Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ v
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri-pAli-ganthamAlA [ devanAgarI] dIghanikAye lInatthappakAsanA paThamo bhAgo sIlakkhandhavaggaTIkA ganthakAro bhadantAcariyo dhammapAlatthero vipazyanA vizodhana vinyAsa igatapurI 1998
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammagiri - pAli - ganthamAlA -7 [ devanAgarI ] dIghanikAya evaM tatsaMbaMdhita pAli sAhitya gyAraha graMthoM meM prakAzita kiyA gayA hai| prathama AvRtti : 1998 tAivAna meM mudrita, 1200 pratiyAM mUlya : anamola yaha graMtha niHzulka vitaraNa hetu hai, vikrayArtha nahIM / sarvAdhikAra mukta | punarmudraNa kA svAgata 1 isa graMtha ke kisI bhI aMza ke punarprakAzana ke lie likhita anumati Avazyaka nahIM / ISBN 81-7414-056-5 yaha graMtha chaTTa saMgAyana saMskaraNa ke pAli graMtha se lipyaMtarita hai / isa graMtha ko vipazyanA vizodhana vinyAsa ke bhArata evaM myaMmA sthita pAli vidvAnoM ne devanAgarI meM lipyaMtarita kara saMpAdita kiyaa| kaMpyUTara meM nivezana aura peja- seTiMga kA kArya vipazyanA vizodhana vinyAsa, bhArata meM huA / prakAzaka : vipazyanA vizodhana vinyAsa dhammagiri, igatapurI, mahArASTra- 422403, bhArata phona : (91-2553) 84076, 84086 phaiksa: (91-2553) 84176 saha-prakAzaka, mudraka evaM dAyaka : di kAraporeTa baoNDI oNpha di buddha ejyukezanala phAuMDezana 11 vIM maMjila, 55 haMga cAu esa. roDa, sekTara 1, tAipe, tAivAna Ara. o. sI. phona : (886-2) 2395-1998, phaiksa : ( 886-2) 2391-3415 2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala [Devanagari] Dighanikaye Linatthappakasana Pathamo Bhago Silakkhandhavagga-Tika Ganthakaro Bhadantacariyo Dhammapalatthero Devanagari edition of the Pali text of the Chattha Sangayana Published by Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri -422403, India Co-published, Printed and Donated by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: (886-2)23913415
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dhammagiri-Pali-Ganthamala--7 [Devanagari] The Digha Nikaya and related literature is being published together in eleven volumes. First Edition: 1998 Printed in Taiwan, 1200 copies Price: Priceless This set of books is for free distribution, not to be sold. No Copyright-Reproduction Welcome. All parts of this set of books may be freely reproduced without prior permission. ISBN 81-7414-056-5 This volume is prepared from the Pali text of the Chattha Sargayana edition. Typing and typesetting on computers have been done by Vipassana Research Institute, India. MS was transcribed into Devanagari and thoroughly examined by the scholars of Vipassana Research Institute in Myanmar and India. Publisher: Vipassana Research Institute Dhammagiri, Igatpuri, Maharashtra - 422 403, India Tel: (91-2553) 84076, 84086, 84302 Fax: (91-2553) 84176 Co-publisher, Printer and Donor: The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow S. Rd. Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: (886-2)23951198, Fax: 886-23913415
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ visaya-sUcI prastuta graMtha Present Text saMketa-sUcI 159 160 160 161 164 166 168 168 169 169 170 56 111 171 pritssitvissphnditvaarvnnnnnaa| phassapaccayavAravaNNanA netaMThAnavijjativAravaNNanA diTThigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA vivaTTakathAdivaNNanA pakaraNanayavaNNanA soLasahAravaNNanA desanAhAravaNNanA vicayahAravaNNanA yuttihAravaNNanA padaTThAnahAravaNNanA lakkhaNahAravaNNanA catubyUhahAravaNNanA AvattahAravaNNanA vibhattihAravaNNanA parivattahAravaNNanA vevacanahAravaNNanA paJattihAravaNNanA otaraNahAravaNNanA sodhanahAravaNNanA adhiTThAnahAravaNNanA parikkhArahAravaNNanA samAropanahAravaNNanA paJcavidhanayavaNNanA ganthArambhakathAvaNNanA nidAnakathAvaNNanA paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 1. brahmajAlasuttavaNNanA paribbAjakakathAvaNNanA cULasIlavaNNanA majjhimasIlavaNNanA mahAsIlavaNNanA pubbantakappikasassatavAdavaNNanA ekaccasassatavAdavaNNanA antAnantavAdavaNNanA amarAvikkhepavAdavaNNanA adhiccasamuppannavAdavaNNanA aparantakappikavAdavaNNanA saJjIvAdavaNNanA asaJI nevasaJInAsaJjIvAdavaNNanA ucchedavAdavaNNanA diThThadhammanibbAnavAdavaNNanA 171 115 117 134 141 143 174 175 176 176 177 178 179 179 146 150 150 152 153 155 180 180 181
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 181 182 183 183 184 184 190 192 264 264 265 nandiyAvaTTanayavaNNanA tipukkhalanayavaNNanA sIhavikkILitanayavavaNNanA disAlocanaaGkusanayadvayavaNNanA sAsanapaTThAnavaNNanA 2. sAmaJaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA komArabhaccajIvakakathAvaNNanA sAmaJaphalapucchAvaNNanA pUraNakassapavAdavaNNanA makkhaligosAlavAdavaNNanA ajitakesakambalavAdavaNNanA pakudhakaccAyanavAdavaNNanA nigaNThanATaputtavAdavaNNanA saJcayabelaTThaputtavAdavaNNanA paThamasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA paNItatarasAmaJaphalavaNNanA cULamajjhimamahAsIlavaNNanA indriyasaMvarakathAvaNNanA satisampajaJakathAvaNNanA santosakathAvaNNanA nIvaraNappahAnakathAvaNNanA paThamajjhAnakathAvaNNanA dutiyajjhAnakathAvaNNanA tatiyajjhAnakathAvaNNanA catutthajjhAnakathAvaNNanA vipassanAjANakathAvaNNanA manomayiddhiJANakathAvaNNanA 195 197 200 202 203 204 204 205 206 214 214 iddhividhajJANAdikakathAvaNNanA 237 AsavakkhayANakathAvaNNanA 238 ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 241 saraNagamanakathAvaNNanA 245 3. ambaTThasuttavaNNanA 253 addhAnagamanavaNNanA 253 pokkharasAtivatyuvaNNanA 255 ambaTThamANavakathAvaNNanA 257 paThamaibbhavAdavaNNanA 262 dutiyaibbhavAdavaNNanA tatiyaibbhavAdavaNNanA dAsiputtavAdavaNNanA ambaTThavaMsakathAvaNNanA 268 khattiyaseTThabhAvavaNNanA 269 vijjAcaraNakathAvaNNanA 270 catuapAyamukhakathAvaNNanA 271 pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 272 dvelakkhaNadassanavaNNanA 274 pokkhrsaatibuddhuupsngkmnvnnnnnaa| 275 pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 276 4. soNadaNDasuttavaNNanA 277 soNadaNDaguNakathAvaNNanA 277 buddhaguNakathAvaNNanA 280 soNadaNDaparivitakkavaNNanA brAhmaNapattivaNNanA sIlapaJakathAvaNNanA soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 283 215 225 2 my my my ura Mod 282 282 236
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 344 301 345 5. kUTadantasuttavaNNanA mahAvijitarAjayaJakathAvaNNanA catuparikkhAravaNNanA aTThaparikkhAravaNNanA catuparikkhArAdivaNNanA niccadAnaanukulayaJjavaNNanA kUTadantaupAsakattapaTivedanAkathA vaNNanA 6. mahAlisuttavaNNanA brAhmaNadUtavatthuvaNNanA oTThaddhalicchavIvatthuvaNNanA ekaMsabhAvitasamAdhivaNNanA catuariyaphalavaNNanA ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA dvepabbajitavatthuvaNNanA 7. jAliyasuttavaNNanA dvepabbajitavatthuvaNNanA 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA acelakassapavatthuvaNNanA samanuyujApanakathAvaNNanA ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA tapopakkamakathAvaNNanA tapopakkamaniratthakathAvaNNanA sIlasamAdhipAsampadAvaNNanA sIhanAdakathAvaNNanA titthiyaparivAsakathAvaNNanA 9. poTThapAdasuttavaNNanA poTThapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA abhisAnirodhakathAvaNNanA 285 ahetukasaappAdanirodhakathAvaNNanA 324 285 sAattakathAvaNNanA 330 287 cittahatthisAriputtapoTTapAdavatthuvaNNanA 333 288 ekaMsikadhammavaNNanA 334 289 tayoattapaTilAbhavaNNanA 335 292 10. subhasuttavaNNanA 340 subhamANavakavatthuvaNNanA 340 297 sIlakkhandhavaNNanA 342 298 samAdhikkhandhavaNNanA 298 11. kevaTTasuttavaNNanA 298 kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA 344 300 iddhipATihAriyavaNNanA 345 AdesanApATihAriyavaNNanA 345 301 anusAsanIpATihAriyavaNNanA bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 346 12. lohiccasuttavaNNanA 305 lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA 350 308 lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 351 308 tayocodanArahavaNNanA 351 nacodanArahasatthuvaNNanA 352 312 13. tevijjasuttavaNNanA 354 313 maggAmaggakathAvaNNanA 354 aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 356 315 saMsandanakathAvaNNanA 358 316 brahmalokamaggadesanAvaNNanA 359 318 saddAnukkamaNikA [1] 320 gAthAnukkamaNikA [43] 320 saMdarbha-sUcI [45] 322 303 305 311 315
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciraM tiTThatu saddhammo ! cirasthAyI ho saddharma ! beme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattanti / katame dve ? sunikkhittaJca padavyaJjanaM attho ca sunIto / sunikkhittassa, bhikkhave, padavyaJjanassa atthopi sunayo hoti / a0 ni0 1.2.21, adhikaraNavagga bhikSuo, do bAteM haiM jo ki saddharma ke kAyama rahane kA, usake vikRta na hone kA, usake aMtardhAna na hone kA kAraNa banatI haiN| kaunasI do bAteM ? dharma vANI suvyavasthita, surakSita rakhI jAya aura usake sahI, svAbhAvika, maulika artha kAyama rakhe jAMya / bhikSuo, suvyavasthita, surakSita vANI se artha bhI spaSTa, sahI kAyama rahate haiM / ... ye vo mayA dhammA abhijJA desitA, tattha sabbeheva saGgamma samAgamma atthena atthaM vyaJjanena byaJjanaM saGgAyitabbaM na vivaditabbaM, yathayidaM brahmacariyaM aniyaM assa ciradvitikaM... / dI0 ni0 3.177, pAsAdikasutta ... jina dharmoM ko tumhAre lie maiMne svayaM abhijJAta karake upadezita kiyA hai, use artha aura byaMjana sahita saba mila-jula kara binA vivAda kiye saMgAyana karo, jisase ki yaha dharmAcaraNa cira sthAyI ho... / 9
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta graMtha dIghanikAya sAdhanA kI dRSTi se mahatvapUrNa graMtha hai / yaha bhagavAna buddha ke cauMtIsa dIrghAkAra upadezoM kA saMgraha hai jo ki tIna khaMDoM meM vibhakta hai - sIlakkhandhavagga, mahAvagga, pAthikavagga / ina upadezoM meM zIla, samAdhi tathA prajJA para sarala DhaMga se pracura sAmagrI upalabdha hai / vyAvahArika jIvana meM Agata vastuoM evaM ghaTanAoM se jur3I huI upamAoM ke sahAre isameM sAdhanA ke vibhinna aMgoM para prakAza DAlA gayA hai / buddha kI dezanA sarala tathA hRdayasparzI huA karatI thI / unakI yaha zailI vyAkhyAtmikA thI para kabhI-kabhI dharma ko subodha banAne ke liye 'cULaniddesa' evaM 'mahAniddesa' jaisI aTThakathAoM kA unhoMne sRjana kiyaa| prathama dharmasaMgIti meM buddhavacana ke saMgAyana ke sAtha inakA bhI saMgAyana huA / tadanaMtara unake anya vacanoM para bhI aTThakathAeM taiyAra huiiN| jaba sthavira mahendra buddhavacana ko lekara zrIlaMkA gaye, to ve apane sAtha ina aTThakathAoM ko bhI le gaye / zrIlaMkAvAsiyoM ne ina aTThakathAoM ko siMhalI bhASA meM surakSita rkhaa| pAMcavI sadI ke madhya meM buddhaghoSa ne unakA pAli meM punaH parivartana kiyA / dIghanikAya ke arthoM ko prakAza meM lAte hue buddhaghoSa ne 'sumaGgalavilAsinI' nAmaka dIghanikAya - aTThakathA kA praNayana kiyA / yaha bhI tIna bhAgoM meM vibhakta hai / ina aTThakathAoM kI punaH vyAkhyA karate hue bhadaMta AcArya dhammapAla thera ne 'lInatthappakAsanA' nAmaka dIghanikAya aTThakathA - TIkA tIna bhAgoM meM likhI / isake prathama bhAga sIlakkhandhavaggaTIkA kA mudrita saMskaraNa Apake sammukha prastuta hai / hameM pUrNa vizvAsa hai ki yaha prakAzana vipazyI sAdhakoM aura vizodhakoM ke lie atyadhika lAbhadAyaka siddha hogA / 11 nidezaka, vipazyanA vizodhana vinyAsa
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dighanikaye Linatthappakasana Pathamo Bhago Silakkhandhavagga-Tika 13
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ciram Titthatu Saddhammo! May the Truth-based Dhamma Endure for A Long Time ! hoti." "Doeme, Bbikebabe, Dhamma saddhammassa thitiya asammosaya anantaradhanaya samvattanti. Katame dve? Sunikkhittanca padabyanjanam attho ca sunito. Swnikkbittassa, Bhikkhace, padabyanjanassa atthopi sunayo "There are two things, O monks, which A. N. 1. 2. 21, Adhikaranavagga make the Truth-based Dhamma endure for a long time, without any distortion and without (fear of) eclipse. Which two? Proper placement of words and their natural interpretation. Words properly placed help also in their natural interpretation." ...ye vo maya dhamma abhinna desita, tattha sabbebeva sangamma samagamma atthena attham byanjanena byanjanam sangayitabbam na vivaditabbam, yathayidam brahmacariyam addhaniyam assa ciratthitikam... ...the dhammas (truths) which I have D. N. 3.177, Pasadikasutta, taught to you after realizing them with my super-knowledge, should be recited by all, in concert and without dissension, in a uniform version collating meaning with meaning and wording with wording. In this way, this teaching with pure practice will last long and endure for a long time...
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Present Text Linatthappakasana Vol. I (Silakkhandhavagga-Tika) The Digha Nikaya is an important collection from the perspective of meditation practice. It contains thirty-four important long discourses of the Buddha, divided into three sections the Silakkhandhavagga, Mahavagga and Pathikavagga. In these discourses a lot of material related to sila, samadhi and panna is available. Various aspects of practice have been elucidated by means of similes drawn from familiar objects and the everyday life of the times. The Buddha's teachings were simple and endearing. His distinctive style was self-explanatory but, still, in order to make the Dhamma all the more lucid, he introduced the use of atthakatha (commentaries), such as the Culaniddesa and the Mahaniddesa. These were recited, along with the discourses of the Buddha, at the first Dhamma Council. In time the other atphakatha commenting on all his discourses came into being. When Ven. Mahinda conveyed the words of the Buddha to Sri Lanka he also took the atthakatha with him. The Sinhalese monks preserved these atthakatha in their own language. Later on, when they had been lost in India, Ven. Buddhaghosa was able to translate them back to Pali, during the middle of the fifth century A.D. He then compiled the commentary on the Digha Nikaya in three volumes to help clarify the meaning of the Digha Nikaya. To furthur explain and clarify some of the points, Ven. Dhammapala wrote a sub-commentary (fika) on Buddhaghosa's work known as Linatthappakasana in three volumes. We sincerely hope that this publication Linatthappakasana volume one: Silakkhandhavagga-Tika will provide immense benefit to practitioners of Vipassana as well as research scholars. Director, Vipassana Research Institute, Igatpuri, India. 17
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Pali alphabets in Devanagari and Roman characters: Vowels: a a A i i Consonants with Vowel a ( a ) : ka ka kha kha ca ca cha cha Ta ta 3 tha ta ta tha tha pa pa pha pha ya ra ra ya One nasal sound (niggahita) : aM am Vowels in combination with consonants "k" and "kh": ( exceptions: ruru, rUru) ka kA ka ki ki kI ki ku ku kU ku ke ke kha khA kha fan khi di khi khu khU khu khe khe ka kha ra 18 Noo ra Ti Conjunct-consonants: ach kka khya khya gva cca Jca Nya tva dva nda nha bbha mbha yaha stra hma 1 1 gva cca nca dda a nya tva dva nda nha bbha mbha yha stra hma 2 2 la la ga ga ja ja 3 da da da ba ba ppa ppa bya bya mma lla lla sra mma sna hyahya 3 3 va kkha kkha kya kya gga gga nkha jja jja Ja nja khva khva nka ccha ccha kra kra ghaggha vaya nkhya kla kla Tagya Gga nga 55 nna jjha jjha jhanjha ntha Jcha ncha ddha dR tta NDa nda NTa nta ON ttha ttha tya tya tta U nha tta ddha dma ya dya dda dda dhyadhya dhva dhva nta nta ntva ntva nya nya ndra ndra ndha ndha na nna ppha ppha pla pla pya pya mpa mpa bra bra mpha mpha mya mya mha mha lya lya sya sya lhalha ssa ssa hva ha 44 gha gha jha jha dha dha dha bha bha va i 5 5 u u 19 sa sa khu 6 6 U 3 na Ja na Na na na ma na ma ha ha 7 7 u eo La la 28 yya yya vha vha sma sma ko ko kho kho 9 1 kva kva gra gra ngha nha ttha UUT nna tra tra dra dra Ferntha nva nva bba bba mba vya vya sta sta sva mba sva 00
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Notes on the pronunciation of Pali Pali was a dialect of northern India in the time of Gotama the Buddha. The earliest known script in which it was written was the Brahmi script of the third century B.C. After that it was preserved in the scripts of the various countries where Pali was maintained. In Roman script, the following set of diacritical marks has been established to indicate the proper pronunciation. The alphabet consists of forty-one characters: eight vowels, thirty-two consonants and one nasal sound (niggahita). Vowels (a line over a vowel indicates that it is a long vowel): a - as the "a" in about as the "a" in father 1 as the "i" in mint - as the "ee" in see u as the "u" in put as the "oo" in cool u e is pronounced as the "ay" in day, except before double consonants when it is pronounced as the "e" in bed: deva, metta; o is pronounced as the "o" in no, except before double consonants when it is pronounced slightly shorter: loka, photthabba. Consonants are pronounced mostly as in English. go - as the "g" in get C v a very soft -v- or -w All aspirated consonants are pronounced with an audible expulsion of breath following the normal unaspirated sound. soft like the "ch" in church th not as in 'three'; rather 't' followed by 'h' (outbreath) ph- not as in 'photo'; rather 'p' followed by 'h' (outbreath) - a i The retroflex consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the tip of the tongueturned back; and I is pronounced with the tongue retroflexed, almost a combined 'rl' sound. The dental consonants: t, th, d, dh, n are pronounced with the touching the upper front teeth. The nasal sounds: - n- guttural nasal, like -ng- as in singer n - as in Spanish senor n m- as in hung, ring with tongue retroflexed Double consonants are very frequent in Pali and must be strictly pronounced as long consonants, thus -nn- is like the English 'nn' in "unnecessary". 20 tongue
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMketa-sUcI a0 ni0 = aGgutaranikAya aTTa0 = aTThakathA anu TI0 = anuTIkA apa0 = apadAna abhi0 TI0 = abhinavaTIkA itivu0 = itivuttaka udA0 = udAna kA0 TI0 = kalAvitaraNI TIkA kathAva0 = kathAvatyu khu0 ni0 = khuddakanikAya khu0 pA0 = khuddakapATha cariyA0 pi0 = cariyApiTaka cULani0 = cULaniddesa cULava0 = cULavagga jA0 = jAtaka TI0 = TIkA theragA0=theragAthA therIgA0 =therIgAthA dI0 ni0 = dIghanikAya dha0pa0 = dhammapada dha0 sa0 = dhammasaGgaNI dhAtu0 dhAtukathA netti0 = nettipakaraNa paTi0 ma0 = paTisambhidAmagga paTTA0 = paThThAna pari0 = parivAra pAci0 = pAcittiya pArA0 = pArAjika pu0 TI0 = purANaTIkA pu0 pa0 = puggalapatti pe0 va0 = petavatthu peTako0 = peTakopadesa bu0 vaM0 = buddhavaMsa ma0ni0 = majjhimanikAya mahAva0 = mahAvagga mahAni0 = mahAniddesa mi0 pa0 = milindapaha mUla TI0 = mUlaTIkA yama0 = yamaka vi0 va0 = vimAnavatthu vi0 vi0 TI0 = vimativinodanI TIkA vi0 saGga0 aTTha0 = vinayasaGgaha aTThakathA vinaya vi0 TI0 = vinayavinicchaya TIkA vibhaM0 = vibhaGga visuddhi0 = visuddhimagga saM0 ni0 = saMyuttanikAya sArastha0 TI0 = sAratthadIpanI TIkA su0 ni0 = suttanipAta
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye lInatthappakAsanA paThamo bhAgo sIlakkhandhavaggaTIkA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ganthArambhakathAvaNNanA saMvaNNanArambhe ratanattayavandanA saMvaNNetabbassa dhammassa pabhavanissayavisuddhipaTivedanatthaM, taM pana dhammasaMvaNNanAsu vijhUnaM bahumAnuppAdanatthaM, taM sammadeva tesaM uggahadhAraNAdikkamaladdhabbAya sammApaTipattiyA sabbahitasukhanipphAdanatthaM / atha vA maGgalabhAvato, sabbakiriyAsu pubbakiccabhAvato, paNDitehi sammAcaritabhAvato, AyatiM paresaM dihAnugatiApajjanato ca saMvaNNanAyaM ratanattayapaNAmakiriyA / atha vA ratanattayapaNAmakaraNaM pUjanIyapUjApuJjavisesanibbattanatthaM, taM attano yathAladdhasampattinimittakassa kammassa balAnuppAdanatthaM, antarA ca tassa asaGkocanatthaM, tadubhayaM anantarAyena aTThakathAya parisamApanatthaM / idameva ca payojanaM Acariyena idhAdhippetaM / tathA hi vakkhati - "iti me pasannamatino...pe0... tassAnubhAvenA''ti / vatthuttayapUjA hi niratisayapuJjakkhettasambuddhiyA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA aparimeyyappabhAvo putisayoti bahuvidhantarAyepi lokasannivAse antarAyanibandhanasakalasaMkilesaviddhaMsanAya pahoti, bhayAdiupaddavaJca nivAreti / yathAha - ___ "pUjArahe pUjayato, buddhe yadi va sAvake"tiAdi (dha0 pa0 1.195; apa0 1.10.1), tathA __"ye bhikkhave buddhe pasannA, agge te pasannA / agge kho pana pasannAnaM aggo vipAko hotI"tiAdi (a0 ni0 1.4.34; itivu0 90) / "buddhoti kittayantassa, kAye bhavati yA pIti / varameva hi sA pIti, kasiNenapi jambudIpassa / / dhammoti...pe0... saGghoti...pe0... dIpassA'ti / / (dI0 ni0 aTTha0 1.6) tathA "yasmiM, mahAnAma, samaye ariyasAvako tathAgataM anussarati, nevassa tasmiM samaye rAgapariyuTTitaM cittaM hoti, na dosa...pe0... na mohapariyuTTitaM cittaM hotI'tiAdi (a0 ni0 2.6.10; 3.11.11), "arace rukkhamUle vA...pe0... bhayaM vA chambhitattaM vA, lomahaMso na hessatI''ti / / (saM0 ni0 1.1.249) ca tattha yassa vatthuttayassa vandanaM kattukAmo, tassa guNAtisayayogasandassanatthaM "karuNAsItalahadaya"ntiAdinA gAthattayamAha / guNAtisayayogena hi vandanArahabhAvo, vandanArahe ca katA vandanA yathAdhippetappayojanaM sAdhetIti / tattha yassA desanAya saMvaNNanaM kattukAmo, sA na vinayadesanA viya karuNAppadhAnA, nApi abhidhammadesanA viya pAppadhAnA, atha kho karuNApAppadhAnAti tadubhayappadhAnameva tAva sammAsambuddhassa thomanaM kAtuM taMmUlakattA sesaratanAnaM "karuNAsItalahadaya"ntiAdi vuttaM /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA tattha kiratIti karuNA, paradukkhaM vikkhipati, apanetIti attho| atha vA kiNAtIti karuNA, paradukkhe sati kAruNikaM hiMsati, vibAdhatIti attho, paradukkhe sati sAdhUnaM kampanaM hadayakhedaM karotIti vA karuNA / atha vA kamiti sukhaM, taM rundhatIti krunnaa| esA hi paradukkhApanayanakAmatAlakkhaNA, attasukhanirapekkhatAya kAruNikAnaM sukhaM rundhati vibandhatIti / karuNAya sItalaM karuNAsItalaM, karuNAsItalaM hadayaM assAti karuNAsItalahadayo, taM krunnaasiitlhdyN| tattha kiJcApi paresaM hitopasaMhArasukhAdiaparihAnicchanasabhAvatAya, byApAdAratInaM ujuvipaccanIkatAya ca sattasantAnagatasantApavicchedanAkArappavattiyA mettAmuditAnampi cittasItalabhAvakAraNatA upalabbhati, tathApi dukkhApanayanAkArappavattiyA parUpatApAsahanarasA avihiMsAbhUtA karuNA visesena bhagavato cittassa cittapassaddhi viya sItIbhAvanimittanti vuttaM "karuNAsItalahadaya"nti / karuNAmukhena vA mettAmuditAnampi hadayasItalabhAvakAraNatA vuttAti daTThab / atha vA asAdhAraNajANavisesanibandhanabhUtA sAtisayaM niravasesaJca sabba taJANaM viya savisayabyApitAya mahAkaruNAbhAvaM upagatA karuNAva bhagavato atisayena hadayasItalabhAvahetUti Aha "karuNAsItalahadayanti / atha vA satipi mettAmuditAnaM sAtisaye hadayasItIbhAvanibandhanatte sakalabuddhaguNavisesakAraNatAya tAsampi kAraNanti karuNAva bhagavato hadayasItalabhAvakAraNaM vuttaa| karuNAnidAnA hi sabbepi buddhaguNA / karuNAnubhAvanibbApiyamAnasaMsAradukkhasantApassa hi bhagavato paradukkhApanayanakAmatAya anekAnipi asaGghayyAni kappAnaM akilantarUpasseva niravasesabuddhakaradhammasambharaNaniyatassa samadhigatadhammAdhipateyyassa ca sannihitesupi sattasaGghArasamupanItahadayUpatApanimittesu na Isakampi cittasItIbhAvassaJathattamahosIti / etasmiJca atthavikappe tIsupi avatthAsu bhagavato karuNA saGgahitAti daTThab / pajAnAtIti paJA, yathAsabhAvaM pakArehi paTivijjhatIti attho| paJjAva neyyAvaraNappahAnato pakArehi dhammasabhAvAvajotanaTena pajjototi pApajjoto, savAsanappahAnato visesena hataM samugghATitaM vihataM, paJApajjotena vihataM paJApajjotavihataM / muvhanti tena, sayaM vA muyhati, mohanamattameva vA tanti moho, avijjA, sveva visayasabhAvapaTicchAdanato andhakArasarikkhatAya tamo viyAti tamo, . pApajjotavihato mohatamo etassAti pApajjotavihatamohatamo, taM
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA pnyaapjjotvihtmohtmN| sabbesampi hi khINAsavAnaM satipi paJApajjotena avijjAndhakArassa vihatabhAve saddhAdhimuttehi viya diTippattAnaM sAvakehi, paccekasambuddhehi ca savAsanappahAnena sammAsambuddhAnaM kilesappahAnassa viseso vijjatIti sAtisayena avijjAppahAnena bhagavantaM thomento Aha "paJApajjotavihatamohatama"nti / atha vA antarena paropadesaM attano santAne accantaM avijjAndhakAravigamassa nibbattitattA, tattha ca sabba tAya, balesu ca vasIbhAvassa samadhigatattA, parasantatiyaJca dhammadesanAtisayAnubhAvena sammadeva tassa pavattitattA bhagavAva visesato mohatamavigamena thometabboti Aha "pApajjotavihatamohatama"nti / imasmiJca atthavikappe "paJApajjoto"ti padena bhagavato paTivedhapaJjA viya desanApaJApi sAmaJjaniddesena ekasesanayena vA saGgahitAti daTThabbaM / atha vA bhagavato jANassa neyyapariyantikattA sakalaneyyadhammasabhAvAbodhanasamatthena anAvaraNaJANasaGghAtena paJApajjotena sabbajeyyadhammasabhAvacchAdakassa mohandhakArassa vidhamitattA ana sAdhAraNo bhagavato mohatamavinAsoti katvA vuttaM "paJApajjotavihatamohatama"nti / ettha ca mohatamavidhamanante adhigatattA anAvaraNajANaM kAraNUpacArena sakasantAne mohatamavidhamanaM daTThabbaM / abhinIhArasampattiyA savAsanappahAnameva hi kilesAnaM "JayyAvaraNappahAna"nti, parasantAne pana mohatamavidhamanassa kAraNabhAvato anAvaraNajANaM "mohatamavidhamana'"nti vuccatIti / kiM pana kAraNaM avijjAvigghAto yeveko pahAnasampattivasena bhagavato thomanAnimittaM gamhati, na pana sAtisayaniravasesakilesappahAnanti ? tappahAnavacaneneva tadekaTThatAya sklsNkilesgnnsmugghaatjotitbhaavto| na hi so tAdiso kileso asthi, yo niravasesaavijjAppahAnena na pahIyatIti / atha vA vijjA viya sakalakusaladhammasamuppattiyA niravasesAkusaladhammanibbattiyA, saMsArappavattiyA ca avijjA padhAnakAraNanti tabbigghAtavacanena sakalasaMkilesagaNasamugghAto vuttoyeva hotIti vuttaM "paJApajjotavihatamohatama"nti / narA ca amarA ca narAmarA, saha narAmarehIti sanarAmaro, sanarAmaro ca so loko cAti sanarAmaraloko, tassa garuti sanarAmaralokagaru, taM snraamrlokglN| etena
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA devamanussAnaM viya tadavasiTThasattAnampi yathArahaM guNavisesAvahato bhagavato upakAritaM dasseti / na cettha padhAnApadhAnabhAvo codetabbo / aJJo hi saddakkamo, aJJo atthakkamo / edisesu hi samAsapadesu padhAnampi appadhAnaM viya niddisIyati yathA - "sarAjikAya parisAyA" ti (apa0 aTTha0 1.82 ) / kAmaJcettha sattasaGghArabhAjanavasena tividho loko, garubhAvassa pana adhippetattA garukaraNasamatthasseva yujjanato sattalokassavasena attho gahetabbo / so hi lokiyanti ettha puJJapApAni tabbipAko cAti "loko "ti vuccati / amaraggahaNena cettha upapattidevA adhippetA / atha vA samUhattho loka - saddo samudAyavasena lokIyati paJJApIyatIti / saha narehIti sanarA, sanarA ca te amarA ceti sanarAmarA, tesaM lokoti sanarAmaralokoti purimanayeneva yojetabbaM / amara-saddena cettha visuddhidevApi saGgayhanti / te hi maraNAbhAvato paramatthato amraa| narAmarAnaMyeva ca gahaNaM ukkaTThaniddesavasena, yathA- "satthA devamanussAna "nti (dI0 ni0 1.157) / tathA hi sabbAnatthapariharaNapubbaGgamAya niravasesahitasukhavidhAnatapparAya niratisayAya payogasampattiyA sadevamanussAya pajAya accantupakAritAya, aparimitanirupamappabhAvaguNavisesasamaGgitAya ca sabbasattuttamo bhagavA aparimANAsu lokadhAtUsu aparimANAnaM sattAnaM uttamaM gAravaTThAnaM tena vuttaM - "sanarAmaralokagaru "nti / sobhanaM gataM gamanaM etassAti sugato / bhagavato hi veneyyajanupasaGkamanaM ekantena tesaM hitasukhanipphAdanato sobhanaM tathA lakkhaNAnubyaJjana (dI0 ni0 2.33, 3.198-200; ma0 ni0 2.385, 386) paTimaNDitarUpakAyatAyadutavilambitakhalitAnukaDDUnanippILanukkuTikakuTilAkulatAdidosarahitaM vilAsitarAjahaMsavasabhavAraNamigarAjagamanaM kAyagamanaM ANagamanaJca vipulanimmalakaruNAsativIriyAdiguNavisesasahitamabhinIhArato yAva mahAbodhi anavajjatAya sobhanamevAti / atha vA sayambhuJANena sakalampi lokaM pariJAbhisamayavasena parijAnanto ANena sammA gato avagatoti sugato / tathA lokasamudayaM pahAnAbhisamayavasena pajahanto anuppattidhammataM ApAdento sammA gato atItoti sugato / lokanirodhaM nibbAnaM sacchikiriyAbhisamayavasena sammA gato adhigatoti sugato / lokanirodhagAminipaTipadaM bhAvanAbhisamayavasena sammA gato paTipannoti sugato / sotApattimaggena ye kilesA pahInA, te kilese na puneti, na pacceti, na paccAgacchatIti sugatotiAdinA nayena ayamattho 5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vibhAvetabbo / atha vA sundaraM ThAnaM sammAsambodhiM nibbAnameva vA gato adhigatoti sugto| yasmA vA bhUtaM tacchaM atthasahitaM vineyyAnaM yathArahaM kAlayuttameva ca dhammaM bhAsati, tasmA sammA gadatIti sugato, da-kArassa ta-kAraM katvA / iti sobhanagamanatAdIhi sugato, taM sugtN| puJapApakammehi upapajjanavasena gantabbato gatiyo, uppttibhvvisesaa| tA pana nirayAdivasena paJcavidhA, tAhi sakalassApi bhavagAmikammassa ariyamaggAdhigamena avipAkArahabhAvakaraNena nivattitattA bhagavA paJcahipi gatIhi suTTa mutto visaMyuttoti Aha - "gativimutta"nti / etena bhagavato katthacipi gatiyA apariyApannataM dasseti, yato bhagavA "devAtidevo"ti vuccati, tenevAha - "yena devUpapatyassa, gandhabbo vA vihaGgamo / yakkhattaM yena gaccheyyaM, manussattaJca abbaje / te mayhaM AsavA khINA, viddhastA vinaLIkatA''ti / / (a0 ni0 1.4.36) taMtaMgatisaMvattanakAnahi kammakilesAnaM aggamaggena bodhimUleyeva suppahInattA natthi bhagavato gatipariyApannatAti accantameva bhagavA sabbabhavayonigativijJANaTThitisattAvAsasattanikAyehi suparimutto, taM gtivimuttN| vandeti namAmi, thomemIti vA attho / atha vA gativimuttanti anupAdisesanibbAnadhAtuppattiyA bhagavantaM thometi / ettha hi dvIhAkArehi bhagavato thomanA veditabbA - attahitasampattito, parahitapaTipattito ca / tesu attahitasampatti anAvaraNaJANAdhigamato, savAsanAnaM sabbesaM kilesAnaM accantappahAnato, anupAdisesanibbAnappattito ca veditabbA / parahitapaTipatti lAbhasakkArAdinirapekkhacittassa sabbadukkhaniyyAnikadhammadesanAto, viruddhesupi niccaM hitajjhAsayato, ANaparipAkakAlAgamanato ca / sA panettha Asayato payogato ca duvidhA parahitapaTipatti, tividhA ca attahitasampatti pakAsitA hoti / kathaM ? "karuNAsItalahadaya"nti etena Asayato parahitapaTipatti, sammA gadanatthena sugata-saddena payogato parahitapaTipatti, "paJApajjotavihatamohatamaM gativimutta"nti etehi catusaccapaTivedhatthena ca sugata-saddena
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA tividhApi attahitasampatti, avasiTThena, "paJJApajjotavihatamohatama"nti etena ca sabbApi attahitasampattiparahitapaTipatti pakAsitA hotIti / atha vA tIhAkArehi bhagavato thomanA veditabbA - hetuto, phalato, upakArato ca / tattha hetu mahAkaruNA, sA paThamapadena nidassitA / phalaM catubbidhaM - JaNasampadA, pahAnasampadA, AnubhAvasampadA, rUpakAyasampadA cAti / tAsu JANappahAnasampadA dutiyapadena saccappaTivedhatthena ca sugata saddena pakAsitA honti / AnubhAvasampadA tatiyapadena, rUpakAyasampadA yathAvuttakAyagamanasobhanatthena sugata saddena, lakkhaNAnubyaJjanapAripUriyA (dI0 ni0 2.33; 3.198-200 ma0 ni0 2.385-386) vinA tadabhAvato / upakAro antaraM abAhiraM karitvA tividhayAnamukhena vimuttidhammadesanA, so sammA gadanatthena sugata saddena pakAsito hotIti veditabbaM / 7 tattha "karuNAsItalahadaya'nti etena sammAsambodhiyA mUlaM dasseti / mahAkaruNAsaJcoditamAnaso hi bhagavA saMsArapaGkato sattAnaM samuddharaNatthaM katAbhinIhAro anupubbena pAramiyo pUretvA anuttaraM sammAsambodhi adhigatoti karuNA sammAsambodhiyA mUlaM / "paJJApajjotavihatamohatamanti etena sammAsambodhi dasseti / anAvaraNaJANapadaTThAnaJhi maggaJANaM, maggaJaNapadaTThAnaJca anAvaraNatrANaM " sammAsambodhI " ti vuccatIti / sammA gadanatthena sugata saddena sammAsambodhiyA paTipattiM dasseti, lInuddhaccapatiTThAnAyUhanakAmasukhallikattakilamathAnuyogasassatucchedAbhinivesAdiantadvayarahitAya karuNApaJJApariggahitAya majjhimAya paTipattiyA pakAsanato sugata- saddassa / itarehi sammAsambodhiyA padhAnAppadhAnabhedaM payojanaM dasseti / saMsAramahoghato sattasantAraNaJcettha padhAnaM payojanaM, tadaJJamappadhAnaM / tesu padhAnena parahitappaTipattiM dasseti, itarena attahitasampattiM, tadubhayena attahitAya paTipannAdIsu ( pu0 pa0 24, 173) catUsu puggalesu bhagavato catutthapuggalabhAvaM dasseti / tena ca anuttaradakkhiNeyyabhAvaM uttamavandanIyabhAvaM, attano ca vandanakiriyAya khettaGgatabhAvaM dasseti / ettha ca karuNAggahaNena lokiyesu mahaggatabhAvappattAsAdhAraNaguNadIpanato bhagavato sabbalokiyaguNasampatti dassitA hoti, paJJAragahaNena sabbaJJataJJaNapadaTThAnamaggaANadIpanato sabbalokuttaraguNasampatti / tadubhayaggahaNasiddho hi "sanarAmaralokagaru"ntiAdinA vipaJcIyatIti / karuNA gahana ca 7 attho upagamanaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA nirupakkilesaM dasseti, paJjAggahaNena apagamanaM / tathA karuNAggahaNena lokasamajhAnurUpaM bhagavato pavattiM dasseti, lokavohAravisayattA karuNAya, paJjAggahaNena samajhAyAnavidhAvanaM / sabhAvAnavabodhena hi dhammAnaM samajaM atidhAvitvA sattAdiparAmasanaM hotIti / tathA karuNAggahaNena mahAkaruNAsamApattivihAraM dasseti, paJjAggahaNena tIsu kAlesu appaTihataJANaM, catusaccajANaM, catuppaTisambhidAjANaM, catuvessArajjajANaM / karuNAggahaNena mahAkaruNAsamApattiANassa gahitattA sesAsAdhAraNANAni, cha abhijA, aTThasu parisAsu (ma0 ni0 1.151) akampanajANAni, dasa balAni, cuddasa buddhaJANAni, soLasa ANacariyA, aTThArasa buddhadhammA, (dI0 ni0 aTTha0. 3.305; vibhaM0 mUla0 TI0 ganthArambhavaNNanAya) catucattArIsa ANavatthUni, (saM0 ni0 1.2.34) sattasattati ANavatthUnIti (saM0 ni0 1.2.34) evamAdInaM anekesaM paJAppabhedAnaM vasena ANacAraM dasseti / tathA karuNAggahaNena caraNasampattiM, pAggahaNena vijjAsampattiM / karuNAggahaNena sattAdhipatitA, paJjAggahaNena dhammAdhipatitA / karuNAggahaNena lokanAthabhAvo, paJjAggahaNena attnaathbhaavo| tathA karuNAggahaNena pubbakAribhAvo, paJAggahaNena kataJjatA / tathA karuNAggahaNena aparantapatA, paJjAggahaNena anattantapatA / ' karuNAggahaNena vA buddhakaradhammasiddhi, paJAggahaNena buddhabhAvasiddhi / tathA karuNAggahaNena paresaM tAraNaM, paJjAggahaNena sayaM tAraNaM / tathA karuNAggahaNena sabbasattesu anuggahacittatA, paJjAggahaNena sabbadhammesu virattacittatA dassitA hoti| sabbesaJca buddhaguNAnaM karuNA Adi, tnnidaanbhaavto| paJjA pariyosAnaM, tato uttrikrnniiyaabhaavto| iti AdipariyosAnadassanena sabbe buddhaguNA dassitA honti| tathA karuNAggahaNena sIlakkhandhapubbaGgamo samAdhikkhandho dassito hoti / karuNAnidAnavhi sIlaM, tato pANAtipAtAdiviratippavattito, sA ca jhAnattayasampayoginIti / paJjAvacanena paJjAkkhandho / sIlaJca sabbabuddhaguNAnamAdi, samAdhi majhe, paJjA pariyosAnanti / evampi AdimajjhapariyosAnakalyANA sabbe buddhaguNA dassitA honti, nayato dssitttaa| eso eva hi niravasesato buddhaguNAnaM dassanupAyo, yadidaM nayaggAhaNaM / aJathA ko nAma samattho bhagavato guNe anupadaM niravasesato dassetuM / tenevAha - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNaM, __ kappampi ce aJjamabhAsamAno / 8 .
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA''ti / / (dI0 ni0 aTTha0 1.304; dI0 ni0 aTTha0 3.141; ma0 ni0 aTTha0 3.425, udA0 aTTha0 53; bu0 vaM0 aThTha0 4.4; cariyA0 pi0 aTTha0 nidAnakathAyaM, pakiNNakakathAyaM; apa0 aTTha0 2.6.20) teneva ca AyasmatA sAriputtattherenApi buddhaguNaparicchedanaM pati anuyuttena "no hetaM bhante''ti (dI0 ni0 2.145) paTikkhipitvA, "api ca me bhante dhammanvayo vidito"ti (dI0 ni0 2.146) vuttaM / evaM saGkepena sakalasabba guNehi bhagavantaM abhitthavitvA idAni saddhammaM thometuM "buddhopI"tiAdimAha / tattha buddhoti kttuniddeso| buddhabhAvanti kmmniddeso| bhAvetvA, sacchikatvAti ca pubbkaalkiriyaaniddeso| yanti aniyamato kmmniddeso| upagatoti aparakAlakiriyAniddeso | vandeti kiriyAnidRso, tanti niyamanaM / dhammanti vandanakiriyAya kammaniddeso / gatamalaM, anuttaranti ca tabbisesanaM / tattha buddha-saddassa tAva "bujjhitA saccAnIti buddho, bodhetA pajAyAti buddho"tiAdinA (mahAni0 192; cULani0 95-97; paTi0 ma0 1.162) niddesanayena attho veditbbo| atha vA savAsanAya aANanihAya accantavigamato, buddhiyA vA vikasitabhAvato buddhavAti buddho, jAgaraNavikasanatthavasena / atha vA kassacipi jeyyadhammassa anavabuddhassa abhAvena ayyavisesassa kammabhAvena aggahaNato kammavacanicchAya abhAvena avagamanatthavaseneva kattuniddeso labbhatIti buddhavAti buddho, yathA "dikkhito na dadAtI"ti, atthato pana pAramitAparibhAvito sayambhUjANena saha vAsanAya vihataviddhastaniravasesakileso mahAkaruNAsabba tANAdiaparimeyya guNagaNAdhAro khandhasantAno buddho / yathAha - "buddhoti yo so bhagavA sayambhU anAcariyako pubbe ananussutesu dhammasu sAmaM saccAni abhisambujjhi, tattha ca sabbaJjataM patto, balesu ca vasIbhAvanti (mahAni0 192; cULani0 95-97; paTi0 ma0 1.162) / api-saddo sambhAvane, tena "evaM guNavisesayutto sopi nAma bhagavA''ti
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vakkhamAnaguNe dhamme sambhAvanaM dIpeti / buddhabhAvanti sammAsambodhiM | bhAvatvAti uppAdetvA, vaDhetvA ca / sacchikatvAti paccakkhaM katvA / upagatoti patto, adhigatoti attho, etassa "buddhabhAva"nti etena sambandho / gatamalanti vigatamalaM, niddosanti attho / vandeti paNamAmi, thomemi vA / anuttaranti uttararahitaM, lokuttaranti attho / dhammanti yathAnusiTuM paTipajjamAne apAyato ca, saMsArato ca apatamAne katvA dhArayatIti dhammo / ___ ayavhettha saGkhapattho - evaM vividhaguNasamannAgato buddhopi bhagavA yaM ariyasaGkhAtaM dhamma bhAvetvA, phalanibbAnasaGkhAtaM pana sacchikatvA anuttaraM sammAsambodhiM adhigato, tametaM buddhAnampi buddhabhAvahetubhUtaM sabbadosamalarahitaM attano uttaritarAbhAvena anuttaraM paTivedhasaddhammaM namAmIti | pariyattisaddhammassApi tappakAsanattA idha saGgaho daTThabbo | atha vA "abhidhammanayasamudaM bhAvetvA adhigacchi, tINi piTakAni sammasI"ti ca aTThakathAyaM vuttattA pariyattidhammassApi sacchikiriyAsammasanapariyAyo labbhatIti sopi idha vutto yevAti dtttthbbo| tathA "yaM dhammaM bhAvetvA, sacchikatvA'"ti ca vuttattA buddhakaradhammabhUtAhi pAramitAhi saha pubbabhAge adhisIlasikkhAdayopi idha dhamma-saddena saGgahitAti veditabbA / tApi hi vigatapaTipakkhatAya vigatamalA, anaJasAdhAraNatAya anuttarA cAti / tathA hi sattAnaM sakalavaTTadukkhanissaraNAya katamahAbhinIhAro mahAkaruNAdhivAsapesalajjhAsayo paJjAvisesapariyodAtanimmalAnaM dAnadamasaJjamAdInaM uttamadhammAnaM satasahassAdhikAni kappAnaM cattAri asoyyAni sakkaccaM nirantaraM niravasesaM bhAvanApaccakkhakaraNehi kammAdIsu adhigatavasIbhAvo, acchariyAcinteyyamahAnubhAvo, adhisIlaadhicittAnaM paramukkaMsapAramippatto bhagavA paccayAkAre catuvIsatikoTisatasahassamukhena mahAvajirajANaM pesetvA anuttaraM sammAsambodhiM abhisambuddhoti / ettha ca "bhAvetvA'"ti etena vijjAsampadAya dhammaM thometi, 'sacchikatvAti etena vimuttisampadAya / tathA paThamena jhAnasampadAya, dutiyena vimokkhasampadAya | paThamena vA samAdhisampadAya, dutiyena samApattisampadAya | atha vA paThamena khayajANabhAvena, dutiyena anuppAdatrANabhAvena / purimena vA vijjUpamatAya, dutiyena vajirUpamatAya / purimena vA virAgasampattiyA, dutiyena nirodhsmpttiyaa| tathA paThamena niyyAnabhAvena, dutiyena nissaraNabhAvena / paThamena vA hetubhAvena, dutiyena asaGkhatabhAvena | paThamena vA dassanabhAvena, dutiyena vivekabhAvena / paThamena vA adhipatibhAvena, dutiyena amatabhAvena dhammaM thometi / atha vA "yaM dhammaM bhAvetvA buddhabhAvaM upagato"ti etena svAkkhAtatAya dhammaM thometi, 10
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA " sacchikatvA"ti etena sandiTThikatAya / tathA purimena akAlikatAya, pacchimena ehipassikatAya / purimena vA opaneyyikatAya, pacchimena paccattaM veditabbatAya dhammaM thometi / " gatamala "nti iminA saMkilesAbhAvadIpanena dhammassa parisuddhataM dasseti, " anuttara "nti etena aJJassa visiTThassa abhAvadIpanena vipulaparipuNNataM / paThamena vA pahAnasampadaM dhammassa dasseti, dutiyena pabhAvasampadaM / bhAvetabbatAya vA dhammassa gatamalabhAvo yojebba / bhAvanAguNena hi so dosAnaM samugghAtako hotIti / sacchikAtabbabhAvena anuttarabhAva yojebba / sacchikiriyAnibbattito hi taduttarakaraNIyAbhAvato anaJJasAdhAraNatAya anuttaroti / tathA " bhAvetvA' ti etena saha pubbabhAgasIlAdIhi sekkhA sIlasamAdhipaJakkhandhA dassitA honti, " sacchikatvA" ti etena saha asaGghatAya dhAtuyA asekkhA sIlasamAdhipaJAkkhandhA dassitA hontIti / 11 evaM saGkSepeneva sabbadhammaguNehi saddhammaM abhitthavitvA, idAni ariyasa thometuM "sugatassA''tiAdimAha / tattha sugatassAti sambandhaniddeso, tassa "puttAna "nti etena sambandhI | orasAnanti puttavisesanaM / mArasenamathanAnanti orasaputtabhAve kAraNaniddeso, tena kilesappahAnameva bhagavato orasaputtabhAvakAraNaM anujAnAtIti dasseti / ananta gaNanaparicchedaniddeso, tena ca satipi tesaM sattavisesabhAvena anekasatasahassasaGkhyabhAve imaM gaNanaparicchedaM nAtivattantIti dasseti, maggaTThaphalaTThabhAvAnativattanato / samUhanti samudAyaniddeso / ariyasaGghanti guNavisiTThasaGghAtabhAvaniddeso, tena asatipi ariyapuggalAnaM kAyasAmaggiyaM ariyasaGghabhAvaM dasseti, diTThisIlasAmaJJena saMhatabhAvato / tattha urasi bhavA jAtA, saMvaddhA ca orasA / yathA hi sattAnaM orasaputtA attajAtatAya pitusantakassa dAyajjassa visesena bhAgino honti, evametepi ariyapuggalA sammAsambuddhassa savanante ariyAya jAtiyA jAtatAya bhagavato santakassa vimuttisukhassa, ariyadhammaratanassa ca ekantabhAginoti orasA viya orasA / atha vA bhagavato dhammadesanAnubhAvena ariyabhUmiM okkamamAnA, okkantA ca ariyasAvakA bhagavato urovAyAmajanitAbhijAtatAya nippariyAyena " orasaputtA' ti vattabbataM arahanti / sAvakehi pavattiyamAnApi hi dhammadesanA bhagavato " dhammadesanA" icceva vuccati, taMmUlakattA, lakkhaNAdivisesAbhAvato ca / yadipi ariyasAvakAnaM ariyamaggAdhigamasamaye bhagavato viya tadantarAyakaraNatthaM 11
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA devaputtamAro, mAravAhinI vA na ekantena apasAdeti, tehi pana apasAdetabbatAya kAraNe vimathite tepi vimathitA eva nAma hontIti Aha - " mArasenamathanAna "nti / imasmiM panatthe 'mAramArasenamathanAna 'nti vattabbe "mArasenamathanAna "nti ekadesasarUpekaseso katoti daTThabbaM / atha vA khandhAbhisaGghAramArAnaM viya devaputtamArassApi guNamAraNe sahAyabhAvUpagamanato kilesabalakAyo "senA" ti vuccati / yathAha - "kAmA te paThamA senA "tiAdi (su0 ni0 438; mahAni0 28, 68, cULani0 47 ) / sA ca tehi diyaDDusahassabhedA, anantabhedA vA kilesavAhinI satidhammavicayavIriyasamathAdiguNapaharaNehi odhiso vimathitA, vihatA, viddhastA cAti mArasenamathanA, ariyasAvakA / etena tesaM bhagavato anujAtaputtataM dasseti / ArakattA kilesehi, anaye na iriyanato, aye ca iriyanato ariyA, niruttinayena / atha vA sadevakena lokena "saraNa "nti araNIyato upagantabbato, upagatAnaJca tadatthasiddhito ariyA, ariyAnaM saGghoti ariyasaGgho, ariyo ca so, saGgho cAti vA ariyasaGgho, taM ariyasaGkaM / bhagavato aparabhAge buddhadhammaratanAnampi samadhigamo saGgharatanAdhInoti assa ariyasaGghassa bahUpakArataM dassetuM idheva " sirasA vande "ti vuttanti dabbaM / ettha ca '"sugatassa orasAnaM puttAna "nti etena ariyasaGghassa pabhavasampadaM dasseti, "mArasenamathanAna "nti etena pahAnasampadaM, sakalasaMkilesappahAnadIpanato / "aTThannampi samUha "nti etena JANasampadaM, maggaTThaphalaTThabhAvadIpanato / "ariyasaGghanti etena pabhavasampadaM dasseti, sabbasaGghAnaM aggbhaavdiipnto| atha vA "sugatassa orasAnaM puttAna "nti ariyasaGghassa visuddhanissayabhAvadIpanaM, "mArasenamathanAna "nti sammAujuAyasAmIcippaTipannabhAvadIpanaM, "aTThannampi samUha "nti AhuneyyAdibhAvadIpanaM, "ariyasaGgha "nti anuttarapuJJakkhettabhAvadIpanaM / tathA "sugatassa orasAnaM puttAna "nti etena ariyasaGghassa lokuttarasaraNagamanasabbhAvaM dIpeti / lokuttarasaraNagamanena hi te bhagavato orasaputtA jAtA / "mArasenamathanAna "nti etena abhinIhArasampadAsiddhaM pubbabhAge sammApaTipattiM dasseti / katAbhinIhArA hi sammA paTipannA mAraM, mAraparisaM vA abhivijinanti / "aTThannampi samUha "nti etena viddhastavipakkhe sekkhAsekkhadhamme dasseti, puggalAdhiTThAnena maggaphaladhammAnaM pakAsitattA / "ariyasaGgha "nti aggadakkhiNeyyabhAvaM dasseti / saraNagamanaJca sAvakAnaM sabbaguNAnamAdi, sapubbabhAgappaTipadA sekkhA sIlakkhandhAdayo majjhe, asekkhA 12
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA sIlakkhandhAdayo pariyosAnanti AdimajjhapariyosAnakalyANA saGkSepato sabbe ariyasaGghaguNA pakAsitA honti / evaM gAthAttayena saGkSepato sakalaguNasaGkittanamukhena ratanattayassa paNAmaM katvA, idAna taM nipaccakAraM yathAdhippete payojane pariNAmento " iti me "tiAdimAha / tattha ratijananaTTena ratanaM, buddhadhammasaGghA / tesaJhi "itipi so bhagavA 'tiAdinA yathAbhUtaguNe Avajjantassa amatAdhigamahetubhUtaM anappakaM pItipAmojjaM uppajjati / yathAha - 13 " yasmiM, mahAnAma, samaye ariyasAvako tathAgataM anusarati, nevassa tasmiM samaye rAgapariyuTThitaM cittaM hoti, na dosapariyuTThitaM cittaM hoti, na mohapariyuTThitaM cittaM hoti, ujugatamevassa tasmiM samaye cittaM hoti tathAgataM Arambha / ujugatacitto kho pana, mahAnAma, ariyasAvako labhati atthavedaM labhati dhammavedaM, labhati dhammUpasaMhitaM pAmojjaM, pamuditassa pIti jAyatI 'tiAdi (a0 ni0 2.6.10; a0 ni0 3.11.11) / cittIkatAdibhAvo vA ratanaTThI / vuttahetaM - "cittIkataM mahagghaJca, atulaM dullabhadassanaM / anomasattaparibhogaM, ratanaM tena vuccatI 'ti / / (khu0 pA0 aTTha0 6.3; dI0 ni0 aTTa0 2.33; su0 ni0 aTTha0 1.226; mahAni0 aTTha0 50) cittIkatabhAvAdayo ca anaJJasAdhAraNA buddhAdIsu eva labbhantIti / vandanAva vandanAmayaM, yathA "dAnamayaM sIlamaya "nti ( dI0 ni0 3.305; itivu0 60; netti0 34) / vandanA cettha kAyavAcAcittehi tiNNaM ratanAnaM guNaninnatA, thomanA vA / pujjabhavaphalanibbattanato puJJa, attano santAnaM puNAtIti vA / suvihatantarAyoti su vihatantarAyo, etena attano pasAdasampattiyA, rattanattayassa ca khettabhAvasampattiyA taM pu atthappakAsanassa upaghAtakaupaddavAnaM vihanane samatthanti dasseti / hutvAti pubbakAlakiriyA, tassa '"atthaM pakAsayissAmI "ti etena sambandho / tassAti yaM ratanattayavandanAmayaM puJJa, tassa / AnubhAvenAti balena / 13
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA evaM ratanattayassa nipaccakArakaraNe payojanaM dassetvA, idAni yassA dhammadesanAya atthaM saMvaNNetukAmo, tassA tAva guNAbhitthavanavasena upaJApanatthaM "dIghassA"tiAdi vuttaM / tattha dIghasuttaGkitassAti dIghappamANasuttalakkhitassa, etena "dIgho''ti ayaM imassa Agamassa atthAnugatA samAti dasseti / nanu ca suttAniyeva Agamo, kassa pana suttehi aGkananti ? saccametaM paramatthato, suttAni pana upAdAyapaJatto aagmo| yathA hi atthabyaJjanasamudAye "suttanti vohAro, evaM suttasamudAye "Agamoti vohaaro| paTiccasamuppAdAdinipuNatyasabbhAvato nipunnss| Agamissanti ettha, etena, etasmA vA attatthaparatthAdayoti Agamo, Agamo ca so varo cAti Agamavaro, Agamasammatehi vA varoti Agamavaro, tassa / buddhAnaM anubuddhA buddhAnubuddhA, buddhAnaM saccapaTivedhaM anugamma paTividdhasaccA aggasAvakAdayo ariyA / tehi atthasaMvaNNanAvasena, guNasaMvaNNanAvasena ca saMvaNNitassa / atha vA buddhA ca anubuddhA ca buddhAnubuddhAti yojetabbaM / sammAsambuddheneva hi tiNNampi piTakAnaM atthavaNNanAkkamo bhAsito, yA "pakiNNakadesanA'"ti vuccati, tato saGgAyanAdivasena sAvakehIti AcariyA vadanti / ___saddhAvahaguNassAti buddhAdIsu pasAdAvahasampattikassa | ayahi Agamo brahmajAlAdIsu (dI0 ni0 1.5-7, 26-28) sIladiTThAdInaM anavasesaniddesAdivasena, mahApadAnAdIsu (dI0 ni0 2.3-5) purimabuddhAnampi guNaniddesAdivasena, pAthikasuttAdIsu (dI0 ni0 3.3,4) titthiye nimadditvA appaTivattiyasIhanAda nadanAdivasena, anuttariyasuttAdIsu (a0 ni0 2.6.8) ca visesato buddhaguNavibhAvanena ratanattaye sAtisayappasAdaM Avahati / saMvaNNanAsu cAyaM Acariyassa pakati, yA taMtaMsaMvaNNanAsu Adito tassa tassa saMvaNNetabbassa dhammassa visesaguNakittanena thomnaa| tathA hi papaJcasUdanIsAratthappakAsinImanorathapUraNIsu aTThasAlinIAdIsu ca yathAkkama "paravAdamathanassa ANappabhedajananassa dhammakathikapuGgavAnaM vicittappaTibhAnajananassa tassa gambhIraJANehi ogALahassa abhiNhaso nAnAnayavicittassa abhidhammassA"tiAdinA thomanA katA / __ attho kathIyati etAyAti atthakathA, sA eva aTThakathA, ttha-kArassa du-kAraM katvA, yathA "dukkhassa pILanaTTho''ti (paTi0 ma0 2.8) / Adito tiAdimhi paThamasaGgItiyaM / chaLabhiJjatAya paramena cittavasIbhAvena samannAgatattA, jhAnAdIsu paJcavidhavasitAsabbhAvato ca vasino, therA mahAkassapAdayo / tesaM satehi paJcahi / yAti yA aTThakathA / saGgItAti atthaM pakAsetuM yuttaTThAne "ayaM etassa attho, ayaM etassa attho''ti saGgahetvA vuttaa| 14
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA anusaGgItA ca yasattherAdIhi pachApi dutiyatatiyasaGgItIsu, iminA attano saMvaNNanAya AgamanasuddhiM dasseti / sIhassa lAnato gahaNato sIhaLo, siihkumaaro| taMvaMsajAtatAya tambapaNNidIpe khattiyAnaM, tesaM nivAsatAya tambapaNNidIpassa ca sIhaLabhAvo veditbbo| AbhatAti jambudIpato aaniitaa| athAti pacchA / aparabhAge hi asaGkaratthaM sIhaLabhAsAya aTThakathA tthpitaati| tenassa malaTrakathA sabbasAdhAraNA na hotIti idaM atthappakAsanaM ekantena karaNIyanti dasseti / tenevAha - "dIpavAsInamatthAyA"ti / tattha dIpavAsInanti jambudIpavAsInaM / dIpavAsInanti vA sIhaLadIpavAsInaM atthAya sIhaLabhAsAya ThapitAti yojnaa| apanetvAnAti kaJcukasadisaM sIhaLabhAsaM apanetvA / tatoti atttthkthaato| ahanti attAnaM niddisati / manoramaM bhAsanti mAgadhabhAsaM / sA hi sabhAvaniruttibhUtA paNDitAnaM manaM rmytiiti| tenevAha - "tantinayAnucchavika"nti, pALigatiyA anulomikaM pALibhAsAyAnuvidhAyininti attho / vigatadosanti asabhAvaniruttibhAsantararahitaM / samayaM avilomentoti siddhantaM avirodhento, etena atthadosAbhAvamAha / aviruddhattA eva hi theravAdApi idha pakAsiyissanti / theravaMsapadIpAnanti thirehi sIlakkhandhAdIhi samannAgatattA therA, mhaaksspaadyo| tehi AgatA AcariyaparamparA theravaMso, tappariyApannA hutvA AgamAdhigamasampannattA paJApajjotena tassa samujjalanato theravaMsapadIpA, mahAvihAravAsino therA, tesaM / vividhehi AkArehi nicchIyatIti vinicchayo, gaNThiTThAnesu khIlamaddanAkArena pavattA vimticchedkthaa| suTu nipuNo saNho vinicchayo etesanti sunipunnvinicchyaa| atha vA vinicchinotIti vinicchayo, yathAvuttavisayaM jANaM / suTu nipuNo cheko vinicchayo etesanti sunipuNavinicchayA, etena mahAkassapAditheraparamparAbhato, tatoyeva ca aviparIto saNhasukhumo mahAvihAravAsInaM vinicchayoti tassa pamANabhUtataM dasseti / sujanassa cAti ca-saddo sampiNDanattho, tena na kevalaM jambudIpavAsInameva atthAya, atha kho sAdhujanatosanatthaJcAti dasseti, tena ca tambapaNNidIpavAsInampi atthAyAti ayamattho siddho hoti, uggahaNAdisukaratAya tesampi bhupkaarttaa| ciradvitatthanti
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ciraTThitiatthaM, cirakAlaTThitiyAti attho| idahi atthappakAsanaM aviparItabyaJjanasunikkhepassa atthasunayassa ca upAyabhAvato saddhammassa ciradvitiyA saMvattati / vuttajhetaM bhagavatA - "dveme, bhikkhave, dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattanti / katame dve ? sunikkhattaJca padabyaJjanaM, attho ca sunIto"ti (a0 ni0 1.2.21) / yaM atthavaNNanaM kattukAmo, tassA mahattaM pariharituM "sIlakathA"tiAdi vuttaM / tenevAha - "na taM idha vicArayissAmI"ti / atha vA yaM aTThakathaM kattukAmo, tadekadesabhAvena visuddhimaggo ca gahetabboti kathikAnaM upadesaM karonto tattha vicAritadhamme uddesavasena dasseti "sIlakathA" tiaadinaa| tattha sIlakathAti cArittavArittAdivasena sIlavitthArakathA / dhutadhammAti piNDapAtikaGgAdayo (visuddhi0 1.22; theragA0 aTTha0 2.845, 849) terasa kilesadhunanakadhammA | kammaTThAnAni sabbAnIti pALiyaM AgatAni aTThatiMsa, aTThakathAyaM dveti niravasesAni yogakammassa bhAvanAya pavattihAnAni / cariyAvidhAnasahitoti rAgacaritAdInaM sabhAvAdividhAnena shito| jhAnAni cattAri rUpAvacarajjhAnAni, samApattiyo catasso arUpasamApattiyo / aTThapi vA paTiladdhamattAni jhAnAni, samApajjanavasIbhAvappattiyA smaapttiyo| jhAnAni vA rUpArUpAvacarajjhAnAni, samApattiyo phalasamApattinirodhasamApattiyo / lokiyalokuttarabhedA cha abhijAyo sabbA abhijnyaayo| ANavibhaGgAdIsu Agatanayena ekavidhAdinA pAya saGkaletvA sampiNDetvA nicchayo pnyaasngklnnicchyo| paccayadhammAnaM hetAdInaM paccayuppannadhammAnaM hetupaccayAdibhAvo paccayAkAro, tassa desanA paccayAkAradesanA, paTiccasamuppAdakathAti attho| sA pana ghanavinibbhogassa sudukkaratAya saNhasukhumA, nikAyantaraladdhisaGkararahitA, ekattanayAdisahitA ca tattha vicAritAti Aha - "suprisuddhnipunnnyaa"ti| paTisambhidAdIsu AgatanayaM avissajjetvAva vicAritattA avimuttatanti maggA / 16
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ganthArambhakathAvaNNanA iti pana sabbanti iti-saddo parisamApane, pana-saddo vacanAlaGkAre, etaM sabbanti attho / idhAti imissA aTThakathAyaM / na vicArayissAmi, punaruttibhAvatoti adhippAyo / idAni tasseva avicAraNassa ekantakAraNaM niddhArento "majjhe visuddhimaggo"tiAdimAha / tattha "majjhe ThatvA"ti etena majjhebhAvadIpanena visesato catunnaM AgamAnaM sAdhAraNaTThakathA visuddhimaggo, na sumaGgalavilAsinIAdayo viya asAdhAraNaTThakathAti dasseti / "visesato"ti idaM vinayAbhidhammAnampi visuddhimaggo yathArahaM atthavaNNanA hoti yevAti katvA vuttaM / iccevAti iti eva / tampIti visuddhimaggampi / etAyAti sumaGgalavilAsiniyA / ettha ca "sIhaLadIpaM AbhatA"tiAdinA atthappakAsanassa nimittaM dasseti, "dIpavAsInamatthAya, sujanassa ca tuTThatthaM, cirahitatthaJca dhammassA''ti etena payojanaM, avasiTena karaNappakAraM / sIlakathAdInaM avicAraNampi hi idha karaNappakAro evAti / ganthArambhakathAvaNNanA nihitaa| 17
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidAnakathAvaNNanA vibhAgavantAnaM sabhAvavibhAvanaM vibhAgadassanavaseneva hotIti paThamaM tAva vaggasuttavasena vibhAgaM dassetuM "tattha dIghAgamo nAmA"tiAdimAha / tattha tatthAti "dIghassa Agamavarassa atthaM pakAsayissAmI"ti yadidaM vuttaM, tasmiM vcne| yassa atyaM pakAsayissAmIti paTiJAtaM, so dIghAgamo nAma vaggasuttavasena evaM vibhAgoti attho / atha vA tatthAti "dIghAgamanissitamattha"nti etasmiM vacane / yo dIghAgamo vutto, so vaggAdivasena edisoti attho / attano saMvaNNanAya paThamamahAsaGgItiyaM nikkhittAnukkameneva pavattabhAvadassanatthaM "tassa vaggesu...pe0... vuttaM nidAnamAdI"ti Aha / kasmA pana catUsu Agamesu dIghAgamo paThamaM saGgIto, tattha ca sIlakkhandhavaggo Adito nikkhitto, tasmiJca brahmajAlanti ? nAyamanuyogo katthacipi na pavattati, api ca saddhAvahaguNato dIghanikAyo paThamaM saGgIto / saddhA hi kusaladhammAnaM bIjaM / yathAha - "saddhA bIjaM tapo vuTThI"ti, (saM0 ni0 1.1.197; su0 ni0 77) saddhAvahaguNatA cassa dassitAyeva / kiJca katipayasuttasaGgahato, appaparimANato ca ghnndhaarnnaadisukhto| tathAhesa catuttiMsasuttasaGgaho catusaTThibhANavAraparimANo ca / sIlakathAbAhullato pana sIlakkhandhavaggo paThamaM nikkhitto / sIlahi sAsanassa Adi, sIlapatiTThAnattA sabbaguNAnaM / tenevAha - "tasmA tiha, tvaM bhikkhu, Adimeva visodhehi kusalesu dhammesu | ko cAdi kusalAnaM dhammAnaM ? sIlaJca suvisuddha"ntiAdi (saM0 ni0 3.5.395) / etena cassa vaggassa anvatthasaJatA vuttA hoti / diTThiviniveThanakathAbhAvato pana suttantapiTakassa niravasesadiTThivibhajanaM brahmajAlaM paThamaM nikkhittanti daTThabbaM / tepiTake hi buddhavacane brahmajAlasadisaM diTThigatAni niggumbaM nijjaTaM katvA vibhattasuttaM natthIti / 18
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA yassA paThamamahAsaGgItiyaM nikkhittAnukkamena saMvaNNanaM kattukAmo, taM, tassA ca tantiAruLhAya idha vacane kAraNaM dassento " paThamamahAsaGgIti... pe0... veditabbA "ti Aha / tattha yathApaccayaM tattha tattha desitattA, paJJattattA ca vippakiNNAnaM dhammavinayAnaM saGgrahetvA gAyanaM kathanaM saGgIti, etena taMtaMsikkhApadAnaM suttAnaJca AdipariyosAnesu, antarantarA ca sambandhavasena ThapitaM saGgItikAravacanaM saGgrahitaM hoti / mahAvisayattA, pUjanIyattA ca mahatI saGgIti mahAsaGgIti, paThamA mahAsaGgIti paThamamahAsaGgIti, tassA pavattikAlo paThamamahAsaGgItikAlo, tasmiM paThamamahAsaGgItikAle / nidAnanti ca desanaM desakAlAdivasena aviditaM viditaM katvA nidassetIti nidAnaM / sattAnaM dassanAnuttariyasaraNAdipaTilAbha hetubhUtAsu vijjamAnAsupi aJJAsu bhagavato kiriyA su "buddho bodheyya "nti (buddha0 vaM0 aTTha0 ratanacaGkamanakaNDavaNNanA; cariyA0 pi0 uddhAnaMgAthAvaNNanA) paTiJJAya anulomato veneyyAnaM maggaphalappattInaM hetubhUtA kiriyA nippariyAyena buddhakiccanti Aha- "dhammacakkappavattanahi Adi katvA" ti / tattha saddhindriyAdidhammoyeva pavattanaTTena cakkanti dhammacakkaM / atha vA cakkanti ANA, dhammo anapetattA dhammaJca taM cakkaJcAti dhammacakkaM, dhammena jayena cakkantipi dhammacakkaM / yathAha "dhammaJca pavatteti cakkaJcAti dhammacakkaM cakkaJca pavatteta dhammaJcAti dhammacakkaM, dhammena pavattetIti dhammacakkaM, dhammacariyAya pavattetIti dhammacakka "ntiAdi (paTi0 ma02, 39, 41) / 19 1 " katabuddhakicce "ti etena buddhakattabbassa kassacipi asesitabhAvaM dasseti / nanu ca sAvakehi vinItApi vineyyA bhagavatAyeva vinItA honti, yato sAvakabhAsitaM suttaM "buddhavacana "nti vuccati, sAvakavineyyA ca na tAva vinItAti nAyaM doso tesaM vinayanupAyassa sAvakesu ThapitattA / tenevAha - "na tAvAhaM, pApima, parinibbAyissAmi, yAva me bhikkhU na sAvakA bhavisanti viyattA vinItA visAradA bahussutA dhammadharA... pe0... uppannaM parappavAdaM 19
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA saha dhammena suniggahitaM niggahetvA sappATihAriyaM dhammaM desessa "ntiAdi (dI0 ni0 2.168; saM0 ni0 3.5.822; udA0 51) / "kusinArAya "ntiAdi bhagavato parinibbutadesakAlavisesadassanaM " aparinibbuto bhagavA "ti gAhassa micchAbhAvadassanatthaM, loke jAtasaMvaddhabhAvadassanatthaJca / tathA hi manussabhAvassa supAkaTakaraNatthaM mahAbodhisattA carimabhave dArapariggahAdInipi karontIti / upAdIyate kammakilesehIti upAdi, vipAkakkhandhA kaTattA ca rUpaM / so pana upAdi kilesAbhisaGghAramAranimmathanena nibbAnappattiyaM anossaTThI, idha khandhamaccumAranimmathanena ossaTTho nissesitoti ayaM anupAdisesA, nibbAnadhAtu / nibbAnadhAtUti cettha nibbutimattaM adhippetaM itthambhUtalakkhaNe cAyaM karaNaniddeso / "dhAtubhAjanadivaseti idaM na "sannipatitAna "nti etassa visesanaM, ussAhajananassa pana visesanaM, " dhAtubhAjanadivase bhikkhUnaM ussAhaM janesI 'ti / dhAtubhAjanadivasato hi purimapurimataradivasesu bhikkhU samAgatAti / atha vA dhAtubhAjanadivase sannipatitAnaM kAyasAmaggIvasena sahitAnanti attho / " sattannaM saGghassa thero saGghatthero, so pana saGgho kiM parimANAnanti AhabhikkhusatasahassAna "nti / niccasApekkhatAya hi edisesu samAso hotiyeva, yathA" devadattassa garukula' "nti / AyasmA mahAkassapo puna dullabhabhAvaM maJJamAno bhikkhUnaM utsAhaM janesIti sambandho / "dhAtubhAjanadivase sannipatitAna "nti idaM "bhikkhunaM utsAhaM janesI 'ti ettha "bhikkhUna "nti iminApi padena sambandhanIyaM / subhaddena vuDDapabbajitena vuttavacanamanussarantoti sambandho / tattha anusaranto dhammasaMvegavasenAti adhippAyo / "saddhammaM antaradhApeyyuM saGgAyeyyaM...pe0... ciraTTitikaM tassa kimaJJa ANaNyaM bhavissatI 'ti etesaM padAnaM " iti cintayanto 'ti etena sambandho / tathA ' yaJcAha "nti etassa " anuggahito pasaMsito "ti etena sambandhI | yaM pApabhikkhUti ettha yanti nipAtamattaM, kAraNaniddeso vA, yena kAraNena antaradhApeyyuM, tadetaM kAraNaM vijjatIti attho, addhaniyanti addhAnamaggagAmi addhAnakkhamanti attho / yaJcAhanti ettha yanti yasmA, yena kAraNenAti vuttaM hoti, kiriyAparAmasanaM vA etaM tena " anuggahito pasaMsito 'ti ettha anuggaNhanaM pasaMsanaJca parAmasati / " cIvare sAdhAraNaparibhogenA" ti ettha " attanA samasamaTThapanenA "ti idha attanA - saddaM AnetvA cIvare - 20
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA attanA sAdhAraNaparibhogenAti yojetabbaM / yassa yena hi sambandho dUraTThampi ca tassa tanti atha vA bhagavatA cIvare sAdhAraNaparibhogena bhagavatA anuggahitoti yojanIyaM etassApi hi karaNaniddesassa sahayogakattutthajotakattasambhavato / yAvadeti yAvadeva yattakaM kAlaM yatta vA samApattivihAre, abhijJAvihAre vA AkaGkSanto viharAmi ceva voharAmi ca, tathA kassapopIti attho / idaJca navAnupubbavihArachaLabhiJJabhAvasAmaJJena thutimattaM vuttanti daTTabbaM / na hi AyasmA mahAkassapo bhagavA viya devasikaM catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA samApattiyo samApajjati, yamakapATihAriyAdivasena vA abhijJAyo vaLaJjetIti / tenevAha - "navAnupubbavihArachaLabhiJJAppabhede 'ti / tassa kimaJJa ANaNyaM bhavissati, aJJatra dhammavinayasaGgAyanAti adhippAyo / "nanu maM bhagavA "tiAdinA vuttamevatthaM upamAvasena vibhAveti / tato paranti tato bhikkhUna utsAhajananato parato / pure adhammo dippatIti apinAma dibbati, yAva adhammo dhammaM paTibAhituM samattho hoti, tato puretaramevAti attho / Asanne anicchite hi ayaM pure - saddo / dippatIti ca dippissati / puresaddasanniyogena hi anAgatatthe ayaM vattamAnappayogo, yathA- "purA vassati devo 'ti / 21 "sakalanavaGgasatthusAsanapariyattidhare... pe0... ekUnapaJcasate pariggahesI "ti etena sukkhavipassakakhINAsavapariyantAnaM yathAvuttapuggalAnaM satipi AgamAdhigamasabbhAve saha paTisambhidAhi pana tevijjAdiguNayuttAnaM AgamAdhigamasampattiyA ukkaMsagatattA saGgItiyA bahupakArataM dasseti / idaM vuttaM saGgItikkhandhake, (pArA0 437) apaccakkhaM nAma natthi paguNappavattibhAvato, samantapAsAdikAyaM pana " asammukhA paTiggahitaM nAma natthI' 'ti (pArA0 aTTha0 paThamamahAsaGgItikathA) vuttaM taM "dve sahassAni bhikkhuto "ti vuttampi bhagavato santike paTiggahitamevAti katvA vRttaM / caturAsItisahassAnIti dhammakkhandhe sandhAyAha / pavattinoti paguNAni / Anandattherassa navappAyAya parisAya vibbhamanena mahAkarasapatthero evamAha- "na vAyaM kumArako mattamaJJAsIti / tattha mattanti pamANaM / chandA AgamanaM viyAti padavibhAgo / "kiJcApi sekkho "ti idaM na sekkhAnaM agatigamanasabbhAvena vuttaM, asekkhAnameva pana uccinitattAti daTThabbaM / paThamamaggeneva hi cattAri agatigamanAni pahIyantIti / "abhabbo chandA... pe0... agatiM gantu "nti ca dhammasaGgItiyA tassa yogyabhAvadassanena vijjamAnaguNakathanaM / pariyattoti adhIto / 21
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA gAvo caranti etthAti gocaro, gocaro viya gocaro, bhikkhAcaraNaTThAnaM / visabhAgapuggalo subhaddasadiso / sattipaJjaranti sattikhaggAdihatthehi purisehi mallarAjUnaM bhagavato dhAtuArakkhakaraNaM sandhAyAha / taM palibodhaM chinditvA taM karaNIyaM karotUti saGgrAhakena chinditabbaM chinditvA ekantakaraNIyaM karotUti attho / mahAjananti bahujanaM / gandhakuTiM vanditvA paribhogacetiyabhAvatoti adhippAyo / yathA tanti yathA aJJopi yathAvuttasabhAvo, evanti attho / saMvejesIti "nanu bhagavatA paTikacceva akkhAtaM - 'sabbeva piyehi manApehi nAnAbhAvo vinAbhAvo' "tiAdinA (dI0 ni0 2.183; saM0 ni0 3.5.379; a0 ni0 3.10.48; cULava0 437) saMvegaM janesi / ussannadhAtukanti upacitadosaM / bhesajjamattAti appakaM bhesajjaM / appattho hi ayaM mattA - saddo, '"mattAsukhapariccAgo'tiAdIsu (dha0 pa0 290) viya / dutiyadivaseti devatAya saMvejitadivasato, jetavanavihAraM paviTThadivasato vA dutiyadivase / ANAva cakkaM ANAcakkaM / etadagganti eso aggo / liGgavipallAsena hi ayaM niddeso / yadidanti ca yo ayaM, yadidaM khandhapaJcakanti vA yojetabbaM / "paThamaM Avuso upAli pArAjikaM kattha paJJatta "nti kasmA vuttaM, nanu tassa saGgItiyA purimakAle paThamabhAvo na yuttoti ? no na yutto, bhagavatA paJJattAnukkamena pAtimokkhuddesAnukkamena ca paThamabhAvassa siddhattA / bhuyyena i tINi piTakAni bhagavato dharamAnakAle ThitAnukkameneva saGgItAni, visesato vinayAbhidhammapiTakAnIti daTThabbaM / " vatthumpi pucchI "tiAdi 'kattha paJJatta 'ntiAdinA dassi saha tadavasiTThampi saGgrahetvA dassanavasena vuttaM / paThamapArAjiketi paThamapArAjikapALiyaM (pArA0 24), tenevAha - " na hi tathAgatA ekavyaJjanampi niratthakaM vadantIti / jAtakAdike khuddakanikAyapariyApanne, yebhuyyena ca dhammaniddesabhUte tAdise abhidhammapiTake saGgaNhituM yuttaM na pana dIghanikAyAdippakAre suttantapiTake, nApi paJJattiniddesabhUte vinayapiTaketi dIghabhANakA " jAtakAdInaM abhidhammapiTake saGgraho "ti vadanti / cariyApiTakabuddhavaMsAnaJcettha aggahaNaM, jAtakagatikattA / majjhimabhANakA pana "aDDappattivasena desitAnaM jAtakAdInaM yathAnulomadesanAbhAvato tAdise suttantapiTake saGgaho yutto, na pana sabhAvadhammaniddesabhUte yathAdhammasAsane abhidhammapiTake 'ti jAtakAdInaM suttantapiTakapariyApannataM kathayanti / tattha ca yuttaM vicAretvA gatabbaM / 22
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA evaM nimittapayoz2anakAladesakArakakaraNappakArehi paThamaM saGgItiM dassetvA idAni tattha vavatthApitasiddhesu dhammavinayesu nAnappakArakosallatthaM ekavidhAdibhede dassetuM "evmet"ntiaadimaah| tattha vimuttirasanti vimuttiguNaM, vimuttisampattikaM vA, aggaphalaniSphAdanato, vimuttikiccaM vA, kilesAnaM accantaM vimuttisampAdanato / keci pana "vimuttiassAda"nti vadanti | kiJcApi avisesena sabampi buddhavacanaM kilesavinayanena vinayo, yathAnusiTuM paTipajjamAne apAyapatanAdito dhAraNena dhammo, idhAdhippete pana dhammavinaye niddhAretuM "tattha vinayapiTaka"ntiAdimAha / avasesaM buddhavacanaM dhammo, khandhAdivasena sabhAvadhammadesanAbAhullato / atha vA yadipi dhammoyeva vinayopi, pariyattiyAdibhAvato, vinayasaddasannidhAne pana bhinnAdhikaraNabhAvena payutto dhamma-saddo vinayatantividhuraM tantiM dIpeti yathA "puJaJANasambhArA, gobalibaddha"nti ca / / "anekajAtisaMsAra"nti ayaM gAthA bhagavatA attano sabba tatrANapadaTThAnaM arahattappattiM paccavekkhantena ekUnavIsatimassa paccavekkhaNANassa anantaraM bhAsitA / tenAha "idaM paThamabuddhavacana"nti / idaM kira sabbabuddhehi avijahitaM udAnaM / ayamassa saGkhapattho - ahaM imassa attabhAvagehassa kArakaM taNhAvaDDakiM gavesanto yena ANena taM daTuM sakkA, tassa bodhijJANassatthAya dIpaGkarapAdamUle katAbhinIhAro ettakaM kAlaM anekajAtisaMsAraM anekajAtisatasahassasaGkhyaM saMsAravaTeM anibbisaM taM ANaM avindanto alabhantoyeva sandhAvissaM saMsariM / yasmA jarAvyAdhimaraNamissatAya jAti nAmesA punappunaM upagantuM dukkhA, na ca sA tasmiM adiDhe nivattati, tasmA taM gavesanto sandhAvissanti attho / diTThosIti idAni mayA sabba taJANaM paTivijjhantena diTTho asi / puna gehanti puna imaM attabhAvasaGkhAtaM mama gehaM / na kAhasi na karissasi / tava sabbA avasesAkilesaphAsukA mayA bhggaa| imassa tayA katassa attabhAvagehassa kUTaM avijjAsaGkhAtaM kaNNikamaNDalaM visaGghattaM viddhaMsitaM / visaGkhAraM nibbAnaM ArammaNakaraNavasena gataM anupaviTuM idAni mama cittaM, ahaJca taNhAnaM khayasaGkhAtaM arahattamaggaM ajjhagA adhigato pattosmIti / ayaM manasA pavattitadhammAnamAdi / "yadA have pAtubhavanti dhammA"ti (udA0 1, 2, 3) ayaM pana vAcAya pavattitadhammAnaM AdIti vadanti / antojappanavasena kira bhagavA "anekajAtisaMsAra''ntiAdimAha (dha0 pa0 153) / "pATipadadivase'ti idaM 23
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA "sabba bhAvappattassA'"ti na etena sambandhitab, "paccavekkhantassa. uppannA"ti etena pana sambandhitabbaM / visAkhapuNNamAyameva hi bhagavA paccUsasamaye sabbaJjataM pattoti / . vayadhammAti aniccalakkhaNamukhena dukkhAnattalakkhaNampi saGghArAnaM vibhAveti "yadaniccaM taM dukkhaM, yaM dukkhaM tadanattA"ti (saM0 ni0 2.3.15; paTi0 ma0 2.10) vcnto| lakkhaNattayavibhAvananayeneva ca tadArammaNaM vipassanaM dassento sabbatitthiyAnaM avisayabhUtaM buddhAveNikaM catusaccakammaTThAnAdhiTTAnaM aviparItaM nibbAnagAminippaTipadaM pakAsetIti daTTabbaM / idAni tattha sammApaTipattiyaM niyojeti "appamAdena sampAdethA"ti / atha vA "vayadhammA sakArA"ti etena saGkepena saMvejetvA "appamAdena sampAdethA"ti saGkepeneva niravasesaM sammApaTipattiM dsseti| appamAdapadahi sikkhAttayasaGgahitaM kevalaparipuNNaM sAsanaM pariyAdiyitvA tikRtIti / paThamasaGgItiyaM asaGgItaM saGgItikkhandhakakathAvatthuppakaraNAdi / keci pana "subhasuttampi (dI0 ni0 1.444) paThamasaGgItiyaM asaGgIta"nti vadanti, taM pana na yujjati / paThamasaGgItito puretarameva hi AyasmatA Anandena jetavane viharantena subhassa mANavassa bhAsitanti / davhikammasithilIkaraNappayojanA yathAkkama pakatisAvajjapaNNattisAvajjesu sikkhApadesu / tenAti vividhnyttaadinaa| etanti vividhavisesanayattAti gAthAvacanaM / etassAti vinyss| ___ attatthaparatthAdibhedeti yo taM suttaM sajjhAyati, suNAti, vAceti, cinteti, deseti ca, suttena saGgahito sIlAdiattho tassApi hoti, tena parassa sAdhetabbato parassApi hotIti, tadubhayaM taM suttaM sUceti dIpeti / tathA diThThadhammikasamparAyikaM lokiyalokuttaraJcAti evamAdibhede atthe Adi-saddena saGgaNhAti / attha-saddo cAyaM hitapariyAyavacanaM, 'na bhAsitatthavacanaM, yadi siyA, suttaM attanopi bhAsitatthaM sUceti, parassApIti ayamattho vutto siyA / suttena ca yo attho pakAsito so tasseva hotIti, na tena parattho sUcito hoti, tena sUcetabbassa paratthassa nivattetabbassa abhAvA atthagahaNaJca na kattabbaM / attatthaparatthavinimmuttassa bhAsitatthassa abhAvA AdiggahaNaJca na kattabbaM / tasmA yathAvuttassa hitapariyAyassa atthassa sutte asambhavato suttadhArassa puggalassa vasena attatthaparatthA vuttA / 24
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA "na atha vA suttaM anapekkhitvA ye attatthAdayo atthappabhedA vRttA haJJadatthatthipasaMsalAbhA'" ti etassa padassa niddese ( mahAni0 63; cULani0 85 ) " attattho, parattho, ubhayattho, diTThadhammiko attho, samparAyiko attho, uttAno attho, gambhIro attho, gULaho attho, paricchanno atyo, neyyo attho, nIto attho, anavajjo attho, nikkileso attho, vodAno attho, paramattho 'ti te suttaM sUcetIti attho / imasmiM atthavikappe attha-saddo bhAsitatthapariyAyopi hoti / ettha hi purimakA paJca atthappabhedA hitapariyAyA, tato pare cha bhAsitatthabhedA, pacchimakA pana ubhayasabhAvA / tattha duradhigamatAya vibhAvane aladdhagAdho gambhIro / na vivaTo gULaho / mUludakAdayo viya paMsunA akkharasannivesAdinA tirohito paTicchanno / niddhAretvA trApetabbo neyyo / yathArutavasena veditabbo nIto / anavajjanikkilesabodAnA pariyAyavasena vuttA, kusalavipAkakiriyAdhammavasena vA / paramattho nibbAnaM, dhammAnaM aviparItasabhAvo eva vA / atha vA " attanA ca appiccho hotI " ti attatthaM, "appicchAkathaJca paresaM kattA hotI 'ti paratthaM sUceti / evaM " attanA ca pANAtipAtA paTivirato hotI "tiAdi (a0 ni0 1.4.99, 265) suttAni yojetabbAni / vinayAbhidhammehi ca visesetvA sutta - saddassa attho vattabbI / tasmA veneyyajjhAsayavasappavattAya desanAya attahitaparahitatAdIni sAtisayaM pakAsitAni hoti tapparabhAvato, na ANAdhammasabhAvavasappavattAyAti idameva ca " atthAnaM sUcanato suttanti vRttaM / sutte ca ANAdhammasabhAvA ca veneyyajjhAsayaM anuvattanti, na vinayAbhidham vi veneyyajjhAsayo ANAdhammasabhAve / tasmA veneyyAnaM ekantahitapaTilAbhasaMvattanikA suttantadesanA hotIti "subuttA cetthA" tiAdi vRttaM / pasavatIti phalati / " suttANA" etassa atthaM pakAsetuM "suDDu ca ne tAyatI "ti vRttaM / attatthAdividhAnesu ca sutrasa pamANabhAvo, attatthAdInaJca saGgAhakattaM yojetabbaM tadatthappakAsanapadhAnattA suttassa / vinayAbhidhammehi visesanaJca yojetabbaM / etanti " atthAnaM sUcanato' 'tiAdikaM atthavacanaM / etassAti suttassa / 25 abhikkamantIti ettha abhi- saddo kamanakiriyAya buddhibhAvaM atirekataM dIpeti, abhijJAtA abhilakkhitAti ettha ANalakkhaNakiriyAnaM supAkaTatAvisesaM, abhikkantenAti ettha kantiyA adhikattaM visitanti yuttaM kiriyAvisesakattA upasaggassa / abhirAjA abhivinayeti pana pUjitaparicchinnesu rAjavinayesu abhi- saddo pavattatIti kathametaM 25
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA yujjeyyAti ? pUjanaparicchedanakiriyAdIpanato, tAhi ca kiriyAhi rAjavinayAnaM yuttattA / ettha hi atimAlAdIsu ati-saddo viya, abhi-saddo yathA saha sAdhanena kiriyaM vadatIti abhirAjaabhivinaya-saddA siddhA, evaM abhidhammasadde abhi-saddo saha sAdhanena buDDiyAdikiriyaM dIpetIti ayamattho dassitoti daTThabbo / bhAvanApharaNavuDDIhi vuDDimantopi dhammA vuttaa| ArammaNAdIhIti ArammaNasampayuttakammadvArapaTipadAdIhi / avisiTThanti aJamAvisiDhesu vinayasuttAbhidhammasu avisiTuM samAnaM / taM piTakasaddanti attho / yathAvuttenAti "evaM duvidhatthenA"tiAdinA vuttappakArena / kathetabbAnaM atthAnaM desakAyattena ANAdividhinA atisajjanaM pabodhanaM desnaa| sAsitabbapuggalagatena yathAparAdhAdisAsitabbabhAvena anusAsanaM vinayanaM saasnN| kathetabbassa saMvarAsaMvarAdino atthassa kathanaM vacanapaTibaddhatAkaraNaM kthaa| kathIyati vA etthAti kthaa| saMvarAsaMvarassa kathA sNvraasNvrkthaa| esa nayo itaresupi / bheda-saddo visuM visuM yojetabbo "desanAbhedaM sAsanabhedaM kathAbhedaJca yathArahaM paridIpaye''ti / bhedanti ca nAnattanti attho / sikkhA ca pahAnAni ca gambhIrabhAvo ca sikkhAppahAnagambhIrabhAvaM, taJca pridiipye| ettha yathAti upArambhanissaraNadhammakosarakkhaNahetupariyApuNanaM suppaTipatti duppaTipattIti etehi pakArehi / ANaM paNetuM arahatIti ANAraho sammAsambuddhattA / vohAraparamatthAnampi sabbhAvato Aha ANAbAhullatoti / ito paresupi eseva nayo / pacurAparAdhA seyyasakAdayo / ajjhAsayo Asayova atthato diTTi, ANaJca / vuttaJcetaM - "sassatucchedadiTThi ca, khanti cevAnulomike / yathAbhUtaJca yaM ANaM, etaM Asayasaddita''nti / / (visuddhi0 TI0 1.136) anusayA kAmarAgabhavarAgadiTThipaTighavicikicchAmAnAvijjAvasena satta anAgatA kilesA, atItA paccuppannA ca tatheva vuccnti| na hi kAlabhedena dhammAnaM sabhAvabhedo atthIti / cariyAti cha mUlacariyA, antarabhedena anekavidhA, saMsaggavasena tesaTTi honti / te pana amhehi asammohantaradhAnasuttaTIkAyaM vibhAgato dassitA, atthikehi tato gahetabbA / atha vA cariyAti caritaM, taM sucaritaduccaritavasena duvidhaM / adhimutti nAma sattAnaM pubbaparicayavasena abhiruci, sA duvidhA hInapaNItabhedena / ghanavinibbhogAbhAvato 26
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA diTThimAnataNhAvasena "ahaM mamA"ti snyino| mahanto saMvaro asNvro| buddhiattho hi aya'makAro yathA "asekkhA dhammA'"ti (dha0 sa0 11) / tIsupi cetesu ete dhammatthadeMsanA paTivedhAti ettha tantiattho tantidesanA tantiatthapaTivedho ca tantivisayA hontIti vinayapiTakAdInaM atthadesanApaTivedhAdhArabhAvo yutto, piTakAni pana tanti yevAti tesaM dhammAdhArabhAvo kathaM yujjeyyAti ? tantisamudAyassa avayavatantiyA AdhArabhAvato | avayavassa hi samudAyo AdhArabhAvena vuccati, yathA - "rukkhe sAkhA'ti / dhammAdInaJca dukkhogAhabhAvato tehi vinayAdayo gambhIrAti vinayAdInaJca catubidho gambhIrabhAvo vutto| tasmA dhammAdayo eva dukkhogAhattA gambhIrA, na vinayAdayoti na codetabbametaM samukhena, visayavisayImukhena ca vinayAdInaMyeva gambhIrabhAvassa vuttttaa| dhammo hi vinayAdayo, tesaM visayo attho, dhammatthavisayA ca desanApaTivedhoti / tattha paTivedhassa dukkarabhAvato dhammatthAnaM, desanAJANassa dukkarabhAvato desanAya ca dukkhogAhabhAvo veditabbo, paTivedhassa pana uppAdetuM asakkuNeyyattA, tabbisayaJANuppattiyA ca dukkarabhAvato dukkhogAhatA veditabbA / "hetumhi ANaM dhammapaTisambhidAti etena vacanena dhammassa hetubhAvo kathaM Atabboti ? "dhammapaTisambhidA"ti etassa samAsapadassa avayavapadatthaM dassentena "hetumhi ANa"nti vuttattA / "dhamme paTisambhidA"ti ettha hi "dhamme''ti etassa atthaM dassentena "hetumhI''ti vuttaM, "paTisambhidA''ti etassa ca atthaM dassentena "ANa''nti / tasmA hetudhamma-saddA ekatthA, ANapaTisambhidA-saddA cAti imamatthaM vadantena sAdhito dhammassa hetubhAvo, atthassa hetuphalabhAvo ca evameva daTThabbo / yathAdhammanti cettha dhamma-sado hetuM hetuphalaJca sab saGgaNhAti / sabhAvavAcako hesa, na pariyattihetubhAvavAcako, tasmA yathAdhammanti yo yo avijjAsaGghArAdidhammo, tasmiM tasminti attho| dhammAnurUpaM vA ythaadhmm| desanApi hi paTivedho viya aviparItasavisayavibhAvanato dhammAnurUpaM pavattati, yato 'aviparItAbhilApo'ti vuccati / dhammAbhilApoti atthabyaJjanako aviparItAbhilApo, etena "tatra dhammaniruttAbhilApe jANaM niruttipaTisambhidA''ti (vibhaM0 718) ettha vuttaM sabhAvadhammaniruttiM dasseti, saddasabhAvattA desanAya / tathA hi niruttipaTisambhidAya parittArammaNAdibhAvo paTisambhidAvibhaGgapALiyaM (vibhaM0 749) vutto| aTThakathAyaJca "taM sabhAvaniruttiM sadaM ArammaNaM katvA''tiAdinA 27
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (vibhaM0 aTTha0 642) saddArammaNatA dassitA / "imassa atthassa ayaM saddo vAcako"ti vacanavacanIye vavatthapetvA taMtavacanIya vibhAvanavasena pavattito hi saddo desanAti / "anulomAdivasena vA kathana"nti etena tassA dhammaniruttiyA abhilApaM kathanaM tassa vacanassa pavattanaM dasseti / "adhippAyo"ti etena "desanAti paJattI'ti etaM vacanaM dhammaniruttAbhilApaM sandhAya vuttaM, na tabbinimuttaM paJattiM sandhAyAti dsseti| nanu ca "dhammo tantI''ti imasmiM pakkhe dhammassa sadasabhAvattA dhammadesanAnaM viseso na siyAti ? na, tesaM tesaM atthAnaM bodhakabhAvena jAto, uggahaNAdivasena ca pubbe vavatthApito saddappabandho dhammo, pacchA paresaM avabodhanatthaM pavattito tadatthappakAsako saddo desanAti / atha vA yathAvuttasaddasamuTThApako cittuppAdo desanA, musAvAdAdayo viya / "vacanassa pavattana"nti ca yathAvuttacittuppAdavasena yujjati / so hi vacanaM pavatteti, taJca tena pavattIyati desIyati / "so ca lokiyalokuttaro''ti evaM vuttaM abhisamayaM yena pakArena abhisameti, yaM abhisameti, yo ca tassa sabhAvo, tehi pAkaTaM kAtuM "visayato asammohato ca atthAnurUpaM dhammesU"tiAdimAha / tattha hi visayato atyAdianurUpaM dhammAdIsu avabodho avijjAdidhammasaGkhArAdiatthatadubhayapaJApanArammaNo lokiyo abhisamayo, asammohato atyAdianurUpaM dhammAdIsu avabodho nibbAnArammaNo maggasampayutto yathAvuttadhammatthapaJjattIsusammohaviddhaMsano lokuttaro abhisamayoti / abhisamayato ajhampi paTivedhatthaM dassetuM "tesaM tesaM vA"tiAdimAha / 'paTivedhanaM paTivedhoti iminA hi vacanatthena abhisamayo, 'paTivijjhIyatIti paTivedhoti iminA taMtaMrUpAdidhammAnaM aviparItasabhAvo ca "paTivedhoti vuccatIti / yathAvuttehi dhammAdIhi piTakAnaM gambhIrabhAvaM dassetuM "idAni yasmA etesu piTakesU"tiAdimAha / yo cetthAti etesu taMtaMpiTakagatesu dhammAdIsu yo paTivedho, etesu ca piTakesu tesaM tesaM dhammAnaM yo aviparItasabhAvoti yojetab / dukkhogAhatA ca avijjAsaGkhArAdInaM dhammatthAnaM duSpaTivijjhatAya, tesaM paJApanassa dukkarabhAvato taMdesanAya, paTivedhanasaGghAtassa paTivedhassa uppAdanavisayikaraNAnaM asakkuNeyyattA, aviparItasabhAvasaGghAtassa paTivedhassa duvijJeyyatAya eva veditabbA / ___ yanti yaM pariyattiduggahaNaM sandhAya vuttaM / atyanti bhAsitatthaM, payojanasthaJca / na upaparikkhantIti na vicArenti / na niljhAnaM khamantIti nijjhAnapajhaM nakkhamanti, 28
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA nijjhAyitvA paJJAya disvA rocetvA gahetabbA na hontIti adhippAyo / itIti evaM etAya pariyattiyA / vAdappamokkhAnisaMsA attano upari parehi AropitavAdassa niggahassa pamokkhappayojanA hutvA dhammaM pariyApuNanti, vAdappamokkhA vA nindApamokkhA / yassa catthAyAti yassa ca sIlAdipUraNassa anupAdAvimokkhassa vA atthAya dhammaM pariyApuNanti jayena pariyApuNantIti adhippAyo / assAti assa dhammassa / nAnubhontIti na vindanti / tesaM te dhammA duggahitattA upArambhamAnadabbamakkhapalAsAdihetubhAvena dIgharataM ahitAya dukkhAya saMvattanti / bhaNDAgAre niyutto bhaNDAgAriko, bhaNDAgAriko viya bhaNDAgAriko, aJJatthaM dhammaratanAnupAlako / anapekkhitvA bhaNDAgArikaseva sato pariyatti bhaNDAgArikapariyatti / "tAsaMyevA"ti avadhAraNaM pApuNitabbAnaM chaLabhiJJAcatuppaTisambhidAdInaM vinaye pabhedavacanAbhAvaM sandhAya vRttaM / veraJjakaNDe (pArA0 12 ) hi tisso vijjAva vibhattA / dutiye pana " tAsaMyevA" ti avadhAraNaM catasso paTisambhidA apekkhitvA kataM, na tisso vijjA / tA hi chasu abhijJAsu antogadhAti sutte vibhattA yevAti / 29 duggatiM gaNhAti, " tathAhaM bhagavatA dhammaM desitaM AjAnAmi, yathA tadevidaM viJJaNaM sandhAvati saMsarati anaJJa"ntiAdinA (ma0 ni0 1.396) / dhammacintanti dhammasabhAvavicAraNaM, "cittuppAdamatteneva dAnaM hoti, sayameva cittaM attano ArammaNaM hoti, sabbaM cittaM asabhAvadhammArammaNa' 'nti ca evamAdi / tesanti tesaM piTakAnaM / etanti etaM buddhavacanaM / atthAnulomato anulomiko / anulomikataMyeva vibhAvetuM " kasmA panA "tiAdi vRttaM / ekanikAyampIti ekasamUhampi / poNikA cikkhallikA ca khattiyA, tesaM nivAso poNikanikAyo cikkhallikanikAyo ca / 7 navappabhedanti ettha kathaM navappabhedaM ? sagAthakahi suttaM geyyaM niggAthakaJca sutaM veyyAkaraNaM, tadubhayavinimuttaJca suttaM udAnAdivisesasaJjarahitaM natthi, yaM suttaGgaM siyA, maGgalasuttAdInaJca (khu0 pA0 5.2; su0 ni0 225) suttaGgasaGgaho na siyA, gAthAbhAvato, dhammapadAdInaM viya, geyyaGgasaGgaho vA siyA, sagAthakattA, sagAthavaggassa viya, tathA ubhatovibhaGgAdIsu sagAthakappadesAnanti ? vuccate - 29
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA "suttanti sAmaJavidhi, visesavidhayo pre| sanimittA niruLahattA sahatAjena naacto"|| (sArattha0 TI0 1.paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA) sabbassApi hi buddhavacanassa suttanti ayaM saamnyvidhi| tenevAha AyasmA mahAkaccAno nettiyaM - "navavidhasuttantapariyeTTI"ti (netti0 sngghvaar)| "ettakaM tassa bhagavato suttAgataM suttapariyApanaM, (pAci0 255, 1242) sakavAde paJcasuttasatAnI''ti (dha0 sa0 aThTha0 nidAnakathA; kathAva0 aTTa0 nidAnakathA) evamAdi ca etassa atthassa sAdhakaM / visesavidhayo pare sanimittA tadekadesesu geyyAdayo visesavidhayo tena tena nimittena ptitttthitaa| tathA hi geyyassa sagAthakattaM tabbhAvanimittaM / lokepi hi sasilokaM sagAthakaM (netti0 aTTha0 13) cuNNiyaganthaM 'geyya'nti vadanti / gAthAvirahe pana sati pucchaM katvA vissajjanabhAvo veyyAkaraNassa tabbhAvanimittaM / pucchAvissajjanahi 'byAkaraNa'nti vuccati, byAkaraNameva veyyAkaraNaM / evaM sante sagAthakAdInampi pucchaM katvA vissajjanavasena pavattAnaM veyyAkaraNabhAvo ApajjatIti ? nApajjati, geyyAdisaJAnaM anokAsabhAvato, 'gAthAvirahe satI'ti visesitattA ca / tathA hi dhammapadAdIsu kevalaM gAthAbandhesu, sagAthakattepi somanassaJANamayikagAthAyuttesu, 'vuttaJheta'ntiAdivacanasambandhesu, abbhutadhammapaTisaMyuttesu ca suttavisesesu yathAkkama gAthAudAnaitivRttakaabbhutadhammasaJA patihitA, tathA satipi gAthAbandhabhAve bhagavato atItAsu jAtIsu cariyAnubhAvappakAsakesu jAtakasA , satipi paJhAvissajjanabhAve, sagAthakatte ca kesuci suttantesu vedassa labhApanato vedallasamrA patihitAti evaM tena tena sagAthakattAdinA nimittena tesu tesu suttavisesesu geyyAdisA patihitAti visesavidhayo suttaGgato pare geyyAdayo / yaM panettha geyyaGgAdinimittarahitaM, taM suttaGgaM visesasaJaparihArena sAmaJjasAya pavattanatoti / nanu ca sagAthakaM suttaM geyyaM, niggAthakaM suttaM veyyAkaraNanti suttamaM na sambhavatIti codanA tadavatthA vAti ? na tadavatthA, sodhitttaa| sodhitahi pubbe gAthAvirahe sati pucchAvissajjanabhAvo veyyAkaraNassa tabbhAvanimittanti / yaJca vuttaM - "gAthAbhAvato maGgalasuttAdInaM (khu0 pA0 5.1, 2, 3) suttaGgasaGgaho na siyA"ti, taM na, nirulhttaa| niruLaho hi maGgalasuttAdInaM suttabhAvo / na hi tAni 30
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ paThamamahAsaGgItikathAvaNNanA 31 dhammapadabuddhavaMsAdayo viya gAthAbhAvena paJAtAni, atha kho suttabhAvena / teneva hi aTThakathAyaM "suttanAmaka"nti nAmaggahaNaM ktN| yaJca pana vuttaM- "sagAthakattA geyyaGgasaGgaho siyA"ti, tadapi natthi, yasmA sahatAJjena / saha gAthAhIti hi sagAthakaM / sahabhAvo nAma atthato ajena hoti, na ca maGgalasuttAdIsu kathAvinimutto koci suttapadeso asthi, yo 'saha gAthAhI'ti vucceyya, na ca samudAyo nAma koci asthi, yadapi vuttaM- "ubhatovibhaGgAdIsu sagAthakappadesAnaM geyyaGgasaGgaho siyA"ti tadapi na, anyto| aJA eva hi tA gAthA jaatkaadipriyaapnnttaa| ato na tAhi ubhatovibhaGgAdInaM geyyamabhAvoti / evaM suttAdInaM aGgAnaM aJamaJasaGkarAbhAvo veditabbo / "ayaM dhammo...pe0... ayaM vinayo, imAni caturAsIti dhammakkhandhasahassAnI"ti buddhavacanaM dhammavinayAdibhedena vavatthapetvA saGgAyantena mahAkassapappamukhena vasigaNena anekacchariyapAtubhAvapaTimaNDitAya saGgItiyA imassa dIghAgamassa paThamamajjhimabuddhavacanAdibhAvo vavatthApitoti dasseti, "evametaM abhedto"tiaadinaa| nidAnakathAvaNNanA nihitaa|
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. brahmajAlasuttavaNNanA paribbAjakakathAvaNNanA evaM paThamamahAsaGgItiM dassetvA yadatthaM sA idha dassitA, idAni taM nigamanavasena dassetuM "imissA"tiAdimAha / 1. ettAvatA ca brahmajAlassa sAdhAraNato bAhiranidAnaM dassetvA idAni abbhantaranidAnaM saMvaNNetuM "tattha eva"ntiAdi vuttaM / atha vA chahi AkArehi saMvaNNanA kAtabbA sambandhato padato padavibhAgato padasthato anuyogato parihArato cAti / tattha sambandho nAma desanAsambandho / yaM lokiyA "ummugghAto''ti vadanti / so pana pALiyA nidAnapALivasena, nidAnapALiyA pana saGgItivasena veditabboti paThamamahAsaGgItiM dassentena nidAnapALiyA sambandhassa dassitattA padAdivasena saMvaNNanaM karonto "evanti nipAtapada"ntiAdimAha / "metiAdInI"ti ettha antarA-sadda-ca-sadAnaM nipAtapadabhAvo, vattabbo, na vA vattabbo tesaM nayaggahaNena gahitattA, tadavasiTThAnaM ApaTi-saddAnaM Adi-saddena snggnnhnto| "padavibhAgo"ti padAnaM viseso, na pana padaviggaho / atha vA padAni ca padavibhAgo ca padavibhAgo, padaviggaho ca padavibhAgo ca padavibhAgoti vA ekasesavasena padapadaviggahApi padavibhAga saddena vuttAti veditab / tattha padaviggaho "bhikkhUnaM saGgho''tiAdibhedesu padesu dtttthbbo|| __ atthatoti pdtthto| taM pana padatthaM atthuddhArakkamena paThamaM evaM-saddassa dassento "evaMsado taavaa"tiaadimaah| avadhAraNAdIti ettha Adi-saddena idamatthapucchAparimANAdiatthAnaM saGgaho dttttbbo| tathA hi "evaMgatAni, evaMvidho, evamAkAro''tiAdIsu idaM-saddassa atthe evaM saddo / gata-saddo hi pakArapariyAyo, tathA 32
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 7 vidhAkAra - saddA ca / tathA hi vidhayuttagata sadde lokiyA pakAratthe vadanti / " evaM nu kho, na nu kho, kiM nu kho, kathaM nu kho"ti, "evaM su te sunhAtA suvilittA kappitakesamassu, AmuttamAlAbharaNA odAtavatthavasanA paJcahi kAmaguNehi samappitA samaGgIbhUtA paricArenti, seyyathApi tvaM etarahi sAcariyakoti ? no hidaM bho gotamA "ti ca AdIsu pucchAyaM / " evaM lahuparivattaM evaM Ayupariyanto 'ti ca AdIsu parimANe / nanu ca "evaM nu kho, evaM su te, evaM Ayupariyanto 'ti ettha evaM saddena pucchanAkAraparimANAkArAnaM vuttattA AkArattho eva evaM saddo ti ? na visesasabbhAvato / AkAramattavAcako hettha AkAratthoti adhippeto, yathA " evaM byAkhotiAdIsu pana na AkAravisesavAcako evaJca katvA "evaM jAtena maccenA "tiAdIni upamAdIsu udAharaNAni upapannAni honti / tathA hi "yathApi ...pe0... bahu 'nti ? ettha puppharAsiTThAniyo manussupapattisappurisUpanissayasaddhammasavanayonisomanasikArabhogasampattiAdidAnAdipuJjakiriyAhetusamudAyato sobhAsugandhatAdiguNayogato mAlAguNasadisiyo pahUtA puJJakiriyA maritabbasabhAvatAya maccena sattena kattabbAti joditattA puppharAsimAlAguNAva upamA, tesaM upamAkAro yathA-sana aniyamato vuttoti evaM saddo upamAkAranigamanatthata vattuM yuttaM / so pana upamAkAro niyamiyamAno atthato upamAva hotIti Aha "upamAyaM Agato" ti / tathA evaM iminA AkArena "abhikkamitabba"nti AdinA upadisiyamAnAya samaNasAruppAya AkappasampattiyA yo tattha upadisanAkAro, so atthato upadesoyevAtivRttaM " evaM te... pe0... upadese "ti / tathA evametaM bhagavA, evametaM sugatAti ettha ca bhagavatA yathAvuttamatthaM aviparItato jAnantehi kataM tattha saMvijjamAnaguNAnaM pakArehi haMsanaM udaggatAkaraNaM sampahaMsanaM, yo tattha sampahaMsanAkAroti yojetabbaM / evamevaM panAyanti ettha garahaNAkAroti yojetabbaM / so ca garahaNAkAro " vasalI" tiAdi khusanasaddasannidhAnato idha evaM saddena pakAsitoti viJJAyati / yathA cettha evaM upamAkArAdayopi upamAdivasena vRttAnaM puppharAsiAdisaddAnaM sannidhAnatoti daTThabbaM / evaJca vadehIti " yathAhaM vadAmi, evaM samaNaM AnandaM vadehI "ti vadanAkAro idAni vattabbo evaM saddena nidassIyatIti nidassanattho vutto| evaM noti etthApi tesaM yathAvuttadhammAnaM ahitadukkhAvabhAve sanniTThAnajananatthaM anumatiggahaNavasena "saMvattanti, no vA, kathaM vA ettha hotI 'ti pucchAya katAya " evaM no ettha hotI "ti vuttattA tadAkArasanniTTAnaM evaM saddena vibhAvitanti viJJAyati, so pana tesaM dhammAnaM ahitAya dukkhAya saMvattanAkAro niyamiyamAno 33 33
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.1-1) avadhAraNattho hotIti Aha "evaM no ettha hotIti AdIsu avadhAraNe'ti / evaM bhanteti pana dhammassa sAdhukaM savanamanasikAre sanniyojitehi bhikkhUhi attano tattha ThitabhAvassa paTijAnanavasena vuttattA ettha evaM-saddo vacanasampaTicchanattho vutto, tena evaM bhante, sAdhu bhante, suTTha bhanteti vuttaM hoti / nAnAnayanipuNanti ekattanAnattaabyApAraevaMdhammatAsaGghAtA, nandiyAvaTTa tipukkhalasIhavikkILitaaGkusadisAlocanasaGkhAtA vA AdhArAdibhedavasena nAnAvidhA nayA nAnAnayA, nayA vA pALigatiyo, tA ca paJattianupaJattiAdivasena saMkilesabhAgiyAdilokiyAditadubhayavomissatAdivasena kusalAdivasena khandhAdivasena saGgahAdivasena samayavimuttAdivasena ThapanAdivasena kusalamUlAdivasena tikapaTTAnAdivasena ca nAnappakArAti nAnAnayA, tehi nipuNaM saNhasukhumanti nAnAnayanipuNaM / Asayova ajjhAsayo, te ca sassatAdibhedena, tattha ca apparajakkhatAdivasena anekA, attajjhAsayAdayo eva vA samuTThAnaM uppattihetu etassAti anekjjhaasysmutttthaanN| atthavyaJjanasampannanti atthabyaJjanaparipuNNaM upanetabbAbhAvato, saGkAsanapakAsanavivaraNavibhajanauttAnIkaraNapattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyaJjanAkAraniruttiniddesavasena chahi byaJjanapadehi ca samannAgatanti vA attho dtttthbbo| vividhapATihAriyanti ettha pATihAriyapadassa vacanatthaM "paTipakkhaharaNato rAgAdikilesApanayanato pATihAriyanti vadanti / bhagavato pana paTipakkhA rAgAdayo na santi, ye hritbbaa| puthujjanAnampi vigatUpakkilese aTThaguNasamannAgate citte hatapaTipakkhe iddhividhaM pavattati, tasmA tattha pavattavohArena ca na sakkA idha "pATihAriya"nti vattuM / sace pana mahAkAruNikassa bhagavato veneyyagatA ca kilesA paTipakkhA, tesaM haraNato "pATihAriyanti vattaM. evaM sati yattametaM / atha vA bhagavato ca sAsanassa ca paTipakkhA titthiyA, tesaM haraNato paattihaariyN| te hi diTThiharaNavasena, diTThippakAsane asamatthabhAvena ca iddhiAdesanAnusAsanIhi haritA apanItA hontIti / "paTI"ti vA ayaM saddo "pacchA''ti etassa atthaM bodheti "tasmiM paTipaviThThamhi, aJjo Agacchi brAhmaNo''tiAdIsu viya, tasmA samAhite citte, vigatUpakkilese ca katakiccena pacchA haritabbaM pavattetabbanti paTihAriyaM, attano vA upakkilesesu catutthajjhAnamaggehi haritesu pacchA haraNaM paTihAriyaM / iddhiAdesanAnusAsaniyo ca vigatUpakkilesena, katakiccena ca sattahitatthaM puna pavattetabbA, haritesu ca attano upakkilesesu parasattAnaM 34
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA upakkilesaharaNAni hontIti paTihAriyAni bhavanti / paTihAriyameva paattihaariyN| paTihAriye vA iddhiAdesanAnusAsanIsamudAye bhavaM ekekaM "pATihAriya"nti vuccati / paTihAriyaM vA catutthajjhAnaM maggo ca paTipakkhaharaNato, tattha jAtaM, tasmiM vA nimittabhUte, tato vA Agatanti paattihaariyN| tassa pana iddhiAdibhedena visayabhedena ca bahuvidhassa bhagavato desanAya labbhamAnattA Aha "vividhapATihAriyanti / na athAti bhagavato sammukhA sutAkArato na aJathAti attho, na pana bhagavato desitAkArato / acinteyyAnubhAvA hi bhagavato desanA / evaJca katvA "sabbappakArena ko samattho vijJAtu"nti idaM vacanaM samatthitaM hoti / dhAraNabaladassanaJca na virujjhati sutAkArAvirajjhanassa adhippetttaa| na hettha atthantaratAparihAro dvinnampi atthAnaM ekavisayattA, itarathA thero bhagavato desanAya sabbathA paTiggahaNe samattho asamattho cAti ApajjeyyAti / "yo paro na hoti, so attAti evaM vuttAya niyakajjhattasaGghAtAya sasantatiyaM vattanato tividhopi me-saddo kiJcApi ekasmiMyeva atthe dissati, karaNasampadAnasAminiddesavasena pana vijjamAnabhedaM sandhAyAha "me-saddo tIsu atthesu dissatI'ti / kiJcApi upasaggo kiriyaM viseseti, jotakabhAvato pana satipi tasmiM suta-saddo eva taM tamatthaM anuvadatIti anupasaggassa suta-saddassa atthuddhAre saupasaggassa gahaNaM na virujjhatIti dassento "saupasaggo ca anupasaggo cA"ti Aha / assAti suta-saddassa / kammabhAvasAdhanAni idha suta-sadde sambhavantIti vuttaM "upadhAritanti vA upadhAraNanti vA attho"ti / mayAti atthe satIti yadA mesaddassa kattuvasena karaNaniddeso, tadAti attho / mamAti atthe satIti yadA sambandhavasena sAminiddeso, tadA / sutasaddasannidhAne payuttena evaMsaddena savanakiriyAjotakena bhavitabbanti vuttaM "evanti sotavijANAdivijJANakiccanidassana"nti / Adi-saddena sampaTicchanAdInaM paJcadvArikavijJANAnaM tadabhinihaTAnaJca manodvArikaviANAnaM gahaNaM veditabbaM / sabbesampi vAkyAnaM evakAratthasahitattA "suta"nti etassa sutaM evAti ayamattho labbhatIti Aha "assavanabhAvapaTikkhepato"ti, etena avadhAraNena nirAkataM dasseti / yathA ca sutaM sutaM 35
