA che. Aja te pradezA durgama araNyathI paritRta che, kAi lAka sAhasa karI temAM pesI zakta nathI. te khANanI adhiSThAtrI devInAM banAvelA madIrA hAla bhAMgI tuTI gayAM che. dinAM te kAI vanaphula ApI pujA karatuM navI tyAMnA bhAkSa leAkA te purAtana devanI pUjA choDI daI hAla-navA navA detI. pujA kare che, te bhagavatI lakSmInA pujAvidhi cheDI hAla zItaLA mAtAnI pujAkareche - jhuna jhunu, si MhavAna, anenurvAnane ekaThA laI prAcIna nagarAcaLa janapada saMgaThitahatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA lakSmaNasiMha, citoDa upara alAudInane humale I. 149 zIya lokonA humalAmAMthI mevADane rakSavA mATe teNe sthAne sthAne kilA banAvyA. upara kahelI khINamAMthI je puSkaLa nAMNA te pAmate, te nANAM, leka sukhakArI kAryamAM te vAparatA hatA. vaLI dudharSa allAudInanA karALa prahArathI je saghaLAM suMdara mahela ane devAlayane khrista thaI gayAM tene marAmata karI, tene rUDa rIte jhINe dvArA karavAmAM rANe lAkSa, te saghaLAM nANAM vAparato hato. surasuMdarI padminInA suMdara A si sthaLane gaThana praNAlIne anusarI teNe eka mahela banAvye tene keTaleka aMze Aja jevA mAM Avye che. e zivAya, rANA puSkaLa drazya kharaca eka moTuM brahmadira banALyuM. te maMdira advitIya ane zvara bhagavAna brahmAnA nAmeutsaSTa hovAthI temAM bIjAdeva vagerenI mUrti sthApI nahotI tethI ja te maMdIra A viSi yAnanA karALa grAsathI bacyuM hoya ema ma ma paDe che. rANA lAkSase aneka saMtAnepedA thayAM hatAM. te saMtAna saMtatie, rAjaya sthAnamAM phelAI jaI potapotAnA nAme eka eka svataMtra gotra sthApela che. teomAM luNAvat ane halAvat lake vizeSa prasiddha thayAM Aja aguNApAneranI pAsenA pradeza ane ArAvalI pradezanA girivrajanA svAdhIna bhUdhikArIo te. luNAva ane dulAvat nAme pitAne parizya Ape che * rANe lAkSanA meTA putranuM nAma caMDa hatuM. agara ke caMDa, samATe hatA, praNa te pitRrAjya siMhAsane abhiSikta thayo nahi. kevA ghaTanA cakana. AvartanathI e utarAdhikArI5NAnA ciraMtana vidhine vyabhicAra thayo ane tethI mevADa rAjyamAM keTale anartha thaye, tenI yathArtha samAlocanA AvatA adhyAyamAM ApaNe karazuM. calananI pAsenA kAnonA sAraMgadevata saradAra ane siMdhu nadanI tIranA zodhAranA sAmaMta saradAro rANA lAkSanA vazamAM pedA thayelA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 TeDa rAjasthAna, SaSTha adhyAya. rajapune strI viSayaka ziSTAcAra-mevADamAM jeSTa putranA utarAdhikArIpaNAnI vyavasthAmAM viparyaya, nyAya saMmata uttarAdhikArI caMDanAThekANe, kaniSTa zizumukulachanI rAjyasiMhAsanaprApri-mevADamAM rAThoDa rajaputanA anyAya AdhipatyanA lIdhe lekamAM judI judI jAtanuM AMdolana teone citaDa thakI dura karavAmAM caMDane muMdara nagaramAM adhikAra mevADa ane mAravADa rAjyanI vacce paraspara vaiSayika saMbaMdha baMdhana, mukulanuM rAjyazAsana-tene hatyAvRttAMta. * 1-* aneka loko pAsethI sAMbhaLavAmAM Ave che je je leke strI jAtInA vija zeSa anurAgI hoya che te leke saghaLA karatAM adhika sabhya gaNAya che ke je te siddhAMtanuM anumAna karavAnuM hoya te rajaputone sabhya tAnA agra nAyaka kahevA paDaze. rajaputonI, ramaNa te hRdayanI A rAdhya devatA che. te devatAnI mAtra sAmAnya ane sAdhAraNa avamAnanA thAya te temAM sammAnepagI ziSTAcArane vyabhicAra thaye ema gaNI, tejasvI raja pute atyaMta reSAnaLe prajavalita thaI jAya che jyAM sudhI te avamAnanA kantanu hRdaya zoNita pI potAne reSAnaLa teo ThaMDe karatA nathI. tyAM sudhI rajapute, zAMti ane sukha bhogavatAM nathI. paraspara baMdhutAmAM te ziSTAcArane lepa thate jovAmAM Ave te te jenAra rajaputane zAMtI rahetI nathI je rAThoDa rajapute ane. kuzA vaha rajapute ghaNA kALathI eka abhinna baMdhutAnA sUtre baMdhAyela hatA. te raja pute e ziSTAcAranA niyamanA vyabhicArathI parasparanA pracaMDa zatru thaI paDayA. temAMthI te baMne jAtanA rajaputAno adhaHpAta thayA. je samaye teo mitrabhAve parasparanA sUtre baMdhAelA hatA tyAre teonuM ekIbhuta baLa eTaluM badhuM prabala thaI uThayuM je pracaMDa mahArASTIya loke teonI pAse tRNanI jema uDI gayA hatA. paNa jyAre te anarthakara vivAdane anala teonA aMdara saLagI uThaye. tyAre mahArASTiya lekae sugane pAmI te baMne jAtanA rajaputone harAvI teo nuM puSkaLa aniSTa karyuM eTale ke saghaLAnA samajavAmAM Ave che je tejasvI rajaputenI pAse strI viSayaka zISTAcAra, sAmAnya gaNAya nahi strI saMbadhe ati sAmAnya parihAsamAM mevADezvara rANuM lAkSe pitAnA je putra caMDanA hadayamAM je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputene strI viSayaka ziSTAcAra. 151 bhayAnaka achi saLagAvI dIdhe te thoDAthI elavA nahi. tene olavavAmAM rAjyanI eka kAyamanI prathAne vyabhicAra thayo ane tethI karI mevADanuM je aniSTa thayuM tevuM aniSTa maMgala ke mahArASTriya lekanA humalAthI thayuM nathI. - sukhathI ane duHkhathI lAMbAM varSanuM AyuSya bhogavI rANuM lAkSe ghaDa5 nI avasthAmAM pagaluM mukAyuM e samaye arthakArI viSaya ciMtAno tyAga karI. paramArtha ciMtAmAM mane niveza karI zAMtImaya jIvana kahADavAne udyoga karavA lAgyuM. tenA putra ane patra yathA yegya vRtti ane bhUmi saMpati pAmI puSkaLa AnaMdamAM kALanuM nirgamana karavA lAgyA. have rANune zAthI ciMtA hoya ! jeNa putra caMDane rAjya upara abhiSikta karI nizciMta thaI IzvarArAdhanAmAM kALa kSepa karavAnI mAtra eka citAM tenA hadayamAM hatI. paNa vidhAtAe vAdI ane sAmA vALA thaI tene saMsAra sAgaranA prabaLa vamaLamAM nAMkhI dIdhA tethI tene paramAtmA ciMtanamAM vyAghAta thaye. tenI zAMtInI saDakamAM kAMTA ane zuLa patharAyA. A viSamayI saMsAra ciMtAmAMthI chuTavAne teNe mahenata karI paNa nirthaka gaI. eka samaye rANe lAla pitAnA parivAra sAmaMta saradAra vagerenI sAthe rAja sabhAmAM beTho hato te samaye mAravADa rAjya raNamalano eka data nArIyela laI tyAM Avye rANAe te dUtane satkAra ane saMbhramathI vAsa ApavAnuM karI mAravADanA rAjA vagerenI kuzalatA puchI AvavAnuM kharuM kAraNa puchayuM te kahyuM- mahArANAnA jeSTha putra caMDanI sAthe tenI putrIne vivAha karavA mahArAja raNamale nizcaya karI nArIyela sAthe mane meka che caMDa te samaye rAja sabhAmAM na hete eTale ke cheDe samaya rAha joI rahevAnuM dUtane kahI rANe belyo " caMDa hAla AvI e prastAvamAM saMmati Apaze tyAra pachI te potAnI mucha maraDo maraDate parihAsachale badhe je "mArA jevA dhaLI dADhI muchavALA vRddha mATe tamoe e khelavAnI sAmagrI mokalI nathI " rANAnuM e madhura ketukAvaha vacana sAMbhaLI sabhAnA saghaLA leka paramAnaMde pulakita thayA. ane tenA te rasasikta vacananI saghaLA prazaMzA karavA lAgyA. eTalAmAM me putra caMDa sabhAmAM A sabhAmAM AvI teNe sarva vRttAMta sAMbhaLyo ketakanA vazavartI thaI pitAe je saMbaMdha thoDA samayanA mATe potAne karI mA te saMbaMdha putra zIrIte svIkAre ? e kucha ciMtA caMDanA hRdayamAM udaya pAmI teNe chevaTa sthira karyuM je te vivAdamAM samaMta thavuM yogya nathI. tene to siddhAMta rANAnA sAMbhaLavAmAM Avyo teNe putranI te siddhAMtamAM pragalabhatAmAnI vAraMvAra tene yogya zikhAmaNa ApI. paNa rANAnI saghaLI zIkhAmaNa vyartha gaI. te caMDane draDha saMkalpa karavI zako nahi rANAne be taraphathI saMkaTa AvI paDayuM eka tarapha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra TarDa rAjasthAna. caMDanI kaThora pratijJA ane saMka95, bIjI tarapha mAravADezvara raNamalanuM ghara apa mAna, te apamAna krame krame TUrnIvArya thaI paDyuM. zAthI ke tenA hajhAro mITha upadezathI rUDAM nehavALAM vacanathI anurodhathI AjJAthI. bhayathI, caDe, pitAne saMka9pa pheravyuM nahi. eTaleke draDha pratijJAvALA caDe vivAhanI darakhyAstamAM saMmati ApI nahi tyAre rANo, putra upara atyaMta kapAviSTa thayo. chevaTe raNamalanuM apamAna thAya tevI teNe pejanA karI. AveluM nArIyela potAnA vivAha mATe rANAe svIkAryuM. je putra upara pite hRdayane sneha rAkhato hato. je putrane covarAjya abhiSikta karI saMsAra kAryamAMthI nivRta thavA te udyoga karatuM hatuM. te putranAM evA AcaraNa! putra thaI teNe pitAnA sukha duHkhanI ciMtA karI ja nahi. pitAnA mukha sAmu teNe joyuM nahi. tyAre have te putrathI zuM upakAra thAze ! rANe atizaya rUSTa thaye, reSa paritapta hRdaye, putrano teNe puSkaLa tiraskAra karyo tejasvI caMDa mugo thaI u rahe, tejasvI caDe kAMI paNa belyA vinA pitAnA tiraskAra sahana kayA teNe eka paNa utara Ape nahi chevaTe rANAe gaMbhira svare kahyuM-DIka ! huMja te rAjaputrInuM pANigrahaNa karuM chuM paNa tuM nizcita jaNaje te rAjaputrInA peTe kaI putra saMtAnane prasava thAya to tAre utarAdhikArI paNAmAMthI vaMcIta thavAnuM che. tuM kasama khA tAro utarAdhikArane haka gayeevA kaThera vacanothI tejasvI caMDanA mastakane eka vALa paNa kaMpita thaye nahi. te acaLa bhAve, aTaLa bhAve. sthirabhAve ubho rahI akapita savAre belyo. are bApa ! huM bhagavAna eka lIMgadevanA nAme sapatha karI kahuM chuM je huM mArA utarAdhikArIpaNAne hakaka rAjI khuzIthI choDI dauM chuM. bhavitavyatAnA guDha lekhanuM koI khaMDana karI zakatuM nathI bAravarSanI bAlikA ne pacAza varSanA purUSanA hAthamAM ApI e vicitra vivAhanA yogathI je putra pidA thaye tenuM nAma mukulajI, mukulanI pAMca varSanI ummara thaI tyAre rANAe sAMbhaLyuM je yavanee gayA tIrtha upara humalo karyo ane te durAcara niSphara lokonA grAsathI puNya bhUmi gayAne bacAvavA bhAratavarSanA saghaLA kSatriya rAjAo sena sAthe jAya che. tyAre rANA lAze e kaThora mananuM avalaMbana karI potAnI uttarAvasthAne pavitra karavAno saMkalpa karyo. bhAratavarSanA saghaLA A rAjAone vizvAsa hato je rAjazAsana daMDa calAvavAmAM rAjAone behada pApa karavo paDe che atima vacamAM rAjya, dhana, viSayavAsanA vagerene tyAga karI vrata, anudAna, paramArthaciMtA tIrthagamana dAna vagere puNya kArya karyA vinA te saghaLA pApa dUra thAtAM nathI, evA vizvAsathI bhAratavarSIya rAjAo asAdhya vyApAre AdaratA hatA, parama IsalAmadharmAvalaMbI yavana tAtAe, AyanarapatinA tevAM anuSThAna karavAmAM vyAghAta Ape, saMkSepamAM teonA dhArmikakSetra upara humalAthI bhAratavarSIya rAjAoe rAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputAnA srI viSayaka ziSTAcAra. 153 cheDI nivRti dhama pALavA tyAga karI, pravRti dhama pALye, te divase. zatadru ane kAMggA nadInA kAMThA upara Avela pradhAna sAdhana bhUmi ane gayA tIenA uddhAra karavAnuM teonu pradhAna dhArmika kAra thai pasaM teene&Dha vizvAsa hateA che e te pApiSTa vananA karALa grAsamAMthI puNyakSe gayAnA uddhAra karaze. te te AlAkathI sAhaleAkamAM jAze. vizrvAsa, kAnA plAna prAya ane sanAyaka che, e vizvAsathI chelRAdita thaI bhAratanA zA nara tene sanananI sAthe mahAsaMgrAmAM utaravuM paDayu eza kAmamAM uttarI vI jIbhUminA utpAda karavA teja teonu tapazcaraNu hatu. Aja mahAzakAAkSa te cAra tacarajI karavA mATe kAryakSetramAM uta. te dusAdhya cheTanu gata ta khatna karI rAjyamAMthI vidAya thatI vakte rAjyamAM kaI rItanA a Mtaviplava na thAya tema te khArI nadosta karo tevuM pradhAna maMDaLa vIgerene bAlAvI kahyuM huM je vratanu anuSTAna karavA anutta thayeA che. tenata ati kaThora che. tetratanuM sArI rItanuM ughApana karI huM satara vIrA. teNe manamAM vicAryuM. je e kaThAra vratanuM udyApana karI devAmAM pAchA bhAvanAnA rUA zuM che. jo pAchA na AvuM te mukUlanI upajIvikA mATe A zAn ! khukUlanA mATe kAi rItanI sapati mukarara karavI joie. te samaye sAme uzeDhe teAEIsaDa pitAnA manAbhAva jANI khAlI uThayA " mukUlanI jIvikA ATe sitADana silAsrana, e sarata ane abhyudAra caMDanA khelavAthI rANAnA manamAM koi rItano saMde uttpana thAya tenA mATe rANAnI yuddhacAtrA pahelAM e divase ae, jhulanA atmika karI devA rANAne kahyuM tenI daDha pratijJA ane apUrva svAsa tyAga jai sadaLA vismita thayA. ekadama abhiSeka karavAnI geADhavaNa thavA lAgI pAMca vartAtA khAtmaka kSulane rAjyasihAsane besArI vIravaracaMDe sabhaLAnI pahelA tene rAsnepacegI sammAna samraga batAvI, tene anugata ane vizvasta thaI rahevAnI pratijJA karI. e meATA svAtyAganA kArya mATe saDane maMtrabhuvanamAM ucca Asana maLyuM ane evuM vidhidha thayuM je koi sAmata saradArane bhUmivRtI ApavAnA dastAveja thAya, temAM rANAnI sahI sAthe caMDanA bhAlAnu cina thAya. caMDanuM hRdaya mahatva, asahiSNutva, udAratna vIgere rUDAgruSNeAthI vibhUSita hatuM. te hakIkata tenA svAtyAganAM kAce jovAthI spaSTa rIte maluma paDe che. pitAnI gerahAjarImAM nAnAbhAi muphUlanAM mevADanAM ane maMtrI maMDaLanA maMgaLa mATe citAmAM caDe kAma karavAnuM zarU karyuM, paNa tenI rAjyazAsana caDhAvavA nIpraNAnIkAthI mukulanI mAnA hRdayamAM viSavRkSanuM khIja ropAyu, rAjamAtAe vicAryuM je putranI nAnI vayamAM pAte rAjyakAnI pAlAcanA karaze. paNa tenI te AzA pUrNa thaI nahi. tenI manovedanAnI sImA pira sImA rahI nahI. kuTIla hiMsAdveSanI procanAthI teNe hRdayamAM kRtajJatAne Azraya ApyuM nahi. kharekhara 20 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 TaeNDa rAjasthAna. rIte tenuM hRdaya prakata pazubhAvathI pUrNa thayuM. te caMDanA AtmArtha tyAga vinA rAjamAtA thAta nahi. pAzANuthI hRdaya bAMdhI kharekharI rAkSasI ane pIzAcInuM rUpa dhAraNa karI te caMDanA behada guNa bhulI gaI ane caMDanuM ja aniSTa ane apayaza karavA taiyAra thaI. kRtA rAjamAtA caMDanA dareka kAma upara IrSyA ane dveSathI jovA lAgI. chevaTe caMDanuM koI chIdra mAluma na paDavA kevala amUlaka kAraNa ane adhama pravRttine vaza varatI thaI. caMDanA sArA kAryamAM doSarepa karI bolI " rANe nAma mAtrane thaI naya ane prakRta rANe pote thaI jAya ema caMDa prayAsa kare che." tejasvI aMDe te saghaLe viSaya jA. te jANato hato je nAnAbhAInA maMgala mATe ane rAjyanI zrIvRddhi mATe teNe svArthane hema karyo che. paNa tenA te suddhi sArA kAryanuM AvuM pratidAna ! - caMDanA unnata daradayamAM ghara AghAta lAgyuM. te vihANa rIte jANato hato. je jagatamAM sarala vyavahAnuM prakRti pratIdAna nathI. te chAtI sAmI rAkhI hRdayamAM zatrunI charIne ghA laIvedanA bhogavavA taiyAra hato paNa evA anyAya apayazane ANuM mAtra be je sahana karavAne taiyAra nahoto. evA anyAya ane ayaktika doSAropane mATe teNe mAtAne sumINa vacananA tiraskAthI kahyuM. "mA ! tamArA samajavAmAM bhrama che. mAre je cItADanA rAjasiMhAsane besavAne abhilASA hata to tamane Aja keNa rAjamAtA karata. vALa! tethI mAre kAMI satI nathI kAMI vizeSa duHkha nathI. kevaLa lakhaeTaluMja che je citoDa zakya chIne jauM chuM cIDanA bhAgyamAM bhayaMkara duHkhadAyaka ghaTanA lakhelI che. tene vicAra karI huM hakhita chuM. je thAya te khara! huM te have ravAnA thAuM chuM. have rAjazAsanane bhAra ApanA hAthamAM seMpAye, kevaLa ApanAja upara have rAjyanuM sukha dukha, saMpada ane vipada rahela che. je ne ! zizadrIya kuLanI mAna maryAdA jAya nahi. cIDa che udAra hRdayavALo caMDa mAMdurAjya tarapha cAle. mAMdurAjAe tene meTA satkAra ane saMbhramathI svIkAryo.teNe hAllAra nAmane janapada caMDane bhUmIvRtImAM A pRthvImAM prakRta kRtajJatA kayAM che ! te apAcivAdhana che. te svargIya padArtha che. ahiMsAnA, dveSanA, svArtha paratAnA, ane vizvAghAtakatAnA adha narakakupamAM te pavitra svargIya ratnanuM astitva kayAMthI hoya. je jenuM e pavitra svargIya ratnathI hRdayavibhUSita che. te mAnava chatAM devatA. te ati sAmAnya AgAmI hoI vizvane pujanIya che. vIra hadayacaMDe AtmasvArthamAM jaLAMjaLi dIdhI pitAnA oramAna nAnA bhAIne rAjasiMhAsane teNe besAya tenI teNe saMmmata bhAve karI karI e mahatva ane udAratAnAM udAharaNa kaI mAnavanA caritamAM mAluma paDe che ! e apUrva kRtyanA anuSThAnathI caMDane zuM maLyuM. hiMsAnA, dvAnA svArthaparatAnA, ane vizvAsaghAtakatAnA dhanarakakupa jagate tene ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputAnA srI LikSyaka ziSTAcAra, 155 badalA ApyA. te pitRrAjayanA tyAga karI gayeA. krUra ciratavALI AzmAna mAe tene deza cheDI jAtAM vAra nahI ekavAra tene pheravI pANa lAvavA ceSTA karI nahI, paNa rAjamAtA AnaMdita thai vizeSe karI, tenA pitA, bhrAtA, ane khIjA saMbadhIone hanI hada raphI nahI. sudaranagarane tyAga karI te ciMtADamAM AvavA lAgyA. sahunI pahelAM mukUlanA mAmA sAdhana mAravADanI marU bhUmi cheDI mevADamAM AnyA. cADA divasa pachI ceAdhano pitA raNumala, tenA anucarA ane parivAra sAthe AnyA. mAravADamAM makainA zaTalA khAI jenA gaLAM sukAI gayAM hatAM, te Aja mevADamAM ghauMnA roTalA khAI mumULanI jaya vAMchavA lAgyAM. kUTanitI jANanAra AzAmInA hRdayano bhAva kANu jANuvA sama che ? mAravADanA uttama prAMtamAM besI je Aja sudhI svanA sukha seAgavatA hatA. Aja tee svargathI paNa mATI mAtRbhUmine tyAga karI mevADanI bhUmimAM zAmATe AvyA ? tenA hRdaya mAMhenI durabhI saMdhi keNu jANI zake ? raNamala zizu daiAhitrane kheALAmAM lai mahArAja bAppArAeLanA si'hAsane beThA. rANAnA tra cAmara vIgera rAja cinha tenA upara hAvA lAgyAM. AnaMda ane sukhanI lahera raNamalanA hRdayamAM phrIDA karavA lAgI. te manamAM bhAvi sukhA netA hatA. khALaka mukula krIDA sakta hoi. tyAre rAjasabhA che|DI bahAra jatA. tyAre raNamala ekatA te siMhAsane besatA ane saghaLAM Ajacinha tenA upara dharAtAM hatAM. raNamalane makasada ane gUDhAzaya koI samajatu' nahotu je koi samajatuM hatuM te tenAthI pratikULa thaI rAjayamAM rahe tema nahotuM. raNamalanA kharAba makasada, eka AsAmI sArI rIte jANatI hatI. rAzAMDa rAjanA e durAcaraNa joi te manamAM bahu dAha pAmatI hatI. te zizekriya kuLanI vRddha dhAtrI (dAi) + rAjakumAranA rakSaNAvekSaNanA bhAra tenA hastamAM hatA. vIravara khApArALanA sihAsanane kakhajo zuM rAThoDa rajaputA karaze? durjananI vizvAsaghAtakatAmAM zizAdIya kuLa zuM anaMtakALanA mATe vinAza pAmaze ? evI rItanI gabhIra ciMtA te dhAimAnA hRdayamAM udaya pAmI dArUNyu duHkhathI ghaNAthI ane abhimAnathI uttejIta thaI teNe muphUlanI mAnI pAse jai kahyuM. "tuM zuM kAMi jotI nathI. " : rAya Adhaja ceAdha puranA sthApana kartA. x mahAtmA TADe kahela evI dAImA hiMdurAjakuLamAM atyaMta saMbhAta ane Adara pAme che. tenA saMtAna putra rajaputa rAjAo sAthe sArA bhabhakAthI ane dAIthI raheche. teonI bhumi vRti paNa rAjya taraphathI maLe che, dutapaNA vigerenA vivasta kAyA rAjamAM te kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 TeDa rAjasthAna. tuM kAMI samajatI nathI ! tArUM pitRkuLa, tArA zizusaMtAnane rAyasiMga hAsanathI bhraSTa karaze nahi maMgaLAkAMkSiNI dAImAnA vacana sAMbhaLI rAjamAtA vizama saMdehamAM pala. ATalA divasa sudhI evI rItano saMdeha, tenA hRdayamAM udaya pAmyuM hatuM. A kSaNe tenI avasthA evI saMkaTApanna hatI. te teja bhaNatI hatI te saMkaTamAMthI nisarI javA purepurI ceSTA karavA lAgI durmati rAmale pitAne IrAdo pAra pADavA chAne chAne SaDayaMtra karate hate. viSama saMkaTamAM paddha, benazIba rAjamAtA, pitAnA rakSaNa mATe cAre tarapha jovA lAgI. potAnA rakSaNa mATe kevA upAya javA, tenI cIMtA karavA lAgI. paNa upAya ke teNe durAzAne vazavitanI thaI pitAnA caraNamAM dharAvAta karyo che. Ajane pracaMDa caMDa citoDamAM hatate vipada pAse AvI zakata nahiM paNa rAjamAtAe kRtapizAcInI mUti dhAraNa karI pitAne sarvanAza kare che. chevaTe AvelI vipadamAMthI uddhAra pAmavA, te ekavAra potAnA pitA rapa pAse gaI. vaLI tIvra ane kaThora vAkaye, tenA te durAcaNanA kAraNe mATe te pUchavA lAgI, paNa pitA pAsethI pratyuttaramAM teNe je sAMbhaLyuM tethI tenuM hRdaya kI UThayuM. tenA hRdayamAM daMDha pratItI thaI je AtatAyI raNamala tenA prANakIya kamArane sarvanAza karavA taiyAra thayuM che. e vipatakALamAM mahIpInA sAMbhaLavAmAM AvyuM caMDanA bhAI raghudevane durAcara raNamale vadha karyo. AvA kharAba samAcAra sAMbhaLI rAjamAtAnA hRdayamAM ghora saMdeha utpanna thayA. bhUmivRttimAM kelavArA ane kaverIyA nAmanA be pradeza raghudeva bhagavate hatA. te kelavArAmAM vAsa karI rahete have raNamale tenI pAse sammAnasUcaka be rAja paheraveza bheTamAM mokalyAM. sammAnasUcaka rAja paheraveza bheTamAM Ave ke turata rASae te paheravA joIe e anAdi niyama che. anAdi niyama che eTaluM ja nahi paNa te ziSTAcAra che. raideva jyAre bheTamAM Avela e rAjA paheraveza paheye eTalAmAM tenI sAthe AvelA durAcAra guptacare charI mArI tene vadha karyo. ema kahevAya che te guptacara ghAtaka heI durAcAra raNamala taraphathI AvyuM hatuM. radhudeva, atyaMta zrImAna dharmaparAyaNa sAhasavAn yuvA purUSa hatuM. tenA anupama guru ane ziAya mATe rajapute tenA upara atyaMta prIti rAkhatA hatA. tenA asvAbhAvika zocanIya mRtyuthI mevADavAsI rajapute gaMbhIra zokamAM AvI paDyAM. mRtyu pachI tene devasaMmAna maLyuM mevADamAM te pitRdevamAM Asana pAmyA. mevADanA loko tenI pratimUrti laI tenI pujA karavA lAgyA. prAtyahika pUjA vinA prativarSa bevAra raghu devanI pUjAvidhi moTA kumadhA" thavA lAgI. e samaye rANAthI te rAjyanA sAmAnya bhikSuka sudhAMta te utsavamAM bhAga letA hatA. siha darosa nimitte mevADamAM prativarSa eka utsava thAya che. te utsava divase ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputAnA zrI viSayaka ziSTAcAra, rAjamAtAne, ciMtA ane AzakAnI have sImA rahI nahI. durAcAra raNamale jyAre raghudevanI hatyA karI tyAre te bALaka muphUlane vadhu kema na kare! bhAvi viSamAMthI khacI javAnA eka sattupAya zeAdhI kADhavA tatpara thaI. te jyAM najara nAMkhatI tyAM navI navI AphtA, kSaNe kSaNe tene bhaya dekhADatI hatI. tenI cAre bAjue zatru hatA. cAre bAjue vizvAsaghAtaka raNamalanA leke jovAmAM AvatA hatA. cIteADamAM je UMcA sammAnanuM kSamatAsUcaka pada hatuM te pada upara narAdhama raNamalanA kuTakhI ane snehI mANasA caDhI beThA hatA. TukAmAM cIteADamAM saghaLuM duta raNamalanuM vazIbhUta hatuM. saghaLA leAkeA, raNamalanA hAthamAM krIDAnA putaLAM tarIke hatA tyAre have mahISInA pakSanu avalakhana karI zizeAdIya vazanA kANu uddhAra kare ! bAppArAeLe ropela vaMza vRkSane nAzamAMthI kANu have bacAve ! koI nathI. mAtra ekaja AzAmI che. te deva rita udAra hRdayacaMDamahISInI saghaLI AzA niSphaLa jAvA lAgI. te cAre bAjue judAM judAM amagaLa ane dunimitta jovA lAgI. AvA mahA saMkaTamAM paDI teNe mahAvIracaMDanu smaraNa karyuM. caMDanI bhavISyada vANI tene yAda AvI. jema jema samaya jAte gayA tema tema tenuM hRdaya kaMpIta thavA lAgyuM. nizvArUNa pIDA ane AtmadrAhitA sahuna na karatAM, pAtAnA agA(r)nA duSkarmanA pastAvA sAthe caMDane rAjyanI saghaLI hakIkata kahI meAkalAvI. te samaye, caDa dUra dezanAM rahetA hatA paNa cItADanI rojIMdA hAlatanI ta haMmeza khabara rAkhatA hatA te eka kSaNa paNa cItADanA maMgalanA mATe udAsIMga rahetA nahotA. mukula jananI vipamAM paDI, tenI madada mAMgaze evI tene prathamathIja dhAraNA hatI. durAcAra rAThoDanA atyAcAramAMthI cIteADanA uddhAra karavA te sAvadhAna ane tatpara hateA jananIne patra maLavAthI teA te vIlaMba karyA vInA jyAre te cItADane parItyAga karI mAMdunagaramAM gayA hatA. tyAre beze Aheraya ( zavara ) parIvAra sAthe tenI sa`ge mAMdunagaramAM gayA hatA sarala hRdaya kArya kuzaLa caDe vImAnAne chAnAithI kahevarAkhyuM. " cAre taraphanA gAmaDAmAM bheAjana ApavA. haMmeza vIzvasta dAsa dAsI sAthe muphUlane lai tame nagaranI bahAra jazeA, krame krame eka e gAmamAM rahetA rahetA cItADanA dUra gAmaDAmAM jaI nIkaLazeA. paNa dIvALInA * dIvase gAsudanagaramAM + AvI rahevAnu bhulavu nahI. jo tema karavAmAM bhula thAze te saghaLu vyartha thaI jaze. 157 caitra mAsanI dazamanA dIvase, mevADanA pratyeka gahastha, radevanI prati mUrtinI pujA kare che. rajaputa strIo, radhudevanI pratimurtinI pujA karI tenI pAse peAtAnI satatInA maMgaLanI kAmanA karI mAgeche. hAla mevADamAM, kSetrapALa devanI ane raghupALa devanI samAna pujA thAya che. rahyudevanI pujA pati sAthe, grIsanA uDAsadevanI pujA vidhinuM vizeSa sAdRSya che. * dIvALI utsavanA dIvase, pratyeka hIMdu ghera ghera dIpamAlA prajvalita kare che. : citADa thakI mAlava tarapha javAmAM je eka praznata mArga che. te mAnA ucasnA bhAgamAM geAsuda Avela che. gAsada citADathI sAta mAla upara che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADe rAjasthAna. mItrAcita sadupadeza vacanA maLavAthI rAjamAtA, saMpUrNa bhAve Azvasta ane prakRtIstha thaI. tenA hRdayamAM nUtana AzAne sa'cAra thayA. caDanI salAha pramANe karavAmAM te eka kSaNanA mATe paNa udAsIta thai nahI te khamaNA utsAhathI kAma karavA lAgI. krame dIvALInA utsavanA dIna pAse AvavA lAgyA. 158 mukula, peAtAnA mANasA sAthe gAsuMda nagaramAM AvI paheAMcyA. tyAM rahI nagaravAsIone bhAjana Apyu. krame dIvasanA avasAna thavA AvyeA. saMdhyAnu adhakAra saghaLe ThekANe chAI gayuM. tepaNa caMDa AbyA nahi. eTalAmAM gheADAnA dAkhaDAnA avAja sAMbhaLavAmAM AvyA. te sAMbhaLavAthI teonA hdayamAM navI AzAnA saMcAra thayA. dekhatAM dekhatAM cAlIza savAre, teonI pAsethI cAlyA gayA. te cAlIza savAramAM caMDa chadma veze mekhare savAra thai cAlyA hatA. nAnAbhAI mukulanI pAse AvatAM caDe, samAna sabhrame tene sa`keta karyuM. peAtAnA keTalAka pasaMda karelA anucara sAthe citADanA daravAjA pAse te AvI pahoMcyA. bAkInA keTalAka anucarA tenI vAMse cAlyA. keAie caMDanI praca'Da gati rokI nahI. rAmapAla nAmanA dvAre caDa paheAMcyA. tyAM dvArapALAe sa`sukha thai tene paricaya puchyA ! caDe gabhIra svare uttara ApyA, "ame saghaLA rajaputa saradAra chIe. cItADanA paDakhAnAM nAnAM gAmaDAmAM amArUM vAsarathaLa che rAjakumAranA utsavamAM ceAgadAna karavA mATe ame saghaLa geAsuda nagaramAM gayA hatA. Asamaye tene kIllAmAM rAkhI devA AvyA chIe." evA uttarathI teonA manamAM kAMi saMdeha utpanna thayeA nahI te saghaLA eadeze kIllAmAM peThA. paNa jyAre vAMsenu bAkInuM daLakhala AvI pahAcyuM. tyAre dvArapALAne sa Mdeha thayA tethIteenA jANavAmAM AvyuM ke have sarvanAza thai jAze. dvArapALeA talavAra laI sAmA thayA. sIyAnamAMthI talavAra kahADhI caMDa phredhavALA siMhanI jema dvArapALA upara paDayA. banne daLa vacce dhIMgANuM thayuM caMDanA paricita gabhIra nAda sAMbhaLI tenA anugana zakharee pAtAnuM kharU rUpa dhAraNa karyuM. te dvArapALanA sahAra karavA lAgyA eTalAmAM kIllAnA pati bhaTTI saradArane hallA karI caDe pakaDI lIdheA. tenA anucarAe dvArapALane khaMDa vikhaMDIta karyAM. vaLI teo pratyeka rAThoDane tenA gupta sthAnamAMthI lAvI tenA sahAra karavA lAgyA. e gabhIra kALI caudazanI rAtrIe rAThoDamAMthI be traNa vIra purUSA caDanA hAthathI bacI gayA te saghaLAmAM enazIkha raNamallanA mRtyu vRttAMta sAMbhalavAthI zAka thAya tevuM nathI. paNa tethI hasavuM Ave tevuM.che. durAcAra raNamalla peAtAnI putrInI koi paricAhikAnA rUpe mugdha thai bala prayAga karI pAzavIkAma vRttinI ritAnA sAdhatA hatA. gharanA bahAranA bhAgamAM dhIMgANuM che, tenA zatrue tenA x rAmapAla arthAta rAmacaMdranuM siMhAra, daravAjo choDI rAmapALamAM javAya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputone strI viSayaka ziSTAcAra 159 saMbaMdhIone saMhAra kare che evI khabara durAcArI raNamalane paDI nahatI madirAnA kephamAM, aphINanA kephamAM ane ethI vadhAre mADaka kAmanA kephamAM vRddha raNamala pitAnI jIvanatiSINa bahuLatAmAM vaLagI kevaLa bebhAna thaI paDaye hato jaghanya kAma vRddhinuM anusaraNa karI durAcAra raNamale satInuM amulya dhana pativRtApaNuM khaMDita karyuM hatuM. Aja ekadama tenA duSTa kAmanuM phaLa tene maLavAnuM che, Aja te strInA dArUNa pravaratApe tene sarva nAza thaze, Aja duSTa raNamala A lakane parityAga karI puSkaLa vedanA bhogavavA narkamAM jAze. rajaputa mahIlAnuM sattama satItvadhana pAkhaMDa raNamale haraNa karyuM tethI sarva zaktimAna vidhvaMbhara pAse te adozIta gaNAze? ATalA divasathI raNamalanA asadAcaraNa yukata pratiphaLa ApavA je suganI rAha jovAtI hatI te suyoga, piteja AvI pahaM. rajaputa strI dhIre dhIre zayyAmAMthI uThI, te duvRttanI mAravADI pAghaDI ukheLI tene tenAthI teNe zayyA sAthe draDha rIte bAMdhe. te paNa raNamallane nidrA bhaMga thaye nahi. raNamalane tenA bhAgyanA kaThera ane bhayaMkara hastamAM soMpI. te strI cAlI nIsarI. gheDA samayamAM caMDanA sinike yamadUta pramANe te gharamAM peThA. te paNa te nizAbAja pAMkhaDIne nidrA bhaMga thaye nahi. jyAre caMDanA sainikanI mATI cIse teNe sAMbhaLI, ke tarata teno nize tenI nidrA sAthe bhAMgyo. teNe AMkha ughADI jevuM je saMkaTa pAse AvI ubhuM che. zatrunA raNonmata daLathI potAnuM ghara bharAI gayuM. saghaLA teonI talavAra sAthe tenI zayyA tarapha doDayA. nidArUNa kopathI ane ghAsAthI tenuM saghaLuM aMga saLagI uThayuM. zasyAmAMthI jaladIthI uThavA raNamale ceSTA karI paNa manohInInI praNayazaMkhaLAe baMdhAyela hoI te uThI zake nahi. puSkaLa prayatna ane ceAe mUDha raNamala zayyA thakI ubhe thaye khare, paNa te dusAdya prema baMdhanathI chuTa thaI ubho thaI zake nahi. chevaTa raNamalle te saghaLI zayyA sahita ubhe thaye. te zayyA, tenA pRSTa deza upara hovAthI kAcabAnI DhAlane AkAra dhAraNa karatI hatI. pAse eka pItaLanuM pAna pAtra hatuM. keI paNa zastra hAthamAM na AvavAthI raNamalle te pAna pAtrathI keTalAka sainikane bhUmi upara suvArI dIdhA. paNa agaNya zatru sainikamAM te zI rIte vizeSavAra bacI zake eka dama eka baMdukanI goLInA prahArathI te banazIba maraNa pAmya. aneka lokone vizvAsa che je Aya loko, hAlanI baMduka ane topa jevA astrathI vAkephagAra nahetA ane purANAdi graMthomAM je AgneyAstrano viSaya mAluma paDe che te saghaLuM kavikalpanA prasta che. ame bhUkana kaThe bolI zakIe chIe je jeonI evI dhAraNA che. teo saMpUrNa brAMta che baMdukanA jevA ane tapanA jevAM astro ghaNuM junA kALathI Aryo vAparatA AvyA che. vedamAM tapa jevA astranI vAta che zukranIti nAmanA graMthamAM baMduka ane tene viSaya nIce pramANe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 TaDa rAjasthAna. raNamalane putra dharAva, te samaye, nagaranA dakSiNa bhAgamAM vasate hate. pitAne ane AtmIyajanane kaThera durdazAmAMthI bacAvavA na jAtAM, te eka teja raphatAra ghoDA upara caDhI palAyana karI gaye. tejasvI caMDanI bhISaNa pratize pipAsA tethI Samita thaI nahI. dharAva palAyana karI game ema jANI tene pakaDavA caMDa tenI vAMse paDaze.dharAva, caMDanA humalAmAMthI bacAze nahi ema jANa haravAzaMkala nAmanA parAkramI rajaputanA Azraya nIce cAlyA gaye. caMDe muMdaranagara kabaje karI lIdhuM. zikIya vaMzanI rAjyalakSmInuM rakSaNa thayuM, tyArathI bAra varSa sudhI muMdaranagara te vaMzajenA kabajAmAM rahyuM. bAra varSa pachI rAThoDa rajaputo, tenagarano uddhAra karI zakyA. yodhapuranA bhavisthApana kartA edharAvane A sthaLe choDI ApaNe have mevADanA ItivRttanA saMkalanamAM pravRtta thaIe. to paNa A sthaLe be ghaTanAno ullekha karyo zIvAya, te kAmamAM pravRtta thavuM ucita nathI. zizadIya vaMzane zI rIte gadhvArane pradeza ma, ane rADa vaMzana yodhava muMdaranagarane zI rIte pAme, te viSayanI samAlocanA karI cukUlanA rAjyanI samAlocanA ApaNe karazuM. vipadanI upayogitA, suphaLadAyika che, vipada saMpatanI janatriI che. je vipadakALamAM samajIne kAma kare che, te jaladIthI saMpa6 meLave che, vipada tenA upara humalo karI zakatI nathI. dharAva, rAjadhanathI vaMcita thaye. tene pitA dhIMgANAmAM marA, tenA AtmIyajane nAza pAmyAM. hAla te mahAvipadamAM nAlikaMdvividheyahatkSudravibhedataH / tiryagurdachimUlaMnAlaMpaMcaktistikaM mulAgrayorlakSabheditilaviMdugutaMsadA mukASTApAgabughnaMcamadhyAMmulidilAMtaraM khati'gnicUrNasaMdhAnIzalAkAsaMyutaptadA laghunAlikamadhyetampradhApatisAdibhiH yathAyathAnundhakasAraMyathAsthUlabilAMtaraM yathAdIrdhabRhadgolaMdUrabhodatathAtathA bRhannAlakisajhaMtatkASTabudhvavivarjitaM pravAhyazakaTAyaistusaMyutaMvijayapadaM e zIvAya vaizampAyana saMhitAmAM tenuM vizeSa viSaNuM ApeluM che. asicurNa (dArU) zI rIte banAvI tenI hakIkata paNa te saMhitAmAMthI nIkaLI Ave che mahAbhAratamAM paNa- __ayaHkaNapacakrAzmabhUSaMDayudyatabAhavaH / kRSNa pAryoMni dhAMsaMtaH krodha sNmchita garaH bhArata TIkAkAra nIlakaMThe ayaHkazyane artha nAlikAstra kahela che. mAtra loha gulikAn pibatI tinat tathA vidhaM lohamayayaMgaM yena AneyauSadhavalena garbhasaMbhUtA loha gupikA-kSipyene. nIlakaMTha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputAnA srI viSayaka ziSTAcAra, 161 paDayA. paNa te viSada tenI bhAvisa pat ane unnatinI seApAna svarUpa thaI. te bIkaNanI jema e vipamAM vimUDha ane bhagnahdaya thai esata teA rAThoDa kuLanA bhAgyamAM zuM hata, te kAMI khAlI zakAtuM nathI. tema thAta te tenuM vizALa kItikSetra ceAdhapura kANu sthApata ! tenI cAre tarapha duzmanA, cAre tarapha AtA, te paNa te kSaNavAra nirUtsAha thaye nahi. kevaLa adamya sAhasa, kaThora udyama ane rUDA adhyavasAyathI te meTI AphtAne tarI sa panA uMcA pagathIyA upara jai beThA. ceAdharAve, saMkaTamAM paDI palAyana karI haravAzakala nAmanA parAkramI raja putane Azraya lIdho. rAjasthAnamAM eka jAtanI dharma samiti che. te dhama samiti mAMhelA AzAmIe kumArAvasthAmAM potAnI ummaraneA kALa kahADhe che. agaro ke tee vIra kSatrIya che paNa te vIrarasa sAthe dharmanA zAMta rasa maLI, teenI adabhUta zAbhA Ape che. atitheyatA ane paropakAraja teonA dharmanA mULa maMtra che. kALI aDadhI rAtrIe kAi atithI tenA AzramamAM Ave te te rajaputa sanyAsI zayyAmAMthI uThI, tenI yukata abhyanA karI, khAnapAnanI geAThavaNu karI Ape che, temAM peAtAnA anAhAre, anidrA ane duHkhamAM rahevuM paDe te tema karIne paNa te atithInI prasannatA meLavatA. vipadamAM paDI kAi teonu zaraNAMgata thAya tene tenI sAthenA zatrubhAva hAya tA bhulI jaI atithInA satkAramAM matta rahe che parAkramazALI haravAza'kaLa te sanyAsInA saMpradAyamAM rahetA hatA. te saMpradAyanI zAkhA prazAkhA hAla paNa rAjasthAnamAM jovAmAM Ave che. agAu mApaNe kahI gayA chIe je ceAdharAja sakaTamAM paDI heravAza kala nAmanA parAkramI rajaputanA Azraya nIce gayA. te haravAza'kalanA pradeza paryaMtanI gALImAM hatA, rAjA, prajA saradAra vIgere e sa'pradAyane nANAM vIgerenI madada ApI, tene nIbhAva calAvatA hatA. e udAsIna sanyAsIe annatra ane sadAvrata rAkhI potAnA dharmanI krIyA khajAvI rAkhatA hatA. hAlapaNa adhaHpatita mevADanI avasthAmAM rANA rAjA prajA vIgere e sapradAyanA nirvAha kare che. aneka lokanA mukhathI sAMbhaLavAmAM Ave che, je manuSya, asabhya avasthAmAM AtitheyatAnuM AcaraNa kare che. paNa te khelavuM keTalu yuktiyukta che te vAMcanAranA saheja ghyAnamAM Avaze. haravA za`kala jevA, vizvapremIka maheAdaya. jyAre a sabhya gaNAya, tyAre A jagatamAM have sabhya kANu tenI zeSa karavI raheche. uttama kapaDAM bhUSaNu vIgere paheravAthI sabhyatA kahevAya ! anAtha, dIna daridrane kAMi paNa ApyA vinA peAtAnAM peTa bharavA te sabhyatA gaNAya! te sabhyatA tA mAnavanI sabhyatA nahi te teA pazunI sabhyatA kahevAya. haravAza kala jevA paramakArUNika mahAtmA A jagatamAM pedA thayela che ke te viSaya viSama sazaya che. 21 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. rAtrInA khIjo paheAra hatA. sadAvratanuM dainika anuSThAna purU karI, sanyAsI haravAza'kala visAmArthe zayana karatA hatA. eTalAmAM ekasAvIza anucara sAthe ceAdharAva tenA AzramamAM abhyAgata thayeA. eTalAmAM haravAzakale uThI, teone AdarathI bhASaNa karI Asana ApyuM. te saghaLA Asane beThA have tenI khAnapAnathI zI rIte sarabharA karavI tenI ciMtA te karatA hatA. ravAza kaLa pAse, khAnapAna ApavAnI kAMI paNa sAmagrI nahotI. tenA gharamAM " muja" nAmanu eka jAtanuM kASTha hatu. te kASTha raga karavAnA kAmamAM Ave che. paNa jyAre dubhikSa ane anna kaSTa AvI paDe, tyAre mArU bhUmi nivAsI dIna daridra loko te kASTha bhakSaNa karI prANa dhAraNa kare che. rAtrInA samaye annAbhAva hAi haravAza kaLe te kASTha bheAjya padArthAMmAM vAparavAnu nizcita kayu. te lAkaDAnA kaTakAne sUkSma rIte leATa karI, temAM sAkara masAle teNe bheLase. sannAsI haravAza kaLe, te leAjya dravya taiyAra karI ceAdharAva pAse lAvI mukayuM ane belyA " bhikSAdvArAe, je kAMI anna Aja maLyuM hatuM te saghaLu vaparAi gayuM. A kSaNe je kAMi bAkImAM che te tamArI pAse me raju karyu che. rAtrI adhika gaI che, have koI rItanA upAya nathI, anugraha karI, A bhrAjya draSya svIkArI prasanna thAo. AvatI kAle uttama khAnapAna taiyAra karI huM Apa sAhebanI sevAmAM raju karIza." tenI namratA ane zILatA joi atithi saMtuSTa thayA. tenA Atithya satkAranI ghaNI prazaMsA karI, te khAdya sAmagrI teee svIkArI. thADA samayamAM atithi nidrAnA sukAmaLa kheALAmAM paDI gADha nidrAmAM paDI citADanI vItelI saghaLIkhInA bhulI gayA. te muja kAinA raMgathI tenI mucha raMgAi gai hatI. prAtaHkALe uDI, teo parasparanAM mukha vismaya bharelA netrathI jovA lAgyA. zI rIte tenI muLa vikRta varNavALI thaI tenu kAraNa teo vicAravA lAgyA. paNa sucatura sanyAsI haravAza kaLe. tenuM kharU kAraNa chAnuM rAkhI teene utsAha ApavA AvAsapUrNa vAkaye kahyuM. vAkayanI dhusara homAvavI jema navIna jIvananI uSAthI navIna rAga dhAraNa kare che, tema huM nizcaya karI kahu chuM je tamArUM bhAgya navIna jIvana `dhAraNa karaze. : 162 hasthAza'kaLanAM AzrvAsana vacanathI utsAhita thai, teoe haravAza kaLane potAnA daLanA aMdara dAkhala karyAM; ane tenI sAthe, teo mIvA nAmanA pradezanA saradAra pAse gayA. te saradAranI azvazALAmAM ekaso aDvA hatA. sIve saradAranI ane pavanajI nAmanA saradAranI madada lai ceAdharAva pitRrAjyanA uddhAra karavAmAM sakalpa karavA lAgyA. ceAdharAva tenI sAthe suMdaranagara tarapha cAlyA. sudaranagaramAM rahelA caMDanA be putrA yAdharAvanI evI rItanI caDhAInI hakIkata jANatA nahAtA. eTale ke te nizcita bhAve vizrAma karatA hatA. eTalAmAM ceodharAve, daLa sAthe jai tenA upara humalA karyAM. A akata humalAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputene strI viSayaka ziSTAcAra. 163 zizadIya be bhAIo nirUtsAhita na thayA. te banne pracaMDa vege zatrunI sAme thayA. codharAva kevI rItathI sahAya saMpanna thaI AvyuM che ema caMDanA putra kaMthaDajIe pahelAthI joyuM nahi. kaMthaDajI ane muMjae, dharAvane daLa baLamAM halake gaNI, tenA humalA upara sAme humale karavA taiyArI karI. e apari madazitAnuM ane hIna buddhitAnuM viSama phaLa teoe tarata jogavyuM. yodharAvanA bhayaMkara lazkaranI pratirodha karavAmAM hIna buddhi kaMthaDajI, potAnA puSkaLa sainika sAthe yuddhamAM paDayo. nAno bhAI muMjajI, palAyana karI gaye, paNuM tema karavAthI te dharAvanA karALa grAsamAMthI bae nahi. te gadavAra rAjyanI sImAmAM pahoMcI gayA. tyAM vijayI dharAve tene pakaDI pADayuM. tyAM ja tene vijaya dharAva thakI nipAta thayo. e rIte rAThoDa vIra yodharAve tenI pracaMDa prati ghAMsAMni paritRpti karI. A saghaLAM kAma karI dharAva niHzaMka besI rahyo nahi. tenA manamAM satata AvatuM hatuM je varavara caMDa, bhISaNa muti dhAraNa karI tenI vAMse Ave che. dukAmAM codharA nizcita na rahetAM, pitAnI avasthAnI sUkSma hakIkata jevA lAgyuM. teNe vicAryuM je caMDanI sAthe tenI tuLanA thAya te temAM te niHsahAya gaNAya tevuM che, te pArakAnA daLa baLanI sahAye AvA kaThora yuddhamAM utaryo che. teo to mAtra eka vAra ke be vAra tenI madada kare tevuM hatuM. jyAre mevADanI vizALa senA AvI, tenA upara humalo karaze, tyAre te tenI madadathI Atma rakSA karaze, evA vicAra tenA manamAM AvyA karatA hatA. A vivAdane prathama ane pradhAnauttejaka teno bApa raNamala hato. tenA ja dezathI rATheDa vaMzIya ane zizadIya vaMzanA vacamAM bhayaMkara kalaha cAlyA. AvI avasthAmAM vivAda bhaMjana karavAnuM ucita che. e pramANenI jJAna garbhaciMtA karI, dharAve caMDanI pAse saMdhinI darakhyAsta karI. te daramlAstamAM teNe saghaLo gadavAra pradeza caMDane ApavAnuM kabula karyuM. je sthaLe caMDanA bIjA putra muMjAjIne nipAta thayo hato, te sthaLa mAravADa ane mevADanI hada svarUpe gaNavuM ema daramnAstamAM kahI mekalA, dharAvanI saMdhinI darakhyAsta maMjura rahI. banne vaMzavALA rajaputA, gayA vRtAMta bhulIne saMdhisUtrathI baMdhAI eka bIjAne 8dayamAM dhAraNa karI, pragADha mitratA sAthe vartavA lAgyA. mevADa patine je samRddha gadavAra rAjya maLyuM te rAjya, mevADapatinA rAjyanI aMdara so varSa rahyuM. kAyamanI prasiddha utarAdhikAritva prathAne vyabhicAra thavAthI gadavAra pradeza, mevADezvaranA kabajAmAM Avyo. paNa teja pradeza teja vyabhicAranA kAraNe traNa varSa pachI tenA hAthamAMthI gaye. viravara udAra carita caMDanA apUrva svArtha tyAgathI mukUlano saubhAgya sUrya udaya pAme, paNa te sUrya bahu kALa uditAvasthAmAM rahe nahi maLyAhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 TADa rAjasthAna. uMcAmAM uMcA gaganamAM caDhI te akasmAta rAhugrasta thaI gayA. mukulanA nidArUNa adhaHpAta thayA. nAnIummaramAM rAjocita guNagrAmathI vibhUSita thaI, te zizeAdIya vaMzanuM zAsana calAvavAmAM purepuro zaktivALA thayA kharA paNa daivanI aghaTita ghaTanAthI te sAbhAgya ghaNA dIvasa te bhegavI zakayeA nahi. te je samaye eTale, i. sa. 1398 mAM citADanA sihAsane beThA te samaye saghaLA bhAratavarSamAM eka navA yuga pravatye bhAratavarSanA aitihAsika srota, eka judI dizAe cAlavA lAgyuM. vIra kesarI, taimura potAnI vijayI senA laI e samaye bhAratavamAM AvI pahoMcyA. tenA kaThAra humalAthI dilhInuM si hAsana cUrNavicU thayuM. kharU paNa tethI mevADane kAMI hAni ke lAbha na thayA. tethI mevADanA itihAsamAM kAI vizeSa vivaraNanIya ghaTanA banI nahI. te saMbaMdhe, bhaTTa graMthamAM eTaluM mAtra lakhela che je dilhIzvara prIrojazAhe kharAkhara te samaye mevADa upara humaleA karavAne udyoga karyo, paNa tenA udyoga saphaLa thayA nahi. vizeSa vivecanA karI jovAmAM Ave te spaSTa mAluma paDe che je bhaTTa lAke jene phIrAjazAha kahe che vastutaH te tenA eka pAtraka eTale ke bhaTTa leke bhramamAM paDayA che. bhAratIya iti vRttanA pATha karavAthI te viSayanI satyatA saMbadhe kAMI sa Mdeha rahetA nathI. vIravara taimuranA bhayaMkara humalA sahana na karI phIrojazAhane te pAtra * dillI choDI gujarAta tarapha cAlyuM. eTale ke mevADamAM thaI gujarAtamAM jatAM teNe mevADa upara humalA karyo hoya e vAta saMbhavita che. rANA mukula yavanane durabhisaMdhi prathamathI jANutA hatA. yavananA humalA niSphaLa karI devA te yavananI sAme cAlyA zAMti vidhAtaka yavananI sa'mukhe te rAyapura nAmanA sthAne peAtAnA daLa khaLa sAthe gaye. te rAyapura yuddhakSetramAM rANA mukule eTalI badhI vIratA prakAza karI te joI, yavananA sainikA stabdha ane mAhita thayA; vaLI tee cAre dizAmAM palAyana karI gayA. bhAratavarSa taimuranA humalAthI vAkIph thaI rANA mukule potAnI senA * aLavALI karI rANA mukule aneka aTTAlikA ane sainya manavAvyA. rANA mukulanA traNa putra ane eka suMdara putrI hatI putrInuM nAma lAlakhAI hatuM. gAgaraNanA khIcI vaMzIya saradAranA hAthamAM te khubasurata putrIne teNe ApI hatI. khIcIvaMzI saradAre te rAjakanyAne paraNatI vakhta rANAne zapatha sUtre bAMdhyA hatA je "huM ApanI pAse koi rItanI prArthanA karatA nathI, kevaLa eTalI pratijJA karA je amArA rAjya upara jyAre zatru humalA kare, tyAre Ape amane madada ApavI. " rANAe te vAta kabula karI. khIcI saradArane putra dhIrAja rANA pAse tenI karelI pratIjJA saphaLa karAvavA Avye mAderIyAnA pradezamAM thayelA khaLavA samAvavA rANA te samaye te pradezamAM gayA hatA. dhIrAja te pradezamAM jaI rANAne "" * tenuM nAma mahamada taghalakha te taghalaga zIrAjazAhanA pahelA putra nAsarUdInanA nAnA putra. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 rajaputene sI viSayaka ziSTAcAra. maLe. tenI pAsethI levuM joIe teTaluM senAdaLa laI pitAnA pradezamAM AvyuM. e mAderIyAja rANAnA jIvananA tapanuM zeSaraMga sthaLa che. te kALaraMga sthaLe, AtatAyI vizvAsaghAtaka be purUSanA hAthe, tenI mAnava lIlAne avasAna AvyuM. te AtatAyInuM nAma cAcA ane mera hatuM. durAcAra cAcA ane mere vinA deze niSkAraNa suzIla rAjA mukulanI jIvana graMthIne akALe cheda karyo. rANu mukulanA dAdA kSetrasiMhanA rase, keI eka nIca kuLadabhava suMdarI cAkaraDInA peTe cAcA ane merane janma thayo hato. anekanA kahevAmAM evuM che je te cAkaraDI sUtradharanI kanyA hatI. pArazava putro, mevADamAM paMcamaputra nAme vikhyAta che. rAjAnA rase janmagrahaNa karyAMthI teo rajaputomAM samAna pAmatA nahI. agara rAjAo, teone vizvasta ane AkAya upara nImatA hatA. te paNa teonuM evuM durbhAgya hatuM je teo mevADanI bIjI paMkitanA saradAranI zreNImAM paNa saMmAna pAmatA nahI. maMdabuddhi cAcA ane meranA bhAgyamAM tevuM jaNAyuM. mevADamAM zuddha jAta saradAre teo upara niMdAnI najare jetA. rANAe maherabAnI karI, tevI jAtanA cAcA ane merane sAta ghoDAsvAranA uparI nImyA. teone rANe mAderIyA kSetramAM pitAnI sAthe laI gaye. te dAsIputra upara eTalI badhI rANunI kRpA joI saradAranA manamAM viSama ISAnaLa saLagI uMDa. te bane dAsIputrane, ucI padavIethI pADI devA teo dhAraNuM rAkhatA hatA. bhavitavyatA apAra mahimAe teonI abhiprAya siddhine sUga najadIka AvI gayuM. paNa te abhiprAya siddhi karavA jAtAM, teoe pitAnA pagamAM kuThArAghAta . rAjyahatyAno rasto teoe vizALa ane nikaMTaka karI Ape. mAderIyAnA yuddha kALe, rANeeka samaye pitAnA saradAra sAmaMta, senApatithI vIMTAI eka pramoda kuMjamAM peThe. te kuMjamAM teNe eka navI jAtanuM vRkSa joyuM. rANe e vRkSanA nAmathI vAkephagAra nahoto. teNe pAse rahelA saradArone tenuM nAma puchayuM. cehANa sAmaMta tenI paDakhe ubho hate. te tenuM nAma jANato chatAM ajJAnatAnuM DeLa batAvI bolya. mahArAja! huM nAma jANato nathI; Apa A be bhAIone tenuM nAma puche ! tenAthI sAre uttara maLaze. sukumAra mati sarala hadaya rANAe cehANa saradAranI kuTatA kaLI nahI. teNe saralabhAve tenA kahevA pramANe te be bhAIone puchyuM. kAkA ! A vRkSanuM nAma zuM? rANAnA e akapaTa prazna, cAcA ane meranA hRdayamAM viSadagdha tIvra leSa bANa lAgyuM. teoe jANyuM ke teo sUtradhara kanyAnA putra che e jANuM rANe zleSapUrNa vAka belI teone khIjAve che. teo dArUNa phodhamAM ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna. chaghAMsAmAM unmata thaI gayA. te divase rANe saMdhyAkI samApta karI, harI nAmano japa karato hato. evAmAM nRzaMsa cAcA ane mere AvI tenA hAtha chedI nAkhyA. chevaTe tene teoe saMhAra karI dIdhuM. pizAcacIta nRzaMsatA sAthe saraLamati mukulano prANavadha karI, rAkSasa cAcA ane mera pitApitAnA gheDA upara citoDa tarapha cAlyA. teonA manamAM abhilASa hato je citaDapurI hastagata karavI. paNa durAcArIne te abhilASa siddha thaye nahI. citaDanI pAse jaI joyuM te citoDanA daravAjA baMdha hatA. upara kahela sleSapUrNa vacana vinA rANAnuM zocanIya mRtyunuM bIjuM kAraNa jovAmAM AvatuM nathI, paNa vizeSa vivecanA karI jovAthI spaSTa mAluma paDe che je rANAnA virUddha tenA rAjyamAM eka guDha prapaMca cAlyo hato te prapaMcanA khabara rANAnA meTA dIkarA kuMbhane maLI hatI, ane rAjaghAtaka viphaLa manoratha thaI meMdIrIyA pAsenA kIllAmAM gayA. bALaka kuMbhe, AvA prapaMcamAMthI bacavA, mAlavarAjanI dostI bAMdhI. rajaputa caritane Azcarya mahImA che je zizadIya rajaputoe rAThaMDarAjane he ane tenuM rAjya chInavI lIdhuM. te rAThoDa rAThoDa rAjanA putra pAse te zizadIya vaMzanA rANA kuMbhe AphatamAM paDI madada mAgI udAra mati rATheTha rajaputa rAjAe gatavattAtane vismRtisAgaramAM pheMkI daI tatkSaNa pratijJA karI ke " jyAM sudhI te be rAjaghAtakane haNuM bALa kuMbhane gAdIe na besADuM tyAM sudhI mahAre mAthe pAghaDI mukavI nahi. tyAMsudhI mahAre pathArI upara suvuM " vAstavika AryavIra rajaputenA jIvana caritamAM evA audAryana, mAhAbhyanA ane satya pratijJAnA baha dAkhalA jovAmAM Ave che. rajapute svabhAvathI tejasvI ane uddhata. teonuM hadaya mAtra eka AghAtathI AloDita thAya che. jyAM sudhI, teo, AghAtano pratyAghAta karI zakatA nathI tyAMsudhI teonA hRdayamAM zAMti virAjatI nathI. teo DAmAM, vivAda viSuvAdamAM uttejIta thAya che ane vairane pratizodha levA teo kaThera pratijJA le che. jyAM sudhI lIdhelI pratijJA pUrNa thAtI nathI tyAMsudhI vairane badale levAnI pipAsA prazamita thAtI nathI. ghara vipadamAM paDI rANuM mukuLanA putra kuMbhe mAravADa patinI pAse madada mAgI. rAjaghAtakanA damananA athe rAThoDa rAje potAnA putranI nIce eka senAdaLa kahyuM. te rAjaghAtake, tenA rAjyanI sarahada upara hatA. rAjakumAre, teonA upara hamale karI teone pakaDI levA prayatna karyo. rAjakumAranA pracaMDa hamalAnI sAme thavA teo samartha thayA nahi. duvRtta cAcA ane maire te kille choDI dIdhuM. teo pAyI nAmanA sthAne palAyana karI gayA. pAyI ArAvallIzailamALAnI madhyamAM AveluM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputAnA srI viSayaka ziSTAcAra. 167 hatu, tenI pAse rAtAkuTa nAmanA eka zailakuTa hatA, te durghatA te zailakuTa upara eka kIllA banAvI tyAM sAvadha thaI rahevA lAgyA. udayapuranI cAre tarapha je giritraja vaLyAkAre birAje che tenA zikhare rAtA kATA dhvazarAzi Aja jovAmAM Ave che. te rAta kATanA TocanA kIllAmAM rahI durAcArI cAcA ane maira, potAnA samaya sukhathI kahADavA lAgyA. teoe vicAryuM je A sthaLe koi jaladIthI tenA upara humalA karI zake tema nathI. paNa durAcArIee eka vAra vicAra na kAje rAThoDa ane zizeAdIya rAjAnA praca'Da rASarUpI bhayaMkara dAvAnaLamAM teonA kIllA ane tenA kratuM vana baLIne bhasma thaze. teene peAtAnA pApanuM. bhayaMkara prAyazcita karavuM paDayuM te behada pApAnuSThAnathI chevaTe teenA sarva nAza thayeA, sujA nAmanA eka caiAhANu rajaputanI anuDhA kanyAne te khala pUrvaka pakaDI kIllAmAM laI gayA. rASavALA sujo, te ghAra apamAnanA khaleo levA, zramajIvI leAkeA sAthe chAnI rIte maLI jaI rAtAkATa tarapha upaDayA. tyAM javA AvavAthI tenA kuTa mArgane te vAkIgAra thayA. eTalAmAM teNe dUrathI rAThoDa ane zIzAkriya rAjAnI senA joi. tethI karI, tenI AzA khamaNI uttejIta thai e hAthe mukha DhAMkI, rotAM rotAM teNe, peAtAnI hakIkata te banne rAjA pAse kahI dIdhI te pAzavavRtAMtanI hakIkata sAMbhaLI saghaLAnuM hRdaya nidArUNa krodhathI bharAi gayuM. teee, rAtAkeTanI pAsenA . sthaLe delavArAmAM divasanA bhAga gALyA. rAtrInA samaye te te girimUla tarapha cAlyA. tyAM pachI satarka bhAve tenA upara caDhavAnI taiyArI karavA lAgyA. vana vRkSanI zAkhAe pakaDI teo dhIre dhIre te kIllAmAM caDhI gayA. te samaye rAtrI, gheAra adhakAravALI hatI. te gabhIra aMdhArAmAM, rASonmata rAThoDa ane zizeAdIya rajaputA eka bIjAnAM agarakhAM dheAlI dhIre dhIre upara caDhayA. prati hiMsA levA unmata thayela cAhANa rajaputa sujo rastA dekhADatA dekhADatA sahunI AgaLa cAlatA hatA. jyAre sujo, parvatanA agra bhAga uMpara caDhI cukayA tyAre e kiraNa rekhAmAM tenI draSTi kheMcANI vismaya sAthe tIvra dRSTithI teNe tenI sAmuM joyuM to mAluma paDayu. ke jyAghrInI be AMkhamAMthI e kiraNarekhA nIkaLe che. eTale, te peAtAnI sAthenA rAThoDa vIranA hAtha dAbI AgaLa pAchaLa cAlavA lAgyA. rAjakumArane tenA bhayanu kAraNa mAluma paDayu. te samaye, teNe vyAghrInA hRdayamAM peAtAnI tIkSaNa talavAra mArI tene camasadane mAkalI. evI ghaTanAne, rajaputA, sumagaLanuM mULa kahe che. te ghaTanAthI saghaLAnAM hRdaya bamaNAM utsAhathI pUrNa thayAM. jotA jotAmAM ghaNA kharA rAtA kATanA zRMga pradeza upara caDhI gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 TADha rAjasthAna. tyArapachI keTalAka AzAmIe kIllAnA kATa upara caDhayA. eTalAmAM tenI sAthe Avela bhATa, paga khasI javAthI kIllAnI nIce paDayA. te samaye, tenI sAthenu nagArU' sArI rIte vAgI uThayuM. nagArAnA avAjathI cAcAnI dIkarI jAgI uThI dIkarIne pharIvAra suI javAnuM kahI, cAcA tene sAMtvanA vAkaya kahI kheAlyA bhaya zuM ! bhaya zuM ! kAnAthI bhaya ! eka mAtra izvaranA bhaya rAkhI sukhathI nidrA kara? bhAdra mAsanA megha gaDagaDe che. te saMge vRSTi paDe che, tethI AveA avAja thAyache. te zivAya bIjuM kAMI nathI. ApaNuM zatrudaLa hAla kailavAmAM che, tenA mATe kAMI ciMtA nahi. cAcA khele che eTalAmAM, kITTAmAM moTA kolAhala thayeA rAThoDa ane zizediya rajaputa vIrA kIllAmAM pesI siha nAda karavA lAgyA. te nAdathI durAcAra cAcAnuM hRdaya kapita thayuM zayyA thakI kudI, bhUmi upara jai astra laI bahAra javAnA te vicAra karatA hatA, eTalAmAM caDanA saradAre pracarDa mUrti dhAraNa karI, tenA upara humalA karI tene pakaDayA ane te sthaLe tenA be kaTakA karI nAMkhyA bhrAtAnI durgati joi duvRtta saira palAyana karI javAnI ceSTA karavA lAgyA. paNa rAThoDa rAje tene pakaDI pRthvI upara pADayA. e rIte durAcAranA pApa jIvana sAthe pApi vRttinuM zAMti vidhAna thayuM. vijayI rAThoDa ane zizthAdIya sainikoe rAtA koTa killAnA dhanaratna luTI lIdhAM ane teo jyeAtamUha nayane, pAta peAtAnA dezamAM cAlyA gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanA paNa ItyAdi. 169 sarane 3yuM. kuMbhanuM siMhAsanArepaNa, mAlavapati mahamadane harAvI keda karI, tene laI kuMbhanuM svanagaramAM AvavuM, rANA kuMbhanA rAjyanI gauravonnati, potAnA putra thaka, rANAnI guma hatyA, pitRhaMtAne padampata karI. rAyamallano DidhikAra, dilIvaranA senAdaLathI mevADane humalo, rAyamalane jaya lAbha, pArivArika vivAda virSavAda, rAyamallanuM mRtyu. = J, va nA tamAma huM saMvat 1475 (I. sa. 1419) mAM rANe kuMbha, pitR siMhAsana upara Si beTho. tenA rAjya zAsana samayamAM mevADa rAjyanI samRddhi ane AbAdI vizeSa vadhI agaNya kaThora viddha ane vipada yukta ghaTa nAnA aMtarAyamAM te, pitAnA rAjyanuM sArI rIte pAlana karavA samartha thaye. tene prakRta rAjaguNane paricaya tethI jovAmAM Ave che paNa eka mAtra mAravADarAjanI sahAyatA tene na maLata, to tenA te saghaLA rAjaguNa kRtine pAmata ke nahi temAM vilakSaNa saMdeha che; sAthI ke teNe nAnI ummaramAM judI judI vipadamAM paDI kaThora vidanone haNyAM che, ne mAravADa rAjanI sahAya nahata, te haNAta nahi ema kehevAthI kAMI atyukti nathI mAravADa rAje je sahAya na ApI hata, te mevADanuM aSTamAM te kevaLa duHkhanI parAkASThA bhegavavAne vakhta Avata. rAThoDa rAjanuM te bAbatamAM mAhAsya ane sadAzayatva bhaTTa graMthe jAhera rIte kahI Ape che. puSkaLa prayAsa vistara yatna ane behada adhyavasAya laI teNe kuMbhanA maMgaLa mATe dhyAnamAM lIdhuM hatuM. tenA aneka kAraNe jovAmAM Ave che. te kAraNemAM be kAraNe pradhAna che, rANA kuMbhe tenA zaraNAgata thaI, tenI madada mAgI. zaraNAgatanI mAgaNI pramANe te tenI AzA pUraNa na kare to tenuM kuTuMba kalaMkita thAya ema jANI teNe kuMbhanI mAgaNI svIkArI, bIjuM pradhAna kAraNa kuMbha rANo rATheDa rajaputane bhANeja thAya tethI ane bIjA keTalAMka peTAnA kAraNothI, sneha mamatAthI dorAI teNe kuMbhanA mATe kaSTa svIkAryA hatAM. * raNacara bhaTTe potAnA rAjaratna nAmanA graMthamAM varNavela che je muMdarAva rANA mukulane pradhAna dIvAna hatuM, teNe mevADanA mATe naiyA ane dIkayA nAmanA be jana 5da hatA. 22 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 TaeNDa rAjasthAna. seMkaDo varSa sudhI, mevADa rAjya jema DAhyA, tejasvI, rAjAothI zAsita thayuM tema pRthvInuM kaI rAjya evA rAjAothI eTalA varSa sudhI zAsita thayuM nathI. rANe kuMbha je samaye, mevADanA siMhAsane beTho hato, te samaye, zizadIya kuLanI sArI AbAdI hatI te samaye mevADane pratApa madhyAnDanA bhAskaranA pratApa jevo pUrNa mAtrAmAM uMcI Toca upara hatA. je hIMdu vidveSIya jananA atyAcArathI bhArata varSanAM nagaramAM gAmaDAMo vidhvasta curNa viguNita thayAM. Ajate yavane vinIta ane parAhata che je pracaMDa musalamAne bhAratavarSane cagadI nAkhI, paramANunI avasthAne pamADayuM. te musamAna hAla durdazAmAM che. te se varSamAM mevADa rAjyamAM na yuga thaI gaye. baLa, vIrya, pratiSThA, gaurava vagerethI Aja mevADa rAjya bhUSita hatuM topaNa rajaputavIra kuMbha, evI AbAdInI avasthAmAM niSNa ane ALasu nahote. teNe potAnA adabhUtabhAvi dazanabaLe bhAratavarSanI bhaviSya bhAgyalipi eka vAra citta dai vAMcI. teNe joyuM je sudura kakezaza zelamALAnA uMcA zikhara dezathI ane tenA caraNa taLe vahenArI akSu nadInI vistRta tIrabhUmithI meghajALa pedA thaI kame krame bhArata varSa upara vistRta thaI paDI te meghavALanA adazya garbhamAM je pracaMDa vajAgni dhIre dhIre pedA thaye. te svalaya kALamAM pUNavayane pAmI rANA kuMbhanA patra saMganA zire deze paDaze te rANuM kuMbhe pUrvathI jANyuM hatuM. eTale ke tenuM vizvadAhiteja rokavA mATe teNe upayukta yejanA A samaye karI dIdhI hatI. te saghaLI janAthI te asaMkhya dussA vyApAra sAdhI hamIranI tejasvitAne ane kArya kuzaLatAne lAkSanI suMdara zilpapriyatAne harAvI daI teNe utkRSTa guNa grAhakatAno paricaya Ape che. je dIvase, yavanavIra zAhabuddIne bhArataSanuM svAdhInatA ratna chInavI lIdhuM te dIvase samara kesarI samarasiMhe te svAdhInatA ratna levAmAM dRzadavatInA tIre AtmajIvananuM balidAna ApyuM. te dudivasathI, te vartamAna samAlocca samaya padhdhata, basa chavIzavarSa kALa gabhe lIna thaI gayAM. ne be saikAmAM be rAjavaMzamAM ekaMdara covIza yavanarAjA ane eka yavana rANI siMhAsane AvI anaMta dhAme cAlyA gayA che. e lAMbAkALamAM mevADamAM ekaMdara agIyAra rAjA mevADanA siMhAsane AvyA hatA. temAMthI keTalAeka rAjAoe mAtRbhUminA rakSaNa mATe ane puNya tIrthanA rakSaNa mATe yuddha karI, yuddhamAM prANu ApelA che, je rAjAo prajAhitaiSI heI prajAnA kalyANakAraka kAma kare che, te rAjAo, lAMbo kALa rAjya bhogave che e vAta nirvivAda siddha che. khIlajI vaMzIya rAjAnA zAsana kALamAM vijayapura, gavaLakeDA, mALava, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsananAropaNa I. 171 gujara, jAuvAnapura, kalapI vigere janapadanA sAmAnya sAmAnya karaprada rAjAo, dillIvaranI rAjya zAsanamAM nabaLAI joI pitAnI tAbedArInI beDI te nAMkhI, kevaLa svataMtra rAjA thaI paDayA. je samaye, rANo kuMbha cItaDa rAjya upara abhiSikta thaye, te samaye mALavAnA rAjAe, ane gurjaranA rAjAe, puSkaLa baLa vikama meLavI, potAnA rAjyane vistAra karavA upakrama zarU karyA hatA. mevADanI zrIvRddhi ane gauravanA paricaya, teone maLavAthI teonI jIgISA ane rAjyalisAvRtti bamaNI vadhI gaI. te banne ekatA sUtre baMdhAI, saMvat 1496 ( Isa1440) mAM eka eka vizALa senAdaLa laI, mevADa upara cAlyA AvyA. rANuM kuMbhane te khabara velAsara maLyA. tene kedha ane cheghAMsA vRddhi bhayaMkara vege saLagI uThe. te banne yavanarAjanI prAbalatAnuM samucita phaLa ApavA puSkaLa senA laI teonI sAme te AvyuM. mevADanA ane mALavAnA saMga sthaLe bane senAo ekaThI thaI. tyAM ghora yuddha cAlyuM. temAM rajaputa vIra rANA kuMbhe saMpUrNa vijaya meLavyuM. teNe mALavezvara khilajI mahamadane keda karI citaDa nagaramAM Aryo. paMDitavara abulaphajhule pitAnA prasiddha ItihAsamAM rANuM kuMbhane e jaya vRttAMta varNavela che. te musalamAna heI, hiMdu rAjAnA odArtha, mahAmya, zArca vigere guNothI vazIbhUta thaI, teNe teonAM apUrva zauryanA guNagAnane graMthamAM kahela che. teNe kahela che je, "udAra carita rANe kuMbhe, kaI rItane niSkaya lIdhA vinA, pitAnA zatru mahamadane choDI dIdhuM. vaLI tene sArI rItanA pizAka bakSIsa vigerethI bhUSita karI tene dezamAM pahoMcaDA. hIMdu jAtinuM carita abhyadAha kharUM." vinIta zatrune che ke te hIMdu vIrane pradhAna dharma che. rANA kuMbhe, rAjA mahamadane choDI dIdhe te bAbatamAM bhadragraMthamAM judI rItanuM vivarNana che. temAM varNavela che ke rANuM ke, rAjA mahamadane cha mAsa kedamAM rAkhe, chevaTe tene choDI dIdhuM. teNe vichata yavanarAjane mukuTa, vijya cinhamAM rAkhyuM hatuM. viravara bAbare, saMganA putra pAsethI, te rAjamukuTa upahAra rUpe meLavyuM hatuM. te hakIkata bAbare, potAnA jIvanacaritamAM lakhela che. TuMkAmAM e rANA kuMbhanA gauravanuM sAmAnya cinha nahi paNa te karatAM, raNe kuMbha, potAnA gAravanuM asAdhAraNa ane vizeSa daDha cinha potAnI vAMse mukI ga che. te cinha, lAMbA kALathI tenI unnatinI ghoSaNA kare che. te smRti cinha kuMbha patiSThIta vijya thaMbha. uThela mahAsAgaravat vizALa senAdaLa laI medinI maMDaLane kaMpita karatA, gujarAtanA ane mALavAnA rAjAe madhyapATa (mevADa) nA upara humale karyo hato. tene vRttAMta e vijya staMbha upara varNavela che. e raNasaMgrAmanI ghaTanA pachI agIyAra varSa upara rANA kuMbhe, te vijaya staMbha banA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 TaeNDa rAjasthAna. vavAne AraMbha karyo. ane tyAra pachI daza varSe tenuM nirmANakArya saMpUrNa thayuM. e vijaya staMbha pUNavayamAM ghaDAI Aja paNa marUnI sAme te ghaNAnI draSTIe jue che. tenuM saghaLuM nirmANakArya daza varSamAM samApta thayuM. te rANuM kuMbhanI cAlA - kI ane tIkSaNa buddhi sUcave che. e vijayastaMbha aTala ane acaLa bhAve rahI hAla mevADanA rAjAonI khyAti ghoSaNA kare che. rANA kuMbhanI udAratA ane mahattAthI vazIbhUta thaI, mALavarAja tenI sAthe baMdhutAnA sUtre badhA bhaTTa graMthamAM lakhela che je jhunajhunuM nAmanA sthaLe dillIzvaranI senA sAthe, rANA kuMbhanuM ekavAra yuddha thayuM te yuddha vyApAramAM mALavarAja mahamada rANA kuMbhane madada ApI te yuddhamAM rANA kuMbhe jaya meLave. te samaye dillInI sattA eTalI badhI kama thaI gaI hatI je masIdamAM mullA loke, pharI dIlIzvara sArI sattA pAme tenA mATe masajIdamAM IbAdata karatA hatA, ekalA mAlava rAjAe, dillInA ghorI sulatAnane harAvyo hato. videzIya lokonA humalAmAMthI mevADane bacAvavA, je corAzI killA, te pradezamAM banyA hatA. temAMthI batrIza. kITTo, eka mAtra kuMbhArANAe banAvyA hatA. teomAM, pitAnA nAmathI khyAta thaeluM kuMbha merU atyaMta prasiddha che citoDanA saghaLA killAmAM kuMbhamerU kI atyaMta zreSTha, mevADa pradezamAM kamaLa merU nAmano eka kIllo che. pArvatya bhIla lokonA kabajAmAM te ghaNA kALa sudhI rahyo. mahArAja caMdraguptanA vaMzamAM saMprIta nAmano eka rAjA pedA thayo che, teNe te prAcIna kile banAvyuM che. saMprIta jaina matAvalaMbI rAjA hAI I. sa. nA bIjA saikAmAM rAjya karate hato. e prAcIna killAmAM sthAne sthAne je jaina maMdire jovAmAM Ave che tethI te samayanI kArUkAryanI cAturI spaSTa rIte mAluma paDe che. kuMbhamerUM nAmanA killAnuM pradhAnadvAra hanumAna dvAranA nAme prakhyAta che. tyAM vIravara hanumAnanI eka pracaMDa pratImUti rakSaka tarIke virAje che. nAgarakeTane jaya karI rANA kuMbhe te nagaranAM suMdara daravAjAo sAthe ApyA hatA. tenI sAthe tyAMthI teNe hanumAnanI mUrti ANI hatI. Abu parvatanA eka zikhara upara prAcIna pramAra rajaputoe eka kIllo bAMdhe che. rANe kuMbhe, temAM eka sArI havelI bAMdhelI che. ghaNuM karIne teja havelImAM jyAre tyAre te rahetA hatA. te havelImAM astrAgAra ane rakSakazALA hAla paNa rANA kuMbhanA nAme paricita ane prasiddha che. rANA kuMbha, pitAnI prajAne prItipAtra rAjA hato. tenuM pramANa, mevADavAsInA aneka kAryathI maLI Ave che, Abu parvatanA kuTa upara rahelA te kIllAmAM keTalAMka maMdire jovAmAM Ave che, temAM eka maMdiramAM rANA kuMbhanI ane tenA janaka prastaranI eka eka pratimUrti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsananArepaNa I 173 che. mevADanA adhivAIo hAla paNa tyAM jaI, te pratitinI dera TUlya pUjA kare che. je divase, rANu kuze, te giridurgamAM virAma sabhoga kare che, te divasathI te Aja divasa sudhI keTalAka saikA cAlyA gayA te paNa tenA vaMzadhare, tyAM pitAnI atula kSamatA calAve che. rANAe hAlanA sII pAsenA pradezamAM vAsaMtI nAmane eka kile karAvyuM. te zavAya, ArAvalI nivAsI asabhya ra lokonA humalAthI devagaDha ane zenalane bacAvavA, rANA kuM, prAcIna nAmano eka kille banavA vaLI trArola ane pAneranA baladapita dudhaI bhemIyA bhIlane vazamAM rAkhavA teNe, AhAra vagere prAcIna killAne jINoddhAra karAvyo te killAo, mevADa ane mAravADanI sImAna nidezakatA che. e saghaLI kAtinA dAkhalA vinA rANA kuMbhanI dhamakItinA bIjA ghaNA dAkhalA jovAmAM Ave che. temAM be dAkhalA vizeSa prasiddha che. prathama-kuMbhazyAma. kuMbhazyAmane, AbuparvatanA atyika pradeza upara banAvyuM che. je koI bIjA pradezamAM te sthApita thayA hatA to tenuM saMdarya vizeSa bahAra paDI jata. bIjuM bAMdha* kAma bahu prakAMDa che jene banAvavAmAM dasakaroDa rUpe Ane kharca thayo che. e puSkaLa artha vyayamAM rANA kuMbhe pitAnI TejharImAMthI ATha lAkha rUAi ApyA hatA. mevADanA pazcima bhAgamAM saddhi nAmanA giri pradezamAM te suMdara vizALa makAna AveluM che. te makAna, puNyapAvana rASabhadevanA ja nAme utsargIkRta che. chAnA giri pradezamAM te makAna sthApita hovAthI, dudharSa dhamakI musalamAnanA kaTherakarAghAtathI bacyuM che. paNa duHkhano viSaya eTalo che je hAla tenI koI saMbhALa letuM nathI. rASabhadevanuM je pavitra maMdira eka samaye mevADamAM pradhAna tIrtha sthaLa gaNAtuM. te maMdira Aja janazunya haI araNyamAM pariNAma pAmyuM. hAla tenA AMgaNAmAM jaMgalI pazuo vAsa karI rahela che rANo kuMbha, jema vIratA ane kavitAmAM kuzaLatA rAkhato hato tema ziSakAryamAM prIti ane kuzaLatA rAkhato hato. teNe kavitA racanAmAM vizeSa khyAti meLavela che. saudaryanA kIrtanamAM te potAnI pratibhAne upayoga karato nahoto, te bhakti rasa pradhAna kAvya karavAmAM vizeSa pratiSThita hato. teNe gItagoviMdanuM eka suMdara pariziSTa banAvela che. rANA kuMbha, miranA nivAsI zreSTha sAmaMta rAThoDa saradAranI duhitA mIrAM raka rANuM kuMbhano eka jainadharmAlaMbI maMtrI hato. te paraMvAra kuLamAM janmyo hato. I. sa. 1438 mAM te maMtrIe, te RSabhadevanA maMdiranI pratiSThA karI. lokanA nANAnA kharce te maMdira caNAvyuM che. tenA traNa mALa che aneka paththaranA sthaMbha upara te sthApita che te saghaLA sthaMbha cALIsa phITathI vadhAre uMcAIvALA che. maMdiranuM nirmANa kauzala atyaMta acaMbo Ape tevuM che. tenI aMdara judAM judAM hRdayagrAhI citra kAve che. prasiddha jaina sanyAsIonI pratimUrtithI te devAlaya suzobhita che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 174 TaDa rAjasthAna. bAIne para hato mIrAMbAI rUpa lAvaNavatI anedhamanurAgiNI rajaputANI hatI. e saghaLA guNemAM te samayanI kaI rAjakumArI tenI samAna nahotI. mIrAMbAI parama viduSI hatI. kavitA racanAmAM tenI apurva sattA hatI. teNe kRSNa viSaye aneka sAragarbha kavitA racelI che. viSNuviSacaka, tenI kavitA hoI vaiSNa mAM vizeSa samAdata che. hAla paNa aneka rAjakuLamAM kAvyAnurAgi, mIrAMbAInI kavitA balAtI saMbhaLAya che Aja aneka vaiSNa, tenI kavitAnuM gAna karatAM premAnaMde pulakti thaI paDe che. vidvAne tenI kavitA racanA zaktinI sArI prazaMsA kare che. rANe kuMbha paNa kavi hatA. mIrAMbAI rANA kuMbha pAsethI kavitA racanAzakti pAmI ke rANe kuMbha mIrAMbAI pAsethI kavitA racavAnI zakti pApe te bAbatamAM kAMI nizcita kahevAtuM nathI. dharmaniSTa viduSI mIrAMbAInI jIvanI prakRti upanyAsanA seMdarya bharelI che. yamunApulinathI te dvArakApurI sudhI bhagavAna zrI kRSNanAM jeTalAM maMdira che, te saghaLAM mIrAMbAie joyelAM che. evA purUSa sulabhya vyavahArathI, tenA carita saMbaMdhe judI judI jAtanI kalaMka kahANI kahevAtI saMbha LAya che. paNa te saghaLI kalaMka kahANuo juThI ane tene pavitra caritane agya che. rANe kuMbha, vIra ane premika hate. AdirasanA ane vIra rasanA apurva mizraNathI tenuM hRdaya bhareluM hatuM. rANAe eka rajaputa kumArInuM apaharaNa karyuM hatuM. jhAlAvADa janapadanA eka adhipa saradAranI te putrI hatI. kuMbhanA e duvyavahArathI zizadIya ane rAThoDa rajaputa vaccenuM ekatAsUtra tuTI gayuM. pharI bane vaMzo vacce prAcIna verabhAva uddIpita thaye. apaharaNa karela rAja putrI pahelAM eka rAThoDa saradArane ApI hatI. premavimUDha rAThoDa saradAre potAnI jIvana zreNine meLavavA aneka ceSTA karI paNa tenA durbhAgyavaze te viphaLa nivaDI. te paNa teNe te khuba surata prANakSiNanI AzAne jalAMjali ApI nahi. kAyama muMdaranA mahelanA madhyanA eka ekAMta cuMbaramAM besI te te suMdarInA khubasurata paNAnuM dhyAna karato hato. eka samaye te adhIra thaI paDaye to paNa teNe te moha karI ciMtAne choDI nahi. rAtrI dIvasa te kuMbha merUnA mahela tarapha joyA karate hate. jhAlAvADa rAjakumArIe rAjaputra rAThoDane pahelAMthI hadaya ApyuM hatuM, moTA kuLamAM tene vivAha thaye. paNa te bAlyapraNya bhulI gaI nahotI. tenA bApe tene, anarthakara athalebhane vaza thaI praNayapAtranA eka pracaMDa pratidraDhInA hAthamAM soMpI. teNe duhitAnA sukha duHkhane viSaya ja nahIM rajaputa kumArI paNa ciMtAmAM nimaza thaI potAnA adRSTane hajhAre dhIkkAra ApavA lAgI. e rIte ghaNA varSo vyatIta thayAM. viraha vidhura rATheDa rajaputa hajhAre prayatnothI paNa pitAnI citavinedInIne pApe nahi. ekavAra te kuMbha merUnA pazcimanA paDakhe rahelA nibiDa araNyanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsananArApaNa I 175 madhyamAM thaI kIllA upara caDhI zakayA hatA, paNa rAjakumArIne maLI zakaye nahi. rUDI rIte aradhe! saikA rAjazAsana calAvI rANA kuMbhe, pariNatAvasthAmAM pagaluM mukyuM. tenA svajAtIya ane svadezIya zatrue tenA pracaMDa parAkramathI hAra pAmI maMtramugdha bhujaganI jema, vinIta bhAve, tenA vazavartI thaI rahelA hatA. aneka killA, devAlaya vIgere banAvI teNe bhAtRbhUmine alaMkRta karI dIdhI. eTalAmAM rANA kuMbhanA phaLavAna jIvana tanA mULamAM eka pAkhaDI nara rAkSase. kaThArakuThArA ghAta karyAM. te samaye pizAcanA paizAcika durAcaraNathI kalakita thayA. je parama guNAdhAra rANA kule, dIrghakAla zAMti ane sukha bheAgavI vAhUkayanA mArgamAM pagalu mukayu hatuM. te rANA kuMbha pizAca dhAtukanA charInA ghAe A lAkanA tyAga karI cAlyeA gaye. saM. 1525 ( i. sa. 1459 ) nuM varSa eka azru pU romAMcakara bhayakara vyApArathI kalakita thayuM, je pizAca nara rAkSase putra hoI potAnA janma dAtAnuM hRdaya zANita pADayuM. tenuM pApI nAma A jAtinA pavitra itihAsamAM lakhavA cegya nathI. te nAmanA uccAra karavAthI pApa thAya che. te pitRdghatAnu nAmaudA-rAjasthAnanA kavie tene hatyArA narahaMtA vIgere avajJAsUcaka nAme khelAve che. dundha dulipsAne vazIbhUta thaI durAcAra pitRghAtie, hINAkAmAe je rAjyanA kamo kaye te rAjya te thADA samaya bhegavI zakayeA. vaLI te alpakALa paNa sukhathI kahADhayA nahi. rajaputAnI viSa dRSTithI te kALAtipAta kaSTathI karatA hatA. tyAM saghaLAM badhu khAMdhava AtmIyajanA vIgeree tene tyAga karyAM. e parityakta ane praNita avasthAe peAtAnuM pApArjita siMhAsana lAMkhe kALa rAkhavA teNe hiNa padastha AzAmI sAthe kapaTa khaMdhutva sthApyuM. te pApi udAe devarA sAmatarAjane svAdhIna rAjAnA pade sthApyA ane tenI sAthe mitratA bAMdhI paNa duvRttane eka kSaNavAra paNa zAMti maLI nahi. teNe ceAdhapuranA * rAjAne zabhara AjamIra ane keTalAka janapada teNe khaMdhutA mATe ApyAM. tenA manamAM vizvAsa hateA je tee tene madada Ape TukAmAM tenA abhilASa pUrNa thayeA nahi. tene manAvedanAnI paNa sImA rahI nahi. peAtAnA pASANa hRdayanI tRpti karavA mATe pApiSTa udAe rAjyamAM atyAcAra karavA zarU karyAM. tenA atyAcArathI rAjyamAM te sabhramahiNa thai paDayA, mevADa rAjyanuM gaiArava vadhAravA rANA kuMbha jevA sudakSarAjAoe dIrgha kALa udyama karyA hatA. te kSatriyAdhama rAja kulAMgAra udyonA rAja zAsanamAM kevaLa nirarthaka gayA. uttAne saghaLu vRthA thai paDayuM, *samAlAcya ghaTanAnA daza varSa agAu sa. 1565 mAM ceAdharAve yAdhapuranI pratiSTA karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 TADa rAjasthAna. hajhArA ceSTA karavAthI paNa, te hajhAro vRzcikadazana jevI pIDA ApanArI pitR hatyAne visarI zakayA nahi. je rAjAe tenA khatA pAse baMdhAyA hatA. te rAjAe tenI ghRNA karavA lAgyA. tyAra pachI lAIlAja thaI teNe dIllIzvaranA caraNa taLe Azraya lIdhA. tenA karamAM peAtAnI putrIne ApI teNe tenI sadada mAMgI. durAcAra uddo dillIzvara pAsethI pAche phrI divAnakhAnAmAMthI bahAra AvatA hatA eTalAmAM tenA zirA dezuM vajraghAta paDaye, teTalAmAM te bhUmitaLe paDI maraNa pAmyA. kaThora pApanu kaThora prAzcita thayu ? pApi jIvana nATayanI cAnikA aMtakALa mATe paDI. bhaTTa saMpradAyabhUkta eka AzAmIe udyone tenA kalakti kAmAM madada ApI hatI. rAjasthAnamAM te samaye brAhmaNa, yati, cAraNa bhATa vigere pratigrahajI vI. lAke mAMgaNu nAme kahevAtA hatA. te mAMgaNA sarvadA vidveza bhAvavALA hatA. eka bIjAnA upara prabhutva sthApavA teo vIzeSa utsuka hatA, vIravara hamIranA rAjyathI temAMthI mAtra cAraNa vizeSa prasiddha ane pratiSThAvALA thayA. gaNanA karI eka ceSI brAhmaNe kahyuM je " eka cAraNanA hAthathI rANA kuMbhanu mRtyu thAze. " rANAnI prathamanI cAraNa upara virakti hatI. A kSaNe bezInI vANI sAMbhaLI rANAe saghaLA cAraNAnI bhUsa'pati kheMcI lIdhI ane tene dezanikAla karI dIdhA. cAraNAne kaThAra DeDita karavAthI rANAe duHhasika kAma karyuM ema kahevAya. paNa cAraNAne e kaThora daMDa ghaNA samaya bhogavavA paDayA nahi. yuvarAja rAyamallanA sadanuSTAnathI teee ekaThora daMDamAMthI nivRti meLavI yuvarAja rAyamala + koieka avaidhika kAtuhalane vazavartI thai, rANAnA hukame IDara pradezamAM dezanIkAlanI sajA bhogavatA hatA. eka cAraNa tene anugata hatA. te cAraNe kaiAzaLathI tenu manora Mjana karI, rAjAnA anugraha potAnI bhUsa'patti sAthe meLaLyeA. peAtAnA parAkramathI ane sattAthI saM. 1530 ( I. sa. 1874 ) mAM rANA kuMbhanA siMhAsana upara rANA rAyamala beThA. siMhAsana upara beThe tenA agAu rASTrApahArI pitRtA udonI sAme tene khaDaga levuM paDayuM hatuM. pAMkhaDa udAe parAjaya pAmI, dillIsvaranA zaraNe jai, tene peAtAnI putrI ApavA pratijJA karI hatI, paNa vidhAtAe tenI te pratijJA pALavA dIdhI nahi tenA siheSamalla ane sUryamala nAmanA be putra hatA. udAnA zAcAya mRtyu x rAyamalane koI vilakSaNa kAraNa mATe rANAe nirvAsita karyAM. je divase rAkuMbhe yavana loko upara anuMjhunuM yuddha sthaLe jaya meLavyA. tenA khIjA dIvase te koi kAraNasara Asana grahaNa karI koi maMtranuM uccAraNa karI peAtAnI talavAra mAthA upara traNavAra pheravatAM hatA. rAyamalle tenuM kAraNa rANAne puchyuM. rANAe kreAdha pAmI tene bahiSkRta karyAM. teja rAyamallanA avaidha kutulanuM viSamaya kuLa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanAropaNa I. 177 pachI dillIzvare te be bhAIone sAthe laI mevADa upara halle ka. hAlanuM nAthadvAra te samaye ziyAha nAme prasiddha hatuM. yavanarAja, ne ziyAI kSetramAM pitAnI senA rAkhI yuddhanI pratIkSA karato hato. mevADanA saradAra sAmaMtoe ekaThA thaI rANuM rAyamalTane pakSa lIdho. zAthI ke teo jANatA hatA je rANe rAyamalleja mevADane khare rAjA che. teo TeLe TeLe AvI rANAnA vAvaTA nIce ekaThA thayA, Abu ane giranAranAM be rAjA tenI madade raNakSetramAM utaryA, rANe rAyamalle meTI senA sAthe ghASA nAmanA sthaLe cavanene saMmukhI na thaye. thoDA samayamAM eka bhayAvaha yuddha thayuM. rASTrApahAra udenA be putra pracaMDa vikame rANunI senAne mathina karavA lAgyA. paNa teo rANAnA bhISaNabaLane pratiredha karI zakayA nahi. chevaTa teoe parAsta thaI rANAnI vasthatA svIkArI. rANAe tenA saghaLA aparAdha kSamA karI. teone AdarathI svIkAyA e yuddhamAM dillIzvara evo parAjIta thaI gaye ke pharIthI te tenA jIvanamAM mevADanI trisImAmAM A nahi. rANA rAyamalanA traNa dhuraMdhara putra ane be putrI hatI. gIranAranA adhipati zurajIe ane zIreInA devarAja jayamale rANAnI te be kanyAne vivAha karyo hato. jayamalla sAthe rANAe pitAnI duhitAne vivAha karyo ke teNe tene, vivAhatukamAM Abu parvata Ape. te pitAnA vIra carita pUrva rAjAonuM gaurava rAkhavA sattAvALe hate. mAlavarAja gayAsudIna sAthe tene ghera saMgharSa thaye. te saMgharSa olavavAmAM ane rAjA asaMkhya yuddhamAM utarI paDayA. rANAe, e saghaLA yuddhamAM yavanarAja upara saMpUrNa jaya meLavyA. tenA bhatrIjA ziheSamalla ane sUryamalla te jaya meLavavAnA pradhAna kAraNa ane sAdhana hatA. gayAsudInanI saMpUrNa hAra thaI. teNe rANA sAthe saMdhI karavAno prastAva kaye. udAra hRdaya rANA jayamalle, tene prastAva grAhya rAkhyo. tyAra pachI mevADezvara niSkaTaka rAja karavA lAgyA, zAthI ke te samayamAM bhArata varSamAM e kaI rAjA nahAto ke rANAnI sattAnA virUddha AcaraNa kare. A saghaLI ghaTanA pachI lodI vaMzanA rAjAo dIllInA siMhAsane AvyA. mevADanA uttara prAMtamAM rahela pradeza mATe rANAne, teo sAthe takarAra cAlya. upara ApaNe kahI gayA ke rANA rAyamalane traNa dhuraMdhara putra hatA. teonA nAma saMga, pRthvIrAja ane jayamalla saMga ane pRthvIrAja vizeSa prasiddha saMga. viravara bAbarane pratiyegI hato. pRthvIrAja te samayanA bhAratavarSanA rAjAomAM mahAvIra hate. nAne jayamalla paNa vIratvamAM te be bhAIne samakakSa hato. te traNa mahAvIra bhAIo subhrAtRbhAve saMbaddha eka saMpe rahyA hata te bhAratavarSanuM bhAgyacaka, maMgalatAmAM ane zubhatAmAM pharI jAta. paNa bhAra23 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 TeDa rAjasthAna. ta bhUminA adazyamAM yavananuM akhaMDita dAsatva lakheluM hovAthI te traNa bhAIo, parasparanI amaMgaLa kAmanA karatA, parasparanA vidveSa bhAvApanna thaI gayA. teonA ghotara DheSamaya gRhavivAdamAM rANA rAyamalanuM jIvana atyaMta kaSTakara thaI paDyuM. tenA rAjyanI sukhazAMtimAM vyAghAta AvI paDe. cAre dizA tarapha ghora azAMti tene bhaya pamADavA lAgI. pitAnA rAjyanI zAMti sthApavA, teNe te rAjakumArane nivAsIta karavAno nizcaya karyo. tene pahelo putra saMga te bhayaMkara aMtaviplavamAMthI AtmajIvana bacAvavA mATe deza choDI bIjA pradezamAM cAlyA gaye. rANAe, pRthvIrAjane tenA utkaTa dvatyane lIdhe deza bahiSkRta kara. nAne jayamalala akALe A lekamAMthI aMtahita thaye. saMga ane pRthvIrAja sahodara bhAI hatA. teonI jananI jhAlA vaMzanI putrI hatI. jayamala teone oramAna bhAI thAya. cehANa vaMzIya pRthvIrAja sAthe zizadIya pRthvIrAjanuM vizeSa sArazya mAluma paDe che. cehANa vaMzIya pRthvIrAjanI vIratA jevI zizadIya vaMzanA pRthvIrAjanI vIratA hatI. e bannemAM evuM sArazya jovAmAM Ave che ke eka rAjAne bIjA rAjAnI pratikRti mAnavAmAM Ave te kAMI atyukti thAya tema nathI. zizadIya pRthvIrAjanA vIra guNa upara mevADavAsIo eTalAbadhA mugdha hatA ke mevADanI adhogatimAM te vIra purUSanAM carita saMbhArI teo AnaMdita thatA. saMga ane pRthvIrAjamAM bahu vasAva jovAmAM Ave che. saMganuM carita, pRthvIrAjanA caritathI viparIta hatuM. bane vIra ane sAhasI hatA. paNa saMganuM sAhAsakaya, viveka dvArA niyamita hatuM. pRthvIrAja niraMtara yuddha mATe utsuka hatA. te eka kSaNa khaDagane mIyAnamAM nAkhavA harSa mAnato nahI. te khaDaganI madade, potAnA prArabdhana mAga niSkaTaka karavA pratijJAvALe hAI bolate je "vidhAtAe mevADanA zAsana kartAne adhikAra soMpavA mane sara che." saMga rAjayamAM jeSTa putra hato. agra janmatAnA adhikAre te, citoDanA siMhAsane besavAne pAtra hatA. uddhatasvabhAva pRthvIrAjanA mATe te pAtratA, te bhegavI zake nahiM. citoDanA siMhAsane koNa bese, tenA mATe rANAnA putramAM vivAda cAlyA. pratyeka kumAra, pita pitAnuM hita sAdhavA tapara thayA e pramANe vivAda karatA rAjakumAre, pitAnA kAkA sUryamala pAse, rAja siMhAsananA adhikAranA haka mATe tarkavitarka karatA hatA. eTalAmAM moTe rAjakumAra saMga dhIre dhIre bolyo. " nyAya mate huM ja mevADanA daza hajhAra nagarane uttarAdhikArI chuM, paNa tame mArA svArthanA vidhI thayA che." A eye, e vivAdanI mImAMsA saheje thAya tevI nathI; tyAre je tame, nAharA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanArepaNa I 179 mugarAnI cAraNI devInI paricArikAnI gaNanA upara bharUse rAkha te saghaLA vivAdane cukAdo thAya tema che. je tame saha saMmata che te cAle, tenI pAse jaIe. paNa pahelA e pratijJA kare che, jene te pasaMda kare teja citoDanA siMhAsane bese." zaghaLA te vAtamAM saMmata thayA. saMganA vacananuM anumodana karI teo cAraNa devInA ekAMta sthaLe gayA. te ekAMta parvata kaMdaramAM pesI pRthvIrAja ane jayamala eka Asane beThA. saMmukhe eka vyAghacama bIchAvyuM hatuM, saMga tenA upara beThe. tene kAke sUryamala paNa tenI paDakhe te upara beThe. pRthvIrAje, te gInI devI pAse pitAne mane bhilASa nivedana karyo. eTalAmAM gInIe vyAghacama tarapha AMgaLI karI, tethI saghaLA samajyA je saMgaja, citoDanA siMhAsane besavA pAtra che ane suryamala paNa rAjyane keTaloka bhAga bhogavavA adhikArI che. pRthvIrAja, teTalAmAM pitAnuM khaDaga laI saMganuM mAthuM kApavA AgaLa vadhe. suryamale vaccamAM paDI, pRthvIrAjanA AghAtamAMthI saMga bacAvI dIdhe. cAraNI devInI paricArikA, pitAnA rakSaNa mATe dUra palAyana karI gaI. jyAre pRthvIrAje surya malla upara humalo karyo. maMdIranAM aMdara bane vacce dArUNu yuddha thayuM. te yuddha, theDAmAM prazamita na thayuM, temAM banene asaMkhya AghAta lAgyA. saMgane eka bANa ane pAMca talavAranA ghA lAga . te te sthaLathI palAyana karI gaye. zaranA AghAtathI tenI eka AMkha kuTI. e viSama taMda yuddhamAMthI palAyana karI saMga caturbhujA devInA maMdIra tarapha doDaze. tyAMthI zirAMti nagarane vIMdhI, teNe udAvatavaMzIya vidyA nAmanA rajaputane Azraya lIdho. kSatavikSatAMga saMge vidAne Azraya mAgya, sadAzaya vidAe rAjIkhuzIthI tene Azraya Ape. eTalAmAM jayamale tIvra vege AvI saMga upara hallo kaye. zaraNAgata bhaMganA rakSaNa mATe sadAzaya vidAe jayamalanA humalAnI vyarthatA karI devA prayatna karyo. saMga tyAMthI palAyana karI bIjA sthaLe cAlyo gayo. kSamAMthI Arogya meLavI pharIvAra baLavALe thai tejasvI pRthvIrAja, pitAnA pracaMDa pratidruDhI agrasaMganI zodha mATe cAle. saMge, pRthvIrAjanI ceSTA jANI, te pitAnA rakSa mATe chAnAM vezamAM gupta sthAne vicaraNa karI bhamate hatuM, e ajJAtavAsa kALamAM tenA kaNanI ane durdazAnI sImA rahI nahotI je saMga rAjaputra ane mevADanA siMhAsanane uttarAdhikArI hatA te saMga nivAsita manuSyanI jema atidIna bhAve, vanevane bhaTakate hatA durdazAmAM AvelA saMge nirUpAI thaI, keTalAka chAgapALane Azraya lIdhe te bakarA carAvI jANato nahoto tethI teo tene mAratA hatA. pitAnA AzramamAMthI tene kahADI mukatA hatA vaLI saMganA kAlAvAlAthI teo potAnA AzrayamAM tene rAkhatA hatA teo tenI pAse ghauMnA loTanA piSTaka karAvatA. saMga e pramANe durdazAmAM rAtrI divasa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 TADa rAjasthAna. kahADhatA hatA. eTalAmAM keTalAka rajaputAe AvI tene asazastra eka gheADA sAthe ApyAM tenI sAthe lai teo zrInagaranA karImacAMdanAmanA eka saradAra pAse gayA karImacAMda paramAra vaMzIya rajaputa rajaputa hatA. te dasyu vyavasAyI saradAra hatA. saMga tenA daLabhukta thayA teNe tenI vRttinuM avalaMbana karyuM. luTanA vyApAra purI karI eka rAja saMga potAnA gheADA uparathI utarI eka vaDalA nIce beThA tyAM virAmadAyini nidrAdevIe tenI cakSunA Azraya kaye pAtAnA mIyAna sAthenI talavAra upara potAnuM masta mukI te nidrAdevIne vaza thaI gayA, te vRkSa nIce jayasiMhaiM mAliya ane jaimusidila nAmanA be vizvasta nAkarA peAtAnI rasoI karatA hatA. teonA traNa gheADA pAsenA medAnamAM caratA hatA. sUryanI tikSNarasmi, vaDalAnA bheda karI, saMganA mukha upara paDatI hatI. te raudra tApanA anubhava karatA eka moTA bhujaMga AvI, saMganA mastaka upara potAnI phaNa vistAravA lAgyA. tenI kRSNa upara eka jAtanuM paMkhI uMcethI citkAra karavA lAgyuM. zakuna jANanAra mArU nAmanA eka bharavADe te saghaLA vyApAra joyA. saMgane uThelA joI teNe tenI pAse savistaya kahI dIdhuM je " Apa rAjasannamAna pAmaze" karImacAMde saMganI saghaLI hakIkata sAMbhaLI pAtAnI putrI tenA karamAM ApI. jyAM sudhI saMgane pitR siMhAsana na maLyuM tyAMsudhI karImacAMde sagane meTA ArthI peAtAnA mahelamAM rAkhyA. traNa bhAionA vAda vivAdanA khabara thoDA samayamAM rANA rAyamalanA kAne pahoMcyAM. teNe sAMbhaLyu je uddhRta svabhAva pRthvIrAjanA kaThora vyavahAre tenA kharA utarAdhikArI nAza pAmavAnI sthitimAM AvI gayA che; tethI te pRthvIrAja upara atyaMta kAdhAyukta thayA teNe pRthvIrAjane peAtAnA rUbarU khelAvyA taNe tenA anyAyacaraNa mATe puSkaLa tiraskArathI kahyuM je 'tuM mArA rAjyathI dUra thaI jA." tuM evo uddhata sAhasI ane kalaha priya che, jethI Atma jIvikA calAvI zakIza." tejasvI pRthvIrAje pitAnA tiraskAra dhIra bhAve sAMbhaLyeA; te khIlakula gabharAye nahi. mAtra pAMca jana azvArohIne lai teNe pitR rAtryane parityAga karyA ane gadavAranA peTAnA khAlIya nAmanA nagara tarapha cAlye. * rANA kuMbhanA zocanIya vadhathI mevADamAM sukha zAMti nAza pAmI hatI. vaLI rAjakuTukhamAM aMdara aMdara kalaha hovAthI rAjyamAM arAjakatAnA prAdubhAva thayeA. tethI mevADamAM eka eka pradeza rakSAmAM rahI zake tema rahyA nahi. vizeSa karI gadyavAra janapada rakSAmAM na rahe evI sthitimAM hatA. gaDhavAra ArASalhInI pAse sthApita ArAvahI parvata nivAsI mIna lAke gadavAramAM AvI, tenA nAza karavA lAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanArepaNu I 181 gadavAranI rAjadhAnI nAMdodamAM je rAjakIya senAdaLa rAkhela hatuM, tenI te parvatavAsIoe gaNatrI karI nahi. te senAdaLa mIna lokanI gatine rodha karI zakayuM nahi. pRthvIrAjanA jANavAmAM te hakIkata AvI. pRthvIrAje cheDe samaya nAMdedamAM gALavAne vicAra karyo. pitAnAM prayajanIya dravye levA mATe teNe tyAMnA uMjhA nAmanA vANIyAnA ghera pitAnI vIMTI ghareNe mukI. devane vicitra mahimA, ujhAe pRthvIrAjane oLakhe nahi, paNa thoDA sahavAsamAM teNe pRthvIrAjane oLakhI kahAye. ujhAe, pRthvIrAjane saghaLI jAtanuM anukulya ApavA pratijJA karI. pRthvIrAje te vaNika ujhAne pitAnA daLamAM dAkhala karyo. tenA parAmarzana anusAre teNe mIna lekono nigraha karyo ane gadavAra janapadamAM zAMti sthApI. pRthvIrAja vIra sAhasI ane tejasvI hatuM. tenA pitAe tenA prakRta guNano saMpUrNa vicAra karI tene nirvAsita karyo hato. te avasthAmAM tene purUSArtha nAza pAme nahoto. te nizcaya jANato hato je rAjakuLamAM janma laI potAnA puruSArthanI madade asaMkhya vidane ane A dura karI te rAja siMhAsana meLavI zakaze. durAcAra mIna lekonA karALagrAsamAMthI gadavAra janapadane pacAvavA pRthvIrAja egya avasaranI rAha joto hato. je samaye pRthvIrAja nAdanagaramAM AvI pahoMcyo, te samaye rAvata upAdhidhArI minAdhipa, te nagaramAM pitAnuM zAsana calAvatA hatA. te e pratApazALI thaI gayuM hatuM ke, aneka rajaputa tenA tAbAmAM nekara thaI rahelA hatA. ujhAnI maMtraNAnA anusAre pRthvIrAje te mInAdhipanuM Adhipatya svIkAryuM. pitAnI kharI jAta vigere chupADI, te mInadhipanI sevA karavA lAgyA. ane zA IlAjathI, gadavAra janapadano uddhAra thAya te ilAje te zodhavA lAge sabhAgya vaze, te IlAjane suga potAnI meLe pRthvIrAjanI pAse Avyo. mInaloka AherIyA nAmane mahotsava pAlatA hatA. te mahotsavamAM nokaro thoDA ja svAdhInatA pAmI pitAnA ghera jaI kuTuMbane maLatA hatA. pRthvIrAjane paNa zeDe samaya svAdhInatA maLI, te avasaramAM pote pitAnA abhISTa sAdhavAmAM tatpara thaye. nagaranI bahAra AvI teNe potAnA anugata rajaputone bolAvyA. teNe tene potAno abhiprAya jAhera karyuM. jemAM teNe mInarAjane pakaDI pADavAnuM kahyuM, jevuM tenuM kahevuM sAMbhaLyuM ke tenA anucara rajaputa mInAdhipa upara paDayA. thoDA samayamAM nagaramAM hAlaka lelaka thayuM. mInaloka tathA nagaravAsIo rajaputonA humalAthI trAsa pAmI palAyana karI gayA. pRthvIrAjanagaranI bahAra ubhA rahI te vyApAra joto hato. jotA jotAmAM tephAne bhayaMkara smRti dhAraNa karI. te tophAnamAMthI bacavA mATe ghoDe caDhI mInarAja nagaranI bahAra nIsaryo. pRthvIrAje tene pakaDI pADa. pRthvIrAjanA bhAlAthI te haNAye duta mInarAjanI durAkAMkSA pApaDa nahIM, tenuM te upayukta phaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 TaDa rAjasthAna, pAme. aDakhe paDakhenAM gAmaDAM saLagAvI daI pRthvIrAje mInalekene upayukta sajA ApI. saghaLA mInaleke pRthvIrAjanA ane tenA anucaranA hAthamAM paDayA. mAtra eka killA zIvAya saghaLe gadavAra pradeza pRthvIrAjanA kabajAmAM AvyuM, te kIllAnuM nAma dezurI hatuM, te cehANa rajaputanA kabajAmAM hate. mIna lekanA hAthathI gadavAra jana padane uddhAra karI. tene zAsana bhAra pRthvIrAje ujhA ane sadAne seM . sadA solaMkIe te samaye sadagaDane kabaje karyuM hatuM. pATaNanA dhvaMsa pachI tene kaI pUrva purUSa te saghaLA pArvatya pradezamAM Azraya karI rahela hate. sadAe, mAdrecA cAraNanI putrI sAthe vivAha karyo, eTaleke te sasarAne pakSa cheDI pRthvIrAjanA pakSamAM rahevA rAjI nahote. paNa vijayI rAjakumAra pRthvIrAje, zurI nagara vigere tene bhUmivRtimAM ApyAM. tethI sadA tene pakSa choDI zake nahI. te samaye pRthvIrAjanA kAryo rANAne zravaNacara thayAM. rANAe pRthvIrAja upara saMtuSTa thaI tene nagaramAM pAche belA. pRthvIrAja pitRrAjyamAM pAchA AvyuM, te samaye jyamallane ghAta thavAthI tenA saubhAgyanuM dvAra pariSkRta thayuM. Avazyaka badhe A sthaLe jayamalanA mRtyunuM vivaraNa ApavuM egya che. prAcIna takSazIlA tADAtaMka nAme kahevAtuM hatuM. te tADAtaMka, rAya zuratAna nAmanA eka rajaputanA kabajAmAM hatuM. je cAlukya rAjAoe dIrghakALa aNahIlavADa pATaNamAM rAjya karyuM. A tene vaMzadhara rAva sUratAna hate. IsvIsananA teramA saikAmAM yavana vira allAudInanA bAhubaLanA prabhAve, sUratAnanA pUrvajoe aNahIlavADa pATaNa choDI bhAratavarSanA madhya pradezamAM Azraya lIdhe. tyAM vasI, rAjyacuta solaMkI rAjaputoe prAcIna takSaka kuLAdhikta teDAtaMka kabaje karyuM. paNa tenA vaMzadhare. lAMbA samaya sudhI tyAM rAjya karI zakyA nahI, chevaTe sUratA rAvane prasiddha aphagAna vIra lIle tyAMthI kahADI mukyo. tyAMthI te nIsarI ArAvallInA pAda pradezasthita bedanera nagaramAM Azraya laI, te sukhe duHkhe samaya kahADhavA lAgyuM. tenA peTe tArAbAI nAmanI eka parama suMdara putrI pedA thaI. te tArAbAI tenA duHkhanI yaMtraNAnI ane kaSTanI zAMtvanA thaI paDI. jyAre jyAre te zeka sAgaramAM DubI atyaMta pIData thAta tyAre te AnaMdadAyinI tArAbAInuM mukha kamala joI e bhUmittinA dAnapatramAM pRthvIrAje potAnA vaMzadharone divya ApI sucavyuM che je keIe te bhumitti pAchI laI levI nahI. tenA vizadhare hajI sudhI tenI sucanA pALe che. * prAcIna takSaka leka sthApatya kaLAmAM vizeSa pAradarzI hatA. tenI pratiti, takSazIlAnA mahela vigere jevAthI thAya che. hAla te te nagara saMpurNa rIte vidhvasta che. te paNa tenA vaMsa rAzImAMthI temAM prAcIna goravanA aneka cinho nIsarI Ave che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanA paNa I. 183 zAMti bhegavate hate. tArAbAI tenA jIvananuM jIvana ane AzAnI AzA hatI. dagdha marU sthaLanI zAMta zrotasvInI tArAbAI hatI. tArAbAI janmathI duHkhanA keDamAM ucharI hatI. te rAjanaMdinI hatI.gAravazALI pavitra solaMkI vaMzanI kula sarejInI hatI. tArAbAI jyAre bAlyAvasthAmAM bApanA paDakhAmAM besI pUrva pitR purUSonI guNa kathA pitAnA mukhathI sAMbhaLatI tyAre te AnaMdita ane pulakita thatI. tArAbAI purUSane paheraveza paherI ghoDe caDhI dhanubaNa dhAraNa karI yuddha karavAne zikhavA lAgI. te te kAmamAM evI kuzaLa thaI je ghoDA upara caDhI, athartha saMdhAne, bANu pheMkavA lAgI, rAvapuratAe ghaNIvAra teDAtakane uddhAra karavA mahenata karI hatI. tenI sAthe vIranArI tArAbAI kAThIyAvADI ghoDA upara caDhI tenI sAthe jatI hatI. te teDAtaMkanA uddhAra mATe yuddhamAM utarI hatI. tenA apUrva yuddha kezaLane dekhI ghaNA zuravIra avanata masIka thaI gayA hatA. tenA avyartha bANa saMdhAne aneka yavana sainike, yamanA ghera pahoMcyA hatA. e vIra strInA viratvanuM adabhUta vivaraNa rAjasthAnamAM prasiddha thaI gayuM aneka rajaputa te ramaNIya ratna meLavavA utsAhita thayA. paNa suratAnanuM paNa vRttAMta sAMbhaLI teo te kAmamAM agresara thavA sAhasI thayA nahotA. rAjazuratAne evuM paNa karela hatuM je "je rajaputa yavananA hAthamAMthI toDAtakane uddhAra karI zake teja InAmamAM, tArAbAIne pAmI zake " chevaTe yamala sAhasa karI bedaramAM AvyuM ane tArAbAInuM pANI grahaNa karavAne teNe IcchayuM, paNa vIranArI tArAbAI daMbhathI belI, "teDAtaMkane uddhAra kare, tyAra pachI mane pAmaze." jayalmala tema karavA saMmata thaye tArAbAInA rUpathI te eTalo badho mugdha thaI gaye hatuM, je teNe pitAnI pratijJA pAlana na karatAM, anyAya upAye tene hastagata karavA teNe upAye jyA. suratAna tenA e anyAya upAyathI dagdha thaye teNe tene vadha karyo. je samaye, A ghaTanA ghaTI te samaye saMga ajJAta vAsamAM hate. pRthvIrAja paNa nivasita hato. jayamallane mevADane kharo UttarAdhikArI, saghaLA leke mAnatA hatA. paNa te jyamalla dubhAgyavaza, suratAnanA hAthe haNAya. tethI rAyamala nA hadayamAM kodha ane ghAMsAne udaya thaye. sabhAsadoe jayamalanA mRtyunuM vivaraNa rANAne jaNAvyuM teoe, zuratAnanA AcaraNanuM pratiphaLa ApavA rANAne uke, rANAe udAra bhAve teone kahyuM je "je mukhe, evI rItanuM agya karma karI eka AbarUdAra ane AphatamAM AvelA rajaputane apamAnita karavA ceSTA karI te mukhe pitAnA durAcAranuM upayukta phaLa meLavyuM. udAra hRdaya rANo rAyamala evA mahimAsucaka vacane belI muMge rahe. teNe te zolaMkI saradArane bedanera janapada bhumivRttimAM ApI dIdhuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 TaeNDa rAjasthAna. je samaye, be nazIba jayamala, zeSa paritapta suratAnanA hAthathI haNAye, te samaye vIravara pRthvIrAja nirvAsita hoI mALava rAjyamAM raheto hato. te nivasita avasthAmAM bahu kALa raheze nahI. durgharSa mIna lekanA hAthathI gadavAra rAjyane uddhAra karavAthI te pitAnI snehanI najaramAM pa. rANA rAyamale saMtuSTa thaI. tene potAnA rAjyamAM ANyo. tyAra pachI tenA asIma vIratvane ane yazebhAtine rAjasthAnamAM phelAva thaye. pRthvIrAjanA atUlya viratvanAM vivaraNa sAMbhaLI suMdarI tArAbAI vimugdha thaI, tene varavA, vicAra karavA lAgI. pRthvIrAja svadezamAM Avyo tyAre tArAbAIne AnaMdanI sImA rahI nahi. pRthvIrAjanA hRdayamAM tArAbAIne maLelI AzA jAgRta thaI te AzAnA mohana maMtramAM praNAdita thaI. pitAnI jIvana toSaNa tArAbAIne jovA mATe te bedara nagaramAM javA agresara thaye. te AzAnA mohana maMtrathI praNodita thaI, tArAbAIne tyAM jaI maLavAne pRthvIrAje kahevarAvyuM rAva zuratAne tene AdarathI grahaNa karyo. cittavivedinI tArAbAI pRthvIrAjanI pAse AvI. prANabharI parasparanA paraspara darzana karyA. pRthvIrAje suratAna pAse potAne abhiprAya vyakta karyo ane te che je Apane kaI rItanI ciMtA rAkhavI nahi. duvRta yavanone teDAtaMkamAMthI hAla kahA sukaMchuM je je eka aThavADiyA pachI tyAM yavananuM sAmAnya cinha raheze nahi, vidAyakALe, viravara pRthvIrAja tArAbAIne maLavA gaye, ane premagadagada svare zadhAsikta vacane te suMdarIne bolyA "suMdarI " tArA lAbhanA mATe huM A kaThora kArya kSetramAM utaryo chuM jeje ! mArI AzA niSphaLa na thAya, tArAbAIe dhIra namasvare uttara Ape vIravara ! A hadaya tamArUM che, tamArA mATeja aneka duHkha bhogavI ahIM AvI rahela chuM A kSaNe nivedana eTaluM ja che je tame kaThora vratane Adara kaye che paNa tenuM udyApana karavA yatnavALA thAo " durAcAra yavane dUra karI Ape prakRti rajaputa purUSane paricaya dekhAva Ape ! " pRthvIrAja potAnA maMtra sAdhananI upayukta avasaranI pratikSA karate hate. sibhAgyavaze te avasara AvI pahoMcyo musalamAnanA moharamanA dIvaso pAse AvyA pRthvIrAja pAMca gheDesvAra sAthe toDAtaka tarapha cAle. vIranArI tArAbAI astrazastra sajajIta thaI pRthvIrAjanI sAthe cAlI raNacaMDa tArAbAIe Aja purUSane veza dhAraNa karyo te Aja yavanane toDI pADavA bhayaMkara raNakSetramAM utarI, Aja yavanone keNa bacAva karaze. teo jyAre teDAtaka nagara pAhe pahoMcyAM te samaye, yavane tAjIyA laImeTA bhabhakAthI ane ThAThathI kIllAnI bahAra nIsaryA pRthvIrAja pitAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsanAropaNa ItyAdi. 185 daLa sAthe tenA daLa saMge maLI gayo. teone joIyavananA manamAM prathama saMdeha utpanna thaye nahi eTale ke pRthvIrAjane pitAnuM abhiSTa sAdhavA suga maLe. tAjIA kame kame mahelanI pAse thaI nIkaLavA lAgyA. te mahelanI gyAlarImAM yavanarAja pitAne paheraveza paherato hato aparicita ghoDAsvArane joI tenA manamAM aneka tarka vitarka thayA, kema, tenA hRdayamAM viSama sadehane AvirbhAva thayo. eTalAmAM vIranArI tArAbAIe tenA upara eka bANa pheMkayuM. te kALe pRthvIrAje pitAnA hAthanuM bhayaMkara zuLa tenA upara nAMkhyuM jethI yavana rAjamUtaLazAyI. thaze. saghaLA leke Akasmika bhayaMkara vRttAMtathI trAsa pAmI palAyana karavA lAgyA. pRthvIrAja pitAnA daLa baLa sAthe yavane upara paDaye ane niSphara bhAve teone saMhAra karavA lAgyuM. kime teo nagaranA daravAjA pAse AvyA paNa teo vighna vinA temAM pezI zakayA nahi. eka raNonmata mAtaMga, vikaTa zuM. pheravate daravAjAnA mukhe ubho hato. tArAbAIe eka moTA kuThArathI tenI zuMDha kApI. nidArUNa pIDAthI pita thaI zravaNa bhairava avAja karate te mAtaMga tyAMthI palAyana karI gaye, tyAre yavane chevaTanA sAhase utejIta thayA, teoe bhayaMkara parAkrame pRthvIrAja upara humalo karyo. thoDA samayamAM baMne daLa vacce gharasaMgrAma cA pRthvIrAja pracaMDa kesarInI jema yavanone daLavA lAgyuM. keme yavane parAjaya pAmI palAyana karavA lAgyA. paNa kayAM palAyana karI jAya ! A jagamAM benazIbanA mATe keI Azraya nathI. vIravara pRthvIrAjanA krodhAnaLamAMthI tenI rakSA koNa kare? TukAmAM yavane je dizAmAM palAyana karI gayA te dizAmAM pRthvIrAja ane tenA sahacaro teonI vAMse paDayA. e pramANe teDAtakane uddhAra karI viravara pRthvIrAje potAnA vratanuM udyApana karyuM ane tenA phaLa svarUpa surasuMdarI tArAbAIne teNe meLavI. je samaye pRthvIrAja svadezamAMthI pAchA pharyo te samaye sUryamalla pitAnI abhISTasiddhi mATe sAraMgadeva nAmanA rajaputane maLI mALavapati mujAphara pAse gaye. yavanarAja mujAphare tenI sahAyatA karavA mATe mevADa tarapha eka senAdaLa mokalyuM. te senA daLanI madadathI sUryamale mevADanA dakSiNanA pradeza upara hamale karyo. ane thoDA samayamAM teNe saDhI vAyu ane nAI vagere pradeza hastagata karyo. teNe citeDane kabaje levAne paNa udyoga ke dudharSa sUryamaane dArUNa humale rANe rAyamaTTa sahya karI zake nahi. teNe lAMbA samaya zAMti bhogavI nahi tenI pAse je thoDuM sainya hatuM te laI te rAjadrahIne sajA karavA citaDanI bahAra nIkaLe. citeDa pAsenI gAMbhIrI nadInA tIre bane senAdaLa parasparanA mukhIna thaI ubhA rahA kame yuddha cAlyuM. rANe rAyamalla talavAra bAMdhI sAmAnya sinikanI jema yuddha karavA, lAge, yuddhamAM tenA upara bAvIzu ghA paDayA, tanuM saghaLuM aMga kSata vikSata thaI 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 TADa rAjasthAna. gayuM. AvIza jakhamamAMthI satatadhAre rUdhira vahevA lAgyuM tApaNa tene virAma naheAtA. tApaNa tene zAMti nahotI. krame aMga pratyaga zithila thaI paDayuM. tene mUrchA AvavAnAM pUrva lakSaNa jaNAI AvyAM. te samaye pRthvIrAja eka hajAra senAdaLa lai tenI sAthe maLI gayA. teNe rANAne yuddhakSetramAMthI atarita ka ane pote zatrunI sAme thayeA. bhayaMkara pratiyeAgI sUryamahUne zeSatA pRthvIrAja sainikane kApatA kApatA yuddhakSetramAM vicaravA lAgyA. sUryamaTTa thADA samayamAM tenI sAme AvI caDayA, tyAre pRthvIrAje pracaMDa AsphAlana karI tene pakaDayA ane vacce dvaMdva yuddha thayuM. sUrya maOnuM zarIra aneka kSatathI zithila thayuM, tApaNa te yuddhamAMthI nivRta na thaye... aneka kSaNa anne pakSamAM bhacakara saMgrAma cAlyu ane daLanA ghaNA sanikA maraNa pAmyAM; paNa koi pakSamAM ya parAjyanA cinha jovAmAM AvyA nahi. tyArapachI saghaLAe raNAbhinacavaDe kevala kalAMkata thai ho divase yuddhanuM kArya cheADI dIdhuM. vIravara pRthvIrAja, te divase peAtAnA kAkA sU mahanA darzana levA, tenA ta'bumAM AvyeA. e samaye te banne vacce je vArtAlApa cAlyA te sAMbhaLavAthI rajaputa Aya vIranuM mahAtmya vakhANyA vinA cAle tema nathI. jagatanA itihAsamAM evI rItanuM kAi jAtinuM mahAtmya jovAmAM AvatuM nathI. te divasanI vAta sAMbhaLavAthI hAya ! hRdaya phATI jAya che. pRthvIrAja, kAkAnA paTama:diramAM AnyA tyAM teNe joyu je sUryaMmadya eka sAmAnya zayyA upara sutA che tenI kAcA lAhIthI kharaDAyelI hatI. eka vALaMda te jakhama dhAI tenA upara pATA mAMdhatA hatA. je bhatrIjo tenA pracaMDa pratiyeAgI, jenAthI te A durdazAne pAmela che. jene raNu sthaLe pADI devA teNe hajhArA ceSTA karI hatI. tene Aja saMmukhe AvatA joi vIravIra sUrya mallu sakhyAmAMthI beThA thaye. ane tene teNe yatheAcita mAnasa bhrame grahaNa karyA. khannenA AkAra ceSTA iMgita vIgerethI evuM mAluma paDatuM hatuM je, tee benA vaccamAM koi divasa virodha thayeA nathI. sUrya malle, peAtAnA bhatrIjAne Asana upara besavA kahyuM pRthvIrAja Asana upara beThA. te banne vacce tyAra pachI vAta cAlI. pRthvIrAje puchyuM, kAkA ApanA jakhame kema che ? sUrya malle kahyuM baccA dIkarA ! tune joi eTalA badhA Anada thAya che je huM nihAyata tanadurasta chuM. pRthvIrAje kahyuM-kAkA ! huM dIvAnajIne maLyA nathI, ApanA darzana levA jaladIthI ahI AvyA chuM. atyaMta zruSita thaye , kAkA! kAMI khAdya drazya Apaze? * rANAne ekali`ga bhagavAna mahAdevanA dIvAnanA IlkAbathI sahu kheAlAvatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanuM siMhAsana paNa I. 187 ~ ~~~~~~~ ~ sUryamalla atyaMta AnaMdIta thaye. thoDA samayamAM khAnabhejana taiyAra thayAM. bannee eka pAtramAM bhejana karyuM. pRthvIrAjane kAMI paNa saMdeha nahote. vaLI vidAya kALe tAMbula khAvAmAM paNa bAdha lIdhe nahI. kAkAnI pAsethI vidAyagIrI letI vakhate, pRthvIrAja namra vacane be, kema kAkA ! AvatI kAle ApaNuM yuddhane aMta Avaze nA ! + sUryamale kahyuM- dIkarA ! uttama. AvatI kAla savAramAM Avaje. rAtrInuM avasAna thaye, prabhAta thayuM paDhIyAmAM pRthvIrAja ane sUryamalla kaMdra yuddha karavAmAM guMthAyA. te samaye kAkA bhatrIjAne saMbaMdha rahyA nahi. sneha mamatA, dayA, vigerenA sukumAra guNamAM jalAMjali ApI. svArthanA saMrakSaNa mATe banne kSatriya ThaMdva yuddhamAM macyA. sainIke paNa yuddhamAM guMthANA. suryamallanI senAe puSkaLa baLa batAvyuM paNa te yuddhamAM jaya meLavI zakayA nahI. pRthvIrAjanuM bhayaMkara bala sahya na karatAM chevaTa zatruo sadvinagara tarapha palAyana karI gayA. vijayagIravane hema mukuTa mastake dhAraNa karI viravara pRthvIrAja citoDa nagaramAM AvyuM te yuddhamAM tenA zarIre sahastra sthaLe jakhama thayAM hatAM. parAjIta thayele sUryamalla jIvana toSINuM AzAne cheDI zake nahI. te AzAnA kaThera maMtramAM mugdha thaI teNe kaThera duHkhe ane kaSTa bhagavyAM. dukAmAM te AzAthI traNa vAra te yuddhamAM utaryo ane traNa vAra parAjIta ane apamAnIta thaye. chevaTe citoDanA siMhAsananA lAbha mATe teNe AzA choDI dIdhI nahI. e rIte aneka dIvaso cAlI gayA. kAke bhatrIjo aneka vAra yuddhamAM paraspara laDavAne utaryo. paNa kAMI udaya thayA nahI. sUryamalane adamya adhyavasAya kama thaye nahI. jyAre tenI sAthe pRthvIrAjanI mulAkAta thAtI, tejasvI pRthvIrAja tyAre daMbhathI belate je "mArI zirAmAM jyAM sudhI eka biMdu lehI pravAhIta raheze tyAM sudhI, mevADanI sUcca pramANuvALI jamIna tamArA hAthamAM AvavA daIza nahI. sUryamallane mane bhilASa pUrNa thaye nahi tejasvI pRthvIrAjanI draSTithI tene sarvadA dUra rahevuM paDatuM hatuM. te je sthAne palAyana karI jAti, te sthAne pRthvIrAja tenuM anusaraNa karI tenA upara humale karato hate TuMkAmAM pRthvIrAjanA bhayathI tene sadA sazaka rahevuM paDatuM hatuM. eka sthaLethI bIje sthaLe palAyana karI jatAM sUryamalla vAyuvI nAmanA gaMbhIra araNyamAM peThe. pRthvIrAje tyAM jaI tenA upara humalo karyo. tyAMthI palAyana karI sUryamala vanapAdapanI zAkhAprazAkhAmAM keTalI banAvI temAM tyAMthI dUra dezathI rahevA lAgyuM. evA ghATA ara : sUryamalle uttara kALamAM jhAlA saradAranA sadImAM adhikAra meLavyo che. tenA pustakAgAramAMthI eka pAMDu lekha maLI AvyA che, temAM A vivaraNa vistArathI prakAzita che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 ToDa rAjasthAna. zyamAM tenA sinika ane ghoDAo saMtapta thayA. sUryamalla ekavAra te gaMbhIra pradezamAM rAtrIe sAraMgadevanI sAthe bezI agni sevana karato hato tenI sAthe yuddha viSayaka vAta calAvatA hatA te samaye asaMkhya gheDAnA caraNanA avAja ane hiSArava teonA sAMbhaLavAmAM AvyAM te samaye sUryamala sAraMgadevanI sAme joI che. have keI nathI. ! A pRthvIrAja Ave che eTalAmAM vIravara pRthvIrAja pitAnA daLa baLa sAthe tyAM AvI pahoMcyA thoDA samayamAM maTI gaDabaDa thaI uThI astranA jhaNakArathI ane zuravIratAnA nAdathI vanabhUmi kaMpita thavA lAgI. pRthvI rAje chalaMga mArI kAkA pAse AvI kAkA upara humalo karyo tenA mAtra eka AghAtathI sUryamalla pRthvI upara paData paNa sAraMgadevanI rakSAthI tema thayuM nahi. sAraMgadeve tIraskAra sAthe pRthavIrAjane kahyuM "hAla te agAunA vIza astrAghAta karatAM eka muSTine AghAta adhika che. te samaye sUryamalla yuddhamAM utarI zake nahi yuddha baMdha rAkhavAnuM kahI te namra vacane pRthvIrAjane bolyo " dIkarA ! agara jo ke huM maraNa pAmuM te paNa mane kAMI nukazAna nathI. mArA putra rajaputa che dezamAM luTa phATa karI, teo potAnI jIvikA calAvaze paNa tAre nipAta thAze te citoDanI kevI dazA thaze. tema thavAthI mane kalaMka besaze. huM pachI koInI pAse zuM mukha dekhADuM, mArA nAma sAthe kAyama apayaza guMthAye raheze. . yuddha aTakI gayuM kAkAe ane bhatrIjAe potapotAnI talavAra mIyAnamAM nAMkhI thoDA samayanA mATe kaThora pratidhvaMdvItA teo bhulI gayA tyAra pachI pRthvIrAje pitAnA kAkAne dhIra namra vacane puchayuM. kAkA! jyAre huM AvyuM tyAre tame zuM karatA hatA? sUryamalle neha sAthe uttara Ape-dIkarA ! zuM karIe anarthaka gapa mArI vAta kahADatA hatA. pRthvIrAja-mArA je zatru tamAre mAthe gAje che te zIrIte tame ni * zciMta rahI rAtrI dIvasa kahADe che. sUryamala-dIkarA ! te mane niHbala karI dIdhe jyAM tyAM mAthuM mukavAnuM sthaLa joI tyAM rahI nizcita rahuM chuM. tyAra pachI baMne kSatrie thoDo samaya muMgA rahyA sinya, sAmaMta vigere raNazrAMti dUra karavA goThavaNa karavA lAgyA. thoDA samaya pachI pRthvIrAje sUryamallane kahyuM kAkA ! meM sAMbhaLyuM che je A sthaLanI pAse kALIkA che te jAgatI jedha che. manamAM meM sthira karyuM che je AvatI kAla tyAM jaI jagajananInI pujA karIe. tame mArI sAthe Avaze. athavA tame na Ave to sAraMgadevane mekalaze. rAyamalle thaDe samaya vicAra karI kahyuM baccA ? zarIra atyaMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ku'bhanu' si'hAsanAre paNa i 189 dukha che. eTale huM te AvI zaku tema nathI. mArA pratinidhi sAragadeva tArI sAthe Avaze, pRthvIrAje tema thavA devAmAM sa'mati ApI. khInna dIvase paroDhIyAmAM kALIkA pUjAnI taiyArI thavA lAgI, krame aLidAna ApavAnA samayaAvyA, kALadevInA samukhe eka pADAne utsarga thaye!. khakarAnuM balidAna ApavAnI taiyArI thaI eTalAmAM pRthvIrAje: peAtAnI talavAra kahADI sAragadeva upara humale ka, sAraMgadeva sazastra nahotA. ane vacamAM ghAra yuddha thayu, annenA aMge jakhama thayAM chevaTe, sAragaDevane parAjya thayA. vijayI pRthvIrAje tenuM mastaka chedayu... tenuM lohIvALuM mAthuM kALInA khapparamAM teNe mukayu. tyArapachI teNe tenA kAkAnuM kAThanu ghara bhAMgI nAMkhyuM temAM rahela dravya saghaLuM luMTI lIdhuM. enazIkha sU maTTanI maneAvedanAnI sImA rahI nahI. teNe rAjyanI AzAe du:khayaMtraNA bhogavI Dagale Dagale teNe vizvanI akuzanA mAra sahana karyAM. bhAI khaMdhu svajana vIgerene AzAmAM cheDavA paDayAM. tenuM nAma lAMbA kALa mATe rAjadrohInA nAme kalaMkita thayu. potAnA rakSaNanA koi IlAja na jovAthI te saTrI tarapha palAyana karI gayeA. udAsIna sUryama kanakhala nAmanA mahAvanamAM thai jAtA hatA. eTalAmAM tane mAluma paDayuM je eka vAgha eka aMkarInA baccAne pakaDavA vAravAra ceSTA kare che. kharco tenI mAnA rakSaNamAM hovAthI vAgha tene pakaDI zakatA nathI. e vyApAra joi teNe nizcaya karyo ke A sthaLe vasavAthI koI tene adhikAra bhraSTa karI zake tema nathI. e dhAraNA tenA hRdacamAM Dha rIte badhAI, jethI sUryamakSa te sthaLe vasyA. tyAMnA Adima adhivAsIone teNe harAvyA ane tyAM teNe devaLa nAmanA eka kIllA sthApyA. thoDA kALamAM te sthaLanAM pharatAM hajAra gAmaDAM tenA kabajAmAM AvyAM e rIte pratApa guDha devaLanI sthApanA thai. vijayI pRthvIrAja gAravathI ane meTA samAreAhathI peAtAnA rAjyamAM pAche AvyeA. rANA rAyamalle tene AdarathI grahaNa karyA. je pRthvIrAja, ekavAra tenA virAgabhAjana ane aprItipAtra thaye hateA. Aja rANAe tene hRdaya upara dhAraNa karI prItithI bheTaye te putranA gArave potAne gAravAnvita mAnavA lAgyeA. kapaTInA kApayamAM tenI pavitragraMthI akALe A lekamAMthI vicchinna thaI. kAkA sUrya malla upara jaya meLavI DA samaya. citeDamAM rahI. te peAtAnA vAsa sthaLa kalamI kIllAmAM AvyeA. tyAM potAnA jechu badhu saganA tapAsa karatA te prANa priyA tArAbAI sAthe samaya kahADavA lAgyA e samaye tene potAnI bena taraphathI eka patra maLyA. te zIrAIpati * bAbhurAya sAthe tenI benane paraNAvI hatI. pAbhurAya smRtimAdaka dravya priya hatA. madirA aINu vIgere mAphaka dravya sevI matta thai te rAtrI divasa kahADatA hatA. jyAre mattapazu vadhI paDatuM tyAre tene hitAhitanuM jJAna rahetuM nahi tyAre te prakRta pAzavIvRtti dhAraNa karI potAnI sahamaNI upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna. 190 niSThura ane avaidha AcaraNa karatA hatA. kAi kAI vAra, te tenA upara gALanA varasAda varasAvatA hatA. koI kAi vAra tene te prahAra karatA hatA. kAI koI vAra tenete, pRthvI Upara dhuli zayyAmAM suvADI rAkhatA hatA. rAjanadinInuM ATaluM badhu duHkha joi durAcAra prAbhurAyanu hRdaya, dayA pravaNa thAtuM nahi. sukumArI rajaputa putrI aneka anunaya vinaya karatI hatI. kupatha thakI prANapatine pheravavA aneka ceSTA karatI hatI. paNa saghaLu tenu niSphaLa gayuM. te koI paNa ilAjathI tene, dugamAMthI pheravI lAvavA samartha thaI nahi. chevaTe lAIlAja ane lAcAra thai saghaLI hakIkatanA eka patra teNe pRthvIrAjane lakhyA. priyatama bahenano patra pRthvIrAje AdyApAMta vAMcyA. tenuM hRdaya ekadama nidArUNa duHkha ane krodhathI bharAI gayuM. duta prAbhurAyanA durAcaraNanuM upayukata prAyazcita karAvavA, te zIrAi tarapha cAlyA, aDadhI rAtrIe anevInA mahela pAse pahoMcyA. pravezadvAra baMdha hovAthI, pRthvIrAjanIsaraNInI sahAye mahelane prAcIra oLaMgI prAbhurAyanA zayanAgAramAM peThA. zayanAgAramAM pesI teNe, potAnI priyatama benanI zocanIya dazA joI. teNe joyu ke te pRthvI upara sutI che. tenI AMkhamAM nidrA nathI, mukha upara lAvaNya nathI. rajaputa bALA anagaLa rUve che, snehamaya bhrAtAne pAse AvelA joi, sarala rajaputa mALAnuM hRdaca uthalI paDayu. te rUddha kaMThe rAvA lAgI, pRthvIrAje tene AsvAsana ApyuM. peAtAnI talavAra prAbhurAyanA gaLA upara mukIne te garjanA karavA lAgyA. paNa pativratA rajaputa khALA bhAinA caraNamAM paDI, rAtI rAtI kheAlI, huM mAMgI lauM chuM, huM mAMgI lauM chuM; mane vidhavA na kara ! vidhavA thavA meM tane khelAvyA nathI. jAgIne prAbhurAye paNa pRthvIrAja pAse prANabhIkSA mAgI. pRthvIrAje tene kahyuM, jo tame mArI benanI mojaDI tamArA mAthA upara muke, jo tame tene pAda sparza karo, tA huM tamane kSamA ApuM; teja tamArU' jIvitadAna mArA huM karU. prAbhurAye tema karavAnu kabula karyuM. tyAra pachI pRthvIrAje kSamA ApI. tene badhu bhAve hRdayamAM dhAraNa karyo, tenA krAya prazamIta thayA. tenI jIghAMsA asta pAmI. pRthvIrAjanuM hRdaca premAnaMde bharAI gayuM. teNe jANyuM je prAbhurAya saghaLuM apamAna visarI gayA che. paNa te tenA bhrama nIvaDayA. te brUmeja tenA sarva nAza karyo. te bhramamAMja tenuM amUlya jIvana akALe nAza pAmyuM. te prAbhurAyane eLakhI zakayA nahi. te durAcArI kapaTI kuTIla vizvAsaghAtaka che ema te vicAra karI zakayA nahi. prAbhurAyanA mAkhIka samAna ane samAdaramAM bhALavAI teNe prANu* cAhANa vaMzanI eka zAkhA devaLa kuLamAM prAbhurAyane janma thayA hatA. tenuM khIjAM nAma jayamala hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuMbhanu' si'hAsananAropaNa I 191 rAyane saraLa hRdayavALA jANyA. prAbhurAye, pAMca divasa tenA Atithya satkAra svIkAravA pRthvIrAjane prArthanA karI, saraLa hRdaya pRthvIrAje tenI te prArthanA svIkArI. pAMca divasa Ameda pramAdamAM nIkaLI gayA. chaThThA dIvase bena ane banevI pAsethI vidAcagIrI mAgI pRthvIrAja kamalamIra tarapha cAlyeA. prAbhurAye keTalAka mAdaka taiyAra karyA jemAM teNe viSa mizrita karyuM. je mAdaka pRthvIrAjane ApyA. mAdakanI banAvaTamAM pRthvI rAjanA manamAM saMdeha nahotA. kamalamerUnI samurkha AbhyA ke teNe khanevIe Apela meAkamAMthI keTalAka aza khAdheA. akasmAta tenu mastaka ghuNita thayu. hRdayamAM dArUNa yaMtraNA thavA lAgI. krame aMga pratyaMga zithIla thavA lAgyAM. ati kaSTe devImAtAnA madIra sudhI cAlyA. te sthaLathI te eka pagaluM cAlI zakayA nahi. maMdIranA AMgaNAmAM suI gayA. tyAMthI teNe jIvanateASINI tArAbAine khabara ApavA mANasa mekalyA. paNa te jIvanamAM have prANa teASiNI tArAkhAine dekhavA pAmyA nahi. tArAkhAI nagaramAMthI vidAya thaI bahAra nIkaLI na hoya eTalAmAM pRthvIrAjanA prANavAyu tenI kAyAmAMthI nIkaLI gayA. bhAratavarSanuM eka virATa nakSatra kakSazruta thaI atala kALa sAgaramAM nimaya thayuM. samasta prakRti karUNa svare rAtI hAya ema lAgyu, samagra bhuvana jANe eka bhISaNa bhU ka2e kapita thayuM hoya ema kaMpita thayuM. patiprANA tArAbAI prANapatine jIvatA dekhI zakI nahi. teNe citAnaLamAM parAkramI patinI vAMse peAtAnA deha mAtcA. rANA rAyamala e nidArUNa putra zeka sahana karI zakayA nahi je pRthvIrAjane meLavI te sa'ganuM vivAsana duHkha ane jayamalane maraNa zAka, te sahana karatA hatA. te pRthvIrAjane niSThura came peAtAnA grAsamAM lai lIdhe. te kaThAra putra zAkAnaLamAM, jIvananA utsarga karI rANe! rAyamalaiM putra pRthvIrAja vAMse cAlyA. mevADa rAjyamAM mATe hA hA kAra thaI gayA. saghaLA pRthvIrAjanA maraNathI ane rANAnA mRtyuthI vilApa karavA lAgyA. rANA rAcamalla, agara jo ke potAnA pUrvaja pitR purUSonA jevA sa guNa sa'panna nahAtA paNa tenAmAM rAjyApayegI guNAne vizeSa paricaya jovAmAM Ave che asAdhAraNa saMkaTo ane vipadA dUra karI utkRSTa praNAlikAthI teNe svarAjyanuM sAzana karyuM che tethI tene eka sukSa ane nItimAna rAjA kahIe temAM atyukti gaNAya tema nathI, prajA varga tenA upara hRdayanI zraddhA bhakti karatA hatA teNe paNa prajAne saMtatinI jema rAkhI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 TaeNDa rAjasthAna. rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsanArohaNa-musalamAna sAmrAjyanI te kALanI avasthA -mevADanuM gaurava-saMganI jayaprApti judI judI jAtine, bhAratavaSakramaNa vRttAMta, bAbare karela bhAratavarSanuM AkramaNa bAbare karela dillIvarano parAjya, dizIvaranuM nidhAna-bAbaranI virUdhe saMganI yuddha yAtrA, kanuyAnuM yuddha, saMgano parAjaya, saMganuM maraNa ane carita varNana-rANa ratnasiMhanuM siMhAsanArohaNa tenuM mRtyu rANe vikramajIta, raNiA vikramajItanuM AcaraNasaradAre tarapha draSabhAva-mALava patie karela citoDanuM AkramaNa, citoDano pravaMza jaharavrata, musalamAnoe karela citoDanI luMTa citeDanA rakSaNa mATe humAyunanuM Agamana, citoDanouddhAra karI tenA siMhAsana upara humAyunathI vikramajItanuM ArehaNa, saradAree karela vikamatanI rAjya bhraSTatA,vanavIranI rAjyasana upara pasaMdagI, vikramajItanI hatyAnuM vivaraNa. AU. 0 saMvat 1565 (I. sa. 1509 ) mAM saMgrAmasiMha citoDanA sine - hAsane beThe, tenA suMdara prabhAve, mevADa rAjya sabhAgya ane zrIvR vIra brinA zIrSa rathAne caDI beThuM, paNa duHkha ane paritApane viSaya DAs eTalo ke mevADa rAjya te saubhAgya ane zrIvRddhine upaga lAMbAM vakata sudhI karI zakayuM nahi, zAthI ke saMganI sAthe te bhAgya ane zrIvRddhine avasAna Avya, vIravara saMganA maraNa pachI agara jeke mevADanA sibhAgyanA ane zrIvRddhinA becAra cinDa rahelA jovAmAM Avela che paNa vizeSa vivecanA karavAthI niya khAtrI thAya che je te cinho atagaganabhukha sUryanI zeSarami mAlAnI jema svalapa kALanA mATe jhaLakI rahelAM hatAM. idrabhavananuM laya, iMdraprasthanagara eka samaye pAMDanuM pavitra lIlAsthaLa hatuM. je IdraprasthanagaramAM teonA tuAra vaMzadharee lAMbo kALa rAjyazAsana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 rANuM saMgrAmasiMhanuM siMhAsanA paNa I. calAvyuM hatuM. je idraprastha hIMdurAja cakavartI pRthvIrAjanuM zreSTha sthaLa ane sAdhana sthaLa hatuM. te Idriprastha gajanInA, gherIvaMzanA, khIlajIvaMzanA ane dIvaMzanA yavanarAjAonA pracaMDa pATAghAta sahya karI AveluM che. te IMdraprastha AjanA samaye kALa mAhAtamya chinnavicchinna che. jenA chatrataLe eka samaye je vizALa rAjya virAjatuM hatuM. te vizALa rAjya Aja asaMkhya khaMDamAM vibhakta thaI gayuM. te saghaLA rAjyanA adhipatio pracaMDa ane samabhAve hIMdudveSI hatA. paNa te adhipatiomAM svalpa mAtra baLa ane parAkrama nahatuM. eTale ke te samaye mevADanA adhipatio teone tRNavat gaNatA hatA, te samaye dillI ane kAzInA vaccenA pradezamAM cAra svataMtra rAjya sthapANa hatAM. A cAre pradezanA AdhIzvare nAma mAtranA rAjA hatA. rANe saMgrAmasiMha tene rAjA karI gaNatarImAM lete nahi, mevADa rAjyanA vigata viplava kALamAM mALavapati ane gurjarapati ekaThA maLI baLavo karI citaDa upara AvyA hatA kharA, paNa teo mevADanuM amaMgaLa karI zakyA nahi. vaLI jyAre varavara saMgrAmasiMha mevADanA rAjaputrone raNasthaLe paricAlita karato hato, te samaye gurjarAdhipati ane mALavAdhipati saMgrAmasiMhanA pracaMDa tejanI saMmukhe ubhA rahI zakatA nahotA. rANe saMga te samaye bhAratavarSane sArvabhauma adhipati hato. mAravADanA ane aMbaranA rAjAe tene pUjopacAra ApI. tenI kItimAM vadhAre karatA hatA. gvAlIyaranA, ajamIranA, zIkInA, rAIsInanA, kApInA, cAMderInA, buMdInA, gAgaNanA, rAmapuranA, ane Abu vagerenA "rAva" upAdhi dhArI rAjAo sAmaMta tarIke rahI tenI paricaya karatA hatA. te samaye saMga atIva pratApazALI thai paDe. uMcA pade rahelA sAmaMta rAjAo nava rAu ane rAvaLa ane rAvata upAdhidhArI eka cAra saradAre pAMcaso raNa mAtaMga laI ATha hajhAra svAre sAthe tenI madade yuddhamAM utarelA hatA. saMganA Aphata kALamAM jeoe saMgane Azraya Ape hato teone saMpada kALe saMga visarI gayo nahoto. teNe upakAra upara pratyupakAra karI moTI kRtajJatA batAvI che, teNe zrInagaranA karImacAMdane ajamIramAM bhUmivRtti ApI, te karImacaMdrane yamaghra nAmane eka putra hatA. cAMderI nAmane janapada hastagata karavAmAM yamale saMgane sArI sahAyatA ApI hatI te bAbatanA saMteSamAM rANA saMge tene " rAva " evI upAdhi ApI. viSama aMtaviplave rAjyamAM je meTI vizRMkhalatA thaI gaI hatI te rANa saMgrAmasiMhe pitAnA zAsana kALamAM dUra karI dIdhI. te mATe sAhasika ane paivALo rAjA hatA. evuM muktaka svIkAra karavuM paDe che. - te cAra rAjya dilI, viyAnA, kalpI ane juvAnapura 25 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 TeDa rAjasthAna, rAjaputrAcita saMmAne jalAMjalI ApI ajJAta vAse saMge je kAla yApana kareluM che, tethI tenI kApurUSatA ane hanasAhasatA jaNAtI nathI. paNa tenI apUrva bhAvidazItA ane vIracita sahiSNutA jaNAya che, te apUrva bhAvidazitAnA baLe, teNe mevADanI bhaviSya lipi vAMcI lIdhI nahata, teNe AgaLa pAchaLa joyA vinA prakAzya zatrutA pRthvIrAja sAthe karI dIdhI hata, te mevADanuM ghera aniSTa thaI gayuM hata. saMgrAmasiMha, eka yuddha vizArada rAjA hatA. teNe prakRNa yuddhanItinA kAyadAnA anusAre pitAnI senA, saMgaThita karI hatI. taimuranA vIravaMzadharanI sAme yuddhamAM utaryA pahelAM te senA sAthe saMgrAmasiMha mALavAnA ane dillInA yavanAdhipa sAme aDhAra yuddhamAM utaryo hato, te aDhAra yuddhamAM teNe jaya meLavyuM. ti mAM be vAra, dIllIzvara ibrAhIma ledI, talavAra laI tenI virUdhdha yuddhamAM karyo hate. te be yudhdhamAM yavane eTalA badhA mAryA gayA ke temAMthI mAtra thoDA yavana bacI zakayA. e samaye mevADa rAjyanI sImA cAre tarapha vadhAre vadhI hatI. uttaramAM bIyAnAnA sImADe vahatI palAkhA nadI sudhI, pUrva sIdhanadI sudhI, dakSiNe mALava rAjya sudhI ane pazcime mevADanI nibIDa girImALA sudhI tenI hada hatI. e catussImAbata mevADa rAjyanuM zAsanasUtra te samaye rANA saMgrAmasiMhanA hAthamAM hatuM. e pamANe suvistRta rAjyane zAsana kartA hAI saMgrAmasiMha svadezIya ane svajAtIya rAjAonuM apUrva saMmAna pAmI gauravanA uMcA pagathIyA upara jaI caDha. teTalAmAM yavana vIra bAbarane zravaNa bherava siMhanAda bhAratavarSanA pazcima dvAre saMbhaLAyo. te bhISaNa nAde saghaLI bhAratabhUmi, eka pracaMDa tADitabaLe kapita thaI, tenA saMge rANuM saMgane unnati sata cAlato aTaka. viravara bAbara asura ane kSAratIsa nadInA tIra vatI bhimavikrAMta uka ane tAtAra sainya laI bhAratavarSamAM na Avata, je bhAratavarSanA kSINa yavana rAjAo tenA vAvaTA nIce ekaDA na thAta te bhAratavarSa Aja kayA rastAthI paricAlIta thAta te kahI zakAtuM nathI. Arya cakravartIno hema mukuTa hIMdunA AgrAthI pacIsa mAIla pazcime viyAnA avasthita - eka saMkara jAtI paNa tene jovAthIne tuka che ema kahI zakAya. turkI, mogala ane nAka vIgere keTalAka musalamAna jatinA samavAye tenI pedAza che ane teNe purve aibIrIyAne moTe vibhAga kabaje karyo che. hAla ujaveka ke azuH nadInA tIravatI vizALa pradezamAM avasthita I.sa.134. teoe pota mA adhinAyaka ujavekakhAMnA samayamAM musalamAna dharma svIkAryo keTalAka vedAnane abhiprAya che ke te adhinAyaka ujaveka thakI te saMkara jAtinuM nAma Ujaveka paDyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsanA paNa I. 15 mastaka upara mukAta, paNa hatabhAgya bhArata saMtAnanA durbhAgya vaze te thayuM nahi. ezIyAnA madhya pradezavAsI dudha asabhya anAya lake bhAratavarSanA cirazatru prAcIna kALathI teo bhAratavarSanuM keTaluM amaMgaLa karatA AvyA che. te bhAratIya itivRttamAM javaladakSare lakheluM che. te ItivRttathI siddha thAya che je bhAratavarSanA aMdara koI divasa suda ekatA ane eka prANatA virajatI nahotI smaraNAtIta kALathI bhAratavarSa bhArata bhUmi paraspara virSavAdI a saMkhya mudra rAjyathI vibhakta, te kSudra zudra jyanA adhipatio kadAca paraspara sahAnubhUti prakAza karatA hatA, kadAca eka adhipatinA sukhe bIjo adhipati vidveSa karate hate. kadAca eka adhipatinA dukhe bIjo adhipati zeka karato hate, eka adhipatinA rAjyanA videzIya rAjyanA humalAmAMthI bacAva karavA eka adhipati prANa ApI ceSTA karato hato. eka adhipatinI unnatithI IvALuM thaI eka adhipati tene adhaHpAta karavA videzIya rAjAne uzkerato hato. digvijayI sIkaMdara bAdazAhanA samasAmayika itihAsa lekhakano vRttAMta vAMcavAthI te viSacanI satyatA mAluma paDI Ave che. je kALe te mAsIDenIyA vIra bhArata varSamAM AvyuM hatuM te kALe eka paMcanada pradeza asaMkhya sAmAnya sAmAnya rAjataMtrathI vibhakta hate. te vinA sthAne sthAne nAgarika taMtra paNa hatuM. sI. kaMdara bAdazAhane keTalAke humalAmAM sahAya karI hatI. ane keTalAka tenI virUddha utaryA hatA. sIkaMdara bAdazAha pachI pArasIka loka abhiyAna deze bhAratavarSamAM piThA. mIDhavIra DarAyuse potAnA adhikAra bhukta rAjyamAM bhAratavarSane ati samRddha deza gaye che e rIte takSaka, jIta, pArada, haNa, kAni, grIka, pArasIka dhorI zAkatIya vIgere dudharSa anArya lake, paryAya keme, bhAratavarSamAM pracaMDa parAkramathI AvyA. ane bhArata varSanA dhanaratna luMTI, pitAnA dezamAM gayA, keTalAka bhAratavarSamAM pitAnuM vaMzavRkSa ropI mAtR bhUmine zoka visarI gayA. te te jAtiothI bhArata varSanuM aSTacakra pharyuM nahotuM paNa rANA saMgrAmasiMhanA vikamazALI pratiyegI viravara bAbare ja bhAratavarSanuM adaNacaka pheravI bhAratavarSane kaThera dAsatvanI sAMkaLe bAMdhI dIdhuM. te sAMkaLathI te chuTayuMja nahi. have chuTaze ke nahi tenI AzA bAMdhavAnI hIMmata thatI nathI. maka bAbara ( jahIra dIna mahAmada) dIllIne mogala sAmra rAjya pratikAtA. AmIra taimuranI nIcenI chaThThI peDhIne purU5, bAbaranA pitAnuM nAma ummara zekha maraja, tenA dAdAnuM nAma Abu saiyada mIrajAM I. sa. 1883nA phebruArI mAsanI 15 mI tArIkhe ( hIjarI 888 mara hamanI 6 ThThI tArIkhe ) bAbarano janma thayo hato. I. sa. 1484 nA juna mAsamAM (hijarI 888 nA ramajAna mAsamAM ) pitAnA mRtyu pachI, bAbara pharagaNA rAjyanA rsIhAsane be. tene agIyAra varSanI ummare tAtAra ane utteka loka sAthe yuddha karavAnI jarUra paDI hatI. potAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADha rAjasthAna. sIMkadarazAhanA pakaDelA mArga upara thaI pArasika lAke bhAratavarSamAM nyA hatA. jyAMsudhI jJAnAMjana zalAkAdvArA bhramAMdha bhAratavAsIonAM ajJAnAM dhanayanA ughaDaze nahi. jyAMsudhI sabhyatAnI AdimAtA bhAratabhUmi navInajIvanamAM ujajIvita nahi thAze, tyAMsudhI bhAratavarSa te dAsatvanI sAMkaLamAM chUTI zakaze nahi. keAinI avasthA cira kALa samabhAve rahetI nathI. kAi kadApi niravacchinna sukha ke niravacchinna duHkha bhAgavatuM nathI. sukha pachI duHkha, duHkha pachI sukha, saghaLAnA bhAgyamAM ghaTe che. te jagatanA avazya'bhAvI vizvajanIna niyama che. tyAre zuM bhAratavarSanA pakSamAM e vizvajanIna niyamanA vyabhIcAra thAze. nA tema ane tevuM nathI. e vizvajanIna niyamanA anusAre, bhAratavarSanI jema pAchA jagatanA keTalAka dezeA adhaHpatita thayA ane temAMthI keTalAka pAchA AbAda thayA. temAMthI keTalAka bhArataSa nI jema pAchA AkhAda na thatAM gabhIra aMdhAramAM DhaMkAI gayA. paNa e saghaLA adhipatita deze sAthe bhAratavarSanI tulanA karatAM bhAratavarSanuM eka viSayamAM pradhAna khAsapaNu' jovAmAM Ave che. vijAtIya videzIya jetA ane zAsana kAnA atyAcAramAM te dezAnA mAlika dhama nAza pAmyA. teonI prAcIna jAtIcanA leApa pAmI. teemAM asaMkhya zakara jAtInI utpati thaI. teonA Aphri pitR purUSanA nAma itihAsamAMthI uDI gayA. paNa puNya bhUmi bhAratavarSanA pakSamAM te saghaLu viparIta nIvaDayuM bhAratavaSe ghaNA videzIya vijAtIya jetA ane zAsana katAnA kaMThAra padAghAta sahana karyAM. jagatanA koi pradezane bhAratavarSanA jeTalA padAghAta thayA nathI. tApaNu bhAratavarSanA prAcIna dharma, rItInIti Aja paNa samabhAve virAje che. ghaNA varSa pUrve jyAre mahAvIra sIkaMdara khAdazAha bhAratavarSamAM AnyA hatA. te samaye AnI je dhama nIti AcAra vyavahAra hatA te hAlamAM samabhAve paNa che. 196 zAkadvIpanI akSuH ane jAkSAratIsa nadInA tIrava paiArANika takSakane vaMzadhara khAkhara, citADanA saMgrAmasiMhanA samayamAM bhAratavamAM AvyA. phgApati khAkhara saghaLA viSayamAM rANA saMganA samakaza hatA. rajaputa rAjAnI jema te janmathI vipadamAM lAlita pAlita hatA, ane vipadanI vidyAlayamAM parIkSA ApI te raja rAjya cheADI tene kAbulama AvI rahevAnI jarUra paDI hatI. alpAyAze kAbula, ka MdahAra ane badakasAnane teNe adhikAra karyAM. bAvIzamA varSanI ummare teNe te saghaLA dezanuM Adhipatya meLavyuM. tyAra yachI te bhAratavarSamAM AvyA te samaye dillImAM leAdI vaMzIya pAnAdhipati brAhIma husainanuM Adhipatya hatuM. I. sa, 1526nI 20 mI eprIle ( hIjarI khuranA rajakha mAsamAM) pANIpathanA yuddhakSetramAM bAbare sapUrNa jaya meLavyA. tyArathI meAgala sAmrAjyanA sutra pAta thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsanAropaNa I. 197 puta rAjAnI jema prasAra thaye hato. saMganA jIvana karatAM bAbaranuM jIvana adhika ApanyAsika darya samalaMkRta hatuM. pitAnA vIra ane tejasvitve aMdha thaIbAbare kadI paNa avivekane vaza thaI potAnuM jIvana ApattimAM nAMkhyuM nathI. i. sa. 1494mAM vIravara bAbara pharagaNAnA siMhAsane beThe. tyAM tene zatruo tene kAyama upadrava karanArA thayAM. tenA upara vAraMvAra Apatti AvavA lAgI tyAre pharagaNAne pitAnA rakSaNa mATe cheDI devA bAbarane pharaja paDI. mathita hadaye hIMdu kuza sila mALA oLaMgI I. sa. 2519 mAM siMdhunadanA pUrva dhAre teNe Azraya lIdhe, tyArapachI kAbulamAM ane paMcanada pradezamAM teNe sAta varSa atikaSTa kahADhathA te samayamAM bAbara AtmodvArano rasto zodhavA lAge. ugI ane udyamazILa mAnava lAkho AphatamAM paDele chatAM eka mAtra pitAnA puruSArthanI madade te vipata sAgarane tarI jaI saubhAgyalamIne suprasAda pAme che. bAbara rAjaputra hatA, je vizALa rAjyane adhikArI hato Aja te rAjyane vaMcita hate. bAbara, nizitanI jema dUra dezamAM vAsa karato hato. tenI saghaLI AzA vilupta thaI gaI hatI paNa te eka ghaDIbhara nirUtsAha thaye nahoto. kame ghaNA senikoe, teno pakSa pakaDe Atmonnatino mArga prasArita karato karatA, te dildIzvara IbrAhIma lodInA sAthe saMgrAma sthaLamAM utaryo. saubhAgya lakSmIe bAbaranA mAthA upara jayamukaTa mu. dillIvara IbrAhIma raNasthaLa upara marAye. tenA sinya sAmaMta palAyana karI gayA tyAre, dIlI ane AgrAnA lokoe vijayI bAbaranI abhyarthanA karI. karUNAnidhAna IzvaranA anugrahamAM viravara bAbara camatkRta thayo ane kRtajJatA sAthe ane saMpUrNa bhakti sAthe, te bolyo " he jagadIzvara ! A, jaya mAre nathI, tamAre che. tamArI apAra karUNAne jaya che. " dilI jaya pachI eka varSa upara viravara bAbare, raNakesarI saMgrAmasiMhanA virUddha pitAnI vicinI senA calAvI. A samaye, eka samakakSa mahAvIra zatrunA virUddha pratibaMddhitA kSetramAM tene utaravAnuM hatuM. agAu teNe jeTalA mahA sura purUSanA zeNItayuddha sthaLe pADayAM che. teTalA mahAzura purUSonI sAthe tulanA karatAM saMgrAmasiMha asAdhAraNa zura hatuM. bAbara jevo vIra hatA, tevA vIra tenA sainike hatA. vArasAganA vikamazALI tAtAra loko tenI sahAya mATe yuddhakSetramAM utaryA hatA. teo AryavIra saMgrAmasiMhanA bhISaNa vikramabhAve potAnA jIvananA astitvanI zaMkA karatA hatA. saMgrAmasiMhanA vIrya pAse teonI jItavAnI AzA nIphaLa hatI. saMgrAmasiMhanI senA joI bAbaranuM sainya nirUtsAha thaI gayuM. bAbara AvA viSama saMkaTamAMthI nikRti pAme , tenA baLathI, kaLathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da rAjasthAna, kozaLathI pAmyuM nathI. eka svadeza drohI vizvAsaghAtaka narAdhamanA anukulyathI bAbara, te viSama saMkaTathI niti pAme. evA asadupAyanuM avalaMbana na karata te te pILAkhALanA sthaLe parAjya pAmata. tenuM mukuTa zobhita mastaka kutarAM khAI jAta. citaDapati saMgrAmasiMhanA pracaMDa senikanA baLane pratirodha karavA mATe AgrAnuM tAraNa dvAra choDI viravara bAbara, potAnI senA laI zIkaDI tarapha cA. rAjaputra kuLazekhara virakesarI saMgrAmasiMha tenA virUddha maTI senAthI upaDaye, rAjasthAnanA ghaNuM karI, saghaLA rAjAo, saMgrAmasiMhanI sahAye AvyA hatA. saMvat 1584 (I. sa. 1528) nA katika mAsanI pAMcame ja rANA saMgrAmasiMha kanuyA nAmanA sthAne bAbaranA paMdara hajhAra tAtAra sainikanI saMmukhe AvI pahoMcyuM. tyAM rANAe saghaLAne nipatita karI dIdhA. je keTalAka yavane palAyana karI bacI gayA hatA. teoe muladaLamAM jaI saghaLI hakIkata kahI. e parAjayanuM vivaraNa sAMbhaLI bAbaranI senA ekadama nirUtsAhita thaI gaI pitAnI rakSA mATe teoe, pitAnI chAvaNInI AsapAsa khAI karI. e hIsAhasa senAdaLanI madade je navuM senAdaLa AvyuM hatuM te paNa saMgrAmasiMhanA pracaMDa parAkramathI palAyana karI gayuM, vijayI rajaputa rAjAe teonuM anusaraNa karyuM. teone pakaDI pADI temAMthI aneka sainIkene yamane ghera mokalyA. aneka sinI ke ghora saMkaTamAM paDayA. bAbara bahu duHkhadAyaka avasthAmAM paDe. te paNa te nirUtsAha thayo nahI. janmathI te saMkaTa ane vipadamAM pAlita hAI pairya ane sahiSNutAnuM avalaMbana karI, te samayocita upAya javA lAgyapitAnI chAvaNInI AsapAsa moTA moTA baMdha bAMdhI bAbare pitAnI topa hArabaMdha tenA upara rAkhI. bAbaranA sainyamAMthI anutsAha dUra thayo nahoto. te je dizAmAM najhara nAkhate hatA, te dizAmAM vipadanI bhayaMkara smRti te jete hatuM, te dIzAmAM, raNakesarI saMgrAmasiMhanI bhayaMkara bhrakuTI tene vibhISikA dekhADatI hatI. bAbara bahu ciMtAmAM paDe. tenA hRdayamAM judI judI phikare utpanna thavA lAgI. kayAM pharagaNA rAjya ! kayAM dIllInuM sIhAsana! kayAM tenI jIvana teSINa AzAnI zAMta mUti ! te AzA zuM tene parityAga karaze, tenA udyama, parizrama, prayAsa, niSphaLa thAze ! evI ciMtAnA udaya bAbaranA hRdayamAM thAtA hatAM. bAbara viravara saMgrAmasiMhanA halAne pratirodha karI zake nahi. tenI mane vedanAnI have sImA rahI nahI. evI akarmaNya avasthAmAM paMdara bAbaranAM jIvanacaritramAM lakhela che je kanuyAnuM yuddha i. sa. 157nA phebruArI mAsanI 11 mI tArIkhe thayela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANuM saMgrAmasiMhanuM siMhAsanAre paNa. I. 19 dIvasa cAlyA gayA paNa kAMI phaLadaya thaze nahI. pachI bAbare tuccha mAnavI zaktine bharUsa choDI dIdhuM. ane eMzI kSamatAnuM Akhulya meLavavAnI AzAmAM AtmakRta pAparAzinuM prAyazcita karavAne teNe saMkalpa karyo. te prAyazcita kevI ratanuM saMsAbita thayuM tenuM vistRta vivaraNa, bAbaranI AtmajIvanamAM suMdara bhAve prakaTIta thayela che. vidhipUrvaka prAyazcita thayuM. bAbare manamAM vicAryuM che tenuM abhiSTa siddha thAze paNa tethI viparita nIvaDyuM "have huM surApAna nahi karuM" ema kahI teNe surApAnanA pAtro jamIna upara pheMkI dIdhAM. tethI tenA sainIka mANase vizeSa anutsAhamAM AvyAM. teo yuddhakSetramAM agresara thayAM nahi, tyAre teone utsAhita karavAne bAbara pAse koI rItane IlAja rahyo nahi. chevaTe IslAma dharmanI dohAI ApI, teone uttejIta karavA te ceSTA karavA lAgyA. pitAnuM hRdaya agara jo ke nirUtsAha hatuM to paNa purUSacIta sAhasa ane utsAha pakaDI tejasvi bhASaNa karI, nispRhatAthI sinI kene cheDe cheDe te uttejIta karavA lAgyo. jyAre teNe jANyuM je senIkone nispRha bhAva kame kame dUra thaye. tyAre teNe pratyekanA hAthamAM kurAnanI piothI ApI megha gaMbhIra svare kahyuM "pratijJA kare" kurAnane sparza karI IzvaranA nAme zapatha karI bele. "bane te jaya lAbha karavo nahi te raNasthaLe prANa cheDI devA," saghaLAnA hRdaya utsAhita thaI gayAM. saghaLA bAbaranA prastAva saMmata thayA. utsAhathI teo bhImanAda karI uThayA. sainyane utsAha joI bAbare senAniza toDI nAkhe kSaNa mAtra vilaMba na karatAM, te sainIke sAthe AgaLa vadhe, paNa te vadhAre AgaLa vadhI zake nahi, raNonmatta rajaputa ToLe ToLe AvI tenI toponI saMmukha thaI tAtAra senIka upara humalo karavA lAgyA. bAbarane te sthaLe senAniveza karavAnI pharaja paDI bAbare pitAnI AvasthA te samaye nirApada gaNi nahi. bAbare pitAnI tapa, suzRMkhalAmAM goThavI dIdhI. tenuM vizeSa bhAgya thaI paDyuM je saMgrAmasiMhe bAbara upara tevI avasthAmAM humalo karyo. vipanna zatru upara humale karavo e saMgrAmasiMha jevA vira purUSane gya nahotuM. tevI rItathI humalo karavAmAM saMgrAmasiMhanuM moTuM aniSTa thayuM. teNe bAbarane vipanna thayele jANe yuddha kAryamAM vilaMba karavA mAMDI tethI ja tene sarva nAzane mArga mokaLo thaye. tethI ja tenA duzmane krame krame baLavAna thaI gayA, saMgrAmasiMhanuM sinya ALasa anAdara ane upekSAmAM rahyuM, udAra hadaya saMgrAmasiMhe. tenA senyanI te gati joI nahi, saMgrAmasiMhane saMpUrNa vizvAsa hate je zatruo segaNa Ayojana karaze paNa rajaputo prANa ApI yuddha karavAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 TarDa rAjasthAna. kasara rAkhaze nahi, te vizvAsa saMganA pakSamAM kALarUpa thaye, e vizvAsanA upara AdhAra rAkhI te utsAha sAthe apekSA karatA hatA. eTalAmAM saMdhiprastAva laI bAbara pAsethI eka dUta tenI chAvaNImAM AvyuM. saMge tene AdarathI grahaNa karyo. paNa tenA AvavAnuM prakRta kAraNa te samajI zako nahi jyAre te saMdhine prastAva karyo, tyAre saMgrAmasiMha atizaya vismita thaye. teNe kaI samaye dhAryuM na hotuM, je bAbara saMdhine prastAva karaze. teNe dUtane puchayuM " tamAro sAmrATa zA zA niyamathI saMdhinI prArthanA kare che " dvate vinamra vacane kahyuM "te ApanI upara nirbhara kare che. zilAditya nAmane eka tayAra rajaputa rAIsenanA zAsana karyuM nijIta hate saMgrAmasiMha tenA upara atyaMta prIti rAkhato. ane projanIya kArya saMpAdana karavA tenI te salAha leha saMdhi baMdhananA samaye rANAe tene bolAvyo. ane zA zA nicame, saMdhi sthApavo e bAbatamAM tenI sAthe teNe vicAra karyo. aneka tarka vitarka thayA pachI sthira thayuM je dillI ane tadaMtabhukta pradeza bAbaranA kabajAmAM rahe ane bIyAnAnI prAMtavAhinI pIlAkhAla nadI, megala rAjya ane mevADa rAjyanI sImA tarIke rahe. ane te sivAya rANAne, bAbara, prati varSa amuka rakamane kara Ape " bAbaranA jIvanavRtamAM A viSatha prakaTita nathI. te hakIkta ApaNane bhaTTa graMthe thakI maLI Ave che, eTale ke te vRttAMtane aneka loko avizvAsya gaNe che, TuMkAmAM te saMdhi sthirIkRta thaye nahi. eka svadeza vairI sajAtIya drohI vizvAsa ghAtaka narAdhamanA kuTila dUrAcaraNathI te saMdhi saMbaddha thaye nahi, te narAdhama vizvAsa ghAtaka sajAtI drahI tayAravaMzIya rajaputa zilAditya. bAbare je saMdhi karavAne dUta mokalyo hato, te saMdhi sthirIkRta thaye nahi. eTale ke baMne senAdaLa yuddha mATe taiyAra thayuM. 16mI mArce yuddha ghoSaNA pracAra karI, rajaputo ToLAbaMdha suzaMkhaLabhAve, pracaMDa vikama sAthe agrasara thaI tAtAra senAnI dakSiNa bahu upara humalo karavA lAgyA ane daLa vacce, lAMbo samaya yuddha cAlyuM. raNonmata turaMga mAtaMga vagerenA bhayAnaka avAjathI raNasthaLa kaMpita thayuM, madhya madhye topanA avAja gagana maMDaLamAM jaI te bhUmine vikapita karatA hatA, topanA dhumADAthI raNAMgaNa gADha aMdhakArathI chavAI gayuM. te aMdhakArane bhedI topanA goLAo rajapute upara paDavA lAgyA. goLAonA bhISaNa prahArathI hajhAre rajaputa vIra yuddha sthaLe paDayA. te paNa rANe saMgrAmasiMha nirUtsAha thaye nahi, yavanenA gaLAnA prahAre, tenA aneka savAre maraNa pAmyA. grAmasiMha mahotsAha sAthe zatrudaLano vyuha bhedI nAMkhavAnA abhiprAye bhIma vikame agresara thaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsanA paNa ItyAdi. kame yuddha atyaMta bhayaMkara rIte cAlavA lAgyuM. rANA saMgrAmasiMhe vizvAsathI bheLavAI senA daLanA saMmukha bhAganA rakSaNano bhAra rajaputa kalaMka zilAdItyane seM, saMgrAmasiMhane vilakSaNa vizvAza hato je zilAditya prANa ApI yuddha karI yavanone parAjIta karaze. te samaye to te kuTila rajapute tAtAra senAne haThAvI harAvavA vizeSa ceSTA batAvI. tethI rANAno vizvAsa bamaNo tenA upara vadhyuM paNa saghaLuM niSphaLa gayuM. durAcAra zilAditya pitAnA daLa sAthe yavananA lazkaramAM maLI gaye. cavano bhayaMkaranAda karI jayane pokAra karavA lAgyA. pralayakALanA meghanA jevA avAja karatI yavanonI tapa kuTavA lAgI. vaLI raNAMgaNa tapanA dhumADAthI chavAI gayuM. rANA saMgrAmasiMhanuM hRdaya sahasAkapita thayuM te dhumADAne samuha kamekame aMtahita thayA. rANAe vismayathI ugathI tAkIne joyuM. " pApiNa vizvAsaghAtaka zilAditye bAbarane pakSa pakaDyo che tenuM hRdayakaMpita thayuM. teNe cAre dizA, aMdhakAramaya joI hAya ! vizvAsa rAkhavAnuM A phaLa ! rANe saMgrAmasiMhe vizvAza karI durAcAra narAdhamane enAdaLanA saMmukha bhAgane rakSaNa bhAra eN. pApiSTa vizvAsaghAtaka rajaputa kuLavAre zuM e pratiphaLa ApyuM ! hA narAdhama ! are AtatAyI vizvAsaghAtaka ! svadezane sarva nAza karI. svajAtIya rajaputanA mukhe kalaMka ApI, deza verI yavananA pakSamAM gaye. moTI AphatathI ane jaghAMsAthI pIDIta thaI saMgrAmasiMha yuddha sthaLathI pAcho pharyo DuMgarapuranA rAvaLa udayasiMhe tenA badale sainika sAthe zAlubrAdhipati ratnasiMhe tenA traNacaMdAvata sainikasAthe,mAravADanArAThoDa rajaputa rAyamalle tenA baso sAhasIka siniko sAthe, senApati kSetrasiMha, ratnasiMhe, zani gurU saradAra rAmadAsarA,jhAlApati ujhAe, vIravara paramAra gokuladAse, mevADanA cehANa saradAra mANekacaMde ane bIjA sAmaMta saradAroe hRdaya cIrI, A bhayaMkara yavana yuddhamAM potAnA lohI ApyAM. e zIvAya be yavana rAjAo rANAnI sahAyatA karI tenA vizALa daLa sAthe raNakSetramAM paDayA. temAM eka yavana padacUta IbrAhIma ledIne eka putra, bIje yavana mevAtane adhipati husenakhAM, teo pota potAnI senA sAthe vismayakara viratva prakAzI anaMta nidrAmAM sutA. teonA pracaMDa jere yavane nI jagatane bALI nAkhanArI topo vyartha gaI hatI. ane aneka bhIma parAkramI yavano yamanAghera gayAhatA. paNa saghaLuM viphaLa nIvaDayuM eka mAtra vizvAsaghAtaka svadezadrohI zilAdityanA AcaraNe saghaLuM barabAda thaI gayuM. te durAcAre je svadesane sarva nAzana karyo hata. to viravara bAbaranuM zoNita sikta, mastaka yuddha sthaLe paData nipAtita rajaputanA cheDAyalA mastaka ekaThAM karI vijayI bAbare raNa sthaLe tenA moTA moTA DhagalA karyA. bAbara vilAsathI ullasita thaI pitAnI bhayasUcaka gAjI " nAmane IlakAba dhAraNa karI meTA samAhe theDo samaya tyAM rahayera Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ZDa rAjasthAna nidArUNa mane vedanAthI pIDIta thaI varavara saMgrAmasiMhe mevADanI zelamALA tarapha agrasara thaye tenuM hRdaya asahya duHkha ane pIDAthI pIDIta thayuM. kayAM javuM, kaye mArga le, te bAbatanuM te kAMI nizcaya karI zake nahi. ane tethI raNa saMgrAmasiMha citoDamAM jaI zake nahi. zAthI ke teNe pratijJA lIdhI, " je yuddhamAM jaya na meLavuM, je yuddhamAM yavanane dapa curNana vicurNa na karUM tyAMsudhI yuddhakSetra mAruM nivAsasthAna, AkAza maMDaLa mArUM caMdrAtA. te pratijJA eka kSaNavAra te bhulyo nahi, Aja te pratijJA pAlana karavAne upayukata samaya-eTale citoDamAM na jAtAM rANAe vana nivAsa vikA zizadIya vaMzanuM praNaSTa gArava tenAthI uMdrata na thAya te vanavAsamAM prANa choDavA ema tenI nizcita mati hatI. viravara saMgrAma, je thoDo samaya evI avasthAmAM jIvyA hatA, te te karelI pratijJA pAlana karatA, paNa bhavitvayatAnA kaThera lekhanA anusAre tenuM prANa jIvana A parAjya pachI teja vase A leka tyAga karI cAlI gayuM. mevADano gauravaravi, akALe buzAyA nAmanA rathAne asta pAmya eTale ke te sthaLe rANI saMgrAmasiMha palekavAsI thayo. anekanuM anumAna che je maMtrInA viSaprayogathI rANAnuM mRtyu thayuM. te anumAna sAcuM che ke khoTuM te kahI zakAtuM nathI. kahevAya che je durAcAra maMtrIoe potAnA jIvananI zAMti ane svachaMdatA meLavavA e halakuM pizAcocita kAma karyuM. bahu vivAha, eka asaMkhya mahAanarthonuM muLa che. naitika, zArirIka saghaLA utkarSanuM te meTuM vidana che. eka vAra prAcya jagata tarapha joyAthI tenI spaSTa pratita thAze. e kuprathAthI mAnava saMsAramAM ane vize rAjya parivAramAM ghaNA aniSTa thayAM che. putrovati thaI rAjamAtA thavA dareka rAjapatnI IcchA kare che. te IcchA tenA hRdayamAM svAbhAvika rIte TaDha maLI karI baLavatI thAya che, te samaye tene hitAhitanuM jJAna rahetuM nathI. te icchAnI tRtI sAdhavA te kevaLa Atura rahyA kare che, tema thavAthI te atyaMta adhama kAma karavAnuM cukatI nathI. rANA saMgrAmasiMhane pakavAsa che. tenI rANIomAM meTo ghAMghATa ane gaDabaDATa uThayo. saghaLI rANIo pitAnA putrane rAjasiMhAsane rathApavA vAsanAvALI thaI. rANAnA bIjA putranI jananI tenA putrane citoDanA siMhAsane besADavA eTalI badhI utkaMThita hatI ke teNe pitAnA kAmanI siddhi mATe bAbara sAthe prapaMca karyo. tenI evI AzA hatI je bAbara citoDanA prata uttarAdhIkArIne dUra karI tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANu saMgAmasIhanuM siMhAsanA paNa che. putrane rAjya siMhAsane besAraze, e mATe rAjapatnIe lAMcamAM bAbarane raNa kaMbharane kIle ane mALavarAjane rAjamugaTa Ape. rANA saMgrAmasiMhanI AkRtI madhyama, tenI kAyAka sattA vilakSaNa hatI. tenI kAMti gAravaNanI hatI. nayana puSkaLa vizALa hatAM. te eka pracaMDa ceo hato. tenI satyatA tenAM avayava jovAthI mAluma paDatI hatI. judA judA raNAbhInamAM tenAM aneka aMga pratyaMga naSTa thayAM hatAM. tenuM sAhasa adamya tene adhyavasAya avicalita hate. ghaNAkharA rAjaguNe rANe saMgrAmasiMha vibhUSita hatuM. tene verI bAbara tenA guNanI prasaMzA karatA hatA. bAbara tenI bhakita ane bhaya rAkhato hato. te bIjIvAra tenI sAthe yuddhamAM utaye nahote. saMganuM anukaraNa pahelA yuddhamAM te karI zako nahi. saMge tenA AvA vicitra guNe upayukta kAryamAM vApayA nahi jethI tenuM jIvana akALe vinaSTa thayuM. saMgrAmasiMhanA sAta putra hatA temAMthI pahele ane bIjo putra bALavayamAM mRtyu pAmyA hatA. trIjo putra ratnasiMha citaDanA siMhAsane beDe. - I. sa. 1586 (saM.1530)mAM rANe ratnasiMha citoDanA rAjya siMhAsane beThe. vIratA, tejasvitA, sahiSNutA vigere je saghaLA guNothI rajaputa vibhUSita hoya che te saghaLA guNe ratnasiMhamAM hatA. pitAnA pitAnI mAphaka teNe paNa pratijJA karI hatI je "rAjadhAnIne tyAga karI yuddha kSetramAM avirAma vAsa kare. citoDanA saghaLA daravAjA khullA rAkhI te bela hatuM je "zatrue aMdezA vinA citaDamAM pesavuM" rANA ratnasiMha, saMgrAmasiMhanI jema pariNAma dazitAnuM kAma karyuM hatuM, teNe vane cita pragalabhatA ane aMdhatejasvitAne vazIbhUta thaI kAma na karyuM hatuM, te, te pitRpatijJAnI saMpurNatAne pure amala karata, tethI karI viravara bAbaranA vaMzadhare, bhAratavarSa upara rAjyAzAsana karata nahi. durbhAgyavaze civananA prAraMbhamAM A lekanA vAsamAMthI meLe thaye. tejasvI ane pracaMDa prakRtivALA rajaputanA pakSamAM yavanakALa bhayAnaka che. te samaye teo, anarthaka vivAda virSavAdamAM mata thaI pitAnA jIvanane viSaya karI de che, te viSamaya vivAdamAM rAjyanuM keTaluMka aniSTa ane amaMgaLa thayuM che. tenI vAMcanArane pari. citI thaI haze evA anarthakara saMgharSane pedA karI aneka rajaputa rAjAo akALe. A lekamAMthI vidAya thayA che. aneka rajaputa rAjAo rAjyane vaMcita thaI asIma duHkhanI avasthAmAM paDayA che. rANe ratnasiMha paNa evA kuchadamAM padya viSayamaya jIdagI kahADavA lAgyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. rANA ratnasi Mhe gupta rIte akharAdhipati pRthvIrAjanI duhitAnuM pANI grahaNa karyuM hatuM. durbhAgyavaze e vivAhanA viSayanI pRthvIrAjane paNa khabara naMhotI. rAjakumArInI vaceAvRddhinA lIdhe ArAdhipati pRthvIrAje tenA vivAhanI ceSTA karI. teNe khuMdInA hAravaMzIya sU malla sAthe rAjakumArIneA vivAha sthira ka thoDA samayamAM vivAha kArya saMpUrNa thayuM, sarala rajaputa khAlA lajjAvaze pAtAnA pUrva vRttAMta koI pAse kahI zakI nahi eTale kAie cAlatA vivAhamAM vyAghAta ApyA nahi. rANA ratnasiMha A vivAhanA samAcAra sAMbhaLI abhitapta thayA. sUrya mallanA e AcaraNathI rANAnA hRdayamAM dArUNa AghAta vAgye. te AghAtane pratyAghAta ApavA mATe te puSkaLa yatnamAM utsAhI thayeA. te veranA badaleAlevA mATe te uparyukta avasaranI rAha jovA lAgyA. sUryamalla rANA ratnasiMhanA nikaTa kuMTubI hatA. rANAe tenI bhaginInuM pANI grahaNa karyuM hatu te paNa A apamAnanA pratizeAdha karavA teNe sagapaNa vIgerenAM saghaLAM khadhana cheDI dIdhAM ane utsukacite ceAgya avasaranI pratIkSA karatA hatA paNa te avasaramAM rANAne A tyajIvanA utsaga karavA paDayA. AherIyA mahAtsavamAM rANAne cAhele ava sara AvyeA. AherIyAnA mahAtsava AvavAthI rANeA potAnA sainya sAma'tane kheAlAvI mahAra mRgIyA karatrA cAlyA. khudIrAja suryamalla paNa te nimitte tenI vAMse cAlye... dInAhAravaMzIya rajapute mevADanI pUrva paDakhAnI zailamALAmAM rahetA hatA. 204 buMdInuM rAjya, te samaye mevADanuM aMtargata nahotuM. paNa hAravaMzIya rajaputA citADanA rANAnuM sArUM. samAna rAkhatA hatA, ane mevADanA mATe vAraMvAra yuddhamAM utaratA hatA. je dIvase yavana vIra zAhabudInanA bhayaMkara ArdramaNunA pratirodha karI AvIr samarasiMhe pavitra draSadavatI tIre peAtAnA prANa mA tyAga karyuM. te dIvase hAravaMzIya sU maTTanA pitR purUSa yudhdha vizArada hamire paNa bhAratabhUminA mATe AtmAtsarga karyA. te samayathI hamiranA vaMzadharo gilhAya kuLanA vizeSa anugata hatA. paNa rANA ratnasiMhanI nirbuddhitAthI khudInI sAthe mevADanA je bhISaNa sagha thayA tethI khanne rAjya vaccenA sAMhA bhAva thADA samayanA mATe vicchinna thayA. AherIyA mahotsava pAse AvyeA. rANA ratnasiMha ane sUrya hu eka gabhIra araNyamAM peThA. tenA sevake dUra rahelA hatA, upayukta avasara jANI rANA ratnasiMhe asAvadhAna sUrya madbhune bhayaMkara talavArano prahAra karyAM. benazIkha khuMDhIrAja gheADA uparathI paDayeA. paNa te samaye te jIvita hatA. thADA samayamAM sUryamala svastha thaI khaLavALA thayA. potAnA khesathI jakhama sArI rIte mAMdhyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNuM saMgrAmasihanuM siMhAsananAropaNa I 205 te AtatAyI ratnasiMhanI pachavADe cAlyo teNe cAre tarapha ratnasiMhane zelve, teNe joyuM je ratnasiMha dUra palAyana karI gayuM che. tyAre hAravaMzIya rAjA chaghAMsA ane kodhathI tapIne uze svare bo. palAyana kara ! palAyana kara ! adhama purUSa ! palAyana kara !tArA A nIca AcaraNathI mevADa rAjyano gheLo yazakalaMkita tha, rANA ratnasiMhe te sAMbhaLyuM. teNe nizcaya karyo hato. je sUryamaa maraNa pAmyA. A kSaNe tene jIvita joI, nibodha rANAe tenA upara humalo karyo. paNa tene tenA nidhapaNAnuM upayukata phaLa maLyuM. tene dUrathI doDato Avato I. sUryamale kodha pAmela siMhanI jema kudI bhISaNa prahAre tene bhUmi upara pADaye. ane tenI chAtI upara potAnA ghuMTaNa mukI khaDaganA ghAe te sthaLe teNe tene saMhAra karyo. thoDA samayamAM sUryamala paNa potAnA pratidhvaMdvInI paDakhe paDI maraNa pAme. rANA ratnasiMhe pAMca varSa rAjya karyuM. te ghaDA ghoDA samayamAM teNe, mevADane suMdarabhAve zAzita karyuM. tenA rUDA zAsananA prabhAve, mevADanA yavananA humalAthI sAre bacAva thayo hato. tenA akALa mRtyu pachI tarata ja tene bhAI vikramajIta citeDanA siMhAsane beThe. I. sa. 1591 (saMvata 1535)mAM ( vikramAditya ) mevADanA rAjya siMhAsane abhizikta thaze. je saghaLA rAjya gya guNothI vibhUSita thaI. tene bhAI rANo ratnasiMha, prajA vargane anurAga bhAjana ane sneha pAtra thayo hato. ne manamAM temane eka guNa nahoto. teNe agrajanA guNa bhAga che daI deza bhAga grahaNa karyA hatA. ratnasiMhanuM te edvatya ne tejasa, ane te avizya kAritva vikramajItamAM pUrNa mAtrAe virAjela hatuM. e saghaLA do kamekame eTalA badhA vadhI paDayA che tethI mevADanA saradAra sAmaMta rANA tarapha atizaya virakta thayA. teonI viraktinuM bIjuM eka kAraNa hatuM. rANo teonI sAthe beThaka na rAkhatAM kAyama mag vagerenI sAthe besI pitAne samaya gALo hato. rAjaputa savAre lAMbA samayathI je saMmAna ane saMbhrama bhagavata AvyA hatA, te saMmAna ane saMbhrama vikamajIne kheMcI lIdhuM. vaLI te saMmAna ane saMbhrama halakA hodAvALA pALAne ane mane teNe AkhyAM evA apamAnathI saradAranuM hRdaya atyaMta pIDita thayuM. saradAranuM lAbA samayanuM svatva kheMcI laI rANuM vikamajIne halakA malene ane pALAne ApyuM, tema karI rANuM vikamajIne eka navI pRthA calAvI. ema jaNAya che je musalamAna pAsethI rANAe te prathAne abhyAsa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 TADa rAjasthAna. karyA che. musalamAna loko pALA sainIkanA vadhAre Adara karatA hatA, paNa rajaputA sainIka upara jheranI najare jotA hatA. rajaputa savAra jyAre yuddhamAMthI kAMIka nivRti bhAgavatA tyAre pALA sanIke yuddhamAM upayAgI thAtA. te zIvAya bIjA koi sthaLe pALA sainIkone tee grAhya karatA nahi, yuddhasthaLe jyAre tApAnA upayoga thavA lAgyA tyAre pALA sainIkanA Adara vadhyA. te samayathI rANA vigere rAjAe azvAre isainIka upara vitarAga thayA. zAthI ke raNakSetramAM teApanA mATe pALA sainIka vizeSa upayeAgI che. ghaNu karIne rAjasthAnanA saghaLA rajaputa vaMzIya leAkeA purAtana kALathI potAnI ciraMtana yuddha prathAne cAlatA AvelA che. tee purAtana kALathI talavAra, bhAluM ane gheADA pAtAnI prIya vastu gaNatA AvyA che. tene tee yuddhakSetranu pradhAna upakaraNa gaNatA hatA. hAla paNa rajaputAnI talavAra, bhAluM, ane gheADA pritInI sAmagrI che. hAlamAM je yuddhA navI sAmagrIo zodhAI che, te sAmagrIne kharA rajaputo dhikakAranI najhare jue che, teonA evA vizvAsa che je tApa baMduka vIgere asrAnA vyavahArathI prakRta vIratva anekhAhukhaLane paricaya paDatA nathI. tevA prakAranA astrathI jaya thAya tenuM nAma jaya kahevAya nahi, apamAnita saradArenA hRdayamAM vidveSAgnI krame krame sArI rIte saLagI uDayeA. teoe rANA taraphanI sneha mamatA ane bhakita cheDI dIdhI. vaLI rANAnA saMsarga teoe cheDayo. jethI rANAnA netra samajI zakayA nahi je AvI rItanA AcaraNathI te rItanA ALasathI ane dutathI rAjya madhye mATI vizR MkhalatA pedA thaI. patavAsI asabhya leAke zAMti rakSakane na gaNI ciMtADanA keTamAMthI jera karI bakarAM gheTAM gAyA bhezA vigere laI javA lAgyA. prajAnuM dhana mAna rakSAnuM kaThaNa thaI paDayuM saghaLA leAkeA pIDIta thaI khAlavA lAgyA have pApAmAinu rAjya thayuM rANAe peAtAnA saradArone khelAvyA ane te asabhya jAtinuM damana karavA teNe tene kahyu. paNa te saghaLA daMbha sAthe tr samasvare melyA " ApanA pALA sainIkeAne mokalo. ' 27 ughaDayAM nahi. rANA sa'kaTamAM paDaze tenA e thoDA samayamAM mevADa rAjyamAM arAjakatA prasarI gai. gurjaranA rAjA sulatAna aDAdura A suyoga pAmI peAtAnA verane badale levA vIra pRthvIrAje, gujarAdhipati mujaphpharakhAne harAvI keda tatpara thayA. zizAdIya karI, potAnA nagaramAM rANI thaI hatI. tenA * ati prAcIna kALamAM pApAbAI nAmanI eka rajaputa zAsana kALamAM rAjyamAM meATI arAjakatA thaI gaI hatI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNa saMgrAmasIMhanuM siMhAsanAropaNa I 207 A hatuM tethI yavana rAjanuM ghora apamAna thayuM hatuM te apamAnano pratizodha levA sulatAna bahAdure saMkalpa karyo. yavanarAja, senA taiyAra karI rANA vikramajItanI virUddha cAra vikamajata te samaye, budI rAjyanA cA nAmanA sthAne sainiko sAthe tayAra hatA bahAdure pitAnI senA sAthe te sthaLe tenA upara humalo karyo. teNe tenA hallAthI nira-sAha nahi, te viravara saMgrAmasiMhane putra, saMgrAmasihanuM lohI, tenI dhamanI ane zirAmAM vahetuM hatuM. tyAre have vikramajIta kApuruSa thAya ! tyAre te zuM deza verI yavananA hakalAne pratirodha na kare tema thaI zake tema nahotuM. zizodaya vaMzanuM sukha te kALe kare khare! te bahAduranI saMmukhIna thaye. cheDA samayamAM baMne enA vacce pracaMDa yuddha cAlyuM. rANunI pagAra khAnArI padAtika (pALA) senA, yavanane pracaMDa humalo sahana karI zakI nahi te joi rANe ghora saMkaTa ane vipamAM paDayo tenA sAmaMta saradAra vigere e ghora saMkaTamAMthI uddhAra karavA. tenI madade gayA nahi. rANAne, pitAnA nidhanuM upayukta phaLa bhagavata rAkhe teo saMgrAmasiMhanA bALaka putra udayasiMhane ane citADapurIne bacAvavA citoDa tarapha cAlyA. - citoDa nAmane ke apUrva mahimA ! agara je gayA yuddhamAM viravara saM. grAmasiMha sAthe asaMkhya rajaputa yoddhAo, dezanA rakSaNa mATe raNasthaLe, kAvyamanInindrA karI sUI gayA hatA, topaNa citoDapurI vIra gunya thaI nahotI, yavana vIra bahAdure, je citoDa upara humalo karyo ke jANe devabaLe, te saMgrAmamAM kAyamanI nindrAmAM sutelA rajaputa vIre, pAchA ubhA thayA hoya nahi. ema mAluma paDayuM. je rajaputa mevADanA kAyama duzmana hatA. te rajapute zatru bhAva che daI AtmatsarganA pavitra maMtre praNodita thaI citoDanI rakSA mATe yuddha kSetramAM utaryA. je sUryamala aneka yaMtraNA bhogavI chevaTe citoDa meLavavAnI AzA choDI vanamAM devanagara rApI rahyA hatA. te sUryamallanA vaMzadhara vAghajI Aja pitR purUSanuM purAtanAlaya citaDapuranA rakSaNa mATe pitAne deha ApavA raNa sthaLe AvyA. te pramANe buMdI rAjaputa ati tejasvI pAMca hAravIra rajaputo laI rANAnI madade Avyo. saMkSepamAM rAjya sthAnanA cAre taraphanA rajaputavaMzIya purUSa citoDanA uddhAra mATe raNa saMgrAmamAM AvI pahoMcyA. madhya bhAratanA yavana rAjAoe, ghaNI vAra citoDa upara humalo karyo hato, paNa A samayane citoDa upara humale bIlakula bhayaMkara hato. A bhayAnaka yudhdha kSetramAM bahAduranI sahAyamAM eka yuropIyana catura gaLaMdAja hato bhaTTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 TADa rAjasthAna. lAkAe, teonA graMthamAM tene " kAMgAnanA- lAmrIkhAM " evA nAme varNavela che. te lAzrIkhAMnA kaiAzalathI bahAdure, citAne sarva nAza karI potAnI dhArelI murAda phaLIbhuta karI. laicAkSetre vikramajItanA parAsta karI. vijayI bahAdure te pracaMDa senA lai citoDa upara humalA karyAM. citADanA Aja dhAra saMkaTa kALa AvI paDayA. A sakaTamAMthI cItADapurInA kANu uddhAra kare ! zizAdIya vazanuM mAna sabhrama kANu khacA rAkhe ! svadeza rakSAnA mATe svadeza premIkanA pavitra matre praNAdita thai je keTalAka rajaputeA zA sAthe taiyAra hatA. te rajaputanI saMkhyA, yagnanI senAnA mukAle muDIbhara hatI. anaMta sAgaranI pAse jema eka pANI buDamaDIcu tema cavananI senA pAse, rajaputanI saMkhyA hatI. paNa bhagavAna kAgaDA nAme zapatha karI. prANa ApI yuddha karavA teoe pratijJA karI, ane caDa raNavAdya khajAvI. teoe zatruonA vikramavanti saLagAvyeA. bahAdurazAhanI kAlAMtaka tApAnA avAjathI pRthvI rasAtALa jAvA lAgI. prakRti stabdha thai jANe ke theADA samayanA mATe jagatanuM astitva leApa pAmyu hAya nahi. ema thayuM rajaputa vIrA khamaNA utsAhe utasAhIna thaI. siMhanAda karI gaI uThayA. khANanA samuha phUMkavA lAgyA. tenA lakSa bhraSTa thavA lAgyA. yavAnA anAnA dhvani, gAjI uThayA. tApAnA dhumADAthI raNasthaLa chavAi gayuM te sthaLe koi vastu nayana geAcara thatI naheAtI. kevaLa aMdhakAra chavAi gayuM. e rIte mahu kSaNa hIMdu musalamAnanu yuddha cAlyuM. te yuddhamAM ubhaya pakSanA aneka sainike mAryA gayA. mahAdurazAhane citADa hastagata thayuM nahi, chevaTe catura lAkhrIkhAMe vIkAgirinA nIce eka moTI suraga khAdI. temAM dArU bharI te saLagAvI dIdhI. hajhArA vandra jevA ninAdakarI dArU saLagI uDayeA. te thaLe hArava'zIya rAjavIra anarAva, peAtAnA pAMcaso nikAne sage lai laDatA hatA. te suraganA phuTavAthI killAnI pIstALIza hAtha jamIna uDI gai. te pradeza tuTI javAthI ane pRthvI uDI javAthI arju narAva tenA pAMcase sainika sAthe tyAM marI gayA citADanA killAnA eka bhAga thavAthI vilakSaNa rIta tuTI gayA. zatrue te tuTelA bhAganA dvArathI siMhanAda karI adara pesavA lAgyA. te samaye paNa citADapurI vIra zunya nahetI. te samaye * mahAtmA ToDa sAhebe te *gAna nivAsI ( pIra'gI ) peTugIja vIra bhAdegAmAnA eka TALA mAMhelA sanika gaNyA che. paNa je samaye ( I. sa. 1533 bahAdurazAhe ciMtADa nAza karyo te samayathI bahu purve bhAskeAdegAmA marI gaela hatA. eTale ke te lAbrAkhAM vAskodIgAmAnA pachInA koI poTu gIjanA vIkanA TALA mAMDelA kAma nAvIka hAvA joie Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsanA paNa I. 209 paNa yamarAja jevA keTalAka rajaputa jIvita hatA, jyAM sudhI dehamAM prANa hoya jyAM sudhI nasenasamAM lehI vahe tyAM sudhI prANathI paNa vizeSa gaNI citaDapurIne yavananA kabajAmAM javAde tevA te nahatA. jotA jotAmAM viravara dugarAva, satu, da6, keTalAka sainike ane sAmaMto suraMganA mukha upara AvI ubhA rahyA. acaLa aTala ane dudaya himAlaya parvata jevA thaI teo tyAM ubhA rahyA. teonA dehamAM jyAM sudhI jIvana hoya tyAM sudhI tyAMthI teone kaI khaseDe tevuM na hatuM, bhayaMkara parAkrama vALA yavane te dIzA tarapha dhasyA. paNa viravara dugarAva ane tenA saMgI seni kenI saMpUrNa ceSTAthI yavanene manerathe vyartha gaye. paNa thoDI saMkhyA vALA rajaputo, baha saMkhyAvALA yavanene zIrIte aTakAvI zake? vismaya kara yudhdha karI yavanone herata pamADI chevaTe teo te kITTAnA tuTelA aMza pAse paDayA. raNanmata yavanae siMhanAda karyo ane tIvra vege te tuTelA bhAga pAse AvI pahoMsthA. akasmAt saghaLuM stabdha thaI gayuM akasmAt saghaLAnI maMtrathI rUddha auSadhI bhujaMganI jema saghaLuM sthira thaI gayuM. teoe joyuM ke eka chuTAkezavALI bhImarUpiNe rajaputa grI yoddhAnA vezamAM pracaMDa ghoDA upara besI tyAM AvI. te rajaputa strInuM nAma jAharabAI-rAThoDa kuLamAM utpanna thayela, zizadIya rajaputanI rAja mahISI hatI. vIra nArI naraharabAI raNacaMDI veze, te dvAra rokI ubhI rahI. kume yavanone AgaLa AvatA joI vIranArI teonI sAme thaI. tenA hAthanA bhAlAnA dArUNa prahAre aneka yavanavIro bhUtaLazAyI thayA. paNa saghaLuM vRthA gayuM, dekhatAM dekhatAM yavane bhIma vege AvI tenA upara paDayA. te paNa vIreMdrA rajaputa rA kaI rIte nirUtsAha thaI nahi. te yavanonI sAthe prANa ApI ceSTA karavA lAgI. Aja AryanArI ekalI mAtra thoDAja madadagAra sAthe hatI. pracaMDa vIkamavALA yavana sAthe yuddha karavA lAgI. dure bahAdurazAha, hAthI upara besI, vismaya visphArIta netre. tenuM yudhdha jeto hato. rajaputANanuM adabhUta vIratva joIbahAdurazAha camakI uThaye. A zuM zakita svarUpe danujane daLavA AvI ! paNa saghaLuM niSphaLa gayuM. chevaTe citaDa rakSAne koI upAya na dekhatAM vIranArI jaraharabAI pitAnA ghoDAne tIvra vege calAvI zatrunA daLamAM paDI, ane dezanA kalyANa mATe pitAnA jIvane teNe utsaga karyo, mahAzakitanI zakita vyartha thaI gaI! Aja citone zubha graha nathI A saMkaTamAM have citoDapurInI koNa rakSA karaze ! saradAroe, te samaye eka vAra citoDanA bhavISyabhAgyagagana tarapha joyuM. teone mAluma paDayuM je have citoDanI AzA nathI. jANe citoDanA UMcA killA uparathI koI belatuM hoya tema lAgyuM je " rAjabaLI ApavAnI goThavaNa karo" saradAra loko hatAza 27 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 TADa rAjasthAna. ane nirUtsAha thayA nahI. tyAre zuM citAnI adhISThAtrI devInI dArUNa zANIta pipAsA vadhI ! paNa rAjakhaLI kayAMthI lAvavA ! saMgrAmasIhanA eka bALaka putra udayasIha rahyA hatA, tene rAjamanImAM ApavA te te khAlaka ! te zIrIte hastamAM khaDaga laI raNasthaLe utarI zake ! tyAre devInI AzA keANa pALe ! kIllAmAM rahelA saradArAmAM e pramANe tarka vitarka cAlavA lAgyA. eTalAmAM devaLAdhIrAja vAghajI teonA samurkha AvI khelyA " bAppArAeLanu pavItra leAhI zuM A hRdayamAM vahetuM nathI " tyAre tame rAjabaLI mATe zA sArU vIcAra kare che ! huM Aja AtmAnsa karI devInI AjJA pALavA taIyAra chuM. saghaLAnI ciMtA dUra thai. je sUryamalla cItADanA mATe vIravara pRthvIrAja sAthe, bhISaNa pratidvaMdvanA kSetramAM utAryAM hatA, tenA vaMzadhara e vAghajI hatA. eTaleke te zizAdIyavaMzanA rajaputa hatA. vAghajIe kSaNIka rAjya samAna bhAgaLyuM, chatra cAmara vIgere tenA mAthA upara kSaNakALanA mATe zAlyAM. teNe pILAM kapaDAM paheyAM saghaLAnA aMga para pILAM kapaDAM hatAM. carma kALanA, pILA vastranA paheraveza paherI, saradAra sAmaMta vIgeree parasparane maLI chevaTanI vidAyagIrI lIdhI. vAghajIne sAthe rAkhI; tee mahAnAde vIranAda karatA karatA zatrunA daLanI sa`mukhe thavA. bALaka rAjakumAra uddayasIhane khuMdInA adhIpatI suvizvasta sUratAnanA hAthamAM soMpyA. te dIvase ApyArAeLe paherelA mugaTa devaLapatI vAghajInA mAthe mukAyo. rAjaLInuM uSNazeANIta devInA khapparamAM bharAya che eTalAmAM jaharavata udyApananI tayArI thaI. have samaya rahyo nahI. duSa yavanA AMkAmAMthI kame krame kIllAmAM AvavA lAgyA. have teo cItADapurImAM pesaze ema thayuM, cItA taiyAra karavAnA samaya rahyA nahI. jaharanuMvratanu udyApana jaldI karI devA saradAroe eka upAya caiyA, kIllAnI aMdara eka meTA khADA khodI temAM dArU te Agneyadravya nAkhI bhayaMkara agni karyA. pracaMDa zabde bhayAvaha agnI saLagI uThayeA. jotA jotAmAM rAjamahISI kA vatI tera hajhAra rajaputa srIo sAthe karUNa zeAka saMgIte, prakRtine rAvarAvI avalIlA krame, te anaLamAM kudI paDI, e saghaLI rajaputa srIoe kAyamanA mATe A jagatmAMthI vidAyagIrI lIdhI. teenuM sAmAnya cinha paNa rahyuM nahi. rUpa caiAvana lAvaga gArava vIgere saLagI bhasma thayuM. kAMI bAkI rahyuM nahi. have saradAre nizcita thayA. have tene kAinA mukha tarapha jovAnu rahyuM nahi, have teone koinA mATe rAvAnuM rahyuM nahi,jenA mATe hRdaya rAtu hatu, jee AtmadhanamAM gaNAtA hatA. jee sAbhAgyanI sAmagrI hatI, te prItIdAyinI AnaMdamayI kanyAe, bhagInIo ane patnIe agnimAM pezI gaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasi'hanu siddhAsanAropaNa I 211 zizu rAjakumAra * paNa Apada vinAnA rakSamAM jaI beThA. havekAnI Ikara rAkhavI. have kAnA bhaya ! have zA sArU bhAvanA ! citADanA vIra rajaputA, hRdaya staMbhAve evA vIranAda karI uThayA. khullu khaDaga hAthamAM lai raNAtmata vAghajI kIjJAnuM khAra udhADI citADanA bAkInA rajaputAne sAthe lai vIzALa yavana senA upara AvI paDayA. ghaNA radakSa cavanasainike tenA karALa khaDaganI dhAra nIce paDI maraNa pAmyA paNa tethI kAMI vaLyuM nahi. moTA sAgara pAse pANInuM TIpuM zIgaNanAmAM hoya. yavana senA sAgara pAse rajaputa saMkhyA laDatAM laDatAM vilIna thaI gaya. bahAdurazAhanI praca'Da pratizodha pIpAsA Aja zAMta thai. agraNya rajaputa naranArInA hRdayazANIte tenI kaThorahRdaya vALA prazamita thai. durAcAra bahAdura zAha pAtAnu' jayadraSya jovA citADanA smazAnamAM gayA. te drazya bibhatsarayukta ane hRdayane stabdha kare tevuM hatu. te drazya jotAM nRza sanuM hRdaya paNa staMbhita thAya, te nRza Msanu N hRdaya sahasA ullasita thayuM. narazeANIte cItADanA mA sIMcAi gayA. Aja citADanA pralaya kALa pAse Aye. kAi nahAtu ! purUSa strI bAlaka vIgeree prANa tyAga karyAM. cItADapurI Aja jIva sunca thai gai rAjasthAnanuM pradhAna, pradhAna sAmaMtakuLa Aja Azraya vInAnu thaI gayu, rAjasthAnanA pradhAna pradhAna rAjavaMza Aja mULa vInAne thayo. A bhayAvahu kALa rANIMgaNe batrIsa hajhAra rajaputa ceAdhdhAoe potAnA jIvananA utsarga kayeryAM. A, cItADapurInu bIjI' utsAdana. vIjayAnmata mahAdurazAhe, judI judI jAtanA utsavamAM ane AnaMdamAM paMdara dIvasa gALyA. tevAmAM tene khabara maLyA je mogala vIra humAyuna cItADanA uddhAra karavA Ave che. bahAdurazAhanuM pASANa hRdaya bhacathI bhAMgI gayuM. durAcAra adhIka vIlaMba na karatAM mahAdurazAhe potAnA deza tarapha javAnI goThavaNa karI. zAzuDha sabaMdha sutrathI badhAI agALAnA`jayanuM kAma paDatuM mukI humAyuna cItADanA udhdhAra mATe AvyeA tenu* kAMi kAraNa mAluma paDatu nathI. musalamAna itI hAsa lekheke bhramamAM paDI lakhe che je rANA vIkramajItanI prArthanAthI humAyuna, cItADanA udhdhAra karavA AnyA hatA. paNa te sakhape. bhaTTa leAkeAne abhIprAya cuktiyukta ane pramANIka lAge che. * je vizvasta rajaputa vIre, udayasiMhanI AvA bhISaNa viplavamAMthI rakSA karI tenuM nAma jhukAsenakraMderA saMvata 1589 (I, sa. 1533 ) mAM citADanuM te utpAdana thayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 rADa rAjasthAna, eka pavitra brAtatva baMdhananA anurAdhe megalavIra humAyuna, duSe bahAdura zAhanA karALa grAsamAMthI citeDane ugAravA AhatA. udayasiMhanI jananI karaNavatIe, tene e pavitra bhAtRtva baMdhane bAMdhe hate rajapute te pavitra baMdhanane rAkhI baMdhana" nAme bole che. je rajaputa vagere A yuta dharma baMdhanathI baMdhAya che. tene rajaputa rAkhI baMdha bhAI kahe che. bhaTTa graMthamAM vaNita che je citeDanA te bhayAvaha kALamAM jyAre vIranArI jaraharabAIe Atmatsaga karyo, tyAre rANI karNavatIbAIe, pitAnA putranA bacAvane koI upAya na jotAM, chevaTe, humAyunanI madadanI prArthanA karI tenI pAse pavitra "rAkhI baMdhana mokalAvI dIdhuM vIrapRthAnA upayukta vidhinA anusAre humAyune, te bhrAtR saMbaMdhe pavitra hRdayamAM grahaNa karyo ane te pitAnI dharma bhaginIne vipadamAMthI bacAvavA daDha pratijJAvALe thaye. te senA sAthe citoDa tarapha cAlyuM. te je A bhISaNa yuddhanA samayamAM AvI pahoMcyuM hatuM te niSphara bahAdura citaDano dhvaMsa karI zakatA nahi ane tethI karIne te potAnI dharma bhaginIne uddhAra karI zakata paNa mahISI karNAvatInuM dubhAgya je humAyuna ativilaMbe tyAM AvyuM. madhumaya vasaMta samayamAM rAkhI utsavanuM AcaraNa thAya che. e samaye rajaputa mahilAo, pitApitAnA pasaMda karelA bhAIne rAkhavalaya makalI, tene dharmabhrAtRpaNe bAMdhe che. e pavitra prathA kayA kALathI pracArita thaI tenuM anumAna thaI zakatuM nathI. bhArata varSanA bhAratezvara bhuvana vidita akabara jahAMgIra zAhajahAMna ane auraMgajheba 4 vagere yavana rAjAo, evI rAkhI rAkhI pitAne kRtArtha gaNela che megalavIra humAyuna, karNavatInuM rAkhI valaya rAkhI pite kRtArtha thaye ane AnaMdathI bolI uThaye je bena je karavA mAMge che te huM sarvatabhAve karI ApIza. tene raNathaMbara kIle levAnI AkAMkSA hoya te te paNa huM ApI devA taiyAra chuM humAyuna pitAnI pratijJA pALavA vizeSa ceSTita thayuM. pitAnI dharma bhaginI ane bhANejane bacAvavA, te baMgALA choDI mevADamAM AvyuM. rANuM karNAvatI e yaMgya pAtrane rAkhIvalaya kahyuM hatuM. humAyu saMpUrNa rIte AtmapratijJA pALavA satAvALe hatuM. teNe durAcAra bahAdurane citoDamAMthI dUra karyo. vaLI mALavapatinI rAjadhAnI mAMdunagara laI, rAjA vikramajItane ApI, citoDanA siMhAsane besA. - a hiMduSI raMgajheba agara joke rajaputa upara atyaMta julama karato hate paNa teNe udayapuranI rAjamAtA taraphathI rAkhavalaya meLavyuM hatuM. AraMgajhebe tenA saMbaMdha tene keTalAka patra mokalyA che. te saghaLA patro pavitra bhAvavALA sArathI bharapUra che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMhanuM siMhAsana paNa. I. 213 rANe vikramajIta citeDanA siMhAsane pharI beThe. behada duHkha kaSTa vedanA bhogavI teNe potAnuM rAjya meLavyuM. paNa tethI tenA caritramAM koI pheraphAra thaye nahi. ghera saMkaTamAM paDavAthI paNa tene jJAna ApyuM nahi thoDA samayamAM tene kaThora bhAva pharI UThThIpita thaze. te pitAnA saradAre upara atyAcAra karavA lAgyo. keme tenI duSTavRti eTalI vadhI gaI jene pitAnI padamaryAdA bhulI jaI prakRtapazunA je vyavahAra karavA lAge. je karImacAMde, tenA pitAne vipada kALamAM Azraya Ape hatuM. je vAddhakya avasthAmAM AvI A jagatamAMthI vidAya thavA taiyAra hato. te vRddha sarva saMmAnAI karImacAMdane teNe sabhA sthaLe prahAra karyo e anyAya ane asabhya avamAnanAthI kevaLa tapta thaI sabhA sIna saradAra, potapotAnA Asana tyAga karI cAlyA gayA. temAM sAmaMta ziromaNI caMdAvat vIra karNa jIe uThatI vakhate saghaLAne ane rANAne kahyuM. bhAIo, Aja sudhI ApaNe mAtra puSpa suMghatA AvyA chIe. have ApaNe tenA phaLanuM AsvAdana karIe chIe, tyAre apamAnita karImacAMda che " AvatI kAle tenA phalane svAda maLaze." te saghaLAe sabhAne cheDI dIdhI. rAjA, rAjaputane ArAdhyadeva-rAjA bALaka heIne paNa rajaputo pAsethI devabhAvanI pUjA pAme che. te teonA pavitra graMthanuM mahA vAkya che. e mahA vAkyanI avahelA teo karete teonA A lekanA ane paralokanA sukhanA mArgamAM kAMTA patharAya che. agara ke rAjA durAcArI hoya, agara ke tenAthI rAjyanuM aniSTa thAtuM hoya te paNa tenI prajA, tene sAmAnya mAnavana gaNatA asAdhAraNa deva gaNe che. rajaputanA vidhAna graMthamAM evA ghaNA dAkhalA maLI Ave che. reSaparitata saradAre rAjasabhA che pitAnA ghera AvyA. teo vIravara pRthvIrAjanI UpapatriInA putra vanavIra pAse gayA. tene saghaLo viSaya teo e jAhera karyo. tene citeDanA siMhAsane besAravAnuM teoe tene kahyuM. vanavIre, pahelAM teone prastAva kabula karyo nahi. rAjAne padaSNuta karI, tenA ThekANe sihAsane besavAnuM tene anucita lAgyuM. paNa mevADanI cAlatI avasthAne viSaya teNe sArI rIte dhyAnamAM lIdhe tyAre teNe joyuM ke saradAranA kahevA pramANe na karavAthI mevADanuM purUM aniSTa thAze. tyAre te citaDa siMhAna grahaNa karavA saMmata the. hatabhAgya vikramajIta sihAsana bhraSTa thaye. e ghora apamAna pachI thoDA samayamAM tenA jIvananATyanI javanIkA pI. vanavIra citoDanA siMhAsane beThe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ToDa rAjasthAna, navama adhyAya. vanavIranuM mevADazAsana. saMganA zizuputraudayasiMhanI hatyA karavAne vanavIrane udyoga, udayasiMhanI prANurakSA, teno lAMbA kALa sudhI ajJAtavAsa, tene rANakahI saradArenuM bolavuM. dunA vivaraNa udayasiMhanI citaDa prApti, vanavIranI siMhAsana bhraSTatA, nAgapuranA bhaNazalanI utpatine nirNaya rANA udayasiMhanA rAjatvanuM varNana, tenI ayogyatA, humAyunanI siMhAsana myutti, A kabarano janma, humAyunanuM pharI rAjyA rohaNa, tenuM paraloka gamana, akabaranuM rAjA rohaNa, udayasiMha ane akabaranA paraspara visaMvAdI caritanI samAlocanA, ekabarano citaDa upara humale ane rANAnuM palAyana, citeDanI rakSA mATe rajaputa vIrenuM khaDaga dhAraNa. jayamala ane pukhta vIranArI harata, hIMdu musalamAnanuM ghara yuddha, akabarane citoDa uparane jaya, nagaravAsIonI hatyA, udaya siMhanuM udayapura sthApana, tenuM paraleka gamana. rAjakSamatAnI je mahinI zakti che. te rAja vinA kaI jANatuM nathI. che je vanavIra, agAu saradArane anurodha rAkhavA asaMmata hatuM, vikamachatane siMhAsana uparathI uThADI mukI, pitAne siMhAsane ne besavAnuM je kevaLa anucita ane asaMgata gaNato hato, te vanavIra, mAtra gheDe samaya siMhAsane besI, pitAnA vicAramAM badalAI gaye. teNe rAjasatAne saghaLA sukhanI utsasvarUpa gaNuM teNe rAjaveza paheryo. tyAre vikramajItanA mATe moTo zoka batAvyuM. paNa hAla tenA hRdayane te sukumAra bhAva atati thaI gaye. bhagavAna ekaliMga mahAdevanI pUjA karatAM te bolate je "he bhagavAna! ApanA karUNA baLe huM Aje mevADanA siMhAsane beThe chuM je je! deva! te siMhAsana mArA kabajAmAMthI jAya nahI." rAja kSamatAnI mehinI mAyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I. mAM bhulI vanavIra eTale badho bhrAMta thaI gaye je A rAjya mArA mATe thoDA vakhatanuM che. saradAroe vikramajItane padayuta karI, tene rAjasiMhAsane besAye che te kharUM, paNa zuM te lAMbo samaya rAjya bhogavI zakaze! saMgrAmasiMhane bALaka putra udayasiMha je zukala pakSanI zazikaLAnI jema pratidina vRddhi pAme che. te zuM rAjasiMhAsane nahi bese. ! vanavIra, jyAre rASTApahAraka gaNAI niMdita thaye tyAre tene rAjakSamatA udayasiMhanI pukhta ummara thAya tyAM sudhI che ema sahunA samajavAmAM hatuM. je divase vanavIra citoDanA siMhAsane abhiSeka thaye, te divase tenA hRdayanA saghaLA vicAre pharI gayA. te divase, teNe pratijJA karI ke tenA sukhanA mArgamAM je keTalA kAMTA che. tene utpAdItana karI kAhADhI nAMkhavA. prathama ane pradha kaMTaka cha varSane bALaka udayasiMha hatuM. eTale ke te kaMTaka je utpATItana karavA te nizA gamanI apekSA karatuM hatuM. dekhatAM dekhatAM rAtrI AvI paDI udayasiMha pAna bhajana karI sute. tenI dhAtrI, zayyA upara besI tenI suzraSA karatI hatI. cheDe samaya vItyAbAda aMtaHpuramAMthI vora ArtanAda ane rUdana dhvani sAMbhaLavAmAM AvyuM te sAMbhaLI dhAtrI camakI uDI, bhayAkuLa thaI, kapita hRdaye, zasyAmAMthI UThIne te jAtI hatI eTalAmAM hajhAme, rAjaputranuM bhaktAvaziSTa sthAnAMtarita karI daI AvI kahyuM. "sarvanAza thaye" " sarva nAza thaye be vanavIra rANAe vikramanI hatyA karI" dhAtrInuM hRdaya, tADita prabhAve kapita thayuM. teNe jANI lIdhuM je niSphara vanavIra vikramajItanI hatyA karI kSAMta pAmaze nahi paNa udayasiMhanI hatyA karavAne kharekhara Avaze. e vAta, kaI adrazya deve, dhAtrInA kAnamAM kahI dIdhI. teNe avila, rAja putranA jIvana mATe upAya zodhe. gharanI aMdara, kalAdhAra meTo eka kaMDIo paDe hatA, catura dhAtrIe, nidrita rAja kumArane te kaDIyAmAM muka. te kaMDI, te hajhAmane ApIne bolI "hAla A kaMDIye laI kIllAmAMthI laI palANa karI jA! vizvasta hajhAme, tene kevA pramANe karyuM. tyAra . pachI te dhAtrIe, rAjakumAranA ThekANe pitAnA putrane zayyAmAM suvA eTalAmAM vanavIra raktAkta haste te oraDAmAM peThe. tyAM AvI teNe rAjakumAranIzeSa karI. bhayathI dhAtrInA prANa uDI gayA. tene kaMTha zuSka thaye niSpharahadaya vanavIrezadhyAmAM sutelA kumArane charIthI mArI nAMkhe. te mAra vAgatAM, ekaja ArtanAda thaye. mAtra eka ja vAra aMga taraphaDyuM tyAra pachI te kumAramAM kAMI rahyuM nahi. benazIba dhAtrI saMpUrNa duHkhe raI zakI nahi. nIrave azrujaLa choDatI choDatI, te dhAtrI, prANakumAranI aMtyeSTi kriyA karI, killAnI bahAra nIkaLI. aMtaHpura vAsInI pramadAne dhAtrInA e moTA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 TeDa rAjasthAna. udAra kAmanI khabara nahotI. teoe jANyuM je durAcAra vanavIre, mahArAja saMgrAmasiMhanA nAnA putra udayasiMhanI hatyA karI. teo zokAkuLa citta revA lAgI. teone pahelAMthI khabara nahotI je hitakAraka dhAtrIe, pitAnA putrane jIva ApI, saMgrAmasiMhanA vaMzadharane anaMta nAzamAMthI bacAvyuM che. evI ucca hRdaya dhAtrInuM nAma itihAsamAM sthAna pAmavA saMpUrNa gya che, te dhAtrInuM nAma pAnnA hatuM. khIcI rajaputa kuLamAM te strIne janma thaye hate. paNa pAnnAe, udayasiMhanI rakSA na karI hata, ane udayasiMhanA hRdaya upara vanavIranI tIkSaNa charI paDI hatI te mevADanA pakSamAM adhika maMgaLa thAta, tethI tenA pApa nAme mevADanA prAtaHsmaraNIya rAjAonI pavitra nAma mALA kadApi kalaMkita thAta nahI. saMtata agrupAta karI, prANukumArane citAnaLa olavI daI benazIba pAnA te vizvasta hajAmane zodhavAnA hetuthI kIllAnI bahAra nIsarI. citeDanI pazcima vAhinI revaza nadInA tIre, te hajAma pAnAnI rAha joI ubhe hate. saubhAgya vaze citeDanA aMdara jatAM jatAM udayasiMhane nidrAbhaMga thaye naDI. devaLanagaramAM palAyana karI, teoe vIra vAghajInA putra siMharAva pAse Aca mA. vanavarane, Azraya ApavAnI khabara maLe te te tene DArita Ape. te hetuthI teNe Azya ApavAnI saMmati ApI, nahi. mane duHkhe bIlakula pIvaMta thaI te kAtara svare be "mAre ekAMta IcchA che ke huM rAjakumArane Azrama ApuM. paNa zuM karuM. vanavIra e dudha che ke te vAta tenA jANavAmAM Ave te mAro saMhAra karI nAkhe " mArAmAM evI kSamatA nathI ke huM tenA parAkramane. pratirodha karUM. teo devaLanagarane tyAga karI DuMgarapura nAmanA janapadamAM gayAM. ane tyAMnA zAsanakatA rAoLa IzakarNanA rakSaNamAM rAjakumArane rAkhavA teoe cAhyuM. paNa duHkha ane paritApane viSaya ke teNe paNa rAjakumArane Azraya A nahi. tyAra pachI vizvasta hRdaya bhIla lokathI rakSita thayelA teo, ArAvaThThanA durgama pradezamAM ane iDaranA kuTa mArga pharI chevaTe kamalamIra kellomAM AvI pahoMcyA. buddhivALI dhAtrIe, tyAM je upAya. tethI paNa tenuM kArya : siddha thayuM nahi. diprAne vaNIkakuMLasaMbhUta AzAzAha nAme eka jaina rajaputa hato. te kamalamIrane zAsanakartutve nImAyeluM hatuM. pAnnAe tenI mulAkAta levA cAlyuM. AzAzAhe pAtrAnI prArthanA agrAhya karI nahI. pitAnA vizrAma gRhamAM besI teNe pAnnAne bolAvI. gRhamAM pesatAMja pAnnAe zIza rAjakumArane AzAnA kheLAmAM mukyo ane namra vacane kahyuM "ApanA rAjAnA prANanuM rakSaNa kare" paNa virakta thaI, AzAzAhe pitAnA khoLAmAMthI rAjakumArane kahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I 217 (C devA upakrama kayA AzAnI mA tyAM hAjara hatI peAtAnA putranA evA vyavahAra joI teNe tene DapakA Apyo, ane upadezapUrNa vAkaya tene upadeza ApyA. prabhu parAyaNa zAmI ' prabhunA hita sAdhanamAM vipada ane vighna tarapha bhrukSepa karatA nathI. rANA sagrAsiMhane putra tArA prabhu thAya. vipadyamAM paDI te Aja tArI pAse Azraya levA AvyA che, tene Azraya ApavAthI izvara AzIra vADe tArU kalyANa dhaze. mAnA vAkayathI AzAzAhanA sa Mdeha dUra thayA. pAnnAnI maneAvAsanA pUrNa thayuM. sUrya narIya rAjA vIravara saMgrAmasiMhanA putra, Atmagepana karI vaNika 62 AzAzAhanA ghImAM rahevA lAgyA, AzAe udayasiMhane peAtAnA bhAinA putra kahI gaNyA che paNa te saMbadhe aneka leAkeAne judI judI za'kA pedA thaI. vaNikavara AzAzAhanA gharamAM tenA svargIya pItAnA zrAddhanimite mahAbheAja thAtA hatA aneka rajapute nimatrita thai tenA ghera AvatA hatA. te samaye zrAddha ulanne mahAAja thaye. niyaMtrita mANasA yogya sthAne bheAjana karavA kheDA. temAM dahI pIrasavAnA samaya AvyA, uyasiMhe dahInu pAtra eka mANasanA hAthamAMthI lai lIdhu, tenA e ayAkti vyavahArathI saghaLA vismita thayA. sAta varasanA bALakanuM teja joi saghaLA ame pAmyA vANIyAnA gharamAM evI tejasvitAnA satra hAca nahi ? ema saghaLA vicAravA lAgyA. saghaLA lekAe te pAtra tenI pAsethI lai levA mahenata karI paNa teNe te ApyuM nahi. e pramANe sAta varSa vyatIta thayAM. sAta varSa sudhI udayasiMha eka rItanA ajJAtavAsamAM rahyo paNa sAcuM kayAM sudhI DhaMkAI rahe, rAjaputranA satya paricaya, chevaTe pAtA thakIja bahAra paDayA, jhArane nigurUsaradAra koi kAraNa mATe AzAzAhanA ghera avyA, tene yathA yogya sanamAna ApI sarabharA karavA AzAzAhe udayasihune nImyA, rAjakRmAre evI huzIyArIthI tenI sarabharA karI ke tenu mana dahana thayuM. udayasiMhanA vyavahAra uparathI tene pratIti thaI je uda lAgyA. sahu Aza zAhanA bhAinA putra nathI. te vRttAMta cAre tarapha phelAI gayA. sAmata saradArA Anadita thai, suganA putrane abhivAdana karavA AvavA caDanA pratinidhi, Ala prAdhipati mahIdAsa, kelavArapati jaga, vAgeAranA adhipati saga vIgere paramAnaMdathI pUkita thai kamalamIramAM AvyA. dhAtrIpAnnAe rajakumAranA jIvana sabaMdhe saghaLI hakIkata saghaLA samakSa kahI dIdhI. te dIvase te kamalamIranA vizALa sabhA prAcchumAM eka sabhAnuM adhivezana thayuM, parama vizvatata AzAzAhe saghaLAnI samakSa rAjakumArano paricaya ApyA. ane tene teNe mevADanA vRddha sAmaMta cohANa phAterIyAnA kheALAmAM mukayA. kote 28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 TeDa rAjasthAna. rI, rAjakumAranA saghaLA vRttAMtathI vAkepha hato. tenA viSayamAM ANumAtra saMdeha nahoto, teNe udayasiMha sAthe eka pAtramAM bhejana karyuM tyAra pachI saghaLAne pUrNa vizvAsa AvyuM. viravara saMgrAmasiMhanA vaMzadharane pAmI saghaLA AnaMdathI belavA lAgyA. te AnaMdadhvani citaDa sudhI jaI pahoMcyuM. citaDa siMhAsane besI rAdApahAraka vanavIre te saghaLI hakIkta sAMbhaLI, te sAMbhaLI tenuM zarIra kaMTakita thaI akasmAtuM tenuM siMhAsana kaMpita thayuM. zanigurUsaradAra akhila potAnI putrIne udayasiMhanA karamAM pI. zanigurUsaradAranI putrInuM pANI grahaNa karavA te saMmata thaye, chevaTe udayasiMhanA kapALamAM saradAroe ciDanuM rAjya tilaka karI tene rAjya upara besAye. e saghaLA samAcAra cheDA samayamAM vanavIranA koMgocara thayA. te ekadama hatAza thaI paDe teNe svahasta, udayasiMhano zoNitapAta karyo hato. teNe pite, te bALakanI mRtyu yaMtraNA jeI hatI. tyAre kevA devabaLathI, kevA mRta sajIvana maMtrathI udayasiMha punaH jIvIta thaye. te bAbatamAM te kaI sthira karI zake nahi. teNe je aneka AzA karI hatI, te saghaLI niSphaLa nIvaDI. vimuDha rAdApahArake vicAryuM nahi je chevaTe te chetarAI jAze. tene daDha dhAraNA hatI je tenuM zAzana niSakaMTaka thayuM che. rAjapada meLavIne eTale badhe brAMta thaI gaye ke pitAnA hIna janmano viSayane bhulI gaye. tene janmavRttAMta e hatA je varavara caMDane keIpaNa tejasvI vazadhara tene dune athAta prasAda grahaNa kare nahi. "du" rAjAne ucchiSTa prasAda, e dune pAmavA mATe ucApadanA sAmaMta saradAre aMtaranI kAmanA kare paNa teo saghaLAnI kAmanA siddha thAya nahi, rANAnI sAthe ekatra bhajana karavAne je saradArane adhikAra hoya temAMthI kaI dune meLavatA hatA. sAmayika utsave, vAraMvAra rANe pota potAnA saradAra sAthe besI bhojana letA hatuM. tenA saradAro tenI pharatA beThelA hatA. te samaye rANe bAhya gaMbhIra bhAva che sarala bhAve rANe saghaLA sAthe vArtAlApa karatA hatA, vAcakaDhAre te dune pasaMda karela AsAmI tarapha mokalato hato. dune meLavI ghaNe rajaputa saradAre potAne saMmAnita mAnatA hatA. eka samaye mahArAja mAnasiMha vizreSTha rANA pratApasiMhane dune pAmI zakaye nahi jethI mevADamAM mahA anartha thaye ane tethI mevADamAM adhatana sutrapAta thaye. zItaLa senAnInAmanI dAsInA garbhe vanavIrane janma hato. eTale mevADanI ciraMtanI prathAnA anusAre "te paMcama putra" nAme paricita hato. saMkaTamAM paDavAthI saradAree tene citeDanA siMhAsane besAye paNa tethI zuM koI rajaputa vaMzadhara tene Apele dune le kharo? keie pitAnI kuLa maryAdAnI jaLAMjaLI daI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I. 219 tene dune lIdhe nahi. jyAre caMdAvata saradArane teNe tane Apyo. tyAre tejasvI caMdAvata daMbha sAthe te agrAhya karI bolI uThaye. bApArAoLanA prakRta vaMzadhara pAsethI e dune prApta thAya, to te geravavALuM gaNAya tema che. "paNa zItaLasenI dAsInA putra pAsethI dune meLavI keNa rajaputa potAne geravavALo gaNe? saradAra sAmata nAkhuza thaI udayasiMhano citoDA rAjyAbhiSeka karavA mATe kamalamIra kIllAmAM gayA. te AzAvallInI giripathanA aMdara thaI kuMbhamerU tarapha agresara thatA hatA. evAmAM teoe joyuM je pAMca ghaDA ane daza hajhAra baLada bahu mUlya dravya vahana karI teo tarapha cAlyA Ave che. eka hajAra dArUvALa rajaputa tenuM rakSaNa karatA Ave che, niguDha anusaMdhAna karyA pachI teone mAluma paDayuM je vanavIranA duhitAnA thatukasvarUpa te saghaLo sAmAna kaccha pradezathI vAhita thayo che. te sAMbhaLI saradAranI AnaMdanI sImA rahI nahi. teo te rakSakenA upara phedha pAmela siMhanI jema paDyA. teone teoe saMhAra karyo, te saghaLe sAmAna laI uphula hRdaye udayasiMha tarapha teo gayA. e luMTanuM dravya, satkAryamAM vAparyuM. jhAleranA zanIgurU saradAranI duhitA sAthe, udayasiMhanA vivAmAM te dravya kAma lAgyuM. varavara hamIranuM niSedhavAya upekSita thayuM. paNa tethI mevADane eka mahopakAra thaye, mAladevanA putra zanI gurUvanavIre giphaTa kuLamAM je kalaMka kALimAM aMkita karI che. Aje tenA vaMzadhare, rASTApahAraka vanavIrane grAsamAMthI citaDapurIne kahADI laI te kalaMka kAlimAM kADhI nAkhI. jhAlera janapadanA balihaka nAmanA sthaLe vivAha kArya saMpanna thayuM. rAjasthAnanA be saradAra sivAya bIjA saradAra sAmaMtoe A mAMgalika kAryamAM bheTa mokalI hatI. je be saradAree A mAMgalika kAmamAM sthAna nahotuM ApyuM temAMthI ekanuM nAma mAlajI-bIje saradAra solaMkI kuLamAM utpanna thaela che. jenuM nAma itihAsathI nIkaLatuM nathI. te baMnene rAja avamAnanAnuM upayukta phaLa ApavA saradAroe tenuM AkramaNa karyuM. teo palAyana karI vanavIra pAse Azraya levA gayA. vanavIre, teone Azraya ApI saradAre upara sainya sAthe caDAI karI. paNa te be bezIbanuM rakSaNa karI zake nahi. mAlajIne vadha thaye, vaLI selaMkI kuLamAM utpanna thayelA saradAre udayasiMhanI vazyatA svakArI. benazIba vanavIranI madada kama thavA lAgI. tenA badhuM bAMdhava svajanoe tene tyAga karyo. tenu bhAgyagagana keme kame gheraghana jALe AvRta thaI paDayuM, te paNa teNe jIvanaSiNI AzAne tyAga karyo nahi, udayasiMhanA saghaLA udyoga vyartha karavA te rAjadhAnImAM ahaMkAra karI rahevA lAgyA, paNa tenA saghaLA abhiprAya vyartha gayA, tenA maMtrie eka hajhAra sinikane kIllAmAM pesavA dIdhA. kIllAmAM pesI sainike e dvAra rakSaka upara humalo karyo. teone saMhAra karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 TroDa rAjasthAna. teoe kIllA upara udayasiMhanI jayapatAkA caDAvI dIdhI. puravAsIoe ane dUtoe nagArA bajAvI udayasiMhanA siMhAsanArohaNanI ghosaNA karI, vanavIra upara keIe atyAcAra calAvyuM nahi, vanavI pitAnI saMpati ane parivAra lai dakSiNApathamAM Azraya lIdhe. tyAM tenI saMtatio nAgapuranA bhANasahI nAme prasiddha thaI. kuhala saradAreesaMvat 157 (i. sa. 1541-42) mAM citaDanA siMhAsane udayasiMhane abhiSeka karyo. tenA abhiSekathI citoDa vAsIo AnaMdita thayA, nagaramAM ghareghara nRtyagIta vagerethI AnaMdotsava thavA lAge. je kamalamIranA zAMtimaya zalazikhare udayasiMhane ajJAtavAsa anivAhita thaye, hatA, Aja te kamaramIra pAsethI vidAyagIrI laI udayasiMha citoDamAM AvyuM, kuMbhameravAsInI kekila kaMThI rajaputa strIoe, sumadhura svare gAna karatAM karatAM udayasiMhanI vidAyagIrI ApI. te utsavavAre je saMgIta gavAyuM che. te hAla paNa gavAya che. Aja paNa bhagavatI izAnInA sAMvatsarika utsavamAM rajaputa mahIlAo ekaThI thaI te saMgIta gAya che. udayasiMha kApurUSa nIvaDe. te mevADa siMhAsananA mATe saMpUrNa agya hatuM. tenI kApuraSatAthI ane agyatAthI mevADanuM jAtIya jIvana kAyamanA mATe vinaTa thayuM. je mevADa eka samaya ajeya heI geravAMvita hatuM te mevADanuM gaurava hAla lepa pAmyuM. mahAkavi caMda bAroTe kahela che -trI athavA amAsa vyavahAra bALaka. je dezanuM zAsana calAve tethI te dezanuM kAMI maMgaLa thAya nahi. benazIba mevADabhUmimAM e be dunimitte ekaja kALe saMghaTIta thayAM. tethI mevADanuM amaMgaLa pUrNa mAtrAmAM vRddhi pAmyuM. udayasiMhamAM kaI rItane rAjaguNa nahoto sAhasikatA ane vira vikama gilahoTa kuLamAM hovA joIe. tene tenAmAM koI paNa aMza nahote. eTaleke apadArtha ane akarmaNya rajaputa hatA. udayasiMha vilAsa priya ane Alasya parataMtra hatA. tenA samayamAM rajaputa darpahArI akabaranI janma ghoSaNA thaI. te ghaSaNa sAMbhaLI bhAratabhUmi vikapita thaI gaI mevADamAM ghare ghare azruta pUrva rUdana dhvani sAMbhaLavAmAM AvyuM. te rUdana dhvani staMbhe nahi, zAthI ke akabare pracaMDa dhumaketunI jema vRdvita thaI saghaLI bhAratabhUmine eka dAsatva zaMkhale bAMdhI dIdhI. te dAsatva suMkhalA jaladIthI chuTI nahI. tenA kaThera AliM gane hIMdu jAtinI asthimajajA cuNita ane nipiDa thaI. hIMdu saMtAnane zAcanIya dArUNa adha:pAta thaye. te adha:pAtamAMthI bhAratavarSa uDayuM nahI have Arogya avasthAmAM hIMdu saMtAna Avaze ! je jAtI lAba samaya Arogya vipula gorava ane svAdhInatA bhegavI ekavAra zocanIya avasthAmAM adhaHpatIta thAya, te jAti zuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana che. 221 pharI uDI beThI thAya ! je pavitra viyaMvanDinA prabhAve rajaputoe citoDane kIle ane grIka lokoe tharapalIne girigha bacAvI rAkhyuM hatuM. te nirjIva leke hAla pAcho ubhA thayA kharA ! bhAratavarSamAM vizALa bhUminA madhyamAM eka chAyAkuMjanA aMdara amarakeTa sthApita tene elekajhADare prAcIna zaka lekenuM nivAsa sthaLa kahela che akabarane amarakeTamAM janma thaye. I. sa. 154ramAM akabarane te sthaLe janma thaye. tenA janma kALe humAyunanI durdazAnI sImA nahotI. humAyuna rAjabhraSTa hAI potAnA jIvananA rakSaNa mATe ahIM tahIM palAyana karato hate. hastammulita rAjya te pharIthI pAmaze ema te svapnamAM paNa jeta nahote, rajavAsane besI daza varSa humAyuna piotAnA pratidraDhi bhAIo sAthe avizrAMta vivAdamAM guMthAye hato. tenA bhAio eka eka svataMtra rAjya upara abhiSIkata hatA. paNa tenAthI teonI manasRSTita thaI nahI. durdharSa darakAMkSAnevazavatI hoI teo agraja hamAyunanA hAthathI dIkSI siMhAsana laI levA pravRtta thayA. thoDA samayamAM teone te duvisanAM phaLa maLyAM. pAThAna vIra dudharSa zerazAha pracaMDa vege ubhe che. teNe saghaLAne adhaHpAta karyo ane zAtIya bAbaranuM sIMhAsana vI paTyasta karI tenA upara pADANanuM prabhutva sthApyuM. je dIvase kanojanA yuddhamAM bhAratavarSane rAjamukuTa humAyunanA mAthA uparathI khalita thaI paDaye te divasa tenI ghera vipadano sUtrapAta thayA. te divasathI tenA vijayI pracaMDa zatruo tenI pachavADe paDI, tene vizeSa rIte pIData karavA lAgyA. 8 tene kaI ThekANe zAMti maLI nahI. te je rathaLe palAyana karI gayA. te sthAne tenA zatruo tenA upara humalo karavA lAgyA. te yamunA nIravata zuranagarI AgrA thakI ghaNo dare paMjAbamAM palAyana karI gaye. tyAM paNa tenI nikRti thaI nahi. tyAM paNa zatruoe tene ghe. chevaTe pitAnA parivAra vargane ane anucarane laI te siMdhu rAjyamAM gaye. rastAmAM behada kaSTa tene bhogavavuM paDayuM hatuM anAhArama, anidrAmAM, kora parizramamAM humAyunanI pIDA vadhavA lAgI. te aparicita dezamAM koIe tene Azraya Ape nahi eka be hIMdurAjAoe, tene thoDA divasanA mATe Azraya Ave. humAyunanuM aNagagana keme kame ghoraghana ghaTAthI chavAI gayuM. tenI AzA latAno amula nAza thavAne upakama thayo. te paNa te nirUtsAha thayo nahi.sAhasa upara bharUsa karI balavaDeteNe mulatAna ane sAgarataTa sudhInA siMdhunA tIrava kIllAo hastagata karavAnI ceSTA karI. tenI ceSTA viphala gaI te saMkaTakALamAM tenA keTalAka sainika baLa karI uThayA. pitAnI evI avasthA joI humAyuna pIDIta thaye. seniko have anugamana karavA na pADavA lAgyA. te sthaLe teone paDatA mukI khuda humAyuna kaThora aSTatA kuTIla taraMgamAM tarato Dubate AgaLa cAle. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. nirAza humAyune chevaTe yazalamIranA ane jodhapuranA rAjA pAse Azraya mAMgye paNa te annemAMthI kAi rAjAe tenI prArthanA svIkArI nahi. jodhapuranA rAjA mAladeve te vipada dazAmAM tene keda karavAnI ceSTA karI. e vAta keTalI zAcI che te mukarara thaI zakatuM nathI. e bAbatanu bhaTTa graMthamAM kai jAtanu vivaraNa nathI. mAtra phaeNrIstAmAM vistRta vivaraNa mAluma paDe che. humAyuna tyAMthI mevADa bhUmimAM AgaLa vadhyA mevADa bhUminAM bhayaMkara kaSTa bhogavI humAyuna anusArI thayA nahi. te saMkaTanA ghATA jaTila mArga mAMthI nIkaLI pAche siMhAsana meLavavA te sattAvALeA thayeA hatA. tenA ehaka guNanA viSaya vicAratAM tenAM asahya duHkhA joi tene kaTTA vairIcaNa azrumeAcana karIae evu' hatuM. te zocanIya dazAnuM eka prasiddha citra phrerIstA graMthamAM suMdara rIte citrita che. 222 mogalavIra humAyunanI e durdazA joi atikAtara thaI amarakoTanA sAdArAje moTA AdarathI peAtAnA nivAsamAM Azraya ApyA. e amarakATanA chAyAkuMjamAM mogala kutilaka akabarane janma thayeA. tenA janma pachI thoDA rAja upara tenA pitA humAyuna sAdArAjane Azraya DI pArasparAjayamAM palAyana karI gayA. ema kahevAyache. je humAyuna jayeAtiHzAstramAM vizeSa pAradarzI hatA. bhaviSyadagaNanAmAM koI jozI tenA samakakSa nahatA. potAnA pitA bAbaranA sneha guNe humAyune je vipadanA viyAlayamAM saMsAra nItinuM zikSaNa karyuM hatu, e A samaye potAnA putra akakharane te zikhavA teNe niyeAjIta kaye . aSTa caMdranA durnivAra parivartane padacyuta thayela humAyuna koi sthaLe sthira bhAve thoDA samaya paNa rahI zakayA nahi. bhAratavarSamAMthI palAyana karI bAra varSI sudhI dezAMtaramAM te bhaTakayA, keTalAka samaya teNe pArasya sabhAmAM, keTaleka samaya teNe pitRpurUSanA prAcIna rAjyamAM, keTalAka samaya teNe gAMdhAra (kadahAra) nA rola pradezamAM ane keTaleka samaya teNe kAzmiranA deva kAnanamAM. khIra ane sahiSNu bhAve kahADhayA. e khAra varSamAM bhAratavarSanA Adhipatya mATe paThANasiMhanA utarAdhikArIo vacce ghera saMgharSa ane kalahu ubhA thaye kramAnvaye cha paThANa rAjAe te thADA samayamAM dilhInA siMhAsane besI A lAkamAMthI vidAya thayA hatA. e cha rAjAnA zAsanakALamAM uttarAdhikAritvanA ciraMtana vidhinA sapUrNa vyabhIcAra thayeA hatA. teenAmAM jenuM parAkrama adhika hatuM. te rAja sihAsane beDA hatA. je samaye humAyuna kAzmiranA pAse pradezamAM AvI rahayA hatA. te samaye sikaMdara dilhInA siMhAsane beThA hatA. diThThInA siMhAsane besI te peAtAnA bhAie sAthe moTA kajIyAmAM utayA hatA. teone evI rItanA kacAmAM AvelA joI sucatura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana che. 223 humAyune suyoga meLavyuM. thoDA samayamAM teno zubha avasara AvI pahoMcyuM. teNe joyuM che te kai sIkaMdaranA pakSamAM nAzakAraka thaI paDe. tyAre te siMdhunadanI pAre AvI sIkaMdaranI virUdhdha sevAdaLa laI yuddha yAtrA karavA lAgyuM. tenA raNa sUryanA pracaMDa avAjathI hatabhAgya paDANarAja sIkaMdaranI AMkha ughaDI gaI te samajya ke anarthakara gRha vivAde A vipadane bolAvI ApyuM che, paNa sIkaMdara tethI aNumAtra nirUtsAha thayo nahi. humAyunanA pracaMDa baLane pratirodha karavA te maTI senA laI humAyunanA virUdhdha cAlyo. sarahIMdanAmanA sthaLe banne senA laDavAne ubhI rahI. humAyune pitAnA tarUNa putra akabarane pitAnI senAne adhipati banAvyuM. ane senA vacce yuddha cAlyuM. eka bAjue sAgara sarakho, paThANavAhinIne pracaMDa ucchavAsa hato. bIjI bAjue yuddha vizArada nibhika mogalavIrane yudvAbhiya hato. tarUNavIra akabaranI tejasvinAvaDe raNAMgaNa vizeSa bhayaMkara thaI paDayuM. te samaye tene vayakrama bAra varSano hato. yuddha sthaLe akabarane jaya thayo, e moTuM jyA jarjana, tenA bhaviSya garavanuM sUcanA svarUpa hatuM. nAnI vayamAM vIratva prakAza karI te potAnA dAdA bAbaranA je vikhyAta thaye. vIravarabAbara paNa evI sukumAra vayamAM agaNya vidanone jItI pitAnA paitRkarA pharagaNAnA siMhAsane beThe hatA. evA pitAnA peTe janmI ane evA zubha ratnane janma ApI, humAyuna pitAne rUDo bhAgyazALI mAnatA hato. te divase te sarahIMda yuddhakSetramAM vijayazALI banI humAyuna AnaMdathI dillInA siMhAsane beThe. paNa duHkha ane paritApane viSaya ke te ne saMbhoga te thoDA divasa karI zake. dilhInA siMhAsane beThA pachI thoDA ja upara, te pitAnA pustakAlayanA uMcA sopAnamaMca UparathI paDaze ane tyAMja maraNa pAme. tenA e zocanIya mRtyunA kAraNanuM anudhAvana karavAthI pAzcAtya deza eka meTo bhrama virita thaI zake che. aneka pAtyapaMDite prAcya bhUpatione mUkha ane vilAsa priya gaNe che. paNa tema gaNavAmAM teone meTo bhrama che. teo pUrva dezIya rAjAo nI atyaMtarIta avarathA, sArI rIte na joI e rUpanA bhamrAMdha siddhAMta Upara AvI gayA che. humAyuna pite vidyAnurAgI hoI atyaMta vidyAvALA ane paMDita hato. e zAktiya vaMzanA rAjAonI pitAnI vidyAvatA ane paMDitatA sAthe teonA samakALIne pAzcAtya rAjAonI vidyAvattA ane paMDitatA sAthe mukAbale karI zakAya te mAluma paDe che je prAcya narapatie vidyAvatAmAM ane paMDitatAmAM, pAzcAtya narapatinAM karatAM halakA ane utaratA che. pitAnA zocanIya mRtyu pachI tarata vIravaakabara pitR sihAsane abhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 TeDa rAjasthAna. Sikta thaye paNa te rAjayAbhiSeka pachI sva5 samayamAM, tenA zatruoe, dilI ane AgrA laI tene padagruta kyuM. tyAra pachI nirUpAya thaI akabare paMcanada pradezanA eka prAMtamAM Azraya lIdhe sabhAgya vaze, tenI evI rItanI hINadazA, thoDA samayamAM badalAI gaI raNavIra rAmakhAMe, tenuM hastaSNuta rAjaya, uddhAra karI tene ApyuM. berAmakhAM bhAratIyaTTI nAme prakhyAta che. tenA behada vIratva ane dakSatAnA prabhAve, akabara, pitAnuM siMhAsana, parvatanA jevuM acaLa ane daDha rAkhI zake. kApI, caMderI saghaLo budelakhaMDa ane mAlavapradeza, tenA vizALa rAjyamAM aMtarmukta thaI gayA. aDhAra varSane tarUNavIra akabara, te vizALa rAjyanuM Adhipatya pA. ( vizALa bhArata sAmrAjyanA ekAdhipatya pada upara caDhI akabara nizcita rahyA nahotA teNe rajaputa virUddha yuddha ghoSaNA karI. sahuthI pahelAM te mAravADa rAjya tarapha sainya sAthe cA. humAyunanI vipanya avarathAmAM rADeDa rAjamAladeve, tene kedamAM nAMkhavA cedA karI hatI. te durAcaNanuM upayukta pratiphaLa Apazo, akabare tenA upara humalo karyo. mevADa rAjyamAM meratA nAmanuM eka samRddha nagara hatuM. samRddha zAlitAmAM, te nagara, te rAjyamAM bIjA naMbare gaNAtuM hatuM megala samrATa akabare tene bIlakula vidalita karI dIdhuM. tene te asuNa pratApa ane tejasvitA jeI aMbararAja bhAramala atyaMta bhaya pAmya ane bhaviSyata humalAmAMthI bacI javA, teNe potAnA putra bhagavAnadAsane akabaranI adhI nastha sAmaMta sami tine aMtarmukta karI dIdhuM. kApurUSa aMbararAja pitAnI svAdhInatA vecI nizciMta rahyA nahi paNa sasATanI prasannatA meLavavA, potAnA kuLanI pavitratA upara jalAMjali daI teNe, pitAnI duhitAne zAkatIya yavana rAjanA hAthamAM soMpI pavitra kuLa gArava ane pAlana svAdhInatA ApI daI rAja prasannatA kharIda karI mogala samrATa akabara, kurAsIhAja caturtha henarI, berAmakhAM ane pharAsI maMtrI zalI, parasparanA samasAmayIka hatA te cAre mahApurUSa eka samaye vidhamAna hatA. Armeti viSaya che je tene rAjAnuM ane te banne maMtrInuM carita ghaNuM karI eka prakAranuM mAluma paDe che, paNuzallI nA carita karatAM berAmakhAMnuM carita vizeSa vicitra che. baherAmakhAM atyaMta tejasvI ane nyAyapara hata. hRdayanuM zoNita ApI teNe megala sAmrAjya daDha karyuM. chevaTe te rAjadrohI gaNAyo hato. e gurUtara aparAdhe te aparAdhI TharI rAjaya thakI nirvAsita thayo. te nivasana daMDathI tenA jIva nanuM paryAvasAna AvyuM nahi. chevaTe eka gupta dhAtukanI vikhyAta charInA aDadhAte te A lokamAMthI aMtarahita thayo. berAmakhAMnuM jIvanacarita itihAsa mAM atyaMta prajanIya ane paThanya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana iTa 225 te rAja prasannatAnuM prajana zuM ! anaMtakALa yaMtraNAmayI azAMti ane vipadanuM aMkuzatADana sArUM paNa pApakaluzita yavana prasannatA zA kAmanI, bhAramala te kAma karI svAdhInatAnA sukha bhogavavAnI ceSTA karavA lAge. rAjasthAnanuM * vizRMkhalapaNuM dUra karavA akabare senaH lai citoDa upara humalo karyo. je rAjAnuM rAjya, prakRSTa niyama paddhati dvArA sArA zAsanathI zAsita thAya, je rAjA koI jAtanI dulisA ane durAkAMkSAne vazavartI na hoya. su vijJa ane sArA caritavALA pradhAnathI parivRta thaI vizuddha saMjanItinA anusare, je Atmapada gaurava ane AtmasvAdhInatA rakSaNa karI zake te mANasa prakRta prajapALa nAmane adhIkArI che, tenA rAjyamAM svargIya sukha vase che, tenA rAjyamAM zAMtine vAsa hoya che, paNa je rAjA svecchArI hoya che je rAjA prajAnA sukha duHkhamAM eka kSaNavAra paNa bhAga leto nathI, je rAjAne svArthaparatA mUla maMtra che, prajAnuM lohI cuzI levuM e dharmapitAne che, e je rAjA mAne che. te rAjA rAjakuLamAM adhama gaNAya che. e rAjA prajApALanA nAmane kalaMka che; te rAjA svArtha para pizAcano parama avatAra, tenuM rAjya ghaDIyAlanA leMlaka jevuM kAyama asthira, TuMkAmAM je rAjya mAtra rAjAnI svecchAthI zAsita thAya che. te rAjya zAMti sukha bhogavavAne pAtra nathI. saubhAgyavaze, rAjA je prajAhitAkAMkSI thAya; te tenuM rAjya AbAda thAya. evA prajAhitAkAMkSIne vaMzanA koI svArtha lupta ane prajA pIDaka rAjA thAya che. tyAre te sukhamaya ane zAMtimaya rAjya dukhamAM ane azAMtimAM AvI paDe che. kharekhara senAne saMsAra, masANamAM ane aMdhakArakupamAM pariNAma pAme che. e vizvajanana avayaMbhavi, niyama che. akabara ane udayasiMhanA rAjyamAM e nAmanA be bhinna bhinna cita jovAmAM Ave che. udayasiMha. je vacamAM mevADanA siMhAsane abhiSikta che, teja vayamAM akabara paNa dilInA siMhAsane abhiSikta thaye. dukAmAM udayasiMha ane akabara bAra varSanI umare pitR siMhAsane beThA. pitAnA zocaniya mRtyu pachI je divase teramA varSanI ummare, akabara bhAratavarSanA ekAdhipatya upara vRta thaye, te divasa, zAkatiyakuLanuM bhaviSya bhAgagagana eka ujavaLa AbhAthI camakI uThayuM kharuM, paNa tethI tenA hadayamAM zAMti kayAMthI hoya. AvA uMcA pade caDI, akabara, bhaviSyagaganane tAkata karI zakya kharo paNa tenA pratikuLamAM vartatAM ghaNA vi itanI saMmukhe AvI baDAM hatAM. te saghaLAM vidane dUra karI niSka Taka bhAve ane nirAlaMka bhAve, rAjya zAsana calAvavAnuM tenA bhAgyamAM che ke nahI e hakIkata ALaka akabara vicArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reDa rAjasthAna, zake nahi. kare lekanA bhAgyasutra tenA hAthamAM Aja te pitAnI bhAgya ciMtAmAM udvigna vidhAtAnA apUrva vidhinA anusAra je nakSatre akabaranI janma rAtrIe te amarakoTanA marU prAMtamAM prasanna Aloka karI dIdhuM hatuM, teja nakSatranI vimaLa AbhAthI kheMcAI mahAnubhAva be rAma ane paMDIta dhAmIka vara Abulaphajala jevA vIlakSaNa ane vicakSaNa maMtrIo akabaranI sahAyatA mATe AvyA. ekaja varSamAM akabara ane udayasIMha pitAnA pItu sIMhAsane beThA paNa baMnenA carItramAM sAdaza jovAmAM AvatuM nathI. janmathI akAra, vipadanA keDamAM lAlIta pAlIta asthIra adaSTa cakanA anivArya parivartanamAM teNe bAlyakALathI jagatamAM keTalI vilakSaNa mUtio joI. saMsAra sAgaranA vIpada taraMganA keTalAka AghAte teNe chAtI upara lIdhA, tethI karI mAnava prakRtinuM gUDha tatva jovAnI akabarane abhInnatA maLI hatI. tevI abhIjJatA udayasIMhamAMnahatI. udayasIMha bAlya kALathI pIjana pradezamAM lAlIta pAlIta. kamalamIranI kAnanAvRta zailamALA zIvAya bIjuM dazya tenA jevAmAM AvyuM na hatuM. te saMkIrNagIrImALAnA zIredeze rahelA mahelamAM rahI tenA bahAranA dezAvaranI khabara bIlakula nahotI, dukAmAM rAjyazAsana nItInuM jJAna tene bIlakula nahotuM. jene pitAnA janma vivaraNanuM jJAna nahI. bAlyakALathI je pIjana pradezamAM paragRhe paramAdare pratIpAlIta, jeNe kuTa nItInI kuTIla bhrakuTInA darzana karyA nathI tene A jagatanA vyavahArIka vISayanuM kevuM jJAna hoya ! evI anabhInnatAthI udayasIMhane behada duHkha bhogavavAM paDyAM teNe te nIzcIta karyuM hatuM je tenuM jIvana sukhazAMtIthI cAlI jaze. te anartha karI dhAraNuM ane AzAmAM rAI rAjyakArya upara tenI anAthA thaI gaI te rAjAnuM dAyItva ane rAjakAryanuM gurUtva karI kaLI zake nahI. vIlAsa lAlasAnI parIvRtI karavAnuM sAdhana zuM rAjya che. jenA zAsana daMDa upara hajhAre lekonA sukhaduHkha rahelA che te zuM ramatagamatakaravAnuM ramakaDuM che? rAjaguNa saMpanna rAjanItIvALe rAjA te evo vicAra kare je, rAjyanI prajAnI hiteSaNAthI rAjAnuM parama maMgaLa che. rAjAdhama rAjapUta kalaMka zizadIya kulane aMgAra udayasiMha e hakIkata jANatAja nahote. rANe rAjanItijJa loko pAsethI rAjanIti zIkhe. nahi. vidhAtAe tene rAjaguNe vibhUSita karyo nahi. je rAjaguNa tenAmAM hatA te tenI durgati na thAta. rAjA thaI jenA hRdayamAM rAcita guNe hetA nathI tenA rAjapaNAthI zuM? udayasiMhanuM hRdaya eka vArAMganAthI paricalIta hatuM, udayasiMhanI maMtradAtA eka vArAMganA hatI. eka vArAMganA udayasiMhanI jIvana sahacarI hatI. tenI buddhidAtA ane zikSAdAtA vArAMganA hatI. saMkSepamAM udayasiMha te vArAMganAne dAsAnudAsa hatuM. tenuM bhAgyasutra te pizAcInA hAthamAM hatuM. udayasiMha vezyAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I 22 -~ -~~-~~~-~~ ~ -~ -~~~-~~-~ ~~ - ~ ~-~gulAma hatA. ziheTa kula kesarI. viravara bApArAoLane vaMzadhara mevADane adhIzvara yavanapadAraka saMgrAmasiMhane putra udayasiMha pApiSTa guNikAne tAbedAra! udayasiMhane evo ALasu, akarmaNya ane vilAsamazna joI caturaakabare pitAnuM abhISTa sAdhavA gya avasara lIdhe. tenA viSa valDispaSe citoDane aurava staMbha bhasmibhUta thaye. udayasiMhanA pApAcaraNanuM upayukta prAyazcita thayuM. jAkSAratIsa tIravatI sudUra pharagaNA rAjyane parityAga karI megala kuLa tilaka bAbare sura nadI bhAgIrathIne prasanna salilathI vita thayelA bhAratavarSamAM AvI, je kSudra bIja vAvyuM hatuM, te vizALa vRkSamAM pariNAma pAmyuM. te bIjAne akabare jaLaeka na karyo hata, te tene aMkura na thAtAM nAza pAmata. puNyakSetra bhAratavarSamAM akabarathI ja megala sAmrAjya daDha thayuM. dukAmAM bhAratavarSanA megala sAmrAjyane teja adhiSThAtA ane pratiSThAtA hatA. mogala gauravane te mahAprANu hate. teja rajaputanA bhAgya sUryane pracaMDa rAhu hatuM. rajaputanA svAdhInatA sodhane te bhayaMkara vaja hatA. te svataMtratAsodhane Aja sudhI kaI cuNIkRta karI zakayuM nahi. Aja akabare te guNakRta karI dIdhuM. Aja akabaranA bhISaNa prahAte curNa vicaNata thayuM. svAdhInatAnA uMcA sauodha uparathI utArI, akabare, hatabhAgya. hIMdu jAtine duHkhanA adhatama kArAgAramAM kaThera dAsatvanI sAMkaLe bAMdhI dIdhI. tenAmAM evA sArA guNa hatA ke jethI mohIta thaI rajapute te dAsatvanI sAMkaLane vAraMvAra cuMbana karatA hatA. te guNe paikI eka uttama guNa akabaramAM hate. akabaramAM mAnava hRdayajJAtane eka sAre guNa hatA. te apUrva abhijJatAnA baLe akabara mAnava hRdayane talaspaSa thaI tenuM hRdaya kaLI zakatuM hatuM, tethI karI te zatrumitrane sadA saMtuSTa rAkhatuM hatuM, eka apratima guNanI sahAye akabare hIM, jAtinI hRdayanI prIti ane bhakti meLavI hatI. e mATeja vichata hIMduo mahAna tene jagatagurU jagadIzvara vA dilIzvaranA nAme belAvatA hatA paNa A gati ane mahimA vyajaka upAdhi meLavyA pahelAM teNe svahaste bhArata satAnanAM hRdaya zaNita pIdhAM che. sanAtana dharmanA pavitra maMdira te nAkhyA che. bhAratavarSanA viravaze tenA kaThora hastanA bhISaNa prahAre ekadama nAza pAmela che. tenI svecchA cAritAmAM A saMtAnanI pavitra kuLa maryAdA kalaMkakALi sAgaramAM DubI gaI apUrva kezula ane abhijJatAnA prabhAve teNe bhArata saMtAnanI asAdhAraNa prItI meLavI. vananA viSayamade matta thaI akabare duma durAkAMkSAnI vRtinI paritRpti sAdhavA hIMduonA hRdaya upara je gaMbhIra kSate karI dIdhAM che. te kSatenA Aregya vidhAna, vRddhAvasthAmAM teNe karelAM che. je Arogya vidhAnathI te haduone dhanyavAdane pAtra thAya che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 TeDa rAjasthAna, 5. rAjadharma vihIna akarmaNya udayasiMhanA hAthamAM mevADane zAsana daMDa arpita che. bApA, samarasiMha hamIra vigere rAjanitijJa rAjAoe je zAsana daMDa hAthamAM laI meDanI AbAdI karI hatI, Aja te mevADe mUkha adhama kA purUSa udayasiMhanA hAthamAM pANuM. udayasiMhanA rAjyamAM mevADanAM, duHkha vadhI gayAM. zizodivya kuLanI adhiSThAtrI devIe pratijJA karelI hatI je bAppArAoLanA vaMzadharo jyAM sudhI tenI AjJAmAM raheze tyAM sudhI te citeDaparI choDI jAze nahi. bApArAoLanA vaMzadhare tyAM sudhI tenA tRpti vidhAna . mATe potAnA zeNita tene ApaNe tyAM sudhI te citoDapurI cheDI jAze nahI. A trIjIvAranA citoDanAghera saMkaTamAM kayA rajaputa AvI citoDane uddhAra kare ! akabaranA virUddha kaI citoDamAMthI nIkaLyuM nahi, koIe citeDanI rakSA karI nahi. te bhISaNa raMga sthaLamAM AvIne keI ubhuM rahyuM nahi. TUMkAmAM citoDane dArUNa adhaHpAta thaye. citoDane svAdhInatA sUrya kAyama mATe asta pAmyuM. te meha karI mahAmAyA kayAM cAlI gaI. je guDha bhAgya sUtrathI citaDa rAja zAsana sAthe gitahoTa kuLa baMdhAela hatuM. te bhAgya sUtra kAyama mATe tuTI gayuM. je mahAdevIe, nidrita samarasiMhane jagADane gabhIra nizIyakALe kahyuM hatuM je hIMdunuM gaurava lupta thayuM che, je mahAdevI, ciMtAkuLa lamaNasiMhanA samakSa AvI bolI hatI je "bAra rAjabaLi mAguM chuM." te mahAdeva, Aja citoDane kIle choDI cAlI, tenI sAthe rajaputa jAtInI vIratA devI paNa aMtahita thaI. je citoDa ajeya thaI lokamAM prasiddha hatuM. Aja te ajeya paNa vilaya thayuM, te citaDa Aja dhaNI vinAnuM thaI gayuM, svAdhInatA ane rAja gauravanuM 'lIlA niketana je citoDa hajhAra varSathI bhAratanI bIjI samRddha nagarInA ziSa rathAne jaI beThuM hatuM. te citoDa Aja vanyasthApaka kuLanuM nivAsa sthAna thaI paDyuM che, akabare, citaDa upara be yuddha yAtrA karI, paNa pherIstA graMthamAM tenI eka yuddha yAtrAnuM varNana che, je humalAthI citoDane kevaLa sarvanAza thayo che te hamalAnuM vivaraNa pherIstAmAM che. paNa je yudvayAtrAmAM akabara dalita parAjIta ane viphaLa mane ratha thaye che te yuddha yAtrAnuM temAM varNana nathI. parAjayarUpa avamAnanAthI pitAnArAje cakravartIne uddhAra karavAmATe musalamAna itihAsalekhakete ghaTanAnelekha karyo nathI, bhaTTa graMthamAM akabaranA pahelA humalAnuM varNana che. udayasiMhanI vIra upapatnInA vikrame ane bAhubaLedilIvarane te pahelA humalAne udyama niSphaLa gaye. samrATa akabara, pitAnI vicinI ke ciDa upara. A kApurUSa rANo pahelAM te tene humale rokavA sAhaso thayA nahi. saradAranI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I0 utejanAthI te akabaranI virUddha cAlyuM. tenA hRdayamAM sAhasa nahotuM, tenA hRdayamAM jayanI pratijJA nahotI. tenA hRdayamAM draDhatA nahotI. tyAre kenI madade te mogalavaranuM AkramaNa aTakAvI zake. tenA sinika akabaranA sinika sAthe pracaMDa parAkame laDyA. chevaTe teo yuddha kSetramAMthI palAyana karI gayA. be nazIba udayasiMha akabaranA hAthamAM paDa. megala samrATa tene keda karI pitAnI chAvaNImAM laI gaye. mevADane adhipati musalamAnanA kabajAmAM keda thaye. vIrajananI mevADanA mukha upara kALApaNuM chAyuM. mevADamAM koI divase je ghaTayuM nathI Aja te ghaTayuM, e sAmAnya paritApane viSaya nathI. udayasiMha - gunA hAthamAM keda thaye. rAja parivAramAM hAhAkAra thaye ! tene zI rIte uddhAra kare te bAbatamAM kaI vicAratuM nahatuM. saradAree, tenA chuTakArAnA mATe kAMI paNa ciMtA karI nahi. TuMkAmAM te samaye citaDapurI saMpUrNa nispRha ane nisteja hatI. e nispRhabhAva ane nistejabhAva joI udayasiMhanI upa patnInA hadayamAM dArUNa kodha utpanna thaye. citoDa nagarI Aja zuM vIrazunya zuM! vIra jananI mevADa bhUmie Aja zuM saghaLuM teja khoyuM che? hAla asaMkhya rajaputo citoDamAM vasatA hatA. teo zuM nirjIva ! teo ! nirjIva mAMsa pIMDa ! kSatriya strIoe zuM nirjIva mAMsa pIMDane prasava karyo che! kSatriyanuM sAhasa, vIratva, tejasvitva, ane AtmAbhimAna zuM aMtaheta thayAM che ! ema kahI vIrapatnI, nidArUNa chaghAMsA ane krodhathI bharAI jaI potAnA kemalAge kaThIna bakhtara paherI hAthamAM dhanubaNa ane talavAra laI, ghoDA upara besI raNagaNamAM utarI. citoDano nispRha ane nirjIva bhAva dUra thaye. rajaputa senAne navA utsAhe utsAhita karI, kApurUSa, udayasiMhanI upapatnI sainya sAthe mogala chAvaNa upara paDI. tenA hAthamAM rahelA atrenA AghAta, aneka yavana sainIke raNagaNe paDayA. te yuddhamAM yavanee thoDI vAra pITha batAvI. vIrastrIe, teone mAra mArI kevaLa utsAha vInAnA karI dIdhA. te akabaranA pradhAna senAniveza tarapha agresara thaI. vIranArInI adabhUta viratA joI mogala samrATa stabdha thaI gaye. chevaTe aniSTa ane amaMgaLa thAze ema jANI te raNAMgaNathI vidAya thaye. strInA yuddhathI Aja maMgala samrATa saMpUrNa parAjaya pAmyA, ane udayasiMha kArAgArathI mukta thayA. te pitAnA rAjyamAM AvI, potAnI prIyatamA upapatnInA ziryanAM vakhANa karavA lAgyo, ane jAheramAM rAjasabhA samakSa AnaMdakula nayanathI bole, je tenI vIra upapatnIthI te chuTayo che. rAjAnA mukhathI e vArAMganAnAM vakhANa sAMbhaLI, saradAre ghaNA, apamAna, ane lajajAe uttejIta thaI gayA. teoe te vArAMganAne vadha karavA prapaMca ra. eTalA badhA saradAranA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reDa rAjasthAna, viSa vanDithI ekalI strI zI rIte bacI zake. te thoDA samayamAM saradAronA hAthamAM paDI maraNa pAmI. akabara upara jaya meLavyA pachI citaDanA saradAre ane sAmate aMtaviplavamAM magna thayA. e anarthakara gharakajIyAthI rAjyamAM moTI vizRMkhalatA thaI gaI. citoDanI evI vizaMkhala avasthA jANI akabara pitAne asahA apamAnane badale levA viSama vyasta thaye. eka vizALa senA laI te citoDanI virUddha AvI pahoMcyuM. te samaye tenI ummara pacIsa varSanI hatI. tenA zarIramAM puSkaLa baLa hatuM, tenA hRdayamAM pracaMDa utsAha hato. tenA akSaNa pratApe, saghaLuM bhAratavarSa tenA paga pAse paDeluM, aneka durjaya killAo tenA parAkramathI vidhvasta thayA. aneka rajaputa rAjAo hAtha joDI tenI sAme ubhA rahyA, tyAre mevADa rAjya zA mATe hAtha joDI ubhuM na rahe. mevADane dapa zA mATe akhaMDIta rahe! mevADanA rajaputo zA mATe tenI vakyatA na svIkAre, mogala samrATanI senA mevADamAM peThI. citaDathI thoDe dura mogala senAnI chAvaNI thaI. te sthaLe mamara prastara nirmita eka IMDAkRti staMbha pratiSThita che. te staMbhanuM nAma ja "akabarakA dIvA" evuM che. bhaTTagraMthamAM lakhela che je mevADane sarva nAza karavA bhayaMkara bhUti dhAraNa karI je akabara citoDa upara AvyA tevAmAM kApurUSa udayasiMha citaDa che cAlI nIkaLe. paNa tema thavAthI citaDapurI rakSaka zunya thaI nahi. citeDane adhama adhIzvara citaDa cheDI palAyana karI gaye khare paNa citoDanA nAmanI evI mohinI mAyA hatI je tyAMthI sAhasika ane vikramazALI rajapute nIkaLI akabaranI sAme yuddhamAM utaryA. bhinna bhinna sthAnathI saradAra sAmata senA daLa laI citeDa rakSavA ubhA rahyA. vIravara sahIdAsa caMdAvat vaMzane hAI aneka tejasvI ane sAhasika sanyane laI citoDanA teraNadvAre ubhe rahaye. mAderIyApati rAvata dude saMgAvatane laI raNAMgaNamAM AvI kudI paDaye dillIzvara mahArAja pRthvIrAjanA be vaMzadhare utsAha sAthe raNAMgaNamAM utaryo. te saghaLA janapada mevADanA zAsanAdhita hatA e zIvAya aneka videzIya rajaputa megala samrATanI sAme citeDamAM AvyA hatA. teomAM devalapati vAghajIne vaMzadhara. jhAlerapati zanigurUrAva, IzvaradAsa rAThoDa. karamacAMda kacchavAha vigere vizeSa prasiddha hatA. hIMdu musalamAnanuM ghara yuddha cAlyuM, bhIma parAkramavALA yavana sainike. e zravaNa bharava vinAda karI raNabhUmine kaMpAvI utkaTa jayanAde citeDanA sUryadvAranA sukha mahAtmA ToDa kahe che je te staMbha hAla puNavaye virAchata che. te uce trIza phITa che. nIcethI te upara javA tenA mATe pagathIyAM che. temAM eka moTA pAtramAM dIvo thatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIraMtu' mevADa zAsana I 231 tarapha doDayA. raNaiAnmata, rajaputa senA vikaTa si'hanAda karI khANu hAthamAM levA lAgI. caMdAvana vIra sahIdAse bhIma gabhIra avAja karI. yavana senA upa2 khANanA prahAra calAvyeA. citADanA kITTAmAM pesI javA, duta yavanA sUrya tAraNadvAra tarapha cAlyA gALIenA bahArathI asaMkhya caMdyAvat vIrane pADI dai te krame krame sUrya tAradvAra pAse AvyA. vIravara sahIdAsa eka pagaluM paNa pA ye nahi. tenA sahakArI sainika astro krame krame paDI javA lAgyA. tApaNa te nirUtsAha thaye nahi. jyAMsudhI tenA dehamAM jIvana rahyuM, jyAMsudhI tenI dhamanImAM rUdhira vahetu rahyu, jyAMsudhI vakruSTi zithila na thaI. tyAM sudhI zatrudala tAradvAramAM pesI zakayuM nahi, caMdAvat vIranA jvalaMta udAharaNe ullAsita thai khIjA kSatrIya vIre adamya sAhase zatrukuLane vitrAsita karavA lAgyA. paNa te muSTimaya mahAvIra ta yavana senAnu zuM karI zake. te muSTimeca mahAvIrAmAM e zuravIrAe peAtAnA nAma ujjavaLa karI dIdhAM che. tenAM pavitra nAma jayamalai ane putta che, jayamallu bedanAranA adhipati mAravADanA sAhasika sAma temAM te eka uttama sAhasika hatA. putta kailavAranA adhipati hatA. te banne mahAvIranAM pavitra nAma Aja paNa rajaputanI jayamALAmAM japa svarUpa che. rajaputo prAtaHkALamAM uDatI vakhate hAlapaNa te prAtaH smarNIya rajaputAnA nAmanA japa kare che. hAla paNa saMdhyAnA pradIpa saLagAvatI vakhate rajaputa strIe tenuM nAma le che. vaLI gRhastha kumArIe ghauMnA leTa daLatI vakhate bhATTaleAkAe racelI tenI vIragAthA hAla paNa gAya che. jaggamAM jyAMsudhI vIratvanA Adara raheze, jyAMsudhI A vIra rajaputanA hRdayamAM vIratvanu eka paNa kaNa raheze, tyAMsudhI jayamalla ane puttanuM nAma keAI visaraze nahi. jayamalra ane putta kAinA krIta utsAhathI protsAhita thayA nahAtA. kAinI uzkeraNIthI te utsAhita thai citADanA uddhAra karavA AvyA nahAtA. teonA hRdayanA vIratvanA pavitrabhAvathI te citADanA bacAva mATe AvyA hatA. cazelipsA ane svArtha sAdhanAthI praNAdita thaI te yuddhakSetramAM AvyA nahotA. A bhayAvaha yuddha kevaLa purUSAnu nahAtuM. janAnakhAnA mAMhelI aneka rajaputa srIe janAnakhAnAnA tyAga karI yuddha sthaLe utarI hatI. je samaye sALuthrAdhipati caMdAvata vIra sahIdAse, sUrya tAraNadvAre AtmAtsaga kaye tyAre bAkI rahela caDhAvatnI senA kailavAranA puttanA hAthamAM sAMpANI. te samaye . puttanA vayaHkrama sALa varSanA hatA. tarUNa vIra puttanA khApe gayA yuddhamAM prANa ApyA, pitAnA prANa tyAga upara te vayamAM nAnA hatA. tenA lAlana pAlana karavAnA hetue puttanI jananI, tenA prANapatinI pAse gaI nahi. putta tene ekaja putra hatA. kailavAra patinA ekaja zadhara puttanA mapalepa sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 TIDa rAjasthAna jagavata gAtranAdA yAdanA apalApa thAya tevuM hatu`. evI avasthAmAM puttanu' jIvana evuM mulyavAna hatu. je tene uktageAtranA muLa purUSanA dAneAdaka ApanAre gaNutA hatAM. puttanI mA vIra jananI hatI. te putranI jIgana rakSA karatAM citADanI gArava rakSA adhika kIMmatavALI gaNatI hatI. teNe pILA kapaDA paherI. cItADanA mATe jIvana ApavAnuM teNe tene kahyuM. te vIravanItA ane vIramAtA hatI. peAte paNa vIrasI hatI putranA mRtyu upara vIpula jagavata kuLa anaMtakALanA mATe leApa pAmI jAze, evI cIMtA tenA hRdayane vyAkuLa karatI nahotI, putre mAtR bhUmInA mATe jIvanAtsaga karavA te tene mahAmatra hatA, e mahAmaMtrathI Asvasta thaI. pAtAnA hRdayananane rAMgaNamAM jIvana ApavA teNe Adeza ApyA. Adeza ApyA eTaluMja nahi paNa te Adeza pALavAmAM pAte paNa catnavALI thaI. peAtAnA sukumAra aMge paNa teNe kaThaNa lAkhaMDa akhtara paheryuM. vaLI astrazastra vIgere laI raNAMgaNamAM laDI jIvananA tyAga karavAnI teNe goThavaNa karI. te samayamAM, tenA hRdayamAM eka ciMtAnA udaya thayA. tenA gharamAM putravadhu khALikA hatI. tene gharamAM rAkhI, peAtAnI ane peAtAnA putranI gerahAjarImAM vAMsethI kailavArapatinA zubha yaza kalikata thAya evI tenA hRdayamAM ciMtA hatI. puttanI vIra jananIe te khALikAne paNa raNusajjAthI sajajIta karI, Aste AstetenA saghaLAM alakAra laI tenA sukumAra deha upara kaThaNa loDhAnuM bakhtara paherAvyu, tenA hAthamAM eka zuLa ApI te vIra gave tenI sAthe parvata thakI utarI. tevIra strInuM jvalaMta udAharaNa anusarI aneka rajaputa mahilAo rasajjanathI sajajIta thaI yuddhamAM utarI te saghaLIe zravaNa bhayaMkara raNavAdya vagaDAvatI vagaDAvatI yavana senA sAgaramAM kudI paDI. citADanA vIrapurUSo mugA thaI gayA. vajAhatanA jevA acaLa thai stabdha thai gayA. vismaya viskArIta nizcaLanayane te te strIonA tarapha jovA lAgyA. jee koi dIvasa aMtaHpuranI chAyAne choDe nahI. Aje teo saghaLI mamatA sneha vIgerene choDI dai raNaturaMga upara besI. svadezanA uddhAra mATe yavananI vIrUddhe AvI. vIravara puttanI vIrajananI zura putravadhune lai khIjI rajaputa srIonI sAthe raNAMgaNamAM paDI, aneka yavaneAne kApI nAkhavA lAgI, chevaTe pApI yavanAnA hAthathI AtmarakSaNanA kAMi upAya na dekhatAM, pAta peAtAnI talavAranA ghA khAi te srIoe rAMgaNe prANanA tyAga karyA peAtAnI putrIone, kanyAone, benAne, ane vanitAne, citADanA uddhAra mATe, raNakSetramAM prANa ApatAM joi citADanA vIra purUSAe, saMsArika sneha mamatA choDI, ekadama unmata thai raNAMgaNamAM utaravAne vIcAra karyo. te kudIne zatrunI senA pAse AvyA. vizALa mogala anIkInI urdUla sAga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I. 23 ranI jema pracaMDa vege ucchasita thaI bhayaMkara vikrama sAthe ciDa upara AvavA lAgI. pravacakA nA meghanAdanA jevA nAdavALI yavananI topo gaLAnA ja thAne che zraNa ra - karavA lAgI. te saghaLA goLAnA prahArathI ghaNA rajaputo khaMDa vikhaMDIta gha gayA. keTalAka japutanA hAthamAMthI zara tIra paDI gayAM. e rIte rajaputa vAhinI kame krame kSaya pAmavA lAgI. paNa rajaputa vIre nirUtsAhita thayA nahI. rajaputa vIre, zatrunA zaraNa thayA nahi. zatrune zaraNa thavuM ? nA. dezI yavanone kSatrIya vIre zaraNe jAyaja nahI. adhama jaghanya ane heya upAyanuM avalaMbana karI rajapute zuM jIvananuM rakSaNa kare kharA! e pramANe karI jIvavuM temAM prayojana zuM! AtmasamarpaNe saMmata thaI kuLakalaMkinI kItI vahorI levAno teone abhIprAya nahato. svadeza rakSA mATe Atmotsarga vIra kSetra utsAhita thaI teo unmatanI jema laDavA lAgyA. vIravara yamalla goLAnA AghAte pRthvI upara paDaye. bhayaMkara kodha ane chaghAMsAmAM tenuM hadaya vyAkuLa thayuM. citoDanI anIvArya adhapAtanI gati joI samahata jayamale jAyuM je have citoDa arakSaNaya. cIDane bacAvavAne upAya nathI. nidArUNa manovedanAmAM tenuM hRdaya phATI gayuM. rakata nayanaprAMtamAMthI azrunAM biduM cAlyA, vikaTa roSamAM dAMta upara dAMtane dAbI teNe akabarane lAkho dhIkkAra ApyA; keme karALakALa pAse AvI pahoMcyA. pitAnI ane citoDanI adhogatI pAse AvavA lAgI tyAre teNe pitAnuM aMtima jIvana, dezanA kalyANamAM vAparavA saMkalpa karyo. thoDA samayamAM loma harSaNa jaharavratano AraMbha thayo. ATha hajhAra rajaputae, bIDu laI kesarIyA vastra paherI megala senA upara humalo karavAnI pratijJA karI, tyAre kalAnA bAraNuM ughADAM hatAM. te ughADAdvArathI jIvananI AzA vinAnA ane kAMI paNa mamatA vinA rajaputo moTA girInadanA vege bahAra AvI paDayA ane zatrunI senAne daLavA lAgyA. banne pakSanuM asaMkhya sainya marAI gayuM. paNa tethI mogala anIkInImAM koI jAtane hAsa thayo nahi, huMkAmAM rajapatA baha marAI gayA, citoDane adhaHppAta thayo. citoDanuM dArUNa adhaHpatana thayuM, je adhaHpatanamAMthI citaDa pharIthI uThI zakayuM nahi. have uDI zakavAnuM, saMbhAvanA kama che. te zocanIya dudivase, kesarIyA kapaDAvALA rajaputa pitAnI rakSA mATe pApI yavanAtAbAmAM AvyA nahi, keI teone kesarIyA vastrane kalaMkItakarI0 nahi, keIerajaputanA gauravanA upara mahAsya upara jalAMjalI ApI na Aja vIra prazna citaDapurI vIrazunya thaI gaI. kanaka nagarI Aja roja smazAnamAM parINAma pAmI. Aja trIsa hajhAra rajaputa vIre, zANita ApI 30. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rADa rAjasthAna. jagadgurU narapALa akabaranI tRSA zAMta karavA gayA. tee tenA pracaMDa rASAnaLamAM paDI pataMgavat banI muA. kr asaMkhya naranArInA zANikaseke Aja citADapurI kevaLa kamita. jyA zoNitAkta dhaDa tathAM mAthAM paDayA hatA, evA ciMtADa nagaramAM niSThura hRdaya akabara, peDhA, citADamAM saghaLA rajaputAnA rakta paDayA. eka mAtra tuyAra narapati bhavitavyatAnI eka kaDaeNra lipi pALavA mATe te bhayAvaha kALayuddhamAMthI bacyA hatA. navarAja mahIei, pAMca rAjakumArIe, e khAlaka rAjakumAre, ane saghaLA saradvArAnI strIe, te dudane jahuratanA samApanamAM ane kaThora raNAbhinayamAM pAtAnA priya prANa ApI dIdhA. te kALa divase, citADanA je sa` nAza thaye te bhullI javAya tema nathI, jyAM sudhI jagatamAM " hiMdu " nAma azruNa raheze. tyAM sudhI kAi te bhulI jAze nahi. te divase, rajaputa svAInatAnI mahAzakti ciMtADa choDIne cAlI gai,te divase te kALa AdityavAre+pavitra giEATa kuLanI pujya adhiSTAtrI devI citADanA kIllAmAMthI cAlI gaI te dIvase, citoDanA gArava bhAskara asta pAmyA. je citADa, eka samaye, svAdhInatA ane sanAtana dharmane durbhedya ajeya kIllA svarUpa gaNAtu hatu. Aja te citADanA dArUchu adhaHpAta thayA, zANA sAMdarya mAM je citADapurI eka samaye deva nagarI tulya gaNAi hatI. Aja te citADa niSThura akabaranA pAdaprahAre curNavicu thaI gaI. pASANu hRdaya akabare citADanA cAbhanIya ramyadvArA tathA devAlayA, bhUmisAt karI dIdhAM, je darzanIyadvArA citADanA siMhadvArane zeAbhita karatAM hatAM te dvArA niya akabara, pASANunu hRdayakarI, potAnIbhAvInagarI akabarAkhAdanezeAbhAvavA laI gayA. 234 x savata 1624 (da. sa, 1568 ) nA caitra mAsanI agIyAraze, A bhaya kara banAva banyA. citADanA trigna utpAdanamAM akabaranIkorahiMdu vidreSitA anenaza satA purepurImAluma paDe che. zAthIke alAudIna ane pASANa hRdaya bahAdurazAhanA pracaMDa vidveSa vantimAMthI je sadhaLA zaiAbhanIya prAsAda ramya 'dIre; vicitra devAlayA, suMdara staMbhA vIgere dhvaMsamAMthI bacI gayA te cadhaLAnA Aje akabare dhvasa karyo, ema kahevAya che ke akabara atyaMta vidyAAvanuMrAgI ane mAnava mitra hatA paNa tethIja tenA ciratane kulaka eThuM che. akabaranA humalA karatAM alAudInano humalo kamatI anITakara hatA.akabara zivAyanA uparanA be yavana citADanAUsa kartAthI cinenA je vA vagerenA dhvaMsa thayA tenI marAmata ciMtADana vAsIo karI zakayA hatA. paNa akabaranA kalA citADanA utpAdanamAM tA te bharAmata karAvavA kAI rahyuMja nahI. akabaranA samagathI rajaputAne svAtaMtrya rAkhI levAnI ciMtA vizeSa vadhI. TuMkAmA ciMtADanA te utsAdana thayA pachI ciMtADapurInA saMskAra karIthI thayeAja nahi, dezanA phainyakALamAM keI dIvasa zilpanI Unnata thAyaja nahI. alberatA kaMThAra karAdhAte citADapurI adhaHpatita thaI. te tyAra pachI skhalItapade paNa de zakI nahI. eTaleke teinI agAunI zAbhA ane sAMdaryanA punaruddhAra thayeAhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanavIranuM mevADa zAsana I0 235 (6 "" akakhare. svahaste vIravara jayamalaiMne prANu vadha karyo. je baMdukanI sahAye teNe kApurUSA citta kArya karyuM te khaMdukanuM nAma * saMgrAma " hatuM. te vivaraNu satyatAnuM pramANa, anulakjalanA graMthathI ane jAhAMgIra nAmAthI thAyache. dharma vigahita upAyanuM avalabana karI akabare, jayamaTTunA vadha karyA kharA paNa vIrapurUSAmAM akabara te kArya mATe niti thayA che. jayamannuno vadha karI. te peAtAne kRta kRtArtha ane samAnita mAne che. tepaNa te jayamAnI ane putanI viratAthI mAhita thaya akamare dillImAM potAnA moTA mahelanA si'hadvAre, uMcI vedikA upara tenI be pASANupratimAM banavAvI esArI che.+ prasiddha kAthe ja nagaranA jIvavidita mahAvIra hAnIbeAlanA praca'Da pratApa vaDe kAnI nAmanA smarAMgaNamAM je zamIya azvArohIe prANa tyAga karI mAnalIlA vistArI gayA hatA, te romIya azvArohInAM aMgalIyakAnu vajana kahADhI, hAnIkhele potAnA jayanuM pariNAma zodhyu hatu. te pramANe akakharepaNuM citADa utsAdanamAM marela rajaputanA yajJopavita tulAdaDa mukI peAtAnA jayanuM pariNAma nizrvita karyuM" hatuM. yajJopavitanuM vajana tulAmAM sADIcamAMtara maNu thayuM. e nazIkha udayasiMhe, rAja pIppalI nAmanA gaMbhIra araNyastha rajaputa pAse Azraya mAMgye te rajapute AnaMdathI tene Azraya ApyA, dArUNa duHkha ane * akabare baMdukArA jayamallanA vadha karyo, tenuM nAma sacAma hatu. sa'grAma te atyaMta utkRSTa khaMduka hatI tenI lhAye teNe ghaNuM karI traNa cAra hajhAra paMkhIte vadha karyAM che. jahAMgIra nAmu x khaseA varSa purve vikhyAta krAsI paDIta banIyara bhAratavarSamAM bhraSNu karavA AvyA hatA. teNe dillImAM te be pratimAta joI, teNe bhAratavarSAM saMbaMdhe svadeza ba ute je patra lakhyo che . tene adhikAMza pustakAkAre I. sa. 184mA laMDana nagaramAM chapAyA che. temAM je patramAM jayamalla ane puttanI pratimurtinuM vivaraNa che te patra . sa. 1667nI 1lI julAinA lakhela che, temAM lakhe che je sitAramAM pesatAM bAraNAne be paDakhe be hAthI che te sivAya darzanIya vastu khIjI kAMI nathI. temAM eka hAthInA upara citADanA adhipati jAmela ( jayamalla ) nI ane khIjA hAthI Upara tenA bhAi pAttAnI pratimurti che. te bane sAhasIka vIrapurUSo hatA. teoe pAtAnI vIr jananI sAthe yuddhasthaLamAM utarI vinayaMkara vIrya dekhADI ApyuM che. te eTalA badhA sAhasIka ane vIra hatA ke jyAM sudhI teomAM prANa hatA tyAMsudhI zatrunA zaraNe thayA nahAtA. te mATe teonA zatruee tenI prAMta mu.te besADI che. rAjabhuvanamAM pesatAM gajAna e be vIra murti ne, mArA manamAM je apurvabhAva bhaya, bhakti ane AnaMda pedA thayela che, te sadhaLuM vivaraNa karI huM tamane sama vI zakuM evI sattAvALA nathI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 TADa rAjasthAna. . mane vedanA bhogavI te sthaLe teNe keTalAka divaso kahADayA. tyArapachI te ArAvallInA pAsenA giro nAmanA sthAnamAM gayA. tenA pUrva purUSa bApArAoLe e sthAne ajJAtavAsa karyo hate. citoDanuM e mahA anarthavALuM utsAdana thayuM tenI agAu ghaNuM. varSa upara te giranI uMpatyakAnApura bhAge udayasiMhe eka vizALa sarovara khodAvyuM hatuM. tenuM nAma teNe udayasAgara evuM ApyuM hatuM. te sarovaramAMthI te upatyakAnI prazasta chAtIne dhoI ghaNuM giri taraMgiNIo nIkaLelI che. udayasiMhe te taraMgiNi mAMhelI eka taraMgiNIne pravAha rekI tyAM eka baMdha bAMdhyuM. te upara giravrajamAM navAkI nAmane eka nAno mahela bAMdhyuM. e nAnA mahelanI cAre tarapha thoDA samayamAM suMdara suMdara havelIo baMdhAI gaI. kame kame te sthaLe eka mudra nagara vasI gayuM. udayasiMhe tenuM nAma pitAnA nAmathI udayapura ema pADayuM. te dinathI mevADanI rAjyadhAnI udayapura kahevANuM. citoDanA utsAdane pachI cAra varSa upara gAMDA nAmanA sthaLe baMtAlIza varSanA vayakramakALe udayasiMhe mAnavalIlA baMdha karI dIdhI. tenA paraleka gamana upara tenA ekaMdara pacIza putra hatA. teo raNavat nAme prasiddha thayA. kALakrame teonI saMpati vizALa zAkhA prazAkhAmAM vibhakta thaI gaI chevaTanA samayamAM mevADanA zAsana heDa mATe udayasiMhe, pitAnA putra mATe viSamavivAdanuM bIja ropyuM. ciraMtana utarAdhikArItva vidhine vyabhicAra karI, teNe pitAnA vahAlA kaniSTha putra gamalane potAne utarAdhikArI nizvita kaye tethI vivAdane sUtrapAta thaye. TuMkAmAM zaNAnA abhiprAyanA anusAra, yogamalacitADanA siMhAsane beThe. mevADamAM eka rAjAnA aMtyeSTi sarakAranI ane bIjA rAjAnA rAjyArohaNanI vayamAM ghaNaja De kALa vahI gayuM hoya ema jovAya che. svargavAsI rAjAnA parivArastha loko tenA svargavAsa mATe kula purohitanA ghera zeka dazAve ane navA bhUpatinA rAjyarehaNanI kIyA, jAmaDaLa dhAmadhumathI kare. phAgaNamAsanI vAsaMtI puname gamalanA bhAIo, pitAnI aMtyeSTi kIyA saMpanna karI devA, smazAna tarapha cAlyA. te samaye gamala udayapuranA navA siMhAsana upara beThe, paNa vidhAtAe gamalanA aSTamAM rAjaya ane rAja bhe lakhyA nahotA. jyAre te rAjasiMhAsane beThe ane stuti kadI nI bhogAvaLa gAvA lAgyA, tyAre smazAnamAM tenA bhAIoe ane e eka SaDA yaMtra racyuM. te payaMtranuM phaLa thoDA samayamAM saghaLanA jAvAmA AvyuM. vAMcanArAone nidata haze je udayasiMhe zanigurU saradAranI duhitAnuM pANIgrahaNa kayuM hatuM. te zanigurU saradAra kumArInA garbhe udayasiMha thakI vIra purUSa pratApasiha pidA thayo hato. pratApasiMhane mAme jhAlorarAva, potAnA bhANejane udayapuranI gaDhiIe besArI devA meTI utkaMThAvALe hate. mevADanA pradhAna sAmatie, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - vanavIranuM mevADa zAsana I. 237 caMdAvata ziromaNI kRSNane puchyuM je "pratApasiMha kharA utarAdhIkArI hoI rAjasiMhAsana pAme nahi. Apa sajIva beDA chatAM Ape ema thavAmAM kema saMmati ApI" sAmaMtazekhara kRNe dhIra vacane javAba Ape, "regI kahevAaMtima kALe DuM dudha pIvA cAhe, te tene pIvA na ApavuM te kAMI sArU kahevAya" zanigurUrAva tamArA bhANejane meM gAdIe besADavA pasaMda karyo che. huM pratApasiMhanA paDakhe ubho chuM. gamala bhajanAgAramAM pesI rANAnI uMcI gAdIe beThe hate. mevADa rAjya che javA mATe pratApasiMhe pitAne ghoDo taiyAra karyo. eTalAmAM vAlIyaranA padacUta rAjAnI sAthe rAvat kRSNa te gharamAM peThe, teo peThA ke tarata teoe gamalanA be hAtha pakaDI tene gAdIethI nIce utArI dIdhe. Asana uparathI nIce utArI rAvatakRNe dhIranamra svare tene kahyuM. "mahArAja" gamala! tame bramamAM paDyA che. A Asane besavAne mAtra pratApasiMhane adhikAra che, zAlabrAdhipatie, pratApasiMhane rAjeze sajajata karyo. devadatta khaDaga tenA hAthamAM ApI teNe tene gAdIe besA. traNavAra pitAnA hAthe bhUmitALane sparSa karI, teNe tene mevADAdhIvaranA nAme bolAvyA. sAmaMta saradAroe paNa rAvatakRSNanuM anukaraNa karyuM. e mAMgalika kArya samApta thayuM ke turata navIna bhUpati pratApasiMhe saghaLAne bolAvI kahyuM, AherIyA utsava pAse Ave, ApaNe saghaLA cAle, gheDA upara caDI mRgayA vyApAra karIe, ane tethI AvatA varSanuM phaLAphaLa joIe, paramAnaMde AnaMdita thaI saghaLA te mRgayAmAM pravRta thayA. teoe asaMkhya varAhane ghAta karyo, te uparathI mevADanA maMgaLanI sa dhAraNa karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 TeDa rAjasthAna. dazama adhyAya. pratApanuM siMha sanArahaNa, akabara sAthe rajaputa rAjAonuM maLI javuM, pratApanI dIna vasthA, pratApano yudhdhaghoga, akabaranI pAse mAlade ne varavata' AkAra, rajaputa rAjAo sAthe pratApane saMdha vida, be baheno jA mAM siMha. rAjakumAra salImane mevADa upa' humale, haladIva TanuM yuddha, lImanI mamukhIna thaI pratApanuM yuddha, pra1 pa ii A taprApti ane zuktasiMhanuM AnukulyadAna, pratApanI jha : saradArathI prANa rakSa, prapa sAthe tenA bhAI zuktasiMhane meLa, akabaranA kalamIrane jaya mAmala senAne udayapurane kare che kabaje, prApanA hAthathI mogala senApati pharIdanuM maraNa bhIta le kee karela pratApa parivAranI prANa rakSA khAkhAnA prApanI saMkaTa vRddhi akabara sAthe pratApanI saMdhi-sucanA bIkAnerane rAjakumAra pRthvIsiMha, khuzarejanuM vivaraNa, mevADano parityAga karI pratApanuM si ghunA tara! javuM, pratApanA maMtrInI prabhu parAvatA, pratApanuM pratyAgamana, atakiMta bhAve magara upara humale, pratApathakI udayapura ane kamalamIrane punarUddhAra, pratApane vijaya garava, tenI pIDA ane mRtyu vRttAMta. priDha zidiya kuLanA ucca samAna saMbhrame, ane rAje pAdhi samuhe alaMkRta thaI pratApasiMha vizALa mevADa rAjyanA ekAdhipatya abhiSikta thaye paNa tenI pAse koI jAtanI madada, upAya, AdhAra ke rAjya samRddhi nahotI. kAyama kaThera vipadanA aMkuzatADanathI tenA svajano ane sAmaMta saradAre kevaLa nisteja ane nispRha thaI gayA, paNa nirbhaka pratApasiMha tethI eka kSaNa paNa anutsAhita thaye nahi. tenuM hRdya tenA pitRpurUSanA guNathI vibhUSita hatuM. tenuM hRdaya tenA pUrvajanI tejasviAtAthI ane mahAtmatAthI anuprANita hatuM. citADane punarUddhAra zI rIte thAya, zI rIte pharIthI citoDa AbAda thAya, ane tenA pitR purUSanI avamAnanA - -- Pay - za Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM sihAsanAropaNa I karanAra yavanAne zI rIte cAgya sajA ciMtAmAM magna rahetA hatA. 239 apAya, tenA mATe pratApa kAma te ciMtA krame krame eTalI badhI baLavALI thai je tethI tenuM hRdaya navIna sAhase ane apUrva utsAhe daDha thai gayuM. te potAnA mahAmaMtranuM sAdhana karavA utejIta thayA. te sAdhanamAM asaMkhya vighnA che ema pote sArI rIte jANatA hatA. te jANatA hatA je pote niHsahAya ane niHsabaLa che. ane megala samrATa akabara puSkaLa khaLa saMpanna che. paNa pratApasi'hu tethI khamaNeA prAtsAhita thaI UThayA. akabarane puSkaLa khaLa sapanna joI vIrapuMgava pratApasiMha tenI maMtra sAdhanAmAM nAhimmata thayA nahi. svadezIya bhaTTagraMthAmAM lakhela pratApanA parAkramanuM varNana vAMcavAthI pratIti janme che je gilpheTa kuLanA rAjAoe zatruenI pAse, mastaka avanata karela nathI. kaThAra vipadamAM AvI paDayA hoya teApaNa teoe dezabairI pAse Atma samarpaNuM karyuM nathI. agara je zAhabuTTIna vIgere niSThuravairInA padAdhAte citADapurI vizvasta thaI. paNa koI vairI te nagarIne hastagata karI zakaye nahi. citADapurI teonA hastagata thai nahi eTale paNa aneka yavana narapatie e yuddhamAM hAra pAmI pakaDAi citADamAM kArAgAranA duHkha bhAgavyAM che. tyAre have te citADapurInA punarUddhAra nahI thAya ! tyAre have zuM praca'Da akabaraneda curNa vicarNita nahi thAya ! pratApasihanA vilakSaNa vizvAsa hatA je Aja citADapurI zatruthI vidhvaMsta che ane akabara zrIvRddhinA uccA Asane beThA che paNa kALa potAnA kaThAra udyame ane adhyavasAye citADapurIne te punarUdvAra karI zakaze. ane akakhara uccA Asana uparathI paDI nIcemAM nIcenA Asane jaI besaze, vaLI IzvarAnugrahe te paNa dillInA sihAsane bese. vIra zreSTha pratApasiMhanA e vicArA nyAya virUddha gaNAya nahi. paNa durbhAgyavaze, tenA virUdhdha asaMkhya ghAra prati rAdha pedA thayA ke jethI tenA manArathaphaLa thayA. catura akakhara, chAnI rIte tenA prAyAse niSphaLa jAya tema mahenata karatA hatA. pratApasiMha akabaranI mahenatanA vAkephagAra nahotA, pratApasi'huM jyAre evA saMskArane vazati thai manamAM eka moTI AzA ane AkAMkSA rAkhI moTA prAyAse, akabaranA parAjaya mATe mahenata karatA hatA,tyAretenA pracaMDa vairI akakhare tenA saghaLA udyoga viphaLa karI devA pratApasihanA svajAtIya dhama vilaMbI rAjA vIgerene U'cA prakAranAM pralAbhara ApI khuTavIdIdhAM. ane teone teNe pratApasiMha virUdhdhe yuddha kSetramAM utAryAM. mAravADa mevADa ane bikAneranA rAjakumAro ane mevADanA dRDha mitra khudIrAja paNa yavananA pApa pralebhanathI vazIbhUta thai svadezanI virUdhdhe ane svajAtinI virUdhdha taravAra dhAraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 TADha rAjasthAna. karavA lAgyA. pratApatA bhAi sAgarajI e paNa te deza vairI kApurUSanA halakA dAkhave anusaye. je samaye, e saghaLA duHsavAda pratApasiMhane kAne paDayA, jyAre teNe sAMbhaLyu je svantIya a! svadezIya rajaputA yavananA pakSa pakaDI tenI virUddhe talavAra laI tatpara thayA che, tyAre tenI manevedanAnA pAra rahyo nahi. dArUNa rAya, viSAda, ane ghAMsAthI unmata thai, te, te kApurUSa rajaputanA nAme hajhAre dhIkakAra karavA lAgyeA. tema karIne te peAtAnA mahAmatranI sAdhanA visarI gaye nahAtA, tethI karI tenA hRdayanA utsAha khasI gayA nahAtA, jema jema vipada rAzi tenA virUdhdha vighna nAkhavA pedA thayA. tema tema te zatrune da teADI nAMkhavA adhIra thavA lAgyA. pratApasi Mhe pratIjJA karI hatI ke " jananInuM pavitra stanadugdha kadI huM. kalakita karIza nahi " te ekale pacIza varSa parAkrAMta yavana akabara samrATanI sAme ubheA rahyA te leAka vismayakara vyApAra sAMdhavAmAM teNe behada du:kha bhogavyAM. anAhAramAM anidrAmAM ane kaThora parizramamAM tenA uparA uparI keTalA dIvaseA cAlyA jAtA te saghaLA duHsaha vipatkALamAM tenA parivAra vage` ane tenA bALaka putra amarasiMhe je kai bhAgavela che tenI sImA nathI. . rAjocIta sukha senya susvAduM svAda pAna bhAjanathI vaMcita thaI tiktakAya vanca kaMda mULa khAi girItara giNInuM jaLa pI te potAnI jIvana yAtrA calAvatA hatA. jeee koi dIvasa gharanI bahAra pagaluM mukayuM nathI tee Aja AtmarakSArthe kaTakAkiNuM hiM'zraRtu sa'kuLa girIkAnamAM cAlIne peAtAne samaya kADhavA lAgyA. koI mANasa satata pacIza varSa anazana karI anidrA karI svadezanA uddhAra mATe mULa maMtre dIkSita thaI e pramANe duHkha bhAgavI zake ! pratApasiMhuM devatA! narakuLamAM deva ! puNyabhUmibhAratavarSane yavananA kArAgrahamAMthI bacAvavA tenA avatAra thayA hatA. agara joke tene pavitra udadeza sAdhIta thayA nahi. agara joke bhAratavarSanA durbhAgyavaze, te bhAratabhUminA duHkho TALI zakayA nahi, tepaNa te uddezamAM teNe je kaThAra varatva prakAzyuM che ane alaiAkIka AtmatyAga svIkAye che tethI te svadeza premI saMnyAsInA uMcA Asane jaI bese che. te bhayaMkara du:khAmAM paDI peAtAnA maMtra sAdhanamAM te kaI dIvasa atatpara . rahyA nahi. eka kSaNa paNa samrATa akakharanA anugrahanI kAmanA teNe karI nathI. kadhara nAmanA killA sAgarajInA mukhamAM hatA. tenA satAna satati sAgajI nAme prasiddha tee, abaranA vikhyAta narapati sevAIjayasiMhanA samaya sudhI te kIllAne upabhAga karyAM. teja samaye tee abaranA kacchavA kuLa sAthe vaivAhika sutre badhAvavA sa'mata . na thayA tethI mahArAja sAijayasihe te kIllA tenI pAsethI kheMcI lIdhA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanA rehaNa 241 virapujya bApArAoLane vaMzadhara zuM yavananI pAse mastaka namAve ! svAdhInatA pahArI hIMdupI pApINa sveccha pAse zuM te anugrahanI vAsanA rAkhe, tenA adamyaudhoga pratirodha nakarI zakavAthI akabare, tenI sAthesaMdhI karavAnAghaNa kaheze. mokalyA. paNa vIrahudaya pratApasiMhe te saghaLA agrAhya kayAM ane tene kahevarAvyuM; " zuM saMdhI ! svAdhInatApahArI megala ceranI sAthe zuM saMdhI ! e saMdhino, artha kevo ! tene artha te dAsatva! tene artha to parAdhInatA ke bIjo ! " TuMkamAM teNe saMdhine prastAva svikA ja nahi. tenA svadezIya rajaputee, potAnI bena dIkarI vigerene megala samrATane paraNAvI, tenI moTI maherabAnI meLavI hatI. prabhUta baLazALI tAtArAja akabarane saMdhi prastAva pratApasiMhe kabu nahi. je rajaputoe dIllIzvarane pitAnI dIkarI bena vivAhamAM ApI, saMbaMdha sutre baMdhAyA hatA, teonI sAthe pratApasiMhe pitAnuM saMbaMdha sutra chedI nAkhyuM. uMcApadanI AzAthI ane puSkaLa dhananI AzAthI agaraje ke ghaNA rajaputa rAjAoe yavanane pakSa pakaDyuM hatuM, te paNa niHsahAya pratApasiMha tethI nirAza thaye nahi. pratApasiMhane ucuM Anukulya maLyuM hatuM. pRthvI pALa heI, puSkaLa dhana ane prabhanavaDe je Anukulyane meLavI zakatA nathI. te pratApasiMha anukuDhya pAmyuM. te Anukulya svargIya ane pavitra hatuM. te pavitra hRdayanI sahAnubhUti tenA anurakta saradAra ane sAmatie te pavitra sahAnubhUti prakAza karI hatI. te Anukuya ApyuM hatuM. e saradAro ane sAmaMtane pratApasiMhanA hAthathI kADhI levA kuracari akabare teone pralebhana dekhADayAM hatAM, keTalAkane teNe puSkaLa dhana saMpati ApavAnuM kahyuM hatuM. keTalAkane eka eka janapadanA adhIzvara banAvI devAnuM teNe kabula karyuM hatuM. paNa tenuM saghaLuM thaI gayuM. ke tenA pralobhana upara lAcAyuM nahei. te caMDa putta ane jayamallanA vaMzadharo puSkaLa vipatio bhegAvI pratApasiMhanA pakSamAM ubhA hatA. tenA pakSamAM rahI teoe tenAM hRdayanAM zoNita ApyAM. ' citaDapurInuM je kAMI saMdarya hatuM. je kAMI ramyatva hatuM te mogala samrATa akabaranA vizleSAnaLamAM bhasma thayuM. citeDanI evI dazAmAM, citaDane bhaTTa kavio bhUSaNahIna, " vidhavA ramaNa " nA varNane varNave che. jananInAparaloka prApti upara zokAta putra jema zeka cinha dhAraNa karI sukuLa prakAranAM sukha tyAga kare che tema svadeza premI pratApasiMhe jananI janmabhUmi parAdhInatA mATe saghaLAM gukho cheDI dIdhAM. pratApasiMha je sonAnA ane rUpAnA pAtramAM pAna bhajana karate, te pAtro teNe pheMkI dIdhAM. tenA ThekANe vRkSanA patranA pAtra te 31 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 TADa rAjasthAna. vAparavA lAgyA. sukhaprada ane kAmaLa zayyA upara te sutA hatA. te zayyA choDI dai te kaThina tRNazayyA upara suvA lAgyA. teNe ekalAe te bhega sukhano tyAga karyAM naheAtA. paNa tenA vaMzadharAne temAMthI keTalIka khAkhatanA hAla paNa tyAga karavA paDe che. ciMtADanA uddhAra mATe pratApasiMhe eka suMdara upAya cainyeA, citADanA adhaHpAtanI pahelAM rANAkuLanuM raNanagArUM senAdaLanI saMmukhe zajjita thAtuM paNa pratApasihe hukama ApyA je 'A samayathI have tenagArU senA daLanI vAMsevAje ' vidhAtAnA kaThora vidhInAnusAre mevADanuM pUrva gArava, pharIthI udaya pAnyuM nahi. Aja paNa mevADamAM te nagArU senAdaLanI vAMse vAje che. have pratApasi'hunA vaMzadharA senAnAM ane rUpAnAM pAnaeAjana pAtrA upayAgamAM le che. ane sUke maLa zayyA upara suve che, paNa teo teonA pUjanI pratijJA bhulyA nathI. teo hAla paNa te saghaLA pAtra nIce eka eka vRkSapatra mukeche. zayyAnA nIce paNa tRNa muke che. mAtRbhUminI e zeAcanIya durdazA joi khIlakula kAtara thai rAjakesarI pratApasiha khelatA hatA je, jo udayasihanA janma na thAta, athavA sa'grAmasiMha ke tenA vaMzadharA zizeAdIyakuLamAM pedA na thAta. tA kAi paNa turkI rAjasthAnane avAtatyanI sAMkaLe bAMdhata nahi. hI'huM samAjanI tesamayanI avasthAnu' anuzIlana karI jovAthI mAluma paDeche je pratApasiMhanAM te vIrAcInta mahA vAkaya yathArtha che. tenA rAjayAbhiSekanI purve sA varSanA aMdara hIMdusamAjanI rItInItIe eka abhinava veza dhAraNa ka hatA. yamunA ane gaMgAnI saikta bhumIthI te ArAvalI pAsenA pradeza sudhIne pradeza hI'huM dvezIyavanAnA kaThora dhAte vidrastA vasthAmAM AvI paDayAche. te pradeza pratApasI'hunA samayathI pUrva se varSamAM navA baLamAM AvI, dhIre dhIre peAtAnuM vIrATa mastaka uMcu karI zISa sthAne AvyeA hateA, te vizALa pradezamAM akhara ane mAravADanA pradeza aMtaragata hatA te banne rAjyanA rAjAoe, krame krame eka navuM jera meLavyuM hatu. eka mAravADarAja dillIzvara zerazAhanI sAme utaye hateA. vaLI caMbala nadInA tIre rahelA kSudrakSudra rAjAee jora karI mAthu upADayu hatu, tesaghaLA rAjyanA adhIzvara hIMdu hatA. hIMdunI zI rIte unnati thAya bhArata varSanI dI kema thAya tevA upAyeA ceAjavA, e tenA pradhAna uddeza hatA. teonu baLa dh da vadhI gayu hatu. paNa teonA meTA eka abhAva hatA. te abhAva purAI gayA hata te tee yavana zira uparathI bhArata varSa nA rAjya mukuTa chInavI leta; sajAtIya gArava sapUrNa rIte uddhAmAM lAvI zakata. teone sAhasa, sabala sahAya vIgere saghaLu hatu. paNa teonA eka paNa sudakSa netA naheAte vIra kesarI sabrahmasIhane pAmI, teone te jAtanA abhAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 rANA pratApasihanuM siMhasanA rehaNuM ~~ ~ ~ dUra thaye hate saMgrAmasIMhanA UMcakuLa zairava, rAjyamayadA ane virecIta guNagrAmanA vizayanI paryAcanA karavAthI, tene evA dusaha kArya karavAne saMpUrNa kSamatAvALe mANasa kahI zakAya tevuM che vIrapuMgava, saMgrAmasIMha vIracita guNathI bhuzIta hate. himAlayathI te sukura rAmezvara parvatanA samaju leke tenA guNagrAmanI prazaMsA kare che. saghaLA hIMdu saMtAne, tene bhArata varSane uddhArakatta mAne che, paNa saghaLuM vRthA, benazIba bhArata varSanA adraSTamAM yavanenuM dAsatva lakheluM hatuM. eTale saMgrAmasiMha akALe A lekamAMthI aMtati thaye Arya leke paitRka rAjya ekadama vaMcita thayA. bhArata varSanA bhaviSya lekhamAM lakheluM saMpUrNa saphaLa thayuM. bhArata saMtAnanA pagamAM kaThora dAsatvanI beThe paDI, saMgrAmasiMha pachI kApurUSa udayasiMha pedA na thayA hatA ane saMgrAmasiMhanA pachI tarataja zizadIyakuLanuM zAsana sutra pratApasiMhanA karakamalamAM AvyuM hatuM, ane akabara karatAM thoDI kSamatAvALA yavana rAjanA hAthamAM bhAratavarSane zAsanadaDa AvyA hatA te bhArata varSanI AvI zecanIya dazA thAta nahi. bAdazAha akabara puSkaLa baLa saMpanna hate, pratAsiMha sva5 sahAya saMpanna hatA, e svalpa sahAya zI rIte akabaranA virUdhdha pratikatAmAM utare kevI rItanA upAya javAthI, te akabarane samakakSa thaI zake evI rItanu avadhAraNa karavA, pratApasiMha. maMtraNAkuzala, vicakSaNa ane vivekavAna saradAra sAthe maMtraNa karavA lAgyA. samarepagI sAdhananA kAmamAM AvatAM sAmatene teNe bhumivRtti ApI. prajanavaze, kamalamIramAM teNe rAjapATa sthApyuM. ane te nagara sAthe, gaguMDA vigere killAne sArI rItane teNe saMskAra karyo. mevADanA samataLa kSetramAM senA daLa rAkhavuM te pratApasiMhane ucita lAgyuM nahi. pitAnA pitRpurUSanI prakRti praNAlikAne anusarI teNe senA daLane durgamagirinA pradezamAM rAkhyuM. thoDA samayamAM e sAranI ghoSaNane teNe pracAra karyo je "je loko mArI vazyatA svIkAravA saMmatta che. te loko ekadama lekAlaya tyAga karI parvata pradezamAM jaI rahe. nahIM te teo zatrumAM gaNAze ane prANa daMDe daMDita thAze" e gheSaNa pracArita thaI eTalAmAM leke, pita pitAne AvAsa choDI, parivAra sAthe parvatamAM rahevA gayA. thoDA samayamAM mevADane adhika bhAga ujaDa thaI paze, bunAsa ane verIsa nadInA pANIthI ghavAte phaLadrupa ane rasya bhUpradeza saMpUrNa rIte becarAga eTale nIpradIpa thaI paDe. pite pracArita karelo te kaThora vidhi prajAvarga pALe che ke nahI te jevA pratApasiMha, keTalAka sainIkone laI chAne girinivAsa che nIcenI bhUmi upara utarI saghaLA sthaLe pharavA lAgyuM je saghaLA lekAlaya, pUrve lokenA kelAhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 TaDa rAjasthAna. paripUrNa hatAM. Aje te saghaLAM nirava ane nirjIva thaI gayAM, je yuvatIonA vimaLa hAsya niraMtara udabhAsita hatAM hAla te viSAdAMdhakAra chavAI gayelAM hatAM. Aja mevADanuM pUrva saMdarya nahotuM. te saMdarya prabhAve, mevADa bhUmi manamehana naMdanakAvana samAna gaNAI hatI. Aja tenuM te seMdarya saMpUrNa vina thayuM, Aja te sukhanuM naMdanakAvana duHkhadAyaka smazAna jevuM thaI paDyuM. mevADanI prajAnI je suMdara havelIo hatI temAM Aja hiMsaka pazune vAsa hato. eka vAra pratApasiMha pitAnA anucara sAthe bunA rasa nadInA tIranA aMtallA nAmanA sthAne pharatA hatA eTalAmAM eka bharavADa te phaLadrupa sthAne bakarAM carAvate teNe joye, bharavADa pratApasiMhanI kAMIpaNa gaNanA kyA vinA tyAM pharatA hatA. pratApasiMhe tenI saMmukha AvI e pramANe rAjAvamAnanA karavAnA traNa cAra prazna tene puchayA ane teNe tene prANa daDe daMDIta karyo. ane tenuM zarIra eka jhADa upara laTakAvI rAkhyuM, pratApasiMhanA evAM bhISaNa AcaraNathI mevADa ujaDa thaI gayuM. dukAmAM evI avasthAvALA mevADa upara duta yavanone kaTAkSa pAtra thaye nahi. athAgamanA saghaLA upAya pratApasiMhe ekadama cheDI dIdhA. paNa akabaranI sAme je yuddha karavAnuM hatuM, temAM arthanI purI jarUra hatI. pratApasiMhane te kharca kADhavAno artha kayAMthI hoya ! paNa tenA vizvasta saradAroe tenA mATe rUDA upAye jyAM. e samaye yurepa sAthe megala lekanuM puSkaLa vANi jya cAlatuM hatuM, tenA mATe vepAra rojagArane sAmAna surata vagere baMdare javA mevADamAM thaI jatuM hatuM, saradAre te sAmAna luTavA lAgyA. hIMdu musalamAnanI vacce bhayaMkara yuddhAdhi saLagI uDaze. eka tarapha mogala samrATa akabaranuM vizALa senAdaLa, bIjI tarapha ekale pratApasiha, pratApasiMha sAthe keTalAka saradAro ane cheDA saMniko hatA. ghaNuM karI te saghaLo rajaputa samAja ane saghaLuM bhAratavarSa akabaranA caraNe nameluM hatuM. e caraNe namelA banazIba rajaputa samAjane uddhAra karavA, vIra kesarI pratApasiMha mogala samrATa akabaranI virUdhe bhayaMkara yuddhamAM utaryo. akabaranA senA sAgara pAse pratApanI senA mAtra khocIyA jema hatI. te rajaputa vIronA hRdayamAM je mahAmaMtra nihita hato te sAmAnya nahote, e mahAsamaramAM utejIta thaI, teoe pitAnA deza mATe pitAnA prANe khuzIthI ApavA saMkalpa karyo. ajamIramAM pitAnuM pradhAna senAdaLa mukI, akabara, rajaputa kula kesarI pratApasiMha sAthe laDavA utaryo. tene te pracaMDa yudhdhodama joI mAravADarAja mAladeva atyaMta bhaya pAme, ane aMbararAja bhagavAnadAsanA jaghanya udAharaNane anusarI akabaranI maherabAnI meLavavA, te mogala samrATanA caraNapahale paDaze. Ama karI, teNe pAThAnasiMha zerazAhanA humalAmAMthI bacavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~~~ ~ ~ raNuM pratApasiMhanuM siMhAsanArohaNa teNe udyoga karyo. jeNe Aja sudhI prakRta rajaputanA zaurya kArya karyA che, Aja te durbhAgya vaze, tenA saghaLAM sAhasa ane tejasvitA choDI daI adhama thaI akabaranA pakSamAM gayo. teNe pitAnA putra udayasiMhane judI judI kImatI bheTa laI akabaranI pAse mApha akabara te samaye amIra tarapha jatA hatA. rastAmAM mAravADa rAjaputra udayasiMhanI nAgora nAmanA sthaLe mulAkAta thaI akabare tene Adara sAthe grahaNa karyo. tene "rAjA" evA IlkAbathI bhUSita karyo. tyAra pachI mAravADanA rAjAo "rAjA" evA nAme kahevAyA. ema kahevAya che je rAThoDa udayasiMha bahu sthalakAya hate. te mATe mANasa tene moTA rAjA " evA nAme bolAvatA hatA. te samaya rATheDanI rAjanItinI unnatine sutrapAta thaye, te rAThoDa rajaputa, mogala sAmrATanI jamaNI bhujA hatA. paNa pavitra kuLa maryAdAne jalAjaLa ApI, rADeDa rAje mogala samrATanuM samAna meLavyuM, te zuM tenA pUrva purU nA kAmane bhAve evuM thayuM ! teNe pitAnI duhitAne mogala samrATanA karamAM soMpI tenI te kanyAnuM nAma dhabAI hatuM. 6 dhabAIne akabaranA karamAM seMpI tenA badalAmAM rajaputa kulAMgAra udayasiMhane cAra AbAda janapada maLyA. e - cAra janapadanI prativarasa viza lAkha rUpiyAnI pedAza hatI. tethI karI mAravADa rAjayanI pedAza, bamaNI thaI paDI. abarAje ane mAravADa rAje je evAM jaghanya kArya kayA che te kAryane ghaNA kharA rajaputa rAjAo anusaya. te banene anarthakara rega, cepI thaI bIjA rajaputa rAjAone coMTayA. te rajaputa rAjAomAM nitika baLa na hovAthI, teo mogala samrATanA pralebhanane vazIbhUta thayA hatA. e pramANe rAjasthAnanA ghaNAkharA rAjAo, akabaranA padAnata thayA. teone vizALa rAjaya samUha ogala sAmrAjyamAM aMtalIna thaI gaye. e saghaLA hIMdu narapatioe mogala samrATane eTale badho upakAra karI Apyo hato ke tethI musalamAna ItihAsakone, teone, mogala sAmrAjyanA staMbha" te alaMkAra svarUpa, ema kahevAnI pharaja paDI che. . e saghaLA rajaputAne lai, samrATa akabara, vIrapuMgava pratApasiMha sAthe yuddhamAM utaye, jenA pUrvajoe e agAu mevADanA rakSaNa mATe prANa ApyA hatA, Aje te pUrvajanA vaMzadharo mevADanuM sarva nAza karavA taiyAra thayA. rajapute thaI rajaputa kuLa ziromaNI pratApasiMhanA virUdhe teo yuddhakSetramAM utayA. tenuM - I. sa. 156 8 ( hIjhara) 99 mAM yuddha 1.pAra cAlyo. $ dhabAInA peTe dharmapriya zAhajahAna pedA thayo. codhabAdanuM samAdhimaMdira amA pAse sekaMdra nAmanA sthAne sthApita. - te cAra janapadanA nAma-gavAra-ujajayinI, devaLapura ane budanAvara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24: TADa rAjasthAna, kAraNa dekhAi Ave che je yavananA hAthamAM potAnu kuLa mahAtmya vecI dha teoe vilakSaNa rIte jANyuM hatuM je teone adhaHpAta avacce bhAvI che te adhaHpatita hoI, ekaleA pratApasiMha kuLa mAdA jALavI rahela che, evA vicAra teonA hRdayamAM sadgha thAtA nahAtA. tethI karI, pratApasi'hu upara te saghaLAnA irSAnaLa saLagI uThayA. e pramANe ghaNuM karI rAjasthAnanA ghaNAkharA rAjAe yavana samrATa akabaranA pApa pralAbhane vazIbhUta thaI. akakharanA pakSa pakaDI beThA mAtra khudIrAja hArarAja e kalaMkita karmAMthI khacI gayela che. tyAra pachI pratApasiMhai, te saghaLA adhaHpatita sAthe samRddha vyavahAra baMdha karI dIdhA, dillI, patrana, mAravADa ane dhArAnagarInA rajaputanA zeAdha karI teNe teenI sAthe sabaMdha vyavahAra rAkhyA. kAi zizedIya rajapute peAtAnI bhagInI ke putrIne dillInA megala nAkaramAMsoMpI nahi, mAgalasAmrAjyanAadhaHpAta sudhIpaNa koIzizedIyarajaputemAravADaaneabaranA rAjAsAthe kanyAlevAdevAnA vyavahArarAjyeAjanahotA. emathavAthI pratApasiMhanu gArava vadhI gayuM. tuccha rAjya dhananI lAlasAe peAtAnI putrI ane bhagInIne meAgalanA karamAM ApI aMbara, mAravADa ane khIjA pradezanA rajaputA adhaHpatita thayA. teonuM prAcIna gaiArava sapUrNa rIte nAza pAmyuM. svajAtIya baMdhuo pAse teo virAgabhAjana ane vraNAbhAjana thayA. e vivaraNanI satyatA mAravADa ane akharanA te rAjAonA patra vAMcavAthI mAluma paDe che. te banne rAjAnuM nAma bhaktasiMha ane jayasiMha che. te banne rAjAoe, mogala samrATanI prasannatAthI eka samaye puSkala kSamatA meLavI hatI. teo rAjasthAnamAM te samaye zreSTa narapati kahevAtA hatA. AvAM kalaMkita karmathI teonA hRdayane zarama rUpI krIDA TholI nAkhatA hatA. tee tuccha rAjya samAnane dhikkAravA lAgyA. zizeAdIya kuLa sAthe vaivAhika sutre badhAI javA teoe rANA pratApasiMhane anunaya .vinayathI kahevarAvyuM. mahArAja ! ame kalakita thayA chIe, amArA adhaHpAta thayeA che. rajaputa kuLanI AbarU ame kheAI beThA chIe. Apa anugraha karI amane pavitra kare ! zizAdIya kuLa cuDAmaNI vikrama kesarI pratApasiMhe peAtAnu kuLa gArava jALavavA kevA mahatkAmAM hastakSepa karyo che. tenuM vivaraNa nIcenI hakIkatathI mAluma paDaze. rAjA mAnasiMha aMkharanA kuzAvaha rAjAomAM vizeSa prasiddha hatA. tenAja abhISeka kALathI abaranI sukha samRddhi krame krame vadhI. vIvara khAkhare, navajIta bhArata sAmrAjayane akSuNNa rAkhavA mATe je pRSkRSTa ceAjanA cAjI hatI. te ceAjanA sahuthI pahelAM akhararAja mAnasiMhathI kA kara thai. rajaputakuLamAM aMbararAja mAnasiMhe potAnI benane akabaranA karamAM ApI, khAkharanuM bhAvI darzIna saphaLa karyuM. TukAmAM mogala sAmrAjayanI daDhatA karavA ane unnati karavA, rAjA mAnasiMhu sahuthI pahelAM yatnavAna thayA. ApaNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanA rahaNa 247 agAu kahI gayA ke rajaputa bhagavAnadAse pitAnI dIkarI humAyunanA dIkarA akabaranA karamAM soMpI. eTaleke akabara mAnasiMhane banevI thAya. e saMbaMdha baMdhana pachI sALA banevI vacce rUDo sadabhAva cAlyo, mAnasiMha sAhasika sudakSa ane raNa kuzaLa rajaputa hato. akabaranA Azraya taLe rahI, te cheDA samayamAM megala sAmrAjayamAM pradhAna senApati thaI paDe tenAja bAhubaLe akabara ghaNA pradeza jItI levA satAvALe thaye. kAkezaza zelamAlAthI TheTha kepakumArInA patana pradeza akabaranA pada taLe hate mAnasiMhanA bAhubaLathI akabara bahu bhUbhAgane dhaNI thaye. mAnasiMha hIMdu hatA. hIMdu hoI hIMdu zAsakAranI AzAnI avahelA karI zA kAraNe te siMdhunada eLagI bIjA pradezamAM javAne saMmata thaze. tenAM vizeSa kAraNa che. akabaranI apUrva mAnava hRdayajJatA hatI, te alaukika kSamatAnA prabhAve hIMdu saMtAnanA ghaNAkharA kusaMskAra teNe dura kayA solApuranA yuddhakSetramAM jaya mukuTa mAthe mukI rAjA mAnasiMha jekula hadaye bhAratavarSamAM pAchA AvyuM ane pratApasiMha pAsethI Atithya svIkAravA mATe teNe tenI pAse mANasa mekahyuM. pratApasiMha te samaye kamalamIramAM raheto hato. aMbarapati mAnasiMhanA te samAcAra sAMbhaLI tene levAne udayasAgara sudhI Ave te saravaranI zilAmaya ucca bhUmi upara aMbarapati mAnasiMha mATe judI judI jAtanA pAna bhejananI goThavaNa karI hatI. kame AhAya ane peya sAmagrI taiyAra thaI rAjakumAra amarasiMha mAnasiMhane bhejana mATe AmaMtraNa karyuM, mAnasiMha bhejanA sthAne AvyuM. tyAM teNe rANA pratApasiMhane je nahi, tethI tenA manamAM viSama saMdehane udaya thaye. rANAnI gerahAjarInuM kAraNa teNe kumAra amarasiMhane puchyuM, amarasiMhe uttara Ape je pitAnA zIre vedanA bahu che mATe te ahIM AvyA nathI, mAnasiMhane saMdeha vaLe. mAnasiMha thoDA vitta svare be "rANAne bole, huM tenI zire vedanAnuM prakRta kAraNa samajyo chuM" A samaye je thavAnuM che te thaI cukyuM. je bramamAM paDayA chIe, te bhrama zedha durlabha che. jyAre te mArI sAthe bhejana nahi kare tyAre keNa karaze, pratAsiMhe judI judI jAtanA chaLa karI mAnasiMhane kahevarAvyuM, paNa mAnasiMhane sadeha tuTaye nahi, mAnasiha bhejana karavA saMmata A vistRta kAbula rAjya te samaye megala sAmrAjyanuM aMtarbaLa hatuM. akabarane nAne bhAIbIjahAkImate pradezane zAsana karyA paNa durAkAMkSa mojA hakIma tAbedArI karI rAjyabhaMga karavA viSNu hoI te kAbula rAjya pitAne hastagata karavA baLavo karI ubhe thaye te vidrohI daLane parA chatakaravA akabare mAnasiMhane kAbulamAM mokalyo hIMdu zAstra vidhi pramANe siMdhunada pAra javAnuM pharamAna nathI te paNa prabhune Adeza mAnI mAnasiMha siMdhunada pAra pAmI bukAmAM , mAnasiMhe baLa samAvyo ane mane parAjya karyo, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 TeDa rAjasthAna. thayo nahi. chevaTe rANAe kahI mokalAvyuM. "je rajaputa pitAnI benane turkInA hAthamAM soMpI sukI sAthe bhojana kare che. tenI sAthe, sUryavaMzIya bAppArAoLano vaMzadhara zI rIte ekaThe bhajana kare," rAjA mAnasiMha, piroja pitAnA avamAMnane bhAgI thaye. rANAe AvavAnuM tene nimaMtraNa karyuM nahotuM. mAnasiMha rANAnI pratijJA jANato hato. pratApasiMhe tenI sAthe saghaLe saMbadha teDI nAMkhe hato ema paNa mAnasiMhanA jaNavAmAM hatuM. tyAre mAnasiMhe zA sAhase, rANAne nimaMtraNa karI mokalyuM. TuMkAmAM pratApasiMha A viSayamAM kevaLa nirdoSa hato. ane mAnasiMha, pitAnA apamAnanuM pote kAraNa hato. rAjA mAnasiMha, khAnapAnane sparza karyo nahi. teNe keTaluMka anna iSTadevane utsarga karyuM ane keTaluMka pitAnI pAghaDImAM rAkhI ne tyAMthI vidAya thaye. te Asana uparathI uTho ke pratApasiMha tenI samakSa AvI ubhuM rahyo mAnasiMhanuM hRdaya dArUNa apamAnathI saMtapta thayuM. pratApasiMhanI sAmuM joI te bolyA "tamArA gauravasaMbhramanI rakSA karavA mATe ame amArA garava saMbhrama upara jalAMjali ApI che ane amArI putrI benane mogalanA karamAM soMpI che, paNa kAyama vipadamAM chaMdagI kADhavAno Apane abhiprAya hoya to te abhiprAya saphaLa thA, mevADa bhumi Apane have hRdayamAM dhAraNa karaze nahi. tyAra pachI pitAnA ghoDA upara besI pratApasiMha upara kuTIla kaTAkSa karI te bole, "huM je tamArA dapa curNa karI zaku nahi te mArU nAma mAnasiMha nahi"pratApasiMhe ghaNA sAthe tene uttara Ape. "ThIka ThIka ! tamArI vAtathI saMtuSTa thaye raNakSetramAM tamane huM maLato ghaNAja paritoSa pAmuM, te samaye pratApasiMhanA eka sevake leSabhaMjaka vacane kahyuM. jAtithrano svargavAsa karI de yukta che, udayasAgaranA taTa upara je vAtacita thaI te saghaLI akabara pAse nivedIta thaI. mAnasiMhanuM apamAna thayuM te potAnuM apamAna thayuM ema akabare mAnyuM. rANAe karela bhayaMkara apamAnane badale ApavA teNe yudyoga kaye A yuddhAgamAM je bhayAvaha raNAgni saLagI uThaye, temAM vikama kesarI pratApasiMhe amaratA meLavI. tethI te svadeza premIka sanyAsionA AbarUdAra uMcA Asane jaI beTho. tene pavitra zoNItathI sikta thayela sthaLa haladIghATa prasiddha thayuM jyAM sudhI mevADanuM zAsana daMDa eka paNa AzAmI zizadIya vaMzanA rAjAnA hAthamAM raheze tyAMsudhI vIrapuMgava pratApasiMhanI parAkrama gAthA sahu keIna mukhamAMthI bahAra nIkaLaze. dIlIzvara akabarane jeTa putra, bhArata siMhAsananebhAvi UtarAdhikArI salIma pahelA yuddhamAM senApatyanA adhIkAra abhiSikta thaI, pratApasiMhanA virUdhdha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanArohaNa 246 vizALa mogala senA laI yuddha karavA cAlyuM. rAjA mAnasiMha ane mahobatakhAM yupayegI salAha ApavA, salImanI sAthe yuddha yAtrAmAM cAlyA. paNa vIra kesarI pratApasiMhanI madadamAM koI sAmAna nahi ! bAvIzahajhAra rajaputo ane keTalAka bhIlavI tenI sahAyamAM hatA. tenA hRdayamAM ane tenA madadanIzanA hRdayamAM laDavAne alaukika utsAha hato. eTalI mAtra madadathI te vizALa mogala senAnIsAme laDavA raNAMgaNamAM utaye. rAjakIya senAdaLa pahelAM te, kAMIpaNa aTakAva vinA ArAvalInA bahAranA parvata pradezamAM piThuM, tyAMthI te ArAvalInA pradhAnagiri pathamAM jaI ubhuM rahyuM. ArAvallInA tejakuTa mArgavALA duSyavekSya pradezamAM vIra kesarI pratApasiMha pitAnI senA sAthe ati sAvadhAna thaI ubho hatA. te pradeza udayapurathI pazcima bhAge Avela che. laMbAImAM te sthaLa daza yojana hatuM. vaLI .hoLAImAM ghaNuM karI cALIsa keza hatuM. te samacatuSkoNa suvizALa pradezamAM karava, vanarAja ane parvatamALA hatI. mudra zuka nadIo temAMthI nIsarI tenA vibhAgane vibhuSita karatI hatI. te giri pradezanA madhyabiMdurUpe udayapurane gaNIe to atyuti gaNAya nahi. udayapuranA je paDakhe thaI te pradezamAM pesI zakAya, te paDakhAmAMja durgama ane viSama parvata mAgI hatI. te mAga eTalo sAMkaDo, ke tenI aMdarathI be gADI sAthe vA sAma sAme cAlI zake tema nahotuM. te durgama ane viSama pradezamAM ubhA rahI. cAre dizAe najara karAya. te cAre dizAmAM abrabhedI giri prAkAra zivAya bIjuM jovAmAM Ave nahi, te pradezanuM nAma haladIghATa. haladIghATanA hRdaya zobhI uMcA girivajanA pAda pradezamAM rAjaputa vIra sAvadhAna daSTithI cAre tarapha jotA ubhA hatA. bIjI tarapha bhIlaleke dhanuSa bANa laI te parvatanI Toce meTI ekAgra daSTithI ubhA hatA, teonA caraNanA taLenA moTA moTA zilA khaMDa rAzIkRta parvatanI Toca uparathI te pathare ke te zatrune parAjaya thAya. te durga, haladIghATanA bhayaMkara kSetramAM vIra puMgava pratApasiMha, mevADanA pradhAna pradhAnavIne laI zatrunI senAnI rAha joto ubhuM hatuM. saMvata 1632 ( i. sa. 1576 ) nA varSamAM zrAvaNa mAsanA sAtamA divase rajaputa ane megalanI senA paraspara maLI, haladIghATanA kSetramAM saMgrAma karavA pravRta thaI yuddha bhayAvaha thaI paDayuM. svAdhInatA rakSaNa mATe mAtra AvuM yuddha bhAratavarSamAM ane grIka dezamAM thayeluM che. dudha yavanonA karAla grAsamAMthI mevADanI svAdhInatA ane guDhatAne uddhAra karavA mATe pratApasiMhanA madadagAro uttama utsAhe utsAhita thaI megala sAthe laDavA lAgyA. vIra kesarI nirbhaka pratApasiMha siMha parAkrame saghaLAthI agrasara thaI yuddhamAM utaryo, tenuM te adabhuta sAhasa ane parAkrama joI rajapUta sAmaMta saradAro meTA jerathI laDavA lAgyA. pratApasiMhane prayAsa 32 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 TeDa rAjasthAna. phaLavALo thaye. tenA vikamathI zatru sanya vyuha bhInna thayuM. te bhinna vibhakta ane dalita megala senAne mathita ane vidrAskita karato pratApasiMha rAjaputa kulAMgAra mAnasiMhane zodhavA lAge. ghaNA mogalavIra tenI karAla talavAre khaMDita thayA. megala senAnI aMdara mAnasiMhane patto pratApasiMhane maLe nahi. pratApanI pracaMDa gatine kaI rekI zakayuM nahi. keTalAka megala vire tenA bhalAnA agrathI viddha thaI bhUmi taLe paDayA. pitAnA bhISaNa zatru mAnasiMhane zodhavA te zAhajAdA salImanI najadIka gaye. hIMdurI mogala samrATanA moTA putrane saMmukhe joI, pratApasiMha sAhasa, utsAha ane chaghAMsAthI utejIta thaye. tIkSaNa taravAra uMcI karI, te pitAnA hukamana megalanI sAme caittaka ghoDA upara besIne cAlyo. tenI tejavI talavAranA ghAthI salImanA rakSaka khaMDita thaI pRthvI upara paDayA. pachI pratApasiMha, salImanA raNamAtaMga tarapha cAlyuM. tene azva cetaka, pitAnA prabhunuM adabhUta viratva bhALI mATe bahAdura ane zaktivALo thaI gayA hoya ema jaNAyuM. pitAnA prabhunA kaTTA vairInA pracaMDaraNamAtaMganuM utkaTa zuMDAmphAlanane na gaNakArI azva cetake te vAraNenA madazAvita kuMbhasthaLa upara pitAne jamaNo paga mukya, teTalAmAM pratApasiMhe pitAnuM zuLa salIma upara pheMkayuM. salImane he lehathI jaDele hate. sArA bhAgye te zuLa hone lAgyuM jethI zuLanA ghAmAMthI rAjakumAra salIma bacI gayo. pratApasiMhanuM bhayaMkara zuLa salImane vAgyuM nahi. paNa tene ghA anarthaka nIvaDaye nahi tenA upara tene pratighAta thaye, ane chevaTe te mAvatane vAgyuM. tenA ghAtatha bhagya mAvata he uparathI jamIna upara paDI maraNa pAmyA. tyArapachI raNanma kAthI, niraMkuza thaI salImane laI tIvra vege raNasthaLathI palAyana karI gayA. pratApasiMhanA zuLAghAtathI bacI salIma palAyana karI khare paNa rajaputa vIre tene choDe nahi. pratApasiMhe tene cetaka azva te palAyana karatA gajenI vAMse calAvyuM. te samaye baMne daLanA vacce bhayaMkara yuddha cAlyuM. agaNya megala sainIke pitAnA sATa putrane bacAvavA tavAra calAvavA lAgyA. nirbhIka sAhasI rajaputa, pratApasiMhane madada karavA lAgyA. rajaputenI yuddhaceSTAne pratIredha megala sainike karI zakyA nahi. chevaTe temAMthI keTalAka sinika bhUmi upara paDayA. paNa tethI pratApasiMhane kaI phAyado thayo nahi. musalamAna sinike ToLAbaMdha raNasthaLe paDyA. tenA badale bIjA sainIke AvI rajapute sAthe laDavA lAgyA. aneka rajaputa sAmaMta saradAro pratApasiMhanA jIvita mATe meTA sAhase laDavA lAgyA. kame pratApasiMhanA pakSanuM daLa kSaya pAmyuM. paNa tethI pratApasiMha thaDake nahi. rAjaputa kuLakalaMka mAnasiMhanIzodhamAM te unmattanI jema karavA lAgyuM. tenA mAthA upara mevADanuM rAja chatra hatuM, te UMcA chatrane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanu sihAsanArohaNa 251, lakSarI, meAgala vIrAe, cAre taraphathI AvI pratApasiMhane gherI lIdhA. teNe traNa vAra peAtAnA jIvitanI rakSA karI. pratApasiMhanA mAthA upara rAjachatra hatuM. te teNe tyAga karyuM nahi. paNa tene viSama sakaTa AvI paDayuM. A samaye yuddha karatA karatA zatruttuLamAM AvI paheAMcyA. tenI pAse sAmata saradAra kAi naheAtuM tenI cAre tarapha zatrusenA hatI. zatrue hAthamAM talavAra lai pratApasihu upara doDayA. pratApasiMhe peAtAnI hAlata sArI rIte joI lIdhI. te samaye ke tenuM jIvana saMkaTamAM che. topaNa te eka kSaNanA mATe nirUtsAha thayA nahi. kaThAra udyame adamya adhyavasAye apUrva khaDagacAlathI, teNe zatru senAne vitrAsita karI dhI. zatru pakSanuM damana karatA te unmata mAta ganI jema raNa sthaLe pharavA lAgyA. : nA avirAma zasrAghAte, tenA aga pratyaMga upara sAta ghA thayA hatA, teApaNu pasi'hane zAMti nahotI, te gabharAyA nahAtA, paNa pote ekalA hAI asakhya mAtru sainika sAthe zI rIte laDI zake, teNe jANyuM je A avasthAmAM yuddhasthaLe thADA samaya rahevAnu thAze te prANa eka kSaNamAM cAlyA jAze, adabhUta raNu naipuNya khatAvI te te sthaLanI bahAra nIkaLI gayA, eTalAmAM dUrathI jaya pratApanA jaya ! evA avAja sAMbhaLavAmAM AvyeA, pratApanuM hRdaya khamaNA utsAhe utsAhita thayuM. te sadalasiMha nAda karI uThayA, chatradhare tenA mAthA upara utsAhathI chatra dharyuM' teTalAmAM vIravara jhAlApati mAnnA kudI pratApasiMhanI pAse Avye. vIravara mAnAe rAjacinha chatra pratApasiMhanA mastaka uparathI levarAvI peAtAnA mastaka upara dhAraNa karAvyuM. mevADanA vAvaTA uMcA karAvI, zatru senA madhye te cAlyA. te rAjacinha joi zatruoe jhAlApatine rANA pratApasi'huM che, ema gaNyA. teo tenA saMhAra karavAnA abhiprAye tenI upara doDayA pratApasiMhe dUra rahI joyu je vIravara pAnnA potAnA apUva jora sAthe laDe che, chevaTe te vIravara tenA sainikA sAthe raNAMga, paDayA. vIravara pratApasiMhane kAMi sArU` phaLa maLyuM nahi. megala senA sogaNI adhika temAM vaLI te senA pAse tApeA, khadukA vIgere anyatra hatA. pratApasiMhanI senA tenI pAse keTalI kSaNa ubhI rahe ! rajaputeAmAMthI ghaNA rajaputA svadezanA kalcANa mATe rAMgaNamAM paDayA. te divase rAMgaNa thakI rajaputa senAnA khAvIza hajAra sainikeAmAMthI ATha hajAra sainike pAchA AvyA. haladIghATanA pahelA divasanA yudhdhe pratApasiMha caitaka upara besI mahAra nIsarI paDayeA hateA,tenuM saghaLu aMga kSatavikSata ane raktAkta hatuM. du maraNa zrame te khIlakula parizrAMtathayA hatA. tenA priyatama azva caitaka paNa tenI mAphaka parizrAMta thaI paDayA hatA, topaNa te potAnA prabhune potAnA pRSTha upara rAkhI pata pradeza tarapha cAlI gayA. paNa tema thavAthI pratApasiMha nirApada naGete. e meAgala sainika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supara TADa rAjasthAna. guptabhAve tenI vAMse paDayA hatA. te e sainikamAMthI eka AzAmI mulatAnI ane bIjo AzAmI kheArAsAnI hatA, te palAyana karI jatA rANAnI pachavADe AvatAM eka pa ta taraMgiNInA taTe AvI pahoMcyA, te samaye turagarAja caitaka, te kSINAMga tara'giNIne chalaMga mArI ALagI gayA ane peAtAnA prabhune lai krUre palAyana karI gayA. mogala sainike paNa pratApasi'hanI pAse AvI paheAMcyA, dUrathI khaMdukane avAja sabhaLAyA tenI sAthe pachavADe koI belI uDayuM " are nIlagheADAnA savAra pratApasihu cakita thayA ane vismaya visphArita nayane teNe pAchA pharI joyuM. je teNe joyu te atIva vismaya kara ! tethI tenA rASa ane jIdhAMsA vadhavAmAM khAmI rahI nahi. teNe joyuM ke tenI vAMse eka mAtra azvArohI che. te azvArohI, tenA bhAI zaktasiMha. ! ,, zakatasiMha pratApasihunA bhAI thAya. viSama vivAdavaze ane bhAi vicchInna thayA hatA. zaktasiMhe moTA bhAI pratApasiMhanu rAjya cheDI akabaranA pakSanuM avalaMbana karyuM hatuM. tenA manamAM vAMsanA hatI je bhAInA zANIta pAte, eka divasa viSama vidveSa vadghinu zAMtividhAna thAze. te dIvase haladIghATanA yuddhazAM samrATa akabaranA senAnmuhanA aMtarbhAgamAM ubhA rahI te jotA hatA. je pratApasiMha ekalA nIlAsvanI pITha upara besI yuddhAMgaNathI palAyana karI jAya che. meATAbhAinI vipadavALI avasthA joI nAnAbhAi zakatasiha nizcIMta rahI zakayA nahi. tenuM kaThora vajra jevuM hRdaya gaLI gayuM, tene rASa prazamita thaye.. tenI jIghAMsA lagna pAmI gayA. vRtAMta saMbhArIne te dArUNa mama pIDAmAM piDita thayeA. potAnA bhAine vipadamAMthI ugAravA sArU te mogala senAneA tyAga karI tenI vAMse cAlyA, rastAmAM vAMse paDela megala sainIkonA vadha karI nAkhyA. vIravara zaktasiha bhAI pratApasiMhane maLyA. dUrathI tene AvatA joi rANApratApasiMhu viSama sa MdehamAM paDayA. tenA hRdayamAM ekI sAthe roSane ane abhimAnane dadaya thayA. teNe jANyuM je chuM have zakatasiMha verane badaleA levA Avye che. mArI A niHsahAya avasthAmAM zuM te peAtAnI pratijJA pALI levA Avye che ! prartApasiha zaraviddha kesarInI jema gAjI uThayeA ane peAtAnI talavAra uMcI karI' zakatasihanI pratikSA karavA lAgyA. paNa zakatasihanu' glAna viSaNu ane lajjAvatana mukha joI tenA mananA saMdeha dUra thayA. jyAre te zizeAdIca vIra zakatasiha, moTA bhAI pratApasiMhanA caraNamAM AvI paDayA. tyAre ane teNe kSamA mAgI tyAre pratApasiMha eka apUrva AnaMdathI Ana MdIta thayA. Aja aneka dIvase, parasparanAM darzana thayAM. banne bhAruMe dArUNa duHkha ane manevedanAne bhulI gayA. Aja parasparanA azrusekathI parasparanA vRkSasthaLa sikata thayA. te mAnadanA samayamAM pratApasihanA priyatama ave prANane parityAga ka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanArohaNa 253 cetaka, upayukta vIrano upayukta taraMga hato. te cetakanA pratApathI ane prabhAvathI pratApasiMha vizALa mogala senAne dhI bahAra nIsaryo hato. te jANato hato je cetaka tene prANarakSaka hatA. A samaye. te cetakane marelo joI pratApasiMhanA AnaMdotsavamAM vina AvyuM. tyArapachI zakatasiMDe, pratApasiMhane potAno ghoDo Ape. te ghaDAnuM nAma AtakAra hatuM. pratApasiMha te ghoDA upara caDha. je sthaLe turaMgarAja cetakanuM maraNa thayuM te sthaLe samAdhI sthaLa baMdhANuM prIyajana sAthe prIyajananI mulAkAta svarga sukhaprada che. paNa pratApasiMha ane zakitasiMhanA bhAgyamAM te mulAkAta svarga sukhapada nIvaDI nahi. vAse salImanA hRdayamAM saMdeha pedA thAya evI AzaMkA thavAthI zakatasiMha megala senAne maLI javA pA che ke, vidAya thatI vakhate moTAbhAI pratApasiMhanI caraNavaMdanA karI zakatasiMha bolyA, "je anukuLatA haze te huM jaladIthI Apane pAcho maLIza." je be AzAmIo pratApasiMhanI pachavADe paDyA hatA. te bane AzAmIo zaktasiMhanA hAthe marAvyuM. temAMthI eka AzAmIne nivAsa khorAsAnamAM hatuM. ane bIjAne nivAsa mulatAnamAM hatA. zaktisiMha te khorAsAnI sinikanA ghaDe besI salImanA darabAramAM AvyuM. paNa teNe je prathama AzaMkA karI hatI. te A zaMkA saMghaTIta thaI. tenA AvavAmAM vilaMba ane tenI bhAvabhaMgI joI salImanA hRdayamAM saMdeha pedA thayo. teNe tene te khorAsAnI ane mulatAnI sainikanI hakIkata puchI. zaktasiMhe javAba Apyo "je teo to pratApasiMhanA hAthathI marAvyuM che. pratApasiMha teone saMhAra karI zAMta nahoto. paNa chevaTe teNe mAro ghaDo paNa mArI nAMkhe huM te khorAsAnI sainikanA ghaDA upara besI aMhI Avyo chuM." zaktasiMhanuM bolavuM sAMbhaLI salIme tene abhayadAna ApI kahyuM. " tame je saghaLI vAta sAcI kaheze to tamAre deSa mApha thAze, salImanA belavAno aMta Avyo nathI eTalAmAM zaktasiMhanuM mukha varSARtunA meghanI jema kamekame gaMbhira thaI gayu. te niHzaMkacite bolI uThaye. "eka vizALa rAjyane bhAre mArA moTAbhAI pratApasiMhanA skalpa Avela che. lAkho lokanAM sukhaduHkha tenA upara ja rahelAM che. A samaye te meTI vipadamAM hato. tene te vipadamAMthI na bacAvI huM zI rIte nizciMta rahI zakuM. salImanA mastakano eka keza paNa kaMpita thayo nahi. te, pote karelI pratijJAnuM pAlana karavA bhu nahoto. teNe te samaye to zaktasiMhane jAvA dIdho. zaktisiMhanA pakSamAM maMgaLa thayuM. thoDA samayamAM moTAbhAI sAthe jaI maLe. pratApasiMha te samaye x 1 : dhisthaLa hAla cetakakA cabutrA" evA nAme prasiddha che. te hAlanA jhAlara nIkeTa anela che. cetakanuM citra, tenA prabhunA citra sAthe mevADanA pratyeka gRhasthanA gharamAM hoya che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 54 TaeNDa rAjasthAna. udayapuramAM hatA, udayapuramAM AvatI vakhate teNe vInasara nAmane kIle hastagata ka, udAra hRdaya pratApasiMhe te kIle zaktasiMhane ApI dIdhe ja zaktasiMhanA saMtAna saMtatie tene aneka divasa upabhoga karyo. AvA bhayaMkara kALamAM zaktasiMhe pratApasiMhanA prANanI rakSA karI tethI zaktasiMhanuM mahatva aitihAsika bInAmAM lakhavA jevuM che. tenA te behada mahatva ane gAravanAM vivaraNa bhaTTa lokonA mukhathI sAMbhaLavAmAM Ave che. saMvat 1632 (I. sa. 1576 julAI) nA varSanA zrAvaNa mAsane sAtame divasa Arya kuLanA vIrocchAsane prasiddha divasa Aya garavanI eka mahAga jyAM sudhI mAnavamaMDaLa vIratva ane mahatvanI pUjA karaze tyAM sudhI mAnavamaMDaLInA itihAsamAMthI te divase virAjate khasaze nahi. te divase, puNya bhUmi haladIghATanuM zilagAtra ane zilamArga saghaLA mevADanA sAhasika rajaputAnA pavitra zoNite abhiSikta the. je cAda hajhAra rajapute, AtmatsarganA mahAmaMtra praNAdita thaI, hadIghATanA bhayAvaha raNasthaLe anaMtanidrAmAM sutA. te saghaLAne paricaya Apa, duSkara ane asaMbhavita che. paNa teomAM je prasiddha mahAvIra hatA, tenuM sAMkSipta vivaraNa ApavuM ucita che. rANA pratApasiMhanA atinikaTanA pAMcaso kuMTubIo hatA. gvAlIyaranA padavyaMta ane vivAsita rAjA rAmazAha - ane tene putra khaMDerAva, sADA traNase tayAravIrane laI haladIghATanA yuddha sthaLe utarI, muA hatA. saghaLA karatAM vIravara jhAvalApatimAnAe, te yuddhamAM puSkaLa vIratA batAvI che. saghaLAne vRtAMta cheDI daI eka mAtra viravara mAnAnA yuddhane vRttAMta Apa A sthaLe yogya che. mahAvira mAnA, sADA traNaso rajaputa laI, te sAgara jevI mogala senAmAM piTho. ane behada zAya thaI tenI sAthe laDavA lAge. laData laDate, te thoDA sainika sAthe raNasthaLe paDaze. je lokee tenuM yuddha naipuNya joyuM hoya te tenI bahu prazaMsA kare tevuM che. te divase, mevADanA pratyeka vIravaMza, vIra zunya thaI gayAM, aneka vIravanitA vidhavA thaI. * zaktasiMhanI mAnuM nAma bAIjIrAja hatuM. te potAnA je putra raNuM pratApasiMhane tyAga karI vanasara kIllAmAM zaktasiMha sAthe rahetI hatI, tene rAjamAtAnuM yogya saMmAna nahotuM. pavitra apatya ne teNe te saMmAna ane rAjayanuM zahera choDayuM. zaktasiMhanA vaMzadharenI jananIo paNa dharmaniSTA nAme prakhyAta che. - bAbare, rAmazAhanA purva purUSoe vAlIyaramAMthI kADhI mukyA hatA tethI rAmazAhanA purva purUSoe mevADamAM Azraya lIdho. rANAe AdarathI teone Azraya Apyo. teonA bharaNapoSaNa mATe hamezAnA rU. 800-0-0 teone te Apato hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA tApasiMhanuM' si'hAsanArohaNa 255 jayeAllAse ullAsita thaI yuvarAja salIme haladIghATane parvata pradeza DayA. varSAnI avihaLadhArAthI nadI kInArA vIgere mita thaI javAthI giri pradeza atyaMta duma thaI paDayA. eTale ke te samayanI avasthA megalAne vizvakara thai paDI te samayanA suyeAgamAM pratApasiMhe theADA rAja nivRtti bhAgavI. paNa nava vasaMtanA AvavAthI saghaLA rastA sugama thai paDayA. duSa mAgalee krIthI pratApasiMhanAM upara humalA karyAM. pratApasiha, te vizALa mogala senAnI virUddhe meTA vIrya thI utA. durbhAgyavaze, te yuddhamAM paNa tene parAjaya thayA. teNe udayapuranA tyAga karI, kamalamIramAM jai senAdaLa sthApyuM paNa te sthaLe te nizciMta rahI zakayeA nahI. megala senAnA adhipati kAkAzAhabAjakhAMe kamalamIranA giri pradeza gherI lIdheA. du megalanA gherAnA sapUrNa rIte aTakAva karI pratApasiMha ghaNA dIvasa, kamalamIranA kITTAmAM rahayA. te sthaLe Abupati svadeza vreADI devarAje dageA karyAM. kamalamIramAM nAgana nAmanA eka kuvA hatA tyAM te ekaja jaLAsya hatu. te durAcAra svadeza DrAhIe te kuvAnA mogala lokone khabara ApyA. mogala lokoe viSadhara panagArAe tenuM jaLa dUSita karyuM. viSa duSTa jaLa anupayeAgI hoI, jaLAbhAve pratApasiMha mehu' du:kha pAmavA lAgyuM. pratApasiMhai, kamalamIrane tyAga karI codaka nAmanA killAmAM Azraya lIdhA. dudAMta mAgalAe te sthAnane paNa gherA ghAlyeA. zina gurU saradAra bhaNusiMhai, cAikilAnA uddhAra mATe yuddhamAM moDhuM parAkrama batAvyu, chevaTe te yuddha sthaLe paDayA, e prasiddha yuddhasthaLe mevADanA pradhAna bhaTTa kavI nipAtita thayA, tenI hRdayAttejaka vIragAthA sAMbhaLI rajaputa vIrA eTalA badhA uttejIta thayA hatA ke saghaLA sneha mamatA cheADI catraneAnA gherAnA vyartha karI devA ceSTA karavA lAgyA. cAMdanAM gherAne vRttAMta laI kavie pAtAnA rAjAnuM evuM vIkIna karI je vIra gAthA banAvI che te vIragAthAnI Aja paNa mevADamAM rajapute gAvAmAM AvRtti kare che. te kavinI paraleAka prApti upara rANA pratApasahune raNamAM utsAhita karavAne kAI rahyuM nahi. teNe mAtra pratApasi'huM nI gAthAe gAelI hatI. e saghaLI vIra gAthA, evI tejasvinI bhASAmAM lakhela che ke te saghaLI vAMcavAthI nirjIva ane nispRha AzAmI navakhaLe ane apUrva utsAhai, uzkerAI jAya tema che. jyAre yavanAe kamalamIranA kITTAnA kamo lIdhe tyAre rAjA mAnisa'huM dharmImatI gANuDA nAmanA kAne gherA ghAlyo. maheAkhatakhAMe udayapuranA kakhajo karyAM. AmIzAha nAmanA yavana rAjaputre cauda ane aguNApAneranA madhya sthaLamAM - savata 1633 ( i. sa. 1577 ) nA mAgha mAsanA sAtamAM divase A yuddha thayu che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 TauDa rAjasthAna. rahI, pratApasiMha sAthe bhIlane saMbaMdha toDI nAMkhyuM. vaLI pharIdakhAM nAmane yavana senApati lazkara sAthe pratApasiMhanA Azraya sthaLa cAMdaka sudhI pahoMcI gaye. e rIte cAre dizA taraphathI gherAI jaI vIra kesarI pratApasiMha nirAzraya thaI paDaze. Aja mevADamAM kai sthaLe javAthI pratApasiMhane sukhazAMti nahetI Aja dudAMta mogala mevADanA dareka sthaLe pharatA hatAM. paNa teo pratApasiMhane pakaDI zakayA nahi. pratApasiMha prANaye palAyana karatA nahotA. te guptabhAve gupta sthaLe rahI bhaTakI zatrunI gatividhi joto hato. sAmAnya yuddhamAM e pramANe ghaNA divaso nIkaLI gayA. duzmananA hAthamAM pratApasiMha Avyo nahi. pratApasiMha teonA hAthamAM na paDatAM, ghaNA yavanane vadha karI teone bhUtaLa zAyI karyo. senApati pharIdakhAM vicAratA hatA je tenA kabajAmAM pratApasiMha Avaze paNa tenI dhAraNA suphaLavALI thai nahi. eka samaye vIrasiMha pratApasiMhe, mogala senAne phUTa girimArgamAM rekI utsAdita karI hatI. paNa tyAM ke loka tene kabaje karI zakayuM nahi. dukAmAM vetana bhegI mogala sainike kame kame nirUtsAhita thai gayA. aneka rajaputo sAthe laDavAno teone utsAha bhaMga thaI gaye. varSonI avicala jaladhArAthI rAha mAge tathA chAnA mAge kamita thaI durgama thaI paDyA. vaLI saghaLA parvata pradezanA jaLAzayamAMthI viSAkta ane pIDAkara ghAtava bASpa nIkaLavAthI loke nAtaMdurasta thaI gayA. te mATe thoDA rejanA mATe yuddha mokupha rahyuM. e rIte dareka varSAkALamAM yuddha mokupha rahevAthI pratApasiMhane pUrNa nivRtti maLatI hatI. e pramANe varSa upara varSe cAlyAM gayAM, anaMta prakRti rAjyamAM ghaNe pheraphAra thaI gaye. te paNa megala samrATa pratApasiMhane hastagata karI zake nahi. pratApasiMhanAM Azraya sthaLa, tenA hAthamAMthI khasI jaI mogalanA hAthamAM gayAM. pratApasiMhano duHkharAzI kame kame vadhate gaye. e samaye tene parivAra varga tenI mULa ciMtAnuM khAsa kAraNa thaI paDe. zatrunA hAthamAMthI potAne uddhAra pate karI zakaze, paNa tenA parivargamAMthI kaI zatrunA kabajAmAM jaze te tenA uddhAra mATe kevI cejanA karavI evI ciMtAne tenA manamAM udaya thayuM. te tenI ciMtA mULa vinAnI nahotI. eka samaye zatruonA hastamAM tene parivAra vacce AvI jato hate paNa bhalla lokonA moTA pratApe tema thatAM tene bacAva thaze. sevAnA kALA nivAsI bhIla lekee pratApasiMhanA parivAra vargane laInI paNamAM rAkhI tene bacAva karyo hate. parama hitakArI bhIla ke te anAhAra raho. pratApasiMhanA parivAra varIne AhAra karAvatA hatA. teo rajaputanA baccAne vyAvra vagere siMha pazuthI bacAvatA hatA, potAnA parivAra vagaranI durdazA joI pratApasiMha eka kSaNavAra paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanArANu 257 nirUtsAhita thayeA nahi. vIrAva pratApasiMhanI anulanIya sahiSNutAnuM adamya sAhasanuM ane alaiAkika adhyavasAyanu vivaraNa gheADA samayamAM samrATa akabaranA kAne paheAMcyuM. te atIva camakRta thaI rajaputavIrAne puSkaLa sAdhuvAda ane dhanyavAda ApavA lAgyA. te saghaLI janasuti satya che ke mithyA, te jANavA mATe pratApasiMhanA guDha nivAsamAM teNe gusa khAtamIdAro mokalyA. te khAtamIdAreAe joyuM je pratApasiMha peAtAnA sAmata saradArAthI parivRta thai eka vizALa vRkSa taLe tRNAsana upara besI bheAjana le che, ane ceAgya AsAmIne AnaMdathI rAjaprasAdane krUnA Ape che. te gusa khAtamIdAre samrATanI pAse AvI saghaLI hakIkata kahI. te sAMbhaLI rAjasabhAmAM meTI bhaktine udaya thayeA. saghaLA pratApasihunA behada mAhAtmya upara vibhUSa thaI tenI prazaMsA karavA lAgyA. durbhAgyanA kahera aMkuzatADanathI anAhArathI anidrAthI ane judI judI bhaya'kara catraNAthI paNa pratApasiMha peAtAnI pratijJAthI vicalIta thaye nahi. paNa jee tene prANathI vahAlA hatA. jeenA samAna sabhrama jALavI rAkhavA te puSkaLa duHkha bhAgavatA hatA, teonA behada kaSTa joI pratApasiMhanI daDhatA dUra jAtI hatI. te unmatanI jema kAI koivAra dArUNa zeAka karI besatA hatA. hRdayanI prItikrAcinI vanitA girigahanamAM khIlakula nirAzraya thaI paDI rahetI hatI. tene rAjakumAra rAjabhAgya vastuthI vaMcita thai ghaNA divasa anAhAre rahetA hatA. ekavAra du zatruenA AkramaNathI gheADAkALa mukti pAmI, pratApasiMha potAnA parivAra sAthe araNya virAma sabhAga karavA lAgyA. te samaye tenI mahiSI ane tenI putravadhu tRNakhIjanuM curNa karI tenA roTalA banAvatAM hatAM. te roTalAne ardha bhAga teoe khAlaka khALikAne vaheMcI ApyA. khAkInA abhAga bhaviSyanA mATe rAkhyuM. pratApasiMha paDakhe tRNazayyA upara suI peAtAnA bhAgyanA vicAra karatA hatA. eTalAmAM te potAnI duhitAnA mama bhedI citkAra sAMbhaLI ekadama camakI uThayeA. tenA ci'tasmAta sahasAba dha paDI gayA. vismaya visphArIta nayane rAtI khAlIkA tarapha teNe joyu te eka jaMgalI khIlADA aDadhI roTalI laI cAlyeA gaye. te joi duhitA rUve che. pratApasiMhanu bhejI pharI gayu teNe cAre tarapha aMdhakAra jeyu. Aja dina sudhI teneA adhyavasAya ane sAhasa adamya ane akSuNNa hatuM. bhayaMkara yuddhakSetramAM tenA putra vigere saMbadhIee, potAnA jIvananA tyAga kayA che, ema pratApasiMhanA jANumAmAM hatuM tepaNa tethI te nAhimmata nahAtA, zAthI ke te jANatA hatA je, je katmya sAdhana karavA tee A pRthvImAM pedA thayela che, te kazya purU karI tee A pRthvI cheDI amaradhAmamAM gayA che, 33 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 TADha rAjasthAna. temAM dukha zuM ! paNa Aja AhArAbhAve prANa putrIne rAtI joI ekadama te nAhimmata thai khelI uDaye, " ne AvI rItanA duHkhe bhAgavI. rAjasa bhramanuM rakSaNa thAtu hoya te te rAjyasabhramane hajhArA dhikkAra che" tyArapachI gheADA kSaNa upara teNe te saghaLAM duHkhane nAza karavA akabarane prArthanA karI. pratApasi'he akabarane te viSayanA eka prArthanA patra mekalyuM. akabara te patra pAmI pulakita thayA, pratApasihanA evA vinayanA sAra joi teNe dillImAM satra nRtyagIta karavAnA hukama karyAM. nagaramAM gheraghera nRtyagIta thavA lAgyAM. mogala kuLanAM saghaLAM mANasA AnaMdamAM matta thayAM. mogala samrATa akakhare AnaMdAskulla hRdaye pRthvIrAja nAmanA eka rajaputane pratApasihune te patra khatAnyeA. pRthvIrAja akabara pAse baMdI thayA hatA. ja varSa ( saM. 1515 ) mAM rAThoDa vIra cedharAve suMdaramAMthI svapratiSThita ceAdhapuramAM mAravADanu sihAsana pheravyu te varSamAM tenA eka putra nAme vikAe bhAratavarSanA marU prAMtamAM peAtAnA nAmathI vikAneranI sthApanA karI. pRthvIrAja vikAnera rAjane nAneA bhAI hatA. vikAnA vaMzadharAnA vikama prabhAvathI vikAnera krame krame AbAda thaI uThayuM, vikAneranA rAjA rAyasiMhe mAravADa rAja mAladevanA adhama dAkhA anusaye nahi. pRthvIrAja te rAAMsahanA bhAi thAya. aSTanA dArUNa vipAke te megala samrATanI pAse khaMdI hatAM. paNa tenuM hRdaya asIma vityuM ane mahatve svadeza premapUrNa hatuM. pRthvIrAja vIra purUSa hatA eTaluM nahi paNa te kavI hatA. evA suMdara guNe vibhUSita thai te tejasvinI bhASAmAM kavItA karI manuSyanuM mana mugdha ane raMjana karatA hatA. ane kharI jarUrIyAte hAtha talavAra lai yuddha karatA hatA. TukAmAM te samaye, rAjasthAnamAM te mahAvIra ane zreSTa hatA. kAvyarasadAyinI vINApANI zAradAnA kRpAbaLe pRthvIrAje rAjasthAnanA saghaLA bhaTTa kavIo upara jaya meLavyeA hateA. khAlyakALathI pratApasiMhanA vitve, udAratne ane sahave anuprANita thai rajaputa kavi pRthvIrAja, pratApasiMhane devabhAve pujatA hatA. pratApasiMhe sa`dhinI prArthanA vALA patra mokalyeA che e vAta jANI te dArUNa manevedanAthI pIDIta thayeA. pratApe, te patra lakhyA che ema tene pahelAM vizvAsa AvyA nahi. te akabaranI pAse peAtAnI svabhAvika nirbhayatA ane saraLatAthI melyA, patra pratApasiMhane nahi " huM sArI rIte pratApane oLakhuM chuM. ApanA rAjamukuTa pratApasiMhanA mAthA upara mukI dyA tepaNa tejasvI pratApasihu Apane namaze nahi. ma pRthvIrAje samrATa akabaranI anumati lai pratApasi'sahune, eka dUtadvArA eka patra lakhI mAkayeA. patravAMcatAM mAluma paDeche ke pRthvIrAje pratApasihune akakharane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANuM pratApasiMhanuM siMhasanArohaNa 259 namavAnAM kAraNa puchagyAM. paNa patranI aMdara eka guptabhAva rahela hato. dukAmAM pRthvIrAje evA avamAna sUcaka kAryamAMthI pharI javA, pratApasiMhane temAM vinati karI hatI. patra kavitAmAM lakhyuM hatuM. te kavitA, eTalI badhI tejasvinI ane hRdayagrAhiNI hatI. je Aje paNa aneka rajaputo te AnaMde gAya che. hIMdunA saghaLA AzA bharUsA hIMdu upara nirbhara kare che. rANo te saghaLA AzA bharUsA cheDI zakyo nahoto. te samayanA rAjasthAnanA rajaputa, pitAnuM jAtIya gaurava cheDI beThA hatA, rajaputa strIo pavitra saMsmAna gaurava hArI beThI hatI. rajaputanuM kuLa ane rajaputanuM rUpa A vizALa bajAramAM mAtra eka akabarathI kharIdAtuM hatuM. eka mAtra udayasiMhanA putra sivAya akabare saghaLAne kharIdI lIdhA hatA. pratApasiMha amUlya hate. prakRtta rajaputa thaI keI navarojAnA divase potAnI kuLa maryAdA hArI bese kharo ! te paNa ghaNuM rajaputee te pramANe karyuM, aneka rajaputa, nirUpAya thaI te navarajAnA divase pitAnI avamAnanA pitAnI najare jotA hatA. AvA kalaMkita kAmathI hamirane eka vaMzadhara dUra rahyA hatA. hamIra vaMzadhara pratApasiMha, dUrathI, pitAnI kula maryAdA jALavI rAkhato hate. ThaDavIrane uttejanAnA sAravALo patra vAMcI pratApasiMha eka pracaMDa utsAha, protsAhita thaI gaye. tene evuM mAluma paDyuM ke daza hajhAra rajaputenI madada tene AvI pahoMcI, te kavitAnA prabhAve pratApasiMhanuM muhya mAna hRdaya navetsAha ane navA baLe bharAI gayuM. te kaThora kAryakSetramAM utaravA unmAdita thaye. prakRtta rajaputa hAI keInavarojanA divase, pitAnI kuLa mathyAdA cheDe kharo! divAkara je divase meSa rAzimAM praveza kare che. te divase pUrva dezIya musalamAne, navarojA ( nava varSa divasa) ne mahotsava pALe che. paMDatavara abulaphajalane graMtha (ItihAsa) bhaNavAthI te navajAne viguDha artha mAluma paDe che. e navarojA navavarSane divasa nathI. te eka mahotsavanuM parva che. akabare te nAma badalI tenuM nAma khuzaroja rAkhyuM che. pratimAse navavarSane divasa, AnaMdotsava thAte hato. e Anadatsavane divasa musalamAnene pradhAna divasa hato te divase, megala sAmrAjyamAM saghaLA leke AnaMdetsavathI matta rahetA hatAM. duHkha ane viSAdanI chAyA paNa koIne mukha upara jovAmAM AvatI nahiM. te divase rAjasabhAmAM saghaLA leke hAjara rahetA hatAM. mahISI paNa moTA dhumadhAmathI darabAramAM besatI hatI. AbarUdAra musalamAnI ane sAmaMta rajaputa saradAronI strIo paNa mahISInA darabAramAM hAjara rahetI. te khuzarejano divasa eka vilakSaNa viSayanA mATe prasiddha hatuM. rAjamahelanI pAse eka avarUddha pradezamAM te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 TADa rAjasthAna, nimite eka meLe bharAtA hatA. te meLAmAM mAtra strIe bharAtI hatI. purUSa te meLAmAM jaI zakatA nahi. rajaputa ane musalamAna vepArInI strIe judA judA dezanA prakhyAta zilpa dravya laI te meLAmAM vecavA besatI hatI. * ane bIjA gRhanI strIe te meLAmAM AvI pasaMda karelAM dravyeA kharIdatI hatI. samrATa, akabara, tyAM chAnA veza laI bhamatA hatA temAM te pasaMda karelI cIje lete, ane rAjakIya AkhatanI ane rAjyAdhikArInI bAbatanI hakIkatA pUchI tene mama jANI leteA hateA e utsava pratiSThAnA mULa dezamAM eka heya ane adhama duSpravRti guptabhAve rahelI hatI, te duSpravRti, buddhimAna, manuSya jANI zake. dAzalana abulakjale eduSpravRtti ane durabhisa Mdhine khIjA rUpe varNavI vizvanI cakSumAM dhuLa nAMkhIche. abulakjalanuM te vAta chAnI rAkhavAnuM kaiAzala bahAra paDIgayuM ane ekaMdara phaLa vALuM thayuM nahi. kALanA asIma mAhAtmya satyanA AleAka potAnI meLe prasiddha thAya che. akabara zuM sarva bhASAvit hatA ! nirakSara cavanI ane rajaputa ramaNI je durvya mizra bhASAmAM vArtAlApa karatI hatI. te zuM te samajI zakatA hatA ! kAI buddhivALA purUSa, sucatura abulaphajalanA kAzalamAM bhulI jaI avanata maratake akSubdha hRdaye, mogala samrATanI te bhayaMkara durabhisaMdhinI mATe tene sAdhuvAda Apaze kharA ! jene sAmAnya jJAna che te paNa te pApAzaya samrATanI navareAjA sabadhe duSpravRtti kaLI kahADhaze, e pApamaya utsavamAM keTalAka pavitra rajaputa kuLAnI AkharU ane mAdA kalapretamAM DukhI che. keTalIka rajaputa ramaNInA pavitra svargIya satItvane luTAyAM che. je akabara 66 ,, (( jagadagura dilhIsvarAvA jagadIzvarAvA vIgere pavitra ucca saMmAna sUcaka upanAma pAmela che. je akabara nirapekSa prajA pALaka hatA ema itihAsamAM Nita che. sajAtIya itihAsa lekhake jene satyasaMdha dhaniSTa vizuddha hRdaya evA alokIka vizeSaNeAthI vibhUSita kare che. ,, * rajaputanI strI ke purUSa zilpadravya sArI rIte taiyAra karI zakatA hatAM. te pota peAtAnI tayAra karelI sAmagrI vecavA mATe te rAjakIya pradarzanImAM meAkalatAM hatAM. tenA badalAmAM tene puSkaLa nANuM maLatuM hatuM. ghaNAMkharAnA jANavAmAM haze je ezIyAkha`DanA keTalAka dezanA adhipati, tevI kArIgIrInA kAmamAM kuzaLa hatA. mamrATa aura gajheba sArI TopI taiyAra karI te meLAmAM vecavA mAkalA. tenA vecANamAM teNe je dravya meLavyuM che te tenI aMtyeSTi krIyAmAM sArI rIte vaparAyuM che. khIlajImahamada sAhityAnurAgI hatA. tena. hastAkSara uttamAttama hatA. e hastAkSarathI kavitA lakhI pothI banAvIne potAnA amIra umarAvamAM vecatA hatA tethI te puSkaLa dravya meLavatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra01 rANA pratApasiMhanuM siMhAsanArohaNa * ~~~~ ~ ~ te akabara bhuvana vidita hoI, pitAnI prabhutAne apavyavahAra karI paththaranuM hRdaya karI e rItanuM sAdhu vigati AcaraNa kare teno koI kALe vizrvAsa Ave tema nathI. e vAta hRdayamAM AvavAthI hRdayanuM chevaTanuM taLIyuM paNa AleDita thaI jAya che. adaNa taraMganA pracaMDa dhuNipAkamAM paDI je rajaputoe pitAnI svAdhInatA, je akabarane vecI dIdhI. te akabare nirakSara nikRSTa hIna mANasanI jema kAma vimUDha thaI rajaputanA prANa svarUpa mahilAnA jIvananuM sAra ratna satItva harI lIdhuM. te manamAM lAvavAthI tene bhAretezvara kahe te atyaMta ayukta che. tene kapaTatAno vizvAsaghAtakatAno ane vArtha paratAne mUtimAna pizAca kahI e te cAle tema che. kevaLa bIkAnera rAjakumAra pRthvIrAjeja pitAnI saha dhamiNane uMcA sAhasathI ane dharma baLanA prabhAvathI te nidArUNa zocaniya adhaHpatanathI AtmakuLane bacAvyuM che. tenI sahadharmiNI pavitra zIzadIya kuLamAM pidA thaI hatI. te vIravara zaktasiMhanI duhitA rAjakumArI uMcAkuLamAM janmI uMcA guNothI vibhUSita hatI. tenI jevI savaga suMdarI strI te samaye rAjasthAnamAM nahotI. pRthvIrAje aneka pUNyabaLe elallAmaNutA satI zIrAmaNI meLavI hatI. durada vaze pRthvIrAja megala samrATa akabaranI pAse baMdI hatuM tenuM sukha dukha saMpada vipada vigere akabaranA hAthamAM hatuM. tenuM bhAgya sUtra mogala samrATanA hatamAM hatuM, paNa tema thavA te megala samrATane anugrahAkAMkSI ane caraNanata nahote. sarvaguNa saMpanna strInA premAlApathI teNe adhInatA duHkha ghaNA daraje kama karI dIdhuM hatuM. tenI strI te samaye rAjasthAnamAM savaga suMdarI ane sarvaguNa saMpanna gaNAtI hatI. nIce lakheluM vivaraNa pATha karavAthI tenI satyatA viSe saMzaya rahe tema nathI e vivaNathI te strI ratnanuM alokika satItva pratipAdana thAya che. dillIzvara akabara eka raja khuzarAjanA divase AnaMda bajAramAM chAnA veze bhaTakato hato evAmAM pRthvIrAjanI vanitAnuM vargIya saidaya tenA nayana darpaNamAM pratiphalita thayuM, te jyanarnirdhaka apUrva rUpa lAvaNya joI tenA mana prANa hita thayA, citrApitinI jema ubhuM rahI samrATa akabara animiSa nayane tenI e rUpasudhA pIvA lAgya, dillIzvaranA dadayamAM pApa vRti baLavALI thaI uThI, vizrAmakakSamAM jaI, pitAnI pApavRtinI caritArthatA sAdhavA mATe te suyoga : kA... tenI te adhA pApavRti ane pAzavakRtinA udvekanAM be kAraNa hatA, paheluM kAraNa potAnuM kAma lAlasAnuM tRpti sAdhana bIjuM kAraNa pavitra mevADa rajaputa kuLamAM kalakArpaNa e banne kuTila kAraNane vazIbhUta thaI mogala samrATa kezala krame te surasuMdarI rajaputa mahilAne hastagata karavAnI ceSTA karavA lAgyuM. je rakSaka hatuM te bhakSaka thaI beTho. jenA upara sukha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hera TADa rAjasthAna. duHkha dha adharmajIvana mRtyu vIge>= AdhAra rAkhe che teja niSThura pazuvat AcaraNu karvA lAgyA. je sAkSA dharmano avora i sarvatra pUjata: hade teja adharmanI smRti dhAraNa karI, pazuvRta calAvavA lA. ema keTa, e dArUNa vapAkamAM ane e kaThora agniparikSAmAM Aja kA pati dharmanuM rakSaNa kare ! sarala rajaputa kumArI meLAmAMthI ghera AvI. AMgaNAmAM thai te sadA jatI AvatI hatI Aja teja mAge teNI gaI. keTaleka dura jaI teNe joyu je cAre dizAnA mArA adha che, bahAra javAnA kAi raratA nathI te ativa vismIta thaI. krame tenA hRdayamAM judAjudA prakAranA sadeheA AvavA lAgyA, te samaye akasmAta eka taraphanuM khAraNuM ughayuM te khAraNAmAMthI dIlhIzvara akabara nIkaLyA. kAmeAnmata bhAve potAnA be hAtha lAMkhA karI te rajaputa suMdarInI sAme ubhA rahyA ane judAM judAM lubdha bacane tene praleAbhana ApavA lAgyA. dArUNa rASa ane jIghAMsAmAM satInuM hRdaya mathAi gayuM, teNe jaladIthI potAnIkaDa uparathI eka tIkSNa charI kahADI akabaranA hRdaya upara cAMpI rASa kaSAyata nayane te khAlI, " izvaranA nAme sogaMda khAi mela je have kAI dIvasa rajaputa kuLa kalakANu nahi karUM, khAla ! sogana le ! nahitA A tIkSaNa dhAravALI charI tArA hRdayanA zaiANItamAM snAna karaze." rajaputa satInu adabhUta sAhasa joI mogala samrATa stabdha thai gayA. tenI pApavRti palAyana karI gaI. pApakaluSita mehAMdha aMtaHkaraNa pavitra thai gayuM satInuM kahevuM te pALI na zakaye ema na manyu. bhaTTa graMthamAM lakhela che je e samaye mevADanI adhiSThAtrI devI bhagavatI visvamAtA te pApa vilAsa bhuvanamAM sihAsana upara besI AvibhAva pAmI. teNe te rajaputa strInu pAtIvratya jALavavA tenA hAthamAM teNe charI ApI. te charI laI akakharanuM zaiANIta pADavA te taiyAra thai. pRthvIrAjanA jeSTabhrAtA rAyasihe evI guNavatI patnI meLavI nahotI. pavitra pAtitratryanA abhAve athavA bhIrUtA vaze, rAyasi'hanI te patnI dillIzvaranA te anarthaMkara pralAlanamAMthI khacI nahotI. sAmrAjya ratnabhUSaNanA praleAbhanamAM teNe pAtAnu pAtIvratya khAI dIdhu pAtivratya dhathI e bhraSTa thaI. rAyasi'hanI patnI zA svAmInA gharamAM AvI. te samaye tejasvi pRrAje potAnA sahAdara rAyasiMhane bhedI vacane kahyuM, suvarNa ane maNIratnanA alaMkArathI pApI kalevara maMDIta karI cAre dizA kiraNavALI karatI, tamArI dharmapatnI ApaNA gharamAM pAchI AvI che paNa meTA bhAI? tamArI maradAi kayAM gai chu " "C puNyazloka pratApasiMhanI pavitra jIvanInI samAlocanA karatAM karatAM pratyeAjana vaze ApaNe khIjA viSayanu anuzIlana karavA pravRtta thaI gayA. have Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanA rahaNa pratApasiMhanI pavitra jIvanInuM vadhAre samAlocana karavA ApaNe tatpara thaIe. pRthvIrAjanI tejasvinI kavItA pATha karI vIra kesarI pratApasiMha navajIvane ujajalita thaI uThayA. ane dudha yavanene teonA atyAcAranuM upayukta phaLa ApavA te taiyAra thaye. have pratApasiha vinita thaye che ema jANI mogala senApatio potapotAnI chAvaNImAM jaI judI judI jAtanA Amodapramoda karavA lAgyA, tyagItamAM ane AnaMdotsavamAM saghaLA magna thayA. pratApasiMha, pitAnuM senA daLa laI musalamAna upara humalo karyo. te humalAmAM aneka musalamAnane nipAta thaye, aneka musalamAna prANa laI palAyana karI gayA. paNa tethI pratApasiMhane phaLadaya thaye nahi. hajhAre megala sainike marANA. vaLI tenA ThekANe hajhAre sinike, AvI ubhA rahyA. krame mogala sainikonI saMkhyA vadhI. pratApasiMhane pharIvAra utejIta thayela joI teo tene vane vane, parvate parvate zodhavA lAgyA. paNa megala sainike tenuM eka paNa rUvADu khaMDita karI zakayA nahi. te pitAnA chAnA sthaLamAM saMtAI rahI lAga paDe mogalasenA upara chApo mArato hato. e rIte aneka divasa nIkaLI gayA, addhazane ane anazane kaSTathI pratApasiMha potAnA dIvaso kahADavA lAgyA. kame te pramANe paNa divasa kahADavAnuM tene banI AvyuM nahi. have vRkSa upara phaLa nahotAM. have jamInamAM kaMda muLa nahotA, have traNa upara bIja nahotAM ke te khAI, pitAnI prANa yAtrA te kare. chevaTe anAhAre pazunI jema maraNa pAmavAnuM AvyuM, pazunI jema maravAnuM thAya te tethAo. temAM pratApasiMhane kSati nahotI. duHkha nahetuM zAthI ke maraNa eka jIvananI niyatti che paNa tene te svadezanA mATe mAtRbhUminA mATe maravAnuM hatuM. tethI mAravAmAM tene koI ritane zoka nahote pitAnI dharma patnIne, duHkhamAM, ka.mAM, jarajarIbhUta joI tene kalAnI ane zokanI sImA rahI nahI, tene prANapriya parivAra varga anazane divasa kahATe che te jaI tenA prANa sukAI javA lAgyA AvI nidArUNa zocanIya avasthAmAM rahI te zIrIte bhIma parAkrama vALI megala senA sAthe laDe? tenI mANasanI madada nAza pAmI, tene sAmAna sahAya laya pAmyuM. tenI chevaTe svAdhInatA paNa guma thavA lAgI, tenA saghaLA udyame vyartha thavA lAgyA. have bApArAoLanA pavitra kulamAM kalaMka bese tema thavA lAgyuM, have bIjo koI upAya na dekhatAM, vIra kesarI pratApa siMhe svadeza tyAga karI javAno nizcaya karyo. siMdha pradezanA sekata rathaLanA sagAdI rAjayamAM pitAne lAla vAvaTA sthApavA teNe vicAra karyo. te sthaLe jAvAne saghaLe sAmAna taiyAra thaye. tenI sAthe rahI je saradAra sAmate sukhaduHkha bhogavatA hatA, teoe paNa tenI sAthe javAne vicAra rAkhyA. potAnI strI kanyA putra vigerene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 TADa rAjasthAna. sAthe lai keTalAka sAmaMta saradAro sAthe pratApasiMha, zeka bharelA hRdaye dhIredhIre ArAvalInA zikhara pradezathI utaryAM. ekavAra teNe snehathI citeADa tarapha lei lIdhuM. teNe jANyuM have te A jIvanamAM citAnA uddhAra thAze nahi. vIra kesarI pratApasiMha mAtRbhUmi choDI zakayA nahi, ArAvallImAMthI utarIne marUbhUminA prAMta pradezamAM AvI pahoMcyA, eTalAmAM tene vizvastamaMtrI bhAmazA puSkaLa dravya laI AvI tene maLyA. bhAmazAe te saghaLuM dravya pratApasi'hanA caraNamAM mukayuM. te puSkaLa sapatti ekalA bhAmazAe meLavela nahetI. tenA purvajo mevADanA matritvanA hAdAe ghaNA varSa sudhI hatAM, te avasaramAM teee te sapatti meLavela hatI. ma`trivara bhAmazAe te saghaLuM dravya pratApasiMhane Apyu. te dravyanI sahAye, khAra varSI, pacIsa hajhAra sainikeAnu bharaNa pASaNa thAya tema hatuM. ebehada upakAranA mATe mahAtmA bhAmazA, mevADanA uddhArakattA kahethAye. Avu... AvuM Anukulya AvavAthI pratApasiMhe potAnA sAmaMta saradArane ekaThA karyA ane gheADA samayamAM teNe mogala senApati zAkhAjakhAM upara humalo karyo. pratApasiMha, marU bhUmi thakI palAyana karI gayA che. ema mogale nizcita karyuM hatu. paNa tene te nizcaya, viparita rItathI nIvaDayA. zAkhAjamAM te samaye devIra nAmanA sthaLe chAvaNI rAkhI nizcita bhAve rahyA hatA. te samaye pratApasiMhanA yuddha bherInAda tene kAne paDayA. ratADIta zukata sahunI jema viSendra pratApasiMha zAkhAjakhA upara paDayA. devIranA sthaLe ane senA vacce dArUNa yuddha cAlyuM paNa khaLagarvita zAkhAjamAM pratApasiMhano humalo sahana karI zakayA nahiM. te peAtAnA daLa sAthe pratApasihunA hAthamAM AvI paDayeA. te saradAra pratApasiha pAsethI chuTI Amaita nAmanA sthAne palAyana karI gayA. te sthAne vaLI eka megala senAdaLa hatu. pratApasiMha te sthAne AvI paheAMcyA. ane tyAM teNu saghaLAne utsAhita karI dIdhA.A saghaLA samAcAra megalAnA kaNa gocara thayA. tee atyaMta gabharAyA. pratApasihune tenA daLa sAthe sRkhalIta karavA tee taiyArI karavA lAgyA. pratApasiha kamalamIranA meAgalA upara paDayA. ane tyAMnA senAdaLanA adhIpati abdullAnA teNe tenA daLa sAthe saMhAra karyAM. e rIte thADA samacamAM pratApasi'hanA kakhAmAM ekadara khatrIza nAnA kIhvA AvyA. te khatrIza kIllAmAM jeTalA musalamAna hatA, tenA pratApasiMhe saMhAra karyA. evI rIte gheADA samayamAM eTale savat 1586 (i. sa. 1530 )mAM citADa, ajamera ane maMDaLagaDha vinA saghaLA mevADa pradezanA pratApasihe uddhAra karyA. je mAnasiMha pratApamihanA parama zatru, je mAnasi MhanA vidveSAnaLamAM paDI pratApasiMha mahu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasiMhanuM siMhAsanArehaNa kaSTo bhagavate hato. je mAnasiMhane svahaste saMhAra karavA pratApasiMha phodha pAmyo hato. te rajaputa kalaMka, svadezadrohI mAnasiha jIvato rahI sukha bhogave te hakIkata pratApasihanA hRdayamAM sahya thAtI nahotI. tenA svadezadrohanAM upayukta phaLa ApavA mATe pratApasihe aMbara upara humalo karyo. ane tenA pradhAna vANIjya nagara mAlapuranuM utsAdana karI pratApasiha potAnA pradezamAM AvI pahoMce. thoDA dIvasamAM pratApasiMha udayapurane uddhAra karavA sattAvALe thaye. te uddhAra karavAnA udyamamAM tene adhIka prayAsa saha paDe tema nahotuM. zakuLa vinA vivAde te pradezane tyAga karI potAnA pradezamAM cAlI gayuM. udayapuranI cAre bAjuno pradeza pratApasiMhanA kabajAmAM AvI javAthI udayapuranI rakSA thavI muzkela jANI samrATa akabarane udayapura choDI devAnI jarUra paDI hatI. megala samrATa akabare anugraha karI bhayaMkara yuddha vigrahamAMthI pratApasiMhane zAMti ApI tethI karI pratApasiMha zuM sukhI thAya kharo ! pratApasiMhane sukha kayAMthI hoya ! je akabara tenI kanakamaya mevADa bhUmine masANa jevI karI daI tenA AtmIya manunA lehIe e bhUmine sikata karI cAlyA gaye che. te akabara kAMI paNa ApattI vinA bhAratavarSa upara zAsana kare te joI pratApasiMhane sukha zAMti kayAMthI hoya ! tenI zatrutAnI paridha pipAsA prazamita thaInahetI. je uze, teNe rAjyadhana parityAga karI duHkha kaSTa bhegavela che, te uddeza sidra ke zuM, jyAre te siddha na thaye. tyAre tene sukhazAMti kayAMthI hoya ! teNe kaThora yuddha vigrahamAMthI nikRti keLavI kharI paNa tethI tenA hRdayamAM zAMti thaI nahi. mevADanI bhUmino puro uddhAra na thaye te jANI pratApasiMha meTA ugamAM hato. teNe je vicAryuM hatuM te thayuM nahi, tene kaInI hada rahI nahi tenI mananI AzA manamAM rahI. tenAthI citaDapurIne uddhAra thaye nahi. te dudha zatranuM prAyazcita vidhAna karI zake nahi, je citoDa tenA pitR purUSonI AvAsa bhUmi hatI. je citoDa gha karI hajhAra varSathI gihoTa kuLanA tAbAmAM hatuM. Aja te citoDa tenA uttarAdhikArI pratApasiMhanA kabajAmAMthI gayuM. Aja te citaDathI pratApasiMha purepuro aparicitA e ciMtA, hajhAre sApaNanI jema tenA hRdayamAM deza karatI hatI te ciMtAmAM tene saMsAra viSamaya lAgyo. megala sAmrATa akabara pratApasiMhanA vIratve vimugdha thaye teNe have tenI sAthe yuddha karavuM anugraha karI baMdha karyuM teNe tene have vadhAre pIDA ApavI nahi. akabare vicAryuM hatuM je tenA e anugrahathI pratApa hu khI thaze. paNa te jAte nahe. je pratApasiMha jevA vIra puruSa zatrue batAvela anugrahathI sukhI thAya nahi. pratApasiMha akabaranA e anugrahathI ulaTo abhita thaye. agara jo ke samrATa 34 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 TADa rAjasthAna. akabaranA anugraha kAmaLa hatA paNa te vIravara pratApasiMhanA hRdayamAM kANuM pADI dete hate. te akakharane ane evA anarthaMkara rAja samAnane hajhAre dhikkAra ApavA lAgyA. pratApasi'hu prADhAvasthAmAM AvI paDace. tenI yAyananI AzA zAMta mUrti dhAraNa karI gaiADha dazAmAM AvI jai bhaviSyata vRddhAvasthAnI sUcanA karatI hatI. vIracuDAmaNi pratApasiMha te avasthAmAM paNa sukha pAmyA nahi. ciMtA kaleza catraNA vIgere bhAgavI. prADhAvasthAmAM thoDA kALa kADhI te vRddhAvasthAmAM AvI pahoMcyuM, tenu zarIra vizuSka thaI gayuM tenI tejasvInI avasthAe zAMta murti dhAraNa karI. AzA phaLavALI thai naheAtI te paNa te AzA pratApasiMhe choDI nahAtI, teNe ciADa uddhAranI AzA cheDI nahotI. te citAya tenA jIvananuM jIvana hatuM. udayapuranA zailazekhara upara besI, te citADanA mahelanA ucA uMcA staMbhe jotA hatA. pratApasiha citADapurInA uddhAra karI zakayA nahi. e bhayaMkara anutApe pratApasiMhanuM hRdaya kAyamamaLatuM hatuM. bhaTTa prathAmAM lakhela che je ekavAra pratApasiMha naidAdya dinAMte udayapura pAsenI parvatamALAnA zikhara upara besI ekAgraha citte. citADanA abrabhedI mahelAnA tabhAne jotA hatA. divAkara sudI davA bhAgoDI kalAMta dehe dhIre dhIre pazcimAcala, tarapha jAteA hateA. tenA kiraNeA vAdaLAmAM pratiphalita thai suMdara zobhA dhAraNa karatAM hatAM. pratApasihaM, citADanA rakatarazmi maDIta durgaprAcIra ane sta Mbhe jotA hatA. paNa te prakRtine e sAda rAga jotA nahAtA. tenA nayana ughADAM hatAM paNa te svakArya sAdhanamAM nirata nahAtAM. te bAhya jagatane cheDI daI atarjagatanu eka vismayakara citra jotA hatA. teNe joyuM je yuvaka AppArALa mA mAnasiMhanA mAthA uparathI ratna maoNMDita rAja mukuTa lei laI potAnA mastake muke che, tyArapachI samara kesarI samarisaMha jIvananA karALa grAsamAMthI bhAratavarSanI svAdhInatA lakSmI uddhAravA mATe vIravara pRthvIrAja sAthe pavitra daSavRtInA tIre prANa hArI jAya che. eTalAmAM kayAMkathI meghamALAe AvI, citADane Acchanna karI dIdhuM. te meghamALAne toDI citADanI adhiSThAtrI devI citADanA uMcA kIllA upara jaI beThI. akasmAta zravaNu bhairava vinAde saghaLI mevADa bhUmi trasta thai gai. temAM rANA lakSmaNasiMhanA khAra putrAe, devInuM khappara potAnAM lohI ApI bharI dIdhuM. te bhayaMkara daya krome vadhAre bhayaMkara thai paDyu. eTalAmAM devala saradAra vAghajI vIravara jayamalaiM ane putta tenI vIrajananI ane vIrapatnI pracaMDa raNa tura'ge besI bhayaMkara raNu sAgaramAM kudI paDayA. ekadama citoDanA jIva'tabhAva aMtarhita thayA. ekadama www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA pratApasihanuM siMhAsanArohaNa meghajALe citoDanAM saghaLAM aMga DhaMkAI gayAM. citoDanI adhiSThAtrI devI citeone choDI cAlI gaI. aMdhArUM vadhAre gADha thavA lAgyuM. kApurUSa udayasiMha svAdhInatAnI AvAsa bhUmi citoDane choDI cAlyo gayo. evAM dazya joI pratApasiMha dArUNa mane vedanAthI pIDita thayuM. tene te vikaTa ciMtA strota ekadama baMdha paDI gaye. sahasA tene bAhya jJAnano udaya thaye. vismayathI viSAdathI vicalita thaI teNe bahirjagata upara dhyAna ApyuM. teNe joyuM je divAkara artagata tyArapachI AtmavizvayiNI ciMtAne prAdurbhAva thayo. teNe pitAnI vartamAna avasthA che. te saghaLI ciMtAe tenA upara humalo karyo. yuddha baMdha pADI daI akabare, je anugraha batAvyuM hatuM te anugraha pratApasiMhanA hRdayamAM sahya thAya khare ! vIra kesarI pratApasiMha zatrune anugraha sahana kare te nahoto. te divasathI vIrazekhara pratApasiMhanA hRdayamAM je AghAta lAge te AghAtanI meTI vyathAmAMthI te AregyatA meLavI zakyo nahi, te AghAtathI pratApasiMhanA hRdayanAM dareka stara dabAI gayAM, tenuM hRdaya bhagna thaI gayuM. tenuM hRdaya zocanIya avasthAthI bhAMgI gayuM. thoDA divasamAM teNe pitAnA garavamaya madhyAnha kALe akALe AlokamAMthI vidAyagirI lIdhI tenA aMtimakALanA vivaraNane pATha karavAthI koI AzAmI zakAzra baMdha kare tema nathI. te je alokika mahatve ane vIratve jIvita hato. te ja alaikika mahatve ane vIratve mRta hate. te kSatriya gaurava ane mAhAsyane Adarza svarUpa hatA. rAjagRhamAM pedA thaI kaI paNa AzAmI pratApasiMha je durdazAgrasta thayo nathI. keI paNa AzAmIe bhayaMkara vine ane ApatinI sAme pratApasiMhanI mAphaka yuddha karyuM nathI, svadezAnurAga ane svajAti premanA pavitra maMtre praNAdita thai ke AsAmIe pratApasiMhanI jema, e rItane AtmatyAga karyo nathI. tethI ja aitihAsika ullekha che je pratApasiMha devatA, pratApasiMha nararUpe deva, A benazIba bhAratabhUminA uddhAra mATe pratApasiMha pApI pRthvI upara avataryo. rAja mahela vagerene tyAga karI vIrapuMgava pratApasiMhe pezalA sarovaranA taTa upara keTalIka koTaDIo banAvI hatI. te koTaDIomAM nivAsa karI pite ane pitAnA sAmate dArUNa zita grIgni ane varaSAnA prAkRtika utpIDanathI pitAne bacAva karatA hatA. Aja jIvananA aMtimakALe, pratApasiMha te koTaDI mATenI eka koTaDImAM sAmAnya zA upara sute hatA, tyAM suI mRtyunA kaThora AdezanI te pratIkSA karatA hatA. tenA sukha duHkhanA anucara saradAre tenI zayyA tarapha beThA hatA. saghaLA sAmaMta saradAro pratApasiMhanA plAna mukha tarapha joI rahyA hatA. have ekadama aniSTa thAze ema jANI saghaLA tenI aMgabhaMgI tarapha satarka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 TaeNDa rAjasthAna, tAthI jotA hatA. eTalAmAM tenuM zIrNakaMkALa tADita vege kaMpita thaI adabhUta dazya dhAraNa karI beThuM. tenA mukhamAMthI pracaMDa dIgha nizvAsa nIsaryo. te joI pAse beThelA saghaLAo viSama yaMtraNAthI pIDIta thayA. te saghaLAnI AMkho AMsu AvyAM. te samaye sAlaMbrAdhIpatie kAtara svare pratApasiMha puchayuM " zAmATe ! zAmATe ! mahArAja ! ATaluM badhuM dArUNa duHkha ApanA pavitra AtmAne vyathita kare che. A aMtima zayanamAM paNa zAthI ApanI zAMtimAM vyAghAta A " kSaNa kALa pachI pratApasiMhe dhIre kahyuM, saradAra zIromaNI ! prANa hajI sudhI bahAra nIkaLatA nathI. mAtra ekaja AzrvAsana vAkaya maLe te prANa hamaNAM bahAra nIsarI jAya tevuM che, te AzvAsana vAkya tamArA thakI che tame mArI pAse zapatha karI kahe je jIvita hoya tyAM sudhI turkInA hAthamAM mAtRbhUmine ApavI nahi. bele. ema bele. te sAMbhaLI huM sukhI thaI kAyamanA mATe nayanamukita karI dauM. mAro putra amarasiMha ApaNA pUrvajonI garimA rAkhe tevuM nathI. vaLI garimA rAkhavAmAM kaSTa bhogavI zake tevo nathI. belatAM bolatAM pratApasiMhanA vizALa pAMDuvadane eka gaMbhIra bhAva dhAraNa karyo. pratApasiMhanA kahevA pachI pAse rahelA saradAra eka svare bolI uThayA, "ame saha kasama laI belIe chIe je jyAM sudhI amArAmAMthI eka AzAstrI paNa jIvate raheze tyAM sudhI tukIo mevADa bhUmine sparza karI zakaze nahi, tyAM sudhI rAjakumAra amarasiMha ApanA AdezanI avahelA karI zakaze nahi. jyAM sudhI mevADa bhUmi pUrvanI AbAdIne pAmaze nahi tyAM sudhI ame A koTaDImAM rahezuM." e AzvAsanathI pratApasiMha zAMta thaye. saghaLI ratA saghaLI yaMtraNuM vIsarI jaI prasanna bhAve parama AnaMda sAthe pratApasiMha amaralekamAM cAlyA gaye. te zocanIya dudIne bhAratavarSanA bhAgya gagananuM eka ujajavala nakSatra anaMtakALanA mATe kakSazruta thaI paDyuM. saghaLI bhAratabhUmi eka pracaMDa bhukaMpane prakaMpIta thaI hadayavidAraka hAhAkAra dhvani sAMbhaLavAmAM AvyuM. saghaLAo rovA lAgyA. svadezapremIka sanyAsi pratApasiMhanA mATe sthAvara jaMgama jagata rovA lAgyuM. pratApasiMhanA caritane kaI bhulyuM nahi. rajaputa ziromaNi vIra tIlaka pratApasiMhanI pavitra jIvanInuM anuzIlana karavuM te saghaLAnuM kayache, jeone jAtIya bhAva saMbaddha che. jeo svadezanI ane svajAtinI durdazA joI eka be AMsunA TIpAM pADe che, jeo janma bhumInA mahAbhyanA vAkIphagAra che. teoe viravara pratApasiMhanI pavitra jIvanInuM anuzIlana karavuM joIe. pratApasiMha jevA mahAvIra A jagatamAM koI kALe ja nathI. pratApasiMhanA vIratva mahatva ane AtmatyAgane viSaya, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANuM pratApasiMhanuM sihAsanArohaNa 210 vicAravAthI be nazIba bhArata saMtAnanuM hadaya dalita ane gaNita thAya che. je megala samrATa eka kALe pitAnA parAkramathI te samayanA rAjAomAM uMcA Ajare jaIDe hato, je mogala samrATanI vizALa senA sAthe mukAbalo karatAM prasiddha jarAkSasanI senA paNa ati sAmAnya gaNAya tevuM che, te mogala samrATa paNa pratApasiMhanA vira- saMpUrNa mugdha thaI gayA hatA, rajaputa vIra pratApasiMha. mAtra thoDA sAmaMta saradArane sAthe rAkhI pacIza varSa dillIzvara akabaranI sAthe saMtana pa hato. je mevADa kSetramAM eka jana ghusIdAdIsa athavA jhIphata - peidA thAta, te tene pIlepanIsasanA saMgrAmanuM vivaraNa, pratApasiMhanA yunA vivaraNanA mukAbale phIku lAgata. sAgarabara LamekhalAvALI bhArata bhUmInA mevADa pradezamAM keTaluM apU yu Tu thaI gayA che tenI saMkhyA thAya tema nathI megala samrATa akabara anugraha karIne paNa pratApasiMhane vazamAM lAvI zake nahi. te pavitra deva hRdaya pratApasiMhanA guru rAzInuM riskaraNa sthaLa pAvana haladIghATanuM yuddhakSetra. A jagatamAM jyAM sudhI vIrane Adara raheze tyAM sudhI anIta sAkSI ItihAsa Arya jAtinI bhuta carItA varNananuM varNana dekhAData raheze. tyAM sudhI pratApasiMhanuM te viratva mahatva ane gaurava loka lezananA samakSa akSaya bhAve virAjI rahe, jyAM sudhI haladIghATa mevADanI tharamo pallI $ kahevAze ane tenuM devIrakSetra mArAthAna sthaLa gaNAze. - yusIdAdIsa itihAsa lekhaka hate. i. sa. pu, 471 mAM zrIsadezanA athensa nagaramAM te jamyo hato, te eka samaye eka grIsIya sena daLano nAyaka nImANo hato. paNa tenA nAyakapaNa nIce te senAdaLa parAjaya pAmyuM. parejo rAja daMDa thAze evI AzaMkAe te dezayAgI thayo. tene vaza varSa ajJAtavAsamAM kahADyAM. I. sa. 43 mAM dezamAM Avyo tyArapachI tarata tenuM maraNa thayuM tene prasIddha pepanIsasa saMgrAmane prathama kAMDa o . + chokta eka prasIddha itihAsa lekhaka ane senAnAyaka hatuM te prasiddha sokreTIsane ziSya hate pArasI nRpati sAIrIsane tenA bhAI virUddhanA yuddhamAM chokta tene madadagAra hate. I. sa. pu. 401 mAM kuna kSetra sAIrIsa parAjIta thaI bhAInA hAthathI vihata thayo vijayI rAjAe grIkamasenAnIne nikura bhAve bhAryA. inaphata bahu dukho bhogavI dazahajhAra senIka sAthe tyAMthI caturAI karI palAyana karI gaye. AthesanA virUdhe tene spAni lokono pakSa lIdhe. $ tharmopallI grIsadezanI mahene eka sAMkaDo parvata bhAga che. I. sa. pu. 48 mAM te mArgamAM keTalAka senA laI thrI sIya mahAvIra lIonIdAsa pArasya rAjaya nIrAkSasanI senAne rekI paDyo hato. mArAthAna grIka rAjyanA aMdane ATIkA pradezanuM eka nAnuM gAmaDu I. sa. pu. 480 mAM prasIddha grIkavara matIyAdeze AthensanuM sevAdaLa laI mArAthAna kSetramAM pArasI rAjanA senAdaLane saMpurNa harAvyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 TADa rAjasthAna. ekAdaza adhyAya. amarasiMhanuM si'hAsanArehuNa, viSaprayAga karI rAjA mAnasihunI hatyA karavA jatAM samrATa akabaranuM mRtyu, amarasiMhai pitAnI pAse je pratijJA karI hatI te pALavAmAM tene upekSA prakAza, sAlabrA gurasaradAranuM AcaraNa, amarasihe karela rAjakIya senAdaLanA parAjaya, citeDamAM sAgarajIne rANA rUpe abhiSeka, sAgarajIe karela amarasiMhane citAnuM samarpaNa-navA navA jaya lAbha-caDhAvata ane zaktAvata rajaputAmAM parasparanA bhayaMkara sagha. zaktAvatanI utpa tinuM vivaraNa-rANAnI virUdhdhe samrATa putranA yudhdhAdyama-rANAe karela tenA parAjaya, maheAbatakhAne parAjaya-sulatAna khuzarUe karela mevADa uparanA humalA. amarati hanu nairAzya-IMgsa Da thI daitya-peAtAnA putrane amarasiMhe karelu rAjyArpaNa, amarasiMhanuM vanavAsa vratAvala bana-amarasiMhanu paraleka gamana. 90992 japuta kuLa tilaka vIra puMgava pratApasiMhanA sattara putro hatA. te sattara putrAmAM amarisaMha jeSTha putra hate. tethI karI amarasiMha rAjayasi'hAsanane pAmyA. ATha varSanI ummaranA kALathI te pitA pratApasiMhanA paraleAkavAsanA kALa sudhI amarasi Mhai, pitAnI pAseja peAtAno samaya kahADhayA hatA. duHkhamAM, kaSTamAM, vipadamAM, saMkaTamAM ane kaThora parizramamAM pitAnI pAse rahI, peAtAnA pitAnI mahanIya kItinuM anusaraNu karavA, amarasiMha ceSTA karatA hatA, tenI ceSTA sArI rIte phaLavALI thaI. vIrazreSTha pratApasiMhanA vidAharaNe annaprANita thaI ane tenA pavitra mahAmatre dIkSitta thai rAjakumAra amarasiMhai, caiAvananA madhyAnha kAlamAM * mevADanuM zAsana sUtra potAnA hastamAM lIdhuM. teNe saMkaTamaya sa sarasAgaranA pracaMDa taragamAM kudake * saMvata 1653 (i. sa. 1597 ) mAM amarasiMha pitarAjye abhiSikta thayeA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amasiMhanuM siMhAsanArohaNa 271 mA, te samaye tene keTalAka putra pidA thayA hatA, teo nAnI umaramAM paNa vilakSaNa baLavALA ene tejasvI thaI paDayA. rAjyazAsananA viSayamAM paNa teonI pAradazitA thaI paDI. vIrazekhara pratApasiMhanA pahelA vAsanA samaya pachI barAbara ATha varSe tene bhayaMkara pratirUddhI akabarazAha, A lekamAMthI vidAyagIrI laI cAlyA hatA. hRdayamAM je AzALatAne poSI, samrATa akabare, puSkaLa paisAne kharca atIva prayAsa, ane naraNita pADI yuddha karela hatAM. te samasta nirarthaka gayAM vIrasiMha pratApasiMhe, tenA puSkaLa kharcathI atIva prAyAsathI ane yuddhAthI tenI vazyatA svIkArI nahi tyArapachI saghaLuM nirarthaka jANI samrATa akabare kaThora kAryakSetramAMthI pitAno hAtha uThAvI lIdhuM. mevADanuM dagdha marUsmazAna vALI zAMti jaLanA suzItala karaspaze saMpUrNa zAMta bhAva dhAraNa karyo. amarasiMha akabaranA jIvananA zeSa kAlamAM vizuddha zAMti bhogavI zakaze. zizadIya rAja, chAkame zAMtinuM vidhra pedA karI pitAnA puSpa pAtharelA mArgamAM kAMTA nAMkhI deta. paNa tenA paripakka viveka dvArAe te banyuM nahI. eTale ke pracaMDa mogala samrATanI virUddha talavAra laI teNe zAMtimAM vizva ApyuM nahi. rUDI rItathI pacAsa varSa rAjya calAvI mogala kuLa tilaka samrATa akabara A nazvara jagamAMthI vidAya thayo. e lAMbA samayamAM prakRSTa praNAlIkame zAsana daDa calAvI sArI vyavasthAnA anusAre teNe bhAratavarSanI pAdazAhIne evI daDha bhIMtathI cagI ke bhAratavarSanuM rAjya ghaNo samaya acala rIte rahyuM, tenI rAjaguNajJatA jovAthI mAluma paDe che je tenuM zAsana nipuNya uttamottama hatuM e saghaLA rAjaguNanI tulanA karI jovAthI nivivAda siddha thAya che je akabara bAdazAha te vakhtanA tenA samasAmayika yupIya bAdazAhane saMpUrNa rIte samakakSa hatuM. e saghaLA samasAmayika bAdazAhomAM pharAsIrAja, ethe henarI, spenane adhipati, pAMcame cArlasa ane iMglaMDezvarI bhUvana vidita elIjhAbetha. teomAMthI iMglaMDezvarI elIjhAbetha sAthe akabaranuM AlApa saMbhASaNa cAlyuM hatuM. iMglaMDezvarI elIjhAbethe, dillIzvara akabaranI pAse eka dUta mokalI tenI sAthe dastI sthApavAno vicAra karyo hato. samrATa akabaranI pAse pharAsIrAja henarInA jevA, ane IglaDezvarI elIjhAbethanA jevA saciva hatA. pharAsI rAjamaMtrI suprasiddha zali jevo vizuddha dharmaniSAmAM puSkaLa raNapAMDityamAM ane atyaMta nItijJAnamAM pAradarzI hatA. tevo akabarane rAjamaMtrI berAmakhAM dharmaniSThAmAM puSkaLa raNapAMDityamAM ane atyaMta nItijJAnamAM kuzaLa hatuM. te paNa dharmaparAyaNatAmAM ane udAratAmAM musalamAna rAjanItijJanI sAthe ekAsane besavA - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 TaDa rAjasthAna mahAmaMtrI zillI gya nahatA. abulaphajala ane berAmakhAMnI e bahudasitAnI sAthe mogala samrATa akabaranuM pracaMDa baLa ekaThuM thaI eka vicitra mahAzakti pidA thayela hatI. akabare, mevADane sarva nAza karavA, te mahAzaktine tenI virUdhdha calAvI hatI. akabare mevADane sarva nAza karyo khare, paNa tene apratima guNarAjI pAse evI tenI pAzavI prati kAI jAya che. bhaTTa kavioe pitAnA rAjA sAthe akabaranA guNe mahita thaI akabarane niSpakSapAtathI Asana ApyuM che. sajAtIya nRpatinI jema vijAtIya nRpatinuM teo guNakIrtana karI gayA che. akabara rAjanItijJa, samaravizArada, mahAnubhava ane dUradarzI hatA. paNa tenI saraLatA, udAratA ane unnatA mATe aneka lekanAM hRdaya saMdehavALAM che. buMdInA bhAToe akabaranA eka kAryanuM lekha karI prakaTana karyuM che, te vAMcavAthI sthabhita ane vismayAbhibhUta thaI javAya che. te vAMcavAthI, A saMsArane kapaTatAne, svArtha paratAne ane vizvAsaghAtakatAno nakupa kahI zakAya che, je akabara pitAnA puSkaLa baLe ane kSamatA prabhAve te samayanA rAjAonA zIrSa rathAne jaI beTho hato, jenI sAmyavAditAnA, sUkSamadazitAnA ane nyAyaparatAnA ghaNA dAkhalA mAluma paDI Ave che, jene saghaLA jagadagurUnA nAme bolAve che, te dillIzvara ke jagadIzvara samrATa akabare viSaprayoga karI rAjA mAnasiMhanI hatyA karavA jatAM potAnA jIvanane vimaya karela che. buMdInA bhAToe te vivaraNa teonA graMthamAM spaSTa rIte varNavela che. mahAtmA ToDe teonuM vivaraNa vizvAsa gya gaNela che. buMdInA te samayanA bhATo, prAtyahika vivaraNa teonA graMthamAM dAkhala karatA hatA. musalamAna etihAsika lokonI eka dezadazitA ane pakSa pAtitAnA kaluSita marataka upara padAghAta karI teo projanavaze sajAtIyapatita. rAjAonI kalaMka kahANI kahI gayA che. teonA kAvya graMthamAM varNita che je aMbara zaja mAnasiMhane pratApa dina dina eTalo badho vadhI paDyo hato ke jethI chevaTe dIllIzvara akabaranA hRdayamAM tenA upara IrSAnaLa saLagI u. iSanA viSadaMzane jarjarIbhUta thaI tene dareka kSaNe mAluma paDatuM hatuM je mAnasiMha tene siMhAsana bhraSTa karavA ceSTA kare che. mAnasiMhanA tivra ukaSa daSTipAtathI tenuM virATa siMhAsana kaMpI uThe che. kame ISaciMtAmAM, ciMtA, AzaMkAmAM, AzaMkA chaghAMsAmAM, pariNAma pAmI. maMgala samrATa akabara, rAjA mAnasiMhanI ina IthI hatyA karavA tatpara thaye. kRra hRdayavALAne ane durAcArIne potAnI durabhisaMdhi sAdhavAne sAdhano A jagatamAM abhAva nathI. akabara vipuLa baLazALI hatA. mAnasiMha, tenI pAse tucchamAMthI tuccha tRNa samAna hato. te paNa mogala samrATa akabare, bIkaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiMhanuM siMhasanArohaNa 273 ane nIcAzaya je thaI mAnasiMhane vadha karavAnI ceSTA karI. eka samaye akabare mahAjama taiyAra karyuM. tene addha bhAga viSamizrita karyo. je mAnasiMga hane ApavAnA mATe rAkhI muko. paNa devanI kevI vicitra gati che, mogala samrATa ajANatAM te viSamizrita mahAjama khAi gaye. thoDA samayamAM pApanuM prAyazcita vidhAna thayuM. niraparAdhI, vizrabdha ane upakArI AsAmInuM aniSTa karavA jatAM, pitAnA ISatrimAM poteja baLI muo. akabare, je pravRtti dvArAe te pizAca cita kAmamAM hastakSepa karyo. te hastakSepathI pite pitAnA mRtyunuM bANa taiyAra karyuM. akabaranA mAnavAmAM AvyuM hatuM je prakRta utarAdhIkArI salImanA ThekANe mAnasiMha, pitAnA bhANeja khuzarUne dillInA siMhAsana besAravA irAdo rAkhe che, paNa tema mAnI. akabaranA jevA nyAyI samrATane AvuM adhama kArya karavAnuM nahotuM. zAthI ke te jAhera rIte mAnasiMhanA IrAdAne aTakAvI zake tevI sattAvALe hate. saMmukha saMgrAma karIne paNa te mAnasiMhanI abhISTa sIddha thavA devAmAM pratirodha karI zake te hatA, chatAM samrATa akabare pitAnI kItIne chAje tevuM kAma karyuM nahi. have ApaNe mevADanA ItivRtamAM manaHsaMga kare jaIe. pitRrAje abhiSikata thaI amarasiMhe pitAnA rAjyanAM maMgaLa mATe agAunI vidhi pramANe AcaraNa karavAnuM zarU karyuM. kSetronI pharIthI mApaNI karI tenA upara navuM mahesula levuM zarU karyuM. teNe potAnA sAmaMtane bhumivRti ApI, te zivAya amarasiMhe navA niyame rAjayamAM pracAya. tenA pracAra karelA niyama hajI sudhI mevADamAM cAle che. dUradarzI amarAtmA pratApasiMhe je AzaMkA karelI che. te phaLavatI nIvaDI. virAmadAyinI zAMti, amarasiMhanA pakSamAM yathArtha anarthakara thaI paDI. pitAnA pavitra AdezanA upara anAsthA karI amarasiMha bIlakula ALasya parataMtra thaI paDe. pazALAnA tIranI koTaDIe tyAga karI. tyAM teNe eka rAja mahela, jenuM nAma amara mahela hatuM te banAvyuM. te rAjamahelamAM khuzAmatIyA lekathI gherAI besI, te nizcita bhAve pitAne samaya kADhavA lAgyA. paNa te pramANe zubha bhega tenA bhAgyamAM ghaTaye nahI. thoDA samayamAM megala samrATa jahAMgIranA saMgrAmanuM nagArUM mevADa prAMtamAM vaLyuM. tethI karI, te vilAra nidrAmAMthI jagI uThaze. dilInA siMhAsanArohaNa pachI cAra varSe jahAMgIre mevADa upara yuddha yAtrA karI, bhArata varSanA te samayanA eka prAMtathI bIjA prAMta sudhInA rAjAoe dIllIzvaranuM adhipatipaNuM svIkAryuM hatuM. tyAre zuM eka mAtra mevADapati amarasiMha tenI sAme UMce mastaka karI ubhuM rahe khare, jyAre saghaLA rAjAo vagere tene 35 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 TaDa rAjasthAne. bhAratezvara mAnya. tyAre eka mAtra rANe amarasiMha te pramANe na mAne kharo. rANA amarasiMhanI senA samrATa jahAMgIranI senAnI tulya gaNAya kharI. tyAre amarasiMhane eTale badhe ahaMkAra zene. have te ahaMkAra dalAI jAze. samrATanA sabhAsadoe evI rItanA tarka karI samrATane rANuM virUddha ubhe ka, renjata jahAMgIra, pitAnI vizALa senA laI, mevADanI pratikuLe yuddha yAtrAmAM utaye. rANA amarasiMhane be taraphathI saMkaTa AvI paDayuM. eka taraphathI nikRSTa pilAsavAsanA tene kaThera kAryakSetramAM utaravAnI manAI karatI hatI. bIjI tarapha zubhraya yaoNlisA, tenA hRdayamAM eka prAMte pidA thaI, tenA pitRpurUSonI jema duHkha bhogavI yuddhamAM UtaravA khuzI batAvatI hatI. tevI khuzInA darzanathI te yuddhamAM utaravA utejIta thayo. paNa duHkhane viSaya ke tene te utejIta bhAva lAMbA vakhata sudhI rahyo nahi. te pAchA meLA esaNamAM avasAdita thavA lAge. TuMkAmAM amarasiMha be taraphathI saMkaTamAM paDe. have je raste te vicArIne te sthira karI zake nahi. te samaye hINA khuzAmatIAo, tenI pAse AvI bolavA lAgyA, mahArAja! yuddha karavAthI zuM thAya! zAmATe anarthakara vipadane tene belAvavI joIe. jyAM A bhArata varSanA saghaLA hIMdu musalamAna rAjAo mogala samrATanuM adhipatya svIkAre che tyAre ApaNe megala samrATanI virUddha zA mATe utaravuM joIe? ApaNI senA ane artha baLa kayAM? tenI sAthe salAha karavAthI je saghaLA ThekANe zAMti thAya. tyAre tema karavAmAM harakta zuM che, tema karavAthI ApanuM rAjyadhana, mAna marataba jalavAI rahezeja, vaLI saMtuSTa samrATa tamArA rAjyanA pradezamAM vRddhi karI Apaze, e saghaLAM bIkaNanAM vacana sAMbhaLI rANe amarasiMha manamAM kheda pAmavA lAge. paNa te samaye tenuM hRdaya eTaluM badhuM ALasya parataMtra thaI paDyuM hatuM je teNe evA khuzamatIyAnA vacanonI avahelA karI nahi. evI vimUDha ane nirUtsAha avasthAmAM kAlAtipAta karatA amarasiMhane joI mevADanA saradAre dArUNa zekamAM mathai gayA. teo saghaLA ekaThA thaI amara mahelamAM AvyA. tyAM AvI teoe rANAne AvelI vipadamAMthI bacavA taiyAra rahevA anurodha karyo. sAmaMta ziromaNi caMdAvatavIra rANAnI saMmukhe AvI be mahArAja ! ApaNuM AvI rIte ApanI pratijJA pALaze? Apa AvI rIte pitR vacana pAlaze ! vIra pujaya pratApasiMhanA jeSTa putra thaI Apa A pramANe ApanI kuLa mayadA jALavaze, vicArI juo A5 kevA kuLamAM janmyA che konuM lehI ApanI dhamanI mAMhe pravAhita che? kezaverI mogale dezane saMhAra karavA ApanI saMmukhe AvI pahoMcyAM. A5 khuzAmatIyAnAM vacane sAMbhaLI bIkaNa banI gayA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa 275 n-r---------ngng ng'ngr n-ng'- ApanI najara pAra mogala leke dezane nAza karaze. ApanI daSTi pAse mogala leke prajAne herAna karaze ! Apa zo ane mogala leke rajaputa mahilAne pAtivatyathI bhraSTa karI deze. badhuM te zuM tamArAthI sahana thaze, dhikakAra che ApanA rAjyane, dhikakAra che, ApanA azvayane! dhikakAra che, ApanA ucAM kuLa gauravane, jyAre Apa, pitR purUSanI zubhakati jALavI na zakaze tyAre zizadIya kuLamAM zA mATe pedA thayA. vIravara sAlaMbrA saradAranI e tejasvinI vakatRtAthI saghaLAnAM hadaya pretsAhita thaI gayA. paNa tethI rANuM amarasiMhane jaDabhAva dUra thayA nahi. dArUNa reSa ane abhimAnathI caMdAvatavIranuM zarIra abhipta thayuM. sabhAgRhanA saMmukha bhAgamAM eka rUDe yuropIya Arasa hate. rASA viNa saradAra pAse kAMI na joI gAlIcAnA khuNe upara paDela eka zilAkhaMDa laI, pracaMDa teje te, paNa upara mA. paththaranA paDavAthI zebhanIya darpakSa curNavicaNita thaI gayuM. tyAra pachI caMdAvata saradAre amarasiMhane jamaNo hAtha paDI akasmAta tene rAjasiMhAsanathI utArI muko ane te tIvra ane gaMbhIra svare che. saradAre, jaladIthI joDe caDhe ane pratApasiMhanA putrane kalaMkamAMthI rakSaNa kare. sAlaMbrA patinuM evI rItanuM AcaraNa joI rANo manamAM abhipta thaye. teNe te saradArane rAjadrohI ane rAjA vamAna kArI kahI tene puSkaLa tiraskAra karyo, paNa vivekI caMdAvata saradAra tethI marma pIDIta thaye nahi. tenI sAthenA bIjA saradAre tenI kartavya parAyaNatA joI atyaMta saMtuSTa thayA. teo saghaLAe caMdAvata vIra sAthe ekamata thaI zaNane gheDA upara caDavAnuM kahyuM. rANAnA hRdayamAM te samaye paNa reSAnaLa saLagatuM hatuM. tenA netra prAMtamAMthI adhikaNa karatA hatA. te thoDe dUra gaye ke prakRtistha thaI gaye mevADanA saradAra sAmatee pahelA te tenA reSa tarapha kAMI joyuM nahi, teo saghaLA TeLAM sAthe parvata thakI utaya hAla mevADamAM jyAM jagannAthadevanuM sthaLa che te sthaLe. AvI rANe potAnA reSathI mukta thayuM. tyAM tenAM jJAna netra ughaDI gayAM. teNe jANyuM ke te viSayamAM pateja aparAdhI ane kasuravALe che. rANAne pitAne agAune anucita vyavahAra yAda AvavAthI teNe pitAne hajhAre dhikkAra ApyA. mevADanI vartamAna avasthAnI prApti chAyA rANAnA hadaya darpaNamAM paddha pracaMDa zatru karALa veza pAse ubhA hatA. zizadIyakuLanuM girava Aja sudhI jaLavAi rahyuM hatuM. te have jaLavAya tema nahotuM. tethI rANe have nizcita rahe kharo ! rANe samajI gaye, ke kanya sAdhanamAM te parAMDa. mukha rahyA tethI anucita thayuM che. je vAta thaI gaI te have maTavAnI nathI. je thoDuM sainya tenI madadamAM utaryuM hatuM tene hRdayamAM behada utsAha hatA. paNa teutsAhavALuM hRdaya rANAnA utsAhathI udRpita thAya te vizeSa suphaLa ane sulAbha thAya. rANAe pitAe karelA aparAdha mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 TeDa rAjasthAna. saghaLA pAse kSamA mAMgI, te potAnI mucha maraDI sAlabrA patine be sAlaMbrA ! saradAra !tama zizadIyakuLanA kharA hitakArI ane meha nidrAmAMthI uThADavAnuM utama vIranuM kAma karyuM. e mATe tamAre huM cirakRtajJatAnI pAzathIbaddha chuM, pratApasiMha svargavAsa karyo, paNa pratApasiMhane putra hajI jIvita che. cAlo raNa sthaLe zatru saMmukhe cAle ! juo, amarasiMha, pratApasiMhane upayukta putra che ke nahi. rANane utsAha joI sAmaMta saradara bamaNuM utsAhita thayA. saghaLA siMhanAda karI, zatrunA saMmukhe AvyA. zatruo devIra nAmanA sthaLe ubhA hatA. raNonmata rajapute te sthaLe AvI pahoMcyA, ane teoe zatrunA upara humale kaye. khAnakhAnAne bhAI megala senAne adhIpati hate. rajaputene agresara AvatA joI te jaladIthI pitAnA senAdaLa sAthe sAme thaye. te devIra kSetramAM hIMdu musalamAnonuM bhayaMkara yuddha thayuM. rANA amarasiMhanI uttejanAthI rajapute utejIta thaI svadezanI rakSA karavA mATe vismayakara viratva sAthe yuddha karavA lAgyA, aneka kSaNa ubhaya pakSamAM bhayAvaha yuddha cAlyuM. ane pakSanA aneka sainike raNasaMgrAmamAM paDayA. paNa jaladIthI koInuM jayaparAjayanuM cinha dekhAyuM nahi. madhyAnha kALa vItI gaye. dIvAkara madhya gagana cheTha dhIredhIre utaratuM hatuM. te paNa tenA tejanI prakharatAne hAsa nahote, mogalanI tetie avAja karI saghaLI dizAo dhumapaTalathI DhAMkI dIdhI. kaI vastu nayanagocara thatI nahotI. raNavIra rajapute te gaMbhIra dhumapaTalane bheda karI mogala senAnI upara cAlyA. teonI pracaMDa gatine pratirodha megala senAthI thaI zake nahi. megala sainike raNamAMthI cAre tarapha palAyana karavA lAgyA. temAMthI ghaNo bhAga rajaputenA hAthathI maraNa pAmI raNasthaLe paDaye. e rIte samazna divasa yuddha cAlyA pachI rANA amarasIMhe mogala senA upara saMpUrNa vijaya meLavyuM. jaya meLavI te pitAnA nagaramAM Avyo. saMvat 1664 (I. sa. 1608) e devIranuM prasiddha yuddha thayuM. je raNavizArada rajaputethI megala senA parAjaya pAmI. te raNavizArada rajaputomAM rANAne kAke viravara karNa vizeSa parAkrama vALa nIvaDa hatuM. tenAja apUrva bAbaLe ane suMdara raNakoza rANAe mogala senA upara jaya meLavyo. te vIravara karNa thakI vizALa kaNavat gotra pedA thayuM. rajaputenA bAhubaLe mogala senA parAjaya pAmI kharI, paNa tethI mogala samrATa nirUtsAha thaye nahi te parAjayathI tene pracaMDa vidveSAgni saLagI uThaye. tenI yuddha pipAsA gaNI vadhI. eka varSa pachI eTale saMvata 1666mAM vasaMtakALe teNe pharIthI bhayaMkara yuddha karavAnI goThavaNa karI, abadulA nAmanA megala saradAranA senApati paNa nIce teNe rajapute virUddha eka megala senA mekalI. mogala senApati abadulAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa manamAM moTI AzA hatI ke meTI senAnI madadathI amarasiMha pitAne hastagata thAze. rANe amarasiMha paNa te saradAranI goThavaNa ane AzA vyartha karavA taiyArI karavA lAgyuM. raNapura nAmanA prazasta giripathamAM bane daLo ekaThA thayAM. kame ghera yuddha thayuM, raNavizArada tejasvi rajaputa svadeza premikatAthI adabhuta parAkuma sAthe yuddha karavA lAgyA. teoe megala senA vyuhane bheda karavA ceSTA karI. teonI ceSTA phaLavALI thaI. mogala senA vyuhane bheda karI. megalane dalita ane vidrAsita karI teo agrasara thayA. ghaNuM karIne saghaLI megala senA nipAtita thaI. mAtra thoDA sainika prANa laI palAyana karI gayA. phAlgana mAsanA sAtamA dIvase A yuddha thayuM. eka te dIvase, zizadIya kuLane nirvANanukha tejavalDi ekavAra pracaMDa teje prajvalita thaI gayo. mevADanuM teja javalaMta jyotimAM prakAzavA lAgyuM. te yuddha vyAvAramAM je je rajaputee parAkramanAM kAma karela che. te te rajaputenI nAmAvalI svadeza premika vIranI pavitra tAlikAmAM dAkhala karavA jevI che. mevADamAM devIra ane raNapura pavitra sthaLamAM gaNAyela che te banne raNasthaLamAM uparAuparI parAjya pAmavAthI samrATa jahAMgIra atyaMta gabharAmaNamAM AvI paDaye. thoDA rajaputoe tenI vizALa senAne parAjaya karyo. e vicAramAM te puro ciMtAtura thaye. te bane parAjyathI te bIlakula nirUtsAha thaye nahi te parAjayanA * kerIstA graMthamAM bIjA samayane ullekha che. te graMthamAM varNavela che je yurapanI yuddha yAtrA pahelAM te yuddha vyApAra banyo che. pherIstAnA te ullekha mATe mahAtmA ToDa sAhebane moTo saMdeha ane saMzaya che. - citoDa eka prAcIna nagarI che, te nagarI eka kaThina parvata pradezanA zire deze sthApita che, cAre dizAe daza bhAIla sudhI prAcIrathI te vidita che. Aje paNa te nagarImAM aneka suMdara devAlayo ane manorama mahelanAM khaMDero jovAmAM Ave che. te khaMDeramAMthI citeDanI AbAdInuM nidarzana maLI Ave che. temAM prastaranirmita suMdara staMbha sukhalabhAve hAla jovAmAM Ave che tenuM paryavekSaNa karavAthI mAluma paDe che je citoDamAM thoDAmAM ghoDe lAkha paththaranA gharo haze, nagaranA uparanA bhAgamAM caDhavA kevaLa eka mAtra sopAna che. te sopAna, kaThaNa nizciAtramAM modI banAvyuM che, te sopAna upara caDhI kamAnvaye cAradAranuM atikramaNa karavuM paDe che, citoDanI zrIvRddhinA samaye citoDanuM je gerava ane saudarya hatuM, te garva ane saMdaryanI pratI chAyAcitoDanA hAlanA vaMsAvavizeSamAMthI maLI Ave che. bhAratavarSanA eka rAjAe rANuM pAsethI te jItI lIdhuM, te vichata rANI ane tenA vaMzadhara cite cheDI yiAM giri pradezamAM vasyA, akabara bAdazAhanA zAsanakALamAM huM A pradezamAM Avyo tenA pitAe citaDane jaya karyo, dIrghakALa vyApI avarodha pachI cite vAsIo anAhAra mRta prAya thaI javAthI citeDa akabarane hastagata thayuM, ema je banyuM nahI te akabara citoDane hastagata karI zakatA nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ToDa rAjasthAna. vRttAMtanI ciMtAthI tenA rASa ane vidveSa vadhI gayA. vaLI eka senAdaLa taiyAra karavAno teNe saMkalpa karyA. teNe rANAnA baLa kSaya thAya ema ceAjanA karI, samrATa jahAMgIra hIMduonA bahumuLa saskArathI vAkIph hatA. samrATanu te AmatanuM kaiAzala phaLavALu' nIvaDayuM' nahi. rANAnA sahAyamaLanA kSatra karavA samrATa jahAMgIre, citADanA sihAsane eka rajaputane rANAnA ilkAba ApI abhiSeka karyAM. te rajaputanuM nAma sAgarajIta hatuM. e pAkhaDI rajaputa kulAMgAre zAdIyakuLane kalaMka lagADI samrATa akakharane pakSa pakaDayA hatA. jahAMgIre peAtAnA hAthe sAgarajItanA rAjyAbhiSeka kaye ane rAjya khaDaga tenA hAthamAM Apyu. navA rANA navI megala senAthI rakSita thaI citoDa dhvaMsarAzi upara rAjapaNuM calAvavA agrasara thayA. dudhaI mogaleAnA hAthathI agara jo ke citAno pUrNa mAtrA upara dhvaMsa thayA hatA. teA paNa tenI AbAdI je thADA mApa upara rahI jatI te kAMI sAdhAraNa nahotI. tenA praSTa gAravane aziSTa bhAga joi sara Tomasa nAmanA aMgreja te rANI elIjhAbetha upara je patra lakhyA che, te patranA sArathI citADanA avaziSTa gAravanI pratIti thAya che. rajaputa kulAMgAra sAgarajIe, peAtAnA pitRpurUSonA pranaSTa gAravanA dhvaMsarAzi upara potAnuM kSaNabhaMgura siMhAsana sthApyuM. dagdhamarU smazAna jevI citADapurIe Aja eka jAtanI aSTa pUrva zeAbhA dhAraNa karI. paNa samrATe je AzA hRdayamAM poSI hatI te AzA saphaLa thaI nahi. zAthI ke koi paNa mevADa vAsIe amarisaMhanA pakSa cheDayA nahi. kAi paNa nivAsI kaiAtuhaLanA vazavat thai sAgarajIne jovA Avye nahi. atikavye maneAvedanAthI pIDIta thai e nazIkha sAgarajI sAta varSa citADamAM rahyA potAnI duravasthA joI pote manaththugdha thavA lAgyA. je citADapurIne, tenA pUrva purUSo, peAtAnA bAhubaLe hastagata karI zakayA hatA. Aja pAte sAgarajI e citADapurInA sihAsane yavanAzI abhiSikta hatA. abhiSikta thayA temAM zu leAya thayA? Dagale pagale sajAtIya lokonA te vidveSa bhAjana thayA. tene pAtAnuM sAmarthya, svAtaMtra ane vIratva nahAtu, megala samrATanI maherabAnIthI teNe te siMhAsana meLaLyu hatu, ane megalanI maherakhAnI upara tenI rakSA hatI. tyAre have tene, te siMhAsanathI lAbha zu! e rIte judI judI jAtanI ciMtAthI sAgarajI zekAtura thavA lAgyA, te keI rathaLe paNa sthira thai beThA nahi. citADamAM te je vastu jotA, te joi tenA manazAM viSaya pIDA thAtI hatI. te saghaLI ciMtAnA viSa dazane, te khIlakula adhIra thai paDayA. potAnI kApurUSatAne ane rAjamAnyatAne hajhAre dhikkAra ApavA lAgyA, cAre dizA tene zunyamaya lAgI, sa`sAra adhakAramaya thai gayeA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa 279 mevADanA staMbhe joI tenuM hRdaya kaMpita thavA lAgyuM. tenA purva purUSoe hIMdu vidveSI rAjAo upara jaya meLavI, te saghaLA garava taMbha sthApyA che, te garava staMbhane malina karavA Aja sAgarajI pedA thayo. sAgarajInuM hRdaya kAyama ciMtAtura rahetuM hatuM. e rIte saMtata nIpIDIta thaI eka divasa sAgarajI umata je thaI gaye. bhaTTa graMthamAM lakhela che je ekavAra gaMbhIra madhya rAtrIe, bhImakAra bharavA sAgarajInA samakSa AvI ubhe, ane te kaI svare bole che " durAcAra ? rajaputa kuLAdhama? A pA5 rAjyane hamaNA parityAga kara ? nahita tArU maMgaLa thAze nahi." citaDapurImAM anutama sAgarajI bahu divasa rahI zake nahi. teNe pitAnA bhrAtRputra amarasiMhane belAvI citeDane rAjya bhAra tenA hastamAM seye ane viSamaya dAyitvamAMthI chuTI, te vijana, kaMdhara girizaMga upara jaI vizrAma karavA lAge. paNa tethI tene zAMti maLI nahi, thaDA samaya pachI samrATanA hukamathI te dillInI rAja sabhAmAM AvyuM. jahAMgIre tene yacita tiraskAra karyo. te tiraskAra, viSadigdha tIvra zarajALanI jema tenA anutApa dagdha hRdayamAM paDe. bhayaMkara yaMtraNAthI te adhira thaI paDe. te sabhA sthaLamAM pitAnI charIthI pitAne hRdayapiMDa kApI samrATanA samakSa te maraNa pAme. e rIte svadezadrohI vizvAsaghAtakanuM upayukta prAyazcita thayuM. mAtA pRthvI eka moTA bhAramAMthI chuTI. amarasiMha, pitR purUnI lIlAthaLI citA purI pAme. paNa tene sahAya nahotI. saMbaLa nahotuM, tyAre konI madadathI te citaDapurInuM rakSaNa kare. citaDapurIne pAmavAthI je mahAnaMda thayo hato, tethI te thoDA rAjamAM vaMcita thaze. AnaMdanI sAthe prANa thakI paNa vahAlI svAdhInatA te hArI beThe. raNe citaDane parityAga karI parvata pradezamAM vasavA lAge. duradarzaya amAtmA pratApasiMhanuM bhAvI darzana egya phaLe pariNAma pAmyuM, thoDA samayamAM gitahoTa kuLanuM svAdhInatA ratna apata thayuM. citaDapurI pAmavAthI mevADanA ochAmAM ochA eMzI kalAo ane eka nagara pAme. te saghaLAmAM aMtalA nAmane kile tenA hAthamAM je rIte A te rItanuM vivaraNa A sthaLe ApavuM saMpUrNa yogyatA bhareluM che te kITale jItI levAnAM samayamAM mevADanA be zreSTha sAmaMta saMpradAyamAM bhayaMkara pratidrudritA cAlI hatI. tenuM vivaraNa paThanIya che kaMdhara eka vicchita che te pArvatI ane caMbalanA saMgama sthaLe sthApita. - teja sAgarajInA kulAMgAra putre svadharmane tyAga karI vana dharma svIkAryo hato. tenuM nAma mahAbatakhAM hatuM. jahAMgIranA rAjyakALamAM mahAbatakhAM sAhasika senApati hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. jahAMgIranA bhaya kara trIjo yuddhAdyAga sAMbhaLe. rANA amarasi'hu joie teTalu lazkara vadhAravA lAgyuM paNa megala lekanA AvavAnA vilaba joI teNe keTalAMka gAmaDA ane eka killA, mogalanA hAthathI laI levA saMkalpa kace yuddha yAtrAnAM saghaLAM AyAna taIyAra thayA, eTalAmAM senAdaLanA samUkha bhAgane adhIkAra bhogavavA mATe cadAvat ane zakatAvat rajaputa kuLavacce mATe saMgharSo pedA thayA, caMdAvat rajaputeA jeSTa hatA, AjasudhI teeja te adhikAranu samAna bhegavatA hatA. paNa zakatAvata rajaputA puSkaLa parAkramavALA nIvaDavAthI e adhikAra bhAgavavA teoe darakhAsta karI. rANA amarasiMha ubhaya sakaTamAM paDayA. kayA sapradAyanA hAthamAM te adhIkAra ApavA tene te nirNaya karI zakayA nahi, eka saMpradAyane samAnita karavAthI khIjo saMpradAya bedIla thaI peAtAnA pakSa DIde tema hatuM. TukAmAM ane saMpradAyanuM Anukulya thAya teAja rANAnu saMkaTa dUra thAya tema hatuM. teNe aneka kSaNa vicAra kaye maMtrIe sAthe aneka tarkavitarka karyAM. paNa koI rItunA nizcaya thayeA nahi tene muMgA joi, banne sapradAyavALAoe khaDaganI sahAye, te vAtanA cukAdo karavAnu sthira karyuM, eTalAmAM rANA amarisaMha elI uThayA. je je sapradAya atalA killAmAM pesI zake te saMpradAya te adhikArane bhAgI thAya, rANAnu evu evu sAMbhaLI caMdyAvata ane zakatAvata atalA killA tarapha cAlyA. 280 rAjadhAnI purva dizAmAM nava kepa upara e killA hateA. atalA eka cI bhuminA mAthA upara ALye tenI cAtarapha kATa hatA, te kATa pASANamaya hatA tenI upara vacceAvacce eka gALAkAra rakazALA hatI. kijJAnAprAMta dezamAM kITTAnA mULa bhAgane dhAta karI eka taraMgiNI vahetI hatI. atalAmAM madhyamAM durgaMrakSakanI aTTAlikA. e aTTAlikAnI cAre tarapha khAie hatI. atalAmAM pesavA mATe kevaLa eka khAra hatuM. paroDhIyuM zarU na thayu tenI pahelAM vivAda karatA e sAmateA pota potAMnu senadaLa laI, aMtalA tarapha doDayA. aMtalA kille yavananA kabajAmAM hate. je vIra, yavanAnA saMhAra karI aMtalAne kamaje kare, teja lazkaranA gAravanA mugaTa mAthe pahere, tenAja hAthamAM mevADanA senAdaLanA saMmukha rakSaNabhAra soMpAya tema hatuM. sUrya udita thayA. tenI udabhinna razmi rAjI kSa zIre ane pata zire krIDA karatI hatI. eTalAmAM zakatAvata rajaputA atalAnA killAnA dvAradeze AvI pahoMcyA teoe zatru upara ati bhAve humalA karyo. paN yavanA tene abhiprAya jANI, thoDA samayamAM hathIyAra laI ubhA thayA. temAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasihanuM siMhAsanArohaNa 281 bane daLa vacce ghera yuddha cAlyuM. caMdAvat rajapute mArga bhulI eka moTI parvatanI taLeTImAM jaI caDhayA, te durgama pradezamAMthI nIkaLavAne raste na mAluma paDavAthI teo aMhI tahIM bhaTakavA lAgyA. eTalAmAM teoe eka bharavADane je, bharavADane pitAne prathama darzaka banAvI temAM thoDA samajyamAM aMtalA tarapha AvI pahoMcyAM. caMdAvat rajaputoe potAnI sAthe lAkaDAnI nisaraNIo rAkhI hatI. te nIsaraNIo killA upara lagADI caMdAvata rajaputo killA upara caDyA. paNa yavanenA pheMkelA geLAnA prahArathI caMdAvat rajapute nIsaraNa uparathI khalita thaI nIce paDayA. vidhAtAe, teonA bhAgyamAM, senAnA agra bhAgane adhikAra lakhe nahote, keme banne daLanI pracaMDa gati pratirUddha thaI. caMdAvat ane zakatAvata rajaputa zatruo sAthe laDavA lAgyA. zakatAvata saradAra eka moTA mAtaMga upara caDI beThe hate. bIje kaMI upAya na dekhatAM teNe killAnA dvAra tarapha te mAtaMgane hAMka moTA nAdakarI, te raNamAtaMga. killAnA daravAjA tarapha cAle. killAnA daravA jAnA bAraNAmAM moTA moTA khIlA hatA tethI bAraNuM te devA, mAtaMganI ceSTA vIphaLa thaI. aneka zatAvata vIro zatrunA hAthe marANA. paNa zatAvata saradAra tethI nirUtsAha thaye nahi. akasmAta gaganamaMDaLa vidyArita karI, caMdAvat paze ghora jayanAda karyo. zaktAvatuM saradAranuM hRdaya kapita thayuM. te potAnA raNamAtaMganI pITha uparathI utaryo ane daravAjAnA bAraNunA khIlA upara caDI uparanA khIlA upara besI ne hAthInA mAvatane be. hAthIne mArA sAme hAMka, ' nahite tArUM mastaka chedana karIza. mAvate pitAnA dhaNIno hakama pALe. yaMkara gajarAja kaThera baLa sAthe te baMdhathayelAM bAraNAM upara paDaye. tenA bhISaNa vega vALA pAtathI bane bAraNAM khaMDavikhaMDita thaI bhAMgI gayAM, zaktAvata saradAra paNa te bAraNAM uparathI paDI maraNa pAme. paNa tenA mRtyuthI tenA sainikone kAMI paNa anutsAha thayo nahi. daLa pati para maraNa pAmyuM. tenuM muDaduM bhUmi taLe cagadAyeluM joI teono drata tene laI levAmAM, nahe. te dhuLamAM kharaDAyela dhaNInA maDadAne cabadI teo pracaMDa vege, ughaDelA dvArathI killAmAM piThA. AvI rItane AtmatyAga svIkArIne paNa zakatAvatuM saradAra pitAnA saMpradAya mATe te divase saMmAna pAme nahi. caMdAvat saradAra zatrunA geLAthI nIsaraNa uparathI paDI maraNa pAmyuM. tenA badalAmAM bIje saradAra tenAM ThekANe nImAye, tenuM nAma vAMdA ThAkora hatuM. jeonA manamAM mAyA mamatA detI nathI teomAMthI vAMdA ThAkora eka hate. te jevo vIra hatA tevoja nibhIka ane tejasvI hato, te killo upara caDaye hAthamAM rahela bhayaMkara khaDagadhArAe zAne? te saMhAra karavA lAge chevaTe hIla, hIrAla, evA zabdo bolI, te jayathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 TeDa rAjasthAna. ukuLa thaye. caMdAvata rajapute aMtalA kille jItyA caMdAvat saradAra citakAra karI belI uTha, caMdAvat rajapute aMtalAne kile jItyA, mevADanI jaya patAkA aMtalAnA killA upara pharakavA lAgI. rANA udayasiMhanA vIza putra hatA. temAM zakatasiMha bIjA naMbarane putra hatA. zakitasiMha bAlyAvasthAmAMthI nibhaka ane tejasvI nIvaDe. bAlya kALanI sukumAra avasthAmAM tenA vaivananI tejasvitAnI ane nirbhakatAnI rekhA pAta thaI hatI. ema kahevAya che je zakitasiMhanI kaSTI gaNanAmAM jozIe gaNIne kahyuM hatuM je " zakatasiMha mevADane kalaMkasvarUpa thAze" jozInuM bhAvi kathana yathArtha nIvaDayuM. rANe udayasiMha tyArathI zakatasiMha upara vizeSa virAga rAkhavA lAgyuM. paNa apatya snehanA vaze te tenA upara asadAcaraNa karI zake nahi. paNa kALanI vicitra gati. zaktasiMha pitAnuM cakSuzuLa thaI paDaze. eka samaye tene pitA apatya snehano tyAga karI tenuM mAthuM kApI nAkhavA tatpara thayo hato. zaktasiMhanA bAlyakALanA nibhIkapaNAnuM eka vivaraNa jovAmAM Ave che. sukumAra vayamAM pItAnI pAse besI ekavAra bAlaka sulabha ramata karatuM hatuM. te samaye eka astrakAra navI charI banAvI te laI rANAnI pAse Avyo. vaNamA suma pAMdaDA laI tene kApI: charI vagerenI tIkSaNatAnI parikSA karavAne rIvAja che, te anusAra te navI charInI tIkSaNatAnI parikSA karavAnI goThavaNa thaI. eTalAmAM bALaka zaktasiMhe te charI astrakAra pAsethI laI lIdhI ane kahyuM "bApA! asthimAMsa kApavA mATe A charI nathI" bolatAM bolatAM teNe potAnA sukamaLa hAtha upara te charI besArI. tIvra vegathI rUdhIra nIsaravA lAgyuM. lehathI tenuM Asana bhIMjAI rAtuM thaI gayuM. zaktasiMhanA sukumAra mukha maMDaLa upara kaI rItanAM glAninAM cinha mAluma na thayA. te joI sabhAnAM leke judAjudA tarka vitarka karavA lAgyA. rANA udayasiMhanA hRdayamAM je bhAva utpanna thaye te te udayasiMha jANatuM hatuM. teNe takSaNa zaktasiMhanuM mAthuM kApI nAkhavA AjJA ApI. tene kaThera hukama pALavAne ekadama goThavaNa thaI. bAlaka zaktasiMhane vadhyabhUmi upara laI gayA. e samaye sAlabrAsaradAre rANAnI saMmukhe AvI jAhera karyuM, mahA rAja ! kRpA karI A dInanuM nIvedana sAMbhaLe ! mArI upara maherabAnI karI Ape aneka vAra mane varadAna ApavA IcchA batAvI che, upayukta samaya na AvavAthI varadAna mAgyuM nathI. A samaye mAre upayukta samaya Avyo che. eTale ke dayA karI A dInanI kAmanA purI, dInane caritArtha kare. rANAe akapaTabhAve kahyuM sAlaMbAnAtha ! tamAre abhIlASa che. jAhera kare! huM hAla ApanI abhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiM'hanu sihAsanA rAhuN 283 lASA purI karI Apu ! sAmaMta ziromaNInA hRdayamAM AzAnA udreka thaye te hiMmata dharI khelyA. mahArAja ! huM artha cAhateA nathI, gArava cAhatA nathI uMcI padavIne cAhateA nathI, mArI ekaja prAnA che je rAjakumAranI prANadaMDanI AjJA mokuph kare. mAre putra nathI kanyA nathI. mArA vipula vaibhavanA keAI utarAdhIkArI nathI. hAla rAjakumArane dharmaputra TharAvI caMdAvata getrane anaMta nAzamAMthI bacAvavA cAhuM chuM. mahArAja kRpA karI A dInanI vinaMti svikAraze| udayasiMhe rAjakumAranI prANadaMDanI AjJA mekupha karI. sAla'brAdhipatie zaktasiMhane dharmaputra TharAjyeA. vRddhAvasthAmAM sAla prAdhipatinA peTe eka putra ane putrI pedA thayA. te samaye rANA pratApasiMhane eka dUta zaktasihune AlAvavA Aye. zaktasi' ane pratApasi'ha anne bhAie ekaThA maLyA. zakatasiMha pAlaka pitA caMdAvata saradAranI rajA lai potAnA bhAi pratApasiha pAse rahevA lAgyA. paNa dArbhAgyavaze teonuM saiAhAda lAMbA vakhata cAlyuM nahi. ekavAra banne bhAIo mRgayA vyApAramAM guMthAyA hatA. lakSya saMbadhe anne bhAiAmAM dhAra vivAda cAlyA pratApasiMha tIvrasvare elyuA ? Ava medAnamAM Ava ! kevuM khANu vya gayu che jo ! zakatasiMhanA mastakanA eka keza paNu kapita thayA nahi. te avikRta svare khelyA " cAle! AvA medAnamAM ! cAlA. eTalAmAM anne bhAinu dvaMdva yuddha thavA lAgyuM. zizeAdIyakuLanA sava nAza thatA joi saghaLA leAka digmUDha thaI gayA. kAI teone vAravA gayuM nahi. gilhATakuLanA parama mitra pureAhita te joI tyAM doDA AnyA, laDatA be bhAIo vacce te AvI ubheA rahayA. judI judI jAtanAM miSTa vacane kahI teNe tene te kAmathI baMdha rAkhavA ceSTA karI. paNa tenI ceSTA vikLa thai gai, tyAre purohite charI lai pAtAnA hRdipaDa chedayA. ane tenA madhyamAM paDayA. brahmahatyA thai purohitanA pavitra caiANite rAjakumAranA vimala carita kalakita thayAM, brahmahatyAnuM mahApAtaka tenA zira upara AvyuM. tyAre mAhAMdha bhAIonI AMkheA ughaDI, pratApasiMhe, mevADanu rAja cheDI devA, zakatasihune hukama ApyA, tejasvI zakatasiddha temAM saMmata thaye, moTAbhAinI caraNavadanA karI teNe mevADanu rAjya cheoDayu, zakatasiMha pratApasiMhanA bhayakara zatrune jai maLyuM. pratApasiMhe, marelA purAhitanI aMtyeSTi kriyA karI tenA putrane bhUmivRttinuM dAna karyuM te dIvase anne bhrAtAnA viyeAga thayA, tyArapachI aneka dIvase zakatasihu mA bhAI pratApasiMhanI prANa rakSA mATe khArAsAnI mulatAnI be sainikAnI vAMse rANA pratApasiha pAse AvyeA. te divase bannenu' subhAnRtva sthapANuM. zaktasi'hunA sattara putro hatA. te sattara putrAmAM ekatA ane bhAtRbhAva nahAtA, je divase te A jagatamAMthI vidAya thai gayA. te divase tenA putrAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 TaDa rAjasthAna, dhumAyamAna vidveSa agni pracaMDavege saLagI uThe. tethI teomAM aMtavida thaye. pitAnI aMtyekakiyA karavA eka pUtra bhaNajI zivAya saghaLA putra nadI tIre gayA. aSTikriyA karIne saghaLA vanasarora killAmAM AvavA lAgyA. raNajIe prathamathI killAnA dvAra baMdha rAkhyAM hatAM. teo killAmAM pesI zakyA nahi. teNe bhaNajI vagerene vAraMvAra bolAvyA paNa bhaNajIe dvAra kholyAM nahi. bhaNujIe killAmAMthI javAba A. " tame saha bIjA sthaLe Azraya zodhe A sthaLe tamane rahevAnuM sthAna nathI." mAre ghaNAnAM peTa bharavAnA che, zatasiMhane bIje pUtra acaLa bahu lobha pApe. te namra vacane bolyo. " tame ekavAra kIllAnA bAraNAM ughADo " ame amArA jI putra astrazastra vigere laI bIjA sthaLe jaIe, tethI kIllAnA bAraNAM khullAM thayAM acaLa pitAnA paMdara nAnA bhAIone laI asazastra parivAra veDA vagerene saMge saghaLAnA parivAra sahita IDara rAjya tarapha cAlyuM. acaLanI strI garbhavatI hatI. eTale ke tene laI meTA sAvadhapaNathI javAnuM hatuM. teo pAleDa nAmanA sthaLanI pAse AvI pahoMcyA eTalAmAM acalanI vanitA prasavavedanAthI pIDA pAmavA lAgI eTale te saghaLA tyAMthI AgaLa vadhI zakyA nahi. teoe pAleDanA zanigurU saradAra pAse Azraya mAge. evA saMkaTamAM te saradAre teone Azraya Ape nahi. te sthaLe jAnhavI devInuM eka bhagna devAlaya hatuM. teoe te jIrNa maMdIramAM Azraya lIdho. tenA eka khuNAmAM jaI teoe Asvajana prasavA strIne suvADI. te samaye pracaMDa vege musaladhAra varasAda paDavA lAge. te tophAnamAM maMdIra kaMpavA lAgyuM. maMdIranI bhItamAM rahele eka meTo zIlAkhaMDa smalita thaye. te jaNavAnI avasthAvALI strI upara paDavAnI taiyArImAM hatuM. akhIlanA nAnA bhAI bale pitAnA mastaka upara te upADI lIdhe. tenA bIjA bhAIo pAsenA vanamAM jaI eka bAvaLanuM jhADa kApIne lAgyA, te bAvaLanuM lAkaDuM te paDatA patharanI nIce TekArUpe mukI dIdhuM. vizvamAtA jAnhavInA bhagna maMdIramAM te bhayaMkara dugamAM zakatAvata vIra akhIlanI patnIe eka navakumArane prasava Aye. te navakumAranI AkRtI joI te saghaLA judIjudI AzA piSaNa karavA lAgyA. ane saghaLAe ekamata thaI tenuM nAma "AzA" rAkhyuM. mahAmAyA jahatanayAe teo upara saMtuSTa thaI AzApUrNa karavA mATe teone darzana ApyAM. tenI maherabAnIthI navaprasUtI strInA zarIramAM adhIka jera AvyuM. teo sahu IDaranA tarapha cAlyA. regya samaye saghaLA IDaramAM pahoMcI gayAM. tyAMnA zAsanakAe teone paramAdare Azraya Ape, teonA bharaNapoSaNa mATe upayukta bhUmiti teNe ApI. IDaranA zAsanakatA rAThaDa rAjanA saraLa ane sukhAvaha vyavahArathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa saMprIta thaI, akhIla pitAnA bhAIo sAthe AnaMdathI te rAjyamAM pitAne kALA kaDADavA lAgyo. te samaye rANA pradhAna saciva prasiddha jainapITha zatruMjaya thakI pAcho AvatAM eka nizA tyAM gALavAne rahyA. te parivAra sAthe paTa maMdIramAM tyAM rahela hatA. rAtrInA puSkaLa varasAdathI tenuM paTamaMdIra uDI javAno saMbhava che. bhayathI maMtrIvaranA prANu javA lAgyA. te bhayaMkara dugamAM AtmarakSA mATe kaI rItane upAya zodhI zake nahi. bala vigere bhAIoe AvI maMtrIvarane te moTI ApattimAMthI bacAvyo. teonuM te parahitAnuSThAna joI sacIvavare ghaNoja AnaMda mAnya. teNe teono paricaya puchaye. tenA pratyutaramAM saghaLI bInA jANI te bolyo " tame aMhi rahe che tethI tamArI zobhA nathI" cAle ! udayapuramAM cAle ! huM nizcaya karI kahuM chuM je mahArAjane kahI sAMbhaLI tamane upayukta pada apAvIza paNa teo tenA anurodhe saMmata thayA nahi. rAjAnA nimaMtraNa vinA javuM teone yukata lAgyuM nahi. TuMkAmAM adhIka dIna. teonuM tyAM rahevuM thayuM nahi. didilaaranA virUdhe talavAra levA mATe amarasiMhe te samaye senA saMgraha karyo. teNe teone bolAvavA dUta meka. te dUtanI sAthe teo udayapuramAM AvyA. udayapuramAM AvI zaktAvata rajaputoe je kAma karelAM che. te kAmo sAdhAraNa hoI purepurI rAjabhaktinAM mAluma paDayAM che. yavana sAthe eka samaya rANAnuM yuddha thayuM te samayamAM rAtrIe giri pradezamAM chAvaNI rAkhavA rANAne pharaja paDI hatI, zItakALanI rAtrI, vaLI tuSAra maMDita giri pradeza evI avasthAmAM rANAne kaI rItanI harakata na thAya tenA mATe che ane bale DhagalAbaMdha kASTa lAvI agni karI caNAnI dADhanI pIDA maTADI hatI. bhaTTa kavinA graMthomAM dha ane balUnA parAkramanAM ghaNAM vivaraNa jovAmAM Ave che. je divase bhayaMkara saMgharSamAM guMthAI zaktAvata ane caMdAvata rajaputa aMtalAnA kIllA tarapha gayA hatA. te divase vIravara bale zaktAvatanA daLanI senA nAyakatA lIdhI hatI. agara jo ke meTa bhAI bhANajI te yuddhamAM hato. agara jo ke teNe Atmaurava levA prANa ApI ceSTA karI hatI. te paNa zaktAvita ba3nA vIratva pAse tenI ceSTA phaLavatI thaI nahi. jyAre viravara badale, te aMtarALa durgamAM Atmotsarga , jyAre te virATa durga yavananA hAthamAMthI khalita thayuM. tyAre vAkaLanA sAmaMta rAjAe, te zubha samAcAra rANAnI pAse pahoMcADyA tyAre rANAe saMtuSTa thaI te vIrana. vIratvanI ghaNI prazaMsA karI. zatAvata rajaputonI te vIratA ane tejasvitA, Aja ghaNe daraje kama thaI gaI che. ALasa ane aphINanA sevanathI teonA vaMzadharo Aja ati hIna ane akarmaNya thaI paDayA che. te paNa teo saMmAna sUcaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 TADa rAjasthAna. abhivAdanathI, Aja paNa vaMcita thayA nathI. vIravara khalle moDhA mAtaMga upara caDhI durgAdvAranI sa mukhe Atmavisarjana karyuM. tenA bIjA cAra bhAI akhileza ceAdha dakhala ane caturthAMNe potAnA jIvanane utsaga karyAM ane bhAinI vAMse gayA. zaktasiMhanA mATe putra koi kAraNathI rANAnA virAgabhAjana thayeA. tethI aDurniza dArUNa zeAkamAM rahetA hatA. paNa tevI avasthAmAM te adhika divasa rahayA nahI. aSTadevanI suprasannatAthI te rANAnI maherabAnI dRSTimAM paDayA. bhAMDIranA rAThoDe rANAnuM sakhta apamAna karyuM hatuM. tethI zaktAvata saradAra bhaNujIe pAtAnI senA sAthe lai tenA kIllA upara humalA karyAM. rANA, tethI bhaNujI upara parama saprIta thayA. rANuAe tene bhAMDIranA killA vInasara sAthe bheLavI InAmamAM ApyA. vIravara zaktasiMhanA samayathI te AjanA samaya sudhI eka'dara daza saradAroe ekatre zaktAvata kuLa upara zAsana calAvyuM. - prayAjana vaze khIjA prastAvanA anuzIlana ApaNe pravRta thayA. have mukhya viSayanA vivaraNamAM ApaNe pravRta thayA chIe. zighedIya vIra amarisaMha thakI : zaktasi Mha 1 bhaNa dayALa, vIra, mAna, gAkuLadAsa, purU Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ---------- www.umaragyanbhandar.com Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasi'hanu' si'hAsanArohaNa. 287 uparAuparI traNacAra vAra samrATa jahAMgIra parAjIta thayA. satrATa jahAMgIra bahu satrAsa pAmyA. paNa te nirUtsAha thayA nahi. teNe upayukta ilAja senA niveza karavA mATe lIdhA. gheADA samayamAM teNe eka meATI megala senA taiyAra karI. duSa rajaputAnA zI rIte parAjya thAya tenA uyAyA te ceAjavA lAgyuM. ajameramAM jaI rANA upara humalA karavAnuM teNe sthira karyuM. te vizALa senAnA pa vikSaNanuM sUtra khuda jahAMgIre potAnA hAthamAM lIdhuM. samrATe potAnA putra pAravejane senApatinA pada upara nimyA. ajamIramAM senAdaLa ekaThuM thayuM,tyAre samrATa jahAMgIre potAnA prIya putra pAravejane kheAlAvI kahyuM" khaccA ,, A samaye tArA khaLAbaLanA paricaya thAze. joje Aja te garvita rajaputa vIravaranA da cu karI deje paNa mArI eka vAta bhulIza nahi, rANA amara ke tenA jeputra kaNa tArI sAthe sAkSAt karavA Ave te tuM tene upayukta mAnathI ane savarDsa tAthI grahaNa karaje. jo je ! rAja samAna ceAnya ziSTAcArane vyatyaya na thAya tema karaje tArA unmata sainike mevADa rAjayanI kSati na thAya tema karaje ? samrATa jahAMgIranI AzA, AkAza kusumanA jevI pariNAma pAmI, te phaLavALI thai nahi. pAtAnA senAbaLanu dADha ane Adhikaya joi teNe manamAM ANyuM hatuM. je mevADapati amarasiMha yuddhathI khadha thaI tenI sAthe salAha karaze. e rItanI amulaka ciMtAne hRdayamAM sthAna ApI samrATa jahAMgIra brAMta thaI gayA. dezavarI yavanAne vizALa senA sAthe mevADa upara caDhI AvelA joi rANA amarasi'hu pracaDavIya ane utsAhe utsAhIta thayA, te peAtAnA sAmaMta saradAre ane rajaputa senAne laI vavanAnI saMmukhe cAlyA, ArAvallInA dvAra svarUpa eka prasiddha girimAmAM anne senA saMmukha thaI usI rahI. te girimAnuM nAma kSemanara. A sthaLe aneka rajaputa vIrAe svadezanA uddhAra mATe prANa ApyA hatA. te pavitra kSemanakSetramAM + vikramakesarI rajaputarAja potAnA raNu visArada sAmata saradArane laI pracarDa mogala senAnI gati rokavA taiyAra thai gayA. ane senA vacceghAra yuddha thayuM. vizALa mogalasenA, keTalAka rajaputavIrAnu pracaMDakhaLa rokI zakI nahI. yavanasenAnA chatra bhaga thayA, tenA sanikA cAre tarapha palAyana karavA lAgyA, keTalAka sainiko rajaputanA hAthathI mAryA gayA. jee rajaputanA hAthathI palAyana karavAmAM khacca!, tee ajamIra tarapha cAlyA gayA. te divasa, mevADanA pakSanA eka zubha divasa hatA. te divasa. zizAkriyakuLaneA sArA mahAyAganA dIvasa, te divasemehadhamegalasamrATanInidrAbhAMgI. tenuM vizALa senAdaLa * i. sa. 1911 mAM e yuddha ghaTanA ghaDI. x dAsAhebe brAMtithI kSema narane brahmapura nAme kahI dakSiNA pathamAM eka nagara kaheluM che pherIstA graMthamAM paNa agrejI abAdamAM sAhebe evIrIte aneka bhra ane subAda kahelache Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 TaDa rAjasthAna. daLAI gayuM. tenA priya putra pArejanuM jIvana meTA saMkaTamAM AvI paDayuM hatuM paMDitavara abulaphajale kahela che je "rAjakumAra pAreja yuddhakSetrathI palAyana karI gaye. paNa kALakuTa girimArgamAM paDI maTI vipadamAM paDaye. zAhajAdo aneka kaSTa prANa laI palAyana karI gaye, e rIte megala senA, rajaputothI hAra pAmI. paNa mogala samrATa jahAMgIre, pitAnI dainika lipimAM e satyane apalApa karI kahela che. "lAhoramAM mArI sAthe maLI javA mATe. me pArajane yuddha yAtrA cheDI, mArI pAse AvavA kahayuM hatuM, ane rANAnI gatividhi jevA mATe pArevejane keTalAka saradAra sAthe tyAM rahevA meM AjJA ApI, dhanya! satya saMdhatA AtmAmAnane parihAra karavA, samrATa jahAMgIre, satyane apalApa karI, vizvanI cakSumAM dhula nAMkhI che. parAjIta pAreveja, palAyana karI, avanata vadane pitA pAse pahoMcyA. samrATa jahAMgIre tenA putrane senAdhipatya upara nImI megalanI virUdhdha meka. vAraMmavAra parAjaya thavAthI tenuM hRdaya kodhathI ane chaghAMsAthI bharAi gayuM, manamAM saMkalpa karyo je rajaputa rAjanA hRdaya zeNita kodha ane chaghAMsAnuM zAMti vidhAna karavuM. temATe samrATa jahAMgIre yavana vIra mahobatakhAne potAnA pitra sAthe eka mahebatakhAM eka pracaMDa zura hato. tenA bAhubaLanI madadathI samrATa jahAMgIre aneka yuddhamAM jaya meLavyuM hatuM. mahobatakhAne rajaputa virUddha mekalI samrATa jahAMgIre jayanI AzA rAkhI hatI. samara vizArada rajaputa vIrenA pracaMDa bAhu baLa pAse baLadarapita mogala senApati parAjIta thaye. pAvejane putra paNa raNa kSetramAM potAnA daLa sAthe zayana karI gaye. paNa tejasvi megala samrATa nirUtsAha thaye nahi. tenI pracaMDa akSohiNI kSaya pAmI nahi. eka senAdaLa patita thayuM. tenA ThekANe bIjuM senAdaLa AvI gayuM be traNa senA ekaThI karI teNe rANA Upara humalo karyo. rANAe tenA saghaLA humalA vyartha karyo. paNa rANAnuM kAMI thayuM nahi. je saghaLAM raNa dakSa hatA temAMthI eka eka raNAMgaNe suIgayAM. rANAnI madada kama thavA lAgI, have kaI vIra purUza rahaye nahi, koI ye rahaye nahi. je bAkI rahyA hatA te samara vidyAmAM kALa nahotA. rANe teone laI jahAMgIranI senAnI virUdhe taye. te saghaLA rajaputa, pracaMDa megala senA sAgaramAM kudI paDyA. teonA e vIrya vALA kAmathI megala senAmAM bhaMgANa paDayuM. vIra puMgava pratApasiMhanA paraloka vAsa pachI rANu amarasiMha, yavanonA virUdhdha raNa kSetramAM utarI satAvAra jaya meLavyuM, paNa A samaye citoDanuM bhayaMkara saMkaTa hatuM. have reSAMdha samrATe, pitAnA catura putra khuramane rajaputa virUdhe meka tejabhAvI zAhajahAna, teNe nAnI umaramAMthI yuddha vidyAmAM pAradarzitA meLavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasi'hanu' si'husanArApujI 4% hatI. je divase, samrATe tenA nApatitva abhiSeka karavAmAM dila zA de rajaputAnu bhAyagagana eka dhanajAthI Acchanna thai. saghaLI jAti eka bhukaMpe kapita thai. A bhayakara sakaTamAM cittArInI kANu rakSA kare ? Aja mevADanI avarathA zocanIya--meADanA kASAgAramAM dhana na hatuM, kIllAmAM sainya nahAtu, atrazALAmAM astra notuM. mevADanuM adhaHpatana ani vAyuM hatuM. adhaHpattana anivArya haiAthI zuM mevADa bhUmi vizva vInA zatrunA kakhajAmAM jAya kharI ! mogala samrATa saghaLA rajaputtene su'khalIta karI zake kharA ! mevADanI vIma`DaLI, kramekrame satara yuddha laDI anaMta nidrA karI gaI. have mevADamAM je asakhya mAnavane vAsa che te mAnave zuM nirjIva ! te zuM nirjIva mAMsapiMDa ! vIprasU mevADabhUmie zuM mAMsapiDane sava kaye ! jenAM khALA ane rI, jaganA samakSa vI, mamatA, khatAvI gayela che, te meDabhUmi zuM Aja vinA vivAde yavane jItI jAze ! ema te banaze na huM. teoe hajI sudhI pratApasihanI dIptimayI smRti cheADI nathI. zatrue bhaya kara veSe najadIka hatA. zatrue mevADane khALI nAkhaze, rajaputeAnI prANavallabhAne luTI leze, mevADanA saghaLA leAkeAmAM te ci'tAnA udaya thayeA. saghaLAe pratijJA karI ke jyAMsudhI jIvana raheze tyAMsudhI mevADabhUmi zatrunA hAthamAM nahi jAze. raNAMgaNamAM zatrunA hAthe prANu gheADavA behatara paNa jIvatAM rahI jananI janmabhUminI duravarathA jevI behatara nahi. AvI kaThora pratijJAmAM khaMdhAI saghaLA rANA amarasiMhanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. keTalAe, rAjabhaDAra paisAthI bharI dIdhA. strIoe pAtAnAM ghareNAM vecI tenAM nANAM rAjabhaDAramAM bhacAM. khetAM jotAM rAjyabhaDAra paisAthI bharAi gayeA. te nANAnI madade thADA samayamAM yuddha sAmagrI taiyAra karI, sainya sAMmAne lai mogala senAnI sAme javA agrasara thayA. theDA samayamAM banne pakSa vacce ghAra yuddha thayuM. rajJAnahita rajapute megalanI sAthe yuddha karavA lAgyA. jeoe TAI dIvasa astra dhAraNa karyuM. nahetu. jee ka" dIvasa-raNagaNu joyuM nahotuM te Aja raY:zaLI purUSonI jema laDavA lAgyA. paNa tethI kAMI thayu nahi. je khInA khanI tenA ullekha karavA lekhaNu dAsa khAya tema che. vIravara ApArALanA vAvaTA, jAhAMgIranA putra pAse atranata thaye. te vanuM vivaraNa (zIya muLanuM canIya adhaHpatana-jene vRtAMta samrATa jAhAMgIranI AtmajItranInA khayAnamAMthI nIce pramANe che. tr mArA rAjyanA AThamA varSe hIjA 1022mAMhakRtasaM 95 thaze, ' ajamIramAM jaI, mArA sAbhANyAna putra kuramane yuddhamAM a22 karU tya.. * I. sa. 1613 37 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 * ToDa rAjasthAna pachI kuca karavAne upayukata samaya mukarara thayo. muramane judI judI jAtanI mUlyavAna khelAta, eka hAthI, eka ghoDe, eka khaDaga, eka DhAla, ane eka charI ApI meM vidAya . je senAdaLa tenA AdhInamAM rApita hatuM, te senAdaLa sAthe bAra hajhAra ghoDAsvAra meM mokalyA. ane A jImakhAne tenI nIce senApati nImI, tenA karmacArIone meM saMteSakara bakSI ApI. " navamA varSanA prAraMbhakALe ekavAra zubha kSaNe huM sabhAnA Asane be hatA eTalAmAM rANAne priyatama hastI e AlamagomAna ane bIjA sattara hAthI surame jItyA ane teone mahArI pAse AvyA. bIje divase e AlamagomAna upara besI henagaramAM pharavA nIsa ane saghaLAne saMtoSa thAya tema nAM ApyAM." " thoDA samayamAM samAcAra AvyA je rANA amarasiMhe mArI vazyatA svIkArI mArI pAse AvavAno vicAra karyo che. mArA saubhAgyavAna putra surame, mevADanA aneka kIllo jItI temAM mAruM Adhipatya rathApyuM che. dezanAM jaLavAyu avAcyakara ane saghaLe pradeza durgama hoI saghaLA pradezane zAsanAdhIna karavAnuM durlabha jANI meM te samaye yuddha rathagita karavAno meM vicAra karyo. paNa mArA sainikoe, grISma varSARtu upara kAMi paNa najara na rAkhatAM saghaLo pradeza dalita karyo. ane tyAMnA aneka saMbhrAMta lokanA strI vagere parivArane te e keda karyA. tethI rANe nirAza thaze. AvI rItane atyAcAra joI te vinIta thaze. sUyaka ane haridAsajhAlAne teNe suramanI pAse mokalyA, rANAe teo sAthe kahevarAvI mekavyuM, je tame svahaste mane avalaMbana Apo te huM bIjAnI hIMdu rAjA jema tamArI sevA karuM ane mArA putra karNane tamArI pAse mokaluM. " paNa huM mArA vAkayathI huM jAte tamArI pAse rahI zakuM tema nathI. te mATe mane kSamA Apaze. A saghaLuM vivaraNa amArA putra ane zukaraallAe amArI pAse kahyuM hatuM. mArA zAsana samayamAM evI rItanI ghaTanA ghaTavAthI huM atizaya AnaMdita tha , Aje meM hukama karela che je mevADanA prAcIna adhikArIo, teonI AbarUthI vaMcita na thAya, mArI vilakSaNa dhAraNA hatI. je amarasiMha ane tenA pUrva purUSa pitAnA dezanA ane tenA aMdaranA killAnA durgamatva ane baLAdhikAra upara AdhAra rAkhI manamAM atyaMta gAviSTa hatA. teo koInI pAse mastaka avanata kare nahi evA che, mArA sAbhAgya vaze. zubha avasara AvI gayA. te zubha avasaranI upekSA karavA mane pahelI vAsanA nahotI, eTaleke te muhartamAM mArA putrane pratinidhirUpe kAkaDI rANAne mAphI ApI ane mAruM eka pramANapatra tenA pAse meM kahyuM, jamAM meM mA. Aya taLe tene nirbhaya rahevAnuM lakhyuM hatuM. mArA saraLa vyavahA nA nidarzana svarUpa te pramANapatramAM mArI pAMca AMgaLIo aMkita karI. patra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasi'hanu' si'hAsanA rohaNa 201 lakhyuM, mArA putrane meM vaLI lakhyu je tAre te mAnanIya rANAnI vAsanAnA anusAre kAma karavu', ; " mArA putre te lipi ane pramANapatrikA, zukaallA ane suMdaradAse sUcaka ane hidAsa bALAdrArAe kalI tyArapachI evuM nirdhAdita thayuM je rA 26 mI tArIkhe mArA putra pAse Ave. " zIkAnA vAste ajamIrathI bahAra huM nIkaLI gayo, te samaye bhrupanA tAbAnA mahumaga nAmanA eka AzAmAM mahArI pAse AnyA ane rabanA hastAkSarita eka patra teNe mane ApyA ane teNe kahyuM je rANAe kSuramanI mulAkAta lIdhI. ' (6 ?? te samAcAra sAMbhaLI ne mahamadabegane eka hAthI eka gheADA ane eka charI inAma ApyAM tenI sAthe jIlaxIkArakhAM nAmanA ilkAba tene me' ApyA. " sulatAna suramanI sAthe rANA amarisaMhanI ane rAjaputra karNa sAthesulatAna kuramanI mulAkAtanu'ane mahIpInurajahAne karyuM te khaAlIpadamAdAnuM vivaraNu, tArIkha 26 mI ravivAre sAmArAjyanA khIjA sAmatarAjanI jema yatheAcita samAna ane sabhrama sAthe rANA amarisaMhe mArA putra suramanI mulAkAta lIdhI. mulAkAtanA samayamAM rANAe eka kImatI pokharAja suvaNu maDita aneka zAsra moTA mulyavALA sAta hAthI ane nava gheADA kara svarUpa kSuramane ApyA. mArA putra rame tene rAjocita satkAre grahaNa karyo, tyArapachI rANAe mArA prANa naMdananA jAnupradezane spaSTa karI mAphI mAMgI. kSurame, vividha vidhAne tenu AzvAsana karI eka hAthI keTalAka gheADA eka talavAra ane keTalIka rAja cepca khelAta rANAne ApyA. rANAe peAtAnA putrane peAtAnI sAthe ANye. naheAtA. te divase, sulatAna surama pAsethI amarasiMhe vidAyagiri lIdhI. vidAya letI vakhate te badhAyA je yuvarAja karNane ekadama mokalavA. yathAkALe karNa AvI paheAMcyA. hAthI talavAra charI vIgerenI judI judI khetAkha kane hyurama taraphathI maLI te divaseja te mArI pAse Anyo. C/C/ sulatAna surame mArI sAthe ajamIramAM mulAkAta karI ane mane kahyuM." jo tamArI IcchA hAya to rAjakumAra kanetamArI mulAkAte lAvuM. tene lAvavAne meM IcchA batAvI. rAjakumAra kaNa mArI pAse AvyA. rAjakumArane meM jamaNA paDakhe besA. tene meM upayukta relAta ApI. kaNa atyaMta lAjALeA hateA. gi dezanA sevanathI sukhasabhya vastunA ugamAM tenA abhyAsa nahAtA. rAjasabhAnI jhAkajhaSaka teNe koI divasa joi naheAtI. te thADu' enArA hatA. mArI sAthe sArIrIte haLImaLI javAne cADatA nahotA, rAjakumArakaNu nA hRdayamAM tr Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, vizva matpAdana karavA mATe huM hameza tenA upara anurAganAM cinha dekhADato hato. che tene ratnamaDita eka charI eka erAkI ghoDA sAthe ApI. te divase huM tene mahApI nurajahAna pAse 9.I gayo. nurajahAne tene samalaMkRta hAthI ane ghoDA kAyA te divase meM tene eka mulyavALo muktAhAra Ave, tyArapachI meM roka hAthI tene bheTamAM Ape. eka dIvasa meM tene traNa bAja ane traNatura bheTamAM ApyA. te paMkhIo eTalA badhAM paLAyAM hatAM je hAtha lAMbo thAya ke tarata tenA upara te besI jAtAM vaLI meM tene be mulyavALI vIMTIo ApI te mAsanA chevaTanA divase te, mArI pAsethI gAlIce, khurazI, sugaMdhidravya suvarNapAtra ane be gujarAtI baLada pAme. dazamuM varSa-e varSe karNane tenI jahAMgIramAM javAnI meM chuTI ApI vidAyagIrInA samaye meM tene eka hAthI, eka ghaDo, ane pacAsa hajhAra rUpIyAne eka motIne cheDe Ave. hIjarA 1024 AThamI sapharanA divase rAjakumAra karNane pAMcahajhArI, manasubadArInA pade meM nI. te samaye meM tene pAnAe jaDelI eka motInI mALA ApI. te varSanA maharamanA dIvase karNano bAra varSane putra jagatasiMha mArI rAjasabhAmAM AvyuM. piyukata vaMdanA karI teNe pitAnA pitAnI ane pitAmahanI arajI raju karI. te eka moTA satkaLamAM pedA thayela che ema tenA mukhamaMDaLathI jaNAtuM hatuM. tenA tarapha sadaya vyavahAra ane judI judI bakSIsa ApI sArI saMtuSTi calAvavA lAge. sAvananA dazame divase jagatasiMha mArI anumatI laI potAne ghera gaye. vidAyakALe meM tene vaza hajhAra rUpIyA, eka che ane eka hastI sAthe ApyA. rAjakumAra karNanA zikSaka harIdAsa jhAlAne rU. 5000 eka ghoDA sAthe ApyA. agIyAramuM varSa-28mI rUbIula akabara-mArI anumatIe rANAnI ane karNanI be pratibhUti thoDA mamaranA prastaramAM khodAI. te banne pratibhUti taiyAra thaI hArI pAse AvI, tenI pratiSTA AgrAnA bAgamAM karavA meM hukama Ape. mArA rAjyanA agIyAramAM varSa ehamatakhAe arajI dvArAe mane jAhera karyuM je sulatAna surame rANAnA pradezamAM praveza karyo ane rANA pAsethI teNe sAta hAthI, satAvIza ghoDA, ratno vagere kararavarUpa meLavyAM. e raghaLA - ma.Ii pAtra paNa doDI rikAya, te dIvara thI niti thayuM je rAjakumAra koNa dara rajaputa ghoDAsvAra sAthe AvI yuddhamAM megalane madada kare. teramuM varSa-e rSamAM rAjakumAra kaNe dakSiNa pradezano jaya karavA, 1. saha sUti darzAvI. te nAnI darakhyAta jAhera karo amArI sabhAmAM Ave. kahe tyAM AvI 100 enAmahora, 1000 rUpiyA, 21000rUpIyAnAM nA, keTalAka hAthI ane keTalAka ghaDA najhara kayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasi'hanu si'hAsanA rAha 293 cAdanu varSa --hIjA 1029 rabIula Ala 15 dIvase dANA ara siMhanA mRtyunA samAcAra maLyA. rANAno putra bhAra huane te pAtra ga tasiMha te samAcAra laine AvyA. tene me' judIjudI jAtanAM khelAta ApI. rANA kane siMhAsane joi khuzI thayA. samrATa jahAMgIranA haratAkSarIta vivaraNanA sAra yathA ANyeA. have prayeAjana vaze te vRtAMtanI sakSipta samAecanA karavAmAM ApaNe pravRtta chIe, jahAMgIranuM hRdaya unnata ane mahata hatuM. te teNe banAyelA patAnA jIvana vivaraNanA pATha karavAthI mAluma paDe che. kSatriyasiMha pratApasiMhanA putra upara jaya meLavI te meTA ullAsamAM rahetA hatA. rajaputa kesarI pratApasiMhanA putra amarasiMha upara jaya meLavI samrATa AnaMdita thayA kharA paNa tenA hRdayamAMthI rajaputa vIrAnI bhIti gaI nahotI. teNe te AnaMdanA nimate, rANanA AlamajhumAna nAmanA hAthI upara caDhI dIna daridrAne dAna ApyAM. rANA upara jaya meLavIne peAtAne gAravAnvita gaNA lAgyA. zAthI ke te jANatA hatA ke ziyA deya rajaputa sa rajaputeAmAM zra ane vIra che. te vIra pujya rajaputa upara jaya meLAvA tenA pUnnee keTalI ceSTA karI hatI. keTavA anyatra kaye che teA pazu tethI ka.I taOM vaLyu nAtuM, tethI karI samrATa pAtAne garAti mAna / hato. je asikha te aga thayu nathI te Aja thai gayuM. agAu je kuDa kapaTa dRza satA vigerethI jayatu kAma sadhAyu nathI te kAma Aja tenA putra ramathI sadAcaraNathI ane sadavyahArathI samrAyu. te jANukA huM! je bhArata varSa, pazu khaLe ane asimaLe zAsata thAya vA nathI e nimUDhatatva daramanA ANu AmAM hatuM tethI teNe sadAcaraNa ane sadavyahavAra calAvI bhAra varSa: zAsaka sukSmadazI jahAMgIranA pAtra lekha Aja samaya jagatamAM eka nA satyanAM jaya ghASaNA prakaTata kareche e jaya ghASaNAthI vi.jAgRA je bhArata ane pAzavamaLe zAsita thatu nathI asibaLe mevADa patine parAjIta karI Ta jahuM gIra pAnAne gArA vata mAnavA lAgyA. teNe mevADa patinA jeputra karNane bhArata varSanA saghaLA rAntaenA mAthA upara ane peAtAnA jamaNI paDakhe Asana ApyuM. rajaputa rAjAe tarapha samrATe sadAcaraNa calAyuM. ziAdica kuLa gArava rAkhavAmAM ane zi diya rAnto sukhamAM rAkhatA samrATa utkaMThe dho che. paNa samrATano eka sthAne bhrama jotAmAM Aveche teNe mAdhi dharva. bhujaMga zitrunA jevA ka prakRta hRdayabhAva jANyA vinA kahyu hatu. je kaNa lAjavALeA che,. paNa tema + Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 TeDa rAjasthAna, naDo, kazuM supraki DiTa kuLa padArtha ho, tenA pitA mahA parAkapazAlI rAjA vaMzadhara, vIraprasU medADa kSetramAM janma laI yogya pitAne putra ho jagamAnya vIra kuLamAM pidAthaI te svecchano doSa thaze. tenA pitR purUse be mevADa nI trilI nAkha. mahero pagaluM bhAgyA dIdhuM nahatuM jeonI sAthe saba thaI kalakita mAnatA hatA, teja pleccha vidhAtAnI IcchAe te vazIbhUta thaze. te sadAya vinA thaI te pache parAdhinatA pAze baMdha che. karNa je che te jovI rAjakudara che hRdaya mAM te saDana kena thI 5, kanu rAja putra suprasi ziro draya kuLano rAjapUta, tenuM hukapa kAyA vyathita rahetuM hatuM, rajaputa rAjya zAsana sAthe koI jAnA saMzA he nathI. jenI talabhAra cA pItA nathI. janmabhUmi tIra sthA. joI ane jAtiya unnatinA apalopananuM da karI che. hRdaya mathena ke dalita thAtuM nathI. tenAmAM manuSyatva hoya kharuM? te mAnA nA ne yogya nathI. kaNe rajaputa kaI te vAdhinatAthI vaMcita thaze, tenA pitR purUza kI zAna bhUmi ane nisa sthaLa mevADa, sTresanA kabajA che. A pI jI nAma prasiddha thayuM. pitAnuM nAma jaDAMgIradAra nAme prasiddha thayuM. enI durdazA karanAra zatruo sAthe karNane vAta karazanuM zIrIte yukta lAge. je phee tene saMtuSTa karavA mATe hIMdurAjAonA upara Asana ApyuM, tene gada vAra rAjya ApyuM, ane paMca hajhAra sainiko tene adhinAyaka banAvyA, te svecchanI evI prasannatAmAM vIrakanA hRdayamAM zuM zAMti thAya kharI, zAthI ke te tenuM kozala che. ema sAjA hatA. svee karNanuM eka amulaya ratna laI lIdhuM hatuM. te apUvaya 2:na karI svAdhInatA. je svAdhInatA pAse IMdranI aparA tI . subo tUccha hatAM. have te svAdhInatA ratna ukAra karI ne tenI pAe eka upAya 27 che nahi. e joI jANI sAMbhaLI karNa lAjALa thaI muMgo rahI besI rahe te ho. samrATa jahubIra tene lAgu ane svabhAvika apabhAvI kahete hato. rajaputarAja aparasiMha jevI rIte samrATa pAsethI padamaryAdA pAye ha. evI rIte jenA para vijata mANasa, padamaryAdA pAmela nathI. paNa tejI A siMha che kadama te pada payAdA, nidi dha bANa jevI lAgatI hatI. samrATe Apela A ; A pada padAre jeTa te vicAra karo ha .. teTalo te hRdaya mAM dArUNa due pI tha da hato. e duHkha mAM pIDita thaI te vAraMvAra jAMgIre Ata padAdhyAdAne dhikakAra ho. surama rajaputa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa 29 sana peTe pedA thayo che. te rajaputa vIratva para Adara karI hatI. te rajaputa vIra upara kharA aMtaHkaraNe zraddhA ane bhakti rAkha ha. tenI te akapaTabhakita Akara, ane rajaputAnurAgathI vihita thaI tejasvI amarasiMhe jahAMgIranI vayata svIkAravA saMkalpa karyo hato. ane tenI sAthe baMdhutA thApA teNe saMmati A vI hatI. suramane svabhAva atizaya saraLa ane udAra hato. tenAM vacana A tamaya hatAM. tenA vacane amarasiMhanA karNamAM amRta nakhanAM hatAM. surame rANuM sAthe saMdhi thApavAnI vAta karI te saMdhinA mulyAM teNe tenI mitratA mAgI, teNe amarasiMhane kahevAyuM hatuM. je" je tame nagarathI bahAra AvI ekavAra samrATanA paMjAthI aMkita thayeluM pramANapatra grahaNa kare te huM A kSaNe saghaLA yavanone mevADa bhUmi cheDI devAnI AjJA ApuM jethI mevADamAM musalamAnanuM nAma ke gaMdha na rahe ema huM ka" e vAkya tejavI rANAnuM unnata hRdaya ekadama pracaMDa ucharAsita thaI paDayuM. teNe suramanA vacanamAM saMmati ApI nahi. vIrakezarI pratApasiMhanA putra thaI te svAdhInatA pada karI megalanI vayatA svIkAre kharo. teNe baMdhubhAve sulatAna suramanI mulAkAta lIdhI kharI. paNa tenA te prastALamAM te saMmata thaze nahi tenA te prastAvanI teNe hupadavI upasA karI. je dIvase sulatAna murame rANA pAse e prastAva mokalyo. te dIvase, teNe rAjayamAra cheDI za timalI muni tivuM alabata karI daDha pratijJA karI hatI. te pratijJA pALavAmAM cheDe vilaba hato. suramanI mulAkAta laI AvI, teNe, pitAnA sAmaMta saradArane belAvI kahyuM je puranA lalATamAM rAja tilaka karI have huM rAjyabhAra cheDI devA cAhuM chuM. + te kahevAnA samaye ja teNe putrane rAjatilaka karI rAjyathakI vidAyagIrI lIdhI. vidAyakALe, praNata putranuM zIra cuMbI, teNe dhIra gaMbhIrabhAve tene kahyuM "je putra ! mevADanuM saMmAna gaurava hAla tArA hastamAM soMpAyuM che." rAjadhAnI chaDI rANe na-cokInA girivanamAM munirAta grahaNa karI sukha duHkhe potAnA dIvasa kahADavA lAge. tyArapachI teNe te munivata cheDayuM na huM. ane pharIthI te rAjadhAnImAM A na he. je divase tene pavitra AtmA Aloka choDI cAlyA gaye, je divase tenuM *sura aMbaranI kacchAvara vaMzIya rAjakumArInA meM jo ho, tene bhaTTa loko kacchaka kubeda bhUku kahe che. surama ane kAvaha nAmanA badale kurma ane kacchA nAmano vyavahAra thaze. + savaMta 1672 : I. sa. 1916) nA varSamAM rANu aparasiMhe potAnA putranA hAthamAM rAjyabhAra saMpyo. paNa pherIstA grahane anuvAdaka mahAnubhava roDa sAheba saMvata 1664 (I.sa1913nA varSamAM e ghaTanA ghaTavAnI hakIkata potAnA graMthamAM lakhe che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raDa rAjasthAna, paMcamUta paMcamUtamAM maLI gayuM. te dise tenA dehanI puta bhasma tenA pitR purUsonI bhapa sAthe ekaDI rAkha , saradAro mahela mAM lAvyA. amarasiMhana. de carAnuM adhika samAlocana karavuM te pipaiSaNavat che. te varasI pratApa siMha putra pavitra giDoTakuLa gya rAjA hato je savaLA zArIrika ane mAna eka guga virapurUzanAM aMga mUSaNa che. amarasiMDu te saghaLA guNethI vibhUSita ha. mevADanA saghaLA rAjA e te adhika baLa ane unnata hato. paNa te tenA jevo gAravaNuM naDa, tenA mukhamaMDaLa upara viSAda ane gabhiyane kALibA jevAmAM A ta. ha. janmathI vipadanA khoLAmAM uchera I tenA mukhamaMDaLa e pI kAlimA A gaI hatI, audArya, vIryamatA, dA, nyAya paranA avara ke kurA, rajaputonA pradhAna guNa gaNAya che. amara siha te pradha na gu thI vibhUSita Do. ne ? bI, sA tApI, sarakAthI, prajAthI ane nokarIthI te devabhA e pUchata Da , tenA te saghaLA guNagaNanA dAkhalA rAjasthAnanA aneka prAcIsA upara ane giragAtra upara lakhelA je.vAmAM Ave che. S INTS kAka. - * raya mahA ToDa sAheba kahe che je te sthaLe sukAtAnA sura sAthe raNanI mulAkAta thaI nagaranI uttara diza che e girimALa upara te avikAne bhagnAvazeSa hAla jovAmAM Ave che. e alika rANA udayasiMha banavAnI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 A kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane bhAvanA dvAdaza adhyAya. kaNe karela udayapuranuM daTI karaNa ane zobhAvardhana, samrATanI sabhAmAM hAjara rahevAnI javAbadArImAMthI mevADanA rAjAnI nikRti, samrATanI madadamAM Apela sevAdaLa upara bhImanuM adhinAyakapaNuM, pArevejanI pratikuLe sulatAna murama sAthe bhImanuM SaDayaMtra, rAjadrohI upara samrATa jahAMgIranuM AkramaNa, bhImanuM maraNa, udayapuramAM bhuramanuM palAyana, AdarathI suramanuM rANAe karela grahaNa, rANo karNane paralekavAsa, rANa jagnasiMhanuM siMhAsana rehaNa, mevADamAM gaMbhIra zAMti, pezALAnI chAtI upara rahela dvIpamAM rANAnuM prAsAda nirmANa, citeDanuM pharIthI saMskAra sAdhana, jatasiMhane Alokane tyAga, rANuM rAjasiMhane rAjyAbhiSeka, zAhajahAMnane padayyata karI jahAMgIranuM siMhAsanarahaNa, jahAMgIra ane zAhakhtAnanuM hiMdupremikatAnuM prakRtakAraNa nirUpaNa, auraMgajhebanA caritanuM vivaraNa, rajaputa upara tenuM jayAverAnuM sthApana, rUpanagaranI rAjyakumArI sAthe auraMgajhebane vivAha saMbaMdha ane rAjakumArInuM haraNa karI rANAnuM potAnA nagaramAM Agamana, samrATanI virUdhe yudhelvega, auraMgajhebanI yuddhAyAtrA, giro upatyakA, rAjakumAra ekamarano parAjya, rAjakumAra akabaranuM giri saMkaTamAM paDavuM, rANAnA jeSTa putra thakI akabarane saMkaToddhAra, delahIrakhAne parAjya, rAhu ane tenI sarakArI rAThoDa rajaputoe karelo auraMgajhebane parAbhava, auraMgajhebane yudakSetrane parityAga, rAjakumAra bhImane gujarAta upara humale, rANAnA maMtrIe karela mAlava luMTavA aikayatAthI baMdhAyela rajaputoe karelo AjImano parAjya ane tenuM citaDathakI dura cAlyuM javuM. mogala grAsamAMthI citoDano uddhAra, mAravADamAM bhayaMkara yuddha aikayatAthI baMdhAyelasizedIya ane rADeDa rajaputathI akabarane parAjya, rajaputAne SaDayaMtra auraMgajhebane padayuta karI akabarane siMhAsane besAravAnI goThavaNa. goThavaNamAM niSphaLatA, rANe sAthe mogala samrATane saMdhaprastAva saMdhIbadhana, viSama kSata thavAthI rANAnuM maraNa, tenA ane 38 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :::: 298 Da rAjasthAna, auraMgajhebanA caritanI samAlocanA, rAjyasamuMdasarovara, bhayaMkara durbhikSa ane mahAmArI. ~~~~- ~~- ~A mevADanA zeSa svAdhIna rAjA mahArAja amarasiMhane jeSTa putra karNa, pitAe cheDela rAjasiMhAsana upara saMvat 1677 (I. sa. 16ra1) nI mAM beThe. Aja rAjasthAnanA, naMdanakAnane sarakhA svAdhInatAnA lIlA - ki sthaLa vIraprasU mevADabhUminuM pUrva girava nahetuM. je gerave garavAvita thaI mevADabhUmi ekavAra sabhya jagatamAM zIrSasthAne Asana pAmI hatI. ekavAra je mevADamAM sUryavaMzIya bApArAoLanA vaMzadhara, A pachI eka pracaMDa mArtaDanI jema prakhara teja dhAraNa karI gayA hatA. te gaurava ane teja Aja mevADamAMthI aMtahita thayuM. mevADanA hAlanA rajapute, mAtaDa teja choDI sAmAnya nakSatranA teje camakatA hatA, Aja bhAratIya hIMdurAjya samAja tevI zocanIya avasthAmAM paDI hatI, temAM potAnuM teja nahotuM, teomAM pitAnI prakharatA nahatI, teo pitAnI satA hArI beThA hatA, teo pitAnuM teja ane prakhara ti I dai mogala mArtaDanI pharatAM hIna prabhAthI pharatA hatA. e mogala mArtaDanuM prakhara teja redhavAnI Aja kaI hIMdurAjAmAM satA nahotI, hAla kALavaze teo nisteja ane satA rahita thaI gayA hatA. vizvajanana avasthaMbhAvI niyamanuM kaI ullaMghana karI zakatuM nathI. e anatikamaNiya niyamanA vazavati thaI bAppArAoLanA vaMzadhare, Aja pitAnA tejathI vismRta thaI gayA. ane mogala sUryane pracaMDa tejadvArAe AkRSTa thaI sAmrAjaya graha ane upagrahanI jema teo tenI cAre tarapha bhamatA rahelA che. rajaputa gaurava vIrapuMgava bApArAoLanA vaMzadhara rajaputoe, Aja pitAnuM gaurava ane teja oNI dIdhuM kharuM, paNa teoe tenI pUrvasmRti khei dIdhI hatI. teja smRti teonI eka mAtra jIvanI che. je divase vIra kesarI mahArAja kanakasene sArAhnA zIrSa pradezamAM, pitAnI vijya vaijayaMti repI te dIvasathI te vartamAna samA divasa sudhI paMdaraso varSa cAlyAM gayAM. e lAMbA samayamAM adaSTacakranA puSkaLa pherathI tenA vIravaMzamAM jevI avasthA ghaTI che, tenuM ApaNe varNana karIe chIe. praSTiIya dvitIyazatAbdImAM sUryavaMzIya mahArAja kanakasene, lehakeTa choDI, sArATTopakuLe pitAnI vijaya patAkA repI, te sthaLe tenA vaMzadharee cAra varSa sudhI rAjya karyuM, kame te sthaLe zilAdityane Avi bhAva thayo. asabhya pAradanuM AkramaNa thayuM. pAradanuM AkramaNa na sahana thavAthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNaane bhAvaddhana. 299 mahArAja zilAditya svajana sAthe yuddha sthaLe paDe. tenuM sukhanuM naMdanakAnana sirASTarAjya pAradalekethI utsAhita thayuM. te bhayAvaha kALamAM eka mAtra puSpavatI pataneja mukha sUryavaMza tarUnI prANa pratiSThA karavA jIvatI rahI. krame rahAdityane Avibhava . te uparathI gihoTa nAmanI utpati, IDaramAM rAjya prApti bhalenA atyAcArathI IDarane tyAga, virakezarI bApA rAoLane prAdubhAva tene citaDAdhikAra udayapuranI pratiSa, zizadIyakuLane garacchavAsa, chevaTe hIna dIna ane zocanIyarUpe te gauravane avasAna AvyuM. bAppArAoLanI vijya vaijayaMtI musalamAne pAse namI, Aja citaDamAM na yuga prava. zvetadvIpane parityAga karI vizALa saptasiMdhu olaMgI keTalAka brITanavAsIo Aja adha:patita hIna dazApana zizadIyakuLanA uddhAra mATe bhAratavarSamAM AvyA. teonA AvavAthI bhAratabhUmie nUtana mUti dhAraNa karI, teonA AvavAthI bhAratIya lekane jIvana zrata kevI rIte navI dizA tarapha pravAhita thaye te bAbatanI samAlocanA karavA ApaNe pravRta chIe. karNanuM caritra saMpUrNa virogya sahiSNutA yimattA vigere je je guNo rajaputenA kahevAya che. te guNethI karNa alaMkRta hatuM. tenuM sAhasa ane kartavya jJAna prakhara hatuM. vigata yudhothI mevADane e koSa khAlI thaI paDe hate. kaI sArA upAye cha rAjakoSa nANAthI bharI dIdhe. vizeSa laDAInA kharce tenI dInAvasthA thAze ema jANI karNa keTalAka savAre laI, zatru senA nivezane lagI surata upara AvI paDe. pracaMDa vikramathInagaravAsIone trAsa pamADe teonuM dhana teNe tuTI lIdhuM, lUMTamAM AvelA dhanane rANue dezanI duravasthA dUra karavA yatna karyo. upara ame kahI gayA chIe je rANe karNa eka sAhasI ane vayavALe rAjA hate. paNa upayukta avasaranA abhAvanA lIdhe, te ane rAjaguNone paricaya ApI zakyuM nahi aneka leke e prazna karI zakaze je girava ane svAdhinatAnA nivAsa svarUpa mevADa bhUmine jyAre yavane, jAIgIra, evA zabdathI kahevA lAgyA, tyAre karNa zAmATe muMge rahI besI rahyo. talavAranI sahAye, teNe, te duzyaneya kalaMkane nAza karavA zAmATe yatna karyo nahi, e praznanA uttaramAM ame mAtra eTaluM bolIe chIe je mogala samrATe mevADa bhUmIne jAyagIra evA nAme belavA mukarara karyuM kharuM paNa teNe karNane koI divasa, jAgIradAra evA nAmathI bolAvyA nathI. mogala samrATe karNane pitAne eka pradhAna mitra che ema le che. megala samrATanA evA sarala mitra vyavahAramAM rAjyamAM azAMti lAvavI te karNane ucita lAgyuM nahotuM. dukAmAM te zAMti kAnanA chAMyA vRkSane samuLa nAza karavA Icchate nahote ema Iccha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200, ~~ ~~~ ~~~ ~ TeDa rAjasthAna, ~~~~~~~~~~~~~~~ vAthI ane karavAthI zizediya kuLane nAza thAya tevuM hatuM. dezaLa ane pAtrane vicAra karI kAma karavuM te saghaLAnuM kartavya che, je mANasa e kartavyanI avahelA kare che te A jagatamAM apratiSThA meLave che. e nIti pUrNa vAkaya rANAthI avidita nahotuM. dukAmAM te anusAre kAma sAdhavAnuM tenA manamAM hatuM, rANA kaNe udayapuranI cAre tarapha kaTa ane khAI karAvI hatI. pazelA sarovaranA jaLanAdhanA mATe rANu kaNe eka baMdha bAMdhyuM hatuM. aMtaHpuravAsI rANIonA mATe teNe eka svataMtra nivAsa banavA hatA. gilhoTa kuLanA rAjAoe paMdara varSe bhAratavarSamAM rAjya karI rAjaya samAjanA zirasthAne Asana meLavyuM. Aja rANo karNa te uMcA AsanathI vismRta thaye, paNa tenuM gaurava acalita rahyuM hatuM. samrATe tene potAnI jamaNI bAjue Asana ApI, tenI te AbarU rAkhI hatI. teNe tenI svAdhInatA harI lIdhI hatI. paNa tenI sAthe te sAmaMta rAjAnA je vyavahAra rAkhato nahato. amarasiMhanI sAthe saMdhisthAnanA samaye teNe niyama bAMdhe hato je jyAM sudhI zizadIyakuLane rAjakumAra mevADanA siMhAsane abhiSikta na thAya tyAMsudhI te rAja kumAra samrATanI rAjasabhAmAM rahe, jyAre te rANe evA nAmathI prasiddha thaI rAjasiMhAsane bese tyAre te samrATanI rAjasabhA choDI de te niyama sArI rIte pALavAmAM AvyuM. karNa jyAM sudhI pitR siMhAsane abhiSikta na thayuM. tyAM sudhI te megala samrATanI rAjasabhAmAM hAjara raheze. jyAre te rAjasiMhAsane abhiSikta thaye tyAre teNe samrATanI rAjasabhA choDI. samrATanI rAjasabhAmAM zizadIya rAjAe, bIjA hIMdurAjAo karatAM mAna ane gaurava vadhAre pAmavA lAgyA. thoDA samayamAM zizadIya saradArae megalAdhIna sAmaMtomAM vizeSa pratiSThA meLavI. te zizadIya saradAromAM kaNane nAno bhAI bhIma vizeSa khyAtivALa nIvaDaze. samrATanI madadamAM rANAne je lazkara mekalavuM paDyuM hatuM. te lazkarane adhinAyaka bhIma hatuM. te ravabhAvathI ati tejasvI ane sAhasIka hatA. - sulatAna murama tenI sAthe baMdhubhAve vartI atyaMta prIti rAkhato hato ane tenI masalahata zivAya te kAMI paNa kAma kare nahAta. bhImanA akapaTa baMdhutve saMprIta thaI zurama kAyama mugdha rahetuM hatuM. teNe tenI padavRddhi karavA mATe pitA pAse nivedana karyuM. priyatama putrane abhilASa pUrNa karI devAmAM samrATanI vAsanA hatI. teNe bhImane " rAjA " e IlkAba Ape vaLI bunAsanA tIra upara rahele eka janapada tene teNe Ape. te janapadanI teDA rAjadhAnI hatI. te janapadane bhUmitimAM meLavI. bhImanI durAkAMkSA prazamita thaI nahi. teNe bunAsa nadInA tIre eka zahera rasthApyuM. te zahera nAma rAjamahela hatuM. merAja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udapuranuM daDI karaNa ane bhAvana 301 mahela, aneka divasa sudhI bhImanA vaMzadharanA kabajAmAM rahyuM. hAla rAjamahela vidhvasta che. paNa tenA vaMzarAzimAMthI nA prAcIna garavanAM cinho hAla nIsarI Ave che. te zahera te kALamAM atyaMta samRddha ane zobhA saMpanna hatuM. paNa durjayakALanA kaThera karanA pracaMDa prahAre te rAjamahela Aja curNa viguNita che. karNa svabhAvathI tejasvI ane nirbhIka hato. akicitkara rAjya ane sAmAnya rAjopAdhithI mugdha thaI kaNa pitAnI mAna maryAdA vecI de tevuM nahotuM, tene vaza rAkhavA, samrATa jahAMgIre kezalanuM avalaMbana karyuM. paNa tenuM te kauzala siddha thayuM nahi. hajhAre anugraha batAvIne paNa te tejasvI karNane vaza karI zake nahi. sulatAna muramane karNa tarapha vizeSa anurAga joI samrATanA manamAM saMdeha utpanna thaye. bhImane suratathI aMtahita karavA teNe saMkalpa karyo. mane teNe gujarAtanA zAsana kartutvanA he upara nImyA. bhIma te navApadanI upekSA karI sulatAna zrama sAthe rahevA lAgyuM. samrATe je saMdeha karela hatuM. te sAco nIvaDe surama, meTAbhAI pArevejane rAjyahaka chInavI levAnA irAde pitR siMhAsana pitAnA kabajAmAM levA yatna karavA lAgyo. te samaye rAjyamAM ghera tephAna uThayuM, je tophAnanA agnimAM banazIba pAja pataMganI jema baLI gayo. tejasvI bhIme samrATanI AjJA agrAhyo karI tenuM kAraNa hatuM. te pAvejanI aMta8dayathI ghaNA karato hato. pAraja zizadIyakuLano parama zatru hatuM, rajaputAne sarva nAza karavA te tatpara raheto hato. teNe mevADanuM saMpUrNa aniSTa karyuM hatuM. jyAM sudhI zurama jIve che. tyAMsudhI pAreveja rAjya siMhAsane besI zakaze nahi ema bhImanI dhAraNA hatI. paNa pArevejanA hAthamAM bhAratavarSanuM zAsana sUtra na jAya tema thavA devAnI bhImanI ceSTA hatI. te bAbatanI upayogI maMtraNe te sulatAna surama sAthe karavA lAge, maMtraNAmAM nizcita thayuM je je suramanI samrATa banavAnI IcchA hoya te jAhera rItathI pratidrudritAnA kSetramAM utarI pArevejano saMhAra kare te jarUra che. murame vadhAre vilaMba na karI keTalAka anucarane sAthe laI teNe pAraja upara humalo karyo. te humalAmAM pAveja haNAye, tyArapachI surame pitAnA virUdhdha baLavo karyo. tenI saMkalpa saMdhimAM sahAya karavA aneka rajapute tenA pRSTha poSaka thayA. te pRSTa piSakemAM mAravADane adhipati gajasiMha vadhAre prasiddha thaye. ThaMDarAja gajasiMha suramane mAtAmaha thAto hate. TuMkAmAM suramanI madadane te pradhAna prasAra hita samrATa jahAMgIra tenuM aniSTa kare tema jANIne te chAnAIthI kAma karato hato. te navA pedA thayela vidroha vanDine olavavA samrATa jahAMgIra khuda vidrohInI sAme thavA agrasara thaye. rAThoDa rAja gajasiMha te vidAhIne pRi piSaka che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ToDa rAjasthAna, ema samrATa prathamathI ja jANatA hatA, tenuM te jANavuM agara jo ke saMdeha bhareluM hatuM. topaNa te rAThoDarAjane adhinAyakapaNa upara na nImatAM teNe aMbaranA rAjAne adhinAyakapaNA upara nImyuM, tyAre gajasiMha chatarA thaI tenA virUdhdha cA, gajasiMha suramane mAtAmaha thAya teja vidrahAnaLane pradhAna ane prathama uttejaka hate. kame bane enAdaLa yuddhArtha ubhA thayA. gajasiMha te samaye Avyo nahi, tyAre bhImasiMhe tene kahI mokalAvyuM " ApanuM e rItanuM niHsaMsava bhAve rahevuM yuktiyukta ane nyAyaparagaNAya nahi, A kSaNe Apa amArI sAthe maLI jAo, nahi te amArA zatru thAo, tejasvI bhImasiMhanA vacana sAMbhaLI gajasiMha mamahata thaye, zizadIya bhImasiMha tethI leza mAtra bhaya pAme nahi, tenuM senAdaLa yuddhamAM chinnabhinna thayuM. pite yuddhakSetramAM patita thaze. ka murama pitAnA senApati mahobatakhAM sAthe udayapuramAM palAyana karI gaye. - udayapuranA zAMtimaya chAyAnaLamAM samrATe ceDA divasa vizrAma karyo. rANAe tene vAsa mATe pitAnA mahelane eka bhAga kahADI Aye, mahelanA te bhAgamAM sulatAna murama pitAnA pAriSada varga sAthe rahevA lAge, te rAjabhavana choDI daI bIjA sthaLe vAsa karavA sulatAne abhilASa batA. muramane te bhAva joI rANe atyaMta saMtuSTa thayuM. teNe tyAMnA sarevara upara sulatAnanA nivAsa mATe eka aTTAlikA taiyAra karAvI. e aTTAlikA judI judI jAtanA zebhanIya ane dravyathI alaMkRta hatA tenA mathALA upara islAmanI addhacaMdra zAbhita judA judA varNanI patAkA pharakatI hatI. te manahara aTTAlikAnA prazasta aMgana bhUmimAM mAdArazAha phakI * zaktAvita saradAra mAnasiMha ane tene bhAI gokuLadAsa, bhImasiMhanA parAmarpa ApanArA hatA. teo mahobatakhAM sAthe maLI jaI jahAMgIranA virUdhe paDayaMtra karatA hatA. kherAra janapadanI aMdaranuM sanavAra nagara mAnasiMhanA hastamAM hatuM. mAnasiMha mahAvIra purUSa hate. amarasiMhanA yuddhakALamAM teNe rANAnA mATe atyaMta purUSatva batAvyuM hatuM. te zizadIya kuLane mahAdha kahevAto hato. tenA zarIra upara eMzI jakhamo hatA. te jakhama, musalamAne sAthe yuddha karavAmAM thayA hatA. mAnasiMha bhImasiMhane parama mitra hatA. te banenA vacce evo akRtrima prema hato. je ekanuM du:kha bIje joI zakatA nahi, bhImasiMhanA mRtyunA samAcAra saghaLAe mAnasiMha pAse apakaTita rAkhyA. mAnasiMhane bhImasihanA mRtyunA khabara nahotA. kemake te Ahata hoI zavyA upara hato. tenA saghaLA aMge kSata hatAM tenA upara pATA bAMdhelA hatA. tehameza bhImasiMha sAthe bhojana karate, bhImasiMhane bhojanamAM sAthe na joI mAnasiMhane saMdeha utpanna thayo. teNe potAnA pAcaka brAhmaNane puchayuM brAhmaNe sAcI vAta chupAvI mAnasiMhano saMdeha daDha thayo. teNe kSatAnAM pAya ukheDI pheMkI nAMkhyA ane te kSaNe maraNa pAmyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranu' daDhIkaraNa ane zaiAbhAddhana ranA smarNArthe kSudra caitya ubhuM karyuM' hatuM. sareAvaranA vRkSasthaLa upara rahelI aTTAlikAmAM peAtAnA parivAra tathA pAriSada sAthe rahI kSurama AnaMdathI samaya kahADavA lAgyuM. paNa tenA hRdayamAM zAMti nahotI. judIjudI jAtanI ciMtAthI abhibhUta thaI chevaTe, bhAratavarSanA tyAga karI te irAna dezamAM rahevA gayA vidhAtAnA kaThora vidhAnAnusAre mevADamAM svAdhInatAnI mUrti lepa pAmI rajapute meAgalathI jItAI gayA. te parAdhIna thayA. paNa je rIte jIta sAthe vyavahAra calAve che te rIte jahAMgIre ane tenA putra rame rajaputa upara vyavahAra calAvye nahi. sulatAna jhurama kaNane prakRta madhunI jema jotA, teonu khaMdhutva tenA jIvana sudhI paryaM vasita rahyuM. mevADa bhUmine parityAga surame karyo jethI ka saMtapta thaye teNe AzA rAkhI hatI ke te dvIpa bhuvanamAM kSuramane bAdazAha nAme khelAvavAne samaya Avaze. paNa tenI AzA pUrNa thaI nahi, AzA phaLavALI na thaI ema jANI kaNa atyaMta kSubdha thayeA. 303 saMvat 1684 ( I. sa. 1628 ) mAM rANA kaNe peAtAnA putra jasiMhane rAjyAsana soMpI A leAkamAMthI vidAyagIrI lIdhI teNe ATha varSa rAjyazAsana calAvyu. te ATha varSa gabhIra zAMtithI nIkaLyAM tenA paraleAkavAsa pachI thoDA samaye samrATa jahAMgIra paraleAkavAsI thayeA. te samaye sulatAna jIrama sArASTra pradezamAM hatA. rANA jagyasiMhanA pitA ane kAkAe, kSuramane je sihAsane besADavA pratijJA lIdhI hatI te siMhAsana Aja zunya. suramanu bhAgyagagana nirmaLa ane sApha thayuM. e ma'gaLamaya samAcAra potAnA pitR madhu kSuramane na ApI zuM jagdasiMha nizciMta rahe kharo, teNe keTalAka rajaputAnI sAthe peAtAnA bhAIne sArASTra pradezamAM mokalyeA hyumane saghaLA samAcAra maLyA te rANAne ekavAra udayapuramAM maLI gayA.udayapuranA khAdalamahela nAmanA mahelamAM hiTTInA sAmaMta saradArAe ane karada rAjAee, sulatAna kSuramane, sahuthI pahelA zAhajahAMnanA nAme abhyarthanA karI. te divase udayapuramAM gheraghera maMgaLagIta thayAM. koI musalamAna rAjAnA abhiSeka kALe hIMduoe eTale khadhe! Ana detsava karyA nathI. paramadharmAtmA zAhajahAna thaiDA samaya pachI udayapuramAMthI ravAne thaye. ravAne thavAnA samaye, teNe jasi'hune puSkaLa padmarAgamaNi ApyA. ane citeADanA kIllAneA punaHsaMskAra karavA tene teNe rA ApI. rANA jagtasiMhai chavIsa varSa rAjya karyuM. e chavIza varSa ativimaLa zAMtithI nIkaLyAM e lAMbA kALamAM rAjyamAM kaI rItanI Apatti naheAtI. bhaTTa bhInna pratihAsa vetAe kaheche je te gAvaLakAMDAmAM ja rahayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 ToDa rAjasthAna, leAkeAnA graMthamAM jasi'hanA rAjyanuM vistRta vivaraNa jovAmAM AvatuM nathI. tenuM kAraNa eTalu ke mevADanA bhaTTa lAke vIrarasa priya hRdaya staMbhana vIrarasanuM varNana karavuM teone sArI rIte gamatuM hatuM. jethI hRdaya u-tejIta thAya, unmAdita thAya, utsAhita thAya, sta`bhita thAya, te rasa teenA graMthamAM pradhAnarasa, tee jevA vIra rasAmeAdI tevA adbhuta naipuNye ane vipicAturya te vIrarasanA varNana karanAra hatA. jagyasiMhanA zAMtimaya rAjyakALamAM zAMtimaya ucAM zilpa zAstranI sArI rItanI AleAcanA thaI hatI. zilpanA kArya zivAya sthApatyanA kAryo paNa rUDA utkaSathI tenA rAjya samayamAM banela che. udayapuramAM je saghaLI purAtana aTTAlikAe hAla jovAmAM Ave che te saghaLI rANA jasiMhe anavAyela che te saghaLI aTTAlikA Aja akSuNNa bhAve rahela che. te saghaLI aTTAlikAnu seAbhA sAMDhaya ane maneAhara nirmANa kaiAzala jovAthI hRdaya abhutapUrva AnaMde bharAi jAya che. rANA jasiMhe jeje sArA mehelA banAvyA che. temAM jaganivAsa ane jagama`dira vizeSa prasiddha che, vimaLa jaLavALA pezALAnA vRkSa upara zobhelA dvIpadayamAM jagadira ane jaganivAsa nAmanAM madirA che. banne mahele samAna suMdara ane samAna ramya vastuothI suzAbhita, te khanne mahelanAM khArI vIgerenAM bAraNAM kAcanA hovAthI bhagavAna bhAsyadevanA kiraNathI atyaMta zezabhAvALA che. te banne mahelA marmara paththaranA ghaDelA, vaizALAnA ghATa upara saradAre vIgerene vizrAma levA aneka pagathIyAM hatA. rANeA japtasi'hu eka saMmAnIta rAjA hatA. mAgalAnA nirdaya AcaraNe mevADanA hRdayamAM je viSama kSata thayela hatA. te kSatanuM Arogya rANA jagtasi'he karela che. tenA svabhAva siddha sAmya bhAva. atyudAra prakRti ane saraLa sumiSTa AlApathI tenA zatrunA paNa kaThora hRdaya pigaLita thai jAtAM. TukAmAM je loka tenI sAthe eka vAra AlApa kare te leAka tenA AcaraNathI mugdha thAya. tenA sadaguNlRAne musalamAna itihAsa lekhaka paNa varNave che. khuda samrATe AtmajIvana vRtAMtamAM jagtasiMhanA guNanI praza'sA karI che. mahAdaya sara TAmasaree paNa jasiMhanA guNathI mugdha thaI, tene udAra ane saraLa rAjA kahela che. cecanIya dazAne pAmela citADapurIne rANA jagtasiMhe AbAdInI pUrNa mAtrAmAM ANI hatI. rANA jagtasiMhe mAlapurUja - sidvAra ane chatrakeTanA punarUddhAra karyA. OM citADanA trIzta utpAdanamAM akabara bAdazAhe dArUthI mAlaburUSane uDADI dIdhA hatA. www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranu daDhIkaraNa ane zaiAbhAvastuna 305 rANA jagtasihe mAravADanI rAjaduhitA sAthe vivAha kaye hate. tenA gale tenA be putrA pedA thayA. temAMthI mATe rAjasiha, mevADanA rAjasi`hAsane beThA. vidhinA anulaMghanIya niyame mevADanI pUrva avasthA khIlakula badalAI gaI hatI. AjasudhI mevADa rAjyamAM gabhIra zAMti virAjatI hatI. rANA rAjasi'hanA zAsanakALamAM te gaMbhIra zAMti saMtAI gai, jotA jotAmAM ghera azAMtinI smRti mevADamAM sthaLe sthaLe nAcavA lAgI. hIMdu musalamAna vacce vivAdAgni karI prajaLata thayA. kemaLa mevADamAM prajanita thayA eTalu nahi, paNa saghaLA rAjasthAnamAM te prajaLita thaye, saghaLu rAjasthAna ghAra azAMtinu lIlA sthaLa thaI paDayuM. vivecanA karI jovAthI mAluma paDe che je e azAMtinuM mULa kAraNa mevADapati rANA rAjasihu hatA. te ghAra azAMti karI devAmAM ghaNuM karIne tenI madada hatI. dharmaparAyaNa zAhajaha!na A samaye a MtimavacanI zeSa simA upara paheAMcI gayA hatA. A samaye mAgala sAmrAjyanA bhAvi utarAdhikArIne laI zAhajahAnanA putrAmAM mA vivAda viSavAda cAlye, te bhAI enA kajIyAmAM je sadhana pedA thayA, tethI saghaLu bhAratavarSa saMtapta thayuM, potapAtAnI dubhisadhi sAdhI levA samrATanA dareka putrAe rAjasthAnanA rAjAonI madada mAgI, te vivAdakALamAM zAhajahAnanA cAre putroe rANA rAjasiMhanI madada mAgI. rANA rAjasihai, mAtra dArAneA pakSa lIdhe, dArA saghaLAmAM je hateA, utarAdhikArItvanI ciracati,prathAnA anusAra dA rAjyanA hakadAra hatA, dArAnI uttarAdhikArItvanI cAgyatA pratipAdana ane samarthana karavA mATe rAjasthAnanA sughaLA rAjAe rAjisaMhane maLI gayA. te saghaLA ekaThA thai dvArAnA pATA nIce yuddha karavA taiyAra thayA. paNa teoe kulagnamAM ane kukSaNamAM duSa AragajhekhanI sAme talavAra lIdhI. tene uddeza sala thayA nahi, phatehAkhAdanA yuddhakSetre eka mAtra AraMgajhebanA mAhuqhaLe tene udyama ane maneAratha viphaLa thayA, dArA, sujA ane murAdanA mastake vajrAghAta paDayA. phatehAbAdamAM yuddhakSetranI vijayalakSmI airagajhekhanI aMkazAtrinI thaI. tenA anuSTatA mArga sa'pUrNa rIte niSkaMTaka thaye. te mArgamAM je leke kaM TakarUpa hatA, teone Ara'gajhebe asiharate aMtarhuita karyAM. potAnA pitAnAM, pAtAnA bhAInAM, potAnA madhunAM ane peAtAnA ArasaputranAM hRdayazeANita pivAmAM Ara'gajhebe kAMI kasara rAkhI nahi, bhayaMkara durAkAMkSA ane rAjyalipsAne vazIbhUta thai teNe je paizAcika kAryAM karyAM. tenA vicAra karavAthI hRdaya staMbhita thAyache. taimuranA vaMzapara dUradarzI khAkhare je rAjyarakSiNI apUrvAM nItinu avalamata karyuM hatu, te nItinu khaLadarpita aura Mgajhebe avalakhana karyu hatu ane peAtAnA vaza ne tenuM mRnusaraNa karavAnI phaeNraja pADI hata, teA mogala sAmrajyane 39 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Da rAjasthAna, : jaladIthI aMdhapAta thAta nahi. ane satya saMdha prajAvatsala zAhajahAnanuM zobhAmaya mayurAsana Aja paNa dillInA sphaTIka prAsAdamAM virAcha rahata. paNa durAcAra auraMgajhebe pApamehamAM pI, pitAnA pagamAM pote kuThArAghAta karyo. eka tene duzacaraNathI mogala kuLane nAza . tenuM khuda jIvana chevaTe viSamaya thaI paDayuM. megala kuLatilaka akabare, pitAmahanI te nItI anusarI hatI. tethI karI temAM agaNya vidane sAme tenuM rAjya acaLa rahyuM hatuM. tenuM rAjya prAcya ane pratIcca rAjAonA rAjyamAM uMcA Asane jaI beThuM hatuM potAnA putra jahAMgIrane te nItInI, phaLapadhAyikA zakti teNe samajAvI hatI. sucatura jahAMgIra tadanusAre kAma karavA satAvALo thaye hate. zAhajahAna cogya pitAne putra pitAnI pAsethI je nItInuM teNe zIkSaNa lIdhuM hatuM, te nItI teNe kAryamAM pariNAma pamADI. te kArya dvArAe, te hIMdu rAjAone kharekha neha meLavI zaka hatuM. je kArya ke rAja saMpAdana karI zakyA nathI te kArya teNe saMpAdana karyuM hatuM. parAjIta hIMdu rAjAo sAthe vaivAhika sutre baMdhAI megala samrAToe je kAma karyuM hatuM te nItIbaLa virUddha nahotuM. te nItIbaLanA sahAye megala rAjAo potAne vAvaTo vijaya karI phaDaphaDAvatA hatA.. sucatura jahAMgIra ane nyAyapara zAhajahAnanA rAjyamAM bhAratavarSamAM suvimaLazAMti virAi hatI. hIMdu rAjAo potAnA rAjyane rUDha rIte samunnata karI zikayA hatA. bIjA videzIya zAsana kALamAM hIMdu rAjAo pitAnA rAjyane e pramANe samunnata karI zakayA nahi. jahAMgIra ane zAhajahAna hiMdu upara sudathathI je mamatA ane neha rAkhatA hatA te bAbare pravatavela nItInA anusarathanuM phaLa hatuM. jahAMgIra ane zAhajahAna, aMbara ane mAravADanI rajaputANInA peTe pedA thayelA hatA. tethI teo hIMdanI AbAdI karavA tatpara hatA, je dikaro te nAtine viparyaya thaye. je divase jAtiverItAne udaya thayuM. te divase hIMdu ane musalamAna vaccenuM saMbaMdha sutra tuTI gayuM. te divase hIMdu ane musalamAna parasparane sarvanAza karavA tatpara thayA. tenuM udAharaNa. hIMduzreSI raMgajheba- raMgajheba tAtAra strInA peTe pedA thaye hate, tAtAra zeNItathI paripuSTa hatuM, rajapute sAthe tenI sahAnubhUti nahetI, rajapute paNa tenI sAthe samadanA prakAza karavAnuM jANatA nahatA. teNe bhAIonA hadayazoNIta pADayAM. dharmAtmA vRddha pitAne siMhAsanayuta karyo. airasa putranuM hRdayanu chedana karI teNe siMhAsana levA prayatna karyo, evA auraMgajhebanI sahAya rAjasthAnane ka rAjA kare? TuMkAmAM tenA evA duSkAIthI rAjasthAnanA saghaLA rAjAo tenI virUdhdha yuddhakSetramAM utaryA. bAbare pravatavelI prakRNa nIrIne anusaranA abhA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karNa karela udayapuranuM' daDhIkaraNa ane zeAbhAvana, vastu te phUla, Ara'gajekha khuda te mahAna abhAvane samajatA hatA. te abhAvathI tenu rAjya mATA ananA bhaMDAra thaI gayuM. chevaTe teNe te nItInuM anusaraNlR karyuM' tenA te anusaraNanuM' kuLa zAhaAlama AjIma ane kamakhakSa. te lAMkAnI kaThAra atyAcAra priyatA ane hIndreSitAe, ArgamanA sanAza thaye. pitRrAjya adhikAra levA mATe cAre bhAioe pratidva dvI thaI bhAratava mAM mahA kalahAnaLa saLagAyeA. tenuM vivaraNa mevADanA itihAsanA samAlezya viSayavALu nathI. durAkAMkSI kaThora hRdaya Ara'gajemanA pracaMDa vidveSa nayananI pAse bezIkha dArAnuM mahatva, murAdanu tejastitva, ane sujAnu` karma dakSatva khaLI bhasma pAmyuM. 307 samrATa AragajhebanA rAjyakALamAM hIMdustAnamAM aneka prasiddha nAmavALA rAjAe pedA thayA. aSTadhAvibhakta rAjasthAnanA aMtargata pratyeka rAjya upara eka sAhasika ane vIrarajaputa rAjA beThela hatA, saghaLA tejasvI, vIryavAna ane maMtraNA kuzaLa hatA. akharanA jayasiMha, mAravADano yazAvaMtasi'ha, khudI ane kATAnA hAravaMzIya rAjA, vIkAneranA rAThoDarAjA, arcA ane dhANIyAnA muDelA rAjAo. te saghaLA tejasaMpanna ane pracaDavIra hatA. AtyaMtika ka ane mehamAM paDI teNe potAnA pagamAM kuThArAghAta karyAM. teNe potAnA sAbhAgyanA mArgamAM kAMTA ropyA, je rajaputanA sahAya ane Anukulya mATe tenA pUrvajo hamezA mahenata karatA hatA. ane tene meLavatA hatA. rajaputAne satASa pedA karavAnuM kAma, tenA pUrvajo pradhAna gaNatA hatA. Aja auraMgajheba te rajaputAna guNA bhulI gayA, Aja auraMgajhekha te rajaputA upara utpIDana karavA lAgyuM, te hIMdu vidveSI ra'gajhemanA bhacakara utpIDanamAMthI hIMdu saMtAnane bacAvavA vIravara zivajI pedA thayuM. je saghaLA musalamAna rAjAe, eka kALe bhAratavarSanA aSTa cakranuM niyamana karI gayA che, temAMthI eka rAjA paNa kapaTatAmAM, svAparatAmAM ane vidyAvatAmAM Aragajhebane vaTe tevA nahAtA. * aneka sabhyatAlImAnI jJAna gati pAzcAtya maheAdaya purUSo ezIyA khaMDanA rAjA ene asabhya ane vadhu jJAnahIna kahI ghaNA kare che. paNa mahAtmA TADa sAhebe tenAM bhramAMdha nayanA jJAna zakSAkAe AMcha dekhatAM karyA che. teNe dekhADI ApyuM che je prAcya maMDaLanA bhupati yureApIya bhupati karatAM vizeSa vighna ane bahuzi. samrATa auragajheba agara jo ke kaThora hRdayavAyA hatA. tApaNate eka supaDIta hatA, teneA rAjyAbhibeka thayA. tyArabAda tenA khANyagurU mullAMsele tenI maherabAnI meLavavA keTalIka khuzAmatanAM vacanavALA eka patra tene lakhyA. te asAra patra vAMcI aura gajebe virakata thai lAMkhe| ane bhAvapurNa pratyutara lakhyA, khyAta nAmA aniyare bhAratabhramaNamAM te patra meLajyo. tenI saMge bIjA mulyavAna putra teNe meLyA je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ries rAjasthAnAM e saghaLA guNu ane doSa, tenA kuTila hRdayamAM jaDelA hatA, je vidyA ane parAkrama, paropakAra ane vipadamAM, uddhAra mATe niyeAjIta thAya che. Aragajhebe te vidyA ane parAkramane, pAzavI vRttithI, peAtAnI durAkAMkSA sAdhavAne upayeAga kayA hatA. te jagamAM kAine vizvAsa karatA nahotA. atipriya mitranI pAse paNa zudra kathA bahAra pADatA naheAtA, saghaLA karatAM, tenI durAaMkSA prakhaLa thaI uMThI hatI. chevaTe durAkAMkSAeja tene sarvanAzaka durAkAMsomAM mAhita thaI teNe je asakhya ghAra pApa karyAM. tene vicAra karatAM hRdaya staMbhita thAya tema che. jo viveka sAthe potAnI behada sArI kSamatAno te upayAga karata tA te samayanA rAjAonA zirasthAne jai te esata paNa pApiNa durAkAMkSAe,tene durAcaraNanA mArge calAnyA. teNeja tenI sArI buddhivRttine nAza karyo. potAnA badhu bAMdhava, AtmIya janAnA hitpaDa peAtA nA hAthe cheyAM duta airaMgajebe vicAyu je have kAyama nizcita bhAve rAjya bhAga thAze, paNa tenI saghaLI AzA niSphaLa thaI, teNe manamAM vicAryuM hatu. je nizciMta rahIza." paNa te mana tenA kakhajAmAM nahotuM. te je citavRttinA nirodha karI zakata te te A bhayaMkara duSpravRttinA pravAhamAM kudI na paData. tema thavAthI te mANasa hAi pazunA kAma na karata. pitRhatyA, bhAtRhatyA ane putrahatyA karI nizcita rahevAnI teNe IcchA karI hatI. te te mAtra viTa'khanA jema cAya tema paNa teNe hajhAre vAra IcchA karI, hajhArA vAra pratijJA karI, paNa te nizciMta rahI zakayA nahi. pahepade judI judI jAtanI ciMtA pedA thai tene dArUNa pIDA devA lAgI, tenI sAthe tenI hRdayanI zAMti paNa aMtarhuita thai gai. japtamAM te kAchanA vizvAsa karatA nahatA tethI tenA hRdayane pU bhAva sArI rIte badalAyA hatA. dareka kSaNe tene judI judI jAtanI zaMkA ane sadehanA uddezya thavA lAgyA, teNe jagatamAM saghaLAne peAtAnA zatru gaNavAnuM zarU ghaTanA te patramAM lakhela hatI, te ghaTanAnA kALa pachI traNa varSe i. sa. 1684 mAM te patra aMgrejImAM anuvAdita thayA, patrane sAra. 308 .. " mullAMjI ! tame mArI pAse kevI pratyAzA kare che ! tame nyAyAnusAre icchA pharI zake che ke huM tamane mArI sabhAmAM eka zeSTa umarAvanApade tamane nIzuM. kartavyanA anurAdhe mAre belavuM jue che je, rAjAe durAkAMkSA svIkAravI. evuM tame mane zikhavyu hata te tamArI durAkAMkSA huM svIkArata, mane evI pratIti che je janmadAtA pitA pAse putra jeTaleA RNI che. teTaleA, upayukta zikSaNa ApanAra gurU pAse te RNI che. paNa tame mane upayukta zikSA ApI che hAla tamArI zikSAnA viSaya vicArI huM camatkRta thAuM chuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane bhAvaddhana karyuM. tenA mitre, tenA sabhAsado, tenA parama hitecchuo eka thaI tenA virUddha SaDayaMtra karavA lAgyA. AvI avasthAmAM jIvana kahADhavuM te viTaMbanA bhareluM che. ema auraMgajheba jANatA hatA. tethI hRdayanI zAMtI sthApavA, te upAya zodha hate. aneka ciMtA karyA pachI teNe sthira karyuM je sajAtIya loka sAthe aikayatAno saMbaMdha karyA vinA rAjya sukhethI bhagavAya tema nathI. eka samaye hIrakamaMDita mukuTa tenA mAthA uparathI paDI gayA. te paNa teNe jANyuM nahi je have sarvanAza pAse che. e samaye te eTalo badhe.mahAviSTa thaI gayuM hatuM ke tene hitAhita vicAravAnI zakti ekadama nAza pAmI. viveka hIna oraMgajebe sthira karyuM je baMdhu bAMdhava vigerenA zoNitapote je hasta kalaMkita thayA che te hasta, sahAyahIna hIMdu lekanAM zoNitapAta karI tenA lehithI dhovAche. je kSaNe tenI te dhAraNAne udaya thaye te kSaNe teNe potAnA mitro vagerene bolAvI hakama karyo je mArA rAjyanA saghaLA hiMduoe IslAma dharmanuM avalaMbana karavuM paDaze. je kaI A hakumane asaMmata thAze tenA upara baLapUrvaka khaDagane pravega kare paDaze. e kaThera AjJAne pracAra thayo ke rAjayamAM hAhAkAre dhvanI thaI paDaze. niHsahAya hIMduo sanAtana dharmanA rakSaNanA mATe keI upAya na jotAM. bhayAkula hRdaye ahIMtahI palAyana karavA lAgyA. ghaNAka hIMduo rAjayane tyAga karI dakSiNA pathamAM cAlyA gayA. aneka hIMdue duvRtta yavana AkramaNathI muMjhAI jaI unmatta thaI pitAnAM hRdaya charIthI kayAM, je strI putro parivAravarga vagere hRdayanI priyatama vastu hatI, tene pahelAthI saMhAra karI aneka hIMduoe kaThera zokAnalamAM pitAnAM jIvananuM balidAna ApyuM. rAjyamAM ghera arAjakatA pravartI. cAre tarapha hAhAkAra avAja cAlI rahyo, utpIDIta hIMduone marmabhedI ArtanAda gaganane bheda karI zaktimAna paramezvara pAse gaye. Aja bhAratavarSane pralayakALa Avyo. A pralayakALanA sarva saMhAraka grAsamAMthI bhArataSaSane keNa uddhAra kare ! e dudata duta yavanenA bhayaMkara atyAcAra thakI niHsahAya bhArata saMtAnanI keNa rakSA kare ! bhAratavarSamAM I rahyuM nahi je rakSaka thaI bhAratavarSane uddhAra kare. je rakSaka hatA, teja bhikSaka . jenA upara prajAnI mAna maryAdA ane jAti dharma rahela che, te je pitAnuM ane pArakuM jANI sajAtIya ane vijAtIya ne bhInna nayane joI, paththarathI hRdayabAMdhI pitAnA pravarga upara potAnA Azvita upara atyAcAra kare te niHsahAya prajA konI pAse jaI ubhI rahe, konI pAse jaI Azraya mAge,potAnuM pArakuM sajAtIya vijAtIya vigere bhedavALA vicArane nayane na jevAnuM sadabuddhivALA rAjAnuM kirtavya che. je rAjA te kartavya pAlanamAM parAMDa-mukha che. te rAjA rAjAnA nAmane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 TeDa rAjasthAna, egya nathI, rAjyasiMhAsana terAjAnA spaSe kalaMkita ane apavitra thAya che. rAjapade besI, je rAjA hitAhita ane nyAyAkhyAyane vicAra karavA asamartha che, te rAjA nahi paNa rAjAnA nAmane baTTo denAro che, te prajAnA sukhasUryane turaMta rAhu che, te rAjA dezanA bhAgyagaganane pracaMDa ketu che. magala kuLAdhama auraMgajhebanA kaThora atyAcArathI rAjyamAM atyaMta arejakatA pedA thaI, utpIta hIMduonA palAyanathI ane AtmahatyAthI nagara grAma vigere ujaDa thaI gayA. vaNikonA abhAve vANijyAgAra ceranA nivAsarUpe thaI gayA ketA viketAnA abhAve bajAra janasUnya thaI gaI. kRSakanA abhAve sArA kSetra arazya thaI gayA. AvA saMgharSakALamAM duta mogala samrATe joyuM che tenuM rAjasva ghaNA daraje kama thaI gayuM, rAjyane dravya bhaMDAra khAlI thaye. rAjyakarmacArIo rAjyakara letA nathI. jenI pAse rAjakara hoya te teja rAkhI bese che. auraMgajeba paisAne saMgraha karavA upAya jete hatuM. teNe bhAratavarSanA saghaLA hiMduo upara jajIA vero nAMkhe. atyAcAra upara atyAcAra thavA lAgyA, saghaLA hatAza nirUtsAha ane niSTa thaI gayA. teo kevaLa hAhAkAra vani karavA lAgyA, te hAhAkAra dhvanithI duta auraMgajebanuM hRdaya jarA paNa kaMpita thayuM nahi. benazIba hIMduonI zocanIya avasthA joI auraMgajhebanA hRdayamAM dayA AvI nahi, te paNa auraMgajebane Azaya saphaLa nIvaDaye nahi. jema jema divase javA lAgyA tema tema dArUNa pIDA AraMgajebanA hRdayamAM adhikAra karavA lAgI. tenA pitAnA putranAM, baMdhunAM, prajAnAM marmabhedI vacane tenA hRdayamAM duHkha devA lAgyA, auraMgajeba camakita thaye, keTalIkavAra te zayyAgraha che, ciMtAmAM bahAra jate hate. kALanA avayaMbhAvI vidhAnanA anusAra tenA paramAyune kSaya thavA AvyuM. bhISaNa yamadaMDa krame krame tenI pAse AvavA lAge, duHkhathI ane nirAzyathI te citkAra karI belI uThayo. A zuM! AzuM! jyAM jAu chuM tyAM saghaLA devatAne bhALuM chuM. te devatAo krodhamaya ane chaghAMsAmaya daSTithI jue che. abhiSeka kALe rANAe je vadhInuM anuSThAna karatA hatA, te vidhIomAM TIkADerane vidhI vizeSa prasiddha che. aneka dIvasathI te abhISecanika vidhI have cAlatuM nathI. mAravADanA rAjayasiMhAsane besI Aja mahArAjA rAjasiMhe te luptaprAya vidhi pharIthI amalamAM A, amIra pAse mAlapura nAmanuM eka nagara che. TIkADeranI vIrabayAnA anusAra rANuM rAjasiMhe te mAlapuranuM AkamaNa karyuM. te nagarane luTI rANe pitAnA nagaramAM AvyuM. zeDA samayamAM te viSayanA samAcAra vRddha zAhajahAnanA kAne pahoMcyA. zAhajahAnanA vayasthAe te vRtAMtane judA judA raMge cItarI tene nivedana karI, rANAne lipita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane zobhAvana 311 kaye. ane rANAnI sAme uThavA teoe tene kahyuM. udAra hRdaya zAhajahAne, tenA vayane kahyuM "mAro bhatrIjo bALaka che tethI teNe e kAma karyuM. rajaputa kuLa gaurava ravi, vIrazreSTha pratApasiMha sAthe mevADanI vayamatA vilupta thaI gaI hatI. paNa mahArAja rAjasiMhanA siMhAsanAraNa upara te viryamattA pharI pedA thaI purNa vikAzane pAmI. zAMtine sukomaLa baLe pachI daI pharI zIzadIya saradAre vIratA batAvavA khaDaga laI kudI paDayA, khaDaganA hRdayetejaka saMgharSanA avAje ane unmata vIrenA nAde mevADa bhUmi kaMpIta thaI uThI. rANe rAjasiMha bAppArAoLane upayukata vaMzadhara, zIzadIya kuLane upayukta vIra-te je zura hatA te tejasvI hatA. svadezane uddhAra karavA te puSkaLa zuratAthI uThA. rANuM rAjasiMhanuM hRdaya svadezadvAra pratijJAthI daDha baMdhAyuM hatuM. te bAlyakALathI auraMgajebanI ghaNA karatuM hatuM. ane Ara. gajebanA nAma upara hajhAre abhizApa ApatuM hatuM. A kSaNe te auraMgajebane bhAratavarSanA siMhAsane beThele joI tenI virUdhdha yuddhamAM utaravA teNe saMkalpa karyo. te mogala samrATa sAthe ghaNA yudhdhamAM utaryo jemAM pite zauryane sAre utkarSa batAvyuM. mogala samrATa aneka yuddhamAM tenAthI parAjIta thaye. vaLI aneka yuddhamAM mogala samrATanuM jIvana ane svataMtratva javAne paNa upakama thaye hate. mAravADanuM raThoDa kuLa aneka navA bhAgamAM vibhakata hatuM. temAMthI eka bhAganA keTalAka rAjakumAre pitAnuM prAcIna rAjaya chela rUpanagara nAmanA sthAne upanivaSTa thayA. te rUpanagara mogala samrAjyanuM aMtagata. teo mogalanI nIce sAmAnya sAmaMta rUpe rahevA lAgyA. te samaye auraMgajeba maratake bhAratavarSane rAjamukuTa arpita thaye. te kALe, rUpanagaranA sAmaMtarAjanA gharamAM prabhAvatI nAmanI eka suMdara bAlIkA anupama zobhA saMdaye paripuSTa thaI hatI. thoDA samayamAM e parama rU5 lAvaNyavALI prabhAvatIne batAMta, kuTa hRdaya raMgajebanA kAne paDa, tenA hRdayamAM viSama viSaya tRSNA pidA thaI. te strIne hastagata karavA ceSTA karavA lAgyuM. tene paraNI levAne teNe prastAva kaye. oraMgajebanA manamAM hatuM je prabhAvatI tenA prastAvamAM saMmata thAze. paNa tenI temane vAsanA saphaLa thaI nahI. be hajhAra savAre mokalI rUpanagaranA sAmaMta pAse, prabhAvatInA vivAhane prastAva kahI mokalA. bhaye sAmaMta saradAranA prANu uDavA lAgyA. have zuM karavuM tenI sthiratA karavAmAM te digamUDha thaye. krame te samAcAra prabhAvatInA kAne pahoMcyA. te potAnA bApa pAse AvI, ane AvelI vipadamAMthI uddhAra pAmavAne teNe tene sadupAya batAvyuM. paNa rAThoDa rAja eTale badhe digamUDha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 TaDa rAjasthAna che ' , ! thaye hatuM ke teNe prabhAvatInA batAvela sadupAya upara karNapAta karyo nahi. pitAne nirava dekhI prabhAvatI pratijJA karI belI "ple grAsamAMthI have bacavAne upAya viSa, charI, pAvaka, ke udabaMdhana che. te upAyomAMthI eka upAya levAthI koInA mukha tarapha jovAnuM nathI. prabhAvatIe pitAnA dharmanA rakSaNa mATe te upAmAMthI eka upAya le mukarara karyo. te paNa te kaThora upAyane Azaya laI zakI nahi. tenA hRdayamAM eka navI ciMtAne udaya thayuM. teNe rANuM rAjasiMhane pitAne uddhArakatA mA. prabhAvatIe rANA rAjasiMhanI guNavaNanA sAMbhaLI hatI. tenA hRdayathAM gaMbhIra dhAraNA hatI je rANA rAjasiMha uddhAra karanAre thAzeja. vIratA ane rasajJatA upara nArI jAtIne AtyaMtika anurAga hoya che, rANA je vIra hatA teja rasajJa hato. prabhAvatIe rANA upara Asakata thai tene kahI me kahyuM je Aje rANe rAjasiMha Avela vipattimAMthI tene avilaMba UddhAra karaze teM te tene patItve varI leze." prabhAvatIe potAnA purohIta brAhmaNane saghaLI hakIkata kahI rANA rAjasiMha tarapha mokalyA. purohitane prabhAvatIe svAkSarIta patra Aryo hato. rANAnA sadanamAM purohIta AvI pahoMce. saNanA hAthamAM te patra ApyuM. te patrano saghaLe lekha suMdara hRdayabhAve lakhAyela hato. tene mamartha nIce pramANe "mahArAja ! rAjahaMsI zuM bagalAnI sahacarI thAya kharI ! vaLI rajaputa kuLa kAmanI apavitra svecchanI aMkazAyInI thAya kharI ! mahArAja ! huM Apane nizcita karI kahu chuM je Apa je A saMkaTamAMthI mAro uddhAra nahI karaze te ane dutta plecchanA hAthathI mArI maryAdAnuM rakSaNa nahi karazo te huM nizcaya AtmahatyA karIza" e suMdara patrane bhAva jANuM rANo rAjasiMha saratADita geMdranI jema kudaye. tenI dareka dharmanImAM jANe leha zalAkA paDI hoya tema tene lAgyuM. dArUNa roSa ane chaghAMsAmAM tenuM zarIra uttejIta thayuM. eka nisahAya rajaputa kuLa kAmInInA upara oNchane atyAcAra sAMbhaLI kaye rajaputa kodhathI unmata na thAya! . dura eraMgajebanA kaThora AcaraNanuM upayukta prAyazcita vidhAna karavA mATe raNe Aja dina sudhI egya avasaranI pratikSA karatA hatA. Aje te suga pitAnI meLe AvI pahoMcyo. te suga jeI, rANo atizaya AnaMdita thaye. tene utsAha, sAhasa, baLa vIgere hajhAragaNA vadhI gayAM, vilaMba na karatAM durAcAra megalanI sAme teNe potAnI bhayaMkara talavAra ugAmI. rAjasiMhane utsAha baLa vagere joI tenA sAmaMta saradAre ghaNAja utsAhIta thayA. astronA jhaNakAra AvAje ane vIra purUSanA zorya pUrNa nAde mevADa bhUmi kaMpIta thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane cAbhAvana 313 paDI. bIjA kAma cheDI prabhAvatIne uddhAra karave te prathama kartavya che ema rANAe mukarara karyuM. te senA ane sAmaMta saradAre| sAthe rUpanagara tarapha cAlye. rUpanagara ArAvalInI zailamALAnA pAda dezamAM Avelu, rANAe megala senA upara te sthaLa pAsenA sthaLe jaI humalA karyAM. banne daLa vacce dArUNa yuddha cAlyuM. rANAnuM pracaMDa khaLa megala loko sahana na karI zakayA. teo rANAthI sArI rIte dalita ane trAsita thayA. senAmAMthI bacelA gheADA meAgalA palAyana karI gayA. megalanA be hajhAra gheADAsvAra, rajaputAnA hAthe mAra pAmyA. rANA rAjasiMhuM prabhAvatIne puraskArarUpe meLavI. te paramAna MdathI peAtAnA nagaramAM Aye. tenA evA utkRSTa rAyathI rajaputa samAja tenA upara atyaMta saMtuSTa thayA, teo tene pratApasiMhane upayukta vaMzadhara gaNI tenAM praza'sAvAda ane sAdhuvAda karavA lAgyA. du mogala samrATa era'gajekhanA virUdhdha rANA rAjasi MhanuM A pahelu zAmAMnuSThAna hatuM. mevADanA adhivAsIe have AbAdInI AzA rAkhavA lAgyA. teoe navIna rANI prabhAvatInI yathAvidhi rAja bhavanamAM abhyarthanA karI. je samaye rANA rAjasiMhe prabhAvatInA uddhAra karI tene potAnA zaheramAM ANI, tyArapachI theADA samaya upara rAjasthAnamAM keTalAka moTAM kAme banI gayAM te kAmeAnAM spaSTa vivaraNa rAjasthAnanA kAi paNa bhaTTa graMthAmAMthI nIkaLatAM nathI. sAmrATa Ara'gajemanA hRdayamAM pracaMDa hIndu vidveSatA baLavALI thai, te vinphreSitAnI caritA ta mATe te judAM judAM paizAcika kAryo karavA lAgyA. meAgala samrATanI sakalpa siddhinA mArga mAM e mANasa pratirodhaka hatA. eka yapurAdhipati rAjA jayasiMha ane bIjo mAravADAdhipati rAjA yazeAvatasiha, jayasiMha ane yazevatasiMha mogala samrATanA vetana bhAgI hatA. teoe kSAtra dharmanA parityAga karyuM. nahAtA. teo banne praca'Da tejasvI rAjA hatA. vIra hRdaya auraMgajebanI hajhAre ceSTAthI paNa teonI viveka zakti haNANI naheAtI, potAnA pada gArave vimudra thaI Ara'gajee vicAryuM je te anne rAjAe tenI saghaLI setA leI laI tene putaLI jema nacAvaze, samrATa A gajeba jyAre jyAre anyAyanuM AcaraNu karatA. tyAre te banne rAjAe, krodhAviSTa siMhanI jema tenI sAme gAjI uThatA. ane hotra vege tene prativAda karatA hatA. te banne rAjAe hIMdu jAti taram ane svadeza tara tenA gADha prema hatA. jyAMsudhI te banne rAjAonu astitva hoya tyAMsudhI Ara gajeba, zI rIte hIMdue upara atyAcAra karavA, sattAvALA thAya, te anne rAjAe mAgalarAjyanA tAbedAra hatA kharA, paNa tenI vizALa kSamatA ane puSkaLa sattA nIce megala senAe tenA tAbAmAM hatI. jyAMsudhI te anne rAjAnI hayAtI che, tyAMsudhI mArI abhISTa siddhi thavAnI 40 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 kaDa rAjasthAna, nathI, ema judI judI jAtanI ciMtAthI auraMgajebanuM hRdaya vyagra rahetuM hatuM. chevaTe puSkaLa ciMtA karI teNe je saMkalpa pitAnA hRdayamAM sthira karI dIdhe tene yAda lAvavAthI pAkhaMDInuM hRdaya paNa phATI jAya tema che. te banne rajaputa rAjAnI sattA khaMDIta karavA koI jAtane ilAja auraMgajebanA hAthamAM AvyA nahi. chevaTe te banenI hatyA karI devAne teNe saMkalpa karyo. mAravADane rAjA yazavaMtasiMha te samaye hara kAbulamAM rahetA hatA ane aMbararAja siMha dakSiNa pathamAM rahetA hatA. adhama auraMgajhebe, kALa kuTane prayoga karI, teonI hatyA karavA, te te pradezamAM guptacara mokalyA. pizAca raMgajhebe mokalelA te guptacaree te parama vizvasta rAjAonI hatyA kara, dharmanA mastaka upara adharmane padAghAta thaye, kRtajJatAne ane prabhuparAyaNatAne atyaMta niMdita ane hina badale maLe, je hRdaya staMbhana pizAcecita kArya karI pApAtmA megala samrATe, potAnA saMkalpanI siddhi karI, te pApamAMthI te kaI janme mukta thAya tema nathI, svadeza premIka rANA rAjasiMhanI sAme, tene keI rItane saMkalpa siddha e nahi. thoDA samayamAM tenA pApAnuSThAtanuM upayukta prAyazcita thayuM. paizAcika kAryanuM anuSThAna karavAthI pAkhaMDInuM kaThora hRdaya zAMti pAmatuM nathI paNa tethI tenuM hRdaya kaThora bhAve tevAM kAma karavA bamaNuM uttejIta thAya che, bIkaNa ane adhama purUSanA kAryo jevAM kArya bhAratavarSanA pradhAna rAjeone vadha karI, narapizAca auraMgajhebanuM hRdaya aNumAtra zAMta thayuM nahI. rAkSasa auraMgajhebe niraparAdhI yazavatasiMhanA nisahAya putrane avarUddha karavA halako vicAra karyo, tene vicAra jaladIthI siddha thAya tenA mATe teNe kaThera goThavaNe karI paNa tene te paizAcika saMkalpa siddha thaye nahi. zAthIke rAThoDa rAjAnA sAmatene tenA vicAranA khabara maLyA. teoe upayukta yejanA ja bALaka rAjakumArane vipadamAMthI ugAryo. tenA manamAM daDha dhAraNA hatI je ati kaThora udyama karyA vinA ane rUDA Atmatsarga karyA vinA, rAThoDa rAjanI vidhavA mahISIne ane tenA anAtha putrane teo bacAvI zake tema nathI. mAravADa rAja yazavatasiMhanA aneka putra pedA hatA, temAMthI moTA putranuM nAma achata hatuM, je samaye mAravADa rAja yazavatasiMha, pAkhaMDa auraMgajhebane vidveSAnaLamAM baLI bhasma thayo. te samaye achata, nAnI vayane hatuM tenI mAe sthira karyuM. je te bALakane rAjasiMhAsane besArI, pite rAjakArobAra calAva, e AzA hRdayamAM rAkhI, te pitAnA hadayanAthanI pAse satI thaI nahi. paNa vidhAtAnA kaThera vidhAnanA anusAre te strInI AzA, tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane bhAvaddhana 315 manamAM rahI, prANapatine kaThora zoka cheDo paNa dura thaye nathI eTalAmAM tene putranA kaThera zokamAM paDavuM paDyuM, teNe pitAnA rakSaNa mATe, pitAnA putranA rakSaNa mATe rANA rAjasiMhane prArthanA karI, te zizadIya kuLamAM pedA thaI hatI,. hAla zizadIye kuLamAM rakSaka rANe rAjasiMha che ema mAnI, yazavaMtanI vidhavA patnI rAjasiMhanI zaraNArthitI thaI teNe rAjasiMha pAse tvarAthI dUta mokalyA. rANA rAjasiMhe moTA anaMdathI tene prastAva svIkAryo. teNe rAjakumArane bolAvI tenA mATe upayukta rAjabhavana vAMsa sArUM ApavAne teNe kahevarAvyuM. rANAnA kahevarAvavA uparathI ajItasiMha, aDhIso rajaputa sainike sAthe mevADa nagara cAlya, ArAvelInI relamALAnA durgama mArgamAM thai te saghaLA mevADa tarapha jAtA hatA. eTalAmAM te mArganA eka paDakhAmAMthI pAMca hajhAra mogala sainike bahAra nisaryA, teoe rajaputene vIMTI lIdhA. teoe ajItasiMhane laI levAne udyoga karyo. teone e udyoga joI rAThoDa rAjanA sainike kodhathI unmatta thayA. teoe megala sainike upara humalo karyo. te sAMkaDA giri mArgamAM bane daLa vacce laDAI cAlI, eTalAmAM rAjakumAra ajItasiMha keTalAka rakSaka sAthe laI mevADamAM AvI pahoMcyuM. rAjakumAra ajItasiMha mevADamAM AvI pahoMce. rANA rAjasiMhe tene meTA saMmAnathI grahaNa karyo. tenA vAsa mATe kevalA janapadane mukarara kaye, dugadAsa nAmane eka rajaputa vIra tenA rakSaNavekSaNanA mATe nImAyA hatA. te rAjakumAra sAthe kevalA janapadamAM AnaMdathI rahevA lAgyA. rAjakumAranI mAM mAravADa rAjyamAM AvI. vizvAsaghAtaka yavanarAjane, tenA kAryane upayukata badale ApavA, suyoga ane sAre avasara jevA lAgI. je dArUNa badale levAnI pipAsA tenA hRdayamAM jAgrata hatI. tenuM zAMtividhAna karavA, teNe eka moTA bhArI kAmamAM hastakSepa karyo. te meTuM bhArI kAma bIjuM nahotuM, mAtra rAjasthAnanA judAjudA rajaputa rAjAomAM ekatA bAMdhavAnuM sAdhAraNa kAma hatuM. rANIe potAnuM kAma siddha karavAmAM aneka daraje phateha meLavI hatI, thaDA samayamAM mAravADa mevADa ane aMbara ekaThA thaI eka abhinnasUtrathI baMdhAI gayA. teoe dudharSa megalanI sAme yuddhamAM utaravA pratijJA karI. paNa evI rItanuM ekatAbaMdhana lAMbe samaya TakayuM nahi. zizadIya kuzAvaha ane rAThoDa vaMzamAM vidveSAnaLa saLagI uTha, te ektA saMbaMdhana ekaso varSa TakI rahyuM hatuM te bhAratavarSanI duHkha nizamAM prabhAta thAta, bhAratavarSane rAjamukuTa yavananA zirathI khalita thaI hIMdu zire sthApita thAta. ane rAjAonI hatyA karI, auraMgajebe pitAne adaSTa mAga niSphaTaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3i16 TaDa rAjasthAna, karyo, paNa tenI mane vAsanA pUrNa thaI nahI. kemake eka tejasvI rajaputa rAjA talavAra laI tenA virUdhdha utaye te tejasvI rAjA rANe rAjasiMha hate. auraMgajebe niSkaTaka thaI maMDuka vere nAkhe. te samaye bhAratavarSamAM hAhAkAra dhvani thaye. viravara rAjasiMhanA hRdayamAM te bAbatane gaMbhIra prazna utpanna thaye, teNe vicAryuM je, "bhISma, karNa ajuna vagerenI mAtRbhUmi zuM Aja kSatrIya vInAnI thaI gaI.zuM vidhAtAe temagalene amara padavI ApI mokalyA che. nA ema te naheAya " yavananI dAsatva zRMkhalAthI ghaNA dIvasathI Arya saMtAna baMdhAI gayAM che. ane atyAcAhI yavana rAjAo camadhAme gayA che. paNa koIe raMgajebanA je atyAcAra karyo nathI. e vIcAra karI teNe muMDaka verA sAme prativAda levAne saMkalpa karyo. teNe vikaTa tejasvI ane bhAvamaya bhASAmAM eka lAMbe patra ka suprasIddha ame prathama e patra yuropamAM prakAzIta karyo. paNa duHkha ane paritApano viSaya che, je teNe bhrama vaze, te patra mAravADarAja yazavaMtasiMhane lakhelo gaNyo che. mahAtmA ToDa sAhebe kahyuM che je, " te patra yazavaMtasiMhano lakhelo nathI" zAthI ke temAM je muMDaka verAnI hakIkata che. te muMDaka vero yazavaMtasiMhanI jIvItAvasthAmAM cAlyA nahete ane levAyo nahe. vaLI te patramAM rAmasiMhanuM nAma maLI Ave che. te rAmasiMha yazavaMtasiMhanA samasAmayika jayasiMhane uttarAdhIkArI hato. ane mAravADa rAjanA maraNa - pachI eka varSe te pitasiMhAsane beThe. te patra mahArANuM rAjasiMhe lakhyo hato. ane teNe auraMgajebane te mokalyo hato. ToDa sAhebe vaLI kahyuM che je, " amArA munazInA hAthamAM, udayapuramAM e patranI eka mAlIka analipi AvelI hatI. tethI siddha thAya che je te patra kharekhara rAjasiMhe lakheluM hatuM. patrane yathArtha anuvAda nIce pramANe che. "sarva zaktimAna jagatpAtAne anaMta mahimA che, ApanuM dAkSiNya sarvata . bhAve dhanya ane prazanIya che, Apane maMgaLAbhilASI adhIna rAjasiMha, ApanA mahimAmaya hajurathI cheTe che khare paNa rAjabhakta ane kartavya parAyaNa . ApanA te adhIna AzAmIo avazya pALanIya kAryathI eka muharta paNa anusuka rahI zakAtuM nathI, mArI ekAMtika IcchA che je hIMdurathAnanA saghaLA pradezanA ane saghaLA janapadanA rAjAonI sabriAMta vyaktinI mI janmanI rAvanI. IrAna vAsInI.kurAnavAsInI, ramavAzInI, zAvanenA adhipationI sakSadvIpavAsInI jama pathagAmInI ane sthaLa pathagAmInI, sukhasamRddhiho,mArI jeTalI sattA che teTalI sattA pramANe huM teonI sukha samRddhi karI zakuM chuM. mArI e rItanI prasakti keInAthI avidita nathI. ane te bAbatamAM keinA manamAM aNumAtra saMdeha nathI, A kSaNe mArI pUrva sevAnA viSayanI ane ApanA pUrvAdezanA viSayanI ciMtA karI huM ApanA cittanuM AkarSaNa karUM chuM. mArA jANavAmAM AvyuM che je ApanA A hitAkAMkSI tAbedAranI prati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranu' daDhIkaraNa ane zeva na 317 Ara'gajema upara lakhyA. patranu je sthaLa vAMcavAmAM Ave te sthaLathI rANA rAjasiMhanI lipi cAtu thI vimAhIta thayA vinA cAle tema nathI. kuLe keTalAka saMkalpa sAdhavA puSkaLa paisA kharacAyela che. vaLI bIjuM jANavAmAM Avyu che je khAlI rAjakoSa nANAMthI bharI devA Ape eka kara levA anumati ApI che. mahArAjanA dhyAnamAM levarAvavA tAbedArane anumati ho je ApanA pU purUSa svastha jalAladIna akakhare saghaLI jAti, varNa saMpradAyanA lokeAne putravata pALI khAvana varSa, apakSapAtitA ane nyAya sAthe niSkaMTaka rAjya karyuM, isAMnA anuyAyIo, musAnA anuyAyIo, dAudanA anuyAyI mahamadanA anuyAyIo vIgere saghaLA dharmanA anuyAyIe, tenA abhinna nayana samakSesamAna Adara ane sukha pAmatA hatA.je dhArIyAna sapradAyavALA jaDa prakRtinuM nityatva svIkAra karatA nathI ane jee khele che je vizrvabrahmAMDa devavazAta peAtAnAmAMthI pedA thayu che. teo hA ke brAhmaNA hA, paNa saghaLA ApanA purva purUSa akabaranA samAna Adara pAmelA che, te nirapekSa AcaraNa ane abhedya vyavahAranA pratidAnamAM tene prajAva tene jagadagurUnA nAme kheAlAve che. je mahimAnvita mahamada-nura-uladIna jahAMgIra hAla sva rAjyamAM vase che, teNe bhAratavarSanuM sAmrAjya khatrIza varSa calAvyuM. je rAjakArakIdI nA arasAmAM prajAvRMdanA zideze Azraya vRkSanI suzItaLa chAyA hatI. mahAmahimAnvita suprasiddha zAhajahAne khatrIzava, bhAratavarSanu magaLamaya ane zAMtimaya rAjya karyuM, te paramadharma parAyaNatA ane dayA dAkSiNyanAM rUDAM kAma karI yazeA gaiArava meLavI Aja anaMta sukhanA dhAmamAM vAsa kare che. ApanA pUrva purUSo nA hRdayabhAva, e pramANe hitaiSaNAmAM ane hitAnumAnamAM vaparAyela che. e maMgalamaya pravRttidvArA paricAlita thai teoe je dezamAM pagalA mukayA te dezanA teoe jaya ane zrIddhi karI che. paNa mahArAja ! Apa ApanA rAjyanA viSaya oi jue ! jue ! ApanA zAsanakALamAM keTalA kIllAo ane janapada svata Mtra thaI gayela che. rAjyamAM keTalI luTA ane cArI thAya che. kharekhara tethI rAja kSaya thAya tevuM che. mAgala sAmrAjya vaLI vadhAre kSaya pAmI jAze, ApanI najara pAse ApanA prajAvRMduM kaThArarUpe daLAi jAya che. sAmrAjyanA ghaLA pradezeA dAridrayanA kupamAM jaI paDayA che. cAre tarapha hatyA, narahatyA, prajAkSaya vIgere jovAmAM Ave che. vighna ane vipadrAzi ThekANe ThekANe dekhAva Ape che, mahArAja vicArI jue je jyAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. e tejasvI patra, Ara'gajemanA krodhAnaLamAM vratAhuti ApI. rUpanagaranI rAjaduhItA prabhAvatIne harI lAvI rANA rAjasiMhe dukhta aura gajemanA rASAnaLa saLagAvyA. rAjA ajItasihune rANAe Azraya Apyo, tethI te rASAnaLa amaNeA saLagI uThayeA. paNa patrane tIvra prativAda vAMcI samrATa te kreAdhAnaLa chAnA rAkhI zakayA nahi. moTI jIghAMsAthI tRptI sAdhavA teNe mevADa bhUmi upara humale karavAne sakalpa kaye. ane kAmAM eka bhayAvaha saMgrAma karavAne geAThavaNu karavA lAgyA. gheADA dIvasamAM saMgrAma karavAnI geAThavaNa purI thaI. tenI asAdhAraNa goThavaNathI mAluma paDatuM hatuM je teNe kAi pratApazALI rAjA sAthe dainya ane dAridraya moTA rAjyezrvara ane rAjaputranA gharamAM AvI vasela che. tyAre tenA tAbAnA saradAra sAmatA ane tenA prajAva kevI avasthA leAgavatA haze. sainIkeAnA ane senAnInA hRdayamAM sukha nathI. saMtoSa nathI saghaLAe judI judI ciMtAmAM nimagna thayA che. rAjyanA vepArIo behAla che. musalamAne asaMtuSTa che, hI...due dIna thaI gayA che. asa`khya khIjA jAtanA leAke dInadazAmAM paDela che. lAke kaSTathI eka veLA AhAra pAme che. 318 je jAta AvI zocanIya avasthAmAM AvI che te jAtanA zaiANita cusI. asthima rajAte daLI daI je rAjA tene durvAha kara bhAre nipIDita kare te rAjAnI samAna maryAdA zI rIte rahe, bhAratavarSanI A zeAcanIya avasthAmAM bhAratavarSanA pUrvathI te pazcima bhAga sudhInA leke cA sAde khele che, je hIMdusthAnanA adhipati samrATa auraMgajeba ridra hIdue upara julama karI. brAhmaNa, ceAgI, sanyAsI, verAgI vIgere pAsethI kara le che, taimuranA uMca vaMzanI mATI, gurUtAnI upekSA karI, vanavAsI nirIra tapasvI upara auraMgajeba peAtAnI kSamatA calAve che, izvara pAse prAtalika ane IslAma dharmAvalaMbI mANasa sarakhA che. va vibheda tenA vidhAnanA anusAre thayela che te jIvane jIvanadAtA che. chevaTe sAra kathA eTalI che je juo pAsethI kara levAnI prathA Ape calAvI che. te saMpUrNa rIte nyAyanA mArgathI bahAra che, te kara levAnuM kAma nIti vigahita che, tethI karI deza nizrvita rAte dInahIna thaI paDaze te prathA navI sthapAyelI che. tethI karI bhAratavarSIya ciratana rAjanItine vyabhicAra aze. nirIra makSikAne yaMtraNA ApavI te sadAzaya purUAnu kAma nathI e sAmAnya AzcayatA viSaya nathI, je ApanA manoga yukta matraNA na ApI Apane saMtya ane sammAnanAM sUtra zikhavatA nathI. * prabhAvatIne haraNa hatAMta, aura gae pAtAno jIvatImAM prATita karyA nathI. zAthIke te nRtAMta praphaTa karavAthI tenI mAnahAnI dhAya tevuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka karela udayapuranA taTIkaraNa ane ro:bhAvana 319 yuddha karavAnI gAThavaNane phrI De.. . paNa rAjasiMha Aja nisabaLa hatA. bhAgyadoSe pitRpurUSAna! sIgAra vidyuta hateA. te Aja moTA megala samrATa pAse sAmAnya jamIkAra thazALa sAmrAjyanA pradeza pAse tene mUlaka eka kaNu jeTalA !'Aja rAdheAnnata aira gajema tenA nigraha karavA AyeAjana kare che. Ara'gajee pradhAna senApatine kheAlAvI kahyuM. mArA sAmrAjyamAM je sthaLe jeTaluM sainya hoya tyAMthI te magAvI la" eka sthaLe rAkhI moTI senA banAveA. jethI te keAInAthI te jItAya nahi. samrATanI AjJA thaI ke turata meAgala sAmrAjya saghaLA ThekANAnA sainIkeA samrATa eragajemanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. e meATI senAnA paricAlanA mATe Ara'gajebe baMgALAmAMthI rAjakumAra akabara anekAbulathI AjImane khelAvyA. vaLI megala samrATanA uttarAdhIkArI sulatAna mAjAna. mahArASTrasi'huM zivAjInI sAthe yuddha karatA hatA tyAMthI, samrATanA khelAvavAthI ce. dArUNa rASavALA Aragajebe te moTI senA laI - mevADa rAjyamAM praveza kaye. megala senAnA yuddhanAda rANA rAjasiMhane kAne paDayA. eTalAmAM tenuM vIra hRdaya utsAhathI utsAhita thayu. vikaTa tejasvinI bhASAmAM peAtAnA sAmata saradArAne utpAdita karI te aLapita megala samrATanI sAme saghaLA sAmaMta saradArAne taiyAra kayA teNe mevADanA saghaLA leAkeAne giri pradezamAM jaI vasavAne hukama karyo. mevADavAsIo potAnA vAsa cheDI ArAvallInA gIrIpradezamAM rahevA gayAM e rIte mevADanI nIcenI bhUmi mANasa vinAnI thaI paDI. megala samrATe te janahIna bhumImAM paDI kakhaje karI. citADa, ma`DaLagaDha muThThIsara jIraNu vIgere kIllAo samrATanA kabajAmAM AvyA. megala samrATe, te jItelA kIllAmAM theDu thADuM. lazkara rAkhyu tyAra pachI rajaputa vIra rAjasi Mhane jItavAne ArAvallI pradezamAM peThe. e bhayAvaha mahA sa'grAma kALe u ta yavanonA pracaMDa pagalAMthI mevADa bhUmi 'pavA lAgI, teonA atyAcArathI hIMdrue dArUNa pIDA pAmi, bhayAkula hRdaye cAre tarapha palAyana karavA lAgyA. rANA rAjasiMhe jANyuM je A pracaMDa yuddhathI zizeAdIyavaza mAna mayyAdAnA nAza che. eTaluMja nahi paNa saghaLI raMjaputa jAtinA sanAtana dharma ane rUDA saMsAranA nAza che. je pavitra dharmane, du upayegamAM lIdhI hatI, tevI tApA pahelAM yurAmAM cAtrAnA samaye gheADAe jene vahI jAtA evI jenuM vahana karatA hatA evI traNaJA nAnI nAnI te! potAnI najare e meTI yuddha sAmagrI je tenuM varNana karela che. : mahAnubhAva TaDa sAhebe kahela che je mogala samrATe peAtAnI senAmAM jevI tApA nahotI. ema kahevAya che je kAzmIranI meTAmAM meATI sATha tApA ane uTA samrATanI sAthe hatI. paDItavara banIyare Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 TaeNDa rAjasthAna. plenA grAsa thakI, tenA pUrva purUSa bacAvatA AvyA che te pavitra dharma Aja javA beTho. vaLI rajaputa strIonA pavitra satItvaratna luTAI javAne upakrama thavA beTho AvuM thavAthI rajapute zuM nizcita bhAve gharamAM besI rahe kharA ! dudAMta, auraMgajhebanA humalAne nirodha karavA saghaLA rajaputa vIre rANA rAjasiMhanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. mevADanA pazcima pradezamAM rahetA arayacArI loko paNa hajhAro zarazarAsana laI auraMgajhebanI sAme laDavA rAjasihanA vAvaTA nIce AvI pahoMcyA ekaThA thayelA rajaputa vigeree moTe jayanAda karyo te pracaMDa jayatInAda ArAvalInA zIkhare zIkhare pratihata thaye megala senAe, "allAho akabara" ema moTA avAje bolI tene utara Ape. e pramANe hiMdu ane megala sainike, parasparanI sAme thavA paraspara jayanAda karI AgaLa vadhyA. rANA rAjasiMhe pitAnI senAnA traNa vibhAga karyo tene upayukta traNa senA nAyakanA adhipatipaNuM nIce soMpI, egya traNa sthaLe teNe te bhAga rAkhyA mATe rAjakumAra jayasiMha, pitAnA daLa sAthe ArAvalInA zIkhara deza upara rahI moTA kezalathI ane sAvadhapaNathI pitAnA pitAnI sucanA pramANe cAlavA lAgyuM tenA tevI rItanA avasthAnathI zatruonA banne taraphanA humalAnuM nivAraNa thAya.gujarAta ane tenI paDakhAnApradezanAbhIla leke sAthe AvyA haka saMpaka rAkhavA mATe rAjakumAra bhImasiMha zelamALAnI pazcima dizAe rakSA karavA lAgyA. khuda rANe moTu senAdaLa laI nAIna nAmanA giri mArgamAM ubhe rahyo. te sthala zatruonuM anAkamaNIya hatuM te pradezamAM teNe potAnI senA evI caturAIthI goThavI ke tyAMthI zatruo Ave tyAM te tenA upara sahelAIthI humalo karI zake e rIte rANAe potAnI senAnA traNa bhAga karI upayukta senAnI nIce rAkhI egya traNa sthaLe teNe te rAkhavAnI goThavaNa karI e goThavaNathI rANe, pitAnI senA sAthe zatrunI pratIkSA karavA lAge, megala samrATa te rANe, je giri mArgamAM ubhe hatuM te mArgamAM AvyuM nahi paNa te mArganI bahAranA janapada nAme devArImAM AvI rahyo te pradeza bhIla lekene hate. vaLI catura TAIbarakhAMnI salAhathI samrATe pitAnA putra akabarane rAjadhAnI udayapura tarapha pacAsa hajhAra sainike sAthe mokalyA. samrATa je pradezamAM peThe te pradeza rAjadhAnInI cAre tarapha aMDAkeTa raheluM hatuM. rAjasiMhe potAnu senAdaLa nAInagirimArgamAM rAkhyuM satrATa auraMgajhebe, pitAnI senA sAthe udayasAgara sarovaranI pAse parvata pradezamAM, pitAnI chAvaNa rAkhI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane zobhAvaddhana. 