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA evAti niyametabbaM, taM sammA sutaM hotIti Aha "anUnAdhikAviparItaggahaNanidassana "nti / atha vA "saddantaratthApohanavasena saddo atthaM vadatIti sutanti asutaM na hotIti ayametassa atthoti vRttaM "assavana bhAvapaTikkhepato "ti, iminA diTThAdivinivattanaM karoti / idaM vRttaM hoti / na idaM mayA diTTha, na sayambhuJANena sacchikataM, atha kho sutaM, taJca kho sammadevAti / tenevAha " anUnAdhikAviparItaggahaNanidassana "nti / avadhAraNatthe vA evaM sadde ayaM atthayojanA karIyatIti tadapekkhassa suta - saddassa ayamattho vutto "assavanabhAvapaTikkhepato 'ti / teneva Aha "anUnAdhikAviparItaggahaNanidassana "nti / savanasaddo cettha kammattho veditabbo suyyatIti / evaM savanahetusuNantapuggalasavanavisesavasena padattayassa ekena pakArena atthayojanaM dassetvA idAni pakArantarehipi taM dassetuM "tathA eva ' "ntiAdi vRttaM / tattha tassA sA bhagavato sammukhA dhammassavanAkArena pavattA manodvAraviJJANavIthi, tassA / sAhi nAnappakArena ArammaNe pavattituM samatthA / tathA ca vRttaM "sotadvArAnusArenA "ti / nAnappakArenAti vakkhamAnAnaM anekavihitAnaM byaJjanatthaggahaNAnAnAkArena, etena imissA yojanAya AkArattho evaM saddo gahitoti dIpeti / pavattibhAvappakAsananti pavattiyA atthibhAvappakAsanaM / "sutanti dhammappakAsana "nti yasmiM ArammaNe vRttappakArA viJJANavIthi nAnappakArena pavattA, tassa dhammattA vuttaM, na sutasaddassa dhammatthattA / vuttassevatthassa pAkaTIkaraNaM "ayaJhetthA "tiAdi / tattha viJJANavIthiyAti karaNatthe karaNavacanaM / mayAti thutthe / ( 1.1 - 1) "evanti niddisitabbappakAsana "nti nidarasanatthaM evaM saddaM gatvA vuttaM nidassetabbassa niddisitabbattAbhAvAbhAvato, tena evaM saddena sakalampi suttaM paccAmaTThanti dasseti / suta - saddasa kiriyAsaddattA, savanakiriyAya ca sAdhAraNaviJJANappabandhapaTibaddhattA tattha ca puggalavohAroti vRttaM "sutanti puggalakiccappakAsana "nti / na hi puggalavohArarahite dhammappabandhe savanakiriyA labbhatIti / "yassa cittasantAnassA "tiAdipi AkAratthameva evaM saddaM gatvA purimayojanAya aJJathA atthayojanaM dassetuM vRttaM / tattha AkArapaJJattIti upAdApaJJatti eva, dhammAnaM pavattiAkArupAdAnavasena tathA vRttA / " sutanti visayaniddeso" ti sotabbabhUto dhammo savanakiriyAkattupuggalassa savanakiriyAvasena taM / pavattiTThAnanti katvA 36
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 37 cittasantAnavinimuttassa paramatthato. kassaci kattu abhAvepi saddavohArena buddhiparikappitabhedavacanicchAya cittasantAnato anaM viya taMsamaGgiM katvA vuttaM "cittasantAnena taMsamaGgino"ti / savanakiriyAvisayopi sotabbadhammo savanakiriyAvasena pavattacittasantAnassa idha paramatthato kattubhAvato, savanavasena cittappavattiyA eva vA savanakiriyAbhAvato taMkiriyAkattu ca visayo hotIti katvA vuttaM "taMsamaGgino kattu visaye"ti / sutAkArassa ca therassa sammAnicchitabhAvato Aha "gahaNasanidvAna"nti, etena vA avadhAraNatthaM evaM-sadaM gahetvA ayaM atthayojanA katAti daTThabbaM / pubbe sutAnaM nAnAvihitAnaM suttasaGghAtAnaM atthabyaJjanAnaM upadhAritarUpassa AkArassa nidassanassa avadhAraNassa vA pakAsanasabhAvo evaM-saddoti tadAkArAdiupadhAraNassa puggalapaJattiyA upAdAnabhUtadhammappabandhabyApAratAya vuttaM "evanti puggalakiccaniddeso"ti / savanakiriyA pana puggalavAdinopi vijJANanirapekkhA natthIti visesato vijJANabyApAroti Aha "sutanti vijJANakiccaniddeso'ti / meti saddappavattiyA ekanteneva sattavisayattA, vijJANakiccassa ca tattheva samodahitabbato "meti ubhayakiccayuttapuggalanideso"ti vuttaM / avijjamAnapaJattivijjamAnapaJattisabhAvA yathAkkama evaM-sadda suta-saddAnaM atthAti te tathArUpapaJattiupAdAnabyApArabhAvena dassento Aha "evanti pugglkiccniddeso| sutanti vijJANakiccaniddeso"ti / ettha ca karaNakiriyAkattukammavisesappakAsanavasena puggalabyApAravisayapuggalabyApAranidassanavasena gahaNAkAragAhakatabbisayavisesaniddesavasena kattukaraNa byApArakattuniddesavasena ca dutiyAdayo catasso atthayojanA dassitAti daTThabbaM / sabbassApi saddAdhigamanIyassa atthassa pattimukheneva paTipajjitabbattA, sabbapaJattInaJca vijjamAnAdivasena chasu paJattibhedesu antogadhattA tesu "eva"ntiAdInaM paJJattInaM sarUpaM niddhArento Aha "evanti ca meti cA"tiAdi / tattha evanti ca meti ca vuccamAnassa atthassa AkArAdino, dhammAnaJca asallakkhaNabhAvato avijjamAnapaJattibhAvoti Aha "saccikaTThaparamatthavasena avijjamAnapaJattI"ti / tattha saccikaTThaparamatthavasenAti bhUtatthauttamatthavasena / idaM vuttaM hotiyo mAyAmarIciAdayo viya abhUtattho, anussavAdIhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti, so rUpasaddAdisabhAvo ruppanAnubhavanAdisabhAvo vA attho "saccikaTTho, paramattha cA"ti vuccati, na tathA evaM meti padAnamatthoti, etamevatthaM pAkaTataraM kAtuM "kivhettha ta"ntiAdi vuttaM / sutanti pana saddAyatanaM sandhAyAha "vijjamAnapaJattI"ti / teneva hi "yahi tamettha sotena upaladdha"nti 37
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vuttaM, "sotadvArAnusArena upaladdha "nti pana vutte atthabyaJjanAdisabbaM labbhati / taM taM upAdAya vattabbatoti sotapathaM Agate dhamme upAdAya tesaM upadhAritAkArAdino paccAmasanavasena " eva"nti, sasantatipariyApanne khandhe upAdAya "me" ti vattabbattAti attho / diTThAdibhAvarahite saddAyatane pavattamAnopi sutavohAro "dutiyaM tatiyantiAdiko viya paThamAdIni diTThamutaviJJAte apekkhitvA pavattoti Aha " diTThAdIni upanidhAya vattabbato 'ti / asutaM na hotIti hi " suta "nti pakAsito yamatthoti / attanA paTividdhA suttassa pakAravisesA " eva "nti therena paccAmaTThAti Aha " asammohaM dIpetI" ti / "nAnappakArapaTivedhasamattho hotI "ti etena vakkhamAnassa suttassa nAnappakArataM duppaTivijjhataJca dasseti / "sutassa asammosaM dIpetI "ti sutAkArassa yAthAvato dassiyamAnattA vRttaM / asammohenAti sammohAbhAvena, paJJAya eva vA savanakAlasambhUtAya taduttarakAlapaJJasiddhi evaM asammosenAti etthApi vattabbaM / byaJjanAnaM paTivijjhitabbo AkAro nAtigambhIro, yathAsutadhAraNameva tattha karaNIyanti satiyA byApAro adhiko, paJJA tattha guNIbhUtAti vuttaM " paJJapubbaGgamAyA' "tiAdi paJJAya pubbaGgamAti katvA / pubbaGgamatA cettha padhAnabhAvo "manopubbaGgamA 'tiAdIsu viya, pubbaGgamatAya vA cakkhuviJaNAdIsu AvajjanAdInaM viya appadhAnatte paJJa pubbaGgamA etissAti ayampa attho yujjati, evaM "satipubbaGgamAyA " ti etthApi vRttanayAnusArena yathAsambhavamattho veditabbo | atthabyaJjanasampannassAti atthabyaJjanaparipuNNassa, saGkAsanapakAsanavivaraNavibhajanauttAnIkaraNapaJJattivasena chahi atthapadehi, akkharapadabyaJjanAkAraniruttiniddesavasena chahi byaJjanapadehi ca samannAgatassAti vA attho daTThabbo / ( 1.1 - 1) yonisomanasikAraM dIpetIti evaM saddena vuccamAnAnaM AkAranidassanAvadhAraNatthAnaM aviparItasaddhammavisayattAti adhippAyo / "avikkhepaM dIpetIti "brahmajAlaM kattha bhAsita ''ntiAdi pucchAvasena pakaraNappattassa vakkhamAnassa suttassa savanaM samAdhAnamantarena na sambhavatIti katvA vRttaM / "vikkhittacittassA" tiAdi tassevatthassa samatthanavasena vRttaM / sabbasampattiyAti atthabyaJjanadesakapayojanAdisampattiyA / aviparItasaddhammavisayehi viya AkAranidassanAvadhAraNatthehi yonisomanasikArassa, saddhammassavanena viya ca avikkhepassa yathA yonisomanasikArena phalabhUtena attasammApaNidhipubbekatapuJJatAnaM siddhi vuttA tadavinAbhAvato, evaM avikkhepena phalabhUtena kAraNabhUtAnaM saddhammassavanasappurisUpanissayAnaM siddhi dassetabbA siyA assutavato, sappurisUpanissayarahitassa ca tadabhAvato / 38
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA 3 "na hi vikkhittacitto'tiAdinA samatthanavacanena pana avikkhepena kAraNabhUtena sappurisUpanissayena ca phalabhUtassa saddhammassavanassa siddhi dassitA / ayaM panettha adhippAyo yutto siyAsaddhammassavanasappurisUpanissayA na ekantena avikkhepassa kAraNaM bAhiraGgattA, avikkhepo pana sappurisUpanissayo viya saddhammassavanassa ekantakAraNanti / evampi avikkhepena sappurisUpanissayasiddhijotanA na samatthitAva, no na samatthitA vikkhittacittAnaM sappurisapayirupAsanAbhAvassa atthasiddhattA / ettha ca purimaM phalena kAraNassa siddhidassanaM nadIpUrena viya upari vuTThisabbhAvassa, dutiyaM kAraNena phalassa siddhidassanaM daTThabbaM ekantena vassinA viya meghavuTThAnena vuttttippvttiyaa| bhagavato vacanassa atthavyaJjanapabhedaparicchedavasena sakalasAsanasampattiogAhanAkAro niravasesaparahitapAripUrikAraNanti vuttaM "evaM bhaddako AkAro"ti / yasmA na hotIti sambandho / pacchimacakkadvayasampattinti attasammApaNidhipubbekatapuJatAsaGkhAtaM guNadvayaM / aparAparaM vuttiyA cettha cakkabhAvo, caranti etehi sattA sampattibhavesUti vaa| ye sandhAya vuttaM "cattArimAni bhikkhave cakkAni, yehi samannAgatAnaM devamanussAnaM catucakkaM vtttii"tiaadi| purimapacchimabhAvo cettha desanAkkamavasena daTTabbo / pacchimacakkadvayasiddhiyAti pacchimacakkadvayassa atthitAya / sammApaNihitatto pubbe ca katapuJo suddhAsayo hoti tadasuddhihetUnaM kilesAnaM dUrIbhAvatoti Aha "Asayasuddhi siddhA hotI"ti / tathA hi vuttaM "sammApaNihitaM cittaM, seyyaso naM tato kare"ti, "katapuosi tvaM Ananda, padhAnaM anuyuja khippaM hohisi anAsavoti ca / tenevAha "AsayasuddhiyA adhigamavyattisiddhI"ti / payogasuddhiyAti yonisomanasikArapubbaGgamassa dhammassavanapayogassa visdbhaaven| tathA cAha "AgamabyattisiddhIti | sabbassa vA kAyavacIpayogassa nidosabhAvena | parisuddhakAyavacIpayogo hi vippaTisArAbhAvato avikkhittacitto pariyattiyaM visArado hotIti / "nAnappakArapaTivedhadIpakenA''tiAdinA atthabyaJjanesu therassa evaM-sadda suta-saddAnaM asammohAsammosadIpanato catupaTisambhidAvasena atthayojanaM dsseti| tattha "sotabbappabhedapaTivedhadIpakenA"ti etena ayaM suta-saddo evaM saddasannidhAnato, vakkhamAnApekkhAya vA sAmaJjeneva sotabbadhammavisesaM AmasatIti dasseti / manodiTTikaraNApariyattidhammAnaM anupekkhanasuppaTivedhA visesato manasikArapaTibaddhAti te vuttanayena yonisomanasikAradIpakena evaM-saddena yojetvA, savanadhAraNavacIparicayA 39
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.1-1) pariyattidhammAnaM visesena sotAvadhAnapaTibaddhAti te avikkhepadIpakena suta-saddena yojetvA dassento sAsanasampattiyA dhammassavane ussAhaM janeti / tattha dhammAti pariyattidhammA / manasAnupekkhitAti "idha sIlaM kathitaM, idha samAdhi, idha paJA, ettakA ettha anusandhiyo'"tiAdinA nayena manasA anupekkhitaa| didiyA suSpaTividdhAti nijjhAnakkhantibhUtAya, AtaparijJAsaGghAtAya vA diTThiyA tattha tattha vuttarUpArUpadhamme "iti rUpaM, ettakaM rUpa''ntiAdinA suTu vavatthapetvA paTividdhA / "sakalena vacanenA"ti pubbe tIhi padehi visuM visuM yojitattA vuttaM / asappurisabhUminti akata taM "idhekacco pApabhikkhu tathAgatappaveditaM dhammavinayaM pariyApuNitvA attano dahatI"ti evaM vuttaM anariyavohArAvatthaM / sA eva anariyavohArAvatthA asddhmmo| nanu ca Anandattherassa "mamedaM vacana"nti adhimAnassa, mahAkassapattherAdInaJca tadAsaGkAya abhAvato asappurisabhUmisamatikkamAdivacanaM niratthakaM ti? nayidaM evaM "evaM me suta''nti vadantena ayampi attho vibhAvitoti dassanato / keci pana "devatAnaM parivitakkApekkhaM tathAvacananti edisI codanA anavakAsA''ti vadanti / tasmiM kira khaNe ekaccAnaM devatAnaM evaM cetaso parivitakko udapAdi "tathAgato ca parinibbuto, ayaJca AyasmA desanAkusalo, idAni dhammaM deseti, sakyakulappasuto tathAgatassa bhAtA cULapituputto, kiM nu kho sayaM sacchikata dhamma deseti, udAhu bhagavatoyeva vacanaM yathAsuta"nti / evaM tadAsaGkitappakArato asappurisabhUmisamokkamAdito atikkamAdi vibhAvitanti / attano adahantoti "mameta''nti attani atttthpento| appetIti nidasseti | diThThadhammikasamparAyikaparamatthesu yathArahaM satte netIti netti, dhammoyeva netti dhammanetti / ___ daLahataraniviTThA vicikicchA ksaa| nAtisaMsappanaM matibhedamattaM vimti| assadviyaM vinAseti bhagavato desitattA, sammukhA cassa paTiggahitattA, khalitaduruttAdiggahaNadosAbhAvato c| ettha ca paThamAdayo tisso atyayojanA AkArAdiatthesu aggahitavisesameva evaM-sadaM gahetvA dassitA, tato parA tisso AkAratthameva evaM-sadaM gahetvA vibhaavitaa| pacchimA pana tisso yathAkkama AkAratthaM nidassanatthaM avadhAraNatthaJca evaM sadaM gahetvA yojitAti daTTabbaM / eka-saddo aJaseTThAsahAyasaGkhyadIsu dissati / tathAhesa "sassato attA ca loko 40
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ paribbAjakakathAvaNNanA ca, idameva saccaM moghamaJanti ittheke abhivadantI"tiAdIsu aJjatthe dissati, "cetaso ekodibhAva"ntiAdIsu seTThatthe, "eko vUpakaTTho"tiAdIsu asahAye, "ekova kho bhikkhave khaNo ca samayo ca brahmacariyavAsAyA"tiAdIsu saGkhyayaM, idhApi saGkhyayanti dassento Aha "ekanti gaNanaparicchedaniddeso"ti / kAlaJca samayaJcAti yuttakAlaJca paccayasAmaggiJca / khaNoti okaaso| tathAgatuppAdAdiko hi maggabrahmacariyassa okAso tppccypttilaabhhetuttaa| khaNo eva ca smyo| yo "khaNo"ti ca "samayo'"ti ca vuccati, so eko vAti hi attho / mahAsamayoti mahAsamUho / samayopi khoti sikkhApadapUraNassa hetupi| samayappavAdaketi ditttthippvaadke| tattha hi nisinnA titthiyA attano attano samayaM pavadantIti / atthAbhisamayAti hitpttilaabhaa| abhisametabboti abhisamayo, abhisamayo atthoti abhisamayaToti pILana AdIni abhisametabbabhAvena ekIbhAvaM upanetvA vuttAni / abhisamayassa vA paTivedhassa visayabhUtabhAvo abhisamayaTThoti tAneva tathA ekattena vuttAni / tattha pILanaM dukkhasaccassa taM samajhIno hiMsanaM avipphArikatAkaraNaM | santApodukkhadukkhatAdivasena santApanaM paridahaNaM / tattha sahakArIkAraNaM sannijjha sameti samavetIti samayo, smvaayo| sameti samAgacchati maggabrahmacariyamettha tadAdhArapuggalehIti samayo, khnno| sameti ettha, etenava saMgacchati satto, sabhAvadhammo vA sahajAtAdIhi, uppAdAdIhi vAti samayo, kaalo| dhammappavattimattatAya atthato abhUtopi hi kAlo dhammappavattiyA adhikaraNaM, karaNaM viya ca kappanAmattasiddhena rUpena voharIyatIti / samaM, saha vA avayavAnaM ayanaM pavatti avaTThAnanti samayo, samUho, yathA "samudAyo"ti / avayavasahAvaTThAnameva hi samUhoti / avasesapaccayAnaM samAgame eti phalaM etasmA uppajjati pavattati cAti samayo, hetu yathA "smudyo"ti| sameti saMyojanabhAvato sambandho eti attano visaye pavattati, daLahaggahaNabhAvato vA saMyuttA ayanti pavattanti sattA yathAbhinivesaM etenAti samayo, ditttthi| diTThisaMyojanena hi sattA ativiya bajjhantIti / samiti saGgati samodhAnanti samayo, paTilAbho / samassa yAnaM, sammA vA yAnaM apagamoti samayo, pahAnaM | abhimukhaM jANena etabbo abhisametabboti abhisamayo, dhammAnaM aviparIto sbhaavo| abhimukhabhAvena sammA eti gacchati bujjhatIti abhisamayo, dhammAnaM yathAbhUtasabhAvAvabodho / evaM tasmiM tasmiM atthe samaya-saddassa pavatti veditbbaa| samaya-saddassa atthuddhAre abhisamaya-saddassa udAharaNaM vuttanayeneva veditabbaM / assAti samaya-saddassa / kAlo attho samavAyAdInaM 41
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA . (1.1-1) atthAnaM idha asambhavato desadesakaparisAnaM viya suttassa nidAnabhAvena kAlassa apadisitabbato c| kasmA panettha aniyAmitavaseneva kAlo niddivo, na utusaMvaccharAdivasena niyametvAti Aha "tattha kiJcApI"tiAdi / utusaMvaccharAdivasena niyamaM akatvA samaya-saddassa vacane ayampi guNo laddho hotIti dassento "ye vA ime"tiAdimAha / sAmaJcajotanA hi visese avatikRtIti / tattha diTThadhammasukhavihArasamayo devasikaM jhAnasamApattIhi vItinAmanakAlo, visesato sttsttaahaani| pakAsAti dasasahassilokadhAtuyA pakampanaobhAsapAtubhAvAdIhi pAkaTA / yathAvuttappabhedesuyeva samayesu ekadesaM pakArantarehi saGgahetvA dassetuM "yo caay"ntiaadimaah| tathA hi ANakiccasamayo attahitapaTipattisamayo ca abhismbodhismyo| ariyatuNhibhAvasamayo ditttthdhmmsukhvihaarsmyo| karuNAkiccaparahitapaTipattidhammikathAsamayo desanAsamayeva / karaNavacanena niddeso kato yathAti sambandho / tatthAti abhidhammavinayesu / tathAti bhummakaraNehi / adhikaraNattha AdhArattho / bhAvo nAma kiriyA, kiriyAya kiriyantaralakkhaNaM bhaavenbhaavlkkhnnN| tattha yathA kAlo sabhAvadhammaparicchinno sayaM paramatthato avijjamAnopi AdhArabhAvena paJAto taGkhaNappavattAnaM tato pubbe parato ca abhAvato "pubbaNhe jAto, sAyanhe gacchatI''ti, ca AdIsu, samUho ca avayavavinimutto avijjamAnopi kappanAmattasiddho avayavAnaM AdhArabhAvena pApIyati "rukkhe sAkhA, yavarAsiyaM sambhUto"tiAdIsu, evaM idhApIti dassento Aha "adhikaraNavhi...pe0... dhammAna"nti / yasmiM kAle, dhammapuje vA kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, tasmiMyeva kAle, dhammapuje ca phassAdayopi hontIti ayahi tattha attho / yathA ca gAvIsu duyhamAnAsu gato, duddhAsu Agatoti dohanakiriyAya gamanakiriyA lakkhIyati, evaM idhApi "yasmiM samaye, tasmiM samayeti ca vutte satIti ayamattho vijJAyamAno eva hoti padatthassa sattAvirahAbhavatoti samayassa sattAkiriyAya cittassa uppAdakiriyA, phassAdInaM bhavanakiriyA ca lakkhIyati / yasmiM samayeti yasmiM navame khaNe, yonisomanasikArAdihetumhi, paccayasamavAye vA sati kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, tasmiMyeva khaNe, hetumhi, paccayasamavAye ca sati phassAdayopi hontIti ubhayattha samaya-sadde bhummaniddeso kato lakkhaNabhUtabhAvayuttoti dassento Aha "khaNa...pe0... lakkhIyatI"ti / 42
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.1 - 1) paribbAjakakathAvaNNanA 1 hetu attho karaNattho ca sambhavati " annena vasati, ajjhenena vasati, pharasunA chindati, kudAlena khaNatI "tiAdIsu viya / vItikkamahi sutvA bhikkhusa sannipAtApetvA otiNNavatthukaM puggalaM paTipucchitvA vigarahitvA ca taM taM vatyuM otiNNakAlaM anatikkamitvA teneva kAlena sikkhApadAni paJJapento bhagavA viharati sikkhApadapaJJattihetuJca apekkhamAno tatiyapArAjikAdIsu viyAti / accantameva Arambhato paTThAya yAva desanAniTThAnaM parahitapaTipattisaGghAtena karuNAvihArena / tadatthajotanatthanti accantasaMyogatthajotanatthaM / upayogavacananiddeso kato yathA " mAsaM ajjhetI 'ti / 43 tena porANAti aTThakathAcariyA / abhilApamattabhedoti vacanamattena viseso | suttavinayesu vibhattibyatayo katoti dasseti / seTThanti seTThavAcakaM vacanaM seTThanti vRttaM seTThaguNasahacaraNato / tathA uttamanti etthApi / gAravattoti garubhAvayutto garuguNayogato, garukaraNArahatAya vA gAravayutto / buttoyeva na pana idha vattabbo visuddhimaggassa imissA aTThakathAya ekadesabhAvato ti adhippAyo / apica bhage vani, vamIti vA bhagavA, bhage sIlAdiguNe vani bhaji sevi, te vA vineyyasantAnesu "kathaM nu kho uppajjeyyu "nti vani yAci patthayIti bhagavA, bhagaM vA siriM, issariyaM, yasaJca vami khelapiNDaM viya chaDDayIti bhagavA / tathA hi bhagavA hatthagataM siriM, catuddIpissariyaM, cakkavattisampattisannissayaJca sattaratanasamujjalaM yasaM anapekkho pariccajIti / atha vA bhAni nAma nakkhattAni tehi samaM gacchanti pavattantIti bhagA, sineruyugandharAdigatA bhAjanalokasobhA / te bhagavA vami tappaTibaddhachandarAgappahAnena pajahatIti evampi bhage vamIti bhagavA | "dhammasarIraM paccakkhaM karotI"ti "yo vo Ananda mayA dhammo ca vinayo ca desito paJJatto, so vo mamaccayena satthA "ti vacanato dhammassa satthubhAvapariyAyo vijjatIti katvA vRttaM / 43
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.1-1) vajirasaGghAtasamAnakAyo parehi abhejjsriirttaa| na hi bhagavato rUpakAye kenaci antarAyo sakkA kAtunti / desanAsampattiM niddisati vakkhamAnassa sakalasuttassa "eva"nti niddisnto| sAvakasampattiM niddisati paTisambhidAppattena paJcasu ThAnesu bhagavatA etadagge Thapitena mayA mahAsAvakena sutaM, taJca kho mayAva sutaM, na anussavitaM, na paramparAbhatanti imassatthassa dIpanato / kAlasampattiM niddisati "bhagavA''ti padassa sannidhAne payuttassa samaya-saddassa kAlassa buddhppaadpttimnndditbhaavdiipnto| buddhappAdaparamA hi kAlasampadA / tenetaM vuccati "kappakasAye kaliyuge, buddhappAdo aho mahacchariyaM / hutAvahamajjhe jAtaM, samuditamakarandamaravindanti / / bhagavAti desakasampattiM niddisati gunnvisitttthsttuttmgaarvaadhivcnto| vijjantarikAyAti vijjunicchrnnkkhnne| antaratoti hadaye / antarAti Arabbha niSphattInaM vemajjhe / antarikAyAti antarALe / ettha ca "tadantaraM ko jAneyya, etesaM antarA kappA, gaNanAto asaGkhiyA, antarantarA kathaM opAtetI"ti ca AdIsu viya kAraNavemajjhesu vattamAnA antarA-saddA eva udAharitabbA siyuM, na pana cittakhaNavivaresu vattamAnA antarantarikA-saddA / antarA-saddassa hi ayaM atthuddhAroti / ayaM panettha adhippAyo siyA- yesu atthesu antarA-saddo vattati, tesu antarasaddopi vattatIti samAnatthattA antarA-saddatthe vattamAno antara-saddo udAhaTo, antarA-saddo eva vA "yassantarato"ti ettha gAthAsukhatthaM rassaM katvA vuttoti daTThabbaM / antarA-saddo eva pana ika-saddena padaM vaDDetvA "antarikA"ti vuttoti evamettha udAharaNodAharitabbAnaM virodhAbhAvo daTThabbo / ayojiyamAne upayogavacanaM na pApuNAti sAmivacanassa pasaGge antarA-saddayogena upayogavacanassa icchitattA / tenevAha "antarAsaddena yuttattA upayogavacanaM kata"nti / "niyato sambodhiparAyaNo, aTThAnametaM bhikkhave anavakAso, yaM diTThisampanno puggalo saJcicca pANaM jIvitA voropeyya, "netaM ThAnaM vijjatI" tiAdivacanato diTThisIlAnaM niyatasabhAvattA sotApannApi aJamadhe diTThisIlasAmaona saMhatA, pageva sakadAgAmiAdayo / "tathArUpAya diTThiyA diTThisAmaJjagato viharati, tathArUpesu sIlesu 44
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.1-1) paribbAjakakathAvaNNanA sIlasAmaJjagato viharatIti vacanato puthujjanAnampi divisIlasAmaJcena saMhatabhAvo lbbhtiyev| suppiyopi khoti ettha kho-saddo avadhAraNatyo "assosi kho"tiAdIsu viya / tena addhAnamaggapaTipanno ahosiyeva, nAssa maggapaTipattiyA koci antarAyo ahosIti ayamattho dIpito hoti / tatrAti vA kAlassa pttiniddeso| sopi hi "ekaM samayanti pubbe adhikto| yahi samayaM bhagavA antarA rAjagahaJca nALandaJca addhAnamaggapaTipanno, tasmiMyeva samaye suppiyopi taM maggaM paTipanno avaNNaM bhAsati, brahmadatto ca vaNNaM bhAsatIti / pariyAyati parivattatIti pariyAyo, vAro / pariyAyeti desetabbamatthaM paTipAdetIti pariyAyo, desanA | pariyAyati attano phalaM pariggahetvA pavattatIti pariyAyo, kAraNanti evaM pariyAya-saddassa vArAdIsu pavatti veditabbA / kAraNenAti kAraNapatirUpakena / tathA hi vakkhati "akAraNameva kAraNanti vatvA"ti / kasmA panettha "avaNNaM bhAsatI"ti, "vaNNaM bhAsatI"ti ca vattamAnakAlaniddeso kato, nanu saGgItikAlato so avaNNavaNNAnaM bhAsitakAlo atItoti ? saccametaM, "addhAnamaggapaTipanno hotI"ti ettha hoti-saddo viya atItakAlattho bhAsati-saddo ca daTTabbo / atha vA yasmiM kAle tehi avaNNo vaNNo ca bhAsIyati, taM apekkhitvA evaM vuttaM / evaJca katvA "tatrAti kAlassa paTiniddeso''ti idaJca vacanaM samatthitaM hoti / __ akAraNanti ayuttiM, anupapattinti attho / na hi arasarUpatAdayo dosA bhagavati saMvijjanti, dhammasaGghAnaJca durakkhAtaduppaTipannatAdayoti / akAraNanti vA yuttakAraNarahitaM, paTiJaAmattanti adhippAyo / imasmiJca atthe kAraNanti vatvAti kAraNaM vAti vatvAti attho| arasarUpAdInaJcettha jAtivuDDesu abhivAdanAdisAmIcikammAkaraNaM kAraNaM, tathA uttarimanussadhammAlamariyANadassanAbhAvassa sundarikAmaguNAdinavabodho, saMsArassa AdikoTiyA apAyanapaTiA, abyAkatavatthubyAkaraNanti evamAdayo, tathA asabba tAdInaM kamAvabodhAdayo yathArahaM niddhaaretbbaa| tathA tathAti jAtivuDDAnaM anabhivAdanAdiAkArena / avaNNaM bhAsamAnoti avaNNaMbhAsanahetu / hetuattho hi ayaM maan-sddo| anayavyasanaM pApuNissati ekantamahAsAvajjattA ratanattayopavAdassa / tenevAha - 45
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.1-1) "yo nindiyaM pasaMsati, taM vA nindati yo psNsiyo| vicinAti mukhena so kaliM, kalinA tena sukhaM na vindatI''ti / / "amhAkaM Acariyo"tiAdinA brahmadattassa saMveguppattiM, attano Acariye kAruJappavattiJca dassetvA kiJcApi antevAsinA Acariyassa anukUlena bhavitabaM, ayaM pana paNDitajAtikattA na edisesu taM anuvattatIti, idAni tassa kammassakataJANappavattiM dassento "Acariye kho pnaa"tiaadimaah| vaNaM bhAsituM Araddho "apinAmAyaM ettakenApi ratanattayAvaNNato ormeyyaa"ti| vaNNIyatIti vaNNo, gunno| vaNNanaM guNasaGkittananti vaNNo, psNsaa| saMjULhAti ganthitA, nibandhitAti attho| atitthena pakkhando dhammakathikoti na vattabbo aparimANaguNattA buddhAdInaM, niravasesAnaJca tesaM idha pakAsanaM pALisaMvaNNanAyeva sampajjatIti / anussavAdIti ettha Adi-saddena AkAraparivitakkadiTThinijjhAnakkhantiyo saGgaNhAti / attano thAmena vaNNaM abhAsi, na pana buddhAdInaM guNAnurUpanti adhippaayo| asaGkhyayyAparimitappabhedA hi buddhAdInaM guNA / vutta'hetaM - "buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM, kappampi ce aJamabhAsamAno / khIyetha kappo ciradIghamantare, vaNNo na khIyetha tathAgatassA"ti / / idhApi vakkhati "appamattakaM kho paneta"ntiAdi / iti ha teti ettha itIti vuttappakAraparAmasanaM / ha-kAro nipAtamattanti Aha "evaM te"ti / iriyApathAnubandhanena anubandhA honti, na pana sammApaTipattianubandhanenAti adhippAyo / tasmiM kAleti yasmiM saMvacchare utumhi mAse pakkhe vA bhagavA taM addhAnamaggaM paTipanno, tasmiM kAle / teneva hi kiriyAvicchedadassanavasena "rAjagahe piNDAya caratI"ti 46 .
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.2-2) paribbAjakakathAvaNNanA vattamAnakAlaniddeso kato / soti evaM rAjagahe vasamAno bhagavA / taM divasanti yaM divasaM addhAnamaggapaTipanno, taM divasaM / taM addhAnaM paTipanno nAlandAyaM veneyyAnaM vividha hitasukhanipphat AkaGkSamAno missA ca appattiyA tividhasIlAlaGkataM nAnAvidhakuhanalapanAdimicchAjIvaviddhaMsanaM dvAsaTThidiTThijAlaviniveThanaM dasasahassilokadhAtupakampanaM brahmajAlasuttantaM desessAmIti / ettAvatA " kasmA pana bhagavA taM addhAnaM paTipanno"ti codanA visodhitA hoti / " kasmA ca suppiyo anubandho 'ti ayaM pana codanA "bhagavato taM maggaM paTipannabhAvaM ajAnanto 'ti etena visodhitA hoti / na hi so bhagavantaM daTTumeva icchatIti / tenevAha "sace pana jAneyya, nAnubandheyyA "ti / nIlapItalohitodAtamaJjiTThapabhassaravasena " chabbaNNarasmiyo / "samantA asItihatthappamANe"ti tAsaM rasmInaM pakatiyA pavattiTThAnavasena vuttaM / " tasmiM kira samaye"ti ca tasmiM addhAnagamanasamaye buddhasiriyA anigUhitabhAvadassanatthaM vRttaM / na hi tadA tassA nigUhane pakkusAtiabhigamanAdIsu viya kiJcipi kAraNaM atthIti / ratanAveLa ratanavaTaMsakaM / cInapiTThacuNNaM sindhanaNaM 47 byAmappabhAparikkhepavilAsinI ca assa bhagavato lakkhaNamAlAti mahApurisalakkhaNAni aJJamaJJapaTibaddhattA evamAha / dvattiMsAya candamaNDalAnaM mAlA kenaci ganthetvA ThapitA yadi siyAti parikappanavasenAha "ganthetvA ThapitadvattiMsacandamAlAyA "ti / siriM abhibhavantI ivAti sambandho / esa nayo sUriyamAlAyAti AdIsupi / mahAtherAti mahAsAvake sandhAyAha / evaM gacchantaM bhagavantaM bhikkhU ca disvA atha attano parisaM avalokesIti sambandhI | " yasmA panesA "tiAdinA "kasmA ca so ratanattayassa avaNNaM bhAsatI "ti codanaM visodheti / itIti evaM vuttappakArenAti attho / imehi dvIhIti lAbhaparivArahAnaM nigamanavasena dsseti| bhagavato virodhAnunayAbhAvavImaMsanatthaM ete avaNNaM vaNNaJca bhAsantIti apare / " mArena anvAviTThA evaM karontIti ca vadanti / 2. ambalaTTikAya avidUre bhavattA uyyAnaM ambalaTThikA yathA "varuNAnagaraM, godAgAmo 'ti / keci pana " ambalaThThikAti yathAvuttanayeneva ekagAmI 'ti vadanti / tesaM mate ambalaTThikAyanti samIpatthe bhummavacanaM / rAjAgArakaM vessavaNamahArAjadevAyatananti eke / bahuparissayoti bahupaddavo / "saddhiM antevAsinA brahmadattena mANavenA "ti vRttaM sIhaLaTThakathAyaM / taJca kho pALi AruLahavaseneva na pana tadA suppiyassa parisAya abhAvato / kasmA 47
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.3-3) panettha brahmadattoyeva pALi AruLaho, na suppiyassa parisAti ? pyojnaabhaavto| yathA cetaM, evaM ajhampi edisaM payojanAbhAvato saGgItikArehi na saGgahitanti daTThab / keci pana "vRttanti pALiyaM vutta''nti vadanti, taM na yujjati pALiAruLahavasena pALiyaM vuttanti aapjjnto| tasmA yathAvuttanayenevettha attho ghetbbo| parivAretvA nisinno hotIti smbndho| 3. kathAdhammoti kathAsabhAvo, kathAdhammo upaparikkhAvidhIti keci / nIyatIti nayo, attho| saddasatthaM anugato nayo sddnyo| tattha hi anabhiNhavuttike acchariya-saddo icchito| tenevAha "andhassa pabbatArohaNaM viyaa"ti| acharAyogganti acchariyanti niruttinayo, so pana yasmA porANaTThakathAyaM Agato, tasmA Aha "aTThakathAnayoti / yAvaJcidaM suppaTividitAti sambandho, tassa yattakaM suTTha paTividitA, taM ettakanti na sakkA amhehi paTivijjhituM, akkhAtuM vAti attho| tenevAha "tena suSpaTividitatAya appameyyataM dssetii"ti| pakatatthapaTiniddeso taM-saddoti tassa "bhagavatA"tiAdIhi padehi samAnAdhikaraNabhAvena vuttassa yena abhisambuddhabhAvena bhagavA pakato supAkaTo ca hoti, taM abhisambuddhabhAvaM saddhiM AgamanapaTipadAya atthabhAvena dassento "yo so...pe0... abhisambuddho"ti Aha / satipi ANadassana-saddAnaM idha paJjAvevacanabhAve tena tena visesena nesaM savisayavisesappavattidassanatthaM asAdhAraNaANavisesavasena vijjattayavasena vijjAbhiJAnAvaraNavasena sabba tANamaMsacakkhuvasena paTivedhadesanAjANavasena ca tadatthaM yojetvA dassento "tesaM tes"ntiaadimaah| tattha AsayAnusayaM jAnatA aasyaanusyaannen| sabbatreyyadhammaM passatA sabba tAnAvaraNajANehi / pubbenivAsAdIhIti pubbenivaasaasvkkhyjaannehi| paTivedhapaJjAyAti ariymggpnyjaay| arInanti kilesArInaM, paJcavidhamArAnaM vA, sAsanapaccatthikAnaM vA atithiyAnaM, tesaM hananaM pATihAriyehi abhibhavanaM, appaTibhAnatAkaraNaM, ajjhupekkhanaJca / kesivinayasuttaJcettha nidassanaM / ___ tathA ThAnAThAnAdIni jAnatA, yathAkammUpage satte passatA, savAsanAnaM AsavAnaM khINattA arahatA, abhineyyAdibhede dhamme abhineyyAdito aviparItAvabodhato 48
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.4-4) paribbAjakakathAvaNNanA sammAsambuddhena / atha vA tIsu kAlesu appaTihataJANatAya jAnatA, tiNNampi kammAnaM ANAnuparivattito nisammakAritAya passatA, davAdInampi abhAvasAdhikAya pahAnasampadAya arahatA, chandAdInaM ahAnihetubhUtAya aparikkhayapaTibhAnasAdhikAya sabbaJjutAya sammAsambuddhenAti evaM dasabalaTThArasAveNikabuddhadhammehipi yojanA veditabbA / yadipi hInakalyANabhedena duvidhAva adhimutti pALiyaM vuttA, pavattiAkAravasena pana anekabhedabhinnAti Aha " nAnAdhimuttikatA "ti / sA pana adhimutti ajjhAsayadhAtu, tadapi tathA tathA dassanaM khamanaM rocanaJcAti Aha " nAnAjjhAsayatA... pe0... rucitA "ti / nAnAdhimuttikataJANenAti cettha sabbaJJataJANaM adhippetaM na dasabalaJANanti Aha "sabbaJjataJANenA" ti / iti ha meti ettha evaM saddattho iti- saddo, ha-kAro nipAtamattaM saralopo ca katoti dassetuM vuttaM "evaM ime"ti / 49 4. arahattamaggena samugdhAtaM kataM, yato "natthi abyAvaTamanI 'ti buddhadhammesu vuccati / vItinAmetvA phalasamApattIhi / nivAsetvA vihAranivAsanaparivattanavasena / "kadAci ekako "tiAdi tesa tesaM vineyyAnaM vinayanAnukUlaM bhagavato upasaGkamadassanaM / pAdanikkhepasamaye bhUmiyA samabhAvApatti suppatiTThitapAdatAya nissandaphalaM na iddhinimmAnaM / "Thapitamatte dakkhiNapAde' " ti buddhAnaM sabbadakkhiNatAya vRttaM / arahatte patihantIti sambandho / dullabhA sampattIti satipi manussattapaTalA patirUpadesavAsaindriyAvekallasaddhApaTilAbhAdayo guNA dullabhAti attho / cAtumahArAjikabhavananti cAtumahArAjikadevaloke suJavimAnAni gacchantIti attho / esa nayo tAvatiMsabhavanAdIsupi / kAlayuttanti imissA velAya imassa evaM vattabbanti taMtaMkAlAnurUpaM / samayayuttanti tasseva vevacanaM, aTTuppattianurUpaM vA / atha vA samayayuttanti hetUdAharaNasahitaM / kAlena sApadesaha bhagavA dhammaM deseti / utuM gaNhapeti, na pana malaM pakkhAletIti adhippAyo / na hi bhagavato kAye rajojallaM upalimpatIti / kilAsubhAvo kilamatho / sIhaseyyaM kappeti sarIrassa kilAsubhAvamocanatthanti yojebbaM / "buddhacakkhunA lokaM voloketI idaM pacchimayAme bhagavato bahula AciNNavasena vuttaM / appekadA avasiTThabalatrANehi sabbaJJataJANena ca bhagavA tamatthaM sAdhetIti / "ime diTTiTThAnA' 'tiAdidesanA sIhanAdo / tesaM "vedanApaccayA taNhA" 49
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.4-4) tiAdinA paccayAkAraM smodhaanevaa| "sineru ukkhipanto viya nabhaM paharanto viya cA"ti idaM brahmajAladesanAya anaJasAdhAraNattA sudukkaratAdarasanatthaM vuttaM / etanti "yena, tenA''ti etaM padadvayaM / yenAti vA hetumhi karaNavacanaM, yena kAraNena so maNDalamALo upasamitabbo, tena kAraNena upasaGkamIti attho, kAraNaM pana "ime bhikkhU"tiAdinA aTThakathAyaM vuttaeva / kaTThanti nisIdanayogyaM dArukkhandhaM / purimoti "katamAya nu bhavathA''ti evaM vutto attho / kA ca pana voti ettha ca-saddo byatireke / tena yathApucchitAya kathAya vakkhamAnaM vippakatabhAvaM joteti / pana-saddo vacanAlaGkAro / yAya hi kathAya te bhikkhU sannisinnA, sA eva antarAkathAbhUtA vippakatA visesena puna pucchIyatIti / ajJAti antarAsaddassa asthamAha / aJjatthe hi ayaM antarA-saddo "bhUmantaraM samayantarantiAdIsu viya / antarAti vA vemajjheti attho / nanu ca tehi bhikkhUhi sA kathA yathAdhippAyaM "iti ha me''tiAdinA niTThapitA yevAti ? na niTThApitA bhagavato upasaGkamanena upacchinnattA / yadi hi bhagavA tasmiM khaNe na upasaGkameyya bhiyyopi tappaTibaddhAyeva kathA pavatteyyu, bhagavato upasaGkamanena pana na pvttesuN| tenevAha ayaM kho...pe0... anuSpatto"ti | kasmA panettha dhammavinayasaGgahe kariyamAne nidAnavacanaM, nan bhagavato vacanameva saGgahetabbanti ? vaccatedesanAya ThitiasammosasaddheyyabhAvasampAdanatthaM / kAladesadesakavatthudhammapaTiggAhakapaTibaddhA hi desanA ciraTThitikA hoti, asammosadhammA saddheyyA c| desakAlakattusotunimittehi upanibandho viya vohAravinicchayo, teneva cAyasmatA mahAkassapena "brahmajAlaM Avuso Ananda kattha bhAsita''ntiAdinA desAdipucchAsu katAsu tAsaM vissajjanaM karontena dhammabhaNDAgArikena nidAnaM bhAsitanti tayidamAha "kAla...pe0... nidAnaM bhAsita"nti / apica satthusiddhiyA nidAnavacanaM / tathAgatassa hi bhagavato pubbaracanAnumAnAgamatakkAbhAvato smmaasmbuddhttsiddhi| sammAsambuddhabhAvena hissa pubbaracanAdInaM abhAvo sabbattha appaTihatatrANacAratAya, ekappamANattA ca treyyadhammesu / tathA AcariyamuTThidhammamacchariyasatthusAvakAnurodhAbhAvato khINAsavattasiddhi / khINA savatAya hissa AcariyamuTThiAdInaM abhAvo, visuddhA ca parAnuggahappavatti / iti desakadosabhUtAnaM dihricArittasampattidUsakAnaM avijjAtaNhAnaM abhAvasUcakehi, ANappahAnasampadAbhi byaJjanakehi ca sambuddhavisuddhabhAvehi purimavesArajjadvayasiddhi, tato eva ca antarAyikaniyyAnikadhammesu sammohAbhAvasiddhito pacchimavesArajjadvayasiddhIti bhagavato 50
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA 51 catuvesArajjasamannAgamo, attahitaparahitappaTipatti ca pakAsitA hoti nidAnavacanena sampattaparisAya ajjhAsayAnurUpaM ThAnuppattikappaTibhAnena dhammadesanAdIpanato, "jAnatA passatA''tiAdi vacanato ca / tena vuttaM "satthusiddhiyA nidAnavacana"nti / tathA satthusiddhiyA nidAnavacanaM / ANakaruNApariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthikA pavatti, attahitatthA vA, tasmA paresaMyeva atthAya pavattasabbakiriyassa sammAsambuddhassa sakalampi kAyavacImanokammaM satthubhUtaM, na kabyaracanAdisAsanabhUtaM / tena vuttaM "satthusiddhiyA nidAnavacana''nti / apica satthuno pamANabhUtatAvibhAvanena sAsanassa pamANabhAvasiddhiyA nidaanvcnN| "bhagavatA"ti hi iminA tathAgatassa guNavisiTThasattuttamAdibhAvadIpanena, "jAnatA"tiAdinA AsayAnusayANAdipayogadIpanena ca ayamattho sAdhito hoti / idamettha nidAnavacanapayojanassa mukhamattadassanaM / ko hi samattho buddhAnubuddhena dhammabhaNDAgArikena bhAsitassa nidAnassa payojanAni niravasesato vibhAvetunti / nidAnavaNNanA nivitaa| 5. nikkhittassAti desitss| desanApi hi desetabbassa sIlAdiatthassa vineyyasantAnesu nikkhipanato "nikkhepo''ti vuccati / tattha yathA anekasataanekasahassabhedAnipi suttantAni saMkilesabhAgiyAdisAsanappaTThAnanayena soLasavidhataM nAtivattanti, evaM attajjhAsayAdisuttanikkhepavasena catubbidhabhAvanti Aha "cattAro suttanikkhepA"ti / kAmaJcettha attajjhAsayassa, aTThappattiyA ca parajjhAsayapucchAhi saddhiM saMsaggabhedo sambhavati ajjhAsayapucchAnusandhisabbhAvato, attajjhAsayaaTThappattInaM pana aJamadhe saMsaggo natthIti nayidha niravaseso vitthAranayo sambhavati, tasmA "cattAro suttanikkhepA''ti vuttaM / atha vA yadipi aTThappattiyA ajjhAsayena siyA saMsaggabhedo, tadantogadhattA pana sesanikkhepAnaM mUlanikkhepavasena cattArova dassitAti daTThab / so panAyaM suttanikkhepo sAmaJabhAvato paThamaM vicAretabbo, tasmiM vicArite yassA aTThappattiyA idaM suttaM nikkhittaM, tassA vibhAgavasena "mamaM vA bhikkhave"tiAdinA (dI0 ni0 1.5, 6), "appamattakaM kho paneta"ntiAdinA (dI0 ni0 1.7), "asthi bhikkhave"tiAdinA (dI0 ni0 1.28) ca pavattAnaM suttAnaM suttapadesAnaM vaNNanA vuccamAnA 51
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA taMtaManusandhidassanasukhatAya suvijJeyyA hotIti Aha "suttanikkhepaM vicAretvA buccamAnA pAkaTA hotI 'ti / "suttanikkhepA ''tiAdIsu nikkhipanaM nikkhepo, suttassa nikkhepo suttassa kathanaM suttanikkhepo, suttadesanAti attho / nikkhipIyatIti vA nikkhepo, suttaMyeva nikkhepo suttnikkhesso| attano ajjhAsayo attajjhAsayo, so assa atthi suttadesanAkAraNabhUto attajjhAsayo / attano ajjhAsayo etassAti vA attajjhAsayo / parajjhAsayoti etthApi eseva nayo / pucchAya vaso pucchAvaso, so etassa atthIti pucchavasiko / araNIyato attho, suttasanAya vatthu / atthassa uppatti atthuppatti, atthuppattiyeva aDDappatti, sA etassa atthIti appattiko / atha vA nikkhipIyati suttaM etenAti suttanikkhepo, attajjhAsayAdi eva / etasmiM pana atthavikappe attano ajjhAsayo attajjhAsayo, paresaM ajjhAsayo parajjhAsayo, pucchIyatIti pucchA, pucchitabbo attho / sotabbavasappavattaM dhammappaTiggAhakAnaM vacanaM pucchAvasikA, tadeva nikkhepasaddApekkhAya pulliGgavasena vuttaM " pucchAvasiko "ti / tathA aTTuppattiyeva "aDDappattiko "ti evampettha attho veditabbo / 1 (1.5-5) ettha ca paresaM indriyaparipAkAdikAraNanirapekkhatA attajjhAsayassa visuM nikkhepabhAvo yutto / tenevAha "kevalaM attano ajjhAsayeneva kathetI 'ti / parajjhAsayapucchAvasikAnaM pana paresaM ajjhAsayapucchAnaM desanAnimittabhUtAnaM uppattiyaM pavattitAnaM kathaM aTTappattiyaM anavarodho, pucchAvasikaaDDappattikAnaM vA parajjhAsayAnurodhena pavattitadesanattA kathaM parajjhAsaye anavarodhoti na codetabbametaM / paresaJhi abhinIhAraparipucchAdivinimuttasseva suttadesanAkAraNuppAdassa aDDappattibhAvena gahitattA parajjhAsayapucchAvasikAnaM visuM gahaNaM / tathA hi dhammadAyAdasuttAdInaM (ma0 ni0 1.29) AmisuppAdAdidesanAnimittaM "aDDappattIti vuccati / paresaM pucchaM vinA ajjhAsayameva nimittaM katvA desito parajjhAsayo, pucchAvasena desito pucchAvasikoti pAkaTo yamatthoti / attano ajjhAsayeneva kathesi dhammatantiThapanatthanti daTThabbaM / sammappadhAnasuttantahArakoti anupubbena niddiTThAnaM saMyuttake sammappadhAnapaTisaMyukttAnaM suttAnaM AvaLi, tathA iddhipAdahArakAdi / vimuttiparipAcanIyA dhammA saddhindriyAdayo / abhinIhAranti paNidhAnaM / vaNNAvaNeti ettha "acchariyaM Avuso "tiAdinA bhikkhusana vutto vaNNopi saGgahito, taM pana aTTuppattiM katvA " atthi bhikkhave aJJe ca dhammA' 'tiAdinA upari 52
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.5-5) paribbAjakakathAvaNNanA desanaM ArabhissatIti / "mamaM vA bhikkhave pare vaNNaM bhAseyyu''nti imissA desanAya brahmadattena vuttavaNNo aTThappattIti katvA vuttaM "antevAsI vnnN| iti imaM vaNNAvaNNaM aTuppattiM katvA'ti / vA-saddo upamAnasamuccayasaMsayavavassaggapadapUraNavikappAdIsu bahUsu atthesu dissati / tathA hesa "paNDito vApi tena so''tiAdIsu (dha0 pa0 63) upamAne dissati, sadisabhAveti attho / "taM vApi dhIrA muni vedayantI'"tiAdIsu (su0 ni0 203) samuccaye, "ke vA ime, kassa vA"tiAdIsu (pArA0 296) saMsaye, "ayaM vA imesaM samaNabrAhmaNAnaM sabbabAlo sabbamULho"tiAdIsu vavassagge, "na vAyaM kumArako mattamaJAsI"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.154) padapUraNe, "ye hi keci bhikkhave samaNA vA brAhmaNA vA'"tiAdIsu (ma0 ni0 1.170) vikappe, idhAyaM vikappeyevAti dassento Aha "vA-saddo vikappanattho"ti / para-saddo attheva aJjatthe "ahaJceva kho pana dhammaM deseyyaM, pare ca me na AjAneyyu"ntiAdIsu (dI0 ni0 2.64, 65; ma0 ni0 1.281; ma0 ni0 2.223; saM0 ni0 1.1.172; mahAva0 4, 8) asthi adhike "indriyaparopariyattatrANa"ntiAdIsu (paTi0 ma0 mAtikA 68, 1.111) asthi pacchAbhAge "parato AgamissatI"tiAdIsu / atthi paccanIkabhAve "uppannaM parappavAdaM saha dhammena suniggahitaM niggahetvA''tiAdIsu (dI0 ni0 2.168) / idhApi paccanIkabhAveti dassento Aha "pareti paTiviruddhA"ti / IdisesupIti ettha pi-saddo sambhAvane, tena ratanattayanimittampi akusalacittappavatti na kAtabbA, pageva vaTTAmisalokAmisanimittanti dasseti / sabhAvadhammato aJassa kattuabhAvajotanatthaM AhanatIti kattuatthe AghAtasaI dasseti, tattha AhanatIti hiMsati vibAdhati, upatApeti cAti attho| Ahanati etena, AhananamattaM vA AghAtoti karaNabhAvatthApi sambhavantiyeva / evaM avayavabhedanena AghAta-saddassa atthaM vatvA idAni tattha pariyAyenapi atthaM dassento "kopassetaM adhivacana"nti Aha / ayaJca nayo "appaccayo anabhiraddhI"tiAdIsupi yathAsambhavaM vttbbo| appatItA honti tenAti pAkaTapariyAyena appaccaya-saddassa atthadassanaM, taMmukhena pana na pacceti tenAti appaccayoti daTThabaM / abhirAdhayatIti sAdhayati / dvIhIti AghAtaanabhiraddhipadehi / ekenAti appaccayapadena / sesAnanti saJaAvicANakkhandhAnaM, saJjAviJANaavasiTThasaGkhArakkhandhasaGghAtAnaM vA / karaNanti uppAdanaM / AghAtAdInahi pavattiyA paccayasamavAyanaM idha "karaNa"nti vuttaM, taM pana atthato uppAdanameva / anuppAdanahi sandhAya bhagavatA "na karaNIyA"ti vuttanti / paTikkhittameva ekuppAdekavatthukekArammaNekanirodhabhAvato /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA tatthAti tasmiM manopadose / tumhanti "tumhAka"nti iminA samAnattho eko saddo "yathA amhAka''nti iminA samAnattho "amha"nti ayaM saddo / yathAha, "tasmA hi amhaM daharA na miyyare"ti (jA0 1.9.93, 99) / "antarAyo"ti idaM manopadosassa akaraNIyatAya kAraNavacanaM / yasmA tumhAkaMyeva ca bhaveyya tena kopAdinA paThamajjhAnAdInaM antarAyo, tasmA te kopAdipariyAyena vuttA AghAtAdayo na karaNIyAti attho / tena nAhaM "sabba "ti issarabhAvena tumhe tato nivAremi, atha kho iminA nAma kAraNenAti dasseti / taM pana kAraNavacanaM yasmA AdInavavibhAvanaM hoti, tasmA Aha "AdInavaM dassento"ti / "api nu tumhe"tiAdinA manopadoso na kAlantarabhAvinoyeva hitasukhassa antarAyakaro, atha kho taGkhaNappavattirahassapi hitasukhassa antarAyakaroti manopadose AdInavaM daLahataraM katvA dasseti / yesaM kesaJci "pare"tiAdIsu viya na paTiviruddhAnaMyevAti attho / tenevAha "kupito"tiAdi / andhatamanti andhabhAvakaratamaM / yanti yattha | bhummatthe hi etaM paccattavacanaM / yasmiM kAle kodho sahate naraM, andhatamaM tadA hotIti sambandho / yanti vA kAraNavacanaM, yasmA kodho uppajjamAno naraM abhibhavati, tasmA andhatamaM tadA hoti, yadA kodhoti attho yaMtaMsaddAnaM ekntsmbndhibhaavto| atha vA yanti kiriyAya parAmasanaM / kodho sahateti yadetaM kodhassa sahanaM abhibhavanaM, etaM andhakAratamabhavananti attho / atha vA yaM naraM kodho sahate abhibhavati, tassa andhatamaM tadA hoti, tato ca kuddho atthaM na jAnAti, kuddho dhamma na passatIti / antaratoti abbhantarato, cittato vA / ___ "idaJcidaJca kAraNa"nti iminA sabbaJjU eva amhAkaM satthA aviparItadhammadesanattA, svAkkhAto dhammo ekantaniyyAnikattA, suppaTipanno saGgho saMkilesarahitattAti imamatthaM dasseti / "idaJcidaJca kAraNa"nti etena ca "na sabbaJjU"tiAdivacanaM abhUtaM atacchanti nibbeThitaM hoti / dutiyaM padanti "atacchanti padaM / paThamassAti "abhUta''nti padassa / catutthaJcAti "na ca panetaM amhesu saMvijjatIti padaM / tatiyassAti "natthi cetaM amhesUti padassa / avaNNeyevAti kAraNapatirUpakaM vatvA dosapatiThThApanavasena nindane eva / na sabbatthAti kevalaM akkosanaDhusanavambhanAdIsu na ekantena nibbeThanaM kAtabbanti attho / vuttamevatthaM "yadi hI"tiAdinA pAkaTaM katvA dasseti / 6. Anandanti pamodanti etena dhammena taMsamaGgino sattAti Ananda-saddassa karaNatthataM 54
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.6-6) paribbAjakakathAvaNNanA dasseti / sobhanaM mano assAti sumano, sobhanaM vA mano sumano, tassa bhAvo somanassanti tadaJJadhammAnampi sampayukttAnaM somanassabhAvo ApajjatIti ? nApajjati ruhIsaddattA yathA "paGkaja "nti dassento "cetasikasukhassetaM adhivacana "nti Aha / ubbalayatIti ubbilaM, bhindati purimAvatthAya visesaM ApajjatIti attho / ubbilameva ubbilAvitaM, tassa bhAvo ubbilAvitattaM / yAya uppannAya kAyacittaM vAtapUritabhastA viya udghamAyanAkArappattaM hoti, tassA gehassitAya odaggiyapItiyA etaM adhivacanaM / tenevAha "uddhaccAvahAyA'"tiAdi / idhApi "kiJcApi tesaM bhikkhUnaM ubbilAvitameva natthi, atha kho AyatiM kulaputtAnaM edisesupi ThAnesu akusaluppattiM paTisedhento dhammanettiM ThapetIti, " dvIhi padehi saGghArakkhandho, ekena vedanAkkhandho vutto" ti ettha "tesaM vasena sesAnampi sampayuttadhammAnaM karaNaM paTikkhittamevA "ti ca aTThakathAyaM, "pi saddo sambhAvane "tiAdinA idha ca vRttanayena attho yathAsambhavaM veditabbo / "tumhaMyevassa tena antarAyo" ti etthApi "antarAyoti ida"ntiAdinA heTThA avaNNapakkhe vuttanayena attho veditabbI / kasmA panetanti ca vakkhamAnaMyeva atthaM manasi katvA codeti / Acariyo "saccaM vaNitanti tamatthaM paTijAnitvA "taM pana nekkhammanissita "nti AdinA pariharati / tattha etanti AnandAdInaM akaraNIyatAvacanaM / nanu bhagavatA vaNNitanti sambandho / kasiNenAti kasiNatAya sakalabhAvena / keci pana " jambudIpassAti karaNe sAmivacana "nti vadanti, tesaM matena kasi jambudIpa-saddAnaM samAnAdhikaraNabhAvo daTThabbo / tasmAta yasmA gehassitapItisomanassaM jhAnAdInaM antarAyakaraM tasmA / vuttahetaM bhagavatA "somanassaM pAhaM devAnaM inda duvidhena vadAmi sevitabbampi asevitabbampI ti ( dI0 ni0 2.359) / " ayahI 'tiAdi yena sampayuttA pIti antarAyakarI, taM dassanatthaM vRttaM / tattha " ihi lobhasahagataM pItisomanassanti vattabbaM siyA, pItiggahaNena pana somanassampi gahitameva hoti somanassarahitAya pItiyA abhAvatoti pItiyeva gahitAti daTThabbaM / atha vA sevitabbAsevitabbavibhAgavacanato somanassassa pAkaTo antarAyakarabhAvo na tathA pItiyAti pItiyeva lobhasahagatattena visesetvA vuttA / " luddho attha "ntiAdigAthAnaM "kuddho attha' 'ntiAdi gAthAsu viya attho daTTabbo | 1 55 "mamaM vA bhikkhave pare vaNNaM bhAseyyuM, dhammassa vA vaNNaM bhAseyyuM, saGghassa vA vaNaM bhAseyyuM, tatra ce tumhe assatha Anandino sumanA ubbilAvitA, api nu tumhe paresaM subhAsitadubbhAsitaM AjAneyyAthAti / no hetaM bhante" ti ayaM tatiyavAro, so 55
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) desanAkAle nIharitvA desetabbapuggalAbhAvato desanAya anAgatopi tadatthasambhavato atthato AgatoyevAti daTThabbo yathA taM kathAvatthupakaraNaM vitthAravasenAti adhippAyo / "atthato Agato yevA"ti etena saMvaNNanAkAle tathA bujjhanakasattAnaM vasena so vAro AnetvA vattabboti dasseti / "yatheva hI"tiAdinA tamevatthasambhavaM vibhAveti / vuttanayenAti "tatra tumhehIti tasmiM vaNNe tumhehI''tiAdinA, "dutiyaM padaM paThamassa padassa, catutthaJca tatiyassa vevacana''ntiAdinA ca vuttanayena / cULasIlavaNNanA 7. nivatto amUlakattA vissjjetbbtaabhaavto| anuvattatiyeva vissajjetabbatAya adhiktbhaavto| anusandhiM dassessati "asthi bhikkhve"tiaadinaa| oranti vA aparabhAgo "orato bhogaM, oraM pAra"ntiAdIsu viya / atha vA heTTAattho ora-saddo "oraM AgamanAya ye paccayA, te orambhAgiyAni saMyojanAnI"tiAdIsu viya | sIlahi samAdhipAyo apekkhitvA aparabhAgo, heTThAbhUtaJca hotIti / sIlamattakanti ettha matta-saddo appakattho vA "bhesajjamattA"tiAdIsu (dI0 ni0 1.447) viya / visesanivattiattho vA "avitakkavicAramattA dhammA (dha0 sa0 tikamAtikA 6), manomattA dhAtu manodhAtU'ti ca AdIsu viya / "appamattakaM, oramattaka"nti padadvayena sAmaJato vuttoyeva hi attho sIlamattakanti visesavasena vutto| atha vA sIlenapi tadekadesasseva saGgahaNatthaM appakatthavAcako, visesanivattiattho eva vA "sIlamattaka"nti ettha matta-saddo vutto| tathA hi indriyasaMvarapaccayasannissitasIlAni idha desanaM anaarulhaani| na hi tAni pAtimokkhaAjIvapArisuddhisIlAni viya sabbaputhujjanesu pAkaTAnIti / "ussAhaM katvA"ti etena "vadamAno"ti ettha sattiatthaM mAna-saI dasseti / ___ alaGkaraNaM vibhUsanaM alaGkAro, kuNDalAdipasAdhanaM vaa| UnaTThAnapUraNaM mnnddnN| maNDaneti maNDanahetu / atha vA maNDatIti maNDano, maNDanajAtiko puriso| bahuvacanatthe ca idaM ekavacanaM, maNDanasIlesUti attho / paripUrakArIti ettha iti-sado Adiattho, pakArattho vA, tena sakalampi sIlathomana suttaM dasseti / candananti candanasahacaraNato candanagandho, tathA tagarAdIsupi | sataJca gandhoti ettha gandho viyAti gandhoti vutto sIlanibandhano thutighoso / sIlahi kittiyA nimittaM / yathAha "sIlavato sIlasampannassa kalyANo kittisaddo 56
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA abbhuggacchatI''ti (dI0 ni0 2.150; a0 ni0 2.5.213; mahAva0 285) / pavAyatIti pakAsati / gandhAva gndhjaataa| "appakaM bahuka''nti idaM pArApAraM viya aJamanaM upanidhAya vuccatIti Aha "upariguNe upanidhAyA"ti / sIlahIti ettha hi-saddo hetuattho, tena idaM dasseti "yasmA sIlaM kiJcApi patiTThAbhAvena samAdhissa bahukAraM, pabhAvAdiguNavisese panassa upanidhAya kalampi na upeti, tathA samAdhi ca paJjAyA"ti / tenevAha "tasmA"tiAdi / idAni "katha''nti pucchitvA samAdhissa AnubhAvaM vitthArato vibhAveti / "abhi...pe0... mUle"ti idaM yamakapATihAriyassa supAkaTabhAvadassanatthaM, aohi bodhimUlaJAtisamAgamAdIsu katapATihAriyehi visesanatthaJca vuttaM / yamakapATihAriyakaraNatthAya hi bhagavato citte uppanne tadanucchavikaM ThAnaM icchitabbanti ratanamaNDapAdi sakkassa devaro ANAya vissakammunA nimmitanti vadanti, bhagavatAva nimmitanti apare / "yo koci evarUpaM pATihAriyaM kAtuM samattho asthi ce, AgacchatU"ti codanAsadisattA vuttaM "attAdAnaparidIpana"nti / tattha attAdAnaM anuyogo, titthiyAnaM tathA kAtuM asamatthattA, "karissAmA"ti pubbe udvitattA tithiyprimddn| uparimakAyatotiAdi paTisambhidAmagge (paTi0 ma0 1.116) / tatthAyaM pALiseso "heTThimakAyato aggikkhandho pavattati, uparimakAyato udakadhArA pavattati / purathimakAyato aggi, pacchimakAyato udakaM / pacchimakAyato aggi, purathimakAyato udakaM / dakkhiNaakkhito aggi, vAmaakkhito udakaM / vAmaakkhito aggi, dakkhiNaakkhito udakaM / dakSiNakaNNasotato aggi, vAmakaNNasotato udakaM / vAmakaNNasotato aggi, dakkhiNakaNNasotato udakaM / dakkhiNanAsikAsotato aggi, vAmanAsikAsotato udakaM / vAmanAsikAsotato aggi , dakkhiNanAsikAsotato udakaM / dakSiNaaMsakUTato aggi, vAmaaMsakUTato udakaM / vAmaaMsakUTato aggi, dakkhiNaaMsakUTato udakaM / dakkhiNahatthato aggi, vAmahatthato udakaM / vAmahatthato aggi, dakkhiNahatthato udakaM / dakkhiNapassato aggi, vAmapassato udakaM / vAmapassato aggi, dakSiNapassato udakaM / dakkhiNapAdato
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) aggi, vAmapAdato udakaM / vAmapAdato aggi, dakkhiNapAdato udakaM / aGgulagulehi aggi, aGgulantarikAhi udakaM / aGgulantarikAhi aggi, aGgulagulehi udakaM / ekekalomato aggi, ekekalomato udakaM / lomakUpato lomakUpato aggikkhandho pavattati, lomakUpato lomakUpato udakadhArA pavattatI"ti (paTi0 ma0 1.116) / aTThakathAyaM pana "ekekalomakUpato"ti AgataM / ___"channaM vaNNAnanti Adinayappavatta"nti etthApi nIlAnaM pItakAnaM lohitakAnaM odAtAnaM majiTTAnaM pabhassarAnanti ayaM pALiseso / "suvaNNavaNNA rasmiyo"ti idaM tAsaM yebhuyyatAya vuttaM / vitthAretabbanti etthApi "satthA tiTThati, nimmito caGkamati vA nisIdati vA seyyaM vA kappetI''tiAdinA catUsu iriyApathesu ekekamUlakA satthuvasena cattAro, nimmitavasena cattAroti sabbeva aTTa vAre vitthAretabbaM / madhupAyAsanti madhusittaM paayaasN| attA mitto majjhatto verIti catUsu sImasambhedavasena caturaGgasamannAgataM mettaakmmtttthaanN| "caturaGgasamannAgata''nti idaM pana "vIriyAdhiTThAna"nti etenApi yojetabbaM / tattha "kAmaM taco ca nhAru cA''tiAdipALi (ma0 ni0 2.184; saM0 ni0 1.2.22; a0 ni0 1.2.5; a0 ni0 3.8.13; mahAni0 196) vasena caturaGgasamannAgatatA veditbbaa| "kicchaM vatAyaM loko Apanno"tiAdinA (dI0 ni0 2.57; saM0 ni0 1.2.4) jarAmaraNamukhena paccayAkAre ANaM otaaretvaa| AnApAnacatutthajjhAnanti etthApi "sabbabuddhAnaM AciNNa"nti padaM vibhattivipariNAmaM katvA yojetabbaM / tampi hi sabbabuddhAnaM AciNNamevAti vadanti / chattiMsakoTisatasahassamukhena . mahAvajirANagabbhaM gaNhApento vipassanaM vddddtvaa| dvattiMsadoNagaNhanappamANaM kuNDaM kolmbo| daribhAgo kndro| cakkavALapAdesu mahAsamuddo ckkvaalmhaasmuddo| "duve puthujjanA"tiAdi puthujjane labbhamAnavibhAgadassanatthaM vuttaM, na mUlapariyAyavaNNanAdIsu viya puthujjanavisesaniddhAraNatthaM / sabbopi hi puthujjano bhagavato upari guNe vibhAvetuM na sakkoti, tiThThatu puthujjano, sAvakapaccekabuddhAnampi avisayA buddhaguNA | tathA hi vakkhati "sotApannA''tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 1.8) / vAcuggatakaraNaM uggho| atthaparipucchanaM pripucchaa| aTThakathAvasena atthassa savanaM savanaM / 58
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA byaJjanatthAnaM sunikkhepasudassanena dhammassa pariharaNaM dhaarnnN| evaM sutadhAtaparicitAnaM manasAnupekkhanaM pccvekssnnN| bahUnaM nAnappakArAnaM kilesAnaM sakkAyadiTThiyA ca avihatattA tA janenti, tAhi vA janitAti puthujjnaa| avighAtameva vA jana-saddo vadati / puthu satthArAnaM mukhullokikAti ettha puthU janA satthupaTiJA etesanti puthujjanAti vacanattho / puthu...pe0... abudvitAti ettha janetabbA, jAyanti vA etthAti janA, gatiyo / puthU janA etesanti puthujjnaa| ito pare jAyanti etehIti janA, abhisaGghArAdayo / te etesaM puthU vijjantIti puthujjnaa| abhisaGkharaNAdi attho eva vA jana-saddo daTThabbo / kAmarAgabhavarAgadiTThiavijjA oghaa| rAgaggiAdayo sntaapaa| teyeva, sabbepi vA kilesA prilaahaa| puthu paJcasu kAmaguNesu rattAti ettha jAyatIti jano, rAgo gedhoti evaM Adiko / puthu jano etesanti puthujjanA, puthUsu vA janA jAtA rattAti evaM rAgAdiattho eva vA jana-saddo dtttthbbo| palibuddhAti sambuddhA, upaTutA vaa| "puthUna gaNanapathamatItAna"ntiAdinA puthU janA puthujjanAti dasseti / yehi guNavisesehi nimittabhUtehi bhagavati tathAgata-saddo pavatto, taMdassanatthaM "ahi kAraNehi bhagavA tathAgato"tiAdimAha / guNanemittakAneva hi bhagavato sabbAni nAmAni / yathAha "asaGkhyeyyAni nAmAni, saguNena mahesino / guNena nAmamuddheyyaM, api nAmasahassato"ti / / (dha0 sa0 aTTha0 1313; udA0 aTTha0 53; paTi0 ma0 aTTha0 1.1.76) tathA Agatoti ettha AkAraniyamanavasena opammasampaTipAdanattho tathA-saddo / sAmaJjajotanAya visesAvaTThAnato paTipadAgamanattho Agata-saddo, na jANagamanattho "tathalakkhaNaM Agato"tiAdIsu (dI0 ni0 aTTha0 1.7; ma0 ni0 aTTha0 1.12; saM0 ni0 aTTha0 2.4.78; a0 ni0 aTTha0 1.1.170; udA0 aTTha0 18; paTi0 ma0 aTTha0 1.1.37, theragA0 aTTha0 1.3; itivu0 aTTha0 38; mahAni0 aTTha0 14) viya, nApi kAyagamanAdiattho "Agato kho mahAsamaNo, mAgadhAnaM giribbajantiAdIsu (mahAva0 62) viya / tattha yadAkAraniyamanavasena opammasampaTipAdanattho tathA-saddo, taM karuNApadhAnattA mahAkaruNAmukhena purimabuddhAnaM AgamanapaTipadaM udAharaNavasena sAmaJato dassento yaMtaMsaddAnaM ekantasambandhabhAvato "yathA sabbaloka...pe0... AgatA"ti Aha / taM
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) pana paTipadaM mahApadAnasuttAdIsu (dI0 ni0 2.4) sambahulaniddesena supAkaTAnaM AsannAnaJca vipassIAdInaM channaM sammAsambuddhAnaM vasena nidassento "yathA vipassI bhgvaa"tiaadimaah| tattha yena abhinIhArenAti manussattaliGgasampattihetusatthAradassanapabbajjAabhijJAdiguNasampattiadhikArachandAnaM vasena aTThaGgasamannAgatena kAyappaNidhAnamahApaNidhAnena / sabbesahi buddhAnaM kAyappaNidhAnaM iminAva abhinIhArena samijjhatIti / evaM mahAbhinIhAravasena "tathAgato"ti padassa atthaM dassetvA idAni pAramIpUraNavasena dassetuM "yathA vipassI bhagavA...pe0... kassapo bhagavA dAnapAramiM pUretvA"tiAdimAha / ettha ca suttantikAnaM mahAbodhiyAnapaTipadAya kosallajananatthaM pAramIsu ayaM vitthArakathA - kA panetA pAramiyo ? kenaTena pAramiyo ? katividhA cetA? ko tAsaM kamo ? kAni lakkhaNarasapaccupaTTAnapadaTThAnAni ? ko paccayo ? ko saMkileso ? kiM vodAnaM ? ko paTipakkho? kA paTipatti ? ko vibhAgo? ko saGgaho ? ko sampAdanUpAyo ? kittakena kAlena sampAdanaM ? ko AnisaMso ? kiM cetAsaM phalanti ? tatridaM vissajjanaM- kA panetA paarmiyoti| tahAmAnAdIhi anupahatA karuNUpAyakosallapariggahitA dAnAdayo guNA pAramiyo / kenaTena pAramiyoti dAnasIlAdiguNavisesayogena sattuttamatAya paramA mahAsattA bodhisattA, tesaM bhAvo, kammaM vA pAramI, dAnAdikiriyA / atha vA paratIti paramo, dAnAdiguNAnaM pUrako pAlako ca bodhisatto | paramassa ayaM, paramassa vA bhAvo, kammaM vA pAramI, dAnAdikiriyAva / atha vA paraM sattaM attani mavati bandhati guNavisesayogena, paraM vA adhikataraM majjati sujjhati saMkilesamalato, paraM vA seDheM nibbAnaM visesena mayati gacchati, paraM vA lokaM pamANabhUtena ANavisesena idhalokaM viya munAti paricchindati, paraM vA ativiya sIlAdiguNagaNaM attano santAne minoti pakkhipati, paraM vA attabhUtato dhammakAyato anaM, paTipakkhaM vA tadanatthakaraM kilesacoragaNaM minAti hiMsatIti paramo, mhaastto| "paramassa aya''ntiAdi vuttanayeneva yojetabbaM / pAre vA nibbAne majjati sujjhati satte ca sodheti, tattha vA satte mavati bandhati yojeti, taM vA mayati gacchati gameti ca, munAti vA taM yAthAvato, tattha vA satte minoti pakkhipati, kilesAriM vA 60
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) yathA cAha sattAnaM tattha minAti hiMsatIti pAramI, mahApuriso / tassa bhAvo, kammaM vA pAramitA, dAnAdikiriyAva / iminA nayena pAramInaM saddattho veditabbo / katividhAti saGkSepato dasavidhA, tA pana pALiyaM sarUpato AgatAyeva / yathAha - "vicinanto tadA dakkhiM, paThamaM dAnapArami "ntiAdi (bu0 vaM0 116) - cULasIlavaNNanA "kati nu kho bhante buddhakArakA dhammA ? dasa kho sAriputta buddhakArakA dhammA / katame dasa ? dAnaM kho sAriputta buddhakArako dhammo, sIlaM nekkhammaM paJJA vIriyaM khanti saccamadhiTTAnaM mettA upekkhA buddhakArako dhammo, ime kho sAriputta dasa buddhakArakA dhammAti / idamavoca bhagavA, idaM vatvAna sugato athAparaM etadavoca satthA - 'dAnaM sIlaJca nekkhammaM, paJJA vIriyena paJcamaM / khanti saccaM adhiTThAnaM, mettupekkhAti te dasA 'ti" / / 61 keci pana "chabbidhA " ti vadanti taM etAsaM saGgahavasena vRttaM / so pana saGgaho parato Avibhavissati / ko tAsaM kamoti ettha kamo nAma desanAkkamo so ca paThamasamAdAnahetuko, samAdAnaM pavicayahetukaM, iti yathA Adimhi pavicitA samAdinnA ca, tathA desitA / tattha ca dAnaM sIlassa bahUpakAraM sukaraJcAti taM Adimha vRttaM / dAnaM sIlapariggahitaM mahaphphalaM hoti mahAnisaMsanti dAnAnantaraM sIlaM vRttaM / sIlaM nekkhammapariggahitaM, nekkhammaM paJJapariggahitaM, paJJA vIriyapariggahitA, vIriyaM khantipariggahitaM, khanti saccapariggahitA, saccaM adhiTThAnapariggahitaM, adhiTThAnaM mettApariggahitaM, mattA upekkhApariggahitA mahaphphalA hoti mahAnisaMsAti mettAnantaraM upekkhA vRttA / upekkhA pana karuNApariggahitA, karuNA ca upekkhApariggahitAti veditabbA / kathaM pana mahAkAruNikA bodhisattA sattesu upekkhakA hontIti ? upekkhitabbayuttesu kaJci kAlaM upekkhakA honti, 61
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ w dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) na pana sabbattha, sabbadA cAti keci / apare pana na sattesu upekkhakA, sattakatesu pana vippakAresu upekkhakA hontIti / aparo nayo - pacurajanesupi pavattiyA sabbasattasAdhAraNattA, appaphalattA, sukarattA ca Adimhi dAnaM vuttaM / sIlenadAyakapaTiggAhakasuddhito, parAnuggahaM vatvA parapILAnivattivacanato, kiriyadhammaM vatvA akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuM vatvA bhavasampattihetuvacanato ca dAnassa anantaraM sIlaM vuttaM / nekkhammena sIlasampattisiddhito, kAyavacIsucaritaM vatvA manosucaritavacanato, visuddhasIlassa sukheneva jhAnasamijjhanato, kammAparAdhappahAnena payogasuddhiM vatvA kilesAparAdhappahAnena Asayasuddhivacanato, vItikkamappahAnena cittassa pariyuTThAnappahAnavacanato ca sIlassa anantaraM nekkhammaM vuttaM / paJAya nekkhammassa siddhiparisuddhito, jhAnAbhAve paJjAbhAvavacanato / samAdhipadaTThAnA hi paJjA, paJaApaccupaTTAno ca smaadhi| samathanimittaM vatvA upekkhAnimittavacanato, parahitajjhAnena parahitakaraNUpAyakosallavacanato ca nekkhammassa anantaraM paJjA vuttA / vIriyArambhena paJjAkiccasiddhito, sattasuJatAdhammanijjhAnakkhantiM vatvA sattahitAya Arambhassa acchariyatAvacanato, upekkhAnimittaM vatvA paggahanimittavacanato, nisammakAritaM vatvA uTThAnavacanato ca / nisammakArino hi uTTAnaM phalavisesamAvahatIti paJAya anantaraM vIriyaM vuttaM / vIriyena titikkhaasiddhito| vIriyavA hi AraddhavIriyattA sattasaGkhArehi upanItaM dukkhaM abhibhuyya viharati vIriyassa titikkhaalngkaarbhaavto| vIriyavato hi titikkhA sobhati / paggahanimittaM vatvA samathanimittavacanato, accArambhena uddhaccadosappahAnavacanato / dhammanijjhAnakkhantiyA hi uddhaccadoso phiiyti| vIriyavato sAtaccakaraNavacanato / khantibahulo hi anuddhato sAtaccakArI hoti / appamAdavato parahitakiriyArambhe pccupkaartnnhaabhaavvcnto| yAthAvato dhammanijjhAne hi sati taNhA na hoti / parahitArambhe paramepi parakatadukkhasahanabhAvavacanato ca vIriyassa anantaraM khanti vuttaa| saccena khantiyA cirAdhiTThAnato, apakArino apakArakhantiM vatvA tadupakArakaraNe avisaMvAdavacanato, khantiyA apavAdavAcAvikampanena bhUtavAditAya avijahanavacanato, sattasujhatAdhammanijjhAnakkhantiM vatvA tadupabrahitANasaccavacanato ca khantiyA anantaraM saccaM vuttaM / adhiTThAnena sccsiddhito| acalAdhiTThAnassa hi virati sijjhati / avisaMvAditaM vatvA tattha aclbhaavvcnto| saccasandho hi dAnAdIsu paTiJAnurUpaM 62
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA niccalova pavattati / ANasaccaM vatvA sambhAresu pavattiniTThApanavacanato / yathAbhUtaJANavA hi bodhisambhAresu adhitiTThati, te ca niTThApeti paTipakkhehi akampiyabhAvatoti saccassa anantaraM adhidvAnaM vuttaM / mettAya parahitakaraNasamAdAnAdhiTThAnasiddhito, adhiTThAnaM vatvA hitUpasaMhAravacanato / bodhisambhAre hi adhitiTThamAno mettAvihArI hoti / acalAdhiTThAnassa samAdAnAvikopanato, samAdAnasambhavato ca adhiTThAnassa anantaraM mettA vuttaa| upekkhAya mettAvisuddhito, sattesu hitUpasaMhAraM vatvA tadaparAdhesu udAsInatAvacanato, mettAbhAvanaM vatvA tannissandabhAvanAvacanato, "hitakAmasattepi upekkhako''ti acchariyaguNabhAvavacanato ca mettAya anantaraM upekkhA vuttAti evametAsaM kamo veditbbo| kAni lakkhaNarasapaccupavAnapadavAnAnIti ? ettha avisesena tAva sabbApi pAramiyo parAnuggahalakkhaNA, paresaM upakArakaraNarasA, avikampanarasA vA, hitesitApaccupaTTAnA, buddhattapaccupaTTAnA vA, mahAkaruNApadaTThAnA, karuNUpAyakosallapadaTThAnA vaa| visesena pana yasmA karuNUpAyakosallapariggahitA attupakaraNapariccAgacetanA daanpaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahitaM kAyavacIsucaritaM atthato akattabbavirati, kattabbakaraNacetanAdayo ca siilpaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahito AdInavadassanapubbaGgamo kAmabhavehi nikkhamanacittuppAdo nekkhmmpaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahito dhammAnaM sAmaJavisesalakkhaNAvabodho pnyaapaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahito kAyacittehi parahitArambho viiriypaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahitaM sattasaGkhArAparAdhasahanaM adosappadhAno tadAkArappavatto cittuppAdo khntipaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahitaM viraticetanAdibhedaM avisaMvAdanaM sccpaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahitaM acalasamAdAnAdhiTTAnaM tadAkArappavatto cittuppAdo adhidvaanpaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahito lokassa hitUpasaMhAro atthato abyApAdo mettaapaarmitaa| karuNUpAyakosallapariggahitA anunayapaTighavidvaMsinI iTTAniDhesu sattasaGkhAresu samappavatti upekkhaapaarmitaa| tasmA pariccAgalakkhaNaM dAnaM, deyyadhamme lobhaviddhaMsanarasaM, anAsattipaccupaTTAnaM, bhavavibhavasampattipaccupaTTAnaM vA, pariccajitabbavatthupadaTThAnaM / sIlanalakkhaNaM sIlaM, samAdhAnalakkhaNaM, patiTThAnalakkhaNaJcAti vuttaM hoti / dussIlyaviddhaMsanarasaM, anavajjarasaM vA, soceyyapaccupaTTAnaM, hirottappapadaTThAnaM / kAmato bhavato ca nikkhamanalakkhaNaM nekkhammaM,
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIriyaM, tadAdInavavibhAvanarasaM, tato eva vimukhabhAvapaccupaTThAnaM, saMvegapadaTThAnaM / yathAsabhAvapaTivedhalakkhaNA paJJA, akkhalitapaTivedhalakkhaNA vA kusalissAsakhittausupaTivedho viya, visayobhAsanarasA padIpo viya, asammohapaccupaTThAnA araJJagatasudesako viya, samAdhipadaTThAnA, catusaccapadaTThAnA vA / ussAha lakkhaNaM upatthambhanarasaM, asaMsIdanapaccupaTThAnaM, vIriyArambhavatthu (a0 ni0 3.8.80) padaTThAnaM, saMvegapadaTThAnaM vA / khamanalakkhaNA khanti, iTThAniTThasahanarasA, adhivAsanapaccupaTThAnA, avirodhapaccupaTThAnA vA, yathAbhUtadassanapadaTThAnA / avisaMvAdanalakkhaNaM sacca, yAthAvavibhAvanarasaM [yathAsabhAvavibhAvanarasaM cariyA0 pi0 aTTha0 patiNNakakathAya ) ], sAdhutApaccupaTThAnaM, soraccapadaTThAnaM / bodhisambhAresu adhiTThAnalakkhaNaM adhiTThAnaM, tesaM paTipakkhAbhibhavanarasaM, tattha acalatApaccupaTThAnaM, bodhisambhArapadaTThAnaM / hitAkArappavattilakkhaNA mettA, hitUpasaMhArarasA, AghAtavinayanarasA vA, sommabhAvapaccupaTThAnA, sattAnaM manApabhAvadassanapadaTThAnA / majjhattAkArappavattilakkhaNA upekkhA, samabhAvadassanarasA, paTighAnunayavUpasamapaccupaTThAnA, kammassakatApaccavekkhaNapadaTThAnA / ettha ca karuNUpAyakosallapariggahitatA dAnAdInaM pariccAgAdilakkhaNassa visesanabhAvena vattabbA, yato tAni pAramIsaGkhyaM labhantIti / 64 1 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ko paccayoti abhinIhAro paccayo / yo hi ayaM " manussattaM liGgasampattI' 'tiAdi ( buddha0 vaM0 2.59) aTThadhammasamodhAnasampAdito "tiNNo tAreyyaM, mutto moceyyaM, buddho bodheyyaM, suddho sodheyyaM, danto dameyyaM, santo sameyyaM, assattho assAseyyaM, parinibbuto parinibbApeyya 'ntiAdinA (cariyA0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathAya) pavatto abhinIhAro, so avisesena sabbapAramInaM paccayo / tappavattiyA hi uddhaM pAramInaM pavicayupaTThAnasamAdAnAdhiTThAnanipphattiyo mahApurisAnaM sambhavanti / yathA ca abhinIhAro, evaM mahAkaruNA, upAyakosallaJca / tattha upAyakosallaM nAma dAnAdInaM bodhisambhArabhAvassa nimittabhUtA paJJA, yAhi karuNUpAyakosallatAhi mahApurisAnaM attasukhanirapekkhatA, nirantaraM parahitakaraNapasutatA, sudukkarehipi mahAbodhisatta visAdAbhAvo, pasAdasambuddhidassanasavanAnussaraNAvatthAsupi sattAnaM hitasukhapaTilAbhahetubhAvo ca sampajjati / tathA hi paJJAya buddhabhAvasiddhi, karuNAya buddhakammasiddhi / paJJAya sayaM tarati, karuNAya pare tAreti / paJJAya paradukkhaM parijAnAti, karuNAya paradukkhapaTikAraM Arabhati / paJJAya ca dukkhe nibbindati, karuNAya dukkhaM sampaTicchati / tathA paJa parinibbAnAbhimukho hoti, karuNAya taM na pApuNAti / tathA karuNAya saMsArAbhimukho (1.7-7) 64
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA 65 hoti, paJjAya tatra nAbhiramati / pAya ca sabbattha virajjati, karuNAnugatattA na ca na sabbesaM anuggahAya pavatto, karuNAya sabbepi anukampati, paJAnugatattA na ca na sabbattha virttcitto| pAya ca ahaMkAramamaMkArAbhAvo, karuNAya AlasiyadInatAbhAvo / tathA pAkaruNAhi yathAkkama attaparanAthatA, dhIravIrabhAvo, anattantapaaparantapatA, attahitaparahitanipphatti, nibbhayAbhiMsanakabhAvo, dhammAdhipatilokAdhipatitA, kataJjapubbakAribhAvo, mohataNhAvigamo, vijjAcaraNasiddhi, balavesArajjaniSphattIti sabbassApi pAramitAphalassa visesena upAyabhAvato paJaAkaruNA pAramInaM pccyo| idaJca dvayaM pAramInaM viya paNidhAnassApi paccayo / tathA ussAhaummaGgaavatthAnahitacariyA ca pAramInaM paccayoti veditabbA, yA buddhabhAvassa uppattiTThAnatAya "buddhabhUmiyo"ti pavuccanti / yathAha - "kati pana bhante buddhabhUmiyo ? catasso kho sAriputta buddhbhuumiyo| katamA catasso ? ussAho. ca hoti vIriyaM, umaGgo ca hoti paJaAbhAvanA, avatthAnaJca hoti adhiTThAnaM, mettAbhAvanA ca hoti hitacariyA / imA kho sAriputta catasso buddhabhUmiyo''ti (su0 ni0 aTTha0 1.khggvisaannsuttvnnnnnaaympi)| tathA nekkhammapavivekaalobhAdosAmohanissaraNappabhedA cha ajjhAsayA / vuttavhetaM - "nekkhammajjhAsayA ca bodhisattA kAme dosadassAvino, paviveka...pe0... saGgaNikAya, alobha...pe0... lobhe, adosa...pe0... dose, amoha...pe0... mohe, nissaraNajjhAsayA ca bodhisattA sabbabhavesu dosadassAvino''ti (visuddhi0 aTTha0 1.49 vaakykhndhepi)| tasmA ete bodhisattAnaM cha ajjhAsayA dAnAdInaM paccayAti veditbbaa| na hi lobhAdIsu AdInavadassanena, alobhAdiadhikabhAvena ca vinA dAnAdipAramiyo sambhavanti / alobhAdInahi adhikabhAvena paricvAgAdininnacittatA alobhajjhAsayAditAti / yathA cete, evaM dAnajjhAsayatAdayopi / yathAha - "kati pana bhante bodhAya carantAnaM bodhisattAnaM ajjhAsayA ? dasa kho
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA sAriputta bodhAya carantAnaM bodhisattAnaM ajjhAsayA / katame dasa ? dAnajjhAsayA sAriputta bodhisattA macchere dosadassAvino, sIla...pe0... upekkhajjhAsayA sAriputta bodhisattA sukhadukkhesu dosadassAvino 'ti / etesu hi macchera asaMvarakAmavicikicchAkosajja akkhantivisaMvAdaanadhiTThAnabyApAdasukhadukkhasaGghAtesu AdInavadarasanapubbaGgamA dAnAdininnacittatAsaGghAtA dAnajjhAsayatAdayo dAnAdipAramInaM nibbattiyA kAraNanti / tathA apariccAgapariccAgAdIsu yathAkkamaM AdInavAnisaMsapaccavekkhaNA dAnAdipAramInaM paccayo / tatthAyaM paccavekkhaNAvidhi - khettavatthuhiraJJasuvaNNagomahiMsadAsidAsaputtadArAdipariggahabyAsattacittAnaM sattAnaM khettAdInaM vatthukAmabhAvena bahupatthanIyabhAvato, rAjacorAdisAdhAraNabhAvato, vivAdAdhiTTAnato, sapattakaraNato, nissArato, paTilAbhaparipAlanesu paraviheThanahetuto, vinAsanimittaJca sokAdianekavihitabyasanAvahato, tadAsattinidAnaJca maccheramalapariyuTThitacittAnaM apAyUpapattisambhavatoti evaM vividhavipulAnatthAvahA te atthA nAma, tesaM pariccAgoyeveko sotthibhAvoti pariccAge appamAdo karaNIyo / 44 apica "yAcako yAcamAno attano guhassa Acikkhanato mayhaM vissAsiko' 'ti ca " pahAya gamanIyaM attano santakaM gahetvA paralokaM yAhIti mayhaM upadesako "ti ca 'Aditte viya agAre maraNagginA Aditte loke tato mayhaM santakassa apavAhakasahAyo'ti ca 'apavAhitassa cassa nijjhAyanikkhepaTThAnabhUto "ti ca '"dAnasaGghAte kalyANakammasmiM sahAyabhAvato, sabbasampattInaM aggabhUtAya paramadullabhAya buddhabhUmiyA sampattihetubhAvato. ca paramo kalyANamitto" ti ca paccavekkhitabbaM / 40 (1.7-7) tathA "uLAre kammani anenAhaM sambhAvito, tasmA sA sambhAvanA avitathA kAtabbA "ti ca "ekantabheditAya jIvitassa ayAcitenapi mayA dAtabbaM pageva yAcitenA"ti ca '"uLArajjhAsayehi gavesitvApi dAtabbo, sayamevAgato mama puJJenAti ca " yAcakassa dAnApadesena mayhamevAyamanuggaho" ti ca " ahaM viya ayaM sabbopi loko mayA anuggahetabbo "ti ca 'asati yAcake kathaM mayhaM dAnapAramI pUreyyA "ti ca "yAcakAnamevatthAya mayA sabbo pariggahetabbo "ti ca " ayAcitvA mama santakaM yAcakA sayameva kadA gaNheyyu "nti ca " kathamahaM yAcakAnaM piyo cassaM manApo 'ti ca " kathaM vA "4 66
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA 67 te mayhaM piyA cassu manApA''ti ca "kathaM vAhaM dadamAno, datvApi ca attamano assaM pamudito pItisomanassajAto"ti ca "kathaM vA me yAcakA bhaveyyu, uLAro ca dAnajjhAsayo''ti ca "kathaM vAhamayAcitoyeva yAcakAnaM hadayamAya dadeyya"nti ca "sati dhane yAcake ca apariccAgo mahatI marahaM vaJcanA"ti ca "kathaM vAhaM attano aGgAni jIvitaM vApi yAcakAnaM pariccajeyya"nti ca paccavekkhitab / apica "attho nAmAyaM nirapekkhaM dAyakaM anugacchati yathA taM nirapekkhaM khepakaM kiTako'"ti atthe nirapekkhatAya cittaM uppAdetabbaM | yAcamAno pana yadi piyapuggalo hoti, "piyo maM yAcatI"ti somanassaM uppAdetabbaM / atha udAsInapuggalo hoti, "ayaM maM yAcamAno addhA iminA pariccAgena mitto hotI"ti somanassaM uppAdetabbaM / dadantopi hi yAcakAnaM piyo hotIti / atha pana verIpuggalo yAcati, "paccatthiko maM yAcati, ayaM maM yAcamAno addhA iminA pariccAgena verIpi piyo mitto hotI"ti visesato somanassaM uppAdetabbaM / evaM piyapuggale viya majjhattaverIpuggalesupi mettApubbaGgamaM karuNaM upaTThapetvAva dAtabbaM / sace panassa cirakAlaparibhAvitattA lobhassa deyyadhammavisayA lobhadhammA uppajjeyyu, tena bodhisattapaTiona iti paTisaJcikkhitabbaM "nanu tayA sappurisa sambodhAya abhinIhAraM karontena sabbasattAnaM upakAratthAya ayaM kAyo nissaTTho, tappariccAgamayaJca puJja, tattha nAma te bAhirepi vatthusmiM atisaGgappavatti hatthisinAnasadisI hoti, tasmA tayA na katthaci saGgo uppAdetabbo / seyyathApi nAma mahato bhesajjarukkhassa tiTThato mUlaM mUlatthikA haranti, papaTikaM, tacaM, khandhaM, viTapaM, sAraM, sAkhaM, palAsaM, puSpaM, phalaM phalatthikA haranti, na tassa rukkhassa 'mayhaM santakaM ete harantI"ti vitakkasamudAcAro hoti, evameva sabbalokahitAya ussukkamApajjantena mayA mahAdukkhe akata ke niccAsucimhi kAye paresaM upakArAya viniyujjamAne aNumattopi micchAvitakko na uppAdetabbo, ko vA ettha viseso ajjhattikabAhiresu mahAbhUtesu ekantabhedanavikiraNaviddhaMsanadhammesu, kevalaM pana sammohavijambhitametaM, yadidaM 'etaM mama, esohamasmi, eso me attAti abhiniveso / tasmA bAhiresu viya ajjhattikesupi karacaraNanayanAdIsu, maMsAdIsu ca anapekkhena hutvA 'taMtadasthikA harantU'ti nissaTThacittena bhavitabbanti / evaM paTisaJcikkhato cassa bodhAya pahitattassa kAyajIvitesu nirapekkhassa appakasireneva kAyavacImanokammAni suvisuddhAni honti / so visuddhakAyavacImanokammanto visuddhAjIvo jAyapaTipattiyaM Thito, ___67
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) AyApAyupAyakosallasamannAgamena bhiyyoso mattAya deyyadhammapariccAgena, abhayadAnasaddhammadAnehi ca sabbasatte anuggaNhituM samattho hotIti / ayaM tAva dAnapAramiyaM paccavekSaNAnayo / sIlapAramiyaM pana evaM paccavekkhitabbaM - idahi sIlaM nAma gaGgodakAdIhi visodhetuM asakkuNeyyassa dosamalassa vikkhAlanajalaM, haricandanAdIhi vinetuM asakkuNeyyarAgAdipariLAhavinayanaM, hAramakuTakuNDalAdIhi pacurajanAlaGkArehi asAdhAraNo sAdhUnaM alaGkAraviseso, sabbadisAvAyanato akittimo, sabbakAlAnurUpo ca surabhigandho, khattiyamahAsAlAdIhi devatAhi ca vandanIyAdibhAvAvahanato paramo vasIkaraNamanto, cAtumahArAjikAdi devalokArohanasopAnapanti, jhAnAbhiJAnaM adhigamupAyo, nibbAnamahAnagarassa sampApakamaggo, sAvakabodhipaccekabodhisammAsambodhInaM patiTThAnabhUmi, yaM yaM vA panicchitaM patthitaM, tassa tassa samijjhanUpAyabhAvato cintAmaNikapparukkhAdike ca atiseti / vuttajhetaM bhagavatA "ijjhati bhikkhave sIlavato cetopaNidhi visuddhattA"ti (a0 ni0 3.8.35) / aparampi vuttaM "AkaGgreyya ce bhikkhave bhikkhu sabrahmacArInaM piyo ca assaM manApo ca garu ca bhAvanIyo cAti, sIlesvevassa paripUrakArI"tiAdi (ma0 ni0 1.61), tathA "avippaTisAratthAni kho Ananda kusalAni sIlAnI''ti (a0 ni0 3.10.1; 11.1), "paJcime gahapatayo AnisaMsA sIlavato sIlasampadAyA"ti (dI0 ni0 2.150; udA0 76; mahAva0 185) suttAnaJca vasena sIlassa guNA paccavekkhitabbA, tathA aggikkhandhopamasuttAdInaM (a0 ni0 2.7.72) vasena sIlavirahe aadiinvaa| pItisomanassanimittato, attAnuvAdaparAnuvAdadaNDaduggatibhayAbhAvato, vihi pAsaMsabhAvato, avippaTisArahetuto, sotthiTThAnato, abhijanasApateyyAdhipateyyAyurUpaTThAnabandhumittasampattInaM atisayanato ca sIlaM paccavekkhitabbaM / sIlavato hi attano sIlasampadAhetu mahantaM pItisomanassaM uppajjati "kataM vata mayA kusalaM, kataM kalyANaM, kataM bhIruttANa''nti / tathA sIlavato attA na upavadati, na pare viJjU, daNDaduggatibhayAnaM sambhavoyeva natthi, "sIlavA purisapuggalo kalyANadhammoti vijhUnaM pAsaMso hoti / tathA sIlavato svAyaM "kataM vata mayA pApaM, kataM luI, kataM kibbisa"nti dussIlassa vippaTisAro uppajjati, so na hoti| sIlaJca nAmetaM appamAdAdhiTThAnato, bhogabyasanAdiparihAramukhena mahato atthassa sAdhanato, maGgalabhAvato ca paramaM sotthiTTAnaM, 68
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA nihInajaccopi sIlavA khattiyamahAsAlAdInaM pUjanIyo hotIti kulasampattiM atiseti sIlasampadA, "taM kiM maJjasi mahArAja, idha te assa puriso dAso kammakaro"tiAdi (dI0 ni0 1.183) vacanaJvettha sAdhakaM / corAdIhi asAdhAraNato, paralokAnugamanato, mahapphalabhAvato, samathAdiguNAdhiTThAnato ca bAhiradhanaM atiseti sIlaM, paramassa cittissariyassa adhiTThAnabhAvato khattiyAdInaM issariyaM atiseti siilN| sIlanimittahi taMtasattanikAyesu sattAnaM issariyaM vassasatadIghappamANato jIvitato ekAhampi sIlavato jIvitassa visiTThatAvacanato, sati ca jIvite sikkhAnikkhepassa maraNatAvacanato sIlaM jIvitato visiThThataraM / verInampi manuJabhAvAvahanato, jarArogavipattIhi anabhibhavanIyato ca rUpasampattiM atiseti siilN| pAsAdahammiyAdivAnavisese, rAjayuvarAjasenApatiAdivAnavisese ca atiseti sIlaM sukhvisesaadhitttthaanbhaavto| sabhAvasiniH santikAvacarepi bandhujane mittajane ca atiseti ekantahitasampAdanato, paralokAnugamanato ca / "na taM mAtA pitA kayirA"tiAdi (dha0 pa0 43) vacanaJcettha saadhkN| tathA hatthiassarathAdibhedehi, mantAgadasotthAnappayogehi ca durArakkhaM attAnaM ArakkhabhAvena sIlameva visiTTataraM attAdhInato, aparAdhInato, mahAvisayato ca / tenevAha "dhammo have rakkhati dhammacArintiAdi (jA0 1.9.102) / evamanekaguNasamannAgataM sIlanti paccavekkhantassa aparipuNNA ceva sIlasampadA pAripUriM gacchati aparisuddhA ca pArisuddhiM / sace panassa dIgharattaM paricayena sIlapaTipakkhA dhammA dosAdayo antarantarA uppajjeyyu, tena bodhisattapaTiona evaM paTisaJcikkhitabbaM "nanu tayA sambodhAya paNidhAnaM kataM, sIlavikalena ca na sakkA lokiyApi sampattiyo pApuNituM, pageva lokuttarA, sabbasampattInaM pana aggabhUtAya sammAsambodhiyA adhiTThAnabhUtena sIlena paramukkaMsagatena bhavitabbaM / tasmA 'kikIva aNDa'ntiAdinA (visuddhi0 1.19; dI0 ni0 aTTha0 1.7) vuttanayena sammA sIlaM parirakkhantena suTu tayA pesalena bhavitab / api ca tayA dhammadesanAya yAnattaye sattAnaM avatAraNaparipAcanAni kAtabbAni, sIlavikalassa ca vacanaM na paccetabaM hoti asappAyAhAravicArassa viya vejjassa tikicchanaM, tasmA kathAhaM saddheyyo hatvA sattAnaM avatAraNaparipAcanAni kareyya'nti sabhAvaparisuddhasIlena bhavitabbaM / kiJca "jhAnAdiguNavisesayogena me sattAnaM upakArakaraNasamatthatA, paJApAramIAdiparipUraNaJca, jhAnAdayo ca guNA sIlapArisuddhiM vinA na sambhavantIti sammadeva sIla parisodhetabbaM / 69
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) tathA "sambAdho gharAvAso rajopatho"tiAdinA (dI0 ni0 1.191; ma0 ni0 1.291; saM0 ni0 1.2.154; ma0 ni0 2.10) gharAvAse "aTThikaGkalUpamA kAmA"tiAdinA (ma0 ni0 1.234; pAci0 417; mahAni0 3, 6), "mAtApi puttena vivadatI"tiAdinA (ma0 ni0 1.168, 178) ca kAmesu "seyyathApi puriso iNaM AdAya kammante payojeyyA'tiAdinA (dI0 ni0 1.218) kAmacchandAdIsu AdInavadassanapubbaGgamA vuttavipariyAyena "abbhokAso pabbajjA"tiAdinA (dI0 ni0 1.1.91; saM0 ni0 1.154) pabbajjAdIsu AnisaMsapaTisaGkhAvasena nekkhammapAramiyaM paccavekkhaNA veditbbaa| ayamettha saGkhapattho, vitthAro pana dukkhakkhandha (ma0 ni0 1.163) vImaMsasuttAdi (ma0 ni0 1.487) vasena dukkhakkhandhaAsivisopamasuttAdivasena (cariyA0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathAya) veditabbo / tathA "pAya vinA dAnAdayo dhammA na visujjhanti, yathAsakaM byApArasamatthA ca na hontIti pAguNA manasi kAtabbA / yatheva hi jIvitena vinA sarIrayantaM na sobhati, na ca attano kiriyAsu paTipattisamatthaM hoti, yathA ca cakkhAdIni indriyAni vijJANena vinA yathAsakaM visayesu kiccaM kAtuM nappahonti, evaM saddhAdIni indriyAni paJaAya vinA sakiccapaTipattiyaM asamatthAnIti pariccAgAdipaTipattiyaM paJaA padhAnakAraNaM / ummIlitapaJAcakkhukA hi mahAsattA attano aGgapaccaGgAnipi datvA anattukkaMsakA, aparavambhakA ca honti, bhesajjarukkhA viya vikapparahitA kAlattayepi somanassajAtA / pAvasena upAyakosallayogato pariccAgo parahitappavattiyA dAnapAramibhAvaM upeti / attatthahi dAnaM vuDDisadisaM hoti / tathA paJjAya abhAvena taNhAdisaMkilesAviyogato sIlassa visuddhiyeva na sambhavati, kuto sabba guNAdhiTThAnabhAvo / paJavA eva ca gharAvAse kAmaguNesu saMsAre ca AdInavaM, pabbajjAya jhAnasamApattiyaM nibbAne ca AnisaMsaM suTTu sallakkhento pabbajitvA jhAnasamApattiyo nibbattetvA nibbAnaninno, pare ca tattha patiThThapetIti / vIriyaJca pArahitaM yadicchitamatthaM na sAdheti duraarmbhbhaavto| varameva hi anArambho durArambhato, paJjAsahitena pana vIriyena na kiJci duradhigamaM upAyapaTipattito / tathA paJavA eva parApakArAdiadhivAsakajAtiyo hoti, na duppo / paJjAvirahitassa ca parehi upanItA apakArA khantiyA paTipakkhameva anubrUhenti, paJavato pana te 70
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ cULasIlavaNNanA khantisampattiyA paribrUhanavasena assA thirabhAvAya saMvattanti / paJJavA eva tI saccA tesaM kAraNAni paripakkhe ca yathAbhUtaM jAnitvA paresaM avisaMvAdako hoti / tathA paJJAbalena attAnaM upatthambhatvA dhitisampadAya sabbapAramIsu acalasamAdAnAdhiTThAno hoti, paJJavA eva ca piyamajjhattaverIvibhAgaM akatvA sabbattha hitUpasaMhArakusalo hoti / tathA paJJavasena lAbhAdilokadhammasannipAte nibbikAratAya majjhatto hoti / evaM sabbAsaM pAramInaM paJJava pArisuddhihetUti paJJaguNA paccavekkhitabbA / (1.7-7) apica paJJAya vinA na dassanasampatti, antarena ca diTThisampadaM na sIlasampadA, sIladiTThisampadArahitassa na samAdhisampadA, asamAhitena ca na sakkA attahitamattampi sAdhetuM, pageva ukkaMsagataM parahitanti parahitAya paTipannena " nanu tayA sakkaccaM paJJapArisuddhiyaM Ayogo karaNIyo "ti bodhisattena attA ovaditabbo / paJJAnubhAvena i mahAsatto caturadhiTThAnAdhiTThito catUhi saGgrahavatthUhi (dI0 ni0 3.210, 313; a0 ni0 1.10.32) lokaM anuggaNhanto satte niyyAnikamagge avatAreti, indriyAni ca nesaM paripAceti / tathA paJJabalena khandhAyatanAdIsu pavicayabahulo pavattinivattiyo yAthAvato parijAnanto dAnAdayo guNe visesanibbedhabhAgiyabhAvaM nayanto bodhisattasikkhAya paripUrakArI hotIti evamAdinA anekAkAravokAre paJJaguNe vavatthapetvA paJJApAramI anubrUhetabbA tathA dissamAnapArAnipi lokayAni kammAni nihInavIriyena pApuNituM asakkuNeyyAni, agaNitakhedena pana AraddhavIriyena duradhigamaM nAma natthi / nihInavIriyo hi "saMsAramahoghato sabbasatte santAressAmI' 'ti Arabhitumeva na sakkuNoti / majjhimo ArabhitvA antarAvosAnamApajjati / ukkaTThavIriyo pana attasukhanirapekkho ArambhapAraM adhigacchatIti vIriyasampatti paccavekkhitabbA / apica " yassa attanoyeva saMsArapaGkato samuddharaNatthamArambho, tassApi vIriyassa sithilabhAvena manorathAnaM matthakappatti na sakkA sambhAvetuM, pageva sadevakassa lokassa samuddharaNatthaM katAbhinIhArenA " ti ca " rAgAdInaM dosagaNAnaM mattamahAgajAnaM viya dunnivArayabhAvato, tannidAnAnaJca kammasamAdAnAnaM ukkhittAsikavadhakasadisabhAvato, tannimittAnaJca duggatInaM sabbadA vivaTamukhabhAvato, tattha niyojakAnaJca pApamittAnaM sadA sannihitabhAvato, tadovAdakAritAya ca bAlassa puthujjanabhAvassa sati sambhave yuttaM sayameva saMsAradukkhato nissaritu "nti ca "micchAvitakkA vIriyAnubhAvena dUrI bhavantIti ca "yadi pana sambodhi attAdhInena 71 71
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) vIriyena sakkA samadhigantuM, kimettha dukkara''nti ca evamAdinA nayena vIriyassa gunnaapccvekkhitbbaa| tathA "khanti nAmAyaM niravasesaguNapaTipakkhassa kodhassa vidhamanato guNasampAdane sAdhUnamappaTihatamAyudhaM, parAbhibhavane samatthAnaM alaGkAro, samaNabrAhmaNAnaM balasampadA, kodhaggivinayanI udakadhArA, kalyANassa kittisaddassa saJjAtideso, pApapuggalAnaM vacIvisavUpasamakaro mantAgado, saMvare ThitAnaM paramA dhIrapakati, gambhIrAsayatAya sAgaro, dosamahAsAgarassa velA, apAyadvArassa pidhAnakavATa, devabrahmalokAnaM ArohaNasopAnaM, sabbaguNAnaM adhivAsanabhUmi, uttamA kAyavacImanovisuddhI"ti manasi kAtab / api ca "ete sattA khantisampattiyA abhAvato idha ceva tapanti, paraloke ca tapanIyadhammAnuyogato"ti ca "yadipi parApakAranimittaM dukkhaM uppajjati, tassa pana dukkhassa khettabhUto attabhAvo, bIjabhUtaJca kammaM mayAva abhisaGkhata"nti ca "tassa dukkhassa ANaNyakAraNameta"nti ca "apakArake asati kathaM mahaM khantisampadA sambhavatIti ca "yadipAyaM etarahi apakArako, ayaM nAma pubbe anena mayhaM upakAro kato''ti ca "apakAro eva vA khantinimittatAya upakAro"ti ca "sabbepime sattA mavhaM puttasadisA, puttakatAparAdhesu ca ko kujjhissatI"ti ca "yena kodhabhUtAvesena ayaM mahaM aparajjhati, so kodhabhUtAveso mayA vinetabbo'"ti ca "yena apakArena idaM mahaM dukkhaM uppannaM, tassa ahampi nimitta"nti ca "yehi dhammehi aparAdho kato, yattha ca kato, sabbepi te tasmiMyeva khaNe niruddhA, kassidAni kena kodho kAtabbo''ti ca "anattatAya sabbadhammAnaM ko kassa aparajjhatI''ti ca paccavekkhantena khantisampadA bruuhetbbaa| yadi panassa dIgharattaM paricayena parApakAranimittako kodho cittaM pariyAdAya tituyya, iti paTisaJcikkhitabbaM "khanti nAmesA parApakArassa paTipakkhapaTipattInaM paccupakArakAraNa"nti ca "apakAro ca mayhaM dukkhuppAdanena dukkhupanisAya saddhAya, sabbaloke anabhiratisaJAya ca paccayo''ti ca "indriyapakatiresA, yadidaM iTThAniTThavisayasamAyogo, tattha aniTThavisayasamAyogo mayhaM na siyAti taM kutettha labbhA"ti ca "kodhavasiko satto kodhena ummatto vikkhittacitto, tattha kiM paccapakArenA'"ti ca "sabbe pime sattA sammAsambuddhena orasaputtA viya paripAlitA, tasmA na tattha mayA cittakopopi kAtabbo''ti ca "aparAdhake ca sati guNe guNavati mayA na kopo kAtabbo"ti ca "asati guNe visesena karuNAyitabbo"ti ca "kopena ca mayhaM 72
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA guNayasA nihIyantI"ti ca "kujjhanena mayhaM dubbaNNadukkhaseyyAdayo sapattakantA AgacchantI''ti ca "kodho ca nAmAyaM sabbAhitakArako sabbahitavinAsako balavA paccatthiko'ti ca "sati ca khantiyA na koci paccatthiko"ti ca "aparAdhakena aparAdhanimittaM yaM AyatiM laddhabbaM dukkhaM, sati ca khantiyA mahaM tadabhAvo"ti ca "cintanena kujjhantena ca mayA paccatthikoyeva anuvattito hotI"ti ca "kodhe ca mayA khantiyA abhibhUte tassa dAsabhUto paccatthiko sammadeva abhibhUto hotI"ti ca "kodhanimittaM khantiguNapariccAgo mayhaM na yutto"ti ca "sati ca kodhe guNavirodhini (guNavirodhapaccanIdhamme cariyA0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathAya) kiM me sIlAdidhammA pAripUriM gaccheyyuM, asati ca tesu kathAhaM sattAnaM upakArabahulo paTiJAnurUpaM uttamaM sampattiM pApuNissAmI"ti ca "khantiyA ca sati bahiddhA vikkhepAbhAvato samAhitassa sabbe saGkhArA aniccato dukkhato sabbe dhammA anattato nibbAnaJca asaGkhatAmatasantapaNItAdibhAvato nijjhAnaM khamanti 'buddhadhammA ca acinteyyAparimeyyapabhAvA'ti", tato ca "anulomiyaM khantiyaM Thito 'kevalA ime ca attattaniyabhAvarahitA dhammamattA yathAsakaM paccayehi uppajjanti vayanti, na kutoci Agacchanti, na kuhiJci gacchanti, na ca katthaci patiTThitA, na cettha koci kassaci byApAro'ti ahaMkAramamaMkArAnadhiTThAnatA nijjhAnaM khamati, yena bodhisatto bodhiyA niyato anAvattidhammo hotI"ti evamAdinA khantipAramiyaM paccavekkhaNA veditbbaa| tathA "saccena vinA sIlAdInaM asambhavato, paTiJAnurUpaM paTipattiyA abhAvato ca saccadhammAtikkame ca sabbapApadhammAnaM samosaraNato, asaccasandhassa appaccayikabhAvato, AyatiJca anAdeyyavacanatAvahanato, sampannasaccassa ca sabbaguNAdhiTThAnabhAvato, saccAdhiTThAnena sabbabodhisambhArAnaM pArisuddhipAripUrisamanvAyato, sabhAvadhammAvisaMvAdanena sabbabodhisambhArakiccakaraNato, bodhisattapaTipattiyA ca parinipphattito''tiAdinA saccapAramiyA sampattiyo paccavekkhitabbA / tathA "dAnAdIsu daLahasamAdAnaM, tampaTipakkhasannipAte ca nesaM acalAvatthAnaM, tattha ca thirabhAvaM vinA na dAnAdisambhArA sambodhinimittA sambhavantI"tiAdinA adhiTAne guNA pccvekkhitbbaa| tathA "attahitamatte avatidvantenApi sattesu hitacittataM vinA na sakkA 73
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) idhalokaparalokasampattiyo pApuNituM, pageva sabbasatte nibbAnasampattiyaM patiThThApetukAmenA''ti ca "pacchA sabbasattAnaM lokuttarasampattiM Akayantena idAni lokiyasampattiM AkaGkhA yuttarUpA''ti ca "idAni Asayamattena paresaM hitasukhUpasaMhAraM kAtuM asakkonto kadA payogena taM sAdhessAmI''ti ca "idAni mayA hitasukhUpasaMhArena saMvaddhitA pacchA dhammasaMvibhAgasahAyA mayhaM bhavissantI'"ti ca "etehi vinA na mayhaM bodhisambhArA sambhavanti, tasmA sabbabuddhaguNavibhUtinipphattikAraNattA mayhaM ete paramaM puJjakkhettaM anuttaraM kusalAyatanaM uttamaM gAravaTThAna'"nti ca "savisesaM sattesu sabbesu hitajjhAsayatA paccupaTTapetabbA, kiJca karuNAdhiTThAnatopi sabbasattesu mettA anubruuhetbbaa| vimariyAdIkatena hi cetasA sattesu hitasukhUpasaMhAraniratassa tesaM ahitadukkhApanayanakAmatA balavatI uppajjati daLahamUlA, karuNA ca sabbesaM buddhakArakadhammAnamAdi caraNaM patiTThA mUlaM mukhaM pamukha"nti evamAdinA mettAya guNA paccavekkhitabbA / tathA "upekkhAya abhAve sattehi katA vippakArA cittassa vikAraM uppAdeyyu, sati ca cittavikAre dAnAdisambhArAnaM sambhavoyeva natthI'"ti ca "mettAsinehena sinehite citte upekkhAya vinA sambhArAnaM pArisuddhi na hotI''ti ca "anupekkhako sambhAresu puJjasambhAraM tabbipAkaJca sattahitatthaM pariNAmetuM na sakkotI"ti ca "upekkhAya abhAve deyyapaTiggAhakesu vibhAgaM akatvA pariccajituM na sakkotI"ti ca "upekkhArahitena jIvitaparikkhArAnaM jIvitassa ca antarAyaM amanasikaritvA saMvaravisodhanaM kAtuM na sakkA''ti ca "upekkhAvasena aratiratisahasseva nekkhammabalasiddhito, upapattito ikkhanavaseneva sabbasambhArakiccanipphattito, accAraddhassa vIriyassa anupekkhane padhAnakiccAkaraNato, upekkhatoyeva titikkhAnijjhAnasambhavato, upekkhAvasena sattasaGkhArAnaM avisaMvAdanato, lokadhammAnaM ajjhupekkhanena samAdinnadhammesu acalAdhiTThAnasiddhito, parApakArAdIsu anAbhogavaseneva mettAvihAranipphattitoti sabbabodhisambhArAnaM samAdAnAdhiTThAnapAripUrinipphattiyo upekkhAnubhAvena sampajjantI"ti evaM AdinA nayena upekkhApAramI pccvekkhitbbaa| evaM apariccAgapariccAgAdIsu yathAkkamaM AdInavAnisaMsapaccavekkhaNA dAnAdipAramInaM paccayoti veditabbA / tathA saparikkhArA paJcadasa caraNadhammA paJca ca abhijJAyo / tattha caraNadhammA nAma sIlasaMvaro, indriyesu guttadvAratA, bhojane mattaJjatA, jAgariyAnuyogo, satta saddhammA, cattAri jhAnAni c| tesu sIlAdInaM catunnaM terasapi dhutadhammA, appicchatAdayo ca
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA prikkhaaro| saddhammesu saddhAya buddhadhammasaGghasIlacAgadevatUpasamAnussatilUkhapuggalaparivajjanasiniddhapuggalasevanapasAdanIyadhammapaccavekkhaNatadadhimuttatA parikkhAro, hirottappAnaM akusalAdInavapaccavekkhaNaapAyAdInavapaccavekkhaNakusaladhammapatthambhanabhAvapaccavekkhaNahirottappa rahitapuggalaparivajjanahirottappasampannapuggalasevanatadadhimuttatA, bAhusaccassa pubbayogaparipucchakabhAvasaddhammAbhiyogaanavajjavijjAhAnAdiparicayaparipakkindriyatAkilesadUrIbhAvaappassutaparivajjanabahussutasevanatadadhimuttatA, vIriyassa apAyabhayapaccavekkhaNagamanavIthipaccavekkhaNadhammamahattapaccavekkhaNathinamiddhavinodanakusItapuggalaparivajjanaAraddhavIriyapuggalasevanasammappadhAnapaccavekkhaNatadadhimuttatA, satiyA satisampajamuTThassatipuggalaparivajjanaupaTThitassatipuggalasevanatadadhimuttatA, pAya paripucchakabhAvavatthuvisadakiriyAindriyasamattapaTipAdanaduppaJcapuggalaparivajjanapaJavantapuggalasevanagambhIraJANacariyapacca-vekSaNatadadhimuttatA, catunnaM jhAnAnaM sIlAdicatukkaM aTThatisAya ArammaNesu pubbabhAgabhAvanA, AvajjanAdivasIbhAvakaraNaJca prikkhaaro| tattha sIlAdIhi payogasuddhiyA sattAnaM abhayadAne, AsayasuddhiyA AmisadAne, ubhayasuddhiyA ca dhammadAne samattho hotItiAdinA caraNAdInaM dAnAdisambhArAnaM paccayabhAvo yathArahaM niddhAretabbo, ativitthArabhayena na niddhArayimha / evaM sampatticakkAdayopi dAnAdInaM paccayoti veditbbaa| ko saMkilesoti avisesena taNhAdIhi parAmaTThabhAvo pAramInaM saMkileso, visesena deyyapaTiggAhakavikappA dAnapAramiyA saMkileso, sattakAlavikappA sIlapAramiyA, kAmabhavatadupasamesu abhiratianabhirativikappA nekkhammapAramiyA, "ahaM mamA''ti vikappA paJApAramiyA, lInuddhaccavikappA vIriyapAramiyA, attaparavikappA khantipAramiyA, adiTThAdIsu diTTAdivikappA saccapAramiyA, bodhisambhAratabbipakkhesu dosaguNavikappA adhiTThAnapAramiyA, hitAhitavikappA mettApAramiyA, iTThAniTThavikappA upekkhApAramiyA saMkilesoti veditabbo / kiM vodAnanti taNhAdIhi anupaghAto, yathAvuttavikappaviraho ca etAsaM vodAnanti veditabbaM / anupahatA hi taNhAmAnadiTThikodhUpanAhamakkhapalAsaissAmacchariyamAyAsATheyyathambhasArambhamadapamAdAdIhi kilesehi deyyapaTiggAhakavikappAdirahitA ca dAnAdipAramiyo parisuddhA pabhassarA bhavantIti / 75
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) ko paTipakkhoti avisesena sabbepi kilesA sabbepi akusalA dhammA etAsaM paTipakkho, visesena pana pubbe vuttA maccherAdayoti veditbbaa| . apica deyyapaTiggAhakadAnaphalesu alobhAdosAmohaguNayogato lobhadosamohapaTipakkhaM dAnaM, kAyAdidosavakApagamanato lobhAdipaTipakkhaM sIlaM, kAmasukhaparUpaghAtaattakilamathaparivajjanato dosattayapaTipakhaM nekkhammaM, lobhAdInaM andhIkaraNato, ANassa ca anandhIkaraNato lobhAdipaTipakkhA paJjA, alInAnuddhataJAyArambhavasena lobhAdipaTipakkhaM vIriyaM, iTThAniTThasuJatAnaM khamanato lobhAdipaTipakkhA khanti, satipi paresaM upakAre apakAre ca yathAbhUtappavattiyA lobhAdipaTipakkhaM saccaM, lokadhamme abhibhuyya yathAsamAdinnesu sambhAresu acalanato lobhAdipaTipakkhaM adhiTTAnaM, nIvaraNavivekato lobhAdipaTipakkhA mettA, iTThAnidvesu anunayapaTighaviddhaMsanato, samappavattito ca lobhAdipaTipakkhA upekkhAti daTTabbaM / kA paTipattIti sukhUpakaraNasarIrajIvitapariccAgena bhayApanUdanena dhammopadesena ca bahudhA sattAnaM anuggahakaraNaM dAne paTipatti / tatthAyaM vitthAranayo - "iminAhaM dAnena sattAnaM AyuvaNNasukhabapaTibhAnAdisampattiM ramaNIyaM aggaphalasampattiM nipphAdeyya"nti annadAnaM deti, tathA sattAnaM kammakilesapipAsavUpasamAya pAnaM deti, tathA suvaNNavaNNatAya, hirottappAlaGkArassa ca nipphattiyA vatthAni deti, tathA iddhividhassa ceva nibbAnasukhassa ca nipphattiyA yAnaM deti, tathA sIlagandhanipphattiyA gandhaM, buddhaguNasobhAnipphattiyA mAlAvilepanaM, bodhimaNDAsananiSphattiyA AsanaM, tathAgataseyyAnipphattiyA seyyaM, saraNabhAvanipphattiyA AvasathaM, paJcacakkhupaTilAbhAya padIpeyyaM deti / byAmappabhAnipphattiyA rUpadAnaM, brahmassaranipphattiyA saddadAnaM, sabbalokassa piyabhAvAya rasadAnaM, buddhasukhumAlabhAvAya phoThubbadAnaM, ajarAmaraNabhAvAya bhesajjadAnaM, kilesadAsabyavimocanatthaM dAsAnaM bhujissatAdAnaM, saddhammAbhiratiyA anavajjakhiDDAratihetudAnaM, sabbepi satte ariyAya jAtiyA attano puttabhAvUpanayanAya puttadAnaM, sakalassa lokassa patibhAvUpagamanAya dAradAnaM, subhalakkhaNasampattiyA suvaNNamaNimuttApavALAdidAnaM, anubyaJjanasampattiyA nAnAvidhavibhUsanadAnaM, saddhammakosAdhigamAya vittakosadAnaM, dhammarAjabhAvAya rajjadAnaM, jhAnAdisampattiyA ArAmuyyAnAdivanadAnaM, cakkaGkitehi pAdehi bodhimaNDUpasaGkamanAya caraNadAnaM, caturoghanittharaNAya sattAnaM saddhammahatthadAnatthaM hatthadAnaM, saddhindriyAdipaTilAbhAya kaNNanAsAdidAnaM, samantacakkhupaTilAbhAya cakkhudAnaM, "dassanasavanAnussaraNapAricariyAdIsu sabbakAlaM sabbasattAnaM hitasukhAvaho, sabbalokena ca upajIvitabbo me kAyo bhaveyyA"ti maMsalohitAdidAnaM, "sabbalokuttamo bhaveyya''nti uttamaGgadAnaM deti / 76 .
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ cULasIlavaNanA evaM dadanto ca na anesanAya deti, na paropaghAtena, na bhayena, na lajjAya, na dakkhiNeyyarosanena, na paNIte sati lUkhaM na attukkaMsanena, na paravambhanena, na phalAbhikaGkSAya, na yAcakajigucchAya, na acittIkArena deti, atha kho sakkaccaM deti, sahatthena deti, kAlena deti, cittiM katvA deti, avibhAgena deti, tIsu kAlesu somanastio deti / tatoyeva datvA na pacchAnutApI hoti, na paTiggAhakavasena mAnAvamAnaM karoti, paTiggAhakAnaM piyasamudAcAro hoti vadaJjU yAcayogo saparivAradAyI / taJca dAnasampattiM sakalalokahitasukhAya pariNAmeti, attano ca akuppAya vimuttiyA, aparikkhayassa chandassa, aparikkhayassa vIriyassa, aparikkhayassa samAdhAnassa, aparikkhayassa ANassa, aparikkhayAya sammAsambodhiyA pariNAmeti / imaJca dAnapAramiM paTipajjantena mahAsattena jIvite, bhogesu ca aniccasaJJA paccupaTThapetabbA, sattesu ca mahAkaruNA / evahi bhoge gahetabbasAraM gaNhanto AdittasmA viya agArasmA sabbaM sApateyyaM, attAnaJca bahi nIharanto na kiJci seseti, niravasesato nissajjatiyeva / ayaM tAva dAnapAramiyA paTipattikkamo / (1.7-7) sIlapAramiyA pana yasmA sabbaJjusIlAlaGkArehi satte alaGkaritukAmena attanoyeva tAva sIlaM visodhetabbaM, tasmA sattesu tathA dayApannacittena bhavitabbaM yathA supinantenapi na AghAto uppajjeyya / parUpakAraniratatAya parasantako alagaddo viya na parAmasitabbo / abrahmacariyatopi ArAcArI, sattavidhamethuna saMyogavirato, pageva paradAragamanato / saccaM hitaM piyaM parimitameva ca kAlena dhammiM kathaM bhAsitA hoti, anabhijjhAlu abyApanno aviparItadassano sammAsambuddhe niviTThasaddho niviTThapemo / iti caturApAyavaTTadukkha akusalakammapathehi, akusaladhammehi ca oramitvA saggamokkhapathesu kusalakammapathesu patiTThitassa suddhAsayapayogatAya yathAbhipatthitA sattAnaM hitasukhUpasahitA manorathA sIghaM abhinipphajjanti / tattha hiMsAnivattiyA sabbasattAnaM abhayadAnaM deti, appakasireneva mettAbhAvanaM sampAdeti, ekAdasa mettAnisaMse adhigacchati, appAbAdho hoti appAtaGko dIrghAyuko sukhabahulo, lakkhaNavisese pApuNAti, dosavAsanaJca samucchindati / tathA adinnAdAnanivattiyA corAdiasAdhAraNe uLAre bhoge adhigacchati, anAsaGkanIyo piyo manApo vissasanIyo, vibhavasampattIsu alaggacitto pariccAgasIlo, lobhavAsanaJca samucchindati / abrahmacariyanivattiyA alobho hoti santakAyacitto, sattAnaM piyo hoti 77 77
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA manApo aparisaGkanIyo, kalyANo cassa kittisaddo abbhuggacchati, alaggacitto hoti mAtugAmesu aluddhAsayo, nekkhammabahulo, lakkhaNavisese adhigacchati, lobhavAsanaJca samucchindati / musAvAdanivattiyA sattAnaM pamANabhUto hoti paccayiko theto Adeyyavacano devatAnaM piyo manApo surabhigandhamukho ArakkhiyakAyavacIsamAcAro, lakkhaNavisese ca adhigacchati, kilesavAsanaJca samucchindati / pesuJJanivattiyA parUpakkamehi abhejjakAyo hoti abhejjaparivAro, saddhamme ca abhijjanakasaddho, dahamitto bhavantaraparicitAnampi sattAnaM ekantapiyo, asaMkilesabahulo / pharusavAcAnivattiyA sattAnaM piyo hoti manApo sukhasIlo madhuravacano sambhAvanIyo, aTThaGgasamannAgato cassa saro (ma0 ni0 2.387) nibbattati / samphappalApanivattiyA ca sattAnaM piyo hoti manApo garubhAvanIyo ca Adeyyavacano ca parimitAlApo, mahesakkho ca hoti mahAnubhAvo, ThAnuppattikena paTibhAnena paJhAnaM byAkaraNakusalo, buddhabhUmiyaJca ekAya eva vAcAya anekabhAsAnaM sattAnaM anekesaM paJhAnaM byAkaraNasamattho hoti / (1.7-7) anabhijjhAtA icchitalAbhI hoti, uLAresu ca bhogesu ruciM paTilabhati, khattiyamahAsAlAdInaM sammato hoti, paccatthikehi anabhibhavanIyo, indriyavekallaM na pApuNAti, appaTipuggalo ca hoti / abyApAdena piyadassano hoti sattAnaM sambhAvanIyo, parahitAbhinanditAya ca satte appakasireneva pasAdeti, alUkhasabhAvo ca hoti mettAvihArI, mahesakkho ca hoti mahAnubhAvo / micchAdassanAbhAvena kalyANe sahAye paTilabhati, sIsacchedampi pApuNanto pApakammaM na karoti, kammassakatAdassanato akotUhalamaGgaliko ca hoti, saddhamme cassa saddhA patiTThitA hoti mUlajAtA, saddahati ca tathAgatAnaM bodhiM, samayantaresu nAbhiramati ukkAraTThAne viya rAjahaMso, lakkhaNattayaparijAnanakusalo hota ante ca anAvaraNaJANalAbhI, yAva bodhiM na pApuNAti, tAva tasmiM tasmiM sattanikAye ukka TukkaTTho ca hoti, uLAruLArasampattiyo pApuNAti / "iti hidaM sIlaM nAma sabbasampattInaM adhiTThAnaM, sabbabuddhaguNAnaM pabhavabhUmi, sabbabuddhakaradhammAnamAdi caraNaM mukhaM pamukha "nti bahumAnaM uppAdetvA kAyavacIsaMyame, indriyadamane, AjIvasampadAya, paccayaparibhoge ca satisampajaJJabalena appamattena lAbhasakkArasilokaM mittamukhapaccatthikaM viya sallakkhetvA "kikIva aNDa "ntiAdinA 78
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA 79 (visuddhi0 1.19; dI0 ni0 aTTha0 1.7) vuttanayena sakkaccaM sIlaM sampAdetabbaM / ayamettha saGkhapo, vitthAro pana visuddhimagge (visuddhi0 1.6) vuttanayena veditabbo / taJca panetaM sIlaM na attano duggatiparikilesavimuttiyA, sugatiyampi, na rajjasampattiyA, nacakkavatti-nadeva-nasakka-namAra-nabrahmasampattiyA, nApi attano tevijjatAdihetu, na paccekabodhiyA, atha kho sabba bhAvena sabbasattAnaM anuttarasIlAlaGkArasampAdanatthamevAti pariNAmetabbaM / tathA sakalasaMkilesanivAsaTThAnatAya, puttadArAdIhi mahAsambAdhatAya, kasivaNijjAdinAnAvidhakammantAdhiTThAnabyAkulatAya ca gharAvAsassa nekkhammasukhAdInaM anokAsataM, kAmAnaJca "satthadhArAlaggamadhubindu viya ca avaleyhamAnA parittassAdA vipulAnatthAnubandhA"ti ca "vijjulatobhAsena gahetabbaM naccaM viya parittakAlopalabbhA, ummattakAlaGkAro viya viparItasaJjAya anubhavitabbA, karIsAvacchAdanasukhaM viya paTikArabhUtA, udakatemitaGguliyA ussAvakodakapAnaM viya atittikarA, chAtajjhattabhojanaM viya sAbAdhA, balisAmisaM viya byasanasannipAtakAraNA, aggisantApo viya kAlattayepi dukkhuppattihetubhUtA, makkaTAlepo viya bandhanimittA ghAtakAvacchAdanakimilayo viya anatthacchAdanA, sapattagAmavAso viya bhayaTThAnabhUtA, paccatthikaposako viya kilesamArAdInaM AmisabhUtA, chaNasampattiyo viya vipariNAmadukkhA, koTaraggi viya antodAhakA, purANakUpAvalambabIraNamadhupiNDaM viya anekAdInavA, loNUdakapAnaM viya pipAsahetubhUtA, surAmerayaM viya nIcajanasevitA, appassAdatAya aTThikaGkalUpamA''tiAdinA ca nayena AdInavaM sallakkhetvA tabbipariyAyena nekkhamme AnisaMsaM passantena nekkhammapavivekaupasamasukhAdIsu ninnapoNapabbhAracittena nekkhammapAramI pUretabbA / / tathA yasmA paJjA Aloko viya andhakArena, mohena saha na vattati, tasmA mohakAraNAni tAva bodhisattena parivajjitabbAni / tatthimAni mohakAraNAni - arati tandI vijambhitA AlasiyaM gaNasaGgaNikArAmatA nidAsIlatA anicchayasIlatA ANasmiM akutUhalatA micchAdhimAno aparipucchakatA kAyassa na sammAparihAro asamAhitacittatA duppaJAnaM puggalAnaM sevanA pacavantAnaM apayirupAsanA attaparibhavo micchAvikappo viparItAbhiniveso kAyadaLahIbahulatA asaMvegasIlatA paJca nIvaraNAni / sarvopato ye vA pana dhamme Asevato anuppannA paJA na uppajjati, uppannA parihAyati, iti imAni sammohakAraNAni parivajjantena bAhusacce jhAnAdIsu ca yogo karaNIyo / 79
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) ___ tatthAyaM bAhusaccassa visayavibhAgo - paJca khandhA dvAdasAyatanAni, aTThArasa dhAtuyo cattAri saccAni bAvIsatindriyAni dvAdasapadiko paTiccasamuppAdo, tathA satipaTTAnAdayo kusalAdidhammappakArabhedA c| yAni ca loke anavajjAni vijjaTThAnAni, ye ca sattAnaM hitasukhavidhAnayogyA byaakrnnvisesaa| iti evaM pakAraM sakalameva sutavisayaM upAyakosallapubbaGgamAya paJAya sativIriyupatthambhakAraNAya sAdhukaM uggahaNasavanadhAraNaparicayaparipucchAhi ogAhetvA tattha ca paresaM patiTThapanena sutamayA paJjA nibbattetabbA, tathA khandhAdInaM sabhAvadhammAnaM AkAraparivitakkanamukhena te nijjhAnaM khamApentena cintAmayA, khandhAdInaMyeva pana salakkhaNasAmaJalakkhaNapariggahavasena lokiyaM parinaM nibbattentena pubbabhAgabhAvanApA sampAdetabbA / evanhi "nAmarUpamattamidaM yathArahaM paccayehi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ettha koci kattA vA kAretA vA, hutvA abhAvaDhena aniccaM, udayabbayapaTipILanaTena dukkhaM, avasavattanatuna anattA'ti ajjhattikabAhire dhamme nibbisesaM parijAnanto tattha AsaGgaM pajahitvA, pare ca tattha taM jahApetvA kevalaM karuNAvaseneva yAva na buddhaguNA hatthatalaM Agacchanti, tAva yAnattaye satte avatAraNaparipAcanehi patiTThApento, jhAnavimokkhasamAdhisamApattiyo ca vasIbhAvaM pApento paJjAya ativiya matthakaM pApuNAtIti / tathA sammAsambodhiyA katAbhinIhArena mahAsattena "ko nu ajja puJaJaANasambhAro upacito, kiJca mayA kataM parahita"nti divase divase paccavekkhantena sattahitatthaM ussAho karaNIyo, sabbesampi sattAnaM upakArAya attano kAyaM jIvitaJca ossajjitabbaM, sabbepi sattA anodhiso mettAya karuNAya ca pharitabbA, yA kAci sattAnaM dukkhuppatti, sabbA sA attani pATikaGkitabbA, sabbesaJca sattAnaM pUz2a abbhanumoditabbaM, buddhamahantatA abhiNhaM paccavekkhitabbA, yaJca kiJci kammaM karoti kAyena vAcAya vA, taM sabbaM bodhininnacittapubbaGgamaM kAtabbaM / iminA hi upAyena bodhisattAnaM aparimeyyo puJabhAgo upciiyti| apica sattAnaM paribhogatthaM paripAlanatthaJca attano sarIraM jIvitaJca pariccajitvA khuppipAsAsItuNhavAtAtapAdidukkhapaTikAro priyesitbbo| yaJca yathAvuttadukkhapaTikArajaM sukhaM attanA paTilabhati, tathA ramaNIyesu ArAmuyyAnapAsAdatalAdIsu, araJAyatatesu ca kAyacittasantApAbhAvena abhinibbutattA sukhaM vindati, yaJca suNAti buddhAnubuddhapaccekabuddhabodhisattAnaM diTThadhammasukhavihArabhUtaM jhAnasamApattisukhaM, taM sabbaM sattesu anodhiso upasaMharati / ayaM tAva asamAhitabhUmiyaM nyo| 80
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA samAhito pana attanA yathAnubhUtaM visesAdhigamanibbattaM pItipassaddhisukhaM sabbasattesu adhimuccati, tathA mahati saMsAradukkhe, tannimittabhUte ca kilesAbhisaGkhAradukkhe nimuggaM sattanikAyaM disvA tatthapi chedanabhedanaphAlanapisanaggisantApAdijanitA dukkhA tibbA kharA kaTukA vedanA nirantaraM cirakAlaM vediyante nArake, acamacaM kujjhanasantApanaviheThanahiMsanaparAdhInatAdIhi dukkhaM anubhavante tiracchAne, jotimAlA'kulasarIre uddhabAhuviravante ukkAmukhe khuppipAsAdIhi DarahamAne ca vantakheLAdiAhAre ca mahAdukkhaM vedayamAne pete ca pariyeTThimUlakaM mahantaM anayabyasanaM pApuNante hatthacchedAdikAraNayogena dubbaNNaduddasikadaliddatAdibhAvena khuppipAsAdiyogena balavantehi abhibhavanIyato, paresaM vahanato, parAdhInato ca nArake pete tiracchAne ca atisayante apAyadukkhanibbisesaM dukkhaM anubhavante manusse ca tathA visayavisaparibhogavikkhittacittatAya rAgAdipariyuTThAnena DarahamAne vAyuvegasamuTThitajAlAsamiddhasukkhakaTThasannipAte aggikkhandhe viya anupasantapariLAhavuttike anihataparAdhIne kAmAvacaradeve ca mahatA vAyAmena vidUramAkAsaM vigAhitasakuntA viya, balavantehi khittasarA viya ca . "satipi cirappavattiyaM anaccantikatAya pAtapariyosAnA anatikkantajAtijarAmaraNA evA"ti rUpAvacarArUpAvacaradeve ca passantena mettAya karuNAya ca anodhiso sattA phritbbaa| evaM kAyena vAcAya manasA ca bodhisambhAre nirantaraM upacinantena ussAho pavattetabbo / apica "acinteyyAparimitavipuloLAravimalanirupamanirupakkilesaguNanicayanidAnabhUtassa buddhabhAvassa ussakkitvA sampahaMsanayogyaM vIriyaM nAma acinteyyAnubhAvameva / yaM na pacurajanA sotumpi sakkuNanti, pageva pttipjjituN| tathA hi tividhA abhinIhAracittuppatti, catasso buddhabhUmiyo, cattAri saGgahavatthUni (dI0 ni0 3.210, 313; a0 ni0 1.4.32), karuNokAsatA, buddhadhammesu nijjhAnakkhanti, sabbadhammasu nirupalepo, sabbasattesu puttasaJjA, saMsAradukkhehi aparikhedo, sabbadeyyadhammapariccAgo, tena ca niratimAnatA, adhisIlasikkhAdiadhiTThAnaM, tattha ca acalatA, kusalakiriyAsu pItipAmojja, vivekaninnacittatA, jhAnAnuyogo, anavajjasutena atitti, yathAsutassa dhammassa paresaM hitajjhAsayena desanA, sattAnaM Aye nivesanaM, ArambhadaLhatA, dhIravIrabhAvo, parApavAdaparApakAresu vikArAbhAvo, saccAdhiTTAnaM, samApattIsu vasIbhAvo, abhijJAsu balappatti, lakkhaNattayAvabodho, satipaTTAnAdIsu abhiyogena lokuttaramaggasambhArasambharaNaM, navalokuttarAvakkantI''ti evamAdikA sabbA bodhisambhArapaTipatti vIriyAnubhAveneva
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) samijjhatIti abhinIhArato yAva mahAbodhi anossajjantena sakkaccaM nirantaraM vIriyaM sampAdetab / sampajjamAne ca vIriye khantiAdayo dAnAdayo ca sabbepi bodhisambhArA tadadhInavuttitAya sampannA eva hontIti / khantiAdIsupi iminA nayena paTipatti veditabbA / iti sattAnaM sukhUpakaraNapariccAgena bahudhA anuggahakaraNaM dAnena paTipatti, sIlena tesaM jIvitasApateyyadArarakkhaabhedapiyahitavacanAvihiMsAdikaraNAni, nekkhammena nesaM AmisapaTiggahaNadhammadAnAdinA anekadhA hitacariyA, paJAya tesaM hitakaraNUpAyakosallaM, vIriyena tattha ussAhArambhaasaMhIrAni, khantiyA tadaparAdhasahanaM, saccena tesaM avaJcanatadupakArakiriyAsamAdAnAvisaMvAdanAdi, adhiTThAnena tadupakArakaraNe anatthasampAtepi acalanaM, mettAya tesaM hitasukhAnucintanaM, upekkhAya tesaM upakArApakAresu vikArAnApattIti evaM aparimANe satte Arabbha anukampitasabbasattassa bodhisattassa puthujjanehi asAdhAraNo aparimANo puJaJANasambhArUpacayo ettha paTipattIti veditabbaM / yo cetAsaM paccayo vutto, tassa ca sakkaccaM sampAdanaM / ko vibhAgoti dasa pAramiyo, dasa upapAramiyo, dasa paramatthapAramiyoti samattiMsa paarmiyo| tattha katAbhinIhArassa bodhisattassa parahitakaraNAbhininnaAsayappayogassa kaNhadhammavokiNNA sukkadhammA pAramiyo, tehi avokiNNA sukkA dhammA upapAramiyo, akaNhA asukkA paramatthapAramiyoti keci | samudAgamanakAlesu pUriyamAnA pAramiyo, bodhisattabhUmiyaM puNNA upapAramiyo, buddhabhUmiyaM sabbAkAraparipuNNA paramatthapAramiyo / bodhisattabhUmiyaM vA parahitakaraNato pAramiyo, attahitakaraNato upapAramiyo, buddhabhUmiyaM balavesArajjasamadhigamena ubhayahitaparipUraNato paramatthapAramiyoti evaM AdimajjhapariyosAnesu paNidhAnArambhapariniTThAnesu tesaM vibhAgoti apare / dosupasamakaruNApakatikAnaM bhavasukhavimuttisukhaparamasukhappattAnaM puJjUpacayabhedato tabbibhAgoti ajhe / / ___ lajjAsatimAnApassayAnaM lokuttaradhammAdhipatInaM sIlasamAdhipajAgarukAnaM tAritataritatArayitUnaM anubuddhapaccekabuddhasammAsambuddhAnaM pAramI, upapAramI, paramatthapAramIti bodhittayappattito yathAvuttavibhAgoti keci / cittapaNidhito yAva vacIpaNidhi, tAva pavattA sambhArA pAramiyo, vacIpaNidhito yAva kAyapaNidhi, tAva pavattA upapAramiyo, kAyapaNidhito pabhuti paramatthapAramiyoti apare / aJa pana "parapuJAnumodanavasena pavattA sambhArA pAramiyo, paresaM kArApanavasena pavattA upapAramiyo, sayaM karaNavasena pavattA 82
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) sIva paramatthapAramiyo'ti vadanti / tathA bhavasukhAvaho puJJaJaNasambhAro pAramI, attano nibbAnasukhAvaho upapAramI, paresaM tadubhayasukhAvaho paramatthapAramIti eke / puttadAradhanAdiupakaraNapariccAgo pana dAnapAramI, attano aGgapariccAgo dAnaupapAramI, attano jIvitapariccAgo dAnaparamatthapAramI / tathA puttadArAdikassa tividhassapi hetu avItikkamanavasena tisso sIlapAramiyo, tesu eva tividhesu vatthUsu AlayaM upacchinditvA nikkhamanavasena tisso nekkhammapAramiyo, upakaraNaGgajIvitataNhaM samUhanitvA sattAnaM hitAhitavinicchayakaraNavasena tisso paJJApAramiyo, yathAvuttabhedAnaM pariccAgAdInaM vAyamanavasena tisso vIriyapAramiyo, upakaraNaGgajIvitantarAyakarAnaM khamanavasena tisso khantipAramiyo, upakaraNaGgajIvitahetu saccApariccAgavasena tisso saccapAramiyo, dAnAdipAramiyo akuppAdhiTThAnavaseneva samijjhantIti upakaraNAdivinAsepi acalAdhiTThAnavasena tisso adhiTThAnapAramiyo, upakaraNAdiupaghAtakesupi sattesu mettAya avijahanavasena tisso mettApAramiyo, yathAvuttavatthuttayassa upakArApakAresu sattasaGghAresu majjhattatApaTilAbhavasena tisso upekkhApAramiyoti evamAdinA etAsaM vibhAgo veditabbo / 83 ko saGgahoti ettha pana yathA etA vibhAgato tiMsavidhApi dAnapAramIAdibhAvato dasavidhA, evaM dAnasIlakhantivIriyajhAnapaJJAsabhAvena chabbidhA / etAsu hi nekkhammapAramI sIlapAramiyA saGgahitA tassA pabbajjAbhAve, nIvaraNavivekabhAve pana jhAnapAramiyA, kusaladhammabhAve chahapa saGgahitA / saccapAramI sIlapAramiyA ekadesoyeva vacIsaccaviratisaccapakkhe, ANasaccapakkhe pana paJJApAramiyA saGgahitA / mettApAramI jhAnapAramiyA eva, upekkhApAramI jhAnapaJJApAramIhi, adhiTThAnapAramI sabbAhipi saGgrahitAti / etesaJca dAnAdInaM channaM guNAnaM aJJamaJJa sambandhAnaM paJcadasayugaLAdIni paJcadasayugaLAdisAdhakAni honti seyyathidaM ? dAnasIlayugaLena parahitAhitAnaM karaNAkaraNayugaLasiddhi, dAnakhantiyugaLena alobhAdosayugaLasiddhi, dAnavIriyayugaLena cAgasutayugaLasiddhi, dAnajhAnayugaLena kAmadosappahAnayugaLasiddhi, dAnapaJAyugaLena ariyayAnadhurayugaLasiddhi, sIlakhantidvayena payogAsayasuddhidvayasiddhi, sIlavIriyadvayena bhAvanAdvayasiddhi, sIlajhAnadvayena dussIlyapariyuTThAnappahAnadvayasiddhi, sIpaJJAdvayena dAnadvayasiddhi, khantivIriyayugaLena khamAtejadvayasiddhi, khantijhAnayugaLena 83
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) virodhAnurodhappahAnayugaLasiddhi, khantipaJAyugaLena suJatAkhantipaTivedhadukasiddhi, vIriyajhAnadukena paggAhAvikkhepadukasiddhi, vIriyapAdukena saraNadukasiddhi, jhAnapaJjAdukena yaanduksiddhi| dAnasIlakhantittikena lobhadosamohappahAnattikasiddhi, dAnasIlavIriyattikena bhogajIvitakAyasArAdAnattikasiddhi, dAnasIlajhAnattikena puJjakiriyavatthuttikasiddhi, dAnasIlapAtikena AmisAbhayadhammadAnattikasiddhIti evaM itarehipi tikehi catukkAdIhi ca yathAsambhavaM tikAni catukkAdIni ca yojetabbAni / evaM chabbidhAnampi pana imAsaM pAramInaM catUhi adhiTTAnehi saGgaho veditabbo / sabbapAramInaM samUhasaGgahato hi cattAri adhiTThAnAni / seyyathidaM - saccAdhiTTAnaM, cAgAdhiTTAnaM, upasamAdhiTThAnaM, paJAdhiTThAnanti / tattha adhitiTThati etena, ettha vA adhitiTThati, adhiTThAnamattameva vA tanti adhiTTAnaM / saccaJca taM adhiTThAnaJca, saccassa vA adhiTTAnaM, saccaM adhiTTAnaM etassAti vA saccAdhiTTAnaM / evaM sesesupi / tattha avisesato tAva lokuttaraguNe katAbhinIhArassa anukampitasabbasattassa mahAsattassa pariJAnurUpaM sabbapAramipariggahato saccAdhiTTAnaM, tesaM paTipakkhapariccAgato cAgAdhiTTAnaM, sabbapAramitAguNehi upasamato upasamAdhiTTAnaM, tehiyeva parahitopAyakosallato paJjAdhiTTAnaM / visesato pana "atthikajanaM avisaMvAdetvA dassAmI''ti paTijAnato, paTilaM avisaMvAdetvA dAnato, dAnaM avisaMvAdetvA anumodanato, macchariyAdipaTipakkhapariccAgato, deyyapaTiggAhakadAnadeyyadhammakkhayesu lobhadosamohabhayavUpasamato, yathArahaM yathAkAlaM yathAvidhAnaJca dAnato, paJjattarato ca kusaladhammAnaM caturadhiTThAnapadaTThAnaM dAnaM / tathA saMvarasamAdAnassa avItikkamato, dussIlyapariccAgato, duccaritavUpasamato, paJjattarato ca caturadhiTThAnapadaTThAnaM siilN| yathApaTijhaM khamanato, parAparAdhavikappapariccAgato, kodhapariyuTThAnavUpasamato, paJjuttarato ca caturadhivAnapadaTThAnA khanti / paTiJAnurUpaM parahitakaraNato, visAdapariccAgato, akusaladhammAnaM vUpasamato, paJjattarato ca caturadhiTThAnapadaTThAnaM vIriyaM / paTiJAnurUpaM lokahitAnucintanato, nIvaraNapariccAgato, cittavUpasamato, paJjattarato ca caturadhiTThAnapadaTThAnaM jhAnaM / yathApaTioM parahitUpAyakosallato, anupAyakiriyApariccAgato, mohajapariLAhavUpasamato, sabba tApaTilAbhato ca caturadhiTThAnapadaTThAnA paJjA / tattha treyyapaTiJAnuvidhAnehi saccAdhiTTAnaM, vatthukAmakilesakAmapariccAgehi cAgAdhiTThAnaM, dosadukkhavUpasamehi upasamAdhiTTAnaM, anubodhapaTivedhehi paJaAdhiTThAnaM /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ cULasIlavaNNanA tividhasaccapariggahitaM dosattayavirodhi saccAdhiTThAnaM, tividhacAgapariggahitaM dosattayavirodhi cAgAdhiTTAnaM, tividhavUpasamapariggahitaM dosattayavirodhi upasamAdhiTThAnaM, tividhajJANapariggahitaM dosattayavirodhi paJjAdhiTTAnaM / saccAdhiTTAnapariggahitAni cAgUpasamapaJAdhiTTAnAni avisaMvAdanato, paTiJAnuvidhAnato ca / cAgAdhiTThAnapariggahitAni saccUpasamapAdhiTTAnAni paTipakkhapariccAgato, sabbapariccAgaphalattA ca / upasamAdhiTThAnapariggahitAni saccacAgapaJAdhiTThAnAni kilesapariLAhUpasamato, kAmpasamato, kAmapariLAhUpasamato ca / pAdhiTTAnapariggahitAni saccacAgUpasamAdhiTTAnAni ANapubbaGgamato, ANAnuparivattanato cAti evaM sabbApi pAramiyo saccappabhAvitA cAgaparibyaJjitA upasamopabrUhitA pjaaprisuddhaa| saccanhi etAsaM janakahetu, cAgo pariggAhakahetu, upasamo parivuDDihetu, paJA paarisuddhihetu| tathA Adimhi saccAdhiTTAnaM saccapaTiJattA, majjhe cAgAdhiTTAnaM katapaNidhAnassa parahitAya attapariccAgato, ante upasamAdhiTTAnaM sabbUpasamapariyosAnattA, AdimajjhapariyosAnesu paJAdhiTTAnaM tasmiM sati sambhavato, asati abhAvato, yathApaTiJaJca bhaavto| tattha mahApurisA attahitaparahitakarehi garupiyabhAvakarehi saccacAgAdhiTThAnehi gihibhUtA AmisadAnena pare anuggaNhanti / tathA attahitaparahitakarehi garupiyabhAvakarehi upasamapaJAdhiTThAnehi ca pabbajitabhUtA dhammadAnena pare anuggaNhanti / tattha antimabhave bodhisattassa caturadhiTThAnaparipUraNaM / paripuNNacaturadhiTThAnassa hi carimakabhavUpapattIti eke| tatra hi gabbhokkantiThitiabhinikkhamanesu pacAdhiTThAnasamudAgamena sato sampajAno saccAdhiTThAnapAripUriyA sampatijAto uttarAbhimukho sattapadavItihArena gantvA sabbA disA oloketvA saccAnuparivattinA vacasA "aggohamasmi lokassa, jeTTo...pe0... seTThohamasmi lokassA"ti (dI0 ni0 2.31; ma0 ni0 3.207) tikkhattuM sIhanAdaM nadi, upasamAdhiTThAnasamudAgamena jiNNAturamatapabbajitadassAvino catudhammapadesakovidassa yobbanArogyajIvitasampattimadAnaM upasamo, cAgAdhiTTAnasamudAgamena mahato AtiparivaTTassa hatthagatassa ca cakkavattirajjassa anapekkhapariccAgoti / dutiye ThAne abhisambodhiyaM caturadhiTThAnaM paripuNNanti keci / tattha hi yathApaTijhaM saccAdhiTThAnasamudAgamena catunnaM ariyasaccAnaM abhisamayo, tato hi saccAdhiTThAnaM paripuNNaM / 85
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA cAgAdhiTThAnasamudAgamena sabbakilesopakkilesapariccAgo, tato hi cAgAdhiTThAnaM paripuNNaM / upasamAdhiTThAnasamudAgamena paramUpasamasampatti, tato hi upasamAdhiTThAnaM paripuNNaM / paJJAdhiTThAnasamudAgamena anAvaraNaJANapaTilAbho, tato hi paJJAdhiTThAnaM paripuNNanti, taM asiddhaM abhisambodhiyApi paramatthabhAvato / tatiye ThAne dhammacakkappavattane (saM0 ni03.5.1081; mahAva0 13; paTi0 ma0 2.30 ) caturadhiTThAnaM paripuNNanti aJJe / tattha hi saccAdhiTThAnasamudAgatassa dvAdasahi AkAre ha ariyasaccadesanAya saccAdhiTThAnaM paripuNNaM cAgAdhiTThAnasamudAgatassa saddhammamahAyAgakaraNena cAgAdhiTThAnaM paripuNNaM / upasamAdhiTThAnasamudAgatassa sayaM upasantassa upasamanena upasamAdhiTThAnaM paripuNNaM paJJAdhiTThAnasamudAgatassa vineyyAnaM AsayAdiparijAnanena paJJAdhiTThAnaM paripuNNanti, tadapi asiddhaM apariyositattA buddhakiccassa / paresaM (1.7-7) catutthe ThAne parinibbAne caturadhiTThAnaparipuNNanti apare / tatra hi parinibbutattA paramatthasaccasampattiyA saccAdhiTThAnaparipUraNaM, sabbUpadhipaTinissaggena cAgAdhiTThAnaparipUraNaM, sabbasaGgrArUpasamena upasamAdhiTThAnaparipUraNaM, paJJapayojana pariniTThAnena dhiTThAnaparipUraNanti / tatra mahApurisassa visesena mettAkhette abhijAtiyaM saccAdhiTThAnasamudAgatassa saccAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena karuNAkhette abhisambodhiyaM paJJAdhiTThAnasamudAgatassa paJJAdhiTTAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena muditAkhette dhammacakkappavattane (saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 13; paTi0 ma0 2.30) cAgAdhiTThAnasamudAgatassa cAgAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattaM, visesena upekkhAkhette parinibbAne upasamAdhiTThAnasamudAgatassa upasamAdhiTThAnaparipUraNamabhibyattanti daTThabbaM / tatrapi saccAdhiTThAnasamudAgatassa saMvAsena sIlaM veditabbaM, cAgAdhiTThAnasamudAgatassa saMvohArena soceyyaM veditabbaM, upasamAdhiTThAnasamudAgatassa ApadAsu thAmo veditabbo, paJJAdhiTThAnasamudAgatassa sAkacchAya paJJA veditabbA / evaM sIlAjIvacittadiTThivisuddhiyo veditabbA / 86 paJJA
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA tathA saccAdhiTThAnasamudAgamena dosA agatiM na gacchati avisaMvAdanato, cAgAdhiTThAnasamudAgamena lobhA agatiM na gacchati anabhisaGgato, upasamAdhiTThAnasamudAgamena bhayA agatiM na gacchati anaparAdhato, paJAdhiTThAnasamudAgamena mohA agatiM na gacchati ythaabhuutaavbodhto| tathA paThamena aduTTho adhivAseti, dutiyena aluddho paTisevati, tatiyena abhIto parivajjeti, catutthena asammULho vinodeti / paThamena nekkhammasukhappatti, itarehi pavivekaupasamasambodhisukhappattiyo hontIti dtttthbbaa| tathA vivekajapItisukhasamAdhijapItisukhaappItijakAyasukhasatipArisuddhijaupekkhAsukhappattiyo etehi catUhi yathAkkama hontIti / evamanekaguNAnubandhehi catUhi adhiTThAnehi sabbapAramisamUhasaGgaho veditbbo| yathA ca catUhi adhiTThAnehi sabbapAramisaGgaho, evaM karuNApacAhipIti daTTabbaM / sabbopi hi bodhisambhAro karuNApaJaAhi sngghito| karuNApaApariggahitA hi dAnAdiguNA mahAbodhisambhArA bhavanti buddhattasiddhipariyosAnAti evametAsaM saGgaho veditabbo / ko sampAdanUpAyoti sakalassApi puJaAdisambhArassa sammAsambodhiM, uddissa anavasesasambharaNaM avekallakAritAyogena, tattha ca sakkaccakAritA AdarabahumAnayogena, sAtaccakAritA nirantarapayogena, cirakAlAdiyogo ca antarA avosAnApajjanenAti caturaGgayogo etAsaM sampAdanUpAyo / apica samAsato katAbhinIhArassa attani sinehassa pariyAdAnaM, paresu ca sinehassa parivaDDhanaM etAsaM sampAdanUpAyo / sammAsambodhisamadhigamAya hi katamahApaNidhAnassa mahAsattassa yAthAvato parijAnanena sabbesu dhammesu anupalittassa attani sineho parikkhayaM pariyAdAnaM gacchati, mahAkaruNAsamAyogavasena pana piye putte viya sabbasatte sampassamAnassa tesu mettAsineho privddvti| tato ca taMtadAvatthAnurUpa'mattaparasantAnesu lobhadosamohavigamena vidUrIkatamacchariyAdibodhisambhArapaTipakkho mahApuriso dAnapiyavacanaatthacariyAsamAnattatAsaGkhAtehi catUhi saGgahavatthUhi (dI0 ni0 3.210; a0 ni0 1.4.32) caturadhiTThAnAnugatehi accantaM janassa saGgahakaraNavasena upari yAnattaye avatAraNaM paripAcanaJca karoti / mahAsattAnavhi mahApaJjA mahAkaruNA ca dAnena alaGkatA; dAnaM piyavacanena; piyavacanaM atthacariyAya; atthacariyA samAnattatAya alaGkatA saGgahitA ca / sabbabhUtattabhUtassa hi bodhisattassa sabbattha samAnasukhadukkhatAya samAnattatAsiddhi / buddhabhUto pana teheva saGgahavatthUhi caturadhiTThAnaparipUritAbhibuddhehi janassa accantikasaGgahakaraNena abhivinayanaM karoti / 87
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA dAnaJhi sammAsambuddhAnaM cAgAdhiTThAnena paripUritAbhibuddhaM piyavacanaM saccAdhiTThAnena; atthacariyA paJAdhiTThAnena samAnattatA upasamAdhiTThAnena paripUritAbhibuddhA / tathAgatAna sabbasAvakapaccekabuddhehi samAnattatA parinibbAne / tatra hi tesaM avisesato ekIbhAvo / tenevAha "natthi vimuttiyA nAnatta "nti / honti cettha - "sacco cAgI upasanto, paJJavA anukampako, sambhatasabbasambhAro, kaM nAmatthaM na sAdhaye / mahAkAruNiko satthA, hitesI ca upekkhako, nirapekkho ca sabbattha, aho acchariyo jino / / viratto sabbadhammesu, sattesu ca upekkhako, sadA sattahite yutto, aho acchariyo jino / / (1.7-7) sabbadA sabbasattAnaM hitAya ca sukhAya ca, " uyyutto akilAsU ca, aho acchariyo jino 'ti / / (cariyA0 pi0 aTTha0 320 pakiNNakakathA) kittakena kAlena sampAdananti heTTimena tAva paricchedena cattAri asaGkhyeyyAni kappasatasahassaJca, majjhimena aTThAsaGkhyeyyAni kappasatasahassaJca, uparimena soLasAsaGkSayeyyAni kappasatasahassaJca, ete ca bhedA yathAkkamaM paJJAdhikasaddhAdhikavIriyAdhikavasena JatabbA / paJJAdhikAnahi saddhA mandA hoti, paJjA tikkhaa| saddhAdhikAnaM paJJA majjhimA hoti, vIriyAdhikAnaM paJJA mandA / paJJAnubhAvena ca sammAsambodhi abhigantabbAti aTThakathAyaM vuttaM / avisesena pana vimuttiparipAcanIyAnaM dhammAnaM tikkhamajjhimamudubhAvena tayopete bhedA yuttAti vadanti / tividhA hi bodhisatta abhinIhArakkhaNe bhavanti ugghaTitaJjUvipaJcitaJjUneyyabhedena / su ugghaTitaJjU sammAsambuddhassa sammukhA catuppadikaM gAthaM suNanto tatiyapade apariyositeyeva chaabhihi saha paTisambhidAhi arahattaM pattuM samatthupanissayo hoti, dutiyo satthu sammukhA catuppadikaM 88
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA gAthaM suNanto apariyositeyeva catutthapade chahi abhiJAhi arahattaM pattuM samatthupanissayo hoti, itaro bhagavato sammukhA catuppadikaM gAthaM sutvA pariyositAya gAthAya chahi abhijJAhi arahattaM pattuM samathupanissayo bhavati / tayopete vinA kAlabhedena katAbhinIhAraladdhabyAkaraNA pAramiyo pUrentA yathAkkama yathAvuttabhedena kAlena sammAsambodhiM pApuNanti / tesu tesu pana kAlabhedesu aparipuNNesu te te mahAsattA divase divase vessantaradAnasadisaM dAnaM dentApi tadanurUpe sIlAdisabbapAramidhamme AcinantApi antarA buddhA bhavissantIti akAraNametaM / kasmA ? ANassa aparipaccanato / paricchinnakAlaniSpAditaM viya hi sassaM paricchinnakAle parinipphAditA sammAsambodhi | tadantarA pana sabbussAhena vAyamantenApi na sakkA pApuNitunti pAramipAripUrI yathAvuttakAlavisesaM vinA na sampajjatIti veditabbaM / ko AnisaMsoti ye te katAbhinIhArAnaM bodhisattAnaM - "evaM sabbaGgasampannA, bodhiyA niyatA narA / saMsaraM dIghamaddhAnaM, kappakoTisatehipi / avIcimhi nuppajjanti, tathA lokantaresu cA'ti / / AdinA (abhi0 aTTha0 1.nidAnakathA; apa0 aTTha0 1.dUrenidAnakathA; jA0 aTTha0 1.dUrenidAnakathA; bu0 vaM0 aThTha0 27.dUrenidAnakathA; cariyA0 pi0 aTTha0 pakiNNakakathA) - aTThArasa abhabbaThThAnAnupagamanappakArA AnisaMsA sNvnnnnitaa| ye ca "sato sampajAno Ananda bodhisatto tusitAkAyA cavitvA mAtukucchiM okkamI''tiAdinA (ma0 ni0 3.199) soLasa acchariyabbhutadhammappakArA, ye ca "sItaM byapagataM hoti, uNhaJca upasammatI"tiAdinA (bu0 0 83), "jAyamAne kho sAriputta bodhisatte ayaM dasasahassilokadhAtu saGkampati sampakampati sampavedhatI''tiAdinA ca dvattiMsa pubbanimittappakArA, ye vA pana pi "bodhisattAnaM adhippAyasamijjhanaM kammAdIsu vasIbhAvo''ti evamAdayo tattha tattha jAtakabuddhavaMsAdIsu dassitappakArA AnisaMsA, te sabbepi etAsaM AnisaMsA, tathA yathAnidassitabhedA alobhAdosAdiguNayugaLAdayo cAti veditbbaa| 89
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA kiM phalanti samAsato tAva sammAsambuddhabhAvo etAsaM phalaM vitthArato pana dvattiMsamahApurisa lakkhaNa- ( dI0 ni0 2.24 Adayo; 3.168 Adayo; ma0 ni0 2.385) asItianubyaJjanabyAmappabhAdi anekaguNagaNasamujjalarUpakAyasampattiadhiTThAnA dasabalacatuvesArajjachaasAdhAraNaJANaaTThArasAveNikabuddhadhamma- (dI0 ni0 aTTha0 3.305; mUlaTI0 2. suttantabhAjanIyavaNNanA) -pabhutianekasatasahassaguNasamudayopaso bhanI dhammakAyasirI, yAvatA pana buddhaguNA ye anekehipi kappehi sammAsambuddhenApi vAcAya pariyosApetuM na sakkA, idaM etAsaM phalanti ayamettha saGkSepo, vitthAro pana buddhavaMsacariyApiTakajAtakamahApadAnasuttAdInaM vasena veditabbo / gahaNaM, yathAvuttAya paTipadAya yathAvuttavibhAgAnaM pAramInaM pUritabhAvaM sandhAyAha " samatiMsa pAramiyo pUretvA "ti / satipi mahApariccAgAnaM dAna pAramibhAve pariccAgavisesabhAvadassanatthaJcaiva sudukkarabhAvadassanatthaJca "paJca mahApariccAge" ti visuM tatoyeva ca aGgapariccAgato visuM nayanapariccAgaggahaNaM, pariggahapariccAgabhAvasAmaJJapi dhanarajjapariccAgato puttadArapariccAgaggahaNaJca kataM / gatapaccAgatikavattasaGghAtAya pubbabhAgapaTipadAya saddhiM abhijJAsamApattinipphAdanaM pubbayogo / dAnAdIsuyeva sAtisayapaTipattinipphAdanaM pubbacariyA, yA cariyApiTakasaGgahitA / abhinIhAro pubbayogo, dAnAdipaTipatti, kAyavivekavasena ekacariyA vA pubbacariyAti keci / dAnAdInaJceva appicchatAdInaJca saMsAranibbAnesu AdInavAnisaMsAdInaJca vibhAvanavasena sattAnaM bodhittaye patiTThApanaparipAcanavasena pavattA kathA dhammakkhAnaM / jatInaM atthacariyA AtatthacariyA, sApi karuNAyanavaseneva / Adi-saddena lokatthacariyAdayo saGgaNhAti / kammassakatAJANavasena, anavajjakammAyatanavijjATThAnaparicayavasena, khandhAyatanAdiparicayavasena, lakkhaNattayatIraNavasena ca JaNacAro buddhicariyA, sA pana atthato paJJApAramIyeva, ANasambhAradassanatthaM visuM gahaNaM / koTinti pariyanto, ukkaMsoti attho / cattAro satipaTTAne bhAvetvA brUhetvAti sambandho / tattha bhAvetvAti uppAdetvA / brUhetvAti vaDDhetvA / satipaTThAnAdiggahaNena AgamanapaTipadaM matthakaM pApetvA dasseti, vipassanAsahagatA eva vA satipaTThAnAdayo daTThabbA / ettha ca "yena abhinIhArenA "tiAdinA AgamanapaTipadAya Adi dasseti, " dAnapAramI 'tiAdinA " cattAro satipaTThAne''tiAdinA pariyosAnanti veditabbaM / majjhaM, sampatijAtoti hatthato muccitvA muhuttajAto, na mAtukucchito nikkhantamatto / (1.7-7) 90
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA nikkhantamattaJhi mahAsattaM paThamaM brahmAno suvaNNajAlena paTiggaNhiMsu, tesaM hatthato cattArI mahArAjAno ajinappaveNiyA, tesaM hatthato manussA dukUlacumbaTakena paTiggavhiMsu, manussAnaM hatthato muJcitvA pathaviyaM patiTThitoti yathAha bhagavA mahApadAnadesanAyaM / setamhi chatta dibbasetacchatte / anuhIramAneti dhAriyamAne / ettha ca chattaggahaNeneva khaggAdIni paJca kakudhabhaNDAnipi (jA0 2.19.72) vuttAnevAti veditabbaM / khaggatAlavaNTamorahatthakavALabIjanI uNhIsapaTTApi hi chattena saha tadA upaTThitA ahesuM / chattAdIniyeva ca tadA paJJAyiMsu, na chattAdigAhakA / sabbA ca disAti dasapi disA / nayidaM sabbadisAvilokanaM sattapadavItihAruttarakAlaM daTTabbaM / mahAsatto hi manussAnaM hatthato muccitvA puratthimadisaM olokesi, tattha devamanussA gandhamAlAdIhi pUjayamAnA " mahApurisa idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro " ti AhaMsu / evaM catasso disA, catasso anudisA, heTThA, uparIti sabbA disA anuviloketvA sabbattha attanA sadisaM adisvA " ayaM uttarA disAti tattha sattapadavItihArena agamAsi / Asabhinti uttamaM / aggoti sabbapaThamo / jeTTho seTThoti ca tasseva vevacanaM / ayamantimA jAti, natthi dAni punabbhavoti imasmiM attabhAve pattabbaM arahattaM byAkAsi / " anekesaM visesAdhigamAnaM pubbanimittabhAvenA "ti saGghittena vuttamatthaM "yahI "tiAdinA vithAro dasseti / tattha etthAti - " anekasAkhaJca sahassamaNDalaM, chattaM marU dhArayumantalikkhe / suvaNNadaNDA vItipatanti cAmarA, na dissare cAmarachattagAhakA "ti / / (su0 ni0 693) 91 imissA gAthAya / sabbaJjataJJaNameva sabbattha appaTihatacAratAya anAvaraNaJANanti Aha "sabbaJjatAnAvaraNaJANapaTilAbhassA ''ti / " tathA ayaM bhagavApi gato... pe0... pubbanimittabhAvenA" ti etena abhijAtiyaM dhammatAvasena uppajjanavisesA sabbabodhisattAnaM sAdhAraNAti dasseti / pAramitAnissandA hi teti / vikkamati agamAsi / maruti devA / samAti vilokanasamatAya samA sadisiyo / mahApuriso hi yathA ekaM disaM vilokesi, evaM sesA disApi, na katthaci vilokane 91
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vibandho tassa ahosIti / samAti vA viloketuM yuttAti attho / na hi tadA bodhisattassa virUpabIbhacchavisamarUpAni viloketuM ayuttAni disAsu upaTTahantIti / " evaM tathAgato"ti kAyagamanaTThena gata- saddena tathAgata saddaM niddisitvA idAni ANagamanadvena taM dassetuM "atha vA "tiAdimAha / tattha nekkhammenAti alobhappadhAnena kulacittuppAdena / kusalA hi dhammA idha nekkhammaM, na pabbajjAdayo, "paThamajjhAnenA'ti ca vadanti / pahAyAti pajahitvA / gato adhigato, paTipanno uttarivisesanti attho / pahAyAti vA pahAnahetu, pahAnalakkhaNaM vA / hetulakkhaNattho hi ayaM pahAya- saddo / "kAmacchandAdippahAnahetukaM gato 'ti hettha vRttaM gamanaM avabodho, paTipatti eva vA / kAmacchandAdippahAnenaM ca taM lakkhIyati / esa nayo "padAletvA "tiAdIsupi / abyApAdenAti ttAya / AlokasaJayAti vibhUtaM katvA manasikaraNena upaTTitaAlokasaJjAnanena | avikkhepenAti samAdhinA / dhammavavatthAnenAti kusalAdidhammAnaM yAthAvavinicchayena, "sappaccayanAmarUpavavatthAnenA" tipi vadanti / (1.7-7) evaM kAmacchandAdinIvaraNappahAnena "abhijjhaM loke pahAyA "tiAdinA (vibhaM0 508) vRttAya paThamajjhAnassa pubbabhAgapaTipadAya bhagavato tathAgatabhAvaM dassetvA idAni saha upAyena aTThahi samApattIhi, aTThArasahi ca mahAvipassanAhi taM dassetuM " JANenA 'tiAdimAha / nAmarUpapariggahakAvitaraNAnahi vibandhabhUtassa mohassa dUrIkaraNena jAtaparijJAyaM Thitassa aniccasaJJadayo sijjhanti, tathA jJAnasamApattI abhiratinimittena pAmojjena, tattha anabhiratiyA vinoditAya jhAnAdi samadhigamoti samApattivipassanAnaM arativinodanaavijjApadAlanAdi upAyo, uppaTipATiniddeso pana nIvaraNasabhAvAya avijjAya nIvara supa saGgahadassanatthanti daTTabbaM / samApattivihArappavesavibandhanena nIvaraNAni kavATasadisAnIti Aha "nIvaraNakavATaM ugghATetvA"ti / "rattiM vitakketvA vicAretvA divA kampante payojetI 'ti ttaTThAne viya vitakkavicArA dhUmAyanAti adhippetAti Aha "vitakkavicAradhUma "nti / kiJcApi paThamajjhAnUpacAreyeva ca dukkhaM, catutthajjhAnUpacAreyeva sukhaM pahIyati, atisayappAnaM pana sandhAyAha "catutthajjhAnena sukhadukkhaM pahAyA "ti | aniccassa, aniccanti anupassanA aniccAnupassanA, tebhUmakadhammAnaM aniccataM gatvA pavattAya vipassanAyetaM nAmaM / niccasaJJanti saGghatadhamme "niccA, sassatA "ti evaM 92
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA pavattamicchAsanaM, saJjAsIsena divicittAnampi gahaNaM daTTabbaM / esa nayo ito paresapi / nibidAnupassanAyAti saGkhAresu nibbijjanAkArena pavattAya anupassanAya / nandinti sappItikataNhaM / tathA virAgAnupassanAyAti virajjanAkArena pavattAya anupassanAya / nirodhAnupassanAyAti saGghArAnaM nirodhassa anupassanAya / "te saGghArA nirujjhantiyeva, AyatiM samudayavasena na uppajjantIti evaM vA anupassanA nirodhAnupassanA / tenevAha "nirodhAnupassanAya nirodheti, no samudetI''ti / muJcitukamyatA hi ayaM balappattAti / paTinissajjanAkArena pavattA anupassanA pttinissggaanupssnaa| paTisaGkhA santiTTanA hi ayaM / AdAnanti niccAdivasena gahaNaM / santatisamUhakiccArammaNAnaM vasena ekattaggahaNaM ghnsnyjaa| AyUhanaM abhisngkhrnnN| avatthAvisesApatti viprinnaamo| dhuvasanti thirabhAvaggahaNaM / nimittanti samUhAdighanavasena, sakiccaparicchedatAya ca saGghArAnaM saviggahaggahaNaM / paNidhinti rAgAdipaNidhiM, sA panatthato taNhAnaM vasena saGghAresa ninnatA / abhinivesanti attAnudiDhei / aniccadukkhAdivasena sabbadhammatIraNaM adhipnyjaadhmmvipssnaa| sArAdAnAbhinivesanti asAre sAraggahaNavipallAsaM / "issarakuttAdivasena loko samuppanno''ti abhiniveso smmohaabhiniveso| keci pana "ahosiM nu kho ahamatItamaddhAnantiAdinA pavattasaMsayApatti sammohAbhiniveso"ti vadanti / saGkhAresu leNatANabhAvaggahaNaM aalyaabhiniveso| "AlayaratA AlayasamuditA''ti vacanato Alayo taNhA, sAyeva cakkhAdIsu rUpAdIsu ca abhinivisanavasena pavattiyA AlayAbhinivesoti keci / "evaMvidhA saGkhArA paTinissajjIyantI"ti pavattaM jANaM pttisngghaanupssnaa| vaTTato vigatattA vivaDhaM nibbAnaM, tattha ArammaNakaraNasaGghAtena anupassanena pavattiyA vivAnapassanA gotrabha / saMyogAbhinivesanti saMyajjanavasena saGghAresa abhinivisanaM / divekaDeti diTThiyA sahajAtekaDe, pahAnekaTe ca / "oLArike"ti uparimaggavajjhe kilese apekkhitvA vRttaM, aJathA dassanapahAtabbApi datiyamaggavajjhehi oLArikAti / aNasahagateti aNabhate. idaM heTrimamaggavajjhe apekkhitvA vttN| sabbakileseti avasiTThasabbakilese / na hi paThamAdimaggehi pahInA kilesA puna pahIyantIti / ___ kakkhaLataM kaThinabhAvo / pagdharaNaM dravabhAvo / lokiyavAyunA bhastassa viya yena taMtaMkalApassa udghamAyanaM, thambhabhAvo vA, taM vitthmbhnN| vijjamAnepi kalApantarabhUtAnaM kalApantarabhUtehi asamphuTThabhAve, taMtaMbhUtavivittatA rUpapariyanto AkAsoti yesaM yo paricchedo, tehi so asamphuTThova, aJathA bhUtAnaM paricchedasabhAvo na siyA 93
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) / byaapiibhaavaapttito| abyApitA hi asamphuTThatAti / yasmiM kalApe bhUtAnaM paricchedo, tehi asamphuTThabhAvo asmphutttthlkkhnnN| tenAha bhagavA AkAsadhAtuniise "asamphuTuM catUhi mahAbhUtehI"ti (dha0 sa0 637) / virodhipaccayasannipAte visadisuppatti ruppnN| cetanApadhAnattA saGkhArakkhandhadhammAnaM cetanAvasenetaM vuttaM "sakArAnaM abhisaraNalakkhaNa"nti / tathA hi suttantabhAjanIye saGghArakkhandhavibhaGge "cakkhusamphassajA cetanA'tiAdinA (vibhaM0 92) cetanAva vibhattA, abhisaGgharaNalakkhaNA ca cetanA / yathAha "tattha katamo puJAbhisaGkhAro ? kusalA cetanA kAmAvacarA''tiAdi (vibhaM0 226) / pharaNaM svipphaariktaa| assaddhiyeti assaddhiyahetu, nimittatthe bhummaM / esa nayo "kosjje"tiaadiisu| vUpasamalakkhaNanti kAyacittapariLAhUpasamalakkhaNaM / lInuddhaccarahite adhicitte pavattamAne paggahaniggahasampahaMsanesu abyAvaTatAya ajjhupekkhanaM paTisaGghAnaM pakkhapAtupacchedato / __musAvAdAdInaM visaMvAdanAdikiccatAya lUkhAnaM apariggAhakAnaM paTipakkhabhAvato pariggAhikA sammAvAcA siniddhabhAvato sampayuttadhamme, sammAvAcApaccayasubhAsitAnaM sotAraJca puggalaM pariggaNhAtIti sA pariggahalakkhaNA sammAvAcA / kAyikakiriyA kiJci kattabbaM samuTThApeti / sayaJca samudruhanaM ghaTanaM hotIti sammAkammantasaGkhAtA virati samuTThAnalakkhaNA daTThabbA, sampayuttadhammAnaM vA ukkhipanaM samuTThApanaM kAyikakiriyAya bhArukkhipanaM viya / jIvamAnassa sattassa, sampayuttadhammAnaM vA jIvitindriyavuttiyA, AjIvasseva vA suddhi vodAnaM / sasampayuttadhammassa cittassa saMkilesapakkhe patituM adatvA sammadeva paggaNhanaM pggho| "saGghArA''ti idha cetanA adhippetAti vuttaM "saGghArAnaM cetanAlakhaNa"nti / namanaM aarmmnnaabhimukhbhaavo| AyatanaM pavattanaM / AyatanAnaM vasena hi AyasaGghAtAnaM cittacetasikAnaM pvtti| taNhAya hetulakkhaNanti vaTTassa janakahetubhAvo, maggassa pana nibbAnasampApakattanti ayameva tesaM viseso / tathalakkhaNaM avipriitsbhaavo| ekaraso aJamaJAnativattanaM anUnAdhikabhAvo / yuganaddhA samathavipassanAva, "saddhApA paggahAvikkhepA'"tipi vadanti / 94 Jain Education Interational
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA khiNoti kileseti khayo, maggo / anuppAdapariyosAnatAya anuppAdo, phalaM / passaddhi kilesvuupsmo| chandassAti kttukmytaachndss| mUlalakkhaNaM ptitttthaabhaavo| samuTThApanalakkhaNaM ArammaNapaTipAdakatAya sampayuttadhammAnaM uppttihetutaa| samodhAnaM visayAdisannipAtena gahetabbAkAro, yA "saGgatI"ti vuccati / samaM saha odahanti anena sampayuttadhammAti vA samodhAnaM, phasso / samosaranti sannipatanti etthAti samosaraNaM / vedanAya vinA appavattamAnA sampayuttadhammA vedanAnubhavananimittaM samosaTA viya hontIti evaM vuttaM / gopAnasInaM kUTaM viya sampayuttAnaM pAmokkhabhAvo pmukhlkkhnnN| tato, tesaM vA sampayuttadhammAnaM uttari padhAnanti tduttri| paJjattarA hi kusalA dhammA / vimuttiyAti phlss| tahi sIlAdiguNasArassa paramukkaMsabhAvena sAraM / ayaJca lakkhaNavibhAgo chadhAtupaJcajhAnaGgAdivasena taMtaMsuttapadAnusArena, porANaTThakathAya Agatanayena ca katoti daTThab / tathA hi vuttopi koci dhammo pariyAyantarappakAsanatthaM puna dassito, tato eva ca "chandamUlakA kusalA dhammA manasikArasamuTThAnA, phassasamodhAnA, vedanAsamosaraNA''ti, "paJjattarA kusalA dhammA"ti, "vimuttisAramidaM brahmacariya"nti, "nibbAnogadhahi Avuso brahmacariyaM nibbAnapariyosAna"nti ca suttapadAnaM vasena "chandassa mUlalakkhaNa"ntiAdi vuttaM / tathadhammA nAma cattAri ariyasaccAni aviparItasabhAvattA / tathAni taMsabhAvattA / avitathAni amusAsabhAvattA / anaJathAni ajJAkArarahitattA / jAtipaccayasambhUtasamudAgatadvoti jAtipaccayA sambhUtaM hutvA sahitassa attano paccayAnurUpassa uddhaM uddhaM AgatabhAvo, anupavattatthoti attho / atha vA sambhUtaThTho ca samudAgataThTho ca sambhUtasamudAgataTTho, na jAtito jarAmaraNaM na hoti, na ca jAtiM vinA aJato hotIti jaatipccysmbhuutho| itthaJca jAtito samudAgacchatIti jAtipaccayasamudAgataho / yA yA jAti yathA yathA paccayo hoti, tadanurUpaM pAtubhAvoti attho / avijjAya saGghArAnaM paccayaTThoti etthApi na avijjA saGkhArAnaM paccayo na hoti, na ca avijjaM vinA saGkhArA uppajjanti / yA yA avijjA yesaM yesaM saGkhArAnaM yathA yathA paccayo hoti, ayaM avijjAya saGghArAnaM paccayaTTho, paccayabhAvoti attho / 95
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) bhagavA taM jAnAti passatIti smbndho| tenAti bhagavatA / taM vibhajjamAnanti yojetabbaM / tanti rUpAyatanaM / iTThAniTThAdIti Adi-saddena majjhattaM saGgaNhAti, tathA atItAnAgatapaccuppannaparittaajjhattabahiddhAtadubhayAdibhedaM / lanbhamAnakapadavasenAti "rUpAyatanaM diTuM saddAyatanaM sutaM gandhAyatanaM rasAyatanaM phoTabbAyatanaM mutaM, sab rUpaM manasA vijJAta'"nti (dha0 sa0 966) vacanato diTThapadaJca vijAtapadaJca rUpArammaNe labbhati / "rUpArammaNaM iTuM anilR majjhattaM parittaM atItaM anAgataM paccuppannaM ajjhattaM bahiddhA diTuM vijJAtaM rUpaM rUpAyatanaM rUpadhAtu vaNNanibhA sanidassanaM sappaTighaM nIlaM pItaka"nti evamAdIhi anekehi naamehi| "terasahi vArehI"ti rUpakaNDe (dha0 sa0 614 Adayo) Agate terasa niddesavAre sandhAyAha / ekekasmiJca vAre catunnaM catunnaM vavatthApananayAnaM vasena "dvipaJAsAya nayehI"ti aah| tathameva aviparItadassitAya, appaTivattiyadesanatAya ca / jAnAmi abhaJAsinti vattamAnAtItakAlesu ANappavattidassanena anAgatepi ANappavatti vuttAyevAti dtttthbbaa| vidita-saddo anAmaTThakAlaviseso veditabbo, "diTuM sutaM muta"ntiAdIsu (dha0 sa0 966) viya / na upaTThAsIti attattaniyavasena na upagacchi / yathA rUpArammaNAdayo dhammA yasabhAvA yaMpakArA ca, tathA ne passati jAnAti gacchatIti tathAgatoti evaM padasambhavo veditbbo| keci pana "niruttinayena pisodarAdipakkhepena vA dassI-saddassa lopaM, Agata-saddassa cAgamaM katvA tathAgato"ti vaNNenti / nidosatAya anupvjj| pakkhipitabbAbhAvena anuunN| apanetabbAbhAvena anadhikaM / atthabyaJjanAdisampattiyA sbbaakaarpripunnnnN| no aJathAti "tathevA'"ti vuttamevatthaM byatirekena sampAdeti / tena yadatthaM bhAsitaM, ekantena tadatthaniSphAdanato yathA bhAsitaM bhagavatA, tathevAti aviparItadesanataM dasseti / "gadattho"ti etena tathaM gadatIti tathAgatoti da-kArassa ta-kAro kato niruttinayenAti dasseti / tathA gatamassAti tathAgato, gatanti ca kAyassa vAcAya vA pavattIti attho / tathAti ca vutte yaMta-saddAnaM avyabhicArisambandhitAya "yathA"ti ayamattho upaTTitoyeva hoti / kAyavacIkiriyAnaJca aJamAnulomena vacanicchAyaM, kAyassa vAcA, vAcAya ca kAyo sambandhIbhAvena upatidvatIti imamatthaM dassento Aha "bhagavato hI"tiAdi / imasmiM pana atthe tathAvAditAya tathAgatoti ayampi attho siddho hoti / so pana pubbe pakArantarena dassitoti Aha "evaM tathAkAritAya tathAgato"ti / 96
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.7-7) cULasIlavaNNanA __ "tiriyaM aparimANAsu lokadhAtUsU"ti etena yadeke "tiriyaM viya upari adho ca santi lokadhAtuyo''ti vadanti, taM paTisedheti / desanAvilAsoyeva desanAvilAsamayo yathA "puJamayaM, dAnamaya"ntiAdIsu / upasagganipAtAnaM vAcakasaddasannidhAne tadatthajotanabhAvena pavattanato gata-saddoyeva avagatatthaM atItatthaJca vadatIti Aha "gatoti avagato atIto"ti / atha vA abhinIhArato paTThAya yAva sambodhi, etthantare mahAbodhiyAnapaTipattiyA hAnaThAnasaMkilesanivattInaM abhAvato yathA paNidhAnaM, tathA gato abhinIhArAnurUpaM paTipannoti tthaagto| atha vA mahiddhikatAya, paTisambhidAnaM ukkaMsAdhigamena anAvaraNatAya ca katthaci paTighAtAbhAvato yathA ruci, tathA kAyavacIcittAnaM gatAni gamanAni pavattiyo etassAti tthaagto| yasmA ca loke vidhayuttagatapakAra-saddA samAnatthA dissanti, tasmA yathA vidhA vipassIAdayo bhagavanto, ayampi bhagavA tathA vidhoti tthaagto| yathA yuttA ca te bhagavanto ayampi bhagavA tathA yuttoti tthaagto| atha vA yasmA saccaM tacchaM tathanti ANassetaM adhivacanaM, tasmA tathena ANena Agatoti tathAgatoti / evampi tathAgata-saddassa attho veditabbo "pahAya kAmAdimale yathA gatA, samAdhijANehi vipassiAdayo / mahesino sakyamunI jutindharo, tathAgato tena tathAgato mato / / tathaJca dhAtAyatanAdilakkhaNaM, sabhAvasAmaJavibhAgabhedato / sayambhuJANena jino samAgato, tathAgato vuccati sakyapuGgavo / / tathAni saccAni samantacakkhunA, tathA idappaccayatA ca sabbaso / anaJjaneyyena yato vibhAvitA, yAthAvato tena jino tthaagto|| 97
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.7-7) anekabhedAsupi lokadhAtusu, jinassa rUpAyatanAdigocare / vicittabhedaM tathameva dassanaM, tathAgato tena samantalocano / / yato ca dhammaM tathameva bhAsati, ___karoti vAcAyanuloma mattano / guNehi lokaM abhibhuyya iriyati, tathAgato tenapi lokanAyako / / yathAbhinIhAramato yathAruci, pvttvaacaatnucittbhaavto| yathAvidhA yena purA mahesino, tathAvidho tena jino tathAgato"ti / / (itivu0 aTTha0 38) saGgahagAthA mukhamattameva / kasmA ? appamAdapadaM viya sakaladhammapaTipattiyA sabbabuddhaguNAnaM saGgAhakattA / tenevAha "sabbAkArenA"tiAdi / "taM katamanti pucchatI"ti etena "katamaJca taM bhikkhave"tiAdivacanassa sAmaJato pucchAbhAvo dassito avisesato hi tassa pucchAvisesabhAvajJApanatthaM mahAniddese AgatA sabbAva pucchA atthuddhAranayena dasseti "tattha pucchA nAmA"tiAdinA / tattha tatthAti "taM katamanti pucchatI'ti ettha yadetaM sAmaJato pucchAvacanaM, tasmiM / lakkhaNanti AtuM icchito yo koci sabhAvo / "aAta"nti yena kenaci ANena ajJAtabhAvamAha, "adiTTa"nti dassanabhUtena ANena paccakkhaM viya adiTTataM / "atulita"nti "ettakameta"nti tulanabhUtena atUlitataM, "atIrita"nti tIraNabhUtena akatajANakiriyAsamApanataM, "avibhUta"nti ANassa apAkaTabhAvaM, "avibhAvita"nti jANena apAkaTIkatabhAvaM / adiTuM jotIyati etAyAti aditttthjotnaa| dilR saMsandIyati etAyAti divasaMsandanA, sAkacchAvasena vinicchayakaraNaM / vimati chijjati etAyAti vimticchednaa| anumatiyA pucchA anumatipucchA / "taM kiM macatha bhikkhave''tiAdi 98 Jain Education Interational
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.8-8) savaNNA pucchAya hi " kA tumhAkaM anumatI 'ti anumati pucchitA hoti / kathetukayatAti kathetukamyAya / 8. saraseneva patanasabhAvassa antarA eva atIva pAtanaM atipAto, saNikaM patituM adatvA sIghaM pAtananti attho / atikkamma vA satthAdIhi abhibhavitvA pAtanaM atipAto / sattoti khandhasantAno / tattha hi sattapaJJatti / jIvitindriyanti rUpArUpajIvitindriyaM / rUpajIvitindriye hi vikopite itarampi taMsambandhatAya vinassati / kasmA panettha " pANassa atipAto, pANoti cettha vohArato satto 'ti ca ekavacananiddeso kato, nanu niravasesAnaM pANAnaM atipAtato virati idha adhippetA / tathA hi vakkhati " sabbapANabhUtahitAnukampIti sabbe pANabhUte 'ti AdinA (dI0 ni0 aTTha0 1. cULasIlavaNNanA) bahuvacananiddesanti ? saccametaM, pANabhAvasAmaJJavasena panettha ekavacananiddeso kato, sabbasaddasannidhAnena tattha puthuttaM viJJAyamAnamevAti sAmaJJaniddesaM akatvA bhedavacanicchAvasena bahuvacananiddeso katoti / kiJca bhiyyosAmaJJato saMvarasamAdAnaM, tabbisesato saMvarabhedoti imassa visesassa ApanatthaM ayaM vacanabhedo katoti veditabbo / yAya cetanAya vattamAnassa jIvitindriyassa nissayabhUtesu mahAbhUtesu upakkamakaraNahetu taM mahAbhUtappaccayA upajjanaka mahAbhUtA nuppajjissanti sA tAdisappayogasamuTThApikA cetanA pANAtipAtI / laddhapakkamAni hi bhUtAni itarabhUtAni viya na visadAnIti samAnajAtiyAnaM kAraNaM na hontIti / " kAyavacIdvArAna ' "nti etena manodvAre pavattAya vadhakacetanAya pANAtipAtabhAvaM paTikkhipati / 99 payogavatthumahantatAdIhi mahAsAvajjatA tehi paccayehi uppajjamAnAya cetanAya balavabhAvato veditabbA / yathAdhippetassa hi payogassa sahasA nipphAdanavasena kiccasAdhikAya bahukkhattuM pavattajavanehi laddhAsevanAya ca sanniTThApakacetanAya vasena payogassa mahantabhAvo / satipi kadAci khuddake ceva mahante ca pANe payogassa samabhAve mahantaM hanantassa cetanA tibbatarA uppajjatIti vatthussa mahantabhAvo / iti ubhayaM petaM cetanAya balavabhAveneva hoti / tathA hi hantabbassa mahAguNabhAvena tattha pavattaupakAracetanA viya khettavisesanibbattiyA apakAracetanApi balavatI, tibbatarA ca uppajjatIti tassA mahAsAvajjatA dtttthbbaa| tasmA payogavatthuAdipaccayAnaM amahattepi mahAguNatAdipaccayehi cetanAya balavabhAvAdivaseneva mahAsAvajjabhAvo veditabbo / 99
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA sambhArA, sambharIyanti etehIti aGgAni / tesu pANasaJJitAvadhakacittAni pubbabhAgiya nipa honti / upakkamo vadhakacetanAsamuTThApito / paJcasambhAravatI pANAtipAtacetanAti sA paJcasambhAravinimuttA daTTabbA / vijjAmayo mantaparijappanapayogI athabbaNikAdInaM viya / iddhimayo kammavipAkajiddhimayo dAThAkoTakAdInaM viy| ativiya papaJcoti atimahAvitthAro / etthAha - khaNe khaNe nirujjhanasabhAvesu saGghAresu ko hanti, ko vA haJJati, yadi cittacetasikasantAno, so arUpatAya na chedanabhedanAdivasena vikopanasamattho, nApi vikopanIyo, atha rUpasantAno, so acetanatAya kaTThakaliGgarUpamoti na tattha chedanAdinA pANAtipAto labbhati yathA matasarIre, payogopi pANAtipAtassa paharaNappakArAdi atIsu vA saGghAresu bhaveyya anAgatesu vA paccuppannesu vA, tattha na tAva atItAnAgate su sambhavati tesaM abhAvato, paccunne ca saGghArAnaM khaNikattA saraseneva nirujjhanasabhAvatAya vinAsAbhimukhesu nippayojano payogo siyA, vinAsassa ca kAraNarahitattA na paharaNappakArAdipayogahetukaM maraNaM, nirIhakatAya ca saGghArAnaM kassa so payogo, khaNikattA vadhAdhippAyasamakAlabhijjanakassa kiriyApariyosAnakAlAnavaTThAnato kassa vA pANAtipAtakammabaddhoti / ( 1.8 - 8) vuccate - yathAvuttavadhakacetanAsahito saGghArAnaM puJjo sattasaGghAto hantA, tena pavattitavadhakapayoganimittaM apagatusmAviJJANajIvitindriyo matavohArappavattinibandho yathAvuttavadhappayogAkaraNe uppajjanAraho rUpArUpadhammasamUho haJJati, kevalo vA cittacetasikasantAno / vadhappayogAvisayabhAvepi tassa paJcavokArabhave rUpasantAnAdhInavRttitAya rUpasantAne parena payojitajIvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattivibandhakavisadisarUpuppattiyA vihate vicchedo hotIti na pANAtipAtassa asambhavo, nApi ahetuko pANAtipAto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu saGghAresu katapayogavasena tadanantaraM uppajjanArahassa saGghArakalApassa tathA anuppattito, khaNikAnaM saGghArAnaM khaNikamaraNassa idha maraNabhAvena anadhippetattA, santatimaraNassa ca yathAvuttanayena sahetukabhAvato na ahetukaM maraNaM, na ca katturahito pANAtipAtappayogo nirIhakesupi saGghAresu sannihitatAmattena upakArakesu attano anurUpaphaluppAdananiyatesu kAraNesu kattuvohArasiddhito yathA "padIpo pakAseti nisAkaro candimA ti ca, na. ca kevalassa vadhAdhippAyasahabhuno cittacetasikakalApassa pANAtipAto icchito santAnavasena avaTThitasseva paTijAnanato, 100
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.8-8) cULasIlavaNNanA 101 santAnavasena pavattamAnAnaJca padIpAdInaM atthakiriyAsiddhi dissatIti attheva pANAtipAtena kammabaddho / ayaJca vicAro adinnAdAnAdIsupi yathAsambhavaM vibhAvetabbo / "pahInakAlato paTThAya viratovA"ti etena pahAnahetukA idhAdhippetA samucchedaviratIti dasseti / kammakkhayajANena hi pANAtipAtadussIlyassa pahInattA bhagavA accantameva tato paTiviratoti vuccati samucchedavasena pahAnaviratInaM adhippetattA / kiJcApi pahAnaviramaNAnaM purimapacchimakAlatA natthi, maggadhammAnaM pana sammAdidviAdInaM sammAvAcAdInaJca paccayapaccayuppannabhAve apekkhite sahajAtAnampi paccayapaccayuppannabhAvena gahaNaM purimapacchimabhAveneva hotIti gahaNappavattiAkAravasena paccayabhUtesu sammAdiThThiAdIsu pahAyakadhammesu pahAnakiriyAya purimakAlavohAro, paccayuppannAsu ca viratIsu viramaNakiriyAya aparakAlavohAro ca hotIti evamettha attho daTTabbo / pahAnaM vA samucchedavasena, virati paTippassaddhivasena. yojetbbaa| atha vA pANo atipAtIyati etenAti pANAtipAto, pANaghAtahetubhUto dhmmsmuuho| ko paneso ? ahirikAnottappadosamohavihiMsAdayo kilesaa| te hi bhagavA ariyamaggena pahAya samugghATetvA pANAtipAtadussIlyato accantameva paTiviratoti vuccati kilesesu pahInesu kilesanimittassa kammassa anuppjjnto| "adinnAdAnaM pahAyA'tiAdIsupi eseva nyo| viratovAti avadhAraNena tassA viratiyA kAlAdivasena apariyantataM dasseti / yathA hi aje samAdinnaviratikApi anavaTThitacittatAya lAbhajIvitAdihetu samAdAnaM bhindanti, na evaM bhgvaa| bhagavA pana sabbaso pahInapANAtipAtattA accantavirato evAti / vItikkamissAmIti anavajjadhammehi vokiNNA antarantarA uppajjanakA dubbalAkusalA / yasmA pana kAyavacIpayogaM upalabhitvA "imassa kilesA uppannA''ti viJjanA sakkA AtuM, tasmA te iminA pariyAyena "cakkhusotavijJeyyA"ti vuttAti daTThabbA / kAyikAti pANAtipAtAdinipphAdake balavAkusale sandhAyAha / gottavasena laddhavohAroti smbndho| dIpetuM vadRti brahmadattena bhAsitavaNNassa anusandhidassanavasena imissA desanAya AraddhattA / tatthAyaM dIpanA - "pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato samaNassa gotamassa sAvakasaGgho nihitadaNDo nihitasattho''ti vitthAretabbaM / nanu ca dhammassApi vaNNo brahmadattena bhAsito? saccaM bhAsito, so pana sammAsambuddhapabhavattA, ariyasaGghAdhArattA ca dhammassa dhammAnubhAvasiddhattA ca tesaM tadubhayadIpaneneva dIpito hotIti visuM na uddhtto| saddhammAnubhAveneva hi bhagavA 101 Jain Education Interational
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ( 1.8 - 8) bhikkhusaGgho ca pANAtipAtAdippahAnasamattho ahosi, desanA pana Adito paTThAya evaM AgatAti / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA etthAyaM adhippAyo - "asthi bhikkhave aJJe ca dhammA' tiAdinA anaJJasAdhAraNe buddhaguNe Arambha upari desanaM vaDDetukAmo bhagavA Adito paTThAya " tathAgatassa vaNaM vadamAno vadeyyA"tiAdinA buddhaguNavaseneva desanaM Arabhi, na bhikkhusaGghavasenAti / sA hi bhagavato desanAya pakati, yaM ekaraseneva desanaM dassetuM labbhamAnassApi kassaci agghnnN| tathA hi rUpakaNDe dukAdIsu tanniddesesu ca hRdayavatthu na gatiM / itarava asamAnagatikattA desanAbhedo hotIti / yathA hi cakkhuvijJANAdIni ekantato cakkhAdinissayAni, na evaM manoviJJaNaM ekantena hRdayavatthunissayaM nissitavasena ca vatthudukAdidesanA pavattA " atthi rUpaM cakkhuviJJaNassa vatthu, atthi rUpaM na cakkhuviJJANassa vatthU' 'tiAdinA / yampi ekantato hRdayavatthunissayaM, tassa vasena "asthi rUpaM manoviJJaNassa vatthU' 'tiAdinA dukAdIsu vuccamAnesupi na tadanurUpA ArammaNadukAyo sambhavanti / na hi " atthi rUpaM manoviJJANassa ArammaNaM, atthi rUpaM na manoviJJaNassa ArammaNa "nti sakkA vattunti vatthArammaNadukA bhinnagatikA sinti na ekarasA desanA bhaveyyAti / tathA nikkhepakaNDe cittuppAdavibhAgena avuccamAnattA avitakka avicArapadavissajjane "vicAro cAi vattuM na sakkAti avitakkavicAramattapadavissajjane labbhamAnopi vitakko na uddhaTo, aJJathA "vitakko cA" ti vattabbaM siyA / daNDanasaGghAtassa daNDassa paraviheThanassa vivajjitabhAvadIpanatthaM daNDasatthAnaM nikkhepavacananti Aha "parUpaghAtatthAyA" tiAdi / viheThanabhAvatoti vihiMsanabhAvato / "bhikkhusaGghavasenApi dIpetuM vaTTatIti vuttattA tampi ekadesena dIpento "yaM pana bhikkhU'tiAdimAha | lajjIta ettha vuttalajjAya ottappampi vuttamevAti daTThabbaM / na hi pApajigucchanaM pAputtAsanarahitaM, pApabhayaM vA alajjanaM atthIti / dhammagarutAya vA buddhAnaM, dhammaca attAdhInattA attAdhipatibhUtA lajjAva vuttA, na pana lokAdhipati ottappaM / "dayaM mettacittataM Apanno "ti kasmA vuttaM nanu dayA- saddo " dayApanno "tiAdIsu karuNAya pavattatIti ? saccametaM, ayaM pana dayA-saddI anurakkhaNamatthaM antonItaM katvA pattA 102
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.8-8) cULasIlavaNNanA 103 mettAya karuNAya ca pavattatIti idha mettAya pavattamAno vutto / midati sinivhatIti mettA, mettA etassa atthIti mettaM, mettaM cittaM etassAti mettacitto, tassa bhAvo mettacittatA, mettA icceva attho / "sabbapANabhUtahitAnukampI"ti etena tassA viratiyA sattavasena apariyantataM dsseti| pANabhUteti paannjaate| anukampakoti karuNAyanako / yasmA pana mettA karuNAya visesapaccayo hoti, tasmA vuttaM "tAya eva dayApannatAyA"ti / evaM yehi dhammehi pANAtipAtA virati sampajjati, tehi lajjAmettAkaruNAhi samajhIbhAvo dassito / viharatIti evaMbhUto hutvA ekasmiM iriyApathe uppannaM dukkhaM aJjena iriyApathena vicchinditvA harati pavatteti, attabhAvaM vA yApetIti attho / tenevAha "iriyati yati yApeti pAletI"ti / AcArasIlamattakanti sAdhujanAcArasIlamattakaM, tena indriyasaMvarAdiguNehipi lokiyaputhujjano tathAgatassa vaNNaM vattuM na sakkotIti dsseti| tathA hi indriyasaMvarapaccayaparibhogasIlAni idha sIlakathAyaM na vibhattAni / parasaMharaNanti parassa santakaharaNaM / theno vuccati coro, tassa bhAvo theyyaM / idhApi khuddake parasantake appasAvajjaM, mahante mahAsAvajja / kasmA ? payogamahantatAya, vatthuguNAnaM pana samabhAve sati kilesAnaM upakkamAnaJca mudutAya appasAvajjaM, tibbatAya mahAsAvajjanti ayampi nayo yojetabbo / sAhatthikAdayoti ettha mantaparijappanena parasantakaharaNaM vijjAmayo, vinA mantena kAyavacIpayogena parasantakassa AkaDDanaM tAdisaiddhAnubhAvena iddhimayo pyogo| sesanti "pahAya paTivirato"ti evamAdikaM / tahi pubbe vuttanayaM / kiJcApi nayidha sikkhApadavohArena virati vuttA, ito anesu pana suttapadesesu vinayAbhidhammesu ca pavattavohArena viratiyo cetanA ca adhisIlasikkhAdInaM adhiTThAnabhAvato, tesu aJatarakoTThAsabhAvato ca sikkhApadanti Aha "paThamasikkhApade"ti / kAmaJcettha "lajjI dayApanno''ti na vuttaM, adhikAravasena pana atthato vA vuttamevAti veditabbaM / yathA hi lajjAdayo pANAtipAtappahAnassa visesappaccayo, evaM adinnAdAnappahAnassApIti, tasmA sApi pALi AnetvA vttbbaa| eseva nayo ito paresupi / atha vA "sucibhUtenA''ti 103
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.9-9) etena hirottappAdIhi samannAgamo, ahirikAdInaJca pahAnaM vuttamevAti "lajjI"tiAdi na vuttanti daTThabbaM / ___ aseTThacariyanti aseTThAnaM hInAnaM, asehU~ vA lAmakaM nihInaM vuttiM, methunanti attho / "brahma sehU~ AcAra"nti methunaviratimAha / "ArAcArI methunA"ti etena "idha brAhmaNa ekacco...pe0... na heva kho mAtugAmena saddhiM dvayaMdvayasamApattiM samApajjati, apica kho mAtugAmassa ucchAdanaparimaddananhApanasambAhanaM sAdiyati, so taM assAdeti, taM nikAmeti, tena ca vittiM ApajjatI''tiAdinA (a0 ni0 2.7.50) vuttA sattavidhamethunasaMyogApi paTivirati dassitAti dtttthbbaa| idhApi asaddhammasevanAdhippAyena kAyadvArappavattA maggenamaggapaTipattisamuTThApikA cetanA abrahmacariyaM, micchAcAre pana agamanIyaTThAnavItikkamacetanAti yojetabbaM / tattha agamanIyaTThAnaM nAma purisAnaM mAturakkhitAdayo dasa, dhanakkItAdayo dasAti vIsati ithiyo| itthIsu pana dasannaM dhanakkitAdInaM sArakkhasaparidaNDAnaJca vasena dvAdasanaM aJce purisaa| guNavirahite vippaTipatti appasAvajjA, mahAguNe mhaasaavjjaa| guNarahitepi ca abhibhavitvA pavatti mahAsAvajjA, ubhinnaM samAnacchandabhAvepi kilesAnaM upakkamAnaJca mudutAya appasAvajjA, tibbatAya mahAsAvajjAti veditbbaa| tassa dve sambhArA sevetukAmatAcittaM, maggenamaggapaTipattIti / micchAcAre pana agamanIyaTThAnatA, sevanAcittaM maggenamaggapaTipatti, sAdiyanaJcAti cattAro / "abhibhavitvA vItikkamane maggenamaggapaTipattiadhivAsane satipi purimuppannasevanAbhisandhipayogAbhAvato abhibhuyyamAnassa micchAcAro na hotI"ti vadanti | sevanAcitte sati payogAbhAvo na pamANaM itthiyA sevanApayogassa yebhuyyena abhAvato, itthiyA puretaraM upaTThApitasevanAcittAyapi micchAcAro na siyAti Apajjati pyogaabhaavto| tasmA purisassa vasena ukkaMsato cattAro vuttAti daTThabaM, aJathA itthiyA purisakiccakaraNakAle purisassapi sevanApayogAbhAvato micchAcAro na siyAti eke| idaM panettha sanniTThAnaM - attano ruciyA pavattitassa tayo, balakkArena pavattitassa tayo, anavasesaggahaNena pana cattAroti / eko payogo sAhatthikova / 9. kammapathappattaM dassetuM "atthabhajanako"ti vuttaM / vacIpayogo kAyapayogo vAti musA-saddassa kiriyApadhAnataM dasseti / visaMvAdanAdhippAyo pubbabhAgakkhaNe taGkhaNe ca / vuttahi "pubbevassa hoti 'musA bhaNissa'nti, bhaNantassa hoti 'musA bhaNAmI'ti" (pArA0 205) / etahi dvayaM aGgabhUtaM, itaraM pana hotu vA mA vA, akAraNametaM / assAti 104
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ cULasIlavaNNanA visNvaadkss| yathAvuttaM payogabhUtaM musA vadati vijJApeti, samuTThApeti vA tA cetanA musAvAdo / (1.9-9) purimanaye lakkhaNassa abyApitatAya, musA - saddassa ca visaMvaditabbatthavAcakattasambhavato paripuNNaM katvA musAvAdalakkhaNaM dassetuM "musAti abhUtaM atacchaM vatthU "tiAdinA dutiyanayo Araddha / imasmiJca naye musA vadIyati vuccati etAyAti cetanA musAvAdo / "yamatthaM bhaJjatI"ti vatthuvasena musAvAdassa appasAvajjamahAsAvajjatamAha / yassa atyaM bhaJjati, tassa appaguNatAya appasAvajjo, mahAguNatAya mahAsAvajjoti adinnAdAne viya guNavasenApi yojetabbaM / kilesAnaM mudutibbatAvasenApi appasAvajjamahAsAvajjatA labbhatiyeva / attano santakaM adAtukAmatAya, pUraNakathAnayena ca visaMvAdanapurekkhArasseva musAvAdo / tattha pana cetanA balavatI na hotIti appasAvajjatA vRttA / appatAya Unassa atthassa pUraNavasena pavattA kathA pUraNakathA / 105 tajjoti tassAruppo, visaMvAdanAnurUpoti attho / "vAyAmo "ti vAyAmasIsena payogamAha / visaMvAdanAdhippAyena payoge katepi parena tasmiM atthe avijJAte visaMvAdanassa asijjhanato parassa tadatthavijAnanaM eko sambhAro vutto / keci pana "abhUtavacanaM visaMvAdanacittaM parassa tadatthavijAnananti tayo sambhArA ti vadanti / kiriyAsamuTThApakacetanAkkhaNeyeva musAvAdakakammunA bajjhati sanniTThApakacetanAya nibbattattA, sacepi dantAya vicAretvA paro tamatthaM jAnAtIti adhippAyo / "saccato thetato"tiAdIsu (ma0 ni0 1.19 ) viya theta saddo thirapariyAyo, thirabhAvo ca saccavAditAya adhikatattA kathAvasena veditabboti Aha " thirakathoti attho"ti / nathirakathoti yathA haliddirAgAdayo anavaTThitasabhAvatAya na thirA, evaM na thirA kathA yassa so na thirakathoti haliddirAgAdayo yathA kathAya upamA honti, evaM yojetabbaM / esa nayo "pAsANalekhA viyA "tiAdIsupi / saddhA ayati pavattati etthAti saddhAyo, saddhAyo eva saddhAyiko yathA 105
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA "venayiko"ti (a0 ni0 3.8.11; pArA0 8) / saddhAya vA ayitabbo saddhAyiko, saddheyyoti attho / vattabbataM Apajjati visaMvAdanatoti adhippAyo / suJabhAvanti pItivirahitatAya rittataM / sA pisuNavAcAti yAyaM yathAvuttA saddasabhAvA vAcA, sA piyasuJakaraNato pisuNavAcAti niruttinayena atthamAha / pisatIti vA pisuNA, samagge satte avayavabhUte vagge bhinne karotIti attho / pharusanti sinehAbhAvena lUkhaM / sayampi pharusAti domanassasamuTThitattA sabhAvenapi kkksaa| ettha ca pharusaM karotIti phalUpacArena, pharusayatIti vA vAcAya pharusa-saddappavatti veditbbaa| sayampi pharusAti paresaM mammacchedavasena pavattiyA ekantaniThuratAya sabhAvena, kAraNavohArena ca vAcAya pharusa-saddappavatti daLubbA / tatoyeva ca neva knnnnsukhaa| atthavipannatAya na hdynggmaa| yena samrpha palapatIti yena palApasaGkhAtena niratthakavacanena sukhaM hitaJca phalati vidarati vinAsetIti "sampha'"nti laddhanAmaM attano paresaJca anupakArakaM yaM kiJci palapati / saMkiliTThacittassAti lobhena dosena vA vibAdhitacittassa, upatApitacittassa vA, dUsitacittassAti attho / cetanA pisuNavAcA pisuNaM vadanti etAyAti / yassa yato bhedaM karoti, tesu abhinnesu appasAvajjaM, bhinnesu mahAsAvajjaM, tathA kilesAnaM mudutibbtaavisesesu| yassa pesudhe upasaMharati, so bhijjatu vA mA vA, tassa atthassa vijJApanameva pamANanti Aha "tadatthavijAnana"nti, kammapathappatti pana bhinne eva / anuppadAtAti anubalappadAtA, anuvattanavasena vA pdaataa| kassa pana anuvattanaM padAnaJca ? "sahitAna''nti vuttattA "sandhAnassA"ti vijJAyati / tenevAha "sandhAnAnuppadAtA"ti / yasmA pana anuvattanavasena sandhAnassa padAnaM AdhAnaM, rakkhaNaM vA daLahIkaraNaM hoti, tena vuttaM "daLahIkammaM kattAti attho"ti / Aramanti etthAti ArAmo, 106
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.9-9) cULasIlavaNNanA 107 ramitabbaTTAnaM / yasmA pana AkArena vinApi ayamevattho labbhati, tasmA vuttaM "samaggarAmotipi pALi, ayamevettha attho"ti / mammAni viya mammAni, yesu pharusavAcAya chupitamattesu duTThArUsu viya ghaTTitesu cittaM adhimattaM dukkhappattaM hoti / kAni pana tAni ? jAtiAdIni akkosavatthUni / tAni chijjanti, bhijjanti vA yena kAyavacIpayogena, so mmmcchedko| ekantena pharusacetanA pharusavAcA pharusaM vadati etAyAti / kathaM pana ekantapharusacetanA hoti ? duTThacittatAya / tassAti ekantapharusacetanAya eva pharusavAcAbhAvassa / mammacchedako savanapharusatAyAti adhippAyo / cittasaNhatAya pharusavAcA na hoti kammapatha'ppattattA, kammabhAvaM pana na sakkA vaaretunti| evaM anvayavasena cetanApharusatAya pharusavAcaM sAdhetvA idAni tameva paTipakkhanayena sAdhetuM "vacanasaNhatAyA"tiAdi vuttaM / sA pharusavAcA / yanti yaM puggalaM | etthApi kammapathabhAvaM appattA appasAvajjA, itarA mahAsAvajjA, tathA kilesAnaM mutibbatAbhAve / keci pana "yaM uddissa pharusavAcA payujjanti, tassa sammukhAva sIsaM etI"ti, eke "parammukhApi pharusavAcA hotiyevA"ti vadanti / tatthAyamadhippAyo yutto siyA - sammukhA payoge agAravAdInaM balavabhAvato siyA cetanA balavatI, parassa ca tadatthajAnanaM, na tathA asammukhAti / yathA pana akkosite mate ALahane katA khamanA upavAdantarAyaM nivatteti, evaM "parammukhA payuttApi pharusavAcA hotiyevA"ti sakkA vijJAtunti / kupitacittanti akkosAdhippAyeneva kupitacittaM, na maraNAdhippAyena / maraNAdhippAyena hi cittakope sati byApAdoyeva hotIti / etthAti FHHHHHTI "nelaGgo setapacchAdo, ekAro vattatI rtho| anIghaM passa AyantaM, chinnasotaM abandhana''nti / / (saM0 ni0 2.4.347; udA0 65) imissA gAthAya / sIlavhettha "nelaGga"nti vuttaM / tenevAha citto gahapati "nelaGganti kho bhante sIlAnametaM adhivacana"nti (saM0 ni0 2.4.347) / sukumArAti apharusatAya mudukaa| purassAti ettha pura-saddo tannivAsIvAcako daTThabbo "gAmo Agato''tiAdIsu viy| tenevAha "nagaravAsIna"nti / manaM appAyati vaDDetIti mnaapaa| tena vuttaM "cittabuDDikarA"ti / AsevanaM bhAvanaM bahulIkaraNaM / yaM gAhayituM pavattito, tena aggahite 107
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.10-10) appasAvajjo gahite mahAsAvajjoti, idhApi kilesAnaM mudutibbatAvasenApi appasAvajjamahAsAvajjatA labbhatiyeva / "kAlavAdI"tiAdi sampappalApA paTiviratassa pttipttidssnN| yathA hi "pANAtipAtA paTivirato''tiAdi pANAtipAtappahAnapaTipattidassanaM / "pANAtipAtaM pahAya viharatIti hi vutte kathaM pANAtipAtappahAnaM hotIti ? apekkhAsabbhAvato "pANAtipAtA paTivirato hotI"ti vuttaM, sA pana virati kathanti Aha "nihitadaNDo nihitasattho"ti, taJca daNDasatthanidhAnaM kathanti vuttaM "lajjI''tiAdi, evaM uttaruttaraM purimassa purimassa upAyasandassanaM, tathA adinnAdAnAdIsu yathAsambhavaM yojetabbaM / tena vuttaM "kAlavAdItiAdi samphappalApA paTiviratassa paTipattidassana'"nti / atthasahitApi hi vAcA ayuttakAlappayogena atthAvahA na siyAti anatthavijJApanavAcaM anulometi, tasmA samphappalApaM pajahantena akAlavAditA parivajjetabbAti vuttaM "kaalvaadii"ti| kAlena vadantenApi ubhayAnatthasAdhanato abhUtaM parivajjetabbanti Aha "bhUtavAdI"ti / bhUtaJca vadantena yaM idhalokaparalokahitasampAdakaM, tadeva vattabbanti dassetuM "athavAdI"ti vuttaM / atthaM vadantenApi na lokiyadhammasannissitameva vattabda, atha kho lokuttaradhammasannissitaM pIti dassetuM "dhammavAdI"ti vuttaM / yathA ca attho lokuttaradhammasannissito hoti, taM dassanatthaM "vinayavAdI"ti vuttaM / pAtimokkhasaMvaro satisaMvaro ANasaMvaro khantisaMvaro vIriyasaMvaroti hi paJcannaM saMvarAnaM, tadaGgavinayo vikkhambhanavinayo samucchedavinayo paTippassaddhivinayo nissaraNavinayoti paJcannaM vinayAnaJca vasena vuccamAno attho nibbAnAdhigamahetubhAvato lokuttaradhammasannissito hotIti / evaM guNavisesayutto ca attho vuccamAno desanAkosalle sati sobhati, kiccakaro ca hoti, nAJathAti dassetuM "nidhAnavatiM vAcaM bhAsitA"ti vuttaM / idAni taM desanAkosallaM vibhAvetuM "kAlenA"tiAdimAha / ajjhAsayaTuppattInaM pucchAya ca vasena otiNNe desanAvisaye ekaMsAdibyAkaraNavibhAgaM sallakkhetvA ThapanAhetudAharaNasaMsandanAni taMtaMkAlAnurUpaM vibhAventiyA parimitaparicchinnarUpAya vipulataragambhIrudArapahUtatthavitthArasaGgAhakAya desanAya pare yathAjjhAsayaM paramatthasiddhiyaM patiThThApento "desanAkusalo"ti vuccatIti evamettha atthayojanA veditabbA / 10. evaM paTipATiyA satta mUlasikkhApadAni vibhajitvA satipi 108 Jain Education Interational
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.10-10) cULasIlavaNNanA 109 abhijjhAdippahAnassa saMvarasIlasikkhAsaGgahe upariguNasaGgahato, lokiyaputhujjanAvisayato ca uttaradesanAya saGgaNhituM taM pariharitvA pacurajanapAkaTaM AcArasIlameva vibhajanto bhagavA "bIjagAmabhUtagAmasamArambhA"tiAdimAha / tattha gAmoti samUho / nanu ca rukkhAdayo cittarahitatAya na jIvA, cittarahitatA ca paripphandAbhAvato, chinne viruhanato, visadisajAtikabhAvato, catuyoniappariyApannato ca veditabbA, vuDDi pana pavALasilAlavaNAnampi vijjatIti na tesaM jIvabhAve kAraNaM, visayaggahaNaJca parikappanAmattaM supanaM viya ciJcAdInaM, tathA dohaLAdayo, tattha kasmA bIjagAmabhUtagAmasamArambhA paTivirati icchitAti? samaNasAruppato, sannissitasattAnurakkhaNato c| tenevAha "jIvasacino hi moghapurisA manussA rukkhasmintiAdi (pAci0 89) / nIlatiNarukkhAdikassAti allatiNassa ceva allarukkhAdikassa ca / Adi-saddena osadhigacchalatAdayo veditabbA / ekaM bhattaM ekabhattaM, taM assa atthIti ekabhattiko, ekasmiM divase ekavArameva bhuJjanako / tayidaM rattibhojanopi siyAti tannivattanatthamAha "rattUparato"ti / evampi aparaNhabhojIpi siyA ekabhattikoti tadAsAnivattanatthaM "virato vikAlabhojanA"ti vuttaM / aruNuggamanato paTTAya yAva majjhanhikA, ayaM buddhAnaM AciNNasamAciNNo bhojanassa kAlo nAma, tadao vikAlo / aTThakathAyaM pana dutiyapadena rattibhojanassa paTikkhittattA aparaNho "vikAlo''ti vutto| sopato "sabbapApassa akaraNa''ntiAdi (dI0 ni0 2.90; dha0 pa0 183; netti0 30, 50, 116, 124) nayappavattaM bhagavato sAsanaM accantachandarAgappavattito naccAdInaM dassanaM na anulometIti Aha "sAsanassa ananulomattA"ti / attanA payojiyamAnaM, parehi payojApiyamAnaJca naccaM naccabhAvasAmaJato pALiyaM ekeneva nacca-saddena gahitaM, tathA gItavAdita-saddena cAti Aha "naccananaccApanAdivasenA'ti / Adi-saddena gAyanagAyApanavAdanavAdApanAni snggnnhaati| dassanena cettha savanampi saGgahitaM virUpekasesanayena / AlocanasabhAvatAya vA paJcannaM vijJANAnaM savanakiriyAyapi dassanasaGkepasabbhAvato "dassanA" icceva vuttaM / avisUkabhUtassa gItassa savanaM kadAci vaTTatIti Aha "visUkabhUtA dassanA"ti / tathA hi vuttaM paramatthajotikAya khuddakapAThaTThakathAya (khu0 pA0 aTTa0 pacchimapaJcasikkhApadavaNNanA) "dhammUpasaMhitampi cettha gItaM vaTTati, gItUpasaMhito dhammo na vaTTatI''ti / 109 Jain Education Interational
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.10-10) uccAti uccasaddena samAnatthaM ekaM saddantaraM, seti etthAti synN| uccAsayanaM mahAsayanaJca samaNasArupparahitaM adhippetanti Aha "pamANAtikkantaM, akappiyattharaNa"nti / AsandAdiAsanaJcettha sayanena saGgahitanti daTThabaM / yasmA pana AdhAre paTikkhitte tadAdhArakiriyA paTikkhittAva hoti, tasmA "uccAsayanamahAsayanA" icceva vuttaM, atthato pana tadupabhogabhUta nisajjAnipajjanehi virati dassitAti daTTabbA / uccAsayanasayanamahAsayanasayanAti vA etasmiM atthe ekasesanayena ayaM niddeso kato yathA "nAmarUpapaccayA saLAyatana''nti (ma0 ni0 3.126: saM0 ni0 1.2.1: udA0 1) / AsanakiriyApubbakattA sayanakiriyAya sayanaggahaNeneva AsanaM gahitanti veditabbaM / aJcehi gAhApane upanikkhittasAdiyane ca paTiggahaNattho labbhatIti Aha "na uggaNhApeti, na upanikhittaM sAdIyatI"ti / atha vA tividhaM paTiggahaNaM kAyena vAcAya mnsaa| tattha kAyena paTiggahaNaM uggaNhanaM, vAcAya paTiggahaNaM uggahApanaM. manasA paTiggahaNaM sAdiyananti tividhampi paTiggahaNaM sAmaJaniddesena, ekasesanayena vA gahetvA "paTiggahaNA"ti vuttanti Aha "neva naM uggaNhAtI"tiAdi / esa nayo "AmakadhaapaTiggahaNA"tiAdIsupi / nIvArAdiupadhAssa sAliyAdimUladhacantogadhattA vuttaM "sattavidhassA'ti / "anujAnAmi bhikkhave paJca vasAni bhesajjAni acchavasaM macchavasaM susukAvasaM sUkaravasaM gadrabhavasa"nti (mahAva0 262) vuttattA idaM odissa anujJAtaM nAma, tassa pana "kAle paTiggahita"nti (mahAva0 262) vuttattA paTiggahaNaM vaTTatIti Aha "aJatra odissa anujJAtA"ti / akkamatIti nippiileti| pubbabhAge akkamatIti smbndho| hadayanti nALiAdimAnabhAjanAnaM abbhantaraM / tilAdInaM nALiAdIhi minanakAle ussApitasikhAyeva sikhA, tassA bhedo hApanaM / kecIti sArasamAsAcariyA, uttaravihAravAsino ca / vadhoti muTThippahArakasAtALanAdIhi hiMsanaM, viheThananti attho / viheThanatthopi hi vadhasaddo dissati "attAnaM vadhitvA vadhitvA"tiAdIsu (pAci0 880) / yathA hi appaTiggahabhAvasAmace satipi pabbajitehi appaTiggahitabbavatthuvisesabhAvasandassanatthaM itthikumAridAsidAsAdayo vibhAgena vuttA, evaM parassaharaNabhAvato adinnAdAnabhAvasAmane satipi tulAkUTAdayo adinnAdAnavisesabhAvadassanatthaM vibhAgena vuttA, na evaM pANAtipAtapariyAyassa vadhassa punaggahaNe payojanaM asthi / "tattha sayaGkAro, idha paraMkAro'"ti 110 Jain Education Interational
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.11-11) majjhimasIlavaNNanA 111 ca na sakkA vattuM "kAyavacIpayogasamuTThApikA cetanA chappayogA''ti ca vuttattA / tasmA yathAvuttoyeva attho sundarataro / aTThakathAyaM pana "vadhoti mAraNa''nti vuttaM, tampi pothanameva sandhAyAti ca sakkA vijJAtuM mAraNa-saddassa vihiMsanepi dissanato / ettAvatAti "pANAtipAtaM pahAyA''tiAdinA "chedana...pe0... sahasAkArA paTivirato''ti etaparimANena pAThena / antarAbhedaM aggahetvA pALiyaM Agatanayena chabbIsatisikkhApadasaGgahaM yebhuyyena sikkhApadAnaM avibhattattA cULasIlaM nAma / desanAvasena hi idha cULamajjhimAdibhAvo adhippeto, na dhammavasena / tathA hi idha saGittena uddivAnaM sikkhApadAnaM avibhattAnaM vibhajanavasena majjhimasIladesanA pavattA / tenevAha "majjhimasIlaM vitthaarento"ti| cULasIlavaNNanA nittttitaa| majjhimasIlavaNNanA 11. tattha yathAti opammatthe nipaato| vAti vikappanatthe / panAti vacanAlaGkAre / eketi anyce| bhontoti sAdhUnaM piyasamudAhAro | sAdhavo hi pare "bhonto''ti vA, "devAnaM piyA''ti vA "Ayasmanto"ti vA samAlapanti / yaM kiJci pabbajjaM upagatA smnnaa| jAtimattena braahmnnaa| idaM vuttaM hoti - ussAhaM katvA mama vaNNaM vadamAnopi puthujjano "pANAtipAtaM pahAya pANAtipAtA paTivirato''tiAdinA parAnuddesikanayena vA yathA paneke bhonto samaNabrAhmaNabhAvaM paTijAnamAnA, parehi ca tathAsambhAviyamAnA tadanurUpapaTipattiM ajAnanato, asamatthato ca na abhisambhuNanti, na evamayaM, ayaM pana samaNo gotamo sabbathApi samaNasAruppapaTipadaM pUresiyevAti evaM akSuddesikanayena vA sabbathApi AcArasIlamattameva vadeyyuM, na taduttarinti / bIjagAmabhUtagAmasamArambhapade saddakkamena appadhAnabhUtopi bIjagAmabhUtagAmo niddisitabbatAya padhAnabhAvaM paTilabhati / aJjo hi saddakkamo ajho atthakkamoti Aha "katamo so bIjagAmabhUtagAmo"ti / tasmihi vibhatte tabbisayatAya samArambhopi vibhattova 111
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.12-13) hotIti / tenevAha bhagavA "mUlabIja"ntiAdi / mUlameva bIjaM mUlabIjaM, mUlaM bIjaM etassAtipi mlbiijN| sesesapi eseva nyo| phaLabIjanti pabbabIjaM / paccayantarasamavAye sadisaphaluppattiyA visesakAraNabhAvato viruhaNasamatthe sAraphale niruLho bIja-saddo tadatthasaMsiddhiyA mUlAdIsupi kesuci pavattatIti mUlAdito nivattanatthaM ekena bIja-saddena visesetvA vuttaM "bIjabIja"nti / "rUparUpaM, dukkhadukkha''nti (saM0 ni0 2.4.327) ca yathA / kasmA panettha bIjagAmabhUtagAmaM pucchitvA bIjagAmo eva vibhattoti ? na kho panetaM evaM daTThabbaM / nanu avocumha "mUlameva bIjaM mUlabIjaM, mUlaM bIjaM etassAtipi muulbiijnti'| tattha purimena bIjagAmo niddiTTho, dutiyena bhUtagAmo, duvidhopesa sAmaJjani(sena, mUlabIjaJca mUlabIjaJca mUlabIjanti ekasesanayena vA pALiyaM niddiTThoti veditabbo / tenevAha "sbbhet"ntiaadi|| 12. "sannidhikatassA"ti etena "sannidhikAraparibhoga"nti ettha kAra-sahassa kammatthataM dasseti / yathA vA "AcayaMgamino"ti vattabbe anunAsikalopena "AcayagAmino''ti (dha0 sa0 10) niddeso kato, evaM "sannidhikAraM paribhoga"nti vattabbe anunAsikalopena "sannidhikAraparibhoga"nti vuttaM, sannidhiM katvA paribhoganti attho / sammA kilese likhatIti sallekho, sattantanayena paTipatti / pariyAyati kappIyatIti pariyAyo, kappiyavAcAnusArena paTipatti / kilesehi Amasitabbato Amisa, yaM kiJci upabhogArahaM vatthu / tenevAha "Amisanti vuttAvasesa"nti / nayadassananhetaM sannidhivatthUnaM / udakakaddameti udake ca kaddame ca / acchathAti nisIdatha / gIvAyAmakanti gIvaM AyamitvA, yathA ca bhutte atibhuttatAya gIvA AyamitabbAva hoti, evanti attho / catubhAgamattanti kuDubamattaM / "kappiyakuTiya"ntiAdi vinayavasena vuttaM / 13. ettakampIti vinicchyvicaarnnaavtthukittnmpi| payojanamattamevAti padatthayojanamattameva / yassa pana padassa vitthArakathaM vinA na sakkA attho vijJAtaM. tattha vitthArakathApi padatthasaGgahameva gacchati / kutUhalavasena pekkhitabbato pekkhA, naTasatthavidhinA naTAnaJca pyogo| naTasamUhena pana janasamUhe karaNavasena "naTasamajja"nti vuttaM, sArasamAse "pekkhA maha''nti vuttaM / ghanatALaM nAma daNDamayatALaM, silAsalAkatALaM vA / eketi sArasamAsAcariyA. uttaravihAravAsino ca / yathA cettha, evaM ito paresapi "eke"ti AgatachAnesu / caturassaambaNakatALaM nAma rukkhasAradaNDAdIsu yena kenaci caturassaambaNakaM 112 . Jain Education Interational
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.14-16) majjhimasIlavaNNanA 113 katvA catUsu passesu cammena onandhitvA katavAditaM / abbhokkiraNaM raGgabalIkaraNaM, yA "nandI"ti vaccati | sobhanakaranti sobhanakaraNaM, "sobhanagharaka"nti sArasamAse vRttaM / caNDAlAnamidanti cnnddaalN| sANe udakena temetvA ajamalaM AkoTanakILA saanndhovnN| indajAlenAti aTThidhovanamantaM parijappitvA yathA pare aTThIniyeva passanti, evaM tacAdInaM antaradhApanamAyAya | sakaTabyUhAdIti Adi-saddena cakkapadumakaLIrabyUhAdiM saGgaNhAti / 14. padAnIti sArInaM patiTTAnahAnAni / dasapadaM nAma dvIhi pantIhi vIsatiyA padehi kILanajUtaM / pAsakaM vuccati chasu passesu ekekaM yAva chakkaM dassetvA katakILanakaM, taM vaDDetvA yathAladdhaM ekakAdivasena sAriyo apanentA upanentA ca kILanti / ghaTena kILA ghaTikAti eke| bahUsu salAkAsu visesarahitaM ekaM salAkaM gahetvA tAsu pakkhipitvA puna tasseva uddharaNaM salAkahatthanti eke| paNNena vaMsAkArena katA naalikaa| tenevAha "taM dhamantA"ti | "pUcchantassa mukhAgataM akkharaM gahetvA naTThamatti lAbhAlAbhAdijAnanakILA akkharikA"tipi vadanti / "vAditAnurUpaM naccanaM gAyanaM vA yathAvajja" tipi vadanti / "evaM kate jayo bhavissati, aJathA parAjayoti jayaparAjaye purakkhatvA payogakaraNavasena parihArapathAdInampi jUtapamAdavAnabhAvo veditabbo / paGgacIrAdIhipi vaMsAdIhi kAtabbakiccasiddhiasiddhijayaparAjayAvaho payogo vuttoti daTThabbaM / "yathAvajja"nti ca kANAdIhi sadisatAkAradassanehi jayaparAjayavasena jUtakILitabhAvena vuttaM / . vALarUpAnIti AharimAni vALarUpAni / "akappiyamaJcova pallaGko"ti sArasamAse / vAnavicittanti bhitticchadAdivasenavAnena vicitraM / rukkhatUlalatAtUlapoTakItUlAnaM vasena tiNNaM tuulaanN| uddalomiyaM kecIti sArasamAsAcariyA, uttaravihAravAsino c| tathA ekantalomiyaM / koseyyakaTTissamayanti koseyyakassaTamayaM / suddhakoseyyanti ratanaparisibbanarahitaM / "upetvA tUlika"nti etena ratanaparisibbanarahitApi tUlikA na vaTTatIti dIpeti / "ratanaparisibbitAnI"ti iminA yAni ratanaparisibbitAni, tAni bhUmattharaNavasena, yathAnurUpaM maJcapIThAdIsu ca upanetuM vaTTatIti dIpitaM hoti / ajinacammehIti ajinamigacammehi / tAni kira cammAni sukhumAni, tasmA dupaTTatipaTTAni katvA sibbanti / tena vuttaM "ajinappaveNI"ti / vuttanayenAti vinaye vuttanayena / 16. alaGkAraJjanameva na bhesajjaM maNDanAnuyogassa adhippetattA / mAlA-saddo sAsane 113
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.17-20) suddhapupphesupi niruLhoti Aha "baddhamAlA vA"ti / mattikakakkanti osadhehi abhisaGghataM yogamattikakakkaM / caliteti kupite / lohite sannisineti duTThalohite khINe / 17. duggatito saMsArato ca niyyAti etenAti niyyAnaM, saggamaggo mokkhamaggo ca / taM niyyAnaM arahati, niyyAne vA niyuttA, niyyAnaM vA phalabhUtaM etissA atthIti niyyAnikA, vacIduccaritasaMkilesato niyyAtIti vA I-kArassa rassattaM, ya-kArassa ca ka-kAraM katvA niyyAnikA, cetanAya saddhiM samphappalApA veramaNi / tappaTipakkhato aniyyAnikA, tassA bhAvo aniyyAnikattaM, tasmA aniyyaanikttaa| tiracchAnabhUtAti tirokaraNabhUtA / kammaTThAnabhAveti aniccatApaTisaMyuttacatusaccakammaTThAnabhAve | saha atthenAti sAtthakaM, hitapaTisaMyuttanti attho / visikhAti gharasanniveso, visikhAgahaNena ca tannivAsino gahitA "gAmo Agato''tiAdIsu viya / tenevAha "sUrA samatthA''ti, "saddhA pasannA'"ti c| kumbhaTThAnApadesena kumbhadAsiyo vuttAti Aha "kumbhadAsIkathA vA"ti / uppattiThitisambhArAdivasena lokaM akkhAyatIti lokkkhaayikaa| 18. sahitanti pubbAparAviruddhaM / 19. dUtassa kammaM dUteyyaM, tassa kathA duuteyykthaa| 20. tividhenAti sAmantajappanairiyApathasannissitapaccayapaTisevanabhedato tippakArena / vimhApayantIti "aho acchariyapuriso"ti attani paresaM vimhayaM uppAdenti / lapantIti attAnaM, dAyakaM vA ukkhipitvA yathA so kiJci dadAti, evaM ukkAcetvA kathenti / nimittena caranti, nimittaM vA karontIti nemittikA nimittanti ca paresaM paccaya dAnasaoppAdakaM kAyavacIkammaM vuccati / nippiMsantIti nippesA, nippesAyeva nippesikA, nippesoti ca saThapuriso viya lAbhasakkAratthaM akkosaTTsanuppaNDanaparapiTThimaMsikatAdi / majjhimasIlavaNNanA nidvitA / 114 Jain Education Interational