321 auraMgajebane hukama pAmI rAjakumAra akabara pacAsa hajAra saMnike sAthe rAjadhAnI tarapha AgaLa cAlyA. keIe tenI gatine rodha karyo nahi. mahela havelI, bAga, bagIcA, sarovara vigere tene nayanAthe paDayAM paNa temAM manuSya prANI tenA jevAmAM Avyo nahi, teNe saghaLuM nistabdha joyuM. akabare, pitAnuM enAdaLa sthApyuM mogalanA atyAcArathI mevADa vAsIo, mevADa cheDI giri mArgamAM jaI rahelA che ema akabaranA jANavAmAM AvyuM hatuM. tethI te nirjana sthaLe jaI vismita thaye nahi, te potAne nirApada jANe nizcita bhAve rahevA lAge. paNa tevI rItanA nizcita bhAvamAM tene adhikadivasa gayA nahi rAjakumAra jayasiMhe tenA upara pracaMDa vege AvI hamale karyo. jethI tenuM daLa dalita ane vitrAlita thayuM. bhaTTa kavioe kahela che je te samaye keTalAka leke namAja paDhatA hatA, keTalAka AnaMda sAgaramAM magna hatA, keTalAka zataraMja khelavAmAM mazagura hatA. dukAmAM je cerI karavA AvyA te nidrita thaI paDayA. vIranaMdana jayasiMhe akabaranI senA upara paDI tene niSphara bhAve vIMkhI, daLI ane vidrAsita karI. aneka yavana sainiko tenI talavArathI raNasthaLe paDayA, bAkInA palAyana karavA ceSTA karavA lAgyA, akabara samrATa auraMgajeba pAse pahoMcI javA, daivArI tarapha bhAgI javA cedA karavA lAgyo. paNa rANuM rAjasiMhe potAnA senAdaLane keTaleka aMza te devArI girimArganI vacce rAkhyuM hatuM tethI samrATanA putranI ceSTa vyartha thaI gaI. tyAra pachI vipadamAM paDela akabare pitAnA jIva nanA rakSaNane bIjo upAya na dekhatAM goguMDAmAM thaI mAravADanA vistRta rAjyamAM paDI bahAra nIkaLI javAne yatna karyo, paNa teNe, vipadamAM paDI vimuMDha thaI caMdana tarU jANI viSavRkSano Azraya lIdho te kula vINavA jatAM kaMTaka jALamAM paDaye vipadathI chuTavA teNe je mArga lIdho hato, te mArga meTA saMkaTathI pUrNa hate. parvatanA bhemIya bhIla loke, te mArga rokI rahelA hatA. cAre dizAthI kaThora vipada jALamAM te AvI paDaze. samrATa putra bhayaMkara duHkhamAM paDaze. teNe je dizAe najara nAMkhI te dizAnA tenAM chuTakArAnA bAraNuM baMdha hatAM. AvA bhayaMkara kaSTamAM akabare keTalAka divaso kahADhayA, jema jema divaso jatA gayA, tema tema tenI Aphata vadhatI gaI. chevaTe bhayaMkara dubhikSanI kaThora najara tenA upara paDI. potAnA rakSaNane bIjo koI upAya naIne jayasiMhanA anugrahane prAthI thaye. udAra hRdaya, jayasiMhe tenI durdazA joI tene tenA duHkhamAMthI cheDo teNe tene tenA bAkInA saMnikone khare rasto batAvavA tenI sAthe jIlavAranA keTalAka bhilene rakSaka tarIke tenI sAthe mekayA. te rakSa konI madadathI bahAra nIkaLI javAne mAga pAmI satrATa putra akabare, vizvavinA citeDanA killA nIce Azraya lIdho, 41 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 TeDa rAjasthAna. prasiddha yavanavIra delahIrakhAM eka mogala senA laI mAravADathI dezurI parvatamArganI aMdara thai te durgama girimArgamAM paDe. aneka lokonuM anumAna che je rAjakumAra akabaranA uddhAra mATe te mArgamAM thaI Avyo hate. pahelAM keIe yavana senApatinI gati rokI nahi, paNa jyAre te lAMbA sAMkaDA giri mArgamAM piThe, tyAre vikrama solaMkI * e ane gopInAtha rAThoDe + prasaMge tenA upara paDI humalo karyo, te sthaLe hIMdu musalamAna vacce bhayAvaha yuddha cAlyuM paNa banazIba delahIrakhAM, te banne rajaputavIrane humalo sahana karI zake nahi. jethI te pitAnA daLa sAthe te sthaLe paDaye, te banne yuddhamAM parAjaya pAmela megala senAnI yuddha sAmagrI rajaputa vIrenA hastamAM pI. e parvatanuM yuddha evI rIte suMdaratAthI thayuM hatuM je jethI rANa rAjasiMhane mAtra megala samrATavALI senAnA upara paDavAnuM rahyuM hatuM, AzAnA bharUsAmAM mugdha thaI samrATa auraMgajeba, akabara ane delahIrakhAMnA yuddhanuM phaLa phaLa jANavA, potAnA putra AjIma sAthe te devArI gAme rahaye hate. tenA manamAM teonA jayanI AzA hatI. paNa tenI te AzA bhAMgI pI rANA rAjasiMhanA humalAmAMthI bacI javAne tene samaya zodha paDa. devArInA te parvata mArgamAM hIMdu musalamAna vacce ghera yuddha cAlyuM. rajaputa sainike rajaputapati rANu rAjasiMhanA vIratve anuprANita ane utsAhIta thaI megala samrATanI moTI senAne bheda karI, meTA parAkrama sAthe laDavA lAgyA. rAThoDa vIra sAhasI dugadAsa kaThora pratizodha pipAsAmAM unmatta thaI. rAThoDa senAne, megala samrATanI virUdhdha calAvI. je durAcAra auraMgajebe rAThoDane sarva nAza karyo, jeNe rAThoDa rAjAne viSaDga karI marAvI nAMkhyuM, Aja te auraMgajebanA upara potAnA veranA badalA mATe rAThoDa rajaputa TuTI paDayA. Aja auraMgajebane viSama saMkaTa AvI paDayuM, hIMduone sarva nAza karavA kRtapratijJa thaI teNe yudvAnaLa saLagAvyo te hIMduo Aja tenA durAcAranA yaMgya phaLa ApavA taiyAra hatA. jotA jotAmAM saMgrAma vadhI gayuM, megalanI te upara raNavizArada eka phiraMgI hate. te zravaNa tairava nAda karI, asaMkhya goLA pheMkavA lAgI, rajapute pracaMDa bhayaMkara nAda karI megalo upara dhasyA topothI rajaputene utsAha kama thaye nahi, paNa te bamaNe vadhI paDe, teonI talavAranA bhayaMkara ghAte phIraMgI gaLaMdAja paDe. te ponI hAra tuTI gaI teone mArga pariSkRta thaye. jotA jotAmAM megala senA chinnabhinna thaI. mogalo palAyana karI gayA. teonI to astrazastra vagere rajaputanA hAthamAM * rUpanagarane adhipati. * gadavAranI aMdaranA gAmora nagarane adhipati gadavAra hAla mevADathI vicchinna che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranu' daDhIkaraNa ane ze bhAvana AvyAM e bhayAvaha yuddha saMvat 1737 [ I. sa. 1991 ) mAM phAlgunamAsamAM thayu. vIrapu'gava rANeA jayasiMha e bhayaMkara saMgrAmamAM jaya meLavI AnaMdamagna thayeA. te vijayamAM aneka rajaputa vIrAe prANa ApyAM. parAjaya ane apamAna pAmela samrATa aura gajekha manaduHkhe khIlakula pIDIta thayA. paNa tethI te nirUtsAha thayA nahAtA. te parAjaya ane apamAnanA khadale levA, teNe peAtAnI senAne cItADanA kIllAmAM ekaThI karI. ane sulatAna mAjAmane dakSINApatha thakI teNe kheAlAnge. mAjAma te pradezamAM mahArASTra kesarI zivAjInI sAthe yuddhamAM guthAyeA hateA. samrATa aura gajebe zivAjInI sAme yuddha karI jaya meLavavAnuM vadhAre kImatI kAma na gaNyuM. teNe uttara deza mAMheluM tenuM praSTa gaiArava meLavavAnuM vadhAre kImatavALu gaNyuM. AragajemanA uddeza saphaLa thayeA nahi. vIravara jayamalaiMne vaMzadhara sukhaLadAsa keTalAka rajaputAne laI citADanA ane ajameranA madhya sthaLamAM rahela hatA. teNe te banne nagaranA vaccenA megalanA saghaLe sabaMdha teADI nAkhyA. tyAM teNe megala senAne daLI nAMkhI, tenA raNAbhinaye, megala samrATa atyaMta hAme paDI gayA. chevaTe teNe peAtAnI svAdhInatA sAthe, potAnuM jIvana jatuM joi, te saMkaTamaya yuddha vyApAra cheDI devAnI tene pharaja paDI. tepaNa tenI pratizeAdha pipAsA prazamita thaI nahi. je uddeze mevADa upara humalo karavA AvyA hatA te uddeza paNa tenA saphaLa thayA nahi. uddezanu sAphalya tA dura rahyuM paNa potAne apamAnita ane parAjIta thaI javuM paDayuM. samrATanI maneAvedanAnI sImA rahI nahi. paNa zuM karI zake peAtAnA rakSaNane kAIM paNa upAya namaLavAthI te peAtAnA putra AjIma ane akabaranA hAthamAM yuddhasutra soMpI khasI javAno vicAra karatA hatA. teNe rAThoDa vIra sukhaLa dAsanI virUddha rAhIlAkhAMne khAra hajAra sainiko sAthe mekalyA. raNavizArada sukhaLadAse, rAhIlAkhAne potAnI sAme agresara thatA joyA. te mAravADanA sainikA sAthe puTamaDalanA sthAne tenI saMmukha thayA. tyAM teNe megala sainikA puSkaLa parAjIta karyAM ane kIvAra ajamera tarapha hAMkI kahADhayA. te yuddhamAM megala senAne pUSkaLa nukasAna thayuM. 323 rajaputa kesarI rANA rAjasiMha, potAnA uttarAdhikArI sAthe ane sahakArI vIra purUzA sAthe jaya meLavI parama AnaMda bhAgavatA hatA. eka mAjue rAjakumAra bhImasiMha potAnA senAdaLanI sAthe te parvata mAlAmAM pazcima dizAe vIrapaNu khatAvavA gu thAya hatA. teNe pAtAnA daLa sAthe gurjararAjya upara humalA karyAM. gheADA samayamAM tenA hAthamAM iDara AvyuM, bhImasiMhai, iDaranA adhiranA yavanarAja husenane tenI senA sAthe tyAMthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 TeDa rAjasthAna. kADhI mUkyuM. tyAMthI te varanagaramAM thaI sahasA pATaNamAM AvI pahee. pATaNa te samaye gurjara dezanI rAjadhAnI hatI, zizadiya rAjakumAre te nagara luTayuM, te rIte mIdapura mIrAsA vigere nagaranI luTa paNa teNe karI. gurjaravAsIonI prArthanAthI rANAe potAnA putra bhImasiMhane pAchA pharI AvavAnI AzA ApI. pitAne Adeza pALI teNe yuddha bhUmi che mevADamAM AvI javAnI kuca karI. parAjIta zatru upara kSamA batAvavI e vIra rajapune muLa maMtra che, te mULamaMtranA anusAre teo kArya karavAvALA che. paNa hAla duvRta auraMgajebanA atyAcArathI te muLamaMtranA virUdhe cAlavA teone pharaja pI. durAcAra megala samrATa akabara je niSphara te kRta hate. udAra hRdaya rANAe tene ane tenA putrane saMkaTa thakI nikRti ApI hatI. duSTamati auraMgajeba te mahepakAra bhulI gaye, pharI upakane pIDA ApavA teNe saMkalpa karyo. paNa durAcArane te kharAba saMkalpa siddha thaye nahi. te paNa teNe pitAne durabhiprAya che nahi, dayALazA nAmane rANAne eka sAhasika ane kAryakSama dIvAna hato. mogalanI pratize dha pipAsA tenA hRdayamAM jAgRta hatI. teNe eka tIvragAmI azva senAdaLa laI narmadA ane vetAyA nadI paccatane pradeza luTI lIdhe, tenA pracaMDa bAhubaLa sAme ke ubhuM rahyuM nahi sAraMgapura, devAsa, sAraMja, mAMdu ujAjana, cAMderI vagere sthAne tenA kabajAmAM AvyAM, vijayI dayALazAhe te nagara luTayAM, nagaramAMhelA yavana sainikene teNe saMhAra karyo. e rIte aneka gAma ane nagaro tenA hAthamAM AvyA. tenA bhaye nagaravAsIo eTalA badhA trasta thayA hatA je teoe AtmIyajana upara AsthA na rAkhatAM palAyana karavAne prAraMbha karyo. e rIte te dIvAne luTa karI je dravya saMpAdana karyuM te pitAnA prazne nivedana karyuM. vijallAse, udalasita thaI tejasvI dayALazA, rAjakumAra jayasiMha sAthe maLI jai citoDanI pAse samrATa tanaya AjIma sAthe yuddha karavAmAM guMthAya. e pracaMDa raNabhinaye, mevADanA rAThoDavaMzanA ane khIcIvaMzanA rajaputoe moTA utsAhathI maLI jai yuddhanuM kAma karyuM. tethI AjImanuM senAdaLa parAbhava pAmyuM. parAjIta megala rAjakumAra palAyana karI gaye. palAyana karavAmAM paNa tene bahu nukazAna thayuM. zAthI ke vijayI rajapute tenI vAse paDayA hatA teoe tenA keTalAka sainikone saMhAra karyo. paNa rajaputa kesarI rANA rAjasiMhanI pratizeSa pipAsA prazamita thaI nahI. je durgata musalamAne tenA hIMdubhAIone kaThora pIDA ApI che. tenI senAnI mevADabhUmine masANanA jevI karI dIdhI che.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane zobhAvaddhana 325 tenA sanAtana dharmane daLI nAMkhe che. tenA badale zuM thoDAmAM vaLI jAya ? te megala senAnuM muLa kahA nAMkhavA tatpara thaye, te ajItasiMhanA svArtha rakSaNanA mATe thoDA samayamAM mogala virUdhe utarI paDe. je divase rAThoDa kulamaNi dhArmika pravara yazavaMtasiMha pApiSTa auraMgajebanA pracaMDa vizavatvinA samakSa pataMganI jema baLI gaye, je divase pitRzakAkuLa bALaka ajItasiMhane keda karavA oraMgajebe ceSTA karI te divase rADeDa rAja mahISIe mAvADa rAjyanA zAsanabhAra pitAnA hAthamAM lIdhe, te divasathI te putrano svArtha anaMta rAkhavA, adabhuta dakSatAthI ane buddhimattAthI rAjakIya jevA lAgI, moTI vipada bhogavI rAjakumArane svArtha avyAhata rAkhavA te samartha thaI gaI. te varanI patnI hatI. vIra kezarI bAppArAoLanA prasiddha vaMzamAM te pedA thaI hatI. vIra strInA jevA joIe tevA guNagrAma tenAmAM hatA. e saghaLA guNagrAmathI te rAjaputrane svArtha sArI rIte jALavI zakI, paNa kura hadaya auraMgajhebe, tenA tarapha je kaThora AcaraNa AraMbhyAM tenI sAme thavA te vIra patnI nirUtsAha hatI, te samaye rANe rAjasiMha, rajavADAnA saghaLA rAjA sAmaMta saradArane ekaThA laI auraMgajheba virUddhagAneranA yuddhakSetramAM utaryo. rAjakumAra bhImasiMha ekIbhUta zizadIya ane rAThoDa senAne paricAlita karI akabara ane TAIbarakhAMnI virUddha cA, bane daLa vacce ghara saMgrAma cAlyuM. mogalo bhIma vikama rajaputone hamale sahana karI zakyA nahIM. chevaTe teo raNasthaLe parAjIta thai gayA. ema kahevAya che je eka sucatura rajaputanA apu kazaLe rajaputone jaya thayela che. rajaputa senApatie, megala senAmAMthI pAMcaso uTe kahADI lIdhAM, teonI pITha upara eka eka baLatI mazAla teNe mukI ane teone teNe samrATanA senAkaTakamAM cheDI dIdhAM. aMdhArI rAtrIe, asaMkhya mazAle. baLatI jemAM mogala sAzaMka thayA, teo ahIM tahIM palAyana karavA lAgyA, te sugamAM rajaputoe teo upara humale karI teone saMpUrNa harAvyA. auraMgajhebanuM eke durbhaka sAdhita thayuM nahi puSkaLa suyoga chatAM ane vipuLa sahAyabaLa chatAM te rajaputonuM kAMI paNa aniSTa karI zake nahi. uparA uparI yudhdhamAM tene parAjaya thayo. vIrapuMgava rAjasiMhe tenA sarakArI rajaputa rAjAoe eraMgajebane padagruta karI, tenA ThekANe tenA putra akabarane sAmrAjya sUtra ApavAno vicAra karyo. teoe thoDA samayamAM chAnAIthI akabarane pitAne vicArajaNAvyuM. parama dhAmika pitA zAhajahAnane padaSNuta karI pitRhI duvRta auraMgajebe, gAdIe besI je udAharaNa jagane batAvyuM hatuM. te udAharaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna ~~ ~ ~~ ~~~~ ~~ ~ anusaraNa karI, rAjakumAra akabare rajaputoe mukele prastAva agrAhya kaye nahi akabare te zubha kArya samApta karavA, potAnA mitro rajaputAne kahI mekalAvyuM, ekadama rajapute tenI sAthe ekaThA maLI gayA. teoe AvI tene abhiSekane divasa mukarara karyo. chAnAthI saghaLI goThavaNe thavA lAgI, paNa khuda akabaranI asatarkatA ane avicakSaNatAthI saghaLI gaThavaNe vyartha thaI gaI, tene ane rajaputene udeza viphala thaye caturatAthI ane tIkSaNa buddhithI auraMgajeba, pitAnA kAma sAdhI lete. te caturatAne ane tIkSaNa buddhine kAMI paNa aMza, akabaramAM hatA te tenuM abhiSTa niSphaLa thAta nahi, je jezIe, tenA abhivekane divasa mukarara karyo. te kRra kapaTI ane vizvAsaghAtaka Tha. kapaTAcArI jezIe joyuM je rAjakumAranA abhiSekanA upaganAM Ayojana chAnI rIte thAya che tyAre teNe samrATanI pAse jaI saghaLA vivaraNane prakAza karyo. auraMgajeba te sAMbhaLI nirUtsAha thaye nahi, teNe te saMkaTakALamAM potAnI avasthA joI teNe joyuM ke te ekale che. tenA zarIra rakSake zIvAya tenI pAse kaI nathI mAjAma ane AchamabahAdurane dura joyA, mAtra akabara tenI pAse hate. akabara ajamIrathI eka divasanA rastA upara hatA. have upAya ke le ! putranA hAthamAMthI tenI rakSA karanAra koNa? have eka divasane paNa samaya jevo na joIe. AvA saMkaTakALamAM te eka paLa paNa tenI ciMtA vinA jAtI nahotI. eka divasanI eka paLane vRthA apavyaya na * karavAnuM teNe dhAryuM, sucatura eraMgajeba potAnA uddhAra mATe jana zodho. hatuM. teNe pejanA ane upAya zodhI kahADa, te upAya bahu sAre hate. tethI keI nara hatyA ke zoNitapAta thaye nahi. samrATa auraMgajeba pitAnI rakSA mATe saMpUrNa satAvALe che, teNe akabaranA nAme eka patra lakhe. eka guptacarane te Aye. rajaputa nAyaka durgAdAsanA taMbumAM te patra nAMkhavAne teNe guptacarane hukama Ape. akabaranA tarapha rajaputene saMdeha utpanna thAya, tema karavAne te patrane udeza hate. catura auraMgajhebe, chaLa ane kauzaladvArAe pitAnuM hita siddha karavA, goThavaNa karI. te patramAM akabaranA kezaLanI prazaMzA karI, samrATa auraMgajhebe lakhyuM hatuM je " baccA ! tArA e sukezalanuM vivaraNa jANI huM atyaMta AnaMdita thaye chuM, paNa sAvadhAna raheje ! rajapute ApaNe -paDayaMtra na jANuM jAya ! jyAre teo mArI sAthe saMgrAmamAM pravRta thAya tyAre tuM tenA upara daLa sAthe pI teone saMhAra karI nAMkhaje, ema thavAthI ApaNI, abhISTa siddhi thAze" evI rItanI kuTanItInuM avalaMbana karI kuTa buddhi zerazAha rajaputa mAladevanA hAthathI bacce hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranuM daDhIkaraNa ane bhAvanA 3ra7. auraMgajebane chaLatAvALe patra durgAdAsanA hAthamAM Avye akabaranA nAmanuM zire nAma ane eraMgajebanA nAmane maherasIke joI durgAdAsa atyaMta saMdeha ane vismayamAM paDaye, patra phe, ApAMta teNe vAM, tene saghaLuM svapna jevuM lAgyuM auraMgajebanI caturatA te kaLI zake nahi, teNe te patrane yathArtha ane sAce mALe, je akabarane samrATapade abhiSikta karavA te pitAnA senAbaLane apacaya karavAmAM paNa kaI rItanI kasara nahote rAkhato. te akabara vizvAsaghAtaka thaye, e vAtane sahaja vizvAsa thAya khare! paNa rAThoDa vIra dugadAse te vAtane vizvAsa karyo, zAthI ke vizvAsaghAtakatA ane kRtaghatA yavana jAtinuM kuLa vrata che. akabara yavana, eTale ke te vizvAsaghAtaka ane kRtajJa thAya temAM navAI zI ema durgAdAse mAnI lIdhu, te ghaNeja duHkhita thaye, teNe yavana nAme hajhAre dhikakAra ApyA te pitAnA daLa sAthe kArya kSetramAMthI nIsarI ga, rajaputanA evAM rItanAM matanuM kAraNa akabara samajI zake nahi. te pitAnA ane vicAra karI atyaMta zekAkuLa thaye, tene vizvAsapAtra bhUtya TAIbarakhAM paNa dArUNa dukhita thaye. tenI evI vAsanA hatI je akabara samrATa thAze. Aja tenI te vAsanA saMpUrNa thaI nahi. eTale ke tenI mane vedanAnI sImA rahI nahi, duHkha upara naihAya AvI paDayuM. akabaranA saubhAgyane mArga pariSkAra karavA mATe, teNe oraMgajhebane gupta hatyA karavAnuM vicAra karyo tene te vicAra saphaLa thayo nahi, chevaTe tenuM jIvana vinaSTa thayuM majhAma ane AjhIma eraMgajeba pAse AvI pahoMcyA, teonA AvavAthI eraMgajeba nirApada thaye. akabare bhayAkuLa thaI rajaputone Azraya lIdhe rajaputoe sAmrATanI caturatA sArI rIte jANuM. rajaputoe akabarane AdarathI grahaNa karyo. akabarane mAluma paDyuM je tenA pitAne reSAgni tenI vAMse vAMse Ave che. pitAnA pitAnA kaThora caritathI te vAkepha hatA. tethI te vadhAre bhayAkuLa thaI paDaye auraMgajebanA pAsenA pradezamAM rahI nirApada rahI zakAze nahi ema jANI bIjA sthaLe palAyana karavAne teNe saMkalpa karyo. palAyana karI javAmAM akabaranuM atyaMta sUkaya joI, rAThoDa vIra durgAdAse, tene pAMcaso rajaputo sainiko sAthe pAvAgaDha nAmanA sthAne mahArASTra nAyaka zaMbhujI pAse pahoMcADI dIdho. mevADa ane DuMgarapuranA parvata mArga olaMgIne te sthAne pahoMce. rastAmAM kaI jAtanuM vizna naDayuM nahi. * mahAtmA ToDa sAhebane te raDavIranI eka pratikRti maLI che durgAdAsa luNI nadInA tIrasya pradezane adhipati hato teNe zizurAja kumAra ajItasiMhane auraMgajebane grAsamAMthI bacAvyA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna, pAvAgaDhamAM gheADA dIvasa rahI akabara eka igleMDanA vahANamAM besI IrAna dezamAM javA nIkaLye. paMDItavara ame kahela che je, " bhrAtA sujAnI chAyAmayI pretamUrtine paDANa leAkeAmAM joI Ara gajekha jevA kaThora citAjALe pIDIta thayA hatA, tema Aja za bhujI pAse amaranA javAnA vRttAMta sAMbhaLI pIDIta thaye. " akakharanI rajaputo sAthe maitrI thavAthI tenA hRdayamAM ahanIza ciMtA rahetI hatI. paNa za...bhujI pAse akabaranA javAthI tenI ciMtA khamaNI vadhI. rajapute e tenA prANanA saMhAra karavA cAhyuM nahatu paNa tene padacyuta karavA cAhyuM hatuM. tenI zaMbhujInI sAthe maitrI thavAthI te peAtAnA prANanI zakA rAkhatA hatA. megala senApati dehirakhAMnA tAkhAmAM eka vicakSaNa rajaputa sainIka hatA. teNe sArI pratiSThA sAthe uparInA kAryo kayAM`. A kSaNe Avela sakaTamAMthI teNe samrATanA uddhAra karyo. svadezamAM javAnA mISa karI teNe potAnuM senAdaLa cheDyuM, mArgamAM jatAM jatAM zISTAcAra niSadhe teNe rANAnI mulAkAta karI. teNe rANAne kahyuM " agara joke era gajeba sadhI prastAva khuda karaze nahi te paNa Apa sadhInA prastAva karaze te grAhya thaze. tyAre rANAe tene anurodha karI kahyuM. tyAre tame amArA thaI samrATanI pAse sadhInA prastAva kare, mevADanA bhaTTa kavIe te madhyastha rajaputane vIkAnerane rAjA yAsasiMha hatA ema kahe che. zyAmisaMha pAsethI zaNAno manobhAva jANI laI catura era gajebe svabhAva siddha cAtuM laDAkhyuM. rANA sadhI sthApavA saMmata thayA, teja tenA pakSamAM eka suceAga thaI paDayA. te suyeAgamAM AjakAla karI rANAne yuddhanI pravRtIthI dUra rAkhI pete senA saMgraha karavA lAgyA, eTalAmAM varSAkALa AvI pahoMcyA. tethI paNa rANAe yuddha vyApAranI Asakita rAkhI nahi. varSARtu vItI ke duvRtta Ara gajema senAdaLa lai rANAnI virUghne utayeA. paNa temAM sadhI thaI. duHkhane viSaya eTaleke te sadhIthI muMDakaverA khaMdha thayeA nahi zAthIke te verA adha karavA sadhIpatramAM lekha nahAtA. sadhIpatramAM kevaLa eTalu lakheluM hatuM je, rANAne citeADanA aMtargata saghaLe pradeza maLe. ceApuranA viSaya temAM lakhyuM naheAte. sadhIpatranA anuvAda jovAthI yathA hakIkata mAluma paDe tema che. 328 * samrATanI sAthe zurasi'ha ( rANAne rAjasiMhakA) ane narahara bhATanuM sadhI vIvaraNa. mahimANavanA abhilASa ane AvavAnA anusAre ApanAM banne sevakA nIce lakhelI saratavALe! sa'dhIprastAva nivedana karavA rANAnA mekalelA ApanI pAse AvyA chIe. ame bhasA rAkhIe chIe je pasiMha keTaluMka nivedana karaNe te saghaLuM ApanuM agrAhya nahi thAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaNe karela udayapuranu' dIkaraNa ane zeAbhAvatuna 329 A saghaLe! chatAMta; rANA rAjasiMhanA uttarAdhIkArI jayasiMhanA zAsana kALanA che. eTaleke AsthaLe tenI samAlocanA, saMpUrNa anupayukata che. kAraNa saMdhi khaMdhananuM Ayojana zeSa thayu, eTalAmAM rANA rAjasiMhe A lekamAMthI vidyAcagIrI lIdhI. rAjisaMhAsane beDA pachI mogala samrATa sAthe tenAM ghaNA yudhdhA thayAM hatAM. temAM tenAM aMga kSatavikSata thayAM hatAM. te saghaLA kSata viSama thaI ubanyAM, tethI rANA rAjasihanA svAsthyano bhaMga thayeA. vIravara rANA rAjasiMhe saMvat 1737 ( i. sa. 1681)mAM A phAnI duniyAno tyAga karyAM. je dIvase, rAMgava pratApasiMhe svadeza premikatA ane, sannAsa dharmanI parAkASTA batAvI, A leAkathI vidAyagiri lIdhI, te dIvase mevADa bhUmimAM puSkaLa aMdhArU thayu. te aMdhArU amarasiMha, karNasiMha, ke japtasi'huM TALI zakayA nahi. paNa vIrakesarI rAjisaMhe pAtAnA vismayakara parAkrame te adhArUM TALI dIdhuM hatuM. evA asAdhAraNa kAyAmAM hastakSepa karI tenA saMpUrNa amala karI, rANA rAjisaMha du Ara gajekha sAthe laDAimAM utayeA hateA. laDAimAM utarI, teNe samrATanA dapa bhaMga kaye. tethI tenI svadeza premIkatAne kharA pacitra mAluma paDe che. rAjisaMha vIrapu'gava pratApasiMhanA upayukta vaMzadhara-bhAratavarSanA e nidArUNa adhaHpatana kALamAM te peDhA na thAta tA hIMdu jAtinu ane sanAtana dhanuM astitva lepa pAmata. rAjasiMha deva cirata hatA. megala samrATa AragajebanA cirata sAthe tenA caritanI tulanA thAya tevuM nathI. te bannenA cAratanI paraspara caritanA paraspara vipathya che. zAthIke megala samrATa pApAcArI hatA. suvizALa ezIyA maMDaLamAM jeTalA rAjAe pedA thAya che, temAMthI kAi rAjA AragajebanA jevA pApanimagna naDeAtA. koi rAjAe pAtAnI jIdagI Ara'gajebanI jema pAzavI vRtti cAlita karI nathI. duzmananA jIvana upara anAsthA karAvI te eragaDhe"nA bhrAtAnA mukhya uddedeza hatA. Ara gajeba te uddezane anusayeA hateA. te evA kaThAra hatA ke jayAhvAse unrusita thaine paNa kAInA upara talabhAra anugraha karatA nahi. je saghaLA guNA hovAthI leAkamAM mANasa, prakRta manuSya kahevAya. AragajebanA hRdayamAM te guNeAmAMthI eka guNa paNa nahotA. rANA rAjasiMhe puSkaLa vAra mogala samrATa upara anugraha batAvI svadeza premikatAnA dAkhaleo khatAnyA che. rANA rAjasiMhanu hRdaya, dayA dAkSiNya, kSamA vigere svargIya guNAthI vibhUSita hatuM. tethI karI atyAcArI zatrue tenI pAse kSamA mAgI. teNe kSamA bakSI hatI. te duvrutta Ara gajemane saMhAra karI zakata, svadezanA rakSaNa mATe teNe eka yuddhavizArada ane tejasvi vIranI mAphaka kAma karyuM". teNe yuddhamAM vismayakara kaiAzala batAvyuM. vipadamAM Avela prabhAvatInA uddhAra 42 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 TeDa rAjasthAna, mATe teNe je asima viratva ane mahatva batAvyuM te vIratva ane mahatvanI upamA A jagatamAM nathI. te eka parama vidvAna ane hitecchu rAjA hatA. vaLI te zilpa priya rAjA hato. teNe vizALa rAjamuMda sarevara banAvyuM. rAjadhAnIthI bAra keza utare ane ArAvalInA pAda pradezathI eka koza dare rAjamuMda sarevara teNe banAvyuM. gamatI nAmanI eka girinadIne pravAha rekI te pravAha te sarovaramAM bAMdhakAma karI teNe vALe, rANAe pitAnA nAmathI rAjasamaMda [ rAjasamudra] te sarevaranuM nAma ApyuM. sarovaranA izAna kaNa ane vAyukeNa zivAya, bIjI dizAomAM teNe baMdha baMdhAvyA. sarovara atyaMta vizALa ane gaMbhIra tene gherAva cha kezamAM hatAM. tenA ArA veLA mamaranA paththarathI bAMdhelA hatA, tenA zirSadezathI te tenI uMDANa sudhI pagathIyAnI paMkti hatI. je rAjasiha DAvarSa vadhAre jIvata te te sarovaranuM vadhAre saMdarya vadhArata. sarovaranA jamaNA paDakhe teNe eka zahera ane kille banavAbe, zaheranuM nAma teNe rAjanagara ApyuM. sarovaranA bAMdha uparathI zrIkRSNanuM eka moTuM maMdira banavAvyuM. maMdira dhoLA marmara paththarathI caveluM. jemAM muMdara ci kerelAM temAM eka sthaLe meTA ane suspaSTa akSara maMdiranA pratiSThAnuM dhArAvAhika vaMza vivaraNa rUDA lekhamAM kotarAvela che. rANAe temAM puSkaLa nANuM vAparyuM, rANA rAjasiMhanA samayamAM mevADabhUmi moTA duSkALa ane mahAmArInA regathI pIDAyelI hatI. prajAnA duSkALanA nirvAha mATe teNe e rAjasamudra sarovara banavAvyuM. - rAjasthAnanA naMdanakAnana prakRti devI tarapha prakRtidevIne acaLa anugra, e anugrahanI hakIkata rAjavilAsanAmanAgraMthathakI nIkaLI Avaze. rANA rAjasiMhanA zAsana samayanA saMvat 1717nA varSamAM bhayaMkara dubhikSa paDe. te ja samaye durvata auraMgajebe yudvAnaLa saLagAvyuM. tenA kara atyAcArathI dubhikSa parata leke akALe yamane ghera gayA. auraMgajeba, mogala kuLa kalaMkamAM gaNAve che tenA vaMzadhare pitRkuLanA sAmrAjayathI vizruta thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA jayasiha vI. -~ trayodaza adhyAya. - - rANu jayasiMha, tene ane tenA majabhAIne eka gapa, rANA ane rAjakumAra achatane sAkSAta samAlApa saMdhisaMghana, saMdhi vIda, rANAe karela jayasamudra sarovaranI pratiSThA, sAMsArika vivAda viSavAda, yuvarAja amarasiMhanuM vihAcaraNa, rANAnuM mAnava lIlA saMvaraNa, amarasiMhanuM siMhAsanArohaNa, auraMgajebanA utarAdhi. kArI sAthe tenuM saMdhIbaMdhana, sAmarika ghaTanAnI samAlocanA muDakara sthApana, megala sAmrAjyathakI rAjaputAne ravAtaMtrya lAbha, auraMgajebanuM maraNa, bhAratavarSanA sAmrAjya mATe vivAda, bahAdurazAhane mogala sAmrArAjya upara abhiSeka, sIkalekanI svAdhinatA gheSaNa, mevADa mAravADa ane abara rAjya vacce ekatA baMdhana. teone vairAcaNAraMbha, bahAdurazAhane deha tyAga, phIrakazIyarane abhiSeka, mAravADa rAjakumArI sAthe tenuM vivAha baMdhana, bhAratavarSamAM brITIza sAmrAjyanA sutrapAta, samrATanI sAthe rANAnuM saMdhibaM dhana, bhaTa lekenI svAdhInatA ghoSaNa, rANu amarasiMhanuM paraloka gamana, tenA caritanI samAlocanA japuta kuLa kesarI rANu rAjasiMha, saghaLI rAjasthAna bhUmine vivAdAMdhakAramAM nAkhI. akALe AlokamAMthI vidAyagirI lIdhI. tenA paraleka vAsathI saghaLI rajaputa jAti zekAkuLa thaI.rAjasiMhanA mRtyu pachI saMvata 1737 (I. sa. 1681)mAM tene bIjo putra jayasiMha mevADanA siMhAsana upara beThe. jayasiMhanA janmakALe evI eka ghaTanA saMghaTita thaI ke jenuM vivaraNa pATha karavAthI rajaputa jAtIne eka prasiddha AcAra vyavahArane paricaya thAya che. te vivaraNa kharekharUM prajanIya hoI A sthaLe tenuM varNana ApavuM egya che. jayasiMha prasava pAmI sUryakara taLe AvyuM tenAthI cheDA kSaNa agAu tenI oramAna mAe bhIma nAmanA putrane prasava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jisthAna, Ape. rAjaputra pedA thaye ke tarata rajaputoe amaradhava nAmanuM eka svAthyakara ghAMsanuM karyuM tenA hAthamAM paherAvavAnI goThavaNa karI, paNa nAnA putranI mAnI sAthe vizeSa anurAga hovAthI rANAe te kaDuM nAnA putrane paherAvyuM. rANAe te kAma evI saphAIthI karyuM je bIjA lekae jANyuM ke teNe te bhulathI karyuM. paNa kharekharI rIte tema nahotuM. ane rAjakumAre e ziva kALanI kamaLa avasthAne cheDI tArUNyanI vicitra avasthAmAM pagaluM mukyuM. kaniSTa rAjaputra upara rAjAne anurAga joIne jeTa rAjaputranA hRdayamAM ISabhAva pedA thaye. rANAe bhImasiMhane pAse belAvI kahyuM je, "A mArI talavAra laI hAla tArA bhAIne prANusaMhAra kara nahita bhaviSyamAM rAjya ghora vipadamAM AvI jAze" udAra hRdaya bhImasiMha pItAnI akapaTakita sAMbhaLI aNumAtra vismita thaye nahi. teNe sthiratAthI javAba Ape. " bApA! tame kaI rItanI AzaMkA rAkhe nahi. huM tamArA siMhAsanane sparza karI kahuM chuM je AjethI huM mAre rAjya uparane saghaLe haka cheDI dauM chuM. meM te haka jayasiMhanA hAthamAM Ape. AjathI huM A rAjyane tyAga karUM chuM. tamArA zrI caraNane sparza karI kahyuM che je have huM A sthaLe jaLapAna karIza nahi. je jaLapAna karUM te rANa rAjasiMhane putra nahi. pItA pAsethI vidAyagIrI laI bhImasiMhe potAnA sAmaMtene lAvyA. ane teo sAthe udayapurathI ravAnA thaye. unALAnA kharA baporane samaya sUryadeva madhya gaganamAM rahI analamaya kIraNa nAkhI medinI maMDaLane bALI detA hatA. samagra prakRti sthira, gaMbhIra ane nizcala. keI ThekANe vRkSanuM eka pAna paNa hAlatuM nahotuM. bhImasiMhe te samaye devArI parvata mArgamAM thaI pitAnA savAre sAthe AgaLa mArga lIdhe. unALAnA pracaMDa tApathI tenA zarIre ane tenA gheDAnA zarIre ghAma thaI gayo. te vizrAma levA pAsenA eka vaDalAnA jhADa nIce ghoDAthakI utaryo ane mAtRbhUmi tarapha jevA lAgyo. teNe te joI be moTA nasAsA mukayA. vizALa nayanemAMthI azupAta karI teNe pRthvItaLasikta karyuM. uttarAdhikAritvanA niyamanA anusAra je pradezane zAsanadaMDa pitAne calAvavAnuM hatuM. te pote Aja te pradezane tyAga karI aSTane vaza thaI bIjA pradezamAM jAya che. paNa tejasvI bhIma tene vicAra karI kAMI ciMtAturatha nahi. tene potAnA bAhubaLa upara vilakSaNa vizvAsa hate. te jANato hate. je bAhubaLathI kaThora vipadane tarI javAya che. e rIte Azvasta thaI te nirUtsAha thaye nahi, bhImasiMha atyaMta tRSNata thaye. eka cAkare ThaMDA prasavaNamAMthI rUpAnA pAtramAM tenA mATe pANI lAvI ApyuM. bhImasiMhe pAnamATe te pAnapAtra upADayuM akasmAtaja tenA hRdayamAM bIjA bhAvane udaya thayuM. teNe te pAtramAMthI saghaLuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANuM jayasiMha vI. 333 jaLa pRthvI upara pheMkI dIdhuM. pAnapAtrane nirjhariNInA muLe rAkhyuM. teNe kAtarasvare vanadevIne kahyuM. vanadevI ! agrAhya grahaNa kare nahi. huM brAMta huM Atma pratijJA ne bhaMga karavA jAuchuM. A hadamAM mAre pANInuM eka paNa biMdu pIvAne haka nathI. bhImasiMha ghoDA upara caDhaye ane ghoDAne cAbuka mArI, potAnA daLa sAthe te pata mAgamAMthI nIkaLI gayuM. svadezane parityAga karI bhImasiMha, samrATa putra bahAdurazAha pAse Avyo. bahAdurazAhe tene AdarathI grahaNa ke, teNe tene sADAtraNa hajAra azvArohI senyanuM nAyakapaNuM soMpyuM. ane tenA nirvAha mATe bAhata janapada ApyAM. mogala senApatinI sAthe vivAda thavAthI bhImasiMhane bahA durazAhanA tAbAnuM kAma choDavuM paDyuM, te pitAnA daLa sAthe siMdhu nadanA pAra ga. kAbulanA pradeza thakI te potAnA pradeza tarapha pAcho AvyA nahi. te jIvana divasanA madhya divase akALe Aloka thakI vidAya thaze. ApaNe have rANu jyasiMhanA caritanI samAlocanA mATe pravRtta thaIe. rAjasiMhAsane jayasiMha beThake teNe samrATa, auraMgajebanI sAthe saMdhi karyo. samrATa putra AjIma ane mogala senApati delahIrakhAM te saMdhipatra laI rANAnI pAse AvyA. rANAe teone AdarathI grahaNa karavA dazahajAra gheDesvAra ane cAlIza hajAra pAlAne sAme mekalyA. rANe paNa tenI sAme jaI tenI pratikSA karavA lAge. prANathI adhika vahAlI mevADa bhumine jovA mATe parama AnaMdathI pulakita thaI mevADanA adhi vAsIo TaeNlAbaMdha giri pradezane vAsa tyAga karI mevADamAM AvyA. saghaLAnA mukha upara AzA utsAha ane AnaMdanI hAsyamayI muti jovAmAM AvatI hatI. jyanAnA ane AnaMdanA avAje mevADa bhumi kaMpavA lAgI. jetA jotAmAM AjIma ane delaharakhAM potAnA khAsa zarIra rakSako sAthe rANAnI pAse AvI pahoMcyA. tene joI rajaputo bolI uThayAM, "jya jayasiMhane jaya" AjIma ane delahIrakhAne paramAdarathI rANAe grahaNa karyA. rANA rAja siMha, delaDIrakhAne gIri saMkaTamAMthI bacAvyo hato. tethI tenA pati dalahIrakhIe rANA jayasiMhanI vAraMmavAra katajJatA svIkArI. teNe tenA svargIya pitA rAja siMhane hajAre dhanyavAda ApyAM. rajaputa rAjanuM puSkaLa sahAya baLa dekhI AjIma manamAM DuMDuM bhaya pAmavA lAgyuM. te jANato hato je vIra hadaya rajapUte vizvAsaghAtaka nathI. ghera AvelA zatrunA upara paNa teo anyAyAcaraNa karatA nathI. tyAre have jayasiMha ghera AvelA zatru upara vizvAsa ghAtaka thaI anyAyAcaraNa karaze? hinabudidha AjIma rajaputa carita upara saMdeha rAkhatA hatA. paNa delaharakhane rajaputonA sadAcaraNanI pratitI hatI. te rANAnI sarabharAthI parama saMtuSTa thaye saMdhi baMdhananI samApti thaI, akabaranA vidrohitA AcaraNamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 TADa rAjasthAna, rANAe je Anukulya ApyuM hatu. tenA IMDa svarUpe, teNe ( rANAe ) na pado samrATane soMpyA. samrATanA abhiprAyanAM anusAre AjIme jaNAvyu je rANAe have raktavarNa zivira ane chatrane upayAga karavA nahi. delahIrakhAMe vidAya kALe rANAnI sAthe keTalIka vAtacIta karI. temAM teNe, peAtAnA putrAne rANAnA zarIra rakSaka svarUpa rAkhI teNe kahyuM,. ApanA saradAra, svabhAve kaThArache ane mArA putrA ApanA zarIra rakSaka svarUpa rahelAche. Apa dilamAM sthiratA rAkhajo. huM ApanA svagIya pitA rAjasiha sAthe maitrI sUtre badhAyeAchuM rajaputa mitra dehIrakhAMnA uddeza sala thaye nahi. tenA te uddeza mahAna hatA khare. paNa anivArya ghaTanAeAtanI gatinArodha karavA mAnavanI sattA nathI. delaDI rakhAM mAnava, te ghaTanA srAtanI gati rokI zakaye nahi. rAjasihAMsane beThA pachI pAMca varSamAMja tene duSTa zatruo sAthe laDAimAM utaravuM paDayuM hatuM. te laDAImAM rANAne paisAnI kSati bahu bhAgavavI paDI hatI, vaLI rANA jayasiMhane jayasiMhanuM jaya samudra nAmanu sarovara bAMdhavA puSkaLa nANAMno kharca thayAche. bhAratavarSamAM jeTalA sareAvarache temAM jayasamudra sAvara mATu. te sareAvaranA tapha uparathI rANAe potAnI patnI kamaLA devI mATe mahela baMdhAvyA pArivArIka aMtarvivAdanA lIdhe rANAnuM zeSa jIvana atyaMta kaSTa prada thaI paDayuM. tenI sukhazAMti aneka parimANe kama thai gai. te rAjakAnI paryA lAcanAmAM paNa azaktivALA thayA. vivAdanuM mULa kAraNa tenI AtyaMtika strI parAyaNatA. e anarthaMkara pravRti dvArAe tenuM gaiArava ane mAna nAza pAmyuM chevaTe tene pAtAnA utarAdhikArI thakI viIna thavuM paDayuM jayasiMhanI jeTalI rANIo hatI, temAM tenA uttarAdhikArI, amarasiMhanI janAnI sahuthI moTI hatI. te buMdInA hArakulanA rajaputamAM pedA thaI hatI, te hArakulathI gilhoTakulanA aneka samaye upakAra thayA. amarisaMhanI jananI taraph anurAga vizeza karI rAkhavAnu rANAnuM kartavya. paNa rANeA kAmAMvidhamudra tethI karI dha patnInA tyAga karI te navI kamaLA devI upara anurAga jaNAvatA hatA. kamaLAdevIne svAmIne saMpUrNa anurAga joI te amarasihanI jananI vidrezA karavA lAgI. tenAja vidveSA caraNathI rANAne pArivArika aMtaravivAda thayA. eka taraphathI yuddhathI ane zatrunA atyAcArathI mevADa dIna thai gayuM hatu. ane bIjI tarapha rAjya parIvAranA aMtarvivAdathI vadhAre dIna thai te adhaH pAtamAM javA lAgyuM, khaDuM vivAhathI bhAratIya rAjAonA ghaNe daraje sa nAza thayA che. ' amarisaMhanI jananI ane kamaLA devI vacce bhAre sApatya vidreza saLagI uyeA. chevaTe te saLagavAmAM eTale vadhI paDayA, jemanne rANIonu ekatra vasavu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 rANA jayasiMha vI., atyaMta kalahaMkAraka thaI paDayuM, je jayasiMha, raMgajebanI sAthenA yuddhamAM atyaMta purUSArtha batAvyo hato. te jayasiMha pArivArika kalahamAMthI nikRtti meLavavA amara siMhanI mane choDI pitAnI jIvanatiSiNI kamaLAno Azraya lIdho. teNe kamaLA devI mATe jayasamudra saravara upara rAjamahela banAvyuM. jemAM te moTA vilAsamAM paDI pitAne samaya kahADhavA lAgyuM. rAjadhAnImAM pacelI maMtrInA hAthamAM amarasiMhane soMpI te citavinodinI kamaLAnI sAthe premAlApamAM kALa kADhavA lAge te paNa te zAMtine saMga karI zake nahi. pitAnA putranA asadAcaraNathI tene te mahelane vAsa cheDa paDaze. te nagaramAM pAcho Avyo. amarasiMhe eka matta mAtaMgane nagaramAM choDI muko. jethI paMcelI maMtrIe amarasiMhane tiraskAra karyo. te uparathI tenuM ghara apamAna karyuM. pradhAna upara amarasiMhanA anyAya AcaraNanI hakIkata rANAne kAne paDI te putranA evA AcarathI manamAM duHkhita thaye. amarasiMhane upayukta zikSA ApavA mATe te citoDa thaI udayapuramAM AvyuM, amarasiMhane e vAta jANavAmAM AvI, te palAyana karI potAnA mAmA hAravaMzIya rAjA pAse gaye. te tyAMthI daza hajAra sainiko sAthe pitRrAjyamAM pAcho AvyuM. temAM amarasiMhanA saradAre e amarasiMhane sahAya ApI. kame aMtaviplava dunivArya thaI paDe. ane saradAra sAmaMtoe. ALasya parataMtra jasiMhane choDI amarasiMhane pakSa lIdho, rANe rAjasiMha viSama saMkaTamAM paDadhe, te aMtavivAda maTADavA azakata, heIsarAvalIne oLaMgI gadavAra rAjyamAM palAyana karI gaye. ane tenA putrane prakRti karavA mATe teNe te pradezanA rAjAne tenI pAse mokalyo. rAjyanA saghaLA sAmaMta saradAranI madada meLavI, amarasiMha bIlakula gAvita thaye. teNe pitAnA pitAnA vacana karNapAta upara nahI. ane rAja kezAgara hastagata karavA te potAnA daLa sAthe kamalamIra tarapha cAlyuM. dekhA saradAranA hAthamAM e nagarane zAsana bhAra seMke hatA. te eka sAro yodhdha hate. vidrohI amarasiMha baLamAM tenAthI sArI rIte saMpanna hatA, te paNa tene udyama vyartha gaye, viphaLa mane ratha thaIne paNa rANAe potAnA pitAnA vacana upara karNapAta karyo nahi. chevaTe rANAnI sahAya saMpati joI te bhaya pAme, tyArapachI tene pitA sAthe saMdhi sthApavAnI pharaja paDI. bhagavAna ekaliMganA maMdiramAM pitA putra ekaThA thayA, jyAM saMdhipatra svAkSarita thayuM. te saMdhipatranA anasAre sthira thayuM je rANAe jayasamudrane choDI nagaramAM AvavuM. ane amarasiMheja te sarovaranA taTa uparanA mahelamAM nivAsita thaI jaI rahevuM. rANA jayasiMhe vaza varSa rAja karyuM. sukumAra vayamAM teNe uMcA guNane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 TADa rAjasthAna paricaya Ape. je rAjasiMhAsane besI evA guNathI vibhUSita thayela hoI megala samrATanI sAthe yuddha karata to mogala grAsamAMthI svadezane te uddhAra karata. paNa tenI strI parAyaNatAe teno sarva nAza karyo. te jhI parAyaNatAnI pApa praracanAmAM vimuDha thaI te bilakula ALasu ane akarmaNya thai paDe, ane bAlyakALamAM meLavelA saghaLA guNo khoI beTho. rANA jayasiMhanA svargavAsa upara tene meTo putra amarasiMha [ dvitIya saMvat 17pa6 ( i. sa. 1700 ) mAM rAja siMhAsane The. amara evA nAmanuM jema mahAgye te tenAmAM saMkAmita hatuM. potAnA pUrva purUSa amarasiMhanA ghaNAkharA guNanuM teNe anukaraNa karyuM hatuM. teNe ciMtAnI sAthe vivAdamAM utarI mevADane sarva nAza karyo. mevADanA durathI rAjasiMhanA parivAramAM meTo kalaha thaye. jethI mogala samrATanI sAme thaI rajaputo mevADano uddhAra karI zakyA nahi. vaLI svadeza premika rAjasiMhanA putra jayasiMhe strIparAyaNa thaI rAjyanI kAyA lecanA na karI tethI karIne paNa mevADane adha:pAta thaye. rANA rAjasiMha ane jayasiMhanA rAjyazAsananA vivaraNanuM anuzIlana karavAthI paNa pratIti thAya che je jevI rAjasiMhanA samayamAM mevADanI AbAdI hatI. tevI jayasiMhanA samayamAM nahotI. rAja siMhAsane beThA pachI tarata rANA amarasiMhe samrATanA bhAvI utarA dhIkArI zAhaAlamanI sAthe saMdhi sthApI. evI rItanI saMdhi sthApanAthI tenI bhAvidazitAne vilakSaNa paricaya mAluma paDe che. je samaye te pitRrAjya abhIpIkata thaye, te samaye megala sAmrAjyamAM viSama aMtarIplava saLagI uThaye. auraMgajebanA putre parasparanA hRdaya teDI phoDI te saLagelA vivAdAgnimAM teonA lehInuM baLIdAna ApatA hatA. megala sAmrAjyanI evI duravasthA je rANa amare bhAvI megala sAmrAjyetarAdhikArI zAhaAlama sAthe saMdhI rathApI te saMdhI bahu chAnAIthI thaye. je samaye zAhaAlama siMdhu nadanA para pAre gaye hatuM. te samaye zAhaAlama sAthe amarasiMhe saMdhI kaye. . rANuM ane zAhaAlama bahAdura vacce thayela gumasa dhI. saMdhIpatra zAhaAlamanuM svAkSarIta. prajAnA maMgala vidhAna mATe A prastAva ApavAthI uthApIta ane mArAthI samathata che te IzvaranA AdezathI saMpurNa pALavAmAM Avaze. 1 zAhajahAnanA samayamAM jevuM cItaDanuM gaThana hatuM tevuM tenuM gaThana karavuM. 2 ge vadhanuM nivAraNa 3 zAhajahAnanA samayamAM je pradezo mevADanA aMtabhukata hatA te saghaLAM amane pAchA ApavA ja je akabara hAla svarga dhAme vAsa kare che. tenA zAsana kALamAM jema hIMdu loko devanI pujA ane dharmAcaraNa karatA hatA te pramANe hiMdu lake hAla karI zake. 5 Apa jene padavuta karazo te rAja pAsethI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaNA rAjayasiha vI. je ghaTanA strotanA ghera AvartamAM paDI megala kuLane adhaHpAta thaze, ane ghaTanAstrote ghaNuM dUranA brITana dezanA adhIvAsIo mATe bhAratavarSamAM AvavAne mArga pariSkRta karyo. te ghaTanA etanI AlocanA A sthaLe karavAnuM kevaLa prayajanIya che. tenI AlocanA karavAthI eka rItanuM rAjanaitika tatva hAthamAM Ave che. te tatvanA mahimAmAM mugdha thaI bhArata baMdhuM mahAtmA TeDa sAhebe mukata kaThe kahela che je, "e tatva eka saMketanI jema ApaNI saMmukhe ubhe rahI, ApaNane sataka karI de che je naitika baLanI madada laI kevaLa asIbaLanI madadathI bhAratavarSanuM zAsana calAvavA javAya te vipatamAM javAya tevuM che." hIMdurI auraMgajebanI zAsana praNAlInuM anuzIlana karavAthI mahAtmA TeDa sAhebanI ukitanI satyatA maLI Ave che. baLadapita durAcAra auraMgajebe potAnA pagamAM potAnA hAthe kuThArAghAta karyo. AtmabaLe aMdhathaI agara jo ke te pitAnI avasthA vicArI zako nahi, te paNa spaSTa mAluma paDe che je rAjanitI kuzaLa akabare je virATa sAmrAjya vRkSa ucherI moTuM karyuM te vRkSa auraMgajebanA durAcArathI samuLa nAza thayuM. duvRtta raMgajhebe, je pitAnA sAmrAjyanuM dhyAna ApI kAma karyuM hota to megala sAmrAjyane eTalo badho vahele adhapAta thAta nahI. bhAratavAsI sadAkALa rAjabhakta te mATe ja teo kaThora atyAcAra sahana karI samrATa mATe AtmasamarpaNa karavA taiyAra hatA. bhAratavAsI sadA rAjabhakta che ema akabaranA mAnavAmAM AvyuM hatuM, jahAMgIra ane zAhajahAna tenuM yathArtha budhAvana karI zakayA hatA paNa durAcAra auraMgajheba, bhArata saMtAnanI rAjabhaktine mAhimA samaja nahote, te bhArata saMtAnanI rAjabhaktine ane udAratAne bIjA nAme kahI kahetA te belate have je bhAratavAsIo tenA doDa pratApanA baLe tenuM pada lehana kare che. Aja bhAratavAsIonI rAjabhaktine pavitra puraskAra jaghanyajIyA karathI megala sAmrAjyanAne adhaHpata thaye. durAcAra raMga; saghaLa hIMduone IslAma dharmamAM dIkSita karavA cAhyuM hatuM. rajaputa kesarI rAjasiMhane pracaMDa pratApathI tenI te kharAba cAhanA pAra paDI nahi. raMgajheba bhayAnaka hIMdu vidveSI hatuM. jo ke hIMdu svayamano tyAga karI islAmanA dharmamAM dikSita thAte te te auraMgajhebanI zItaLa Azaya chAyA te pAmate. aneka adhama hIMduoe pitAne dharma tyAga karI islAma dharmanA dikSita thaI tenI chAyAvIdhI hatI. zizadIya kuLane nIca zAkhA kuLamAM koI paNa jAtane anugraha pAmaze nahi. 6 dakSiNAvartanA yuddha mATe have Apane sevA sahAya ApavAmAM Avaze nahi. 43 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 DhADa rAjasthAna, sargopALa nAme eka rajaputa pidA thaye hate. caMbala nadIne tIranI bhUmine rAmapura nAmane pradeza, sAmaMta vRtimAM bhagavato hate. dakSiNApathanA yuddha samaye tenA tAbAnA aneka rajaputa saradAree tenI madada karI hatI. dakSiNA pathamAM joyAMnA samaye rIvagapALe pitAnA putranA hAthamAM rAmapurane zAsana bhAra hai paNa te kuLAgAra putre pitAnI anupasthitinA samaye rAmapuranuM saghaLuM rAjIva pitA pAse mokalatAM te pote gaLI gaye. te bAbatanI rAvagopALe samrATa pAse pharIyAda karI. mUkha putre pitAnI vidaSanI najharamAMthI ane samrATanA rezAnaLamAMthI bacavA jamA karavA mAMDI, aneka kSaNapachI tene eka vicAra sujI AvyuM, tethI te paDelI saMkaTamAMthI bacI gaye, te durAcAra svadharmane tyAga karI IslAmanA dharmamAM dIkSita thaye. oraMgajeba, te karmathI tenA upara atyaMta saMtuSTa thayeTa tene teNe mAphI ApI eTaluM ja nahiM paNa rAvanepALanI bhUmivRti tene soMpI dIdhI. kulAMgAra putranA evA durAcaraNathI rAvagopALanA hadayamAM tenA upara ghaNA peidA thaI, teNe daLa laI rAmapurane gherI lIdhuM. paNa tene udyama saphaLa nIvaDe. nahi. te udyamathI tenA potAnA jIvana sAthe pitAnI svAdhInatA khoI devAne upa krama AvI paDe. rAge pALe pitAnI rakSA mATe rANu amarane Azraya zodhe teNe tene Azraya lIdho. eraMgajebanA hRdayamAM te sahya thayuM nahi, gopALane Azraya ApavAthI rANe, auraMgajebanI najaramAM vidrohI gaNAye, tyAre rANAnI gatividhi jevA, samrATe pitAnA putra AjImane mALava rAjyamAM rAkhe, samrATanA parama sevaka eka rajapute pitAnA jIvanavRtamAM eraMgajebanAM evAM durAcaraNanuM spaNa vivaraNa kareluM che. - * : samrATane durabhisaMdhi jANuM rANA amarasiMhe, tenA virUdhe khaDaga dhAraNa karyuM. tenI madada mATe mALavarAja te raNaraMga sthaLamAM utaryo. Ama, te samaye narmadAnA para pAre hatuM, tyAM mahArASTIya senApati sadhIyAnA nAyakapaNa nI marAThA lakee ghora vizleva uThA, - te viplava agni bujhAvI devA samrATa auraMgajebane rAjA siMhane AjImanI pAse meka + paNa kaI taraphathI sArUM phaLa nIvaDayuM nahi. tenA kaThora atyAcAre te samaye bhAratavarSanA ghaNuM karI saghaLA pradezamAM viplavavalDi saLagI uThaye, saghaLA leke auraMgajebanI aMtima umaranI apAragatA ane tenA pArivArika kalaha joI, mogalanI dAsatva zaMkhalAmAMthI chuTI javA taiyAra thayA. samrATa auraMgajebanI kaI dizA bhaya bharelI . . . tenI AtmajIvanIne keTaleka aMza mahAtmA roDa sAhebanA hAthamAM Avyo che. - I. sa. 1706-7 mAM mahArASTra viplava thayo. + rAva dalapata buMdelA ane rANA rAmasiMha hAra, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 rANa rAjayasiMha vI. nahotI emanahi, e eraMgajeba kenuM damana, kare bhIma parAkramavALA mahArA TIca loko vIrakesarI zivAjInA mahAmaMtra dIkSita thaIsvAdhInatA meLavavA mATe dhIre dhIre nyAvahaM pagaluM bharatA hatA. julamathI pIDAyela rajapute mogala sAmrAjyathI svataMtra thavA lAgyA. tenI vRddhAvasthAmAM tenA putro ane pitre bhArata varSanuM sAmrAjya meLavavA eka bIjAnuM hRdaya zeNita pIvA taiyAra thayA. evA pArivArika ane rAjakIya saMgharSathI pIDita thaI pacAsa varSa. bhaya, bharelA rAjya bhoga karI megala samrATa auraMgajeba, eraMgAbAda, nagaramAM I. sa. 170 mAM A phAnI dunIyA tajIne cAlyA gaye. oraMgajebanA siMhAsana mATe tenA putra ane patra laDavA lAgyA, teoe tenA mRtyune zoka karyo nahi. paNa rAyasiMhAsana mATe teo dillI upara agresara thayA. temAM samrATanA bIjA putra ane samrATapadane adhikAra lIdhe. majAmane daLa sAthe Avate joI, tene ughama vyartha karavA, te ghAta ane koTAnA rajapute sAthe AgrAnI pAse Avya, mevADa mAravADa vigerenA saghaLA. rajaputa rAjAo majAmanA vAvaTA nIce ekaThA maLyA. jAne nAmanA sthaLe mai jAma rajapute sahita AjImanI sAme thaye. paNa te agrajane pratApana sahana karatAM, koTA ane ghAta nagarIne rAjA sAthe, pitAnA putra sahita te yuddha sthaLe surAye, tyArapachI mai jAma niSkaTeka thaI, zAhaAlama evuM nAma dhAraNa karI pitRsiMhAsane beTho, mAjama aneka suMdara guNe vibhUSita hatuM. suMdara guNathI vimehita thaI ghaNuM karI saghaLI rajaputa samiti tenA upara prIti rAkhatI hatI,mAma rajasata strInA peTe pedA thavAthI saghaLA rajaputa, tenA upara Asakta hatA, je mAsa, hIMduhiteSI dhArmika pravara zAhajahAnanI pachI tarata ja bhAratavarSanA siMhAsane beTho hata te, viravara taimuranuM vizALa vaMzatarU eTaluM badhuM utpAhita thAta, nahi, paNa A jagatamAM keInuM gaurava cira sthAyI rahetuM nathI. hIMduka uparanI auraMgajebanI kaThora vidveSatAe auraMgajebane yaza levA dIdhuM nahi, viravara bAbara sarvadA hIMdulekene saMtuSTa rAkho. je bAbaranA vaMzadhare hIMduone mAna maratabe jALavI rAkhavA sadA prayatnavALA hatA, Aja te bAbaranA e kulAMgAra vaMzadhare hIMduonA hRdayamAM eve AghAta Ape che je tenA phatanuM Arogya hIMduo hAla sudhI bhogavI zakayA nahiM. 1. rajaputa priyaguNI bahAdurazAha, pitAnA zAMtimaya rAjyamAM te kSatanuM Arogya karI zako nahi, te guNI hato kharo paNa rajaputa ke tene vizvAsa karatA nahi. dIrghakALa vyApinI dUra dazitAthI teonA hRdayamAM e saMskAra * I. sa. 1709-10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 TeDa rAjasthAna muLa thaI pedA thaye je mogalamAtra aviravAsI ane niSThura che. teoe bhayaMkara monI jema rAjasathAnanuM lohI cusI lIdhuM che. bahAdurazAhane te maMgalakuLamAM janma, te paNa rAjavADAnuM lehI zoSaNa karavA ceSTA karaze emAM vicitra zuM ! evA haThaya saMskArane vaza thaI rajapute eka bIjAnA svArthanA rakSaNa mATe eka bIjAthI sAvitra baMdhAI gayA, bahAdurazAhe, teone prakRtistha ane saMtuSTa karavA bahu ceSTA karI paNa te ceSTA vyartha ane viphaLa gaI teonA manamAM je daDha vizvAsa vacce hate. te khaye nahi. teoe bahAdurazAhane koI anurodha zAhya kaye nahi. rajaputanAM AcaraNa je samrATa bahAdurazAha samajI gaye je rajapute taraphathI bhaviSyamAM ke anukulya maLe tema nathI. te ghaTanAnA samakALe, tenA kaniSTha jAtA kamabakSa sAthe tene ghera vivAda thaye. kamabakSa, dakSiNAvartamAM pitAne samrATa kahevarAvavA lAgyA. bahAdurazAha tenA te kamanI tene zAsti ApavA guMthAye hatuM, tevAmAM zIkhakone baLa samAvavA tene utara pradeza tarapha javuM paDayuM. gurU nAnake, e vikramavALI jAtinI prANa pratiSThA karI. sIkhaleka nAnakA ziSya. ema kahevAya che, je asunadIne tIravartI zAkadvIpanA prAcIna chataLamAM tenI pidAza che. teo abhiyAda deze I. sa. nA pAMcamAM saikAmAM bhAratavarSanA paMjAba pradezamAM AvyA. gurU nAnakanA mahAmaMtranA dIkSita thavAnA kALa pachI eka varSa, svarakSaNe pAgI baLa meLavI zIkhake potAne svAdhIna ane svataMtra kahevA lAgyA. bahAdurazAhanA zAsanakALamAM AkhA bhAratavarSamAM khileke mAtra svAdhIna hatA. teone svAdhIna thatA joI samrATa bahAdurazAha paMjAba pradeza tarapha cA, yuddhayAtrA kALe aMbarane rAjA ane mAravADane rAjA - sATanI chAvaNImAM AvyA. te banne rAjA tenI sAthe kAMI paNa bolyA vinA chAvaNImAMthI cAlyA gayA. zikhaloko tenA AcaraNa joI teoe svataMtratA meLavavA ceSTA karI. bhAratavarSanA te sArvajanIna viSuvAda samaye parAkramI zikhakanA dAkhana lAne anusarI rajaputa leko mogalathI svataMtra thavA taiyAra thayA. samrATa bahAdurazAhe teone prakRtistha ane zAMta karavA pitAnA putrane teonI pAse meka. samrATanI abhyarthanA teo agrAhya karI zakayA nahi. paNa teo prakRtistha ane zAMta thayA nahi, teone Azvista karavA mATe bahu ceSTA karI paNa te phaLavALI thaI nahi, rajaputa, udayapuranA rANA amarasiMha pAse gayA. tyAM teo eka saMdhisutra baMdhAyA. e rIte rAjasthAnanAM traNa mahAbaLa ekaThAM thayAM. rAThoDakula kuzAvatakuLa ane zizodayakuLa ekatra bhojana karavA lAgyAM, ane vaivAhika sUtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA rAjayasiha vI 341 baMdhAi gayAM, sadhipatramAM sahI karatI vakate. mAravADa ane abara rAjAe, iSTa devatAnA nAme zapatha lIdhA je havethI mogala samrATa sAthe pArivArika ane rAjakIyasUtre badhAvavuM nahi, vaLI sthirIkRta thayu je potAnI satatine megalanA karamAM ApavI nahIM. je dIvase hIdubairI auraMgajebe kuLa kalAka ratanasihune tenA pitAnA rASAgnimAMthI rakSA karavA Azraya Apyo, je dIvase hateAdyama rAva gopALe udayapuramAM Azraya lIdheA, te dIvase, rANA amarisaMhe rAva geApALanI bhUmivRtti, rAva gApALane apAvavA mahenata karI, paNa ghaNAM kAryAnI prati hAvAthI te tenI mahenatamAM saceSTa thaye nahi. A kSaNe rAThoDa rAja ane kuzAvaha rAja sAthe ekaDA thai, te peAtAne sakalpa sAdhavA agresara thayA. paNa tenA sakalpa siddha thaye nahi. rAjA musalImakhAM e tenA saghaLA udyama vya karI dIdhA. samrATe tenA jayanA khabara sAMbhaLI tene khakSIseA ApI. rajaputa vIrezanAM traNa mahAkhaLa je ekatrIta thayAM hatAM te maLanuM phaLa zAhaAlamanA rAjyamAM pedA thayuM nahi zAthIke te mahAbaLanA prAraMbhamAMja zAhaAlama bahAdura AtatAyI pAkhaDInA ApelA jherathI A leAkamAMthI vidAya thayeA.x zAhaAlama bahAdura eka saccaritavALeA rAjA hatA. durbhAgyavaze, tenA durAcAra pitAnAM pApAcaraNA kaThAra vA rUpe pariNAma pAmI, tenA mastaka upara tenA phaLa AvI paDayAM. pitRkRta pApanAM mULa puNyavAn putrane bhagavavAM paDayAM. zAhaAlamanI AzAe vikLa gaI hatI. uttaramAM hIMdukuzathI te dakSINamAM sAgarakuLa paryaMtanA bhAratava pradezamAM tenA zAsana kALe puSkaLa azAMti uDI hatI. khahAdurazAhe saMkalpa karyo hatA je, saghaLI vizRMkhalatAne nAza karI. te purepurI zAMti bhAgavaze, paNa durbhAgyavaze tenA sakalpa siddha thayA nahi. zAhuAlama eka kACdakSa, dUradazi, ane suzIla rAjA hatA. je tenA jIvana traNanA mULamAM akALe kuThArAghAta na lAgata teA te sakaLa rAjocita guNa grAme pataneAnmukha mogala sAmrAjyane sArI dazAmAM lAvata. paNa vidhAtAnA kaThera vidhAnanA anusAre megala kuLanA adhaHpAta anivAyaeN nahi teA akALe khahAdurazAhanuM maraNa kema thAya. nahi te khar3AdurazAhanA vaMzadhare samrATanA nAmanA ayeAgya kema thAya. je dIvase, sAdhucirata zAhaAlama bahAdurazAha viSa prayAgathI akALe A leAkamAMthI vidAya thayA, te dIvasathI vIravara khAkharanuM siMhAsana kSayita mULa kSanI jema kapavA lAgyuM. tenA vazadharAmAMthI keIe te siMhAsana sthira * rAmapura pati rAva gopALane putra *l* musalamAna dharmamAM dIkSita thayAthI ratanasiMhanuM nAma musalImakhAM paDayuM hatuM. x i. sa. 1012 mAM viSa prayAgathI thAhaAlama A lokamAMthI vidAya thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 TaDa rAjasthAna. karyuM nahi. thoDA samayamAM gaMgA yamunAnA saMgame rahelA verA nAmanA nagarathI be saiyada bhAIo AvI megala siMhAsanane paDyuM karI dIdhuM. bAbara, akabara, jahAMgIra ane zAhajahAnanuM pavitra ratnasiMhAsana te bane kRracarita sayadonI IcchAnA anusAra teonI pasaMdagI pramANe eka AzAmIne apita thayuM. uttarAdhIkArItvanI kAyamanI prathAne vyabhIcAra thaye. dharma ane nyAyanA mastake pApane pATAghAta thaye. artha ane teSAda dvArA je teone prasanna karI zake. te bhAratavarSanA rAjasiMhAsane beTho. te banne eyada brAtAthI megala kuLano adhaHpAta thayA. je samaye rAjasthAnanAM traNa mahAbaLa, megala sAmrAjya sAme raNayuddhakSetramAM uteyA. te samaye te be siyada bhAIoe phIrakazIyarane samrATa pade nIye. rajapate phIrakazIyaranA atyAcArathI adhIra thai pharakazIyaranI sAme utaravA tajavIja karavA lAgyA. AtatAyI yuvatIe je hIMdu devAlaye bhAMgI tenA upara masajado sthApI hatI. Aja rajaputAe te majIde toDI tenA upara devAlaya bAMdhyA. teoe mogalanA dharma yAjakone pakaDayA ane mAyA rajaputoe saghaLI majIde teDI nAkhI. rajaputanuM bAhubaLa pratidIna vadhatuM gayuM samrATe teonA kaThora AcaraNane pratirodha karavA upAye lIdhA. AmIrUlaumarA ajItasiMhane doDI devA daLa sAthe bahAra paDe. te samaye ajItasiMhane samrATanA hastAkSarIta eka patra maLe. temAM samrATe dIvALA saiyadane harAvI devA anurodha karyo hato. samrATe pitAnAja senApatine harAvI devA zA mATe lakhyuM tenuM gupta kAraNa che. ane sera da bhAIoe tene samrATa pade nImyo hato. banne bhAIothI ja te paricA"lIta hato. ema thavAthI samrATa betAkAta ane kamanazIba gaNAya. jemajema bane sadanI sattA vadhatI gaI tematema samrATanI zaMkA paNa vadhatI gaI. teonI sattA haNI devA mATe teNe ajItasiMhane patra lakhyuM. samrATanA te kozalathI teonI sattA kama thaI nahi. paNa vadhI paDI. rAThoDa ajItasiMhe te sayade sAthe saMdhI karyo. samrATane niyamittakara ane pitAnI eka kanyA ApavAne te saMmata thayo. je dIvase samrATa phIrakazIyaranI sAthe mAravADa rAjaputrine vivAha saMbaMdha sthira thaye. te dIvase dUranA zvetadvIpIya brITIzasiMhanI prabhutAne mArga parikRta thaye. vivAha saMbaMdha nirdhArIta thaye. tenA agAu ekadama samrATanI pITha upara moTo Dile pedA thaye zreSThamusalamAna vidyAe te UMDalAmAMthI samrATane ArAma kara husena allI ane abdulAkha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANuM rAyasiMha vI. 343 karavA viSeza ceSTA karI te paNa teonI ceSTA phaLavALI thai nahi. kame samrATane atyaMta pIDA thavA lAgI. vivAhane dIvasa pAse Avyo. tenI AgyatA thaI nahi, vivAhane divasa vItI gaye, samrATa kevala durbala thaI paDaze, zubha vivAhanA kAmamAM je sAmagrI AvavAnI hatI te aMchI kIyAmAM kAma Ave tema thayuM saghaLA ke zaMkAkuLa thayAM saghaLAo upakSapagI upAya zodhavA lAgyA. te samaye suratanA brITIza vepArIne eka duta samrATanI sabhAmAM AvyuM. te sAro vaidya hato. te zalya cikItsAmAM pAradarzI hatA. samrATe tenI cikItsA karavAnuM mukarara karyuM. te vaidyanuM nAma hemiTana hatuM. vaidyarAja hemaTane samrATane phADalAnI pIDAmAMthI ArAma karyo. tenI suMdara cikItsApaNAthI samrATe AregyatA meLavI. saMpUrNa taMdurastI meLavyA pachI samrATe rajaputa putrI sAthe vivAha karyo. moTI dhumadhAme vivAhane vyApAra samApta thaye samrATe eka roja mahAtmA hemITanane pAse bolAvI kahyuM. tame mArI pAsethI zuM inAma levAnI vAsanA rAkho che? mahAnubhAva hemIsTane jvAba Apya, samrATa huM dhana cAhata nathI, huM mAna cAhate nathI, huM meTA pada geravanI AkAMkSA rAkhatA nathI ame ghaNuM dUra dezAvarathI vepAra karavA AvyA chIe. ApanA sAmrArAjyamAM eka pagaluM mukavAnuM amAruM sthAna nathI. AkSaNe mArI evI prArthanA che je anugraha karI amane sthAna Ape. jethI karI vepAra rojagAra karavAnuM amane Anukulya paDe. te sthAnanI mAlakIno haka amAro thAya ema patra lakhI Apa samrATe saMtuSTa thaI tenI prArthanA pUrNa karI. te divasathI bhAratavarSamAM brITIza prabhutAnAM bIja ropAyAM te bIjanAM moTAM thaI bhAratavarSamAM phelAI gayAM. Ajate vizALa vRkSanI chAyA nIce bhArata saMtAna vizrAma le che mogala samrATa phIrakazIyara, mahAtmA hemIlTanane Atma tyAga je parama vismita thaye. hemInanI IcchA hato te puSkaLa saMpatine dhaNuM thAta. bhAratavarSanA eka sAmaMta rAjya eTale te vaibhava bhagavata. paNa te akiMcitkara AtmasvArthane vizayatyAga karI che te svadezane mATe upakAra karI gayuM che. je hemInanA asima mAhAtmya ane Atma tyAganA guNe, Aja bhAratavarSamAM briTIzasiMhanuM akhaMDa prabhutva che te hemaTana, svadezIya loko pAsethI zuM pratidAna pAmyo. keI jAtanuM pratidAna pAmyuM nahi. je divase tene jIvana vihaMga pavitra deha piMjaramAMthI vidAya thaze. je divase tenuM pUta kalevara. kalakatAmAM Abara vinA eka sAdhAraNa samAdhi maMdiramAM daTAyuM te divase. keI briTanavAsIe tenA samAdhi maMdira upara kAMI maraNa cinha sthApana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 DhADa rAjasthAna karyuM? tenA samAdhi maMdira upara keIe kAMI karyuM nahi. brIzcIyana dharmayAjake sAmAnya aSTi kriyA karI. hAya A jagatamAM prakata karatA nathI. mAravADa rAjaputrI sAthe samrATane vivAha thaye tethI saghaLAnA manamAM hatuM je samrATa rajapute upara sadavyavahAra calAvaze. paNa teonA mananA vicAra pramANe banyuM nahi. vivAha vyApAra nIpaTI cuke sannATe te jajIyA karI nAMkhe hIMduzatru auraMgajeba jevA julamathI te kara vasula kare, tevA julamathI te samrATe te kara vasula karyo nahi, paNa tenuM nAma sAMbhaLI hIMdumAtra tharathara kaMpavA lAgyA. samrATa upara teonI viSama ghaNA thaI hAlasudhI hIMdu kone mogala upara je thoDAka anurAga hate. te kajIyA karanA sthApavAthI bIlakula nAza thayo. teo samajyA ke duta megalanA saMbaMdhamAM teonI jevI dhAraNA hatI te beTI nathI hIMduo upara megala sadavyavahAra karaze nahi. banne sidabhAionI kSamatA harI levA, samrATa phIrakazIyare auraMgajebanA prAcIna maMtrI InAyata ulalAkhAne dIvAnanA pade nImya, dezakALa pAtrane vicAra karyA vinA InAyata ullAmAM prajAvarga upara kaThora atyAcAra karavA lAge, teNeja kaThera jhayA karane punarUddhAra karyo. rAjasthAnanA apara prAMtamAM marUmaya mAravADa rAjyamAM je samaye upara lakhelI ghaTanA banI, tyAre amarasiMha tenA vRttAMtano saMpUrNa vAkephagAra thayo. agara ke anartha karI gaurava lisAe ane arthatRSAe tribaLanA saMdhi patranI kalamena bhaMga thavAthI rANAnA saMbaMdhamAMthI ajItasiMhanA saMbaMdhane teDI nAkhe. paNa amarasiMha tethI aNumAtra nirUtsAha thaye nahi, tuccha parakIya AnukulyanI upekSA karI, teNe potAnA vikama ane adhyavasAya upara bharUso rAkhe. pitAnI ane saghaLA rajaputa samAjanI svAdhInatA pharI meLavavA te kaThora kArya kSetramAM utarI paDe, chevaTe rANAnI vacce ane samrATa pharakazIyaranI vacce eka saMdhipatra thayuM tenA sAranA AdhAre jayA kara mApha tha. aDhAramAM saikAnA prAraMbhe, rajaputa ane megalanI avasthAe kevI rItanI suti dhAraNa karI te jevuM hoya te te saMdhipatrane saghaLe sAra anuzIlana karavAthI mAluma paDe tema che. megala sAmrAjyanA adhaHpAtakALe dillInI pAse eka vIrajAtie svAdhInatA meLavI, te vIrajAtinuM nAma jATa, e jATa upara prAcina jIva jAtinuM eka zAkhA phaLa, tenuM varNana ApaNe upara kahI gayA, teo caMbala nadInA pazcima tIre rahetA hatA. mogala lekane kaThera atyAcAra sahana karI parAkramI jaTa leka dhIre dhIre samAcita sahAyabaLa saMpanna thavA lAgyA. A samaye megalanI durdazA joi, te saghaLA atyAcArane badale ApavA teoe pitAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA jayasiMha vI. 345 ~ ~~ ~ ~ ~ ~~ ~~~~ mAthuM upADayuM. teoe, pitAnI svAdhInatAnI ghoSaNane pracAra karyo, jATa lekene vAvaTe dillInA siMhadvAre uDavA lAge, chevaTe je divase brITIzasiMhanI caturatAthI bharatapurane kille viparyasta thaI paDe, te divase jATa jAtinA mastaka uparathI vijaya mukuTa khasI paze, tene svAdhInatAne vAvaTe namI jaI brITIzasiMhanA caraNa pAse AvI paDe. te saMdhibaMdhana rANA amarasiMhanA jIvananuM zeSa sAdhana, je divase te saMdhi thaye te divasathI thaDA divasa upara te amaradhAme pahoMcI gaye. te eka DAhyo ane uMcA matavALe rAjA hatA. teNe pitAnA rAjyanI samRddhi vadhArI pitAnA padanuM ane kuLanuM saMkhyAna gaurava sArI rIte jALavyuM. mevADanA adhivAsIo hAla paNa prAtaHsmaraNIya rAjAonI nAma mALAmAM tenA nAmane japa kare che. teonA manamAM dvitIya amarasiMha pavitra zizadIyakuLane chelle garavazALI rAja, tenA paleka vAsanI sAthe mevADane adhapAta thaye, goravAnvita zizodayakuLanuM unnata marataka avannata thaI paDyuM. kRSikAryamAM ane zilpakAryamAM rANAe sArU Anukura ane uttejana ApyuM. mevADanA keTalAka smAraka taMbha upara tenA purAvAnAM udAharaNe jovAmAM Ave che, jyAM sudhI te mAraka staMbho kALakarALa prAsathI laya nahi pAme tyAM sudhI rANA dvitIya amarasiMhane kIrtakalApa kaI bhesADI zake tema nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~~ ~ ~~ ~~ TaMDe rAjasthAna, ~~~~ cartudaza adhyAya. ~ rANe saMgrAmasiMha, megala sAmrArAjyane adhapAta, nijAmaulamuka thI haidarAbAda rAjayanI pratiSThA, samrATa phirakazIyaranI hatyA, jIyA karanuM kahADI nAMkhavuM, mahamadazAhano dIlInA sIMhAsane abhiSeka saidatakhAnI ayodhyA prApti, mevADanI zAsana praNAlI, rANuM saMgrAmane paralekavAsa, tenA carita saMbaMdhe keTalAka gappA. rANAdvitIya jamatasiMhanuM siMhAsanohaNa, mAravADa rAjya sAthe ane aMbara rAjya rAjya tenuM saMdhi baMghana, marAThAe karelo mALava upara ane gujarAta upara humale. marAThAe te pradezane karele adhikAra, nAdirazAhane bhAratavarSa upara hamale. dIlInuM utsAdana, rajaputAnAnI te sa mayanI avasthA. mevADanuM sImA baMdhana rajaputenuM ekatA vivaraNa, bicharA karele mevADa upara humalo. rANu upara karelA bAjIrAvane karabhAra, aMbaranA sIMhAsane madhusiMhanA * abhiSeka mATe meTI gaDabaDATa, rAjamahela yuddha, rANane parAjaya, mulahara rAva holakara sAthe tenuM saMdhi baMdhana, aMbaranA izvarIsiMhane viSapAnathI prANa tyAga, rANano palaka vAsa, rANAnuM cati varNana. . . gza . mi divase vIra rita dvitIya amarasiMhe A lekamAMthI amara dhAmamAM javA vidAyagiri lIdhI te divase saMgrAmasiMha mevADanA siMhAsane abhiSikta thaye. e pavitra nAmanuM smaraNa karavAthI bAbara vairI te pracaMDa vira rANe saMgrAmasiMha manamAM AvI bese che. tenI sAthe mevADanuM vartamAna ane atIta citra mAnasa darpaNamAM pratiphalita thaI citane AnaMda ane viSAdanA rase bharI de che. unmata hRdaya, te nAmAmRtapAnathI vadhAre mata ema puche che je "A zuM teja saMgrAmasiMha ! je taimuranA vaMzadhara vIra kesarI bAbarane asIma vikama rokI devA satAvALA hatA. A zuM teja saMgrA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA sagrAmasiMha vI 347 masiMha ! AtatAyIe adhama yuddha karI jenA parAbhava karyAM. A zuM teja saMgrA masi'hu ! rAtrInI abhyarthanA karatI vakhate sayyAneA pradIpa hAthamAM lai rajaputa strIe jenu smaraNa kare che. A zuM teja saMgrAmasiMha ! prAtaHkALe zayyA tyAga karatI vakhate rajapute jenA pavitra nAmanA japa kare che. A zu' teja saMgrAmasi'! citADanA vijaya staMbhe ArAvalInA abhrabhedI zaila zikhare jenu nAma lekhA sAthe kotarela che, Aja dvitIya sa'grAmasi' te sa'grAmasihunA rAjyAsane abhiSikta~~ je mahamadazAha sAthe taimuranA vaMzanA gAravanuM paccavasAna thAya che. je mahamadazAha " mogala samrATa " nAmanA chevaTano ceAgya AzAmI te mahamadazAhanA rAja samayamAM dvitIya sa`grAmasiha mevADanA sihAsane beThA. tenA zAsana kALamAM ( i. sa. 1716-24 ) mogala sAmrArAjyanA adhaHpAtanA prAraMbha thayeA. khAkharanuM virATa siMhAsana bhagna ane vibhakata thayuM, te samayamAM asaMkhya megalAdhIna rAjye svataMtra thaI gayA megala paThANa zIyA, zunI, marAThA, rajaputa vIgere dezeA pacAvI laI svataMtra ane svAdhIna thayA. guNa gArava ane prabhu bhakti upara nirbhara karI mAgala saMmrATe je senApatine athavA pratinidhine je pradezanA bhAra soMpI dIdhA hatA, te senApati ke pratinidhi te pradezanA dhaNI thai paDayA. te senApati ke pratinidhie kRtajJatAnA pavitra mastaka upara lAta mArI vidnehanA kalakita upAya pakaDI samrATanA zAsanAdhIna na vartatAM te te pradezeAmAM svataMtra rAjya calAvA mADayuM. evI rIte judA judA pradezeAnA teo svataMtra mAlIka thayA kharA, paNa teoe prajAvanI sukhazAMti tara joyu nahi jethI tenuM adhAM jIta rAjya lAMkhe samaya TakayuM nahi, paNa te samayanuM mahArASTrIyanuM rAjataMtra bhinna rUpe dekhANuM teenA Akasmika abhyutthAnanA viSaya vicAravAthI vismita thavuM paDe che. ke kevI daivazaktithI hIMdu vIra cuDAmaNi zivAjIe, nirIha zAMtajIvana, dharma yAjaka, ane kRSakamaMDaLIne, raNa vizAda khanAvI yuddha sthaLamAM utAyA ! te rIte vicIrI tenuM mukarara karavuM kaThaNa che. kharekhara hIMdu vidveSI mogala samrATanA prapIDane niSpiSTa ane prapIDita thaI vIravara zivajIe svadezI leAkeAne vIramaMtra dIkSita karI ane raNAbhinaye utsAhita karI asAdhAraNa kame prAraMbhyAM paNe te asAdhAraNu kAme thoDA samayamAM sAdhita thayAM, teneA vicAra karavAthI kayA hIMdunA hRdaya mahAtsAhe utsAhita na thAya ! kA hIMdu bhAratavarSanA uddhAra kartA zivajInI pUjA nakare? bhAratavaSa durbhAgya,vIravara zivajInA mahAmaMtratenA vazadharAe pAnyA nahi, jo teo durgAma durAAMkSAmAM uttpatana thai e mahAmatrane vyabhicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. TrADa gajasthAna. na karata, te te dudha mAgalanA hAthamAMthI bhAratavarSane kheMcI leta. paNa bhArata varSanA kaThora bhavitavyatAnA lekhanuM kha'Dana koNa karI zake, samrATa prIrakazIyaranu svalpakALa vyApI Adhipatya dhIre dhIre pa vasAna pAmyuM, teNe je AzA rAkhI hatI. te saphaLa thai nahi, duta inAyataullAe potAnA prabhu Ara'gajebanI jema prajA upara julama karyAM. tethI hIMduone vidveSavanhi samrATa tarapha saLagI uThayA. khyAta nAmavALA nIjAmaulamulake haidrAkhAda rAjyanI prANa pratiSThA karI. te sayadabhAionI geravAjabI prabhutA harI levA, samrATe tene khelAye. te ja raNu sthaLe AvI ubheA rahA, AjasudhI te murAdAbAdanA zAsana katvapAe nImAyela hatA. paNa tenA cAjJAna ane kAryadakSatAnA paricaya pAmI, mALavarAjya tene ApI devAnI pratijJA karI samrATe tene khelAnyA. te saghaLA vRttAMta saiyadonA kAMne paDayA. teo dazahejhAra marAThA sainikone laI AvyA, teoe phIrakazIyarane rAjisa`hAsanethI utArI mukyA, pIrazIyaranI AzAo vilApa pAmI, te saMkaTakALamAM buMdInA ane aMbaranA rAjA zivAya kAI tenA paDakhe ubhuM rahyuM nahi. je phIrakazIyara te banne rAjAnI salAha lai cAlyeA hata, te akALe tene prANa tyAga karavA na paData, paNa tenuM khIlakula durbhAgya. nahi te te parama hiteSI te banne rAjAnI salAha upara anAsthA kema rAkhe, teoe prakRta vIranI jema yuddhakSetramAM utaravAnuM tene kahyuM paNu samrATe khIkaNanI jema ane kApurUSanI jema tenI salAha grahaNa karI nahi, chevaTe te khanne rAjAe e tenA tyAga karyAM. phIrakazIyara kevaLa kApurUSa hatA. te ane rajaputa rAjAnI salAhu ne laI mAtra janAnakhAnAmAM te rahevA lAgyA, chevaTe te zatrunI maherabAnI mAMgavA gayAM. rASAdha saiyade tene kahevarAvI meAkaLyuM, je tame tamArA vizrvasta rajaputAnA tyAga karo, amArA senApatine kIllAmAM AvavA dyA tema thAya te ame tAza upara kairItanA atyAcAra karazuM nahi. meM nazIkha prIrakazIyaranI AzAe bhAMgI paDI. tenA saghaLI jAtanA Azraya ane avalaMbana tuTI gayAM. teNe sthira karyuM je zatru ataHpura vidhine vyabhicAra karaze nahi te AzrvAsanA bhasA rAkhI, te rANIonI sAthe vilAsa karatA aMtaHpuramAM besI rahyo, te AzrvAsa tenA viphaLa thayA. " dheALA vastra vALI rAtrI karALa veze jagamAM AvI ane samrATanA patita bhAgya nakSatranI jema gabhIratamamAM DubI gaI, kIllAnA bAraNAM baMdha thayAM. temAM koipaNa prANI pesI zakayu nahi. kevaLa vajIra ane ajItasi'hu temAM rahyA. vikaTa dAMta vALI rAtrI nagara vAsIone vibhISikA batAvavA lAgI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 5 - 5 rANA saMgrAmasiMha vI. saghaLA viSama ciMtAmAM paDayA. mahelamAM zuM thAya che te koInA jANavAmAM AvyuM nahi. daza hajhAra mahArASTra sainIkene laI AjImaulaumarA taiyAra thaI apekSA karato hato. rajanI prabhAta thaI. uSAnA rAtA rAge purva gagana raMjIta thayuM. rAja bhavanamAM nebatane avAja saMbhaLAye, saghaLAnI AzA lopa pAmI. phIrakazIyaranI padazyati upara rUpheuladIrAjata dillInA siMhAsane beThe. tyAre baMdIjanoe, navA samrATane "dII javI thAo" ema kahyuM tyAre durbhAgya phIrakazIyaranA prANa uDayA. samrATa siMhAsane besI ajItasiMha vigerene saMtuSTa karavA prayAsa karavA lAgyuM. teNe jIjIyAkara ekadama uThAvI lIdho. rajaputonI manastuSTi karavA mATe catura siyadoe samrATanA pradhAna divAna InAyataullAnA ThekANe ratanacaMda nAmanA rajaputane nIye. rUpheuladIrAjAte mAtra traNa mAsa rAjya karyuM. te khAMsInA dardathI maraNa pAmyuM. tenA mRtyu pachI bIjA be samrATe zeDo sayaya rAjya sukha bhogavI A lokane tyAga karyo. chevaTe bahAdurazAhane jeSTha putra reSana AkhatAra mahamadazAhanuM nAma dhAraNa karI. I. sa. 1720 mAM dillInA siMhAsane beThe. mahamadazAhe trIza varSa rAjya karyuM. tenA zAsanakALamAM megala sAmrajyane saMpUrNa adhaHpAta thaye, rAjyamAM judI judI jAtanA vivAda viSuvAda uThayA. megala sAmrAjyamAM judI judI jAtanI vizuMkhalA thaI tenA upara tejasvI be saiyadane atyAcAra thavA lAge, je loke, te saiyadanI sAthe maLI gayA hatA. te loko upara nijhAma bahu nAkhuza hato, nijhAma eka sudakSa senApatI hateA. mALavadezanI AbAdI mATe atyaMta prayAsa karyo. te vIra ane parAkrama vALo hoI saiyadano bhayaprada thaI paDe, saiiyadee pitAnA pagamAM kuThArAghAta karyo. teonA ja durAcaraNe bhAratavarSamAM maMgala sAmrAjya vilupta thayuM, tucchagava made potAnuM pada akSuNa rAkhavA, teoe je AzAmIone siMhAsane besAya te AzAmIo agya nIvaDayA teonAthI prajAnuM kalyANa thayuM nahi. putaLAnI jema siMhAsane besI te rAjyAdhikAra calAvatA hatA. koI loke teone samrATa kahI kabula karatA nahi. te bane siyo rAjyamAM karyA hatA hatA. te bane siyonA hRdayamAM rAjabhaktine veza nahoto. sudakSa nijhAma A sArA avasaramAM svataMtra thaI gayo. teNe AzIragaDha ane burahAnapuranA bekIlA kabaje karyo duvRta saiyadanA hRdayamAM zaMkA pedA thaI, teoe pitAnA svArthanA rakSaNa mATe rajaputanI madada mAMgI. koTA ane naTavaranA be rAjakumAre, nIjhAmane halake pADI devA, pitAnA saradArane ane sAmatane laI narmadA nadInA tIre ubhA rahyA. paNa teo raNadakSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 TADa rAjasthAna nIjhAmanA pracaMDa pratApa rokI zakyA nahi, nadAnI te taTa bhUmi upara kATanA hAravaMzIya rAjakumAra nIjhAmanA rASAnaLamAM pataMganI jema paDIkhaLI sue. haidrAbAda rAjya megalanA kabajAmAMthI khasI paDyuM. aAdhyAnuM rAjya paNa svAdhIna thai gayu, sudakSa sadatakhAMe ayeAdhyAnI svAdhInatA meLavI ApI. je samaye nIjhAme svAdhInatAnA vAvaTA uDADayeA sadatamAM te samaye vIyAtAnA kIllAmAM hatA. samrATa mahamade, te saiyadanA da` curNa karavA, tene belAye. samrATanA Adeza pAmyA ke tarata sadatakhAM amIraulaumarAnA saMhAra karavA tatpara thayA. haidarakhAM + nAmanA eka duHsAhasika AzAmIe atakiMta bhAve AmIraulaumarAnI chAtImAM charI mArI tene yamanA ghera mekalyA. samrATa te samaye chAvaNImAM hatA. amIraulaumarAnA mRtyunA khakhara sAMbhaLI tenA bhAI abadulAne keda karavA te tenI virUddha cAlyA. krura svabhAva ujIre, samrATanA durabhisaMdhi jANI lIdhA. teNe dIllInA siMhAsane ibrAhIma nAmanA eka megalane besArI dIdheA. ane mahamadazAhanI mamatA rAdha karavA, te senA sAthe tenI virUddha cAlyA. A yuddhamAM rajaputeA koinA pakSamAM ubhA rahyA nahAtA. anne pakSavALA sAmasAme thaI ubhA rahyA paNa jaladIthI yuddha cAlyuM nahi, keTaleAka kALa vItI gayA. manne pakSavALA yuddha mATe khIlakula vyagra thaI paDayA. cuvAna rAjA ratanacaMdanA ziracchedana upara saMgrAma cAlyuM. ujIra mahedamazAhanA hAthathI yuddhamAM paDace! te A lokanA tyAga karI cAlyuM gayA. sadatakhAMnA upara samrATa bahu khuzI thayA. tene teNe mahAdura jaganA khItAba Apyo. sannATe tene ame dhyAnuM rAjya ApyuM. rajaputa rAjAe vijayI samrATane abhinadana vAda ApavA gayA. teonA taTasthabhAvathI samrATa atyaMta Anati thayeA. samrATe ceAdhapuranA rAjAne ane amaranA rAjAne keTalAka janapada ApyA / duSTa marAThAnI gAMtanA rodha kaye tenA mATe giridharadAsane mALava prAMta maLyA. samrATe vajIra pada ApavA mATe nijhAmane haidarAbAdathI khelAvyeA. >> saidatakhAM eka khArAsAnA vepArI hatA potAnA bhujabaLanI madade te senApatinA hudAe AvyA. chevaTe ayAdhyAnA adhipati te thayA. saidatakhAMe svahaste husena AlIne saMhAra karyAM nathI. x haidarakhAM eka asabhya AzAmI hatA. husena AlInI hatyA karavAte eka sthaLe arajI lai tene ApavA UbhA hatA. husenaAlI pAlakhImAM besI te sthaLathI nIkaLyo te samaye, haidare, arajI uMcA hAtha karI tene dekhADI, AmIraulamuluke haidarane pAse AvavA khelAvyA haidare AvI eka charI mArI tenA prANa lIdhA. OM jyusa ga AgrA, ajatasiMha gurjara ane ajamerane pAmyA. meM giridharadAsa eka nAgara brAhmaNa hatA te ratanacaMdanA pradhAna karmacArIjIbIlarAmanA putra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA sagrAmasiha vI 351 bhAratavarSanA ghAra rAja naitika viplavamAM mevADanI rAja nIti sapUrNa rIte judI tarehathI vartatI hatI, te samaye mevADanA keTalAka rajaputa rAjAe evI arAjakatAnA suyeAga pAmI, potAnA rAjya vadhAravA lAgyA. rANAe pAtAnI cIra tana prathAne anusarI sapUrNa rIte aLasabhAve ane nizceSTa bhAve peAtAnA samaya kahADavA lAgyA. pArakAnI unnati joi teonI jIgISA vRtti udita thAtI nahotI. akharanA pracaMDa pratApa TheTha yamunAnA sekata pradeza sudhI vistRta hatA. vaLI mAravADa rAja ajItasiMhe ajameranA kITTA upara potAnA vAvaTA phaDaphaDAvyo teNe gurjara rAjyane chinna bhinna karyuM. teNe pAtAnI viyi senAne marU bhUmithI te dvArakA sudhI calAvI. mevADamAM te samaye Atsukaya jovAmAM AvyuM nahi mevADanA rANe! pAtAnA prAcIna sAma ta saradArAne laI nizleSTha bhAve kALa kahADatA hatA evI rItanI nItinuM anusaraNa karavAnuM prayeAjana zeAdhI kahADavu' yukata che. mevADanI ciraMtana nItinuM anuzIlana karavAthI tenu' prayeAjana mAluma paDI Ave che. je nIti ane saMskArane avyAhata rAkhavA gilDeTa vaza vIrAe amlAnavadane, tenA hRdaya zreNita ApyAM. rAjyane apakarSa thAya tethI teoe evI nItinuM avalakhana karyu. nathI. tethI karIne mevADanI rAjya sImA vadhI nahi rAjyanI zrIvRddhi sAdhanamAM mevADanA epratidvaMdvI sAmaMta saMpradAya pratikulatA ApatA hatA. zaktAvata saradAra sAhasIjesiMhe rAThoDa rajaputanA hAthamAMthI iDara pradeza laI lIdhA. teNe kalivArAnA pradeza sudhInA pradeza pAtAnA hastagata karyAM te khIjA pradeza paNa jItavA jatA hatA. eTalAmAM rANAe tene yuddha cAtrA cheDI udayapuramAM AvavA AjJA ApI eTaleke yuddha yAtrA na thavAthI tenA manAratha puro thaye nahi, pratidvaMdvI caMdAvata saradAre, vidveSabhAvathI tenA virUdhdha rANAnI pAse abhiyAga kaye te mATe rANAe tene yuddha yAtrAmAMthI pAcho eTalAnyA, A saghaLA vidveSa bhAvathI mevADanuM parAkrama aneka pariNAme kama thaI gayu te samaye mevADamAM kAI sAmata saradAra eka paNa kIllA banAvI zakayeA. nahi. rANA saMgrAmasiMhe aDhAra varSa rAjya karyuM, tenA zAsana kALamAM mevADanu' saMmAna aneka parimANe akSuNNa hatuM ane zatrue lai lIdhela aneka rAjye tene pAchA maLyA hatA. rANAe vihArIdAsa paMcALIne maMtrI pada Apyu. temAM tenI pAradarzitAnA ane tIkSaNa buddhinA pathiya mAluma paDayA, vihArIdAsa jevA sudakSa ane suvizvasta maMtrI khIje kAi mevADanA sacivAsana upara Avye * DuMgarapura ane vAMsavADAnA rAnta rANAnI sAthe sArA meLApa rAkhI samaya kADatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 TADa rAjasthAna, nathI. vihArIdAse, UMcA matrI pade abhiSikta thai, traNa rANAnA zAsanakALamAM maMtrInuM kArya karyuM. rANA sagrAmasiMhanA mRtyu pachI mevADamAM marAThA leAkeAne! pracaDa viplava thaI uThayA. marAThAneA te viplavamatrIvara vihArIdAsanI caturAithI paNa aTakayA nahi. rANA saMgrAmasiMhanA caritra sa`dhe aneka upakathAe sAMbhaLavAmAM Ave che, te saghaLI upakathAnuM anuzilana karavAthI dRDha pratIti pedA thAya che. je rAjyazAsana gRhapAlana vIgeremAM rANAnI puSkaLa pAradarzitA hatI, te eka vijJa nyAyapara ane hRDhapratijJa rAjA hatA. te je kAma ArabhatA te kAma purU karI te sukhathI besatA hatA, saghaLI khAkhatamAM te anarthaka kharca karatA nahi. rANA sa'grAmasihunA mahanIya caritanAM aneka pramANeA jovAmAM Ave che. teNe aDhAra varSa rAjya karyuM. te arasAmAM potAnA padanI rakSA karI peAtAnA rAjyanuM teNe ghaNuM maMgaLa sAdhyu che, dezabairInA humalAmAMthI mevADane bacAvavA te aDhAravAra yuddha kSetramAM utayeA hatA. sa'grAmasi'hanI zAsana nIti agara jo ke sImAmadma hatI. agara jo ke pUrva purUSanI prathAne gheADA parimANe tyAga karI, teNe mevADanu maMgaLa karyuM che, paNa tenA karelA magaLathI mevADanA je upakAra thayA che. tethI prajAvRdane te anurAga pAtra thayeA che. prajAnA hita sAdhanamAM ane abhAva mecanamAM te sadA sAvadhAna rahetA hatA. e mATe te svadezamAM ane videzamAM samAna pAmyA che, bAppArAeLanA pavitra va`zanA ucA rAjAe, gilDATa kuLanuM mAna akSuNNa rAkhI zakavA che. te rAjAemAM sagrAmasiha zeSavartI rAjA tenA paralokavAsa upara mevADamAM marADAnI prabhutAnA sUtrapAta thayA. e prabhutAnI sthApanA sAthe mevADane rAjanaitika zveta kaI dizAe pravAhita thayeA. tenu varNana karavA ame pravRta chIe. rANA saMgrAmasiMhanA cAra putrA hatA. temAMthI jasiMha (bIjo) savat. 1790 ( I. sa. 1734) mAM pitR si MhAsane beThA, tenA rAjyanu pahelu kA rajaputanA traNakhaLanuM ekatrIkaraNa ApaNe uparakarI gayA chIe je rANA dvitIya amarasi Mhe te maLanu samIkaraNa karyuM. tyArapachI ajItasiMhanI avimRsyakArItAthI te traNamaLanA pagamAM kuThArAghAta thayA. Aja jathtasiMhe amRtakuMDanA jalasacanathI tene punarjIvita karyuM, te traNe ekaThA thayelA rAjAoe potapotAnA upAsya devanA zapatha lai kahyuM je have koie musalamAna sAthe vaivAhika sUtrathI badhAvu nahi, kAie parasparanuM ekatA sUtra cheHvuM nahi, mevADanI huralA nAmanI nagarImAM ekaThA thaI teoe uparanA sAranu` saMdhipatra taicAra karI temAM sahI karI eka cittatA sudRDha karavA eka vIra nAyakanu pracAjana, eTale ke saghaLAe eka vAkaye saMmata thai rANAne sacca Asana ApI, rANAnA hAthamAM rajaputa senAnu adhinAyakapaNuM sAMdhyu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMha vI. pas senAbaLa krame krame saMgrahita thayuM. saMmukhe vaSa samAgama joI saghaLAe sthira karyuM je varSARtu vityAbAda moTI vizALa rajaputa senA laI ajItasiMha, megala nA virUdhe javuM, yudhdhopayogI saghaLI goThavaNa taiyAra thaI gaI, durbhAgyavaze, te goThavaNe vyartha thaI gaI, zAthI ke pahelAM thayela kela karAra zithila thayA, eka thaI gayela traNabaLa bhinna thayAM Aja tethI rAjasthAnanAM viSamayaphaLa pedA thayA. rajaputanI ekatAnuM sUtra tuTI gayuM. mogala sAmrAjyanA adha:pAta upara aMbaranA rAjA ane mAravADanA rAjA, vipulakSamatA meLavI mevADanA rAjanA samakakSa thayA. sUryavaMzIya mahArAja kanakasenanA vaMzadhare, rAjasthAnanA bIjA rAjAo upara asurNa prAdhAnya bhogavatA AvyA hatA, te prAdhAnya hAla zithilibhUta thayuM. sudaza nIjhAmaulamuluke AjanA samaye, AdhInatAnI sAMkaLa teDI saMpUrNa svAdhInatA meLavI, dillIzvarane senApati, tenI te svAdhInatA kheMcI levA gaye, je senApati tenA ke pAnaLamAM pataMgavata baLI muo. sucatura nijhAme te senApatinuM kApela mAthuM samrATa pAse mokalI kahevarAvyuM je "durAcAra rAjadrohI thaye e mATe tenuM kApela mAthuM tamArI pAse mokalAvyuM " hIna baLa samrATa mahamadazAha tejasvI nijhAulamulakano prakRta bhAva samaye paNa tenA te vacana mATe tene sAkSi ApI zakyA nahi. potAnA rAjyanI svAdhInatA daDha karI nijhAma rajapute sAthe ekatA sUtre baMdhAya. mALavA upara ane gujarAta upara mahArASTrIya senA calAvavA teNe preraNa karI, vire bAjIrAva, dhIredhIre mAlava pradeza upara paDe ane tyAMnA zAsana kA dayArAma bahAdurane yuddhamAM hI teNe nijhAmane manabhAva pUrNa karyo, tyAra pachI aMbara rAja jayasiMhanA hAthamAM mALava pradeza sapA. paNa teNe pradeza na rAkhe. ane bAjIrAvane pA, e rIte maLava pradeza dudha marAThAnA kabajAmAM AvyuM. thoDA divasamAM suvizALa gurjara pradeza paNa evI rItanI dazAne pAme. megala samrATe gurjara pradeza rATheDane Ape chevaTe te pradeza marAThAnA hAthamAM Avyo. je samaye rAjasthAna ane dakSiNAvarta pradezamAM e rItane rAjanaitika sAta pravAhita thAtuM hatuM. te samaye baMga, vihAra ane erIsA rAjyamAM sujAudadaulA ane tene pratinidhi AlIvardIkhAM, azruSNa prabhutA bhogavatA hatA. vaLI ayodhyAmAM sadatakhAMne putra sapharajaMga rAja bhogavato hato, mogala samrA x senApatinuM nAma mevArIjamAM hatuM. nijhAme zarUAtamAM mevArIjanA lazkaramAM abhAva pedA thAya evI ceSTA karI paNa vyartha gaI. : dayArAma bahAdura mALavAnA purva zAsana kartA giridharasiMhane bhatrIje. 45 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 DhADha rAjasthAna TanI suprasannatAthI sedatakhAMe ayodhyAnuM rAjya meLavyuM paNa durAcAre thoDA samayamAM te pavitra prasannatAne heya ane jaghanya puraskAra meLavyuM. sidatakhAM kRtaja ane vizvAsaghAtaka hatuMte durAcAra AsAmIe nRzaMsa nAdirazAhane bhAratavarSamAM bolAvI megala sAmrAjyane sarva nAza karyo. jyAre mALavA ane gurjara pradezamAM mahArASTranI prabhutA draDha thaI tyAre vijayI marAThAoe bIjA sthaLoe pitAnuM Adhipatya vistAravAnuM vicAryuM. teo narmadA utarI uttara pradezamAM patharAI gayA. teonA vikramavatvinA praNathI aneka sAmAnya jAtio teone maLI jaI teonA kalevaranuM piSaNa karavA lAgI te samaye zAMtavRtivALA kheDuta kheDane tyAga karI marAThAne maLI gayA. holakara sIMdhIyA ane puAra te saMpradAyamAM vizeSa prasiddha thayA. e pramANe puSkaLa sahAyabaLa pAmI marAThAo, kSINabaLa rajaputAnA rAjya upara AvI paDavA lAgyA, ane te rAjyanA pradeza utsAina karI luTe laI tyAMja teo vasavA lAgyA, teone pracaMDa pratApa, keI rekI zake tevuM nahotuM, vIravara prathama bAjIrAva, tevA duIrSa marAThAne pitAnI sattAnA prabhAve hAthamAM rAkhI zake. I. sa. 1735 mAM caMbalanadI oLaMgI te dillInA siMhadvAra sudhI AvI pahoMcyuM. tenA kaThora parAkrama prabhAve. te mahA nagarI dalita thaI tyArapachI ceAtha ApI, hIna baLa samrATa marAThAnA pratApAnaLamAM paDate bacI gaye. samrATanAM AvAM bIkaNunAM jevAM kAryo je nijhAmanA manamAM AzaMkA pedA thaI satrATa upara jaya meLavI parAkAmI marAThAo nijhAma rAjya upara hamalo karaze evI AzaMkAthI nijhAma vyAkuLa thayA. te AzaMkAthI vyathita thaI teNe mALavAmAMthI marAThAone hAMkI kahADavA saMkalpa karyo. tenA manamAM sudaDha dhAraNA hatI. je marAThA loke je ekavAra mALa pradezamAM daDhamULa nAMkhI deze te tene kaI kahI zakaze nahi. vaLI teo tene utara pradezane saghaLe saMbaMdha chedI nAMkhaze. vijayI nijhAma marAThAone mALa pradezamAMthI kahADhI mukavA prayAsa karate hate. eTalAmAM khabara AvyA che pracaMDa vira dudhaI nAdIrazAha pi panI vijayInI senA laI bhAratavarSa upara Ave che. te khabara sAMbhaLI nijhAmanA manamAM ghora bhayane saMcAra thaye, je samaye, vijayI nAdIrazAhanuM raNanuMnagArUM bhAratavarSanA pazcima bhAgamAM saMbhaLAyuM te samaye megala samrATane vikramAnaLa kevaLa elavAI gaye hate. nAdirazAhanA e raNanA nagArAnA avAjathI bhAratavarSa kApI gaye, habhAgya mahamadazAhane tAja mAthA uparathI khasI pRthvI upara paDaze. te samaye mahamadazAhe rajaputa jAtinA parAkrama upara vizeSa bharose rAkhe. paNa kanalanA kALa yuddhamAM megalanuM siMhAsana tuTI gayuM. kanala yuddhanA kaThora pariNAmathI nigAma ane sadatakhAnA hRdayamAM viSama bhayane saMcAra thaye, vijayI nAdirazAhanA pracaMDa vegane pratiSa kAsvA teoe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA saMgrAmasiMha vI 355 potAnI senAe megalanI senA sAthe ekaThI karI dIdhI, paNa tethI teone manAratha siddha thayA nahi. AmIraulaumarAe yuddhakSetre prANa tyAga karyuM. ujIra ane samrATane bAMdhIne nAdIrazAhanA caraNa pAse ratnuM kAujIranI kRtAnAthI Aja diNIzvaranI evI zaiAcanI durdazA thai paDI, mahamadazAhe, sadhi karavA nijhAmane nAdIrazAha pAse mekalyA. sa`biMdhana sthira thayuM, paNa durAcAra saidyatakhAMe prapa`ca karI te madhana byU karI dIdhuM. chevaTe pAtAtAnA pagamAM kuThArAdhAta karyo. kruta saiyadatamAMe, nAdIranI aspRhA vadhAravAnA hetue, nAdIrane je nijhAme ApanI sAthe chetarapIMDI karI che, rAjakoSamAM tenI pAse puSkaLa dhana che. " duSTanI vAta upara nAdIrazAhanA sa`pUrNa vizvAsa beThA. tenI durrama durAkAMkSA sogaNI vadhI paDI. 66 nIjhAmanI sAthe je saMdhi thayeA hato, te sadha nAdIrazAhe tADayA. benazIkha mahamadazAhanI saghaLI AzA bhAMgI paDI. pizAca, nAdIrazAnA saghri sUtra upara vicAra karI bharUsA rAkhI teNe khAtrI karI hatI. have vazeSa pIDA bhAgavavI paDaze nahi. pazu tenI te khAtrI vya ane asatya thaI paDI. sudhipatra phADI nAMkhI durAcAra nAdire, vijIta diIzvarane moTA dabha sAthe potAnI chAvaNImAM laI lIdhA. ane vIravara taimuranA siMhAsana upara besI I. sa. 1540nA mArca mAsanA AThamA divase potAnA nAmanI mudrA calAvI. mogala sAmrAjyanA gheAra ataviplavanA samaye, rAjyaSamAMthI puSkaLa paisA kharacAyA. ane pratiddhi rAjakumArI, rAjya levAnA lAlekhakSIsa lAMca vIgeremAM puSkaLa dravya kharacavA lAgyA. rAjyakASamAM jeTalA paisA hatA teTalA paisA nAdIrazAhane maLyA. te paNa tenI durAkAMkSA halakI paDI nahi. teNe cAre dizAe gheSaNAnA pracAra karyAM je jyAMsudhI hajI sADA traNa karoDa rUpIyA mane nahi maLe tyAM sudhI huM bhAratavarSa cheDavAnA nathI. jo bhAratavarSa choDAvavu hoya te teTalA paisA Ape." te ghaSaNA pracArIta thai eTalAmAM yamadUta sarakhA pArasIe hAthamAM talavAra laInagaranI cAre tarapha bhamavA lAgyAM. ati kaThAra atyAcAra karI. puSkaLa pIDA ApI,teoe puravAsInA dhanaratna luMTI lIdhAM, teonA paizAcIka prapIDane nagaramAM hAhAkAra dhvanI thaI rahese.. pIDA pAmela puravAsIo, dAvadagdha haraNanI jema prANu bhaye cAre tarapha palAyana karavA lAgyA. paNa palAyana karI kayAM javuM ! tenuM rakSaNa keNu kare! rakSaNa karanAra kAi rahyuM nahi. saghaLA leke Aja DAvanAnA thaI gayA. saghaLAe peAtAnA *duSkRta nAdiraza he bhAratavarSanuM bahu dhana paNa karyuM. mahAtmA rADa sAheba kahe che je nagada rUpIyA ane saiAnA rUpAM metI maNI vagera naLI eka dara cArTa'za karoDa rUpIyA te laI gayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat '1 ' ' www.umaragyanbhandar.com Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 jisthAna, rakSaNa mATe ahiM tahi bhamavA lAgyA. te atyAcArIonA julamane kaI pratiridha karI zakayuM nahi. benazIba prajA, palAyana karI gaI paNa tenuM rakSaNa thayuM nahi. te pizAca teonI pachavADe deDavA lAgyA. deDIne teo teonI pAse khorAka paNa laI levA lAgyA, teonI prANapatni upara dharma bhraSTatAne julama thavA lAge. dIllI nagarImAM Aja pralayakALa thaI gaye. nagaramAM je UMcI padavI vALA hatA teonAM saMpUrNa apamAna thavA lAgyAM. dukAmAM pitAnI patnIone prathama mArI nAMkhI AtmahatyA karyA sivAya teone bIjo upAya nahoto. A bhayaMkara kALamAM evI janazruti cAlI "rAkSasa nAdirazAha haNAye " eka kSaNa te janakRti AkhA dIllI nagaramAM prasarI. jotajotAmAM puravAsIo, khullI talavAra hAthamAM laI unmatanI jema ahIM tahIM deDI pArasIo upara humalo karI paDayA. saMghaLAe teone saMhAra karavA lAgyA. te samaye bane daLamAM ghora saMgharSa thaze. nagaravAsIomAM ane pArasIonA zabathI dillI nagarI bharAI gaI. lehInA pravAhathI mahollAnA rastA sarIyAma rastA bhIMjAI gayA. thoDA samayamAM te samacAra nAdirazAhanA kAne pahoMcyA. durAcAra eka majIdanA mathALe caDI nirUtsAhavALI sainIkene utsAhita karI, nagaranA bALaka vRddha vagerene mArI nAMkhavA teNe hukama Ape. e kaThera hukama thayuM ke turata nAdIrazAhanA sainIkee bhayaMkara mUrti dhAraNa karI. teo nagaranA dvAre dvAre bhamI saghaLAne saMhAra karavA lAgyA. ati nAde, saghaLI nagarI pratidhvanita thaI nagaranA rastAomAM zoNitane pravAha vahevA lAgyA. Aja dillI nagara, bhayaMkara smazAna jevuM thaI gayuM - AvA bhayAnaka samayamAM nAdirazAhe, pAkhaMDa saidatamAM divAnane hukama Ape. je "tArI je dhana saMpati hoya tenI eka tALikA banAvI lAva , te yathArtha tALikA jevAne huM cAhuchuM" e tALikA mane nahi maLe to tArUM zIra chedana thAze, e kaThera hukama sAMbhaLI duvRta saidatakhAM, cAretarapha aMdhakAra bhALavA lAge. tenI saghaLI AzA TuTI paDI. madamatta thaI durAcAra saidatakhAe, pitAnA pagamAM pitAnA hAthe kuvADe mA. Aja sadatakhAnAM jJAna nayana udhI gayAM. Aja tene saMpUrNa bhAna AvyuM je nAdirazAhane pite bolAvI, pite pitA ne sarva nAza karyo. je dizA tarapha te jete hatA te dizA taraphathI vibhISikAnI mUti tenI najare AvatI hatI. AvA dArUNa duHkhamAMthI bacavA benazIba datakhAe viSapAna karyuM. teNe tema karI AtmahatyA karI. divAna rAjA majalIsarAve paNuM atyaMta duHkhamAMthI bacavAne raste pakaDaze. nAdirazAha bhAratavarSanuM sarvasva harI laI vasaMta kALe, smazAna jevI dillI nagarIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa7 rANA saMgrAmasiMha vi. che potAnA deza tarapha cAra sapATa sAthe thayelA saMdhanA anusAra kAbula, ThaThA, siMdha, mulatAna vIgere saghaLA pama rAjaya nAdirazAha dhaNI thaze ane te pradezone teNe IrAnanA aMta mukta karI dIdhA. bhAratavarSanA eka ItihAsa praNetAe, te samayanI avasthA bAbata nIce pramANe vivaraNa ApyuM che. teNe kahela che je " hIMdustAnanA adhivAsIo, te samaye pitAnA rakSaNa mATe vicAra karavA lAgyA. je AzAmI kevaLa svArtha paratAnI parisevA karate hato te AzAmI pitAnA mAnava bhAInA duHkhamAM sahAnubhUti prakAza karatA nahi. svArtha paratA, Atmadharma ane paradhamane parama aMtarAya che. nAdirazAhanA abhimAna kALe, bhAratavarSanA saghaLA leke ne, svArthaparatAne zaraNe gayA te naitika baLanA apakarSathI bhAratavAsIo je dharma baLa hIna thaI gayA che te dharma baLa have teo meLavI zakaze ke nahi tenuM anumAna karavuM paNa duSkara thaI paDayuM che TuMkAmAM sukha ane svataMtratA madhurA AsvAdanathI teo te kALathI vaMcita thaI gayA. che. AvA saMhAra kALamAM bhAratIya rajaputa jAtie pitAnA prAcIna rAjya kheyAM nahotAM. IsalAmanA cha varSanA zAsana kALamAM mAravADa rAje ane aMbara rAje sAmAnya sAmAnya pradeza, pitAnA rAjyamAM bheLavI pitAnA rAjyanI hada vadhArI hatI. te saghaLA pradezanA rAjAo hAla brITIzasiMhanI sAthe sakhya bhAva rAkhI svAdhInatAne saMga kare che. khrIsTIya dazama satAdImAM jyAre pracaMDavIra dudharSa mahamada gajhanIe mevADa bhumI upara humale karyo. te samaye tenI caturasImAM jeTalI vistRta hatI teTalI AjanA samaye vistRta che agara jeke buMdI, Abu, IDara, devaLa vagere keTalAMka mahArAjya mevADanA rANAnA hAthamAMthI khasI gayAM te paNa tenuM prAcIna rAjya paNa vayave hAla virAjIta che. pazcIma dizAmAM, gadavAra pradezanI urvara bhumi mevADanA prAkatika sImA baMdhana AravallI zilamALAne oLaMgI avanata mastake rANAnI prabhutAnA kIra tanama Azakta che. prazasta hRdaya caMbala nada, tene purva prAMta vidhAtakarI. sUryavaMzIya mahArAja kanakasenanA vaMzadharonA adhapAtane zocanIya vatAMta duranI bhAgIrathI ne kahevA doDe che, utaramAM kSIrI nadI, ajamera ane mevADanI vacamAM rahI vahI jAyache, dakSiNe mAlava rAjya, marAThAnA prapIDane bIlakula dIna thaI gayeluM hatuM. e caturasimabaddha pradezanI drAdhimAM ekaso cAlIza mAIla ane aNimA ekaso trIza mAIla, temAM daza hajAra nagara ane gAmaDA virAjIta mevADabhUmi ratnagarbha, tenA kSetro atizaya urdhvara, tenI kRSaka maMDaLI kRSikAryamAM pAraMgata ane vaNigraMda vANijyamAM satata abhiniviSTa e kArya kuzaLa prajAdvArAe mevA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAra zajasthAna. DanI prativarSa daza kATI rUpiyAnI pedAza hatI. atibhakta anurakta sAmate hRdaya zANita ApI, mevADane zatrunA AkramaNumAMthI khacAvatA hatA. have du mahArASTIya lAkAnA kaThora AkramaNa prabhAve. pacAsa varSamAM mevADanI je mecanIya durdazA thaI tenuM ame krame varNana karazu. 358 je divase, samrATa mahamadazAhe, duSTa buddhi ane kucakrI ma`trIenI maMtraNA upara bhasA ane AdhAra rAkhI peAtAnA rAjasvanA cothA bhAga marAThA lAMkane paNa svarUpa ApI dIdheA, te divase rAjasthAna kSetramAM dudha marAThAnI prabhutAnA mArga sApha ane niSkaMTaka thayA. i. sa. 1735mAM e ghaTanA anI. rAjasthAna mogala samrATanA zAntanane AdhIna hatuM, jyAre marAThAoe samrATa pAsethI ceAtha lIdhI tyAre mogala sAmrAjyAdhIna rAjya pAsethI paNa tee ceAtha laI zake. marAThAo jayazIla hatA. teo jenI virUdhdhe pAtAnI pracaMDa senA hatA. temRtAMjaLI puTe teonA caraNamAM paDI ceAtha ApavAnuM' kabula karate. calAvatA vijayAnmata mahArASTrIya lokoe prIme dhIme vijaya meLavye. jethI rajaputAnA manamAM moTI ciMtA pedA thaI. ci'tAmAM paDI teo pharIte ekatAsUtre dhAyA. rANA jagatasihe mAravADanA uttarAdhikArI vijayasiMhanA hAthamAM pAtA nI putrIne ApI, te ekatAnI prANa pratiSThA karI, vaLI mAravADa ane amaranA rAjAe vacce je ghera vivAda cAlatA hatA te dUra thaI gayA, te ane rAjA eka thaI gayA. udayapuranA sabhA prAMgaNamAM, te ekanA madhana sa'sAdhita zyuM. paNu te ekatA adhanathI leAkeAnA upakAra thayA nahi. parasparanA vidveSabhAve, te ekatA khadhana tADI nAMkhyuM. mALava pradezane hastagata karI du marAThAAe, tyAMthI ceAtha lIdhI. tyAMthI khAjIrAva daLasAthe mevADa rAjyamAM AvyeA. tenA AgamananI vAta sAMbhaLI mevADabhUmi viSama bhaye vyAkulita thai gaI. rANAe tenI sAthe mulAkAta levAnI anicchAe, sAla brA saradArane ane peAtAnA pradhAna maMtrI vihArIdAsane dUta tarIke bAjIrAva pAse meAkalyA. bAjIrAvane kevI rIte grahaNa karavA,tene kevuM Asana ApavuM e khAkhatamAM rAjasabhAmAM bhAre tarkavitarka cAlyA. chevaTe evu nizcita thayu... je si MhAsananA saMmukha bhAge anerA rAjanA kharAkhara Asane, mAjIrAva ese. te pramANe bAjIrAvane sanamAna maLyuM. gheADA samayamAM anne pakSa vacce eka sakhI sthapAyA. te saMdhinA anusAre mukarara thayu' je rANuM, mAjIrAvane eka niSTi kara Ape. * rANAe 160000 rUpiyA kara svarUpe bAjIrAvate prativarSa ApavA rAmyA. te zepayA DAlakara siMdhI pusmAranI vacce samAna bhAge vaheMcAtA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANa sagAmasika vI rajaputanI anekatA joI marAThA leke rAjasthAna upara pAchA AvyA. rANu amarasiMha, aMbara rAjaputra jayasihanA karamAM pitAnI putrIne ApI. abaMrarAjane pratijJAsUtra bAMdhe hate je e zubha saMmilananuM je phaLa utpanna thAya, tene agratA ApavI. e vivAhane phaLa svarUpa madhusiMha pedA thaye. julamagAra nAdirazAhanA sarvanAzakara abhiyAna pachI bevaSe tene je tanaya IzvarIsiMha aMbaranA siMhAsane abhiSikata thayo, paNa eka jorAvara rajaputa saMpradAya aMbararAjanI pUrva pratijJAnA anusAra rANAnA bhANeja madhusiMhane siMhAsane besAravAne TharAva karyo, kAyamanA utarAdhikArItva vidhine abhicAra karI nAnA madhusiMhane rAjasiMhAsane besAravA rANAnI IcchA pahelethI hatI ke nahi te kahI zakAtuM nathI. IvarIsiMhe pAMca varSa rAjya karyuM. te arasAmAM traNavAra IzvarasiMha durAnI lokonA humalAne pratirodha karavA satalaja nadInA kAMThA upara go haze. e divase aMbararAjanA itihAsane nIsabata dharAvatuM che. eTale A sthaLe tenuM anuzIlana karavuM saMpUrNa agya che. bhANeja madhusiMhanA svArthanA mATe tene sAthe laI rANe lazkara laI madhusiMhanI sAme utaryo. thaDA samayamAM baMne lazkara vacce saMgrAma maye, paNa zazIya vire, izvarIsiMhane harAvavA jatAM pite hArI gayA. tenuM kAraNa eTaluM ja ke te yuddhamAM prathamathI ja teonuM hRdaya utsAhita nahetuM, anyAya pakSane AdhAra ApavA, tenI saMpUrNa khuzI nahatI. rANAnA sainike yuddhamAM parAjaya pAmI cAre dizA tarapha palAyana karI gayA. evI rItanA parAjayathI rANe bIlakula vyathita thaye. baMdI ane koTAnA hAravaMzIya rajaputAe, gata yuddhamAM rANAne madada ApI hatI. te mATe teone upayukta zAsti ApavA ApAchu siMdhIAnI madada meLavI. teNe tenA upara hale ka. hArarAje te hallAne moTA vIratve pratirodha karyo. te yuddhamAM ApAchu siMdhIAne eka hAtha kapAI gaye. bane rAjAone siMdhIAne kara ApavAnI pharaja paDI. abhitapta rANu jagatasiMha, zocanIya parAjayane badale levA mulahararAva halakaranI madada mAMgI. rANAe helakara pAse evI pratijJA lIdhI je " je helakara IzvarIsiMhane siMhAsanagRta karI zake te rANe holakarane cosaTha lAkha rUpiyA Ape, je divase rANu jagatasiMha, e pratijJApatramAM sahI karI te divase mahArASTrIya lekanI prabhutA rAjasthAnamAM draDha thaI. rANAnA pratijJAnA patranA samAcAra IzvarIsiMhanA kAne poMcyA. pitAnI padagruti ane apamAna anivArya jANI, banazIba IzvarasiMha viSapAna karI maraNa pAmyuM. tyAra pachI madhasiMha aMbaranA siMhAsane beThe. sucatura holakare, potAnI rakama meLavI mahArASTIya vijaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 'TeDa rAjasthAna patAkA rAjasthAnanA kSetramAM draDha rIte sthApI. je AzAmI AzA vimUDha che. te pitAnA abhAvane jANI zako nathI. jANI zake paNa te pUraNa karavA te ceSTA karato nathI. te kaI rItanuM abhISTa sAdhanA karI zakato nathI. tenuM jIvana viMTabaNAmaya che. yuropa mahiSI mane eka divasa adhaHpAta thaze. eka divasa tenA vizvavijayI putrInA caraNamAM dAstava zRMkhalA paDI. paNa te rema pharI uThayuM. kevaLa pitAnA AzA mugdha putranI anaMta ughogitAnA prabhAve te pharI uDayuM tenA AzAmugdha putrae teone prakRti abhAva jANe, teoe jANyuM te, te ITAlIya nathI. je ITAlIya lokonA pracaMDa pratApe ekavAra AkhuM jagata kaMpita hatuM te ITAlIo svAdhInatAmRta ane zatru dalita hatA. teo pracaMDa pratApazALI AyananA dAsa, teo svAdhInatAne abhAva samajyA. te abhAvanuM prapUraNa karavA teoe ceSTA karI, chevaTe ughogitA ane udyama zIlatAnI madade teo pitAnI ceSTA saphaLa karavA zaktivALA thayA. teoe AsTIyanadAsatva khalA teDI bhUma sAgaramAM nAMkhI dIdhI. teoe jananI janmabhUminA mastake svAdhInatAne tAja paherAvI dIdho. ITAlI svAdhIna thayuM. paNa te svAdhInatA ane hAlanI svAdhInatAmAM adhika prabheda. te svAdhInatAne javalaMta pratApa ekavAra saghaLA jagatamAM vyApI gayo hato. paNa hAlanI ITAlInI svAdhInatA kevaLa A01sa parvatanI keTanI aMdaranI bhUmimAM vyApi che. ITAlI bhAgyagagane agara jo ke pharI svAdhInatAne sUrya uge kharo, paNa te sUrya A sUrya nahi. e mATe boluM chuM je je dIna eka vAra gaye te pharI Avaze to A vizvajanIta niyamanA tAbe thaI bhArata varSa adhapAtamAM AvI gayuM, te naisagika vizvajanIna niyamanI sArthakatA karavA mATe prathama pratApasiMhanA siMhAsane apadArthahIna jIvana dvItIya pratApasiMha beThe. hAya ! jagatamAM saghaLuM asthira. - I. sa. 175ramAM dvitIya pratApasiMha mevADanI gAdIe beThe. je gaurava maya pavitra nAma dhAraNa karI te bhayariMga bhUmimAM peThe hato. te sAMbhaLI te pAtaHsmaraNIya saMnyAsI zreSTha mahAtmA prathama pratApasiMha yAda Ave che. paNa ItihAsa mukta kaThe, belI uThe che. " A pratApasiha te vIra zreSTha svajAti prekhika pratApasiMha naDi, A akaya apada hIna jIvana dvitIya pratApasiDa, Ate "pratApa" nAmane svargabhAre vinAza karavA pRthvI upara ava taye che. tenA rAjyakALamAM khAsa varNanIya ghaTanA ghaTI nathI, teNe traNa varSa rAjyasiMhAsana karyuM te traNa varSamAM dudharSa marAThAoe mevADa upara hamale karI traNa 2 kara lIdhe hate pratApasiMha aMbaranA rojA jayasiMhanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANe saMgrAmasiMha vI. kanyAne para hatuM. te kanyAnA peTe rAjasiMha nAme eka putra pedA thaye. te rAja siMha dvitiya pratApasiMha pachI mevADanA siMhAsane beThe. je varavara rAjasiMha, nivANA--kha kSatrIya vIyAnaLane pharIvAra saLa gAvI dIdho hato. jenA pracaMDa pratApa prabhAve ekavAra dudhaI auraMgajebanuM siMhAsana kaMpyuM hatuM Aja taja pavitra nAmavALo eka apadArtha rAja mevA DanA siMhAsane beTho. dukAmAM te rAjasiMhanA mahanIya nAmane saMpUrNa ayogya purUSa hatA, dvitIya rAjasiMhe sAta varSa rAjya karyuM. tenA zAsanakALamAM dudAMta marAThAoe sAtavAra mevADa upara humalo karyo, marADA lekanA dArUNa prapIDanathI rajaputA ghaNA kALa pIDAyelA rahyA. chevaTe I. sa. 1817nA saMdhisUtre baMdhAI parama kANika brITIzasiMhanA zItaLa Azaya nIce teo parama sukhe kALa kahADhavA lAgyA. aDhAra varSanuM ayogya rAjazAsana calAvI rANA jatasiMhe saMvata 1808 (I. sa. 1752) mAM A lekane tyAga karI paralekavAsa karyo. te varavara bApA rAoLanA pavitra siMhAsane zizadIyakuLane saMpUrNa agya nRpati hatA, hasti yuddha je te potAno samaya vyartha rIte gumAvato hato - te evI rItanI kIDAne adhika upayogI mAnatA hatA. paNa eka viSayamAM tenI guNazALitAne sAro paricaya jovAmAM Ave che. pitAnA pUrvajonI jema jakhtasiMha zilpazAsanA utkarSanA sAdhana mATe pitAnI prajAne utsAhita karato hato. teNe udayapuranA mahelane aneka parimANe sudhA ane vadhA. vaLI pizAlA sarovaranA dvIponI suMdaratA vadhAravA vIzalAkha rUpe A khagya. che te traNavAranA humalAmAM judA judA samaye judA judA traNa adhinAyaka sarajI, janakajI ane raghunAtharAvanA nIce marAThA lAke mevAmAM AvyA. rANAe paMcaLI vihArIdAsane je saghaLA patra lakhyA che. temAMthI hastakrIDAnI tenI Asakitane paricaya mAluma paDe che. Gad , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara TADa rAjasthAna paMcadaza adhyAya. rANA dvitIya pratApasi'ha, rANA dvitIya rAjasiha, rANA arisi'ha, hAlakare karelu mevADanuM AkramaNa ane karAdAna, rANAne padacyuta karavA vidrAhAcaraNa, vidrAhI saradAroe kareluM eka epanRpatinu nivAcana, kATAne jAlamasiMhaiM, si MdhIyA sAthe apanRpatinu ekatA dhana, teonA ekatrita senAdaLa taraphanu rANAnuM AkramaNa, tene parAjya, siMdhIyAe karela mevADanu AkramaNa ane udayapuranA avarAdha, rANAe karela amaracaMdanA matrIpade abhiSeka, amaraca danI tejasvItA, sidhIyA sAthe sadhibaMdhana, siSIyAnuM prasthAna, mevADanA rAjya kSaya, vidrAhI saradAranA rAjyavazyatA svIkAra, gadyavAra janapadanI kSati, rANAne guptavadha, rANA hamIranu siMhAsanAre haNa, rAjamAtA ane amara vacceAne vivAda, amaranuM mahucarita, maraNa ane caritra varNana, mevADa rAjyanI kSaya prApti. di vajAya che divasa Ave che. paNa je divasa gayA che. te divasa phrI AvatA nathI, je zAradIya pUrNa caMdranA madhura hAsyanA ApaNe eka vAra AnaMda upabhoga lIdhe. te pUrNa caMdra phrI anekavAra jovAmAM AnyA, anekavAra tenI jyeAtsanAnA upabhAga lIdhe, paNa je caMdra pahelAM joyA te caMdra teA sadAkALane mATe gayA. te cadrane pharI ApaNe joyAnahi, tene pharI joye nahi, tenuM kAraNa eTalu ke tene te divasa pharI AbyA nahiM, phrI Avaze evI paNa AzA rakhAtI nathI. paNa jyAMsudhI jIva hoya tyAMsudhI jIvana tASiNI AzAne kAi cheADI zake che ! mAnava AzAmugdha che, AzAja A kSaNa bhaMgura jIvana prasUtanuM vRMta che. ekavAra te vR Mta khasI paDe te jIvana prasUta anaMta kALa sAgaramAM khasI paDe che. AzA mAnavanI pradhAna niyaMtrI che. paNaabhAva AzAnA utpAdaka che, jene abhAva nathI, tene AzA nathI. tenuM jIvana jaDa ane utsAhIna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasiMha vI 363 che, abhAva AzAnA utpAdaka khaze paNa te AzAmAMthI vaLI abhAvanuM prakRta jJAna utpAdita thAya che. teonA nRzaMsAcaraNe mevADanA ataHsAra sunya thaI gayA. mevADanA rAjA arahita thai gayA. teNe rAThoDa kumArI sAthe vivAha karyAM, dvitIya rAjasiMhanA paraleAkavAsa upara mevADanA cira'tana utarAdhikAritva niyamanA sa`pUrNa byabhIcAra thayA, tyArapachI tenA kAkA rAjasihAsane beThA, tenuM nAma arisiMha che. sa, 176ra [ sa', 1818 ] mAM arisiMha potAnA bhatrIjAnA siMhAsane beTho. te atyaMta krodhana svabhAva hatA. jasi'hunA capaLave ane pratApasiMha tathA rAjasiMhanA aka yatve mevADa rAjyanI dInAvasthA tA thai gai hatI. temAM hAlanA rANAnA krodhana svabhAvathI ane adamyaprakRtithI mevADamAM eka mahAna anartha thai paDayA, te mahAna te anathI rAjyamAM vizRMkhalA thai gai, jethI karI mevADane arthanu nukazAna thayuM paNa mevADanI hadane kAMi hAni pahoMcI nahi. paceALI maMtrIonI caturatAthI ane setArArAjanI DhaDhabhaktithI mevADanI caturdizAnI sImAmAM nukazAna nahotuM. mevADanA saradArAe vidroha karI, pratApasiMhane padacyuta karI tenA ThekANe tenA kAkA nAthajIne sihAsane besAravA nizcaya karyAM. te vidrAha baMdha pADavAne dudAM`ta holakara mulahararAva AbyA, mahArASTra rItine anusarI catura holakare mevADanA keTalAka pradeza hastagata kaO. tejasvI rajaputAe, pAtAnA rAjAne marAThAnI sAme thavAmAM saMpUrNa asamartha joi tene padacyuta karavA mahenata karI, mevADanI kAyamanI utarAdhikAritva prathAne vyabhIcAra thavAthI mevADanuM aniSTa thayu. mevADanA rAjisaMhAsane besAMnu sAmarthya ane satva arisiMhamAM nahAtuM. ghaNA kharA saradArA tenI upara ghaNAMnI najare jotA hatA. arisiMha guDha svabhAvanA hatA. tenAmAM rAjya ceAgya guNa nahAtA. arisi'hune padacyuta karavA saradAroe prapaMca karyuM. ratanasiMha rAjayasi'hAsanane kharA adhikArI che ema teoe ghASaNA karI. dviprAgaiAtramAM pedA thayela vasatapALa nAmanA eka AzAmI, apanRpatinA dIvAna nImAyA, khrIstIya khAramA saikAmAM te AzAmInA pUrvI purUSa TviInagarImAMthI samarakesarI samarasihanI sAthe mevADamAM AnyA. tenI agAu te bhAratavarSanA zeSa cakravartI rAjA pRthvIrAjanI sabhAmAM eka uMcI padavIe hateA. mevADanA saradAre e arisi'hanI padacyuti mATe siMdhIyAnI sahAya mAMgI, arisi'hunI padacyutinA badalAmAM teoe pacIzalAkha rUpiA ApavAno TharAva ka mevADanA A pracaMDa viplavakALe eka praca'Da rajaputa vIra rAjasthAnanI raga bhUmimAM pedA thayA, tenuM nAma jAlamasiMha, jAlamasiMhe rAjasthAnamAM je adabhUta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 TADa rAjasthAna vyApAranA abhinaya karyo che. te sAMbhaLI harakeAI mANusa tenA vIratvanI prazaMsA karyA vinA rahe tema nathI, mevADa kSetramAMja tenI rAjanItinuM prasaphuraNa thayu, agara ne ke A sthaLe tenI jIvanInI AlAcanA ayeAgya che, tApaNa mevADanI ra'gabhUmimAM teNe je alaiAkika kAya` kA` che. tethI tenI AlAcanA karavI ceAgya che. madhusiMhane aMbaranA sihAsane besAravA mATe izvarIsiMhanI sAthe rANA jatasiMhanA je bhayaMkara saMghaSa thayo. teNeja jAlamasiMhanA bhAvI mahatanI pacaraMtanuM dvAra ughADayuM. te samaye tene pitA koTAnA sAsana katRtve nimAyA hatA. pratIzeSa levA mATe IzrvarIsihe sidhIyA sAthe maLI jaI je samaye kATA rAjya upara humalA karyAM. te samaye jAlamasiMhane bApa jAlamasiMha sAthe kATAmAM rahetA hatA. te samaye mahArASTIya senApatie sAthe tene prathama vArtAlApa thayeA. te AlApa paricayathI te mahArASTIya leAkeAnuM nIti kaiAzala jANI gayA, ane te nItinA anusAre teNe pacAzavarSa kAma karyuM, tepaNa potAnA rAjAnA anugraha khAi jAlamisa'hu kATAthI dUra thayA. chevaTe Azraya meLavavA terANAnI pAse AngeA. tenI jJAnabuddhi ane kArya kuzaLatA dekhI rANAe tene potAnI saradArazreNImAM dAkhala karyAM. tene keTalIka bhUmivRti ApI, jAlamasiMhanA parAmanA anusAre mahArASTra senApati raghuTaigAvALA ane dAlAmIyAM, potapAtanA daLa sAthe mevADamAM AvyA, rANAe prAcIna maMtrI pacALIne maMtrIpadathI dUra karI ugrajI mahetAne maMtrIpade nImyA. e samaye eTale saMvat 1824 (i. sa. 1768) mAM mAdheAjI sidhIA ujjayinI nagarImAM hatA. tenI madada meLavAvanI AzAe mevADanA saradAro tenI pAse gayA. sahuthI pahelAM ratanasiMha tenI pAse gayA. rANA arisiMhanA ADaMbara nirarthaka thayeA. rANA aiirasa'ne mAdhAjI siMdhIyAnI sahAya na maLI. chevaTe te peAtAnu senAdaLa laI te apanRpatinA samaveta baLane aTakAvavA AgaLa vadhyA. sAlaprA saradAra zApurarAja. bunevArarAja, jAlamasiMha ane mahArASTIya sainiko rANAnImadadamAM utaryAM, teo saghaLAe ekaThA thai mAdhAjInI senA upara praca'Da vege humalo karyAM. zvetA zvetAmAM anne pakSa vacce ghera yuddha cAlyuM. rANAnA senAdaLe asIma vikrame, sAmAvALAnA lazkarane vitrAsita karI dIdhuM. mAdhAjI ane te apanRpati, palAyana karI gayA. teo ujjayinImAM AvyA. tyAM AvI tee navI senA kasavAnI goThavaNamAM rahyA. meATI senA ubhI karI tee laDavAne TaTAra thayA. teoe rajaputa senA upara humalokaye . vijayI rajaputoe vijaya made matta thai joyu nahi, je duSa mAdheAjI teAne cheDe tevA nathI. mAdhAjInuM raNasU bhayaMkaranAde vAgI uThayuM, rajaputA camakita ane vismita thayA, rANAnI senA upara mAdhAjI bhayaMkara rIte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - raNe dvitIya pratApasiMha vi. 365 paDe. sAluMchApati, zApurapati, ane bunevArapati raNakSetramAM paDayA. jAlamasiMha paNa viSama rIte jakhamI thaye. tene gheDo raNakSetraupara katala thavAthI te yuddhasthaLathI palAyana karI zake nahi, eTale ke duzmanoe tene keda karyo, duzmano tenI sAthe saMmAnathI vatyA yaMbakajI nAmanA prasiddha sadAzaya mahArASTrIya saradAre tenI sAthe atyaMta sadabhAva rAkhe. te Tyubaja prasiddha aMbakajIno janmadAtA. parAjIta ane apamAnita rajapute udayapuramAM palAyana karI gaye. vijayI mahArASTa lokee thoDA samayamAM moTI senA taiyAra karI girimArgamAM pesI, udayapurane ghero ghAlyo. rANe nirAza thaye. rANAnA kaI madadagAra rahyA nahi. rANu pAse laDAinI sAmagrI nahi. je keTalAka vire, tenA pakSamAM hatA. temAMthI ghaNA kharA kSiprAtIre yuddhamAM paDayA. have teNe zuM kare! eka mAtra sAluM brAne bhImasiMha tene pakSane madadagAra vIra hatA rANAe nagaranI rakSAne bhAra tenA hAthamAM che. sAluM brA pati bhImasiMha nagara rakSaNa mATe nimAye, vaLI rANAe tene senA nAyakanA he upara nI. viravara jayamalalanA vaMzadhara rAThoDa bedanora patinI sAthe saMkaTakALe rAjA ane nagaranuM rakSaNa karavA bhayaMkara kAryakSetramAM te utaryo. paNa mAtra eka purUSanA kaThera udyama ane adhyavasAye saghaLI dizAo jaLavAI rahI. te purUSanuM nAma amaracaMda. amaracaMda bArAyAe vaNika kuLamAM janma lIdho hato. te mevADanA maMtrIpade nImAyo hato. tenA jevA DAhyA ane pAradarzI maMtrI, A jaMgamAM be cAraja maLI Ave tema che. svargava rANAnA zAsanakALamAM mevADamAM je mahA anartha ghaTaye, te mahA anarthane amaracaMTe toDI nAMkhe. TuMkAmAM te mevADane eka staMbha hate. arisiMhanA zAsana kALamAM mevADanA ghora aMtavilavanA samayamAM amaracaMda pitAnA maMtrIpadathI vizruta thayo hato, je dIvasathI te padasthata thaye te dIvasathI mevADamAM anartha ghaTavA lAgyA. te divasathI asaMkhya Aphata cAre dizA taraphathI AvI mevADane bhaya pamADavA lAgI. saradAro sAthe vivAda maMDANo. mahArASTrIya lokoe utpIDana karavuM zarU karyuM. tenA upara vaLI arisiMhanuM rUDha AcaraNa. e saghaLA ana mevADamAM ekaThA thayA e saghaLA anathanA vRddhikALe amaracaMde vizvAsa karyo je have tene marinuM pada maLe tema nathI. amaracaMda svabhAvathI pracaMDa hatA. arisiMhanI jema te adamya prakRtivALo hatuM. te daza varSe, potAnuM kArya chaDI ghera besI rahyo. te daza varSamAM mevADa rAjyamAM puSkaLa pheraphAra thaye. je saghaLA saradAre arisiMhane pakSa cheDI, ratanasiMhanA pakSamAM gayA hatA. te saradAranA ThekANe pagAra khAnArA seMdhava saini Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ st TAra rAjasthAna. kA nImANA. te nikAe rAjyamAM asASanAM khIja vAvyAM tethI karIne mevADanuM vIratva ane tejasvitva nAza pAmyuM, keTalAka saradAro niHsa pa rahI potAnA kIllAnA dvAra baMdha karI, potAnA mulakamAM rahevA lAgyA. e rIte rANAnI AzA leApa pAmI tenA pakSa nabaLA thaI paDayeA. mevADanI AvI duzAmAM daivavase amaracada kAryakSetramAM utayeA. udayapurane rakSaNe payegI koTa ke khAi kAMI naheAtuM. tenAthI thADe dura kAMka dakSiNamAM ekali'gagaDa nAmanA eka uMcA zailakuTa hatA, te zailakuTa udayapuranu pradhAna dvAra hatuM tene keTathI sajjata karI, tenA upara teApA goThavI devAthI udayapuranI sArI rakSA thAya tema hatuM. rANAe te kArya karavAmAM dhyAna Apyu. ekali'gagaDa asamataLa ane atyaMta durArAha hAvAthI rANAnA saghaLA prAyAse niSphaLa gayA, ekavAra rANA jAte te zailakuTa jovAne gayA. tyAM amaracaMda sAthe tenI mulAkAta thai tenA asateASa dUra karavA rANAe, peAtAnI kasura kabula karI, amaracaMde ekaliMgagaDanA kATa taiyAra karyuM. temAM teNe tApa mukI dIdhI. duMta mAdhAjI siMdhIyAe, udayapuranI uttara pUrva ane dakSiNa dizAne gADha gherA ghAlye. mAtra dakSiNa dizA tenA gherAmAMthI mukta rahI. te pazcima dizAe ghere nAMkhI na zakayA tenu kAraNa eTaluM ke te dizAe udayasAgaranu ahALuM pANI tene tema karavAne aTakAva karanArU thaI paDyuM. e pazcima dizA taraphathI puravAsIe AvavA javAne vyavahAra rAkhatA hatA. udayasAgaranA uMDA jaLamAM vahANa upara besI bhIla leAkeA puravAsIone jeTaleA jeIe teTalA khArAka purA pADatA hatA. mevADanA pradhAna saradAroe zatru pakSanuM avala`khana ryuM. rANAnI seMdhavI senA, pagAra na maLavAthI pharI beThI. teee rANAnA gAmane khALI rANAnu dheAra apamAna karyuM. ekavAra rANA potAnA prAsAda bhavanamAM jAtA hatA eTalAmAM te seMdhavI sainikeAe tenu kapaDu pakaDayuM. tenA hastathI chuTavA rANAe, potAnu kapaDu jorathI kheMcyuM, tenuM kapaDuM phATI gayuM. phATIgayela kapaDA sAthe te janAnakhAnAmAM gayA. rANAnI avasthA pratini saMkaTApanna thai. teNe cAre dizAe vipa joi, radhudeva nAmanA rANAnA eka dhAI bhAi hatA. te jhAleA saradArane uttarAdhikArI thai jhAlA saradAranA sapati viSaya jotA hatA. A sakeTa kALamAM teNe rANAne maMtraNA ApI " udacasAgarane eLagI ma`DaLagaDhamAM palAyana karI jAe " paNa rANAe tene parAmAM grAhya karyA nahi. teNe sAdhu brAsaradArane puchyu, saradAre ApyA je hAla je upAya yeAjaze tethI ama'gaLanI sabhAtranA che, amaracaMdane khAlAvA " amaracaMdane khelAyeA, te sakaTanA duHsahu bhAra tenA hastamAM sAMpyA. A duHsahu bhAra grahaNa karavAnI koInI AkAMkSA hoya nahi ane Apa javAba ,, ' teNe kahyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - rANe dvitIya pratApasiMha vI. 367 mArI paNa AkAMkSA nathI. mahArAjane avazya vidita che. ke mevADa rAjya upara keTalI ghora ApatIo AvI paDI che. vaLI moTI vipattio paDatI jAya che. have evI asAdhAraNa Apatio dUra karavA mATe upAya javA paDaze. kSaNakALa muMge rahI amaracaMda pharI bobhe "vaLI mArA caritane eka doSa che je doSa mahArAja jANe che. je deza e che je mAruM hRdaya koIne zAsana AdhIna thAya nahi. huM jyAM hauM tyAM katAM thaIne rahuM. je huM kahuM tenA upara bIjA koInI buddhi cAlavA dauM nahi. keI maMtrIne ane parAmarSa dAtAne huM gaNakArUM nahi. Apane khajAne khAlI. sainike vidrohI thayA. khAdya sAmagrI kharacAI gaI. evI avasthAmAM Apa je mArA upara vizvAsa rAkho te huM kAma karUM. rANAe bhagavAna ekaliMganA zapatha khAI kahyuM, "tamArI saghaLI vAsanA pUrNa thAze. tame je beyA che te pALavAmAM Avaze. je tame cAhaze te huM ApIza. navI senA saMgraha karI amaracaMda zatru upara paDaye. apanRpati ratanasiMha rANAnI khAsa jamIna hastagata karI udayapuranA upayakA pradezamAM praveza karyo, paNa siMdhiyAne pratijJAmAM kahelA nANA ApavAne te asamartha hovAthI te mahA saMkaTamAM paDe. catura mahArASTrIyanA pakSamAM e amUlya avasara hatA. teNe amaracaMda sAthe saMdhine prastAva karyo. ane tene kahI kahyuM che je tene te sattaralAkha rUpiA Ape te te ratanasiMhane che ke, amAre te prastAva kabula karyo. saMdhibaMdhananI taiyArI thaI. vaLI siMdhiyAe amarane kahevarAvyuM je vadhAre bIjA vIsa lAkha rUpe hoya to saMdhi thAya tema che. e vAta sAMbhaLI amarasiMhanuM zarIra kodhathI baLI gayuM. teNe te saMdhipatra phADI nAMkhyuM ane tenA kAkAne vizvAsaghAtaka marAThA pAse mokalyA. vipad vRddhinI sAthe tenI sAhasikatA ane tejasvitA vRddhi pAmI. saidha visene vizvasta rAjaputa saradAre vIgerene ekaThA karI teNe teone saghaLo viSaya samajAvyo. te eka meTa saddavaktA hato. je vAgmitA, mAnavanA hRdayanA aMtastaLa ne sparSa kare. te vAgmitAthI amaracaMda viSibhUta hato. tenI te vaktatAe saghaLA sainikane ane saradArane matta karI dIdhA. tene utsAha vadhAravA teNe teone aneka ratnamaDitahAra ane meknika mALA ApI. je alaMkAre bhaMDAramAM nirarthaka paDela hatAM. tenAthI seMdhavI sainikanAM asaMtoSanAM kAraNa dUra thayAM. teo sahu rANAnI pAse sabhAsthaLe gayA. rAjasabhAmAM jaI teone adhinAyaka Adila bega dhIragaMbhIra svare bolyo, mahArAja! ama aneka dinathI ApanuM nimaka khAIe chIe, ane ApanA pazcima rAjaparivAramAMthI azeSa anugraha pAmIe chIe. AkSaNe ApanI pAse zapatha laI kahevA AvyA chIe je have ame Apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ate TADa rAjasthAna: tyAga karazuM nahi. Aja udayapuraja amArI mAtRbhUmi, udayapura sAtheja amArA jIvananA utsarga thAze. ame have pagArane cAhatA nathI. amArI khAdhya sAmagrI khuTaze tyAre ame pazu mAMsa khAIzuM," tenA vAkayeA sAMbhaLI rANAnI AMkhamAMthI AMsu paDayAM, Aja pASANanuM hRdaya gaLI gayuM, vajramAM caityanA anubhava thayo. tene rAtA joi seMdhavI nike ane rajaputa sainike unmatta thai jyaninAda karavA lAgyA. tene jayaninAda durAcAra siMdhiyAnA kaNe pahoMcyA. teoe sadhiyAnA lazkara upara gALAnA varasAda varasAvye. sidhAyAnA hRdayamAM bhayano ane AzakAno saMcAra thayA. chevaTe prathama thayela sa MdhibaMdhana karI devA teNe prArthanA karI, A samaye jaya meLavavAnA amaracaMdano upayukta avasara hatA, teNe catura mahArASTrIyane kahI mokalyuM je cha mAsanA gherAmAM jeTale amAre kha karavA paDela che te saghaLe! tamArI pAsethI levAmAM Avaze. tema karavA tamArI samatti hoya teA saMdhi karI zakuM chuM, nahi te yuddha mATe taiyArI " catura sidhIye Aja rajaputanI cAturya jALamAM paDayA. chevaTe teNe sAdhika. sa. 1851 mAM siMdhIyAnuM bhAgyagagana meghAcchana thai gayuM. sa. 1826mAM udayapura duSa sidhIyAnA AkramaNathI chuTu thayu. tethI mevADanA phaLadrupa pradeza rANAnA hAthathI skhalita thayeA. I. sa. 1817nA jAnyuArInI tArIkha 10 mIe brITIzasiMhanI sAthe rANA bhImasiMhe je saMdhi bAMdhyA hatA. te saMdhinA viSaya, A rAjyamAM utthApita thaye. paNa brITIzasiMhe te upara kapAta karI, keI rItanI niSpatI karI nahiM. vIvara amaracAMdanI pracaMDa vIratA, mahArASTIya loka sahana karI zakayA nahi, je divase teo udayapura cheADI saghaLA khIjA pradezamAM jayA nisaryA. te divase apanRpati ratanasiMhanI AzA latA tuTI gai. tenuM kapALa kuMyu, pArakAnA sahApyathI ane AnukulyathI teNe ja nagaro kIllA vIgere jItela hatA. te saghaLA krame krame, tenA kakhajAmAMthI skhalita thayA. rAjanagara, rAyapura ane aMtalA vIgere sthaLeA rANAnA hAthamAM AvyAM. ratnasiMhane tyAga karI aneka saradAro udayapuramAM AvyA. tyAM teo rANAneA anugraha ane bhUmivRtti pAmyA. ratanasa'hunI sahAya tuTI javA pAmI. mAtra delAmatrI vIgeree tenA pakSa pakaDI rAkhyuM. e saghaLe vAdya viSavAda jaladIthI prazamita thayA nahi. chevaTe sa, 1831 mAM ratanisaMhunA pakSanA traNa saradAree tenA pakSa cheDI rANAne pakSa pakaDayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANe dvitIya pratApasiMha vI. 369 vAsaMtika mRgayA karavAne rajaputAmAM mahatsava-paNa te mahotsava vyApAra mevADanA pakSamAM anekavAra aniSTakara thaI gayo che. mevADanA traNa rAjAoe mahotsavamAM prANu yA che. e vAsaMti mRgIyAmAM rANI ane rAva ekaThA thAya te bemAMthI ekanuM te maraNa thAya che. arisiMha mRgayA vyApAramAM lipta thayo. mRgayA purI karI, rANe pitAne ghera AvatuM hatuM, eTalAmAM hAravaMzIya rAjakumAra ajItasiMhe potAnA ghaDAne rANuM tarapha doDAvI hAthanA tIrNa bhAlAthI tene vIMdhI nAkhyo. bANaviddha kesarInI jema rANAe achatanI sAme joyuM, ane kaThera svare kahyuM "are ! hAya ! te A zuM karyuM? rANo mRtyupAta thaI ghoDA uparathI paDaye. eTalAmAM IdragaDhanA pAkhaMDa saradAree AvI tenuM mastaka khaMDita karyuM. hAravaMzIya saghaLA rajaputa achata upara puSkaLa nAkhuza thayA. ema kahevAya che je mevADanA saradAranI uzkeraNIthI buMdI rAjakumAra ajIte A akarma karyuM. saradAro arisiMha upara ghaNA nAkhuza hatA. teo tenA upara hadayanI bhakita ane niSThA rAkhatA nahatA. je sAluM brA saradAranA pitAe rANAnA svArthanuM saMrakSaNa karavA, ujajInanA yuddhamAM jIvana ApyuM hatuM. rANAe tene ekvAra bolAvI kahyuM je tame rAjyathI dUra thAo. sAluM brA saradAra vajAhita thaye. rANAnA AkasmIka asaMtoSa ane kaThera AdezanuM kAraNa puchI teNe vinIta vacane tenI kSamA mAgI. paNa rANe zAMta thayo nahi. teNe te saradArane gaMbhIra svare kahyuM, tuM che mArA hukamanuM pAlana nahi karIza te tAruM mAthuM chedIza. nirUpAya thaI sAluM brA saradAre rANAne hukama pALe. jatI veLAe te gaMbhIra svare bolyA, "huM te javAne saMmata thaye khare paNa tethI ApanuM ane ApanA parivAranuM aniSTa thAze, saradAranA vacana yathArtha nIvaDayAM. rANAnI te hatyAnA samayamAM adhama purUSa saradAro ane sinika arisiMhanuM zaba choDI cAlyA gayA. rANAnI eka upapatni tyAM hAjara hatI. teNe rANAnI aMtyeSTi kIyA karI utkRSTa caMdana kASTa dvArAe teNe eka citA taiyAra karAvI. upapatino mRtadeha khaLAmAM laI, te pracaMDa citAnaLamAM piDI. saMmukhe eka vaTa vRkSa hatuM. sahamaraNonmuka strIe, te vaTa vRkSane sAkSI rAkhI upapatinA hatAne abhizApa ApI bolI, vanaspati, tuM ! sAkSI che. je svArtha sAdhana karavA mATe vizvAsa ghAtakatA karI. prANu mArA pratinI je pAMkhaDIe hatyA karI che, te pAMkhanuM sagabe mAsamAM gaLI paDaze. rANo arisiMha be putrane base rAkhI svargavAsI thaye. temAM pahelAnuM nAma hamIra ane bIjAnuM nAma bhImasiMha hatuM. saMvat 1828 (I. sa. 1772) mAM hamIra gauravahIna mevADanA siMhAsane beThe. hamIranI ummara te samaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 reDa rAjasthAna bAra varSanI hatI. tenI mAe rAjyakArya saMbhALavAne bhAra pitAnA hAthamAM lIdhe. Aja mevADanA aneka anartho eka kedrI bhUta thaI gayA. te rAjI dArUNa durAkAMkSAvALI hatI. mahAkavi caMdabAroTanA kahevA pramANe Aja mevADane adhaHpAta anivArya e bhayaMkara saMkaTakALamAM sAMpradAyika saMgharSo pedA thaI anartha upara anartha ANuM dIdhA. caMdAvata ane bajhmAvata rajapute parasparanA vizleSI hatA. Aja mevADanI adhaHpAtavALI avasthAmAM te bane rajaputa jAte potapotAnA prAdhAnya mATe laDavA lAgI. zaktAvata saradAre rAjamAtAnI nItinuM avalaMbana karyuM. pUrve apamAnita thayela. sAluM brA saradAre arisiMhekarela apamAnane badale levA svargIya rAjAnI rANInA virUdhdha khaDaga lIdhuM. A bhayaMkara sAMpradAyika saMgharSathI je anaLa pedA thaye. te anaLathI mevADa bhUmi digdha thaI gaI, thoDA divasa rAjya rakSA vinAnuM thaI gayuM. anukuLatA pAmI. keTalAka coro, mevADanuM dhanya ratna luMTavA lAgyA. mevADanA nirIha kheDUte upara atyAcAra gujaravA lAgyuM. Aja mevADanI secanIya dazA AvI che. rastA ghATa, prAMgana vIgere lehIthI bharAI gayA. rAjasathAnanuM naMdanavana sarakhuM mevADa Aja zokadadIpaka smazAna jevuM thaI gayuM. tejasvI asaranI uttejanAthI protsAhita thaI je saMdhavI sinie rAja bhaktinAM vizeSa lakSaNe batAvyAM hatAM. te siMdhavI sainike e Aja arisiMhanA mRtyu upara, pAzavIvRtti dhAraNa karI baLapUrvaka rAjadhAnIne adhikAra karyo. teoe pitAnA pagAra mATe sAluM brA saradArane ghaNI pIDA ApI satA. rAja dhAnInA rakSaNane bhAre sAluM brA saradAranA hAthamAM hatuM. pitAne pagAra meLavavA saMdhavI sainike e sAluM brA saradArane takhaleha upara besAravAne upakama karyo. eTalAmAM amaracaMda buMdI thakI tyAM AvyuM. amaracaMdane jotAM pApINa saidhavI sainikoe, sAluM brA saradArane cheha dIdhe, amaracaMde, bALaka hamIranA ha jALavavA saMkalpa karyo. amaracaMda, manuSyanuM carita sArI rIte jANanAre hate. te jANatA hatA je maMtrIpada anekanuM vAMchanIya che. ane tene te pade cale joI aneka lokana ISAnaLa saLagI uThaze. vaLI te rAjaM kumAranA haka draDha rAkhavA jeTalI ceSTA karaze te vyartha jAze. zAthI ke ISALa loka sva95 mAtra chidra je tene phADa meTuM karI deze, vaLI svArtha para ane AtmabharI leke tenA mATe vRthA apavAda bAlaze eTaleke koI AsAmI tenuM sAmAnya chidra paNa zodhI na zake tenA mATe amaracaMde pitAnI saghaLI mIlakatanI eka tAlikA karI. ane te tAlIkA sAthe teNe saghaLI mIlakata rAjamAtAne mokalAvI. sonuM rUpuM, motI, maNi, ratna, rUpAnA pAtro vigere saghaLI mIlakta rAjamAtAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNe dvitIya pratApasiMha vi. 371 teNe ApI, amaracaMdanuM te udAra kArya jeTha saghaLA camatkRta thayA. jeone tenA virUdhe InaLa prajavalita thaye hatuM. teo saghaLA apratibha thaI gayA te saghaLI mIlakta lai levA rAjamAtAe amaracaMdane anurodha karyo. paNa draDha pratikSAvALA amaracaMde tene anurodha grAhya kaye nahi. rAjamAtAnI durAkAMkSA ane kSamatApriyatA pratidina vadhatI gaI te atIva buddhivALI strI hatI kharI, paNa te eka duritavALI sahacarInA kahevA pramANe cAlatI hatI. te pApiSTa sahacarI je bolatI hatI te rAjamAtA karatI hatI, TuMkAmAM te pApichAnI salAha vinA te eka pagaluM paNa bharatI nahi. te duzcAriNI sahacarI sI eka nekara yuvakanA kabajAmAM hatI. te nekara tene je kahe te rAjamAtA karI ApatI hatI. AvI rItanA prapaMcamAM rAjamAtA, amaracaMdanAM dareka kArya jevA lAgI, teNe amaracaMdathI virUddha AcaraNa karavuM zarU karyuM. tenA putranI svArtha rakSA mATe amaracaMde, je mATe tyAga svIkAra karyo. tene te strIe eka kSaNavAra paNa vicAra na karyo. TuMkAmAM tenI duvRti prabaLa thaI paDI. caMdAvata rajaputanuM Anukulya meLavI te nyAyavAna amaracaMdanAM dareka kAma jevA lAgI, kartavya parAyaNa amaracaMda te aNumAtra vicalita thaye nahi, te potAnI saMdhavI senAnI sahAye pitAnA pada upara dahabhAve rahaye. teNe dUta marADA lokene nagaramAM pesavA dIdhA nahi, rAjakIya bhUmine kAMI paNa aMza zatrunA hAthamAM javA dIdhuM nahi, tenuM raktamAMsanuM zarIra, ISALu lokonA vizleSazare kayAM sudhI te aviddha rahe! jenA mATe teNe sarvava cheDI dIdhuM. teoja tenA behada paropakArane bhulI kRtaghatAnA pavitra maska padAghAta karI pizAcIya mArgamAM pagaluM mukI tenuM atyaMta apamAna karavA lAgyA, tevA AcaraNathI kayA sadAcArI purUSanuM hadaya na kaMpI uThe ! amaracaMda svabhAvathI tejasvI hite, apamAnane leza bhAga ke aNubhAga tenA hRdayamAM sahya thAte nahi. paNa te maMtripade abhiSikta thaI aneka durAcAranAM apamAna, ane viSabANa sahana karate. hatuM. bALaka rAjakumArane haka jALavI rAkhavA te apamAne sahana karate hate. Aje te bALaka rAjakumAranI jananIne teNe potAnA zatru tarIke uThelI joI. te joI te dArUNa zoka ghaNuM abhimAna ane reSathI utasa thaye. te paNa kartavya niNa amaracaMda pitAnA karaNIyathI parAgamukha thaye nahi, ekavAra te potAnA kAryAlayamAM beThe hate, eTalAmAM duzcAriNI rAmapIyArI tenA saMmukhe AvI ubhI rahI, teNe rAjamAtAnuM nAma lai, kaI viSayamAM bharsanA karI, tejasvI amaracaMda pagathI te mAthA sudhI baLI uThayo. teNe te pApichAne gALa daI pitAnA gharamAMthI kahaThAvI mukI, mamahaMta rAmapIyArI retI rotI rAjamAtA pAse AvI ane samasta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72. TeDa rAjasthAna - vRttAMta, aneka parimANe anurachata karI teNe tene kahyA. tethI karI rAjamAtAe pitAnuM apamAna gayuM, te pAlakhImAM besI sAluM brAsaradAra pAse javAne nIkaLI, catura amaracaMdanA jANavAmAM te AvyuM. te sabhAmAMthI bahAra AvyuM. rastAmAM te rANune saMmukhI na thaye. pAlakhIvALAone ane anucarone mahelamAM pharI javA teNe AjJA ApI. keIe amaracaMdanI AjJAnI upekSA karI nahi. pAlakhIne aMtaHpuranA dvAra pAse ANI. amaracaMde rAjamAtAne praNAma karI dhIra bhAve ane gabhIra bhAve kahyuM. devI! janAnakhAnAmAMthI rAjamArgamAM bahAra paDI Ape, dUra javAne je niNya karyo. te zuM vAjabI karyuM. tethI zuM ApanA svargIya mahA mAnyapatinuM apamAna na thAya ! svAmInA mRtyu pachI thoDAmAM thoDA chamAsathI eka kuMbhAraNa paNa pitAnA gharanI bahAra nIkaLatI nathI. Apa buddhivALA che, Apane huM chuM vizeSa kahuM. amaracaMdane Apa Apano mitra gaNaje, amaracaMda vizvAsaghAtaka nathI. amaracaMdathI mahArAja arisiMhanA bALaka putranuM aniSTa thAze nahi, A kSaNe mArUM nivedana eTaluM che je huM Aja eka moTuM kArya sAdhavA tatpara chuM, jethI ApanuM ane ApanA putranuM maMgaLa thAze eTale ke Apa mArA virUddha AcaraNa na kare paNa mane te kartavya sAdhavAmAM sahAya kare. mATe A nivedana A5 grAhya kare! mane hajhAre vidane naDaze paNa huM mAruM kartavya sAdhIza. amaracaMdanAM e sAravacane sAMbhaLI kRra hadaya bAIjIrAja kaI ratane saMtoSa pAmI nahi. amaracaMda jyAM sudhI jIvIta rahyA tyAMsudhI, te rANInA vidveSa nayanathI bacyuM nahi. chevaTe jyAre te nyAyavAnuM dhAmIkapravara maMtrI A lekamAMthI vidAya pAme te dIvase ja te tenA viSa nayanathI chuTaye. te divase te mAnava saMsAranI svArtha paratAthI, vizvAsaghAtakatAthI ane kRtaLatAthI chuTI anaMta sukhanA dhAmamAM pahoMce. aneka loko anumAna kare che je pApAcAriNI bAIjIrAje, vipra prAgathI amaracaMdane mArI nAMkhe. rAjamAtAnI durAkAMkSA, karatA ane niSpharatAthI banelI vAtanI satyatA mAluma paDe che. hAya! mAnava kevo niSphara ! ke kRta! ke svArtha para ! mAnava saMsAra kevI dArUNa yaMtraNAne aMdhakapa. kaNa kahe che ke mAnava pazu karatA zreSTa. je zreSTha che te kayA guNathI zreNa. hiMsA, dveSa, kRtajJatA, svArtha paratA, vizvAsaghAtakatA, je zreSThatvanA paricAyaka guNa hoya ane je, eka bhAIne sarvanAza karI Atmadara pUrNa karavAmAM manuSyanuM zreSThatva pratipAdIta thAya, je durbala upara prapIDana karavAmAM sabaLa manuSyanuM zreSThatva kahevAya che te zreSThatva pazujAtinI uparanuM nahi. tene nRzaMzatva pazutva, ane pizAcatvanuM zreSThatva. udAra hRdaya amaracaMde potAnI mAtRbhUmi mATe sarvasva tyAga karyuM. je artha mATe A jagatamAM anartha thAya che. je artha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 rANe dvitIya pratApasiMha vI. paropakAra ane parArthamAM vaparAtuM nathI, te artha teNe paropakAra ane parArtha mATe che. paNa tema karavAmAM amaracaMdane ke badalo maLe ! Dagale Dagale teNe, svajAtiya lokono viSavanti hAMsIla karyo. tepaNa kartavyaparAyaNa amaracaMda eka kSaNanA mATe kartavyanA sAdhanamAM paramukha thaye nahi. chevaTe jenA mATe teNe ATalAM kaSTa ane duHkha bhogavyAM, jenA mATe te lokone viSapAtra thaye, teNeja pizAcIya mU idhAraNa karI nidita mArgamAM pagaluM mukI viSa praga karI, te mahAtmAnuM jIvanavRta teDI nAkhyuM. ghaNu mahApurUSa, svadeza mATe jIvana dhAraNa karI svadezIya lokonI vizvAsaghAtakatAmAM maraNa pAmyA che. mevADanI agya adhIzvarIe amaracaMdanA guNe jANyA nahi. jagatamAM be traNa maMtrIo uMcA guNa vibhuSita hatA kharA. paNa temAMthI kaI maMtrI amaracaMdanI jema zocanIya dazAmAM paDI A lekamAMthI vidAya thayo nathI. amaracaMda rAjyano eka pradhAna sacIva hate khare, paNa te evI garIba avasthAvALo thaI gayo hate je tenI aMtyeSTI kIyA puravAsIonA kharcathI thaI. A bhArataItihAsamAM eka navuM udAharaNa bhAratIya leke guNa giravanI pUjA karI jANatA nathI. | kuracarita rAjamAtAe jANyA bujyA vinA pitAnA pagamAM pite kuADe mAryo. amaracaMdane saMhAra karIne samajI hatI je tenA zAsanamAM kaI pratikuLAcaraNa karaze nahi. paNa thoDA samayamAM tene te maratha bhaMga thaye. saMvat 1831 ( I. sa. 1775 )mAM vegu saradAra vidrohI thaI tenuM zAsana teDI nAMkhavA taiyAra thaye. vaiga eka meghAvata sAmaMta hato. prasiddha caMdAvatagotranI meghAvata eka moTI zAkhA hIna buddhi rAjamAtAe meghAvata saradArane pracaMDa pratApa sahana na karatAM saMdhIyAnuM Amulya mAgyuM. catura mahArASTrIya vIre, suyoga pAmI, pitAnA daLa sAthe AvI vaigu saradAra upara humalo karyo. siMdhIyAe, rANAnI khAsa jamIna, je vaigu saradAra dabAvI paDe te, te laI lIdhI. tenA vidrohAcaraNanA daMDamAM teNe tenI pAsethI bAra lAkha rUpaiyA lIdhA. siMdhIyAe te bhUmi saMpati, rAjamAtAne ApI nahi. evI rItanI bhUmi saMpati pacAvI paDI dudata marAThAo zAMta rahyA nahi. teoe tyArapachI mevADamAM AvI keTalAka janapada hastagata kya. dArUNa atavivAde uttejIta thaI hamIra, pUrNa vayamAM padArpaNa na karatAM saMvat 1834 (I. sa. 1778)mAM A lekamAMthI vidAya thaye. je divase, mahArASTrIya leke, sarva prathama mevADamAM Apatita thayA. te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 roDa rAjasthAna, divasathI mAMDa hamIranA zAsanakALa sudhI mevADanI bhUmine ane dhanane kSaya thaye, tenI samAcanA A sthaLe kayA vinA cAle tema nathI. te kALa cALIza varSane hate eTalA lAMbA kALamAM niSphara marAThAo, pAzavIvRttimAM derAI mevADanI bhUmisaMpati ane arthasaMpatI laI lIdhela che. tenAM varNana karavAthI eka meTuM pustaka thAya tema che. megala rAjAe svArtha para ane prajApaka hatA. paNa teo hIMdunA sukha duHkha sAmuM jotA nahotA. teo bhAratavAsIne pitAnI prajA gaNatA hatA. paNa dudata marAThAo tevA nahatA. teo bhAratavAsI hatA te paNa zuM thayuM. teo bhAratavarSanA zubha mATe eka kSaNavAra paNa vicAratA nahatA. mahAvIra zivAjIe teone je mahAmaMtre dIkSita karyA. te mahAmaMtranuM teo pAlana karatA te teo bhAratabhUmine moTA duHkhamAMthI ugArI zakata. paNa bhAratavarSanI kaThora bhavitavyatA. tethI karI teoe mahAvIra zIvAjInA mahAmaMtranI avahelA karI. teo zeNita pipAsu pizAcanI jema TeLe TeLe cAre tarapha bhaTakatA hatA ane luTa phATa karI dravyane saMcaya karatA hatA. teonA evA pizAcIka utpIDanathI mevADane adhapAta thaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 rANe dvitIya pratApasiMha vI. SoDaza adhyAya, rANe bhIma, zivagaDha mAMhelo vivAda, rANAe karele bhUmine punarAdhikAra, rANAnA senAdaLa upara ahalayAbAInuM AkramaNa, rANAne parAjya, caMdAvat saradAranI vidrAhitA, samajI maMtrInA vadha, vidrohIoe karela citaDano adhikAra, rANAe mAgelI mAdhAjasidhIyAnI madada, citoDanuM AkramaNa, vidrohIonuM AtmasamarpaNa jAlamasiMhanI mevADamAM prabhuttA meLavavAnI kalpanA. abajIe karela tenA viruddhanuM AcaraNa, aMbanI sukhAdAra upAdhi. lAkubA sAthe tene vivAda-vivAdanuM phaLa-jAlimanI jahojapuranI prApti, hAlakarane mevADa upara humale nAthadvAranA purehitanuM baMdIkaraNa ketArIyA saradArane parAkrama prahAza lAkubAnuM maraNa, marAThA senAnI upara rASTrane humala. jAlamasiMhe karela teono uddhAra, udayapuramAM holakaranuM AvavuM ane kaThera kare sthApana, siMdhIyAnuM ekamaNa, kRSNakumArInA pANI grahaNa karavA mATe rajaputemAM vivAda ane tenA mATe rAjasthAnamAM yuddha kRSNakumArIne AbhatyAga mIrakhAM ane ajI siMha. teonuM durAcaraNa, udayapurastha hiMdhIyAnI rAja. sabhAmAM broTIza dUtanuM Agamana, apamAnita thaI aMbajInI Atma hatyA karavA ceSTA. mIrakhAM ane bApu siMdhIyAe karela mevADanuM usAdana, brITIsiMha sAthe rANunuM saMdhiba dhana. . rApirANA hamIranA akALa mRtyu pachI tarata ja tene nAne bhAi bhImajhaka siMha saMvata 1834 [i.sa.1978mAM mevADanA siMhAsane beThe. 7. cAlIza varSane aMdara cAra rAjAo nAnI umaranA mevADanA siMhAche ke sane beThA. bhImasiMha teomAM ethe rAjA. te pitAnI umaranA AThamAM varSe bhAInA siMhAsane beThe. bhIma siMhe ekaMdara pacAza varSa rAjya karyuM. e pacAsa varSamAM dArUNa adhapAta thaye. mevADanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 TeDa rAjasthAna, bhArI aniSTa thayuM. bhImasiMhe sagIra ummaranA varSamAMthI lAyaka umaranA varSamAM pagaluM mukAyuM. sagIra ummaranA varSamAM te, piotAnI mAnI dekharekha nIce kAma karato hato. rAjya sUtra hAthamAM leI. te nisteja ane nirUtsAha svabhAva vALa nIvaDaye. vaLI dubhAgyanA aMkuza tADanathI tenI budhivRti hIna thaI gaI. tenAmAM vicAra kSamatA ane samarthatA vagere guNe nahotA. keTalAka kucakI AzAmIonA hAthamAM paDavAthI te dArUNa vipatimAM AvI paDaze. apanRpati ratnasiMhanuM daLa baLa agara jeke hIna thaI gayuM hatuM paNa te vilunya thaI gayuM nahotuM. bhAratavarSamAM anarthakara grahavivAde praveza karI. bhArata varSane kamatAkAta karI dIdhuM. tene aMtahIM bhISaNa agnie bhAratavarSanuM ataranaLa paNa saLa gAvI dIdhu. suvarNanuM bhAratavarSa smazAna jevuM thaI gayuM, mAnava mAtranI, kSamatA priyatA vAMchanIya, kSamatA pALavAthI mANasa nyAya ane vivekanA mastake pagamukIde che. rajaputAmAM evI kSamatA priyatA jovAmAM Avela che. ApaNe upara kahI gayA chIe je caMdAvata rajapute rANapAsethI uMcI kSamatA pAmyA. saMvata 1840 [I.sa. 1784) mAM te caMdAvata rajaputa pitAnA kAyamanA pratikaMThI zaktAvata raja putanAM lehI pADavA taiyAra thayA. kerAvArane arjunasiMha kAla ane Amaitane pratApasiMha - sAluM brA saradAranA meTAsagA hatA. caMdAvata saradAra, A samaye te bane saradAranI salAha letA hatA. A samaye sugapAmI sAluM brA saradAre pitAnA pratikaMThI zaktAvata saradAra mAkSamanA bhI nAmanA killAne ghero ghAlyo. ane topa gaThavI te yuddha karavA taiyAra thaye. zaktAvata rajaputanI eka zAkhAmAM saMgrAmasiMha. nAmane eka vIra purUSa pedA thaye hate. te mahAvIra thakI mevADanuM sArI rItanuM maMgaLa thayuM, teNe dhIre dhIre khyAti ane prasiddhi meLavI. bhIMDIranA gherAnI pahelAM saMgrAmasiMha, pitAnA pratidhvaMdvI purAvata saradAra sAthe eka ghara takarAramAM paDe, purAvata saradArane lAuA nAmane eka kIllo hate. saMgrAmasiMha, te kIllAne kabaje karavAthI bane vacce takarAra uThaye, tyAre vijayI saMgrAmasiMha pitAnA kuLapati zaktAvata saradAranI madadamAM AvyuM. bhIMDarane kIle, caMdAvata rajapute avarUddha karele I. saMgrAmasiMha, kerAvArapati arjunasiMhanI bhUmivRti AkramaNa karI tyAMnA saghaLAM Dhora hastagata karyA. Dherene laI te AvatuM hatuM. tevAmAM rastAmAM tenA bhAI ajItasiMhe brITIzasiMha sAthe saMdhi karyo. - te prasiddha jagavata kuLamAM pedA thayo. pratApasiMha marAThA sAthe yuddha karatAM karatAM marAThAnA hAthathI haNAyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasi'huM vI TGS arjunasiMhanA putra salImasiMhe tene mArga rokI tenA upara humalA karyAM. banne pakSa vacce gheADIvAra yuddha cAlyu. paNa saMgrAmasiMhanI gati na rokI zakayAthI salIme tenA bhAlAnA prahArathI prANa cheDayA. e samAcAra arjunasi MhanA kAne gayA. viSama kreAdha ane jIghAMsAmAM tenu saghaLuM zarIra saLagI uThayu'. teNe pAtAnu mAthe aMdhaNuM phreMkI dIdhuM. ane te vajra gabhIra svare khelyA, jyAMsudhI A verano badalA nahi levAya tyAMsudhI A mAthe.dhaNuM mukIza nahiM, teNe kaI rItane mIza karI ghero ghAlatA kaTakamAMthI vidAyagIrI lIdhI. ane kArAvAra tarapha gayA. zivagaMDhamAM te pahoMcyA. saMgrAmasihanA gharaDA khapa lAlajI zivagaDhamAM rahetA hatA. raNeAnmata astunisaMhe tenA sUryanA ninAda karyAM. zivagaDhanA leAkeA dAvadagdha haraNanI jema palAyana karavA lAgyA. zivagaDha rakSaka vinAnuM thayuM. vRddha lAlajI zivAya koI ravizArada vIra temAM rahayA nahi, lAlajInI ummara sItera varSanI hatI. tenA dADhI mucchanA vALa dhusara thai gayA hatA. tenAM gAtra caleAla ane zithiLa thayAM hatAM. tepaNa te pracaMDa utsAhe utsAhita thai tarUNavIranI jema khaDaga hAthamAM laI zatrunI pAse AnyA. lAlajInI sAthe daLa hatuM. banne daLa vacce sa'grAma thayA, vRddha lAlajI saMgrAma kSetramAM paDayA. vijayI arjunasi'hai, putra hatAnA saMgrAmasiMha bALaka saMtAno ne paNa mArI nAMkhyA, sa MgrAmasiMhanI vRddha mA prANapatine kheALAmAM laI satI thaI gaI. kArAvArapati arjunasiMhanA A kaThora nRzaMsAcaraNathI pratidvaMdvI rajaputa saMpradAyamAM bhayakara rASAnaLa saLagI uDayeA. te kaMInAthI elavAye nahi. chevaTe te pracaMDa dAvAnaLarUpe prasarI mevADane khALavA lAgyA, samaye rANA bhImane iDaramAM peAtAnA vivAha karavA keTalAMka nANAM uchIkAM levAnI pharaja paDI. ca'dAvata rajaputa pAsethI zAsanabhAra lai zaktAvata rajaputane te ApavA, teNe teoe kheAlAvyA, cadAvata upara bhImasiMhanA vidveSAnaLa saLagI uThayo. caMdAvata rajaputte cAre tarapha madada zeAdhavA lAgyA. teoe koTApati jAlamasihanI madada mAMgI caDhAvata upara jAlamasi'hane vidveSAnaLa khaDhuM mULa hatA. zaktAvata rajaputo jAlamasi'hanA nikaTanA kuTuMbI hatA, zAthIke tenI sAthe te vaivAhikasUtre baMdhAyA hatA. cadAvata rajapute citADamAM rahI rANAnA virUdhdha kucaka karatA hatA. je samaye mevADamAM evI ghaTanA ghaTatI hatI, te samaye du mAdhAjI siMdhIyAnI pracaMDa prabhutA mAravADa ane jayapuramAM vadhI paDI. paNa ra puttAthI lAlazata kSetra saMpUrNa parAbhava pAmyo. dudAMta mAdhAjIne viSadaMta bhAMgI gayA. rajaputA suyeAga pAmI, peAtAnu` prabhuSTa gaiArava phI meLavavA taiyAra thayA vijayIrADeDa ane kacchAvahunA dAkhaleo anusarI zIzAdI rajapute 48 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat g www.umaragyanbhandar.com Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 TaDa rAjasthAna, paNa siMdhIyA pAsethI pitAne pradeza laI levA tatpara thayA. A samaye gilaheTa rajaputanI prAcIna mitA ekadama upa. rANane maMtrI mALadAsa mete atyaMta buddhizALI ane catura hatuM. mALadAsane sahakArI merAma paNa vizeSa akakalavALo hatA. teoe mahArATya kIhalA nImaherA vigere nAmanA kIhalA kabaje karyo. temAM parAjIta thayelA marAThA viSama bhaya pAmyA. jeda nAmanA sthAne teoe pitAnuM vikharAyela sinya ekaThuM kayuM paNa teonA saghaLA ughame viphaLa gayA. rajaputoe teone te sthaLethI hAMkI kahADayA. jaidanA zAsanakata vichata zivajI nAnAe vijayI rajaputanI anumati pramANe nirvinathI kIle khAlI karyo. te pitAnA kuTuMba sAthe bIjA sthaLe rahaye vaLI veMgu saradAranA putroe ekaThA thaI dudata marAThAone vaiga sIMgaLI ane bIjA janapadamAMthI kahADhI mukayA. sugapAmI caMdAvata rajaputoe paNa pitAnI bhUmIvRti rAmapura pradeza laI lIdhe. e rIte cheDA samayamAM mevA DanuM hasta khalita rAjya thoDA divasanA mATe lAse ullasita thaI gayuM. mevADanuM nibIDa aMdhakAra thoDA samayanA mATe aMtahita thayuM. vIraprasavinI mevADa bhUmI pharI ekavAra hasI uThI. mevADanA adhivAsIo dudata marAThAnI kaThora bemAMthI chuTayA. skUla rajapute, mevADa ane mAravADanA madhya mArgamAM vahetI vAra kayA nAmanI nadinA taTe caMdranAmanA sthAne ekaThA thaI pitAnI vicinI mevADa bIjA sthAne calAvavA upakrama karavA lAgyA. teonI nibudhithI teone saghaLo udyama niSphaLa gaye. yamadenmatta thaI teoe, pitAnI avasthAnI sAme joyuM nahi ane nyAyAkhyAyane vicAra na karatAM teo jyAM tyAM khaDagane vyApAra calAvavA lAgyA, duddata marAThAoe saMdhipatranI avamAnane karI, teoe anyAya karI keTaleka pradeza che. vIranArI ahalyAbAInA pracaMDa bAhubaLe rajaputenI saghaLI ceSTA vyartha gaI. ahalyAbAI helakara rAjyanI rAja mahISI. naherA rajaputAnA hAthamAM gayela jANe tene roSAnaLa udadIpina thaye. rajaputene daLI harAvI nAMkhavA, te ahalyAbAI pitAnI senA sAthe sidhIyAnA lazkara sAthe maLI gaI, tenA Adezakame dulajI sidhI ane zrIbhAI, pAMca hajAra svAro sAthe vichata zilanA uddhAra karavA cAlI. te senA muMdIsara tarapha cAlI. zivanAne te samaye te sthaLe rahete hate. avarodha karI rajapute zatruonA pracaMDa bAhubaLe dalita thayA. eTalAmAM ahalyAbAinI pracaMDa senA tyAM AvI gaI, te senAe rANAnI senA upara alakSita bhAve humalo karyo. saMvat 1844nA varSanA mAgha sAsanI cothe, maMgalavAre, bane daLa vacce yuddha thayuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 raNe dvitIya pratApasiMha vI. rajapute sataka heyelA chatAM mahArASTrIya lokene hale sahana karI zakyA nahi. chevaTe teo pUrNarIte parAjIta thayA. rANAne maMtrI aneka sAmate saradAra sAthe cuddha kSetramAM pa. kAra pati ane sadrIpati potAnA senA daLa sAthe dArUNa rIte jakhamI thayA. sadrIpatine AghAta dArUNa rItane lAgavAthI, te yuddhakSetra thakI palAyana karI zakya nahi, zatruoe tene keda karyo. jaida zivAyanA saghaLA janapado. mAdhAjI siMdhIyAnA hAthamAM AvyA, vIradIpacaMdanA vikramathI jaida mAdhAjInA hAthamAM AvyuM nahi. dIpacaMde puSkaLa vIratva karI eka mAsa jaidanI rakSA karI, chevaTe, pitAnI :te baMduka ane senika sAmata sAthe zatrune senA vyuha bhedI, te maMDaLagaDhamAM cAlyA gaye rajaputenI saghaLI ceSTA niSphaLa gaI. A bhayaMkara saMgharSamAM caMdAvata rajapute vinA mevADanA saghaLA rajapute, dhyAna ApI laDayA hatA, tethI caMdAvatane AMtarika durabhisaMdhi mAluma paDe. teo kamekame eTalA durdamanIya thaI paDayA. je rANAne saciva samajI ane rAjamAtA, rANAne haka rAkhavA, daDha karavA prANa ApI ceSTA karavA lAgyAM. teone zAMtabhAva pakaDavA, teNe, rAmapIyArI sAthe sAluM brA saradArane kahevarAvyuM. sAluM brA saradAra zAMta thaye. te, potAnI kasura kabula karavA udayapuramAM AvyuM. udayapuramAM AvI, te chaLakrame che. "huM maMtrI samajI sAthe ekaTho malla kAma karavA IcchuM chuM" paNa tenI AMtarika IcchA evI hatI je samajIne kazALajALamAM nAMkhI kArya karavuM. samajI atyaMta buddhivALo hate. paNa maMtrInI buddhithI sAluM brA saradAranA koLazAmAM vyAghAta paDe. maMtrI samajIne vAta karI pitAnI kAryasiddhi karavA teNe vicAryuM. ekavAra samajI, maMtrAgAramAM pitAnA kAryamAM nirviSTa hatuM eTalAmAM kArAgArane arjunasiMha ane bhodezvarane saradArasiMha tenA maMtrAgAramAM AvyA. maMtrI somajI Adara ApavA ubho tha, saradArasiMhe tIvra svare tene puchayuM. " Ape, kayA sAhasathI mArI bhUmi vati lai lIdhI. ema kahetAM kahetAM, teNe pitAnI tIkSNa charI maMtrI hadaya upara ghAMcI dIdhI. te hatyAthI rAjyamAM hAhAkAra thaI gaye, rAjakarmacArIo sazakita rahevA lAgyA. rANe te samaye, suhelIyA vADImAM hatuM. temanA be bhAI rakSA kare, rakSA kare, ema pikAra mAratA, te vAvamAM AvyA. ra9 1 + semachanA be bhAI zivadAsa ane sati sa sAthe tenA kAne che , te teoe, bhAnahantAnA prANu nAza karI, vairane badale lIdhe. paNa te rItane badale levAmAM chevaTe teo mRtyu mukhe paDyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3i80 TeDa rAjasthAna arjunasiMha teonI pAse paDI, tvarita tene jamaNe hAtha, samajInA mohathI kharaDAye hato. tenI sAhasikatA joI saghaLA camakita thayA paNa koI bolI zakayuM nahi. kevaLa rANAe, tene vizvAsaghAtaka evuM kahI, dura javAne hukama Ape. samajInA be bhAIone tenuM pada ApyuM. mevADanA te sArvajanIna viplava kALamAM rAjA, prajA, dhanI ane nidhana vacce kAMI prabheda rahyo nahi. te samaye je upayukata baLasaMpanna hatuM, teja rakSaNa karavA samartha hatuM. upayukata baLa vInAnA loke pAkhaMDI, luTArA vigerenA atyAcArathI pIDAI nAza pAmavA lAgyA. rAjAonI avasthA paNa zocanIya hatI. teo prajAne rakSaNa ke Azraya ApI zakatA nahotA. rAjAo khuda Azraya mATe cAre tarapha bhaTakatA hatA. dukAmAM prajA sAthe teone je saMbaMdha hatuM te tuTI gaye. AvI akarmaNyatAmAM rANAe, rAjyamAM eka mahAanartha karyo. rANAnA savAro khaDagane upaga karI nANuM meLavavA lAgyA. vepArIne sAmAna luTavA lAgyA. vepArIo potAne sAmAna laI ahiM tahiM nAsavA lAgyA. e pramANenuM julamathI meLavela ane luTathI meLavela dravya rANAnA upayogamAM AvatuM. AvA bhayaMkara vipalavathI rAjya aMtaHsAra vinAnuM thaI gayuM. vaLI tevI avasthAmAM durdamya marAThAnA ToLAM rAjyamAM AvI luTa vigerene atyAcAra karavA lAgyA jethI mevADanI durdazA vadhI gaI. caMdAvata rajaputenI vidrAhitAnA hetue rAjyamAM meTe anartha thayela joI, rANe ane tene maMtrI teone rAjyamAMthI dUra karavA vicAra karavA lAgyA. te kAmanI siddhi mATe teoe chevaTe siMdhIvAnuM anukulya mAgyuM. apanRpati ratnasiMhanI sahAyamAM utarI je pAkhaMDI siMdhIyAe rAkSasanI jema mevADanuM lehI pIdhuM te siMdhIye have vidhi viDaMbita rANAne uddhArakatA : rANe bIlakula nirjIva hatA, akarmaNya hatA, nahi te mevADane nAza karanAra sidhIyAnI madada levA te zA mATe vAsanA rAkhe. ema kahevAya che je evI rItane upAya levA jAlamasiMha rANAne kahyuM. siMdhI te samaye puNyatIrtha puSkara -hadanA pavitra taTa upara ja sukhazAMti bhagavate hate bAlasaMta kSetramAM parAjaya pAmyA pachI teNe tenI senA vikhyAta pharAsI vIra dIyenA hAthamAM kasAvaTa mATe soMpI hatI. zastranipuNa te yuropIya mahAvIranA upayukta zikSaNa nIce marAThA sainike pitAnuM pUrva baLa meLavavA zakitavALA thayA. miratA kSetramAM ane pattana kSetramAM te mahArASTrIya senikane pracaMDa utsAha baLa sAthe jaNAI AvyuM. rAThoDa rajapute puSkaLa baLa ane adhIka AtmatyAga batAvyA chatAM paNa saMvata 1847 (i. sa. 1781) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 raNo dvitIya pratApasiMha vI. marAThAne vikramAnaLa olavI zakyA nahi. chevaTe teo parAjIta thayA, teonA parAjaya upara mahArASTra vIra siMdhIyAnI pratiSThA rAjasthAne pharI udadIpana thai. tenuM gaurava puSkaLa caLakATathI camakavA lAgyuM. rANAnA AdezathI jAlamasiMha mevADanA pradhAna sacIva sAthe te puNyasthaLe AvI pitAnA manabhAva tenI pAse jAhera karavA lAgyuM. jAlamasiMhanA mukhathI rANAne manebhAva jANa siMdhIyAe jAlamasiMhanA kahevA upara saMmati ApI. e ghaTanA sUtra Abaddha thaI rAjasthAnanA naitika raMgabhUme je saghaLA mahAmahopAdhyAya avataya teonA adabhUta virAnuSThAne rAjasthAnanA ItivRtvamAM eka navA yuganI avatAraNA karI dIdhI.. jAlamasiMha, koTAnA pratinidhinA hadadAe nimAyo hate, evA uMcA pade daDha rIte rahI cAre taraphanA verIonuM damana karavuM e kharekhara sAmAnya kArya nahotuM. te paNa teNe te kArya akIMcittakara ane sAdhAraNa mAnyuM. tenA hRdayamAM je eka uce abhilASa, dhIre dhIre guNabhAve prasAdita thaye, tenI paritRptinA pakSamAM keTAnA pratinidhinuM pada ati sAmAnya hatuM. e sImAba padamAM vicaraNa karavAthI tene te uce abhilASa pUraNa thAya tema nahotuM. tene uMce abhilASa e hato je mAravADa rAjyanuM Adhipatya meLavavuM. jAlamasiMha rAjanItijJa hatA. te mAnava hRdayane sUkSmabhAva kaLI levAmAM pAradaza ha .. ne apUrva pAradazItAnA baLe te samaye hatuM je hIna jIvana rANe, mA aSTa siddhimAM kaI rItane pratirodha karaze nahi. tema thavAthI mevADanA rAjya sAthe hArAvatI rAjya meLavI te bannene adhinAyaka thAya tema hatuM. tenI daDha dhAraNA hatI je jayapura ane sAravADanA rAjA ekaThA thaI tene parAjya karI zake tema nathI, jAlamasiMha jayapuranA rAjAne bIkaNa ane bAyale gaNatA hatA. mAravADanA sAmaMte tenA upara vizeSa anurakta he I tene daDha vizvAsa hate je teo koI divasa tenA virUdhe khaDaga dhAraNa karaze nahi. rAjanIti vizArada manastatvajJa jAlamasiMhanA vicAre udAra hatA. AzApUNa bhagavatI siddhi viragI mati dhAraNa karI tenI samakSa ubhI rahI paNa eka mAtra saubhAgya lakSmInI suprasannatA na hovAthI te varagAna lAbha karI zake nahi, pitA nAma hAmaMtranI sAdhanA karavA te je vizALa kAryakSetramAM pharatA hatA, te kAryakSetramAM tene paga khalata. te padambalinathI paDaze. jethakI vIravara pAcho uThI zake nahi. rAjanItijJa sucatura jAlamasiMheje AzA pitAnA hRdayamAM rAkhI hatI, tenI paritRpti karavA mATe te suga pAmyA. pitAnA baLane daDha karavAne bhAra rANue ta - . te mATe koI sAdhana mATe jAlamasiMhe sArA pAvA , i. je tenuM sagha, kazaLa saphaLa thAta, je te pitAnI abhISTasiddhi sArI rIte sAcI zakata te tethI bhAratavarSane eka moTo upakAra thAta, je moTe bhAra rANAe tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 rADa rAjasthAna. sAMpyA hatA, te bhAra vahana karavAmAM puSkaLa nANAMnI AvazyakatA hatI. eTale ke nANAMnu` prayeAjana have zI rIte eTalu badhuM nANuM sagrahita thAya, e ciMtA jAlamasiMhanA manamAM udaya pAmI, teNe chevaTe nizcaya karyuM je jyAre vidrohI leAkeA A puSkaLa nANAMnu kAraNa che mATe te nANuM tenI pAsethI kaDhAvavuM. tee pAsethI cAza lAkha rUpaiyA levA joie, te ceAzaDa lAkha rUpaiAnA pAMca bhAga karavA. temAMthI traNa bhAga siMdhIyAnA hAthamAM ApavA, bAkInA rUpIA rANAne ApI devA, jethI tenI nANAnI khAmI dUra thAya, jAlamasiMha eka ii senA laI citADa tarapha cAlye. abajI iMgalIyA te senAnA adhinAyaka thayeA. si'pIye. paNa potAne kara levA mAravADanA prota dezamAM ANye. jAlama ane abajI senA sAthe citADa tarapha agrasara thayA. teonA du` sainikothI ghaNA gAmaDAM ujaDa thaI gayAM. ghaNAM nagaro jAlamanA reSAnaLamAM maLI gayAM. saghaLAnI durdazAnI sImA rahI nahi, jAlame te gAmaDAM ane nagaronA adhipati pAsethI nANuM levAnuM zarU karyuM. dhIrAjisaMha nAmanA eka caMdAvata saradAra bhImasi'huno pradhAna parAmarza ApavA mATe hateA. te eka akalamaMda ane hImmatavALA rajaputa hatA, je samaye upara kaheleA saMgharSa thayA tyAre dhIrAjasiMhaiM hAmIra gaDhanA zAsana kartRtve nImAyela hate. tene vidroDIneA ataniviSTa jANI jAlamasiMhe tenA hAmIra gaDhane ghero ghAlyuM. che: aThavADIyA sudhI banne pakSa vacce yuddha cAlyu jayaparAjayanA cinha kAi pakSamAM jovAmAM AvyA nahi, che aThavADIyA gayA pachI vidhAtAnA kaMThAra vidhAnanA anusAre dhIrAjasihatu. sAbhAgyagagana gherAI gayuM. jayalakSmi jAlamasiMhanI akazAyinI thai. jAlamasiMhe hAmIragaDha lai lIdhuM. e rIte khIjA be traNa sthaLe! kamaje karI rAjakIya senAdaLa krame krame ciMtADatarapha cAlyuM. rastAmAM vasI nAmanA sthaLane jAlamasi'he kabajekaye. vasI, caMdAvata rajaputanI bhUmivRtti hatI, sudakSa jAlamasi'huM tene paNa kabajo kayA vijayamadonmata thai te thADA kALamAM citADa pAse AvI pahoMcyA. ucca padavI pAmI mANasa, ghaNuM karI vRthA gava ane ahaMkAre vimUDha thai jAya che. je rANAnI mulAkAta laI khuda pezavA peAtAne kRtArthI mAnate hatA. Aja mAdhAjI sIMdhIAe te rANAne citADa sa'mukhe jevAne cAhyuM sIdhIyAtuM te anyAyAcaraNa joi jAtramasiMha kSubdha thai gayA. paNa zuM kare chevaTe te dALA mAdhAjIne daMpa tADA udayapura tarapha cAlyuM. bhAgyacakranA eTale pheraphAra gArava giramAnI evI atinyatA je je rANAnA darzana mATe judI judI bheTo laI bhAratavaSa~nA rAjA rANA pAse AvatA hatA. te pUrva rANAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasiha vI 383 putra hAlanA rANA rAjasi'hAsananA parI tyAga karI mahArASTIya eka yunA dana levA sarIyAma raste bahAra Avye. rAjadhAnIthI keTaleka dura rahelA je vyAghra nAmanA merU sthaLe rANAnI sidhIyA sAthe mulAkAta thaI, sidhIye, rANAne samAna sAthe avarodhakArI senAnI pAse lai gayeA. thADA samayamAM te vyApAra sapUrNa thaye. paNa te gheADA sAmAnya vaktamAM je asAdhAraNa ghaTanA ghaTI. tethI tikSaNa buddhi jAlamasiMhanA abhiSTa siddhinA mArgamAM pratirodha thaI paDayeA, tenuM bhAgyagagana kALagaganALe samAcchana thai gayuM, je samaye, si`dhIyeA ane jAlama rANAnI mulAkAta karI citADa ADI cAlyA. tyAre eka mAtra a'khajI citADamAM hatA. jAlamanI hRdayAzA aajI jANI zakaye hatA agara jo ke jAlame, pAtAne maneAbhAva saghaLA pAse prakRti kacena hatA, paNa catura mahArASTrIya abajIthI te chAnuM rahayuM nahi. akhajIne mAluma paDayu je jAlamasiMha eka uMcI AzA purI pADavA ceSTA kare che. tene khAtrI hatI je jAlamasi'hunI te AzA ne siddha thAya te tenA saghaLA maneratha vyartha jAya tema che. tene jAlamasihunA nIce sainikanuM kAma karavuM paDe tema che evI rItanI dhAraNAthI te jAlamasiMhanI saghaLI ceSTAe vyartha karI devA karatA hatA. paNa te bya karavAne tene Adina sudhI suyega maLyo nahi. jAlamasi abajIne badhu mAnatA hatA. akhajI caMdAvata saradAra sAthe jAlamasa'hanI sAme kAvatarAM karavA lAgyo. jAlamasiMha jANatA hatA je akhajI tenI sAthe kAvatarU karaze nahi, evA TharAvathI jAlamisa'ne sa nAza thayeA. teNe potAnA adhaHpAta anivAya jANyA. sAlu'brA::saradAra bhImasi'hai, akhajInI sAthe rahI, jAlamasi'hanI, sAme kAvatarU' karyAM. jAlamasiha, Ajadina sudhI akhajIne potAnA badhu gaNatA hatA. ujjInanA yuddhamAM mahArAIra tryaMbakajIe, tenuM jIvana ane svAdhInatva rakSI tenA upara je paropakAra karyeA hateA, jAlamasi' agara o ke tenA badaleAvALI zakaye nahi paNa te mATe te kRtajJa nIvaDayA hatA. te kRtajJatAthI te abajIne badhu mAnatA hatA. annenA svArtha rakSaNa mATe bannene paraspara saMgha na thAtate teonuM badhutva acaLa raheta. Aja bannenA svArtha mATe viSama saMgha thaye, e saMdharSa jaladIthI nivArita thAya tevA nahAtA, temAMthI je mahAgni utpanna thayA tethI eka mAjI saLagI gai. rANAnI sAthe citeADa pAse jAlamasiMhanI mulAkAta thaI. te samaye akhajI kalpita duHkha sAthe khelyA vidrohI bhImasi'huM zyatA svIkAravA cAhela che. paNa je khele che je jyAM sudhI jAlama "( Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 TeDa rAjasthAna siMha rANA pAse che tyAM sudhI te vasthatA svIkAravAne nathI, eTale have A viSayamAM je karavuM hoya te Apa kare, jAlamasiMhe te samaye uttara Ape, je tethI teonI Apatti hoya, ane mane teo pratibaMdhaka jANa nukamAna bhogave te huM khuzIthI A sthaLa choDI cAlyo jAuM, TuMkAmAM huM ahI rahyAthI puSkaLa nANAnA kharcanI saMbhAvanA che. rANAnI IcchA hoya to huM hAla keTe javA tayAra chuM. catura jAlamasiha mahArASTrIya prapaMca jALamAM phasAI paDaze. te saghaLI dizAmAMthI hAra pAme. aMbAjI cAlyA gaye, jAlamasihanA hRdayamAM ciMtA pedA thaI tene pIDA ApavA lAgI. te akadama adhIrathaI gaye. ka mArga pakaDo te tene sujatuM na hatuM. tenI AzA niSphaLa nIvaDI, AzAvatA phaLavALI thavA pAmI teTalAmAM kuThArAghAte nirmaLa thaI gaI, jAlamasiMhanI AzA niSphaLa gaI paNa te nAumeda thaye nahi. te ekadama citoDamAMthI vidAya thaye. tyAra pachI citoDanA kIlAmAMthI utarI, rANAnA caraNa sparza karI sAluM brA saradAre kSamA mAMgI. aMbai mevADane kata hatA vidhAtA thaI paDe. uMcI prabhutAmAM rahI ATha varSa aMbajIe mevADamAM vAsa karyo, ATha varSanA arasAmAM te rAjyanuM mahesula AtmasAt karI gaye. mevADanuM rAjya mahesula AtmasAt karI teNe bAra lAkha rUpiyA meLavyA. paNa tethI mevADamAM aMtavidha olavAI gayo. je zAMti mevADamAM thaI lAMbA kALa sudhI aMtahiMta thaI gaI hatI, te zAMti, Aja aMbAjInA zAsana guNe mevADamAM pAchI AvI. je viza lAkha rUpIA siMdhIyAne apAyA. te rUpaiyA kayA janapadamAMthI kevA saMgraha rIte levA, te bAbatanI aMbajIe eka tAlikA banAvI, karmacArIone teNe ApI hatI. caMdAvat rajaputanI bhUmivRttimAMthI bAra lAkha rUpaiA ane zatAvata rajaputa pAsethI ATha lAkha rUpiyA teNe lIdhA. be varSamAM apanRpati ratanasiMha kamaLamIramAMthI dUra thaye. rANAnI rAjabhUmine uddhAra thayo. tenAthI mevADane bahu upakAra thayo khare? paNa tethI vizeSa upakAra karavAne hato te upakAra aMbajI karI zakya khare? mevADa rAjyanA AbAda janapada gadavArane te uddhAra karI zake kharA? buMdI ane mevADa vacce virodhAgnine oLakhI zake kharA? aMbAjI prabhutAne sumiNa AsvAda karI dArUNa svArtha para thaI paDe. uparanAM sArAM kAmanAM karatAM, teNe mAtra, mevADanA subedAra thavAnI AzA rAkhI. te tenI AzA saphaLa thaI. kArabhujaMga keTalA divasa parepakAra maMtre paricAlIta thAya. the samaya gayA pachI teNe svArtha para mahArAkhUya mUrti dhAraNa karI. paNa rajaputa leka akRtajJa nahatA. catura svArtha para abajIe, agara jo ke baMdhanapatranA mULAvidhinA anusAra kArya karyuM nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasiMha vI 385 agara jo ke te mevADanuM mehasula AtmasAta karI gayA. paNa tenAthI je sAmAnya upakAra thayA te rajaputeA bhulI gayA nahi. e samaye caMdAvata rajaputa, peAtAnI pUrva kSamatA pAmyA jethI rAjamaMtrI zivadAsa ane satidAsanA manamAM AzakA rahI. potAnA bhAI sAmajInA mRtyu vRttAMta sabhArI te judI judI jAtanI pIDAthI pIDita thAtA hatA. tenI khAtrI hatI je caMdAvana rajapute teenI virUddhe prapa`ca karaze. evI AzaMkAmAM paDI, hInasAhasa zivadAse ane satidAse akhajInI senAnI madada mAMgI ane mevADamAM eka sarakArI senAdaLa rahe ema abajI pAse teoe mAgaNI karI. tee aNutA hatA je aMkhajInI madada zivAya rANAnA ane peAtAnA svArthe akhaDita rahe tema nathI. te mATe te mahArASTrIya prasannatA meLavavA ceSTAvALA hatA. abajIe, tenA kahevA pramANe baMdobasta karI ApavA saMmati ApI tenI senAnA bharaNapASaNa mATe vArSika ADe lAkha rUpIA ApavAneA TharAva thayA. rAjyamAM duhanI dRSTi paDavAthI ma`gaLanI AzA rahI nahi. durbhAgyavALA rANAe peAtAnA rAjyanI unnati karavA aneka ceSTA karI paNa te saghaLI niSphaLa nIvaDI. te eka dizAe rakSaNa karavA jAtA te bIjI dizAe amaMgaLa mAluma paDatuM. TukAmAM mevADanu maMgaLa nahotuM. cAre dizAe asateSa cAre tarapha virakti ane ThekANe ThekANe vilApanA avAja. rAjakASa khAlI thai gayA, ane rANA eTale badhA ahIna thaI gayA jayAre saMvat 1851mAM jayapuranA rAjakumAra sAthe potAnI bahenane paraNAvavAmAM mahArASTIya senApati pAsethI 500000 rUpIA karaje lIdhA hatA tyAra pachInA be varSamAM be traNa varNanIya ghaTanA ghaTI. pahelI ghaTanA rAjamAtAne paraleAkavAsa, bIjI ghaTanA. rANAne navakumAraneA, lAbha trIjI ghaTanA udayasAgarane praca'Da jalecchavAsa chevaTanI ghaTanAthI mevADanuM puSkaLa nukazAna thayuM. te ghaTanAthI sarAvaranA pANIe bhArI ubharAi nagaranA trIjA bhAgane khALI dIdhA. abajInuM bhAgyagagana kramekrame pariSkRta thayuM. saM. 1851 mAM sidhIyAe tene potAne bhAratavarSanA pratinidhi karI sthApyA. abajI, gaNezapatane potAnA pratinidhi nImI mevADamAMthI prasthAna karI gayeA. zAve ane zrIjI metA nAmanA rANAnA be karmacArI hatA. te banne adhikArIo gaNezapatanI sAthe rahI kAma karatA hatA. potAnI svalpakALavyApinI prabhutAthI madamatta thai te traNa AzAmIee nRzaMsabhAve mevADanuM zANita pIdhuM. abajIe gaNezapatane padacyuta karI tenA ThekANe rAyacaMdane nImyA. rAyacaMda abajInA pratinidhi thayA. khare paNa koie tenI 49 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 TaeNDa rAjasthAna vazyatA svikArI nahi. koIe tene pratinidhI gaNI grAhya kaye nahi. rAjyamAM ghara azAMti ane arAjakatAne prAdubhava thaze. nAgarika lokena dhana mAna luTAyA. ThekANe ThekANe moTI vizRMkhalatA jovAmAM AvI. atyAcAra pIDita loke pikAra karavA lAgyA. AvI rItanA utpIDanathI mevADa bhUmi zocanIya dazAmAM AvI paDI. A suga meLavI mahArASTrIya luTArA, rAhIlAo ane duHsAhasika phIraMgIo mevADamAM AvI paDyA. teoe rajaputa vigerenuM sarvasva harI lIdhuM, tenI sAthe dudharSa caMdAvata ke pitAnA gAtrapati viravara caMDanA pavitra maMtranI avahelA karI atyAcArI saMdhavI leke sAthe maLI jaI ThekANe ThekANe luMTa karavA lAgyA. rANAe teonI bhUmivRtti kheMcI lIdhI. dura caMdAvata rajapute moTA saMkaTamAM paDayA. te saMkaTamAMthI bacavA mATe teonA mukhI ajItasiMha, aMbAjInI pAse eka dUta mekalyo. teoe tenI sahAya meLavavAmAM daza lAkha rUpiyA ApavAnuM kabula karyuM. nANAnA lebhIyA mahArASTIe rAyacaMdane mevADa thakI prasthAna karavAnuM pharamAvyuM. zivadAsa ane satIdAsa padagruta thayA. sAluM brA saradAre rAjasabhAmAM pharI pratiSThA meLavI. teNe agrajI mahetAne maMtrI pade nIme. pratiddhi zatAvarajaputo upara teNe humalo karyo. vaLI bane saMpradAya vacce ghera saMgharSa thaI uThaye. paNa aMbaja Anukulya meLavyuM. dudha caMdAvata rajaputoe zaktAvat rajaputene harAvyA. ane teonA mulakamAMthI daza lAkha rUpIyA meLavI caMdAvata rajaputoe aMbAjIne ApyA. ekavAra je mahArASTIya vIranA pracaMDa baLe saghaLuM rAjasthAna pujI gayuM hatuM. jenI durAkAMkSA vanjinA samakSe naMdanavana sarakhuM mevADa baLI smazAna jevuM thaI gayuM. te mahAvIra catura cuDAmaNi kuraniti mAdhojI saMdhIye. sarva niyaMtAkALanA AdezathI A lekamAMthI vidAya thaye. dhana ratnanA DhagalAthI jenI paritRpti nahetI, Aja te bIjI dunIyAmAM cAlyo gayo. jenuM mastaka koI divasa keInI pAse na nathI. Aje tenuM mastaka zIyALavA kutarAM vagerenA paga taLe dabAI gayuM. evuM joIne paNa mehAMdha mANasanA jJAna netra ughaDatAM nathI. jIvananA svalpakALamAM upakAra thAya nahi tyAre mANasanI hayAtIne uddeza zA kAmane. je Adara pUraNa karIne jIvana kALa kahADavAne hoya te mAnavanuM zarIra laI janmavAnuM prayojana zuM ! pazu pakSIo paNa e pramANe AtmadaranuM puraNa kare che, tyAre pazu ane mAnavamAM prabheda ke ! mAdhAjI siMdhIo sAbhAgyazrI puSkaLa dhana atula kSamatA ane aizvaryane adhIkAra pAmya. paNa teNe mAtRbhUmine kAMI upakAra karyo kharo! je te puSkaLa dhanane, atula Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNe dvitIya pratApasiMha vI. 387 - - - - ----- kSamatAne ane ezvaryanA adhIkArane sada vyaya karata te bhAratavarSanAM duHkha kapAI jAta, tethI tenuM nAma svadezAbhimAnInA nAmamAM gaNAta. mAdhAjI siMdhIyAnA mRtyu pachI tarata ja tene bhatrIje dolatarAva baLa pUrvaka tenA siMhAsane beThe te samaye siMdhIyAne moTo putra aprApya vyavahAravALo hovAthI dolatarAve, thoDA AyAsathI kAkAnA siMhAsanane adhikAra karyo. dolatarAva siMhAsane beThe ke siMdhIyAnI patnI sAthe moTA vivAdamAM utaye te zaNavI brAhmaNanI hatyA karI kAyamanA pApasAgaramAM DubI gaye. siMdhIyAnA pratinidhi aMbAjInA hAthamAM mevADanuM sUtra hatuM. rAjakumAra aprApya vyavahAravALo hoI aMbaja pitAne svArtha sAdhavA tatpara thaye, paNa te pitAne svArtha sAdhI zaka nahi, zAthI ke aneka parAkramavALA purUSe, tenI abhiSTasiddhinA mArgamAM kaMTakarUpa hatA. temAM siMdhIyAnI patnIo, lAkubA khIcIrAja, durjanazIla ane dhAtanagarIne rAjA vizeSa prasiddha hatA. pahelAM te mevADamAMthI aMbAjInuM Adhipatya dUra karavA lAkubAe, mevADapatine eka patra lakhyo, jemAM teNe aMbAjInuM Adhipatya chedI nAMkhI mevADamAMthI dUra karI devA tene lakhyuM hatuM. zaNavI ja brAhmaNe lAkubAnA pRSTa piSaka hatA, mevADamAM teonI bhUmi saMpati hatI. lAkubAne pratikuLa vyavahAra jaNa abajIe pitAnA pratinidhine lakhI jaNAvyuM, je teNe zaNavI brAhmaNonA bhUmivRti laI levI. tenA mATe aMbajInA pratinidhi gaNezapaMte, rANAnA maMtrIne ane saradArane bolAvI parAmarza karyo. teo saghaLAe gaNezapaMtanA prastAvamAM saMmati ApI, paNa aMdaramAM eka SaDayaMtra karavA lAgyA, teoe chAnAIthI patra dvArAe zaNavI brAhmaNane khabara ApyA, " tame daLa sAthe yAvadathI nIsarI gaNeza paMta upara humalo kare ame madada ApavAmAM kasura karazuM nahi, rANAnA maMtrInA ane saradAranA evA patro maLavAthI zaNavI leke daLa sAthe AgaLa vadhyA, gaNezapaMta paNa teone humalo vyartha karavA ceSTA karavA lAgyuM. zAvA nAmanA sthaLe banne daLane samAgama thayo. ekadama yuddha thaI paDyuM. nAne gaNezapaMta hArI gaye, tenA sainiko cAre tarapha palAyana karI gayA, teonI topa ane baMduko vijayI zaNavInA hAthamAM AvI. te, viSamakSati grasta thaI citoDa tarapha palAyana karI gaye, caMdAvata rajaputoe sahAya ApavAnuM pralezana batAvI tene yuddhamAM utA, caMdAvatanA kahevA upara teNe AzA rAkhI yuddha karyuM. temAM te parAbhava pAme. zAthI ke caMdAvata rajaputee tene sahAya ApI nahi. caMdAvata rajapute tenI pratikuLatAmAM mahArASTrIya brAhmaNo traNa koNIthI vibhakta che, zaNavI purva ane mahaMta je lAkubA, valabha tAnasIyA je ucA dAdA, zivajInAnA, lAlajIpaMDita, zovaMta rAubhAu mevADanI keTalIka bhUmino bhoga karatA hatA. te saghaLA zamuvInA gotramAM pedA thayA hatAM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. utaryAM. nAnA gaNezapata yuddhakSetrathI palAyana karI hAmIragaDhamAM AvyeA, caMdAvata rajaputoe, tenA zatru sAthe maLI jai paMdara hajhAra sainikone lai hAmIragaDhane ghera ghAlyA, te gherAmAMthI bacavA vIra gaNezapate moTA gAyathI nava yuddha kayA. paNa tenA saghaLA udyoga vyartha gayA. hAmIragaDhanA adhipati dhIrAjisaMhanA be putrA yuddha sthaLe mAryA gayA. 388 ,, k bhAgA hAmIragaDhanA te mahAsaMkaTamAMthI nAnA gaNezane akhajIe vilakSaNa rItekhacA Lye, sukhAdAre, tene vipadamAM AvelA joI gulAbarAva kadama nAmanA senApatine keTalAka savAro ane sainika sAthe tene madade mekalyA, te saghaLA sainike vIgerenI madadathI saMkaTathakI khacI ajamera taraph cAlyA. gheADe dura gayA, paNa susAmusI nAmanA sthaLe tenA upara zatruee humalA karyAM. te sthaLe banne daLa vacce yuddha thayuM. caMdAvata rajapute meTI vIratAthI yuddha karavA lAgyA. tenA puSkaLa bhujavikramathI gaNezapa tanu senAdaLa pazcAtapada thayuM. vijayalakSmI, hema mukuTa lai tenA zira uparate mukavA upakrama karatI hatI. eTalAmAM zatrupakSanA keTalAka sainiko palAyana karI jatI gheADIne hastagata karavAnA abhiprAye, " bhAgA " ema kahI khelyA. thoDA samayamAM gheADIne pakaDI, teTalAmAM saghaLA ekaThA thai bolyA "mIlagayA" " mIla gayA " ema e saghaLA zabdo caDhAvata rajaputAnA kAne paDayA. teonA manamAM AzakA utpanna thai. " mIla gayA " evA zabdathI teone pratiti thai je sarakArI sainiko, zatrupakSamAM " (mIla gayA) " maLI gayA. AvI mULa vinAnI dhAraNAthI caMdAvata rajaputA, raNamAMthI bhAgyA. tene bhAgatA joi zatrue tenI vAMse paDayA. zatrue je je sa'mukhe AvyA tene mArI nAMkhyA. e saidhavI senAnA adhinAyaka ca'dana ane aneka sainike mAryA gayA. devagaDha patie, te palAyana karatI senAne laI zApuranA aMtarabhAgamAM Azraya lIdho. musAmasI nAmanA kSetramAM te divase caMdAvata rajaputeA sapUrNa hArI gayA. nAnA gaNezapata.je divase musAmusI kSetramAM jaya pAmyA. te divasathI lAkukhA ane akhajInA vacce mevADanA pratinidhitva mATe moTA vAMdhA uDayA. mevADabhUmi te vAMdhAnu lIlA kSetra thaI paDI, je mahArASTIya lokoe jaLeAnI jema ceATI mevADanuM leAhI pIdhuM che. te mahArASTIyanA lAkubA pratidvaTThI mevADanA saradAroe tenA pakSa pakaDayA. teoe jANyu je nAnAnuM sarakArI sainya hAmIragaDhamAM che. jyAre lAfakhAe te nagarane pharI ghero ghAlyA, tenA kIllo ane keTa teDavA teNe puSkaLa goLA varasAvyA. behajhAra gALAnA prahAre kIllAnA eka bhAga TuTA te bhAgamAM thai lAkumAe nagaramAM utsAha sAthe praveza karyAM. eTalAmAM khaLarAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNe dvitIya pratApasiMha vI. 389 igalIyA, bApu siMdhIyA IzvaraMtarAva vigere senAdaLa sAthe mahArASTrIya pratinidhinI madade AvyA. koTAnA jAlamasiMhe paNa tenI madada mATe eka vikhyAta golaMdAjanA nIce senAdaLa mokalyuM. aMbajIne putra te saghaLI senAne nAcaka thaye. e vizALa senAdaLo vRttAMta jANI, lAkubAe potAne ghere uThAvI lIdhuM. ane madadagAra senA sAthe citeDamAM raho. nAnA gaNezapaMte suga meLavI hAmIragaDhane tyAga karI suMda nagaramAM navA AvelA lazkara sAthe maLI javAnuM karyuM. te tenI sAthe maLI gaye. vIrIsanadInA kAMThe yuddha thavAnI goThavaNa thaI, nAnA gaNezapaMte te pradezane tyAga karyo. te saMganA nAmanA pradhAne pahoMcyuM. te samaye mahArASTrIya lake parasparanA senAdaLamAM guthAyA. rajaputa, te samaye vacamAM paDI teone saMhAra karavAne upakama karavA lAgyA. jethI nAno gaNezapaMta navAbaLanI madada na pAme evuM karI devA khIcI rAja, durjanazAla ane mevADanA saradAro, sainike sAthe nAnA gaNezapaMtanI chAvaNa pAse pharatA hatA. paNa sAhasI Tomase durjanazAlane saghaLe udyama vyartha karI zApurathI navuM senA daLa nAnA gaNezapaMta pAse mokalyuM. ane tenI sAthe te paNa gayo. thoDA samayamAM lAkubA upara humalo karavA pradhAna kaTakane tyAga karI, pitAnA golaMdAja sainikone laI te banAsa nadI tarapha cAlyo paNa tenuM abhISTa siddha thayuM nahi, lAkubA sAthe yuddha karavAno upakrama thAtuM hatuM eTalAmAM eka pracaMDa vAvAjharaDuM nIkaLyuM. tenI sAthe musaLadhAre vRSTi paDavA lAgI. evA jorAvara varasAdathI TemasanuM lazkara nirAza thayuM ane teonuM Azraya sthaLa zApura durga curNa viguNita thayuM te suyoge, lAkubAe, mevADanA saradAra sAthe, te nirAza thayela. lazkara upara chApo mAryo. te lazkarane teNe kaThera rIte daLI nAMkhyuM, lAkubA panara topa ane astrazasa laI tyAMthI prasthAta karI gaye. zApura rAjAe nAnA gaNezapaMtane khAdya sAmagrI vagerenI madada karI hatI. paNa have te tema karavA saMmata thaye nahi tyAre nAnAgaNezane saMganA nagaramAM bhAgI javAnI pharaja paDI. mevADanA saradAroe lAkuba pakSa paka, nAnAgaNezapaMtane saghaLA Azraya toDI nAMkhyA. tethI nAno gaNezapaMta baha ke pAmyuM. teNe pratijJA karI je je suga maLe to te saradArane cagya zAsti ApavI. pratihiMsAne upayukata samaya AvI pahoMcyA. vaSakALa vItI gaye zaradanA prakhara ridratApe mArga sukAI gayA. teNe aMbAjInI pAsethI navI senA * saMvata 1856 (I. sa. 1800 ) mAM e ghaTanA saMghaTita thaI lAkubAe zApura rAjAne kahAjapurane janapada Apyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 TaDa rAjasthAna meLavI, bakulAnA virUddha utaravAnuM zarU karyuM ArAvalI zilamALAnA pAdaprastha caMdAvata rajaputanI je saghaLI bhUmi saMpatti hatI, te saghaLA upara teNe reSAMdha thaI humale karyo. tyAMnA adhivAsIone teNe pizAcika rIte pIDA ApI. Temase devagaDha ane AmIna upara ghere ghA. Tomasa, jaya upara ye meLavI. leke upara nRzaMsAcaraNa calAvavA lAgyo. eTalAmAM vidhAtAne bhayaMkara daMDa aMbAjInA mAthA upara paDe. tene tenA zAsanAdhikArathI vizruta karyo. tenA ThekANe lAkubAnI nImaNuMka thaI kame phezItala ane punAnI nAmanA be nagare teNe hastagata karyuM, te punAnInA nagaravAsIoe pitAnA rakSaNa mATe moTuM vIratatva batAvyuM paNa mahAvIra Temase, te nagarane jamInadasta karI dIdhuM, mevADane A viSama kALa saMkaTa hatA, dudhaI siMdhIyAe mevADane karada rAjya gaNyuM. navIna pratinidhi lAkubA, siMdhIyAnI anumatithI eka moTA nAdaLa sAthe mevADamAM peThe, siMdhIyAe zA uddeze tene tyAM mekalya. te kaI jANI zakayuM nahi, paNa siMdhIAnA pratinidhi lAkubAne Avate sAMbhaLI mevADavAsIo yujavA lAgyA. agrajI mahete rANAnA maMtrI pade nImAye, tenI sAthe caMdAvata rajapute paNa teonI pUrva sattA pAmyA, agAunI jema maMtra bhavanamAM saghaLAM kArya cavAlAgyA. chalAkha rUpiyA meLavavA lAkubAe banazIba zApura rAjane dhamaka ApI, jAlamasiMhanI lAlasA aneka divasathI jahAjapura upara paDI hatI AjadIna sudhI jahAjapura hastagata karavA teNe aneka kauzala karyo paNa tenuM vaiSala saphaLa thayuM nahi te paNa teNe jahAjapura meLavavAnI AzA cheDI dIdhI nahi, AzAnA sugamAM bhUlapAmI te chAjapura meLavavA tatpara thaI gaye. A samaye te suga pAmI te nizcita raho nahi marAThA vIra lAkubA Aja nANA mATe jahAjapurane baMdhakamAM Ape che ema jANa te nizcita besI rahe! baMdhaka rAkhavAthI krame hastagata thaI javAnI saMbhAvanA e suga jAlamasiMha kema cheDI de, huMDIdhArAe lAkubAe mAMgelA paisA purA pADe chAjapura ane tenA tAbAnA saghaLAM gAmaDAM hastagata karI devAmAM jAlamasiMha phate maMda thaye. cha lAkha rUpiyA meLavyAthI paNa durAkAMkSa lAlubAne tRpti thai nahi. teNe rANA - vaNama tAnaziyA ane bAsu nArAyaNa e samaye siMdhiyAnA maMtrIpada upara hatA te bane saNavI getramAM pedA thayelA, teoe svajAtIya lAkubAne madada karI. nAnAgaNe zapaMtane adhikAra teoe lAkubAne apAvyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasiha thI 391 pAse cAvIsa lAkha rUpiyA mAgyA. rANA te ApI zakayA nahi. lAkukhA te khaLa purvaka levA tatpara thayA. yamakara sadaza marAThA sainike mevADanA gAme gAma bhamI te nANA ugharAvavA lAgyA. lAkubA saMtuSTa thayA. teno artha leAla gheADA samayanA mATe prazamita thayA teNe yazeAvata rAvabhAune potAnA sarakArI pade nImyA. lAkukhA mevADa chAMDI jayapura tarapha cAlyuM. te samaye, bhArata kSetramAM dhIme dhIme yuropavAsIe sahavAthI pAzcAtya raNa nIti rAjAoe saMgharavAnuM zarU karyuM, te raNa nItinuM sAphalya joi rAja maMtrI agrajInA sahakArI prati nIdhi mejIrAma tenu' avalaMbana karavA Atura thayeA. paNa vetana bhAgI videsI sainika ane vizALa gALaMdAja senA rAkhavAmAM puSkaLa nANAne kharca thAya tema hatu, te nAMNA kahADAvavA saradArAne teNe lakhyu, saradArAe kredha pAmI te ma`trIne keda karyAM. tenA bhAi zIvadAsa keTAnA rAjyamAM hatA tene rANAe eTalAjyeA. I. sa. 1802mAM IMdoranA rakSetramAM mahArASTra rAjyanA zAsana sabaMdhe tapeAtAnA bhAgyanI parikSA karavA, je eka lAkha pacAsa hajhAra mANasa ekaThA thayela hatAM. temAM holakaranA mAthA uparathI rAjamukuTa khasI paDayA. tenI rAjadhAnI gajarAja tApa baMduka vIgere zatrunA kabajAmAM gayuM. te chevaTe nirUpAya thai mevADa rAjyamAM palAyana karI gayA. paNa tethI tene nistAra thayA nahi. vijayI sidhIyAnA jayA-matta saradAra sadAziva ane maLarAva, tenI pavADe paDayA. mevADamAM palAyana karatAM karatAM tyAM Avela ratlAmanA kIllAne sidhiyAe luTI lIdhe ane zaktAvata rajaputane bhIDI nAmanA kIllA tADI pADayA. zaktAvata rajapute khIlakula bhayAkuLa thaI paDayA. zAupAyathI duta marAThA leAkeAnA hAthamAMthI khacI javu. te upAya zodhavA te asamartha thaI paDayA. krame A samAcAra rANAnA kaNa gocara thayA. bhIDI kIlrAnA tyAga karI krurata marAThAo udayapura upara paDayA. te samaye udayapuranI rakSA koNa kare! rANAe AtmarakSAnA upAya zeAdhI kahADayA. siMdhiyAnA pachavADe paDelA kAhalakAranI pAse AvI javAthI teNe bhIDInA tyAga karyAM eTaleke te nagara tenA AkramaNamAM AvI gayuM nahi, potAnI iSTasiddhi nya thai gayelI joI hAlakara puNya tI nAthadvAra pAse AvyeA. peAtAnA parAjyathI te nizcitarUpe ma pIDIta thayeA. heAlakara unmattanA jevA banI gayA, nAthadvAranA pavitra maMdiramAM ubhA rahI bhagna hRdaye hAlakara devavigrahane hajhAre abhizApa ane zrIkRSNanA nAme hajhArI gALA devA lAgyA, chevaTe kuramUrti dhAraNa karI nAthadvAranA purAhita pAsethI ane nagaravAsI e pAMsethI traNa lAkha rUpaiA teNe lIdhA, je tenI pAzavI vRttinI paritRpti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 TADarAjasthAna karI zakayu nahi. te tenAthI atyata pIDita thayu. holakara tene keda karI peAtAnI chAvaNImAM laI gayA. jyAM sudhI tenI pAsethI tene nANAM na maLatAM tyAM sudhI te tenA upara julama karatA hatA. hAlakara hIMdu thai hIMdunA deva upara ane hIMdunA devasthAna upara julama karaze ema nAthadrAnA purohita dAdarajIe pahelAM jANyuM nahi. have hAlakaranA nivAsathI teNe jANyuM je nAthadvAra nirApadasthAna nathI, dAmeAdarajIe nAthadrAranA adhipati, kAtArIAnA saradAra sAthe te viSayanI masalahata karI, masalahata karatAM mAluma paDayu' je udayapura nirApadasthAna che, tyAra pachI dAmeAdarajIe daiva bhAgya saghaLI sAmagrI sAthe devaprattimAne udayapuramAM lAvI mukI kAtArIyA saradAre, gheADA ghaNA sainikAne sAthe laI te mUrti udayapuramAM pahoMcADavA madada karI. potAnA nagaranI sa`mukhe AvatA durdAMta holakaranA keTalAka sainikone tenI gatirokI tItrasvare kahyuM, tamArA gheADA amane ApeA, nahi te ceAgya zAsti pAmaze, te virarajaputa pRthvIrAjanA vaMzadhara hatA te zuM mahArASTIya luTArAthI bhaya pAme kharA? siMhanA uMcA kuLamAM pedA thai zuM zIyALanA page name kharA ? hulakara sainikonA vAkaya sAMbhaLI kAtArIyA saradAranuM zarIra krodhathI saLagI gayuM. teNe te samaye pratijJA karIne marI javu bahetara paNa durAcArI leAkanA hAthamAM ghoDA ApavA bahetara nahi. pAtAnAM gheADA svArA sAthe kAtArIyA saradAra zatru Upara paDayA ane addabhuta raNakSetramAM kozala batAvI maraNa pAmyA, kAtArIyA saradAranA paDavAthI nAthadvAra arakSita avasthAmAMAvI paDayuM hIMdu kulAMgAra hAlakara e arakSita tIrthakSetramAM peTho. devAlayanI khaDakI daI sAmagrI teNe lai lIdhI. devadravya haraNa karanArA holakara, sidhIyAnI vikaTa bhrakuTI bhayathI nistAra pAmyA nahi. nAthadvAranuM sasva apaharaNa karI, te khunerA ane zAhapuramAM jaI nANAne! saMgraha karatA karatA ajameramAM gayA. ajameramAM mahamada khAjA pIranu eka bhajanAvaya hatuM. holakare potAnA leTanA dravyamAMthI keTalAka bhAga te bhujanAlayanA yAcakone ApI dIdhe| ane te nagara cheDI jayapura tarapha cAlyuM. si`pIyAnA senAnie mevADamAM AvI, rANAnuM zANita zASaNa karavA mATe, tenI pAse traNa lAkha rUpIA mAMgavA lAgyA. koSAgAramAM eTalA badhA rUpIA naheAtA ke tethI durAcAranI maneAvAsanAnI tRpti thAya. rUpIA na Ape te rANAnA nistAra nahAtA, chevaTe enazIba rANAe, pAtAnA parivAranI sAmagrI ane aMtaHpuranI rANIonA dAgInA vecI tenA nAMNA karI, te ApI sidhIyAnI manastuti karI. paNa tethI, dAMta mahArASTrIyanI viSadigdha charIthI bacyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANe dvitIya pratApasiMha vI. 33 nahi. siMdhI, traNa lAkha rUpIA pAmI nirasta thaye kharo, paNa mevADanA subedAra yazavaMtarAva bhAue, eka tAlikA taiyAra karI temAM lakhela nANAM saMgraha karavA pitAnA kamAdhyakSa tAnazIyAnA hAthamAM te ApI. tyAra pachI nANAMnA saMgraha mATe moTI dhuma cAlI. rAjyanA saradAra, sAmata, vaNike vIgere duvRtta mahArASTrIya lokonA pracaMDa A ghAte herAna thaI mAMgelA nANuM kahI nAMkhavA lAgyA. je samaye mevADanA benazIba adhivAsIo evI rIte dArUNa pIDAthI pIDAyelA hatA. te samaye, suprasiddha lAkubAe, pitAnA adhipatithI apamAni ta thaI asA manovedanAthI sAluM brA saradAranA nIce Azraya laI, pitAnA jIvananuM visarjana karyuM. tenA mRtyu pachI tarata ja aMbujane bhAI baLarAva, lAkubAnA pade nImAyo. benazIba baLarAve puSkaLa durdazA bhagavI, te durdazAnA samAcAra sAMbhaLI jAlamasiMha atyaMta mahata thaye. baLarAva, tene baMdhu hatuM. Aja te zatrunA kArAgAramAM avirUddha hatA. eTale ke tene mUkta na karI sadAzaya jAlamasiMha zI rIte, nizcita thaI rahe. te teno uddhAra karavA daDha pratijJA vALe thaye. bhIMDI ane lAuvAnA zaktAvata rajaputone sAthe rAkhI, rAjadhAnInI saMmukhe cejA nAmanA giri mArganA mukhe ubhuM rahaye. rANAe te drAhI saradArane saMhAra karyo hata te tenuM maMgaLa thAta. paNa rANAnuM durbhAgya ke te maMgaLavidhAna karI zakyo nahi. rANo, pitAnA daLa sAthe AvI te jAgirimArga rokI ubho rahyo. pAMca divasa sudhI ane daLa vacce yuddha cAlyuM. chaThThA divase rajaputa rAja parAjIta thaye baLarAvane cheDI devA tene pharaja paDI. e yuddhamAM je saMdhi thaye te saMdhinA sAranA anusAre jAlamasiMha. saghaLA jahAjapura pradezane pAmyA. saMvata 1860 ( I. sa. 1804) mAM bhagnahadaya holakare, pitAnuM pUrva baLa vadhArI, pratizodha pipAsA zAMta karavA mATe dakSiNa rAjya choDayuM. je bhIMDI nagaranI saradAre, tenI vAsanA pUrNa karI nahotI te saradAra Aja marAThA saradAra pradIsa reSAnaLathI paDaze. teNe daLa sAthe jaI bhIMDInA kIllo upara humale kaye. kaI tenAM bhayaMkara humalAne aTakAvI zakayuM nahi. killAnA rakSaNanA mATe koI rahyuM nahi. kITTAne samULa dhvaMsa thavAne upakama thaye. te kITTAnA saradAra, rakSaNane bIjo upAya na joI holakarene be lAkha rUpIA ApI tenI sAthe saMdhi ke. bhIMDInA saradAranA hRdayamAM zeNitanuM pAna karI holakaranI tRpti na thata te udayapura tarapha cAlyo. tenA AvavAne vRttAta sAMbhaLI rANAe. saMdhi karavA : saMvata 1852 ( . sa. 1863 )mAM dudhapa. marAThA lAkonA ukathI mevADa bhUminI evI rItanI hAlata thai. 58 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 TADarAjasthAna ajItasiha nAmanA eka zakhsane krUta ravarUpe tenI pAse mekalyA. hAlakara udayapuramAM pesatA hatA eTalAmAM ajItasiha sAthe tene meLApa thayeA. ajItasihe tene rANAnA maneAbhilASa karI sabhaLAvyeA. te upara durAcAra marAThApatie javAba ApyA. ke jyAM sudhI cAlIza lAkha rUpaiA nahi maLe tyAM sudhI udayapura huM che|DuM tema nathI. thoDA samayamAM A samAcAra rANAnA kAne paheAMcyA. rANAnA AMtarika bhaya khamaNA vadhI paDayA. AtmarakSA karavA mATe bIjo upAya na jotAM teNe te rakama ApavAnuM kabula karyuM. kevu... Azca! kevA viSamabhrama! rANA bhAmisaMha eTale badhA mIkaNu ! eTaleA badhA kApurUSa ! gilDATa kuLanA sAmAnya guNA paNa tenAmAM nahAtA ! te vIra kezarI pratApasihunA vazadhara nahAtA! tyAre te jaghanamAnya pavitra gilhoTa kuLamAM kema utpanna thayA. tyAre vira cuDAmaNi pratApasiMhanI gAdIe kema beThA, Aja prajAnuM sarvasva aparata thayuM. rANA Atma rakSaNa mATe vyAkuLa thaI marAThA hRdayanuM palena karavA lAgyuM. je sAmAnya jIvana rakSA mATe teNe asa`khya prajAnu sukha svAsthyadya gumAvyu. te jIvana rakSAnuM pratyeAjana zuM! vipadamAM paDela, lAMcchana pAmela, apamAna pAmela ane pada nIce dalAyela prajAnA rakSaNa mATe je jIvana kAmamAM na AvyuM te jIvananuM phaLazuM? cAlIza lAkha rUpaiA laI sadhi karavA durAcAra marAThAoe vAsanA atAthI, mevADanI AvI duravasthAmAM eTalI badhI nANAMnI rakama apAya tema nahAtu, rANA viSaya ciMtAmAM paDayA. nANAMnI rakama na ApavAthI sarvanAza thAze ema jANI teNe potAnA ane rAjapariharanA alaMkAra vIgere vecyA. tethI karI bAra lAkha rUpaiyA ekaThA thayA. cAlIza lAkha rUpIAnI ogavAi karavAnI hatI nANAM ApavAmAM niSphaLa thayelA rANAne joi mahArASTIya sainikoe lAuvA ane bedanAra janapada upara humalA karyAM. te e janapade teoe kabaje karI lIdhA chevaTe ghaNAM nANAM meLavI te te janapada teoe cheDI dIdhA. tethI paNa durAcAranI dhanatRSA prazamitta thai nahi, chevaTe devagaDhanA kIllAnA kabanne letA sADA cAra lAkha rUpaiA te pAmyA, e rIte kramAJata ATha mAsa rahI, teNe mevADanuM zANita zeASaNa karyuM. tyAra pachI durAcAra hAlakara uttara pradeza tarapha cAlyA. je samaye prakhaLa parAkrama svecchAyI kuranItivALA mahArASTIya lokonI pAzavI svArtha pattA ane adhamanRzaMsattAnA jorathI kamajora rajaputA pIDA pAmatA hatA te samaye zvetadvIpathI baLi! ke brITIzakesarI, bhAratavamAM AvI pahAMcyuM. tenI vikaTa bhRkuTInA darzane kuTIla marAThAnA hradaya kaMpI gayAM, teonu siMhAsana gayuM, bhAratavaSa mAM brITIzasi'hanI kramika gauravAnnati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 raNe dvitIya pratApasiMha vI. joi teo judI judI jAtanI AzaMkAthI Akula thayA. te AzaMkAmAMthI nirbhaya thavA mATe brITIzazAsanavRkSanA mUladezamAM teo kuADAnA ghA karavA lAgyA. ravajAtiyanA svArtharakSaNane mukhya udeza saghaLA marAThAnA hRdayamAM AvI gaye. te udeza sAdhavA teo parasparano vidveSa bhAva bhulI jaIeka abhinna sahA bhUttinA sUtre baMdhAI gayA. have helakara ane siMdhiyA vacce kAMI vivAda rahe, nahi sidhiyAnA krodhAgninA bhaye je holakara bhAratavarSanA nagare nagare bhaTakate hate. Aja lokonA nAsaMkaTa kALe, saghaLA apamAna bhUlI jaI te helakara siMdhiyAne baMdhubhAve bheTa ane aMgrejane bhAratabhUmimAMthI kahADI mukavAne daDhapratijJa thaye. mevADanI luTa karI helakara zApuramAM hatuM eTalAmAM sasainya siMdhIyAnuM pracaMDa senAdaLa mevADanA prAMta deze AvyuM. thoDA samaya paraspara mUlAkAta thaI agreja saMbadhe judI judI jAtanI vAta cAlI. teonI sAme khaDaga levA te bane taiyAra thayA, paNa teo kukSaNe aMgreja kesarInI virUddha utaryA. teone udyama saphaLa thaye nahi. teone brITIza siMhanA caraNa taLe avanata thaI paDavAnI pharaja paDI. brITIzasiMhanA prabaLa parAkramathI dudata marAThA lekone viSadaMta bhAMgI gaye. siMdhiyA ane helakara baLane saMcaya karI, brITIzasiMha virUdhdha utaravA taiyAra thayA, tenA saghaLA IlAje vinaSTa thaI gayA. tepaNa teo eka mUrtinA mATe paNa pratizodha levA nirAzathayA nahi. teonI pratizeSa pipAsA baLavALI thaI. paNa teone eTaluM badhuM sAhasa nahatuM ke jAheramAM teo brITIzasiMha virUdhe pratibaMddhitAmAM utare. I. sa. 1805mAM varSAkALe, bedaranA prazastakSetramAM rahI helakara ane siMdhIyA, pitAnAnuM senAkaTaka sthApI aMgreja virUdhdha yuddha calAvavAne vicAra karavA lAgyA. aMgrejo sAthe kevI rItane vyahAra kare te vicArane pradhAna udeza hate. narmadAnA taTatI rahele sarvottama janapada je puSkaLa upaja ApanAre hate. te janapada marAThAnA hAthamAMthI khasI gaye. je pracaMDa senAnA baLe bhAratavarSamAM teo puSkaLa prabhutA pAmyA hatA, te senA, pagAravinA unmatta ane nirAza thaI gaI. vIraprasU rAjasthAna bhUmi Aja vIra zunya hatI. Aja marAThAnA paga nIce te vidalita. rAjasthAnanA te adhapatanakALamAM brITIzasiMha dhIredhIre te pradezamAM pesI, marAThA pizAcane te dezamAMthI kahADavA lAgyuM. aMgreja ane marAThA vaccenuM bhayaMkara yuddha cheDA reja mATe sthagita thayuM. yuddha pharI thAze evI AzAthI marAThAoe pitAnA parivAra dhana vIgerene mevADanA kIllAomAM rAkhyA, caMdAvata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 TADa rAjasthAna. rajaputanA mukhyapAtra saradArasiMha siMdhIyAnI sabhAmAM rANAnA pratinidhi nImAi raheA. akhajIe, siMdhiyAnA maMtrabhavanamAM pAchu uMccAsana meLavyuM mevADapatie agAu abajInA pratidvi lAlukhAnI madada karI hatI. te amajI bhulI gayA nahatA. rANAnA te vyavahArathI a'khajInA hRdayamAM agni saLagatA hatA. te agni prazamitta thaye nahotA. A kSaNe te pracaMDa vege saLagI uThaye te hRdayAgninI vIkaTa javALAthI atizaya pIDA pAmI te pratizeAdha letrA unmata thaI gayA. pradhAna pradhAna marAThA senApatione mevADa bhUmi vaheMcI ApavA te udyAga karavA lAgyA. paNa tenA te udyoga saphaLa thayeA nahi. tenA te pApamaya vicAre joI zaktAvata saradAra saMgrAmasiMha tenA eka kAryamAM vighna ApavA taiyAra thayA. ane hAlakara sAthe ekaThA thai gayA. te potAnA vicAra pAra pADavA taiyAra thayA. saMgrAmasiMha karatAM vadhAre sattAvALA eka AzAmI akhajInA virUdhdha ubhA thayA. te durAcAra prabhupatnI bAijIkhAI. khAIjIkhAI rajaputa zatru sidhIAne paraNI hatI kharI paNa te rajaputa jAtinA gArava ane samAna jovAmAM aMdha naheAtI. rAjasthAna saghaLA pradezanI te pUjA karatI hatI. te jANatI hatI je mevADa bhUmi hIMduM svAdhInatAnI lIlAbhUmi. prasiddha kRranitijJa gurajIrAva. khAIjIkhAnA pitA thAya. durAcAra pitAnA Arase janma lIdhAthI zuM thAya ! khAijIkhAI strI kuLamAM zIreAmaNI hatI. duvRtta akhajInA durabhIsadhI jANI tene vikLa karavA ceSTA vALI thaI ane saghaLI rajaputa jAtine eka sutre bAMdhI devAne prAyAsa karavA lAgI. je caMdAvata ane zaktAvata parasparanA ghera zatrue. Aja mevADanA sAbhAgye teoe parasparanA vidveSa bhAva cheDI dIdhA, ca'dAvata saradAra saradArasiMha potAnA pratiddhi saMgrAmasiha sAthe ekaThA thaI duSTa abajInA durabhIsadhI vyartha karavA tatpara thayA. cadAvata ane zakatAvata 5cAlI kIsanadAsa sAthe ekaThA maLI holakara pAse gayA. ane gavanA svare bAlyA, mahArASTapati ! Ape mevADa bhUmi vecI devA abajIne kahela che. tenuM te vAkaya sAMbhaLI hAlakara atyaMta vyathita thayA. te samaye saghaLI mevADabhUmie mevADapati rANAnI duravasthA tenA hRdayamAM utArI. teNe vajra gaMbhIra svare kahyuM. nA nA ! te anetevu nathI, huM ApanI pAse zapatha karI kahuM chuM je mevADanI evI durdazA huM thavA daIza nahi. tame saha eka prANa thAo. dIrghakALanI zatrutA bhulI eka bIjAne hRdayamAM dhAraNa karo, ane ekatra kasuMbA pANI pI eka prANanA paricaya Ape. holakaranA vAkayathI saghaLA Azvasta thayA. hAlakara caMdAvata ane zakatAvatane sAthe lai siMdhIyAnI sabhAmAM ANye. te zAMta ane gabhIra bhAve khalyeA, " rANeA kevA uMcA kuLamAM janmyA che te Apa sArI rIte jANA che, ApaNA je prabhu che tene rANA pUjya prabhu che. tyAre tenI '' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasi'ha vI virUdhdhe zatrutA calAvavI temAM ApaNI zelA che kharI ! AvA saMkaTakALamAM tene sarva nAza karavA ApaNe tapAraNu karavuM ThIka gaNAya ! rANAnI jema pUrva purUSanI bhUmi anyAya karI ApaNe lai lIdhI che te tene pAchI ApavI te ThIka ke vaheMcI levI te ThIka ! dhikakAra che ApaNA rAjyane ! ApanI jevI IcchA hoya te pramANe Apa karo, paNa huM te! zapatha karI kahuM chuM je rANAneA pakSa koi dIvasa che!DIza niha. huM hAla meM meLavelo nImavaherA nAmane janapada rANAne pAche ApuM chuM. hAlakaranA tejomaya gaMbhIra vacane sAMbhaLI sidhIyeA supa thai gayo. helakaranAM vAkayeA tenA hRdayamAM taLasparza thayAM. 397 tr A catura holakare pharI tejomaya vANIe kahyuM " vaLI bIjI Apa vIcArI jue A kSaNe rANeA ApaNAM pakSamAMthI nIsarI jAya te ApaNane keTaluM nuksAna thAya tema che. prIraMgI sAthe yuddha thAya te ApaNe ApaNA parivAra vIgerene kayAM rAkhavA ! rANAnI sAthe ApaNe jo eka prANa hazuM tenA killA vIgere sthaLA ApaNA rivAra vIgerenA rakSaNa mATe maLaze. vicArI juo ! tema thavAthI ApaNane vipada gherI zakaze? hAlakaranA tejomaya vAkayathI sidhIyAnA manamAM sArI asara thai. siMdhIyAnA manamAM je agAunu tAphAna uDayu hatuM te prazamitta thayuM. siMdhIyAnuM hRdaya rIte khadalAIgayuM. holakaranA vAkayane teNe pavitra maMtra jevA jANyAM. teNe te pALavAnA vicAra karyAM. rANAnA dUtane chAvaNImAM rahevA teNe goThavaNa karI, hAlakaranI ane siMdhIyAnI chAvaNI vacce daza kezanuM aMtara hatuM, tene paraspara samAlApa karavA hoya teA duSkara naheAtuM. tevAmAM muzaladhAre vRSTi paDI. mArga puSkaLa kAdava vALA thai gayA. varSARtunA te bhayaMkara kALe hAlakara eka dIvasa peAtAnI chAvaNImAM beThA hatA. eTalAmAM cAkIdAre AvI tenA hAthamAM eka saMvAdapatra ApyuM. hAlakare AgrahathI te saMvAdapatra vAMcyuM, vAMcIne te saMvAda patra dUra phreMkI dIdhuM, ane pRthvI tarapha najara rAkhI te pAtAnA hATha karaDavA lAgyA. te samaye tenA netramAMthI agni jharavA lAgyA. kaTalAka vakhta evA bhAvamAM nIkaLyeA. hAlakare potAnA anucarane hukama ApyAje rANAnA dUtane hAla ahi lAva. holakaranA e Akasmika maneAvikAranu kAraNa hatuM. teNe te saMvAdapatranA pAThathI jANyu je rANAnA bhIrUSakasa nAmane dUta marAThA lokeAne mevADamAMthI kaDDADI mukavA TarkamAM rahela brITIza senApati le leka sAthe prapaca kare che. gheADA samaya pachI kIsanadAsa ane mevADanA bIjA keTalAka krUtA heAlakaranA gharakhAramAM AvI paheAMcca rASAnmata holakare te savAdapatra kIsanadAsa upara phUMkayuM te rASakayAyita leArane ka svare elke, " vizvAsaghAtaka mevADI loke zuM A pramANe mArI sAthe cAlaze ! tame sahunI sAthe A pramANe AcaraNa kare che ! vicAra karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 TeDa rAjasthAna jAo ! meM tamArA prabhunA mATe AtmIya janane tyAga karyo, siMdhIyAnA reSa upara najara rAkhI nahi, Aja phiraMgIonI sAthenA zatrutA kALamAM zIrIte hIMdajAti ekatA sUtre baMdhAze. tamAre prabhu, saghaLAne tyAga karI phIraMgInI sAthe salAha karaze. dIllI sIMhAsananI prabhutA huM svIkArIza nahi ema je garva karI le che tenuM pariNAma zuM A AvyuM. rANuM dUte tene belate aTakAvI kahevAnuM zarU karyuM, eTalAmAM halakarane maMtrI bolI uTha, mahArAja ! Ape e mevADI rajaputene vyavahAra najare je! te ApanI sAthe sIMdhIyAne laDAvI siMdhIyA ane helakarane nAza karaze. teone pakSa cheDI gho! siMdhIyAnI sAthe pAchA maLI jAo. purajIrAvane dUra karI de ! ane aMbAjI mevADane subedArakAyama rahe tema kare, nahite huM Apane tyAga karI siMdhIyAne mALavAmAM laI jaIza, eka mAtra bhAu bhAskara vinA saghaLA maMtrInA belavAne maLatA AvyA. halakare tene parAmarSa svIkAryo surajIrAvane vidAyagirI ApI te brITIzavAhInInI sAme thavA uttara tarapha cAlya. kamabhAgyanA kaThera lekhanA anusAra holakaranu sahAya baLa hINuM paDI gayuM, te brITIzasiMhanI saMmukhe thaI zake nahi, brITIzasiMhanA reSAgnimAMthI te vistAra pAme nahi, raNadakSa laI leka tenI vAMse cAlyuM, teNe tene saMdhI sthApavA pharaja pADI, siMdhunadanI eka zAkhA vipAsA nadInA taTe brITIza senApatinI sAthe helakarane saMdhI thaye. helakara mevADa upara atyaMta kuddha thaye khare paNa teNe rANAnuM kaI rItanuM anISTa karyuM nahi paNa mevADane tyAga karavA upara teNe mevADabhUmine Apada vinAnI rAkhavA sidhIyAne bhalAmaNa karI, vaLI teNe kahyuM ke huM rANAnA rAjyane harakata vIne rahevA devAmAM meM pratijJA karI che, je je mArI e pratijJA bhaMga na thAya, siMdhIyAe halakaranuM kahevuM pALyuM paNa halakarane kAla vipadamAM dekhI teNe holakaranA bolavA pramANe pALavAnuM choDI dIdhuM, teNe soLa lAkha rUpiyA mevADamAMthI meLavavA sadAzIvarAvane mevADamAM mokalyo. pizAcane nidIta mArga pakaDI mevADanuM kSatavikSata hRdayanA lehI pIvA duSTa mati sadAzivarAva meTA sainya sAthe mevADamAM AvyuM. I. sa. 1806 mAM juna mAse te senAdaLa mevADanA virUddha utaryuM. be abhIprAya sAdhavA mATe siMdhIyAe pitAnI senA mevADa tarapha mekalI. pahele abhIprAya - seLa lAkha rUpIyA levA, bIje abhIprAya-jayapura rAjanA senAdaLane udayapuramAM kahADI mukavA. rANAnI putrI sAthe jayapura rAjane vivAha saMbaMdha rithara thaye. adaSTanA kaThora anuzAsanathI saubhAgyanI uMcI Toca uparathI dubhAgyanA UMDA kuvAmAM paDI banazIba raNe bhImasiMha sukhe duHkhe samaya kahADate hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 rANe dvitiya pratApasiMha vi. tenA pitRpurUSane mahimA ane gahimA nAza pAmyuM. saubhAgyanuM bhAsvara teja nAza pAmyuM, te paNa te AzAnA mehe bhula pAmI te pUrva gaurava ane mahimAnA mRti cinha hRdayamAM dhAraNa karI saMsArakalezanI ekavAra avahelA karato hato. ekamAtra rAja paNa vidhAtA temAM paNa vAdI ane sAme thaye sadhaLA sukhathI vizruta thaI te samAne saMtuSTa thaI AnaMdadAyini duhitA kRSNakumArInuM mukha je ho, nipura vidhAtAe tema paNa thavA dIdhuM nahi, zAthI ke tenA pitR purUSanA kuLagaurava vRkSanA mULamAM kuThArAghAta thaye, amRtaprasavaNa sukAI gayuM, yaMtraNa upara yaMtraNA, vilabanA upara vilaMbanA, durbhAgya Upara durbhAgya, saravasva hArI gaye, paNa saghaLA sukhe vaMcita tha, paNa rANe bhImasiMha kRSNakumArInuM mukhakamaLa jaI AnaMda pAmate chevaTe kRSNakumArInA nimite tene atyaMta duHkha bhogavavuM paDyuM. ApaNe upara kahI gayA chIe je jayapurarAja sAthe kRSNakumArIne saMbaMdha sthira thatha, zubha saMbaMdha baMdhana karavA mATe jayapurathI senAdaLa udayapuramAM AvyuM te senAdaLamAM traNa hajhAra AzAmI hatA, teo rAjadhAnInI pAse rahI upaDhakana vigere mokalavA lAgyA. rANo te upaDhokana vIgere laI pratyupaDhokana vigere mekalavA lAgyA. paNa mAravADa rAja mAnasiMhe te saMbaMdhamAM ghera pratirodha karyo, jayapura rAja jagatasiMhanA uddeza vyartha karavA mAravADa rAja mAnasiMhe ekadama laNa hajhAra sainike ekalI dIdhA, kRSNakumArIne paraNavAne teno paNa AMtarika abhilASa hate pitAnA pakSanuM samarthana karavA teNe kahI mokalyuM hatuM, je rAjakumArI kRSNakumArIno vivAha saMbaMdha mAravADanA mRta rAjA sAthe thayuM hatuM, te have jIvita rAjA sAthe te kema na thAya. teNe zaNane vaLI kahI mokalAvyuM je kRSNakumArIne saMbaMdha mAravADanA rAjasiMhAsana sAthe thayuM hatuM. te siMhAsane je kaI beThuM hoya tenA mATe vicAra kare niSpojana ! te siMhAsana agAu jevuM hatuM tevuM hAla paNa che. tyAre have kRSNakumArIne saMbaMdha te siMhAsana sAthe kema na thAya! chevaTe teNe bhaya dekhADI kahevarAvI kahyuM ke "je rANe mAre abhIlASa puraNa na karI aMbaranA jatasiMhane kRSNakumArIne paraNAvI deze te huM te vivAha puro thavA daIza nahi. mArAmAM jeTalI sattA che teTalI sattAthI te kAryamAM viddha lAvIza. ema kahevAya che je mAnasiMhanA saradAree te bada salAha tene ApI, e samaye caMdAvata rajapute rANunA priyapAtra hatA; rANe jatasiMhanA karamAM pitAnI duhItAne na Ape tema teo ceSTA karatA hatA. strI ratna *helananA aleka sAmAnya sAthe tenA svAmIne ane prati * helInA viSaya laI grIsIya mahAkavI homaranI ilIyaDa graMthanI racanA thaI, grIsIya purAtatva mate helenA yuMpITaranA rase ane smArTa lIdhI lIDAnA garbhe pedA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. dvione ana takALanA mATe dhvaMsa karyo surasu darI kRSNakumArInA lalita lAvaNye paNa tema tenA pitA ane praNayAthI nA atyaMta kALanA mATe dhvaMsa karI chevaTe te akhaLA rAjakumArIno paNa dhvaMsa thayeA. tenA rUpa lAvaNyetenA sarva nAza kaye . kRSNakumArIneA pANIgrahaNecchu thai mAravADa rAja mAnasiMha senA sAthe jayapurarAja jagtasihanI virUdhdha utaye. temAMthI eka bhayakara anatha pedA thayeA. kRracarita marAThAoe pratiddhinA pakSa pakaDayeA. teoe te anarthAnaLa hajhAra gaNA vadhAre saLagAvyeA. sidhIyAe agAu jayapurarAja pAse arthA nukulya mAgyu hatuM paNa jasi Mhe tenI mAgaNI svIkArI nahi, tethI sikhIye tenI pratikuLa utaryA. aMbararAja jagtasiha kRSNakumArIne na pAme tema te ceDA karatA hatA. teNe te mATe mevADapati mAnasiMhanI sahAyatA karI. mAnasiMhanI sahAyatA karI teNe rANAne kahevarAvI mAkalyu je teNe jaladIthI mevADa thakI jayapuramAM sainikA mAkalI devA. 400 tene vizvAsa hatA je rANA tenA anurodha agrAhya karaze nahi. paNa te vizvAsa miccha thaI paDayA. rANAe tenu kahevuM agrAhya gaNyu. tyArapachI siMdhIyA rANA upara atyata keAdhAviSTa thaye, tenu yukta zAsana karavA mATe teNe potAnuM gAla'dAja sainya mevADa virUdhdhe calAvyuM. tenI gatine rodha karavA, rANeA, jagasiMhanu sainya lai ArAva lInA mArgamAM peThe. te sthaLe mane daLa vacce thADA rAja yuddha cAlyuM. chevaTe durbhAgya bhImasi'hu parAjaya pAmyA. peAtAnI rakSA mATe te lazkarasAthe, zaheramAM nAzI Ajye. vijayI sidhIyA tenI vAMse paDayA. te ATha hajAra nikAne lai udayapuranI upatyakA bhUmi sudhI AnyA. rAjyadhAnIthI theADeka dUra chAvaNI nAMkhI te raheyeA. rANeA bhImasiMha viSama vipamAM paDayA. zIrIte vapamAMthI nIkaLI javAya te mATe vicAra karavA sArU teNe sAmaMta saradArAne khelAvyA. judI judI jAtanA tarka vitarka thayA. pachI evuM nizcita thayuM je jayapurarAja jagatasiMhanI sAthe kRSNakumArIne na para thaI. keTara ane peAlAla nAmanA be bhAi hatA. ethAnIya mahAvIra thIsIyasa, henane tenA cAvana kALamAM harI gayA. paNa tenA bhAI polAkSa ane kesTare tene udghAra karyo. helananA aleAka sAmAnya lAvaNyanuM vivaraNa grIsa dezamAM cAre tarapha prasiddha thayuM. te dezanA saghaLA rAjAe tenA pANIgrahaNecchu hoi tenI mAgaNI mATe tenA pitAne ghera AvyA. chevaTe menIlAsa nAmanA rAjA sAthe tenA vivAha thayA. vivAha pachI thoDA dIvase helenanuM TrAyanA prasiddha rAjaputra pArIse haraNa karyuM. ema kahevAya che je helana svecchA purvaka tenI sAthe gaI hatI. e banAvathI Trojana yuddha saLagI uyu. yuddhanA aMte helenA tenA purva svAmI menIlAJa pAse gai, helenanA vRttAMta lai je ilIyaDa graMtha racyA che tenI sAthe kavi gurU vAlmIkanI rAmA yaNanuM sA sAdasya jevAmAM Ave che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 w rANe dvitIya pratApasiMha vI. NAvavI te yuktiyukta che. tyArapachI teNe jayapuranA senAdaLane vidAyagIrI apI. siMdhIyAnI duraMta artha lisAnI paritRpti karavA mATe te chevaTe saMmata thaze. sidhI eka mAsa udayapura pAse rahaye. te samaye rANu sAthe tenI darabAramAM mulAkAta thaI. jayapura rAje, je strIne meLavavA hRdaye, hajAro AzA pioSI rAkhI hatI, te AzAo zuM saphala thaI? te AzAlatA saphala thatI hatI, tevAmAM rANAe te unma lita karI. te zuM purarAjane sAmAnya paritApane viSaya kahevAya! jema rANAnAM AcaraNa te jote gaye, tema tema tethI tenuM hRdaya tapta thavA lAgyuM, kame e pratizodha pipAsA eTalI badhI jorAvara thaI gaI ke tenuM zAMtividhAna karyA vinA tene cAlyuM. nahi. chevaTe eka vizALa senAdaLa laI mevADanI virUdhe utaravA te pratijJAvALA thaye mAravADarAja mAnasiMha, pitAnA pratidraDhInA samaroganA vRttAMta sAMbhaLyA. ne jayapura rAjyanI virUdhdha meTA daLa sAthe utaryo. tenA rAjyamAM ghera viplava hevAthI tenI abhiSTasiddhi pAra paDI nahi. rAjyasiMhAsananA nimitte te viplava pedA thaye. te vivAdanuM nivAraNa thayuM nahi. temAM ghaNuM nANune kSaya thayuM. temAM puSkaLa lehIne pAta thaye.dhapura zatrukuLanA hAthamAM paDayuM. zatruoe tenI dravya sAmagrI luMTI lIdhI. zatruonA daLamAM paraspara vidveSa hevAthI tethI vadhAre, tenuM nukasAna thayuM nahi. mahArAja jagatasiMha, prANaye yuddha sthaLathI palAyana karI gaye. tenAM saghaLAM ADaMbara niSphaLa gayAM, potAnI vipadA zaMkA jANI teNe codhapura vagerene luTane sAmAna potAnA zaheramAM ekalA. ghaTanA cakanA ghera Avartana vaDe jagatasiMhanA saghaLA upAye naSTa thaI gayAM. tenI AzAo vyartha gaIje vizALa senAdaLa laI mevADa bhUmi upara teNe humalo karyo hato, te senAdaLa tuTI gayuM. te mahA kaSTa palAcana karI potAnA nagaramAM AvI zake. tenI durdazAnI sImA rahI nahi kukSaNe te kRSNakumArInA praNayArthI thaye, kukSaNe teNe mAnasiMha upara humale karyo. te pitAnA nagaramAM gaye. paNa tyAM te sukhI thayo nahi. devanI vicitra gati, bhAgyataraMganuM AzcaryakAraka parivartana, je mAnasiMhane. pitAnA sAmaMta saradAree cheI dIdhuM hatuM, ane jethI je nAza thavAnI avasthAmAM AvI gayuM hatuM. Aja te mAnasiMha saghaLI vipade tarI gaye. Aja te mAnasiMha udvega vinA rAjakAryanI padhyAcana karatuM hatuM. tenuM bhayaMkara zatru daLa parAhata thayuM. tenuM prathuSTa gaurava pharIthI udaya pAmyuM. e saghaLA viSayamAM teNe dudhaI AmIrakhAM paThANanI madada meLavI hatI. bhAratavarSamAM jeTalA pAkhaM musalamAno pedA thayA che, jeonI pApa nAmAvaLI, atIta sAkSI itihAsanAM pavitra patre kalaMkIta kare che. 51 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADha rAjasthAna AmIrakhAM te musamAna mAMhelA eka-AmIrakhAM, pahelAM mAnasihanA bhISaNa zatru hatA. je apanRpati, tenI pratidvaMdvItAmAM utayeA hateA. tenA pakSamAM AmIrakhAM hatA.paNa pApI AmIrakhAMe alipsAnI vazavartI thaI.te apanRpatine pakSa choDayA. teNe mAnisaMhano pakSa pakaDaceA. durgaMta AmIrakhAM evA dRzasa hatA je tenA sa'mA nakAraka apanRpatine sa nAza karavAne taiyAra thaye.. apanRpati paNa tenA anuca rAnA sahAra karavA tatpara thayA, pAkhaDI AmIrakhAMe tenI mulAkAta cAhI, ema masjIdamAM apanRpatinI mulAkAta thaI. tyAM anne vacce dostInI sthApanA thai. teNe tene pakSa pakaDavA sa'matI ApI, tenAM saghaLAM kAye kapaTatAthI pUrNa hatAM. te apanRpatinA jANavAmAM AvyuM. nahiM. AmIrakhAnI dostI meLavI te atyaMta Anadita thayA. tenA kapaTa zabdane teNe IzvarAnugraha gaNyA. teNe potAnI chAva NImAM nRtyagIta karavAne hukama ApyA. thoDA samayamAM tarkanA kokila kaMThanA jevA madhura avAjo nIkaLyA. saghaLA leAkeA nRtyagIta AtmAda pramAdamAM nimagna thayA. eTa lAmAM dhrutta AmIrakhAM daLa sAthe tenA upara AvI. paDayA chAvaNInAM doraDAM teNe teADI nAMkhyAM. ane teo saghaLAne taqhuemAM goLI mahArathI mArI nAMkhyAM. 