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.21-25) mahAsIlavaNNanA mahAsIlavaNNanA 64 pana 21. aGgAni Arabbha pavattattA aGgasahacaritaM satyaM " aGga "nti vuttaM / nimittanti etthApi eseva nayo / keci pana "aGganti aGgavikAra "nti vadanti, paresaM aGgavikAradassanenApi lAbhAlAbhAdivijjAti / paNDurAjAti dakkhiNAmadhurAdhipati / " mahantAna "nti etena appakaM nimittaM, mahantaM nimittaM uppAtoti dasseti / idaM nAma parasatIti yo vasabhaM kuJjaraM pAsAdaM pabbataM vA AruLhaM supine attAnaM parasati, tassa idaM nAma phalaM hotIti / supinakanti supinasatthaM / aGgasampattivipattidassanamattena AdisanaM vRttaM iminA, 'aGga "nti " lakkhaNa "nti iminA mahAnubhAvatAnipphAdakaaGgalakkhaNavisesadassanenAti ayametesaM visesoti / ahateti nave / ito paTThAyAti devarakkhasamanussAdibhedena vividhavatthabhAge ito vA etto vA saJchinne idaM nAma bhogAdi hotIti / dabbihomadIni homassupakaraNAdivisesehi phalavisesadassanavasena pavattAni / aggihomaM vRttAvasesasAdhanavasena pavattaM homaM / aGgalaTThinti sarIraM / amino satthaM abbheyyaM, mAsurakkhena kato gantho mAsurakkho / bhUrivijjA sassabuddhikaraNavijjAti sArasamAse / sapakkhaka... pe0... catuppadAnanti piGgalamakkhikAdisapakkhaka gharagolikAdiapakkhakadevamanussakoJcAdidvipadakakaNTakajambukAdicatuppadAnaM / 23. " asukadivase" ti " pakkhassa dutiye tatiye "tiAdi tithivasena vRttaM / asukanakkhattenAti rohiNIAdinakkhattayogavasena / 115 24. ukkAnaM patananti ukkobhAsAnaM patanaM / vAtasaGghAtesu hi vegena aJJamaJa saGghaTTentesu dIpakobhAso viya obhAso uppajjitvA AkAsato patati, tatthAyaM ukkApAta vohAro / avisuddhatA abbhamahikAdIhi / 25. dhArAnupavecchanaM vassanaM / hatthena adhippetaviJJApanaM hatthamuddA, taM pana aGgulisaGkocanena gaNanAyeva / pArasika milakkhakAdayo viya navantavasena gaNanA acchiddakagaNanA / TuppAdanAta Adi-sana vokalanabhAgahArAdike saGgahAti / cintAvasenAti vatyuM anusandhiJca sayameva cirena cintetvA karaNavasena cintAkavi veditabbo, kiJci sutvA sutena assutaM anusandhetvA karaNavasena sutakavi, kaJci atthaM upadhAretvA 115
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.26-27) tassa saGkhipanavitthAraNAdivasena atthakavi, yaM kiJci parena kataM kabbaM nATakaM vA disvA taM sadisameva ajhaM attano ThAnuppattikapaTibhAnena karaNavasena paTibhAnakavi veditabbo / 26. pariggahabhAvena dArikAya gaNhApanaM aavaahnN| tathA dApanaM vivaahnN| desantare diguNatiguNAdigahaNavasena bhaNDappayojanaM pyogo| tattha vA aJattha vA yathAkAlaparicchedaM vaDDigahaNavasena payojanaM uddhaaro| "bhaNDamUlarahitAnaM vANijjaM katvA ettakenudayena saha mUlaM dethAti dhanadAnaM payogo, tAvakAlikadAnaM uddhAro"ti ca vadanti / tIhi kAraNehIti ettha vAtena, pANakehi vA gabbhe vinassante na purimakammunA okAso kato, tappaccayA kamma vipaccati / sayameva pana kammunA okAse kate na ekantena vAto pANakA vA apekhitabbAti kammassa visuM kAraNabhAvo vuttoti daTTabbaM / nibbApanIyanti upasamakaraM / paTikammanti yathA te na khAdanti, tathA paTikaraNaM / parivattanatthanti AvudhAdinA saha ukkhittahatthassa ukkhipanavasena parivattanatthaM | icchitatthassa devatAya kaNNe kathanavasena jappanaM knnnnjppnnti| AdiccapAricariyAti karavIramAlAhi pUjaM katvA sakaladivasaM AdiccAbhimukhAvaTThAnena Adiccassa paricaraNaM / "siravhAyana''nti keci paThanti, tassatthomantaM parijappitvA sirasA icchitassa atthassa avhAyananti / 27. samiddhikAleti AyAcitassa asthassa siddhikaale| santipaTissavakammanti devatAyAcanAya yA santi paTikattabbA, tassA paTiJApaTissavakammakaraNaM, santiyA AyAcanappayogoti attho / tasminti paTissavaphalabhUte yathAbhipatthitakammasmiM, yaM "sace me idaM nAma samijjhissatI''ti vuttaM / tassAti santipaTissavassa, yo "paNidhI"ti ca vutto / yathApaTissavahi upahAre kate paNidhi AyAcanA katA niyyAtitA hotIti / acchandikabhAvamattanti itthiyA akAmakabhAvamattaM / liGganti purisaliGgaM / balikammakaraNaM upaddavapaTibAhanatthaJceva vaDviAvahanatthaJca / dosAnanti pittAdidosAnaM / ettha ca vamananti pacchaTTanaM adhippetaM / uddhaMvirecananti vamanaM "uddhaM dosAnaM nIharaNa"nti vuttattA / tathA virecananti virecnmev| adhovirecananti pana suddhivatthikasAvatthiAdi vatthikiriyApi adhippetA "adho dosAnaM nIharaNa"nti vuttttaa| sIsavirecanaM semhanIharaNAdi / paTalAnIti akkhipaTalAni / salAkavejjakammanti akkhivejjakammaM, idaM vuttAvasesasAlAkiyasaGgahaNatthaM vuttanti daTTabbanti / tappanAdayopi hi sAlAkiyAnevAti / mUlAni padhAnAni rogUpasame samatthAni bhesajjAni mUlabhesajjAni, mUlAnaM vA byAdhInaM bhesajjAni mUlabhesajjAni / mUlAnubandhavasena hi duvidho byAdhi / mUlaroge ca tikicchite yebhuyyena itaraM vUpasamatIti / 116
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA "kAyatikicchanaM dassetI "ti idaM komArabhaccasallakattasAlAkiyAdikaraNavisesabhUtatantInaM tattha tattha vRttattA pArisesavasena vuttaM, tasmA tadavasesAya tantiyApi idha saGgaho daTThabbo | sabbAni cetAni AjIvahetukAniyeva idhAdhippetAni "micchAjIvena jIvikaM kappentIti vRttattA / yaM na tattha tattha pALiyaM " iti vA "ti vRttaM, tattha itIti pakAratthe nipAto, bA- iti vikappanatthe / idaM vRttaM hoti iminA pakArena, ito aJJe na vAti / tena yAni ito bAhirakapabbajitA sippAyatanavijjATThAnAdIni jIvikopAyabhUtAni AjIvapakatA upajIvanti, te pariggaho katoti veditabbo / mahAsIlavaNNanA niTThitA / pubbantakappikasassatavAdavaNNanA na 28. bhikkhusaGgena buttavaNNo nAma "yAvaJcidaM tena bhagavatA "tiAdinA vRttavaNNo / etthAyaM sambandho na bhikkhave ettakA eva buddhaguNA, ye tumhAkaM pAkaTA, apAkaTA pana " asthi bhikkhave aJJe dhammA" ti vitthAro / tattha " ime diTThaTThAnA evaM gahitA "tiAdinA sassatAdidiTThiTThAnAnaM yathAgahitAkArasuJJatabhAvappakAsanato, "taJca jAnanaM parAmasatI'ti sIlAdInaJca aparAmAsaniyyAnikabhAvadIpanena niccasArAdivirahappakAsanato, yAsu vedanAsu avItarAgatAya bAhirakAnaM etAni diTTivipphanditAni sambhavanti, tesaM paccayabhUtAnaJca sammohAdInaM vedakakArakasabhAvAbhAvadassanamukhena sabbadhammAnaM attattaniyatAvirahadIpanato, anupAdAparinibbAnadIpanato ca ayaM desanA suJJatAvibhAvanappadhAnAti Aha "suJJatApakAsanaM ArabhI 'ti / pariyattIti vinayAdibhedabhinnA tanti / desanAti tassA tantiyA manasAvavatthApitAya vibhAvanA, yathAdhammaM dhammAbhilApabhUtA vA paJJApanA, anulomAdivasena vA kathananti pariyattidesanAnaM viseso pubbeyeva vavatthApitoti Aha "desanAyaM pariyattiyanti / evaM AdIsUti ettha Adi- saddena saccasabhAvasamAdhipaJJApakatipuJJaApattiJeyyAdayo saGgayhanti / tathA hi ayaM dhamma- saddo ""catunnaM bhikkhave dhammAnaM ananubodhA 'tiAdIsu (dI0 ni0 2.186, a0 ni0 1.4.1) sacce vattati, "kusalA dhammA akusalA dhammA' 'tiAdIsu (dha0 sa0 1) sabhAve, " evaMdhammA te bhagavanto ahesu "ntiAdIsu (saM0 ni0 3.5.378) samAdhimhi, "saccaM -- 117 117
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.28-28) dhammo dhiti cAgo, sa ve pecca na socatI"tiAdIsu (su0 ni0 190) pAya, "jAtidhammAnaM bhikkhave sattAnaM evaM icchA uppajjatI''tiAdIsU (ma0 ni0 3.373; paTi0 ma0 1.33) pakatiyaM, "dhammo suciNNo sukhamAvahAtI"tiAdIsu (su0 ni0 184; theragA0 303; jA0 1.10.102) puche, "cattAro pArAjikA dhammA"tiAdIsu (pArA0 233) ApattiyaM, "sabbe dhammA sabbAkArena buddhassa bhagavato ANamukhe ApAthaM AgacchantI'tiAdIsu (mahAni0 156; cULani0 85; paTi0 ma0 3.6) jeyye vattati (ma0 ni0 aTTha0 1.suttanikkhepavaNNanA; abhi0 aTTha0 1.tikamAtikApadavaNNanA; bu0 vaM0 aTTha0 rtncngkmnknnddvnnnnnaa)| dhammA hontIti suJA dhammamattA hontIti attho / "duisA"ti eteneva tesaM dhammAnaM dukkhogAhatA pakAsitA hoti / sace pana koci attano pamANaM ajAnanto ANena te dhamme ogAhituM ussAhaM kareyya, tassa taM jANaM appatiTTameva makasataNDasUci viya mahAsamaddeti Aha "alabbhaneyyapatiTThA"ti / alabbhaneyyA patiTThA etthAti alabbhaneyyapatiThThAti padaviggaho veditbbo| alabbhaneyyapatidvAnaM ogAhituM asakkuNeyyatAya "ettakA ete IdisA cAti passituM na sakkAti vuttaM "gambhIrattA eva duddasA"ti / ye pana daTThameva na sakkA, tesaM ogAhitvA anubujjhane kathA eva natthIti Aha "duddasattA eva durnubodhaa"ti| sabbapariLAhapaTippassaddhimatthake samuppannattA, nibbutasabbapariLAhasamApattisamokiNNattA ca nibbutsbbprilaahaa| santArammaNAni maggaphalanibbAnAni anupasantasabhAvAnaM kilesAnaM saGkhArAnaJca abhaavto| atha vA samUhatavikkhepatAya niccasamAhitassa manasikArassa vasena tadArammaNadhammAnaM santabhAvo veditabbo kasiNugghATimAkAsatabbisayavijJANAnaM anantabhAvo viy| avirajjhitvA nimittapaTivedho viya issAsAnaM avirajjhitvA dhammAnaM yathAbhUtasabhAvabodho sAduraso mahAraso ca hotIti Aha atittikaraNadvenAti / paTivedhappattAnaM, tesu ca buddhAnaMyeva sabbAkArena visayabhAvUpagamanato na takkabuddhiyA gocarAti Aha "uttamaJANavisayattA"tiAdi / "nipuNA"ti jJeyyesu tikkhavisadavuttiyA chekA / yasmA pana so chekabhAvo ArammaNe appaTihatavuttitAya sukhumaJayyagahaNasamatthatAya supAkaTo hoti, tena vuttaM "saNhasukhumasabhAvattA"ti / aparo nayo- vinayapaNNattiAdigambhIraneyyavibhAvanato gmbhiiraa| kadAci asaGkhayeyyamahAkappe atikkamitvApi dullabhadassanatAya duisaa| dassanaJcettha paJAcakkhuvaseneva veditabbaM / dhammanvayasaGghAtassa anubodhassa kassacideva sambhavato 118 Jain Education Interational
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 119 durnubodhaa| santasabhAvato, veneyyAnaJca guNasampadAnaM pariyosAnattA sntaa| attano ca paccayehi padhAnabhAvaM nItatAya pnniitaa| samadhigatasaccalakkhaNatAya atakkehi, atakkena vA ANena avacaritabbatAya atkkaavcraa| nipuNaM, nipuNe vA atthe saccappaccayAkArAdivasena vibhAvanato nipunnaa| loke aggapaNDitena sammAsambuddhena vedIyanti pakAsIyantIti pnndditvedniiyaa| anAvaraNaJANapaTilAbhato hi bhagavA "sabbavidU haM asmi, (dha0 pa0 353; mahAva0 11; kathAva0 405) dasabalasamannAgato bhikkhave tathAgato''tiAdinA (saM0 ni0 1.2.21) attano sabbaJjatAdiguNe pakAseti / tenevAha "sayaM abhijJA sacchikatvA pavedetI"ti / tattha kiJcApi sabba taJANaM phalanibbAnAni viya sacchikAtabbasabhAvaM na hoti, AsavakkhayANe pana adhigate adhigatameva hotIti tassa paccakkhakaraNaM sacchikiriyAti Aha "abhivisiTena ANena paccakkhaM katvA"ti | abhivisiTena jANenAti ca hetuatthe karaNavacanaM, abhivisiThThANAdhigamahetUti attho / abhivisiTThANanti vA paccavekkhaNANe adhippete karaNavacanampi yujjtiyev| pavedanaJcettha aJAvisayAnaM saccAdInaM desanAkiccasAdhanato, "ekomhi sammAsambuddho"tiAdinA (mahAva0 11; kathAva0 405) paTijAnanato ca veditabbaM / vadamAnAti ettha sattiattho mAna-saddo, vattuM ussAhaM karontoti attho / evaMbhUtA ca vattukAmA nAma hontIti Aha "vaNaM vattukAmA"ti | sAvasesaM vadantopi viparItaM vadanto viya "sammA vadatI''ti na vattabboti Aha "ahApetvA"ti, tena anavasesattho idha sammA-saddoti dasseti / "vattuM sakkuNeyyu"nti iminA "vadeyyu"nti sakatthadIpanabhAvamAha / ettha ca kiJcApi bhagavato dasabalAditrANAnipi anaJasAdhAraNAni, sappadesavisayattA pana tesaM ANAnaM na tehi buddhaguNA ahApetvA gahitA nAma honti, nippadesavisayattA pana sabba tANassa tasmiM gahite sabbepi buddhaguNA gahitA eva nAma hontIti imamatthaM dasseti "yehi...pe0... vadepyu"nti / puthUni ArammaNAni etassAti puthuArammaNaM, sabbArammaNattAti adhippAyo / atha vA puthuArammaNArammaNatoti etasmiM atthe "puthuArammaNato''ti vuttaM, ekassa ArammaNa-saddassa lopaM katvA "oTThamukho kAmAvacaranti AdIsu viya, tenassa puthuJANakiccasAdhakataM dasseti / tathA hetaM tIsu kAlesu appaTihataJANaM, catuyoniparicchedakajANaM, paJcagatiparicchedakANaM, chasu asAdhAraNaJANesu sesAsAdhAraNaJANAni, sattaariyapuggalavibhAvakaJANaM, aTThasupi parisAsu akampanajANaM, navasattAvAsaparijAnanajANaM, dasabalaJANanti evamAdInaM anekasatasahassabhedAnaM jANAnaM yathAsambhavaM kiccaM sAdhetIti / "punappunaM uppattivasenA"ti 119 Jain Education Intemational
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA etena sabbaJjataJjaNassa kamavRttitaM dasseti / kamenApi hi taM visayesu pavattati, na sakiMyeva yathA bAhirakA vadanti "sakiMyeva sabbaJjU sabbaM jAnAti, na kamenAti / yadi evaM acinteyyAparimeyyabhedassa jeyyassa paricchedavatA ekena ANena niravasesato kathaM paTivedhoti ko vA evamAha "paricchedavantaM buddhaJANa ''nti / anantaJhi taM jANaM jeyyaM viya / vRttahetaM " yAvatakaM jeyyaM tAvatakaM ANaM / yAvatakaM jANaM, tAvatakaM jeyyanti (mahAni0 156; cULani0 85 paTi0 ma0 3.5) / evampi jAtibhUmisabhAvAdivasena disAdesakAlAdivasena ca anekabhedabhinne bheyye kamena gayhamAne anavasesapaTivedho na sambhavati yevAti, nayidamevaM / kasmA ? yaM kiJci bhagavatA jatuM icchitaM sakalaM ekadeso vA / tattha appaTihatacAratAya paccakkhato jANaM pavattati, vikkhepAbhAvato ca bhagavA sabbakAlaM samAhitova jatuM, icchitassa paccakkhabhAvo na sakkA nivAretuM "AkaGkSApaTibaddhaM buddhassa bhagavato jANa' ntiAdi ( mahAni0 156; cULani0 85 paTi0 ma0 3.5) vacanato, na cettha dUrato cittapaTaM passantAnaM viya, "sabbe dhammA anattA "ti vipassantAnaM viya ca anekadhammAvabodhakAle anirUpitarUpena bhagavato jANaM pavattatIti gahetabbaM acinteyyAnubhAvatAya buddhaJANassa / tenevAha "buddhavisayo acinteyyo ti ( a0 ni0 1.4.77) / idaM panettha sanniTThAnaMsabbAkArena sabbadhammAvabodhanasamatthassa AkaGkSApaTibaddhavuttino anAvaraNaJANassa paTilAbhena bhagavA santAnena sabbadhammapaTivedhasamattho ahosi sabbaneyyAvaraNassa pahAnato, tasmA sabbaJjU, na sakiMyeva sabbadhammAvabodhato, yathA santAnena sabbaindhanassa dahanasamatthatAya pAvako "sabbabhUti vuccatIti / ( 1.28-28) vavatthApanavacananti sanniTThApanavacanaM, avadhAraNavacananti attho / ajJe vAti ettha avadhAraNena nivattitaM dasseti "na pANAtipAtA veramaNiAdayo"ti, ayaJca eva - saddo aniyatadesatAya ca-saddo viya yattha vutto, tato aJJatthApi vacanicchAvasena upi Aha " gambhIrA vA "tiAdi / sabbapadehIti yAva " paNDitavedanIyA "ti idaM padaM, tAva sabbapadehi / sAvakAra mitrANanti sAvakAnaM dAnAdiparipUriyA nipphannaM vijJattayachaLabhiJJAcatuppaTisambhidAdibhedaM ANaM / tatoti sAvakapAramiJANato / tatthAti sAvakapAramitrANe / tatopIti anantaraniddiTThato paccekabuddhaANatopi ko pana vAdo sAvakapAramiJANatoti adhippAyo / etthAyaM atthayojanA- kiJcApi sAvakapAramiJANaM heTThimasekkhaJANaM puthujjanaJANaJca upAdAya gambhIraM, paccekabuddhaJANaM upAdAya na tathA 120
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 121 gambhIranti "gambhIramevAti na sakkA vattuM / tathA paccekabuddhaJANampi sabbaJjataJANaM upAdAyAti tattha vavatthAnaM na labbhati, sabba tANadhammA pana sAvakapAramitrANAdInaM viya kiJci upAdAya agambhIrabhAvAbhAvato gambhIrA vAti / yathA cettha vavatthAnaM dassitaM, evaM sAvakapAramitrANaM duddasaM, paccekabuddhaANaM pana tato duddasataranti tattha vavatthAnaM natthItiAdinA vavatthAnasabbhAvo netabbo / tenevAha "tathA duddasAva...pe0... veditabba"nti / kasmA panetaM evaM AraddhaM ti etthAyaM adhippAyo - bhavatu tAva niravasesabuddhaguNavibhAvanUpAyabhAvato sabba taJANaM ekampi puthunissayArammaNajANakiccasiddhiyA "asthi bhikkhave a va dhammA''tiAdinA bahuvacanena uddiTuM, tassa pana vissajjanaM saccapaccayAkArAdivisesavasena anaJasAdhAraNena vibhajananayena anArabhitvA sanissayAnaM diTThInaM vibhajanavasena kasmA Araddhanti / tattha yathA saccapaccayAkArAdInaM vibhajanaM anaJasAdhAraNaM, sabba taJANasseva visayo, evaM niravasesena diTTigatavibhajanampIti dassetuM "buddhAnahI"tiAdi AraddhaM / tattha ThAnAnIti kAraNAni / gajjitaM mahantaM hotIti desetabbassa atthassa anekavidhatAya, duvijJeyyatAya ca nAnAnayehi pavattamAnaM desanAgajjitaM mahantaM vipulaM, bahubhedaJca hoti / ANaM anupavisatIti tato eva ca desanAjANaM desetabbadhamme vibhAgaso kurumAnaM anupavisati, te anupavissa ThitaM viya hotIti attho / buddhaJANassa mahantabhAvo paJaAyatIti evaMvidhassa nAma dhammassa desakaM paTivedhakaJcAti buddhAnaM desanAJANassa paTivedhANassa ca uLArabhAvo pAkaTo hoti / ettha ca kiJcApi "sabbaM vacIkammaM buddhassa bhagavato ANapubbaGgamaM ANAnuparivattI"ti (mahAni0 69; cULani0 85; paTi0 ma0 3.5; netti0 14) vacanato sabbApi bhagavato desanA jANarahitA natthi, sIhasamAnavRttitAya ca sabbattha samAnussAhappavatti desetabbadhammavasena pana desanA visesato ANena anupaviThThA gambhIratarA ca hotIti daTThabbaM / kathaM pana vinayapaNNattiM patvA desanA tilakkhaNAhatA suJatApaTisaMyuttA hotIti ? tatthApi ca satrimitraparisAya ajyAsayAnarUpaM pavattamAnA desanA sakArAnaM aniccatAdivibhAvanI. sabbadhammAnaM attattaniyatAbhAvappakAsanI ca hoti / tenevAha "anekapariyAyena dhammiM kathaM ktvaa"tiaadi| bhUmantaranti dhammAnaM avatthAvisesaJca tthaanvisesnyc| tattha 121 Jain Education Interational
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.28-28) avatthAvisesosatiAdidhammAnaM stiptttthaanindriyblbojjhnggmggnggaadibhedo| ThAnaviseso kaamaavcraadibhedo| paccayAkArapadassa attho heTThA vuttoyeva / samayantaranti dihrivisesA, nAnAvihitA diTThiyoti attho, aJasamayaM vaa| evaM otiNNe vatthusminti evaM lahukagarukAdivasena tadanurUpe otiNNe vatthusmiM sikkhaapdpnyaapn| yadipi kAyAnupassanAdivasena satipaTTAnAdayo suttantapiTakepi (dI0 ni0 2.374; ma0 ni0 1.107) vibhattA, suttantabhAjanIyAdivasena pana abhidhammeyeva te savisesaM vibhattAti Aha "ime cattAro satipaTThAnA...pe0... abhidhammapiTakaM vibhajitvA"ti / tattha "satta phassA"ti sattavijJANadhAtusampayogavasena vuttaM / tathA "satta vedanA'tiAdIsupi / lokuttarA dhammA nAmAti ettha iti-saddo Adiattho, pakArattho vA, tena vuttAvasesaM abhidhamme AgataM dhammAnaM vibhajitabbAkAraM saGgaNhAti / catuvIsati samantapaTTAnAni etthAti catuvIsatisamantapaTTAnaM, abhidhammapiTakaM / ettha paccayanayaM aggahetvA dhammavaseneva samantapaTThAnassa catuvIsatividhatA vuttA / yathAha - "tikaJca paThThAnavaraM dukuttamaM, dukatikaJceva tikadukaJca / tikatikaJceva dukadukaJca, cha anulomamhi nayA sugambhIrA / / (paTThA0 1.paccayaniddesa 41, 44, 48, 52) tathA tikaJca...pe0... cha paccanIyamhi nayA sugambhIrA / tikaJca...pe0... cha anulomapaccanIyamhi nayA sugambhIrA / tikaJca...pe0... paccanIyAnulomamhi nayA sugambhIrA''ti / / (paTThA0 1.paccayaniddesa 44, 52) evaM dhammavasena catuvIsatibhedesu tikapaTTAnAdIsu ekekaM paccayanayena anulomAdivasena catubbidhaM hotIti channati samantapaTThAnAni / tattha pana dhammAnulome tikapaTThAne kusalattike paTiccavAre paccayAnulome hetumUlake hetupaccayavasena ekUnapAsa pucchAnayA satta 122
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.28-28) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA vissajjananayAti AdinA dassiyamAnA anantabhedA nayAti Aha " anantanaya "nti / hoti cettha - "paTThAnaM nAma paccekaM dhammAnaM paccayamUlavisiTThA catunayato sattadhA gatI 'ti / navahAkArehIti uppAdAdIhi navahi paccayAkArehi / tattha uppajjati etasmA phalanti uppAdo, uppattiyA kAraNabhAvo / sati ca avijjAya saGghArA uppajjanti, na asati, tasmA avijjA saGghArAnaM uppAdo hutvA paccayo hoti / tathA avijjAya sati saGghArA pavattanti dharanti, nivisanti ca te avijjAya sati phalaM bhavAdIsu khipanti, AyUhanti phaluppattiyA ghaTanti, saMyujjanti attano phalena yasmiM santAne sayaJca uppannA, taM palibundhanti, paccayantarasamavAye udayanti uppajjanti, hinoti ca saGghArAnaM kAraNabhAvaM gacchati, paTicca avijjaM saGghArA ayanti pavattantIti evaM avijjAya saGghArAnaM kAraNabhAvUpagamanavisesA uppAdAdayo veditabbA / tathA saGghArAdInaM viJJANAdIsu / 123 anulomAdimhi tikadukAdIsu yA uppAdaTThitItiAdIsu ca tiTThati etenAti Thiti, kAraNaM / uppAdo eva Thiti uppAdaTThati / esa nayo sesesupi / yasmA ayonisomanasikArI, "AsavasamudayA avijjAsamudayo"ti (ma0 ni0 1.103) vacanato AsavA ca avijjAya paccayo, tasmA vuttaM " ubhopete dhammA paccayasamuppannA "ti / paccayapariggahe paJJati saGghArAnaM avijjAya ca uppAdAdike paccayAkAre paricchinditvA gahaNavasena pavattA paJJa / dhammaTThititrANanti dhammAnaM paccayuppannAnaM paccayabhAvato dhammaTThitisaGghAte paTiccasamuppAde JANaM / paccayadhammA hi paTiccasamuppAde " dvAdasa paTiccasamuppAdA" ti vacanato dvAdasa paccayA / ayaJca nayo na paccuppanne eva, atha kho atItAnAgatakAlepi na ca avijjAya eva saGghAresu, atha kho saGghArAdInampi viJJANAdIsu labbhatIti paripuNNaM katvA paccayAkAras vibhattabhAvaM dassetuM " atItampi addhAna "ntiAdi pALiM Arabhi / paTTAne ( paTTA0 1.paccayaniddesa 1) dassitA hetAdipaccayA evettha uppAdAdipaccayAkArehi gahitAti yathAsambhavaM nIharitvA yojetabbA, ativitthArabhayena pana na yojayimha / tassa tassa dhammassAti tassa tassa saGkhArAdipaccayuppannadhammassa / tathA tathA paccayabhAvenAti uppAdAdihetAdipaccayabhAvena / atItapaccuppannAnAgatavasena tayo addhA kAlA 123
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.29-29) etassAti tiyaddhaM / hetuphalaphalahetuhetuphalavasena tayo sandhI etassAti tisndhiN| saGkSippanti ettha avijjAdayo viANAdayo cAti saGkepo, kammaM vipAko ca / saGkhippanti etthAti vA saGkepo, avijjAdayo vijJaANAdayo c| koTThAsapariyAyo vA saGkepa-saddo / atIte kammasa pAdivasena cattAro sopA etassAti ctusopN| sarUpato avuttApi tasmiM tasmiM sope AkirIyanti avijjAsaGghArAdiggahaNehi pakAsIyantIti AkArA, atIte hetuAdInaM vA pakArA AkArA, te saGkepe paJca paJca katvA vIsatiAkArA etassAti vIsatAkAraM / khattiyAdibhedena anekabhedabhinnApi sassatavAdino jAtisatasahassAnussaraNAdino abhinivesahetuno vasena cattArova honti, na tato uddhaM adhoti sassatavAdAdInaM parimANaparicchedassa anajhavisayataM dassetuM "cattAro jnaa"tiaadimaah| tattha cattAro janAti cattAro janasamUhA / idaM nissAyAti idaM idappaccayatAya sammA aggahaNaM, tatthApi ca hetuphalabhAvena sambandhAnaM santatighanassa abheditattA paramatthato vijjamAnampi bhedanibandhanaM nAnattanayaM anupadhAretvA gahitaM ekattaggahaNaM nissAya / idaM gaNhantIti idaM sassataggahaNaM abhinivissa voharanti, iminA nayena ekaccasassatavAdAdayopettha yathAsambhavaM yojetvA vattabbA / bhinditvAti "AtappamanvAyA''tiAdinA vibhajitvA "tayidaM bhikkhave tathAgato pajAnAtI''tiAdinA vimahitvA nijaTaM nigumbaM katvA diTThijaTAvijaTanena dihigumbavivaraNena ca / "tasmA"tiAdinA buddhaguNe Arabbha desanAya samuTThitattA sabba tANaM uddisitvA desanAkusalo bhagavA samayantaraviggAhaNavasena sabba taJANameva vissajjetIti dasseti / "santI"ti iminA tesaM diTThigatikAnaM vijjamAnatAya avicchinnataM, tato ca nesaM micchAgAhato sithilakaraNavivecanehi attano desanAya kiccakAritaM, avitathataJca dIpeti dhmmraajaa| 29. atthIti "saMvijjantI"ti iminA samAnattho puthuvacanavisayo eko nipAto "atthi imasmiM kAye kesA'tiAdIsu (dI0 ni0 2.377; ma0 ni0 1.110; ma0 ni0 3.154; saM0 ni0 2.4.127; khu0 pA0 3.1) viya / sassatAdivasena pubbantaM kappentIti pubbntkppikaa| yasmA pana te taM pubbantaM purimasiddhehi taNhAdiTThikappehi kappetvA, AsevanabalavatAya vicittavuttitAya ca vikappetvA aparabhAgasiddhehi abhinivesabhUtehi taNhAdiTThiggAhehi gaNhanti abhinivisanti parAmasanti, tasmA vuttaM 124 Jain Education Interational
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pubbantakappikasassatavAdavaNNanA "pubbantaM kappetvA vikappetvA gaNhantIti / taNhupAdAnavasena vA kappanaggahaNAni veditabbAni / taNhApaccayA hi upAdAnaM / koTThAsesUti ettha koTThAsAdIsUti attho veditabbo / padapUraNasamIpaummaggAdIsupi hi anta-saddI dissati / tathA hi "iDsa tvaM suttante vA gAthAyo vA abhidhammaM vA pariyApuNassu ( pAci0 442), suttante okAsaM kArApetvA'ti (pAci0 1221) ca AdIsu padapUraNe anta-saddo vattati, gAmantaM osareyya, (pArA0 409 cULava0 343) gAmantasenAsana' 'ntiAdIsu samIpe, "kAmasukhallikAnuyogo eko anto, atthIti kho kaccAna ayameko antotiAdIsu (saM0 ni0 1.2.15, 2.3.90 ) ummaggeti / ( 1.29-29) kappa-saddo mahAkappasamantabhAvakilesakAmavitakkakAlapaJJattisadisabhAvAdIsu vattatIti Aha "sambahulesu atthesu vattatIti / tathA hesa " cattArimAni bhikkhave kappassa asaGkhyeyyAnI' 'tiAdIsu (a0 ni0 1.4.156) mahAkappe vattati, "kevalakappaM veLuvanaM obhAsetvA'' tiAdIsu (saM0 ni0 1.94) samantabhAve, "saGkappo kAmo, rAgo kAmo, saGkaprAgo kAmo 'tiAdIsu (mahAni0 1; cULani0 8) kilesakAme, "takko vitakko saGkappo' 'tiAdIsu (dha0 sa0 7) vitakke, "yena sudaM niccakappaM viharAmI "tiAdIsu (ma0 ni0 1.387) kAle, "iccAyasmA kappo tiAdIsu (su0 ni0 1090; cULani0 113) paJJattiyaM, "satthukappena vata kira bho sAvakena saddhiM mantayamAnA na jAnimhA ''tiAdIsu (ma0 ni0 1.260) sadisabhAve vattatIti / vuttampi cetanti mahAniddesaM (mahAni0 28) sandhAyAha / taNhAdiTThivasenAti diTTiyA upanissayabhUtAya sahajAtAya abhinandanabhUtAya ca taNhAya, sassatAdiAkArena abhinivisantassa micchAgAhassa ca vasena / pubbenivutthadhammavisayAya kappanAya adhippetattA atItakAlavAcako idha pubba-saddo, rUpAdikhandhavinimuttassa kappanAvatthuno abhAvA anta- saddo ca bhAgavAcakoti Aha "atItaM khandhakoTThAsa "nti / " kappetvA" ti ca tasmiM pubbante taNhAyanAbhinivesAnaM samatthanaM pariniTThApanamAha / ThitAti tassA laddhiyA avijahanaM / ArabbhAti AlambitvA / visayo hi tassA diTThiyA pubbanto / visayabhAvato eva hi so tassA AgamanaTThAnaM, ArammaNapaccayo cAti vRttaM " Agamma paTiccA "ti / adhivacanapadAnIti paJJattipadAni / dAsAdIsu sirivaDDakAdi - saddA viya vacanamattameva adhikAraM katvA pavattiyA adhivacanaM paJJatti / atha vA adhi- saddo uparibhAve, vuccatIti vacanaM, upari vacanaM adhivacanaM, upAdAbhUtarUpAdInaM upari paJJApiyamAnA upAdApaJa 125 125
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.30-31) attho, tasmA paJattidIpakapadAnIti attho dabbo / paJattimattavhetaM vuccati, yadidaM "attA, loko'"ti ca, na rUpavedanAdayo viya prmttho| adhikavuttitAya vA adhivuttiyoti diTThiyo vuccanti / adhikahi sabhAvadhammesu sassatAdiM pakatiAdidabbAdiM jIvAdiM kAyAdiJca abhUtamatthaM ajjhAropetvA diTThiyo pavattantIti / 30. abhivadantIti "idameva saccaM, moghamaJa"nti (ma0 ni0 2.187, 203, 427; ma0 ni0 3.27, 29) abhinivisitvA vadanti "ayaM dhammo, nAyaM dhammo"tiAdinA vivadanti / abhivadanakiriyAya ajjApi avicchedabhAvadassanatthaM vattamAnakAlavacanaM / diTThi eva didvigataM "muttagataM, ma0 ni0 2.119; a0 ni0 3.9.11) saGghAragata''ntiAdIsu (mahAni0 41) viya / gantabbAbhAvato vA diTThiyA gatamattaM, diTThiyA gahaNamattanti attho| diTThippakAro vA didvigtN| lokiyA hi vidhayuttagatapakAra-sadde samAnatthe icchanti / ekekasmiJca "attAti, "loko''ti ca gahaNavisesaM upAdAya paJApanaM hotIti Aha "rUpAdIsu aJjataraM attA ca loko cAti gahetvA"ti / amaraM niccaM dhuvanti sassatavevacanAni / maraNAbhAvena vA amaraM, uppAdAbhAvena sabbathApi atthitAya niccaM, thiraThUna vikArAbhAvena dhuvaM / "yathAhA"tiAdinA yathAvuttamatthaM niddesapaTisambhidApALIhi vibhAveti / ayaJca attho "rUpaM attato samanupassati, vedanaM, salaM, saGghAre, vijANaM attato samanupassatI"ti imissA paJcavidhAya sakkAyadiTThiyA vasena vutto / "rUpavantaM attAna"ntiAdikAya pana paJcadasavidhAya sakkAyadiTThiyA vasena cattAro cattAro khandhe "attA"ti gahetvA tadanaM "loko"ti paJapentIti ayampi attho labbhati / tathA ekaM khandhaM 'attA"ti gahetvA tadane attano upabhogabhUto lokoti, sasantatipatite vA khandhe "attA'"ti gahetvA tadane "loko"ti paJapentIti evampettha attho daTTabbo / etthAha- sassato vAdo etesanti kasmA vuttaM, nanu tesaM attA loko ca sassatoti adhippeto. na vAdo ti? saccametaM. sassatasahacaritatAya pana "vAdo sassato"ti vuttaM yathA "kuntA pacarantI'ti / sassato iti vAdo etesanti vA iti-saddalopo dtttthbbo| atha vA sassataM vadanti "idameva sacca"nti abhinivissa voharantIti sassatavAdA, sassatadiTThinoti evampettha attho dtttthbbo|| 31. AtApanaM kilesAnaM vibAdhanaM pahAnaM / padahanaM kosajjapakkhe patituM adatvA cittassa ussahanaM / anuyogo yathA samAdhi visesabhAgiyataM pApuNAti, evaM vIriyassa bhuliikrnnN| idha upacArappanAcittaparidamanavIriyAnaM adhippetattA Aha "tippabhedaM 126 Jain Education Intemational
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.31-31) pubantakappikasassatavAdavaNNanA 127 vIriya"nti / nappamajjati etenAti appamAdo, asammoso / sammA upAyena manasi karoti kammaTThAnaM etenAti sammAmanasikAro ANanti Aha "vIriyaJca satiJca ANaJcA"ti | etthAti "Atappa...pe0... manasikAraM anvAyA"ti imasmiM paatthe| sIlavisuddhiyA saddhiM catannaM rUpAvacarajjhAnAnaM adhigamanapaTipadA vattabbA. sA pana visaddhimagge vitthArato vuttAti Aha "sa pttho"ti| "tathArUpa"nti cuddasavidhehi cittadamanehi rUpAvacaracatutthajjhAnassa damitataM vadati / samAdhAnAdiaTThaGgasamannAgatarUpAvacaracatutthajjhAnassa yogino samAdhivijambhanabhUtA lokiyAbhiJA jhaanaanbhaavo| "jhAnAdIna"nti idaM jhAnalAbhissa visesena jhAnadhammA ApAthaM Agacchanti, taMmukhena sesadhammAti imamatthaM sandhAya vuttaM / janakabhAvaM pttikkhipti| sati hi janakabhAve rUpAdidhammAnaM viya sukhAdidhammAnaM viya, ca paccayAyattavuttitAya uppAdavantatA vijJaAyati. uppAde ca sati avassambhAvI nirodhoti anavakAsAva niccatA siyAti / kUTa?-saddo vA loke accantanicce niruLho dttttbbo| "esikaTThAyidvito"ti etena yathA esikA vAtappahArAdIhi na calati, evaM na kenaci vikAraM ApajjatIti vikArAbhAvamAha, "kUTaTTho"ti iminA pana aniccatAbhAvaM / vikAropi vinAsoyevAti Aha, "ubhayenapi lokassa vinAsAbhAvaM diipetii"ti| "vijjamAnamevA"ti etena kAraNe phalassa asthibhAvadassanena abhibyattivAdaM dIpeti / nikkhamatIti ca abhibyattiM gacchatIti attho / kathaM pana vijjamAnoyeva pubbe anabhibyatto abhibyattiM gacchatIti ? yathA andhakArena paTicchannoM ghaTo Alokana abhibyatti gcchti| idamettha vicAretabbaM - kiM karonto Aloko ghaTaM pakAsetIti vuccati, yadi ghaTavisayaM buddhiM karonto, buddhiyA anuppannAya uppattidIpanato abhibyattivAdo hAyati / atha ghaTabuddhiyA AvaraNabhUtaM andhakAraM vidhamanto, evampi abhibyattivAdo hAyatiyeva | sati hi ghaTabuddhiyA andhakAro kathaM tassA AvaraNaM hotIti, yathA ghaTassa abhibyatti na yujjati, evaM attanopi / tatthApi hi yadi indriyavisayAdisannipAtena anuppannAya buddhiyA uppatti, uppattivacaneneva abhibyattivAdo hAyati, tathA sassatavAdo / atha buddhippavattiyA AvaraNabhUtassa andhakAraTThAniyassa mohassa vidhamanena / sati buddhiyA kathaM moho AvaraNanti, kiJci bhedsmbhvto| na hi abhibyaJjanakAnaM candasUriyamaNipadIpAdInaM bhedena abhivyaJjitabbAnaM ghaTAdInaM bhedo hoti, hoti ca visayabhedena buddhibhedoti bhiyyopi abhibyatti na yujjatiyeva, na cettha vuttikappanA yuttA vuttiyA vuttimato ca 127
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA anaJJathAnujAnanatoti / te ca sattA sandhAvantIti ye idha manussabhAvena avaTThitA, teva devabhAvAdiupagamanena ito aJJattha gacchanti, aJJathA katassa kammassa vinAso, akatassa ca abbhAgamo ApajjeyyAti adhippAyo / aparAparanti aparasmA bhavA aparaM bhavaM / evaM saGghayaM gacchantIti attano niccasabhAvattA na cutUpapattiyo, sabbabyApitAya nApi sandhAvanasaMsaraNAni, dhammAnaMyeva pana pavattivisesena evaM saGkhyaM gacchanti, evaM voharIyantIti adhippAyo / etena avaTThitasabhAvassa attano, dhammino ca dhammamattaM uppajjati ceva vinassati cAti imaM vipariNAmavAdaM dsseti| yaM panettha vattabbaM, taM parato vakkhAma / attano vAdaM bhindatIti sandhAvanAdivacanasiddhAya aniccatAya pubbe paTiJJAtaM sassatavAdaM bhindati, viddhaMseti attho / sassatisamanti vA etassa sassataM thAvaraM niccakAlanti attho daTThabbo / ( 1.31-31) hetuM dassentoti yesaM " sassato 'ti attAnaJca lokaJca paJJapeti ayaM diTThagatiko, tesaM hetuM dassentoti attho / na hi attano diTThiyA paccakkhakatamatthaM attanoyeva sAdheti, attano pana paccakkhakatena atthena attano appaccakkhabhUtampi atthaM sAdheti / attA yathAnicchitaM parehi viJJApeti, na anicchitaM / " hetuM dassento" ti ettha idaM hetudassanaM - etesu anekesu jAtisatasahassesu ekovAyaM me attA, loko ca anussaraNasabhAvato / yo hi yamatthaM anubhavati, so eva taM anussarati, na aJJo / na hi aJJena anubhUtamatthaM aJJo anussarituM sakkoti yathA taM buddharakkhitena anubhUtaM dhammarakkhito / yathA cetAsu, evaM ito purimatarAsupi jAtIsUti / kasmA sarasato me attA ca loko ca / yathA ca me, evaM aJJasampi sattAnaM sassato attA ca loko cAti ? sassatavasena diTThigahanaM pakkhando diTThigatiko parepi tattha patiTTapeti, pALiyaM pana " anekavihitAni adhivRttipadAni abhivadanti / so evaM AhA "ti ca vacanato parAnumAnavasena idha hetudassanaM adhippetanti viJJAyati / kAraNanti tividhaM kAraNaM sampApakaM nibbattakaM Apakanti / tattha ariyamaggo nibbAnassa sampApakaM kAraNaM, bIjaM aGkarassa nibbattakaM kAraNaM, paccayuppannatAdayo aniccatAdInaM ApakaM kAraNaM idhApi ApakakAraNameva adhippetaM / Apako hi Japetabbatthavisayassa JaNassa hetubhAvato kAraNanti / tadAyattavRttitAya taM JANaM tiTThati tatthAti "ThAna "nti, vasati tattha pavattatIti " caccati / tathA hi bhagavatA vatthu-sana uddisitvApi ThAnasaddena niddddiTThanti / 128
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.32-33-34) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA 129 32-33. dutiyatatiyavAdAnaM paThamavAdato natthi viseso ThapetvA kAlavisesanti Aha "upari vAdadvayepi eseva nayo"ti / yadi evaM kasmA sassatavAdo catudhA vibhatto, nanu adhiccasamuSpannikavAdo viya duvidheneva vibhajitabbo siyAti Aha "mandapaJo hi tithiyo"tiAdi / 34. takkayatIti Uhayati, sassatAdiAkArena tasmiM tasmiM ArammaNe cittaM abhiniropetIti attho / takkoti AkoTanalakkhaNo vinicchayalakkhaNo vA diTThiTThAnabhUto vitkko| vImaMsA nAma vicAraNA, sA panettha atthato paJaApatirUpako lobhasahagatacittuSpAdo, micchAbhiniveso vA ayonisomanasikAro, pubbabhAge vA diTThivipphanditanti dttttbbaa| tenevAha "tulanA ruccanA khamanA"ti / pariyAhananaM vitakkassa ArammaNaUhanaM evAti Aha "tena tena pakArena takketvA"ti | anuvicaritanti vImaMsAya anupavattitaM, vImaMsAnugatena vA vicArena anumajjitaM / paTi paTi bhAtIti paTibhAnaM, yathAsamihitAkAravisesavibhAvako cittuppaado| paTibhAnato jAtaM paTibhAnaM, sayaM attano paTibhAnaM sayaM pttibhaanN| tenevAha "attano paTibhAnamattasajAta"nti / matta-saddena visesAdhigamAdayo nivatteti / "anAgatepi evaM bhavissatI"ti idaM na idhAdhippetatakkIvaseneva vuttaM, lAbhItakkino evampi sambhavatIti sambhavadassanavasena vuttanti daTTabbaM / yaM kiJci attanA paTiladdhaM rUpAdi sukhAdi ca idha labbhatIti lAbho, na jhAnAdiviseso / "evaM sati idaM hotI"ti aniccesu bhAvesu aJo karoti, aJjo paTisaMvedetIti Apajjati, tathA ca sati katassa vinAso, akatassa ca abbhAgamo siyA / niccesu pana bhAvesu yo karoti, so paTisaMvedetIti na doso ApajjatIti takkikassa yuttigavesanAkAraM dasseti / takkamattenevAti AgamAdhigamAdInaM anussavAdInaJca abhAvA suddhatakkeneva / nanu ca visesalAbhinopi sassatavAdino attano visesAdhigamahetu anekesu jAtisatasahassesu dasasu saMvaTTavivaTTesu cattAlIsAya saMvaTTavivaTTesu yathAnubhUtaM attano santAnaM tappaTibaddhaJca "attA, loko"ti ca anussaritvA tato purimapurimatarAsupi jAtIsu tathAbhUtassa atthitAnuvitakkanamukhena sabbesampi sattAnaM tathAbhAvAnuvitakkanavaseneva sassatAbhinivesino jAtA, evaJca sati sabbopi sassatavAdI anussutijAtissaratakkikA viya attano upaladdhavatthunibandhanena takkanena pavattavAdattA takkIpakheyeva tiTTeyya, avassaJca vuttappakAraM 129 |
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA takkanamicchitabbaM, aJJathA visesalA bhI sassatavAdI ekaccasassatikapakkhaM, adhiccasamuppannikapakkhaM vA bhajeyyAti ? na kho panetaM evaM daTThabbaM yasmA visesalAbhInaM khandhasantAnassa dIghadIghataradIghatamakAlAnussaraNaM sassataggAhassa asAdhAraNakAraNaM / tathA "anekavihitaM pubbenivAsaM anussarAmi / iminAmahametaM jAnAmI 'ti anusaraNameva padhAnakAraNabhAvena dassitaM / yaM pana tassa "iminAmahametaM jAnAmI 'ti pavattaM takkanaM, na taM idha padhAnaM anusaraNaM pati tassa appadhAnabhUtattA / yadi evaM anussavAdInampi padhAnabhAvo ApajjatIti ce ? na, tesaM sacchikiriyAya abhAvena takkapadhAnattA, padhAnakAraNena ca niddeso niruLho sAsane loke ca yathA " cakkhuviJaNaM, yavaGkuro ti ca / atha vA visesAdhigamanibandhanarahitassa takkanassa visuM sassataggAhe kAraNabhAvadassanatthaM visesAdhigamo visuM sassataggAhakAraNaM vattabbo, so ca mandamajjhatikkhapaJJavasena tividhoti bhagavatA sabbatakkino takkIbhAvasAmaJJena eka gahetvA catudhA vavatthApito sassatavAdo / yadipi anussavAdivasena takkikAnaM vi mandapaJJadInampi hInAdivasena anekabhedasambhAvato visesalAbhInampi bahudhA bhedo sambhavati, sabbe pana visesalAbhino mandapaJJAdivasena tayo rAsI katvA tattha ukkaTTavasena anekajAtisatasahassadasasaMvaTTavivaTTacattArIsasaMvaTTavivaTTAnussaraNena ayaM vibhAgo vRtto / tIsupi rAsIsu ye hInamajjhapaJJA, te vRttaparicchedato Unakameva anussaranti / ye tattha ukkaTThapaJJa, te vuttaparicchedaM atikkamitvA nAnussarantIti evaM panAyaM desanA / tasmA aJJatarabhedasaGgrahavaseneva bhagavatA cattAriTThAnAni vibhattAnIti vavatthitA sassatavAdInaM catubbidhatA / na hi idha sAvasesaM dhammaM deseti dhammarAjA / ( 1.35-35) 35. "aJJatarenA"ti etassa atyaM dassetuM "ekenA "ti vuttaM / bA - saddassa pana aniyamatthataM dassetuM "dvIhi vA tIhi vA "ti vuttaM / tena catUsu ThAnesu yathArahaM ekaccaM ekaccassa paJJapane sahakArIkAraNanti dasseti / kiM panetAni vatthUni abhinivesassa hetu, udAhu patiTThApanassa | kiJcettha yadi tAva abhinivesassa kasmA anussaraNatakkanAniyeva gahitAni, na saJJAvipallAsAdayo / tathAhi viparIta saJa ayonisomanasikAraasappurisUpanissaya asaddhammassavanAdIni micchAdiTTiyA pavattanaTThAnAni / atha patiTThApanassa adhigamayuttiyo viya Agamopi vatthubhAvena vattabbo, ubhayathApi "natthi ito bahiddhA'' ti vacanaM na yujjatIti ? na / kasmA ? abhinivesapakkhe tAva ayaM 130
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.36-36) pubantakappikasassatavAdavaNNanA 131 dihrigatiko asappurisUpanissayaasaddhammassavanehi ayoniso ummujjitvA vipallAsasaJjo rUpAdidhammAnaM khaNe khaNe bhijjanasabhAvassa anavabodhato dhammayuttiM atidhAvanto ekattanayaM micchA gahetvA yathAvuttAnussaraNatakkehi khandhesu "sassato attA ca loko cA"ti (dI0 ni0 1.31) abhinivesaM janesi / iti AsannakAraNattA, padhAnakAraNattA, taggahaNeneva ca itaresampi gahitattA anussaraNatakkanAniyeva idha gahitAni / patiTThApanapakkhe pana Agamopi yuttipakkheyeva Thito visesato bAhirakAnaM takkagAhibhAvatoti anussaraNatakkanAniyeva diTThiyA vatthubhAvena gahitAni / kiJca bhiyyo duvidhaM lakkhaNaM paramatthadhammAnaM sabhAvalakkhaNaM sAmaJalakkhaNaJcAti / tattha sabhAvalakkhaNAvabodho paccakkhajANaM, sAmaJalakkhaNAvabodho anumAnajANaM, Agamo ca sutamayAya paJAya sAdhanato anumAnajJANameva Avahati, sutAnaM pana dhammAnaM AkAraparivitakkanena nijjhAnakkhantiyaM Thito cintAmayaM paJcaM nibbattetvA anukkamena bhAvanAya paccakkhANaM adhigacchatIti evaM Agamopi takkavisayaM nAtikkamatIti taggahaNena gahitovAti veditabbo / so aTThakathAyaM anussutitakkaggahaNena vibhAvitoti yuttaM evidaM "natthi ito bahiddhA''ti / "anekavihitAni adhivuttipadAni abhivadanti, sassataM attAnaJca lokaJca pajhapentIti (dI0 ni0 1.30) ca vacanato patiThThApanavatthUni idhAdhippetAnIti daTThabbaM / 36. diTThiyeva didvidvAnaM paramavajjatAya anekavihitAnaM anatthAnaM hetubhAvato / yathAha "micchAdiTiparamAhaM bhikkhave vajjaM vadAmI"ti (a0 ni0 1.1.310) "yathAhA"tiAdinA paTisambhidApALiyA (paTi0 ma0 1.124) diThThiyA ThAnavibhAgaM dasseti / tattha khandhApi dihivAnaM ArammaNadvena "rUpaM attato samanupassatI''tiAdi (saM0 ni0 2.3.81, 345) vcnto| avijjApi dihiTThAnaM upanissayAdibhAvena pavattanato / yathAha "assutavA bhikkhave puthujjano ariyAnaM adassAvI ariyadhammassa akovido"tiAdi (ma0 ni0 1.2; paTi0 ma0 1.130) / phassopi didvivAnaM / yathA cAha "tadapi phassapaccayA, (dI0 ni0 1.118 Adayo) phussa phussa paTisaMvedentI''ti (dI0 ni0 1.144) ca / sApi dihiTThAnaM / vuttaJcetaM "saJAnidAnA hi papaJcasaGkhA, (su0 ni0 880; mahAni0 109) pathavito saJatvA''ti (ma0 ni0 1.2) ca Adi / vitakkopi ditttthittttaanN| vuttampi cetaM "takkaJca diTThIsu pakappayitvA, saccaM musAti dvayadhammamAhU'"ti (su0 ni0 892) "takkI hoti vImaMsI"ti (dI0 ni0 1.34) ca Adi | ayonisomanasikAropi didviaanN| tenAha bhagavA "tassa evaM ayoniso manasi karoto channaM diTThInaM aJjatarA diTThi uppajjati / 'atthi me attA'ti vA assa saccato 131
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA thetato diTTi uppajjatI 'tiAdi (ma0 ni0 1.19 ) / samuTThAti etenAti samuTThAnaM samuTThAnabhAvo samuTThAnaTTho / pavattitAti parasantAnesu uppAditA / pariniTThApitAti abhinivessa pariyosAnaM matthakaM pApitAti attho / "ArammaNavasenA "ti aTThasu diTThiTThAnesu khandhe sandhAyAha / pavattanavasenAti avijjAdayo / AsevanavasenAti pApamittaparatoghosAdInampi sevanaM labbhatiyeva / atha vA evaMgatikAti evaMgamanA, evaMniTThAti attho / idaM vuttaM hoti - ime diTThisaGghAtA diTThiTThAnA evaM paramatthato asantaM attAnaM sassatabhAvaJcassa ajjhAropetvA gahitA, parAmaTThA ca bAlalapanA yAva paNDitA na samanuyuJjanti, tAva gacchanti pavattanti / paNDitehi samanuyuJjayamAnA pana anavaTThitavatthukA avimaddakkhamA sUriyuggamane ussAvabindU viya khajjopanakA viya ca bhijjanti vinassanti cAti / tathA anusaGkSepakathA - yadi hi parena parikappito attA loko vA sasto siyA, tassa nibbikAratAya purimarUpAvijahanato kassaci visesAdhAnassa kA asakkuNeyyatAya ahitato nivattanatthaM, hite ca paTipattiatthaM upadeso eva nippayojano siyA sassatavAdino, kathaM vA so upadeso pavattIyati vikArAbhAvato, evaJca attano ajaTAkAsassa viya dAnAdikiriyA hiMsAdikiriyA ca na sambhavati / tathA sukhassa dukkhassa anubhavananibandho eva sassatavAdino na yujjati kammabaddhAbhAvato, jAti AdInaJca asambhavato kuto vimokkho, atha pana dhammamattaM tassa uppajjati ceva vinassati ca, yassa vasenAyaM kiriyAdivohAroti vadeyya, evampi purimarUpAvijahanena avaTThitassa attano dhammamattanti na sakkA sambhAvetuM, te vA panassa dhammA avatthAbhUtA aJe vA siyuM ana vA / yadi aJJa, na tAhi tassa uppannAhipi koci viseso atthi / yAhi karoti paTisaMvedeti cavati upapajjati cAti icchitaM tasmA tadavattho eva yathAvattadoso / kiJca dhammakappanApi niratthikA siyA, athAnaJJe uppAdavinAsavantIhi avatthAhi anaJJassa attano tAsaM viya uppAdavinAsasabbhAvato kuto niccatAvakAso, tAsampa vA attano viya niccatAti bandhavimokkhAnaM asambhavo evAti na yujjatiyeva sassatavAdo / na cettha koci vAdI dhammAnaM sassatabhAve parisuddhaM yuttiM vattuM samattho, yuttirahitaJca vacanaM na paNDitAnaM cittaM ArAdhetIti / tena vRttaM " yAva paNDitA na samanuyuJjanti, tAva gacchanti pavattantI 'ti / kammavasena abhimukho sampareti etthA abhisamparAyo, paroloko / " sabbaJjataJANaJcA"ti idaM idha sabbaJjataJjaNassa vibhajiyamAnattA vuttaM, tasmiM ( 1.36-36) 132
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 1.36-36) pubbantakappikasassatavAdavaNNanA vA vutte tadadhiTThAnato AsavakkhayatrANaM tadavinAbhAvato sabbampi vA bhagavato dasabalAdiJANaM gahitameva hotIti katvA / pajAnantopIti pi saddo sambhAvane, tena " taJcA" ti ettha vuttaM ca saddatthamAha / idaM vuttaM hoti - taM diTTigatato uttaritaraM sArabhUtaM sIlAdiguNavisesampi tathAgato nAbhinivisati, ko pana vAdo vaTTAmiseti / "aha "nti diTThivasena vA taM parAmasanAkAramAha / pajAnAmIti ettha iti - saddo pakArattho, tena " mama "nti taNhAvasena parAmasanAkAraM dasseti / dhammasabhAvaM atikkamitvA parato AmasanaM parAmAso / na hi taM atthi, khandhesu yaM " aha "nti vA " mama "nti vA gahetabbaM siyA / yo pana parAmAso taNhAdayova, te ca bhagavato bodhimUleyeva pahInAti Aha "parAmAsakilesAna"ntiAdi / aparAmAsatoti vA nibbutivedanassa hetuvacanaM, "viditAti idaM padaM apekkhitvA kattari sAmivacanaM, aparAmasana hetu parAmAsarahitAya paTipattiyA tathAgatena sayameva asaGkhatadhAtu adhigatAti evaM vA ettha attho daTThabbo / "yAsu vedanAsU "tiAdinA bhagavato desanAvilAsaM dasseti / tathA hi khandhAyatanAdivasena anekavidhAsu catusaccadesanAsu sambhavantIsupi ayaM tathAgatAnaM desanAsu paTipatti, yaM diTThigatikA micchApaTipattiyA diTTigahanaM pakkhandAti dassanatthaM vedanAyeva pariJAya bhUmidarasanatthaM uddhaTA / kammaTThAnanti catusaccakammaTTAnaM / yathAbhUtaM viditvAti vipassanApaJJAya vedanAya samudayAdI ArammaNapaTivedhavasena maggapaJJAya asammohapaTivedhavasena jAnitvA, paTivijjhitvAti attho / paccayasamudayaTThenAti "imasmiM sati idaM hoti imassuppAdA idaM uppajjatI 'ti (ma0 ni0 1.404; saM0 ni0 1.2.21; udA0 1) vuttalakkhaNena avijjAdInaM paccayAnaM uppAdena ceva maggena asamugghAtena ca / nibbattilakkhaNanti uppAdalakkhaNaM, jAtinti attho / paJcannaM lakkhaNAnanti ettha catunnaM paccayAnampi uppAdalakkhaNameva gahetvA vuttanti gahetabbaM yasmA paccayalakkhaNampi labbhatiyeva, tathA ceva saMvaNitaM / paccayanirodhaTThenAti etthApi vRttanayAnusArena attho vebba / yanti yasmA, yaM vA sukhaM somanassaM / paTiccAti ArammaNapaccayAdibhUtaM vedanaM labhitvA / ayanti sukhasomanassAnaM paccayabhAvo, sukhasomanassameva vA, "assAdo" ti padaM pana apekkhitvA pulliGganiddeso / ayaJhettha saGkSepattho - purimuppannaM vedanaM Arambha somanassuppattiyaM yo purimavedanAya assAdetabbAkAro somanassassAdanAkAro, ayaM assAdoti / kathaM pana vedanaM Arambha sukhaM uppajjatIti ? cetasikasukhassa adhippetattA nAyaM doso / visesanaM hettha somanassaggahaNaM sukhaM somanassanti " rukkho siMsapA "ti yathA / 133 133
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.38-38) "aniccA"ti iminA saGkhAradukkhatAvasena upekkhAvedanAya, sabbavedanAsuyeva vA AdInavamAha, itarehi itaradukkhatAvasena yathAkkama dukkhasukhavedanAnaM, avisesena vA tINipi padAni sabbAsampi vedanAnaM vasena yojetabbAni / ayanti yo vedanAya hutvA abhAvaDhena aniccabhAvo, udayabbayapaTipILanaTena dukkhabhAvo, jarAya maraNena cAti dvedhA vipariNAmetabbabhAvo ca, ayaM vedanAya AdInavo, yato vA AdInaM paramakArunaM vAti pavattatIti / vedanAya nissaraNanti ettha vedanAyAti nissakkavacanaM, yAva vedanApaTibaddhaM chandarAgaM na pajahati, tAvAyaM puriso vedanaM allInoyeva hoti / yadA pana taM chandarAgaM pajahati, tadAyaM puriso vedanAya nissaTo visaMyutto hotIti chandarAgappahAnaM vedanAya nissaraNaM vuttaM / ettha ca vedanAggahaNena vedanAya sahajAtanissayArammaNabhUtA ca rUpArUpadhammA gahitA eva hontIti paJcannampi upAdAnakkhandhAnaM gahaNaM daTThabbaM / vedanAsIsena pana desanA AgatA, tattha kAraNaM vuttameva, lakkhaNahAranayena vA ayamattho vibhaavetbbo| tattha vedanAggahaNena gahitA paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccaM, vedanAnaM samudayaggahaNena gahitA avijjAdayo samudayasaccaM, atthaGgamanissaraNapariyAyehi nirodhasaccaM, "yathAbhUtaM viditvA'"ti etena maggasaccanti evamettha cattAri saccAni veditbbaani| kAmupAdAnamUlakattA sesupAdAnAnaM, pahIne ca kAmupAdAne upAdAnasesAbhAvato "vigatachandarAgatAya anupAdAno"ti vuttaM / anupAdAvimuttoti attano maggaphalappattiM bhagavA dasseti / "vedanAna''ntiAdinA hi yassA dhammadhAtuyA suppaTividdhattA imaM diTThigataM sakAraNaM sagatikaM pabhedato vibhajituM samattho ahosi, tassa sabba tANassa saddhiM pubbabhAgapaTipadAya uppattibhUmi dasseti dhmmraajaa| paThamabhANavAravaNNanA nihitaa| ekaccasassatavAdavaNNanA 38. sattesu saGkhAresu ca ekaccaM sassataM etassAti ekaccasassato, ekccssstvaado| so etesaM asthIti ekccssstikaa| te pana yasmA ekaccasassato vAdo diTThi etesanti ekaccasassatavAdA nAma honti, tasmA tamatthaM dassento Aha "ekaccasassatavAdA"ti / iminA nayena ekaccaasassatikA dipadassapi attho veditabbo / . 134
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.38-38) ekaccasassatavAdavaNNanA 135 nanu ca "ekaccasassatikA"ti vutte tadaJassa ekaccassa asassatatAsanniTTAnaM siddhameva hotIti ? saccaM siddhameva hoti atthato, na pana saddato / tasmA supAkaTaM katvA dassetuM "ekaccaasassatikA"ti vuttaM / na hi idha sAvasesaM katvA dhammaM deseti dhammassAmI / idhAti "ekaccasassatikA''ti imasmiM pade / gahitAti vuttA, tathA ceva attho dassito / idhAti vA imissA desnaay| tathA hi purimakA tayo vAdA sattavasena, catuttho saGkhAravasena vibhatto / "saGkhArekaccasassatikA"ti idaM tehi sassatabhAvena gayhamAnAnaM dhammAnaM yAthAvasabhAvadassanavasena vuttaM, na panekaccasassatikamatadassanavasena / tassa hi sassatAbhimataM asaGghatamevAti laddhi / tenevAha "cittanti vA...pe0... ThassatI"ti / na hi yassa bhAvassa paccayehi abhisaGghatabhAvaM paTijAnAti, tasseva niccadhuvAdibhAvo anummattakena sakkA paTiJAtuM / etena "uppAdavayadhuvatAyuttabhAvA siyA niccA, siyA aniccA siyA na vattabbA"tiAdinA pavattassa sattabhaGgavAdassa ayuttatA vibhAvitA hoti / tatthAyaM ayuttatAvibhAvanA - yadi "yena sabhAvena yo dhammo atthIti vuccati, teneva sabhAvena so dhammo natthI'"tiAdinA vucceyya, siyA anekantavAdo / atha aJcena, siyA na anekntvaado| na cettha desantarAdisambandhabhAvo yatto vattaM tassa sabbalokasiddhattA. vivaadaabhaavto| ye pana vadanti "yathA savaNNaghaTena makaTe kate ghaTabhAvo nassati. makuTabhAvo uppajjati, suvaNNabhAvo tiThThatiyeva, evaM sabbabhAvAnaM koci dhammo nassati, koci dhammo uppajjati, sabhAvo pana tikRtI"ti / te vattabbA "kiM taM suvaNNaM, yaM ghaTe makUTe ca avahitaM, yadi rUpAdi, so saddo viya anicco / atha rUpAdi samUho, samUho nAma sammutimattaM / na tassa atthitA natthitA niccatA vA labbhatI"ti anekantavAdo na siyA | dhammAnaJca dhammino aJathAnaJathAsu doso vuttoyeva sassatavAdavicAraNAyaM / tasmA so tattha vRttanayeneva veditbbo| apica niccAniccanavattabbarUpo attA loko ca paramatthato vijjamAnatApaTijAnanato yathA niccAdInaM aJataraM rUpaM, yathA vA dIpAdayo / na hi dIpAdInaM udayabbayasabhAvAnaM niccAniccanavattabbasabhAvatA sakkA vijJAtuM, jIvassa niccAdIsu aJjataraM rUpaM viyAti evaM sattabhaGgassa viya sesabhaGgAnampi asambhavoyevAti sattabhaGgavAdassa ayuttatA veditabbA | ettha ca "issaro nicco, aJje sattA aniccA''ti evaM pavattavAdA sattekaccasassatikA seyyathApi issrvaadaa| "paramANavo niccA dhuvA, aNukAdayo aniccA"ti evaM pavattavAdA saGkhArekaccasassatikA seyyathApi kaannaadaa| nanu "ekacce 135 Jain Education Interational
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.38-38) dhammA sassatA, ekacce asassatA''ti etasmiM vAde cakkhAdInaM asassatatAsanniTThAnaM yathAsabhAvAvabodho eva, tayidaM kathaM micchAdassananti, ko vA evamAha "cakkhAdInaM asassatabhAvasanniTTAnaM micchAdassana''nti ? asassatesuyeva pana kesaJci dhammAnaM sassatabhAvAbhiniveso idha micchAdassanaM / tena pana ekavAre pavattamAnena cakkhAdInaM asassatabhAvAvabodho vidUsito saMsaTThabhAvato visasaMsaTTho viya sappimaNDo sakiccakaraNAsamatthatAya sammAdassanapakkhe ThapetabbataM naarhtiiti| asassatabhAvena nicchitApi vA cakkhuAdayo samAropitajIvasabhAvA eva diTThigatikehi gavhantIti tadavabodhassa micchAdassanabhAvo na sakkA nivAretuM / tenevAha "cakTuM itipi...pe0... kAyo itipi ayaM me attA"tiAdi / evaJca katvA asaGghatAya saGghatAya ca dhAtuyA vasena yathAkkama "ekacce dhammA sassatA, ekacce asassatA''ti evaM pavatto vibhajjavAdopi ekaccasassatavAdo ApajjatIti evaMpakArA codanA anavakAsA hoti avipriitdhmmsbhaavsmpttipttibhaavto| kAmaJcettha purimavAdepi asassatAnaM dhammAnaM "sassatA"ti gahaNaM visesato micchAdassanaM, sassatAnaM pana "sassatA"ti gAho na micchAdassanaM yathAsabhAvaggahaNabhAvato / asassatesuyeva pana "kecideva dhammA sassatA, keci asassatA''ti gahetabbadhammasu vibhAgappavattiyA imassa vAdassa vAdantaratA vuttA, na cettha "samudAyantogadhattA ekadesassa sappadesasassataggAho nippadesasassataggAhe samodhAnaM gacchatI'ti sakkA vattuM vAdI tabbisayavisesavasena vAdadvayassa pvttttaa| aJce eva hi didvigatikA "sabbe dhammA sassatA"ti abhiniviTThA, aje "ekaccasassatA''ti / saGkhArAnaM anavasesapariyAdAnaM, ekadesapariggaho ca vAdadvayassa paribyattoyeva / kiJca bhiyyo anekavidhasamussaye ekavidhasamussaye ca khandhapabandhe abhinivesbhaavto| catubbidhopi hi sassatavAdI jAtivisesavasena nAnAvidharUpakAyasannissaye eva arUpadhammapuje sassatAbhinivesI jAto abhijANena anussavAdIhi ca rUpakAyabhedaggahaNato / tathA ca vuttaM "tato cuto amutra udapAdi"nti (dI0 ni0 1.32) "cavanti upapajjantI''ti ca Adi / visesalAbhI ekaccasassatiko anupadhAritabhedasamussayeva dhammapabandhe sassatAkAraggahaNena abhinivisanaM janesi ekabhavapariyApannakhandhasantAnavisayattA tadabhinivesassa / tathA ca tIsupi vAdesu "taM pubbenivAsaM anussarati, tato paraM nAnussaratI"ti ettakameva vuttaM, takkInaM pana sassatekaccasassatavAdInaM sassatAbhinivesaviseso rUpArUpadhammavisayatAya supAkaToyevAti / 136 Jain Education Interational
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.39-40) ekaccasassatavAdavaNNanA 137 39. dIghassa kAlassa atikkamenAti vivaTTavivaTThAyInaM apagamena / anekatthattA dhAtUnaM saM-saddena yutto vaTTa-saddo vinAsavAcIti Aha "vinassatI"ti, saGghayavasena vattatIti attho / vipattikaramahAmeghasamuppattito paTThAya hi yAva aNusahagatopi saGkhAro na hoti, tAva loko saMvaTTatIti vuccati / lokoti cettha pathavIAdibhAjanaloko adhippeto / uparibrahmalokesUti parittasubhAdIsu rUpIbrahmalokesu / agginA hi kappavuThThAnaM idhAdhippetaM bahulaM pvttnto| tenevAha bhagavA "AbhassarasaMvattanikA hontI"ti / arUpesu vAti vA-saddena saMvaTTamAnalokadhAtUhi aJcalokadhAtUsu vAti vikappanaM veditabbaM / na hi "sabbe apAyasattA tadA rUpArUpabhavesu uppajjantI''ti sakkA vijJAtuM apAyesu dIghatamAyukAnaM manussalokUpattiyA asmbhvto| satipi sabbasattAnaM abhisaGkhAramanasA nibbattabhAve bAhirapaccayehi vinA manasAva nibbattattA "manomayA"ti vuccanti rUpAvacarasattA / yadi evaM kAmabhave opapAtikasattAnampi manomayabhAvo ApajjatIti? nApajjati adhicittabhUtena atisayamanasA nibbattasattesu manomayavohAratoti dassanto Aha "jhAnamanena nibbattattA manomayA"ti / evaM arUpAvacarasattAnampi manomayabhAvo ApajjatIti ce ? na, tattha bAhirapaccayehi nibbattetabbatAsaGkAya eva abhAvato, "manasAva nibbattA''ti avdhaarnnaasmbhvto| niruLaho vAyaM loke manomayavohAro rUpAvacarasattesu / tathA hi "annamayo pAnamayo manomayo Anandamayo vijJANamayo''ti paJcadhA attAnaM vedavAdino vadanti / ucchedavAdepi vakkhati "dibbo rUpI manomayo'"ti (dI0 ni0 1.86) / sobhanA pabhA etesu santIti subhaa| "ukkaMsenA"ti Abhassaradeve sandhAyAha, parittAbhA appamANAbhA pana dve cattAro ca kappe tiTThanti / aTThakappeti aTTha mhaakppe|| 40. saNThAtIti sampattikaramahAmeghasamuppattito paTThAya pathavIsandhArakudakataMsandhArakavAyumahApathavIAdInaM samuppattivasena ThAti, "sambhavati" icceva vA attho anekatthattA dhAtUnaM / pakatiyAti sabhAvena, tassa "suJa"nti iminA sambandho / tattha kAraNamAha "nibbattasattAnaM natthitAyA"ti, anuppannattAti attho, tena yathA ekaccAni vimAnAni tattha nibbattasattAnaM cutattA suJAni honti, na evamidanti dasseti / brahmapArisajjabrahmapurohitamahAbrahmAno brahmakAyikA, tesaM nivAso bhUmipi "brahmakAyikA"ti vuttA / kammaM upanissayavasena paccayo etissAti kmmpccyaa| atha vA tattha nibbattasattAnaM vipaccanakakammassa sahakArIpaccayabhAvato, kammassa paccayAti kmmpccyaa| utu samuTThAnaM etissAti utusmutttthaanaa| "kammapaccayautusamuTThAnA"ti vA pATho, kammasahAyo paccayo, kammassa vA sahAyabhUto paccayo kammapaccayo, sova utu kammapaccayautu, so samuTThAnaM 137
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.40-40) etissAti yojetabbaM / etthAti "brahmavimAnanti vuttAya brahmakAyikabhUmiyA / kathaM paNItAya dutiyajjhAnabhUmiyaM ThitAnaM hInAya paThamajjhAnabhUmiyA upapatti hotIti Aha "atha sattAna"ntiAdi / otarantIti upapajjanavasena heTThAbhUmiM gacchanti / appAyuketi yaM uLAraM puJakammaM kataM, tassa uppajjanArahavipAkapabandhato appaparimANAyuke / AyuSpamANenevAti paramAyuppamANeneva / kiM panetaM paramAyu nAma, kathaM vA taM paricchinnapamANanti ? vuccate- yo tesaM tesaM sattAnaM tasmiM tasmiM bhavavisese purimasiddhabhavapatthanUpanissayavasena sarIrAvayavavaNNasaNThAnapamANAdivisesA viya taMtaMgatinikAyAdIsu yebhuyyena niyataparicchedo gabbhaseyyakakAmAvacaradevarUpAvacarasattAnaM sukkasoNitautubhojanAdi utuAdipaccayuppannapaccayUpatthambhito vipAkapabandhassa ThitikAlaniyamo, so yathAsakaM khaNamattAvaTThAyInampi attano sahajAtAnaM rUpArUpadhammAnaM ThapanAkAravuttitAya pavattakAni rUpArUpajIvitindriyAni yasmA na kevalaM nesaM khaNaThitiyA eva kAraNabhAvena anupAlakAni, atha kho yAva bhavaGgupacchedA anupabandhassa avicchedahetubhAvenApi, tasmA AyuhetukattA kAraNUpacArena Ayu, ukkaMsaparicchedavasena paramAyUti ca vuccati / taM pana devAnaM nerayikAnaM uttarakurukAnaJca niyataparicchedaM, uttarakurukAnaM pana ekantaniyataparicchedameva, avasiThThamanussapetatiracchAnAnaM pana ciraTThitisaMvattanikakammabahule kAle kammasahitasantAnajanitasukkasoNitappaccayAnaM taMmUlakAnaJca candasUriyasamavisamaparivattanAdijanitautuAhArAdisamavisama paccayAnaM vasena cirAcirakAlato aniyataparicchedaM, tassa ca yathA purimasiddhabhavapatthanAvasena taMtaMgatinikAyAdIsu vaNNasaNThAnAdivisesaniyamo siddho dassanAnussavAdIhi, tathA Adito gahaNasiddhiyA / evaM tAsu tAsu upapattIsu nibbattasattAnaM yebhuyyena samappamANaTThitikAlaM dassanAnussavehi labhitvA taM paramataM ajjhosAya pavattitabhavapatthanAvasena Adito paricchedaniyamo veditbbo| yasmA pana kammaM tAsu tAsu upapattIsu yathA taMtaMupapattiniyatavaNNAdinibbattane samatthaM, evaM niyatAyuparicchedAsu upapattIsu paricchedAtikkamena vipAkanibbattane samatthaM na hoti, tasmA vuttaM "AyuppamANeneva cavantIti / yasmA pana upatthambhakasahAyehi anupAlakappaccayehi upAdinnakakkhandhAnaM pavattetabbAkAro asthato paramAyu, tassa yathAvuttaparicchedAnatikkamanato satipi kammAvasese ThAnaM na sambhavati, tena vuttaM "attano puJjabaleneva ThAtuM na sakkotI"ti / kappaM vAti asaGkhyeyyakappaM vA tassa upaTuM vA upaDDakappato UnamadhikaM vAti vikappanattho vA-saddI / 138
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.41-42) ekaccasassatavAdavaNNanA 41. anabhiratIti ekavihArena anabhirati / sA pana yasmA ajehi samAgamicchA hoti, tena vuttaM "aparassApi sattassa AgamanapatthanA"ti / piyavatthuvirahena piyavatthualAbhena vA cittavighAto ukkaNThitA, sA atthato domanassacittuppAdo yevAti Aha "paTighasampayuttA"ti / dIgharattaM jhAnaratiyA ramamAnassa vuttappakAraM anabhiratinimittaM uppannA "mama''nti ca "ahanti ca gahaNassa kAraNabhUtA taNhAdiTThiyo idha pritssnaa| tA pana cittassa purimAvatthAya calanaM kampananti Aha "ubbijjanA phndnaa"ti| tenevAha "taNhAtassanApi didvitassanApi vaTTatI"ti | yaM pana atthuddhAre "aho vata aJapi sattA itthattaM Agaccheyyunti ayaM taNhAtassanA nAmA"ti vuttaM, taM diTTitassanAya visuM udAharaNaM dassentena taNhAtassanaMyeva tato niddhAretvA vuttaM, na pana tattha didvitassanAya abhAvatoti daTThab | tAsatassanA cittutraaso| bhayAnakanti bheravArammaNanimittaM balavabhayaM / tena sarIrassa thaddhabhAvo chambhitattaM bhayaM saMveganti ettha bhayanti bhaGgAnupassanAya ciNNante sabbasaGghArato bhAyanavasena uppannaM bhayANaM / saMveganti sahottappajANaM, ottappameva vaa| santAsanti AdInavanibbidAnupassanAhi saGkhArehi santassanaJANaM / saha byAyati pavattati, dosaM vA chAdetIti sahabyo, sahAyo, tassa bhAvaM sahabyataM / 42. abhibhavitvA Thito ime satteti adhippaayo| yasmA pana so pAsaMsabhAvena uttamabhAvena ca "te satte abhibhavitvA Thito"ti attAnaM maJati, tasmA vuttaM "jeTThakohamasmI"ti / aJadatyu dasoti dassane antarAyAbhAvavacanena, jeyyavisesapariggAhikabhAvena ca anAvaraNadassAvitaM paTijAnAtIti Aha "sabbaM passAmIti attho"ti / bhUtabhavyAnanti ahesunti bhUtA, bhavanti bhavissantIti bhabyA, aTThakathAyaM pana vattamAnakAlavaseneva bhabya-saddassa attho dassito / paThamacittakkhaNeti paTisandhicittakkhaNe / kiJcApi so brahmA anavadvitadassanattA puthujjanassa purimatarajAtiparicitampi kammassakataJANaM vissajjetvA vikubbaniddhivasena cittuppattimattapaTibaddhena sattanimmAnena vipallaTTho "ahaM issaro kattA nimmAtA"tiAdinA issarakuttadassanaM pakkhandamAno abhinivisanavaseneva patiTTito, na patiThThApanavasena "tassa evaM hotI"ti vuttattA, patiTThApanakkameneva pana tassa so abhiniveso jAtoti dassanatthaM "kAraNato sAdhetukAmo"ti, "paTilaM katvA"ti ca vuttaM / tenAha bhagavA "taM kissa hetU'tiAdi / tattha manopaNidhIti manasA eva patthanA, tathA cittappavattimattamevAti attho, itthabhAvanti idappakArataM / yasmA pana itthanti brahmattabhAvo idhAdhippeto, tasmA "brahmabhAvanti attho"ti vuttaM / nanu ca devAnaM upapattisamanantaraM "imissA nAma gatiyA cavitvA iminA nAma 139
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA kammunA idhUpapannA "ti paccavekkhaNA hotIti ? saccaM hoti, sA pana purimajAtIsu kammassakataJJaNe sammadeva niviTThajjhAsayAnaM / ime pana sattA purimAsupi jAtIsu issara kuttadassanavasena vinibandhAbhinivesA ahesunti daTThabbaM / tena vuttaM "iminA mayantiAdi / 43. IsatIti Iso, abhibhUti attho / mahA Iso maheso, suppatiTThamahasatAya pana parehi '"maheso"ti akkhAtabbatAya mahesakkho, atisayena mahesakkho mahesakkhataroti vacanattho daTThabbo | yasmA pana so mahesakkhabhAvo AdhipateyyaparivArasampattiyA viJJAyati, tasmA " issariyaparivAravasena mahAyasataro" ti vRttaM / ( 1.43-45) 44. idheva AgacchatIti imasmiM manussaloke eva paTisandhivasena Agacchati / yaM aJJataro sattoti ettha yanti nipAtamattaM karaNe vA paccattaniddeso, yena ThAnenAti attho, kiriyAparAmasanaM vA / itthataM AgacchatIti ettha yadetaM itthattassa AgamanaM, etaM ThAnaM vijjatIti attho| esa nayo "pabbajati, cetosamAdhiM phusati, pubbenivAsaM anussaratI "ti etesupi padesu / "ThAnaM kho panetaM bhikkhave vijjati, yaM aJJataro satto 'ti imahi padaM '"pabbajatI'tiAdIhi padehi paccekaM yojetabbanti / 45. khiDDAya padussantIti khiDDApadosino, khiDDApadosino eva khiDDApadosikA, khiDDApadoso vA etesaM atthIti khiDApadosikA / atikkantavelaM ativelaM, AhArUpabhogakAlaM atikkamitvAti attho / methunasampayogena uppajjanakasukhaM keLihastasukhaM ratidhammo ratisabhAvo | AhAranti ettha ko devAnaM AhArI, kA AhAravelAti ? sabbesampi kAmAvacaradevAnaM sudhA AhAro, sA heTThimehi uparimAnaM paNItatamA hoti, taM yathAsakaM divasavasena divase divase bhuJjanti / keci pana " biLArapadappamANaM sudhAhAraM bhuJjanti, so jivhAya Thapitamatto yAva kesagganakhaggA kAya pharati, tesaMyeva divasavasena sattadivase yApanasamattho ca hotI "ti vadanti / " nirantaraM khAdantA pivantA "ti idaM parikappanavasena vRttaM / kammatejasa balavabhAvo uLArapuJJanibbattattA, uLAragarusiniddhasudhAhArajIraNato ca / karajakAyassa mandabhAvo mudusukhumAlabhAvato / teneva hi bhagavA indasAlaguhAyaM pakatipathaviyaM saNThAtuM asakkontaM sakkaM devarAjAnaM " oLArikaM kAyaM adhiTThehI "ti Aha / tesanti manussAnaM / vatthunti karajakAyaM / kecIti abhayagirivAsino / 140
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.47-53) antAnantavAdavaNNanA 141 47. manenAti issApakatattA padudvena manasA / usUyAvasena manasova padoso manopadoso, so etesaM asthi vinAsahetubhUtoti manopadosikAti evaM vA ettha attho daTThabbo / akuddho rakkhatIti kuddhassa so kodho itarasmiM akujjhante anupAdAno ekavArameva uppattiyA anAsevano cAvetuM na sakkoti udakantaM patvA aggi viya nibbAyati, tasmA akuddho taM cavanato rakkhati, ubhosu pana kuddhesu bhiyyo bhiyyo aJamacamhi parivaDDanavasena tikhiNasamudAcAro nissayadahanaraso kodho uppajjamAno hadayavatthu nidahanto accantasukhumAlakarajakAyaM vinAseti, tato sakalopi attabhAvo antaradhAyati / tenAha "ubhosu panA"tiAdi / tathA cAha bhagavA "aJamacaM paduTThacittA kilantakAyA...pe0... cvntii''ti| dhammatAti dhmmniyaamo| so ca tesaM karajakAyassa mandatAya, tathAuppajjanakakodhassa ca balavatAya ThAnaso cavanaM, tesaM rUpArUpadhammAnaM sabhAvoti adhippAyo / 49. cakkhAdInaM bhedaM passatIti virodhipaccayasannipAte vikArApattidassanato, ante ca adassanUpagamanato vinAsaM passati oLArikattA ruupdhmmbhedss| paccayaM datvAti anantarapaccayAdivasena paccayo hutvA | "balavatara"nti cittassa lahutaraM bhedaM sandhAya vuttaM / tathA hi ekasmiM rUpe dharanteyeva soLasa cittAni bhijjanti / bhedaM na passatIti khaNe khaNe bhijjantampi cittaM parassa anantarapaccayabhAveneva bhijjatIti purimacittassa abhAvaM paTicchAdetvA viya pacchimacittassa uppattito bhAvapakkho balavataro pAkaTo ca hoti, na abhAvapakkhoti cittassa vinAsaM na passati, ayaJca attho alAtacakkadassanena supAkaTo viJaAyati / yasmA pana takkIvAdI nAnattanayassa dUrataratAya ekattanayassapi micchAgahitattA "yadevidaM vijJANaM sabbadApi ekarUpena pavattati, ayameva attA nicco"tiAdinA abhinivesaM janeti, tasmA vuttaM "so taM apassanto"tiAdi / antAnantavAdavaNNanA 53. antAnantikAti ettha amati gacchati ettha sabhAvo osAnanti anto, mariyAdA / tappaTisedhena ananto, anto ca ananto ca antAnanto ca nevantAnAnanto ca antAnantA sAmaJaniddesena, ekasesena vA "nAmarUpapaccayA saLAyatana'"ntiAdIsu (ma0 ni0 3.176; saM0 ni0 1.2.1; udA0 1) viya / kassa pana antAnantoti ? lokIyati saMsAranissaraNasthikehi diTThigatikehi, lokIyanti vA ettha tehi puJApuJja 141
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.53-53) tabbipAko cAti lokoti saGkhyaM gatassa attano / tenAha bhagavA "antAnantaM lokassa pajhapentIti / ko pana eso attAti? jhAnavisayabhUtakasiNanimittaM / tattha hi ayaM diTThigatiko loksnyjii| tathA ca vuttaM "taM lokoti gahetvA"ti / keci pana "jhAnaM taMsampayuttadhammA ca idha 'attA, loko'ti ca gahitA"ti vadanti / antAnantasahacaritavAdo antAnanto, yathA "kuntA pacarantIti antAnantasannissayo vA yathA "maJcA ghosantI''ti / so etesaM atthIti antaanntikaa| te pana yasmA yathAvuttanayena antAnanto vAdo diTThi etesanti "antAnantavAdA"ti vuccanti / tasmA aTThakathAyaM "antAnantavAdA''ti vatvA "antaM vA''tiAdinA attho vibhatto / etthAha - yuttaM tAva purimAnaM tiNNaM vAdInaM antattaJca anantattaJca antAnantattaJca Arabbha pavattavAdattA antAnantikattaM, pacchimassa pana tadubhayapaTisedhanavasena pavattavAdattA katha antAnantikattanti ? tadubhayapaTisedhanavasena pavattavAdattA ev| yasmA antAnantapaTisedhavAdopi antAnantavisayo eva taM Arabbha pavattattA / etadatthaMyeva hi sandhAya aTThakathAyaM "Arabbha pavattavAdA''ti vuttaM / atha vA yathA tatiyavAde desabhedavasena ekasseva antavantatA anantatA ca sambhavati, evaM takkIvAdepi kAlabhedavasena ubhayasambhavato aJamaJjapaTisedhena ubhaya va vuccati / kathaM ? antavantatApaTisedhena hi anantatA vuccati, anantatApaTisedhena ca antavantatA, antAnantAnaJca na tatiyavAdabhAvo kAlabhedassa adhippetttaa| idaM vuttaM hoti - yasmA ayaM lokasaJito attA adhigatavisesehi mahesIhi ananto kadAci sakkhidiTThoti anusuyyati, tasmA nevantavA / yasmA pana tehiyeva kadAci antavA sakkhidiTThoti anusuyyati, tasmA na pana anantoti / yathA ca anussutitakkIvasena, evaM jAtissaratakkI AdInaJca vasena yathAsambhavaM yojetabbaM / ayahi takkiko avaDDitabhAvapubbakattA paTibhAganimittAnaM vaDDitabhAvassa vaDDitakAlavasena appaccakkhakAritAya anussavAdimatte ThatvA "nevantavA''ti paTikkhipati / avaDDitakAlavasena pana "na panAnanto''ti, na pana antatAnantatAnaM accantamabhAvena yathA taM "nevasaJjinAsajI''ti / purimavAdattayapaTikhepo ca attanA yathAdhippetappakAravilakkhaNatAya tesaM, avassaJcetaM evaM vijJAtabbaM, aJjathA vikkhepapakkhayeva bhajeyya ctutthvaado| na hi antatAanantatAtadubhayavinimutto attano pakAro asthi, takkIvAdI ca yuttimaggako, kAlabhedavasena ca tadubhayaM ekasmimpi na na yujjatIti / 142 Jain Education Interational
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.54-60-61) amarAvikkhepavAdavaNNanA 143 keci pana yadi panAyaM attA antavA siyA, dUradese upapajjanAnussaraNAdi kiccanipphatti na siyA / atha ananto, idha Thitassa devalokanirayAdIsu sukhadukkhAnubhavanampi siyaa| sace pana antavA ca ananto ca, tdubhydossmaayogo| tasmA "antavA, ananto''ti ca abyAkaraNIyo attAti evaM takkanavasena catutthavAdappavattiM vaNNenti / evampi yuttaM tAva pacchimavAdIdvayassa antAnantikattaM antAnantAnaM vasena ubhayavisayattA tesaM vAdassa / purimavAdIdvayassa pana kathaM visuM antAnantikattanti ? upacAravuttiyA / samuditesu hi antAnantavAdIsu pavattamAno antAnantika-saddo tattha niruLahatAya paccekampi antAnantikavAdIsu pavattati, yathA arUpajjhAnesu paccekaM aTThavimokkhapariyAyo, yathA ca loke sattAsayoti / atha vA abhinivesato purimakAlappavattivasena ayaM tattha vohAro kto| tesahi dihrigatikAnaM tathArUpacetosamAdhisamadhigamato pubbakAlaM "antavA nu ayaM loko, ananto nU''ti ubhayAkArAvalambino parivitakkassa vasena niruLaho antAnantikabhAvo visesalAbhena tattha uppannepi ekaMsaggAhe purimasiddharuLhiyA voharIyatIti / 54-60. vuttanayenAti "takkayatIti takkI''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.34) saddato, "catubbidho takkI"tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.34) atthato ca sassatavAde vuttavidhinA / dipubbAnusArenAti dassanabhUtena vijJANena upaladdhapubbassa antavantAdino anussaraNena / evaJca katvA anussutitakkIsuddhatakkInampi idha saGgaho siddho hoti / atha vA diTThaggahaNeneva "naccagItavAditavisUkadassanA"tiAdIsu (dI0 ni0 10, 194) viya sutAdInampi gahitatA veditabbA / "antavA"tiAdinA icchitassa attano sabbadA bhAvaparAmasanavaseneva imesaM vAdAnaM pavattanato sassatadiTThisaGgaho daTTabbo / tathA hi vakkhati "sesA sassatadiviyo''ti (dI0 ni0 aTTha0 97-98) / __ amarAvikkhepavAdavaNNanA 61. na maratIti na ucchijjati / "evampi me no"tiAdinA vividho nAnappakAro khepo parena paravAdInaM khipanaM vikkhepo| amarAya diTThiyA vAcAya ca vikkhipantIti vA amarAvikkhepino / amarAvikkhepino eva amrvikkhepikaa| ito cito ca sandhAvati ekasmiM sabhAve anvtttthaanto| amarA viya vikkhipantIti vA purimanayeneva saddattho dttttbbo| 143
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.62-64) 62. vikkhepavAdino uttarimanussadhamme, akusaladhammapi sabhAvabhedavaseneva AtuM jANabalaM natthIti kusalAkusalapadAnaM kusalAkusalakammapathavaseneva attho / paThamanayavaseneva apariyantavikkhepatAya amarAvikkhepaM vibhAvetuM "evantipi me noti aniyamitavikkhepo"ti vuttaM / tattha aniyamitavikkhepoti sassatAdIsu ekasmimpi pakAre aThThatvA vikkhepakaraNaM, paravAdinA yasmiM kismiJci pucchite pakAre tassa paTikkhepoti attho / dutiyanayavasena amarAsadisAya amarAya vikkhepaM dassetuM "idaM kusalanti vA puTTho"tiAdimAha / atha vA "evantipi me no''tiAdinA aniyamatova sassatekaccasassatucchedatakkIvAdAnaM paTisedhanena taM taM vAdaM paTikkhipateva apariyantavikkhepavAdattA amraavikkhepino| attanA pana anavaTTitavAdattA na kismiJci pakkhe avatidvatIti Aha "sayaM pana...pe0... vyAkarotI"ti / idAni kusalAdInaM avyAkaraNena tameva anavaTThAnaM vibhAveti "idaM kusalanti vA puttttho''tiaadinaa| tenevAha "ekasmimpi pakkhe na tikRtI"ti / 63. kusalAkusalaM yathAbhUtaM appajAnantopi yesamahaM samayena kusalameva "kusala"nti, akusalameva ca "akusala''nti byAkareyyaM, tesu tathA byAkaraNahetu "aho vata re paNDito"ti sakkArasammAnaM karontesu mama chando vA rAgo vA assAti evampettha attho sambhavati / doso vA paTigho vAti ettha vuttavipariyAyena yojetabbaM / aTThakathAyaM pana attano paNDitabhAvavisayAnaM rAgAdInaM vasena yojanA ktaa| "chandarAgadvayaM upAdAna"nti abhidhammanayena vuttaM / abhidhamme hi taNhAdiTThiyova "upAdAna''nti AgatA, suttante pana dosopi "upAdAna''nti vutto "kodhupAdAnavinibandhA vighAtaM ApajjantI''tiAdIsu / tena vuttaM "ubhayampi vA daLhaggahaNavasena upAdAna"nti / davhaggahaNaM amuJcanaM / paTighopi hi upanAhAdivasena pavatto ArammaNaM na muJcati / vihananaM hiMsanaM vibAdhanaM / rAgopi hi pariLAhavasena sAraddhavuttitAya nissayaM vibAdhatIti / vinAsetukAmatAya ArammaNaM gaNhAtIti smbndho| 64. paNDiccenAti paJcAya / yena hi dhammena yutto "paNDito"ti vuccati, so dhammo paNDiccaM, tena sutacintAmayaM panaM dasseti, na pAkatikakammanibbattaM sAbhAvikapakaM / kata-saddassa kiriyAsAmaJavAcakattA "katavijjo''tiAdIsu viya kata-saddo ANAnuyuttataM vadatIti Aha "vijJAtaparappavAdA''ti / sattadhA bhinnassa vAlaggassa aMsukoTivedhako "vAlavedhI"ti adhippeto / 144
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.65-6-65-6) amarAvikkhepavAdavaNNanA 65-6. ettha ca kiJcApi purimAnampi tiNNaM kusalAdidhammasabhAvAnavabodhato attheva mandabhAvo, tesaM pana attano kusalAdidhammAnavabodhassa avabodhaviseso atthi, tadabhAvA pacchimoyeva mandamomUhabhAvena vutto / nanu ca pacchimassApi "asthi paroloko 'ti iti ce me assa, 'atthi parIloko ti iti te naM byAkareyyaM, evantipi me no 'tiAdi (dI0 ni0 1.65) vacanato attano dhammAnavabodhassa avabodho atthiyevAti ? kiJcApi asthi, na tassa purimAnaM viya apariJAtadhammabyAkaraNanibandhanamusAvAdAdibhayaparijigucchanakAro atthi, atha kho mahAmULahoyeva / atha vA " evantipi me no "tiAdinA pucchAya vikkhepakaraNatthaM "atthi paroloko 'ti iti ce maM pucchasI "ti pucchAThapanameva tena dassIyati, na attano dhammAnavabodhoti ayameva visesena " mando ceva momUho cA "ti vRtto / teneva hi tathAvAdinaM saJjayaM belaTThaputtaM Arambha " ayaM vA imesaM samaNabrAhmaNAnaM sabbamando sabbamULho Mti (dI0 ni0 1.181) vuttaM / tattha " asthi paroloko "ti sassatadassanavasena sammAdiTTivasena vA pucchA / "natthi paroloko "ti natthikadassanavasena sammAdassanavasena vA pucchA / " atthi ca natthi ca paroloko 'ti ucchedadassanavasena sammAdiTThivasena eva vA "neva pucchA / atthi na natthi paroloko "ti vRttappakArattayapaTikkhepe sati pakArantarassa asambhavato atthitAnatthitAhi navattabbAkAro parolokoti vikkhepaJJeva purekkhArena sammAdiTThivasena vA pucchA / sesacatukkattayepi vRttanayAnusArena attho veditabbo / puJJasaGghArattiko viya hi kAyasaGghArattikena purimacatukkasaGgahito eva attho / sesacatukkattayena attaparAmAsapuJJAdi phalatAcIdanAnayena saGgahitoti / amarAvikkhepiko sassatAdInaM attano aruccanatAya sabbattha " evantipi me notiAdinA vikkhepaJJeva karoti / tattha " evantipi me no" tiAdi tattha tattha pucchitAkArapaTisedhanavasena vikkhipanAkAradassanaM / nanu ca vikkhepavAdino vikkhepapakkhassa anujAnanaM vikkhepapakkhe avaTThAnaM yuttarUpanti ? na tatthApi tassa sammULahattA, paTikkhepavaseneva ca vikkhepavAdassa pavattanato / tathA hi saJcayo belaTThaputto raJa ajAtasattunA sandiTThikaM sAmaJJaphalaM puTTho paralokattikAdInaM paTisedhanamukhena vikkhepaM byAkAsi | 145 etthAha nanu cAyaM sabbopi amarAvikkhepiko kusalAdayo dhamme, paralokattikAdIni ca yathAbhUtaM anavabujjhamAno tattha tattha paJheM puTTho pucchAya vikkhepanamattaM Apajjati, tassa 145
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.67-68-73) kathaM divigtikbhaavo| na hi avattukAmassa viya pucchitamatthamajAnantassa vikkhepakaraNamattena diTThigatikatA yuttAti? vuccate- na heva kho pucchAya vikkhepakaraNamattena tassa diTThigatikatA, atha kho micchAbhinivesavasena | sassatAbhinivesena micchAbhiniviTThoyeva hi puggalo mandabuddhitAya kusalAdidhamme paralokattikAdIni ca yAthAvato appaTipajjamAno attanA avijJAtassa atthassa paraM vijJApetuM asakkuNeyyatAya musAvAdAdibhayena ca vikkhepaM ApajjatIti / tathA hi vakkhati "yAsaM satteva ucchedadiTThiyo, sesA sassatadiTThiyo"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.97-98) atha vA puJapApAnaM tabbipAkAnaJca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayAya pucchAya vikkhepakaraNaMyeva sundaranti khantiM ruciM uppAdetvA abhinivisantassa uppannA visuMyevesA ekA diTThi sattabhaGgadiTThi viyAti daTTabbaM / tathA ca vuttaM "pariyantarahitA diTThigatikassa diTTi ceva vAcA cA"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.61) / kathaM panassA sassatadihrisaGgaho ? ucchedavasena anabhinivesato / natthi koci dhammAnaM yathAbhUtavedI vivAdabahulattA lokassa, "evameva'"nti pana saddantarena "dhammanijjhAnanA anAdikAlikA loke"ti gAhavasena sassatalesopettha labbhatiyeva / adhiccasamuppannavAdavaNNanA 67. adhicca yadicchakaM yaM kiJci kAraNaM, kassaci vuddhipubbaM vA vinA samuppannoti attalokasaJjitAnaM khandhAnaM adhiccuppattiAkArArammaNaM dassanaM tadAkArasannissayena pavattito, tadAkArasahacaritatAya ca "adhiccasamuppanna''nti vuccati yathA "maJcA ghosanti, kuntA pacarantI''ti ca imamatthaM dassento Aha "adhiccasamuppanno attA ca loko cAti dassanaM adhiccasamuSpanna"nti / 68-73. desanAsIsanti desanAya jeTTakabhAvena gahaNaM, tena saJjayeva dhuraM katvA bhagavatA ayaM desanA katA, na pana tattha ajesaM arUpadhammAnaM atthibhAvatoti dasseti / tenevAha "acittuppAdA"tiAdi | bhagavA hi yathA lokuttaradhammaM desento samAdhiM paJcaM vA dhuraM karoti, evaM lokiyadhamma desento cittaM sajaM vA dhuraM karoti / tattha "yasmiM samaye lokuttaraM jhAnaM bhAveti (dha0 sa0 277) paJcaGgiko sammAsamAdhi [dI0 ni0 3.355 (kha)] paJcatrANiko sammAsamAdhi, [dI0 ni0 3.355 (ja); vibhaM0 2.804] pAya cassa disvA AsavA parikkhINA hontI"ti (ma0 ni0 1.271) tathA "yasmiM samaye 146
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.68-73-68-73) adhiccasamuppannavAdavaNNanA 147 kAmAvacaraM kusalaM cittaM uppannaM hoti, (dha0 sa0 1) kiMcitto tvaM bhikkhu (pArA0 146, 180) manopubbaGgamA dhammA, (dha0 pa0 1, 2; netti0 90; peTako0 83) santi bhikkhave sattA nAnattakAyA nAnattasaJino, (dI0 ni0 3.332, 342, 357; a0 ni0 3.9.24; cULani0 83) na nevasaJjAnAsAyatana"ntiAdIni suttAni (dI0 ni0 3.358) etassa atthassa sAdhakAni daTThabbAni / titthAyataneti aJatitthiyasamaye / titthiyA hi upapattivisese vimuttisacino, saJjAvirAgAvirAgesu AdInavAnisaMsadassino vA hutvA asaJasamApattiM nibbattetvA akkhaNabhUmiyaM uppajjanti, na sAsanikA / vAyokasiNe parikammaM katvAti vAyokasiNe paThamAdIni tINi jhAnAni nibbattetvA tatiyajjhAne ciNNavasI hutvA tato vuTThAya catutthajjhAnAdhigamAya parikammaM katvA / tenevAha "catutthajjhAnaM nibbattetvA"ti / / kasmA panettha vAyokasiNeyeva parikammaM vuttanti ? vuccate - yatheva hi rUpapaTibhAgabhUtesu kasiNavisesesu rUpavibhAvanena rUpavirAgabhAvanAsaGghAto arUpasamApattiviseso sacchikarIyati, evaM aparibyattaviggahatAya arUpapaTibhAgabhUte kasiNavisese arUpavibhAvanena arUpavirAgabhAvanAsaGghAto rUpasamApattiviseso adhigamIyatIti ettha "saJA rogo saJA gaNDo''tiAdinA (ma0 ni0 3.24) "dhi cittaM, dhibbate taM citta"ntiAdinA ca nayena arUpappavattiyA AdInavadassanena, tadabhAve ca santapaNItabhAvasanniTThAnena rUpasamApattiyA abhisaGgharaNaM, rUpavirAgabhAvanA pana saddhiM upacArena arUpasamApattiyo, tatthApi visesena paThamAruppajjhAnaM / yadi evaM "paricchinnAkAsakasiNepI"ti vattabbaM / tassApi hi arUpapaTibhAgatA labbhatIti ? icchitamevetaM kesaJci avacanaM panettha pubbAcariyehi aggahitabhAvena / yathA hi rUpavirAgabhAvanA virajjanIyadhammabhAvamattena parinipphannA, virajjanIyadhammapaTibhAgabhUte ca visayavisese pAtubhavati, evaM arUpavirAgabhAvanApIti vuccamAne na koci virodho, tithiyeheva pana tassA samApattiyA paTipajjitabbatAya, tesaJca visayapathesu'panibandhanasseva tassa jhAnassa paTipattito diTThivantehi pubbAcariyehi catuttheyeva bhUtakasiNe arUpavirAgabhAvanAparikammaM vuttanti daTThabbaM / kiJca vaNNakasiNesu viya purimabhUtakasiNattayepi vaNNapaTicchAyAva paNNatti ArammaNaM jhAnassa lokavohArAnurodheneva pvttito| evaJca katvA visuddhimagge (visuddhi0 1.57) pathavIkasiNassa AdAsacandamaNDalUpamAvacanaJca samatthitaM hoti, catutthaM pana bhUtakasiNaM bhUtappaTicchAyameva 147 Jain Education Interational
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA jhAnassa gocarabhAvaM gacchatIti tasseva arUpapaTibhAgatA yuttAti vAyokasiNeyeva parikammaM tanti veditaM / ivAti paJcavokArabhaveyeva / tatthAti asaJJabhave / yadi rUpakkhandhamattameva asaJJabhave pAtubhavati, kathamarUpasannissayena vinA tattha rUpaM pavattati, kathaM pana rUpasannissayena vinA arUpadhAtuyaM arUpaM pavattati, idampi tena samAnajAtiyameva / kasmA ? idheva adssnto| yadi evaM kabaLIkArAhArena vinA rUpadhAtuyaM rUpena na pavattitabbaM, kiM kAraNaM ? idheva adassanato / api ca yathA yassa cittasantAnassa nibbattikAraNaM rUpe avigatataNhaM, tassa saha rUpena sambhavato rUpaM nissAya pavatti, yassa pana nibbattikAraNaM rUpe vigatataNhaM, tassa vinA rUpena rUpanirapekkhatAya kAraNassa evaM yassa rUpappabandhassa nibbattikAraNaM vigatataNhaM arUpe, tassa vinA arUpena pavatti hotIti asaJJabhave rUpakkhandhamattameva nibbattati / kathaM pana tattha kevalo rUpappabandho paccuppannapaccayarahito cirakAlaM pavattatIti paccetabbaM, kittakaM vA kAlaM pavattatIti codanaM manasi katvA Aha " yathA nAma jiyAvegukkhitto saro"tiAdi, tena na kevalamAgamoyeva ayamettha yutIti dasseti / tattakameva kAlanti ukkaMsato paJca mahAkappasatAnipi tiTThanti asaJJasattA / jhAnavegeti asaJJasamApattiparikkhate kammavege / antaradhAyatIti paccayanirodhena nirujjhati nappavattati / (1.68-73 - 68-73) iti kAmabhave / kathaM pana anekakappasatasamatikkamena ciraniruddhato viJJANato idha viNaM samupajjati / na hi niruddhe cakkhumhi cakkhuviJJaNamuppajjamAnaM diTThanti ? nayidamekantato daTThabbaM / ciraniruddhampi hi cittaM samAnajAtikassa antarAnuppajjanato anantarapaccayamattaM hotiyeva na bIjaM, bIjaM pana kammaM / tasmA kammato bIjabhUtato ArammaNAdIhi paccayehi asaJJabhavato cutAnaM kAmadhAtuyA upapattiviJJaNaM hotiyeva / tenAha "idha paTisandhisaJJa uppajjatIti / ettha ca yathA nAma utuniyAmena pupphaggahaNe niyatakAlAnaM rukkhAnaM vekhe dine vekhabalena na yathA niyAmatA hoti pupphaggahaNassa, evameva paJcavokArabhave avippayogena vattamAnesu rUpArUpadhammesu rUpArUpavirAgabhAvanAvekhe dine tassa samApattivekhabalassa anurUpato arUpabhave asaJJAbhave ca yathAkkamaM rUparahitA arUparahitA ca khandhAnaM pavatti hotIti veditabbaM / nanu ettha jAtisatasahassadasasaMvaTTAdInaM matthake, abbhantarato vA pavattAya asanUpavattiyA vasena lAbhIadhiccasamuppannikavAdo lAbhIsassatavAdo viya anekabhedo sambhavatIti ? saccaM sambhavati, anantarattA pana 148
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.68-73-68-73) adhiccasamuppannavAdavaNNanA 149 ApannAya asaJjUpapattiyA vasena lAbhIadhiccasamuppannikavAdo nayadassanavasena ekova dassitoti daTThabbaM / atha vA sassatadivisaGgahato adhiccasamuppannikavAdassa sassatavAde Agato sabbo desanAnayo yathAsambhavaM adhiccasamuppannikavAdepi gahetabboti imassa visesassa dassanatthaM bhagavatA lAbhIadhiccasamuppannikavAdo avibhajitvA desito| avassaJca sassatadihrisaGgaho adhiccasamuppannikavAdassa icchitabbo saMkilesapakkhe sattAnaM ajjhAsayassa duvidhttaa| tathA hi vuttaM aTThakathAyaM "sassatucchedadiTTi cA"ti / tathA ca vakkhati "yAsaM satteva ucchedadiTThiyo, sesA sassatadiTThiyo"ti (dI0 ni0 aTTa0 1.97-98) / nanu ca adhiccasamuppannikavAdassa sassatadihrisaGgaho na yutto| "ahahi pubbe nAhosi"ntiAdivasena pavattanato, apubbasattapAtubhAvaggAhattA, attano lokassa ca sadAbhAvagAhinI ca sassatadiTTi "atthitveva sassatisama"nti pavattanato ? no na yutto anAgate kottiadssnto| yadipi hi ayaM vAdo "somhi etarahi ahutvA santatAya pariNato"ti (dI0 ni0 1.68) attano lokassa ca atItakoTiparAmasanavasena pavatto, tathApi vattamAnakAlato paTTAya na tesaM katthaci anAgate pariyantaM passati, visesena ca paccuppannAnAgatakAlesu pariyantAdassanapabhAvito sassatavAdo / yathAha "sassatisamaM tatheva ThassatI"ti / yadi evaM imassa vAdassa, sassatavAdAdInaJca pubbantakappikesu saGgaho na yutto anAgatakAlaparAmasanavasena pavattattAti ? na, samudAgamassa atiitkotttthaasikttaa| tathA hi nesaM samuppatti atItaMsapubbenivAsasANehi, tappaTirUpakAnussavAdippabhAvitatakkanehi ca saGgahitAti, tathA ceva saMvaNNitaM / atha vA sabbattha appaTihatatrANena vAdivarena dhammassAminA niravasesato agatiJca gatiJca yathAbhUtaM sayaM abhijA sacchikatvA paveditA etA diTThiyo, tasmA yAvatikA diTThiyo bhagavatA desitA, yathA ca desitA, tathA tathAva sanniTThAnato sampaTicchitabbA, na ettha yuttivicAraNA kAtabbA buddhavisayattA / acinteyyo hi buddhavisayoti / dutiyabhANavAravaNNanA nihitA / 149 Jain Education Interational
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.74-76-77) aparantakappikavAdavaNNanA ___74. "aparante ANaM, aparantAnudichino"tiAdIsu viya apara-saddo idha anAgatakAlavAcakoti Aha "anAgatakoTTAsasaGghAta"nti / aparantaM kappetvAtiAdIsu "pubbantaM kappetvA''tiAdIsu vuttanayena attho veditabbo / visesamattameva vakkhAma / saJjIvAdavaNNanA 75. uddhamAghAtanAti pavatto vAdo uddhamAghAtano, so etesaM atthIti uddhmaaghaatnikaa| yasmA pana te divigatikA "uddhaM maraNA attA nidhibakAro''ti vadanti, tasmA "uddhamAghAtanA attAnaM vadantIti uddhamAghAtanikA"ti vuttaM / saJjIvAdo etesaM atthIti saJjIvAdA "buddhaM assa atthIti buddho"ti yathA / atha vA saJjIti pavatto vAdo saJI sahacaraNanayena, saJI vAdo etesanti snyjiivaadaa| __ 76-77. rUpI attAti ettha nanu rUpavinimuttena attanA bhavitab saJjAya viya rUpassapi attaniyattA / na hi "saJjI attA"ti ettha saJjA attA / teneva hi "tattha pavattasaJaJcassa sajJAti gahetvA"ti vuttaM / evaM sati kasmA kasiNarUpaM "attA"ti gahetvA vuttanti ? na kho panetaM evaM daTThabbaM "rUpaM assa atthIti rUpI"ti, atha kho "ruppanasIlo ruupii"ti| ruppanaJcettha rUpasarikkhatAya kasiNarUpassa var3itAvaDitakAlavasena visesApatti, sA ca "natthI'ti na sakkA vattuM parittavipulatAdivisesasabbhAvato / yadi evaM imassa vAdassa sassatadiTrisaGgaho na yajjatIti ? no na yajjati kAyabhedato unheM attano nibbikAratAya tena adhippetattA / tathA hi vattaM "arogo paraM maraNA"ti / atha vA "rUpaM assa atthIti rUpI"ti vuccamAnepi na doso| kappanAsiddhenapi hi bhedena abhedassApi niddesadassanato. yathA "silApattakassa sarIra''nti / ruppanaM vA rUpasabhAvo rUpaM, taM etassa asthIti rUpI, attA "rUpino dhammA"tiAdIsa (dha0 sa0 dakamAtikA 11) viy| evaJca katvA rUpasabhAvattA attano "rUpI attA"ti vacanaM jAyAgatamevAti "kasiNarUpaM 'attA'ti gahetvA"ti vuttaM / niyatavAditAya kammaphalapaTikkhepato natthi AjIvakesu jhAnasamApattilAbhoti Aha "AjIvakAdayo viya takkamatteneva vA rUpI attA"ti / tathA hi kaNhAbhijAtiAdIsu chaLAbhijAtIsu aJataraM attAnaM ekacce AjIvakA paTijAnanti / natthi etassa rogo bhaGgoti arogoti aroga-sadassa 150 Jain Education Intemational
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.76-77-76-77) saJjIvAdavaNNanA niccapariyAyatA veditabbA, rogarahitatAsIsena vA nidhibakAratAya niccataM paTijAnAti diTThigatikoti Aha "arogoti nicco"ti / kasiNugghATimAkAsapaThamAruppaviJaANanasthibhAvaAkiJcacAyatanAni arUpasamApattinimittaM nimbapaNNe tittakaraso viya sarIraparimANo arUpI attA tattha tikRtIti nigaNThAti Aha "nigaNThAdayo viyA"ti / missakagAhavasenAti rUpArUpasamApattInaM nimittAni ekajjhaM katvA "eko attA''ti, tattha pavattasaJaJcassa "saJjA''ti gahaNavasena / ayahi diTThigatiko rUpArUpasamApattilAbhitAya tannimittaM rUpabhAvena arUpabhAvena ca attA upatidvati, tasmA "rUpI ca arUpI cA"ti abhinivesaM janesi ajjhattavAdino viya, takkamatteneva vA rUpArUpadhammAnaM missakaggahaNavasena "rUpI arUpI ca attA hotI"ti / takkagAhenevAti saGkhArAvasesasukhumabhAvappattadhammA viya accantasukhumabhAvappattiyA sakiccasAdhanAsamatthatAya thambhakuTTahatthapAdAdisaGghAto viya neva rUpI, rUpasabhAvAnativattanato arUpIti evaM pavattatakkagAhena / atha vA antAnantikacatakkavAde viya aJamaJapaTikkhepavasena attho veditbbo| kevalaM pana tattha desakAlabhedavasena tatiyacatutthavAdA dassitA, idha kAlavatthubhedavasenAti ayameva visesoti / kAlabhedavasena cettha tatiyavAdassa pavatti rUpArUpanimittAnaM saha anuptttthaanto| catutthavAdassa pana vatthubhedavasena pavatti rUpArUpadhammAnaM samUhato "eko attA''ti takkanavasenAti tattha vuttanayAnusArena veditabbaM / dutiyacatukke yaM vattabaM, taM "amati gacchati ettha bhAvo osAna''ntiAdinA antAnantikavAde vuttanayena veditabbaM / -- yadipi aTThasamApattilAbhino diTThigatikassa vasena samApattibhedena saJjAbhedasambhavato "nAnattasaJjI attA''ti ayampi vAdo samApannakavasena labbhati / tathApi samApattiyaM ekarUpeneva sajAya upadAnato samApannakavasena "ekattasaJjI"ti aah| tenevettha samApannakaggahaNaM kataM / ekasamApattilAbhino eva vA vasena attho veditabbo / samApattibhedena saJjAbhedasambhavepi bahiddhA puthuttArammaNe saJAnAnattena oLArikena nAnattasaJjitaM dassetuM "asamApannakavasena nAnattasaJjI"ti vuttaM / "parittakasiNavasena parittasaJjI"ti iminA satipi sAvinimutte dhamme "saJjAyeva attA"ti vadatIti 151
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.78-83-78-83) dassitaM hoti / kasiNaggahaNaJcettha sAya visayadassanaM, evaM vipulakasiNavasenAti etthApi attho veditbbo| evaJca katvA antAnantikavAde, idha ca antAnantikacatukke paThamadutiyavAdehi imesaM dvinnaM vAdAnaM viseso siddho hoti, aJathA vuttappakAresu vAdesu pubbantAparantakappanabhedena satipi kehici visese kehici natthi yevAti / atha vA "aGguTTappamANo attA, yavappamANo, aNumatto vA attA"ti Adidassanavasena paritto saJI cAti parittasaJjI, kapilakaNAdAdayo viya attano sabbagatabhAvapaTijAnanavasena appamANo saJI cAti appamANasaJIti evampettha attho daTThabbo / dibbacakkhuparibhaNDatAya yathAkammUpagANassa dibbacakkhupabhAvajanitena yathAkammUpagANena dissamAnApi sattAnaM sukhAdisamaGgitA dibbacakkhunAva diTThA hotIti Aha "dibbena cakkhunA"tiAdi / nanu ca "ekantasukhI attA"tiAdivAdAnaM aparantadiTThibhAvato "nibbattamAnaM disvA''ti vacanaM anupannanti ? nAnupapannaM, anAgatassa ekantasukhibhAvAdikassa pakappanaM paccuppannAya nibbattiyA dassanena adhippetanti / tenevAha "nibbattamAnaM disvA 'ekantasukhI'ti gaNhAtI"ti / ettha ca tasaM tassaM bhUmiyaM bahulaM sukhAdisahitadhammappavattidassanena tesaM "ekantasukhI''ti gAho dtttthbbo| atha vA hatthidassakaandhA viya diTTigatikA yaM yadeva passanti, taM tadeva abhinivissa voharantIti na ettha yutti mggitbbaa| asaJI nevasaJInAsaJjIvAdavaNNanA 78-83. asaJjIvAde asaJabhave nibbattasattavasena paThamavAdo, "sadhe attato samanupassatI"ti ettha vuttanayena sakhyeva "attA"ti gahetvA tassa kiJcanabhAvena ThitAya aJAya saJAya abhAvato "asaJjI"ti pavatto dutiyavAdo, tathA sajAya saha rUpadhamme, sabbe eva vA rUpArUpadhamme "attA"ti gahetvA pavatto tatiyavAdo, takkagAhavaseneva catutthavAdo pvtto| tassa pubbe vuttanayeneva attho veditabbo / dutiyacatukkepi kasiNarUpassa asaJjAnanasabhAvatAya asaJjIti katvA antAnantikavAde vuttanayeneva cattAropi veditbbaa| tathA nevasajInAsaJjIvAdepi nevasaJjInAsaJIbhave nibbattasattasseva cutipaTisandhIsu, sabbattha vA paTusajhAkiccaM kAtuM asamatthAya sukhumAya saJAya asthibhAvapaTijAnanavasena paThamavAdo, asaJjIvAde vuttanayena sukhumAya saJAya vasena, saJjAnanasabhAvatApaTijAnena ca dutiyavAdAdayo pavattAti evaM ekena pakArena 152 Jain Education Interational
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.84-84) ucchedavAdavaNNanA 153 satipi kAraNapariyesanassa sambhave diTThigatikavAdAnaM anAdaraNIyabhAvadassanatthaM "tattha na ekantena kAraNaM pariyesitabba"nti vuttanti daTThab / etesaJca saJjIasaJjInevasaJjInAsaJjIvAdAnaM "arogo paraM maraNA"ti vacanato sassatadiTThisaGgaho pAkaToyeva / ucchedavAdavaNNanA 84. asato vinAsAsambhavato asthibhAvanibandhano ucchedoti vRttaM "sato"ti / yathA hetuphalabhAvena pavattamAnAnaM sabhAvadhammAnaM satipi ekasantAnapariyApannAnaM bhinnasantatipatitehi visese hetuphalAnaM paramatthato bhinnasabhAvattA bhinnasantAnapatitAnaM viya accantabhedasanniTThAnena nAnattanayassa micchAgahaNaM ucchedAbhinivesassa kAraNaM, evaM hetuphalabhUtAnaM dhammAnaM vijjamAnepi sabhAvabhede ekasantatipariyApannatAya ekattanayena accantamabhedaggahaNampi kAraNaM evAti dassetuM "sattassA''ti vuttaM pALiyaM / santAnavasena hi vattamAnesu khandhesu ghanavinibbhogAbhAvena sattagAho, sattassa ca asthibhAvagAhanibandhano ucchedagAho yAvAyaM attA na ucchijjati, tAvAyaM vijjatiyevAti gahaNato, nirudayavinAso vA idha ucchedoti adhippetoti Aha "upcched"nti| visesena nAso vinAso, abhaavo| so pana maMsacakkhupaJAcakkhUnaM dassanapathAtikkamoyeva hotIti Aha "adassana"nti / adassane hi nAsa-saddo loke niruLahoti / bhAvavigamanti sabhAvApagamaM / yo hi nirudayavinAsavasena ucchijjati, na so attano sabhAvena tikRtiiti| lAbhIti dibbacakkhujANalAbhI / cutimattamevAti sekkhaputhujjanAnampi cutimttmev| na upapAtanti pubbayogAbhAvena, parikammAkaraNena vA upapAtaM daTuM na sakkoti / "alAbhI ca ko paralokaM na jAnAtI"ti natthikavAdavasena, mahAmULahabhAveneva vA "ito aJo paraloko atthI''ti anavabodhamAha / ettakoyeva visayo, yo yaM indriyagocaroti / attano dhItuyA hatthagaNhanakarAjAdi viya kAmasukhagiddhatAya vA / "na puna viruhantI"ti patitapaNNAnaM vaNTena appaTisandhikabhAvamAha / evameva sattAti yathA paNDupalAso bandhanA pavutto na paTisandhiyati, evaM sabbe sattA appaTisandhikamaraNameva nigacchantIti / jalapubbULakUpamA hi sattAti tassa laddhi / tathAti vuttappakArena / lAbhinopi cutito uddhaM adassaneneva imA diTThiyo uppajjantIti Aha "vikappetvA vA"ti / etthAha - yathA amarAvikkhepikavAdA ekantaalAbhIvaseneva dassitA, yathA ca 153
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ekantalAbhIvaseneva, na pana " tattha dve uddhamAghAtanikasaJIvAdacatukko evamayaM / sarasatekaccasassatavAdAdayo viya lAbhI alAbhIvasena pavatto / tathA hi vRttaM janA "tiAdi / yadi evaM kasmA sassatavAdAdidesanAhi idha aJJathA desanA pavattAti ? vuccate - desanAvilAsappattito / desanAvilAsappattA hi buddha bhagavanto, te veneyyajjhAsayAnurUpaM vividhenAkArena dhammaM desenti, aJJathA idhApi ca evaM bhagavA deseyya "idha bhikkhave ekacco samaNo vA brAhmaNo vA AtappamanvAya... pe0... yathAsamAhite citte sattAnaM cutUpapAtaJANAya cittaM abhininnAmeti, so dibbena cakkhunA visuddhena atikkantamAnusakena arahato cuticittaM passati, puthUnaM vA parasattAnaM, na heva kho taduddhaM upapattiM, so evamAha 'yathA kho bho ayaM attA' "tiAdinA visesalAbhino, takkino ca visuM katvA, tasmA desanAvilAsena veneyyajjhAsayAnurUpaM sassatavAdAdidesa nAhi aJJathAyaM desanA pavattAti daTThabbaM / atha vA ekaccasassatavAdAdIsu viya na idha takkIvAdito visesalAbhIvAdo bhinnAkAro, atha kho samAnabhedatAya samAnAkAroyevAti imassa visesassa pakAsanatthaM bhagavatA ayamucchedavAdo purimavAdehi visiTThAkAro desito / sambhavati hi takkinapi anusvAdivasena adhigamavato viya idha abhiniveso / atha vA na imA diTThiyo bhagavatA anAgate evaM bhAvIvasena desitA, nApi parikappavasena, atha kho yathA yathA diTThigatikehi "idameva saccaM, moghamaJJa "nti paJJattA, tathA tathA yathAbhuccaM sabbaJjataJjana paricchinditvA pakAsitA / yehi gambhIrAdippakArA aputhujjanagocarA buddhadhammA pakAsanti, yesaJca parikittanena tathAgatA sammadeva thomitA honti / ucchedavAdIhi ca diTTigatikehi yathA uttaruttarabhavadassIhi aparabhavadassInaM tesaM vAdapaTisedhavasena sakasakavAdA patiTThApitA, tathAyaM desanA pavattAti purimadesanAhi imissA desanAya pavattibhedo na codetabbI / evaJca katvA arUpabhavabhedavasena viya kAmarUpabhavabhedavasenApi ucchedavAdo vibhajitvA daTThabbo / atha vA paccekaM kAmarUpabhavabhedavasena viya arUpabhavavasenApi na vibhajitvA vattabbo, evaJca sati bhagavatA vuttasattakato bahutarabhedo, appatarabhedo vA ucchedavAdo ApajjatIti evaM pakArApi codanA anavakAsAvAti / etthAha yuttaM tAva purimesu tIsu dAdesu 'kAyassa bhedAti vRttaM paJcavokArabhavapariyApannaM attabhAvaM Arambha pavattattA tesaM vAdAnaM, catuvokArabhavapariyApannaM pana attabhAvaM nissAya pavattesu catutthAdIsu catUsu vAdesu kasmA 'kAyassa bhedA "ti 154 ( 1.84-84) 64 ayaM 66
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.93-96) diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA EHHTHHAL vuttaM / na hi arUpInaM kAyo vijjatIti ? saccametaM, rUpattabhAve pavattavohAreneva pana divigatiko arUpattabhAvepi kAyavohAraM AropetvA Aha "kAyassa bhedA"ti / yathA ca diTThigatikA diTThiyo pApenti, tathA ca bhagavA dassetIti, arUpakAyabhAvato vA phassAdidhammasamUhabhUte arUpattabhAve kAyaniddeso dbbo| ettha ca kAmadevattabhAvAdiniravasesavibhavapatiTThApakAnaM dutiyavAdAdInaM yutto aparantakappikabhAvo anAgataddhavisayattA tesaM vAdAnaM, na pana didvigatikapaccakkhabhUtamanussattabhAvasamucchedapatiTThApakassa paThamavAdassa pccuppnnvisyttaa| dutiyavAdAdInahi purimapurimavAdasaGgahitasseva attano taduttaruttaribhavopapannassa samucchedato yujjati aparantakappikatA, tathA ca "no ca kho bho ayaM attA ettAvatA sammA samucchinno hotI"tiAdi vuttaM, yaM pana tattha vuttaM "atthi kho bho aJjo attA"ti, taM manussakAyavisesApekkhAya vuttaM, na sabbathA aJabhAvatoti ? no na yutto, idhalokapariyApannattepi ca paThamavAdavisayassa anAgatakAlasseva tassa adhippetattA paThamavAdinopi aparantakappikatAya na koci virodhoti / diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA 93. diTThadhammoti dassanabhUtena ANena upaladdhadhammo / tattha yo anindriyavisayo, sopi supAkaTabhAvena indriyavisayo viya hotIti Aha "didudhammoti paccakkhadhammo vuccatIti / teneva ca "tattha tattha paTiladdhattabhAvassetaM adhivacana"nti vuttaM / / 95. antonijjhAyanalakkhaNoti AtibhogarogasIladiTThibyasanehi phuTThassa cetaso anto abbhantaraM nijjhAyanaM socanaM antonijjhAyanaM, taM lakkhaNaM etassAti antonijjhaaynlkkhnno| tanissitalAlappanalakkhaNoti taM sokaM samuTThAnahetuM nissitaM tannissitaM, bhusaM vilApanaM lAlappanaM, tannissitaJca lAlappanaJca tannissitalAlappanaM, taM lakkhaNaM etassAti tnnissitlaalppnlkkhnno| AtibyasanAdinA phuTThassa paridevenApi asakkuNantassa antogatasokasamuTThito bhuso AyAso upaayaaso| so pana yasmA cetaso appasannAkAro hoti, tasmA "visAdalakkhaNo"ti vutto| 96. vitakkanaM vitakkitaM, taM pana abhiniropanasabhAvo vitakkoyevAti Aha "abhi...pe0... vitkko"ti| esa nayo vicAritanti etthaapi| khobhakarasabhAvattA 155 Jain Education Interational
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vitakkavicArAnaM taMsahitaM jhAnaM saubbilanaM viya hotIti vuttaM " sakaNDakaM viya khAyatI 'ti / 97. yAya ubbilApanapItiyA uppannAya cittaM " ubbilAvita "nti vuccati, sA pIti ubbilAvitattaM yasmA pana cittassa ubbilabhAvo tassA pItiyA sati hoti, nAsati, tasmA sA "ubbilabhAvakAraNa "nti vRttA / (1.97-101-2-3) 98. Abhogoti vA cittassa AbhuggabhAvo, ArammaNe oNatabhAvoti attho / sukhena hi cittaM ArammaNe abhinataM hoti, na dukkhena viya apanataM, nApi adukkhamasukhena viya anabhinataM anapanataJca / tattha "khuppipAsAdiabhibhUtassa viya manuJJabhojanAdIsu kAmehi viveciyamAnassupAdArammaNapatthanA visesato abhivaDati, ukArassa pana kAmarasassa yAvadatthaM tittassa manuJJarasabhojanaM bhuttAvino viya suhitassa bhoktukAmatA kAmesu pAtabyatA na hoti, visayassA giddhatAya visayehi dummociyehipi jalUkA vi sayameva muJcatI"ti ca ayoniso ummujjitvA kAmaguNasantappitatAya saMsAradukkhavUpasamaM byAkAsi paThamavAdI / kAmAdInaM AdInavadassitAya, paThamAdijjhAnasukhasa santabhAvadassitAya ca paThamAdijjhAnasukhatittiyA saMsAradukkhupacchedaM kaM dutiyAdivAdino, idhApi ucchedavAde vRttappakAro vicAro yathAsambhavaM AnetvA vattabbo / ayaM panettha viseso- ekasmiJhi attabhAve paJca vAdA labbhanti / teneva hi pALiyaM "aJJo attA"ti aJJaggahaNaM na kataM / kathaM panettha accantanibbAnapaJJApakassa attano diTThadhammanibbAnavAdassa sastadiTThiyA saGgraho, na pana ucchedadiTTiyAti ? taMtaMsukhavisesasamaGgitApaTiladdhena bandhavimokkhena suddhassa attano sakarUpe avaTThAnadIpanato / sesAti sesA paJcapaJJAsa diTThiyo / tAsu antAnantikavAdAdInaM sassatadiTTibhAvo tattha tattha pakAsitoyeva / 101-2-3. kiM pana kAraNaM pubbantAparantA eva diTThAbhinivesassa visayabhAvena dassitA, na pana tadubhayamekajjhanti ? asambhavato / na hi pubbantAparantesu viya tadubhayavinimutte majjhante diTThikappanA sambhavati ittarakAlattA, atha pana pappannava tadubhayavemajjhaM, evaM sati diTThikappanakkhamo tassa ubhayasabhAvo pubbantAparantesuyeva antogadhoti kathamadassitaM / atha vA pubbantAparantavantatAya "pubbantAparanto 'ti majjhanto 156
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.101-2-3-101-2-3) diTThadhammanibbAnavAdavaNNanA vuccati, so ca "pubbantAparantakappikA vA pubbantAparantAnudiTThino" ti vadantena pubbantAparantehi visuM katvA vuttoyevAti daTTabbo / aTThakathAyampi "sabbepi te aparantakappike pubbantAparantakappiketi etena sAmaJJaniddesena, ekasesena vA saGgahitAti daTThabbaM, aJJathA saGkaGkitvA vRttavacanassa anatthakatA ApajjeyyAti / ke pana te pubbantAparantakappikA ye antAnantikA hutvA diTThadhammanibbAnavAdAti evaM pakArA veditabbA / ettha ca "sabbe te imeheva dvAsaTTiyA vatthUhi, etesaM vA aJJatarena, natthi ito bahiddhA" ti vacanato, pubbantakappikAdittayavinimuttassa ca kassaci diTThigatikassa abhAvato yAni tAni sAmaJJaphalAdi (dI0 ni0 1.166) suttantaresu vuttappakArAni akiriyA - hetukanatthikavAdAdIni yAni ca issarapajApatipurisakAlasabhAvaniyatiyadicchAvAdAdippabhedAni diTTigatAni (visuddhi0 TI0 2.563; vibhaM0 anuTI0 189 passitabbaM) bahiddhApi dissamAnAni, tesaM ettheva saGgaho, antogadhatA ca veditabbA / kathaM ? akiriyavAdo tAva "vaJjho kUTaTTho "tiAdinA kiriyAbhAvadIpanato sassatavAde antogadho, tathA "sattime kAyA 'tiAdi (dI0 ni0 1.174) nayappavatto pakudhavAdo, "natthi hetu natthi paccayo sattAnaM saMkilesAyA ''tiAdi (dI0 ni0 1.168) vacanato ahetukavAdo adhiccasamuppannikavAde antogadho / "natthi paro loko tiAdi ( dI0 ni0 1.171) vacanato natthikavAdo ucchedavAde antogadho / tathA hi tattha " kAyassa bhedA ucchijjatI 'ti Adi ( dI0 ni0 1.86) vuttaM / paThamena Adi saddena nigaNThavAdAdayo saGgrahitA / 157 yadipi pALiyaM nATaputtavAda ( dI0 ni0 1.178) bhAvena cAtuyAmasaMvaro Agato, tathApi sattavatA tikkamena vikkhepavAditAya nATaputtavAdopi saJcayavAdo viya amarAvikkhepavAdesu antogadho / "taM jIvaM taM sarIraM, aJJa jIvaM aJJa sarIra "nti ( dI0 ni0 1.377; ma0 ni0 2.122; saM0 ni0 1.2.35) evaM pakArA vAdA "rUpI attA hoti arogo paraM maraNA 'tiAdivAdesu saGgrahaM gacchanti, "hoti tathAgato paraM maraNA, "atthi sattA opapAtikA ti evaM pakArA sassatavAde / "na hoti tathAgato paraM maraNA, natthi sattA opapAtikA "ti evaM pakArA ucchedavAdena saGgahitA / " hoti ca na hoti ca tathAgato paraM maraNA, atthi ca natthi ca sattA opapAtikA "ti evaM pakArA ekaccasassatavAde antogadhA / "neva hoti na na hoti tathAgato paraM maraNA, nevatthi na 157
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.101-2-3-101-2-3) natthi sattA opapAtikA"ti ca evaM pakArA amarAvikkhepavAde antogadhA / issarapajApatipurisakAlavAdA ekaccasassatavAde antogadhA, tathA kaNAdavAdo / sabhAvaniyatiyadicchAvAdA adhiccasamuppanikavAdena sngghitaa| iminA nayena suttantaresu, bahiddhA ca dissamAnAnaM diTThigatAnaM imAsu dvAsaTThiyA diTThIsu antogadhatA veditabbA / __ ajjhAsayanti diTThijjhAsayaM / sassatucchedadiTTivasena hi sattAnaM saMkilesapakkhe duvidho ajjhAsayo, taJca bhagavA aparimANAsu lokadhAtUsu aparimANAnaM sattAnaM aparimANe eva jeyyavisese uppajjanavasena anekabhedabhinnAnampi "cattAro janA sassatavAdA''tiAdinA dvAsaTThiyA pabhedehi saGgaNhanavasena sabba taJANena paricchinditvA dassento pamANabhUtAya tulAya dhArayamAno viya hotIti Aha "tulAya tulayanto viyA"ti / tathA hi vakkhati "anto jAlIkatA''tiAdi (dI0 ni0 1.146) / "sinerupAdato vAlukaM uddharanto viyA"ti etena sabba tANato aJassa imissA desanAya asakkuNeyyataM dasseti / anusandhAna anusandhi, pucchAya kato anusandhi pucchaanusndhi| atha vA anusandhayatIti anusandhi, pucchA anusandhi etassAti pucchaanusndhi| pucchAya anusandhiyatIti vA pucchaanusndhi| ajjhAsayAnusandhimhipi eseva nayo / yathAnusandhIti ettha pana anusandhIyatIti anusandhi, yA yA anusandhi yathAnusandhi, anusandhianurUpaM vA yathAnusandhIti saddattho veditabbo, so "yena pana dhammena Adimhi desanA uThThitA, tassa dhammassa anurUpadhammavasena vA paTipakkhavasena vA yesu suttesu upari desanA Agacchati, tesaM vasena yathAnusandhi veditabbo / seyyathidaM ? Akoyyasutte (ma0 ni0 1.64-69) heTThA sIlena desanA uhitA, upari cha abhiJA AgatA...pe0... kakacUpame (ma0 ni0 1.222) heTThA akkhantiyA udvitA, upari kakacUpamA . AgatA"tiAdinA aTThakathAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.100-104 ) vutto|| iti kirAti bhagavato yathAdesitAya attasuJatAya attano aruccanabhAvadIpanaM / bhoti dhammAlapanaM / anattakatAnIti attanA na katAni, anattakehi vA khandhehi katAni | kamattAnaM phusissantIti asati attani khandhAnaJca khaNikattA kammAni kaM attAnaM attano phalena phusissanti, ko kammaphalaM paTisaMvedetIti attho / avidvAti sutAdivirahena ariyadhammassa akovidatAya na vidvA / avijjAgatoti avijjAya upagato, ariyadhamme avinItatAya appahInAvijjoti attho / taNhAdhipateyyena cetasAti "yadi ahaM nAma koci 158
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.105-117-105-117) paritassitaviSphanditavAravaNNanA 159 natthi, mayA katassa kammassa ko phalaM paTisaMvedeti, sati pana tasmiM siyA phalUpabhogo"ti taNhAdhipatito Agato taNhAdhipateyyo, tena / attavAdupAdAnasahagata cetsaa| atidhAvitabbanti khaNikattepi saGkhArAnaM yasmiM santAne kammaM kataM, tattheva phaluppattito dhammapuJjamattasseva ca siddhe kammaphalasambandhe ekattanayaM micchA gahetvA ekena kArakavedakabhUtena bhavitabbaM, aJathA "kammaphalAnaM sambandho na siyA''ti attattaniyasuJatApakAsanaM satthusAsanaM atikkamitabbaM majheyyAti attho / "upari cha abhiJA AgatA"ti anurUpadhammavasena yathAnusandhiM dasseti, itarehi pttipkkhvsen| kilesenAti "lobho cittassa upakkileso"tiAdinA kilesavasena / imasmimpIti pi-saddena yathA vuttasuttAdIsu paTipakkhavasena yathAnusandhi, evaM imasmimpi sutteti dasseti / tathA hi niccasArAdipaJApakAnaM diTThigatAnaM vasena uThThitA ayaM desanA niccasArAdisuJatApakAsanena niTThApitAti / ..paritassitaviSphanditavAravaNNanA 105-117. mariyAdavibhAgadassanatthanti sassatAdidiTThidassanassa sammAdassanena saGkarAbhAvavibhAvanatthaM / tadapi vedayitanti sambandho / ajAnataM apassatanti "sassato attA ca loko cA"ti "idaM diTThiTTAnaM evaMgahikaM evaMparAmaTuM evaMgahitaM hoti evaMabhisamparAya''nti yathAbhUtaM ajAnantAnaM apassantAnaM / tathA yasmiM vedayite avItataNhatAya evaM diTTigataM upAdiyanti, taM vedayitaM samudayAdito yathAbhUtaM ajAnantAnaM apassantAnaM, etena anAvaraNaJANasamantacakkhUhi yathA tathAgatAnaM yathAbhUtamettha ANadassanaM, na evaM divigatikAnaM, atha kho taNhAdiTThiparAmAsoyevAti dasseti / teneva cAyaM desanA mariyAdavibhAgadassanatthA jaataa| aTThakathAyaM pana "yathAbhUtaM dhammAnaM sabhAvaM ajAnantAnaM apassantAna"nti avisesena vuttaM / na hi saGghatadhammasabhAvaM ajAnanamattena micchA abhinivisantIti / sAmaJjajotanA visese avatidvatIti ayaM visesayojanA katA / vedayitanti "sassato attA ca loko cA"ti diTThipaJApanavasena pavattaM diThThiyA anubhUtaM anubhavanaM / taNhAgatAnanti taNhAya gatAnaM upagatAnaM, pavattAnaM vA / taJca kho panetanti ca yathAvuttaM vedayitaM paccAmasati / tahi vaTTAmisabhUtaM didvitaNhAsallAnuviddhatAya saubbilattA caJcalaM, na maggaphalasukhaM viya ekarUpena avatikRtIti / tenevAha "paritassitenA"tiAdi / 159 Jain Education Interational
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA atha vA evaM visesakAraNato dvAsaTThi diTThigatAni vibhajitvA idAni avisesakAraNato tAni dassetuM "tatra bhikkhave" tiAdikA desanA AraddhA / sabbesa diTTigatikAnaM vedanA avijjA taNhA ca avisiTThakAranti / tattha tadapIti " sassataM attAnaJca lokaJca paJJapenti 'ti ettha yadetaM "sarasato attA ca loko cA "ti paJJApanaM, tdpi| sukhAdibhedaM tividhavedayitaM yathAkkamaM dukkhasallAniccato, avisesena samudayatthaGgamassAdAdInavanissaraNato vA yathAbhUtaM ajAnantAnaM apassantAnaM, tato eva ca sukhAdipatthanAsambhavato taNhAya upagatattA taNhAgatAnaM taNhAparitassitena diTThivipphanditameva diTThicalanameva, "asati attani ko vedanaM anubhavatI"ti kAyavacIdvAresu diTThiyA copanappattimattameva vA na pana diTThiyA paJApetabbo sasto koci dhammo atthIti attho / ekaccasassatavAdAdIsupi eseva nayo / phassapaccayavAravaNNanA (4 118. yena taNhAparitassitena etAni diTThigatAni pavattanti, tassa vedayitaM paccayo, vedayitassApi phasso paccayoti desanA diTThiyA paccayaparamparaniddhAraNanti Aha 'paramparapaccayadassanattha''nti, tena yathA paJJApanadhammo diTTi, tappaccayadhammA ca yathAsakaM paccayavaseneva uppajjanti, na paccayehi vinA, evaM paJJapetabbA dhammApi rUpavedanAdayo, na ettha koci attA vA loko vA sassatoti ayamattho dassitoti daTThabbaM / taMThAnaMvijjativAravaNNanA ( 1.118 - 131) 131. tassa paccayassAti phassapaccayassa diTThivedayiteti diTThiyA paccayabhUte vedayite, phassapadhAnehi attano paccayehi nipphAdetabbeti attho / vinApi cakkhAdivatthUhi, sampayuttadhammehi ca kehici vedanA uppajjati, na pana kadAci phassena vinAti phasso vedanAya balavakAraNanti Aha " balavabhAvadassanattha "nti / sannihitopi hi visayo sace phusanAkArarahito hoti cittuppAdo, na tassa ArammaNapaccayena paccayo hotIti phassova sampayuttadhammAnaM visesapaccayo / tathA hi bhagavatA cittuppAdaM vibhajantena phassoyeva paThamaM udghaTo, vedanAya pana adhiTThAnameva / 160
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.144-144) dihrigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 161 dihrigatikAdhidvAnavaTTakathAvaNNanA 144. heTThA tIsupi vAresu adhikatattA, upari ca "paTisaMvedentIti vakkhamAnattA vedayitamettha padhAnanti Aha "sabbadidvivedayitAni sampiNDetI"ti / sampiNDetIti ca "yepi teti tattha tattha Agatassa pi-saddassa atthaM dasseti / vedayitassa phasse pakkhipanaM phassapaccayatAdassanameva "chahi ajjhattikAyatanehi chaLArammaNapaTisaMvedanaM ekantato chaphassahetukamevA"ti / saJjAyanti etthAti adhikaraNattho saJjAti-saddoti Aha "sajAtiTThAne"ti / evaM samosaraNasaddopi daTThabbo / Ayatati ettha phalaM tadAyattavuttitAya, AyabhUtaM vA attano phalaM tanoti pavattetIti AyatanaM, kaarnnN| rukkhagacchasamUhe araJavohAro arajhameva araJAyatananti Aha "paNNattimatte"ti / atthattayepIti pi-saddena avuttatthasampiNDanaM daTThab, tena AkAranivAsAdhiTThAnatthe snggnnhaati| hiraJAyatanaM suvaNNAyatanaM, vAsudevAyatanaM kammAyatananti AdIsu AkaranivAsAdhiTTAnesu Ayatanasaddo / cakkhAdIsu ca phassAdayo AkiNNA, tAni ca nesaM nivAso, adhiTThAnaJca nissayapaccayabhAvatoti / tiNNampi visayindriyavijJANAnaM saGgatibhAvena gahetabbo phassoti "saGgatI"ti vutto| tathA hi so "sannipAtapaccupaTTAnoti vuccati / iminA nayenAti vijjamAnesupi a su sampayuttadhammesu yathA "cakkhuJca...pe0... phasso''ti (ma0 ni0 1.204; ma0 ni0 3.421, 425, 426; saM0 ni0 1.2.43-45; saM0 ni0 2.4.60; kathAva0 465) etasmiM sutte vedanAya padhAnakAraNabhAvadassanatthaM phassasIsena desanA katA, evamidhApi brahmajAle "phassapaccayA vedanA'tiAdinA phassaM Adi katvA aparantapaTiccasamuppAdadIpanena paccayaparamparaM dassetuM "phassAyatanehi phussa phussA''ti phassamukhena vuttaM / phasso arUpadhammopi samAno ekadesena ArammaNe anallIyamAnopi phusanAkArena pavattati phusanto viya hotIti Aha "phassova taM taM ArammaNaM phusatI"ti, yena so "phusanalakkhaNo, saTTanaraso''ti ca vuccati / "phassAyatanehi phussa phussA'ti aphusanakiccAnipi AyatanAni "maJcA ghosantI"tiAdIsu viya nissitavohArena phusanakiccAni katvA dassitAnIti Aha "phasse upanikkhipitvA"ti, phassagatikAni katvA phassUpacAraM AropetvAti attho| upacAro hi nAma vohAramattaM, na tena atthasiddhi hotIti Aha "tasmA"tiAdi / 161 Jain Education Interational
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA attano paccayabhUtAnaM channaM phassAnaM vasena cakkhusamphassajA yAva manosamphassajAti saGkSepato chabbidhA vedanA, vitthArato pana aTThasatapariyAyena aTThasatabhedA / rUpataNhAdibhedAyAti rUpataNhA yAva dhammataNhAti saGkSepato chappabhedAya, vitthArato aTThasatabhedAya / upanissayakoTiyAti upanissayasIsena / kasmA panettha upanissayapaccayova uddhaTo, nanu sukhA vedanA, adukkhamasukhA vedanA ca taNhAya ArammaNamattaArammaNAdhipatiArammaNUpanissayapakatUpanissayavasena catudhA paccayo, dukkhA ca ArammaNamattapakatUpanissayavasena dvidhAti saccametaM, upanissaye eva pana taM sabbaM antogadhaM / yuttaM tAva ArammaNUpanissayassa upanissayasAmaJJato upanissayena saGgaho, ArammaNamattaArammaNAdhipatInaM pana kathanti ? sampi ArammaNasAmaJJato ArammaNUpanissayena saGgahova kato, na pakatUpanissayenAti daTThabbaM / etadatthamevettha "upanissayakoTiyA ''ti vuttaM, na " upanissayenA"ti / catubbidhassAti kAmupAdAnaM yAva attavAdupAdAnanti catubbidhassa / nanu ca taNhAva kAmupAdAnanti ? saccametaM / tattha dubbalA taNhA taNhAva, balavatI taNhA kAmupAdAnaM / atha vA appattavisayapatthanA taNhA tamasi corAnaM karapasAraNaM viy| sampattavisayaggahaNaM upAdAnaM, corAnaM karappattadhanaggahaNaM viy| appicchatApaTipakkhA taNhA, santosapaTipakkhA upAdAnaM / pariyesanadukkhamUlaM taNhA, ArakkhadukkhamUlaM upAdAnanti ayametesaM viseso / upAdAnassAti asahajAtassa upAdAnassa upanissayakoTiyA, itarassa sahajAtakoTiyAti daTThabbaM / tattha anantarassa anantarasamanantaraanantarUpanissayanatthivigatAsevanapaccayehi, anAnantarassa upanissayena, ArammaNabhUtA pana ArammaNAdhipatiArammaNUpanissayehi, ArammaNamatteneva vAti taM sabbaM upanissayeneva gahetvA "upanissayakoTiyA "ti vRttaM / yasmA ca taNhAya rUpAdIni assAdetvA kAmesu pAtabyataM Apajjati, tasmA tahA kAmupAdAnassa upanissayo / tathA rUpAdibhedeva sammULaho "natthi dinna 'ntiAdinA (dI0 ni0 1.171; ma0 ni0 1.445; ma0 ni0 2.94, 95, 225; ma0 ni0 3.91, 116, 136; saM0 ni0 2.3.210; dha0 sa0 1221; vibhaM0 938) micchAdassanaM, saMsArato muccitukAmo asuddhimagge suddhimaggaparAmasanaM khandhesu attattaniyagAhabhUtaM sakkAyadassanaM gaNhAti, tasmA itaresampi taNhA upanissayoti daTThabbaM / sahajAtassa pana sahajAtaaJJamaJanissayasampayuttaatthi avigatahetuvasena taNhA paccayo hoti / taM sabbaM sandhAya "sahajAtakoTiyA "ti vRttaM / ( 1.144-144) 162
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.144-144) diTThigatikAdhiTThAnavaTTakathAvaNNanA 163 tathAti upanissayakoTiyA ceva sahajAtakoTiyA cAti attho / bhavassAti kammabhavassa ceva upapattibhavassa c| tattha cetanAdisaGghA taM sabbaM bhavagAmikammaM kammabhavo, kAmabhavAdiko navavidho upapattibhavo, tesaM upapattibhavassa catubbidhampi upAdAnaM upapattibhavakAraNakammabhavakAraNabhAvato, tassa ca sahAyabhAvUpagamanato pakatUpanissayavasena paccayo hoti / kammArammaNakaraNakAle pana kammasahajAtakAmupAdAnaM upapattibhavassa ArammaNapaccayena paccayo hoti / kammabhavassa pana sahajAtassa sahajAtaM upAdAnaM sahajAtaajJamaJanissayasampayuttaatthiavigatavasena ceva hetumaggavasena ca anekadhA paccayo hoti, asahajAtassa anantarasamanantaraanantarUpanissayanasthivigatAsevanavasena, itarassa pakatUpanissayavasena, sammasanAdikAlesu ArammaNavasena ca paccayo hoti| tattha anantarAdike upanissayapaccaye, sahajAtAdike sahajAtapaccaye pakkhipitvA vuttaM "upanissayakoTiyA ceva sahajAtakoTiyA cA"ti / bhavo jAtiyAti ettha bhavoti kammabhavo adhippeto| so hi jAtiyA paccayo, na uppttibhvo| upapattibhavo hi paThamAbhinibbattA khandhA jAtiyeva / tena vuttaM "jAtIti panettha savikArA paJcakkhandhA daTTabbA''ti / savikArAti ca nibbattivikArena savikArA, te ca atthato upapattibhavoyeva / na hi tadeva tassa kAraNaM bhavituM yuttanti / kammabhavo ca upapattibhavassa kammapaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hotIti Aha "bhavo jAtiyA upanissayakoTiyA paccayo''ti / / yasmA ca sati jAtiyA jarAmaraNaM, jarAmaraNAdinA phuTThassa bAlassa sokAdayo ca sambhavanti, nAsati, tasmA "jAti...pe0... paccayo hotI"ti vuttaM / sahajAtUpanissayasIsena paccayavicAraNAya dassitattA, aGgavicAraNAya ca anAmar3hattA Aha "ayametya saGgrepo"ti / mahAvisayattA paTiccasamuppAdavicAraNAya sA niravasesA kuto laddhabbAti Aha "vitthArato"tiAdi / ekadesena cettha kathitassa paTiccasamuppAdassa tathA kathane saddhiM udAharaNena kAraNaM dassento "bhagavA hI"tiAdimAha / tattha koTi na paJAyatIti asukassa nAma sammAsambuddhassa, cakkavattino vA kAle avijjA uppannA, na tato pubbeti avijjAya AdimariyAdA appaTihatassa mama sabba taJANassApi na paJjAyati avijjamAnattAyevAti attho / ayaM paccayo idappaccayo, tasmA idappaccayA, imasmA kAraNA AsavapaccayAti attho / bhavataNhAyAti bhavasaMyojanabhUtAya taNhAya / 163 Jain Education Interational
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.145-147) bhavadiviyAti ssstditttthiyaa| "ito ettha etto idhA"ti apariyantaM aparAparuppattiM dasseti / vivaTTakathAdivaNNanA __145. "vedanAnaM samudayantiAdipALi vedanAkammaTThAnanti dttttbbaa| tanti "phassasamadayA phassanirodhA"ti vRttaphassaTTAnaM / AhAroti kabaLIkAro AhAro veditabbo / so hi "kabaLIkAro AhAro imassa kAyassa AhArapaccayena paccayo'ti (paTThA0 1.paccayaniddesa 429) vacanato kammasamuTThAnAnampi upatthambhakapaccayo hotiyeva / yadipi sotApannAdayo yathAbhUtaM pajAnanti, ukkaMsagativijAnanavasena pana desanA arahattanikUTena niTThApitA / ettha ca "yato kho bhikkhave bhikkhu...pe0... yathAbhUtaM pajAnAtI"ti etena dhammassa niyyAnikabhAvena saddhiM saGghassa suppaTipattiM dasseti / teneva hi aTThakathAyamettha "ko evaM jAnAtIti ? khINAsavo jAnAti, yAva Araddhavipassako jAnAtIti paripuNNaM katvA bhikkhusaGgho dassito, tena yaM vuttaM "bhikkhusaGghavasenapi dIpetuM vaTTatI''ti, (dI0 ni0 aTTha0 1.8) taM yathArutavaseneva dIpitaM hotIti daTThabbaM / .. 146. anto jAlassAti antojAlaM, antojAle katAti antojaaliiktaa| apAyUpapattivasena adho osIdanaM, sampattibhavavasena uddhaM uggamanaM / tathA parittabhUmimahaggatabhUmivasena, olInatA'tidhAvanavasena, pubbantAnudiTTiaparantAnudiTThivasena ca yathAkkamaM adho osIdanaM uddhaM uggamanaM yojetabbaM | "dasasahassilokadhAtU"ti jAtikhettaM sandhAyAha / 147. apaNNattikabhAvanti dharamAnakapaNNattiyA apaNNattikabhAvaM / atItabhAvena pana tathA paNNatti yAva sAsanantaradhAnA, tato uddhampi aJabuddhappAdesu vattati eva / tathA hi vakkhati "vohAramattameva bhavissatI''ti (dI0 ni0 aThTha0 1.147) / kAyoti attabhAvo. yo ruupaaruupdhmmsmho| evaM hissa ambarukkhasadisatA. tadavayavAnaJca rUpakkhandhacakkhAdInaM ambapakkasadisatA yujjatIti / ettha ca vaNTacchede vaNTUpanibandhAnaM ambapakkAnaM ambarukkhato vicchedo viya bhavanettichede tadupanibandhAnaM rUpakkhandhAdInaM santAnato vicchedoti ettAvatA opammaM daTThabbaM / 164
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.148-149) vivaTTakathAdivaNNanA 165 148. dhammapariyAyeti pALiyaM / idhatthoti diTThadhammahitaM / paratthoti samparAyahitaM / saGgAmaM vijinAti etenAti snggaamvijyo| atthasampattiyA atthjaalN| byaJjanasampattiyA, sIlAdianavajjadhammaniddesato ca dhmmjaalN| seTThadvena brahmabhUtAnaM maggaphalanibbAnAnaM vibhattattA brhmjaalN| diTThivivecanamukhena suJatApakAsanena sammAdiTThiyA vibhAvitattA didvijaalN| titthiyavAdanimmaddanUpAyattA anuttaro saGgAmavijayoti evampettha yojanA veditabbA / 149. attamanAti pItiyA ghitcittaa| tenevAha "buddhagatAyA"tiAdi / yathA pana anattamanA attano anatthacaratAya paramanA verimanA nAma honti / yathAha "diso disa"nti (dha0 pa0 42; udA0 33) gAthA, na evaM attamanA / ime pana attano atthacaratAya sakamanA hontIti Aha "attamanAti sakamanA"ti / atha vA attamanAti samattamanA, imAya desanAya paripuNNamanasaGkappAti attho| abhinandatIti taNhAyatIti atthoti Aha "taNhAyampi Agato"ti / anekatthattA dhAtUnaM abhinandantIti upagacchanti sevantIti atthoti Aha "upagamanepi Agato"ti / tathA abhinandantIti sampaTicchantIti atthoti Aha "sampaTicchanepi aagto"ti| "abhinanditvA"ti iminA padena vuttoyeva attho "anumoditvA"ti iminA pakAsIyatIti abhinandanasaddo idha anumodanasaddatthoti Aha "anumodanepi Agato''ti / "katamaJca taM bhikkhave"tiAdinA (dI0 ni0 1.7) tattha tattha pavattAya kathetukamyatApucchAya vissajjanavasena pavattattA idaM suttaM veyyAkaraNaM hoti / yasmA pana pucchAvissajjanavasena pavattampi sagAthakaM suttaM geyyaM nAma hoti, niggAthakattameva pana aGganti gAthArahitaM veyyAkaraNaM, tasmA vuttaM "niggAthakattA hi idaM veyyAkaraNanti vutta"nti / aparesupIti ettha pisaddena pAramiparicayampi saGgaNhAti / vuttahi buddhavaMse - "ime dhamme sammasato, sabhAvasarasalakkhaNe / dhammatejena vasudhA, dasasahassI pakampathA''ti / / (bu0 vaM0 2.166) vIriyabalenAti mahAbhinikkhamane cakkavattisiripariccAgahetubhUtavIriyappabhAvena, bodhimaNDUpasaGkamane "kAmaM taco ca nhAru ca, aTThi ca avasissatU"tiAdinA (ma0 ni0 2.184; saM0 ni0 1.2.22; mahAni0 196) vuttacaturaGgasamannAgatavIriyAnubhAvena / acchariyavegAbhihatAti vimhayAvahakiriyAnubhAvaghaTTitA / paMsukUladhovane keci "puJatejenA''ti 165
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA dissati, vasantarajAta vRttaM / vadanti, acchariyavegAbhihatAti yuttaM viya pAramiparipUraNapuJJatejena aktuM kampitattA "akAlakampanenA" ti sAdhukAradAnavasena akampittha yathA taM dhammacakkappavattane (saM0 ni0 3.5.1081; mahAva0 13; paTi0 ma0 2.30 ) / saGgItikAlAdIsupi sAdhukAradAnavasena akampitthAti veditabbaM / ayaM tAvettha aTThakathAya lInatthavaNNanA / desanaM pakaraNanayavaNNanA ayaM pana pakaraNanayena pALiyA atthavaNNanA- sA panAyaM atthavaNNanA yasmA desanAya samuTThAnappayojanabhAjanesu piNDatthesu ca niddhAritesu sukarA hoti suvijJeyyA ca, tasmA suttadesanAya samuTThAnAdIni paThamaM nidvArayissAma / tattha samuTThAnaM tAva vuttaM "vnnnnaavnnnnbhnnn"nti| apica nindApasaMsAsu vineyyAghAtAnandAdibhAvAnApatti, tattha ca AdInavadassanaM samuTThAnaM / tathA nindApasaMsAsu paTipajjanakkamassa, pasaMsAvisayassa khuddakAdivasena anekavidhassa sIlassa, sabbaJjataJJaNassa sassatAdidiTThiTThAnesu tatttari ca appaTihatacAratAya, tathAgatassa ca katthaci apariyApannatAya anavabodho samuTThAnaM / vRttavipariyAyena payojanaM veditabbaM / vineyyAghAtAnandAdibhAvApatti Adikavhi imaM payojetIti / tathA kuhanalapanAdinAnAvidhamicchAjIvaviddhaMsanaM, dvAsaTThidiTThijAlaviniveThanaM, diTThasIsena paccayAkAravibhAvanaM, chaphassAyatanavasena catusaccakammaTThAnaniddeso, sabbadiTTigatAnaM anavasesapariyAdAnaM, attano anupAdAparinibbAnadIpanaJca payojanAni / ( 1.149 - 149) vaNNAvaNNanimittaM anurodhavirodhavantacittA kuhanAdivividhamicchAjIvaniratA sassatAdidiTThipaGkaM nimuggA, sIlakkhandhAdIsu aparipUrakAritAya anavabuddhaguNavisesatrANA vineyyA imissA dhammadesanAya bhAjanaM / piNDatthA pana AghAtAdInaM akaraNIyatAvacanena paTiAnurUpaM samaNasaJJAya niyojanaM, khantisoraccAnuTThAnaM, brahmavihArabhAvanAnuyogo, saddhApaJJasamAyogo, satisampaJjaJadhiTThAnaM, paTisaGghAnabhAvanAbalasiddhi, pariyuTThAnAnusayappahAnaM, ubhayahitapaTipatti, lokadhammehi anupalepo ca dassitA honti / tathA pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena 166
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) pakaraNanayavaNNanA 167 sIlavisuddhi dassitA, tAya ca hirottappasampatti, mettAkaruNAsamaGgitA, vItikkamappahAnaM, tadaGgapahAnaM, duccaritasaMkilesappahAnaM, viratittayasiddhi, piyamanApagarubhAvanIyatAnipphatti, lAbhasakkArasilokasamudAgamo, samathavipassanAnaM adhiTThAnabhAvo, akusalamUlatanukaraNaM, kusalamUlaropanaM, ubhayAnatthadUrIkaraNaM, parisAsu visAradatA, appamAdavihAro,parehi duppadhaMsiyatA, avippaTisArAdisamaGgitA ca dassitA honti / "gambhIrA"tiAdivacanehi gambhIradhammavibhAvanaM, alabbhaneyyapatidvatA, kappAnaM asaGkhyeyyenApi dullabhapAtubhAvatA, sukhumenapi ANena paccakkhato paTivijjhituM asakkuNeyyatA, dhammanvayasaGghAtena anumAnajANenApi duradhigamanIyatA, passaddhasabbadarathatA, santadhammavibhAvanaM, sobhanapariyosAnatA, atittikarabhAvo, padhAnabhAvappatti, yathAbhUtaANagocaratA, sukhumasabhAvatA, mahApAvibhAvanA ca dassitA honti / dihridIpakapadehi samAsato sassatucchedadiTThiyo pakAsitAti olInatAtidhAvanavibhAvanaM, upAyavinibaddhaniddeso, micchAbhinivesakittanaM, kummaggapaTipattiyA pakAsanA, vipariyesaggAhapaJApanaM, parAmAsapariggaho, pubantAparantAnudiTThipatiTThApanaM, bhavavibhavadiTThivibhAgo, taNhAvijjApavatti, antavAnantavAdihiniddeso, antadvayAvatAraNaM, AsavoghayogakilesaganthasaMyojanUpAdAnavisesavibhajjanaJca dassitAni honti / tathA samudaya"ntiAdivacanehi catunnaM ariyasaccAnaM anubodhapaTivedhasiddhi, vikkhambhanasamucchedappahAnaM, taNhAvijjAvigamo, saddhammaTThitinimittapariggaho, AgamAdhigamasampatti, ubhayahitapaTipatti, tividhapApariggaho, satisampajAnuTThAnaM, saddhApAsamAyogo, sammAvIriyasamathAnuyojanaM, samathavipassanAniSphatti ca dassitA honti / "ajAnataM apassata"nti avijjAsiddhi, "taNhAgatAnaM paritassitaviSphanditanti tahAsiddhi, tadubhayena ca nIvaraNasaMyojanadvayasiddhi, anamataggasaMsAravaTTAnucchedo, pubbantAharaNaaparantapaTisandhAnAni, atItapaccuppannakAlavasena hetuvibhAgo, avijjAtaNhAnaM aJamaJAnativattanatuna aJamaJjUpakAritA, pAvimutticetovimuttInaM paTipakkhaniddeso ca dassitA honti / "tadapi phassapaccayA"ti sassatAdipaJApanassa paccayAdhInavuttitAkathanena dhammAnaM niccatApaTisedho, aniccatApatiThThApanaM, paramatthato kArakAdipaTikkhepo, evaMdhammatAdiniddeso, suJatApakAsanaM, samattaniyAmapaccayalakkhaNavibhAvanaJca dassitAni honti / 167 Jain Education Interational
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.149-149) ___ "ucchinnabhavanettiko"tiAdinA bhagavato pahAnasampatti, vijjAdhimutti, vasIbhAvo, sikkhattayaniSphatti, nibbAnadhAtudvayavibhAgo, caturadhiTTAnaparipUraNaM, bhavayoniAdIsu apariyApannatA ca dassitA honti / sakalena pana suttapadena iTTAniDhesu bhagavato tAdibhAvo, tattha ca paresaM patiTThApanaM, kusaladhammAnaM AdibhUtadhammadvayassa niddeso, sikkhattayUpadeso, attantapAdipuggalacatukkasiddhi, kaNhAkaNhavipAkAdikammacatukkavibhAgo, caturappamaJjAvisayaniddeso, samudayAdipaJcakassa yathAbhUtAvabodho, chasAraNIyadhammavibhAvanA, dasanAthakaradhammapatidvApanti evamAdayo niddhAretabbA / soLasahAravaNNanA desanAhAravaNNanA tattha "attA, loko"ti ca diTThiyA adhiTThAnabhAvena, vedanAphassAyatanAdimukhena ca gahitesu paJcasu upAdAnakkhandhesu taNhAvajjA paJcupAdAnakkhandhA dukkhsccN| taNhA smudysccN| sA pana paritassanAggahaNena "taNhAgatAna''nti, "vedanApaccayA taNhA'"ti ca sarUpeneva samudayaggahaNena, bhavanettiggahaNena ca pALiyaM gahitAva / ayaM tAva suttantanayo / abhidhammanayena pana AghAtAnandAdivacanehi, AtappAdipadehi, cittappadosavacanena, sabbadihridIpakapadehi, kusalAkusalaggahaNena, bhavaggahaNena, sokAdiggahaNena, tattha tattha samudayaggahaNena cAti saGkhapato sabbalokiyakusalAkusaladhammavibhAvanapadehi gahitA kammakilesA smudysccN| ubhinnaM appavatti nirodhsccN| tassa tattha tattha vedanAnaM atthaGgamanissaraNapariyAyehi, paccattaM nibbutivacanena, anupAdAvimuttivacanena ca pALiyaM gahaNaM veditab / nirodhapajAnanA paTipadA mggsccN| tassApi tattha tattha vedanAnaM samudayAdiyathAbhUtavedanApadesena, channaM phassAyatanAnaM samudayAdiyathAbhUtapajAnanapariyAyena, bhavanettiyA ucchedapariyAyena ca gahaNaM veditab / tattha samudayena assAdo, dukkhena AdInavo, magganirodhehi nissaraNanti evaM catusaccavasena, yAni pALiyaM (netti0 9) sarUpeneva AgatAni assAdAdInavanissaraNAni, tesaJca vasena idha assAdAdayo veditabbA / vineyyAnantAdibhAvApattiAdikaM yathAvuttavibhAgaM payojanameva phlN| AghAtAdInaM akaraNIyatA, AghAtAdiphalassa ca anaJasantAnabhAvitA, nindApasaMsAsu yathAsabhAvapaTijAnananibbeThanAti evaM taMtaMpayojanAdhigamahetu upaayo| AghAtAdInaM karaNapaTisedhanAdiapadesena dhammarAjassa ANatti veditabbAti ayaM desnaahaaro| 168 Jain Education Interational
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) vicayahAravaNNanA vicayahAravaNNanA kappanAbhAvepi vohAravasena, anuvAdavasena ca "mama''nti vuttaM, niyamAbhAvato vikappanatthaM vAggahaNaM kataM, guNasamaGgitAya, abhimukhIkaraNAya ca "bhikkhave"ti AmantanaM / aJabhAvato, paTiviruddhabhAvato ca "pare"ti vuttaM. vaNNapaTipakkhato, avaNNanIyato ca "avaNNanti vuttaM / byattivasena, vitthAravasena ca "bhAseyyu"nti vuttaM, dhAraNabhAvato, adhammapaTipakkhato ca "dhammassA'ti vuttaM, diTThisIlehi saMhatabhAvato, kilesAnaM saGghAtakaraNato ca "saGghassA"ti vuttaM / vRttapaTiniddesato, vacanupanyAsanato ca "tatrA''ti vuttaM, sammukhabhAvato, puthubhAvato ca "tumhehI''ti vuttaM / cittassa hananato, ArammaNAbhighAtato ca "AghAtoti vuttaM, ArammaNe saGkocavuttiyA, atuTThAkAratAya ca "appaccayo"ti vuttaM, ArammaNacintanato, nissayato ca "cetaso"ti vuttaM, atthAsAdhanato, anu anu "anatthasAdhanato" ca "anabhiraddhI''ti vuttaM, kAraNAnarahattA, satthusAsane Thitehi kAtuM asakkuNeyyattA ca "na karaNIyA'ti vuttanti / iminA nayena sabbapadesu vinicchayo kAtabbo | iti anupadavicayato vicayo hAro ativitthArabhayena, sakkA ca aTThakathaM tassA lInatthavaNNanaJca anugantvA ayamattho viJjanA vibhAvetunti na vitthArayimha / yuttihAravaNNanA sabbena sabbaM AghAtAdInaM akaraNaM tAdibhAvAya saMvattatIti yujjati iTThAniDhesu samappavattisabbhAvato / yasmiM santAne AghAtAdayo uppannA, tannimittako antarAyo tasseva sampattivibandhAya saMvattatIti yujjati / kasmA ? santAnantaresu asngkmnto| cittaM abhibhavitvA uppannA AghAtAdayo subhAsitAdisallakkhaNepi asamatthatAya saMvattantIti yujjati sakodhalobhAnaM andhatamasabbhAvato / pANAtipAtAdidussIlyato veramaNi sabbasattAnaM pAmojjapAsaMsabhAvAya saMvattatIti yujjati | sIlasampattiyA hi mahato kittisaddassa abbhuggamo hotIti / gambhIratAdivisesayuttena guNena tathAgatassa vaNNanA ekadesabhUtApi sakalasabba guNaggahaNAya saMvattatIti yujjati annysaadhaarnnttaa| tajjAayonisomanasikAraparikkhatAni adhigamatakkanAni sassatavAdAdiabhinivesAya saMvattantIti yujjati kappanAjAlassa asamugghATitattA / vedanAdInavAnavabodhena vedanAya taNhA pavaDhatIti yujjati assaadaanupssnaasbbhaavto| sati ca vedayitarAge tattha attattaniyagAho, sassatAdigAho ca vipariphandatIti yujjati kAraNassa snnihitttaa| taNhApaccayA hi upAdAnaM sassatAdivAde 169 Jain Education Interational
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.149-149) paJapentAnaM, tadanucchavikaM vA vedanaM vedayantAnaM phasso hetUti yujjati visayindriyavijJANasaGgatiyA vinA tdbhaavto| chaphassAyatananimittavaTTassa anupacchedoti yujjati tattha avijjAtaNhAnaM appahInattA / channaM phassAyatanAnaM samudayAdipajAnanA sabbadiTThigatikasajhaM aticca tikRtIti yujjati ctusccpttivedhbhaavto| imAheva dvAsaTThiyA diTThIhi sabbadiTThigatAnaM antojAlIkatabhAvoti yujjati akiriyavAdAdInaM issaravAdAdInaJca tadantogadhattA / tathA ceva saMvaNNitaM / ucchinnabhavanettiko tathAgatassa kAyoti yujjati, yasmA bhagavA abhinIhArasampattiyA catUsu satipaTTAnesu patihitacitto sattabojjhaGgeyeva yathAbhUtaM bhAvesi / kAyassa bhedA parinibbutaM na dakkhantIti yujjati anupAdisesanibbAnappattiyaM rUpAdIsu kassacipi anavasesatoti ayaM yuttihaaro| padaTThAnahAravaNNanA avaNNArahaavaNNAnurUpasampattAnAdeyyavacanatAdivipattInaM padahAnaM / vaNNArahavaNNAnurUpasampattasaddheyyavacanatAdisampattInaM padaTThAnaM / tathA AghAtAdayo nirayAdidukkhassa padaTTAnaM / AghAtAdInaM akaraNaM saggasampattiAdisabbasampattInaM padaTTAnaM / pANAtipAtAdIhi paTivirati ariyassa sIlakkhandhassa padaTTAnaM / ariyo sIlakkhandho ariyassa samAdhikkhandhassa padaTTAnaM / ariyo samAdhikkhandho ariyassa pAkkhandhassa padaTTAnaM / gambhIratAdivisesayuttaM bhagavato paTivedhappakAraJANaM desanAJANassa padaTTAnaM / desanAjANaM vineyyAnaM sakalavaTTadukkhanissaraNassa padaTTAnaM / sabbApi diTTi dilRpAdAnti sA yathArahaM navavidhassApi bhavassa padaTThAnaM / bhavo jAtiyA, jAti jarAmaraNassa, sokAdInaJca padaTTAnaM / vedanAnaM samudayAdiyathAbhUtavedanaM catunnaM ariyasaccAnaM anubodhpttivedho| tattha anubodho paTivedhassa padaTTAnaM, paTivedho catubbidhassa sAmaJaphalassa padaTThAnaM / "ajAnataM apassata"nti avijjAgahaNaM, tattha avijjA saGkArAnaM padaThThAnti yAva vedanA taNhAya padaTThAnti netabbaM | "taNhAgatAnaM paritassitavipphanditanti ettha taNhA upAdAnassa padaTThAnaM / "tadapi phassapaccayA'"ti ettha sassatAdipaJApanaM paresaM micchAbhinivesassa padaTThAna, micchAbhiniveso saddhammassavanasappurisUpassayayonisomanasikAradhammAnudhammapaTipattIhi vimukhatAya, asaddhammassavanAdInaJca padaTThAnaM, "aJatra phassA''tiAdIsu phasso vedanAya padaTTAnaM, cha phassAyatanAni phassassa, sakalavaTTadukkhassa ca padaTThAnaM, channaM phassAyatanAnaM samudayAdiyathAbhUtappajAnanaM nibbidAya padaTThAnaM, nibidA virAgassAti yAva anupAdAparinibbAnaM netabbaM / bhagavato bhavanettisamucchedo sabbaJjatAya padaTThAnaM / tathA anupAdAparinibbAnassAti ayaM pdtttthaanhaaro| 170 Jain Education Intemational
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) lakkhaNahAravaNNanA 171 lakkhaNahAravaNNanA AghAtAdiggahaNena kodhupanAhamakkhapalAsaissAmacchariyasArambhaparavambhanAdInaM saGgaho paTighacittuppAdapariyApannatAya eklkkhnnttaa| AnandAdiggahaNena abhijjhAvisamalobhamAnAtimAnamadappamAdAdInaM saGgaho lobhacittuppAdapariyApannatAya smaanlkkhnnttaa| tathA AghAtaggahaNena avasiTThaganthanIvaraNAnaM saGgaho kAyaganthanIvaraNalakkhaNena ekalakkhaNattA / AnandaggahaNena phassAdInaM saGgaho saGkhyArakkhandhalakkhaNena ekalakkhaNattA / sIlaggahaNena adhicittaadhipajJAsikkhAnampi saGgaho sikkhAlakkhaNena ekalakkhaNattA / idha pana sIlasseva indriyasaMvarAdikassa daTThabbaM / diTThiggahaNena avasiThThaupAdAnAnampi saGgaho upAdAnalakkhaNena eklkkhnnttaa| "vedanAna"nti ettha vedanAggahaNena avasiTThaupAdAnakkhandhAnampi saGgaho khandhalakkhaNena ekalakkhaNattA / tathA vedanAya dhammAyatanadhammadhAtupariyApannattA sammasanUpagAnaM sabbesaM AyatanAnaM dhAtUnaJca saGgaho AyatanalakkhaNena, dhAtulakkhaNena ca eklkkhnnttaa| "ajAnataM apassata''nti ettha avijjAggahaNena hetuAsavoghayoganIvaraNAdisaGgaho hetAdilakkhaNena ekalakkhaNattA avijjAya, tathA "taNhAgatAnaM paritassitaviSphandita"nti ettha taNhAggahaNenApi / "tadapi phassapaccayA"ti ettha phassaggahaNena saJjAsaGkhAravijJANAnaM saGgaho vipallAsahetubhAvena, khandhalakkhaNena ca eklkkhnnttaa| chaphassAyatanaggahaNena khandhindriyadhAtAdInaM saGgaho phassuppattinimittatAya, sammasanasabhAvena ca ekalakkhaNattA / bhavanettiggahaNena avijjAdInampi saMkilesadhammAnaM saGgaho vaTTahetubhAvena ekalakkhaNattAti ayaM lkkhnnhaaro| catubyUhahAravaNNanA nindApasaMsAhi sammAkampitacetasA micchAjIvato anoratA sassatAdimicchAbhinivesino sIlAdidhammakkhandhesu appatidvitatAya sammAsambuddhaguNarasassAdavimukhA veneyyA imissA desanAya nidaanN| te yathAvuttadosavinimuttA kathaM nu kho sammApaTipattiyA ubhayahitaparA bhaveyyunti ayamettha bhagavato adhippaayo| padanibbacanaM nirutti| taM "eva"ntiAdinidAnapadAnaM, "mama''ntiAdipALipadAnaJca aTThakathAvasena suvineyyattA ativitthArabhayena na vitthArayimha / padapadatthaniddesanikkhepasuttadesanAsandhivasena chabbidhA sandhi / tattha padassa padantarena sambandho padasandhi / tathA padatthassa padatthantarena sambandho padatthasandhi / nAnAnusandhikassa suttassa taMtaManusandhIhi sambandho, ekAnusandhikassa ca pubbAparasambandho 171
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.149-149) niddesasandhi, yA aTThakathAyaM pucchAnusandhiajjhAsayAnusandhiyathAnusandhivasena tividhA vibhattA, tA panetA tissopi sandhiyo aTThakathAyaM vicAritA eva / suttasandhi ca paThamaM nikkhepavasena amhehi pubbe dassitAyeva / ekissA desanAya desanAntarena saddhiM saMsandanaM desanAsandhi, sA evaM veditabbA - "mamaM vA bhikkhave...pe0... na cetaso anabhiraddhi karaNIyA'ti ayaM desanA "ubhatodaNDakena cepi bhikkhave kakacena corA ocarakA aGgamaGgAni okkanteyyu, tatrapi yo mano padUseyya, na me so tena sAsanakaro"ti (ma0 ni0 1.232) imAya desanAya saddhiM saMsandati / "tumhaM yevassa tena antarAyo''ti "kammassakA mANava sattA...pe0... dAyAdA bhavissantIti (a0 ni0 3.10.216) imAya desanAya saMsandati / "api tumhe...pe0... AjAneyyAthA'"ti "kuddho atthaM...pe0... sahate nara"nti (a0 ni0 2.7.64; mahAni0 5, 156, 195) imAya desanAya saMsandati / "mamaM vA bhikkhave pare vaNNaM...pe0... na cetaso ubbillAvitattaM karaNIya"nti "dhammApi vo bhikkhave pahAtabbA, pageva adhammA (ma0 ni0 1.240) / kullUpamaM vo bhikkhave dhamma desessAmi, nittharaNatthAya, no gahaNatthAyA"ti (ma0 ni0 1.240) imAya desanAya saMsandati / "tatra ce tumhehi...pe0... ubbilAvitA, tumhaM yevassa tena antarAyo"ti "luddhoatthaM...pe0... sahate nara"nti (itivu0 88; mahAni0 5.156, 195; cULani0 128) "kAmandhA jAlasaJchannA, taNhAchadanachAditA'ti (udA0 64; netti0 27, 90; peTako0 14) imAhi desanAhi saMsandati / "appamattakaM...pe0... sIlamattaka"nti "paThamaM jhAnaM upasampajja viharati / ayaM kho brAhmaNa yo purimehi yajehi appaTTataro ca appasamArambhataro ca mahapphalataro ca mahAnisaMsataro cA''tiAdikAya (dI0 ni0 1.353) desanAya saMsandati, paThamajjhAnassa sIlato mahapphalamahAnisaMsatarabhAvavacanena jhAnato sIlassa appabhAvadIpanato / "pANAtipAtaM pahAyA"tiAdi "samaNo khalu bho gotamo sIlavA...pe0... kusalasIlena samannAgato"tiAdikAhi (dI0 ni0 1.304) desanAhi saMsandati / "a va dhammA gambhIrA''tiAdi "adhigato kho myAyaM dhammo gambhIro"tiAdi (dI0 ni0 2.67; ma0 ni0 1.281; 2.337; saM0 ni0 1.1.172; mahAva0 7, 172 Jain Education Interational
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) catubyUhahAravaNNanA 173 8) pALiyA saMsandati / gambhIratAdivisesayuttadhammapaTivedhena hi JANassa gambhIrAdibhAvo vijJAyatIti / "santi bhikkhave eke samaNabrAhmaNA''tiAdi "santi bhikkhave eke samaNabrAhmaNA pubbantakappikA...pe0... abhivadanti, sassato attA ca loko ca, idameva saccaM, moghamaJanti ittheke abhivadanti, asassato, sassato ca asassato ca, neva sassato ca nAsassato ca, antavA, anantavA, antavA ca anantavA ca, nevantavA nAnantavA ca attA ca loko ca idameva saccaM, moghamaJjanti ittheke abhivadantI"tiAdikAhi (ma0 ni0 3.27) desanAhi saMsandati / "santi bhikkhave eke samaNabrAhmaNA aparantakappikA'"tiAdi "santi bhikkhave eke samaNabrAhmaNA aparantakappikA...pe0... abhivadanti, saJI attA hoti arogo paraM mrnnaa| ittheke abhivadanti asaJI, nevasaJInAsaJI ca attA hoti arogo paraM maraNA / ittheke abhivadanti sato vA pana sattassa ucchedaM vinAsaM vibhavaM paJapenti, diTThadhammanibbAnaM vA paneke abhivadantI''tiAdikAhi (ma0 ni0 3.21) desanAhi saMsandati / "vedanAnaM...pe0... tathAgato"ti "tayidaM saGkhataM oLArikaM, atthi kho pana saGghArAnaM nirodho, atthetanti iti viditvA tassa nissaraNadassAvI tathAgato tadupAtivatto"tiAdikAhi (ma0 ni0 3.28) desanAhi saMsandati / "tadapi tesaM...pe0... vipphanditamevAti idaM "tesaM bhavataM aJjatreva chandAya aJatra ruciyA ajhatra anussavA atra AkAraparivitakkA aJatra diTThinijjhAnakkhantiyA paccattaMyeva jANaM bhavissati parisuddhaM pariyodAtanti netaM ThAnaM vijjati / paccattaM kho pana bhikkhave ANe asati parisuddhe pariyodAte yadapi te bhonto samaNabrAhmaNA tattha JANabhAgamattameva pariyodApenti, tadapi tesaM bhavataM samaNabrAhmaNAnaM upAdAnamakkhAyatI''tiAdikAhi (ma0 ni0 3.29) desanAhi saMsandati / "tadapi phassapaccayA"ti idaJca "cakkhuJca paTicca rUpe ca uppajjati cakkhuvijJANaM, tiNNaM saGgati phasso, phassapaccayA vedanA, vedanApaccayA taNhA, taNhApaccayA upAdAna'"nti, (saM0 ni0 1.2.44) "chandamUlakA ime Avuso dhammA 173 Jain Education Interational
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA manasikArasamuTThAnA pharasasamodhAnA vedanAsamosaraNA"ti (a0 ni0 3.8.83) ca AdikAhi desanAhi saMsandati / " yato kho bhikkhave bhikkhu channaM phassAyatanAna "ntiAdi " yato kho Ananda bhikkhu neva vedanaM attAnaM samanupassati, na saJJa, na saGghAre, na viJJANaM attAnaM samanupassati, so evaM asamanupassanto na kiJci loke upAdiyati, anupAdiyaM na paritassati, aparitassaM paccattaMyeva parinibbAyatI 'ti AdikAhi desanAhi saMsandati / "sabbe te imeheva dvAsaTThiyA vatthUhi antojAlIkatA "tiAdi " ye hi ci bhikkhave... pe0... abhivadanti sabbe te imAneva paJca kAyAni abhivadanti etesaM vA aJJatara "ntiAdikAhi (ma0 ni0 3.26) desanAhi saMsandati / " kAyassa bhedA... pe0... devamanussA" ti - , "accI yathA vAtavegena khittA, ( upasivAti bhagavA ) atthaM paleti na upeti saGghaM / evaM munI nAmakAyA vimutto, AdikAhi desanAhi saMsandatIti ayaM cAtubyUho hAro / ( 1.149 - 149) atthaM paleti na upeti saGgha "nti / / (su0 ni0 1080; cULani0 43) AvattahAravaNNanA ca AghAtAdInaM akaraNIyatAvacanena khantisoraccAnuTThAnaM / tattha khantiyA saddhApaJJAparApakAradukkhasahagatAnaM saGgraho, soraccena sIlassa / saddhAdiggahaNena saddhindriyAdisakalabodhipakkhiyadhammA Avattanti / sIlaggahaNena avippaTisArAdayo sabbepi sIlAnisaMsadhammA Avattanti / pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena appamAdavihAro, tena sakalaM sAsanabrahmacariyaM Avattati / gambhIratAdivisesayuttadhammaggahaNena mahAbodhipakittanaM / anAvaraNaJANapadaTThAnaJhi AsavakkhayatrANaM, AsavakkhayaJANapadaTThAnaJca anAvaraNaJANaM mahAbodhi, tena dasabalAdayo sabbe buddhaguNA Avattanti / sassatAdidiTThiggahaNena 174
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) vibhattihAravaNNanA 175 taNhAvijjAya saGgaho, tAhi anamataggasaMsAravaTTa Avattati / vedanAnaM samudayAdiyathAbhUtavedanena bhagavato parijAttayavisuddhi, tAya paJApAramimukhena sabbapAramiyo Avattanti / "ajAnataM apassata"nti avijjAggahaNena ayonisomanasikArapariggaho, tena ca ayonisomanasikAramUlakA dhammA Avattanti / "taNhAgatAnaM paritassitavipphandita"nti taNhAggahaNena nava taNhAmUlakA dhammA Avattanti, "tadapi phassapaccayA''tiAdi sassatAdipaJApanassa paccayAdhInavuttidassanaM, tena aniccatAdilakkhaNattayaM Avattati / channaM phassAyatanAnaM yathAbhUtaM pajAnanena vimuttisampadAniddeso, tena sattapi visuddhiyo Avattanti / "ucchinnabhavanettiko tathAgatassa kAyo"ti taNhApahAnaM, tena bhagavato sakalasaMkilesappahAnaM AvattatIti ayaM Avatto haaro| vibhattihAravaNNanA AghAtAnandAdayo akusalA dhammA, tesaM ayonisomanasikArAdi padaTThAnaM | yehi pana dhammehi AghAtAnandAdInaM akaraNaM appavatti, te abyApAdAdayo kusalA dhammA, tesaM yonisomanasikArAdi padaTThAnaM / tesu AghAtAdayo kAmAvacarAva, abyApAdAdayo ctubhuumkaa| tathA pANAtipAtAdIhi paTivirati kusalA vA abyAkatA vA, tassA hirottappAdayo dhammA padaTTAnaM / tattha kusalA siyA kAmAvacarA, siyA lokuttarA, abyAkatA lokuttarAva / "asthi bhikkhave a va dhammA gambhIrA''ti vuttadhammA siyA kusalA, siyA abyAkatA, tattha kusalAnaM vuDhAnagAminivipassanA padaTThAnaM / abyAkatAnaM maggadhammA, vipassanA, AvajjanA vA padaTTAnaM / tesu kusalA lokuttarA, abyAkatA siyA kAmAvacarA, siyA lokuttarA, sabbApi diTThiyo akusalAva kAmAvacarAva, tAsaM avisesena micchAbhinivese ayonisomanasikAro padaTTAnaM / visesato pana santatighanavinibbhogAbhAvato ekattanayassa micchAgAho atItajAtianassaraNatakkasahito sassatadidriyA padahAnaM / hetuphalabhAvena sambandhabhAvassa aggahaNato nAnattanayassa micchAgAho tajjAsamannAhArasahito ucchedadiTThiyA padaTTAnaM / evaM sesadiTThInampi yathAsambhavaM vattabbaM / "vedanAna''nti ettha vedanA siyA kasalA, siyA abyAkatA, siyA kAmAvacarA. siyA rUpAvacarA. siyA arUpAvacarA, phasso tAsaM padaTTAnaM / vedanAnaM samudayAdiyathAbhUtavedanaM maggajANaM, anupAdAvimutti phalaM, tesaM "aJceva dhammA gambhIrA"ti ettha vuttanayena dhammAdivibhAgo netabbo / "ajAnataM apassata"ntiAdIsu avijjA taNhA akusalA kAmAvacarA, tAsu avijjAya AsavA, ayonisomanasikAro eva vA padaTTAnaM / taNhAya saMyojaniyesu dhammasu 175 Jain Education Interational
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 ( 1.149 - 149 ) assAdadassanaM padaTThAnaM / " tadapi phassapaccayA "ti ettha phassassa vedanAya viya dhammAdivibhAgo veditabbo / iminA nayena phassAyatanAdInampi yathArahaM dhammAdivibhAgo netabboti ayaM vibhattihAro / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA parivattahAravaNNanA AghAtAdInaM akaraNaM khantisoraccAni anubrUhetvA paTisaGghAnabhAvanAbalasiddhiyA ubhayahitapaTipattiM Avahati / AghAtAdayo pana pavattiyamAnA dubbaNNataM dukkhaseyyaM bhogahAniM akittiM parehi durupasaGkamanataJca nipphAdentA nirayAdIsu mahAdukkhaM Avahanti / pANAtipAtAdIhi paTivirati avippaTisArAdikalyANaM paramparaM Avahati / pANAtipAtAdi pana vippaTisArAdiakalyANaM paramparaM, gambhIratAdivisesayuttaM ANaM vineyyAnaM yathArahaM vijjAbhiJAdiguNavisesaM Avahati sabbaJeyyaM yathAsabhAvAvabodhato / tathA gambhIratAdivisesarahitaM pana jANaM jeyyesu sAvaraNato yathAvuttaguNavisesaM nAvahati / b cetA diTThiyo yathArahaM sassatucchedabhAvato antadvayabhUtA sakkAyatIraM nAtivattanti aniyyAnikasabhAvattA / niyyAnikasabhAvattA pana sammAdiTTi saparikkhArA majjhimapidAbhUtA atikkamma sakkAyatIraM pAraM Agacchati / vedanAnaM samudayAdiyathAbhUtavedanaM anupAdAvimuttiM Avahati magabhAvato / vedanAnaM samudayAdiasampaTivedho saMsAracArakAvarodhaM Avahati saGghArAnaM paccayabhAvato / vedayitasabhAvapaTicchAdako sammoho tadabhinandanaM Avahati / yathAbhUtAvabodho pana tattha nibbeda virAgaJca Avahati / micchAbhinivese ayonisomanasikArasahitA taNhA anekavihitaM diTThijAlaM pasAreti / yathAvuttataNhAsamucchedo paThamamaggo taM diTThijAlaM saGkoceti / sassatavAdAdipaJJApanassa phasso paccayo hoti asati phasse tadabhAvato / diTThibandhanabandhAnaM phassAyatanAdInaM anirodhena phassAdianirodho saMsAradukkhassa anivattiyeva, yAthAvato phassAyatanAdipariJa sabbadiTThidassanAni ativattati, phassAyatanAdiapariJJA taMdiTThigahanaM nAtivattati, bhavanettisamucchedo AyatiM attabhAvassa anibbattiyA saMvattati, asamucchinnAya bhavanettiyA anAgate bhavappabandho parivattatiyevAti ayaM parivatto hAro / vacanahAravaNNanA " mama mayhaM me" ti pariyAyavacanaM / "bhikkhave samaNA tapassino "ti pariyAyavacanaM / 176
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) paJattihAravaNNanA 177 "pare ache paTiviruddhA''ti pariyAyavacanaM / "avaNNaM akittiM nindanti pariyAyavacanaM / "bhAseyyuM bhaNeyyuM kareyyu"nti pariyAyavacanaM / "dhammassa vinayassa satthusAsanassA"ti pariyAyavacanaM / "saGghassa samUhassa gaNassA"ti pariyAyavacanaM / "tatra tattha tesUti pariyAyavacanaM / "tumhehi vo bhavantehI"ti pariyAyavacanaM / "AghAto doso byApAdo"ti pariyAyavacanaM / "appaccayo domanassaM cetasikadukkha"nti pariyAyavacanaM / "cetaso anabhiraddhi cittassa byApatti manopadoso"ti priyaayvcnN| "na karaNIyA na uppAdetabbA na pavattetabbA'"ti pariyAyavacanaM / iti iminA nayena sabbapadesu vevacanaM vattabbanti ayaM vevacano haaro| paJattihAravaNNanA AghAto vatthuvasena dasavidhena ekUnavIsatividhena vA pnyjtto| appaccayo upavicAravasena chadhA paJatto / AnandopItiAdivasena navadhA paJjatto / pIti sAmaJato khuddikAdivasena paJcadhA pnyttaa| somanassaM upavicAravasena chadhA paJcattaM / sIlaM vArittacArittAdivasena anekadhA paJcattaM / gambhIratAdivisesayuttaM ANaM cittuppAdavasena catudhA, dvAdasavidhena vA, visayabhedato anekadhA ca paJattaM / diTThisassatAdivasena dvAsaTThiyA bhedehi, tadantogadhavibhAgena anekadhA ca paJattA / vedanA chadhA aTThasatadhA anekadhA ca paJattA / tassA samudayo paJcadhA paJjatto, tathA atthaGgamo / assAdo duvidhena paJjatto / AdInavo tividhena pnytto| nissaraNaM ekadhA catudhA ca paJattaM ...pe0... anupAdAvimutti duvidhena paJattA / "ajAnataM apassata''nti vuttA avijjA visayabhedena catudhA aTThadhA ca paJjattA / "taNhAgatAna"ntiAdinA vuttA taNhA chadhA aTThasatadhA anekadhA ca pnyttaa| phasso nissayavasena chadhA paJatto / upAdAnaM catudhA paJcattaM / bhavo dvidhA anekadhA ca paJatto / jAti vevacanavasena chadhA paJattA / tathA jarA sattadhA paJattA / maraNaM aTThadhA navadhA ca paJcattaM / soko paJcadhA paJjatto / paridevo chadhA paJatto / dukkhaM catudhA paJattaM, tathA domanassaM | upAyAso catudhA paJjatto / "samudayo hotI"ti pabhavapatti , "yathAbhUtaM pajAnAtI"ti dukkhassa pariJApaJjatti, samudayassa pahAnapaJatti, nirodhassa sacchikiriyApaJjatti, maggassa bhAvanApatti / 177 Jain Education Interational
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vidhe "antojAlIkatA "tiAdi sabbadiTThInaM saGgrahapaJJatti / "ucchinnabhavanettiko ''tiAdi parinibbAnapaJJatti / evaM AghAtAdInaM akusalakusalAdidhammAnaM yathApabhavapaJJattiAdivasena, tathA "AghAto "ti byApAdassa vevacanapaJJatti, " appaccayo "ti domanassassa vevacanapaJJattItiAdinA nayena paJJattibhedo vibhajitabboti ayaM paJJattihAro / otaraNahAravaNNanA AghAtaggahaNena saGghArakkhandhasaGgaho, tathA anabhiraddhigahaNena / appaccayaggahaNena vedanAkkhandhasaGgahoti idaM khandhamukhena otaraNaM / tathA AghAtAdiggahaNena dhammAyatanaM dhammadhAtu dukkhasaccaM samudayasaccaM vA gahitanti idaM Ayatanamukhena dhAtumukhena saccamukhena ca otaraNaM / tathA AghAtAdInaM sahajAtA avijjA hetusahajAta aJJamaJJanissayasampayutta asthiavigatapaccayehi paccayo hoti, asahajAtA pana anantarasamanantaraanantarUpanissayanatthivigatAsevanapaccayehi paccayo hoti, anantarA upanissayavaseneva paccayo hoti / taNhAupAdAnAdInaM, phassAdInampi tesaM sahajAtAnaM asahajAtAnaJca yathArahaM paccayabhAvo vattabbo | koci panettha adhipativasena, koci kammavasena, koci AhAravasena, koci indriyavasena, koci jhAnavasena, koci maggavasenapi paccayo hotIti / ayampi viseso veditabboti idaM paTiccasamuppAdamukhena otaraNaM / AnandAdInampi iminAva nayena khandhAdimukhena otaraNaM vibhAvetabbaM / ( 1. 149 - 149) nayo tathA sIlaM pANAtipAtAdIhi viraticetanA, abyApAdAdicetasikadhammA ca, pANAtipAtAdayo cetanAva, saM tadupakArakadhammAnaJca lajjAyAdInaM saGghArakkhandhadhammAyatanAdisaGgaho, purimanayeneva khandhAdimukhena ca otaraNaM vibhAvebba / ANadiTThivedanAavijjAtaNhAdiggahaNesu / nissaraNaanupAdAvimuttigahaNesu asaGkhatadhAtuvasenapi dhAtumukhena otaraNaM vibhAvetabbaM / tathA "vedanAnaM...pe0... anupAdAvimutto"ti etena bhagavato sIlAdayo paJca dhammakkhandhA, satipaTThAnAdayo ca bodhipakkhiyadhammA pakAsitA hontIti taM mukhenapi otaraNaM veditabbaM / "tapa phassapaccayA"ti diTThipaJJApanassa paccayAdhInavRttitAdIpanena aniccatAmukhena otaraNaM, tathA evaM dhammatAya paTicca samuppAdamukhena otaraNaM, aniccassa dukkhAnattabhAvato appaNihitamukhena suJJatAmukhena ca otaraNaM / sesapadesupi eseva nayoti ayaM otaraNo hAro / 178
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) sodhanahAravaNNanA 179 sodhanahAravaNNanA "mamaM vA...pe0... bhAseyyu"nti aarmbho| "dhammassa...pe0... saGghassa...pe0... bhAseyyu"nti padasuddhi, no aarmbhsuddhi| "tatra tumhehi...pe0... karaNIyA''ti padasuddhi ceva Arambhasuddhi c| dutiyanayAdIsupi eseva nayo / tathA "appamattakaM kho paneta"ntiAdi aarmbho| "katama"ntiAdi pucchaa| "pANAtipAtaM pahAyA"tiAdi padasuddhi, no Arambhasuddhi, no ca pucchaasuddhi| "idaM kho"tiAdi pucchAsuddhi ceva padasuddhi ca Arambhasuddhi tathA "atthi bhikkhave"tiAdi aarmbho| "katame ca te"tiAdi pucchaa| "santi bhikkhave''tiAdi aarmbho| "ki"ntiAdi Arambha pucchaa| "yathAsamAhite"tiAdi padasuddhi, no Arambhasuddhi no ca pucchAsuddhi / "ime kho te"tiAdi padasuddhi ceva pucchAsuddhi ca Arambhasuddhi c| iminA nayena sabbattha ArambhAdayo veditabbAti / ayaM sodhano haaro| adhidvAnahAravaNNanA "avaNNa"nti sAmaJato adhidvAnaM taM, avikappetvA visesavacanaM "mamaM vA dhammassa vA saGghassa vA"ti / sukkapakkhepi eseva nayo / tathA "sIla"nti sAmaJato adhidvAnaM, taM avikappetvA visesavacanaM "pANAtipAtA pttivirto"tiaadi| "aJceva dhammA''tiAdi sAmaJato adhivAnaM, taM avikappetvA visesavacanaM "tayidaM bhikkhave tathAgato pajAnAtI"tiAdi / tathA "pubantakappikA''tiAdi sAmaJato adhidvAnaM, taM avikappetvA visesavacanaM "sassatavAdA"tiAdi / iminA nayena sabbattha sAmaJaviseso niddhAretabboti ayaM adhidvAno haaro| 179 Jain Education Interational
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.149-149) parikkhArahAravaNNanA AghAtAdInaM "anatthaM me acarI'tiAdIni (dha0 sa0 1237; vibhaM0 909) ca ekUnavIsati AghAtavatthUni hetu| AnandAdInaM ArammaNe abhisineho hetu| sIlassa hiriottappaM appicchatAdayo ca hetu| "gambhIrA"tiAdinA vuttadhammassa sabbApi pAramiyo hetu, visesena paApAramI / diTThInaM asappurisUpassayo, asaddhammassavanaM, micchAbhinivesena ayonisomanasikAro ca avisesena hetu, visesena pana sassatavAdAdInaM atItajAtianussaraNAdi hetu| vedanAnaM avijjAtaNhAkammAni phasso ca hetu| anupAdAvimuttiyA ariyamaggo hetu| paJApanassa ayonisomanasikAro hetu| taNhAya saMyojaniyesu assAdAnupassanA hetu| phassassa chaLAyatanAni, chaLAyatanassa nAmarUpaM hetu| bhavanettisamucchedassa visuddhibhAvanA hetUti ayaM parikkhAro haaro| samAropanahAravaNNanA AghAtAdInaM akaraNIyatAvacanena khantisampadA dassitA hoti / "appamattakaM kho paneta"ntiAdinA soraccasampadA, "asthi bhikkhave"tiAdinA ANasampadA, "aparAmasato cassa paccatta va nibbuti viditA'"ti, "vedanAnaM...pe0... yathAbhUtaM viditvA anupAdAvimutto''ti etehi samAdhisampadAya saddhiM vijjAvimuttivasIbhAvasampadA dassitA hoti / tattha khantisampadA paTisaGkhAnabalasiddhito soraccasampadAya pdttttaanN| soraccasampadA pana atthato sIlameva, tathA pANAtipAtAdIhi paTivirativacanaM sIlassa pariyAyavibhAgadassanatthaM / tattha sIlaM samAdhissa padaTTAnaM, samAdhi pacAya pdttttaanN| tesu sIlena vItikkamappahAnaM duccaritasaMkilesappahAnaJca sijjhati, samAdhinA pariyuTThAnappahAnaM, vikkhambhanappahAnaM, taNDAsaMkilesappahAnaJca sijjhti| paJjAya diTThisaMkilesappahAnaM, samucchedappahAnaM, anusayappahAnaJca sijjhatIti sIlAdIhi tIhi dhammakkhandhehi samathavipassanAbhAvanApAripUrI, pahAnattayasiddhi cAti ayaM samAropano haaro| soLasahAravaNNanA nivitaa| 180 Jain Education Interational
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) paJcavidhanayavaNNanA paJcavidhanayavaNNanA nandiyAvaTTanayavaNNanA AghAtAdInaM akaraNavacanena taNhAvijjAsaGkoco dassito hoti / sati hi attattaniyavatthUsu sinehe sammose ca "anatthaM me acarI''tiAdinA (dha0 sa0 1237, vibhaM0 909) AghAto jAyatIti, tathA "pANAtipAtA paTivirato''tiAdivacanehi, "paccatta va nibbuti viditA, anupAdAvimutto, channaM phassAyatanAnaM...pe0... yathAbhUtaM pajAnAtI''tiAdIhi vacanehi ca taNhAvijjAnaM accantappahAnaM dassitaM hoti / tAsaM pana pubbantakappikAdipadehi "ajAnataM apassata''ntiAdipadehi ca sarUpato dassitAnaM taNhAvijjAnaM rUpadhammA arUpadhammA ca adhitttthaanN| yathAkkama samatho ca vipassanA ca pttipkkho| tesaM cetovimutti pAvimutti ca phlN| tattha taNhA, taNhAvijjA vA samudayasaccaM, tadadhiTThAnabhUtA rUpArUpadhammA dukkhasaccaM, tesaM appavatti nirodhasaccaM, nirodhapajAnanA samathavipassanA maggasaccanti evaM catusaccayojanA veditabbA | taNhAggahaNena cettha mAyAsATheyyamAnAtimAnamadappamAdapApicchatApApamittatAahirikAnottappAdivasena sabbo akusalapakkho netbbo| tathA avijjAggahaNena viparItamanasikArakodhupanAhamakkhapalAsaissAmacchariyasArambhadovacassatAbhavadiThThivibhavadiTThAdivasena akusalapakkho netabbo / vuttavipariyAyena amAyAasATheyyAdiaviparItamanasikArAdivasena, tathA samathapakkhiyAnaM saddhindriyAdInaM, vipassanApakkhiyAnaJca aniccasaJjAdInaM vasena kusalapakkho netabboti / ayaM nandiyAvadRssa nayassa bhuumi| tipukkhalanayavaNNanA AghAtAdInaM akaraNavacanena adosasiddhi, tathA pANAtipAtapharusavAcAhi paTivirativacanena / AnandAdInaM akaraNavacanena alobhasiddhi, tathA abrahmacariyato paTivirativacanena / adinnAdAnAdIhi pana paTivirativacanena ubhayasiddhi / "tayidaM bhikkhave tathAgato pajAnAtI''tiAdinA amohsiddhi| iti tIhi akusalamUlehi gahitehi tappaTipakkhato, AghAtAdiakaraNavacanena ca tINi kusalamUlAni siddhAniyeva honti / tattha tIhi akusalamUlehi tividhaduccaritasaMkilesamalavisamAkusalasAvitakkAsaddhammAdivasena sabbo akusalapakkho vitthaaretbbo| tathA tIhi kusalamUlehi 181
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (1.149-149) tividhasucaritavodAnasamakusalasAvitakkapaJAsaddhammasamAdhivimokkhamukhavimokkhAdivasena sabbo kusalapakkho vibhaavetbbo| etthApi ca saccayojanA veditabbA / kathaM ? lobho sabbAni vA kusalAkusalamUlAni samudayasaccaM, tehi pana nibbattA tesaM adhiTThAnagocarabhUtA upAdAnakkhandhA dukkhasaccantiAdinA nayena saccayojanA veditabbAti ayaM tipukkhalassa nayassa bhuumi| sIhavikkILitanayavavaNNanA AghAtAnandanAdInaM akaraNavacanena satisiddhi / satiyA hi sAvajjAnavajje, tattha ca AdInavAnisaMse sallakkhetvA sAvajjaM pahAya anavajjaM samAdAya vattatIti / tathA micchAjIvA paTivirativacanena viiriysiddhi| vIriyena hi kAmabyApAdavihiMsAvitakke vinodeti, vIriyasAdhanaJca AjIvapArisuddhisIlanti / pANAtipAtAdIhi paTivirativacanena satisiddhi / satiyA hi sAvajjAnavajje, tattha ca AdInavAnisaMse sallakkhetvA sAvajjaM pahAya anavajjaM samAdAya vattati / tathA hi sA "visayAbhimukhabhAvapaccupaTTAnA''ti ca vuccati / "tayidaM bhikkhave tathAgato pajAnAtI"tiAdinA samAdhipAsiddhi | paJAya hi yathAbhUtAvabodho, samAhito ca yathAbhUtaM pajAnAtIti / tathA "nicco dhuvo''tiAdinA anicce "nicca"nti vipallAso, "arogo paraM maraNA, ekantasukhI attA diTThadhammanibbAnappatto''ti ca evamAdIhi asukhe "sukha"nti vipallAso, "paJcahi kAmaguNehi samappito''tiAdinA asubhe "subha"nti vipallAso, sabbeheva ca dihridIpakapadehi anattani "attA"ti vipallAsoti evamettha cattAro vipallAsA siddhA honti, tesaM paTipakkhato cattAri satipaTThAnAni siddhAneva honti / tattha catUhi indriyehi cattAro puggalA niddisitbbaa| kathaM ? duvidho hi taNhAcarito mudindriyo ca tikkhindriyo cAti, tathA diTThicarito / tesu paThamo asubhe "subha''nti vipallattadiTTi satibalena yathAbhUtaM kAyasabhAvaM sallakkhetvA sammattaniyAmaM okkmti| dutiyo asukhe "sukha''nti vipallattadiTThi "uppannaM kAmavitakkaM nAdhivAsetItiAdinA (ma0 ni0 1.26; a0 ni0 1.4.14; 2.6.58) vuttena vIriyasaMvarasaGghAtena vIriyabalena taM vipallAsaM vidhamati / tatiyo anicce "nicca"nti ayAthAvagAhI samathabalena samAhitabhAvato saGghArAnaM khaNikabhAvaM yathAbhUtaM paTivijjhati / catuttho santatisamUhakiccArammaNaghanavicittattA phassAdidhammapuJjamatte anattani 182
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1.149-149) disAlocanaaGkusanayadvayavaNNanA 183 "attA''ti micchAbhinivesI catukoTikasuJatAmanasikArena taM micchAbhinivesaM viddhaMseti / catUhi cettha vipallAsehi caturAsavoghayogakAyaganthaagatitaNhuppAdupAdAnasattavijJANaTThitiapariJAdivasena sabbo akusalapakkho netbbo| tathA catUhi satipaTTAnehi catubidhajhAnavihArAdhiTThAnasukhabhAgiyadhammaappamaJAsammappadhAnaiddhipAdAdivasena sabbo vodAnapakkho netabboti ayaM sIhavikkILitassa nayassa bhuumi| idhApi subhasAsukhasAhi, catUhipi vA vipallAsehi samudayasaccaM, tesaM adhiTTAnArammaNabhUtA paJcupAdAnakkhandhA dukkhasaccantiAdinA saccayojanA veditabbA / disAlocanaaGkusanayadvayavaNNanA iti tiNNaM atthanayAnaM siddhiyA vohAranayadvayampi siddhameva hoti / tathA hi atthanayadisAbhUtadhammAnaM samAlocanaM disAlocanaM, tesaM samAnayanaM aGkusoti niyuttA paJca nyaa| paJcavidhanayavaNNanA nihitA / sAsanapaTThAnavaNNanA idaM suttaM soLasavidhe suttantapaTThAne saMkilesavAsanAsekkhabhAgiyaM, saMkilesanibbedhAsekkhabhAgiyameva vaa| aTThavIsatividhe pana suttantapaTTAne lokiyalokuttaraM sattadhammAdhiTTAnaM ANajeyyadassanabhAvanaM sakavacanaparavacanaM vissajjanIyAvissajjanIyaM kusalAkusalaM anujJAtapaTikkhittaJcAti veditabbaM / pakaraNanayavaNNanA nihitaa| brahmajAlasuttavaNNanA nihitaa| 183
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. sAmaJaphalasuttavaNNanA rAjAmaccakathAvaNNanA 150. rAjagaheti ettha duggajanapadaTThAnavisesasampadAdiyogato padhAnabhAvena rAjUhi gahitanti rAjagahanti Aha "mandhAtu...pe0... vuccatI''ti / tattha mahAgovindena mahAsattena pariggahitaM reNuAdIhi rAjUhi pariggahitameva hotIti mahAgovindaggahaNaM / mahAgovindoti mahAnubhAvo eko purAtano rAjAti keci / pariggahitattAti rAjadhAnIbhAvena prigghitttaa| pakAreti nagaramApanena raJA kAritasabbagehattA rAjagahaM, gijjhakUTAdIhi parikkhittattA pabbatarAjehi parikkhittagehasadisantipi rAjagahaM, sampannabhavanatAya rAjamAnaM gehanti pi rAjagahaM, saMvihitArakkhatAya anatthAvahabhAvena upagatAnaM paTirAjUnaM gahaM gehabhUtantipi rAjagahaM, rAjahi disvA sammA patidvApitattA tesaM gahaM gehabhatantipi rAjagaha, ArAmarAmaNeyyakAdIhi rAjate, nivAsasukhatAdinA sattehi mamattavasena gamhati, pariggayhatIti vA rAjagahanti edise pakAre so padeso ThAnavisesabhAvena uLArasattaparibhogoti Aha "taM paneta"ntiAdi / tesanti yakkhAnaM / vasanavananti ApAnabhUmibhUtaM upavanaM / avisesenAti "pAtimokkhasaMvarasaMvuto viharati", (ma0 ni0 1.69; 3.75; vibhaM0 508) "paThamaM jhAnaM upasampajja viharati, (dI0 ni0 1.226; saM0 ni0 1.2.152; a0 ni0 1.4.123; pArA0 11) "mettAsahagatena cetasA ekaM disaM pharitvA viharati", (dI0 ni0 1.556; 3.308; ma0 ni0 1.77, 459, 509; 2.309, 315, 451, 471; 3.230; vibhaM0 642) "sabbanimittAnaM amanasikArA animittaM cetosamAdhiM samApajjitvA viharatI"tiAdIsa (ma0 ni0 1.459) viya saddantarasannidhAnasiddhena visesaparAmasanena vinaa| iriyAya kAyikakiriyAya 184
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.150-150) rAjAmaccakathAvaNNanA 185 pavattanUpAyabhAvato pathoti iriyaaptho| ThAnAdInahi gatinivatti AdiavatthAhi vinA na kaJci kAyikakiriyaM pavattetuM sakkA / viharati pavattati etena, viharaNaJcAti vihAro, dibbabhAvAvaho vihAro dibbavihAro, mahaggatajjhAnAni / nettiyaM pana "catasso AruppasamApattiyo AnejA vihArA"ti vuttaM / taM tAsaM mettAjhAnAdInaM brahmavihAratA viya bhAvanAvisesabhAvaM sandhAya vuttaM / aTThakathAsu pana dibbabhAvAvahasAmaJato tApi "dibbavihArA" tveva vuttA / hitUpasaMhArAdivasena pavattiyA brahmabhUtA seTThabhUtA vihArAti brahmavihArA, mettaajhaanaadikaa| anaJasAdhAraNattA ariyAnaM vihArAti ariyavihArA, catassopi phlsmaapttiyo| samaGgIparidIpananti samaGgibhAvaparidIpanaM / iriyApathasamAyogaparidIpanaM itaravihArasamAyogaparidIpanassa visesavacanassa abhAvato, iriyApathasamAyogaparidIpanassa ca atthasiddhattA / viharatIti ettha vi-saddo vicchedatthajotano, haratIti neti, pavattetIti attho / tattha kassa kena vicchindanaM, kathaM kassa pavattananti antolInaM codanaM sandhAyAha "so hI"tiAdi / gocaragAmadassanatthaM "rAjagahe"ti vatvA buddhAnaM anurUpanivAsanaTThAnadassanatthaM "ambavane''ti vuttanti Aha "idamassA"tiAdi / etanti etaM "rAjagahe"ti bhummavacanaM samIpatthe "gaGgAya gAvo caranti, kUpe gaggakula''nti ca yathA / kumArena bhatoti kumArabhato, so eva komArabhacco yathA bhisaggameva bhesajjaM / dosAbhisannanti vAtapittAdivasena ussannadosaM / virecetvAti dosapakopato vivecetvA / / aDateLasahIti aDDena terasahi aDDaterasahi bhikkhusatehi / tAni pana paJjAsAya UnAni terasabhikkhusatAni hontIti Aha "aDDasatenA"tiAdi / rAjatIti dibbati, sobhatIti attho| rajetIti rameti / rajoti pitu bimbisAraraJo / sAsanaTena hiMsanaTena sttu| bhAriyeti garuke ajesaM asakkuNeyye vaa| suvaNNasatthakenAti suvaNNamayena satthakena / ayomayahi raJjo sarIraM upanetuM ayuttanti vadati / suvaNNasatthakenAti vA suvaNNaparikkhatena satthakena bAhuM phAlApetvAti sirAvedhavasena bAhuM phalApetvA udakena sambhinditvA pAyesi kevalassa lohitassa gaminitthiyA dujjIrabhAvato / dhurAti dhurabhUtA, 185 Jain Education Interational
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.150-150) gaNassa, dhorayhAti attho| dhuraM nIharAmIti gaNadhuraM gaNabandhiyaM nibbttemi| "pubbe kho"tiAdi khandhakapALi eva / potthaniyanti churikaM, yaM "nakhara"ntipi [pothanikanti churikaM, yaM kharantipi (sArattha0 TI0 3.339) pothanikanti churikaM, kharantipi (vimati0 TI0 2.cULavaggavaNNanA 339)] vuccati / divA divassAti divassapi divA, majjhanhikavelAyanti attho / tassA sarIraM lehitvA yApeti attUpakkamena maraNaM na yuttanti / na hi ariyasAvakA attAnaM vinipAtentIti / maggaphalasukhenAti maggaphalasukhAvahena sotApattimaggaphalasukhUpasahitena caGkamena yaapeti| cetiyaGgaNeti gandhapupphAdIhi pUjanaTThAnabhUte cetiynggnne| nisajjanatthAyAti bhikkhusaGghanisIdanatthAya / cAtumahArAjikadevaloke...pe0... yakkho hutvA nibbatti tattha bahulaM nibbattapubbatAya ciraparicitanikantivasena / khobhetvAti puttasinehassa balavabhAvato, sahajAtapItivegassa ca savipphAratAya taMsamuTThAnarUpadhammehi pharaNavasena sakalasarIraM aaloletvaa| tenAha "advimijaM Ahacca aTThAsI''ti / pituguNanti pitu attani sinehaguNaM / muJcApetvAti ettha iti-saddo pakAratyo, tena "abhimArakapurisapesanAdippakArenA''ti vutte eva pakAre paccAmasati | vitthArakathAnayoti ajAtasattupasAdanAdivasena vitthArato vattabbAya kathAya nayamattaM / kasmA panettha vitthAranayA kathA na vuttAti Aha "AgatattA pana sabbaM na vutta"nti / kosalaroti mhaakoslrnyo| paNDitAdhivacananti paNDitavevacanaM / vidantIti jAnanti / vedena ANena karaNabhUtena Ihati pavattatIti vedehi| etthAti etasmiM divse| anasanena vAti vA-saddo aniyamattho, tena ekaccamanoduccaritadussIlyAdIni saGgaNhAti / tathA hi gopAlakUposatho abhijjhAsahagatacittassa vasena vutto, nigaNThuposatho mosavajjAdivasena / yathAha "so tena abhijjhAsahagatena cetasA divasaM atinAmetI"ti, (a0 ni0 1.71) "iti yasmiM samaye sacce samAdapetabbA, musAvAde tasmiM samaye samAdapentI''ti (a0 ni0 1.71) ca Adi | etthAti uposathasadde / atthuddhAroti vattabbaatthAnaM uddhAraNaM / 186 Jain Education Intemational
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.150 - 150 ) rAjAmaccakathAvaNNanA nanu ca atthamattaM pati saddA abhinivisantIti na ekena saddena aneke asthA abhidhIyantIti ? saccametaM saddavisese apekkhite, tesaM pana atthAnaM uposathasaddavacanIyatA sAmaJjaM upAdAya vuccamAno ayaM vicAro uposathasaddassa atyuddhAroti vRtto / heTThA "evaM me suta' ntiAdIsu Agate atthuddhArepi eseva nayo / kAmaJca pAtimokkhuddesAdivisayopi uposathasaddo sAmaJJarUpo eva visesasaddassa avAcakabhAvato, tAdisaM pana sAmaJ anAdiyitvA ayamattho vuttoti veditabbaM / sIlasuddhivasena upetehi samaggehi vasIyata anuTThIyatIti uposatho, pAtimokkhuddeso / samAdAnavasena adhiTThAnavasena vA upecca ariyavAsAdiatthaM vasitabbato uposatho, sIlaM / anasanAdivasena upecca vasitabbato anuvasitabbata uposatho / upavAsoti samAdAnaM / uposathakulabhUtatAya navamahatthinikAyapariyApanne hatthinAge kiJci kiriyaM anapekkhitvA ruLhivasena samaJJamattaM uposathoti Aha "uposatho nAgarAjAtiAdIsu paJJattIti / divase pana uposathasaddappavatti aTThakathAyaM vuttA eva / suddhassa ve sadA phaggUti ettha pana suddhassAti sabbaso kilesamalAbhAvena suddhassa / veti nipAtamattaM / veti vA vyattanti attho / sadA phaggUti niccakAlampi phagguNanakkhattameva / yassa hi phagguNamAse uttaraphagguNadivase titthanhAnaM karontassa saMvaccharikapApapavAhanaM hotIti laddhi, taM tato vivecetuM idaM bhagavatA vRttaM / suddhassuposatho sadAti yathAvuttasuddhiyA suddhassa uposathaGgAni vatasamAdAnAni asamAdiyatopi niccaM uposatho, uposathavAso evAti attho / paJcadasannaM tithInaM pUraNavasena pannaraso / ca 187 bahuso, atisayato vA kumudAni ettha santIti kumudavatI tissaM kumudavatiyA / catunnaM mAsAnaM pAripUribhUtAti cAtumAsI / sA eva pALiyaM cAtumAsinIti vRttAta Aha "idha pana cAtumAsinIti vuccatI 'ti / tadA kattikamAsassa puNNatAya mAsapuNNatA / vassAnassa utuno puNNatAya utupuNNatA / kattikamAsalakkhitassa saMvaccharassa puNNatAya saMvaccharapuNNatA / "mA" iti cando vuccati tassa gatiyA divasassa minitabbato / ettha puNNoti etissA rattiyA sabbakalApAripUriyA puNNo / tadA hi cando sabbaso paripuNNo hutvA dissati / ettha ca " tadahuposathe pannarase "ti padAni divasavasena vuttAni, " komudiyA "tiAdIni rattivasena / rAjAmaccaparivRtoti rAjakulasamudAgate amaccehi 187 parito / atha vA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.151-151) anuyuttakarAjUhi ceva amaccehi ca parivuto / caturupakkilesAti abbhA mahikA dhUmarajo rAhUti imehi catUhi upakkilesehi / sanidvAnaM kataM aTThakathAyaM / pItivacananti pItisamuTThAnaM vacanaM / yahi vacanaM paTiggAhakanirapekkhaM kevalaM uLArAya pItiyA vasena sarasato sahasAva mukhato niccharati, taM idha "udAna"nti adhippetaM / tenAha "yaM pItivacanaM hadayaM gahetuM na sakkotI"tiAdi / dosehi itA gatA apagatAti dosinA ta-kArassa na-kAraM katvA yathA "kilese jito vijitAvIti jino'"ti | anIya-saddo kattuatthe veditabboti Aha "manaM ramayatI"ti "ramaNIyA"ti yathA "niyyAnikA dhammA''ti / juNhavasena rattiyA surUpatAti Aha "vuttadosavimuttAyA"tiAdi / tattha abbhAdayo vuttadosA, tabbigameneva cassA dassanIyatA, tena, utusampattiyA ca pAsAdikatA veditbbaa| lakkhaNaM bhavituM yuttAti etissA rattiyA yutto divaso mAso utu saMvaccharoti evaM divasamAsautusaMvaccharAnaM sallakkhaNaM bhavituM yuttA lakkhA , lakkhaNIyAti attho / "yaM no payirupAsato cittaM pasIdeyyA"ti vuttattA "samaNaM vA brAhmaNaM vA"ti ettha paramatthasamaNo ca paramatthabrAhmaNo ca adhippeto, na pabbajjAmattasamaNo, na jAtimattabrAhmaNo cAti Aha "samitapApatAya smnnN| bAhitapApatAya brAhmaNa"nti / bahuvacane vattabbe ekavacanaM, ekavacane vA vattabbe bahuvacanaM vcnbytyo| aTThakathAyaM pana ekavacanavaseneva byatayo dssito| attani, garuDAniye ca ekasmimpi bahuvacanappayogo nirULahoti / sabbenapIti "ramaNIyA vatA''tiAdinA sabbena vacanena / obhAsanimittakammanti obhAsabhUtanimittakammaM paribyattaM nimittakaraNanti attho / devadatto cAti / ca-saddo attUpanayane, tena yathA rAjA ajAtasattu attano pitu ariyasAvakassa satthuupaTThAkassa ghAtanena mahAparAdho, evaM bhagavato mahAanatthakarassa devadattassa avassayabhAvena pIti imamatthaM upaneti / tassa piTTichAyAyAti tassa jIvakassa piTThiapassayena, taM pamukhaM katvA taM apassAyAti attho / vikkhepapacchedanatthanti bhAviniyA attano kathAya uppajjanakavikkhepanassa pacchindanatthaM, anuppattiatthanti adhippAyo / tenAha "tassaM hI"tiAdi / 151. "so kirA"tiAdi porANaTThakathAya aagtnyo| eseva nayo parato 188 Jain Education Interational
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.152 - 152) rAjAmaccakathAvaNNanA makkhalipadanibbacanepi / upasaGkamantIti upagatA / tadeva pabbajjaM aggahesIti tadeva naggarUpaM pabbajjaM katvA gahi | pabbajitasamUhasaGghAto saGghota pabbajitasamUhatAmattena saGgha, na niyyAnikadiTThisuvisuddhasIlasAmaJJavasena saMhatattAti adhippAyo / assa atthIti assa satthupaTiJJassa parivArabhUto atthi / svevAti pabbajitasamUhasaGghAtova / keci pana " pabbajitasamUhavasena saGghI, gahaTThasamUhavasena gaNI "ti vadanti, taM tesaM matimattaM gaNe eva loke saGgha- saddassa nirULahattA / AcArasikkhApanavasenAti acelaka vatacariyAdiAcArasikkhApanavasena / pAkaToti saGghIAdibhAvena pakAsito / "appiccho "ti vatvA tattha labbhamAnaM appicchattaM dassetuM "apicchatAya vatthampi na nivAsetI "ti vRttaM / na hi tasmiM sAsanike viya santaguNanigUhaNalakkhaNA appicchatA labbhatIti / yasoti kittisaddo / "taranti etena saMsArogha "nti evaM sammatattA titthaM vuccati ddhIta Aha "titthakaroti laddhikaro"ti / sAdhusammatoti " sAdhU' ti sammato, na sAdhUhi sammatoti Aha "ayaM sAdhU" tiAdi / " imAni me vatasamAdAnAni ettakaM kAlaM suciNAnIti pabbajitato paTThAya atikkantA bahU rattiyo jAnAtIti rattaJjU / tA panassa rattiyo cirakAlabhUtAi katvA ciraM pabbajitassa assAti cirapabbajito / tattha cirapabbajitatAgahaNena buddhisIlataM dasseti, rattaJjutAgahaNena tattha sampajAnataM / addhAnanti dIghakAlaM / kittako pana soti Aha " dve tayo rAjaparivaTTe "ti, dvinnaM tiNNaM rAjUnaM rajjaM anusAsanapaTipATiyoti attho / "addhagato i vatvA kataM vayogahaNaM osAnavayApekkhanti Aha "pacchimavayaM anuppattoti / ubhayanti "addhagato, vayoanuppatto 'ti padadvayaM / 189 pubbe pitarA saddhiM satthu santikaM gantvA desanAya sutapubbataM sandhAyAha "jhAnAbhiJAdi... pe0... sotukAmo "ti / dassanenAti na dassanamattaM, disvA pana tena saddhiM AlApasallApaM katvA tato akiriyavAdaM sutvA te anattamano ahosi / guNakathAyAta abhUtaguNakathAya / tenAha "suThutaraM anattamano hutvA "ti / yadi anattamano, kasmA tumhI ahosIti Aha "anattamano samAnopI" tiAdi / 152. gosAlAyAti evaM nAmake gAme / vassAnakAle gunnaM tiTThanasAlAti eke / 189