402 e rIte rAjasthAnanI raMgabhUmi upara eka vIyeAgAMta nATakano eka abhinaya thayA. rajaputa jAtinA eka jadhanya, nAzakara cakrAMtano aMta ANye. paNa tyAra pachI eka bhaya kara kAya nI ghaTanA thai. te sAMbhaLavAthI pAkha`DInu hRdaya paNa phATIjAya. rAjyakumArI kRSNakumArIe, peAtAnA jIvananuM visarjana karyuM. mAravADa ane akhara vacce bhayaMkara yuddha baMdha paDayuM kharU paNa kRSNakumArInA nimitte tenA vacce vidveSabhAva dArUNa rIte pedA thayeA. kRSNakumArIne paraNavAnI AzA, mAravADarAje ane akhararAje cheDI nahi. eTaleke tethI banne vacce dArUNa kalahAnaLa jANye. te kalahA naLa gheADAmAM elavAya tema nahotA. te kalahAnaLa elavavAmAM te sukumArI khALikAnA pavitra hRdayanA rUdhirano khapa paDayo. je narapizAca AmIrakhAMthI, apanRpatinA sarva nAza thayA. te napizAca AmIrakhAM khALA kRSNakumArInAM jIvAMtaka thayA. svargIya sarala pavitra rAjabALAnA jIvana pradIpa, tenI parocanAthI elavAi gayA, enasIkha rANA bhImasiMha tenA hAthamAM putalAM jevA hatA. bhImasiMhamAM potAnuM sAmartha na hatuM. zIzAdIyakuLamAM te avIra purUSa pedA thayA, teNe potAnI putrI kRSNakumArInA prANa levAnI sa'mati ApI. teNe poteja mevADanu sukha duHkha na joi sukumAra rAjakumArInA jIvanane nAza karavA tajavIja karI, te zizeAdIthakuLanA ayogya putra. khApArAeLanA aceAgya vaMzadhara ! rajaputa kuLanA ayeAgya rAjA vAMcanAra jo te surasuMdarI kRSNakumArInA mATe be cAra AMsu pADavA IcchatA hotA, ane tenI enazIy mAnA hRdayavidAraka radana sAthe haiyu meLavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raNe dvitIya pratApasiMha vI. 403 revAne icchatA hete cAle ! ekavAra hAsyamaya te udayapuranA upayaMkA pradezamAM jaIe cAle! ekavAra udayapuravAsIo sAthe hadaya taMtrI meLavI rAjakumArInA mATe piTa bharI reIe, khubasurata kRSNakumArIe, potAnA ummaranA soLamAM varSamAM pagaluM mukyuM hatuM. vinanA sahacara saghaLA sadaryathI tenI kAyA virAi hatI, te pitRvaze jevI uMcA kulamAM pedA thaI hatI, tevI mAtRaMze paNa tevA UMca kuLamAM pedA thaI hatI. je prAcIna sAra rAjAoe aNahIlavADa pATaNamAM lAMbo samaya rAjya karyuM. te rAjAonA kaLamAM kRSNakumArInI mA pedA thaI. kRSNakumArI rUDA guNe vibhUSIta hatI. te mATe tene rAjasthAnamAM " kamalinI " nAme kahetA hatA paNa bhAratavarSanuM durbhAgya. je te A leka sAmAnya lAvaNyavALI rAjakumArInuM ghaNuM varSa sudhI darzana karI zakayuM nahi. saidaya vikAzanA prAraMbha kALamAM te anAghAta vimalavikaya nalinI vRtadhRta thaI akALe anaMta kAlanA mATe dhvasasalimAM DubI gaI. kRSNakumArI jevI savagasuMdara ane abhAgaNI bAlikA jagatamAM mAtra be cAra pedA thaI haze. uMcA kuLamAM pedA thaI asahanIya duHkha bhogavI, mAtRbhUminA pado maraNane AliMgana karanArI kRSNakumArI jevI becAra strIo A vizvamAM pedA thaI haze. kRSNakumArInuM amUlya jIvana vRthA naSTa pAmyuM. TemIya sI abhANuM varajInIyAe ja nirabala pitAnA pitAnI tIkSaNa dhAravALI charI. nIce pitAnI kemaLa chAtI pAtharI ane grIsIya, suMdarI erIjInIyAe, na cUpa kArTe pitAnuM amUlya jIvana cheDI dIdhuM. kRSNakumArInA jIvana visarjananuM vRttAMta vAMcavAthI zekane vega thAya tevuM che. je divase, te sarala svabhAva vALI bALAe, javalaMta dAkhale rAkhI A jagatamAMthI vidAyagIrI lIdhI te divasathI mevADane dArUNa adhaHpAta thaye. zeNita pipAsu pAkhaMDa AmIrakhAMe, pAzavI vizvAsaghAtakatAnI, sahAya * zrImatI varachanIyA, ramanA vikhyAta mahAratha lusIyasa vAhajInIyasanI putrI. ema kahevAya che je epIpasa kaleDIyasa nAmanA purUSe, tene tenA mAbApa pAsethI harI laI javA ceSTA karI. lusIyase, nIrUpAya thaI potAnI prANasama duhitAne pharAma kSetramAM mArI nAMkhI. I. sa. pu. 448mAM e ghaTanA banI che. - ekIjInIyA, suprasiddha grIsIya mahAvIra egAme matananI duhitA elisa nAmanA dvIpamAM grIsanA yuddhanA vahANanI gatiprati rUddha thaI DIyAnA devInI prasannatA meLavavA gAme manane potAnI duhitAne balidAnamAM ApI. paNa grIsIya purANanA pAThathI jANavAmAM Ave che je devIDIyAnAe, eDIjInIyAne baLI svarUpe grahaNa na karatAM, tenuM apaharaNa karyuM ane DarIsa nagaramAM potAnA maMdire tene yoginI karI rAkhI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 TeDa rAjasthAna, banazIba apanRpatine sarva nAza karyo. tyAra pachI te udayapuramAM Avyo. dure je paizAcika kArya karyuM. tethI tenA nAma upara apaneya kALA DAgha beThe. bhArata varSamAM saghaLA sthaLe te nRzaMsa ane vizvAsaghAtaka kahevAya. tenuM nAma sAMbhaLI leke ghaNaane vidhezathI pite karNa upara hAtha muke che. caMdAvata rajaputa pramukha ajItasiMhe tene AdarathI grahaNa karyo, ajItasiMha svabhAve zAMta ane ziSTa hate. tenI bahAranI jhAkajhamAka nahotI, te saMmAnane Adara karate nahi. paNa te ucca pada gauravanI AkAMkSA karatA hatA. tenA hRdayamAM dhamanurAga prabaLa hate. dharma bhAva dAdayamAM prabaLa havAthI mANasa, hisA, svArthaparatA durAkAMkSAthI mANasa dUra rahe che khare paNa ajItasiMha tema nahote, tenA dadayamAM durAkAMkSA krame krame vadhatI hatI. te pracaMDa durAkAMkSAnI paritRpti sAdhavA. ajItasiMhe saghaLA sasArane nAza karavAnuM dhAryuM ajItasiMhe duvRta AramakhAMnI salAhathI kRSNakumArIne meLavavA vicAra karyo. durAcArapAThAne spaSTa rIte kahyuM "rAjakumArI kAMte mAnasiMhane paraNe kAMte pitAne jIvana utsaga karI, rajavADAmAM zAMti sthApana kare," e zivAya bIje mArga te leze te mahA saMkA AvI paDaze, rANA bhImasiMhe te saghaLI hakIkata sAMbhaLI tenuM hRdaya vyAkuLa thayu. jIvana svarUpiNI duhitAnA mATe ciMtAthI adhira thaye, ke upAya levAthI saghaLI bAjuthI rakSA thAya. ema vicAra karavAthI gabharAye, teNe vicAryuM je durAcAra AmIrakhAMnA kahevA pramANe na karavAthI, udayapurane sarva nAza thAze. svargIya sukumAra apatya sneha tenA hRdayamAM thaze re amRta dhArA siMcavA lAgyo, rANanuM hRdaya paizAcika mUti dhAraNa karavA lAgyuM. te dIvAnA jevo banI gaye, kame sukumAra apatya snehamAM jalAMjali ApI pASANuthI hRdaya bAMdhI. chevaTe teNe hukama karyo. je "rAjakumArIne mArI nAMkhavI" rAjakumArIne mArI nAkhavI, rAjasthAnanI rAjanAdinI kRSNakamArIne mevADa bhUminA mATe balidAna ApavI. paNa te baline utsarga keNa kare ? jagatamAM e pAkhaDI keNa che. mAnava kuLamAMe keNa rAkSasa che je pASANe hRdaya bAMdhI svahaste te sukumArInuM kamaLapama kemaLa hRdaya tIkSaNa charIthI vIMdhI nAMkhe e vAtane nizcaya karavA, rANAe, potAnA janAnakhAnAmAM saradAra sAmaMte ekaThA kayA judA judA tarka vitarka pachI sthira thayu je te paizAcika kArya karavA mATe purUSane nImAM joIe. je purUSa thakI te kAma asAdhya hoya te tenA mATe strIne nImavI. prAccadezIya rAjAonA aMtaHpura te eka svataMtra rAjya kahIe te cAle. zAthI ke tenI sAthe bahirjagatane kaI rItane nisbata hete nathI. Aja mevADanA janAnakhAnAmAM rAjakumArI kRSNakumArInA mRtyu mATe moTA vicAra thAtA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 rANe dvitIya pratApasiMha vI. purUSadvArAe kAma karAvavuM e pahelAM nizcita thayuM. zizadIyakuLamAM pidA thayela mahArAja delatasiMha aMtaHpuramAM AvyuM, te rANAne parama AtmIya, saghaLA sAmaMtoe ekamata thai, te kAma karavA tene pasaMda karyo. teNe potAnA kAmane prastAva sAMbhaLe. te bhaya ghaNA ane vismaya sAthe citkAra karI bolI uThe "je rasanA thakI evuM vAkya nIkaLyuM. te rasanAnehajhAre dhikakAra! mahArAja ! mArA evA vAkayathI mArI rAjabhaktine hAsa thatuM nathI. paNa evA paizAcika kArya karavAthI je rAjabhakti kahevAtI hoya che tyAre te rAjabhakti rasAtaLe jAo, mahArAja devatasihe churI levA asaMmati batAvI, tyArabAda juvAnadAsa upara te ghAtakI kAmakaravAne bhAra saMpA. juvAnadAsa, bhImasiMhanA svargIya pitAthI eka upapatnInA peTe pedA thayela hatuM. vezyAgathI pedA thayela hoI tenuM hRdaya kaThaNa hatuM, teNe te kaThera prastAva sAMbhaLe. jethI tenuM paththara jevuM kaThaNa hRdaya gaLI gayuM nahi. teNe te kAma pAra pADavA kabula karyuM. paNa jyAre rAjakumArInuM sauMdarya tenA nayana mAge paDayuM. tyAre juvAnadAsanuM hadaya kaMpyuM, tenA hAthamAMthI tIkSaNa charI pI gaI, zekathI duHkhathI AtmadrohItAthI pIDIta thaI, te dInabhAve te gharamAMthI nIsarI gaye. kame te saghaLI vAta janAnakhAnAmAM prasarI gaI kame te vRtAMta rAjamahISInA kAne paDaze, rAjamahISI zekathI kAtara thaI belI hAya ! zuM thayuM ! ema belI te machita thaI sahacarIonI suzraSAthI tenI mUcha gaI kharI, paNa te zekathI gAMva thaI uThI jamIna uparathI uThI, hA ! kRSNa ! hA! kRSNa! vIgere citkAra karI, pitAnI prANu naMdInAne chAtIe saMtADavA te ceSTA karavA lAgI, ane nRzaMsaMghAtukane hajAgALe devA lAgI, keTalIka Ara ghAtukane gALa devA lAgI. keTalIkavAra ghAtukanA caraNamAM paDavA lAgI, keTalIkavAra kRSNAne laI nAsI javA lAgI. teNe ghAtukanI pAse pitAnI putrInI prANubhikSA karI. te putrIne laIne kayAM nAzI jAya. kayAM jaI Azraya le. zA upAye kRSNakumArInA prANanuM rakSaNa thAya. mahArAjA bhImasiMhe kRSNakumArIne jIva levA hukama karyo. tyAre rAjamahISa zIrIte tene bacAvI zake. jIvananA jIvana svarUpa putrInA prANa rakSaNa mATe rAjamISIhIe ghaNI ceSTAo karI pitAnA saghaLA loko mAthuM kuTI revA lAgyA. paNa koI rIte sthira thayuM nahi, Aja vidhAtAnA kaThera lekhanA anusAre kRSNakumArInA AyuSyane kALa saMpUrNa thaye. Aja koI tenI rakSA karI zakayuM nahi. te svargIyajIvane harI levA charI samatha thaI nahi chevaTe garata vAparavAnI AvazyakatA AvI paDI, eka strIe garala taiyAra karI. rANAnA nAme kRSNakumArInA mahAtmA roDa sAhebe kahela che je "meM delatasiMhane sArI rIte ja che. te eka ane sata svabAvavAnI AzAmaha te.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 TATa rAjasthAna. , hAthamAM ApyuM. sukumArI kRSNakumArIe te viSapAna lIdhuM. tenA mAthAne eka keza paNa kapita thayA nahi, teNe eka paNa dI nizvAsa mukaye! nahi. izvaranI pAse pitAnA dIrghajIvananI ane zrIvRddhinIkAmanA karI avikRta hRdaye, te pAtra mAMhelu viSa te pI gai. tenI mA, kharekharI dIvAnI thaI, rANAne hajhAro gALo devA lAgI. ane moTA zAka duHkhamAM vAraMvAra mUti thavA lAgI paNa kRSNakumArInA nayanamAM azrunu eka paNa biMdu jovAmAM AvyuM nahi. teNe vastAcaLe, peAtAnI jananInAM AMsuM lehyAM ane kahyuM 'mA ' tuM zAmATe rUe che. hu' mAnava jIvananI yaMtraNAmAMthI chuTu chuM tyAre tuM zA mATe zeka kare che . huM maravAthI bhaya rAkhatI nathI, zAmATe bhaya rAkhuM?huM zuM tArA gabhe janmI nathI! tyAre huM mRtyuno bhaya kemarApu! mA ! jyAre huM rajaputanA kuLamAM strI thai pedA thaI tyAre huM nizcaya jANuM chuM je eka dina apaghAta mRtyuthImaravuM cheja. eka divasa A jIvanane utsarga karavo paDaze. huM Aja dina sudhI kheMcI, tenA mATe pitAne dhanyavAda ApeA. jIvanAzaka halAhaLa paNa Aja kRSNakumArInA prANa levA sama thayuM nahi. ghaNAM viSapAna karyA paNa tenA jIvananI hAnina thai krIthI viSanuM eka pAtra taiyAra karyuM. kRSNakumArIte paNa pI gai. paNa tethI kAMi phaLadaya thayA nahi. krI viSapAtra taiyAra thayuM. sukumArI kRSNakumArIe te paNa pIdhuM. tenA hAtha hAlyA nahi. tenI AMkhamAM azrunuM biMdu paNa jevAmAM Avyu' nahiM trIjIvAranA udyama viphaLa thai gayelA joi saghaLA camatkRta thayA. chevaTa aphINa ane kusumarasa ekaThA karI eka jAtanuM garala taiyAra karyuM. kRSNakumArI e jANyu je A chevaTane samaya che. A samaye, tenuM jIvana, dehamAMthI cAlyu jAze. A samaye have tene A dunIyAnA tyAga karavA paDaze. IzvaranI pAse mRtyunI kAmanA karatI kRSNakumArIe viSapAtra pIdhuM. suvarNanI pratimAnuM visarjana thayuM. benazIkha bhImisa'hanA nATya bhUmimAM gabhIra yavanikA paDI, kRSNakumArI nidrita thaI. te mahAnidrA have pachI bhAMgI nahi. kRSNakumArI have pachI jAgInahi kRSNakumArI have pachI uThI nahi, pAkhaDanA nArakIca durAcAravaDe uddhRsamaya caiAvananA prAraMbhamAMja kRSNakumArI A pApa saMsArano tyAga karI cAlI gaI. kRSNakumArInI abhAgaNI mA. potAnI duhitAnA zAke utama thai A jagjhamAMthI vidAya thaI gai. je divase kRSNakumArI A jagatamAMthI cAlI gai tedivase ja tenI mAe sa`sAra sukhamAM jalAMjali ApI, saghaLI jAtanAM sukha cheADIdIdhAM. chevaTa khAvuM pIvuM cheADI daI potAnA eraDAmAM te besI rahI, ema thavAthI gheADA rAjamAM tenA prANavAyu nIkaLI gayA. ema kahevAya che je durAcAra ajItasiMhuM A ananu mUla, te pApibve, AmIrakhAMne, evA kharAba prastAva mukavA praNAdita kaye.AmIrakhAMnuM hRdaya, pASaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANe dvitIya pratApasiMha vI. 407 jevuM kaThaNa. paNa jyAre kRSNakumArInA behAlanA kharAba teNe sAMbhaLyA tyAre achatasiMhane teNe hajhAre gALo ApI. teNe ajItasiMhane kahyuM. vizvAsaghAtaka A zuM rajaputanuM yoga kArya ! jA! tuM mArA saMmukhathI. tArU mukha batAvamAM ajItasiMhane pitAnA pratidvI pAsethI paNa kaThora tiraskAra sahevo paDaze. te pratidraDhI zaktAvata saradAra saMgrAmasiMha hate.saMgrAmasiMha jevA zurasta tevo tejasvI ane nyAyapara hate. satyamAge vicaraNa karatAM teNe pitAnA rAjAnI bragaTI sAmuM paNa joyuM nahotuM. pracaMDa zatrunA zeta talavAra tarapha teNe joyuM nahi. kRSNakumArInA mRtyu pachI cAra divase te rAjadhAnImAM AvyuM. te tIvravege rANAnI pAse AvyuM. teNe rANAne atIva kaThora svare kahyuM. adhama purUSa! zizadIyakuLanA pavitra mAthA upara dhuLa nAMkhI. zizadIya kuLane zeNIta khaDaga dUSita karyo. sarala kRSNakumArInA saMhArathI Aja zizadIya kuLa ghera pApathI lipta thayuM, te pApathakI te kuLa have nAza pAmaze. have kaI tenI rakSA karI zakaze nahi. Aja mevADanA ItivRtamAM viravara bApArAoLanA pavitra kuLamAM je gaMbhIra kalaMka kALimAM akita thaI te koI have sudhArI zakaze nahi. have koI zizadIya rajaputa mAthuM uThAvI zakaze nahi. hAya! vidhAtAe kSatriya kuLane nAza karavA,pratijJA karI. Aja tene kaThora vidhAnanA anusAre kSatriyane adhaH pAta adUravartI bAppArAoLane vaMza vilepa pAme. tejasvI saMgrAmasiMhanA kaThera vacanathI rAjasabhA kaMpita thaI lajajAe, bhaye, ane viSAde bhImasIMhe pitAnA hAtha thI pitAnuM mukha DhAMkI dInabhAve revAnuM zarU karyuM. tyArapachI te pAkhaDa ajItasiha tarapha mukha pheravI bolyo " are zizadIya kuLanA kalaMka? are!rajaputazeNitanA agya ! jema amane kalaMkakAlikAmAMthI duSita karyo tema tArA mAthe dhuLanA DhagalA paDe, jema tAre nisaMtAna maravuM paDe tema he, A sarvanAzakara kSiprahastana kenA sArU? pAThAne zuM rAjadhAnI daLI nAMkhI, pAThAne aMtaHpuranI pavitratA naSTa karavA zuM ceSTA karI, tArAmAMthI bApadAdAnuM zairyanuM lehI cAlyuM gayuM. vizvAghAtaka achatasIMha tejasvI saMgrAmasIMhanA kaThera tiraskArano utaraApI zakaze nahi. saMgrAmasiMhanA maraNa upara ghaNA varSo vItyAM, paNa teNe mevADanI avasthAnAM je bhaviSya vacana kahyAM. te yathArtha phaLavAna thayAM. rANAnA putrakanyAnAM paMcAvana satAna thayAM. temAMthI eka mAtra kRSNakumArIne sahodara bhAI tenA bhaviSya vacanasaphaLa karavA A jagatamAM rahyo. e sivAya kRSNakumArInI be bene jIvita hatI. temAMthI ekane vivAha yazalamIranA rAjakumAra sAthe ane bIjIne vivAha bIkAneranA rAjakumAra sAthe hate.rANAnA te saMtAnamAMthI jIvatAM bAkI rahele putrayuvAnasiMha hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 ToDa rAjasthAna. te yuvAnasiMhaja* rANA bhImasiMhanuM vRddhAvasthAnuM avalaMbana te yuvAnasiMhaja rANa bhImasiMhanuM nayananuM ti hatuM. te yuvAnasiMhaja rANAnA baLelA hRdayanuM zItaLa kuMja hatuM. te yuvAnasiMhanuM mukha joI rANe saghaLAM duHkha visarI gaye. teNe manamAM sthira karyuM hatuM, je te putravAna hoI giheTakuLanuM nAma rAkhaze, paNa durbhAgyavaze. yuvAnasiMha niHsaMtAna avasthAmAM rahyo. svadezanI dArUNa duravasthA joI kevaLa marmapIta thai vira saMgrAmasiMhe, kApurUSa ajItasiMhane je abhizApa ApyA hatA. te saMpUrNa phaLavALA nIvaDayA. te zocanIya durghaTatA ghaTI, tenA pachI be mAse tenI prANa pratimA vanitA ane be putrI maraNa pAmI. tenA saMsArika sukhanAM baMdhana chedAI gayAM, hRdayane amRta prazna vaNa sukAI gaye. pAzavI vRttine kItadAsa ajItasiMha Aja saMsAra tyAgI ane rAhata thaye. Aja vRddhAvasthAnI hadamAM pagaluM mukavAthI teNe karelA pApanuM prAyazcita karavAno vicAra karyo. je kuTIlakaTAkSamAM kAyama kapaTatA rahetI hatI te kaTAkSa Aja kapaTa vinAnAM ane saraLa thayAM. je pApa rasanA upara kAyama paraniMdAnAM vA hatAM. te rasanA Aja rAmanA guNagAne rata thaI. vaLI je haste kevaLa pApanA kAma karavAmAM sahAya karI te hasta Aja pavitra harinAmanI mALA pheravate jovAmAM AvyuM paNa tenuM hRdaya Aja paNa pavitra thayuM nahi. tenA hRdayamAMthI apavitra bhAva gaye nahete, te pitAnA pA5 chevA maMdire maMdire bhaTakate hate. daridra lokone annavastra paisA vagere Apate hatA. paNa te pAzavI durAkAMkSA tenA hRdayamAMthI dura thaI nahi. je saghaLAM pApAcaraNathI akAraNe kRSNakumArInAM prANa gayA te saghaLAM tenA pApA caraNathI tenuM bagaDeluM hRdaya gaMgAnAM pavitra pANIthI paNa pavitra thAya tema nahotuM. uparanI ghaTanA ghaTayA pachI ajItasiMhanA parama baMdhu AmIrakhAMe, bhArata varSanI rAjanya samiti sAthe ekatA ane mitratA bAMdhI. jeNe bhayaMkara pApa karI pitAnA hAtha kalaMkita karyo. te AzAmInAhAtha puNyadAna kayathI pavitra thAya nahI. AmIrakhAe dasyatA ane pAradravyaLuMThananA sahAye pAzavI svArtha paratAnuM sAdhana karyuM hatuM. tethI tenuM nAma lekamAM ghaNApAtra ane niMdAbhAjana thayuM. vaLI kRSNakumArInA akALa mRtyuthI te mATe vizvAsaghAtaka kahevAya, hAya ! A jagat vizvAsaghAtakatAnI ane svArtha paratAnI sAdhana bhUmi che, nahite pApAcArInI unnati kema thAya, mahAtmA ToDa sAhebe kahela che. je " yuvAnasiMha, vicikA rogAkrAMta hoI mRtakalpa thaI gayo hato.A viSaya eke udayapuramAM sahunI pahelAM tene te roga thayo. je samaye rAjakumArane te roganI pIDAne prAdurbhAva thaye hatuM. te samaye huM tenI zavyA pAse beThe hate. thoDA samaya pachI teNe AnaMdakA nayane mArI sAme joyuM, tenuM katajJatAnuM kaTAkSa huM bhulyo nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasi'hu thI 409 AmIrakhAM svabhAvathI kRra hatA. te svArtha para ane visvAsaghAtaka hatA. paNa brITIza gavameTa svArtha sAdhanamAM tatpara thai jo tene prayAjana na dekhAData teAmIrakhAM te rItanI vizvAsaghAkatA karata ke nahi temAM saMdeha che. AmIrakhAMe holakaranA videzIca sAmatAmAM pezI vizeSa sa'pati ane pratiSThA meLavI paNa brITIza gavarameTe " suhRdayabheda nItinuM avalaMbana karI, tenI pAse prastAva karyo je jo te mahArASTrIya rAjA sAthe saghaLe saMbadha cheDI de, ane peAtAnA sainikone nirastra rAkhe te tene puSkaLa sapati ane kSamatA maLe, aneka ciMtA karI holakara te prastAvamAM samata thayA. ane bhAratavarSAnA te samayanA zAsana kA lA` hesTInsa pAsethI potAnA prabhunA rAjyanA trIne bhAga pAmyA. tyAre AmIrakhAM zIrejha, Taka, rAmapura vIgere, janapadanu Adhipatya pAmyA. brITIzasi'hanA Azraya taLe navAba AmIrakhAM, eka sAmata rAjA rUpe rAjya karavA lAgyA. paDANa rAjya AmIrakhAne mahArASTIya mitratAnA adhanamAMthI cheDI brITIzasi Mhe rajaputa sthAnamAM potAnuM zItaLa jaLa si McavAnuM zarU karyuM. TukAmAM tethI karI bhArata varSanA maMgaLanA sUtrapAta thayeA. "" kapaTInA kApaDayathI ane julamIenA atyAcArathI, naMdanakAnana sarakhI mevADa bhUmi zeAcanIya avasthAne pAmI, paNa evI zeAcanIca avasthAthI tenI niSkRti thaI nahi. atyAcAra upara atyAcAra heAvAthI mevADanA sarvAge je kSatavikSata thayA tenA upara paNa tene e traNa kaThera AghAta sahana karavA paDayA. te AghAte mevADanuM asthipaMjara curNa thai gayuM. hAsyamaya mevADabhUmi zAkA dIpaka masANa jevI thai gaI. chevaTe rANA sAthe brITIzasi Mhane saMdhi thavAthI tenI nidArUNa duravasthA nAza pAmI. I. sa. 1806 mAM aMgreja dUta mevADa pradezamAM peThA, jema jema te agrasara thatA gayA tema tema mevADanI duravasthA nayanagocara thavA lAgI. je mevADa eka samaye rAjasthAnanuM naMdanakAna hatuM. jenA kSetramAM kAcu sAnu pAkatu. Aja te mevADanI cAre taraphe bhagna snUpA ane bhagnA vizeSa jovAmAM AvatAM hatAM abajIe mevADanuM sarvasva lai lIdhuM. paNa chevaTe tene te saghaLu pAchuM ApI devAnI pharaja paDI. tenI nRzaMsattAthI ane svArtha ghaTanAthI mevADanI puSkaLa kSati thaI tenuM upayukta phaLa tene maLyuM, je sidhIA thakI tenA sAbhAgyane mAtra rizrRta thayA, te sidhIAne kevaLa amAnya gaNI teNe gvAlIyaramAM petAnI svAmInatA sthApI, tethI karI siMdhIone vidveSabhAva tenA upara uthalI paDayA. amaane zAsti ApavA mATe sidhIye sucega zvetA hatA, eka divase eka para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 TaDa rAjasthAna, sAmAnya taMbumAM tene be jaDI dIdhI, balatI mazAlathI tenA hAtha paganA AMgaLA teNe bALI dIdhAM. ane tenA saghaLAM dhana ratna teNe kheMcI lIdhAM. pitAnI rUbarU pitAnI saMpati harANI jeI aMbachanI dhIraja rahI nahi. saMmukhe eka vilAyatI charI hatI, benazIba aMbai te charI khAI AtmaghAtI thavA ceSTA karavA lAgyA paNa tema karavAmAM te sattAvALo thaye nahi. agreja dUta sAthe AvelA zalya cikitsaka pAse AvI tenuM charInuM kSata sIvI lIdhuM. tyAra pachI aMbajIe pacAsa lAkha rUpiyA ApI siMdhIyAnI karUNA meLavI. pharIthI ekavAra mevADa bhUmi tenA hAthamAM pANI paNa tene upabhoga lAMbA samaya te karI zakya nahi. te tyAra pachI theDA varSe A lekamAMthI vidAya thaye. rANAnA maMtrI satIdAse sItera hajhAra rUpIAApI yazavaMtarAvabhAu pAsethI kamalamIrane kIle meLa. te saghaLAM nANAM kamalamIranA janapadamAMthI te meLavI zake. I. sa. 1809 mAM durAcAra mIrakhAM pitAnI senA sAthe rAjadhAnImAM AvI paDayo. teNe, rANu pAsethI agIyAra lAkha rUpIA mAMgI tene bhaya batAvI kahyuM je te tenI mAgaNI pramANe rUpIyA nahi Ape te te bhagavAna ekaliMgadevanuM maMdira te nAMkhaze. mevADanI AvI durdazAmAM rANe ATalI badhI moTI rakama ApI zakaze nahi. na Ape te vistAra nahote. topaNa te aneka kaSTa nava lAkha rUpIyA ekaThA karI ApavA te svIkRta thaye. paNa nava lAkha rUpiyA te ekaThA karI zake nahi. tyArapachI durAcArapAThANa udayapurane girimArga bhedI baLa pUrvaka Ave, tenI pracaMDa gati kaI rokI zakayuM nahi. dudharSa pAThANa nagaramAM pesI raha. rANe tenuM damana karI zakyo nahi. rANune sArI rIte apamAnita karI pAThANa puravAsIo upara atyAcAra karavA lAgyA. teoe ghaNuM lokenAM sarvasva harI lIdhAM. teoe maTI havelIo jamInadasta karI durAcAra pAThANune pizAcika atyAcAra pratidina eTale badhe vadhI paDe. ke koI paNa puravAsI strIputrane laI sukhe vAsa karavA pAmyuM nahi. teonA atyAcAranA bhaye koI paNa mahIlA gharanI bahAra nIkaLatI nahi, koi AzAmI sArA kapaDAM paherI tenA samakSa thaI jaI zako nahi, eTale julama gujAratAM chatAM mevADane chuTake thaye naDa, mevADabhUmine teoe tyAga karyo nahi. senAnI mevADabhUmi Aja masANa jevI thaI gaI. nagara vAsIo ananAbhAve maraNa pAmavA lAgyAM. rajaputanuM jAtIya jIvana nAza pAmyuM, saMvat 1867 ( I. sa. 1811) mAM kRrabApu saMdhI, subedArane IlkAba dhAraNa karI daLa sAthe udayapuranI upatyakAmAM AvI paDe, vaLI pAkhaMDI AmIrakhAna pitAnuM sainya laI rAjadhAnInA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rANA dvitIya pratApasiha vI 411 bIjA paDakhe pesI. puravAsIo upara atyAcAra karI mevADanI bhUmimAM pizAcanI jema bhaTakavA lAgyA, samayesamaye luTela drAnA mATe banne daLa vacce kalaha cAlato hatA. e rIte banne daLa vacce laDAI thavAthI mevADabhUmi zmazAna jevI thaipaDI, durAcAra paThANa ane marAThAnA atyAcAra ghaNA hAi mevADabhUminuM rakSaNa karavA rANA asama thayA. rANAe te rakatapipAsu ane saradArane potAnI bhUmi vaheMcI ApavA sakalpa karyo. e viSaya sthira karavA dhaLamugarA nAmanA sthaLe sabhA maLI rANAnA pratinidhi svarUpa keTalAka AzAmIe tyAM hAjara rahyA. thoDA samayamAM sabhAnA udeza vyakta ane sAdhita thayA. ane pizAcAnA manAbhilASa pUrNa thayA, mevADanA kSativakSata gAtra upara dArUNa kSata paDayAM, mevADane Aja masANa samajI pizAca ane pretane AnaMda hatA, mevADanA adhivAsIe Aja maDadA jevA, teone bhAna naheAtu, tene sAna nahetu', mevADa Aja jIva vinAnu thayu, padAghAta upara padAghAta paDavAthI Aja mevADa sa'jJAvinAnuM thayu. mevADa bhUmi tarapha vidhAtA vimukha thaye, nahiMte svarNa pratimA rAjakumArI kRSNu kumArI akALe mRtyunA bhAgamAM kema paDe ? i Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 TeDa rAjasthAna saptadaza adhyAya. luTavAnI prathAnuM damana, rajaputa rAjAo sAthe aMgrejanuM maitrI badhana, mevADamAM aMgreja dUtane niga, udayapuramAM tenuM AvavuM, aMgreja dUta tarapha rANunI abhyarthanA, rANAnA caritanuM varNana, pitAnA dezanI AbAdI mATe rANAnI lejanA, nirvAsita lekene pAchA belAvavAnI goThavaNa, vaNika lekanuM AmaMtraNa, bhIlavADA sthApanA saradAra vargane ekatra samAveza, satvapatranuM dRDhIkaraNa, bhumisaMpatinuM punarrahaNa, ArjAnA saradAra lenA keTalAMka vivaraNa, bedanora bhaidezara ane Amaita, mevADanI bhumi bhega prathA, palIvidhAna vApenA vabhumIyA, bhumisaMvAdhikAramAM purANa vacana, paTele paTelanI, utpati ane paTelanI avasthA, bhumisvanuM niyama nirdhAraNa, sAdhAraNa phaLA phaLa. ga hoTa kuLanA bhAgya cakranA prabhUta parivartana sAthe mahArAja kanaka senanA vaMzadharane ItihAsa, prIstiya dvitIya zatAbdIthI mAM, khrIstiye ogaNIzamI zatAbdI sudhIne yathArtha varNita thaye, ghaNuM karI te behajhAra varSamAM sUryavaMzIya mahArAja kanakasene pelAvaMza tarUnI utpati paripuSTi ane tene adhaHpAta kahevAya. pArada, bhIla, tarakI, tAtAra vagere bhinna bhinna jAtio, bhinna bhinna samaye mevADanI chAtI upara AvI. te moTA vaMzatarUne utpAdita karavA ceSTA karI tenuM varNana paNa ApaNe ApI gayA. keTalAka videzIya mudra lokoe te vaMzatarUnI zAkhA prazAkhA bhAMgI nAkhavA prayAsa karyo, tenI hakIkata paNa ApI. mahArAjA zilAdityanA vaMzadharane vilakSaNa AtmatyAga, alokika parAkrama ane vismayakara svadezAnurAganI sAme teone prayAsa saphaLa thaye nahi. chevaTe, zatruonA uparA uparanA pracaMDa prapIDa nathI ane bhayAvaha saMgharSathI vIra prasU mevADa bhUmi anAtha nivIra ane nisahAya { thaI gaI, svajAti dehI mahArAThAoe, mevADanA e kSata vikSata aMga upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuTavAnI prathAnuM damana 413 bhISaNa AghAta lagAvyA. jethI mevADanI durdazAne pAra rahyA nahi. teonA pizAcika atyAcAre rAjasthAnanAM kSetre ujaDa thaI gayAM. tenuM varNana ApaNe pUvadhyAyamAM kahI gayA, luMTanA sasAdanamAM ane bhayAvaha loka saMhAranA hRdaya vidAraka citre ApaNe agAu aMkita karI gayA, have pharIthI tenuM aMkana prajana vinAnuM che. eTalAmAM maMgalamaya vidhAtAe, rajaputanA dagha ane kSata aMga upara zAMti jala chAMTI, maravA pAmela rajaputa samitine bacAvI dIdhI, paThANa ane marAThAoe bhArata saMtAnanA lehI pIvA dasyusamiti ubhI rahI, bhAratavarSanA utata hRdayamAM zAMtivAli sAMcavAnuM manamAM lAvI sadAzaya aMgrejoe sahunI pahelAM te dasyusamitine saMhAra karavA TharAva karyo. I. sa. 1817 nA varSamAM akaTobara mAsanA bhAratavarSanA zAsana kartA leDa hekTIsanI vicakSa tAthI te dazyasamitine prayAsa vyartha gaye. teonuM dala ane baLa cAre tarapha chinna bhinna thayuM. te divasathI bhAratavAsIo, atyAcArI lokonA julamatha mukta thayA. aMgreja zAsana katanA kaThera udhame bhAratavarSanA zAMtivighAtaka pAkhaMDI dazyane viSadata bhAMgI gaye, durAcArIo cAre dizAmAM palAyana karI gayA, have pachI teo ekaThA na thAya tema bhAratavarSanA rAjanyavargane karavAnuM hatuM. rajaputene ekatAnA sutrathI bAMdhI devA, aMgreja zAsanakartAe rajaputanI eka samiti bolAvI. mAtra jayapuranA rAjA zIvAya saghaLA rajaputa rAjAe aMgrejanA prastAvamAM saMmata thayA. te prastAvanI sAdhanA mATe dillInuM sthaLa mukarara thayuM. thoDA samayamAM bhAratavarSanA rajaputa rAjAonA pratinidhI dillImAM ekaThA thayA. keTalAka aThavADiyA pachI saghaLI rajaputa samitinuM bhAgyasUtra brITananA sAthe saMbaddha thayuM. te sadhIpatramAM evuM sthira thayuM je rajapute potapotAnA ka iSTa InDiyA kaMpanI sAthe rANuM bhImasiMhane je sadhIpatra saMbaddha thayo tenA pratyeka muvane avikala anuvAda nIce pramANe che1 A be rAjakuLa madhye vaMza paraMparAnukrame kAyamanuM baMdhutva, samavedana ane ekatAnA sutrane saMbaMdha thAze. eka rAjAno mitra ke zatru bIjA rAjAno mitra ke zatru gaNAze. 2 udayapuranA rAjAne vipadamAMthI kahADavA brITIza gavarameMTasArI rIte pravRtta raheze. 3 udayapurane mahArANa sadA sarvadA brITIza gavarameMTanI adhIna sogitAmAM kAma karaze ane brITIza gavarameMTanI prabhutA svIkAraze, bIjA koI rAjA ane rAjakuLanI sAthe tene saMbaMdha raheze nahI. 4 brITIza gavarameMTane jAhera karyA vinA udayapurano rANo koI rAjA sAthe vA koI rAjakuLa sAthe kAMI paNa jAtanA saMbaMdha rAtre baMdhAze nahi, 5 udayapurane rANo koInA upara koI jAtano atyAcAra karI zakaze nahi, vaLI daivavaze koinI sAthe tene vivAda thAya te brITIza gavarameMTanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 TADa rAjasthAna, aMdaranI svataMtratA bhagave, aMgreja loke teone teonA zatrunA AkramaNathI bacAve je saghaLA dezIya rAjAo, atyAcArI dasyunA hAthamAMthI bacavA aMgreja sAthe saMdhisUtra saMbaddha thayA te saghaLAmAMthI eka mAtra udayapurane rANo saMdhibaMdhananuM jevuM prayojana anabhavate hate. tevuM koI rAjA anabhavate nahote. I. sa. 1818 nA jAnyuArI mAsanI 16 mI tArIkhe rANAe te saMdhipatramAM sahI karI. phebruArI mAsamAM rANAnI sabhAmAM eka dUta AvyuM, te aMgreja dUtathI ja mevADanuM maMgaLa thayuM. brITIza ejaMTanuM pratyuda damana karavA mATe rANAe eka rajaputadUtane mokalyA. prasiddha nAthadvAramAM senA niveza karI. aMgreje te samaye tyAM rahyA. rajaputa dUta potAnA daLa sAthe tyAM AvI pahoMce. teNe ejaMTanI mulAkAta lIdhI, saMdhisUtra vArtAlApa karyA pachI udayapuramAM ejaMTanA AvAgamana mATe goThavaNa karavA lAgyA. A avasare kamalamIra kIllo aMgrejanA hAthamAM pAye. rANune pahelo putra yuvAnasiMha ane saMkhya sAmaMtasenAnI sainika vagerene lai ejaMTanI sAme gaye. udayapurathI eka keza dvara tAlakA vanamAM eka moTesabhA maMDapa banAvyuM hatuM. yuvAnasiMhe tyAM sudhI jaI ejaMTanuM sAmaiyuM karyuM. rajaputene ziSTAcAra ane manamohana caherA joIejaMTa sAheba atyaMta khuza banI gayo. hAthe te vivAdanI mimAMsA thAya. udayapuranA dhakRtaprAdezika vibhAgamAMthI je rAjasva pedA thAya tene eka caturthI pAMca varSa sudhI rANo brITIza gavarameMTane kara svarUpamAM Ape, tyArapachI ATha tRtIyAMza ( arthAta cha AnA) rANe kAyamanA mATe te brITIza gavarameMTane Ape. 7 A kSaNe rANo visApana kare che je, je je AsAmIoe udayapuranI zAsAnAdhIna jamIna hatagata karI che, te rANAnA spaSTa pramANunA bhAve brITIza gavarameMTa te tene apAvI zakaze, brITIza gavarameMTanA Anukulya mahArANA je je janapada meLave te te janapadanI pedAzamAMthI rANe eka ATha tRtIyAMza brITIza gavarameMTane Ape. 8 brITIza gavarameMTanA prayojanAnusAre udayapuramAM rAjakIya senA rAkhavI. udayapurane mahArANo pitAnA rAjyamAM eka strI adhipati kahevAze. tenA rAjyamAM brITIza prabhutA raheze nahi. A saMdhisUtranA anusAre eka saMdhipatra dillI nagaramAM saMbaMdha thayuM, ane mIstara cAlasa thIophIlasa meDakAra ane ThAkora ajItasiMha bahAdure te saMdhIpatramAM sahI karI. jemAM mahera thaI AjathI eka mAsanA aMdara te sAdhapatra mahArANA bhImasIMha ane mahAnubhAva mahAmAnya gavaranara janaralathI svIkRta ane anumodita thAze. sa. 1818nA jAnyuArI mAsanI teramI tArIkhe dillI nagarImAM e saMdhipatra vidhibaddha thaye. sI. TI, meDakAra (mahAsaMka) ThAkora ajItasiMha(maherAMka) - I. sa. 1806 nA me mAsamAM mahAnubhAva TeDa sAhebe ekavAra bhIlavADAnA pradezanA aMdara praveza karyo hato. te samaye te zahera AbAda hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 luMTavAnI prathAnuM damana udayapuramAM praveza karavAne brITIza ejaMTane samaya pAse AvyuM. te yuvAnasiMhanI sAthe udayapuramAM tAraNa dvArathI peThe. puravAsIo rastAnA be paDakhe ubhA rahI. jaya jaya aMgrejane jaya ema bolavA lAgyA. stutipAThaka vigere cAraNa loko chaMdathI stotraracanA karI ullAsa sAthe, ejaMTa sAhebane prazaMsAvAda kahevA lAgyA. AnaMda kolAhale nagaramAM utsava vartI rahayo. mahelamAM praveza karatAM prathamavAre ejaMTa sAhebe jeyuM je keTalAka saidhavI cekIdAre te dvAranA rakSaNa karanArA che te cekIdArethI abhyathita thaI te sabhA sthaLamAM AvyuM. baMdIjanoe AgamanI gIta gAyuM. rANe siMhAsana uparathI utarI mukhe keTalAMka pagalAM sAme AvyuM, sAmaMta sadaradAra sabhAsade ubhA thayA. rAjasiMhAsananA saMmukhe eka siMhAsana ejaMTa sAhebane besavA mATe bIchAvyuM hatuM. mevADanA saradAro sahu sahunA niyama pramANe rANAnI jamaNa ane dAbI bAjue beThA. teonI nIce rAjakumAra yuvAnasiMha ane amarasiMha beThA. rANAnA dIvAna maMtrI vIgere rANAnI vAMse beThA. rANAe atIva saraLa bhASAmAM potAne managata bhAva vyakta karI kRtajJatAnA pUrNa hRdaye kahyuM. "brITIza gavarameMTe amAre AvA meTA saMkaTamAMthI uddhAra karyo che. tethI tene paropakAra ame bhulIe tema nathI. A yaMtraNAmaya duHkhamAM Aja have amo sukhe suIzuM." egya samaye sabhAbhaMga thaye. rANA bhImasiMha, eka susajajItarAthI eka - gheDo, eka motIne hAra. zAla vIgerenI bheTa ejaMTane ApI. brITIza ejaMTa tenuM abhivAdana karI, pitAnA nivAse gaye, tyArapachI thoDA samaya upara rANAe pitAnA bIjA putrane keTalAka saradAra sAthe brITIza ejaMTanI mulAkAte meka. ejaMTa sAheba keTalAka dUra jaI rANAnA putranI sAme gaye. tene AnaMdanI hada rahI nahi. aDadhI kalAka sudhI bane AsAmIo, vArtAlApamAM guMthAyA rahyA chIzaTI ejaTe rANAnA putra vagerene yegya bheTa ApI. rANAnuM carita, tenA uMcA padane yaMgya nahatuM. rAjya zAsanapagI. rUDA guNothI te vibhUSita hato khare, paNa tenA mAnasika daibalyathI te guNe tene kAMI kAmanA nahetA, vRthA cAkacikaya, ane jhAka jhamaka, sAmAnya Ameda ane aniyaMtrita udAratAe tenA hRdayane kabaje karI lIdhuM hatuM. jyAre e saghaLI pravRtti jorAvara thaI uThI, tyAre rAjya kAryanI samAcanAmAM tenI vRtti rahI nahi, rANAnA citanI sthiratA nahotI te janmathI ja azAMtinA kaTakamaya mArgamAM ucherAye hate. eTale ke zAMti tene abhilAzita hatI. temAM vicitratA zuM! tenA jevo maMtraNA kuzaLa rAjA, rAjasthAnamAM te samaye koI nahotuM, paNa duHkhane ane paritApane viSaya ke te AtmasiddhAMtanuM anusaraNa karato nahi, tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna, maMtraNAgAramAM ekaja draDha pratijJa ane pAradarzIya purUSa hatuM, je purUSanuM nAma kIsanadAsa, kIsanadAsa, lAMbA vakta sudhI rANAnA dama pade hate. tenA udyoga ane adhyavasAyathI mevADavAsI ane mAravADavAsIne atyaMta upakAra thayo, mevADa vAsIoe, te maMtrInI sevAne badale ThIka Ape nahi. mevADa rAjyanA saMskAra sAdhanamAM pravRtta thaI brITIza ejaTe sarvanI pahelAM mevADanA vaiplevika saradAra ane sAmata rANAnI vasthatA svIkAre evI janA karavAnuM zarU karyuM, te nizcaya jANatA hatA je evA lokene dabAvI dIdhA vinA mevADanuM maMgaLa nathI. evA lokonuM damana karI, teono nigraha kare. te kAma sukara nahotuM, ejeTanI sUcanA pramANe te saghaLA sAmata rANAnI sabhAmAM AvyA, keI paNa saradAra, rAja sabhAmAM AvavAne parogamukha nahote, rAjasthAnanA saghaLA rajaputa rAjAone TeDa sAhebe ekatA sUtre bAMdhI dIdhA. mevADamAM bhIlavADA nAmanuM eka vANijya nagara hatuM, ApaNe upara kahI gayA ke te bhIlavADAne dudharSa marAThAoe utsAhita karyuM te nagara araNya jevuM thaI gayuM, jyAM jana samAgama thatuM nahi. Aja te nagaramAM dUra dezathI vepArane mAla AvavA lAgyo, je sthaLe mAnavano samAgama nahato, te sthaLe Aja dura dezAvaranA vepArIonA mAlanI bharatIthI AvavA javA muzkela thaI paDayuM hatuM, bhIlavADAnA adhivAsIo, zAMti sukhane bhegA karI zrIvaddhinA uMcA pagathIye caDha beThA kharA paNa A jagatamAM niravAchina sukhabhaga keInA bhAgyamAM hoto nathI. te nagarane vAsIone videzIya vaNiko sAthe zera kalaha thayuM. te paraspara eka bIjAnI unnatinA mArgamAM kAMTAo nAMkhavA lAgyA, e vyavasAyavALI azAMtine dUra karavA rANAe saMpUrNa ceSTA karI, paNa te niSphaLa nIvaDI. vyavasAyathI pedA thayela kalaha kAMI maMda thayo ke, dharmane kalaha teonA vacce cAlyuM. bhIlavADAnA rahevAsIomAM vaiSNava ane jaina evA be matAvalaMbI mANasonA pakSa hatA. te banne pakSamAM viSAgni e saLagI uThe ke tene elavI devA teone dharmAdhikaraNanI madada levI paDI, tethI karI ane pakSavALAne saMpUrNa kSati thaI. I. sa. 182panA varSamAM rajaputasthAnanI musApharImAM mahAtmA TeDa sAheba bhIlavADAnI AbAdI joI atyaMta AnaMdIta thaye. te samayamAM mevADanA vyavasAyI lokonI avasthAnuM varNana ApaNe karI gayA. kRSaka ane vaNika lekanI avasthA bAbe jANavAnuM AvazyaktA bhareluM che. ToDa sAhebanI nIgAhabAnI nIce te lokone teonA dhaMdhAmAM utsAha ApavA rANA vagere ceSTA karavA lAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuTavAnI prathAnuM damana 417 tenA upara paDatA karamAM kamIpaNuM karavAthI teo atyaMta AlpAdita thayA. e moTA kArya mATe je je ejanA levANI te te janAnuM varNana A sthaLe prajana vinAnuM che. kamekame saghaLAM saMskAra sAdhita thavA lAgyA. nivasita mevADavAsInuM punArAdvAna, vaiztavika saradAranuM damana ane vyavasAya vANijyanuM zrIvana-e saghaLAM kAye mahAtmA ToDa sAhebanA prayatnathI sArI rIte saMpanna thaI gayAM. vidrohI saradAre, mevADanI keTalIka bhUmi saMpatti pacAvI paDayA hatA, tene uddhAra kare bahu muzkelI bhareluM hatuM, zAthI ke te pacAvI paDanAra AzAmIo sAthe moTA vivAdanI saMbhAvanA hatI. teo sAmAnya kahevAthI te bhUmi saMpatti Ape tevA nahotA. keTalAka te cAra peDhI sudhIne kabaje bhagavaTe batAve tevA hatA, keTalAka te yuddha karavA taiyAra thAya tevA hatA. eTale ke te kArya duHsAdhya hatuM. e viSaya laI aneka divasa tarkavitarka thavA lAgyA. paNa jaladIthI phaLadaya thaye nahi, rANAe saghaLAM saradArane bolAvI AzvAsanA madhura vAye, teonA hRdaya narama karyo, paNa teo, pitAnI bhUmi saMpatti choDI devA, IrachAvALA nahatA. mevADanA upara karelA saMskAranA sAdhana mATe lAMbA samayathI je kaSTakara tarka vitarka thAtuM hatuM tethI karI aneka rajaputonAM viracaritra unmaSita thayAM nIce lakhelI be ghaTanAthI te bAbatamAM vAMcanArane khAtrI thAze. mevADamAM Aja nAme eka kIle che. te kIe, rANunI khAsa jamInamAM gaNAtuM hatuM. paNa purAvatagetrIya rajaputa saradAre te hastagata karI lIdhuM. tyAra pachI paMdara varSe zaktAvata rajaputoe te kIle te rajaputanA hAthamAMthI chInavI lIdhe, rANAne daza hajAra rUpIA ApI teoe rANAne mAlIkI haka te kallAne kharIda karyo, bharapati zaktAvita saradAranA madhyama phatehasiMhanA kabajAmAM te kIle have, AjanA killAne uddhAra kare te AvazyaktA bhareluM hatuM. rANAe te viSayanI hakIkata phatehasiMhane kahevarAvI. te uparathI zaktAvata saradAra duHkha ane abhimAnathI abhitRpta thaI , "Aja amArA hRdayanuM zoNita svarUpa che, ame hadayanA zoNitanA badalAmAM AjAne pAmyA chIe, Aja Ajane pAchuM ApIe te amAruM saMmAna nAza pAme tevuM che. e ghaTanAnI hakIkata saghaLA zaktAvata rajaputanA kAne pahoMcI. rANe viSama saMkaTamAM paDa, zatAvata rajapute mevADanuM eka pradhAna baLa, A kSaNe je te vidrohI thaI jaze te mevADa bhUmi ekaSa rasAvALa jAze. chevaTe phatehasiMhe, Aja jAne kIe rANA bhImasiMhane ApI dIdhuM. me mAsanI cothI tArIkhe je saMdhipatra vidhibaddha thaye, tenA sasAdhana mArgamAM je je saradAroe pratirodha karyo. teo saghaLAnA madhya pradara ane Arma 53 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 TeDa rAjasthAna. tanA saradAra bhayaMkara hatA, ane rajapute ucI padavInA saradAra, bane pUrva purUe hadayanAM zoNita ApI mevADanA rakSaNa karyA hatA. paNa te bane saradAra pitAnA pUrva purUSanAM pagalAM anusaryo nahi. jema karI teoe pitAnA ujajavaLa kulane kalaMka lagADayuM. temAMthI pahelA saradAranuM nAma jayasiMha, te atyaMta baLavAna ane sAhasika hatA. rANA kuMbhanI dharmapatni mIrAMbAI sAthe jayasiMhanA pitRpurUSa mAravADanI bhUmi cheDI mevADamAM AvyA hatA, te rajaputa rAThoDa kuLanA hatA. je jayamallanA alaikika vIratve AjapaNa mevADabhUmi magarUra che, je jayamallanA zAryathI vihita thaI parama zatru akabare pitAnAnagaranAraNadvAre jyabhaTTanI pratimUrti besArelI che, te vIraze jayamalla te meratA kuLamAM pedA thayela hatuM, je varavara jayamallanA vaMzadhare pitAnA pUrvajanA mAna maryAdA rAkhatA AvyA che. te vIravAra jayamallanA vaMzadhara jayasiMhe potAnI pUrvajanI mAna maryAdA oI dIdhI, rANAe jAyuM hatuM. je rAThoDa saradAra jayasiMha tene padAnata thAze. paNa te vAta tenI brAMtivALI nIvaDe. jayasiMha sAthe jevuM rANuM AcaraNa karatA hatA. tethI jayasiMhane mAluma paDayuM che tenI mAna maryAdA jAze eTale tene have viSAdane pAra rahaye nahi, teNe abhitRpta hRdaye rANAne prArthanA karI "Apa anumati kare, huM mArI bhUmiti cheDI, mevADa bhUmi che cAlyo jAuM." maraNatIta kALathI jagata mAnya gihoTa kuLane niyama pracalita che, je kaI paNa saradAra vyaktigata svArthanA sAdhana mATe koI divasa rANAnI pAse, prArthanA karI zake nahi, zAthI ke tema thavAthI rAjyasammAnane vyatikrama bane, saradAre mItArAe rANAne, potAnI prArthanA pahoMcADatA hatA. jayasiMha mevADanA maMtrIone dhikakArate hate. tenA manamAM dhAraNA hatI je maMtrIo loka pAsethI lAMca laI teone koddhAra kare che, rANAnI maMtrI sabhAmAM jayasiMhanA ghaNA zatruo hatA, te utkRSTa bedAra janapadane kata hatA ane vidhAtA hatA, je traNaso sAhanagara ane gAmaDAM te janapadanAM tAbAmAM hatAM, te saghaLA tenA hAthamAM apita hatAM, sAmaMta prathAnA anusAre teNe te nagare ane gAmaDAM pitAnA tAbAnA saradArene vibhAga karI ApyAM. je saghaLA saradArene ataLazI ane gAmaDA ApyA hatAM, te trIjI zreNInA rajaputa hatA. mevADamAM teo " goLa" nAme prasiddha hatA, je samaye mevADamAM vetana bhAgI sainika rAkhavAnI prathA cAlatI nahotI, te kALe teonA vIratvanA sArA dAkhalA jovAmAM Ave che, te samaye goLa nAmanA sAmate mevADanA mAna maryAdAnA rakSaNa mATe laDAImAM utaratA hatA. mahAtmA Tela sAhebe te zuSka jayasiMhanI saMmukhe AvI kahyuM. saradAra cuDAmaNi tame viravara jayamallane kulamAM pedA thayA che. ekavAra te yamallanA vIratva ane Atma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnu' damana 419 tsanA kAmA nei vicAra!! je jayamallu akabaranI sAme thai mevADanA uddhAra karI rUDA dAkhalA mukI gayA che. paNa Apa zuM kare che. vIravara jayamA~nA Apa upayukta vazadhara che, paNa ApamAM tevuM vIratva ane AtmAtsarga kayAM. e saghaLAM vAkayeA. rAThoDa saradAranA kamAM beThAM, tenuM kaThora hRdaya gaLI gayu, nayanaprAMtathI AMsu pADavA lAgyA. teNe potAnAM hAthamAM rahela dAna patra eNjaTanA hAthamAM ApyuM, rANAne teNe gabhIra vAkaye kahyu', je vAkayathI rANA, sa'prIta thayA tenA upara yathAzcita saMmAna teNe dekhADayuM teNe tene edanAramAM mekalye. hamIra caMdAvata getramAM pedA thayela hatA, te mevADanI bIjI zreNIne saradAra hatA. je saradArasiMhai enazIkha maMtrI sAmaMtanI hatyA karI. hamIra te saradArasiMhanA putra, hamIra, pitAnI saghaLI sapatti pAmyA. vaLI pitAnA auddhatya ane kaThAratAnA vArasA paNa teNe meLaLyeA. hamIra vaiplevika daLane adhinAnAyaka hatA, saghaLA rAjasthAnanA lAka tene dArAma kahI khelAvatA hatA, peAtAnA padanA anusAre magara joke te trIza hajAra rUuAnA viSayanA bhAga karatA hatA. tApaNu tenA koSamAM eka keADI paNa rahetI naheAtI, hamIra svabhAvathI kapaTI ane catura, te kapaTa rAja bhakti matAvI rAjAnuM maneArajana karatA hateA. evI bhaktithI te sarvaMdA rAjasabhAmAM virAjatA hatA. te lAvA saradAranA parama mitra hate. matrIe rANAnA Adeza lAvA saradArane kahI saMbhaLAvye je " jyAM sudhI Apa zIrAdha kIllo ane laI lIdhelI bIjI bhUmi sapati pratyapaNu nahi karo tyAM sudhI rAjasabhAmAM tame Avaze nahi " e Adeza sAMbhaLI duvrata hamIranuM zarIra saLagI uThayuM. te sAthe peAtAnI mucha maraDatA maraDatA khelyA. " tamArA pUrva purUSa sAmajInI dazA tame sabhAre, " tejasvI hamIranI pracaMDa prakRti nidina vadhAre teja thatI gai, te krame krame duya thaI paDayeA. agaro ke tenA duSa bhAvane koi anukaraNa karI zakayuM nahi. paNa aneka loko tenA te bhAvanI prazaMsA karatA hatA. tenA sagotrIya saradArAne AnaMdanI sImA rahI nahi, teo AnaMdathI utphaLa thaI potAnA saradAra hamIranA guNanuM gAna karatA hatA. hamIranA du vyavahAra vadhI gayA. hamIranA vyavahAra mATe eja Tane kahevu cukta mAluma paDayuM. hamIranA du vyavahAra DhAkhI devAnA kAmanA bhAra ejaTa sAhebane soMpyA. ejaTa sAhebe te kArya sAdhavAnA bhAra grahaNa kaye. ejaTa sAheba te kArya sAdhavAnA suyega netA hatA. te sucega AvI pahoMcyA. je saghaLA rAjakamacArIo uparanA kIllAnA adhikAra karavA gayA. hatA. durgAdhyakSe teone ghera apamAnIta karI kIllAmAM pesavA dIdhA nahi, apamAna sahya karI te nIcA mastake udayapuramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhoDa rAjasthAna AvyA. rAjAnuM evuM evuM apamAna joI ejaMTa atyaMta kSubdha thaze. apamAna karanArane upayukta zasti ApavA mATe te atyaMta Atura thaye. je samaye, te samAcAra AvI pahoMcyA te samaye rANe, pAtramitra sAmaMta vagerene laI sUyateraNa dvAre sabhA karI beTho hato. hamIra paNa te sabhAmAM hatA. ejaTe tyAM AvI pratihAra sAthe pitAnA AvavAnI vAta saMbhaLAvI. sabhAmAM AvI teNe maMtrIne puchayuM "rANe viSaNa che" maMtrI sAthe becAra vAta karyA pachI teNe rANa bhImasiMhane kahyuM "ApanA hakamanI avamAnanA thAya che. huM udayapuramAM chuM ane evI avamAnanA thAya, tethI brITIza gavaramenTa pAse huM doSita gaNAuM, eTale ApanA avamAna karanArane upayukta zAsana ApavAnI goThavaNa thavI joIe." agreja ejaMTanuM evuM sAhasa vyaMjaka vacana sAMbhaLI, rANAnA hRdayamAM sAhasane saMcAra thaye, te potAnA saMmAnane avyAhata rAkhavA mATe gaMbhIra ane tejasvi bhASAmAM be "saradAra ! senApatio ! mArI IcchA nathI ke huM tamArA tarapha anyAya ane aziSTa vyavahAra karUM. paNa tema bolavAthI tame jANaze nahi ke huM mAruM mAna ane maryAdA jALavavAmAM pAcho rahuM. tyAra pachI hamIra tarapha kUTa kaTAkSa karI rANe bolyA "tuM hAlaja mArA pAsethI cAlyA jA! ane eka kalAkamAM nagarane tyAga karI palAyana karI jA "rANAnA A kedhAvezamAM ejaMTa sAheba tene nivAsita na karatate rANe hamIrane dezamAMthI nivAsita karata. te ja samaye e hukama bahAra paDaye ke jyAM sudhI hamIra apahata bhUmi saMpatti rANAne pAchI na Ape tyAM sudhI hamIranI saghaLI saMpatti japta raheze. hamIranI AzA niSphaLa nIvaDI. teNe je vicAryuM tethI viparita thaI paDayuM. dArUNa mamAhita thaI te teja rAtrImAM udayapura choDI cA. pitAnA nagaramAM AvI, teNe kevaLa apahata bhUmi saMpatti ApI eTaluM ja nahIM, paNa je mahAtmA ToDanA hRdayamAM udita thayuM nahatuM ane jene svapnamAM paNa vicAra thaye nahote. te saMghaTita thayuM, hamIre pitAnA bhAdezara kIllAnuM svatva rANAne soMpyuM. saghaLAe vismaya sAthe joyuM ke "zizadIya kuLanI patAkA bhAdezaranA mAthe uDavA lAgI." vaLI eka saradArane vRttAMtane ullekha A sthaLe Apa kevaLa prajanIya che. AmalI durga ane tenI aMdaranI saghaLI saMpatti satAvIsa varSa sudhI Armata saradAranA kabajAmAM hatI. teone adhikAra aDadhA saikA sudhI cAlyuM. AmatanA saradAra jagavata kuLamAM pedA thayelA hatA ane mevADanA saLa pradhAna saradAra mAMhe teo gaNAtA, jagavata kuLane pratinidhi phatehasiMha eka svatya bhAvavALe rajaputa hate. bedara saradAranI nIce je kaI rAjabhaktimAM nIcenA Asane besI zake te te phatehasiMha hatuM. je jagavata kuLamAM vIrabALaka putra pedA thayela hatuM. Amaita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 chuTavAnI prathAnuM' kramana saradAra te kuLamAM pedA thayA hatA. vigata mahArASTIya viplavamAM tehasiMhanA pitA pratApasiMhai, du marAThAnA karAlagrAsamAMthI mevADa bhUmine uddhAra karavAmAM, raNabhUmi upara priya prANa cheADayA. tenA te AtmAtsarganA puraskAramAM tene AmalI durgA maLyA. tehisa'ha, peAtAnA koI catura sakhapInA cAtu jALamAM khaMdhAI, caMdAvatanu eka vizeSa artha sAdhana karavA pravRtta thayeA. te svabhAvathI thoDI buddhivALA ane uddhata hatA eTaleke te te kAmanA uddhAra karI zakayA nahi. tehasiMhanuM aMtaH karaNa sarala hatuM. te aMdaranA rASavanti chAnA rAkhI zakatA nahi. ekavAra ejaTa sAheba tenI mulAkAta levA gaye te samaye tenA aMdaranA rASAnaLa prajvalita thayeA. te samaye te kAMi khelyA nahi. paNa tenA nayanamAM roSanA cinha jovAmAM AvyA. phtehusiMhaiM, eka sabhAgRhamAM ejanTane maLyA je sabhAgRhanI bhIta upara tesiMhanA pUrvajonI tasavIra hatI. ToDa sAhebe te sabhAgRhamAM AvI Asana dIdhuM. thoDA samayamAM tehisahu sAthe vAttAlApa thayeA. tesiMhe TeDa sAhebanI sa'mukhe Asana lIdhuM. teNe abhyAgata agrejanI abhyanA karI nahi, te tenI sAthe ekavAra paNa eklyA nahi. tenA AcaraNathI agreja ejanTa apratibha thayA. jene ghera te AvyA, te gharavALAe tenI sAthe vAta paNa karI nahi, e zu' sAmAnya duHkhanA viSaya hevAya ! paNa te parAsta thAya tevA mANasa naheAte. saMmukhe tesiMhanA pitAnuM eka citra hatuM. ejaTa tenI tarapha AMgaLI karI tehisa'ne batAvI kahyuM--. jIe A saradAranI chaSmI, je eka hAlanA rajaputanA pitA che" e vAta sAMbhaLI tehisahunA hRdayamAM eka apUrva bhAva utpanna thayA. tenI be AMkhamAM asAdhAraNa teja pedA thayuM tenA vadana upara gheADu hAsya jevAmAM Avyu. te ejaMTa sAhebanI sAme joI elI uThace A citra mArA pitAnuM che " khelatAM khelatAM phatehasiMhanu mukhAvapa ga MbhIra glAnithI gherAI gayuM. vizALa nayanaprAMtamAM AMsunA khidu AvI gayAM. te vizAdasAthe khelyA, A mArA svargIya pitA ! Apa tene eLakhA che ? eja Ta sAhebe kahyuM, hA ! eLakhuM chuM. tevIravara rAjabhakta, pratApasiha--jeNe svadezanA mATe AtmAtsarga karyAM, tenA svavAsa thaye paNa tenuM nAma jIvita che. Aja paNa dezIvidezI loko bhakti bhAve tene pUje che. ejaMTa sAheanI vAta sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM tesiMhanA mukhamAMDaLanA bhAva badalAI gayA. sAhebanA khelavAnA aMta na Avye eTalAmAM te ga MbhIra svare khelye. Apa AmalI ye, AmalI lye! paNa jojo ! AtmatyAgano mahimA bhUlaze nahi" *tehasiMhanA te pracaMDa ucchavAsa joi catura agreja ejaTa vadhAre vilaMba karI zakayA nahi. 66 ,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna A kSaNe have khIjA dobastanI pAlAcanA karavAnuM cukta che. jee mAthAnA parasevA page utArI saghaLA divasa, kaThora parizrama kare, jenA parizramanA guNe pRthvI svarNa phaLa prasava kare, je mAnava samAjanu eka pradhAna aMga che. te nirIra zAMtipriya lAkahitakara kheDutanI hAlata jovAtuM A sthaLe saMpUrNa rIte prayeAjanIya che, e avasthAnI AlecanA sAthe ApaNe teonA anIta ane vamAna citra vAMcanAranI sAme mukazu 422 mevADa rAjyamAM kheDudja bhUmine adhikArI, mevADabhUmi upara kheDutanu svatva dRDha ane amara che, aSTacakranA prabhUta parivartanathI te svatvanuM parivartana thAtuM nathI. tene khApotA kahe che, koi svA para rAjA tene te svatvathI vaMcIta karavA ceSTA kare. tyAre te bhagavAna manunu amRtamaya vAkya uccArI gabhIra kaThe khelI uThe che, je jee vana kApI nAMkhI kSetranu pariSkaraNa ane kaNa kare che, jamIna teenIja* jyAMsudhI vizva premika vyavasthAkArAnA ziSasthAne bhagavAn manunuM nAma virAjatu raheze, jyAMsudhI teNe khAMdhelA vidhinI praNAlInu ekapaNa sUtra jagatpALanu raheze. tyAMsudhI e amRtamaya vAkaya koI bhUlazenahI e vidhinA anusAre rAjasthAnanu bhUmisvatva mukarara thayuM. tyAMnA kheDutA prAcInakALathI khelatA AvyA cheje " bhAgarA dhanI rAjA hA bhramarAdhanI meche, athA t rAjabhAganA dhaNI rAjA che. bhUminA dhaNI huM chuM, bhagavAn manunA samayathI e dhAraNA hIMduvA sthimajjAne vITAI rahI gaI che. suprasiddha erIyAn karTIyasa, DIe!DArasa vIgere prAcIna pAzcAtya paDIte samayanuM itivRta khAMdhI gayA che. te samayanA itivRtanI ApaNe jo samAlecanA karavA besIete khAtrIthI mAluma paDe ke pratyeka nAgarika taMtra eka eka rAjyAMta ta rAjyavat pratiSTita. teonuM zAsanavidhi rAjacakravartIthI svataMtra, zatruthakI prajAne bacAva kare tenA mATe prajA pAsethI te kara levAnA rivAja rAte.. rAjasthAnanI pallI samAjamAM evuM dRzya jovAmAM Ave che. pakSI samAjamAM paMcAyata prathA cAlavAthI nyAyanuM AleAcana thAtuM pitR pitAmaha vIgerenI adhikata bhUmine kheDutA mAAtA kahe che. paNa evA khApeAtAnA sAdhikArI jo yuddhe jIvI hoya teA tenuM nAma leAmIcA kahevAtu. bhagavAn manue je pallI samAjane niyama khAMdhyA che, mevADamAM barobara teja niyama cAle che. pUrvakALe pAMca pAMca paDhDhI upara eka grAmINa hatA. mevADamAM te * bhagavAn manue paNa kahela che svAnude5 tAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - luTavAnI prathAnuM damana 423 pramANe paMcamapati vA satagrAmapati hoya che. mevADamAM tenuM nAma paTela kahevAya che. aneka loka ema kahe che je mAnava dharma zAstramAM je grAmINa ullekha che. te grAmINanA kartavyathI paTelanuM kartavya bhinna che. te mATe paTela zabdanI vyutpati mATe mata bheda mAluma paDe che. mevADamAM pUrve gAmamAM saghaLAno uparI paTela gaNAta. saghaLA pallI samAjano te pratinidhI ane kaNaka ane bhUpALa vacce madhyastha kahevAta, pallI samAjane paTela agranAyaka hatuM. rAjA tenAthI ja ajJAnAdha kheDutanI hakIkatathI vAkIpha thAta. svArtha para paTela mevADanA kheDutane kata hatA ane vidhAtA thaI paDaye, ucca pada ane saMmAna pAmI jema koI atyAcArI ane vilAsI thaI jAya che. tema mevADanA paTela e pramANe vilAsI ane atyAcArI thayA. teoe bhImasiMhanA rAjyathI lokonI sthiti mATe kaI rItanI saMbhALa rAkhavA mAM nahi. svArtha para paTelanA atyAcAranI hakIkatathI vAkepha thaI bhAratabaMdhu mahAtmA TeDa sAhebe nirIra kRSaka kuLanA rakSaNa mATe kaDa bAMdhI paTelanI atIta ane vartamAna avasthAthI vAkIpha thai. tenA kartavyA kartavyanuM mukarara karavA teNe manamAM ApyuM. mevADane purAtana itihAsa Alodita karI te jANI zake ke pUrva kALe palene gAmaDAnA loko pasaMda karI namatA. teo ekamata, jene paTelAI karavA cuMTI kADhatA te paTelanI jagAe Avate. zI rIte mevADanuM rAjamahesula levAtuM tenI bAbatamAM paryAcanA thavI yogya che, vaLI saMdhibaMdhana pachI cAra varSamAM mevADanI kevI dazA ane gati thaI, te viSayamAM purepurI AlecanA karI A ItihAsane dIrdha pariccheda baMdha karI dezuM. mevADanA saghaLA prakAranA zasya upara rAjamahesula be prakAranuM levAtuM hatuM. te be prakAnuM nAma kaMkuTa ane bhuTAI evA nAme prasiddha hatuM, zela, tamAku, gaLI sarasava vagere je vADImAM pedA thAya tenA upara dareka vidyAe be rUpiyAthI te cha rUpiA sudhIne kara levAte, khetaramAM pedA thAya tene upara paTela kSetrapati paTavArI rAja karmacArI vIgerena samakSa paMcathI zasya levANane je dara mukarara thAta te levAte. tenuM nAma kaMkuTa kahevAtuM hatuM. bhuTAInA levANanI prathA ati prAcIna kALathI cAlelI hatI, te prathAmAM banne pakSavALe saMteSa hate. upara pramANenI prathA cAlavAthI paNa kheDutane nistAra nahote, zAthI ke prakAzyabhAve ke aprakAzyabhAve duvRtta rAja karmacArIo, svArtha paratAnI tRpti karavA mATe kheDutane lAMca vigere laI luTatA, e prathA calAvavAmAM kheDuta lekeja muLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 TeDa rAjasthAna hatA. te lake potAnA svArthanA rakSaNa mATe rAjakarmacArIne lAMca vigere ApatA, TuMkAmAM kheDutone kaI ThekANe nisvAra nahote, jyAM sudhI teo vidyAkuzaLa nahi thAya tyAM sudhI teone AvA saMkaTa thakI vistAra nathI. hAya! te divasa kayAre Avaze.! kayAre bhAratavAsIo sAmyanA pavitra maMtrathI dIkSita thaI eka bhArata vAsI, bIjA bhAratavAsIne hadayamAM dhAraNa karI kharI niSThAe madada karaze. je divase. parama hitakara brITIza gavamenTa mevADanA dagdha hRdaya upara zAMti jaLa secana karI patita mevADanI unnati ane AbAdI mATe baddha parikara thaI, te divasathI mevADanI dazA unnati thavA lAgI. I. sa. 1818 nA phebruArI mAsathI te I. sa. 1822 nA me mAsa payyatanI mevADanI zAsana vijJApanI patrikAo vAMcavAthI spaSTa mAluma paDe che, je mevADanI pUvavasthAnI ghaNA daraje unnati thaI che. kRSi, zilpa vANijyanI unnatinI vAta eka bAjue rAkhI, khanija padAthenI pidAzathI mevADanI AbAdI ane unnati kevI thaI te jovAnuM have yukta che, aDadhA saikA pUrve jaburA ane durIvAranI kalaInI khANamAMthI prati varSa traNa lAkha rupiyAnI kalaI nIkaLatI hatI. e zIvAya mevADamAM keTalAka sthaLe trAMbAnI khANe paNa hatI, e saghaLI khANo thakI mevADane puSkaLa nANAnI pedAza hatI. paNa mevADanA durbhAgyavaze te khANunA kuzaLa khedanAra kALagrAsamAM paDI muA. hAla kaI te khANa tarapha draSTi rAkhatuM nathI. rANAne paNa te bAbatamAM utsAha nathI. saMkSepamAM te ratnanI khANa mATe keInA sArA vicAra nathI. mevADane ghaTanA pUrNa itihAsa, A sthaLe pathyavasAna pAmyuM. jagatapUjya gihoTa kuLanA raMga sthaLe A sthaLeja avanikA pI. ghaNuM sArI vAsanA hatI je e yavanikA upADI hAlanA kALa sudhInuM zizadIya kuLanuM ghaTanA carita, vAMcanAranA samakSa mukuM. paNa mananI vAsanA manamAM rahI. bhImasiMhanA rAjya pachInA mevADa rAjyanA rAjAonuM carita varNavAthI be traNa adhyAye lakhAya tema che. paNa mahAtmA TeDa sAhebe mevADane itihAsa, jyAM sudhI varNavela che tyAM sudhI ApaNe varNave che. te samayathI te hAlanA samaya sudhImAM pacAsa sATha varSa vItI gayAM. teTalA varSamAM mevADanI je asAdhAraNa ghaTanA ghaTI tenuM varNana karavuM duSkara jANI te ApaNe choDI dIdhela che. zAthI ke tethI karI itihAsanuM aMga vikRta thAya tevuM che. mAtra be cAra aMgrejI graMthanA pAThathI mevADanA te samayanA itivRtanuM jJAna thAya tema nathI. bhAratabaMdhu mahAtmA TeDa sAhebe dusaha kaleza sadA karI kaThora parizrama ane adamya adhyavasAya laI mevADane je itihAsa racyuM che. tenuM avalokana karI A purAvatane lekha thayo che. gharanA khuNAmAM besI, eka be aMgrejI graMtha vAMcI, mevADanuM pariziSTa prativRta banAvavAnI Asakti AkAza puSpa teDavAnI Asakti, pramANe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnuM damana 25 aSTAdaza adhyAya. pirANika ItivRtanuM upakAritva-bhAratanuM purANa phaLa-mevADamAM zivapUjA-bhagavAna ekaliMganuM maMdira-zaiva, gosvAmI jaina samiti-nAthadvAramAM zrI kRSNanuM maMdira ane tenI pujA paddhati-rajaputa, samAjamAM vaiSNava dharmanI upakAritA. paka ! mANe rata varSanA prAcIna Arya lokonI rIti, nIti, AcAra, vyavahAra, itihAsa, dharma, tatva vagere saghaLA prajanIyaviSaya, pirANika ItivRttamAM lakhAyela che. je saghaLA vira mAnya ane jagana pUjya zuravIne ApaNe ApaNA pitRpurUSa gaNIe chIe ane tenI * lAghA karIe chIe. jeonA ati mAnuSa kArya kalApano vicAra karI pAzcAtya paMDito camatkRta thAya che. jenAM smRti zAstra, vijJAna zAstra, dazana zAstra, vijJAna vagerene laI Aja pAzcAtya paMDita jagatamAM nave ne jJAnAloka kare che. teonI pavitra caritamALA parANika ItivRttamAM nibaDa AvaraNathI DhaMkAela che. aneka AtmAbhimAna pAzcAtya paMDito e pirANika ItivRttane asatya kahe che. paNa ekavAra mAtra vicArIne tene jovAnuM che je jagatanA saghaLA dezanI Adima ghaTanA vaLa e rIteja ItivRttamAM baMdhAyela che. je IgleMDa bhUmi Aja jagamAM mAnya ane pUjya che, te bhUminA prathama putranA AcAra vyavahAra purANanA nIla varNanamAM varNavelA che. TuMkAmAM jagatanI harakoI Adima jAtinA AcAra vyavahAranI vAkIsaMgArI meLavavI hoya tene tenAM purANa vAM joIe. abhiniveza sAthe vicAra karI levAthI mAluma paDe che je purANaja jagatnI prathamAvasthAne eka mAtra ItihAsa che. te purANamAM anihAsika svaye rahela che. te te mAtra sujJa purUSe jANI zake che. kalArka nAmane eka vaijJAnika purUSa kahe che je lokanA purAtana kusaMskAra nA aMdara pesI abhiniveza sAthe levAthI ApaNe teonA pitR purUnI rItI nIti, AcAra vyavahAra vigerenI khAtrI purvaka vAkephagArI meLavIe chIe 54 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra6 TAMDa rAjesthAna. kalAka sAhebanA matanI e cAranA mAnI mahAtmA DhADe mevADanA patsava ane kusaMskAranI palocanA karavAnuM zarU karyuM. te potAnA kaThera vratanA sAdhanamAM kRta kArya thaze. mahAtmA TaMDe kahela che je dhanaveda, Ayurveda, smRti zAstrI rAjanIti, vijJAnazAstra vagere, porANika varNanathI muLamAM judAMthI purANaja jagatanI asala hAlatane khasa sAkSI purANuja saghaLA dezanA Itivratane muLamatra. pirANika ItivRta, bhAratavarSanA pakSamAM vizeSa upakAraka che. purANa, sanA tana dharmane pradhAna vidhAna graMtha. hIMdudharma vijJAna mulaka vijJAna svabhAvathI nIrasa ane kaThora paNa purANa te nIrarasa vijJAnane sarasa karI de che. hiMduo te purANune vedanA jevAM pavitra gaNe che. purANanA mahA purUSo Aja deva bhAve puchata che. pirANika sanAtana dharmamAM evI mohanI mAyA che je hIMduleke tenA varNanane pavitra ane ane satya gaNe che, hAlanA bhAratavAsIo purANanA rahasyane sArI rIte samajatA nathI, je divasa bhAratavAsIo tenA purANika rahasyane samajaze te divase te mAtRbhUmino uddhAra karavA sattAvALA thAze. * * vIra rajaputa purANane veda tulya mAnatA AvelA che te, teonA pUrvajanI hanIya kIti ane lIlAne eka mAtra sAkSI-rajapute, vIratva, mahatva ane sanyAsa dharmanA Adarza svarUpa devadeva mahAdevanI ISTadevanA svIkAratA AvyA che. bhUtanAtha rajapUtane upAsya deva ghaNuM karIne mevADanA rajaputone te te ISTadeva gilphaTa kuLanA rAjA mahAdevane purNa ane liMga evA prakAre manipUjA kare che. gilaheTa kuLanA pradhAna upAsya deva mahAdeva ekaliMganuM pavitra maMdira udayapurathI traNe keza upara sthApela che. tenI cAre tarapha uMcI zilamALA che, e zailamALA javAmAM parama ramaNIya. ekaliMganA hitane chalakAba gosvAmI. teo ke mArAvasthAmAM pitAne samaya kADhe che. chevaTe teo piSya putrane potAnI gAdIe besAre che. ziva purohita, pitAnA lalATamAM ardha caMdrakati tilaka kare che. teo mastake jayAra rAkhe che tenA savAge bhasma hoya che. tene pizAka geravA vasane hoya che. mevADanA adhipatio "ekaliMgakA dIvAne" nAme paricita che. i.. ziva loka saMbaMdhe have vadhAre bolavuM niSNajana che, have ApaNe jainanA caritanI samAlocanAmAM pravrata thaIe, teonI kSamatA ane saMkhyA viza pAzcAtya paMDIte zeDAja vAkephagAra che, teonI evI dhAraNAM che je jagatamAM Dii saMkhyA vALA jaIne che, jeoche teo eka sthaLe nathI jaInanI rAjanaitika prabaMtA ane mahA dhamatA saMbadhe eTaluM besavuM basa che, je eka mAtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvAnI prathAnuM damana sarvagaccha zAkhAnA pradhAna purohitenA ziSya agIyAra hAra bhAratanA bhinna bhinna sthaLe che. khrIsTIya ekAdaza zatAbdImAM aNahIlapATaNamAM prasiddha jaina narapati siddharAjanA zAsana kALamAM tenI rAjadhAnImAM dharma saMbadhe eka mahA taka jAgI uThaye. te tarkanA kALe teNe jaivasaMpradAyanI eka zAkhAne kSAra nAma ApyuM jainalokanA matAnusAre kSatra zabdane artha satya che. suvikhyAta hemacaMdra AcAya e kSatragacchanI samitine gurU hate. mahAtmA DheDa sAheba je jainayatinA sahAya rAjasthAnanA ItihAsana upakaraNa sAmaNI pAmyuM. te jainayati hemacaMdra AcArya ziSya hate. rAjasthAna ane saurASTra pradezamAM pahelo jene avibhava thaye, jene je paMca parvatane pavitra gaNe che, temAM Abu, zetrujya ane gIranAra vizeSa prasiddha e traNa parvata teonA dharma yuddhanA pavitra raMgasthaLa, mevADanI maMtrI samAnA ane rAjasvavibhAganA pradhAna purUSe ghaNuM karI zrAvaka kemanA ane paMcatara pradezathI te sAgara sudhI pradeza jenathI samalaMkRta-udayapuranA ane rAjasthAnanA bIja nagaranA zAMti rakSaka ane kara saMgrAhaka karmacArIe te kesanA. ahiM senanA dhamane mULa maMtra jeo jIvahatyAnA parama virepI aNahIlavADa pATaNane chele narapati kumArapALa jaina hate. bhAratavarSamAM Adha vaiSNava zaiva zAta vigerene laI je ghara viSamatA ane sAMpradAyikatA utpanna thaI. te bhagavAna zaMkarAcAryatA anusaha dura thaI I. saghaLA viSamatA bhUlI jaI eka samatAne ceTI gayA. je samaye je ane brAhANa vacce pracaMDa saMgharSa utpanna thaye, te samaye pratidina hajhAre jana ane hire brAhmaNe te sagharSa vazvimAM baLI mUAte samaye pIDA pAmelA keTalAka ne e mevADamAM Azraya lIdhe. mevADa jenanuM eka pradhAna Azraya sthaLa, ati prAcIna kALathI te sthaLe jaina dharmanI AlocanA thatI AvI che. agara jeke mevADanA mevADanA eka be rAjAe ziva dharma cheDI jaina dharma pakaDa hate paNa mevA nA saghaLA rAjAe saghaLA mane samAna nayane jotA hatA. ziheTa kuLanA Adi purUSa vaNipatine na dharma mukhya dhama hatuM. mevADanA gilahAra kuLanA rAjA jaina dharma tarapha vizeSa utsAha ane satkAra batAvatA hatA. tenuM prasiddha pramANa citeDamAM pArzvanAthane smArTa staMbha. mevADa saghaLA dharmanuM Azraya sthaLa. mevADamAM saghaLA dhamane ubhA sAbIta thaye. tenA dharmaparAyaNa rAjAe kevaLa jaina ane zaiva dharma upara anugraha batAvatA hatA eTaluM ja nahi paNa vaiSNava dharmanA rakSaNa mATe teo I. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 TaeNDa rAjasthAna, rItanI kasara rAkhatA nahi. mevADanI aMdara nAthadvAramAM bhagavAna zrI kRSNanuM prasiddha maMdira che. hIMdu vidveSI auraMgajebanA atyAcAre trAsa pAmI vaiSNavoe , pavitra vrajadhAmathI nIkaLI jaI pitAnA ISTadevanA rakSaNa mATe udayapuranA rANAne kahevarAvyuM. atyAcArI megala samrATane julama sahana karI udayapuranA mahArANAe bhagavAna zrI kRSNanA te pAvana vigrahane pitAnA rAjyamAM rAkhavA AjJA ApI. udayapurathI pUrvottare agIyAra koza upara e pavitra deva maMdira saMsthApita je sthaLanI pAse thaI bunAza nadI vahI jAya che. nAthadvAra, vaiSNanuM eka pradhAna tIrtha sthaLa kharuM, paNa temAM darzana megyodazya nathI. nAthadvAranA maMdisnA nirmANakAryamAM kaI rItanuM kaizala jovAmAM AvatuM nathI. nAthadvAranI prasiddhi ane pravitratA, mAtra zrI kRSNanA vigrahanA lIdhe khrIsTa janmanA pUrva be hajhAra varSa upara pavitra jalavALI yamunAnA tIre kRSNanI je mUrti pratiSThita hatI. aneka leka anumAna kare che je nAthadvAranI mati te teja che. gayAnA girikaMdaramAM dvArakAnA sAgaranA kinAre athavA cita vinedata vRMdAvanamAM je saghaLAM hRdaya mehana kRSNanAM citra jovAmAM Ave che. nAthadvAramAM te jovAmAM AvatAM nathI. paNa mevADanA e pavitra sthAne, lAkhe leka pratIvarSa yAtrALu tarIke Ave che. traNa hajhAra varSa sudhI je vraja gopIvallabha zrI kRSNanuM pradhAna pIThasthAna gaNAtuM hatuM, te pIThasthAnane dudharSa yavana auraMgajhebe apavitra karI nAMkhyuM.te pAkhaMDa mogala bAdazAhanA atyAcArathI pIDA pAmI vaiSNava te tIrthabhUmi choDI deva vigrahanA rakSaNa mATe bhArata varSamAM sthaLe sthaLe bhamyA. agara je ke gajanAna vIra mahamadanA kaThora karAghAte bhagavAna viSNunuM kamalAsana vikapita thayuM hatuM. ane tenA bhakate bhagavAnanI saMmAna rakSAnA athe gabharAI eka sthAnathI bIjA sthAne deDatA hatA. te paNa bhagavAna kRSNa pitAnAnuM prAcIna niketana cheDyuM nahotuM. hIMduraMjaka udAranItika akabara jahAMgIra ane zAhajahAne tene te prAcIna maMdiramAM sthApyA hatA. jahAMgIra mAtRvaze addha rajaputa hate. hIMdu dharma upara tene sAro Adara hate. te pitAnA udAra nItivALA pitAnI jema bhagavAna kRSNanI samAdarathI pUjA karate hate. te putra zAhajahAne pitR padavIne tyAga karI zivadharmanI dikSA lIdhI hatI. siddharUpa nAmane eka siddha sannAsI tene te dharmane dIkSA ApanAro gurU hatA, tene zivAnurAga hovAthI bhAratavarSamAM zivabhaktinuM prAdhAnya vadhyuM. zaiva rAjAnugraha meLavI vaiSNave upara atyAcAra karatA hatA. teonA atyAcArathI pIDA pAmI vaiSNane vrajadhAma cheDI. bhagavAna viSNunA vigraha sAthe udayapura javAnI pharaja paDI. " zenA uttapIDanathI vaiSNane bhagavAna viSNunI mUrti laI vrajayAma cheDavAnI jarUra paDe. chevaTe udayapuranI eka rAjakumArInI ceSTAthI teo pitAnuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI pradhAnuM damana 429 pUrva Asana pAmyA. paNa te sthAne tee mahuvAra rahI zakayA nahi. gheADA samayamAM julamI aira gajema pedA thayA, tenA bhayathI teone krIthI vrajadhAma mUrtisAthe cheDavu paDayu. Ara gajemanI evI julama bharelI ceSTAthI te kAla yayana kahevAye. kAlayavana Ara gajebe gAtrahatyA ane brahmahatyA karI, vrajadhAmane kaluSita karI, bhagavAna zrI kRSNanuM maMdIra apavitra karyuM. tenuM e pAzava AcaraNa joI zizedIya vIra rANA rAjasihu dArUNa rASathI unmata thaI uThayeA. zrI kRSNanuM apamAna na thAya evA hetuthI teNe yavana samrATa sAme peAtAnI talavAra upADIrANAnA e umadA dAkhalA anusarI lAkhA vIra rajaputA e deva pratimAnA rakSaNa mATe potAnA jIvananA utsaMga karavA taiyAra thayA. teenI pramaLa ceSTAthI pApISTa yavane devanImUrtine aDakavA pAmyA nahi. tyArapachI te devamUrtine kATAnA aMdara thai mevADanA rAmapuramAM ANI. rANAnA manamAM vAsanA hatI je tene eka vAra udayapuramAM lAvavI joie. paNa rastAmAM eka aci tita ghaTanA ghaTavAthI tenI te vAsanA viSphaLa nIvaDI. mevADanA aMdara ziyAra nAmanA gAmaDAmAM thaI bhagavAnanI mUrtinA ratha jAtA hatA. eTalAmAM pRthvImAM te rathanA cakra evAM besI gayAM ke te cakra pRthvI upara cAlI zakayA nahi. eka zukana jANanAra devanA te sthaLe hAjara AvI rahyA teNe tAjuM je bhagavAnanI e sthaLe rahevAnI vAsanA che. devajJanA khelavA upara rANAnI sa`pUrNa pratiti AvI. rANAe te sthaLeja kRSNanuM maMdIra banAvavAnu vicAryuM. rANAnA hukamanA anusAre madIra banyuM. te ma MdIramAM bhagavAna kRSNanI pratiSThA thaI. te dIvasathI zIyAra grAma nAthadvAranA nAme oLakhAyu. nAthadvAra jevAmAM aprItikara nathI. tenI cAre dizA surakSIta tenI pUrva dizA majajIta uMcA parvatanA koTathI gherAyela che. pazcima uttara ane dakSINu dIzAne munAsa nadI dhoI tenI parikhA rUpe te rahela che. e nadI rakSIta ane zaila rakSIta pradezamAM bhagavAna zrI kRSNanuM pavitra maMdIra che. te sthAna atyaMta pavItra che. rajaputAne vizrvAsa che je e sthAne harakoI dhAra pApA cArI hoi padArpaNa kare te AzAmInI A saoNMsAranA duHkhathI mukita che. te sthaLa zAMtimaya che. jyAM vivAda, kalaha, dvaMdve, pratidvadvitA, ISA, dveSa vIgere avaguNA jovAmAM AvatA nathI. jyAM saghaLuM AnaMdamaya che. saghaLu adhyAtmika bhAve paripUti. agara joke nAthadvAra eka sAmAnya gAmaDu che, paNa tenI catu sImAnA madhye asakhya lAke vAsa karI sukha lAgave che. te sthaLe sthAnesthAne AMkhalI, pIpaLA ane vaDalA jovAmAM Ave che. jyAM yAtrALu leAkeA AnadathI nivAsa kare che. vaiSNavo e vRkSAnI zItaLa chAyAmAM madhyAnhanA prakhara sUrya www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43e DarAjasthAna kiraNathI kaMTALI jaI nine lAbha le che. nAthadvAra saMsAra virAginuM Azraya sthaLa che. udAsInanuM zAMtikSetra che, hatAza lekanuM AzAkuMja che. mahAtmA TeDa sAhebe kahela che je rajaputoe mahAdevane vikaTa dhama cheDI vaiSNavane sarala dharma pakaDa hatI te rajaputene vizeSa upakAra thAta, - rajaputa jAtinI rAjanaitika unnatine viSaya vicAramAM lIdhAthI zAMtimaya vaiSNava dharmane tejomaya zivadhanA upara prAdhAnya ApI besArAya tema nathI. zAMti jagamAM vAMchanIya che, paNa zAMtithI mAnavanI tejasvItA lupta thAya che. jethI mANasa ALasu ane jaDa banI jAya che. ApaNe te zAMtinA abhilASI nathI Aja rajapute je nirjIva ane jaDa avasthAmAM pahoMcyA che tenA upara je teonI zAMti prIti thAya te jagatmAMthI rajaputanA nAmane laya thAya tevuM che. caitanya pracArita vaiSNava dharma jagatane zAMti zikSA ApI arI, paNa tethI prakRta vaiSNava dharma sukAprAya thaye, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnuM damana 431 unaviza adhyAya. vasatapaMcamI, mAnasaptamI, zivarAtrI, AherIyA, phigotsava, zItalA DhaNI, rANanI janmatithi, kuladela, annapurNa, azekASTamI, rAma navamI, madanatrayodazI, navagArI pujA, sAvitrItrata, raMbhAta tIyA, araNyaSaNI, rathayAtrA, pArvatI tRtIyA, nAgapaMcamI janmASTamI, pitRdevatA, khaDagapujA, dazaharA, gaNezapujA lakSamIpujA, dIvALI, annakuTa, jhulaNayAtrA, makara sakati mitra samI. * vinA adhyAyamAM mevADanI dharma pratiSThA ane dharma saMpradAyanuM yathArtha varNana prakRTita thayuM, have mevADanA parvotsava ane AcAra vyavahAra vIgerenuM vana karavuM ucita che. je samaye zItanI kaThoratA khasI jAya " ane vasaMta dUta kephila kuLa jagatamAM dekhA ApI kaLakaMThasavAre samasta prakRtine navajIvane ujavalita kare, te samaye prakRtinI sajIvanA sAthe mAnava mana abhUtapUrva AnaMdamAM magna thAya, tema dhumavasaMtakALathI mevADane pa sava zarU thAya che. vasatapaMcamI-mAgha mAsanI zukala paMcamInA divase e utsava mevADamAM Acapti thAya che. aMgadezamAM je divase bhagavatI vINA pANinI pUjA samApta thAya te divase ja vAsaMtapaMcamIne prazasta divasa te divase, maMgaLAtmakatA jANI rajaputa, avIla ane jaghanya vyavahArane pakI unmata bhAve nRtyagIta ane Amoda pramAda kare che. te divase bhadra ane abhadra lokane prabheda rahetuM nathI. bhAMga, dhaturo, gaje, madha, aphINa vagerenuM sevana karI leke TeLe ToLe, te divase AthaDe che. je saghaLAM saMbrAMta leke bIjA samaye eka paNa apriya vacana bolavA zarama pAme te loko A divase, apriya vacana ane azlIla bhASaNa lavAmAM kasara karatA nathI. rAjasthAnamAM te divasa, puSkaLa AnaMdakAraka gaNAya che. bhAnusakhAmI-vAsaMtIvmI pachI be divase bhAnusaptamI Ave che. ema kahevAya che je sUryadeve te divase janma grahaNa karyo. sUryavaMzIya rA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 432 TeDa rAjasthAna NAo pitAnA vaMzanA Adi purUSane te divase janma jANI judI judI jAtanA anaMdotsavamAM magna thAya che. e maMgaLamaya divase, rANe sAmaMta saradAra sAthe cuMgA nAmanA eka pavitra sthAne jAya che. te sthAne bhavAnadivAkaranI te pUjA kare che. te divase jayapuramAM sUrya pUjAne vizeSa ADaMbara levAmAM Ave che, kuzAvaha rAjA te divase sUryamaMdiramAM pesI, divAkarane samANvavALa ratha maMdiramAMthI bahAra lAve che. zivarAtrI -mAghamAsanI zeSavatinI caturdazI zivarAtrInA nAme oLakhAya che. dareka hIMduo te dIvasane pavitra gaNe che. ghora pApAcArI niSAda suMdarasena te divase potAnA ajJAnavaze paNa zivapUjana karI mukta thaI zivalokamAM gaye. te divasa hIMduonA pakSe atyaMta pavitra che. rANe bhAratavarSamAM "zivane pratinidhi evA nAmathI praricita che. eTale ke te divase tene ziva pujAne ADaMbara vizeSa jovAmAM Ave che. rajapute te divase, niraMbu upavAsa kare che. saMsArika kAryamAM dareka zaiva te dIvase lakSa ApatA nathI. teo saghaLI rAtrI jAgRta rahI zivapujAmAM nihita rahe che. AherIyA-AherIyA athAt vAsaMtika mRgayA vyApAranI sAthe madhumaya phAlgana mAsa A jagatamAM Ave che. tenA pUrva divase eNe potAnA saradAra ane sahacare sAthe harIdavarNanuM eka eka aMgarakhu paherI bahAra nIsare che. teo jyotiSe batAvelA zubha lagnamAM varAhanA zIkAre bahAra nIsare che. e mahAna mRgayA vyApAramAM rajapute pitAnA bhAgyanI parikSA kare che. te divase jenuM lakSa vyartha jAya tene zubha graha nathI ema siddha thAya che. te varSa tene moTA kacchamAM jAya che ema nizcita thAya che. zIkAramAM vIMdhavAnuM pazu devAmAM Ave ke tene saMhAra karavA saghaLA prANa ApI ceSTA kare che. darekanA hRdayamAM jIgISA vRtti pracaMDa vege jAgRta thAya che. udayapuranA vizALa upatyakA kSetramAM athavA vizva vanamAM ghaNuM karI mRgakuLa vizrAma kare che. mRgAthI rajaputo baha karI teja nirjana vanamAM pahoMce che. tyAM jaI moTA citkAre mRga vagerene doDAvI tenuM anukaraNa karI tene lakSyathI vIMdhI nAkhe che. phAgotsava-jema jema madhumaya phALuna mAsa jAte jAya che. tema tema mevADI lokonI Ameda pramodanI pipAsA vadhatI jAya che. nagaravAsIo AnaMdamAM unmatta thaI cAre dizAmAM phAga laI khele che. abIla, raMga picakArI vigerenA uDavAthI rastAo ane AMgaNe raMgathI kaI mita thaI jAya che. kenA zarIra upara zuddha eka paNa dhoLuM vastra jovAmAM AvatuM nathI. saghaLAo raMge raMgAyelA rahe che. mastakanA vALathI te paganA nakha sudhInuM saghaLuM aMga abIla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnuM damana, 433 gulAlathI raMgAyela rahe che. jene sUrya paNa joI zake nahi evI janAnakhAnAmAM rahelI strIo paNa bahAra nIsarI A utsavamAM AnaMdathI rame che. zItaLapachI--caitra mAsanI zukala SaSTIne divase e utsava thAya che. rajaputa zItaLAne zIzu saMtAnanI rakSayitrI devI gaNe che. rajaputa strIo pitAnA saMtAnanA maMgaLa mATe zitaLA devInA maMdIramAM jaI tenI pUjA kare che. UdayapuranA eka viskInna girikuTamAM zitaLA devInuM maMdIra Avela che. rAjaputa strIo te ragiphiTamAM jaI te maMdIramAM devInI judAjudA upacAre pUjA kare che. te dIvase raNA bhImasiMhano janmadIvasa hoI saghaLA Amoda pramodamAM nimagna rahe che. kuladela-hIMdu rAjacakavati vikramAdityanA cAra varSAraMbhanI sAthe mevADane kusumotsava AraMbha thAya che. rajapute tene kuLadela ema kahe che. e parvamAM pradhAna rIte khaDaganI pUjA thAya che, rANAnA mahelamAM e pujA vidhi thAya che. dalAmAM besI sulalita gIta govIMdanI padAvALI gAI ghaNAkharA leka AnaMda kare che. jeo dela maMca taiyAra karI levA asamartha hoya che, teo vRkSanI DALIe dora bAMdhI hIMcakA jevuM karI tenAthI hIMcakA laI AnaMda sAgaramAM nimana thAya che. anapUNa--je samaye, bhagavAna divAkara meSa rAzimAM caraNa muke che. te divase rajaputAmAM bhagavatI annapUNunI pUjAvidhI cAle che. siMhAsana upara AdyAzaktidvibhujA annapUrNAnI mUrti hoya che, jenA dAbA hAthamAM annapUrNa hema thALa hoya che. jamaNA hAthamAM ratnamaya vitR hoya che. jenI saMmukhe sarva maMgalamaya purUSa pradhAma mahAdeva, annabhikSArtha hoI ubhe rahela che. rajapute, tevI rItanA haragarInI pAse eka yavAvakSetra taiyAra kare che. je ya, be divasamAM aMkurita thAya che, te vAMkura laI rajaputa mahilAo, pitAnA mANasane Ape che. teo te pitAnI pAghaDI vageremAM te nAMkhe che. traNa divasa devInI pUjA kare che. cothA divase agnikaDA karI pUjAvidhI samApta thAya che. azakASTamI-saghaLA rajaputa, te divase vizva mAtAnI pUjA kare che. rANo te divase potAnA saradAra sAmaMta sAthe caMgA nAmanA sthAne jAya che. tyAM jaI te saghaLo divasa Amoda pramodamAM kADhe che. te divase pratyeka rajaputa pitAnI kuLadevatA zAkabharInI pUjA kare che. rAmanavamI--azokAdamInA bIjA divase rAmanavamI. A zubha dine punarvasunakSatramAM ravikuLatilaka rAmacaMdrane janma, tethI karI rAmacaMdranA vaMzapara rajaputa, te divasane vizeSa pavitra gaNe che. rAmanavamInA divase yuddhAratha | 55 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 TaDa rAjasthAna gaja ane azvanI pUjA thAya che. rANe. te divase, cAMgAnA manAsthaLe meTA bhabhakAthI jAya che te sthAne judI judI jAtane Ameda pramoda thAya che. hIMdazAzvamAM ema varNavela che je te divase bhagavAna rAmacaMdrane uddezI je je karma karavAmAM Ave tethI tene bahu puNya thAya che madanavedazI--catra zukla tradazIe hIMduo mInaketana kaMpanI pUjA kare che. agara jeke tenI puvatinI rUhuzIe ane parvanI caturdazIe pUjAnI vyavasthA che, to paNa rajaputa gadazIne atyaMta pavitra gaNe che. udayapuranI rajaputa strIo bhakti sAthe jevI madana pUjA kare che tevI rIte bhAratavarSamAM keIpaNa strI madana pUjA karatI nathI. teo kAmadevanI nIce pramANe stuti kare che. puSpa dhanvana namo'stute namastemIna ketana munInAM lAkeyAlAnAM dhairyacyutikRtenamaH mAdhavAtmajakaMdarpa saMbarAreratiSiya namastubhyaM jitAzoSa bhuvanAya manobhuve Adyayo mamanazyatu vyAdhayazvizarIrajAH saMpadya nAma bhISTame saMparaH saMtumasthihAH namomArAya kAmAya devadevasya mUrtaye brahma viSNu ziveMdrANAM manaHkSobhakarAyaca hIMduone daDha vizvAsa che ke, je anaMga devanI upara pramANe staLa tuti kare che te te varSamAM tene kaI rItanA AdhivyAdhi naDatA nathI. navagairIpujA-madanetsavanI sAthe citra mAsa atIta thAya che. tenI sAthe eka gayuM varSa paNa anaMtakALa sAgaramAM vilIna thaI jAya che. vaizAkhanA kaThora tapanane lalATamAM dhAraNa karI nava varSa jagatamAM dekhA Ape che. hIMdu zAstramAM vaizAkha mAsa atIva pavitra. te varSanA saghaLA mAsamAM zreSTha. ane bhagavAna mAdhavane ati priya. e mAsamAM bhagavAna mAdhavanI niyamItta rUpe pUjA kare che. te viSNu lokane pAmI viSNu sAthe rame che. e puNyamaya mAsamAM rajaputone eka utsava che. te utsava ati sAmAnya, tenuM nAma navagairIpUjA-e pUjAne samAraMbha thAya tenI agAu mevADanA seLa pradhAna sAmate pitA potAnA alaMkata azva upara besI rANAnI sAthe pezALA sarovaranA taTa paranA cokamAM. jAya che, tyAM bhagavatI gerIne sthApita karI Amoda pramodamAM teo kALa *tamAsmin dine mahA puNye rAmamudidRSya bhaktitaH yatkiMcitkriyate karma tadabhavakSayakAraka uyopaNaM jAgaraNaM pitRnnurdidazyatapaNaM tasminadinetu kartavyaM brahma prApti lIpsubhiH agastya saMhitA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnuM damana 435 kahAve che. e parva saMpUrNa navuM che. e parva rANA bhImasiMhe I. sa. 1817mAM sthApyuM. mevADI lekane abhinava parvane hIMduonA utsavathI saMpUrNa viparita mAne che. sAvItrItrata-Na mAsanI kRSNa caturdazIe e trata thAya che. saghaLI strIo te dIvase upavAsa karI satI prathAnA sAvItrInuM AkhyAna sAMbhaLe che. rajaputa strIo te dIvase eka vaDalAnI nIce jaI sAvI strInI puNya kathA sAMbhaLe che. ane tenI pUjA kare che, raMbhAtRtIyA hIMdu strIo je cha mAsanI zukala tRtIyA tIthie e vratanuM AcaraNa kare che, raMbhA bhagavatI gerInI eka mUrti-rajaputa strIo vika sIta sevanInA pupie, dhanabhAgyanA kAmanA e raMbhA devInI arcanA kare che. araNyaSaSTi-Na mAsanA zukala pakSamAM deva senA bhagavatI pachI devInI je pUjA thAya che. tenuM nAma araNyaSaSThI. e pavapakSe putrArthitI athavA putra maMgalAbhilASI hIMdu strI araNyamAM jaI vaDalAnA athavA pIpaLAnA mULamAM devInI pUjA kare che. rathayAtrA-ASADa mAsanA zukala pakSanI dvitiyA tithie bhagavAna viSNunI rathayAtrA thAya che. hIMduzAzvamAM nArAyaNanI bAra yAtrA bAra mAsamAM thAya che. te bAra yAtrAnA judAM judAM bAra nAma che. agara je ke rajapute bhagavAnanI dalA yAtrA ane jhulaNayAtrA moTA bhabhakAthI kare che, te paNa rathayAtrAnA utsavamAM teone utsAha kama nathI. pArvatInIyA-zrAvaNa mAsanI zukla tRtIyAnA divase rajapute pArvatI tRtIyAnuM vrata pALe che. ema kahevAya che ke, te dIvase giribALA bhagavatI pArvatInuM bhUtabhAvana zulapANI mahAdevanI sAthe punarmilana thayuM. rajapute te pavane atIva pavItra gaNe che. teone e visavAsa che je harakoI strI te dIvase pArvatInI zraddhA ane bhakita sAthe arcanA kare te tenI manaHkAmanA purI thAya che. rajaputa purUSa te vrata pALatA nathI te paNa te vratanI pavitratA mATe teonA meTA vIcAra che. e dIvase pratyeka rajaputa rakatavarNane veSa dhAraNa kare che. udayapura karatAM e vrata pALavAmAM jayapura vizeSa ADaMbara rAkhe che. nAgapaMcamI-zrAvaNa mAsanA kRSNa pakSanI paMcamIe nAgajananI mana vaivAkhamAM cAMdana, jemAM cAMdana, ASADhamAM rathArohaNa, zrAvaNamAM zayana, bhAipadamAM pArzva parivartana, AzvinamAM vAma pArzva parivartana, kArtikamAM uthAna, agrahAyanamAM pravaraNu, piMpamAM puSpa snAna, mAghamAM zAodana, phAlyunAM dolArohaNa ane caitramAM mada baMchA, skaMda purANamAM bhagavAna viSNunI e bAra yAtrAne ullekha che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 TeDa rAjasthAna sAnI pUjA thAya che. varasAdanI avarita dhArAye medAna ghATa vIgere paripUrIta thavAthI sarSa kuLa gAma zahera vigerenA vastInA bhAgamAM AvI Azraya kare che. te samaye nAgagaNane vizeSa AvirbhAva jovAmAM Ave che. bhagavatI manasA nAgezvarI ane viSaharI. te paMcamIe tenI pUjA thAya te pUjA karanAranA gharamAM nAgane bhaya thAtuM nathI. saghaLA hIMduo te dIvase jagarI manasAdevInI pUjA kare che, udayapuramAM manasAdevInA pujanane vizeSa ADaMbara jovAmAM AvatuM nathI. rAkhI purNa mA-zrAvaNa mAsanI puNImAe rajaputo e utsava pALe che. ema kahevAya che je muni puMgava duvAsAnA upadezanA anusAre zravaNAe potAnI vipada dUra karavA rAkhaDI bAMdhI, jethI tenI Aphate dUra thaI. evA vicArothI rajapute te dIvase rAkhaDI bAMdhe che. janmASTamI-bhAdrakRSNASTamI, tithi, bhagavAna zrI kRSNane janmadIvasa saghaLA hIMduo te dIvasane bahu pavitra gaNe che. janmASTamInI agAunI tRtIyAe rANe saradAra sAmate sAthe caMgA mahelamAM jAya che. te tRtIyAthI te aSTamI sudhI tyAM rahI te bhagavAna zrI kRSNanI pujA kare che. adamInA prAtaHkALathI udayapuramAM gheraghera utsava thAya che. saghaLAno piSAka haLadaranA raMgathI raMgelA hoya che. saghaLAnA mukhe hari nAmanuM kIrtana. e samaye rANe potAnA pitR devanuM tarpaNa kare che. khaDagapujA--je utsava upalakSe rajaputo khaDaganI pujA kare che. te utsavanuM nAma navarAtrI. e navarAtrI mahotsava rajapute pitAnA yuddhadevanA udeze pALe che. Azvina mAsanA prathama divasathI te vicItra pujAne prAraMbha thAya che. te dIvase rANe upavAsa kare che. prAtaHkALamAM uThI te snAnAdika kama karI prAtaHkRtya vagere kare che, ane tyArapachI khaDaga pujA kare che. giheTa kuLanI prasiddha baMdhAravALI talavAra te samaye pujAya che. bhagavatI aSTabhujA devInA maMdIramAM rANo te talavAra laI jAya che. tyAM devInI saMmukhe tenI pUjA thAya che, te samaye devanI paNa arcanA thAya che. navarAtrIno bIjo divasa-pUrva dIvasanI jema rANo, saradAra sAmaMto sAthe cagA mahelamAM jAya che, tyAM eka pADAne usarga kare che, udayapuranA daravAjA pAse paNa eka pADAne utsaga thAya che. saMdhyAkALe rANe jaganmAtAnA maMdIramAM jAya che, tyAM aneka bakarAMnAM baLIdAna Ape che. navarAtrIne trIjo divasa-divasanA prathama bhAge rANe cagA mahelamAM jAya che, tyAM te pADAnuM balidAna Ape che. tyArapachI te harSada Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ luTavAnI prathAnu` kramana bhagavatInA madIramAM jAya che. tyAM te pAMca pADAnuM aLidAna Apeche. navarAtrInA cAthA divasa----rANA cAMgA mahelamAM jAya che. tyAM eka pADAne utsaga kare che, tyAra pachI te daLa sAthe caturbhujA devInA maMdIramAM jAya che, devInI pUjA karIne rAjayAgIne sAkara ane puSpahAra Ape che, te maMdIranA samukha bhAge eka pADAne te badhAve che, e yasIya pazuno vadha kare che. 437 navarAtrInA pAMcame divasa--cAMgA mahelamAM niyamitta baLidAna ApyA pachI rANAnA hukamathI tyAM hastiyuddha thAya che, tyAra pachI rANA daLa sAthe bhagavatI AzApurNAnA maMdIramAM jAya che. tyAM eka pADAnu ane eka meMDhAnu maLidAna te Ape che. navarAtrInA chaThThA divasa--te divase rANA nayamita rIte cAMgA mahelamAM jAya che paNa tyAM te khInna agAunA divasanI jema pADA vIgerenu khaLidAna ApatA nathI. aparAhaNe caturbhujA devInI vaMdanA vigere karI te kAna phaeNTTA ceAgInA mahetanI mulAkAta le che. navarAtrInA sAtamA divasa--te divasanI rAtrIe mahelamAM heAmahavana thAya che, eka pADAnA ane eka meDhAnA devanI prIti mATe te vadha kare che, te divase rANA kAna kuTTA yAgIne elAvI jamADe che. navarAtrIne Ame divasa--te divase mahelamAM havanaheAma thAya che. rANA te divase, sAmata saradArone lai nagaranI bahAra sAmInA gAmamAM jaI tyAM eka gAsvAmInA darzana le che. navarAgInA navamA divasa--te divase rANA, peAtAnA rahevAnA mahelamAMja rahe che, rANAnI anumatie azvavALA tabelAmAMthI gheADAne choDI tene sarAvaramAM navarAvavA laI jAya che. navarAtravAnA vidhi samApta thAya che ke teone judAM judAM suMgAranA sAmAna paherAvI mahelamAM lAvavAmAM Ave che. saradAra sAmate, te samaye te gheADAnI pujA kare che. navarAtrIne dazame divasa----e dazame divasa bhAratavarSamAM hiMdu samAjamAM viSeza prasiddha ane vidita che. ema kahevAya che je bhagavAna rAmacaMdra te divase, sItA devInA uddhAra mATe rAvaNa sAme laDavA utarela hatA. e divasanA prAtaH kALe rANA potAnA dIkSAgurUnI mulAkAta le che. sadhyAkALe rANA potAnA sAmata saradAra sAthe cegA mahelamAM jAya che, tyAM jaI khIjaDAnI pujA kare che. tyAra pachI te AvAsa sthaLe Ave che. gaNeza pUjA--dareka hIMdusaMtAna vijJavinAzaka maMgala dAtA gaNezanI pujA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 TeDa rAjasthAna, rU kare che, tenuM pavitra nAma smaraNa karyA vinA keI paNa rajaputa maMgala kAryanuM anuSThAna AraMbhate nathI. cetAo tenI sumaMtraNa mAge che. vaNika lake tenA hisAba patranA zira sthaLe tenuM nAma lakhe che. rAjasthAnamAM evuM kaI rajaputanuM ghara nathI ke jenA bAraNAnI zAkha upara gaNezanI mUti na hoya, udayapuramAM gaNeza dvAra nAme eka teraNa dvAra che, gaNeza pujAnI samAlocanA pahelAM devadatta nAmanA prasiddha khaDaganuM varNana karavuM AvazyakatA bharela che. bhagavAna gaNezanuM pujAvidhAna varNavatAM rajaputanA devIdatakhaDaganuM varNana ApaNe bhulI javuM na joIe. e khaDaganA mATe rajaputomAM judI judI guDha ane adabhUta vAte cAle che. teo evo vizvAsa rAkhe che je devazilpI vizvakamaoNnI dvArAe e khaDaga ghaDAvI bhagavatI caturbhujAdevIe bAppAeLane Apelache, gaNapati caturthInA divase duvathI rajapute gaNezanuM pujana kare che. lakSamIpujA-rajaputa kajAgarI pUrNimAnA divase paramabhaktithI sibhAgyadA cinI lakSmInuM pUjana kare che. te ANvInamAsamAM thAya che. AnamAMsanI ane mAvAsyAe arthAta divALIe dIpadAru parvanuM anuSThAna thAya che. e divase, saghaLA rAjasthAnamAM dIpAlekanuM tiSa pragaTa thAya che, mevADanA adhipatithI mAMDIne te parNakuTImAM rahenAra daridra leke te divase dIpamAlAthI pitAnA gharane sajajata kare che. e divase mevADanA saghaLA leke lakSmInA maMdIramAM jAya che, rANe pitAnA pradhAna sacivanA saMmukhe besI bhojana kare che, je akSakrIDAne trikALajJa bhagavAna manue aniSTa kara karelI che te aniSTakara kriIDA te divase, rajapute AnaMdathI kare che tenA pachI bIje bhrAtRdvitIyAne utsava thAya che. ema kahevAya che je tapana tanayA yamunAe pitAnA bhAI yamane te divase pitAnA ghera jamADa hatuM. A lekanA zAsana graMthamAM lakhela che je, je strI, te divase pitAnA bhAIne caMdana tAMbula vigerethI pucha jamADe che te strI keI dIvasa vaidhavya dazAne pAmatI nathI. ane tene bhAI paNa lAMbA jIvanane meLave che. annakuTa-bhagavAna zrIkRSNanA udeze rAjasthAnamAM je utsava thAya che temAM annakuTa utsava, pradhAna che. e utsava vyApAra zrInAthadvAramAM moTA ADaMbarathI thAya che. rAjasthAnanA eka cAra rAjAoe e utsava upalakSe te maMdIramAM maNi ratna mALA Apela che. je samaye, te rAjAoe maNiratnamALA mevADapati rANe arisiMha, mAravADa rAja vijayasiMha, bIkAnera rAja gajasiMha, kIpanagaDhane adhipati bahAdurasiMha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 luTavAnI prathAnuM damana ApI te divase suratanI eka grIe sattara hajhAra rUpeA devane arpaNa karyA. makarasaMkrAMti-TeDa sAhebe bhramamAM paDI kAtikI vipadi saMkrAMtine makarasaMkrAMti kahelI che, te divase rANo pitAne saradAra sAmatane laI caMgA mahelamAM jAya che, agrahAyana ane pioSa mAsamAM khAsa parva jovAmAM AvatA nathI, mAtra agrahAyananI zukla saptamIe eka parva, rajaputo pALe che, tenuM nAma misasamI bhagavAna divAkara AditinA garbhathI A jagatamAM avatarela che. eTale ke suvaMzIya rANA te divasane pavitra gaNe che. rajaputanA svAdhInatA sthaLavIratva ane mahatvatA sAdhana kSetra mevADanI dharma pratiSThA ane pasAvAdinuM varNana ApI have mevADanA varNanamAM ApaNe virata chIe. SE; cha %i kaws *AdateH kazyayAjajhe mitro nAma divaakrH|maargshiirsssy mAsasya zukalepakSe zubhetithau saptamyAM tena vikhyAtA loke smina mitrasaptamI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ swac TaoNDa praNita. TaDa rAjasthAna. nuM ( gurjara bhASAMtara ) volyuma paheluM ( mevADa pradezanA aitihAsika hevAla. ) saMpUrNa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karnala jemsa TaoNDa praNita. TaoNDarAjasthAna vaoNlyama bIjA THE ..'' anuvAdaka. sAkSara savAIlAla iTamalAla herA. zabdaciMtAmaNuM keSanA kattA-bhAvanagara, prakAzaka. purUSottamadAsa gIgAbhAI zAhu, mAleka-dhI vidyAvijaya prinTiMga presa bhAvanagara. : .:: saMvat 1967 sane 1911 kiMmata rUA. 5) mAM R saraka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanagara dhI vidyAvijaya" prinTiMga preSamAM zAha purUSatama gIgAbhAie peAtAne mATe chApyuM. pharIthI chapAvavAnA kopIrAITanA haka prasiddhakatA e mAtAne svAdhina rAkhyo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANNALS AND ANTIQUITIES OF RAJASTHAN. Late OR THE CENTRAL AND WESTERN RAJPUTSTATES OF INDIA. BY Leatenant Colouel James Tod. litical Agent to the Western Rajput States. TRANSLATED By Savailal Chhotalal Vora The author of the "Shabda Chintamani Kosh PUBLISHED By Purushottamdas Gigabhai Shah. Propriter of Vidya Vijaya" Printing Press Bhavnagar. VOLLUME & Price Rs. 5 33 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Ab, 1911 www.umaragyanbhandar.com Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ All rights reserved, Printed at the " Vidya Vijaya" Printing Press Bhavnagar.. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA aihika ane Amumbika evA unnatinA mArge jana samAjane doranAra je samartha, sAdhana rUpe kAMI paNuM gaNavAmAM Ave che te eka mAtra mahAtmA purUSonAM jIvana carite kiMvA aitihAsika rasika jhaveja che, ke jene mahimA vimAnika prajA bahu achirite samaje che, mahAbhArata rAmAyaNa ane vividha purANomAM saMkhyAba zrotAonAM jIvana utara padArahaNa thayAnuM kyAM zravaNa thatuM nathI ? vize vA nyunAze kalpita vyakitaonAM cAritro ApaNA purAtana granthomAM jovAmAM Ave che tevA aitihAsa prasiddha vaktAonAM sad cAritro yathAsthita jovAmAM AvatAM nathI tenuM kAraNa zodhavuM che ke atyAre durghaTa che, tadapi anumAnIta kalpanA thaI zake che ke kAMte ApaNA pUrvajone aitihAsAdi viSaya tarapha nyana anurAga kivA rAjya viplavanA mahAna anivArya kAraNa vizAta yogya sAdhana sAma ilopa hoya game tema paranu ubhaya riyA atihAsika granthonA samUha sampAdana a AryAvartanI prajA hatabhAgI rahelI jaNAya che. tadapi prathama yuganI saMpUrNatA pazcAta dvitIya yuganA ArambhathI A pravRtti sarvatra bamarI prApta sAdhana sAmagrI vaDe jeTaluM banI zakayuM teTaluM sAhitya saMgrahita karavAmAM athAga zramarUpa vartamAna yuganA saMskArita yuvakoe Atmabhoga Apyo che. ane tene pariNAme aitihAsika granthane prakAzamAM mUkavAmAM AvyA che, ane have to vartamAna yugamAM AMgala deza janita vidvajana samUhanA pratikSaNanA satasaMgathI anirvA phaLa siddhi prApta karavAne A AryAvarta nivasita manuSyo bhAgyazALI thatA jAya che. ukata dezanA mahAzayo jema jema AyAMvamAM pArohaNa karatA thayA tema tema A dezanAM kaLA-kauzalyane udhArI adhika prakAzamAM mUkatA javA uparAMta yAMtrika sAdhano dvArA sarva prakAranAM duprAsa kAryone sahaja sulabha karatA gayA che ane temanuM jema jema adhika darzana thatuM cAlyuM tema tema temanuM anukaraNa paNa A prajA taraphathI adhika gRhaNa thatuM AvyuM ane tene pariNAme A AryAvartamAM paNa jyAM tyAM yuropiya ThATha mATha draSTi gocara thate Ave che. arthAta acAranI sRSTi je sudhArAnA uccatara zikhara upara kudaDI phare che te sarva aMgala vAsi sajjanonA sasaMganuM ja phaLa che, ane AvA phaLanA AsvAdane aMteja kahIe to saghaLAsAhityAdi, etihAyAdi, zAstrIya, vaidikaya, zilpa zAstrAdi anekavidha graane vividha prakAranI vidhAkalAne prakAzamAM mUkavA samartha thayA che. A vakhata A saivarNa bhUmi evA AryAvartamAM hasta likhita anya " bhUrja patra" "tADa patra" AdimAM saMgrahita thayelA kAMIka nyuna pramANamAM prAptavya hatA temane nahIM ja paraMtu tevA hastalikhita graMthe ghaNI ja nUna vyakitane upayogI thaI zake tevuM hatuM kAraNa ke te kALe mudraNakaLAmaMdironA abhAve granthane adhika uddhAra sambavita nahote paNa te sarva pAchaLathI upara kahyA pramANe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 ] pArTikA * mAnanoyanAta samaMthA " e niyamane Adhina hovAnuMja Lamidrazache. zrI paramAtmanI apAra lIlAmAM aneka vyaktie thAyache ane jAyache, jenA guNa kitta nathI-ane-nAma smaraNathI jana samAjane lAbha thavAneA hamezA sambhava hAya evA bhAgyazALA mahA purUSa! virala ja thAyache, DAna kArlAiva kaheche tema aitihAsa e mahA purUSAnA jIvana caritranA vistAra che. je purUSoe jIvanane mAtra AhAra nidrAdi pAmara vyApAramaya na mAnatAM ke ucca ane sarvagrAhI uddeza sidhdha karavAnA sAdhana rUpe trikaryuM che tArse A karmabhUmimAM avatarI parama purUSArtha sidhdha karavAnA bhavya prasaMga rUpe mAnyu che temanA jIvananA vyApArAja itihAsa rUpa thai zakayA che. yAsteSAM svaira kathA stAeva bhavanti zAstrANi mahA purUSonI sahaja vAtacita teja zastra thAya che ema rAjarSI bhatR hiranuM kehavuM che, udAra, unnata, ane bhavya uddeza rAkhI che.vatane svArtha paramArtha UbhayamAM praceAjanArA mahA janAnAM vartanAja itihAsa rUpa thaI gayAMche. yadyadA carati zreSTha statta deve tarojanaH sayatpramANaM kurute lokastadanu varttate // ma. gau. narantaryAM zreSThanA AcaraNane loko anuvarte che. kAraNake mahA purUSonAM jIvana caritAja AvA uMccatara AzayAthI purata parameApakArI hovAthI temanAM nAma smaraNathI temanA caritAnA guNagAnathI ane te je dharmayukta hoya tevA dharmanA anusevanathI tane tajanya saMskAranA pavitra prasAdathI teja dharma rAzInA pAHtaLathI zikhara pa'nA AliMganane prApta thaI zakAya che ane tema thae sate saghaLA saveAMtama sadguNeAnA saMgrahasthAnanuM Adhipatya bhogavAya che. aitihAsa ane jIvana citAnA bhedathI jana samAja suvijJAtache; ekaja vya ktinuM uccatara anukaraNiya jIvana te janma carita vA jIvana caritra; ane aneka vyaktinA guNAvaguNa tathA samasta jIvanamAM vyatita thayelA saMkhyAdha prasaMgAnuM yathA yogya varNana vizeSa te aitihAsa; itihAsane! A artha bahu svalpa svarUpe racAyelA che parantu vijjane tenA anyariyA vividha arthoM kIca gaNe parantu te vastuta: ekaja arthanA edhaka hoi zake che. mahAna samartha vyaktinA vyatita thayelA jIvana kALamAM anyeka prati jeje yA vahArA-prasaMge!--lAbhAlAbha--jayAjaya--guNAvaguNa--asteya Adi guNa bhaMDAranI jemAM sakalanA saMskRta rite saMkalita karelI heAya, ekatratra thayuM hoya teja zAstra jene anyAmAM itihAsa samajavAmAM Aveche. A ItihAsa mAnuSa jIvana upara keTale darajje kevI asara utpanna kareche tenuM vivaraNa karavuM annatya kAlAtikramaNa doSane prApta thavA jAyache tada alam kAraNake vAta bhAnika prajAda sanmukha sidhdha thai zakayuM che ke aitihAsa-di zAstranA hRDhatara abhyAsa vaDe mANasa kaTaka nivana jIvana utpanna karI zake che sRSTinA taLa upara kAMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paThikA. mahAna teja rAzI samutpanna karI zake che. ane daktiArtha sidhdha karavA sarakhuM pitAnuM sAmarthya vadhArI zake che. eka tarapha vAkyAturyatA, samaya sucakatA, cacaLatA, rApaLatA, sahanazilatA. sahiSNutA, Adi guNe ane itarezamadama, titikSA, zani, dharma, viveka, audAryAdi guNava riTathI alaMkRta purUSonAM mahAmya vAMcI, zravaNa karI, manana karI, temAM aneka vakhatanA paThana pAThanathI tAdAmya bhAva saMsiddha thaI zake che ane tethI zAstra nididhyAsananA prayogane siddha karavA punaru punara atyAgrahathI prabodha che, oi aitihAsika gro bahu prakAranI lIlAne pitAnA sAme kAM evI gupta prakAre saMcita kare che ke jenuM sAdhana didha kALa paryata nararya ane nAkA pUrvaka sevavAmAM Ave nahIM to tenA marmane-bhAvane-ke kiMcita rasAsvAdane vilakavA ke anubhavavA manuSya sarvadA nirAzyane ja seve che. aitihAsAdi koI prakAranI vidhAne prakaTa karanArA gro lakhavAmAM lakhanAra keTalA sAmartha vAlA hovA joIe ? e praznane sahejamAM niNaya ApI zakAya tema nathI ane te lakhavAnI vRtidhAraka lekhakonAM keTalAM vipula ho haze ? tenI kalpanA karavI e mAtra kalpanA rUpaja che, kAraNake temanA mastiSkamAMthI janita thayelI vastu saMkalana sRSTijanya itara sakala manuSyanAM hRdayamAM saravege praveza karI ekasarakho bhAva utpanna karavAnI buddhi ane etAnita zabda samUha te patra upara mukavAmAM je vicAra zreNInuM taraMgetyAna thavuM te kAMI sAdhAraNu zramanI vArtA te nathIja ane A pravRti sevanArA manuSyonAM jJAnataMtuo, bhejAo ane hRdayanI vizALatAnuM pramANa kathI zakAtuM nathI kAraNake AvA kartAthI utpanna thayelAM pustakomAMthI bhikSA mAgI mAgI ekatra karelA piSTanI miNa bATI banAvI tenA pAnathI tRmi anubhavavIe sahaja sAmAnya vArtA nathI jozo ke e granthanA abhyAsathI manuSya akSaya kIrtine vAraso jana maMDaLamAM mUkI jAya che ane pitAthI banatI yokta sevAno lAbha paNa AvA prakAro ApatA jAya che. mahAtmA karnala jemsa ToDa jevA sAdhu purUSoe agAdha sAmarthyanA eka paTArA rUpa ane dirdhakALanA tapasAdhya buddhi prabhAvathI utpanna thayelA A rAjaputasthAnanA ItihAsa35 phaLane janma ApI bahudhA sUrya tathA caMdra vaMzanA vaMzajo ane tata pazcAta etadanuyAya ane tada AryAvartanI samasta nADI samuhamAM pitAnI je kIrti amara karI che te atyaMta dhanyavAda ne pAtra che ja. vikariSTa mahAtmA karnala jemsa TaeNDa videzI ane vijAtiya hovA chatAM, bhAratiya pUrva vRttAMttanI gavaNamAM utarI bhArata jananI samAnaja parizrama uThAvyo che ane A parizramane evo kAThIye aparisima mahAtmA ToDe ghaNuM adhyavasAyathI Atma balidAnathI ane vividha prakAranI anya asAdhAraNa parAkASThAthI bhArata varSiya pUrvatana Aryanara vIra vigerene varSArUtunA vAdaLamAMthI madhyAhanA pracaMDa sUrya samAna kIrti kalApa samuddharita karyo che, AvA avibhAjya zramano vicAra karIe te hRdaya sahasA Adra bane che. ane sajAti vijAtiyane bheda bhUlI A mahAtmAne devabhAve pUjanArcana karavA sahita sASTAMga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] pIThikA. daMDavata karavA utita thaIe chIe karnala ToDa jevA bheda ane zreSTha mahAtmA je A ryAvartanI bhUmi upara padArpaNa karatA nahIM te bhArata varSanI prAcina kIrtine ATale uddhAra thate ke kema ? e eka mahAna praznanI vAta hatI. AkhI duniyAmAM bhULa ane itihAsanA viSayo hamezAM sarvopari sthIti bhodave che teo ubhaya pakI itihAsarUpI sUrya jeTalo prakAza mAnupi buddhi upara pADI zake che. teTalo bhUgoLane prakAza bIje naMbare Ave che ane te ja kAraNe mahAmA TauDe ItihAsa lakhavAne agAdha zrama na karyo che. bhUgoLa ane ItihAsanA ubhaya viSe pikI bhUgoLane viSaya mAtra temI uparane ja citAra citra karI Ape che jyAre itihAsa tethI paNa AgaLa vadhI pUrvAzramanI ghaNI ja jIrNa ane anukaraNiya vArtA vAridhine draSTi sanmukha khaDI kare che, ane tethI avarNaniya lAbha prApta karAvI zake che, pUrvakALanI uthalapAthala pUrvanA rIta rIvAja ane pUrvanA jUnA nAmAMkita saMpurUSanAM baLavattara zarira ane buddhi jJAnathI utpanna thayelI A sRSTi uparanI cAritraya vartaNukane ApaNuM AgaLa khaDI karI mUke chedAkhalA tarike jyAre ApaNe amuka ItihAsanuM pustaka vAMcatA hoIe tyAre jANe ke ApaNI AgaLa hajAro varSa jUne ane ghaDe kAke najare joelI vAta karatA hoya tevuM ApaNane spaSTa bhAna thAya che eTaluM ja nahIM paNa punA ane vartamAna kALanA samayamAM manuSyamAM zuM nyUnAdhikatA-zuM taphAvata che te jANavAnuM aitihAsika grantho zivAya anya sAdhana hotuM ja nathI potAnA dezanA loko ke kauTumbIone sukhI karI koNe prakhyAti meLavI ? koNe potAnI kArakIrdithI amara abhidhAna karI svarga nivasita thayo tathA koNe prajA upara asAdhAraNa julama karI navA navA asahya bejAo vadhArI bhinna bhinna prakAranI AjJAonA prakhara medha varNavyA te tathA teonAM saccaritra vA duzcaritronA digadarzanano samUha A eka ItihAsika pro ApaNuM anubhavamAM mUke che. rAjyakartAonI majA uparanI prIti prajA uparanI lAgaNI tathA zastrokata riyA paLAcalA rAsika dharmo. rAjya viplavo sAmasAmA kalezakAraka banAvo ane etanita eka bIjAnA ziraccheda eTaluM ja nahIM paNa saMkaTa samaye paraspara karelI sahAdhyatA, Adi ghaNA prasaMgonA avalokanathI paNa manuSyo ghaNuM jJAna saMpAdana karI zake che, AvA bhara pUra jJAnanA bhaMDAra rU5 aitihAsika pustakanuM vadhAre ne vadhAre jJAnadAtA ane zairyadAta hovAnuM tathA pratyeka rUcinAM manuSyone temAMthI pratyekanI rUci anusAra sAmagrI prApta thaI zakavAnuM dhArI aitihAsika grantha lakhavAmAM Ave che ane eja udezane padepa cAlI karnala jemsa TaeNDa sAhebe A pravRtti karI jaNAya che A mahAna granthanI saMkaLanA tarapha draSTi karatAM jema ApaNe temAMthI ghaNuM sampAdana karI zakIe chIe, te paNa A pravRttinA vAhaka mahAtmA karnala jemsa ToDa zuM kahe che ? tenA ja zabdomAM ApaNe joIe. mahAtmA DhADa kahe che ke "rajaputAnAnI tavArikhanuM pUrNa thatuM A hastasthita dvitIya pustaka jana samAjanI draSTi sanmukha mUkIne hArI jIMdagInoje sarvotkRSTa bhAga je jJAtio mAM meM pasAra karyo che, te jJAtionI mArI mAnyatA mujaba meM mArI pavitra AjJAnuM paripUrNa pAlana karyAnuM huM samaju chuM, jo ke sArvajanika prasaMzAnI kImata huM sarvathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIkiA 5 ] adhika ratyA karUM chuM tapi tatprathama te prasa'zAnuM AkarSaNa karavA jeTalA huM utsuka chuM tenAthI adhika tyiA mhArA granthanA vasturUpa rAjaputasthAnanA maneAhara le:kenI anuka MpA jAgRta karavAne huM tethI ghaNA vadhAre Atura chuM. mahAtmA TADe hindanI lIlAmaya tavArikhanA viSaya upara pe.tAnA A granthanA pUrva vibhAgamAM UpAdhAtanA rUpamAM je kAMi kahyuM che, tethI adhika kivA punarUkti A granthamAM varNavavA pravRtti karelI nathI teApaNa te manatA kahe che ke " hinduonI tavArikhA ane yuropanI tavArikhenI tavArikhanA granthA darajjenI sarakhAmaNI game teTalI svalpa thai zake tarUpe A granthA hindusthAna upara bhUtakALanA banAvAnAdataronI khAmIneja doSa dhaNA dirdha samayathI AreApita thayelo che. te doSano parihAra karaze parantu bhaya eTalAja rahe che ke Aje have te kadAca nirupayeAgI gaNAya. ' ,, huM dhAruM chuM ke tathA huM pUrNa vizvAsathI kahI zakuM chuM ke je A aitihAsika granthanA mahAna sthULathI camakayA vinA dhairya saDavartamAna svairya pUrvaka avalokana karI jaze. teo hindu janamaMDaLamAM rahelAM khAsa lakSaNeAthI sArI rIte nAta thayA vinA raheze nahIM. ane teo rAjaputasthAnanAM pratyeka rAjyAnAM mULa tathA tene kevI rIte Utsarga thayA tenuM jJAna prApta karavA uparAMta je leAkeA upara kadAca koI bhaviSya kALamAM hindamAM ApaNI hayAtInA AdhAra rahe te lokonA cAritranA kharA khyAla bAMdhavAne za ktamAna thaizakaze. aitihAsikA, aitihAsa kartA, kivA prajAnAM mULa tatvanA zeAdhakone A granthamAM gamete nUtanatA draSTi ge.cara thAya tApaNa mahAtmA TAGa kaheche ke A pR ( A granthamAM ekatra karelA viSaya ) mAtra eka prAcIna aitihAsika vastune avyavasthata puMja che tema gaNavA karatAM koi utkRSTa paMkitanA dAvA rAkhavAnI mahAtmA TADanI abhilASA sampUrNa vAtavika che. manuSya jAtine pratyeka sthitimAM kivA rUpamAM nevI ane bhinnabhinna dharmanA pathAnI manuSyanI vyAvahArika zakita upara zuM? asara thAyache tenuM avalokana karavuM e manuSya mAtra arthe mAnasika AnaMdanuM uMcu sAdhana hameza hovuM joie. ane huM AzA rAkhu chuM ke A granthamAM je manuSya nA guDDAnuM varNana ApavAmAM AvyuM che te A tatvajJAnanA vizALa kSetramAM zrama lenAraneM manuSyanI vaicitryatAnA jJAnane pradeza vistRta karavAmAM suhAya karaze. A granthamAM samAvezapAmelI vastu sthiti saMbadhI svataHva vAtiane svavarganA lokonA jJAna aghaNA gaMbhIra ucca ane pavitra bAvane ghAtana karanArA mahAtmA TADanAra zabdomAM kahIetA teo kayAM sudhI kaheche keH-- In the present circumstances of our alliance with these states, every trait of national character, and even every tradi tional incident. which, by leading us to understand and ,, restheir peculiarities, l, i enable us to secure their . frl sulp and esteem, bcoz of infinite importance. The we study their history, the better shall we compre more "" "" 13 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA. ,, hend the causes of their international quarrels, the origin ,, of their tributary engagements, the secret principles of their :, mutual: repulsion, and the sources of their strength and , their Weakness as an aggregate body. Without which know,, lcdge it is inposible we can arbitrate with Justice in their ,, national disputes and as respects ourselves, we may convert ,, a means of defence into a Source of bitter hostility. - A rAjayo sAthenA ApaNI maitrInA saMbaMdhanA hAlanA saMyogomAM teonI rItabhAta che, samajavAne tathA tenA mATe mAna utpanna karavAne ApaNane dore ane tethI karIne che. temanI maitrI ane mAna meLavavAne ApaNane zaktivAna kare tevA prajAnA cAritryanA , dareka phakara ane pratyeka daMtakathA paNa behada upayogI thAya che. ApaNe teonI tavAriche, ane jema jema vazeSa abhyAsa karazuM tema tema teonA eka bIjI jJAti virUddhanA . kalezonAM kAraNe tathA teonI tAbAnI sthItionuM mULa ane teonA parasparanAM , dveSanA gupta niyama temaja teonA aikyabaLa ane nabaLAinAM kAraNe vadhAre sArI rIte , samajI zakIzuM tathA A bAbate samajyA vinA teonI koma koma vaccenI takarA,, ne nyAya pUrvaka vacamAM paDIne nikAla lAvavo, e ApaNe mATe azakya che , ane ApaNe pitAne mATe kahIe to kadAca ApaNe ApaNa bacAvenAM sAdhanane che. kadi duzmanAinA mULarUpe ulaTAvI nAMkhIe. " A mAravADanI tavArikhamAM eka vizALa pradezane eka muSTibhara bahAranA lokoe jItyo ane vasAvyuM tenuM varNana karyuM che, ane A nAnAM, nhAnAM, rAjyo paikI eka rAjA ajItasiMhanI zakitae julamAtanI lAgaNIthI uzkerAIne potAnA duzmanonI mahAna sattAnI sAme zuM kArya karyuM che ? te batAvavA mATe te rAjA ajItasiMhanA lAMbA rAjyane tathA trIza varSanA vigrahane kadAca kaMTALo Ave tevI sUkSmAtisUkSmavAta upara vistAra karyo che, teonI tavArikhane A vibhAga jeoe sarvopari sattAno vAraso lIdhe hoya, teoe uMDA utarIne avasya abhyAsa karavAne yogya che, kAraNa ke auraMgajebane potAnA rAjyanI sthiratAmAM avizvAsa AvavAnuM kAraNa mahAtmA TauDa kahe che ke ApaNA karatAM ghaNuM thoDuM hatuM chatAM paNa taimurane vaMza hAlamAM zuM che ? auraMgajebanA rAjyanA aMta samaye bhAravADanAM sAdhano jeTalAM vartamAna kALamAM eTa Upara che, teTalAMja nyUna hatAM chatAM paNa te rAja potAnI saghaLI muzkelIone bahu bahAdurIthI jItI zakayuM eTaluM ja nahIM paNa pitAnA sAmarthya pradhAna sainyonA baliSTa parAkrame yuddhamAM utarI zahenazAhatanA yoddhAone kSaNa mAtramAM nArA karI nAMkhyo, ane potAnuM sAmrAjya pravartAvyuM A rItanA AvA mahAna balika ane zakti sampanna rAjAonA aitihAsanA avalokana uparathI teonI zaktinuM mApa karatAM mahAtmA TADanA anAyAse pracchanna zabdo uddabhavI nIkaLe che ke - . Let us not, then mistake the supiness engendered by long ,, oppression, for want of feeling. nor mete ort to these high ,, spirited people the same measure of contumely, with which , we have treated the snbjects of our earlier conquests.,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATikA. mATe A manobala vALA lokonI didha kALanI trAsajanya zustIne bhUla khAIne , lAgaNInA abhAva rUpe ApaNe mAnavI joIe nahI ane ApaNuM prathama che, telI prajAo pratye je avinayathI vatyA chIe te avinaya. te loko pratye dekhA, Devo joIe nahIM, rAjaputa sthAnanI A itihAsa rUpa vicchinna bhAve paDelI zaMkhalAne ekatra rUpe karavAnI niHsima. pravRtti ghaNe aMze bhakitavAribone vizeSa AbhArI che ane tethI te tavArikhonuM avalokana karatAM ApaNane sahaja prApta thaI zake che, bhaTinI tavArIkha e zuddha hindustAnanI jAtione hinTi sidhiyA athavA hindanA pazcima pradezanI prAcina - tio sAthe joDanArI sAMkaLa rUpe gaNI zakAya ane jeke A tavArikha sAmAnya vAcakane bahu DI ramujI jaNAze kiMtu prAcina sAmagrinA zodhakane temAMthI zodha karavAne madada rUpa thaI zake. tevA navina navina viSaye prApta thaI zakaze. eTaluM ja nahIM paNa raguno nakazo ke jemAM eka vakhata amaratva sucavanArAM abhidhAnenAM araNa cinhone saMgrahita karI rAkhavAmAM AvyAM che. ane teo paNa ghaNuM navA viSayo saMpAdana karI zakAze. chata jAta ke jenAM khaMDere upara bikAneranuM rAjaya sthApana karavAmAM AvyuM che teonI kulapati jevI sAdAI ane sarala vartaNuMka game tevAM apUrNa tapaNuM eka nyAnAM nhAnAM prajAsattAkanAM rAjya svarUpa jevuM citra darzana karAve che eTaluM ja nahI paNa teonuM prajAsattAka rAjya baMdhAraNa pUrvanI ekaja rAjAne svAdhina evI rAjyanItithI ajJAta ane prAcina chata jAtanI svataMtratA uparano prema siddha karanAra rUpe bhAna karAve che. - mahAtmA karnala jemsa ToDa pitAnA sarala satya ane anukaraNiya udgAre evA zabdomAM janmAve che ke " aMbara ane tenI zAkhA zekhAvati sarahadane lagabhaga sparza karanArI hoIne ApaNane ghaNuM vadhAre AkarSaNa dharAve che." ane tethI teo kahI zake che ke (zekhA vatani ) khaMDiyA, rAjya sAthe vicitra hakane samUha joDAyelo che tethI te haka sarvopari sattAe sarvAze samajavA gya che, ke je vaDe karIne teo ApaNane temaja temane nukazAna kAraka dhoraNe kiMvA ayogya mArge vahana karAvavAnA amRta vicArane zaraNa thAya nahIM, A moTI jAtamAM lArakhAnIono samAveza thAya che ke jemanAthI ApaNe eTalA badhA ajJAta hatA ke hamaNAnuM e jAtanuM aMdara aMdaranuM kAna -vA-parasparane vigraha ApaNuM purAtana zatruo piMDhArAonA uThAva rUpe prathama bhUlathI samajAyuM hatuM. ATalA varNana vizeSanI uttare mahAtmA TauDa hArAvatinA abhidhAna janya hADA rajaputanuM saMkSipta darzana karI potAnI prattithI nivRtta thAya che tethI ApaNe paNa te nyAyanuM anukaraNa karI upasaMhAra rU5 be zabdane aMte zAMta thaizuM, mahAtmA TauDa kahe che ke "hArAvatI, tenAthI utpAdita thaelI zuravIra, laDAyaka ane bahAra evI je hAranA nAmathI pizvAnAtI jAtanI uMcI, stutya ane AkarSika tavArikhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] pIThikA je zakhsanA vicitra cAritryathI anta Ave che te, ane je zakhsa eziyAnA mahAna buddhimAna puruSa varenA sabaMdhamAM yogya tulanA karAvyA vinA raheze nahIM te vAta paNa ApaNuM khAsa dhyAna khecanArI thai paDe che. " hastasthita granthanuM ATale sudhI avalokana karI vadhAre vistAramAM utarIzuM nahIM ane tethIja A bhUmikAnA uttara pradezamAM AvI ATaluM nirikSaNa karAvavuM Avazyaka che ke A granthanA prasiddha kartAnA potAnA" kayonanIya karmaja udghAra che jyAM ApaNe avale,kanamAM utarIe chIe, tyAM teozrInI pravRtti paNa kAMi nyU tabaLavALI jaNAtI nathI A granthagata aitihAsika viSaya sabaMdhI yogya vivecana vAlyuma 6 nI pADikAmAM karavAmAM AvyuMche. eTale A sthAne tenuM piSTha peSaNa yogya gaNyuM nathI. A bhUmikAmAM mAtra vAlyuma 2 mAM samAelI mAravADa sabadhI hakIkatanuMja darzana karAvavAmAM AvyuMche. mhAre mAna sAthe A prasaMge jaNAvavuM joie ke bhUmikA lakhavAnI A pravRtti mArA taraphanI prArambhanIja che tethI A jAtanuM niraMtaranuM karttavya karanAranI sanmukha kadAca kSudra gaNAze paraMtu ekaDe eka zIkhanAranI buddhimAna purUSe avagaNanA nahIM karatAM tene adhika utsAha zIrIte prakaTe te tara potAnuM lakSa bindu rAkhI tene upayega karavA joie, ane tema thayuM. sate dareka jIjJAsu yathA yogya vijaya meLavavA sAmarthyavAna aneche. meM je kAMI zabda samUha ekatra karI tenuM A bhUmikAmAM sthApanna kareluM che te yogya vA yogya ? sthAne vA asthAne ? che tenuM nirakSaNa karavuM e janasamAjanuM katta bya che. ane tethI huM vijJapti karavA rajA lachuM ke A bhumikAmAM jo tevuM kAMi hAyatA TUMko cAri, nivAmbu maeAt e nyAye upayoga karaze. ane evA prakA- ranA kei pracchanna doSa dRSTi sanmukha Ave tene mArA tara%0 kRpA karI lakhaze te te huM have pachInA kAI prasaMgamAM sudhAravA pravRtta thaiza ane te te lokone te bhAkhata mATe upakAra mAnIza. A bhUmikA lakhavAnuM kAma mArA jevA sAdhAraNa mANasane soMpavA tathA te kA mhArAthI lai janasamAjanI dRSTi AgaLa mane paNa mUkavAnI je dhAraNA sadguNAla kRta surambhAva purUSottama bhAie khatAvI che tene mArI icchA anusAra sampUrNa rIyAtA upayeAga thayAja nathI. paraMtu e dhAraNAne amuka aMze mhArAthI je kaI banyuMche teTaluM karI kSamA icchuMchuM ane teTalAnA sadupayoga karavA vijJapti karI viramavA rajA lauM chuM. dayAzaMkara rUdrajI vyAvahArika. saMvat. 1967nA jyeSTha vadI caMdravAsara mAMgarALa. kArDiAvADa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. mAravADa. prathama adhyAya. mAravADa zabdanA judA judA vyutpativAda. mAravADanA purAtana itivRtta saMbaMdhe pramANa, patie Apela vaMza patrikA. mAravADavAsI rAThoDa rajaputanA vaMzanI utpattinuM varNana. nacanapALa. nayanapALatA AvirbhAva samaya. nayanapALe karelA kaneAjane vijaya. surya prakAza. rAjarUpakAkhyAta vijayavilAsa ane khIjA bhaTTagraMtho. kAdhvaja UpAdhidhArI tera raheDa rAja parivArano ullekha. kaneAjapati rAjA jayacAMda ( jayacaMdra ) mulasamAne karelA bhArata varSanA vijayanA pUrve kanAja rAjyanA vistAra ane samRddhi varNana. jayacaMdranuM vizALa senAdaLa. jayacaMdrane mAMDalIka upAdhI ane deva samAna lAbha. jayacaMdanA rAjasuya yajJanuM aAjana. ayojananI niSphaLatA ane tethI pedA thayela lAbhAlAbha. bhAratavarSanI tatkAlika avasthAnuM vivaraNana. te samayanA cAra pradhAna hiMdu rAjA. zAhabudIne karela bhArata varSanuM AkramaNa. dIkSAnA pradhAna rAjAne hara vI tenI kaneAja tarax yuddha yAtrA, jayAMdanuM mRtyu. 4:1-448 dvitIya adhyAya. zivajI ane satyarAmanuM abhigamana, si Mdhu sudhI vasI gayela marU bhUminA te samayanA vAsa. kalamadra adhipati pAsethI zivajInI pada pApti. lAkSa kulana sAthe tenA sadha satyarAmanuM maraNu, soMlakI rAjakumArI sAthe zivane vivAha, dvArakAM tarapha tenuM javuM. lAkSa kulana sAthe tenuM ' yuddha. kSIra deze zivajInA vAsa. pallInA brAhmaNeAe karelI tenI Anuya prArthanA. tenI vizvAsaghAtakatA tathA tenuM paralokagamana. zivajInA jyeSTha putra azvatthAmAnA abhiSeka, zanika ane ajamala, ahvAtthAmAnuM maraNa, duharanuM rAjyA rAhaNa, duharanI kano hAra ceSTA, tenuM maraNa, rAyapALane abhiSeka. tenI prati hiMsA, tenA tera putranuM vivaraNa, rAva kanahaLatuM rAjyA rohaNa, rAva jalaha, rAvacede. rAvakhI vinamahalane jAya. rAva ziluka, rAva virAmadeva, rAvacaMda. rAvacaMde karela muMdarAdhikAra, tenAM bInUM ya varNana, mu`daramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ). purIhara rAjAnI putrI sAthe teno vivAha, caMdanuM mRtyu rAva raNamalanuM siMhAsanA rahaNa. tenI ciDamAM avasthitA. teno mAravADa bhAga. rAva raNamalanuM maraNa. tenA vIza putranuM vivaraNa, sAmatanI tAlikA; 44858 tRtIya adhyAya. dhanuM siMhAzanArohaNa. dhapuranI sthApanA. muMdarathakI nava pratiSita, vedhapuramAM rAThoDa rAjapIThanuM sthAnAM caritakaNu tathA tenuM kAraNu, setulamIra, metA ane vikAneranI nutana pratikA. yodhanuM paraleka gamana, dhanuM carita varNana. rAThoDa vaMzanuM jaladIthI saMvaddhana rAvasujanuM siMhAsanArohaNa. yavana samrATanA senAdaLa zAthe rAThoDane prathama vivAda. paThANe karela rADeDa kumArinuM haraNa sujanuM vIratva ane maraNa. tenA siMhAsane tenA pautra rAva gaganuM ArohaNa. siMhAsana mATe gaMga sAthe tenA kAkA sAgane takarAra. gRha yuddha. sAganuM maraNa bAbaranuM bhAratAkramaNa. saghaLA rajaputa samitinA adhi nAyaka thaI rANAsaMganI barAbara kirUpe yuddha yAtrA, rAva gaMganuM mRtyu, rAva mAladevane abhiSeka. mAladevanuM gArava. mAladevanA karelo nAgarane, ajamerane, jhAlorane ane zivAnAno uddhAra. tenAM bIjAM caritra. tenI pratiSTA. rAjyabhraka humAyuna tarapha tene adhyAya vyavahAra, zerazAhane mAravADa upara humala. yavana senAnuM saMkaSTa. kaizala kama zerazAhane vistAre. rAThoDa senAnuM pazvAdapasaraNu be pradhAna sAmaMta saMpradAyane Atma tyAgA. akabaranu mAravADa upara AkramaNa. meratA ane nAgherane jItI laI tenuM vikAneranA rAjasiMhane arpaNa karavuM. pitAnA bIjA putrane akabaranI sabhAmAM mAladevanuM mokalavuM. samrATanI sAme tene asadabhAva. akabare karela yodhapurane avarodha.dhapuranI rakSA karavAmAM mAladevane ughama. udayasiMhanuM akabara sAthe preraNa. udayasiMhanI abhyarthanA. caMdrasena. cadrasene karela rATheDakuLanI svAdhInatA. rakSA, caMdrasenanuM vIratva. mAladevanuM paralokagamana. mAladevanA bAra putra... 460-7ra caturtha adhyAya. mAravADanA rAjAonI avasthAnuM parivartana. udayasiMhane abhiSeka ajIta atihAsika vivaraNa. mAravADanA ItivratamAM traNa pradhAna putranI avatAraNa, yodharAvanI pratiSThita sAmaMta kathA. rajaputAnAnA pakSamAM udayasiMha nAmanI ahitakAritA. akabaranA hAyamAM pitAnI bena yodhabAIne udayasiMhe ApI tenuM vRttAMta. rAThoDa samAjamAM te vivAhanuM phaLAphaLa. rAThoDa rAjakumAranI izava kALanI zikSA. udayasiMhanI vipakumArI haraNamAM ceThA. amitapta brAhmaNane bhayaMkara hema. brahmazrApe udayasiMhanuM bharaNu udayasiMhanAM saMtAno........... ...473-478 . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya. rAjA rasiMhane rAjayAbhiSeka, teNe karela zirahina rAva zUratAnano parAbhava. gujarjararAjanA virUdhe tenI yuddhayAtrA, dhUdaka yuddhamAM zatasiMha jya. sUrasiMhanuM dhana ane saMmAna prApti. bhaTTane Apela dhana. amara bacelAnA virUdhe tenI yuddhayAtrA. narmadA taTe teonuM yudhdha. amarane parAjaya ane nidhana navA navA saMmAnanI prApti, putra gajasiMha sAthe samrATanI sabhAmAM rAjA zarasiMhanuM javuM. mAravADanI bhAvi uttarAdhikArInuM sAmraTanA haste sajItakaraNa. jhAleradurgAbaMdhana. rANA amarasiMhanA virUdhdha krurama sahita gajasiMhanI yudhdhayAtrA. rAjA siMhanuM mRtyu. rAjA zarasiMhe nameMdA taTe karela abhizAyika khaMbhasthApana. yodhapuranI zobhAmAM vadhAre. rAjA zarasiMhanI saMtAna saMtati. gajasiMhanuM siMhAsanArohaNa. burahAnapuranA rAjave ane dakSiNAvarta pratinidhino abhiSeka. tenI avadAna paraMparA. tenI karelI daLathApanA IlkAba prApti. sulatAna-pArakheja-ane surama. jekTa pArabejanI virUdhdha suramane paDayaMtra. rAjA gajasiMhanI pAse tenI sahAya prArthanA. te prArthanAnI niSphaLatA. rAjamaMtrI goviMdadAsanI gurUtyA. gajasiMhane padatyAga, surame karela pArabejanI hatyA. jahAMgIrane padavuta karavAnI ceSTA, vArANasanuM yuddhagajasiMhanuM AcaraNa. vidrohi daLane parAbhava. sulatAna suramanuM palAyana. rAjA gajasiMhanuM mRtyu. tenA dvitiya putra yazavaMtasiMhane rAjyAbhiSeka kAyamanA utarAdhikArItva niyamane vyabhicAra. amarane vanavAsa. nirvAsana vidhi samApana. mogala samrATa pAsethI amarano Azraya lAbha, tenuM aihatya ane tethI karIne tenuM zocaniya maraNa -47-488 SaSTha adhyAya. rAjA yazavaMtane abhiSeka. rAjA yazavaMte karela sadhaLI jAtanA zAstranuM unnatividhAna, gaMDavamAM tenuM prathama avadAna. zAhajahAMne karela rAjakumAra gharone bhAratavarSane pratinidhi pade abhiSeka, mAlava rAjyamAM yazavaMtasiMhanuM pratinidhitva. siM. hAsana meLavavA auraMgajebanI vidrohitA. AraMgajebanI vidrohitAnA damana mATe sainya sajajA ane saghaLA senA daLanA adhinAyaka pade rAjA yazovatasiMhane abhiSeka. phatehAbAdanuM yuddha, yazavaMtasiMhanuM pazvAdaziraNa rAva ratananuM vIratva, AgrA tarapha trA. jenuM yudhdha. rajaputeno parAbhava. zahAjahanI siMhAsana myuti. AraMgajebane samrATa pade abhiSeka . yazavaMtasiMhane kSamA ApI pAse bolAvavuM. sajAne pratipakSa-pakahavAne tenA upara Adeza. kAjavAnuM yudhdha. yazovaMtanuM AcaraNa. auraMgajebane vipatamAM pADI tenI chAvaNInI lUMTa, dArAnI sAthe UkatA baMdhana, dArAnI akuzaLatA. auraMgajee karela mAravADa upara AkramaNa. dArA pAsethI yazavaMtanuM vicchinna karaNa. rAThoDa rAjanuM gujaranA pratinidhipaNAmAM varaNa ane tenuM dakSiNAvartAmAM preraNa. zivajI sAthe yazavaMtanuM SaDayaMtra zAstAkhAnuM mRtyu, yazavaMtane tenA padane adhikAslAbha, aMbara rAjyane tenA pada Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) upara niyoga, dakSiNAvartamAM javAne yazavaMtano pharIthI abhiSeka, dakSiNApatha thakI gujara pradezamAM thazavaMtanuM sthAnAMtaritakaraNa samrATanA Adeza kAbulamAM vidrohI lokonA virUdhdha tenI yudha yAtrA yodhapuramAM pRthvIsiMhanI avasthiti. tenA upara auraMgajebanuM nRzaMsAcaro, pRthvIsiMhanuM Akasmika maraNa. yazavaMtasiMhane putranA maraNanA khabara. putra zake tenuM maraNa yazavaMtanuM carita varNana. nAdurakhAM.. ......884-50 saptama adhyAya. yazavaMtanA maraNa upara tenI pradhAna paTarANIne samaraNoghoga ane tema karavAmAM saradAranuM nivAraNa. rAjAnI bIjI patnIone saha maraNa. yazavaMtanA maraNathI saghaLAne be achatane janma-yazavaMtane parivAra ane sAmaMtanuM mAravADamAM AvavuM. rastAmAM teonI gati rekI achatane laI levAnI auraMgajebanI ceSTA. sAthenI strInI hatyA karI saradAronI Atma rakSA. zizu rAjakumAranI jIvana rakSA, iMdee karelo muMdarAdhakAra, teonuM tyAMthI kuTi karazuM. auraMgajebanuM mAravADa upara AkramaNa AbAda nagaranuM levuM ane tenuM plaza karaNa, hiMduonA devalone raMjebathI nAza. ane potAno dharma choDI devAno rAThoDa tarapha auraMgajebane Adeza. te prastAnI atiktA jaiA karanI sthApanA. auraMgajebanA virUdhe rAThoDa ane zizodiya rajaputeno paDayaMtra. yuddha vivaraNa, meratIya - sampradAyanuM vIratva.nAlimAM ekIbhUta rajaputa sampatinuM yuddha nidhAna, rajaputenA virUdhdha laDAimAM UtaravAnuM akabaranuM anumodana. saMdhi baMdhana, akabarana samrATa kahI rajaputAnI ghoSaNA, TAIbarakhAMnI vizvAsaghAtakA ane tenuM bharaNa. akabaranuM palAyana ane rajaputa pAse tenI sahAya prArthanA. akabaranuM rakSaNa karatAM durgAdAsanuM dakSiNAtamAM javuM, zenIMgadevanuM rAThoDa senAnuM pari cAlana, yuddha puramAM yuddha. sAmAM vivAda vicikA ane mahAmArIne AvibhAva. auraMgajebanI saMdhi prArthanA. zanagana saMdhimAM anumodana, zanIMganuM mRtyu, oraMgajebanuM saMdhinaMdana. yuddha calAvavAnA bharanuM Achamane arpaNa. mAravADamAM sarvatra yavana senAnu avasthAna, ArAvalI parvatamAM rAThoDanI avasthiti, sthAne sthAne asaMkhya yuddha vigraha ane aNya prANa hatyA. rAThoDa sAthe bhaTanuM ekatA baMdhana. meratIya saradAranuM anyAya maraNa zivane avadha, musalamAna senAne patana. nurAlIe kareluM be AzAnI strI haraNa tathA tenuM maraNa jabaramAM yavana senAne saMhAra, rajaputae karelo jhAlorane avarodha...... *****.502516 aSTama adhyAya. bAlaka rAja kumArone jovAnI saradAronI prArthanA, rAThoDe sAthe koTAnA durjana zAlanuM baLI javuM. Abu tara4 teenuM javuM. saradAranuM rAja ne. saradAra sAthe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) madadathI eka mAravADamAMthI hAra ajItanu sthAne sthAne bhramaNa, gahebane bhaya, apanRpatine virbhAva, eka thayelA rADa ane mAza! mogala senAnuM cAlyu javuM. pura maMDaLamAM teAAna, rAjAnuM maraNa, dakSiNamAMthI durgAdAsanuM pAchuM AvavuM, durgAdAsa sAthe suprIkhAMnA parAbhava. ajItane gavAnI sudhIkhAMnI ceTA. tenI akRtakAryatA ane apamAna, mevADanAM rAjakumAra amarasiMhanA vitturAha, rANA rAThADanuM Anukulya dAna. akabaranI duhitA mATe AragajebanI sadhi prArthanA. girivanamAM achatanA purIthI AzrayavAsa. vijayapuratA mAmalA, rAphADanA jaya, peAtAnI pAtrI mATe era'gajebanI AzakA. rANAnI bhatrIjI sAthe achatanA vivAha. yuddha baMdha rAkhavA kharIthI udbega, rAjakumArinuM pratyapaNuM. roDanI codhapuranI prApti. durgAdAsanI mahAnubhAvukatA, achatane rAjyAdhikAra, ajItanI purIthI durgati, hiMdu jAtinI durdazA. achatane putra lAbha, duna nuM yuddha. Ara'gajebanA mRtyuthI hiMduzmane AnaMda, achatano yodhapuranA punarAdhikAra. musalamAneAnI durgati, bahAdurazAhanuM ma grahaNa karI AjImanuM pitu sihAsane besavuM. AtrAnuM yuddha, samrATano mAravADa upara huma karavAnA udyAna, ajameramAM AvavuM, yavananI vazvAsaghAtakatA, akasmAta yeAdhapura upara ha lA, achata pAse kruta preraNA, samrATa sAthe achatanuM javuM, rajAne asatAva, tee.nuM UyapuramAM javuM. rAjayanuM e tA baMdhana, achatane kAdhI yodhapuranA lAbha. aMbaranA siMhAsane jayaMsa hate pharIthI besADavAnA achatane ugrega. rAbaranuM yuddha, atanA jaya, jayasiMhanA hAthamAM abarArpaNa, achatano bakAnera upara humalo, nAgAranA uddhAra. rAjAe Upara samra.TanA bhrakuTI vakSepa pharIthI rkhilana AjInanu AvavuM, tenI pAze rAjAonu javuM, kurUkSetramAM achatanI tIrtha yAtrA, trIza varSa suvAM cAlela yuddhanI samAlAcanA, durgAdAsanuM guNa kirtana, abhayasiMhanI janma patrikA 527-527 aura gajebanI vikrama baLe navama adhyAya. samrATanI AzAthI achatanuM vidAha damananA mATe zivaloka, giri pradezamAM javuM, mATanuM mRtyu threDa vivAda, gurjaranA pratinidhipaNA upara achatane abhiSeka, samrATanI sabhAmA potAnA putrane mekalavAnA ajIta tarad Adeza, nAgAra saradAranuM AkramaNa ane tene prANa hAra. pratizeAdha rAjakIya senAdaLathI mAravADatuM AkramaNa, yeAdhapuranA avarodha saMdhi baMdhananI keTalIeka pratijJA, samrATanI sabhAmAM abhayasi MhatuM javuM, achatanI dIllIM yAtrA, e sayada maMtrI sAthe tenuM saMmilana; samrATanA karamAM potAnI duhitAnuM sapradAna yAdhapuramAM pratyAgamana, tenuM rAjya sabhAnAM AvAhana jIyA pharatuM uThAvI levuM, ajItanI guru yAtrA. ArakAMnI devapujA. tenA anuyAyionuM azvarya, saiyadA sAthe payatra ajItanI sAthe samrATanI mulAkAta. rAjyamAM di jAdi jAtanA dubhiSikata. dakSiNAvartta thakI hAsenaalI. ajItanI ane sayadeAnA zatrunI Ahata. rAThoDa senA lai achatanA mahelanA ghere. samrATanA prANasaMhAra, tene UttarAdhikArI mahamadazA. aMbaranA virUdhdha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) dAjI. tenI yuddhayAtrA. ajItanI pAse abararAjanI A prArthanA. tenuM amadAvAdanu yeAdhapuramAM pAchuM AvavuM. abara rAja sAthe ajItanI duhitAnA vivAha, saiyadAnA mRtyunA khakharabhra ajItanI vipada zaMka. ajameranuM AkramaN. ajameramAM hiMdudharmanuM punaHsthApanna yavana senAe karela mAravanuM AkramaNa, trIza hajAra rajapute sAthe tenI sAthe alasa hatuM yudhdhamAM utaravuM zabara yudhdha. bharatapuranI adhiSTAtA. ciramAna jATane achatanuM AzrayadAna samrATano yudhdhodhama, ajameranA rakSaNa mATe yudhdha. ajamera pratyarpata karavA mATe ajItanI saMmati samrATanI chAvaNImAM abhayasa MhanuM javuM, tenI abhyanA, tenuM udhdhata AcaraNa. putra haste ajItanuM maraNa. rAjarUpaka graMthamAM ajItanI aMtyeSTi kriyAnuM vivaraNu, rUMvADA ubhA thAya tevuM sahabharaNu, ajItanu carita varjuna...... para8-539 dazama adhyAya. abhayasiMhanI pita tyAja. mAravADanA adhaHpAtanuMkAraNa, samrATanA svahaste abhayasi`hanA abhiSeka. abhayasa'hanuM ceAdhapuramAM AvavuM. purAhita vigerenuM tenu dhanadAna. ka'kavi abhayasaMhanA nAgAraneAjaya. nAgArapradezanu bhaktasi Mhane samarpaNa. abhayasiMhanA hAthe bhomIyAMnA parAjya samrATanA darabAramAM javuM. ane te nimi-te nagara vigerenuM dana, vaMsata rAganu AkramaNu samrATa sabhAmAM javu, gurjaranA rAjapratinidhi ane dakSiNAvarttanA rAjA jaMgalInI vidro.hatA, vidrohinA virUdhdha yudhdha:yAtrA karavA uzkeraNI tathA bIDu ApavuM. ekaThA thayelA sabhAsadonu bIDuM levAnuM asaMmatapaNuM rAThoDa rojanuM khIDuM levuM tenuM ajamIra darzana. puSkaramAM aMbara rAja sAthe tenI mulAkAta. sAmrAjyanI sa` nAtha kalpanA. bhairatA nagaramAM burkhAsiMhasAthe tenI mulAkAta. yeAdhapuramAM Agamana maMgalAcaraNu, mInaleAkeAne atyAcAra, rAjaputa sAmata senAnuM vivaraNa, zirAInA mInaleAkenu abhayasiMha thakI humana, zirAi rAjanI saMdhi prArthanA, abhayasiMhanI sahAyyaarthe tenI senAnI madada amadAvAda upara tenI yudhdha yAtrA. tyAMnA zAzana kartAne zaraNe thai javA kahevAne kheAlAvavuM. rajaputanI yudhdha sabhA. senAddalanI sa`mukha bhAga calAvavAne bhakatasiMhanA banA bhilASa: yudhdhArthe maMgalAcaraNa; zitrulanuM AtmarakSaNAthe kAla; zudhdha, rajapuAtA jaya zibula'danuM AtmasamarpaNuM; samrATanI pAse tenuM badarUpa preraNlR; abhaya.sa hatu..zura zAsana; tenuM yedhapuramAM pratyAgamana. 540-43 ekAdaza adhyAya. banne bhAionI paraspara dauM. bhakatasi MhanA raNanaipuNye abhayaMsiMhanI AzaMkA. tenI niti. yeAdhapura choDI kavi karNanu nagaramAM javuM. ana bhakatisa Mhane tenu kaiAzalyathI zikSAdAna meATa.bhAIno abhiprAya vikLa karavA . prabhAtuM ke zatru abhayasi`he karela vikAneranuM AkramaNa, tenA saradAronA vicitra vyavahAra. abhayasiMha sAthe abara sajanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivAda karAvI devAmAM bhakatasiMhanuM kauzala. abhayasiMhanI gerahAjarImAM vedhapura upara humale karI devAnI jayasiMha tarapha bhakatasiMhanI salAha, salAhanI sArthakatA. jayapuramAM samara sabhA abhayasiMha ane jasiMhanA vivAdane mutrapAta. aMbaramAM yuddhasajaja. mAravADa tarapha jayasiMhanI moTI senAnI yAtrA. vIkanerane avarodha tyAga karI siMhanA AkramaNane pratirodha karavA rAThoDa rAjane Udyoga: bhakatasiMhanuM vicitra AcaraNa. sAmaMtane sapatha khavarAvI teone sAthe laI aMbaranA senAdaLa sAthe yuddha mATe tenA daLa sAthe cAtrA. gAgarIgAnuM yuddha. bhakatasiMhane kaThora Udyoga, tenA senAdaLane dhvasa. mAtra sATha sanIne laI jayasiMha upara tenuM AkramaNa jayasiMhano raNasthaLa tyAga. aMbaranA bhATana karela bhaktasiMhae yazogAna. bhakatasihanA trIjA AkramaNanA UdyogamAM kavi karNanI bAdhA, senAnI sAthe bhaktasiMhane zeka, madhyastha rANu thaI karela banne pakSanI sadhisthApanA. bhakatasiMhanA kuLadevanuM adarzana. abhayasi hanuM mRtyu. tenA carita saMghe keTalAeka gappA 548556 dvAdaza adhyAya. rAmasiMhane abhiSeka. tenuM uddhata AcaraNa, tenA abhiSeka samaye tenA kAkAbhakatasiMhanI gerahAjarI. pitAnA pratinidhi tarIke bhakatasiMhanuM dhAtrI mokalavuM. tethI karI rAmasiMhanuM apamAna, apamAnane pratizodha. rAmasiMhanA vizvAsapAtra caMpAvata ane kuMpAvata saradAranuM teNe karela apamAna, apamAnita saradAranuM rAjasabhA tyAga karI bhaktasiMha pAse javuM. bhayaMkara gRhayudhdha. maratAnuM yudhdha, rAmasiMha parAjaya, bhakatasiMhane rAjasihAsanAdhikAra. padacuta rAmasiMha tarapha purohitane anurAga, marAThA lekanI madada levA tenuM dakSiNAvartAmAM javuM. rAjA bhakatasiMha ane purehita vacce praznottara. bhakatasiMhanI guNAvaLI. mAravADano vaMsa karavAnI marAThA lokenI bhiti. bhakatasiMhanA vAvaTA nIce rADa saradAranuM AvavuM. teonI daLa sAthe yuddhayAtrA, marAThAne anAbhilASa. ajameranA pArvatya pradezamAM teone rahevuM. aMbara mahiSinA viza pragathI bhakatasiMhanuM maraNa. bhaktasihanuM carita varNana, rAThoDa ane kazAvaha saMbaMdhe loka gAthA. satine abhizApa. abhizApanuM sArthakya .......557-567 trayodaza adhyAya vijayasiMhane rAjyAbhiSeka, meratA nagaramAM potAnA saradAra taraphathI tenI pUjAprApti. rAjyadhAnI tarapha tenI yAtrA, padayyata gajA rAmasiMhanuM mahArASTra ane kacchAvaha loko sAthe saMdhibaMdhana, mitra senAnu ekatra milana. meratA kSetro vijyasiMhanu senAdala. sihAsana ApI devA tenA tarapha AjJA. tene pratyutara, yuddha. vijayasiMhane parAjya. rAThoDa kavacI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senAne vinAza. raNakosala vijayasihanu palAyana ane tene nAgAramAM Azraya. zatruoe karela nAgeno avarodha, zatrune zenAniveza bedI tenuM sthAnAMtarIta javuM, bIkAnera ane jayapuramAM sahAya prArthanA- jayapurAdhipatine vizvAsaghAtakatA. meratiya saradAroe karela te vizvAzaghAtakatAne pratirodha, ApA, siMdhiyAnI hatyA; hatyAnuM prAyazcita, ajamera tyAga cAthanI sthApanA. mahArASTiyane rAmasiMha parityAga ApyA siMdhiyAnA smaraNArthe cinha staMbha rAmasihanuM mRtyu. rAmasihanuM carita varNana, mAravADamAM arAjakattA, rAThoDa prajAtaMtra pikaNuM saradAranuM dattaka vidhAna. teNe karela ajamala mAnanA, karI karI sainikanuM karanAra lokonA nivege rAThoDa sAmata 5thAnuM adhaHpatana. sAmaMta samitine kema karavAmAM rAjAne udhoga, saradArane darabAra- garadhana khIcI- rAja tarkamatraNa- rAjA ane sAmate vacce saMdhi, vetana bhogI sainikono daLabhaMga, rAjagurUnuM maraNa- tenI bhAvaSya vANI-saradArone jALamAM bAMdhI devA nimite udhoga, pokarNanA devIsiMhanuM uddhata AcaraNa, tenuM bolavuMagrAdhikArInA : hakamAM pratyAya- tenuM phaLAphaLa- pitAnA mRtyuno badalo levAnI subaLasiMhanI yudhdhasajA- subaLasihanuM mRtyuM- saradArane vikramarodha, dasyunA virUdhe rAjAnI raNayAtrA; siMdhurAja pAsethI umarakoTanuM laI levuM; mevADa thakI gadavAranuM grahaNa, mahArASTrIya upara jApuranuM ane mAravADanuM eka ku AkramaNa; jaMga yudhdha; DIbaInane prathama AvirbhAva; rAThoDe karela ajamerano punarAdhikAra, camana ane meratAnuM yudhdha; ajameranA zAsana kartAnI AtmahatyA; visihanI upanie kareluM mAnasiDanuM dattakapaNuM, saradArane AdozI rAjAnI upapatnine prANanAza vijayasihanuM maraNa para-pa3 ==c== caturdaza adhyAya. rAjA bhIme karela gAdInuM AkramaNa, tenA prati kaMThI jAlImane parAmava, bIjA prati dUdhano prANa saMhAra. eka mAtra mAnasiMhano bacAva, bhImasiMhe karelojhAlorano avarodha senAbaLane saMgraha karavAnI ceSTA, tenI Arata Ahe saradAre kareluM rakSaNa, rAjA bhImasiMhe karela saradAranI avamAnanA, teone bha. mAravADane tyAga karI teonuM bIje sthaLe javuM, nimajanuM AkramaNa. jhAloranuM saMkaSTa. bhImasiMhanuM Akasmika maraNuM, marahanuM saMbhavaniya kAraNa, rAjA mAnasiMhane abhiSeka, kirNanA zivasiMhano vidroha, caMpA zanIna jayaMtra bhImasiMhanI vidhavA patnine garbha prakAza, rAjA mAnasiMha sAthe be debasta, bhImasiMhanI vidhavA patninA mATe eka putrane janma. tAjA janmelA bAlakanuM pikamAM preraNa, teno asAna vArasa, tenuM nAma karazu. mAnasiMhanI adhogya pakSa pAtitA. dha kuLano pracAra. caMpAvatane saMbaMdha tyAga. pote karelI pratijJA pALavA mATe mAnasiMha tarapha saradArone anurodha. jananInA putrane asvIkAra. zavane prapaMca, paMkuLane mAravADano rAjA kahevAne jayapurAdhi patine svIkAra. apanRpatine keTalAka saradAranI madada. vikAnera rAjAnuM te pakSanuM samarthana. raNu kSetramAM yuddha sajA. holakarane halako vyavahAra. prati dI senA daLanuM parasparanA virUdhe. ubhA thavuM saradArano mAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9 ) siMhanA tyAga, mAnasiMhanI Atma hatyA karavAnI ceSTA. tenuM palAyana. medhapuramAM javuM; Atma rakSA mATe udyoga. svAti tara'' tene saMdeha; tenI pravacanA pacita sarakarA ema pALa dha kuLane Azraya; nagaranA adhikAra ane tenI lUMTa: ghere! ghAlanAranu kaTa; sIrakhAMnuM kaiAzala; mAravADa thakI palAyana; tenI vAMse jayapura senApatinuM javuM; yuddha; kacchAva senApatine vinAza ane jayapurane avarAdha, rAjAnu saMkaTa jodhapuranA gherAne tyAga; AtmarakSaNa mATe lAMcanuM dAna; mAnasiMhanA adhIne mIrakhAMnu padagrahaNa; mAnasi'hatuM cAra saradArA sAthe jodhapuramAM javuM..... .594-6 03 paMcadaza adhyAya. yeAdhapuramAM mIrakhAtI abhyanA; zivasiMhanA daLanA unmUlana mATe udyoga;rAjAnI sAthe pAghaDInuM parivartana; nAgAramAM tenu javuM, zivasiMha sAthe mulAkAta; apanRpatinA rakSaNa mATe zapatha, rajaputa saradArAnI hatyA, apanRpatinu palAyana; AmIrakhAMnu nAgAranu luMTavuM; rAjA mAnasiha pAsethI 1000000 rUpiyAnI prApti; jayapura nezana, vIkAneranuM AkramaNa: mAravADamAM mIrakhAnI prabhutA; potAnI padmANa senAdArAe nAgAranuM draDhIkaraNa: peAtAnA senApatione bhUmi saMpatinu ApavuM; nauA ane saMbaranA mIDhanA taLAvane kabajo, maMtrI iMdurAja ane purAhita devanAthane vadha, rAjA mAnasihanA cittavikAra; tene ekAMta nivAsa; potAnA putra chatrasiMhanA abhiSeka mATe rAjya tyAga; duSpravRttine vazavartI hAvAthI tenuM maraNa; rAjA mAnisaMhanA unmAda reNanI pravRddhi; tenAM kAraNeA; rAjyamAM sAMmattata:trika zAsana, brITIzanI sArvajanIka prabhutA; chatrasihanA zAsanakALamAM mAravADa sAthe brITIzo saMdhi, chatrasiMhanA mRtyu pachI iDaranA rAjya kuLamAM rAja zAsananA tyAga patyA khAna kAraNa, ra:jya zAsanabhAra pharIthI levA rAjA mAnasiMha pAse prArthanA; tenA kalpita unmAda ganu pramANa; sadhi patrikAnI keTalIka pratIjJAthI tene asaMtApa; yeAdhapuramAM eka brITIza karmacArInuM AvavuM; dIvAnI vibhAganA amIcaMda, pAkanA rAlImisa nA maMtrI pade abhiSeka; terAjaneA prAtapAda, rAjAnI adhInatAmAM brITIza senA rAkhavAne prastAva; rAjAnA prastAvanI nAmajurI; teneA hetu; ajameramAM brITIza eja TanuM Agamana; rAjA mAnasiMhanI sabhAmAM eka cIrasthAyI ejeMTanA abhiSeka. ejaTanu yodhapuramAM AvavuM: rAjadhAnInI avasthA, rAjAnI sAthe mulAkAta; yAdhapuramAMthI eja TanI vidAyagIrI. sAmaMta paramatinI bhUmine kroka. rAjA mAnasiMhane krIthI manevikAra. tenuM kuTila ka prapa`cI dalane prativAda. tenI sa'pattinA kroka. tenuM Rtu, kroka. thakI puzkela dhananA UddhAra. rAjA mAnasiMhanI zANIta tRSA, saradArone nalabadha karavAnI aAragata nibhana saradAranuM AkramaNa. tenI vikrAMta AtmarakSA. tenA naza, pAka saradAranuM palAyana. terojanuM maMtratvagrahaNa, tenA taraph rAjA mAnasiMhanA upadeza. nimajjanuM AkramaNa nimajane yue. rAjA mAnisa MhanI pratijJA bhaMga. vetanabhAgI senApatinI mahAmanubhAvukatA. mAvAdanA saradArane svecchA purvaka nirvAsana agikAra, aDakhepaDakhenA rAjae pAse Agraha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) meLavavAnI prArthanA. aMbarasiMha tarapha rAjA mAnasiMhanI ghora kRtajJatA. brITIza gavarame Ta pAse nirvAsIta saraderenuM Avedana. svarAjyane vidhibaddha karavA rAjA mAnasiMhanA saMgane tyAga. saMkSipta samAlocanA......................... .........6 08-25 Sodaza adhyAya. mAravADane vistAra. mAravADanA adhisIone zreNIvibhAga. mAravADanI bhUmi. mAravADanuM zaspa. mAravADanuM khanija dravya ane zilpa dravya. tenuM vANijya sthaLa. mAravADanI vANika kANI, muMDhava ane bhAtrAnI senA. mAravADanI vicAra niti. mAravADane daMDa niti, mAravADane kara vidhi. lavaNa sarovaramAMthI artha sAmaMta prANI. sAmaMtika bhUmi. ... 62630 A vAMkAnera prathama adhyAya. vikAnera rAjyanI utpati. vikA. AdimajIta lokanI avasthA, teonI vistRti teonI zAsana vidhi. hajIvikA ane dharmaniti. vikAnA abhiyAna, samayanA chata lokonA upanivezanI tAlikA, vIkAnA sAphalyanuM kAraNa. vikAnA hAthamAM chata maMDaLanuM chA pUrvaka A tmasamarpaNAvasthA. pIkA ane tenI jIta. prajAe karela jAhIyAnuM AkramaNa. jAhIyAnuM vivaraNu, vikAne jaya, bhaTTIonA hAthathI bhAgaranuM laI levuM, ane vAMkAneranI sthApanA. vikAnA kAkAe karela uttara dezano jaya. vikAnuM maraNa. tenA putra nunakarNane rAjyAbhiSeka. bhaTTIo pAsethI dezane jA. munakarNanA putra jatano abhiSeka, vikAneranI kSamatAno vadhAro rAyasiMhane abhiSeka. deza ja vIkAneranA chata lokonI svAdhInatAne lo5, rAjyanIthIvRddhi. akabara sAthe rAyasiMhano saMbaMdha tenuM saMmAna ane prabhutA. johIyA kuLano baLavo ane teonuM unmelana. teonI prAcIna asAvizeSamAM alekajhAMDaranuM vikrama nidarzana, rAja brAtA rAyasihe karela punAyAtane parAbhava, teonuM saMpUrNa damana. salIma [ jahAMgIra ] sAthe rAyasiMhanI duhitAne vivAha saMbaMdha, kaNanuM sihAsanArohaNa. samrATanI sevAmAM karNanA pahelA bIjA ane trIjA putrane prANatyAga, kaniTa putra anupasiMhano abhiSeka. kAbulanA vidarehanuM damana. tenA mRtyu saMbaMdhe anizcitapaNuM, svarUpasihano abhiSeka tenuM mRtyu sujanasiMha, jorAvarasiMha, gajasiMha ane rAjasiMhanuM sihAsanArohaNa, rAjasihanI viSama yoge hatyA karI tenA oramAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) bhAIe karela rAjyAharaNa. tenA viSe saradAronuM uThavuM, nyAya saMmata uttarAdhikArI pitAnA bhatrIjAne vagha ane viplava, yuddha saja mahArASTIya hATake karela codhapuranuM AkramaNa vikAneranuM tAtkAlika vivaraNa, vadhAvatInuM vRttAMta,....................23-646 dvitIya adhyAya. vikAneranI avasthA. tenA adhaHpAtanuM kAraNa, tenI vistRti; leka saMkhyA, chata loko. zArasvata brAhmaNa, cAraNa mAlI ane vALaMda, corA ane urI; rajaputa. dezane uparano bhAga. zasya, jaLa. lavaNudi dezanuM prAkRtika khanija dravya. talAkata kRtikA, prANa saMbhavaH zilpava vANijaya, senA. zAsanavidhI ane rAjasva; judI judI jAtanA kara ane jakAta, bIjI jAtanI Avaka, sAma sevA ane gRhasenA...............647-154 tRtIya adhyAya. bhUTaraH bhUTaneranA chatAnI oNttihAsika prasiddhi; vIrasihanuM abhigamana 4 bhIno abhiSika, tenuM islAma gharmAvalaMbana; rAva dalIca; husenakhAM; husenamahamada, ImAmamahamada ane bahAdurakhAM; jA batAmAM; dezanI avasthA; bhaTaraneranI prAcIna aTTAlikA 655-658 hArAvatI. prathama adhyAya. hArAvatI agnikuLanuM kAlapAtika utpAta vivaraNa; avarSa gIrI cohANa lekanI makAvatInI grahanI kaMkana prApti; ajamera pratiSThA; jayepALa mANekarAya prathama musalamAna abhiyAna teone ajamerane kabaje; zaMbaranI sthApanA; tenuM lavaNa sarovara mANekarAya, satAna satati, rAjasthAnamAM tenI sthiti, musalamAna leke sAthe teno vivAda; ajamerane vilanadeva, mahIrane gogA cohANa, mahamadanA hAthamAM bannenuM AvavuM vizALadeva, samagra rajaputasthAnone adhinAyaka; tenA AvibhaoNva kAlanuM nirUpaNa; dilImAM tene jya staMbha. tenuM kuTuMbIpaNuM, hAranI utpati; anurAje karelo azino adhikAra padamyuti; iSTapALane ane adhikAra; rAva hamIra. rAvacAMdanuM maraNa, allAudIne karelo azi.adhikAra, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) rAjakumAra rasiMhanuM citaDamAM palAyana ane mevADanA banazaramAM tenuM rahevuM; tenA putra kelananuM gaurava 658-670 dvitIya adhyAya. gAdIpati anurAjathI te rAhadeva sudhInuM hArarAjanuM punaH samAlocana; rAghadevAnuM budI sthApana. uzArAnI hatyA devAno sihAsana tyAga. tenA kAryanuM anudAna samasiha. cabala nadInA purva pAra sudhI rAjya vistAra; koTIyA bhIlanI hatyA, koTAnI utpatti nApajInuM siMhAsanArehaNa; solaMkI TADAnI sAthe vivAda, nApujIne prANa saMhAra. sahamaNa. hAmune abhiSeka. pathara upara rANAnA aMdhakAra karavAnI ceSTA. hAmune ahaMkAra. virasiMha virU rAva gAMge. dubhikSa. zrAtAothI tADita thaela vAMdAnuM mAMTuMDamAM AzrayasthAna. kAkAne saMhAra karI nArAyaNadAsano pitra rAjayane punarlabha. nArAyaNadAsanA saMbaMdhe keTalAka gA. citoDanA rANAne sahAyadAna, tene jayalAbha. rANuM rAyamalanI bhatrIjI sAthe tene vivAha tenA aphINanA sevananI Asakita, tenuM maraNa rAva sUryamalla. citoDanI koI rAjakumArInuM pANagrahaNa, sAMdhAtika phalati AherIyA. rAvanI hatyA. hatyAno pratirodha. sahamaraNa. rAva zUrajana, tenI niSpharatA, tenI padamyuti. tenuM nivasana, sAva ajunanuM mananayana. vismayakara maraNa. rAva rajanano abhiSeka 671-689 tRtiya adhyAya. reva zUrajanane abhiSeka, tenI rIyaMbaranI prAti. akabaranuM AkramaNa. buMdI rAjakumAre karelakillAne tyAga,mogalanANAmaMtapaNAne svikAra,sAmaMtahArano adabhUta AtmatyAga. hArarAjane akabare Apela rAjA upAdhinuM dAna. gaMDavAnanA jaya mATe akabaranA hukamathI tenI yuddhayAtrA. tene ya ane saMmAna lAbha. rAva bhejanuM rAjyArohaNaakabare karela gujarAtanI jaya. surata ane amadAvAdamAM hAra rajaputenuM viratva. vIra ramaNInuM daLa rAva bhejanuM apamAna, akabaranA mRtyunuM kAraNa, rAva ratnano samrATa jahAMgIranA virUdhdha vidroha, saMhAra, rAjakumAranA hAthathI vidrohI daLanuM parAjaya. hArAvatI vibhAga. madhusiMhanI koTAnI prApti. rAva ratnanuM maraNa. tenA utarAdhikArI gopInAthane prANu saMhAra, hArAvatInA aMdaranA jAyagirine vibhAga. rAva cata zAlano abhiSeka, AgrAnA zAsanakatAne padanI prAti, dakSiNAvartAmAM tenA kArya, latAbAdanuM prAcIrabaMdhana, zAhajahAnanA putromAM kusaMpa, aura gajebanuM carita, hAra rAjakumAronI prabhu bhakti. jIta ane dhoLapuranuM yuddha, attarazAlanuM viratva ane maraNa, rAva bhAune abhicheka, oraMgajebe karela buMdI upara humalo, mogala senAne parAjaya, rAvabhAUne anugraha dvAbha, auraMgAbAdamAM tene niSedha, rAva anurano abhiSeka, lAhoramAM tene niyoga. tenuM maraNa rAva budha, jAjonuM yudhdha koTA ane buMdInA rAjAne paraspara virodha, koTArAjanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) maraNu, rAtre buddhanuM viratva, khudIrAjakumAranI prabhuparAyaNatA, palAyana, aMbararAja sAthe vivAda, tenuM kAraNa. akhararAjane lAbha. vizvAsasadhAtakatA, ' yuddha, budI rAjyApa haraNa, nivaoNcanamAM rAvayuddhanuM maraNa, tenA saMtAna. 81-694 caturtha adhyAya. 2.1 umedasi Mhe karelA abara senAne parAjya. davalAnuM nAnuM yuddha. umedasiMhane parAjaya ane palAyana. tenA gheADA huMjanuM maraNuM, cabalanA tIranA prAcIna rAmapuramAM tene Azraya. rAjadhAnIne udghAra, tyAMthI pharIthI tenuM palAyana. vidhavA mAtAnI mulAkAta hAlakaranI pAse vidhavA rAja mahIthInI madadanI mAgaNI. a ra rAjakumAranA parAjaya, umedasaMhanA; khudInA lAbha, IzvarIsa hatI AtmahatA. mahArASTrIyanuM paheluM sumiThAna, madhusiMha, jAlIsi 9, mahArASTIya AkramaNa, idragaDhanA saradAra upara uddayasa hanA dharane khalA, umedisaMhane rAjyAga, ajItaJi nA abhiSeka, umedasiMhanI tI yAtrA. tI yAtrAmAM vyAdhAta; ajItasiMhe karela rANAnI gupta hatyA. satIneA bhAyanaka abhizApa; ajItasiMhanuM bibhatsa maraNa, agAunI bhaviSya vANInI saraLatA; rAva viSasihune abhiSeka, pAtra upara umedasiMhanAavizvAsa,umedasi hanu maraNa,hArAvatInA a Mdaratha brITIza senAnI vAMse apasaraNa, aMgreja sAthe khudIneA zakhyabhAva, khudI rAjyanA upakAra viSucikA rAge niSaNasiMhanuM maraNa, viSaNasiMhanuM cAritrya, rAva rAjA rAmasiMha, 695-705 ==0== kATA. prathama adhyAya. khudI thakI koTAnA svAtaMtrya lAbha, koDhIya bhIla. koTAnA prathama adhipati mAsa, rAjA mukuMda. AtmAtmasarganA dAkhalA. jagatasiMha, manasiMha, kIroArasiMha. agreja sahvAne vyabhIcAra, rAmasiha jhAJAyakSetramAM tenuM maraNa, bhimasiMha bhIlAdhiya ca Mdrasena, bimasiMhe karela bhIlonA vikrama nAza, nIjAma'lamulka Upara bhImasiMhanuM Ja!kramaNa ane tenuM maraNa, bhImasiMhanuM rita. buMdI upara tene vidveSabhAva te saMbaMdhe gappa, rAva arjunasiMha, si MhAsana mATe mAMheA nahe vivAda, zyAmasiMhanuM mRtyu, mAharAva durjA nazALa, koTAmAM mahArASTrIya lokone prathama upadrava, koTAnA virUdhdha paDayaMtra, koTAne avarodha, jhAlA himmatasi Mhe karela kATAnI rakSA. jAlIsiMhanA janma, tenI mRgayA yAtrAnuM vivaraNa jha:lA dAsanuM vIratva. mahArAva achata. rAva cataraza! madhusiMhanI pragalbhatA, vAnAvAranuM yuddha. jhAlA jAlImasi6. hAra rajaputAnA jaya, aMbara senAnuM palAyana caitarazALanuM mRtyu. 70=15 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) vitiya adhyAya. mahArAva gumAnasiMha. jAlamasiMha. teno janma, tenuM phaLAkhyAna ane unnatinuM vivaraNa. tenI padamyuti, koTA rAjya choDI tenuM mevADamAM javuM, rANAnA tAbAmAM pada prApti, marAThAnA virUghe jAlamasiMhanuM astragrahaNa. Arata thaI jAlamasiMhanuM raNasthaLe paDavuM, koTAmAM tenuM pratyAgamana, marAThAnuM AkramaNa. bukenInuM tephAna. bukenInI rakSA mATe eka sAmaMta ane tenuM vIratva ane AtmasaMga, kItano senApasaMhAra tenuM sadhi sthApanA pUrva kSamattAnI punaH prApti, kelavArAno jya. rasakanuM saMkaTa. tenA virUdhdha SaDayaMtra. prapaMcIonuM maraNa, hAra saradAronuM nirvAsana masAi saradAranuM SaDayaMtra, mosAMI saradArane parAjaya. eka maMdiramAM tenuM Azraya gRhayuM. tene prANa saMhAra. prapaMcamAM mahArAvanA bhatrIjAne saMbadha teonA kArAro ane mRyu. rAjapratinidhinA jIvana mATe prapaMca. strI ke prapaMca, jAlamasiMhanI satarkatA....... ........716724 tRtIya adhyAya. rAjapratinidhinuMrAjanetikavidhAna.tenI rarASTaniti, rAjasaMsthAnamAM jAlamasiMhanoniyAga pracaMDa pratApa, aMgreja namanTa sAthe tenuM pathama saMbaMdha baMdhana. karnala manazananuM pazvAdapasa-. raNu, kelAnA hAra saradAranuM adabhUta vIratva ane AtmotsAha, aMgrejane madada ApavAthI jAlamasiha holakaranuM vairatAcaraNa. koTAmAM halakaranuM AvavuM. nagarAkramaNane ughoga. jAlamasiMha sAthe apUrva pradarzana, pararASTramAM jAlamasiMhano pratibhu. pIMDArI senApati sAthe ane amIrakhAM sAthe tenuM ektAbaMdhana. keTalIka upakathA, jAlamasiMhanI AkramaNa. nIti ane tenI svadeza nIti. mahArAva umedasiMhanuM carita. tenA tarapha jAlamasiMhane vyavahAra maMtrI nirvAsana. phojadAra vipaNusiMha. paThANa dalIlakhAM. koTAne avaregha jhAlarApaTTana nagaranI sthApanA, maherAbakhAM......... ....... 725=731 caturtha adhyAya. ekatA baMdhana mATe rAjAonuM brITIza gavarnamenTa taraphathI AmaMtraNa. sauthI pahelAM jAlimasiMhane AmaMtraNano svIkAra, koTA rAjyamAM hesTIMgsanA ejaMTanuM preraNuM. pIMDArAnA virUdhe yudhdhodho. aMgreja sAthe ekatAbaMdhanamAM jAlimasiMhane mukhya udeza bhArata varSamAM sarvatra zati. mahArAva UmedasiMhanuM maraNa, saMdhi prastAva mahArAva umedasiMhanA putra teonA cati. rAja pratinidhinA putra. daLabaLanI vyasvathA. chAvaNI chaDI koTAmAM AvavuM, kIzorasiMhane yuvarAjyane abhiSeka karavAnI gheNu, brITIza ejaMTa tarapha teno patra, jAlamasi hano sAMdhAtika roga, uttarAdhikArItvanA vidhinoviparyaya karI devA jayaMtra, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) rAja pratinidhinI ajJAnatA. brITIza gavarnamenTanI saMkaTamaya avasthA. parizISTa prastAva. samuhamAM kIzorasiMhano asvIkAra. tene jaLodaya. rAja pratinidhie karela rAjakumArano avarodha. avarodhane e tikrama karI rAjaputranuM bahAra javuM. brITIza ejaMTanI madhyasthatA. garadhanadAsanuM nivasana. mahArAva ane jAlamasiMhanuM punarmilana. mahArAvane abhiSeka parasparanuM vanya patra. 73ra-781 vajana mathaka, garadhanadAsanuM nirvAsana. mALavAmAM tene AvirbhAva, tethI karI koTA rAjyamAM pharIthI vivAdAraMbha. sinyane vidroha ane mahArAva sAthe samitina. rAja pratinidhio karele killAne ghera. mahArAva ane tenA daLabaLanuM palAyana, buMdImAM teonI abhyarthanA. rAja pratinidhinA daLamAM rAjakumAra viNasihanuM AvavuM. mahArAva sAthe maLI javAnI garadhananI ceSTA, ceSTAnI viphaLata, mahArArano buMdIno tyAga, tenI sAthe saghaLAnI sahAnubhuti. jaMdAvanamAM tenuM javuM. brITIza gavaramenTanA tAbAnA pradhAna, pradhAna keTalAka karmacArI sAthe karela garadhanane thayaMtra. teonI vizvAsaghAtakatA, TAmAM kizorasiMhanuM AvavuM. hAra vIra lokone bolAvavuM. saMdhipatranA pariziSTa sUnuM anuzIlana. rAja pratinidhinuM kada madhyasthatA pakaDavAne ravano asvIkAra. tene chevaTano parAjaya. ane palAyana; tenA bhAI pRthvIsiMhanuM mRtyu. adabhuta dUdha yuddha. kSamA paNa, hAra saradAronuM potapotAnA ghera AvavuM. mevADanA bhagavAna kRSNa maMdiramAM mahArAvanuM javuM. tene rAjyamAM pharI lAvavAnI ce: saMtoSa janaka avasAna. antarvivAdanI a locanA. jAlamasihanuM mRtyu. tenA cari tanuM vivaraNa......... ......... 72-754 aMbara. prathama adhyAya. aMbaranuM prAcIna nAma. kacchavAhanI utpatinuM vivaraNa, rAjA naLe karela naLAvaLanI pratiSThA, zelArAve karela chaMdaranuM yuddha, te saMbaMdhe eka vicitra gappa, vagaMganA mIna rAjA upara tenI vizvAsaghAtakatA. nIra gurjara saradAranI duhitA sAthe vivAha, DholArAye karela aMbaranuM sImA vAghana. zelArAye DhAmagaDhamAM pheravelI rAjadhAnI ane tenuM vivaraNa ajara rAjanI duhitA sAthe tene vivAha, DholArAyanuM caritra. mIna loko sAthe tenuM ane maraNa, tenA kamakuLe karela dhudharane jya. mekuLarAya. "kuLa karelo aMbarane ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) bIja nagarano ja. huNadevane jaya lAbha. kaMdula pujananuM siMhAsanArohaNa, mIna jAti, dillIzvara vRdhirAjanI bena sAthe pUjanane vivAha, tenuM yuddha vIrya, kanAjanI rAjakumArInA haraNamAM tene prANu viyoga. melIsiMhane abhiSeka. uttarAdhikArIo, pRthvIrAje karelA aMbaranA bAra bhAga. tene gupta vadha. vahAramala, bhagavAnadAsa. jahAMgIra sAthe bhagavAnadAsanI putrIne vivAha. mAnasiMha. mAnasiMhanuM parAkrama-cakrAMta ane maraNa, rAva bhAuM. mIrajArAjA jayasiMha, putranA hAthe tenuM maraNa rAmasiMha, viSasiMha......755-766 vitiya adhyAya. zavajayasiMhane abhiSeka, tenuM AjamazAhanA pakSanuM avalaMbana samrATe karelaaMbaranuM apaharaNa siMhe karela musalamAnanuM durikaraNa. tenuM carita. jyotiSa zAmAM tenI dakSatA, mogala bAdazAhInA viplava kALamAM tenuM AcaraNa. bahu vivAthI pedA thayelIana TanuM vivaraNa, jayasiMhanA abhiSeka kALe aMbaranI sImA. jayapura. pratiSThA. rAjAno ane deuMTIno jaya. rajaputa cArata, jayasiMhanI madyAnAzakata. tenA guNavaguNu adha medha yajJanA anudAnamAM tenI vAsanA. tenI saMkalita granthAvALI tenuM mRtyu. tenI patnionuM samaraNa... .......767-77thI --- tatiya adhyAya. rajaputanA traNa pradhAna rAjanI ekatA. aMbaranuM draDhIkaraNa, IzvarasiMhane abhiki, bahu vivAhathI pedA thayela aMtaviplava. madhusiMha. jATa rAjA. jATa sAthe yuddha, bhAcharInuM amyutthAna, madhusiMhanA mRtyu upara kuzAvaha rajaputanI kSamatAno adhapAta, pRsiMha, pratApasiMha. tenI sabhAmAM SaDayaMtra. phIrajanuM mRtyu marAThAo sAthe vivAda gAmAM pratApane jaya, pratApanuM saMkaTa, jagatasiMha, rasakapura, jagatasiMhane padamyuti karavAno udyama. udyamanI viphaLatA. mehanasiMha...... *******774-780 cAlamara. prathama adhyAya. yazalamIra nAmanI vyutpatti. yAdava bhakTi loko prayAga. dvArakA ane tharAmAM yAdavone prathama nivAsa. teonI aMdara kajIye. yadu pati zrIkRSNa tenA saMtAnane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 10 ) vistAra ane tenA putra pragaiAtrA naLa ane kSIra. dvArIkAmAMthI naLanuM palAyana. tene marU sthaLamAM nivAsa. kSAranA satAna Dena aneyAda bhANu, naDejAe sthapAyelA siMdhu zyAma vaza, paMjAbanA peTAmAM vihAramAM yAda bhANanuM rAjya, pRthvIbAhu. pRthvIbAhunA sutabAhu. ane tenI satata. rAjA gaje karela ga4nI nagaranI pratiA, sIrIyA ane kheArAsananA rAjAne gajanI upara hallo. tene parAya. rAjA gaje karela kAzmIra upara humale. tene vivAha. khe.rAsAna thakI rAjanI upara bIjehumale, tenA parAbhava. sIrIya rAjA sAthe AMTIe kasanuM kSAdRzya samAlocana, gInI nIpAta. gajarAjanuM maraNa. rAjakumAra zAlIvADunanuM pujAbamAM padhAravuM, tyAM teNe karethI zAlIvAhanapuranI pratiSThA, pa Aba jaya dIllInA tuSAra rAjA jyapALanI duhitA sAthe zAlIvAhananA vivAha. gIjanInA punarUddhAra, bulaMda. zAlIvAhana nagaramAM tenI avadhIte. tene putra cAkaLe. cAkAnI yavana dha dIkSA; cAkitA megala; bulaDhanuM paraloka gamana; tenA putra bha; bhaTTakuLa; maMgaLarAva: manasurarAva; maMgaLarAvanA putronI dura avasthA; rAjaputAthI tene pAta, AbhArI ane jATa, takSaka jAti, takSazIlanI rAjadhAnI, bhAratiya marUbhUnimAM maMgaLarAvanuM AvavuM, tene putra mAjInarAva, amarakoTanI rAjaduhitA sAthe tene vivAha, tene putra kehuDa, jhAleranI devarA jAti sAthe nisbata, thAneTa nagaranI pratiSThA, kehuDanA abhiSeka, vArAhA jAtie karelo thAnoTanA humalA, vArAhA sAthe saMdhi baMdhana........ ............921-789, dvitiya adhyAya rAva kehuDanA vaMzakara putrAnuM vivaraNa, prAMtarapRthvI upara,kehuDanA Adhipatyane phelAva, tenuM maraNu, tanune abhiSeka. vArAhA ane laMkAhAnuM AkramaNa, mulatAnanA rAjAe karela taneTanuM AkramaNa, khuTA rAjyanA adhipatinI duhitA sAthe tanune! vivAha, tenI saMtati, guptadhananI prApti, vIjaneATa kIllAnuM nirmANu, tanunuM maraNa, vijayarAya, vArAhA sAthe tenA vivAda, tenI vizvAsabrAtakatA, eka brAhmaNe karela devarAyanI prANa rakSA, taneTa kakSAneA pAta, puravAsIonI hatyA, devarAjanuM muTAvAnamAM potAnI mA pAse javuM,devarAvAla nagaranI pratiSThA, khuTArAja sAthe devarAjane vivAda, eka yAgI sAthe chuTA rAjakumAranI mulAkAta, kaleApAdhinuM parivartana, devarAje karela lagaDhAnI hatyA, lagatA jAtinuM vivaraNa, devarAjane lArvAneA jaya, dArApatinA apamAnano pratizeAdha, vIratva ane AtmAsanuM Azca kAraka dRSTAMta, dhArAnagarInA avarodha, ladurtAmAM pappu AvavuM, khaDAlamAM sarovaranI pratiSTA, tenI hatyA, rAvaLa muMDanu pitR siMhAsanA rAhaNu,tenuMpitRhatyAnuMpratizodhagraRNu,aNahIlavADapATaNanAadhipati vallabhasenana duhitAsAthemuMDanA putranA vivAha, gajanInA mAmuddatA samasAmayika ratnanuM vivaraNa, bAcherAnA putra dujenuM khIcI rajaputeA upara AkramaNa, cAra bhAi sAthe tenuM zIra rAjyamAM javuM, ane tyAMnA gilhoTa rAjA nI duhitAnuM pANigrahaNa, bAherAtuM mRtyu, duzajane abhiSeka, tenA upara seAgnApati hamIranu AkramaNa, duzajanA putrA aNahIlavADanA rAjA sAlakI siddharAjanI duhitA sAthe duzaSTanA nAnA putra vijayarAyanA vivAha. yazala ane vijayarAya, bhojadeva, bhojadevanA virUddha zalane prapaMca, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) dhArI sulatAna pAse madadanI prArthanA, leAdurvAnu AkramaNa bhAjadevanuM mANu, yazalanuM Adhipatya, lAdurgAcheDI khIjA rathane tenI purapratiSThA, yazalamIranuM sthApana, yazalanuM mRtyu, dvitIya zAlivAhana. .........'92a~9 tRtiya adhyAya meoTA rAjakumAra phelukhkhuM nirvAsana, zAlivAhananeA abhiSeka, kAtti leAkeAnA rUidhdha yuddha yAtrA, tenI utpatti bAbatanuM AnumAnaka vivaraNa, badrinAthe yadurAja zalivAha nanA anupa sthitikALe tenA putra vIjIlanuM siMhAsanArAha, khADAlamAM zAlivAhananuM AvavuM, balucI sAthe yuddhamAM paDavuM, vIjIlanI Atma hatyA, kailunanuM AvavuM ane rAjya sihAsane besavuM, khIlakhAMe karelA khADAlane humale, tene harAvI phailune karelA pitR hatyAne pratizodha, kailunanuM maraNa, cAcika devano abhiSeka, teNe karela yujanA rajaputAnuM daDhI karaNa, tenA hAthathI amarakoTanA seAne parAjaya, rAThoDane upadrava, cAcikanuM maraNa, jayasiMhanA balade cAcikanA pAtra karNanA abhiSeka, paNe karela vArAhA rajaputAnu zAsana kanuM mRtyu, lakSaNasena, tene adhama vyavahAra. pUnapALa, raNagadeva, pUnapAlanI sihAsana cyuti upara jayasiMhane abhiSeka, alAudIne karela mudaraneA humalA. muMdararAjane jayatsinu' AzrayadAna, jayasiMhanA putranuM vIrAcaraNa yazalamIra upara humalA karavAnoyavanarAjane saMkalpa, jayasiMha ane tenA putronuM AtmarakSaNa mATe AyeAjana, yazalamIra upara humalA, prathama humalAnuM vyarthIkaraNa, rAvala jayasiMhanuM maraNa, tenA putra ratanasiMha sAtheeka senApatinuM khaMdhutva, muLarAjanA abhiSeka, bhayaMkara humalo, prIthI humalAnuM vyarthIkaraNa, ava rUddha senAnI duravasvA, yuddha sabhA, jaravratanA anuSTAnaneA sa'kalpa, ratananA musalamAna badhunA sadayavyavahAra, chello humalo, rAvaLa muLarAja ane tenA AtmIya varganuM yuddhamAM paDavu azakSamIranA pravruza........ ..........997-8:3 caturtha adhyAya. yazalamIranA khaMDeramAM meharAra rAThoDa rajaputanA vAsa. bhaTTavAra duHkhe karelA tenA parAjaya, zIrojazAha sAthe tenuM vairAcaraNa. yazalamIranA khIjIvAranA dhvaMsa. 66nuM maraNa bhAratavanuM mAgalanuM abhiyAna. TTirAjakumAranI svAdhInatA prApti. rAvala garasi Mhai karelI cAlamIranI punaHpratiSThA. devarAjanA putra kehuDa. tene bhAgyeAya. tenuM rAvala gara- siMhanI vidhavA patnIe karela dattaka grahaNa. garasiMhanI gupta hatyA. kehuDanA rAjyAbhiSeka. vimaLA devInA ciMtAgnimAM prANatyAga. hAmIranA putronA kehuDanA utarAdhikArIpaNAe Adeza, mevADa thakI jaita pAse vivAha prastAva. sabaMdha bhaMga. bhAnuM maraNa, rAva rANi gadevanI anuzAcanA. kehuDanA saMtAna. jyeza putra sAmanuM girAyamAM javuM pitRyAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) badalo levA rAva rANiMgadevanA putronI musalamAna dharmedegdikSA, AbherIyA bhaTTirajaputA sAthe tenuM saMmizraNa, kailuna. khADAlamAMthI dAyadanuMdUrIkaraNa. gArA nadI upara kailune karela phIza nAmanA kIlllo tenA Upara lAMgAhAnuM AkramaNa. tenA hAthe meAhIla ane cAhIlanA parAbhava. pacanaH pradezamAM AdhipatyanA vistAra. seAmavaMzamAM maithunane vivAha, meAmavaMzanu vivaraNa sAmaleAkA Upara tenuM AkramaNa. potAnA rAjyanA sImAnirdeza kailuMnanu mRtyu, cAcikanA abhiSeka. mAhATamAM tenu rAjyasthApana. mahIpALanA parAjaya, azvinI kATa. tenI AnumAnika sthiti bhUmi, zAtulasIra sAthe vivAda. tenuM phaLa, haidatakhAM sAthe saMdhi badhana. rAva cAcikatu' paulIlAMga AkramaNa, khAMkaranuM vivaraNa, lAMganuM parAkrama, Ava cAcikatu' du:kha, sulatAna rAjAnu yuddhamAM AAla. dhunIyApuramAM javuM. pAta pAtAnA yuddhanuM maMgaLAcaraNa; khaDaga pujA, ca cikane sadha prANyAga, tenA putra kuMbhanuM pratizodha grahaNavIra zIle karela dhunIyApuranI punaHpratiSThA. kirITe tenuM javuM. lAMga ane ennucanuM AkramaNa. teenA parAjaya. rAva vIrazIla sAthe rAvala vIrasiMhanI mulAkAta, bAbare karela mulatAna jaya paMjAbanA bhaTTa rajaputAnI musalamAna dharmanI dIkSA. rAvala vIsiMha, jaita, nunakaryuM. bhIma, ane sukhalisa hu maneAharadAsa,... ..?q= 80 9 paMcama adhyAya. yazalAranI svAdhInatAnI yutI, utarAdhikArIpaNAnuM parIvartana, subasiMha, amarasiMha yujanA rajapute vidroha, vIkAneranA rAThoDA upara pratizodha grahaNa, hadanA vivAdano mutrapAta, bhaTTIno jayalAla, rAjA anupasiMha, yazalamIramAM AkramaNa, mahamadanA parAbhava, rAvale karelA punarbhrAbha, amarasiMhanuM maraNa, yazavaMtasiha, yazalamIranA adhaHpAta, mUgala khAramaira DIleDI dAudanA putrAekarela khADAlanuM AkramaNa, ajItasiMha,tenAkAkA tejasiMhe karela sihAMsanApaharaNa, rASTrapahArakanI hatyA, vAhAlakhAMnuM khADAla AkramaNa, rAvaLa muLarAja, varUpasiMha mehatA tenA virUdhdhe SaDayaMtra, rAvaLanI padacyutI ane tenA kArArAdha, rAyasiMhanA rAjyAbhiSekanI ghoSaNA, rAjyagrahaNamAM tenA asvIkAra, eka rajaputAnIe karela muLarAjanI murtI, rAjisaMhAsananuM punahaNa, rAja kumAra rAyasiMhanuM nirvAsana, bhiTTa saradAreAno baLavA, teneodaDa, bAra varSa pachI tene mArI rAryAsa he karela eka viNakanuM mastaka chedana, yalazamIramAM AvavuM, diveA nAmanA kIllAmAM tenuM preraNa, salimasiMha, jorAvarasi'ha, viSa prayAga, jorAvarasiMhanA prANasa`hAra, rAyasiMhano analamAM prANanAza, tenA putrAnA prANanAza, gasiMha, brITIza gavarameMTa sAthe muLarAjanuM saMdhibaMdhana, tenuM maraNa, gajasiMhane abhiSeka, marUbhUmi........ ......,80-818 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HT ' . 7.10 zara katesh * khAsa sagavaDa * A pustaka tamAma jANItA bukaselarone tyAMthI temaja dhI vidyAvijaya priTiMga presamAMthI paNa maLI zakaze. puruSottamadAsa gIgAbhAI pAMcabhAyA. rAMdhanapurI bajhAra-bhAvanagara. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S INSUMO mAravADa prathama sthAya. mAravADa, zabdane jude judo vyutpativAda mAravADanA purAtana itivRta saMbaMdhe pramANa, yatie Apela vaMza patrikA, mAravADa vAsI rAThoDa rajaputanA vaMzanI utpatinuM varNana, nayanapAla, nayanapALane AvirbhAvi samaya, nayana pALe karela kane ja vijaya, surya prakAza, rAja rUpAkhyAta vijaya vilAsa, ane bIjA bhaTTanA graMtha, kAmadhvaja upAdhI dhArI tera rAThoDa rAja parivArane ulekha, kAjapati rAjA jyacAMda (jayacaMdra, musalamAne karelA bhArata varSanA, vijayanA purve kaneja , rAjyano vistAra ane samRddhi varNana, jayacaMdranuM vizALa senAdaLa tene mAMDalIka upAdhI ane deva saMmAna lAbha, tenA rAja suyayajJanuM Ajana, AjananI niSphaLatA ane tethI pedA thayela lAbhAlALA. bhAratavarSanI tatkAlika avasthAnuM vivaraNana,te samayanA cAra pradhAna hadu rAjA. zAhabudIne karela bhAratavarSanuM AkramaNa, dIllInA pradhAna rAjAne harAvI tenI kAja tarapha yuddha yAtrA, jyacAMdanuM mRtyu. ': * * ne: + * Di mA ravADa, maravADa zabdane mAtra apabhraMza dezIya zuddha bhASAmAM tene marU sthaLI vA marusthAna kahe che. marUsthAnanuM bIjuM eka prativacana marU 2i thI deza, musasamAna ItihAsika lekhako, paNa tene marUdeza kahe che. Ii dezIya bhaTTa kaviye, mAravADane ghaNuM karI maradhara nAme kahe che. kaI kaI samaye chaMdanA anurodhe teo kevaLa marU zabda paNa vyavahAra kare che rAThoDa loko je dezamAM vAsa kare che tene hAla leka mAravADa kahe che kharA, paNa For * 56 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 TaDa rAjasthAna tenuM purAtana itivRta tapAsI joyAthI mAluma paDe che je zatadra (satalaja)thI te sAgara sudhIne saghaLe marU prAMtija te kALe mAravADa nAme kahevAtuM hatuM. mAravADanuM prAcIna vivaraNa keTalAka bhaTTa graMthithI ane kulatAlikAthI maLI Ave che, je kulatAlikAmAM tenuM prAcIna vivaraNa varNavela che te kulatAlikAmAMthI mahAtmA TeDa sAhebe be kulatAlikAne pramANa svarUpa gaNela che. temAMthI eka tAlikA nAlaya nagaranA prAcInadeva maMdiramAM saMrakSita hatI, eka jainayatie tyAMthI lAvI te mahAtmA TeDa sAhebane ApI, je vaMzIya patrikA ghaNuM karI gIza hAtha lAMbI hatI. temAM varNavela che. tridivapati bhagavAna IdranA merUdaMDa thakI, rAThoDa kuLane Adi purUSa pedA thaye. tenuM nAma yavanAzva, tenuM Adhipatya pAralIpuramAM hatuM. rAThoDa rajaputene vizvAsa che je te pAralIpura nagara utara pradezamAM hatuM. e vistRta kulatAlIkA patramAM prathama kAjyakuja (kaneja ) nI pratighanuM ane kAmadhvajanI utpatinuM varNana yathArtha ApyuM che, tyAra pachI rAThoDa kuLanI tera vizALa zAkhAnuM ane tenA gatrAcAranuM varNana Apela che, e varNana karI te tAlikA patra samAptimAM AvI jAya che. bIjA eka kuLAkhyAna graMthamAM rADeDa rajaputenuM prAcIna varNana mAluma paDe che. temAM eka lAMbI nAma mALA varNita che. je nAmamALA sAthe skUla sthala ghaTanAne ullekha che. rAThoDa rajapute tene atyaMta pavitra gaNe che. pitAnA kuLanA pramANa mATe tene ja teo yathArtha ane sAcuM gaNe che. e kuLAkhyAna graMthamAM varNavela che je saMvata parada (I. sa. 470) mAM nayanapALa nAmane eka vIra purUSa senAdaLa sAthe kanejamAM AvyuM. teNe tyAMnA apAlaka nAmanA adhipatine harAvyuM, ane tenA rAjyane kabaje karyo. tyArapachI tenA vaMzajo kanojIyA rAThoDa nAme prasiddha thayA. nayana pALanA rAjya varNanane ArabI mAravADanA zeSa tejasvI rAThoDa rAja mahArAja yazavaMtanA rAjya kALa sudhInuM varNana temAM che. te ghaNA labA kALamAM rAThoDa kuLanA rAjanaitika ItihAsanI be vizeSa prasiddha ghaTanA jovAmAM Ave che. pahelI ghaTanA e je hIMdu rAja kulAMgAra rAThoDa jayacaMdranA adhaHpAta sAthe kanekamAMthI rAThoDa vaMzatarU nirmala thaI gayuM. bIjI ghaTanA e je jayacaMdranA bhatrIjA zivajIe keTalAka rAThoDavIrene sAthe laI rAjasthAna vizALa marUkSetramAM pitAnuM vaMzatarU ropyuM. rATheDa kuLatilaka mahArAjA yazavaMtasiMha saMvat 1735 (I. sa. 1679)mAM maraNa pAme. tenuM sAruM varNana e kuLAkhyAna graMthamAM Apela che. Taka narAlaya, mAravADanuM eka prAcIna samRddha nagara te prasiddha nAdola nagarathI pazcima - dizAmAM pAMca kapa upara AveluM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 443 nimmmmmmmm upara kahela be kuLAkhyAna graMtha zivAya keTalAka bhaTTa graMthamAM mAravADanuM je vizeSa vivaraNa mAluma paDe che, temAM sUrya prakAza, rAjarUpakAkhyAna ane vijaya vilAsa nAmanA graMtha pradhAna che. ApaNe te traNa graMthanI samAlocanA karavA pravRta thaIe. mAravADanA eka rAjA abhayasiMhanA rAjatvakALamAM tenI anumatithI kaNidhana nAmanA bhATe sUryaprakAza graMtha racyuM. temAM 7500 zloka dAkhala karela che. te kaNidhane te graMtha mAnava sRSTinA varNanathI AraMbhya che ane mahArAja sumitranA rAjatvakALa sudhI temAM varNana karela che. temAM nayanapALa vagere keTalAka rAjAnuM varNana nathI, te graMthamAM mAtra varNavela che. mahArAja nayanapALe kane ja rAjyane chatI tene kabajAmAM laI kAmadevaja IlkAba dhAraNa karyo, kavi kaNidhane, rAjakIya vivaraNa vaLimAMthI svacarita graMthanI sAmagrI ekaThI karela che, paNanadAlayanA devamaMdiramAMthI je kuLatAlikA hAtha AvI che, tenA vivaraNa sAthe sUryaprakAzanA vivaraNane sAre meLa che. sUryaprakAzamAM rAThoDanuM kane januM viratva zeDuM varaNavela che. sUrya prakAza karanArAe kane jAdhipati jayacaMdranA parAjayanI ghaTanAnuM ane tenA maraNanI ghaTanAnuM varNana cheDI dIdhuM che. teNe mahArAja zivajInA vaMzadharanuM saMkSipta varNana ApyuM che. rAjarUpakAkhyAta graMthamAM sarva prathame sUryavaMzanuM keTaluMka vivaraNa ApyuM che. je samaye mahArAja IzvAkunA vaMzadhare, pitAnI prAcIna rAjadhAnI ayodhyA nagarInA siMhAsane beThA hatA, te samayanuM vivaraNa te graMthamAM che. te saghalA vivaraNa pachI graMthakartAe rADeDa rajaputa zivajInA svadezatyAganuM vivaraNa kareluM che. je dIvase rAThoDavIra zivajIe marUsthaLamAM pitAnuM vizALa vaMzavRkSa repyuM. je divase tenA adamya adhyavasAye te ujaDa marUsthaLa rAja prAsAdathI zejita thayu. te divasathI AraMbhI mahArAja yazavaMtasIMhanA mRtyu sudhInuM vivaraNa te graMthamAM dAkhala kareluM jovAmAM Ave che. mahArAja yazavaMtasiMhanA anyAyanidhana pachI tene putra ajItasiMha kevA prakAranA ghaTanAsrotamAM pa. potAnA rAjya siMhAsanane pAse ane zI rIte teNe zAsana calAvyuM te saghaLuM vivaraNa rAjarUpakAkhyAta graMthamAM che. graMthakAre eTalA sudhI varNana karI kalamane tyAga karyo nathI. teNe rAThoDavIra ajItasiMha ane tenA putra abhayasiMhanA rAjatvathI te gurjara pradezanA pratinidhi zira buMdelakhAM sAthenA yuddhanA aMta sudhI te saghaLe vRttAMta te graMthamAM sannivezita che. e zivAya, vijyavilAsa ane khyAta nAmanA be graMtha mAravADane purAtana vRttAMta ApaNane pAra pATha Ape che. vivilAsa, eMkara ekalAkha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna zlekathI banAvela che. temAM bhaktasiMhanA putra vijyasiMhanA rAjya sudhIne vRttAMta samAyela che, khyAta paNa eka saMpUrNa aitihAsika graMtha che. paNa mahAtmA 2Da sAhebe tene saMpUrNa aMza meLa nathI. je je aMzamAM rAThoDa rAja udayasiMha, tenA putra gajasiMha ane tenA pitra yazavaMtasiMhanA rAjyanuM vRttAMta - varNavela che te, te aMza mahAtmATaeNDa sAhebanA hAthamAM AvyA che. e saghaLA aMzene ekaThA karI mahAtmA ToTha sAhebe mAravADanuM ItivRta racyuM che. rAThoDa rajaputanI utpatinuM varNana ApaNe mevADanA purAtatvamAM kahI gayA. have teone dhArAvAhika itihAsa kahI ApavA ApaNe pravRta chIe. uttara pradeza thita sudara pAralIpurathI utpATita thaI rAThoDa vaMzavRkSa zI rIte suradhunInA dakSiNa sikata tIre pharI pAyuM tenuM spaSTa vivaraNa koI paNa thethI maLI AvatuM nathI. ema mAluma paDe che je, rAThoDa rajaputa te samaye sArI pratiSThA meLavI zakayA nahatA. rAThoDa vIra nayanapALe saMvat para6 (I. sa. 470) mAM kane ja rAjyane adhikAra karyo. te samayathI rAThoDa rajapute kAmadhvajanA upanAme oLakhavavA lAgyA. nayanapALa thakI padArata nAmane eka putra pedA thaye. te padAratanA ja putrapuMjathI madhvaje upanAmavALA tera rAjavaMza pedA thayA, te tera rAjavaMzanuM nIce pramANe varNana- 1 le-dhama muMba, tenA vaMzadhare dAnezvara kAmadhvajanA nAmathI oLakhAyA. 2 je-bhAnuda. teNe kAMgArA nAmanA sthaLe aphagAna sAthe yuddha karyuM abhayapuranI pratiSThA teNe karI, tethI karI tenA vaMzadhare abhayapurI kAmadhvaja nAme paricita thayA. 3 je-vIracaMdra, aNahIlavADa pATaNanA adhipati cehANa hamIranI putrI sAthe tene vivAha thaye. vIracaMdranA vaida putro thayA. kALakrame te saghaLA svadezane tyAga karI dAkSiNAlaya pradezamAM upativiSTa thayA. vIracaMdranA vaMzadhare kupalIya kAmadhvajanA nAme prasiddha thayA. 4 -amaravijaya, teNe gaMgAkuLavatI korAgaDa nagaranA adhipatinI putrI sAthe vivAha karyo. tenA hRdayamAM rAjyalisA, pracaMDa vege baLavatI thaI paDI, te baLavatI hRdayalisAnI parIvRddhi karavA mATe dudAMta amaraviye, svasura getranA, 16000 pramArane saMhAra karyo ane torAgaDhane adhikAra karyo, tenA thakI kerA kAmadhvaja nAmanI prasiddhi thaI. 5 me-sujanavineda, tenA saMtAne jerA kAmavRja nAme vikhyAta thayA. * yatie ApelI vaMzapatrikAmAM tenuM nAma bhArata che, paNa te vAta jamAtmaka che, zAthI ke ati pracIna vivaraNamAM te kevaLa padArata nAme prasiddha che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 445 - - - - - - - - - - * -- ---- - 6 phe-pA, yaduvaMzIya rAjA tejomAnanA hAtha thakI teNe begIlAta chatI lIdhuM, erIsA paNa tenA vikama prabhAve jItAI gayuM. 7 mohara, yaduvaMzIya rAjAo pAsethI teNe baMgALa pradeza laI lIdhA, tenA thakI, aihara kAmadhvaja pedA thayA. 8 mo-varadeva, tenA moTA bhAIe tene vRti ravarUpe vArANasI ane corAsI gAme ApI dIdhAM, paNa teNe tenA te gAma upara maga dIdhe nahi. pitAnI kIti rathApavA, teNe pArakapura | nAmanA nagaranI rathApanA karI. varadevanA vaMzadharo pArUka kAmavRja nAme vikhyAta thaI paDayA. 9 me-ugraprabhu, ema kahevAya che je ugraprabhue hIMgaLAja jaI ghera tapazcaya karI, tethI devI tenA upara atyaMta saMtuSTa thaI, devIe tene eka talavAra ApI. devAjJAe, te talavAra maMdira pAsenA eka kuMDamAMthI nIkaLI devadatta te taravAranI sahAye, udmaprabhue sAgara tIravata dakSiNa deza jItI lIdhuM. cAMdela kAmadevaja rajapute tenA vaMzamAM prasiddha thayA. 10 me-muktamAna, tayAra vaMzIya bhAnudata rAjA pAsethI keTaloka pradeza jItI lIdhuM. tenAvaMzadhara vIra kAmadhvaja nAme paricaya pAmyA. 11-bharata, vIra gujaravaMzIya rUdrasena nAmanA rAjA pAsethI, teNe keTaloka pradeza jItI lIdho. tenA vaMzadhare bhure kAmadhvaja nAme nAmAMkita thayA. 12 me-alakula, teNe kSIredA nAmanA nagaranI sthApanA karI, te eka vIra purUSa hate, siMdhunada tIravartI aTaka nAmanA sthaLe musalamAna sAthe tenuM eka yuddha thayuM, tenA vaMzadharo kSIradIya kAmadhvaja nAme vikhyAta thayA. 13 me-cAMda, utara pradezanuM tArApuranagara teNe kabaje karyuM, bhuvanavidita tAhIra nAmanA nagaranA cahANa bhupatinI putrIne te paraNe, cAMda te vanitAnI sAthe vArANasImAM AvI rahayo. i. sa. 407mAM rAThoDa vIra nayanapALe kanojane kabajo karyo, tyArapachI tenA tera pAtra bhAratavarSanA judA judA pradezamAM upattiviTa thayA. tyArapachI sAta saikAnA kALamAM je je rAThoDa vIra rAjAo thaI gayA, tenuM carita koI graMthathI nIkaLI AvatuM nathI. te lAMbA samaya pachI rAjA jayacaMdra kanejanA siMhAsane beThe. te sAta saikAnA samayamAM kevaLa ekavIza rAjAonAM nAma mAluma paDI Ave che.je graMthamAM e ekavIza rAjAnAM nAma mAluma paDe che. te graMthathI nizcita thAya che je te ekatrIsa rAjAmAMthI keTalAka rAjA-IkAlavALA ane keTalAka rAu-IcchAlavALA hatA. ema kahevAya che je raMgatadhvaja nAmanA rAjAe dilhInA suAra vaMzIya rAjA yazarAjane eka yuddhamAM * e pAraka pura hAla kayAM che. tene nizcaya thayo nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ZDa rAjasthAna harA, te yazarAjanA AvibhAvane samaya, yatie Apela vaMza patrikAmAM abrAMta rUpe varNavela che, paNa sUrya prakAzanI rAjanAmAvalI sAthe yatie Apela vaMza patrikAnI rAjanAmAvaLIne mukAbalo karatAM phera Ave che. kane janAraMga bhUmamAM mahArAja nayanapAlanA vaMzadharanuM ane jayacaMdranA purva purUSanuM zuddha ane sAcuM carita ke I sthaLathI nIkaLI AvatuM nathI. te paNa je aspaSTa ane sAmAnya vRttAMta mAluma paDe che. tenI samAlocanA karI ApaNe kahI zakIe chIe je te rAjAo rAThoDa rajaputAmAM yogya purUSa hatA ane nayanapALanA yukta ane vIravaMzadhare hatA. teo kSatrie citaguNagaNe vibhUSita hoI, pitAnI saMmAna maryAdA jALavI rAkhavA saMpUrNa samartha thaI uThayA hatA. ekavAra tenA nairavathI bhAratabhUmi gauravAnvita thaI gaI hatI. niNonmukhadIpa jema adhika caLakATavALo ane tejasvI thAya che tema suvizALa ja rAjya pitAnA dArUNa adhapAtanA pUrve samRddhatA ane AbAdInI Toca upara caDhayuM hatuM. tenI samRddhatA ane AbAdInuM varNana caMdakavinA mahA kAvyamAMthI nIkaLI Ave che. evI mahA samRddha nagarI kanojane adhaHpAta joI zakAkuLa thavuM paDe che. hAya ! svadeza hI jayacaMdranA pApAcaraNathI te ga tanagarI hAla masANa jevI thaI gaI che. kezika kuLanI lIlAsthaLI kanoja nagarImAM rATheDa kuLa kezarI nayana pALe pitAnI vijaya patAkA I dIdhI, ekavAra te nagarIne pariSi paMdara kozamAM vyApI rahe hate. ekavAra te nagarImAMrADeDa kuLanI vizALa senA, "daLayAMgaLA," nAme pasiddha thaI hatI. te vizALa senA, jagatanI harakoI baliSTa jAtinI mahA senA sAthe pratibaMdritAmAM utaravA samartha hatI. sUryaprakAza graMthamAM te ahiNanA baLanuM parimANa nIce pramANe che. eMzI hajAra bastaradhArI vIre, lekhaMDanI TopI paherI laDanAra trIsa hajAra svAre, traNa lAkha pyAdA sainiko ane be lAkha dhanurdhara ane parazudhara vIre e zivAya asaMkhya raNa mAtage. e jorAvara ahiNuM laI ekavAra rAThoDa vIra jayacaMdra siMdhunadInA dUra rahela sthaLe yavana rAjanA pracaMDa baLane aTakAvavA gaye hatuM. temAM habazI rAjA ane tenA pheMka 39 vIra mahArAja jayacaMdranA sAthe parAjIta thayA. je cehANa rajaputa, rAThoDa rajaputanA kAyamanA duzmana hatA, te cohANuM rajaputanA bhaTTa paNa rAThoDa rajaputanI vIragAthA gAtA hatA. teoe nayana pALane * jerUsalemamAMthI palAyana karI Avela koI jheDa senA hovI joie, caMdabAroTanA mahAkAvyamAM varNavela che je kAMka loko zAhabudadInanA lazkaramAM hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 447 mAMDalIka nAme varNavela che. teoe varNavela je, nayanapALe uttara pradezane kaI yavana rAjAne harAvI tenA ATha sAmata rAjAne keda karyo. aNahilavADa pATaNane rAjA solaMkI siddharAja paNa tenA ( jyacaMdra) ; amita bAhu baLe hArI gayA hatA. tethI karI te rAThoDa rAjanI prabhutA, narmadA nadInA tIra sudhI vistRta thaI. gavita rATheDarAje agniTTomano yajJa karI devane saMtuSTa karavA dhAraNa karI. pAMDava pravIre yudhiSThire je divase, pitAnI patnI ane bhAIo sAthe mahAmarathAna karyuM, te divasathI koI paNa hIMdu rAjAe agniToma rAja suyajJa karyo nathI, zaka kartA vikramAdityanA bhAgyamAM paNa e vrata udyApana karavAnuM dhAryuM nahotuM, kanoja rAja jayacaMdra e kaThera yajJa karavA pravRta thaye. bhAratavarSanA saghaLA rAjya vaga tarapha nimaMtraNa patrikA mekalAI, tenA meTA ADaMbaranI vAta sAMbhaLI saghaLA rAjAo camakti thayA. saghaLA loko jayacaMdrane dhanyavAda, sAdhuvAda ane prazaMsAvAda ApavA lAgyA. nimaMtraNa pavitrakAmAM eka vAta bIja paNa lakhela hatI je, rAjakumArI saMyuktAnA svayaMvara sAthe rAjasUyajJanI samApti thAze, rAjakumArI saMyuktA, ekaThA thayelA rAja maMDaLamAMthI potAne manaprasaMda vara pasaMda karI leze, jotAM jotAmAM yajJane divasa AvI pahe,nimaMtrita rAjAo potapotAnA sainya sAthe kanejamAM AvyA, teonA AvavAthI kanoja nagare eka apUrva bhA dhAraNa karI, caMda bAroTe pitAnA mahA kAvyamAM te samayanI te nagarInI apUrva rIte zobhA varNavI che. bhAratavarSanA saghaLA hIMdu rAjAo AvyA. paNa cehANa rAja pRthvIrAja ane gilahoTa kuLanA rAjA samarasiMha, jayacaMdrane te saMmAnane agya gaNI yajJasthaLe AvyA nahi. tenA mATe jayacaMde tenA pratinidhi svarUpe bannenI kanaka pratimA banavAvI, ati nIca kAryamAM nijata karI, e vRttAMta pRthvIrAjane karNanecara thaye. dArUNa roSa ane chaghAMsAthI tenuM hRdaya utejIta thayuM, teNe pratijJA karI je che durAcAra jayacaMdrane yajJa khaMDita kare ane saghaLAnA samakSe rAjaputrI saMyuktAne harI lAvavI" cohANa vIra pRthvIrAja te kaThera pratijJA pALavA saghaLI rIte satAvALe thaye. paNa tenA te kAryathI rAThoDa ane rajaputa vacce ghora saMdharSa thaye. evI rIte varNavela che je, pRthvIrAje saMyuktAne harI ANuM tethI, tyArabAda pAMca divasa sudhI yuddha cAlyuM e bhayaMkara gRhayuddhaja bhAratavarSanuM kALa svarUpa, zAthI ke e anarthakara gRhayuddhathI banne pakSanuM akhuTa senAdaLa kSaya pAmyuM, chevaTe catura gherI sulatAna zAhabudIne bhAratavarSa upara humalo karyo. tene te humalo vyartha karI devA draSadatInA pavitra tIre, mATe saMgrAma thayuM. tethI bhAratavarSane sarvanAza thaye, Arya svAdhInatAnI AvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 TaeNDa rAjasthAna, sabhUmi bhArata mAtAnA caraNamAM kaThera dAsatva zRMkhalA baMdhAI gaI mahamadanA abhiyAnanA agAu bhAratavarSa nIce lakhelA cAra rAjyamAM vibhakta hatuM. 1 dilI, tayAra cohANa rajaputanA tAbAmAM, 2 kAja, rAThoDa rajaputanA tAbAmAM. 3 mevADa, gihoTa rajaputanA tAbAmAM 4 aNahIlavADa, sAra ane solaMkInA tAbAmAM. te pratyekanA tAbAmAM asaMkhya sAmaMta rAjya hatA. teo sAmata prathAnA anusAre pitapotAnA adhipatine Adeza pALatA, yuddha kALe dezapatinA vAvaTA nIce rahI prANa ApI yuddha karatA hatA, dillI ane kanoja paraspara svataMtra rAjya heI, eka bIjAnA visaMvAdI heI, atyaMta nikaTanI hadade Avela baMnenI vacce kAlI nadI pravAhIta, bannenuM meLavela rAjya samatulya, te kALI nadIthI te dUra siMdhu pradeza sudhI ane himagirinA pAda pradezathI te ArAvalInA zela prAkArasudhI dilInuM vizALa rAjya vismRta hatuM, e aviratRta tayAravaMzIya rAjA anaMgapALathI zAsita, tyArapachI te cohANarAja pRthvIrAjane maLyuM, te samaye ekaso ATha pradhAna sAmaMta rAjA upara tenuM Adhipatya hatuM gamta kanojanI prabhutA, uttare himAlaya, pUve banArasa ane caMbala nadInA pAre budelakhaMDa sudhI vistRta, dakSiNe mevADanI sImA baddha hada. bhaTTa graMthamAM lakhela che je, e saghaLA rAjAo ghaNuM karI parasparanA virUdhdha talavAra letA ane parasparanA hRdaya zoNita pItA. temAM mAtra giheTa rajaputa ane cohANa rajapute mitrabhAve vartatA ane rAThoDa vaMzIya rajapute ane tuAra vaMzIya rajaputa zatrubhAve pota potAne samaya kahADhatA. rAThoDanI ane tuAravaMzanI zatrutAe bhAratavarSane sarva nAza karyo. je dunei duSadavatInA zeNitAkta jaLamAM bhAratavarSane geravaravi nimana thaye. te dine vijayI zAhabudadIne pAMDava vIra yudhiSThiranI rAjadhAnIne kabaje ka, tyArapachI zAhabudadIne pApAcArI jayacaMdra upara humalo karyo. agAu pRthvIrAjanA sAthenA yuddhamAM jayacaMdra potAnI senAne apavyaya karI dIdhuM hatuM. A kSaNe e AvelI ghora vipadamAMthI bacavA mATe senA saMgraha karI te zAhabuddInanI sAme thaye. paNa tenI saghaLI cudA viphaLa thaI te parAkAMta A kamanuM pracaMDa baLa te redhI zake nahi, chevaTe gaMgAne pAra pAmI palAyana karatAM karatAM sura dhunInA pavitra jaLamAM tenI nikA DubI. jyAM te pavitra jaLamAM DubI muo. e zocanIya vyavahAra saMvat 1249 ( I. sa. 1197 ) mAM banyo, te samaye kane janA vizALakSetramAMthI mahArAja nayanapALe repela vaMzatarU utpATita thayuM. paNa te ekadama vinaSTa thayuM nahi. aSTadevanA alaMdhya vidhAnAnakame keTalAka rAThoDavIe, te utpATita marUne pharIthI bhAratavarSane marU prAMtamAM royuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya aMdhyAya. zivajI ane satyarAmanuM abhigamana, siMdhu sudhI vasI gayela marU bhUminA te samayanA vAsIo, kaLamada adhipati pAsethI zivajInI pada prApti, lAlakulana sAthe tene saMgharSa, satyarAmanuM maraNa, selaMkI rAjakumArI sAthe zivajIne vivAha, dvArakA tarapha tenuM jAvuM, lAkSakulana sAthe tenuM draDha yuddhakSI deze zivajIne vAsa,pallInA brAhmaNoe karelI tenI Anukulya prArthanA, tenI vizvAsaghAtakatA, tenuM paraloka gamana, zivajInA jeSTa putra azvatthAmAne abhiSeka, zanAMge ane ajamala, azvatthAmAnuM maraNa, duharanuM rAjyArehaNa duharanI kanoje dvAra ceSTA. tenuM maraNa, rAyapALane abhiSeka. tenI pratihiMsA, tenA tera putranuM vivaraNu, rAMva kanaLanuM rAjyArohaNa, rAva jalaNa, vAva 'caMde rAva khIdevina mahalane jaya rAva riluka rAva virAmadeva, rAva caMda, teNe karela muMdarAdhikAra, tenA bIjA ja varNana, . muMdarAmAM purIhara rAjAnI putrI sAthe teno vivAha, caMdanuM : mRtyu. rAva raNamalanuM siMhAsanArehaNa, tenI ciDamAM evarithati, tene mAravADa bhAga, rAva raNamalanuM " maraNa, tenA vIza putranuM vivaraNa, sAma * * tenI tAlikA : divase, yavana vIra zAhabuddInanA pracaMDa habaLe gati kanoja | rAjya caNita thaI gayuM, je divase, svadeza droDI jayaca baMgAnA pavitra jaLamAM paDI maraNa pAme. te divasathI aDhAra varSanA samaye eTale saMvat 1268 (- I. sa. 1212) mAM jayacaMdranA pitra zivajI ane satyarAme potAnI janma bhUmi cheDI. teo base sahathara . * IT * : 57 : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 TaDa rAjasthAna, sAthe marU bhUmi tarapha gayA. teoe zA kAraNe mAtRbhUmimAMthI vidAyagIrI lIdhI, te bAbatamAM bhaTTa leke judI judI rIte bole che. keTalAka bole che je, paracatIrtha dvArakAmAM javAne teone pradhAna uddeza hato. keTalAka leke bele che je, udyama ane adhyavasAyanI madade navA kAryakSetramAM utarI adai devanI prasannatA meLalavA, tema karavAne teone uddeza hatuM, e banne matamAM ka yukti saMgata te nizcaya karavuM muzkela che. zivajI rajaputa-ganata rAThoDa kuLane upayukta vaMzadhara, pitR purUnuM mAna gaurava vadhAravAne dareka rajaputane uddeza heI zivajIe te udeza pakaDe mAtRbhUmi choDI dIdhI. rAThoDa kuLanuM bhaviSyada gagana dhIre dhIre pariSkRta thAya che, te zivajI jANI zake nahi. te muNimeya senA laI marUbhUminA uttama vAlukAmaya sthaLe karavA lAgyuM. kayAM javuM? zI rIte bhAgyalakSmI prasanna thAya, te viSayamAM te sthira karI zakaze nahI. paNa kaThera udyama ane adhyavasAyanI madhye mULamaMtra sAdhavAmAM sthira pratijJa heI te bhayaMkara kAryakSetramAM utaryo. te maMtranA sAdhana prabhAve, te thoDA samayamAM je vistRta bhU bhAga upara pitAnuM Adhipatya meLavI zakaye. te bhUbhAga yamunA siMdhu gArAnadI ane ArAvallInI vacce hate. e catu sImabaddha vizALa dezamAM je saghaLI bhinna bhinna jAtivAsa karatI hatI. tenuM saMkSipta samAlocana-kacchAvaha rajapute te samaye rAjanaitika jagatamAM vizeSa pratiSThA meLavI zakyA nahotA. tene svargIya adhipati rAva pUjana, gayA musalamAna baLavAmAM kajanA yuddhamAM muo hatA. A samaye tene putra mIlasiMha kuMzAvaha kuLanA rAjasiMhAsane beThe hatuM, ajamera, zaMbara ane bIjA cehANa rA, yavana rAjanA hAthamAM hatAM. paNa AzAvallInA aneka kalAo rajaputenA kabajAmAM hatA. nAdola nagara, yavananA humalAmAMthI sArI rIte bacI javA samartha thayuM. vizALa devane eka vaMzadhara te nagaramAM rAjaya karate hate. te saghaLAmAM marUbhUminuM gaurava svarUpa muMdara nagara prAcIna purIhara kuLanI gaurava dhvajA, pitAna virATa kIllAnA mAthe dhAraNa karI garva sAthe ubhuM hatuM. rANa mAnasiMhanA hAthamAM muMdara nagarane zAsana bhAra soMpAye hate. mAnasiMha potAnA sAmaMta bhUmiyA vigerenI pUjA pAmI te samaye marUbhUmimAM pradhAna rAjA nIvaDe hate. uttaramAM nagarakeTanI pAse gohIle rahetA hatA. kALanA kaThora prahArathI Aja bhAratavarSamAM teonuM astitva lepa pAmyuM che kharuM, paNa te samaye, teo vizeSa samRddha thaI uThayA hatA, te aneka bhaTTa graMthethI nIkaLI Ave che. te samaye gehala kuLanA adhipatie rIMta nAmanA nagaramAM pitAnuM rAjapITha sthApana karI cidase cALIsa gAma upara pitAnuM Adhipatya calAvyuM. je rathaLe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 -- - zivajI ane satyarAmanuM abhigamana. hAla vAkAnera Avela che. te sthaLathI bhATara sudhI saghaLe pradeza nAnA nAnA saMpradAyanA saradArenA hAthamAM hate. rAThoDa vIra zivajIe bAlyakALanuM lIlAsthaLa kane jane choDayuM. je nagaramAM tenA pUrvajoe ati garve rAjya zAsana calAvyuM. te nagarane teNe kAyamanA mATe cheDayuM. have te pitAnI janmabhUmine joI zakaze nahi. te rajaputa-gAravAnvita rAThoDa kuLane upayukta vaMzadhara-tenuM siMhAsana upara besavuM kayAM gayuM ! Aja nirAzrayanI jema deza deze bhramaNa karavAnuM tene AvI paDayuM ! zivajInA unnata hRdayamAM judI judI ciMtA udaya thavA lAgI. te paNa te nirAza thayo nahi. te jAte hate je vipadane sahavI te rajaputane dharma che. zAthIke vipadaja saMpadanI sUcanA ApI de che. pitAnI janmabhUmI cheDI thaDA sahacare sAthe te marU pradezanI prAMta bhUmimAM peThe. cAre dizAe anaMta vAlukA sAgara sUrya kIraNe camakI tenA hRdayane vadhAre dagdha karate hate. te duHkha sahana karI kalama sthAne AvyuM. hAla je sthaLe vikAnera nagara che, te sthaLathI pazcime daza koza upara kulamada avasthita-te samaye te sthaLe eka solaMkI rAjA rAja karatA hatA. teNe zivajIne mahA samAdare grahaNa kara. solaMkI rAjanA AdaravALA ane udAra vyavahArathI zivajI prIta thaye. ane tenA karelA upakAra upara pratyupakAra karavA teNe cAhyuM. te samaye lAkSa kulAnA nAmane eka dudata rajaputa te pradezavAsIone atyaMta pIDA Apate hate. lAkSa kulAnA prasiddha jADejA kuLamAM utpanna thayuM hatuM. tene kularA kalle bhISaNa zatruothI dubhedaya ane agamya hate. lAkSa kulAna e duza hate je zatakathI te sAgarakuLa parvatanA saghaLA lake tenuM nAma sAMbhaLI kapAta thAtA. solaMkI rAjanA anure rAThoDa vIra zIvajI Aja te duta lAkSa kulAnanI nirAdhe talavAra laI uThaye. kAme yuddhanI goThavaNa thaI zolaMkI rAje zIvajIne senApatinA haphae nIye. satyarAma ane tenI sAthe bIjA rATheDo zivajInI - madade ubhA rahyA. krame ane daLa vacce yuddha thayuM. zIvajIe pitAnA pracaMDa pratidi upara saMpUrNa jaya meLavye. paNa te jaya ceDAthI kIta thaye nahi. te jayanA badalAmAM teNe jIvana sahacara bhAI satyarAmanA ane bIjA vIra rATheDAnA prANa ApyA. kalamada pati vijayI rAThoDa vIra zIvajIne AnaMdathI bheTaye, ane tenA karamAM teNe tenI benane ApI. tyAra pachI zIvajI dvArakA tarapha cAle. thoDA divasamAM tenuM aNahIlavADa pATaNa nayanagecara thayuM. zAMti dura karavAne te nagaramAM gaye. tyAMnA adhipatie tene yegya satkAra karyo. zIvajI aNahIlavADamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 TADa rAjasthAna rahetA hatA, te samaye eka dIvasa khabara AvyA ke duta lAkSa kulA te nagara upara humalA karavA AvyA. lAkSanA humalAthI aNahIlavADa pATaNanA rAjA bhaya pAmyA. paNa tenA bhaya dura karI zIvajI te dudAMta jADejA vIranI sAthe huM yuddhamAM utaye lAkSa zivajInA priYa bhrAtA satyarAmane saMhAra * karI nirvighna yuddhasthaLathI palAyana karI gayA hatA. Aja te bhrAtRstAnA hRdaya gANIttathI peAtAne zekAnaLa khujI. devA zIvajIe saMkalpa karyAM. praca'Da pratizodha pipAsA ane yazeAlipsAthI uttejIta thai zIvajIe lAkSa kulAnane te dvaMdva yuddhamAM utaravA hAka mArI. zivajInA khaDaga prahAre lAkSanu mAthu chedAyuM. e joi ttana rAjanA lAke jayanA nAda karavA lAgyA. / : - duSa lAkSanA zaiANIta vaDe dArUNa bhratRzAkavanti zivajIe elavI dIdho. dvArakAnI tIrthayAtrA tene karavAnI rahI. kharekhara te tIrthayAtrAnuM vrata teNe uMdyApana karyuM. ke nahi, te viSayanI hakIkata kAI sthaLathI nIkaLatI nathI. aNuhIlavADapATaNathI vidAyagIrI lai, zivajI luNI nadInA tIra sthaLe ceDA dIvasa rahyA. tyAM sIvA nAmanuM eka nagara hatuM. chatrIza rAjakumAra mAMhelA eka rAjakuLanI zAkhA tyAM vAsa karatI hatI. zivajIe tene sahAra karI te nagaranA . kabajo karye krame jIgISA vRtti tenA hRdayamAM khamaNI jAgI uThI.. tyArapachI teNe te sthaLanA pAsenA kSIradharanA gAhI. lano vadha karyA. teNe tenA pradezamAM potAnI vijaya patAkA ropI dIdhI. gADI lAnA adhipati mahezadAsa . tenA hAthamAM AvI paDace. tethI tenA sAbhAgyanA mArga sApha thayeA. bAkI rahelA geAhIlA prANa- laI palAyana karI gayA. sAbhAgya lakSmInI prasannatA hoya te mANasa abhISTa sAdhavAmAM kRtakA thai jAya che: zivajI kSiradharamAM theADA dIvasa rahyo. tenI zrIvRddhi sAdhanane eka upAya' AvI. paDaye. te samaye te pradezamAM pakSI nAmanA nagaramAM keTalAka brAhmaNA vAsa karI atula bhUmi sapatino bhoga karatA hatA. paNa parvata nivAsI mIna leAkeA samaye samaye tenA upara paDI teonI sapati luMTatA hatA. zAMtipriya nirIha" brAhmaNA te vRttanA julamamAMthI khacavA mATe kAI paNa upAya zeAdhI zakayA nahi. chevaTe tee zivajInA zaraNegayA. zivajIe tene uddhAra karavA pratijJA lIdhI. coDA samayamAM potAnI pratijJA pAlana karI teNe tevAnA AzirvAda lIdhe. tema thayAthI paNa brAhmaNA nizcita thayA nahi. teoe jANyuM je zivajI jyAMsudhI pakSI nagaramAM che tyAMsudhIja teonI avasthA nirApada che, zivajInA gayA pachI mIna loke tenA upara atyAcAra karaze. te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 zivajI ane satyarAmanuM abhigamana. mATe teoe zivajIne pAse rAkhavA saMkalpa karyo. teoe zivajIne baha bhUmi saMpati ApI. AdarathI te grahaNa karI zivajI vipra pAse rahevA lAgyA. lakI rAjaputrInA peTe zivajIne eka putra thaye. tenuM teNe avasthAmAM nAma rAkhyuM. e rIte zivajI te zAMtipriya brAhmaNemAM vAsa karavA lAge. paNa tenI durAkAMkSAnI keIthI tRpti thaI nahi. pallIne ane tenI pAsenI bhUmi saMpatine teNe adhIkAra karyo. je duSkarma karI te adhIkAra teNe karyo te duSkarmathI zivajInuM nAma atyaMta kalaMkita thayuM. brahmahatyA ane vizvAsaghAtakatA karI teNe te saghaLI bhUmi saMpati hastagata karI. tene upabhoga te eka varSathI vadhAre samaya lai zake nahi. te tyArapachI thoDA divasamAM A loka tyAga karI cAlyo gayo. ( zivajI traNa putrone pitAne pAchaLa mukI gaye. temAM moTAnuM nAma azvatthAmA, madhyamanuM nAma zenA ane nAnAnuM nAma ajamala. moTo putra azvatthAmA pitR saMpati pAmyuM. eka bhATanA graMthathI mAluma paDe che je azvatthAmAeja gohIla pAsethI zIradhara chInavI lIdhuM. pitAnA deSa guNe rasa jAta putramAM ghaNuM karI saMkAmita thAya che. zivajIe je rIte vizvAsaghAtakatA ane asadanuSThAna karI pallIne adhIkAra karyo hate. te rIte Aja tenA moTA putra azvatthAmAe paNa keTalAMka kAryo karyAM. teNe pitAnA nAnA bhAI zenIgane IDara pradezanA Adhipatya upara nImyA. te pradeza gurjaranA sImADe Avela, te samaye te devI vaMzIya kaI rAjAnA adhIkAramAM hatuM, azvatthAmAe caturatA ane vizvAsaghAtakatA karI te pradeza tenA rAjAnA mRtyu upara kabaje karI lIdhuM. zekavihaLa nagaravAsIe te rAThoDa rAjanA kukAryane aTakAvI zakayA nahi. zanIganA vaMzadhare hAlaMdIra nAmanA rajaputenA nAme oLakhAyA. ajamale azvatthAmAnI jema dArUNa jIgISA vRtti dvArA uttejIta thaI sArASTranA apara prAMta sudhI potAnI pracaMDa talavAra calAvI. saurASTranA pazcima prAMtamAM ekamaMDaLa nAmanuM eka nagara hatuM. prAcIna sira vaMzIya vikramasi( vikramasiMha) nAmane rAjA tyAM rAjya karate hate. jIgISa ajamale tene saMhAra karI te pradeza kabaje karyo. te kAryathI tenA saMtAna vAghela nAme prasiddha thayAM. hAla sudhImAM paNa rAThoDa vIra ajamalanA vaMzadharo dvArakAnI pAsenA pradezamAM vase che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 TeDa rAjasthAna pitAnA pAchaLa ATha putrone mukI azvatthAmA paralokavAsI thaye. te AThamAthI meTa duhara pitAnI saMpatine pAmyA. e prasiddha svalpa rAjayamAM tenI hRdaya tRpti thaI nahi. te hRdayamAM eka vAsanA dhIredhIre vadhatI hatI. duharanA hRdayamAM bAlyakALathI pUrva purUSanuM lIlAniketana kanejane levAnI vAsanA hatI. A kSaNe pitR rAjya upara abhiSikata thaI te pitAnI vAsanA purI karavA taiyAra thaye. paNa tenI te vAsanA purI thaI nahi. kanejanA uddhAramAM akRta kAryathI dahure purIharanA hAthamAMthI suMdara laI levA ceSTA karI, paNa tenI te ceSTA phaLavALI nIvaDI nahi. temAM tene prANa viyega thaye.. | dara be putrane pAchaLa mukI parakamAM gaye. temAMthI moTe rAyapALa pitR siMhAsane beThe. purIhararAjAnA hadaya zeNItathI pitR zekAni olavI devAne prayatna karavA lAge. rAyapALe senAdaLa laI muMdara upara humale karyo. te pracaMDa humale purIhararAja rekI zakaze nahi. te yuddhasthaLe paDayo. vijayI rAyapALe muMdara killAne kabaje karyo. rAThoDa kuLanI vijaya patAkA muMdaranA kIlA upara UDavA lAgI. paNa te thoDA ja uDI. chatAyelA purIharie senA saMgraha karI baLa saMpanna thaI rAyapALane suMdara kIllAmAMthI hAMkI kahADa. - rAyapALane tera putra hatA. temAMthI moTA putra kahula tenA siMhAsane beThe. bAkInA saghaLA judAjudA pradezamAM cAlyA gayA. kahalane putra jahatana. jahalanane putra ceda. ane cedAne uttarAdhIkArI khIde thaye. e saghaLA rAmArenuM carita kaI ThekANethI maLyuM nathI. rAva khIde rAjya vRddhi karI zako. khIdAnA mRtyu pachI tene putra zIlaka gAdIe beThe. tyArapachI virAmadeva ane virAmadeva pachI caMDa siMhAsane beThe. caMDa thakI rAThoDa kuLanI zrIvRddhi, thaI. caMDa, vIra ane rAjanitijJa hate. udyama, adhyavasAya ane sahiSNutAnA guNe varavara caMDa vibhuSita hatuM e traNa guNathI teNe muMdarane kIle jItI lIdhuM. caDe potAnuM zAsana muMdaramAM daDha karyuM. pitAnI vijayInI senA laI te dakSINa pradeza tarapha gaye. te gadavAranI rAjadhAnI nAMdela nagara pAse AvI pahocyuM. tyAM pitAnuM sevAdaLa rAkhI te pitAnA nagaramAM jaI rAjya karavA lAgyo. tyAM teNe rUDA caritathI rAjya karyuM. yazalamIranA bhaddI rAjanA tAbAmAM pugala nAmane eka janapada che. te pradeza te samaye raNaMgadeva nAmanA bhaThThI saradAranA hAthamAM pAye hate. raNuMgadevane sAdhu nAmano eka vizALI putra hatA. lAkSa kulananI jema sAdhu praNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivajI ane satyarAmanuM abhigamana. pitAnA bhujabaLanA bharose jIvana dhAraNa karate hate. nAgorathI te sidhu nada sudhInA pradezone luMTI te puSkaLa saMpatI lAvyuM hatuM. yamanI jema sAdhu thakI marUbhUminA saghaLA lake bhaya pAmatA hatA. eka samaye, keI nagaramAMthI keTalAka uMTa, ghoDA vigere jItI, te gohIlanI rAjaghAnI AratanA prAMta bhAgamAM thaI jAte hate. eTalAmAM te nagaranA adhipati mAne karAye tene AdarathI nimaMtraNa karyuM, sAdhue, tenuM maMtraNa svIkArI tenA bhavanamAM rahevAnuM zarU karyuM, thoDA samayamAM pAna jananI taiyArI thaI. mANekarAya, bhaThThI vIra sAdhunI pAse besI tenA vIratva vALI vAta sAMbha che. te vAta sAMbhaLI gohIla rAja vimita ane AhAdita thayA. viratvanI vArtAe, bIjA eka mANasanA kAnamAM amRta dhArA sacI. te ekAgra mane, bhaThThIvIra sAdhunuM zuddha ane viracarita sAMbhaLatI hatI. te sAMbhaLanAra strInuM nAma karma devI, te gohila rAja mANekarAyanI duhitA. karmadevI, janmathI sukhanI koDamAM ucharI hatI. karma devI, pItA mAtAnuM jIvana hatI. marUbhUmimAM te eka khubasurata ramaNI gaNAtI hatI. muMdarAdhiya rAucaMdanA cothA putra araNyamala tene vivAha sthira thaye hato. vivAha jahadI thavAnuM hatuM, jethI banne pakSamAM satvara taiyArI thAtI hatI. paNa te saMbaMdha kadevIne pahelAM pasaMda nahote teNe sAdhunA vIratva caritta sAMbhaLyAM hatAM, te sAMbhaLI prathamathI ja teNe tene pati tarIke pasaMda karyo hate, Aja te manomana patine saMmukhe joI ane nijaka tenI vIratva kahAnI sAMbhaLI. te pitAne hRdayabhAva chAne rAkhI zakI nahI. tenI sahacarIoe tene bahu samajAvI paNa te samajI nahi. teNe potAnI sahacarIone kahyuM "tuccha rAjasiMhAsana laI zuM thAya, uMcA rAThoDanA putravadhu thaye zuM thAya, meM jene prANa mana sepela che tenI ja huM dAsI dAsI thaI rahIza. paNa bIjAnI mahiSI thaI rahIza nahi" karNadevanI te rAThoDa pratijJA tenA pitA mAtAe sAMbhaLI. teonuM hRdaya ekIvAre bhaya ane duHkhe vyAkuLa thayuM, rAThoDa kuLa sAthe pitAnI putrIne saMbaMdha karI mANekarAya moTI AzAo rAkhatA hatA. paNa durbhAgyavaze te azA phaLavALI thaI nahi. vividha vidhAne pAnajana samApita thayuM. gohila rAja mANekarAye, sAdhunI pAse saghaLuM jAhera karI kahyuM je, rAThoDa kumAra sAthe saMbaMdha bhaMga karavAthI meTI ApatinI saMbhALanA che. tejasiva sAdhue kahyuM, nALiyera yathAvidhAne pugalamAM mokalAya te huM tamArI putrIne paraNuM, e saghaLI vAta thayA pachI sAdhu pitAnA ghera AvyAthoDA samayamAM vivAha sUcaka saMbaMdhanuM nALiyera AvyuM ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna AratanagaramAM vivAha kArya samApta thayuM. e vivAhamAM puSkaLa yautuka apAyuM. e abhinaLa vivAhanA samAcAra vipralabdha araNyakamaLanA kAne paDayA. dArUNa kedha ane chaghAMsAthI te unmatta thaI uThayA. sAdhune zAsti ApavA mATe te cAra hajhArarAThoDa rajaputa laI tene mArga rekI ubho rahyo. agAu sAdhue zaMkalA merAjanA putrane vadha karyo hato. zaMkalA maharAja paNa rAThoDanI sAthe vera levA mATe bhaLI gaye. sAdhu vIra purUSa hatA. mANikarAye tenI sAthe cAra hajhAra gohIla sinIke mokalyA. kaheluM hatuM paNa sAdhue te vAtamAM saMmati ApI nahotI, potAnA bAhubaLa Upara ane pitAnA sAta bhaTTI saradAro upara 2 parNa bharUso hatA. te paNa mANikarAyanA puSkaLa AgrahathI sAdhue pitAnA sALA megharAja ane pAMcaso sainike sAthe lIdhA. ' e sADA sAtase sinIkenI sAthe bhaThThI vIra sAdhu caMdana nAmanA sthAna pAse AvI pahoMcyA. tyAM te pitAnI zrAMti dUra karavA lAgyuM. renjata rAkeDa vIra pitAnA daLa sAthe te sthAne AvI pahoMcyo. tenuM sevAdaLa agara ke sAdhunA senAdaLa karatAM traNa gaNuM vadhAre hatuM te paNa te potAnA pratidruddha sAthe dvaMdva yuddha karavA taiyAra thayo. bane AzAmIe thoDA samayanA mATe vizrAma laI yuddhakSetramAM utaryo. sahuthI pahele bhaThThI pakSane pATha gotrIya jayaTagA ane rAThoDa pakSane cehANa yodha paraspara saMmukhIta thayA. bannee pitapatAnA ghaDAne eka bIjAnI sAme hAMkayA. darekanA hAthamAM tIkSaNa be dhAravALI talavAra hatI. parasparanA virUdhe te bhayaMkara talavArano upayoga thaye. paDakhe araNyakamala ane sAdhu pitA potAnI senAnA mokhare ubhA hatA. jotajotAmAM yuddha bhayaMkara thaI gayuM ekadama jayaTaMga bhISaNa citkAra karI azvane deDAvI codha Upara paDaye. eka ne vega sahana na karavAthI bhUtaLazAyI thaI gaye. dha pharIthI uThaya nahi. pratidvatinA pracaMDa prahAre tenA prANa vAyu nIkaLI gayA. tyArapachI vinmata pAha te zeNItAkata talavAra laI zatru pakSa tarapha doDe. jene teoe pratiddhi gaNyA. tenA upara teNe hamale karyo, tethI karI eka bhayaMkara tophAna thayuM, draDha yuddha bhAMgI gayuM ane daLayudhdha thayuM. banne daLa bhayaMkara nAda karI laDavA lAgyA. daLayuddha karavAne araNyakamalane ke sAdhune abhIprAya nahatuM. have senA baLane apavyaya na thAya tenA mATe te bane taMdva yuddhamAM utaya, dUra rathamAM besI suMdarI karmadevI yuddhAbhinaya jotI hatI. sAdhu A samaye chevaTanI vidAyagIrI levA tenI pAse Avyo. vIranArI karmadevIe zAMta gaMbhIra svare tene kahyuM " jAo! yuddhamAM pravRtta thAo ! huM ahi rahI tamAruM yuddha joiza. je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivajI ane satyarAmanuM abhigamana. 457 yuddhakSetramAM tame paDazo te tamArUM anugamana karI huM tamane paralokamAM maLIzae karma devInAM vacane sAMbhaLI sAdhu bamaNe utsAhita thaye. te unmatanI jema rAThoDa rAja kumAra araNyakamalanI saMmukhe Abe, rAThoDavIra paNa tenI pratIkSA karatA hatA. teNe A kSaNe sAdhune oLakhe nahi, chevaTe te sAdhune teNe oLakhe pitAnA paMcakalyANa nAmanA gheDAne sAdhu tarapha calAvyuM ane vire eka bIjAnA saMmukhe hAI ubhA rahyA, sAdhue pitAnA pratidvatInA mastaka upara pitAne khaDaga calAvyuM. paNa catura araNyakamaLe te ghAne pratirodha karyo, teNe sAdhunA mastaka upara talavArane ghA karyo. te samaye bane vIrA vajabhagna parvata jevA pRthvI upara paDayA. rAThoDa vIra mUrNita thaye. te thoDA samayamAM beThe thaze. paNa bhaTTI varasAdhu pharI uThI zake nahi. paDatAM paDatAM sAdhunA prANavAyu nIsarI gayA. yuddha baMdha rahyuM. patiprANA kamadevInI AzAo niSphaLa nIvaDa, teNe vicAryuM hatuM je svAmI sohAginI thaI lAMbA samaya sukhane upabhoga karIza. paNa tenuM bIlakula durbhAgya je tenuM sukha sutra chedAI gayuM.te patinuM anugamana karavA goThavaNa karavA lAgI cheDA samayamAM te yuddha sthaLe eka moTI citA taiyAra thaI gaI gohila rAjakumArIe talavAra lIdhI. te talavArathI eka hAthe kApI nAMkhe, kama devIe te hAthe potAnA sAsarAne ApavAne eka sainikane Ape, ane te dhIra vacane bolI kahe che. tenI putravadhu evI hatI. tyArapachI teNe bIjo hAtha lAMbo karyo te chedavA, teNe sainikane kahyuM, sainike tene hAtha che, te hAtha gohilakuLanA bhaTTa kavine ApavA teNe sUcavyuM. tyArapachI te prANapatinA mRtadeha sAthe baLatI citAmAM caDhI mUgalanA vRddharAva raNaMgadeve te hAtha laI bALI tenA upara eka taLAva karAvyuM. tenuM nAma " karmadevanuM sarovara " ema paDayuM. e anarthakara apUrva yuddha I. sa. 1407mAM banyuM. e yuddhamAM rAThoDa pakSIyazaMkalA rajaputoe sArUM vIratva batAvyuM. teonA traNaso sainikamAMthI zuddha pacAsa sainike senApati zaMkalA maharAja sAthe yuddhamAMthI pAchA AvyA. maharAja bhayaMkara rIte jakhamI thaye. araNyakamalane ane tenA cAra bhAIone dArUNa ghAta thayA. je ghAtathI tenA zarIra upara je astralekhA thaI hatI. te cha mAsamAM evI rItanI viSama rIte ubaLa ke tethI abhitasa rAjakumAra maraNa pAme. paNa tethI e bhayaMkara vivAda prazamita thaye nahi, zoNitanA badalAmAM zoNitane kharca thaye tepaNa banne pakSanI tRpti thaI nahi, banne pakSane eka eka rAjakumAra paDaze. A kSaNe rAjakumAranA pitAoe khaDaga dhAraNa karyA, vIrazaMkalA mahetAnA prabhAve sAdhunuM senAbaLa nAza pAmyuM. te mATe putra zAkAta 18 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna rAvaraNa'gadeve maherAjane zAsti ApavA peAtAnA daLa sAthe tenA janapada upara humale kaye, zaMkalA rajaputA sAmAnya pratApazALI naheAtA. marU nivAsI keipaNu vIrapurUSa teone Aja sudhI harAvI zakayeA nahetA. maherAja suprasiddha haravAza'kalanA pitA thAya, tene pracaMDa pratApa koI Ajadina sudhI rokI zakayu nahAtuM. tyAre zuM pugaLane rAva rahMgadeva Aja zuM tene pratApa rokI zakaze! pugaLa patie meATI senA sAthe zaMkalanA rAjya upara humale kaye zakala te samaye asatarka hato. zaMkala parAjIta thayeA.tenA sainikonuM leAhI luNInadInA tIre paDayuM, vijayI raNu gadeva, parAjIta zakalAnuM rAjya luTI peAtAnA dezamAM gathI ANye. 458 raNu gadevanA mRtyunA samAcAra tenA be putra tanu ane sairanA kAne pahoMcyA. dArUNa jIghAMsAthI tee pagathI te mAthA sudhI saLagI gayA. paNa teo nirUpAya. teonu evuM khaLa naheAtuM ke te suMdaranA adhipati sAthe laDe. have te tenA upAya levAnuM ciMtana'karavA lAgyA. te samaye musalamAna rAja khIjIrakhAM mulatAnamAM hatA, rASeAnmata tanu ane mera have tenA zaraNe gayA, teoe sanAtana hIMdudharmanA tyAga karI IslAma dharma pakaDayeA. ema thavAthI khIjIrakhAM tenA upara prasanna thaye. teNe tenA hAthamAM eka senAdaLa sAMdhyuM, te senAdaLa laI tanu ane mera rAThoDa rAja caDanI virUdhdha cAlyA. eTalAmAM yazalamIranA rAjA kuharanA trIjo putra kIlana tene maLyA teNe teenu khaLAbaLa joI kUTa upAya avalaMbana karavA teone salAha ApI. bhiTTa rAjakumAra kIlane tyArapachI teone kuTApAya avalakhana karavAnI sahAyatAmAM rAThoDa rAjacaDane kAzala jALamAM bAMdhI devA vicAra karyAM, teNe potAnI duhitAne tene paraNAvavA cAhyuM, bhaTTIrAje potAnI kanyAne vivAha mATe nAgAramAM mokalI, vivAhanA divasa sthira thayA, caMDe thADA divasathI nAgora jItI lIdhuM hatuM, A kSaNe tyAM vivAhanI taiyArI thavAlAgI, krame vivAhanA divasa AvI paheAMcyuM, te divase yazalamIranA teAradvAra thakI pacAza DhAMkelAM gADAM bahAra paDayAM, e gADAMnI vAse keTalAka sainikA hatA, ane tenI vAMse sAtase "TA hatAM, A vivAha yAtrA nahotI, yuddha yAtrA hatI, te saghaLA savAre ane sAMDhIyA savArA chadmavezI laDavaiyA hatA, e zivAya teonIvAMse eka hajhAra avArAhI sainya hatu. rAThoDa rAja caDa, A saghaLA prapa`ca jANatA nahotA. te vivAhAcita vezathI sajIta thai bhaTTI rajaputAnA sAmaiyAmAM gayA. gheADe dUra gaye ke tenA najare te saghaLAM gADAM paDayAM. tenA manamAM pratIti AvI je bhaTTI rajaputAnI pratAraNA nathI. e pratItinA zaraNe thai te niHsa Mdeha cite te gADAMenI pAse ALye, ekadama tenA manamAM viSama saMdeha Aye. ekadama caDa nAgAra tarapha kye, paNa te nagara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivajI ane satyarAmanu' abhigamana, 459 dvAra pAse pahoMcyA nahi eTalAmAM zatruoe tenA upara humalA karyo. vizvAsaghAtaka bhaTTI rajaputAe krodhanI mUrti dhAraNa karI. tee ekadama caMDa upara paDayA. caMDa ekale, mAtra gheADA ghaNA zarIra rakSaka sAthe hatA. zI rIte te hajAra praca'Da sainikonI sAme thai zake. te bhayakara sakaTa kALamAM tenA manamAM AvyuM, je te nagaranA tAraNadvAre ubhA raheze te tenA AtmarakSaNanI sabhAvanA che. paNa tenA mananA saMkalpa manamAM rahA, zatrue sAthe laDatAM tenuM saMga rUdhirAkta thayuM, tenA jIvana rakSaNa mATe, tenA saghaLA zarIra rakSake laDI maraNa pAmyA' asraghAtathI caDanu zarIra zithila thai gayu. rAThoDa kuLa tilaka caMDa nagara dvAre paDayA* pAzava bhaTTI rajaputA, jyeAllAse vikaTanAda karI uThayA. nagarane luMTavA nagaramAM peDhA. rAjarAjezvara caMDanA pavitra deha tenA pagataLe cakhadANA. e rIte rAThoDa kuLanA jvala'ta pradIpa kAyamanA mATe elavAyA. caDa, ne vadhAre jIvita rahayA hata teA rATheDa kuLanI vadhAre AbAdI thAta. cAda putra ane eka kanyAne vAMse mukI caMDa paraleAkavAsI thayA. kanyAnuM nAma haMsA. huM...sAne mevADanA adhipati lAkSa sAthe paraNAvI hatI. tenAja peTe kulA' rANe pedA thayA. e ayeAgya vivAhathI mevADa ane mAravADa rAjyamAM je viSama anatha thayA te manatuM vivaraNa mevADanA itivRttamAM varNavela che. mahAvIra caMDanA mRtyu pachI tenA mATeA putra raNamala sudaranA sihAsane beThe. raNamA, kAThe lAMkhA hatA, te ghaNe! aliSTa kAya hatA. te peAtAnI jAtimAM samAM khaliSTa hatA. caMDanA mRtyu pachI nAgAra, rAThoDanA hastamAMthI khasI gayuM. rANA lAkSanI sAthe peAtAnI benanA vivAha hAvAthI raNamalaiM citeDamAM rahetA hatA. tethI rANA lAkSa sAthe tenI sArI mitratA thaI. lAkSanA jIvita samaye, raNama mevADanA mahApakAra karyA hatA. ajameranA pratinidhinI pAsethI eka duhitA laI javAnA bhyapadeze, sasainya te prAcIna cAhANa durgamAM peThe. tyAra pachI durgAnA rakSakone ane sainikonA sahAra karI teNe te du kamaje kaye. vaLI tene teNe rANAne soMpI dIdhA. kSemasiMha pALIe, e kaiAzaLa karavAnuM raNamAne kahyuM hatuM. raNamallR rAjya zAsanamAM vilakSaNa pAradarzI hatA, jethI rAjya suzAsita thAya te sArI rIte te jANatA hatA. raNamAnA zocanIya vRttAMtanuM vivaraNa mevADanA itihAsamAM ApyuM che. raNamaNanA ekadara caida putrA hatA, tenA satAnAe marUsthaLImAM vistAra pAmI te pradezanA sAmata samitinI agapuSTi karI. sakSepamAM marUsthaLImAM te leAkAthI maheApakAra thayA. caDa, sa'vat 1438mAM siMhAsane e ane saMvat 1465mAM paralokavAsI thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya. dhanuM siMhAsanArohaNa dhapuranI sthApanA, muMdara thakI navapratiSThita codhapuramAM rAThoDa rAjapIThanuM sthAnAM caritakaraNa-tenuM kAraNu, setulamIra, meratA ane vAMkAneranI nutana pratiSTA, codhanuM paralekagamana, dhanuM carita varNana-rAThoDa vaMzanuM jaladIthI saMvaddhana, rAva sujanuM siMhAsanArohaNa, yavana saimrATanA senAdaLa sAthe rATheDane prathama vivAda-paThANe karela rATheDa kumArInuM haraNa, sujanuM vIratva ane maraNa, tenA sihAsane tenA pitra rAvaLaMganuM ArohaNa, siMhAsana mATe, gaMga sAthe tenA kAkA sAgane takarAra, gRhayuddha, sAganuM mRtyu, bAbaranuM bhAratAkramaNa, saghaLI rajaputa samitinA adhinAyaka thaI rANA saMganI bAbara virUdhe yuddha yAtrA, rAvagaganuM mRtyu, rAvamAladevane abhiSeka, mAladevanuM gaurava, tene karela nAgerane, ajamerane, jhAlorane ane zivAnA uddhAra, tenAM bIjAM carita, tenI pratiSThA, rAjyabhraSTa humAyuna tarapha tene anyAya vyavahAra, zerazAhane mAravADa upara humalo, yavanasenAnuM saMkaTa, kaeNzaLakrame zerazAhane vistAra, rATheDa senAnuM pavAdapasaraNa, be pradhAna sAmaMta saMpradAyano AtmatyAga, akabaranuM mAravADa upara AkramaNa meratA ane nAgarane jItI laI tenuM vAkAneranA rAjasiMhane arpaNa karavuM. pitAnA bIjA putrane akabaranI sabhAmAM mAladevanuM mekalavuM. samrATanI sAthe tenI asadabhAva, akabare karela codhapurano avarodha,dhapuranI rakSA karavAmAM mAladevano udyama, udayasiMhanuM akabara pAse preraNa, udayasiMhanI abhyarthanA, caMdrasena-caMdrasene karelI roDeDa kuLanI svAdhInatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 dhanuM siMhAsanArohaNa rakSA, caMdrasenanuM vIratva, mAladevanuM paraleka gamana, mAladevanA bAra putra.. vata 1484 nA vaizAkha mAsamAM rAThoDa virodha, mevADanA dunaLe nagaramAM janme, pitA rAya raNamallanI avimukSyakAritAnA lIdhe dha vipadamAM paDyuM hatuM tenuM vivaraNa mevADanA ItihAsamAM ApaNe ApI gayA, A kSaNe te rADeDa varanuM jIvanacarita varNavavuM gya che. gi9hoTa rAjakumAra viravara caMDa navajI suMdara nagaramAM rahaye. muMdara rAja raNamalla mANo. tene vayavALo je putra dha ArAvalInA giri kAnamAM chupA veze saMtAye. te ajJAnavAsamAM paNa rAThoDa vira cedha, bIlakula nava beThe nahote, tenuM sahAya baLa ghaNA daraje kama thayuM hatuM. tenI pAse potAnA uddhAra mATe koI paNa upAya nahatuM te paNa codha bilakula nirUtsAha thaye nahote. AzA, mANasanuM jIvana svarUpa che. dIna, daridra hatabhAgya mANasanI, paNa AzA, pradhAna sAMtvanA che. vipula rAjyane uttarAdhikArI heI Aja cela dIna dazAmAM paDe hate. te ArAvalInA uMDA pradezamAM keTalAka sahacare sAthe rahI upayukta suganI pratikSA karatA hate thoDA samayamAM tenuM abhiSTa siddha thayuM, ekavAra te pitAnA sahacara sAthe, muMdaranA upara jaya meLavavAne parAmarSa karate hate. dha ghoDA upara ghoDA svAra sahacare sAthe vAtamAM guMthAye hatuM eTalAmAM eka zubhazaMsI pakSI tenA bhAlA upara AvI beThuM. tevAmAM eka cAraNa brAhmaNe ceSa pAse AvI kahyuM, " mahArAja ! Aja Apane zubhagraha-ApanI janma rAtrIe je nakSatra udita thayuM hatuM, Aja tene pharI udaya che, eTale ke jyAM sudhI te zubha nakSatra ata na pAme tyAM sudhImAM Apa muMdaranA uddhAra mATe ceSTA kare " ApanI ceSTA sarala thAze. e AhvAsa vAkya sAMbhaLI rATheDa vIra dha bamaNe utsAhita thaye. te haravAzaMkala, prAbhUrAya vagere prasiddha vIra pAse gaye teone laI te kAryakSetramAM utaryo. thoDA samayamAM tene udhama saphaLa thaInIvaDe muMdaranA killAne uddhAra karI te ceDA samayamAM sAbhAgya lakSamIne meLavavA zaktivALe thaye dhe, muMdarane kille meLa khare, paNa temAM te adhika dina rahaye nahi. te pitAnA nAme eka navuM nagara sthApI jagatamAM amaratva meLavI gaye, te rajaputa, rajaputa leke junA saMskArane vazIbhUta, teone eka pradhAna dharma e je junI vastu pheravI navI vastu kaSA teo cAhe nahi. je suMdara durga, dhana pUjanIya pitA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 'TeDa rAjasthAna - mahe jaya karI meLa ane je durga, mAravADamAM pradhAna rAjyadhAnInuM zahera kahevAte Aja te suMdara nagara akasmAt yAdha zuM choDI de khare! paNa deva ghaTanAe athavA deva pratyAdeze yodhe te che. muMdarathI be kaSa dUra dakSiNa dizAmAM vAkuDAcIDIyAnI giri zreNInI guphAmAM eka megI rahetA hatA, rAThoDa kuLanA maMgaLa mATe tenuM cita, sarvadA guMthAyuM rahetuM hatuM. ekavAra enI sAthe tene sAkSAtkAra thayuM. teNe rAThoDa rAjane kahyuM. "mahArAja! muMdaramAM ApanuM rAjapITha nirApada raheze naMhi. eTale mArI vAsanA evI che je Apa vAkuDAcaDIyAnA sAnu deze, pitAnA nAmathI eka nagara sthApana kare, " rAThoDa vIra gIvaranI vAsanAthI virUddha vartI zakate nahi. teNe gIe kahelA sthaLe nagara sthapavAne upakrama karyo, teNe te sthaLe yedhapura sthApyuM, te dhapuranA pada taLe unnatagirimALA dakSiNamAM dUranI ArAvalInI girimALA sAthe maLI jaI AkAzamAM anaMta taraMgamALAnI jema virAje che, bIjI traNa dizAe vistRta marUsAgara agaNya marIcikA saI tIvrasUryakIraNe vAlukA mArgane tapAve che. nirmaLa jaLa je jIvana rakSAne eka pradhAna upAya che te jaLa mATe che pahelAMthI vicAryuM nahi. vAkuDAcIDIyA saghaLA sArA viSayathI saMpanna khare, paNa Aja eka viSaye te abhAvavALe jovAmAM AvyuM. temAM nirmaLa jaLa maLe te upAya nathI. durga nirmANa kALe yodhanA hRdayamAM pahelAM te ciMtA udaya pAmI nahotI. tethI cedhapuramAM nirmaLa jaLane abhAva rahI gaye. TUMkAmAM jodhapuranI pratiSThA agAu dhe, nagara vAsIonA mukha mATe pahelAM vicAra karyo nahi. saM. 1515 nA jeSTa mAsamAM rAThoDa vIra yodhe jodhapuranI pratiSThA karI. tyAra pachI te trIza varSa jIvIta rahyA. saMvat 1545 mAM ekasaThamA varSanI umare teNe A dunIyAne tyAga karyo, tenA dehane pavitra bhasma tenA pitru purU nA bhamAvazeSa sAthe muMdaranA mahelamAM rAkhe. mAravADanA vizALa kSetramAM ja rAThoDa kuLane bIje pratiSThAna kartA, jIvananI prathamAvasthAmAM te je asaMkhya saMkaTamAM AvI paDe hate. teja saMkaTe tenA bhAvI sukhane mAga niSkaTaka karI dIdho. tenuM hRdaya asIma utsAhathI bhareluM hatuM. be haravAzaMkaLa prAbhUjI ane rAmadevanI pratimUti paththaramAM ketarAvI muMdaranA saMmukha bhAgamAM sthApI. Aja te pratimUtio ghaDA upara jIvaMta bhAve virAje che. te svadeza, premika vIrenA nAma kaI paNa rATheDa rajaputa visaratA nathI. Aje paNa teo prAtaHkALe zayyAmAMthI uThatAM teonA nAmanuM smaraNa kare che. Aje paNa teo te prastarapratimUtinI pradakSiNA karatAM karatAM tenuM guNagAna karI, atyaMta AnaMdetsava kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 yodhanuM siMhAsanArohaNa rAThoDa vIra zivajIe, je divase, pitAnA pitR purUnI lIlAsthalI kane ja nagarI che marUbhUminA anaMta vAlukA rAzi upara potAnI vijaya patAkA ropI, te divasathI te vartamAna samAlegya kALa sudhI traNaso varSa vItI gayA. e traNa sikAmAM tenA vaMzadhare eTalA badhA vistAravALA thaI gayA. ke cAraDajhAra varga kezavALI jamIna teonA vAsa mATe bIlakula saMkecavALI hatI. vidhAtAnA alagya ane kaThora vidhAnanA anusAra Aje te vIra kesarI rAThoDa zivajInA vaMzadharo dInabhAva pitAne samaya kahADe che kharA, paNa pitAnA pUrva purUSanA pracaMDa bahu baLanA prabhAve jItAyela jamInanI mamatA mukatA nathI. purIhara, Iryoda, zaMkala, cehANa, gehIla, zanigurU,kAtti. jIta, haNa vagere je saghaLA prAcIne atimAnuSa kArya karI jagatane vismayApana karI gayA che. Aja teonA vaMzadhare dInabhAve bhAratavarSamAM kAliyApana kare che. dharAunA ekaMdara soLa putra hatA. temAMthI moTA saMtule pitru rAjyane tyAga karI rAjasthAnanA uttara pazcimaprAMta sthita bhaTTIonA rAjyamAM zAtalamIra nAmane durga sthApe. te durga cAlanA pokathI dUra traNa keza upara sthA. marUbhUminA eka sImADe zAharI nAmanI yavana jatine nivAsa hato. tenA adhipatinA sAthe saMtulane ghera vivAda thaye. te vivAde teNe yavana rAjane saMhAra karyo. paNa te pitAnA jIvananI rakSA karI zake nahi. kazamA nAmanA sthAne tenI aMtyeSTikiyA thaI zaMtulanI sAta rANI citA khaDakI tenI vAMse temAM baLI muI. dharAunA cothA putra dudAe meratAnA vizALa kSetramAM potAnuM vaMzavRkSa repyuM. tenAja vaMzadhare meratIyA rAThoDa nAme prasiddha thayA. ekavAra teo marU dezamAM zreSTha vIra kahevAyA. je vIra kesarI yamale dIllIzvara akabaranI pracaMDa senAnI sAme cItaDapurI bacAvI jenI pASANa mUti Aja paNa dIllInA teraNadvAre virAje che. rAThoDa kumAra dude, tene dAda thAya. dudAnI eka sarva : guNa saMpana ane vidvAna eka putrI hatI. tenuM nAma mIrAMbAI, mIrAMbAI sAthe rANA kuMbha vivAha thaye hate. dharAune cha putra nAme vake hate; jeNe vAMkAneranI pratiSThA karI. vikAnuM stRta vivaraNa vikAneranA itihAsamAM karazuM. rATheDa kuLa cuDAmaNi dharAunA paraloka vAsa upara teno bIjo putra su (surajamala ) mAravADanA siMhAsane beThe; A sthaLe uttarAdhikAritAne ci. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna raMtana niyama zAmATe upekSita thaye. tenuM kAraNa maLI AvatuM nathI. gAthAkatAM bhaTTa leke paNa te bAbatamAM belatA nathI. surajamala saghalA viSayamAM pitAne upayukta putra hatA, teNe sattAvIza varSa mAravADanuM zAsana dakSatAthI calAvyuM. dillInA siMhAsana mATe lodI vaMzanA rAjAomAM ghera takarAra uTha. te samaye mAravADanuM siMhAsana yavananI daSTithI dUra hatuM. gRhayuddhamAM guMthAI teo deza jayamAM kurasada pAmatA nahotA. paNa duvRta yavane hIMduonA parama zatru, hIMduone vimaLa zAMti bhegavatA joI teonA manamAM atyaMta dveSa Avate. saM. 1572 (I. sa. 1516) nA zrAvaNa mAsamAM pIpA nagaramAM pArvatI tRtIyAne eka mahatsava thaye. e utsavamAM mAravADanA judA judA pradezanI rajaputa strIo AvI. bhagavatI gArInI pUjA karatI hatI. te divase tyAM AvI paThANoe cALIza rajaputa kumArIonuM haraNa karyuM, kaI teonI gati rekI zakayuM nahi. e zocanIya avasthAnA samAcAra thoDA samayamAM sUrajamalanA kAne pahoMcyA. kedha ane chaghAMsAmAM te mAthAthI te pagasudhI saLagI uThe. durAcAra lekene zAsti ApI, rAjakumArIone uddhAra karavA te purI khaTapaTamAM paDe, te pitAnA zarIra rakSaka daLa sAthe pAThANanI vAse paDAvAse jatAM jatAM teNe paThANane dUra joyA. te kedha ane chaghAMsAthI bamaNe utejIta the. pitAnA baccAMnuM apaharaNa joI jema kesarIsIMha apahartA upara kadhathI paDe che, tema te kumArahAraka paThANe upara paDe. thaDA samayamAM bane daLa vacce yuddha cAlyuM, yavane haNAyA, rajaputa kumArIone uddhAra thaye. sUrajamalla jayI thaye. paNa te jaya pitAnA hRdaya zeNita ApI meLavAye, yavanone saMhAra karI teNe kumArIone uddhAra karyo khare, paNa zatruoe tene evI rIte jakhamI karyo hato. je te jakhamothI te thoDo samaya paNa jIvita rahyo nahI, rajaputa bALakone uddhAra karI thoDA samaya pachI te raNa sthaLe paDaye, tyArabAda kArIghAthI maraNa pAme. te maraNa tenA pakSamAM AnaMdadAyaka hatuM, jyAre ekaso cAlIza rajaputa kumArIe tene vIMTAI tenI vIragAthA gAvA lAgI. tyAre tene AnaMdanI sImA rahI nahi, te asIma AnaMdane bhega karatAM karatAM viravara sUryamalane pavitra AtmA anaMtadhAmamAM pahoMcyA. sUryamallanA pAMca putra tenI vase. tene pitra gAMga tenI gAdIe beThe. jeSTa putra bhAgane akALe deha tyAga thaye hate. sUyajamalanA bIjA putra udanA agIyAra putra thayA, teonAthI udAvata sAmaMta saMpradAya cA. teo mAravADa ane mevADamAM aneka bhUmi saMpati pAmyA. trIjA putra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ podhanuM siMhAsanArohaNa 465 zAge eka svataMtra janapada sthAye, tenuM nAma bure, e zAganA vaMzadha zAgAvata nAme vikhyAta thayA. cothA putra prayAga thakI pragAta getra thayuM. pAMca putra virAmadeva, teno napha nAmano eka putra hatuM. te narU mAravADamAM devatArUpe gaNAya che. suta nAmanA sthaLe te eka pratimUrti hAla pUjA pAme che. narUnA vaMzadhare narAvata nAme prasiddha thayA, teonI eka zAkhA hArAvatInA aMdaranA pAMca pahADamAM jovAmAM Ave che. rADeDa vIra sUrajamaa saM. 1572 (I. sa. 1516) mAM bhAdrapada mAse paralekavAsI thaye. tene pitra gAMga mAravADanA siMhAsane beThe. gAMgane bIje kAke lAga tene ghera pratidraDha thaI u rahe. zAge pitAnA pitAne upayukta UttarAdhikArI mAnI rAjAnA padanI ghoSaNA karI te gAMgane siMhAsana bhaNa karavA eka upayukta sahAya zodhavA lAgyo, dillIzvara ibrAhImane sarva nAza karanAra ledI vaMzIya dolatakhAM rAThoDanA hAthamAMthI nAgara laI lai sukhathI divasa kahADhate hate. svAthadhi thavAthI lakanuM hitAhita jJAna cAlyuM jAya che, te leka kharA pakSu je thaI paDe che, Aja svArtha para zAganA pakSamAM te ghaTayuM. je dolatakhAMe, tenA pUrvajo pAsethI nAgora pradeza laI lIdhuM hatuM. Aja zAge te delatakhAM pAse mAMgI. svajAti hI kApurUSathI bhAratavarSane sarva nAza thayo. - svadeza vairI svAthadha zAganI duvRttithI mAravADamAM eka viSama aMtaviplava ghaTaye. te aMtavigrahamAM guMthAI mahArAja nI saMtati Aja eka bIjAnuM zeNItapAna karavAne taiyAra thaI. mAravADanA vIra rajaputa Aja be daLamAM vibhakata thaI gayA. te banne daLe rATheDa rAjakumAronA vAvaTA nIce AvI ubhA. dolatakhAM teone madhyastha thaI vivAdabhaMjana karavAnI ceSTA karavA lAgyuM. ane teNe mAravADanuM rAjya be pratibaMddhinA be bhAgamAM ApI devA cAhyuM. paNa tejasvI gAMge tenI darpa sAthe darakhyAta agrAhyA karI. te pitAnA khaDaganI madade potAnA aSTanI parikSA karavAnuM che. sArA bhAgye marUsthaLInA zreSTha vIra taraphathI tenI sahAyatA hatI. dukAmAM te pracaMDa gRhayudadhamAM saMpUrNa jaya meLavI zake. tene ghora pratidvaddhi zA yudadhasthaLe paDaye ane lAdI dolatakhAM ghera rIte apamAnIta thaI yudhasthaLathI palAyana karI gaye. gAge vivAda vinA niSkaTaka thaI bAra varSa rAjya karyuM. e samaye. vIrA vara bAbaranA raNaturya nAde bhAratavarSanI bhUmi kaMpita thaI te bhayaMkara kaMpanI sAthe dillInA samrATa IbrAhima lodInuM siMhAsana kaMpI uThayuM. tene rAjamukuTa khalita thaI bhUmi upara paDe. e Akasmika tephAnathI Akhe hIMdu samAja maTI bha9 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna ---ngngtnng-n- b n- vibhiSikAmAM AvI paDe. saghaLA rAjya nAzanA bhaye viSamabhIta thayAM. saghaLAo navA AvelA pracaMDa zatrune daLI devA vicAra karavA lAgyA. mahAratha rANA saMgrAmasiMhanA vAvaTA nIce ekaThA thaI saghaLA rajaputa bhAratavarSanA zatru sAme yudhdhayAtrA karavA cAlyA. mAravADapati gAMga paNa saMgrAmasiMhanA vAvaTA nIce gaye. e bhISaNa saMgrAmamAM rajaputoe je viratva batAvyuM tenuM vivaraNa mevADanA ItivRtamAM ApaNe ApI gayA. je rajaputa kulAMgAra zilAditya vizvAsaghAtakatA karI bAbaranA pakSamAM maLI na jAta te kharekhara rajaputa bhAratabhUmine bAbaranA karALa grAsamAMthI bacAvI deta. bIjA rajaputenI jema rAThoDa rajaputoe paNa te yuddhamAM vizeSa bahAdurI dazAvI. teo te bhayaMkara samaye senAnA puro bhAgamAM hatA. te senA bhAganA uparIpaNAmAM rAThoDa rAva gAMgane pAtra vIra bALaka rAyamaTTa nImAye. rAyamale bAbaranI te sAme meTI bahAdurI batAvI raNasthaLe prANa tyAga karyo. e nidArUNa putra zekathI rAva gAMga adhIka dIna A dunIyAmAM rahyA nahI. te kALayudhdha pachI cAra varSamAM teNe paralokavAsa karyo. gAMgane paralokavAsa upara mAladeva saM. 1588 (I. sa. 1532)mAM rAjyasiMhAsane beThe. mAladeve potAnI kArakIdImAM moTAM sArAM carita karI dekhADyA. tenA zAsana kALamAM mAravADa unnata avasthAmAM AvyuM. teNe potAnA rAjyamAM bAbaranA AkramaNanI zaMkA karI paNa bAbaranI te samaye mAravADa upara daSTi paDI nahotI. mAravADano adhIpatI sunAmane egya hatuM. tenA caritanI samAlocanA karavAthI tenI satyatA saMpUrNa rIte mAluma paDe che. rAjapade beThA pachI mAladeve, pitR purUSanA meLavelAM be moTAM nagara (ajamera ane nAgara ne udhAra karyo. tene pracaMDa pratApa adharSaNIya thaI nIvaDaye. te asIma pracaMDa pratApanI pAse mAravADanA saghaLA adhIpatIo natazira hatA. teo rAThoDarAjanuM Adhipatya mAladevane pI tenuM sArvabhoma AdhIpatya svIkAratA hatA. kAyama teo tenI sevAmAM rahetA hatA. prAcIna bhomIyAo tenA padAnata hatA. rAThoDa vIra mAladeva pitAnI vijayInI senA laI uttara bhAgamAM agresara thaye. pracaMDa pratApa bhaTTI rajaputa sAthe yudhamAM te pravRtta thaye. tema karI teNe pitAne unnatino mArga niSphaTaka karyo. teonI sAthe te yudhdha aneka deza cAlyuM. te yudhdhamAM teNe be traNa nagara jItI lIdhAM. vikamapure tenI vazyatA svIkArI. aMbaranI rAjadhAnIthI daza keza upara rahela atyu nagara teNe kabaje karyuM, devala rajaputee agAu zIreIne kabaje karI lIdhuM hatuM, te zIreI hAla reDa rAja mAladevanA hAthamAM AvyuM. teNe mAravADanI cAre tarapha kallAo karAvyA. yodhapuranI cAre dizAe teNe keTa karAvyuM. te saghaLA mahatkAryamAM tene bahu nANAne kharcathayo. mArA meratA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAddhanuM si'hasanArohaNa nagaranA kIllA karavA ane kATa karavA teNe 240000 rUpiA kharcyA. zAMtinI puSpamaya zayyA upara zayana karI rAThoDa vIra mahAdeve nivivAde dazava rAjabhAga karyA. tyAra pachI AtmarakSArthe te viSama udvigna thayeA. vIrakesarI khAkhare te samaye deha tyAga karyo. tenA putra humAyunane zerazAhe, tenA pitR si'hAsana uparathI uDADI mukayA, humAyuna potAnA rakSaNa mATe dUra dezamAM palAyana karI gayA. ni:sahAya humAyune rAThoDa rAja mAladevanI madada mAgI, paNa mAladeve tenA mukha tarapha yu' nahi. kharekhara mAladeve khIlakula niSThuratA vAparI, mAladeve humAyuna tarapha asadavyavahAra kaye. tenu kAraNa che. gayA vIyAnAnA bhaya'kara yuddhamAM mAladevano putra rAyamala, khAkharanA haste haNAye. te dArUNa putra zAka mAladeva visarI gayA nahotA, e bhaya'kara zeAkAnaLa khAkharanA zoNitapAta elavavA teNe sakalpa karyeA hateA paNa tenA saMkalpa siddha thayA nahi. khAkhara A dunIyA cheDI cAlyA gayeA. khAkharanA nAme mAladeva hajhAre abhizApa Apata hatA. humAyuna khAkharano putra humAyuna vipanna hoya ke saMpanna hoya paNa mAladevanI, tene madada karavA vAsanA nahotI, humAyuna AzrayArthI hoI mAladevanI pAse AvyeA. mAladevanI zaikAgni tene joi prajavalita thayA. teNe humAyunane dhikkAranI najhare joyA. atithisatkAranA evI rItanA dhAra vyabhicArathI mAladeve je pApane sacaya karyo hatA, te pApanA sacayamAMthI tenI nikRtti thaI nahi. nijamaLamade matta thaI teNe eka kSaNa vicAra karI joyuM nahi, je yumAyuna vipadamAMthI nisarI bhAratavarSa nu sAlema Adhipatya meLavaze ane teneAja mATa putra akabara gheADA divasamAM ucuM mAthu karI te asadavyavahArane tene sArA khadale Apaze. akabara, humAyunanI e duHkhanizAnuM vanakSatra, humAyunanA bhagnahRdayanI eka sAMtvanAnI cIja. sapattanA sukhArliMgane supta thai mAladeve ekavAra, svasamAM paNa joyu nahi je te akabaranA hAthamAM eka dina rAThoDa rajaputanu aSTa cakra soMpAze, tenA mahatva ane udAratvanA guNe ekavAra te mAladevane vaMzapara rAja rAjezvara nAma nAIlkAba vaDe akakharathI bhUSita thAze. t ,, 897 AzrayArthI humAyuna tarapha evA asadavyavahAra calAvavAthI mAladeva kaI jAtanA upAkAra pAmyA nahi. paNa tethI te ekagheAra vipadamAM AvI paDayA. humAyananA pracaMDa pratiddhi zerazAhe, e bAbatamAM mAladevanI avasthAthI vAkepha thai tene vinaMtI karavAnI icchA karI. zerazAha mAladevanA pratApa joI zakita thatA hatA. jyAre rAThoDa rAjanA parAkrama ane pratApanu* vivaraNa te sAMbhaLatA tyAre tenA hRdayamAM mATI ciMtAno udaya thAtA. je phIkaramAM rahete, je dillInA rAjya pAse Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 TaeNDa rAjasthAna ~~ ~ ~~ ~ ~ ~~~~~ ~~~~~~~~~~~~~ mAladeva je pratApazALI rAjA che tyAM sudhI te niSkaTaka rAjya karI zakaze nahi, e viSamayI ciMtAno viSama daMzane niraMtara pIDita thaI zerazAhamAladevane parAsta karavA vicAravA lAgyA, te vicAra saphaLa karavA mATe teNe eMzI hajhAra sainikane laI mAravADa upara hamale kaye , mAladevane vicAra tenA virUdhe utaravAne pahelAMthI hatA. mAladeve pahelAM te tene keIpaNa jAtane pratiredha karyo nahi. yavanasenA keI paNa pratirodha zivAya mAravADamAM peThI. tyAre rAThoDa rAja mAladeve yavanasenAne pratirodha karavA pacAza hajhAra rajaputa sainike ekaThA karyA. pacAsa hajAra rAThoDa virenI talavAra Aja ekaThI thaI. je dezarI cavanene tala karI devA tatpara thaI paNa raNa vizArada mAladeva kSiprakAritane vazavartI thaye nahIM. paNa te atyaMta pariNAma dazitAthI ane satarkatAthI yuddha nA calAvavA lAgyuM. tenA e yuddhAjananuM suMdara kaizala joi zerazAha bhaya pAmyuM. teNe pitAnI senAne prAcIrathI veSTita karI. te prAcIraNita chAvaNamAM besIne judI judI jAtanI ciMtA karavA lAgyuM. teNe vicAryuM. je rajaputanA taraphathI tene parAjaya thAya te raNa sthaLamAMthI nAzI javAne koI paNa upAya nathI. tema thavAthI nizcaca raNa sthaLe prANa tyAga thAya. rajapute pratidina bhISaNa bhUti dhAraNa karatA gayA. tethI zerazAhanA hRdayamAM viSama ciMtA thaI. e rIte eka mAsa gujarI gaye. rajaputo ane yavane parasparanA sAme chAvaNa rAkhI rahyA. yuddha vinA eka mAsa nIkaLI gaye. krame yavanarAjanuM saMkaTa vadhyuM. paNa tethI te mUDha thaI gaye nahi. tarka vitaka karyA pachI Akhare teNe pitAnI abhISTa siddhi mATe eka kuTa upAya dhI kahAye. zerazAha rajaputene sArI rIte jANatA hatA. te jANatuM hatuM je rajaputenuM hRdaya apAghAte Ahata thAya che. alpa ceSTAe bIjI dizAe namI jAya che. e dhAraNAthI teNe rADeDa senAmAM avizvAsa ane aneka karI devA pratijJA karI, eka patra lakhI mAladevanI chAvaNImAM te nAkhI devA teNe mukarara karyuM, evA bhAvane te patra lakhyuM che, je vAMcavAthI rajaputa saradAro tarapha mAladevane avizvAsa thaI jAya. patra lakhI yavanarAje vicAryuM. je, zI rIte te mAladevanA saMmukhe nakhAya, yuddha ghoDA, rejanA mATe sthApita rahyuM. tyAre zerazAhe mAladevanI pAse eka dUta meka dUta, kezaLa kame te patra mAladevanA taMbumAM nAMkhe, ane te nirApada thaI zerazAhanI pAse AvyA. te banAvaTane paga mAladevanA hAthamAM AvyuM. katuhalAkAta thaI teNe te patra ApAta vacce, tenuM mAthuM dhurNita thayuM. hadayatADita vege kaMpI uThayuM, teNe cAre dizAmAM aMdhakAra joyuM. je saradAre upara vizvAsa rAkhI. te dArUNukAya kSetramAM utaryo. te saradAro zuM vizvAsaghAtaka ! te saradAra tene sarva nAza karavA dezaverI yavana sAthe maLI gayA te vAta zuM sAcI? mAladevanA manamAM viSama saMdeha tha. saghaLA saradAre vizvAsaghAtaka che, ema tenA jANavAmAM AvyuM. saghaLA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ddhanuM siMhAsanArohaNa 469 saradAre yavana sAthe maLI gayA che. ema teNe nizcaya karyuM. saghaLA saradArane saghaLe udyama ane AdhyavasAya pratAraNAnA rUpe nIvaDaze, ema teNe vicAryuM. rAThoDa vIra viSama rIte saMdehamAM AvI paDaze. .. jotA jotAmAM yuddha karavAne mukarara thayele divasa pAse AvI gaye. mAladevanA viSAda gaMbhIra vadanane jaDa ane niSpada prakRtine ane udAsa bhAva bhaMgIne jei rAThoDa vIre viSama ciMtAmAM paDayA. yuddhano samaya pAse AvyuM teoe mAladevanI anumati cAhI. paNa mAladeve anumati ApI nahi. dArUNa vismaya ane saMdeha rAThoDa rajaputonA hRdaya AlpAdita thayAM. zatruo gharanA AMgaNAmAM AvI tephAna karatA hatA, te je te vIrenAM hRdaya ThekANe rahe kharAM! teo jyAM sudhI jIvita hoya tyAM sudhI yavane, rAThoDa vaMzanI samAna maryAdA pada dalita kare kharA! mAladeva zuM raDeDa rajaputa nahi? teNe zuM vIra kesarI dharAvanA kuLamAM janma lIdhe nathI ! jyAM sudhI dehamAM prANa che! jyAM sudhI bAhumAM baLa che tyAM sudhI te zatruone zA mATe upekSA kare che ! tenuM kAraNa zuM ! vIvALA re, rAjAnA audAsItyanuM kAraNa jANI zakayA ane samajI zakyA. teo potapotAnuM senAdaLa laI yavane upara paDayA. bAra hajhAra rajaputAe, deverI yavananA karALa grAsamAMthI svadezane uddhAra karavA yavana senA upara hamale . sAmAnya parikhA ane keTa teonI gatI rekavAne asamartha thaI. teo, daLe daLe yavana senA upara paDI tene dalita ane vivAsita karavA lAgyA. e rIte yavana rAjanuM aneka sanya rajaputanI tIkSaNa talavAranA mukhe paDayuM. eka sainya paDayuM ke tenA ThekANe bIjuM sainya AvI ubhuM rahyuM. dukAmAM yavana senAno thate kSaya jevAmAM AvyuM nahi. pradhAna pradhAna rAThoDe te yuddhamAM raNa sthaLe paDavA lAgyA. chevaTe rAThoDanuM baLa kama thaI gayuM. rAThoDa senA unmalita thavAne upakama thaI paDe. rAThoDa sadArane e AtmatyAga joI mAladevanA netro ughaDI gayAM. te samaye ke te pratAhita thaye. paNa asamaye tene samajaNa AvI. asamaye kuMbhakarNanI nIMdrAne bhaMga thaye. Aja mAladevane anIvArya. rAThoDa senA ghaNI kharI umULita thaI. yavana senA, te samaye akSata dehe laDavA lAgI. rAThoDa rajaputenA janI saMbhAvanA rahI nahi. jotA jotAmAM hIMdu musalamAna vacce yuddha:bhayaMkara thaI paDayuM bAkInA rATheDa vI vIratA batAvI raNarathaLe paDavA lAgyA. mAladeva saMpUrNa rIte parAjaya pAme. te nizcaya karI samaye je pitAnI buddhinA doSe ja tene saMpUrNa parAjya thaye. saradAranI kaThera jAtrenAthI tenuM hRdaya anunApita ane piDita thaI gayuM. je te saradArane evI rItane avizvAsa na karata te paThANasiMha zerazAhanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 '-r-''- ' ' ' ' -' ng-rng'-r'44-rng-rng-l'ng-rng-rng'4 '-nng-rng-r nr-nr- TeDa rAjasthAna kabara te marUbhUmimAM cAla. rAThoDa lokee je vIratva te yuddhamAM dekhADI ApyuM te vIratvane svIkAra khuda zerazAhe karela che. e saMkaTamAMthI chUTI te be je eka muThI yavananA mATe bhArata sAmrAjya mArA hAthamAMthI javAne upakrama AvyuM hatuM." e zocanIya ane ghora parAjayathI rADeDa rAja mAladevanI dArUNa manevedanA thavA lAgI. te manovedanAmAMthI te ekadama chuTe nahi. te dArUNa ava- mAnatA pachI te aneka dina jIvita rahyo. potAnA jIvita kALamAM teNe dilInA siMhAsane be svataMtra rAjavaMzane beThelA joyA. prathama ledI vaMzanA adhaHpatana upara zAkatIya vaMzanuM abhyasthAna. dvitIya-vaLI te vaMzane khaseDa daI pAThAna zerazAhIna vaMzanuM rAjyArohaNa, e bannenA vaMzanA abhyasthAna ane adha:patana upara bhArata sAmrAjyamAM be pracaMDa viplava ghaTayA. zerazAha adhikadina bhAratavarSanuM Adhipatya bhogavI zake nahi. tenA mRtyu pachI keTalAka varSa upara humAyune pitAnA rAjyane uddhAra karIte lIdhuM. * je humAyunanuM jIvana kALa vadhAre sthApIta rahyuM hatuM. to rAThoDa rajaputenI sArI AbAdI thAta, zAthI ke humAyuna zAMta svabhAva ane ahiMsA parAyaNa hatuM. jethI rAThoDa rajapute nivivAde, potAnA rAjyanI zrIvRddhi karI zakata. paNa teonuM durbhAgya, ke humAyuna pharIthI gAdIe beThA pachI thoDAdivasa rAjyaga karI zaketenA mRtyu pachI vIra bALaka akabaranI tivadraSTi mAravADa upara padha, teNe mAladevanI AzAtAne mULamAMthI chedI saM. 1617 (I. sa. 1561)mAM vIrabALaka akabare eka meTI senA laI mAravADane mAlakoTa kille gherI lIdhuM. teNe manamAM rAkhyuM hatuM je alpaprAyAse killAne kabaje thAze. paNa jyAre killAnA vAsIonuM yuddha naipuNya joyuM tyAre tene sahelAIthI kale. levAne manebhAva dUra thaye. bhayaMkara yuddhamAM banne pakSanA asaMkhya sainIke muA pachI kIle akabaranA hAthamAM AvyuM. meratAne jItI laI vijayI nAgara tarapha cAle. nAgora nagara paNa tenA hAthamAM paDayuM, teNe nAgora, meratA vagerene pradeza vikAneranA rAjA rAyasiMhanA hastamAM ge. akabarane pratApa pratidina vadhavA lAgyuM. tenA te vadhatA pratApanA saMmukhe ja zerazAhanA mRtyu pachI be musalamAna rAjA dilInA siMhAsane beThA, pahele selIsAsura bIje mahamada AdIlazAha. : humAyunanI jIvanI eDInabaranA mejarakularanA pustakAgAramAM mAluma paDI che. pArasya rAjyanA humAyunanA ajJAta vAsamAM eka tenA nekare te lakhelI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoddhanuM siMhAsanA rahaNa 471 rajaputa cuDAmaNi vIra kesarI pratApasiMha vinA ghaNuM karI saghaLa avanata mastake ubhA rahyA, aneka rajapute, DopacAre tenI pUjA karavA lAgyA. rATheDarAja mAladeva paNa te saMkAmaka regathI gherAI akabaranI arcanA karavA lAge, teNe chApUrvaka akabara pAse mastaka namAvyuM nahotuM, ghaTanA aitanA ghera AvatamAM pa tene te namavAnuM apamAna sahevuM paDayuM. saM. 16rapa (i. sa. 1569) mAM mAlade, judI judI jAtanI bheTa ApI. potAnA bIjA putra caMdrasenane akabara pAse mokale. megala samrATa te samaye ajamIramAM rahete hate. khuda mAlavadeve tenI mulAkAta na lIdhI tenA mATe akabara bahu asaMtuSTa hatuM. te asaMtoSanA lIdhe teNe rajaputonuM Adhipatya vAMkAneranA rAyasiMhane sopyuM. caMdrasena galita mAladevane upayukta putra. pitAnI AjJAthI te akabaranI chAvaNImAM Avyo. khare, paNa akabara pAse AvavAnuM mana nahatuM, janmabhUminI svAdhInatAne ane rAThoDanA kuLanA mAna saMbhramane te pitAnA prANa thakI, adhika prIya gaNatA hatA. te pitAnA prANanA badalAmAM te vAdhInatA ane mAna saMbhrama akhaMDa rAkhavA vAsanA rAkhato hato. tene moTA bhAI udayasiMha AtmamaryAdA upara jalAMjali ApI, svAdhInatAnI suvarNa pratimAne potAnA hAthamAMthI pheMkI daI akabarane padAnata thaze. tejasvI caMdrasena tene moTebhAI kahevA tene vIkAra karato nahi. udayasiMhane rAjyAbhiSeka thAze te rajaputane saMbhrama vigere avyAhata nahi rahe, ema jANa teNe tene rAjasiMhAsane besavA dIdho nahi, aneka tejaThThI vIryavALA sAmate tenA vipakSamAM hatA. rAjadhAnImAMthI caMdrasena vitADita tharyo. tyAra pachI te keTalAka vidyuta rajapute sAthe mAravADanA pazcima prAMtamAM rahelAM zivAne nAmanA sthaLe gaye. ane tyAM kaThera udhama adhyavasAya karI zvAdhInatAnuM rakSaNa karavA lAge. rAThoDa vira caMdrasena rAjadhAnImAMthI vitADIta thayo, paNa tethI teNe pitAnuM satva choDayuM nahatuM. tenA manamAM daDha dhAraNA hatI je mAravADanuM siMhAsana tene maLe te yavana virUdhe upaDI rajaputenAM mAna rAkhe, avanatiSiNI AzAnI mohinI mUtine vaza thaI teNe te dhAraNA cheDI dIdhI nahi, e dhAraNAthI te pitR siMhAsana levA kRta saMkalapa thaye. tenA madadagAra kama hatA, madadane bIjo sAmAna cheDe hate. tenuM senAbaLa muSTimeya hatuM. udayasiMhanI madada meTI ane vadhAre hatI. vizeSa karI pite mAladeva tene puSTa piSaka, te paNa tejasvI caMdrasene pitAnI AzA choDI nahi, te dara zIvAnomAM rahI keTalAka mAtra sahacare sAthe kamAnata satara varSamAM udayasiMhanA virUdhdha kAryakSetramAM utaryo. te pitAnI abhISTasiddhi, ghaNI kharI siddha karI zake. tenA behada guNa rAzithI vimehita thaI aneka rajapute tenI madada Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 TADa rAjasthAna utA. krame saghaLI rajaputa samitie pakSamAM be bhAge vahe...cAi. pracarDa yavananA kramaNamAMthI svadezadvAra mATe yavanA sAthe vIratA sahita laDatA cadrasena yuddhasthaLe paDayA. caMdrasenanA ugrasena, aizaka ane rAyasiMha nAmanA traNa putra hatA. rAyasiha, zIrAInA prasiddha vIra rAva sUratAna sAthe eka bhISaNa dvaMddha yuddhamAM pravRtta thayA, te yuddhamAM te jaya meLavI zakayA nahi, rAva suratAnetene ane tenA cAvIza saradArAne dattAnI nAmanA sthaLe mArI nAMkhyA. rAThoDa rAja mAladevanuM chevaTanu jIvana e pramANe saMgharSathI pIDIta thayuM. temAMthI teNe nivRtti melavI nahi, te uparAMta vaLI potAnA nagaranA rakSaNa mATe tene talavAra dhAraNa karavI paDI. samrATa akabare ceodhapura upara hallA karyuM, mAladeva kApurUSa nahAtA je vivAdavinA rAjadhAnIne te yavananA karamAM soMpI de. megalasenAe nagarane ghero ghAlyA, mAladeve AtmarakSaNArthe puSkaLa ceSTA karI paNa tenI saghaLI ceSTA viSphaLa gaI, megalanA ana tasenAdala pAse te AtmarakSaNa karI zakayA nahi, mAladeve akabaranI vazyakatA svIkArI, teNe peAtAnA putra udayasiMhane samrATa pAse meAkA, vijayI akakhara rajaputanA pujopacAre saMtuSTa thayA, udayasiMhane eka sahasra senAnA adhipatinA uddA upara nImyA. yavana caraNamAM namavAthI mAladevanA zarIrane AghAta lAgyA, te AghAtakArI hoine tene te vidArUNajJa pIDA devAvALA thaI paDayA, te pIDAthI Aleka mAMthI tene satvara vidAya thavuM paDayu. te vidAyagIra thI te ghAra duHkhamAMthI bacyA. tenA paralokavAsa pachI tarataja udayasiMha, megala samrATa akabara taraphathI mAravADanA siMhAsane abhiSikta thayA. tyArapachI udayasiMhe. pAtAnI benane akabarane ApI, akabaranI vadhAre prasannatA meLavI. mAladeva, peAtAnI vAMse khara putrane rAkhI sa', 1671 (I. sa. 1915 ) mAM AleAkamAMthI vidAya thayA, te khAra putranA nAma. rAmasi'ha, rAyamalaiM, udayasiMha, caMdrasena, izakaNuM ; gopALadAsa,pRthvIrAja, ratnasiha, bhAjarAja, vikramajIta ane bhANu. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya. mAravADanA rAjAenI avasthAnu parivartana, udayasiddhanA abhiSeka, atita aitihAsika vivaraNa,mAravADanAitikRtamAMtraNa pradhAna putranI avatArI, dhAdharAvanI pratiSTita sAmataprathA, rAjaputAnAnA pakSamAM udayasiha nAmanI ahitakAritA, akabaranA hAthamAM peAtAnI bena ceAdhabAine udayasiMhe ApI tenu vRttAMta, rAThoDa samAjamAM te vivAhanuM LAphaLa, rAThoDa rAjakumAranI zaizavakALanI zikSA, udayasihanI viprakumArI haraNamAM ceSTA, abhitama brAhmaNanA bhayaMkara hAma, brahma zrApe udayasi'hanu' maraNa, udayasiMhanAM saMtAne. divase rAThaoNDa vIra mAladeve AlAkamAMthI vidAya gIrI lIdhI. te divase rAThoDa rajaputAnA bhAgyataraMga khIjI dizAe pravAhita thayA te divase mAravADamAM eka nUtana yuganI avatAraNA thaI. tenI sAthe rAThoDa sAmatAnI avasthA ghaNA darajje badalAI gaI. eTalA divasa sudhI teonI vAsanA zivajInA vaMzadharAnI IcchA upara nirbhIya karatI hatI. eTalA divasa sudhI, jene teo mAravADanA sAva bhAma adhipati gaNatA hatA Aja bhAgyadeze te adhipati upara eka adhipatine teoe joyA. Aja rAThoDa rAjyanA zira upara megalanA vAvaTA teoe krUrakatA joyA, Aja te rAThoDA mahA purUSa zivajInA vadhare nahi ema la te rAThoDAmAM, vIra kesarI ceAdhanI samasAdhanAnuM phaLa nahi ema jovAmAM Avyu fa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 roDa rAjasthAna khaDaganI madade mAravADanuM je Adhipatya teoe meLavyuM hatuM. te mAravADanA siMhAsane, tenA kharA vAsane besAravAne paranI anumati levI paDI. mAravADamAM A nUtana yuganI avatAraNA thaI. rAThoDa kuLane bhAgyataraMga viparIta dizAe pravAhita thayA. eka kAlanA svataMtra rekeDe Aja yavananA zaMkhalita dAsa thayA. eka kAlane unnata mAravADa pradeza Aja adhaH patita, Aja raDeDa rajaputa dineze hatA, mAravADanA bhAvi utarAdhikArIo potapotAnI senA laI eka bIjAnA hRdayaNita pIvA cAlyA. e samaye samrATanI icchAnA anusAra teonuM adaSTa caka paricAlita thayuM. samrATe, teonA carita pramANe rAjA saMmAna ApyuM, teo nIca ane jaghanya paricaya karI padennati meLavavA cAhavA lAgyA, teo katadAsanI jema samrATanA, padanuM helana karI AbAdI IcchavA lAgyA, udayasiMhane manasaba pada maLyuM paNa tyAra pachI tenA vaMzadhare unnata dazAmAM AvyA nahi, rajapute svabhAvathI tejasvI. vizeSa karI raTheDa rajapute tejasvItA ane auddhatyamAM puSkaLa prabala, adaSTa devanA kaThora vidhAnanA anusAra teo svAdhInatAthI vizruta thayA kharA, paNa tethI karI teoe pitAnI svAbhAvika tejasvitA I DhadhI nahi. e prakRNa guNanA prabhAve, teo saghaLA sAmatamAM samrATanI jamaNI bhujA thai paDayA. eTalI prabhana sAmagrIthI teoe parataMtranI beDI potAnA caraNamAM nAMkhI. raTheDarAja mAladeva saMvat 165mAM palaka vAsI thaye. teNe pitAnA meTA putra udayasiMhane uttarAdhikArI mAnyA hatA paNa bhaTTa graMthothI mAluma paDe che ke jyAM sudhI caMdrasena jIvatA rahe tyAM sudhI keIe tene khare vArasa gaNe nahi. udayasiMha, kApurUSocitta kAma karI, pitAnI benane dillIzvaranA karamAM saMpI, jethI karI mAravADanI sAmaMta maMDaLI puSkaLa nArAja thaI, rADeDa vIra zivajInA kane ja rAjyanA parityAga samayathI te mAladevanA mRtyu samaya sudhInA samaya sudhI mAravADanA ItivRtamAM traNa yuganI avatAraNA thaI. 1 le. kSIrarAjyamAM i.sa. 1212 mAM zivajInuM AvavuM thayuM tyArathI caMDe karela muMdarajya (I. sa. 1301) sudhIne pahele yuga. 2 je. muMdaranA jyathI te vedhapuranI sthApanA sudhIne (I.sa. 1458) bIje yuga. 3 je. vedhapuranI sthApanAthI te udayasiMhanA abhiSeka kAla patane ( I.sa. 1584) trIje yuga. e cAra pheMkAnA varSomAM raDeDa kuLane bhAvyataraMga kaI kaI dizAe pravAhita thaze tenI samAlocanA ApaNe karavI yukta che. prAcIna mIyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa pAsethI marU bhUmine pazcima bhAga chatAye teTalA samayamAM uparanA be yuga. vahI gayA. je samaye, teo, pitAnA saMkIrNa pradezane laI paritRpta hatA. chevaTe cehANanA adhapAta upara caDe muMdara nagara lIdhuM. te samaye luNI nadInA bane tIranI bhUmi raNamalla ane dhanA putra bhogavatA hatA. tyArapachI cedhapuranI sthApanA. tethI purAtana nagarane tyAga thaye. rAjapITha dhapuramAM sthapAyuM, rajapute svabhAvathI sthiti zIlatAnA anurAgI. teo ekadama rAjadhAnI pheravavA khuzI nahotA. be svanAme cedhapuranI pratiSThA karI. rAThoDakuLane atyaMta hIna zAsana vidhi badalAye. mAravADamAM eka navA yuganI avataraNa thaI. dhanA vIza bhAIo. dharAva jANatuM hatuM je zivajInA vaMzamAM teja pradhAna ane pratiSThAvAna rAjA che. pitAnI UMcI pratipatIne viSaya vicArI ne manamAM garvita hate. garvanevazavati ane prajanana anusAhaka thaI teNe sAmaMta prathAmAM navI rIta dAkhala karavA saMkalpa karyo. pitAnA pitA raNamalanA covIza putrAnI ane pitAnA cAra putronI hakIkata manamAM laI tene ciMtAne udaya thaze ke e saghaLA bhAIonI ane putronI saMtAna ane saMtati bahu vistAravALI thaI paDaze. prajananA vazavartI thaI temAMthI keTalAka upasAmaMta thAze. evI avasthAmAM bhUmi saMpatinA mATe meTA vivAda uThaze eTale ke tenAmAM kaI hItane vivAda na thAya e upayukta baMdobasta kare sajAvAra ane yukta che. teNe te bAbatane pUrNa vicAra karI pratyeka upasAmaMtanI bhUmi saMpatinI saMkhyA ane vistRti mukarara karI. tenA pahelA bAI kuMDele jIgISAvRttithI praNAdita thaI vikAneramAM svAdhIna rAjya sthApyuM. tyAM tenA vaMzadhare kuMDaleTa nAme prasiddha thayA. udayasiMhanA abhiSeka saMbaMdhe bhinna bhinna bhaTTa prathAmAM bhinna bhinna matavAda che. keTalAka kahe che je rAjA mAladevanA mRtyu pachI tarataja saMvat 1525 (I. sa. 1568)mAM te mAravADanA rAja siMhAsane beThe. keTalAka kahe che je zivAnaranA yuddhakSetramAM caMdrasenanA maraNa pachI saMvat 1640 (I. sa. 1584)mAM te pitR siMhAsane beThe. te ane matamAM kaye mata abrAMta ane satya che tenuM nirAkaraNa karavA ApaNe asamartha. rAjasthAnamAM udaya nAme eka mahA anarthakara zakti jovAmAM Ave che. Azcaryane viSaya e che ke, je udaya nAma dhAraNa karI, harakaI siMhAsane beThe, te udayathI te siMhAsanavALA pradezanuM azeSa aniSTa thayeluM jovAmAM Ave che. zizadIya UdayasiMhanI kApardhatAnA lIdhe mevADanuM aniSTha thayuM te ApaNe mevADanA itihAsamAM varNavI gayA. rAva udayasiMha gavina rATheDa kuLane anupayukta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 TAra rAjasthAna. bhUpati. tejasvI ceAdharAvanA aceAgya vaMzadhara. aSTanA Thera anuzAsanathI te pitR purUSonI svAdhInatAthI vicyuta thayeA kharo paNa teNe eka kSaNanA mATe, te svAdhInatA rUpI svargIya ratnane melavavA cennA karI nahi. paNa teNe parAdhInatA zRMkhalA hastamAM lai te dRDha rIte pAtAnA caraNamAM jaDI dIdhI. te svabhAvathI vilAsapriya ane sukhAbhyasta-kaThoratA, tejasvItA, ane sahiSNutA rajaputanA e guNa che. te ane guNemAMthI eka guNa paNa udayasiMhamAM naheAtA. kharekhara akakhara tenA upara tAbedAra sAmatanI dRSTie netA nahAtA. kharekhara akabare, tene leAha zRMkhalAnA badale kusuma zRMkhalAthI madhyeA. paNa te kusuma zaMkhalA dAsatva zRMkhalAmAM gaNAi. prabhudAsane suje teTalA Adara kare paNa dAsa te dAsaja. vIra cUDAmaNi pratApasiMhe akabaranA anurAgane mama jANyA hatA. tethI teNe mogala samrATanA praleobhananI upekSA karI hatI. UdayasiMhe svAdhInatAnA mama jANyA nahi. udayasiMhe, svadezanI mAyA mamatA bhulI jai, peAtAnA vaza sAmuM na joI, mogala samrATanI prasannatA meLavavA, tenuM dAsatva svikAryuM. mogala sAmrAjyanI snigdhachAyA nIce virAma meLavI teNe je kALe AtmAdvAranA mArgamAM potAnA hAthe kAMTA ropyA. te samaye, vIra kesarI pratApasiha duHsaha kaSTo sahana karI kaDhAra atyAcAre pIDita thaI svadezanI ane svAtinI svAdhInatA mATe mArga sApha karatA hatA. teja mATe te zizeAdIya mahApurUSanI pavitra pratikRti pratyeka rajaputanA hRdayamAM pratiSTita thai rahI che. te mATe pratyeka rajaputA prAtaHkALe zayyAno tyAga karI tenuM pavitra nAMma smaraNa kare che. megala samrATanI prasannatA meLavavA, udayasiMhe, koi paNa kAma karavAmAM kasara rAkhI nahi. teNe jAtIya gArava upara jalAMjalI ApI. peAtAnA mena ceAdhabAine akAranA karamAM sAMpI. tethI akabare satuSTa thai eka mAtra ajamera zivAya mAravADanA saghaLA mogala janapada udayasihune ApyA. te zivAya mAravADanA aneka janapado udayasi MhanA kabajAmAM ApyA. rAja mukuTadhArI mogala senApatinu senA khaLa lai udayasiMha, gati sAmatanA da teDI nAMkhavA taiyAra thayA. teNe teene! pa tADayA. teNe pradhAna pradhAna saradAronA pakSacheda ka . prAcIna bhUkhyAdhikArI bhomIyAnI bhUmi laI lIdhI. e rItathI tenA rAjyanI upaja vadhI. udayasiMhanu zarIra, havRttinu' 'pUrNa upayogI hatuM. rajaputa loko tene " moTo rAjA " kahetA. krame tenuM zarIra eTalu sthULa thaI paDayu je tethI te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa, 477 - - - * -1 .* * ** - - gheDA upara savAra thaI zakato nahi. siMhAsana upara beThA pachI teNe mAtra tera varSa rAjya karyuM. tenA mRtyu saMbaMdhe eka vicitra ga5 sAMbhaLavAmAM Ave che. mAravADanA saghaLA bhaTTa graMthethI maLI Ave che je rAThoDa rAjakumArone nIti zikSA uttama rIte apAtI ane teo potapotAnA caritane naitika baLe utkRSTa karI devAmAM sattAvALA thAtA. vizvahata e pAradazI zIkSakanA nIce teone zikSaNa apAtuM hatuM. rAjakumAre, te zikSaNamAM pAradarzitA meLavatA hatA. bAlyakALathI teo iMdriya saMyama rAkhavA zikhatA hatA. ane viza varSa pachI strInuM mukha jotA. "sthaLatanuM udayasiMhe naitika zikSaNa meLavyuM cheke nahi te bAbatamAM saMzaya che. tenI pacIza rANIo hatI. te vAddhakyamAM iMdriyane dAsa thaI rahyA hatA. vRddhAvasthAmAM paNa teNe eka pavitra hRdaya vipra kumArI upara kAmakaluSita nayana pheMkayA hatAM. hAya! te ja tenA sarva nAzanuM kAraNa " yAta" nAmanA eka bhaTTa graMthathI mAluma paDe che je udayasiMha eka vAra samrATanI sabhA thakI potAnA rAjyamAM AvatuM hatuM eTalAmAM rastAmAM bhIlAra nAmanA gAmamAM eka khubasUrata strI teNe joI, strInI khubasUratI joI udayasiMha kAmabANe pIDIta thayuM. teNe te mane mehanI strIne paricaya puchaye. praznanA uttaramAM tenA jANavAmAM AvyuM je te strI eka brAhmaNanI putrI che. brAhmaNa kALikAne upAsaka hatA. te ghera tAMtrika hoImaghamAMsanI sevAmAM vizeSa Asakta hate. tAMtrika mata pramANe pacamakAra vAparI upAsya devatAnI upAsanA karate hate. vipra kumArInuM carita vizuddha ane pavitra hatuM. kAmavimUDha rAThoDa rAje potAnI avasthA sAmuM joyuM nahi. vizALa rAjyano adhizvara hoI teNe te vipra kumArane baLapUrvaka harI laI javA manamAM vicAryuM. duSTamati rAjAne abhisaMdhi brAhmaNanA kAne paDe. teNe jANyuM che, je rakSaka che teja bhakSaka thaye. jenA upara durbaLa prajAne AdhAra che te ja pitAnA hAthe prajAne vaMsa karavA taiyAra che. te pitAnA vaMzane anaMta kalAkamAMthI bacAvI devA, potAnI putrIne pitAnA hAthe haNavA taiyAra thayuM. teNe eka meTe hama kuMDa che tyArapachI duhitAne vadha karI, tenA kaTakA karI tenI sAthe potAnuM hRdaya mAMsa meLavI dIdhuM. ekadama homa kuMDa saLagI uThA. jathAbaMdha IdhaNa ane ghatanI Ahutio apAyuM. zanmatavi kALikAnA udeze bhayaMkara hema ka. u thaI teNe rAjAne abhizrepa Aye, "tuM have kadApI zAMti bhegavIza nahi." Aja thakI traNa varSa traNa divasa ane traNa prahara maLe mArI pratihiMsA pUrNa thAze ane thAze" A huM cA e abhizrApa yukta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 TADa rAjasthAna. vacanA eTalI vipra agnikuMDamAM kudI paDayA. A vRttAMtanA khakhara udayasihanA kAne paheAMcyA. pratihiMsAnI vikaTa prakRti vicArIne tenuM hRdaya kapita thayu. te divasathI te eka kSaNa zAMti bhogavI zakayA nahi. saghaLA kALa brAhmaNanI vikaTa mUrti te jovA lAgyA. sarva`dA tenA bhaya kara abhizrApanA vacane yAda AvavA lAgyAM. tenu sthULa zarIra sukAi gayuM brAhmaNe kahelI mudate, e nazIkha rAThoDa rAja udayasi'huM mRtyu mukhe paDase. tejasvI mAladevanA ayeAgya vazadhara uyasi'huM mATe have vadhAre khelavuM anAvazyakatA bharelu' che, tenA thakIja vIra zivajInA vaMzanA adhaHpAta prArabha thayeA. udayasiMhanA sattara putro hatA. te sattara putronA bhinnabhinna vaMza eka saikAmAM rAjasthAnamAM vistAra pAmI gayA. 1 siMha sihAsane beThA, 2 akherAja 3 bhagavAnadAsa. khalla, geApALadAsa, ane geAvIMdadAsaneA bApa. govIdAse govIMdagaDha sthApyA. 4 naraharadAsa. 5 zaktasiMha. bhUpata. cha dalapata-mahezadAsa, yazeAvaMtasiMha, pratApasiMha, ane kAnAirAmanA pitA. 8 jayata.-risi'ha. amara, kanAirAma, ane premarAjanA pitA. 9 kiSana-sa. 1669( i. sa. 1913 )mAM kIzanagaDha sthApyu te sahastramA~, jagamA~ ane bhalamadhuno pitA. bhalamaGganA putra harisiMha. harisiMhanA putra rUpasiMha. rUpasiMhe rUpanagara sthApyuM. 10 yazeAvaMta, tenA putra mAnasiMha mAnapura sthApyuM. 12 kezu, pIzAnagaDha sthApyuM. 11 rAmadAsa. 12 pUranamA~ 13 rAmadAsa. 14 masudAsa. 15 mehanadAsa 16 kImatasiha * 17 ******** Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat teonu` sa'pUrNa vIvaraNa kAI sthaLathI nIkaLatu' nathI. ratalAmISanagaDha ane rUpanagara e traNa svAdhIna janapada. te traNa janapada brITIza zAsananA svatraMtra AzrayaM chAyA taLe sukhazAMti bhogave che. - uddayasi'ne satara putrIo hatI. www.umaragyanbhandar.com Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya. rAjA zarasiMhane rAjyAbhiSeka, teNe karela zIrohInA rAva zaratanane parAbhava, gurjara rAjanA virUdhe tenI yuddha yAtrA, uMdayuddhamAM zarasiMhano jaya, tenuM dhana ane saMmAna prApti, bhaTTane Apela dhana amara bhalecAnA virUdhe tenI yuddha yAtrA narmadA taTe teonuM yuddha amarano parAjaya ane-nidhana navA navA saMmAnanI prApti, putra gajasiMha sAthe samrATanI sabhAmAM rAjA rasiMhanuM javuM, mAvADaranA bhAvI uttarAdhikArInuM samrATanA haste satakaraNa, jhAlera, durgobaMdhana, rANuM amarasiMhanA virUdhe bhurama sahita gajasiMhanI yuddha yAtrA. rAjA zUrasiMhanuM mRtyu. narmadA taTe teNe karela AbhizAyika staMbhasthApana cedhapuranI zobhAmAM vadhAro. rAjA zarasiMhanI saMtAna saMtati, gajasiMhanuM siMhAsana rehaNa, burahanapuranA rAjave ane dakSiNAvarte pratinidhimaNane abhiSeka, tenI avadAna paraMparA. tenI karelI daLathAmanA I-kAba prAptisulatAna pArabeja anekSarama,jeSTa pArabejanIvirUghelpharamaneSaDayaMtra.rAjA gajasiMha pAse tenIsahAyaprArthanA prArthanAnI niSphaLatA. rAjamaMtrI goviMdadAsanI gurU hatyA. gajasiMhano pada tyAga.yurame karelI pArabejanI hatyA. jahAMgIrane padasyuta karavAnI ceSTA, vArANasInuM yuddha. gajasiMhanuM AcaraNa, vihI daLano parAbhava, sulatAna suramanuM palAyana rAjA gajasiMhanuM mRtyu. tenA dvitIya putra yazavatasiMhane rAjayAbhiSeka. kAyayamanA uttarAdhikArItva niyamane vyabhicAra. amarane vanavAsa. nirvAsana vidhi samApana, mogala samrATa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 daMDa rAjasthAna pAsethI amarane Azraya lAbha tenuM audatya ane tethI karI tenuM zocanIya maraNa. : udayasiMhanA palakavAsa upara tene putra zurasiMha saMvata s il 1561 (I. sa. 1585)mAM mAravADanA geravahIna rAjyasiMha sane beThe. je kALe pitAnA mRtyunA samAcAra tenI pAse AvI pahoMcyA, te kALe te samrATanuM senAdaLa laI lAhora nagaramAM bhAratavarSanA sImAMta pradezanuM rakSaNa karatA hatA. saMvat 1648 mAM siMdhuya pachI te te pradezamAM rahetA hatA, zurasiMha eka raNadakSa ane vIryavAna rAjA hate. pitAnA jIvitakALe teNe je raNadakSatA ane vIryavattA batAvelI hatI. tethI samrATa tenA upara atyaMta saMtuSTa thaze. tene teNe zebe rAjA banAvI pitAnI bAdazAhImAM uMcuM pada ApyuM. megala samrATa akabare, rAThoDa vIra gurasiMhanA zauryavIyane vizeSa paricaya meLavyuM. A samaye teNe tene eka kaThora kArya sAdhanamAM nI. zIrahIne adhipati rAva zuratAnA pitAnA parvatamaya Azraya upara viSeza AdhAra rAkhI gavita thayuM. teNe manamAM vicAryuM ke megala samrATane kodhAgni tenA durbhedya parvata prAkAnane bhedI tene zake temabALI nathI. te vicArI teNe akabaranI vazyatA svIkArI nahi. zurasiMhe te gavita rajaputanA virUddha yuddha yAtrA karI. zIhI rAjya sAthe tene prathamathI ghera vivAda haja gurasiMhane te purAtana vivAdane badale levAne suga maLe. bhaTTa che te viSaye ema bole che je "zurasiMhe zIre I rAjanI pUrva avamAnatAne upayukta pratizodha lIdhe. ane tenuM zIrehI nagara luMTayuM" tethI spaSTa mAluma paDe che je zurasiMhanA vikrame zIhI patine garva TuTI gayo. tenuM unnata mastaka avanata thayuM, te samayamAM te jagatamAM kaIne zreSTha gaNatA nahotA. Aja rAThoDa rAjanA vIratvathI tenA saghaLA parAkrama nihita thayAM, Aja tene megala samrATanI AdhInatA svIkAravI paDe. sAmaMta prathAne anusare guratAna megala samrATanI parisevA karavA lAgyuM. te samaye samrATanI AjJAthI rAjA zurasiMha gurjara rAjamajakuranI sAthe yuddha yAtrA karavA cAle. chatAyela sIhIpati tenI madade pitAnA daLa sAthe cA, dhuMdaka nAmanA sthaLe bane daLa paraspara yuddha karavA tatpara thayAM rAThoDa vIra zurasiMha, devaranI ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 481 rAThoDanI senAne adhinAyaka thaI yuddha kSetramAM utaye, banne pakSa vacce ghera yuddha cAlyuM. aneka rATheDa vIre te sthaLe prANa tanyA. chevaTe zurasiMha jayI thaye. majakura dArUNa apamAnita ane parAjIta thaI rAjyapadathI vicUta thaye, tenAM satara hajhAra nagara vijayI rATheDa vIranA hastagata thayAM. te nagaranA dhana luTI reDeDa vIre dillImAM mokalyA, e jayathI akabara tenA upara atyaMta saMtuSTa thaye. tenI teNe padavRddhi karI tene eka umadA talavAra ane navI bhUmi saMpati ApI. je divase rAThoDa vIra sUrasiMhe pitAnA vikama prabhAve majakuranA viSadaMta bhAMgI nAMkhI tene harA, te divase tene yazabhAva rAjasthAnamAM cAre tarapha phelAye, samrATe tene vaLI eka kaThora sAdhanAmAM nIme, narmadA tire amara balecA nAmane eka tejasvI rajaputa vasatA hatA, teNe samrATanI vasyatA svIkArI nahatI. akabaranI AjJAthI zurasiMhe te rajaputarAja virUdhe yuddha yAtrA karI, tera hajhAra azvArohI daza maTI te pi ane vIza raNamAtaMga tenI sAthe hatA. rAThoDarAjete vizALa senA laInarmadA tIre cohANa vIra amaranA rAjya upara humalo karyo. amara pAMca hajhAra saradAre laI tenI gati rokavA AgaLa vadhe, pitAnA dezanI svAdhInatA mATe te rATheDa vIranI sAme utsAhathI yuddhamAM utaryo. banne daLa vacce traNa yuddha thayAM. trIjA yuddhamAM amara bale rAThoDa vIranA hAthathI raNa yuddhamAM paDe. tenuM saghaLuM rAjya vijayI zurasiMhanA hAthamAM AvyuM. e jayanA samAcAra dillIzvaranA kAne pahoMcyA, samrATa, zurasiMha upara atizaya AnaMdita thaye, teNe dhArA vagerene pradeza tene bakSIsa kI. zurasiMhanA ati parAkramanA prabhAve mogala samrATe navAM navAM rAjya meLavyAM, eTalAmAM karAzakALe AvI tenA grAsa karyo. te pitAnA putra jahAMgIranA hAthamAM sAmrAjyane bhAra soMpI AlokamAMthI paralekamAM vidAya thaye, navIna samrATa gAdIe beThe ke zurasiMha potAnA moTA tanaya ane bhAvI umarAdhikArI gajasiMhane laI, samrATanI sabhAmAM Avyo. taraNavIra gajasiMha ne jahAMgIra atyaMta AnaMda pAmyA. rAThoDa rAjakumAra gajasiMha, zurasiMhane upayukta putrabiDAMgIrane tenA vIratvane jhAlera kSetramAM saMpurNa paricaya paDayo hate. jhAlera kSetra, taraNavIra gajasiMhanA vIratva puraNanuM prathama raMgasthaLa te sAdhana bhUmithakI tenI bhAvI unnatine paMtha niSkaTaka ane sApha thayo, gurjara rAjyane paThANa pAsethI laI samrATanA rAjyanuM aMtabhukta karyuM. je bAbata bhaTTa loko tenA caritanuM vIrarasAdI varNana kare che "vihArI paThANanA virUdhdha yuddha yAtrA karavA mATe gajasiMhane AjJA thaItenuM raNuturya vinAdita thayuM. AkhuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 TaDa rAjasthAna dagirimAM tene avAja saMbhaLAya. te giri ane tenA pAsenA pradezanuM savAga kaMpita thayuM. jene allAudIne ghaNA varSe samApana karyuM. tene gajasiMhe thoDA mAsamAM samApana karyuM. | musiMhanA bhayathI mujapuranuM vaMza tarU utpAdita thayuM. gurasiMha tenI rAjadhAnImAM rahevA lAge. zurasiMhane je putra gajasiMha samrATanI AjJAthI yuddha yAtrAmAM utaryo. - jhAlaranA jaya pachI tarataja samrATanA AdezathI gajasiMha mevADanA adhipati amarasiMhanA virUdhdha yudhdha yAtrAmAM cAlyo. e samaye zihoTa kuLanI garavadIpti dhIme dhIme jhAMkhI paDatI jAtI hatI, chevaTe rANe karNa samrATanI sevA karavA samaMta thaye. gajasiMha tArAgaDhamAM pAchA AvyA. savat 1976 (I. sa. 16ra0 ) mAM rAThoDa rAjazurasiMha, dakSiNApathamAM svargavAsI thayo. te gata rATheDa kuLano eka upayukta rAjA hatA. udayasiMhanI kApurUSatAthI rAThoDa vaMzanI kIti prabhA je jhAMkhI paDI gaI hatI. te gurasiMhanA parAkrame tejasvI thaI, rAjA zurasiMha AdaraNIya vIra purUSa hatA. tenA vicita caritathI samrATa akabara vimehita thaye hato. tenA bhaye dakSiNApatha vAsI pike sarvadA kapita rahetA, tenA chevaTanA jIvanamAM eka vicitra pratiSThAnuM vivaraNa jovAmAM Ave che. ema kahevAya che je teNe narmadA tIre eka thaMbha sthApavAnI AjJA karI ane tenA gAtre abhizA5 vacana lakhAvyuM che. tene kaI vaMzadhara narmadA tIre Avaze te abhizayane pAtra thAze. evI rItanA vacanavALo lekha lakhAvI javAnuM prayojana zuM ! te kAMi mAluma paDatuM nathI. teNe janmabhUmino zitaLa chAye bhagavyo nahoto, samrATanI prIti mATe te videzamAM ja rahete hatuM. teNe mAravADa rAjya mATe zuM karyuM ! tAbAdAra lokonA hAthamAM mAravADane zAsanabhAra soMpI te samrATanI AjJAnuM pratipAlana karavA videzamAM AthaData hate. chevaTe dUra dezamAM svargavAsI thaye. rAjA zurasiMhe dillIzvara mATe asIma AtmatyAga svIkA, samrATa tenAM te carita bhUlI gaye nahi. samrATe reDeDa rAjane seLa jahAMgIra ApI. samrATanA evA saMmAnathI mAravADanuM zuM sudharyuM. rAjA zurasiMha jevo zura tevo prati TAvALe, rAjA hatA. teNe yodhapuranuM saubhAgya saMdarya vadhAryuM. teNe potAnA nAme aneka maMdira vigere sthApyA. teNe surasAgaranI pratiSThA karI. paNa te talAvathI mAravADanI iSTasidhI thaI nahi. mahArAja zurasiMha. cha putra ane sAta putrIne rAkhI paralakavAsI thaye. tenA mRtyu pachI tene meTo putra gajagasiMha I. sa. 1920 mAM mAravADanA siM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 4.3 hAsane beThe|. gajisahuno janma lAhora nagaramAM thayA. pitAnA mRtyukALe te burahAnapuramAM hatA. eTalAmAM devArakhAMe samrATanA pratinidhi hoi tenA ta'bumAM AvI tenA mastake mugaTa, lalATe rAjatilaka ane kaTitaTe talavAra sajjIta karI. gajasiMhanA DaganA prabhAve samrATe puSkaLa janapado jItI lIdhA. gajasiha sAthe tene jeSTha putra amarisaMha rahetA hatA teNe paNa yudhdhamAM vismayakara kArya karI dIdhAM. bahu vivAha, jana samAjamAM moTA aniSTanu muLa che, rAjA vilAsa ane pUrvajanI ciraMtanI prathAne jazavartI thai je ghaNI strIe sAthe vivAha kare che. tee saghaLI putravatI thaI rAjamAtA thavAnI vAsanA rAkhe che, putranA vayanI sAthe teonI vAsanA vadhe che. te vadhelI vAsanAnI vazavartI thai. tee ekadama jJAna sunya thai paDe che. rAjyanu maMgaLAma`gaLa vicAravAnA tenA rahetA nathI. teo peAtAnA svArtha sAdhana mATe khuda rAjAne paNa viSaprayAga karI mArI nAMkhe che. samrATa jahAMgIre, rADeDa vaMzanI putrI sAthe vivAha karyAM, temAM rAThoDa vaMzIya rANInA peTe pArakheja putra janmyA. teja moTA, teja utarAdhikAritvanIpathAnA anusAre rAjyanA hakadAra. samaya akhara rAjakumArInA gabhe samrATanA eka putra nAme kSurama thayA hatA, te rAjyasihAsana mATe pArakhejanA mATe pratidrudvi thayeA. te potAnA artha sAdhavA uparyukta avasara jevA lAgyA. kSurama kaniSTha hatA. paNa pArakheja karatAM tenAmAM guNa ane dADhya vizeSa hatuM. te eka sudakSa ane sAhasI yeddhA hatA. te aneka meAhakara guNarAzithI alaMkRta hatA. tethI karI te adhika bhAganA leAkeAnA prItibhAjana thayeA. sArA bhAgye tene upayukta ane guNuzALI maMtradAtA maLyA hatA, zizeAdIya kuLanA bImisaMhe ane vikhyAta senApati mahAbatakhAMe tenA asImaguNarAzithI mAha pAmI, tenA pakSa pakaDayA hatA. ane tenA svA sAdhanamAM behuda madada ApavA te hatapratijJa hatA. temenA utsAhe ane parAmaze utsAhita thai hyuma peAtAnI abhiSTasiddhinA pradhAna aMtarAya svarUpa pArakhejanA sahAra karavA utsuka thaye. rAjakIya saMmAna pAmI kSurama te samaye dakSiNAcaLe hatA, te samayathI tenu bhAgyagagana dhIredhIre pariSkRta thavA lAgyuM, tenI abhISTasiddhinA mAnA kAMTAe eka pachI eka dUra thatA gayA, A samaye te prakRta kAryakSetramAM utaye. * mahAtmA TeDa sAhebe kahela che je hebatakhAM zirodIya lAMgAra sAgarajInA putra peAtAnA dharma tyAga karI te islAma dharmamAM dIkSita thai mahebatakhAM nAmane pAmyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roDa rAjasthAna, mAravADa rAja gajasiMha tenI pAse ja raheto hato. sulatAna murame tene pitAne mane bhAva vyakta karyo ane potAnI abhISTasiddhi mATe tenI madada mA' gajasiMha asalathI pArabejane anurAgI hatI. teNe kuramanI prArthanA che. kapAta karyo nahi, tenI asaMmati ane udAsitva joI bhurama nirAza thayA nahi pitAnI kArya siddhi je upAyathI thAya, te upAya zodhavA lAgyuM, goviMdadAsa nAmane mAravADane bhaTTI vaMzIya rajaputa hatA, gajasiMha tene vizvAsa ane Adara karatA hatA. saghaLA viSayamAM te tenI salAha lete hate. surame A samaye tenI madada cAhI, gajasiMhanuM mana pheravI nAMkhavA surame goviMdadAsane prArthanA karI, paNa goviMdadAse tenI prArthanA grAhya karI nahi, tethI karI murama tenA upara koMdhAviSTa thaye, sAmAnya rajaputa sAmaMta heI geviMdadAse zAhajAdA bhuramanI prArthanA grAhya karI nahi, te bhuramanA pakSamAM thoDA apamAnane viSaya thayo nahi, te divasathI te te apamAnane pratizodha levA surama tatpara thaye, tene mArI nAMkhavA kizanasiMha nAmanA eka rajaputane teNe nIme, kiSanasiMha, potAne duSTa udadeza thoDA samayamAM sA. tema thavAthI gajasiMha dArUNa mamahata thaye, suramanAM AcaraNa joI tenA tarapha gajasiMhanI pAkI ghaNA thaI vikaTa ghaNu ane reSanA AvezathI teNe samrATane senAniveza che dIdhe. ane te potAnA rAjyamAM AvyuM. e ghaTanA pachI thoDA divasaupara durbhAgyavAna pArabeja, suramanI jIvAMsAvalDimAM pataMganI jema paDa baLI muo. tyAra pachI tenI abhISTasiddhimAM eka kaMTaka rahaze, te kaMTaka tene janmadAtA jahAMgIra hato. tene padagruta karyAthI suramanI saghaLI bAdhA cAlI jAya tema hatuM, kurama, te duSkiLyA sAdhI devAmAM kRta saMkalpa thaye. ane upayukta senAbaLa saMgrahI, te kArya karI sArA avasaravALI rAha jovA lAgyo. tenI te adhama durabhisaMdhinA samAcAra samrATanA kAne pahoMcyA. putrane evo durabhilASa jANI samrATa jahAgIra atyaMta abhitapta thayuM. surama je evI rItanI pitRbhaktine paricaya Apaze, evuM teNe svapnAmAM paNa vicAryuM nahotuM. A kSaNe jahAMgIranuM viSama saMkaTa, eka bAjue tenuM jIvana ane bIjI bAjue bhAratavarSanA sukhazAMtimAM vigha, e saMkaTamAMthI uddhAra pAmavA teNe rajaputa rAjAonI madada mAMgI. tenI pAse eka ghoSaNApatra me kahyuM, te ghoSaNApatra maLyuM ke mAravADa, aMbara, koTA, budInA rAjAe, pitapotAnA senAdaLa laIsamrATanI madade yuddha karavA utaryA. e bhayaMkara atavivAda olavI nAMkhavA rAThoDa rAja gajasiMha sarva karatAM vadhAre utsAhavALa dekhAye. vidroha da pAse AvatuM joI samrATa viSamabhIta thaye. paNa gajasiMhanA utsAha ane AzvAsa vAkaye te azvAzta thaye, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 485 te rADa rAja tarapha eTale badhe saMtuSTa thaze je teNe tenuM hastamadana karyuM. teNe tenA hAthanuM cuMbana karyuM. vikreDI putranuM damana karavA mATe samrATe te saghaLA rajaputa rAjAone sAre utsAha Ave, tyAra pachI saghaLA pitapitanA senA daLanA agra bhAge rahI vihadama ne agresara thayA. vArANasInI pAse AvatAM teoe suramanI senAne joI tyAre satrATe sArI rIte pitAnI senAne goThavI devA AjJA ApI, aMbAdhipati mIrajAnA hAthamAM saghaLo senAbhAra seM. tejasvI gajasiMhane te bhAra haiye nahi, gajasiMha evA AcaraNathI atyaMta apamAnita thaye. te pitAne vAvaTo nIce namAvI rAjakIya senAdaLane tyAga karI dUra cAlyA gaye, paNa manamAM vicAryuM je nisaMzava heI chAnA rahI dUra rahI yuddhanuM phaLAphaLa jevuM che, paNa tene te vicAra pAra paDe nahi. zizadIya bhImasenanA tINa vAkabANe atyaMta mahata hoI teNe chevaTe samrATane pakSa pakaDaye, je bhImasiMha e pramANe rAThoDane utejIta na karata te ane gAjasiMha je nilisabhAve darzakanI jema taTastha rahata te surama teja divase bhAratavaSane samrATa mukuTa pitAnA mAthA upara paherata, paNa vidhAtAe vRddha samrATane sahAya AvI bhImasiMhe eka patrathI gajasiMhane khabara ApyA, te suramane pakSa pakaDe nahi te kuramanA virUddha yuddhamAM utare, te patranA sArathI gajasiMha utsAhita thaye, pitAne vAvaTe uMce karI te samrATanA pakSamAM peThe, samrATanI senA bhayaMkara utsAhathI vidrohIna upara paDI, tejasvI bhImasiMha marANa, goviMdadAsanI hatyAne pratirodha thaye, pracaMDa vidrohAnaLa prazamita thaye, banazIba kyurama parAbhava pAmI palAyana karI gaye. te vIra kAryathI gajasiMhanuM saMmAna ane gaurava aneka rIte vadhI gayuM. paNa duHkha ane zekane viSaya ke te te saMmAna ane gauravabhegavavA lAMbe vakhata rahaye nahi, saMvata 164 (I. sa. 1638 ) mAM gurjaranA eka yuddhamAM te haNA, gajasiMha rAThoDa kuLane upayukata rAjA, svadezanA prakhyAta rAjAomAM teNe pitAnuM nAma acaLa ane aTaLa rAkhyuM, te amarasiMha ane yazavatasiMha nAmanA be putra pAchaLa mukI svargavAsI thaye, tene acaLa nAmane eka trIjo putra thayA hatA, paNa te bAlyAvasthAmAM kALanA grAsamAM paDe. rajaputa leke svabhAvathI prAcIna saMskAranA vazIbhUta. te koI divasa paNa pUrvajanA AcAra vyavahArathI virUddha cAlatA nathI, paNa teonA sanmAnamAM kayAMka kayAMka utarAdhikAritvanI prathAne vyabhicAra jovAmAM Ave che, gajasiMhanA moTA putranuM nAma amarasiMha. uttarAdhikArItvanA haka mujaba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna * = * , * -- - * rAjasiMhAsane besavAne haka tene hate. paNa gajasiMhe tene paDatA mukI, pitAnA bIjA putra yazavaMtasiMhanA lalATamAM rAjatilaka karyuM. moTobhAI vidyamAna chatAM nAnabhAI zAmATe uttarAdhikArItvanA haka mATe pasaMda thaye. tenuM vizeSa kAraNa hatuM amarasiMha pracaMDa uddhata ane utkRSTa prakRtivALo hate, te mATe gajasiMha tathA tenI prajA tenA upara prIti rAkhatI nahi. vaLI tenAmAM rAja egya eke guNa nahote. amarasiMha nisteja ane nirvIrya nahotuM. tenI tejasvItA ane vIryavatA prasiddha hatI, dakSiNAvarta pradezamAM gajasiMha je saghaLA yuddha kAryamAM vyApta hatuM. te saghaLA kAryamAM amarasiMhe vizeSa dakSatA batAvI hatI. amarasiMha vivAdamAM agragAmI, yuddhamAM nirbhIka ane audhatyamAM agragaNya hatuM, tenA guNa sAthe jenA guNane meLa hoya tene banAva amarasiMha sAthe hate. amarasiMhanI evI uddhata prakRtithI deza pIDita thavA lAgyo. prajA hiteSI gajasiMhe rAjyanA maMgaLa mATe ane prajAnA hita sArU uddhata amarasiMhane siMhAsane besavAne nAlAyaka TharAvyuM. saMvat 1690 ( I.sa. 1634) mAM vaizAkha mAsamAM ekavAra mAravADanA sAmate sAthe gajasiMha sabhA sthaLe beThe hatA, te samaye teNe jeNe putra amarasiMhane rAjasiMhAsane besavAne haka bhASaNa karI radabAtala karyo, te samaye amarasiMhanA mATe vivAsana vidhi ane tadAnuSaMgika kriyA paddhati taiyAra thaI gaI, evI rItane zocanIya vyApAra rajaputethI kaI divasa Acarita thaye nahi. te divase gajasiMha uMcA siMhAsane beThe, tenA bane paDakhe rAjyanA sAmaMta, saMmukhe thoDI jamaNI Ajue banazIba amarasiMha, sabhAmAM saghaLA nIrava nistabdha, saghaLAo vismaya visphArita netre gajasiMhanA mukha tarapha jatA hatA, A kSaNe saghaLAo tene Adeza jANavA utkaMThita. eTalAmAM te gaMbhIratA bhAMgI gaMbhIra svare gajasiMhe kahyuM, " amarasiMha agrajasvatvathakI vizruta thaye, havethI te rAjA thavA pAmaze nahi, mAravADane bhAvi utarAdhikAritvane hakka tenA nAnAbhAIne seMpA, amarasiMha nivasita A kSaNe te deza choDI cAlyo jAya, e kaThera AjJAno pracAra thaye ke tenAM nivAsinanAM vasanabhUSaNa taiyAra thayA. amarasiMhe te vasanabhUSaNa paherI lIdhA, saghaLuM kALAvaNuMnuM hatuM, kALe pAyajAmo, kALuM aMgarakhuM, mAthAnI kALI TopI, kALI DhAla talavAra, amarasiMhe te saghaLuM paherI lIdhuM, talavAra DhAla laI te sajIta thaye, eka kALo gheDe tenI svArI mATe hAjara rAkhe, te tenA upara besI takSaNa tyAMthI ravAnA thaye, teNe keLanA tarapha joyuM nahi, keIne paNa anugAmI thavA kahyuM nahi. tejasvI amarasihe koInI madada cAhI nahi, kharI paNa te ekale dezamAMthI nIkaLe nahi, ghaNA sAmate tenI sAthe thayA, amarasiMha te vivasta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 487 saradAronI sAthe rahI, mAravADathI bahAra nIsarI samrATanI sabhAmAM jaI pahe, samrATe nirAzraya rAjakumArane Azraya Ape, samrATe tene senApatinA hadadA uparanIye, amarasiha vIryazALI ane raNakuzaLa hato,DA divasa gayA pachI trATa tenA upara vizeSa saMtuSTa tha, samrATanuM saMmAna pAmI, raDavIra amarasiMhanI mane vedanA kama thai paNa tenI ugra ane uddhata prakRti tenI kALa svarUpa thaI te prakRtie zecanIya ane akALa maraNa karI dIdhuM, padonnati meLavI te potAnA kAryamAM amanasata raha hato. ekavAra kartavyanI avahelA mATe samrATe tene mArI tene sakhta daMDa karyo. tejasvI amarasiMha tethI bhaya pAme nahi, te pitAnI talavArano spaSa karI . " Apa mAre daMDa karavA cAhe che, daMDa kare e talavAra mArI ekaja saMpati che. " amarasiMhanAM te uddhata ane durvinIta vAkyo sAMbhaLI samrATa atizaya bha pAmyA. ane karela daMDa levA mATe sAlavatakhAne tenI pAse mokalyA. sAlavatakhAM amarasiMhanI pAse gaye ane rUDha svare daMDanI talaba karavA lAgyuM. sAlavatakhAMnA aktika vyavahAre amarasiMha bahu virakta thayuM. teNe sAlavatakhAMne pitAthI dUra javA kahyuM. paNa teNe daMDanA paisA ApavA svIkAryuM nahi.kama cArI tarapha thayela apamAnanA, pitAnI apamAnanA thaI che ema jANa samrATe takSaNa amarasiMhane bolAvI lAvavA Adeza karyo. samrATanA belavavA pramANe amarasiMha pitAnA gherathI bahAra nisaye. AmakhAsamAM AvI ubhuM rahI teNe darathI samrATanA rakta nege jayAM, teNe joyuM ke sAlavatakhAM hAtha joDI samrATanI pAse ubho che. akasmAte amarasiMhanuM hRdaya dArUNa krodhAvezathI AloDita thayuM, tenI dareka zirAmAM ukta lehI vahevA lAgyuM, samrATe tene gAle Ape, tenA mATe kaThera nivasana daMDa anumodana karyo. tethI te umarAvamAMthI ubhe che ane tvarita vege cAlyo. te ekadama samrATanI pAse AvI ubho rahyo. te kudako mArI sAlavatakhAM upara paDaye. ane tenI chAtImAM teNe charI vIMdhI dIdhI. tyArapachI talavAra khullI karI baLathI samrATa upara pheMkI. talavAra staMbhagAtra upara pI. bhayathI samrATa siMhAsana uparathI uThI janAnakhAnAmAM palAyana karI gaye. rAja sabhAmAM meTo kSobha thaI uThe. amarasiMhanI saMhAra mUti joI saghaLA cAre dizAe palAyana karavA lAgyA. tene pracaMDa khaDaga cAre tarapha ghumavA lAgyo. tene have kaI ratane vicAraraha nahi. saMmukhe je maLe tenA upara humalo karavA lAge. uMcA adhIkAravALA pAMca megala senAnI tenI talavArathI haNAyA, lehInA pravAhathI sabhAsthaLa lAla thaI gayuM. chevaTe tenA sALA arjunasiMhathI te sAMdhAtaka thaye. tenA prahArathI amarasiMha bhUmi upara paDaye. te zeDo samaya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 TaMDarAjasthAna taraphaDIyA mArI anaMtadhAmamAM pahoMcyA. amarasiMhanA zocanIya mRtyunA khabara sAMbhaLI tenA anucara saradAre dArUNa pratihiMsAmAM umata thayA. tenA mRtyune pratizodha levA teoe pratijJA karI. teoe pILAM kapaDAM paherI mogale upara humalo karyo. chevaTe lAla killAmAM moTo pratighAta thavA lAgyuM. asIma mogala baLa pAse te rajaputa saradAree vIratvathI laDI prANane aMta ANye. amarasiMhanI patnI amarasiMhane khoLAmAM laI citA khaDakI baLI muI, amarasiMhanA anucaree te sthaLe vIratA batAvI prANane aMta A khare, paNa teonI apratima rAjabhakita Atmasaga ane zuratAnuM nidarzana AgrAnA staMbha gAtre hAla vidyamAna che. kALanA vizALa jhapATAe paNa te nida na bhuMsADI nAkhyuM nathI. te kIllAnA bAraNAnuM nAma " amarasiMhanuM phaTaka" ema pI gayuM. te divasa pachI aneka dIvasa sudhI phaTaka baMdha rahyuM. chevaTe kepTana jI. e. sTIle I. sa. 180lmAM te khullu karI dIdhuM. ra. - - mahAtmA ToDane kepTana sTIle te saMbaMdhe eka adabhuta vAta kahI tene marma nIce pramANesTIla sAheba jyAre amarasiMhanuM kaTaka bhAMgI nAkhatuM hatuM tyAre puravAsIoe tene tema karavAmAM vAryo ane kahyuM "Apa te phaTaka bhAMgazo nahi. te eka bhayaMkara ajagara rakhevALa rUpe rahe che, Apa je te bhAMgazo te Apa moTI vipadamAM paDazo." aMgreje mANasanA belavA upara bharUso rAkhyo nahi, phaTakane teDI bhAMgyuM. eka vikrALa sarpa temAMthI bahAra nasarI sTIla sAheba tarapha . sAheba ati kaSTa tenA daza namAMthI chuTI palAyana karI gayo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya rAjA yazavaMtane abhiSeka, rAjA yazavaMte karela saghaLI jAtanA zAstranuM unnati vidhAna, gaMDavAnamAM tenuM prathama avadAna. zAhajahAMne karela rAjakumAra dArAne bhAratavarSane pratinidhi pade abhiSeka, mALavA rAjyamAM yazavaMtasiMhanuM pratinidhitva, siMhAsana meLavavA auraMgajhebanI vikrohitA, auraMgajhebanI vidrohitAnA damana mATe sainya sajA ane saghaLA senAdaLanA adhanA ka pade rAta yazovaMtasiMhane abhiSeka, phatehAbAdanuM yuddha, yazavaMtanuM pasvAdapasaraNa, rAva rananuM vIratva, AgrA taraka yAtrA, jenuM yuddha, rajapune parAbhava, zAhajahAnanI siMhAsana zruti, auraMgajhebane samrATa pade abhiSeka, yazavaMtane kSamA ApI pAse bolAvavuM, sRjane pratipakSa pakaDavAne tenA upara Adeza, kAjavAnuM yuddha, yazavaMtanuM AcaraNa, auraMgajhebane vipamAM pADI tenI chAvaNInI luTa, dArAnI sAthe ekatAbaMdhana, dArAnI akuzaLatA, auraMgajhebe karela mAravADa upara AkramaNa, dara pAsethI yazavaMtanuM vicchinnakaraNa rAThoDa rAjanuM gurjaranA pratinidhipaNAmAM varaNu, tenuM dakSiNAvartAmAM preraNa, zivajI sAthe yazavaMtanuM paDayaMtra, zAstAkhanuM mRtyu, yazavaMtane, tenA padane adhikAra lAbha, aMbara rAjane tenA pada upara niyoga, dakSiNAvartamAM javAne yazavaMtane pharIthI abhiSeka, dakSiNApatha thakI gurjara pradezamAM yazavaMtanuM sthAnAMtarita karaNa, sAmrATanA Adeza kAbulamAM vidvAhI lekonA virUdhe tenI yuddha yAtrA, yodhapuramAM pRthvIsiMhanI avasthiti, tenA upara auraMgajhebanuM nRzaMsAcaraNa, pRthvIsiMhanuM AkAsika bharaNu, yazavaMtane putranA maraNanA khabara, putra che ke tenuM maraNa, yazavaMtanuM carita varNana, nAdurakhAM. marasiMhanA nivasana upara mAravADanA rAjasiMhAsane yazavatasiMha beThe. te eka zizadIya rAjakumArIne peTe pedA thayuM hatuM, pavitra AvI zizadIya kuLamAM vivAha thavAthI rajaputa rAjAo potAne pavitra 0 1 ane kRtArtha mAnatA hatA. evI rItanA vivAhathI zizadIya kumArInA peTe putrane prasava thAya te te putra kaniTa hoya te paNa jeSTa putranI jema rAjasiMhAsana meLavI zakate, je zizadIya kumArInA peTe putrI janme che ! prANAMti paNa megalanA karamAM saMpAti nahi, e niyamane vyabhicAra keI sthaLe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 TeDa rAjasthAna, zAte nahi, te niyamanA vyabhicAra karanArane viSamayaphala bhegavavA paDatA hatAM. gilahATa rAjakumArInA peTe pedA thaI yazavaMte, te niyamanA anusAra siMhAsana meLavyuM. bhaTTa kavioe kahela che je " yazavaMta, pitAnA samakAlIna rAjAomAM apratima hatuM. tenA pradIpta patibhA baLe dezanI mukhatA, ajJAnAMdhatA TaLI gaI hatI, je sthaLe tenuM zAsana cAlatuM te sthaLe hiMdu zAstrane utkarSa jovAmAM AvatuM hatuM, tenA anugrahe aneka graMtha racAyA " zurasiMha ane gajasiMhanuM pradhAna raMgasthaLa dakSiNAvarta hatuM. A yazavaMtanuM te sAdhanakSetra thaI paDyuM. bAlyAvasthAmAMthIja tenA hRdayamAM svajAtinI gaurava spRhA dhIme dhIme vadhatI hatI. upayukta madada maLatA te te bhArata varSane unnati mArga pariSkRta karata. te madada samrATanI IcchA upara hatI, samrATa je yazavaMtane prakRta hRdaya bhAva samo hato te mAravADano avasthA mAga sArI rIte niSkaTaka thAta, samrATa te samaye janAnakhAnAmAM janAnAnA chIMDA pakaDI besI rahe, tenA putra pratinidhi heI bhinna bhinna pradezamAM rahI ravAI sAdhanamAM tatpara rahyAM. - zAhajahAne, rAThoDavIra yazavatasiMhanuM mahanIya caritra jevuM nahi, teNe tene sahuthI pahelAM gaMDavAna kSetre meka, te gaMDavAnI kSetraja yazavaMtanI pahelI sAdhanabhUmi. te rathaLe ane bIjA sthaLe samrATanA tAbAmAM rahI teNe samrATanA lAbhanA puSkaLa kAye kayA. kama samrATanI nAtaMdurastI vadhatI gaI, tema yazavaMtasiMhanA saibhAgyane mArga pariSkRta thaye. I. sa. 1658 mAM zAhajahAna sAMdhAtika roge AkAMta thayA. pitAnA putra dArAne pratinidhinApade nIye. dArAe, tyArapachI rAjA yazavaMtanI dakSatA joI tene pAMca hajhArI masabInuM pada ApyuM. je divase, samrATanI bImArI bahAra paDI te divasathI tenA putra judA judA kRTa upAyanuM avalaMbana karI rAjasiMhAsana kabaje karavA ceSTA karavA lAgyA. keIe jAheramAM vidrohitAnuM AcaraNa karyuM nahi. pitAnuM abhISTa chAnuM rAkhI, teo dillI tarapha cAlyA. TuMkAmAM te samaye rAjyamAM bhayaMkara tephAna maMDAyuM. e bhaMyakara taphAnamAMthI bacavA, vRddha ane pIDIta samrA, rajapute upara AzA rAkhI. te rUNa ziyyAmAM sutA hatA. je dizAe te najhara karatA te dizAe tenA dudata putro te vibhISikA batAvatA hatA. jeo jenA aurata, jAta, putra, jeonAM mukha joI vRddhakALamAM bApanI pIDA prazamita thAya, jenI upara vizvAsa rAkhI je vizALa bhAratavarSamAM niSkaTaka rAjyazAsana karaze. jeone salAha saMpamAM jaI chevaTe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa paramAnaMde Alokane tyAga karavAnuM je dhAratuM hatuM. Aja teo, tene padacuta karavA taiyAra thayA. kevI zocanIya dazA, samrATanA putrae tenA virUdhe asidhAraNa kaye kharo. paNa e saMkaTamAM teNe jeonI madadanI AzA rAkhI, te parama vizvahata rajapute nimakaharAma thayAja nahi, vipadamAM paDI samrATe teone bolAvyA, teonuM Anukula cAhyuM. thoDA samayamAM saghaLA rajaputa samAja pota potAnuM daLabaLa laI tenA rakSaNe AvyA. te saghaLA rajaputemAM aMbararAja jayasiMha sujAnA virUdhdha ane yazavaMtasiMha, auraMgajebanA - virUdhe yudhdhamAM utaryo. auraMgajebane damana karavA rAThoDavIra yazavaMtasiMhe trIza hajhAra rajaputa senA ane aneka megala ya laI AgrAthakI bahAra nIsaryo. tenI vizALa senAnA padabhare pRthvI kaMpita thaI. khuda vAsukiviSama vyathAthI kapita thaI gaye. e meTIsenA pracaMDa jerathI narmadA tarapha cAlI, ujayinIthI ATha koSa dure teo AvI pahoMcyA. evAmAM khabara AvyA je, auraMgajeba teonI pAse AvI gaye, te samaye thazevaMtasiMhe tyAMthI agrasara na thatAM tyAMja chAvaNI karI. jotAM jotAmAM vidrohIdaLa narmadA nadI utarI yazovatasiMhanI pAse AvyuM. paNa te sahasA tenI sAme thavA sAhasI thaye nahi, rADeDa rAja te sthaLe tene utsAdita karata paNa te te samaye chAnAIthI rahaye, tethI auraMgajebanI senAne sArI taka maLI, yazavaMtasiMhe teonI gatine pratirodha karyo nahi, pitAnA baLe matta thaI, teNe vicAryuM, je ekavAra ekadama bane bhAInAM vidrohI daLane nAza karIza, te mATe teNe banene ekamita thavA dIdhA. paNa tene abhiprAya prasiddha thayo nahi, paNa tenA te vicArathI viSamaya phaLa pedA thayuM, tema thavAthI tenuM saMmAna gaurava aneka pariNAme kama thayuM. catura auraMgajheba bhAInI sAthe ekatrita thaI nirasta rahaye nahi. te yazavaMtanA tAbAmAM rahelA megala sAthe SaDayaMtra karavA lA, te cakAMta jAhera thayuM. zAthI ke rAThoDarAje jyAre yuddha karavAnI AjJA ApI tyAre tenA mogala savAre tenuM baLa cheDI oraMgajhebane maLI gayA. suje te samaye samrATanA pratinidhi pade baMgALAmAM hatuM. pitAnI sAttika pIDAnuM vivaraNa saMbhaLI rAjasiMhAsanane kabaje karavAnI AzAe te baMgALAmAMthI nIkaLyo. eTalAmAM vArA sInI pAse dArAnA putra sukone meLApa thayo te sthaLe yuddhamAM suje parAjya yAkhyo, rAjA jayasiMha te sukanI madadamAM nImAyo hate. - te samaye auraMgajeba dakSiNavartamAM samrATanA pratinidhi pade hatA. te atyaMta paTI hate. kapaTatAmAM ane kapaTadhatAmAM teNe potAnI durabhisaMdhi ghaNA divasathI chupAvI rAkhI, teNe samrATanA roganA samAcAra sAbhaLI moTA kapaTathI namratA rAkhI senA sAthe dillI tarapha javAnuM zarU karyuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 TaDa rAjasthAna teonI vizvAsaghAtakatAthI tejasvI yazayavasiMta nirUtsAha thaye nahi. paNa tene utsAha agAunA karatAM bamaNe vadhe. megaloe tene parityAga kare. samrATa taraphathI laDanArI batrIsa hajAra rajaputanI senA tenA vAvaTA nIce ... rahI. rajaputa senA bhayaMkara nAde upaDI, zatru senAnA agra bhAga upara jaI paDI. rAjA yazavaMtasiMha, pitAnA ghaDA upara caDhI samrATanA be putra upara hamale karyo. te bhayaMkara yuddhamAM daza hajAra musalamAne paDyA. teone saMhAra karatAM satara rATheDa vIgere yuddhasthaLe maraNa pAmyA. auraMgajheba ane murAda atikaSTa prANa laI palAyana karI gayA. e bhayaMkara yuddha ghaTanA bhaTTa lokenA varNana sAthe susalamAna aitihAsika vivaraNa ane beranIyaranuM kareluM varNana maLatuM Ave che. boranIyara khuda yuddha sthaLe hAjara hatA, beranIyare kahela che je, banne rAjakumAra bahabaLasaMpanna hatA. vaLI teonI senAmAM pharAsI gAlaMdAja hatA. phatehAbAda kSetra, rajaputanA vIratvanuM eka pradhAna viskuraNa thaLa-e thaLe teone vIryavAhi pracaMDavege saLagI uThaye, tethI vidrohI auraMgajheba trasta thaye. te yuddhamAM rAjasthAnanA saghaLA rajaputa samrATanI madade utaryA hatA. megala itihAsaka lakhe che je te yuddhamAM ja paMdara hajAra rajaputee prANa ApyA. rajapute vizvAsaghAtaka nahi. je teonA vizvAsa upara rahe. tene teo prANute paNa vipadamAM paDavA de nahi bhagnahadaya zAhajahAMne, AphatamAM paDI teonA upara vizvAsa rAkhe. tenI ApattimAM teNe eka mAtra rajaputonA upara najhara rAkhI. vIra hRdaya rajaputoe samrATanA sarala vizvAsane gerapiga karyo nahi. durAkAMkSI auraMgajhebe teone hastagata karavAnI AzAe ghaNAM pralebhana batAvyAM. paNa rajapute tethI mohita thayA nahi. rajaputee tethI karI tenI maMgaLavAsanA karI nahi. teoe potapotAnI pratijJA prANa ApI pALI. vizvAsaghAtaka mogalenA carita joI teo te jAtine ghaNAnI daSTie jevA lAgyA. teo samrATane Adeza pALI AgrAnI bahAra nIsaryA. paNa te me pale oragajhebane maLI gayA. e zuM rAjabhakti ! e zuM pavitra svAmI dharma ! e bhayaMkara yuddha kSetramAM je je rajaputee uttamabaLa ane vIratva batAvyuM tete rajapUtemAM ratalAmane ratnasiMha pradhAna ane zreSTha hatuM, tenA aprameya vIratva upara mohita thaI te saghaLAne prazaMsApAtra thaye. bhaTTa kavioe virarasavALI kalame te vIranuM vIratva varNavela che. teoe rAsArAvaratnamAM tenuM sAruM varNana ApyuM che. e yuddha I. sa. 1858nA mArca mAsanA zeSabhAgamAM thayuM hatuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 4 vIra ratnasiMha rAThoDa kuLamAM pedA thaye, te udayasiMhanA pAtrano putra. svAdhInatA mATe rAThoDakuLa sadA laDayA kare che, te viSaya, ratnasi Mhe jagatanA paricayamAM ApyAM. rAThoDa rAja yaze|vaMtasi'hu yuddhakSetra cheDI cAlyA gayA kharA, paNa tethI tenA apayaza thayA nahi. zAthI ke mAtra eka divasa dheAra yuddha karI khanne pakSavALAe raNu sthaLa cheDayuM'. agara jo ke anne pakSamAM jaya parAjyanA cinha mAluma na paDayAM, paNa vizeSa vivecanA karI jovAmAM AvetA 25TTa pratIti pedA thAya che. je Ara gajekhaja jayI thaye|, tene durabhisaMdhi bya karavA jatAM rajaputAe adhika vIratva dekhAyu kharU, paNa vidrAhI rAjaputranI vizALa senA pAse tenuM vIratva vizeSa phaLadAyaka nIvaDayuM nahi, zAthI ke teonA vIra purUSonA ghAkharA bhAga raNusthaLe paDaye hateA. je khAkI rahyA, teone lai rAjaputra aura gajekha upara humalA karavAnu rAjA yazAvaMte durasta dhAryuM nahi, catura aura Mgajhebane te vAta pasaMda paDI, teNe senA laI yazeAvatanA tRSNAbhAva bhAMgyA nahi, banne pakSavALA kAi paNa kSeAbha karyA vinA raNu sthaLathI pAchA kA . rAjA yazeAva'tasiMha pAtAnI rAjadhAnImAM cAlyuM gayA ema ApaNe upara kahI gayA, paNa te saheje ceAdhapuramAM pezI zakayA nahi, tenA pesavAnA mArgamAMeka AzAmIe mATu vinna ApyuM,te AzAmI tenI priyatamApaTTarANI. rAjA yazeAvaMtasiMha zizeAdIyakuLanI eka rAjakumArIneparaNyA hatA. tenI paTTarANI jema uMcA kuLamAM pedA thai hatI. tema uMcA guNNAthI te bhUSita hatI, teNe phatehAbAdanu yuddhavivaraNa sAMbhaLyuM, jyAre teNe potAnA patinA saghaLA sainyane nAza ane kSaya thayA ema sAMbhaLyu, ane te zatrune parAjaya na karI zakI raNu sthaLethI cAlyA gayA, ema sAMbhaLyu tyAre tenA hRdayamAM viSama krodha pedA thayA. kayAM te raNuzrAMta bhUpatine AzvAsana vAkaye Avasita kare, ema vicArI teNe du dvAra baMdha karavA Adeza ApyA, te Adeza sAMbhaLI tenI sahacarIe vismita thai, paTTarANInAM raktaleAcana ane gaMbhIra mukhamaMDaLa nei saghaLAnA manamAM dArUNa bhaya pedA thayA, sAhasa karI keie tene tema karavAnuM kAraNa puchyuM. jyAre teNe garjanA karI karI kahyuM. rajaputa vaMzamAM pedA thai,vIrapujaya zizeAdIya kuLamAM vivAha karI, je AzAmImAM prANa hoya te paNa zatrune pITha dekhADe te AzAmI zuM vIrapuca gaNAya! nA,te vIrapuraza gaNAya nahi, te kApurUSa gaNAya, kApurUSamAM paNa dhama. te adhama AzAmIne huM mArA killAmAM praveza karavA daiza nahi. tene jaI kahe ke huM evA AzAmIne svAmI kahetAM lajavAI marU chuM. te AzAmIne yudhdhamAM jaya meLavavA joitA hatA. nahitA yudhdhamAM prANanA aMta lAvavA hatA. parAjaya pAmI gharamAM AvI mArUM mukha tene jovuM nahi, ema khelatAM khelatAM paTTarANInu sukha vizeSa gaMbhIra mUrti dhAraNa karI gayuM. vizALa netramAMthI avizva dhAre mRtyu "L Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna paDavA lAgyA, te gAMDInI jema revA lAgI, ratAM retAM teNe eka moTI citA khaDakavA AjJA ApI, te svAmIne hajhAre dhikAra ApavA lAgI, svAmIne maLavA tene pahelAM vicAra nahote, chevaTe tenI mAe tyAM AvI tene dIlAso Ape, ane kahyuM, rAjA zrAMti dUra karI pharI yuddha karavA jAze, ane auraMgajebane parAjaya karI nAza thayela gArava meLavaze. e vivaraNa saMpUrNa satya che, te pherIstA kartAe ane banayare svIkAryuM che. barnIyara khuda te samaye hAjara hatA. paTTarANIne ke pAgni, mAnA kahevAthI prazamita thaye. rAjA yazavaMtasiMha raNazrAMti dUra karI rAjyakAryamAM dhyAna devA. * lAge. eraMgajebe mAMda nagaramAM pisI keTalAka divase Amoda pramodamAM kahADhayA, tyAra pachI jaya meLavavA utsuka thaI jaldIthI rAjadhAnI tarapha agresara thaye, tene agrasara thato joI vRddha zAhajahAnanuM hRdaya kaMpita thayuM. tene rAjamukuTa khalita thaI ekadama bhUmiLe paDaye, vaLI teNe parama vivihata rajaputene bolAvyA. tenA belAvavAmAM keIe anAdara karyo nahi. rajapute vRddha samrATanuM saMmAna ane gaurava rAkhI pharIthI vidroDI auraMgajebanI virUdhe utaryA. AgrAthI paMdara koza upara jAje nAmanA sthaLe rajaputa auraMgajebanA saMmukhIta thayA, thoDA samayamAM yuddhane AraMbha thaye. tethI jarAjINuM samrATe kaThera bhavitavyatA sthira karI. bhAratavarSane rAjamukuTa tenA uparathI upaDI gaye, tenuM mayUrasiMhAsana tenA hAthathI gayuM, te dInahIna zocanIya avasthAmAM kArAgAramAM purAyA. : vRddha zAhajahAnanI sAthe tenA priya putra dArAne paNa adhaHpAta thaye. tene eraMgajIe dara hAMkI kahADha, tyAra pachI pitRdrohI AraMjeba, pitA, bhrAtA, ane AtmIya svajananA AMsu pADate rAjasiMhAsane beThe, tenI daDha pratijJA evI hatI je tenA unnati mArgamAM pratirodha svarUpa pitA, mAtA, putra, vigere harakeI hoya tene teNe adhaHpAta karaja, siMhAsane beThe ke tarata teNe pitAnA bhAI sujAnuM damana karavA eka moTI senA sajIta karI ane aMbaranA rAjakumAradvArA kSamA jAhera karI, yazavaMta rAjAne teNe kahevarAvyuM je "huM tamArA saghaLA aparAdha kSamA karIza, tamo jaladI A rI sujAnA virUdhe khaDaga dhAraNa kare. rAjakumAra suje, pitAnuM vatva daDha karavA mATe te samaye AgrA tarapha jatuM hatuM yazavatasiMhane te hakIkata jANavAmAM AvI, teNe te viplavane pitAnA abhiSTa sAdhana mATe upayukata avasara jAye, te auraMgajebane hukama pALavA saMmata thaye. sujAne pitAne abhisaMdhi jAhera karyo. - thaDA samadhamAM yuddhane AraMbha thaze, alAhabAdathI pAdara keza uttare A Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 491 abhya velA kAjavA nAmanA sthAne pratidraDhi bane rAjaputro pitAnuM sevAdaLa laI parasparanA saMmukhIta thayA, rAja savaMtasiMha pitAnI rADa senA laI aMhI tahI thoDo samaya bhaTakavA lAge. te ekadama rAjakIya senAdaLanA pRSTa bhAga upara paDaye, tyAM teNe joyuM je rAjakumAra mahamada te pradezane rakSaka thaI ubho che. rADeDarAja ekadama atakita bhAve tene enAdaLa upara paDaye. tenA bhISaNa prahArathI rAjakumAranI senA chinnabhinna thaI gaI, tyAra pachI yazavaMtasiMha tIvra vege samrATanI chAvaNI tarapha doDaze. tenuM saghaLuM dravya luTIne pitAnA nagaramAM mokalAvI dIdhuM. pratidraDhi rAjaputranA yuddha saMgharSathI je bhayaMkara agni pedA thaye temAM banne rAjaputra pataMganI jema baLI jAya evI yazavaMtanI vAsanA, te vAsanAnI siddhi mATe te ekavAra AgrAnI pAse Ave. AgrAmAM AvyA pahelA teNe eka janakRti sAMbhaLI hatI, je raMgajeba hAye. e vAtanI khabara sAMbhaLI auraMgajebanA sainikonA manamAM adhika bhayane saMcAra thaye, vaLI te samaye yazavaMtasiMhane daLa sAthe tyAM Avela jemAM tenA manamAM adhika bhayane saMcAra che. je te samaye AraMgajebanA sainikone zaraNe thavA yazavaMtasiMha kahI deta to teo tatkALa zaraNe thAta. jethI zAhajahAna kArAcAramAMthI mukata thAta. paNa yazavaMtasiMhane evI sumati sujI nahi. te AgrA pAse AvyuM ke tarata tyAMthI cAlI nI . rAjA yazavaMtasiMha AgrA nagarImAM AvI tarata tenI bahAra nIkaLyo. tenuM vizeSa kAraNa che. teNe jANyuM je auraMgajeba jItyuM hoya ane AgrA nagarImAM te tene dekhe te vipadanI saMbhAvanA. tene nagaranamAM rahevuM ane zatruthI dabAI javuM yukta gaNyuM nahi. e sivAya tene guDha abhisaMdhI hatI. teNe agAu dArA sAthe SaDayaMtra karyo hato. siMhAsanane upayukta adhikArI dArA hato. tene svArtha siddha thAya tenA mATe teNe dArAne yuddhakSetramAM utaravA salAha ApI hatI. rAjadhAnIthI bahAra nisarI te auraMgajebanI vAMse vAse rahetA hatuM. je sthAne dArane AvavAnuM hatuM te sthAne rahI te dArAnI AvavAnI pratikSA karatA hatA. paNa dArA A nahi. tyAre mAravADanA dakSINa prAMtamAM rahI AzA vaitaraNInA taraMga gaNavA lAgyA. paNa tenI saghaLI AzA niSphaLa thaI. tenI saghaLI ceSTA vyartha gaI. zAthI ke sujAne dalita karI catura auraMgajeba tenI pAse AvyA. adbhava asibaLa kaTano te kauzala ane kuTanitine adhIka Adara karato hato. zAthI ke tenI daDha dhAraNA hatI je kezala ane kuTa, nitithI saghaLAM kArya siddha thAya che. e dhAraNAthI teNe khaDaganI madada na letAM kezala ane kuTa nitinI madada lIdhI. meratA nagaranI pAse AvI teNe dUta dvArA thaze Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raDa rAjesthAne vaMtasiMhane kahevarAvyuM je "dArAnI pAsethI samasta senA laI rATheDarAja je te saMgharSamAM saMpUrNa rIte ni:saMzrava bhAve rahe che tethI kevaLa tenA saghaLA de mAka thAya eTaluM ja nahi paNa tene gujaramAM pitAnA senApati pade te nIme. eraMgajebanA te prastAvamAM yazevA saMmata thayA. ane rAjakumAra mAjAmanA AdhIne pitAnI senAne mukI mahArASTra vIra zivAjInA virUdhe te utaye. pralezananA vazavati thaI aneka rajaputoe upayukta uttarAdhikArI dArAnA pakSane cheDI dIdhuM. ane auraMgajebane pakSa pakaDe. paNa yazavaMtasiMha evA nIca manavALe rajaputa nahatuM. teNe zuM catura auraMgajebanA pralobhanathI bhula khAI dArAne cheDI dIdhe? nA! auraMgajebanA pralezanathI yazavaMtasiMha mohIta thaye nahe. paNa teNe dArAne che, te pitAnI ayogyatA. dArA, zAhajahAnane nyAya utarAdhikArI, tenuM hRdaya atyaMta mehuM ane uMcuM. te rajapute upara hAyathI zraddhA ane bhakti rAkhatA hatA. tenA te saghaLA guNenA lIdhe yazavaMtasiMha ane bIjA rajapute tenA pakSamAM rahevA tatpara thayelA hatA. rAjA yazavaMtasiMha savataHkaraNe tenA maMgaLanI kAmanA karatuM hatuM. tenAM hita karavAmAM te prANa ApI ceSTA karate hatA. tethI karI te auraMgajebanuM cakSuzuLa thaye. thazavaMtasiMhane udyama ane tyAgasvIkAra viphaLa thaI gayA. teNe jANyuM je dIrdha sutrI dArA catura ane kSIprakama auraMgajebanA virUdhe jaya meLavI zake tema nathI. tethI karI tenA pakSane cheDI devA tene pharaja paDI. yazavaMtasiMha dakSiNAvarta mAM pahoMce. tyAM te zivAjI sAthe paDayaMtra karavA lAgyuM. te SaDayaMtranuM phaLa thoDA samayamAM phaLyuM. thoDA samayamAM raMgajeone pratinidhi zAstanAM zivAjInA hAthe haNa. tenA mRtyu pachI yazovaMtasiMha tenA adhIkAra upara nImAI pradhAna senApatinuM kArya karavA lAge. e saghaLA samAcAra thoDA samayamAM AraMgajebanA kAne pahoMcyA. zivAjInI sAthe SaDayaMtra karI yazavaMtasiMhe zAstakhAne haNAvI dIdhuM. te sAcI vAta auraMgajebanA jANavAmAM AvI. tenA hRdayamAM rahele chAne vizleSavalDi ekadama saLagI uThaye. auraMgajheba, dezakALa pAtra vagerene vicAra karI vyavahAra karate hato. yazavaMtasiMhane che devAthI meTI vipatnI saMbhAvanA che ema jANI mananI vAta manamAM rAkhI auraMgajhebe, rATheDarAjane kAMI paNa kahyuM nahi. paNa hRdayastha vizleSavalDi, auraMgajheba, bahukALa chAne rAkhI zake nahi. be varSa vItyAM nahi ke tarata teNe yazavaMtasiMhane sthAnAMtarita karI tenA ThekANe aMbararAja jayasiMhane nIce. dakSiNAvarta pradezamAM AvI turata jayasiMha, mahArASTarAja zivajIne kauzaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 497 jALe khAMdhI keda karI rAjadhAnImAM meAkalI dIdhA. jayasiMhe zivajIne abhayadAna ApI AsvAsana ApyuM je, samrATa kai rIte, tene prANu saMhAra karaze nahi. zivajIe kha'dIbhAvamAM Ara'gajhebanAM AcaraNa jeyAM. tethI tenA manamAM viSama saMdeha utpanna thayA. rAjA jayasiMhe joyuM je niSThura mogala samrATa mahArASTIya vIranA prANu saMhAra karaze. tyAre mahArAja jayasiMhe, potAnI pratijJA pALavA ceSTA karI. sukhanA viSaya eTalA hatA je khuda zivajI, kedakhAnAmAMthI palAyana karI javA prayatna karatA hatA. akhararAja jayasiMhe tenA palAyana kAryoMmAM madada ApI. duvRtta mogala samrATanI durabhisa Mdhi bya thayA. Aragajhebe je zAtA pakaDI, zivajInA vadha karavA ceSTA karI, te zaThatAnuM upayukta pratiSphaLa ApI tenI AMkhamAM dhuLa nAMkhI zivajI kArAgAramAMthI palAyana karI gayA. auraMgajhebe, jANyu je jayasiMhanA jANavAmAM te vAta hatI chatAM teNe zivajIne javA dIdhA. tethI te akhararAja upara atyaMta virakta, ane kApAviSTa thayeA. pharI teNe yazAvatane peAtAnA pratinidhi nImyuM. suyega pAmI mAravADa rAja potAnuM abhiSTa sAdhavA tatpara thayA, te samrATanA virUdhdhe mAjAmanI sAthe SaDayaMtra karavA lAgyo. tenI bhAvabhaMgI joi catura aura gajemanA dIlamAM atya ta saMdeha utpanna thayA. chevaTe rAThoDa rAja yazeAvaMtisaMhane teNe padyUta karyAM. tyAra pachI DhelahIrakhAM, pradhAna senAnAyakanA pade nImAi samrATanI AjJA pALavA badghaparikara thayuM. uccapada lAle gavitta thai teNe Ara'gAbAdamAM praveza karyuM. je divase te, te narapratiSThita nagaramAM peThe te divaseja moTI vipadamAM te pAyeA. je te sthaLathI nIsarI na gayeA hata tA te sthaLeja tenA prANa jAta. nagara cheDI palAyana karI te khacce kharo paNa te sakaTamAMthI chuTace nahi. rAjA yazeAvatane ane mAjAmanA rASavantui tenI vAMse vAMse cAlyA. te prANa bhaye narmAMdA taTe palAyana karI gayA. mAjhAma ane yazevatasiMha tenI pachavADe paDI tenI pAse AvI gayA. peAtAnA senApatinA e sakaTamAM uddhAra karavA khIje upAya na dekhatAM samrATe rAThoDa narapatine sthAnAMtarita karyo. tene gujjara pradezanA zAsanakartAnI nekarI upara nImyA. yazevatasihe tenA AdezanI upekSA na karI. te gurjara pradezamAM huDDA upara gayA paNu amadAvAdamAM AvI teNe joyuM je Ara gajebe tenA tarapha zaThatA khelI. cazeAvate jANyuM je nIja doSe te vAcita thayeA. teNe jANI samajI ne kAma kayA hata te te pratArita thAta nahi. pAtAnA doSanI ci'tA karatA karatA te savata 1726 ( I. sa. 1670)mAM svadeza tarapha AvyA ane tyAM AvI Ara gajekhanA keTalAka kAryane pratizeAdha levA te upAya vicAvA lAgyuM. suyoga ane rUDo avasara AvyA vinA karelA 63 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 TADha rAjasthAna, upAyA je cAyA hoya teA niSphaLa jAya che. prakRti devI, cAgya Rtueja phaLa Ape che. ceAgya meAsama AvyA vinA je phaLa levAnI AkAMkSA kareche, te hAnimAM paDe che. zazreSTha niSThura Arajee saghaLA viSayamAM rATheDarAjanI pratAraNA karavAnI ceSTA karI, paNa daivayoge te pratAraNA A kathai nahi, tenA vidveSane pAtra thai aneka samaya yazeAvaMtisaMha aneka :vipadamAM paDayA, peAtAnA sAmata saradAronI madadathI te te vipademAMthI bacyA hatA. Aragajheba vizvAsaghAtakatAthI tene mArI zakayA nahi. chevaTe kRtrima khaMdhutAnI pAza tenA gaLAmAM nAMkhI teNe tene aTakanA parapAre maravAne mekalyA. Ara gokha jANI gayA hatA je rAjA yazevatasiha tenA parama zatru, tene haNavA mATe te kaThAra upAye yeAjatA hatA, paNa saghaLA upAye nya thaI gayA. A samaye teNe tene evA sthaLe mokalavAnuM manamAM karyuM hatuM. je te sthaLe yazeAvaMtanI khacavAnI hajArA ceSTA niSphaLa thAya, samrATe tenA mATe uparyukta sthAna zekhyu. te samaye dUdha ajJAna leAkAe kAbulamAM mADhuM tAphAna uDDAvyuM. te tophAnanuM damana karavA teNe rAjA yazova'si'hane mokalyA. yazova ta siMhuM tenA vAkaya upara bharUsA rAkhI ajJAnanuM tophAna dabAvavA kAbulamAM gayo, te samaye yazeAvaMtasi'he pAtAnA rAjyanA bhAra potAnA je putra pRthvIsihane soMpyA. te kAbulamAM potAnI srI ane parivAra varga sAthe AnyA. hAya ! te mahAyAtrAmAMthI te pharIthI peAtAnA dezamAM pA AnyA nahi. mAravADanA bhaTTa graMthAmAM vivaraNa mAluma paDe che, je yazAvaMtanA utarAdhikArIne rAjasabhAmAM AvavAnA era jhebe hukama ApyA. pRthvIsi'ha tenA AdezanA anAdara karI zakayA nahi. te AdezanA anusAre samrATanI sabhAmAM ALye, samrATe moTA AdarathI tene grahaNa kaye, sabhAmAM AvI vaMdanA karI. te niyamita Asana grahaNa karavA jatA hatA. eTalAmAM thoDu hasI Aragajhebe tene pAse lAvyA. tyAra pachI rAThoDa rAjakumAra hAtha joDI tenI pAse AvI ubhA rahayA. samrATe dRDha rIte tenA joDelA hAtha pakaDI kahyuM. rAThoDa ! meM sAMbhaLyuM che je tame, A bhuje tamArA pitAnA jevuM baLa dhAraNa kare che. khera ! tame tamArA pitAnA jevA kArya karI zake ! pRthvIsiMha sArA adabathI elyeA. izvara !. dillIzvaranu` ma`gaLa karo ! samrATe jyAre A sevakanA hRDha rUpe hAtha pakaDayA tyAre sevaka jANA je te peAtAnA bhujabaLe AkhuM vizva jItI zake, Ara'gajheba rAjakumAranAM sAhasa yaM jaka vacanA sAMbhaLI saMtuSTa thaye, teNe satuSTa thai te samaye tene eka meghA pASAka ApyA. te moMghA poSAkamAM sUtre sUtre kALapuTa jhera hatuM. te pRthvIsiMhe jANyu nahi. cAlatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa rivAja mujaba te poSAka teNe samrATanA rUbarU pahe, pRthvIsiMha samrATanI upayukta vaMdanA karI vidAya thaye. hAya! teja divasa tenA ullAsamaya divasane zeSa divasa rAjasabhAmAMthI kumAra pRthvIsiMha vidAya thaI pitAnA vAsabhavanamAM AvyuM. te samaye kumAra pRthvIsiMha dArUNa udvegathI pIta thaye. tenA hRdayamAM vikaTa ane bhayaMkara yaMtraNa thavA lAgI. te yaMtraNAthI pIDA pApe. te eka muharta paNa sthira rahI zake nahi. te mAthAthI te pagasudhI kaMpavA lAgya, krame saghaLuM zarIra nistabdha thayuM. rAThoDa kumAranA jIvananI aMtimadazA dazA thaI te svargavAsI thaye. - kumAra pRthvIsiMha, rAjA yazavaMtane nayanamaNi, vAkayane paSisvarUpa te rAThoDakuLane upayukta rAjaputra, vIrakesarI dharAvane upayukta vaMzadhara, vRddha yazavaMte manamAM ApyuM hatuM je aMtimavayase tenA hAthamAM rAThoDakuLanuM zAsana soMpIza, paNa durbhAgyavaze tenI te vAMsanA phaLIbhuta thaI nahi. - tenuM jIvanasvarUpa hRdayanaMdana yuvAvasthAmAM padArpaNa karyuM ke turata duvRtta auraMgajebanA reSAnaLamAM paDI pataMganI jema bALI muo. yazavaMtasiMhanI AzALatA tuTI gaI. putrazoke Aja tenuM hRdaya bhAMgI gayuM, teNe svapnamAM paNa vicAryuM nahotuM je niSphara auraMgajeba tenA tarapha evuM AcaraNa karaze. vaLI niSphara yamarAjanA karALagrAsamAM tenA be putra jatasiMha ane dIkSamana AvI paDavAthI te thoDo samaya paNa bacI zake nahi. zekathI duHkhathI ane dArUNa manovedanAthI pIDIta thaI bhagnahRdaya rAThoDarAja yazavaMtasiMha saMvata 1737 (I. sa. 1681 )mAM Aloka thakI vidAya thayo. tenA mRtyunuM prAkakALe tene AzApradIpa olavAI gayA hatA. yazavaMtasiMha pitAnA mahAprasthAna upara keI uttarAdhIkArIne mukI gaye naheto. je varSe yazavaMtasiMha AlekamAMthI vidAya thaye teja varSamAM mahArASTa vIra zivAjIe paNa Alokane tyAga karyo, auraMgajeba be moTA zatrunI pratiiMdritAmAMthI bacI gaye. te banne mahAvIrene te pratyakSa cama sarakhA jete hate. mevADa vIrapravara rANA rAjasiMhane ItihAsa lekhaka kahe che je, " yazavaMta jyAM sudhI jIvatA rahaye tyAMsudhI auraMgajebanA lAMbA nisAsA vAgyA nahatA." rAjA yazavaMtasiMhe. beMtALIza varSa rAjya karyuM. vIraprasU rajaputAnAmAM je deza premika rajaputa vIre thaI gayA te rajaputAmAM yazavaMtasiMha ucuM Asana pAme che. yazavaMtasiMhanI kArya kuzaLatA ucI zreNIvALI hatI kharI paNa te dutA auraMgajhebanA pracaMDa zatrunI madada karI bhAratavarSamAMthI megala zAsana nimaeNla karI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAra rAjasthAna zakayA nahi, tenuM jIvana AnupUrvaka ghaTanA pUrNa nadAnI tIrabhUmi upara je divase, te vRddha zAhajahAnanA svArtha rakSAthe rATheDa vIrezane lai aura gajemanI virUdhdha utaye hatA, te divasathI te tenA jIvanA kALanA zeSa divasa sudhI ghaTanA upara ghaTanAe AvI tene dUra phekI dIdhI. te potAnI jIMdagImAM lakSyabhraSTa thaye nahi. hajhAro khAdhA ane vighne tene tenA lakSyathI bhraSTa karyAM nahi. teNe suje tevI avasthAmAM peAtAnA uddeza sAdhyA, zAhajahAnanA saghaLA putrAmAMthI dArA upara tenI prIti hatI. te saghaLI musalamAna jAtine tiraskArathI zvetA, musalamAnA hIMdunA pracaMDa vairI che, ema yazevaMtasi' vilakSaNa jANatA hatA. 500 megala si'hAsana mATe je je samaye zAhajahAnanA putrA vacce teAphAna thayuM hatuM tete samaye catura yaze vaMtasihe temAMthI koi paNa ekanA pakSa lIdhA hatA. narmadA yudhdhe te khaLamade matta thai nya rIte kALaharaNa na karata tA megalanA adhaHpAta karavAnI tenI dhAraNA saphaLa thAta. potAnI dhAraNA saphaLa na thai tethI yazevatasi'hu nirUtsAha thayA nahi, narmadA yuddhamAM parAjya bhAgavIne paNa te hRdaya pracaMDa utsAhathI jAgRta thayu' tenI tIvratA khamaNI vadhI, peAtAnI pracaMDavRttinuM sAkatva karI devA te upayukta avasara jotA hatA. chevaTe kAnhA kSetre pratidvaMdvI mogala rAjakumAre pota peAtAnA aTaSTanI parikSA karavA parasparanA viSe yuddhamAM AvI maLyA. te ghaTananAne rAThoDa rAje petAnI abhISTa siddhinA upayukta avasara jANyA, paNa dArAnI dI sUtratAthI te avasara sArA ceAgavALA nIvaDaye nahi, tenuM saghaLu kaiAzaLa nirarthaka thayuM hatuM. Aragajhekha upara te ghaNAnI daSTie jotA hatA. pratizeAdha pipAsA dArUNa rIte vadhI paDI, eragajebe je padavALI tene nokarI ApI, te padavALI nAkarImAM teNe potAnI bhuddhinA sArA upayAga karyo. zivajI sAthe SaDayaMtra karI teNe auraMgajebane ThIka rIte parIzAMtimAM ANyA hatA, sAcestAkhAnuM ajakha rIte mRtyu lAvI te Ara gajemane kaTakarUpa thai paDayA hatA. delahIrakhAM upara humalA karI teNe era'gajebanI mati sujhavI dIdhI hatI. pitR virUddha mAjhAmane u-tejIta karI teNe ArAjemane ghaNe herAna karI dIdhA hatA. yazAvaMtasiMhanI e zuddha pracaMDa pravRtine viSaya samrATa Ara gajekha sArI rIte jANatA hatA, yazeAvaMtanA vidveSAgnithI te dUra rahevA cAhatA hatA, te yazevaMtathI hRdayamAM Dara khAtA hatA, Arajee, yazeAvatasiMhane uMcA uMcA pade abhiSikta karyAM. gura, mAlavA, dakSiNAtya kAbula vigere pradezamAM teNe sabrATanA pratinidhinuM kAma karyuM, samrATa aura gajema hI duAnA parama zatru, hIMdu jAtinA te dhAra virAdhI tenA apavitra grAsa thakI svajAtinA uddhAra karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 501 yazeAvatasiha sArI mahenata lIdhI. Ara'gajee vizvAsa rAkhI koI paNa mehu kAma cova'sihune soMpyu' nahi, Ara'gajemanA jANavAmAM hatu. je rAThoDarAja cazeAvata rUDA avasara meLavI tenuM aniSTa karaze, tene karApata karavA mATeja teNe tene uMcI UMcI padavI ApI. yazAva'tanI sAvadhanA ane satarkatAthI, ArajemanA tenA uparanA ghaNA dagA niSphaLa thayA. rAThoDa vIra yazeAvatasihanA paraleAkavAsa pachI tenA zAkAta parivAra varga upara Ara'gajee behada julama gujAye. te julamanuM ane tenI AnuSaMgika ghaTanAvaLInu vaSa~na kA agAu tenA parama vizvasta rAThoDa saradArane vRttAMta vAMcanAranI samakSa mukavA yukta che. je saghaLA sAmatasaradAre yazAvatanA mATe AtmAtsarga karavA taiyAra hatA. temAM nAhurarAvanI jIvanInuM carita A sthaLe ullekha karavA ceAgya che. nAhurarAva prasiddha kapAvata saMpradAyamAM ziAmaNi, rAThoDa saradArAmAM te zreSTa, tenI AbhUimi saMpati Azepa, tenuM Adi nAma mukuMdadAsa, samrATe tenuM nAma nADurakhAM ApyuM hatuM. tezI rIte te nAmane pAmyA, tenuM vivaraNa nIce pramANe-- ekavAra te peAtAnA auddhatyathI samrATanA virAgapAtra thayA. Ara gajee tenA daMDa rUpe, eka pracaMDa vAghanA pAMjamAM anna vinA pesavAnI tene AjJA ApI, te kaThora daMDAttA sAMbhaLI tejasvI thuMnAva bhaya pAmyA nahi. te hAsya karatA karatA te bhayakara vAghanA pAMcarAna thayo. teNe joyu te praca'Da vAgha pAMjarAmAM meATA svarathI pagalAM bhare che, te vAgha ja samaye tenI saMmukhe Avye tyAre rAThoDa saradAre tene gava sahita sabaiAdhana karI belA, teNe kahyuM. cavananA zArdUla ! Ava, yazAvaMtanA sAla sAme Ava ! mukudadAsanI be AMkhamAMthI agninA aMgArA jharavA lAgyA, tenI te azruta pUrva abhyarthanA sAMbhaLI byAghra cakita thayA. te puDuM pachADI vikaTa garjanA karI potAnA pratidvinIsAme cAlye. cAra netra paraspara maLI gayAM parakSaNe vyAghra mukuMdadAsane pITha batAvI cAlyA gayA. vAghane pITha dekhADI jatA joi mukuMdadAsa melyA. juo A vAgha sAhasa karI mArI sAthe yuddha karI zakatA nathI, raNavimukha zatru upara humalA karavA te rajaputeAne dharma nahi, e draSTapUrva vyApAra joI jonArA cakita thaI gayA. niSThura Ara'gajhebanu pASANa hRdayavismaya rase gaLI gayuM teNe tenuM nADurakhAM evuM nAma ApyuM. nAhurakhAM, eka samaye zAhajAdAnA virAgabhAjana thaye.. rAjakumAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reDa rAjasthAna ketuka jevAnA irAdAe nAharakhAMne ekavAra kahyuM. rATheDavIra ! ApanA raNa vikramane puSkaLa paricaya amane paDe che. paNa ApanI eka kIDA jovA amArI vAsanA che. Apa dratavege azvane calAvatAM calAvatAM, te deDatA azvanI pRSTa thakI upara eka vRkSanA zAkhAne pakaDI jhulaze kharA!evI rItanI kIDAmAM baLa ane kSIprakAritAnuM prajana, ema karavAmAM ghaNuM ramatIyALe akRtakAya thaI paDI gayA che. aneka rajaputanI evA kIDAmAM Asakti rAjakumAranAM vacana sAMbhaLI nAharakhAM daMbha sAthe bolyo. "huM vAMdare nahi. huM rajaputa chuM, rajaputanI je je kIDA che te te kIDA khaDaganI sahAye thAya che. upayukta pratidvI maLavAthI tenI sAthe talavAravaDe khela karI zakuM." zAhajAdAnI IcchA saphaLa thaI nahi. nAharakhAMnA bolavAthI te atyaMta kSubdha thaye khare. paNa jAheramAM tenAM cinha teNe jaNAvyAM nahi. teNe mukuMdadAsane sava nAza karavAnI IcchA karI, teNe mukuMdadAsane zireInA devararAjanA suratAna virUdhe maka, vIryavAna nAburakhAM tethI aNumAtra bhaya pAme nahi. mukuMdadAsanI yuddhayAtrA sAMbhaLI suratAne jAheramAM yuddha karavAnI IcchA cheDI, pitAnA durgamasthAnagiri zikhare Azraya lIdho, teNe vicAryuM je zatruo te sthaLamAM pesI zake tema nathI. e AzAmAM AndhAsta thaI te nizcita mane te sthaLe virAma karavA lAge. rAThoDa vIra mukuMdadAsanA pracaMDa viSavanDie bhISaNa dAvAnaLa teje tenA te ekAMta sthaLamAM pesI tene bALavAnuM zarU karyuM. ekavAra sUratAna potAnA jillAmAM nizcita mane nidrAne saMbhoga karate hato. saghaLo kille nistabdha, kevaLa eka paheregIra cakI Apate hate. mukuMdadAsa potAnA senAdaLa sAthe satarkabhAve prAcIranA zISe caDha, teNe te paheregIrane saMhAra karyo. tyArapachI te sUratAnanA gharamAM peThe, tene zayyA sameta ane tenI pAghaDI sAthe pakaDI laI potAnA sinikane seMge, raTheDa sa je samaye sUratAnane keda karI laI cAlyA te samaye mukuMdadAse pitAnuM nagArUM bajAvyuM, nagArAnA pracaMDa avAje devaranA sainikone jAgRta karyo. jAgRta thayelA sainikee teonA adhipatinI vipada joI daLa sAthe ekatrita thaI tene uddhAra karavA ne ceSTA karavA lAgyA. mukuMdadAsa jalada gaMbhIra svare che . "devara sainike ! baMdha kare ! baMdha kare! vRthA udyama karI tamAre ane tamArA prabhune jIva hArI beso nahi? jo tame mArI vAta mAnI jAzo te suratAnanA aMgamAM eka kAMTe paNa vAgaze nahi, ekavAra tene mArA rAjA pAse laI jaIza, je mehavaze tame mArI IcchAthI pratikRta vartaze te A kSaNe tamArA prabhunuM mastaka chedI nAMkhIza, nizcaya jANe ke tenuM jIvana maraNa mArA hAthamAM che," evAM tejasvI vAkayethI devasenA laDatamAM utaratI baMdha thaI. eka pagaluM paNa AgaLa vadhavA teNe hImata dharI nahi. rAThoDa vIre sUratAne yazavaMtasiMhane se. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 rAThoDarAja cazAvaMtisaMhai, zIrAhIrAja zuratAnane samrATa pAse lai javA vAsanA batAvI, teNe tene dIlAsAnAM vAkayeA karI kahyuM je " ApanA samAna sabhramane kAi paNa jAtanA vyatikrama thAze nahi. Apane mAtra ekavAra samrA TanAM darzana karavAnAM che " devararAja temAM saMmata thayA, upayukata karmacArIethI pravRtta thaI te rAja mahelamAM gayo. tene sArA sArA lokoe kahyuM, sabhALo ! samrATanA mahelamAM jatAM samrATane abhivaMdana karavAnu bhulazeA nahiM " e vAkA tejasvI zuMratAnanA hRdayamAM vajra jevA lAgyA. teNe nirbhakaci-te uttara ApyA. amArU jIvana rAjAnA hAthamAM, paNa amArU samAna amArA hAthamAM, adraSTamAM je haze teja thAze, huM koi divasa mRtya mAnavanI pAse mastaka namAvIza nahi, A jIvanamAM te huM koI divasa karIza nahi, rAjA yazeAvate pratijJA karI hatI, je te zuratAnane apamAnita thavA deze nahi, paNa samrATanI pAse mastaka namAvavuM paDe tevuM hatuM, kamacArIe tene eka sAMkaDI nIcI khArImAMthI samrATa pAse laI gayA. temAMthI jAvu hoya te mastaka namAvIne javAya tevuM hatuM, devararAja te khArImAMthI sabhA sthaLe AvI pahoMcyA, khArImAM pesatAM tene mastaka namAvavuM paDyu. samrATe tenu te prakRta abhivaMdana gaNyuM. samrATe tenA vyavahArika kAce. nIhALI tene kSamA ApI. teNe tene keTalIka bhUmisa'pati ApI, zuratAne te sati naletAM kahI dIdhuM " samrATa mane mArA dezamAM pahoMcADI dyo.!" samrATe tenA anurodha svIkAye, zuratAna potAnA acaLagaDhamAM Avye. mAravADa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama adhyAya. thazAvatanAM maraNa upara tenI pradhAna paTarANIne sahamaraNodyoga ane tema karavAmAM saradArenuM nivAraNa, rAjAnI bIjI patnIonuM sahamaraNa, yazavaMtanA mRtyuthI saghaLAno kheda. achatane janma -yazovaMtane parivAra ane sAmaMtanuM mAravADamAM AvavuM, rastAmAM teonI gati rekI achatane laI levAnI auraMgajebanI ceSTA sAthenI strIonI hatyA karI, saradAranI AtmarakSA. ziza rAjakumAranI jIvana rakSA, idae karelo muMdarAdhikAra, teonuM saMthI kaTIkaraNa, auraMgajebanuM moravA upara : AbAda nagaranuM luMTavuM ane teonuM dhvaMsaka raNa, hIMduonA devaLane raMgajebalI potAnA dharma choDI devAne rAThoDa tarapha Agajebane Adeza, prastA mAM , jajIA karanI sthApanA, auraMgajebanA virUddha rAThoDa ane zizodaya rajaputAne paDayaMtra, yuddha vivaraNu, meratIya saMpradAyanuM vIratva, nAMdolamAM ekIbhuta rajaputa saMpattinuM yuddha nidhAna, rajaputenA virUddha laDAImAM utaravAnuM akabaranuM anumodana; saMdhibaMdhana, akabarane samrATa kahI rajaputanI ghoSaNA, TAIgarakhAMnI vizvAsaghAtakatA ane tenuM maraNa; akabaranuM palAyana ane rajapute pAse tenI sahAyaprArthanA, akabaranuM rakSaNa karatAM karatAM durgAdAsanuM dakSiNAvatamAM javuM, zonIgadevanuM rADeDa senAnuM paricAlana, ddhapuramAM yuddha, sAjumA viSAda, vizucikA ane mahAmArIne AvirbhAva, auraMgajebanI saMdhi prArthanA, zonIMganuM saMdhimAM anumodana, zanIMganuM zraya. auraMgajebanuM saMdhibaMdhana; yuddha calAvavAnA bhAranuM Achamane arpaNa mAravADamAM sarvatra yavana senAnuM avasthAna, ArAvalI parvatamAM rAThoDanI avasthiti, sthAne sthAne ane saMkhya yuddha vigraha ane agaNyaprANihatyA, rATheDe sAthe bhaThThInuM ekatAbaMdhana, meratIya saradAra anyAya bharaNu, zivAne avarodha, musalamAna senAnuM patana, nUraalIe kareluM be AzAnI strInuM haraNuM tenuM maraNa, zaMbaramAM yavana senAne saMhAra, rajaputoe karelo jhAlorane avarodha. dArUNa putra zekAnaLamAM AtmajIvananI Ahuti daI je divase mahArAja yazavaMtasiMhe AlekamAMthI vidAyagIrI lIdhI, je divase pApiSTa auraMgajhebane eka kaTe nAza pAme, te divase bhAratavarSanuM eka ujajavaLa nakSatra kakSazruta thaI ataLa kALasAgaramAM paDayuM. bhAratavarSanuM bhAgyagamana kALameghathI AvRta thayuM, samagra hIMdusamAja ghera zokamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 paDayeA. yazeAva'tanI paTTarANI prANapatinA zeke AkuLa vyAkuLa thai tenI vAMse satI thavA taiyAra thai. gheADA samayamAM eka pracarDa ciMtA gADavAi gaI. zeka vidhura rANIe svAmInu zakha kheALAmAM laI citAmAM baLI javA taiyArI karI. te samaye tene sAta mAsanA garbha hatA. mAravADanA bhAvI utarAdhikArI ajIta te samaye zakti garbhastha mAtInIjema garbhamAM virAjatA hatA. tevI rItanI avasthAmAM rANInu anumaraNa kevaLa acaiAktika ane pApakara hatuM. kapAvata gAtranA udAe, tene anunaya vinaya karI te kAma karavAthI aTakAvavAnI ceSTA karI. paTTarANInI dRDha pratijJA joi rAThoDa saradAro bIlakula zokAtura thayA. meTA rAzADa kuLanA Aja nAza thavAne saMbhava thayeA. mahArAja yazAvaMtasiMhanI vazarakSA mATe paTTarANIne anumaraNa karavAmAMthI koNa aTakAve. mAravADa rAThoDa saradArAnA anunaya vinayathI paTTarANI yazeAvatanI vAMse satI thavA aTakI gaI, paNa rAjanI bIjI patnIe rAntanA mRtadeha lai citAmAM maLI mu. e samaye cazeAvaMtanI eka rANI muMdaramAM hatI, prANapatinA mRtyu saMvAda sAMbhaLI te khaLatI citAmAM maLI gai. samagra hIMdu samAja Aja zokAkuLa hatA, rAjyanA cuvAna vRddhavIgere e AmeAda pramAdanA vyavahAra cheDI dIdhA ane te divase tee vilApa karavA lAgyA. Aja mAravADa gabhIra zAkAdhakAre Anna. cazeAvatanI vidhavA mahISIe ceAgya samaye putra satAnane janma ApyA, saghaLAnI samatithI tenuM nAma ajIta paDayuM. prasavajatijJa vedanA dUra thai, prasUti haravA pharavAne satAvALI thai tyAre rAThoDa saradArAe tene ane rAThoDa rAjaputrane rAjaparivAra sAthe svadezamAM laI javA nizcaya karyAM, rAThoDa saradAre tee sAthe svadezamAM javA nisaryAM, paNa nRzaMsa Ara gajekhe teone sukhathI javA dIdhA nahi, teNe yazeAvatanA rAjakumArane lai levA prayatna karyAM, rAThoDa saradAre kumAra vIgerenI sAthe diThThI pAse AvI paheAMcyA, tevAmAM niSThura mogala saradAre hukama ka ke rAjakumArane amane sAM, teNe sAmata saradArone judAM judAM pralAbhana batAvyA ane kahyuM " jo tame rAjakumArane amArA hAthamAM sAMpI dyo te marU deza tamArA upabhoga mATe tamane huM ApuM " tenI te pApa kathA sAMbhaLI sAmata saradArA dArUNa rASathI unmata thayA ane meghagaMbhIra svare khelI uThayA "amArI mAtRbhUmi amArA asthimajjA sAthe jaDela che. Aja te asthimajjAe Aja te mAtRbhUmine ApI dai ame rAjakumAranuM rakSaNa karazuM. deSonmata sAmaMta saradArA AmakhAsane tyAga karI potAnA vAsabhuvanamAM AvyA teenA vAsabhuvanane yavana senAe gherI lIdhuM, samrATanI vizvAsaghAtakatAthI 64 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ;, www.umaragyanbhandar.com Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 TADa rAjasthAna sAmata saradAra| atyaMta krodhAdhiSTa thayA paNa tevI rItanAM saMkaTa samayamAM krodhathI adhIra thaI saghaLI khAjue agADI devI nahi ema teoe nizcita karyuM, teoe dhIraja pakaDI, rAjakumAranA jIvana rakSaNa mATe ceAjanA karI. te cAjanA sadupAyavALI hatI. saradAroe rAjadhAnInA hIMduonemiSTAnna mekalavAnu zarU karyuM, pakavAneA moTA moTA kaDIcAmAM vAhita thayAM. eka kaDIyAmAM rAjaputra ajItane rAkhyA e samaye rAThoDAe svajAtinuM samAna jALavavA sakalpa karyAM "" niyamita pUjAvidhAna samApta karI saghaLAe sArI rIte aINanI sevA karI, pAtapAtAnA raNaturaMga upara bezI prANa ApI rATheTha kuLanuM gaiArava jALavavA taiyAra thayA, ekadama pAMcavIra vanacara goviMdadAsa, raghuputra dArAvatacaMdra bhANa ane nirbhIka udAvata bharamala vIgeree AvI uMcA svare kahyuM. AvA vIre! Ave ! ApaNe samarasAgaramAM sataraNa karIe, AveA ! asurakuLane Aja ApaNe nirmULa karIe, emAM je ApaNe prANa viSega thAya tA kAMI hAnI nathI, ApaNane apsarAe varI devaleAkamAM laI jAze " e gabhIra vAkaye sAMbhaLI bhaTTa kavi surjA ga bhIra svare utsAha sAthe khAlI uce! " rAThoDa vIra ! tAe Aja sudhI je rAjAnugraha bhAgaLye, tenA khadale ApI amArU sArthaka karavAnA Aja samaya che, AjanA divase tamArA rAjAnA rakSaNa mATe ane dezanA uddhAra mATe khaDaganI dhAra veThI dehanA tyAga karI " Ave ! agrasara thAo, mRtyune bhaya rAkhyA vinA raNakSetramAM utarA ! rajaputa strIe jahuratrata karI khaLI muI, rAThoDa kuLanA uttarAdhikArI ajItanA bacAva thayA. have raNakSetramAM maraNa pAmavA rajAputAnI kazI khIka rahI nahi, eka vizvasta hakhazI sAthe pakavAnanAM kIyAmAM rAjaputra ajItasiMhane prathamathIja rAThoDa saradAroe mokalI dIdhA. have saghaLA nizcitabhAve yavanonI sAthe yuddhamAM utayA e bhISaNa yuddha saMvat 1636 nA zrAvaNanI sAtame thayuM. jIvana khALaka ajIta, Ara'gajaMkhanA karALagrAsamAMthI khacceA. nimakahalAla haMmazInA hAthamAM rahI achata sArI kuzaLatAthI rahA, vIravara durgAdAsa keTalAka saradAro sAthe abhaya sthaLe te hazIkhane maLye, te ekale keTalAka saradAra sAthe yavana daLanI madhyamAM thai te sthaLe AvI paheAMcyA. 'dAsanuM saghaLuM aMga kSata vikSata thayuM, te rUdhirAkta hatA. tepaNa te zrAMta ane kalAMta thayA. nahi. chevaTe te ajItane mAravADanA sihAsane besArI zakayeA. rAjakumArane lai vIravara durgAdAsa, keTalAka rajaputa saradArA sAthe ada pradezamAM gayA. tyAM eka maThamAMhe teNe Azraya lIdhe, maThamAM te rAjakumArane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADe 507 parama vatna ane AdarathI lAlanapAlana karavA lAgyuM, tenA asIma yane pitR hIna rAjakumAra mATe thaye. tene atyAcArI auraMgajebanA vidveSAnaLamAMthI bacAvavA dudAsa nAIthI vAsa karavA lAge. e rIte keTaleka samaya nIkaLI gaye. agnikaNa kayAM sudhI kapaDAnA aMcaLAmAM chAne rahe. rajaputa samAjamAM thaDA samayamAM evA khabara cAlyA je yazavaMtane eka putra jIvita che. viravara dugadAsa ane keTalAka rajaputa saradAre tenA rakSaNa vikSaNamAM guthAyA che. rajaputa TeLe maLI rAjaputrane zodhavA lAgyA. teoe sahunA pahelAM dudAsane zodha karyo. zodha karatAM karatAM teo AbugirinI taLeTInA pradezamAM AvI pahoMcyA, rajaputee rAjakumArane zodhI kahA, tene mAravADanA siMhAsane abhiSikta karavA teo daDha pratijJa thayA. e zAMtimaya mahAzrama vIrarasanI AvAsabhUmi thaI paDI, te sthaLe rAThoDa rajaputo rAjakumAranuM svatva draDha karI rAkhavA paraspara sUtrathI baMdhAyA ! e samaye teone eka pracaMDa jAtine AkramaNa aTakAvavAne avasara AvyuM. ati prAcIna kALe Ide nAmanI eka rajaputa jAti marUbhUmimAM rAjya karatI hatI. Ide prasiddha purIhara vaMzanI eka pradhAna zAkhA rADeDa rajaputanA abhigamanathI te jAti pitAnA rAjyathI vicUta thaI, rAThoDa vIra caDe mAravADamAMthI teonuM vaMzatarU utpAdita karyuM, rAjyaaNa purIhara rajapute dIna bhAve te pradezamAM rahetA hatA. purIhara rajaputa, pitAnA rAjyane uddhAra karavA eka ghI paNa navarAzathI beThA nahi, A kSaNe suga meLavI teo teonI AzA saphaLa karavA taiyAra thayA thoDA samayamAM teone saMkalpa siddha thaye, prAcIna maMdavAra upara teone vAvaTo uDavA lAgyuM. purIhara rajaputenI kRtakAyatAthI utsAhIta thaI. ratna nAmanA eka raDe codhapurane kabaje karavA ceSTA karI, rATheDavaMzIya je amarasiMha pitAnA Atya ane pracaMDa @AvathI rAjasiMhAsanathI vaMcita thaI pitAnA bApathI nivasita tha hato ane je samrATa zAhajahAnanI hatyA karavA jatAM sabhAsthaLe zecanIya avasthAthI haNa. te amarasiMhano putra ratnasiMha thAya. auraMgajebe te ratnasiMhane te kAma karavA uttejIta kara. TuMkAmAM ratnasiMhanI ceSTA saphaLa thaI nahi. vizvasta rAThoDa saradAra bALaka rAja kumAra ajItanuM svatva majabuta rAkhavA ane tenuM rakSaNa karavA ratanasiMhanI sAme yuddhamAM utaryA te yuddhamAM ratnane parAjya thaye, te nAgoranA killAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa08 rADa rAjasthAna palAyana karI prANanI rakSA karI zake. tyAra pachI rAThoDae Idara upara hamale ke, teone muMdaramAMthI teoe kahADhI mukayA, rAjebe je udadeze ratnane cedhapura kabaje karavA utsAhita karyo hate te uddeza saphaLa thaye nahi, teNe pitAnI kharAba AkAMkSA pUraNa karavA mATe bahu ceSThA karI. paNa te saghaLI niSphaLa thaI. Aja sudhI te chAnAIthI prapaMcanI ceSTA karato hate have te ughADo u, eka moTI senA sAthe caDhAI karI teNe mAravADa upara humalo karyo, teNe cedhapurane ghero ghAlyuM. te ghere keie aTakAvyuM nahi tenA karALa grAsamAMthI koI yodhapuranuM rakSaNa karI zakayuM nahi. yedhapura auraMgajebanA hastagata thayuM, Aja medhapuranuM zabhAdarya vinaSTa thaI yavanenA pagataLe dabAyuM. mAravADanuM AkramaNa karI duI musalamAnee tenI durdazA karavAmAM hada rAkhI nahi. mAravADamAM nagare gAmaDAM ane neha bhAMgI paDyAM deva maMdira staMbha citra vagere jamInadosta thaI paDyA. devavigraha vigere meM upara rakhaDatAM rahayAM, ke leka e saghaLI devamutine evI durdazAmAMthI saMbhALI zakyA nahi. je loka sAhasa karI, te bAbatamAM utayA teoe cavananA hAthe yuddha sthaLe prANa tanyAM. je jIvatA rahayA teone dudhaI musalamAnoe jAtibhraSTa karI musalamAnI dharmamAM dIkSita karyA. mAravADamAM bArebAre arAjakatA virAja mahAmArIe bhISaNa mUti dhAraNa karI tethI mAravADa kSetra masANa jevuM banI gayuM, auraMgajeba te bIbhasta citro jene jete pitAnA nagaramAM gaye tenuM hRdaya kaMpita thayuM nahi. teNe hIMdu prajA upara ja kara nAMkhe, te bAbatamAM rANe rAjasiMha virUddha utayA rajaputono saMhAra karI devAne hakama meLavI TAIbarakhAM sItera hajAra sainiko sAthe yuddhakSetramAM utaryo, tyAra pachI khuda auraMgajeba ajameramAM gaye. meratIya sAmaMta daLa sAthe ekaThA thaI, tenuM AkramaNa aTakAvavA puSkara tarapha cAlyA. bhagavAna varAhanI pavitra mUrti sAme yuddha cAlyuM tyAM yavana sainikonAM mAthAM kapAyAM. chevaTe saMvata 1756nA bhadrapada mAsanI agIyArasanA divase mairati rajaputee te yuddhamAM prANa choDI dIdhA. TAIbarakhAM kamekame agresara thavA lAge muradharanA adhivAsio prANabhaye giripradezamAM cAlyA gayA. yavana senAnI gatine pratirodha karavA rUpa ane kuMbha nAmanA be bhAIo potAnA senAdaLa sAthe purA nAmanA sthAne AvI ubhA rahayA paNa teone udadeza sidha thaye nahi. pacIza mANaso sAthe te be bhAIo raNasthaLe paDayA, kALanI jema auraMgajeba, mAravADa Upara utaryo. ajaya dugamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 509 ~~~~ ~ ~ ~~~~ ~ ~ ~ te pAMca divasa rahe tyAra pachI teNe citoDa upara yAtrA karI. citaDa paDyuM, zacanIya rUpe paDyuM zizu kumAra ajItanuM rANAe rakSaNa karyuM rAThoDa sainike yuddha karavAmAM agresara thayA, yavanenuM baLAdhikaya joI, teoe zizu rAjakumArane nirmita sthaLe saMtADI dIdhe dililazvara devAvItI pAse A kuMbha, ude, agrasena vigere rAThoDa vIra leke te gIrImArgamAM AvI ubhA. teoe eraMgajebanI pracaMDa gati rokI te girimArgamAM thaI jyAre auraMgajebe udayapura upara humalo karyo tyAre AjIma citaDamAM hatA. te samaye samAcAra AvyAje dugadAse jhAlera rAjya upara humalo karyo. e samAcAra sAMbhaLI samrATa auraMgajeba jaya lakSmInI prasannatA che ajameramAM AvyuM, ajamera jatI vakhate teNe makaTAMkhAne hukama karyo je teNe jhAlora kSetramAM vihArInI madada karavI, dugadAsa yuddha karato karate yodhapuramapaha, garvathI raMgazAhanuM mastaka gaganamAM aTakayuM. teNe pratijJA karI je dezamAM ekaja dharma calAva joIe, te dharma musalamAnI dharma. e pAzavI pratijJA teNe ghaNA daraje pALI teNe rAjakumAra akabarane TAIbarakhAMnI pAse mokalya, luTa phATA vIgerenA julamanA kArya mAravADamAM thavA lAgyAM, bhArata saMtAnane purUM pIDana ApavAne vidhAtAne durAgraha hoya nahi ema lAgyuM, nAdoe dhapurane adhikAra karyo, paNa kaMpAvata saMpradAyavALAoe teone saMhAra karyo. ArAvalI pradeza rAThoDa rajaputone Azraya Ape. te durgama pradeza mAMthI teo vAraMvAra nisarI musalamAna lekene teo ghAsanI jema kApavA lAgyA. auraMgajebane te joi zAMti vaLI nahi. rAThoDa rajaputene svAmI dharma pratidina vadhato gaye. pratidina teo svadezanA udhdhAra mATe sAre tyAga svIkAra karavA lAgyA, teonA eka daLe jhAlera upara humale ke bIjA daLe zivAnara upara humalo karyo tyAre teNe rANu sAthe yuddha karavuM che daI pitAnuM lazkara mAravADamAM me kahyuM, achatane azraya ApI vIrakesarI rAjasiMha samrATane virAgabhAjana thayo. pitAnA dIkarA bhImane zizediya senA ApI tene rATheDanI madade mokalyuM. te samaye iMdrabhANa ane dugadAsa rAThoDa senA laI gadavAramAM hatA, zizadIya vIra bhImasiMha, potAnI senA sAthe te sthaLe Ave te tyAM rATheDa senA sAthe maLI gaye, rAjakumAra akabara ane TAIbarakhAM pitAnI vizALa senA laI teonI sAme thayA. thoDA samayamAM nAMdeda nagara pAse eka yuddha thayuM, zizudiya rajaputa senAne jamaNe bhAga rakSatA hatA * je saghaLA sthaLe e vIra purUSee prANa tyAga ryA te saghaLA sthaLe hAla teone eka eka vedikA jovAmAM Ave che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 TADa rAjasthAna aneka kSaNu yuddha cAlyuM temAM puSkaLa zaNitapAta thayeA. mevADI leAkanA purAbhAge rahI rAjakumAra bhImasiMha raNusthaLe maraNa pAmyA. vIra iMdrabhANa puSkaLa vIratva batAvI udAvata jaitanI sAthe yuddhasthAne pAyeA. vaLI zAnIMga ane durgAdAse puSkaLa vIratva matAnyu. te divase, rajaputAe sAre. virecchavAsa khatAnye. te divasa gayA. tenI sAthe rAThoDa rajaputAnu gArava leApa pAmyuM, gannata mAravADe Aja hINI dazAmAM AvI gayuM. tepaNu rAThoDo te divasanI vAta bhUlI gayA nahi je divase te vAta tee bhUlI jAze, te divase rAThenuM nAma jagamAMthI lepa pAmaze, te divase rajaputAe svadezanI svAdhInatA mATe ane svajAtIya rAja gArava mATe je atula AtmA tyAga ane vIratva khatAvela che te joi rAja kumAra akakhara vimehita thayA. teNe rajaputeA upara je atyAcAra karyA hatA te saMbhArI te paritApa karavA lAgyA. Aragajema zAmATe e vIra jAti upara atyAcAra kare che. te akakhara samajI zakayA nahi. TukAmAM vIya vAna rajapute nA nigraha thatA joI tenA hRdayamAM anukapAnA udaya thaye. ane anukapAnA snigdharasAbhiSeka tenuM kaThora hRdaya vigalita thayuM teNe senApati TAikharakhAMnI pAse potAne hRdayabhAva khullA karI kahyu " evI rItanA vizvasta ane sAhasika vIra sa'pradAyane megalanA sakhadhathI vistRta kaye, te kAma samrATe sArU karyuM nahi tenA duHkhathI TAIkharanuM hRdaya paNa gaLI gayuM, tyAra pachI rAjakumAra akabare durgAdAsa pAse DUta mokalI kaherAvyu je " rAjyamAM zAMti thAze, ekavAra rajaputa vIrAnI mulAkAta levAnI tene AvazyakatA che." rAThoDavIradurgAdAse saghaLA rajaputAne khelAvI rAjakumAra akabaranI darakhkhAsta jAhera karI te prastAvamAM ghaNAkharA rajaputeA asamata thayA te khelyA " kapaTI yavana vizvAsaghAtakatA karI rajaputAnA sarvanAza karaze, keTalAke vicAryuM je durgAdAsane emAM kAMI svArtha che teonA tarkavitarka mAM durgA dAsa khAlI uDayA " saradArI tame zAmATe vRthA bhrama pAmI judI judI zakA kare che, manamAM khIka rAkhavI te zuM vIranuM kAma che! rAThoDa rajaputanuM bAhubaLa zuM vilupta thayuM ! zatrupakSe salAhazAMti karavAnI darakhyAsta mukI ApaNI mulAkAta levAnu cAhyuM. tyAre ApaNe tenI mulAkAta na laIe to khIkaNu kahevAzuM, cAlo ApaNe saghaLA ekaThA thaI cavananI chAvaNImAM jaie "durgA dAsanA gabhIra vacanee saradAranA hRdayane adhakAra khaseDI dIdhe teoe cavana kumAranA darzana lIdhA, parasparanA hRdacabhAva parasparanI pAse khullAM karyAM. TukAmAM kAlakarAra zeSa thai thayA,ubhayapakSanI saMmatithI akabaranA mastaka upara rAjachatra dharAyuM, te divase sabhAbhaga thayA. tyAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tha11 mAravADa pachI akabare potAnA nAme sikkA calAvyA, Aja akabara bhAratavarSanA sa mrATa, mogala sAmrAjyanA zreSTa sAmatA tene bhAratezvara kahevA lAgyA, adijanA tenI kIrti gAvA lAgyA. e samAcAra ajameramAM Ara'gajebanA kAne paDayA. te sAMbhaLI tenA hRdayamAM nidArUNa AghAta lAgyo. tenu' hRdaya vyathita thayuM. tene kaI sthaLethI zAMti maLI nahi. vaLI evA samAcAra AvyA je rAThoDa vIra durgAdAsa akakharanI sAthe maLI gayA. AragajekhanI AzAlatA utpATita thavA lAgI. dezanA saghaLA rAThoDA akakharanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. bhArata sAmrAjya Aja akakhara ane Ara'gajemanA vacce vaheMcAi gayuM. Aja Ara'gajekhanI bhArI vipada, Aja tenu siMhAsana ka`pavA lAgyuM. tenA rAjamugaTa bheAM upara paDavAjevuM thayuM. te bhaya pAmyA je, te nizcaya sihAsana bhraSTa thAze, zAthI ke rajaputAnA rASantu vadhAre saLagI uThayeA. tene khacavAno eka paNa upAya rahyo nahi. tenI pAMse tenA badhu badhA mitra vIgere kAi rahyuM nahi, teNe jANyu je tenA adhaHpAta thaze, aura gajekha tethI utsAha vinAnA thayeA nAMhe, saghaLAe tene cheDayA. paNa AzAe tene cheDayA nahi. zaThatA ane kaparitA Ara'gajemanI jIvana sahucarI. jayAre te saMkaTamAM paDatA tyAre te sahacarIonI madada laI sakaTamAMthI uddhAra pAmatA hatA. Aja te sahacarInI madade vipadamAMthI te uddhAra pAmyA. agaNya rajaputAnI sAthe akakhara ajamera tarapha cAlyA. Aragajee jANyuM je tenI ane akabara vacce bhayaMkara yuddha cAlaze. te yuddha mATe ragajekha prathamathI taIyAra thayelA hatA. paNa akakhara TAIbaramAMnA haste saghaLA bhAra soMpI strInA ToLAmAM vilAsa karatA hate. TAIkhara, vizvAsaghAtakatAnI kalpanA karatA hatA. tenI pAse evA samAcAra AvyA je, jo te akakharane samrATanA hAthamAM soMpI de te tene puSkaLa makSIsa maLe. evA samAcAra meLavI te rajanI cAge Aragajemane jaI manyeA. ane te sthAnathI teNe rAThoDane lakhI jaNAvyu " akabaranI sAthe tamArA saMdhibaMdhane huM graMthi svarUpa hatA paNa Aja te graMthi have chuTI gaI '' zAthIke pitA putra Aja eka thaI gayA che. ema lakhI tane patra ApIne akSIsanI AzAe samrATa pAse Avye. paNa duvRttanI pAzavI vizvAsaghAtakatAnA upayukata khaleA maLyuM. samrATanI pAse AvatAMja te samrATanA hAthamAM rahelI talavAre dvikhaDita thai gayA. rAtrInA madhyabhAgamAM TAikharakhAMnA kruta rAThoDanI chAvaNImAM pahoMcyuM. teNe rAThoDanA hAthamAM te patra Apyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para rAjasthAna dute kahI saMbhaLAvyuM ke TAIbarakhAne vadha thaye. chAvaNImAM meTe kelAhala thaye rATheDe pitA potAnA ghoDA upara besI akabaranI chAvaNImAMthI nIkaLI gayA, rAjakumAranI senAmAM khabara prasarI gayA. te senAnAM mANase cAre dizAe palAcana karavA lAgyA. te paNa akabaranI mehanidrA bhAMgI nahi. saghaLA samAcAra sAMbhaLI rAjakumAra akabaranI mehanidrA bhAgI, rAThoDa rajaputee tenI chAvaNIne tyAga karyo ema teNe sAMbhaLyuM. pitAnA sainike palAcana karI gayA evA samAcAra paNa tenA kAne paDayA. mAtra pitAnA ja deze tene vipadamAM paDavAnuM thayuM, vizvAsaghAtaka TAIbarakhAne upayukata badale maLe te vAta jANI te parama AnaMdita thaye. te samaye hajhAra sainike tenI pAse hatA, bIjA divase rAjakumAra palAyina sainikenI pAse AvI pahoMce. teone laI te pitAnA mitra rajaputonI zodha cAlyuM. teNe teone maLI teone, pitAne ane pitAnA parivAra vargane arpita karyA. arpita karI teNe kahyuM " tamArI IcchA hoya te mAre ke bacAve" rAjakumAranA upara dayA AvavAthI rajapute tevI mAgaNI kabula karI. kavi karNadhane pitAnA graMthamAM te varNana chata bhAve varNana karela che. durgAdAsa rAjakumAra akabaranI sAthe ma. pitAnuM sevAdaLa laI te akabaranI vAMse cAlyA. luNI nadInA tIre samrATa upara humale thAze ema teNe manamAM rAkhyuM. catura auraMgajebe ISTa sAdhanamAM caturatA karI, teNe dugadAsane pralobhana ApI khuTADI devA prayatna karyo. pahelAM teNe tenI pAse ATha hajhAra mahera mokalI. dugadAse te lIdhI nahi. auraMgajebane udadeza saphaLa thaye nahi. rajaputa vIra pralenamAM vazIbhUta thaye nahi. teNe vidrahi rAjaputrane hastagata karavA eka vizALa senA mekalI. akabara bahu bhaya pAmyuM. teNe jANyuM ke have pitAnA hAthamAM paDavAthI tenA anugrahanI AzA nathI. viravara dugadAsa, rajaputa caritano eka Adarza svarUpa, te vijJa ane zura hatA. ghaNuM karI tenA vIratva ane vijJatvanA prabhAvathI mAravADabhUmi anaMta vaMsamAMthI rakSA pAmI teNeja puSkaLa AtmatyAgane svIkAra karI rADeDa rAjakumAra achatanI prANa rakSA karI. samrATa auraMgajeba rAThoDa vIra dugadAsathI bhaya rAkhate hate. rAjakumAra akabaranI sAthe maLI jaI varavara dugadAsa pitAnuM senAdaLa laI auraMgajebanI vAMse javA agresara che. tenI vAsanA hatI je luNa nadInA tIranI uMcI bhUmi upara samrATanA upara humale thAze, paNa catura auraMgajebe potAnA abhISTa sAdhana mATe eka kozala pakaDayuM hatuM, e hakIkata uparanA prastAvamAM ApaNe batAvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 513gayA chIe, je hakIkatathI durgAdAsane AtmatyAga svadezadvAra ane rAjaputranI rakSAne utsAha mAluma pI Ave che. dugadAsa ane rAjakumAra akabara samrATanI virUdhdha thayA. samrATanA sainike e rAThoDa rajaputane cAre taraphathI gherI lIdhAM. paNa durgAdAsa teonI pachavADe paDe. dagadAsa sAthe eka hajAra sainiko hatA, auraMgajeba jhAlera pAse AvI pahoMce, durgAdAsa jhAlera tarapha gaye nahotA, paNa te gurjara pradezane dakSiNamAM ane caMpanane DAbI bAjumAM rAkhI rAjakumAra sAthe narmadA tIre AvyuM. auraMganA kodhanI hada rahI nahi, nidArUNa krodhathI mUDha thaI te dharma karma bhUlI gaye. teNe kurAnane hAthamAM laI pheMkI dIdhuM. tyArapachI teNe Amane hukama karyo je tuM dudAMta rAThoDa rajaputone nigraha karI tArA durAcArI bhAI akabarane hastagata kara ! AjImanI yAtrA pachInA daza divasamAM edhapura ane ajameramAM pitAnuM sevAdaLa rAkhI samrATa khuda akabaranI sAme agresara thaye. auraMgajeba ane rAThoDa rajapute vacce ajamerathI raDAra koza dure saMvata 1737 nA ASADha mAsanI sAtamanA divase bhayaMkara yuddha thayuM. zuravIra zenI ge pitAne pracaMDa khaDaga ane anyAstra cAre tarapha calAvyAM auraMgajeba AgaLa vadhI zakyo nahi oraMgajeba eka sthaLe ubho rahaye, hastaka ane karNasiMha suganA tarapha agresara thayA. tyArapachI eka bhayAvaha yuddha thayuM. te yuddhamAM yavanene senAnAyaka paDe. e bhayAvaha yuddha i. sa. 1738 mAM banyuM. te samaye mahAmArInA ge dezane utsanna karI dIdhuM. varavara zenIMga te bhayaMkara kSetramAM bhImAkAra hadanI jema vicaraNa karavA lAgyo. tenA vIrAnuNAne AgrA ane dillInagara kaMpita thayA. te samrATane kSINa caMdramAnI jema jotA hatA. sATe tenI pAse dUta kalya, dUtanI sAthe saMdhi karavAnI samATe prArthanA karI. teNe rAjakumAra ajItane sAta hajhArI manasabanA pada upara ne tene sajAtIya bhAIone ajamera ApI tene zAsana kRtave zeniMgane nI. te saMdhipatramAM lakhela hatuM je rajaputo mAravADamAM svataMtratA bhogave, saMdhi patra laI divAna AsadamAM madhyastha rUpe AvyuM. teNe kasama ane pratijJAthI kahyuM je saMdhipatranA lekhanA anusAre cAlavAmAM Avaze. saMdhipatra pramANe amala thavA lAge. auraMgajeba akabarane bhulI gaye nahoto. akabaranI ciMtA, sApanI jema tenA hRdayane darzana karavA lAgI. chevaTe te dakSiNavartamAM gaye. AsadakhA ajameramAM ane zonaga meratAmAM rahyA. zanIMganA vinAza mATe teNe brAhmaNone lAMca ApI. brAhmaNe mAraNamaMtrane pATha 65. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 TaeNDa rAjasthAna karI zanIMgane vinAza karavA taIyAra thayA. tevA mathI zonIMga maraNa pAme. AsadakhAe te samAcAra auraMgajebane ApyA. auraMgajebane kAMTe nAza pAme. saMdhipatranI kalamene amala teNe bhaMga karyo. te AnaMdathI dakSiNavata pradezamAM cAlyA. zenIMganA mRtyuthI deza aMdhakArathI Acchanna thaye. mera tIya kalyANane putra mukuMdasiMha manasIbadArInI padavI choDI mAtRbhUmimAnA maMgaLa mATe tatpara thaye. meratAnI pAsenA eka sthaLe AsadakhAnA senAdaLa sAthe ghora yuddha thayuM viThThaladAsane putra ajIta meTuM viratva batAvI raNathaLe paDaze. tethI yavane AnaMdita thayA. prabhuparAyaNa rajaputanA dukhanI sImA rahI nahi. e bhayaMkara yuddha saMvat 1738nA kArtika mAsamAM banyuM. rAjakumAra AjIma AsadakhAM sAthe raha. inAyatakhAM yodhapuramAM rahevA lAgyuM. tenI sinya maMDaLI dezamAM cAre tarapha phelAI gaI. caMDabaLane adhIzvara kuMpAvata zaMbhu, bakSI udayasiMha ane dugadAsane putra tejasiMha sAthe rAThoDa senA laI yuddhasthaLe utaryo. e samaye phatesiMha ane yogasiMha yavana rAjakumAra dakSiNAvartamAM nirApade rAkhI caMDabaLanA adhIzvarane AvI maLe. te sivAyanA bIjA vIra rajaputo paNa tene AvI maLyA. teoe puramaMDaLane vaMsa karI tyAMnA zAsanakatAM karImakhAne saMhAra karyo. e avizrAMta yuddhavigrahamAM nibhIka rAThoDa rajaputene viDigna pracaMDa tene saLagI uThaye. ane yavana senA aneka parimANe kSiNa thaI paDI. paNa marU sthatinuM vIra kuLa ghaNuM karI utsanna ane nai thavA lAgyuM. tyAre rAThoDa rajapatene giri vanamAM Azraya levAnI pharaja paDI. e rIte keTalAka mAsa viti gAya. rajaputa yavananI senA upara paDI tene dalita karavA lAgyA. saMvata 1789nA paryavasAna sAthe rAThoDa: vIrAnA eka vIrAnunnanuM paryavasAna AvyuM e samaye sujAnane kille caMpAvata : vaMzIya vijayasiMhe vidhvasta karyo. barAbara te samaye ja dhAvata sainya laI rAmasiMha utara pradezamAM niraMtaranA yuddhamAM guMthA. te samaye mIrajA nuraalI cerAInA zAsana kartave nImAye. rAThoDavIra udayabhANe dhAvata sainIkene lai tenA upara humalo karyo. traNa kalAka sudhI yuddha cAlyuM. yavana sainIkenA muDadAM yuddhasthaLe rakhaDatAM jovAmAM AvyAM. e jyatAraNa yuddhamAM caMpAvata kuLa udayasihe ane meratiya mAlamasiMha rAThoDa senAne raNasthaLe calAvI hatI. raNanuM paryavasAna thayuM ke tebane vIre gurjara pradeza tarapha gayA. teo phirALu nAmanA nagara pAse AvyA. e samaye che te yuddhanuM nAma jyAraNa. jyatAraNa nAmanA sthaLe te yuddha thayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 gujarRra pradezanA hAkIma jaiyada mahamada teenI vAMse paDayA. teNe teone reNupuranAgiri pradezamAM gherI lIdhA. te tyAM AkhI rAtrI zastra bAMdhI ubhA rahayA. bIjA dIvase ghAra yuddhamAM te paDayA. mAravADa e rIte virAma yuddhavigraha ane nahatyA sAthe saM. 1739nI sAla anaMtakALa sAgaramAM DubI gai. rAjacaMdranu eka Avartana thayuM. tenI sAthe rAThoDa rajaputAnu bhAgyacakra paNa ghaNA darajje karI gayuM. e dIrghakALa vyApI yuddhamAM rajaputeAnAM ane yavanenA puSkaLa lADDI paDayAM. aneka rAThoDa vIre e yuddhasthaLe mahAdurI batAvI prANa cheDI dIdhA. rAThoDanA atima vikrame haMmeza puSkaLa yavanA yuddhasthaLe paDatA hatA. paNa yavana senAnA kSaya thAte nahetA. zAthI ke kSaya pAmela senAnA ThekANe bIjI senA AvI ubhI rahetI hatI. rADeDa rajaputAne je sainIkanI kSati thAtI te puraNa thatI nahi.rAjasthAnanA saghaLA rajapute eka sutre baMdhAyA hatA paNa eka dIla thayA nahAtA jotAjotAmAM saMvata 1740nu navuM varSa ehu. cavanAneA utsAha paNa navA thayA. tee navA navA jaya meLavavAnuM AyeAjana karavA lAgyA. AjIma ane AsadamAM dakSiNAvartamAM samrATanI sAthe maLI gayA. inAyatakhAM ajameranA zAsana kartRtve rahA. te samaye tenA upara hukama AvyA. je rAThoDa rajaputA sAthe yuddha baMdha karavuM nahi. varSARtu pAse AvI jAya topaNa yuddha vyApAra calAvave. e hukama pALavAne senApati inAyatakhAM tatpara thayeA. mAravADanAM saghaLAM gAma ane nagare yavananAM kabajAmAM hatAM yavanAnA padabhAre marUsthaLI kApIta thai e vipula cavana daLa virUdhdha talavAra laI gheADA rajaputa vIza zuM ekarItanA sabhaya sthaLamAM nirApada rahe kharA ! te paryaMta pradezamAM saMtAyA. suyega pAmI cavanA upara teo paDavA lAgyA. vaIzAkamAM magarI nAmanA sthaLe ghera yuddha thayuM. te yuddhamAM rAmasi'huM ane sAmasiMhe mogala senAnA saMhAra karI yuddhasthaLe prANa cheDayA. eka bAjue aneApasiMhai luNI nadInA tIre yavanAnA saMhAra karyo. tenA behada bhUja parAkrame aSTarA ane gaMgAnI nAmanA kIllAmAMthI yavane palAyana karI gayA. mAkSamasiMhe paNa rajaputa vIre sAthe rahI puSkaLa viratva khatAbu, yuddha sthagita rahyuM, sadhInI prastAvanA thaI, rajaputa tathA yavanA saMdhI mATe ekaThA thayA, durAcAra yavane meratIya sapradAyanA agranAyakane vizrvAsaghAtakatA karI guptabhAve mArI nAkhyA. yavananI vizvAsaghAtakatAthI rAThoDa rajaputAne krodhAgni vadhAre saLagI uThayeA. teo yavanA upara jyAM tyAM humalA karavA lAgyA. hIndu musalamAna vacce saMgharSa vadhAre vadhI paDyA. jasiMhe rAThoDa senA laI dakSiNA vamAM kuca karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna puradIlakhAMe zivAnA ane nAharakhAMe mevAtI ane kumArIne kabaje karyo. tenA upara humalo karavA caMpAvatanuM daLa mukulasara nAmanA sthAne ekaThuM thayuM. evAmAM khabara AvyA je nuraalI AzAnI kuLanI be strInuM haraNa karI tene laI gaye. e samAcAra sAMbhaLI caMpAvata rajaputa roSAkuLa thayA thaDA samayamAM rATheDa senA laI teo yuddhakSetre utaryA kumArI pAse AvI teNe purIlakhA upara humalo karyo banazIba yavana senApati cha sainIke sAthe yudhdhakSetramAM paDaze, te dIvase rADeDa rajaputenA ekaso sainIke haNAyA e parAjayanI vAta sAMbhaLI mIrajA AzAnI te be rajaputa strIone laI bhayathI cakIta thaI teDA nagara tarapha palAyana karI game tyArapachI kulanI pAse AvI tyAM teNe chAvaNI nAkhI e samAcAra aizakanA putra subaLasiMhanA kAne pahoMcyAM te tarata yavanasenApatine tarapha de, yuddha thayuM, paNa tenuM pariNAma anizcita rahyuM cheDA samayamAM ratnasiMha rAThoDa senA laI yuddhakSetramAM utaye kumArI pAse AvI teNe purIlakhAM upara humalo karyo, benazIba yavana senApatie teonA humalAne aTakAva karyo nahi, te chaso sinI sAthe yuddhakSetramAM paDe te divase rAThoDa rajaputanA sanIne yuddhasthaLe paDyA e parAjayanI vAta sAMbhaLI mIrajA AzAnI bhayacakita nayane teDA nagaramAM palAyana karI gaye. jotA jotAmAM saM. 1741nuM varSa vItI gayuM. te paNa hIMdu musalamAnanuM ghora yudhdha pati gayuM nahi. tyArapachI saMvata 1742mAM lAkSAvata ane AzAvata rajaputa zaMbara para hale karI yavanane saMhAra karavA lAgyA. chevaTe meratA kSetramAM rAThoDa rajapute ekaThA thayA tyAM teoe yavana enA upara humale karyo. paNa te yuddhamAM yavane jayI thayA. e parAjayathI saMgrAmasiMhane reSAnaLa vadhI gayo. teNe daLa sAthe AvI medhapuranA paDakhAnAM gAmaDAM bALI nAkhyAM tyArapachI te dhanAra nAmanA sthaLe AvyA. jyAM teNe lazkara ekaThuM karyuM. tenA vikaTa utsAha rAThoDa tenA utsAhita thaI, teNe jhAlera upara humalo karyo. evI zudra laDAIomAM saMvata 1742nuM varSa vahi gayuM. ST Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ama adhyAya. ----- ---- bALaka, rAjakumArane jovAnI saradAranI prArthanA, rAThA sAthe keTAnA durjanasAlanuM maLI javuM, Abu tarapha teonuM javuM, saradAranuM rAjadarzana, saradAra sAthe ajItanuM sthAne sthAne bhramaNa, auraMgajebane bhaya, tenI madadathI eka apanRpatine AvirbhAva, eka thayelA rAThoDa ane hAranA vikama baLe mAravADamAMthI mogala senAnuM cAlyuM javuM, puramaMDalamA tophAna, hAra rAjAnuM maraNa, dakSINavartamAMthI durgAdAsanuM pAchuM AvavuM, tenA hAthe suphIkhAne parAbhava, achatane karavAnI sukIkhanI ceSTA, tenI akRtAryatA ane apamAna, mevADamAM rAjakumAra amarasiMhane vidroha, rANAnuM rAThoDenuM Akhulya dAna, akabaranI duhitA mATe auraMgajebanI saMdhIprArthane, giri vanamAM pharIthI achatane AzrayavAsa, vijayapurane mAmale, rAThoDane jya, pitAnI pitrI mATe auraMgajebanI azaMkA, rANAnI bhatrIjI sAthe achatane vivAha, yuddha baMdha rAkhavA karI udhoga, rAjakumArInuM pratyarpaNa, rAThoDanI yodhapuranI prApti, durgAdAsanI mahAnubhAvukatA, achatane rAjyAdhikAra, tenI pharIthI durgati, hIMdujAtinI durdazA achatane putralAbha, dunAnuM yuddha, auraMgajebanA mRtyuthI - hIMduone AnaMda, ajItane yodhapurane punaradhikAra, musalamAnI durgati. bahAdurazAhanuM nAma grahaNa karI AjImanuM pita siMhAsane besavuM, AnuM yuddha, samrATane mAravADa upara humalo karavAno udyoga, ajameramAM AvavuM, yavananI vizvAsaghAtakatA, akasmAta yodhapura upara hallo, ajIta pAse duta preraNuM, samrATa sAthe achatanuM jva, rAjAone asaMtoSa, teonuM udayapuramAM javuM, rAjyanuM ekatAbaMdhana, achatane pharIthI yodhapurane lAbha, aMbaranA siMhAsane siMhane pharIthI besAravAno achatane ugho, zaMbaranuM yuddha, achatane jya, jayasiMhanA hAthamAM aMbarArpaNa, achatane vikAnera upara humalo, nAgarane uddhAra, rAjAo upara samrATane bhrakuTIne vikSepa, pharIthI saMmelana, AjImanuM AvavuM, tenI pAse rAjAonuM javuM, karakSetramAM achatanI tIrthayAtrA; trIsa varSa sudhI cAlela yuddhanI samAcanA, durgAdAsanuM guNa kirtana, abhayasiMhanI janmapatrikA. - - je samaye pramu bhakta rAThoDa vize upara karelI rItathI yavane sAthe laDatA ' hatA te samaye rATheDakuLanI bhAvI bhUpALa achata parvatanA gAmaDAmAM dhIre dhIre vRddhita thatuM hatuM te dIrdhakALa vyApI yudhdhamAM je saghaLA varee tenA mATe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 TaDa rAjasthAna prANa ApyA te viree tene je paNa nahote, niraMtara yuddhakSetramAM yuddhamAM guMthAyAthI rATheDene bhAvI bhUpALa achatanuM mukha jevAne avasara AvyuM nahotuM saMvata 1743 mAM caMpAvata, kuMpAvata, udAvata, meratIya vIgere sAmata saradAre rAjakumArane jevA adhIra thayA, khIcI vaMzIya mukuMdadAse duta mokalI teoe tene kahevarAvyuM je " amAre ekavAra amArA rAjakumArane jevo che. visvasta mukuMde javAba Ape che jeNe vizvAsa rAkhI rAjakumArane mArA hAthamAM saMkhe. che te hAla:dakSiNa pradezamAM che " sAmaMta saradAre te uttara sAMbhaLI sateSa pAmyA nahi, khIcI vIrane e uttara sAMbhaLI teo saghaLA samasvare belyA "amarA adhipatine jyAM sudhI ame zuM nahi tyAM sudhImAM amArI abhirUci thAze nahi" teone atizaya Agraha joI mukuMda teonI vAsanA pUrNa karI zakyo nahi, ema nahi, saradAre AbugirinA te pradeza tarapha cAlyA keTA rAjyane hAra rAjA durjanazAla, be hajhAra svAra laI teonI sAthe cAlyo saMvata 1743nA caitra mAsanA zeSa divase, saradAroe, potAnA bhAvI bhUpALanuM darzana karI nayana sArthaka karyo. sUryanA kiraNathI jema puMDarIka khIlI uThe tema rAja kumAranA darzanathI teo prItithI vikasita thayA. te samaye te sabhA sthaLe udayasiMha, saMgrAmasiMha, vijayapALa, tejasiMha, mukuMdasiMha, nAhera rAjasiMha jagatasiMha, sAmaMtasiMha, rAmasiMha, phatehasiMha, kesarIsiMha, vagere hatA. temAM zrAvakapati jJAnavijaya, e ekaThA thayela rAjamaMDaLane AvI bhAvate hato. ajIta zubha kSaNe jagatane vidita thayA. prathama hArA rAje nutana rAjAne abhinaMdana karyuM. tyAra pachI bIjA rAjA sAmaMta saradAra vageree maNimukta vigere upahAra ApI, tenA darzana karyA. inAyatakhAe saghaLA samAcAra auraMgajebanA kAne pahoMcaDAvyA teNe khuda auraMgajebanI pAse AvI kahyuM. mahArAja ! mAthe adhipati na hovAthI paNuM rajaputo ApanI sAthe prANa ApI laDayA, tyAre have adhipatine meLavI have teo zuM karaze te kahI zakAtuM nathI. have vadhAre senAbaLa ApaNu pAse nahi hoya te teonI sAme thavAya tema nathI. AnaMdathI uphula thaI jayanAda karatA rAThoDa saradAre, zizu rAjAne A hevamAM laI gayA.AhevanAM adhipatio tIo sAthe rUDA ghaDAonI bheTa achatane karI te AkhevanA kIllAmAMthI vidAya thayA, rastAmAM rAyapura bhIlAra ane bArUda tenA kabajAmAM AvyA. ane tyAMnA saradAra pAse AvI tene kImatI bheTa ApI, tyAra pachI te ApanA kIllAmAM gaye. tyAM teNe kuMpAvata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa pala saradAranA satkAra grahaNa karyo, tyAra pachI te prAbhurAvanA nivAsamAM gayA. chevaTe saMvat 1744 nAM bhAdrapadanI dazame rAjakumAra pAka purImAM Atmyo. dakSiNAya pradezamAMthI tyAM AvI durgAdAse tenA daLanI puSTi karI. rATheDa rajaputa vIgerenI upara pramANenI taiyArI joi inAyatakhAM viSama rIte bhaya pAmyA. rajaputAnA e navA daLabaLane damana karavA teNe eka vizALa senA taiyAra karI paNa mRtyue tenA upara humalA karavAthI tenI saghaLI AzA niSphaLa thaI, tethI yavanarAja ghaNeA du:khI thayeA. A samaye teNe eka kozalanu avalaMbana karyuM. mahamadazA nAmanA eka AzAmIne teNe rAjA yazeAvatanA putra kaDI mAravADanA Adhipatya upara tenA abhiSeka karyAM. ane ajItane pAMca hajhArI manasabadArInuM pada ApavAnu ane tene tenI vasyatA svIkAravAnu teNe kahevarAvyu'. mAravADanA rAjya upara abhiSikta thai enazIkha mahamadazA te rAja sa mAnanA bhAga karI zakayA nahi, cedhapura jatAM rastAmAM te maraNa pAmyA. tyArapachI InAyatakhAMnA badalAmAM sujaitakhAM mAravADanA zAsana kartRtva upara nImAyeA. rAThoDa ane hAra rajaputeAe ekatA sutre badhAi yavanA upara halle karyA. mAlapuramAM ane puramAlamAM je yavana sainya hatu te rajaputAnI tIkSaNa talavArathI kapAI gayuM. te samaye gALAnA prahArathI hAra rAjanA prANa gayA. e rIte saMvat 1744 nuM varSa vahI gayuM. saMvat 174pa nI zarUAtathI intaro ApavA sujAtakhAe, mAravADavAsIe pAse darakhkhAsta mukI, darakhkhAsta mukatI vakhate teNe pratijJA karI je rATheDa rajaputA pAsethI paNa kara levA. tyAra pachI inAyata putre caiAdhapura cheDayuM. te diddhi tarapha cADyA, te raiyata khaLa nAmanA sthaLe AvI pahoMcyA, eTalAmAM jodhahara taTe tenA upara humaleA karI tenI sAthenA dhana ratna luTI lIdhAM, bhayA khA sAheba, Azraya mATe kucchavAra rajaputAne prAthI thaye. tene saMkaTamAMthI mukta karavA, sujAbega ajameramAMthI nIkaLye. tene paNa duzAgrasta thAvuM paDayu, caMpAvatanA mukuMdadAse tenA upara humaleA karI tene harAye. saMvat 1747mAM suprIkhAM ajameranA hAkIma pade nImAyeA, durgAdAse tenA upara humalA karavAnu manaratha karyuM, suphIkhAM pahADanA eka purAbhAgamAM daLa sAthe AvI ubho. durgAdAse tyAMja tenA upara humale kaye, tene ajamera tarapha hAMkI kahADhayA. e saghaLA samAcAra yavanarAjanA kAne paheAMcyA teNe muphIkhAMne lakhI methyu je " je tame dudAsane jItI zakazeA teA rAjyanA saghaLA khaMDanA upara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para TeDa rAjasthAna, tamAre hadado vadhaze je tame durgAdAsane chatI nahi zakaze te tamane pada cUta karI tamArA adhikAra upara suketane nImIza" suphIkhAM viSama vipadamAM paDa. abhISTasiddhi mATe bIjo eka upAya na jotAM teNe achatanI pratAraNA karI pitAne adhikAra alUNuM rAkhavA vicAra karyo. teNe rAThoDane marmavALo patra lakhe, je "Apanu pitRrAja Apane ApI devA mArI pAse sanada AvI che eTale te Apa jAte aMhI AvI laI jAo, e patra pAmatAMja achata vIza hajhAra rAThoDa sinikane laI ajamera tarapha cAle. paNa zatruonI te bAbatanI kevI IcchA che te jANavA teNe prathama mukuMda caMpAvatane mokalya, mukuMde pAcho AvI saghaLI bInA achatane kahI, ajIta tethI aNuM mAtra bhaya pAme nahi, teNe saradArane kahyuM "saradAre ! have ApaNe bahu pAse AvI gayA, tyAre cAle ekavAra anya duge jaIne joI AvIe " e vAta bolI ajIta daLa sAthe ajamera tarapha gaye. achatanI vasyatA svIkAryA sivAya dutta sukhane kAMI upAya rahyo nahote, sukhAM bhayamAM paDe. achatanI manastuSTi mATe teNe tene dhana ratna vigerenA upahAra ApyA. saMvata 1748mAM mevADamAM judI judI jAtanA viplavane AvirbhAva thaye. rAjakumAra amare pitAnA pitA jayasiMhanA virUdhe talavAra lIdhI, mevADa rAjyanA saghaLA saradAre tenI sAthe ekaThA maLI gayA. rANo bhayathI gadavAra rAjyamAM palAyana karI gaye, ane gemaramAM senA daLano saMgraha karavA lAgyA amAre tyAM humale karavAnI taiyArI karI. rANAe rAThoDanI madada mAgI. meratIya rATheDe tenI madadamAM deDayA. ajIte, tenI madade durgAdAsa ane bhagavAnadAsane mokalyA. pitA putra vacce takarAra tyAM teoe bhAgya e pramANe rAjasiM hAsananuM rakSaNa thavAthI rANA mAravADathI kRtajJatA pAse baMdhAye. rADone adamya adhyavasAya ane asIma parAkrama IrigajebanA manamAM judI judI AzaMkA pedA thai, eka navI AzaMkAe tenA hRdayane gherI lIdhuM, rAja kumAra akabaranI eka duhitA dugAdAsanA AzrayamAM hatI. achatane pukha umarane jANa auraMgajebe, te yavana kanyAnA samAna saMbhrama mATe AzaMkA lIdhI, teNe raDeDa rajapute sAthe saMdhi sthApavAnuM mukarara karyuM nArAyaNadAsa kulaMbI madhyastha thaye, evI rItanI bInAmAM saMvat 1749 nuM varSa cAlyuM gayuM. yavana leke nihasta mahetA, saMvat 1750 mAM judA judA pavana zAsana kartAoe lazkara ekaThuM karI achata upara humalo karyo. achatane pharIthI girimAM vAsa karavAnI pharaja paDI, baLavaMzIya aze, yavana senAnI sAme thaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa paNa temAM te parAjIta thaye. e samaye yavanee eka utkRSTa sAMDhane vadha karyo tethI krodhAviNa thaI caMpAvata vIra mukuMdadAse tenA upara humalo karyo. mukuMdazIra nAmanA sthaLe bane daLo ekaThA thayA. mukuMdadAse, jaya meLavye teNe caMkanA hAkImane ane tenA senA sAmaMtane keda karyo. e parAjaya musalamAnanA kuhane agra duta thaye, ema kahIe to cAle. zAthI ke tyAra pachI thoDA divasa upara saM. 1751 mAM yavane evA saMkaTamAM AvyA ke aneka pradeza tathA zaheranA adhivAsIoe rAThoDanI vazyatA svIkArI e varSamAM kAsImakhAM ane lazkarakhAM achatanA virUdhdha utaryo. ajIta te samaye vijyapuramAM hatuM. tene AkamaNane pratirodha karavA dugAdAsane putra daLa sAthe tenA virUdhdha yuddha sthaLe utaryo. te sthaLe yuddha thayuM temAM khAM sAhebane parA jaya thayo. jema jema achatane vayaHkama vadhato gayo tema tema rAThoDanI AzA vadhatI gaI. auraMgajeba, pitAnI pitrInI vayevRddhithI udvigna thavA lAge. teNe yuddhapuranA hAkIma sujene lakhI mekahyuM. " je suje te upAya karI akabaranI duhitAne ajItanA hAthamAM ApavI." te varSamAM rANue potAnA nAnA bhAI gajasiMhanI duhitA sAthe ajI tane vivAha sthira karI muktAmaMDita nALIyera mekalyuM. nALIe AdarathI grahaNa thayuM tyAra pachI jeSTa mAsamAM rAThoDa rAjakumAre udayapuramAM jaI zize dIva kumArInuM prANI grahaNa karyuM te varSanA azADa mAsamAM teNe devalamAM eka vivAha kaye. samrATa auraMgajeba patrInI vAta eka kSaNa paNa bhulate nahi sulatAnanA UdhdhAra mATe te kAyama udvigna rahetuM hatuM, samaye samaye achatane paga lakhI mokalate, samaye samaye sulatAnanI mukti mATe pratadvArA tene kahevarAvate hate, chevaTe sulatAnane ApI achata pitR siMhAsane beThe. samrATe dugadAsane pAMca hajhAra senAnA uparIne hade ApavA cAhuM paNa dugadAse te vAta svIkArI nahi ane kahyuM " dugadAsa yavananI tAbedArI karaze nahi, " saMvata 1751 nA pisa mAsamAM achata pitRsiMhAsane beThe. saMvata 175lmAM AjImakhAMe jodhapura upara humalo, achatane kAramAM hAsa karavAnI pharaja paDI, tenA keTalAka saradAre zatrunI paricayA karavA lAgyA te samaye rANe paNa vipadamAM hatuM, te samaye ekaliMga zivAya tene keIne AdhAra nahete aMbara pati paNa dakSiNaya pradezamAM yavananI sevAmAM guMthAye, asuranA pApanAcAre caraNa saMpUrNa rIte pRthvI upara cAlavA lAgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 TaDa rAjasthAna, yavane jyAM hatA tyAM gehatyA karavA lAgyA, mathurAmAM, prayAgamAM, okhAmaMDaLa vigere pavitra sthAne te hatyA karavAmAM teo atyaMta sukaya rAkhatA hatA. dArUNa atyAcArathI pIDIta thaI virAgI saMnyAsI vagere devatAone Azraya mAMgavA lAgyA, paNa kAMI phaLadaya thaye nahi, eTale hIMdu jAtinA pratApe kSINa thaI paDayo. eTale yavane adharma vadhe. yavananA utpaDinathI pRthvIne mukta karavAnI AzAe hIMduo saghaLA sthaLe kAyama IzvaranI stuti karavA lAgyA. e kharAba varSanA maghamAsamAM achatanI cahANI strIe putrane janma Acce jezIoe AvI te nava prasta tanayanuM nAma abhayasiMha ApyuM. saMvat 1761 mAM IsaphakhAM yodhapuranA hAkImanA hRdadA uparathI vizruta the tenA ThekANe murasIdakulIkhAnI nImaNuka thaI, yodhapuramAM AvI meratA ApavAnI achatane teNe sanada batAvI meratIya saradAra kuzaLasiMha ane ghaMDula goviMdadAsanA hAthamAM e bhAra soMpAye.jethI idrasiMhanA putra mAkSimasiMhanuM apamAna thayuM. teNe mAravADanuM senApati pada mAMge eka patra lakhyuM. ane tenI sAthe teNe kaharAvyuM jete hIMdu ane musalamAna banne jAtinuM saMtoSa pamADI potAnA kAmane uddhAra karaze. saMvata 1761 mAM zatrukuLanuM graha guNya dhIme dhIme khasI gayuM. megala murasIdakulIkhanI jagAe jApharakhAM nImAye. mAkSione patra rastAmAM aTa, te svadezIya rAjAnA virUdhdha khaDaga lai thavAnI sAthe maLI gaye. ajIta tenI virUdhdha utaye. dunAra nAmanA sthaLe banne vacce yuddha thayuM. te yuddhamAM yavane parAjya pAmyA vidrohI caMdAvata saradAre prANa tyAga karyo. e vyApAra saMvat 176ramAM saMghaTita thaye. saMvat 1766 mAM lAheramAM rahela rAja pratinidhi ibrAhImakhAM gurjaranA zAsanakartA AjImakhAnA hadadA upara nImAye. te mAravADanI aMdara thaI gurjara pradezamAM jAte hate. uparanAvarSanA citra mAsanI amAse hIMdu vidveSI auraMgajeba paralokavAsI thayo. e susamAcAra sAMbhaLI dareka bhAratavAsI AnaMdita thayA. te samaye ajIte cheDA upara caDhI, yodhapura pAse AvI daravAjA pAse baLine utsarga kaye. yavane bhayathI tenA saMmukha AvI zakyA nahi. mIrAM killAne tyAga karI, nIce AvyuM. achata potAnA pitRsiMhAsananI prAMgaNabhUmimAM vicarate atyaMta AnaMdita thaye, rajapute Aja yavanenA atyAcArathI mukta thayA. chavIza varSathI teo cananA atyAcAra bhogavatA AvyA hatA. Aja tene badale levA teo tatpara thayA benazIba yavanene Aja kaI rIte bacAva nahe. rajaputenA hAthe aneka yavane baMdI thayA. keTalAka yavane zaraNe thaI sukha jogavavA lAgyA, keTalAka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa para -08-2000000000- ~-~ ~yavane yuddhamAM utarI saMpUrNa rIte mAryA gayA. Aja hIMduone pUrNa jaya thayo yavane cAre taraphathI mAra khAI hArI gayA. teo pitAnA rakSaNa mATe cAre tarapha palAyana karavA lAgyA. hara hara ! sItArAma goviMda goviMda evA nAma laI teo japa karavA lAgyA. e nAmo belatA bolatA teo divase bhikSA mAgatA hatA, rAtrIe dura dezAMtaramAM teo cAlyA jAtA. muThTha. lake hAthamAM japa mALA laI rAmanuM nAma japavA lAgyA. yavanee meratA choDI dIdhuM. jakhamI thayela mAkSama nAgoramAM palAyana karI gaye, dharAvanA vaMzadhara pAchA svadezamAM AvyA svecchanA apavitra spaSe dhagaDha kalaMkita thayuM. te Aja gaMgAjaLa vita thayuM. tuLasIpatra dvArA pavitra thayuM. tyAra pachI ja te pitR purUSanA AvAsamAM ajIte rAjatilaka grahaNa karyuM. tyArapachI Achama pitRsiMhAsanane adhikAra levA dakSiNAvamAMthI dillI javA nIka, maijhAma utaradezane parityAga karI tene saMmukhIna thaye. sAmrAjya mATe AgrA nagarImAM bane bhAIonuM bhayaMkara yuddha thayuM. paNa Alama # vA majAmanuM bhAgya jorAvara ane prabaLa, te saghaLAne harAvI siMhAsanane pAmyA. gheDA samayamAM te navIna bhUpALanI pAse khabara AvyA je ajIta marU dezanI saghaLI yavana senAne saMhAra karyo ane potAnA pitR siMhAsanane kabajo karyo. e khabara sAMbhaLI Alama bahAdurazAhanI zAMti uDI gaI. saMvata 1764 nI vaSa rUtu vItI gaI tyArapachI te senA sajajIta karI ajameramAM AvyuM. yavanenI yuddhanI taiyArI joI bhagavanAdAsane putra haridAsa, uhara ane mAMgalIya saradAra ane udAvata saradAra ratnasiMha AThaso sAmaMta sinyA sAthe eka killA pAse AvI pahoMcyA, te saghaLAe AvI ajItanA saMmukhe zapatha karI kahyuM, "Apane jevo abhiprAya hoya te abhiprAya bhale he ! Aja ama prANa ApIne paNa zatranA humalAmAMthI killAnuM rakSaNa karazuM. yavanarAje civalAra nAmanA sthaLe chAvaNI rAkhI. achata yuddhanA mATe taiyAra thaye, yuddha calAvavuM nahi ane saMdhi kara, ema rAjAe mukarara karyuM. saMdhino prastAva laI dUta achatanI pAse AvyuM. te anusalipi grahaNa karyA agAu achate samrATanuM senAkAka jevA cAhyuM. te jovA mATe te phAlgana mAsanA prathama divase dhagaDha cheDI bIzIlapura pAse gaye. tyAM samrATe mokalelA keTalAka sArA adhikArIoe tene sArA AdarathI grahaNa kara. pIlAra nagaramAM bane daLane samAlApa thaye te divase, Akho divasa saMdhipatranA prastAva vagere mukarara karavAmAM gayA. bIjA divase achata savAramAM sAmatene majhAma vA zAhaAlAma bahAdurazAhanuM nAma dhAraNa karI dilInA siMhAsane beThe, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pare4 roDa rAjasthAna laI samrATanA darzane gaye. AnaMdapura nAmanA nagaramAM maleccha patinA nayana yumala dharaNIpatinA kamanIya mukhamaMDaLa upara paDayA. teNe tene "tega bahAdura" ne IlkAba Ape. vidhAtAnA kaThera vidhAtAnusAre yodhapura yavanarAjanI dASTae paDayuM. te nagarane adhikAra karavA mATe teNe svadezadrohI mAkSamanI sAthe mairavakhAne meko , jyAre achatanA kAne te khabara paDayA. tyAre tenuM savAMga dhAgnithI prajavalita thayuM, paNa te nirUpAya, niralaMba? eTale ke tenA kAdhAvinathI thAya zuM ? te krodha chAne rAkhI tene Alama zAha sAthe dakSiNAvarta pradezamAM javuM paDayuM, tyAM ajIta kamabakSanA tAbAmAM sevA karavA lAgya, aMbarane rAjA jayasiMha ! paNa samrATanI sAthe hate. samrATanA AcaraNathI te paNa achatanI jema mamahata thaye, bahAdurazAhe aMbaramAM lazkara rAkhI jayasiMhanA nAnAbhAI vijayasiMhane rAjagAdI soMpI. uchaLatA sAgara jevI pracaMDa yavana senA pracaMDa vege ahItahI pharavA lAgI, yavanarAja narmadAnA paTapAre lazkara sAthe rahaye hatuM tevAmAM achata ane jaya siMha pitAnuM daLa laI saMsthAnamAM AvyA, rANe amarasiMha teonA AvavAnI vAta sAMbhaLI teonI abhyarthanA mATe keTaleka dUra teonI sAme gaye. moTA darabAramAM traNa rAjAo beThA yavanene nirmULa karavA teoe pratijJA lIdhI, udayapura thakI vidAyagirI laI. rAThoDa ane kuzAvara vaMzIya rAjAo mAravAmAM AvyA. saMvat 1765 ne zrAvaNa mAsa Abe, yavananI AzA vilupta thaI. mera jyAre sAMbhaLyuM je ajIta svahAmAM AvyuM tyAre tenA bhayanI sImA rahI nahi. zrAvaNa mAsanI sAtame trIzahajhAra rATheDe dhane mahela gherI lIdhe zrAvaNa mAsanA bAramA divase dharmadvAra mairavanA mATe khulluM thayuM evA karNanA putranA anugrahe prANanI rakSA karavAne sattAvALo thaI yavana senApati tene dhanyavAda Apate kIllAmAMthI vidAya thayo, e samaye keIe tene apamAnita karyo nahi, tyAre ajIta pAchA ekavAra marUsthaLanI rAjadhAnImAM peThe. jayasiMha sUrasAgaranA tIra upara chAvaNI nAMkhI vAha karate hato. te bIlakula maMdabhAgya rajaputa thaI rAjya dhanathI vaMcita thaI ThekANe ThekANe dInanI jema pharatA tenuM mana udvigna rahetuM hatuM. paNa te dArUNa zekamAM ane kaSTamAM tene rahevuM paDayuM nahi, tenA para pakArI AzrayadAtA ajamale tene siMhAsane bekAravAnI ceSTA karI. tyArapachI rAThoDa rajaputa ane kuzAvara vaMzIya rajapute tA nagara pAse AvyA sAMbhaLI AgrA ane dillI saDasA kaMpita thayuM. teo - te mIrajAM rAjA jayasiMha tenA pachI jasiMha zoce nAmane rAjA thaze, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvADa para5 . ajameramAM AvyA tyAre tene zAsanatAM vipadamAMthI uddhAra pAmavA phakIranA zaraNe thaze. tyAM rajaputoe je je mAMgyuM te ApavAne teNe AnaMda batAvyo tyArapachI achata bAja pakSInI jema tIvravege aMbaranA upara AvI paDa. abaranA sAmato cAre dizAmAMthI AvI potAnA adhipatinA vAvaTA nIce ekaThA. thayA, bAra hajhAra sainyanI sAthe lavaNa sarovaranA tIra upara AvI saiyada chevaTe aja- . mallanI sanmukhe thaye, kaMpAvata rajaputa saghaLAnA purebhAge rahI yuddha sthaLamAM piThA. thoDA samayamAM eka ghora yuddha thayuM te yuddhamAM hasanakhAM chahajhAra sainike sAthe raNugaNe paDe bAkInA sinika palAyana karI durgamAM piThA, pratinidhi purIhAra - te yuddhamAM achatane hAthathI raNasthaLe paDaye, yavane aMbarane tyAga karI cAlyA gayA, tyArapachI ajIte jayasiMhane aMbara rAjyasana upara besIye, e zubhAnuSThAna pachI rAThoDee bIkAnera rAjya upara humalo karavAnI goThavaNa karI ajIte raghunAtha nAmanA dIvAnane rAjya bhAra soMpI vIkAnera upara yuddhayAtrA karI. raghunAtha yuddha vizArada ane rAjanItijJa purUSa hate. saMvat 1766 nI ghaTanA pachI jayasiMhe yavanarAja sAthe saMdhi karyo, ajIta te samaye nAgoranA virUdhdha yudhayAtrAmAM hatuM, IMdrasiMha nirUpAya, pitAnA rakSaNa mATe bIjo upAya na jotAM te achatanA padataLe paDe, ajIte tene kSamA ApI lATanuM janapadanI bhUmisaMpati ApI, IdrasiMha eka kALe je nAgarane adhipati hatA. Aja tenuM mana sAmAnya vAdanuM janapada upara gayuM nahi, tyAre teNe dillIzvaranI pAse pitAnI manovedanAnI hakIkata jAhera karI. yavana rAjyane reSAnaLa prajavalita thaye, te rajaputa rAjAone judI judI jAtanA bhaya dekhADavA lAge tyAre rajaputa rAjAo nirApada thavA ekatAsUve pAchA baMdhAyA teo kAlIya nAmanA sthAne ekaThA thayA. samrATa ajameramAM A . ajameramAM AvI teNe rAjAone baMdhutva sUcaka patra meka. dekhAvamAM yavana rAjAe te banne rajaputa rAjAone abhyarthanAthI grahaNa karyA. te samaye achatane teNe navakeTI mAravADane aMdhizvara ane jayasiMhane aMbarane rAjAdhirAja kahaye. yavanarAja pAsethI vidAya thaI ane rAjAe pUrva dizA tarapha puSkara hada tarapha cAlyA. e pavitra sthaLa thakI teo paraspara vidAyagiri laI judA paDayA teo potapotAnA rAjyamAM gayA. saMvata 1767nA zrAvaNa mAsamAM achata dhapuramAM AvyuM. te varSamAM teNe eka strI sAthe vivAha karyo. e vivAhathI tenuM mulatpAdana thayuM e navIna rAjakumArInuM pANigrahaNa karI achata pavitra kurUkSetramAM gaye ane tyAM bhISma kuMDamAM snAna karI teNe zarIra ane mana pavitra karyuM, e rIte saM. 1767nuM varSa vItI gayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 TADa rAjasthAna tarUNavIra rAThoDa rAja ajItasiMhanI jIvanInA eka aMka bhaTTa kavienI kathAnI sAmagrI thai paDayA. AkSaNe tenI jIvanIne dvitIya aMka lIpIbaddha karyA agAu mAravADanA gayAM trIza varSanA itihAsanI samAleAcanAmAM pravRta thaie.je divase rAThoDa rAja zizamaNi mahArAja yajJAvaMtasiMhe dUra pravAsamAM dArUN putra zekAnaLe Atma jIvananI Ahuti ApI te divasathI ArabhI, ajItanI rAjya prAptinAkALa paththata trIza varSo vItI gayAM. e trIza vadhAravAhika agaNya yuddha vyApArathI paripUrita. te sattara varSe jvalaMta svadeza premiktAne ane niHsvArtha rAjabhaktinA mahAyoga niSThura cavana rAjanA bhaya'kara AkramaNathI svadezanA guNa gAravane ane pitR purUSanA sanAtana dharmane azruNya rAkhavAM, te sattara varSomAM rAThoDa vIrAe puSkaLa vIratva khatAvyuM. TukAmAM koI vIrate samaye laDAI sthaLa zivAya zayyA upara mue nahAtA jeenA manamAM evuM che je hIMdu leAkA svajAti premikatAnuM rahasya jANatA nathI teo ekavAra e rAThoDa rajaputAnA carit anuzilana karI jue, temAMthI hIMdu leAkeAnA svajAti premi katAnAM dAkhalA tene maLI AvarA, Ara'gajekhanI pAzavIvRttithI rAThoDa raja putAnu gArava vyAhata thayu. mahArAja yazovaMtanA vaMzadharanuM jIvana vipanna thayuM paNa eka mAtra rAThoDa sAmaMta saradAronA behada AtmatyAgathI svadezAnurAgI ane niHsvArtha rAjabhakitanA prabhAvathI tee gArava akSuNNa rahyuM. catura cavana rAje judI judI jAtanuM pralAbhana dekhADI tene khuTavavA bahu tajavIja karI paNa tenI tajavIja phaLavALI thaI nahi, rAThoDa saradArane khuTavavA samrATe je je pralAbhana khatAvyA hatA te sAdhAraNa naheAtA rAjyamAM uMcA UMcA hAdA ApI teone khuTavavAnI purI tajavIja karI paNa tenI khuTAmaNathI khuTayA nahi. mAtR bhUmi ane rAjAnA mATe teoe te saghaLA pralebhananI upekSA karI e vIra maMDaLInA asIma guNa prabhAve rAThoDa rAja jIvatuM rahyuM, divasa upara divasa gayA, mAsa upara mAsa gayA, va upara va gayA. bhAratavanI chAtI upara puSkaLa tAphAnA thayA. bhAratavarSanA aSTa cakramAMthI ghaNA pheraphAra thayA. tApaNu te vIra rajaputAnu atimAnuSa caritanA citrA hAla bhAratavarSanA itihAsamAM TAMkela che teApaNa vIravara dudAsanuM pavitra nAma bhAratavarSanA itihAsamAMthI bhuMsAI gayu nahi. tenu pavitra smRti cinha bhAratavAsInA pavitra hRdayamAMthI gayuM nathI, parada durgAdAsa rajaputa caritranA eka pradIpta Adarza, khaLa, parAkrama, rAjabhakti, sAhasa, sahiSNutA,pratijJAnusa MdhinAvIgere praSTa guNAthI prakRta rajaputanu caritagaThita hAya cheteprakRSNA guNAnA durgA dAsanA hRdayamAM abhAva naheAtA, te supati ane rAja ... nItijJa purUSa hatA. kevA samayamAM kevA purUSa sAthe kevA vyavahAra karavA temAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa paraNa durgAdAsa vizeSa pAradarzI hatA. ati bhayaMkara kaSTamAM paDIne paNa te eka kSaNanA mATe paNa moha pAmyA nahotA, e saghaLA mAnanIya guNethI ala'kruta hAI vIravara durgAdAsa bhAratavAsInA pUjya ne mAnya che; catura megala samrATe tene hastagata karavA je saghaLI lAbhanIya sAmagrI tenA samakSa dharI te sAmagrI joI rakta mAMsanA bharelA ragaDAvALA mANasa lobhAyA vinA rahejanahi, paNanispRha durgAdAse te samrATanA durlabha ratnono e mArI mAtRbhakti karI che, durgAdAsa nyAya parAyaNa ane dhaniSTa AzAmI hatA. nirasa ane asahAya zatru upara ghA na karavA. evuM A zAsranu` mahAvAkaya durgAdAsa bhUlye nahAtA. pratizeAdhapipAsA, rajaputanI eka praca'Da pravRti. e pravRtine vazIbhUta thaI aneka rajaputoe aneka vAra rAjanIti zAsranA apavyavahAra karelA che, paNa vIra kesarI durgAdAsa, dArUNa pratizodhapipAsAthI praNAdita thaI rAjanItinA mahAvAkayanA apavyavahAra karI zakayeA nathI. tenA priyabhAinA sahAra karI tenA zatruee tenA hRdayamAM dArUNa ghAta karI dIdho, durgAdAsa te bhAgRha'tAnA parama vairI thaI tenu' leAhI pIvA cAhe tApI zakata paNa te vIradharmanA anusAre teNe nirasra zatrudhAta kaye nahi, teNe Ara'gajekhanA putra akabaranI ane tenA parivAranI rakSA karI, udAra hRdaya durgAdAse, TAIkharakhAMne Azraya Apyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama adhyAya. samrATanI AzAthI achatanuM vidrohadamananA mATe zivaloka giri pradezamAM javuM. samrATanuM mRtyu, graha vivAda, gujarjaranA pratinidhi paNa upara achatane abhiSeka, samrATanI sabhAmAM pitAnA putrane mokalavAne achata taraH Adeza, nAgora saradAranuM AkramaNa ane tene prANu saMhAra, pratizodha rAjakIya senAdaLathI mAravADanuM AkramaNa, yodhapuranA avarodha saMdhibaMdhananI keTalIka pratijJA, samrATanI sabhAmAM abhayasiMhanuM javuM, achatanI dilI yAtrA be saiyada maMtrI sAthe tenuM saMmelana, samrATane kAramAM pitAnI duhitAnuM saMpradAna, yodhapuramAM pratyAgamana. tenuM rAjasabhAmAM AhAna, jayAkaranuM uThAvI levuM, achatanI gurjara yAtrA dvArakAnI devapujA, tene anuyAtrIonuM aizvarya, saiyade sAthe payaMtra, achatanI sAthe samrATanI mulAkAta rAjyamAM judI judI jAtanA dubhiSikta, dakSiNAvarta thakI hasanaalI, achatanI ane saiyadanA zatranI Ahata, rAThoDa senA laI achatane mahelane ghera, samrATane prANa saMhAra, tenA uttarAdhikArIo mahamadazA, aMbaranA virUdhe tenI yuddhayAtrA, achatanI pAse aMbararAjanI Azraya prArthanA, tenuM amadAvAdanuM dAna, yodhapuramAM pAchuM AvavuM. aMbararAja sAthe achatanI duhitAne vivAha, saiyadanA mRtyunA khabarathI achatanI vipadazaMkA, ajameranuM AkramaNa, ajameramAM hIMdudharmanuM punaHsthApana, yavanasenAe karela mAravADanuM AkramaNa traNa hajhAra rajaputa sAthe tenI sAme abhayasiMhanuM yuddhamAM utaravuM, zaMbara yuddha bharatapuranA adhiSTAtA coramAna jATane achatanuM AzrayadAna, samrATano yudhdhodhama, ajameranA rakSaNa mATe yuddha, ajamera pratyapita karavAne achatanI saMmati, samrATanI chAvaNImAM abhayasiMhanuM javuM. tenI abhyarthanA, tenuM uddhata AcaraNe. putrahasta achatanuM bharaNu, rAjarUpaka graMthamAM achatanI adi kriyAnuM vivaraNa, vAAM ubhA thAya evuM sahamaraNa, atanuM carita varNana. kavikarNadhane pitAnA graMthamAM achatanI jIvana mATe je lakheluM tene anuvAda A nIce ApavAmAM Ave che saMvata 1768 mAM raDeDa rAja achatane nAha ane himagirinA adhi patine jIvatAne maLe te pArvatya saradAra, tenA amita bhujabaLe parAjya pAme. tyArapachI te parvata pradezamAMthI vidAyagiri laI te suradhunInA taTe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa parala AvyA tenA pavitra jaLamAM snAna karI sadhyAdika AnDrika kama karI va'satakALe ceAdhapuramA AtmyA. sata 1769 mAM zAhaAlama svarga dhAme gayA tyAra pachI tenA sihAsana mATe tenA putra vacce vivAdAgni saLagI uThayA. AjImauzamAna marAye maNimaya rAja chatra maijanamudaddInanA mastaka upara dharAyuM. te navA samrA TanA abhiSekakALe ajIte khIMdArI kaimasiMha nAmanA zakhsane samrATanA sadanamAM mAkalye samrATe tene AdarathI grahaNa kaye ajItane gurjara pradezanA pratinidhi nImI teNe tenI sanada kaimasihune ApI, e sanada maLyA pachI tarata te varSamAM mAzi mAsamAM gujarAtanA sattara hajhAra nagarA kakhaje karyAM. teNe eka meTI senA taiyAra karI. e samaye zAkatIya kuLamAM navA navA viplava pedA thayA. saicoe maijhuddInano sahAra karI prIrakazIyarane rAja pade besAya. jIvIkArakhAM mATe gayA. tenI sAthe mAgalanu khaLavIya asta pAmyu. tyAra pachI saiyado khIlakula uddhRta thaI uThayA. teoe ajIta upara evA Adeza ApyA. je te tenA putra abhayasihune sAma'tadaLa sAthe AgramAM mekale ajIte pahelAMthIja ema sAMbhaDyu hatu. je vizvAsaghAtaka jhukuMda tyAM parama Adare kALa kADhe che, tyAra pachI teNe putranI sAthe eka vizvasta sAmaMta daLane mekavyu, teNe dillInA mukhya sthaLe tene prANu sahAra karyA. rAThoDAnA A garvita AcaraNAthI taiyade krodhathI saLagI uThayA tenA pratizeAdha levA mATe eka senA daLa taiyAra karI teoe jodhapura upara humalA karyAM. ajIta peAtAnA nagaranA samRddha AzAmIene zIvAne nagaramAM ane potAnA parivArane kharA nagaramAM rAkhI Aye. zatruoe jodhapurane ghero ghAlyuM. zatruoe rAja kumArane pakaDI samrATanI sabhAmAM mokalavA Agraha kaye . rAjA temAM samata thaye nahi. abhayasiMhane khadurA thakI AlAngeA pitAnI pAse te AnyA. saMvata 1770nA aSADha mAsamAM hAsenaannInI sAthe te dillI gayA. tyAM samrATe te marU rAjanA uttarAdhikArIne pAMca hajhAra senAnA senApati manAce. "" e samaye dillInA mehulamAM rAja sabhAnuM adhivezana thAtu ajIta, potAnA putra sAthe dillImAM gayA tyAM teNe aneka smAraka staMbhA joyA. teNe taimuranA vaMzadharAne abhiSApa ApI, pratizodha levAnI ciMtA karavA lAgyA. . ajamalanA rASAveganAM nIce pramANenA kAraNeA hatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat nava rAjA-yavana rAjanA rajaputa kumArI sAthe khaLapUrvaka vivAha, gIhatyA, jajIyA kara, jodhapuranA upara humalA karI mahArAja odhanA vaMzadhara pAse taiya dAe je saghaLI::mAMgaNI karI hatI, temAM eka viSama mAgaNI evI hatI je 67 www.umaragyanbhandar.com Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 TATa rAjasthAna. rAjA ajItanI duhitA sAthe phIrakazIyaranA vivAha. e ayeAgya ane tatya vivAha thakI je rAja naitika kaLA pedA thayAM tenu vivaraNa ApaNe a8.3nA adhyAyAmAM ApI gayA, have te bAbatanuM vivaraNa pratyeAjana vinAnu` che. evI ayogya mAgaNIthI ajItanI pratizeAdhapipAsA khamaNI vadhI. teNe kuTanItinuM avalaMbane karI saiyade sAthe bhaLI jaI mitratA karI. temAM tene svArtha siddha thaye. pAtAnu abhISTa siddha thayuM tyAre ajIte gujjaranA pratinidhinI sanada meLavI te sanada laI saMvat 1771 mAM te ceAdhapuramAM Aye. te vamAM tenA pradhAne taiyamasiMhanI madadathI jajIyo kara mAk thA. saghaLe! hIndu samAja nagaranA rAjA pAse kRtatAnA :pAze badhAye. saMvat 1772 mAM achata peAtAnuM rAjya jovA nIsa. abhayasi pitAnI sAthe cAlyo. ajItasiMha jhAlAramAM AvI paheAMcyA, tyAM varSAkALa gALI sevAsAmAM AvI pahoMccA, nimaja tenA bhUja khaLe paDayu. devara rajaputo AvI. tene zaraNe thayA. tene sa`mukhIna thavA mATe prIrAjazAha pAlapurathI nIkaLyeA. thIraDeraDAe tane eka lAkha rUpiyA ApyA, kayAbenA teNe ghero ghAlyo, tenA adhipati kara ApI tenA anugrahaprArthI thayA tyArapachI kALI rAja kemaNe tenI vazyatA svIkArI. saMvata 1773mAM ajIte halavakranA jhAlA saradArane ane navAnagaranA jAmarAja * neharAvyA, jAmarAja karanA traNa lAkha rUpIyA ane pAMca gheADA ApI chuTA thayA, tyAMthI nIsarI ajIte dvArakAmAM AvI. bhagavAnanI pUjA karI, tyArapachI gAmatImAM snAna karI te dvArakAmAM ALye. peAtAnA nagaramAM AvI, teNe sAMbhaLyu je iMdrasiMhe nAgAranA punarUddhAra kaye. iMdrasiMha ajItanI sAme ubhA rahevA yAgya naheAte. kALacakranA parivartananI sAthe saMvat 1774nuM varSa jagatamAM AvyuM. saiyada ane tenA pratidvaMdvI grahavivAdamAM guMthAyA, hAsenaalI dakSiNa pradezamAM rahetA hatA, abadulAnu mana rAjA upara viANa pAmyuM te samaye ajIta rAjadhAnImAM AnyA hatA. saiyadanI pAsethI tenA upara patra upara patrA AvavA lAgyA, te nAgAra, merasA puSkara mAreTa ane agaranI aMdara thai dilhImAM ALye, jatIvakhate cAre zaheranuM senAkhaLa daDha karI gayA hatA. mAravADa rAjanuM darzona letrA * jAma yaduLanI eka pradhAna ane prAcIna zAkhA, paNa e zAkhAmAM utpanna thayelA 2. potAne pArima namazeDanI olAdanA gaNe che, paNa te jAMbavatInA garbha zrI kRSNuthI pedA thayela vAjanA vadharA che. huM gomatI nadI zAkhAmaDaLa pradezanA pradhAna nadI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa w w w . * * * * * * * we' s * * * * * * * (aa karI, saiyada zaheranI bahAra nIsa, AlIvadinI sarAImAM te bannenI paraspara mulAkAta thaIsaiyada sAthe maLI jaI, jayasiMha ane mogalanA vikamane pratirAdha karavAne teNe vicAra karyo. prathama pradhAna zatru julaphIkArakhAno saMhAra karavA teoe pratijJA karI. jyAre sATe jAyuM je achata dillImAM AvyuM. tyAre tene rAjasabhAmAM lAvavA koTAnA hAravaMzI rAvabhImane ane khAdarAnakhAnane moka9yA. ajIte teonI abhayarthanA agrAhya karI nahi. te samaye aneka rAThoDa vIre tenI sAthe samrATa pAse gayA. matibAgamAM eka moTI sabhAnuM adhivezana thayuM. te divase samrATe rAThoDa rAja achatane sAta hajAra senAne senApati nI. sATa pAsethI vidAyagIrI lIdhA pachI achata abadulAkhAne maLe, maLavA gaye. tenI abhyarthanA karavA saiyada bahu dura sudhI AvyuM. te divase, te sayada maMtrIe tene je mahArAhe prahaNa karela che, te samahanuM varNana thavuM duSkara che. teo ane prathamathI ekatAbaMdhane baMdhAyA hatA, paNa Aja pharIne vizeSa ane dRDha rIte baMdhAyA. teoe pratijJA karI ke "bane tyAMsudhI ekaThA rahI phateha meLavavI, nahi te ekaThA rahI yuddhasthaLe kAyamanA mATe suvuM." e saMmIlananA samAcAra sAMbhaLI mogale atyaMta bhaya pAmyA. e bhayamAMthI bacavA achatane prANanAza karavA teo yukita zodhavA lAgyA. saMvata 1775nA piSamAsanI zukala dvitiyAtithIe achatane samrATanI mulAkAta. thaI, ajIte te mulAkAtamAM puSkaLa amulya bakSIse meLavI, achata saiyadanI mulAkAta laI te varSamAM phALuna mAsamAM samrATanI mulAkAte gaye. e samaye rAjyamAM judI judI jAtanA dunimitta thavA lAgyA. gaganamaMDale eka azubha sUraka bhAva dhAraNa karyo. digamaMDaLa agnimaya ane rAtuM thaI gayuM jovAmAM AvyuM, zIyAlavAnuM radana saMbhaLAvA lAgyuM. megha vinA prajanA nAda thavA lAgyA, rAjasamAM ekavAra AnaMdamagna hatI te Aja zekasAgaramAM DubelI jovAmAM AvI. dillImAM yugapalaTAI gaye. e saghaLAM durlakSaNa joIpuravAsIe, viSama bhaya pAmyA, senaalI dillI nagaramAM AvyuM, tenuM mukhamaMDaLa bhISaNa ane gaMbhIra hatuM. patanenna mukha mairavanuM jema zekavAva vAge tema tenuM raNa nagArUM mahelanI pachavADe vAgyuM. agahaya turaMgasenA tenI sAthe AvI. te zatru senAnA ghaDAo baLathI uDelI dhuLathI dillI nagara DhaMkAI gayuM. nagaranA utara dezamAM AvI teoe chAvaNI nAMkhI. tyAra ane hasena alIe pitAnA bhAI achatanI mulAkAta kIdhI. e samAcAra sAMbhaLI samrATa atyaMta bhaya pAme. kaMpatA hRdaye teNe teone bheTa ApI. e samaye megala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para daMDa rAjasthAna saradAre niHsaMzavabhAve pitapitAnA vAsamAM rahyA. saghaLI megala samitinA hRdayamAM viSama bhitine saMcAratha. hasanaallI dillImAM peThe ke megale, pitA pitAnA gharamAM saMtAI beThA, e samaye abararAja telahIna pradIpanA je jovAmAM AvyuM. bIjA divase saghaLA achatanI sAthe yamunA taTe gayA. jyAM achatanI chAvaNI hatI. tyAM te ekaThA thayA, achata te samaye pralayakara pAvakanA jevo dekhAya jema sUryodaye aMdhakArarAzi jagatamAMthI palAyana karI jAya che, tema Aja samrATanA zira uparathI kaI adabhuta purUSanA udaye, rAjamukuTa khasI palAyana karI gayo. evI zocanIya avasthAmAMthI phIrakazIyarane bacAvavA keImegala Ave nahi, jayasiMha sthaLathI palAyana thaI gaye, dillInA siMhAsane eka bIje rAjA beThe, paNa te vyAmohagrasta hAI cAra mAsamAM maraNa pAme. tyArapachI dellA (rAphadaullA) te siMhAsane abhiSikta thaye. dillInA megalAe nIsAha nAmanA eka zansane AgrAmAM abhiSeka karyo. hasanaalI teone nigraha karavA A phi thAya achata abadulAnA sAthe samrATa pAse rahaye. saMvat 1776 mAM achata ane saiyada bane dillI thakI AgrAe javA nisaryA. te sthaLe teone yuddhavigraha karavAne zrama paDe nahi zAthI ke magalee vivAda karyA vinA nikuzAhane teonA hAthamAM seM. nikuzAne selImagaDhamAM keda karyo. e samaye samrATane paraphekavAsa levA sacada ane ajIte eka zakhasane dillInA siMhAsane besAya. tenuM nAma mahamadazAha, phIrakazIyaranA mRtyu sAthe jayasiMhanI AzAo vyartha thaI saiyado jayasiMhane zakti ApavA daDha pratijJAvALA thayA. aMbara rAja dIllIthI nIkaLI rastAmAM sIkaDInA kIllAmAM vizrAma levA gaye e sthaLe tenA saradAre achatanA zaraNe thayA. teoe mAravADa rAja pAse vinaya sAthe nivedana karyuM je " Apa je kurma rAjane saiyadanA viSa nayana thakI bacAvazo nahi te tene sarva nAza thazeja" bhagavAna zrIkRSNa jema arjunanI rakSA karI ajIte tema aMbara rAjane pitAnA Azraya taLe rAkhI rakSA karI. jayasiMhane bhaya dUra karavA ane tene dalAso ApavA teNe pitAnA maMtrIne ane caMpAvata saradArane mokalyA teo aMbara rAjane laI achatanI pAse AvyA jayasiMhane saghaLo bhaya dura thaye tene mAluma paDI gayu je pralayamAMthI tenI kA thaI achatane pratApa pratidina vadhatuM gayuM. teNe eka rAjAne sarvanAzamAMthI . bacA bAjAne rAjaya tahAsane abhiSikta ka satrATa tenA upara atyaMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 533 satuSTa thaye tene amadAvAda ApI dai potAnA rAjya upara dekharekha rAkhavAnI teNe tene anuti ApI. akhara rAja jayasiMha ane dIrAja khusiMha sAthe te ceAdhapura javA cAlyeA. rastAmAM naneAharapuranA zikhAvata saradAranI putrI sAthe tenA vivAha thayA. tyAra pachI te Azvina mAsamAM cedhapuramAM AvI svagRhane joi parama Anadita thayeA. , zItakALa vahI gaye, vasa MtakALe AvI dekhA dIdhe, prakRti devI paNa navA raMge sajjata thai dekhAvamAM A cAre dizAe AnaMda relAyA, e madhu maya madhumAsamAM aMbara rAja vivAha ceAgya pItavastraSaherI mAhara ala kArathI vibhUSita thaI achata nadinI zrImatI sUrya kumArI sAthe vivAha karavA taiyAra thayA. vivAhanA utsava thayeA. "C aja saMvata 1777 nA varSanA AraMbha thayA. jayasiMha ane musiMha jItanI pAse rahetA hatA eTalAmAM te AvI nivedana karyuM je mAgalAe sayadanA vadha karyAM, ane achatane zodhavA teo pravRta thayA. e samAcAra sAMbhaLatAM achate potAnI talavAra mIyAna aha.ra kahADI gabhIra svare kahyu meranA adhikAra karIza ane karIza " akhara rAjane vidyAyagirI ApI te saratA nagaramAM gaye. divase ajIte, musalamAnone ajabairamAMthI pahADI mukayA ane tene bhasmasAt karyuM, rAja pratinidhi tenA hAthe haNAyA. ane tArAgaDha tenI vazyatA svIkArI, maDhamAM mAMga khadha thaI gai hIMduonA maMdiramAM ghaTAdhvani saMbhaLAyA, masjIdonI jagyA guMddha karI tyAM maMdira sthApyA. jyA kurAnanA pATha thAtA hatA tyAM purANano pATha thavA lAgyA, kAe vedikAnA tyAga ka brAhmaNeA te sthaLe AvI beThA. rAja chatra tenA mastaka upara dharAyuM teNe potAnA nAme sikkA calAvyA rAjAdhirAja achate svadhamAM unnata karyAM. tenA prabhAve marUsthalImAMthI islAma dharmI khasI gayA. saMvat 1778mAM samrATe ajameranA uddhAra karavA pratijJA karI, tenA uddhAra mATe teNe mujakurane senApati nImyA. tyA pachI mujakura mAravADa tarapha cAlye. ajIta paNa yuddhanA mATe nirbhIka thaI bheA hateA, senA calAvavAnA bhAra teNe abhayasiMhane sopyA. abhaya, ATha pradhAna sAmA sAthe ane zahajhara asvArohI sainya sAthe yuddha kSetramAM utaryAM. puSkaLa rajapute alayasiMhanA vA- vaTA nIce ekaThA thayA. thoDA samayamAM rADeDa ane yavana senA samukhIna thaI paNa mujakura mAthuM nIcu' rAkhI nagaramAM palAyana karI gayA. 24,tenI senAne joi tenI yuddha karavAnI vAsanA rahIja nahotI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rADa rAjasthAna savat 1779nuM varSa AvI pahoMcyu. abhayasi'huM akharamAM rahe. te nagarane teNe kITTAkoTathI gherI lIdhuM. tenA pitA achata ajameramAMthI AvI tyAM tene maLyA. pitA ane putranA maLavAthI jANe kazyapa ane sUrya maLyA hoya, ema lAgyuM. abhayasiMha sUrya jevA pratApazALI teNe mujakurane harAvI hIndujAtine sukhI karyAM. achatanA rASa zamIta karavA samrATe potAnA celA nAjhurakhAMne mekalyuM. paNa nAhurakhAnA viratikara khelavAthI ajIno rASAnaLa khamaNeA saLagI uThayeA. nAjhurakhAMne ane tenA cAra hajhAra sainIkonA akhara kSetre grAsa kA. e samrATe jATa cAramAnane putra achatanA zaraNe thaye, hIMdu musalamAnane sagharSa pratidina vadhatA gayA, enazIkha mahamadazAha e avirAma vivAdathI virAga pAmyA. teNe rAjya cheDI makkA tIrthe jAvAnA vicAra karyAM, pazu te tIrthayAtrA karyAM agAu nAhurakhAMnA mRtyuno badalA levA teNe eka mATI senA taiyAra karI, mogala sAmrAjyanA vAvaTA nIce judI judI senAe ekaThI thai, aMbararAja jayasiMhane haidarakulIkhAMne irAdatakhAM vIgerene teNe senAnA adhinAcaka nImyA. zrAvaNa mAsamAM tArAgaDhane ghero ghAlyo. kIjJAnI rakSAnA bhAra amarasiMhane soMpI abhayasiddha kIllAnI khahAra nIkaLye. cAra mAsa sudhI kITTAnA gherA rahe. tyArapachI teoe abararAja jayasihune madhyastha thakI sadhine prastAva karyAM. samrATanA senApatioe kurAnanA spaSTa karI pratijJA lIdhI je SinA saghaLA sAthe pALavAnA che, tyAra pachI ajIta teonA prastAvamAM samata thayA. ane teNe ajamera pAchu ApavAnI saMmati ApI, tyArapachI abhayasiMha jayasiMha sAthe zaja chAvaNImAM AnyA. sATe tene peAtAnA sa'mukhe besavAnI AjJA ApI, khararAja, tenA samAnanA rakSaNa mATe jAmIna thaye. paNu abhaya siha peAtAnI talavArane spaSTa karI melye " A amArI jAmIna ' 534 abhayasiddha cathA kALe dillImAM AvI samrATane maLyA. samrATe meATA sa'mAna sAthe tenI abhyarthanA karI, paNa tethI tejasvI abhayasiMhanI manastuSTI thaI nahi ajItasi'ha samrATanIjamaNIbAjueesatAhatA.ebAbatanI abhayasihanekhabarahatI, abhayasiMhe jamaNImAjInu'AsanalevAnAudyogakaye . ema karavAmAM uddhRtarAThoDakumAre peAtAnI talavAra mIyAnamAMthI kahADhI, teTalAmAM samrATe petAnA gaLAmAMthI mALA kahADhI tenA gaLAmAM paherAvI, teNe potAnI talavAra mIcAnamAMnAkhI, samrATanI apUrva buddhithI te tAphAna zAMta pAmyuM, adRSTa deva rAThoDa kuLa tarapha bIlakula aprasanna hatA. ajItanA ekaMdara khAra putra hatA, temAM abhayasiMhu moTA ane bhaktasiMha nAne tee banne cehANI rajaputANInA gabhaeN pedA thayA, banne rAjakumAra samAna tejasvI ane samAna udbhUta hatA, abhayasi'ha dilhImAM rahete, ane bhaktasi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 535 pitAnI pAse rahete. saMvat 1780 nA ASADa mAsamAM bArasanA divase, abhayasiMha taraphathI bhaktasiMhane eka patra maLe, patranA aMdara je lakheluM hatuM, te pATha karavAthI atyaMta pAkhaMDInuM hRdya paNa kepita thAya. bhaktasiMhe kapita hRdaya thayA vinA te patra vAMce. tenuM hRdaya kaI paNa prakAre dhaDakayuM nahi, temAM lakhela hatuM je " je pitAne tuM mArI zake te tane nAgarano svAdhIna rAjA huM banAvI dauM. nAgaranI aMdaranAM pAMca pacIsa gAma paNa tene Apu" bhaktasiMhe te patrane pATha karyo. barAbara pATha karyo, pharI pATha karyo. tenI AzA vadhI, tenI chaghAMsA vRtti dIpIta thaI, " pitA parama gurU " " pitRhatyA mahApApa " te bolavAthI thAya zuM ! pitA te mane rAjya Apaze nahi, rAjya ! rAjya ! jyaja jIvanAdhAra ! rAjyahIna rajaputa kApurUSa, tyAre huM A suga zA mATe cheDI dau. bhaktasiMhanA hRdayamAM pAzavIvRttie adhikAra karyo. te kevaLa rAtrInI pratIkSA karavA lAgyo. tenI mA tenAthI atyaMta bhaya pAmatI hatI, te pitAnA pati achatane satarka ane sAvadhAna rahevA kahetI hatI. paNa jema achatamAM sAhasa hatuM tema baLa paNa hatuM. rANInI vAtane te hasI uDADI dete ane te bela, rANI! bhaktasiMha zuM mAre putra nahi ! te te bALaka, tenAthI bhaya ke ! tene eka tamAce paDavAthI tene prANa vAyu nIsarI jAya! " aSADha mAsa sudI divA bhAvabhaktanA pakSamAM atyaMta dI thaI paDaye krame sUrya deva astAcala tarapha gaye. gADha aMdhakAraMvALI amAvAsyAe dekhAva, dIdhe. ulakApAta thavA lAge. megha vinA vavani thaye. paNa ajIte te saghaLA upara bhUkSepa karyo nahi, niyamita saMdhyavaMdanAdi karI, AhAra karI te zayana maMdiramAM peThe, bhaktasiMha paNa tenI pAsethI rajA laI achatanA zayanAgAranA eka oraDAmAM saMtAye rAtrInA be pahora cAlyA gayA. saghaLuM vizva nidrAmAM acetana hatuM. bhaktasiMhe dhIre dhIre oraDAnA bahAra ughADyA dhIre dhIre pitAnA zayanAgAranI pAse Avyo. atIva sAvadhAnatAthI pitAnA zayanagArane daravAje ughADaze temAM te peTe keIetene nahirAThoDa kuLane sarvanAza thavA lAge mAravADanA adhapAtane sUtra pAta thaye. Aja niMdrAya vasthAmAM achatanuM jIvana pAkhaMDI putranA hAthamAM AvyuM. rAkSasa bhaktisiMha ceranI jema achatanA zathanAgAramAM peThe. zayanAgA ramAM dI baLatuM hatuM, bhaktasiMha ajItanuM mukha maMDaLa joyuM pAse eka helI A upara mahArAjanA astra zastra taiyAra paDelA hatA. pizAca bhaktasiMhe temAMthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 Taka rAjasthAna eka tIkSaNa dhAravALI charI laI potAne durathI saMdhi sAthe achatane jIvana dIpa nivaNa thaze. mAravADanI pavitra bhUmi bhISaNa pApathI kalaMkita ane A pavitra thaI, rAThoDa kuLanI rAja lakSmI karUNanAde reDa mAravADamAMthI palAyana karI ga, durAcAra bhaktasiMhanA e pApAnuNAthI rAjasthAnanA saghaLA le ke tene puSkaLa abhizApa devA lAgyA. sUrya prakAza ane rAjarUpaka graMthamAM e hatyAnuM varNana nathI, te bane graMthakAree te varNana zAmATe na karyuM tenuM koI kAraNa sujatu nathI, ema kahe vAya che je pitR hatyAnI AzAthI te banne graMtha racAyA tyAre te narapizAca pitAnuM pApa kArya lAlacananA mArgamAM AvavAde kharo ! sUrya prakAza graMthamAM mAtra eTaluM lakhela che je ja achata e samaye svargavAsI thaye. paNa AtatAyI bhaktasiMhanA hAthe maraNa pAmI te svargavAsI thaze, tema lakhyuM nathI." bhaDhinI mArI moTI vaMzamAM pedA thaI hatI, te vIra jaMganI duhitA prathitayazavanI zAkhA mahele tene vaMza, cakadhara bhagavAna viSNunA tetrane pATha karatAM karatAM te bolI " huM AnaMdanI sAthe jIvita nAthanI sAthe jaIza" e rIte devalanI mRgavatI pavitra kuLamAM pedA thayela tayAra rANI, sara rANuM ane zikhAvatI zaNu hari nAma smaraNa karI pitAnA jIvitezvaranA vAse javA data pratijJAvALI thaI. teo saghaLAM sama svare bolyA. " A suga have Avaze nahi, Aja je ApaNe prANezvaranuM anugamana nahi karIe to A leka ane paralekamAM ApaNI apakati che, mAnava kuLaduraMta yamane eka grAsa che. eka samaye paNa yamanA hAthamAM paDavuM paDaze. tyAre zAmATe ApaNe jIvita nAthanuM anugamana na karIe," ema kahI saghaLA anugamana mATe sAjIta thayAM. mAnava kuLa durata yamane eka grAsa che. ekasamaye yamanA hAthamAM paDavAnuM che tyAre zA mATe ApaNe jIvitanAthane sahavAsa tajIe. A ApaNe bhayaMkara samaya chene jaIe. eTalAmAM sahu sachata thayA. bhaTTinI rANIe pravitra gaMgAnI mUtikAthI tilaka karyuM teNe gaLAmAM tuLasImALA paherI, te bolI, "jIvitanAtha rahita rahevuM te rahevuM mRtyu samAna che." zekavidhura rANIone jeI nAjhara nAthu be, "mAvIo ! A Amoda ke ameda nathI. je caMdana, sAre tame abhiSikata thAo che te caMdanasAra hAla zItasparza che. have te caMdanasAravALI agnisaMyukata citAmAM tamAre paDavAnuM che. mATe animAM paDavuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADA 537 tame baMdha kare. " nAthanAM vacane niSphaLa gayAM, te saghaLAM samarivare bolI uDayA, " ame jagane tyAga karI zakIe paNa jIvitanAthano tyAga karI zakaze nahi." pavitra jaLamAM snAna karI sahamaraNa karavA udyata thayelI rANIoe mane hara vastra paheryo. ekavAra svAmInI cItAne teoe namaskAra karyo. maMtrI vigeree teonI saMmukhe ubhA rahI teone te kAmamAMthI aTakAvavA vAyA, paNa teonuM kahevuM nirarthaka thayuM, cahANI paTTarANI sahuthI agrasara ubhI hatI. chevaTe tenI saMmukhe ubhA rahI maMtrI sAmaMta vageree kahyuM. "mA! tame rAje. zvarI che ! tame dehatyAga karaze te rAjyanuM amaMgaLa thAze. tamArA zIvAya ayasiMhane ane bhakatasiMhane kaNa nehathI lAlanapAlana karaze. have tame brahmacaryamAM mana Apo. dIna daridranuM poSaNa kare! 2SItapasvI vagere mahAtmAnI sevAmAM tatpara rahe. paNa paTarANIe teonI vAtane karNapAta karyo nahi. teNe gaMbhIra svare kahyuM, " rAjamahISI kuMtIe pitAnA pAMca putranuM gaurava jovA mATe svAmInuM anumAna karyuM nahi, paNa tenI AzA zuM saphaLa thaI. e jIvana chAyAnA jevuM avAstavuM che. A saMsAra duHkha yaMtraNAthI paripUrNa che. A kSaNe svAmInI sAthe agnimAM pesI jIvIta sArthaka karIe. eTalAmAM zakavAdya vAgI uThayuM. mahAprasAnanuM anuyAtrIdaLa dhIredhIre agrasara thayuM. saghaLAnA mukhamAM harinAma vRSTinA dhArApAtanI jema dhanaratnanAM dAna thayAM, rAjavanitAnA mukhamaMDaLa sUryanI jema prabhAvALAM thaI uDyAM. te pracaMDa cItAmAMthI avIrala dhuma puMja bahAra nIkaLavA lAge, ekaThA thayelA leke tALI pADI harSane nAda karavA lAgyA. kame citA bhayaMkara agniya parvatanI jema saLagavA lAgI. patiprANA sAdhvI rANIo baLatI citAmAM peThI. keInA mukha upara paMIrAgya ke apriti jovAmAM AvI nahi. teoe agnimAM deha tajI pitRkuLane ujajavala karyuM A sthaLe ajItasiMhanA pavitra jIvana nATayano paryavasAna AvyuM. A sthaLe rAThoDa kuLanI raMgabhUmimAM eka ujavala nATakanA abhInayane zeSa thaye. je saghaLA prakhyAta nAmavALA rAjAo marUsthaLanA siMhAsane beThA che temAM mahArAjA ajItasiMha eka pavitra caritavALA rAje che. tenuM jIvana pavitra che. te judI judI ghaTanAthI paripUrNa che. je divase. nRzaMsa auraMgajebanA pApAcArathI mama: hata thaI rAThoDa kuLakesarI mahArAjA yazavaMtasiMhe sudUra hIMdukuza parvatanI taLe. TImAM prANa tyAga karyo, je dIvase tenI zekavidhura vidhavA panIe achatane janma ApI pitAnA svAmInu anugamana karyuM, te dIvasathI yavananA daryane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 TADa rAjasthAna teADI nAkhavAnuM nakSatra gaganamAM udita thayuM. ajIta khAlyAvasthAmAMthI pitRmAtR hIna hatA. teNe gavannata rAThoDa kuLamAM janma lIdho. tenA janma samaye tenuM rAjya vibhava dhana vagere zatrunA kabajAmAM hatuM. tenuM te samaye evuM eka paNa sthaLa nahotu ke te sthaLe ja te nizrvita thai svataMtra bhAve jai vAsa kare, pAkhaDI Ara gajebe, nRza'sa ka'zanI kRTa nIti pakaDI teNe rAThoDakuLamAM tAjA pedA thayela putrane haNavA taiyArI karI hatI. eka mAtra DoDa saradArAnI madadathI rAjabhaktithI ane AtmatyAgathI ajIta mahAsaMkaTane tarI nIkaLyA chevaTe teNe nRza'sa yavanarAjanA hAthamAMthI mAtRbhUmine cheDAvI. sAbhAgyavaze ajItasihune anurakta sAmata saradArAnI madada maLI, tenI te niHsahAya avasthAmAM tee tene madada na Apata te mahArAja yazAvatasiMhanI sAthe rAThoDakuLanu gArava asta pAmI jAta, mAravADanA itihAsa. judI rItanI mUrti dhAraNa karata. vizvasta sAmatAe potAnAM sukhAnI jalAMjalI dai, rAjakumAranI rakSA karI, rAjakumAra mATeteee,teonI prANavallabhAne paNa saMhAramAM utArI hatI. hIMdu loko kAyamathI rAjabhakta che, rAjA khALaka hoya paNa hIMdunu' zAstra, rAddhane devabhAve pUjavA Adeza Ape che. hIMdu lAke te Adeza prANa ApI-pALe che. rAjA hIMduonA unnati mArgamAM pradhAnate rAja darzanane hIMdulAke devadarzana tulya gaNe che. hIMduno e rAjAnurAgra rAThoDakuLanA rAjAomAM pradIpta thayA che. teoe ajItanA mATe kahela hatu je ApaNA adhipatine ApaNe jyAMsudhI jozuM nahi, tyAMsudhI pAna bhAjana upara ApaNane rUci thAze nahi," kevI rAjabhakti ? kevI vaphAdArI ! "" je bhayAvaha dha yuddha, ajItanI ane tenA sAmatAnI pradhAna ka sAdhanA hatI te kama sAdhanAmAM salipta thaI rAjasthAnanA pratyeka sAmata saradAra saMpradAye svadezAdvAranA mATe chatrIza varSasudhI laDI, puSkaLa hRdaya zANita ApyA che. tenu pradIpta pramANa bhaTTa leAkeAnA graMthathI nIkaLI Ave che. paNa keTalAka loko e bhaTTanA lekhAne apramANika ane pakSapAtI gaNe che. ajItasiMhu puSkaLa maLavALA ane hRdayavAna rAjA hatA. khADu parAkrama, tenuM eka paitRka kama ghaNI nAnI ummaramAM ajIte te paitRka karmanA dAkhalA banAvI AtrA, agIyAra varSanI ummare jyAre teNe rAjadhAnImAM nijajAtivarI samrATanI mulAkAta lIdhI, te samayeja samaveta rAjamalI samaze te potAnu sAhasikaya khatAvyuM hatuM. potAnI jI MdagImAM je je yuddha thayAMte yuddhamAM ajIte sAmata saradAronA madadathI svadeze ddhAra mATe moTI niSThA batAvI che. zakharanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 539 vvvvvvvv yuddha thakI ajItanI pratiSThA vizeSa vadhI, benazIba phIrakazIyara pAdazAhathI te mahamadazAha pAdazAha sudhInA pAdazAhoe ajItane anugraha mAM, ajItanA anugraha vinA temAMthI koI paNa pAdazAhathI pUrNa manoratha thayo nahi. ajIta musalamAnone kharA dIlathI dhikkAra hato. te jANatA hatA je musalamAna hIMdunA dharmanA ane svAdhInatvanA bhayaMkara zatru. : rANAnA daphatarakhAnAmAM purAtana vivaraNAvALI zedhatAM mahAtmA TeDa sAhebane keTalAka prAcIna saMvAdapatra hAtha paDayA e saghaLA saMvAdapatra bahAdurazAhanI chAvaNamAMthI lakhAyela hatA. teo paikInA eka patramAM keTalIka vAta lakhela hatI. te vAta upara bharUse rAkhavAthI mAluma paDe che. ajItasiMha pitAnA carita vizuddha mukI, svargavAsI thayela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0005 dazama adhyAya.