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.153-157) 153. paTikiTThataranti nihInataraM / tantAvutAnIti tante pasAretvA vItAni / "sIte sIto"tiAdinA chahAkArehi tassa nihInassa nihInatarataM dasseti / 154. vaccaM katvApIti pi-saddena bhojanaM bhuJjitvApi kenaci asucinA makkhito pIti imamatthaM sampiNDeti / vAlikathUpaM katvAti vattavasena vAlikAya thUpaM katvA / saMsAre palibuddhanakicco rAgAdikileso 156. palibuddhanakilesoti khettavatthuputtadArAdivisayo / komArabhaccajIvakakathAvaNNanA 157. na yathAdhippAyaM vattatIti katvA vuttaM "anattho vata me"ti| jIvakassa tuNhIbhAvo mama adhippAyassa maddanasadiso, tasmA taM pucchitvA kathApanena mama adhippAyo pUretabboti ayamettha raJo ajjhAsayoti dassento "hathimhi nu kho panA"tiAdimAha / kiM tuNhIti kiM kAraNA tuNhI, kiM taM kAraNaM, yena tuvaM tuNhIti. vuttaM hoti / tenAha "kena kAraNena tuNhI"ti / kAmaM sabbApi tathAgatassa paTipatti ana sAdhAraNA acchariyaabbhutarUpA ca, tathApi gabbhokkantiabhijAtiabhinikkhamanaabhisambodhidhammacakkappavattanayamakapATihAriyadevorohaNAni sadevake loke ativiya supAkaTAni, na sakkA kenaci paTibAhitunti tAniyevettha uddhaTAni / itthambhUtAkhyAnattheti itthaM evaM pakAro bhUto jAtoti evaM kathanatthe / upayogavacananti / "abbhuggato"ti ettha abhIti upasaggo itthambhUtAkhyAnatthajotako, tena yogato "taM kho pana bhagavanta"nti idaM sAmiatthe upayogavacanaM, tenAha "tassa kho pana bhagavatoti attho"ti | kalyANaguNasamannAgatoti kalyANehi guNehi yutto, taM nissito tabbisayatAyAti adhippAyo / seDoti etthApi eseva nyo| kittetabbato kitti, sA eva saddanIyato saddoti Aha "kittisadoti kittiyevA"ti / abhitthavanavasena pavatto saddo thutighoso| anaJjasAdhAraNaguNe Arabbha pavattattA sadevakaM lokaM ajjhottharitvA abhibhavitvA uggto| so bhagavAti yo so samatiM sapAramiyo pUretvA sabbakilese bhaJjitvA anuttaraM 190
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.158-159) komArabhaccajIvakakathAvaNNanA sammAsambodhiM abhisambuddho devAnaM atidevo sakkAnaM atisakko brahmAnaM atibrahmA lokanAtho bhAgyavantatAdIhi kAraNehi sadevake loke "bhagavA''ti sabbattha patthaTakittisaddo, so bhagavA | "bhagavA"ti ca idaM satthu nAmakittanaM / tenAha AyasmA dhammasenApati "bhagavAti netaM nAmaM mAtarA katantiAdi / (mahAni0 84) parato pana bhagavAti guNakittanaM / yathA kammaTThAnikena "araha''ntiAdIsu navaTThAnesu paccekaM iti-sadaM yojetvA buddhaguNA anussarIyanti, evaM buddhaguNasaGkittakenApIti dassento "itipi arahaM, itipi sammAsambuddho...pe0... itipi bhagavA"ti aah| "itipetaM abhUtaM, itipetaM ataccha''ntiAdIsu (dI0 ni0 1.5) viya idha iti-saddo AsannapaccakkhakaraNattho, pi-saddo sampiNDanattho, tena ca tesaM guNAnaM bahubhAvo diipito| tAni ca saGkittentena viJjanA cittassa sammukhIbhUtAneva katvA saGkittetabbAnIti dassento "iminA ca iminA ca kAraNenAti vuttaM hotI"ti Aha / evahi nirUpetvA kittente yassa saGkitteti, tassa bhagavati ativiya abhippasAdo hoti| ArakattAti suviduurttaa| arInanti kilesArInaM / arAnanti saMsAracakkassa arAnaM / hatattAti vihtttaa| paccayAdInanti cIvarAdipaccayAnaJceva pUjAvisesAnaJca / tatoti visuddhimaggato | yathA ca visuddhimaggato, evaM taMsaMvaNNanatopi nesaM vitthAro ghetbbo| yasmA jIvako bahuso satthusantike buddhaguNe sutvA Thito, diTThasaccatAya ca satthusAsane vigatakathaMkatho vesArajjappatto, tasmA Aha "jIvako panA"tiAdi / paJcavaNNAyAti khuddikAdivasena paJcappakArAya / nirantaraM phuTaM ahosi katAdhikArabhAvato / kammantarAyavasena hissa raJo guNasarIraM khatupahataM ahosi / 158. "uttama''nti vatvA na kevalaM seTThabhAvo evettha kAraNaM, atha kho appasaddatApi kAraNanti dassetuM "assayAnarathayAnAnI"tiAdi vuttaM / hatthiyAnesu nibbisevanameva gaNhanto hatthiniyova kappApesi / raJo AsaGkAnivattanatthaM AsannacArIbhAvena tattha itthiyova nisajjApitA / ro paresaM durupasaGkamanabhAvadassanatthaM tA purisavesaM gAhApetvA AvudhahatthA kAritA / paTivedesIti Apesi / tadevAti gamanaM, agamanameva vA / 159. mahaJcAti karaNatthe paccattavacananti Aha "mahatA cA''ti / mahaccAti 191 Jain Education Interational
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.160-161) mahatiyA, liGgavipallAsavasena vuttaM, mahantenAti vuttaM hoti / tenAha "rAjAnubhAvenA"ti "dvinaM mahAradvAnaM issariyasirI"ti aGgamagadharahAnaM AdhipaccamAha / AsattakhaggAnIti aMse olambanavasena sannaddhaasIni / kulabhogaissariyAdivasena mahatI mattA etesanti mahAmattA, mahAnubhAvA raajpurisaa| vijjAdharataruNA viyAti vijjAdharakumArA viya / raTThiyaputtAti bhojputtaa| hathighaTAti hthismuuhaa| aJamaJasaGghaTTanAti avicchedavasena gamanena aJamaJjasambandhA / cittutrAso sayaM bhAyanaDhena bhayaM yathA tathA bhAyatIti katvA / ANaM bhAyitabbe eva vatthusmiM bhayato upaTTite "bhAyitabbamida''nti bhayato tIraNato bhyN| tenevAha "bhayatupaTThAnaJANaM pana bhAyati nabhAyatIti ? na bhAyati / tahi atItA saGkhArA niruddhA, paccuppannA nirujjhanti, anAgatA nirujjhissantIti tIraNamattameva hotI"ti (visuddhi0 2.751) / ArammaNaM bhAyati etasmAti bhyN| otappaM pApato bhAyati etenAti bhayaM / bhayAnakanti bhaaynaakaaro| bhayanti jANabhayaM / saMveganti sahottappajANaM santAsanti sabbaso ubijjanaM / bhAyitabbaDhena bhayaM bhImabhAvena bheravanti bhayabheravaM, bhItabbavatthu / tenAha "AgacchatI"ti / bhIlaM pasaMsantIti pApato bhAyanato uttasanato bhIruM pasaMsanti paNDitA / na hi tattha sUranti tasmiM pApakaraNe sUraM pagabbhadhaMsinaM na hi pasaMsanti / tenAha "bhayA hi santo na karonti pApa"nti / tattha bhayAti pAputrAsato, ottappahetUti attho| sarIracalananti bhayavasenasarIrasaMkampo / eketi uttrvihaarvaasino| "rAjagahe"tiAdi tesaM adhippaayvivrnnN| kAmaM vayatulyo "vayasso"ti vuccati, rULhireso, yo koci pana sahAyo vayasso, tasmA vayassAbhilApoti shaayaabhilaapo| na vippalambhesIti na visaMvAdesi / vinasseyyAti cittavighAtena vihaoyya / sAmaJaphalapucchAvaNNanA 160. bhagavato tejoti buddhAnubhAvo / raJo sarIraM phari yathA taM soNadaNDassa brAhmaNassa bhagavato santikaM gacchantassa antovanasaNDagatassa / eketi uttaravihAravAsino / 161. yena, tenAti ca bhummatthe karaNavacananti Aha "yattha bhagavA, tattha gato"ti / 192
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.162 - 163) sAmaJJaphalapucchAvaNNanA tadA tasmiM bhikkhusaGghe tumhIbhAvassa anavasesato byApibhAvaM dassetuM "tumhIbhUtaM tumhIbhUta "nti vuttanti Aha " yato yato... pe0... mevAti attho 'ti / hatthassa kukaTttA asaMyamo asampaJJakiriyA hatthakukkuccanti veditabbo / vA saddo avuttavikappattho, tena tadaJa asaMyamabhAvo vibhAvitoti daTThabbaM / tattha pana cakkhuasaMyamo sabbapaThamo, dunnivA cAti tadabhAvaM dassetuM "sabbAlaGkArapaTimaNDita "ntiAdi vRttaM / kAyikavAcasikena upasamena laddhena itaropi anumAnato laddho eva hotIti Aha " mAnasikena cA "ti / upasamanti saMyamaM, AcArasampattinti attho / paJcaparivaTTeti paJcapurisaparivaTTe / paJcahAkArehIti "iTThAniTTe tAdI "ti (mahAni0 38, 192) evaM AdinA Agatehi, paJcavidhaariyiddhisiddhehi ca paJcahi pakArehi / tAdilakkhaNeti tAdibhAve / 162. na me paJhavissajjane bhAro atthIti satthu sabbattha appaTihataJANacAratAdassanaM / yadAkaGkSasIti na vadanti, kathaM pana vadantIti Aha "sutvA vedissAmA" ti padesaJaNe ThitattA / buddhA pana sabbaJJapavAraNaM pavArentIti sambandho / "yakkhanarindadevasamaNabrAhmaNaparibbAjakAna "nti idaM "pucchAvuso yadAkasI "tiAdIni (saM0 ni0 1.1.237, 246; su0 ni0 ALavakasutte) suttapadAni pucchantAnaM yesaM puggalAnaM vasena AgatAni, taM dassanatthaM / "pucchAvuso yadAkasI" ti idaM ALavakarasa yakkhassa okAsakaraNaM, sesAni narindAdInaM / manasicchasIti manasA icchasi / pucchavho, yaM kiJci manasicchathAti bAvarissa saMsayaM manasA pucchavho / tumhAkaM pana sabbesaM yaM kiJci sabbasaMsayaM manasA, aJJathA ca yathA icchatha, tathA pucchavhoti adhippAyo / sAdhurUpAti sAdhusabhAvA / dhammoti paveNIdhammo | vuddhanti sIlAdIhi buddhippattaM, garunti attho / esa bhAroti esa saMsayUpacchedanasaGghAto bhAro, Agato bhAro avassaM Avahitabboti adhippAyo / JatvA sayanti parUpadesena vinA sayameva atvA / 163. 193 suciratenAti evaM nAmakena brAhmaNena / tagghAti ekaMsena / yathApi kusalo tathAti yathA sabbadhammakusalo sabbavidU jAnAti katheti, tathA ahamakkhissaM / rAjA ca kho taM yadi kAhati vA na vAti yo taM idha pucchituM pesesi, so rAjAnaM tayA pucchitaM karotu vA mAvA, ahaM pana te akkhissaM akkhissAmi, AcikkhissAmIti attho / sippanaTThena sikkhitabbatAya ca sippameva sippAyatanaM jIvikAya 193
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA kAraNabhAvato / seyyathidanti nipAto, tassa te katameti attho / puthu sippAyatAnIti sAdhAraNato sippAni uddisitvA upari taMtaMsippUpajIvino niddiTThA puggalAdhiTThAnakathA paJcaM pariharituM / aJJathA yathAdhippetAni tAva sippAyatanAni dassetvA puna taMtaMsippUpajIvIsu dassiyamAnesu papaJco siyAti / tenAha " hatthArohA "tiAdi / hatthiM Arohanti, ArohApayanti cAti hatthArohA / yehi payogehi puriso hathinI Arohanayoggo hoti, hatthissa taM payogaM vidhAyataM sabbesaM petesaM gahaNaM / tenAha "sabbepI''tiAdi / tattha hatthAcariyA nAma ye hatthino hatthArohakAnaJca sikkhapakA / hatthavejjA nAma hatthibhisakkA / hatthimeNDA nAma hatthInaM pAdarakkhakA / Adi-saddena hatthInaM yavasadAyakAdike saGgaNhAti / assArohA rathikAti etthApi eseva nayo / rathe niyukttA rthikaa| ratharakkhA nAma rathassa ANirakkhakA / dhanuM gaNhanti, gaNhApenti cAti dhanuggahA, issAsA dhanusippassa sikkhApakA ca / tenAha " dhanuAcariyA issAsA" ti / celena celapaTAkAya yuddhe akanti gacchantIti celakAti Aha "ye yuddhe jayadhajaM gahetvA purato gacchantI 'ti / yathA tathA Thite senike byUhakaraNavasena tato calayanti uccAntIti clkaa| sakuNagghiAdayo viya maMsapiNDaM parasenAsamUhaM sAhasikamahAyodhatAya chatvA chetvA dayanti uppatitvA uppatitvA gacchantIti piNDadAyakA / dutiyavikappe piNDe dayanti janasammadde uppatantA viya gacchantIti piNDadAyakAti attho veditabbo / ugga thAmajavaparakkamAdivasena ativiya uggatA uggAti attho / pakkhandantIti attano vIrasUrabhAvena asajjamAnA parasenaM anupavisantIti attho / thAmajavabalaparakkamAdisampattiyA mahAnAgA viya mahAnAgA / ekantasUrAti ekAkisUrA attano sUrabhAveneva ekAkino hutvA yujjhanakA | sajAlikAti savammikA / saraparittANacammanti cammaparisibbitaM kheTakaM, cammamayaM vA phalakaM / gharadAsayodhAti antojAtayodhA / (2.163-163) ALAraM vuccati mahAnasaM tattha niyuttAti ALArikA, bhattakArA / pUvikAti pUrvasampAdakA, pUvameva nAnappakArato sampAdetvA vikkiNantA jIvanti / kesanakhalikhanAdivasena manussAnaM alaGkAravidhiM kappenti saMvidahantIti kappakA / nhApakAti cuNavilepanAdIhi malaharaNavaNNasampAdanavidhinA nhApentIti nhApakA / navantAdividhinA pavatto gaNanagantho antarA chiddAbhAvena acchiddakoti vuccati, taM gaNanaM upanissAya jIvantA acchiddakapAThakA / hatthena adhippAyaviJJApanaM hatthamuddA hattha- saddo cettha tadekadesesu aGgulIsudaTThabbo / "na bhuJjamAno sabbaM hatthaM mukhe pakkhipissAmI "tiAdIsu viya, tasmA 194
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.164-166) pUraNakassapavAdavaNNanA 195 aGgalisaGkocanAdinA gaNanA hatthamuddAya gnnnaa| cittkaaraadiiniiti| Adi-saddena bhamakArakoTTakalekhaka vilIvakArAdInaM saGgaho daTThabbo / didveva dhammeti imasmiMyeva attabhAve / sandihikamevAti asamparAyikatAya sAmaM daTThabaM, sayaM anubhavitabbaM attapaccakhaM diTThadhammikanti attho / sukhitanti sukhappattaM / uparIti devaloke / so hi manussalokato uprimo| kammassa katattA nibbattanato tassa phalaM tassa aggisikhA viya hoti, taJca uddhaM devaloketi Aha "uddhaM aggaM assA atthIti udaggikA"ti / saggaM arahatIti attano phalabhUtaM saggaM arahati, tattha sA nibbattanArahoti attho| sukhavipAkAti iTThavipAkavipaccanIkA / suTu aggeti ativiya uttame uLAre / dakkhanti vaDvanti etAyAti dakkhiNA, pariccAgamayaM puJjanti Aha "dakkhiNaM dAna"nti / maggo sAmanaM samitapApasamaNabhAvoti katvA / yasmA ayaM rAjA pabbajitAnaM dAsakassakAdInaM lokato abhivAdanAdilAbho sandiTTikaM sAmaJaphalanti cintetvA "asthi nu kho koci samaNo vA brAhmaNo vA IdisamatthaM jAnanto''ti vImaMsanto pUraNAdike pucchitvA tesaM kathAya anArAdhitacitto bhagavantampi tamatthaM pucchi, tasmA vuttaM "upari AgataM pana dAsakassakopamaM sandhAya pucchatI"ti / kaNhapakkhanti yathApucchite atthe labbhamAnaM divigatUpasahitaM saMkilesapakkhaM / sukkapakkhanti tabidhuraM uparisuttAgataM vodAnapakkhaM / samaNakolAhalanti samaNakotUhalaM taMtaMsamaNavAdAnaM aJamaJavirodhaM / samaNabhaNDananti teneva virodhena "evaMvAdInaM tesaM samaNabrAhmaNAnaM ayaM doso, evaMvAdInaM ayaM doso"ti evaM taMtaMvAdassa paribhAsanaM / raJo bhAraM karonto attano desanAkosallenAti adhippAyo / 164. paNDitapatirUpakAnanti AmaM viya pakkAnaM paNDitAbhAsAnaM / pUraNakassapavAdavaNNanA 165. ekaM idAhanti ekAhaM / idha-saddo cettha nipAtamattaM, ekAhaM samayaM ticceva attho / saritabbayuttanti anussaraNAnucchavikaM / 166. sahatthA karontassAti sahattheneva karontassa / nissaggiyathAvarAdayopi idha 195 Jain Education Interational
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.166-166) sahatthakaraNeneva saGgahitA / hatthAdInIti hatthapAdakaNNanAsAdIni | pacanaM dahanaM vibAdhananti Aha "daNDena uppILentassA"ti / papaJcasUdaniyaM "tajjentassa vAti attho vutto, idha pana tajjanaM paribhAsanaM daNDeneva saGgahetvA "daNDena uppILentassa" icceva vattaM / sokaM sayaM karontassAti parassa sokakAraNaM sayaM karontassa, sokaM vA uppAdentassa | parehIti attano vcnkrehi| sayampi phandatoti parassa vibAdhanapayogena sayampi phndto| "atipAtApayato"ti padaM suddhakattuatthe hetukattuatthe ca vattatIti Aha "hanantassApi hanApentassApIti | kAraNavasenAti kArApanavasena / gharassa bhitti anto bahi ca sandhitA hutvA ThitA ghrsndhi| kiJcipi asesetvA niravaseso lopo nillopo| ekAgAre niyutto vilopo ekaagaariko| parito sabbaso panthe hananaM pripntho| pApaM na karIyati pubbe asaJato uppAdetuM asakkuNeyyattA, tasmA natthi paapN| yadi evaM kathaM sattA pApe paTipajjantIti Aha "sattA pana pApaM karomAti evaM saJino hontI''ti / evaM kirassa hoti- imesahi sattAnaM hiMsAdikiriyA na attAnaM phusati tassa niccatAya nibbikArattA sarIraM pana acetanaM kaTThakaliGgarUpama, tasmiM vikopitepi na kiJci pApanti / khuraneminAti nisitakhuramayaneminA / ___ gaGgAya dakkhiNA disA appatirUpadeso, uttarA disA patirUpadesoti adhippAyena"dakkhiNaJca"tiAdi vattanti Aha "dakkhiNatIre manassA kakkhaLA"tiAdi / mahAyAganti mahAvijitayasadisaM mahAyAgaM / uposathakammena vAti uposathakammena ca / dama-saddo hi indriyasaMvarassa uposathasIlassa ca vAcako idhAdhippeto | keci pana "uposathakammenAti idaM indriyadamanassa visesanaM, tasmA 'uposathakammabhUtena indriyadamanenA''ti atthaM vadanti | sIlasaMyamenAti kAyikavAcasikasaMvarena | saccavajjenAti saccavAcAya, tassA visuM vacanaM loke garutarapuJjasammatabhAvato / yathA hi pApadhammasu musAvAdo garu, evaM puJadhammesu sccvaacaa| tenAha bhagavA "ekaM dhamma atiitssaa"tiaadi| pavattIti yo "karotI"ti vaccati. tassa santAne phalappattipaccayabhAvena uppatti | sabbathAti "karoto"tiAdinA vattena sabbappakArena / kiriyameva paTikkhipati, na raJA puDhe sandiTTikaM sAmaJaphalaM byAkarotIti adhippAyo / idaM avadhAraNaM vipAkapaTikkhepanivattanatthaM / yo hi kammaM paTikkhipati, tena atthato vipAkopi paTikkhitto eva nAma hoti / tathA hi vakkhati "kamma paTibAhantenApI'tiAdi (dI0 ni0 aTTha0 1.170-172) / 196
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.168-168) makkhaligosAlavAdavaNNanA 197 paTirAjUhi anabhibhavanIyabhAvena visesato jitanti vijitaM, ANApavattideso / "mA mayhaM vijite vasathA''ti apasAdanA pabbajitassa viheThanA pabbAjanAti katvA vuttaM "apasAdetabbanti viheThetabba"nti / uggaNhanaM tena vuttassa atthassa "evameta"nti upadhAraNaM sallakkhaNaM, nikujjanaM tassa addhaniyabhAvApAdanavasena cittena sndhaarnnN| tadubhayaM paTikkhipanto Aha "anuggaNhanto anikujjnto"ti| tenAha "sAravasena aggaNhanto"tiAdi / makkhaligosAlavAdavaNNanA __ 168. ubhayenAti hetupaccayapaTisedhanavacanena / saMkilesapaccayanti saMkilissanassa malInabhAvassa kAraNaM / visuddhipaccayanti saGkikilesato visuddhiyA vodAnassa kAraNaM / attakAroti tena tena sattena attanA kAtabbakammaM attanA nipphaadetbbpyogo| parakAranti parassa vAhasA ijjhanakapayojanaM / tenAha "yenA"tiAdi / mahAsattanti antimabhavikaM mahAbodhisattaM, paccekabodhisattassapi etyeva saGgaho veditabbo / manussasobhagyatanti manussesu subhgbhaavN| evanti vuttappakArena / kammavAdassa kiriyavAdassa paTikkhipanena "asthi bhikkhave kammaM kaNhaM kaNhavipAka"ntiAdi (a0 ni0 1.4.232) nayappavatte jinacakke pahAraM deti naam| natthi purisakAreti yathAvuttaattakAraparakArAbhAvato eva sattAnaM paccattapurisakAro nAma koci natthIti attho| tenAha "yenA"tiAdi / natthi balanti sattAnaM diTThadhammikasamparAyikanibbAnasampattiAvahaM balaM nAma kiJci ntthi| tenAha "yamhI"tiAdi / nidassanamattaJcetaM, saMkilesikampi cAyaM balaM paTikkhipateva / yadi vIriyAdIni purisakAravevacanAni, kasmA visuM gahaNanti Aha "idaM no viiriyenaa"tiaadi| saddatthato pana tassA tassA kiriyAya ussannaTena balaM / sUravIrabhAvAvahaDhena viiriyN| tadeva daLahabhAvato, porisadhuraM vahantena pavattetabbato ca puristhaamo| paraM paraM ThAnaM akkamanappavattiyA purisaparakkamoti vuttoti veditabbaM / sattayogato rUpAdIsu sattavisattatAya sttaa| pANanato assasanapassasanavasena pavattiyA paannaa| te pana so ekindriyAdivasena vibhajitvA vadatIti Aha "ekindriyo"tiaadi| aNDakosAdIsu bhavanato "bhUtA"ti vuccantIti Aha "aNDakosa...pe0... vadatI"ti / jIvanato pANaM dhArentA viya vaDDanato jiivaa| tenAha "sAliyavA'tiAdi / natthi etesaM saMkilesavisuddhIsu vasoti avsaa| natthi nesaM balaM 197 Jain Education Intemational
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.168-168) vIriyaM cAti abalA aviiriyaa| niyatAti acchejjasuttAvutAbhejjamaNino viya niyatappavattitAya gatijAtibandhApavaggavasena niyAmo / tattha tattha gamananti channaM abhijAtInaM tAsu tAsu gatIsu upagamanaM samavAyena smaagmo| sabhAvoyevAti yathA kaNTakassa tikhiNatA, kapitthaphalAnaM parimaNDalatA, migapakkhInaM vicittAkAratA, evaM sabbassApi lokassa hetupaccayena vinA tathA tathA pariNAmo ayaM sabhAvo eva akittimoyeva / tenAha "yena hii"tiaadi| chaLAbhijAtiyo parato vitthArIyanti / "sukhaJca dukkhaJca paTisaMvedentI"ti vadanto adukkhamasukhabhUmiM sabbena sabbaM na jAnAtIti ulliGganto "aJA adukkhamasukhabhUmi natthIti dassetI"ti Aha / pamukhayonInanti manussatiracchAnAdIsu khattiyabrAhmaNAdisIhabyagyAdivasena padhAnayonInaM / sadvisatAnIti chasahassAni / "paJca ca kammuno satAnI''ti padassa atthadassanaM "paJcakammasatAni cA"ti | "eseva nayo"ti iminA "kevalaM takkamattakena niratthakaM diLiM dIpetI'ti imamevatthaM atidisati / ettha ca "takkamattakenA"ti iminA yasmA takkikA niraGkusatAya parikappanassa yaM kiJci attano parikappitaM sArato maJjamAnA tatheva abhinivissa takkadihigAhaM gaNhanti, tasmA na tesaM divitthusmiM vigrUhi vicAraNA kAtabbAti dasseti / kecIti uttrvihaarvaasino| te hi "paJca kammAnIti cakkhusotaghAnajivhAkAyA imAni paJcindriyAni 'paJca kammAnI'ti pApentIti vdnti| kammanti laddhIti oLArikabhAvato paripuNNakammanti lddhi| manokamma anoLArikattA upaDakammanti laddhIti yojanA | TThipaTipadAti "dvAsaTThi paTipadA''ti vattabbe sabhAvaniruttiM ajAnanto "TThipaTipadA"ti vadati / ekasmiM kappeti ekasmiM mahAkappe, tatthApi ca vivaThThAyIsaJite ekasmiM asaGkhayeyyekappe / urabbhe hanantIti orabmikA / evaM sUkarikAdayo veditbbaa| luddAti aJapi ye keci maagviknesaadaa| te pApakammapasutatAya "kaNhAbhijAtIti vdti| bhikkhU"ti buddhasAsane bhikkhU / te kira "sachandarAgA paribhuJjantI'ti adhippAyena "catUsu paccayesu kaNTake pakkhipitvA khAdantI"ti vadati / kasmAti ce ? yasmA "te paNItapaNIte paccaye paTisevantIti tassa micchAgAho, tasmA Ayaladdhapi paccaye bhuJjamAnA AjIvakasamayassa vilomagAhitAya paccayesu kaNTake pakkhipitvA khAdanti nAmAti vadatIti apare / eke pabbajitA, ye savisesaM attakilamathAnuyogaM anuyuttaa| tathA hi te kaNTake vattantA viya hontIti "kaNTakavuttikA"ti vuttaa| ThatvA bhuJjananahAnapaTikkhepAdivatasamAyogena 198
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.168-168) makkhaligosAlavAdavaNNanA 199 pnnddrtraa| "acelakasAvakA"ti AjIvakasAvake vadati / te kira AjIvakaladdhiyA visuddhacittatAya nigaNThehipi pnnddrtraa| nandAdayo hi tathArUpaM AjIvakapaTipattiM ukkaMsaM pApetvA ThitA / tasmA nigaNThehi AjIvakasAvakehi ca paNDaratarA paramasukkAbhijAtIti ayaM tassa lddhi| purisabhUmiyoti padhAnapuggalena niddeso / itthInampi tA bhUmiyo icchanteva / "bhikkhu ca pannako"tiAdi tesaM pALiyeva / tattha pannakoti bhikkhAya vicaraNako, tesaM vA paTipattiyA paTipannako / jinoti jiNNo jarAvasena hInadhAtuko, attano vA paTipattiyA paTipakhaM jinitvA Thito / so kira tathAbhUto dhammampi kassaci na kathesi / tenAha "na kiJci AhA"ti | oDhavadanAdivippakAre katepi khamanavasena na kiJci vadatItipi vadanti / alAbhinti "so na kumbhimukhA paTiggaNhAtI''tiAdinA (dI0 ni0 1.394) nayena vuttaalAbhahetusamAyogena alAbhiM, tatoyeva jighacchAdubbalaparetatAya sayanaparAyanaM "samaNaM pannabhUmI"ti vadati / AjIvattisatAnIti sattAnaM AjIvabhUtAni jIvikAvuttisatAni / pasuggahaNena eLakajAti gahitA, migaggahaNena rurugvyaadisbbmigjaati| bahU devAti cAtumahArAjikAdibrahmakAyikAdivasena, tesaM antarabhedavasena bahU devaa| tattha cAtumahArAjikAnaM ekaccabhedo mahAsamayasuttavasena (dI0 ni0 2.331) dIpetabbo / manussApi anantAti dIpadesakulavaMsAjIvAdivibhAgavasena manussApi anantabhedA / pisAcA eva pesaacaa| te aparapetAdayo mhntmhntaa| chaddantadahamandAkiniyo kuvALiyamucalindanAmena vadati / pavuTAti pabbagaNThikA | paNDitopi...pe0... uddhaM na gacchati, kasmA ? sattAnaM saMsaraNakAlassa niytbhaavto| aparipakkaM saMsaraNanimittaM sIlAdinA paripAceti nAma sIghaMyeva visuddhippttiyaa| paripakkaM kammaM phussa phussa patvA patvA kAlena paripakkabhAvAnApAdanena vyantiM karoti naam| suttaguLeti suttavaTTiyaM / "nibbeThiyamAnameva paletI"ti upamAya sattAnaM saMsAro anukkamena khIyateva, na tassa vaDDhatIti dasseti paricchinnarUpattA / 199
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.171--171) ajitakesakambalavAdavaNNanA 171. dinanti deyyadhammasIsena dAnaM vuttanti Aha "dinassa phalAbhAvaM vadatI"ti, dinnaM pana annAdivatthu kathaM paTikkhipati | eseva nayo yiTuM hutanti etthApi / mahAyAgoti sabbasAdhAraNaM mhaadaanN| pAhunakasakkAroti pAhunabhAvena kaatbbskkaaro| phalanti AnisaMsaphalaM, nissandaphalaJca / vipAkoti sdisphlN| paraloke Thitassa ayaM loko natthIti paraloke Thitassa kammunA laddhabbo ayaM loko na hoti / idhaloke ThitassApi paraloko natthIti idhaloke Thitassa kammunA laddhabbo paraloko na hoti / tattha kAraNamAha "sabbe tattha tattheva ucchijjantI"ti / ime sattA yattha yattha bhave, yoniAdIsu ca ThitA tattha tattheva ucchijjanti nirudayavinAsavasena vinassanti / phalAbhAvavasenAti mAtApitUsu sammApaTipattimicchApaTipattInaM phalassa abhAvavasena "natthi mAtA, nasthi pitA'"ti vadati, na mAtApitUnaM, nApi tesu idAni kayiramAnasakkArAsakkArAnaM abhAvavasena tesaM lokpcckkhttaa| pubbuLakassa viya imesaM sattAnaM uppAdo nAma kevalo, na cavitvA Agamanapubbakoti dassanatthaM "natthi sattA opapAtikA'ti vuttanti Aha "cavitvA upapajjanakasattA nAma natthIti vadatI"ti | samaNena nAma yAthAvato jAnantena kassaci kiJci akathetvA saJatena bhavitabbaM, aJathA AhopurisikA nAma siyA / kinhi paro parassa karissati ? tathA ca attano sampAdanassa kassaci avassayo eva na siyA tattha tattheva ucchijjanatoti Aha "ye imaJca...pe0... pavedentI"ti / __ catUsu mahAbhUtesu niyuttoti caatumhaabhuutiko| yathA pana mattikAya nibbattaM bhAjanaM mattikAmayaM, evaM ayaM catUhi mahAbhUtehi nibbattoti Aha "catumahAbhUtamayo"ti / ajjhattikapathavIdhAtUti sattasantAnagatA pathavIdhAtu / bAhirapathavIdhAtunti bahiddhA mahApathaviM / upagacchatIti bAhirapathavikAyato tadekadesabhUtA pathavI AgantvA ajjhattikabhAvappattiyA sattabhAvena saNThitA idAni ghaTAdigatapathavI viya tameva bAhirapathavikAyaM upeti upagacchati sabbaso tena nibbisesataM ekIbhAvameva gacchati / ApAdIsupi eseva nayoti ettha pajjunnena mahAsamuddato gahitaApo viya vassodakabhAvena punapi mahAsamuddameva, sUriyarasmito gahitaM indaggisaGghAtatejo viya puna sUriyarasmiM, mahAvAyukhandhato niggatamahAvAto viya tameva vAyukhandhaM upeti upagacchatIti diTTigatikassa adhippaayo| manacchavAni indriyAni AkAsaM pakkhandanti tesaM visayAbhAvAti vadanti / visayigahaNena hi visayApi gahitA eva hontiiti| guNAguNapadAnIti gunndoskotttthaasaa| sarIrameva padAnIti adhippetaM sarIrena 200 Jain Education Interational
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.171-171) ajitakesakambalavAdavaNNanA 201 taMtaMkiriyAya pjjitbbto| dabbanti muvhantIti dattU, muulhpugglaa| tehi dattUhi bAlamanussehi / "paraloko atthI'"ti mati yesaM, te atthikA, tesaM vAdoti atthikavAdo, taM atthikvaadN| kamma paTibAhati akiriyvaadibhaavto| vipAkaM paTibAhati sabbena sabbaM AyatiM upapattiyA pttikkhipnto| ubhayaM paTibAhati sabbaso hetupaTibAhaneneva phalassapi paTikkhittattA / ubhayanti hi kammaM vipAkaJcAti ubhayaM / so hi "ahetU appaccayA sattA saMkilissanti, visujjhanti cA''ti (dI0 ni0 1.168; ma0 ni0 2.100, 227; saM0 ni0 2.3.212) vadanto kammassa viya vipAkassApi saMkilesavisuddhInaM paccayattAbhAvavacanato tadubhayaM paTibAhati nAma / vipAko paTibAhito hoti asati kamme vipaakaabhaavto| kammaM paTibAhitaM hoti asati vipAke kammassa niratthakabhAvApattito / atthatoti sarUpena / ubhayappaTibAhakAti visuM visuM taMtaMdiTTidIpakabhAvena pALiyaM AgatApi paccekaM tividhadiTThikA eva ubhayapaTibAhakattA / ubhayappaTibAhakAti hi hetuvacanaM / "ahetukavAdA cevA"tiAdi paTiJAvacanaM / yo hi vipAkapaTibAhanena natthikadiTThiko ucchedavAdI, so atthato kammapaTibAhanena akiriyadiTThiko, ubhayapaTibAhanena ahetukadiTThiko ca hoti / sesadvayepi eseva nayo / sajjhAyantIti taM diTThidIpakaM ganthaM uggahetvA paThanti / vImaMsantIti tassa atthaM vicArenti / "tesa"ntiAdi vImaMsanAkAradassanaM / tasmiM ArammaNeti yathAparikappitakammaphalAbhAvAdike "karoto na karIyati pApa''nti AdinayappavattAya laddhiyA ArammaNe / micchAsati santidvatIti "karoto na karIyati pApa"ntiAdivasena anussavUpaladdhe atthe tadAkAraparivitakkanehi saviggahe viya sarUpato cittassa paccupaTTite cirakAlaparicayena evametanti nijjhAnakkhamabhAvUpagamanena nijjhAnakkhantiyA tathAgahite punappunaM tathaiva Asevantassa bahulIkarontassa micchAvitakkena samAdiyamAnA micchAvAyAbhUpatthambhitA ataMsabhAvaM "taMsabhAvanti gaNhantI micchAsatIti laddhanAmA taMladdhisahagatA taNhA santiTThati / cittaM ekaggaM hotIti yathAsakaM vitakkAdipaccayalAbhena tasmiM ArammaNe avaTTitatAya anekaggataM pahAya ekaggaM appitaM viya hoti / cittasIsena micchAsamAdhi eva vutto| sopi hi paccayavisesehi laddhabhAvanAbalo Idise ThAne samAdhAnapatirUpakiccakaroyeva, vALavijjhanAdIsu viyAti daTThabbaM / javanAni javantIti anekakkhattuM tenAkArena pubbabhAgiyesu javanavAresu pavattesu sabbapacchime javanavAre satta 201
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.174-174) javanAni jvnti| paThame javane satekicchA honti| tathA datiyAdIsati dhammasabhAvadassanamattametaM, na pana tasmiM khaNe tesaM tikicchA kenaci sakkA kAtuM / tatthAti tesu tIsu micchAdassanesu / koci ekaM dassanaM okkamatIti yassa . ekasmiMyeva abhiniveso AsevanA ca pavattA, so ekameva dassanaM okkamati / yassa pana dvIsu tIsupi vA abhiniveso AsevanA ca pavattA, so dve tINipi okkamati, etena yA pubbe ubhayapaTibAhakatAmukhena dIpitA atthasiddhA sabbadiTTikatA, sA pubbabhAgiyA / yA pana micchattaniyAmokkantibhUtA, sA yathAsakaM paccayasamudAgamasiddhito bhinnArammaNAnaM viya visesAdhigamAnaM ekajjhaM anuSpattiyA asaGkiNNA evAti dasseti / "ekasmiM okkantepI"tiAdinA tissannampi diTThInaM samAnabalataM samAnaphalataJca dasseti | tasmA tissopi cetA ekassa uppannA abbokiNNA eva, ekAya vipAke dinne itarA anubalappadAyikAyo honti / "vaTTakhANu nAmesA"ti idaM vacanaM neyyatthaM, na nItatthaM / tathA hi papaJcasUdaniyaM "kiM panesa ekasmiMyeva attabhAve niyato hoti, udAhu aJjasmi pIti ? ekasmiMyeva niyato, Asevanavasena pana bhavantarepi taM taM dihi~ roceti yevA''ti (ma0 ni0 aTTha0 3.129) vuttaM / akusalahi nAmetaM abalaM dubbalaM, na kusalaM viya sabalaM mahAbalaM / tasmA "ekasmiMyeva attabhAve niyato"ti vuttaM / aJathA sammattaniyAmo viya micchattaniyAmopi accantiko siyA, na ca accantiko / yadi evaM vaTTakhANujotanA kathanti Aha "Asevanavasena panA''tiAdi / tasmA yathA "sakiM nimuggopi nimuggo eva bAlo"ti vuttaM, evaM vttttkhaannujotnaa| yAdise hi paccaye paTicca ayaM taM taM dassanaM okkanto puna kadAci tappaTipakkhe paccaye paTicca tato sIsukkhipanamassa na hotIti na vattabbaM, tasmA "yebhuyyena hi evarUpassa bhavato vuDhAnaM nAma natthI"ti vuttaM / tasmAti yasmA evaM saMsArakhANubhAvassapi paccayo apaNNakajAto, tasmA / bhUtikAmoti diTThadhammikasamparAyikaparamatthAnaM vasena attano guNehi vaDDikAmo / pakudhakaccAyanavAdavaNNanA 174. akatAti samena visamena vA kenaci hetunA na katA na vihitA / katavidho karaNavidhi natthi etesanti aktvidhaanaa| padadvayenApi loke kenaci hetupaccayena nesaM anibbattanabhAvaM dasseti / iddhiyApi na nimmitAti kassaci iddhimato cetovasippattassa 202 Jain Education Interational
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.177-177) nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 203 devassa, issarAdino vA iddhiyApi na nimmitA / animmApitA kassaci animmaapitaa| vuttatthamevAti brahmajAlavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.30) vuttatthameva / vajhAti vajhapasuvajhatAlAdayo viya aphalA, kassaci ajanakAti attho, etena pathavikAyAdInaM rUpAdijanakabhAvaM paTikkhipati / rUpasaddAdayo hi pathavikAyAdIhi appaTibaddhavuttikAti tassa laddhi / pabbatakUTaM viya ThitAti kUTThA, yathA pabbatakUTaM kenaci anibbattitaM, kassaci ca anibbattakaM, evamete pIti adhippAyo / yamidaM "bIjato aGkurAdi jAyatIti vuccati, taM vijjamAnameva tato nikkhamati, na avijjamAnaM, aJathA aJcatopi aJassa upaladdhi siyAti adhippAyo / ThitattAti nibikArAbhAvena tthitttaa| na calantIti vikAraM nApajjanti / vikArAbhAvato hi tesaM sattannaM kAyAnaM esikaTThAyidvitatA / aniJjanaJca attano pakatiyA avaThThAnameva / tenAha "na vipariNamantI"ti / avipariNAmadhammattA eva hi te aJjamalaM na byAbAdhenti / sati hi vikAraM ApAdetabbatAya byAbAdhakatApi siyA, tathA anuggahetabbatAya anuggAhakatAti tadabhAvaM dassetuM pALiyaM nAlantiAdi vuttaM / pathavI eva kAyekadesattA pthvikaayo| jIvasattamAnaM kAyAnaM niccatAya nidhibakArabhAvato na hantabbatA, na ghAtetabbatA cAti neva koci hantA vA ghAtetA vA, tenevAha "sattanaM tveva kAyAna"ntiAdi / yadi koci hantA natthi, kathaM satthappahAroti Aha "yathA muggarAsi AdIsU"tiAdi / kevalaM saJjAmattameva hoti / hananaghAtanAdi pana paramatthato nattheva kAyAnaM avikopanIyabhAvatoti adhippAyo / nigaNThanATaputtavAdavaNNanA 177. cattAro yAmA bhAgA catuyAmA, catuyAmA eva cAtuyAmA, bhAgattho hi idha yAma-saddo yathA "rattiyA paThamo yAmo''ti / so panettha bhAgo saMvaralakkhaNoti Aha "cAtuyAmasaMvutoti catukodvAsena saMvarena sNvuto"ti| paTikkhittasabbasItodakoti pttikkhittsbbsiitodkpribhogo| sabbena pApavAraNena yuttoti sabbappakArena saMvaralakkhaNena samannAgato / dhutapApoti sabbena nijjaralakkhaNena pApavAraNena vidhutapApo / phuToti aTThannampi kammAnaM khepanena mokkhappattiyA kammakkhayalakkhaNena sabbena pApavAraNena phuTTho taM patvA tthito| koTippattacittoti mokkhAdhigameneva uttmmriyaadppttcitto| yatattoti kAyAdIsu indriyesu saMyametabbassa abhAvato sNytcitto| suppatihitacittoti nissesato suTTa ptittttitcitto| sAsanAnulomaM nAma pApavAraNena yutttaa| tenAha "dhutapApo''tiAdi / asuddhaladdhitAyAti "asthi jIvo, so ca siyA nicco, siyA anicco"ti 203 Jain Education Interational
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.179-181-183) evamAdiasuddhaladdhitAya / sabbAti kammapativibhAgAdivisayA sabbA nijjhAnakhantiyo / didviye vAti micchAdiTThiyo eva jaataa| saJcayabelaTThaputtavAdavaNNanA 179-181. amarAvikkhepe vuttanayo evAti brahmajAle amarAvikkhepavAdasaMvaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.61-63) vuttanayo eva vikkhepabyAkaraNabhAvato, tathaiva cettha vikkhepavAdassa aagttaa| paThamasandivikasAmaJaphalavaNNanA 183. yathA te ruccepyAti idAni mayA pucchiyamAno attho yathA tava citte roceyya / gharadAsiyA kucchismiM jAto antojaato| dhanena kIto dhnkkiito| bandhaggAhagahito krmraaniito| sAmanti sayameva / dAsabyanti dAsabhAvaM | koci dAsopi samAno alaso kammaM akaronto "kammakAro"ti na vuccatIti Aha "analaso kammakaraNasIloyevA"ti / paThamamevAti AsannataraTTAnUpasaGkamanato pageva puretarameva / pacchAti sAmikassa nipajjAya pacchA / sayanato abuTTiteti rattiyA vibhAyanavelAya seyyato avuttttite| paccUsakAlato paTThAyAti atItAya rattiyA paccUsakAlato paTThAya | yAva sAmino rattiM niddokkamananti aparAya padosavelAyaM yAva niddokkamanaM / kiM kAranti kiM karaNIyaM, kiMkArabhAvato pucchitvA kAtabbaveyyAvaccanti attho / devo viyAti AdhipaccaparivArAdisampattisamannAgato padhAnadevo viya / so vatassAhanti so vata assaM ahaM | so rAjA viya ahampi bhaveyyaM, kathaM pujJAni kareyyaM, yadi puJAni uLArAni kareyyanti yojanA / "so vatassa'ssa"nti pAThe so rAjA assa ahaM assaM vata, yadi puJAni kareyyanti yojnaa| tenAha "ayamevattho"ti / assanti uttamapurisappayoge ahaM-saddo appayuttopi payutto eva hoti / yAvajIvaM na sakkhissAmi dAtunti yAvajIvaM dAnatthAya ussAhaM karontopi yaM rAjA ekaM divasaM deti, tato satabhAgampi dAtuM na sakkhissAmi / tasmA pabbajissAmIti pabbajjAyaM ussAhaM katvAti yojnaa| 204 Jain Education Interational
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.184-186) dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 205 ___ kAyena saMvutoti kAyena saMvaritabbaM kAyadvArena pavattanakaM pApadhamma saMvaritvA vihareyyAti ayamettha atthoti Aha "kAyena pihito hutvA"tiAdi / ghAsacchAdanena paramatAyAti ghAsacchAdanapariyesane sallekhavasena paramatAya, ukkaTThabhAve saNThito ghAsacchAdanameva vA paramaM parA koTi etassa, na tato paraM kiJci AmisajAtaM pariyesati paccAsisati cAti ghAsacchAdanaparamo, tabbhAvo ghAsacchAdanaparamatA, tassA ghaascchaadnprmtaay| vivekaTThakAyAnanti gaNasaGgaNikato pavivitte ThitakAyAnaM / nekkhammAbhiratAnanti jhAnAbhiratAnaM / tAya eva jhAnAbhiratiyA paramaM uttamaM vodAnaM visuddhiM pattatAya prmvodaanppttaanN| kilesUpadhiabhisaGkhArUpadhInaM accantavigamena nirupdhiinN| visaGghAragatAnanti adhigatanibbAnAnaM / ettha ca paThamo viveko itarehi dvIhi vivekehi sahApi pattabbo vinApi, tathA dutiyo / tatiyo pana itarehi dvIhi saheva pattabbo, na vinAti daTThab / gaNe janasamAgame sannipatanaM gaNasaGgaNikA, taM pahAya eko viharati carati puggalavasena asahAyattA / citte kilesAnaM sannipatanaM cittakilesasaGgaNikA, taM pahAya eko viharati kilesavasena ashaayttaa| maggassa ekacittakkhaNikattA, gotrabhuAdInaJca ArammaNamattattA na tesaM vasena sAtisayA nibbutisukhasamphusanA, phalasamApattinirodhasamApattivasena sAtisayAti Aha "phalasamApattiM vA nirodhasamApattiM vA pavisitvA"ti / phalapariyosAno hi nirodhoti / 184. abhiharitvAti abhimukhIbhAvena netvA / "ahaM cIvarAdIhi payojanaM sAdhessAmIti vcnseso| sappAyanti sabbagelaJapaharaNavasena upakArAvahaM / bhAvinA anatthato paripAlanavasena gopanA rkkhaagutti| paccuppannassa nisedhavasena aavrnngutti| dutiyasandiTThikasAmaJaphalavaNNanA 186. kasatIti kasiM karoti / gahapatikoti ettha ka-saddo appatthoti Aha "ekagehamatte jeTThako"ti, tena anekakulajeTTakabhAvaM paTikkhipati / karaM karotIti karaM sampAdeti / vaDDetIti uparUpari sampAdanena vaDDeti / evaM appampi pahAya pabbajituM dukkaranti ayamattho laTukikopamasuttena (ma0 ni0 2.151, 152) dIpetabbo / tenAha "seyyathApi, udAyi, puriso dalido assako anALihayo, tassassa ekaM agArakaM oluggaviluggaM kAkAtidAyiM naparamarUpa"nti vitthAro / yadi appampi bhogaM pahAya pabbajituM dukkaraM, kasmA dAsavAre bhogaggahaNaM na katanti Aha "dAsavAre panA"tiAdi / 205
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.189-189) yathA ca dAsassa bhogApi abhogA parAyattabhAvato, evaM Atayo pIti dAsavAre AtiparivaTTaggahaNampi na katanti daTThabbaM / paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 189. evarUpAhIti yathAvuttadAsakassakUpamAsadisAhi upamAhi sAmaphalaM dIpetuM pahoti bhagavA sakalampi rattindivaM tato bhiyyopi anantapaTibhAnatAya vicittanayadesanabhAvato / tathApIti satipi desanAya uttaruttarAdhikanAnAnayavicittabhAve / ekatthametaM padaM sAdhusaddasseva ka-kArena vaDDitvA vuttattA, teneva sAdhuka-saddassa atthaM vadantena atthuddhAravasena sAdhu-saddo udaahtto| AyAcaneti abhimukhayAcane, abhipatthanAyanti attho / sampaTicchaneti paTiggaNhane / sampahaMsaneti saMvijjamAnaguNavasena haMsane tosane, udaggatAkaraNeti attho / dhammarucIti puckaamo| pANavAti pnyvaa| ahunbhoti adUsako, anupaghAtakoti attho / idhApIti imasmiM sAmaJaphalepi / ayaM sAdhu-saddo / daLhIkammeti sakkacca kiriyAyaM / ANattiyanti ANApane / "suNohi sAdhukaM manasi karohI"ti hi vutte sAdhuka-saddena savanamanasikArAnaM sakkaccakiriyA viya tadANApanampi jotitaM hoti, AyAcanatthatA viya cassa ANApanatthatA veditabbA / sundarepIti sundaratthepi / idAni yathAvuttena sAdhuka-saddassa atthattayena pakAsitaM visesaM dassetuM "daLahIkammatthena hI"tiAdi vuttaM / manasi karohIti ettha manasikAro na ArammaNapaTipAdanalakkhaNo, atha kho vIthipaTipAdanajavanapaTipAdanamanasikArapubbakaM citte ThapanalakkhaNoti dassento "aavjjaa"tiaadimaah| sotindriyavikkhepavAraNaM savane niyojanavasena kiriyantarapaTisedhanabhAvato, sotaM odahAti attho| manindriyavikkhepavAraNaM anycintaapttisedhnto| byaJjanavipallAsaggAhavAraNaM "sAdhuka''nti visesetvA vuttattA / pacchimassa atthavipallAsaggAhavAraNepi eseva nayo / dhAraNUpaparikkhAdIsUti Adi-saddena tulanatIraNAdike, diTThiyA suppaTividhe ca snggnnhaati| sabyaJjanoti ettha yathAdhippetamatthaM byaJjayatIti byaJjanaM, sabhAvanirutti / saha byaJjanenAti sabyaJjano, byaJjanasampannoti attho / sAtyoti araNIyato upagantabbato anudhAtabbato attho, catupArisuddhisIlAdiko / tena saha atthenAti sAttho, atthasampannoti attho / dhammagambhIrotiAdIsu dhammo nAma tanti / 206
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190-190) paNItatarasAmaJJaphalavaNNanA desanA nAma tassA manasA vavatthApitAya tantiyA desanA / attho nAma tantiyA attho / paTivedho nAma tantiyA, tantiatthassa ca yathAbhUtAvabodho / yasmA cete dhammadesanA atthappaTivedhA sasAdIhi viya mahAsamuddo mandabuddhIhi dukkhogAhA, alabbhaneyyapatiTThA ca tasmA gambhIrA / tena vuttaM " yasmA ayaM dhammo ... pe0... sAdhukaM manasi karohI "ti / ettha ca paTivedhassa dukkarabhAvato dhammatthAnaM, desanAJANassa dukkarabhAvato desanAya dukkhogAhatA, paTivedhassa pana uppAdetuM asakkuNeyyatAya, JANuppattiyA ca dukkarabhAvato dukkhogAhatA veditabbA / desanaM nAma uddisanaM, tassa niddisanaM bhAsananti idhAdhippetanti Aha " vitthArato bhAsissAmIti / paribyattaM kathanaJhi bhAsanaM, tenAha "desessAmIti... pe0... vithAradIpana "nti / yathAvuttamatthaM suttapadena samatthetuM " tenAhA "tiAdi vRttaM / sALikAyiva nigghosoti sALikAya AlApo viya madhuro kaNNasukho pemanIyo / paTibhAnanti saddo / udIrayIti uccArIyati, vuccati vA / 207 evaM vutte ussAhajAtoti evaM "suNohi sAdhukaM manasi karohi bhAsissAmI 'ti vutte "na kira bhagavA saGkSepeneva desessati, vitthArenapi bhAsissatI 'ti saJjAtussAho haTThatuTTho hutvA / 190. " idhA "ti iminA vuccamAnaM adhikaraNaM tathAgatassa uppattiTThAnabhUtaM adhippetanti Aha "desApadese nipAto 'ti / " svAya "nti sAmaJJato idhasaddamattaM gaNhAti, na yathAvisesitabbaM idha-saddaM / tathA hi vakkhati " katthaci padapUraNamattamevA" ti ( dI0 ni0 aTTha0 1.190 ) / lokaM upAdAya vuccati loka-saddena samAnAdhikaraNabhAvena vuttattA / sesapadadvaye pana padantarasannidhAnamattena taM taM upAdAya vuttatA daTThabbA / idha tathAgata loketi hi jAtikhettaM, tatthApi ayaM cakkavALo "loko "ti adhippeto / samaNoti sotApanno / dutiyo samaNoti sakadAgAmI / vRttahetaM " katamo ca bhikkhave samaNo ? idha bhikkhave bhikkhu tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayA sotApanno hotI "tiAdi (a0 ni0 1.4.241) / "katamo ca bhikkhave dutiyo samaNo ? idha bhikkhave bhikkhu tiNNaM saMyojanAnaM parikkhayA rAgadosamohAnaM tanuttA "tiAdi (a0 ni0 1.4.241) / okAsanti kaJci padesaM / idheva tiTThamAnassAti imissA eva indasAlaguhAyaM tiTThamAnassa / 207
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.190-190) padapUraNamattameva okAsApadisanassApi asambhavato atthantarassa abodhanato / arahanti Adayo sadA vitthAritAti yojanA | asthato vitthAraNaM saddamukheneva hotIti saddaggahaNaM / yasmA / "aparehipi aTThahi kAraNehi bhagavA tathAgato''tiAdinA udAnaTThakathAdIsu, (udA0 aTTha0 18; itivu0 aTTha0 38) arahanti Adayo visuddhimaggaTIkAyaM (visuddhi0 TI0 1.129. 130) attho veditabbo / tathAgatassa sattanikAyantogadhatAya "idha pana sattaloko adhippeto"ti vatvA tatthAyaM yasmiM sattanikAye yasmiJca okAse uppajjati, taM dassetuM "sattaloke uppajjamAnopi cA"tiAdi vuttaM / "tathAgato na devaloke uppajjatI"tiAdIsu yaM vattab, taM parato Agamissati / sArappattAti kulabhogissariyAdivasena sArabhUtA / brAhmaNagahapatikAti brahmAyupokkharasAtiAdibrAhmaNA ceva anAthapiNDikAdigahapatikA ca / "sujAtAyA"tiAdinA vuttesu catUsu vikappesu paThamo vikappo buddhabhAvAya AsannatarapaTipattidassanavasena vutto| AsannatarAya hi paTipattiyA Thito "uppajjatIti" vuccati uppAdassa ekantikattA, pageva paTipattiyA matthake tthito| dutiyo buddhabhAvAvahapabbajjato paTThAya AsannapaTipattidassanavasena, tatiyo buddhakaradhamma pAripUrito paTThAya buddhabhAvAya paTipattidassanavasena / na hi mahAsattAnaM uppatibhavUpapattito paTThAya bodhisambhArasambharaNaM nAma atthi| catuttho buddhakaradhammasamArambhato paTThAya / bodhiyA niyatabhAvappattito pabhuti hi vidhehi "buddho uppajjatI"ti vattuM sakkA uppAdassa ekantikattA / yathA pana sandanti nadiyoti sandanakiriyAya avicchedamupAdAya vattamAnappayogo, evaM uppAdatthAya paTipajjanakiriyAya avicchedamupAdAya catUsu vikappesu "uppajjati nAmA"ti vuttaM / sabbapaThamaM uppannabhAvanti catUsu vikappesu sabbapaThamaM vuttaM tathAgatassa uppannatAsaGghAtaM asthibhAvaM / tenAha "uppano hotIti ayavhettha attho"ti / so bhagavAti yo "tathAgato araha"ntiAdinA kittitaguNo, so bhagavA / "imaM loka"nti nayidaM mahAjanassa sammukhamattaM sandhAya vuttaM, atha kho anavasesaM pariyAdAyAti dassetuM "sadevaka"ntiAdi vuttaM, tenAha "idAni vattabbaM nidassetI"ti / pajAtattAti yathAsakaM kammakilesehi nibbttttaa| paJcakAmAvacaradevaggahaNaM pArisesajAyena itaresaM padantarehi saGgahitattA | sadevakanti ca avayavena viggaho samudAyo samAsattho / chaTThakAmAvacaradevaggahaNaM paccAsattiJAyena / tattha hi so jAto, taMnivAsI ca / brahmakAyikAdibrahmaggahaNanti etthApi eseva nyo| paccatthika...pe0... samaNabrAhmaNaggahaNanti nidassanamattametaM apaccatthikAnaM, asamitAbAhitapApAnaJca samaNabrAhmaNAnaM sassamaNabrAhmaNIvacanena ghitttaa| kAmaM 208
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 209 "sadevaka"ntiAdi visesanAnaM vasena sattavisayo lokasahoti vijJAyati tulyayogavisayattA tesaM, "salomako sapakkhako''tiAdIsu pana atulyayogepi ayaM samAso labbhatIti vyabhicAradassanato pajAgahaNanti Aha "pajAvacanena sattalokaggahaNa"nti / arUpino sattA attano AneJjavihArena viharantA dibbantIti devAti imaM nibbacanaM labhantIti Aha. "sadevakaggahaNena arUpAvacaraloko gahito"ti / tenAha "AkAsAnaJcAyatanUpagAnaM devAnaM sahabyata''nti / (a0 ni0 1.3.117) samArakaggahaNena chakAmAvacaradevaloko gahito tassa savisesaM mArassa vase vttnto| rUpI brahmaloko gahito arUpIbrahmalokassa visuM gahitattA / catuparisavasenAti khattiyAdicatuparisavasena, itarA pana catasso parisA samArakAdiggahaNena gahitA evaati| avasesasabbasattaloko naaggrulaadibhedo| ettAvatA ca bhAgaso lokaM gahetvA yojanaM dassetvA idAni tena tena visesena abhAgaso lokaM gahetvA yojanaM dassetuM "api cetthA"tiAdi vuttaM / tattha ukkaTThaparicchedatoti ukkaMsagativijAnanena / paJcasu hi gatIsu devagatipariyApannAva seTThA, tatthApi arUpino dUrasamussAritakilesadukkhatAya, santapaNItaAneJjavihArasamaGgitAya, atidIghAyukatAyAti evamAdIhi visesehi ativiya ukkaTThA / "brahmA mahAnubhAvo"tiAdi dasasahassiyaM mahAbrahmano vasena vadati / "ukkaTThaparicchedato"ti hi vuttaM / anuttaranti seDheM nava lokuttaraM / bhAvAnukkamoti bhAvavasena paresaM ajjhAsayavasena "sadevaka''ntiAdInaM padAnaM anukkmo| tIhAkArehIti devamArabrahmasahitatAsaGkhAtehi tIhi pkaarehi| tIsu padesUti "sadevaka"ntiAdIsu tIsu padesu / tena tenAkArenAti sadevakattAdinA tena tena pakArena / tedhAtukameva pariyAdinnanti porANA panAhUti yojanA / abhijAti ya-kAralopenAyaM niddeso, abhijAnitvAti ayamettha atthoti Aha "abhijJAya adhikena ANena atvA"ti / anumAnAdipaTikkhepoti anumAnaupamAnaatthApattiAdipaTikkhepo ekappamANattA / sabbattha appaTihataJANacAratAya hi sabbapaccakkhA buddhA bhagavanto / 209
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.190-190) anuttaraM vivekasukhanti phalasamApattisukhaM, tena ThitimissApi [vIthimissApi (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanAyaM) dhitimissApi (ka)] kadAci bhagavato dhammadesanA hotIti hitvApIti pi-saddaggahaNaM / bhagavA hi dhammaM desento yasmiM khaNe parisA sAdhukAraM vA deti, yathAsutaM vA dhamma paccavekkhati, taM khaNaM pubbabhAgena paricchinditvA phalasamApattiM samApajjati, yathAparicchedaJca samApattito vuTThAya ThitaTThAnato paTThAya dhammaM deseti / ugghaTita ssa vasena aNNaM vA vipaJcita ssa, neyyassa vA vasena bahuM vA desento| dhammassa kalyANatA niyyAnikatAya, niyyAnikatA ca sabbaso anavajjabhAvenevAti Aha "anavajjameva katvA"ti / desakAyattena ANAdividhinA abhisajjanaM pabodhanaM desanAti sA pariyattidhammavasena veditabbAti Aha "desanAya tAva catuSpadikAyapi gAthAyA"tiAdi / nidAnanigamanAnipi satthuno desanAya anuvidhAnato tadantogadhAni evAti Aha "nidAnamAdi, idaM evocAti pariyosAna"nti / ___sAsitabbapuggalagatena yathAparAdhAdisAsitabbabhAvena anusAsanaM tadaGgavinayAdivasena vinayanaM sAsananti taM paTipattidhammavasenaveditabbanti Aha "siilsmaadhivipssnaa"tiaadi| kusalAnaM dhammAnanti anavajjadhammAnaM sIlassa, samathavipassanAnaJca sIladiTThInaM AdibhAvo taM mUlakattA uttarimanussadhammAnaM / ariyamaggassa antadvayavigamena majjhimapaTipadAbhAvo viya, sammApaTipattiyA ArabbhanipphattInaM vemajjhattApi majjhabhAvoti vuttaM / "asthi bhikkhave...pe0... majjhaM naamaa"ti| phalaM pariyosAnaM nAma saupAdisesatAvasena, nibbAnaM pariyosAnaM nAma anupAdisesatAvasena / idAni tesaM dvinnampi sAsanassa pariyosAnataM Agamena dassetuM "etadatthamida"ntiAdi Aha / idha desanAya AdimajjhapariyosAnaM adhippetaM "sabyaJjana"ntiAdi vcnto| tasmiM tasmiM atthe katAvadhisaddappabandho gAthAvasena, suttavasena ca vavatthito pariyattidhammo, yo idha "desanA''ti vutto, tassa pana attho visesato sIlAdi evAti Aha "bhagavA hi dhammaM desento...pe0... dassetI"ti / tattha sIlaM dassetvAti sIlaggahaNena sasambhAraM sIlaM gahitaM, tathA maggaggahaNena sasambhAro maggoti tadubhayavasena anavasesato pariyatti atthaM pariyAdiyati / tenAti sIlAdidassanena / asthavasena hi idha desanAya AdikalyANAdibhAvo adhippeto / kathikasaNThitIti kathikassa saNThAnaM kathanavasena samavaTThAnaM / na so sAtthaM deseti niyyAnatthavirahato tassA desanAya / ekabyaJjanAdiyuttA vAti sithilAdibhedesu byaJjanesu ekappakAremeva, dvipakAremeva vA byaJjanena yuttA vA damiLabhAsA 210
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.190-190) paNItatarasAmaJaphalavaNNanA 211 viya / vivaTakaraNatAya oDhe aphusApetvA uccAretabbato sabbaniroDabyaJjanA vA kirAtabhAsA viy| sabbasseva [sabbattheva (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanAyaM 1)] vissajjanIyayuttatAya sabbavissaTTavyaJjanA vA savarabhAsA [yavanabhAsA (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanAya)] viy| sabbasseva [sabbattheva (sArattha0 TI0 1.veraJjakaNDavaNNanAyaM)] sAnusAratAya sabbaniggahitabyaJjanA vA pArasikAdimilakkhubhAsA viy| sabbApesA vyaJjanekadesavasena pavattiyA aparipuNNabyaJjanAti katvA "abyaJjanA"ti vuttaa| ThAnakaraNAni sithilAni katvA uccAretabbaM akkharaM paJcasu vaggesu paThamatatiyanti evamAdi sithilN| tAni asithilAni katvA uccAretabbaM akkharaM vaggesu dutiyacatutthanti evamAdi dhnitN| dvimattakAlaM diighN| ekamattakAlaM rassaM tadeva lhukN| lahukameva saMyogaparaM, dIghaJca grukN| ThAnakaraNAni niggahetvA uccAretabbaM nigghitN| parena sambandhaM katvA uccAretabbaM sambandhaM / tathA nasambandhaM vvtthitN| ThAnakaraNAni nissaTThAni katvA uccAretabbaM vimuttN| dasadhAti evaM sithilAdivasena byaJjanabuddhiyA akkharuppAdakacittassa sabbAkArena pbhedo| sabbAni hi akkharAni cittasamuTThAnAni yathAdhippetatthaM byaJjanato byaJjanAni caati| amakkhetvAti amilecchetvA, avinAsetvA, ahApetvAti vA attho| bhagavA yamatthaM ApetuM ekaM gAthaM, ekaM vAkyaM vA deseti, tamatthaM tAya desanAya parimaNDalapadabyaJjanAya eva desetIti Aha "paripuNNabyaJjanameva katvA dhamma desetI"ti / idha kevalasaddo anavasesavAcako, na avomissakAdivAcakoti Aha "sakalAdhivacana"nti / paripuNNanti sabbaso puNNaM, taM pana kenaci UnaM, adhikaM vA na hotIti "anUnAdhikavacana"nti vuttaM / tattha yadatthaM desito, tassa sAdhakattA anUnatA veditabbA, tabbidhurassa pana asAdhakattA andhiktaa| sakalanti sabbabhAgavantaM / paripuNNanti sabbaso paripuNNameva, tenAha "ekadesanApi aparipuNNA natthI"ti / aparisuddhA desanA hoti taNhAya saMkiliThThattA / lokAmisaM cIvarAdayo paccayA tattha agadhitacittatAya lokaamisnirpekkho| hitapharaNenAti hituupsNhaaren| mettAbhAvanAya karaNabhUtAya muduhdyo| ullumpanasabhAvasaNThitenAti sakalasaMkilesato, vaTTadukkhato ca uddharaNAkArAvahitena cittena, kAruNAdhippAyenAti attho / "ito paTThAya dassAmeva, evaJca dassAmIti samAdAtabbaDhena vtN| 211
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.191-191) paNDitapaJattatAya seTThadvena brahma brahmAnaM vA cariyanti brahmacariyaM dAnaM / macchariyalobhAdiniggaNhanena sucinnnnss| iddhIti deviddhi / jutIti pabhA, AnubhAvo vA / balavIriyUpapattIti evaM mahatA balena ca vIriyena ca smnnaagmo| puJjanti puJaphalaM / veyyAvaccaM brahmacariyaM seTThA cariyAti katvA / esa nayo sesepi / tasmAti yasmA sikkhattayasaGgahaM sakalaM sAsanaM idha "brahmacariyanti adhippetaM tasmA / "brahmacariya''nti iminA samAnAdhikaraNAni sabbapadAni yojetvA atthaM dassento "so dhamma deseti...pe0... pakAsetIti evamettha attho dagubbo"ti Aha / 191. vuttappakArasampadanti yathAvuttaM AdikalyANatAdiguNasampadaM, dUrasamussAritamAnasseva sAsane sammApaTipatti sambhavati, na mAnajAtikassAti Aha "nihatamAnattA'ti / ussanattAti bahulabhAvato | bhogArogyAdivatthukA madA suppaheyyA honti nimittassa anavatthAnato, na tathA kulavijjAmadA, tasmA khattiyabrAhmaNakulAnaM pabbajitAnampi jAtivijjA nissAya mAnajappanaM duppajahanti Aha "yebhuyyena hi...pe0... mAnaM karontI"ti / vijAtitAyAti nihInajAtitAya / patiTThAtuM na sakkontIti suvisuddhaM katvA sIlaM rakkhituM na sakkonti / sIlavasena hi sAsane patiThThA, patidvAtunti vA saccapaTivedhena lokuttarAya patiTThAya patiTThAtuM / sA hi nippariyAyato sAsane patiThThA nAma, yebhuyyena ca upanissayasampannA sujAtA eva honti, na dujjaataa| parisuddhanti rAgAdInaM accantameva pahAnadIpanato nirupakkilesatAya sabbaso parisuddhaM / saddhaM paTilabhatIti pothujjanikasaddhAvasena saddahati / vighrajAtikAnahi dhammasampattiggahaNapubbikA saddhA siddhi dhammappamANadhammappasannabhAvato / "sammAsambuddho vata so bhagavA, yo evaM svAkkhAtadhammo''ti saddhaM paTilabhati / jAyampatikAti gharaNIpatikA / kAmaM "jAyampatikA''ti vutte gharasAmikagharasAminIvasena dvinaMyeva gahaNaM vijJAyati / yassa pana purisassa anekA pajApatiyo, tattha kiM vattab, ekAyApi saMvAso sambAdhoti dassanatthaM "dve"ti vuttaM / rAgAdinA sakiJcanaDhena, khettavatthu AdinA sapalibodhaDhena rAgarajAdInaM AgamanapathatApi uTThAnaTThAnatA evAti dvepi vaNNanA ekatthA, byaJjanameva nAnaM / alagganaTrenAti assajjanaTena appaTibaddhabhAvena / evaM akusalakusalapavattInaM ThAnabhAvena gharAvAsapabbajjAnaM sambAdhabbhokAsataM dassetvA idAni kusalappavattiyA eva aTThAnaTThAnabhAvena tesaM taM dassetuM "apicA'tiAdi vuttaM / 212
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.192-193) paNItatarasAmaphalavaNNanA 213 ___ sabaipakathAti visuM visuM paduddhAraM akatvA samAsato atthvnnnnnaa| ekampi divasanti ekadivasamattampi / akhaNDaM katvAti dukkaTamattassapi anApajjanena akhaNDitaM katvA / kilesamalena amalInanti taNhAsaMkilesAdinA asaMkiliTTha katvA / pariyodAtaTena nimmalabhAvena saGkha viya likhitaM dhotanti saGghalikhitanti Aha "dhotasaGghasappaTibhAga"nti / "ajjhAvasatA"ti padappayogena "agAra"nti bhummatthe upayogavacananti Aha "agAramajhe"ti / kasAyena rattAni vatthAni kAsAyAnIti Aha "kasAyarasapItatAyA"ti / paridahitvAti nivAsetvA ceva pArupitvA ca / agAravAso agAraM uttarapadalopena, tassa vaDviAvahaM agArassa hitN| 192. bhogakkhandhoti bhogasamudAyo / AbandhanadvenAti "putto nattA''tiAdinA pemavasena saparicchedaM bandhanaDhena / "amhAkamete"ti AyantIti aatii| pitAmahapituputtAdivasena parivattanaTena privtttto| 193. pAtimokkhasaMvarasaMvutoti pAtimokkhasaMvarena pihitakAyavacIdvAro, tathAbhUto ca yasmA tena saMvarena upeto nAma hoti, tasmA vuttaM "pAtimokkhasaMvarena samannAgato"ti / "AcAragocarasampanno"tiAdi tasseva pAtimokkhasaMvarasamannAgamassa paccayadassanaM / appamattakesUti asaJcicca Apannaanukhuddakesu ceva sahasA uppannaakusalacittuppAdesu ca / bhayadassAvIti bhydssnsiilo| sammA AdiyitvAti sakkaccaM yAvajIvaM avItikkamavasena AdiyitvA / taM taM sikkhApadanti taM taM sikkhAkoTThAsaM / etthAti etasmiM "pAtimokkhasaMvarasaMvuto"ti paatthe| saGkepoti saGkepavaNNanA | vitthAro visuddhimagge (visuddhi0 1.14) vutto, tasmA so tattha, taMsaMvaNNanAya (visuddhi0 TI0 1.14) ca vuttanayena veditbbo| AcAragocaraggahaNenevAti "AcAragocarasampanno"ti vacaneneva / tenAha "kusale kAyakammavacIkamme gahitepI"ti | adhikavacanaM aJamatthaM bodhetIti katvA tassa AjIvapArisuddhisIlassa uppattidvAradassanatthaM...pe0.... kusalenAti vuttaM, sabbaso anesanappahAnena anavajjenAti attho / yasmA "katame ca thapati kusalA sIlA kusalaM kAyakammaM kasalaM vacIkamma"nti (ma0 ni0 2.265) sIlassa kasalakAyavacIbhAvaM dassetvA "AjIvaparisaddhampi kho ahaM thapati sIlasmiM vadAmI"ti (ma0 ni0 2.265) evaM pavattAya muNDikasuttadesanAya "kAyakammavacIkammena samannAgato kusalena, 213
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 (2.194-211-213) parisuddhAjIvo" ti ayaM desanA ekasaGgrahA aJJadatthu saMsandati sametIti dassento Aha " muNDikasuttavasena vA evaM vRtta "nti / sIlasmiM vadAmIti "sIla "nti vadAmi, "sIlasmiM antogadhaM pariyApanna "nti vadAmIti vA attho / pariyAdAnatthanti pariggahatthaM / dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA tividhena sIlenAti cULasIlaM majjhimasIlaM mahAsIlanti evaM tividhena sIlena / manacchaTThesu indriyesu, na kAyapaJcamesu / yathAlAbhayathAbalayathAsAruppappakAravasena tividhena santosena / cULamajjhimamahAsIlavaNNanA 194-211. "sIlasmi"nti idaM niddhAraNe bhummanti Aha " ekaM sIlaM hotI attho 'ti / ayameva atthoti paccattavacanattho eva / brahmajAleti brahmajAlavaNNanAyaM (dI0 ni0 aTTha0 1.7) / 212. attAnuvAdaparAnuvAdadaNDabhayAdIni asNvrmuulkaani| sIlassAsaMvaratoti sIlassa asaMvaraNato, sIlasaMvarAbhAvatoti attho / bhaveyyAti uppajjeyya / yathAvidhAnavihitenAti yathAvidhAnasampAditena / avippaTisArAdinimittaM uppannacetasikasukhasamuTThAnehi paNItarUpehi phuTThasarIrassa uLAraM kAyikaM sukhaM bhavatIti Aha "avippaTisAra... pe0... paTisaMvedetI 'ti / indriyasaMvarakathAvaNNanA 213. viseso kammatthApekkhatAya sAmaJJassa na tehi paricattoti Aha " cakkhu - saddo katthaci buddhacakkhumhi vattatIti / vijjamAnameva abhidheyye visesatthaM visesantaranivattanavasena visesasaddo vibhAveti, na avijjamAnaM / sesapadesupi eseva nayo / ahi asAdhAraNaM buddhAnaMyeva cakkhudassananti buddhacakkhu, AsayAnusayajANaM, indriyaparopariyattaJANaJca / samantato sabbaso dassanaTThena samantacakkhu, sabbaJjataJJaNaM / ariyamaggattayapaJJati heTTime ariyamaggattaye paJJA / idhAti "cakkhunA rUpa "nti imasmiM pAThe / ayaM cakkhu-saddo pasAda... pe0... vattati nissayavohAre nissitassa vattabbato yathA / "maJcA ukkuTThi karontI 'ti / asammissanti kilesadukkhena avomissaM / tenAha 214
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampaJjaJJakathAvaNNanA "parisuddha"nti / sati hi suvisuddhe indriyasaMvare, padhAnabhUtapApadhammavigamena adhicittAnuyogo hatthagato evaM hotIti Aha "adhicittasukhaM paTisaMvedetI 'ti / satisampajaJJakathAvaNNanA 214. samantato, pakaTThe vA savisesaM jAnAtIti sampajAno, sampajAnassa bhAvo sampajaJJa, tathApavattatrANaM / tassa vibhajanaM sampajaJJabhAjanIyaM, tasmiM sampajaJJabhAjanIyamhi / abhikkamanaM abhikkantanti Aha "abhikkantaM vuccati gamana" nti / tathA paTikkamanaM paTikkantanti Aha "paTikkantaM nivattana "nti / nivattananti ca nivattimattaM / nivattitvA pana gamanaM gamanameva / abhiharantoti gamanavasena kAyaM upanento / ThAnanisajjAsayanesu yo gamanavidhuro kAyassa purato abhihAro, so abhikkamo, pacchato apaharaNaM paTikkamoti dassento " ThAnepI" tiAdimAha / AsanassAti pIThakAdi Asanassa / purimaaGgAbhimukhoti aTanikAdipurimAvayavAbhimukho / saMsarantoti saMsappanto / paccAsaMsarantoti pttiaasppnto| "eseva nayo" ti iminA nipannasseva abhimukhasaMsappanapaTiAsappAni nidasseti / 215 sammA pajAnanaM sampajAnaM tena attanA kAtabbakiccassa karaNasIlo sampajAnakArIti Aha "sampaJJena sabbakiccakArI "ti / sampajAnasaddassa sampaJJapariyAyatA pubbe vRttA eva / sampajaJjaM karotevAti abhikkantAdIsu asammohaM uppAdeti eva / sampaJJassa vA kAro etassa atthIti sampajAnakArI / dhammato vaDhisaGghAtena saha atthena vattatIti sAtthakaM, abhikkantAdi / sAtthakassa sampajAnanaM sAtthakasampajaJjaM / sappAyassa attano hitassa sampajAnanaM sappAyasampajayaM / abhikkamAdIsu bhikkhAcAragocare, aJJatthApi ca pavattesu avijahite kammaTThAnasaGghAte gocare sampaja gocarasampaja / abhikkamAdIsu asammuvhanameva sampaja asammohasampaJJa / pariggahetvAti tUletvA tIretvA paTisaGghAyAti, attho| saGghadassaneneva uposathapavAraNAdiatthaM gamanaM saGgahitaM / asubhadassanAdIti Adi-saddena kasiNaparikammAdInaM saGgraho daTTabbo / saGghapato vuttamatthaM vivarituM "cetiyaM vA bodhaM vA disvApi hI "tiAdi vRttaM / arahattaM pApuNAtIta ukkaTThaniddeso eso / samathavipassanuppAdanampi hi bhikkhuno vaDDhiyeva / kecIti abhayagirivAsino / tasmiM panAti sAtthakasampaJJavasena pariggahitaatthe / "atthoti dhammato vaDDI 'ti yaM 215
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.214-214) sAtthakanti adhippetaM, taM sappAyaM evAti siyA kassaci AsaGkrAti tannivattanatthaM "cetiyadassanaM tAvA"tiAdi AraddhaM / cittakammarUpakAni viyAti cittakammakatA paTimAyo viya, yantapayogena vA vicittakammA paTimAyo viy| asamapekkhanaM gehassita aJANupekkhAvasena ArammaNassa ayoniso gahaNaM / yaM sandhAya vuttaM / "cakkhunA rUpaM disvA uppajjati upekkhA bAlassa mULhassa puthujjanassA"tiAdi / (ma0 ni0 3.308) hatthiAdisammaddena jiivitntraayo| visabhAgarUpadassanAdinA brhmcriyntraayo| pabbajitadivasato paTThAya bhikkhUnaM anuvattanakathA AciNNA, ananuvattanakathA pana tassA dutiyA nAma hotIti Aha "Dhe kathA nAma na kathitapubbA"ti / evanti "sace panA''tiAdikaM sabbampi vuttAkAraM paccAmasati, na "purisassa mAtugAmAsubha"ntiAdikaM vuccamAnaM / yogakammassa pavattiTThAnatAya bhAvanAya ArammaNaM "kammaTThAna"nti vuccatIti Aha "kammaTThAnasaGghAtaM gocara'"nti / uggahetvAti yathA uggahanimittaM uppajjati, evaM uggahakosallassa sampAdanavasena uggahetvA / haratIti kammaTThAnaM pavatteti, yAva piNDapAtapaTikkamA anuyuJjatIti attho| na paccAharatIti AhArUpayogato yAva divAThAnupasaGkamanA kammaTThAnaM na paTineti / sarIraparikammanti mukhadhovanAdisarIrapaTijagganaM / Dhe tayo pallaGketi dve tayo nisajjAvAre dve tINi uNhAsanAni / tenAha "usumaM gAhApento"ti / kammaTThAnasIsenevAti kammaTThAnamukheneva kammaTThAnaM avijahanto eva, tena "pattopi acetano''tiAdinA (dI0 ni0 aTTha0 1.214) vakkhamAnaM kammaTThAnaM, yathAparihariyamAnaM vA avijahitvAti dasseti / tathaivAti tikkhattumeva / paribhogacetiyato sArIrikacetiyaM garutaranti katvA "cetiyaM vanditvA"ti pubbakAlakiriyAya vasena vuttaM / tathA hi aTThakathAyaM "cetiyaM bAdhayamAnA bodhisAkhA haritabbA''ti vuttaa| buddhaguNAnussaraNavaseneva bodhiyaM paNipAtakaraNanti Aha "buddhassa bhagavato sammukhA viya nipaccakAraM dssetvaa"ti| gAmasamIpeti gAmassa - upacAraTThAne / janasaGgahatthanti "mayi akathente etesaM ko kathessatI"ti dhammAnuggahena janasaGgahatthaM / tasmAti yasmA "dhammakathA nAma kathetabbA evAti aTThakathAcariyA vadanti, yasmA ca dhammakathA kammaTThAnavinimuttA nAma natthi, tasmA / kammaTThAnasIsenevAti attanA parihariyamAnaM kammaTTAnaM 216
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 217 avijahanto tadanuguNaMyeva dhammakathaM kthetvaa| anumodanaM "kammaTThAnasIsenevA''ti AnetvA sambandhitabbaM / vatvAti etthApi sampattaparicchedenevAti "paricito aparicito"tiAdi vibhAgaM akatvA sampattakoTiyA eva, samAgamamattenevAti attho / bhayeti paracakkAdibhaye / "kammajatejo"ti gahaNiM sandhAyAha / kammaTThAnaM vIthiM nArohati khudAparissamena kilantakAyattA smaadhaanaabhaavto| avasesaTThAneti yAguyA aggahitaThThAne / poGkhAnupoyanti kammaTThAnupaTTAnassa avicchedadassanametaM, yathA poGkhAnupoz2a pavattAya sarapaTipAtiyA anavicchedo, evametassapIti / nikkhittadhuro bhaavnaanuyoge| vattapaTipattiyA apUraNena sabbavattAni bhinditvA / "kAmesu avItarAgo hoti, kAye avItarAgo, rUpe avItarAgo, yAvadatthaM udarAvadehakaM bhujitvA seyyasukhaM passasukhaM middhasukhaM anuyutto viharati, aJjataraM devanikAyaM paNidhAya brahmacariyaM caratI''ti (dI0 ni0 3.320 ma0 ni0 1.186) evaM vuttpnycvidhcetokhilvinibndhcitto| caritvAti pavattitvA / gatapaccAgatikavattavasenAti bhAvanAsahitaMyeva bhikkhAya gatapaccAgataM gamanapaccAgamanaM etassa atthIti gatapaccAgatikaM, tadeva vattaM, tassa vasena / attakAmAti attano hitasukhaM icchantA, dhammacchandavantoti attho / dhammo hi hitaM tannimittakaJca sukhanti / atha vA vijJenaM nibbisesattA, attabhAvapariyApannattA ca attA nAma dhammo, taM kAmenti icchantIti attkaamaa| usabhaM nAma vIsati yaTThiyo / tAya sajAyAti tAya pAsANasaJaAya, ettakaM ThAnaM AgatAti jAnantAti adhippAyo / soyeva nayoti "ayaM bhikkhU"tiAdiko yo ThAne vutto, so eva nisajjAyapi nyo| pacchato AgacchantAnaM chinnabhattabhAvabhayenapi yonisomanasikAraM parigraheti / mahantAti dhaJakaraNaTThAne sAlisIsAni maddantA / mahApadhAnaM pUjessAmIti amhAkaM atthAya lokanAthena chavassAni kataM dukkaracariyamevAhaM yathAsatti pUjessAmIti / paTipattipUjA hi satthupUjA, na AmisapUjAti / 217
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.214-214) "ThAnacaGkamamevA"ti adhiTThAtabbairiyApathavasena vuttaM, na bhojanAdikAlesu kattabbanisajjAya paTikkhepavasena / avassaM vIthiM otaritvA ito cito ca anoloketvA paThamameva vIthiyo sallakkhetabbAti Aha "vIthiyo sallakkhetvA"ti / yaM sandhAya vuccati "pAsAdikena abhikkantenA"ti, taM dassetuM "tattha cA"tiAdi vRttaM / "AhAre paTikkUlasaJja upaTupetvA"tiAdIsu yaM vattab, taM parato Agamissati / aTThaGgasamannAgatanti "yAvadeva imassa kAyassa ThitiyA"tiAdinA (ma0 ni0 1.23; a0 ni0 2.6.58; mahAni0 206) vuttehi aTThahi aGgehi samannAgataM katvA / "neva davAyA"tiAdi paTikkhepadassanaM / paccekabodhiM sacchikaroti, yadi upanissayasampanno hotIti sambandho / evaM sabbattha ito paresupi / tattha paccekabodhiyA upanissayasampadA kappAnaM dve asaGkhyeyyAni, satasahassaJca tjjaapunyaannsmbhrnnN| sAvakabodhiyA aggasAvakAnaM asaGkhyeyyaM, kappasatasahassaJca, mahAsAvakAnaM (theragA0 aTTha0 2.1288) satasahassameva tajjApuJaJANasambharaNaM / itaresaM atItAsu jAtIsu vivaTTasannissayavasena nibbattitaM nibbedhabhAgiyaM kusalaM / bAhiyo dArucIriyoti bAhiyavisaye sajAtasaMvaDDatAya bAhiyo, dArucIrapariharaNena dArucIriyoti ca smjhaato| so hi AyasmA "tasmAtiha te, bAhiya, evaM sikkhitabbaM 'diDhe diTThamattaM bhavissati, sute, mute, vijJAte vijJAtamattaM bhavissatI'ti, evahi te bAhiya sikkhitab / yato kho te bAhiya diDhe diTThamattaM bhavissati, sute, mute, vijJAte vijJAtamattaM bhavissati, tato tvaM, bAhiya, na tena / yato tvaM, bAhiya, na tena, tato tvaM, bAhiya, na tattha / yato tvaM, bAhiya, na tattha, tato tvaM, bAhiya, nevidha na huraM na ubhymntren| esevanto dukkhassA''ti (udA0 10) ettakAya desanAya arahattaM scchaakaasi| evaM sAriputtattherAdInaM mahApaJatAdidIpanAni suttapadAni vitthArato veditabbAni / tanti asammuvhanaM evanti idAni vuccamAnamAkAreneva veditabbaM / "attA abhikkamatI"ti iminA andhaputhujjanassa divigAhavasena abhikkame sammuvhanaM dasseti, "ahaM abhikkamAmI"ti pana iminA mAnagAhavasena / tadubhayaM pana taNhAya vinA na hotIti taNhagAhavasenapi sammuvhanaM dassitameva hoti / "tathA asammuvhanto"ti vatvA taM asammuvhanaM yena ghanavinibbhogena hoti, taM dassento "abhikkamAmI"tiAdimAha / tattha 218
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 219 yasmA vAyodhAtuyA anugatA tejodhAtu uddharaNassa paccayo / uddharaNagatikA hi tejodhAtUti / uddharaNe vAyodhAtuyA tassA anugatabhAvo, tasmA imAsaM dvinnamattha sAmatthiyato adhimattatA, itarAsaJca omattatAti dassento "ekekapAduddharaNe...pe0... balavatiyoti Aha / yasmA pana tejodhAtuyA anugatA vAyodhAtu atiharaNavItiharaNAnaM pccyo| tiriyagatikAya hi vAyodhAtuyA atiharaNavItiharaNesu sAtisayo byApAroti / tejodhAtuyA tassA anugatabhAvo, tasmA imAsaM dvinamettha sAmatthiyato adhimattatA, itarAsaJca omattatAti dassento "tathA atiharaNavItiharaNesU"ti aah| satipi anugamakaanugantabbatAvisese tejodhAtuvAyodhAtubhAvamattaM sandhAya tathA-saddaggahaNaM, / tattha akkantaTThAnato pAdassa ukkhipanaM uddhrnnN| ThitaTTAnaM atikkamitvA purato haraNaM atiharaNaM, khANuAdipariharaNatthaM, patiTTitapAdaghaTTanapariharaNatthaM vA passena haraNaM viitihrnnN| yAva patiTTitapAdo, tAva AharaNaM atiharaNaM, tato paraM haraNaM vItiharaNanti ayaM vA etesaM viseso / yasmA pathavIdhAtuyA anugatA ApodhAtu vossajjanassa paccayo / garutarasabhAvA hi ApodhAtUti / vossajjane pathavIdhAtuyA tassA anugatabhAvo, tasmA tAsaM dvinnamattha sAmatthiyato adhimattatA, itarAsaJca omattatAti dassento Aha "vossajjane...pe0... balavatiyo"ti / yasmA pana ApodhAtuyA anugatA pathavIdhAtu sannikkhepanassa paccayo, patiTThAbhAve viya patiTThApanepi tassA sAtisayakiccattA ApodhAtuyA tassA anugatabhAvo, tathA ghaTTanakiriyAya pathavIdhAtuyA vasena sannirujjhanassa sijjhanato tatthApi pathavIdhAtuyA ApodhAtuanugatabhAvo, tasmA vuttaM "tathA sannikkhepanasannirujjhanesU"ti / tatthAti tasmiM abhikkamane, tesu vA vuttesu uddaraNAdIsu koTThAsesu / uddharaNeti uddhrnnkkhnne| rUpArUpadhammAti uddharaNAkArena pavattA rUpadhammA, taMsamuTThApakA arUpadhammA ca / atiharaNaM na pApuNanti khaNamattAvaTThAnato / tattha tatthevAti yattha yattha uppannA, tattha tattheva / na hi dhammAnaM desantarasaGkamanaM atthi / "pabbaM pabba"tiAdi uddharaNAdikoTTAse sandhAya sabhAgasantativasena vuttanti veditab / atiittaro hi rUpadhammAnampi pavattikkhaNo, gamanassAdInaM, devaputtAnaM helRpariyena paTimukhaM dhAvantAnaM sirasi pAde ca bandhakhuradhArA samAgamatopi siightro| yathA tilAnaM bhajjiyamAnAnaM paTapaTAyanena bhedo lakkhIyati, evaM saGghatadhammAnaM uppAdenAti dassanatthaM "paTapaTAyantA"ti vuttaM / uppannA hi ekantato bhijjntiiti| "saddhiM rUpenA''ti idaM tassa tassa cittassa nirodhena saddhiM nirujjhanakarUpadhammAnaM vasena vuttaM, yaM tato sattarasamacittassa uppAdakkhaNe uppannaM / aJathA 219
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA yadi rUpArUpadhammA samAnakkhaNA siyuM, "rUpaM garupariNAmaM dandhanirodha'ntiAdivacanehi virodho siyA, tathA "nAhaM bhikkhave aJJa ekadhammampi samanupassAmi, yaM evaM lahuparivattaM, yathayidaM citta "nti (a0 ni0 1.1.48) evaM AdipALiyA / cittacetasikA hi sArammaNasabhAvA yathAbalaM attano ArammaNapaccayabhUtamatthaM vibhAvento evaM uppajjantIti saM taMsabhAvanipphattianantaraM nirodho / rUpadhammA pana anArammaNA pakAsetabbA, evaM tesaM pakAsetabbabhAvanippatti soLasahi cittehi hotIti taGkhaNAyukatA tesaM icchitA, lahuviJJANavisayasaGgatimattappaccayatAya tiNNaM khandhAnaM, visayasaGgatimattatAya ca viJJANassa lahuparivattitA, dandhamahAbhUtappaccayatAya rUpadhammAnaM dandhaparivattitA / nAnAdhAtuyA yathAbhUtatrANaM kho pana tathAgatasseva, tena ca purejAtapaccayo rUpadhammova vRttI, pacchAjAtapaccayo ca tathaivAti rUpArUpadhammAnaM samAnakkhaNatA na yujjateva / tasmA vuttanayenevettha attho veditabbo / ajaM uppajjate cittaM, aJjaM cittaM nirujjhatIti yaM purimuppannaM cittaM taM aJJa, taM pana nirujjhantaM aparassa anantarAdipaccayabhAveneva nirujjhatIti tathAladdhapaccayaM aJJaM uppajjate cittaM / yadi evaM tesaM antaro labbheyyAti ? noti Aha "avIci manuppabandho"ti, yathA vIci antaro na labbhati, "tadeveta "nti avisesavidU maJJanti, evaM anu anu pabandho cittasantAno rUpasantAno ca nadIsotova nadiyaM udakappavAho viya vattati / (2.214 - 214 ) abhimukhaM lokitaM Alokitanti Aha " purato pekkhana "nti / yasmA yaMdisAbhimukho gacchati, tiTThati, nisIdati vA tadabhimukhaM pekkhanaM AlokitaM, tasmA tadanugatavidisAlokanaM vilokitanti Aha "vilokitaM nAma anudisApekkhana ' "nti / sammajjanaparibhaNDAdikaraNe olokitassa, ullokaharaNAdIsu ullokitassa, pacchato Agacchantaparissayassa parivajjanAdIsu apalokitassa siyA sambhavoti Aha "iminA vA mukhena sabbAnipi tAni gahitAnevA" ti / kAyasakkhinti kAyena sacchikatavantaM paccakkhakArinanti attho / so hi AyasmA vipassanAkAle "yamevAhaM indriyesu aguttadvArataM nissAya sAsane anabhiratiAdivippakAraM patto, tameva suTTa niggahessAmI 'ti ussAhajAto balavahirottappo, tattha ca katAdhikArattA indriyasaMvare ukkaMsapAramippatto, teneva naM satthA " etadaggaM bhikkhave mama sAvakAnaM bhikkhUnaM indriye guttadvArAnaM, yadidaM nando ti ( a0 ni0 1.1.235) etadagge Thapesi / 220
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 221 sAtthakatA ca sappAyatA ca veditabbA AlokitavilokitassAti AnetvA sambandho / tasmAti kammaTThAnAvijahanasseva gocarasampajaJabhAvatoti vuttamevatthaM hetubhAvena paccAmasati / attano kammaTThAnavaseneva AlokanavilokanaM kAtaLa, khandhAdikammaTThAnA aJo upAyo na gavesitabboti adhippAyo / AlokitAdisamaJApi yasmA dhammamattasseva pavattiviseso, tasmA tassa yAthAvato pajAnanaM asammohasampajaJjanti dassetuM "abbhantare"tiAdi vuttaM / cittakiriyavAyodhAtuviSphAravasenAti kiriyamayacittasamuTThAnAya vAyodhAtayA calanAkArappavattivasena / adho sIdatIti adho gacchati / uddhaM laGketIti laI viya upari gacchati / aGgakiccaM sAdhayamAnanti padhAnabhUtaaGgakiccaM nipphAdentaM hutvAti attho / "paThamajavanepi...pe0... na hotI"ti idaM paJcadvAravIthiyaM "itthI puriso''ti rajjanAdInaM abhAvaM sandhAya vuttaM / tattha hi Avajjana voThThabbapanAnaM ayoniso AvajjanavoTThabanavasena iDhe itthirUpAdimhi lobhamattaM, aniDhe ca paTidhamattaM uppajjati, manodvAre pana "itthI puriso"ti rajjanAdi hoti / tassa paJcadvArajavanaM mUlaM, yathAvuttaM vA sab bhavaGgAdi / evaM manodvArajavanassa mUlavasena mUlapariJA vuttaa| AgantukatAvakAlikatA pana paJcadvArajavanasseva apubbabhAvavasena, ittarabhAvavasena ca vuttaa| "heTThapariyavasena bhijjitvA patitesU"ti heTThimassa uparimassa ca aparAparaM bhnggppttimaah| tanti javanaM, tassa ayuttanti sambandho / Agantuko abbhAgato / udayabbayaparicchinno tAvatako kAlo etesanti tAvakAlikAni / etaM asmmohsmpjnN| samavAyeti sAmaggiyaM / tatthAti paJcakkhandhavasena Alokanavilokane paJjAyamAne tabbinimutto ko eko Aloketi, ko viloketi| "upanissayapaccayo"ti idaM suttantanayena pariyAyato vuttaM / sahajAtapaccayoti nidassanamattametaM aJamaJjasampayuttaatthiavigatAdipaccayAnampi labbhanato / kAle samaJchituM yuttakAle samaJchantassa / tathA pasArentassAti etthApi / maNisappo nAma ekA sappajAtIti vadanti / laLananti kampanaM, lILAkaraNaM vA / 221
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.214-214) uNhapakatiko pariLAhabahulakAyo | sIlavidUsanena ahitAvahattA micchAjIvavasena uppanna asppaayN| "cIvarampi acetana"ntiAdinA cIvarassa viya kAyopi acetanoti kAyassa attasuJatAvibhAvanena "abbhantare''tiAdinA vuttamevatthaM paridIpento itarItarasantosassa kAraNaM dasseti, tenAha "tasmA''tiAdi / catupaJcagaNThikAhatoti AhatacatupaJcagaNThiko, catupaJcagaNThikAhi vA Ahato tathA / aTThavidhopi atthoti aTThavidhopi payojanaviseso mahAsivattheravAdavasena "imassa kAyassa ThitiyA'tiAdinA (ma0 ni0 1.23, 422; ma0 ni0 2.387; a0 ni0 2.341; 3.8.9; dha0 sa0 1355; vibhaM0 518; mahAni0 206) nayena vutto dtttthbbo| imasmiM pakkhe "neva davAyAtiAdinA (ma0 ni0 1.23, 422; ma0 ni0 2.387; a0 ni0 3.8.9; dha0 sa0 1355; vibhaM0 518; mahAni0 206) nayenA"ti pana paTikhepaGgadassanamukhena desanAya AgatattA vuttanti daTThabbaM / pathavisandhArakajalassa taMsandhArakavAyunA viya paribhuttassa AhArassa vAyodhAtuyAva Asaye avaThThAnanti Aha "vAyodhAtuvaseneva tidvatI"ti / atiharatIti yAva mukhA abhiharati / vItiharatIti tato kucchiyaM vImissaM karonto harati / atiharatIti vA mukhadvAraM atikkAmento harati / vItiharatIti kucchigataM passato harati, parivattetIti aparAparaM cAreti / ettha ca AhArassa dhAraNaparivattanasaJcuNNanavisosanAni pathavIdhAtusahitA eva vAyodhAtu karoti, na kevalAti tAni pathavIdhAtuyApi kiccabhAvena vuttAni / allattaJca anupAletIti yathA vAyodhAtu AdIhi aJjehi visosanaM na hoti, tathA allattaJca anupAleti / tejodhAtUti gahaNIsaGkhAtA tejodhAtu / sA hi antopaviTTha AhAraM paripAceti / aJjaso hotIti AhArassa pavesanAdInaM maggo hoti / AbhujatIti pariyesanavasena, ajjhoharaNajiNNAjiNNatAdipaTisaMvedanavasena ca Avajjeti, vijAnAtIti attho / taMtaMvijAnanassa paccayabhUtoyeva hi payogo "sammApayogo"ti vutto / yena hi payogena pariyesanAdi niSphajjati, so tabbisayavijAnanampi nipphAdeti nAma tdvinaabhaavto| atha vA sammApayogaM sammApaTipatti manvAya Agamma Abhujati samannAharati / Abhogapubbako hi sabbopi vijJANabyApAroti tathA vuttaM / gamanatoti bhikkhAcAravasena gocaragAmaM uddissa gmnto| pariyesanatoti gocaragAme 222
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.214-214) satisampajaJakathAvaNNanA 223 bhikkhatthaM aahinnddnto| paribhogatoti AhArassa pribhunyjnto| Asayatoti pittaadiaasyto| Asayati ettha ekajhaM pavattamAnopi kammaphalavavatthito hutvA mariyAdavasena aJjamalaM asaGkarato sayati tiTThati pavattatIti Asayo, AmAsayassa upari tiTThanako pittAdiko / mariyAdattho hi aymaakaaro| nidhAnanti yathAbhutto AhAro nicito hutvA tiTThati etthAti nidhAnaM, aamaasyo| tato nidhaanto| aparipakkatoti gahaNIsaGghAtena kammajatejena avipkkto| paripakkatoti yathAbhuttassa AhArasa vipkkbhaavto| phalatoti nissphttito| nissandatoti ito cito ca nissndnto| sammakkhanatoti sabbaso mkkhnto| ayamettha saGkepo, vitthAro pana visuddhimaggasaMvaNNanAya (visuddhi0 TI0 1.294) gahetabbo / sarIrato sedA muccantIti vegasaMdhAraNena uppannapariLAhato sarIrato sedA muccanti / aze ca rogA knnnnsuulbhgndraadyo| aTThAneti manussAmanussapariggahite ayuttaTThAne khettadevAyatanAdike / kuddhA hi amanussA, manussApi vA jIvitakkhayaM pApenti / nissadvattA neva attano, kassaci anissajjitattA, jigucchanIyattA ca na prss| udakatumbatoti velunaaliaadiudkbhaajnto| tanti chaDDitaudakaM / addhAnairiyApathA ciratarappavattikA dIghakAlikA iriyaapthaa| majjhimA bhikkhAcaraNAdivasena pvttaa| cuNNiyairiyApathA vihAre, aJjatthApi ito cito ca parivattanAdivasena pavattAti vadanti / "gateti gamane"ti pubbe abhikkamapaTikkamaggahaNena gamanenapi purato pacchato ca kAyassa abhiharaNaM vuttanti idha gamanameva gahitanti keci / yasmA mahAsivattheravAde anantare anantare iriyApathe pavattarUpArUpadhammAnaM tattha tattheva nirodhadassanavasena sampajAnakAritA gahitAti taM sampajajJavipassanAcAravasena veditabbaM / tena vuttaM "tayidaM mahAsivattherena vuttaM asammohadhuraM mahAsatipaTTAnasutte adhippeta"nti / imasmiM pana sAmaJaphale sabampi catubbidhaM sampajalaM labhati yAvadeva sAmaJaphalavisesadassanaparattA imissA desanAya / "satisampayuttassevA"ti idaM yathA sampajaJassa kiccato padhAnatA gahitA, evaM satiyA pIti dassanatthaM vuttaM, na satiyA sabbhAvamattadassanatthaM / na hi kadAci satirahitA ANappavatti asthi / "etassa hi padassa ayaM vitthAro"ti iminA satiyA ANena samadhurataMyeva vibhAveti / etAni padAnIti "abhikkante paTikkante sampajAnakArI 223
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.214-214) hotI"tiAdIni padAni / vibhattAnevAti visu katvA vibhattAniyeva, iminApi sampajaJassa viya satiyApettha padhAnatameva vibhAveti / majjhimabhANakA pana bhaNanti - eko bhikkhu gacchanto anaM cintento acaM vitakkento gacchati, eko kammaTThAnaM avissajjetvAva gcchti| tathA eko tidvanto...pe0... nisIdanto...pe0... sayanto ajhaM cintento ajhaM vitakkento sayati, eko kammaTThAnaM avissajjetvAva sayati, ettakena pana na pAkaTaM hotIti cakamanena dIpenti / yo hi bhikkhu caGkama otaritvA ca caGkamanakoTiyaM Thito pariggaNhAti "pAcInacaGkamanakoTiyaM pavattA rUpArUpadhammA pacchimacaGkamanakoTiM appatvA ettheva niruddhA, pacchimacaGkamanakoTiyaM pavattApi pAcInacaGkamanakoTiM appatvA ettheva niruddhA, caGkamanamajjhe pavattA ubho koTiyo appatvA ettheva niruddhA, caGkamane pavattA rUpArUpadhammA ThAnaM appatvA ettheva niruddhA, ThAne pavattA nisajjaM appatvA ettheva niruddhA, nisajjAya pavattA sayanaM appatvA ettheva niruddhA''ti evaM pariggaNhanto pariggaNhantoyeva bhavaGgaM otarati / uTThahanto kammaTTAnaM gahetvAva uTThahati, ayaM bhikkhu gatAdIsu sampajAnakArI nAma hotIti / evampi na sotte kammaTThAnaM avibhUtaM hoti, tasmA bhikkhu yAva sakkoti, tAva caGkamitvA ThatvA nisIditvA sayamAno evaM pariggahetvA sayati "kAyo acetano, maJco acetano, kAyo na jAnAti 'ahaM maJce sayito'ti, maJco na jAnAti 'mayi kAyo sayito'ti, acetano kAyo acetane maJce sayito''ti evaM pariggaNhanto eva cittaM bhavaGge otAreti / pabujjhanto kammaTThAnaM gahetvAva pabujjhati, ayaM sotte sampajAnakArI nAma hoti / kAyAdIkiriyAnibbattanena tammayattA, AvajjanakiriyA samuTThitattA ca javanaM sabbampi vA chadvArappavattaM kiriyamayapavattaM nAma | tasmiM sati jAgaritaM nAma hotIti pariggaNhanto jAgarite sampajAnakArI nAma | api ca rattindivaM cha koTThAse katvA paJca koTThAse jaggantopi jAgarite sampajAnakArI nAma hoti / vimuttAyatanasIsena dhamma desentopi battiMsatiracchAnakathaM pahAya dasakathAvatthunissitasappAyakathaM kathentopi bhAsite sampajAnakArI nAma / aTThatisAya ArammaNesu cittaruciyaM manasikAraM pavattentopi dutiyaM jhAnaM samApannopi tuNhIbhAve sampajAnakArI nAma | dutiyahi jhAnaM vacIsaGkhAravirahato visesato tuNhIbhAvo nAmAti / evanti vuttappakArena, sattasupi ThAnesu catudhAti attho / 224
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.215-215) santosakathAvaNNanA santosakathAvaNNanA 215. yassa santosassa attani atthitAya bhikkhu " santuTTo "ti vuccati, taM dassento " itarItarapaccayasantosena samannAgato" ti Aha / cIvarAdi yattha katthaci paccaye santussanena samaGgIbhUtoti attho / atha vA itaraM vuccati hInaM paNItato aJJattA, tathA paNItaM itaraM hInato aJJattA / apekkhAsiddhA itaratAti / iti yena dhammena hInena vA paNItena vA cIvarAdipaccayena santussati, so tathA pavatto alobho itarItarapaccayasantoso, tena smntraagto| yathAlAbhaM attano lAbhAnurUpaM santoso yathAlAbhasantoso / sesadvayepi eseva nayo / labbhatIti vA lAbho, yo yo lAbho yathAlAbhaM tena santoso yathAlAbhasantoso / balanti kAyabalaM / sAruppanti pakatidubbalAdInaM anucchavikatA / na yathAddhato aJJassa apatthanA nAma siyA appicchatAyapi pavattiAkAroti tato vinivattitameva santosassa sarUpaM dassento " labhantopi na gaNhAtI" ti Aha / taM parivattetvAti pakatidubbalAdInaM garucIvaraM na phAsubhAvAvahaM, sarIrakhedAvahaJca hotIti payojanavasena, na atricchatAdivasena taM parivattetvA / lahukacIvaraparibhoga santosavirodhIti Aha "lahukena yApentopi santuTThova hotI "ti / mahagghaM cIvaraM bahUni vA cIvarAni labhitvApi tAni vissajjetvA tadaJJassa gahaNaM yathAsArUppanaye ThitattA na santosavirodhIti Aha "tesaM... pe0... dhArentopi santuTThova hotI 'ti / evaM sesapaccayepi yathAbalayathAsAruppaniddesesu api saddaggahaNe adhippAyo veditabbo / 225 muttaharItakanti gomuttaparibhAvitaM, pUtibhAvena vA chaDDitaM harItakaM / buddhAdIhi vaNNitanti "pUtimuttabhesajjaM nissAya pabbajjA "tiAdinA (mahAva0 73, 128) sammAsambuddhAdIhi pasatthaM / appicchatAsantuTThIsu bhikkhU niyojento paramasantuTThova hoti paramena ukkaMsagatena santosena samannAgatattA / kAyaM pariharanti posentIti kAyaparihArikA / tathA kucchiparihArikA veditabbA / kucchiparihArikatA ca ajjhoharaNena sarIrassa ThitiyA upakArakatAvasena icchitAti bahiddhAva kAyassa upakArakatAvasena kAyaparihArikatA daTTabbA / parikkhAramattAti parikkhAraggahaNaM / tatraTThakapaccattharaNanti attanA anadhiTThahitvA tattheva 225
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.216-216) tinakapaccattharaNaM / paccattharaNAdInaJcettha navamAdibhAvo yathAvuttapaTipATiyA daTThabbo, na tesaM tathA ptiniytbhaavto| kasmA ? tathA ndhaarnnto| dupposabhAvena mahAgajA viyAti mhaagjaa| yadi itarepi appicchatAdisabhAvA, kiM tesampi vasena ayaM desanA icchitAti ? noti Aha "bhagavA panA"tiAdi / kAyaparihAro payojanaM etenAti kAyaparihArikaM / tenAha "kAyaM pariharaNamattakenA"ti / / catUsu disAsu sukhavihAratAya sukhavihAraTThAnabhUtA catasso disA etassAti catuddiso catuddiso eva caatuddiso| tAsu eva katthaci satte vA saGkhAre vA bhayena na paTihanati, sayaM vA tena na paTihaJjatIti appttigho| santussamAno itarItarenAti uccAvacena paccayena sakena, santena, samameva ca tussanako / paricca sayanti, kAyacittAni parisayanti abhibhavantIti parissayA, sIhabyagghAdayo, kAmacchandAdayo ca, te parissaye adhivAsanakhantiyA vinayAdIhi ca sahitA khantA, abhibhavitA ca / thaddhabhAvakarabhayAbhAvena achmbhii| eko careti ekAkI hutvA carituM sakkuNeyya | khaggavisANakappoti tAya eva ekavihAritAya khggmigsinggsmo|| asaJjAtavAtAbhighAtehi siyA sakuNo apakkhakoti "pakkhI sakuNo"ti visesetvA vutto| nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 216. vattabbataM ApajjatIti "asukassa bhikkhuno arajje tiracchAnagatAnaM viya, vanacarakAnaM viya ca nivAsamattameva, na pana araJjavAsAnucchavikA kAci sammApaTipattI"ti apavAdavasena vattabbataM, Arajhakehi vA tiracchAnagatehi, vanacaravisabhAgajanehi vA saddhiM vippaTipattivasena vattabbataM Apajjati / kALakasadisattA kALakaM, thullavajjaM / tilakasadisattA tilakaM, aNumattavajjaM / vivittanti janavivittaM / tenAha "suJa"nti / taM pana janasaddaghosAbhAveneva veditabbaM saddakaNTakattA jhAnassAti Aha "appasadaM appanigyosanti attho"ti / etadevAti nissaddataMyeva / vihAro pAkAraparicchinno sakalo aavaaso| aDDayogoti dIghapAsAdo, "garuLasaNThAnapAsAdo''tipi vadanti / pAsAdoti ctursspaasaado| hammiyaM 226
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.216-216) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 227 munnddcchdnpaasaado| aTTo paTirAjUnaM paTibAhanayoggo catupaJcabhUmako patissayaviseso / mALo ekakUTasaGgahito anekakoNavanto ptissyviseso| aparo nayo vihAro nAma dIghamukhapAsAdo / aDDayogo ekapassacchadanakasenAsanaM / tassa kira ekapasse bhitti uccatarA hoti, itarapasse nIcA, tena taM ekapassachadanakaM hoti / pAsAdo nAma aaytctursspaasaado| hammiyaM muNDacchadanakaM candikaGgaNayuttaM / guhA nAma kevalA pabbataguhA / leNaM dvArabaddhaM pabbhAraM / sesaM vuttanayameva / maNDapoti saakhaamnnddpo|| vihArasenAsananti patissayabhUtaM senAsanaM / maJcapIThasenAsananti maJcapIThaJceva maJcapIThasambandhasenAsanaJca / cimilikAdi santharitabbato snthtsenaasnN| abhisaGkharaNAbhAvato sayanassa nisajjAya ca kevalaM okAsabhUtaM senAsanaM / "vivittaM senAsana''nti iminA senAsanaggahaNena saGgahitameva sAmaJajotanAbhAvato / yadi evaM kasmA "araJja"ntiAdi vRttanti Aha "ima panA"tiAdi / "bhikkhunInaM vasena Agata"nti idaM vinaye tathA AgatataM sandhAya vuttaM, abhidhammapi pana "araJjanti nikkhamitvA bahi indakhIlA, sabbametaM araJa"nti (vibhaM0 529) Agatameva / tattha hi yaM na gAmapadesantogadhaM, taM "araJa"nti nippariyAyavasena tathA vuttaM / dhutaGganiddese (visuddhi0 1.31) yaM vuttaM, taM yuttaM ,tasmA tattha vuttanayena gahetabbanti adhippAyo / rukkhamUlanti rukkhasamIpaM / vuttajhetaM "yAvatA majjhanhike kAle samantA chAyA pharati, nivAte paNNAni nipatanti, ettAvatA rukkhamUlanti / sela-saddo avisesato pabbatapariyAyoti katvA vuttaM "pabbatanti sela"nti, na silAmayameva, paMsumayAdiko tividhopi pabbato evAti / vivaranti dvinnaM pabbatAnaM mitho Asannatare ThitAnaM ovarakAdisadisaM vivaraM, ekasmiMyeva vA pabbate / umaGgasadisanti suduGgAsadisaM / manussAnaM anupacAraTThAnanti pakatisaJcAravasena manussehi na saJcaritabbaTTAnaM / Adi-saddena "vanapatthanti vanasaNThAnametaM senAsanAnaM adhivacanaM, vanapatthanti bhIsanakAnametaM, vanapatthanti salomahaMsAnametaM, vanapatthanti pariyantAnametaM, vanapatthanti na manussUpacArAnametaM, vanapatthanti durabhisambhavAnametaM senAsanAnaM adhivacana"nti (vibhaM0 531) imaM pALisesaM saGgaNhAti / acchannanti kenaci chadanena antamaso rukkhasAkhAyapi na chAditaM / nikkaDDitvAti nIharitvA / panbhAraleNasadiseti pabbhArasadise leNasadise c| piNDapAtapariyesanaM piNDapAto uttarapadalopenAti Aha "piNDapAtapariyesanato 227
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.217-217) paTikkanto"ti | pallaGkanti ettha parisaddo "samantato''ti etassa atthe, tasmA vAmoruJca dakkhiNoruJca samaM ThapetvA ubho pAde acamacaM sambandhitvA nisajjA pallaGkanti Aha "samantato UrubaddhAsana"nti / UrUnaM bandhanavasena nisajjA pllngk| AbhujitvAti ca yathA pallaGkavasena nisajjA hoti, evaM ubho pAde Abhugge bhaJjite katvA, taM pana ubhinnaM pAdAnaM tathA sambandhatAkaraNanti Aha "bandhitvA"ti / heTThimakAyassa ca anujukaM ThapanaM nisajjAvacaneneva bodhitanti "uju kAya''nti ettha kAya-saddo uparimakAyavisayoti Aha "uparimaM sarIraM urju ThapetvA"ti / taM pana ujukaThapanaM sarUpato, payojanato ca dassetuM "aTThArasA''tiAdi vuttaM / na paNamantIti na onamanti / na paripatatIti na vigacchati vIthiM na laveti / tato eva pubbenAparaM visesappattiyA kammaTThAnaM vuDiM phAtiM vepullaM upagacchati | parimukhanti ettha parisaddo abhi-saddena samAnatthoti Aha "kammaTThAnAbhimukha"nti, bahiddhA puthuttArammaNato nivAretvA kammaTThAnaMyeva purakkhatvAti attho / samIpattho vA parisaddoti dassento "mukhasamIpe vA katvA"ti Aha / ettha ca yathA "vivittaM senAsanaM bhajatI"tiAdinA bhAvanAnurUpaM senAsanaM dassitaM, evaM "nisIdatI"ti iminA alInAnuddhaccapakkhiyo santo iriyApatho dssito| "pallavaM AbhujitvAti iminA nisajjAya daLahabhAvo, "parimukhaM satiM upaTTapetvA''ti iminA aarmmnnprigghuupaayo| parIti pariggahaTTho "pariNAyikA''tiAdIsu viya / mukhanti niyyAnaTTho "suJatavimokkhamukha"ntiAdIsu viya / paTipakkhato niggamanaTTho hi niyyAnaTTho, tasmA pariggahitaniyyAnanti sabbathA gahitAsammosaM paricattasammosaM satiM katvA, paramaM satinepakkaM upaTThapetvAti attho / 217. abhijjhAyati gijjhati abhikaGghati etAyAti abhijjhA, lobho / lujjanadvenAti bhijjanaTena, khaNe khaNe bhijjanadvainAti attho / vikkhambhanavasenAti ettha vikkhambhanaM anuppAdanaM appavattanaM, na paTipakkhAnaM supphiintaa| "pahInattA"ti ca pahInasadisataM sandhAya vuttaM jhAnassa andhigtttaa| tathApi nayidaM cakkhuvijJANaM viya sabhAvato vigatAbhijhaM, atha kho bhAvanAvasena, tenAha "na cakSuvijJANasadisenA"ti | eseva nayoti yathA imassa cittassa bhAvanAya paribhAvitattA vigatAbhijjhatA, evaM abyApannaM vigatathinamiddhaM anuddhataM nibicikicchaJcAti attho / purimapakatinti parisuddhapaNDarasabhAvaM / "yA cittassa akalyatAti''AdinA (dha0 sa0 1162; vibhaM0 546) thinassa, "yA kAyassa akalyatA"tiAdinA (dha0 sa0 1163; vibhaM0 546) ca middhassa abhidhamme 228
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.218-221-222) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA niTThittA vRttaM "thinaM cittagelaJJa, middhaM cetasikagelaJJa "nti / satipi aJJamaJJa avippayoge cittakAyalahutAdInaM viya cittacetasikAnaM yathAkammaM taM taM visesassa yA tesaM akalyatAdInaM visesappaccayatA, ayametesaM sabhAvoti daTThabbaM / AlokasaJIti ettha atisayatthavisiTThaatthi atthAvabodhako ayamIkAroti dassento Aha " rattimpi... pe0... samannAgato" ti / idaM ubhayanti satisampaJJamAha / atikkamitvA vikkhambhanavasena pajahitvA / "kathamidanti pavattiyA kathaGkathA, vicikicchA / sA etassa atthIti kathaGkathI, na kathaGkathIti akathaMkathI, nibbicikiccho / lakkhaNAdibhedatoti ettha Adi - sana paccayapahAnapahAyakAdInampi saGgaho daTThabbo / tepi hi bhedato vattabbAti / 218. tesanti iNavasena gahitadhanAnaM / pariyantoti dAtabbaseso / so balavapAmojjaM bhati "iNapalibodhato muttomhI 'ti / somanassaM adhigacchati "jIvikAnimittaM atthI 'ti / 229 219. visabhAgavedanuppattiyAti dukkhavedanuppattiyA / dukkhavedanA hi sukhavedanAya kusalavipAkasantAnassa virodhitAya visabhAgA / catuiriyApathaM chindantoti catubbidhampi iriyApathappavattiM pacchindanto / byAdhiko hi yathA ThAnagamanesu asamattho, evaM nisajjAda asamattho hoti / AbAdhetIti pILeti / vAtAdInaM vikAro visamAvatthA byAdhIti Aha "taMsamuTThAnena dukkhena dukkhito 'ti / dukkhavedanAya pana byAdhibhAve mUlavyAdhinA AbAdhiko Adito bAdhatIti katvA / anubandhavyAdhinA dukkhito aparAparaM saJjAtadukkhoti katvA / gilAnoti dhAtusaGghayena parikkhINasarIro / appamattakaM vA balaM balamattA / tadubhayanti pAmojjaM, somanassaJca / tattha labhetha pAmojjaM "rogato muttomhI 'ti / adhigaccheyya somanassaM "atthi me kAye bala "nti / 220. sesanti "tassa hi ' bandhanA muttomhI 'ti Avajjayato tadubhayaM hoti / tena vuttanti evamAdi / vRttanayenevAti paThamadutiyapadesu vRttanayeneva / sabbapadesUti avasiTThapadesu tatiyAdIsu koTThAsesu / 221-222. na attani adhInoti na attAyatto / parAdhInoti parAyatto / aparAdhInatAya bhujo viya attano kicce esitabboti bhujisso / savasoti Aha " attano santako "ti / anudakatAya kaM pAnIyaM tArenti etthAti kantAroti Aha "nirudakaM dIghamagganti / 229
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.223-224) 223. tatrAti tasmiM dassane / ayanti idAni vuccamAnA sdistaa| yena iNAdInaM upamAbhAvo, kAmacchandAdInaJca upameyyabhAvo hoti, so nesaM upamopameyyasambandho sadisatAti daTTab / yo yamhi kAmacchandena rajjatIti yo puggalo yamhi kAmarAgassa vatthubhUte puggale kAmacchandavasena ratto hoti| taM vatthu gaNhAtIti taM taNhAvatthu "mameta"nti gnnhaati| upaddavethAti upaddavaM karotha / nakkhattassAti mahassa / muttoti bandhanato mutto / vinaye apakataJjanAti vinayakkame akusalena / so hi kappiyAkappiyaM yAthAvato na jAnAti / tenAha "kismiJcidevA''tiAdi / gacchatipIti thokaM thokaM gcchtipi| gacchanto pana tAya eva ussaGkitaparisaGkitatAya tattha tattha titttthtipi| Idise kantAre gato "ko jAnAti kiM bhavissatI"ti nivattatipi, tasmA gatahAnato agatavAnameva bahutaraM hoti| saddhAya gaNhituM saddheyyaM vatthu "idameva'"nti saddahituM na skkoti| atthi natthIti "atthi nu kho, natthi nu kho''ti / aracaM paviThThassa Adimhi eva sappanaM aasppnN| pari parito, uparUpari vA sappanaM prisppnN| ubhayenapi tattheva paribbhamanaM vadati / tenAha "apariyogAhana"nti / chambhitattanti araJjasAya uppannaM chambhitabhAvaM, utrAsanti attho / 224. tatrAyaM sadisatAti etthApi vuttanayAnusArena sadisatA veditabbA / yadaggena hi kAmacchandAdayo iNAdisadisA, tadaggena tesaM pahAnaM ANaNyAdisadisaM abhAvoti katvA / cha dhammeti asubhanimittassa uggaho, asubhabhAvanAnuyogo, indriyesu guttadvAratA, bhojane matta tA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme | bhAvatvAti brUhetvA / mahAsatipaTTAne (dI0 ni0 2.372-374) vaNNayissAma tatthassa anuppannAnuppAdanauppannapahAnAdivibhAvanavasena savisesaM pALiyA AgatattA / esa nayo byApAdAdippahAnakabhAvepi / paravatthumhIti ArammaNabhUte parasmiM vatthusmiM / / anatthakaroti attano parassa ca anatthAvaho / cha dhammeti mettAnimittassa uggaho, 230
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.225-225) nIvaraNappahAnakathAvaNNanA 231 mettAbhAvanAnuyogo, kammassakatA, paTisaGkhAnabahulatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme / tatthevAti mahAsatipaTTAneyeva / (dI0 ni0 2.372-374) cArittasIlaM uddissa paJcattasikkhApadaM aacaarpnnnntti| bandhanAgAraM pavesitattA aladdhanakkhattAnubhavo puriso "nakkhattadivase bandhanAgAraM pavesito puriso"ti vutto, nakkhattadivase eva vA tadananubhavanatthaM tathA kato / mahAanatthakaranti diTThadhammikAdiatthahApanamukhena mahato anatthassa kArakaM / cha dhammeti atibhojane nanimittaggAho, iriyApathasamparivattanatA, AlokasaJjAmanasikAro, abbhokAsavAso, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhmme| uddhaccakukkucce mahAanatthakaranti parAyattatApAdanato vuttanayena mahato anatthassa kArakanti / attho cha dhammeti bahussutatA, paripucchakatA, vinaye pakataJjutA, vuDDasevitA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme / balavAti paccatthikavidhamanasamatthena balena balavA / sajjAvudhoti sannaddhadhanuAdiAvudho / sUravIrasevakajanavasena sprivaaro| tanti yathAvuttaM purisaM / balavantatAya, sajjAvudhatAya, saparivAratAya ca corA dUratova disvA plaayeyyu| anatthakArikAti sammApaTipattiyA vibandhakaraNato vuttanayena anatthakArikA / cha dhammeti bahussutatA, paripucchakatA, vinaye pakataJjatA, adhimokkhabahulatA, kalyANamittatA, sappAyakathAti ime cha dhamme | yathA bAhusaccAdIni uddhaccakukkuccassa pahAnAya saMvattanti, evaM vicikicchAya pIti idhApi bahussutatAdayo ghitaa| kalyANamittatA sappAyakathA viya paJcannaM, tasmA tassa tassa anucchavikasevanatA veditbbaa| sammApaTipattiyA appaTipattinimittatAmukhena vicikicchA micchApaTipattimeva paribrUhetIti tassA pahAnaM duccaritavidhUnanUpAyoti Aha "duccaritakantAraM nittharitvA"tiAdi / 225. pAmojjaM nAma taruNapIti, sA kathaJcipi tuTThAvatthAti Aha "pAmojjaM jAyatIti tuTThAkAro jAyatI"ti / tuTThassAti okkantikabhAvappattAya pItiyA vasena tuTThassa / attano savipphArikatAya, attasamuTThAnapaNItarUpuppattiyA ca sakalasarIraM khobhayamAnA pharaNalakkhaNA pIti jaayti| pItisahitaM pIti uttarapadalopena, kiM pana taM? mno| pIti mano etassAti pItimano, tassa piitimnss| tayidaM atthamattameva dassento 231
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.226-226) "pItisampayuttacittassA"ti aah| kAyoti idha arUpakalApo adhippeto, na vedanAdikkhandhattayamevAti Aha "nAmakAyo passambhatI"ti, passaddhidvayassa pItivasenettha passambhanaM adhippetaM / vigatadarathoti phiinuddhccaadikilesdrtho| vuttappakArAya pubbabhAgabhAvanAya vasena cetasikasukhaM paTisaMvedentoyeva taMsamuTThAnapaNItarUpaphuTThasarIratAya kAyikampi sukhaM vedetIti Aha "kAyikampi cetasikampi sukhaM vedayatI"ti / iminAti "sukhaM paTisaMvedetI''ti evaM vuttena / saMkilesapakkhato nikkhantattA, paThamajjhAnapakkhikattA ca nekkhmmsukhen| sukhitassAti sukhino / paThamajjhAnakathAvaNNanA 226. "cittaM samAdhiyatIti etena upacAravasenapi appanAvasenapi cittassa samAdhAnaM kathitaM / evaM sante "so vivicceva kAmehI"tiAdikA desanA kimatthiyAti Aha "so vivicceva kAmehi...pe0... vutta"nti / tattha uparivisesadassanatthanti paThamajjhAnAdiuparivattabbavisesadassanatthaM / na hi upacArasamAdhisamadhigamena vinA paThamajjhAnAdiviseso samadhigantuM skkaa| pAmojjuppAdAdIhi kAraNaparamparA dutiyajjhAnAdisamadhigamepi icchitabbAva paTipadAjANadassanavisuddhi viya dutiyamaggAdisamadhigameti daTThabbaM / tassa samAdhinoti "sukhino cittaM samAdhiyatI''ti evaM sAdhAraNavasena vutto yo appanAlakkhaNo, tassa smaadhino| pabhedadassanatyanti dutiyajjhAnAdivibhAgassa ceva abhijJAdivibhAgassa ca pabhedadassanatthaM / karo vuccati pupphasambhavaM gabbhAsaye karIyatIti katvA, karato jAto kAyo karajakAyo, tadupasanissayo ctusnttiruupsmudaayo| kAmaM nAmakAyopi vivekajena pItisukhena tathAladdhapakAro, "abhisandetI"tiAdivacanato pana rUpakAyo idhAdhippetoti Aha "imaM karajakAya"nti / abhisandetIti abhisandanaM karoti / taM pana jhAnamayena pItisukhena karajakAyassa tintabhAvApAdanaM, sabbatthakameva lUkhabhAvApanayananti Aha "temetI"tiAdi, tayidaM abhisandanaM atthato yathAvuttapItisukhasamuTThAnehi paNItarUpehi kAyassa parippharaNaM daTThabbaM / "parisandetI"tiAdIsupi eseva nayo | sabbaM etassa atthIti sabbavA, tassa sbbaavto| avayavAvayavisambandhe avayavini sAmivacananti avayavIvisayo sabba-saddo, tasmA vuttaM "sabbakoTThAsavato"ti / aphuTaM nAma na hoti yattha yattha kammajarUpaM, tattha tattha cittajarUpassa abhibyaapnto| tenAha "upAdinakasantatI"tiAdi / 232
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.227-231) dutiyajjhAnakathAvaNNanA 233 227. chekoti kusalo / taM panassa kosallaM nhAniyacuNNAnaM sannane piNDIkaraNe ca samatthatAvasena veditabbanti Aha "pttiblo"tiaadi| kaMsa-saddo "mahatiyA kaMsapAtiyA"tiAdIsu suvaNNe aagto|| "kaMso upahato yathA''tiAdIsu (dha0 pa0 134) kittimalohe, katthaci paNNattimatte "upakaMso nAma rAjApi mahAkaMsassa atrajo"tiAdi, [jA0 aTTha0 4.10 ghaTapaNDitajAtakavaNNanAyaM (atthato samAna)] idha pana yattha katthaci loheti Aha "yena kenaci lohena katabhAjane"ti / snehAnugatAti udakasinehena anupavisanavasena gatA upgtaa| nehaparetAti udakasinehena parito gatA samantato phuTThA, tato eva santarabAhirA phuTThA sinehena, etena sabbaso udakena temitabhAvamAha / "na ca paggharaNI"ti etena tintassapi tassa ghanathaddhabhAvaM vadati / tenAha "na ca bindu bindu"ntiAdi / dutiyajjhAnakathAvaNNanA 229. tAhi tAhi udakasirAhi ubbhijjatIti ubbhidaM, ubbhidaM udakaM etassAti ubbhidodko| ubhinnaudakoti nadItIre khatakUpako viya ubbhijjanakaudako / uggacchanakaudakoti dhArAvasena uTThahanaudako | kasmA panettha ubbhidodakova rahado gahito, na itaroti Aha "heTThA uggacchanaudakavhI"tiAdi | dhArAnipAtapubbuLakehIti dhArAnipAtehi udakapubbuLakehi ca, "pheNapaTalehi cA"ti vattabbaM / sannisinnamevAti aparikkhobhatAya niccalameva, suppasannamevAti adhippAyo / sesanti "abhisandetI''tiAdikaM / tatiyajjhAnakathAvaNNanA 231. uppalAnIti uppalagacchAni / setarattanIlesUti uppalesu, setuppalarattuppalanIluppalesUti attho / yaM kiJci uppalaM uppalameva sAmaJjagahaNato / satapattanti ettha sata-saddo bahupariyAyo "satagghI''tiAdIsu viya, tena anekasatapattassapi saGgaho siddho hoti / loke pana "rattaM padumaM, setaM puNDarIka"ntipi vuccati / yAva aggA, yAva ca mUlA udakena abhisandanAdisambhavadassanatthaM udkaanuggtgghnnN| idha uppalAdIni viya karajakAyo, udakaM viya tatiyajjhAnasukhaM / 233
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.233-233) catutthajjhAnakathAvaNNanA 233. yasmA "parisuddhena cetasA"ti catutthajjhAnacittamAha, taJca rAgAdiupakkilesApagamanato nirupakkilesaM nimmalaM, tasmA Aha "nirupakkilesaTena parisuddha"nti / yasmA pana pArisuddhiyA eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodAtatA suvaNNassa nighasanena pabhassaratA viya, tasmA Aha "pabhassaraTena pariyodAtanti veditabba"nti / idanti odAtavacanaM / utupharaNatthanti uNhautuno pharaNadassanatthaM / utupharaNaM na hoti savisesanti adhippAyo, tenAha "taGkaNa...pe0... balavaM hotI"ti / vatthaM viya karajakAyoti yogino karajakAyo vatthaM viya daTThabbo utupharaNasadisena catutthajjhAnasukhena phritbbttaa| purisassa sarIraM viya catutthajjhAnaM daTThab utupharaNaTThAniyassa sukhassa nissayabhAvato, tenAha "tasmA"tiAdi / ettha ca "parisuddhena cetasA''ti ceto gahaNena jhAnasukhaM vuttanti daTThabbaM, tenAha "utupharaNaM viya catutthajjhAnasukha"nti / nanu ca catutthajjhAne sukhameva natthIti ? saccaM natthi sAtalakkhaNasantasabhAvattA panettha upekkhA "sukha"nti adhippetA / tena vuttaM sammohavinodaniyaM "upekkhA pana santattA, sukhamicceva bhAsitA"ti / (vibhaM0 aTTha0 232; visuddhi0 2.644; paTi0 ma0 105, mahAni0 aTTha0 27) na arUpajjhAnalAbhIti na veditabbo avinAbhAvato, tenAha "na hI"tiAdi / tattha cuddasahAkArehIti kasiNAnulomato, kasiNapaTilomato, kasiNAnulomapaTilomato, jhAnAnulomato, jhAnapaTilomato, jhAnAnulomapaTilomato, jhAnukkantikato, kasiNukkantikato, jhAnakasiNukkantikato, aGgasaGkantito, ArammaNasaGkantito, aGgArammaNasaGkantito, aGgavavatthAnato, ArammaNavavatthAnatoti imehi cuddasahAkArehi / satipi jhAnesu AvajjanAdivasIbhAve ayaM vasIbhAvo abhiJAnibbattane ekantena icchitabboti dassento Aha "na hi...pe0... hotI"ti / svAyaM nayo arUpasamApattIhi vinA na ijjhatIti tAyapettha avinAbhAvo veditabbo / yadi evaM kasmA pALiyaM na AruppajjhAnAni AgatAnIti ? visesato ca rUpAvacaracatutthajjhAnapAdakattA sabbAbhiAnaM tadantogadhA katvA tAya desitA, na arUpAvacarajjhAnAnaM idha anupayogato, tenAha "arUpajjhAnAni AharitvA kathetabbAnI"ti / 234
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.234-235) vipassanAJANakathAvaNNanA vipassanAJANakathAvaNNanA 234. sesanti " evaM samAhite citte "tiAdIsu vattabbaM / bheyyaM jAnAtIti jANaM, taM pana bheyaM paccakkhaM katvA passatIti dassanaM, ANameva dassananti JANadassanaM / tayidaM ANadassanapadaM sAsane aJJattha jANavisese nirULhaM taM sabbaM atyuddhAravasena dassento "ANadarasananti maggaJANampi buccatI "tiAdimAha / yasmA vipassanAjANaM tebhUmakasaGghAre aniccAdito jAnAti, bhaGgAnupassanato paTThAya paccakkhato ca te passati tasmA Aha " idha pana... pe0... ANadarasananti vRtta "nti / vRttaM / abhinIharatIti vuttanayena aTThaGgasamannAgate tasmiM citte vipassanAkkamena jAte vipassanAbhimukhaM peseti, tenAha "vipassanA... pe0... karotIti / tadabhimukhabhAvo eva hissa tanninnatAdikaratA / tova brahmajAle / odanakummAsehi upacIyatIti odanakummAsUpacayo / aniccadhammoti pabhaGgutAya adbhuvasabhAvo / duggandhavighAtatthAyAti sarIre duggandhassa vigamAya / ucchAdanadhammoti ucchAdetabbatAsabhAvo / ucchAdanena hi sarIre sedagUthapittasemhAdidhAtukkhobhagarubhAvaduggandhAnaM apagamo hoti / mahAsambAhanaM mallAdInaM bAhuvaDDanAditthaM hotIti "khuddakasambAhanenA "ti parimaddanadhammoti parimadditabbatAsabhAvo / bhijjati ceva vikirati cAti aniccatAvasena bhijjati ca bhinnaJca kiJci payojanaM asAdhentaM vippakiNNaJca hoti / rUpIti attano paccayabhUtena utu AhAralakkhaNena rUpavAti ayamettha attho icchitoti Aha "chahi padehi samudayo kathito 'ti / saMsagge hi ayamIkAro / saNThAnasampAdanampi tathArUparUpuppAdaneneva hotIti ucchAdanaparimaddanapadehipi samudayo kathitoti vuttaM / evaM navahi yathArahaM kAye samudayavayadhammAnupassitA dassitA / nissitaJca chaTTavatthunissitattA vipassanAJANassa / paTibaddhaJca tena vinA appavattanato, kAyasaJjitAnaM rUpadhammAnaM ArammaNakaraNato ca / 235 235. suTTu bhAti obhAsatIti subho, pabhAsampattiyApi maNino bhaddatAti Aha "subhoti sundaro "ti / kuruvindajAti AdijAtivisesopi maNino AkaraparisuddhimUlako evAti Aha "parisuddhAkarasamuTThito "ti dosanIharaNavasena parikammanippattIti Aha "suTTa kataparikammo apanItapAsANasakkharoti / chaviyA sahabhAvenassa acchatA, na saGghAtassAti Aha " acchoti tanucchavI "ti, tenAha " vippasanno 'ti / dhovanavedhanAdIhIti catUsu pAsANesu dhovanena ceva kALakAdiapaharaNatthAya suttena AvunanatthAya ca vijjhanena / 235
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.236-7-236-7) tApasaNhakaraNAdInaM saGgaho Adi-saddena / vaNNasampattinti suttassa vaNNasampattiM / maNi viya karajakAyo pccvekkhitbbto| AvutasuttaM viya vipassanAjANaM anupavisitvA ThitattA | cakkhumA puriso viya vipassanAlAbhI bhikkhu sammadeva dssnto| tadArammaNAnanti rUpadhammArammaNAnaM / phassapaJcamakacittacetasikaggahaNena gahitadhammApi vipassanAcittuppAdapariyApannA evAti veditab | evahi tesaM vipassanAANagatikattA "AvutasuttaM viya vipassanAJANa'"nti vacanaM avirodhitaM hoti / kiM panete ANassa Avi bhavanti, udAhu puggalassAti ? ANassa / tassa pana AvibhAvattA puggalassa AvibhUtA nAma honti / ANassAti ca paccavekkhaNAJANassa / ___ maggajANassa anantaraM, tasmA lokiyAbhiJAnaM parato chaTThAbhicAya purato vattabbaM vipassanAjANaM / evaM santepIti yadipAyaM ANAnupubbI, evaM santepi / etassa antarAvAro natthIti paJcasu lokiyAbhiJAsu kathitAsu AkaGghayyasuttAdIsu (ma0 ni0 1.65) viya chaTThAbhiJA kathetabbAti etassa anabhijJAlakkhaNassa vipassanAANassa tAsaM antarAvAro na hoti / tasmA tattha avasarAbhAvato idheva rUpAvacaracatutthajjhAnAnantarameva dassitaM vipassanAJANaM / yasmA cAti ca-saddo samuccayattho, tena na kevalaM tadeva, atha kho idampi kAraNaM vipassanAjANassa idheva dassaneti imamatthaM dIpeti / dibbena cakkhunA bheravampi rUpaM passatoti ettha "iddhividhaJANena bheravaM rUpaM nimminitvA cakkhunA passato''tipi vattabdhaM, evampi abhijJAlAbhino apariJAtavatthukassa bhayaM santAso uppajjati / uccAvAlikavAsi mahAnAgattherassa viya | pATiyekkaM sandiTTikaM saamnyphlN| tenAha bhagavA - "yato yato sammasati, khandhAnaM udayabbayaM / labhatI pItipAmojjaM, amataM taM vijAnata"ntiAdi / / (dha0 pa0 374) manomayiddhiprANakathAvaNNanA 236-7. manena nibbattitanti abhiJAmanena nibbattitaM / hatthapAdAdi aGgehi ca kapparajaNNuAdi paccaGgehi c| saNThAnavasenAti kamaladalAdisadisasaNThAnamattavasena, na ruupaabhighaataarhbhuutppsaadiindriyvsen| sabbAkArehIti vnnnnsnntthaanavyvvisesaadisbbaakaarehi| tena iddhimtaa| sadisabhAvadassanatthamevAti saNThAnatopi vaNNatopi avayavavisesatopi sadisabhAvadassanatthameva / sajAtiyaM Thito, na nAgiddhiyA aJajAtirUpo | 236
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.239-247) iddhividhANAdikakathAvaNNanA 237 iddhividhajJANAdikakathAvaNNanA 239. suparikammakatamattikAdayo viya iddhividhANaM vikubbanakiriyAya nissybhaavto| 241. sukhanti akicchena, akasirenAti attho / 243. mando uttAnaseyyakadArakopi "daharo''ti vuccatIti tato visesanatthaM "yuvA"ti vuttaM / yuvApi koci anicchanako amaNDanajAtiko hotIti tato visesanatthaM "maNDanakajAtiko"tiAdi vuttaM, tenAha "yuvApIti"Adi / kALatilappamANA bindavo kALatilakAni kALA vA kammAsA, tilappamANA bindavo tilkaani| vaGgaM nAma viyaGgaM / yobbanapILakAdayo mukhduusipiilkaa| mukhagato doso mukhadoso, lakkhaNavacanaJcetaM mukhe adosassApi pAkaTabhAvassa adhippetattA / yathA vA mukhe doso, evaM mukhe adosopi mukhadoso saralopena / mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daTThabbo / evahi "paresaM soLasavidhaM cittaM pAkaTaM hotI"ti vacanaM samatthitaM hoti / ____245. pubbenivAsabANUpamAyanti pubbenivAsatrANassa dassitaupamAyaM / taM divasaM katakiriyA nAma pAkatikasattassapi yebhuyyena pAkaTA hotIti dassanatthaM taMdivasa-ggahaNaM kataM / taMdivasagatagAmattaya-gahaNeneva mahAbhinIhArehi aJasampi pubbenivAsasANalAbhInaM tIsu bhavesu katakiriyA yebhuyyena pAkaTA hotIti dIpitanti daTThabbaM / 247. aparAparaM saJcaranteti taMtaMkiccavasena ito cito ca saJcarante / yathAvuttmAsAdoviya bhikkhuno karajakAyo daTTabbo tattha patiTThitassa daTThabbadassanasiddhito / cakkhumato hi dibbckkhusmdhigmo| yathAha "maMsacakkhussa uppAdo, maggo dibbassa cakkhuno"ti (itivu0 61) / cakkhumA puriso viya ayameva dibbaca patvA Thito bhikkhu daTThabbassa dssnto| gehaM pavisantA viya etaM attabhAvagehaM okkamantA, upapajjantAti attho / gehA nikkhamantA viya etasmA attabhAvagehato pakkantA, cavantAti attho / evaM vA ettha attho daTThabbo / aparAparaM saJcaraNakasattAti pana punappunaM saMsAre paribbhamantA sattA / "tattha tattha nibbattasattA"ti pana iminA tasmiM bhave jAtasaMvaddhe satte vadati / nanu cAyaM dibbacakkhuJANakathA, ettha kasmA "tIsu bhavesU"ti catuvokArabhavassApi saGgaho katoti 237
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.248-248) Aha "idaJcA"tiAdi / tattha idanti "tIsu bhavesu nibbattasattAna'"nti idaM vacanaM / desanAsukhatthamevAti kevalaM desanAsukhatthaM, na catuvokArabhave nibbattasattAnaM dibbacakkhuno AvibhAvasabbhAvato / na hi "ThapetvA arUpabhavanti vA "dvIsu bhavesUti vA vuccamAne desanA sukhAvabodhA ca hotIti / AsavakkhayANakathAvaNNanA 248. vipassanApAdakanti vipassanAya padaTThAnabhUtaM / vipassanA ca tividhA vipassakapuggalabhedena / mahAbodhisattAnahi paccekabodhisattAnaJca vipassanA cintAmayajJANasaMvaddhitA sayambhuJANabhUtA, itaresaM sutamayANasaMvaddhitA paropadesasambhUtA nAma / sA "ThapetvA nevasaJAnAsajJAyatanaM avasesarUpArUpajjhAnAnaM aJatarato vuTThAyA"tiAdinA anekadhA, arUpamukhavasena catudhAtuvavatthAne vuttAnaM tesaM tesaM dhAtupariggahamukhAnaJca aJataramukhavasena anekadhA ca visuddhimagge nAnAnayato vibhAvitA / mahAbodhisattAnaM pana catuvIsatikoTisatasahassamukhena pabhedagamanato nAnAnayaM sabba tANasannissayassa ariyamaggajANassa adhiTThAnabhUtaM pubbabhAgANagabbhaM gaNhApentaM pariNataM gacchantaM paramagambhIraM saNhasukhumataraM anaJjasAdhAraNaM vipassanAJANaM hoti, yaM aTThakathAsu "mahAvajirANa"nti vuccati / yassa ca pavattivibhAgena catuvIsatikoTisatasahassappabhedassa pAdakabhAvena samApajjiyamAnA catuvIsatikoTisatasahassasaGkhyA devasikaM satthu vaLaJjanakasamApattiyo vuccanti, svAyaM buddhAnaM vipassanAcAro paramatthamaJjusAyaM visuddhimaggasaMvaNNanAyaM (visuddhi0 TI0 1.216) uddesato dssito| asthikehi tato gahetabbo, idha pana sAvakAnaM vipassanA adhippetaa| AsavAnaM khayajANAyAti AsavAnaM khepanato samucchindanato Asavakkhayo, ariyamaggo, tattha ANaM AsavAnaM khayajANaM, tadatthaM tenAha "AsavAnaM khyaannnibbttntthaayaa"ti| AsavA ettha khIyantIti AsavAnaM khayo nibbAnaM / khepeti pApadhammeti khayo, mggo| so pana pApakkhayo Asavakkhayena vinA natthIti "khaye ANa"nti ettha khayaggahaNena Asavakkhayo vuttoti Aha "khaye ANa"ntiAdi / samitapApo samaNoti katvA AsavAnaM khINattA samaNo nAma hotIti Aha "AsavAnaM khayA samaNo hotIti ettha phala"nti / AsavavaDviyA saGkhAre vaDDento visaGkhArato suvidUravidUroti "ArA so AsavakkhayA''ti ettha AsavakkhayapadaM visaGkhArAdhivacananti 238
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.248-248) AsavakkhayANakathAvaNNanA Aha "AsavakkhayAti ettha nibbAnaM vutta"nti | bhaGgoti AsavAnaM khaNanirodho "AsavAnaM khayo'"ti vuttoti yojnaa| "idaM dukkha"nti dukkhassa ariyasaccassa tadA bhikkhuno paccakkhato gahitabhAvadassanaM / "ettakaM dukkha"nti tassa paricchijjaggahitabhAvadassanaM / "na ito bhiyyo"ti tassa anavasesetvA gahitabhAvadassanaM / tenAha "sabbampi dukkhasacca"ntiAdi / sarasalakkhaNapaTivedhenAti sabhAvasaGghAtassa lakkhaNassa asammohato paTivijjhanena, asammohapaTivedhoti ca / yathA tasmiM ANe pavatte pacchA dukkhasaccassa sarUpAdiparicchede sammoho na hoti, tathA pavatti, tenAha "yathAbhUtaM pjaanaatii"ti| dukkhaM samudeti etasmAti dukkhasamudayo, taNhAti Aha "tassa cA"tiAdi / yaM ThAnaM patvAti yaM nibbAnaM maggassa ArammaNapaccayaTena kAraNabhUtaM Agamma, "patvA"ti ca tadubhayavato puggalassa patti tadubhayassa patti viyAti katvA vuttN| patvAti vA paapunnnhetu| appavattIti appavattinimittaM, te vA nappavattanti etthAti appavatti, nibbAnaM / tassAti dukkhanirodhassa | sampApakanti sacchikaraNavasena sammadeva pApakaM / kilesavasenAti AsavasaGghAtakilesavasena / yasmA AsavAnaM dukkhasaccapariyAyo tappariyApannattA, sesasaccAnaJca taMsamudayAdipariyAyo asthi, tasmA vuttaM "pariyAyato"ti | dassento saccAnIti yojnaa| AsavAnaMyeva cettha gahaNaM "AsavAnaM khayaJANAyA'"ti AraddhattA / tathA hi "kAmAsavApi cittaM vimuccatI''tiAdinA (dI0 ni0 1.248; ma0 ni0 1.433; ma0 ni0 3.19) AsavavimuttisIseneva sabbakilesavimutti vuttA / "idaM dukkhanti yathAbhUtaM pajanAtI"tiAdinA missakamaggo idha kathitoti "saha vipassanAya koTippattaM maggaM kathesI"ti vuttaM / "jAnato passato"ti iminA pariJAsacchikiriyAbhAvanAbhisamayA vRttaa| "vimuccatI"ti iminA pahAnAbhisamayo vuttoti Aha "iminA maggakkhaNaM dassetI"ti / "jAnato passato"ti vA hetuniddesoyaM / jAnanahetu dassanahetu kAmAsavApi cittaM vimuccatIti yojnaa| dhammAnavhi samAnakAlikAnampi paccayappaccayuppannatA sahajAtakoTiyA labbhatIti / bhavAsavaggahaNena cettha bhavarAgassa viya bhavadiTThiyApi samavarodhoti diTThAsavassApi saGgaho dttttbbo| khINA jAtItiAdIhi padehi / tassAti paccavekkhaNAJANassa / bhUminti pavattiTThAnaM / yenAdhippAyena "katamA panassA"tiAdinA codanA katA, taM vivaranto "na 239
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.249-249) tAvassA"tiAdimAha / tattha na tAvassa atItA jAti khINA maggabhAvanAyAti adhippAyo / tattha kAraNamAha "pubbeva khINattA"ti / na anAgatA assa jAti khINAti yojanA / na anAgatAti ca anAgatabhAvasAmaJcaM gahetvA lesena codeti, tenAha "anAgate vAyAmAbhAvato"ti / anAgataviseso panettha adhippeto, tassa ca khepane vAyAmopi labbhateva, tenAha "yA pana maggassA"tiAdi / ekacatupaJcavokArabhavesUti bhavattayaggahaNaM vuttanayena anavasesato jAtiyA khINabhAvadassanatthaM / tanti yathAvuttaM jAtaM / soti khINAsavo bhikkhu / brahmacariyavAso nAma ukkaTThaniddesena maggabrahmacariyassa nibbattanaM evAti Aha "parivuttha''nti / sammAdiThThiyA catUsu saccesu pariJAdikiccasAdhanavasena pavattamAnAya sammAsaGkappAdInampi dukkhasacce pariJAbhisamayAnuguNA pavatti, itarasaccesu ca nesaM pahAnAbhisamayAdipavatti pAkaTA eva, tena vuttaM "catUsu saccesu catUhi maggehi prinyaaphaanscchikiriyaabhaavnaavsenaa"ti| dukkhanirodhamaggesu pariJAsacchikiriyAbhAvanA yAvadeva samudayappahAnatthAyAti Aha "tena tena maggena pahAtabbakilesA pahInA"ti / itthattAyAti ime pakArA itthaM, tabbhAvo itthattaM, tadatthanti vuttaM hoti / te pana pakArA ariyamaggabyApArabhUtA pariJAdayo idhAdhippetAti Aha "evaM soLasakiccabhAvAyA"ti / te hi maggaM paccavekkhato maggAnubhAvena pAkaTA hutvA upaTThahanti, pariJAdIsu ca pahAnameva padhAnaM tadatthattA itaresanti Aha "kilesakkhayabhAvAya vA"ti / pahInakilesapaccavekkhaNavasena vA evaM vuttaM / dutiyavikappe itthattAyAti nissakke sampadAnavacananti Aha "itthbhaavto"ti| aparanti anAgataM / ime pana carimakattabhAvasaGghAtA paJcakkhandhA parijJAtA tiTThanti, etena tesaM appatiThThataM dasseti / apariJAmUlikA hi patiTThA | yathAha "kabaLIkAre ce bhikkhave AhAre asthi rAgo asthi nandI atthi taNhA, patihitaM tattha vijJANaM virULaha"ntiAdi / (saM0 ni0 1.2.64; kathAva0 296; mahAni0 7) tenevAha "chinamUlakA rukkhA viyA"tiAdi / 249. pabbatamatthaketi pabbatasikhare / tahi yebhuyyena savittaM saGkucitaM hotIti pALiyaM "pabbatasaGkepe''ti vuttaM / pabbatapariyApanno vA padeso pbbtsngkepo| anAviloti akAlusiyo, sA cassa anAvilatA kaddamAbhAvena hotIti Aha "nikkaddamo"ti / sippiyoti suttiyo| sambukAti saGkhalikA / ThitAsupi nisinAsupi gAvIsu / vijamAnAsUti labbhamAnAsu, itarA ThitApi nisinnApi "carantI"ti vuccanti sahacaraNanayena / tiTThantameva, na pana kadAcipi carantaM / dvayanti sippisambukaM, macchagumbanti idaM ubhayaM / tidvantanti vuttaM 240
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 241 carantaM pIti adhippAyo / "itaraJca dvaya"nti ca yathAvuttameva sippisambukAdidvayaM vadati / tahi caratIti / kiM vA imAya sahacariyAya, yathAlAbhaggahaNaM panettha daTThabbaM / sakkharakathalassa hi vasena tiTThantanti / sippisambukassa macchagumbassa ca vasena tidvantampi carantaM pIti yojanA kAtabbA / tesaM dasannaM ANAnaM / tatthAti tasmiM ArammaNavibhAge, tesu vA ANesu / bhUmibhedato, kAlabhedato, santAnabhedato cAti sattavidhArammaNaM vipssnaajaannN| "rUpAyatanamattamevA"ti idaM tassa ANassa abhinimmiyamAne manomaye kAye rUpAyatanamevArabbha pavattanato vuttaM, na tattha gandhAyataM AdInaM abhaavto| na hi rUpakalApo gandhAyataM Adirahito atthi / parinipphannameva nimmitarUpaM, tenAha "parittapaccuppannabahiddhArammaNa"nti / AsavakkhayANaM nibbAnArammaNameva samAnaM parittattikavasena appamANArammaNaM, ajjhattattikavasena bahiddhArammaNaM, atItattikavasena navattabbArammaNaJca hotIti Aha "appamANabahiddhAnavattabbArammaNa''nti / kUTo viya kUTAgArassa bhagavato desanAya arahattaM uttamaGgabhUtanti Aha "arahattanikUTenA'ti / desanaM nivApesIti titthakaramataharavibhAviniM nAnAvidhakuhanalapanAdimicchAjIvaviddhaMsiniM tividhasIlAlaGkataM paramasallekhapaTipattidIpani jhAnAbhijJAdiuttarimanussadhammavibhUsitaM cuddasavidhamahAsAmaJaphalapaTimaNDitaM anaJasAdhAraNaM desanaM niTThApesi / ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 250. AdimajjhapariyosAnanti AdiJca majjhaJca pariyosAnaJca / sakkaccaM sagAravaM / AraddhaM dhmmsnggaahkehi| abhikkantA vigatAti atthoti Aha "khaye dissatI'ti / tathA hi "nikkhanto paThamo yAmoti upari vuttaM / abhikkantataroti ativiya kantataro manoramo, tAdiso ca sundaro bhaddako nAma hotIti Aha "sundare dissatI"ti / koti devanAgayakkhagandhabbAdIsu ko ktmo| meti mama / pAdAnIti pAde / idriyAti imAya evarUpAya deviddhiyA / yasasAti iminA edisena parivArena, parijanena c| jalanti vijjotamAno / abhikkantenAti ativiya kantena kamanIyena abhirUpena / vaNNenAti chavivaNNena 241
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.250-250) sarIravaNNanibhAya / sabbA obhAsayaM disAti dasapi disA pabhAsento cando viya, sUriyo viya ca ekobhAsaM ekAlokaM karontoti gAthAya attho / abhirUpeti uLArarUpe sampannarUpe / "coro coro, sappo sappo''tiAdIsu bhaye AmeDitaM, "vijjha vijjha, pahara paharA''tiAdIsu kodhe, "sAdhu sAdhUtiAdIsu (ma0 ni0 1.327; saM0 ni0 1.2.127; 2.3.35; 3.5.1005) pasaMsAyaM, "gaccha gaccha, lunAhi lunAhI''tiAdIsu turite, "Agaccha AgacchA''tiAdIsu kotUhale, "buddho buddhoti cintento''tiAdIsu (bu0 vaM0 44) acchare, "abhikkamathAyasmanto abhikkamathAyasmanto"tiAdIsu (dI0 ni0 3.20; a0 ni0 3.9.11) hAse, "kahaM ekaputtaka kahaM ekaputtakA"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.63) soke, "aho sukhaM aho sukha''ntiAdIsu (udA0 20; dI0 ni0 3.305; cULava0 332) psaade| ca-saddo avuttasamuccayattho, tena garahAasammAnAdInaM saGgaho daTThabbo / tattha "pApo pApo''tiAdIsu garahAyaM, "abhirUpaka abhirUpakA''tiAdIsu asammAne daTTabbaM / nayidaM AmeDitavasena dvikkhattuM vuttaM, atha kho atthadvayavasenAti dassento "atha vA"tiAdimAha "abhikkanta''nti vacanaM apekkhitvA napuMsakaliGgavasena vuttaM / taM pana bhagavato vacanaM dhammassa desanAti katvA tathA vuttaM / atthamattadassanaM vA etaM, tasmA atthavasenettha liGgavibhattipariNAmo veditbbo| dutiyapadepi eseva nayo / dosanAsanatoti raagaadikilesvidhmnto| guNAdhigamanatoti sIlAdiguNAnaM smpaadnto| ye guNe desanA adhigameti, tesu padhAnabhUtA dassetabbAti te padhAnabhUte tAva dassetuM "saddhAjananato paJaAjananato"ti vuttaM / saddhApamukhA hi lokiyA guNA pApamukhA lokuttarA / sIlAdiatthasampattiyA saatthto| sabhAvaniruttisampattiyA svynyjnto| suvi vyasaddapayogatAya uttaanpdto| saNhasukhumabhAvena dubbiJjayyatthatAya gmbhiirtthto| siniddhamudumadhurasaddapayogatAya knnnnsukhto| vipulavisuddhapemanIyatthatAya hRdynggmto| mAnAtimAnavidhamanena anttukkNsnto| thambhasArambhanimmaddanena aprvmbhnto| hitAdhippAyappavattiyA, paresaM rAgapariLAhAdivUpagamanena ca krunnaasiitlto| kilesandhakAravidhamanena pnyaavdaatto| karavIkarutamaJjutAya aapaathrmnniiyto| pubbAparAviruddhasuvisuddhatAya vimddkkhmto| ApAtharamaNIyatAya eva suyymaansukhto| vimaddakkhamatAya, hitajjhAsayappavattitAya ca viimNsiymaanhitto| evamAdIhIti Adi-saddena saMsAracakkanivattanato saddhammacakkappavattanato, micchAvAdaviddhaMsanato sammAvAdapatiTThApanato, 242
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) ajAtasattuupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 243 akusalamUlasamuddharaNato kusalamUlasaMropanato, apAyadvArapidhAnato saggamaggadvAravivaraNato, pariyuTThAnavUpasamanato anusayasamugghATanatoti evamAdInaM saGgaho daTTabbo / adhomukhadvapitanti kenaci adhomukhaM ThapitaM / heTThAmukhajAtanti sabhAveneva heTThAmukhaM jAtaM / ugghATeyyAti vivaTaM kareyya / hatthe gahetvA "puratthAbhimukho, uttarAbhimukho vA gacchA"tiAdIni avatvA hatthe gahetvA nissandehaM katvA / "esa maggo, evaM gacchA''ti dasseyya / kALapakkhacAtuddasIti kALapakkhe caatuddsii| nikkujjitaM Adheyyassa anAdhArabhUtaM bhAjanaM AdhArabhAvApAdanavasena ukkujjeyy| ajJANassa abhimukhattA heTThAmukhajAtatAya saddhammavimukhaM adhomukhaTThapitatAya asaddhamme patitanti evaM padadvayaM yathArahaM yojetab, na yathAsaGkhyaM / kAmaM kAmacchandAdayo paTicchAdakA nIvaraNabhAvato, micchAdiTThi pana savisesaM paTicchAdikA satte micchAbhinivesanavasenAti Aha "micchAdivigahanapaTicchanna"nti / tenAha bhagavA "micchAdiTiparamAhaM bhikkhave vajjaM vadAmI"ti / sabbo apAyagAmimaggo kummaggo kucchito maggoti ktvaa| sammAdiTThiAdInaM ujupaTipakkhatAya micchAdiviAdayo aTTha micchattadhammA micchaamggaa| teneva hi tadubhayapaTipakkhataM sandhAya "saggamokkhamaggaM AvikarontenA"ti vuttaM / sappiAdisannissayo padIpo na tathA ujjalo, yathA telasannissayoti telpjjot-gghnnN| etehi pariyAyehIti etehi nikkujjitukkujjanapaTicchannavivaraNAdiupamopamitabbappakArehi, etehi vA yathAvuttehi naanaavidhkuhnlpnaadimicchaajiivvividhmnaadivibhaavnpriyaayehi| tenAha "anekapariyAyena dhammo pakAsito"ti / pasannakAranti pasannehi kAtabbaM sakkAraM / saraNanti paTisaraNaM, tenAha "parAyaNa"nti / parAyaNabhAvo ca anatthanisedhanena, atthasampaTipAdanena ca hotIti Aha "aghassa tAtA, hitassa ca vidhAtA"ti | aghassAti dukkhatoti vadanti, pApatoti pana attho yutto, nissakke cetaM sAmivacanaM / ettha ca nAyaM gamu-saddo nI-saddAdayo viya dvikammako, tasmA yathA "ajaM gAmaM netI"ti vuccati, evaM "bhagavantaM saraNaM gacchAmI"ti vattuM na sakkA, "saraNanti gacchAmI''ti pana vattabbaM / iti-saddo cettha luttaniddiTTho / tassa cAyamattho | gamanaJca tadadhippAyena bhajanaM jAnanaM vAti dassento "iminA adhippAyenA"tiAdimAha / tattha "bhajAmI"tiAdIsu purimassa purimassa pacchimaM pacchimaM atthavacanaM, bhajanaM vA saraNAdhippAyena upasaGkamanaM, sevanaM santikAvacaratA, payirupAsanaM vattapaTivattakaraNena 243
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.250-250) upaTTAnanti evaM sabbathApi anaJjasaraNataMyeva dIpeti / "gacchAmI"ti padassa bujjhAmIti ayamattho kathaM labbhatIti Aha "yesahI"tiAdi / ___ "adhigatamagge sacchikatanirodhe"ti padadvayenApi phalaTThA eva dassitA, na maggaTThAti te dassento "yathAnusiTuM paTipajjamAne cA"tiAdimAha / nanu ca kalyANaputhujjanopi "yathAnusiTuM paTipajjatIti vuccatIti ? kiJcApi buccati, nippariyAyena pana maggaTThA eva tathA vattabbA, na itaro niyaamokkmnaabhaavto| tathA hi te eva vuttA "apAyesu apatamAne dhAretI"ti | sammattaniyAmokkamanena hi apaayvinimuttsmbhvo| akkhAyatIti ettha iti-saddo Adiattho, pakArattho vA, tena "yAvatA bhikkhave dhammA saGghatA vA asaGghatA vA, virAgo tesaM aggaM akkhAyatI''ti (itivu0 90; a0 ni0 1.4.34) suttapadaM saGgaNhAti, "vitthAro"ti vA iminaa| ettha ca ariyamaggo niyyAnikatAya, nibbAnaM tassa tadatthasiddhihetutAyAti ubhayameva nippariyAyena "dhammo"ti vutto / nibbAnahi ArammaNapaccayabhUtaM labhitvA ariyamaggassa tadatthasiddhi / tathApi yasmA ariyaphalAnaM "tAya saddhAya avUpasantAyA''tiAdi vacanato maggena samucchinnAnaM kilesAnaM paTipassaddhippahAnakiccatAya, niyyAnAnuguNatAya, niyyAnapariyosAnatAya ca, pariyattidhammassa pana "niyyAnadhammassa samadhigamanahetutAyA"ti iminA pariyAyena vuttanayena dhammabhAvo labbhati eva / svAyamattho pAThArULho evAti dassento "na kevala"ntiAdimAha / ___ "kAmarAgo bhavarAgo''ti evamAdi bhedo sabbopi rAgo virajjati etenAti rAgavirAgoti maggo kthito| ejAsaGghAtAya taNhAya, antonijjhAnalakkhaNassa sokassa ca taduppattiyaM sabbaso parikkhINattA anenaM asokanti phalaM kthitN| appaTikUlanti avirodhadIpanato kenaci aviruddhaM, i8 paNItanti vA attho / paguNarUpena pavattitattA, pakaTTaguNavibhAvanato vA pgunnN| yathAha "vihiMsasaJI paguNaM na bhAsiM, dhammaM paNItaM manujesu brahmeti / (ma0 ni0 1.283; ma0 ni0 2.339; mahAva0 9) sabbadhammakkhandhA kathitAti yojanA / divisIlasaGghAtenAti "yAyaM diTThi ariyA niyyAnikA niyyAti takkarassa sammA dukkhakkhayAya, tathArUpAya diTThiyA diTThisAmaJjagato viharatI"ti (dI0 ni0 3.324; ma0 ni0 1.4.92; 3.54) evaM vuttAya diTThiyA, "yAni tAni sIlAni akhaNDAni acchiddAni asabalAni akammAsAni bhujissAni vigruppasatthAni aparAmaTThAni 244
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA samAdhisaMvattanikAni, tathArUpehi sIlehi sIlasAmaJJagato viharatI "ti (dI0 ni0 3.323; ma0 ni0 1.492 3.54; a0 ni0 2.6.11, pari0 274) evaM vRttAnaM sIlAnaJca saMhatabhAvena, diTThisIlasAmaJjenAti attho / saMhatoti ghaTito, sametoti attho / ariyapuggalA hi yattha katthaci dUre ThitApi attano guNasAmaggiyA saMhatA eva / aTTha puggaladhammadasA teti te purisayugavasena cattAropi puggalavasena aTTheva ariyadhammassa paccakkhadassAvitAya dhammadasA / tINi vatthUni "saraNa "nti gamanena, tikkhattuM gamanena ca tINi saraNagamanAni / paTivedesIti attano hRdayagataM vAcAya pavedesi / saraNagamanakathAvaNNanA saraNagamanassa visayappabhedaphalasaMkilesabhedAnaM viya kattu ca vibhAvanA tattha kosallAya hotIti "saraNagamanesu kosallatthaM saraNaM... pe0... veditabbo "ti vuttaM tena vinA saraNagamanasseva asambhavato / kasmA panettha vodAnaM na gahitaM nanu vodAnavibhAvanApi tattha kosallAvahAti ? saccametaM taM pana saMkilesaggahaNeneva atthato dIpitaM hotIti na gahitaM / yAni hi ne saMkilesakAraNAni aJJANAdIni tesaM sabbena sabbaM anuppannAnaM anuSpAdanena, uppannAnaJca pahAnena vodAnaM hotIti / hiMsatthassa sara - saddassa vasenetaM padaM daTThabbanti "hiMsatIti saraNa "nti vatvA taM pana hiMsanaM kesaM kathaM kassa vAti codanaM sodhento "saraNagatAna "ntiAdimAha / tattha bhayanti vaTTabhayaM / santAsanti cittatrAsaM teneva cetasikadukkhassa gahitattA / dukkhanti kAyikadukkhaM / duggatiparikilesanti duggatipariyApannaM sabbampi dukkhaM, tayidaM sabbaM parato phalakathAyaM Avibhavissati / etanti "saraNa "nti padaM / 245 66 evaM avisesato saraNa - saddassa atthaM dassetvA idAni visesato dassetuM 'atha vA "tiAdi vRttaM / hite pavattanenAti " sampannasIlA bhikkhave viharathA 'tiAdinA ( ma0 ni0 1.64, 69) atthe niyojanena / ahitA ca nivattanenAti / "pANAtipAtassa kho pApako vipAko, pApakaM abhisamparAya "ntiAdinA AdInavadassanAdimukhena anatthato nivattanena / bhayaM hiMsatIti hitAhitesu appavattipavattihetukaM byasanaM appavattikaraNena vinAseti / bhavakantArA uttAraNena maggasaGghAto dhammo, itaro assAsadAnena sattAnaM bhayaM hiMsatIti yojanA / kArAnanti dAnavasena pUjAvasena ca upanItAnaM sakkArAnaM / vipulaphalapaTilAbhakaraNena sattAnaM bhayaM hiMsatIti yojanA, anuttaradakkhiNeyyabhAvatoti adhippAyo / iminApi pariyAyenAti iminApi vibhajitvA vRttena kAraNena / 245
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.250-250) "sammAsambuddho bhagavA, svAkkhAto dhammo, suppaTipanno saGgho"ti evaM pavatto tattha ratanattaye pasAdo tappasAdo, tadeva ratanattayaM garu etassAti taggaru tabbhAvo taggarutA, tappasAdo ca taggarutA ca tappasAdataggarutA, tAhi tappasAdataggarutAhi / vidhUtadiTThivicikicchAsammohaassaddhiyAditAya vihtkileso| tadeva ratanattayaM parAyaNaM parAgati tANaM leNanti evaM pavattiyA tapparAyaNatAkArappavatto cittuSpAdo saraNagamanaM saraNaM gacchati etenAti / taMsamaGgIti tena yathAvuttacittuppAdena samannAgato / evaM upetIti bhajati sevati payirupAsati, evaM vA jAnAti bujjhatIti evamattho veditabbo / ettha ca pasAda-ggahaNena lokiyasaraNagamanamAha / tahi pasAdappadhAnaM / garutAgahaNena lokuttaraM / ariyA hi ratanattayaM guNAbhicatAya pAsANacchattaM viya garuM katvA passanti / tasmA tappasAdena vikkhambhanavasena vigatakileso, taggarutAya samucchedavasenAti yojetabbaM agAravakaraNahetUnaM samucchindanato / tapparAyaNatA panettha taggatikatAti tAya catubidhampi vakkhamAnaM saraNagamanaM gahitanti daTThabbaM / avisesena vA pasAdagarutA jotitAti pasAdaggahaNena aveccappasAdassa itarassa ca gahaNaM, tathA garutAgahaNenAti ubhayenApi ubhayaM saraNagamanaM yojetabbaM / maggakkhaNe ijjhatIti yojnaa| "nibbAnArammaNaM hutvA"ti etena atthato catusaccAdhigamo eva lokuttarasaraNagamananti dsseti| tattha hi nibbAnadhamme sacchikiriyAbhisamayavasena, maggadhammo bhAvanAbhisamayavasena paTivijjhiyamAnoyeva saraNagamanatthaM sAdheti / buddhaguNA pana sAvakagocarabhUtA pariJAbhisamayavasena, tathA ariyasaGghaguNA, tenAha "kiccato sakalepi ratanattaye ijjhatI"ti / ijjhantaJca saheva ijjhati, na lokiyaM viya patipATiyA asammohapaTivedhena paTividdhattAti adhippAyo / ye pana vadanti "na saraNagamanaM nibbAnArammaNaM hutvA pavattati / maggassa adhigatattA pana adhigatameva hoti ekaccAnaM tevijjAdInaM lokiyavijjAdayo viyA"ti, tesaM lokiyameva saraNagamanaM siyA, na lokuttaraM, taJca ayuttaM duvidhassApi icchitabbattA / tanti lokiyaM saraNagamanaM / saddhApaTilAbho "sammAsambuddho bhagavA"tiAdinA / saddhAmUlikAti yathAvuttasaddhApubbaGgamA sammAdiTThiti buddhasubuddhataM, dhammasudhammataM, saGghasuppaTipattiJca lokiyAvabodhavaseneva sammA jAyena dssnto|. "saddhAmUlikA sammAdiTThI"ti etena sadbhUpanissayA yathAvuttalakkhaNA paJjA lokiyasaraNagamananti dasseti, tenAha "divijukammanti buccatI"ti / diTThi eva attano paccayehi uju karIyatIti katvA diTThi vA uju karIyati etenAti didvijukamma, tathA pavatto cittuppaado| evaJca katvA 246
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 247 "tapparAyaNatAkArappavatto cittuppAdo''ti idaM vacanaM samatthitaM hoti / saddhApubbaGgamasammAdiTThiggahaNaM pana cittuppAdassa tappadhAnatAyAti daTTabbaM / "saddhApaTilAbho"ti iminA mAtAdIhi ussAhitadArakAdInaM viya jANavippayuttaM saraNagamanaM dasseti, "sammAdiTThI"ti iminA ANasampayuttaM saraNagamanaM / tayidaM lokiyaM saraNagamanaM / attA sanniyyAtIyati appIyati pariccajIyati etenAti attasanniyyAtanaM, yathAvuttaM diTThijukammaM / taM ratanattayaM parAyaNaM paTisaraNaM etassAti tapparAyaNo, puggalo, cittuppAdo vA / tassa bhAvo tapparAyaNatA, yathAvRttaM diTThijukammameva / "saraNa"nti adhippAyena sissabhAvaM antevAsikabhAvaM upagacchati etenAti sissbhaavuupgmnN| saraNagamanAdhippAyeneva paNipatati etenAti pnnipaato| sabbattha yathAvuttadiTThijukammavaseneva attho veditabbo / attapariccajananti saMsAradukkhanittharaNatthaM attano attabhAvassa pariccajanaM / eseva nayo sesesupi / buddhAdInaM yevAti avadhAraNaM attasanniyyAtanAdIsupi tattha tattha vattabbaM / evahi tadanivattanaM kataM hoti / evaM attasanniyyAtanAdIni ekena pakArena dassetvA idAni aparehipi pakArehi dastuM "apicA''tiAdi AraddhaM, tena pariyAyantarehipi attasanniyyAtanAdi katameva hoti atthassa abhinnattAti dasseti / ALavakAdInanti Adi-saddena sAtAgirahemavatAdInaM saGgaho dtttthbbo| nanu cete ALavakAdayo maggeneva AgatasaraNagamanA, kathaM tesaM tapparAyaNatAsaraNagamanaM vuttanti ? mggenaagtsrnngmnehipi| "so ahaM vicarissAmi...pe0... sudhammataM" (saM0 ni0 1.1.246; su0 ni0 194) "te mayaM vicarissAma, gAmA gAma nagA nagaM...pe0... sudhammata''nti, (su0 ni0 182) tehi tapparAyaNatAkArassa paveditattA tathA vuttaM / / so panesa jAti...pe0... vasenAti ettha jAtivasena, bhayavasena, Acariyavasena, dakkhiNeyyavasenAti paccekaM yojetabbaM / tattha jAtivasenAti AtibhAvavasena / evaM sesesupi / dakkhiNeyyapaNipAtenAti dakkhiNeyyatAhetukena paNipAtena / itarehIti AtibhAvAdivasappavattehi tIhi pnnipaatehi| "itarehI''tiAdinA saGkhapato vuttamatthaM vitthArato dassetuM "tasmA"tiAdi vuttaM / vandatIti paNipAtassa lakkhaNavacanaM / evarUpanti diTThadhammikaM sandhAya vadati / samparAyikahi niyyAnikaM vA anusAsaniM paccAsisanto dakkhiNeyyapaNipAtameva karotIti adhippaayo| 247
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA saraNagamanappabhedoti saraNagamanavibhAgo / ariyamaggo eva lokuttaraM saraNagamananti " cattAri sAmaJJaphalAni vipAkaphala "nti vRttaM / sabbadukkhakkhayoti sakalassa vaTTadukkhassa anuppAdanirodho / etanti " cattAri ariyasaccAni, sammappaJJAya passatI 'ti evaM vRttaM ariyasaccassa dassanaM / niccAdito anupagamanAdivasenAti " nicca "nti aggahaNAdivasena / aTThAnanti hetupaTikkhepo / anavakAsoti paccayapaTikkhepo / ubhayenApi kAraNameva paTikkhipati / yanti yena kAraNena / diTThisampannoti maggadiTThiyA samannAgato sotApanno / kaJci saGghAranti catubhUmakesu saGghatasaGghAresu ekasaGghArampi / niccato upagaccheyyAti " nicco "ti gaNheyya / "sukhato upagaccheyyA "ti / " ekantasukhI attA hoti arogo paraM maraNA" ti ( dI0 ni0 1.76) evaM attadiTThivasena sukhato gAhaM sandhAyetaM vRttaM / diTThivippayuttacittena pana ariyasAvako pariLAhavUpasamanatthaM mattahatthiparittAsito viya cokkhabrAhmaNo ukkArabhUmiM kaJci saGghAraM sukhato upagacchati / attavAre kasiNAdipaJJattisaGgahatthaM " saGghAra "nti avatvA "kaJci dhamma"nti vuttaM / imesupi vAresu catubhUmakavaseneva paricchedo veditabbI, tebhUmakavaseneva vA / yaM yahi puthujjano gAhavasena gaNhAti, tato tato ariyasAvako gAhaM viniveTheti / (2.250 - 250) " mAtara "ntiAdIsu janikA mAtA, janako pitA, manussabhUto khINAsavo ahAta adhippeto / kiM pana ariyasAvako aJJa jIvitA voropeyyAti ? etampi aTThAnaM, puthujjanabhAvassa pana mahAsAvajjabhAvadarasanatthaM, ariyasAvakassa ca phaladassanatthaM evaM vRttaM / ducittoti vadhakacittena paduTThacitto / lohitaM uppAdeyyAti jIvamAnakasarIre khuddakamakkhikAya pivanamattampi lohitaM uppAdeyya / saGkaM bhindeyyAti samAnasaMvAsakaM samAnasImAyaM ThitaM saGghaM / "kammena, uddesena, voharanto, anussAvanena, salAkaggAhenA "ti (pari0 458 ) evaM vRttehi paJcahi kAraNehi bhindeyya / aJJa satthAranti aJJa titthakaraM " ayaM me satthA "ti evaM gaNheyya, netaM ThAnaM vijjatIti attho / na te gamissanti apAyabhUminti te buddhaM saraNaM gatA taMnimittaM apAyaM na gamissanti, devakAyaM pana paripUressantIti attho / dasahi dasahi kAraNehi / adhihantIti abhibhavanti / velAmasuttAdivasenApIti ettha karIsassa catutthabhAgappamANAnaM caturAsItisahassasaGkhyAnaM 248
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.250-250) saraNagamanakathAvaNNanA 249 suvaNNapAtirUpiyapAtikaMsapAtInaM yathAkkama rUpiyasuvaNNahiraJapUrAnaM, sabbAlaGkArapaTimaNDitAnaM caturAsItiyA hatthisahassAnaM, caturAsItiyA assasahassAnaM, caturAsItiyA rathasahassAnaM, caturAsItiyA dhenusahassAnaM, caturAsItiyA kAsahassAnaM, caturAsItiyA pallaGkasahassAnaM, caturAsItiyA vatthakoTisahassAnaM, aparimANassa ca khajjabhojjAdibhedassa AhArassa pariccajanavasena sattamAsAdhikAni sattasaMvaccharAni nirantaraM pavattavelAmamahAdAnato ekassa sotApannassa dinnadAnaM mahapphalataraM, tato sataM sotApannAnaM dinnadAnato ekassa sakadAgAmino. tato ekassa anAgAmino. tato ekassa arahato. tato ekassa paccekabuddhassa, tato sammAsambuddhassa, tato buddhappamukhassa saGghassa dinnadAnaM mahapphalataraM, tato cAtuddisasaddhaM uddissa vihArakaraNaM, tato saraNagamanaM mahapphalataranti imamatthaM pakAsentassa velAmasuttassa (a0 ni0 3.9.20) vasena / vuttavhetaM "yaM gahapati velAmo brAhmaNo dAnaM adAsi mahAdAnaM, yo cekaM diTThisampannaM bhojeyya, idaM tato mhpphltr''ntiaadi| (a0 ni0 3.9.20) velAmasuttAdIti Adisaddena aggappasAdasuttAdInaM (a0 ni0 1.4.34; itivu0 90) saGgaho daTThabbo / aJaANaM vatthuttayassa guNAnaM ajAnanaM, tattha sammoho / "buddho nu kho, na nu kho"tiAdinA vicikicchA sNsyo| micchAtrANaM tassa guNAnaM aguNabhAvaparikappanena vipriitggaaho| Adi-saddena anAdarAgAravAdInaM snggho| na mahAjutikanti na ujjalaM, aparisuddhaM apariyodAtanti attho| na mahAviSphAranti anuLAraM / sAvajjoti taNhAdiTThAdivasena sadoso, lokiyasaraNagamanaM sikkhAsamAdAnaM viya aggahitakAlaparicchedaM jIvitapariyantameva hoti, tasmA tassa khandhabhedena bhedoti Aha "anavajjo kAlakiriyAyA"ti / soti anavajjo srnngmnbhedo| satipi anavajjatte iTThaphalopi na hotIti Aha "aphalo"ti / kasmA ? avipaakttaa| na hi taM akusalanti / ___ko upAsakoti sarUpapucchA, kiMlakkhaNo upAsakoti vRttaM hoti / kasmAti hetupucchA, tena kena pavattinibhittena upAsaka-saddo tasmiM puggale nirULhoti dasseti, tenAha "kasmA upAsakoti buccatI"ti / saddassa abhidheyye pavattinimittaM tadatthassa tabbhAvakAraNaM / kimassa sIlanti kIdisaM assa upAsakassa sIlaM, kittakena sIlenAyaM sIlasampanno nAma hotIti attho| ko AjIvoti ko assa sammAAjIvo, so pana micchAjIvassa parivajjanena hotIti sopi vibhajIyati / kA vipattIti kA assa sIlassa, 249
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.250-250) AjIvassa vA vipatti / anantarassa hi vidhi vA paTisedho vA / sampattIti etthApi eseva nyo| yo kocIti khattiyAdIsu yo koci, tena saraNagamanaM evaM kAraNaM, na jAti Adivisesoti dasseti / upAsanatoti teneva saraNagamanena, tattha gAravabahumAnAdiyogena payirupAsanato / ca sakkaccakiriyAya Adara veramaNiyoti veraM vuccati pANAtipAtAdidussIlyaM, tassa maNanato hananato vinAsanato veramaNiyo, paJca viratiyo viratipadhAnattA tassa sIlassa, tenevAha "paTivirato hotI"ti / micchAvaNijjAti na sammAvaNijjA ayuttavaNijjA asaaruppvnnijjaa| pahAyAti akaraNeneva pajahitvA / dhammenAti dhammato anapetena, tena ajhampi adhammikaM jIvikaM paTikkhipati / samenAti avisamena, tena kAyavisaM AdiduccaritaM vajjetvA kAyasamAdinA sucaritena jIvikaM dasseti / satthavaNijjAti AvudhabhaNDaM katvA vA kAretvA vA yathAkataM vA paTilabhitvA tassa vikkyo| sattavaNijjAti mnussvikkyo| maMsavaNijjAti sUnakArAdayo viya migasUkarAdike posetvA maMsaM sampAdetvA vikkyo| majjavaNijjAti yaM kiJci majjaM yojatvA tassa vikkayo / visavaNijjAti visaM yojatvA vA visaM gahetvA vA tassa vikkayo / tattha satthavaNijjA paroparodhanimittatAya akaraNIyA vuttA sattavaNijjA abhujissabhAvakaraNato, maMsavaNijjA vadhahetuto, majjavaNijjA pmaadtttthaanto| tassevAti paJcaveramaNilakkhaNassa sIlassa ceva paJcamicchAvaNijjAlakkhaNassa AjIvassa c| vipattIti bhedo, pakopo c| yAyAti yAya paTipattiyA / caNDAloti upaaskcnnddaalo| malanti upaaskmlN| paTikiTThoti upaasknihiino| buddhAdIsu kammakammaphalesu ca saddhAvipariyAyo assaddhiyaM micchAdhimokkho, yathAvuttena assaddhiyena samannAgato assddho| yathAvuttasIlavipattiAjIvavipattivasena dussiilo| "iminA diTThAdinA idaM nAma maGgalaM hotI"ti evaM bAlajanaparikappitakotUhalasaGkhAtena diThThasutamutamaGgalena samannAgato kotuuhlmnggliko| maGgalaM paccetIti diTThamaGgalAdibhedaM maGgalameva pattiyAyati / no 250
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2.251-251) saraNagamanakathAvaNNanA 251 kammanti kammassakataM no pattiyAyati / ito ca bahiddhAti ito sabba buddhasAsanato bahiddhA bAhirakasamaye / dakkhiNevyaM pariyesatIti duppaTipannaM dakkhiNArahasaJjI gavasati / pubbakAraM karotIti dAnamAnaM AdikaM kusalakiriyaM paThamataraM karoti / ettha ca dakkhiNeyyapariyesanapubbakAre ekaM katvA paJca dhammA veditabbA / vipattiyaM vuttavipariyAyena sampatti veditbbaa| ayaM pana viseso- catunnampi parisAnaM ratijananaTena upAsakova ratanaM upaaskrtnN| guNasobhAkittisaddasugandhatAya upAsakova padumaM upaaskpdumN| tathA upAsakapuNDarIkaM / AdimhItiAdiatthe / koTiyanti pariyantakoTiyaM / vihAraggenAti ovarakakoTThAsena, "imasmiM gabbhe vasantAnamidaM nAma panasaphalaM pApuNAtI''tiAdinA taM taMvasanaTThAnakoTThAsenAti attho / ajjatagganti vA ajjadagganti vA ajja icceva attho / "pANehi upeta"nti iminA tassa saraNagamanassa ApANakoTikataM dassento "yAva me jIvitaM pavattatI''tiAdIni vatvA puna jIvitenApi taM vatthuttayaM paTipUjento "saraNagamanaM rakkhAmI''ti uppannaM tassa raJo adhippAyaM vibhAvento "ahhii"tiaadimaah| pANehi upetanti hi yAva me pANA dharanti, tAva saraNaM upetaM. upento ca na vAcAmattena, na ekavAraM cittuppAdamattena, atha kho pANAnaM pariccajanavasena yAvajIvaM upetanti evamettha attho veditabbo / accayanaM sAdhumariyAdaM mahitvA vItikkamanaM accayoti Aha "aparAdho"ti | acceti atikkamati etenAti vA accayo, vItikkamassa pavattanako akusaladhammo / so eva aparajjhati etenAti apraadho| so hi aparajjhantaM purisaM abhibhavitvA pavattati, tenAha "atikkamma abhibhavitvA pavatto"ti / caratIti Acarati karoti / dhammenevAti dhammato anapetena payogena / paTiggaNhAtUti adhivAsanavasena sampaTicchatUti atthoti Aha "khamatU"ti / 251. sadevakena lokena "saraNanti araNIyato ariyo, tathAgatoti Aha "ariyassa vinaye buddhassa bhagavato sAsane"ti / puggalAdhidvAnaM karontoti kAmaM "vuddhi 251
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (2.253-253) hesA"ti dhammAdhiTThAnavasena vAkyaM AraddhaM, tathApi desanaM pana puggalAdhiTThAnaM karonto saMvaraM ApajjatIti AhAti yojnaa| 253. imasmiMyeva attabhAve nippajjanakAnaM attano kusalamUlAnaM khaNanena khato, tesaMyeva upahananena uphto| ubhayenApi tassa kammAparAdhameva vadati / patidvAti sammattaniyAmokkamanaM etAyAti patiThThA, tassa upanissayasampadA / sA kiriyAparAdhena bhinnA vinAsitA etenAti bhinnapatiTTho, tenAha "tathA"tiAdi | dhammesu cakkhunti catusaccadhammasu tesaM dassanaTena cakkhu / ajhesu ThAnesUti ajhesu suttapadesu / muccissatIti saTThi vassasahassAni paccitvA lohakumbhI narakato muccissati / yadi anantare attabhAve narake paccati, imaM pana suttaM sutvA raJo ko AnisaMso laddhoti Aha "mahAnisaMso''tiAdi / so pana AnisaMso niddAlAbhasIsena vutto tadA kAyikacetasikadukkhApagamo, tiNNaM ratanAnaM mahAsakkArakiriyA, sAtisayo pothujjanikasaddhApaTilAbhoti evaMpakAro diTThadhammiko, samparAyiko pana aparAparesupi bhavesu aparimANo yevAti veditabbo / etthAha - yadi ro kammantarAyAbhAve tasmiMyeva Asane dhammacakkhu uppajjissati, kathaM anAgate paccekabuddho hutvA parinibbAyissati / atha paccekabuddho hutvA parinibbAyissati, kathaM tadA dhammacakTuM uppajjissati, nanu ime sAvakabodhipaccekabodhiupanissayA bhinnanissayAti? nAyaM virodho ito parato evassa paccekabodhisambhArAnaM sambharaNIyato / sAvakabodhiyA bujjhanakasattApi hi asati tassA samavAye kAlantare paccekabodhiyA bujjhissanti katAbhinIhArasambhavato / apare pana bhaNanti "paccekabodhiyA yevAyaM katAbhinIhAro / katAbhinIhArApi hi tattha niyatiM appattA tassa ANassa paripAkaM anupagatattA satthu sammukhIbhAve sAvakabodhiM pApuNissantIti bhagavA 'sacAyaM bhikkhave rAjA'tiAdimAha / mahAbodhisattAnameva ca Anantariyaparimutti, na itarabodhisattAnaM / tathA hi paccekabodhiyaM niyato samAno devadatto cirakAlasambhUtena lokanAthe AghAtena garutarAni AnantariyAni pasavi, tasmA kammantarAyenAyaM idAni asamavetadassanAbhisamayo rAjA paccekabodhiniyAmena anAgate paccekabuddho hutvA parinibbAyissatI"ti daTThab / sAmaJaphalasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 252
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. ambaTThasattavaNNanA addhAnagamanavaNNanA 254. apubbapadavaNNanAti atthasaMvaNNanAvasena heTThA aggahitatAya apubbassa padassa vaNNanA atthavibhajanA / "hitvA punappunAgatamattha"nti (dI0 ni0 aTTha0 1.ganthArambhakathA) hi vuttaM / janapadinoti janapadavanto, janapadassa vA issarA rAjakumArA gottavasena kosalA naam| yadi eko janapado, kathaM bahuvacananti Aha "rUvhisadenA"ti / akkharacintakA hi Idisesu ThAnesu yutte viya IdisaliGgavacanAni icchanti, ayamettha rUhi yathA aJjatthapi "kurUsu viharati, aGgesu viharatIti c| tabbisesanepi janapada-sadde jAti-sadde ekavacanameva / porANA panAti pana-saddo visesatthajotano, tena puthuatthavisayatAya evaJcetaM puthuvacananti vakkhamAnavisesaM joteti / bahuppabhedo hi so padeso tiyojanasataparimANatAya / naGgalAnipi chaDDetvAti kammappahAnavasena naGgalAnipi pahAya, nidassanamattaJcetaM / na kevalaM kassakA eva, atha kho a'pi manussA attano attano kiccaM pahAya tattha sannipatiMsu / "so padeso"ti padesasAmaJjato vuttaM, vacanavipallAsena vA, te padesAti attho / kosalAti buccati kusalA eva kosalAti katvA / cArikanti caraNaM, caraNaM vA cAro, so eva cArikA / tayidaM maggagamanaM idhAdhippetaM, na cuNNikagamanamattanti Aha "addhAnagamanaM gacchanto"ti / taM vibhAgena dassetuM "cArikA ca nAmesA"tiAdi vuttaM / tattha dUrepIti nAtidUrepi / sahasA gamananti sIghagamanaM / mahAkassapapaccuggamanAdiM ekadesena vatvA vanavAsItissasAmaNerassa vatthu vitthAretvA janapadacArikaM kathetuM "bhagavA hI"tiAdi AraddhaM / AkAsagAmIhi eva saddhiM gantukAmo "chaLabhijJAnaM ArocehI"ti Aha / 253
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.254-254) saGghakammavasena sijjhamAnApi upasampadA satthu ANAvaseneva sijjhanato "buddhadAyajjaM te dassAmI"ti vuttanti vadanti / apare pana aparipuNNavIsativassasseva tassa upasampadaM anujAnanto "dassAmI"ti avocAti vadanti / upasampAdetvA ti dhammasenApatinA upajjhAyena upasampAdetvA / navayojanasatikampi ThAnaM majjhimadesapariyApannameva, tato paraM nAdhippetaM turitacArikAvasena agmnto| samantAti gatagatahAnassa catUsu passesu samantato / aJjanapi kAraNenAti bhikkhUnaM samathavipassanAtaruNabhAvato ajenapi majjhimamaNDale veneyyAnaM ANaparipAkAdikAraNena majjhimamaNDalaM osrti| "sattahi vA"tiAdi "ekamAsaM vA''tiAdinA vuttAnukkamena yojetabbaM / sarIraphAsukatthAyAti ekasmiMyeva ThAne nibaddhavAsavasena ussannadhAtukassa sarIrassa vicaraNena phAsukatthAya / aTuppattikAlAbhikaGghanatthAyAti aggikkhandhopamasutta (a0 ni0 2.7.72) maghadevajAtakAdi (jA0 1.1.9) desanAnaM viya dhammadesanAya aTTappattikAlaM AkaGkhamAnena / surApAnasikkhApadapaJaApane (pAci0 328) viya sikkhApadapaJApanatthAya / bodhaneyyasatte aGgulimAlAdike (ma0 ni0 2.347) bodhntthaay| kaJci, katipaye vA puggale uddissa cArikA nibddhcaarikaa| tadA anibddhcaarikaa| dasasahassi lokadhAtuyAti jAtikhettabhUte dasasahassacakkavALe / tattha hi satte paripakkindriye passituM buddhaJANaM abhinIharitvA Thito bhagavA ANajAlaM pattharatIti vuccati / sabba tANajAlassa anto paviTThoti tassa ANassa gocarabhAvaM upagato / bhagavA kira mahAkaruNAsamApattiM samApajjitvA tato vuTThAya "ye sattA bhabbA paripAkANA ajja mayA vinetabbA, te mavhaM jANassa upaTThahantU"ti cittaM adhiTThAya samannAharati / tassa saha samannAhArA eko vA dve vA bahU vA tadA vinayUpagA veneyyA ANassa ApAthamAgacchanti ayamettha buddhAnubhAvo / evampi ApAthamAgatAnaM pana nesaM upanissayaM pubbacariyaM pubbahetuM sampati vattamAnaJca paTipattiM oloketi, tenAha "atha bhagavA"tiAdi / vAdapaTivAdaM katvAti "evaM nu te ambaTTA"tiAdinA mayA vuttavacanassa "ye ca kho te bho gotama muNDakA samaNakA"tiAdinA paTivacanaM katvA tikkhattuM ibbhavAdanipAtanavasena nAnappakAraM asambhivAkyaM sAdhusabhAvAya vAcAya vattuM ayuttavacanaM vkkhti| nibbisevananti vigatatudanaM, mAnadabbavasena apagatapariSphandananti attho / 254
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.255-255) pokkharasAtivatthuvaNNanA avasaritabbanti upagantabbaM / icchAnaGgaleti idaM tadA bhagavato gocaragAmanidassanaM samIpatthe bhummanti katvA / " icchAnaGgalavanasaNDe" ti nivAsanaTThAnadassanaM adhikaraNe manti tadubhayaM vivaranto "icchAnaGgalaM upanissAyA "tiAdimAha / dhammarAjassa bhagavato sabbaso adhammaniggaNhanaparA paTipatti, sA ca sIlasamAdhipaJavasenAti taM dassetuM "sIlakhandhAvAra''ntiAdi vRttaM / yathAbhirucitenAti dibbavihArAdIsu yena yena attano abhirucitena vihArena / pokkharasAtivatthuvaNNanA 255. mante ti irubbedAdimantasatthe / pokkhare kamale sayamAno nisIdIti pokkharasAtI / sAti vuccati samasaNThAnaM, pokkhare saNThAnAvayave jAtoti " pokkharasAtI' tipi vuccati / setapokkharasadisoti setapadumavaNNo / suvaTTitAti vaTTabhAvassa ttAne valA | kALavaGgatilakAdInaM abhAvena suparisuddhA / 255 imassa brAhmaNassa kIdiso pubbayogo, yena naM bhagavA anuggaNhituM taM ThAnaM upagatoti Aha " ayaM panA" tiAdi / padumagabbhe nibbatti tenAyaM saMsedajo jAto / na puSphatIti na vikasati / rajatabimbakanti rUpiyamayaM rUpakaM / ajjhAvasatIti ettha adhi- saddo issariyatthadIpano, AsaddI mariyAdatthoti dassentI "abhibhavitvA" tiAdimAha / tehi yuttattA hi ukkaTThanti upayogavacanaM, tenAha "upasaggavasenA ''tiAdi / yAya mariyAdAyAti yAya avatthAya / nagarassa vatthunti " ayaM khaNo, sumuhuttaM mA atikkamI "ti rattivibhAyanaM anurakkhantA rattiyaM ukkA ThapetvA ukkAsu jalamAnAsu nagarassa vatyuM aggahesuM, tasmA ukkAsu ThitAti ukkaTThA, ukkAsu vijjotayantIsuThitA patiTThitAti mUlavibhujAdipakkhepena saddasiddhi veditabbA, niruttinayena vA ukkAsu ThitAsu ThitA AsIti ukktttthaa| apare pana bhaNanti "bhUmibhAgasampattiyA, upakaraNasampattiyA, manussasampattiyA ca taM nagaraM ukkaTThaguNayogato ukta maM labhI'"ti | tassAti '"ukkaTThanti upayogavasena vRttapadassa / anupayogattAti visesanabhAvena anupayuttattA / sesapadesUti "sattussada "ntiAdipadesu / yathAvidhi hi anupayogo purimasmiM / tatthAti '"upasaggavasenA "tiAdinA vuttavidhAne / "saddasatthato pariyesitabba"nti etena 255
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA saddalakkhaNAnugato vAyaM saddappayogota dasseti / vasanakiriyAThAne upayogavacanameva pApuNAtIti saddavidU icchanti / ussadatA nAmettha bahulatAti, taM bahulataM dassetuM "bahujana "ntiAdi vRttaM / gatvA posetabbaM posaavniyN| AvijjhitvAti parikkhipitvA / (3.255-255) raJa viya bhuJjitabbanti vA rAjabhoggaM / rajJo dAyabhUtanti kulaparamparAya yogyabhAvena rAjato laddhadAyabhUtaM / tenAha " dAyajjanti attho" ti / rAjanIhArena paribhuJjitabbato uddhaM paribhogalAbhassa seTThadeyyatA nAma natthIti Aha " chattaM ussApetvA rAjasaGkSepena bhuJjitabba"nti / " sabbaM chejjabhejjanti sarIradaNDadhanadaNDAdi bhedaM sabbaM daNDamAha / nadItitthapabbatAdIsUti nadItitthapabbatapAdagAmadvAra aTavimukhAdIsu / "rAjadAya "nti iminAva rajJo dinnabhAve siddhe "raJJA pasenadinA kosalena dinna" /nti vacanaM kimatthiyanti Aha "dAyakarAjadIpanattha'"ntiAdi / nissaTThapariccattanti muttacAgavasena pariccattaM katvA / evahi taM seTThadeyyaM uttamadevyaM jAtaM / upaanuadhiAitievaMpubbake upalabhIti savanavasena upalabhIti imamatthaM dassento "sotadvAra... pe0... aJJAsIti Aha / avadhAraNaphalattA sabbampi vAkyaM antogadhAvadhAraNanti Aha " padapUraNamatte nipAto 'ti / " avadhAraNatthe 'ti pana iminA iTThatovadhAraNatthaM kho saddaggahaNanti dasseti / "assosI "ti padaM kho - sadde gahite tena phullitamaNDitaM viya hontaM pUritaM nAma hoti, tena ca purimapacchimapadAni siliTThAni honti, na tasmiM aggahiteti Aha " padapUraNena byaJjanasiliTThatAmattamevA' 'ti / matta - saddo visesanivattiattho, tenassa anatthantaradIpanatA dassitA hoti, eva - saddena pana byaJjanasiliTThatAya ekantikatA / samitapApattAti accantaM anavasesato savAsanaM samitapApattA / vahi bAhirakavirAgasekkhAsekkhapApasamanato bhagavato pApasamanaM visesitaM hoti, tenAha vuttaJhetantiAdi / anekatthattA nipAtAnaM idha anussavattho adhippetoti Aha " khalUti anusvatthe nipAto 'ti / Alapanamattanti piyAlApavacanamattaM / piyasamudAhAro hete " bho "ti vA "Avuso "ti vA "devAnaM piyA"ti vA / gottavasenAti ettha gaM tAyatIti gottaM / gotamoti hi pavattamAnaM vacanaM, buddhiJca tAyati ekaMsikavisayatAya rakkhatIti gottaM / yathA hi buddhi ArammaNabhUtena atthena vinA na vattati, evaM abhidhAnaM abhidheyyabhUtena, 256
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.256-256) ambaTThamANavakathAvaNNanA 257 tasmA so gottasaGkhAto attho tAni tAyati rakkhatIti vuccati / ko pana soti ? aJakulaparamparAsAdhAraNaM tassa kulassa AdipurisasamudAgataM taMkulapariyApannasAdhAraNaM sAmaJarUpanti daTTabbaM / ettha ca "samaNo"ti iminA sarikkhakajanehi bhagavato bahumatabhAvo dassito smitpaaptaakittnto| "gotamo"ti iminA lokiyajanehi uLArakulasambhUtatAdIpanato / uccAkulaparidIpanaM uditoditvipulkhttiykulvibhaavnto| sabbakhattiyAnahi AdibhUtamahAsammatamahArAjato paTThAya asambhinnaM uLAratamaM sakyarAjakulaM / kenaci pArijuJjanAti AtipArijuJabhogapArijuJAdinA kenaci pArijujena pArihAniyA / anabhibhUto anjjhotthto| tathA hi tassa kulassa na kiJci pArijujhaM lokanAthassa abhijAtiyaM, atha kho vaDDiyeva / abhinikkhamane ca tatopi samiddhatamabhAvo loke pAkaTo pnyaato| iti "sakyakulA pabbajito"ti idaM vacanaM bhagavato saddhApabbajitabhAvadIpanaM vuttaM mahantaM AtiparivarlDa, mahantaJca bhogakkhandhaM pahAya pabbajitabhAvasiddhito / sundaranti bhaddakaM / bhaddakatA ca passantassa hitasukhAvahabhAvena veditabbAti Aha atthAvahaM sukhAvahanti / tattha atthAvahanti diTThadhammikasamparAyikaparamatthasaMhitahitAvahaM / sukhAvahanti yathAvuttatividhasukhAvahaM / tathArUpAnanti tAdisAnaM / yAdisehi pana guNehi bhagavA samannAgato, tehi catuppamANikassa lokassa sabbathApi accantAya saddhAya pasAdanIyo tesaM yathAbhUtasabhAvattAti dassento yathArUpotiAdimAha / tattha yathAbhUtaM...pe0... arahatanti iminA dhammappamANAnaM, lUkhappamANAnaJca sattAnaM bhagavato pasAdAvahataM dasseti / taM dassaneneva ca itaresampi asthato pasAdAvahatA dassitA hotIti daTThabbaM tdvinaabhaavto| dassanamattampi sAdhu hotIti ettha kosiyasakuNavatthu (ma0 ni0 aTTha0 1.144; khu0 pA0 aTTha0 10) kthetbbN| ambaTTamANavakathAvaNNanA 256. mante parivattetIti vede sajjhAyati, pariyApuNAtIti attho / mante dhAretIti yathAadhIte mante asammuDhe katvA hadaye Thapeti oTTapahatakaraNavasena, na atthavibhAvanavasena / sanighaNDukeTubhAnanti ettha vacanIyavAcakabhAvena atthaM saddaJca nikhaDati bhindati vibhajja dassetIti nikhaNDu, sA eva idha kha-kArassa gha-kAraM katvA "nighaNDU'ti vutto / 257
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.257-258) kiTayati gameti Apeti kiriyAdivibhAgaM, taM vA anavasesapariyAdAnato gamento pUretIti keTubhaM / vevacanappakAsakanti pariyAyasaddadIpakaM, ekekassa atthassa anekapariyAyavacanavibhAvakanti attho| nidassanamattaJcetaM anekesampi atthAnaM ekasaddavacanIyatAvibhAvanavasenapi tassa ganthassa pvttttaa| vacIbhedAdilakkhaNA kiriyA kappIyati etenAti kiriyAkappo, so pana vaNNapadasambandhapadatyAdivibhAgato bahuvikappoti Aha "kiriyAkappavikappo"ti / idaJca mUlakiriyAkappaganthaM sandhAya vuttaM / so hi satasahassaparimANo nayacariyAdipakaraNaM / ThAnakaraNAdivibhAgato, nibbacanavibhAgato ca akkharA pabhedIyanti etehIti akkharappabhedA, sikkhAniruttiyo / etesanti vedAnaM / te eva vede padaso kAyatIti pdko| taM taM sadaM tadatthaJca byAkaroti byAcikkhati etenAti byAkaraNaM, saddasatthaM / AyatiM hitaM tena loko na yatati na IhatIti lokaaytN| tahi ganthaM nissAya sattA puJjakiriyAya cittampi na uppAdenti / vayatIti kyo, AdimajjhapariyosAnesu katthaci aparikilamanto avitthAyanto te ganthe sandhAreti pUretIti attho| dve paTisedhA pakatiM gamentIti dassento "avayo na hotI''ti vatvA tattha avayaM dassetuM "avayo nAma...pe0... na sakkotI"ti vuttaM / "anujJAto"ti padassa kammasAdhanavasena, "paTiJAto''ti pana padassa kattusAdhanavasena attho veditabboti dassento "AcariyenA''tiAdimAha / AcariyaparamparAbhataM aacriykN| garUti bhAriyaM attAnaM tato mocetvA gamanaM dukkaraM hoti / anatthopi uppajjati nindAbyArosaupArambhAdi / 257. "abbhuggato''ti ettha abhisaddayogena itthambhUtAkhyAnatthavaseneva upayogavacanaM / 258. lakkhaNAnIti lakkhaNadIpanAni mantapadAni / antaradhAyantIti na kevalaM lakkhaNamantAniyeva, atha kho aJjAnipi brAhmaNAnaM ANabalAbhAvena anukkamena antaradhAyanti / tathA hi vadanti "ekasataM addhariyaM sAkhA sahassavattako sAmA"tiAdi / paNidhi...pe0... mahatoti ettha paNidhimahato samAdAnamahatoti AdinA paccekaM mahanta-saddo yojetabbo / paNidhimahantatAdi cassa buddhavaMsacariyApiTakavaNNanAdivasena veditbbo| nihAti nipphattiyo / bhavabhedeti bhavavisese / ito ca etto ca byApetvA ThitatA visttbhaavo| jAtisAmaJatoti lakkhaNajAtiyA lakkhaNabhAvamattena smaanbhaavto| yathA hi buddhAnaM 258
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.258-258) ambaTThamANavakathAvaNNanA 259 lakkhaNAni suvisadAni, suparibyattAni, paripuNNAni ca honti, na evaM cakkavattInaM, tenAha "na teheva buddho hotI"ti / abhirUpatA, dIghAyukatA, appAtaGkatA, brAhmaNAdInaM piyamanApatAti imehi catUhi acchriysbhaavehi| dAnaM, piyavacanaM, atthacariyA, samAnattatAti imehi catUhi sngghvtthuuhi| rajanatoti piitijnnto| cakkaM cakkaratanaM vatteti pavattetIti ckkvttii| sampatticakkehi sayaM vattati, tehi ca paraM sattanikAyaM vatteti pavattetIti ckkvttii| parahitAvaho iriyApathacakkAnaM vatto vattanaM etassa, etthAti vA ckkvttii| appaTihataM vA ANAsaGghAtaM cakkaM vattetIti ckkvttii| khattiyamaNDalAdisaJjitaM cakkaM samUha attano vase vattetIti cakkavattI cakkavattivattasaGghAtaM dhammaM carati, cakkavattivattasaGkhAto dhammo etasmiM atthIti vA dhmmiko| dhammato anapetattA dhammo raJjanaDhena rAjAti dhmmraajaa| "rAjA hoti cakkavattI"ti vuttattA "cAturanto"ti padaM catudIpissarataM vibhAvetIti Aha "catusamuddaantAyA"tiAdi / tattha "catuddIpavibhUsitAyA"ti avatvA "catubbidhA'ti vidhaggahaNaM taMtaMparittadIpAnampi saGgahatthanti dalubbaM / kopAdIti Adi-saddena kAmamohamAnamadAdike saGgaNhAti / vijitAvIti vijitavA / kenaci akampiyaDhena janapade thAvariyappatto, daLahabhattibhAvato vA, janapado thAvariyaM patto etthAti jnpdtthaavriypptto| cittIkatabhAvAdinApi (khu0 pA0 aTTha0 3; dI0 ni0 aTTha0 2.33; su0 ni0 aTTa0 1.226; mahAni0 aTTha0 50) cakkassa ratanaTTho veditabbo / esa nayo sesesupi / ratinimittatAya vA cittIkatAdibhAvassa ratijananaTena ekasaGgahatAya visuM aggahaNaM / imehi pana ratanehi rAjA cakkavattI yaM yamatthaM paccanubhoti, taM taM dassetuM "imesu panA"tiAdi vuttaM / ajitaM jinAti mheskkhtaasNvttniykmmnissndbhaavto| vijite yathAsukhaM anuvicarati hatthiratanaM assaratanaJca abhiruhitvA tesaM AnubhAvena antopAtarAseyeva samuddapariyantaM pathaviM anusaMyAyitvA rAjadhAnimeva pccaagmnto| pariNAyakaratanena vijitamanurakkhati tena tattha tattha kAtabbakiccassa sNvidhaanto| avasesehIti maNiratanaitthiratanagahapatiratanehi / tattha maNiratanena yojanappamANe padese andhakAraM vidhamitvA AlokadassanAdinA sukhamanubhavati, itthiratanena atikkantamAnusakarUpasampattidassanAdivasena, gahapatiratanena icchiticchitamaNikanakarajatAdidhanapaTilAbhavasena / ussAhasattiyogo tena kenaci appaTihatANAcakkabhAvasiddhito pacchimenAti pariNAyakaratanena / tahi sabbarAjakiccesu kusalaM avirajjhanayogaM, tenAha 259
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA " mantasattiyogo 'ti / hattha assaratanAnaM mahAnubhAvatAya kosasampattiyApi pabhAvasampattisiddhito "hatthi... pe0... yogo" ti vuttaM / ( koso hi nAma sati ussAhasampattiyaM duggaM tejaM kusumoraM parakkamaM pabbatomukhaM amosapaharaNaM) tividhasattiyogaphalaM paripuNNaM hotIti sambandho / sesehIti sesehi paJcahi ratanehi / adosasaGghAtena adosakusalamUlajanitakammAnubhAvenAti kusalamUlena sahajAtAdipaccayavasena uppAditakammassa AnubhAvena sampajjanti sommatararatanajAtikattA / majjhimAni maNiitthigahapatiratanAni / alobha... pe0... kammAnubhAvena sampajjanti uLArassa dhanassa, uLAradhanapaTilAbhakAraNassa ca pariccAgasampadAhetukattA / pacchimanti pariNAyakaratanaM / tahi amoha... pe0... kammAnubhAvena sampajjati mahApaJJeneva cakkavattirAjakiccassa pariNetabbattA / upadeso nAma savisesaM sattannaM ratanAnaM vicAraNavasena pavatto kathAbandho / (3.258-258) " saraNato paripakkhavidhamanato sUrA, tenAha " abhIrukajAtikA "ti / asure vijinitvA ThitattA vIro, sakko devAnaM indo / tassa aGgaM devaputto senaGgabhAvatoti vRttaM "vIraGgarUpAti devaputtasadisakAyA" ti / eke" ti sArasamAsAcariyamAha / sabhAvoti bhAvabhUta attho / vIkAraNanti vIrabhAvakAraNaM / vIriyamayasarIrA viyAti saviggahavIriyasadisA, saviggahaM ce vIriyaM siyA taMsadisAti attho / nanu raJo cakkavattissa paTisenA nAma natthi, yamassa puttA pamaddeyyuM, atha kasmA parasenappamaddanAti vuttanti codanaM sandhAyAha sacetiAdi, tena parasenA hotu vA mA vA te pana evaM mahAnubhAvAti dasseti / dhammenAti katupacitena attano puJJadhammena / tena hi saJcoditA pathaviyaM sabbarAjAno paccuggantvA " svAgataM te mahArAjA' 'ti AdiM vatvA attano rajjaM raJo cakkavattissa niyyAtenti tena vuttaM "so imaM... pe0... ajjhAvasatI 'ti / aTThakathAyaM pana tassa yathAvattassa dhammassa cirataraM vipaccituM paccayabhUtaM cakkavattivattasamudAgataM payogasampattisaGghAtaM dhammaM dassetuM " pANo na hantabboti AdinA paJcasIladhammenAti vRttaM / evahi "adaNDena asatthenA' 'ti idaM vacanaM suTTutaraM samatthitaM hotIti / yasmA rAgAdayo pApadhammA uppajjamAnA sattasantAnaM chAdetvA pariyonandhitvA tiTThanti kusalappavattiM nivArenti, tasmA te "chadanA, chadA" ti ca vRttA / vivaTetvAti vigametvA / pUjArahatA vRttA "arahatIti araha "nti / tassA pUjArahatAya / yasmA sammAsambuddho, tasmA arahanti / buddhattahetubhUtA vivaTTacchadatA savAsanasabbakilesappahAnapubbakattA buddhabhAvassa / vuttA 260
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.259-261) ambaTTamANavakathAvaNNanA arahaM vaTTAbhAvenAti phalena hetuanumAnadassanaM / sammAsambuddho chadanAbhAvenAti hetunA phalAnumAnadassanaM / hetudvayaM vRttaM "vivaTTo vicchado cA "ti / dutiyena besArajjenAti '"khINAsavassa te paTijAnato ''tiAdinA vuttena vesArajjena / purimasiddhIti purimassa padassa atthasiddhIti attho / paThamenAti " sammAsambuddhassa te paTijAnato "tiAdinA ( ma0 ni0 1.150 a0 ni0 1.4.8) vattena vesArajjena / dutiyasiddhIti dutiyassa padassa atthasiddhi, buddhatthasiddhIti attho / tatiyacatutthehIti "ye kho pana te antarAyikA dhammA tiAdinA, (ma0 ni0 1.150 a0 ni0 1.4.8 ) " yassa kho pana te atthAyA 'tiAdinA (ma0 ni0 1.150 a0 ni0 1.4.8) ca vRttehi tatiyacatuthehi vesArajjehi / tatiyasiddhIti vivaTTacchadanatAsiddhi yAthAvato antarAyikaniyyAnikadhammApadesena hi satthu vivaTTacchadanabhAvo loke pAkaTo ahosi / purimaM dhammacakkhunti purimapadaM bhagavato dhammacakkhu sAdheti kilesArInaM, saMsAracakkassa ca arAnaM hatabhAvadIpanato / dutiyaM padaM buddhacakkhuM sAdheti sammAsambuddhasseva taMsabbhAvato / tatiyaM padaM samantacakkhu sAdheti savAsanasabbakilesappahAnadIpanato / "sammAsambuddho "ti hi vatvA "vivaTTacchado "ti vacanaM buddhabhAvAvahameva sabbaki sappAnaM vibhAveti / " sUrabhAva"nti lakkhaNavibhAvane visadaJANataM / 259. evaM bhoti ettha evanti vacanasampaTicchane nipAto / vacanasampaTicchanaJcettha " tathA mayaM taM bhavantaM gotamaM vedissAma, tvaM mantAnaM paTiggahetA " ti ca evaM pavattassa pokkharasAtino vacanassa sampaTiggahoti Aha / "sopi tAyA" tiAdi / tattha tAyAti tAya yathAvuttAya samuttejanAya / ayAnabhUminti yAnassa bhUmiM / divApadhAnikAti divApadhAnAnuyuJjanakA 261 260. yadipi pubbe ambaTThakulaM appaJJAtaM, tadA pana paJJayatIti Aha " tadA kirA" tiAdi / aturitoti avegAyanto / 261. yathA khamanIyAdIni pucchantoti yathA bhagavA " kacci vo mANavA khamanIyaM, kacci yApanIyantiAdinA khamanIyAdIni pucchanto tehi mANavehi saddhiM paThamaM pavattamodo ahosi pubbabhAsitAya tadanukaraNena evaM tepi mANavA bhagavatA saddhiM samappavattamodA ahesunti yojanA / taM pana samappavattamodataM upamAya dassetuM "sItodakaM viyA" tiAdi vRttaM / tattha sammoditanti saMsanditaM / ekIbhAvanti sammodanakiriyAya 261
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.262-263) samAnataM / khamanIyanti "idaM catucakkaM navadvAraM sarIrayantaM dukkhabahulatAya sabhAvato dussahaM kacci khamituM sakkuNeyya"nti pucchanti, yApanIyanti AhArAdipaccayapaTibaddhavuttikaM cirappabandhasaGghAtAya yApanAya kacci yApetuM sakkuNeyyaM / sIsarogAdiAbAdhAbhAvena kacci appAbAdhaM, dukkhajIvikAbhAvena kacci appAtaGgha, taMtaMkiccakaraNe uTThAnasukhatAya kacci lahuDAnaM, tadanurUpabalayogato kacci balaM, sukhavihArasabbhAvena kacci phAsuvihAro asthIti sabbattha kacci-sadaM yojetvA attho veditbbo| balappattA pIti pItiyeva / taruNapIti paamojN| sammodanaM janeti karotIti sammodanikaM tadeva smmodniiyN| sammoditabbato sammodanIyanti idaM pana atthaM dassetuM vuttaM "sammodituM yuttabhAvato"ti / saritabbabhAvato anussaritabbabhAvato "saraNIya"nti vattabbe "sAraNIya"nti dIrgha katvA vuttaM / "suyyamAnasukhato"ti ApAthamadhuratamAha, "anussariyamAnasukhato"ti vimaddaramaNIyataM / "vyaJjanaparisuddhatAyA"ti sabhAvaniruttibhAvena tassA kathAya vacanacAturiyamAha, "atthaparisuddhatAyA"ti atthassa nirupakkilesataM / anekehi pariyAyehIti anekehi kAraNehi / apasAdessAmIti maDaM karissAmi / kaNThe olambetvAti ubhosu khandhesu sATakaM AsajjetvA kaNThe olambitvA / dussakaNNaM gahetvAti nivatthasATakassa dasAkoTiM ekena hatthena gahetvA / caGkama abhiruhitvAti caGkamituM aarbhitvaa| dhAtusamatAti rasAdidhAtUnaM samAvasthatA, arogatAti attho / anAcArabhAvasAraNIyanti anAcArabhAvena saraNIyaM / "anAcAro vatAya"nti saritabbakaM / 262. "bhavaggaM gahetukAmo viyA"tiAdi asakkuNeyyattA dukkaraM kiccaM ArabhatIti dassetuM vuttaM / asakkuNeyyahetaM sadevakenApi lokena, yadidaM bhagavato apasAdanaM, tenAha "aTThAne vAyamatI"ti / ayaM bAlo "mayi kiJci akathente mayA saddhiM kathetumpi na visahatI"ti mAnameva paggahissati, kathente pana kathApasaGgenassa jAtigotte vibhAvite mAnaniggaho bhavissatIti bhagavA "evaM nu te"tiAdimAha / tena vuttaM "atha kho bhagavA''tiAdi / AcArasamAcArasikkhApanena AcariyA, tesaM pana AcariyAnaM pakaTThA AcariyAti pAcariyA yathA papitAmahoti, tenAha "Acariyehi ca tesaM pAcariyehi cA"ti / paThamaibbhavAdavaNNanA 263. tIsu iriyApathesUti ThAnagamananisajjAsu / kathApaLAsanti kathAvasena yugaggAhaM / 262
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.264-264) paThamaibbhavAdavaNNanA sayAnena Acariyena saddhiM sayAnassa kathA nAma AcAro na hoti, taM itarehi sadisaM katvA kathanaM idha kathApaLAso / tassa pana yaM anAcArabhAvavibhAvanaM satthArA ambaTTena saddhiM kathentena kataM, taM saGgItianAruLhaM paramparAbhatanti upari pALiyA sambandhabhAvena dassento " tato kirA" ti AdimAha / muNDakA samaNakAti ca garahAyaM ka- saddo, tenAha " hILento 'ti / ibhassa payogo ibho uttarapadalopena, taM ibhaM arahantIti inbhA / kiM vuttaM hoti ? yathA ibho hatthivAhanabhUto parassa vasena vattati, na attano, evaM etepi brAhmaNAnaM sussukA suddA parassa vasena vattanti, na attano, tasmA ibhasadisapayogatAya ibbhAti / te pana kuTumbikatAya gharavAsino gharassAmikA hontIti Aha "gahapatikA "ti / kaNhata kaNhajAtikA / dijA eva hi suddhajAtikA, na itareti tassa adhippAyo, tenAha "kALakA'ti / mukhato nikkhantAti brAhmaNAnaM pubbapurisA brahmano mukhato nikkhantA, ayaM tesaM paThamuppattIti adhippAyo / sesapadesupi eseva nayo / "samaNA piTThipAdato" ti idaM panassa "mukhato nikkhantA 'tiAdivacanatopi ativiya asamavekkhitavacanaM catuvaNNapariyApannasseva samaNabhAvasambhavato / aniyametvAti avisesetvA, anuddesikabhAvena attho / 263 mAnussayavasena kathetIti mAnussayaM avassAya attAnaM ukkaMsento, pare ca vambhento " muNDakA "ti Adi katheti / jAnAmIti jAtigottassa pamANaM yAthAvato vibhAvanena pamANaM jAnAmIti / attho etassa atthIti atthikaM daNDikaJAyena / " yAyeva kho panatthAyA"ti itthiliGgavasena vuttanti vadanti taM parato "purisaliGgavasenevA "ti vakkhamAnattA yuttaM / yAya atthAyAti vA pulliGgavaseneva tadatthe sampadAnavacanaM, yassa atthassa atthAyAti attho / assAti ambaTThassa dassetvAti sambandho / asanti asaM sAdhurUpAnaM / santikaM AgatAnanti guruTThAniyAnaM santikaM upagatAnaM / battanti tehi caritabbaAcAraM / asikkhitoti AcAraM asikkhito / tato eva appassuto / bAhusaccaJhi nAma yAvadeva upasamatthaM icchitabbaM tadabhAvato ambaDo appasto asikkhito '"avusito"ti viJJAyati, tenAha " etassa hI "tiAdi / 264. kodhavasacittatAya asakamano / mAnanimmadanatthanti mAnassa nimmadanatthaM / 263
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.265-266) uggiletvAti sinehapAnena kilinnaM ubbamanaM ktvaa| gottena gottanti tena vuttena purAtanagottena idAni taM taM anavajjasaJjitaM gottaM sAvajjato uTThApetvA uddharitvA / sesapadesupi eseva nyo| tattha gottaM Adipurisavasena, kulApadoso, tadanvaye uppannaabhijAtapurisavasena veditabbo yathA "Adicco, mghdevo"ti| gottamUlassa gAravhatAya amAnavatthubhAvapavedanato "mAnajaM mUle chetvA"ti vuttaM / ghaTTentoti omasanto / yasmiM mAnussayakodhussayA aJamaJjUpatthaddhA, so "caNDo"ti vuccatIti Aha "caNDAti mAnanissitakodhayuttA"ti / kharAti cittena, vAcAya ca kakkhaLA | lahukAti trunnaa| bhassAti "sAhasikA''ti keci vadanti, "sArambhakA"ti apre| samAnAti hontA, bhavamAnAti atthoti Aha "santAti purimapadasseva vevacana"nti / na sakkarontIti sakkAraM na karonti / apacitikammanti paNipAtakamma nAnulomanti attano jAtiyA na anucchavikanti attho| dutiyainbhavAdavaNNanA 265. kAmaM sakyarAjakule yo sabbesaM buddhataro samattho ca, so eva abhisekaM labhati, ekacco pana abhisitto samAno "idaM rajjaM nAma bahukiccaM bahubyApAra"nti tato nibijja rajjaM vayasA anantarassa niyyAteti, kadAci sopi aJassAti tAdise sandhAyAha "sakyAti abhisittraajaano"ti| kulavaMsaM jAnantIti kaNhAyanato paTThAya paramparAgataM anussavavasena jAnanti / kulAbhimAnino hi yebhuyyena paresaM uccAvacaM kulaM tathA tathA udAharanti, attano ca kulavaMsaM jAnanti, evaM ambaTThopi / tathA hi so parato bhagavatA pucchito vajirapANibhayena yAthAvato kathesi / tatiyaibbhavAdavaNNanA 266. khettalehUnanti khette kasanavasena naGgalena uTThApitaleDunaM / "laTukikA' icceva paJAtA khuddakasakuNikA laTukikopamavaNNanAyaM "cAtakasakuNikA'ti (ma0 ni0 aTTha0 3.150) vuttaa| kodhavasena laggitunti upanayituM, AghAtaM bandhitunti attho / "amhe haMsakoJcamorasame karotI"ti iminA "na taM koci haMso vA''tiAdivacanaM saGgItiM anAruLhaM tadA bhagavatA vuttamevAti dasseti / "evaM nu te"tiAdivacanaM, 264 .