!>}* L.. abhayasiMhanI pitRhatyAja bhAravADanA adhaHpAtanuM kAraNa, samrATane svahaste abhayasiMhanA abhiSeka, abhayasiMhanuM yodhapuramAM AvavuM. purAhita vagerenuM tenuM dhana dAna, kakAva abhayasiMhane nAgAranA jaya nagara pradezanuM bhakatasi Mhane samarpaNa. abhayasiMhanA hu the |mIyAMnA parAjaya, samrATanA darabAramAM javuM ane te nimite nagara vigerenuM darzana, vasaMta rAganuM AkramaNa, samrATa sabhAmAM javuM gurjaranA rAja pratinidhi ane dakSiNAvanA rAjA jaMgalInI vidrohitA, vidrohIonA virUdhdha yuddha yAtrA karavA uzkeraNI tathA khIDuM ApavuM, ekaThA thayela sabhAsadanuM khIruM levAnuM asa'matapaNuM, rAThoDa rAjanuM bIDuM levuM, tenuM ajamIra darzana, puSkaramAM akhara rAja sAthe tenI mulAkAta, sAmrAjyanI sarvanAza kalpanA, meranA nagaramAM murkhAsiMha sAthe tenI mulAkAta, yeAdhapuramAM Agamana, maMgaLA caraNa, mInalokone atyAcAra, rajaputa sAmaMta senAnuM vivaraNa, zirAnA mIna leAkeAnuM abhayasiMha thakI damana, zIre rAjanI sadhi prArthanA, abhayasi nA sahAyAthe tenI senAnI madada, amadAvAda upara tenI yu yAtrA, tyAMnA zAsana ne zaraNe thai javA kahevAne be lAvavuM, rajaputanA yuddha sabhA, senA daLanA saMmukha bhAga calAvavAnA bhakatasihanA maneobhIlASa. yudghAthaeN maMgalA caraNa, zIrabhuladanuM AtmarakSAye kaiAzala, yuddha, rajaputAnA jaya, zIrabhulaMdanuM AtmasamarpaNu samrATanI pAse tenuM baMdIrUpe preraNu, abhayasiMhanuM gujjara zAsana, tenuM codhapuramA pratyAgamana. divase durAcAra abhayasi Mhe pitR hatyAnuM mahA pApa karyuM te divase, rATeADa kuLano sAbhAgyasUrya asta pAmyA, te divase mAravADa kSetramAM ama'gaLanA sUtrapAta thayA. 9nA praroha mahelanA zikhara upara ugI jema mATA thai mahelane teDI nAkhe che tema te amaMgaLe aMkurita thaI moTI vRddhimAM AvI mAravADa bhUmine toDI nAMkhI, chevaTe rADeDa kuLanuM sihAsana samUla utsAhIta thayuM, abhayanAM te mahA pApanA phaLa tenA vadharAne bhAgavavA paDayA, mAravADanu khIlkula dubhAgya eTaleja abhayasihane evI duti sujI je te duti sujI naheAta ane rAjyamATe te upayukta avasara jotA tenA vadharA jagatamAM pratA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 541 pazALI thaI ubhA raheta. bhaH graMthamAM lakhela che je "mahArAja ajItasiMha saMvat 1781 mAM amara dhAme gaye. ajItasiMhanA svargavAsa pachI samrATe svahaste abhayasiMhanA lalATe tilaka karyuM, svahaste teNe tene hastamAM talavAra charI vagere ApI tene rAjasiMhAsane besAye, tenI sAthe teNe nAgarane pradeza tene Aye. e saghaLA mAMgalika upakaraNa pAmI. rAThoDa rAje pitAnA nagaramAM AvavAnI vidAyagiri lIdhI, rAjadhAnInA ane aDakhe paDakhenA gAmaDAnA lokoe tenI meTa dabadabAthI abhyarthanA karI yedhapuramAM AvI, teNe pitAnA saradArane, cAraNane, bhATane ane purehitane bahu dhana ralanA dAna vagere ApI parita karyA. raTheDarAja abhayasiMhanA zAsana kALanI AlocanA karyA agAu ApaNe tenI sabhAnA ratnarUpa kavivara karNanI jIvananuM anuzIlana karavA pravRta thaIe, kaNa jema uMcA kuLamAM pedA thaye. tema sArA guNagAme bhUSita hatA, je mahAkavie ( kenejanA zeSa adhIzvara mahArAja jayacAMdanI meTI sabhAne alaMkRta karI che. je kavi mahAkavinI mahInI tUlikAe A jagatamAM eka mahA kAvya ratna pedA karyuM, che te kavinA kuLamAM kavivara karNane janma thayela che. karNa, kavi, pratibhA saMpanna rAjanIti kuzaLa ane raNapaDita hatA. tenA te mahanIya guNenA puSkaLa pramANa jovAmAM Ave che, je pracaMDa aMtavilava thakI ekavAra mAravADane sarva nAza thavA upakrama thayuM hatuM. karNanA jJAnanA prabhAvathI nivAhita thaye, te moTe ye hatuM, je behada parAkrama ane raNa naipuNya kiMTha yuddhamAM te utaryo hato. tenuM vivaraNa have pachI ApavAmAM Avaze, sudhAmaya sUryaprakAza graMtha tenA zAya, pAMDitya vagere guNonA dAkhalA batAvI ApanAra che. maMdiranA suvarNa Asana upara beThA pahelAM teNe vyAkaraNa alaMkAra kAvya vigerenuM sArI rIte anuzIlana karyuM. tethI karIne tenI adabhuta kavitva zaktinI kuti thaI, ekavAra te dhagaDhanA teraNazISe besI vINavAdana karI jagatane mohita karavA zaktivALo thayo hate. divaso gayA, tenI sAthe raheDakuLanA raMgabhUme gaMbhIra avanikA paDela che, dayakALanA lehahastanA prahAre gannata rAThoDanuM gaurava tuTI gayuM che, paNa te kavivaranI sudhAmaya lekhaNathI pedA thayela kAvya rana rAThoDa kuLanuM gairava hAla paNa che ema kahI Ape che. navA rAjAe, potAnA abhiSekathI pedA thayela Amodapramoda vadhAre divasa bhogavyA nahi, potAnA rAjyAbhiSeka pachI tarataja tene nAgoranA virUdhe yuddhamAM utaravuM paDayuM. samrATanI sAthe ajItanA takarAranA samaye te janapada muMdaranA prAcIna vaMzanA hAthamAM soMpAyela hate. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 raDa rAjasthAna je divase megala senAe ajamerane ghere ghAlyA, te divase jajIyA sagrAhaka isaratakhAMe idane pitAnA hAthe nAga kITTAnA rAjyane abhiSeka karyo, paNa hoLInA utsava gayA pachI yuddhanI taiyArI thavA lAgI. tene leDhAne deha, pavitra jaLa dhovA. tyArapachI rajaputoe chAganA baLIdAna ApyA tema sidhura ane chAganA lohIthI tapane deha abhiSikta karyo, te yuddhanI taiyArI rAva Idri pAmyuM. thoDA samayamAM nAgorane gherI lIdhuM. iMdrae pitAnuM saMmAna ane kIllo abhayasiMhanA caraNamAM mukAyAM. tyArapachI enavAjInA prema pradezanA rAjyamAM abhayasiMhe bhaktasiMhane abhiSeka karyo. mevADa, yazalamIra, visanera ane aMbaranA adhipatioe abhayasiMhanI pAse anuvaMdana patro mekalAvyA. tyArapachI te pitAnI rAjadhAnImAM AnaMda kelAhaLathI Avyo. saMvat 1781 mAM e bInA banI. saMvat 1783 mAM dilhImAM samrATana. ghera AvavA abhayasiMhane hukama maLe, abhayasiMha potAnA sAmaMta saradAre sAthe dillI javA nIkaLe, tenA upara vasaMta rega (zILI ) ne humale thaye. tenAthI thatA amaMgaLamAMthI bacAvavA rajaputee jagarANInI e mAnatA karI. saMvata 1784 mAM raDeDa rAja abhayasiMha dillImAM AvI pahoMcyo. tenA saMbhrama mATe samrATe pradhAna sAmaMtane tenI sAme mekalyA hatA, tyAra pachI sabhA sthaLe Ajo, samrATe tene AdarathI grahaNa karyo teNe tene kahyuM "khuzabakhta mahArAja rAjezvara ! Aja aneka divasa pachI ApaNe ekaThA maLyA. " Aja ame parama sukhane anubhava karIe chIe, Aja AkhAsanuM gairava bamaNuM vadhI gayuM che. " abhayasiMhe pitAnA vAsabhavana upara javA samrATa pAsethI vidAyagiri lIdhI, samrATe tenA vAsabhavane, judI judI jAtanA phaLa mevA vagere mokalI tenI abhyarthanA karI. saMvata 1784 mAM zira bulaMdakhAM vidrohI thaI uThaze te vidrohanA damana athe rADeDa rajaputene apUrva zAya batAvavuM paDayuM, bhaTTa kavi te saMbaMdhe dakSiNAvarta mAM vivAda virSamavAda pratidina vadhI paDe. zAhajAdAnemalI vidrohI thaye, teNe sATha hajhAra sainikethI mAlava pradeza, surata ane Amadapura upara hamale karyo. tenA hAthathI samrATanA pratinidhi giridhara bahAdura, IbrAhImakulI, rUstamaalI ane megala sujAta yuddha kSetramAM paDayA. e samAcAra samrATanA kaI gecara thayA. baLavAnuM damana karavA teNe zItaLAdevI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 543 zIrabulaMdakhAne pacAsa hajhAra sainikone adhinAyaka namyuM. tenA bharaNapoSaNa mATe eka karoDa rUpiA ApyA te vizALa senAdaLa laIzIrabulaMdakhAM, damananI virUdhdha cAle. paNa tenuM agragAmIdaLa vidrohIthI parAjaya pAmyuM tethI teNe vidroDI sAthe saMdhi ke " durAkAMkSA senApati zIrabulaMdakhAe ekavAra potAnA kartavya sAmuM joyuM nahi, samrATe je udeze tene senA sAthe meka hatuM, te udeza na sAdhatAM, senApati khuda zIrabulaMdakhAM samrATano vidrohI che. teNe sAmAvALAne vidroha damana karyo paNa chevaTe pite vidroha karyo. tenI vidroha vAta ekadama satrATanA kocara thaI satrATa ekase cAlIsa umarAvathI gherAI sabhAsthaLe beTho hato. te samaye te AvI kahyuM je " zIrabulaMdakhAM vidrohI thaye. " sabhAmAM beThelA saghaLA camakita thayA. samrATanI be AMkhamAMthI agni karavA lAgyuM. teNe reza ane chaghAMsAmAM hoTha karaDayA. teNe dUtane kahyuM "jAgelI hakIkta sahu sAMbhaLe tema bola" eTalAmAM sabhAnI vistabdhanA bhAMgI, rAja dUta gabhIrasvare bolyo "zIrabulaMdakhAe gujarAta jItyuM, pite svataMtra che ema paricaya Apyo. tenA bhuja baLe kelIo tuTI gayA, maMDala jhAlA cArasImA, bhAgala ane gehilee parAjaya pAmI tenI vasthatA svIkArI, holakare tene kara ApavA kabUla karyuM, bhamIAoe pitApitAnA kIllAne tyAga karI tene Azraya lIdhe, Aja te amadAvAdane rAjAne thaI dakSaNIo sAthe ekatAsUtre baMdhAya che. Aja saghaLA satara hajhAra tene rAjA belI tenI belabALA pakAre che. "samrATe jANyuM ke e vidrohanuM damana nahi thAya te rAjyanA pratinidhio potapotAnI svAdhInatA sthApavA ceSTA karaze. vAstavika rIte samrATanI AzaMkA amUlaka nahatI. thoDA samayamAM senAnA thALamAM bIDAM mukI thALa pheravavAnuM nizcaya thayuM, mIra nAjuke, svahaste te thALa upADI siMhAsananI be bAjumAM beThelA sAmaMta saradAro tarapha pheravyo. mIra nAjukathI bane paMkti vacce vRthA pha. keIe te bIDuM upADavAne hAtha prasAye nahi, sabhAnA umarAvamAMthI eka AzAmI bolI uThaze. " je tIkSaNazuLa vajadaMDane dhAraNa karavA Icche te zIrabulaMdakhAnI sAme yuddhamAM utare " bIjA eka umarAve kahyuM. "je ghaDo laI dhuNIjaLamAM DubavA cAhe te zIrabulaMdakhAMnI virUdhdha yuddha yAtrA kare, tyArapachI vaLI eka trIjo AzAmI belI uThe, je sapanI tIkSaNadhAra jahAnuM dhAraNa karI zake te zIra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 TeDa rAjasthAna, bulaMdakhAnI sAme yuddhamAM jAya, samrATanuM hRdaya dArUNa viSAdathI bharAI gayuM. samrATanuM viSaNuM vadana rAThoDa rAja abhayasiMhanA nayana mAge paDayuM. AkhAsa parityAga karI javA agAu teNe darpa sAthe hAtha lAbuM karI te bahu laI pitAnI pAghaDImAM rAkhyuM. samrATane teNe mAnapUrvaka kahyuM. " jagatpati ! Apa nirAza thAze nahi ! te zIrabulaMdane huM bhUlazAyI karI daIza. tenA durAkAMkSA tarUnI zAkhA prazAkhA patra sUnya thAze Aja tenuM gata mastaka dhuLamAM rakhaDaze. " abhayasiMhanA e vIra sulabha ane sAhasa beMka vAkaye sAMbhaLI samrATa AnaMdita thaye. tene samrATe puSkaLa bakSIsa ApI, te joI sabhAne zuravIrenAM hRdaya nidArUNa irSAthI dADamanI jema phATavA lAgyA. rATheDarAja abhayasiMhanA vidAyagIrInA kALa upara samrATe tene pharIthI bahu bakSIso ApI. te bakSIsamAM sAta mahAmUlayavALA rane hatA. samrATe bhaMDAra khelA. yuddhAthI sainiko mATe ekatrIsa lAkha rUpiyA abhayasiMhane teNe ApyA. astrAcAramAMthI te baMduko vagerene prasiddha sthaLe ANa rAkhyAM vaLI amadAvAda ane ajameranA rAja pratinidhitvanuM niyoga patra laI abhayasiMhe saMvata 1180 mAM ASADha mAse samrATa pAsethI vidAya thaye, abhayasiMha ajamera tarapha cAlyA vidrohanA damananA mATe pahelAM abhayasiMha gujarAta tarapha na gaye tenuM vizeSa kAraNa che. pahelAM ajamerane kI hastagata karavAne tene vicAra hate. vaLI aMbararAja siMhanI sAthe tatkAcita vyavahArane parAmarza karavAne tene vicAra hatuM. tenA te banne vicAro nyAya parAyaNa ane nIti mAganusArI hatA. mAravADanA rAjyamAM ajamerane kI pradhAna hatuM. musalamAnanA kabajAmAM AvavAthI mAravADane teNe moTuM nukazAna karyuM. Aja abhayasiMhe tene hastagata karI, saghaLA rAjasthAnane eka navAbane anuprANita karyA. ajameranA kIllAmAM pitAnuM thoDuM ghaNuM sainya rAkhI, abhayasiMha airatAnA tarapha cAle, tyAM AvI ne pitAnA bhAI bhaktasiMhane maLe. maratAthI nIkaLI banne bhAIo rAjadhAnImAM AvyA. tyAM teo ghoDA rejanA mATe vizrAma sukha levA tatpara thayA. tyAMthI abhayasiMhe saradArane vidAyagIrI ApI kahyuM, " je Apa sahune thoDA divasamAM mArI pAse AvI ekaThA thavAnuM che. thoDA divasamAM ThoDa saradAre pitAnA sainya sAthe codhapuramAM hAjara thayA. vIravara dhanI mahA nagarIe eka apUrva zobhA Aja dhAraNa karI abhayasiMha Aja meTA ullAsathI sukha saMga karavA lAgyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 545 theADA samayamAM yuddhanuM saghaLuM AyeAjana purU thayuM. tyArapachI saMvat 1786nA caitra mAsanI dazame virATa rAThoDa senA laI abhayasiMha nagaranI bahAra nIsaye. judAjudA 5 rajaputa saradAroe potAnI senAthI rAThoDa senAnI aMga puSTi karI. rAjakumAra bhakatasiMha rAThoDa senAnA jamaNA bhAga rakSatA agrasara thayA ne senA sAthe zIrohI tarapha cAlyA. zIrAhInA devarAja potAnA senAdaLanA gathI kAIne gaNakAratA nahotA. Aja rAThoDa rAja tenA garvane nigraha karavA mATe tenA pradeza upara AvI paDayA. abhayasiMha paNa keTalAka pradezamAM thai devara rAjya tarapha cAlyA. teNe hIvAre kIllAne gheryAM. zatruonI talavAree puSkaLa rAThoDAnA zoNitapAta karyA krame yuddha ghAra thai paDayu. rAThoDeAnA pracaMDa parAkrame parAjya pAmI devara rajaputtA palAyana karI gayA. te parvata pradezamAM potAnu thoDuka senAdaLa rAkhI abhayasiMha, palAzIyA tarapha cAlye, virATa ane vizALa abuirAtra Aja kapavA lAgyA. zIrAI viSama yaMtraNAthI pIDIta thayuM. tenA adhipatie jyAre sAMbhaLyu je rIvArA ane yazAlIyA dhvasta thayA tyAre nirAzAthI tenA paga bhAMgI gayA, te peAtAnA rakSaNa mATe vicAravA lAgyA, teNe abhayasiMhane potAnI dIkarI ApI tenA kreAdhanI zAMti karavAnA vicAra ka '' rAvanArAyaNadAsa saMdhi sthApavAne kRta sa'kalpa thayA. teNe sAravaMzIya eka rajaputa mAyArAmane madhyastha nImyA, mAyArAma abhayasiMha pAse AbhyA, teNe zIrAhIrAjane abhiprAya vyakta karyA . ane kahyuM mahArAja ! devararAja mAnasiMhane nAneA bhAi rAvanArAyaNadAsa peAtAnI bhatrIjIne Apane vivAhamAM ApavA icche che. A kSaNe anugraha karI tenI icchA pUrNa karI ! abhayasiMha samata thayA, te ghAra saMgrAmanA samaye zIrAhIthI vivAhanuM nALIera AvyuM. rAThoDarAje te AdarathI grahaNa karyuM. sainya sAmAe yuddha sajajA choDI dIdhI. teoe vivAhanI sajjA karavAnuM zarU karyuM. rANA abhayasiMha, zIrAhI rAja sAthe maitrI ane kuTuMba saMbaMdha bAMdhI thoDo samaya zIroImAM rahayA. yuddhayAtrAnI pharI zarUAta thai, vizALa rAThoDa senA zIrabulaMdanA ahaMkAra tADI nAMkhavA sarasvatI taTe AvelA pAlaNapura ane siddhapuramAM thai gujarAta tarapha cAlI, devara saradAre paNa peAtAnA sainyathI rADeDavAhinIne aMgapuSTi karI. abhayasiMhe siddhapuranI pAse chAvaNI rAkhI zIrabulaMda taraph druta mokalyo. te AvI zIrabulaMdane nivedana karyuM je " samrATanA Adeza krame rAThoDarAja abhayasihu Apane vijJApana kare che je Apa, rAjakIya tApa baMdhuka asazastra yAnavAhana ane bIjI sAmagrI tenA hAthamAM soMpI aaa. ane amadAvAdamAMthI ane bIjA 69 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 rADa rAjasthAna rAjakIya kIllAmAMthI Apanu senAdaLa uThAvI lyeA. pratyuttare zIrabula'de kahI mAka jANatA nathI, keAInI ' lAgyuM " huMM paDe rAjA chuM. bIjo rAjA koNa che. te huM vazyatA svIkAra karatA nathI. " dUta sa MdezA lai rAThoDanI chAvaNImAM AnyA, abhayasiMhanI pAse saghaLu jAhera karyuM. zIrabula'nA garvita ane uddhata utara sAMbhaLI rAThoDa rAja abhayasiMha viSa kApAnaLe saLagI uThayeA. tenA gava khava karI devAyudhdha sajjAmAM sajajIta thavA te prastRta thayA. abhayasi Mhe samara sabhA khelAvI mAravADanA ATha pradhAna saradArI ane aneka vicakSaNa sAmatA te sabhA sthaLe ekaThA thayA. teoe yuddha saMbadhe pAtapAtAnI maMtraNA jAhera karI. tr "" caMpAvata gotranA Avapati-harananA putra kuzaLasi'he potAnA abhiprAya jAhera karyAM. tyArapI AzApati kapAvata saradAreda sAthe kahyuM " cAle vIrA! cAle ! ApaNe samara sAgaranA jaLamAM pesIe. tyArapachI meratIya zirezarana kesarIsiMha beAlyA. " amesahu yudhdhakSetramAM sahunI pahelAM utarI apsarA pAsethI varamALA lezuM, ethI cAleA ! vIra purUSo cAle! ApaNe kesarI paheraveza paherI zIrabulaMdanuM mastaka teADavA cAleA pratyeka saradAra, pratyeka sainIkaraNamade matta thayA. tyAra pachI rAjakumAra bhaktasi' maLatA agni jevA ubhA thayA. tene ubhA thayelA joi saghaLA cupa thaI gayA. sabhAgrahanuM sthaLa mu'gu' thaI gayu te gabhIra nistabdhatAmAM rAThoDa rAjakumAra bhakatasiha, abhayasi MhanA saMmukhIna thai khelyA, hu! tamArA anuja chu' chatAM Apa zA mATe yudhdha kaleza sahana karo che! raNuyudhdhane bhAra Apa mArA hAthamAM sepIdyo. jIe sevaka te durAcAra zIrabulaMdakhAnuM mastaka lAvI ApanA caraNa pAse muke che ke nahi ! abhayasiMhe bhakatasi'hane senApati pade nImyA. AnadautsAhe kesarI paheraveza paherI saghaLA elI uThayA, " ApaNe amarapuramAM jai vasazuM. " thoDA samaya pachI sabhAnA bhaMga thayA. rAThADa vIra yudhdhAthe taiyAra thayo. zIbula'khAM paNu pAtAnA rakSaNanA upAye cAjavA lAgyA. nagaranA pratyeka dvAre teNe be hajhAra sainIke ane pAMca to rAkhI. te saghaLI tApeA pIra gI gola'dAjanA hAthamAM sAMpANI. bIjo eka yuropIya baMduka dhArI tenA dvAra rakSaka thaI tenI sAthe hateA. e pramANenI gAThavaNu karI zIrabula MdakhAM rAThoDa senAnA humle! aTakAvI devA taiyAra thayeA. traNa dIvasa sudhI banne pakSa taraphanA gALAnA varasAda thayA. paNa tethI khanne pakSamAM kAMi nukasAna thayuM nahi. kebrala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 147 zIrabulaMdakhAno putra te samaye haNA. chevaTe bhaktasiMhe pracaMDa raNamade potAnI rAkeDa senAne calAvI teNe nagaramAM pisavAne udyoga karyo. tene udyoga saphaLa karavA mATe tenA sainIke vizeSa viratva batAvavA lAgyA. saradAra zaramaNI caMpAvata rAva kuzaLasiMha, atula parAkrama batAvI aneka manIne haNI yudhdha sthaLe paLe. jemajema dIvasa bhAga jate game tematema rajaputane purUSArtha vadhate. gayo. zIrabulaMdakhAnI AzAo vyartha thaI. divasane bhAga ATha ghIne hate. eTalAmAM zIrabulaMdakhAM raNasthaLa che cAlyA gaye. paNa tethI tenA sinI nirAza thayA nahi. teoe pracaMDa viratAthI rajaputanA vegane aTakAvyA. chevaTe yavana daLa parAjIta thayuM. vijayI rajaputee meTA harSathI raNanuM nagAruM banAvyuM. zIrabulaMda haNAye tevI vAta AkhA sinyamAM tIvra vege phelANIte bhayaMkara yuddhamAM tenA ekaMdara cAra hajhAra cAra trANa sanIne mAryA gayA. rajaputemAMthI abhayasiMha sAthenA rajapute keTalAka puSkaLa yuddha karI haNAyA. bIjA divase zIrabulaMda pitAnA astra zaste laI abhayasiMhanA zaraNe AvyuM. tene AgrA tarapha laI gayA. abhayasiMhe tenA kuTuMba parivAra vigerenI rakSA mATe anumati ApI. zirabulaMda upara ye meLavI abhayasiMhe gujarAtamAM sattara hajAra, mAravADanA nava hajAra ane bIjAM keTalAMka gAma upara Adhipatya meLavyuM. pratApathI parizobhita thaI te madhyAhukALanA sUryanI jema teja karavA lAgyuM. tenA pracaMDa pratApathI aMjAI jaI, IDara. bheja pArkara, siMdhu, zIhI, phatehapura, DuMgarapura, jhunajhunu, yazalamIra, nAgora, vAMsavADA, luNAvADA haLavada vigerenA adhipatie, tene avanata mastake namyA. * vijayI abhayasiMha yamAM meLavela dravya sAthe cedhapuramAM Ave. rAjyanA puravAsIo AnaMdamaya vijayasaMgIta gaI pitAnA adhipatine meTA samArehathI vadhAvavA lAgyA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza adhyAya. ' baMne bhAionI paraspara ISA, bhakatasihanA raNanaipuNya abhayasi'hanI AzaMkA, tenI niti, codhapura cheDI kavI karNanuM nAgAramAM javuM ane bhakatane tenuM kaiAzalathI zokSAdAna, moTA bhAIne abhIprAya vikLa karavA nAnA bha.nuM kauzala, abhayasiMhuM karela vIkAneranuM AkramaNa, tenA saradArAne vicitra vyavahAra, abhayasiMha sAthe abararAjane vivAda karAvI devAmAM bhaktasiMhanuM kaiAzala, abhayasiMhanI gerahAjarImAM yeAdhapura upara humalA karI devAnI jayasiMha taraH bhasihanI salAha, salAhanI sArthakatA, jayapuramAM samarasabhA, abhayasiMha ane jayasihanA vivAdane! sutrapAta, abaramAM yuddha sajjA, mAravADa tara6 jayasiMhanI moTI senAnI yAtrA, bIkAnerane avarodha tyAga karI jayasiMhanA AkramaNano pratirAdha karavA rAThoDa rAjano udhoga, bhakatasiMhanuM vicitra AcaraNa, sAmaMtane zapaMtha khavarAvI tene sAthe laI akharanA senA daLa sAthe yuddha mATe tenI daLa sAthe cAtrA, gAMgerIyAnuM yuddha, bhakatasiMhano kaThora uMghama, tenA senA daLane! dhvaMsa; mAtra sAThe sarpanIke laI jayasaMha upara tenuM AkramaNa, jayasiMhanA raNusthaLa tyAga, aMbaranA bhATe.e kareluM bhakatasi'hanuM yazeAgAna, bhakatasiMhanA trIjA AkramaNanA udyogamAM kavi kanI khAdhA, senAnA nAze bhakatasi MhanA zAka, madhyastha thai rANAe karela ane pakSanI sadhIsthApanA, bhakatasi MhanA kuLadevanuM na, abhayasiMhanuM mRtyu, tenA cirata saMbadhe keTalAka gappA. mAnava nava svArthIno dAsa che. naraghAtI luMTArAthI mAMDIne sa`sAra virAgI sanyAsI sudhInA manuzyeA A kSaNabha'gura jagamAM svAnIja pUjA kare che. temAM keTalAkanI pujA adhIka hoya che. ane keTalAkanI svalpa hoya che. mAnavanA A vizALa kArya kSetramAM svArtha ja pradhAnanAyaka che. svAnI sahacarI AzA che. svA tameAguNAnvita che. tenA mahimAnA prabhAve mAnava sa`hAra karanAra trizuLi smRti dhAraNa kare che. svAnA kuhukamAM je mAnava ekavAra mugdha thAya che, tenuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 149 ja hitAhitanuM jJAna bIlakula lepa pAme che. mANasa svArtharUpI ISTadevatAnI parituSTinA sAdhana mATe pitAnA hAthe pitAne pagamAM kuThArAghAta kare che. abhaya siMhe svArthanI e tAmasI vRttithI vimUDha thaI janmadAtAne prANa lIdhe. e prANu levAnA nRzaMsa kAryamAM tenA je sahodare tene madada ApI hatI, je sahadarane te prANa karatAM vahAle gaNute hato te sahedara upara svArthanA pApa maMtre praNAdita thaI te ISanA nayane jovA lAgyuM. teja sahedara hadayane AnaMdadAyaka bhaktisiMha, Aja abhayasiMhane cakSuLa thai paDe. abhayasiMhe te bhAine sarva nAza karavAne upakama karyo patasiMha svabhAvathI kAryadakSa ane sAhasI hatA. te yudhdhanA kAryamAM vizeSa pAradarzI hatA tenA sAhasa ane raNane puNyanuM vivaraNa rAjasthAnamAM cAre tarapha phelAyuM rajaputono zuM paNa rajaputa vidveSI yavane tenI samaha kuzaLatAnI prazaMsA karatA hatA. abhayasiMhanA hRdayamAM judI judI vibhISikA pedA thaI tene dareka kSaNe manamAM lAgavA lAgyuM je bhaktasiMha mAravADanuM siMhAsana hastagata karavA mahenata kare che. te ciMtA tenA manamAM udita thaI tene vizeSa bhaya dekhADavA lAgI. te bhayathI abhayasiMha kAyama udvigna rahetA hatA. te nAnA bhAIne sarva nAza karavA vicAratA hatA. te bhaktasiMhane nAgara thakI vicUta karI tema hatuM paNa tema karavA tenuM sAhasa thAtuM nahotuM. tene sarvanAza karavAnI citAmAM ghaNu dIvaso cAlyA gayA. krame zIrabulaMda sAthe yuddha karavAne avasara Avyo. chevaTe. zIrabulaMda sAthenuM yuddha puruM thayuM. rAjyamAM pharI zAMti virAja. abhayasiMhe jANyuM je te zAMtine nirUge upabhega thAze. paNa teNe pitAnAja mananA deze te zAMtinI puSpa zayyAne azAMtinI kaMTaka zayyAmAM pariNata karI. te svabhAvathI Arazya priya hate. te aphINanI sevA pUrNa mAtrAe karate hate. tenA vayevRddhinA samaye te banne viSayamAM tene anurAga vizeSa vadhI paDaze. duciMtAmAMthI nikRti pAmavA teNe aphINa khAvA pIvAnI mAtrA puSkaLa rIte vadhArI te paNa bhakatasiMhanA upara tenI ISa kama thaI nahi. abhayasiMhane e utkRSTa manovikAra bhakatasiMhe jAryo hate. abhayasiMha tenA upara Invita thate te sArI rIte teNe jANyuM. jANIne te atyaMta kSubdha thayuM. teNe manamAM meTA bhAIne hajhAre dhakakAra ApyA. teNe vicAryuM je moTe bhAI zudra citavALe ! meTA bhAI zuM bALaka ! te vizALa mAravADane adhIzvara heI nAgoranA dhaNI upara Invita ! bhakatasiMhane potAnI uddhata prakRtinI khabara hatI te jANatuM hatuM je evI prakRtithI te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 TADa rAjasthAna rAThoDa rajaputeA tenA upara saMzayanI draSTie juve che. svadezavAsIone mobhAva jANI lai teNe sthira karyuM je vizeSa satata sAvadha ane vicikSaNa nahi thavAya teA nAgAranA traNase sATha nagaranA upabhAga thAya tema nathI, peAtAnA bAhubaLa vinA AtmarakSA thAya tema nathI, ema bhakatasiMha jANatA hatA. pArakAnA khaLa upara AdhAra rAkhI besI rahevuM te vIracita kA nathI ema bhakatasiMha saMpUrNa rIte jANatA hatA. e dhAraNAnA amalathI bhakatasiMhe potAnI pada maryAdA Aja sudhI akSuNu rAkhI zakayA. paNa A samaye teNe kavi kanI salAhathI eka vicitra nIti pakaDI. kavi karNe zIrapulaMdanA parAjayanuM vivaraNa potAnA graMthamAM purU' kIdhuM. tyArapachI teNe ceAdhapuranA tyAga karI nAgeAramAM rahevAnuM zarU karyuM, sajAtIya khIjA kavIonI jema ka kuTa nitimAM pAradazI hatA. te pratibhAzALA ane zuddha carita hatA. tenI amRtamayI gAthAnuM zravaNa karI leAkeAne tenA upara bhakita ane niA rAkhavAnuM. sakhaLa kAraNa hatuM. te je khelatA tene rAThoDA devavAkaya tulya gaNatA. TukAmAM rAThoDo tenI salAha mujaba cAlatA hatA. yeAdhapura choDI nAgAramAM kavi ka AvyA tyAre bhakatasiMhe moTA samAnathI tene grahaNa ka rAjakumAra bhaktasiMhe peAtAnI avasthAnuM AdyapAna vivaraNa kavi ka pAse jAhera karyuM. kavi karyuM, niviSTa mane te vivaraNu sAMbhaLI tene salAha ApI je " akhara rAja sAthe mahArAja bhaktasihanA vivAda thAya tema kara ! jethI tArU' maMgaLa thAze. " kavi karNanI kuTIla maMtraNA, rAja kumAra bhaktasihe mAthe caDhAvI. te matraNAnA pratyeka zabdo pALavAne suyAga jovA lAgyuM. thaDA samayamAM te suga AvI pahoMcyA vIkAneranA rAjakumAre kAi kAvaze abhayasiMhanA rASAnaLa pradIpta karyA hatA, mAravADa rAje tene zAMti ApI, potAnA rASAgni nivaNu karI devA sakalpa karyo., mAravADa rAja abhayasiMhai, potAnA sAmata sAthe lazkara laI tenI rAjadhAnI gherI lIdhI, gherAela vIkAnera rAje keTalAMka aThavADIyA tenA gherAnA pratirodha kaye. paNa khAdyapeya dravyanA abhAvathI tenI nagarI dvAranI ceSTA niSphaLa gaI rAThoDa saradAronI gupta sahAya na hata tA vIkAnerarAja abhayasiMhane zaraNe thAta, vIkAneranA rAThoDae mAravADanA rAThoDanuM saMmAna dhaNI vakata jALavyu hatu. tenA lIdhe mAravADanA rAThoDe vIkAnerane gupta sahAya ApavA lAgyA. rAjA abhayasihe vIkAneranA ghero ghAlyA. te samaye kavi kaNe rAjakumAra bhaktasi'hane kahyu kumAra ! AvA suyaeNga phrI AvavAne nathI. " " Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 551 sugamAM amararAjanuM ahaMjJAna yukta karI tene utejIta karavA ceSTA kara. vaLI tene vadhAre utejIta karavAne bIjo upAya paNa che, tArA pujanIya pitR deye aMbara rAjyanuM AkramaNa karI kuzAvaha rAjAnuM je apamAna karyuM hatuM te apamAnane badalo levA nathI. e kSaNe te badale levAne sAro avasara, vaLI jayasiMhane kahevarAvI mokala je te kyapura upara humale karI pitAnA pUrva apamAnane badalo le tema. kavi karNanI salAha upayukata lAgavAthI bhakatasiMhe ekadama siMhanA upara patra lakhyuM, te samaye vikAnerane dUta paNa gya salAha levA bhaktasiMha pAse AvyuM hatuM, bhaktasiMhe tene yukta salAha ApI aMbararAja pAse javAnI AjJA ApI ane tenI sAthe karyadvAranA saghaLA kaizala sAdhane kahevarAvyAM. vRddhAvasthAmAM aMbararAja madirAzakta thaI paDa hato. surasevanathI puSkaLa aniSTa thAya che. te aMbararAja sArI rIte jANate. tethI teNe evuM anuzAsana vidhibaddha karyuM che jyAM sudhI te vArUNI devInI pUjAmAM hoya tyAM sudhI koI paNa viSayika kArya tenI pAse vijJApita thAya nahi. je samaye vikAnerane data aMbara rAjanI sabhAmAM AvyuM. te samaye aMbara rAja vizrAma kakSamAM suradevInI AratI karatA hatAsaradAree ekaThA thaI bhaktasiMhanA patrane pATha karyo ane bhaktasiMhane anurodha pALa ke nahi tenA mATe teo tarka vitarka karavA lAgyA chevaTe evo nizcaya thaye je rAThoDanA AkramaNamAM haratArpaNa karavuM nahi bhaktasiMhane udeza saphaLa thaye nahi paNa Avele duta catura ane surakSa, saradAranA uttarathI nirAza ane viphaLa mane ratha thaI teNe rAjAnA darzana laI tenI pAse pitAne prastAva jAhera karavAno saMkalpa karyo. vaLI rAjA sAthe mulAkAta levAne te suga zodhavA lAge e samaye vidyAdhara nAmano eka brAhmaNa aMbararAjanI dIvAna padavIo hatA. vidyAdhara dUtane priya mitra hato. tenI madadathI dUte rAjAnI mulAkAta laI saghaLI bInA rAjA pAse nivedana karI jayasiMhanI pAse hAtha je te be mahArAja ! vAMkAnerarAja moTA saMkaTamAM AvI paDayA che evI avasthAmAM Apa je tene madada nahi kare te abhayasiMhanA hAthathI vikAnera tArAja thai jAze. A brAhmaNa kuLavadhu paMDita vidhAdhara baMgALA dezamAM janmyA hatA. jyotistava, bhuta, purANAnya smRtizAstra ane dharmazAstramAM vidhAdhara pAradazI te je jayapura Aja bhArata varSamAM zobhAmAM saiAdaryathI prakhyAta nagara gaNAya che. tene Adarza, mahAnubhAva vidhAdhare AMkI dIdhuM hatuM e mahA puruSanuM jIvana carita kayAMthI paNa maLatuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 TaDa rAjasthAna, amAro rAjA Apane ja mahArAja kahI bolAve che. teNe svamamAM paNa mAravADa rAjanI vasthatA svIkArI nathI. A kSaNe Apa sAheba tenuM bIju kaMI bharosA sthaLa ke Azraya sthaLa cheja nahi. " garvathI jayasiMhanI chAtI phulI gaI, tenA upara vaLI meha karI madirAe pitAnI vidyAjALamAM phelAvI te mUDha thaI gaye. hatuM. te samaye teNe abhayasiMhane lakhyuM. " ApaNe baMne eka moTA parivAranA aMtargata vikAneranA doSa mApha karI tyAMthI tamArI kamAna tame uThA.evI keTalIka vAta lakhI jayasiMhe eka pAna pAtra pIdhuM ane mUcha maraDato maraDato cIThI bIDavAne bIjAnA hAthamAM ApI dUte kahyuM ! mahArAja kRpA karI bIjI eka be vAta A patramAM lakhe ! tenA kahevA pramANe te vAta patramAM lakhI. ullAsa pAmelA te rAjA pAsethI vidAyagIrI lIdhI. zIdhra gAma uMTa upara besI te cAlyuM. dUta darabAramAMthI nIsarI bahAra AvyuM ke jayasiMhane pradhAnamaMtrI vAMhe saradAra tyAM AvyuM. rAjAe te patranuM vivaraNa tene kahI saMbhaLAvyuM. vRddha saradAra virakta thaI che. " je kacchAvaha kuLane nirdUla karavAnI IcchA na hoya te te patra have pAcho aMhI maMgAvI . eTalAmAM dUta upara dUta ravAnA thayA. paNa patravAhI dUta majyo nahi. saghaLA ciMtA pAmI judI judI AzaMkA karavA lAgyA. keTalAka rajaputoe kahyuM je "mahArAja ! Ape niSphara kAma karyuM tenA mATe ApaNe saghaLAe puSkaLa kaSTa bhegavavAM paDaze. abhayasiMhanI pAsethI jaladI te patrane uttara Ave, jayasiMhe te patra pheDI saradAre pAse vAM. " amArA dAsa upara ke amArA upara hastArpaNa karavAnI ane evI rItanuM lakhavAnI ApanI satA nathI huM abhayasiMha. jayasiMhathI je thAya te te kare. sAmaMta saradAroe kahyuM " mahArAja ! je amoe kahyuM hatuM. juo ! teja ghaTyuM have kAryakSetramAMthI nAsI javAno upAya nathI, have aMbaranA sAmaMtane ekaThA karavA joIe. eTalAmAM gaMbhIranAde nagAruM lAgyuM, yuddha karavAne sAmAvALA kacchAvaha rajapute aMbararAjanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. buMdInAhAra rajapute, kacchAvaha yAdava rajapute, zApuranA zizadIya rajapute vIgeree AvI aMbararAja ne madada ApI e rIte eka lAkha sainiko aMbaranA killA pAse ekaThA thayA e vizALa senA pracaMDa pRthvIne kaMpAvatI mAravADa tarapha cAlI gaMgAvAnI nAmanA gAmaDA pAse aMbararAje potAnI chAvaNI nAMkhI te abhayasiMhanA AgamananI pratikSA karavA lAge, reSAnvita rATheDarAja vAMkAneranA gherAmAMthI saghaLuM lazkara uThAvI laI aMbararAjanI saMmukhe cA bhaktasiMha zaMkita thaye. teNe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 553 svamamAM paNa vicAra karyo nahoto. je tenA evA halakA prapaMcathI mAtRbhUmi AvA saMkaTamAM AvI paDaze ane rAjA vacce vivAda paDI jAya tema karavAne tene Azaya hato. paNa te AzayathI te sajAtIya rajaputAmAM kodhAnaLa saLagI u. mAravADanI bhUmine mATe saMkaTamAM jaI bhaktasiMha zuM nizcita besI rahe! bhAI bhAInA vacce vivAda che tethI zuM AvA saMkaTanA samaye bhaktasiMha je bhAI abhayasiMha jevA bhAIne madada na Ape ! Aja mAtRbhUmine saMkaTamAM AvI paDelI joI bhAIne viSama viSa bhUlI jaI bhakatasiMha abhayasiMhanI pAse AvI ubho rahaye. ane sArA vinaya bhAvathI be. "bhAI? gherAmAMthI senAbaLa uThAvI levuM nahi, mane AjJA Apo, huM sAmaMta saradAronI sAthe rahI laDuM, ane duzmanane sArUM zAsana ApuM. " moTA bhAIe pitAnA nAnA bhAI bhakatasiMhanI prArthanA svikArI nahi. bhakatasiMha manamAM kSobha pAme. paNa te bhayaMkara saMgharSakALe niHsaMzrava bhAve rahI zakaze nahi. te nAgeramAM gaye. ane dillI daravAjA upara caDhi gaMbhIra svare nagArU bajAvyuM. eTalAmAM nAgaranA sAmaMta saradAre pitAnA sainIke sAthe daravAjA pAse AvI ubhA rahyA. bhakatasiMhanI pAse be pItaLanAM pAtra hatAM jemAM ekamAM kasuMbo hato ane bIjAmAM kesarane raMga hatuM. jema jema saradAro tenI pAse AvatA gayA tema tema bhakatasiMhe tene kasuMbe pAye ane teonI chAtI upara kesarI raMgane chApo mAryo. e rIte teNe ATha hajhAra rajaputa vIrene kAra vratamAM dIkSitakaryo. te saghaLA jIvana mumukSa hatA. saghaLa dezanA mATe prANa ApavA taiyAra hatA. teo saghaLA bhakatasiMhanA atyaMta sAhasIka ane draDha pratijJa hatA. evI jorAvara senAnI sAthe eka vizALa makAInA kSetranI saMmukhe AvI pahoMcyA. tyAM AvI rAThoDa rAjakumAra bhakatasiMhe saghaLAne gaMbhIra svare kahyuM. "vIrA ! tamArAmAMthI je kaI yuddhakSetramAM jaya meLavavAne athavA deha tyAga karavAne prastuta na hoya to te mArUM anuzamana kare, je kaIne pharI javAne utsAha hoya te te khuzIthI pharI jAya " ema bolIne te kSetramAM peThe jeo sAhasi karatAM teoe tenuM anugamana karyuM keTalAka te tenuM anugamana karatAM pitAnA ghera gayA. khetaramAMthI bahAra AvI rAThoDa vIre joyuM je pAMca hajhAra rajaputoe tenuM anumAna karyuM teNe Izvarane dhanyavAda Ape ane te vIra purUSa sAthe yuddha sAgaramAM kudI paDe. aMbararAja jayasiMha gaMgAvAnImAM potAnA lakara sAthe zatruonI pratikSA karate ubhe hate durathI bhaktasiMhanI azvasenAne joI teNe tenI sAme pitAnI 70 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 TaDa rAjasthAna. senA paricAlita karI. bhakatasiMhe AjJA ApI eTalAmAM tenA sAmaMta saradAra zatrunI senA upara paDayA, jetAjotAMmAM banne pakSa vacce ghera yuddha thayuM bhaktasiMha eka daLa laI aMbaranI vikaTa senAnI aMdara peThe. ane bhayaMkara mahA kALanuM rUpa dhAraNa karI zatru senAne kApavA lAge. evI rIte zatru senA bhayaMkara rIte marthita ane vitrAzita. tyArapachI te vAMsenA bhAgamAM AvI paDe. eTalAmAM tene sAmaMta saradAra gajasiMha tenI pAse AvI che "A veLA ApaNI pachavADe eka jaMgala che. " saradAranuM vAkaya puruM na thayuM eTalAmAM bhakatasiMha bolya "pachavADe jaMgala che paNa saMmukhe zuM che? dudha zatru senA mukhe che ke nahi zatru senAna bheda karI ApaNe AvyA chIe, bheda karatA karatA je mArgathI AvyA chIe te mAge javuM egya che " bhakatasiMha bole che. eTalAmAM teNe aMbara rAjane paMcaraMgI vAvaTa jo, tenI AMkhamAMthI aMgArA jharavA lAgyA te bAkInA vIrapurUSone be " vIra purUSo pratijJAnuM pAlana kare ! lAjathI nIcu mukha rAkhI ghera na jAe, A juo svargamAM raMbhA, maMdAra mALA laI tamane lAve che, rAThoDa vIra bhakatasihanuM bolavuM sAMbhaLI sAmaMta saradAre zatru senAmAM pezI daDavA lAgyA, sataka khulAnI saradAre yuddha tyAga karavAnuM pitAnA rAjAne kahyuM. aMbara rAja tenA kahevAmAM samaMta thaye nahi, chevaTe vAo saradAre tene yudhdha tyAga karavAnuM vAraMvAra kahyuM. tyAre teNe ati kare yudhdhane tyAga karyo. pAMca hajhAra rajaputemAMthI mAtra sATha rajaputa tenI sAthe rahyA. aMbararAjanI pratijJA hatI. je prANAte paNa zatrune pITha batAvavI nahi. zatruonI saMmukha thai teNe uttare kuMDelA tarapha pitAnI senA calAvI. yuddhakSetrathI e pramANe khasI jaI mahata rAjA jayasiMhe kahyuM. " A jIvanamAM Aja sudhI me sattara yuddha jemAM paNa AvI rItanuM yudhdha jevAmAM AvyuM nathI. e rIte bela jayasiMha muSTimeya rATheDa rajaputathI parAjya pAmI raNakSetra thakI khasI gaye. te divase gaMgavAnI yudhdhakSetre tenuM gaurava atyaMta lAMchita thayuM. tene zu yaza kalaMkita thaye. rAjakumAra bhakatasiMhe e bhayaMkara saMgrAmamAM vismayakara vIratva ane raNuM naipuNya banAvyuM jenI prazaMsA jayasiMhanA bhAToe kahelI che. gaMgavAnInA bhaMyakara yudhdhamAM rAkeDarAje je keTalAka rajapute sAthe bacI jaya meLavyuM. te rajaputomAM kavivara karNa paNa hatA. te samaye kavivara karNa nahota te rAThoDa vIra bhakatasiMha trIjIvAra yuddhamAM kudI paData. raNama matta thaI teNe ekavAra paNa vicArI ne joyuM ke tenI sAthenA pAMca hajhAra rajaputemAMthI mAtra sATha pute bacyA che. te paNa kavivara karNanA kahevAthI tenA jJAna netra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1515 ughaDayAM. tyAre teNe khAkI rahelA rajapute tarapha joyuM, je joi tenI purepurI ti thaI che. ema tenA jANavAmAM AvyuM te jANavAthI tenuM hRdaya mathita thayu.... e AMkhamAMthI satata azrudhArA cAlI. je vIra agAu saghaLI mAyA mamatA cheDI pracaMDa vika AthI mRtyunI sAme khayeAbhIDI yudhdhamAM laDayA hatA. te vIra Aja peAtAnA rajatAnI dazA joI khAkanI jema rAya, te bALakasulabhArR danamAMthI tene kAi vArI zakayu' nahi. chevaTe tene mATe bhAi AvI tene dIlAse devA lAgye je " AjanA yudhdhe ? bhAI ? tArA parAkramathI huM gAravAnvita thayA chuM tyAre bhakatasiMha to baMdha paDI prakRtistha thayA. vaLI pAche te utsAhita thai paDayA. ane utsAhu sAthe sIMhanAda karI darpa sAthe khelyA, " hajI huM teja bhaktasIMha chuM. mAravADa kukSaNe madirAmata thai jayasiMhe abhayasiMhane patra lakhyuM. te anatha kara lekhathI rAjasthAnamAM je gRha vivAda cAlye.. tethI rajaputAnA hAthe rajaputAnA puSkaLa leAhI paDayAM. jayasiMhane potAnI avidRzya kAvratAnuM phaLa maLyuM paNa tenA uddedeza nya thayA nahi, teNe vIkAnera rAjyanA uddhAra mATe te agni saLagAvyeA. Aja tenA uddhAra thayeA ubhayapakSanA vivAda adhika dina rahe nahi. rANAe madhyastha thai teonA vivAda bhAMgyA je vAre ubhayapakSa potapotAnA uddedeza sAdhatA hatA, tyAre te vivAdabhajana karavA mevADezvarane kAMThe kaSTa sahevuM paDayu' nahI. ema kahevAya che je bhakatasihanA kuLadevatA aMbararAjanA hastagata thayA hatA. jayasiMhuM te pAchA bhaktasiMhane ApyA. devatAne pAchA pAmI bhaktasiMha nizcita ane prakRtistha thayA. have akhararAja bhakatasiMhane hRdayamAM dhAraNa karI anyeAnya maitrinAM sukha bhAgavavA lAgyA. rAThoDarAja abhayasi'hanI jIvanImAM tenuM A zeSa mahAnuAna che. tyAra pachI saMvat 1806 ( i.sa. 1750 ) mAM te svargavAsI thayeA. te svabhAvathI atizaya ALasya priya hatA. te ALasya priyatA tenI vayanI sAthe vadhI gaI hatI. vaLI te pravRttithI tenuM atyaMta auddhatya ghaNA darajje kama thayuM hatuM. rAjA abhayasiMhanA zAsana kALamAM dudha nAdIrazAhe bhAratavarSa upara humalA karyo. tenuM praca'Da tu` bhAratavarSanA pazcima dvAre saMbhaLAyu je sAMbhaLavAthI taimuranuM siMhAsana bhayathI ka*pI uThayuM. te nRzaMsa AkramakanA zeANita pipAsu khaDagathI Atma rakSA karavA mATe samrATe rajaputAnI madada mAgI paNa tenI mAMgaNI koie grAhya karI nahi. e bhayAvaha viplavamAMthI bhArata bhUmIne khacAvavA kAI rAjA agrasara thaye nahiM. kALa yuddhakSetre, e nazIkha mahamada Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 TIDa rAjasthAna zAhanuM rAja zAsana purU thayu. tenA caraNamAM kaThaNa leADhAnI eDI paDI, nAdIrazAha tene rAjadhAnImAM laI gayA. mahamadazAhanA patana upara dillI nAdirazAhanA kabajAmAM AvI ajJAna vIre dillInuM sarvasva luMTI lIdhuM. agaNya naranArI nAM zANitathI potAnA hAtha kaluSita karI, te peAtAnA dezamAM gayA. te divasathI vIravara khAkharanA siMhAsanane je pracarDa ghA lAgyA te ghAthI tenuM adhaHpatana dhIme dhIme thavA lAgyuM. te anivArya adhaHpAta thakI te pAchuM ubhuM thai zakayu nahi. te suyeAgamAM bhAratanuM siMhAsana hastagata karavA rajaputA ceSTA karata tA Aja bhAratavarSanI chAtI upara Aya saMtAnane vAvaTA uData paNa bhAratavarSanA dabhAgye rajaputAne tema karavAnuM sujyu' nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * : ': : --- dvAdaza adhyAya. rAmasiMhane abhiSeka, tenuM uddhata AcaraNa, tenA abhiSeka samaye tenA kAkA bhaktisiMhanI gerahAjarI, pAnAnA pratinidhi tarIke bhaktasiMhanuM dhAtrIne mokalavuM, tethI karI rAmasiMhanuM apamAna. apamAnane pratizodha. ramasiMhanA vizvAsa pAtra caMpAvata ane kuMpAvata sarakAranuM teNe karela apamAna, apamAnita saradAronuM rajisabhA tyA karI bhaktasiMha pAse javuM, bhayaMkara gRhayuddha, mairatanuM yuddha, rAmasiMha parAjya, bhaktasiMhane rAjasiMhAsanAdhikAra, paMdana rAmasiMha tarapha purohitane anurAga, marAThA lokonI madada meLavavA tenuM niNAvartimAM javuM, rAja bhaktasiMha ane purAhita vacce prAtara. bhaktasiMha. guNavargI. mAravADane dhvaMsa karavAnI marAThA lekanI bhAni, bhaktasiMhanA vAvaTA nIce gAMDAH saradAranuM AvavuM, teonI daLa sAthe yuddhayAtrA, marAThAne anAbhilASa, ajameranA 'pArvatiya pradezamAM teonuM rahevuM, aMbara mahidhInA vipra prayogathI bhakatasiMhanuM maraNa, siMha carita varNana. rAThoDa ane kuzAha rAjA saMbaMdhe leka gAthA, satIne abhizApa, AzA che . abhayasiMhanA pahelekavAsa upara tene jeTa putra rAmasiMha mAravADanA siMhAsane beThe. je vayamAM putra pitAmAtAnA zAsanamAM rahevA gya hoya che, te vayamAM rAsiMha pitR siMhAsane abhiNikata che. je dIvase devarAja mA - siMhanI putrI abhayasiMhanA kaMThamAM varamALA nAkhI te divasathI abhayasiMha svargavAsanA kAsaNI barobara vIza varSa vItI gayA. Aja teonA vivA nuM zubha pha , mAravADanI gAdIe beThe. rADeDanA darpa ane ceDAnuM audhatya rAmasi.mAM saMpurNa rIte saMkramita thayuM hatuM. - ba. havRtithI je vimA po thayAM te pha. rAmasiMha sArI rIte bhogavyAM, ... he ne. teNe te guNene sAro paricaya ApyuM. tenA abhiSeka rAma rU . daLa saradAre judA ja. upahAra lai navIna bhUpatinA saMmAna mATe AvyA hatA. paNa phakatasiM tyAM A nahAtA pitAnI dhAtrIne teNe mokalI hatI. rajapata rAmA..vAM dhAtrI vize saMmAnanI pAtra che, : pute Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 TeDa rAjasthAna dhAtrIne jananInA jevuM mAna Ape che, rAmasiMha kAkAnI dhAtrIne joI krodha karI be, zuM kAkAe mane vAMdaro jANyo che, rUpe A ApavA A buDhI DAkaNane teNe mekalI. rAmasiMhe tenA kAkAe mokalela upahAra pheMkI dIdhe tenAM bane nayana rakta thaI gayAM dhAtrIne dUra karI teNe bhaktasiMha tarapha dUta mokalI kahevarAvyuM, hAlane hAla jhAlera emane Apa. apamAnita dhAtrI bhaktasiha pAse AvI ane teNe saghaLo viSaya jAhera ka, bhaktasiha te sAMbhaLI bha pAmyo teNe dutadvArA pratyutara ekalA jhAlera ane nAgara tamArAja hAthamAM che tamArI IcchA haze te te janapada tamane pAchA maLaze. rAmasihanAM gati ane uddhata AcaraNanA vaLI eka be dAkhalAne ullekha kare mane egya lAge che. rAjapada pAmI te dapathI eTalo badhe mUDha thai gaye hate je tene kevI rItanuM saMmAna ane gaurava ApavuM temAM tenuM bilakula jJAna rahyuM nahotuM. te eTale badhe muDha thaI gayuM hatuM ke caMpAvata ane kaMpA vata saradAranuM ghora apamAna karavAmAM teNe kaI rItanI kasara rAkhI nahatI. mAravADane zreSTha saradAra capAvata kuzaLasiha kadamAM ThIgaNa hatA, tenuM vadanamaMDaLa traNathI viktahatu, e mATe rAmasiMha tene gujaMga Daka kahI bolAvatA hatA, apamAnasUcaka e heya upAdhI sAMbhaLI saradAra ziramaNa saLagI uThate hato paNa rAmasihane bALaka jANe tenA belavA upara daSTi rAkhatA nahi. ekavAra rAmasiha kuzaLasiha pAse Avate joI be "Ava gurja" ema sarvanA samakSa e apamAna maLela jeI capAvata saradArathI sahya thayuM nahi, teNe rAmasiMhane uttara Ape, "hA A gurjasiMhane karI zake tema che?" rAmasiMha te divase kAMI be nahi te kuzaLasiMhane gherarIte apamAnIta karavA suga zodhate hate. ekavAra muMdaranI vADImAM rAThoDa rAja sAmaMta saradAre sathe beThe have te samaye teNe kuzaLasiMhane eka vRkSanuM nAma pUchayuM. caMpAvata ridAre uttara ApyuM jema rAjaputa kuLanuM gaurava caMpache; tema A vADInuM gaiArava caMpache, eTalAmAM rAmasiMha bolI uThaye "te caMpane kApI nAMkho. te caMpane unmalita karo, caMpa nAma mAravADamAM rahevA pAme nahi; kevaLa mAravADanA mukha sAmuM joI caMpAvata saradAre A apamAna sahana karyuM, paNa thoDA samayamAM e vIdhAnA AvI parva ke jethI teNe rAmasiMha sAthe sabaMdhana cheDI dIdhAM ane te tene kadde duzmana thaI ubhe rahaye. je divase uddhata rAmasiMhe kAkA bhaktasiMha pAse jhAlera pAchuM ApavAnuM kahevarAvyuM te divasathIja rAmasihane sabhAgya bhAskara asta pAmavA lAge. teNe potAnA kAkA abhayasiMhane zakti ApavAnuM mukarara karyuM. rAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 559 siMhe tema karavA eka moTuM senAdaLa taiyAra karyuM, e bALacita anyAya vyavahAra kuzaLasiMhanA kAne paDaye. rasiMhane evA amaMgaLakAraka vyavahAramAMthI aTakAvavA te rAmasiMhanI sabhAmAM AvyuM tene jotA rAmasiMha bolyo, "gurja gaMka vaLI tuM kema Avyo tArUM vikaTa mukha mArAthI DuM levAya te sArU." caMpAvata saradAre kahyuM, bALaka te je raDahadayamAM kaThera vedanA dIdhI che te rAThoDa IcchA kare te saghaLA mAravADane viparyasta karI zake, ema kahI te uThI ni, pitAnA sAmatane ekaThA karI muMdIyAvAra tarapha cAlya. rAtrIe bIjA paheramAM pagaluM mukyuM. eTalAmAM bhakatasiMhane khabara maLyA je saradAra cuDAmaNI kuzaLasiMha nAgoranA prAMta bhAganA muMdIyAvAramAM AvI vizrAma le che. rAThoDa rAjakumAra bhaktasiMha te sAMbhaLI pitAnuM vAsagraha che bhaTTa kavinA vAsamAM Ave. AvIne joyuM te kuzaLasiMha nidrita che. bhakatasiMhane joI caMpAvata saradAranA nekare tene jagADavA udyoga karavA lAgyA. bhakatasiMhe teone vAya ane kuzaLasiMhanI zayyA pAse beThe. egya kALe kuzaLasiMhane nidrAbhaMga thaye. AMkha ughADI teNe hakako mA. eTalAmAM tenA nekare AMgaLI cIMdhI rAjakumArane batAvyuM. kuzaLasiMha gabhara thaI zayAmAMthI uTha, virAmadAyini nidrAnA sukhAliMganathI tene raSa ane chaghAMsA kama thayelAM hatAM te A kSaNe bhakatasiMhanA darzane vadhI paDyAM. tyAre kuzaLasiMhe bhakatasiMhane kahyuM " rAjakumAra A mastaka have tamArA kAmamAM upayogamAM laIza. " caMpAvata saradAra dhapura che bhakatasiMha pAse AvyA tethI karI rAmasiMhanA netra ughaDayAM nahi te samajI zakyo nahi ke thoDA samayamAM eka moTI vipadamAM tene paDavuM paDaze, athavA tenI te samajavAnI sattA nahatI, teNe hIrAne cheDI kAcane Adara ka. kelane dura pheMkI kAgaDA upara meha, umIyAnakAracI nAmane hIna padavALe eka rajaputa te samaye yedhapuramAM rahetA hate. e nIca rajaputanI kumaMtraNAmAM te eTale badhe mehita thaye hatuM je umIye je bole te te karI Apate. mohamAM paDelA rAmasiMhe umIyAnI hIna buddhi jANI nahi. kuzaLasiMha roSa pAmI tene choDI cAlyA gaye, tene pAchA pheravavA teNe bIlakula ceSTA karI nahi. pitAnA durAcaraNane viSe vicArI te lajajIta thaye nahi. vaLI mAravADanA pradhAna kuMpAvata saradAranuM sabhAmAM teNe evuMja apamAna karyuM. je apamAnane viSaya sAMbhaLatAM kAne hAtha devA paDe * kavivara karNanuM nivAsa sthaLa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 TADa rAjasthAna. tevuM che. AzApati kanAIzama sabhAsthaLe ANye. eTalAmAM rAmisaMhe tene " Ave! buDhA vAMdara " ema kaDDI elALyeA. e atyaMta glAnikara apamAna sAMbhaLI kanAIrAma pagathI te mAthA sudhI saLagI uDayA. ane rAkhanAM rAtA locana dekhADatAM :te elyeA, " jyAre e buDhA vAMdara nAcavAneA AraMbha karaze tyAre tame harSa pAmazeA, " sabhAsthaLanA tyAga karI peAtAnA sAmatA sAthe te nAgAramAM jai pahoMcyA. tenI AvavAnI vAta sAMbhaLI bhakatasihe tene cAgya Adara sAthe grahaNa kaye. kanAIrAmanI vAta sAMbhaLI bhaktasihune rASa vadhI paDayA. kanAIrAma krodha paravaza thaI khelyA. " rAmasihune A janmAM ame rAjA kahI zakazuM nahi. ame Apane ceAdhanA sihAsane besArIe chIe jo Apa amAre anurodha agrAhya na karo tA ame have mAravADamAM rahezuM nahi. ane mAravADanA maMgala mATe have vicArazuM nahi. aneka vicAra karyA pachI bhakatasihe tenA anurodha ane prastAva svIkAryA. e saghaLA viSaya,:: gheADA samayamAM rAmisaMhane kAne pahoMcyA. paNa jyAre teNe sAMbhajhyuM je anne saradArane bhaktasiMhe AdarathI grahaNa karyA, tyAre teNe kAkA upara eka patra lakhyA jemAM lakhela hatu je " hajI paNa jhAleAra amane sAMpIgho," e kaThAra anuzAsanathI bhaktasiMha leza mAtra bhaya pAmyA nahi teNe zIlatAthI ane namratAthI uttara ApyA. amArA rAjA sAthe ame vivAda karavA cAhatA nathI. amAro rAjA amane jo maLavA Avaze te ame pUrNa rIte tenI abhyarthanA karazuM." ik bhaktasihanA evA pratyuttarathI rAmasiMhane vidveSavantui vadhAre saLagI ye.. cegirinA uMcA sAzare raNanu nagArU' vAgyu. rAThoDa saradAre zasra sAthe AvI ekaThA thayA. rAThoDa rajaputAmAM badala hatAM. je meratIya rajaputA saghaLA karatA adhika sAhasika ane rAjabhakta hatA te rAjyanA magaLa mATe rAmisaMhanA vAvaTA nIce ekaDA thayA. bIjA eka daLe bhaktasiMhane pakSa pakaDI rAmasihanA vAvaTA nIce AvavAnuM paDayuM mukayu, bhaktasiMhanA pakSamAM teonA javAthI rAmasiMhane kAMi nukazAna thayuM nahi, paNa pAMca hajhAra jADejA rajaputanA vicchedathI tene bhArI nukazAna bhogavavuM paDayu. te jADejAee tene madada ApI nahi, peAtAnA adhama avaguNAthI rAmasiMha pAtAnA sagA saradAronA cakSuHzuLa thayA. rAmisaMhe potAnI madadanA zAmAna khAyeA. chevaTe sihAsanathI vistRta thai te sapUrNa kaSTamAM paDayeA. nagaranI bahAra lazkaranI chAvaNI thai, ekavAra eka azubhazasta kAgaDe tAMbu www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 561 upara beThe te taMbunA aMdara jADejA rajaputanI dIkarI rAmasiMhanI rANI beThI hatI. te zakuta bhASAmAM viSeza nipUNa hatI. kAgaDAne taMbunI kanAta upara beThele joI teNe eka bharelI baMduka hAthamAM lIdhI. te baMdukathI teNe te paMkhIne mArI nAMkhyuM. baMdukane avAja sAMbhaLI uddhata rAmasiMha pRddha thaye. vaLI vizeSa tapAsa kyA vinA teNe te kSaNe hukama Ape je " jeNe baMduka tene pakaDI mArI pAse lAvo" nokaroe baMduka pheDanAra rANuM che ema tene kahyuM. te paNa tenA dhanI zAMti thaI nahi. teNe kaThora svare kahyuM. "rANune bole "je te A kSaNe mAruM rAjya choDI tenA pitR rAjyamAM cAlI jAya. huM evI strInuM mukha te nathI AvA hukamathI jADejA rAjakumArI camakita thaI. svAmIne dha zAMta karavA teNe aneka ceSTA karI. paNa tenI ceSTA phaLavALI thaI nahi. aneka anunaya vinaya karI rANI rAjAnAM darzana meLavI zakI. patinA caraNamAM paddha teNe kSamA mAgI paNa draDha pratijJAvALA rAmasiMhe tenI vAta upara karNa pAta kyo nahi ane kaThera svare kahyuM. " tuM A kSaNe mAruM rAjya choDI cAlIja', jyAre rAjA, potAnI pratijJAmAMthI Dagyo nathI evuM jADAjarAjakumArIe joyuM tyAre te bolI " Apa mahAre tyAga kare che paNa je Apa mAravADa nA siMhAsanathI bhraSTa thAzo." rAjakumArIe have vilaMba karyo nahi. teNe uddhata svAmInA mukha tarapha joyuM nahi. dArUNa mane duHkhe duHkhI thaI abhimAnavALI bhAminI te pAMca hajAra jADejA rajapute sAthe potAnA pitR rAjyamAM AvI. te divase rAmasiMhanuM siMhAsana ekadama kaMpita thayuM. tene mugaTa khalita thaI jamIna upara paDaze. atyaMta garvamadematta thaI teNe je apakarma karyA tenAM phaLa teNe thoDA samayamAM bhagavyAM. eka tarapha bhaktasiMha yApayegI goThavaNa karavA lAgyo. tenA graha saradArA sivAya bIjA aneka saradAre tenA vAvaTA nIce ekaThA thayA. temAM caMpa vata, kuMpAvata, udAvata, kurama, hADo vagere rajaputa saradAre vizeSa prasiddha hatA. rAmasiMhanuM senAbaLa bhaktasiMhanA senAbaLa jeTaluM ja hatuM paNa je divase jADejA rajaputoe tene che te divasathI tenuM lazkara kama thayuM. te paNa rAThoDa rajapute nirUtsAha thayA nahi. tene vilakSaNa visvAsa hate je raNuM kSetramAM tene jaya thAze teno vizvAsa bIlakula nirthaka ane asatya thaI paDaze. raNanuM nagAruM vAgyuM jotA jotAmAM asaMkhya sainike utsAhathI jaya nAda karatA rAThoDanI paMcaraMginI patAkA nIce ekaThA thayA. moTA utsAha ane sAhasathI rAmasiMhe meratAnA ajamera nAgathaLe chAvaNa nAMkhI, e sthaLe rahI te zatrunI rAha jotA hate. hare asaMkhya sainikanAM asaphaLaka jevAmAM AvyAM. 71 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa62 TaDa rAjasthAna. rAmasiMhe javalaMta nayane pitAnI senA tarapha joyuM. eTalAmAM pracaMDa vege siMhanA karI uThI bhaktasiMhe je sthaLe pitAne skadhAcAra sthApe hatA te sthaLa pavitra hatuM. tyAM kALikAdevIne eka kuMDa hate. bhakatasiMhe yudadho AraMbha karyo te lazkara sAthe rAmasiMhanI saMmukhe agresara tha. thoDe dUra jaI teNe pitAnA bhatrIjAnuM geLAvarSaNa karI abhivAdana karyuM, eTalAmAM rAmasihe paNa gaLApheMkavA mAMDayA, te pitAnA kAkAnI sAme thaye, ubhaya pakSa vacce bhayaMkara goLA yuddha thayuM, tyArapachI ubhaya pakSanA vIre zasathI laDavA lAgyA. thoDA samayamAM evI ghaTanA ghaTI ke jethI yudhdha sthagita rAkhavuM karyuM. jevA je pAsarovaranA vistRta taTa upara yudhdhAbhinaya thAtuM hatuM tenI eka paDakhe dAdu paMthI saMnyAsIne eka Azrama hatuM. rAThoDa rAjA zurasiMhe te AzramanI pratiSThA karI hatI te AzramanI pratidvaMdvI bane daLonI vacamAM hatA jethI temAM agaNya geLA AvI paDelA hatA. tethI bhaya pAmI Azrama vAsIo, bAlA kizanadAsane tyAga karI palAyana karI gayA. bAlAkizanadeva pitAnA zivenI jema palAyana karavAmAM atyaMta bAdha mAna hatuM. te advaTa devanA upara bharUso rAkhI te sthaLe rahe, vazyamAM saMmukhe brahmahatyA thAze ema joI ane daLa te. sthaLe cheDI dIdhuM prabhAta thai gayuM uSAnA rAtA rAge pUrvagagana raMjIta thayuM. pratidhvaMdvI bane rADeDa vIre pitapetAnA daLa laI eka bIjAnI sAme thayA te prabhAtamAMja vIra leke moTA utsAhathI laDavA lAgyA. Aja rANA rAmasiMhe sahunI agra samarAnaLa saLagAvya, senAdaLanA pure bhAgamAM rahI teNe pitAnA kAkA upara humale kaye. bhaktasiMha unmAde unmAdita thaI siMhanAda karI tenI sAme thaye. caMpAvata saradAra kuzaLasiMhe pitAnA thayelA dArUNa apamAnane badale levA mATe potAnA sainikane rAmasiMha upara calAvyA. rAThoDoe caMpAvata saradArane humale aTakAvya meratIya senAne adhinAyaka zerasiMha prANa ApI yudhdha karavA lAgyuM. viryavAnuM caMpAvata saradAra tenA karatAM kama nahato,Aja kuzaLasiMhe apamAnakatA rAmasiMhanuM hadayaNita pIvAne nizcaya karyo. tene nizcaya vyartha karavA keNa sAhasI thAya? rAmasiMha tene kukakuTa (kutare) kahI belAvahate Aja te kukakuTa (kutare) rAmasiMhanA page karaDaze ke nahi te jovAnuM che, je vikaTa utsAhe tenuM mukha maMDaLa vikRta thaI paDyuM tenI AMkhamAthI aMgArA jharavA lAgyA. vIravara zerasiMha potAnA azvane cAlita karI caMpAvata sainiko upara cAle e rIte ubhayadaLa vacce ghera yuddha thayuM che, aneka vakhata yudhdha cAlyA pachI meratIya saradAra raNa sthaLe paDaye. tene 2Na sthaLe paDelo joI caMpAvata rajaputoe zravaNa bhairava nAda karyo ane teo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 563 bAmaNA utsAhe meratIya rajapute upara doDayA. paNa tema thayAthI meratIya rajaputa nirUtsAha thayA nahi. teo bamaNA utsAhathI ane sAhasathI laDavA lAgyA. hajI sudhI jayalamI koInI aMkazApinI thaI nahi. yudha avihatabhAve cAlI rahyuM. jayaparAjayanAM lakSaNa jovAmAM AvyAM nahi. zerasiMha raNa sthaLe paDaze. tene nAno bhAI tenA pada upara abhiSikta ze. meTA bhAInA mRtyuthI tenI javAMsAvRtti vadhAre prabala thaI paDI. teNe gaMbhIra utsAha vAkaye pitAnI senAne uzkerI, bhrAtRhatyAnAM hRdaya zeNitathI patAne zekAgni olavI nAMkhavA teNe pitAne gheDo sAmA vALA upara calA je. je ghaDe caMpAvata saradAra uparaja cAle. banne pratidhvaMdvIoe pita pitAnI talavAra calAvI. te bane jayapura rAja parivAranI be benenA putra hatA. saMbaMdhamAM teo mazIyAI bhAI thAya, paNa Aja teone bhrAtRbhAva, zatrubhAvamAM pariNAma pAme. Aja teonAM hRdaya eka bIjAnAM zeNita pIvA pipAsu hatAM aneka kSaNa sudhI bannenA vacce yuddha cAlyuM. chevaTe caMpAvate saradAra kuzaLasIMha raNakSetramAM paDe. adhinAyakanA mRtyuthI caMpAvata saradAra sainiko nirUtsAha thayA. nahi. teo te sthaLethI khasyA nahIM. bhaktasiMhane pakSa kamekame baLavALe thaye. bhatrIjA rAmasiMhanA sainikone vivAsita karI bhaktasiMha jyAM caMpAvata sainika la DatA hatA tyAM AvyuM. saghaLI senA calAvavAne bhAra pote lIdhe. have daLa yudhdha cAlyu. airatIya rajapute prANa ApI laDatA hatA. teo bhaktasiMhanuM pracaMDa baLa pratirodha karI zakayA nahIM. chevaTe kamekame teo yudha sthaLe paDyA. bAkInA sainike te joI bhayabhIta thayA nahIM. teo jIvane ApI yudhdha karavA lAgyA keme viravara bhakatasiMhanI senA pracaMDa nAdathI darIyAnI jema uchAsita thaI. rAmasiMhanA vIra saradAre yuddha sthaLe paDayA tAjA paraNelA ane meratIya kumAra ranuM A yuddhamAM maraNa thayuM. rAmasiMha saMpUrNa parAjaya pAme. parAjaya pAmela rAmasiMha hadaye palAyana karI gaye. teNe pura mAM Azraya lIdhe tyAM nagaradvAra rUdhdha karI raNazrAtimAMthI vizrAMti levA lAvyA. paNa te nizcita thaI zake nahI. bhaktasiMhanA roSAnaLathI bhaya pAmI te nagara che dakSiNAvartamAM palAyana karI gaye. ujajayinI nagarImAM AvI teNe mahArASTrIya vijaya ApA sIMdhIyAnI madada levAnI ceSTA karI. je divase kulAMgAra rAmasiMhe siMdhIyAnI madada mAgI te divasathI mAravADa upara anartha upara anartha AvavA lAgyA te anarthane kaI rokI zakayuM nahIM tethI mAravADane sarva nAza thaye chevaTe mAravADa bhUmI ghara zocanIya avasthAmAM AvI pI. vijayI bhakatasiMhe yedhapurano kabaje karyo. thoDA samayamAM abhiSekanI go Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 TADa rAjasthAna ThavaNI thaI ghaNuM karIne mAravADanA saghaLA sAmaMta saradAre abhiSekanA divase upa hAra laI cedhapuramAM AvyA. te ekaThI thayela rajaputa maMDaLI vacce jaitAvata saradAre bhakatasahi'no rAjayAbhiSeka karyA, bhakatasiMha rAjyanI akhAdI mATe dhyAna ApavA lAgyA. je be cAra sAmata saradAro tene rASTrApahAraka jANatA hatA te sAmatA, tyAM AvyA nahotA. chevaTe teoe paNa tenA pakSa pakaDayA. e rIte mAravADamAM saghaLA bhakatasihanI vazyatA svIkAravA lAgyA. bhakatasihu eka AzAmIne kAIM paNa praleAlanathI meAhita karI potAnA pakSamAM laI zakayeA nahIM, te AzAmI, rAThoDa kuLanA purohita jagadhara, jagadhara, peAtAnA rAjAnA pradhAna maMtradAtA, te rAjAnA putrAneA pradhAna zikSaka, bhakatasIMha tene hastagata karavA prayatna karavA lAgyA. bhakatasihe eka zloka lakhI mAkalI tene pralebhanamAM nAMkhavA ceSTA karI. je zlAkanA anuvAda nIce pramANe. " he madhukara " je puSpanA sArabhathI tuM AmAdita thAyache Aja yavananA gapamATe tenA upara humale kaye che te puSpanA tarUnuM eka paNa patra rahyuM nathI. tyAre zAmATe tuM tenA upara besI kaTakanA AghAta sahya kareche. yathAkAle tene upayukta pratyutara AvI gayA, madhukara e AzAthI puSpanA vRkSa upara besI kAMTA saheche je AzAmAM tene madhumAsa pAche AvavAne che ema vakI raheche. zukazAkhAma'jarI vagere pharIthI pallativa thAyache. jagadharanA evA sudRDha anurAga joI bhaktasIMha camatkRta thayA. purAhi tanI pragADha rAjabhaktinI prasaMzA karyA vinA tene cAlyu nahi. tedivasathI bhakata sIMhe tene pharIthI pralAbhana batAvyu nahi. bhaktasIMha, svabhAvathI sAhasika ane udAra hatA. tenu hRdaya sadA anaMda bhaya hatu. terajaputa caritanA eka Adarza svarUpa hateA tenI AkRti, tenI guNA vaLI te jevI joie tevI hatI.te unnata deha vALA, gArakAMtivALe ane AjI nulakhita khADuvALA hatA. tene baLadevane avatAra kahetA hatA. tene jovAthI hRdaya sahasA bhaktirase pUrNa thAtuM. bhaktasIMha supati ane kavi hatA. tenA racelA kavitAkalApa, bhATaleAkAnI AdaranI sAmagrI hatI. AjapaNa keTalAka leAkAte kavitA AdarathI gAyache paNa eka mAtra paizAcika kA thI tenA saghaLA guNA deza rUpa thaI paDayA jete akSAlaya pApakA ke tenu carita kaluSita na thAta. tema thayethI bhakatasIMha rajavADAmAM eka zreSTha narapati gaNAta. tenA rAjyazAsanathI rajaputeA tenA upara purA anurakata hatA. parAjIta rAmasihanI uzkeraNIthI uThelA mahArASTIya vIrasIMdhIyAnA mAravADanA uparanA AkramaNamAMthI mAravADane bacAvavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsvArDa pA teo bhakatasiMhanA vAvaTA nIce ekaThA thayA hatA. sIMdhIye jyAre jodhapuramAM A vI paDe. tyAre te zaTheDa rAjyanuM enAdaLa joI camakita thaye teNe joyuM ke rAja sthAnanA pradhAna pradhAna saradAre mAravADanA rakSaNanA arthe AvyA che. sIMdhIyAne daLa sAthe AvatA joI bhaktasiMha pitAnA sainya sAthe tenA vi rUDha utaye yuddhasthaLanA mATe Aja mIra raMgabhUmi mukarara thaI. te mukarara karela sthaLa upara AvI mahArASTrIya vIranA saMmukhIna thayAagAu bhakatasiMhe aMbararAja IzvarasiMhane eka patra lakhyo. "je tamArI marajI hoya te amArI sAthe maLI mahAradIya varanI sAthe laDe, nahi te jAhera rIte vIratA prakAzI amArA virUdhe utare" IzvarasiMha rAmasiMhane zatru thAya. te jamAIne parityAga karI zake nahi. paNa bhaktasiMhanA virUdhdha utaravAnI tenI hImmata nahotI. te bhaktasiMhane bhaya rAkhato hato. have zuM karavuM tene te nizcaya karI zake nahi. izvarasiMha viSama vipadamAM paDe. tene banne taraphathI saMkaTa naDyuM. ekavAra teNe vicAra karI lIdhuM je "adaNamAM je hoya te thAo" paNa jamAIne sahAya karavI yukta che pitRghAtI bhaktasiMhane mAravADanA siMhasane rahevA deve te yogya nathI. evo vicAra karatA hatA tevAmAM bhakatasiMhanA bhayaMkara nayana teNe manathI joyAM. tyAre teNe vicAryuM zuM! jamAInA mATe dhanaprANa hArI devA ! aMbararAja meTA saMkaTamAM paDaze. te potAnA rakSaNa mATe upAya zodhavA lAge. te iDaranI rAjakumArI sAthe paraNyA hatA. IDara te samaye achatanA eka putra AnaMdasiMhanA hAthamAM hatuM. IzvarasiMhanI mahiSI bhaktasiMhanI bhatrIjI thAya. te samaye IzvarasiMha te rAThoDa kamANInI salAha levA cAle. teNe kahyuM mahiSi ! bhakatasiMha pApINa che. bhaktasiMha pitRghAtI che, te pitRghAtI pApaNa dhapuranA siMhAsane rahe te mane asahya lAge che, paNa A kSaNe zuM bane. kayo pakSa avalaMbana karUM. talavAranI madade bhakatasiMhanI virUdhe utarAya evI mane AzA nathI je bhakatasiMha yuddhamAM parAbhava pAme. pitRghAtine madada karavAthI jagatane mukha batAvAya tema nathI. have bhaktasiMhanI hatyA thAya teja sArUM. paNa mahiSi! te tamArI madada zIvAya bane tema nathI. vicAre? bhakatasiMhe tamAre ke upakAra karyo che. teNe te tamArA dAdAne vadha karyo che. teNe tamArA jamAIne padapUta karyo che. tenI hatyA thAya ane tamAro jamAI vedhapuranA siMhAsane bese tema kare. ! svAmInI salAhathI rAThoDa rAjakumArI, Aja potAnA kAkAnA prANa saMhAra karavA saMmata thaI, strI, sukumAra haste charI laI gupta bhAve eka AzAmIne saMhAra karI zake kharI! hA karI zake paNa izvasiMhanI vanitAe tema karI pizA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIMDa rAjasthAna cika kArya karavA yatna kanahi. teNe viSa prayogathI, pitAnuM abhISTha sAdhavAno yatna karyo. thoDA samayamAM eka viSAkta aMgarakhuM taiyAra thayuM. te viSAkta aMgarakhuM laI aMbara mahiSI ajameramAM kAkAnI chAvaNImAM AvI. pahoMcatAM ja teNe paheraveza sAthe e aMgarakhAne pizAka upahAramAM A ziSTAcAranA anure che.bhaktasiMhe te pizAka paheryo eTalAmAM tenuM mastaka dhUNita thayuM. sarva aMgamAM eka jAtanI vikaTa agnijavALA uThI te javAktAMta thaye. ekadama upayukta cikitsakanI cikitsAnI yojanA thavA lAgI. vide, bhaktasiMha nI nA joI kahyuM "roga asAdhya che" susAdhya ke kaSTa sAdhya nathI" "have mahArAjanA AtmAnI sadagati thAya evA upAya karo. . vaidyanA vacane sAMbhaLI bhaktasiMha garjana karI bolI uThe. zuM vaidya! reganuM auSadha nathI jyAre tame mArA rogathI mane Arogya karI zakatA nathI tyAre tame amArI bhUmI vRtIne kema upaga kare che tamAruM vaidya zAstra zA kAmanuM ? vaidhe te taMbumAM eka khADo khodAvye temAM jaLa bharI temAM eka jAtanI auSadhI nAMkhI, jotA jotAmAM khADAnuM pANI barapha jevuM ThaMDu thayuM. tyAre vidya bhakattasiMhane kahyuM. mahArAja ! AvuM kArya manuSyanu sAdhyApata, paNa tamAre vi jaya kAryathI atIta, A kSaNe have nivedana eTaluM ja che je " vilaMba kare nahIM AtmAnI sadUgatI mATe jaladIthI zAstra vidhAnanA anusAre puNyadAnanAM kArya kare" vaidyane bhakatasiMhe have kAMI kahyuM nahi. teNe jANyuM je aMtakALa AvI pahoMcce thoDA samayamAM have saMsAra che tene jAvuM paDaze teno priyatama putra vijayasiMha tenI zagyAnA paDakhe beThe hate vijayasiMha tenA jIvananuM jIvana tenA saMsAra sAgaranuM dhruvanakSatra e vijayasiMha te samaye bALaka hate rAmasiMhanA AkramaNa mAMthI bALaka vijayasiMha zI rIte mAravADanI rakSA karI zakaze zIrIte te rAmasIMhanA viSayana thakI bacaze. e saghaLI ciMtA ekI sAthe tenA hRdayamAM udaya pAmI. te pIDAmAM adhIra thaI cAre tarapha aMdhakAra jovA lAgyuM. tenA nayanamAMthI satat azrudhArA cAlI. teNe potAnA saradArone pAse bolAvyA. saradAra pAse AvyA tene zAMtvanA ApI te gabhIra svare bolyA, "saradAre ! zeka karaze nahi mArA adaSTamAM hatuM te ghaTayuM. te mATe zeka kyAthI zuM thAya ! zeka ahaNanA lekhanuM khaMDana karI zakatA nathI. saghaLAo zeka tyAga karI have zAMta bhAve sAMbhaLe ! saradAre! have huM tamArI pAsethI kAyamanA mATe vidAya thAuM chuM. tame mArA mATe ghaNa tyAga sivakAra karyA che. paNa huM tamArA bhAga vikArane saMpUrNa badale ApI zaka nathI.manamAM hatuM je yavana rAjya unmalita karI bhAratavarSamAMhIMdurAjyanI sthApanAkarIza.tamAreuMcAuMcArAjayaupara abhiSeka karIzapaNuteAzApUrNa thaInahi.have Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa pa67 mAro eTalo anurodha che je mArA nayanAmaNi vijayasiMhane saMbhALaje ! vijayasiMhane meM tamArA hAthamAM seM. vijayasiMhane baMdha bAMdhava nathI. je je ! rAmasiMha vijayasiMhane padacUta na kare ! jyAM sudhI tame mane A kArya karI devAmAM hImmata dekhADatA nathI tyAM sudhI mAre jIva jAte nathI, bole ! mArA zapatha khAI bole, vijayane tame prANa ApI rakSaze? eTaluM bolI bhakatasiMha caya thai gaye. tenuM zarIra kaMpavA lAgyuM. eTalAmAM rAThoDa saradAre samasvare belI ukyA. mahArAja ame amArA khaDagone sparSa karI kahIe chIe je jyAM sudhI amArA prANa haze tyAM sudhI rAjakumAra vijayasiMhane rAjya bhraSTa thavA dezuM nahi. bhakatasiMha saMtuSTa thayuM. tyArapachI teNe kULapurohitane bhUmidAna ApyAM. te samaye te svastha ane nibhaya hatA. te samaye tenuM hRdaya daDha hatuM. te adhyAtmika ciMtAmAMnimagna thaye. paNa te bhAva ghaNA vakhata sudhI Take nahi. tenA pitAno pretAtmA AvI tene bhaya Apato hoya tema tenA jevAmAM AvyuM. bhaktasiMha gAMDAnI jema citkAra karavA lAgyA. chevaTe tenuM zarIra stabdha thayuM. bhakatasiMhane prANa vAyu tenA zarIramAMthI cAlyA gaye. tenuM zaba deha te sthaLe bhasmibhUta thayuM. te bhasmarAzI upara eka samAstaMbha ubhe karyo te hAla sudhI vidyamAna che. jenuM nAma "burA devaLa" kahevAya che. je pitRghAtanA akSAlya kalaMkathI bhaktasiMhanuM carita kalaMkita na thAta te te svajAtiya rAjAomAM pradhAna rAjA kahevAta. virapUjya zivajInA kuLamAM bhakatasiMhanA karatAM bIjo kaI purUSa vIra pedA thaye nahi. te uttama sAhasika ane parama paMDita hate. pitRhatyAnuM kalaMka jyAre tenA mAthe AvyuM tenA agAu rajaputemAM te pUjya ane mAnya hatuM. gurjaramAMthI jeTalAM nagare tenA pitAe jItI lIdhAM te chata karavAmAM bhaktasiMhanI madada hatI. vizeSataH bhakatasiMhanI vilakSaNa madadathI abhayasiMha zIrabulaMdanuM unnata mastaka padanavedalita karI zakyA. bhakatasiMhe pitAnA bhatrIjAne padapUta karI pite siMhAsana kabaje karyuM tethI tene rASTavahAraka kahI zakAya nahi zAthI ke bALaka rAmasiMha rAjAnA nAmane ane siMhAsane besavAne agya hatuM. rAjA rajaputene ArAdhya deva-rAjA bALaka hoya te paNa rajaputee tene saMpUrNa rAja saMmAna ApavuM ema teonA dharmagraMthamAM che kharuM paNa jyAre te rAjAnA nAmane ane yogya ane apAtra heya tyAre tene padagruta karavAmAM kaI rItane adhama kahevAya nahi. ema na thAya te rajaputa jAtinuM amaMgaLa thAya. prathama te rAjasUtra hAthamAM levA bhakatasiMhe kabUla karyuM hatuM paNa rAmasiMhanI saMpUrNa abhyatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa68 TaDa rAjasthAna. jANI ane saradAranI puSkaLa prArthanA joI teNe mAravADanuM siMhAsana hastagata karavA kabUla karyuM. bhakatasiMhe ekaMdara traNa varSa rAjya karyuM. mAravADa rAjyanA saghaLA kIllAo teNe daDha karyo. teNe dhagaDhane bAkIne kIle durasta . amadAvAda jItIne je dhanarana pAmyuM hatuM te dhanaratnane ghaNokhare bhAga pitAnA mahele karAvavAmAM vAparyo. teNe musalamAnanI majIde khodI nAkhI hatI. teNe rAjyamAM eka evA kAyadAne pracAra karyo je "musalamAne bAMka pikAre nahi" je pikAre te prANa daMDa thAya." e kAyado Aja sudhI mAravADamAM paLAye hate. bhakatasiMha je cheDA varSa jIvita rahaye hatA te mogala sAmrAjyane vahelAsara adhaHpAta thAta. pApa upara pApa thayuM. pitRtAne akALe vadha thaye.. e rItanAM rUvADA ubhA thAya evAM kArya rAjasthAnamAM kaI sthaLe banela nathI. paNa pAzcAtya jagatamAM te kAryo karatAM paNa adhIka hRdayastaMbhana kAye thayelAM jovAmAM Ave che. A sthaLe te kAryane mukAbalo karavAnuM amAruM kAma nathI. TuMkAmAM mAravADa madhya yuganA yuropanA jevuM pracaMDa pApakArcathI ane pAzavavRttivALAM karmathI kaluSita thayuM nathI. jenA draSTAMte yuropane te samayane ItihAsa vAMcavAthI mAluma paDaze. je ajJAna aMdhakAranuM gADha AvaraNa pAmI yurepanA madhyayugamAM yunAnI rAjAoe je saghaLAM pApAnuSThAna karyA che tene vicAra karavAthI mAluma 5 De che je bhAratavarSanA eka be rajaputenA pApAnuSThAna pAse teonAM pApAnuSThAna vizeSa dArUNa ane bhayaMkara gaNAya che rAjyAsane abhiSikta thaI bhaktasiMhe rAjayanuM hita karI prakRti varganuM mane raMjana karyuM hatuM kharuM paNa tethI rajapute tenAM pApa bharelAM kAme bhUlI gayA nahatA. te pApa bharelAM kAmathI mAravADanI zocanIya dazA thaI. te zocanIya durdazAmAMthI te hajI paNa uThayuM nathI. mAravADI leka bhakatasiMhanA bhayaMkara pApa nI vAta bhUlI gayA nathI. je samaye abhayasiMha ane aMbararAja jayasiMha pavitra puSkara tIrtha tarapaNu vagere kArya karatA hatA. te samaye ekavAra sAyaMkALe teo bane potapotAnA sAmate sAthe eka moTA taMbumAM peThA hatA e samaye abha yasiMhe kavivara karNane kahyuM kavivara ! eka samayecita kavitA saMbhaLAvI amane AnaMdita kare. kavivare kavitA raci teone AnaMdita karyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodaza adhyAya, visiMhane rAjyAbhiSeka meratA nagaramAM potAnA saradAre taraphathI tenI pUjA prApti rAjadhAnI tarapha tenI yAtrA, padacuta rAjA rAmasiMhanuM mahArASTrIya ane kacchAvaha loko sAthe saMdhibaMdhana, mitra senAnuM ekatra milana, meratA kSetre vijayasiMhanuM sevAdaLa, siMhAsana ApI devA tenA tarapha AjJA, tene pratyutara, yuddha, vijayasiMhane parAjaya, rAThoDa vacI senAno vinAza, raNakauzaLa vijyasiMhanuM palAyana ane tene nAgoramAM Azraya. zatruoe karela nAgorane avarodha zatrune senAnivezabhedI tenuM sthAnAMtarajavuM, bIkAnera ane jaya puramAM sahAya prArthanA, purAdhipatinI vizvAsaghAtakatA, mUratiya saradAroe karela te vizvAsa ghAtakatAne pratirodha, ApA siMdhIyAnI hatyA, hatyAnuM prAyazcita, ajameratyAga, cothanI sthApanA, mahArASTrIya rAmasiMhane parityAga, AkhA siMdhIyAnA smaraNa arthe taMbha, rAma siMhanuM mRtyu, tenuM carita varNana, mAravADamAM arAjakatA, rAThoDa prajAtaMtra, pikaNuM saradAranuM dattaka vidhAna, teNe karela ajALamAnanA, nokarI karI sainikanuM karanAra lokonAniyoge rAThoDa sAmaMta prathAnuM adha:patana, sAmata samitine kema karavAmAM rAjAne udyoga, saradArane darabAra garadhanakhIcI, rAjAtakamaMtraNa, rAjA ane sAmata vacce hINo saMdhI vetana bhogI sainikone daLabhaMga, rAjagurUnuM maraNa, tenI bhaviSyadavANI, saradArone jALamAM badhIdeva nimite udyAga, pikarNanA devIsiMhanuM uddhata AcaraNa, tenuM bolavuM. agrAdhikArInA hakamAM pratyavAya, tenuM phaLAphaLa, pitAnA mRtyune badalo levAnI subaLasiMhanI yuddhasajajA, tenuM maraNa, saradArane vikramarodha, datyunA virUdhe rAjAnI raNa yAtrA, siMdhurAja pAsethI umarakeTanuM lai levuM, mevADa thakI gadavAranuM grahaNa, mahArASTrIya upara kyapuranuM ane mAravADanuM eka AkramaNa, Dhagayuddha, DIbainano prathama Avibhava rAThoDe karela, ajamerane punara dhikAra, yamana ane meratAnuM yuddha, ajameranA zAsanakartAnI AtmahatyA, vijayasiMhanI upapatnIe karela. mAnasiMhanuM dattakapaNuM, saradArane Akroza, rAjAnI upapatnIne prANunAza,vijayasiMhanuM maraNa. to ktasiMhanA palaka gamana upara tene moTo putra mAravADanA rAjasihAsane beThe. je moTA putranuM nAma vijayasiMha hatuM. te samaye tene vayarakama vizava ne hate. evI nAnI umaramAM paNa te rAcita saghaLA guNethI vibhUSita hatuM. te meratA nagara tarapha jAte hate eTalAmAM teNe mAreTa nagaranI pAse pitAnA mRtyunA khabara sAMbhaLyA. te mAreTa nagaramAMja AvI tene saradAree 72 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 TeDa rAjasthAna, tene rAjyAbhiSeka karyo. khudasamrATe tene rAjyAbhiSeka anumodana kaye eTalu nahi paNa, rAjasthAnanA saghaLA rAjAoe tenuM anumodana karyuM. meratA nagaramAM AvI vijayasiMhe pitAne azaucakALa kahADhaye. te sthaLe vikAneranA, kizanagaDhanA ane rUpanagaranA rAjAoe AvI tenA navAbhiSekanI mubArakabAdI ApI. tyAra pachI meratAne cheDI te rAjadhAnImAM AvyuM. pitAnAM zrAddha vigere karI, te rAjaya siMhAsane beThe. . bhaktasIMha AtatAyInI vizvAsaghAtakatAthI maraNa pAme. rAmasIMhane kAMTe dUra thaze. tenA saubhAgya dvArane AgaLa ughaDe. te te sugamAM, pitAne haka meLavavA saceSTa thayo hato aMbararAjanI madadathI teNe mahArASTIya loko sAthe saMdhi sthApe. saMdhinA pratijJA sUtre pALavA Thaya. je uparathI marAThAo keTA ane jayapura pAse thaI rAjadhAnI tarapha agresara thayA. rAmasIMha meTI senA laI teone maLI gaye. mahArASTrIya senA baLa pAmI. nibaMdha rAmasIha jANyuM je 'marAThAnI madadathI tenI abhiSTasiddhi thAze. paNa tenuM jJAna bhrAMti bhareluM hatuM marAThAoe, ajameranI pAse AvI te nagara luMTavAno saMkalpa karyo, paNa rAmasahe teonI pApaNAno pratirodha karyo. rAmasIMhanI te bhayaMkara samasajajAnA khabara vijyasahanA kAne pahoMcyA. rAmasiMhe marAThAnI madada lIdhI tethI saghaLA rAThoDa subdha ane nAkhuza hatA. teo - rAmasIMhane kApurUSa kahI hajAro dhikakAra ApatA hatA. ane marAThAnA AkramaNamAMthI mAravADane bacAvavA saghaLA taiyAra thayA. jotA jotAmAM mAravADanA saghaLA sAme te vijayasIMhanA vAvaTA nIce AvyA. teonI evI draDha pratijJA hatI je prANa hoya tyAM sudhI mahArASTIya lokone jaya thavA de nahi. te leke yuddhamAM utaryA. kachAvatanI ane marAThAnI senA puSkaramAM AvI pahoMcI. puSkaramAM snAna karavA teo te sthaLe eka ja rekAyA. rAmasIMhe te sthaLathI vijayasIMhane patra lakhI mokalyo "A patrane pATha karI tarata mAravADanuM siMhAsana mane saMpa" sAmaMta sadAronA rUbarU vijayasIMhe te patra vAMcyo e samaye saghaLA laDe ! laDo! ema citkAra karI uThayA. zuM mahArASTrIya luMTArA dharAvanA pavitra siMhAsana upara hastakSepa karavA cAhe che, zIyALI hoI kesarIne karaDavA Ave che. mahArAja! kaI rItanI ciMtA karaze nahi. rAmasIMhane pitAnA patrane pratyutara maLe. temAM lakhela hatuM je "vi. sIMhanI jyAM sudhI sattA haze tyAM sudhI te rAmasIMha te cedhapura Ape tema nathI. te vIra che. vIznI jema te yuddhakSetramAM utaraze. potAne haka akhaMDita ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 51 wwwwwwwwwwwwwvvvvvvvvvv-~~ * *E, akSaNa rAkhaze, dukAmA yuddhanI madadathI parasparanA adraSTanI parIkSA thAze " thoDA samayamAM raNanAM nagArAM vAgyA. DeDa rajapute ane mahArANI siMhanAda karI geLA varasAvavA lAgyA. prathama divasane adhika bhAga gaLAnuM yuddha karatAM gaye.' chevaTe talavArathI yuddha cAlyuM. koI paNa pakSamAM jaya parAjayanuM lakSaNa jaNAyuM nahi, bIjA divase pareDhIyAmAM bane daLa moTA utsAhathI laDavA lAgyAM vijayasiMha pAMca hajhAra savAre sAthe pitAnA pratidraDhInI sAme Avyo te pAMca hajhAra vIrenA aMga kaThaNa bakhtarathI bhIDAyela hatAM. rAmasiMhanI vizALa senA pAse vijayasiMhanA sainike sAmAnya hatA. sAgaranI pAse jema khAcIyA. tema rAmasiMhanI senA pAse vijayasiMhanI senA hatI. paNa te pAMca hajhArI savAronA bAhumAM je baLa hatuM te baLane repa karavA keinI satA nahatI. te vyartha karI devA mahArASTrIya leke prAkSapaNe ceTa karavA lAgyA. paNa teonI ceSTA saphaLa thaI nahi, paNa te divase vijaya parAjayanA lakSaNa koI pakSamAM jaNAyAM nahi. vijayasiMha eka catura hatuM, pitAnA senA baLa upara tene saMpUrNa vizvAsa hatuM. paNa te rItanA baLa upara vizvAsa rAkhI te nizcita beThe noM. zatrudaLanuM Adhikaya joI manamAM zaMkita thaI teNe pitAnA rakSaNa mAga zedhI rAkhyuM hatuM, tenA manamAM hatuM je vidhAtAnA kaThora vidhAnanA anusAre je tene parAjaya thAya te teNe te mAnuM avalaMbana karI palAyana karI javAnuM hatuM. teNe bIjA divasanA yudhdha pitAnA vAna vAhana vigere taiyAra rAkhyA hatA. pAMca hajhAra azvArohIo mahArANI daLane daLIta karavA lAgyA, zatru senAne chinna bhinna karI teo chAvaNImAM AvyA. chAvaNImAM meTe kolAhaLa thaye. zatruonuM AkramaNa pracaMDa thaI paDayuM. Aja vijayasiMha nirAza thaI beThe. te nirAza thaI bhayamAM AvI paDe. bhayamAMthI nIkaLavA teNe te samaye yuddha sabhA bharI te tenA pradhAna, pradhAna sAmaMta saradAra, bIkAneranA ane kizanagaDhanA rAjA te sebhAmAM hAjara rahyA. sabhAmAM vikAneranA rAjAe mAravADanA aMdhipati jayasiMhane kahyuM mahArAja AvelA saMkaTane jotAM mAluma paDe che. je vidhAtA ApaNe tarapha pratikula che, have yuddha sthaLethI palAyana karavuM ucita che, saghaLAoe vIkaneranA rAjAnA matane Teke Ape vijayasiMhe, zuM karavuM emAM sthira karI zakyA nahi. saradArone, sahAnuyAyI rAjAone, yuddhanA virodhI joI te kSaNa maLe ane rahyo. eka tarapha mAravADanuM siMhAsana; bIjI tarapha tenuM amUlya jIvana, Aja je parAjIta thaI te siMhAsana tenA hAthamAMthI jAya te jIvita heya te pharIthI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa72 roDa rAjasthAna, tenA uddhAranI ceSTA thAya paNa jIvita heya nahi te tenA uddhAranI ceSTA durlabha have kene laI yuddha karavuM, saradAre kalAta thayA. sahAnuyAyI rAjAe yuddha stha gita karavAne cAhe che. tyAre kene laI yudhdha karavuM, ekalAthI pracaMDa mahArASTrIya senAne pratiredha kara tadana asaMbhavita che. e saghaLe. citAo tenA hRdayamAM udaya pAmI. te samaye vijayasiMha, pitAnA pita nuM ra.raNa karI lAMbe nidhAsa mUko. vikArarAjanI kusaMskAra pUrNa maMtraNAthI teNe mahA vipadanI ciMtA karI. vAMkAnerarAja potAnA daLa sAthe potAnA rAjyamAM cAlyA gaye. bAkInA sAmaMta saMradAroe vikAneranA rAjAne dAkhale anusa. vijayasiMhane paNa aneka pari mA durbaLa thaI paDaye, thaDA rojanA mATe vijayasiMhane bhAgyapakSa rUdha thaI paDaze. - rAThoDa senAne te sArvajanIna nirUtsAha bhAvanuM vivaraNa ramasiMhanA kAne paDayuM. sAre samaya samajI te, keTalAka mahArASTrIya ane rajaputa sainikone laI vijayasiMhanA saradAra sAmate upara paDe. paNa tene udeza sidhdha thaye nahi. senA sAthe tene pAcho Avato joI rAThoDa saradAoe siMhanAda karI pitapitAnA astrazastra laI teone humale re, te rAThoDa saradAro prathamathI ja nirUtsAha ane nisteja thaI gayA hatA. te paNa navo utsAha lAvI teo potAnA adhipati mATe yuddha karavA lAgyA. teonA bhayaMkara bhUja baLe zatru senA vivAsita thaI. zatru senAe pAchA pharavAne upakama kaye paNa saradArasiMha nAma eka rajaputanI uttejanAthI teoe vijayasiMha upara saMpUrNa jaya meLavyuM. - saradArasiMha, rUpanagaranA adhipati sAmaMtasiMhane meTe putra, kiSanagaDhanA rAjAe rUpanagara laI leI tene nagaranI bahAra kADhI mukyuM hatuM. rAjasthUta sAmaMtasiMha rAjyanA uddhAra mATe koI paNa prakAranI ceSTA karyA vinA strIputra sAthe vRMdAvananI yAtrAe cAlyA gaye. tene ekAMta abhilASa hatuM je saMsAranI vAlAmAMthI mukta thaI jIvanane bAkIne bhAga kevaLa zrIkRSNanI pUjAmAM kahAve te adhyAtmikabhAva tenA hRdayamAM prabaLa thaI uThaze tethI sAmaMtasiMhe pitAnA dIkarAne e bhAvamAM dIkSita karavA yatna karyo. paNa tene yatna vyartha karI daI juvAna saradArasiMhe tene kahyuM "pitA ! Ape rAjyasUkha lAMbA samayathI bhagavyuM che. have tamAre rAjyasukhamAM spRhA nahovI joIe. paNa meM te A jIvanamAM te sukhane svAda lIdhe nathI. mane rajA Apa hurUpanagaranA uddhAra mATe ceSTA karUM" pitAnA pitAnI rajA laIne rAmasiMhanA dUta sAthe marAThAnI chAvaNImAM Avyo ApA siMdhIyAe tene Azraya Apya, vaLI tenA rAjyanA uddhAra mATe ceSTA karavAne teNe tene dilAse Ae. saradArasiMha marAThAnI senAmAM ane rAmasiMhanI senAmAM rahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa ' pas vijayasiMha upara saMpUrNa jaya meLavyuM. vijayasiMha pitAnA saMpUrNa parAjyathI nArAja thaI pAMca bakhtaravALA savAre sAthe ane eka mAtra saradAra sAthe vijayasiMha cAlI nIkaLe, te saradAranuM nAma lAlasiMha, raiNanAmanuM nagara tenI bhUmisaMpatinuM hatuM. tene phraNane ThAkara evA nAme bolAvatA hatA. divasanA bhAge kaI gupta sthaLe saMtAIrAtrImAM vijayasiMha nAgara tarapha palAyana karI gaye, addharAtrIne samaya-saghaLuM jagata nibIDa aMdhakAre samAcchanna, AkAza vAdaLothI gherAyela, te aMdhakAramAM mArga dekhADate dekhADate. lAlasiMha AgaLa cAlyo. pAMca bakhataravALA savAro vijayasiMhanI vAMse cAlyA vijayasiMhe joyuM je saghaLA dvipathe caDhI gayA, tyAre teNe lAlasiMhane kahyuM, lAlasiMha ! tame samajI zake che ke ApaNe kayA rastA upara chIe. A tamAre raNajavAne mArga che. have tame khare mAga pakaDe." lAlasiMhe kahyuM, mahArAja! huM ghara pAse AvI pahoM chuM. AjJA Ape te huM parivArane maLI tene laIne AvuM. vijayasiMhe kAMI paNa utara na Ape te bakhataravALA savAra sAthe kharA mArge cA. lAlasiMha pitAnA nivAsamAM cAlyA gaye.te theDe dura gaye ke tene priya azva kaThera mAga zrame maraNa pAmyA. tyArapachI eka sAthenA savAre rAjAne besavA ghaDo ApI tenI sAthe pagapALA cAlavAnuM zarU karyuM. e pramANe cAlI rAjA dezavALa nAmanA nagara pAse AvI pahoMce. kaThera mArganA zramathI ghoDAo AgaLa cAlI zakyA nahi, vijayasiMha te samaye viSama saMkaTamAM paDe. kayAM javuM! kyAM javAthI Azraya maLe te viSayamAM te ciMtA karavA lAge. teNe vicAryuM je saghaLAno tyAga karI pagapALA nAgoramAM pahoMcI javuM, paNa nAgora pAse nahotuM, dezavALa thakI te nagara sola mAIla hatuM. e samaye savAra thavAmAM thoDo samaya rahyo hate. te thoDA samayamAM lAMbe paMtha kApI nivina nAgAramAM pahoMcI javAnI thI saMbhAvanA hatI. vicAra karI teNe pitAnA savArane cheDI dIdhA. pitAne rAjakIya pozAka chupA teNe eka jATa kheDUtane kahyuM. bhAi ! tuM A rAtrIne aMta Ave tyAM sudhImAM mane nAgAramAM pahoMcADI de te pAMca rUpIA huM tane ApuM. jATa tema karavAmAM saMmata thaye. teNe eka baLadavAhI gADu ANI temAM besavA vijayasiMhane kahyuM, te gADAmAM beThe, gADIvALAe tene kahyuM. " bhAI? huM paisA pahelA laIza, vijayasiMhe te kabula karyuM." baLado dUtavege doDavA lAgyA, paNa rAjAnI tethI manastuSTi thaI nahi. teNe kheDutane hAMka 37 ema kahyuM, kheDuta tenA .. AcaraNathI virakta thaye baLa prANa ApI gADa tANavA lAsyA, paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa74 TeDa rAjasthAna vijayasihe hAMka ? hAMka ema kahyuM, kheDute vikRta svare kahyuM? kema bApu ? tAre ATalI badhI utAvaLa zenI ? evI rIte coranI jema nAgara nagaramAM javA karatAM tArA jevA jaMgalI vijayasiMhanI pAse meratA kSetramAM javuM, ucita che. tamAre bhAva jayAthI mAluma paDe che je tame marAThAthI bhaya pAmI palAyana kare che, have te cupa thaI bese te sAruM, tame jANaje je have AthI vadhAre jore utAvaLathI huM gADI hAMkIza nahi. ajJAnI kRSake jAyuM nahi je mAravADane adhipati pitAnA prANanI rakSA mATe tenA gADAmAM besI palAyana karI jAya che. thoDA samayamAM kRSakane tenI khAtrI thaI je te adhipati che. , te jotA jotAmAM gADI nagarathI eka keza upara AvI pahoMcI. uSAnA rakata rAge pUrva dizAne rakata karI sUryadeva rakatamUtithI. gaganamAM udita thaye. gADAvALAe ekavAra te adhIra gADAmAM besanAranI sAme tAkIne joyuM, te gADA uparathI kudI bhUmi upara AvI, teNe vinItabhAve adhipati pAse kSamA mAgI te be ? mahArAja ! meM oLakhyA nahi, meM kukArya karyuM, mane kSamA Apa, nahi te huM ApanA caraNa taLe prANa ApIza, rAjAe snigdha svare kahyuM, bhaya nahi bhaya nahi meM kSamA ApI, have jema bane tema gADu jaladI calAva, kheDuta pAche gADI upara beThe, gADu nagaramAM pahoMcyuM. vijayasIMha bhUmi upara utaye, kheDutane bhADuM ApI teNe vidAya ke, bhaviSya kALamAM gADAvALAne upayukta bakSIza maLaze, e teNe vidAya kALe tene kahyuM. - rAjAne nivine Avele joI nagaravAsIoe ullAsa sAthe siMhanAda kaDa kIllA upara vAvaTe caDhAvI dIdhe, vijayasiMha kIllAmAM pake, yuddha nagArUM vAyuM, nagArAnA pracaMDa avAje saradArane jAgRta karyo, teo raNusajajAmAM sajajIta thaI pracaMDa utsAha sAthe kIllAnA vizALa AMgaNAmAM ekaThA thayA, vijayasIMhe joyuM je nAgoranA kIllAmAM pAMca hajhAra raNavIra jyAre tyAre yuddhanA samaye ekaThA thatA temAM mAtra eka hajhAra viravara ekaThA thayA che, eTalA thoDA sainikane laI visiMha zatru sAme thavA satAvALe nahe; teNe vicAra karI kIllAnuM dvAra baMdha rAkhavA hukama Aye. zatru senAe AvI kallAne ghere ghA chamAsa sudhI kIllAne ghare raha; topaNa zatruo vijayasiMhanuM kAMI paNa vizeSa nukazAna karI zakyA nahi, paNa zatruo hAnimAM ane nukazAnamAM AvI paDayA, vijayasiMha kIllAnuM bAra udhADI zatruo upara chApo mAratA hatA. . mahArASTrIya lekenA saghaLAM prayatna vyartha thaI gayAM. e rIte cha mAsa nIkaLI gayA. sAmAnya sAmAnya yuddhamAM zatruonA aneka sainike paDayA. paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa pa75 ja tenI vizALa senAnuM baLa akSata ane akhaMDIta rahya, vaLI vijayasIMhanAM aneka cinIka yudhdhakSetre paDayA. tenI AzA vyartha thavA lAgI vIjayasIMha aNumAtra nIrasAha thaye nahI. pitAnA pakSanI durbaLatA je te vizeSa utsAhIta thaye. nagaramAM bahu dIvasa gherAI rahevAnu tene yukitayukta lAgyuM nahI, mahArASTrIya senAnA paMjAmAMthI zIrIte bacI javAya tenA mATe te upAya jate hato. vIjayasIMha viSama saMkaTamAM paDe. zatruothI gherAI kIllAmAM annAbhAve maraNa pAmavuM tene ucita lAgyuM nahIM, teNe nizcaya karyo ke " jIvana jAya te bhale jAya " paNa zatruthI gherAIne maravu yukta nahIM, teNe kIllAnA Toca upara caDha saghaLA ThekANe najara karI teNe joyu je zatrusenAe sAgaranI jema nAgerene vIMTI lIdhuM. te je vIjayasIMhanA manamAM bhayane saMcAra na thayo, AzAmAM utsAhIta thaI teNe bacavAnA upAya zeLe, tenI pAse pAMca baLINa uTa hatAM tenA upara hajhAra daDha pratIjJa rajaputa vIrone besArI vIjayasIMhe gaMbhIra rAtrImAM killAnuM dvAra ughADayuM, vIna vinA mahArASTrIya senAne bhedI te vAMkAneranA rAjya tarapha cAlya, vikAneranA rAjA pAsethI madada mAgavAnI tenI IcchA hatI. vijayasIMha vikAneramAM AvI pahoMce rAjAe moTA satkArathI grahaNa karI tene pitAnA siMhAsane besAye tyArapachI vijayasihe pitAne mane bhilASa jAhera karI kahyuM je, vAkAnera rAjyanI mane madada maLaze, vAMkAnerarAja tene madada ApavAmAM saMmata thaye nahi. dArUNa kSobha ane abhimAnathI vijyasihanu hRdaya Agevata thaya, te vadhArevAra vAMkAneramAM rahaye nahi. teNe tyAMnA rAjAnuM zunya garbha AlApata grAhya karyuM nahi. pharIvAra senAdaLa sajajIta karIne yuddhamAM utaravA pravRta thaye, teNe pitAnA pratibaMdrInA pradhAna pRSTapUraka abararAja IzvarasihanuM Anu kulya mAMgavAne vicAra karyo. thoDA samayamAM te baLiNa ugrasenA jayapura tarapha cAlI. usenA jayapura pAse pahoMcI gaI, nagaranI bahAra rahI teNe dUta dvArAe jayapurarAjane saMdeza karyo. teNe saMdezAmAM kaherAvyuM je A saMkaTa kALamAM amane madada Apaze, te sahAya mAMgavA huM ApanA dvAre A chuM, jo! je! rajaputa thaI pavitra AtitheyatAnI avamAnatA nahi karaze. rajaputenA manamAM atithi devatAnA jevo pUjya atithine jevI rIte rajaputa Adara ane saMbhramathI grahaNa kare che, tevI rIte dunIyAnI kaI jAti atithine AdarathI ane saMbhramathI grahaNa karatI nathI. atithiyatA upara vizvAza rAkhI vijayasiMha zatrunA parama tri daravarasiMhane zaraNApana thayuM. paNa rajapu. tAdhama kApurUSa rAjAe atithi satkAranuM je udAharaNa dekhADI ApyuM, te manamAM AthI tenA upara vijAtIya vraNa ane dhikkAra pedA thAya che. pitAnA nagaramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 TADa rAjasthAna vijayasihune AvelA nei izvarasiMhe tene keda karavAnuM manamAM vicAryuM. paNa eka mAtra meratA saradAra yuvAnasiMhanI asIma prabhubhaktinA prabhAve IzvarasiMhanI te ceSTA phaLIbhUta thai nahi. vijayasihune udyama saphaLa thayA nahi. teNe jenI pAse madada mAgI te AzAmIe tene mahArASTrIya vIranA bhaye madada ApI nahi. vAra vAra nAumeda thai vijayasiMha nirUtsAha thayA nahi. abhISTasiddhinA upAya na dekhatAM teNe nAgAra javA mana karyuM. te evA kaiAzalanI nAgeAranA killAmAM Avye ke mahArASTrI leAkeA tene oLakhI zakayA nahi. e rIte khIjA cha mAsa vItI gavAtA paNa zatruoe nagara cheDayuM nahi. vijayasiMha viSama sa'kaTamAM paDayA. ekavAra te ekAMtamAM besI, e sakaTamAMthI uddhAra pAmavA vicAra karatA hatA eTalAmAM tenA tAbAnA be pALA sainIkeA tenI pAse AvyA. teee AvI nivedana kyu mahArAja ! anumati Ape! ame Apane A saMkaTamAMthI mukta karIe. vijayasiMhu hasyA. paNa te sainIkeA Agraha sAthe beAlyA, mahArAja ! upahAsa samo nahI. ApanI anumati pAmI ame A kSaNe te marAThA ApAneA vadha karI zakIe. vijayasi'hanuM mukha gabhIra thayuM. teNe zAMta gaMbhIra svare puchyu, sikhIyA asa'khyu sanyanA madhyamAM rahelA tame zIrIte teneA vadha karaze. teoe uttara ApyA, Apa je amArA parivAra vanu pratipAlana kare te ame te asaMkhya sainIkenI vacamAM jaI tenA vadha karIe. vijayasihu saMmata thaye. tyArapachI te ane nIke kalpita vivAda karatA karatA AppA sIpIyAnI pAse AnyA. mahArASTIya vIra te kALe potAnA taMbunI khahAra nahAtA hatA. te sI'dhIyAnI cheka najIkamAM AvyA. jemajema tee najIka AvatA gayA tematema teoe kalpita vivAda vadhAryAM. nAhatAM nAhatAM siIyAe teenA upara najara karI, tyAre teoe eka kAgaLatenA taraph phaikI vinayathI jAhera karyuM. mahArAja ! Apa amane nisAra Ape. ema kahetAM kahetAM te sIdhIcAnI pAse lagA laga AvI gayA. jema ApA sidhIyA te kAgaLa upADI jovAnuM kare che. tema eka sainIke tenA hRdayamAM charI bhoMkI kahyuM "A AghAta nAgAranA mATe che. ' khIjIvAra khIjA sainIke peAtAnI charI tenA DAbA paDakhAmAM mArI melyA, "A AghAta jodhapura mATe che. " chAvaNImAM moTo kolAhala thayA. mahArASTrIya sainIkAe doDI eka sainIkane kApI nAkhyA. paNa cAra, pakaDA pakaDo ema karI zatrunI senAmAM bhaLI AvI paheAMcyuM. vijayasihe te kAmanA mATe teene inAma ApyAM paNa pharIthI bIje catura sainIka cAra, gayA. te chevaTa nAgAramAM teNe Avela sainIkanuM mukha joyu' nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa saka vijayasiM'huM kaI rIte mahArASTIya lokone parAjaya karI zakaye nahi. bAramAsa tenA killAnA gherA rahayA. paNa duzmanA te kIllAnA kamo karI zakavA nahi. gherAnA yuddhamAM mahArASTIya senA catura hatI. vaLI sidhIyAnI. hatyAthI teonA hRdaya nirAza thayAM rASAmmata mahArASTrIya leAkeA te hatyAnA badale levA yeAjanA karavA lAgyA. vaLI navIna udyame marAThA loko sajIta thayA. teenA kreASAnaLathI nAgAranI rakSA kANu kare ! vijayasi Mhe tenI sAthe sadhI sthApavAne vicAra karyAM. sadhI sthApavAnI saghaLI gAThavaNa thai cukI. vijayasiMhuM vArSika kara ApavAnuM kabula karyuM. tethI mahArASTIya lokoe satoSa pAmI rAmasiMhane cheDI dIdhA.parityakta rAmasihanA saiAbhAgya sUrya asta pAmyA. vijayasiddhe te sadhIthI ajameranA kIllA mahArASTrIya leAkeAne ApI dIdhA. jethI teNe mAravADanI bhAvI svataMtratAmAM eka bhaMyakara pratirodha ApyA. mAravADanA jethI adhaHpAta thayA. huMjhArA ceSTA ane udyama kA`thI paNa te pharIthI te adhaHpAtamAMthI ucuM nahi. je divase vijayasiMhe mahAraSTrIya leAkA sAthe sa`dhi sthApanA karI sadhi patramA sahI karI. rAjasthAnanA amUlya killA mahArASTrIya leAkeAnA hAthamAM sAMpyA, te divase rAjasthAnanA hRdayamAM eka pracaMDa viSavRkSa zapAyuM.te divase mAravADanI bhAvi svatavratAmAM eka meTA pratirodha AvI paDayA. sidhIyAnI hatyA thai, marAThA leke rajaputa taraph saMdigdhacitavALA thayA. je rajaputAne teo jotA tenA upara. te humalA karavA lAgyA. saradArasiMha te samaye sidhIyAnI chAvaNImAM hatA, te potAnA kAzaLanA sAphalya darzane atyaMta AlhAhita thai. anunaMdana prakAza karavA ApA sidhIyAnI pAse rahete hateA unmata marAThAoe tenA upara humalA karyAM. saradArasiMha jakhamI thayA. sidhdhIyAnA mRta zarIrano tASaskara nAmanA sthAne saMskAra thayA. enA bhamarAzI upara eka caitya ubhuM karyuM, rajaputa ane marAThA hAla paNa te caityane pavitra gaNe che. marAThAoe rAmasiMhanA parityAga karyo. rAmasihunI AzAlatA utpADita thai. pitRrAjya meLavavAne teNe khAvIza varasa yuddha karyuM. temAMthI koI jAtanuM suphaLa nIvaDayuM nahi. enazIkha rAmasihanI manevedanAnI sImA rahI nahi. dArUNa ma`pIDAthI khIlakula kAtara thai chevaTe teNe jayapuramAM Azraya lIdhe, teja sthaLe i. sa. 1773 mAM tene prANu viyeAga thayA. rAmasiMha zarIra vilakSaNa khaLiSTa ane UMcu hatu. je uSNata svabhAvathI khAlyakALamAM te ghaNA lokonA ghaNA pAtra thayeA hateA. te uddhRta svabhAva durbhAgyanA zacazAse` mada thaI gayA, chevaTe 73 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1 www.umaragyanbhandar.com Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 TADa rAjasthAna. te eTaleA badhA zAMta ziSTAcArI ane dayAvALA thayA. hatA jethI rAThoDe tenA cAvananA pragalabha bhAvane bhulI gayA hatA, te vicAra kSamatA utkRSTa ane pari mArjIta hatI. te saghaLA saddaguNanA sahAye abhISTa sAdhana bhUlI jai pAtAnI pracaMDa pravRti bhulyA nahotA. evI asthira vRttinA te'dAsa hovAthI teNe cAre taraphanI madada khAI dIdhI hatI, chevaTe rAjyabhraSTa thai tene azeSa duHkha lAgavavA paDayA. tenI udhRtatA ane capalacitanAthI rAThoDa rajaputAe tene tyAga karyo. keTalAka rajaputtA tenI madadamAM paNa rahelA hatA. kheratIya saradAra zerasiMha tenI Apat'sa'patramAM sAthe rahela hatA. te meratIya saradAra zerasiMhe peAtAnA rAjAnu gaiArava rAkhI devA je atula vIratva khatAvyuM te rAmasiMha, potAnA jIvanamAM bhulyA nahAtA. hAla paNa rAThoDa rajapute tenA vIratva ane tyAga svIkAranI saMpUrNa prazaMsA karI tenu guNagAna kare che. e viSayamAMM eka saradAra. te samaye tenA samakakSa thAya tevA hatA. je saradAranuM nAma rUpasiMha, rUpasiMha patAvata kuLamAM janmyA. jyAre saghaLA saradAroe vijayasiMhanI vazyatA svIkArI, tyAre rUpasiMha prANAMte paNu rAmasiMhanI vazyatA cheDI nahi, vijayasiMhe, tenA hIlADI nAmanA kIllA upara ghero ghAlyo. gherA bahu samaya rahayA. killAmAMthI khAdya drazya niHzeSa thai rahyu, bheAjya sAmagrI khIlakula rahI nahi. anahAre mRtyunA mukhamAM AvavA lAgyA tepaNa tejasvI rUpasi Mha vijayasiMhane pakSa svIkAye nahi. bhATaleAkeA tenuM yazeAgAna hAla paNa kare che. ma rAmasiMhanA mRtyuthI mAravADanA kaSTane avasAna AnyA nahi. atavipallatA piDanathI aMtaHsAra sUnya hAi mAravADa atyaMta duzAmAM AvI gayuM. tenA upara dudha marAThA lokonA humalA thayA. jethI mAravADa dArUNa adhaHpAtamAM AvI paDayuM. mAravADa rAjye bhayaMkara zmazAnanI mUrti dhAraNa karI, cAre taraph arAjakatA phelAI gai, khetarA aTThaSTa avasthAmAM paDI moTI hAnikara duzAmAM AvyAM, kheDutA peAtAnA haLa vIgere rAcA vecI dezAMtare cAlyA gayA. mAravADamAM purNa nAmanA eka janapada che. te kALe te janapaDha mahAsiMha nAmanA eka pracaMDa pratApazALI rajaputarAjanA tAbAmAM hatA. mahAsiMha caMpAthatanI eka zAkhAmAM janmyA hatA. tenA peTe putra nahotA. bhavISyakALamAM vaMzaleApanA bhaye teNe mRtyukALe peAtAnI vanitAne e AjJA ApI je teNe vazarAthe eka dattaka putra levA. te AjJAnA anusAre saradAranI patnIe ajItasihanA putramAMthI devIsiMhane dattaka karI lIdhA. e ghaTanAthakI mAravADamAM moTA aniSTane sUtrapAta thaye. te thoDA samayamAM baMdha paDayA nahi, devIsi Mhai, potAnA janma A.L Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa pa79 sava che dIdho, je divase mahAsiMhane mukuTa tenA mAthA upara AvyuM. te divasathI teNe ajItasiMhanA putra tarIke na hovAnuM jAheramAM jAhera karyuM nahi. ane tene paricaya paNa Ape nahi, te divasathI pAlaka pitA zivAya bIjApitAne tene bhUlI javAnuM hatuM. paNa devasiMha te bhulI gaye nahi, te jyAM sudhI jIvita rahaye tyAM sudhI teNe mahArAja ajItasiMhanA pUtra tarIke paricaya Ape. vaLI utarAdhikArItvanA kAyamanA niyama upara padAghAta karI teNe pitR siMhAsana hastagata karavA ceSTA karI. agraja abhayasiMhanAM ane bhaktasiMhanA pAzavacarit jyAre tenA kAne paDayAM. tyAre devIsiMhanI rAjyalisA baLavALI thaI paDI. te samaye tenA kAnamAM jANe koI kahetuM hoya je "abhayasiMhe pitRhatyA karI rAjya siMhAsana kabaje karyuM "bhaktasiMha pitRvadha karavAmAM sAmela hatA. tuM niSpApa che. eTale ke mahArAja dharAvanA pavitra siMhAsanane tuM upayukta adhika karI che," tyArapachI abhayasiMhanA siMhAsana mATe jyAre rAjyamAM bhayaMkara tephAna cAlyuM, tyAre paNa devIsiMhanI te lisA bhayaMkara rIte vadhI gaI, paNa tenI te AzA koNa pUraNa kare. rajaputa dattaka praNAlIne evo vidhi je devIsiMhane eka sAmaMta saradAre dattaka lIdhela hovAthI devIsiMha sAmatasavane adhikArI thaye. teNe rAjyanA adhikAranuM sAva kheDayuM, tene eka bhAI AnaMdasiMha paNa IDaranA svAdhIna, svAdhIna adhipatithI dattaka thayela hoI rAjasatva khoyuM hatuM.. devIsiMhe uttarAdhIkAratva che, paNa tenA jIvanamAM tene bIje kaI bhrAtA ke brAtRputra mAravADanA siMhAsane beThelA joI tene sahya thAtuM nahi. je janapadane tene adhikAra hatA, te adhikAra akSuNuM rAkhI te pote mAravADanuM siMhAsana levA tatpara thaye. caMpAvata gotranA keTalAka rajaputenI sAthe SaDayaMtra karI, bIjA siMhAsana pAtha umedavAranA umeda mArgamAM vizva nAMkhavA lAgyuM. vijayasiMha, devIsiMhane gUDha abhiprAya samajI zake nahi, rAjya zocanIya avasthAthI ane sAmatanI durvatratAthI te pIDita thaI tenuM varNana karavAne te devIsiMha pAse gaye teNe zeka karI saghaLuM varNana karyuM. dalAso ApI kuTila mati devIsiMha bolyuM. "mAravADane viSaya vicArI A5 zA mATe vRthA zeka kare che. mAravADa mArI talavAranA mIyAnamAM rahyuM che. te sAMtvanAnA vacane sAMbhaLI vijayasiMhanuM hRdaya vadhAre Akulita thayuM. teNe saghaLI hakIkta dhAI bhAI jaganI pAse karI. jaga je catura te kAryane pAradarzI hate. pikaNuM saradArane guDha abhiprAya jANI tene cartha karavAnedraDha pratirU thaye, kauzala krame devIsiMhane pritIpAtra thaI teNe tenI paravAnagIthI keTaluMka saidhavI sainya nagara rakSaka rUpe nImyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 TeDa rAjasthAna tema karavAmAM tene kAMI ADuM AvyuM nahi, te sinikanA bharaNapoSaNa mATe teNe pagAra karI ApyA, e rIte mAravADamAM pahela vahele vetana bhagI sainika rAkhavAnI prathA cAlI, te senAmAM saMdhavI puravI rajaputa Araba ane hIlA hatA. catura jage e pramANe sAtaso vetana bhegI sainya ekaThuM karyuM. chevaTe teNe tene durgAre rakSaka tarIke nImyA. rAjA sArI rIte nizcita thaye. te have svAdhIna bhAva nIzvAsa mukavA lAgyA. have rAjyanI zAMti mATe ane AbAdI mATe jaganI sAthe ane dIvAna phatehagaMda sAthe maMtraNA karavA lAge. zAMti ane AbAdI mATe jeje bAbate joIe te te bAbate tenI pAse na hatI. e samaye jagee, pitAnI mA pAsethI pacAza hajhAra rUpaiA mAMgyA. tenI mA vijayasiMhanI dhAI mA thAya. vijayasiMhanA janmakALe teNe bakSIsamAM e rUpiA meLavyA hatA. Aja te nANuM putrane ApavA asaMmata thaI. tyAre jage tene kahyuM jo te nahi Ape te huM tArI pAse AtmaghAta karIza.jagane te nANAM maLyAM teNe te vijayasiMhane ApyAM. rAjAne AnaMdanI sImA rahI nahi tyAra pachI pAyanuM damana karavA teNe pitAnI azvasenA nAgora tarapha mokalI. tyAM teo yogya samaye pahoMcyA kilA uparathI te nIce utArI eka senAdaLa pArvatya lokonA virUddha cAlyuM. rAjAe rastAmAM zILabakarI nAmanA killA upara hallo karyo. te divase rAThoDa senA sAmaMte tene manebhAva jANuM atyaMta zakita thayA. ane rAjadhAnIthI viza mAla pUrva rahela vIrazILanAmanA nagaramAM ekaThA thaI pitAnA rakSaNa mATe teo upAya javA lAgyA. saradArane ekaThA thayelA ane vidrohane SaDayaMtra karatA joI vijayasiMha atyaMta zaktivALo thaze. te vidrAhanA damana mATe teNe garadhana nAmanA japutanI madada mAMgI. garadhana khIcI kuLamAM utpanna thaye hato. te eka vizvahata ane sAhasika purUSa hato. tenI rAja bhakita je bhaktasiMha, vijayasiMhane avasAta samaye tenA hAthamAM meM hatuM. rAjAnuM saMkaTa jaI garadhane tene hImmata ApI kahyuM. "mahArAja! ciMtA kare nahi. saradArenA samAna tarapha vizvAsa rAkhe ! Apa ekalA jaI upayukta yuktidvArA teonI pAse madada mAMge, teo Apane kAMI bolaze nahiM. huM pahelethI tene baMdobasta karuM chuM" bIjA divase garadhana saradAcanI chAvaNImAM AvI "rAjA tamArI rAjabhakti upara vizvAsa" rAkhI tamane maLavA Ave che tenI abhyarthanA karavA tame satvara taiyAra thAo, kei saradAre tenuM vacana grAhya karyuM nahi. keIe tenA vacanane uttara Ape nahi. teNe vAraMvAra teonI vinati karI. paNa kaI kAMI paNa bolyA nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 51 garadhana pachI tyAMthI nIsarI rAjAnA tabumAM AvyA. taMbumAM saghaLA saradAro AvyA. saghaLAnAM muqhamaDaLa ga'bhIra hatAM. rAjA vijayasihe caMpAvata saradArane kahyu saradAra sirAmaNi zA mATe tame mane cheDaye. 46 k -Aherapatie javAba ApyA "mAhArAja! amAre mAtra ekaja mastaka hata te te tamArA lAbha mATe ApI deta" rAjAe tenI sAthe aneka tarka vita karyAM. chevaTe zAMta thaI teNe tene (( puchyu vArU tame zI rIte saMtuSTa thAze, zuM thAya te tame amArA pakSamAM AvA tenA utaramAM teNe traNa praratAva uThAvyA. 1 dhAIbhAInu senAdaLa tADI nAMkhavuM. 2 pATTAvaTI tenA saradAronA hAthamAM ApavI. 3 rAjasabhAnuM adhivezana killAmAM na thatAM zaheramAM thavuM joie. rAjA te traNa prastAva pALavAmAM saMmati Ape te saradAra tenA pakSamAM Ave tevuM hatuM nahiM te atavivAda dArUNa rIte vadhe tevuM hatuM. prathama prastAva avasthapALanIya hAI nizcaya thaI palAye. bIjA prastAvanA viSaya vicArI rAjA atyaMta duHkhita thaye.. rAjayanuM eka pradhAna satvane zI rIte tyAga karI de. TukAmAM potAnI abhISTa siddhi mATe teNe saradArAnA traNe prastAva pALavA kabula karyAM, jaladIthI sadhipatramAM sahIo thai. saradAroe daLa bhaMga karI, potapotAnA pradezamAM javAnu zarU karyuM. caMpAvata saradAra rAjA sAthe rAjadhAnImAM gaye. vijayasiMhanA gurU AtmArAma dArUNarogathI pIDita thayeA, rAganA grAsamAMthI `gurUnI prANa rakSA thAze nahi, ema jANI vijayasiMha gurUnI zayyA pAse rahetA hatA, eka tarapha rAjyamAM judI judI AkRta ane bIjI tarapha gurUnA nAza, vijayasiMha potAnA ai ne hajArA dhikkAra ApI gurUpAse kAyama zeka karatA hatA. tenA kula gurUe tene dilAso ApI kahyuM rAjen ! zeka na kare! huM marI ApanA saghaLAM duHkhA lai AleAkamAMthI vidAya thaIza. gheADA rAjamAM gurUnA prANa cAlyA gayA. rAjA vijayasiMhuM tenA mATe behada zAka matAnyA, teNe evuM jAhera karyuM. " gurUnuM aMtyeSTividhAna killAmAM thAze, saghaLA sAmata saradArIe te sthaLe ekaThA thavuM, e anuzAsanamAM eka kuTila bhAva rahyo hateA te kAie jANyu nahi, rAjapatnI, gurUnI aMtyeSTikriyAmAM bhAga levA killAmAM AvI, AvA pavitra anuSThAnamAM kAie saMdeha ke zaka rAkhyA nahi, devIsiMha paNa te kriyAmAM sAmela rahevA AvyeA hateA. devIsiMha sahasA udbIgna thayA. pAsenA eka saradAra tarapha najara karI lAMkhA nIzAsA nAMkhI te khelI uThayA. " AAjane vinA mane ThIka lAgato nathI. paNa te saradAre tenI khuzAmata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 TeDa rAjasthAna karI kahyuM, " Apa marUsthaLanA staMbha svarUpa che tenI sAthya ane sattA che je ApanI tarapha ekavAra paNa tAkIne jue, judI judI vAta karatA teo nAkarA dvAre AvyA. jenA dvAra baMdha thaI gayelA joyAM, eTalAmAM AhAra saradAra ! vizvAsaghAtakatA " " visavAsaghAtakatA " ema kahI bolI uThya, pitAnI talavAra khullI karI hatyA karavAnuM zarU karyuM. aneka leke haNAyA, dhAibhAIe tene keda ka, saradArane palAyana karatAM joI dhAI bhAI bolya, saradAre tamArI ceSTA vRthA che. Aja tamAruM jIvana jAze, e kahera vAkaya sAMbhaLI saradAre unmata thaI bolyA, "ame marIe temAM nukazAna nathI. paNa tamArA tarapha A amAre chevaTane anurodha e che je halakA saMdhIyAnI gaLIthI amAre ghAta na thAya tema thavuM joIe, ane rajapute talavAra vinA bIjA zatre amArUM maraNa thAya te amArA AtmAnI sadgati thAya nahiM teonuM besavuM koie sAMbhaLyuM nahi dareka saradAroe rAjahitAnuM prAyazcita karyuM, devIsiMha vigere moTA moTA rajapute A hatyAkAMDamAM maeNrAI gayA. * * je dezamAM sAmata prathA cAle che, te dezamAM rAjA ane sAmaMta vacce saMdharSa uThayA vinA rahetI nathI, rAjA. AmanA AkramaNamAMthI pitAnuM sarva akSaNa rAkhavA saMceSTa rahe che. ane sAmate rAjA te pitAnA hAthamAM rAkhavA prayatna kare che. mevADa ane mAravADa evI rItanA saMgharSanuM raMga sthaLa agrejatvane utsarga vaLI e saMpUrNa mevADa ane mAravADamAM vadhAre vadhI paDe. : : ' devIsiMhanuM atima anuzAzana marusthalI utarI, pikarNamAM subaLasiMhanA kAne pahoMcyuM. pitAnuM zocanIca mRtyu vivaraNa sAMbhaLI yuvaka vIra viSama pratizodha pipAsAthI puSkaLa tara nahi. devIsiMhanA maraNanI hakIkata nIce pramANe, devIsiMhanA mRtyu mATe eka vicitra kathA sAMbhaLavAmAM Ave che. mahArAja ajItasiMhane putra jANe tene zeNitapAta karavA kaI samaMta nahatuM. devIsiMha zatrunA hAthamAM kArAgAramAM hatuM, eka bhADe apINunA daLa, sAthe tenuM maraNa karI devuM ema kabula kaM. devIsiMha te samaye kArAgAramAM prazAMta bhAve pitAnA mRtyunI pratIkSA karatA hatA, aphINanuM pAtra tenA saMmukhe lAvI rAkhyuM. mArInuM aphINanuM pAtra potAnA pagathI uDADI daI te gaMbhIra svare che. zuM dizasiMha eka mATInA vAsaNamAM aphINa sevaze, mAruM senAnuM pAtra laI Ave. hAla huM te AdarathI aphINa pIza, tene te atima anurAdha koI jALavI zakayuM nahi. eka nirdaya AzAmI te samaye be. "je talavAranA mIyAnamAM mAravADa che te talavAra have kathA che." devIsiMha darpa sAthe utara Ape. e *talavAra kirNamAM subaLasiMhanA kaTibadhe zakhalitasiMhanI jema te kSaNa kALa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa, 583 dhIra bhAve besI raheze. tyAre teNe joyuM che keIe tene anurodha svIkA nahi, tyAre pracaMDa te je bhIMtamAM unmatanI jema pitAnuM mastaka bhaTakAvI temaNe pAme. tene e prANesarga joI saghaLA vismita thayAM. upara pramANenI hAlata sAMbhaLI vijayasiMhanA hRdaya zeNitathI kodhAgni oLavI devA subaLasiMhe pratijJA lIdhI, te daLa sAthe nagaranI bahAra nIsaryo. pahelAM te subaLa gAmaDAe luMTI tene bALI nAMkhyAM. tyAra pachI te luNInA tIre rahelA bhIlavADAne kabaje karavA AgaLa vadhyuM. paNa tenI saghaLI cekA viphaLa thaI, chevaTe tenA jIvana sAthe tenI AzA vipAsAne aMta Avye. nagarane avarodha karatAM, keTanuM ulaMghana karatAM, eka gelAnA AghAte te maraNa pAme. - rAjA ane sAmane saMgharSa thoDo kALa baMdha raheze. zAMtivArInA abhi kathI rAjyane tephAnane agni maMda paDaze. rAjyane prakRti vaga zAMti sabhaMga karavA lAgyA. prajA varganI sukhanI hada rahI nahi, pitAnA saradAra sAmatene judA judA kAryo pI vijayasiMha teonI matastuSTi karavA lAgyA. teNe marU bhUminA dudharSa zA ane zAIrezanA virUdhdha senA calAvI. e thakI siMdhurAja sAthe tene vivAda thaye je vivAdamAM vijayasiMha yI thaye, siMdhunada upara AveluM prasiddha umarakeTa tenA kabajAmAM AvyuM, tyAra pachI te yazalamIra upara harlDa karavA cAlyA. yazalamIrane pUrva dakSiNamAM rahele keTaloka bhUmibhAra vijaya siMhanA adhikAramAM AvyuM. e saghaLA jayathI tenuM hadaya ullAsita thayuM. tenI jIgIsAvRtti bamaNuM vadhI paDI, te dArUNa jaya pipAsAnI tRpti karavA teNe AbAda gadavAra rAjane adhikAra karavAnI AkAMkSA rAkhI. gadavAra rAjya te samaye zizadIya rajaputanA tAbAmAM hatuM, kaizala kae vijayasiMhe tene hastagata karyuM. jaya ApAnA para vAsa upara mahArASTrIya senAnuM nAyakapaNuM tenA bhAI mAdhAja siMdhIyAnA hastamAM saMpAyuM, mAMdhAjI catura ane rAjanItijJahate tevA ucca pade abhiSikta thayA pachI te mahArASTrIya senA vigerenI avasthA jevA lAgyo. tenI daDha dhAraNuM thaI je mahArASTrIya senA keI divasa rajaputa senA samakakSa thAya tema nathI. have e upAya kare joIe ke tenA thakI rajapute upara sahelAIthI jaya meLavI zakAya, chevaTa tema karavAmAM e upAya teNe e ke jethI tenI abhiSTa siddhi thaI e samaye yurepavAsIo bhAratavarSamAM AvI, luMTa vagerenI utsAdana kriyA karavA lAgyA hatA. teonuM raNakozala kSatriya leke dhikkAratA hatA, te raNa zila mahArASTrIya lekee pakaDyuM, e rIte pAzcAtya rAjanIti kamekame bhArata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Taka rAjasthAna. varSamAM prasiddha thavA lAgI. mAdhAja siMdhI, e kuTIla rAjanItinuM avalaMbana karI rajapute upara jaya meLavavA pravRta thaye teNe joyuM ke mahArASTIya saibhAgya lakSmI rAjasthAnanA pradhAna, pradhAna rAjayamAM virAje che, ane mahArASTrIya AzAlatA mevADa, mAravADa, ane jayapuramAM, kamekame aMkurita thAya che, A kSaNe baLa saMgraha karyA vinA saubhAgya lakSamI hAtha paDe tema che nahi. yatnathI jala sIMcana karyuM vinA te AzAlatA phaLavatI thAya tema nathI. vaLI teNe vicAryuM ke rAjasthAnanA pradhAna, pradhAna rAjyamAM eka saMpa ane ekatA nathI. aMtaHviplavanA animaya nivAse te saghaLA rAjya aMtaHsAra zunya thayAM che. A samaye teonA upara chApe mArI paDavAthI abhISTasiddhi thAze, rAjasthAnanuM upara lakheluM citra mAdhAjInA hRdayamAM pratibita thayuM. teNe eka moTI senA laI jayapura upara humalo karyo. jayapuranA siMhAsana mATe madhusiMha ane IzvarasiMhanA vacce takarAra cAlyuM hatuM. tethI karIne aMbaranA aMdaranuM ghaNuMkharUM baLa kama thayuM hatuM. madhusiMha paralekavAsI thaye hatuM. A kSaNe pratApasiMha aMbaranA siMhAsana upara hatuM. rAjyanA thaI gayelA aMtaviplavanA kALamAM catura mahArASTra rAjyamAM pesI jema anarthanuM bIja repI gayA hatA, te dhIre dhIre ajJAnabhAve aMkurita thayuM, pratApasiMhane te bIjanI jANa hatI, teNe te bInA daLI nAMkhavA ceSTA karI, A kSaNe mAdhAja siMdhIyAnI raNanI taiyArI sAMbhaLI pratApasiMha tenA virUdhe thavA tatpara thaye. atyAcArI mogalanA dapa haravA mATe jyAre tyAre rAjasthAnanuM ribaLa ekaThuM thatuM ane ekamata thaI tenA virUdhe utaratuM. Aja te tribaLa aneka divasathI chinna bhinna thaI gayuM hatuM. te ektAnI thizithila thaI gaI hatI. Aja eka pracaMDa zatru rAjasthAnanA bhAgya gagane dhumaketunA je udita thaye, A samaye ekatA baMdhana, avazya prajanIya hatuM. manamAM vicAra karI kuzAvaha rAja pratApasiMha rAThoDa rAjanI pAse eka dUta moka, sadAzaya vijayasiMhe tenAM anurodha agrAhya kaye nahi. aMbararAja IzvarasiMhanI pAse teNe je asatavahAra karyo hato, te saMpUrNa rIte te bhulI gaye hatuM, ane aMbaranI rakSA karavA mATe teNe potAnuM sevAdaLa laI pratApasiMhanI sAthe maLI javA saMkalpa karyo. A samaye rAThoDa ane kuzAvaha rajaputa eka thaI gayA. vijayasiMha, vizvastavIra rIyApatine senAdhyakSanA pade nImI, rAThoDasenA sAthe eka raMkAnAmanA sthaLe sipIye, ekIbhUta rajaputenI sAme thaye, ImAyala bega ane hAmahanI nAmanA prasiddha mogala senApatio rajapute sAthe bhALI gayA. si bIyA pAse prasiddha pharasI senAnI dI-vaInanA hAthamAM pitAnI senAne kArabhAra se, te pharAsavIra rajaputenI sAme thaye. rIyApati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa yuvanasiMha pitAnI azvasenA sAthe pharANI senAnInI sAme thaye, siMdhIyAnA utkRSTa sanike, yuvanasiMhanI talavAranA ghAthI paDavA lAgyA. raDeDa vIra zatruonA tepanA bahArane na gaNakAratAM zatruone daLavA lAgyA, rajaputonuM ghorabaLa sahana na karatAM mahArASTrIya senA palAyana karavA lAgI, Aja suzikSita pharasI senAnuM raNanaipuNya rajaputonA pAse haNAi gayuM. lAthI ane mamavedanAthI marelA je thaI mAdhAja siMdhIye mathurAmAM palAyana karI gaye, A sugamAM ajamerane uddhAra karavA vijayasiMhe pitAnA dhAI bhAIne mokada, tene uddeza saphaLa thaze. ajameranA uMcA killA upara reDeDane paMcaraMgI vAvaTo phaDaphaDavA lA, traNa varSa ema thatAM gujarI gayAM. mAjI siMdhIye te arasAmAM yuddhamAM utaryo nahi, paNa teTalA avasaramAM pitAnuM praNa gAva pharIthI meLavavA eka bhayaMkara yuddha karavAnI taiyArI karavA lAgyo. trIjuM varSa vitI gayuM. je divase raMga kSetramAM mAdhAjI ane pharAsI senApati dalaina rajaputathI hAra pAmI palAyana karI game te dIvasathI beMtAlIza mAsa nIkaLI gayA. Aja cothA varSane madhyakALa hatA. raMgAyuddhamAM mAdhAjI siMdhIyAye je dArUNa apamAna rahyuM hatuM Aja tene badale levA te meTI senA laI yuddha karavA utarI paDaye. mAdhAjI siMdhIyAnA jevuM pracaMDa daLa baLa laI agAu keI rAjasthAna upara humalo karavA Avela nahatuM. siMdhIyAnI AvI rItanI moTI yudva taiyArI sAMbhaLI raDeDa rajapute moTA utsAhe utsAhita thai uThayA. ane tenA humalAne pratirodha karavA teo kyapuranA uttara bhAgamAM gayA, kuzAvaha rajaputanI sena paNa tene maLavA nagarathI bahAra nIsarI. tuAravatInA sthaLe rAThoDa senA ane kuzAvaha senA ekaThI thaI. te sthaLeja bane senAe mahArASTrIya senAnI sAme thaI. te yuddhathI mahArASTrIya senA parAbhava pAmI palAyana karI gaI. A yuddhamAM rAThoDanI vIratAthI rATheDe kuzAvaha rajaputanA cakSu zuLa thayA, te dIvasathI teo aMbara ane mAravADane adhaHpAta karavA kRtasaMkalpa thayA. tema thavAthI te dIvasathI rajaputa jAtinI adhogati thaI. te adhogati. mAMthI te pharIthI uMcI padavImAM AvI nahi. jayapura senAnA eka mAtra apakarmathI rajaputa lokonuM baLa ane teja rasAtaLe cAlyuM gayuM. mahArASTrIya kone aubhAgya mArga pariSkRta thaye. bhArata mAtAnA kaThera dukhane eka nave upasarga bahAra dekhAya. pharIsInA yuddhamAM mahArANIthI rajapute hArI gayA. e yuddhanI zocanIya dazAvALA parAjayanA samAcAra sAMbhaLI vijayasiMha atyaMta zekAtura thaye. have tene jayalAbhanI AzAe uo gaI. have zuM karavuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa86. ToDa rAjasthAna, tenA mATe teNe rajaputanI yuddhasabhA karI. te sabhAmAM rAThoDa rajapute AvyA hatA. vaLI vIkAnera, kIzanagaDha ane rUpanagaranA rAjAo paNa AvyA hatA. vijayasiMhe pitAne mata jAhera karI kahyuM " rAThoDanA aneka vIra puruSe yuddha sthaLe mAya gayA. tyAre have kenI madadathI vizALa mahArASTrIya senAnI sAme thavAnuM che. mArA manamAM te marAThA sAthe salAha karI ajamerane kITale teone pAcho ApI de durasta che. tenuM bolavuM purUM na thAya eTalAmAM rAThoDa rajapute bolI uThyA nA ! mahArAja ! jIva haze tyAM sudhI marAThA sAthe salAha karavI yogya nathI. ame yuddha karazuM. vijayasiMha teone nirUtsAhita karI zake nahi. tyArapachI mAravADamAM evA mamanI eka ghaSaNa pracArita thaI che, je leke astra dhAraNa karavA samartha che te lokoe rADeDanA pacaraMgI vAvaTA nIce ekaThA thavuM. meratA kSetramAM saghaLA rajaputo ekaThA thayA. te kSetramAM I. sa. 170gna sapTembara mAsanA dazamA divase trIza hajhAra rAThoDa sainya ekaThuM thayuM. rAThoDa rajapute bhISaNa utsAhe laDavA taiyAra thaI uThayA. te meratAnuM kSetra pavitra. te kSetra, rAThoDa vIrenA lehIe ghaNIvAra abhiSita thayuM hatuM. te kSetramAM hAlamAM vIravAnA A staMbha vagere cinho jovAmAM Ave che. te kSetrane joI rAThoDa rajapute siMhanAda karI gAjI uThavA. te nAda siMdhIyA ane keca senApati dIvaInanA kAne pahoMce. nAda sAMbhaLI teonA hRdaya kaMpI uThayAM. te bhiSaNa utsAha je te kSaNe laDavAmAM vaparAye hatA te siMdhIyAnA saghaLA udyama vartha thaI jAta, paNa eka pApAcArI vizavAsaghAtaka AtatAyI AzAmInA dezanA sarvanAza karavAnA sAdhanathI rajaputene pracaMDa utsAha vyartha gaye. jyAM sudhI rajaputanuM nAma jagatamAM raheze tyAMdhI sudhI te vizvAsaghAtaka svazahInuM nAma ke bhUlI jAze nahi. te pApAcArI vidhAsaghAtakanuM nAma bahAdurasiMha bahAdurasiMha kazanagaDhane adhIpati rUpanagaranA adhipati sAthe ekaThe maLIne basadAsa nagara upara zAsana daMDa calAvatuM hatuM. te saghaLAM mAravADa zAsananAM bahibhUta nahatAM. abhiSeka samaye, rAjasthAnanA te banne rAjAo mAravADanA adhipatinI anumati letA hatA. ane teo potAnA kabajAnA pradezane sAmata prathA mujaba upabhoga karatA hatA. te samaye durAcAra bahAdurasiMha, rUpanagaranA adhipatine rAjasthUta karI tenuM rAjya kabaje karyuM hatuM. tethI karI rAjyamAM eka moTI vizRMkhalatA thaI gaI. te visaMkhalatA dUra karavA mATe vijayasiMhe rUpanagaramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 587 jai rAjasthUta rAjAne rAjya upara besAye. dura bahAdurazAhanI AzA pUrNa thaI paNa vyartha gaI. nividane rUpanagarane upabhoga karavAnuM tenA manamAM hatuM paNa rAjA vijayasiMhanA kAryathI te vyartha gayuM. tenA hRdayamAM AghAta vAge. te durAcAra, svadezanI mAyA mamatA bhUlI jaI bhaviSyanA pariNAma na vicArI, vijayasiMhanA virodhamAM kAma karavA lAgyuM. te vAraMvAra suyogane kheLate hate. duSTa bahAdurasiMhane sugane abhAva nahote. te duta rajaputAdhama pharAsI senApati dIvaInanI pAse gaye. ane potAnI durAkAMkSA sAdhavA tenI madada mAMgavA lAge. dIvaIne tenA mAgavA pramANe potAnI golaMdAja senAne laI rUpanagaranA dvAre AvyuM. eka ja divasamAM rUpanagara tenA hAthamAM AvyuM. teNe bahAdurasiMhane rUpanagaranI gAdIe besAye. tyArapachI te ajamera tarapha cAle. teNe ajameranA killAne ghero ghAlyo. killAnuM rakSaNa nahi thAya ema jANI teNe killA pati imarAjane te ApI devAnuM kahevarAvyuM. imarAja eka sAhasIka purUSa hate. nivivAde kile marAThAnA hAthamAM soMpI devAne te prathamathI ja IcchatuM nahotuM. rAjAe kile pI devA AjJA ApI. have zuM karavuM tenA mATe damarAja vicArate hate. eka bAjue kApurUSocita killAnuM samarpaNa. bIjI bAjue rojAnI kaThora AjJA. te prabhubhakta hatA. jIyana jAya paNa prabhunI AjJA na palAya te ThIka nahi. ema te jANatA hatA. tejasvI purUSanA pakSamAM apamAna thAya te maraNa karatAM vadhAre che. siMdhIyAnA hAthamAM kile. vivAda vinA saMpI devo te vAta damarAjanA manamAM bahu khaTakatI hatI. evI rItanI surAvasthAmAM pI damarAje hare cu, ane mRtyakALe be "rAjAne belajoje tene Adeza pALavAmAM mane bIjo upAya su nahi. huM jANatA hatA je marAThA leke huM nahI maruM tyAMsudhI ajameramAM pesI zake tema nathI mATe ja marUM chuM." e rIte ajamera mAravADanA hAthamAMthI pAchuM khasI gayuM. mAdhAjI te jItelA nagaramAM rahevA lAgyuM. lAkubA, jIvadAtA, sadAzIvabhAu vIgere senApatie pitapitAnuM daLa laI meratA tarapha cAlyA. teoe moTI senA sAthe netrIyA nAmanA sthaLe chAvaNI nAMkhI. rATheDa senA pracaMDa yUharacanA karI eratA kSetramAM zatruonI vATa jotI ubhI hatI. te senAne eka bhAga dIvAsanAmanA gAma pAse hate. marAThA loke keme kame agrasara thayA. teo meratAnA kSetrathI pAMca mAIla dura hatA. dI-vaIne teonI pachavADe hate. luNI nadInI saikata bhUmi tenA tenA gaLAnA cakane grAsa karI gaI hatI. te cake kADhavAne guMthAye hate. e suge agara jo ke rADeDa rajapute tenA upara humalo karI phAvI jAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 TAra rAjasthAna. ane tethI marAThAnA sadhaLA udyame bya jAta. pazu rAThoDa rAjanuM khIlakula durbhAgya ke tenAja maMtrIoe te suyeAganI upekSA karI ane peAtAnA parAjayane mA: poteja sApha karI ApyA 22 rAjama trIo paraspara vidveSA bhAvavALA hatA, temAMthI eka matrI khIjA maMtrInI AkhAdI joI zakatA nahotA. te khIjA maMtrInA matanI pASakatA karavA cAhate nahAtA harakAi viSayanI viSecanA thAya te temAM tee bhinna bhinna mata ApI besatA hatA. rAja karmacArI leAkeAmAM evA vidveSA ane anaikaya hovAthI te samaye sAravAranI purI vipada hatI. jethI yuddha vyApAramAM pazu ama gaLa ghaTapu' rajaputa rAjyamAM evA niyama hate je rAjA pote yuddha vyapAramAM utathyA azakata hoya tyAre tenA pratinidhi rUpe tene divAna yuddha vyApAramAM utare. dIvAnanI AjJA pALavAnI saradArane kraja paDI. je samaye marAThAoe rADeDa rajapute upara pharIthI humalA karyAM. rAjAne pradhAna maMtrI khubacaMda te samaye rAjyamAM rAjA sAthe rahetA hatA, bIjA maMtrI gaMgArAma, vIdArI ane bhImarAja saMdhavI lazkaramAM hatA. zatruone pAse AvelA joi saradAra AhArapati ziva siddha ane AzeApati mahIdAse, te banne maMtrIone AvI kahyuM. " maMtrIe satru senA pAse AvI gaI vaLI dI-vardhananI po luNI nadInA kAMThe vAMse rahI che, A suyeAgamAM zatru upara jai paDIe te! jaya thAya tevuM che. " jo vilaMba thAze te vipattanI saMbhavanA che. " matrIoe tenuM karyuM nahi laDAInA kAmamAM tene utsAha vinAnA nei saradAro te samaye saradAra zirAmaNI zerasiMhe virakti sAthe kahyu kema cupakIthI besI rahyA. A zuM nirUtsAha bhAve besI rahevAne nA mAthe zatrue AvI ubhA te zuM nizcita bezI rahe kharo ! tenI tIvra lasanAthI bhImarAvanuM mukha lAlacoLa thaI gayu. zerasiMha trIgere khIjA saradArane laDavAne utsuka joi teNe pradhAna khukhacaMdanA eka svAkSirita patra tene vAMcI sabhaLAvye. jemAM lakhela hatuM je " je rAjA taraph ApanI zakti DAya te A patra mAnya karo" jyAM sudhI IsmAIlabhega nAgArathI AvI rAThoDa senAne maLI na jAya tyAMsudhI yuddhamAMthI nivRta rahevuM, evAkA saradArazane vajra jevA lAgyA. zatruone agrasara thatA oi teo chAvaNImAM niveSTa rahyA naDe. paNa zuM kare ! rAjAnI AjJA pAlana karavI joie te samaye je teo matrInA guDha abhiprAyane jANI zakata tA krAsI vIranuM mastaka luNI nadInA taTe jaData. paNa rAThoDa kuLanuM bIlakula dubhAgyuM. tethI ta maMtrInA zuddha belavuM grAhya virakta thayA. te zuM ! tame samaya che ! je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 66 A Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa, abhiprAya samajI zakayA nahi. teo nirUtsAha vALA thaI pitapatAnI chAvaNImAM gayA. pharAsI vIra pitAnI senA sAthe AvI marAThA sainyane maLI gaye. rAThoDa maMtrIne te durathI saMdhi jANI laI vikAnera patie mAravADanI bhAvI vIpadane vicAra karyo. mAravADa kevaLa parAsta thAze. eve teNe daDha nizcaya karyo. e nizcayathI pitAne viSaya vicArI te manamAM bhaya pAmavA lAgyA. teNe vicAryuM je marAThA leke jayI thaI jANaze je vAMkAnera pati mAravADanI sahAyamAM hatuM. tyAre marAThA loko mArA upara zamA rAkhaze nahi kharekhara teo mArA rAjya upara humalo karI mAra sarva nAza karaze, have A velAe te rAjyamAM pAchA cAlyA javuM teja sArU, manamAM e nizcaya karI bIkaNa vikAnerapati raDeDone che pitAnA rAjya tarapha cAlyA. pharAsI vIre pitAnI senA laI rAThoDa upara humale karyo. rATheDee jANyuM nahotu je zatruo AvI rIte humale karaze, tethI teo yuddha karavAne prastuta nahetA AkSaNe vaja jevA goLAnA varasAdane joI teo trasta thaI hathIyAra levA lAgyA. paNa astra lIdhAthI have zuM thAya! reDeDa senA aMhI tuMhI vIkharAyelI hatI. evI avasthAmAM saghaLAne ekaDA thavuM muzkela thaI paDayuM. zatruonA satata geLAnA varSathI teonuM sainya maravA lAgyuM. zakeDa senA nirUpAya thaI gaI. te prANanA rakSaNa arthe cAre tarapha palAyana karavA lAgI, te joI gaMgArAma ane bhImadAsa chAvaNI dorI nAzI gayA. te yuddhakSetrathakI keTalAka dure AhAranA ane ApanA be saradAre pitAnI chAvaNImAM sutA hatA, zatruonI topanA avAja sAMbhaLI caMpAvata saradAra zivasiMha jAgI uThaze. jAgIne zayanAgAranI bahAra AvI teNe joyuM ke rADeDa senA palAyana karI jAya che. tenuM hadaya mathita thayuM. teNe cAre dizA sUnya joI, tyArapachI te pracaMDavege utsAhIta thaye, ane satvara kuMpAvata saradAranI chAvaNImAM jaI teNe te saradArane jagADe. Apapati behada aphINanuM sevana karate hate. aphINanA kephamAM te gaMbhIra niMdrAmAM he zivasiMhanI puSkaLa cezathI jAgyA. mahIdAsa uThaze. ke zivasiMDa citkAra karI be, "sa nAza tha" sarva nAza thayo. " sainya sAmaMta saghaLA palAyana karI gayA. ApaNe ekalA rahyA. azopa saradAra cakita thaze. baMne utsAhita karI che tyAre cAle bhAI ! ApaNe ghoDe caDhI yuddha karavA prastuta thai be raNadakSa bArAMza saradAre e pramANe raNusajajAthI sajajIta thaI AgaLa vadhyA. thoDA ghaNA rAmane teonI sAthe maLI gayA. e rIte cAra hajAra rAThoDe svadezanI rakSA mATe ghaDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna cI daLabaddha thayA. AhArapati zivasiMhe teone gaMbhIra svare kahyuM, raDeDa vire! have ApaNe palAyana karI zakazuM! vIradharmamAM jalAMjalI ApI ApaNe have palAyana karI zakazuM? nA te kadApi bane tema nathI palAyana karavAthI zatruomAM ApaNe dhikkAravA joga thAzuM. raDeDa senike muMgA ubhA rahyA. teonI darekanI AMkhamAMthI aMgArA jharavA lAgyA. teo agresara thaI geLAMdAjha senA tarapha cAlyA. ezI tepa laI pharAsI vira teonI rAha joI ubho hate. zatru senAnI saMmukhe thaI rAThoDa rajapute bhIma svare bolI uThayA, " saMbhALe saMbhALe ! evA vAkaya belI teo bhayaMkara rIte zatru upara paDayA. zaTheDa vIranI bhayaMkara talavAranA AghAte ghaNA zatru kapAyA. dI vaIna yuddha sthaLathI palAyana karI gaye. rAThoDae marAThA upara humale ke, agaNya marAThA sainike rAThoDanA hAthe yuddha sthaLe paDayA. te joi bAkInA marAThA sainika palAyana karI gayA. e samaye je teoe dIvaInanI hastagata karI lIdhI hata te meratAnuM yuddha paNa teone jaya Apata, pharAsI vire pachI tene hastagata karI, golaMdAja lekone ekaThA karI tenuM yuddha calAvyuM. cAra hajhAra rATheDomAMthI je DA ghaNuM bAkI hatA ne tepanA mukhamAM AvI paDayA. te paNa teoe raNa sthaLa cheDayuM nahi. teoe pratijJA karI je thavuM te jayI thavuM nahIte vIranI jema raNakSetramAM paDavuM. raDeDa vIra marAThAnI topo pAse naSTa prAya thaI gayA. te kSetramAM koI javA pAmyuM nahi. eka mAtra AhAra pati zivasiMha jIvita rahyo. tenA saghaLA aMge ekaMdara sattAvIza jakhama hatA. te cetana vinAne raNasthaLe paDe. tenA keTalAka sainike tenI cAre tarapha gherAI ubhA hatA. siMhane bhAna naMketuM. zivasiMha jaDa je thaI paDe ho, zisiMha niracaMda bhAve suteluM hatuM, jANe te nizciMta mane raNuzAMti dura karate hoya ema lAgyuM. tenI paDakhe rahelA sainike nirAza thaI ubhA hatA te leke udAsImAM hAI nicha bhAve zivasiMhanI sAme jotA hatA. - reDoDa bhAvyo te kALa dita cAle gaye. te meratAkSetranuM bhISaNa dazya leka lecanathI DhAMkI devA rAtrIe dekhAva Ape, te rAtrI vItI gaI ane prabhAta thayuM. vaLI divasa zarU thaye, paNa te niveda ane bebhAna zivasiMhane kaI cezamAM ane bhAnamAM lAvI zakayuM nahi, bIjA divasanA prabhAta kALamAM prabaLa vRSTi paDavA lAgI. tethI karI zivasiMhanuM kSata 1La vadhavA lAgyuM, te tevIja niSNa avasthAmAM paDI rahe che. vaLI rAtrI pI. te rAtrInA bIjA paheramAM eka AzAmI baLatI mazALa laI te raNakSetramAM peThe. pahelA vIra purUnA mukha upara ajavALuM rAkhI teone te oLakhavA lAgyA. paNa jene te zodhate hate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa tene pa lAge nahi, tyArapachI te bhama bhamate jyAM zivasiMha hatuM tyAM te A zivasiMhane tyAMthI teNe saMbhALathI kahADha. teNe aphINane kazuM mUchita saradAranA mukha upara mukaye. thoDA kSaNamAM tenI mUcha gaI. teNe bhAnamAM AvI pUchayuM " kayA mitre mArU prANadAna karyuM, tyAre te AzAmIe kahyuM "prabhu! mArI sAme juo, huM tamAre cAkara sUrajama, zivasiMhe cakSu ughADavAne prayatna karyo paNa te cakSa ughAva za nahi, te aMdha thaye hatA. vizvahata sUrajamala, te saradArane saMbhALathI chAvaNImAM laI gaye. rastAmAM lAkubanA harakarA sAthe tenI mulAkAta thaI, teo dhaNInA hukamathI jakhamI thayelA sainikonI sAra vAra karavA bahAra paDayA hatA. tyAra pachI zivasiMhane meratAnI chAvaNImAM laI gayA. tenuM kSata sthaLa sIvavA mATe lAkubAe eka vaidyane meka. paNa mahArASTrIya lADubA siSTAcAra agrAva karI tejasvI saradAra bolI uTha. yaM sudhI amArA sAmAnya sainikanI cikitsA thAya che. tyAM sudhI mArA zarIrane keIe sparSa kare nahi, tenI mahatA joI lAkuba camatkRta thaye. thoDA divasamAM zivasiMha taMdurasta thaze. tenA nayanamAM pUrva jyoti AvI gayuM, zarIramAM puSkaLa baLa AvyA pachI teNe rAja darzana mATe saMkalpa karyo, rAjA vijayasiMha paNa tenI hAlatanA samAcAra sAMbhaLI tene maLavA Atura thai rahaye hate. rAja darzana karavAnA hetuthI, zivasiMhe nAhavA jovAnuM zarU karyuM. te nAvA dhovAthI tenA jakhame nA TebhA TuTayA, lehI nIkaLavA lAgyuM. rAjAnI mulAkAtanA agAu saradAra ziromaNI zivasiMha maraNa pAme. bhImarAja siMdhavI nAgaramAM palAyana karI gayuM hatuM. rAjAe tene tiraskAra karI eka patra lakhe ne patrane pATha karI mamahita bhImarAja, viSapAna karI maraNa pAmya, tenI dIrghasUvatAthI ane amane yAMkatritAthI rAThoDa senA parAjIta thaI kharI, paNa viSeza vivecanA karI jeyAthI mAluma paDe che je pradhAna maMtrI khubacaMdaja te parAjyanA mATe dezIta che. rAjAnA ThekANe te sthaLe khubacaMdanImA hate. saradAra ane sAmate tenA hukamanI pratikSA karatA hatA. je khubacaMda saradAra sAmaMtanA kahevA pramANe laDavAnI AzA Apata te siMdhIyAnA bhaviSyata unnati zrAMta ne meratA kSetramAM pratirUddha thaI jAta. paNa rAThoDa kuLanuM bIlakula durbhAgya hovAthI khubacaMda vidveSavaze bhImarAjane te anartha kara patra lakhyuM. te bhImarAjane saMpUrNa vizleSI hatA. bhImarAjanI unnati dekhI te ISataLe ekadama saLagI uThate hate. paNa tenI pAzavI IrSA chevaTe mAravADane sarva nAza karaze ema durAcAra khubacaMde vicArI joyuM nahi, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TAra rAjasthAna e rIte rAThoDanA pradhAna maMtrInA vidveSabhAvathI rADADAnA udyama niSphaLa thaI gayA. tenA behada Ana tyAga ane raNane puNya bya thaI gayAM, mahA rAja ajItasiMhanA anyAya maraNa pachI pitRghAtI be putranA bhISaNa saMgha pachI ane rAjya viSNu rAja kumAranA pracaMDa maLavA pachI mAravADa dudha marArAnA humalAma thI unnatinA mArge AvyuM hatuM. te mAravADa hAla zaThanI zaDhatAthI vizvAsaghAtakanI vizvAsaghAtakatAthI ane durAcArInA durAcArathI adhaHpatita thayuM. te nidArUNa adhaHpAta thakI mAravaDa pharIthI ubhuM thai zakayu nahi. have pachI ubhuM thai zakaze evI AzA nathI sukha, dukha, sapada, vipada, vIgere dvaMdvabhAva cakranI jema aa kare che te prakRtinA avazya bhAvI niyama che. sahya meratAnA mahAzmazAnamAM mAravADanA gAravanu atyeSTi vidhAna thayuM. tema thayAthI paNa mAravADanA duHkhatuM avasAna Avyu nahi. saradAra ane ma`trIenI duttanAthI tenI zocanIya durdazA thaI gaI. chevaTe te durdazAne vijayasiMhe iMdriya doSa daDhIkRta karI. rAjA vijayasiMha vAkaya avasthAmAM azeAvALa kuLanI eka strI sAthe ayatya Asakta thayA. tenI iMdriyAzakti eTalI badhI vadhI gaI. teNe rAjyanu saghaLuM kAma cheDI daI te strInI pAse rahI samaya kahADavAnuM zarU karyuM.... vivAhita mahArANInI sAthe jevI rItanA samAnathI vartavuM joie evI te te strI sAthe vavA lAgyA. tenA tevA AcaraNathI tenA sara dArA tenI sAthe baDu asaMtuSTa rIte vavA lAgyA. vijayasi MhanA te strInI sAthenA gADha premanA badale te strIe adhama badale ApyA. te khAkhata je levAmAM Ave te vijayasiMha ane te strI ghRNAnA pAtra thAya tema che. ema kahevAya che. te praNayinI tene saMmukhe ubhA rAkhI mejaDInA mAra mAratI hatI. kApurUSa vizvasihu eve preme pahAra pAmIne paNa tene cheDI zakayA nahi mAravADa evA niMdavA lAyaka AcaraNathI mAravADamAM ghaIA anartha maDA. yathecchAcAra ane arAjakatAe saghaLA ThekANe pracAra karyo. ane rAThoDa kULanA adhaHpAtane je eka pAda bAkI hatA te bhAgyadoSe saMpUrNa thayA. rAjanA vijayasiMhu te strInA preme eTalA badhA unnata thai gayA hatA je tevu hitAhita jJAna ekadama lopa pAmyuM. tenI upapatnInuM saMtAna maraNa pAmyuM. tethI teNe potAnA prAtra mAnasiMhane tene dattaka putra karI sthApyA. tenI evI icchA hatI je mAnasihaja mAravADanA sihAsane abhiSikta thavA joIe, e IcchA saphaLa karavA teNe saradArAne evo hukama ApyA je teee mAnasi'hanA abhiSekamAM hAjara thaI najharAno karavA, e hukama pracArita thayA, ke saradAra e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com . Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa ekaThA thaI vijayasiMhane samasvare kahyuM che ame prANAte paNa eka gulAmanA putrane rAjA kahezuM nahi. je mAnasiMhane pitAne uttarAdhikArI karI hataka rUpe vijayasiMha, pitAnI prANAyinIne seM, te mAnasiMhane saradAre rAjA kahI na mAne te che vijayasiMhanA hRdayamAM sahya thAya kharUM! vijayasiMhane, zerasiMha nAmane eka putra hate. zerasiMha, mAnasiMhane gAdIe besAravAmAM vAMdho leze evI hakIkata jANu vijayasiMha bhAvI zaMkAmAM paDe. te upapatnInA preme vimugdha thaI vijayasiMha kape kame eTale badhe apadArtha thaI paDe je rAjyane viSaya levAmAM gaphalata karavA lAge. reDo tenA upara virakta thaI tene pampata karavAnA irAde karavA lAgyA. teoe jaNAvyuM che vijayasiMhane siMhAsana bhraSTa na karIe te rAjyanuM maMgaLa thavuM pI muzkelI bhareluM che. have siMhAsana upara bIjA AzAmIne abhiSeka kara yukata che, e manamAM vicArI teo saghaLA mAlakAzanI nAmanA sthaLe ekaThA thayA, ane sArI padamyuti saMbadhe vicAra karavA lAgyA. e samAcAra vijamsiMhanA kAne paDayA svArtha rakSAmAM tatpara thaI te saradAranI chAvaNImAM AvyuM. ane teone saMtuSTa karavAnI ceSThA karavA lAgyo. saradAree rAusa saradAra pAse killAmAM dUta moko ane kahevarAvI mokalyuM je che bhImasiMhane laI jaladIthI Ave, " vijayasirI upapatnIne prapaMca karI rAThoDe mArI nAMkhI. killAmAMthI bhImasiMhane i AvatAM rAhusa patine vilaMba thaI, eTalAmAM vijayasiMhanA anuya ane vinayathI te rAjyamUta thaI zakaze nahi. bhImasiMha velAsara killAmAMthI Avata te vikasita padamRta thAtaja, pArivAhika kalaha ane saradAranA saMghathI rAjA vijayasimanI zA kArakIdI kevaLa duHkha bharelI thaI gaI, vijayasiMhanuM paralokamAM javAnuM pANe AvyuM. tenI rAjyamAM saMkSipta, saraghare tenA virUdhe uttejIta, tenA putra ane pitro eka bIjAnuM hRdaya zeNita pIvA tatpara, evI rItanA banAve tene aMtima avasthAmAM pIDAdAyaka thaI paDayA, ekatrIzavarSa rAjya zAsana calAvI te saMvat 1850 nA ASADha mAsamAM paralokavAsI thaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturdaza adhyAya. rAjA bhIme karela gAdInuMAkramaNa, tenA pratidrI jAlIbanA parAbhava, khInna pratI dIne prANasa hAra-eka mAtra mAnasi MhanebacAva, bhAsiMha jhAlorano avarodha. senAbaLane sa'graha karavAnI ceSTA, tenA ArataAhAra saradAre kareluM rakSaNa, rAnna bhImasiMhe karela saradAranI avamAnanA, teone kSeAbha, mAravADano tyAga karI tenuM bIjA sthaLe javuM, nimajanuM AkramaNa, jhAloranuM saMkaTa, bhAmisaMhanuM Akasmika maraNa, maraNanuM sa MbhavanIya kAraNa, rAjA mAnima hato abhaSeka, pAkaNanA zivasa hato videha, ca'pAzunInuM paDayaMtra, bhAbhisa'hatI vidhavA patnIno ane prakAza, rAjA mAnasiMha sAthebadobasta,bhImasiMhanI vidhavA patnInA mATe eka putrano janma, nAjA janmelA bALakanuM pAkarNamAM preraNa, tene asAna vArA, tenuM nAma karaNa, mAnisa MhatA ayogya pakSapAtinA dha kuLanA janma pracAra, caMpAvatanA sabaMdha tyAga, pote karelI pratijJA pALavA mATe mAnisaMha tara" saradArIno anurodha, jananInA putranA asvIkAra, zAvanA prapa`ca. dha kulane lane tenuM jayapuramAM javuM, dhalane mAravADanA rAjA kahevAnA jayapurAdhipati svIkAra. apanRpatine keTalAka saradArAnI madada, vIkAnera rAjAnuM te pakSanuM samarthana, raNakSetramAM yuddha sarjA, DAlakaranA saMlakA vyavahAra, pratisenAdaLanuM parasparanA virUdhdha ubhA thavuM, saradAranA bhAMnisa hane tyAga, mAnasiMhanI AtmahatyA karavAnI ceSTA, tenuM palAyana, ceAdhapuramAM jevuM, Atma rakSA mATe uyoga, svAti tarao tenA saMdeha, tenI pravaMcanAM parvacita sarasarA ema pakALa paMkulano Azraya. nagaranA adhikAra ane tenI luMTa, gherA dhAlanAranuM kaSTa, mIrakhAMnuM kozala, mAravADa thI palAyana, tenI vAMse jayapura senApatinuM javuM, yuddha, kavahu senAprativA vinAza ane jayapuranA, avarAdha, rAjAnuM sakaTa, jodhapuranA gherAnA tyAga, AtmarakSaNa mATe lAMcanuM dAna, mAnamihanA adhIne mArakhAMnuM padagrahaNa, mAnasiMhanuM cAra saradArA sAthe odhapuramAM. javuM. 1 vijayasiMhanA mRtyunA khabara jaladIthI jezalamIramAM lIsihanI pAse pahoMcyA. teNe tarataja rAjadhAnI takU kuca karI. ane bAvIza dhaDInA aMdara te cedhapuramAM AvI pahoMcyA. te caitrakhapuramAM AvI kIllAmAM jaI ekadama rAnsisa - hAsane beThA. je samaye bhImasiMha gAdI upara beThA te samaye mAravADano upayukata utarAdhikArI lakhasiyuM. rAjadhAnInA meratAnA daravAje chAvaNI nAMkhI . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 5ma 1 rAjyAbhiSekanI taiyArI karatA hatA, paNa tenI taiyArI. niSphaLa nivaDI, te sihAsane besI zakye nahi. bhImasiMha ghaNI chAnAithI ceAdhapuramAM Avye hatA. jAlamasiMhe svapnamAM paNa joyuM nahi. hatu je lImisahu eTlI khadhI tvarAthI Avaze ema jANIne jAlamasiMha sukhe abhiSekanI taiyArI karatA hata paNa abhiSikata thavAnuM zubha lagna tenA adRSTamAM ghaTayu nahi. tenI dIsUtratAe tenA abhiSekanA kALa vyartha karI dIdhA. bhImasiMhanA abhiSekanI hakIkata sAMbhaLI te nAumeda thaI ceAdhapuramAMthI cAlI nIce te lIlAra tarapha palA, cana karI gaye. paNa palAyana karI javAthI tene nistAra thaye nahi. bhImasa huM tenI pachavADe paDI tenA upara humalo karyAM, jAlamasi'huM, bhImasa'hanA humalAneA pratirodha karI zakayA nahi, te udayapuramAM palAyana karI gayA. rANAe tene AdarathI grahaNa karyA. tenA bharaNa poSaNa mATe teNe puSkaLa sapati ApI. jAlama siMhanI AzAo lepa pAmI, rAThoDa, rAjakumAre rajaputanI kaThera vRtti upara jalAMjalI daI nirIhavRtivALuM jIvana kahADhavAnuM mukarara karyuM. teNe potAnA bAkInA jIvanakALa vidyAcarcA mAM kahADhayA, teNe gaiAvananA prAraMbhamAMja dehaMnA 'tyAga karyuM. potAnA hAthe potAnA ziriranI eka zirA khelavA jAtAM teNe zarIranI eka dhArI nasa kApI dIdhI. temAMthI puSkaLa rUdhiranA pradhAne tenuM maraNu yu, raNuM napuNya pAmIne paNa te bhagavatI vINApANInA anugrahathI te eka cAgya kavi hatA. ', * e rIte potAnA mArgano eka mATe kAMTA vinAza pAmela joi bhImasi potAnA svA akhaMDita rAkhavA, mAyA mamatAmAM jalAMjalI daI yatna karavA lAgyA. te nyAyAnusA2e vijayasiMhanA upayukata uttarAdhikArI nahotA. je lokanu bAhubaLa che te lekanI pAMse, nyAyanuM kSINu baMdhana tuTI jAya che. bhImasihune khAhubaLanA prabhAve meLavelA rAjyamAM niSkaTaka hovA ceSThA karavA lAgyA, sUrva sahAraka yamadeve te cennAmAM madada karI. tenA abhiSekanA pUrve tenA pitA ane tenA traNa kAkA maraNa pAmyA hatA. have je keTalAka AzAmIe tenA unnati mArganA pratirodhaka hatA, temAM saradArasiMha ane zerisa'huM hatA. enazIkha saradArisa'hu tenA royAnaLamAM pataMganI jema khaLI sue. zerisaMhanI be AMkha utpADita thaI evI dArUNa duHkhadAyaka adhAvasthAmAM jIvavuM tenA karatAM maravuM mahetara jANI teNe peAtAnA haste potAno vinAza karyAM. tyAra pachI bhImasiMhanA * mahAtmA TeDa sAheba mAnanIya pradhAna zikSaka yati jJAnacaMdra, kavitAnI AvRttinA viSayamAM udayapuranA saMtraLA bhATa kaviemAM zIsthAnIya hatA. te yati, svArthI vaMcita, rAiDa rAjakumAra jAlImasiMha pAMsethI evI- rItanI suMdara AvRtti karavAnuM kAma zIkhyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjasthAna viSakaMpana pasiddha upara paDaye be durbhAgya rajaputa paNa thADA divasamAMthI adhyAya kI sivAya thayA. pitA dvArA ane svajananA leAhIe peAtAnA hAtha kahuSita karI du sAmasisa e cIbhara pazu nizcita rahI zakaye nahi tenA saghaLA pratidvaMdvImAMthI eka mAtra mAnasi tenI viddhe rahyo. tenA vinAza thAya te bhImasiMha niraka thAya, mAnasiMha AleramAM hateA. bhImasaDhanI raktapipakyurI galeAranA praNayaprANIne be karI zakI nahi. mAnasiya tyAM sudhI jIvye tyAM sudhI bhImasa' nizciMta rahI zakA nahi. teNe jhAlera kIdhAnA gherA ghAlyA. paNa te gherA vizeSa phaLadAyaka nIvaDayA nahi. keTalAka saradAra ane vetana bhegI sIpAIonI madadathI jhAleAranA adhi pati para jaya meLavavAnuM kAma duSkara hatuM. bhImasiMhai aneka dina kIllAne gherA ce. tenA sainya sAmatA krame virakta thaI gayA. mAnasi'huM, te suyogamAM kIkSAnI avAra nIsarI nagara vIgerenuM luTana karI paise pedA karavA lAgyA. e rIte keTaloka kALa nIkaLI gayA, eka samaye te pakSI nagarImAM chApA mArI AvI paDace. paNa manAratha thaI AlAra tarapha jAtA hatA, eTalAmAM mArgamAM bhImasi huM tenA upara humalo kayo. te samaye eka sAmAnya yuddha cAlyuM. te yuddhamAM mAnasiMha, yuddha sthaLa cheDI ghoDe thI palAyana karI gayA. te gheADA uparathI akasmAt badhA. ziyasiMhanA sainikAe AvI tenA upara hallA karyo. eTalAmA AhAra paNa AvI mAlaMzipune pettAnA gheADA upara peAtAnI pachavADe besAye, karo tene lai cAlI nIkanyA. be aDhAra saradAra te samaye tyAM AvI na paheata aa masiha, bhImasihanA hAthamAM keda thai jAta, te sAza nazIkhavALa DAIne devase te sImasiMhanI jtapipAsu charInA ghATanathI ApyA. 'laoNsiddhanA pakSa krame aLavALA thai paDayA. paNa tenA saradArAnuM Ayatya tene paMcatuM nahatuM. gavata saradAza tenA upara sattA calAvavAnI ceSThA karavA lAgyA. paNa bhImasiMhanA prayatnathI teenI ceSThA saphaLa thai nahi. chevaTe temanA kAryathI te apamAnita thayA. jhAlAranA kIkSAnA avazeSanu kAma hAyAna ninAthI ekaSAra bhImasiMhe potAnA saradArane kahyuM "have tamArA gheDA senAmAM Ao tamane caDhavA sAMDha mApavAmAM Avaze. e apamAnajanaka apa sAMbhaLI laza atya Mta mukhya thayA. te samayeja teoe bhImisa'ne pAsamAM temanI IcchA evI natI je mAnasihano pakSa makaDo, zuM karavuM ema vagaranA tenA sahu savAranA gaptasmAM ekaThA thayA, judI judI hatanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAravADa tarka vitarka thayA pachI mukarara thayu je koIne pakSa pakaDa nahi dezane tyAga kara cukata che. mAnasiMhe teonI madada mAMgI paNa teoe mAnasiMhanI mAMgaNuM adhIkArI nahi. teoe dezane tyAga karI aDakhe paDakhenA rAjyamAM Azraya lIdhe. saradArenuM evuM AcaraNa jANI bhImasiMha atyaMta kRddha thayuM. teNe teonI bhUmivRtti chInavI lIdhI. udAvata saradArane pradhAna nivAsa nimaja nagara gherAyu. nagara vAsIoe bAra mAsa nagaranuM rakSaNa karyuM, chevaTa rakSaNa karavAnI teomAM sattA na rahI nimaja, bhImasiMhanA hAthamAM AvyuM. e gherAmAM ghaNA bhAge videzIya vetanabhogI sainike hatA. teoe nimajavAsI upara julama calAvavAmAM kAMI kasara rAkhI nahi, nimaja kabajAmAM AvyuM, have jhAlerane ghere ghAlavA mATe bhImasiMhe navuM baLa taiyAra karyuM, mAnasiMhanu sahAyabaLa, dhIme dhIme kSINa thAtuM gayu, mAnasiMhanI AzAe viphala gaI, eka tarapha senAbaLamAM ghaTADo ane bIjI tarapha khAghadravyanuM kamIpaNuM, chevaTe mAnasiMha viSamaciMtAmAM paDaye. te pitAnA rakSaNa mATe nirAza tha. zatrune Atma samaparNa karI devuM te sivAya tene bIjo bhAga nahe. te gaMbhIra nairAzya ane viSama saMkaTamAM saMvat 1860nA kAtika mAsanA bIjA divase bhImasiMhanA pradhAna senApati pAsethI evA khabara AvI pahocyA je "bhImasiMhe prANa tyAga karyo. A kSaNe Apa rAThoDa kuLanA adhIzvara, ApanI sevAmAM ame -have pravRta" mAnasiMha vikimata ane camatkRta thaye. teNe vicAryuM che tene hastagata karavA e zuM zatruone prapaMca che ! agIyAra varSa sudhI je zatru sAthe laDI te vijaya pAme nahi, te zatru zuM akasmAt maraNa pAmyuM ! adaSTa deva mAnasiMha tarapha zuM ATale badhe suprasanna ! mAnasiMhane te bAbatamAM vizvAsa rahyo nahi. tene evI AzA ja nahatI je vidhAtA tene saMkaTamAMthI kahAhaze, tenA dikSA gurU devanAthe, bhImasiMhanI chAvaNImAMthI AvI kahyuM, mahArAja Apanu adaSTa suprasanna. chAvaNImAM eka paNa AzAmInA mukha upara mucha nathI. ApanA zatrune saMhAra thaye, tyAre mAnasiMhane saghaLe saMdeha dUra thaye, teNe dene dhanyavAda ApyA. te garava sAthe rAThoDanI chAvaNImAM peke, tyAM ekaThA thayelA saradAra sAmate e tene rAjA karI parama Adare grahaNa karyo. jaya ! mahArAja mAnasiMhanI jaya ! evA zabdothI chAvaNa kaMpita thaI. bhImasiMhanA e akAraNa akasmAt mRtyunuM kAraNa zuM e vAMcanAranA manamAM saMdeha utpanna thAya tema che, sAmAnya gRhasthanuM mRtyu thayuM hoya te loke - gaNanAmAM ane lakSamAM letA nathI. tenA AtmIya lekeja eka sama tapa kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 TaDa rAjasthAna ane bIjA leke IzvaranI IcchiA e pramANe bolI dilAse le che ane Ape che. paNa eka rAjAnuM rAjaputranuM athavA rAjakarmacArInuM Akasmika mRtyu thAya te jagata nisva thaI besI rahetuM nathI, tenA mRtyu vize judA judA gape cAle che, bhImasiMha akasmAtuM mRtyu mukhe paDe, jagata tene kheda bhUlI gayuM nahi. chAvaNIthI mAMDI saghaLA mAravADa sudhImAM moTA moTA gapa cAlavA lAgyA, . koIe kahyuM. " bhImasiMhanI gupta hatyA thaI" koIe kahyuM je te rogathI mue che, rAjAnI gupta hatyAnI jeonI pratIti thAtI hatI. teone bharUso e hete, je rAjAne ghAtaka devanAtha gurU. aTaNa deva mAnasiMha upara suprasanna thayo. tenI saghaLI Aphato dUra thaI saMvata 1860 (I. sa. 1804) nA mArga ziSa mAsanA paMcamA divase te pitAmaha vijayasiMhanA siMhAsane abhiSikta thaye, vidhAtAe tenA adaNamAM sukha lakhyuM. nahotuM, duHkha ane kaSTa bhogavI teNe rAjya meLavyuM paNa te nivivAde bhegavI zakaze nahi, tenA rAjyArohaNa pachI tarataja pikane zivasiMha tenA tarapha virakta thaI tenA sAme kAvatarA karavA lAge. rAjA mAnasiMhanA abhiSeka kAla pachI zivasiMha rAjadhAnI chaDI caMpAsanI nAmanA sthaLe pitAnA daLa sAthe gaye tyAM aneka saradAra AvI tene maLI gayA. ekaThA thayelA saradAranI sAthe kahe te mAnasiMhanA virUdhdha kAvatarAM karavA lAgyuM. teNe saradArane kahyuM je kvargIya rAjA bhImasiMhanA mRtyakALe tenI paTTarANuM garbhavatI hatI Aja tene prasavane samaya pAse AvyuM, je tenA peTe putranI utpati thAya che tene jodhapuranA siMhAsane besADavo joIe. eka pratijJA patra taiyAra thayuM sabhAmAM beThelA rajaputoe te svAkSirita karyuM tyAra pachI teo ekaThA daLabaddha thaI rAdhAnImAM AvyA. ane teoe bhImasiMhanI garbhavatI paTTarANIne moTI saMbhALathI rAjya dhonInA eka IlAyadA mahelamAM rAkhI tyAM teo jAte rakSA karavA lAgyA. ema kyAMthI paNa teo zAMta rahyA nahi teoe mAnasihanI sahI te pratijJA patramAM levAnuM dhAryuM mAnasiMhane teoe eka moTA sabhAsthaLamAM belA. rAjA mAnasiha tyAM AvyuM teNe saghaLAnA saMmukhe evI pratijJA karI je je bhImasiMhanI paTTarANInA garbhe putrano janma thAya te te mAravADanA rAjyane abhiuttarAdhikArI thAya. ane nAgora ane sevAnonI bhUmisaMpatti tenA kabajAmAM rahe. rAjA mAnasiMhane e rIte pratijJA sUtre badhI daDha pratijJa zivasiMha keTalAka divasa mATe nizcita rahyo, thaDA samaya pachI bhImasiMhanI vedhavA patnInA peTe putrane prasava thaye teNe bIjA keIne na kahetAM eka vizvasta karanA hAthamAM te tAjA jaNelA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa. pa9 putrane soMpI kahyuM " bhAI kaIne kAMI na kahetAM A amArA prANa kumArane laIne ati chAnAIthI pakaNamAM jA ! tyAM jaI zivasiMhanA hAthamAM tene sAMpa! joje bIjA koIne A bAbatamAM jANa na thAya? eka kaDiyAmAM te bALaka rAja kumArane te vizvasta nekare rAkhe, te ati chAnAIthI pikaNuM pahoMce keie tenI hakikata jANuM nahi. pikarNa saradAra zivasiMhano manobhilASa aneka daraje saphaLa thaye, have mAnasiMhane dapa daLI nAMkhavA te utsAhita thaye, teNe te rAja kumAranuM nAma dhakula rAkhyuM. zivasiMhe be varSa sudhI dhakuLane ane dhakuLanI hakIkatane be varSa chAnI rAkhI saradArane paNa te vAta jANavA dIdhI nahi. je mAnasiMha prajAhiteSiNI rAjyanIti anusarI rAjya zAsana karatA te dhakuLanuM nAma pikamAM raheta. keInA kaNa gocara thAta nahi. paNa rADeDa kuLanu bIlakula dubhAgya mAnasiMhe rAjyanA maMgaLA maMgaLa upara daSTi rAkhI nahi, teNe pitAnI pAzavI vRttinI caritArthatAnA mATe kanItimAM pagalAM mukyAM te ekanI Tubuddhi tAthI mAravADane adhapAta vahelAsara che. je saghalA saradAroe rAjya pakSone tyAga karI jhAramAM tenI rakSA karI che ane bIjA saradAro tenI dhRNA karatA. hatA ethI karI rAjyamAM mahA anartha thaye, jeoe nyAya ane vivekane yAga karI tene pazu pakaDe have temAM mAtra be cAra AzAmI prasiddha hatA. temAMthI paNa eka be AzAmIe zivasiMhane pakSa pakaDe." jota jotAmAM be varSa nIsarI gayAM tyAra pachI zivasiMhe pitAnA daLanA saradArene dhakuLanI hakikata jAhera karI, teo saghaLAe mAnasiMhane kahI mekalAvyuM "mahArAja ! bhImasiMhanI vidhavA patnIne peTe putrane janma thaye che. have dhakulane nagara ane zivanA arpaNa karI AtmakRta pratijJA pAlana kare! pratyuttaramAM mAnasiMhe jaNAvyuM "tajavIja karatAM je pramANika thAya je dhakuLa bhImasiMhane dharmamata putra to huM te pratijJA pAlana karIza," saradAre temAM saMmata thayA, rAjAe tajavIja karavAnI ceSTA karI. bhImasiMhanI patnI te samaye dhapuramAM rahetI hatI mAnasiMha tenI purepurI tajavIjamAM rahyo. mAnasiMhanI zodhavAnI ceSTAthI bhImasiMha patnI atyaMta bhaya pAmI. mAnasiMhane tajavIja karavA AvelA joI te bahu bhaya pAmavA lAgI te bhayanI pAse saphathI apatya neha nihita thaye, teo vicimata thayA. teo nirUtsAha thayA nahi. adhika utsAhathI teo mAnasiMhanuM aniSTa karavA lAgyA, bhImasiMhanI patnIe dhakuLane prasava Aye, tenuM pramANa keI ThekANethI nIsaratuM nathI. mAnasiMha ghaNuM daraje nirUdhvaMga thayuM. teNe je pratijJA karI hatI te prajanavaze teNe pALI nahi. saradArane eka pradhAnaudyama vyartha gaye. dhakula Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * TADha rAjasthAna. bhImasiMhane putra nathI tenA pratiTle zivasiMhe kai jAtanu sa MtoSakAraka pramANa batAvI zakayA nahi. have khaLa zivAya khInne upAya nahatA. pAkaNuM saradAre ekadama astrazastranI madada na lIdhI. teNe e huseya phrUTa kozala pakaDayu. tenA te kUTa kaiAzalathI tenI mAtR bhUminA adhaHpAta thayA. tenI mAtRbhUminI duravasthA thai. te samaye eka vijAtiya ane vidharmI zatrue AvI mAravADanA caraNamAM dAsapaNAnI baheDI paherAvI. tethI karI marUbhUminI asthimALA kRNita thaI. mAravADa bhUmi nirjIva thaI paDI. tenA saghaLA sthaLe masANanA dekhAva dekhAye. zivasiMhe dhakulanA mATe khIjA prapaMca karyAM nahi paNa teNe dhakulane cheDayA nahi. pAkamAM rahevAthI te bALaka mAnasiMhanA hAthamAM paDaze evI AzakAthI teNe te khALakane nirApada sthaLe rAkhyA. chatrasiMha nAmanA eka bhaTTI saradArane teNe tene soMpyuM. tene kSatrIya abhayasi'huM pAMse lai javAnu teNe kahyuM.e chatrasiMha sAthe dhakula kSamI nagaramAM ALye, abhayasi'huM tene AdarathI grahaNa karyo. e pramANe eka bAjuthI nirbhaya thai duya zivasiMha phUTa upAya karavAmAM mavRtta thayA. poka' saradAra vIra ane prapa`cI hatA. tenI raNu dakSatA karatA tenu prapa cIpaNuM kama nahotuM.mAravADanA pUrva adhipati bhImasi Mhe zIzAdIya rAja naMdinI kRSNakumArInu pANI grahaNa karavA rANA pAse prastAva karyA hatA, paNa te pastAva svIkRta thaye nahi. eTalAmAM te te AleAkathI vidAya thayA, e samaye jagatasihu aMkharanA sihAsane beThA hatA, te atizaya vilAsa piya hatA, zivasiMha tenI pAse gaye| kRSNakumArInI apUrva khubasuratInuM vana tenI pAMse karI tenA hRdayamAM teNe tenI vivAha tRSA utpanna karI, teNe tene kahyuM. mahArAja marahuma rAThoDarAjA bhImasiMhe kRSNa kumArInA vivAha karavA rANA pAMse darakhkhAsta mukI hatI. ApatenAM karatAM keI rIte hINu nathI. ApapaNu rANAnI pAMse vivAhanA prastAva muke. iMdriyAsakata jagata siddha. kRSNakumArInuM aleAka sAmAnya khubasuratInuM varSoMna sAMbhaLI tene paraNavA utsuka thayA. teNe mevADapati bhImasiMhanI pAMse vivAhanuM nALIyera me', cArahajAra sainiko te nALIyera laI udayapuramAM AvyA. sucatUra caMpAvata sattAra mAnasihanI pAMse jaI jagatasi'hunA vivAha prastAvanA ullekha karI elyA, rAjana Apa mAravADanA sihAsane beThA chatAM jagatasiMha kRSNa kumArIne paraNI lAve tethI karI ApanA nAmane khaTo lAge tevuMche Apane kahevAnu eTalu nake je purUSa mAravAhanA siMhAsane hoya teja purUSa kRSNakumArInuM pANi grahaNakare." mAnasika duSTa sAthe peAtAnI succha maraDI khelyA, jyAMsudhI mAnasiha jIvitache tyAMsudhI tuccha kacchapa kRSNakumArIne zIrIte hastagata karaze, huM hAlanu tenuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa. 601 te svama sukha bhAMgInAMkhIza. ceodhapuranA killAmAM moTA avAja vALuM nagArU vAgyuM. jotAM jotAMmAM traNa hajAra gheADA svAre killAmAM ekaThAM thayA. te samaye hIrAsiMha nAmane rajaputa mevADanA pratibhAgamAM daLasAthe rahetA hatA. mAnasiMha tenI sA the bhaLIjai potAnI vetanabheAgI senA sAthe AgaLa cAlavA nisa, a'bara senAdaLanI sAme AvI teonI gati rokI. amara rAjanA upahAra dravyeA rAThoDa senAe luMTI lIdhAM. AvA aciMtita dArUNa apamAnathI akhara patie rAThoDa daLane zAnti ApavA vicAra karyAM. thoDA samayamAM rAjyamAM evuM ghASaNa patra bahAra pADayuje je koi astra dhAraNa karavA satAvALAche te ekadama nagaranA dara vAjA pAMse AvI ubhA rahe. zivasiMha dhakuLane lai jagatasiMha pAse ANye. akhararAje tene AdarathI grahaNa karyAM. te tenI sAthe eka pAtramAM janmyA. tyAre dhakuLanA zuddha janma saMbadhe koine saMdeha rahyA nahi. jagatasihanI eka ena sAthe bhImisaMhane vivAha thayA hatA. jagatasihe tene tene bhANeja mAnI tenA haka rAkhavA prANa ApI ceSThA karI, tyAre vikAneranA adhipatie ane bIjA keTalAka rAjAoe apanRpatine pakSa pakaDayA. vIkAneranA rAjavaMza te samaye rAThoDa kuLamAM pravAna je vAre e kuLanA dhuradhara vIkAnera rAje apanRpatinA pakSa pakaDayA tyAre saghaLA rAThoDa saradAroe paNa tene pakSa pakaDayA. mAnasiMha nisahAya thai paDayA. te paNa te nirUtsAha thayeA nahi. tenA pitRpurUSanA adhyavasa:ya evA e pradhAna guNa hatA. rAjA mAnisa Mhe A kSaNe te e guNAne pakaDI senAdaLa saMgraha karyuM ne zatrunuM AkramaNa aTakAvavA senAdaLa laI nagaranI bahAra ANye. jagasiMhanI vizALa senAnI pAMse mAnasiMhanI senA suSTimaya--abara rAjanI senAmAM eka lAkhathI vadhAre sainikA hatA. evI meATI senAnA senAnAyakanA huddA upara rahI jagatasiMha ane dhakuLa bhayaMkara utsAhathI rAThoDa rajaputAnI sAme mAnasiMhe karelA apamAnanA badaleA levA raNa sthaLe utaryAM. kRSNa kumArInA svargIca sAdanA vivaraNathI ati sAmAnya rAjA paNa tene meLavavA utsuka hatA. jayapura mAravADa karatAM samRddha. ghaNAkharA rAjAe jagatisaMhanA pakSa pakaDayA. mAnasi Mhe apita hRdayathI potAnI avasthA joi. teNe joyuM je tenu adRSTagagana dhIre dhIre ghAraghanaghaTAthI chavAi gayuM, tenA badhu bAMdhavAe dhakuLanA pa pakaDayeA. te samaye eka puSkaLa maLavALA rAjA upara tenI AzA ane bharUsA hatA. te pratApavata rAjA holakara. agreja vIra leAkanA bhaye mahArASTrIya vIra dUra siMdhunA yAre palAyana karI javAthI peAtAnA parivArane mAravADamAM rAkhya 76 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna hate. e mahopakArane badalo vALI ApavA mahArANI vIra mAnasiMhanI madadamAM Avya, mAnasiMhane tenA paramavairI zivasiMhe nirAza karyo. jagatasiMha ane zivasiMhe dhananI lAlaca ApI helakarane buTa-holakarane keTAmAMthI tenA bada. jAmAM puSkaLa dhana maLyuM ke , ' che erIne bhAbhasiMhanuM saubhAgyadvAra baMdha thaI gayuM tene dalita karavA mATe zivasiMha ane jagasiMha tenA nAnA daLa upara paDyA rAjA mAnasiMha gaMgoLI nAmanA sthaLe zatruonI rAha joI ubhuM hatuM. mAnasiMhanA zakeDa saradAre jagasiMhane maLI gayA. teponI garjanA thaI. topanA dhumADAthI raNa sthaLa chavAI gayuM. mAtra cAra AzAmIo sivAya badhA rAThoDa saradAroe jagasiMhane pakSa pakaDa. vRLI ratIgra rajaputa paNa jagasiMhanA pakSamAM gayA. mAnasiMha nirbhaka rahyA. te cAra sAmaMta saradAra sAthe ane budIrAja prerita senA sAthe zatrunA virUdhdha utaye. tenA sAthenA sAmaMta paNa tene choDI cAlyA gayA. mAnasiMha dArUNa mane vedanAthI pIDita thaye, te AtmaghAta karavAne udyoga karatA hatA, eTalAmAM kayA mana. saradAra zivanAthe tenA hAthamAMthI baMduka laI lIdhI. mAnasiMha eka hAthI upara beThe hate. zivanAthe tene te hAthI uparathI utArI pitAnA ghaDA upara besAye tene yuddha sthaLamAMthI palAyana karavA salAha ApI. " - puzAhanI sAmethI yuddhakSetra thakI palAyana karI javAnuM che, e vAta rAThoDa rAjanA hadayane kALa sApaNanI jema daMzana karatI hatI. tenI AMkhamAMthI AMsuo paDayAM. zivanAtha tarapha joI te bhagna hRdaye be, kApurUSa mAnasiMha, kacchavAhane pITha-batAvI AjA rADakuLane kalaMkita karyuM. have vilaMba avidheya jANIne gheDAne cAbuka mArI. raNakSetrathI cAlI gaye. pareDhIyAmAM mAnasiMha eka parvatanI khINamAM thaI ja', hite. buMdI rAja ane kudalakhAe AvI zatruonI sAthe laDavAnuM zarU karyuM. ema karavAthI zatrudaLa mAnasiMhanI vAse jaI zake nahIM. aneka kSaNa ane daLa vacce yuddha cAlyuM. eTalA avasaramAM mAnasiMha ApadavinA meratA nagaramAM pahoMce. te meratAne cheDI pIpAranI aMdara thaI rAjadhAnImAM pahoMcI gaye. te samaye cAra saradAra ane keTalAka sainike tenI sAthe AvyA hatA, mAnasiMhanI chAvaNa zatruoe luTI. tenI aDhAra tapa, siMdhIyAnA senApati balarAva igalIyAnA kabajAmAM AvI. taMbuM, hAthI, gheDA vagere mIrakhAMnA hAthamAM AvyA. e rIte mAnasiMhanI zocaniya duravasthA thaI gaI te ja maMtrI zivasiMha e rIte kuTila kozala karI. pitAnuM kArya saphaLa kravA - '/. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa lAge. palAyana karatA rAThoDa rAjanI vAsetAM bhula jagasiMha, zivasiMhane be "aSTadeva ApanA upara suprasanna, A kSaNe Apa te suprasanane upaga kare. huM kRSNakumArIne meLavavA udayapuramAM jAu te gaMtavya mArge cAle, zivasiMha meratAnagaramAM traNa divasa raheze. tenI pratize dha pipAsA aneka daraje kama thaI pI. A pikaNa saradArane AnaMdanI hada rahI lahi te AmadaullAsanA samayamAM paMkulanI hakIkatane bhulI gaye. mAnasiMhajIvata hatA to dhakula mAravADanA siMhAsane besI zakata nahi, tene pratidrI mAnasiMha AtmarakSArthe dUra nIkaLI gayuM hatuM, te vedhapuramAM jaI Azraya leze ema zivasiMhe prathamathI svaryuM nahotuM. teNe jAyuM hatuM, je mAnasiMha jhAlaramAM palAyana karI jAze, e dhuraNAthI teNe meratakSetramAM traNa divasa gALyA, huMkAmAM tenuM bhASI darzana saphaLa thayuM. jhAleramAM Azraya levAnA hetuthI mAnasiMha te tarapha gaye. te vIra, zIlapuranI pAse pahoMcyA hate. eTalAmAM tenI sAthe. AzAmI sAnamAM samajAvI bolya mahArAja ! jhAleramAM javAthI ApadavinA rahevAze nahi, have jodhapura navazahUra che, te vacane yukta jANu mAnasiMha jodhapuramAM cAlyo gaye. jodhapura pahoMcyuM ke pitAnI rakSA mATe te taiyArI karavA lAge, teNe pAMca hajhAra sainikanuM eka daLa taiyAra karyuM. e navI senA upara tene saMpUrNa vizvAzahate te vizvAsa upara rahI teNe vicAryuM. je zatrunA AkramaNathI have rakSaNa thAze. mAnasiMha have nirbhaya thaI zivasiMhanA AkramaNanI pratIkSA karavA lAgyA. pitAnA baMdhuone vyavahAra joI te eTale badhA tenA upara virakta thaye hato. je te teonA nAma upara hajAre dhikkAra devA lAge, te mATe ja teNe videzIya senAdaLanI madada lIdhI. rAThoDanA nAma upara tenI eTalI badhI vRNa vadhI paDI hatI je je cAra rAThoDa saradAre tenI sAthe rahetA hatA, teo vipadathI pitAne samaya kahADhatA hatA : : : : thaDA divasa pachI yedhapurane ghero thayA. nagaranA rakSaNa mATe kaI rahyuM nahi sAmAnya mahenatathI zatrunA hAthamAM AvI gayuM. zatruoe luTaphATa karI jodhapuranuM sarvatra harI lIdhuM. yodhapura pachI hIleDI kabaje karyuM. tyArapachI bIjA keTalAka kIllA dhakulanA hAthamAM AvyA che. . : : : 25 | bakule je bIjuM hastagata karyuM, te saghaLuM vAMkAnera rajane ApI dIdhuM e rIte phaledI zIvAya saghaLuM mAravADa apanRpatinA Adhipatya nIce AvI gayuM. tyArapachI tenA baMdhu bAMdha. AnaMdathI ukulla thaI rAjadhAnI ne levA, taiyAra thavA. tenA manamAM daDha vizvAsa hate je vedhapura teonA kabajAmAM arthaze. tyAre mAsiMhapadadhRta karI dha kula mAravAMDanuM siMhAsana apAze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 TeDa rAjasthAna, e AzAnA mehanamaMtrathI utsAhita thaIteo utsAhathI mAnasiMhanA adha:pAtanI pratIkSA karatA hatA. teonI AzA sArthaka thavAnAM ghaNAM kAraNo jovAmAM AvyA. paNa eka aciMtina ghaTanAo pedA thaI teonA saghaLA manoratha vyartha karyo. teonI AzAlatA samUla utpAdita thaI. ane teoe mAnasiMhane mArI nAMkhavA je rUTajALa bAMdhI hatI te kUTajALamAM chevaTe teo AvI phasANA. cha mAsa sudhI dhagaDhane ghero rahaye. lAMbA samaya sudhI ghera rahevAthI rAjA mAnasiMha bhaya pAme nahi. hameza judI judI hazIyArInAM kAma karI. ghero ghAlanAranI ceSTAo vyartha karavA lAge, chamAsa pUrNa thaI javAno avasara AvyuM. eTalAmAM apanRpatinI senAmAMthI AvelA geLAnA prahAre kIllAne IzAnA keNu bhAMgI gaye. zatruo tenA bAMkAmAMthI caDhI killAmAM AvavA lAgyA. paNa te bAMkuM eTaluM ucuM paDayuM hatuM. je temAM javA mATe copana hAtha uMce eka durAha girimArga oLaMgavo jete hate, zatruo te rasto oLaMgI bAMkAmAM javA tatpara thayA. zatruonI senAmAM sinikamAM pagAra mATe moTI gaDabaDa uDI. tyAM khAghadravya niHzeSa thaI rahyuM. senAnA bhaMDAramAM, ghauM, cAvala, java, ghAsa vagere rahyuM nahi, savAre potAnA ghoDAne laI duranA pradezamAM mokalavA lAgyA. apa nRpatinA sahakArI rAThoDa saradAre ane senikanA pradhAna senApatiomAM rahane viccheda thaye, te samaye AmIrakhAnAmanA eka kuTacaritavALA AzAmIe saradAra nI bhUmivRtinA loko upara saMpUrNa julama karyo, tethI saradAra bIlakula duHkhita thaI jagasiha pAse manovedanA jAhera karavA lAgyA, rajaputAnA dura daNanA lIdhe te durAcAra musalamAna rAjasthAnanA bhAgyagagane dhumaketu je pidA the, te samaye koI paNa tenA durAcArane pratirodha karI zake nahi. ghere ghAlanAra sainikomAM pratidina asaMteSa vadhato gaye, teoe pagAranA mATe uddhata mUrti dhAraNa karI. jagasiMha viSama saMkaTamAM paDe, zA upAye teone asateSa dura kare, te upAya te zodhavA lAgya, lAMbA kALanA yudhe tenI tejurI khAlI thaI gaI. tenI gerahAjarImAM tenA rAjyamAM visaMkhalA utpanna thaI rAjyamAM amaMgaLa ghaTavA lAgyAM, pitAnI bhaviSyaciMtAthI AkuLa thaI te vicAravA lAge, je " zA mATe pArakAnA vAste eTale badhe anartha pitAnA gharamAM lAva joIe. A saghaLA anarthanuM mula keNuM zivasiMha" jagasiMha kirNa saradAra upara bIlakula virakta thaye. ane tene belAvI te bolyo, " sainikamAM pagAra mATe je gaDabaDa thaI che te gaDabaDa tamAre maTADavI che. zivasiMhe pitAnA anugatanuM ane saradAra sAmatanuM je kAMI hatuM te saghaLuM khacI nAMkhyuM. paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 05 Wvvvvvvvvv vvvv'vvvv tethI agaNya sainIke pagAra apAye nahi. tyArapachI teNe bIjA saradAre pAse madada mAgI , cAra saradAre kRtajJatAthI mAnasiMhane pakSa che apanRpatinA pakSamAM ALyA hatA, tenI pAse zivasiMhe nANAnI madada mAgI. paNa teoe eka keDI paNa ApavAnuM kabUla karyuM nahi, teo apanRpatine pakSa che AmIrakhAnA pakSamAM gayA. AmIrakhAM AjasudhI dhakulanA pakSamAM hate. paNa te cAra saradAranA pralobhanathI mugdha thaI AmIrakhAM, mAnasihanA pakSamAM AvyuM. saradAree AmIrakhAne kahyuM " jayapura hAla arakSita avasthAmAM che " A avakAzamAM te nagara upara humale thAya te puSkaLa dravya vagerene phAyado thAya. duta amIrakhAMnI lAlasA vadhI. te jayapura upara humalo karavA gupta bhAve goThavaNa karavA lAge. thoDA samayamAM te halakA prapaMcanA khabara jagatasiMhanA kAne pahoMcyA. teNe tarata ja tene prapaMca vyartha karI devA pitAnA senApati zIvalAlane hukama Ape, zivalAla avilaMbe durAcAra AmIrakhAM upara eka daLa sAthe paDe, ane tethI teNe tene kutarka ane prapaMca bhAMgI nAMkhe. AmIrakhAne tenA lazkara sAthe leNu nadInA bIjA pAre hAMkI kADho, tyArapachI pharI goviMdagaDhamAM jaI tenA upara teNe humalo karyo, tene te halle AmIrakhAM sahya karI zake nahi. tyAMthI te harazurI nAmanA sthaLe palAyana karI gaye. gaMbhIra rAtrImAM zivalAla te sthAne tenA upara paDe, te sthaLathI palAyana karI duta yavana senApati jayapuranAM prAMta bhAgamAM rahelA phAlgI nAmanA gAmamAM pesI gaye. vijayI zivalAla tyAM tenI pachavADe gayo. tyAM paNa zatruone saMpUrNa parAbhavaka, vijayI zivalAle, AnaMdanI sAthe jayapuramAM AnaMdotsavamAM yaMgadAna karyuM. dudharSa yavana senApati AmIrakhAM upara vAraMvAra jaya meLavI te pitAnA vikramanI saphaLatAthI pUrNa camatkRtta thayo, paNa teja AtmaprasannatA teno kALa thaI paDI, AmIrakhAne mAravADamAMthI hAMkI kADhI, zivalAle vicAryuM ke have kAMI za tibhega kare, zivalAle phAgI gAmamAM chAvaNI nAMkhI jyAre rAjyadhAnImAM game tyAre AmIrakhAM TaMka pAsenA piyu gAma pAse hato. jayapurasenApati zivalAlanuM jyAre rAjyadhAnImAM vuM saMbhaLAyuM tyAre pote mahamadazAhanI ane rAjA bahAdurazAhanI pracaMDa senAnI madada meLavI ane haidrAbAda rasAlAne hastagata karI, te kuzAvaha rajaputonI chAvaNI upara paDaye. jayapura senA nAyaka vinAnI hoI, atyaMta sahAyahIna hatI. te paNa, jayapura senAnA sainike vIgere saMpUrNa ullAhe laDyA, aneka kSaNa pachI vIra hIrasiMhanI golaMdadAja senA tuTI pI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna, : - kazAvaha senA parabhava pAmI aMhI tahIM palAyana karavA lAgI tyAre mIrakhAMe teonI chAvaNa luMTI tyAMthI te astrazastra judI judI jAtanA dravya vagere laI gaye. kuzavAhanI chAvaNI luMTI durvata mIrakhAM nivRta thaye nahi. tenA sAthenA te cAra rAThoDa saradArae jayapura upara humalo karavAnuM tene kahyuM. e cAra vara saradAnA bhuja vikame AmIrakhAM jaya lAbha karI zakaze, tethI teNe teone anurodha agrAhya kaye nahi. thoDA samayamAM jayapuranA siMhadvAre dudharSa paThANane pracaMDa tUrya ninAda saMbhaLA, bhayathI saghaLuM jayapura kaMpI uThayuM. nagaravAsIo rakSaNa mATe cAre tarapha palAyana karavA lAgyA, jayapure vijayI AmIrakhAne mukti paNa ApI tenA sarva vaMsakara hAthamAMthI bacAva meLave. zivasiMha chevaTe, potAnI kezala jALamAM baMdhAI gaye, je divase durvata AmIrakhAe, zivasiMhane pakSa tyAga karI te cAra rAThoDa saradArenI mitratA meLavI te divasathI zivasiMhanuM aSTagagane gaMbhIra ghanajaLa AcchAda thaI gayuM. je saghaLA rAjAo tenI sahAyatAmAM utaryA hatA, te saghaLA rAjAoe tene pakSa cheDa, bIkAnera ane zApuranA rAjAoe tene pakSa choDo ane teo teonI rAjadhAnImAM gayAM. 1 . jayapuranI rAjamAtAe, AmIrakhAMnA humalAnA samAcAra. jayapurAdhI patine pahoMcADavA jayapuranA maMtrI rAyacaMdane kahevarAvyuM hatuM paNa catura zivasiMhanI phezaLa jALamAM paDI, te samAcAra jayapurAdhIpatine pahoMcADyA nahi. pitAnuM sevAdaLa umuLita thayuM ane keTalAka rAThoDa saradAra sAthe durSa AmIrakhAM jayapura Ava evA samAcAra laI dUta upara dUta jayapurAdhipati tarapha gayA. saghaLA samAcAra rAjA jagansihana kAne gayA te kRdha ane virakta thayA. Atma rakSAthe bhayapAmI teNe ghere choDI dIdhuM. jodhapura thakI maLelI luMTanI sAmagrI teNe saradAra sAthe jayapuramAM pahelethI pahoMcADI teNe mahArASTIya bApu siMdhI thAne saMbhaLAvyuM je tamArI madada vinA mArI rakSAne asaMbhava che, tame amane nirApade amArI rAjadhAnImAM mukI jAe huM tamane bAralAkha rUpIA ApIza. pitAnuM pariNAma joI jagatasiMha eTale badho bhaya pAmyo ke teNe jenI tenI pAse madada mAgI je paThANa amIrakhAM tenI durdazAnuM kAraNa hatuM tene navalAkha pIA ApavAnuM karI kahevarAvI kahyuM. vAstavika rIte jarAtasiMhanI duu pAra nahe. tenuM ghaNuMkharUM senAdaLa, zatrunA hAthamAM paDayuM je keTaluMka senA pI rahyuM hatuM te patipada buthI dalAI gayuM etAnA rAjya tarapha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mAsvara: 607 jatAM je sthaLe teNe chAvaNI karI te sthaLe zatruo tenA Upara paDyA ane tene zAmAna teoe luMTa tenA taMbuone bALI nAMkhyA, kame tenuM jIvana paNa vipanna dazAmAM AvI paDyuM. paNa je hAthI upara te hato te hAthInI maMdagati joI te bIlakula gabharAIgaye. tene jaladIthI calAvAteNe ghaNA aMkuza prahAra karAvyA. viSama prahAre ArtanAda karI, te pracaMDa raNamAtaMga matagatithI do. paNa tethI karIne paNa jagatasiMhanI tRpti thaI nahi. chevaTe kaI upAya na dekhatAM teNe te janA varane saMhAra karyo. . paNa tethI tenI canIya dazAne pAra AvyuM nahi. tenA zatruono reSAgni zAMta pAme nahi. je cAra rAThoDa saradAree mAnasiMhane adraSota pitAnA hAthe pheravI dIdhuM hatuM teoe joyuM je jagatasiMha codhapurane luTele zAmAna, je pitAnA rAjyamAM pahoMcADI deze te rAThoDa kuLanA kalakane pAra raheze nahi. je kuzAvaha rajaputene rAThoDe ghaNAnI najare jotA hatA, te kuzAvaha rajapute jodhapurane luMTele zAmAna laI jaya puramAM jAya tethI lAMchana ochuM thAya nahi. have te luTelo sAmAna laI teo potAnI rAjadhAnImAM jAya tenA mATe rAThoDa saradAre na karavA lAgyA tenA mATe te cAra saradAre potAnA daLabaLane ekaThuM karI meratA kSetra pAse jaI ubhA rahayAM. rAThoDa kuLane pUrva maMtrI iMdurAjazaMghavI rAThoDa senAne adhi nAyaka che. teNe te senA sAthe laI kuzAvaha rajaputa upara humalo karyo. banne daLa vacce thaDe samaya yuddha cAlyuM, kacchavaharajapUto rAThoDanA baLane pratirodha karI zakyA nahi. teo palAyana karI gayA apahArakanI cAlIza te pe ane bIjo zAmAna vijayI rAThoDanA hAthamAM AvyuM teNe te saghaLI vastuo kyAmatta kIllAmAM rAkhI. ullAse ukulla thaI rAThoDa rajapue, mIrakhAMnI udara pUtti mATe kizanagaDhanA rAjA pAse nANuM mAgyuM. kizanagaDhane adhipati agara joke rAThoDa hatuM. paNa te gayA yuddhamAM taTastha ane ni:saMzrava bhAvastha rahela hate te A kSaNe rAThoDe saradAranI prArthanA agrAhya karI zake nahiM. ' ' " be lAkha rUpiyA kIsanagaDhanA adhipatie raDeDa saradArane ApyA. kizanagaDhanA adhipatie ApelA rUpiAthI arthavRdhu AmIrakhAM saMtuSTa thaye, ane rAjA mAnasiMhanA svArtha saMrakSaNa mATe pratijJA karI te codhapuramAM AvyuM. te cAra saradAre tenI agAu odhapuramAM AvI pahoMcyA. rAjA mAnasiMhe teonI daDha rAja bhakti joI teone hadaya pUrvaka AliMgana karyuM teonA saghaLA doSa mApha karI teNe teone bhUmisaMpati ApI. saMghavI iMdurAja paNa rAjA pAsethI kSamA mAgI raheDa senAnuM adhinAyakava pAmya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 TeDa rAjasthAna paMcaza adhyAya. dhapuramAM mIrakhAMnI abhyarthanA, zivasiMhanA daLanA unmAna mATe udyoga, rAjAnI sAthe pAghaDInuM parivartata, nAgaramAM tenuM javuM, zivasiMha sAthe mulAkAta, apanRpatinA rakSaNa mATe zapatha, rajaputa saradAranI hatyA, apanRpatinuM palAyana, AmIrakhAnuM nAgoranuM luMTavuM, rAjA mAnasiMha pAsethI 1000000 rUpiyAnI prApti, kyapura taphAna, bIkAneranuM Akra maNa, mAravADamAM mIrakhAMnI prabhutA, pitAnI paThANa senA dvArA nAgoranuM ThIkaraNa, potAnA senApatione bhUmisaMpatinuM ApavuM, nauA ane zaMbaranA mahinA taLAvane kabaje maMtrI iMdurAja ane purohita devanAthane vadha, rAjA mAnasiMhane cittavikAra tene ekata nivAsa, piotAnA putra chatrasiMhanA abhiSeka mATe rAjya tyAga, duSpavRttine vazavartI hovAthI tenuM maraNa. rAjA mAnasiMhanA unmAda roganI pravRddhi, tenA kAraNo, rAjyamAM sAmaMta taMtrika zAsana. briITIzanI sArvajanIka prabhutA, chatrasiMhanA zAsanakALamAM mAravADa sAthe brITIzana saMdha, chatrasiM. hanA mRtyu pachI iDaranA rAjayakuLamAM rAjazAsananA tyAga patyAkhAna kAraNa rAjyazAsana- bhAra pharIthI levA rAjA mAnasiMha pAse prAthanA, tenA ka5ta unmAdaraganuM pramANa, saMdhipatrIkAnI keTalIka thatIjJAthI tene asaMteva, vedhapuramAM eka briTIza karamacArInuM AvavuM, dIvAnIvabhAgane amIcaMda, pikarNane salIma siMhane maMtrIpade anika pharAjane pratipAda rAnanI adhIna tAmAM brITIza senA rAkhavAne prastAva, rAjAnA prastAvanI nAmaMjurI, teno hetu. ajameramAM briITIza ejaMTanuM Agamana. rAjA mAnasiMhanI sabhAmAM eka cIrasthAyI ejaMTano abhipaka, ejaMTanuM yodhapuramAM AvavuM. rAjadhAnInI avasthA. rAjAnI sAthe mulAkAta. thodhapuramAMthI ejaMTanI vidAyagIrI, sAmaMta paramitinI bhUmine keka, rAjA mAnasiMhane pharIthI manovikAra; tenuM kuTIla kapaTava prapaMcI daLane prativAda, tenI saMpatIne keka, teonuM mRtyu, koka thakI puSkaLa dhanane uddhAra. rAjA mAnasiMhanI zeNita tRSA, saradArone jALabadha karavAnI apAraMgata, nimana sarakAranuM AkramaNa, tenI vikrAMta AtmarakSA tene nAza, pokaNuM saradAranuM paloyana, phaterAjanuM maMtra- grahaNa, tenA tarapha rAjA mAnasiMhane Upadeza, nimajanuM AkramaNa, nimajano kabaje rAjA mAnasiMhanI pratijJA bhaMga, vetanabhogI senApatinI mahA bhAnubhAvakatA, mAravADanA saradArane vecchA purvaka nivasana aMgIkAra, aDakhe paDakhenA rAjAo pAse Agraha meLavavAnI prArthanA abarasiMha tarapha rAjA mAnasiMhanI ghara kRtaghatA, brITIza gavarameMTa pAse nirvAsita saradAranuM Avedana, svarAjyane vidhibaddha karavA rAjA mAnasiMhanA sugano tyAga, saMkSipta samAlocanA. --- 100 ApanRpati dhakuLanA adayadvAre AgaLIo ApI duraMta AmIrakhAM dhapuramAM AvyuM, rAjA mAnasiMhe tene vizeSa AdarathI grahaNa karyo, tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa. nivAsa mATe kIllAmAM eka mahela mukarara thaye, tenA hAthamAM moTI kIMmatavALI bheTa ApI. eTaluM karIne paNa rAjA mAnasiMha zAMta rahaye nahi. AmIrakhAne u-sAhita karavA te AzvAsa daI be - je Apa zivasiMhanuM damana karI zake te Apane have pachI huM puSkaLa bheTo ApIza ?" AmIrakhAMe tenA saMmukhe kasama khAI kahyuM " je huM zivasiMhane nIgraha karIza" rAjA mAnasiMha AmIrakhAM upara bahu saMtuSTa the. zivasiMhano vinAsa karavAnI saghaLI yuktio te paThANane batAvI ApI. ane eTalA saMteSa pAme che ane e parasparanI pAghaDI badalI eka bIjAnA mAthA upara mukI. je divase rAjA mAnasiMha dudharSa AmIrakhAMnI sAthe evI rItanA baMdhanathI baMdhANe te divasathI zivasiMhanI AzALatA unmalita thaI. ane mIrakhAne jaDIta karavA teNe je kaizala jALa racI teja jALamAM pite dhIre dhIre AvI paDaze. yedhapurane ghere choDI pokarNa saradAra apanRpatine nAgoranA killAmAM laI gaye. tyAM pahoMcI teNe bhaviSyat sAyinA upAye vicAya eTalAmAM AmIrakhAM pAsethI AvI eka dUte nivedana karyuM je "AmIrakhAM A kSaNe nAgorathI pAMca mAIla durastha mUThIyA nAmanA nagaramAM che, je Apa tene nAgenA pIra takananI masajIdamAM eka vAra IzvarArAdhanA karavA rajA Ape te tenA upara moTo upakAra thAya tevuM che. zivasiMha yavana senApatine anurodha agrAhya karI zakyo nahi. tyArapachI AmIrakhAM keTalAka savAre sAthe potAnI chAvaNI kI nAgoramAM peThe. ane bhajana vigerenI samApti karyA bAda te zivasiMhanI mulAkAta karavA AvyuM. te banee parasparanI mulAkAta lIdhI. vidAya thatI vakhate kalpita zeka karI AmIrakhAM bolyo "huM chetarANothuM rAjA mAnasiMha mane e sAdhAraNa puraskAra Apaze ema meM vicAryuM nahotuM. prathamathI mane khabarahata te huM senA daLane upayukta senApatinAnIce soMpI deta " zivasiMhanI lAlasA vadhI. te AgrahathI khAMsAhebane belI uThaze. Apa kevI rItanuM paNa cAho che jAhera karI bele huM te ApavA taiyAra chuM. ane huM ApanA rUbarU boluM chuM ke, je divase Apa dhakuLane jodhapuranI gAdIe besAraze te divase Apane huM viza lAkha rUpiA ApIza. khAMsAheba e prastAvamAM saMmata thaye, ane kurAnanA kasama khAI eka pratIjJA patramAM teNe sahI karI. jethI zivasiMhane vAMsethI kaI rItane saMdeha na thAya tema teNe karyuM. tyAra pachI pikaI saradAra tene dhakuLanI pAse laI gaye. tene tyAM judI judI jAtanI bheTo meLavI paThANarAje kahyuM "meM ApanA mATe mAruM jIvana paNa ApavA TharAva karyo che. Apa mane yAda rAkhaje " tenAM 77 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna evAM upara ceTIcAM madhura vacanathI dhakuLa mohita thaye. ullAsathI tenuM hRdaya kulI gayuM. tyArapachI vidAyagIrI laI benazIba dhakuLane sarva nAza karavAnI cejanA vicAra vicArato prapaMcI AmIrakhAM pitAnI chAvaNImAM AvyuM. saMvat 1864nA citra mAsanA 19 mA divasanA prAtaHkALamAM AmIrakhAMe zivasiMha ane dhakuLane nimaMtraNa karyuM. zivasiMha ane dhakuLa pradhAna pradhAna sAmaMte sAthe pAMcaso savAre sahita muMDhIyAvAmAM AvyA. durAcAra vizvAsa ghAtaka AmIrakhAe vizvAsaghAkatAthI teone sarva nAza karavAne je upAya e hatA te upAya prathamathI dhakuLa ane zivazive vicAryuM nahi, teo nizaMka bhAve tenI chAvaNImAM AvyA. tenI chAvaNImAM eka moTo vistAravALe tabu ubho karyo hato. te taMbunI cAre dizAe tepa goThavI taiyAra rAkhI hatI. temAM dArU geLA bharyA hatA, pavitra ane vizabda hadayanuM evuM adhama pratidAna karavA mATe saghaLI paizAcika goThavaNa karI pApiSTa AmIrakhAM pitAnA taMbunI bahAra vicaraNa karatA hatA, eTalAmAM zivasiMha daLa sAthe tyAM AvI pahoMce. AmIrakhAe hasatAM hasatAM meTA AdarathI teo (zIrasiMha ane dhakulane) grahaNa karyA. tenA saMmAnathI dhakula ane zIvasiMha saMpUrNa khuzI thayA. paNa teo jANI zakyA nahi je A AghAta madhura samAna mAM viSAkta charI che. vizvAsaghAtaka AmIrakhAM teone saghaLI rIte saMtuSTa rAkhavA judI judI jAtanA pralobhana dekhADavA lAgyA. * teo AvyA pachI taMbumAM utsava zarU thaye. susajajata sabhA sthaLe pitAnA saradArethI ane bIjA vizvasta mANasethI gherAI dhakula beTho hate. durvata paThANuM AmIrakhAM tenI pAse beThe. jetAjotAmAM nRtya kuzala kokIlakaMThI gAnArI strIo AvI. teoe nRtyagItane AraMbha karyo. teonA madhura gAnathI saghaLA mehita thayA. eTalAmAM AmIrakhAM uThI namravacane belI pitAnA paNa pAsethI thoDA samayane mATe vidAya thaye. paNa saghaLAne sarvanAza karavAne sabhA sthaLathI bahAra gaye, evuM koIe jANyuM nahi. saghaLAo te utsavamAM nimagna hatA. thoDA samaya pachI gAyananA bajAvavAvALA dage thaye, dage thaye, ema citkAra karI bolI uThayA, te taMbu moTI havelInI jema darzaka mAlInA mastaka paDe. eTalAmAM te mATe avAja karI gAjI uDI dhumADAthI saghaLo pradeza chavAI gaye. te taMbunAM nIce nirAdhAra rajapute maraNa pAmyA. e rIte be tALIza saradAre mRtyu mukhe paDayA. AmIrakhAe zivasiMha vigere rajaputAnA mAthA rAjA mAnasiMhanA caraNamAM bheTa tarIke mekalyAM. tenA anucara prANanI rakSA mATe palAyana karI gayA hatA. paNa teo vizvAsaghAtaka yavananA niSphara hAthathI bacyA nahi, yavanee Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 11 teonI vAMse paDI gaLAthI ane talavArathI saMhAra karyo. tenA sarva saMhAraka hastathI durbhAgya apanRpati dhakuva ane tenAM keTalAka mANase rakSaNa pAmyA. kula te muThIvAramAMthI palAyana karI nAgeramAM AvyuM. paNa te sthaLe pitAnA rakSaNane asaMbhava jANa te nagarane tyAga karI bIjA sthaLe cAlyA gaye. pApINa AmIrakhAM tenI vAMse pI nAgAramAM peke, tyAM teNe dhana rana vagere luTI lIdhAM. e rIte dhakulanI saghaLI sAmagrI ane rAjA bhaktasiMhane puSkaLa mAla tathA judI judI jAtanA astra zastra ane te duta AmIrakhAnA hAthamAM AvyA. pAzavI vizvAsaghAtakatA karI atizayatAne e adhama ane halaka dAkhale jaganI samakSa mukI pApiSTa AmIrakhAM yedhapuramAM gaye. rAjA mAnasiMhe tene AnaMdAsukti hRdayamAM dhAraNa karyo. tenA te paizAcika AcaraNanA badalAmAM InAmamAM teNe tene dazalAkha rUpIyA, muThIyAvAra, ane kucilAvAsa, nAmanA benagara ApyAM, te bane nagare vizeSa samRddha ane AbAda hatAM. teonI vArSika upaja trIza hajhAra rUpiyA hatA. e zivAya hameza eka rUpiA tene ApavAne TharAva thaye, e rIte evA adhama ane halakA kAryane adhama ane halake badale ApI rAjA mAnasiMha eka rIte niSkaTeka thayo. tene parama vairI zivasiMha tenA daLabaLa sAthe haNAye. tenAM saghaLAM vidane devakRpAe aMtarita thayA. paNa je pizAcitakAryanuM avalaMbana karI teNe zatrune nAza karyo, te kAryathI tenuM ane tenA dezanuM bhArI amaMgaLa thayuM. zivasiMhanA mRtyuthI te niSkaTaka thaye khare paNa te kAMTo ukhaDI jaI tenA sthaLe eka moTuM sAla AvI paDyuM te te jANI zake nahi. hIzuM ane halakA upAye jI pokarNa saradAra ane tenA anuyAyIne vadha karAvI, mAnasiMhe tenA sahakArI bIjA rAjAone zAsana ApavA saMkalpa karyo. thoDA samayamAM AmIrakhAMe jayapura upara humalo karyo. jayapurAdhipati tene hamale vyartha karI zakaze nahi. tenuM samRddharAjya datta paThANanA hAthathI masANa jevuM thaI gayuM. tyAra pachI mAnasiMhe vIkAnera rAjayanA leIe potAnI pracaMDa pratizodha pipAsA zamita karavA, tenI virUddha bAra hajAra sainikanI senA mekalI. pacIza te laI mIrakhAM ane kudaLakhAM paNa te senA sAthe hatA. Idu rAja zaMghavI e pracaMDa senAno adhinAyaka thaI vAMkAnera rAjyanI virUdhe utaye AvA bhayaMkara kAryanI khabara maLI, te zatruonI senAnI samakakSa thAya evI senA laI zatrunA saMmukhe Ave. vApI nAmanA sthaLe bane daLo ekaThA thayA. De kALa yuddha cAlyuM vikAnera rAjanA be sainike haNAyA. rAjA yuddha sthaLa thakI palAyana karI gaye. vijayI IMdurAja tenI pachavADe paDyo. teNe tene gujanera Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. TeDa rAjasthAna pAse pakaDI pADa. vikAnera rAje pitAnA rakSaNane bIjo upAya na joI tenA kuLanI sAthe saMdhi karavAne pastAva mukaye. thoDA samayamAM saMdhinI pratijJA vagere lakhAI taiyAra thaI. vAMkAneranA adhipatie yuddhanA kharcanA be lAkha rUpIA ApI vivAdanuM mULa kAraNa phaledI nagara zatrune hastagata karI dIdhuM. zivasiMhanA zocanIya maraNathI mAravADanA amaMgaLanA cArapAda purA thayA. zivajInuM sAdhanAnuM dhana, dharAva yazavaMta ane ajItasiMhanuM lIlA sthaLa, pavitra mAravADa bhUmI, pApiSTa paThANanI vilAsabhegasthaLa thaI paDI. durAcAra ache puNyamaya zAligrAma zilA hastagata karI. AmIrakhAM Aja saghaLI marU sthaLIne eka mAtra adhinerA thaye, hajAre ThaDa rajaputenAM bhAgyasutra tenA hAthamAM hatAM. mAnasiMha rAjyasiMhAsane beThA hatA khare paNa te durata paThANanA hAthanuM ramavAnuM ramakaDuM hatuM. tenAmAM eTaluM sAhasa nahatuM tenAmAM eTalI satA nahotI je tenA jore te IrSa paThANanA virUdhdha ubhuM rahe. mIrakhAMe A sama senA sAthe gekhurakhAMne nAgAramAM sthApI. meratAnI saghaLI bhUmI saMpati, pitAnA anucarene vaheMcI dIdhI. teNe agAuthI nauA ane zaMbarana sarovara hastagata karyA hatAM. hAla te bannene daDha rIte rakSita karavA teNe naumAM eka senAdaLa rAkhyuM. te samaye mAnasiMhanA pradhAna maMtrI I durAja ane devanAthe hatA e bane AzAmIo mAravADavAsIonAM viratipAtra thayA hatA. zAthI ke mAravADavAsIo jANatA hatA je IdurAja ane devanAtha mAravADanA adhapAtanA kAraNa che. teonI pracanAthI videzIya lekee mAravAmAM AvI mAravADavAsane piDita karyA. A samaye te bane prapaMcI AzAmIo mAravADa rAjyanA maMtra trI hatA. rAThoDa saradAro dareka muharta te bannenA mRtyunI kAmanA karatA hatA. kame teone saMhAra karavA teo ceSTA karavA lAgyA. teoe pitAnI abhISTa siddhi mATe papiSTa AmIrakhAMnuM Anukutha mAgyuM. teo tenI pAse jaI belyA Apa je IdurAja ane devanAthane vadha kare te Apane ame sAta lAkha rUpIA ApIe" nANAnA lepa AmIrakhAMnI nANAnA mATe tRSNA vadhI. teNe saradArane manobhilASa puraNa karavA pratijJA lIdhI. ane pratijJA pALavAmAM upayukata upAye javA lAge. amIrakhAMnA keTalAka paThANa sainiko IdurAja sAthe eka jAtanA vivAdamAM utayA, kame vivAda vadhI paDaze. te vivAdamAM zeNIta pipAsu paThANee benazIba IdarAjane saMhAra karyo. IdurAjanA vadha pachI devanAthe teonA hAthathI prANatyAga karyo. tenA zecanIya mRtyuthI rAjA mAnasiMha nidArUNa zekathI pIDAI ekAMta vAsamAM vasavA lAgyA. tene evI rItane bhAvajoI saghaLAnI evI daDha dhAraNuM thaI je tene Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa wwwwwws * My - cittavikAra thayuM che. tenI mane yogItAthI rAjyamAM moTI visa khalA, rAjasane rAjAnahi, maMtrAgAre maMtrInahi, rAjAne pradhAna purohita nAza pApe. rAjanaitika ane dharmane tika kA baMdha thaI gayAM tyAre rAThoDa saradAroe mAnasiMhanI pAse AvI namra vacane kahyuM. "mahArAja! Apa jo rAjyabhAra vahanamAM anicchuka che to A ApanA ekanA eka putra chatrasiMhane rAjapade sthApo "mAravADamAM arAjakatA phelAI gaI che. chatrasiMhane abhiSikata karavA rAja mAnasiMha saMmata thaye, ane putrane pAse bolAvI teNe pitAnA hAthathI tenA kapAlamAM tilaka kheMcyuM. paNa vananI sahacarI vilAsa vAsanAe tene unmAge daye. teNe rAjakAryanI saMpUrNa avahelA karI. kama saghaLI adhama vRttionI paritRpti AdhavAmAM te akALe Aleka thakI vidAya thaze. chatrasiMhanA mRtyu mATe be vAta saMbhaLAya che. keTalAka kahe che je te pApa vilAsa bhegamAM satata magna thaI akALe sa dhAkti ke roganA hastamAM AvavAthI maraNa pAme. keTalAka kahe che je te dupravRtine vazavatI heI kaI saradAranI putrIne anyAya upAye hastagata karavA jatAM mRtyu mukhe paDe. huMkAmAM te putrInA pitAe tene saMhAra karyo. aprApta vyavahAra putranA akAla mRtyuthI rAjA mAnasiMhanA bhagna hRdayamAM viSama zeka pedA thaye. sAMsArika vyApAramAM tenI vistRSNA jAgI uDI saghaLA jagata upara tene avizvAsa thaI gaye. te jene te tene te avizvAsI kahI. tenI ghaNuM karato hato. je dizAe te najara karatA hatA te dizAmAMthI tene mAluma paDatuM je saghaLA teno saMhArakatA che. potAnI vinatAne paNa avizvAsinI jANI tenA sAmuM te jete nahi. teNe ANeluM khAghadavya te khAte nahi. te baheLA rAja saMsAramAM eka mAtra vAcaka brAhmaNane vizvAsa karato hato. te sivAya rAjAnuM koI vizvAsapAtra nahotuM. te lerahArakane paNa aMge sparSa karavA dete nahI. tenA keza smazuM vadhI gayA hatA. teNe snAna karavAnuM paNa che dIdhuM hatuM. tela vagerenA saMskAra vinAnA tenA mastakanA keza jaTAbhAra 35 thaI gayA. lokoe tene unmAdarogI gaNe. tenI evI avasthA joI tenA sAmaMte rAja zAsana calAvavA tatpara thayA. rAjA mAnasiMha koInI sAthe vAta cita karate nahi. koInI vAta upara kapAta karato nahoto. tenA maMtrIne tenA saradaro koI veSayika kAmanA mATe tene puchatA hatA tyAre te bIlakula gInI jema tenI upara dhyAna Apate nahi. te koI koI vAra hasate have, koI kaI vAra muMgo besI rahetA hatA; koI koI vAra pralA5 vAkoccAra Na karate hate. e unmAda bhAva prakRta hato ke kalpita have te koi nizcaya karI zakayuM nathI. keTalAka kahe che je tene vipadamAM pADavA tenA zatruoe je Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 TaDa rAjasthAna prapaMca jALa racI hatI te jALamAM na paDavAnA hetue tene banAvaTane unmAda hate. keTalAka kahe che je mAnasiMha IdurAjanI hatyAmAM aMdarathI lisa hato paNa tenI sAthe devanAthane haNAyelA joI te zekathI. mehathI, ane mane vedanAthI, viSama kAtara thaI unmata thaI gayo. teNe duvRta AmIrakhAMnI durnatine Teke A ane jemAM atyaMta adhama kA banyAM. jenA anutApathI te unmata thaI gaye e vAta vAstavika che. chevaTe ghaTanAsrote phevetadvIpathI keTalAka aMgrejone ANyA. teo mAravADanA pradapastha thayA. teonAthI marUsthaLInI zAsana paddhati utkRSTa rIte sudharI. vizALa bhArata sAmrAjyamAM pitAnuM Adhipatya sthApI aMgreja bahAdura bhAratavarSanA dagdha hRdayamAM zAMti jaLa chAMTavA saMkalpavALe thaye. te samaye bhAratavarSanA madhya pradezamAM arAjakatA virAjI hatI. saghaLuM bhArata pAkhaMDI luMTArAthI prapIDita hatuM. prajAnuM dhana ane saMpati cerAI jatI hatI. dubaLa leke sabaLathI pIDAtA hatA. je sabaLa te dhaNI. je nirbaLa te gulAma. dukAmAM te samaye baLavikamaja aSTa niyAmaka. tenA upara vaLI rAjasthAnanuM savega aMdaranA kalahathI baLI gayuM hatuM. bhAratavarSanI e sArvajanIka zocanIya dUrasthAkALe brITIzasiMha, pIDita rajaputa jAtine mitrabhAve belAvI. AmaMtraNa patra mAravADa vigeremAM pracArita thaye. rADeDa saradAroe dillImAM dUta makA. te samaye chatrasiMDa mAravADanI gAdI upara hate. saradAroe jANyuM je e bALaka rAjAne gAdIe besAravAthI svecchArIpaNAthI cAlavAmAM anukuLatA Avaze. brITIza zAsananI sAthe saMdhi karyA agAu chatrasiMha svargavAsI thayo. tethI rATheDa saradAre bhaya pAmyA. mAnasiMhe zAsanadaMDa pitAnA hAthamAM pharIthI lIdhe. bhayathI chUTavA mATe saradAro IDaranA rAjA pAse gayA. ane tenA putrane mAravADanA siMhAsane besAravA teoe tenI paravAnagI cADI. IDara rAjane te ekano eka putra hate. teNe rAThoDa rajaputane anurodha nAkabula karI kahyuM je "mAravADanA saghaLA saradAre ekamatta thaI tenA putrane rAjA karI devA svIkAra kare te huM te putra tamane ApuM" bhinna bhinna matAvalaMbI rajaputemAM ekamatatAne asaMbhava. teoe prANa ApI ceSTA karI paNa saghaLA ekamata thayA nahi. eTale ke IDaranA rAjAe tenA putrane Ape nahi. mAravADa rAjamAM saMpUrNa arAjakatA prasarI gaI. have rAjA mAnasiMhane siMhAsana upara na besAre te rAjyanI arAjakatA dUra thAya tema nahotuM. teoe tenI pAse mAravADa rAjyanuM zocanIya avasthAnuM varNana karyuM. vaLI tenI pAse aMgrejanA saMdhibaMdhananI hakIkata kahI teoe kahyuM, "mahArAja! rAjya zAsanane bhAra Apa hAthamAM nahi leze te mAravADanI dudazanI sImA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 615 raheze nahi. " te bhrAMtanI jema hasI uThaya. pachI saradAre upara bhrakuTI tANI cupakIthI te besI rahaze. paNa saradAre tethI nirasta thayA nahi. rAjA mAnasiMhe tenA saghaLA prastAva hasI uDADI dIdhA. te paNa teoe Agraha cheDe nahi. chevaTe rAThoDa saradAree mAnasiMhane prakRtistha karyo. tyAre teNe rAjayanI saghaLI avasthA jANI teNe saradArane anurodha svIkAryo. saradAroe ekAMta vAsa choDavA tene prArthanA karI. tyArapachI teNe anicchAvaze rAjakAryanuM sUtra hAthamAM lIdhuM, brITIza zAsana sAthe thatA saMdhIpatranI ja pratijJA teNe vAMcI. rAjA mAnasiMhe te saMdhipatra AghopAta vAgyuM. tene mana sateSa thaye nahI. vizeSe karI saMdhipatranI AThamI pratijJA tene pasaMda paDI nahi. teNe joyuM je * bhAratavarSanA te samayanA zAsana karyo haiDa hesTIgsanI anu matithI cArlasa mokApha sAhebe aMgreja taraphathI, mahArAja mAnasiMhanA pratinidhi chatrasi hanA taraphathI vyAsa vighanarAma, ane vyAsa abhirAme sabhA sthaLamAM hAjaramAM sadhipatramAM sahI karI. sadhipatranI pratijJA. 1 mAnanIya aMgreja IsTaIDIyA kaMpanI sAthe mahArAja mAnasiMha, tene utarAdhIkArI ane tenA vaMzagharanuM baMdhutva ane ekIbhAva kAyama raheze. ane eka pakSanA zatru mitra bIjAnA pakSanA zatru mitra gaNAze. 2 jodhapura rAjAne vipadamAMthI kADhavA brIDIza gavarmenTa ceSTA vALI thAze, 3 mahArAja mAnasiMha, tene utarAdhIkArIo ane vaMzadhara brITIza gavarmenTanI nIce sogI rUpe kAma karaze. brITIza gavarmenTanI teo AdhInatA svIkAraze, bIjA koI rAjaya ke rAjA sAthe teo saMbaMdha rAkhaze nahi. 4 brITIza gavamenTanI anu. mati lIdhA vinA mahArAja mAnasiMha tenA utarAdhIkArI ke tenA vaMzadhara bIjA koI rAjA sAthe ke rAjya sAthe saMdhipastAva ke sadhibaMdhana karI zakaze nahi. 5 khuda mahArAja mAnasiMha tenA utarAdhIkArI ke tenA vaMzadhara keInA upara atyAcAra karI zakaze nahi je ghaTanA krame koinI sAthe teone vivAda thAya te te viva dine cukAdo brITIza gavarmenTa karaze. Aja sudhI jodhapura rAjya siMdhIyAne je kara ApatuM AvyuM che te kara have agrejane ApavA paDaze ane e karavA mATe siMdhIyA sAthe jodhapurane je saMbaMdha che te tuTavo je ie. 7 sidhIyo jyAre e kara mahArAjA pAse mAgaze tyAre tene javAba brITIza gava meMnTa deze. 8 jana Ave tyAre jodhapurarAje brITIza gavarmenTane pAMcaze savAra [ yuddha mATe ] ApavA paDaze vaLI jodhapurarAjanI senA prajanavaze brITIza senAnI saMyukta karavI paDaze. i mahArAjA tenA utarAdhikArI ke tenA vaMzadhara svadezanA zAsanakartA thAze teonA rAjyamAM brITIza zAsana cAlazenahi, i. sa. 1815nA jAnyuArI mAsanA chaThThA divase A saMdhIpatasI,DI, meDakAra, vyAsa vighanarAma, ane vyAsa abhayarAmathI svAkSarita thayuM. tyArapachI chamAse mahAmAnya gavaranara janaralanA hesTIMgsa, rAja rAjezvara mahArAjA mAnasiMha, ane kumAra yuvarAja chatrasiMhathI te anumodIta thayuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna. temAM vivAdanuM bIja pracchanna rIte rahela che, pitAnA rAjyane adhaHpAtamAMthI bacAvavA bIjo upAya na dekhatAM rA . mAnasiMhe saMdhipatra svIkAryo. I. sa. 1817 nA DIsembara mAsamAM vyAsa vidhanarAme, dillI nagaramAM AvI mAnasiMhanA pratinidhirUpe saMdhipatramAM sahI karI. te divase muSTimeya brITana hAthamAM rATheDonuM adaSTa caka pAyuM. te divase, vidhAtAe chAnAIthI besI mAravADanA pagamAM be paherAvI. je rAThoDa rAjAo eTalA divasathI megalanI adhInatA jogavatA AvyA hatA. te adhInata mAM vaLI te divasathI viziSTatA thaI. saMdhibaMdhana samApita thayuM. I. sa. 1818 mAM eka aMgreja karmacArI mAravADamAM AvyuM, te samaye te varSane Disembara mAsa cAlato hato. te rAjyanI prakRta avasthA joI gayo. rAjyamAM judI judI vizRMkhalA thaI hatI. te paNa rAThoDanI rAjanItimAM pheraphAra thaye nahote, rAja sabhAmAM tenuM prAcIna saMdartha kAMI paNa pharyuM nahotuM. prajAe rAjAne ayogya gaNI tenI avamAnanA karI hatI, paNa prANAMte koIe rAjasiMhAsananI avamAnatA karI nahatI. dukAmAM mAravADamAM prAcIna prathA AcAra vyavahAra vIgere anuNa ane akhaMDita rahela hatA. mAravADanI avasthA jevA je samaye aMgraja dUta AvyuM, te samaye akhIcaMda dIvAna ane salAmasiMha sAmaMta saMmitinA pratininirUpe maMtrAgAramAM Asana meLavI rahela hatA. rAjyamAM jeTalA karmacArIo hatA. teTalA sahu te bane amaladAranA hAthamAM ramakaDA jevA hatA. teonI anumati vinA eka pagaluM paNa teo agrasara thaI zakatA nahi, vaLI haNAyelA iMdurAjAnA bhAI phaterAjanA hAthamAM nagara rakSAne bhAra saMpAye hatopitAnA bhAInA anyAya vadhane pratizodha levA phaterAja manamAM vicAra rAkhato hato, catura mAnasiMha tene vicAra jANI gaye hata, rAjya siMhAsane besI rAjA mAnasiMhe pitAnI avasthA joI. teNe joyuM je maMtrAgAranA nekarathI mAMDI rakSaka zALAnA nokaro sudhInA nokare salImasiMhanI muDImAM che. te rAjA. tenA pakSamAM te mAtra thoDA AzAmIo hatA. evI AphatamAMthI brITIzasiMhanI madadathI te ba. mAravADanuM zAsana joI AvI brITIzarta AvI kahyuM " brITIza gavaramenTa rAjA mAnasiMhane senA sahAya nahi Ape te tenuM rAjya suzRMkhala thAze nahi. tyArapachI trIjA divase aMgreja bahAdure rAjAnA hAthamAM keTaluMka sanya seMpavA cAhyuM te samaye rAjA mAnasiMhanA hRdayamAM gaMbhIra ciMtA pidA thaI. teNe vicAryuM je " aMgrejanI madadathI rAjyanA saghaLA prapaMce dUra karI + me; ji. te ajamerane tatvAdhAyaka, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 617 zakIza paNa jema bane tema teonI madada na levAya teja sArUM. je teonI madada levAze te rAThoDa saradAra, virakta thAze teo mAre vizvAsa karaze nahi. jyAM sudhI saradAranI prIti ane vizvAsa che tyAM sudhI mahArU maMgaLa che. hAla te huM agrejanI madada laIza nahi, manamAM vicAra karI, teNe ziSTAcAra sAthe brITIzasiMhanuM te sAnukuLa anugraha pratyAkhyAta kaye. teNe brITIza dUtane kahyuM "mArA rAjyane vipadathI bacAvavA huMja prayatna karIza "mAnasiMhanI bhAvabhaMgI je saghaLAne pratiti janmI je mAnasiMha prakRtistha thaye madhura vAkayathI ane miSTa vacanathI te saghaLAne saMtuSTa karavA lAge. saradAne pAse bolAvI sArA vAkyathI te teone AzvAsana karavA lAgyo. mAnasiMhanA evA vyavahArathI ati saMdehavALA mananA mANasane saMdeha bhAMgI gayo. thoDA kALa pachI brITIza ejaMTa ajameramAM gaye. sArvabhemika prabhutAnI pratyakSa madada na levAthI mAravADanuM niHzeSa zreya thAya tema nahotuM aMgreja dute tevI sahAya levA rAjA mAnasiMhane vAraMvAra samajAvyuM paNa rATheDa rAjAe tenI kaI kayA grAhya karI nahi. brITIza ejaTe jema tema tene prabaMdhita karyo tema tema te belavA lAge. " rAjyanI je gati hAla jouM chuM te gatimAMthI sArI sthitimAM rAjyane huM lAvI zakuM chuM tyAre tema karavA Apane huM zA mATe vyartha zrama ApuM." te same bhAratavarSanA gavarnara janarale sArI kSamatA ApI eka dUtane rAjA mAnasiMha pAse mokalyo. rAjadhAnImAM AvI teNe joyuM te rAjya dudazApanna che, tenA pUrva tana karmacArIe te avasthA sudhAravA ceSTA karI paNa te bIlakula vyartha gaI rAjakarmacArIonI kAyavalImAM rAjA khuda thoDuM jote hate, vetanabhogI saMdhavI senAne ane paThANa senAne traNa varSathI pagAra nahoto maLe, te sainikavibhAga dIna dazAmAM paDyo hate pitAnA nivAhanA arthe te ghAsa ane lAkaDAnA bhArA vecavA jyAM tyAM AthaDatA hatA. keTalAka te bhikSA karI jIvikA calAvatA hatA, teo te samaye pitAnA caDelA pagArane eka tRtIyAMza laI khuzI thavA khuzI batAvatA hatA jyAre ejaTa sAhebanI rAjadhAnImAMthI traNa aThavADiyA pachI vidAyagirI thaI tyAre te lokonI durgati thaI. prapaMcI lokonA kAryathI mAravADa pradeza pIDita thavA lAgyuM. pitAnI ISTasiddhi mATe teo je je kAma karatA hatA tethI durbaLa leka bahu pIDA * I. sa. 1819nA phebruArI mAsamAM mahAtmA karala roDa sAheba mAravADane pilITIkala ejaMTa nImAne Avyo. 78 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 TaDa rAjasthAna pAmavA lAgyA. paNa keI teonA tevA duvyavahArane prativAda karI zakatuM nahi teonI evI IcchA hatI je rAjA teonA hAthamAM ramakaDAnI jema rahe e anartha karI vAsanAnI paritRpti karavA mATe teo pitAthI banI zake teTalI theDI paNa svataMtratA tene ApatA nahi te kAyama asvataMtra rahe evI teo ceSTA karatA hatA paNa aMgreja karmacArInA puSkaLa prayAse teonI ceSTAo chevaTe vyartha gaI. mAnasiMha ane polITIkala ejaMTa sAhebanI mulAkAta thaI mulAkAta laI vidAya thAtI vakhate teNe mAnasiMhane kahyuM " Apa saghaLI vipati thakI mukata thayA cho te saghaLuM huM jANuM chuM. ane Apa kevI rIte te vipadamAMthI Atma rakSA karI zakyA te mane avidita nathI, Ape je pratijJA karI hatI te prati jJAnA prabhAve ApanA ghaNA kharA zatruonAza pAmyA. brITIza gavarameMTa A kSaNe tamArI mitra che sAhasa karI vizvasta hadaye tenA upara AdhAra rAkho. je je ! thoDA samayamAM ApanuM AzAnuM rUpa phala pedA thAze. " rAjA mAnasiMhe AgrahathI te brITIza ejaMTanA sAra garbha vacana sAMbhaLyAM tenuM hRdaya tethI AnaMdita thayuM. bALakapaNAthI te AMtarika bhAva chAne rAkhavA catura hatA. paNa te AnaMda tenA mukha maMDaLa upara prakAzI nIkaLe tenA hRdayamAM te rahyo nahi teNe ejaMTa sAhebane uttara Ape, " eka varSanA aMdara saghaLuM kArya baMdhunA abhiprAya pramANe sAbita thAze" te uparathI brITIza karmacArI pharIthI be " mahArAja ! je A5 prakRti pratijJa he te thoDA samayamAM te kArya susaMpanna thAya " rAjyanI rAjanItine badebasta nIce pramANe banne vacce thaye. 1 upayukata zAzananItinI saMgaThana 2 rAjyanI pedAza ane kharcanI vyavasthA 3 khAsa jamInanI avasthAne tapAsa. vaLI anyAya ane adhamathI je sAmaMta bhUmisaMpati kokamAM AvI che te viSayamAM AlocanA. 4 videzIya senA daLanI punazveitA ane puna:pratiSThA 5 rAjyanA bhinna bhinna pradezanI atyAcAra karatI jAtine nigraha. paNya drazya upara jakAtane bhAre boje te sudhAre ane kamI kare. upara karelI bAbatemAMthI keTalIka bAbato akartavya che ema kahI palITIkala ejaMDa sAhebe yedhapuramAMthI vidAyagIrI lIdhI teNe rAjyadhAnInI sarahada na cheDI eTalAmAM rAjyamAM ana navAM ubhAM thayAM prapaMcI leke polITIkala ejaMTane potAnA svArtha siddhimAM. vigha rUpa jANatA hatA. A samaye tenI vidAya gIrIthI teo AnaMdita thayA teo dunItinI vizaMkhalA pharIthI pedA karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa, 619 lAgyA. artha lAlasA ane pratizodha pipAsAnI paritRpti mATe teoe evAM adhama kArya AraMbhyAM ke jenuM varNana karavA kalama kalaMkIta thAya tevuM che dIvAne gadavArane samRddha janapadagAnera haratagata kaye jyAM sudhI tene vArSIka caDele saghaLe pagAra na maLe tyAM sudhI te tenA kabajAmAM rAkhavAne teNe IrAdo kara dIvAne keTalIka bhUmi saMpati harI pitAnA bhAIne ApI evI rItanA kucakIoe puSkala atyAcAra kyA jethI teo saradAro vagerenA viTheSa pAtra thayA chevaTe durAkAMkSa maMtrIe mAravADanI pradhAna bhUmivRtti Aheraupara humale karavAnuM dhAryuM paNa tenI dhAraNA saphaLa thaI nahi. phatehasiMhane ane tenA sahacarane atyAcAra pratidina vadhate gaye prajA ane saradAro mAMhata thayA. sAmaMta samitimAM viSAda phelA saghaLA lokomAM avizvAsa ane roSane vAsa thaye, saradAronI bhUmi saMpati atyAcArI amaladArothI padadalita thaI. teonA manamAM draDha vizvAsa janme je mAnasiMha gupta bhAve rahI A atyAcAra karAve che. mAnasiMhe brITIza ejaMTanA anuparisthatinA samaye pharIvAra ekAMtavAsa svIkAryo. ane rAjyanA zAsana kAryamAM vizeSa amanegitA te rAkhavA lAge rAjya zAsanamAM tenuM dhyAna nahotuM paNa akhecaMda ane phatesiMha rAjyanuM kAma suMdara rIte saMbhALatA hatA. phatehasiMha ane tenA sahacarene atyAcAra prati dina vadhate gaye. prajA ane sAmaMta saradAre mamahita thayA, saghaLI sAmata samitimAM viSAda reSa aviravAsa ane ahaMkAra phelAI gaye. je sAmate rAjyanA sthaMbha svarUpa hatA jenI sahAya vinA dudharSa musalamAne mAravADane jItI leta teonI saMpati Aja bhaya bharelI hAlatamAM hatI. teonuM saMmAna kahevuM rAkhavuM joIe te koI jANatuM nahotuM saradArenI mama vedanAnI hada rahI nahi. cha mAsa vItI gayA akhIcaMdane pracaMDa pratApa vadhato gayo keI paNa tenI virUdhdha ubhu thayuM nahi rAjyamAM teja pradhAna purUSa gaNAto hate rAjyamAM tenA sivAya bIje hukama cAlate nahi. rAjA mAnasiMha dudharSa dIvAna ane khIcAMda pAse eka putaLuM hatuM. prajA, mAnasiMhane namAle gaNavA lAgI, paNa chevaTe teonI tevI lAgaNuM dUra thaI. mAyA jALa chedAI gaI. mAnasiMhe pitAnI mati dhAraNa karI. mAnasiMhe nijarUpa dhAraNa karyuM, saradAronA ane majAnAM lehI pI dudha akhIcaMda sukhathI samaya kahADatA hatA eTalAmAM tenAM mAthA upara bhayaMkara daMDa paDaye. tenuM sukhasvama bhAMgI paDayuM te uMcA Toca uparathI uMDA khADAmAM paDaye, tenA pApana cAra pAdapura thayA. catura mAnasiM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna */wwwvu'*, *** * * * * * wwwww hanI unmatatA dura thaI have te akhIcaMdanI pase ramakaDa nahoto. akhIcaMda tene hastagata hato, sukhalabaddha hatA. mRtyu daMDe te daMDita hatA. jalalAdane tIkSaNa khaDaga tenA upara uMco thA. nagaravAsIo te joI Azcarya pAmyA. rAjAne unmatabhAva cAlyo gayo. rAjAne te bhAva banAvaTano hatA. ema mAluma paDyuM. rAjya viSaya mAM tenuM AdAsinya hAla cAlyuM gayuM. tenI nirjanapriyatA have lepa pAmI. hAla mAnasiMhe bhayaMkara smRti dhAraNa karI. mAnasiMhe Aja sudhI kapaTI veza rAkhyA hatA. pitAnI rakSA mATe tenuM te pAMkhaMDa hatuM. rAjakuLamAM janma laI ghaNuM zeDA leko te pramANe karI zake. teNe merIyAlIne phaTayaMtra sAvyo. teNe cANakayanI kuTila nIti amalamAM lIdhI, merIyAlInI ane cANa kayanI nIti mAnasiMhanI nIti jevI zeNita pipAsu nahatI. teonI nIti, mAnasiMhanI nIti jevI pAzavI nahatI. rAjA mAnasiMhe pitAnA maMtrIne sarva nAza karavA prapaMcajALa dhIre dhIre phelAvI, Aja prajA ane sAmaMte tenA kArya joI stabdha thaI gayA, akhIcaMdane vazvabhUmI upara laI gayA. tene sahacaro kedamAM AvI gayA. teono gavita bhAva aMtahita thaye. teonI AzAnI navI navI mUtio vilupa thai gai. Aja teonA hAtha pagamAM beDI jaDAI gaI. akhIcaMdanA pApamatre praNodita thaI. teoe prajAnAM dhana AtmasAta kayA hatAM. Aja rAjAnA anucaranI sajAthI te saghaLuM dhana ApI devA teo nArAja nahotA. cALIza lAkha rUpIyAnI eka yAdI taiyAra thaI. te rUpIyA prajA pAsethI lIdhA hatA, akhIcAMda ane tenA sahacaranAM peTa phADI te nANuM pAchuM levAyu. tyArapachI rAjAe teonA mRtyu daMDanI AjJA ApI. te AjJA ekadama pratipAbita thaI. benazIba akhIcaMda mRtyu daDe daMDita thaI AlekamAMthI pitAnA daLa sAthe vidAya thaye. kiledAra nAgajI rAjakumAra chatrasiMhanA mRtyunuM pradhAna kAraNa hatA. e AzAmI yuvarAjane pApa mAge laI gayA hatA. mAnasiMhatI kuTila daSTi A samaye tenA upara ane tenA sahacara mULajI upara paDI. yuvarAjanA mRtyu pachI teo rAjasaMskAramAMthI vidAya thayA hatA. teoe. chatrasiMhane pApa mArge dorI puSkaLa nANuM meLavyuM hatuM, te nANAnI madadathI teoe nAnA be kIllA banAvI temAM vAsa karyo hato. rAjA mAnasiMha jyAre pharIthI rAjagAdI upara beThe tyAre nAgajI ane mULajIe tenI pAse teonA aparAdhanI mAphI mAMgI. rAjAe te samaye aneka vizvAsaghAtakane mAchI ApI hatI, te pramANe rAjA pAsethI nAgajI ane mULajIe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 621 ***** ** * * * * mAphI meLavI. rAjAe teone teonuM pUrva pada ApyuM. paNa rAjAe teone prapaMca jALamAM nAMkhavA, kauzala karyuM, te nAgajI ane mULajIe jANyuM nahi. mAnasi he beone mAphI ApI teone teonA pUrva pada upara sthApyA. rAjA mAnasiMhe teone pagAra vadhAryo. vaLI tene nitya navAM navAM inAma ApavA lAgyo. eka divase teNe te banenA gaLAmAM sakaLa naMkhI. chatrasiMha pAsethI jeTaluM dhana teoe meLavyuM hatuM. te saghaLuM dhana tenI pAsethI teNe laI lIdhuM. tyArapachI te banne upara mRtyudaMDanI AjJA thaI, banenA saMmukhe viSapAtra ANyAM. te bane AzAmIe viSapAna karyuM. tenA maDadAne saMskAra vinA khADAmAM nAMkhyA. keIe tene zaba satkAra karyo nahi. mULAjanA eka bhAI jIvarAjane mAnasiMha pAse lAvI khaDe karyo. rAjAe AjJA ApI che tenuM mastaka muMDI tene kIllAnI khAimAM phekI dayo. e kaThora AjJA pALavAmAM AvI, paNa tethI karIne mAnasiMhanA reSanI zAMti na thaI veda vyAkhyAtA zivadAsa ane jezI kIzanadAsa paNa mAnasiMhanA kaThera hAthamAM AvI paDyA. teo paNa mRtyudaDe daMDita thayA. e rIte aneka durbhAgya AzAmIo evI zarAnIya avasthAmAM AvI gayA. bIjA keTalAka pita pitAnI saMmati ApI, mAnasiMhane zaraNe thaI prANa rakSA karavA pAmyA. evI rItanAM AcaraNa karI, rAjA mAnasiMhe eka karoDa rUpio meLavyA. asaMkhya prajAnA hRdaya zeNitathI je nANuM ekaThuM thayuM. te nANAMnuM prajana ! rAjA mAnasiMha evI pAzavIvRtinA AcaraNathI jagatamAM adhamAdhama atyAcAronA nAme vidita thaye, AjapaNa rajaputo tenA nAme seMkaDo abhizrApa Ape che, evA halakAM kAryanA pariNAme tene dArUNa mane vedanA bhogavavI paDI. bhoga karyAMthI bhAgInI bhagavAsana caritArtha thAtI nathI, paNa te ulaTI vadhI uThe che. pratidina be cAra AzAmIo mAnasiMhanA avakRpA kaTAkSamAM paDI pitAnuM dhana ApI daI. AlokamAMthI ravAnA thAtA hatA. tethI karI rAjAnI zeNita pipAsA ane dhanalisA bamaNI vadhI. pikaNane salImasiMha, nimajane suratAnasiMha ane zaherane AnarasiMha, mAnasiMhanA videza nayane paDaze. teonI salAha levA pratidina rAjA teone sabhAmAM bolAvI hatI. jyAre mAnasiMhe akhIcaMdane kArAgRhamAM rAkhe tyAre teone saMdeha vadhI gaye. catura mAnasiMhane jANI gaye. teone saMdeDa dura karavA keTalAka karmacArIne mokalI teNe tene kahevarAvyuM je "akhIcaMda duSa ane jI hatA. tene tene daMDita kara yukta hatuM. paNa tame nirdoSa che, tethI tamAre kAMI bhayanuM kAraNa nathI, akhIcaMdane sAhasti ApavAthI mArA ane ratha saphaLa thayA che, salamasiMhane nava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja 622 rADa rAjasthAna che. * * * rAjAnA madhura vAkaya upara vizvAsa beThe, paNa teo sAvadha rahetA hatA. rAtrIe rAjAnI AjJAthI ATha hajhAra seMdhavI sinike e baMduka ane te sAthe nImajanA saradAra zurasiMhanA AvAsa sthaLe humalo karyo.. zuratAne pitAnA thoDA sainike sAthe rahIne humalAno pratirodha karyo. chevaTe gaLAnA AghAte tenuM AvAsa sthaLa patanamukha thayuM. tyAre dhIra zurasiMha talavAra lai sainike sAthe gharabahAra nIka teNe pite potAnA bhAI ane sainiko sAthe zatru saMge laDatAM prANa hAya. bAkInA leke pitAnA bALaka saradAranA rakSaNa mATe astrazasa laI nimaja tarapha cAlyA vIra zuratAne pitAnA rakSaNa mATe je bhayAvaha yuddha karyuM temAM agaNya zatru sainike ane puravAsIo muA, tethI karI mAnasiMha te rAtrIe sAvadha pikaNuM saradAra upara humale karI zake nahi. salamasiMha AkhI rAtrI sazatra rahaye, te palAyana karI javAne suyoga je te hite, thaDA samayamAM suga AvavAthI te potAnA marUbhUminA nivAsa sthaLamAM potAnA daLa sAthe cAle gaye. je pitAnA rakSaNa mATe evI rItanuM kaizala na karata, te dhadurganA bahAra bhAgamAM tenuM mastaka kapAI jAta. mAnasiMhanA bIjA kalaMkitacarite jovAmAM have kaMTALo Ave che, je divase salImasiMhe prANu bhaye pitAnA killAne Azraya karyo te divase mAnasiMhanAM evAM hRdaya staMbhaka vyApAre baMdha thaI paDayA. tyArapachI rAjA mAnasiMha, phaterAjane belAvI thaDA hAsyavALA vadane tene kahyuM " meM tamane Aja sudhI dIvAna padavI na ApI tenuM kAraNa tame samajI zakayA, keTalAka zatruonA: ghANa kahADhavA terAjane dIvAna padavI teNe ApI nahi, chevaTe abhiSTa siddhi thayA pachI teNe phaterAjane dIvAna padavI ApI. rAjayamAM e gape cAle je mAnasiMha, rAjyanI azAMti dura karavA brITIza baLanI sahAya mAMge che tethI prajAkuLa viSama rIte vyAkuLa thayuM, sAmaMta lokoe e rAjAdhamanuM rAjya tyAga karI dIdhuM. vIra zurasiMhanA AtmIyajane nimajamAM palAyana karI gayA paNa tyAM teo niSkaTaka rahI zakayA nahi, mAnasiMhane viSavalDi teonI pachavADe paDI nimajamAM AvI pahoMce, zurasiMhanA zizukumAra upara humalo thaye tenA abhibhAvaka, vismayakara zurave zatruo sAthe laDayA. paNa teonI ceSTA phaLavALI thaI nahi, muSTimeya senA te vizALa senAne aTakAva zI rIte karI zake. krame kame saghaLA sinike yuddha sthaLe paDayA. rAjA mAnasiMhe potAnA senApati dvArAe kahI saMbhaLAvyuM. salImasiMhanA putrane teo ApI de te tene mAphI bakSavAmAM Ave ane teonI saghaLI bhUmi saMpati teone pAchI ApavAmAM Ave. e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 623 AzvAsana vAkayathI vizvAsa pAmI teoe yuddha cheDI dIdhuM. teo daLa sAthe rAjA mAnasiMhanI chAvaNImAM AvyA, paNa mAnasiMhe potAnI pratijJA pALI nahi sUratAnane putra je tenI chAvaNImAM AvyuM ke davAne rAjAne eka svAkSarita patra batAvI kahyuM, " Apa have kedI che. A kSaNe have rAjAnI pAse tamAre javuM joize. AvuM kApurUSecitacarita jaI saMdhavI senApatinA manamAM ghUNA utpanna thaI teNe te daMDAjJA patra dUra pheMkI dIdho ane kahyuM " nA ! te kadI banavAnuM nathI. teNe mArA vAkya upara vizvAsa rAkhI Atma samarpaNa karyuM. have tene kedI kare zuM ucita che. khera ? rAjA mAnasiMha pitAnI pratijJA na pALe te have huM tene koi nirApada sthaLe mukI AvuM te senApatie te bALakane sAthe lIdhuM. sAthe laI te ArAvalI pAda prastha pAse AvyuM. te sthaLathI zuratAna bALakumAre mevADamAM jaI rANAne Azraya lIdhe. mAnasiMhanuM nivAsaghAtaka adhama AcaraNa jaI saradAro atyaMta kSabha pAmyA. teoe joyuM ke mAravADamAM have teonuM sukha nathI. Dagale Dagale vivI nRpatinA nayana viSane saMbhoga karavuM paDe che, Dagale Dagale vetanagI senikonI tADanA sahevI paDatI hatI. teonI pAse evuM sahAyabaLa nahotuM, je jethI karI teo rAjAnI virUdhdha utare. teo pita pitAnA killAmAM paNa rahevA pAmyA nahi, teonA manamAM hatuM je agreja senA AvI kIllA upara humalo kare, e rIte zaka saMtapta thaI rAThoDa rajaputoe mAtRbhUmi tajI devA saMkalpa karyo. je mAravADa teonuM lIlAsthaLa hatuM, te mAravADa cheDI javA teo hajhAra daraje khuzI hatA. chevaTe te pIDita rAThoDa saradAree parivAra sAthe mAtRbhUmi che dIdhI. tyArapachI mAravADa bhUmi pazuonI vAsabhUmi thaI paDa, saradArae mAravADane tyAga karI mevADa naMbara koTA ane vikAnerane Azraya lIdhe te pradezanA saghaLA rAjAoe teone AdarathI grahaNa kya. teoe teone vAsopagI sthaLa ApyuM, tethI paNa mAnasiMhane, kaThera durAcAra zAMta pAme nahi, pAzavI svArthaghaTanAthI te eTale badhe mUDha thaI gayuM hatuM, je tenA vipadanA parama baMdhu AnarasiMha upara humalo karavA teNe mukarara karyuM. je AnarasiMha tenI vipadane sahacara, jeNe pitAnI pITha ApI tene bhImanI charIthI bacAvyuM hatuM. te AnarasiMhane saghaLo upakAra bhUlI rAjA mAnasiMha kRtaghatAnA pavitra mastaka upara pATu mArI te AnarasiMhane saMpUrNa harakata karavA taiyAra thayA. sukha duHkhamAM aDhAra mAsa vItI gayA. mAravADanA saradAre nivasita avasthAmAM hatA. teo parAne pratipALita hatA. teo paragRhamAM zApita hatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ToDa rAjasthAna. jeo sUryagra pramANe jamInanA mATe prANa ApavA taiyAra hatA, teo Aja lAMbA samayathI pitAnI bhUmithI dUra vasatA hatA. Aja teo rAjanA kaThera reSa ane vidveSa bhaye videze Azraya letA hatA, AzrayadAtA baMdhuonA snehathI, teone khorAkI pozAkane teTo nahoto, paNa teone hRdayamAM sukhazAMti nahAtI. saghaLA divasomAM kAyama te mAtR bhUminuM citra teonA hRdayamAM AvatuM hatuM nRzaMsa prajA pIDaka vizvAsaghAtaka mAnasiMhanI repa daSTithI rakSaNa pAmavA Aja rAThoDa saradAre parabhUmimAM vasatA hatA. Aja teone utsAha ane AnaMda nihita thaye. durbhAgyanA AvavAthI teonuM saghaLuM niSphaLa thayuM, Aja teo nirUtsAha bhAvamAM AvI gayA hatA. te zocanIya durAvasthAmAMthI chuTavA mATe I. sa. 1821mAM aMgreja bahAduranuM Anukulya pAmavA teoe ceDA karI. paNa eka varSamAM teonI ceSTAnuM phaLa mAluma paDayuM nahi, rAThoDa saradAree eka mamabhedI patra aMgreja bahAdurane lakhyuM. te patra vAMcI mahAtmA TeDasAhebe kahyuM hatuM, je yathAkALe brITIza gavarameMTe teonA uddhAra mATe ceSTA na karI hatI te teo teonI meLe pitAnA uddhAranI ceSTA karata. jotAM jotAM I. sa. 1822nuM varSa kALa cakanA eka AryavatanamAM anita kALa sAgaramAM DubI gayuM, ane bIjuM varSa badalAyuM to paNa te svArtha vaMcita, pratADita uyita rAThoDa saradAranuM bhAgya caka pharI badalAyuM nahi. brITIza gavarameMTa madhyastha teo enA vivAdane cukAdo karaze evuM AzvAsana vAkaya teone maLyuM. I. sa. 1823 mAM te AzvAsana vAkya saphaLa thAze evA khabara sAMbhaLavAthI teonA AnaMdanI sImA rahI nahi, teo te varSanI rAha jovA lAgyA. hAya ! niSphara rAjAnA doSe teonI evI durAvasthA ! te agya rAjAthI mAravADanuM keTaluM abhISTa thayuM te vicAra karI javAthI mana stabdha thAya tevuM che. rADeDakuLane garavamaya ItihAsa A sthaLe pure che. varavara zivajIne vaMzadharanA lIlA sthaLa mAravADanA raMgabhUme A sthaLe paDade paDe. je divase te mahA purUSa, rAThoDakuLanI pacaraMginI patAkA suradhunInI sikta bhumathI upADI luNI nadInA taTanA bAlIyA vADImAM ropI, te divasathI te samAloca viSayanA samaya sudhI cha saikAne kALa nIkaLI gayoe lAMbA kALamAM zivajInA vIra vaMzadharenA puSkaLa pavitra astio lipIbaddha karavAmAM AvyA. chevaTe ayogya ane narAdhama mAnasiMhanA kalaMkita jIvanacarita sAthe rATheDa kuLanA itihAsanI samApti thaI. ekavAra je rajaputonI talavArathI megala sAmrAjya kaMpyuM hatuM Aja te rajaputa vaMzadhara mAnasiMha adhaHpAtamAM paDayo. Aja mAnasiMhanA mukhe nura nahotuM, Aja mAnasiMhanAmAM te raja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa. 625 putono vizvadAhI pratApa nahoto, saghaLuM ThaMDu paDI gayuM. saghaLuM maMda thaI gayuM. gauravavanti olavAI gaye. je dharave pitAnA adabhuta saMnyAsa baLe rAThoDa kuLanI prANa pratiSThA karI. Aja tenuM siMhAsana chagharanI jema bhagnamAya thaI gayuM tene vijaya kiriTa AjabhUmi upara paze. kALacakanuM kevuM adabhuta AzcaryakALacakranuM kevuM vicitra vidhAna! pracaMDa atyAcArI musalamAnanuM dhArAvAhika upiDana sahana karIne paNa je rAThoDa kuLa akSuNa rahyuM hatuM. te rAThoDa kuLa Aja adhogatine pAmyuM. te rAThoDa kuLane Aja pratApa ravi astagatuM. te rADeDa kuLane kiticaMdra Aja Athamyu. te rAThoDa ane megale Aja kayAM ! kALacakanA parivartane teo Aja samAdhi maMdIramAM paThA nA adazane luMTArA marAThAe mAravADa upara atyAcAra karavAnuM bAkI rAkhyuM nahi. jethI karIne paNa mAravADanI AbAdI vizeSa tuTI gaI. rATheDee teo sAthe sohArda rAkhI je AbAdInI AzA rAkhI hatI te AzA zuM saphaLa thaI? rATheDo sAthe saMdhibaMdhana karI brITIza gavarmeTe pratijJA karI je, "mAravADanI azAMti baMdha karI, mAravADanA dagdha hRdaya upara zAMtivArine zeka karavo" te pratijJA zuM pAlita thaI ? mAravADavAsInA zekAyu sAthe varSa upara vaSe kALasAgaramAM DukhyAM. topaNa nyAyapara satyasaMdha brITIza gavamenTe potAnI pratijJA pALavAmAM manovega Ape nahI ema vicAravAmAM bhAratavAsI keIpaNa unmata kahevAze nahi. brITIza pilITIkala ejanTa mahAtmA TeDa sAhebe te vAta kabula karI che. e saMbaMdhe teNe je mara jAhera karela che tene kharekhare anuvAda ApavA kalama AMcake khAya che. 4. : pAka 79 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDaja adhyAya. mAravADane vistAra, mAravADanA adhIvAsIone traNa vibhAga, mAravADanI bhumi, mAravADanuM zasya, mAravADanuM khanija dravya ane zilpa dravya, tenuM vANijya sthaLa mAravADanI vaNika zreNI muMdhava ane bhAlotrAnI senA, mAravADanI vicAra nIti, tene daMDa vidhi, tene kara vidhi, lavaNa sarovaramAMthI Arya-sAmaMta zreNI sAmaMtika bhUmi purva pazcime. mAravADa kAMka vadhAre vistRta te vistRti anyUna basesItera mAIla, te utara dakSiNamAM baso mAIla lAMbu, tenA pUtara khuNAthI dakSiNa pazcima khuNA sudhI eka vyAkta tANIe te te traNaso pacAsa mAIla thAze nahi. mAravADanI sImA baMdhanI evI rItanI vaka ane asama, tenA eka bIjA rAjyanA aMza eka bIjA rAjya sAthe evA maLI gayA che je trikoNa miti siddha prakriyAnuM avalaMbana karyA vinA tenI sImAnuM kharUM nidhAraNa thAya tema nathI. mAravADanA adhivAsIone zreNi vibhAga je samaye mahAtmA TeDa pilITIkala eja TanA pade nImA hatA, tyAre teNe gaNanA karI mAravADanI leka saMkhyA viza lAkhanI mukarara karI. e saMkhyAmAM chata, paMcANama, rajaputaddhi aSTama. bAkInI saMkhyA brAhmaNa, vaNika ane zudra hatI. e gaNanA je kharI hoya, te tethI rajaputanI saMkhyA purUSa, bALaka vagerene laI ekaMdara pAMca lAkhanI hatI. temAM ochAmAM ochA pacAsa hajAra AzAmI asa dhAraNa karavAmAM sattAvALA hatA. mAravADane vistRta itihAsa varNavA jatAM rAThoDanA carinuM varNana karavuM niHprajana che zAthI ke mAravADanA dareka page e vIrakuLanuM carita aMkti che. rAjasthAnanAM chatrIsa rAjakuLamAM rAThoDa rajaputoe ucuM Asana meLavyuM che. je rAThoDe megalane pracaMDa pratApatuccha karI dIdhuM. Aja kALacakranA parivartanathI tene vIvahi nisteja thaI gaye khare paNa te nirvANa thaye nahotA. kALakrame je dharAva jevo mahA purUSa pedA thaI mehanamatrabaLe e astamita vAcavanDi udIpita kare te pharIthI te rATheDanA garava teje pRthvI Alakita thAya, hAlanA rAThoDa rajaputa pradhAna ahideta sevI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa dara7 bhAratavarSamAM rAThoDa azvasenA sarva pradhAna, e mATe mAravADamAM prativarSa saMkhyAbaddha ao kharIda thAya che. kaccha, kAThIyAvADa, mulatAna vigere pradezathI ghoDAe, AvI mAravADanI rAThoDa azavasenAmAM bharatI thAya che. te ghoDA bhAlotra ane puSkaLa nAgoramAM vecANa thAya che. bhUmi ane zasya-mAravADanI bhUmi kALa, cIkaNI, lIlI ane sapheda che. vikALa bhUmimAM mAravADane ghaNe khare bhAga vyApta che. te vAlukAya che. jemAM mATI ja hoya che. temAM makAI, maga, maTha, tala ane tarabuja thAya che. cIkaNuM bhUmi jevAmAM kRSNa varNanI che. meratA, gadavAra, vigerenA pradeze e bhUmithI parivyApta che. temAM ghauM utpanna thAya che, pILIbhUmimAM vAlakane bhAga mizrita che. jodhapura jhAlara ane vAletra vigerenA pradeza te bhUmithI parivyApta che. pILI bhUmi yavanA mATe vizeSa upagI, tamAku DuMgaLI vagere temAM pedA thAya che. sata bhUmi vizuddha ghaLI retIthI paripurita che. temAM kaI paNa zazya pedA thatuM nathI. luNI nadI dvArA mAravADanI bhUmi ghaNe daraje sudharI gaI che, puSkara hadathI pedA thaI mAravADanA be bhAga karI luNI nadI kamAgata pazcima tarapha pravAhita che. vaLI ArAvalImAMthI ghaNI nAnI nadIo vahe che. khanija dravya-mAravADamAM aneka sthaLe aneka prakAranAM khanija dravya padA thAya che. te khanija dravyathI mAravADanI ghaNe darajo AbAdI che. zaMbaranuM pravaNa vigere dravya mAravADanI samRddhimAM vadhAre kare che. makareNanA maramaranA paththara vizeSa prasiddha che. musalamAna zAsanakALamAM ekaja paththarathI dIllI AgrA vigerenAM sArAM makAne baMdhAyA che. te paththarathI samAdhi maMdira ane Arabdha staMbhe vagere banAvelA che. agAu e paththarathI mAravADanI puSkaLa pedAza hatI, paNa te pedAza kama thaI che, te zivAya jodhapura ane nAgara pAse cUnAnA paththara nIkaLe che te paththarathI paNa mAravADane puSkaLa upakAra thayuM che. sujemAM kalaI ane zIzuM nIkaLe che. pallImAM phaTakI nIkaLe che. pinamahela ane gurjaranI pAsenA pradezamAM letuM nIkaLe che. zilaya-mAravADae zilpazAsamAM pAradazI nathI. jADA sutaranA kApaDathI ane jADA unanA dhAbaLAthI vepAranI unnati nathI. baMduka talavAra ane yudhdhopAgI asazastra dhapura ane pallI nagaramAM bane che. pallI nagaranA adhivAsIo vilAtI TInanI peTI jevI eka piTI kare che. e saghaLA sAmAna karatAM leDhAnA kaDAyAM sArAM taiyAra thaI mAravADamAM vecAya che. vANiyasthala-rAjasthAna saghaLA pradezamAM eka eka vANijya sthaLa: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 TaDa rAjasthAna hoya che. mevADanuM bhIlavADA, vAMkAneranuM curU ane abaranuM mAlapura vANijya pradhAna sthaLa. vaLI mAravADanuM pallI koI prakAre vANijyamAM teothI utaratuM nathI, mAravADanA gorava, hAlamAM pallI nagareja prAgya ane pratIkya dezamAM vANijya mATe prasiddha hatI. bhAratavarSanA, cInanA, kAzmIranA ane arabastAnanA ghaNaya dravya sAthe yuropanA, AkIkAnA, IrAnanA paNa dravyane vinimaya A palI nagarImAM thAta. pazcima dezanAM aneka dakSiNa dezanAM hAthIdAMta, kerI, khajura, khAreka, kapura, caMdanakASTa, rezamI vastra, pazamI kApaDa vagere dravyo samudra mAge kaccha ane gujarAtanA upaphaLe ekaThA thai uMTathI vAhita thaI palInI vizALa mArakeTamAM AvatA. mAravADI leke sAkara, aphINa, rezamI vastra, paTTavasa, zAla banAta vagere judI judI cIjo ApI badalAmAM te cIjo kharIdatA hatA. meLA-mAravADamAM prativarasa be meLA jevAmAM Ave che. te banne meLA muMdhara ane bhAtra zaheramAM bharAya che. e meLAmAM judI judI jAtanAM dravya pradazita ane vikIta thAya che. mAgha mAsanA prAraMbha thakI te banne meLAnI zarUAta thAya che. muMdharanA meLAmAM gAya baLadane laI meTAM ADaMbarathI meLo bharAya che. traNa aThavADIyA sudhI e meLA rahe che. bhAratavarSanA judA judA sthaLathI judA judA vepArIo e meLAmAM Ave che. mAravADanI sAbhAgyalakSmI sAthe muMdara ane vAletranuM darya aMtahita thayuM che. vicAra vada vidhi-rajaputane vicAra ane daMDavidhi ghaNuM karIne kamaLa rAjanaitika moTA aparAdha vinA teo koIne ghaNuM karI aMtadaDe kaThIna karatA nahi. rajapute vicAraka, sUkSmadarzika, nyAyavAna ane nirapekSa hoI aparAdhi upara dayA rAkhatA hatA. naraghAtaka aparAdhI paNa artha daMDa, vetrAghAta, kArA rela ke sthira nirvAsananI sAmAnya sAmAnya zikSA sahya karI vicAra kartAnA karUNAbaLe prANa rakSaNa pAmatA hatA. vAdI tema thavAthI koI rIte suNa rahe nahi rajaputa bane tyAM sudhI cerI karatA nahotA. rajaputa samAjamAM taskara thoDA jovAmAM Ave che, agAunA hIMdunA zAsanakALamAM taskaranA nAma mAtramAM prasiddha hatuM. rAjA vijayasiMhanA mRtyu pachI mAravADanuM vicArAsana zunya thaI paDyuM. zAthI ke vijayasiMha pachI tene jevo rAThoDa kuLamAM koI suvicAraka pedA thaye nahi, teNe koI divasa koInA virUddha prANadaDAjJA karI nathI. tenA suvicAra saMbaMdhe Aje paNa lokomAM aneka ga5 sAMbhaLavAmAM Ave che. ekavAra tenA suvicArathI moha pAmI. mAravADanA baMdIjane bolatA hatA je " ame bahAra te zAka thoDuM paNa pAmatAM nathI, paNa kArAgAramAM besI lADu jalebI khAIe chIe. " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa 29 -~ ~V, vvvvvvvvv', wwwww agni parIkSaNane daMDaje prAcInakALe bhAratavarSamAM hatA te daMDa mAravADamAM AvatuM hatuM je daMDathI satI simaMtinI sItAe potAnI zuddhatA ane patitya sapramANa karI Apela che. paMcAyata paMcAyata prathA bhAratavarSamAM navI nathI. je vicAra vidhi mATe aMgreja lake paMcAyata prathAne agya karI mAne che te vicAravidhi ghaNuM prAcIna kALathI cAlatI Ave che atyAcArI musalamAne paNa te vidhithI ApaNane vaMcita karI zakayA nathI, te prazasta vidhi dIvAnI vicAramAM prayukata hatI e vicAramAM asaMtoSa pAmela vAdI prativAdI pharI vicAranA mATe rAjA pAse mAthanA karatA hatA. vicAralaya kartha vidhi ghaNo ja sAmAnya ho vAdI jIllAnA hAkIma pAse ke gAmanA paTela pAse araja karato pachI prativAdI tarapha samansa nIkaLate, vAdI prativAdIonA samansa karI sAkSI levAtA teonI gAdInI ANa evI pratijJA apAI jubAnI levAtI, vicAranA aMte vivAdanI mimAMsA thAtI vicArapati, potAnA nAmanI mahera aMkita karate je samaye durtItimayI pAzcAtya sabhyatA bhAratavarSamAM pesavA pAmI nahotI, zaThatA ane prapaMcatA kenekahe ema bhAratavAsIo nahotA jANatA te sukhanA samayamAM ane rajaputa jAtinA te garava kALamAM e sAmAnya paMcAyata dvArA vivAdanI mimAMsA thAtI paNa bhArata varSanA subhAgya sAthe te prathA hAla aMtahita thaI. rAjasva-mAravADanuM rAjasva aneka upAyathI pedA thatuM, upAyamAM nIcenA upAye pradhAna 1 khAlasA jamIna va khAsa jamIna. 2 lavaNa sarovara, 3 zuka. 4 judI judI jAtanA kara, - mahAtmA ToDa sAhebanA samayamAM mAravADanA adhipatione khAsa jamIna thakI daza lAkha rUpiyAnI pedAza hatI paNa tyArapachI pacAsa varSa eTale rAjA vijayasiMhanA zAsana kALe tenI soLa lAkha rUpIAnI pedAza hatI, prajA pAsethI dra upara kara levAtuM hatuM, agAunA samayamAM zasyane chAza upajamAM levA hite kame krame te catuthIta luTI levAte chevaTe rajaputa rAjAe sadvAMza letA hatA te zivAya rakSaNa mATe prajA kAMka kAMka kara ApatI hatI, temAMthI rakSaNa ane kuTIla kharca cAlatuM hatuM, Aja muMDa kara pUrNa vayavALA pratyeka chaddhaSapAsethI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 TADa rAjasthAna. eka rUpIyAnA hIsAbe levAya che, pratyeka akarA ane gADaranA upara eka AnAnA kara levAtA, bheza upara ATha AnAnA ane Ta upara traNa rUpiAnA kara lavAte. ubarAverA--e verA atyAcAra mulaka thai prasiddha te rAjA mAnasi'huM prathama pravartAye. je samaye tenA saradAre vidrohIye paThThI nagarImAM gayA. jethI te artha kaSTamAM ALye, te atha melavavA teNe uMbarAverA nAMkhyA. tethI rAjyanI upajamAM vizeSa vadhAreA joi teNe te jArI rAkhyA. tyAra pachI rAjA mAnasiMhe te kara vadhArI dIdhA, e kara levAnI vyavasthA sArI naheAvAthI lenAra adhikArIe temAMthI keTaleAka bhAga laI jaI rAjyane nukasAna karatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIkAra. prathama adhyAya, vikAnera rAjyanI utpatI, vIkA, AdimajIta lokanI avasthA teonI vistRti. teona zAsanavidhi. jIvikA ane dharma nIti, vikAnA abhiyAta samayanA lokonA upati vezanI tAlikA vikAnA sArarathanuM kAraNuM vikAnA hAthamAM jIta maMDaLanuM vecchApUrvaka AtmasamarpaNa vasthA, vIkA ane tenI jIta, prajAe karela jAtIyAnuM AkramaNa, jAhIyAnuM vivaraNa. vikAno jaya, bhaTTIonA hAthathI bhAgAranuM laI levuM ane vAMkAneranI sthApanA, vikAnA kAkAe karela uttara dezane jya. vikAnuM maraNa, tenA putranuM karNane rAjyAbhiSeka, bhaTTIo pAsethI dezane jaya. nunakarNanA putra jaitane abhiSeka, vikAneranI kSamatAne vadhAro, rAyasiMhane abhiSeka deza jaya vikAneranA chatalokanI svAdhInatAne lapa, rAjyanI zrIvRddhi, akabara sAthe rAyasiMhane saMbaMdha tenuM saMmAna ane prabhutA, jehIyA kuLane baLavo ane teonuM unmAna, teonI prAcIna dhvaMsA vizeSamAM elekajhAMDaranuM vikramanidarzana, rAjazrAtA rAyasiMhe karela punIyA jItane parAbhava, teonuM saMpurNa damana, salIma [ jahAMgIrI sAthe rAyasiMhanI duhitAne vivAha saMbaMdha, karNanuM siMhAsanA rohaNa, samrATanI sevAmAM karNanA pahelA bIjA ane trIjA putrane prANa tyAga, kaniSTa putra anuyasiMhane abhiSeka, kAbulanA vidrahanuM damana, tenA mRtyu saMbadhe anizvitapaNuM, svarU5siMhane abhiSeka, tenuM mRtyu, sujanasiMha, jorAvarasiMha, gajasiMha ane rAjasiMhanuM siMhAsanA rahaNa. rAjasiMhanI viSama yoge hatyA karI tenA oramAna bhAIe karela rAjapApaharaNuM, tenA virUdhe saradAronuM uThavuM, nyAya saMmata uttarAdhikArI potAnA bhatrIjAno vadha ane viplava yuddha saja marANAyahArake karela yodhapuranuM AkramaNa vikAneranuM tAtkALika vivaraNa, vahAvatInuM vRttAMta. ATha rAjyathI suvizALa rajaputAnAnuM zarIra gati che. temAM vIka neranuM rAjya bIjI zreNInuM aMtargata che. te mahArAja dharAvanA eka vizALa vaMzatarUnI mAtra zAkhA. te rAThoDa vIranA saMtAnoe jIgISA vRtithI pradita thaI pitAnA pitR rAjyanA uttara prAMtamAM vikAneranI pratiSThA karI marU bhUminA hRdaye sthApita che ane cAre dizAe pratata vAlukArAzithI pariveSita thaI vikAnera pitAnI svAdhInatA lAMbo kALa rAkhavA sattAvALuM thayuM che. je varSamAM ( saMvata 1515 I.sa. 1459) mAM mahArAja dharAve rAThoDa kuLanuM rAjapATa prAcIna muMdarathI yodhapuramAM laI sthApyuM. te varSamAM tene putra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara TIDa rAjasthAna vike vALayAvADamAM rAThoDanI prabhutA vistRta karavA mATe pitAnA kAkA kaMDulanA adhive tRtva nIce traNa rAThoDane laI kAryakSetramAM utaryo, vIghanAmane vAMkAne eka bIjo bhAI hatA. teNe mohilane rAjyanI pratiSThA karelane kabaje karyo. A kSaNe tenA vIradAharaNa batAvI vIke pitAnA asibaLe pitAnA ane mArga niSkaTaka karavA pravRta thaye. rAThoDavIra vIkAnI jema je rajaputa prakRtavIra dharmanA anusAra dezarAye pravRta hatA. teo ghaNuM karI jayalakSmInI suprasannatA pAmyA, luMTaphATa karavA vigerenA pApamaMtrathI praNAdita thaI teoe khaDaga lIdhuM nahotuM, bane te jaya meLavavo nahite, yuddhamAM prANa khove ema tene mULamaMtra hato. e maMtranI sAdhanAmAM pravRta thaI rATheDa vIravIkAe te traNa rATheDa jaMgala nAmanA sthAnanA zaMkalAnA upara humalo karyo. thoDA samayamAM te saghaLA tenA hAthamAM paDayA. vikAnI purUSatA sAMbhaLI bhaTTarAje tene potAnA jamAI tarIke pasaMda karyo. tyAra pachI vikAe kaMdazira nAmanA sthaLe chAvaNI rAkhI tyAM eka kilo teNe banAvyuM. te kIllAmAM pitAnuM dalabaLa rAkhI te suyoga ane suvime pitAnuM rAjya vadhAravA lAgyuM. ' e rIte jaya lakSmInI suprasannatAthI vikAnuM rAjya pratidina vadhavA lAgyuM tenI rAjyanI sImA chata kenI rAjyanI sImAne aDakI pI, teonA pradezane adhikAMza vIkAnA hAthamAM AvavAthI vAMkAnera rAjyane vistAra thaye. chatalaka vizeSa prasiddha hatA. teonuM saMkSipta vivaraNa ApaNe upara ApI gayA. ghaNA prAcIna kALathI je saghaLI jAtioe ezIyAnA madhya pradezamAM khyAti meLavela che, te jAtiomAM jIta loko pradhAna. barobara kayA samaye te bhAratavarSamAM AvyA, tenuM pramANa koI sthaLathI nIsaratuM nathI. IsvIsananA pAMcamA saikAmAM paMjAbamAM jutivAchata rAjyanI pratiSThA hatI. paNa paMjAbamAM te jAti kayAre upaniviSTa thai, tenuM pramANa jovAmAM AvatuM nathI, pracaMDa musalamAne e jeTalIvAra bhAratavarSa upara hamale karyo, teTalIvAra jIta leoe teonI gati rekI hatI, musalamAnanI gati rokavAmAM teonI ceSTA sarala thaI nahi. paNa teonI gati rekavAne teoe vismayakara - vIratva dekhADayuM hatuM mahamada ane bAbaranA abhiyAna kALe teo satalajanA pUrva taTe ane mAvArUlanI hAre rahI teo te bane musalamAna vIra sAthe moTI purUSatAthI laDayA, tenuM vivaraNa ApaNe upara lakhI gayA. viravara bAbaranI Atma jIvanane pATha karavAthI, mAluma paDe che je bhAratavarSanA AkamaNamAM taiyAra thaI te jeTalI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vIkAnera, vAra paMcanada pradezamAM peThe teTalIvAra jItale ke ToLe ToLe AvI tenI virUdhdha utaya, te paMjAba pradezamAM teo ghaNAM kALa svAdhIna bhAve rahyA. chevaTe mahamadana ziSyanA pracaMDa prabhAve adhaH patita thaI temAMthI keTalAka IslAma dharmamAM dIkSita thayA bAkInA gurU nAnakanA pUtamaMtre dikSita thaI zIkha ( ziva ) nAme prasiddha thayA. sanyAsivara gurU goviMdasiMhanI vikaTa zabasAdhanAnA prabhAve te dharmavIra zIkhaloko pracaMDa rAjanItinAM uttamottama Asane caDhI beDA. te samaye jItakuLanA itihAsamAM eka navA yuga cAle, dukAmAM chalake potAnA bAhubaLe eTI pratiSThA meLavI hatI. te asaMdigdha che, te vAta jAtine jATa paNa kahe che, paNa te jatI nAmathI paNa oLakhAya che. bhAratavarSanI marabhUmimAM kayA samaye jItaloka AvyA. tenuM pramANa ke sthaLathI nIsaratuM nathI, rAThoDa rajaputanA abhiyAna kALe teone je AcAra vyavahAra hatuM, te joI evuM siddha thAya che ke te zAkadvIpIya athavA sIthIyA vAsI che. te samaye teo, meSacArInI avarathAmAM pitAne kALa kADhatA hatA. teomAM je vayevRddha hatA tenuM nAma maMDaLa kahevAtuM. teo dvArAe samAjanI paricAlanA thAtI. hIMdunA dharma sAthe teonA dharmanuM kAMI paNa sadasya jovAmAM AvatuM nathI. chatalake pittalika hatA. dura jakSAsanadanI tRTa bhUmithI teoe vicitra pittalika dhama Aye te dharma prasiddha musalamAna phakIra zekhapharIdanI dhamanItithI badalAye. zAkatIya kuLapati vIravara taimura ane tenA vaMzadhara bAbaranA abhiyAnanA madhyakALe rAThoDa rajaputanuM chatalaka upara Adhipatya hatuM. itihAsamAM lakhela che je taimure jAkSArtAsanA tIra upara ane bhAratIya marUbhUmi upara lAkha jItane saMhAra karyo. tethI mAluma paDe che. je madhya eziyAnI bahAra thaI kamAnDare te vIrajAtI siMdhu nadInA pUrva tIre AvI ane je jItoe chevaTe vIkane pitAne adhipati gaNe che. te chatAM bhAratavarSanI marUbhUmimAM ghaNakALathI vAsa karatA hatA. madhyAnha mAtaDanI jema vikAnuM teja dhImedhIme eTaluM badhuM vadhI gayuM. je thoDA varSamAM te ochAmAM ochA ra670 ga paDAne adhipati . je adhipatipaNuM daDha thaI paDayuM. te saghaLA gAmaDAnA adhevAsIe tenA guNagrAmathI vihita thaI svachAkame tenA tAbAmAM sukhathI vAsa karavA lAgyA. paNa kALacakanA behada pheraphAra sAthe vIkanA vaMzadhare atizaya badalAI gayA. Aja te ra67 gAmaDAmAMthI mAtra 1300 gAmaDAM teonA kabajAmAM che. judI judI jAtanI anukuLa ghaTanA e pedA thaI vikAnera saubhAgyano mArga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 TaDa rAjasthAna. sAra karI lIdhe. vikAe potAnA purUSArthathI jayalakSmI meLavI hatI. paNa te jaya laphamI zeNita pAna vinA maLI nahotI. tenA bhAI vidAe meDIla upara jaya meLavI sArU Adhipatya hAMsala karyuM. je jItelakamAM aMtavipakava na hatA te vIke jaladIthI e vizALa rAjyanA adhipati thAta nahi. grahavi chedaja rAjyanuM aniSTanuM kAraNa che. gRhavirachedathI jagatanAM pradhAna pradhAna rAjya vinaSTa thayAM. gRhavirachedathI ja bhAratamAtAnA caraNamAM baheDI paDI che. je keTalAka kAraNathI jIleke vikAnA mAthe mukuTa mukaye. kamAnvaye tenuM varNana thaI cukyuM. johIyA ane gedAro vacce vivAda thavAthI vikAnA mAthe mukaTa apita thaye, vikAnA bhAI vidAnA pratApe vikAnA mAthe mugaTa apita thaye. vIdo vikAnI pAse ja rahete hato. vidAnI sAthe rahI vako zatruonA daLane uchIna karI zake. te samaye tene kaI pratirodha karI zakayuM nahi, gedAranA saMge vivAdamAM gedAre rAThoDane Atma samarpaNa karI devuM evo vicAra karyo. gedAramAM pAMDu nAmane eka maMDaLa hato. te teomAM zreSTha ane pradhAna gaNAte. zekhasaranagara tenuM nivAsa sthAna. ronIyA ane pAMDune chatalokee pitAnA pratinidhi nImyA. te pratinidhio vIkA pAse AvI bolyA "je te tenA nIce lakhela prastAvamAM saMmati Ape te chalako tene adhipati banAve. prathama-johIyA vagere upanivesa sAthe jItane je vivAda che te vivAda badhuM karavA vikAe jItane sahAya ApavI. dvitIya-bhaddI rajapunA upadravathI pazcima sImADAnI rakSA karavAmAM chatane vIkAe madada ApavI. tRtIya-jIta saMpradAyane svArtha vikAe akhaMDita ane avyAhata rAkha. vike, te teNe prastAvamAM saMmata thayA. tyAre teoe tene ane tenA vaMzadharone godArA uparanuM Adhipatya sepyuM. tyAra pachI jItakane mAluma paDyuM. vike ke tenA vaMsadharo tenI svataMtA no lepa karaze. teo vikAnA AdhipatyamAM pIDA pAmaze. have bhaviSyamAM AvuM na thAya tenA mATe chatalakane prayAsa hato. manamAM nizcaya karI teoe vikAne kahyuM ane te amAruM sarvasva tamArA hAthamAM soMpyuM. have tame ke tamArA vaMzadhare amAruM svatvana laI le tema karI Apa. udAra hRdaya raDeDa vare kahyuM "tamAre koI jAtane bhaya rAkhavo nahi" Aja huM tamArA rUbarU zapatha kare boluM chuM je zakhasara ane renIyA ane jIte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa----vIkAnera. 135 jyAM sudhI mane rAjatilaka na kare tyAM sudhI huM rAjA gaNAiza nahi. tame| annenA hAthamAM mArA abhiSekane bhAra huM soMpu chu tamA bannenA vadharA jyAM sudhI mArA vaMzadharane rAjatilaka na kare, tyAMsudhI te rAjA gaNAze nahi tyAM sudhI rAjyAsana khAlI raheze, e rIte te e vRddha jIta vIranA nAma vIkAneranA itihAsamAM cIra smaraNIya thayA. jItaleAkeAe vIkAnA hAthamAM zAsanabhAra sAMpyA kharA paNa tethI tenI svAdhInatA lupta thaI nahi. tenI svAdhInatA spRhA, svabhAvathI khaLavALI hatI, jyAM jyAM jIta lAke vastA tyAM tyAM te peAtAnI svAdhInatA akSuNNa rAkhatA hatA. te satpravRtinI paritRpti mATe tee potAnu jIvana amyAna vadane ApatA hatA. Aja bhAratavamAM tenI rAjakIya svAdhInatA lupta thaI che kharI paNa teonI svAdhInatAnI spRhA lupta thaI nathI. anarthaka gRhavivAdamAM jaDIbhUta thai geAdAra lAkoe rAThoDa vIra vIkAne jevuM cIrasthAyI mAna ane Adhipatya sAMpyuM. tevuM mAna ane Adhipatya koie koine A jagamAM sevyu nathI. bhAratavanI AdiyajAti pAsethI aneka hIMdu narapatiosamAna ane AdhipatyapAmyA, te samAna aneAdhipatyakaratA jIteApela samAnajAneAdhIpatyacA darajjAnu hatu teakharanA itihAsamAM tyAMnA AdimanivAsI mInaleAkAnA evA dAkhale jovAmAM Ave che. Aja paNa te jIta vRddha pAMDunA vaMza dharA. vIkAnA vaMzadharanA kapALamAM sajyAbhiSeka samaye rAjatilaka kare. tenA badalAmAM navA bhiSikta rAjA tene seAnAnA pacIza kaTakA Ape che. vIkAe potAnI rAjadhAnI sthApavA mATe je jamIna pasada karI te jamIna eka jItanI hatI. rAjAnA atizaya AgrahathI te jIta khelye. " jo Apa e nagara sAthe mArUM nAma cIrakALanA mATe akSaya rAkhI zake te huM te bhUmi ApavA khuzI chuM. vIkAe potAnA nAma sAthe te jItanu nAma meLavI rAjadhAnInu' nAma vIkAnera rAkhyuM. vIkAe jItalAkanuM svatva akSuNNa rAkhavA zapatha lIdhA, jethI te leAkeAne vizvAsa vIkA upara beTho tyAre teoe vIkAnA senAdaLa sAthe ekaThA thaI, johIyAnA upara humalA karyAM. johiyA saMpradAya atI vizALa hatA. johIyAnA ma'DaLa bhurApALa nAmanA sthAne vasatA hatA. tenuM nAma zerasi Mha hatu. zatruone pAse AvatA joi zerasi Mhe pAtAnu daLamaLa ekaThuM karyuM. aneadamya sAhase te zatrunA humalAnA pratirodha karavA lAgyA, paNa kAi svadeza drohI vizvAsaghAtakanA hAthe zerasiMhanA prANa javAthI johIyAnAM aSTa phuTI gayAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 TADa rAjasthAna teonI bhurApALa nagarI rajaputAnA hAthamAM AvI. navIna jaya lAle ane utsAhe utejIta thai rAThoDa vIra vIkAe potAnI senA pazcima tarapha calArva putAnA bhAgeAra pradeza tenI daSTIe paDayeA. teNe te pradeza potAnA bhuja baLe enI pAsethI chInavI lIdhA. te bhAgAra pradeza jIta lokonA hAthathI bhaTTI rajaputAe chInavI lIdhA hatA. kALanA paritanathI have te pradeza jItanA adhipatinA hAthamAM ANye. vIkAe zudrine zubha kSaNe te pradezamAM potAnI rAjadhAnI sthApI, tenuM nAma vIkAnera rAkhyuM. vIkAnA kamo have daDha thayA, tenA kAkA kaMDula abhitava jIgISA dvArAe u-tejIta thai moTA daLa sAthe uttara deza tarapha cAlyA. kaMDula yuddhakuzaLa kSatrIca hatA. tenAja bhUjakhaLanA prabhAve vIke| adhIkavAra jaya meLavI zakayA. uttara tarapha kuca karI teNe AzIyAdha, venIvala ane sAraNa nAmanA traNa jIta pradeza kakhaje karyAM. te traNa pradezamAM tenA saMtAneA AjapaNa vAsa kare che, teo kaDulAra rAThoDa nAme prasiddha che. kaMDulAra rAThoDA svabhAvathI tejasvI ane vAdhInatApriya che. teo vIkAnera rAjyanA pradhAna agIbhUta kharA paNa teo vIkAnera rAjane kara ApatA nathI. tee vIkAnera rAjyane nAmamAtra mAnya kare che. rAThoDa vIra kaMDulano pratApa pratidina vadhatA gayA. te pratApa madhya gagane caDhayA nahi. eTalAmAM kALameghathI sahasA gherAi gayA. tenA jIvana sAthe tenA pratApanA avasAna thayA, te yavana rAjAdhikRta hIsAnA huM kakhaje karavA jatAM samrATanA pratinidhithI te yuddhamAM haNAyA. vIkAe pugalanA bhiTTerAjanI duhitAnA vivAha karyA hatA. te bhiTTarAjanI kanyAnA peTe nunakaNuM ane garasiMha nAmanA be putra pedA thayA. jeSTha putra nunakanA hAthamAM rAjyabhAra ApI. vIke saMvata 1911 ( i. sa. 1485) mAM paraleAkavAsI thayA, nunaka pitRsiMhAsane abhiSIkta thayA. garasiMhai, garisa'hu sara ane mbarasihasara nAmanA be nagara sthApI amaratva meLakhyu`. garisa'no vaMza ati vistRta. tenA saMtAno garasiMha vIkAnA nAme prasiddha thayA. pitRsihAsane abhiSikta thai nunakaNe pitRpadavI anusarI, teNe rAjyanA pazcima prAMta upara AvelA bhaTTajakutAnA aneka gAmaDAM chInavI lIdhAM. tenA ekaMdara cAra putra thayA hatA. temAMthI moTA puge. potAnA pitAnA jIvitakALamAM * saMvata 1545 | i. sa. 1489 ] nA vaizAkha mAsanA padaramAM divase vIkAe vIkAnera sthApyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - mAravADa-vAMkAnera. 637 mahAta pradeza ane ekaso cALIza gAmaDAM laI. pitAnA nAnA bhAIne pitAne agrAdhikAritvane haka ApI dIdhuM. jenuM nAma jeta hatuM. tyArapachI jaita, saMvata 1559 mAM vAMkAneranA rAjyasiMhAsane abhiSikta thayo. tenA bIjA bhAIone bhUmisaMpati maLI. jaitanA traNa putra hatA. pahelAnuM nAma kalyANasiMha, bIjAnuM nAma zivajI ane trIjAnuM nAma ezayAla hatuM. jaitasiMhe svAdhIna gresIyA saradAra pAsethI nANeTi jIle kheMcI lIdhe. te chelle teNe pitAnA putra zivajInA hAthamAM se. saMvata 1603 mAM kalyANasiMha pitRsiMhAsane abhiSikta thaye. tene traNa putra hatA. pahelAnuM nAma rAyasiMha, bIjAnuM nAma rAmasiMDa ane trIjAnuM nAma pRthvIsiMha hatuM. pitAnA paralekavAsa upara saMvat 1630 ( I. sa. 1573) mAM rAyasiMha vikAnI gAdIe beThe. tenAM abhiSeka upara chatalAkanuM kAyamanuM svatva lupta thaI gayuM. Aja sudhI teo te svatva abAdhe bhegavatA hatA. paNa rajaputenI saMkhyA vadhI paDavAthI teone prabhAva maMda thaI paDyuM. te samaye rajaputoe teonA saghaLA haka kheMcI lIdhA. tyArapachI rAjyasattAne khoI benazIba talake dIna dazAthI rahevA lAgyA, ume azva ane asine cheDI teo gAye bakarAM vagere cAravA lAgyA. rAyasiMhanA zAsanakALamAM vAMkAneranA rAThoDa rajaputa mogala sAmrAjyanA tAbAmAM rahI bIjA rajaputa rAjyanI jema unnati ane samRddhi bhegavavA lAgyA paNa teoe amulya dhana svAdhInatA vecI ne samRddhi ane unnati kharIdI, jema teoe chatalekanI svAdhInatA chInavI, tema megalee teonI svAdhInatA chInavI lIdhI. pitAnA paraphekavAsa upara rAyasiMha tenA dehane bhasmarAzi gaMgAtIre laI gayA. te samaye bhuvanavidita akabara dIllInA siMhAsana upara hate. rAyasiMhe ane samrATa akabare, yazalamIranI rAjaputrIo paraNI hatI. pitAnA auddhava dehika satkAranA aMte rAyasiMhe sannATanI mulAkAta karavA cAlyuM. aMbararAja mAnasiMha tene akabaranI pAse laI gaye. mogala samrATe vIkAnerAjane avaMta samAdare grahaNa karyo. tene cAra hajhAra senApatine hedo Ape. vaLI tenI sAthe rAjA" e IlkAba tene ba. te samaye yodhapurane adhipati mAladeva sa. mrATana virATa bhAjana thaye. akabare tenI pAsethI nAgora rAjya kheMcI laI te rAyasiMhane ApyuM. svAdhInatAne vecI tenA badalAmAM samrATanA tAbAmAM mATe adhikAra pAmI vikAnerarAja rAyasiMha pitAnA rAjyamAM AvyuM. teNe pitAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 TADa rAjasthAna. bhAi rAmisa Mhane bhUtanairanA virUdhdha mekalyA rAmasi'hu jayI thayA, jayanAcinho sAthe te peAtAnA bhAi pAse ANye. eka tarapha rAsi Mhe duSa johIyAnu sapUrNa rUpe damana karyuM. joDIyA loke dudAMta hatA. teoe dAsatva zRMkhalA toDI nAMkhavA ceSThA karI hatI paNu te mULavALI thai nahi, vaLI te ceSTAthI dAsatva su'khalA vadhAre dRDha rIte tenA caraNa baMdhAi johIyAne haTAvI teonA dezane leAhIthI rajaputone bharI dIdhA, sAthe tene bALI nAMkhyA, teonA evA atyAcArathI lehIyAnuM rAjya mazAna jevu thaI gayuM te mahAzmazAnanI avasthAmAMthI johIyA pharI uThayuM nahi. Aja te johIyAnuM nAma vilupta. anaMtakALa sAgaranA tIra bhUme joDIyAnA prAcIna gAravanA eka be cinha jovAmAM Ave che. johIyA pradezanA khaDeramAMthI sI'kadararUmI (alekajhAMDara AdazAha )nu'nAma nIkaLeluM jovAmAM Ave che. ema kahevAya che je hAlanA IMdusaranI pAse raMgamahAla nAmanu eka khaMDera jovAmAM Ave che, te ekavAra johIyAnA rAjAnA mahela hatA. mAsIDAnIyana vIra alekajhAMDare joDIyA pradezane nAza karyA. tyArathI joDIyA sapUrNa rIte bhagnAvazeSa dazAmAM AvI gayu. paMjAbanA je madezamAM mahAvIra a lekajhAMDare vIravara meAvanI sAthe yuddha karyuM. te pradeza joDIyAnI rAjadhAnInI bhUmithI dUra nathI paNa alekajhAMDara gArAnA pAre utarI tyAra pachInI bhUmiupara AvyA hatA ke nahi tenuM pramANa nathI. tenA samasAmAyika itihAsa lekhake agara jo ke te viSayamAM kAMi lakhI gayA nathI paNa khAkaTIyA ane sIdhuMnadanA taTaupara je potAnA nAme saghaLAM sainyA teNe rathAMpyAM, te saghaLAnI hakIkata jotAM johIyAnA te pravAhane juThA mAnI zakAtA nathI. e rIte e nazIkha johIcAnA bhaviSyat unnati mA khaMdha karI rAmasi'hu potAnI vijacinI senA sAthe punIyA jItaleAkonI virUdhdhe utaye. jItaleAkeAmAM mAtra te punIcA jItano saMpradAya svataMtra hatA, paNa teonu te sAbhAgya have rahyuM nahi. rAThoDanAM bAhubaLe parAjaya pAmI teoe pAtAnI bhUmisa pati jeta leAkanA hAthamAM soMpI paNa rAmasiMha teonI bhUmimAM rajaputAnA upaniveza sthApana karavA jatAM nairAkSyAnmata punIyA jItanA hAthe maraNa pAmyA. tee parAjIta thayA kharA paNa mANAMte zatrunA karamAM Atma samarpaNuM karavA cAhatA nahAtA. rAmasi huM tene parAsta karI teonA pradezamAM rajaputa vastI dAkhalakarI. rAmasi'hanA satAneA rAmasiMheATa nAme prasiddha thayA. sIdasukha ane zaku nAmanA e nagara rAmisaMhahATanA pradhAna nagara, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vAMkAnera. 639 je divase rAmasiMhanA bhujabaLe punIyA loko parAsta thayA te divase vAMkAneranA rAjamukAmAM eka bIjuM ratana sthApIta thayuM te divase jIta upanivezanuM rAjya naitika jIvana nAza pAmyuM. teonA hAthathI khaDaga khasI gayuM. tenA badale teonA hAthamAM haLa AvyuM. samrATa akabaranA saghaLA yuddha vyApAramAM rAjA rAyasiMha potAnI pracaMDa rAThoDa senAne sAthe rAkhI puSkaLa dhyAna ApatA hatA. amadAvAda nagaranA gherAmAM amadAvAdanA zAsanakata mIrAM mahamadahazenanI sAthe dvaMdva yuddha karI tene haNa rAjA rAyasiMhe vizeSa khyAti meLavI. rAjanItijJa akabara rajaputone sArI rIte jANato hato. pitAnA rAjyanI AbAdI mATe teNe rajaputone uMcI uMcI padavI ApI. teNe rajaputa vIratvanuM jevuM saMmAna rAkhyuM hatuM tevuM bhAratavarSanA kaI paNa bAdazAhe rAkhyuM nathI. vikAneranA rAjakuLa sAthe mogalane saMbaMdha daDha karavA teNe rAyasiMhanI duhitA sAthe pitAnA putra salImano vivAha karyo. te vaijAtya vivAhanuM phaLa benazIba pAreveja utpanna thaye. rAyasiMhanA paleka gamana upara saMvat 1688 ( I. sa. 1632 ) mAM tene ekane eka putra karNa vIkAneranI gAdIe beDe. karNa pitAnA jIvita kALamAM dolatAbAdanuM zAsana katRtva ane be hajhAra senA uparanuM sainApatya pAmyA hatA. ghaNA rajaputonI jema kaNe dArA zikane pakSa pakaDe hatA te kALe te dArAnA pracaMDa pratidraDhInI sAthe rahI kAma karatA hatA. yavana senAnAyaka tene guDha abhisaMdhI jANI tene vadha karavA prapaMca karato hato. buMdInA hATa rAjA pAse te bAbatanI khabara pahoMcyA. teNe te prapaMca jALamAMthI karNane bacA. karNa vIkAneramAM maraNa pAme. mRtyukALe tenA cAra putro jIvatA hatA jeonA nAma paddhasiMha, kesarIsiMha, mehanasiMha ane anupasiMha hatAM. rajaputa leka svabhAvathI rAjabhakta rAjAnA upakAra mATe teo aglAnavadane jIvanane utsarga kare, mogala sAmrAjyanA gorava mATe teoe je behada AtmatyAga svIkAryo che tenuM varNana rAjasthAnanA ItihAsamAM sthaLe sthaLe maLI Ave che. karNanA pahelA ane bIjA putra vijayapuranA viplavakALamAM prANa tyAga karyo. trIjo putra mohanasiMha rAjaziviramAM zocanIya dazAthI maraNa pAme. anupasiMha vAkAneranA rAjya siMhAsane beThe. saMvata 1730 (I. sa. 1974) mAM tene rAjyAbhiSeka thaye, tenA bhAIonI sevAthI saMtuSTa thaI mATe pAMca hajhAra senAne adhipati banAvyuM. vaLI vijayapura ane auraMgAbAdane zAsana bhAra tene sa. oTenI kIle ane keTalIka bhUmisapati te pAme. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 ToDa rAjasthAna. dhapuranA adhipati sAthe rAjA anupasiMha aphagAnane vizeSe damana karavA dUra deze ge, teonA ekaThA daLa baLathI aphagAna hArI gayA. tyAra pachI te dakSibhAvamAM gaye. tenA mRtyu saMbaMdhe pherIstA graMthamAM ane bhATTanA graMthamAM judAM judAM vivaraNa che. bhaTTa graMtha thakI mAluNa paDe che je anupasiMhe eka sthaLe senAniveza batAvavA pasaMdagI batAvI, yavana senApatie teno prativAda ke te mATe vikAnera rAja apamAnIta thaI pitAnA rAjyamAM AvyuM. pitAnI rAjadhAnImAM AvyA pachI thoDA samaya upara anupasiMhe prANa tyAga karyo. te samaye svarUpasiMha ane sujanasiMha nAmanA tenA be putra hatAM. saMvat 1765 (I. sa. 1778 ) mAM svarUpasiMha, pitRsiMhAsane beThe, paNa te lAMbe vasta rAjya sukha bhogavI zake nahi. anupasiMha virakta thaI rAjakIya senAno tyAga karyo. je uparathI samrATanI tenI pAsethI ADonIne pradeza kheMcI lIdhe. te lIdhelI saMpati pAchI meLavavA jatAM svarUpasiMhane prANa saMhAra thaye. varUpasiMhanA mRtyu upara tenA bhAI sujanasiMha, vAkAneranI gAdIe beTho.tenuM rAjya prakhyAta ghaTanA zunya hatuM. suja siMha pachI jorAvarasiMha, saMvat 1783 (i. sa. 1727 ) vikAneranA rAjyasiMhAsane beTho. vAMkAneranA bhAToe tenA rAjya saMbaMdhe kaI paNa vivaraNa ApyuM nathI. tyAra pachI gajasiMha, saMvat 1802 (I. sa. 1746 ) mAM vikAneranA rAjyasiMhAsane abhiSikta thaye. teNe ekatALIsa varSa rAjya karyuM. te samayamAM teNe bhAvalapuranA khAM sAthe yuddha karyuM. teNe te yuddhamAM tene saMpUrNa parAbhava . rAja gajasiMhanA bahu putra hatA. ema kahevAya che je tenAM ekaMdara ekasaTha saMtAna hatA. temAM kevaLa cha saMtAna dharma patnInA peTe pedA thayela hatAM. te cha saMtAnamAM chatrasiMha bAlyAvasthAmAM kALajhAsamAM paDaye. rAjasiMhane oramAna mAe viSa ApyuM. zuratAna ane ajabasiMha, moTAbhAInI evI durdazA jeI oramAna mAnA vidveSa vanDithI bacI javAM pitRrAja che jyapuramAM palA yana karI gayA. gajasiMhanI pachavADe suratasiMha rAjA thaye. ane sahuthI nAno zyAmasiMha vAkAneramAM mUmi saMpati pAmI rahaye. dvItIya rAjakumAra rAjasiMha pitAnA mRtyu pachI rAjasiMhAsane beThe. mAtra tera divasa rAjya sukha bhogavyuM cAdamA divase tenI oramAna mAe pitAnA dIkarA suratasiMhane rAja gAdI ApavA tene viSa ApyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vIkAnera. 641 suratasiMhanI e rAkSasI mAtAthI rAjasiMhe prANa kheyA. suratasiMha rAja mAtAne upayukta putra zunya rAjasiMhAsanane kabaje karavA mATe teNe tenA bIjA bhAIone sthAnAMtarita karyA. ' pratApasiMha ane jayasiMha nAmanA be putrane vAse rAkhI rAjasiMha maraNa pAmyuM. tenA mRtyu pachI, baLa pUrvaka rAjagAdI kabaje na karI, kezalathI te kabaje karavAnuM suratasiMhe vicAryuM , Aja sudhI te pratinidhi pade nImAyela hate. aDhAra mAsa teNe te padanuM kAma caturAIthI karyuM. teNe te avasaramAM mIThAM bhASaNathI rAjanA saradArane hastagata kayA. chevaTe suratasiMhe moTA meTA saradArone pitAne manabhAva vyakta kahI Ape, tene madada ApavA teNe te sAthe bhUmisaMpati ApI rAjI rAkhyA. bablIcArasiMha nAmane eka rajaputa tene guDha abhiprAya prathamathI ja jANatA hatA. baMIcArasiMhanAM cAra peDhInA pUrva purUSo vIkAneramAM dIvAnanuM kAma karatA AvyA hatA teo rAjyamAM parama vizva sta gaNAtA hatA, bakhtIyArasiMha, suratasiMhane guDha IrAdo vyartha karI devA prayatna Adaryo. paNa te yo bIlakula asamaye zarU thayA. eTale bakhtIyAra siMhanA prayatna viphaLa thayAM eTaluM ja nahi, paNa durAcAra suratasiMhe tene kArArUddha karyo. tyAra pachI khaDagadvArAe saghaLA vidane kApI nAMkhI rAjya levAnA IrAdAe suratasiMhe keTaluMka sainya saMgraha karyuM. paNa te bALaka rAjakumArane hastagata karI zakyo nahi, chevaTe teNe vIkaneranA sAmaMtane kahI mokalAvyuM je suratasiMhanA hukamathI saghaLA saradAree vikAneramAM hAjara thavuM, be saradAra sivAya bIjA saradAree tene hukama pALavA asvIkAra karyo. te samaye te saghaLA saradAre ekaThA thaI suratasiMhane padasthUta karatA te vikAnA saMtAnane vRthA raktapAta thAta nahipaNa te abhitata saradAre tene darpa curNa karI devA koIpaNa IlAja na letAM pitapotAnA kIllAmAM besI rahyA, suratasiMha senA ekatrIta karI nahura nAmanA sthaLe Ave, tyAM vakkonA saradArane judAM judAM pralebhana batAvI pitAnA pakSamAM tene levA teNe caturatA karI, tene nahara kIllAmAM rAkhI te ajItapura nAmanA nagara tarapha cAle, thoDA samayamAM te nagara tenA viddhavAnaLamAM baLI bhasma thayuM. suratasiMha tenuM sarvarava harI laMka nagara tarapha cAle. tyAM jaI teNe tenA upara humalo karyo. tyAMnA adhipati durjanasiMhe vIracita kArya karI nagaranA bacAvanI ceSTA karI paNa jyAre tenI koI paNa ceSTA phaLavALI thaI nahi, tyAre AtmarakSAne upAya na jatAM te AtmaghAtI thaye, tene utarAdhikArI zaMkhalita thaye. kula suratasiMhe zaMkunA sAmaMta pAsethI bArahajhAra 81 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 TADa rAjasthAna. rUpIyA daMDanA lIdhA. tyArapachI curU nAmanuM pradhAna vANiya sthaLa teNe hastagata karyuM, curUnA adhipatie be lAkha rUpIA AvyA. curUne cheADI daI suratasiMha vIkAnera tarapha Ape. e rItanA parAkrama atyAcAra ane utpIDananA sahAyathI behuda nANuM meLavI kRSi surasiMha vIkAneramAM AnyA, ane sihAsana meLavavAmAM thayelA pradhAna pratirodha svarUpa bhatrIjAne ane rAjAne mArI nAMkhavA teNe pratijJA karI, pazu ALaka rAjakumAra surasiMhanI benanI pAse hatA, suratasiMhanI bena svabhAvathI dhaniSTa ane satarka hatI, te peAtAnA bhAinA putrane ghaDIbhara cakSunA aMtakALe rAkhatI nahAtI. teNe suratasi MhanI vAsanA saMpUrNa thavA dIdhI nathI. tyArapachI suratasiha potAnI benane sthAnAMtarita karavAne pratijJAvALeA thayA, rAja kumArI agara joke vayamAM mATI hatI, topaNa te avivAhita hatI. suratasiMhe tenA vivAha karI devA sakalpa karyo, teNe nirAvaTanA 2jA sAthe tenA vivAha karavAnu dhArItene kahyuM pahelAM rAjakumArInI vivAha karavA vAsanA naheAtI, vivAha karavAthI bhatrIjo khIjA koInA hAthamAM jAze, te hetue vivAha mATe te asaMmata hatI. hukAmAM teNe kuMvArA rahevAnuM prasanna karyuM teNe prANAdhika bhatrijA pratApasiMhanA putrane cakSuthI aMtarALe karavA dhAryuM ja nahi, suratasi Mhe tenA vivAhanI vAta tene kahI, tenA utaramAM teNe tene kahyuM have mAre vivAha karavAnI dhAraNA nathI, rAjakumArIe vivAha na karavA bAbatamAM je vAMdhA batAvyA te saghaLA dhyAnamAM levAyA nahi, chevaTe tene nivAranA rAjA sAthe paraNavuM paDayuM. teNe bhAinu evu AcaraNa joItene ahakArathI kahyuM : nizcaya tamArI durabhisaMdhi che. zAthI ke mAre vivAha karI devA tame eTalA badhA kema utAvalA thAo. suratasiMhe potAne durabhisaMdhi chAno rAkhI kahyu "bena ! nizciMta raheje ? tArA praNAdhika pratApasi'hane eka paNa kAMTe lAgavA daiza nahi, jyAre rAjakumArI sAsare javA nIkaLI tyAre duSTanI te pratijJAe AkAza puSpavata thai ane durbhAgya rAja kumAra tenA inaLamAM pataraMganI jema khaLI sue. rAjA rAjasiMhanA maraNa pachI eka varSamAM rAThADa vIravIkAnu si'hAsana eka rAjadhAnI pApiSTanA pApaspaSe kalakita thayuM. suratasiMhanA je eramAna bhAie zuratAnusiddha ane ajItasi Mha jayapuramAM Azraya karI rahelA hatA. teoe saMvat 1801 mAM rASTrApahAraka suratasiMhane padacyuta karavA vIkAneranA upa sAma'ta ane bhaTTIone ekaThA karyAM. paNa teAmAMthI koie suratasiMhane padacyuta karavAnI hiMmata batAvI nahi, tyArapachI rASTrApahAra suratasiMhe potAnA eramAna bhAine herAna karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vAMkAnera. 643 kAMIpaNa kAra rAkhI nahi, bane pakSanA daLa vagere nAmanA sthaLe laDavA ubhA rahyAM. banne daLa vacce ghora yuddha cAlyuM, chevaTe traNa hajAra bhaTTa rajaputa yudaLe paDayA, jaya parAjayanAM kAMI paNa cinha jovAmAM AvyAM nahi, chevaTe suratasiMha jayI thaye. tenI saghaLI bAdhA ane vipati dura thaI. tene rANApaharaNane mArga mekale ane sApha thaye. te jaya cinhana? rAmaraNa mATe teNe phategaDhane kITale sthApe, apavRta siMhAsana upara niSkaTeka thaI besI suratasiMhe deza ane videzamAM pitAnI sattA asuccha rAkhavA pratijJA karI pracaMDa vidAvata upara humale karI tenI bhUmi uparathI teNe pacAza hajhAra rUpIA kara lIdhe. cura nagaranA adhivAsI oe suratasiMhane madada ApavAnI pratijJA karI suratasiMhanI atyAcAra kahANI dezamAM prasiddha thaI. e ghaTanA pachI thoDA divasa upara tIyAnA kerANI saradAra ane tenA adhipati vacce ghera vivAda thaye. te adhipatinuM nAma bhAuvAlakhAM hatuM. kerAnI saradAre bhAuvAlakhAMnuM damana karavA suratasiMhanI madadanI mAMgaNI karI. e ghaTanAthI suratasiMhanI unatIne suga AvyA. e same dudAMta dAuda putra aneka daraje danita thayA, suratasiMha kerAnI saradAranI madade utaye, banne daLa vacce yuddha cAlyu. te yuddhamAM zaTheDa senAe jaya meLavyo. vipakSa daLo mejagaDha kalAjItAIye, eka bhaTTInI vahe te killAne jaya karyo hato, jenuM nAma iMdusiMha hatuM, iMdusiMha vikAnerane pradhAna senAnAyaka gaMbhIra rAtrIne mejagaDhane koTa oLaMgI kIllA mahelI senAne ane senAdhyakSaka mahamadamarUpa kerAnIne saMhAra karyo, ane tenI vanitAne keda karI. teNe vIkAneramAM ANuM te vanitA pAMca hajArarUpIyA, ane pAMcaso uMTa ApI chuTI mojagaDhane kabaje karavA idusiMhe je vIratva batAvyuM tethI tenI kIti acaLa rahI. je kerAnI saradAra vAMkAneramAM zaraNe thaye, tenuM nAma khudAbakSa. dAudaputranI prasiddha jAyagIrI. tayAre tenI bhUmi saMpati traNa saradAra ane pAMcaso sainikone laI khudAbakSe suratasiMhane Azraya lIdhe, tene dilAso ApI suratasiMhe kahyuM ke "tame mane sahAya Apa, te huM tamane sahAya ApavA kasura karIza nahi " juo tame mArI madadathI tamAruM Adhipatya siMdhu nadI sudhI phelAve che ke nahi " suratasiMhe tene AdarathI grahaNa karyuM tenA bharaNa pozaNa mATe jeIne baMdobasta teNe karyo. tyArapachI khudAbakSanI madada mATe moTI senA taiyAra thaI, cAre dizAethI vIkAnA saMtAne yuddha sajajAthI sajAI vakAneramAM AvavA lAgyA. e rIte thoDA samayamAM 2188 svAro pa751 pAyadA ane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna, 29 tepi, taiyAra thaI gaI . e pracaMDa sevAdaLanA paricAlanane bhAra divAnanA putra, jetarAmetAnA hAthamAM soMpAye saM. 1856 ( I. sa. 1800 ) mAM mAgha mAsanI terase rAThoDa senApati te pracaMDa senA laI munAsahara, rAjasahara, kailI ane aneranI aMdara thaI anege jaI pahoMcyA. tyAra pachI zivagaDha ane jagaDhane atikAma karI vijaya metAe kuLarAnagarI upara humalo karyo te saghaLAM nagara ane nagarIo tenI pAse parAjIta thaye, kalarAmAM ekaMdara ekalAkha pacIza hajhAra rUpiA nava topa ane bIjA mulyavAna dravya vagere meLavI potAnI vijayInI senA laI siMdhu nadIthI traNa mAIla dUra rahela kSIrapura nagaramAM mete jaI pahoMcyuM. tyAM paNa keTalAka vidrohI senAnI tene maLI gayA. rAjadhAnI bhAvalapura tarapha pote potAnI senA calAvI. rAjadhAnInI pAse jaI pitAnI senAnI chAvaNa nAMkhI, teNe zeDo samaya vizrAma lIdhe. temAM kAMI vilaMba thavAthI bhAvalakhAMe te senA madhyethI potAnA pradhAna pradhAna sAmatane bhagADayA, yuddha thayuM nahi, kevaLa AkramaNathI vikAneranI zrIvRddhi thaI che. ema mAnI jetaranAka luTelI dravya sAmagrI laI vikAneranI tarapha cAle. paNa suratasiMhe tene kApurUSa gaNI tenI ghaNA karI, tene te uMca padavIthI utArI muka, chevaTe saMvat 1861 (I. sa. 1805) mAM suratasiMha, viSama varane badale levA bhInI rAjadhAnI upara humale ka. cha mAsa sudhI te rAjadhAnIne ghare rahyo, chevaTe te vikAneranA kabajAmAM AvI, bhaTTInA adhipati jAkhatAkhAne potAnI rAjadhAnI che pitAnuM sevAdaLa tathA dravya sAmagrI laI vANIyA nAmanA nagaramAM javAne hukama thaye. tyArapachI jAgatAkhAne pradeza vikAneranA kabajAmAM AvyuM. suratasiMhe uparAuparI pradeza meLavyA kharA paNa eka udyamamAM vyartha mane ratha thavAthI tene viSama nukazAna bhogavavuM paDyuM. je samaye yedhapurAdhipati mAnasiMha ane apanRpati dhakulanA vacce ghera saMgharSa cAlatuM hatuM. te samaye suratasiMhe apanRpatine pakSa pakaDe,je kAmamAM teNe cALIza lAkha rUpiyA khacya, eTaluM puSkaLa dhana vikAneranI pAMca varSanI pedAza thAya tevuM hatuM. teNe pitAnuM sevAdaLa laI - puranA gherAmAM bhaLI javA dhyAna ApyuM, paNa tene parizrama ane nANAne kharca vyartha gaye, puSkaLa apamAna ane manovedanA sAthe, chevaTe potAnI rAjadhAnImAM te AvyuM. te kaThoramamavedanAthI tene utkaTa rega pidA thaye, reganI viSama pIDA pratidina vadhI, vaidyae tenA jIvananI AzA che. strI putra vagere kAtara ravare ravA lAgyAM. tenI aMtyeSTi vidhAnanI gaThavaNa thaI cukI. praja AnaMdathI te chevaTanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vakAnera, 645 satkAramAM bhAga levA taiyAra thaI paNa teone AnaMda bhAva thoDA samayamAM dUra thaye, suratasiMha mRtyunA karALagrAsamAMthI bacce. zArirIka svAsthAoe baLa meLavI garIba reyatanAM lehI cusI pitAne khajAne bharI devA teNe saMkalpa karyo. tenA atyAcAranI sImA rahI nahi, tenA pAzavI atyAcArathI prajA pIDIta thaI. pAzavI vRtithI praNAdita thaI suratasiMha eTale badho unmatta thaI gayuM hatuM ke teNe paramopakArI baMdhuonAM lehI cusavA taiyArI karI. teNe bukAke saradArane saMhAraka. utpIDaka rANApahAraka suratasiMhanA bhayaMkara atyAcArathI rAjyanA amagaLanI sImA rahI nahi, AkhuM vAMkAnera kevaLa smazAna jevuM thaI gayuM, je rAjA prajAne ekamAtra rakSaka kahevAyate ja bhakSaka thaI paDaye. suratasiMhe prajAnA maMgaLa tarapha joyuM nahI. je prakRtivarga tenA rAjyanuM jIvana svarUpa hatuM. te prakRtivarga tenA atyAcArathI pratidina vilApa karate hate. suratasiMhe te vilApa sAmuM paNa joyuM nahi. prajAvarga atyAcArathI pIDAi tenA pradeza tyAga karI brITIza rAjyanA sImADAnA janapada hAMsI ane harIyAnAmAM gayA. tyAM aMgrejoe tene AdarathI grahaNa karyo. traNa trevaza varSamAM mAtra eka rASApahAraka suratasiMhanA atyAcArathI vikAneranI samRddhi tuTI vikAneranA pratiSThAnA rATheDa vIra vIkAthakI te durAtmA suratasiMha sudhI terazAsana kALanuM varNana thayuM, temAM agIyAra purUe rAjya karyuM. vikAneranA prakRtika vivaraNa upara moniveza kayA agAu vidyAvatInA viSaya upara keTaluMka dhyAna ApI tenuM varNana karavuM A sthaLe kevaLa prajanIya che. vidyAvatI, vikAnA eka bhAI vIdAthI sthApIta. navuM rAjya sthApavAnA utsAha vido keTalAka sainike sAthe muMdarathI bahAra nIkaLe, teNe gadavAra tarapha pitAnA sainikone calAvyA. gadavAra, te samaye rANAnA kabajAmAM hatuM. tenI AvavAnI vAta sAMbhaLI gadavAranA zAsana kartAe tene AdarathI grahaNa karyo. vide tenA tarapha koI rItanuM amitrAcAra karI zake nahi. tyAra pachI te uttara tarapha cAlyA jyAM teNe mahilakuLanA zAsanakartA pAse Azraya lIdhe. mahilakuLa ghaNuM prAcIna ghaNA loke tene yadukuLanI eka zAkhA kahetuM paNa keTalAka aitihAsika chatrIza rajaputenA mULamAMthI tene eka kULa gaNe che. je samaye vide mehilanA rAjayamAM AvyuM tyAre tene adhipati, potAnuM rAjapATa cepuramAM sthApI eka cALIsa gAmaDA upara potAnuM zAsana calAvatA hatA. tene IlkAba ThAkurane hate. tenA tAbAmAM karmacArI nImAI catura vidAe tenuM rAjya hastagata karavA suga jovAnuM zarU karyuM. teNe joyuM je baLathI abhISTa siddhi thAya tema nathI. chaLa ane kaizaLa karI abhISTa siddhi karavI te tene yukta lAgyuM. te rajaputa hatA. bhUmI meLavavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 TaDa rAjasthAna e rajaputane parama dharma che ema te mAnatA hatA. evI mAnyatA ane vizvAsathI ghaNuM kharAba ane vizvAsaghAtaka upAye laI vidAe pitAnI abhISTa siddhi meLavavA yukti karI. teNe mAravADanI rAjakumArI sAthe mehila rAjakumAra no vivAha saMbaMdha sthira karyo. banne pakSa vALAo vivAhamAM saMmata thayA. vivAhane divasa mukarara thaye. vivAhanI taiyArI thavA lAgI. jotA jotAmAM vivAhane divasa AvI pahoMce. vido kanyAne AtmIya ane rakSaka banI kanyAnA yAtrIone mohila dugamAM laI gayA. keIe te vAtamAM saMdeha lIdhe nahi. killAnA vizALa AMgaNAmAM mehila ThAkuranA sAmate vivAhanA egya avasaranI vATa joI uMcI vezabhUSAmAM ubhA hatA eTalAmAM keTalIka samAcchAdina pAlakhI e ane gADAM killAmAM AvyA. mohila saradAre teone AnaMdathI grahaNa karavA goThavaNa karatA hatA eTalAmAM te AcchAdina pAlakhIomAMthI ane gADAmAMthI keTalAka satra sainike bahAra paDayA. teoe mahilanA pradhAna pradhAna vIrane saMhAra karyo. e rIte halakI vizvAsaghAtakatA ane AtatAyitAnI sahAye vizvahata mehilanI hatyA karI vida cepuranA killAmAM rahevA lAgyuM. te samaye tenI pAse sene baLatuM hatuM. te mATe te killAnuM dvAra sarvadA baMdha rAkhatA hate. paNa tevI rItanI hAlatamAM te thoDA ja divasa rahyo. mahArAdhe, tene saghaLe vRtAMta sAMbhaLI putranI madada mATe navuM lazkara mokalyuM.evI rItanI madada pAmI, vidAe pitAnA pitAne bAra gAmaDAM ApI katajJatA bahAra pADI. vIdAnA putra tejasiMhe vIdAsahara sthApyuM. varadAvata saMpradAya vikAneramAM prabhAvazALI ane pradhAna gaNAya che rAjA tenA upara kaI rItane atyAcAra karI zakatuM nathI. mahilAnA prAcIna nagara cepuranI cAre bAjuone eka vizALa bhUmI bhAga. je ghaNeja phaLadru5 vaSa kALe te sthaLe puSkaLa vRSTi thAya. jyAM ghauMnI pedAza adhika. ne marUbhUmInA madhya sthaLe sthApita. ane cAre dizAe bAlIyAvADIthI te pariveSTita. te mahilAne maravAsa rahevAne have e marUvAsa laMbAImAM bArakeza ane pahoLAImAM traNa koza hatuM temAM eka cALIsa gAmaDA hatAM jemAM pacAsa hajAra loko vAsa hatA. jemAM trIjo bhAga rATheDane hatA vidyAvatInI bAra jahAM gIra hatI. jemAM pAMca jahAMgIra pradhAna. vidAnAM vaMzadhare ghaNuM karI luMTaphATa ce rI karI jIvikA karatA hatA nANuM laI levAmAM teo koIne bhaya rAkhatA nahi. teo aMbara rAjyanA ati AbAda pradezamAM pisI kuzAvaha prajA varganuM sarvara sva haraNa karatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya. vikAneranI avasthA, tenA adhaHpatanuM kAraNa tenI vistRti. loka saMkhyA. chataloko sArasvata brAhmaNa- cAraNa- mAlI ane vALaMda- carA ane bekarI- rajaputa- dezano uparano bhAga- zasya- jaLa- lavaNahada- dezanuM prAkRtika khanija dravya- tailAktamRttikA- prANIsaMbhava. zila5 vavANijya- senA- zAsanavidhi ane rAjasva- judI judI jAtanA kara ane jakAta. bIjI jAtanI Avaka sAmaMta senA ane gRha senA. e mAravADa pradezanuM pAkvAnya parivrAjaka lekoe DuM ja varNana karela che. marU bhUminI uttama bahukArazine ullaMghana karI aneka yurUpIyane vikAneramAM pesI zakyA nathI. pahelAM teonI evI dhAraNA hatI je vIkAnera eka marUbhUmi che. hAla ema saMbhaLAya che je varSovarSa marUbhUmine vAlakArazi kamekame vadhe che to paNa tethI vIkA nerane kaI harakata nathI. vAMkAneramAM anAjanI pidAza vizeSa che jethI asaMkhya lekenI jIvikA nIkaLe che. agAunA karatAM hAlanI vikAneranI avasthA adhaHpA tamAM AvI jaNAya che. paNa te adhaHpAtanuM prakRta kAraNa zuM? tenuM prakRta kAraNa cAre luTArAne atyAcAra ane rAjyanI prajA upara moTe kArabhAra prakRtinI viDa banAthI vIkAnera jevIrIte arakSita ane prakAzya sthaLe sthita tethI cAre tara phanA luMTArA vigere ToLAbaMdha AvI prajAnuM sarvasva luMTI letA hatA. dezanA rAjA prajAnA sukha sAme jotA nahi. prajA varga nAza pAme, anAhAre marI jAo. te onuM pASANamaya hRdaya pIgaLAtuM nahi evA utpIDanamAM rAjya nAza pAme temAM vicitratA zI je divase vikAe jItta lokonuM svAdhIne jIvana nAza karI vikA neranI prANa pratiSThA karI. te divasathI traNa saikAmAM vikAneranAM gAmaDAM kama thaI gayAM hatAM hAla je gAmaDAM che tenA durbhAgye rasAtaLe javAne upakrama thAya che. agAu je vepArIe TeLAbaMdha AvI vIkAneramAM thaI pitAne puSkaLa mAla laI jaI jakAta ApI rAja bhaMDAra bharI detA. Aja dezanI arakSita avasthAmAM te kAMI jovAtuM nathI vaLI cora luMTArAnA bhayathI vepArIo vIkAneranA sImADAmAM paga mukatA nathI evI rItanI vepArInI anAthAthI yurU rAjagaDha vagere deza nAza pAmyA. visRti ane leka sakhyA-vikAra uttara dakSiNamAM eka sATha mAIla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, ane pUrva pazcimamAM ekaso eMzI mAIla. tenI uttare bhUTanera, pazcime mugala dakSiNe mahAjata ane pUrve rAjagaDha che. e cAre nagaranA madhya sthaLe je bhUmI bhAga prasArita che tene vistAra agIyAra hajAra keza haze evA vistAra vALA pradezamAM pUrve be hajAra sAtase nagara gAmaDAnI saMkhyA hatI paNa adaNa cakanA puSkaLa parivartana sAthe vAMkAneranI pUrva avasthAmAM puSkaLa parivartana thayuM che. je samaye mahAtmA ToDa sAhebe vikAneranI leka saMkhyAnI gaNa tarI karI tyAre saghaLA rAjyamAM pa39250 mANasane vAsa hato. temAM paNa bhAga Adima jItane hatuM ane pA bhAga rajaputa, sArasvata brAhmaNa, cAraNa ane bhATane hate. e sivAya temAM keTaleka halakI jAtane vAsa hate. chata-vikAneranA adhivAsIomAM chata jAta saghaLAM karatAM adhika samRddhi ane baLavALI. sArasvata brAhmaNa-vAkAneranA sadhaLe rathaLe e brAhmaNane vAsa jovAmAM Ave che. teo ema bole che je, chatalekenA abhigamana pUrve te pradezamAM teonA kabajAmAM hatuM. sArasvata dvija kuLa zAMta svabhAvavALuM. zramazILa ane vimAcArahIna. brAhmaNa kuLamAM janma thayela hoya te paNa teo romAMsa bhojana dhamapAna ane svahaste hala cAlanA kare che. gAya vecIne paNa nANuM ekaThuM karavA mAM teo zarama pAmatA nathI. cAraNa-marUbhUmamAM cAraNe pavitra ane zuddhAcArI gaNa saMmAnita thAya che. teo te pradezanA prasiddha karI. brAhmaNanI zAMta rasAspata kavitA karatAM, vIrarasAdI rajapute cAraNanI virarasathI bharelI gAthAo vAMcavA mAMbhaLavA bahu cAhe che. rADeDa cAraNa upara vizeSa zraddhA ane bhakti rAkhe che. vIrarasa dipaka kavitA karI teo rAjA pAsethI bhUmI saMpati pAme che. mAlavanAu-pratyeka rajaputa parivAramAM mALI ane vALaMda jovAmAM Ave che. mahAtmA TeDa sAheba kahe che je teo rajaputanuM yAcakanuM kAma kare che. cArA ane teUArI-e loke corathI pedA thayelA che. cArA loke lakSmI jaMgalamAMthI ane teuArI loka mevADamAMthI vikAneramAM AvyA. vikAneranA ghaNAkharA saradAranA tAbAmAM teo pagAra laI sainikanuM kAma kare che. cArA jAti ati vivihata ane prabhubhakta. vikAneranAM saghaLAM teraNakAra teone saMpe lAM che. teo eka vicitra vRttine bhoga kare che. a* Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--vIkAnera. 49 rajaputa-vIkAneranA rajaputeAmAM vIrAcAranA pheraphAra thayA nathI. duSa mahArASTIya lAka ane paThANanA pAzava atyAcArathI mevADa, mAravADa, aMbara, aMtaH sAra zunya thai gaDyAM hatAM. te te pradezamAM jIvanI zaktinA bhAsa thayeA hateA paNa vIkAnera dUra ane durgama hoi te pAkhaDI leAkeAnA vidveSAnaLamAM paDyuM nahi. tApaNu vidhAtA vIkAnera upara suprasanna nathI. vIkAneranA rAThoDeAmAM puSkaLa kusa'skAra che. teo jevA teve rAMdhelA kheArAka khAyache, teo jenA tenA pIyAlAnu jaLa pIeche. teo sAhasI, kasahiSNu, baLavAna ane sahaja saMtuSTa che. jo teone rUDI rIte rAjanItinI zikSA apAya te vIkAneranA japutA jagatmAM utkRSTa thaI jAya. adhika mAtrAnuM aINu sevavAthI, gAMjo khAvAthI, tamAku pIvAthI, ane bIjAM keTalAMka mAdaka dravya sevavAthI te bahuja ALasu thai gayA. dezanA UparI bhAga-keTalAka marUvAsanA pradezazivanA vIkAneranA ghaNAkharA bhAga vAlukAmaca che tenA uttara dakSiNamAM pugalathI yazalamera pata rekhApAta kayA hoya te, te rekhA eka sudIvAlakAkSetra upara paDe. e vizALa vAlukA nannumAM madhye madhye meTI meATI khAlIyADI jovAmAM Aveche. vIkAneranI uttara pUrvamAM rAjagaDhathI nahera ane rauTasara sudhI je vistRtta bhUmIbhAga che te saghaLA phALI mATI vALe che. temAM vALukAnA gheADeja bhAga che. te pradeza phaLadrupa che. temAM anAja pedA thAyache. vIkAneranA keTalAka sthaLamAM mahara ane tala paNa thAyache. saghaLA anAjamAM vAMkAneranA bAjarA upAdeya che evI rItane! bAjarA vIkAneramAM koI thaLe thAtA nathI vIkAneramAM sthAne rathAne kapAsa thAyache. jaLa-bhAratavarSanI saghaLI marUbhUsImAM, jaLa pRthvInA, ghaNAMja nIcenA tharamAM hoya che te saMbaMdhamAM Az2IkAkhaMDanA zAhArAnI marUbhUmInI sAthe sarakhAvatAM tenuM pAkiya vhevAmAM Aveche. AphrIkAnA uttara bhAganA phIjAna nAmanA pradezanI rAjadhAnI mathuratukamAM vIza xITa nIce kATTananIyana sAhebe pANI meLaLyuM. prIjAna sAthe samAna akSAzerahI vIkAneranA pakSamAM eTalI uMDAie pANI nIkaLavAnI asabhavanA nathI. rAjadhAnInI pAsenA dezamAkha nagaramAM kuvA khasAthI aDhIsA hAtha uMDA che : ' lage sarevara-saghaLI bhAratIya marUbhUmImAM ghaNAM lavaNa sarovara che. te latraNa sarovara tyAM saranAme prasiddha. te saghaLAM mAravADanAM bhravaNa hadathI vizeSa upakArI nathI. je sareovara sahumAM meTu che te sara nAmanA nagaramAM che. tene piridha cha mAIlanA che. cApura nAmanA nagaramAM eka lavaNa sarAvara te banne sarovaramAM traNa hAtha jaLa rahe che. uSNu vAyunA vAvAthI te zuSka thaI jAya che. te 82 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dipa0 TaDa rAjasthAna. samaye sarovara mAtra eka kSAramaya lepa jovAmAM Ave che. vikAneranA dakSiNa bhAgamAM eka lavaNa sarovara che. dezanI prAkRtika avasthA-mANaso janmabhUmIne, prANathI paNa vadhAre gaNe che. janmabhUmI marUsthaLa hoya te paNa te sthaLe janmela leka tene puSkaLa cAhe che. vAMkAneranI prAkRtika zobhA nathI to paNa tene adhivAsIo tenI zobhAnAM ane saMdaryanAM vakhANa karatA thAkatA nathI ema marUmaya pradezanI prApta vAlIyADInI nIce ubhA rahI vikAnera vAsIo, tyAMnA pavanane malaya pavana karatAM sAro gaNe che, vaLI bAjune nIrasa raTale khAtAM teo sumiNa pAna bhejanane tuccha gaNe che. unakSa vALukArAzine joI teo je sukha anubhave che te sukha pAse lIlAvaNathI chavAI gayela kSetranAM sukhane teo dhikakAre che. khanija padAtha-e dezamAM khanija padArtha thoDAja pedA thAya che. rAjadhAnIthI uttara pUrva tera keza upara hazerA nAmanA sthaLe eka jAtane utkRSTa pathara pedA thAya che. te paththarathakI prativarSa be hajAra rUpiyAnI Avaka che virAmasara ane vidAsara nAmanA sthaLe tAMbAnI khANa che paNa tethI rAjyane kAMI lAbha ma te nathI. koLakheranI pAsenA eka khADAmAMthI eka jAtanI talAkta mATe DI nI kaLe che te thakI rAjyanI prativarSa panaraso rUpiAnI pedAza che vepArIo lAbha mATe te mATeDI dezAMtare mokale che. zarIrane ane kezane mela kahADI nAMkhavA te dezanA vAsIo te mAToDIne upayoga kare che vaLI kacchI strIo pitAnuM saudarya vadhAravA te mATeDI khAya che prANi saMbhava-gAya, meDhA, 8Ta ane haraNa, marUdezamAM sarvatra jovAmAM Ave che. tyAM gAyone vizeSa AdarathI mAne che vekAneranAM uMTa yuddha mATe ane dUra pradezanI yAtrA mATe prazaMsanIya che. marUbhUmInAM UMTe, dekhAvamAM bahu suMdara che che. te pradeza vAsIo meMDhAne sArI rIte pALe che. sarva prakAranA mRga vikAneranA saghaLA sthaLe jovAmAM Ave che. marUbhUmInAM zIyALavAM dekhAvamAM ati manohara. tyAM tarannusiMha vigere jevAmAM Ave che. zilaya ane vANijya -vikAneramAM rAjagaDha ghaNAM kALathI vANijayanA mATe prasiddha hatuM. tyAM judA judA dezanA vepArIo AvI ekaThA thatA. paMjAba kAzmIra vagerenAM kImatI dravya tyAM AvatAM. dIlhI vagere sthaLethI sAro sA mAna te sthaLe Avato hato. pUrva dezamAM hIragaLavastra, suMdaravastra, gaLI sAkara, lokhaMDa, tamAku vagere mAla te sthAne AvatuM hatuM. hArAvatI ane mAlava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa----vIkAnera. 51 dezamAMthI aphINa AvatuM hatuM. siMdhu dezamAMthI gha'uM, ceAkhA, khajura vIgere sAmAna AvatA. te saghaLAM mAlamAMthI keTaleAka bhAga vIkAneramAM vecAte. UvAsa-mAravADa dezamAM je una pedA thAyache te una, te pradezanA zi lapanI pradhAna sAmagrI. tenA thakI strI purUSanA vyavahAropayogI kApaDa banAvavAmAM Aveche. dhanI ane nina saghaLA te kapaDAne vyavahAra kare che. traNa rUpaiyAthI te trIza rUpIA sudhInI kImatanAM una vastra kAmaLA vIgere te pradezamAM mAluma paDeche. e unamAMthI srI leAkanAM dupaTTA ane purUSanI pAghaDI manAvavAmAM Aveche. pAghaDI agara joke cAlIza hAtha lAMkhI hAche paNa te evA sUkSmaunathI banAvAyache ke jethI mastakanu sAMya vadheche. leAzilapa-vIkAneranA kArIgaro lekhaDanuM kAma sArI rIte karI jANeche. rAjadhAnImAM ane bIjA keTalAMka gAmaDAmAM lekhaDanA sAmAna banAvavAnAM sthaLe che. te saghaLA sthaLe talavAra, khaMduka, bhAlAM vIgere thAyache. tyAMnA kArIgaro hAthI dAMtanI paNa sArI sAmagrI banAve che. meLA-prativarSa kArtika ane phAlguna mAsamAM kAlAtha ane gujana nagaramAM be meLA bharAyache. te banne meLAmAM pAsenA gAmaDAnA vepArIe Aveche. e meLAmAM gAya, baLada, meDhA, uMTa, gheADA vIgere vecAya che. vaLI bIjA keTalAMka pazuo paNa vecAyache. hAla te meLAnuM gArava nirAhita thayu che. rAjamahesula-vIkAneramAM agAu koI varSe pAMcalAkhathI vadhAre pedAza thaI hatI. te rAjamahesula judA judA drabyA uparathI paNa levAya che. vIkAneramAM sAmatika bhUmIne jeTalA vistAra che teTalA vistAra :rAjasthAnanA koi rajavADAmAM sAmatika bhUsInA vistAra nathI. rAThoDavIra kakala ane vidyAe, pAtapAtAnA bAhubaLe je saghaLA pradeza jItI lIdhA te pradezanA karatAM vIdyAe meLavelu rAjya kama che, nIce lakhelI khAkhatamAMthI rAjamahesula vasula karavAmAM A veche. 1 khAlI vA khAsajamIna. 2 dhu 3 AMga 4 zulka 5 halakara 6 mALavA. 1-pahelAM khAsa jamInathakI e lAkha rUpIA pedA thatA. Aja tethI eka lAkha rUpIAthI vadhAre pedAza nathI. sAthI ke rAjAe keTalIka khAsajamIna peAtAnA kabajAmAM lIdhIche. 2- arthAt makara. e kara gharanA dhumADIyA upara levAmAM Aveche. bIkAneramAM pratyeka gRhastha eka rUpI te karane Apeche te karamAMthI eka mAtra mahAjIta nagara mukta che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65ra TIDa rAjasthAna jawwww w40 / 'PP - SH 3-rAjA anupasiMha nAMkhele Aga kare rAjyamAM pracArita che. tene saMpati kara kahIe te cAle. gRhasthanA gharamAM pazu pakSI vagere hoya tenA upara te kara levAya che, vaLI strI purUSa cogya umare Ave tyAre tenA upara paNa te kara levA. mAM Ave che. AMga karanI pedAza prativarSa be lAkha rUpiAnI che. -zuSka ekarathI rAjyamAM pUrva prativarSa belAkhanI pidAza hatI paNa hAla eka lAkhanI pedAza che. 5-vikAneranA dareka kheDutonI hala kara ApavAnI pharaja che. je AzAmI eka haLathI cASa kare te pAMca rUpIone kara Ape che. rAjA rAjasiMhe te karanI thApanA karI. tyArapachI te karanI belAkha rUpIAnI pedAza hatI. dezIya kRSakanA apAtanA lIdhe hAla tenI upaja doDha lAkha rUpIAnI che. 6-je divase jIta lokoe, vIkAe ApelI dAsatva zRMkhalA ravecchApUrvaka gaLAmAM nAMkhI te divasathI teoe mALavA kare potAnA upara dhAraNa karyo. vAMkAneramAM ekaso vIghA upara be lAkha rUpIAnA hisAbe mALavA kara levAya che. subaLasiMhanA rAjya kALathI te kathakI pacAsa hajAra rUpIA pidAthayA che. e cha prakAranA viSayathI vIkAneranA rAjyanI je padAza thAya che tenuM varNana thaI cukayuM. te sivAya paracuraNa bAbatanI upaja che. vAMcanAranA Anukulya mATe evI upajanA viSayanI tAlikA nIce pramANe. 1 le khAlIsA bhUmI rU. 100000 2 je dhuA kara rU. 100000 3 je AMga kara rU. 2000004 the zuSka vagere rU. 75000 5 me halakara 125000 6 The mALavA va bhUmI kare rU. 50000 ekaMdara rU. 650000 uparanI pedAza sivAya bIju paracuraNa pedAzathI paNa vIkAneranI upajamAM vadhA re che. jemake dhAtuI daMDanI ane khuzAlInI pedAza. dhAtuI eka trivArSika kara che. pratyeka haLa upara pAMca rUpIA kara levAya che. jorAvarasiMhe prathama te kara nAMkhe. ghaNuM karIne saradAro te kara ApatA nathI. dhAtuIthakI keka vakhe eka lAkha rUpIAnI Avaka thAya che. daMDa ane khuzAlI paraspara virUdhdhArtha bodhaka-daMDamAM rAjapIDana ane khuzAlImAM dAtAnI ravecchAnI pratIti thAya che. paNa bhAratIya marUbhUmImAM m' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--aukAnera 953 te ekaja amAM vaparAya che. ati prAcIna kALathI haMduomAM daMDa nItino pracAra cAlyeA Aveche. cAra prakAranI rAjanItimAMthI 'DanIti eka rAjanIti che. prAcIna hIMdu rAjAe doSItenezasti ApavA, dhanadaDa, mAnadaMDa, visina daMDa, mANadaMDa !gere daMDa karatA hatA. paNa rajaputa rAjAo svecchApUrvaka niraparAdha mA pAMsethI samaye samaye baLAtkAra karI je nANuM kahaThAvatA tenu nAma daMDa. prAcIna daMDavidhi ane e dadhimAM pAkaya jovAmAM Aveche. te daDa mAtra aneA che. mahA kiva caMdabhATe te daDanu vivaraNa karela che. aNahilavADa pATaNanA rAjA sidhdharAja jayasiMhanI jIvanImAM te daDano ullekha jovAmAM Aveche. ema kahevAyache je mahArAja siddharAje, potAnA rAjyamAMthI e daMDanA vyavahAra kahAI nAMkhyA. vAMkAnera rAjyamAM daMDa. saradAra vepArI vIgere upara na khAyache. te pradezamAM te vasula karavA mATe cAda AzAmInI nImaNuMka che. te prajA vIgerenI vAstavika ane anumAtika avasthA jANI tenA upara AdhAra daMDanA prayoga kareche. sAmata saMpradAya-rAjAnA cit upara sAmatanA cit samAgamanA AdhAra. surasiMha o mA rajakathAna jo te prajA vargane saMtAnanI jema prajAne pALI teenI bhikata meLavata. teA vIkAnA daza hajAra satAnA pAtAnAM hRdacazeANita ApI tene rAjabhraSTa thavA deta nahi. tenA rAjyamAM je saghaLA suradAro vita hatA. tenA nAma, gAtra vIgerenI tAlikA nIce pramANe-- saradAranuM nAma. gAtra AvAsasthaLa AMca padAnika azrva matavya verIsAla vikA mahAjIta 40000 1000 100 abhayasa tenIhATa anupasiMha vIke premasiMha vIke cirnA havenIDeTa umedAza hu vidyAvata jagazi dva bahAdurasiMha | surajamala ge!mAnasiMha anisiMha gema ha nAneTa nAneTa vukAmAM sAnA nATa va zetre vidyAsara | zeDA ( yanasara niyAMsara pha kacera nimAcha ( sIkramukha kArIpura ajItapura devIsiMha umedasa ha suratAnAma huM karNadhana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat (vIyAzara 2500 5000 5000 40. 5000 400 20000 10000 YJdegdeg 5000 2000 10000 dokotsutsu 500 20800-9000 200 totsu 5 200 200 00 625 800 e jahAMgIrasAthe 140 gAma baLyA pradhAna sAkAra e saMpradAyadADhasA parivAramAM vibhakta www.umaragyanbhandar.com Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 954 zUrata nisa hu padmasiMha kizanasiMha rAvisa ha sulatAnasiMha vakhatasiMha kasiMha jANIsiMha jAlImasaha saradArasiMha ketana na candrasiha sannIdAna bhUmasiMha kelsi ha izvarIsi'hu padmasi'ha kalyANasiha phAva puAra vIkA bhaTTa r .. bhiTTa karamaseTa rUpAvata bhiTTa ,, maMdilA bhaTTa .. nayanavAsa jIyanAcasara hayadAsara pugala rAjasara raNaira sasara (viyataka garIyAvA ratara (radIsara nakhA cIdelA jagala jamInagara zakuMda kasu jenIyA rADa rAjasthAna. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 403 150 5000 200 1000 200 6000 1500 1500 300 2000 400 1100 200 1200 60 1100 40 800 500 degdegdegdeg 11000 1500 5000 200 2500 400 15000 100 11000 2000 1500 50 1000 40 30 100 50 40 50 75 l H to ra ra 200yAdhapurathI Avela 25 ga 150 banne videzIya saradAra 150 4 ra 331400 43502 2798 eka samaye eTalA badhA saradArA vIkAneranA rakSaNa mATe kAyama mATe tatpara hatA paNa hAla teneA caturthAMza paNa nathI e saradAranI senA vinA vIkAneramAM videzIya senA hatI. www.umaragyanbhandar.com Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya. bhUTara-bhUTaranA jItenI aitihAsika prasiddhi. vIrasiMhanuM abhigamana. bhIrane A bhiSeka. tenuM islAma dharmAvalaMbana. rAvalI.. husenakhAM. husena mahamada. imAmamahamada. ane bahAdurakhAM. jAbanAkhAM dezanI avasthA. bhUTaneranI prAcIna aTTALikA. je bhUTanera Aja vAMkAneranuM pradhAna aMga. te bhUTAnera eka samaye evuM samRddha ane AbAda hatuM ke tene jevA aneka bhUpALane jIgISAvRtti udaya pAmI hatI ane aneka sAhasika rAjAe, te dezane jaya karavA AvatAM, tenA adhipatinA pracaMDa parAkrame parAjaya pAmyA hatA. jemAM parAjaya pAmI nata mukhe palAyana karI gayA hatA. bhaTTanA graMthathI mAluma paDe che je bhaThThI le ke AvI te pradezamAM upaniviSTa thayA hatA. paNa bhaThThI vAsa sAthe bhUTanerane kaI saMbaMdha nahe. bhATane ApelA pradezathI te pradezanA adhipatione upAdhi bhaTTI thaye. marUsthaLIne saghaLA uttara pradezamAM rahetA adhivAsIo neranAme kahevAtA hatA, eTale ke te bhaTTa zabdanI sAthe nera zabda joDAI javAthI sudhIra zabdanI sRSTi thaI uttama marUbhUmi e vicitra nAmathI ghaNA kALabhaTTa paricita rahI, chevaTe jyAre keTalATa bhaThThI leka IslAma dharmamAM dIkSita thayA tyArathI teo bhATa zabdanA badale bhUTa zabda vyavahAra karavA lAgyA. teja bhaTanera zabdanI vyutapatti bhUTanerane ghaNo khare bhAga hAla smazAna je thaI gayuM che, paNa eka vAra bhUTanI samRddha ane gauravAtvitta hatuM tenuM pramANa te smazAna jevo bhAga kahI Ape che. madhya ezIyAmAMthI bhAratavarSamAM pesavAmAM je mArgathI AvavuM thAya che te mArganI upaja bhUTanera saMsthita-dukAmAM pazcima dezathI AvelA saghaLA yavana Akramaka te bhAratavarSamAM AvatAM bhUTanerane sparSa kare paDate haja ethI karIne bhUTaneranuM nAma ghaNuM karI prAcIna itihAsamAM maLI Ave che mahamada gIjanInA abhigamana kALe je saghaLA jItee tenA sainike upara atyAcAra karyo hate te tenI jIvanI jatAM mAluma paDe che je teo te kALanI pUve pracaMDa pradezamAM ane marUbhumimAM upaniviSTa thayA ane vaLI jyAre rAjasthAnanA chatrIza kuLamAM teno ullekha mAluma paDe che tyAre spaSTa pratiti janme che je teoe te dudha bhArata vairInA abhyatthAna pUrve aneka saikA upara rAjanaitika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ di56 ToDa rAjasthAna. prAdhAnya meLavyuM, je divase jerA zAhabudIne skula kapALe bhAratavarSane rAjamukaTa dhAraNa karyo tyArathI bAra varSa pachI i. sa. 1205 mAM tenA uttarAdhikArI kutabudIne jIta lekanA AkramaNamAMthI hAMsI nagaranI rakSA karavA jItanI sAme yuddha yAtrA karI. prasiddha phirojazAhanI upayukta uttarAdhikAriNi rIjIyA begame rAjasthUta hoI te jItelokonI pAse Azraya lIdho hato. jIta le ke tenA rAjedvAra mATe tene mokhare rAkhI rAchApahArakanI virUdhdha utayA, te kaThera udyamathI vIra nArI rIjIyAbegamanuM maraNa thayuM. taimuranI AtmajIvanImAM lakhela che je " teNe bhUTAneranA rAjya upara humalo karyo ane tyAMnA eka chata nAmanA dasya saMpradAyane saMhAra karyo. ' e vyApAra I. sa. 1397mAM banyuM. bhUTaneranA jIta ane bhaTTa eTalA badhA paraspara saMzrita thaI paDayA hatA ke temAMthI keNa jIta ane kaNa bhaTa ema oLakhAvavuM muzkela hatu. zAkatIya vIra taimuranA abhiyAna pachI thoDA samaya upara bhaloke mAreTa ane kalarAmAMthI bahAra nIkaLI pitAnA daLapati vIrasiMha sAthe bhUTaneramAM upanI vida thayA. te kALe te nagara eka musalamAnanA kabajAmAM hatuM. te musalamAna taimuranA tAbAne ke dIlIvaranA tAbAne karmacArI hatA. tenuM koI nizcitapaNuM nathI. ghaNuM karIne te taimuranA tAbAne karmacArI hato. tenuM nAma cIgATakhAM hatuM. e cIgATakhae chata pAsethI bhUTanera laI lIdhuM. kame eka vistRta pradeza tenA kabajAmAM AvI gayo. tyArapachI bhakTi lokoe te pradeza tenI pAsethI laI lIdhe. te samayathI te zamAcya samaya sudhI te pradezamAM tera adhipati thaI gayA. sattAvIza varSa rAjya karI vIrasiMha palekavAsI thaze. tenA pachI teno dIkaro bhIrU bhUTanaranI gAdIe beThe. te samaye cIgATanA putroe dillIzvara pAse madada mAgI, te bane putroe dillIzvaranI senA laI bhUTara upara humalo karyo. pahelA humalAmAM teo vyartha manoratha thaIne. paNa teo kAryakSetramAMthI khasI nIkaLyA nahi. navuM lazkara laI teoe bhuTara upara hamalo karyo. te samaye paNa teone udadeza saphaLa thaye nahi. teo parAjIta thaI viSama nukazAna bhegavI palAyana karI gayA. thoDA samayamAM vaLI eka bIjA yavana rasenAe dekhAva dIdho. bhUTara upara humale thayo. banne daLa vacce ghera yuddha thayuM. bhUTAnera zatrunA hAthamAM AvyuM. bhIrasiMhe saMdhi sUcaka Tveta patAkA uMcI karI. yuddha baMdha rahyuM. yavanoe be prastAva mukyA. islAma dharmanA dIkSita thavAne ane rAjAnA hAthamAM bhIrasiMhanI putrIne ApavAno bhIrUsiMha prathama prastAvamAM saMmata thaye, te dIvasathI te padacUta bhaTTIo bhaTTInamAthI oLakhAyA. bhIrUsiMhanA nIcenA cha rAjAnA nAma jovAmAM AvatAM nathI. bhIrUsiMha pachI sAtamI peDhIe rAjA dalIca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-vAMkAnera. 657 bhUTaneranI gAdIe beThe. tenuM vAvanika nAma hayAtakhAM hatuM, vikAnerarAja rAyasiMhe, te hayAtakhAnA hAthathI bhUTanera laI lIdhuM. tyArapachI phatehAbAda bhaTTI lekanI AvAsa bhUmi thayuM. hayAtakhAnA mRtyu pachI tene pitra pesenakhAM phatehAbAdanI gAdIe beThe. hasenakhAe rAjA sUjanasiMhanA hAthamAMthI bhUTanare lai lIdhuM. tenI nIcenA rAja hasena mahamada ane ImAma mahamadanA rAjakALa sudhI bhUTanera musalamAnanA kabajAmAM rahyuM. tyArapachI rAjA suratasiMhe bahAdurakhAne parAjIta karI musalamAna pAsethI bhUTanera laI lIdhuM. bahAdurakhAMnA mRtyu pachI tene putra jALatA khAM tenA ThekANe abhiSikta thaye. paNa te baLa gayuM. te vIrya gayuM, rAThoDanA tejovalDi pAse saghaLu niprabha thaI paDayuM. jAbanAkhAM ghaNuM karI vANIyA nagaramAM raheto hato. jAbatAkhAnA dAdA ImAma mahamade vANIyA nagara vIkAneranA rAjA rAyasiMha pAsethI laI lIdhuM hatuM. ema kahevAya che. rAjA rAyasiMhe pitAnI paTTarANI smaraNArthe vANIyA nagaranI pratiSThA karI hatI. vANIyA sAthe tenA peTAnAM pacIza gAmaDAM yavananA hAthamAM AvyAM. dAbatAmAM potAnI jIvikA, dayutA karI calAvato hato. te tevA kAmamAM prativatsara be traNa lAkha rUpaiyA meLavato hato. tenA atyAcArathI saghaLI utara marU bhUmi pIDA pAmatI hatI. temAM vaLI banazIba chatalokane te niHstAra nahote. teone aharniza satarka sevuM paDatuM hatuM. marUbhUmine pUrva bhAga brITIza rAjyanI pAse hate. tethI temAM batAmAM kaIrItane atyAcAra karI zako nahi. jAbatakhAM te sthaLanA uttara pradezamAM atyAcAra karI zakato hato. prati dina te bhIkhAne atyAcAra vadhato gaye. pIDA pAmela adhivAsIo pitAnA rakSaNa mATe judA judA pradezamAM cAlyA gayA. TuMkAmAM thoDA divasamAM te deza mazANa je thaI gaye. te samaye bhUTanano ane tene utarastha vizALa pradeza samRddha ane AbAda hate tenA pramANa ghaNe sthaLethI maLI Ave che. Aja paNa te pradezamAM purAtana havelIonA khaMDera jovAmAM Ave che. pUrve je saghaLA nagara ane gAmanuM sauMdarya dezane alaMkRta karI rahyuM hatuM te saghaLA nagara ane gAma Aja atyAcArI loDhAnA magadaLanA ane kALanA kaThora prahArathI curNa vicurNa thaI jamInanI aMdara daTAI gayAM. je saghaLA prAcIna samRddha nagare evI rItanI upara lakhelI hAlatane pAmela che temAM raMgamahela vizeSa prasiddha che te bhUTanathI thoDeka pazcime rahela hatuM. te raMgamahelamAM citrazALA hatI. 83 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6pa8 ToDa rAjasthAna. Aja bhUTananI avasthA kevaLa zocanIya che. te sthaLe mAtra keTalIka gRpaDIo jovAmAM Ave che, marUbhUminA saghaLA purAtana cinho te sthaLe jovAmAM Ave che. - vikAnerane saMkSipta itihAsa A sthaLe samApta thaye. vIkAneranA pradezamAM keTalAka samRddha zahera hatAM tene vaMcAvazeSa hajI mAluma paDe che. te vAvazeSavALAM nagara kularA ane mAroTa vizeSa prasiddha che. jaita lokonI zaMkazIrSa varNamALAmAM ketarAyela zilAlipioe vasAvazeSavALA sthAna thakI hAla nIkaLe che. ToDa sAhebane marUbhUminA lahuvA nagaramAMthI eka zilAlipi maLI che. te nagara ghaNuM karI nava varSathI dhvasAvazeSavALI hAlatamAM AvI gayuM che kula prasiddha lAla phulAnInI AvAsa bhUmi, e vIranI vIratAnuM vivaraNa ApaNe agAu lakhI gayA. aNahIlavADane siddharAja jayasiMha ane dhArA nArIne udayAditA lAkSa kulAnInA samasAmayika hatA. Mda karI che!) che . ES S Aje A i : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hArAvatI baMdI. prathamaazvAya. hArAvatI agni kuLanuM kAla patika utpatti vivaraNa, adhvaryugIrI cohANa lokanI makAvatInI jhalakaDanI kaMkana prApti, ajamera pratiSThA, ajayapALa, mANekarA prathama musalamAna abhiyAna teone ajamerane kabaje zabaranI sthApanAtenuM lavaNa sarovara, mANekarAya saMtAna saMtati, rAjasthAnamAM teonI sthiti, musalamAna loko sAthe tene vivAda. ajamerane vilanadeva, mahIrAne gegA cohANu, mahamadanA hAthamAM banenuM AvavuM, vizALadeva, samagra rajaputa nAno adhinAyaka, tenA AvirbhAva kALanuM nirUpaNa, dillImAM tene jaya rataMbha. tenuM kuTuMbIpaNuM hAranI utpati anurAje karela azine adhikAra, padayuti, ISTipALano aMzane adhikAra, rAva hamIra rAvacAMdanuM maraNa, allAudIne karelo azine adhikAra, rAjakumAra raNasiMhanuM citaDamAM palAyana, ane mevADanA manasaramAM tenuM rahevuM, tenA putra kalunanuM gaurava. kadInI ane keTAnI mAtra samRddhi hArAvatI che. caMbalanada hAra lokanA dezamAM pravAhita thaI tene vibhakata kare che. cehANa kuLane vIsa zAkhAmAM vibhakta che hAranI zAkhA teomAM vizeSa prasiddha che e cehANa kuLanI utpatinuM varNana upara ApaNe ApI gayA. A kSaNe tenA viratRta vivaraNa karavAmAM ApaNe pravRtta thaIe chIe. kSatrIonA adharmathI ane pApAcaraNathI krodha pAmI bhagavAna parazurAme ekavIzavAra teone saMhAra karyo. tenA saMhAramAMthI chuTavA mATe ke koI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna. kSatrioe pite bhaTa che ema jAhera karyuM. koI koI kSatriya strIne vezadharI AtmajIvana rakSA karavA lAgyA. e pramANe keTalAka rajaputo rakSaNa pAmyA. chevaTe brAhmaNonA hAthamAM rAjya apAyu, parazurAmanA pitAne muMDaracheda karI namadAtaTe rahela mAheSmanI nagarInA baLadapita adhipatie je adhama saMcaya ke tethI brazurAme chevaTanIvAra kSatrione saMhAra karyo. zApa ke AzirvAda brAhmaNanuM pradhAnabaLa eTaleke brAhmaNanA bhujabaLanA abhAve dezamAM vizRMkhalA thaI gaI ajJAnAMdhatA ane avisavAsa dezamAM phelAI gayA. daitya dAnavane atyAcAra vadhe, pavitra graMtha vIgere padadalita thayA. ane prajAne duta dAnavanA atyAcArathI palAyana karI koI sthaLe Azraya maLe nahi. e saMkaTakALe bhagavAnanA Ayudha gurU vizvAmitre kSatriyakuLane jIvita rAkhavA vicAra karyo. dharma tigya muni ane SinA vArasone mATe teNe abudAcaLane pasaMda karyo, dAnavanA atyAcArathI pIDIta thaI abudAcaLanA tapasvIo potAnA mananI vedanA jAhera karavA mATe kSIradadhimAM bhagavAna viSNu pAse gayA. tyAM nArAyaNa anaMta zayyAmAM sutA hatA. tyAre teNe kSatriyakuLa pharI jIvita karavAne Adeza karyo. tyArapachI teoe brahmA viSa, iMdra, rudra, vagere devatA sAthe abudAcaLa upara AvyA. gagAjaLadvArAe adhikuMDa pavitra karyo. avastutine pATha thaye chevaTe judI judI jAtanA tarka vitarka kyA pachI teoe nizcaya karyo. je IMdra punarjananakriyA svIkAra kare, tyArapachI devarAja puraMdare duvA tRNanuM putaLuM banAvI tene agnikuMDamAM nAMkhyuM, eTalAmAM saMjIvanI maMtra bhaNu ke tarata te pALaka rAzimAMthI dhIredhIre eka mUti uThI. tenAM dakSiNa hAthamAM gadA hatI mukhamAM mAra ? mAra ! mAra! evA zabdane avAja hate. devatAoe tenuM nAma pramAra rAkhyuM. ane AbudhArA ane ujajayanIne tenA hAthamAM seMpyAM. tyArapachI teoe brahmAne potAnA aMzamAMthI eka vIranI suSTi karavA prArthanA karI, bhagavAna pitAmahe eka pratimA banAvI agnikuMDamAM pheMkI, eTalAmAM agnimAMthI eka mUti nIkaLI, tenA eka hAthamAM khaDaga, bIjA hAthamAM veda ane gaLAmAM rUdrAkSa hatI. yajJasUtra hatuM. tenuM nAma culaka ke solaMkI kahevAyuM. tene hAthamAM aNahIlavADa pATaNa soMpyuM. rUdde eka trIjA vIranI suSTi karI teNe banAvelA putaLAne gaMgAjaLathI sIMcyuM, tyArapachI ekataMtrane pATha karatAM eka kALe dhanurdhara ubhe thaye, dee tene daityanA yuddhamAM meka. paNa yuddhayAtrA samaye tene paga khasavAthI tenuM nAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--khuMdI. 661 purIhAra paDayuM. te dvArarakSakarUpe niyAjIta thayA. devatAoe tene marUbhUminAM sthaLA ApyAM. ceAthA vIra viSNuthI sarajAye te mUrti bhagavAnanA sarakhI hatI. tenA cAra hAtha hatA, pratyeka hAthamAM eka eka asra hatuM. devatAoe tenuM nAma caturbhuja caiAhANu rAkhyu, ane madAvatI nagarI tenA hAthamAM sAMpI,dvAparayuge tenu nAma gaDamaDala hatuM. daityaloka te saghaLAM kA jotA hatA. te samaye teonA senApati agnikuDa pAse ubhA hatA. punarjIvana jyApAra purA thayA ke vIra purUSo daityanA virUdhdha utaryAM. gheADA samayamAM eka bhayakara yuddha thayu. dAnavAnu zeNuta dharAtaLe paDatu hatuM. temAMthI navA navA dAnavo pedA thatA hatA. tApaNu dAvAnA parAbhava thayA. ane tema thavAthI aniSTa kama thayuM. daitya kuLanA nAza thayA. deva kuLanA AnaMda vadhyA. svargamAMthI amRtanI vRSTi thaI. mahAkavi caMdakhAroTe kahela che je chatrIza rAja kuLamAM agnikuLa zreSTha. sanAtana hiMdu dharmanA rakSaNa mATe ane bhAratabhramInA bacAva mATe dAnavAne sahAra karI uttama dha sthApavA devatA ane brahmaNAe kaya! samaye e agninA vIra pedA kaye tenuM kAMi nizcita thAtuM nathI. pradhAna pradhAna bhATa graMthAmAM lakhela che je tretAkuLamAM e moTu kAma banela che. paNa ta vAta keTalI sAcIche tene nizcaya amArAthI thAya tevuM nathI. vaLI bhaTa lAke je aNuhula cAhANa ane makAvatInA pratiSThAtAnA vacce mahAbhAratAkta zAlava rAjAne sthApana kareche te vAta lai vAdAnuvAda karavAnuM A sthaLe cukata nathI, zAthI te saghaLAM vivaraNu eTalI badhI kalpanA jALe chavAyela che temAMthI satyatAnA AdhiSkAra karavA bahu duSkara che. agni kuLanA vistRta vivaraNa karavAmAM pravRtta thayA agAu ApaNe te kuLanAM saMbhava vRtAMtanI AlecanA karavI yogya che. te cAra vIrA gharAnA puta LAthakI pedA thayA ke kema. te vAta jovAnI AvasyaktA che. tenA saMbhavanI evI vAta cAleche je brAhmaNeAe mlecchagrAsathakI sanAtana hiMdu dharmane bacAvavA mATe bhAratavarSIya kAI Adima jAtinA vAranI madada lIdhI hoya ema lAgeche. cAra agni kuLamAM cAhANunA kuLe saghaLA karatAM vizeSa mAdhAnya meLaLyuM paNa pramAra rajaputAnA pratApa zreSTha gaNAyA. je divase pramAranA gArava ravi madhyAnha gaganamAM hatA te divase cAhANunA mabhAvayeAti astamita hatA ane vaLI jo mahAkavi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna. caMda bAroTanA kahevA upara koIne avizvAsa na hoya te spaSTa khAtrI thAze je vikramazakanA AThamA saikAmAM cohANe sailaMga pradezamAM pramArane pradhAna gaNatA hatA. cehANa vIra pRthvIrAjanA amAnuSika caritathI cehANa kuLa ekavAra puSkaLa teje dIpI: nIkaLyuM hatuM. paNa te teja thoDA divasanuM hatuM. pRthvIrAjanA patana sAthe te teja ekadama kama thaI gayuM. prasiddha cohANarAsa graMthamAM lakhela che " rAjAdhiSThAna makAvatI nagarImAMthI svAmI dharmane yarava bAvana nagaramAM pratidhvanita thaye, cahANavIre pitAnA khaDaga baLe ThaThThA, zulatAna, pezAvara, lAhora sudhIne bhUmI bhAga jayamAM meLavyuM. asurakuLa bhayAkuLacite palAyana karI gayuM. te agatya vIranuM prabhutva dilhI ane kAbulamAM sthApita thayuM tyArapachI teNe mAlAnInA hAthamAM nepALane eNpyuM. tyArapachI te makAvatI nagarImAM AvyA" cahANanA vipuLa vikama ane tejasvitAthI te pavitra agni kuLa krame kame pracaMDa teje prakAzavA lAgyuM tenI lIlA bhUmI makAvatI nagarI dhIme dhIme AbAda thavA lAgI. thoDA divasa pachI ajepALa nAmane eka pratiSThA saMpanna vIra thoDA ghaNA sinikane sAthe laI makAvatInI bahAra nIkaLI paDaze. te pUrva dizAmAM cAle ane ajamera janapadamAM tArAgaDha nAmane kIllo sthA. jyAM te akSaNa pratApe samaya kADhavA lAgyuM. ajapALane pratApa vadhI paDe. ajapALa niHsaMtAna hatA. pitAnA kuLane anaMta nAzamAM paDatuM joI makAvatImAMthI pRthvI pAhAra nAmanA eka zamsane teNe dataka lIdhe. te samaye rajaputa samAjamAM bahu vivAhanI prathA cAlatI nahotI. te mATe pRthvI pahAre ekaja strIne vivAha karyo. te strInA peTe tenA vIza putra pedA thayA. prathita nAmavALe mANekarAya te putra mAMhenA eka putranA vaMzamAM pedA thaye mANekarAyanI javalita prabhAthI agni kuLa sArUM tejavALuM thayuM. teNe cehANanA aMdhArAvALA itihAsane ajavALAmAM Aryo. te samaye rajaputasthAna upara susalamAnI pahela vahelI daSTi paDI. hIjarAnA tresaTha varSe salAmane na dharma eka vikaTa tene vadhAre baLa vALa thaI paDe. cAre dizAe IslAma dharma pracArake cAlyA, cAre dizAmAM mahamadanI caMdravALI dhvajA phaDa phaDavA lAgI. cAre dizAmAM dharma pracArakanA utsAha nAda saMbhaLAyA. teonA AtmatyAgathI niSpharatvathI ane adhyavasAyathI * ajamerane pratiSThAtA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--khudI. 663 zunya saghaLuM ezIyA kapavA lAgyuM. saghaLAe potapAtAnA bApadAdAnA dharmane abhyAhata rAkhavA ceSTA karavA lAgyA. e musalamAna dharma pracArakeAnA dharmAnugata bhAratavamAM peThA. rASanaalI dharmapracAraka thaI bhAratavarSamAM ANye. ekavAra te mahAtmA ajameranA eka sthaLe besI mahamadanA dharmasUtranI vyAkhyA karatA hatA eTalAmAM eka govALa mAkhaNa lai rAjadarabAramAM jatA hatA. rASanaalIe te mAkhaNa mAgyuM ane te te mAkhaNanA pAtrane aDakayA. mlecchanA sparSe te pAtra kalaMkita thayela hoI dUra phUMkAyu. thoDA samayamAM te samAcAra rAjAnA paheAMcyA. rAjA e krodha pAmI te dAMbhika musalamAnanI AMgaLI chedI nAkhavA AjJA ApI. te musalamAnanI AMgaLI kApI. kapAyela AMgaLI mArge uDI makakAmAM gai tyAM jai teNe rajaputa mUrtipUjaka rAjAnA atyAcAranI vAta rAjA pAse kahI. musalamAna rAjAe te vAtanA badalA levA eka senA taiyAra karI gheADA vecanAranA rUpamAM te senA hiMdustAnamAM AvI. ajameranI pAse teee teonu rUpa prakAzyuM teeAe ati bhAve rAjA dulArAya ane tenA putra upara humalo karyAM. gaDabITalI teonA hAthamAM paDayuM. dulArAya asura lokathI haNAyA tene ekamAtra sAta varSanA putra leTa kIllAmAM khelatA hatA. tenA upara paNa zatruo paDayA ane tene saMhAra karyAM, ajaya kIllA musalamAna lokoe kabaje karyAM, loTanA kAkA mANekarAya saMvat 741 mAM palAyana karI gayA. paNa jyAM te gaye tyAM te nizciMta rahI zakayA nahi. jyAnmata yavanA tenI vAMse paDayA. mANekarAye viSama vipadamAM paDI cehANa kuLanI adhiSThAtrI devInuM zaraNa lIdhuM. devIe darzana dai tene abhayadAna ApyuM ane kahyuM ! " mANeka ! tuM bhaya khA nahi. huM jyAM ubhI chuM tyAMthI AraMbha karI AjakAnI aMdara tu gheADA svAra thai jeTalI jamInanuM pradakSiNA karIza teTalI jamInamAM tArU rAjya thAzeja " paNa jo je AsthaLe pharI AvavAnA pUrve kadI paNa pavAda bhAge daSTi karavI nahi bhagavatInA vAkaye AvAcina thaI mANekarAye peAtAnA gheADAcalAvye paNa bhagavatIe je pratiSedha vacana kahela hatAM tene bhulI gayA. ghoDAne ghaNA dUra sudhI calAvyeA. chevaTe teNe pavAdabhAge najara karI devI aMtati thaI ane te samarata pradeza kAlavaNe prarita thayeA. mANeAye te jaLa rAzinuM nAma bhagavatIzAkuMbharInA nAme zabhara hRda rAkhyuM. (( musalamAnoe ajamerane kabajo karyo kharA paNa te tenA hAthamAM ghaNA divasa rahyuM nahi. cAhANurAja mANekarAye theADA divasamAM senA saMgraha karyo teNe musalamAnone ajameramAMthI dUra karyAM. te eka upayukata rAjA hatA. mANerAya audica caiAhANane Adi purUSa hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 proDa rAjasthAna. mANekarAyane puSkaLa saMtAne pedA thayAM hatAM, te pratyekathI pazcima rAjasthAnamAM eka eka svataMtra zAkhA sthApI hatI. Aje te zAkhAonI vistRti jovAmAM Ave che. paNa te zAkhAvALA rajaputAmAM teonA pUrvajo pratApa ane parAkrama jovAmAM AvatAM nathI, je mANekarA. pitAnA bhujabaLe pracaMDa yavanonA humalAno aTakAva karI dIdhA hatA, jenA vaMzadhare svadezanA mATe jIvana ApI. khIcI ane hAra vIgere rajaputakuLone pavitra karI gayA che, Aja te mANekArAyanI saMtati prabhAta nakSatranI jema kSINamabha thaI pitAnA divaso kADhe che. e saghaLA kuLamAM khIcI rajaputoe siMdhusAgara upara aThAzI kesa jamInane kabaje lIdhuM hatuM. Aja te vizALa jamIna cITuTa ane siMdhu deza paryaMta gayela che. khIcapurapatana e khIcIvaMzanI rAjadhAnI, hAra rajaputoe herIyAnA nAmanA janapadamAM AzInI sthApanA karI, hAranI eka zAkhAe gaLakuMDanI sthApanA karI, mehala rajaputoe nAgoranI cAre paDakhe keTalAka sthaLane kabaje ka. bhAdarIya rajaputoe caMbala nadInA tIre eka jAgIra meLavI, hAla te teonI saMtatinA tAbAmAM che, te pradezanuM nAma bhAdurIya che, dhunerIya rajaputo zAhAbAdamAM ane vAgrIcA rajaputanAM dolamAM jaI vasyA. bhArata varSanI marUbhUmimAM sthAne sthAne cohANa vira mANekarAyanI saMtati e adakatarU repyuM, te sthAne keTalAka tAbAmAM rahI kAma karatA hatA. keTalAka svAdhIna thaI kAma karatA hatA. vaLI keTalAka dhaNInuM padalehana karI pitAnI jIvikAne nivAha karatA hatA. eka tALikAmAMthI mAluma paDe che, je mahArAja mANekarAyathI te vizALadeva sudhI agIyAra rAjAoe rAjya karyuM, temAM eka mAtra harSarAja zIvAya te saghaLA aprasiddha eTale teonI jIvanInI AlocanA karavAnuM yukti saMgata nathI. hAmIra rAsAmAM ane je gAratAlIkAmAM harAjanuM nAma jovAmAM Ave che, te ane graMthanA sAra saMkaLanathI jaNAya che je harSarAjanuM Adhipatya Abu ArAvalI parvatathI mAMDI purve camahAvatI nadI sudhI hatuM, saMvata 812 thI te saMvat 827 sudhI ( I. sa. 738 thI te 753) sudhI harSarAje rAjya karyuM, teNe pitAnA bhujabaLe zatrune saMhAra karI arimardana nAmane upAdhi meLavyuM. tenuM amulya jIvana mAtRbhUminA bacAvanA athe yuddha kSetramAM vinAza pAmyuM, pherIstAmAM varNavela che je "hIcharA 143 nA varSamAM musalamAna leke pracaMDa pratA pazALI thaI uThayA, pitA baLe dapita thaI teoe parvatavAsa che, teoe pezAvara vagerenA pradeza adhikRta karyA. te samaye ajamerA ane eka sage lAhoranI gAdIe hate. durvata aphagAnene humale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. vyartha karI devA teNe tenA bhAIne teonI virUdhdha mokala. umAgata pAMca mAsa yuddha cAlyuM. yuddhamAM hIMduo hAya. paNa zItakALa pharI Aje eTale teo navuM baLa meLavI taiyAra thayA, pezAvara ane kamananA madhyasthaLe banne daLa ekaThAM thayAM, temAM jayalakSmI koInI aMkazAyinI thaI nahi." pitAnuM rAjya choDI e saghaLA dUra pradezamAM ajamerAdhipati ple sAthe laDavA gaye hato ke nahi te bAbata bhaTTa graMthamAM nathI, hAmIrAsAmAM varNita che je harSa rAjanA mRtyu pachI kujaganadeva nAmano eka zakSa ajameranA siMhAsane beThA hatA. kujaganadevanI rAjya sImA bhUTana sudhI vistRta hatI, teNe yuddhamAM nArasadadInane parAjIta karyo. tenI pAsethI bAra gheDA laI lIdhA. hIMdu vairI mahAmadane bApa zabaktagInaja nAsarUdadIna nAme prasiddha hatA. harSa rAja pachI keTalITa peDhIe vikhyAta vizALadeva ajameranA sihAsane beThe. haSarAja ane vizALadevanA maya kALamAM je keTalAka rAjAoe hiANuM kuLamAM pidA thaI zAsana daMDa calAvatA hatA, te saghaLA vizeSa prasiddha nathI. teo saghaLA svadeza rakSArthe musalamAna virUdhe utaryA hatA, hAra kuLanA bhaTa graMthamAM lakhela che je vizALadevanA pitAnuM nAma dharmagaja hatuM paNa jayatrAnI banAvelI tAlikAmAM tenuM nAma vinaLadeva che. e vinaLadevanA rAjya kALamAM mahamade chelI vAra bhArata varSa upara hale karyo hate vizALadevanA vIra pitAe musalamAnane te humalo moTI bahAdurIthI aTakAvyuM. ane teone ajamera thakI kahADI mukayA. e moTA karmamAM vinaLadeve potAnuM jIvana khoyuM eka cehaNa vIranI jIvanI jovAnuM AvazyaktA bhareluM che. jenuM nAma gegA hatuM. je divase dudharSa mAhamuda pitAnA pracaMDa vayanaLe bhAratavarSanA pazcima bhAgane bALI daI paMjAba pradezamAM peThe, te divase viravara gaMgAe tenA tejathI musalamAnone pratirodha karavA leka vismayakara baLa bahAra pADayuM. tethI tenuM nAma rajaputa samAjamAM prAtaHsmaraNIya thayuM. tene pavitra vaMza cehANane A daza thaye. viravara gago vAcanAmanA eka prasiddha rAjAnA oraze ja hate. saghaLo jaMgala deza tenA kabajAmAM hato. tenI rAjadhAnInuM nAma mihira te zatalaja nadInAtIre sthApita hatuM, yavanAkamaNamAMthI te rAjadhAnInuM rakSaNa karavA viravara gogA pitAnA 45 putra sAthe ane 60 bhatrIjAo sAthe raNa kSetramAM utaye. raNakSetramAM te saghaLAe prANa khoyA. viravara gogAe svadezanA mATe je AtmatyAga karI batAvyuM tethI karI tenuM nAma svadeza premika sanyAsIomAM uMcA Asane jaI beThuM che. Aja paNa chatrIza ra (kuLe tenI pUjA kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna, je divasa duvRtta mAhamuda marUbhUminA aMdara thai kuca karI cAle te divase tene yuddhAbhiyAnane chevaTano divasa te pAkhaMDa yavana vIre pitAnI vijacInI senA laI ajamera upara humalo karyo. ajamerane adhipati te samaye pitAnI rakSA mATe palAyana karI gaye. musalamAnee nagarane ane tenI cAra paDakhenA gAme luTI lIdhA. paNa durjaya gaDabITalI nAmanA kIllAmAM musalamAnanuM AkramaNa pratirUddha thayuM. mahamuda tyAM daLita vivAsita ane Ahata thaze. te nAMdola tarapha palAyana karI gaye. paNa tenI kRra prakRti dUra thai nahi. hIMduene sarvanAza karavA te suga jete hate, nAMdelamAM peThe ke teNe te nagarane dhvaMsa karyo. tenA kaThora atyAre hIMduo acAtyaMta pIDita thayAM teoe ekatAsUtre baMdhAI te vairInuM damana karavAnuM mukarara karyuM. - hIMdu musalamAnanA aghora saMgharSa kALe cehANa vIra vizALadeva utpanna thaye tenA viratvanA varNanamAM mahA kavIcaMda bAroTe pitAnA mahAkAvyane eka sarga bhaye che. dudharSa yavana vIranuM damana karavA eka mata thaI rajaputa rAjAoe varavara vizALadevane pradhAna senApati banAve, eka mAtra pATaNane cAlukaya rAjA sivAya saghaLA rajaputa rAjAo e yuddhamAM utaryA hatA. saghaLAe. vIra vara vizALadevanA vAvaTA nIce ekaThA thaI yavananA upara laDAImAM cAlyA. e rajaputa senAnuM varNana mahA kavi caMda bAroTe yukta rItathI kareluM che TuMkAmAM mANekarAya ane pRthvIrAjanI vacce caDANa kuLamAM vizALadeva zivAya bIjo kaI rAjA vIra thaI pedA thayela nathI. - dillI nagaramAM pharojazAhanA mahelamAM madhya sthaLe prasiddha je jayasta bha repita hite tenA pASANu kuLaka upara eka pheka mAluma paDe che. mahArAja vizALadevanuM nAma te zilAlipinA zirebhAge aMkita che. saMvat 1220nA vaizAka zuda pAme e silAkuLaka khedita thayuM. pratiya cohANa tilaka zAke bharI pRthvIrAjanA pUrva purUSa tarIke mahArAja vizALadevane te kuLamAM gaNe che. cohANukuLa puMgava mahArAja pRthvIrAje saMvat 1raramAM dilhImAM rAjya karyuM. ane saMvat 124hmA te zAhabuddhananA hAthamAM paDaye, saMvat 1066 ane saMvat 1120nA madhya bhAgamAM vizALadeva ajameranA siMhAsane hatuM. teNe pitAnA parAkramanA sahAye AyavartamAMthI yavane kADhI mukayA hatA. vizALadeva dillInA luAra rAja jayapALane, gurjarapati durlabha ane bhImane, dhArApati bheja va udayAdityane ane mevADanA paddhasiMha ane tejasiMhane samasAmayika hatuM. te mahamada gajanInI cothI peDhIe thayelA madadanI virUdhe te moTI senA laI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 167 yuddha kSetramAM utaryo. ema kahevAya che je vizaLadeve pravINa vacamAM musalamAnI dharma svIkAryo hato. te musalamAna thaI atyaMta anutapta thayo ane svadharma tyAga svarUpa pAtakane nAza karavAne abhimATe te saMnyAsI thaI gaye. hArakuLanA bhaTTakavi gomaMdarAmanA manamAM vizALadeva anurAja nAme eka putra hate e anurAja thakI hArakuLa pedA thayuM paNa khIcIkuLanA bhaTTakavi magajIe potAnA graMthamAM lakhela che je anurAja mAhokarAyane putra ane tethI khIcI kuLanI utpatti che. hArakavinA kahevAnuM amoe anukaraNa kareluM che. anurAjane azIga maLe. tenA putra ISTapAla siMdhusAgaranA aMtargata khIcIpura patananA pratiSThAtA ajayarAvanA putra aganarAja sAthe ekamata thaI guvALakhaMDanA adhipati cohANa raNadhIrasiMha pAse potAnI adaSTa parikSA karI eTalAmAM galabaMdhamAthI eka senAdaLe AvI, azI ane gavaLakuMDa upara humalo karyo raNadhIre kaThora jhaharavratanuM ughApana karyuM. te saMhAra vyApAramAMthI eka mAtra tenI putrI surAbAI bacI, surAbAI azI tarapha palAyana karI gaI. vaLI azI upara yavanane humalo joI anurAje palAyana karavAne udyoga karyo. paNa tenA putra ISTapALe dAnavane ghere aTakAvI devA Agraha batAvyuM. anurAjane zatrunI sAme thavuM paDayuM. banne daLa vacce yuddha cAlyuM. yuddhamAM Akramaka haNAyA. ISTapALanuM sevAdaLa cAre tarapha palAyana karI gayuM. ISTapALa viSama rIte jakhamI thaye paNa te durbala avasthAmAM paNa te zatrunA anusaraNamAM pravRtta thaye. te thoDe dura gayA pachI agresara thaI zake nahi, tenAM hastayAda vagere azakta thayA. chevaTe te muIita thaI pRthvI upara paDaze. te rathaLe eka pIpaLAnA jhADa nIce be nazIba surAbAI prApavezanathI mRtyunI pratIjJA karatI hatI. anAhArathI aniMdrAthI, kaThora bhayathI ane mArganA zramathI tenuM zarIra ghaNuM ja durbaLa thaI gayuM hatuM. tene prANavAyu bahAra nIsarI javAnI taiyArImAM hatuM. eTalAmAM te vizALa pIpaLAnI eka meTI DALa phATI. temAMthI tenA kuLanI adhiSThAtrI devI bhagavatI AzApUrNa bahAra AvI. surAbAI devInA caraNe paDI ane rotAM rotAM bolI "bhagavati ! A jagatamAM mAruM kaI nathI mAre pitA ane mArA bAra bhAIo zatruothI haNAyA. have mAre bacIne zuM sukha. bhagavatI AzApuNa e dilAse ApI sneha pUrNa vacane kahyuM ", vatsa! tuM bhaya pAma nahi. te dAnava cAraNavIranA hAthe haNAye, te vIra purUSa mArI pAse ja rahela che. " tyArapachI bhagavatI, zaka vipnala rAjakumArIne laI ISTapALanI pAse AvI, tenI suzuSAthI ISTapALanI mUcha vaLI teNe cehANukuLane prAcIna adhikAra azIne kIle meLo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna hArakuLanA pratiSThAtA ISTapALe saMvata 1081 ( I. sa. 1025) mAM azI kallAne meLavyuM, mAmude hajIrA 417 ( I. sa. 1020 ) mAM ajamera upara hamale karyo. tethI spaSTa pratIti thAya che je ISTapALanA pitA anurAje yavanA kamaNane repa karatAM potAnuM jIvana ane asIkIle che, te samaye paNa yavanee gajalIbaMdathI AvI ajamera upara humalo karyo. ISTapALane cAMdakaNa nAme eka putra hato, cAMdakarNanA putra hamIra ane gaMbhIra nAme hatA, te bane rajaputoe pRthvIrAjane saghaLA yuddha vyApAramAM sArI madada ApI hatI. te banne bhAIo pRthvIrAjanA ekaso ATha sAmaMtamAM sAmaMta padavIo hatA. mahA kavi caMda bAroTanA mahA kAvyamAM kane ja sAmya evA nAmane eka sarga che. hAmIra ane gaMbhIre mahArAja pRthvIrAjane madada ApI tenuM varNana te sargamAM che. je varNanane sAra nIce pramANe- tyArapachI hAra rAva hAmIra, pitAnA bhAI gaMbhIra sahita lakSamI turaMge caDha, ane mahArAja pRthvIrAja pAse AvyuM. teNe tejovya jaka vAkaye kahyuM he jaMgaleza ! Apa have ApanI rakSA mATe ciMtA kare, have ame jayacAMdanI senAne jIvanane upahAra ApIe chIe. vahANa jema sAgaranI chAtI phAra cAlyuM jAya che tema amArA gheDAnA paganA dAbalA pRthvI phADaze. " e vAta bolI te bane bhAIo jayacAMdanA pradhAna sAmaMta kAzIrAjanA saMmukhIna thayA. zatrunI sAthe yuddhamAM pravRta thaI " hAmIre je siMhanAda karyo. te zaila siMhAsane bhagavatI dugane karNagecara thayuM. " yuddha bhayaMkara rIte cAlyuM, dhaNInI jIvana rakSA mATe bane bhAIoe raNasthaLe prANAyA. A sarvanA saMkaTa yuddhamAM hArakuLanA saghaLA vIre vinAza pAmyA. chevaTe zAhabuddIna sAthe chevaTanA yuddhamAM bhAratavarSane garava sUrya aramita thaye. kALakarNa nAmane hAmIrane eka putra hatA, kALakane putra rAvavAcA ane rAvavAcAne putra rAvacAMda hate. cehANa kuLanA saghaLA rAjAnI samakSa dudha alAudIna yamaduta svarUpe Ave. rAvacAMda pAse paNa te yamadUta svarUpe A hate. allAuddIne azInA kIllA upara humalo karyo, te samaye rAvacAMde vismaya kara viratva batAvyuM, paNa tethI tene saphaLa maratha thaye nahi, tenA sainya sAmaMta AtmIyajana vigere yavananA hAthe haNAyA. te bhayAvaha kALagrAsamAMthI mAtra tene eka putra ba. te bALakanuM nAma raNasiMha, raNasiMhanI ummarate samaye aDhI varSanI hatI, te citeDanA rANAne bhANeja thAya, jethI te mAmAnA ghera cAlyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI, dada9 ~~~~~~ ~~ ~~ gaye, jyAre raNasiMha pukhta umarane thaye tyAre teNe vInasarane kIle jItI lIdho. raNasiMhanA kaluna ane kaMdula nAmanA be putra hatA, kulana eka durAgya regathI AkAMta thaI zAMtinA mATe te kedAra tathe cAlyA gaye. ema kahevAya che je abhISTa lAbhanA mATe te saghaLA rastAmAM praNipAta karato gaye hatA. e rIte kaThora tapazcaya sAthe kaluna kada nAmanA kiri mAge pahoMcyA. tyAM te bANa gaMgA nAmanI eka rAzItaLa nadImAM nAho. tyAMthI paNa AgaLa cAlavAne teNe ughoga karyo. tyAra pachI tenAthI kaSTa sahana thaI zakyuM nahi. nadImAM nAhavAnI athavA deva kRpAthI tene roga dUra thaye. bhagavAna kedAranAtha tenI tapazcaryAthI tuTa thayA, tenI saMmukhe pragaTa thaI varadAna mAgavAnuM teNe kahyuM. teNe asuthAtAthI varadAna mAMgyuM bhagavAne kahyuM " tuM patharane rAjA thaIza " madhya bhAratavarSamAM saghaLI uMcI jamIna te nAme oLakhAya che, te giloTa rAjAnA kabajAmAM hatI. paNa jyAre pAkhaMDa allAudIne citeDa upara hamale karyo ane tene vizvasta karyuM. tyAre rANAonuM parAkrama cheDe samaya maMda thaI rahyuM. te suyogamAM pArvatya mIna lekoe teonA hAthamAMthI te kheMcI lIdhuM. have kedAranAthanI kRpAthI te rAjya rAvalunanA hAthamAM AvyuM. ghaNuM purAtana kALe pathara eka rAjAnA adhikAramAM hatuM. jenuM nAma hana hatuM. hana paramAra kuLamAM pedA thaye. tenI rAjyadhAnI mainAla hatI. thoDA samayamAM kalunanA piAtra rAvavAMge te menAla nagarane kabajAmAM lIdhuM. ane patharanA eka prasiddha ucA pradezamAM bumaidA kIle sthApe. pUrva dizAe vanasahara; pazcima dizAe bumaidA ane menAla dvArA surakSita hoI hAra rajaputa temAM sukhavAsa karavA lAgyA. rAvavAMgAnA ekaMdara bAra putro hatA. temAMthI moTo de, pitRsiMhAsane beThe. devAnA traNa putra hararAja, hAthIjI, ane samarasiMha nAme hatA. rAvavAnA zAsana kALe hAra rajapute evA vikamazALI thaI uThayA je teonA pratApanI vAta bhAratezvaranA kAne pahoMcI. te samaye sIMkadara lodI bhAratavarSanA siMhAsane hatA. teNe rAva devAne pitAnI sabhAmAM bolA, buMdI rAja, pitAnA moTA putra hararAjane bumedAnA siMhAsane besArI,nAnA putra samarasiMha sAthe te dillImAM gaye. tyAM thoDo samaya rahI pAche te rAjadhAnImAM AvyuM. ema kahevAya che je samrATe hAranRpatine turaMga levA lAlaca karI tethI teNe dillI choDayuM. te turaMga atIva prasiddha hatA, teNe samrATane turaMga Ape. nahi "rajaputene ghaDe, talavAra ane vanitA vizeSa vahAlI hoya che. tenA thaDA mAtra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 TADa rAjasthAna isArAthI gheADA tADita vege doDayA. gheADA samayamAM rAvadeza, patharamAM AvI pahoMcyA khumaidAne hArarAjane soMpI te madunAla sthAne gayA, te thaLe tene dAdo kaluna kaThora rAgathI mukta thayA hatA, te kALe jatA nAmanA eka saradAranI nIce uzArA vaMzIya mIna leAkeA, tyAM vAsa karatA hatA. te mIna lAke rAvagAMga nAmanA eka rajaputathI vizeSa pIDita hatA. rAvagAMga peAtAnA kIllAmAMthI nIkaLI cAre taraphathI eka jAtanA kara ugharAvatA hatA tenA bhAlAnA prahArathI khAMduranI prAkAravaLI ghaNIvAra tuTI hatI, tyAra pachI mIna rAje rAvagAMganI sAthe saMdhi karyAM. jemAM rAvagAMgane kara ApavAnu nizciMta thayu sadhinA prastAva pramANe rAvagAMga kara levA ALyA. je kara tene maLyA nathI rAvagAMge moTA kAthIkahyuM " have kANu mArI sAme AvI zake che " kr rAvagAMga ane rAvadevo, paraspara khullI talavAre eka bIjA upara doDayA jyAM yuddhaddhaddha macyuM. te yuddhamAM rAtragAMga parAjIta thayA. ane potAnA rAjya tarapha te palAyana karI gayA. hArarAja tenI vAMse te cakhala nadInA tIre AvI pahoMcyA, tene pAse AvelA joi, khIcIvIra gheADAne jaladIthI calAvI nadImAM paDayA, astra ane avArAhI jaLamAM adRzya thai gayA, parapAre dekhAva dekhI khIcIva'zIya uMcA svare ANye. A have ApaNI baMdhutA che, zatrutA chuTI gaI, banne bhAio thayA, nadI ca'khaLa ApaNI sImA rekhA thAo. " saMvat 1398 ( I. sa. 1342 ) mAM jaite ane tenA caturakara cAhANu vIre rAvadevAnI AdhInatA svIkArI, devAe te vizALa upatyakAbhUmi AMdukA neLamAM buMdInagara sthApyuM, te divasathI khuMdInagara hArakuLanI rAjadhAnInuM zahera gaNAyuM. chevaTe khuMdInI sImA vadhatAM te hArAvatI kahevAyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya. gAdIpati anurAjathI te rAvaDhe sudhInA hArarAjanuM punaHsamAlocana, ravadevAnuM judI sthApana. uzArAnI hatyA, devAne siMhAsana tyAga, tenA kAryanuM anuSTAna, samarasa huM, caMbala nadInA purvapAra sudhI rAjyavistAra, kArIyA bhIlAnI hatyA, koTAnI utpati, nApunuM siMhAsanArAhaNa, sAlakI TeDAnI sAthe vivAda, nApune prANa saMhAra, mahamaraNa, hAmune abhiSeka, pathara upara rANAnA adhikAra karava.nI ceSTA, hAmuneA ahaMkAra vIsiMha vIrU, rAvagaDage, durbhikSa, bhrAtAethI tADita thayela vAMDhAnuM maTuMDAmAM AzrasthAna, TAkAnA saMhAra karI nArAyaNadAsanA pitRrAjyane punaHlAMbha, nArAyaNadAsanA sabadhe keTalAka gappA, citreADanA rANAne sahAyadAna. teneA jayalAbha, rANA rAyamAnI bhatrIjI sAthe tenA vivAha, tenI aINanA sevananI Asakti, tenuM maraNa, rAva sUryamala, citoDanI koi rAjakumArInuM pANI grahaNa, sAMdhAtika Lapati, AherIyA, rAvanI hatyA. hatyAne pratizeAdha, sahamaraNu, ravarajana tenI niSThuratA, tenI padacyutI, tenuM nirvAsana. rAvaajjunanuM mane nayana, vismayakara maraNa rAvajanano abhiSeka, cohANa kuLanA Adi purUSa vIravara anahaeNlanA agnisarakArathI te adInI pratiSThA sudhI e phaLanA prAcIna itihAsanuM varNana karI ApaNe keTalAka pradhAna rAjAonA itihAsanI samAlAcanAmAM pravRta thaie chIe. anurAjane azI maLyu', iSTapALa tenA putra saMvat 1081 (I. sa. 1025) mAM iSTapALa azImAMthI tADita thai azIrane pAmyA, tenAthakI hArakuLanI pratiSThA thai. azIra meLavyA pachI keTalA samaye teNe hArakuLanI prANapratiSThA karI. te bhaTTa graMthethI nIkaLI AvatuM nathI. saMvat 1248 ( I. sa. 1103 ) mAM kAggAnA yuddhamAM hAmIreprANa khAyA. rAvacAMda yavanavIra aTThAuddInathI saMvata 1351 mAM azIra nagaramAM haNAya. raNasiMhe azIrathakI palAyana karI mevADamAM Azraya lIdho. saMvata 1353 mAM vInasara teNe meLayuM. rAvagAMgA maDalagaDha, mainALa vigere nagareA maLyAM, khucaidA nagaranI teNe pratiSThA karI, rAvadevAe savata 1398 ( i. sa. 1342 ) mAM mInaleAka pAsethI vAM upaSakA laI lei buMdInagaranI sthApanAkarI. saghaLA pradezane teNe hArAvatInA nAme paricita ka. khudInI sthApanA karI rAvadevAe joyuM je hAra che, gheADAka rajaputanI sahAye asakhya Adima asabhya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat karatAM mIna prajA vadhAre mInajAtane zI rIte www.umaragyanbhandar.com Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 TeDa rAjasthAna. nigraha thAya evI rItanI ciMtAne udaya devAnA manamAM thaye, tyAre teNe pAzavI svArthaparatAthI praNAdita thai eka bhayaMkara kAma karavAnuM dhAryuM, "bhUmi meLavavI, e rajaputane mULamaMtra. e maMtra sAdhavAmAM rajapute ati pizAcita kArya karavAmAM paNa lajavAtA nathI. devIe bAmudAnAhAranI ane teDAnA solaMkInI madada laI uzArA vagerene nirmala kya. evA bhayaMkara kAma karI rAvade, pitAnA kaniSTa putra samarasiMhane buMdInuM rAjya saMpI, rAvaLe rAjyakAryathakI vidAya thaye. ema mAluma paDe che je anutApanA narakAnalathI dagdha thaI teNe upara pramANenuM pAyazcita karyuM, mIna kuLa vaMsanA pachI keTalAka kALa upara rAghadevAe buMdInuM siMhAsana choDI dIdhuM, tene nirNaya thaI zakato nathI. rAjya choDayA pachI devAe buMdI ke bumedAnA sImADA upara pagaluM mukayuM nahi, buMdIthI pAMca koza dUra rahelA amaranA nAmanA gAmaDAmAM vAnaprasthadhama pakaDI paramArtha ciMtAmAM te kAliyApana karavA lAge. samarasiMhanA traNa putra nApujI, harapAla ane jayaMtasiMha, harajujAvara nAmanA thayA. harapAlanI aneka saMtati thaI teo harapALanA pitAnA nAme oLakhAyA, jayasiMheja prathama caMbala nadanA parapAre hArakuLanI pratiSThA vistArI. ekavAra jayasiMha kalunanA tuAra rAjAne maLI potAnA ghara tarapha AvatA hate. eTalAmAM koTIyA bhIlanI vistRta palalI tenI najare paDI. te bhIlanuM raheThANa caMbalanI eka khAva upara hatuM. bhIlalakanI pallI joI bhUmipriya jayasiMhanI rAjya lisA vadhI, teNe atakitabhAve tenA upara humalo karyo, satarka bhIla ke tenI sAme thayA. chevaTe teo yuddhasthaLe paDayA, te upatyakakSetramAM pravezadvAre eka sAmAnya dugadvAra hatuM, tyAM bIlalokenA saradAranuM AzrayasthaLa hatuM. jayasiMhe te kIhalAne dhvaMsakarI bhIla rAjAne saMhAra karyo, te sthaLe raNadeva bhairavanA saMmAna ethe eka moTA hAthI banAvI te buMdInagaramAM AvyuM, te bhIla kerIyAnAme kahevAtAhatA. jenA upara kaTA nAmanI utpati. samarasiMhanA mRtyu pachI tene moTo putra buMdInA siMhAsane beThe, nApujI eka prasiddha rAjA hatA; teNe teDAnA selaMkIrAjanI putrI sAthe vivAha karyo hate. ekavAra sarIka sAsarAnA gharamAM jatAM teNe eka suMdara mamarane paththara je. te levAnI tene IcchA thaI. tenA pitA pAse te mAMgavA, teNe potAnI patnIne kahyuM, paNa teDA5tIevirakti sAthe javAba Ape, "mane mAluma paDe che, jehArarAjahave mArI patnInI mAgaNI karaze." evI rItanA jamAI upara huM yAra rAkhatA nathI, jAya te amArA rAjyamAMthI cAle jAya, evA kaThora apamAnathI nApujI atizaya marmahita thaye, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-bu 8. 673 tenA manamAM viSama rela pedA thaze, te potAnI vanitAne pIDA ApavA lAgyuM. teNInA anunaya vinaya upara teNe dhyAna ApyuM nahi. teNe tenI zayyAthI te te strIne durakarI, solaMkI rAjakumArInA duHkhanI sImA rahI nahi, teNe potAnA pitAnI pAse pitAnI vedanAne prakAre kaye. dhAvaNa mAsanA trIjA divase kAnulItIza nAmanuM pazcima rajaputavRna Ave che. te divase pachI devAnI pUjA ane strInI sAthe sahavAsa karavo joIe, rajaputa suje teTale dUra vasate hoya, to paNa te divase te pitAnA ghare AvI pitAnI strIne sahavAsa kare che. budIrAja nApujIe te parvanA divase potAnA sAmaMtane teonA ghare javA paravAnagI ApI. tyAra pachI saghaLA nagarano tyAga karI gayA. budIrAja eka rIte ane rakSita avasthAmAM AvI paDyuM. te samaye teDAvAva nagaramAM paDe ane teNe hArapatinA mastaka upara bhAlAne prahAra karyo. e pramANe kA purUdita kAma karI jamAtAne teNe saMhAra karyo, tyAra pachI teDArAva tyAMthI palAyana karI . paNa te nipaTa thaI palAyana karI zake nahi. buMdIthI keTaleka dUra AvelI eka guhAnA saMsue pitAne sAmaMto pAse AvI, kapurUSa laMkAra ja pitAnA halakA kAryanuM vivaraNa karavA lAgyA. te guphAnA aMdaranA bhAgamAM buMdIne eka saradAra bezI aphINano kasuMbo pIto hato, tenuM cita caMcaLa manaudvigna ane hRdaya atizaya vyasthita hatuM. rajA maLavAthI te ghera jAte ha paNa ghera jaI zuM kare ! gharamAM tene AdaranAM bhASaNa karI saMtoSa pamADe tevuM kaMI nahetuM, tenuM ghara araNyavat hatuM. tethI cehANa saradAra potAnA ghera jatAM e guphAmAM bezI aphINane kasuMbA pItA hatA, patnIne viSaya vicAratAM te gaMbhIra ciMtAmAM magna hatA, eTalAmAM pAse teNe azvanI kharInA avAja sAMbhaLyAM. buMdI saradAre camakita thaI joyuM je keTalAka sinike halakA vacanathI hArarAjanI vartaNuMkanI samAlocanA karatA Ave che. catura hANa saradAre teonI bhAvabhaMgI jaI anumAna karI lIdhuM, nRzaMza solaMkI rAjanI pAse jaI teNe eka mahArathI tene jamaNe bAhu chedI nAMkhI tene jamIna upara pADI dIdho.te solaMkI sainiko bhayathI palAyana karI gayA, tyAra pachI cehANa saradAre te senAnA kaDA vALA cheDAela jamaNa bAhune pitAnA rUmAlamAM bAMdhyuM. te buMdImAM Avyo, buMdImAM moTo lobha thaI uThaya. cAre tarapha ravAne avAja saMbhaLAye. te zokano avAja bamaNo vadhArI mRtarAjanI vidhavA mahiSi svAmInuM saba laI baLatI citAmAM baLavA cAlI. eTalAmAM buMdI saradAra AvI pahoMce. teNe baLavA jatI mahi 85 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 TaDa rAjasthAna. . Sine chedele hAtha batAvyuM. A ane kahyuM "AthI tame have zoka dUra karaze" laMkIrAja naMdinIe sonAnA kaDAthI potAnA pitAne bA oLakhe. te joI tenuM hRdaya puSkaLa zekathI pIDita thayuM. zekanAupara vaLI bIjA zekane uzvAsa cAlyA. tyAre teNe pitAnA bhAIne keTalIka vAta lakhI mekalI je " tame je tamArA bApanA mRtyune badale nahi jo te tamAruM nAma solaMkI vaMzamAM kalaMkita raheze " eTaluM lakhI satI citAnaLamAM baLI mu. patra yathAkALe zolaMkI rAja kumAranA hAthamAM AvyuM. patra vAMcatAM tenuM mastaka durNita thayuM. dArUNa prabodha pipAsA tenA hRdayamAM jAgI uThI, paNa te pracaMDa pravRttinuM paritRpti vidhAna karavAmAM potAne asamartha jANI te eka pASANa saMbha upara mAthu bhaTakAvI maraNa pAmyA. nApujInA traNa putra hatA. hAmujI, naraMga, ane khurada, naraMganA putra naraMgapatA ane khuradanA putro khuradahAra nAme paricita thayA. pitAnA mRtyuupara hAmu saMvat 1440 mAM 2 (hAsane beThe. dudharSa allAudIne citoDane vaMsa karI, gilaheTa kuLanA hRdayamAM jemeTo AghAta mArI dIdhe te AghAtathI citeDanuM ghaNuM karI saghaLuM baLa nAza pAmyuM. citeDa kaMgAla mAtra rahyuM. paNa kALakrame citoDe Aja mAthuM upADayuM. citaDanA adhipatie pitAnuM pUrva baLa meLavI. te viSama AghAtano badalo levA saMkalpa karyo. te samaye gaMbhIra rAjanItijJa rANe lAkSa mevADanA siMhAsane beThe hate, rAjyAsane bethI teNe sahuthI pahelAM rAjyanA sAmatanuM damana karavAnuM kAma hAthamAM lIdhuM. citoDanA gayA viplavamAM gilahoTa kuLanA baLane laya jeI je saghaLI sAmate suga meLavI citaDanI adhInatA zaMkhalA teDI svataMtra thaI gayA hatA te sAmaMta uparaja rANune rASavahi paDe, te saghaLA sAmatenI sAthe hArarAja paNa vidrohI thaye hate. ema gaNAyuM. A kSaNe rANe teonuM damana karavA pravRtta thaye. thoDA samayamAM hAmune citeDamAM rANAe balA. hAra rAje kAMI paNa vAMdho lIdhA vinA citoDamAM AvI rANAne pUjopacAra Ape. rANa pAsethI rAjatilaka grahaNa karavA te saMmata thaye. paNa sAmaMtanI jema tenI paricaya hameza karavAne saMmata thaye nahi. rANAnI tethI tRpti thaI nahi, rANAe pratijJA karI je hAravaMzane parAdhinatA sUtre bAMdhI. devuM. te pratijJA pAlana karavAmAM te kadI ALasu thaye nahi, teNe chevaTe hAmune bhaya dekhADI kahevarAvI kahyuM. " tADanI adhinatA svIkAro nahi te devAne vaMza samala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 75 upaDita thAze, "hAravIra hAmu tethI leza mAtra bhaya pAme nahi. te kaMDAra dapa ane tejasvItAthI teNe kahevarAvyuM, " tamArU cAle teTaluM tame kare, je je ! ke hAmu devAne upayukta vaMzadhara che, ke nahi e pardhita uttara pAmI rANAe pitAnA sAmate saMge senA sahita budI virUdhe kuca karI. buMdIthI keTa leka dUra nImerA nagaramAM gihoTa rAjanI chAvaNI thaI. e samAcAra buMdI nagaramAM paDagyA. rAva hAmue pitAnA sAmaMtane bolAvyA ane teone svadeza rakSA mATe taicAra thavA AjJA ApI. thoDA samayamAM pAMca hAravIra kesarIyA kapaDAM paherI buMdI rAjanA vAvaTA nIce ekaThA thayA. teo saghaLanI draDha pratijJA hatI je mAtRbhUmi mATe rAjAnI sAthe yuddha kSetre prANa tyAga karava. zAthI ke pracaMDa bahATa senAnI sAme laDI ya maLe tema nahotuM. topaNa hAvIre nirU sAha nahotA. chellA sAhasane AdhAra laI rAtamAM bIjA pahore teo buMdIthakI bahAra nIsaryA. ane atarvitabhAve asatarka gita senA upara teoe humale ke, Akarimata humalAthI zizadIya rajapute bhaya pAmyA. ane palAyana karI gayA. pitAnI senAmAM meTe lebhabhALI citaDapati rAtrInA aMdhakAramAM potAnA puramAM palAyana karI gaye. hAmu manamAMtaMganI jema zizadIya senAne mathita karavA lAgyuM. te rANAnI zodhamAM ahIM tahIM bhamavA lAge. rANe hAtha paDaye nahi. chevaTe kula hRdaye pitAnA zaheramAM AvyuM. rANe avanata mukhe pitAnA nagaramAM palAyana karI gaye. thoDA hAra rajaputathI parAjaya pAmavAthI tenA kSobhanI sImA rahI nahi. teNe pratijJA karI je "buMdI na chatuM tyAM sudhI pANI pIvuM nahi e kaThera pratijJA vacana cAre tarapha pracArita thayuM. buMdI mevADa thakI tIsa koza dUra hatuM. jenI rakSA mahAvIra purUSe karatA hatA. eTalA badhe dure jaI mahAvIre upara jaya meLavI tene harA vavAnuM kAma muzkela hatuM. jethI rANAnI pratijJA paLAya tevuM nahotuM. rajaputa rAjAonI pratijJA pavitra gaNAya che, te pratijJAne avasya pALe che, kharI buMdI upara jaya meLavavo asaMbhavita hatA. eTale ke khoTI buMdI banAvI tenA upara ya meLavavAnuM teoe nizcita karyuM. thoDA samayamAM citaDa pAse eka buMdInuM nirmANa thayuM, rANo te banAvaTanI buMdIne jItavA senA sAthe cAle. te samaye hAra rajaputanuM eka daLa citaDapurInA tAbAmAM hatuM. te senA daLa kuMbhasiMha nAmanA eka hAra rajaputanA tAbAmAM hatuM. je divase upara lakhelI ghaTanA nI goThavaNa thaI. kuMbhasiMha te divase mRgavA mATe be hA, zikAra karI te citeDamAM pAchA AvyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, ~~ ~~~~ ~ tapAsatAM, kuMbhasiMhane te goThavaNanI hakIkata jANavAmAM AvI. ghaNuM roSa ane vidveSa kuMbhasiMhanA hadayamAM ekadama pedA thayA. teNe pitAnA sainikone bolAvI kahyuM che vIro ! buMdI zuM evuM rANAnuM cakSuHzuLa thaI gayuM che je banAvaTanuM baMdI karI tenA upara jaya meLavavA rANA IcchA rAkhe che ? "A have ApaNe pratijJA laIe je prANAte paNa te banAvaTanI buMdIne jItavA daIe nahi, tenA sahaca te kaThora pratijJAthI baMdhAyA. rANe sainya sAthe banAvaTanI buMdI tarapha cAlyA. akasmAta tenA upara goLIne varasAda thA. rANAne te te buMdI khAlI che ema khabara hatA. buMdImAMthI geLInA bahAra sAMbhaLI rANe camatkRta thayo. tema thavAnuM kAraNa puchavA rANAe eka dUta mokalyo. rANAnA dUtane saMmukhe Avelo joI kuMbhasiMha bo. " A nakala buMdInI paNa ame prANa ApI rakSA karazuM. " jAo ! rANAne yuddha karavAnuM kahe ! rANAnI pratijJA jANI hAra rajaputoe mAge Age. rANAe jaya meLavye rANAnI jala na levAnI pratijJA TI. hAmu soLa varSa rAjya karI paralekavAsI thaye, vIrasiMha ane lAlA nAmanA tenA be putra hatA. lAlAne khuTakara maLyuM. tenA be putra thayA. jenuM nAma navama ane jaita hatuM, varasiMhe paMdaravarSa rAjya karyuM tenA virU jagadu ane nIma nAmanA traNa putra hatA. nImanA vaMzadhare nImAvata nAme kahevAyA, varU pacAza varSa rAjya karI saMvat 15ramAM paralokavAsI thaye. tenA sAta putra hatA, tene moTA putra rAvabAMduM,bIMdunA siMhAsane beTho. bAMdu jevo sakhAvata rAjA rajaputomAM pidA thayo nathI, asImadAna zIlatAthI tenuM nAma rAjasthAnamAM prasiMddha thayuM, saMvata 1542 (I. sa. 1486 ) mAM rajaputAnAmAM eka bhayaMkara duSkALa paDaye, tenA karALagrAsamAMthI potAnI prajAne bacAvavA teNe jedAna kayAM che tethI te amara thaye che. bhaTTa graMthamAM varNita che je khudakALe svapnamAM rAjAne dekhA dIdhe, ane duSkALanI hakIkata kahI saMbhaLAvI. ekavAra rAvabAMdae svapna joyuM je kALa eka dubaLA pADA upara besI tenI pAse A, pitAnI DhAla talavAra laI te tejasvI rajaputoe kALa upara humalo karyo. eTalAmAM te chAyAmayI mUrti cikAra karI bolI uThI, dhanya! bAMdu ? hAra ? huM kALa ! dhanya tuMne. tuM ja mRtyulokamAM talavArathI mAre pratirodha karI zake. tuM sAMbhaLa ! marU dezamAM duSkALa paDaze. tAruM zastrAgAra hAsya thaI pUrNa kara? tuM udAra bhAve dAna karI zakIza, tAre bhaMDAra khAlI thAze nahi, ema kaDI sarva niyaMtA kALa aMtahita thayo. rAvabAMdue tenI AjJA pALavAmAM kasara rAkhI nahi, teNe ghAsa dANA vagerenA saMgrahathI prajAnuM sAruM saMrakSaNa karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-budI. 677 ~ ~~ ~ ~~~ kALanI kuTilagatinA anusAre dhArmika ane satya parAyaNaka pade pade vipatimAM paDe che. badanA be bhAI nAnA samarasiMha ane amarasiMha nAmanA hatA. teo rAjya lisAthI praNAdita thaI. musalamAna dharmamAM dIkSita thayA, ane dillIzvaranI sahAyatA meLavI, teoe bAMdune buMdImAMthI dUra karyo. niHsahAya bAM mATuMda nAmanA parvata pradezamAM jaI rahyo, te giri pradezamAM tenuM maraNa thayuM. bAMdue ekavIza varSa rAjya karyuM. nArAyaNadAsa ane nibudha nAmanA tenA be putra hatA. nibudhane mATuMdA maLyuM. mATuMdAnA te nirjana vAsamAM nArAyaNadAsa pratidina paripuSTa thatA gaye kame vayamAM pahoMcI, pitAnI durdazA te jANI zakyuM. teNe jANyuM je te pitR rAjyathI vaMcita thayo ane dInadazAmAM paDela, tene pitA durAcAra samarasiMha amarasiMha thakI padagyuta thaye. pitAnI avasthA spaSTa rIte jANe nArAyaNadAsa tenuM pratividhAna karavA saMkaHpavALe thaye. teNe patharanA hAra rajaputone ekaThA karI sarva samakSa kahyuM " vIre ! meM pratijJA karI che je bane to pitR. rAjya buMdIne uddhAra karUM nahi te A kAra udyamamAM prANune visarjana karUM" tame mane madada Apaze ke nahi bole ! saghaLAoe tenA prastAvanuM anumodana karyuM ane sukhamAM dukhamAM, saMpadamAM vipadamAM tenI sAthe ja rahevA teo eka mata thaI bolyA. rAchApahAraka duvRtta samarasiMha ane amarasiMha samakAMDI ane amArakAMDa nAma dhAraNa karI buMdInuM rAjya calAvavA lAgyA. teoe agIyAra varSa rAjya karyuM. te arasAme nArAyaNadAse banane kAkAne kahevarAvI mokalyu je " tene eka vAra teonI mulAkAta karavAnI che. " e saMdezo meLavI teoe nisaMdigdha citra bhatrIjAnI mulAkAta levA. svIkAra karyo. keTalAka vizvarata ane baLicha senikane laI nArAyaNadAsa buMdInA mahelanI sAmenA cAka nAmanA sthaLe AvyuM. tvAM te pitAnA saghaLA sahacarane rAkhyA. te eka kAkAnA gharamAM paDe. tyAM samarasiMha ane amarasiMha arakSita avasthAmAM hatA. te sthaLe nArAyaNadAsa paheze. tenI gaMbhIra mukhazrI joI rANApahArI bane bhAInA manamAM bhItine saMcAra che. te pradezanI nIcenI bhUmimAM eka guphA hatI teoe temAM utaravAne upakrama karyo. teo jema temAM utaravAne upakrama kare che tevAmAM bAMdu putra nArAyaNadAse bhISaNa khaDagane samarasiMhanA mastaka upara prahAra karyo. te joI amarasiMha palAyana karI gayo. paNa nAnaNadAse tene bhAlAthI vadhI tenI gati rekI, te bane pAkhaMDIonA mastaka chedI te mastakanA upahA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 TauDa rAjasthAna. rathI bhavAnI mAtAnI teNe tRpti karI, tene rihanAda sAMbhaLI tenA vizvasta kare hAthamAM khaDage laI musamAna upara paDayA. musalamAne palAyana karatAM mAyA gayA, vijayI nArAyaNadAse buMdI meLavI. adabhUta baLa ane parAkramathI nArAyaNadAsa rAjasthAnamAM e prasiddha rAjA thaI paDaze. tenAmAM adamya sAhasa hatuM. tenI behada nIrbhakatA hatI tene adhyavasAya kaThera hate. puSkaLa aphINanA sevanathI buMdInA durbhAgye e saghaLA guNe nakAmA thaI gayA. - nArAyaNadAse batrIza varSa rAja karyuM. saMvat 159 mAM te paralokavAsI tha. tenA zAsana kALamAM buMdInA rAye, ghaNA vistAra meLavI puSkaLa zAMti bhegAvI tenA mRtyu pachI tene ekane eka putra sUryamala buMdInA siMhAsane beThe. sUryamala potAnA pitAnA je amitta baLazALI ane sAhasI hatuM, tenA hAtha lAMbA hoI ghuMTaNa sudhI pahoMcatA hatA. tenA zAsana kALamAM navA vivAhathI citoDa sAthe saMbaMdha daDha thaye. sUryamalanI bena sujAbAI rANa ratnasiMhane paraNa, ratnasiMhanI bena sUryamalane paraNI. pitAnA pitAnA je, rAva sUryamala vizeSa mAdaka priya hate. rANAnuM sUrajamala sAthe vera thayuM. rajaputa strIo pitRkuLa upara sArI saMmAna daSTi rAkhe, patikuLa upara teTalI saMmAna daSTi teonI hotI nathI. tethI karI rAjasthAnamAM bahu virodha thayA che. sujAbAIne pitRkuLa upara anurAga ThIka hate. ekavAra sujAbAIe anna vigere pakAvI teNe bhejana mATe rANAne ane sUryamalane nimaMtraNa karyuM. te nimaMtraNane anusAra bane AzAmIe bhejanAgAramAM AvI mukarara karela sthAne beThAM. sujAbAI jAte pIrasavA lAgI ane jyAre teo khAvA lAgyA tyAre sujAbAI paMkhe laI makSikA uDADatI hatI. AhAra samApta thayuM. chevaTe sujAbAI bhejana pAtra sthAnAMtarita karavAnA samaye belI uThI, " dAdAe vAghanI jema khAdhuM paNa mahArAje bALakanI jema khAdhuM." e vAkya kukSaNe uccArita thayuM. tethI hArarAjane ane giTarAjane AlekathI veLAsara paralokamAM javuM paDayuM. rAjakumArI sujAbAInuM te vacana rANAne chAtImAM vajAnI jevuM lAgyuM. ratnasiMha tene pratizodha levA vya thayuM. teNe hAra rAjane AherIyAnA utsavamAM nimaMtraNa karyuM. jotA jotAmAM phAgaNa mAsa Abhe. giTarAja zikA rana mATe pitAnA mANaso sAthe bahAra nIkaLe. hararAja paNa te vyApAra giheTa rAjane maLI gaye. caMbalanadanA pazcima tIranI pAsenA naMdatA nAmanuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa buMdI. 679 thaLa zikAra mATe pasaMda thayuM. te sthaLa judI judI jAtanAM pazuonuM AvAsa sthAna hatuM. pazurAja siMhathI te nAnA prANI sasalA sudhI te jaMgalamAM vAsa hite. ane rAjAnA sainiko eka eka sthaLe daLa baddha thayA. teo meTAM nagArAM bajAvI meTA cikAra karI pazuone bahAra kahAvyA. siMha, vAgha, rIMcha, vagere te avAjathI ahIM tahIM palAyana karavA lAgyA. TUMkAmAM dasya manahara ane vismaya pamADe tevuM hatuM. rANA ratnasiMha pitAnI pApa buddhi bhulI gayo na hete. TuMkAmAM potAnI pApa buddhi caritArtha karavAne suyoga kheLato hate. bane rAjAnI pAseeka anucara rahelahatA. bAkInA saghaLA vanane viTI ubhA hatA. teo tyAM rahI mRga vagerene rAjAonI tarapha hAMkI kADhayA. rANAnI sAthe eka kura anucara purabIye hate rAvasurajamalane dekhI rANAe tene kahyuM. are juvAna purabIyA ! bhuMDane mAravAne A suyoga che. eTalAmAM e pitR konmata juvAne potAnA zarAsana upara zara goThavI te hArarAja upara pheMkayu. hArarAje te pitAnA dhanuSathI teDI nAMkhyuM. tethI paNa suryamalanA hRdayamAM koI saMdeha pedA thaye nahi. tyArapachI rANAnA dhAI bhAIe tenA upara lakSya karI eka bANa pheMkayu. bIjA tIrane paNa buMdIraje vyartha karyuM. tyArapachI rANAe pitAne gheDe tenA tarapha calAvyuM. teNe khaDagathI te suryamalane pRthvI upara pADI dIdhuM. pracaMDa AghAte rAva suryamala ghoDA uparathI paDI mUrzita thaye. paNa thoDA samaya pachI saMjJA meLavI gAtrA varaNanI pATo daI te kSataNe bAMdhI dIdhuM. teNe joyuM ke rANe palAyana karI gaye. te joI tenuM hRdaya unmata thai uThayuM. ati marmabhedI vAkaye rAva che . adhama purUSa ! hAla te tuM palAyana karI zake paNa te mevADanuM giravana banyuM, e vacana sAMbhaLI kuTila mati purabIyAe pAchuM pharI joyuM te rAva kSata baMdhana kare che, tyAre teNe rANAne kahyuM mahArAja ! kAma aDadhuM thaI gayuM have purU karavuM ucita che. rANAe pitAne ghoDe suryamala tarapha calAvyA. te bhAluM UMcuM karI sUryamalane mAravA taiyAra thaye eTalAmAM mamahata hArarAja ekavAra zeSa udyamathI utsAhita thaI vAghanI jema kudI rANanA ghaDA tarapha upaDa, rANAne pRthvI upara pADI dIdhuM. tenI chAtI upara ghuMTaNIyA bheravI eka hAthe tenuM gaLuM dAkhyuM ane eka hAthamAM charI laI tenI chAtI vIMdhI dIdhI. rANAe moTe citkAra karyo. te sUryamalanA caraNa nIce maraNa pAmya, hArarAja paNa pitAnI pratidvInI sAthe charI khAI mu. e gaMbhIra zeka vAta sUryamalanI mAnI pAse pahoMcI, AherIyAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TrAMDa rAjasthAna. utsavamAM potAnA putranuM maraNa thayeluM jANI rAjamAtA, zAvakA siMhaNanI jema mamahata thaI bolI " zuM suje muo ? zuM sujo muo ? suje ekalo muo ? mArUM jeNe stanapAna karyuM che te e pRthvIthakI eka vidAya thAya nahi, jetA jotAmAM tenuM hRdaya dArUNa zokathI chIna thayuM. zekensarAjamAtA pAse te AvI kahyuM ke rAvasUryamala vairane pratizodha laI muo che tyArapachI pativiraha vidhura be rANIo potAnA pati pAchaLa satI thaI. rAvazuratAna. saMvat 1591 ( I. sa. 1535 ) mAM buMdInA siMhAsane abhiSikta thaye, te zaktAvita saMpradAyanA Adi purUSa vIravara zaktasiMhanI duhitAne paraNyA. teNita pipAsu samaradevanA kALa bhairavane bhakta hatA. bhairavanA bIjA bhakatonI jema tenI bibhasa pUjA paddhatimAM rAva sUratAna bahu lakSya Apate hato. saMgrAmanI zarUAtamAM te, te devane baLidAna Apato hato. baLidAnamAM pizAcika AcaraNathI rAvasUratAnane buMdInA saradAroe rAjya braNa karyo, tene buMdIthakI teoe kahADhI muke tenA mATe caMbala nadInA tIra uparano pradeza vAsa mATe mukarara karI Apo. sUratAnane kAMI saMtati nahevAthI saradAroe nibudhanA putra ajAjInane buMdInA siMhAsane besA, buMdI rAja ajana, iMdharSa bahAduranA humalA sAme citoDane bacAva karavA mATe Aja amyAna padane prANa ApavA taiyAra thayo. teNe te yuddhamAM prANa kheyA. ru Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya. rAva zUrajananA abhiSeka, tenI rIya'baranI prApti, akabaranuM AkramaNa, buMdI rAjakumAre karela kIllAnA tyAga, megalanA sAmatapaNAnA svikAra zAvatahArane adabhUta AtmatyAga, hArarAjane akabare Apela rAja upAdhinuM dAna, . DavAnanA jaya mATe akabaranA hukamathI tenIyuddayAtrA, tene jaya ane samAna lAbha, rAvabA tu rAjyAreAhaNa, akabare karela gujarAtane jaya, surata ane amadAvAdamAM hArarajaputAnu ditva, vIraramaNInu daLa, rAva bhAjanuM apamAna, akabaranA mRtyunuM kAraNa, rAva ratna, samrATa jahAMgIranA virUddhe vidrAla, hArarAjakumAranA hAthathI vidrohi daLanA parAjaya, hArAvatine vibhAga, madhusiMhanI koTAnI prApti, zavaratnanuM maraNa, tenA uttarAdhikArI gepInAthanA prANasa'hAra, hArAvatinA aMdaranI jAyagirane vibhAga, rAvacattarazAlanA abhiSeka, AgrAnA zAsanakartAnA padanI prApta, dakSi NAvamAM tenAM kA, dolatAbAdanuM prAcIrala dhana, zAhajahAnanA putrAmAM kusaMpa, a~rgajemanuM rita, hArarAjakumArAnI prabhubhakti. uchata ane dholapuratu yudgha, cattarazAlanu vizrva ane maraNa, rAvabhAne abhiSeka, Aragajebe karela buMdI upara humalA, me.gala senAne parAjaya, rAvabhAunA anugraha lAbha, aiMgAbAdamAM tene niSedha, rAvaanura ne abhiSeka, lAhAramAM tenA niyoga, tenuM maraNa, rAmudha, jAnaitu. yu, kATA ane buMdInA rAjAne paraspara virodha, kaTArAjanuM maraNa, rAvabudhanuM virata, khudIrAjakumAranI prabhuparAyaNatA, palAyana, a'bararAja sAthe vivAda, tenuM kAraNa, aMbararAjanA lAbha, vizvAsaghAtakatA, - yuddha, buMdI rAjyApaharaNa, nirvAsanamAM rAvabudhanu* maraNa, tenAM saMtAna. zurajana rIva arjunanA adbhuta Atma tyAga upara tenA putra rAva pitRsiMhAsane beThe, savat 1589 ( i. sa. 1533 ) mAM tene rAjyAbhiSeka thayo. tenA rAjyamAM khudIrAjye eka navA yuganI avatAraNA thaI jethI buMdInA itihAse, anya mUrti dhAraNa karI. Aja sudhI khuMdInA rAjAe eka prakAranI vizuddha svata MtratA bhAgavatA hatA. paNa e rAjyanA samaye tevI rItanI, svataM vratAthI vaMcita thayA. te rAjAe megala sUcanI pAse grahanI jema virArAjavA lAgyA. khudInA hAra vaMzAtraLInI eka zAkhAmAM zAvata nAmanA eka rAjakumAra pedA thayA. te ghaNAja kuzaLa kACdakSa ane catura hatA te kevaLa buMdIne magaLAkAMkSI hatA. zerazAhI vaMzanA adhaHpAta upara teNe rItha'baranAM adhAna zAsana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 TaDa rAjasthAna. kata sAthe eka saMdhi sthApe. te saMdhi sthApanAnA phaLamAM rIrthaMbarane kI le. tenA hAtha mAM Apo. zAvaMtasiMha te kIle pitAnA hAthamAM na rAkhatAM buMdI rAja rajanane ApI dIdhuM. tethI buMdIne sAmAnya lAbha thaye nahi. e meTA lAbhathI zarajane zAvaMtasiMhane buMdI pAse bahu bhUmi saMpati ApI, te zArvata hAranAmanA prasiddha gotranI sthApanA karI, amara thayo. rIgaMbara eka samaddha nagara, tenI samRddhatAnI vAta sAMbhaLI tene haranagara karavA sATa akabara lolupa hatuM, teNe sainya sAthe AvI rIrthaMbaranA upara hamale karyo. ghaNA divasa nIkaLI gayA. paNa rIrthaMbara hastagata thavuM nahi. bedalAnA ceDAge vaca mAM paDI, te kI zurajananA hAthamAM Ape. saMdhibaMdhananA samaye tege pratijJA sU baMdhI lIdhe. jethI rathaMbara mevADanA tAbAmAM jAyagIra svarUpe AvI gayuM. aMbara rAjA bhagavAnadAsa ane tene putra mAnasiMha akabaranI sAthe te samRddha nagara jIlavA AvyA hatA. teone daDha nizcaya hatA je gharajanane samrATanI tAbedArI kabula karAvavI, zI rIte te baMdIne sAkSAtkAra thAya. rajaputanI evI prathA che, je svajAtIya zatru je eka be sainiko sAthe karavAmAM prazi karavA cAhe te teo koI rItane vAMdha banAve nahi. e prathAnA anusAra sapATa akabara, copadaranA veze kIllAmAM rAjA mAnasiMha sAthe AvyA. rAva teone darabAramAM maLe, baMne pakSa vacce kathA vAta thAtI hatI eTalAmAM budIrAjane eka kAkAe pravezI akabarane oLakhI kAha. teNe akabaranA hAthamathI chaDI lai laI dugAdhyAkSanA Asane besA. akabaranuM vratyutpanna mativa prasiddha dagA dapakSanuM Asana meLavI te be . " tyAre rAva rajana have zuM karavuM che. " rAva zurajane uttara na dIdho eTalAmAM mAnasiMha be "have zuM karavuM" rANA sAthe saMbaMdha cheDI rIyaMbara che devuM, uMcA saMmAna ane uMcA padano bhoga karI samrATanI vazyatA svIkAravI. aMbara rAjakumAre banne pakSane madhyastha thaI nIce lakhela saMdhi sUtro banene kabula karAvyA. 1 megalanA atapuramAM lAdelA mekalavAnuM kAma apamAna bharela che te kAmamaMthI buMdI rAja muna. 2-ja jIA athAta muMDaka verAmAMthI brIrAja mukta. 3 buMdInA adhipatio, aTaka pAra jai zakaze nahi, 4 nava rajAnA utsavamAM mIna bajAramAM dukAna kholavA mATe buMdIrAja, pitAnI strI dIkarI vagerene ekavI zakaze nahi, pa teo saMpUrNa rAja jata he dIvAne AmamAM AvI za, 6 teonA pavitra maMdira vagerenuM ke apamAna karI zakaze nahi. 7 teonA ghoDA upara mogalanAM dAsatva sUcaka cinha karavAM nahi. 8 teo rAjadhAnInAravAmAM lAla daravAjA sudhI nagArU bajAvI zakaze. sakATa pAse AvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * - - , - - **** **- mAravADa-buMdI. teone praNipAta kare nahi. 9 jevuM hilI satrAnuM che tevuM buMdI, hAzinuM che. teo potAnI rAjyadhAnI bALI zakaze nahi. samrATa akabare rAvasUrajananA te saghaLA para kabuvA . buMdAjane vaLI te prastAvathI eka svatva maLyuM. pavitra kAzI naga2mAM teNe raDeDANa karyuM. evI rItanA uMcA pralobhanathI mAtra rANA pratApasiMha saghaLA rajaputarAja akabaranA vazavartI thayA. baMdIrAja sUrajana akabaranA prabhanathI tene vazavata thaye. teNe te anAyAse mogalanuM dAsatva svIkAryuM. evA ucA manathI vazavartI thaI rAvazurajane hArakuLamAM je gabhIra kalaMka lagADayuM. te kalaMka bhusADI devAne varavara zAvaMtasiMhe prANa ApI ceSA karI. upara ApaNe kahI gayA je vIra sAvaMtasiMhe ke tArIyAnA cehANa saradAra sAthe maLI jaI rANAnA mATe rathabara kIle meLavyuM. rANAe te rIrthaMbara kole megalane Aye, je vAta sAvaMtasiMhane sahya thaI nahi. tenA adhipatie, te karale akabarane amlAna vadane soMpI dIdhuM. paNa teNe pitAnA kuLa gaiArava sAmuM joyuM nahi rAvasUrajananuM AcaraNa, sAvaMtasiMhanA hRdayamAM sahya thayuM nahi, teNe pratijJA karI che jyAM sudhI prANa che tyAMsudhI akara rIrthaMbarane kabaje karI zake nahi. upara karelI pratijJA pAlana karavAmAM AvI tenA pUrve sAvaMtasiMhe eka smAraka taMbha banavAze. ane tenA upara lakhAvyuM je pavitra kuLamAM pedA thaI je keI hAravaMzIya purUSa rIrthaMbaranA kIllA upara caDhI besaze ane tyAM caDhI besI je vitAvasthAmAM tyAMthI utaraze tene vaMza abhizakta thAze. te kIle pAchA levAmAM sAvaMtasiMha keTalAka hAra saradAro sAthe yuddhamAM paDa, viravara sAvaMtasiMhanA lehIthI hAtha dhoI akabare raghaMbara kIle kabaje karyo, te divase hAraje, mevADapatinI sAthe saghaLA saMbaMdha cheDI dIdhA, tene samrATa akabara taraphathI rAvarAjA" e IlkAba maLe. te ghaTanA banyA pachI thoDA divasa upara rAvasUrajanane akabaranA mahelamAM AvavAnuM nimaMtraNa thayuM. samrATe gaDavAnA pradeza jItavAne tene AjJA ApI cheDA samayamAM te pradezanI rAjadhAnInI kAryavAhI sUrajananA hAthamAM paDI. te jayanA khabara amara rAkhavA rAvazurajane. surajanala nAmane eka daravAjo tyAM karAvyuM, ane gaDavAnA pradezanA senApatine keda karI te rAjadhAnImAM laI gayA. samrATe rAvasUrajanane prasanna thaI virANazI ane zunArane pradeza Ape. je samaye biTa kezarI pratApasiMha radezanI svAdhInatA mATe ane hIMdu jAtinA uddhAra mATe pavitra haladI ghATanA kSetramAM salImanI sAthe yuddhamAM pravRta thaye hatA te samaye eTale saMvata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 TADa rAjasthAna 1632 ( i. sa. 1576) mAM rAvasurajane, samrATa akabaranI upara lakhelI prasannatA meLavI. rAva surajana acaMta paMDita ane dhArmika hatA. tenI dayA dAkSiNya dhArmInurAga ane pAMDAtyathI sanAtana hIMdudharmanA utkarSa thayA. tenAthI hIMduone azeSa upakAranA lAbha thayA. te ghaNuMkarI vArANasImAM rahetA. tenA sudakSa zAsana guNe te pradezanA adhivAsIe nirApade ane nirvivAde jIvana yAtrA karatA hatA, ceAsazI havelI ane maMdiro ane vIza snAtAgAra teNe banavALyA. te pavitra kAzI dhAme rAvasurajane prANa tyAga karyAM. tenA rAvaleAja, rAvattudo * ane rAvAcamA~ nAmanA traNa putra hatA, pitAnA mRtyu pachI rAvaleAja khudInA rAjya upara abhiSikata thayA. te samaye akabare, svanAma prasiddha akabarAbAdamAM megala rAjyagAdI sthAnAMtarita karI, ane gurjara rAjya mATe eka senA mAkalI. rAvaleja potAnA bhAI dudA sAthe te senAnA saMge surata nagara pAse Avye. tyAM keTalAka yudhdhA karI, hArarAva bheje zatrunA senApatinA saMhAra karyA. tethI akakhara tenA upara parama satuSTa thayA. teNe tene bakSIsa mAgavAnuM kahyuM. rAvabheAje vinaya sAthekyuM je Apa mane kevaLa eja haka Ape je huM mativarSa varSInA samaye mArA rAjayamAM jA; samrATe AdarathI hArarAjanI te prArthanA pUrNa karI. saghaLA bhAratavarSIne peAtAnA Adhipatya nIce daDha rAkhavA, akabare jeje yuddha karyAM hatAM te yudhdhamAM saghaLA rajaputa saMtAneA tenI madamAM hatAM. tene yudhdhamAM buMdIhAra rajaputee jevAM kai saDana karyAM tevAMja samasta bhAgaLyAM che. e samaye bahumadanagaranI prasiddha vIranArI cAMda sulatAnInI sAthe yuddha thayuM te yuddhamAM, peAtAnA rAjyanI haka akSuNNa rAkhavA, pAtAnI saMganI sAthe megala sAthe laDI, te nArInI zutA ei mogala leAkA ane rajaputA vimaya pAmyA. paNa khudIrAja bhAre te maMgaLa piryaMta vIranArIne sahAra karyA. e moTA kAnA bakSIsamAM samrATe khudIrAja bhAjane peAtAnA pataMga ApI dIdhA. paNa A jagamAM keTalAka leke rAjaprasAda nirvivAde bhegavI zakayA. megala sAmrAjayanA maMgala mATe rAvaleAje hArakuLanAM ghaNAM leAhI kharacI dIdhAM. tenu phaLa chevaTe zuM Avyu', chevaTe te samrATanA viSanayane paDayA. akabaranI priyatama mahiSI cedhAbAinuM mRtyu thavAthI teNe hukama ApyA, je hIMdu musalamAna saghaLAoe zAka cinha dhAraNa karavuM ane saghaLAoe dADhI mucha muDaDAvavI. e * akabara bAdazAha rAvadAne lakakaDakhAM nAme kheAlAvatA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 685 hukama thayeke vALaMde astrA laI rajaputanI pAse gayA. pahelAM te keIe dADhI mUcha muMDAvavAnI nA pADI nahi. tyAre vALaMda te kAma mATe hArarAjanA vAsamAM AvyA. hAra sainike e teone tamAcA mArI judI judI jAtanAM apamAna karI kahADhI mukayA te samAcAra akabaranA kAne paDyA. ane buMdI rAjanA zatruoe te ghaTanAne anuraMjIta karI samrATa pAse kahyuM je " mahArAja ! tethI ApanuM ane khAsa karI svargIya dhAbAInuM apamAna thayuM" akabara kodhathI prajvalita thaye. rAvabhejanA upakAranI ane AtmatyAganI saghaLI vAta tenA hadayamAMthI cAlI gaI. teNe te samaye AjJA ApI "je rAvajanA hAtha paga bAMdhI ahiM lAve, ane tenI dADhI mUcha muMDAvI nAMkhe" paNa samrATe kodhamAM unmata thaI atyaMta kukarma karyuM. tenA evA kaThera hukamathI hAra rajaputa virAga pAmI ughADI talavAre mogala senA upara paDayA. tevAmAM chAvaNImAM mATe kSobha thaye. musalamAna leke Ahata thaI cAre dizAe palAyana karavA lAgyA. te samaye khuda akabara AvI hArarAjane zAMta pADavAnI ceSTA na karata to te mANasonA lehIthI te chAvaNuM bharAI jAta. akabare A kArya mATe ghaNe anutApa karyo. rAvajanI pAse AvI hAthI uparathI utarI teNe rAvabhejanI atyaMta prazaMsA karI ane tene zAMta karavAnI teNe ceSTA karI. uddhata ane apamAnita bheja DAthI zAMta thavA vALo nahe. te potAnA bApadAdAe meLavelA hakanuM varNana karI be "tArA je Dukakara khAnAre mANasa ATalA badhA haka bhogave nahi" evuM kaThora vAya bIjAnA mukhathI akabare sAMbhaLyuM hatuM te tenuM te ziracchedana karI deta. paNa nItijJa akabare thoDuM hAsya karI rAvajane AliMga gana karyuM. ane meTA yatnathI tene pitAnI chAvaNImAM te laI gaye. akabaranA pakavAsa upara rAvaje potAnA rAjyamAM AvI, pitAnA mahelamAM ravargavAsa karyo, tene traNa putra hatA. rAvarata saradAnArAyaNa ane kezudAsa. akabare mRtyu pachI salIma, jahAMgIra nAma dhAraNa karI bhAratavarSanA siMhAsane beThe. rAja zAsane abhiSikta thayo ke teNe pitAnA putra pArejane dakSiNAvartanA zAsanakartAnA hadada upara sthA. ane tene burahAnapuramAM abhiSe karIne potAnI nagarImAM ALe, paNa rAjakumAra zume Te. prapaMca karI, pAjebane saMhAra karyo. vaLI jahAMgIrane padapUta karavAnI te ceka karavA lAgyo. ethI karI mogala sAtrA nya sAgaramAM meTo kebha ubhe che. surama rajaputa rAjAone prItipAtra hato. bAvIza rAjAo tenI madadamAM utaryA. e kSobhathI vihAnaLa saLagI uThe. jahAMgIre te vidrohAnaLa AvavI devA rAvaratanasiMhane be dIrAja mokalyA. hArarAja ratanasiMha, pitAnA putra madhu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaDa rAjasthAna. siMha ane harisiMha sAthe burahAnapuramAM AvyuM. tyAM te vidrohIdaLane saMmukhIna thayuM. tyAM eka yuddha thayuM. te yuddhamAM vidrohI ke saMpUrNa parAbhava pAmyA. ane cAre dizAmAM palAyana karI gayA, e yuddha saMvat 1635 (I. sa. 1579) mAM ghaTayuM. te yuddhamAM budIrAja ratanasiMhanA bane putra bhayaMkara rIte tyAM ghAyala thayA. te parAkramanA kAmathI rAvaratanasiMhe burahAnapura meLavyuM tenA bIjA putra madhusiMhane keTanagara ane bIjo bhUmibhAga maLe. - burahAnapuranA zAsanakALamAM rAvaratanasiMhe ratanapura sthApyuM, tenAthI vaLI eka prajanIya vyApAra sAdhita thaze. te vyApArathI te mogala samrATane ane mevADezvarane saMtuSTa karyo. mogalanA tAbAne vajIra derApunAM mevADamAM chAnI rIte dasyabhAva karatA hatA, derApukhAnA atyAcArathI mevADavAsIo, purepurA piDita thayA, hArarAja ratanasi hai, yuddhamAM tene rAjIta karI kedI banAvI mogala samrATa pAse mokalyo. evA kAmAthI samrATa pAsethI teNe sArA puraskAra meLavyuM. rAvaratanasiMha, eka upayukta rAjA hatA. rajaputa tathA hIMdujAti tenI bhaktimAM tatpara hatI. sAthI ke teNe hIMdudharmane adhaHpAtamAMthI bacAvyuM. tenA pracaDa teja prabhAve ke IpaNa musalamAna tenA rAjyamAM hatyA karI zakatA nahi. hIMdujAtine puSkaLa upakAra karI, rAvaratanasiMha burahAnapura pAsenA eka sAmAnya yuddhamAM maraNa pAme. gopInAtha madhusiMha : harijI ane jagannAtha* nAmanA cAra putra rAva ratanasiMhanA hatA. moTo putra gopInAtha, pitAnA agAu svargavAsI thaye hate. tenA mRtyu saMbaMdhe je vivaraNa sAMbhaLavAmAM Ave che, tene saMpUrNa opanyAsika vivaraNa kahIe te avyakatI kahevAya nahi. baLadIya gotranA eka brAhmaNanI patnI sAthe gopInAthane gupta praNaya hate. dareka aDadhI rAtrIe brAhmaNanA gharanI bhIMta oLaMgI te brAhmaNa patnInI mulAkAta karate hate. ekavAra brAhmaNe tene pakaDI pADaze, tenA hAtha paga bAMdhI tene gharamAM rAkhI, te buMdIrAja pAse AvI bolyo, "mahArAja eka cora amArUM samAna haraNa karyuM. tene ame pakaDa che. e kSaNe have tene kevI sajA karavI" rAva ratanasiMhe kahyuM ke tene mRtyudaMDanI sajA ApavI. abhitRpta brAhmaNe, koI paNa nimatanI darakAra na karatAM gharamAM AvI gopInAthanuM mAthuM loDhAnI megharIthI kacarI nAMkhyuM. tyArapachI tenA zabane sarIyAma rastAmAM teNe pI dIdhuM. rAjaratAmAM * madhusiMhane TATA maLyuM hatuM $ harine bhugora maLyuM hatuM x jagannAtha nirvaza avasthAmAM maraNa pApo, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. ja hArakumAranuM maDadu joIloko zekAtura thayA. te rAva pAse AvI bolyA, " rAjakumAranI keNe hatyA karI, e hRdaya vidAraka vAkya sAMbhaLI buMdIrAja dusara zeka karI te bAbatane tapAsa karavAnI AjJA ApI. te jANato nahoto je svacaraNamAM kuThArAghAta karyo che. thoDA samayamAM saghaLe vRttAMta bahAra paDe. tyAre rAvatane hRdayazeka bhAva hRdayamAM chAno rAkhe. gopInAtha bAra putro mukI svargavAsI che. teomAMthI pratyeka ne buMdI rAje sArI bhUmi saMpati ApI. gopInAthane putra rAvacattarazALa, buMdI rAye abhiSita thaye. samrATa zAhajahAMne tene rAjyAbhiSeka karyo. samrATe tene rAjanItIjJa zAsana kartutvapade nIme eNsamAna sUcakapada zAhajahAnanA rAjyazAsanakALathI buMdIrAja bhegavA Ave che. je divase megala samrATe dArA auraMgajeba suja ane murAdanA haste saghaLA bhArata sAmrAjyane bhAga Ape. te divase rAvacatarazAla auraMgajebanA tAbAmAM eka uMcA senApatipade hate. dakSiNAvartanA ghaNA kharA yuddhamAM catarazALe adhika vayitva batAvyuM. e samaye dakSiNAvarta pradezamAM evI janayuti cAlI je samrATa zAhajahAna maraNa pAme. e khabara sAMbhaLI kamAgata daza divasa rAjakumAra AraMgaje rAjakAjanI pacya locanA karI nahi, teNe koInI sAthe vaiSacika vAta paNa te arasAmAM karI nahi. janakRti sAcI che. ema saghaLAne vizvAsa paDe, samrATanA patromAMthI eka mAtra dArAze ke rAjadhAnImAM hato. bIjA saghaLA rAjakumAre, pitAnA bhAratavarSanuM sAmrAjya daDha karavA mATe mahenata karavA lAgyA. suje baMgALa pradezamAMthI nIkaLe. eraMgajeba dakSiNanA pradezane tyAga karI murAdane lakhyuM, " bhAI ? sainya sAmaMta laI jaladIthI AvI mane maLI jA, huM te phakira chuM. pArthiva viSaya upara mAre Asakti nathI. huM te daravezachuM. mATe eTalI vAsanA che je AkhI umara daravezagIrImAM rahI khudAnI baMdagImAMka hADuM, dAre kAphara thaI gaye che. suje purepure nAstika che, hAla samrATa auraMgajebanA rAjakumAramAM bhAratavarSanA siMhAsana mATe tuM ekaja pAtra che, Aje megalanuM siMhAsana zunya che. tuM banatI kozIza karI sanya sAmaMta laI amArI pAse Ava ? tune bhAratavarSanA siMhAsane besArI devA prANa ApI ceSTA karIza. auraMgajebano vairabhAva jANI laI samrATe hArarAjane patra lakhI kahevarAvyuM " je tame jaladI mArI pAse Avo" e gupta patra pAmI hArarAje pahelAM te Dagamagadala rAkhyuM. paNa teNe vicAryuM ke huM samrATane sevaka eTale ke samrATanI AjJA pAlavI yukta che. manamAM e vicAra karI catarazALa dakSiNAvarta choDavA taiyAra thaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna. thoDA samayamAM catarazALanI kucanA samAcAra auraMgajebanA kAne paDayA, teNe tenuM kAraNa puchI tene kahyuM, "tame samrATanI pAse javA eTalA badhA Atura zAmATe che? thoDA divasa khamI jAo, mArI sAthe samrATa pAse jaje, e uparathI budIrAje uttara Apyo. "mAre te samrATane hukama pALa egya che. juo A anujJAdhavA. samrATe mokalela anujJA patra teNe auraMgajebane dekhADayuM. kuTilamati auraMgajeba bahu vRddha, " tame kadApi jaI zakaze nahi." ema kahI teNe hArarAjanI chAvaNIne gherI levA hukama Ape. catura catarazALe pUrvathI AraMgajebane durabhisaMdhi jAryo hato. pitAne zAmAna teNe ekalAvI dIdho hato. teNe auraMgajebanA samakSa tenI chAvaNane tyAga karyo. tene gatirodha karavAnI koIne hImmata thaI nahi, tyAMthI cAlI rAvacatarazALa narmadA nadInA tIre pahoMce. vaSanI pracaMDa dhArAnA pAnathI narmadAnA banne kAMThA saMpUrNa jaLathI bharyA hatA. narmadAnA te taTa upara keTalAka solaMkI saradArane nivAsa hato. budIrAja teonI madada meLavI nadI pAse gaye. te potAnA sainyasAmatane laI pitAnI rAjadhAnImAM AvyuM. tyArapachI potAnA rAjyanA kAryanI samAlocanA karI budIrAja buMdIthI vidAya thaye. ane thoDA divasamAM dillImAM AvyuM. te samaye bhAratavarSanA siMhAsana mATe vRddha bAdazAhanA putromAM ghera saMgharSa utpanna thaye, jenuM vistRta vivaraNa mevADanA itihAsamAM ApaNe ApI gayA. bIjA rajaputa rAjAone jema rAvacatarazALa paNa hiMdapriya samrATa zAhajahAnanI svArtha rakSA mATe hRdaya zeNita ApavA taiyAra hatA. phatIyAbAdanA kALa yuddha sthaLe vijaya lakSmI AraMgajebanI eka zAthinI thaI. jethI te potAnA bhAIonAM lehI pIvA taiyAra thaye. zAthI ke te jANu hatA je teonA saMhAra vinA te vRddha pitAnA hAthathI siMhAsana kadApI laI zakaze nahi. tene durabhisAdhi vyartha karI devA dAre, dhapura pAse moTI senA sAthe ubhe hate. rAjasthAnanA bIjA rAjAonI jema rAvacatarazALe tene pakSa pakaDa hatuM. paNa dAro, kharAba lagnamAM yodhapuramAM AvI ubhe hatuM. te divasathI tenA upara je vipada AvI paDI te tenI jIMdagImAM tene cha gaInahi. baMdIrAja pILAM vastra paherI potAnI vAhinI laI dArAnI madada AvyuM. dAre saghaLAnA mokhare eka raNamAtaMga upara bezI zatranI sAme ghora yuddhamAM utaryo. yuddha atibhayaMkara rIte cAlyuM. thoDA samaya pachI saghaLAe joyuM je dAra yuddhathakI adazya thaye. tethI karIne tenA pakSanA saghaLA raNamAMthI palAyana karI gayA. paNa hArarAja palAyana karI gaye nahi. pitAnA sAmaMtane pazvAcadavA. bA jeu te be , " hAla je palAyana karI jAze tene sarvanAza thAya. A juo amArA prabhunuM sArthaka karavA amArA be paga raNabhUmi upara caDayA che " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 689 buMdIrAja eka raNamAtaMga upara beThe. ekadama eka geLe AvI mAtaganI pIDa upara paDaye. pIDAyela mAtaMga ArtanAda karI raNasthaLathI palAyana karI gaye. tene nAsate joI budIrAja tenI pITha uparathI bhUmi nIce paDyuM. teNe pitAne gheDo lAvavA AjJA karI ane kahyuM, je " amAre hAthI zatrune dekhAI zakaze. paNa huM te AjIvanamAM pITha dekhA zakIza nahi. ANelA gheDA upara rAvacatarazALa beThe. teNe pitAnA sainikone laI eka nyUha racyuM. ane bhayaMkara zuLa upAdya teNe rAjakumAra murAda upara hamale karyo. pitAnA pratidraDhIne pakSa karI teNe zuLa phekyuM. paNa te samaye, eka goLI tenA lalATamAM lAgavAthI te ghoDA uparathI paDaye, tyArapachI tene kani. putra bharatasiMha tenApade abhiSikta thaye. teNe sainikane bamaNuM utsAhita karyA. buMdI rAjane bhAI mAkSamasiMha pitAnA be putra ane eka bhatrijA sAthe samrATanA svArtha rakSaNa mATe raNasthaLe paDaye. rAvacatarazALa savaMta 1715 mAM svargavAsI thaye. teNe bAvana yuddha karyo. tenI hiMmata ane prabhubhakti jagatamAM prasiddha thaI rahI che, teNe baMdInA mahelane eka bhAga caNAvI vadhAra, tenuM nAma cattara mahela paDyuM, catarazALa cAra putro mukI paraphekavAsI thaye, jenuM nAma bhAvasiMha, bhImasiMha. bhagavatasiMha ane bhakatasiMha. bhakatasiMha LapuranA yudhdhamAM marAye. eraMgajeba bhAratavarSanA siMhAsana upara beTho ke turata svargIya catarazALanA aparAdha mATe tenA putra bhAvasiMhane zAsti ApavA teNe saMkalpa karyo. catarazALa samrATane pakSa pakaDI auraMgajebanI sAme utaryo hato, tethI auraMgajeba tene badale levA unmata thaI uTha, Aja auraMgajeba bhAratavarSanA sArvabhoma adhipati thaye, Aja tenI sAme koNa ubhu rahI zake. durAcAra eraMga jee zivapura nAgara narapati AtmArAmane hukama karyo je " te dudata dudha hArakuLanuM damana karI buMdIne rIyaMbaranI sAthe joDI de. huM hamaNAM dakSiNAvartAmAM jAuM, samrATane hukama maLe ke AtmArAma bAra hajAra sainike laI hArAvatImAM piThe. ane talavAra ane agninI madade dezane vaMsa karavA lAgyuM. teNe buMdInA pradhAna sAmaMtanuM khATalI nAmanuM nagara gherI lIdhuM, hAra saradAroe ekatrita thaI ganudI nagara pAse AtmArAma upara humalo karyo, zivapurapati tyAM parAjIta thaye. te rAjakIya cinha ane sAmagrI che palAyana karI gaye, hAra saradAro tethI paNa paritRpta na thayA. teoe AtmArAmanA zivapurane ghere nAMkhe, lArapachI AtmArAma Atma rakSAthe dillImAM nAzI gaye. dutta auraMgajebanI pratizodha pipAzA prathAzita thaI nahi, teNe manamAM vicAryuM je hAkuLa nirmala thAze, paNa tevuM te banyuM ja nahi, chevaTe kuTila mati Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 TeDa rAjasthAna. auraMgajebe rAvabhAvasiMha tarapha eka pharamAna patra mekahyuM. ane kahevarAvyuM ke hAra hArarAja!tamArI hImata joI huM saMtuSTathaye ane tamArA doSa mApha kayA, tame dillImAM AvI mArI mulAkAta le. prathama te buMdIrAja tema karavA saMmata thaye nahi, paNa samrATe vAraMvAra abhayapradAna ApI, maMgaLa karavAnI IcchA jAhera karI, tethI teNe dillImAM jaI tenI mulAkAta lIdhI. teNe rAjakumAra majAmanA tAbAmAM e. raMgajebane zAsanabhAra meLavyuM. paNa tene svAdhIne ane tejasvI svabhAva tethI gaye nahi. - ogAbAdanA zAsana kartutvapade nImAI rAvabhAvasiMha teja nagaramAM vAsa karavA lAgyuM. teja nagaramAM sarvat 1738 (I. sa. 1682) mAM te paraphekavAsI thaye. tejI, vikamathI, zudAcArathI ane dAkSiNathI te vizeSa prasiddha thaye, ema kahevAya che je te durAgya pIDAmAMthI Arogya karavA zaktivALo hate. rAvabhAvasiMha aputraka gujarI gaye, tenA bhAI bhImasiMhane pitra anuvAdasiMha, buMdInA siMhAsane beTho, samrATanI anumatithI te abhiSikta thaye. eraMgajebanA zAsanakALa pa dAkSiNAvartamAM jeTalA yuddha thayA. temAM anuvAdasiMha hAjara hatA. e saghaLA yudhdha pachI eka yudhdhamAM eraMgajebanI janAnAnI strIo zatruonA hAthamAM paDI, anuvAdasiMha meTA parAkramathI teonA zatrunA hAthathI udhAra karyo, tene e vIra kAryathI samrATa pAsethI te ghaNI bakSIso pAye, buMdI rAjyanA pradhAna saradAra durjanasiMha sAthe rAvaanuvAdasiMhane eka zecanIya vivAda thaze. temAM anuvAdasiMhane puSkaLa kaSTa bhogavavuM paDyuM. durjanasiMhanA udhata AcaraNathI krodhodha thaI teNe tene aneka gALa ApI, jethI durjanasiMhe svAmi dharma pagataLe kacarI nAkhe, te budIrAja sAthene saghaLe saMbaMdha te daI pitAnA nagaramAM Ave. vaLI AtmIya janene ane senikane budI che devAnuM teNe kahyuM. thoDA samayamAMekhabara samrATa nemanyAtyAre teNe anuvAda pAse eka senA daLa mokalyuM, durjanasiMha parAjIta thaye tene viSaya ane saMpatti japta thaI rAjyamAM dAkhala thaI, pitAnA rAjyamAM zAMti sthApanA karI. rAva anuvAda samrATanI AjJA thI aMbararAja viSaNasiMhanI sAthe megala sAmrAjyanI uttara sImA sthira karavA gaye. buMdIrAja pharIthI te pradeza cheDI cAle nahi e dura dezamAM tenuM maraNa thayuM. budhasiMha ane dhasiMha nAmanA be putrane vAse rAkhI anuvAdasiMha palekagAmI thaze. budhasiMha. pitRsiMhAsane beThe. tenA abhiSeka pachI thoDA divasa upara samrATa auraMgajeba, eraMgAbAdamAM viSama dardathI sapaDAI gaye, te roga prati dina vadhatuM gaye, tenA amIra umarAve jANyuM je A saMkaTamAMthI samrATane udhAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. thAya tema nathI, teo tenI zayA pAse besI bolyA "mahArAja ! kayA rAjakumArane Apane uttarAdhikArI banAvavA ApanI IcchA che, amane hakIkata kahI Ape, mamUvuM samrATe uttara Ape "tete IzvaranA hAthamAM. mArI IcchA che je bahAdura zAhaAlama bhAratavarSanA siMhAsane beze paNa mane bhaya lAge che je AjIma baLa pUrvaka bhArata varSanuM siMhAsana laI leze." mRtyu zayyA upara suI megala samrATa auraMgajebe je AzaMkA karI te vAstavika hatI ane te pramANe ja thayuM; dakSiNAtyanuM senA sahAya meLavI AjImazAha khaDagabaLe pitAnA adaSTanI parIkSA karavA taiyAra thaye, teNe moTA bhAine daMbha sAthe patra lakhI dIdhe. "dheLapuranA yudhdhasthaLe baLAbaLanI parIkSA thAze, " bahAdurazAhe pitAnA sAmaMta saradArane bolAvI kahyuM "mAre purepurU saMkaTa che. huM tamArI madada mAguM chuM " te sAmatamAM rAvabudhasiMha paNa hAjara hatA, te samaye teNe vanamAM pagaluM mukayuM hatuM. bhAI yodhasiMhanA akALa mRtyuthI tenuM hadaya vizeSa vyAkuLa hatuM. buMdImAM AvI teNe dhasiMhanI zrAdhazAMti karI levA samrATanI AjJA mAMgI. samrATe javAnI AjJA ApI. tepaNa buMdIrAje samrATane kahyuM; " have huM buMdImAM jaIza nahi, " mane te veLapura belAve che, tyAM mahAre pUrva purUSa dehatyAgI thayela che. dhaNInA maMgaLa maTe dhoLapuramAM jaIza ane raNakSetramAM utarIza. lAhera che zAhaAlama Lapura tarapha cAle, Aima brAtA upara hamale karavA potAnA putra bedAravakata sAthe dakSiNAvartathakI bahAra nIsa, banenuM sevAdaLa gheLapura pAsenA jAjo nAmanA sthAne samuMkhIna thayu. bhayAvaha yuddha cAlyuM, jAjonA yudhdha karatAM megala sAmrAjyamAM bIju kaI bhayakara yudhdha thayuM nathI, ane daLamAM judA judA rajaputa rAjAo sahAya kartA hatA. ghAta ane koTAnA rAjakumAre lAMbA samayathI AmanA tAbAmAM hatAM, keTAnA rAja kumAranI AzAevI hatI je budhasiMhane saMhAra karI, buMdI ne keTAnI aMtakta karI devI. AzAmugdha Aume vicAra karyo je lakSmI tenI aMkazAyinI thAze. teNe keTAnA rAjakumAra rAmasiMhane budIrAja kahaye hatA, rAmasiMha, buMdIsara - budhasiMhane eka patra lakhyuM. jemAM lakhyuM hatuM je zAhaAlamane paNa che AchamanA pakSamAM Ave tamArUM bIlakula maMgaLa thAze. patra vAMcI ghaNA sAthe krodha sahita budIrAje uttara lakhe, "mArA pUrva purUSe AtmatyAga dvArAe je kSetrane prasiddha ane pavitra karI gayA che te ja kSetramAM huM mArA prabhune che amara pitRlekanA nAmane zI rIte baTaTa lagAMDuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 TADa rAjasthAna. zAhaAlame khusi hane potAnA senAdaLamAM eka uMcA Asana upara nImyA. ucA pade ane Asane nImAI khamaNA utsAhita thaI yuddhakSetramAM utarI budhasi Mhe je varatva khatAvyu tethI vijayalakSmInA mugaTa zAhaAlamanA mAthA upara Avye. zAhaAlama bahAdurazAha nAma dhAraNa karI bhAratavarSanA sihAsane beThA. AjIma ane vedArakhta yuddhakSetre maraNa pAmyA. kATAnA rAmasiddha tathA buMdelArAja dalapata zatruonI goLIethI maraNa pAmyA. bukasa'hunA mATe upakAra, samrATa padavI upara AvI bahAdurazAha bhulI gaye|nahi. yuddhamAM jaya meLavI leAhIthI kharaDAelA zarIre AlamazAha musi hane bheTI paDaceA. tene rAvarAjAnA upAdhi ApyuM. te vimaLa mitrAcAra lAMkhe samaya bhegavAyA. bahAdurazAha paraleAkavAsI thayA. Ara'gajekhanA pAtrAmAM bhAratavarSanA si hAsana mATe mATe gaDabaDATa uThayeA. temAM vivAdavantui dArUNa rIte prajvalIta thayA. e.ra'gajemanA pAtra te vantimAM pataMganI jema paDI khaLI muA. tyArapachI prIrakazIyara meAgala sAmrAjyane pAmyA. zANItAkata jAjAkSetre kATA ane khudI vacce je vivAdano sUtrapAta thayA. te vivAda rAmatihunA mRtyu pachI tenA uttarAdhikArI bhImasi Mhe puSkaLa vadhArI dIdhe. rAjA bhImasiMha vivekanA mastake padAghAta karI pAkhaDI taiyadanA pakSa pakaDayA. ane khusiMhanA lADDIe peAtAnA hAtha dheAvAne teNe vicAra karyo. yuddhamAM sAme thaI pAtAnI abhiSTasiddhi meLavavA asamartha bhImasihe chevaTe vizvA saMghAtakatAnI madada lai ekavAra ata itabhAve buddhi upara humale kaye, ra.jadhAnInI bahAranA medAnamAM khudIrAja gheADA pheravatA hatA. tenI pAMse mAtra thaiADA sainIko hatA. eTalAmAM durAcAra bhImasiMhe daLa sAthe AvI budhisahu upara humalA karyAM. khudhisaMhanA saradArA vRtAkAre khusiMhane vITAi zatruenI sAthe laDavA lAgyA. bhImasihu palAyana karI gayA. e samaye aMbararAja jayasiMha khusiMhane patnastRta karavA vizeSa ceSTA karavA lAgyA. jayasiMhanI bena sAthe bahAdurazAhu ane khusiMhanA saMbaMdha sthira thayA, mAgala samrATe budhasiMha badhutva jANI te saMbadhanuM pratyAkhyAna ka . akharakumArIne vivAha NudhasiMha sAthe thayA. jayasiMhunI bena vAMjhaNI hatI. khudIrAja khusiMha kALameghanI je putrIne paraNyA hatA. tenA peTe e putra thayA hatA. saparamIne putravatI joI kuzAvaha kumArInA manamAM ISA naLa saLagI uThayeA. svAmInI anupAsthitImAM potAne garbha che ema jAhera karyuM . ane eka saMtAnane meLavI te jaNyA che ema kahI rAjyanA te uttarAdhIkArI che ema Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa buMdI. 693 jAhera karyuM. aMbara rAjakumArInuM durAcaraNa rAva budhasiMha jANI gaye. te hakIkata rANInA bhAI jayasiMhane teNe kahevarAvI. aMbara rAjakumArI te samaye abaramAM hatI. jayasiMhe kahyuM "bena ! A tamArUM huM zuM sAMbhaLuM chuM e vAta sAMbhaLI rAjakumArI kevathI bolI uThI! charI laI, " darajInA dIkarA " ema kahI te potAnA bhAIne mAravA cAlI. aMbara rAja palAyana karI te rUdracaMDAnA hAthathI bacI gaye. AvI avamAnatAthI kuddha thaI jayasiMhe buMdIraja budhasiMhane siMhAsana yuta karavA vicAra karyo buMdInA pradhAna ThAkura iMdragaDhapatti devasiMhane buMdI rAjaya upara besAravA teNe mukarara karyuM. tema karavA devasiMha saMmata nahote. tyArapachI jayasiha karavAra rAja pAse jaI be "tamAre buMdI rAjanI gAdIe besavuM paDaze" karavAra rAjanuM nAma selimasiMha hatuM. buMdI rAjyanA rAjA thavAnuM che ema jANuM selimasiMhane niMdrA nahotI. rAjA jayasiMha catura ane rAjanItijJa hatA. te mAlava, AgrA ane ajameranA zAsana kartRtva pade nImAyA hatA. buMdI rAjasAthe vivAda karavA mATe tenuM eka guDha kAraNa hatuM. tenA manamAM eka pracaMDa rAjanaitika AMdolana hatuM. mogala sAmrAjyanI cAkamasyatA ane aMtavivAda joI teNe manamAM vicAryuM hatuM je sAmAnya sAmAnya rAjA upara potAnI prabhutA calAvavI. e mATe te mogala sAmrAjyanI viruMkhalatAne hRdayathI abhyarthanA karato hato. je divasa banazIba phIrakazIyara saiyada bhAIonA hAthathI maraNa pAme. te divase aMbararAjanI cira lAlita AzAvatA phaLavALI thavAne upakama thaye. samrATanA mRtyune maikhika kharakhare karI deva budhasiMha sAthe pitAnA nagaramAM Ave. vizvasta ane sukhasukha atithine ghera lAvI tenA sarva nAza mATe jayasiMha chAnI rIte ceka karavA lAge. rAva budhasiMha, jayasiMhane banevI. vaLI Aja teno te atithi, jayasiMhanA manamAM e daDha anilASa hatuM je buMdI rAjAne kaI rIte aMbaramAM rAkhI buMdI rAjya hastagata karavuM. e abhilASa sAdhavA jayasiMhe buMdI rAjane kahyuM je aMbarane buMdIthI bhinna mAnazo nahi. A aMbara tamArU ja. tame thoDA roja ahiM raho AvazyakIya kharca mATe tame rojIMdA pAMca rUpiyA pAmazo, e vacana sAMbhaLI budhasiMhanA kAkAnA manamAM viSama saMdeDa pedA thaye, teNe bhatrIjAne chAnAIthI kahyuM je " jayasiMhane durabhisaMdhi zuM tame jANI zakatA nathI " tamane ahIM rAkhI e AzAmI buMdI hastagata karavA ceSTA kare che" teNe te samaye buMdImAM patra lakhyuM ane purANI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da rAjasthAna. ne kahI mokalAvyuM ke "te satvara pitAnA be putrane laI tenA pitAne ghare cAlI jAya, tyArapachI hAra saradAra ane sAmate aMbaranI bahAra eka guptasthaLe ekaThA thayA. teo budhasiMhanI sAthe buMdI tarapha cAlyA. te samaye tenI sAthe traNase hAravIra hatA. te traNa vIrane laI budIrAja vizvAsaghAtaka jayasiMhanA pApa bhavana ho cAle ane nirbhaya thaI pitAnI rAjadhAnI tarapha cAle. paNa te Apada vinA jaI zake nahi. buMdI ane aMbara rAjyanI sImAe AvelA pAMca lAza nagaramAM aMbaranA pAMca saradAre AvI tenA upara humalo kaye. budhasiMha pitAnA traNase saradAra sAthe zatru saMge laDaye. hAravAranA abhyartha saMdhAne lakSa jotA jotAmAM aMbAnA pAMca saradAro ane sainike raNasthaLe paDayA. bAkInA saghaLA prANa laI aMbara tarapha palAyana karI gayA. budhasiMhanA pakSane paNa dArUNa AghAta lAgyuM. tene kAke bhimasiMha haNAye. tenA aneka raNadakSa sainike yuddha sthaLe paDayA bAkInA rahela sainikane laI te vai nagaramAM pahoMce. vaigu nagara tenA sasarAnA tAbAnuM hatuM. jayasiMhanA pakSanA agaNita senika ane saradAre muA kharA paNa budhasiMhane jayI thaI buMdImAM javAne teNe dIdhe nahI. te buMdI jaI zakaze nahi. tethI aMbararAja atyaMta AnaMdita thaye. have tenuM abhiSTa kArya siddha thayuM teNe karavAra saradAra selamasiMhanA putra dalIlasiMhanA hAthamAM potAnI putrI ApI tene buMdInA rAjya upara abhiSikta karyo. e rIte vipadamAM paDI banazIba budhasiMhe pitAnA rAjayanA uddhAra mATe aneka ceSTA karI. paNa tenI koI ceSTA phaLavALI thaI nahI. tenI madada tuTI paDI tenI AzAe niSphaLa gaI. have koI evuM rahyuM nahi je tenuM avalaMbana karIne pitAnI AzA saphaLa kare evI zecanIya avasthAmAM umedasiMha ane dIpasiMha nAmanA be putrane mukI rAva budhasiMha te vaigu kSetramAM maraNa pAme. tema thayuM paNa kuTilamati jayasiMhanI tRpti thaI nahi. budhasiMhanA be putra je tenA mAmAne ghare rahetA hatA tene saMhAra karavA teNe saMkalpa karyo. tenI bIkathI nirAzraya thaI gayela ane rAjakumAre keTalAka sainike sAthe paMcAIla nAmanAM nIrjana sthAne cAlyA gayA. tyAM thoDA divasa rahI teoe keTA rAja durjanazAlanI madada mAMgI. durjanazAla bhImasiMhane putra. pitR zatru budhasiMhanA be putrane vipadamAM paDela AzrayAthI joI te dayAvALA cittavALe thaye. teonA pitu rAjyane udhAra karI ApavAnI pratijJA karI teNe teone Azraya Ape. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya. rAtra umedasiMhe karelA abara senAnA paparAjaya-davalAnuM nAnuM pudgha umedasiMhanA parAjaya ane palAyana tenA gheADA huMjatu maraNa, caMbalanA tIranA prAcIna rAmapuramAM tene Azraya. rAjadhAnInA udghAra tyAMthI purIthI tenuM palAyana vidhavA mAtAnI mulAkAta. hAlakaranI pAse vidhavA rAja mahiSInI madadanI mAMgaNI, abara rAjakuma ranA parAjaya, umedasi'ne buMdIne lA bha izvarIsiMhanI AtmahatyA, mahArASTayanuM paheluM bhUmIdAna, madhusi MhaiM, jAlIsi Mha mahArASTrIya AkramaNu IMdragaDhanA saradAra upara umedasi Mhane veranA badale, umesihanA rAjayAga, ajItasi'hanA abhiSeka, umesiMhanI tIrtha yAtrA, tIrtha yAtrAmAM vyAdhAta, ajItasiMhe karela rANAnI gupta hatyA, satIne bhayAnaka abhizApa, ajItasiMhanuM bibhatsa maraNa, agAunI bhaviSya vANInI saraLatA, rASiyusihanA abhiSeka, pAtra Upara umedasiMhanA avizvAsa, umedasi'- hatuM maraNa. dvArAvatInA aMdara thai zrITIza senAnI vAMse apasaraNa, aMgreja sAthe khudInA sakhvabhAva buMdIrAjayaneA upakAra, krisucikrA rAge visiMhanuM maraNu, tenuM carita, rAva rAjA rAmasiMha. rIva budhisaMhane bhayaMkara duzmana abararAja jayasi'huM saMvat 1800 mAM paraleAka vAsI thayA. te samaye umesihunA vayaHkrama tera varSaneA hateA pitR vairInA maraNanA samAcAra sAMbhaLI vIra khALakaumedasiMhe potAnA senA mAmatane ekaThA karyAM, teNe pattana ane genALI upara humalA karI tene jItI lIdhAM. e vivaraNa cAre tarapha pracArita thayuM, saghaLAe vismaya sAthe sAMbhaLyu je. khusiMhanA putra jAgI uThayA. gheADA samayamAM prAcIna hAra rajapute tenA vAvaTA nIce ekaThA thayA. keTAnA dunazAla hArarAjanu gAya udadIpita thaI A nadiMta thavA lAgyA. vaLI umedasi'hanI madade teNe potAnI senA meAkalI. te samaye izvarI si'hu aMbaranA si'hAsane beThA hatA. pitAnI kuTIla niti anusaraNa karI teNe vicAryuM hatuM je kATA ane buMdInA rAjane kabaje karI levuM. teNe kATA upara humalA karyAM. tenI durAzA saLa thai nahi. te yuddhasthaLathI vidAya thai gayA. tyArapachI umedasiMha upara humaleA karavA teNe eka nAnaka pathI senA mekalI te samaye umedasi' mInaleAkanA mudaleAhArI nAmanA nirjana pradezamAM rahetA hatA. tenA viratva ane tejasvitAthI vimeAhIta thai mIna leAkeAetenI rakSA karavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ToDa rAjasthAna. saMkalpa karyo. thoDA samayamAM pAMca hajhAra dhanurdhara vIra bALaka umedasiMhanI madadamAM IzvarIsiMhanA virUdhdha utayAM. vacanAmanA sthaLe umedasiMhe aMbarasenA upara hamale karyo. tyAM teNe te senAne parAsta karI. chevaTe bIlakula nirdayabhAve teNe teno saMhAra karyo. aneka kuzAvaha rajapute te vIra bALakathI haNAyA. bIja saghaLA vAvaTA vagere sAmagrI mukI yuddhasthaLathI palAyana karI gayA. teonI saghaLI yuddha sAmagrI vIra bALaka umedasiMhanA hAthamAM paDI. e parAjyanI vAta sAMbhaLI aMbararAja IzvarisiMhe nArAyaNadAsa nAmanA kSatrIya vIra saradAra nIce aDhAra hajhAra rajaputa sainIkane mokalyA. paNa tene koI udyama saphaLa thaye nahi. vIrabALaka umedasiMhanuM vIracarita sAMbhaLI cAre taraphathI hAra rajapute tenA vAvaTA nIce ekaThA thavA lAgyA. teNe pratijJA karI je prANa ApIne paNa pitRrAjyane uddhAra kare. te pratijJA Aja pALavAnI hatI. banne pakSanuM senAdaLa davalAnA nAmanA sthaLe ekaThuM thayuM. yuddhamAM praveza karyo agAu umedasiMha zItuna nagaranI AzApUNa bhagavatInA maMdiramAM pUjA mATe peThe. te zANAge bhagavatInA caraNamAM paDe. te samaye buMdInA mahelo maraNamAM AvyA. buMdInI prApti mATe te moTI ciMtA karavA lAge. AzApUNa bhagavatI pAse teNe pratijJA karI je yuddhathaLe ya meLave nahita yuddhasthaLe prANa hAravA. raNasthaLane kaMpita karI hArakuLanA raNavAdya vAgI uThayA cAre taraphathI hAra rajaputa umedasiMhanA pILA vAvaTA nIce ekaThA thayA. umedasiMhe pILo vAvaTe na namAve evI pratijJA lIdhI. tenA sAhasavALA saradAra sAmate tenI pAse AvI ubhA. te saghaLA utsAhita saradAra sinIne laI hAravIra umedasiMha, zatru sAme thaye. teNe joyuM je zatrusenA moTI tepo sAthe sAme paDavA ubhI che. kALasvarUpa tepanI zreNI joI vIrabALaka umeda jarA paNa thaDake nahi. te bamaNuM utsAha sAthe zatru upara paDaye. bhAlAnA agrabhAganA vedhathI ane khaDaganA mahArathI jarjarita thaI zatrasenA be bhAgamAM judI paDI. te bhAge vijayI umedasiMhanI senAne mAga Aye. pahelA yuddhamAMumedasiMhanemAme laMkapRthvIsiMha ane murajadasiMha maraNa pAmyA. murajAdasiMhe caka pheMkI aMbarasenApati nArAyaNa dAsanuM mastaka chedI dIdhuM hatuM eTalAmAM duzmananI goLIthI te raNasthaLe mRtyu pAmyuM. te paNa umedasiMha nirUtsAha thaye nahi. pitAnI talavAra UMcI karIne zatrunI senA upara javA agrasara thaye. jyapuranA ghaNuM sanI ke tenA khaDaganA prahAre raNathaLe paDayA. paNa tethI kAMI sudharyuM nahi, sarvasaMhArI te pANI pAse seMkaDe hAravI maraNa pAmyA, chevaTe zaraNane saradAra prAgasiMha raNasthaLe paDaze. tethI paNa vIrabALaka umedasiMha jarApaNa bhayabhita thaye nahi. vIrane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 67 mRtyuthI bhaya hAya nahi. te avirata siMhanAda karI zatrusenAno saMhAra kayA lAge, eTalAmAM tenA priya gheDAnA peTa upara eka geLo lAge. geLAnA prahArathI ghoDAnA AMtaraDA bahAra nIkaLI gayAM, te paNa teNe prabhune choDaze nahi. umedasiMha adamya sAhase laDatA rahaye. tenuM ena daLa aneka parimANe kama thaI gayuM. sahakArI pradhAna pradhAna saradAre maraNa pAme che. tenI bhaviSadazA viphaLa thavA lAgI. tenI evI avasthA joI tenA saradAre tanI raNasthaLathI laI javA ceSTA karI. teoe tene vinIta bhAve kahyuM "aDArAja A samaye Apa jIvitta raheze te buMdI uddhAranI AzA che. je ApanuM astitva, A raNasthaLe lopa pAmaze to pharI buMdIno uddhAra na thAtAM amArI durgati thAzeApa raNasthaLa tyAga kare. nahite pitRrAjyanA uddhAra mATe bIjo upAya raheze nahi. viSama mamavedanAthI vyathita thaI vira bALaka umeda sAmaMta saradAranA prastAva upara saMmata thaye. raNarathaLa choDIne teo sahu IdragaDha tarapha cAlyA. teo zeAlI nAmanA parvata mArgamAM AvyA. tyAM chAyA tarUnA nIce vizrAma mATe umedasiMha ghaDethI utaryo. te samaye tene te che tenA paga pAse maraNa pAme. ghaDAnA maraNathI umedasiMha bALakanI jema rovA lAgyuM. te raNanuMraMganuM nAma haM hatuM. huM je Ireka dezamAM pedA thayela ho, umedasiMhanA bApane te gheDa samrATa pAsethI InAmamAM maLyuM hatuM. huMjAnA maraNa sthaLe teNe eka pASANu mUti ubhI karI. zevAlI parvata mArga che hAravIra umedasiMha cAlatA cAlate IdragaDhamAM pahoMce. paNa tyAMne saradAra tene Azraya ApavA saMmata thayo nahi. IdragaDha patie umedasiMhane kahyuM, tame zuM IdragaDha ane buMdIne sarva nAza karavA cAhacho? tame aMbara rAjyanI vasthatA svIkAre, e vAyabANathI umedasiMhanA marmasthAna viddha thayAM. manane AgamanamAM rAkhI teNe te pApa rAjya choDavuM, tyArapachI umedasiMha dura vanamAM AvyuM, tyAre saradAra tenuM AvavuM sAMbhaLI nagaranI bahAra AvyuM. teNe tene yathocita saMmAnathI grahaNa karyo. te hitakArI saradAranA zItaLa Azraya taLe rahI umedasiMhe, saradArane kahyuM, bhAIo ! tame amArA mATe puSkaLa kaSTa bhogavuM, have tame ceDA roja pata pitAnA ghera jaI vizrAma bhagave, adaSTa prasanna thAze ke tamArI madada mAMgIza, e rIte potAnA saradAra vagerene vidAyagiri ApI, umedasiMhe caMbala nadInA tIranA prAcIna rAmapuranA tuTelA mahelamAM Azraya lIdhe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 TeDa rAjasthAna, kaTAne adhipati durjanazALe davalAnA kSetramAM umedasiMhanI madada karI hatI, e kSaNe tene nivasita kalezathI pIDita je buMdIno uddhAra karavA te kRtasaMkalpa thaye. thoDA samayamAM eka moTuM senAdaLa sajajIta thayuM raNa vizArada eka bhATakavie te senAne nAyaka thaI zatrunA hAthamAM gayela budIne gheryuM. kAyama yuddha vyApArathI nagaranA gaDha kIyA tuTI gayA. hArasenA cheDA prAdhyAsathI nagaramAM paDI. tyArapachI te senAe tArAgaDha kudIne ghere ghA. eTalAmAM tenA pakSanA eka vizvAsaghAtakanI goLIthI hArasenApatine saMhAra thaye. paNa tethI hArasenA nirUtsAha thaI nahi. teoe bIjAne senApati pade nIye. hamale karanAra ghera pAkame AgaLa vadhyA. teonuM AkamaNa sahana na karatAM rAchApahA raka dalIlasiMha palAyana karI gaye. umedasiMhanI AzA saphala thaI te pitR purUSanA pavitra siMhAsana upara sthApita thaye. zaramathI nIcuM mukha rAkhI buMdImAMthI palAyana karI kApurUSa dalIlasiMha, IzvarIsiMhanA zaraNe gaye. tyArapachI aMbararAja budI jya mATe kRtasaMkalpa thaye. teNe prasiddha senApati kezudAsanA hAthamAM kuzAvaha senA seMpI teNe tene buMdInA virUddha mokalyA. teNe buMdIne ghere ghA. umedasiMhane nagaranI bahAra nIkaLI javAnI pharaja paDI. pharI aMbara rAjyane vAvaTo buMdI upara caDha. paNa jyAre IzvarIsiMha, dalIlasiMhane buMdInA siMhAsane besavAnuM kahyuM tyAre teNe anutama hRdaye kahyuM, mahArAja ! huM buMdInI prajAne mANasa. rAjAnuM siMhAsana haratagata karI jagatamAM rAjyadrohI kahevAuM. have huM te siMhAsana upara besI mArA canei gaMbhIra kalaMka lagAvaza nahi. umedasiMha pharIvAra rAjai thaye. pharIvAra siMhAsana cUta thaI teNe mevADa ane mAravADanI madada mAMgI. umesiMha luMTaphATa karavA lAgyuM. te luTaphATa karatA. vIdIya nAmanA nagaramAM peTho. te nagaramAM tenI oramAna mA rahetI hatI te pitAnI oramAna mAne maLe. te rAjakumArInA hetue umeda rAjabhraSTa thaye. rAjai sapatnI putrane dekhI kacchAvaha rAjakumArIne anutApAnaLa pracaMDa vege saLagI uThaze. eka mAtra tenA pApAnuSThAna vIra bALaka umedasiMha rAjyabhra ane nirvAsita thaze. kacchAvaha rAjakumArIe anutama hRdaye kahyuM. huM abhAgaNI tArA kAnuM mULa chuM mArA thakIja tuM AvI dIna dazAne pAmyA. have je thayuM te kharUM. huM dakSiNAvarta pradezamAM jaI tArA uddhAra mATe ceSTA karUM. tyArapachI budhasiMhanI te vidhavA patnI dakSiNAvarta pradezamAM gaI. te narmadA tIre pahoMcI. jyAM eka AzAmIe tene staMbha batAvI kahyuM, narmadAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. parapAre javA rajaputene niSedha che. A staMbha pAse saghaLA rajaputone aTakavAnuM che. budhasIMhanI vidhavA patnIe te staMbhane silAlekha teDI naMkhAvI nama: dAmAM naMkhAvyuM. te narmadAnA pAre jaI mulaDararAva holakaranI chAvaNImAM pahoMcI. Aja kathita nAmavALA jayasiMhanI bena ajapAlaka mahArASTrIya saradAra pAse sahAya prAti joI umedasiMhanI oramAna bene mUlahararAvanI sAthe bhAIpaNuM sthApyuM. teNe tene vinaya namravacane kahyuM buMdIne UdvAra karI umedasIMhanA hAthamAM ApI halakara adhama chAgapALanA kuLamAM janmyA hatA paNa tenuM hRdaya guNagrAmathI bhUSIta hatuM. teNe kacchAvaha rAjakumArInI saghaLI AzA pUraNa karI devA IcchA batAvI. thoDA samayamAM eka moTI senA taiyAra thaI. vidhavA strIe te vAhinIne jayapuranI virUdhdha calAvI. tene mULa udeza izvarIsIMhane samULa nAza karI tenI zAkhA pallavane ukheDI nAkhavAne hate. sibhAgya keme ghaTanA che tenA naTakavahI nIkaLe. aMbaranA siMhAsana mATe te samaye IzvarI sIMhane rANAnA bhANeja madhusiMhanI sAthe meTo takarAra hatuM. rANe dvitIya jagatasIMha, madhurasiMhane pakSa laI IzvarIsiMhanI sAme Ubho thaye. vaLI UmedasiMhanI oramAna mA IzvarIsiMhanI virUdhe utarI. eTale ke te strIne ane raNane uddeza vi bhinna nahote. holakarane banenI sahAyatAmAM saMmata thaI abara upara paDaye. mahArASTrIya senAdaLanI Agamana vAta sAMbhaLI izvarIsiMha tenuM AkramaNa vyartha karavA senA laI aMbaranI bahAra nIsaryo. paNa te pratADita thaye. mahA rASTrIya senA nAnI haze ema tenA jANavAmAM hatuM, tethI teNe thoDA sainike sAthe rAkhyA hatA. paNa tene potAnI duvRttatA ane nRzaMsatAnuM upayukta phaLa maLyuM. aMbaranA pradhAna maMtrIne saMhAra karI IzvarIsiMhe kuvADo potAnA ja pagamAM mAye. izvarIsiMhe, je pradhAna karmacArIne saMhAra karyo. tenuM nAma kezudAsa kezudAsanA putre pitAnA pitR vadhane khare badale vA. teNe IzavarIsiMhane. mahArASTIya senA thaDI che ema mithyA samAcAra ApyA. aMbararAja tenA vAkya upara bharoso rAkhI DuM ja zanya laI aMbaranI bahAra nIsaryo. te bhAga nAmanA killA pAse laDavA mATe ubho rahyo. paNa jyAre mahArASTrIya senA cAretarapha mArI gayelI tenA jevAmAM AvI tyAre te nirAza thaI gaye. Iva. rIsiMha daLa zAthe palAyana karI bhAga kilAmAM peThe. mahArASTrIya senAe te kilAne ghere ghA. daza divasanA gherA pachI Izvarasiha zatranA zaraNe thaye. thoDA samayamAM eka pratijJA patra taiyAra thayuM. e pratijJA patramAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. lakhela hatu. je " akhararAje umesiMhane khudI ApI devuM. ane tenA upara tenA ke tenA vadharanA kazeA haka raheze nahI ane umedasiMhane khudane rAjA kahI tenA kapAlamAM rAja tilaka karavuM. izvarIsi Mhe te saghaLA pratijJA sUtra kabula kayAM. ane temAM teNe sI karI. tyArapachI mesiMhanA baMdhu bAMdhavA mahArASTIya senA te pratijJA sUtravALu patra lai nagaramAM AvyA. svadeza drohI vizvAsa ghAtaka dalilasiMhane tyAMthI dUra karyAM. teoe umedasiMhane khuMdInI gAdIe esAthe . 700 e rIte cAda varSa vanavAsa bhogavI umedasi Mha saMvat 1805 ( i.sa. 1749 ) mAM buMdInA sihAsane beTho. svadezadrohI dalilasi'hanA pApaspaSe je siMhAsana kala Mkita thayu Aje te si MhAsana umedasiMhanA besavAthI pavitra thaI te anarthaMkara vivAdathI buMdInA aMdaranuM baLa ghaNA darajje kama thayu. tene zobhAvanAra aneka mahAvIrA yuddhamAM paDayA. te divasanI avasthA upara malahararAva hAlakara tenA upara viSadaMta sthApavA bhulye nahi. mUlahararAva, umesino dhama mAtuLa, dhaNu anI pAMse dharmabaMdhana anarthaMkara thaI jAya che. holakara mUlarAva kei paNa sadavRttithI umedasiMhanI madade AvyeA nahotA. tenA manamAM eka guDha abhisaMdhi hatA. te durabhisa Mdhi bhUmilipsA teNe dharmabhAgInI pAMsethI caMbala nadInA dAmA tIranA keTalAka pradeza lIdheA. pitRsiMhAsane besI, umedasiMha khuMdInI AbAdI mATe ceSTA karavA lAgyA. gathA padara varSanA vivAdathI rAjya ataHsAra zunya thai gayuM tene AbAda karavA ceSTA karatA hatA. paNa mahArASTrIya lokenA atyAcArathI te kAyama nirUtsAhita rahetA hatA. 4 mahArASTrI lokoe tenA pitRrAjyanA udgAra mATe tene madada ApI te mahArASTrIya loke Aja pAzavI mUrti dhAraNa karI dezane tArAja karatA hatA pachIya lokonI pAvivRtti Umedasihu sArI rIte zamajI zakayA nahi. 28puna samAjanA samajavAmAM paNa te vRtti AvI naDDI. teo samajyA hatA to tee te luTArAnA mUlecchedamAM pravRtta thAta. ane tenA upara vizvAsa rAkhata nahI. rajapute te lokane mitra gaNutA hatA paNa te luTArA pAkhaMDI saDArASTrIya leka tenA gharamAM pesI tenA sarvanAza karavA lAgyA. durata lUMTArAnI vRttine pakaDI marAThA le rajaputasthAnamAM ThekANe ThekANe chApA mAravA lAgyA ane rajaputAnu sarvasva luTI levA lAgyA. arAThAnA hAthamAM paDI buMdInA hAra rajaputAne jevuM bhogavavuM paDayu che tevuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. 701. ke rajaputane bhegavavuM paDyuM ja nathI. umedasiMhe rAjakAryamAM nivRtti laI pitAnA hAthe rAjyanA sarvanAzane mArga niSkaTaka karI dIdho. rAva umedasiMhe zAmATe pitAnA rAjyane zAsana daMDa choDI dIdhe tenuM kAraNa tapAsavAthI tenA upara ApaNI daDha bhakita thayA vinA rahetI nathI. je daDha bhakita tenI vartaNukathI kAMka kama thaI paDe che. je apakarmanI viSamaya ciMtA nA viSadaMzane zAMti lAbhanA mATe, teNe vaiSayika kArya kSetrathI vidAyagIrI lIdhI ane zAMtimayI munivRti dhAraNa karI. tethI ja tenA nirmala carimAM eka mATe baTTo beThe. je te baTTo tene ra5za karata nahi te umedasiMha rAjasthAnanA rAjAomAM eka zreSTha, DAhyo, sAhasika ane zudhdha carivALo rAjA gaNAta. TIpu parataMtra raktamAM samaya dehane dhAraNa karI, kA rAjA rAjadrohI vizvAsaghAtaka delasiMhanA adhama kAryanI mAphI Ape. mahAnubhava udAra carita umedasiMhe devasiMhanA adhama kAryanI kSamA bakSI. pitRrAjya pAmI, te nRzaMsa vizvAsaghAtaka devasiMhanuM mastaka chedI zakta, tene tenA vaMza sAthe utpAhIta karI zakata. paNa te teNe karyuM nahi. kSamAguNa mahAtmAno pradhAna dharma. budIrAje te dharma pALe. evI hAlatamAM ATha varSa nIkaLI gayAM. bIjA saradAre tevA kSamAguNathI ume dasiMhane sAdhuvAda ApavA lAgyA ane belavA lAgyA je "evo kSamAguNavALe rAjA kSatriyamAM pedA thayo nathI" dallAnA kSetre parAjaya pachI je umedasiMha AzrayArthI thaI devasiMhanA IdragaDhamAM gaye je umedasiMhane devasiMhe eka paNa kegaLo pANI pIvA ApyuM nahi. je delasiMhe je umedasiMhane nagara bahAra kahADha, te umedasiMhe, Aja rAjyagAdIe besI te kuLazaMgAra devasiMhane kSamA ApI. aMbararAjane khare haiSI devasiMha zuM umedasiMhe Apela mAphI svIkAre khare ? nA keI divasa svIkAre nahi, pApINanA hathu I dragaDha saradAre kSamAzIla umedasiMhanAM deyama caritane hajAre dhikakAra ApyA, teNe tenA virUdhdha ghaNAM duSkarma karyA. tevAM duSkarma mAnavatA sA karI zake nahi, umedasiMha, pitAnI benanuM vivAhanuM nALIyera aMbararAja madhusihanI pAse mokalyuM. sabhAmAM beThelA saradAra sAmata ane AbarUdAra nokare rUbarU te nALIyera meTA AdarathI levAyuM. idragaDhane papiSTa zaradAra te samaye aMbara sabhAmAM hatuM. rAjAe tene puchayuM, lekamAM budhasiMhanI putrI mATe kevuM belAya che, te narAdhame, "budhasiMhanI putrI kalaMkita che" ema kahyuM. madhusi he, budhasiMhanI putrInA zuddha caritamAM sadeha lAvI nALIyera budIrAja tarapha pAchuM me kahyuM rajaputa kuLamAM pedA thaI kaI evuM apamAna sAM kare nahi, je pAMkhaDI devasiMhe evI kRtaghatA karI tenI umedasiMhe kSamA ApI, topaNa devasiMhanA evA kalaMkanA ArepathI chevaTe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADe rAjasthAna, umedasiMhanu' dIla keAdhAtura thayu, teNe te nara pizAcanI hatyA karavAno saMkalpa ka. jo umedasiMhai, devasiMhanA te aparAdhanI kSamA ApI hata te te lekamAM deva thaI pUjAta. 702 saMvat 1813 ( I.sa. 1757 ) mAM khudIrAja karavAra janapadanI pAsenI vijayasenI mAtAnA maMdire pUjA ApavA gayA, khudInA saradAra ane sAma tenI sAthe gayA, karavAra, iMdragaDhanI pAse AvavAthI rAvaumedasaMhane devInA maMdiramAM AvavAnuM AmaMtraNa karyuM' keMdragaDhapati peAtAnA putra ane pAtranI sAthe ANye. devisa thADe dUra AnyA ke daLa sAthe te haNAyA. te hatyA sAthe tenA vaMza paNa lepa pAmyo. te sahunA maDadAM jaLamAM naMkhAyA. iMdragaDha te benazIba nA bhAinA hAthamAM soMpyA umedasiMha buMdImAM AnyA. duSkarmInuM prAyazcita avazya karavuM paDe evevizvaniyatAnA niyama che paNa mohAMdha mAnava te jANatA nathI paNa tema jANetA zuM saMsAra cAle ? pratidina cAre tarapha chapraveze pizAcamUrti dhAraNa karI mANasA, mANasanuM sarva nAza kareche. te mANasanA nigraha mATe rAjadaMDa na hoyate| A jagata cAlata kema. mesihe te enazIkha desiMhanA nArakIya tanuM prAyazcita vidhAna karyuM. paNa tethI tenI rAjadhanI samAna rakSA thaI nahi. chevaTe teNe potAnA duSkarmInA mATe pastAi rAjakAja cheDI munivruti pakaDI bhAratavarSanA dareka tIthe bhamavAnA sakalpa kA. saMvat 1827 (I.sa. 1771 ) nuM varSa umedasiMhanA vAnaprasthavratanA sAdhananuM va thayuM, te varSamAM teNe rAjakA mAMthI vidAyagIrI lIdhI, rAjA lokonuM munivrata dhAraNa, rAjasthAnamAM rAjayAga nAme prasiddha che, yAga rAjagRta AraMbhyu ke umerdasahunI eka kRzanI putaLI khanAvI tenA sagAee agnimAM nAMkhI janAnakhAnAma strIonA vilApa dhvani sabhaLAyA umedasihatuM yathA maraNa thayu hoya ema lAgyuM, tyArapachI A zaiAcanI khAramAM divase saghaLAe dADhI mucha muDAvyA. umedasiMhanA putra ajIta te divase buMdInA siMhAsane beThA. putrahaste rAjazAsana ApI, zrIjInAma dhAraNa karI umesa' kedAra nAthanA pavitra tIrthe javA cAlye, umesiMhe rAjya cheDayuM paNa rAjyayeAga mavRti DI nahi. ceAgI jIvananI sAthe teNe vIradharmanI AlocanA karavAnuM zarU karyuM, teNe sanyAsa daMDanI sa.the vIranuM astra zastra paNa dhAraNa karyAM, mAcIna sanyAsIenI ane vIra purUSanI amRtamaya gAthA tenA sAMbhaLavAmAM AvI. teNe jANyu je A saghaLAM tIthe bhamavAthI svarga sukha maLeche paNa te svarga sukha saghaLAnA www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-buMdI. '73 'gn'-gn'-ngng-rng-rng-ng n-g-ng--------------------- -------k-g-'ng bhAgyamAM ghaTatAM nathI, je mArgamAM kAMTA che je mArgamAM luTArA era che te mArgamAM thaI tevA bhoganA sthAne jAvuM thAya che. tema thavAthI aneka lekanI tIrtha yAtrA mAgamAMja adhurI rahe che, umedasiMhanI sukha bhegavavAnI AzA purI thaI nahi zAthI ke tenI rAjakAryanI vAsanA chuTI nahatI. Aja umedasiMha te rastAne pathika hatuM. Aja umedasiMhane pitAnI vAsanA purI karavAno avasara hate. rAjayogI umedasiMha pitAnA keTalAka saradAro sAthe bhAratavarSanA saghaLA tIrthe bhame. pharatA pharate te chevaTe dvArakAmAM AvyuM, tyAMthI buMdI rAjyamAM AvatuM hatuM, eTalAmAM kAbA nAmanA luMTArAnI ToLIe tenA upara hamale , umedasiMhe jANyuM je AvI TeLI vALAne atyaMta vigraha karavo joIe zAthI ke te yAtrALunA moTA ripu che evI daDha pratijJAthI majabuta thaI rAjasanyAsIe tene parAbhava karyo. luMTArAnI TeLIne uparI kedInA svarUpamAM umeda siMha pAse AvyuM teNe potAnA chuTakArA mATe rAjagI pAse zapatha lIdhA ke have pachI yAtrALune tenA taraphathI kaI rItanI harakata na thAya. ajItasiMhanA ekA eka mRtyuthI umedasiMhanA dharmavRtamAM bAdhA AvI pa tethI rAjadhAnImAM rahI potAnA pitrane rAjya zikSaNa ApavAnI tene pharaja pI, evI rItanI ATha varSanI tApasavRti bhogavatAM saMnyAsI zrIjInAM jIvanI keme krame paraleka pAse AvI gaI. tene aMtimakALa pAse AvyA, tyArapachI viSaNasiMha pAse AvI bolyA, prabhu! have Apane atimakALa pAse che, te divase tenI samApti thaI. saMvata 1860 (I.sa. 1804) mAM puNyAtmA umedasiMhe mAnava lIlA mokupha karI tenuM jIvana, sukha duHkhanA AlekAMdhakArathI jaDita hatuM, tene gAra va sUrya udaya pAmI ekadama asta thaye, chevaTe zAMti:devInA caraNamAM tenA jIvananuM paryAvasAna thayuM. umedasiha bAlyAvasthAmAMthI vIradharme dikSita hatuM. je divase hAra senA laI pattana ane gaLI teNe jItI lIdhuM. te divase tene vayakama tera varSane hatuM. te divasa pachI sATha varSa vItI gayAM tyAre teNe deha tyAga karyo. je pratizeSa pipAsAne vazavartI thaI teNe kApurUSocitta kAryamAM hastakSepa karyo na hatA te Aja umedasiMhanuM carita rajaputAnA sArA caritamAM zIrSasthAne jaI besata. to paNa rajaputa le ke tenA behada guNarAzIne jovAmAM adha nathI. Aja pratyeka rajapute tenAM caritta smRttimAM rAkhI tenI bhaktibhAve pUjA kare che. je divase zrIjIe mAnava lIlA baMdha karI te dIvase buMdI rAjyamAM eka na yuga prava. te vakhate aMgrejo hArAvatI pradezamAM dAkhala thayA. hAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 TeDa rAjasthAna vigere rajaputenA bacAva mATe ane dudharSa helakaranA damana mATe benazIba manazana sAheba te pradezamAM paThe. helakaranA pracaMDa baLe te parAsta thai gaye. budIrAja zivAya keIe tene Azraya Ape nahi te mATe holakare tenA upara atyAcAra calAvavAnuM zarU karyuM. brITIza gavarameMTa te atyAcArane rodha karavA AvyuM nahI suje ema heya paNa aMgrejanI madadathI holakarane viSadaMta bhAgya ane budIrAje pitAnA keTalAka pradezane uddhAra karyo tethI rAva rAjA viSNasiMhe aMgrejanI sArI kRtajJatA jAhera karI. I. sa. 1817 nA ghera saMgharSa kALamAM budIrAja viSNasiMhe aMgreja virUdhe e paNa pagaluM bharyuM nahi. ane senika ane sAmaMta agrejanI AjJA amalamAM lAvatA. je divase budIrAja, holakara ane sIMdhIyAnA karALa grAsamAMthI pattana vagere nagare kahADhI levA samartha thaye te dina te brITIza ejaMTane kRtajJa gaNuM mAna ApatA hatA, te bolato hato je, "amArU mastaka tamArA mATe che. jyAre kAma paDe tyAre AvavA ame taIyAra chIe, viSNasiMhanI te vAta mekhika nahotI. kharekhara te tenA hadayanA naLIyAthI nIkaLI hatI. svAdhInatA meLavI mAtra budIrAje cAra varSa rAjya karyuM. mAhAtmaka visUcikA rege tenuM maraNa thayuM. reganI atyaMta pIDA sahana karI teNe paralokajavA mATe pitAnA baMdhuo pAsethI vidAyagIrI lIdhI, potAnI vanitAone tenI vAMse maravA athavA sahamaraNanA mATe teNe niSedha karyo. khetAnA uttarAdhikArI putrane brITIza gavarameMTanA pratinidhInA hAthamAM meM te jIvananA ullAsamaya maraNa samayamAM maraNa pAme. viSNasiMha sahacaritra purUSa hatA. te prakRta rajaputanA nAmane adhikArI ane patra hatuM. tenAM avayave joIe tevAM suMdara nahatAM paNa te tenuM hadaya pavi. ane tejasvI hatuM. te potAnI unnati karI devAnuM sArI rIte jANato hato, vaLI rAjakArya calAvavAmAM tenI apUrva kSamatA hatI. dudha mahArASTrIya lokoe tenA rAjyane keTalAka pradeza laI lIdhe, jethI rAjyanI pedAza kama thaI hatI. jethI karI tenA sukhasvAdyamAM purepuro vyAghAta AvyuM hatuM. tyAre viSaNasiMha, anAvazya hAya bhAga sukhane choDI mRgayA vyApAramAM mana ApyuM. hatuM. ema kahevAya che je te siMha zivAya bIjA keI jaMtune zikAra karate nahi. tene te bhayaMkara mRgayA vyApAra betraNa divasamAM samAdhita thAte nahi. teNe pitAnA hAthe sauthI vadhAre siMhane vadha karyo hato. AvA kaThora mRgayA vyApAramAM rAva viSNasiMhane eka paga bhAMgyuM hatuM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--khuMdI. buMdImAM cAra pradhAna karmacArI che-1 dIvAna-musAheba, 2 phejadAra vava.kIllAdAra, 3 khakSIrA, 4 rasAladAra. rAjA viSaNasiha be putra cheDI paraleAkagAmI thayA, pahelA putranuM nAma rAmasiha ane khIjA putranuM nAma gopALasiMha, pitAnA mRtyukALe rAmasi'hanI ummara agIyAra varSanI hatI. te nAnI umaramAM I. sa. 1821 nA AgaSTa mAsamAM khuMdIna! sihAsane abhiSikta thayA. geApALasiMha rAmasiMhathI cAra mAsa nAnA hatA. rAmasiMha vizeSa kAryaM kuzaLa hatA. te potAnA bApanI jema mRgayA kuzaLa hatA 705 chevaTe ame, mahAtmA TeDanI sAthe samasvare bolIe chIe je brITIza gavarame, khudIrAjyane khIlakula zaiAcanIya avasthAmAMthI kahADhyuM. Aja temasiddha rAjya brITIza gavarameMTanI udAra anukuLatAvaDe prAcIna gaiArava ane zrIvRddhine sArI rIte pAme evI amArI AMtarika kAmanA che, je khudIe ekavAra svArtha tyAga svIkArI vipanna kalanala manasanane Azraya ApyA, te khuMdI amlAnavadane hradaya cIrI bhAratezvarate peAtAnAM zoNita ApI madada karaze, emAM koi rItaneA sadaiha nathI. 89 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTA prathama avAya. buMdIthakI koTAne svAtaMtraya lAbha koTIya bhala, koTAne prathama adhipati madhusiMha, rAjA mukuMda, A ne dAkhale, jagatasiMha, pamasiMha, kIzorasiMha, agrajasatvane daMbhIyAra rAmasiMha, jAja kSetramAM tenuM maraNa, bhImasiMha, bhalAdhiya caMdrasena, bhImasiMhe karela bhIne vikramanAza nInAmumulaka upara bhImasiMhanuM AkramaNa ane tenuM maraNu bhImasiMhanuM caritra, buMdI upara tene videpabhAva, te saMbaMdhe gapa, rAvaarjunasiMha, siMhAsana mATe mAMhe mAhe vivAda. syAmasiMhanuM mRtyu mahArAva durjanazAla. keTAmAM mahArASTrIya lokone prathama upadrava koTAnA virUdhdha yaMtra keTAne avarodha, jhAlA himaMtasiMhe karela koTa nI rakSA. jAlamasiMhane janma, tenI mRgayA yAtrAnuM vivaraNu, jhAlA saradAronuM vIratva, mahArAva achata, rAvacatarazAla madhusiMhanI pragalabhatA, vAne vArAnuM yuddha. jhAlA jAlamasiMha. hArarajaputane jaya, aMbarasenAnuM palAyana, catarazALanuM mRtyu. kATAnA hArakuLane ItihAsa, buMdInA hArakuLanA ItihAsane aMtargata samrATa zAhajahAMnanA zAsanakALamAM buMdI ane keTAnA rAjya paraspara vibhinna thayAM, buMdIrAja rAvaratanasiMhanA dvitiya putra, madhusiMha burahAnapura raNakSetramAM je ane tula vIratva batAvyuM hatuM. tenAthI rAjI thaI samrATe tene bakSIsamAM koTA ane tenA peTAne bhUmibhAga Ape. saMvat 1631 ( I. sa. 1565 ) mAM madhusiMhane janma thaye. teNe tenI ummanA cidamA varSe te abhuta viratva ane raNanaipuNya batAvI koTAnuM rAjya meLavyuM, keTA te samaye traNa sATha nagarathI zobhAnvita hatuM, tenI vArSika pedAza be lAkha rUpiyAnI. koTAne umadA puraskAra pAmI masihe bahu gauravAnvita che. ane buMdIthakI svataMtra thaI te keTAnuM rAjya sukhathI calAvavA lAge. upara buMdInA itihAsamAM kahI gayA je ujalA jAtinA keTIyA bhIla pAsethI choTA jItAyela che. te kALe nAnAM nAnAM gAmaDAnI samaSTivALuM hatuM. tenI rAjadhAnI paNa tenAthI pAMca keza dUra hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-koTA. '707 w ww4 - -- vv - www -- --- * *- -* paNa te rAjadhAnI mAtra eka sAdhAraNa dugara hatuM. te prAcIna ekelagaDha mAM keTIyA bhIlane adhipati rahete hate. harakulanA zAsanakALamAM keTA pratidina vadhavA lAgyuM, jyAre madhusiMhe te AbAda thatAM rAjya upara abhiSikta thayA. tyAre te cAre tarapha bahu dUra AbAda thayuM. tenI dakSiNa gAgaraNa ane ghATale mAMgarela ane neharagaDha, uttara dizAe aMbaratiranA kAMThAnuM sulatAnapura ane pazcima dizAe zilamALA che tenI phaLadrupa bhUmimAM moTI moTI saMdIo prasanna jaLathI vahe che. aSTadevanA suprasAdanA baLe madhusiMha samrATa pAsethI je puSkaLa anugraha ane prabhUta kSamatA pAmyuM hatuM. tethI tene sarva prakAranI anukuLatA. maLI te keTAnI ja AbAdI karavAmAM kRtakArya thayo. thoDA divasamAM tenuM rAjya mALethI ane hArAvatInI madhyanI zailamALA sudhI vistAra pAmyuM. saMvata 1687 mAM madhusiMha pAMca putre mukI pokagAmI thaze. te pAMca putrane je jahAMgIra maLI te keTAnI aMtargata gaNAya. 1 ma mukuMdasiMha koTAne pAme. 2 ya mehanasiMha piaTAne pAmyA. 3 5 jujArasiMha keTavA ane rAmavana pAme. 4 thakanAIrAma kaiIlAne pAme. 5 ma kIzorasiMha saMgedane pAme. rAjA mukuMdasiMha, pitRrAja abhiSikta thaye. e rAjAnA nAmAnusAra hArAvatI ane mAlavanI vacce parvata mArga mukuMdArA nAme kahevAya, mukuMdarA banazIba karnala manasanane patana kupa, te prasiddha parvata mArgamAM ja I. sa. 1804 mAM te parAjya pAye ane nIcuM mukha rAkhI vyAkulAcitte koTA tarapha palAyana karI gaye. rAjA mukuMdasiMhe aneka mahela ane taLAva baMdhAvyAM. adaInA kaThora anuzAsanathI rajapute agara jo ke yavanenA padAjIta thayA hatA. paNa teoe teone sanAtana dharma cheDaye nahi, svecchAcArI rAjAnA tAbAmAM nyAyanI avamAnanA thAya kharI paNa dhAmike rajaputee te jaghanya vyApAranuM koI divasa anamedana karyuM nahi, jyAre keIpaNa yavana rAjA nyAyanA mAthA upara paga devA ceSTA karate, te rajapute tenI ceSThA viphala karI devA prANa Apa yatna karatA hatA. eTale sudhI ke teo tevI ceSAnA pratirodhamAM dharmayuddha karatA hatA. evA dharmayuddhamAM ghaNA rajaputa rAjAonA lehI vaparAyAM hatAM. eTale sI keeka eka vaMzanA paMca sAta mahAvIra purUe temAM potAnA jIvanamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 TeDa rAjasthAna, balIdAna ApyA hatAM. keTAnA ItivRttamAM tenuM eka javalaMta daSTAMta jovAmAM Ave che, je divase, pitRhI auraMgajeba vRddha zAhajahAMnane siMhAsana braNa karavAnI ceSTA karI te divase dhArmipravara samrATanA pakSamAM je je rajaputa rAjAo utaryA hatA. temAM rAThoDa ane hAravaMza pradhAna. kaTAra ja madhusiMhanA pAMca putro, samrATanA ravAthI rakSaNa mATe kRtajJatA ane rAjabhaktinI parAkASTA batAvI, samrATanA virodhIne sAme vAtamAM utaryA hatA. e bhayAvaha yuddhanuM vivaraNa ApaNe ApI gayA. paNa te pAMca bhAIonA vIratvanuM varNana ApavuM, A sthaLe prajanIya che. e pAMca bhAIo hArakuLanA sinya sAmaMtane laI pILAM kapaDA paherI te bhayaMkara raNasthaLe utarI paDayA, saghaLAnI daDha pratijJA hatI je " bane te cutamAM jayI thavuM. nahite raNasthaLe prANa choDI devA" e kaThera pratijJA pALavA teo pAkhaMDa auraMgajebanA virUdhe yuddha karavA lAgyA paNa vidhAtAe pitRdrohInA mAthe jaya mukuTa mu, rAThoDa rAja yazavaMtasiMhanI dubuddhithI zAha jahAMnane pakSa parAsta thaye, paNa te pAMca hAravIre raNasthaLa choDayuM nahi. teoe viranI jema pitAnI pratijJA pALI, cAra bhAIo haNAyA. nAne kizorasiMha bahu rIte jakhamI thaI raNathaLe mRrzita thaI pa, yuddhane aMta Avyo. tene deha maDadAnA DhagalAmAM rakhAye. paraMtu kAMka saMjJAnA cinhathI tene te DhagalAmAMthI bahAra kahADa, viSama AghAta pAmyo hato. paNa kizorasiMha thoDA samayamAM te durasta thaI uThaze. mukuMdasiMhane putra jagatasiMha, pitR siMhAsane beTho. samrATe tene behajhAra sainikane senApati nI jagasiMhe dakSiNAvarta mAM mogalanA tAbAmAM sArA kAma karyA, saMvat 1726mAM tenuM maraNa thayuM. .. jagatasiMha niHsaMtAnAavasthAmAM paralokagAmI thaye. te mATe kyalAnA kanAirAmane putra pavyamasiMha koTAnA siMhAsane beThe. te bIlakula akarmaNya nIvaDaze. tenAthI rAjya rUDI rIte zAsita thayuM nahi tethI hArakuLe cha mAsa pachI tene padabhraSTa karyo. tenA ThekANe kizorasiMhane rAjya gAdIe besAye, je samaye raMgajeba bhAratavarSanA siMhAsane beThe hato. te samaye kizorasiMha magalanA jaya mATe hArakuLanA sinya sAmaMtane laI dakSiNAvartamAM gaye, teNe pitAnA vIravathI vijApurane jItI lIdhuM. te samaye te kAlanA rAjAomAM pradhAna vIra gaNAya. vijApurane jItI te chevaTe ArakaTane jItavA gaye. tyAM teNe saMvata 1742 mAM prANatyAga karyo. kizorasiMha, hArakuLamAM eka pradhAna vIra purUSa hatA, tenA deha upara pacAsa sthaLe kSatavikSata hatAM. kizorasiMha, viSaNasiMha, rAmasiMha ane haranaTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-keTA. siMha nAmanA traNa putro mukI palekamAM gaye. viSaNasiMha meTo hate paNa rAjyapadane pAme nahi. pitAnI sAthe dakSiNAvarta pradezamAM yuddhamAM javAno niSedha karavAthI te agrajasatvathI vaMcita che. topaNa kizorasiMhe tethI pitA tarapha nihurabhAva dhAraNa nahi. te chevaTe bhUmivRttine pAme. rAmasiMha, pitAnI sAthe dakSiNAvartama ga, ane tenA mRtyu kALe tenI pAse hate. A kSaNe teja koTAnA siMhAsane De. te pitAnA je yuddhakuzaLa ane sAhasI hatA. ane dugha mahArASTrIya kAne prabhAva damana karavA saMpUrNa samakakSa hatA. je kALe bhAratavarSanA bhAbhama padanA mATe raMgajebanA putra pitra vacce viSama viplava uThe, te samaye hAravIra rAmasiMhe A jImane pakSa paka, tethI karI tene sagotrIya buMdI rAjanA virUdhe utaravuM paDyuM. hAravaMzane khaDaga hAravaMzanI virUdhdha uMce thayo. buMdIne sarvanAza karavA keTA pravRta thayuM saMvata 1764 mAM jAze eka mahA saMgrAma che. e bhayaMkara saMgrAmamAM kaTArAja rAmasiMha zatru senAne mathita karato hato. eTalAmAM eka dhagadhagate geLe tene vAge. rAmasiMha te ghAtathI hAthI uparathI paDe. teNe ravamaya jIvanane madhyAnha kALe potAnA prANane pariyAga karyo. bhImasiMha koTAnA siMhAsane abhiSikta thayA. tenA zAsanakALamAM koTA trIjI zreNInuM rAjya rahyuM nahi. phIrakazIyaranA abhiSeka kALe, bhImasiMha, nyAya ane dharmanA upara padAghAta karI pAkhaMDI siyano pakSa pakaDyuM. tethI te pAMca hajhAra sanikonA senApatinA pade caDha. ApaNe upara kahI gayA chIe je budIrAje sayonA virUdhdha khaDaga dhAraNa karyuM. tethI bhImasiMha budIrAja - upara baDa kodhAviSa thaze. teno sarve nAza karavA. ceSTa karavA lAge. soNitakta jajaise banne vacce je vivAda sutrapAta thaze. te vivAda parasparanI pratidrutiAmAM bhayaMkara bhAvane dhAraNa karI u. pratiyogI rAva budhasiMhane prANa nAza karavA bhImasiMha unmata thaI gaye. teno prANunAza karavAmAM te jJAna zunya thaI gayo. teNe rajaputanA dharma upara jalajali ApI kApurUSanI jema - asatarka budhasiMha upara humalo karyo, phIrakazIyaranA saMtoSa mATe bhImasiMhe, budhasiMhanA upara je vira rAkhyuM. tethI bhImasiMha samrATa pAsenI puSkaLa bhUmi saMpatti pAme. samrATe, keTA ane AhIrAvAra vaccene saghaLo pradeza tene ApI dIdhe. e vistRna bhUmi bhAgamAM khIcIvaMzano ane buMdIne ghaNe khara bhUmi bhAga AvI gaye. e rIte te prasiddha gAgaraNa mAmAdAnA, zivagaDha, vArA, mAMgaroLa, vAhoda vagere pradeza pAme. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna, e samaye ujaLA nAmanA bhIle, hArAvatInA dakSiNa bhAganA girivanamAM aneka sthaLe meLavI sukhathI peAtAnA samaya kahADhatA hatA. manahara thAnA nAmanA eka nagaramAM bhIlane rAjA cadrasena vasatA hatA. rAjA cadrasenanA tAkhAmAM pAMcase savAre ane AThaso dhanurdhArI pAyadaLa hatuM. te svAdhInatA priya bhIla jAti, dhArAnagarInA bhAja rAjAnA zamayathI sukhe du:khe sa'paTTe vipade, potAnA samaya svataMtratAthI kahADatI hatI, paNa Aja kATArAja bhImasiMhe teonA svAdhIna sthaLathI teone kahADI mukayA, hajArA bhIla tenA hAthe mAyA gayA. e pramANe navA navA rAjyanI bhUmisaMpatti meLavI bhImasaha potAnA rAjyanA sImADA vadhAravA lAgyA. 940 bhImasiMha ghaNuMA mabhubhakta hatA. mabhunI AjJA pALavAmAM priyatama bane cheDI devA te lajjIta thatA nahi. vikhyAta nijAmulamulaka potAnI rAjyadhAnI thakI dakSiNAvarta mAM palAyana karI gayA. tyAre akhararAja jayasiMhai, samrATanA pratinidhi hAI kATArAja bhImasiMha, ane naravArati gasihune AjJA ApI je " khIlajIkhAMnA mAraga rokI tene pakaDI lAvA, " nijAma kATA rAjyanA parama khaMdhu hatA. agAu bhImasiMhe khIlajIkhAMne bahu upakAra karyA hatA. A kSaNe kATA rAjyanA sarala aMdhutva upara AdhAra rAkhI khIlajImAMe, tene lakhI jaNAvyuM je " avara ! tame jayasiMhanI vAta upara vizvAsa rAkhaze nahi jasiMha ThagAre che tenI eka paNa vAta sAcI nathI. merAja sarakAranI eka keDI paNa cArI nathI tame mArA parama badhu che ! have mArA rastA rokI mane AtamAM nAkhavA yukta nahi " dha bhrAtAnA e patra vAMcI prabhubhakitaparAcaNa bhImasiMhe uttara ApyA je " mitravara ! kartavya ane badhutvamAM kayuM vajana dAra ane mAdu che. te hu sArI rIte jANuM chuM. kanya pALavuM. teja raja putanA pavitra dharma che. huM to kagya pAlana karI kanya pAlA mATeja huM ATalA khadho asara tha ! chuM, have A kSaNe yuddha zivAya khInne upAya nathI. tamArI pAse sainya sAmata astra zastra cheja. yuddha karI tamArA mA niSkaMTaka karI dyo. AvatI kAle savAramAM tamArA upara humalA karIza ' eve kapaTa patra meLavI nijhAma sAvadha thayeA. teNe potAnuM lazkara sarjIta karyuM. khIjA divase paroDhIyAmAM aINunu sevana karI senA sata karavA rAjA bhImasiMhe ajJA ApI. thoDA samayamAM yuddha mATe saghaLuM sajjIta thayuM. saghaLA loko hAra kuLanA vAvaTA nIce AvI ubhA rahyA. phoTA rAja bhIma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--keTA. 711 siMha, pitAnA raNamAtaMga upara besI aMbaranI senA sAthe zatru virUdhdha cAle. jotA jotAmAM saghaLI senA eka jagaMla pAse AvI pahoMcI. kaTArAja bhImasiMha je te jaMgalamAM jaI praveza karI zakata te nijhAmanI AzA pipAsA, te siMha nadInA jaLamAMja cAlI jAta ane hAra kuLanA nivAsa guvALa kuMDanA kIllA upara nijhAmane vAvaTo pharakata nahi. bhImasiMha, pitAnA baLa mATe matta thaI. catura yavanavIranA baLAbaLa upara najhara na rAkhatAM ja agrasara thaye. eTalAmAM vajanAde nijhAmanI te pharI uThI. jethI hAra ane kuzAvaha senA upara puSkaLa meLAne varasAda paDaze. hAthI ghoDA pAyadaLa vIgere bhinna bhinna thaI gayA rAjA bhImasiMha ane gajasiMha pitAnA vAhana sAthe yuddhamAM maraNa pAmyA. teonuM sevAdaLa cAre tarapha palAyana karavA lAgyuM. nijhAma khIlajIkhAne mArga niSpharaka thaye. te gaurava mukuTa marataka mukI adaSTadeve batAvela unnati mAge cAlya. evA zecanIya parAjaya kALamAM hArakuLane be viSama nukazAne bhogavavAM paDayAM. eka te teone adhipati bhImasiMha nAza pAme. ane bIju teone kuLadeva vrajanAthajI evAI gayo. e deva vigraha zuvarNa nimita hatI. pratyeka yuddhamAM hArarAja te pitAnA vAhanamAM pitAnI sAthe rAkhato hate. sadgunI senAnI sAme thatAM hArasenA jayavrajanAthajI ema bolI yuddhamAM utaratI hatI. vrajanAthajInI kRpAthI anekavAra te jaya pAmyA hatA. paNa hAla te bhImasihanI apariNAma daritAthI hAra rajaputa parAjaya pAmyA hAra rajaputanI vrajanAthajInI pavitra suvarNamUti te raNasthaLe zeNitAkta thai adazya thaI gaI. tyAra pachI aneka divase tapAsa karatAM te hAthamAM AvavAthI hAra rajaputAnI AnaMdanI sImA rahI nahi. paMdara varSa rAjya karI saMvat 1776 ( I. sa. 17.0 ) mAM kaTArAja bhImasiMha te siMdu nadInA taTanA yuddha sthaLe prANa tajI paralokagAmI thayA. koTAnA rAjAomAM bhImasiMha ja pahele pAMca hajhArI manasubI pAmyA. tenI pUrve keIne mahArAvane upAdhi maLyuM nathI. mevADanA rAjA pAsethI teNe te samAna sUcaka upAdhi meLavyuM. rAva bhImasiMha, arjunasiMha, zyAmasiMha ane durjanasiMha nAmanA traNa putra mukI maraNa pAme. pitAnA mRtyu pachI ajunasiMha keTAmA siMhAsane beThe paNa mAtra cAra varSa rAjya karI te svargavAsI thaye. te jhAlasiMhanI benane para hatuM. mahArAja arjunasiMha aputra hato. tenA mRtyu pachI siMhAsana mATe tenA be bhAIo vacce ghara kalaha thaye. harasAmate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 012 TADa rAjasthAna be bhAgamAM vaheMcAi bannenI madadamAM utaryAM. tethI eka yuddha thayuM. enasIkha zyAmasiMha yuddhamAM pAbhava pAmyA. chevaTe yuddha sthaLe maraNa pAmyA. A saghathI rAmapura, bhANapura, kALApITa nAmanA traNa : janapada kATA rAjakuLanA hAthamAMthI khasI gayA. saMvat 1780 ( i. sa. 1724 ) mAM e durjanazALa phATAnA siMhAsane beThA. taimuranA chevaTanA cAgya vazadhara dIllIzvara mahamadazAhe samrATa sabhAmAM tene abhiSeka karyAM. samrATanI pAsethI ye!gya khIlAta lai dunazALe tenI pAse prArthanA karI je yamunAnA je je taTa bhAgamAM hIMduo vase che. te te bhAgamAM keAi geA vadhu na karI zake ema thavu oie yArdra hRdaya majhumadazAha koTArAjanI prArthanA agrAhya karI zakayA nahi. dUnizALanA abhiSeka sAthe hArAvatImAM eka ghaTanA pR yuganI avatAraNA thaI. mahArASTrIya vIra bAjIrAve, potAnI moTI phenA sAthe rAjasthAna upara hallA karyo. yavanAdhistanA haragaDha jItI teNe du%nazALanA hAthamAM sopyu tethI mahArASTIya loka sAthe I. sa. 1739 mAM buMdI kATArAja duja nazAlanI mitratA thai ema kahevAya che. bAjIrAvane kaTArAje dArU gALAnI madada ApI hatI. te mitratA baMdhana thADA divasanuM thayuM. svArtha para mahArASTrIya lokoe keATA sAthe te mitra adhana rAkhyuM nahi. khudIrAja budhisaMha upara akharapati jayasiMhe ane tenA putra Izvarasihe, je julama karyAM hatA te julamanuM varNana, ApaNe upara vistAra sAthe karI gayA. duta izvarasi Mhe khudIrAja khusiMhane dUra karI, khudIne kabajAmAM lai koTA rAjyane hastagata karavA roTTA karatA hatA. te ceTA saphaLa karavAmAM madada mATe teNe traNa mahArASTIya senA nAyakane ane surajamala vIgerene elAvyA hatA. rajaputa jATa ane marADAnI moTI senAe rastAmAM gheADI khAdhAM bhAgavI, kATAne ghero ghAlyo. traNa mAsa sudhI nagaranA gherA rahayA. jaya meLavavA ghera ghAlanArI senA judI judI ceSTA karavA lAgI paNa teonI ceSTA phaLavALI thaI nahi. chevaTe teo nagaranI paDakhAMnA saghaLA jhADavA nimULa karavA saMkalpa karavA lAgyA, jaya ApAsiSThIyAnA hAtha upara kATAmAMthI AvelA eka gALe lAgyA. ne hAtha tuTI gayA. tyAra pachI teone bhagna maneratha thai gherA cheADI devAnI pheraja paDI. hImmatasiMha nAmanA jhAlA rajaputanI mAMtraNA ane sAhasathI duna zAla sArI rIte upakRta thayeA. te hImmatasiMha tenA rAjya phojadAranI padavI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa koTA, 13 upara hato. teNe mahArASTrIya leAkanI sAthe saMdhibaMdhana karI nAharatA nagara koTAnuM atakta karyuM. te suvikhyAta rajaputa bhAratavarSanA mekayAvelA. tenI jIvanIthI kATAnA itihAsa ujjavala che. duta izvarasiMha, kATAnA jayamAM vya manoratha thayA. sAhasika du nazALe, vIra bALaka umedrasiMhane khudI si'hAsane besAravAmAM puSkaLa madada ApI. jo holakara madada na Apata ne eka mAtra durjanazAlanI madadathI umedasiMha khudI rAjayanA udbAra na karI zakata. teja varSamAM eTale saMvat 1805 (I. sa.) 1759 mAM keTAnA dubhAgyanA sUtrapAta thayA. te varSamAM keTA rAjyane mahArA STrIya leAkeAnI vazyatA ane adhInatA svIkAravI paDI, dunazALe koTAnA rAjyanI sImA vadhArI. khIcI pAsethI teNe kula murAdI jItI lIdhuM. teNe bhugAra kIllAne kabaje levAnI mahenata karI hatI. paNa khaLavAdAranuM pracaMDa baLa pratidha nahi karI zakavAthI te bhagna maneAratha thayA, khIcI vIra baLavAdara potAnA kIllAnI rakSA karavA saMpUrNa sattAvALA hatA. te daLa sAthe duzALanA upara paDayA. te sa'kaTakALamAM hAravIra umesiDa tene madada na karata teA keTAnA vAvaTA kharekhara khIcI rajaputAnA hAthamAM AvI jAta, te yuddha saMvat 1810 mAM thayuM tyAra pachI traNa varSa upara dunazAla A leka tajI paleAkamAM gayA. durjanazALa eka parAkramI rAjA hateA. te rajaputanA saghaLA uMcA guNe vibhUSita hatA. dunazALane zIkAra upara khaDu prIti hatI. e mATe teNe peAtAnA rAjyanA dareka ThekANAmAM eka eka moTA jaMganu rakhANu racyuM hatuM. te saghaLA jaMgalamAM mRgayAsana banAvela hatA. dareka zIkAranA vyApAramAM te peAtAnI strIone sAthe rAkhate hatA. strIe pazu khaMdUkathI lakSa karatAM jANItI hatI. doDatA haraNa vIgere upara te labhraSTa thAtI nahi. rAjA dunazALa aputraka hAi paralAkavAsI thayeA. te mevADanA rANAnI duhitAne paraNyA hatA. putra lAge vAMcita thai te anudina viSama manevedanAthI pIDAtA hatA. chevaTe nirAza thai mRtyuthI traNa varSa pUrve teNe mahiSIne kahyuM, " marhiSa ? moTA bhAInA zoNitathI hAtha karuSita karI rAjya siMhAsana upara huM eDo. jagadIzvara mArA upara krudha thayA, tethIja teNe mane putra dhana ApyuM. nahi je thayu te kharU have samaya nathI eka utarAdhikArI grahaNa kara ! " e samaye viSaNasiMhanA putra ajItasiMha atAnA adhIzvara hatA, tenu vRddha 90 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna. pAse AvyuM hatuM. ajItasiMhanA traNa putra hatA. jemAM moTo catarazAla sArA guNothI vibhUSita hatuM, keTAdhIzvarIe tene dattaka lIdhe. tyArapachI catarazALa mevADanI mahipanI pAse lAlana pAlana pAme. . catarazALa koTAnA bhAviadhikArIrUpe gaNAya. prajAe tene bhAviadhipati kaDI sthA, paNa mahArAva durjanazALanA paralokagamana pachI tenA jhAlA jiMdA hIMmatasiMhe uttarAdhikAritva vidhi pheravI nAMkhe. catarazALane janmadAtA ajItasiMha te samaye jatA hatA. hamatasiMha, carakALanA abhiSekamAM bAdha ApI kahyuM. ". te bIlakula svabhAva virUddha che je yuva rAjA thAya ane bApa tenI AjJAmAM raDe, " jagatasiMhe jyAM sudhI jIvita che. tyAMsudhI catarazALa rAjA thaI zakaze nahi" teNe ajItasiMhanI pAse dUta moka. ajItasiMhane vaMthakama eMzI varSano hato. te vRddhAvasthAmAM kALIsadanA taTanA zAMtimaya aMtA kiho choDI ugamaya rAjakAryamAM hastArpaNa karavAne samaMta thaye nahi, paNa phrijadAra hImatasiMhe tene cheDe nahi, ujadAre achatane keTAnA siMhAsane besavA kalAva karyo. ane te prastAvamAM saMmati ApavI paDI, zIvarSanI uparAMtanI upara ajItasiMha koTAnA siMhAsane beTho. paNa abhiSeka pachI ahI varSe tenuM maraNa thayuM. ajItasiMhanA traNa putra. catarazALa, gumAnasiMha ane rAjasiMha. * tyArapachI catarazALa hArakuLane mahArAva kahevAya. tenA rAjyAbhiSekanI pUrve hImatasiMha marI gaye hatuM, teNe phejadAranuM pada tenA bhatrIjA jAlamasiMhane ApyuM. - te samaye madhusiMha aMbaranA siMhAsana upara beTho hato. kApurUSa IzvarasiDanI AtmahatyA upara te kuzAvatakuLanA zAsana daMDa pA. IzvarasiMhanI dunitithI IzvarasiMhane je kaSTa bhogavavAM paDayAM hatAM te joI madhusiMhanI AMkha ughaDI gaI, te paNa koTA upara tenI viSadaSTi rahI. saMvat 1817 (I. sa. 1761) mAM aMbararAje hAra rajapute upara Adhipatya sthApavA mATe kuzAvaha kuLanA sinya sAmatane ekaThA karyA. AmadazAha abadalInA pracaMDa AkramaNathI marAThAne vidaMta bhaMgo hate. A thANe rajapute svAdhIna. madhusiMha, daLa sAthe hArAvatI upara cA. rastAmAM umIyArA nagara tenA ke pAnaLamAM paDyuM, te nagarane chatI teNe aMbara pradezamAM bheLavI dIdhuM, lAkheDI nagara upara teNe hallo karyo. je nagara marAThAnuM hatuM, marAThA leko madhusiMhanA Aka paNa pratiH dha na karI zakayA, teoe te nagara cheDayuM. chevaTa te aMbara rAjanA hastAmAM AvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 715 mAravADa-deTA. e rIte navA navA jayathI utsAhita thaI madhusiMha pALa ane caMbalanA saMgama sthaLe AvyuM.nadIne pAra utarI teNe bhaMyakara baLathI sulatAnapura upara humalo ka, sulatAnapuranA adhipati aMbara senAnA haaone pratirodha karI zake nahi. te paNa te killAnI bahAra AvI daLa sAthe zatrunI sAme thaze. jyAM aMbara senAne jaya thaye. e abhinava jayalAle bamaNI utsAhita thaI aMbaranA keTA tarapha cAlI. koTAnuM vakSasthaLa kSatavikSata karI te vanarAva nAmanA sthaLe AvI pahoMcI. madhusiMhanA manamAM hatuM je koI paNa hAravAra tenI vicinI senAnI sAme thAzeja nahi. paNa tenI te dhAraNa saMpUrNa brAMta nIvaDI banevArA kSetramAM AvI teNe joyuM. " je eka bApanA beTA pAMcahajhAra sainikane bUDa karI tenI pratikSA kare che. aMbarasenAnI saMkhyA adhika hatI. paNa hAra rajaputa Aja svadezanI rakSA mATe daDha pratijJAvALA thaI raNasthaLe utaryo. Aja teonuM ekatrita parAkrama keNa rekI zake ? jetAjotAmAM hAra ane kacchAvaha rajapute vacce bhayaMkara yuddha cAlyuM. aMbararAjanI turaMga senA bhayaMkarege hArasenA upara paDI, hArasenAe dhIratAthI teonA prahAra sahana karyA, e bhayaMkara prahArathI hAra rajapute pAchA haThaDyA nahi, vAraMvAra jayalAbhe garvita thaI aMbara senAnA manamAM AvyuM je hAra rajapute tenuM baLa rekI zakaze nahi, Aja hAra senAe joyuM che te pAMca hajhAra sinika acaLabhAve aMbaravAhinInI sAthe laDe che, teonA astra prahAre seMkaDe kuzAvaha rajapute paDayA. kame padAtisenA azvArohI senA sAthe maLI gaI, yuddha bhayaMkara rIte cAlyuM, banne pakSamAM puSkaLa zeNitapAta thaye. aMbaranI vizALa senA pAse hAra senA haThavA lAgI. eTalAmAM jAlamasiMha, pitAnA ghaDA upara caDhI Avyo, ane gheDA uparathI utarI, pitAnA tAbAnA sainikone utsAhita karavA lAge, chevaTa hArasenAnA acaLa yuddhanA DADathI aMbarasenA yuddha sthaLathI palAyana karI gaI. aMbara senAnA keTalAka saradAre hArI, nAzI gayA, keTalAka kacchAvaha saradAre baMdIrUpe koTA nagaramAM AvyA. aMbarane paMcaraMgI vAva catarazALanA hAthamAM AvyuM, vAnerAvAkSetramAM jAlamasiMhanuM yazogAna thayuM e meTA lAbha pachI mahArAja catarazALe bahu divasa rAjya karyuM nahi, te aputraka ramavAsI thavAthI keTAnA siMhAsane tene bhAI gumAnasiMha beThe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya. mahArAva gumAnasiMha, jAlImasiMha, tene janma, tenuM LAkhyAnanuM ane unnatinuM vivaraNa tenI paTTuputi, kATA rAjya cheADI, mevADamAM tenuM javuM, rANAnA tAbAmAM pada prApti, bharADAnA virUdhdha jAlImasiMhanuM astragrahaNa, Arata thai jAlImasiMhanuM raNasthaLe paDavuM, koTAmAM tenu prayAgamana, marAThAnuM AkramaNa, bhusainInuM tezana, yukenInI rakSA mATe eka sAmata samitinuM vIratva ane AtmAsa, sukItane senA saMhAra, jAlImasi Mhane niyoga, tenu saMdhi sthApana, purva kSamatAnI punaHprApti, kelavArAnA jaya, rakSakanuM saMkaTa, tenA vighne payatra, prAcIe nuM bharaNu. hArasaradvArAnuM nirvAsana, mesAMi saradAranuM yayaMtra, mezAI zaradArAne parAjaya, ane eka madiramAM tenuM Azraya graDaNa, tene prANa saMhAra, prapa`camAM mahArAvanA bhatrIjAne saMbaMdha. temAnA kArArAdha ane mRtyu, rAja pratinidhinA jIvana mATe praca strIlokeAnA prapaMca jAlIsihanI satarkatA. saMvat 1822 ( i.sa. 1766)mAM gumAnasiMha pitRpurUSanI rAja gAdI upara beThA. te samaye tenuM pUM thAvana hatu. utsAha sAhasa ane jJAnanA A leke tenuM unnata hRdaya sArUM sudharelu hatu. rAjanItizAstramAM tenI vilakSaNa sujJatA hatI. te gaMbhIra rAjanaitika jJAnanI madade te peAtAnuM rAjya sArI rIte calAvI zakyA hata. te samaye dakSiNa pradezathI je kALa meghajALa pedA thaI dhIre pIra rAjasthAna tarapha AvI hatI tenA mATe jAlImisa' sataka hatA. pratye na Abu hata te tene te nirodha karI zakata. paNa vidhAtAe tene adhika dina rAjya zAsana calAvavA dIdhuM nahi. theDA divasanAM kAra yama daMDa tenA upara paDayA. mahArAva gumAnasiMha potAnA bALaka putranA hAthamAM kATAnu rAjya soMpI camana' kaThora anuzAsana pALavA tatpara thayeA. A samaye koTAnA karyAM hatA jAlImasiMhanuM carita vavuM cAgya che. e jAlImasiMhanI jIvanI koTAnA viSya itihAsa. aDadhA saikA sudhI rajaputAnAnA vistaraga bhUme teNe je saghaLAM vismaya kara alAkika kA kA tenuM vivaraNa vAMcavAthI camatkRta thaI javAya tevu che. jAlImasiMhanI pratijJA amAnuSI hatI. jAlImasiMha jhAlA gAtrIya rajaputa hateA. saMvat 1796 ( i.sa. 1640) mAM te janmyA hatA e varSomAM bhAratavarSamAM eka navA yugamAM avatAraNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsvADa-keTA, 917 jovAmAM Ave che. dudharSa nAdIrazAha te samaye potAnI vijayinI senA laI bhArata kSetramAM AvyuM ane taimuranA vaMza tarUnA mULamAM kuThArAghAta karI megala zAsanane aMta lAvavAne ceSTA karavA lAgyo. mahamadazAha te samaye dillInA siMhAsane hate. vaLI durjana dalajI prabaLa pratAsita durjanazALa te samaye keTAnA rAja siMhAsane beThe hato. sArANanA paTAnA jhAlAvADa nAmanA janapadamAM haLavada nAmanuM eka nagara che. jAlamasiMhanA pitRpurUSa te haLavadamAM rahetA hatA. haLavada teonI bhUmI vRtti svarUpa hatuM. bhAratavarSanA maAdhipatya mATe auraMgajhebanA putramAM je samaye meTo kajIye cAle te samaye haLavadanA te samayanA saradAranA kanika putra bhAvasiMha keTalAka anucara sAthe enAdaLamAM paDe. teno putra madhusiMha keTAmAM AvI, mahArAva bhImasiMha pAsethI Azraya pAme te samaye madhusiMhanI sAthe mAtra pacIza savAra hatA. bhImasiMhe tenI dInadazA upara dayA lAvI tenI benanI sAthe pitAnA putra arjunasiMhane vivAha karyo. e saMbaMdha baMdhanathI kaTArAje naMdatA nAmane pradeza madhusiMhanA hAthamAM meM ane tyAM tene phejadAranI padavI ApI. madhusiMhe pelA kartha sArI rIte bajAvyAM. kame krame rAja sarakAramAM madhusiMhanI prabhutA vadhavA lAgI. rAjakumAre tene mAmA kahI belAvatA hatA. e mAmAne upAdhi eka jAtane keTa keka thaI paDe. Aja paNa madhusiM. hanA utarAdhikArIo mAmA sAheba nAme prasiddha. madhusiMhane putra madanasiMha tenA pakavAsa upara phojadAra pade nImA, madanasiMhanA hIMmatasiMha ane pRthvIsiMha nAmanA be putra hatA jAlamasiMha te pRthvIsiMhano dvitIya putra jAlamasiMhanA moTA bhAInuM nAma zivasiMha. zivasiMha umaramAM jAlamasiMha karatAM eka varSa moTo hate. phejadAranuM pada ghaNu kadI madhusiMhana vaMzadharane maLatuM. madanasiMhanA mRtyu pachI tene putra hImatasiMha tenA pade Avyo. hImatasiMha vizeSa kSamatAzALI thai uze. jenuM varNana upara durjanazALanA rAjya vivaraNa sAthe ApaNe karI gayA, * - hImatasiMha aputraka palekavAsI thavAthI tenA pade tene bhatrIje jAlImasiMDa nImAye. te samaye tene vayakama ekavIza varSanA hatA te nAnI umaramAM vAnevArA kSetramAM je adabhUta viratva batAvyuM tenuM vivaraNa ApaNe upara karI gayA. TuMkAmAM jayapuranA kAlagrAsamAMthI teNe keTalA rAjyane bacAvyuM. catura tArUNa jadAra saghaLAne prIti bhAjana thaye puravAsIo tenI yazo ghoSaNA karavA lAgyA. janAnAnI strIo tenA upara vizeSa anurAgavALI hatI. tethI mahArAva gumAnasiMhane tenA upara vizleSAnaLa saLagI uTha jAlImasiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 TADa rAjasthAna. hanI sukhyAti tenA hRdayamAM sahya thAtI nahi. te tenA pratidvaMdva che ema te mAnavA lAgyA. chevaTe tene phrAjadAranA pada uparathI padabhraSTa karyo. tenI pAsethI nadatA pradeza laI lIdheA. tenuM pada ane bhUminnatti rAjaputranA mAmA mAMkareTa saradAra bhUpatasiMhane ApyAM. duHkhe, abhimAne, dArUNyu mAhata thai padabhraSTa. AlA phrAjadAra koTA choDI bIjA sthaLe Azraya zeAdhavAnA vicAra karavA lAgyA. teNe joyu je AkharanuM dvAra tenA virUdhdha badha. mAravADa tenA pakSamAM dugdha zmazAna jevuM, tyAM tenI svArthasiddhi thAya tema nahAtuM. mevADamUmi tene abhiSTAtri devI jevI lAgI jAlImasi'ha, mevADanA te samayanA adhIzvara rANA arisi'hanA Azraya levA vicAravA lAgyA. abhIsiddhinA suyega paNa te kALe hatA, delavArAnA pradhAna jhAleA saradAra rANAne matradAtA. jAlImasihe tenI mulAkAta laI saghaLI vAta jAhera karI. abhISTanI siddhi thai, DhelavArA jhAlA saradAranI behuda kSamatA. te je icchatA te karI de. kaI paNa tenA kAne prativAda karatuM nahi, te potAnI marajI mujaba priyapAtrane dhanaratna bhUmi vIgere ApI zakatA, rANA tenA hAthamAM putalA jevA hatA, rANA pAtAnI duravasthA jANIne paNa te maTADavAnA ceAgya upAya leteA nahi. jAlImasiMhanI yazeAvibhA meva!sudhI pahecI hatI. rANA arisiha, jAlImasiMhanA guNunuM vivaraNa sAMbhaLI tenA upara saMtuSTa hatA. delavArA saradAranI ravecchAcArInA ane petAnI kathatAnI khAkhatanuM varNana karI te eNyA, " jAlImasiMha ! tame mane A duSTa julamagAranA karALa grAsamAMthI uddhAra karI khacAvA, te huM tamAro upata thAuM catura jAlImasi Mha tema karavA samata thayA, dhALA divase te delavArA saradArane saMhAra karI rANAnuM duHkha dUra karyuM. rANAe saMtuSTa thai jAlIsiMhane 'rAjaraNu' no illAkha ApyA, vaLI citarakherAnA nagara, tene bhUmivRttimAM ApyuM, jAlImasihu e rIte mevADamAM khIjI zreNInA saradAra gaNAya, paNa apanRpati tethI saMtuSTa thayA nahi, abhiSTasiddhinA bIjo koi upAya na jotAM prIturI chevaTe marAThAnA zaraNe gayA, marAThA senAnA si'hanAda thADA samayamAM mevADanA dvAre sabhaLAyA. arisi'hu tethI leza mAtra bhaya pAmyA nahi, teNe jAlImasihunI sArI salAhathI eka senAdaLa taiyAra karyuM, anne pakSa vacce ghera yuddha thayuM, jenuM varNana ApaNe upara mevADanA itihAsamAM kahI gayA. rANA parAjaya pAmyA. mevADanA gAravasvarUpa ane madhAna, pradhAna saradArA raNasthaLe paDayA. jAlImasiMha jakhamI thaI zatrunA hAthamAM AbhyA. zatrue tene keda karyo. raNusthaLe jakhamI thaI laDavAthI vyaakajI nAmanA eka marAThA saradAre jAlIsihune keda karI lIdhe, tryaMbakajI siddha mahArASTIya vIra akhajI iMgalIyAnA pitA thAya, jhAlA saradAra tr ,! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (719 mAravADa-keTA. gng--nng----------ngng-chg- - upara dayA thaI. yaMbakajIe rUDA yatnathI jAlamasiMhane pitAnI chAvaNImAM AthI, udavapuranI rakSA na thavAthI rANAe marAThAne dAsakhata lakhI ApyuM, yaMbakajI atizaya sadAzaya purUSa hatA, teNe eka ghI paNa jAlamasiMha upara kedInA rUpe joyuM nahi, jAlamasiMha taMdurasta thaI sadAzaya yaMbakajInI rajAthI paMDita lAlajIbalAlanI sAthe keTA tarapha cAle. rAjA gumAnasiMhe pitAnA pratibaMddhane kSamA ApI nahi paNa te tarUNa jhAlAnA asIma guNone bhulya nahi, A kSaNe tene pharIthI zaraNAgata thayela joI tenA upara anugraha karavAne te vimukha thaye tethI catura jAlamasiMhano bhagnamane ratha thaye nahi. teNe pitAnI pariNAma darzitAthI vicAryuM che ke TAmAM ja tenA bhAgyamArga pariSkRta thAze. rAjasthAnane sarva nAza karavA marAThA lake keTAnA dakSiNa sImADe AvI pahoMcyA. tyAM bukenI kIle teonA vidveSAnaLa paDe. sAmaMta gagane dhuraMdhara vIra madhusiMha cAraso sAmaMta senA laI zatrunA hAthathI kIllAne bacAvavA pravRtta tha. keTanuM ulaMghana karavA zatruoe mahenata karI paNa phAvyA nahi. eka moTA hAthI dvArAe killAne daravAjo teDavA teoe vicAra karyo. teoe eka madanmata hastIne daravAjA tarapha calAvyuM. hAthI vikALa svarUpa karI daravAjA tarapha cA. kIllAnA mAthA upara besI sAmaMta vIra madhusiMha te jotA hatA. teNe joyuM ke have daravAjo bhAMgI jAze. tethI rakSAne upAya nathI, teTalAmAM tenA manamAM eka vicAra sahasA udaya pAmyA. te sAhasika mahAvIra hAthamAM talavAra laI kIlo uparathI gajedranI pITha upara kudI paDaye. mAtra eka ja AghAtathI mAvatane teNe pI dIdhe, vAraMvAra khaDaganA pravAhathI gajedrane teNe saMhAra karyo. e vizALa zatru senAmAM ekalAthI bacI nisaravAnI tene AzA nahotI, te jANI bujI eka sAhasika vyApAramAM kudI paDe. madhusiMhanuM atula vIratva joI duSa marAThAo khaMbhita thayA. thoDA samaya pachI pracaMDa vege nIti sahAya rajaputa upara teo paDayA. rajaputa vIra khaDaga calAvavA lAgyA. paNa ekalAthI hajAre sinika pAse zuM thAya. cAre dizAnA asaMkhya prahArathI te zatru senAnA madhyamAM maraNa pAme. te cAraso sAme tene mAryA pachI marAThA kIllAne kabaje karI zakyA. te divase te bukenI kIllAnI pAse cAraso rajaputa vIranAM ane tera sAhasika marAThAnAM lehI paDayA. evI viSama kSati bhegavIne marAThA nirUtsAha thayA nahi. bukenI kIllAnI luMTa karI teo sujIta kIllA tarapha cAlyA. teoe te killAne ghere ghA te sthaLe yuddha thayuM. marAThAne jaya tha malahararAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 TaeNDa rAjasthAna, holakara bukenI yuddhamAM parAjayathI nirUtsAha thaye hato paNa sujItanA yuddhamAM jaya pAmI parama AnaMdita thaye. tyArapachI te potAnAM vijayinI senA laI kATA tarapha cA . gumAnasiMha viSama saMkaTamAM paDe. teNe pitAnA baLAbaLanI parIkSA karI joyuM je marAThAnI gA ne rekavAne eka upAya nathI. tyAre gumAnasiMhe saMdhi sthApavAnA kaheNa sAthe vAMkaroDha phrajadArane mahArASTrIya senApati pAse mokale. paNa te saradAra kAMI paNa karyA sivAya avanata mastake pAchA AvyA. marAThA leka sAthe saMdhi baMdhana thayuM nahi. koTAno sarva nAza thavAnI vAta cAlI. koTArAja gumAnasiMha viSama ciMtAmAM vyAkuLa thaye. te samaye tene catura jidAra jAlamasiMha tene yAda AvyuM. teNe jANyuM je jAlamasiMha hata te kRtakArya thAta, te ja samaye jAlamasiMha ayoga jANI rAvanI mulAkAte AvyuM. teNe tenI maherabAnI mAgI. gumanasiMhe saMdhi thApavAne tenI nImaNuka karI. tyArapachI jAlamasiMha saMdhinA mATe marAThAnI chAvaNImAM Ave, teNe je darakhAsta mukI te kabula thaI marAThAo sAthe saMdhi thaze. rAva gumAnasiMhane mane ratha pUrNa thaze. teNe jAlamasiMhane jadAranA pade nImyA. ane tenI bhUmi saMpati tene pAchI pI. cha lAkha rUpIA meLavI mahArASTrIya vIra hAlAra pitAnI senA sAthe keTA cheDI cAlyuM tyAra pachI thoDA samaya upara gumAnasiMha dArUNuM rogamAM sapaDAI gaye, roga pratidina vadhate gaye. ArogyatA meLavavAnI tenI AzA rahI nahi, mRtyu zayyA upara sutA sutAM keTA rAjanA hRdayamAM keTAnI ciMtA udaya pAmI. mahArAdriIya karALagrAsamAMthI je kaTAnuM teNe rakSaNa karyuM te koTAnuM rakSaNa have koNa karaze. je tene uttarAdhikArI che teto bAlyAvasthAmAM che. tenA uttarAdhikArInI umara te samaye daza varSanI hatI te zuM utpAtI vipada thakI rAjanI rakSA karI zake eve che ? eka tarapha vyAdhinI pIDA ane bIjI tarapha mAnasika ciMtAnuM viSadaMzana mahArAja gumAnasiMha akaramAt adhIra thaI paDaze. te zocanIya avasthAmAM jAlamasiMhane teNe bolAvI kahyuM, 'jadAra! A sAthe kaI upayukta pAtra che? tame koTArAjyanI be vAra rakSA karI che. have trIjIvAranA saMkaTamAM tame tenI trIjI vAra rakSA karo. mArA umedasiMhane tamArA hAthamAM soMpe, AjathI tame ja tenA eka rakSaka, ema kahI te svargavAsI thaye, .. saMvata 1827 (i. sa. 1771) mAM umedasiMha koTAnA siMhAsane beThe tene abhiSekanA divase rajaneTIkara nAmane prAcIna utsava pharI Acarita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--kATA. 721 thayA, catura jAla .si Mhe narAdhAra rAjakuLanA kabajAmAMthI kelavArAne jaya karI tene nAbhiSikta rAjAne sepyu. te dIvasanu' vIrA 'TTAna jei saghaLAnA manamAM yu. je umedasaMha ane jAlamasiMha vacce snehuccheda thAzeja nahi, pacAsavarSanA sukha duHkha saMpada vipaDhALe, ghaTanAmAM koTAvAsInI te dhAraNA sArthaka nIvaDI. te samaye vikramaja svatanA eka mAtra mImAMsaka hatA. te samaye bhAratabhUmimAM arAjakatA ane atyAcAra cAlI rahayA hatA. e samayamAM rAjanItijJa jAvaDe potAnA hAthamAM rahela nAkAne sAvadhapaNAthI Adha pAmyA vinA calAvI. tema karavAmAM tene puSkaLa duHkheA sahevA paDayA. keTalIka vAra te prANa khAvAnA samaya AvyeA hate, rAja pratinidhinA huA upara nImAi jAlamasiMhe behada cAtuM ane kuTa khuA khatAvI. te rAjakumAranA rakSaka ane pratinidhi hatA kharA paNu eka mAtra phojadArI kAmamAM tene hastAkSepa hatA. rAya akhIrAma nAmane eka zakhsa te samaye kATAmAM pradhAna pade hatA, te mahArAja cattarazAlanA samayathI dIvAnI vibhAganuM kArya karyA AvatA, hatA. akhIrAmanI buddhi amaiya, buddhi asima tene parAsta karavAnA sahaja vyApAra nahetA. jAlimasiMhanA sAbhAgyakrame akhIrAma kuTI! matranI kuTa maMtraNAmAM paDI prANa khAi beThe. e prapaca jAlisi MhaneA hateA, evuM mAluma paDe che. dIvAnanA mRtyuthI jAlimasi'huM aneka dara-re nikaTaka thayeA. ane te svecchAthI dIvAnI phAjadArI kAma calAvavAnA bhAra mAthe lIdhe te divasathI chAnAImAM tenA virUdhye eka prapa ca racAyo, te prapaMca karavAmAM svargIya mahArAja gAmAnisaMhanA bhAi svarUpasiMha enasIkha vAMkaroDha sadAra ane rAjakumAranA dhAi bhAi yazaka hatA. teoe evA vAMdhA uThAnyA je mahArAja gumAnasiMhe mRtyu kALe jAlamasi'hane pratinidhipade nImyA nathI. jADImisa nA sanAza karavA prapa'cIe aMdara aMdara phUTa upAye levA lAgyA, 53 teone eke upAya siddha thayA nahi, jAlImasiMhe teenAmacA ze | hADhayA jethI te bhagna maneratha thayA. tenI adabhUta kA jALamAM paDI che ke tenA true tripadamAM paDayA, dhAibhAi mahArAjanI hatyA karavAnA aparAdhe daMDa thaI nivAsananI santane pAmyA, vAkareATa saradAra prANa bhaye bInna sthaLe palAyana karI gayA, svarUpasiMha koinA AghAtathI maraNu pAmyuM, AvI gaDabaDamAM rAjakama cArIe AtmarakSA vyAkuLathaI paDayA, mahArAjanI hatyAnA jAtri siDunetA che ema saghaLAe jANyu. benazIba thazaka nirvAsita thaI jayapuramAM dInazAma, satya kahADhavA lAgyA, te mAnavanI svArtha paratAne vicAra karatAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 JDa rAjasthAna. viSama piDAthI pIDAI jayapuramAM maraNa pAmyo, jAlamasiMdhu sucatura hoI kUTa maMtraNAmAM pAradarzika hatA, ghAIbhAInI hatyA thavAthI tene tenA upara saMdeha jAgRta thaye. e bhayaMkara vyApAranA abhinaya pachI lImasiMhanA virodhI leko koTAne choDI cAlavA lAgyA. keTalAka jayapuramAM jaI rahyA, keTalAka yodhapuramAM gayA, teoe tyAMnA adhipatio pAse potAnI manovedana jAhera karI vI. nI virUddha teonI madada mAgI, te samaye dudhaI marAThA lokonA atyAcAramAMthI bacavA saghaLA yAkuLa hatA tethI bIjAnA mATe vipadamAM vadhAro karavAnuM ke e ucita dhAryuM nahi. e rIte jAlamasiMhanA virUddha thayela pahele prapa ca tuTa. tene japI thayele I A bhimAnI aneka sAmatane dapaMcurNa thaye, jAlI.hino lehadaMDa saghaLAnA mAthe upara ugAmela hate. apamAnita koTA saradAree jAlamasiMhanA prANa vinAza mATe prapaMca karyo. teo sahu Akhuna kIllAnA aMdhazavara devasiMha pAse gayA thoDA samayamAM eka pracaMDa prapaMca racAye. Akhunane dehi , vizeSa parAkrAMta saradAra hatuM, tene vArSika pidAza sATha hajhAra rUpIAnI hatI abhinaya saradAronI sAthe ekatrita thaI jAlamasiM. hanuM damana karavA teNe pitAnA kAphalAmAM navuM lazkara vadhAryuM. rAjapratinidhi jAlamasiMhane jANI gaye, teNe jANyuM ke have sahelAIthI bacavAnA upAya nathI. te nita thatAM upAya yojavA lAge. mogala samrAjayamAM eka prabaLa parAkAMta luTArAnI TeLI pharatI hatI. te ToLIne adhinAyaka muse hate tenA tAbAmAM aneka te pyAdA azvArohI vagere hatA. jAlamasiMhanA anurodhe musAe, pitAnA daLabaLa sAthe AvI Akhunane ghero ghAlyo. ghaNA divasa sudhI durgavAsIo pitAnA saMmAna vagerenI rakSA karI. musa kAyama satarka rahete hati. Akhunapati chevaTa musAne zaraNe thayA ane saMdhi sthApavAne teNe prastAva kaye. saradAra pite musAnI pAse gaye musAe tene jAlIma siMhane seM. jAlamasiMhe tene mArI nAMkhyo nahi. teNe kIle khAlI karI koTA rAjyathI cAlyA javAne tene hakama Ape, tenI bhUmI saMpati koTA rAjyamAM dAkhala thaI. adhinAyaka devasiMha bhagnamaratha thaI maraNa pAme. tenA putre, jAlamasiMha pAse kSamA mAgI. jAlamasiMhe tenI mAgaNI agrAphI karI nahi. tene tenI bhUmI saMpati pAchI maLI nahi. jAlamasiMhe vArSika paMdara hajhAranI pedAzavALI eka bhUmI saMpati tene ApI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-kaTA. - ~ ~-~ - - .. zaja pratinidhine evI rItanI asaMkhya Aphata sAme laDavuM paDayuM, rAjakumAra umedasiMhane rakSaka heI teNe eka paNa kSaNa Aphata bhegaLyA vinA kahADhA nathI. tenA pracaMDa pratApe IrSAvALA thaI koTAnA saghaLA sAmate tenA sarvanAza mATe taiyAra thayA, paNa teonI taiyArI saphaLa thaI nahi. saMvata 1833 ne varSamAM devasiMhanA adhaHpAta pachI trevIsa varSa upara eka durdhapa saradAre jAlimasiMhanA prANa nAzanA mATe prAdhyAsa karyo, tenuM nAma bahAdurasiMha, zAMI nAmanA nagaramAM tenI bhUmisaMpati, tenI vArSika pedAza dazahajAra rUpiAnI hatI. rAjapratinidhinI kuTila nItinA prabhAve je saghaLA saradAra, puravAsIo ane rAja karmacArIo pitAnI saMpatithI vaMcita thayA hatA. teo saghaLAe bahAdurasiMhanA kIllAmAM Azraya lIdhe. e zAMI killAnI aMdara jAlimasiMhanuM adaSTa cakra dhIme dhIme pharatuM hatuM. te rathaLe cAlatA prapaMcanI khabara keIne nahotI. jAlImasiMhanA prANa saMhAra mATe saMkalpavALA thaI bahAdurasi he, prANadaMDAI AzAmIonI eka tAlikA taIyAra karI. rAjapratinidhinuM tenA saghaLA parivAranA tenA baMdhunA tenA maMtrI lAlajInA nAma temAM hatA. tyArapachI evuM nizcaya thayuM je jAlimasiMha jyAre rAjasabhAmAM jAya tyAre tenA upara hamale kare jAlimasiMhane A paDayaMtranI khabara nahotI, pitAnA AvA sarathaLane tyAga karI kAyamanA dara pramANe keTalAka zarIrarakSaka sAthe te rAjasabhAmAM javA nIkaLe. keTaleka dUra gaye, eTalAmAM tene viSama saMdeha paDe, saradAra SaDayaMtranuM kAma chAnAIthI karyuM, paNa koI vizvAsaghAtake teonA SaDayaMtranI khabara jAlimasiMhane ApI. jAlimasiMha ekadama prapaMcane jANI gaye, dhIra ane gaMbhIrabhAve potAnA rakSaNane upAya zodhavA lAgyuM, tenA paramabaMdhu paMDita lAlajInuM eka turaMga senAnu daLa ghaNuM karI tenI sAthe rahetuM, teNe te lazkaramAM chAnAIthI keTalAka siniko vadhAya, SaDayaMtravALA saradAre kAMI jANI zakyA nahi, sucatura jAlimasiMhe te saradAro upara humale karavAne daLane hukama ApyuM. tene hukama pALavAmAM AvyA. te lokoe asAvadhAna saradAre upara hamale karyo. te humalAmAM aneka marAyA, keTalAka kedamAM AvI gayA. bAkInA palAyana karI gayA. bena zIba bahAdurasiMha palAyana karI caMbala nadInA tIre rahela patana zaheramAM pahe, tyAM teNe kIzorIdevanA maMdiramAM Azraya lIdhe. patana buMdIne aMtargata pradeza hate. bhagavAna karI saghaLA hAkuLano adhiSThAtR deva ha. bahAdurasi he jANyuM je jAli. masiMha tene evA pavitra devAlayamathI laI jaI zakaze nahi, tenI te dhAraNa niSphaLa nIvaDI. jAlimasiMhanA reSAgnimAM tyAM te pataMgavata paDI baLI muo. bhaya pAmI palAyana karelA zatrunA zeNitathI hAtha kaluSita karI jAti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .724 TaDa rAjasthAna, masiMha jagatanI najare pApI mANasa gaNAya, paNa tenA baMdhuo tenI niSinA samANa karavA lAgyA, teo belatA hatA, je jAlimasiMhe svArthasiddhinA mATe nahi, paNa koTA rAjyanA rakSaNa mATe e kAma karyA. jethI ke TA rAjya pareDa pakAra thaye. prapaMcIoe rAjAne padadhRta karI tene ThekANe tenA bhAIne sihAsane besAravAnu mukarara karyuM, jenuM nAma jasiMha hatuM. rAjatinidhipade caDhI jAlimasiMhe eka paNa kSaNa sukhathI kADhI nahi. dareka kSaNe tenA virUdhe eka eka Aphata ubhI thAtI. prANa le tevA prapaMce thakI te pitAnI AturatAthI bacI gaye, paNa tenuM agaLa dharya jhAjhIvAra Tayu nahi. bI kula kSobha pAmI ane amita thaI te belI uThayo "have rAtrIdisa satarka rahI zakAtuM nathI, " ema kahevAya che je jAlimasiMhanA virUdhdha aDhAra paDyuM che racAyAM hatAM, te saghaLA SaDayaMtramAM strIlekonuM eka SaDayaMtra bhayaMkara hatuM. te SaDayaMtra mahelanA aMdara cAyuM, pitAnI satarkatA vAparI temAMthI te chuTA gaye, paNa strIonA te bhayaMkara SaDayaMtrathI chuTI zake nahi. kevaLa eka dukAhasinI premikAnA adabhUta kezale ane sAhasabaLe te te SaDayaMtrathI chuTayA. te strIrAja pratinidhinA mahararUpe mugdha thai tenA bacAvamAM macI hatI, ekavAra kaniSTa rAjakumAranI mA taraphathI nimaMtraNa AvyuM, jAlimasiMha rAjamAtAnA nimaMtraNane saMmAna ApI janAnakhAnAmAM paDe. teNe eka prakAmAM Asana kIdhuM, keTaleka samaya nIkaLI gaye; paNa te pAvata dvAramAMthI koIne paNa svara teNe sAMbhaLe nahi. timuharta tenA manamAM AvavA lAgyuM ke rAjamAtA Avaze. thoDA samaya pachI teNe je joyuM tethI tenuM hRdaya camakita thayuM, tethI tenA prANa aphaLa thayA. teNe joyuM je cAre dizA taraphathI, hAthamAM khaDaga laI rUcAMda strIo tenA upara humalo karavA Ave che, teoe AvI nA upara humale karyo, teone vikaTa mukha bhAva joI teNe prANa rakSaNanI AzA che, sukhanI vAta eTalI ke sIoe tenA upara asAghAta na karatAM vAgyA svare tene keTalAka prazna karyo. teNe janmathI zuM zuM kAma karyuM. tenA prazna pUchAyA, eTalAmAM tenI eka uddhAra karanArI devaputrInA vezamAM eka strI AvI, e dayA hRdaya strInuM pracaMDa vIratva sAmartha ane sAhasa atula hatuM, te kalpita kaThera rare bhrakuTI caDhAvI jAlImasiMhane bolI zuM ? pApinTe A aMtapuramAM praveza karyo, jA have A gharano tyAga karI cAlyA jA. caturAnuM cAturyajALa heI bheTa karI zakyuM nahi. strIonA paga teonA hAthamAM rahyA, jAlamasiMhano saMhAra karavAnI koIne hImata rahI nahi, te saghaLIo pataMbhita thaI ubhI rahI, jAlamasiMha prANa laI palAyana karI gayo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya adhyAya. rAjapratinidhinuM rAjanaitika vidhAna, tenI pAchaniti. rAjasthAnamAM tene pracaMDa prata.5, aMgreja gavaramenTa sAthe tenuM prathama saMbaMdha baMdhana. karnala manazananuM pasvAda pasara), kailAnA harasaradAranuM adabhuta vIratva ane AtmasAha. zrerAne madada ApavAthI jAlImahi upara halakaranuM ratA bANa, koTAmAM helikanuM AvavuM nAkramaNano udyoga, jAlIsiMha sAthe apurva se zana purANamAM jAlI sine pratibhu, piDarI senApati sAthe ane amIrakhAM sAthe tenuM katA baMdhana, keTalIka upakathA. jalasi hanI AkramaNa nIti tenI svadeza nIti. mahArAva ka =hanuM carita tenA tarapha jAlI nami ane vyavahAra, maMtrI nivAMcana pheja.ra vighaNu saMha, paNa dalIlakhA, koTane avarodha, jhAlarA patananagaranI thApanA, naherAbakhAM. dhAtuka lokonA tIkSaNa khaDage jAlamasiMhanA mAthA upara nitya laTakI rahetA hatA. te paNa rAjapratinidhi jAlamasiMhe kaI vAra rAja kAryanI avahelA karI nahi. zIrIte rAjyanI AbAdI thAya. zIrIte prajAkuLa sukhathI rahe rAjyamAM zIrIte zAMti thAya e saghaLI ciMtAthI tenuM hRdaya vyAkuLa rahetuM hatuM. tenA pradipta rAjanaitika pratibhA baLe navI navI utkRSTa nItio unmabita thAtI. vidroDI saradAranI duttatAnuM damana karI teNe rajaputa rAjAomAM baLa sAmya sthApavAnuM mukarara karyuM. nevI e tene mULa maMtra hato eka zatrune saMhAra karavA bIjA zatrunI madada laI te bIjA zatruno zIrIte saMhAra kare e bAbata jAlimasiMha vilakSaNa rIte jANato hato. mahArAja rArUpasiMhanI hatyA ane be nazIba vaizakSaNanuM nivasana, teNe te rAja nItinA AdhAre karyuM hatuM. te saghaLA muzkelI bharelA zatrunA kAmamAM vipada sAgarane tarI gayo hato. tene vipuLa sahAya baLa hatuM kharuM paNa te saghaLA viSayamAM tene upayoga karate nahi. mAtra pitAnI ja buddhi baLe cAle tyAM sudhI kAma kare hate. e rItanI prA nIti udyAgI purUSanI avalaMbanIya che. rAjanIti zAstramAM jAlamasiMha keTale kuzala hatuM, te tenI kAryapraNAlI jevAthI sahaja mAluma paDe che, te je samaye keTAnA rAja pratinidhinA pade hate, te samaye samagra bhAratabhUmi zocanIya avasthAmAM hatI. bhAratavarSamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 TaeNDa rAjasthAna, cAre dizAe dasyatA nara hatyA, arAjakatA phelAI gaI hatI, keTA rAjya bhArata varSanA madhya rathaLe barobara rathApIta. eke drIbhUta bhUminI cAre tarapha luTArA coro yama dUtanI jema bhaTakatA hatA. paNa koI koTAnI aMdara pisI zakatA nahi. te samaye vizALa rAjasthAnanA saghaLA rAjAo jAlimasiMhanI maMtraNAne mUlyavAna gaNatA hatA. pratyeka rAjyamAM tene eka dUta rahetA hatA, te mAnava caritta sArI rIte jANatA ho deza kAla pAtra je vyavahAra karavAmAM jAlamasiMha je te sa ye rAjasthAnamAM koI rajaputa nahote. mukuTadhArI narapALathI te luMTArA pIMDArA sudhI harakoInI sAthe tene dharma saMbaMdha hato. koI tane bApa, keItene kAke ke tene meTo bhAI kahI belAvatA hatA. te svabhAvathI koyanasvabhAva uddhata ane gavita hato kharo paNa kArya siddhinA mATe te behada avanata ane vinayI hatA. pAna madhura vyAvahArathI zuzatru, sumitra saghaLA mahIta hatA. te pitAnA dhArelA kAryane uddhAra karI lete. jAlamasiMha zatrune kSamA Apato nahi. tema karavAmAM puSkaLa nANune kharca ane zoNitapAta thAta. tethI te adhIra thAte nahi. tenuM carita svabhAvathI kapaTatA pUrNa ane caturatAmaya hatuM. pratidvaMdvI ane paraspara viSava dI rAjAone te madhyastha hovAthI, tene kapaTatA ane prapaMcane Azraya levo paDate hate. I. sa1806-7 mAM medhapuranA virUddha je eka samiti sthapAI temAM tene traNa daLanI manusuvuiM karavAnI pharaja paDI hatI. pratyekanI sAthe tene dharma saMbaMdha hatA. pratyeka tenI madadane prArthI hatA, e rItanI avasthAmAM nirapekSa bhAve rahevuM asaMbhavita hatuM. paNa kapaTI jAlamasiMhe A saMbhavita vyApArane saMbhavita gaye. tenA dUte saghaLA rajavADAmAM hatA. te pratyeka viSayamAM vizeSa mane yogitA dekhADavA lAge tethI karI saghaLA tene madhyastha jANavA lAgyA. chevaTe saghaLAe vismaya sAthe joyuM je "jAlimasiMha koIne madada ApanAra nIkaLe nahi " jAlimasiMhanI pararASTrI nItinuM paMkhAnuMpukha varNana karavuM A sthaLe niprAjaka che, I. sa. 1803nA varSamAM je ghaTanAone brITIza gavarameMTa sAthe sarva prathama eka abhinava saMbaMdha sUtre tene bAMdhI lIdhe. te ghaTanAnuM Avecana karavAthI tenI pararASTra nItine aneka viSaya jaNAI Ave che. kalAla munazana helakara upara humale karavA, pitAnI senA sAthe, je samaye madhya bhAratavarSamAM utaryo. tyAre ke TAnA adhipatie brITIzasiMhanuM raNa zaLa ane astra naipuNya ajeya jANe tene khAdya vagerenI sahAya ApI. tene sArI rIte utsAhita karyAM. paNa mahArASTrIya vIranA pracaMDa parAkramathI parAhata thaI baTana vIra tenA sanika sAthe palAyana karI koTAmAM AvyuM. te samaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa kATA. C koTAnA rAja maneti pAsethI keTAmAM vasavAnI rata levAnI tene kruja raDI hatI. teNe nagaramAM Azraya levA koTArAja pratinidhine kahevarAvyu. catura rAjapratinedhie spaSTAkSare kahevarAvyu je " keTazaka palAyana karI gayelA sikAne lai amArA rAjyamAM arAjakatA ane azAMti karavA tamArUM vasavuM yogya nathI. zaheranA koTanI nIce tamArI senAne rAkho. huM teenI khAdya dravyanI yAjanA kaza LI huM mArA senAdaLa sAthe tamArA zatrunA daLamAM paDI huM tenu tamArA paranu kAra AkramaNa vyartha karIza " manazanane jAlimasiMhanI vAta upara bharAsA Avye nahi. te palAcana parAyaNa thayA, puSkaLa pIDA bhogavI asaMkhya sainikAne nAsa karAvI. chevaTa te le lekanA Azraya taLe gayA. senA pati manazane potAnI bhInA ane akramaNyatA DhAMkI rAkhavA mATe potAnA parAjayanuM kAraNa bIjA upara rAkhavA, ceSThA karI ane amlAnavane kahyuM je saghaLA AzAmIee zatruo sAthe SaDayaMtra karI. mArI vipakSatAnuM AcaraNa karela che. te AzAmIemAM koTAne rAjapratinidhi prathama ane pradhAna che, le leke AgaLa pAchaLanA vicAra nakaratAM te mithyA vAdInA vacana upara bhase rAkhI te vAta sAcI mAnI karnala manazananA prANa rakSaka mATe kATArAjya keTalAMka nAMNA kharcAyAM. te brITIza gara8 joyu nahi. 17 jAlimasiMhano doSa zuM ! manazana parAsta thaI palAyana karI gayA tenA mATe zuM ! jAlisiha javAbadAra ? bIkaNa manane potAnA doSanA kSArana mATe jAlimasiMhanA upara saghaLA aparAdha ASita karyAM. paNa te kATA rAja pratinidhinI tene madada na maLata te mukudaranA parvata mArgamAM tenA prANa jAta sadeha vinA manazananA vacananA bharesA rAkhI lADa leke jAlimasiMha sAthe asada vyavahAra karyo. manazananA jIvita rakSaNa mATe koTA rAjyanA puSkaLa nANA ane zANita kharcAyA che ema mahAtmA To sAaema vIgere kabula karI gayA che. udAra carita satyaparAcaNu mahAnubhAIsAhebe kahe che je parAjI manazananA mithyA vAkaya upara aMdha vizvAsa rAkhI ne kAI kATAnA upara doSAropa karavA cADe che. eka vAra te kailA saradAranA pavitra sAdhana kSetra muka dAri mArgamAM thoTA vyApAra jue, jyAM aMjA nadInA uttarana sthaLe te sAhasika rajaputa vIre primeya hAra senA lai lIma parAkrama mahArASTrIya senAthI gnala manazananuM rakSaNa karyuM. vaLI khIjA hAra rajAnI senA manazananI madade AvI hatI. paNa peAtAnI kApuSatAthI ane bhIrUtAthI manazana holakaranI senA joi palAyana karI gayA. te pavitra aMjA naDhInA saibhUte kailA saradAra je kIrti sthakha virAje Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 ToDa rAjasthAna. che te joI holakaranA paravartI AcaraNane viSaya mAluma paDI jAya che. ane kaTAe aMgreja mATe zuM zuM nukazAna bhogavyuM. te paNa mAluma paDI jAya che. kelA saradAra ane aneka hAravIranA prAsaga sivAya koTAne bakSI, athata koTA senApati pitAnI meLe baMdI thaye hato. jA pIpasiMhe aMgrejane madada ApI tethI keTA upara halakaranA kapanI ane chaghAMsAnI sImA rahI nahi. koTAne zAMti ApavA ane bakSIne chuTakAro karavA tege hArarAjanI pAsethI dazalAkha rUpIA levAnI darakhya sta karI teNe te nANA levAnuM kaheNa mokalyuM. jenI sAthe bhaya dekhADI kahevarAvyuM che je tene te dazalAkha rUpIA nahi maLe te te saghaLA koTA rAjyano davaMsa karI cAlyA jAze. dazalAkha rUpI A nahi. maLavAthI halakare koTA upara humalo karavAne bhaya dekhAze. vaLI suga meLavI hArAvatI pradezamAM pesI koTAnI pAsenA sthaLe teNe chAvaNI nAMkhI. halakaranu AkramaNa vyartha karavA sainya sAme te sajajIta tha vaLI keTAnA koTanI bahAra ane pAsenA gAmaDAmAM evo Adeza pracArita thaye je " eka IzAro maLI javAthI satvara gAmaDIA e nagaramAM AvI vasavuM, vaLI bIlee parvata mArga mAMthI nisarI helakara upara humalo kare evI rIte saghaLI gaThana karyA pachI jAlamasiMha pratikSaNa zatrunA AkramaNanI pratIkSA kare te halakare pitAnI chAvaNInA sthaLathI asara na thatAM dazalAkha rUpI bA mAMgavAnuM kaheNa mokalyuM. rAjamatanidhi be pharI thI paNa tenuM te kaheNa agrAva karyuM. ubhaya pakSa mAM yu ? AvazyakIya thayuM. banne pakSanA keTalAka baMdhuo madaya tha thayA ane vivAda phaDa karavA TharAva karyo paNa jArI siMDo mahArArIya loka upara bhara naDe . te phaDa karavA asaMmata thaI bolI uThe "caMbala nadInA vakSa sthaLe nakAmAM besI saSi vigrahanI kathA vAta thAya tevuM che je tema karavA mahArAvi leka samaMta hoya to tema kare nahato mahArAja lekathI bane te kare, holakara tema karavA saMmata thaye. tema karavAmAM ane pakSama goThavaNa thaI, jAlamasiMhe be moTI na taiyAra karI. temAM dareka e astradhArI senake rAkhyA. holakara paNa pitAnI nAnI ne kAnuM laMgara karI pitAnA daLabaLa sAthe besI naukAmAM caDho. aMdhakoTA rAjapratinidhi e ekAkSa mahAzadIya saradArane AdarapI grahaNa karyo. banane vacce saMdhi sthApita thayA. bane purU eka dhame badhAyA, holakare jAlamasiMhane kAko kahI bolAvyA ane traNa lAkha rUpIAmeLavI nagara choDavuM, evuM asAdhA Na nANuM ApI kaTArAja pratinidhi helakaranA hAthathI chuTache. kharo paNa jyAM sudhI halakara jIvita rahyo tyAM sudhI tenA dazalAkha rUpIA levAnA bhayamAMthI jAlamasiMha chuTaye nahi. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-koTA. 729 duIrSa ane artha granuM marAThAnI utkRSTa daSTi amikama karI jAlamasiMha zIrIte keTAnuM rAjyasuzRMkhala bhAve calAvavA samartha thaye. e prazna saghaLAnA manamAM udaya pAme khare paNa rAjaniti vizArada ane mAnava caritrajJa jAlamasiMhane zAsana praNAlInA viSayane vicAra karavAthI te vAta sahaje samajAya tema che. mahArASTramAM je zreSTha paMDita hatA teone jAlamasiMha hameza pAse rAkhate hate. teo mahArASTrIya kuTanIti koTArAja pratinidhine sarvadA samajAvatA hatA. e sivAya teNe arthadvArA siMdhIyA ane holakaranA be maMtrIone vaza karyA hatA, teo pitAnA dhaNInI saghaLI yejanA jAlamasiMhane chAnAithI jAhera karatA hatA. tethI te mahArASTrIya rAjanIti sahaje samajI jAte. luTArAne adhipati mIrakhAM teone eka pradhAna sahAyakAraka hatuM tene paNa jAlamasiMhe arthadvArAe khuTa hate kATAmAMthI te luTArAnA adhipatine dArUgoLA astrazastra yA navA vAhana vagere maLatuM hatuM. jyAre tene sainika vetana bhAve tene duHkha detA tyAre koTA taraphathI te nANAnI madada mokalate hate. mIrakhanA parivAra varganA bharaNapoSaNa mATe jAlamasiMhe te zIvagaDha Ape. temAMthI je padAza thAtI tethI te potAnuM nivAha calAvatA hatA. catura jAlamasiMhanA kauzala ane sadavyavahArathI pIMDArI leko. paNa vimohita thayA. te teone sajana egya saMmAna Apata. teonI zIlatAthI abhyarthanA karatA teonA aneka senAnI te koTA rAjyamAM bhUmI saMpati teNe ApI. tenuM dvAra saghaLI zreNinA loka mATe kAyama khulluM rahetuM. mevADa ane mAravADanA saradAre nivasana daMDe daMDita thaI jAlimasiMhane Azraya meLavatA. tethI karI nivAsita saradArane rAjA A jalimasiMha upara saMpUrNa puSTa rahe te hate. Azraya pAmelA saradArone Azraya ApI jAlimasiMha saMtuSTa thato eTaluM ja nahi paNa teone teonA dhaNI sAthe meLavavA ceDA karatuM hatuM. ghaNuM karIne tene udyama te kAmamAM saphaLa thAte e mATe saghaLA tene "saMdhikatAM, nAme. belAvatA. tenI amarakSiNa ane paraghAtinI nIti sarakhI kozavamaya hoI, samAna phaLa pidA karI zakI nahi. eka nItithI teNe saghaLA samayamAM jaya meLavyuM. bIjAthI kaI kaI vAra parAjaya vipula arthanuM puSkaLa nukazAna teNe bhogavyuM. mevADe tenuM kauzala jALa chevaTe teDI phADI nAkhI koTAne aMdhakupamAM nAkhyuM. temAMthI nIkaLavA have koTAne aneka divaso lAgaze. garalokanI rAjadhAnI upara akarAmata paDavAthI jAlimasiMhe vicAryuM che te jaldIthI hastagata thAze. paNa tenA saghaLA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roDa rAjasthAna. udhama niSphaLa thayA. e samaye jayapuranA pratApasiMhe tene svarAjya maMtrIpada ApyuM. te maMtrInA kAryakSetramAM ghoDA divasa utaye. temAM aneka uMcA prabhana tene maLyAM paNa te lobhAyo nahi. rAjapratinidhi jAlimasiMhanI svarASTra nIti anuzIlana karavA mATe ApaNe sarva prathama hArarAja umedasiMhane pAThakanA samakSa sthApita karyo. koTArAja ume dasiMha haju paNa pitAnA pratinidhinA hAthamAM putaLAnI jema hato. te jIvanamAM te svAdhIna bhAva laI zakyo nahi. mRtyu zayAmAM suI jyAre tenA bApe. tene jAlimasiMhane . te divasathI zIttera varSa vahI gayAM te paNa koTAne AdhIzvara bALakaja rahyo. umedasiMha, jalimasiMha pAse rAjakatva bhAra laI zake nahi. jAlimasiMha paNa tene pratyakSa vAkyothI asaMtuSTa kaste nahiumedasiMhanI Dagale pagale jAlimasiMha salAha leto hato. mahArAja umedasiMhanI vivecana zakita atyuttamahatI. te rajaputanA aneka suMdara gAme vibhuSita hatuM. tene zIkAra upara vadhAre Asakti hatI. lakSabhedamAM ane azvArohaNamAM rAjasthAnamAM tene koI samakSa nahotA. rAjayamAM kanika ho, topaNa jAlimasiMhe tenI sAthe asadavyavahAra kaI divasa ke nahi. harakoI dezamAMthI dUta Ave te tene te rAja pAse mokalatA. tenI pAsethI caLAvya uttara meLavavAnI tene te moTA saMmAnathI ravAne karatA hatA. rAjA jAlimasiMhanI nokarIthI mugdha hatA. rAjakumAra kizorasiMha sAthe ekatra azva cAlanA karatAM jAlimasiMhanA putra madhasiMhe rajaputa tarapha kaI saMmAnasUcaka vyavahAra calAvyuM hatuM. rAjapratinidhi jalimasiMha, madhusiMhane te mATe pitAnA pitRkuLanI prAcIna bhUmImAM traNa varSa mATe saMpatti nirvAsitta karyo. parizaNa rAjA umedasiMhanA AgrahathI teNe tene rAjadhAnImAM Aye. kauzalajJa jAlimasiMha svadezavAsI upara ja vizvAsa rAkhate hate. mahArASTrIya paMDita ane paThANa loko tenA visvAsa pAtra hatA. te paThANone senA vibhAgamAM nIma. rAjanItinI phaTa samasyA samajavA mATe te mahArASTrIya paMDitAne kAyama pAra rAkhe hatA. zakatAvata getranA viSaNasiMha sivAya koI paNa rajaputa saradAra jAlimasiMha pAsethI sAmAna sUcaka upAdhi pAmyuM nathI. e zivAya aneka musalamAna senApati tenA thakI mATe lAbha meLavatA hatA dalIlakhAM ane maherAbakhAM tenA vicAra anucara ane baMdhu hatA, je vizALa durga prAcArathI keTA Aja zakita che, te kATAnI zobhA jAlimasiMhanA hAthathI thaI che, vaLI jAlimasiMhanA vizvasta anucara senApa idalIlakhAe rAja pratinidhinI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa keTA. kati aluccha rAkhavA jhAlarA pATaNa nAmanA eka nagaranI sthApanA karI. vaLI zuddha koTAnI cAre tarapha judA judA kA sthApyA, e saghaLA killAthI kAkA bhArata varSamAM duya thaI paDyuM che. jAlimasiMha priyatama anucara dalIlakhA sAthe eTale sneha ane hatA, je dalilakhanA mRtyunI pUrva pitAnA mRtyunI kAmanA karI belate hato, je "mArU evuM saubhAgya kayAMthI je huM dalilane jIvate je marU mahebakhAM pyAdAnI senAne nAthaka hatuM, tenA rUDA kezale tenA tAbAnA sIpAIe vizeSa yuddha vizArada thaI paDyA. teo pratimAse, vIza rAjA' eTale vaza divase pagAra pAmatA, !! ., M 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya. ekatA baMdhana mATe rAjAonuM brITIza gavarameMTa taraphathI AmaMtraNa, sAthI pahelAM jalimasiMhane AmaMtraNane svIkAra, koTA rAjyamAM heTAgyanA ejaMTanuM preraNa, pIMDArAnA virUdhe. yudhdhadyAga, aMgreja sAthe ekatAbaMdhanamAM jAlimasiMhane mukhya udasa, bhAratavarSamAM sarvatra zAMti, mahArAva umedasiMhanuM maraNa saMdha prastAva, maha rAva umedasiMhanA putro, teonAM carita, rAjapratinidhinA putra, dala baLanI vyavasthA, chAvaNI choDI keTamAM AvavuM kIzora siMhane pevarAjapane abhiSeka karavAnI ghepaNa brITIza ejaMTa tarapha tene patra, jAlimasiMhane saMdhAtika roga, uttarAdhikAritvanA vidhine viparNaya karI devA payaMtra, rAja pratinidhinI ajJAnatA, brITIza gavarameMTanI saMkaTama avasthA, pariziSTa prastAva samuhamAM kizorasiMhane asvIkAra. tene kALo, rAja pratinidhie karela rAjakumAra avarodha, avarodhane ati krama karI rAjaputranuM bahAra javuM, brITIza ejaMTanI madhyasthatA, goradhanadAsanuM nirvAsana, mahArAva ane jAlimasiMhanuM punAlana, mahArAvane abhiSeka, parasparanuM vanyapatra. i. sa. 1817 mAM bhAratavarSanA te samayanA zAsanakatA leDa herATIMgsa dudhaI pIMDArI lokonA virUdhdha saMgrAmanI ghoSaNA karI, rAjasthAnanA saghaLA rAjAene AhAna patra mekavuM, AmaMtraNa patramAM lakhela hatuM, je je A sarva maMgaLakara vyApAramAM brITIza gavarmenTa sAthe yogadAna nahi kare te brITIza gavarameMTane zatru gaNAya. agrejanuM te sArvajanika AhAna svIkAra karI ane te kAma kartavyamAM gaNI jAlimasiMhe sahunA pahele brITIza gavameTa tarapha dUta meka. thoDA samayamAM saghaLA rAjasthAne tenA kAryanuM anusaraNa karyuM. je divase saghaLo rajaputa rAjavarga brITIza lokonI sAthe ekatAbaMdhane baMdhAye te divasathI bhAratavarSamAM brITananA bhAvi maMgaLanuM bIja ropAyuM, te samaye IgleMDamAM Izvara e vIlIyama hata, aMgrejonI sAthe maMtrIsUtre baMdhAI javAthI chevaTe azeSa maMgaLa thAze ema jAlimasiMha zivAya rAjasthAnanA te samayanA ke rAjA jANatA nahatA, rAjanIti vizArada jAlimasiMhe aMgrejanuM te AmaMtraNa patra vAMcI aMgrejane prakRti udadeza samaye teNe jANyuM je aMgrejanA jaya parAjaya upara tenI unnati ane avanati rahela che, jAlimasiMha saghaLA rajaputa rAjAone hastagata karI aMgrejanI AzALatA utpADita karI zakata paNa teNe te karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * - mAravADa-kaTA. 733 ema karavAthI jAlimasiMhane aneka lokee rAjadrohI kA, eTaluM ja nahi paNa svadezadrohI ane bhArata kalaMka kahyo. paNa A sthaLe te viSayane vicAra pUrvaka samAlocanA thAya, te te rAjanItijJa purUSa jAlamasiMha, evAM vizeSaNane lAyaka nahe. IzvarAzIda lAMbu jIvana bhogavI jAlamasiMha - grejonA anuSThAnanI sArI rIte anuzIlana karI javA pAmyuM. je divase catura kalAIve palAsI yuddhamAM jaya meLavI pUrva rAjyamAM aMgrejanuM bhAvI garavanuM bIja vAvavA pAme, te divasathI te laI lekanA avadAna paraMparAnA dina sudhI brITananuM saghaLuM kArya vRttAMta keTAnA rAja pratiti, jAlamasiMhanA nakhadarpaNamAM prati phalita thayuM te kArya vRttAMtane joI jAlamasiMha eka eka kArya, brITIzasiMhanI baMdhutAnuM karavA lAgyo. teNe jANyuM je aMgrejonuM damana thAya to paNa bhAratavarSa tenA kabajAmAM Avaze nahibhAratavarSa koI divasa pitAnI rakSA karI zake tevuM thAze nahi. Aja aMgrejone udhama vyartha thAze te bIjI kaI pAzcAtya jAti bhArata varSamAM adhipatya sthApaze. je magale eka divasa bhAratavarSanuM sArvabhauma rAjya calAvatA hatA. Aja tenA vaMzadhare prabhAta nakSatranI jema pratidina bhAve samaya kahADe che. je mahArASTrIyanA amita bhuja baLe ekavAra saghaLe bhAratavarSa AleDita thaI gaye hate. Aje tenAM saMtAne rAjanItinI avamAnanA karI kevaLa luTArAnuM kAma kare che. rAjasthAnanA rajapute Aja AzrayahIna. ane sAdhAraNa piMDArAnA bhaye bhaya pAme che tyAre bhAratavarSa have ya traNamaya jIvanamAMthI chuTaze. yukti vizArada jAlimasiMhe, bhAratavarSanuM bhAgyapaTa joI khAtrI karI hatI je agreja sivAya bhAratanI azAMti ane arAjakatA dUra karavAmAM samartha nathI. evA vicArathI teNe lorDa heraTIMgsa pAse sahuthI pahele dUta meka bhe. teNe aMgrejanI sAthe ekatA sUve baMdhAI teone bhaviSya unnatimArga niSkaTaka ane sApha karI Ape. keTalAka bole che je jAlimasiMhe pArtha sAdhavA mATe aMgreja sAthe mitratva bAMdhyuM. pitAnA mananuM samarthana karavA mATe teo kahe che ke, je divase ane e rajaputene yuddha mATe bollAvyA. te samaye jAlamasiMhane vayakama eMzI vane have te pitAnA putronuM bhaviSyabhAgya vicArI bahu udvigna rahete hate. vizALa rAjasthAnane maMtramugdha karI, eTalA divasa je akhaMDita Adhipatya calAvI zake, te Adhipatya tenA putra hAthamAM rAkhI zakaze. teonI evI buddhi hatI je bIjAnI madada zivAya teo te Adhitya akSuNa rAkhI zake tema nahotuM. tethI ja evA vicAre jAlimasiMhe aMgreja sAthe ekatA baMdhana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '334 TaDa rAjasthAna, jarUWvwvvvvvvvvvvvvvvvvvvvwwwwwwww vvvvvvv wwwwwwww karyuM. aMgrejanI daDhatA upara vizvAsa rAkhI teNe vicAryuM je brITIza gavarameMTa tenuM vipakSatAcaraNa kaI divasa karaze nahi. karImakhAMnA tAbAnA piMDArIone jALabaddha karavAnA hetue traNa brITIza senA, traNa taraphathI nIsarI. te samaye jAlamasiMhane khabara manyA je te traNa senAmAMthI eka senAe tenA tAbAnuM revA nAmanuM nagara luTayuM. keTA astrazastra sAmaMta vagere te samaye brITIza lekanA kabajAmAM hatA, e luTanA samAcAra sAMbhaLI jAlamasiMhanuM mana ghaNAthI bharAI gayuM. pitAnA kedhane vega baMdha na rAkhI zakI te bolI uThyo. "mArI ummaranA gayA vIza varSa pharI pAchA Ave te dillI ane dakSiNijyane eka karI dauM. ' rAjasthAnanA saghaLAM zoe keTAne dAkhale anusa. jotA jotAmAM saghaLA rAjyamAMthI nAdaLa nIsarI aMgrejanA vAvaTA nIce ekaThuM thayuM. koTAmAMthI ghoDAnI ane pALAnI ene tApa vigere laI senApati sarajana mAlakamanI sAthe maLI javA narmadA nadInA tarapha cAlI. aMgreja senA ane rAjaputa senA dudharSa piMDArI upara cAre taraphathI AvI paDI. cAra mAsanI mudatamAM pIMDArI loka chavAyA ane bhAratavarSanI dIrdhakALa vyAdhInI azAMti dUra thaI Isa. 117 DiseMbaranI ekavIsamI tArIkhe sAhidapura kSetramAM halakarane viSadaMta bhAMgI javAthI mahArASTrIya ane pIMDArInA adhapAtane mArga sApha thaye. chevaTe I.sa. 1818nA jAnyuArInI pacIzamI tArIkhe luTArAne cUDAmaNi citura parA jaya pAmyuM. jethI bhAratavarSanA dagdha hRdayamAM zAMtivArI sIMcAyAM zAMti priya hIMdu vRddha be hAtha ucA karI aMgrejane AzIrvAda ApavA lAgyA. e pramANe anukuLa ghaTanA sane yegya mArgo pravAhita thaI aMgrejanA sibhAgyane mArga pariSkRta karyo. eTalAmAM I.sa. 181lmAM naveMbara mAse mahArAva umedasiMha vargavAsI thaye. tenA mRtyuthI jAlimasiMha viSama saMkaTamAM paDe. aMgrejanI madada tene na maLI hatI te te viSama saMkaTathI chuTata nahi. kizora siMha, viSaNasiMha ane pRthvIsiMha e nAmanA traNa putrane vAMse rAkhI mahArAva umedasiMha paraleka gAmI thaze. tenA mRtyukALe tenA putra kizorasiMhanI ummara cAlIzavarSanI hatI. kizorasiMha ghaNeja zAMti vALo hate. janmathI janAnakhAnAmAM samaya kADhavAthI te svabhAvathI dharmapriya thaI gayo. viSaya vyApAramAM tenI Asakita nahotI. pitAnA pUrvajonA varavanAM kArya sAMbhaLI te hArakuLanA garavanI rakSA mATe vizeSa utsuka hatuM. paNa tenA hRdayamAM zAMtimaya dharmabhAva jorAvara thaI javAthI tene pitR padavInuM anusaraNa karyuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--keTA. 735. viSaNasiMha, kizorasiMhathI traNa varSa nAne hate. te paNa kizorasiMhanA jevo zAMta, dharmapriya ane rAjapratinidhine vizeSa anukana hatA. pRthvIsiMhanI umara trIza varSanI hatI. tene evabhAva ugra ane uddhata hatA. kharA rajapunI jema tenuM mana yuddha tRSNAthI utkaMThita hatuM. kATAnI hAlanI rAjapraNAlI tene pahelAM pasaMda nahotI. te jANI zakyA hatA je catura jAlimasiMhe teone kabajAmAM rAkhI tenI abhiSTasiddhi karaze. pitAnI vartamAna avasthAmAM jAlimasiMhanA pRthvIsiMhe duvyavahAra sahana karyo. paNa have mahArAva umedasiMhanA palakavAsa pachI pRthvIsiMha. jAlimasiMhane joI levA daDha pratijJA vALa thayuM. teNe pratijJA karI je kalAnikaTa parAdhInatAmAMthI chuTavuM nahi te maraNa pAmavuM. have te pitAnI pratijJA pALavA suyoga jete hate. eTalI vAta sukhanI hatI je traNe bhAIo paraspara anugata ane anukuLa hatA tethI pRthvIsiMhanI vAsanA bara AvI nahi. jAlimasiMhanA be putre madhusiMha ane garadhanadAsa. garadhanadAsa upara jAlimasiMhano ativa raha hato. madhusiMhanI sAthe samAna teNe kSamatA ApI. adhusiMhane ra vayakrama saDatAlIza varSane hato. tenAmAM buddhizAlitAnuM eka paNa lakSaNa nahotuM. mahArAja umedasiMhe jAlimasiMhanA te be purAne sAro Azraya Ape. vaLI rajaputo sAthe teone kai rItane vivAda thAta te umedasiMha, madhusiMha ane garadhanane pakSa pakaDate hato. i. sa. 1817mAM jyAre jAlimasiMha, saMgharSa kALamAM keTAne cheDI retA nagaramAM chAvaNI rAkhI rahayA hatA. tyAre mahArAja umedasiMha, madhusiMhane phrijadAranI padavI ApI hatI. jadAra te samaye saghaLI senAnI paricAlana karo ane tene pagAra Apate. te rIte phojadAra madhusiMhanAM hAthamAM te banne kAma soMpAyAM, senAne pagAra ApavAmAM je puSkaLa nANuM apAtuM temAMthI te Amadapramoda karavA lAge. madhusiMhanuM e gaurava joI rajaputonA manamAM ISabhAva utpanna thaye. garadhanadAsane svabhAva, madhusiMhanA svabhAvathI vipati-te madhusiMha karatAM ogaNIza varSa nAno hato, te samaye tene vayama satAvIza varSa hatuM. te svabhAvathI catura tIvra uddhata ane sAhasika hatA, madhusiMha je te vRthAgavita. vilAsa priya ane kApurUSa nahoto, tenAmAM purUSa ane nyAyAnurAga hatA. tethI rAjakumAre tenA upara vizeSa prIti rAkhatA hatA. garadhanadAsa, jAlimasiMhane upa patnIthI pedA thayela. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 roDa rAjasthAna. ^ ^ ^ vAkayane putra hatA eTale tene te vizeSa nehapAtra hate. kizorasiMha ane pRthvIsiMha sAthe tenI gADha miti hatI. kheDutanI mahelAta upara dhyAna ApavuM te samaye pradhAnanuM kAma hatuM. garadhanadAsa te pade nimAye. je pade nimAI te ghaNAM nANAM ApatA tathA lete hato tethI karI tenI pAse puSkaLa paise the. garadhanadAsa ane madhusiMha paraspara pratidruddhi hatA. baMnenA vacamAM dArUNa verabhAva cAlato hato. madhusiMha garadhanadAsane jAraja kahi niMdate hate. vaLI samaye samaye na saMbhaLAya tevI gALe paNa te tene dete hate. bannenA vaccamAM dArUNa asadbhAva cAlyo. jAlamasiMhe niti vizArada keIne paNa potAnA putronA zikSaNamAM dhyAna ApyuM nahi. jethI jAlimasiMhane viSama paritApamAM paDavuM paDayuM. koTA rAjyanI evI avasthAmAM I. sa. 1819nA naMbaramAM mahArAva umedasiMha paTelekavAsI che. mAhArAva umedasiMhanA palakavAsa upara jAlimasiMha gAgaraNa nAmanA nagaramAM pitAnI chAvaNImAM hatuM. mahArAjanA mRtyunA samAcAra sAMbhaLI chAvaNa choDI te ekadama rAjadhAnImAM Ave, mahArAjanI aMtyeSTi kriyAnuM kAma sArI rIte thAya ane koTAnA siMhAsane kizorasiMha abhiSikta thAya ema tene hetu hate. e samaye brITIza polITIkala ejaMTa mAravADa thakI mevADa rAjyamAM te hate rastAmAM tene koTA rAjapratinidhine patra maLe, jethI mahArAva umedasi. hanA mRtyunA samAcAra teNe jANyA, patra pAmI teNe kaMpanI bahAdurane eka patra lakhyo, jenA uttaramAM udayapuramAM jaI teNe rAha joI, brITIza gavarameMTanI anu mati pAmI pilITIkala ejaMTa koTAmAM AvyuM, keTAmAM AvI joyuM te jAlimasiMha, rAjadhAnIthI eka mAIla dura che, paNa tene putra madhusiMha mahelamAM rahI moTI dhAmadhUma karI rahI hatI. te samaye kizorasiMha ane tenA bhAIe kallAnI aMdara hatA, pRthvIsiMha ane garadhanadAsa navA rAjA pAse rahI pitAnI maMtraNa ApI tene calAvatA hatA. viSaNasiMha dara hatuM, tenI sAthe teone manane meLApa nahe. rAjapratinidhi jAlimasiMha upara viSaNasiMhanI vizeSa prIti joI tene tenA bhAIo vizvAsaghAtaka kahetA mahelamAM tenA virUdhe je prapaMce racAtAM te bAbatamAM catura jAlimasiMha kaI jANatuM nahi. mahArAja umedasiMhanA mRtyu pachI jAlimasiMha viSama pIDAgrasta thayA. dArUNa ciMtAne avirana daMzanathI te duHkha pIDita rahetA. te e duHkhI thaI gaye hatuM je dukhanA viSaya jANavAnI tene mananI tAkAda nahotI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADakoTA. 737 eka tarapha vRddhAvarathA, bIjI tarapha reganuM AkramaNa, tenI pIDAnI vRddhi thaI. tenI roga pIDA vRddhi upara pRthvIsiMha ane garadhanadAsanA manamAM judI judI, AzAnuM prAbalya jAgI uThayuM. teoe jANyuM ke, have vidhAtA teo upara sumasanna thaye jAlimasiMha palekagAmI thAze. madhusiMhane sthAnAMtarita karI koTAmAM sukhathI ane svataMtratAthI divasa nIkaLaze, evI rItanA judIjudI jAtanA mohana maMtre utsAhita thaI pRthvIsiMha ane garadhanadAsa khAnagImAM pitAno udeza sAdhavA tatpara thayA, paNa teonI svArtha siddhimAM bAdhA AvI pI. zAthI ke thoDA samayamAM ja jAlimasiMha taMdurasta thayo. topaNa te nirAza thayA nahi. putrone moTA prapaMca paNa jAlimasiMha jANI zake nahi. chevaTe brITIza eTe tene jAhera karI samajAvI kahyuM je " tame jANatA nathI je tamArA be putra eka bIjAnA virUddha khaDaga laI parasparanA pagamAM kuThArAghAta kare che garadhanadAsa, mahArAva kizorasiMha ane rAjakumAra pRthvIsiMhane maLI jaI madhusiMhane rAja pratinidhinA padathI bhraSTa karavA mahenata kare che. je teono udyama saphaLa thAya te tamAruM bhAre aniSTa che. tame mArA parizrame je prabhutva sthApyuM che te tamArI sAthe citAnaLe baLaze ja. " ejaMTanA vA sAMbhaLI sucatura jAlimasiMha samajI gaye. tene dhAraNa ane vizvAsa daDha thaye tenA mRtyu pachI teNe meLavelI AbarU akSaNa raheze nahi. tethI bhaya zuM ? de daMDa pratApavA brITIza gavarameMTa tene mitra hato. tenAja AnukuyethI brITIza gavarameMTa bhAratavarSamAM prabhutA sthApana karI zakI che. haveluM te tene che deze ! jAlimasiMhane khAtrI hatI je kaMpanI bahAdura tene asamaye choDI deze nahi. brITIza ejaMTa tene sAMtvanA vAkayathI sukhI karavA lAgyAM. mahArAja kizorasiMhane prArthanA karI madhusiMhane rAja pratinidhinA hudAe rekhAvavA teNe pratijJA karI satyanA virUdhe asatyane Azraya Ape ? dharmanA virUdhe adhamane utsAha Apa ? nyAyanA mAthA upara anyAyane siMhAsana ApavuM ! kaMpanI bahAduranI e kevI rAjanIti? kapanI bahAduranA amaladAre jANatAmahetA je madhusiMhane rAja pratinidhinI padavI maLavAthI rAjakumAre adhinatAnI sAMkaLe baMdhAI jAze, tyAre jANIbujI kaMpanInA amaladAroe zAmATe adharmane Azraya Ave. svArthanI pAse zAstrAzAstra dhamadhame kAI rahI zakatuM nathI tema karavAmAM kaMpanI bahAduranA amaladArone eka svArthane guDha udeza hato. kizorasiha sAthe madhusiMhano bolavA cAlavAne vyavahAra baMdha thaye. rAjakumAre killAnA bAra baMdha rAkhI pitAnA SaDayaMtrane saphaLa utAravA mahenata karavA lAgyA. jAlimasiMha viSama saMkaTamAM paDaye, teone salAha saMpathI maLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADha rAjasthAna, javAnu rAjAne brITIza ejaTe kahyu. paNa kizorasiMhe tenA kahevAnA kAi paNa jAtane Adara karyA nahi pahelAMthIja braTIza garavameTa upara tene vizvAsa nahAtA, teNe ejaMTanI vAta upara kapAta kayeryAM nahi. jyAre teNe sAMbhaLyu je brITIza gavarameMTa jAlimasihanuM prabhutva akSuNNa rAkhavA taiyAra thayela che, tyAre brITIza gavarameMTa uparathI tene sapUrNa vizvAsa uThI gayA. brITIza gavarameTanA jANavAmAM hatuM je jAlimasiMha koTAnA kharA prabhu che, ane keTAnA mugaTadhArI rAjA tArAnA marAThA jevA ane dillInA mogala rAjAnA jevA kevaLa nAma dhArI rAjA che. 738 jAlisihuno maneratha siddha thaye nahi. teNe joyu. je pRthvIsiha ane garadhanadAsa jayAM sudhI kizorasiMha pAse raheze tyAMsudhI mahArAva jALa addha thaI zakaze nahiM. peAtAnI abhisiddhi karavA jAlimasi Mhe kATAnA kIllAne gherA ghAlyA, tene evA vizvAsa hateA je khAdya dravya khuTI javAthI kizorasiMha daravAjA khullA karI deze, kharekhara tevI rIteja thayu, jyAM sudhI khAdya sAmagrI pahoMcI tyAM sudhI kizorasiMhuM daravAjA ughADavA nahi. chevaTe nirUpAya thai, kIllA cheDavAnu mukarara karyuM. te samaye pAMcaso savAre tenI madadamAM hatA temAM dhaNA kharAbhAga hAra rajaputanA hatA. peAtAnI prajAnI rAja bhakti upara vizvAsa rAkhI te pAMcase savAre lai mahArAja kizerasiMha, kIllAnA khAra khullAM karI bahAra AtmyA. tenI gati rokavA sAmAvALA zatruonI koi rItanI AzA hatI eTale te peAtAnA daLa khaLa sAthe Akta vinA nIkaLI gaye. '' "" 6. A thoDA samayamAM koThArAjanuM vivaraNa ejaTanA gocara thayu, te jAlI misa'hanI chAvaNI tarapha jaladIthI gayA. thADA samayamAM chAvaNImAM AvI teNe joyuM je chAvaNImAM cAre tarapha gaDabaDATa. sainike trasta bhAve ahIM tahIM kreche. teNe jAlimasiMhanI mulAkAta lai tene kahyuM " have tame ana nivAravA zuM upAya ceAjo che " jAlimasihunI te samayanI avasthA sa'kaTApanna hatI zuMkaravuM te dhAravAmAM te vimUDha banI gayA hatA. eja TanA makSa sAMbhaLI teNe kahyu kSaNe have huM mArA rAjAnA anugata thaI tenI sevA karIza ' dhaNInA virUdhdha utarI jIvIta kalakIta karavA karatAM nAthadvAramAM jai zrInAthajInI sevAmAM tatpara rahevuM huM. ceAgya dhArU chuM. jAlimasiMhanA evAM rAjabhakti vALA vacane sAMbhaLI brITIza eja 8 puSkaLa AnaMdita thayA. tenI pAsethI vidAyagirI lai teNe rAjA pAse javA peAtAnA gheADAcalALye, rAjadhAnIthI chamAila dUra'gavADI nAmanA gAma DAmAM kazAsiMhanuM mukAma hatuM, rAjA tyAM eka vADImAM rahetA hatA. eja sAheba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-kATA. 739 te vAvamAM gaye. viSama mane bhaMga hatuM te paNa rAjakumAre ziSTAcAra ane vinayane bhulyA nahi. ejaTane teoe AdarathI grahaNa karyo. ejaTe nidiSTa Asana grahaNa karyuM tyAra pachI thoDA samaye rAjA ane saradArone sumiebhansa nA karI te be "tame sahu jANyA vinA bhramamAM paDayA che, rAjyane upakAra thAze ema manamAM lAvI je viSama mArga pakaDa che tethI tamAruM abhiSTa siddha thAzeja nahi, tethI tame sahu vipadamAM AvI paDaze. brITIza gavaramenTa tamane zatrumAM gaNaze. eTale haju paNa samaya che je lIdhela mArga cheDI che ? tyAra pachI teNe rAtAcaLa nayana karI garadhanadAsane kahyuM. " pitRdrohI bhramAM juvAna ! tuM rAjAne sarvanAza karavA taiyAra thaye. je pitAthI tu A jagatamAM A tenAja virUdhe te talavAra UMcI karI, have tArAthI kene upakAra thAze. tArA thakI upakAra thAze evuM rAjAnA manamAM hoya te tenA mananI te vAta jamAtmaka che. " ejaMTanI vAta purI thaI nahi eTalAmAM gara. dhananuM mukha maMDaLa gaMbhIra thaI gayuM. tenA be netre lAlaceLa thaI gayAM. tenA hoTha phaDaphaDavA lAgyAM. dAMta upara dAMta dAbI ejaTa tarapha bhayaMkara bhakuTI kI pitAnI talavAra mIyAnamAMthI bahAra kahADavA te tatpara thaye. sAhasika brITIza ejaTe tenuM te kArya tuccha gaNyuM. te rAjA tarapha pharI bolyA " mahArAva ! amArI prArthanA agrAhya karaze nahi. haju paNa samaya che have mArI salAha nahi grahaNa kare te chevaTe tamane paritApa kare paDaze. tyAre tamArI koI vAta grAhA thAze nahi. te mATe huM boluM chuM je haju samaya che. hAla paNa tamArA mATe anukuLa dvAra khuleluM che, e dvAra ekavAra baMdha thayuM ke pharI khulluM thAze nahi.tame mArI vAta upara karNapAta karI tene amala karaze te huM tamArA maMgaLanA mATe prANa ApI ceSTA karIza. mArU eka nivedana evuM che je rAjapratitinI sattA tamee chInavI levI nahi. meM tenI sattA akSaNa rAkhavA pratijJA karI che, kizerasiMha vicAramAM paDe. judI judI jAtanI ciMtAmAM nyAkuLa heI te, te samaye kaI paNa nizcita karI zake nahi. tenA mananI asthiratA joI ejanTa citkAra karI che. " mahArAvane ghaDe jaladI taiyAra kare ! saMbhramathI tene hAtha pakaDI ejaTe kahyuM " uThe? tamAro ghaDo taiyAra che. kizorasiMha ejaTa sAthe jaI potAnA ghoDA upara caDa, caDatI vakhate ejaMTe kizorasiMhane kahyuM " tamAre mane have baMdhu svAphaka gaNa" banne pita pitAnA ghaDA uSara bezI raMgavADImAMthI nIkaLyA. rAjAnI senA sAmaMtathI parivRta thaI mahArAva kizorasiMha ane brITIza ejaMTa ekaThA javA lAgyA. rastAmAM koI vAtacIta cAlI nahi. teo kIllAmAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 TaDa rAjasthAna. pAchA piThA, ejaMTa sAhebe rAvanuM paDakhuM cheDayuM nahotuM. chevaTe rAjAne siMhAsane besArI te dhIra ane prazAMta bhAve bolyA. mahArAja ApanA maMgaLasivAya huM amaMgaLanI ciMtA karato nathI. mArI ekAMta IrachA che je Apa brITIzanA suzItaLa Azraya taLe sukhathI samaya kADhe. Apane zIkhAmaNanI be vAta bolyA vinA cAle tema nathI. hAla je samaya che te samayAnukuLa nIti pakaDayAM vinA Apa niravidane rAjya calAvI zakaze nahi, rAjamatinidhinA upara Apa have zatrutA rAkhI zakaze nahi. meM pratijJA karI che je harakoI upAye tenI sattA akSuNa rAkhavI.eTale tenA upara Apa saMpUrNa vizvAsa rAkho. gara dhanadAsane ane rAjakumArane ApanI pAsethI aMtarita kare. garadhanadAsane te hArAvatImAMthI dUra karI ghe. nahite ApanuM maMgaLa nathI. mahArAja kizorasiMha ejaTa sAhebane anurodha agrAhya karI zakyo nahi. me mAsanA madhyakALamAM e vyApAramAM saMghaTita thaye. juna mAsamAM banazIba garadhanadAsa dillI nagaramAM nivasita thaze. rAjakumAra pRthvIsiMha vigerenA bharaNapoSaNa mATe zAre baMde basta thaye. jAheramAM rAjA ane rAjapratinidhi vacce saMpa thayo. jema meTA utsavamAM puravAsIo AnaMdita thAya che, te rAjA ane rAjakatinidhine eka saMge jaI puravAsIo AnaMdita thayAM. nagaramAM ghera ghera AnaMda pramoda nRtya gIta vIgere thayAM rAjamahela lakathI bharAI gaye te moTI bhIDamAM jAlamasiMha ane tene putra madhusiMha mahelamAM AvyA. rAjakumAroe vRddha rAjapratinidhi pAse mAphI mAMgI. tyArabAda saghaLuM AnaMdathI vatyuM. e sukhamaya vyApAra pachI te varSanA zrAvaNa mAsanI AThame (I. sa. 1820 agaNanI 17 mI) vaLI eka mATe mahatsava thaye te divase moTI dhamadhAmathI mahArAja kizorasiMha pitR purUSanI gAdIe abhiSikta thayA. brITIza rAjyanA pratinidhie sahuthI pahelAM kizorasiMhanA lalATamAM rAjya tilaka karyuM. tenA mastaka upara teNe mUktA maMDitta divya mugaTa muke. vaLI tenA gaLAmAM ratna hAra paherAvyuM. tene kaTitA teNe AbhUNethI ane khaDagadrArAe bhUSita karyo. killAnA uMcA pradezathI te ponI garjanA thaI. mahArAje upayukta vakRtA karI mahA mAnya brITIza ejanTane eka senA mahora najhara karI. tyArapachI brITIza ejaTe bhAratavarSanA zAsanakatA taraphathI eka saMmAna, sUcaka khelAta mahArAja kizorasiMhane ApI. madhasiMha te samaye kalika pharajadAranA hadadA upara hate, mahArAja kizorasiMhe tene have rAjapratinidhinA pade nImyA. e rIte saghaLA vivAda bhAMgyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--kATA. 741 je khAkhatanA lIdhe koTA rAjyamAM moTI moTI gaDabaDa cAlI hatI, te te khAkhata nAza pAmI, te maMgaLeAtsava vyApAranA avasAne paNa brITIza ejanTe keTAne tyAga kaye nahi, rAva ane madhusiMha vacce dRDha prItI thAya, tema karavA mATe te koTAmAM vadhAre divasa rahece, tyArapachI chevaTe tyAMthI vidyAgiri lIdhI. Akhare sapTebara mAsanI cethI tArIkhe AvI rAja sabhAmAM joyuM, te vRddha jAlimasiMha, ane madhusiMha khAdha vinA rAjakIya kArya kare che, ejaTa tene sadbhAva joi parama Anadita thayA, teNe tenI pAsethI vidyAyagiri mAMgI, teoe tene vidAyagIrI ApI. AnaMda, AbarUthI rahevA lAgyA. te divase, vRddha rAjapratinidhie rAjyanAM zubhanAM be kAma karyAM, tenA mRtyu pachI tenA prAcIna vizvasta paricAraka lAke koI rItanuM du:kha na pAme tenA mATe teNe eka svantha patra lakhI rAkhyuM, te divase saghaLA pAse te mukIne estheA, * mArA uttarAdhikArI A saghaLA paricArakane nabhAvI na zake te tee svAdhIna bhAve svecchAthI raDI zake tevuM che, " A kSaNe Asvatva patramAM tame traNa jaNa sahI karA, tenA kahevA pramANe mahArAja krIzerasiMha, madhusiMha ane polITIkala ejaTe sahI karI, jAlisihanA te kAryathI mAluma paDe che je rAva upara tenI hajupaNa akhaMDita sattA hatI. dz jAlimasiMhanuM bIjuM kAma adhika prasiddha che, te kAmathI teNe koTAnA sa sthaLa daDa rahita karyAM. e nIcaprathA rAjasthAnamAM aneka dinathI cAlatI hatI. tethI karI prajA dArUNa kArabhArathI pIDita hatI, jAlimasi'hu te prathAvRkSane unmulina karI saghaLAnA AzIrvAda bhAgI thayA. jAlamamisa Mhe koTAnA saghaLA pradhAna nagaramAM eka staMbha ubhA karI tenA upara lakhAvyuM, koTAnA rAjya satra IMDa rahita thayu AjathI koi paNa rAjA koi paNa pratinidhi athavA koI paNa rAja karmacArI te prathA phI pracalita karI zakaze nahiM. "" "" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya. garadhanadAsanuM nirvAsana, mALavAmAM tene ArvaMbhAva, tethI karI koDhArAjyamAMkrIthI vivA dAraMbha, sainyanA videha ane mahArAva sAthe milana, rAja pratinidhie karelA kIllAnA ghere, mahArAva ane tenA daLabaLanuM palAyana, budImAM teonI abhyarthanA, rAja pratinidhinA daLamAM rAjakumAra viSaNasiMhanuM AvavuM, mahArAva sAthe maLI javAnI garadhananI ceSTA, ceSTAnI vikaLatA mahArAvatA khudIno tyAga, tenI sAthe saghaLAnI sahAnuMbhuti, vRMdAvanamAM tenuM javuM. brITIza gavarame'TanA tAbAnA pradhAna, pradhAne keTalAka krarmacArI sAthe garadhanano paDayatra. tenI vizvAsadhAtakatA, koTAmAM kizArasiMhanuM AvavuM, hAravIra lokane lAvavuM, saMdhipatranA pariziSTa sUtronuM anuzIlana. rAjapratinidhinu` kaTTa, madhyasthatA pakaDavAnA rAvane asvIkAra tene chevaTane upAya, brITIza senAnI yudghayAtrA, rAjapratinidhi sAthe sayAga, mahArAvanuM AkramaNa, tene parAjaya, ane palAyana. tenA bhAi pRthvIsi MhanuM mRtyu, adabhUta yuddha, kSanA dhoSaNA, hAra saradArAnuM pota potAnA ghera AvavuM, mevADanA bhagavAna kRSNanA maMdiramAM mahArAvanuM jyuM, tene rAjyamAMrI lAvavAnI ceSThA, saMtAjanaka avasAna aMtarvivAdanI AlecanA, jAlimasiMhanuMM mRtyu. tenA caritanuM vivaraNa. upara varNavela sagha thakI je agni pedA thayA. temAM benasIba garadhanadAsaja vidagdha thayA, tethI teNe prANa khAyA nahi, pitAnA abhisaMpAta meTA bhAinA Akroza ane brITIza gavaramenTanA vidveSAgni ekaThA maLI tenA mAthA upara vajAnI jema paDayA. te jAherAMta divasanA bhAgamAM saghaLAnA rUbarU rAjadhAnIthI nisita thayeA, garadhanadAsa, jAlimasiMhanA vAkayaneA putra-te tenI sAthe apUrva sneha rAkhatA, garadhanadAsanI mA upara jAlimasiMhanA atyaMta anurAga hate:, je putra, potAnA adhika snehanA pAtra hatA. te putrane kAyamanA mATe rAjadhAnImAMthI nirvAsita thayelA joi, jAlImasiMhanuM hRdaya kapI uThayuM, putra pitAnA sAgaNe AhI hoya. putre pitAnA hajhAze aparAdha karyAM hoya, tethI zuM janmadAtA khApa tenI vipadanA bhAgI thAya nahi? sukumAramati garadhanadAsane e kaThora daMDa joi jAlima siMhanA manamAM puSkaLa zAkanA saMcAra thayA. garadhanadAsanA vAsa mATe dilhI ane AgrA e sthaLa mukarara thayA. te bemAMthI garadhanadAsa vAsa yAgna pasaMda kare tyAM te nivAsita thAya, garadhanadAse, peAtAnA vAsa mATe dilhI pasaMda karyuM, tyAM te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa koTA. peAtAnA parivAra sAthe gayA. manAvedanAnI pIDAthI te tyAM pIDAvavA lAgyA, te zaheramAM te sthatatratAthI ahI tahIM pharavA lAgyA, tyAMnA brITIza karmacArI jarUra paDe tene keTalAka avArAhI ApatA, 743 te dUranA dviI nagaramAM garadhanadAsa kSubdha ane viSaNu bhAve rAtrI divasa kahADhavA lAgyA. te nisita thayA, tethI aNumAtra utsAhIta nahAtA, bamaNA utsAhathI utsAhita thaI matra sAdhanamAM te tatpara rahevA lAgyA. gheADA divasa suyAga AvI paDayA, i. sa. 1821 mAM mALava pradezanA AlApAra sAmata rAjanI eka jAraja kanyA sAthe garadhanadAsanA vivAha sabadha thayA, te zubha saMbaMdha sapAdana karI devA teNe jAlAyA nagaramAM jAlA rAjAnI sa'mati mAMgI, rAjAnI sa'mati meLavI te jAleyA nagaramAM AnyA. vivAha kALa saMpa na thayeA eTalAmAM kATA tarapha bhAvI viplavanAM lakSaNa jovAmAM AvyAM. rAjadhAnImAM gheAra azAMti chAnI rIte virAjavA lAgI, jAlAyA khuMdI ane kATA vacce SaDayaMtra cAlavA lAgyA, catura jAlamasi ne e gupta SaDayaMtranA khabara nahAtA, krame saghaLA vyApa 2 prakAzita thayA, rAjadhAnImAM vidveSane sUtrapAta thaye. jAlimasi'hu sAvadha thaI vidrohInA tapAsamAM kvA lAgyuM. saiMyaphaLI nAmanA eka musalamAna te kALe rAjyavahananA adhinAyaka hatA, rAja sarakAramAM teNe trIzava utsAhathI nokarI karI. te vizvAsIta rAjAnurakta ane vIvAna hatA. jAlimasiMhe jANyuM je saiyaphaLI te SaDaya tramAM lipta che.khIjAMlAkAnA teve vizrvAsa nahetA, jAlimasi'ne teA tenA SaDayaMtramAM avizvAsa nahAtA, potAnA svArtha daDha rAkhavA teNe rAjakIca senAdaLamAM ane kITTAmAM potAnI eka chAnI lazkaranI TukaDI rAkhI, teNe evuM karyuM je mahArAja kIzeArisa huM taiyaphaLI sAthe patra vyavahAra narAkhe. kIllAmAMthI samAcAra laI janAra patra vAhakane jAlimanI rAkhelI TukaDI pAse thaI javuM paDe ! evIrItanuM kaiAzala pakaDavAthI vRddha jAlimasi Mhe jANyu je vidrAha dakhAIjAze, paNa tema na thatAM viparItanivaDayuM, kizArasi'he jyArejANyuM je saiyaphaLI sAthe vyavahAra baMdha pADavA jAlamasiMhe eka lazkaranI TukaDI madhyamAM rAkhI che. tyAre kITTAthI utarI jaLapathe senApati ane tenI vAhinIne teNe kITTAmAM ANI. te khakhara jAlimasihanA kAne AvyA, tyAre adha rAjapratinidhie eka zibikAmAM esI eka senAdaLa sAthe saiyaphaLI upara humalA karyAM. vidnAha karanAranI ceSThAe viphaLa gai. vidrohie khudI rAjyamAM palAcana karI gayA. jee mahArAja kizorasiMha sAthe maLI gayA. te bhayaMkara gaDabaDATanA samayamAM kApurUSa viSaNasiMhe jAlimasiMhaneA pakSa pakaDayA. jAlimasiM ane kizorasiMhanA vacamAM uThelA meTeDa vivAda joi brITIza gavaramenTa viSama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 TaeNDa rAjasthAna. saMkaTamAM paDI zA upAye bannenA mAnanI rakSA thAya, te bAbatamAM te nirca karI zakI nahi. chevaTe adharmanI praracanAmAM te pravrutta thaI. jAlimasiMhanA svArthanI rakSA karI vidrohanuM damana thAya, te dezamAM zAMti thAya. vaLI ane janA saMdhipatranA sUtranI paNa rakSA thAya. evI rItane nizcaya karI brITIza ejaTe buMdI rAjA pAse samAcAra mokalAvyA je, " sagoviya palAyita rAjAne Azraya ApI Ape ApanI AtitheyatAne sAro paricaya Apyo. mahArAjanA atithI satkAramAM ame bAdhA ApI zakIe tema nathI. paNa tethI rAjyamAM zAMtibhaMganuM kAMI paNa kAraNa pidA thAze ane rAja pratinIdhI jAlimasiMhanA virUdhe zatrutA prakAza karavA palAyitta kaTArAja ApanA rAjayamAM lazkara ekaThuM karaze te Apa vidrahi daLanA dAyI thAze." nImaca nagaramAM je brITIza senA hatI tenA nAyaka upara e hukama gaye je garadhanadAsa je jAyAthI buMdImAM AvavAnI ceSTA kare te rastAmAMthI pakaDIne tene amArI pAse lAve te udyamamAM tenuM mRtyu thAya temAM kaI paNa jAtanI kSati nathI. teno deha sajIva hoya vA mRta hoya te paNa tene baMdInI avasthAmAM lAva. e hukama meLavatA aMgreja senApati daLa sAthe jAleyA ane buMdInA madhyamAM chAvaNI rAkhI sAvadhapaNAthI garadhanadAsanI pratikSA karavA lAgyA. paNa catura jhAlA vIre aMgrejane durabhisaMdhI jA. buMdI rAjano te kAmamAM saMzrava che ema jANI garadhanadAse mAravADa tarapha kuca karI. duHkhane viSaya eTale ke te tyAM paNa Azraya pAmI zake nahi. tyAre banazIba garadhanadAsa dIlli nagaramAM gaye. te dIvasathI tenA upara brITIza karmacArIonI tIkSaNa draSTi paDI. e ghaTanA pachI thoDA ja upara mahArAja kizorasiMha puNyamaya vaMdAvananI yAtrAe cAlyuM. tenA svAbhAvika dharmAnurAganI ciMtA karI anekanA manamAM AvyuM hatuM je zAMtimaya vrajadhAmamAM vaMdAraNyamAM pitAnA kuLadeva vrajanAthajInA darzana karI mahArAva kizerasiMha te sthaLeja pitAnA jIvita samaya kADhaze. ane saMsAra vyApAramAM have nilita raheze. te ja samaye buMdImAM hete hatA te samaye tyAMnA puravAsIo tene dhArmika gaNatA hatA. citta vidana caMdAvana ane parama pavitra vrajadhAmamAM maMdIre maMdIra bhamI mahArAja kizorasiMha kamekrame saMsAra sukhamAM vItarapRha thaI paDaze. tenA hadayamAM paramArtha ciMtA kamekane udbhikta thavA lAgI. jayadevanI sulalita padAvaLImAM kRSNa rAdhIkAnuM svargiya praNaya vivaraNa vAMcI te kavivara cAMdabhATanI racelI cehANa viratvagAthA upara kevaLa anAdaravALe thaye. e rItanI hAlatamAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--kATA. 745 keTalAka samaya ativAhita karI mahArAva kizorasiMhe keTAmAM AvavAnA vicAra ka. te ka MdAvana cheDI mathurAmAM AtmyA. tenA vadhatA virAganuM adhikapaNuM joI anekanA manamAM AvyuM je te have anarthaMkara kalaha parIvAramAM paDaze nahi. vAjabI mahArAvanu mana viSaya vyApAramAM vitRSNa thaI paDayu hatuM. paNa uddhata garadhanadAse tene zAMti bhogavavA dIdhI nahi. Tvi nagaramAM gayA pachI te tejasvI jhAleA vIra kharekharA kedInI jema kedamAM hatA. dIdghimAM rahI keTalAka sabhramavALA pratiSThita loka sAthe SaDayaMtra karI mahArAva kizorasiMhane siMhAsana bhraSTa karavA ceSThA karatA hatA. jenI sAthe garadhanadAsa cakrAMta karI kizorasiMhanuM anISTa karavA jAtA hatA, te leAkeAe AvI cakrAMtanI saghaLI hakIkata kizorasiha pAse kahi. teoe tenA vitarAgabhAva dura karI svArtha sAdhavAne tene tatpara karyAM. tyArapachI kizArasiMha senAbaLa ekaThuM karavA lAgyA. dillI ane tenA paDakhenA pradezanA aneka AzAmI AvI tene maLyA. te saghaLA leAkeA sAthe te kATA tarapha cAlye. teNe aDakhepaDakhenA rAjAne kahyuM je, " brITIza gavarameMTanI saMmatithI huM rAjakSamatA pharI meLavavA kATAmAM jAuM chu, " e vAta upara saghaLAne vizvAsa Aye. vaLI te saghaLA tenA kAnI sAphalyatA karI devA tenA vAvaTA nIce ekaDA thayA e rIte Dagale Dagale tenu daLakhaLa vadhatuM gayuM. I. sa. 1821nA varSAkALanA zeSabhAge mahArAva kazeArasiMhanA pakSamAM traNa hajAra leAka bhaLI gayuM. te sainya sAthe te cakhalane utarI paDayA. tyAMthI teNe peAtAnA rAjyanA saradArane e ghASaNAnA patra mokalyo, " jo adharmanA grAsamAMthI dharmanI rakSA karavA kAine abhIlASa hoya te teNe jaladI amArA pakSa pakaDavo. ' e ghASaNApatra maLyu ke tarata jAlimasiMhanA tyAga karI hAra saradArAe svecchAme kizorasihunA pakSa pakaDayA. saghaLA mahArAvanI sAthe maLI gapA. e saghaLA leAkane AdarathI grahaNa karI kizorasi'hu eklyA, " aMdhue ! huM vivAda karavA cAhateA nathI yuddhamAM huM guthAvA IcchatA nathI. brITIza gavarameTe je svatvapatra ApI ApaNI sAthe maitrIkha Mdhane baMdhAyela che. kevaLa te maitrIdhananI sAkatA cAhuM chuM. e rIte eka mAsa vahI gaye. tyArapachI mahArAva karasiMhe brITIza ejaTane eka patra lakhI peAtAne! abhiprAya jaNAvyeA. te patrethI te teNe nyAyanuM samAna rAkhavA cAhyuM. e bhaya'kara saMgha kALamAM dezI videzI saghaLu'anya pAtAnA vRddha pALaka kizorasiMhanA pakSamAM AvI gayu. jAlimasiMha, peAtAnA pakSamAM theADA leAkane joi viSama zakita thayeA. saghaLA upara tene avizvAsa jAmyA. dharmanA 94 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 946 TauDa rAjasthAna evo pravihata prabhAva che je te jyAM tyAM jaya pAmeja. vRddha jAlamasiMha moTI AphatamAM paDe. brITIza gavaramenTane paNa sAmAnya saMkaTa nahatuM. eka tarapha dharmane pavitra mArga. bIjI tarapha adharmane apakupa hatuM. je upakArI baMdhu jAlamasiMha tarapha kRtajJatAno prakAsa thAya che tethI adharmanA aMdhakRpamAM paDavuM paDe ane tenI sAthe moTA kalaMdamAM AvI javAnuM thAya. ane je nyAyanA saMmAnanI rakSA karI eka rAjyane upakAra thAya te dharmanA pavitra mArgamAM agrasara thatAM mitrane moTuM nukasAna thAya tema che. jAlamasi ha brITIza gavaramenTane sAro upakAra karyo che. vaLI brITIza gavaramenTa mahArAva kizorasiMha sAthe dharmabaMdhane Abaddha. brITIza gavaramenTanI bhAratavarSamAM sArvabhauma kSamatA. je saghaLI pratijJA karI brITIza gavaramenTa mahArAja svagIya umedasiMha sAthe baMdhAyela hatI. te pratijJA zuM te teNe pALavI na joIe? jo pratijJA pAlana brITananuM kartavya che ema mukarara thAya to teNe mahArAva kizorasiMhane pakSa pakaDa joIe. brITIza gavaramenTa meTA duHkhamAM paDI. saghaLAnA rUbarU zuM nyAyanI avamAnanA karIne anyAyane saMmAna Apaze ! ne adharmane Azraya deze ! jyAre jAlamasiMhanA junA anugata, jAlamasiMhanA karelA upakAra bhulI kizorasiMhanA pakSamAM gayA. tyAre aMgreja zuM. te rAjakSamatApahArIne pakSa pakaDaze ! kharekhara aMgreja viSama saMkaTamAM paDayA. te saMkaTamAMthI nIkaLI javA catura aMgrejoe eka kauzala pakaDyuM. jAtimasiMhane vipadamAM Avela joI teoe vicAryuM ke have jAlimasiMha Asamaye te maharAvanI sAthenA saghaLA vAMdhA kahADI nAMkhI tenA hAthamAM potAnI kSamatA soMpI deze. e rItanuM anumAna karI teo keTaleka samaya taTastha rahyA. bane pakSamAMthI eka pakSa paNa vinItabhAvamAM AvyuM nahi. brITIza sAthe thayelA saMdhi patranI eka nakala ejaMTa pAse mekalI, mahArAva kizorasiMhe puchyuM ke A svatva patranI pratijJA pAlita thaze ke nahi" te samaye nirapekSa taTastha mahAtmA TeTa sAhebe kahyuM " mULa saMdhi patra jo pariziSTa pratijJA sUtra sajajIta vezita thayA hata to A saghaLI gaDabaDane cheDo Avata, vaLI tema thavAthI tenA yathArtha marmane vyabhicAra na thAta, ane sArvabhauma sattAne nyAyane dharmanA apaghAtaka kahevAI niMdita ane kalaMkita thavuM na paData " mahArAva kizorasiMha ane jAlamasiMha vacce takarAravadhI paDa. brITIza gavarameMTa banenI be puranI teNe saghaLI bAbatane niveDo lAvavA cAhyuM, paNa koIe potapotAne saMkalpa cho nahi, tyAre yuddha anivArya ane avazya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa koTa. 747 bhAvI thaI paDayuM. aMgreja baMdhunI sArI salAhathI jyAre nIveDe na Ave. tyAre talavArathI nIveDo Avaze, brITIza gavarameMTe jAlamasiMhano pakSa pakaDa. tyAra pachI aMgrejanI senA jAlamasiMhanI senA sAthe bhaLI jaI rAjakIya senA upara cAlI. kALI siMdhu nAmanI nadInA apara pAre mahArAva kizorasiMha pitAnI senA laI ubhe hate. jAlamasiMhanI senA te nadInA tIre AvI te samaye vaSAkALa keTalAka divasanA prabaLa dhArApAtathI nadI be kAMThAmAM pUrathI chalakAI gaI hatI vipakSa senA te nadI utarI zakI nahi. e rIte thoDA samayano vilaMba thaye te ara sAmAM ejaMTa mahArAvanI pAse gaye. tene satyaparAmarza ApI, yuktithI samajAvI anarthakara yuddhathI virAma pAmavA teNe kahyuM. teNe kizorasiMhane aneka yukti dekhADI. teNe tenI sAthe tarka vitarka karyo. paNa tethI kAMI vaLyuM nahi. yuddha karavA mahArAve daDha saMkalpa karyo. ToDa sAhebe jayAre tene samajAvI kahyuM "mahArAja! Apa jotAM nathI je yuddhathI Apane parAjaya thavAnI vizeSa saMbhAvanA che ? mahArAve nirbhaya citte javAba Ape, te te huM spaSTa jouM chuM. paNa AzA pipAsAmAM jalAMjali daI saMmAna ane purUSane rasAtaLe DubAvI koI nizcita bese khare! mahAzaya ! meM brITIza gavarameMTanA tarapha zuM anyA yAcaraNa karyuM che. te A pramANe mArA upara evo adharma calAve che. aMgreja rAja amArA ziromaNi ane Apa amArA parama mitra ane baMdhu" - suga pAmI ejaMTa sAhebe kahyuM " tyAre tame amArI vAta upara vizvAsa kema nathI rAkhatA. ! amAro anurodha kema agrAhyA kare che ! mahArAvanA maMgaLa, zivAya huM koI divasa amaMgaLa cAhate nathI" kizorasiMhe pitAne saMka9pa che nahi. mahAtmA TeDa sAhebanuM e suvabhAva pUrNa vacana sAMbhaLI teNe vivAda sAthe kahyuM. ejaTa sAheba ! huM saghaLuM samajyA. mahArAja gumAnasiMhe je jAlamasiMhane phrajadAra pade abhiSikta karI gayela che, Aja tene pAtra te phrajadAra pAse kema karI pitAnA saMmAna gauravane vecI de ! jayAre hArakuLamAM janma thayo che. tyAre tenA pUrva gaurava upara zIrIte jalAMjali ApuM. pRthvImAM AvI, jayAre saMmAna jAya tyAre jIvavuM vyartha che. rAjA thaI rAjakSamatA na pamAya tyAre jIvavAnuM prayojana zuM ! A kSaNe pratijJA karuM chuM je saMmAna rakSA karavI. nahi te yuddhasthaLe jIva Apa." chevaTe yuddha avayaMbhAvI thaI paDayuM. Aja rAjA ane rAjapratinidhi para sparanA zoNitapAta karavAmAM daDha nizcayavALA thayA. svArtha bhayAnaka anarthavALo che I. sa. 1821 nA akaTobaranA pahelAM divase aMdharAja pratinidhinuM senAdaLa mahArAva kizorasiMha upara humalo karavA tatpara thayuM. je senA daLamAM svAdAnI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 ToDa rAjasthAna. ATha ToLI, batrIza tapa ane savAranI cAda ToLI hatI. jAlamasiMhanI teTalI senA hatI. je aMgreja senAe AvI jAlamasiMhane Anukutha ApyuM. te rAja pratinidhinI paDakhe cAlatI. je sthaLamAMthI thaI zatru senA agrasara thaI te sthaLa asama hatuM te asama sthaLamAM thaI eka nadI vahetI hatI. mahArAva kizorasiMhe te nadInA eka ucA bhAga upara pitAnI chAvaNI rAkhI hatI. pitAne parAvAsa cheDI te daLa sAthe nadInI saikta bhUmi upara AvyuM. - zatru senA rAja palaTanathI cAraso hAtha dUra hatI. sadAza eja Te aMgreja senApatine kSaNa kALa yuddha baMdha rAkhavAnuM kahyuM te mahArAva kizorasiMha pAse gayo ane daLanI barobara vacamAM rahI teNe mahArAva ane tenA senA sAmaMtane kahyuM hajI paNa tame tamArA bhaviSyadanaIthI dUra raho ! hajI paNa samaya che " tamArA saghaLA doSo ane aparAdha mApha thAze. mArA prastAva upara saMmata thAo ane mahArAvane meTA samAnathI keTAnA siMhAsane besArI dezane paropakAra karo ! " je samaye evI rItane praratAva cAlato hato te samaye ane pakSanA thaDA thoDA sainiko eka bIjAnA saMmukhIna thayA. kizorasiMhe kahyuM " mArA saMmAnanI rakSA kare amArA karatAvamAM saMmata thAo. te huM yuddha sthaLathI pAchA pharUM. nahita adaSTamAM haze te thAze" jotA jotAmAM banne daLa eka bIjAnA saMmukhina thaI yuddha karavA tatpara thayA mahArAvanI khAsa senAe jAlimasiMhanA daLabaLa sAthe humalo karyo. zatru senAmAM avista geLA AvavA lAgyA. te ponI garjanAthI cAre dizA avAja vALI thaI je dizAe najhara thAtI te dizAthI goLAnA varasAda AvavA lAgyA. rAjakIya senAmAM aneka vIre paDayA paNa tethI koI nirUtsAha thayuM nahi. paNa saghaLA bamaNA utsAhIta thayA. phatIyAbAda ane DheLapuranA raNa kSetramAM hAravaMzane je vayani ekavAra pracaMDa vege saLagI uThaye hatuM tevo Aja paNa saLagI uThe. te svAmI dharma, je rAjabhakti te javalaMta svadezAnurAga dunIyAmAM hoya te jAte mUrtimAna thaI, Aja svAdhInatApahAraka zatrunA prANa saMhAra karavAmAM prANapaNe ceSTA karavA lAge. dareka muhurta hAravatInA be cAra vIre yuddha thaLe paDavA lAgyA. bAkInA hArAvatI rajaputoe meTA utsAhathI zatrunA gRhane bheda karavAnI ceSTA karI. aneka hArAvatI vIra jAlamasiMhanI tepanA mukhanI pAse paDayA. jAlimasiMhanI senAnA paga khasavA lAgyA. eTa lAmAM brITIza senAnA traNa daLa tyAM AvI. te lekene utsAha Ape. teoe ghora usAhathI rAja palaTana upara goLIne varasAda varasAvya, vyartha mane ratha thaI mahArAva kizorasihe yuddhasthaLa choDavAne vicAra karyo. rAjakIya palaTana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--koTA. 749 palAyanakarI gai brITIza palaTana tenI vAMsepaDI mahArAva kizorasiMha upara humale karavA gheADA savArone hukama thayA. tejasvI mahArAva kizorasiMha keTalAka hAra vIrodhI parivaSTita thai apita hRdaye nadInA te uMcA taTa bhUma upara ubheA rahayeA. zatru senAne pAse AvatI joine paNa tenuM eka paNa rUMvADu halyuM nahi raNadakSa aMgreja senAnI pAse saghaLuM vyartha gayuM. brITIza senAnu puSkaLa pArUSa joI kizAraraha anusAhita thaye nahi. tenI nAnI senA paNa leADhAnA kATa pramANe acaLa rahI. te joi brITIza ceAddhAe camakita anevismita thayA. kizArasihanI senAne acaLabhAva joi brITIza ceAddhAo nA dIlamAM bhAratavarSanA sainiketu' purUSatva AvyuM. TukAmA kizorasiMhanA hAra vIrAe pITha dekhADI nahi. teonA anya sadhAne be sAhasika aMgreja yoddhA te sthaLe paDacA. teonA vIvAna senApatie atikalTe potAnA prANanI rakSA karI. tenI pAse rahI ADhilIe AvI tenI rakSA na karI hata, teA te senApatine mANu jAtaja, be ddhAne mArI nAMkhI ane senApatine ghAyala karI zatru senA keTalAkakALa sta`bhitarahI. tyArapachI mahArAja kizorasiMha raNusthalathI vidAyapAmyA teNe pratijJA karI hatI je aMgrejanA upara AtAe pahele humalA karavA nahi. te pratijJA teNe AjapALI, tenA raNathalathIvidAyagIrInA udyogajoi hanAdyama zatru daLanu sAhasa vadhyu teoe pharIthI kizArasiha upara humalo karyo. kizorasiMha te samaye eka makAinA kSetramAM pezI gayA, kizorasiMhunA saMhAra karavA traNa brITIza svArA te makAinA kSetramAM peThA, teoe gALIne varasAda varasAvye. jemAMthI eka paNa geALI mahArAja kizorasiMha ke tenA mANaseAne vAgI nahi, mahArAva kizorasiMhanA nAnA bhAI vIra pRthvIsihe te yuddhamAM moTAbhAi kizArasi'hane sArI madada ApI, pRthvIsiMhanu hRdaya, rajaputanA prakRta guNugrA mathI vibhUSita hatuM, vIrAkRta hArakuLamAM janmI teNe pUrva purUSanu gArava uddhAra karavA matijJA lIdhI. te pratijJA pALavA mATe pacIza savAreA laI te mATAbhAI kizerasiha sAthe maLyA, zatrunI sAthenA yuddhamAM tenA saghaLA sahacara nAza pAmyA. te paNa viSama rIte ghAyala thaye, ghAyala thai te eka khetaramA paDayeA. brITIza senAnA sainikoe tene te khetaramAM dekhyA. teo tene eka DALImAM nAMkhI teonI chAvaNImAM lai gayA. tenI upayukta cikatsA thavA lAgI. paNa bhAgyahIna pRthvIsiddha yuddhanA khIjAja divase marI gaye. tenI cikitsA karavAmAM khAmI nahotI paNa mRtyukALa pAse AvavAthI. hAramAja cikitsA niSphaLa thaI. pRthvIsiMhanu hRdaya uMcu ane sAhase pUrNa hatu. mRtyunA prAhakALe te eka ghaDI paNa bhaya pAmyA nahi. je kALemRtyu kALanI karALachAyA tenA saghaLA aMga upara paDI, tyAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 TeDa rAjasthAna, kumAra pRthvIsiMhe adaSTane dhikkAra ApI. pAse rahelA ejaMTa sAhebane kahyuM, " sAheba ! huM mRtyuthI bhaya pAmato nathI. mArI pratijJA ApavA raNasthaLe paDe. have mAre bacavAne upAya nathI, adhIna jIvana kahADhavuM, rajaputone pakSamAM viDaMbanA bhareluM che tyAra pachI teNe chAvaNanI pAsenA eka jhADatarapha A gaLI karI kahyuM "sAheba mArUM pAMca bhotika zarIra nAza pAmaze paNa mAre anazva pretAtmA e vRkSa upara rahI amArA pitR purUSanuM lIlAsthaLa jete raheze " tyAra pachI pRthvIsiMhe potAnI talavAra muktA mALA ane bIjA alakAre, ejaMTanA hAthamAM ApyA, ane dhIre dhIre bolyA " A sthaLe Apaja mArA parama baMdhu che, AjathI A5 A alaMkAronA ane mArA putranA rakSaka che, A kSaNe ApanA taraphathI AzvAsa meLavI huM sukhathI marIza," sadAzaya ejaTe mumurNa rAjaputrane sAre AsvAsa Ape. tejasvI pRthvIsiMha, dharmayuddhamAM muo nahi, eka vizvAsaghAtaka manuSya tene chAnAthI tenI pIThamAM zula mAyuM. pIThathI vedha karI, tethula tenA hRdayamAM nIkaLyuM. AghAta pAmI teNe bANa viddha kezarInI jema pachavADe joyuM. paNa teNe te pApAtmA narAdhamane je nahi, te AghAte hAravIra pRthvIsiMha ghoDA uparathI pRthvI upara paDaye. tenA mRtyuthI jAlimasiMha ane tenA utarAdhikArIo niSkaTaka thayA. * mahArAva kizorasiMha, makAInA kSetramAM pesI thoDA samayamAM adazya thaI gaye makAI eTalI ucAIvALI hatI je mahArAva kizorasiMhane hAthI temAM cAlate dekhAte nahi. je padAtika senAe tene madada ApI hatI. te palAyana karatAM. brITIza savAranI saMmukhe AvI. niSphara zatruoe teonA kaTakekaTakA kayA. te bhayAvaha yuddhamAM mahArAva kizorasiMha ane tenA nekaree je AtmatyAga batAvyuM te joI zatrupanA vIra purUSe camakita thayA. te yuddhamAM be vAra vIroe je parAkrama batAvyuM te parAkramane joI khuda mahAtmA ToDa paNa vismita thaye teNe kahyuM je " grIsa ane remanA pirANika graMmAM te te dezanA vIra purUSonI je vIragAthA che, te vIragAthA meM vAMcI che, te be hAra vIre te vIra gAthAnA vIrenA samakakSa che. je sthaLe e yuddha thayuM te sthaLa asama ane pravaNahatuM. tenA madhyamAM thaI eka nAnI nadI pravAhita, te nadInI eka dizAe tenI vaTabhUmi pravaNa, bIjI dizAe taTa bhUmi eka meTA koTa jevI ucI. jAlimasiMhanI padAti senA dazA zreNImAM vibhAga pAmI, te ucI taTabhUmimAMthI nIkaLI eTalAmAM eka pAsenI gALImAMthI tenA upara goLIne varasAda thaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADakoTA. 751 saghaLAo vimita ane camakita thayA, teoe te parALanI gALI tarapha najara karI. tema karavAthI teNe joyuM tethI teone vismaya bamaNe vadhe, jAlimasiMhanA sainikoe joyuM je be ddhA gaLInA mAthA upara ubhA rahI goLIbAra kare che. jAlimasiMhanA senAdaLe be mInITa nispada bhAve tenA tarapha joyuM. yuddha mATe anumati meLavI teNe te bane peDhA upara goLIo pheMkI. vIza pacIza goLIo teonA upara gai te paNa teo eka DagaluM paNa khasyA nahi, zatru senAnI asaMkhya gALIthI teone kAMI thayuM nahi, paNa teonA azva saMdhAne zatruonA ghaNAM mANaso bhUmizAyI thayAM, tyAre jAlimasiMhanI senAmAMthI be AzAmIe topa taiyAra karI. topanA goLA pheMkatA te bane vIra purUSa upara cAlyA. paNa tethI teonuM kAMI thayuM nahi, paNa satru senA kamajora thAtI gaI chevaTe zatru senApatie teonA upara asa pheMkavA pratiSedha karyo, teNe pitAnA sainikone kahyuM evA mANasanA prANa haravA yukta nahi, cAle? ApaNe tene pakI laIe, vaLI temAMthI keInI hImmata hoya te tenI sAthe svaMdvayuddha karIe zatrusenA mAMhethI behIlA sainike hAthamAM khaDaka laI pavatanI gaLI upara caDhayA. bAkInA saghaLA muMgA rahI ubhA rahyA te bane vIre, gALI upara caDhelA reDIlA sainiko sAthe vaMdvayuddhamAM guMthAyA; chevaTe taMdvayuddhamAM te vire paDayA. rajapute rAjabhakta rAjAne teo devanI jema gaNe che. rAjAnA mATe teo sarvasva tyAga kare che. rAjabhakti teonI asthimajjAmAM virAje che. mahArAja kizorasiMhanA svArtha rakSaNakALe saghaLI hAra samitimAM te svAmidharmanuM saMpUrNa citra jovAmAM AvyuM. rAjakSamatAhArI jAlimasiMhanA tAbAmAM rahI kAma karavAnuM saghaLA rajaputAnA pakSamAM duHsaha hatuM. nItijJa jAlimasiMhe saghaLA ne saMtuSTa karyA paNa te rAjabhakta saradArane saMtuSTa karI zake nahi. teoe jAlimasiMhane tyAga karI pitAnA rajaputa rAjAne pakaDe. te bhayAvaha yuddha pachI teoe kizorasiMhanuM anugamana karyuM. teo pArvatI nadInA tIre jaI tenI sAthe rahyA nadImAM te samaye naikA vigere kAMI nahotuM. nadI tarI pAse javAnI sahune pharaja paDI. nadI tarIne tIre AvyA. eTalAmAM tene ghaDe pRthvI upara paDI maraNa pAme. tyArapachI mahArAja kizeraziha pitAnA eka anucaranA vAhana upara beThe. ane traNa savAra sAthe te vaDodarA nagaramAM pahoMcyuM. brITIza sainiko tenI vAse gayA nahi, eTale kizorasiMhane thoDI ghaNI zAMti maLI. varadA nagaramAM thoDA ja rahI mahArAja kizorasiMha mevADa tarapha cAle. tenA saghaLA udyama niSphaLa gayA. tenI saghaLI ceSTa vyartha gaI. tenI AzAo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 TaDa rAjasthAna. viphaLa nIvaDI rAjakuLamAM janmI. sArA rAjayanA adhipati thaI avaze mahA rAva karasiMha jyAM tyAM AthaDato hato. teNe dharma graMthamAM vAMcyuM hatuM je rAjya ane dhana saMpati anarthanuM mUla che. saghaLu asAra ane anitya che, kevaLa hari bhakti ja sAra che. saMsAranA kaIthI, mAnavanI, svArthaparatAthI, kapaTatAthI ane vizvAsaghAtakatAthI jyAre te bIlakula herAna thayuM. tyAre ekadama viSaya vaibhavane tyAga karavAnI tenI vAsanA thaI. adhyAtmika ciMtanamAM viSayanI AzA kama thaI paDI. durbhAgyanA kaThera aMkuzatADanathI. mahArAva kizorasiMhanuM hRdaya kame vairAgyanA zAMtimaya maMge dIkSita thayuM. mevADamAM AvI teNe nAthadvAramAM bhagavAna mukuMdanA maMdiramAM Azraya lIdhe, keTalAka divasa pachI tenA mananI bIjI gati thaI Aja sudhI tene daDha saMkalpa hato. je brITIzana pariziSTa saMdhipatra grAhya karavuM nahi. A kSaNe te saMkalpa karyo. e samaye madhyaratha thaI e je Te jAlimasiMhane kahyuM che je saradAra sAmaMtoe mahArAja kizerasiMhane pakSa pakaDe che. ane dezathI aMtarita thaI jeo behada duHkha bhegave che teone te dezamAM AvavA saMmati ApI. ejaTa sAhebane parAmarza yuktiyukta hoI jAlimasiMhe grAhya kaye. thoDA samayamAM dezAMtarIta saradAro tarapha kSamApatra gayAM. saghaLAne ThIka lAgyuM. je saradAre have pita pitanA dezamAM Avaze. teo pitAnA dezamAM AvI zAMti bhegavavA lAgyA.. koTAnA sAmaMta saradAre pitA potAnA ghera AvyA. jAlamasiMhanI samatithI eka patra mahArAva karasiMha tarapha gayuM. pitAnA rAjyamAM kizorasiMha Ave emAM te khuzI che. ema 5 no mULa sAra hato. kizorasiMha e pApAmI ejaMTanA prastAvamAM saMmata thaye, tyAra pachI ejaTa sAhebe eka saMdhipatra vipibaddha karyuM. temAM ubhaya pakSanI avasthA ane kartavyatA sArI rIte varNavI jethI bhaviSyakALamAM banne pakSamAM saMgharSa na thAya evI rItanAM sUga hatA. kizorasiMhe nAthadvAra choDayuM je saghaLA duSTa maMtrInI salAhathI teNe duHkha bhagavyAM te saghaLA tene svadezamAM javAne taiyArIvALo joI lajIta thayA. paNa teo nirasta thAya tevA nahatA. chevaTe te duchAzavALA lokoe eka kharAba mArga pakaDa, teoe e kALe janAga AzAmIne kabaje karI kizorasiMhane kahyuM je jAlimasiMhanA putra madhusiMhe mahArAvanA bhAI viSaNasiMhanA nAka kAna kApI tene rAjyamAMthI vidAyagIrI ApI, te prastAvanI AkRti viSaNasiMhanI AkRti jevI hatI. mahArAva tene joI pratArita thaye, paNa sAcI vAta thoDA samayamAM bahAra paDe tyAre zizadIya rAjAe te pratArakane pitAnA nagaramAM ANuM tenuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-koTA. 753 gaLuM kApI nAMkhyuM. tyArapachI saghaLAe jANyuM je te pratAraka jayapuranI prajA mahele AzAmI. e zocanIya dazyane abhinaya thaI gayA pachI mahArAva kizorasiMha puNyamaya nAthadvAra kSetra cheDI potAnA rAjya tarapha cAle, varSanA zeSa divase, rAjayatinidhi brITIza ejaMTanI sAthe kaTArAja kizorasiMhanA pratyudya mananA mATe bahAra nIsaryo. Aja rAjAne pitAnA rAjyamAM Avate je keTAnI prajA paramAnaMde pulakita thaI. saghaLAe moTA harSe tenI abhyarthanA karI, te zubhadIne zubha kSaNe keTAne adhipati mahArAva kIzerasiMha pitR purUSanA siMhAsane pharI beThe. bhAtRhI viSaNasiMha koTAthI daza keza dare atA nAmanA nagaramAM jaI rahayA mahArAva kizorasiMhe tenI jAyagIramAM vadhAre . e rIte keTAnuM pracaMDa tophAna prazamita thayuM. koTAnA dagdha hRdayamAM zAMti jaLa reDAyuM. pratidraDhIomAM pharIthI suhRdabhAva thapAye, saghaLAe atIta ghaTanA upara jalAMjalI laI te bhUlI jaI sukhathI samaya kahADavA lAgyA. e navI mitratA vadhAre daDha karavA ejaMTa sAheba keTAmAM eka mAsa vadhAre rahaye. tenA vizeSa anurodhathI ane udyogathI anekane baddhamULa vidveSabhAva unmalita thaye. teNe mahArAva kizorasiMha ane madhusiMhanI vacce zatrubhAva maTADI dIdhe. mahArAva kizorasiMhe suhRdabhAve madhusiMhanA gaLAmAM hAtha nAMkhyA. madhusiMhe kizorasiMnDa pAse kSamA mAMgI, tenI sAthe ziSTAcArathI vartavA lAge. je madhusiMha kizorasiMhane cakSuzuLa hatA. je madhusiMha, kizorasiMhane sarvanAza karavA. cAre taraphathI ceSTA karato hato, Aja te madhusiMha ane kizorasiMha badhubhAve bheTayA. kapaTa hRdaya jAlimasiMha paNa bahArathI AnaMda dekhADavA lAge. viSAdamaya atIta ghaTatAone evI rItanuM AnaMdamaya pariNAma joI, jAlimasiMha rAjadhAnI che pitAnI chAvaNImAM AvyuM, ane saghaLA koTA rAjyamAM pharI saghaLI prajAne khuza karavA teNe mukarara karyuM, keTalAka divasathI rAjyamAM karavAnI saghaLI goThavaNe thaI, tyArapachI AMdhaLe eMzI varSane rAjapratinidhi jAlimasiMha koTAnA nagare nagare pharavA lAgyotene udadeza saMpUrNa rIte saphaLa thayo. rAjyamAM teNe saghaLe zAMti karI, vaLI AbAdI karavAmAM teNe kasara rAkhI nahi, bhayaMkara tophAna ane baLavAthI keTA rAjya rasAtaLe javAnI taiyArImAM hatuM. te keTA rAjya have sArI sthitimAM uddhAra pAmyuM. rAjA kizorasiMha rAjakAryanI sukhathI pacyAcanA karavA lAgyA, saradAra ane sAmato pita nAnI jaya. gIra upadrava vinA bhogavavA lAgyA, prajA nazaM citte pAra pAna pita pitAne AnaMdathI nivaha karavA lAgI, rAjyanuM maMgaLacArI saghaLA brAMTArA 95 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. gavaramenTane AzIvAda devA lAgyA, te ghaTanA pachI jAlimasiMha pAMca varSa jIvye . je hRdaye UMcI durAkAMkSAnItRpti mATe kATA rAjane mathI nAMkhyuM, te hRdaya zAMtibhAva pAmI AlAkathI vidAya pAmyuM. 754 jAlisiha potAnA saMkalpane asapanna rAkhatA nahi. pacAzI vaSe tenA mAthA uparathI cAlyA gayA. paNa teNe eka miniTa paNa tenA kartavyanI avahelA karI nathI. tenA asAdhAraNa viveka jJAnamAM je ekavAra karavA lAyaka jaNAi Ave te te sArI rIte karI dekhADatA. te sArI rIte jANatA hateA, je rajaputAnuM rAjyAsana taraMganI pITha upara sthApita che. jAlisiha kAmAMthI phAraka thaI saradAro sAthe mRgayAbhyApAramAM guthAtA hatA, chevaTe je divase tenI daSTi zakti nAza pAmI te divasathI te gheADA upara nahi caDhI jatA pAlakhImAM caDhI jAteA hateA. jAlimasiMha sarva zAstramAM pAradarzI hatA. rAnIti, samAja nIti, dharmanIti, purAtatva, zilpa, vANijya ane kRSikA vIgerenI vidyAmAM tenI agAdha zakti hatI. je sthaLe ekavAra eka ghAsanuM tarakhalu ugatuM nahi te sthaLe jAlimasiMhanI dRSTi vidyAthI jamIna rasALa thai sArI pedAza AvA lAgI, rAjadhAnInA paDakhAnA parvatanI Toca upara khADA gALI mATI purAvI temAM araastAna, siMhula ane maDhDhAkAnA phaLadrupa jhADo magAvI rAkhyAM, malakhArathI nALIceranA jhADa,, kAbulathI anAranAM jhADa, AgrAthI nAraMgInAM jhADa vIgere magAvI koTAmAM teNe khAgeAmAM ropAvyAM. e saghaLA phalAu jhADane pANI pAvA trIzahejhAra rUpIyA kharcI teNe kuvA khAdAvyA. jAlimasiMha utkRSTa atara, gulAmajaLa ane kevaDAnuM jaLa kheMcI zakate hateA, tenA zAsanakALamAM koTAmAM banelI khaMduka khudInA anavAsrane dhikkAratI hatI. cAvanAvasthAmAM jAlisihanA eka niSThura viSayamAM moTA Ameda hatuM. tene mA~ yudhdha jovAne bahu zekha hatA, te saghaLA mA~nA hAthamAM vAghanakha nAmanuM eka astra ApatA, te mallA te annatA vaDe meoTI pIDA pAmI chevaTe prANa tajatA hatA. evuM leAmaha Nu pAzava yudhdha joi jAlimasiMha AlpAditanA cAta buMdInA rAjayogI umedasiMhanA vizeSa udyAgathI e adhama vyApAra aMdha thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abara. prathama adhyAya. aMbaranuM prAcIna nAma, kacchAvaNanI utpatInuM vivaraNu, rAjA naLe karela naLAvaLanI pratiSThA, zelArAve karela dhuMdaranuM sthApana, te saMbaMdhe eka vicitra gapa, khogiMganA mInarAjA upara tenI vizvAsaghAtakatA, nIra gurjara saradAranI duhitAnA sAthe vivAha, DholArAye rahela aMbaranuM sImavardhana, zela rAme DhAmagaDhamAM pheravelI rAjadhAnI ane tenuM vivaraNa, ajamera rAjanI duhitA sAthe tene vivAha, DholArAyanuM carita, mInaloko sAthe tenuM yuddha ane maraNa, tenA putraphaLe karela dhuMdarane jya, kularAya teNe karela aMbara ane bIjA nagarane jya. huNadevane jya lAbha, kaMkula pujananuM siMhAsanohaNa, mInajAti. dilIsvara pRthvIrAjanI bena sAthe pujano vivAha, tenuM yuddhavIrya kanojanI rAjakumArInA haraNamAM tene prANa viga, melIsiMhane abhiSeka, uttarAdhikArIo, pRthvIrAje karelA aMbaranA bAra bhAga, tene gupta vadha, vAhAra mala, bhagavAnadAsa, jAhAMgIra sAthe bhagavAnadAsanI putrIne vivAha, mAnasiMha. tenuM parAkrama, caMkrAMta ane mRtyu, rAvabhAu, mIrajA rAjA jayasiMha, putranA hAthe tenuM bharaNa. rAmasiMha, viNasiMha. abaranuM prAcIna nAma dhuMdara, hAlanA yuropIyana vIgere sudharelA ke tene jayapura kahe che. jayapura aMbaranI rAjadhAnI. bIjA rajaputa rAjyanI mAphaka jayapura paNa nAnA nAnA janapadanI mAtra samaSTi, te saghaLA janapadomAMthI ghaNA kharA janapado parAkASamIna lokenA kabajAmAM hatA. parAkrama karIne athavA vizvAsaghAtaka karIne kuzAvaha rajaputoe te saghaLA hastagata karyA. ema kahevAya che je kuzAvaha vaMzIya pratApazALI eka rAjAe, agAunA samayamAM hAlanA kALika jevA nIra rola pradezanI pAsenA sthaLe mahAyajJanuM anuSThAna karyuM. te yajJagirinuM, nAma dhuMdara hatuM. uparathI tevuMdara nAma paDyuM. dhuMdhara pradeza prAcIna kuzAvaha kuLanuM lIlA sthaLa. kuzAvaha rajapute, bhagavAna rAmacaMdranA pahelA putra kuzathI potAnI utpati gaNe che, teo kahe che je mahArAja kuze athavA tene keI saMtane pitR purUSanI nivAsa bhUmi cheDI semanadanA tIre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7pa6 ToDa rAjasthAna, ~ prasidhdha vola nagara : che tyArapachI keTalA purUSo thayA pachI tenA vaMzamAM naLa nAmane eka purUSa pedA thayo te potAno pradeza tyAga karI pazcima tarapha gaye. teNe saMvata 351 (I.sa. 285) mAM nasvAra ane pirANika naiSadha rAjya sthApyuM. keTalAka bhAdR zemAM varNavela che, je naiSadha rAjya sthApyA pUrve teo lAhora ane gvAlIyara nagaramAM thoDA divasa rahyA, vAhAra hAla kacchavAgAra nAme prasidhdha che, mahArAjanalanAM vaMzadhare pALanAmanA upAdhivALA che. te upanAma tenAthI nIcenA tetrIza purUSa AvelA sorasiMha sudhI bhagavAyuM che serasiMhanA putra lAye pitR rAjyamAMthI durI kRta thaI saMvata 123 (I.sa. 967) dhuMdara rAjya sthApyuM, narAdhAranA prasiddha rAjA zArasiMhanA palakavAsa upara tenA bhAIe tenuM rAjya bala pUrvaka chInavI lIdhuM. mahArAjazerasiMhane DholArAya nAmane eka putra hate je tenA pitAnA paralokavAsa upara bALaka ummara hate. dehanuM dAcaraNa joI, DholArAyanI mAe pitAnA kumArane eka kaDIyAmAM mukI, dInaveza dhAraNa karI kaDIo laI pitAnI rAjadhAnI cheDI; kaDIo mAthe laI te rAjyanI pazcima dizAe cAlI. thoDA samaya pachI te khagaMga nAmanA nagaramAM pahoMcI, khogiMga jayapurathI pAMca mAila dure AveluM. te samaye temAM mIna leka vasatA hatA. kaThera mArga zramathI ane zukapipAsAthI kAtara thaI rAja mahiSI pitAnA kumArane kaDIyA sAthe jamIna upara mukI pAsenA vajya vRkSathakI phaLa cuMTavA lAgI vanya phaLa cuMTatAM cuMTatAM teNe pAchuM pharI rAjakumAra tarapha joyuM teNe joyuM je eka mATe ajagara pitAnI vizALa phaNa te kaMDIyA upara pherave che. putranA prANa nAze bhaya dhAmelI rAjamahiSi citkAra karavA lAgI, te ArtanAda sAMbhaLI eka pari ka purANamAM traNa naLanuM vivaraNa jovAmAM Ave che, temAM be naLa sUryavaMzIya ane eka naLa caMdravaMzIya, sUryavaMzIya naLamAM eka naLa vIrasenane putra, ane bIje naLa kuzane pitra niSedhane putra. nalauddhAveva vikhyAtIvaMza kasyapasaMbhave / dhIrasenasuta stadyannaiSadhasvanarAdhiyaH // matsya pugaNaM trIje naLa caMdravaMzIya teja niSedhano putra satI pradhAna damayaMtI tenI patnI paNa A sthaLe upara kahelA naLamAMthI tene pote jANavuM kaThaNa che. jyAre ToDa sAhebanA matanA anusAra tene damayaMtIne pati naLa kahIe te naLa caMdravaMzIya ane kuzAvara kuLa caMdra vaMzIya thaI paDe. saMvata, 351 [I. sa. 285 ]nA varSa bahu purve naLa thayo ema kahevAya, zAthI ke mahAbhAratamAM te AkhyAna che. keTalAkanuM mAnavuM evuM che, je mahAbhAratamAM naLa damayaMtInuM AkhyAna saMkSima che. tema thavAthI zrI rAmacaMdranA purvavartI bAramA purUSe AvelA tuparNa sAthe naLanuM sama sAmAyikapaNuM thAya kharuM? te paNa prakSepanuM kapila kalpita ! jyAre kuzAvaha rajapute sUryavaMzIya ke caMdra vaMzIya e bAbatanI kharI mimAMsA thaI zakatuM nathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa--kATA. 757 trAjaka brAhmaNa te sthaLe AvI pahoMcyA. ane te vicitra vyApAra joI sneha sAthe te elyuM. " dIkarI ? bhaya nathI. bhaya nathI. tArA putra rAjacakravartI thAze, bhikSuka vipranuM e AzvAsa vacana sAMbhaLI DhAlArAyanI mAe kahyuM, " dvijavara ! dArUNa kSukapipAsAmAMthI jyAre mArI rakSA thAze tyAreja huM teA putranA cakravartIpaNAnAM sukha jou nA ! bhikSuke tene khagaMga nagaranA rastA khatAnye. tyAra pachI rAja mahiSI, te kaDIyeA mAthe mukI parvata veSTita khAgaga nagaramAM AvI. nagaranA eka rastAmAM mInarAjanI dAsI sAthe tenI mulAkAta thaI, te tenI pAse tenA kaThora kalezanI khInA varNavI eTalI, " jo keAinuM dAsIpaNuM karI mArA bALakanI prANa rakSa! huM karI zakuM te huM tenu dAsIpaNuM karavA saMmatachuM bena ! tuM mane evuM eka kAma cIMdha ? evI dayAjanaka prAnA mInarAjanI rANIne kAne paheAMcI teNe tene potAnA Azraya taLe chAyA ApI, ekavAra DhAlArAyanI mAne rAjAnuM bhAjana taiyAra karavA hukama maLyA. teNe bhejana taiyAra karI sArU svAdiSTa karyuM. mInarAja rAlunasiMha te khAi atyaMta tRpta thayA, AvuM svAdiSTa bheAjana jeNe karyuM, tene tenI pAse lAvavA teNe AjJA ApI, hukama maLyuMke tarata DhAlArAyanI mA mInarAja pAse hAjara thaI, tyAM teNe tenI anumatinA anusAre pAtAnA saghaLA vRttAMta kahyo, saMghrAMta rajaputa rANIne prakRta paricaya meLavI rAlunasi Mhe tene potAnI dha biganI ane DhAlArAyane bhANeja karI sthApyA. mInarAjanI Azraya chAyAmAM DhAlArAya pratidina vadhatA gayA. pachIpeAtAnI cAdamAM varSanI ummare dhAtulanA hukamathI bhAratavanA te samayanA sArvabhAma adhIzvara, dIllIzvara ne vArSika kara ApavA rAjadhAnI dIllImAM DhAlArAya Avye . khAga ga dIllInu, tAbAnA rAjaya khAga`ga, rAjarAlunasi he, DhAlArAyanI buddhimattA joi te kara ApavA teNe tene dIllImAM mekaklyA. DhAlArAya bhAratavarSanI rAjadhAnI dIllImAM AnyA, tyAM te pAMca varSa rahayA. dIllI nagaramAM aneka rajapute sAthe tenI mitratA thaI, aneka 24pute tenA upakAramAM tatpara thayA. te saghaLA rajaputa mitrA pAsethI AvAsa pAmI DhAlArAye peAtAnA sAbhAgyanA raste niSkaMTaka kaye, te kheAgaMga nagaramA peAtAnI gorala patAkA pAte ubhI karI. khAgaMga rAjA rAlunasiMhe tene behada upakAra kaye. DholArAya zuM teNe karelA upakAra bhulI gayA? upakAra bhulI teNe zuM tenA zANItamAM hAtha dhoyA ! teNe rajaputa kuLamAM janma lIdhA, rajaputAnA mULamatra bhUmilAbha. e mULamaMtra sAdhavA rajapute ghaNAMja halakAM kAma kare che. DholArAye Aja te pramANe peAtAnA matranuM sAdhana karyuM. tema karavAmAM vizvAsaghAtaktA thai. teNe upakArI rAlunasihunA sahAra karI khAgaga rAjyanA kabajo karavA sakalpa kaE. mInarAja dIvA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (958 TaeNDa rAjasthAna. wwww LInA divase daLa sAthe eka puSkarINImAM nahAtA hatA. DhelArAya tyAM pitAnA sainIke sAthe rAhunasiMha upara paDayo. puSkaLa mANasanA lohIthI sarovaranuM pANI lAla thayuM. vizvAsaghAtakatA, kRtanatA, ane kApurUSatAnI madade pitAne halake uddeza sAdhI teNe potAnA parAmazadAtA mInakavine paNa saMhAra karyo. tenA manamAM vizvAsa Abe je jANe potAnA prabhu mInarAjanuM aniSTa karyuM te tenuM aniSTa kema nahi kare ! tyArapachI te DholArAya devazA janapadamAM gaye. te janapada te samaye vIra gurjara gotranA rajaputanA tAbAmAM hatuM. DholArAye tenI putrInuM pANIgrahaNa karavA cAhyuM. temAM te rajapute uttara Ape, "te zuM te zI rIte thaI zake ! ApaNe bane sUryavaMzIya. juone hajI ApaNI vacce se peDhI paNa gujarI gaI nathI. te rajaputanI gaNanAmAM bhula thaI hatI. teNe vicArI joyuM te mAluma paDayuM je DholArAya sAthe tenI putrI paraNI zake kharI. tyAre vIra gurjara potAnI dIkarI DhelArAyanA hastamAM ApI. vIra gurjarane eka paNa putra pedA thayo nahoto. jAmAtAnA guNe saMtuSTa thaI teNe pitAnuM rAjya paNa jAmAtAne ApI dIdhuM. lArAyanI rAjyasImA vadhI te paNa tenI tRpti thaI nahi. tyAra pachI teNe zIre nAmanA mInalekane harAvyA. te mIna lokanA rAjAnuM nAma rAvanAto hatuM. rAvanA sAcA nAmanA nagaramAM rAjya karatuM hatuM, rAvanAtAne parAjaya karI teNe mAnagara kabaje karyuM. te nagaramAM teNe potAnuM rAjapATa pheravyuM, tyAra pachI mAnagara rAmagaDhanA nAme prasiddha thayuM, e saghaLI ghaTanA pachI thoDA divase DhAlArAye ajamera rAjanI duhitA mArUlInuM pANi grahaNa karyuM. ekavAra te navoDhA patnI sAthe jebAhI mAtAne pUje pahAra daI pitAnA zaheramAM Avato hato eTalAmAM te pradezanA saghaLA mIna lekee ekaThA thaItene mArga roka. mInaloko agIyAra hajhAra hatA. tevizALa pArvatIya senA sAthe DholArAya yuddhamAM utaryo, aneka mInavIre tenA hAthathI raNa sthaLe paDayA. paNa te pitAnA prANanI rakSA na karI zakavAthI te raNasthaLe teNe prANa choDayA. mIna leke yI thayA. DholArAyanI bAkInI senA prANubhaye palAyana karI gaI mArUlI paNa palAyana karI prANa rakSA karI zakI te kALe te garbhavaMtI hatI, thoDA divasa pachI putra saMtAnane prasava thaye. tenuM nAma kaMkuLa rAkhyuM kaMkuLe, uMdara pradeza che. tenA putra maikuLadeve suzAvata mIna leka pAsethI aMbara pradeza chInavI lIdhe. te aMbaramAM mananA adhipati rAva bhAme vasate hate. te sivAya naMdalA mInane harAvI maikularAve ghaNA pradeza aMbaramAM bheLavI dIdhA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADakoTA. 759 makularAva pachI hadeva aMbaranA siMhAsane beThA. pitAnA pUrvajonI jema haNadeve paNa mIna loka sAthe samarAnala saLagAvyuM. tene uttarAdhikArI kuMtula hatA kuMtala potAnI rAjadhAnInA paDakhenA pAtra pradezanA mIna adhivAsIo upara pitAnuM adhipatya phelAvavA sattAvALe che, te samaye bhUTavAra jana padamAM eka cehANa rAjA rAja karate hato. tenI putrI sAthe kuMtalano vivAha saMbaMdha sthira thayA. tyAra pachI kuzAvaha rAja kumAre cohANa rAjakumArIne paraNavA taiyArI ane goThavaNa karI tenI vivAha yAtrAnA divase tenI. mIna prajAe cAre taraphathI AvI tene kahyuM rAjana ame agAunA vRttAMta bhulyA nathI, tamArA pitR purUSanI vizvAsa ghAtaktA zoNitA akSare amArA hRdayapaTa aMkita thayela che, Apa jyAre nagara cheDI dUra jAo cho tyAre nIzAna nagAruM amane soMpI jAo" tejasvI kutala tema karavA saMmata thaye nahi. mIkena loe paNa lIdhelI jIda choDI nahi tethI baMne daLa vacce eka ghera yuddha thayuM. te yudhdhamAM mIna loko hArI gayA. tenA aneka sinike raNa sthaLe paDyA. e ghaTanA pachI kuMtaladeva pitAnuM adhipatya vistRta pradezamAM vistAravA sattAvALe the. kutala pachI suprasidhdha rAva pUjana aMbaranA siMhAsane beThe, rAvapUjananuM pavitra nAma Aja paNa rajaputonA hRdayamAM virAje che. mahA kavi caMda bAroTanI amRtamayI varNatAnA prastAvamAM rAvapUjana hajI paNa amRra thaI beTho che. kuzAvaha pUjananuM mahanIya carita anuzIlana kayAnA pahelA ApaNe prayajana vize aMbaranA te samayenA bhemika adhivAsIonA viSayanI eka AlecanA karavI ucita che. uMdaranA prAcIna ane vizudhdha mIna loko te kALe pAMcavaDA nAme prasidhdha hatA, e pAMcavaDA kuLa pAMca zAkhAmAM vibhakta hatuM. ajamerathI te yumanAnA pAsenA pradeza sudhI kAlI ne nAme je zelamALA cAlI jAya che, te zelamALA prAcIna pAMca. vaDAnI AvAsa bhUmi, te vizALagiritrajanA eka sthAne teoe potAnA kuLadevI aMbAnA sma raNa mATe aMbara nagara sthApyuM. aMbAdevIne mIna loke ghATTANI kahetA hatA, te vistRta parvata mALAmAM mInanA gaMga, mAtra vagere meTAM nagaro pratiSThita hatA. te girimALAmAM mIna loka sukhathI svataMtratA bhogavatA hatA, cAre taraphanA raputanA prabhAvanI spardhA karatA teo, pitAnuM rAja gukhathI bhogavatA hatA, te saghaLA mIna loko mATe eka prAcIna nAIna nagaramAM rahetA hatA. bAbara ane humAyuna sama sAmAyika kuzAvaha rAjA vAhAramale tenAina vAsI mInanI svAdhInatA chInavI lIdhI. e pArvatya adhivAsIonA upa nAmanA uccAraNa saMbaMdhe pArthakaya mAluma paDe che, keTalAka teone mana kahe che, ane keTalAka teone mIna kahe che, e baMne upa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 TADe rAjasthAna. rr ,, nAma be judA judA saMpradAyanA che, jee maeNna nAme prasidhdha che. teo asala maiAlika ane vizudhdha ane jeA sIna chetee mizra gotrIya che, mAlika mainamAM hAla ekaja saMpradAyanu. vivaraNa jovAmAM Ave che. tee uSArA nAme prasidhdha mIna geAtra khArapAla " arthAt " khAragotramAM vibhakta te gilDoTa, cAhANu, tuAra yaduM. purIhara, zAla'kI. zaMkalA vIgere judA judA rajaputAthI pedA thayela che te khAragetrI echAmAM AchA AvanaseA gAtramAM vibhakta, mInaleAkeAnA kulAkhyAtAe te saghaLI zAkhA pra- zAkhAnu vivaraNa rAkhe che.vizudhdha uSArA saMpradAya Aja anekAMze hIna thai. paDayAche. paNa mizra mIna leke madhya ane pazcima bhAratava nA tiviDa vanamAM vase che, te peAtAne rajaputavazIya karI gaI pAmeche.e saghaLA viSayanuM AleAcanA karavAthI mAluma paDe che. keALI, bhIla, maina,gaDa vIgere asabhya patavAsIe bhAratavanA krima nivAsI eka kALe teonA bhayaMkara pratApe Aya vIre parAbhava pAmyA. vedamAM tee syu nAme kahavAcA. purANu kAvya vIgeremAM dAnava rAkSasa nAme kahevAyA. A kSaNe have aMbararAja pujananI jIvanI mATe pharIthI pravRtta thaie. rAva pUjana evA pratiSThAvAna thai uThayA hatA, je, dIllIzvara vIravara cAhANu pRthvIrAje peAtAnI benane tene paraNAvI hatI. vIra kesarI pRthvIrAja, kuzAvaha rAjapUjanane vizeSa samAna ApatA hatA. dIllIzvaranA nIce ekaso ATha mahAvIra sAmatA hatA. temAM rAvapUjananuM ucuM Asana hatuM. pUjananA praca'Da vIratvanI pAse aneka yavana vIza yudhdha sthaLepaDayA. vaLI vIravara aTThAuddIna paNa tenAthI parAjaya pAmI apamAnIta thaI prANa lai gIjanImAM palAyana karI gayA. pUjanaprasidhdha khAI khara girImAmAM yavanAne harAvI teonI vAMse gIjanI sudhI gayeA hateA. e kuzAvahunI madadathI vIravara pRthvIrAja cAMdela lAkatu te mahAmArAjya jaya karI zakayA hatA. tenA vIratvathI mehita pRthvarAje jItela mahAkhA rAjya teneja Apyu, je cAsaTha rajaputra vIree kanAjanI rAjakumArInu haraNa karavAmAM pRthvI rAjane madada ApI hatI. rAvapUjana te mAMhelA eka hateA. samaveta yavaneAnA ane rAThoDAnA pracarDa AkramaNamAMthI potAnA adhipatinI rakSA karavA mATe vIra purUSa pUrAvaneja je vIratva dekhADayuM. tenuM vivaraNa mahAkavi caMdakhATe tenA mahAkAvyamAM javalaMta akSare Apyu che. kanArAja jayacAMda sAthe pRthvIrAjanuM pAMca divasa sudhIbhayAvaha yudhdha cAlyuM. te bhISaNa yudhdhanA pahelA divase kacchAvaha vIr pUjana gilpheTa vazIya gAvIsiMha sAthe yudhdha sthaLe prANa choDayA. te banne eka divase ekaThA eka yudhdhamAM ekaja raNusthaLe paDayA. mahAkavi ca'da khATe tenA mahAkAvyamAM kacchA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa aMbara, 761 - -- ----- ----- vaha vIra pUjananA viratvanuM nIce pramANe varNana karyuM che. "govIMdasiMha raNamAM paDaye thI zatrukuLa AnaMdathI nRtya karavA lAgyuM. tyArapachI pUjana zravaNa bharavA vajanAde raNasthaLa kaMpIta karI yuddhamAM utaryo. banne hAthanAM khaDaga dhAraNa karI svecchanA muMDA kApavA lAgyuM. cAraso ddhA ekadama tenI upara paDayA. kehaDI, pIpAvaha narasiMha ane kacu nAmanA pAMca bhAIo tenI pAse hevAthI te zatru kuLanA pracaMDa AkramaNamAMthI bacavA taIyAra thaye. khaDaga ane bhAlA avIrata gatithI cAlavA lAgyAM narasuMDe raNasthaLa AvRta thaI gayuM. narazeNitataragAkAra raNasthaLe vahevA lAgyuM pUjane ItimAdanA mAthA upara lakSya karI khaDaga calAvyuM', eTalAmAM te banazIbanuM muMDachinna thaI pUjananA caraNamAM paDyuM. te samaye dudha khAMce tenI chAtImAM bhAle mA, kurmavIra te AghAte maraNa pAmyuM. tene laI apsarAmAM vivAda thayo. yavana senAne eka eka bhAga raNuM gaNe paDavA lAgyuM. kapAlamAlI mahAkALe aneka muMDa laI potAnI bhayaMkara mALAmAM nAkhyA. jyAre pUjana ane govIMdasiMha paDyA te samaye dIvasano eka pahAra mAtra bAkI hato. sagotrIya vIrane udhAra karavA mATe pahaNa suMkhalAmukta siMhanI jema raNasthaLe Avyo. kanojanI senAe pAchA pagalAM kyAM. jayacAMdanI mahAmeghasvarUpa vizALa senA mAthuM pheravI palAyana karavA lAgI, pUjanane bhAI potAnA putranI sAthe karNanI jema bhayaMkara vIratva dekhADevA lAgyuM. paNa pitA putra, te bhayaMkara raNathaLamAM paDI sUryalekamAM gayA. pitA pUjananA paralokavAsa upara melIsiMha aMbaranA siMhAsane beThe. melIsiMhanI bAbatamAM thoDuM vivaraNa mAluma paDe che. melasiMha pujanane upayukata putra hato. rAjanitimAM ane yuddhanItimAM tenI vilakSaNa pAradarzItA hatI. melIsihe aneka yudhdhamAM jaya meLavyuM hato. teNe rUjhAhI nagaramAM mAMduupara je jya meLavyuM te vizeSa prasidha. melIsiMha pachInA agIyAra rAjAonA nAma bhATa graMthamAM jovAmAM Ave che. agIyAra rAjAomAM chevaTane pRthvIrAja hatuM. tenA satara putra hatA. pRthvIrAje temAMthI bAra putrone bhUmisaMpatti ApI. temAMthI keTalAka aMbara rAjyanI bahAra jaI moTI zAkhA rAkhavA sattAvALA thayA. pRthvIrAjanI saMtatImAMthI eka saMtatie vizALa rAjya sthApyuM. te rAjapurUSanuM nAma balojI. te melIsiMhanI nIcenI chaThThI peDhIe AvelA udayasiMhane trIjo putra hatA. pitAnA rAjyatva kALe baleja aMbarane choDa svApAta amRtasara nAmanA nagaramAM gaye. te amRtasaranA saMkIrNa kSetramAM prasidhdha zekhAvatI rAjyanuM bIja vavAyuM. zekhAvatInuM vRtAMta egya sthaLe vaNita thAze. ema kahevAya che je aMbarapati pRthvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 TADa rAjasthAna rAja deula nAmanA pavitra sthaLe gayA. te puNyasthaLa sinadanA sAgara saMgamanA pradeza pAse Avelu. te potAnA putra bhIma thakI guptabhAve nIhata hatA. bhATa graMthamAM varNavela che. pitRghAtI bhImanu mukha rAkSasanA jevuM ati bhacAnaka hatuM. pitRghAtaka bhIma potAnA putra azakanA hAthe maraNa pAmyA aizaka nA bhAioe te niSThura karma karavA tene utsAhita karyAM hatA. pRthvIrAjana! eka Mdara sattara putrA hatA. temAMthI teNe khAra putrAne sArI saMpati ApI, tenI saMtati paikI khajI nAmanA eka rajaputa hatA,te melIsIM hanI nIcenI chaThThI peDhInA udaya kanA trIjo putra. pitAnA rAjatrakALamAM khaleAjI savA pAta amRtasaramAM gayA. te amRsaranA saMkIrNa kSetramAM prasidhdha zekhAvatI rAjyanuM bIja ropAyu. zekhAvatInA vRttAMta yathA sthaLe varNita thAze, A kSeNe ApaNe pRthvIrAjanA saMtAna saMtatienA vRttAMtanu anuzIlana karavAnu che ema kahevAya che je aMbarapati pRthvIrAja devala nAmanA prasidhdha tIrthe yAtrAe gayA. te puNyasthaLa sadhu nadanA sAgara saMgamanA taTa upara AveluM, tene tenA putra bhIme guptabhAve vadha kaye, bhATTa graMthamAM varNavela che je, pitRghAtI pAkhaMDa bhImanuM vadanama`DaLa rAkSasanA jevuM bhayAnaka hatu, bhIma paNa tenA putrathI haNAyA aizakaNe tenA gupta vadha karyAM, bhIme pitRvadhathI pedA thayela ghAra pApanuM prAya. zrita karyuM, aizakanA bhAioe tene te niSThura kAma karavA utsAhita karyAM, tI darzana karI pitR hatyAnuM pApa dhAvAne akazaNe sakalpa ka aizaka pachI bAhAramala nAmanA rAjA aMbaranA sIMhAsane abhiSikta thayA. kuzAvatu rAjAemAM e rAjAe sahuthI pahelAM musalamAnanI zyatA strIkArI khabaranI SaDASApacAra pUjA karI vAhAramale humAyunanA tAkhAmAM pAMca hajhAra senAnA adhipatinI padavI meLavI vAhAramala pachI tene putra bhagavAnadAsa aMbara sIhAsane beTho. pitAkaratAM putra mogala samrATane vizeSa anugata thai paDayA. bhagavAnadAsa megala kuLakesarI akabarano badhu hatA, kevI mehanI zaktithI akabare bhagavAnadAsane vaza * ka. tene nirNaya thaI zaktA nathI. akabaramAM evA anupama guNa hatA ke jethI te saghaLI te samayanI rajaputa jAtane karApata karavA zakitavALA thayA hatA. mAtra eka vIra zreSTa prata.pasiha sivAya saghaLA rajaputa rAjAoe akakharanI vazyatA cIkArI.rAjA bhagavAnadAseja, sahuthI pahelAM mogalarAja sAthe vaivAhika sUtre badhAI * 24puta kuLane kalaMkita karyuM. i. sa. 1586. teNe pAtAnI putrIne rAjakumAra salImane paraNAvI .benazIba khuzarU e ayogya apavitra vivAha baMdhananuM phaLa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-aMbara. 763 bhagavAnadAsa pachI tene bhatrIje mAnasiha aMbaranA siMhAsane beThe. mAnasiMha akabaranI sabhAmAMmAM eka rana, akabaranA sibhAgyamAM ane unnatimAM mAnasiMha madadagAra, mAnasiMha akabaranA mRtyunuM pradhAna kAraNa, te pracaMDa kuzAvaha vIranA bAhabaLe mogala samrATa akabare bhAratavarSane aDadhe bhAga lIdho. akabare pitAnA pratinidhinA pade tene nImI ghaNuM kaThera ane muzkela kArya sAdhyAM, akabarano je mAnasiMha upara vizvAsa hato te ja mAnasiMhe tene badale Apyo. teNe pitAnA dezanuM akalyANa karI akabaranA vizvAsane upayukta badale mAnasiMhe Aye. netanathI te sAgara upakula sudhI prasidhdha bhUbhAga mAnasiMhanA bAhu baLe jatA. teNe orIsA pradeza upara jaya meLo baMgALa vihAra dakSiNAya kAbula vIgere pradeze tenA zAsanamAM sopAyA, rajapute sAthe vaivAhika sUtre badhAI akabare vicAryuM ke potAnuM sAmrAjya have Aphata vinA raheze. paNa tema vicAravAthI akabara moTA bhramamAM paDo. rAjA mAnasiMhe tenI AMkhamAM AMgaLI nAMkhI te bhrama dekhADI Aye, evIrItane vaijAtyavivAha gRhaviplavanu pradhAna kAraNa yavanathI pedA thayelA rAjakumAra sAthe rajaputANIthI pedA thayela rAjakumAra vizveSabhAvApanna thayA jeo rajaputa zeNitamAM pidA thayA teo mAtRkuLa tarapha vizeSa anurAga dekhADavA lAgyA. AvI rItanI gaDabaDATamAM megala samrAjya moTA Aphata samudramAM DubI. mAnasiMhanA kAkAnI dIkarI sAthe salImane vivAha thaye hate e saMbaMdhanA kAraNathI ane tenA bAhubaLanA kAraNathI aMbararAja mAnasiMha vizeSa kSamatazAlI thaye aMbararAjanI eka kSamatAzAlitAne nAza karavA jatAM khuda akabare pitAne nAza karyo. eka samaye akabare eka prakAranuM mAjama taiyAra karyuM. temAMnA addha bhAgamAM viSa mizrita karI mAnasiMhane te ApavA taiyAra rAkhyuM. bIje addha bhAga jemAM viSa mizrita nahotuM te pitA mATe taiyAra rAkhe. dhamane ke apratihata prabhAva che ! megala samrATe, jANyA bujyA vinA viSamizrita mAjama khAdhuM. pApanuM prAyazcita cheDA samayamAM thayuM. niraparAdhI vizuddha AzAmInuM aniSTa karavA jatAM, pitAnAja IrSAvalDimAM poteja baLI muo. akabarane mumukALa pAse AveluM hovAthI mAnasiMhe dillInA prakRta uttarAdhikArInI virUddha potAnA bhANeja rAjakumAra khuzarUne dillInA siMhAsane besAravA prapaMca karyo. paNa megala samrATa akabare jIvatAM jIvatAM selimanA mAthA upara rAja mugaTa mukI dIdhuM. tyArapachI selIma jahAMgIra nAma dhAraNa karI bhAratavarSanA siMhAsane beThe, mAnasiMhane prapaMca thaDA samaya mATe zAMta thaye. tene maMgaLAmAM samATe mokalyuM. baMgALAmAM mAnasiMhe pAchA prapaMca uThA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 764 raeNDa rAjasthAna, w mogala samrATa jahAMgIre khuzarUne paka keda karyo. vaLI teNe tenA anucarane bhayaMkara rIte saMhAra karyo. aMbararAja mAnasiMha prabaLa parAkAMta hoI jahAMgIrathI te jAheramAM tenA prapaMcika kAmanA mATe zAti pAme nahi. te samaye vIza hajhAra rajaputonI senA tenA tAbAmAM hatI. aMbaranA rAsAgraMthamAM lakhela che. jahAMgIre mAnasiMhanA daza karoDa rUpaiyA daMDa karyA. pherIstAmAM varNavela che. aMbararAja mAnasiMha I. sa. 1615 mAM baMgALA dezamAM pahelekavAsI thaye. mAnasiMhanA para kavAsa upara tene putra bhAvasiMha, aMbaranA siMhAsane samrATa jahAMgIrathI abhiSikta thaye. rAva bhAvasiMha atI lakSINa buddhivALe hate. bIlakula dInabhAve mAtra cAra varSa rAjya karI te utkaTa pAnAsaktithI I. sa. 1641 mAM paralokagAmI thaye. tyArapachI mAtAsiMha aMbaranA siMhAsane beThe. te paNa tenA pitAnA je pAnAsakta hatA. vaLI bhArI laMpaTatAnA deze phasAI jaI te maraNa pAme. mahArAja mAnasiMhanA te baMne agya uttarAdhikArInI buddhinI nabaLAIthI aMbarane gaurava sUrya ghaNA darajaje nisteja thayuM. te samaye yodhapuranA rAjAo samrATanI sabhAmAM prAdhAnya pAmyA. jahAMgIre pitAnI rajaputANI bhAya yodhAbAInI maracanAthI mAnasiMhanA patra jayasiMhane aMbaranA siMhAsane abhiSikta karyo. e thakI samrATa jahAMgIranI priyatama mahiSi ISyavALI thaI. samrATe jayasiMhane aMbara rAjya upara abhiSikta karyo. siMha rajaputasthAnamAM mIrajA nAme prasiddha thaye. te mAnasiMhane yegyavaMzadhara bhAvasiMha ane mAtAsiMhanI buddhinI nabaLAIne lIdhe je aMbararAjya hanateja thaI gayuM hatuM te aMbararAya Aja mIrajA jayasiMhanI dakSatAthI ghaNe darajajo sArI sthitimAM AvyuM. auraMgajhebanA zAsanakALamAM teNe mogala sAmrAjyanA aneka upakAra karyo. te saghaLA upakArone badalAmAM samrATe tene cha hajhAra sinikone senApati banAvyuM. e kuzAvaha vIra jayasiMhanA kauzaLa jALathI chatrapati zivAjI pakaDAI gaye. zivAjIne nirApade rAkhavA jayasiMhe pratijJA lIdhI hatI. paNa oraMgajhebanI kuTatAthI tenI te pratijJAmAM vyAghAta thAya tevuM tene mAluma paDayuM. jethI teNe mahArASTrasiMha zivAjIne palAyana karavAmAM sahAya ApI. evI rItanI mahAnubhAvakatA sAmAnya kahevAya nahi. e jayasiMhanI kapaTatAmAM vIryavAna megala rAjakumAranI saghaLI mahenata suphaLa thaI nahi. tenI hazIyArI rAjakumAra dArAnI sAthe vizvAsaghAtakatA, karavAmAM kSINa teja thaI paDI. evAM saghaLAM AcaraNathI jayasiMhane svabhAva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-aMbara. 765 uddhata thaI gayuM. tenA tAbAmAM bAvIza hajhAra rajaputa savAre ane bAvIza sAmaMta rAjA hatA. te saghaLA jayasiMhanI AjJA mAthe laI, yuddhakSetramAM utaratA hatA. aizakaNuM pachI vAhAramala nAmane rajA aMbaranI gAdIe beThe, kuzAvaha rajAomAM sahuthI pahelAM teNe musalamAnanI vakyatA svIkArI. bAbaranI SoDaSepa cAre pUjA karI vahAramale tenA putra humAyunanA tAbAmAM pAMca hajhAra sinikanA adhipatya ho meLavyuM. vahAramala pachI tene putra bhagavAnadAsa aMbaranA siMhAsane abhiSikta thaye. pitA karatAM putra megalane vizeSa anugata nIvaDe. bhagavAnadAsa mogala kuLa kesarI akabarane paramabaMdhuM hatuM. akabarane e alokika guNa hatuM ke jethI te saghaLI rajaputa samitine kaTAyata karI devA samartha thaye. vIrazreSTha pratApasiMha vinA saghaLA rajapute ekavAra akabaranA. adhIna hatA. rAjA bhagavAnadAseja rahuthI pahelAM yavanane putrI ApI, rajaputa kulane kalaMkita karyuM. I. sa. 586 mAM teNe potAnI putrIne rAjakumAra salImane paraNAvI e ayogya ane apavitra pariNaya saMbaMdhanuM phaLa benazIba khazarU pedA thaye. bhagavAnadAsa pachI tene bhatrIje mAnasiMha aMbaranA siMhAsane beThe. mAnasiMha akabaranI sabhAnuM ujajavaLa ratna. mAnasiMha akabaranA saubhAgya ane unnatinuM pradhAna kAraNa. mAnasiMhanA pracaMDa bAhubaLe akabara bhAratavarSane addhabhAga jItI zakyA hatA. mAnasiha, akabaranA mRtyunuM mukhya kAraNa akabare, tene pitAnA pratinidhinA pade nImIsArA kAma sAdhyAM. mAnasiMhe dezanuM ane sva jAtinuM aniSTa karyuM. tenAthI te sAgara sudhIne bhUbhAga mAnasiMhanA bAhubaLathI chatA. teNe uDIkhyAne jaya karyo. baMgALA, vihAra, dAkSiNAya ane kAbula tenA kabajAmAM seMdhANo. rajaputonI sAthe vaivAhika sUtre baMdhAI akabare vicAryuM. have bhAratavarSanuM sAmrAjya nirApada raheze te vAta tenI sAcI navI. nahi. rAjA mAnasiMhe tenI AMkhamAM AgaLI ghAlI, tene bhrama dekhADaze. evuM vaijAtya pariNaya baMdhana gRha viplavanuhatuM mukhya kAraNa, vanItAnA garbhe pedA thaela rAjakamAra sAthe rajaputANInA peTe pedA thayela rAjakumArane manameLa rahete nahi TuMkAmAM te parasparanA zatru hatA. ghaNuM karI jeo rajaputa zoNitathI pedA thayelA hatA teo mAtRkuLa upara vizeSa anurAga dekhADI mAmAnI ane mAnA bApanI prabhutA vadhAratA hatA. evI rItanI avasthAmAM rajaputee bhAratavarSane AphatamAM pADayuM ane rAjyanA virUddha khaTapaTa karavA lAgyA. mAnasihanA kAkAnI putrI sAthe selImano vivAha thaye. e saMbaMdhathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766 ToDa rAjasthAna. aMbara rAjane meTI sattA maLI. vaLI tenA sArA guNe paNa puSkaLa satA meLavavAmAM pradhAna kAraNa hatA abararAjane e pUrNa pratApa nAza karavA jatAM akabara khudA nAza pAmya mAnasihane pratApa ratidina vadhate joI dillIzvara akabaranA hRdayamAM viSama cheSanaLa saLagI uThe mAnasiMhane teNe pracaDa sAmAvALA ane prati dvI mA te manamAM vicArate hate je mAnasiha tene sihAsana bhraSTa karavA ceNa kare che. teNe mAnasihanI chaghAsAmAM citta nAMkhyuM. mogala samrATa mAnasiMhanI guma hatyA karAvavA caNA karavA lAgyA. durAcArInI durAkAMkSA sAdhavAmAM A jagatamAM UpAyane abhAvanathI. akabara vipulabaLazALI, mAnasiMha tenI pAse tRNathakI paNa tuccha hatuM. paNa megala samrATe bIkaNanI jema mAnasiMhanI hatyA karavA ceSTA karI. rAmasiMha mahArAja jayasiMhane eka putra hatA, pitAnA paraphekavAsa upara teja aMbaranA siMhAsane beThe. samrATe tene cAra hajAra sinikane senApati banAvyuM. rAmasiMhanA caritanuM vivaraNa jovAmAM AvatuM nathI. tenA mRtyu pachI viSaNasiMha aMbaranA siMhAsane beThe viSaNasiMha mAtra thaDA divasa rAjya karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya. zive jayasiMhane abhiSeka. tenuM AjamazAhanA pakSanuM avalaMbana. samrATe karela aMbaranuM apaharaNa, jayasiMhe karela musalamAna durIkaraNa, tenuM carita. jotiza zAstramAM tenI dakSatA, mogala bAdazAhInAM viplava kALamAM tenuM AcaraNa. bahu vivAhathI pedA thayela aniSTanuM vivaraNa jayasiMhanA abhiSeka kAle aMbaranI sImA. jayapura, pratikA, rAjAne ane deTIne jaya, rajaputa carita jayasiMhanI madhapAnAsakita, tenA guNaguNa, azvamedha yajJanA anukAnamAM tenI vAsanA, tenI saMkalita graMthAvaLI, tenuM mRtyu, tenI patnIonuM sahamaraNa. vaSaNasiMhanA svargavAsa pachI saMvat 1755 (I.sa. 169)mAM jyasiMha aMbaranA siMhAsane abhiSikata thayo. itihAsamAM te zeve jayasiMha nAmathI prasidhdha che. tenA abhiSeka pachI samrATa auraMgajheba mAtra cha mAsa che oraMgajhebanA maraNa pachI bhAratavarSanA siMhAsana mATe tenA putromAM bhayaMkara kalaha utpanna thaye. zesiMhe AjamazAhane pakSa pakaDaye. te AjamazAha sAthe zAhaAlamanI virUdhdha yuddhakSetramAM utaryo. DhelapuramAM te bhayaMkara yuddha thayuM te yuddhamAM Ajamane ane tenA putra bIdArabakhtane bIlakula parAjaya thaye. zAhaAlama bahAdurazAha nAma dhAraNa karI dillInA siMhAsane beTho. rAjasiMhAsana meLavI bahAdurazAhe aMbara upara pitAnI tIvraSTi nAMkhI. aMbara rAja zovesiMhe tenA virUdhe Ajamane pakSa pakaDa hatuM. A kSaNe tenA virUdhdhA caraNaLanI ThIka zAsti ApavA bahAdurazAha tatpara thaye. teNe aMbara rAjya khecI laI tenI gAdI upara eka musalamAnane abhiSikata ke navAbhiSikta rAjA eka navuM daLa laI aMbaramAM rahevA Avyo paNa zeve jayasihe aMbaramAM pesI megala daLane hAMkI kADhayuM. tyArapachI teNe pitAnA rakSaNamATe mAravADanA adhIzvara ajItasiMhanI dostI bAMdhI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 768 TAra rAjasthAna. mahArAja jayasiMhuM ekaMdara' cumAlI varSa rAjya karyuM. e lAMbA kALamAM te anekavAra aneka yudhdhamAM mavRta thayA hatA. te khudIrAjyanA bhaya Mkara zatru hatA. khudIrAja budhisaMha ane tenA putra umedasiMha jayasihunA puSkaLa atyA cArathI pIDAyA hatA. mahArAja zAve jayasiMha eka sarva zAstrajJa bhUpati hatA. rAjanIti, yudhdhanIti, dharmanIti, itihAsa, sAhitya vIgeremAM tenI bhAre kuzaLatA hatI. bahudarzI, samAja tatvajJAnInI jema prajAvanA mATe teNe judI judI jAtanA kAyadA mAMdhyA. gA`dha pAzcAtya loko rajaputeAne ghaNuM karI zAstrajJAnahIna kaheche paNa tenI evI dhAraNA bhrAMta che. te mAtra zAvesihanA caritathI mAluma paDeche. Aja pAzcAtya sabhyatA ane jJAnanA vimaLa AlekathI rajaputa rAjAonI khIlI, leAnaTenIsa vIgere krIDAmAM abhijJatA meLavI. pitRpurUSone asala sArI ramatAne tyAga karI potAnA zikSaka tathA pRSTapeSakapAsa saMmAnita thayA che kharA paNa tenI abhinnatA AkAza puSpanI jevI vyartha che ema samajI zakAyache. jayasiMhanI jema keTalA pAzcAtya rAjAoe zAstramAM attijJatA meLavIche. jayasi'hanI zAstrajJatAnI AleAcanAmAM have ApaNe pravRta thaie mahArAja vesiMhe prasiddha jayapuranI pratiSTA karI mahAtmA ToDa sAhebe te jayapuranI mazaMsA karI kahela che je ' bhAratavarSamAM eka mAtra jayapuraja suMdara rIte gati che. te rastAe evA sIdhA ane ekaLA cheje evA bhAratavarSanA kAi puramAM nathI. khaMgALAnA eka mahA purUSanA upadezanA anusAre, vesi he jayapura bAMdhyuM. te maMgALAnA mahA purUSanuM nAma vidyAdhara. mahAtma vidyAdhara khagALAnA kayA gAmamAM, kacA kuLamAM utpanna thayA hatA. tenuM vivaraNa hAtha AvatuM nathI. te parama paDita hatA, A jAtinA saghaLA zAstramAM tenI sArI pAradarzitA hatI. ghaNuM karIne te jyAtiSazAstramAM vizeSa nipUNa hatA. vidyAdharanIja madadathI zevesiha potAnIadabhUta yatiSa gaNanAmAM saphaLatA meLavI, dilhInA samrATa mahamadazAhetenI jayetiSazAstranI pAradarzitA joI ane tethI sa MtuSTa thai te samayanI pa jIkA zeAdhavAno bhAra mahArAja zAvejayasihune soMpyA. graha nakSatra vIgerenI gati ane AkAra jovA mATe mahArAja AAvejayasiMhai, dillImAM, jayapuramAM, kAzImAM ane mathurAmAM eka eka grahadana maMdiranI sthApanA karI, jemAM upayeAganAM judAM judAM catra ApyAM, grahadarzanathI ane yaMtranI sahAyathI te graha vIgerenI je gaNanA karatA hatA. te sapUrNa abhrAMta hatI. aneka jyotirvida mahAmaheApAdhyAya lAkA jayasiMhanuM e khAkhatanu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-aMbara. 768 kArya joI vismita thAtA. Aje bhAratavarSanA adhapAta sAthe Arya tiSa zAstranuM adha:patana thavAno upakama thayela che. tenI sAthe paMDitavara jayasiMhanA tiSazAtra saMbaMdhI kAryane adhaHpAta thayA. thAtAM kALagabhe vilIna thaI gayela che. jyotiSa zAstramAM za siMhane e pragADha anurAga hato je teNe te viSayanA jJAnanA lAbha mATe dezadezAMtare loka kalyA. tenA zAsana kALamAM menumela nAmano eka pAcugIjha pAdarI bhAratavarSamAM AvyuM. za siMhe tenI pAsethI eka samaye sAMbhaLyuM je picugIjhamAM jyotiSa zAstranI puSkaLa unnati che e harSakAraka samAcAra sAMbhaLI aMbararAja zoyasiha, te pAdarI sAthe keTalAka paMDitone pAcuMgAlamAM rAjA mAnyudhAnI sabhAmAM mokalyA. e ghaTanA pachI rAjA mAnyue potAnA eka paMDitane bhAratavarSamAM mokalyo. tenuM nA sevIpATADI zIlavA hatuM, bhAratavarSamAM te 5Dite AvI aMbararAja jayasiMhane prasiddha tiviMdaDIlAhAvaranuM jyotiraka ApyuM te navI tAlikA laI jayasiMhe jAtizvaka joI kahyuM "je prakRta paridarzana sAthe A tAlikA meLavI levAthI temAM caMdranA sthitI nirdeza sAbaLe addha akSAMzane prabheda AvI jAya che. teNe kI tividaulaganIne yavaDImAM bhAva dekhADa vaLI DIlAtAvaranAM canA merI upekSA karI. aMbararAjane evI rItane garva karavAnI saMpUrNa kSamatA hatI, zAthI ke teNe banAvelAM sAcAM hoI garadana abrAMta karI detAM hatAM. A uparathI kahevuM siddha thAya che, je aMbararAja zovajayasiMha sAmAnya tizazAstravettA nahote pitAnI abhisatAnI hAthe teNe tiSazAsanuM eka eka pustaka saMkalana karyuM tenuM nAma jIyAje mahAmadazAhI che, teNe e pustaka samrATa mahamadazAhane arpaNa karyuM. eka graMthamAM te 2 saMketa nAMkhyA che te saMketanI madadathI rAjasthAnamAM paMjIkA vagere taiyAra thAya che. yAje mahamadazAhInI prastAvanAmAM zeve jayasiMhe vizvastra jagadizvaranuM adabhUta kozala varNavela che. zAMtina sukhAsvAdana karavAmAM zAstrAlocana vizeSa madadagAra che, mahArAja jayasiMhanA bhAgyamAM tevI zAMti ghaTI nahi, asaMkhya taphAne ane prapaMcamAM paDI teNe suMdara zAsAlocanA vizeSa dhyAnathI karI nahi. zolejayasiMhanI kArakirdImAM megala sAmrAjyano adhaHpAta ane mahArASTrIya baLane sAro prAdurbhAva thayo. A bhayAnaka saMdharSamAM paDI ghaNAM hiMda - caNa vicaNita thayAM. aMbararAja zeve jayasiMhe e tephAnamAM potAnuM rAjya draDha rIte ane suMdara rIte jALavyuM. tenA adabhUta guNagrAma joI tenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna. upara bhakita ane zraddhA kayA vinA cAle tema nathI. megala sAmrAjyanA dhIme prIme thatA adhaHpAta joI amararAje manamAM nakakI karyuM, te vizALa rAjyanA daiva sAvazeSamAMthI amararAjyanI rakSA thAze. ghaNA darajje tene te udyadeza saphaLa thayA teNe potAnA pati megala samrATa tarapha vizvAsaghAtakatA karI nahi. megala sa- mrATanI kApurUSatAthI saiA bhAiA upara tene prapaMca barabAda thaI paDayA. mahArAja siMhu UMcA pade pahoMcyA paNa svAti ane svarAjyanI sukha samRddhinA mATe adha nahotA tenA udyame jIjIyA kara nikaLI gayA. teNe vhaTanA unnati mArgamAM pratirodha karyo. 770 mahArAja zAvejayasiMhanA ekaso nava guNanuM vivaraNu aMbaranA rAsA graMthamAM mAluma paDeche. mahArAja visiMhanA be putra ekanuM jayasiMhu ane bIjAnuM nAma vijayasiMha. jayasiMhanA abhiSeka upara vijayasihunI mAe peAtAnA putranI prANunAzanI zaMkAe tene peAtAnA cIranA kIcIvArA nagaramAM mekayeA. vijayasiMha mATeA thayA tyAre tenI mAe tene puSkaLa dravya ApI tene kahyuM. " bhAI A saghaLAM ratna lai tuM rAjadhAnImAM jA ane samrATanA dIvAna kamarUdInane lAMca ApI tenA anugraha meLavavA tajavIja kara. te cAhaze te tuMne akhara rAjya apAvI zakaze," mAtAnA upadezanA anusAre vijayasiMhuM rAjadhAnImAM AvyeA. teNe dhana ratnA ApI vajIranI maherabAnI meLavI karUdIne saMtuSTa thai puchyu Apa A kSaNe zuM cAhe " vijayasi Mhe te samaye musA nAmanA jana pada cAhyo teNe te peAtAnA bhAI jayasiMha pAsethI meLaLyA, paNa tenI mA tethI saMtuSTa na thatAM Abara rAjya levAne teNe tene kahyuM te durAkAMkSA zuM saphLa thAya ? tenA upadezathI vijayasiMhe vajIra kamarUdInane kahyuM jo mane akharanA si'hAsane besADI zake te samrATane huM pAMca karoDa rUpIA ApuM ane pAMca hajhAra savAro lai tenI sevA karU ' vajIra kamarUdIne te vAta samrATane jaNAvI. samrATe pahelAMte tenA upara vizvAsa na rAkhatAM kahyuM "tenA jAmIna pheNa, je vijayasiMha pAtAnI pratijJA na pALe te " kaMmIne kahyuM, " tenA huM javAbadAra vijayasiMhano jAmIna hu" tyAre samrATa saMmata thaye tyArapachI vijayasi'ha mATe akharanI sanada taiyAra thavA lAgI. jayasiMhanA sArA paricita mANasa khodArAtakhAMe te saghaLe vyApAra jANyo, teNe jayapuranA rAjadUta kRpArAmane vAta jaNAvI, tyArapachI kRpArAme jayasiMhane saghaLA viSaya jaNAye kRpArAmane AvelA kAgaLa vAMcI jayasiMha viSAda sAgaramAM magna thayA. tenI AzA uDI gaI. teNe te 5 moTA nizvAsa mukI tenA nAjaranA hAthamAM ApyuM. t Apa : (( Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa-e bara. 1571 nAjhIre patra vAMcI kahyuM " te kAMI sahele vepAra nathI, temAM baLavikama dhana ratnanuM prajana nathI, mAtra kezalanuM prayojana che. kauzalanI madadathI pradhAna cakIne hAtha kyAMthI prapaMcane davaMsa thAya" tene jayasiMha naghaTIta dilAso Ave tyArapachI tenA upadezanA anusAre jayasiMha, pitAnA pradhAna pradhAna sAmaMtone bolAvyA. teNe teonI pAse saghaLuM vivaraNa kahI dIdhuM ane chevaTe kahyuM "tamee mane aMbaranA siMhAsane besAye A saMkaTamAM mAre tamAro AdhAra che, vijayasiMhane busA maLavAthI saMtoSa thaye paNa kamarUdIna jorathI tene aMbaranA siMhAsane besAravA cAhe che." kuzAvaha saradAroe siMhane dilAso ApI kahyuM "A5 nizcita raho ame teno upAya karIe chIe tamAre te kumAra vijayasiMhane busA ApavuM," saradAree potAnA maMtrIone mokalI busAmAM visiMhane abhiSeka karavA vijayasiMhane kahevarAvyuM, paNa vijayasiMhe saradAranuM kaheNa agrAhI ane amAnya karI kahyuM " bhAInI pratijJAmAM tene vizvAsa nathI tyAre saradAree javAba Apyo " te bAbatamAM ame javAbadAra, je jayasiMha pitAnI pratijJA pAlana na kare te amAre te pAlana karAvavI" vijayasiMhe tema thavAthI svIkAra karyo ane saghaLI vAta kamarUdInane jAhera karI. kamarUdIna temAM saMtuSTa thaye nahi vijayasiMhe kRpArAmane kahyuM "cAle ! amArI navI jAyagIra khusAmAM jaIe; cAle," te samaye aMbaranA saghaLA saradAroe banne bhAI vacce sauhArda sthApavA IcchA jaNAvI. rAjakumAre aMbaramAM javAne asvIkAra karyo, mAtra sAhAI sthA pavAnI teNe marajI batAvI vijayasiMhe maMgalaramAM maLavA icchA batAvI maMgalera jayapurathI chakoza dUra. tyArapachI vijayasiMhe mAMgaloramAM chAvaNa rAkhI. vejayasiMha paNa bhAIne maLavA mAMgalura tarapha jato hato eTalAmAM najare tenA samuMkhe AvI kahyuM "rAjana ! rAjamAtA dukhathI jAhera kare che je te zuM bane rAjakumAranA meLApanA darzana karI zakaze nahi!" jayasiMha mAMgaranI rAjachAvaNImAMAvI pahoMcyuM. teNe rAjA vijayasiMhanI mulAkAta lIdhI banne bhAIo ghaNA dIvase maLyA. tyArapachI jayasiMha, bhAInA hAthamAM dAnapatra ApyuM jemAM busA janapada ApavAno viSaya hatuM. teNe vijayasiMhane kahyuM, bhAI! tArAmAM ane mArAmAM kAMi prabheda nathI. tuM je aMbaranuM rAjya karavAnI IcchA rAkhe che te huM agrajasatva che daI busAmAM jaI rahuM e ApAta manahara mIThAM vAkaya sAMbhaLI vijayasiMhe mugdha thaI uttara Ape. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 TaDa rAjasthAna. mmmmmmmmmmmmmm "basa thayuM basa thayuM, mArI saghaLI icchA saphaLa thaI." e pramANe vAtacita karI bane jaNA vidyAya thayA. e samaye nAre AvI kahyuM " rAjamAtA kahe che je saradAro ahIthI thI vAra khasI jAya che te tyAM AvI bane bhAIonI mulA kAta le. nahi te teo mArA ghare Ave." jayasiMhe jananI abhilASa jANI kahyuM mAne je ThIka lAge te karavA ame taIyAra chIe." bane bhAIe hAtha pakaDI janAnakhAnAmAM gayA. tyArapachI jayasiMhe potAnI talavAra mIyAnAmAMthI kahA eka nAjIranA hAthamAM ApI kahyuM "talavArano AsthaLe zaMkhapa che." vijayasiMhe paNa potAnI talavAra eka nAjIranA hAthamAM ApI te banne janAnakhAnAmAM pisI gayA. nAjhIre bAraNuM baMdha karI dIdhAM" kayAM rAjamAtA kyAM tenI dAsIo! vijayasiMhe vimaya sAthe joyuM je dudAMta bhaTTIvIre AvI kaThera harate pakaDa ugrasene vijayasiMhanA hAtha paga bAMdhI tene kIllAmAM nAMkhe. ane judI judI jAtanA Amoda pramoda karate te aMbaramAM AvyuM. eka kalAkanI aMdara jayasiMhe sAMbhaLyuM je kedI killAmAM nirvivAda baM dhAI cukyA. tyAre te potAnA saradAro sAthe maLI gaye. saradAree tenI sAthe vijayasiMhane dekhe jethI teo vimita thayA. tyAre teoe aMbararAjane pachae be rAjana ! vinyasiMha kyAM gaye' jayasiMhe uttara Apyo " mArA pi. TamAM, mArA udaramAM, saradAra ! ame banne kivaNasiMhanA putra, huM vi siMha kaniSTa, ApanI evI IcchA hoya ke vijayasiMha aMbaranI gAdIe bese te pahelAMthI mAre rahAra kare! meM vizvAsaghAtakatA karI che, mane purI khAtrI che je vijayasiMha rAjA thAze te ApaNA zatruone aMbaramAM lAvI ApaNe saMhAra karaze." e vAta sAMbhaLI saradAra virita ane AzcaryAnvita thayA paNa teo zuM kare ! teo kAMI paNa bolyA vinA mahela choDI pita pitAnA bhavanamAM gayA. nagaranI bahAra che hajhAra rAjakIya savAre vijayasiMhanI rAha joI ubhA hatA. vachara kamarUdIne tene kahyA hatA. rAjakumAra visiM hane AvavAmAM vilaMba thayelI joI svAree jayasiMhane puchayuM "vijayasiMhanuM zuM thayuM tethI rAja jayasiMhe UttaraAye, "tamAre te jANavAnuM kAMi projana nathI. tame ahiMthI cAlyA jAo, " teo te sthAnathI cAlyA gayA e rIte rAjakumAra vijayasiMha kedamAM AvyuM. te divasathI tenuM kaI rItanuM vivaraNa mAluma paDyuM nahi. mahArAja zejayasiMhe potAnI nipuNutAthI kuzAvaha rAjyanI sArI AbAdI karI. devaTI ane rAjeranA pradezo meLavI teNe aMbaranI sImA vadhArI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADa aMbara. 1993 siMhanI pAnA zakitae tenA sArA caritane kalaMkita karyuM te maDAne ane cekhAnA leTane madya pI. rAjA jayasiMhanI pAnA zakitathI abaramAM bhArI anartha thaye, tenuM mahatva zAstrajJatva, vicAra kvimava vagere sArA guNe tenA ghaNA dene DhAMkI tene prasiddha rajaputa rAjAomAM uMcA Asane besArI de che. jayasiMhanI pahelAM kuzAvaha rajAo, rAjA mAnasiMhe banAvela mane helamAM vasatA hatA. mIrajhA rAjAe te mahelane sArI rIte sudhA. mahArAja jayasiMhe je mahela banavA te mahela pAse pUrva nRpee banAvela mahele tuccha hatA. saMvat 1784 (I.sa. 178)mAM zejayasiMhe prasiddha jayapuranI pratiSThA karI. abarAja jayasiMhe azvamegha karavAnI ceSTA karI. paNa tenI te ceSTA saphaLa thaI nahi. tenA sibhAgyathI ja tenuM sAphalya thayuM nahi. zAthI te saphaLa thaI hota te tene meTI vipadamAM paDavuM paData. teNe eka parama su dara yajJa vATI taiyAra karI yajJavATInI yajJazALAnA staMbho ane bhIte rUpAthI maDhela hatI. jayasiMhanA agya vaMzadharee te yajJazALA vigerenA jeTalAM rUpAnAM patra kahADI laI yajJazALAnuM saMdarya nAza karyuM. rAjA jagatasiMhathI jyApunuM ghaNuM akalyANa thayuM. mahArAja jayasiMhe ane tenA pUrva purUSoe deza dezAMtaramAM mekalI je zAstra graMtha ekaDA karyA hatA, temAMthI aDadhA bhAganA graMtha jayasiMhanA agya vaMzadhara jagatasihe eka vezyAne ApI dIdhA. ekavAra mahA mulya hastAkSaranI pothIo jayapuramAM ghera ghera vecANa mahArAja zolejayasiMha. saMvat 179 (Isa. 1743)mAM svargavAsI che. teNe ekaMdara gumAlIza varSa rAjya karyuM. tenI traNa panIoe ane ane neka upapatnIe tenuM mahagamana karyuM. ema kahevAya che je tenI sAthe citAmAM tenA banAvela tizAstranA graMtha paNa banyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || tRtiya adhyAya. rajaputanA traNa pradhAna rAjAnI ekata; aMbaranuM dahI karaNa, IzvarasiMhane abhiSeka bahu vivAhathI pedA thayela atirvihiva, madhusiMha, jATane rAjA, jATa sAthe yuddha. mAkerInuM abhyasthAna, madhasiMhanA mRtyu upara kazAvaha rajaputanI kSamatAne adhapAtta, pRthvIsiMha pratApasiMha, tenI sabhAmAM vaDa yaMtra, phIrojanuM mRtyu, marAThAo sAthe vivAda, raMgAmAM pratApane jaya, pratApanuM saMkaTa, jagatasiMha rasakapura jagatasiMhane padagruta karavAne udhama, udhamanI viphalatA, mehanasiMha. mevADanA itivRtamAM varNavela che je rAjasthAnanA traNa pradhAna rAjya. mevADa mAravADa ane aMbara te traNe rA, pitapotAnA upAsya devanA kasama laI ekatA sutre baMdhAyA. e saMdhi baMdhanane pradhAna udadeza Atma samarthana te udadeza sArI rIte sAdhita thaye. te samaye rAThoDa rAjAe; ane kuzAvaha rAjAe potAnA rAjanI sImA vadhArI. zekhAvatI rAja aMbaranA tAbAmAM kara ApanAruM rAjya gaNAyuM. e samaye jATa leke, je abhyasthita thaI aMbaranI AbAdImAM bAdhAna Apata te karachAvahanuM rAjya zaMbara hadathI te yamunAnI saikta bhumi sudhI phelAI jAta. mahArAja jayasiMhanA paralokavAsa upara tene jeNe putra IzvarasiMha aMbaranI rAjagAdIe beThe, rAcita ane rAjaputra egya koI paNa guNathI IzvarasiMha vibhuSita nahote, IzavarasiMhane oramAna bhAI madhusiMha hate. madhusiMha agaraje ke vayamAM IzavarasiMhathI nA hate paNa sadaguNothI alaMkRta hate. tethI karI madhusiMha upara prajAnI sArI bhakita hatI. te zizadIyarANA bIjA jagatasiMhane bhANeja thAya. rANAe tene mevADanA aMdarane rAmapura bhANapura nAmane janapada Ape. e sivAya madhumi he pitA pAsethI daMga rAmapura phAgI ane mAlapura nAmanA pragaNuM meLavyA. te pAMca jAgIranI pedAza puSkaLa hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputanA traNa pradhAna rAjanI ekatA. 1772 je madhusiMha ghaNA varSa bhogavI zakyuM nahi. aMbara siMhAsane potAnuM pada draDha karavA teNe mahArASTrIya vIra helakarane AThalAkha rUpIA ApyA, paNa mAmAnI madada na maLatA te tene udadeza saphaLa thAta nahi. IzvarasiMhane padaSNuta karI aMbara siMhAsane pitAnA bhANeja madhusiMhane besAravA rANA jagatasiMhe senA laI aMbara upara kuca karI. e samAcAra sAMbhaLI banazIba IzvarasiMha viSapAna karI maraNa pAmyA. tyArapachI : madhusiMha aMbaranA siMhAsane beThe. te udyogI ane sAhasika hatuM. teNe moTI dakSatAthI rAjya kAryanI samAlocanA karavAnuM zarU karyuM, madhusiMha sAre rAjA nivaDaze ema prajA varganI AzA baMdhAI. paNa te AzAnuM sAphalya thavAmAM bemeTAM viddha naDayAM, paheluM nATapati javaharasiMha sAthe zatrutva bIjuM madhusiMhanuM akALa maraNa. bhATarAja javaharasiMha aMbararAja madhusiMhane bhayaMkara zaDyuM. teNe madhusiMha pAse kAmanA nAmanuM paragaNuM mAgyuM. aMbararAje tenI mAgaNI agrAhA kayathI bhATarAja viSama dudha thaye. madhusiMhanI anumati na lIdhA vinA darSathI moTA daLa sAthe madhusiMhanA rAjyanA aMdara thaI puSkaratIrtha tarapha gaye. aMbara rAja te samaye eka uttara rogathI pIDA pAmI bIlakula kaza thaI zayyAzAyI hate, harazAI ane gurUzAI nAmanA be bhAIo te samaye tenuM rAjyakArya calAvatA hatA jATapati vaharasiMhanuM spatti AcaraNa joI teoe te hakIkata madhusiMhane jAhera karI. madhusiMhe kahyuM ke "tame vahIrane eka patra lakhe te garvita bhAve ApaNu rAjyamAM praveza na kare, eka bAjue sAmate ane senAdaLa taicAra rahe" je e garvarIta jATarAja aMbaranI trIsImAmAM pagaluM muke te tethI tenI pragalabhatAnI zAsti apAva, te hukama thoDA samayamAM amalamAM AvyuM. paNa gati kvaharasiMha, madhusiMhane patra grAhya na karI, aMbaranI sImAnI aMdara thaI cAlyo. aMbaranA koTharIvida saradAra tenI gati rekI ubhA rahyA. bane daLa vacce yuddha thayuM. jATapati te yuddhamAM parAsta thaI palAyana karI gaye madhusiMha jyI thaye. je jaya aMbaranA pradhAna pradhAna saradAranA zeNita - tathI meLavAI. e yuddha pachI mahArAja madhusiMha mAtra cAra divasa che. kaThora A. bhAzaya rege AkAMta thaI tenuM zarIra puSkaLa kRza thaI gayuM. teNe ekaMdara satara varSa rAjya karyuM. te je vadhAre varSa jIvita rahI rAjya karatA te te aMbaranI duravasthA dUra karI aMbarane vizeSa AbAda karata. teNe aneka nagaranI pratiSThA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 776 TaDa rAjasthAna karI. jemAM madhupura pradhAna. madhupura prasiddha riNathaMbaranI pAse AvyuM. te rAja sthAna eka vaNijayanuM pradhAna nagara. pitAnI utkRSTa padavI anusarI madhusiMhe aMbara rAjyamAM zAstra vagerenI AlocanAmAM puSkaLa madada ApI. - be putrane mukI madhusiMha paragAmI thaze. te putromAM pRthvIsiMha bAlyA vasthAmAM pitRmAtRhIna hovAthI rakSaNavekSaNamAM pitAnI oramAna mAnA bhAvathI kabajAmAM hatuM. tenI oramAna mA caMdAvata kuLamAM pedA thaI hatI. te svadArUDAvALI ane daDha pratijJAvALI hatI tenAM carita halakAM ane vaMdanIya hatA. pitAnA kuLamAnamAM jalAMjali daI te rAjapanI phIroja nAmanA eka mAvata upara Azakta thaI tethI aMbaranA saradAre bahu nAkhuza thayA. rAjamAtAne Azakta purUSa, mAvatanI halakI pAyarI uparathI kuzAvaha kuLanA maMtrAgAramAM uMcA Asane AvyA. tethI aMbaranA judA judA saradAro rAjasabhA tyAga karI cAlyA gayA. pitAnA paraloka vAsa upara pRthvIsiMha bALaka hovAthI rAjyakAryabhAra duSTacAriNi rAjamAtA ane tenA upapati mAvatanA hAthamAM hato. kharAba svabhAva vALA rAjamAtAe keTalAka vetana bhegI sainikone nImI prasidhdha aMbajIne tene nAyaka name te samaye ADatarAma pradhAnamaMtrI ane khosavALIrAma maMtrI hatA. te banne visa ane rAjanItijJa hatA. teo mAvata phIrejanA pracaMDa prabhAvathI maMtraSadhithI rUDha thaI gayela sApanI jema rAjyamAM vatA hatA. te mAvatanI sAme teonI bolavAnI paNa kSamatA nahotI. e rIte nava varSa nIkaLI gayA. pRthvIsiMha pukhta ummarano thayo paNa duSTa - ramAna mAthI te svAdhIna ane svataMtra thaye nahi. chevaTe ghoDA uparathI paDI te marI gaye. kumAra pRthvIsiMha vikAnera ane kizanagaDhamAM para hate. kiSanagaDhanI rAjakamArInA peTe tenA thakI eka putra pedA thaye, jenuM nAma mAnasiMha, te aneka dina aMbaranI chAtIe kaMTaka rUpe rahyo hato. pitAnA mRtyu pachI mAnasiMha chAnAIthI mAmAnA gherA prerita thaye. tyAMthI te siMdhiyAnI chAvaNImAM gaye. te divasathI mAnasiMha marAThA rAjAnA anugrahathI gvAlIyaranagaramAM rahevA lAgyA. pRthvIsiMhanA maraNa pachI tene oramAna bhAI kApasiMha aMbaranI gAdIe beTho. pAsavALIrAma hAla sAmAnya maMtrI nahote, te rAja upAdhi meLavI pradhAna maMtrInA pade A e kSaNe tenA hAthamAM puSkaLa satA hatI. aMbara mohele mAcharI nAmane janapada te kALe pratApasiMha nAmanA nAraka rajaputanA kabajAmAM hato. teNe karelA koI aparAdhanI zAsti ApavA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 punanA traNa pradhAna rAjAnI ekatA. GS. mATe mahArAja madhusiMhe tene deza bahAra karyo hato jyAre jATapati vaharasiMha sAthe rAjA madhusiMhanuM yuddha thayuM te divase pratApasiMhe potAnA daLa sAthe AvI potAnA pUrva svAmIne madada ApI. madhusiMha tethI tenA upara saMtuSTa thaye tene mAcharI janapada pAcho Ape. e pratApasiMha khesavALIrAmane pUrva prabhu hatA. khosavALIrAma pradhAna divAna pade AvA pitAnA pUrva prabhune bhulyo nahi. mAcherI saradArane agAunI jAgIra maLI. khAsavALIrAme pratApasiMhane UMcI padavIe mukavA yatna karyo. e samaye AgrAmAM jATane baLa hovAthI samrATe pradhAna senApati nAsIphakhAne, mahArASTrIya lekanI sahAya meLavI. baLavAkhAne AgrAmAMthI kahADhI mukavA mokalya. te samaye tibulasiMha nAmane jATane eka adhipati hate. te bharatapuramAM vasatA hatA. megala senApatie prathama udhame saphaLa thaI bharatapura upara hamale kaye. rAjA osavALIrAme te samaye mArI saradArane kahyuM tame je nAsiphakhAne hAla madada kare te tamArUM adhika maMgala thAya e buddhimAna ane rAjanItijJa baMdhunI salAha mAnI pratApasiMha mogala senApatine madada karavA upaDe. teNe tene madada ApI. tethI nAsiphakhAM tenA upara saMtuSTa the mArIne teNe aMbarathI alaga karI ApavI, khAMsavALI rAme joyuM ke have pratApasihanA senAdaLanI madadathI pharaja parAsta thaze. tema karavAmAM teno uddeza siddha thaye nahi, chevaTe viSa prAge tene saMhAra karAvyuM. be nazIba rAjamAtA pitAnA Azaka parejanA vAMse thoDA divasamAM gai rAja pratApasiMhane te samaye vayarakama a5 hatA te samaye tenAmAM evI sattA nahotI je bIjAnI madada sivAya te rAjakAryanI pacyAcanA kare. rAjA pratApasiMha ane khuzavALIrAma ekaThA maLI aMbaranuM rAjya calAvavA lAgyA. ane utkaTa durAkAMkSA vALA hatA. thoDA samayamAM banne vacce vivAda paDayo khasavALIrAme potAnA pratidvahIne parAsta karavA megala senApati hAmadAnakhAMnI madada mAgI. te samaye aMbara rAjyamAM je ghara azAMti hatI te thoDA samayamAM upazama pAmI nahi AkhA aMbara rAjyamAM arAjaktA : thai gaI. pratApasiMha bALaka. te saghaLA saMdharSane maTADI de tevuM nahete. te samaye mogala ane marAThA anukuLatA pAmI aMbara rAjya luMTavA lAgyA. evI rItanI zocanIca avasthAmAM aneka dina cAlyA gayA. chevaTa pukhta umarane pAmI pratApasiMhe te saghaLI arAjakatA dUra karavA saMkalpa . karyo. teNe jeru' je eka . nahArASTa. lekeja aMbaranA pradhAna zatru. dura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 778' TIDa rAjasthAna, dharSa mAdhAja siMdhiye marAThAne adhinAyaka hate. evA pracaMDa zatrunuM damana karavAmAM aMbaranI satAmAM nahatuM. tenuM damana karavAmAM saghaLI rajaputa samitinI madadanI jarUra hatI atyAcArI mogala rAjAonuM utpIDana baMdha karI rAjasthAnanA traNa pradhAna rAjAo saMdhisUtre baMdhAyA. te rajaputanuM tribaLa. kuzAvaha rAja pratApasiMhe hAla te tribaLa ekaThuM karavA mAravADanA adhipati vijayasiMha tarapha iMta mokalyA. rAThoDa rAjatemAM samaMta thayA. aMbararAja IzvarasiMhe tenI sAthe durvyavahAra karyo hate Aja te sadAzaya vijayasiMha bhUlI gayuM ane aMbarane AphatamAMthI kahADavA te daDha saMkalpavALo thA. te senAdaLa laI pratApasiMha sAthe maLI gayo. vaLI rAThoDa rajaputo ane kuzAvaha rajaputo ekatAnA ane sauhArdanA sUtre baMdhAyA, TaMgA nAmanA sthAne ekaThuM thayela rajaputa lazkara mahArASTrIyanA sAmuM thayuM. prasiddha senAnI vIra dIvaInanA hAthamAM siMdhiyAnuM senAdaLa hatuM IsamAIla bega ane hAmadAnI nAmanA be mogala senApatie japutane pakSa pakaDe. rAThoDarAja vijyasiMhe pitAnI senAne bhAra rIyApatinA hAthamAM meM te raMgA kSetre rajaputa ane marAThAnuM ghara yuddha thayuM rajaputanA raNa kaizala pAse suzikSita pharAsIvIranuM yuddha naipuNya parAsta thayuM siMdhiye parAjIta thaI mathurAmAM palAyana karI gaye. jayI thaI mahArAja pratApasiMhe aMbaramAMthI marAThAne kahADI mukayA pratApasiMha te jya gaurava adhika divasa bhegavI zake nahi. pattana yuddha tenA mitro cittavyavahAre rAThoDa loko marAThAthI parAsta thayA. I. sa. 1781 mAM tukALa halakare jayapura upara hallo kaye pratApasiMha tenA hakalAnI sAme thaI zakaze nahi. chevaTe vASika nANAMnI keTalIka rakama ApavI TharAvI teNe takAjI sAthe saMdhi kaye. I. sa. 1803 mAM rAja pratAsiMha paralekagAmI thayuM. teNe ekaMdara pacIza varSa rAja karyuM, zara, himatavALe ane vijJa hato paNa paThANa ene marAThA vagere dukha duzmane sAthe tenI vIratA, sAhasikatA, ane vijJatA kAMI kAma mAM AvI nahi. pratApasiMhanA paralokavAsa upara jakhtasiMha aMbaranA siMhAsane beThe. kApurUSa ane mukhanI jema varte teNe kuzAvaha rajaputanA sihAsanane kalaMkita karyuM. teNe satara varSa rAjya karyuM tenuM eka paNa kArya ullekha cogya nathI. jagatasiMhanA zAsana kAlamAM aMbararAjyanA adhaHpAtanI pUrNatA thaI pavitra kuzAvaha rajaputanuM gaurava astamita thayuM te eTale badho vilAsapriya thaI gaye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rajaputanA traNa pradhAna rAjAnI ekatA. cha79 hate je rAjya kAryanI palocanA chaDI halakI gaNikAo sAthe vilAsamAM pitAno samaya kahADatA hatA. rAsakara nAmanI eka gaNikA tenI moTI prIti pAtra hatI, rAjA jagasiMha tenA rUpamAM e mugdha thaI gayA hatA. rAThoDa ane bhaThThI rANIone cheDI te rasakapUranI pAseja kAyama paddha rahetA hate. teNe te yavanIne rAjyanI addhabhAginI gaNI tenA nAme mudrA calAvI, kuLamAna ane maryAdAmAM jalAMjali ApI te rAsakapUra sAthe hAthI upara besI bhramaNa karate hate, potAnI kharI rANuone cheDI rAsakarane nyU rANInuM mAna ApavA te pitAnA saradArane kahetA hatA. tethI aMbara rAjyanA saradAre bahuja nAkhuza thayA, teoe jagasiMhane rAjya bhraSTa karavA saMkalpa karyo. teonA saMka9panA samAcAra jagatasiMhanA kAne paDayA. rAjAnA eka paramabaMdhue AvI tene kahyuM je " rAsakarkhara eka vizvAsaghAtinI che ane bIjA puruSanI Asakta che. e mithyA vAkya upara rAjAne saMpUrNa vizvAsa Avyo. teNe te dudhAhiNI vAra vilAsInIne nAkura gaDhanA kIllAmAM keda karI tenI IskAmatane teNe chInavI lIdhI. saradAre ghaNA daraje tenA upara saMtuSTa thayA. jagasiMha aputraka avarathAmAM paraphekagAmI the. tenA maraNa paddha, aMbaranI gAdIe kene besAra tenA mATe moTI gaDabaDa uDI. tenA maraNanI pare ane pachI eka nAjIranA hAthamAM rAjya bhAra hatA. te nAjIranuM nAma mohana, mohana napuMsaka hatA. jagatasiMhe janAnakhAnAne tene rakSaka banAkhe te jagasiMhanA maraNa upara tarata ja te nAjIra mohanalAla narAvAra rAjakuLanA eka bALaka rAjakumArane sUrya rathamAM besADI aMbaramAM lA. e kAmamAM teNe ba. ranA saradAranI saMmati lIdhI nahotI, mAtra rAjapurohita dhAI bhAI ane eka saradAra meghajInI saMmati lIdhI teo ja mehana nAranA pradhAna madadagAra-mohana nAjIretathA keTalAka saradAroe e bALakane aMbararAja kahI abhivAdana karyuM. tenuM nAma mAnasiMha rAkhyuM. paNa jagatasiMhanI vidhavAe tenI abhiSTasiddhinA mArga bAdha ApI mAnasiMhanejagasiMhane khare uttarAdhikArI gaye nahi. ema rAjadhAnImAM sarvatra jAhera thayuM je jagasiMhanI bhaTTaNI rANI sabhI che evA khabarathI nAra atyaMta zekAtura thayo. bhakTriNa rANIne garbha vRttAMta sAMbhaLI puravAsIo khuzI thayA. keTalAka puravAsIoe te vAta judI mAnI keTalAke te rANInA carita upara doSArepa karyo. paNa thoDA samayamAM saghaLAne saMdeha ane tivAda bhAM. I. sa. 1860 DIsembara mAsanI 21 mI tArIkhe paralokagAmI thaye tyAra pachI 181nnA mArca mAsanI 24 mI tArIkhe aMbara rAjyamAM jAhera thayuM je bhaTTiNIrANIne garbhane. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 TADa rAjasthAna. AThamA mAsa cAle che, e viSayamAM puSkaLa vAdAnuvAda cAlyA. chevaTe teja varSanA eprIlanI pahelI tArIkhe rAja mahelanA janAnakhAnAmAM jagatisaMhanI seALa vidhavA patnI ane pradhAna madhAna saradArAnI patnIonu eka sabhAnuM adhivezana thayu teoe rANInA garbhanI parikSA karI. te divase sabhAnuM kArya ghaNA kalAka cAlyuM chevaTe saghaLAe sama svare kahyuM " TTiNI rANI yathArtha garbhavatI che " saradArAe te parIkSaNanI hakIkata sAMbhaLI tee sama svare bAlyA * je rANInA peTa putranA prasava thAya te tene abaranI rAja gAdIe abhiSikata karavA ame bIjA koIne rAjA kahevA sa'mata nathI " emIla mAsanI pacIzamI tArIkhe savAramAM bhiTTaNI rANIe eka khALa kumArane prasava ApyA. te samaye mAnasiMhanA sAbhAgyanA mArga aMdha thaye.. te, naravAranA rAjyamAM gayeA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazalabhIra prathama adhyAya, yazalamIra nAmanI vyutpati, yAdava bhaTTa leke prayAga, dvArakA ane mathurAmAM yAdavone prathama nivAsa, teonI aMdarano kacho, yadupati zrI kRSNa tenA saMtAnane viratAra, tenA putra prapautra, naLa ane kSIra, dvArakAmAMthI naLanuM palAyana, tene maphaLamAM nivAsa, kSIranA saMtAna jADejA ane yAda bhANa, jADejAe sthapAela siMdhu zyAmavaMza, paMjAbanA paTAmAM vihAramAM yAdabhANanuM rAjya, pRthvabAhu, tene subAhu, tenI saMtati, rAjA gaje karela gajanI nagaranI pratiSTA, sIrIyA ane khorAsAnanA rAjAone gajanI upara hale teono parAjaya, rAjA gaje karela kAzmIra upara male, tene vivAha, rAsAnathakI rAjanI upara bIjo humale, teone parAbhava, sIrIya rAjA sAthe AMTIokasanubhATastha samAna gajanInIpAta gajarAjane bharaNu rAjakumAra zAlIvAhananuM paMjAbamAM padhAravuM tyAM teNe karelI zAlIvAhana puranI pratiSThA, paMjAba jaya, dillInA tuyAra rAjA jayapALanI duhitA sAthe zAlIvAhanane vivAha. gojanAne punarUddhAra, bulaMda, zAlIvAha nagaramAM tenI avasthiti. tene pAtra cAkite. cakitanI yavana dharma dIkSA. cAti mogala, bulaMdanuM paraloka gamana, tene putra bhaTi, bhadi kuLa, maMgaLarAva, manasurarAva, maMgaLarAvanA putranI duravasthA, rajaputothI teone pAta, AbhArI ane jATa, talaka jAti, takSazIlanI rAjadhAnI, bhAratIya marU bhUmimAM maMgaLarAvanuM AvavuM. tene putra mAnunarAva. amarakeTanI rAjaduhitA sAthe teno vivAha, teno putra keDuDa, jhAloranI devarA jAti sAthe nisbata, thAnera nagaranI pratikA, kehukane abhiSeka. vArAhA jAtie karela thAneTane humale, vArAhI sAthe saMdhi baMdhana, prAcIna bhUgoLavettAnA abhiprAyamAM bhAratavarSane je bhAga marusthalI nAme gaNAya che. te marusthalInA aMdara bhAga lamIra che. tenuM saMvaga parvata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 TADa rAjasthAna. maMDita hAi tene marU ( merU) nAme kahe che je rajaputa vaMza lAMbA samayathI yazalamIramAM zAsana calAvatA Ave che te bhaTTi nAme prasiddha che. bhaTTa zAkhA prAcIna yadukuLathI pedA thayela che. je yadukuLanu pracaMDa khaLa traNa huMjhAra varSa upara bhAratavarSamAM satra cAlI rahyuM hatuM. jenA pacAsa saMtAna vaDe saghaLuM bhAratavarSI ekavAra samAcchanna hatu, te vaMzanI eka zAkhA cazalamIranI rAjakuLanI che. yazalamIranA bhaTTa graMthamAM varNavela che je prayAgapurI; sAmava'zIya cAdava leAkanI Adita nivAsa sthalI che, puvA nAmanA rAjAe mathurA nagarI sthApI tyAre te yAdava vazanA rajapute te nagaramAM vasavA gayA. ane tyAM rAjya karavA lAgyA. e yadukuLamAM dvArakAnA sthApana kA bhagavAna zrIkRSNa pedA thayA. 77 "C je bhacakara atavivAde vizALa yadukuLa pradhvaza pAmyu te bhayakara atavivAdane dareka hIMdu saMtAna jANatuM haze, kurUkSetranA ane dvArakAnA bhayaMkara smuzAnakSetramAM Aya gAravanA samAdhi thayeA. te sarva nAzakara aMtarvivAda pachI zrIkRSNanA be putrA ane tenA bIjA keTalAMka vazo bhArata bhUmino tyAga karI sinadanA parapAre gayA. zrIkRSNe ii ATha patnI rUkamaNI * jene putra pradyumna te vidyarAja duhitAne paraNyA te rAjakumArInA gaNe anirUddha ane vajA nAmanA be putra thayA. yazalamIranA bhaThThI 2-pute pradyumnanA kaniSTa putra vajAnA vaMzadhara, vajAnA be putrA naLa ane kSIra. dvArakAnA bhaya'kara gRha vivAdamA yadu kuLane utsAda thayo. bhagavAna zrI kRSNa viSNulAke padhAryA, vajrA peAtAnA pitAnA zrIcaraNunAdana karavA mathurA thakI dvArakA tarapha cAlye!, rAjadhAnI cheADIne vIza kAza dUra gayA; eTalAmAM teNe AtmIya kuTuMbane dhvaMza vRttAMta sAMbhaLyA. e zeAkAtura samAcAra sAMbhaLI teNe te sthaLe prANa tanmyA. tyAra pachI tenA mATe putra naLa rAjapade abhiSikta thaye. te mathurA nagaramAM AvyeA. kSIra dvArakA tarapha cAlye. yAdaveAe lAMbe samaya, sArvabhAma Adhipatya bhAgavyu, tenA bhayakara pratApe chatrIza rajaputa kuLa bhaya pAmatu hatuM; A kSaNe te bhaya pAmatA rajaputa kuLa sArA cAga bhALI jAdavA upara verane khadA levA vicAra karyuM . tee e rAjA naLa upara humalA karyo. mahIpati naLa parAsta thaye. te pavitra mathurA * kRSNanI eka patnI jAMbuvatIne mATe putra sAMba siMdhu nadanA banne tIrane bhUmi bhAga pAmyA. jyAM teNe sidhu zyAma vaMzanI pratiSThA karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cazalamIra nAmanI vyutpatti. . purI cheDI palAyana karI gayA. te pazcima dezanI marUsthalImAM jaI rAjya karavA lAgyA. naLaneA pRthvIkhAhu nAmanA eka putra janmyA, kSIrarAjanA be putra jADejA ane yAdabhANu nAmanA thayA, yAdabhANa tIrtha yAtrA prasaMge dUra deza gayA. eka vAra teA bharapura nidrAmAM sutA hatA, eTalAmAM tenA kuLanI adhiSTAdevIe AvI tene uThADaceA. ane kahyuM ! yAdabhANu! tuM varadAna mAga ! yAdalANe kahyuM 'mane vAsApayegI pRthvI Apa! A parvata pradeza rAjya karatA rahe " ema kahI devI aMtarita thai. yAdabhrANa uThayA. eTalAmAM teNe aspaSTa kolAhala sAMbhaLyeA. teNe jyAMthI kAlAhala AvatA hateA te dizAmAM najhara nAMkhI ane rjAyuM te te pradeza ne rAjA te samaye maraNa pAmyA. jene eka paNa satAna nahotuM tenA uttarAdhi kArInA mATe te pradezamAM meTA jhagaDA uThayA, rAjyanA pradhAnamIe kahyu " me svama joyuM je bhagavAna zrIkRSNanA eka vaMzadhara AvI vihAramAM vasyuMche ema kahI maMtrIe tene kheAlAvI tene gAdI upara besAravA darakhkhAsta kahI. tenI darakhyAta upara saghaLA saMmata thayA. tyAra pachI yAdabhANu rAjagAdIe abhiSikta thayA. te eka meTA pratApazALI rAjA thai paDayA. tenI aneka saMtatie thaI, tyAra pachI te pradeza yadukADAMgA '" nAme prasiddha thayA. 783 rAjA naLanA putra pRthvIkhAhu marUtthalImAM rAjya karavA lAgyA. te zrI kRSNanuM rAjachama ane saghaLAM rAjya cihna pacce te chatra vizvakarmA nirmita. pRthvIbAhunA putranuM nAma bAhubaLa. bAhubaLa, mAlavarAja vijayasi'hunI duhitA kamaLAvatIne paraNyA. kanyAdAnamAM sasarA pAsethI eka hajhAra khArAsAnI gheADA, ekaso hAthI, puSkaLa sAnu, adhika javAhIra, ane ratha vIgere meLaLyA. pramAra kuLamAM pedA thayela kamaLAvatI tenI pradhAna rANI hatI. tenA peTe bAhu nAmanA eka putra thayo. khADu azvapRSTa uparathI paDI maraNa pAmyA tenA putranuM nAma subAhu. subAhu ajameranA cehANu rAjA muMDanI putrIne paraNyA. tenI te patnIe tene viSa ApI mArI nAMkhyA. sukhAhunA putranuM nAma rijha, teNe khArava rAjaka, mAlavarAja virasi'hanI putrI subhagA sAthe tenA vivAha thayA. subhagA gA~vatI thaI teNe ekavAra svasa joyu je teNe eka dheALA hAthI jaNyA. jozIoe e viSaya sAMbhaLI kahyu. te mahatvanuM nidarzana che. yogya samaye rANIe eka suMdara putrane janma ApyA. kulAcAya leAkeAe tenuM nAma gaja rAkhyu. gaja pukhta umaraneA thayeA. pUrva dezanA adhipati yAdabhANe saMbadha sUcaka eka nALIyera tenA tarapha mokalyuM. e samaye khakhara AvyA je agAu je svecchAe subAhu upara hallA karyA hatA te mleccho have pharIvAra samudratIrathI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 TaDa rAjasthAna. marUsthalI tarapha Ave che. teo saMkhyAmAM cAra lAkha hatA. kherAsAnane pharIdakhAM teno adhinAyaka. zatruonI kharI avasthA jANavA rAjA rIjhe pahela bAnagI bAtamIdAra mokalyA. lazkarathI tenI sAme thavA te senA sAthe hArI, nAmanA sthaLa tarapha cAlyo. zaguna senAe kuMja zaherathI be kerA upara chAvaNI nAMkhI hatI. banne daLa vacce yuddha thayuM jemAM trIza hajhAra ple che ane cArahajhAra hIMdu sainike marANa; pleccha ke parAsta thayA te paNa pharIthI teoe humalo karyo. rAjA rIjha pitAnA daLa sAthe tenI sAme thaye. paNa yuddhamAM te jakhamI thaI marI gayuM. te samaye rAja kumAra gaja pUrva dezIya yAdabhANanI duhitA haMsavatIne laIne rAjyamAM A uparAuparI kherAsanapati be yuddhamAM parAsta thayA. chevaTe kApharanA rAjyamAM kurAnane dharma calAvI devA, rUmapatie tene madada ApI. te samaye gaje, potAnA sahacarane bolAvI. AtmarakSAne upAya vicAryuM. te samaye tenA rAjyamAM eka paNa upayukta kille nahato. teNe uttaranI parvatamANamAM eka kille banAvavAnuM vicAra karyo. te, te samaye devInI prArthanA mATe maMdiramAM gaye. devIe kahyuM " hIMdunA parAkramane -hAsa thAze. paNa tethI te nirAza na thaIza " A ThekANe eka kalle banAvI tenuM nAma, gajanI rAkha. kuLanI adhiSThAtrI devInI AjJAthI rAjA gaje potAnA nAmathI gajanIne kIle sthApyuM. te samaye dUte AvI kahyuM. "mahArAja ! khorAsAnanA pati ane rUmapati senA sAthe nikaTa AvI gayA " eTalAmAM yAdavarAjanuM raNanagArUM vAjI uThayuM. senA taiyAra thaI gaI. dhana ratnane dAna apAyA. rAjAe jezIone AjJA ApI. "tame evIrItanuM zubha lagna zedhI Ape che jemAM kuca karavAthI jaya maLe " mAgha mAsamAM zukala saptamIe vidAyasUcaka nagAruM vAgI uThayuM. te divase rAjAe ATha koSa yuddha yAtrA karI ane kalApuramAM chAvaNInuM mukAma karyuM. pleccha senA paNa tenI pAse AvI pahoMcI teja rAtrIe rAsAnane zAha udarAmaya rogathI maraNa pAme. rUma rAjyanA adhipati zAha sakaMdarane tenI khabara paDI. khabara sAMbhaLI te bhaya pAme. teNe kahyuM ke "ApaNe sahu marya mAnava, ApaNA manamAM moTA moTA saMkalpa, paNa Izvare ApaNA mATe ApaNA mAthA upara bIjA upAye nirdhArI rAkhyA che sIkaMdara nirAza thaye nahi. moTA sAgara jevI tenI senA AgaLa vadhI banne pakSa vacce cAra kozanuM vyavadhAna rahyuM rAja gaja ane tenA sAmaDA nAnDikamamAM pravRtta thayA. teoe te karma samApta karyuM. rAjA - 1. zatru upara sAmata sahita cA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 785 yazalamIra nAmanI vyutpatti. pRthvI kaMpita thaI AkAza samAcchanna thayuM. raNaghaMTA bAjavA lAgyA, gheDAe khoMkhAravA lAgyA. ddhAo eka bIjA upara laDavA doDayA. zAhanI senA raNAMgaNa che palAyana karI gaI, tenA pakSanA vIza hajhAra sainiko haNAyA, zAha, ghoDA, hAthI siMhAsana vagere seMpI palAyana karI gayo, te bhayAvaha yuddhamAM sAta hajhAra hIMduoe svadeza rakSaNArthe yuddha sthaLe prANa tajyAM jayArave upula thaI moTA ahaMkAra sAthe yadupati gaja pitAnI rAjadhAnImAM AvyA, zatruonI kSatimAM kAMIpaNa kasara rahI nahi. yudhiSThiranA 3000 nA varSanA vaiSAkha mAsanI trIjanA ravivAra rahiNa nakSatranA zubha lagnanamAM yadurAyagaja gajanInA siMhAsane beThe. e moTA jaya lAbhathI tenI kAti daDha thaI teNe pazcima bhAganA aneka deza jItI lIdhA. ane kAzmIrarAja kaMdarpadevane pitAnI pAse hAjara rahevA dUta sAthe kahevarAvyuM. paNa te rAjAe tenu kaheNa agrAhya karI kahevarAvyu, " yuddhamAM jyAM sudhI temane parAsta karI zakatuM nathI. tyAMsudhI tenu kaheNa bIlakula agrAhya che. tenu kaheNa mAnavAthI huM jagatamAM kApurUSa gaNAI dhRNita thAuM." rAjAgaje kAzamIra upara hallo karyo, ane tyAMnI rAjakumArInuM pANigrahaNa karyuM.te rAjaputrInA peTe zAlivAhana nAmano eka putra pedA thaye. zAlivAhananI ummara bAravarSanI thaI te samaye khabara AvyA je kherAsAnathI vaLI eka zatrusenA Ave che. rAjA gaje traNa divasasudhI bhagavatInA maMdiramAM bhagavatInI pUjA karI. cothA divase devI tenI samakSa dekhAI, ane bolI. "dIkarA ! have gajanI duzmananA hAthamAM paDaze, paNa tArA bhaviSya vaMzajo musalamAna dharmamAM dIkSita thaI pharIthI gajanI hastagata karaze, " eTale zAlivAhanane pUrvadezanA rajaputa rAjA pAse mokalI de. tyAM te potAnA nAmathI eka zahera sthApaze. rAjA! tuM nirAza thaIza nahi, nirAza thavAne samaya nathI. jA svadeza rakSAthe jIvanano utsarga karI paralokamAM varganAM sukha jogava." bhagavatI kuLadevInI pAsethI pitAnuM bhaviSya bhAgya vRttAMta jANI laI jadupati, gaje pitAnA parivAravargane bolAvyo. ane kumArazAlivAhanane tenA hAthamAM seM. thoDA divasamAM zatrunI senA gajanIthI ghare pAMca koSa upara AvI pahoMcI. nagaranA rakSaNa mATe yadupati gaje, potAnA kAkA sahadevane rAkhe. rAjagaja zatranA sAme cAle, khorAsAnanA adhipatie potAnI vizALa vAhinInA pAMca bhAga karyo. banne pakSamAM ghera yuddha thayuM. te yuddhamAM rAjAgaja ane yavanarAja marANA. pAMca pahAra sudhI bhayaMkara yuddha cAlyu. ekalAkha mIra ane trIza hajhAra rajapute Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 786 TaDa rAjasthAna raNuM sthaLe paDayA, yavanarAjanA putra daLa sAthe AvI gajanIne gherI lIdhI, sahadeve trIza divasa tenI rakSA karI. chevaTe bhayaMkara "jahara vratane" vidhi karI nava hajhAra vIre sAthe sahadeva maraNa pAme. rAjakumAra zAlivAhanane te gaje prathamathI pUrva dezamAM keTalAka parivAra leka sAthe mokalI dIdho hato. teNe e hRdayavidAraka samAcAra sAMbhaLyA. te zakAtura thaI bAra divasa bhUmi zayyA karI sute. tyArapachI te sthaLa tyAga karI te paMcanada pradezamAM AvyuM, jyAM AvI teNe bhaviSa vAsa rathaLa mukarara karyuM, tyArapachI teNe pitAnA saradAra sAmatane ekaThA karI eka nagaranI sthApanA karI. jenuM nAma zAlivAhanapura rAkhyuM. te sthaLane cAre taraphanA bhemIyA lekee zAlivAhananI vakyatA svIkArI. vikrama saMvanA botera varSa gayA pachI te varSanA bhAdrapada mAsanI AThamanA ravivAre zAlivAhanapuranI pratiSThA thaI. rAjA zAlivAhane saghaLe paMjAba jItI lIdho. tenA paMdara putra thayA, jeemAMthI dareka moTA vaMzakara nIvaDyA. teo saghaLA rAjA thayA. vaLI pitApitAnA bhujAbaLe teo svAdhIna rAjA thaI paDyA, jeonAM nAmabulaMda, rasALu, dhamAM gada, vAcA, rUpa, suMdara, lekha, cakaNuM, naima, mAyuna, nipaka, gAMdhu ane pagu. dIllInA tayAra vaMzanA jayapALa pAsethI saMbaMdha sUcaka nALIera AvyuM je bulaMde AdarathI grahaNa karyuM. vaLI vivAhanI goThavaNa karI, te dIllI tarapha cAlyA. rAjA jayapALe paNa tenuM pratyudagamana karyuM', vivAha vyApAra saMpanna thayo. tyAra pachI naveDhA strIne laI bulaMda rAjyadhAnImAM AvyuM. zAlivAhane zatru kuLanA hAthamAMthI gajanI levAne ane pitAnI hatyAno badalo levAne vicAra karyo. aTakane pAre jaI teNe chalalAlaupara humalo karyo. yavana rAjA paNa tene humale aTakAvavA taiyAra thaye chevaTe te parAsta thaye. zAlivAhane vijayI mugaTa mAthe mu. pharI te gajanIne pAme tyAM teNe pitAnA moTA putra bulaMdane abhiSikta karyo. te chevaTe paMjAbamAM pitAnI rAjadhAnImAM AvyuM. te trIza varSa ane nava mAsa rAjakALa bhegavI rAjA zAlivAhana paralokavAsI thaye. bulaMda, pitAne uttarAdhikArI hatA teja abhiSikta thayuM. tenA bhAIoe paMjAbanA pArvatya pradezamAM svataMtra rAjya sthApyAM. paNa kame turthI loko parAkrama zALI thaI uThayA. gajanInI cAre taraphane bhUmibhAga teonA hAthamAM AvyuM. buladane kaI maMtrI nahoto. te jAte saghaLA kAryanI samAlocanA karate hato. tenA sAta putra bhadi, bhUpati, kalvara, , jIramAra, bhinsareca, ane mAMgrIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazalamIra nAmanI vyutpatti. 787 bulaMdanA jeSTa putraneA cAkitA nAmano eka putra hatA te cAkitAthI cAkitA kuLa utpanna thayuM. devasI, bhArU, kSemaGga, nAhura, jayapALa, vijalIkSaNa ane zAsamaMda nAmanA ATha putra tenA hatA. kr khulaMda zAlivAhanapuramAM rahetA hatA. te mATe teNe potAnA pAtra cAkitAne gajanImAM abhiSikta kaye. mlecchanuM parAkrama pratidina vadhatuM gayuM. cAkitAnA saradAra sAmatA saghaLA mlecchAmAM teoe tene kahyuM je jo te pitR purUSane dharma chAMDI mlecchanA dharmamAM dIkSita thAya te tee tene bukhArAne rAjA karI de ' te dezamAM ujavega leAkeA rahetA hatA. ane teeAnA adhipatinI mAtra ekaja putrI hatI, cAkitA yavanarAjanI putrIne paraNyA ane khAlIca mukhArAne rAjA thayeA. tenA hAthamAM aThAvIza hajhAra azva senA seAMpANI. khAlIca ane bukhArA vacce eka nada che. cAkitA thakI cAkitA megala phaLa pedA thayuM. khulaMdanA jeSTha putra bhiTTa tenA siMhAsane abhiSikta thayA, rAjA TTie caiAda rAjakumArane jItI tenu aizvaya gaLI gayeA. maMgaLarAva ane masurarAva nAmanA TTinA be putra hatA. bhaTTanA samayathI yadukuLa bhiTTa kuLa kahevAyuM. maMgaLarAva, pitRsi MhAsana abhiSikta thayA. te potAnA pUrvajanA jeve sAbhAgyazALI nIvaDayA nahi. gajanInA adhipati huDIe eka moTI senA sAthe lAhera upara humalA karyAM. maMgaLarAva tene humalo aTakAvI na zakatAM potAnA putra sAthe araNyamAM jaI sa MtAye. zatruoe tyAra pachI zAlivAhana pura upara humalA karyAM. te nagaramAM rAjAne piravAra va vasatA hatA. masurarAva palAyana karI lakSmIjaMgala nAmanA vanamAM AnyA. te araNya pradezamAM keTalAka kheDutA rahetA hatA. masurarAva teone parAsta karI te pradezanA adhipati thaye. abhayarAva ane sAraNarAva nAmanA tenA be putra hatA. tenA aneka saMtAna thayA. te saghaLAnuM nAma abherIyA bhaTTa kahevAyuM. magaLarAva, gajanIrAja TruDInA bhaye rAjya cheADI palAyana karI gayA. mAjamarAva, kannurasiMha, zivarAja, mUlarAja kula ane kelala nAmanA tenA cha putrA hatA teo saghaLAe tenI prajAnA gharamAM Azraya lIdhe. paNuM satIdAsa nAmanA takSaka bhUkhyAdhikArIe vijetAne kahI saMbhaLAvyuM je magalarAvanA keTalAka putrA zrIdhara nAmanA sAnInA gharamAM saMtAI rahela che. rAjAe, te se|nInuM ghara gherI levA keTalAka sainIkeAne mokalyA. teonA gherA uparathI zrIdhara, rAjA pAse ANye. rAjAe tene kahyuM, "tu jo zAlIvAhananA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 788 TADa rAjasthAna, putrAne nahi soMpI de tA huM tArA saghaLA parivArano saMhAra karIza " bhayA zrIdhare kahyuM "rAjana ! rAjAnA eka putra paNa mArA gharamAM nathI, paNa je mArA AzramamAM che te te eka bhAmIyAnA putra che. te bhAmIce ApanA humalAthI palAyana karI gA che. te mArA RNI hatA." paNa vijetAe tenI vAta upara vizvAsa na kare. teNe tenA gharamAM Azraya lenAra AzAmIne laI AvavA kahyuM, vijetAe, te bhemIyAnA vAsasthAnanu nAma pUchI tyAMthI keTalAka bhAmIyA teDAvyA. zrIdhara viSama saMkaTamAM paDayA. teNe joyu. je rAjaputrAnA jIvana mATe have kaI upAya nathI tyAre teNe tene kheDutanA vezamAM sajI vijetA pAse laI gaye. vijetAe tene jATa leAmIA sAthe bhAjana karavAnI AjJA ApI ane jAta duhitA sAthe teenA vivAha karyAM. e rIte kallusAyanA satAna kannurIyA jATa kahevANA. magalarAve, nagaramAMthI palAyana karI gArA nadIne utarI eka navuM rAjya thApyuM. te samaye lArAhA nAmanI eka jAti gArA nadInA tIre vasatI hatI. tenAthI dUre khuTA rajapute, pugalamAM pramAra rajaputA, dhAtarAjyanA saTTA vazIya rajaputA ane lAnA lADa rajapUtA vasatA hatA. vArAhA ane saTTAnA vaccamAM magalarAve pAtAnI nivAsabhUmi mukarara karI. tenA pachI tene jyeSTha putra mAjamarAya navasthApita rAjya upara beThA. pAsenA rAjAe tenA abhiSeka samaye sIrapAvanA bahu dravya lAgyA. amarakoTanA sadvrArAje, pAtAnI duhitAne mAjamarAyanA hAthamAM ApI. amarakeTasAM vivAha vyApAra thayA. kehuDa, malarAva ane gAgalI nAmanA traNa putra mAjamarAyathI pedA thayA. kehuDa. vIra thai nIvaDayA. ekavAra teNe sAMbhaLyu je AhAra thakI pAMcaso gheADA laI eka sodAgara mulatAna tarapha Ave che. kehuDe keTalAka mitrAne sAthe rAkhI T vecanAranA vezamAM jAkhamAM tanA upara humalA karyAM. tyAM teDu meLavIne te peAtAnA pradezamAM Avye evI rItanA kAryathI kehuDa prasiddha thaye, kehuDane paitRka dhanasapatti maLI. tanoTa kIllA vArAhA kULanA rAjyanI sImA upara nirmANa thayeA. tenA upara yazeAhite humalA karyo. kehuDanA bhAI *sUlarAve tenA humalA nya karI dIdhA. vArAhA loko viphaLa maneratha thai pAchA pharyA. saMvat787 ( I. sa. 731 )mAM tanAT kIllA taiyAra thayA. kehuDe tyAM tanu mAtAnuM eka maMdIra sthApyuM. tyArapachI thADA samaya upara vArAhA leAka sAthe saMdhi thayA. vaLI vArAhApati sAthe mUlarAvanI putrIne vivAha thayeA. jethI karI sadhikhadhana TU thayuM. * mULarAjanA traNa putra. rAjapALa-lAhArA ane cuvAra. rAjapALanA be putra. rANA ane gIgA. rANAnA pAMca putra. dhukara-peAhara- bula-kularA ane jayapALa. gIgAnA satAnA kSenagara nAme prasiddha thayA. teoe lAMbA vakhata sudhI sArachamAM vAsa karyA. temAMthI nava AzAmIe junAgaDha gIranAramAM rAjaya karyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya adhyAya. rAva keDanA vaMzakara putronuM vivaraNa, prAMtathvI upara kahuDanA Adhipatyano phelAva, tenuM bharaNa, tane abhiSeka. vArAhA ane laMkAhAnuM AkramaNa, mulatAnanA rAjAe karela taneTanuM AkramaNa, buTA rAjyanA adhipatinI duhitA sAthe tanuno vivAha, tenI saMtati, gumadhananI prApti, vIjaneTa kIlAnuM nirmANa, tanunuM maraNa, vijayarAya, vArAhA sAthe tene vivAda, tenI vizvAsaghAtaktA, eka brAhmaNe karela devarAyanI prANa rakSA, taneTa kakSAne pAta, puravAsIonI hatyA, devarAjanuM buTAvAnamAM pitAnI mA pAse javuM, devarAvAla nagaranI pratikA, buTArAja sAthe devarAjane vivAda, eka yogI sAthe buTa rAjakumAranI mulAkAta, kapAdhinuM parivartana, devarAje karela laMgahAnI hatyA, laMgaha jAtinuM vivaraNa, devarAjane lAdurvAna jya, rApatinA apamAnane pratirodha, vIratva ane AtmasarganuM AzcaryakAraka daSTAMta, dhArAnagarIne avadha, lodavaMmAM pAchuM AvavuM, khaDAlamAM sarevaranI pratiSThA, tenI hatyA, rAvaLa muMDanuM pita siMhAsanA rohaNa tenuMpitRhatyAnuM pratizodhagrahaNa,aNahIlavADapATaNanAadhipati vallabhasenanI duhitA sAthemuDanA putrane vivAha, gajanInA mAmudanA samasAmayika rAjAnuM vivaraNa, bAcharAnA putra duzajenuM khIcI rajaputa upara AkramaNa, cAra bhAIo sAthe tenuM zIra rAjyamAM javuM, ane tyAMnA gilhATa rAjA nI duhitAonuM pANigrahaNa, bArAnuM mRtyu, duzajano abhiSeka, tenA upara sApati hAmIranuM AkramaNa, duzajanA putro aNahIlavADanA rAjA solaMkI siddharAjanI duhitA sAthe duzajanA nAnA putra vijayarAyane vivAha yazala ane vijyAya, bhojadeva bhojadevanA virUddha calane prapaMca, dhorI sulatAna pAse madadanI prArthanA, durvAnuM AkramaNa, bhojadevanuM maraNa, cazalanuM Adhipatya, loduvaMchaDI bIjA rathane tenI para pratikA, yazalamIranuM sthApana, yazalanuM mRtyu, dvitIya zAlivAhana. tana, uTIrAva, yujara kADhI ane dAyama nAmanAke huDanA pAMca putra hatA. teo saghaLAnA vaMzakara putra pidA thayA. saghaLAe puSkaLa bAhubaLa ane saubhAgya meLavyuM, yujanA rajaputane bhUmibhAga teonA hAthamAM paDe, rAjazrayujanA rajapute pratize dha pipAsA prazamita karavA upayukta avasara jevA lAgyA, te samaye kehuDa mRgayA karavA vanamAM gaye jyAM teoe tene vadha karyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna, tanu pitRrAjya upara abhiSikta thaye, teNe bArahA ane mulatAnanA laMgaDA lokene bhUmibhAga ujajaDa karI dIdhuM. tenA atyAcArane pratikSedha levA mATe husenazAhe bakhtaravALA ane leDhAnI pAghaDIvALA saMgaha paThANene laI yadurAya upara Avyo. teNe yadurAya upara humalo karyo, teo saghaLA ghoDAsvAre hatA jeonI saMkhyA dazahajhArahatI, vAhArA leke paNa teone maLI gayA hatA, husenakhAe vAharA pradezamAM chAvaNI rAkhI hatI. tanurAya, potAnA bhAIone ekaThA karI zatrunI sAme thavA taiyAra thayA, cAra divasa sudhI teoe zatrunA humalA thakI kIllAnuM rakSaNa karyuMpAMcamAM divase kIllAnAM bAra ughA devA yarAje AjJA ApI. hAthamAM talavAra laI potAnA putra vijayapALane sAthe rAkhI te zatrusenA upara paDaye. vArAhA leke prathama te palAyana karI gayA. yAdava rajapute vijayI thayA. tanunA pAMca putra-vijayarAya, mukura, jayatuMga, alUna ane rAkI. bIjA putra makarane putra me. mepAnA be putra-maholA ane dikAu. dikAue pitAnA nAme eka sarovaranI pratiSThA karI. tenA saMtAne sUtradhAra kahevAyA. hAla, sudhI te makara sutAra nAme prasiddha che. jayatuMganA ratanasi ane cehara nAmanA be putra thayA. ratanasie vidhvasta vikramapurane durasta karyuM. hIranA kalA ane nirarAja nAmanA be putra thayA. te bannee kelAsara ane girarAjasara bAMdhyA. cothA putra alUnanA cAra putra-devasI, nIrapALa, bhAunI ane rAkice devasInA saMtAna uchapAlaka thayA. vaLI rAkInA vazajoe vaNikavRti pakaDI ozavALa chejatimAM gaNAyA. bhagavatI vijayasenInA anugrahe tanarAyane eka sthaLathI puSkaLa gupta dhana maLyuM. teNe te dhananI madadathI vIjaneTa nAmane killo bAMdhyuM jemAM bhagavatInI - mUti besADI. eMsI varSa rAjya karI tanu paralokavAsI thaye. - vijayarAya saMvat 870 (i.sa. 814)mAM pitRsiMhAsane beTho pitR purUSanA lAMbA kALanA zatru varAhA lekane teNe harAvyA. saMvat 892 mAM buTA ka bhAratavarSanA corAzI vaNika getramAM osavALa saMpradAya, vizeSa prasiddha ane samRddha che. teo pahelAM asi nAmanA nagaramAM upaniSTa thayA. jethI teone asIvAla (osavAla) paDyuM. te pUrve vizuddha rajaputa kuLamAM pedA thayA. te saghaLA jaina dharmAvalaMbI che . bhAratavarSanA saghaLA sthaLe savAla vaNikane vAsa che. * saMvata 813 (I.sa. 757)mAM mArga zIrSAsanaterase rehiNI nakSatramAM bha* gavatInI murtinI sthApanA thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAva kehuDanA vazakara putrAnuM vivaraNa 791 rANInA peTe tenA eka putra pedA thayA, te rAjakumAranu nAma devarAja rAkhyu. vArAhA lAkoe ane lagAhA lokoe ekaDA thai pharIthI biTTerAja upara humalA karyA. paNa tanunA bhujabaLe parAsta thai te palAyana karI gayA. AvI rItanA yuddhamAM teha na meLavavAthI te lokoe vizvAsaghAtakatAnI madada lai krUteha meLavavAnuM dhAryuM. dIrghakALa vyApI vaira vantuinA nirvANunA mise teoe vArAhA patinI putrI sAthe kumAra devarAjane vivAha sabaMdha TharAvyeA. TTirajaputA pararAjA sAthe vArAhA rAjanA ghera AvyA. vizvAsaghAtaka vArAhA leAkAe vijayarAyanI ane tenA ADase jJAti kuTubanI hatyA karI. devarAje purAhitanA gharamAM Azraya lIdho. zatrue tenA zeAdhamAM doDayA. devarAjanA prANa rakSaNa mATe koi rItanA upAca na jotAM brAhmaNa tenA kaMThamAM yajJopavIta nAMkhyuM ane vArAhA lakane chetaravA sArU tenI sAthe te devarAja sAthe eka pAtre leAjana karavA beThA. teoe taneTa upara humalA karI hastagata karyuM. kIllAmAM je keAi hatuM te zatrunI tIkSaNa talavArathI kapAI gayuM. bhaikuLa ghaNuMkharU nirmULa thayuM. bhiTTanuM nAma thADA samayanA mATe lepa pAmyu lAMkhA samaya sudhI devarAja vArAhAnA rAjyamAM saMtAi rahyo. chevaTe teNe peAtAnA mAmAnA nivAsa chuTAnagaramAM javAnA vicAra karyuM. tyAM te gaye ane peAtAnI mAnAM darzana karI te sArU sukha bhogavavA lAgyA. tenI mA, taneATanA za upara tenA mAmAne tyAM AvI. putranuM mukha maDaLa joI te atyaMta Ana`ti thaI devarAje tenA mAmA pAse eka gAmaDu' mAMgyuM". chuTTAti te ApavA saMmata thayeA. paNa tenA piravAra vage tenekhIvarAjye jethI teNe pUrve karelI pratijJA nahi pAlI kahyuM. " eka pADAnI carajImAM marU bhUmineA jeTale bhAga AcchAdana thAya teTalA huM Apu " tema karavAmAM paNa devarAja saMmata thayA. te jamIna upara devarAje kIllA ubhe kace. chuTTApatie jANyuM je ApelI jamIna upara ghara na karatAM devarAje kIlla karI dIdhA tyAre te karavAnuM adha karavA teNe eka daLa meAkalyu; teNe kIllAmAM senAdaLane zAntithI kheAlAgyuM. maMtraNA karavAnA miSe teNe teemAMthI darAjaNane ekAMtamAM ekalAvyA. jyAM teNe tenA vadha karyuM. tenA maDadAM teNe kITTAnI bahAra phreMkI dIdhA. e rIte daza saradAra marI javAthI bAkInuM daLa palAyana karI gayuM. vArAhA leAkeAnA AkramaNathI je ceAgIe rAjakumAranuM rakSaNa karyuM. te cegI thADA divasamAM devagaDhamAM AvI rAjakumArane malyA. devarAje tene siddha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 792 TaeNDa rAjasthAna. karI mAne. devarAje je brAhmaNanA gharamAM Azraya lIdhe hate. te bhegI te brAhmaNa nA gharamAM rahetA hatAte dhAtu rUpAMtarita karavAnuM jANate hate ekavAra te sanyAsI pitAnI jINuM kathA rAkhI bIjA sthaLe cAlyo gayo. devarAje te kaMthA upADa khaMkherI eTalAmAM temAM rahela eka pAtramAMthI rasanuM biMdu tenI talavAra upara paDyuM. talavAra thoDA samayamAM sonAnI thaI gaI. te joI devarAja AzcaryAnvita thaye. teNe joyuM te kathAnI aMdara rasa kupI che, devarAja te laI vArAhA hitanA ghara thakI palAyana karI gaye. te amulya vastunI madadathI te devarAja banAvavA zaktivALe thaye. yegIe brAhmaNanA ghera AvI joyuM te kaMza ane rasa kupI mAlama paDyA nahi. teNe jANyuM je devarAja bane vastu laI gayA. te rAjakumAra devarAjane jovA AvyuM. teNe tene alaavaradAna ApyuM. ane kahyuM " rAjA! tuM mArI ziSatA svIkArI gurU bhaktinI eka niSTa dekhAva egIne veSa dhAraNa kare te huM tAro aparAdha kSamA karuM " devarAja tema karavAmAM saMmata thayA. sanyAsIe tene maMtra ApI dIkSita ka. teNe tene geravAM vastra paherAvyAM tenA kAnamAM mudrA nAMkhI kaMThamAM ziMga nAMkhatA tene pina paherAvyuM. rAja yegI, bhikSA mAtra hAthamAM laI " aleka aleka" karI parIvAramAM mAgavA cAlyA. tenuM bhikSA mAtra suvarNa ane rathI pUrNa thayuM. yogIe tene rAva udhi pheravI rAvala upAdhi rAkhe. yegI tene tenI gAdIe besArI aMtarpita . pitu hatyA prati zedha levA devarAje vArAhAne saMhAra karI devA TharAva karyo. teNe karela TharAva saMpUrNa rIte siddha thaye. devarAvalamAM pAchA AvI teNe lagAhA upara humale karavA uga karyo. te samaye laMgANA kuLane yuvarAja AlIpuramAM vivAha mATe gayo. devarAje daLa sAthe tenA upara humalo karyo. tyAM teNe hajhAre AzAmIne saMhAra karyo. bAkInA saghaLAoe tenI vazyatA svIkArI, lagAha loke vikamazALI rajapute. rIstAnA matamAM laMgA leke aphagAna che. bhadirAsA graMthe eka sthaLe lakhela che je lagA leke rajaputa ane eka sthaLepaThANa kahela che. tema kahevAthI kAMI hAnI nathI. zAthI ke prAcIna aphagAna ( apadhana ) ane paThANa musalamAna nathI. teo mULamAM rajaputa che. devarAvalanA dakSiNa bhAge loDa rajapute vasatA hatA. teonI rAjadhAnI meTI hatI. jenuM nAma letu hatuM, durvAnA bAra daravAjA, leDu rajaputane kuLa ahita keIka kAraNathI potAnA yajamAnethI rIsAI devarAja pAse Azraya laI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAva keDuDanA vaMzakara putranuM vivaraNa. 793 rahaye hato. teNe laDuvaMzane utsAhIta karI devA devarAjane uzakera, devarAje tema karavA svIkRta karyuM. leDukuLanA adhipati nRpa bhANa pAse vivAhane prastAva karI teNe mokalyA. te prastAva nRpabhANe svIkA, devarAja bAra hajhAra savAre laI loDutarapha cA, varanA Agamane nagaranA daravAjA khullA rAkhyA, nagaramAM devarAja daLa sAthe paDe, teNe leDuvAsI upara humalo karyo, ane thoDA samayamAM duvane adhIzavaratha, nRpabhANanI putrIne vivAha karyo. ane navajIta nagaramAM eka senA rAkhI te moTA ga rAjadhAnImAM AvyuM, e navI phateha meLavI devarAja chapana hajhAra ghoDA ane lAkha uMTano adhipati thayo. e samaye yazakarNa nAmane devarAvaLavAsI vaNika dhArAnagarImAM gaye. te tyAMnA adhipati pramAra vrajabhANanI anumatithI kArArUddha thaye, yazakaNe puSkaLa dravya ApI kedamAMthI chuTakAro meLavyo, te devarAjanI pAse AvyuM. teNe devarAjane pitAnA aMganA beDI DAga dekhADayA, potAnI prajAnA mANasanI evI avamAnanA ane zAMti joI devarAja dArUNa zAka ane chaghAMsAmAM unmatta thaI gayA. teNe saghaLAnA rUbarU kasama lIdhA. "jyAM sudhI A atyAcArane pratirodha na levAya tyAMsudhI mAre jaLa levuM nahi, " konmata yaduvIre dhArAnagarI keTalI dara che, ema joyuM nahi. chevaTe eka mahamaya dhArAnagarI racAI, satya priya devarAja e kalpita nagarIno davaMsa karavA taiyAra thaye. paNa te sahelAIthI karI zakaze nahi te samaye aneka paramAra rajapute tenI senAmAM nokarI karatA hatA. teoe pitAnA kuLanI saMmAnanA arthe te kapita dhArAnagarInuM rakSaNa karavA pratijJA karI rAjA jyAre tene dhvaMsa karavA AgaLa vadhyA tyAre paramAra rajapute sama svare bolyA, " je ThekANe pramAra te ThekANe dhArA ane je ThekANe dhArA te ThekANe pramAra ema kahI saghaLA paramAre karipata dhArAnagarInA rakSaNe deDayA, teoe devarAjanA hAthe prANa no tyAga karI dezAbhimAnane sAro dAkhala rAkhe, tyArapachI te kharI dhArAnagarIno dhvaMsa karavA AgaLa cAlyA. rastAmAM keIe tenI gatino rodha kaye nahi, mAtra dhArAnagarIne rAjA tenI sAmo thayo teNe parAsta thaI devarAjanI vasthatA svIkArI, dhArAnagarAdhiya rAjabhANe pAMca divasa sudhI pitAnI nagarInI rakSA karI, chevaTe raNasthaLe paDaye, tyArapachI devarAja duvA nagaramAM Avyo. rAjA devarAjanA muMDa ane yadu nAmanA be putra hatA. teoe aneka sarovaranI pratiSThA karI temAM tasara ane devasara vizeSa prasiddha. eka sa yaHrAja thoDAka sainiko sAthe mRgayA mATe vanamAM gayo. tyAM teNe keTalAka yunAjapatanA hAthe prANu khoyA. tenI sAthe chavIza vIra sainiko paDyA devarAje chapana varSa rAjya karyuM. 100. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 784 TADa rAjasthAna. rAjakumAra muMDa vedavihita saghaLAM kama saMpAdana karI pitR siMhAsane beThe. ane pitRhaMtA rajaputone saMhAra karavA teNe pratijJA lIdhI. te pitRha rajaputo sAme yuddha karavA AgaLa vadhyuM. tene hamale vyartha karI devA zatruo sazastra ubhA hatA. muM. temAMthI AThaso vIrane mArI nAkhyA te potAnI rAjadhAnImAM Aje, tene bAcherA nAmane eka putra pedA thaye. bApherA soLa varSane thaye tyAre pATaNanA adhipati lakI vaabhasena taraphathI vivAhasUcaka nALIe AvyuM. bA cherAye pATaNamAM jaI zelaMkIrAja vallabhasenanI putrInuM pANagrahaNa karyuM. muMDane paralokavAsa pachI tarataja bArA palekagAmI thayo. saMvat 1025mAM bAherA, pitRsiMhAsane beThe. tenA durAja-siMha-bApirAva-uke ane mayalapuzAla nAmanA pAMca putra hatA. eka samaye eka vepArI kImatI gheDA laI lehuvA nagaramAM AvyuM. te saghaLA ghoDAmAM eka lAkha rUpIAnI kImatane eka gheDo hate. te mUlavAna gheDe eka pAThANa saradArane hato. je ghaDe duzaje laI lIdhe. siMhane putra zAkhArAya. tene putra valla. vallanA paga ane ratana nAmanA be putra. teoe muMdaranA purIhararAja upara humale karI, pAMca uMTa harI lIdhAM. bApirAvanA pAhu ane madana nAmanA be putra hatA. pATunA virAma ane TulIra nAmanA be putra hatA. tenAM puSkaLa saMtAna pedA thayAM. te saghaLAM pAhu rajaputa nAme kahevAyA. mAravADanA nAgara nAmanA janapadamAM khATe nagaranI pAse kaI sthaLe jIDA nAmane eka khIcI vIra vasate hato. teNe aneka bhaTi rajaputone nAza karyo hato, tene saMhAra karavA duzare eka kAphalo taiyAra karyo. teNe gaMgAsnAnanuM bahAnu kahADI te kAphalA sAthe khIcI vIra upara humale karyo. tene pracaMDa humale sahana na karatAM khIcI vIra raNasthaLe paDaye. - ra mahAtmA ToDe kahela che je I. sa. 1011 ( saMvata 1067)mAM gijanInA mAmude pattanAdhipa cAmuMDarAyane padabhraSTa karyo ane tenA ThekANe tenA putra vallabhasenane aNa hilavADanI gAdIe besAryo. paNa prasiddha rAsamALA graMthamAMthI mAluma paDe che je cAmuMDarAye kAmonmata thaI potAnI bena cAlinIdevIne dharma naSTa karyo. te, pitAnA pApanA prAyazcita mAM rAjapATa choDI cAlyo gayo. tIrthayAtrA kALe te vallabhasenane rAjasiMhAsane besArI gayo hato. vAlabhasene cha mAsa rAjya karyuM. te vasaMtarAyanA humalAthI maraNa pAme. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAva kehuDanA vaMzakara putranuM vivaraNa 795 duzaja, pitAnA bhAIo sAthe kSIra rAjyamAM game tyAM te traNa bhAio kSIrarAjanI traNa putrIne paraNyA. e ghaTanA pachI thoDA samaya upara balucI loke khADAla rAjyamAM AvyA. jemAM je yuddha thayuM temAM balucI hAya. bA cherAnA paralokavAsa upara tene putra duzaja saMvat 1100mAM pitR siMhAsane beThe. tenA rAjyamAM sadgA rAjakumAra hAmIre AvI puSkaLa dhanaratna luMTayA. duzane tenA badalAmAM dhAna nagara upara humalo karyo. vijayalakima tenI aMkazAyinI thaI duzajanA yazala ane vijayapALa nAmanA be putro hatA. te zIvAya gharaDapaNamAM vaLI eka putrane tene lAbha thayo hato. tenuM laMchavijaya nAma hatuM. saghaLAo tenA upara bahu priti rAkhatA hatA. duzananA mRtyu pachI sAmaMta saradAroe tene rAjagAdI upara besADaze. vijayarAva, zelaMkI siddharAja jayasiMhanI purIne para hate. pATaNa rAjakumArInA peTe vijayarAjane bheja deva putra pedA thayo. bhojadeva pitAnA mRtyu pachI levAnA siMhAsane beThe. te samaye yazalanI pAMtrIsa varSanI ane vijayarAja batrIza varSanI ummara hatI. duzajanA mRtyu pahelAM keTalAka vaSa upara dhArAnagarInA adhipati udayAditya, pramAranA vaMzadhara rAyadhavaLa bhaTTirAjakumAra vijyAdityane pitAnI putrI paraNAvI. vivAha karIne AvyA pachI vijayarAje bhagavAna zeSaliMga devanA udadeze eka maMdira sthApyuM ane tenA paDakhAmAM eka sarovaranI pratiSThA karI. te pramAra rAjakumArInA peTe rAhIra nAmane tene eka putra pedA thaye. rAhIranA be putra. netasI ane kekasI. bhojadeva pitRsiMhAsane abhiSikata thaye, paNa tenA kAkAe tene padabhraSTa karavA SaDayaMtra che. pAMca solaMkI rAjaputo bheja devanA zarIra rakSaka hatA. tathI yazala sahelAIthI tenA upara phAvI zake nahi. yazale solaMkI sainikone lAdavamAMthI aMtarita karI dIdhA. te samaye solaMkI rAjA gherI sulatAnanI sAthe yuddhamAM guMthAye hate. yazala base savAro laI paMjAba pradezamAM gaye. tyAM vijayIgherInI mulAkAta thaI. tyArapachI yazala yavanarAja sAthe siMdhu pradeza nI prAcIna rAjadhAnI AreTha nagaramAM gaye. tenI pAse teNe potAne gaDha abhiprAya khule karyo. teNe tenI adhInatA svIkAra karavAthI eka senAdaLa meLavyuM. te senAdaLa laI yazale durvAne ghere ghA kAkAnA humalAnI sAme thAtAM bhejadeva raNasthaLe paDe. puravAsIone be divasane avasara maje, te be divasamAM teo pitAne sAmAna laI nagara choDI cAlyA. trIjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 796 TeDa rAjasthAna. divase yavana senAe nagaramAM pesI luTa karI. ledavane dhvaMsa thaye. yavana senApati karImakhAM luTano mAla laI pitAnA pradezamAM gaye. evI rItane prapaMca karI yaza levA hastagata karyuM. te sthaLamAM - hevAthI tene vizeSa Aphata mAluma paDI. jethI Aphata vinA rahI zakAya evuM daDha sthaLa te zodhavA lAgyo. levAthI pAMca keza dare zeDI uMcI zelamAla hatI. yazale tenA upara kIle sthApavA vicAra karyo te parvatamALAnA zikhare teNe eka gIne jo e gInuM tapavana brahmasara nAmanA kuMDa pAse AveluM hatuM. yazale te muninA caraNe paDI pitAne vicAra jAhera karyo. tene abhiprAya jANa muni aizale kahyuM "baccA ! saMmukhe A parvatanI traNa Taca dekhAya che tenuM nAma trikuTagiri che. pAMDavavara ane pitAnA mitra kRSNa sAthe e sthAne AvyuM hatuM, tyAM AvI kRNe kahyuM "bhaviSya kALamAM mAre eka vaMzadhara A nadI taTe eka nagara ane trikuTagirinA Terave eka kIle sthApaze" kRSNanI e vAta sAMbhaLI ane kahyuM " bhAI! A nadInuM pANI bIlakula aparichakRta che" tyAre harIe hAthamAM rahelA cakathI trikuTagirinA rathaLe prahAra karyo. eTalAmAM te sthaLathI vimaLa jaLa vALI nadI nisarI " tyArapachI tapidhana aizale kahyuM "baccA ! e sthaLe kAle ane zahera banAva" saMvat 1212 (I.sa. 1156 )mAM zrAvaNa mAsanI suda sAtamanA ravivAre thazale suprasiddha yazavamIranA killAnI bhItanI sthApanA karI, gheDA samaye ledurvAsIo sAmAna laI yazalamIramAM AvI vasyA, DAvakAmAM thazamIramAM moTI havelIe banI gaI, cazalanA kailuna ane zAlivAhana nAmanA be putra hatA e ghaTanA pachI yazala pAMca varSa jIve, tenA mRtyu pachI tene kaniSTa putra zAlivAhana yazalamIranI gAdIe beThe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiya adhyAya. T meTA rAjakumA'phebrunuM nirvAsana. zAlivAhanane abhiSeka, kAtti lokonA virUdhdha yuddha yAtrA, tenI utpati bAbatanuM anunAnaka vivaraNa, badrinAthe yadurAja :livAhananA anupasthitikALe tenA putra vIjIlanuM siMhAsanArApaNu, khAMDAlamAM zAlivAhananuM AvavuM, balucI sAthe yudghamAM paDavuM, vIchalanI aDatma hatyA, TrenanuM AvavuM ane rAjya siMhAsane besavuM, khIlakhAMe karelA khADAlane humale, tene harAvI kailune karelA pitR hatyAtA pratizodha kennunanuM maraNa, cAcika devane abhaSeka, teNe karela yujanA rajaputAnuM daDhIkaraNa, tenA hAthathI amarakoTanA seDDAne parAjaya, rADoDAno upadrava, cAcikanuM maraNa. jayasiMhanA balade cAcikanA pAtra kaNanA abhaSeka, kaNe karela vArAhA rajaputAnu zAsana kanuM mRtyu, lakSasena, tene adhama vyavahAra. pUnapALa, raNagadeva, pUnapAlanI siMhAsana smruti upara jayasiMhanA aniSeka alAudIne karela muDhara humalo. mukararAjane jayatsinuM AzrayadAna, jayasiMhanA putronuM vIrAcaraNa yAlamAra upara humalo karavAnAyava- narAjane saMkalpa, jayatsiMha ane tenA putronuM AtmarakSa yu mATe Ayojana, yazalakhI- uMpara humalo prathama humalAnuM vyarthIkaraNa, rAvala jayatsiMhanuM maraNa, tenA putra ratanasiMha sAtheeka senApatinuM adhruva, muLarAjanA abhiSeka, bhayaMkara humalA, 42thI humalAnuM vyarthIkaraNa ava rUddha senAnI duravasvA, yuddha sabhA, jaravratanA anuSTAnane saMkalpa, ratananA musalamAna badhunA sadayavyavahAra, chello humalo, rAvaLa muLarAja ane tenA AtmIya vanuM yuddhamAM paDavuM yazalamIrane pradhvaMza. cUzalamIra sthApana karI yazala mAtra khAra varSa jIyeA, tenA jeputra kailane tenA priya maMtrI prAhune asAja pedA karyAM tethI te rAjyamAMthI dvakRta thayA tethI yazalanA kaniSTa putra zAlivAhana yazalamIranA siMhasane beThA. prasiddha nAmavALe zAlivAhana savata 1224 (i. sa. 1168)mAM yazala mIranA siMhAsane abhiSikata thayA. rAja gAdI upara beThA ke tarata te kAThIjAtinA virUdhdha yuddhamAM utayeA. te kAThI loko potAnA adhipati jagabhANu sAthe jhAleAra ane ArAvalInA madhya bhAgamAM vasatA hatA. rAye kAThI raNathaLe prANa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 798 TaDa rAjasthAna. khoyA. tenA saghaLAM ghoDA ane uMTe vijayI zAlivAhananA hAthamAM AvyA e parAkramathI zAlivAhananI kIrti cAre tarapha prasarI gaI. vinnara, vAnAra ane hAsa nAmanA zAlivAhananA traNa putra hatA. badrinAthanI parvata mALA upara eka rAjya hatuM te pradezamAM yaduvaMzIya nRpatio vAsa karatA hatA. gajanImAMthI yadukuLa vitADita hovAthI prathama zAlivAhananI saMtuti te sthaLe vasatI hatI, te pradezane rAjA A samaye aputra hatA. je paralekavAsI hovAthI rAjyasana rAjarahita hatuM. tenuM zunyasiMhAsana pUraNa karavA mATe keTalAka teo AvI zAlivAhana pAse eka rAjakumAra mAMgyuM. teone mAMgaNI pramANe zAlivAhane potAnA nAnA putra hAse ( haMsa ) ne moka. paNa duHkhane viSaya eTale ke haMsa badrInAthamAM pahoMcyuM ke tarata maraNa pAmyA haMsanI patnI te samaye garbhavatI hatI. rastAmAM tenI prasavavedanA vadhI, teNe eka khAkharAnA jhADa nIce Azraya lIdhe tyAM eka putrane prasava Ape. pahAza vRkSa nIce prasava thayAthI tenuM nAma pAlazIya paDayuM. pAlazIya te pradezane adhipati thaze. zIrahI adhipati devarAja mAnasiMha pAsethI vivAha prastAva AvavAthI bhaTIrAja vivAha mATe zIrehI tarapha cAlyuM. jAvAnA samaye teNe potAnA je putra jIjIlanA hAthamAM rAjya zAsanamAra ye, tenA sthAna pachI thoDA samaye rAjakumAranA dhAbhAIe rAjyamAM ghoSaNa calAvI je " rAvaLa eka vAghanI sAthe yuddha karatAM maraNa pAme. jethI vichatane rAjyAbhiSeka thavo joIe." vIra rAjyagAdIe abhiSikta thaye. zAlivAhana potAnA rAjyamAM Ave. putranA evA kAryathI tenI sAthe tene vAdAnuvAda thaye, paNa saghaLuM vyartha gayuM, pita. drohI putranA durAcaraNathI zAlivAhana bIlakula zekAtura thaye. te khADALa rAjyamAM gaye, tyAMnI rAjadhAnI devarAvaLe. balucI sAthe yuddhamAM te marANe duvRttavichara rAja sukha ghaNe kALa bhogavI zakaye nahi, ekavAra teNe ke dhAvezamAM dhAIbhAI upara prahAra karyo, jemAM dhAIbhAie paNa sAmA prahAra karyo. jethI lajajIta thaI vinaLa charI khAI maraNa pAme. thazalamIranuM rAjyAna rAja zunya thai paDayuM, vijIrane eka paNa putra nahote, dvitIya zAlivAhanane bhrAtA kailana I. sa. 1200 mAM yazalamIranI gAdIe abhiSikta thaye. tenA cAcIkadeva, padmana, jayacAMda, pitamasiMha, pitamacAMda ane uzarAva nAmanA be putro hatA, kelananA bIjA ane trIjA putranAM aneka saMtAna thayAM. teo saghaLA jayazIra ane zahAma rajaputanA nAme prasiddha thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (799 moTA rAjakumAra kelanuM nivasana. e samaye baca khIjarakhAMe pAMca hajhAra sainike sAthe siMdhunada utarI khADALa rAjya upara pharI humale ke, A tenuM bIju abhiyAna hatuM. tenI Agamana vAta sAMbhaLI kailana sAta hajhAra rajaputo sAthe tenI sAme thaye. yavana vIra khIjarakhAM paMdaraso yavane sAthe yuddha sthaLe marAye. bAkInuM tenuM senya palAyana karI gayuM, kelunarAya yI thaye teNe ekadara ogaNIza varSa rAjya karyuM. kenanA paraloka vAsa upara tene jayeSTha putra cAcikadeva, saMvata 1275 ( I. sa. 1219) mAM yazalamIranA siMhAsane beThe. rAjyAsane besI te yujanA rajaputenI sAthe yuddhamAM utaryo. te teo upara vijaya meLavI, meTA ahaMkArathI cazalamIramAM Ave. te jaya meLavyA pachI tarata rAvala cAcikadeva, sodrArAja rANA AramasiMhanA rAjya upara akasmAt paDe, saTTAdhipati cAra hajhAra sainika sAthe tenI sAme thaye. paNa te bhaTIvIranuM AkramaNa vyartha karI zakyA nahi. te raNathaLa che potAnI rAjadhAnI amarakoTamAM gaye. tyAra pachI teNe pitAnI putrI vijayI cAcikadevane paraNAvI vivAda bhAMgI dIdhe. te samaye rADeDa rajaputa kSIra rAjyamAM upattiviSTa thaI cAre taraphanA leone bahu herAna karatA hatA. teonuM damana karavAne rAvaLa cAcikadeve saMkalpa karyo. sodrA seninI sAthe te ceLa ane bhANetra sthaLe AvI pahe, te sthaLe cAdu ane khIra6 nAmanA be adhipatio hatA. teoe potAnI eka kanyAne cAcikadevane ApI, cAcikadevane krodha zamana karyo. rAvaLa cAcikadeve ekaMdara batrIza varSa rAjya karyuM. tene mAtra eka putra hate. jenuM nAma tejarAva hatuM. tejarAva, vasaMta regathI AkAMta thaI pitAnI ummaranA cAlIzamA varSe maraNa pAme. jayasiMha ane karNa nAmanA tenA be putra hatA. nAnA kaNa upara rAvalanI puSkaLa priti hatI. te mATe mumuvuM samaye teNe pitAnA saradArane belAvI kahyuM ke "tenA maraNa pachI karNane rAjyAsane abhiSikta kara." rAvaLa cAcikadevanA saradAroe karNane rAjya siMhAsane besAye, je rAjakumAra siMha agrajasatvathI vaMcita thaI mAtR bhUmi cheDI gurjara pradezamAM jaI musalamAna rAjyamAM nokarI karavA lAgyA, te samaye mujaphara nAmane eka musalamAna nAgora janapade zAsana kartAve niyukta hatA. tenA tAbAmAM pAMca hajhAra gheDA savAra hatA, te saghaLA savArene laI mujaphara cAre taraphanA rahevAsIone adhika pIDA Apato hato. tenA atyAcArathI saghaLA herAna hatA. nAgarathI paMdara keza upara bhagavatIdAsa nAmane bhemIo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 TaDa rAjasthAna. rajaputa vasata hatuM. tenA tAbAmAM satarasa savAra hatA, bhagavatIdAsanI mAtra eka putrI hatI, mujaphare tene paraNavAnuM cAlyuM, paNa bhemIyA rajapute tenI anyAya prArthanA agrAhya karI; teNe potAnA parivAra sAthe mAtR bhUmi che, je Azraya melavavA yazalamIramAM javA agresara thaze, yavanarAje tene IrAde jANI daLasAthe teno mArga reka, bane pakSamAM ghera yuddha thayuM. te yuddhamAM cAra vArADA rajapute mAya gayA, ane bhagavatIdAsanI putrI ane kImatI sAmagrI vijetA yavananA hAthamAM AvI. duH kha ane zeke utpanna thaImIyA bhagavatIdAse rAvaLa karNanuM zaraNa lIdhuM. tyAM teNe tenA dukhanI vAta kahI dIdhI. rAvaLa karNanA hRdayamAM dArUNa ke dhAgni prajavalIta thaze, teNe keTaluMka sainya laI durvatamAM upara upara humalo karyo. teNe teneM ane tenI senAne saMhAra karyo. ane bhagavatIdAsanI rakSA karI. rAvala kaNe aThAvIza varSa rAjya karyuM. saMvata 1327 (I. sa. 1271) mAM te paregAmI thaye, tenA mRtyu pachI teno putra lakSmaNana abhiSikta thaye. - bhaDhirAja lakSmaNasena hIna buddhi hatuM. te saDhA rajaputa vaMzIyanI kanyAne para. te soTTA kumArI dvArA tene saghaLo vyApAra cAlata, te rAjaputrIe potAnA bhAIone amarakoTathI yazalamIramAM teDAvyA. lamaNane cAra varSa rAjya karyuM. tyAra pachI tenA saradArae tene padaggata karI tenA ThekANe tenA putra punapALane abhiSikta karyo. rAvala punapALa atyaMta kodhita svabhAvano hate.tenI prakRtithI herAna thaI rAja saradArae tene padapUta karyo. tyAra pachI nirvAsita jayasiMha yazalamIramAM AvyuM. saradAree tene yazalamIranI gAdIe abhiSikta karyo. saMvata 1332 ( I. sa. 126 ) mAM jayasiMhane rAjyAbhiSeka thaye, mUlarAja ane ratanasiMha nAmanA jayasiMhanA be putra hatA, mUlarAjano putra devarAja jhAlaranA zanigurU saradAranI duhittAne paraNyA hatA. te samaye mahamada (nI) pAdazAhe muMdaranA purIhara rAjA rANA jayasiMhanA rAjya upara humalo karyo. rAjA yavana sAthe AtmarakSaNa mATe laDyo. paNa yuddhamAM parAsta thaI palAyana karI gaye teNe potAnI bAra punIo sAthe yazalamIranA rAvalane A zraya lIdhe. rajaputanA nivAsa mATe vArU nAma nagara bhaTTarAje AzrayathI ApI dIdhuM. jaMghana, ziravANa ane hAmIra nAmanA traNa putra, devarAjathI zAMnigurU rAjakumArInA peTe pedA thayA, nAne rAjakumAra hamIra eka vIra puraSa thaI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTA rAjakumAra kailabhanu' nivA sana. 801 nIvaDaye, teNe mIhaleAnA kuparsana upara humalo karyAM tenuM rAjya teNe luTI lIdhu, jaitA hunaka ane merU nAmanA hAmIranA N putre, e samaye ghArI aeAudadIne bhAratavarSa upara potAnI pracaMDa talavAra ucI karI, DhaDDA ane mulatAnanA rAjAe tenA parAkrame parAsta thai gayA. teoe dAsa thai aTThAudyadInane puSkaLa dhanaratna ApyAM. te sAmagrI lai avAudadIne dilhI tarapha AvavAne vicAra karyAM. rAvala jayasiMhanA putrAe te dhanaratna hastagata karavAnA saMkalpa kA, zastravikretAnA veSamAM te sAta hajhAra gheADA ane khArase uMTa lai khahAra nIkaLyA. te samaye yavana senA pa`canada tIre vizrAma karI rahI hatI TTi rAjalokoe teenI pAse AvI joyu, Ase mogala tathA paThANeA te luTelA drayanu' rakSaNa kareche rANInA samaye tee tenA upara paDayA. aneka meAgala ane paThANune! teNe saMhAra karyo. teo te saghaLA kImatI mAla laI yazalamIramAM AyA. tenA hAthathI khacI jeo palAyana karI gayA hatA teNe rAjA pAse saghaLI bInA jAhera karI. te sAMbhaLI ahvAdaddInanA krodhAnaLa saLagI uThayA. teNe thayelA avamAnanA pratizeAdha levA bhagni upara humale karavAno vicAra kaye ane yuddha karavAnI saghaLI gADavaNa karI. thoDA divasamAM rAvala jagatisaMhane khabara maLyA je yavanarAja allA udIne lazkara sAthe ajameramAM AvI anasAgara nAmanA sarovara upara chAvaNI karI. te gheADA samayamAM cazalamIra upara humalA karaze tyAre bhagnirAja svadeza rakSaNa mATe taiyArI karavA lAgyo, nagaranA saghaLA vRddhA ane azakata mANase tenA kahevAthI marUbhuminA madhya bhAgamAM gayA, rAjadhAnInI cAre taraphanA gAmaDAM dhvaMsa karIne lazkara sAthe sAvadha thaI kIllAmAM rahyo, tenA be putrA pAMca ha* jhara ceAdhA sAthe kIllAmAM rahyA, devarAja ane hAzmIra daLa laI nagaranI bahAra nIkaLyA, sulatAna khuda yuddha sthaLe agrasara thayA nahetA. lADhAnA akhtara vALI. khArAzAtI aMtakArIthI senAne yazalamIra tarapha mekalI te ajameramAM virAma karatA hatA. yavanasenA cazalamIra tarapha agresara thaI, bhaTTe kIllAnA mAthA upara cha5na koTa bhiTTavIra sajjata hatA ! hajhAra sAtase yeddhA bhinnabhinna daLe vibhakata thai keTamAM virAjavA lAgyA vaLI AkrAMta pradezanA rakSaNa mATe sahAyatA karavAmAM e hajhAra ceAddhA kIllAmAM kAyama sAdha rahetA hatA. yavane AvI pahoMcyA. bhayaMkara yuddha cAlyuM, pahelA aThavADIyAmAM yatraneAnA sAta hajhAra ceAdrA rajaputanA hAthathI raNusthaLe paDayA. mIramahobatakhAM ane AlImAM yuddhakSemAM 101 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TADa rAjasthAna hAjara hatA. cazalamIra upara humale karavA AvatAM musalamAne ulaTA gherAyA. TTivIra hAmIra ane devarAje tenA upara be varSa gherA rAkhyA ane tenA udvAra mATe aMdarathI je senA AvatI hatI, tene paNa mArga rajaputoe rokayA ema karatAM ATha varSa vItI gayAM, paNa musalamAnAthI kAMI banI zakyuM nahi. te samaye rAvala jagasihe mAnavalIlA adha karI kIllAnI adara tene atyeTi satkAra thayA teNe aDhAra varSa rAjya karyuM 802 e lAMbA kALanA gherAmAM yazalamIramAM eka adbhuta vyApAra sAdhita thayuM. ratanasiMha ane yavana senApati nAma mAjImakhAM vacce mitra bhAvanA samAlApa cAlyA. ane eka kaThaNu baMdhutva sUtre badhAthA, tee banne keTalAka rakSakone sAthe rAkhI banne pakSanI senA sthaLa vaccenA khajurInA jhADa nIce besI mitra bhAvanI vArtA karavA lAgyA, ane ghaNA prakArane Ameda pramAda karavA lAgyA, anne ekaThA besI cUta krIDA karatA hatA, tyAre kajyanA anurodhe te yuddha kSetramAM utaratA hatA. tyAre kharA pratidvaMdvInI jema paraspara virodhe yuddha karatA hatA, teonA evA AcaraNathI banne pakSavALa! mUgdha thayA. jagatsi'hanA paraleAkavasa upara tene pUtra mULarAja saMvata 1250 ( i. sa, 1194 ) mAM yazalamIranI gAdIe beThA. AbhiSecanika utsava vyApAra sAthe kIllAmAM gIta vAdya thavA lAgyAM, kharekhara te samaye ratanasiMha ane mAmUkhakhAM khajurInA jhADa nIce baMdhubhAvanI vArtA karatA hatA, bhaTIrAjakumAre senApati pAse e AnaMda utsavanuM kAraNa kahI dIdhuM, tyArapachI mAmUkhakhAMe kahyuM bhAI ! sulatAna ApaNA anne badhutva vyApAra sAMbhaLI atyaMta vRddha thayA che, tenI dhAraNA che je ApaNI mitratAthI avarodhamAM vilaMba thayo. A kSaNe zA mATe huM kalakanA bhAgI thAuM, sulatAnanA hukamathI AvatI kAle bhAre yuddha thaze, huM khuda senAdaLa calAvIza, ratanasiha yuddha mATe taiyAra thayA. nirdiSTa samaye yuddha thayuM te yuddha bhayAnaka nIvaDayuM, rajapute e pracaMDa vIyatAthI yavanAnA hallo ca ka paNa tethI zatrue nirUtsAha thayA naDe. tene navuM senAkhaLa maLavAthI te navA utsAhe utsAhita thayA. te varSanA Akhara bhAgamAM yazalamIra bhayaMkara annakaSTa thayu anAhAre aneka sainiko maraNa pAmyA. tyAre mUlarAje, peAtAnA saradArane ekaDA karI kahyuM, " vIra purUSA ! ATalA varSa sudhI ApaNe mAtra bhUminI rakSA karI paNa have rakSaNa karavAnA upAya nathI. ApaNI khAdya sAmagrI nizehita thaI have A kSaNe zuM karavuM, pradhAna saradAra gehIra ane vikramasi he kahyuM have jhaharamatanu anuSTAna karavuM yeAgya che." '' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 803 rk b -ch-rng- chm- meTA rAjakumAra kezubhanuM nivAsana. navAba mAbUbakhAne eka nAno bhAI hato. ratanasiMhe tene yazalamIramAM Aye, te yavane bhaTTIkuLanI kharI avasthA jANI laI kallAne tyAga karyo. ane yavana senApatine yazalamIranI hAlatane vRttAMta kahI saMbhALa, tyAre cavanae pharIthI kIllAne ghere ghA, mUlarAje pitAnA bhAI ratanasiMhane puSkaLa dhikkArI kahyuM " tuMja A anarthanuM maLa che, have zuM karavuM have mAtra eka ja upAya che, have mahilAne saMhAra kare, tyArapachI je sAmagrI hoya tene agnimAM ke jaLamAM nAMkhI naSTa karI devI, e saghaLuM karyA pachI mAtRbhUminA mATe ApaNe prANa ApavA." raNanuM nagAruM vAgyuM, saradAre cAre taraphathI AvI ekaThA thayA saghaLAnI daDha pratijJA sAthe thazalamIrane yazarAzi ujajavalita kare, yadukuLanuM paravA vadhArI devuM, mULarAje saghaLAne bolAvI kahyuM baMdhuo ! ApaNe vIrakuLamAM pedA thayA chIe, mAtRbhUminA rakSaNa mATe prANa ApavA tamArAmAMthI koI parAga mukha nathI ke kSatriyakuLamAM tamArA jevA keNa vIralA che ! e ratanAM vIrarasa pUrNa vacane sAMbhaLI sainya ane sAmaMtanAM hRdaya uzkerAyAM mULarAja pitAnA bhAI ratanasiMhu sAthe janAnakhAnAmAM game te rANI one maLe ane teNe tene gaMbhIra svare kahyuM " virAMganA ! priya saMbhASaNa karavAno samaya vItI gaye have tamAre eka kara kartavya karavAne samaya Avye, yazavamIranI rakSA thaI zake tema nathI. have rakSaNa karavAne samaya rahaye nathI, jaladI vagapure maLavA have saubhAgyavatI rahevA tajavIja kare," e vAta sAMbhaLI sedrA mahiSI hasIne bolI " Aja rAtrIe amo taiyAra thAzuM paroDhIyu thAze nahi, teTalAmAM svargadhAme jAzuM, yazavamIranA saghaLA saradAranI strIo paNa evI rItanuM jaharavRta udyApana karavA taiyAra thaI, pareDhIyuM thayuM tarUNa arUNanA kiraNanI chaTA cAre tarapha prasarI. rANIe snAnAdika nitya karma vigere karyuM, bAlikA vRddhA praDhA tarUNI strIo, janAnakhAnAmAM ekaThI thaI, teoe svajana pAsethI kAyamanA mATe vidAyagIrI lIdhI. pachI bhayAnaka jaharavratanuM anuSThAna thayuM. covIza hajhAra rajaputa ramaNIe prANanA utsaga karyo, te yazalamIranA kIllAmAM je kaI mUlyavAna hatuM, tene jaLamAM ane agnimAM prakSepa karyo, zatrunA mATe tRNa mAtra paNa rAkhyuM nahi, yazalanI priyatama rAjadhAnI Aja masANa jevI thaI, bhaTTI vIree pUjA arcanA karI, pitAnA zarIranAM dhana rana daridrone ApyAM, kAnamAM tuLasI kaMThamAM zAlagrAma ane mAthe mugaTa dhAraNa karyo, ane kesarIyAM vastra paherI astrazastrathI sajajata thaI raNa sthaLamAM utaravA teo taiyAra thayA evI rIte ADa trIzo dvA pitAnA vIrasaradAre sAthe yudadhakSetramAM jIva ApavA taiyAra thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804 TADa rAjasthAna. ratanasi'hanA garisaMha ane kanara nAmanA be putra hatA. te samaye jeSTa rAjakumAranI vaya khAra varSanI hatI, peAtAnA be putranA prANanA rakSaNa mATe utsuka hAi ratanasiMhe musalamAna senApatine anurodha:ka, vana senApatie tema karavA saMmati ApI, teNe tene pALavA e anucarane mokalyA, ratanasiMhe te bannene te anucarane soMpyA, te mAdazAhanI chAvaNImAM AvyA, sadAzaya navAbe samabhAve teone grahaNa karyAM, te bALakAnA mAthA upara hAtha pheravI tene teNe dIlAso ApyA, pachI tenA rakSaNa bharaNa pASaNa mATe be brAhmaNane nImyA. bIjA divase sulatAnanI virATa senA yudhdha mATe agrasara thaI kIllAnAM saghaLAM khAra khullAM mukAyAM yudhdhano AraMbha thayo, ratanasiMha samarasAgaramAM mukhyo, mULarAjanuM' bhAluM puSkaLa mlecchAne pADavA lAgyuM, paNa tethI kAMi thayu' nahi, yaduvIra potAnA pasa'da karelA sAtaso svajana sAthe raNa sthaLe paDayA, devarAja kIllAnI ahAra zatru sAthe laDavA pravRta thaye, te divase amara roge tenA prANanA vinAza thayo, vijaya pAmelI cayana senAe be varSa sudhI yazalaramIne kabanne rAkhyA, chevaTe kIllA tAMDI teNe yujIrane tyAga karyo. bhaTTIkuLanI rAjadhAnI lAMbA samaye ujaDa avasthAmAM paDI rahI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha adhyAya. yazalamIranA khaMDeramAM meharAra rADa rajaputane vAsa. bhaTTavIra 66e karelA tene parAjaya, zrI zatru sAthe tenuM bairAcaraNa, yazalamIranA bIjIvArane padhvaMsa. 66nuM maraNa bhAratavarSanuM mogalanuM abhiyAna bhaTTirAjakumAranI svArthInatA prApti. rAvala garisaMhe karelI yazalamIranI punaHpraSTi. devarAjane putra kehu. tene bhAgyodaya. tenuM 2 vala gar- sihanI vidhavA patnIe karela dattaka grahaNa. garasiMhatI guma hatyA. kevuDano rAjyAbhiSeka. vimaLAdevIne citAgnimAM prANatyAga, hAmIranA putrone kehuDanA utarAdhikArI raNAe Adeza mevADa thakI jaita pAse vivAha prastAva. sabaMdha bhaMga. bhAI enuM maraNa, rAva rANiMgadevanI anuzAcanA. kehuDanA saMtAna. jyeSTha putra sAmanuM girAyamAM jAvuM. pitRhatyA badalA levA rAva rANiMgadevanA putronI musalamAna dharmedikSA AbherIyA bhaTTajaputA sAthe teonu` saMmizraNa, kailuna. khADAvamAMthI dAyadanuMdUrIkaraNa. gArA nadI upara keMlune karela kIrA nAmanA kIllA tenA Upara lAMgAhAnuM AkramaNa. tenA hAthe meAhIla ane cAhIlane parAbhava. paMcanaH pradezamAM AdhipatyanA vistAra. seAmavazamAM kaithunano vivAha, meAmavaMzanuM vivaraNa, sAmaleAkeA Upara tenuM AkramaNa. potAnA rAjyanA sImAnirdeza. phailuMnanu mRtyu. cAcikane abhiSeka. mAhATamAM tenu rAjyasthApana. mahIpALanA parAjaya. azvinI kATa. tenI AnumAnika sthiti bhumi, zAtulasIra sAthe vivAda. tenuM La, haidatakhAM sAthe sa Mdhi baMdhana rAva cAcikatu. pIlIlAMga AkramaNa. khAMkanuM vivaraNa, lAMganuM parAkrama. va cAcikanuM du:kha. mulatAna rALanuM yuduma Adu la. dunIyApuramAM javuM. pota potanA yu. maMgaLAcaraNa khaDaga pujA, cAdhikatte saMgha prANatyAga, tenA putra kuMbhanu pratizeodha grahaNa, dhArIle karela dhunIyApuranI punaHpratiA. kirITe tenuM javuM. lAga ane melucanuM AkramaNa. teene parAjaya. rAvavIrazIla sAthe rAvala vIrisa hanI mulAkAta, bAbare karela mulatAna jaya. paMjAbanA TTirajaputAnI musalamAna dharmanI dIkSA. rAvala vIrisaMha, jaita, nunakaryuM., bhIma, maneAharadAsa ane sukhasi 9. cUzalamIranA te zecanI adhaHpAta pachI meharAra adhipati parAkrama zALI thaI paDaye jenuM nAma maleAjI hatuM, malAjInA putra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 806 TaDa rAjasthAna. jagamala yazalamIranA khaMDeramAM vasavA udyoga karavA lAgyo, sAtase gADAmAM sAmAna nAMkhI te vizALa senA daLa sAthe yazalamIramAM peThe. te samAcAra sAMbhaLI bhakTivIra dudu ane tilakasiMhe potAnA sAmatone sAthe laI rATheDe u- para humalo karyo, taNe teone tyAMthI kADhI mukI teone sAmAna luMTI lIdhe evA parAkamazALI karmathI bhadrivIra dudune yaza cAre tarapha prasarI gaye, yazamIranA saradAroe tene rAvala pade abhiSikta karyo. te vidhvasta yazala- purIne pharI saMskAra karavA pravRta thaye, 66nA pAMca putro thayA, tene bhAI tilakasiMha pitAnA vIratvathI prasidhdha thaye, dudAMta baluca mAMgalIyA meha vigere lake dudunA atula parAkema pAse vinIta thayA. dudue phIrAjazAhanA keTalAka gheDA baLa pUrvaka kheMcI ApyA, te dArUNa apamAnathI reSAvita phijizAhe yazalamIra Upara humale karyo. bhadrivIra tene humale vyartha karI zakayA nahi, yazavamIrane vidhvaMsa thaye, pharI jaharavRtanuM anuSThAna thayuM, soLa hajhAra rajaputa strIo agnikuMDamAM baLI muI, tilakasiMha ane sAtaso rajaputa yuddha sthaLe paDyA. rAvala dudue daza varSa rAjya karyuM, tenA mRtyu pachI mAbuba paraphekavAsI thaye, I.sa. 1306mAM ratanasiMhanA be putra gayasi ane kAnara julaphIrakhAM ane gAjIkhAnA hAthamAM soMpAyA, kAnara chAnAIthI thazalamIramAM AvyuM. gayasi meha rAjyamAM javAnI anumati meLavI pazcima tarapha cAle, thoDA divasamAM meha rAjyamAM AvI teNe rAThoDa rAjaduhitA vimaLAdevInuM pANi grahaNa karyuM, eka devalA rajaputa sAthe pahelAMthI vimaLAdevIne saMbaMdha thaye hate ekavAra ga- rasiMhane zetiMgadeva nAmane eka tene sago tyAM tene maje zotiMgadevanuM adabhUta bhujabaLa hatuM garasiMha jyAre dillI gaye hatuM te samaye te tenI sAthe ga, zotiMganA atula vikramanI vAta sAMbhaLI dillInA samrATe tenI parikSA karavAne cAhyuM, teNe khorAsAnanA rAjAe mokalela eka moTA leDhAnA dhanuSa u. para bANa caDhAvavAnuM teNe tene kahyuM, parAkramazALI bhakTivI ramata gamatamAM te loDhAnA dhanuSa upara bANa caDhAvyuM, vaLI rAjAnA rUbarU te dvikhaMDita karI dIdhuM, te samaye taimurazAhe bhAratavarSa upara humalo karyo, dilIzvara maMgalavIranuM te AkramaNa cartha karavA garasiMhane raNa sthaLe eka dillIvara tene vIra saMtuSTa thaI, yazalamIrane saMskAra karavA teNe tene anumati ApI ane te pradezamAM tene rahevAne paTe lakhI Ape, te yazavamImAM gaye, garasiMhanI cazevibhA cAre tarapha prasarI gaI, thaDA divasamAM te vizALa senAdaLane adhIzvara thaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meTA rAjakumAra kailabhanuM nirvAsana, 807 mULarAjanA ( tRtIya ) devarAja nAmanA je putra pedA thayA hatA te devarAja muMdarAdhipa rANA 3parAyanI putrIne paraNyA te rAjakumArInA peTe devarAjathI kehuDa nAmanA putra pedA thayeA sulatAne je samaye yazalamIra upara humale kaye te samaya pahelAM kehuDa tenI mA sAthe mAmAnA rAjyamAM gayA hatA. khAra varSanI umare kehuDa peAtAnA mAnA mahanA govALIcAe sAthe jaMgalamAM Dhoro cAravA gayA te samaye te kAmathI thAkI eka rAphaDA upara mAthu mukI kehuDa sui gayA, rAphaDAmAMthI moTA bhujaMge nIkaLI tenA mAthA upara UMcA thai mArTI pheNa phelAvI, te samaye eka cAraNa te rastA upara thaI jAtA hatA sa`ne evI a vasthAmAM joi cAraNe rANA pAse jai te vRttAMta kahyo. rANA satvara testhA ne potAnA aihitranuM parama sAbhAgya kaLI te puSkaLa AnaMda bhogavavA lAgyA vimaLAdevInA peTe garasiMhanu saMtAna hovAthI te dattaka putra levAne utsuka thaye, bhaTI kuLanA saghaLA rAjakumAra tenA rUbarU ekaThA thayA paNa koi rAjakumAra kehuDanA tulya thayA nahi, teNe dattaka putra levAmAM kehuDane pasaMda karyA, tethI bIjA rAjakumArA dveSavALA thai SaDayaMtra karavA lAgyAM, te samaye kehuDa dararoja eka sarovara jovA jAtA hatA, rajaputa kumArAe, te sarovara upara jai tenA upara humale karyA, ane kehuDane mAA, vimaLAdevIe kehuDane rAjaya upara abhiSikta karyo, vimaLAdevIe hAmIranA be putrane pAtAnA putrarUpe TharAvavA jenAM nAma jaita ane pUnakarNa. A vivAhanuM nALiyera ArAvalI parvatanA tene tyAM maLI t citADezvara rANA kuMbha taraphathI rAjakumAra jaita pAse AvyuM. tyAra pachI TTi rAjakumAra mevADa tarapha gayo. te khAra kAza dUra gayA. zAlavAnIno prasiddha zakalAvIra mIrAja gayeA. te madhu samAgamanA pachI tarataja jaita vivAha yAtrAmAM nIkaLavA udyoga karavA lAgyA. eTalAmAM jamaNI khAjue eka vanya kapAta vAraMvAra citkAra karavA lAgyA, zakalAvIranA sALe teonI sAthe hatA te zAkuna vidyAmAMvizeSa pAradarzI hatA. te vanyakapAtanA avAja sabhaLI khelyA, A eka bhayAnaka kharAma cinha, Aja nisaravuM yukta nathI 'zveta te divase tyAM rahyo. khIjA divase javA mATe te saghaLA potapotAnA gheADe caDavA, eTalAmAM eka vAghaNu citkAra karavA lAgI. tyAre te zakana jAgunAre gaNanA karI kahyuM. " mATAgharanA aMdaranI vAta bahAra pADavA jevI hAya niha. tamAre meDamAM javuM thaze nahei. A kSaNe eka AzAmIne kamalamIramAM jai tapAsa karI AvavAnuM kaheA. tethI guDha vRttAMta mAluma paDI Avaze " tenA kahevA mamANe eka aLiSTa rajaputane mevADamAM mekalyA. teNe tyAMthI pAchA AvI kahyuM " meM ghaNuM sArUM joyuM nahi. rANAnAM manamAM eka bhayAnaka durabhi saRSi che" ta tyAra pachI mevADa tarapha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TeDa rAjasthAna. javA agresara thaye nahi. teNe tyAM zaMkala: saradAranI duhitA mAdarIne vivAha karyo. tenA evI rItanA AcaraNathI rANo muddha thaye. chevaTe jete rAva raNAMgade- vanA haste prANa tyAga karyo jaitanI hatyAthI rAva raNAMgadevanA manamAM bahu pazcA tApa thaye te veLAM vastra paherI bhAratavarSanA dareka tIrtha bhamavA lAge, pitAnA dezamAM AvI teNe pitAnA kAmanA mATe kahuDa pAse mAphI mAgI. samajI, lakSmaNa ke, kIlakarNa, zatUla viya, tanu ane tejasI nAmanA ATha putra keDanA hatA, parAkramI kelUna pachI cAcika deva rAjA thaye. | mulatAnarAjathI pitAnA rAjyanirApada rAkhavA cAcikadeve mAhenAmanA nagaramAM pitAnuM rAjyapATa pheravyuM. paNa tethI karIne mulatAna rAjyanA vizleSavanDithI bacyA nahi. mulatAnarAja bhaThThi kuLanA prAcIna zatru, lAgAha jehara khIcI vagerene ekaThA karyo. teNe te cArikadeva upara humalo karavAno udyoga kaye. e samAcAra sAMbhaLI, bhadri vIra cAcikadeva sattara hajhAra savAre ane coda hajhAra padAti senA laI mulatAnarAjanI virUddha viSASA nadI utarI gaye, bane pakSamAM ghera yuddha thayuM. jemAM bhaTTirAja jayI thaye. te jayamAM meLavela dravya laI skUlanayane mATe nagaramAM AvyuM. tyAra pachI bIjA varSe eka yuddha thayuM. temAM sAta cAlIza bhakTi vIre ane traNa DajhAra mulatAnI, raNa sthaLe mAryA gayA. jemAM cAcikadevane jaya thaze. uparAuparI jayanA lAbhe cAcikadevanI yazobhAti cAre tarapha prasarI, tenuM rAjya viSASAnA parapAre akSanI keTa sudhI phelAyuM. te nagaramAM eka senAdaLa mUkI cAcikadeva pugalamAM AvyuM. tyAra pachI tene daMDInA adhipati mahIpAlane parAbhava karI tenI pAsethI kara lIdhe, evI navInavI phateha meLavI te thazalamIramAM Avyo. vArU nAmanA nagaramAM thaI te potAnA rAjyamAM Avato hato eTalAmAM mArgamAM eka ja rajaputa sAthe tenI mulAkAta thaI te AzAmIe tene ucAmAM uMcA meMDhA bheTamAM ApI kahyuM " rAjan ! vIra jaMga nAmano eka rAThoDa amArA upara dArUNa atyAcAra kare che. A kSaNe Apa rakSaNa nahi karo te amAre Atma rakSaNano UpAya nathI. cAcikadeve potAnA sainya sAmaMtane ekaThA karyA ane seTA jAtinA adhi pati zumarakhAM sAthe maLI jaI teNe vIra jaga upara humalo karyo. zAhula meranA saghaLA rATheDe tenAthI parAsta thayA. ghaNA rADoe tenI svAdhInatA svIkArI. cAcikadeve, te nagaranA adhivAsIone kahyuM ke tame sApotapotAnI sAmagrI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moTA rAjakumAra kai3bhanu nirvAsana. 89 lai yazalarIramAM jaI vaseA. teja tamArUM rakSaNa thAze' jIvana rakSAnA bIjo upAya nadekhatAM teoe cAcikadevanA prastAva upara saMmati ApI. tee potAnA nagarane cheDI pAtapeAtAnI sAmagrI lai yazalamIramAM jaI vasyA. teja divasathI yazalamIra nagara samRddha thaI gayuM. vijIta rAoDanA traNa putrA cAcikadevanA hAthamAM baMdI thai gayA. temAMthI e nAnA rADeDa rAjakumAra chuTayA. cAcikadeve potAnA mitra seTA saradArane rajA ApI. ane tenI putrI mAnAladevInu pANigrahaNa karyuM. vizvAhamAM sasarA hebatakha pAsethI pacAsa gheADA, pAMtrIsa gulAma, cAra pAlakhI ane be hajhAra uMTa teNe meLavya., te mereTamAM Agye. e ghaTanA pachI be vaSaeN cAcikadeva pIlItrAMganA adhizvara kheAkura khIra rAja sAthe yuddhamAM pravRtta thayA. tenA humaaAthI duzmaneA parAta thayA. teNe tenA rAjyanuM sasva harI lIdhuM, te su yogamAM bhaTTa kuLanA parama zatru lAMgAha lokAe dhunIyArapura upara humalo karyo, ane tyAMnAM bhiTTane parAjIta ane vitADita karyAM. rAvala cAcikadeva rAgakrAMta thayA. vyAdhimAM paDI maravA karatAM yudhdhamAM paDI maravAnuM cAcikadeve durasta dhAryuM. teNe mUlatAnanA lAMgAha rAjane dUta mokalI kahI sabhaLAyuM huM tamArI pAse yudhdha prArthanA karU chuM. rega grAse jIvana cheDavuM tenA karatAM zatrunA hAthe yudhdhamAM parAsta thai jIvana cheADavuM huM yukta dhArUM chuM. bhabhiTTa te lAMgAha rAjane kahyuM je cAcikadeva vIra yogya mRtyu mAMgeche, ane tenI sAthe mAtra pAMcaze sainike che " tyAre mUlatAnarAje laDavAnI saMmatI ApI, anne pakSamAM yudhdhanI taiyArI thai. rAvala cAcikadeve potAnA jeSTa putra gajasiMhanA rAjayAbhiSeka karyAM, te sAtaseA sainika sAthe nIcArapura tarapha cAlyA, tyAM AvI teNe jANyu je mulatAnarAja e keza upara AvI taiyAra che. tenA AnaMdanI hada rahI nahi, teNe snAnAnDiMkapurU karI potAnA khaDaganI pUjA karI. "C "" tyAra pachI yudhdhamAM te utaye, yudhdha cAlyuM, anne vIranuM ghAra dvaMdvayudha cAlyu. banne pakSanI senA laDavA lAgI. yadurAya puSkaLa vIratva batAvI yudha mAM kAyamanA mATe zayana karI gaye 102 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #905 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama adhyAya : * yazalamIranI svAdhInatAnI yutI, utarAdhikArIpaNAnuM parIvartanasubaLasiMha, amarasiMha yujanA rajaputa yadroha, vAMkAneranA rAThoDe upara pratize dha grahaNa, hadanA vivAdane sutrApAta bhaTTIono jayalAbha, rAjA anupasiMha, cazamIramAM AkramaNa, mahamadane parAbhava rAvale karelo punarlobha, amarasiMhanuM maraNa, yazavaMtasiha vaMzavamIrane adha:pAta, mUgala bAramera phIlaDI dAudanA putroe karela khADalanuM AkramaNa, ajItasiMha, tenA kAkA tejasiMhe karela sihaMsanApaharaNa, rASTahArakanI hatyA, vAhabalakhAnuM khADA AkramaNa,rAvaLa muLarAja, svarUpasiMha mehatA tenA virUdhdha paTayaMtra, rAvaLanI pazthatI ane tene kAraNarodha, rAyasiMhanA rAjyAbhiSekanI vaNa, rAjyagrahaNamAM tene asvIkAra, eka rajaputAnIe karela muLarAjanI murtI, rAjasiMhAsananuM punaharu, rAjA kumAra rAyasiMhanuM nirvAsana, bhaSTi saralarone baLavo, teone daMDa, bAra varSa pachI tene mArI rAyasiMhe karela eka vaNikanuM mastaka chedana, calazamIramAM AvavuM, divo nAno kIllAmAM tenuM preraNuM, saMlimasiMha, jorAvarasiMha, viSa praga, jorAvarasiMhane prANasaMhAra, rAyasiMhane analamAM prANunAza, tenA putrane prANunAza, gajasiMha, brITIza gavarameMTa sAthe muLarAjanuM saMdhabaMdhana, tenuM maraNa, gajasiMhane abhiSeka.. cazalamIranA bhAgyagaganamAM pracaMDa dhUmaketu udaya pAme. bhagavAna zrI kRSNanA vaMzadhara hajAre AphatamAM ane asaMkhya saMkaTamAM paDayA. je svAdhinatA teoe AjadIna sudhI akSuNyabhAve rAkhI hatI, te svAdhinatA Aja galee chInavI lIdhI. megala kuLatilaka akabare, saghaLA bhAratavarSane dAsatva zRMkhalAe bAMdhI dIdhuM. A samaye dhArmikavara zAhajahAna bhAratavarSanA siMhAsane hate. te samaye subalasiMha yazalamIranA siMhAsane beTho hato. teNe ja sahunI pahelAM megalanI pAse dAsatva svIkAryuM. tenA rAjyakALamAM yazalamIra megala sAmrAjyanuM sAmaMta rAjya gaNAyuM. subalasiMha yazalamIranuM rAja calAvato hato paNa te rAvala munakarNanA siMhAsanane upayukta adhikArI nahote. tenA pUrvavartI rAjA mane haradAse, bhatrIjA rAvala naSNune viSaprayogathI mArI nAMkhI sihAsana hastagata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #906 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cazalamIranI svAdhInatAnI cyutI. 811 karyuM paNa vidhAtAe te hatyAkArIne eka paNa satAna ApyuM nahi. rAjadhAnI maneharadAsanA mRtyu pachI rAvala nUnakanA bIjA putra mAladevano prapAtra sukhasihanA hAthamAM rAjyabhAra seAMpANA. maneAharadAsanA rAmacaMda nAmanA eka putra hatA. rAmacadamAM rAjhyApayogI eke guNa na hovAthI bhiTTasaradAroe sukhalasihane sihAsane besA. sukhalasiMha aneka sadaguNathI vibhUSita hateA. te akhararAjane bhANeja hatA, te potAnA mAmAnA tAbAmAM pezeAra nagaramAM eka uMcI padavIe nImAyela hateA, tenA upara samrATa atizaya satuSTa hatA, teNe ceAdhapuranA yazeva si'ne evuM kahevarAvyu je subaline yazalamIranI gAdIe besADavA " kuMpAvata saradAra nAhurakhAMe e mAMgalika vyApAra amalamAM ANyA, nADurakhAMe thadhAkALe AvI azalamIramAM subalisaMhane samrATanI sanada ApI. sukhaLasiMhanA mRtyu pachI tenA putra amarasiMha cazalamIranI gAdIe beTho. teNe TIkADAranA ecchavamAM balucI upara humalo karyA. tenA upara jaya meLavI rAjya upara te raNusthaLe te abhiSikta thayA. e samaye yujanA rajapute IzAna koNamAMthI AvI bhaTTerAjyamAM paDI gAmaDA luTavA lAgyA rAvaLa amaruMsihe lazkara sAthe tenA upara humalo karyAM. durAcAra luTArAe tenAthI parAsta thayA. e samaye ka ulAMTa rAThoDo kAyama vikramapuramAM AvI kharAba mANasanI jema atyAcAra karavA lAgyA. teonA atyAcArathI asa`khya nara nArIe pIDita thai, krame teonA atyAcAra asahya thai paDayo. tyAre suMdaradAsa ane dalapatadAse teone badalo levA sakalpa karyAM. " dalapatadAse kahyuM '' AveA durAcAra rAThoDe nA rAjya upara humalo karI pratizodha pipAsA prAmita karIe " teee khIkAneranA sImADe Avela jIju nagara upara humalA kaye.temAMthI saghaLI cIjJe luTI zaherane bALI te vikramapuramAM AvyA. tethI rAThoDa ane bhaTTa vacce yuddha thayuM. bhaTTa rajaputA jayI thayA. teonA hAthe khaseA rAThoDa vIra haNAtrA, rAvala amarisaMhe tene madada ApI hatI. vIkAneranA rAjA anupasiha, peAtAnI senA sAthe te samaye dAkSiNAtya pradezamAM samrATanA tAkhAmAM kAma karatA hatA. TTi rajaputAnAM rAThoDonA parAjayane vRttAMta sAMbhaLI teNe ekadama potAnA mIne re va matrina A manI eka dezaNA, patramAM lakhI cAra kare jyanA ane hukama Apya jenTala phAi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #907 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 TADa rAjasthAna. kaDuleTa apa dhAraNa karI zake e haze tene cazalamIranA rAjA sAme raNAMgaNamAM utaravuM paDaze, vaLI vIkramapura hastagata ane vizvasta karI, bairA pratizeSa levo paDaze, je koi rAThoDa A ghoSaNAnA hukamanI virUdhdhe cAlaze. tene rAjadrohI gaNI daDane pAtra karavA paDaze " thoDA samayamAM nRpAnA pAlita thaI. pratyeka rAThoDe tene Adeza mAthe caDAvye. rAvaLa amarisaMha paNa potAnA sainya sAmaMtane ekaThA karI, zatrunI sAme thavA goThavaNa karatA rahyA. te zatrunI sAme agresara thayA. aneka rAThoDa saradArA tenA hAyathI marAI gayA. sImADAMnAM aneka gAmA teNe khALI dIdhA. puSkaLa dravya tenA hAthamAM Avyu, teNe pugalane pharI hastagata karyuM. rAvala amarasiMhanA ATha putra hatA. tenA pachI tenA mATe putra cazevaMtisa'huM savat 1758 ( i. sa. 1702 ) mAM yazalamIranI gAdIe beTho, dAudakhAM nAmanA eka aphagAna saradAre gArA nadInA tIra keTalAka pradeza lai lIdheA. cazeAvAsa'hunA pAMca putrA jagasiddha. izvarasiMha, tejasiha, saradArasiMha, ane sulatAnasiMha. jagasiMhe AtmahatyA karI, tenA traNa putre akhi siMha, musiMha ane jorAvarasiMhuM. akhisiMha, rAjya upara abhiSikta thayA. budhasiddha zILInA rogemaraNa pAmyA. akhisa'hunA kAkA tejasi Mhai, bhatrIjAnuM rAjya chInavI lIdhuM. tethI be rAjakumAre dIllImAM palAyana karI gayA. te samaye teonA dAdA rAvaLa sevaMtasi'hane bhAI harisiMha dIllImAM samrATa nIce nokarImAM hatA. bhAInA putrAnI duravasthA joI te rAjya parAsta tejasiMhane rAjya bhraSTa karavA, te cazalamIramAM AnyA. yazalamIramAM " vAsa " nAmanA eka prAcIna utsava cAlaneA hateA. te utsavamAM bhaThThIrAja, prativarSa garasiMha upara jai temAM paDI eka muDI kADhava sahunI agAu lAvatA hatA. tyArapachI rAjyanA bIjA saradAro dhanavALA vIgere sareAvaramAM paDI eka muThI kAdava lAvatA hatA. tejasa'hu te utsavamAM moTI dhuma dhAmathI e sareAvara tarapha cAlye. eTalAmAM harasi'huM eka daLa sAthe AvI tenA upara humalA karyAM. tejasiha jakhamI thaI maraNa pAmyA, paNa harisiMhane udyama saMpUrNa saphaLa thayeA nahi, zAthI ke tejasaMhanA putra zevesiMha gAdIe sthApita thayA. akhisiMha nirUtsAha thaye nahi. yazalamIramAMthI sainya ekaThuM karI teNe kITTA upara humalA karyAM, teNe zevesihunA prANano nAza karI. yazalamIranA rAjyAsananA uddhAra karyo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #908 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazalamIranI svAdhinatAnI smruti 813 akhisi'huM ekadara cumALIza varSa rAjya karyuM, tenA zAsanakALamAM dAudakhAMnA pUtra khAkubaLakhAM, devarAvala ane khADALane pradeza hastagata karyAM. rAvaLa akhisi'huM pachI mULarAja savata 1818 (I. sa. 1765 ) mAM yazalamIranI gAdIe beTho. tenA traNa putra rAyasiMha, jayatsiMha ane mAnasiMha, muLarAjanA pasada karelA eka maMtrIthI yazalamIranuM bhArI aniSTa thayu. ekadama unnata yazalamIra, avanatimAM AvI gayu, te drutta ma MtrInuMnAma svarUpasi'ha, te jAte vaNika hatA. svarUpasi'huM metA gotramAM pedA thayA hatA. te AzAmI jaina hatA, te vaNika maMtrI sAthe saradArasiMha nAmanA rajaputanA vivAda thayA, saradArasi Mhe yuvarAja pAse rAsi'ha petAnI manevedanA jAhera karI. rAyasiMha svarUpasiMha upara adhika virakta hatA, A kSaNe laTI saradAranI prareAcanAe unmAdita thaI te pitAnA sa'mukhe te duttanA saMhAra karavA taiyAra thaye, tenA mAtra ekaja AghAtathI bhayaMkara rIte jakhamI thayela svarUpasiMha muLarAja pAse AyA, rAvaLa muLarAja kArA gAramAM paDayA, pradhAna bhaTI saradAra anupasiMhanI patnI tene uddhAra karavA potAnA putra jorAvarasiMhane belI " dikarA rAjAnI yaMtraNA have sahya thAtI nathI. eka vAra te rAjAne padacyUta karavA meM tArA pitAne kahyuM hatuM, paNa have mane paritApa thAya che, have tu muje te rIte rAjAnA uddhAra kara, ane prakRta rAjabhakatane dAkhalA atAvI yazasvI thA, tethI tArA pitA virodhI thAya to tuM kuMjyanA anurAdhe tene saMhAra karavAnuM bhUlIza nahi; huM tenA zakhadeha kheALAmAM lai ' citAmAM maLI marIza,' jorAvarasiMha:mAtAnA hukama agrAhya karI zakayA nahi, pAtAnA kAkA arajunasiMha ane mesiMhanI madadathI te rAjAnA uddhAra karavA agresara thayA, thoDA samayamAM kedakhAnAnAM dvAra teee bhAMgyAM, sadAzaya traNe saradAra rAjAnI pAse AvI ubhA rahyA. ane khelyA, " rAjana ! uThe ! ame punarabhiSeka ghASaNA karI dIdhAM, ame tamArA uddhAra mATe AvyA chIe, nagArAM bajAvI rAjAnA abhiSeka teee ka, saghaLA Ana Mdita thayAM. siMhAsana upara abhiSikata thaI mULarAje peAtAnA putra rAyasiMhane, nivAsana IMDe daDita karyo. te pitRrAjyane tyAga karI kaTAvA nagara tarapha cAlyeA. te nagaramAM tyAMnA saradAre tene AdarathI grahaNa karyuM. saradAre kahyuM, " AveA ! yazalamIranuM rAjya rasAtaLe jAe! " rAyasiMha gAjIne khelyA. nA ! rasAtaLe zAmATe jAya? te tyAMthI mAravADa tarapha cAlyA. ,, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #909 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 TaDa rAjasthAna. nivasita rAyasiMha aDhI varSa mAravADarAja vijayasiMhanA AzayamAM rahyo tyAM tenI uddhata prakRti ucchakhala thaI uThI. yodhapurano kaI vANIe tenI pAse nANuM mAgatuM hatuM, teNe ke dhathI tenuM mAthuM kApI nAMkhyuM te mAravADa choDI pitRrAjyamAM palAyana karI gaye. mULarAje tene dive nAmanA killAmAM rAkhe. tyAM rAyasiMha pitAnA dIkarA abhayasiMha vigere sAthe rahyo. kukSaNamAM rAyasiMhe metA maMtrI svarUpasiMhane saMhAra karyo, svarUpasiMhane putra selamasiMha hatA je kapaTAcAra ane nRzaMsa hate. jhera, charI, agnI vIgerenI sahAyathI teNe ghaNA lokone mArI nAMkhyA, tenA prapaca jALamAM AvI rAyasiMha pitAnI strI sAthe di killAmAM baLI muo. rAyasiMhanA be putro abhayasiMha ane dhanakuLa palAyana karI gayA. paNa teo te nara pizAcanA hAthathI chuTayA nahi. rAvala mULarAje te bAbata upara karNapAta karyo ja nahi rAvala mULarAja I.sa. 182mAM paraphekavAsI che. teNe pahelAM I.sa. 1818mAM DiseMbara mAsamAM brITIza gavarameMTa sAthe saMvibaMdhana karyuM. tenA pachI tene putra gajasiMha yazalamIranI gAdIe beThe. benazIba gajasiMha selimasiMha pAse putaLA jevo hate. ji. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #910 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marUbhUmi. marUbhUminuM sImAvarNana, jhAlera, dovatI, gogAdevanuM thala, kSIradhara, cohANa rAjya, dhAta ane amAsumarA, Ahara, amarakoTa. bhAratavarSanI marUbhUmi keTalAka nAnAM nAnAM rAjya ane nagaranI samaSTi che. tenI uttare gArA nadInI anata vAlukAmayI saeNkata bhUmi che. pUrve ArAvalIne abhedya pASANano prahAra (gaDha) che. dakSiNe raNa nAmanuM khArI bhUmi che ane pazcime sIMdhu nadIne tIravartI suvizALa pradeza che. e vistRta mArava kSetra pUrva kALe paramAra rAjAonA adhikAramAM hatu paNa duHkhane viSaya eTale che ke bhaTTa leke teonuM kAMI paNa dhArAvAhika vivaraNa ApatA nathI; atyaMta pUrvakALe e marUbhUmi kayAM sudhI vistRta hatI tenuM saMpUrNa vivaraNa koI sthaLethI nIkaLatuM nathI. mahA mA TeDa sAhebe tenA saMbaMdhe saMkSipta vivaraNa ApyuM che; A sthaLe ApaNe tenI padavInuM anusaraNa karI marUbhUmInuM saMkSipta vivaraNa ApavA pravRtta thayA chIe. prAcIna bhUgoLavettAoe mudara nagarane marUbhUminI rAjadhAnI rahI che. je vikAraNImAM prAcIna marU rAjyanA " navakeTa " arthAta pradhAna navakeTanuM varNana che. temAM yazalamIra vagere hAlanA rAjya samuhanuM kAMI paNa varNana nathI. have ApaNe marabhUminA aMdaranA bhinna bhinna rAjyanA vivaraNa karavA pravRtta thaIe. jhAlara-mAravADa rAjya je keTalAka pradhAna pradezamAM vibhakta che te pradhAna pradeza pikI jhAlera pradeza eka che. je samaye paramAra kuLa marU sthalInA sArvabhema Adhipatya upara hatuM te samaye jhAloranuM gaurava, bhAratavarSamAM cAre taraphe vistRta hatuM. te marUbhUminA navakeTa mAheluM che. pherIstAmAM varNana che je I. sa. 1301 mAM yavana vIra allAudIne jhAlera upara humalo karyo. te samaye tyAMnAM cehANa rajaputee jhAlerane moTA para kamathI bacAva karyo. kayA samaye jhAlera paramAranA kabajAmAMthI cahANanA kabajAmAM AvyuM te jANavAnuM kAMI paNa sAdhana maLatuM nathI. cetakuLanI je zAkhA jhAleramAM te samaye hatI tenuM nAma mAllAnI. cehaNi lekee jhAlerane kabaje karI tenuM nAma nAgI arthAt suvarNa giri rAkhyuM, e senagIra nAmathI cehANanI eka zAkhAnuM nAma letAgIrI paDI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #911 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TaeNDa rAjasthAna. e suvarNagIrInA ziredeze cehANa ke e pitAnA adhiSata deva madvinAthanuM maMdira sthApyuM; te maMdira bahu kALa sudhI ujata rahyuM. chevaTe TheTha zivajInA vaMzadhara lekee e durgama pradezamAM pesI azvinAthane jhAlIMdranAtha nAme paricita karyA. jhAlIdranAthanuM maMdira durgathI eka keza pazcime avasthita-rAjya braNa senAgiri kuLanI saMtati luNI nadInA tIranA citulavAne nAmanA pradezamAM vasI hatI. jhAlara cAra nAnA pradezathI vibhakta che ziva, vinamava, saMcAra ane morazIna e saghaLA khAlIyA arthAt rAjakIya bhUminA aMtargata che, e zivAya bhadra bhuna meha, jezala ane sIMdrI vagere keTalAka sAmaMta rAjya paNa temAM aMtarmukata che. meTe jhAlora durga. vizALa mAravADa rAjayane dakSiNa prAMta rekI raphula che te bhUminI sapATIthI aDhIse hAtha uMce che. durganI cAre tarapha gaDha che tenA upara sthAne sthAne tepe che. jhAlora durgane cAra taraNudvAra ( daravAjA ) che. temAM sUryapaLa ane baLa prasiddha che. IdevatI-purIhAra rajaputanI pradhAna zAkhA yenA nAma uparathI i-- devatI nAma paDyuM che. te ati sudra rAjya che. tenI uttare gogAdevanuM sthaLa che; pazcime yodhapura che; dakSiNe bAlotrarAjya che tene paridhi ghaNuM karI trIza keza che. - gogAdevakA thala-cohANa vira gegAnA nAma uparathI e pradezanuM nAma paDayuM , che, te Iye devatInA uttare Avela che, e sthaLa uMcA bAlIyA vADIthI paripUrNa che, e marUmaya pradezamAM ceDA loko vAsa che. temAM thoDAka gAmaDA jovAmAM Ave che. be va: kulasuda, vIrasara evA nAmanA traNa pradhAna nagara che. kSIradhara-ApaNe kSIradharanuM nAma anekavAra varNavI gayA, DeDa, vIraziyuM. chanA saMtAne gohela lekane dUra karI sahuthI pahelAM AhIM upanaviSTa thayA. tethI jItAela gehale khaMbhAtanA upasAgaramAM jaI vasyA. hAla teo bhAvanagara vigere sthAnamAM rahelAM che. cehANa rAjyae rAjya rajaputAnAnA ati dUra prAMtare AveluM che, tenI uttare ane pUrve mAravADa; pUrve dakSiNe kelavADA, dakSiNe hINa nAmanuM vizALa khArU jaLAzaya ane pazcime dhAta rAjyanI marUbhUmi, te be svataMtra rAjyamAM vibhakta che. tenA pUrvabhAgane vIravAra ane pazcIma bhAgane pAkura kahe che. tenI rAjadhAnInuM nAma zrInagara: prasIddha bhUgeLavettAoe tene zrInagara nagarapakura nAme kahela che. e rAjyanA cohANa rajapute pitAne atI prAcIna ane pavItra kuLathI pidA thayela gaNe che. teo mANekarA, vizaLadeva ane pRthvIrAjanA vaMzamAM jagyA cheparaMtu teo e marUrAjyanA prAcIna adheivAsIo nathI, ema pramANa maLI AvyA ' che. teonI agAu seDhA ane paramAra rajaputanI zAkhAne leke tyAM vasatAM hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #912 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marabhUmi. 817 viravara alekajhAMDara dhI greTa bhArata varSa upara Avyo tyAre teNe tyAM seDhA rajaputene jeyA hatA; tethI sIddha thAya che ke I. sananA AThamAM saMkAthI te teramAM sakA sudhI cehANa kuLanI eka zAkhA tyAM vastI hatI, ajamerathI te sIdhu pradeza sudhI teonuM rAjya vIstRta hatuM. ajamera nAMdeda, jhAlara, zIre I ane junAcerava. e saghaLAM svataMtra rAjyanA pAMca pradhAna nagara, tyAMnA bhATa loko teonAM rAjya svAdhina gaNe che. paraMtu teo svAdhIna nahatA paNa ajameranA tAbAmAM tenA saMbaMdhamAM je zIlA lIpIela gavaramenTanI hastagata thaI che. te saghaLIno pATha karavAthI spaSTa mAluma paDe che je kharI rIte teo ajameranA tAbAmAM ja hatA. ane ajameranA cohANa rAjAe teomAM zreSTha gaNAtA hatA. mAmudathI te adudIna sudhInA je yavana vAre bhArata bhUminuM AkaraNa karavA AvyA hatA teonA virUdhdha ceharaNa rAjAoja asIlA raNa karI svadeza rakSA karavA taiyAra thayA hatA. upara ApaNe kahI gayA chIe ke cehANa rAjaya vIravAra ane pAra nAmanA be svataMtra rAjyamAM vibhakta che. e bane pradezanA adhipatI samAna che te banne pradezanA adhIpatIne "raNaevA nAmane IlakAba che te paNa vIravArano adhIpatI vadhAre sapanAzALI che. tene pArka kara Ape che. vIravAra rAjayamAM je keTalAka nagara che temAM surUI, vAra, dharaNIdhara vaskasara thIraMda reTIgaMga ane cItala bAno vagere prasIddha che. mahAtmA TeDa sAhebanA samaye rANA nArAyaNarAva tene adhIpatIne tenA rAjyanI upaja traNa lAkha rUpIAnI che temAMthI eka lAkha rUpIA meghapurane traNa varSanA aMtare apAya che. dhAta 'va' amara sumarA-upara je keTalAka mArava rAjyanuM varNana thayuM che te sadhaLA rajaputAnAne aMtargata che paNa have rAjasthAnane parItyAga karI sIMdhu rAjayanA pAzva sthItI vIzALa marUpradeza tarapha javAnuM thAya che dhana va amara sumarA eka vizALa marUbhUmInI madhyamAM sthApIta. e mAravakSetranI je tarapha daSTa karavAmAM Ave che te tarapha anaMta asIma vAlukA rAzInuM marIcikAmaya bhISaNa dazya nayanagocara thAya che. kamAgata pacIza trIza keSa bhramaNa karAya tyAre mAtra jaLa mApavAne upaya thAya che; kuvAo dUra dUra vyavasthAne rahelA che, vaLI te eTalA badhA uMDA ke temAM najara pahecI zake nahi. vaLI temAM pANI eTaluM ke je pacAsa AsAmI pIvA mAge che te temAM maLavuM muzakela che. e marUbhumimAM je je kavAo che te te kuvAmAM keTalAka kuvA prasiddha che. jayasiMha deza; gheTIkA vastI gira5 hamIra deva jana jInirAsi vA zeka te saghaLA kuvA satArathI te sItera phITa sudhI uDA che. hamAyuna ane tenA anucare te sthAne je vipadamAM paDayA hatA tenuM varNana pherIstA nIce pramANe Ape che. bhArata vaSaya marUbhumi keTalAka rAjyamAM vibhakta che, te rAjya maheluM dhAta eka rAjya che. amarakeTa tenI rAjadhAnI, ati prAcInakALathI paramAra rajapute tyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #913 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 818 TADa rAjasthAna. rAjya karatA AvyA che. e vistRta agni kuLa pAMtroza zAkhAmAM vibhakta che; temAM sADhA, amara ane sumarA evI traNa zAkhA prasiddha che e chevaTanI zAkhAnA chatrIza rAjAe pAMcamA varSAM AhAra rAjayamAM zAsana calAvyuM. e Aheranagara je rAjyanuM aMtaragata che; te rAjayanuM na!ma amara sumarA; te rAjaya bhuTiyA nAme paNa kahevAya che. paMDitavara abulakjale AheArane AlAra karI varNavela che te eka kALe ati prasiddha ane garavAnvita hatuM. suprasiddha bhugeALavettA ivana hAkala kahe che ke, Alera eka samaye geravamAM mulatAnanu samakakSa thai paDayuM hatuM. te prAcIna sagadI vAseDhA rAjyanuM aMtata. jyAre digvijayI alekajhAMDara dhI greTa siMdhunandanI vakSa upara vahANumAM caDhI dakSiNa tarapha cAlye!. vekhera nAmanuM eka nagara te samaye sagado rAjayanI rAjadhAnInuM zahera hatuM. vekheranuM bIjuM nAma manacurI .. pa'DItavara abula jale kahela che ke prAcIna Alera nagamAM purvakALamAM zaharIza nAmano eka rAjA hatA, tenA rAjyanI utare kAzamIra, pazcime maherAmaNa. sIMdhu nadI ane dakSiNe samudra ukula parisaha leAkAe te rAjaya upara humalo karyo hato. saharIza yuddhamAM maraNa pAmyA hatA. vayI pArasI leAkeA tenu rAjaya vaTI sArIsArI cIne potAnA pakSamAM lai gayA. sahurIsanA mrutyu pachI tenA putra rAyasahAya AhAra nA sihAsane beThe. tenA saMtAnee ghaNA varSa tyAM rAjaya karyuM. chevaTe khalIphA vAlIdanA zAsana kALamAM i. sa. 717 mAM irAkanA zAsanakartAe mahuma kAmane bhAratavarSa upara caDAi karavA mekaklyA, kAzImanA hAthe hIMdurAja dAhIda mAryAM gayA. tyArapachI te rAjaya AnasArI, sumarA. zirane vaMzIya rAjAoe krame krame bhegalyu, cheTanA bhupAlI potAne jAmazedanA vaMzamAM utpanna thayelA kahe che. te A pratyeka ' jAma' evI upAdhithI bhUSita thAtA, krIstA evI rIte kahe che je mahamada kAzImanA mRtyu pachI eka jAtie AvI siMdhu pradezanuM rAjaya calAvyuM. te navIna rAjakuLa AnasArIthI utpanna thayu che. tyAra pachI tyAMnA samayanA bhayika adhipatiee te chInavI lai tyAM pAMcaso varSe rAjaya karyuM; teonuM nAma sumarA. sumarAnA adhipatie jAma evA upAdhi dhAraNa karyo hato. mahAtmA TeDa sAheba kahe che je, zIme. samanA athavA zeranAM eka mAtra yAdava zyAma kuLanuM nAma che. zyAmarAkATa athavA zyAmanagarI teonI rAjadhAnI; grIkale ke tene mInagaDa kahe che. ane tenA rAjakuLane zAMtra kahe che. e saghaLA vivaraNanuM sama nvaya sAdhana karavAthI mAluma paDe che ke alekajhAMDaranA amiyAnakALe agniya seDhAleka AhAra nagaramAM ane utara siMdhu rAjyamAM tathA cAdava zAmba leke zyAmanagaramAM arthAta dakSiNu sidhu rAjyamAM rAjaya karatA hatAM, sArASTra pradezanA navAngaranA jAma ane jADejA loko zAmbhathI potAnI vaMzapatti gaNe che. " che samApta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #914 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com