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 265 "avusitavAyevA''tiAdivacanaJca mAnavasena samaNena gotamena vuttanti maJatIti adhippAyenAha "nimmAno dAni jAtoti maJamAno''ti / dAsiputtavAdavaNNanA 267. nimmAdetIti a-kArassa A-kAraM katvA niddesoti Aha "nimmadetI"ti / kAmaM gottaM nAmetaM pitito laddhabbaM, na mAtito na hi brAhmaNAnaM sagottAya AvAhavivAho icchito, gottanAmaM pana yasmA jAtisiddhaM, na kittimaM, jAti ca ubhayasambandhinI, tasmA "mAtApettikanti mAtApitUnaM santaka"nti vuttaM / nAmagottanti gottanAmaM, na kittimanAma, na guNanAmaM vA / tattha "kaNhAyano''ti niruLhA yA nAmapaNNatti, taM sandhAyAha "paNNattivasena nAmanti / taM pana kaNhaisito paTThAya tasmiM kulaparamparAvasena AgataM, na etasmiMyeva niruLhaM, tena vuttaM "paveNIvasena gotta"nti / gotta-padassa pana attho heTThA vuttoyeva / anussaratoti ettha na kevalaM anussaraNaM adhippetaM, atha kho kulasuddhivImaMsanavasenAti Aha "kulakoTiM sodhentassA"ti / ayyaputtAti ayyikaputtAti Aha "sAmino puttA'ti / disA okkAkaro antojAtA dAsIti Aha "gharadAsiyA putto"ti / ettha ca yasmA ambaThTho jAtiM nissAya mAnatthaddho, na cassa yAthAvato jAtiyA avibhAvitAya mAnaniggaho hoti. mAnaniggahe ca kate aparabhAge ratanattaye pasIdissati, na "dAsI''ti vAcA pharusavAcA nAma hoti cittassa shbhaavto| abhayasuttaJcettha (ma0 ni0 2.83; a0 ni0 1.4.184) nidassanaM / keci ca sattA agginA viya lohAdayo kakkhaLAya vAcAya mudubhAvaM gacchanti, tasmA bhagavA ambaTuM nibbisevanaM kAtukAmo "ayyaputtA sakyA bhavanti, dAsiputto tvamasi sakyAna''nti avoca / ThapentIti paJapenti, tenAha "okkAko"tiAdi / pabhA niccharati dantAnaM ativiya pbhssrbhaavto| paThamakappikAnanti paThamakappassa AdikAle nibbattAnaM / kira-saddo anussavatthe, tena yo vuccamAnAya rAjaparamparAya kesaJci matibhedo, taM ulliGgeti | mahAsammatassAti "ayaM no rAjA''ti mahAjanena sammannitvA ThapitattA "mahAsammato''ti evaM sammatassa / yaM sandhAya vadanti 265
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.267-267) "AdiccakulasambhUto, suvisuddhaguNAkaro / mahAnubhAvo rAjAsi, mahAsammatanAmako / / yo cakkhubhUto lokassa, guNaraMsisamujjalo / tamonudo virocittha, dutiyo viya bhANumA / / ThapitA yena mariyAdA, loke lokahitesinA / vavatthitA sakkuNanti, na vilacayituM janA / / yasassinaM tejassinaM, lokasImAnurakkhakaM / AdibhUtaM mahAvIraM, kathayanti 'manUti yanti / / tassa ca puttapaputtaparamparaM sandhAya - "tassa putto mahAtejo, rojo nAma mahIpati / tassa putto vararojo, pavaro rAjamaNDale / / tassAsi kalyANaguNo, kalyANo nAma atrajo / rAjA tassAsi tanayo, varakalyANanAmako / / tassa putto mahAvIro, mandhAtA kAmabhoginaM / aggabhUto mahindena, aDDarajjena pUjito / / tassa sUnu mahAtejo, varamandhAtunAmako / 'uposathoti nAmena, tassa putto mahAyaso / / varo nAma mahAtejo, tassa putto mahAvaro / tassAsi upavaroti, putto rAjA mahAbalo / / 266
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.267-267) dAsiputtavAdavaNNanA 267 tassa putto maghadevo, devatulyo mahIpati / caturAsItisahassAni, tassa puttaparamparA / / tesaM pacchimako rAjA, 'okkAko' iti vissuto / mahAyaso mahAtejo, akhuddo rAjamaNDale''ti / / Adi tesaM pacchatoti tesaM maghadeva paramparabhUtAnaM kaLArajanakapariyosAnAnaM anekasatasahassAnaM rAjUnaM aparabhAge okkAko nAma rAjA ahosi, tassa paramparAbhUtAnaM anekasatasahassAnaM rAjUnaM aparabhAge aparo okkAko nAma rAjA ahosi, tassa paramparabhUtAnaM anekasatasahassAnaM rAjUnaM aparabhAge punAparo okkAko nAma rAjA ahosi, taM sandhAyAha "tayo okkAkavaMsA ahesuN| tesu tatiyaokkAkassA"tiAdi / ___ sahasA varaM adAsinti puttadassanena somanassappatto sahasA avImaMsitvA tuTThiyA vasena varaM adAsiM, "yaM icchasi, taM gaNhA''ti / rajjaM pariNAmetuM icchatIti sA jantukumArassa mAtA mama taM varadAnaM antaraM katvA imaM rajjaM pariNAmetuM icchatIti / nappasaheyyAti na pariyatto bhaveyya / nikkhammAti gharAvAsato, kAmehi ca nikkhmitvaa| heDhA cAti ca-saddena "asItihatthe"ti idaM anukaDDati / tehIti migasUkarehi, maNDUkamUsikehi c| teti sIhabyagghAdayo, sappabiLArA ca / avasesAhi attano attano kaniTThAhi / vaDDamAnAnanti anAdare sAmivacanaM / kuTTharogo nAma sAsamasUrIrogA viya yebhuyyena saGkamanasabhAvoti vuttaM "ayaM rogo saGkamatIti cintetvA''ti / migasUkarAdInanti Adi-saddena vanacarasoNAdike saGgaNhAti / tasmiM nisinneti sambandho / khattiyamAyArocanena attano khattiyabhAvaM jAnApetvA / 267
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.268-274) nagaraM mApehIti sAhAraM nagaraM mApehIti adhippAyo / kesaggahaNanti kesaveNibandhanaM / dussaggahaNanti vatthassa nivAsanAkAro / 268. attano upArambhamocanatthAyAti Acariyena ambaTena ca attano attano upari pApetabbaupavAdassa apanayanatthaM / asmiM vacaneti "cattArome bho gotama vaNNA"tiAdinA attanA vutte, bhotA ca gotamena vutte "jAtivAde'"ti imasmiM yathAdhikate vacane / tattha pana yasmA vede vuttavidhinAva tena paTimantetabbaM hoti, tasmA vuttaM "vedattayavacane"ti, "etasmiM vA dAsiputtavacane'ti c| 270. dhammo nAma kAraNaM "dhammapaTisambhidA"tiAdIsu (vibhaM0 718) viya, saha dhammenAti sahadhammo, sahadhammo eva sahadhammikoti Aha "sahetuko"ti / 271. tasmA tadA pttinyaatttaa| tAsetvA paJhaM vissajjApessAmIti Agato yathA taM saccakasamAgame / "bhagavA ceva passati ambaTTho cA"ti ettha itaresaM adassane kAraNaM dassetuM "yadi hI"tiAdi vuttaM / AvAhetvAti mantabalena AnetvA / tassAti ambaThThassa / vAdasaGghaddeti vAcAsaGghaTTe / 272. tANanti gavesamAnoti, "ayameva samaNo gotamo ito bhayato mama tAyako"ti bhagavantaMyeva "tANa"nti pariyesanto upagacchanto / sesapadadvayepi eseva nayo / tAyatIti yathAupaTTitabhayato pAleti, tenAha "rakkhatI"ti, etena tANa-saddassa kattusAdhanatamAha / yathupaTThitena bhayena upadduto nilIyati etthAti leNaM, upalayanaM, etena leNa-saddassa adhikaraNasAdhanatamAha / "saratI"ti etena saraNa-saddassa kattusAdhanatamAha | ambaTThavaMsakathAvaNNanA 274. gaGgAya dakkhiNatoti gaGgAya nadiyA dakkhiNadisAya / AvudhaM na parivattatIti saraM vAsattiAdi vA parassa upari khipitukAmassa hatthaM na parivattati, hatthe pana aparivattente kuto Avudhaparivattananti Aha "AvudhaM na parivattatI"ti / so kira "kathaM nAmAhaM disAya dAsiyA kucchimhi nibbatto''ti taM hInaM jAti jigucchanto "handAhaM yathA 268
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.275 - 276 ) khattiyaseTThabhAvavaNNanA tathA imaM jAtiM sodhessAmI "ti niggato, tenAha " idAni me manorathaM pUressAmI' 'tiAdi / vijjAbalena rAjAnaM tAsetvA tassa dhItuyA laddhakAlato paTThAya myAyaM jAtisodhitA bhavissatIti tassa adhippAyo / ambaTTaM nAma vijjanti sattAnaM sarIre abbhaGgaM ThapetIti ambaTThAti evaM laddhanAmaM vijjaM, mantanti attho / yato ambaTTA etasmiM atthIti ambaTThoti kaho isi paJJAyittha, taMbaMsajAtatAya ayaM mANavo " ambaTTo "ti voharIyati / seTThamante vedamanteti adhippAyo / mantAnubhAvena rajJo bAhukkhambhamattaM jAtaM tena panassa bAhukkhambhena rAjA, "ko jAnAti, kiM bhavissatI 'ti bhIto ussaGkI utrAso ahosi, tenAha " bhayena vedhamAno aTThAsI " ti / sotthi bhaddanteti AdivacanaM avocuM / "ayaM mahAnubhAvo isI 'ti maJJamAnA / 269 undriyastIti vippakiriyissati, tenAha "bhijjissatI 'ti / mante parivattiteti bAhukkhambhakamantassa paTipparasambhakavijjAsaGghAte mante "saro otaratU" ti parivattite / evarUpAnahi mantAnaM ekaMseneva paTipparasambhakavijjA hontiyeva kusumArakavijjAnaM / attano dhItu apavAdamocanatthaM tassa bhujissakaraNaM / tassAnurUpe issariye ThapanatthaM uLAre ca naM ThAne Thapesi / yathA taM khattiyase bhAvavaNNanA 275. samassAsanatthamAha karuNAyanto na kulInabhAvadassanatthaM, tenAha "atha kho bhagavA'"tiAdi / brAhmaNesUti brAhmaNAnaM samIpe tato brAhmaNehi laddhabbaM AsanAdiM sandhAya "brAhmaNAnaM antare "ti vRttaM / kevalaM saddhAya kAtabbaM saddhaM, paralokagate sandhAya na tato kiJci apatthentena kAtabbanti attho, tenAha " matake uddissa katabhatte 'ti / maGgalAdibhatteti Adi-saddena ussavadevatArAdhanAdiM saGgaNhAti / yajJabhatteti pApasamAdivasena katabhatte / pAhunakAnanti atithInaM | khattiyabhAvaM appatto ubhato sujAtatAbhAvato, tenAha " aparisuddhoti atthoti / 276. itthiM karitvAti ettha karaNaM kiriyAsAmaJJavisayanti Aha "ithiM pariyesitvA'ti / brAhmaNaka itthiM khattiyakumArassa bhariyAbhUtaM gahetvApi khattiyAva seTThA, hInA brAhmaNAti yojanA / purisena vA purisaM karitvAti etthApi eseva nayo / pakaraNeti 269
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.277-279) rAgAdivasena paduDhe pakkhalite kAraNe, tenAha "dose'ti / bhassati niratthakabhAvena khipIyatIti bhassaM, chaarikaa| 277. janitasminti kammakilesehi nibbatte / jane etasminti vA janetasmiM, manussesUti attho, tenAha "gottapaTisArino'ti / saMsanditvAti ghaTetvA, aviruddha katvAti attho / paThamabhANavAravaNNanA nihitaa| vijjAcaraNakathAvaNNanA 278. idaM vadRtIti idaM ajjhenAdi kattuM lbbhti| jAtivAdavinibaddhAti jAtisannissitavAde vinibaddhA / brAhmaNasseva ajjhenajjhApanayajanayAjanAdayoti evaM ye attukkaMsanaparavambhanavasena pavattA, tato eva te mAnavAdapaTibaddhA ca honti / ye pana AvAhavivAhavinibaddhA, te eva sambandhattayavasena "arahasi vA maM tvaM, na vA maM tvaM arahasI''ti evaM pavattanakA / yatthAti yassaM vijjAcaraNasampattiyaM / laggissAmAti olaggA antogadhA bhavissAmAti cintyimh| paramatthato avijjAcaraNAniyeva "vijjAcaraNAnIti gahetvA Thito paramatthato vijjAcaraNesu vibhajiyamAnesu so tato dUrato apanIto nAma hotIti Aha "dUrameva avakkhipI'ti / samudAgamato pabhutItiAdisamuTThAnato paTThAya / 279. tividhaM sIlanti khuddakAdibhedaM tividhaM siilN| sIlavasenevAti sIlapariyAyeneva / kiJci kiJcIti ahiMsanAdiyamaniyamalakkhaNaM kiJci kiJci sIlaM atthi| tattha tattheva laggeyyAti tasmiM tasmiMyeva brAhmaNasamayasiddhe sIlamatte "caraNa"nti laggeyya / aTThapi samApattiyo caraNanti niyyAtitA honti rUpAvacaracatutthajjhAnaniddeseneva arUpajjhAnAnampi niddiTThabhAvApattito niyyAtitA nidassitA / 270
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.280-280) catuapAyamukhakathAvaNNanA 271 catuapAyamukhakathAvaNNanA 280. asampApuNantoti ArabhitvA sampattuM askkonto| avisahamAnoti Arabhitumeva askkonto| khArinti parikkhAraM / taM pana vibhajitvA dassetuM "araNI"tiAdi vuttaM / tattha araNIti aggidhamanakaM araNIdvayaM / sujAti dabbi / Adi-saddena tidaNDatighaTikAdiM saGgaNhAti khAribharitanti khArIhi puNNaM / nanu upasampannassa bhikkhuno sAsanikopi yo koci anupasampanno atthato paricArakova, kiM aGgaM pana bAhirakapabbajiteti tattha visesaM dassetuM "kAmaJcA"tiAdi vuttaM / vuttanayenAti "kappiyakaraNa...pe0... vattakaraNavasenA'"ti evaM vuttena nyen| paricArako hoti upasampannabhAvassa visitttthbhaavto| "navakoTisahassAnI"tiAdinA (visuddhi0 1.20; paTi0 ma0 aTTha0 37) vuttappabhedAnaM anekasahassAnaM saMvaravinayAnaM samAdiyitvA vattanena uparibhUtA aggabhUtA sampadAti hi "upasampadA'"ti vuccatIti / guNAdhikopIti guNehi ukkaTThopi / ayaM panAti vuttalakkhaNo tApaso | tApasA nAma kammavAdikiriyAvAdino, na sAsanassa paTANIbhUtA, yato nesaM pabbajituM AgatAnaM tithiyaparivAsena vinAva pabbajjA anuJAtAti katvA "kasmA panA"ti codanaM samuTThapeti codako / Acariyo "yasmA"tiAdinA codanaM pariharati / "osakkissatI"ti saGghapato vuttamatthaM vivarituM "imasmihI"tiAdi vuttaM / khuradhArUpamanti khuradhArAnaM matthakeneva akkamitvA gamanUpamaM / ajeti aJje bhikkhU / aggisAlanti aggihuttasAlaM / nAnAdArUhIti palAsadaNDAdinAnAvidhasamidhAdArUhi / idanti "catudvAraM AgAraM katvA"tiAdinA vuttaM / assAti assa catutthassa puggalassa / paTipattimukhanti kohaJapaTipattiyA mukhamattaM / so hi nAnAvidhena kohaona lokaM vimhApento tattha acchati, tenAha "iminA hi mukhena so evaM paTipajjatI"ti | khalAdIsu manussAnaM santike upatiTThitvA vIhimuggatilamAsAdIni bhikkhAcariyAniyAmena saGkaDDitvA uJchanaM ucchA, sA eva cariyA vutti etesanti ujchaacriyaa| aggipakkena jIvantIti aggipakkikA, na aggipakkikA anggipkkikaa| uJchAcariyA hi khalesu gantvA khalaggaM nAma manussehi diyyamAnaM dhanaM gaNhanti, taM ime na gaNhantIti anaggipakkikA nAma jAtA / asAmapAkAti asayaMpAcakA | asmamuTThinA 271
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.282-284) muTThipAsANena vattantIti asmmuddikaa| dantena uppATitaM vakkalaM rukkhattaco dantavakkalaM, tena vattantIti dntvkklikaa| pavattaM rukkhAdito pAtitaM phalaM bhuJjantIti pvttphlbhojino| jiNNapakkatAya paNDubhUtaM palAsaM, taMsadisaJca paNDupalAsaM, tena vattantIti paNDupalAsikA, syNptitpupphphlpttbhojino| idAni te aTThavidhepi sarUpato dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / saGkaDDitvAti bhikkhAcariyAvasena laddhadhanaM ekajjhaM katvA / pariyeTThi nAma dukkhAti paresaM gehato gehaM gantvA pariyeTTi nAma dInavuttibhAvena dukkhA / pAsANassa pariggaho dukkho pabbajitassAti vA danteheva uppATetvA khAdanti / imAhi catUhiyevAti "khArividhaM AdAyA"tiAdinA vuttAhi catUhi eva tApasapabbajjAhIti / 282. apAye vinAse niyutto aapaayiko| tabbhAvaM paripUretuM asakkonto tena aparipuNNo aparipUramAno, karaNe cetaM paccattavacanaM, tenAha "ApAyikenApi aparipUramAnenA"ti / pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 283. dIyatIti datti, dattiyeva dattikanti Aha "dinaka"nti / yadi brAhmaNassa sammukhIbhAvo ro na dAtabbo, kasmAssa upasaGkamanaM na paTikkhittanti Aha "yasmA panA"tiAdi / khettavijjAyAti nItisatthe / payAtanti saddhaM, sassatikaM vA, tenAha "abhiharitvA din"nti| kasmA bhagavA "ro pasenadissa kosalassa dattikaM bhuJjatI''tiAdinA brAhmaNassa mammavacanaM avocAti tattha kAraNaM dassetuM "idaM pana kAraNa"ntiAdi vuttaM / 284. rathUpatthareti rathassa upari attharitapadese / pAkaTamantananti pakAsabhUtaM mantanaM / tahi suddAdIhi AyatIti na rahassamantanaM / bhaNatIti api nu bhaNati / 272
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.285-286) pubbakaisibhAvAnuyogavaNNanA 273 285. pavattAroti pAvacanabhAvena vattAro, yasmA te tesaM mantAnaM pavattakA, tasmA Aha "pavattayitAro"ti / sudde bahi katvA raho bhAsitabbatuna mantA eva, taMtaMatthapaTipattihetutAya padanti mantapadaM, anupanItAsAdhAraNatAya vA rahassabhAvena vattabdha hitakiriyAya adhigamupAyaM / sajjhAyitanti gAyanavasena sajjhAyitaM, taM pana udattAnudattAdInaM sarAnaM sampAdanavaseneva icchitanti Aha "sarasampattivasenA'ti / ajesaM vRttanti pAvacanabhAvena akSesaM vuttaM / samupabyULhanti saGgahetvA uparUpari saJjULhaM / rAsikatanti iruvedayajuvedasAmavedAdivasena, tatthApi paccekaM mantabrahmAdivasena, ajjhAyAnuvAkAdivasena ca rAsikataM / tesanti mantAnaM kattUnaM / dibbena cakkhunA oloketvAti dibbacakkhuparibhaNDena yathAkammUpagajANena sattAnaM kammassakatAdiM paccakkhato dassanaTena dibbacakkhusadisena pubbenivAsasANena atItakappe brAhmaNAnaM mantajjhenavidhiJca oloketvA / pAvacanena saha saMsanditvAti kassapasammAsambuddhassa yaM vacanaM vaTTasannissitaM, tena saha aviruddhaM katvA / na hi tesaM vivaTTasannissito attho paccakkho hoti / aparApare panAti aTThakAdIhi aparA pare pacchimA okkAkarAjakAlAdIsu uppnnaa| pakkhipitvAti aTThakAdIhi ganthitamantapadesu kilesasannissitapadAnaM / tattha tattha pade pakkhipanaM ktvaa| viruddha akaMsUti brAhmaNadhammikasuttAdIsu Agatanayena saMkilesikatthadIpanato paccanIkabhUte akaMsu / idhAti "tyAhaM mante adhIyAmI''ti etasmiM ThAne / paTijhaM aggahetvAti "taM kiM maJasI"ti evaM paTinaM agghetvaav| 286. nirAmagandhAti kilesAsucivasena vissgndhrhitaa| anitthigandhAti itthInaM gandhamattassapi avisahanena itthigandharahitA / ettha ca "nirAmagandhA"ti etena tesaM porANAnaM brAhmaNAnaM vikkhambhitakilesataM dasseti, "anitthigandhA brahmacArino"ti etena ekavihAritaM, "rajojalladharA"ti etena maNDanavibhUsanAnuyogAbhAvaM, "araJAyatane pabbatapAdesu vasiMsU"ti etena manussUpacAraM pahAya vivittavAsaM, "vanamUlaphalAhArA vasiMsU"ti etena sAlimaMsodanAdipaNItAhArapaTikkhepaM, "yadA"tiAdinA yAnavAhanapaTikkhepaM, "sabbadisAsU"tiAdinA rakkhAvaraNapaTikkhepaM, evaJca vadanto micchApaTipadApakkhikaM sAcariyassa ambaTThassa vuttiM upAdAya sammApaTipadApakkhikApi tesaM brAhmaNAnaM vutti ariyavinaye sammApaTipattiM upAdAya micchApaTipadAyeva / kutassa sallekhapaTipattiyuttatAti / "evaM sute"tiAdinA bhagavA ambaTuM santajjento niggaNhAtIti dasseti / 273
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.287-288) veThakehIti veThakapaTTakAhi / samantAnagaranti nagarassa smntto| katasudhAkamma pAkArassa adhobhAge ThAnaM vuccatIti adhippAyo / DhelakkhaNadassanavaNNanA 287. na sakkoti saGkucite iriyApathe anavasesato tesaM dubbibhaavnto| gavesIti ANena pariyesanamakAsi / samAnayIti ANena saGkalento sammA Anayi samAhari / "kasatI"ti padassa AkaGghatIti ayamatthoti Aha "aho vata passeyyanti patthanaM uppAdetI"ti / kicchatIti kilamati / "kaGghatI"ti padassa pubbe AsisanatthataM vatvA idAnissa saMsayatthatameva vikappantaravasena dassento "kavAya vA dubbalA vimati vuttA"ti Aha / tIhi dhammehIti tippakArehi saMsayadhammehi / kAlusiyabhAvoti appasannatAya hetubhUto AvilabhAvo / yasmA bhagavato kosohitaM sabbabuddhAnaM AveNikaM ajehi asAdhAraNaM vatthaguvhaM suvisuddhakaJcanamaNDalasannikAsaM, attano saNThAnasannivesasundaratAya AjAneyyagandhahatthino varaGgaparamacArubhAvaM, vikasamAnatapaniyAravindasamujjalakesarAvattavilAsaM, saJjhApabhAnurajitajalavanantarAbhilakkhitasampuNNacandamaNDalasobhaJca attano siriyA abhibhuyya virAjati, yaM bAhirabbhantaramalehi anupakkiliTThatAya, cirakAlaM suparicitabrahmacariyAdhikAratAya, susaNThitasaNThAnasampattiyA ca, kopInampi santaM akopInameva, tasmA vuttaM "bhagavato hI"tiAdi / pahUtabhAvanti puthulabhAvaM / ettheva hi tassa saMsayo, tanumudusukumAratAdIsu panassa guNesu vicAraNA eva nAhosi / 288. hirikaraNokAsanti hiriyitabbaTTAnaM / chAyanti paTibimbaM / kathaM kIdisanti Aha "iddhiyaa"tiaadi| chAyArUpakamattanti bhagavato paTibimbarUpaM / taJca kho buddhasantAnato vinimuttattA rUpakamattaM bhagavato sarIravaNNasaNThAnAvayavaM iddhimayaM bimbakamattaM / taM pana rUpakamattaM dassento bhagavA yathA attano buddharUpaM na dissati, tathA katvA dasseti / nivetvAti nIharitvA / kallosIti pucchAvissajjane kusalo cheko asi / tathAkaraNenAti kathinasUciM viya karaNena / etthAti pahUtajivhAya / mudubhAvo pakAsito amuduno ghanasukhumabhAvApAdanatthaM asakkuNeyyattA dIghabhAvo, tanubhAvo cAti daTThab / 274
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3.291-298) pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 291. " atthacarakenA" ti iminA byatirekamukhena anatthacarakataMyeva vibhAveti / na aJJatrAti na aJJasmiM sugatiyanti attho / upanetvA upanetvA ti taM taM dosaM upanetvA upanetvA, tenAha "suTTudAsAdibhAvaM AropetvA" ti / pAtesIti pavaTTanavasena pAtesi / pokkharasAtibuddhUpasaGkamanavaNNanA 293-6. AgamA nUti Agato nu / khoti nipAtamattaM / idhAti ettha, tumhAkaM santikanti attho / adhivAsetUti sAdiyatu taM pana sAdiyanaM manasA sampaTiggaho hotIti Aha " sampaTicchatU" ti / 275 297. yAvadatthanti yAva attho, tAva bhojanena tadA katanti attho / oNittanti AmisApanayanena sucikataM, tenAha " hatthe ca pattaJca dhovitvA" ti / 298. anupubbiM kathanti anupubbaM kathetabbakathaM, tenAha "anupaTipATikatha" nti / kA pana sA ? dAnAdikathAti Aha "dAnAnantaraM sIla "ntiAdi / tena dAnakathA tAva pacurajanesupi pavattiyA sabbasAdhAraNattA, sukarattA, sIle patiTThAnassa upAyabhAvato ca Adito kthetbbaa| pariccAgasIlo hi puggalo pariggahitavatthUsu nissaGgabhAvato sukheneva sIlAni samAdiyati, tattha ca suppatiTThito hoti / sIlena dAyakapaTiggAhakasuddha parAnuggahaM vatvA parapILAnivattivacanato, kiriyadhammaM vatvA akiriyadhammavacanato, bhogasampattihetuM vatvA bhavasampattihetuvacanato ca dAnakathAnantaraM sIlakathA kathetabbA, taJce dAnasIlaM vaTTanissitaM, ayaM bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaM imehi ca dAnasIlamayehi paNItapaNItatarAdibhedabhinnehi puJJakariyavatthUi etA cAtumahArAjikAdI paNItapaNItatarAdibhedabhinnA aparimeyyA dibbabhogasampattiyo laddhabbAti dassanatthaM tadanantaraM saggakathA | svAyaM saggo rAgAdIhi upakkiliTTho, sabbadhAnupakkiliTTho ariyamaggoti dassanatthaM saggAnantaraM maggo kathetabbo / maggaJca kathentena tadadhigamupAyasandassanatthaM saggapariyApannApi, pageva itare sabbepi kAmA nAma bahvAdInavA aniccA adbhuvA vipariNAmadhammAti kAmAnaM AdInavo, hInA gammA pothujjanikA anariyA anattha tesaM okAro lAmakabhAvo, sabbepi bhavA kilesAnaM vatthubhUtAti tattha saMkileso, sabbasaMkilesavippamuttaM nibbAnanti nekkhamme AnisaMso ca kathetabboti ayamattho bodhitoti veditabbo | maggoti cettha iti saddena AdiatthadIpanato "kAmAnaM AdInavo"ti evamAdInaM 275
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (3.299-299) saGgahoti evamayaM atthavaNNanA katAti veditbbaa| "tassa uppattiAkAradassanattha"nti kasmA vuttaM, nanu maggajANaM asaGghatadhammArammaNaM, na saGghatadhammArammaNanti codanaM sandhAyAha "tahI"tiAdi / tattha paTivijjhantanti asammohapaTivedhavasena paTivijjhantaM, tenAha "kiccavasenA"ti / pokkharasAtiupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 299. ettha ca "diTThadhammo"tiAdi pALiyaM dassanaM nAma ANadassanato ajhampi asthi, tannivattanatthaM "pattadhammo''ti vuttaM / patti ca jANasampattito acampi vijjatIti tato visesadassanatthaM "viditadhammo"ti vuttaM / sA panesA viditadhammatA ekadesatopi hotIti nippadesato viditabhAvaM dassetuM "pariyogALhadhammo"ti vuttN| tenassa saccAbhisambodhaMyeva dIpeti / maggaANahi ekAbhisamayavasena paricAdikiccaM sAdhentaM nippadesena catusaccadhammaM samantato ogALhaM nAma hoti, tenAha "diTTho ariyasaccadhammo etenAti diTThadhammo"ti / tiNNA vicikicchAti sappaTibhayakantArasadisA soLasavatthukA, aTThavatthukA ca tiNNA vitiNNA vicikicchaa| vigatA kathaGkathAti pavattiAdIsu / "evaM nu kho, na nu kho"ti evaM pavattikA vigatA samucchinnA kthngkthaa| vesArajjappattoti sArajjakarAnaM pApadhammAnaM pahInattA, tappaTipakkhesu ca sIlAdiguNesu suppatidvitattA vesArajjaM visAradabhAvaM veyyattiyaM patto adhigato / sAyaM vesArajjappatti suppatiTTitabhAvoti katvA Aha "satthusAsane"ti / attanA paccakkhato diThThattA adhigatattA na paraM pacceti, na tassa paro paccetabbo atthIti aprppccyo| yaM panettha vattabdha avuttaM, taM parato Agamissati / sesaM suvioyyameva / ambaTTasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 276
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. soNadaNDasuttavaNNanA ___300. sundarabhAvena sAtisayAni aGgAni etesaM atthIti aGgA, rAjakumArAti Aha "aGgA nAma aGgapAsAdikatAyA"tiAdi / idhApi adhippetA, na ambaTThasutte eva / AgantuM na dassantIti Agamane AdInavaM dassetvA paTikkhipanavasena AgantuM na dassanti, nAnujAnissantIti adhippAyo / nIlAsokakaNikArakoviLArakundarAjarukkhehi sammissatAya taM campakavanaM "nIlAdipaJcavaNNakusumapaTimaNDita"nti daTThabbaM / na campakarukkhAnaMyeva nIlAdipaJcakusumatAyAti vadanti / "bhagavA kusumagandhasugandhe campakavane viharatI"ti iminA na mApanakAle eva tasmiM nagare campakarukkhA ussannA, atha kho aparabhAge pIti dasseti / mApanakAle hi campakAnaM ussannatAya sA nagarI "campA''ti nAmaM labhi / issarattAti adhiptibhaavto| senA etassa asthIti seniko, seniko eva seniyo, atthitA cettha bahubhAvavisiTThAti vuttaM "mahatiyA senAya samannAgatattA"ti / 301-2. saMhatAti sannipatitA, "sacino'"ti vattabbe "saGghI"ti puthutthe ekavacanaM brAhmaNagahapatikAnaM adhippetattA, tenAha "etesa"nti / rAjarAjaJAdInaM bhaNDadharA purisA khatA, nesaM tAyanato khttaa| so hi yehi yastha pesito, tattha tesaM dosaM pariharanto yuttapattavasena pucchitamatthaM katheti, tenAha "pucchitapanhe byAkaraNasamattho"ti / kulApadesAdinA mahatI mattA etassAti mhaamtto| soNadaNDaguNakathAvaNNanA 303. visiTuM rajjaM virajjaM, virajjameva verajjaM yathA "vekataM vesaya"nti, nAnAvidhaM verajjaM nAnAverajaM, tattha jAtAtiAdinA sabbaM vuttanayeneva veditabbaM / 277
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (4.303-303) uttamabrAhmaNoti abhijanasampattiyA vittasampattiyA vijjAsampattiyA uggatataro, uLAro vA brAhmaNo / asannipAtoti lAbhamaccharena nippILitatAya asannipAto viya bhavissati / "aGgeti gameti ApetIti aGgaM, hetUti Aha "iminApi kAraNenA"ti / "ubhato sujAto"ti ettake vutte yehi kehici dvIhi bhAgehi sujAtatA vijJAyeyya / sujAta-saddo ca "sujAto cArudassano'"tiAdIsu (theragA0 818) ArohasampattipariyAyoti jAtivaseneva sujAtataM vibhAvetuM "mAtito ca pitito cA"ti vuttaM / anorasaputtavasenApi loke mAtupitusama dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchitAti dassetuM "saMsuddhagahaNiko"ti vuttN| gabbhaM gaNhAti dhAretIti gahaNI, gabbhAsayasaJjito maatukucchippdeso| yathAbhuttassa AhArassa vipAcanavasena gaNhanato achaDDanato gahaNI, kammajatejodhAtu / pitA ca mAtA ca pitaro, pitUnaM pitaro pitAmahA, tesaM yugo dvando pitAmahayugo, tasmA, yAva sattamA pitAmahayugA pitAmahadvandAti evamettha attho dtttthbbo| evaJhi pitAmahaggahaNeneva mAtAmahopi gahitoti / so aTThakathAyaM visuM na uddhaTo / yuga-saddo cettha ekasesanayena daTThabbo "yugo ca yugo ca yugA''ti / evahi tattha tattha dvandaM gahitameva hoti, tenAha "tato uddhaM sabbepi pubbapurisA pitAmahaggahaNeneva gahitA"ti / purisaggahaNaJcettha ukkaTThaniddesavasena katanti daTTabbaM / evahi "mAtito''ti pALivacanaM samatthitaM hoti / akkhittoti appttkhepo| anavakhittoti saddhathAlipAkAdIsu na avakkhitto na chddddito| jAtivAdenAti hetumhi karaNavacananti dassetuM "kena kAraNenA"tiAdi vuttaM / ettha ca "ubhato...pe0... pitAmahayugA"ti etena brAhmaNassa yonidosAbhAvo dassito saMsuddhagahaNikabhAvakittanato, "akkhitto"ti iminA kiriyAparAdhAbhAvo / kiriyAparAdhena hi sattA khepaM pApuNanti / "anupakkuTTho"ti iminA ayuttasaMsaggAbhAvo / ayuttasaMsaggampi hi paTicca sattA akkosaM labhanti / issaroti AdhipateyyasaMvattaniyakammabalena IsanasIlo, sA panassa issaratA vibhavasampattipaccayA pAkaTA jAtAti aDDatApariyAyabhAveneva vadanto "aDDoti issaro"ti Aha / mahantaM dhanaM assa bhUmigataJceva vehAsa?JcAti mhddhno| tassAti tassa tassa / vadanti "anvayato, byatirekato ca anupasaGkamanakAraNaM kittemA''ti / 278
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.303-303) soNadaNDaguNakathAvaNNanA 279 adhikarUpoti visiTTharUpo uttmsriiro| dassanaM arahatIti dassanIyo, tenAha "dssnyoggo"ti| pasAdaM AvahatIti pAsAdiko, tenAha "cittappasAdajananato'ti / vaNNassAti vaNNadhAtuyA / sarIranti sannivesavisiTuM karacaraNagIvAsIsAdiavayavasamudAyaM, so ca saNThAnamukhena gavhatIti "paramAya vaNNapokkharatAyAti...pe0... sampattiyA cA"ti vuttaM / sabbavaNNesu suvaNNavaNNova uttamoti vuttaM "seTena suvaNNavaNNena samannAgato"ti / tathA hi buddhA, cakkavattino ca suvaNNavaNNAva honti / brahmavacchasIti uttamasarIrAbho, suvaNNAbho icceva attho / imameva hi atthaM sandhAya "mahAbrahmano sarIrasadiseneva sarIrena samatrAgato"ti vuttaM, na brahmajugattataM / akhuddAvakAso dassanAyAti ArohapariNAhasampattiyA, avayavapAripUriyA ca dassanAya okAso na khuddako, tenAha "sabbAnevA"tiAdi / ____ yamaniyamalakkhaNaM sIlamassa atthIti siilvaa| taM panassa rattaJjatAya vuddhaM vahitaM asthIti vuddhsiilii| tena ca sabbadA sammAyogato buddhasIlena smnaagto| sabametaM paJcasIlamattameva sandhAya vadanti tato paraM sIlassa tattha abhAvato, tesaJca ajAnanato / ThAnakaraNasampattiyA, sikkhAsampattiyA ca katthacipi anUnatAya parimaNDalapadAni byaJjanAni akkharAni etissAti primnnddlpdvynyjnaa| atha vA pajjati attho etenAti padaM, nAmAdi / yathAdhippetamatthaM byaJjatIti byaJjanaM, vAkyaM / tesaM paripuNNatAya primnnddlpdvynyjnaa| atthaJApane sAdhanatAya vAcAva karaNanti vAkkaraNaM, udAhAraghoso / guNaparipuNNabhAvena tassa brAhmaNassa, tena vA bhAsitabbaatthassa / pUre puNNabhAve / pUreti ca purimasmiM atthe AdhAre bhumma, dutiyasmiM visye| "sukhumAlattanenA"ti iminA tassA vAcAya mudusaNhabhAvamAha / apalibuddhAya pittasemhAdIhi / sandiTuM sabbaM dassetvA viya ekadesaM kathanaM / vilambitaM saNikaM cirAyitvA kathanaM / "sandiddhavilambitAdI''ti vA pATho / tattha sandiddhaM sandehajanakaM / Adi-saddena dukkhalitAnukaDDitAdiM saGgaNhAti / "AdimajjhapariyosAnaM pAkaTaM katvA"ti iminA tassA vAcAya atthapAripUriM vadanti | __"jiNNo"tiAdIni padAni suvidyeyyAni, heTThA vuttatthAni c| dutiyanaye pana jiNNoti nAyaM jiNNatA vayomattena, atha kho kulaparivaThUna purANatAti Aha "jiNNoti porANo"tiAdi, tena tassa brAhmaNassa kulavasena uditoditabhAvamAha / jAtivuddhiyA "vayoanuppatto''ti vakkhamAnattA, guNavuddhiyA tato sAtisayattA ca "buddhoti sIlAcArAdiguNavuddhiyA yutto"ti Aha / tathA jAtimahallakatAya vakkhamAnattA 279
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (4.304-304) "mahallako"ti padena vibhavamahattatA yojitA / maggapaTipannoti brAhmaNAnaM paTipattivIthiM upagato taM avokkamma caraNato / antimavayanti pacchimavayaM / buddhaguNakathAvaNNanA 304. tAdisehi mahAnubhAvehi saddhiM yugaggAhavasenapi dahanaM na mAdisAnaM anucchavikaM, kuto pana ukkaMsananti idaM brAhmaNassa na yuttarUpanti dassento Aha "na kho pana metaM yutta"ntiAdi | sadisAti ekadesena sadisA / na hi buddhAnaM guNehi sabbathA sadisA kecipi guNA aosu labbhanti / itareti attano guNehi asdisgunne| idanti idaM atthajAtaM / gopadakanti gAviyA pade ThitaudakaM / sadvikulasatasahassanti saTThisahassAdhikaM kulasatasahassaM kulapariyAyenAti suddhodanamahArAjassa kulAnukkamena aagtN| tesupIti tesupi catUsu nidhIsu / gahitagahitanti gahitaM gahitaM ThAnaM pUratiyeva dhanena paTipAkatikameva hoti / aparimANoyevAti "ettako eso''ti kenaci paricchindituM asakkuNeyyatAya aparicchinno eva / tatthAti maJcake / sIhaseyyaM kappesIti yathA rAhu asurindo AyAmato, vitthArato ubbedhato ca bhagavato rUpakAyassa paricchedaM gahetuM na sakkoti, tathA rUpaM iddhAbhisaGghAraM abhisaGgharonto sIhaseyyaM kappesi / kilesehi ArakattA parisuddhaTena ariyanti Aha "ariyaM uttama parisuddha"nti / anavajjaThUna kusalaM, na sukhavipAkaTThena / katthaci caturAsItipANasahassAni, katthaci aparimANApi devamanussA yasmA catuvIsatiyA ThAnesu asaGkhyeyyA aparimeyyA devamanussA maggaphalAmataM piviMsu, koTisatasahassAdiparimANenapi bahU eva, tasmA anuttarAcArasikkhApanavasena bhagavA bahUnaM aacriyo| teti kAmarAgato ache bhagavato pahInakilese / keLanAti keLAyanA dhanAyanA / / apApapurekkhAroti apApe pure karoti, na vA pApaM purato karotItipi apApapurekkhAroti imamatthaM dassetuM "apApe navalokuttaradhamme"tiAdi vuttaM / tattha apApeti pApapaTipakkhe, pAparahite c| brahmani seTe buddhe bhagavati bhavA tassa dhammadesanAvasena 280
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4.305 - 305 ) buddhaguNakathAvaNNanA brahmano vA jAtattA, ca, brahmaM ariyAya jAtiyA bhagavato hitA garukaraNAdinA, yathAnusiTThapaTipattiyA vA seTTaM ariyamaggaM jAnAtIti brahmaJa, ariyasAvakasaGghAtA tenAha " sAriputtA" tiAdi / pakatibrAhmaNajAtivasenApi "brahmaJJAya pajAyA ''ti padassa attho veditabboti dassetuM "apicA" tiAdi vRttaM / pajA, tiroraTThA tirojanapadAti ettha rajjaM raTTha, rAjanti rAjAno etenAti, tadekadesabhUtA padesA pana janapado, janA pajjanti ettha sukhajIvikaM pApuNantIti / pucchAya vA dosaM sallakkhetvAti sambandho / asamatthatanti attano asamatthataM / bhagavA vissajjeti tesaM upanissayasampattiM, ANaparipAkaM, cittAcAraJca JatvAti adhippAyo / 281 " ehi svAgatavAdI "ti iminA sukhasambhAsapubbakaM piyavAditaM dasseti, "sakhilo "ti iminA saNhavAcataM, " sammodako "ti iminA paTisandhArakusalataM, "abhAkuTiko "ti iminA sabbattheva vippasannamukhataM, "uttAnamukho "ti iminA sukhAlApataM, "pubbabhAsI " ti iminA dhammAnuggahassa okAsakaraNato hitajjhAsayataM bhagavato vibhAveti / yattha kirAti kira- saddo arucisUcanattho, tena bhagavatA adhivutthapadese na devatAnubhAvena manussAnaM anupaddavatA, atha kho buddhAnubhAvenAti dasseti / tenAha "apicA" tiAdi / anusAsitabboti vineyyajanasamUho gayhatIti nibbattitaM ariyasaGghameva dassetuM " sayaM vA 'tiAdi vRttaM, anantarassa vidhi paTisedho vAti katvA / "tAdisovA " ti iminA " sayaM vA 'tiAdinA vRttavikappo eva paccAmaTThoti / " purimapadasseva vA "ti vikappantaraggahaNaM / bahUnaM titthakarAnanti pUraNAdInaM anekesaM titthakarAnaM, niddhAraNe cetaM sAmivacanaM / kAraNenAti appicchasantuTTatAdisamAropanalakkhaNena kAraNena / AgantukA navakAti abhinavA AgantukA abbhAgatA / pariyApuNAmIti paricchindituM jAnAmi sakkomi, tenAha " jAnAmI "ti / " kappampi ce aJJamabhAsamAnoti abhUtaparikappanavacanametaM tathA bhAsamAnassa abhAvato / 305. alaM-saddo arahattopi hoti " alameva nibbinditu ''ntiAdIsu (saM0 ni0 281
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 1.124) viyAti Aha " alamevAti yuttamevA "ti / puTena netvA asitabbato paribhuJjitabbato puTosaM vuccati pAtheyyaM / puTaMsena purisena / soNadaNDaparivitakkavaNNanA 307. ubhatopakkhikAti micchAdiTThisammAdiTThInaM vasena ubhayapakkhikA / kerATikAti saThA / brAhmaNapaJJattivaNNanA 309. vighAtanti cittadukkhaM / 311-3. sujanti homadabbiM paggahantesUti juhanatthaM gaNhanakesu, irubbijjesUti attho / paThamo vAti tattha sannipatitesu yajanakiriyAyaM sabbapadhAno vA / dutiyo vAta tadanantaro vA / "suja" nti karaNe etaM upayogavacananti Aha " sujAyA" ti / aggihuttapamukhatAya yaJJassa yaJJe diyyamAnaM sujAmukhena dIyatIti Aha " sujAya diyyamAna "nti / porANAti aTThakathAcariyA / visesatoti vijjAcaraNavisesato, na brAhmaNehi icchitavijjAcaraNamattato / uttamabrAhmaNassAti anuttaradakkhiNeyyatAya ukkaTThabrAhmaNassa / brAhmaNasamayanti brAhmaNasiddhantaM / mA bhindi mA vinAsesi / ( 4.307 - 317) 316. samasamoti samoyeva hutvA samo / hInopamavasenapi samatA vuccatIti taM nivattento " ThapetvA ekadesasamatta "nti AdimAha / kulakoTiparidIpananti kulaAdiparidIpanaM athApi siyati athApi tumhAkaM evaM parivitakko siyA / brAhmaNabhAvaM sAdheti vaNNo / mantajAtIsupi eseva nayo / sIlameva sAdhessati brAhmaNabhAvaM / kasmAti ce ? Aha " tasmiJhissA ''tiAdi / sammohamattaM vaNNAdayoti vaNNamantajAtiyo hi brAhmaNabhAvassa aGganti sammohamattametaM asamavekkhitAbhimAnabhAvato / sIlapaJJakathAvaNNanA 317. kathito brAhmaNena paJhoti "sIlavA ca hotI "tiAdinA dvinnameva aGgAnaM 282
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4.318-321-2) soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 283 vasena yathApucchito paJho yAthAvato vissajjito etthAti etasmiM yathAvissajjite atthe / tassAti soNadaNDassa / sIlaparisuddhAti sIlasampattiyA sabbaso suddhA anupakkiliTThA / kuto dussIle paJjA asamAhitattA tassa / jaLe eLamUge kuto sIlanti jaLe eLamUge duppache kuto sIlaM sIlavibhAgassa, sIlaparisodhanUpAyassa ca ajaannto| pakar3eM ukkaDaM jANaM pANanti, pAkatikaM ANaM nivattetuM "pANa"nti vuttanti tayidaM pakArehi jAnanato pA'vAti Aha "paJaANanti paJjA yevA'ti / sIlenadhotAti samAdhipadaTThAnena sIlena sakalasaMkilesamalavisuddhiyA dhotA visuddhA, tenAha "kathaM panA"tiAdi / tattha dhovatIti sujjhati / mahAsahivassatthero viyAti saTThivassamahAthero viya / vedanApariggahamattampIti ettha vedanApariggaho nAma yathAuppannaM vedanaM sabhAvarasato upadhAretvA "ayaM vedanA phassaM paTicca, so phasso anicco dukkho vipariNAmadhammo "ti lakkhaNattayaM AropetvA pavattitavipassanA / evaM vipassantena "sukhena sakkA sA vedanA adhivAsetuM "vedanA eva vediyatIti / vedanaM vikkhambhetvAti yathAuppannaM dukkhaM vedanaM ananuvattitvA vipassanaM ArabhitvA vIthiM paTipannAya vipassanAya taM vinodetvA / saMsumArapatitenAti kumbhIlena viya bhUmiyaM urena nipajjanena / paJjAya sIlaM dhovitvAti akhaNDAdibhAvApAdanena sIlaM AdimajjhapariyosAnesu paJjAya suvisodhitaM ktvaa| 318. "kasmA AhA"ti uparidesanAya kAraNaM pucchati / lajjA nAma "sIlassa jAtiyA ca guNadosapakAsanena samaNena gotamena pucchitapa'haM vissajjesI"ti parisAya paJAtatA / ettakaparamAti ettakaTakkaMsakoTikA paJca sIlAni, vedattayavibhAvanaM paJaJca lakkhaNAdito niddhAretvA jAnanaM natthi, kevalaM tattha vacIparamA mayanti dassetIti Aha "sIlapaJaANanti vacanameva paramaM amhAka"nti / "ayaM pana viseso"ti idaM niyyAtanApekkhaM sIlaniddese, tenAha "sIlamicceva niyyAtita"nti / sAmaJaphale pana "sAmaJaphala" micceva niyyAtitaM, paJAniddese pana jhAnapanaM adhiTThAnaM katvA vipassanApaJjAvaseneva paJAniyyAtanaM kataM, tenAha "paThamajjhAnAdInI"ti / soNadaNDaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 321-2. nattAti puttputto| agAravaM nAma natthi, na cAyaM bhagavati agAravena 283
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (4.321-2-321-2) "ahaJceva kho panA"tiAdimAha, atha kho attalAbhaparihAnibhayena / ayahi yathA tathA attano mahAjanassa sambhAvanaM uppAdetvA kohaona pare vimhApetvA lAbhuppAdaM nijigisanto vicarati, tasmA tathA avoca, tenAha "iminA kirA"tiAdi / taGkSaNAnurUpAyAti yAdisI tadA tassa ajjhAsayappavatti, tadanurUpAyAti attho / tassa tadA tAdisassa vivaTTasannissitassa ANassa paripAkassa abhAvato kevalaM abbhudayanissito eva attho dassitoti Aha "diTThadhammikasamparAyikamatthaM sandassetvA"ti, paccakkhato vibhAvetvAti attho / kusale dhammeti tebhUmake kusale dhamme, "catubhUmake''tipi vattuM vaTTatiyeva, tenevAha "AyatiM nibbAnatthAya vAsanAbhAgiyA vAti / tatthAti kusaladhamme yathA samAdapite / nanti brAhmaNaM samuttejetvAti sammadeva uparUpari nisAnetvA puJjakiriyAya tikkhavisadabhAvaM ApAdetvA / taM pana atthato tattha ussAhajananaM hotIti Aha "saussAha katvA"ti / evaM puJjakiriyAya saussAhatA, evarUpaM guNasamaGgitA ca niyamato diThThadhammikA atthasampAdanIti evaM saussAhatAya, ajehi ca tasmiM vijjamAnaguNehi sampahaMsetvA sammadeva haTThatuTThabhAvaM ApAdetvA / yadi bhagavA dhammaratanavassaM vassi, atha kasmA so visesaM nAdhigacchatIti Aha "brAhmaNo panA"tiAdi | yadi evaM kasmA bhagavA tassa tathA dhammaratanavassaM vassIti Aha "kevalamassA"tiAdi / na hi bhagavato niratthakA desanA hotIti / soNadaNDasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 284
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. kUTadantasuttavaNNanA 323. purimasuttadvayeti ambaTThasoNadaNDasuttadvaye / vuttanayamevAti yaM tattha AgatasadisaM idhAgataM taM atthavaNNanato vuttanayameva, tattha vuttanayeneva veditabbanti attho / "taruNo ambarukkho ambalaTThikA"ti (dI0 ni0 aTTha0 1.2) brahmajAlasuttavaNNanAyaM vuttanti Aha "ambalaTThikA brahmajAle vuttasadisAvA"ti / yAvATa sampAdetvA mahAyacaM uddissa saviANakAni, avijJANakAni ca yaJjUpakaraNAni upaTThapitAnIti vuttaM pALiyaM "mahAyo upakkhaTo"ti, taM upakkharaNaM tesaM tathAsajjananti Aha "upakkhaToti sajjito"ti / vacchatarasatAnIti yuvabhAvappattAni balavavacchasatAni, te pana vacchA eva honti, na dammA balibaddA cAti Aha "vacchasatAnI"ti / eteti usabhAdayo urbbhpriyosaanaa| anekesanti anekajAtikAnaM / saGkhyAvasena anekatA sattasataggahaNeneva paricchinnA | migapakkhInanti mahiMsarurupasadakuruGgagokaNNa-migAnaJceva morakapiJjaratittirakapotAdipakkhInaJca / .328. yasaGghAtassa puJassa yo saMkileso, tassa nivAraNato nisedhanato vidhA vuccanti vippaTisAravinodanA / tato eva tA taM puJAbhisandaM avicchinditvA ThapentIti "ThapanA"ti vuttaa| tAsaM pana yaJassa AdimajjhapariyosAnavasena tIsu kAlesu pavattiyA yo tiThThapanoti Aha "tidvapananti attho"ti| parikkharonti abhisaGgharontIti parikkhArA, parivArAti vuttaM / "soLasaparikkhAranti soLasaparivAra"nti / mahAvijitarAjayaJakathAvaNNanA 336. pubbacaritanti attano purimajAtisambhUtaM bodhisambhArabhUtaM pucacariyaM / tathA 285
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (5.337-8-337-8) hissa anugAminova nidhissa thAvaro nidhi nidssito| aDDatA nAma vibhavasampannatA, sA taM taM upAdAyupAdAya vuccatIti Aha "yo koci attano santakena vibhavena aDDo hotI"ti / tathA mahaddhanatApIti taM ukkaMsagataM dassetuM "mahatA aparimANasaGkhyena dhanena samanAgato"ti vuttaM / bhujitabbato paribhujitabbato visesato kAmA bhogo nAmAti Aha "pnyckaamgunnvsenaa"ti| piNDapiNDavasenAti bhAjanAlaGkArAdivibhAgaM ahutvA kevalaM khaNDakhaNDavasena / mAsakAdIti Adi-saddena thAlakAdiM snggnnhaati| bhAjanAdIti Adi-saddena vatthaseyyAvasathAdi saGgaNhAti / suvaNNarajatamaNimuttAveLuriyavajirapavALAni "sattaratanAnI"ti vadanti / sAlivIhiAdi pubbaNNaM purakkhataMsassaphalanti katvA / tabbipariyAyato muggamAsAdi aprnnnnN| devasikaM...pe0... vasenAti divase divase paribhujitabbadAtabbavaDvetabbAdividhinA parivattanakadhanadhaJavasena / koThaM vuccati dhassa AThapanaTThAnaM, koTThabhUtaM agAraM koDAgAraM tenAha "dhaJjana...pe0... gAro cA"ti / evaM sAragabbhaM "koso''ti, dhassa AThapanaTThAnaJca "koTrAgAra"nti dassetvA idAni tato aJathA taM dassetaM "atha vA"tiAdi vRttaM / tattha yathA asino tikkhabhAvaparihArato paricchado "koso"ti vuccati, evaM ro tikkhabhAvapariharaNattA caturaGginI senA "koso''ti Aha "catubbidho koso hatthI assA rathA pattI"ti | "vatthakoTThAgAraggahaNeneva sabbassApi bhaNDaTTapanaTThAnassa gahitattA tividhaM koTThAgAranti vuttaM / "idaM evaM bahu"ntiAdi rAjA tamatthaM jAnantova bhaNDAgArikena kathApetvA parisAya nissaddabhAvApAdanatthaJca Aha evaM me pakatikkhobho na bhavissatIti / 337-8. brAhmaNo cintesi janapadassa cirAnupavattanatthaJca, tenAha "ayaM rAjA''tiAdi / anupaddavatthaJceva yacassa ca sattAnaM hitassa sukhassa ca vidUsanato ahitassa dukkhassa ca Avahanato corA eva kaNTakA, tehi corknnttkehi| yathA gAmavAsInaM ghAtA gAmaghAtA, evaM panthikAnaM duhanA vibAdhanA pnthduhnaa| adhammakArIti dhammato apetassa ayuttassa karaNasIlo, attano vijite janapadAdInaM tato anatthato tAyanena khattiyo yo khattadhammo, tassa vA akaraNasIloti attho / dassavo eva khIlasadisattA dssukhiilN| yathA hi khette khIlaM kasanAdInaM 286 .
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.339-339) catuparikkhAravaNNanA 287 sukhappavattiM, mUlasantAnena sassassa buddhiJca vibandhati, evaM dassavo rajje rAjANAya sukhappavattiM, mUlaviruLhiyA janapadAnaM paribuddhiJca vibandhanti / tena vRttaM "dassavo eva khIlasadisattA dassukhIla"nti / vadha-saddo hiMsanatthopi hotIti vuttaM "mAraNena vA koTTanena vA"ti | ahabandhanAdinAti Adi-saTTena rajjabandhanasaGkalikabandhanAdi saGgaNhAti / jAniyAti dhanajAniyA, tenAha "sataM gaNhathA"tiAdi / paJcasikhamuNDakaraNanti kAkapakkhakaraNaM / gomayasiJcananti sIse chakaNodakAvasecanaM / kudaNDakabandhananti gaddulabandhanaM / evamAdInIti Adi-saddena khuramuNDaM karitvA bhasmapuTapothanAdiM saGgaNhAti / UhanissAmIti uddharissAmi, apanessAmIti attho / ussahantIti pubbe tattha kataparicayatAya ussAhaM kAtuM sakkonti / anuppadetUti anu anu padetu, tenAha "dine appahonte"tiAdi / sakkhikaraNapaNNAropanAni vaDDiyA saha vA vinA vA puna gahetukAmassa, idha pana taM natthIti Aha "sakkhiM akatvA"tiAdi, tenAha "mUlacchejjavasenA"ti / pakArato bhaNDAni Abharati sambharati paricayati etenAti pAbhataM, bhaNDamUlaM / divase divase dAtabbabhattaM devasikabhattaM / "anumAsaM, anuposatha"ntiAdinA dAtabba vetanaM maasikaadipribbyN| tassa tassa kulAnurUpena kammAnurUpena sUrabhAvAnurUpenAti paccekaM anurUpa-saddo yojetbbo| senApaccAdi tthaanntrN| sakakammapasutattA, anupaddavattA ca dhanadhAnaM rAsiko raasikaarbhuuto| khemena ThitAti anupaddavena pavattA, tenAha "abhayA"ti, kutocipi bhayarahitAti attho / catuparikkhAravaNNanA 339. tasmiM tasmiM kicce anuyanti anuvattantIti anuyantA, anuyantA eva AnuyantA yathA "anubhAvo eva AnubhAvo''ti / assAti ro| teti aanuyntkhttiyaadyo| attamanA na bhavissanti "amhe ettha bahi karotI''ti / nibandhavipulAgamo gAmo nigamo, vivaDDitamahAAyo mahAgAmoti attho / janapada-saddo heTThA vuttattho eva / channaM pakatInaM vasena raJo hitasukhAbhibuddhi, tadekadesA ca AnuyantAdayoti vuttaM "yaM tumhAkaM anujAnanaM mama bhaveyya dIgharattaM hitAya sukhAyA'ti / amA saha bhavanti kiccesUti amaccA, rajjakiccavosAsanakA / te pana rao piyA, sahapavattanakA ca hontIti Aha "piyasahAyakA"ti / raJo parisati bhavAti 287
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (5.340-340) pArisajjA, te pana keti Aha "sesA ANattikarA"ti, yathAvuttaAnuyantakhattiyAdI hi avasesA raJo ANAkarAti attho| satipi deyyadhamme AnubhAvasampattiyA, parivArasampattiyA ca abhAve tAdisaM dAtuM na sakkA, vuDDakAle ca tAdisAnampi rAjUnaM tadubhayaM hAyatevAti Aha "mahallakakAle...pe0... na sakkA"ti / anumatiyAti anujAnanena, pakkhAti sapakkhA yajJassa aGgabhUtA / parikkharontIti parikkhArA, sambhArA / ime tassa yaJassa aGgabhUtA parivArA viya hontIti Aha "parivArA bhavantIti / aTThaparikkhAravaNNanA 340. yasasAti AnubhAvena, tenAha "ANAThapanasamatthatAyA"ti / saddahatIti "dAtA dAnassa phalaM paccanubhotI"ti pattiyAyati / dAne sUroti dAnasUro deyyadhamme Isakampi saGgaM akatvA muttcaago| svAyamattho kammassakatANassa tikkhavisadabhAvena veditabbo, tenAha "na saddhAmattakenevA"tiAdi / yassa hi kammassakatA paccakkhato viya upaTThAti, so evaM vutto| yaM dAnaM detIti yaM deyyadhammaM parassa deti / tassa pati hutvAti tabbisayaM lobhaM suTTha abhibhavanto tassa adhipati hutvA deti anadhibhavanIyattA / "na dAso, na sahAyoti vatvA tadubhayaM anvayato, byatirekato ca dassetuM "yo hI"tiAdi vuttaM / dAso hutvA deti taNhAya dAnassa dAsabyataM upgtttaa| sahAyo hutvA deti tassa piyabhAvAnissajjanato / sAmI hutvA deti tattha taNhAdAsabyato attAnaM mocetvA abhibhuyya pavattanato / sAmiparibhogasadisA hetassAyaM pavattatIti / samitapApA samaNA, bAhitapApA brAhmaNA ukkaTThaniddesena, pabbajjAmattasamaNA jAtimattabrAhmaNA pana kapaNAdiggahaNenevettha gahitAti adhippAyo / duggatAti dukkarajIvikaM upagatA kasiravuttikA, tenAha "daliddamanussA"ti / adhikAti addhAnamaggagAmino / vaNibbakAti dAyakAnaM guNakittanavasena, kammaphalakittanamukhena ca yAcanakA seyyathApi naggacariyAdayo, tenAha "i8 dina"ntiAdi / "pasatamatta"nti vIhitaNDulAdivasena vuttaM, "sarAvamatta"nti yAgubhattAdivasena / opAnaM vuccati ogAhetvA pAtabbato naditaLAkAdInaM sabbasAdhAraNatitthaM opAnaM viya bhUtoti opAnabhUto, tenAha "udapAnabhUto"tiAdi / sutameva sutajAtanti jAta-saddassa anatthantaravAcakatamAha yathA "kosajAta"nti / atItAdiatthacintanasamatthatA nAmassa raJo anumAnavasena, itikattabbatAvasena ca 288
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ catuparikkhArAdivaNNanA 44 veditabbA, na buddhAnaM viya tattha paccakkhadassitAyAti dassetuM " atIte "tiAdi vRttaM / aDDatAdayo tAva yaJJassa parikkhArA hontu tehi vinA tassa asijjhanato, sujAtatA surUpatA pana kathanti Aha " etehi kirA "tiAdi / ettha ca keci "yathA aDDAdayo yaJJassa ekaMsato aGgAni, na evamabhijAtatA, abhirUpatA cAti dassetuM kirasaddaggahaNa'nti vadanti " ayaM dujjAto "tiAdi vacanassa anekantikataM maJJamAnA, tayidaM asAraM, sabbasAdhAraNavasena hesa yaJJArambho tattha siyA kesaJci tathAparivitakkoti tassApi avakAsAbhAvAdassanatthaM tathA vuttattA / kira - saddo pana tadA brAhmaNena cintitAkArasUcanattho daTThabbo / evamAdInIti Adi- saddena " ayaM virUpo daliddo appesakkho assaddho appassuto anatthaJJU na medhAvI "ti etesaM saGgaho daTThabbo / (5.341-342) catuparikkhArAdivaNNanA 341. "sujaM paggaNhantAna "nti purohitassa sayameva kaTacchuggahaNajotanena evaM sahatthA, sakkaccaJca dAne yuttatA icchitabbAti dasseti / evaM dujjAtasAti ethApi TThA vRttanayeneva attho veditabbo / 342. tiNaM ThAnAnanti dAnassa AdimajjhapariyosAnabhUtAsu tIsu bhUmIsu, avatthAsUti attho / calantIti kampanti purimAkArena na tiTThanti / karaNat tatiyAvibhattiatthe / kattari hetaM sAmivacanaM karaNIyasaddApekkhAya / " paccAnutApo na kattabbo "ti vatvA tassa akaraNUpAyaM dassetuM "pubbacetanA pana acalA patiTThapetabbA vRttaM / tattha acalAti dahA kenaci asaMhIrA / patiTThapetabbAti supatiTThitA kAbbA / evaM karaNena hi yathA taM dAnaM sampati yathAdhippAyaM nippajjati, evaM Ayatimpi vipulaphalatAyAti Aha " evahi dAnaM mahamphalaM hotIti dassetI "ti, vippaTisArena anupakkiliTThabhAvato / muJcacetanAti pariccAgacetanA / tassA niccalabhAvo nAma muttacAgatA pubbAbhisaGghAravasena ukArabhAvo, samanussaraNacetanAya pana niccalabhAvo " aho mayA dAnaM dinaM sAdhu suTTU" ti tassa sakkaccaM paccavekkhaNAvasena veditabbo | tathA akarontassAti muJcacetanaM, tattha paccAsamanussaraNacetanaJca vRttanayena niccalaM akarontassa vippaTisAraM uppAdentassa / khettavisese pariccAgassa katattA laddhesupi uLAresu bhogesu cittaM nApi namati / yathA kathanti Aha "mahAroruvaM upapannassa seTThigahapatino viyA "ti / 289 289
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (5.343-344) ___so kira tagarasikhi paccekabuddhaM attano gehadvAre piNDAya ThitaM disvA "imassa samaNassa piNDapAtaM dehIti bhariyaM ANApetvA rAjupaTThAnatthaM pkkaami| seTThibhariyA sappacajAtikA, sA cintesi "mayA ettakena kAlena 'imassa dethA'ti vacanamattaM pissa na sutapubbaM, ayaJca maje ahosi paccekasambuddho, yathA tathA adatvA paNItaM piNDapAtaM dassAmI"ti upagantvA paccekasambuddhaM paJcapatihitena vanditvA pattaM AdAya antonivesane paJattAsane nisIdApetvA parisuddhehi sAlitaNDulehi bhattaM sampAdetvA tadanurUpaM khAdanIyaM, byaJjanaM, sUpeyyaJca abhisaGkharitvA bahi gandhehi alaGkaritvA paccekasambuddhassa hatthesu patiThThapetvA vndi| paccekabuddho "aJcesampi paccekabuddhAnaM saGgahaM karissAmI"ti aparibhujitvAva anumodanaM katvA pkkaami| sopi kho seTTi rAjupaTTAnaM katvA Agacchanto paccekabuddhaM disvA ahaM "tumhAkaM piNDapAtaM dethA''ti vatvA pakkanto, api vo laddho piNDapAtoti / Ama seTTi laddhoti / "passAmA''ti gIvaM ukkhipitvA olokesi / athassa piNDapAtagandho uTThahitvA nAsapuTaM pUresi / so "mahA vata me dhanabyayo jAto''ti cittaM sandhAretuM asakkonto pacchA vippaTisArI ahosi / vippaTisArassa pana uppannAkAro "varameta"ntiAdinA (saM0 ni0 1.1.131) pALiyaM Agatoyeva / bhAtu panAyaM ekaM puttakaM sApateyyakAraNA jIvitA voropesi, tena. mahAroruvaM upapanno / piNDapAtadAnena panesa sattakkhattuM suggatiM saggaM lokaM upapanno, sattakkhattumeva ca seTTikule nibbatto, na cAssa uLAresu bhogesu cittaM nami, tena vuttaM "nApi uLAresu bhogesu cittaM nmtii"ti| 343. Akaroti attano anurUpatAya samariyAda saparicchedaM phalaM nibbattetIti AkAro, kAraNanti Aha "dasahi AkArehIti dasahi kAraNehI"ti / paTiggAhakato vAti balavataro hutvA uppajjamAno paTiggAhakatova uppajjati, itaro pana deyyadhammato, parivArajanatopi uppajjeyyeva / uppajjituM yuttanti uppajjanArahaM / tesaMyeva pANAtipAtInaM / yajanaM nAmettha dAnaM adhippetaM, na aggijuhananti Aha "yajataM bhavanti detu bhavanti / vissajjatUti muttacAgavasena vissajjatu / abbhantaranti ajjhattaM, sakasantAneti attho / 344. heTThA soLasa parikkhArA vuttA yaJassa te vatthu katvA, idha pana sandassanAdivasena anumodanAya AraddhattA vuttaM "soLasahi AkArehI"ti / dassetvA attano desanAnubhAvena paccakkhato viya phalaM dassetvA, anekavAraM pana kathanato ca AmeDitavacanaM / tamatthanti yathAvuttaM dAnaphalavasena kammaphalasambandhaM / samAdapetvAti sutamattameva 290
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5.345 - 347 ) catuparikkhArAdivaNNanA akatvA yathA rAjA tamatthaM sammadeva Adiyati citte karonto suggahitaM katvA gaNhAti, tathA sakkaccaM AdApetvA / AmeDitakAraNaM heTThA vuttameva / " vippaTisAravinodanenA" ti idaM nidassanamattaM lobhadosamohaissAmacchariyamAnAdayopi hi dAnacittassa upakkilesA, tesa vinodanenapi taM samuttejitaM nAma hota tikkhavisadabhAvappattito / AsannatarabhAvato vA vippaTisArassa tabbinodanameva gahitaM, pavattitepi hi dAne tassa sambhavato / yAthAvato vijjamAnehi guNehi tuTThapaTTabhAvApAdanaM sampahaMsananti Aha "sundaraM te... pe0... thutiM katvA kathesI" ti / dhammatoti saccato / saccaJhi dhammato anapetattA dhammaM, upasamacariyAbhAvato samaM yuttabhAvena kAraNanti ca vuccatIti / " 345. tasmiM yaJJe rukkhatiNacchedopi nAma nAhosi, kuto pANavadhoti pANavadhAbhAvasseva daLhIkaraNatthaM sabbaso viparItagAhAvidUsitaJcassa dassetuM pALiyaM " neva gAvo haJJisUti AdiM vatvApi " na rukkhA chijjiMsU tiAdi vuttaM, tenAha " kiM pana gAvo" tiAdi / hatthA paricchedanatthAya / vanamAlAsaGkSepenAti vanapupphe gandhitamAlAniyAmena / bhUmiyaM vA pattharantIti vedibhUmiM parikkhipantA tattha pantharanti / antogehadAsAdayoti antojAtadhanakkItakaramarAnItasayaMdAsA / pubbamevAti bhatikaraNato pageva gahetvA karontIti divase divase gahetvA karonti / tajjitAti gajjitA / piyasamudAcArenevAti iTThavacaneneva / phANitena cevAti ettha ca saddo avuttasamuccayattho, tena paNItapaNItAnaM nAnappakArAnaM khAdanIyabhojanIyAdInaJceva vatthamAlAgandhavilepanayAnaseyyAdInaJca saGgraho daTThabbo, tenAha "paNItehi sappitelAdisammissehevA 'tiAdi / 291 346. saM nAma dhanaM, tassa patIti sapati, dhanavA / diTThadhammikasamparAyika hitAvahattA tassa hitanti sApateyyaM tadeva dhanaM / tenAha " pahUtaM sApateyyaM AdAyAti bahuM dhanaM gatvA "ti / gAmabhAgenAti saGkittanavasena gAme vA gahetabbabhAgena / 347. "yAguM pivitvA" ti yAgusIsena pAtarAsabhojanamAha / puratthimena yajJavATassAti raJo dAnasAlAya nAtidUre puratthimadisAbhAgeti attho, yato tattha pAtarAsaM bhuJjitvA akilantarUpAyeva sAyanhe sAlaM pApuNanti "dakkhiNena yajJavATassA "ti AdIsupi seva nayo / 291
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (5.348-350) 348. parihArenAti bhagavantaM garuM katvA agAravaparihArena / niccadAnaanukulayaJavaNNanA 349. uTThAya samuTThAyAti dAne uTThAnavIriyaM sakkaccaM katvA / appasambhArataroti ativiya prittsmbhaaro| samArabhIyati yo etehIti samArambhA, sambhArasambharaNavasena pavattasattapILA / appaTThataroti pana ativiya appakiccoti attho / vipAkasaJjitaM atisayena mahantaM sadisaphalaM etassAti mhpphltro| udayasaJjitaM atisayena mahantaM nissandAdiphalaM etassAti mhaanisNstro| dhuvadAnAnIti dhuvAni thirAni acchinnAni katvA dAtabbadAnAni / anukulayAnIti anukulaM kulAnukkama upAdAya dAtabbadAnAni, tenAha "amhAka"ntiAdi / nibaddhadAnAnIti nibandhetvA niyametvA paveNIvasena pavattitadAnAni / hatthidantena pavattitA dantamayasalAkA, yattha dAyakAnaM nAmaM aGkanti / raJjoti setavAhanaro / AdInIti Adi-saddena 'seno viya maMsapesiM kasmA okkhani gaNhAsI"ti evamAdInaM snggho| pubbacetanAmuJcacetanAaparacetanAsampattiyA dAyakassa vasena tINi aGgAni, vItarAgatAvItadosatAvItamohatApaTipattiyA dakkhiNeyyassa vasena tINIti evaM chaLaGgasamannAgatAya dkssinnaay| aparAparaM uppajjanakacetanAvasena mahAnadI viya, mahogho viya ca ito cito ca abhisanditvA okkhanditvA pavattiyA puJjameva punyaabhisndo| 350. kiccapariyosAnaM natthi divase divase dAyakassa byApArApajjanato, tenAha "ekenA"tiAdi / kiccapariyosAnaM atthi yathAraddhassa AvAsassa katipayenApi kAlena parisamApetabbato, tenAha "pnnnnsaal"ntiaadi| suttantapariyAyenAti suttantapALinayena / (ma0 ni0 1.12, 13; a0 ni0 2.58) nava AnisaMsAti sItapaTighAtAdayo paTisallAnArAmapariyosAnA nava udayA | appamattatAya cete vuttaa| yasmA AvAsaM dentena nAma sabbampi paccayajAtaM dinnameva hoti / dve tayo gAme piNDAya caritvA kiJci aladdhA Agatassapi chAyUdakasampannaM ArAmaM pavisitvA nhAyitvA patissaye muhuttaM nipajjitvA vuTThAya nisinnassa kAye balaM AharitvA pakkhittaM viya 292
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ niccadAna anukulayaJJavaNNanA hoti / bahi vicarantassa ca kAye vaNNadhAtu vAtAtapehi kilamati, patissayaM pavisitvA dvAraM pidhAya muhuttaM nipannassa visabhAgasantati vUpasammati, sabhAgasantati patiTThAti, vaNadhAtu AharitvA pakkhittA viya hoti / bahi vicarantassa ca pAde kaNTako vijjhati, khANu paharati, sarIsapAdiparissayA ceva corabhayaJca uppajjati, patissayaM pavisitvA dvAraM pidhAya nipannassa sabbe te parissayA na honti, sajjhAyantassa dhammapItisukhaM, kammaTThAnaM manasi karontassa upasamasukhaJca uppajjati bahiddhA vikkhepAbhAvato / bahi vicarantassa ca kAye sedA muccanti akkhIni phandanti, senAsanaM pavisanakkhaNe maJcapIThAdIni na paJJAyanti, muhuttaM nisinnarasa pana akkhInaM pasAdo AharitvA pakkhitto viya hoti, dvAravAtapAnamaJcapIThAdIni paJJAyanti / etasmiJca AvAse vasantaM disvA manussA catUhi paccayehi sakkaccaM upaTTahanti / tena vuttaM " AvAsaM dentena nAma sabbampi paccayajAtaM dinnameva hotI"ti, tasmA ete yathAvuttA sabbepi AnisaMsA veditabbA / tena taM " appamattatAya cete vuttA' 'ti / (5.350-350) sItanti ajjhattaM dhAtukkhobhavasena vA bahiddhA utuvipariNAmavasena vA uppjjnksiitN| uNhanti aggisantApaM tassa vanaDAhAdIsu (vanadAhAdIsu vA sArattha0 TI0 3. cULava0 295) sambhavo veditabbo / paTihantIti paTibAhati, yathA tadubhayavasena kAyacittAnaM bAdhanaM na hoti, evaM karoti / sItuNhabbhAhate hi sarIre vikkhittacitto bhikkhu yoniso padahituM na sakkoti / vALamigAnIti sIhabyagghAdicaNDamige / guttasenAsanahi AraJJakampi pavisitvA dvAraM pidhAya nisinnassa te parissayA na hontIti / sarIsapeti ye keci sarante gacchante dIghajAtike sappAdike / makaseti nidassanamattametaM, DaMsAdInampi etesveva ( etaneva sArattha0 TI0 3. cULava0 295) saGgaho daTThabbo / sisireti sisirakAlavasena, sattAhavaddalikAdivasena ca uppanne sisirasamphasse / buTThiyoti yadA tadA uppannA vassavuTThiyo paTihanatIti yojanA / vAtAtapo ghoroti rukkhagacchAdInaM ummUlabhaJjanAdivasena pavattiyA ghoro sarajaarajAdibhedo vAto ceva gimhapariLAhasamayesu uppattiyA ghoro sUriyAtapo ca / paTihaJJatIti paTibAhIyati / leNatthanti nAnArammaNato cittaM nivattetvA paTisallAnArAmatthaM / sukhatthanti vRttaparissayAbhAvena phAsuvihAratthaM / jhAyitunti aTThatiMsAya ArammaNesu yattha katthaci cittaM upanibandhitvA upanijjhAyituM / vipassitunti aniccAdito saGghAre sammasituM / 293 293
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (5.351-352) vihAreti ptissye| kArayeti kArApeyya / rammeti manorame nivaassukhe| vAsayettha bahussuteti kAretvA pana ettha vihAresu bahussute sIlavante kalyANadhamme nivAseyya, te nivAsento pana tesaM bahussutAnaM yathA paccayehi kilamatho na hoti, evaM anaJca pAnaJca vatthasenAsanAni ca dadeyya ujubhUtesu ajjhAsayasampannesu kammakammaphalAnaM, ratanattayaguNAnaJca saddahanena vippasannena cetsaa| idAni gahaThThapabbajitAnaM aJamaJjUpakAritaM dassetuM "te tassA"ti gAthamAha / tattha teti bhussutaa| tassAti upAsakassa | dhamma desentIti sakalavaTTadukkhapanUdanaM saddhamma desenti| yaM so dhammaM idhaAyAti so upAsako yaM saddhamma imasmiM sAsane sammApaTipajjanena jAnitvA aggamaggAdhigamena anAsavo hutvA parinibbAti ekAdasaggivUpasamena sIti bhavati / sItapaTighAtAdayo vipassanAvasAnA terasa, annAdilAbho, dhammassavanaM,dhammAvabodho, parinibbAnanti evaM sttrs| 351. attano santakAti attniyaa| duSpariccajanaM lobhaM niggaNhituM asakkontassa / saGghassa vA gaNassa vA santiketi yojnaa| tatthAti yathAgahite saraNe / natthi punappunaM kattabbatA vinRjAtikassAti adhippAyo | "jIvitapariccAgamayaM puJa"nti "sace tvaM na yathAgahitaM saraNaM bhindissati, evAhaM taM mAremI"ti yadipi koci tiNhena satthena jIvitA voropeyya, tathApi "nevAhaM buddhaM na buddhoti, dhammaM na dhammoti, saddhaM na saGghoti vadAmI"ti daLahataraM katvA gahitasaraNassa vasena vRttaM / 352. saraNaM upagatena kAyavAcAcittehi sakkaccaM vatthuttayapUjA kAtabbA, tattha ca saMkileso parihanitabbo, sikkhApadAni pana samAdAnamattaM, sampattavatthuto viramaNamattaJcAti saraNagamanato sIlassa appaTTataratA, appasamArambhataratA ca veditbbaa| sabbesaM sattAnaM jIvitadAnAdinA daNDanidhAnato, sakalalokiyalokuttaraguNAdhiTThAnato cassa mahapphalamahAnisaMsataratA daTThabbA / vakkhamAnanayena ca verahetutAya veraM vuccati pANAtipAtAdipApadhammo, taM maNati "mayi idha ThitAya kathaM AgacchasI"ti tajjentI viya nIharatIti veramaNI, tato vA 294
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.352-352) niccadAnaanukulayaJavaNNanA 295 pApadhammato viramati etAyAti "viramaNI''ti vattabbe niruttinayena ikArassa ekAraM katvA "veramaNI"ti vuttA | asamAdinnasIlassa sampattato yathAupaTTitavItikkamitabbavatthuto virati smpttvirti| samAdAnavasena uppannA virati smaadaanvirti| setu vuccati ariyamaggo, tappariyApannA hutvA pApadhammAnaM samucchedavasena ghAtanavirati setudhaatvirti| idAni tisso viratiyo sarUpato dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / pariharatIti avItikkamavasena parivajjeti / na hanAmIti ettha iti-saddo Adiattho, tena "adinnaM nAdiyAmIti evaM AdInaM saGgaho, vA-saddena vA, tenAha "sikkhApadAni gaNhantassA"ti / maggasampayuttAti sammAdiTThiyAdimaggasampayuttA / idAni tAsaM viratInaM ArammaNato vibhAgaM dassetuM "tatthA"tiAdi vuttaM / purimA veti smpttsmaadaanvirtiyo| pacchimAti setughAtavirati / sabbAnipi bhinnAni honti ekajjhaM samAdinnattA / tadeva bhijjati visuM visuM smaadinnttaa| gahaTThavasena cetaM vuttaM / bhedo nAma natthi paTipakkhasamucchindanena akuppasabhAvattA, tenAha "bhavantarepI"ti / yonisiddhanti manussatiracchAnAnaM uddhaM tiriyameva dIghatA viya jAtisiddhanti attho / bodhisatte kucchigate bodhisattamAtusIlaM viya dhammatAya sabhAveneva siddhaM dhammatAsiddhaM, maggadhammatAya vA ariyamaggAnubhAvena siddhaM dhammatAsiddhaM / didiujakaraNaM nAma bhAriyaM dakkhaM. tasmA saraNagamanaM sikkhApadasamAdAnato mahaTTatarameva, na appaTTataranti adhippaayo| yathA tathA vA gaNhantassApIti AdaragAravaM akatvA samAdiyantassApi / sAdhukaM gaNhantassApIti sakkaccaM sIlAni samAdiyantassApi, na diguNaM, tiguNaM vA ussAho karaNIyo / abhayadAnatAya sIlassa dAnabhAvo, anavasesaM vA sattanikAyaM dayati tena rakkhatIti dAnaM, sIlaM / "aggAnI"ti AtattA aggjnyaani| cirarattatAya AtattA rattaJAni / "ariyAnaM sAdhUnaM vaMsAnI"ti AtattA vNsjnyaani| "porANAnI"tiAdIsu purimAnaM etAni poraannaani| sabbaso kenacipi pakArena sAdhUhi na kiNNAni na khittAni na chaDDitAnIti asngkinnnnaani| ayaJca nayo nesaM yathA atIte, evaM etarahi, anAgate cAti Aha "asaGkiNNapubbAni na sakriyanti na saGkiyissantI"ti / tato eva appapikuTThAni na paTikkhittAni / na hi kadAcipi vijU samaNabrAhmaNA hiMsAdipApadhammaM anujAnanti / aparimANAnaM sattAnaM abhayaM detIti sabbesu bhUtesu nihitadaNDattA sakalassapi sattanikAyassa bhayAbhAvaM deti / na hi ariyasAvakato kassaci bhayaM hoti / averanti verAbhAvaM / avyApajjhanti niDhukkhataM / 295
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA nanu ca paJcasIlaM sabbakAlikaM, na ca ekantato vimuttAyatanaM, saraNagamanaM pana buddhappAdahetukaM, ekantavimuttAyatanaJca tattha kathaM saraNAgamanato paJcasIlassa mahaphphalatAti Aha " kiJcApI" tiAdi / jeTThakanti uttamaM / " saraNagamaneyeva patiTThAyA "ti iminA tassa sIlassa saraNagamanena abhisaGghatatamAha / 353. IdisamevAti evaM saMkilesaM paTipakkhameva hutvA / heTThA vuttehi guNehIti ettha heTThA vuttaguNA nAma saraNagamanaM, sIlasampadA, indriyesu guttadvAratAti evaM Adayo / paThamajjhAnaM nibbattento na kilamatIti yojanA / tAnIti paThamajjhAnAdIni / " paThamajjhAna "nti ukkaTThaniddeso ayanti Aha " ekaM kappa "nti, ekaM mahAkappanti attho / hInaM pana paThamajjhAnaM majjhimaJca asaGghayeyyakappassa tatiyaM bhAgaM, upaDDukappaJca AyuM deti / "dutiyaM aTThakappe" ti AdIsupi iminA nayena attho veditabbo, mahAkappavaseneva ca tabbaM / yasmA vA paNItAniyevettha jhAnAni adhippetAni mahapphalatarabhAvadassanaparattA desanAya, tasmA "paThamajjhAnaM ekaM kappa "ntiAdi vRttaM / tadevAti catutthajjhAnameva / yadi evaM kathaM AruppatAti Aha " AkAsAnaJcAyatanAdI' 'tiAdi / (5.353-353) sammadeva niccasaJJAdipaTipakkhavidhamanavasena pavattamAnA pubbabhAgiye eva bodhikkhiyadham sammAnentI vipassanA vipassakassa anappakaM pItisomanassaM samAvahatIti Aha "vipassanA...pe0... abhAvAti / tenAha bhagavA - "yato yato sammasati, khandhAnaM udayabbayaM / labhatI pItipAmojjaM, amataM taM vijAnata' "nti / / (dha0 pa0 374) yasmA ayaM desanA iminA anukkamena imAni ANAni nibbattentassa vasena pavattitA, tasmA "vipassanAJANe patiTThAya nibbattento "ti heTThimaM heTThimaM uparimassa uparimassa patiTThAbhUtaM katvA vRttaM / samAnarUpanimmAnaM nAma manomayaddhiyA a asAdhAraNakiccanti Aha "attano... pe0... mahamphalA "ti / vikubbanadassanasamatthatAyAti hatthiassAdivividharUpakaraNaM vikubbanaM tassa dassanasamatthabhAvena / icchiticchitaTThAnaM nAma purimajAtIsu icchiticchito khandhappadeso / samApentoti pariyosApento / 296
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5.354-8-354-8) kUTadantaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 297 kUTadantaupAsakattapaTivedanAkathAvaNNanA 354-8. sabbe te pANayoti "satta ca usabhasatAnI"tiAdinA vutte sabbe paannino| AkulabhAvoti bhagavato santike dhammassa sutattA pANIsu anuddayaM upaTThapetvA Thitassa "kathahi nAma mayA tAva bahU pANino mAraNatthAya bandhApitA"ti citte parivyAkulabhAvo udpaadi| sutvAti "bandhanato mocitA'"ti sutvA / kAmacchandavigamena kallacittatA arogacittatA, byApAdavigamena mettAvasena muducittatA akathinacittatA, uddhaccakukkuccappahAnena vikkhepavigamanato vinIvaraNacittatA tehi na pihitacittatA, thinamiddhavigamena udaggacittatA saMpaggaNhanavasena alInacittatA, vicikicchAvigamena sammApaTipattiyA adhimuttatAya pasannacittatA ca hotIti Aha "kallacittantiAdi anupubbikathAnubhAvena vikkhambhitanIvaraNataM sandhAya vutta"nti / yaM panettha atthato avibhattaM, taM suvineyyameva / kUTadantasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 297
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. mahAlisuttavaNNanA brAhmaNadUtavatthuvaNNanA 359. punappunaM visAlIbhAvUpagamanatoti pubbe kira puttadhItuvasena dve dve hutvA soLasakkhattuM jAtAnaM licchavIrAjakumArAnaM saparivArAnaM anukkameneva vaDDantAnaM nivAsanaTThAnArAmuyyAnapokkharaNIAdInaM patiTThAnassa appahonakatAya nagaraM tikkhattuM gAvutantarena gAvutantarena parikkhipiMsu, tenassa punappunaM visAlIbhAvaM gatattA "vesAlI" tveva nAmaM jAtaM, tena vuttaM "punapunaM visAlIbhAvUpagamanato vesAlIti laddhanAmake nagare"ti / sayaMjAtanti sayameva jAtaM aropimaM / mahantabhAvenevAti rukkhagacchAnaM, ThitokAsassa ca mahantabhAvena, tenAha "himavantena saddhiM ekAbaddhaM hutvA"ti / kUTAgArasAlAsopenAti haMsavaTTakacchannena kUTAgArasAlAniyAmena / kosalesu jAtA, bhavA vA, taM vA raTuM nivAso etesanti koslkaa| evaM mAgadhakA veditabbA / yassa akaraNe puggalo mahAjAniyo hoti, taM karaNaM arahatIti karaNIyaM tena karaNIyena, tenAha "avassaM kattabbakammenA"ti / taM kiccanti vuccati sati samavAye kaatbbto| 360. yA buddhAnaM uppajjanArahA nAnattasA , tAsaM vasena naanaarmmnnaacaarto| sambhavantasseva paTisedho / paTikkammAti nivattitvA tathA cittaM anuppaadetvaa| sallInoti jhAnasamApattiyA ekattArammaNaM allIno / oTThaddhalicchavIvatthuvaNNanA 361. addhodvatAyAti tassa kira uttaroThaM appakatAya tiriyaM phAletvA apanItaddhaM viya khAyati cattAro dante, dve ca dAThA na chAdeti, tena naM "oTThaddho"ti voharanti / 298
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.362-364) oTThaddhalicchavIvatthuvaNNanA 299 ayaM kira upAsako saddho pasanno dAyako dAnapati buddhamAmako dhammamAmako saGghamAmako, tenAha purebhattantiAdi / 362. sAsane yuttapayuttoti bhAvanaM anuyutto / sabbattha sIhasamAnavuttinopi bhagavato parisAya mahante sati tadajjhAsayAnurUpaM pavattiyamAnAya dhammadesanAya viseso hotIti Aha "mahantena ussAhena dhamma desessatI"ti / "vissAsiko'ti vatvA tamassa vissAsikabhAvaM vibhAvetuM "ayahI"tiAdi vuttaM / therassa khINA savassasato AlasiyabhAvo "appahIno''ti na vattabbo, vAsanAlesaM pana upAdAyAha "IsakaM appahIno viya hotii"ti| na hi sAvakAnaM savAsanA kilesA pahIyanti / 363. vineyyajanAnurodhena buddhAnaM pATihAriyavijambhanaM hotIti vuttaM "atha kho bhagavA"tiAdi, tenevAha "saMsUcitanikkhamanoti / gandhakuTito nikkhamanavelAyavhi chabbaNNA buddharasmiyo AveLAveLAyamalAyamalA hutvA savisesA pabhassarA vinicchariMsu / 364. tato paranti "hiyyo"ti vuttadivasato anantaraM paraM purimataraM atisayena purimattA / iti imesu dvIsu vavatthito yathAkkama purimapurimatarabhAvo / evaM santepi yadettha "purimatara''nti vuttaM, tato pabhuti yaM yaM oraM, taM taM purimaM, yaM yaM paraM, taM taM purimataraM, orapArabhAvassa viya purimapurimatarabhAvassa ca apekkhAsiddhito, tenAha "tato paDhAyA"tiAdi / mUladivasato paTThAyAtiAdidivasato paTThAya / agganti paThamaM / taM panettha parA atItA koTi hotIti Aha "parakoTiM katvA"ti / yaM-saddayogena cAyaM "viharAmI''ti vattamAnappayogo, attho pana atItakAlavaseneva veditabbo, tenAha "vihAsinti vuttaM hotii"ti| paThamavikappe "viharAmI"ti padassa "yadagge"ti iminA ujukaM sambandho dassito, dutiyavikappe pana "tINi vassAnI"ti iminaapi| _ piyajAtikAnIti iTThasabhAvAni / sAtajAtikAnIti madhurasabhAvAni / madhuraM viyAti hi "madhura"nti vuccati manoramaM yaM kiJci / kAmUpasahitAnIti ArammaNaM karontena kAmena upasaMhitAni, kAmanIyAnIti attho, tenAha "kAmassAdayuttAnI"ti, kAmassAdassa yuttAni yogyAnIti attho / sarIrasaNThAneti sarIrabimbe, AdhAre cetaM bhummaM / tasmA sarvenAti taM 299
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (6.366-371-372) nissAya tato uppannena saddenAti attho| madhurenAti iTThena / ettAvatAti dibbasotajANassa parikammAkathanamattena / "attanA jJAtampi na katheti, kimassa sAsane adhiTThAnenA"ti kujjhanto AghAtaM bandhitvA saha kujjhaneneva jhAnAbhicAhi parihAyi / cintesIti "kasmA nu kho mahaM taM parikammaM na kathesI"ti parivitakkento ayoniso ummujjanavasena cintesi | anukkamenAti pAthikasutte Agatanayena taM taM ayuttameva cintento, bhAsanto, karonto ca anukkamena / bhagavati baddhAghAtatAya sAsane patiThaM alabhanto gihibhAvaM patvA / ekaMsabhAvitasamAdhivaNNanA 366-371. ekaMsAyAti tadattheyeva catutthI, tasmA ekaMsatthanti attho / aMsa-saddo cettha koTTAsapariyAyo, so ca adhikArato dibbarUpadassanadibbasaddassavanavasena veditabboti Aha "ekkotttthaasaayaa"tiaadi| anudisAyAti purathimadakkhiNAdibhedAya catubbidhAya anudisAya / ubhayakoTAsAyAti dibbarUpadassanatthAya, dibbasaddassavanatthAya ca / bhAvitoti yathA dibbacakkhujANaM, dibbasotANaJca samadhigataM hoti, evaM bhaavito| tayidaM visuM visuM parikammakaraNena ijjhantIsu vattabdha natthi, ekajjhaM ijjhantIsupi kameneva kiccasiddhi ekajjhaM kiccasiddhiyA asmbhvto| pALiyampi ekassa ubhayasamatthatAsandassanatthameva "dibbAnaJca rUpAnaM dassanAya, dibbAnaJca saddAnaM savanAyA''ti vuttaM, na ekajjhaM kiccasiddhisambhavato / "ekaMsabhAvito samAdhihetU"ti iminA sunakkhatto dibbacakkhuJANAya eva parikammassa katattA vijjamAnampi dibbasadaM nAssossIti dasseti / apaNNakanti avirajjhanakaM, anavajjanti vA attho / 372. "samAdhi eva" bhAvetabbaDhena smaadhibhaavnaa| "dibbasotANaM seTTha"nti maJjamAnenApi mahAlinA dibbacakkhuJANampi tena saha gahetvA "etAsaM nUna bhante''tiAdinA pucchitanti "ubhayaMsabhAvitAnaM samAdhInanti attho"ti vuttaM / bAhirA etA samAdhibhAvanA aniyyaanikttaa| tA hi ito bAhirakAnampi ijjhanti / na ajjhattikA bhagavato sAmukkaMsikabhAvena appveditttaa| yadatthanti yesaM atthAya / teti te ariyaphaladhamme / te hi sacchikAtabbAti / 300 .
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.373-374-5) catuariyaphalavaNNanA 301 catuariyaphalavaNNanA 373. tasmAti vaTTadukkhe sNyojnto| "maggasotaM Apano"ti phalaTThassa vasena vuttN| maggaTTho hi maggasotaM Apajjati / tenevAha "sotApanne''ti, "sotApattiphalasacchikiriyAya paTipanne"ti (ma0 ni0 3.379) c| apatanadhammoti anuppajjana- (ma0 ni0 3.379) sabhAvo / dhammaniyAmenAti maggadhammaniyAmena / heTThimantato sattamabhavato upari anuppajjanadhammatAya vA niyto| paraM ayanaM parAgati / tanuttaM nAma pavattiyA mandatA, viraLatA cAti Aha "tanuttA"tiAdi / hedvAbhAgiyAnanti heTThAbhAgassa kAmabhavassapaccayabhAvena hitAnaM / opapAtikoti upapAtiko upapatane sAdhukArIti katvA / vimuccatIti vimutti, cittameva vimutti cetovimuttIti Aha "sabbakilesa...pe0... adhi"vacananti / cittasIsena cettha samAdhi gahito "cittaM paJaJca bhAvayanti | AdIsu (saM0 ni0 1.1.23; peTako0 22; mi0 pa0 2.9) viya / pAvimuttIti etthApi eseva nayo, tenAha "paJjAva paJjAvimuttI"ti / sAmanti attanAva, aparappaccayenAti attho / abhijJAti ya-kAralopena niddesoti Aha "abhijAnitvA"ti / ariyaaTThaGgikamaggavaNNanA 374-5. ariyasAvako nibbAnaM, ariyaphalaJca paTipajjati etAyAti paTipadA, sA ca tassa pubbabhAgo evAti idha "pubbabhAgapaTipadAyA"ti ariyamaggamAha / "aTTha aGgAni assA''ti aJapadatthasamAsa akatvA aTThaGgAni assa santIti aTThaGgikoti padasiddhi dttttbbaa| sammA aviparItaM yAthAvato catunnaM ariyasaccAnaM paccakkhato dassanasabhAvA sammA dssnlkkhnnaa| sammadeva nibbAnArammaNe cittassa abhiniropanasabhAvo sammA abhiniropnlkkhnno| caturaGgasamannAgatA vAcA janaM saGgaNhAtIti tabbipakkhaviratisabhAvA sammAvAcA bhedakaramicchAvAcApahAnena jane sampayutte ca pariggaNhanakiccavatI hotIti sammA prigghnnlkkhnnaa| yathA cIvarakammAdiko kammanto ekaM kAtabbaM samuTThApeti, taM taM kiriyAnipphAdako vA cetanAsaGghAto kammanto hatthapAdacalanAdikaM kiriyaM samuTThApeti, evaM sAvajjakattabbakiriyAsamuTThApakamicchAkammantappahAnena sammAkammanto niravajjasamuTThApana 301
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (6.374-5-374-5) kiccavA hoti, sampayutte ca samuTThApento eva pavattatIti sammA samuTThApanalakkhaNo smmaakmmnto| kAyavAcAnaM, khandhasantAnassa ca saMkilesabhUtamicchAjIvappahAnena sammA vodApanalakkhaNo smmaaaajiivo| kosajjapakkhato patituM adatvA sampayuttadhammAnaM paggaNhanasabhAvoti sammA paggAhalakkhaNo smmaavaayaamo| sammadeva upaTThAnasabhAvAti sammA upaTThAnalakkhaNA sammAsati / vikkhepaviddhaMsanena sammadeva cittassa samAdahanasabhAvoti sammA samAdhAnalakkhaNo smmaasmaadhi| attano paccanIkakilesA diDhekaTThA avijjAdayo / passatIti pakAseti kiccapaTivedhena paTivijjhati, tenAha "tappaTicchAdaka...pe0... asammohato"ti / teneva hi sammAdivisaGghAtena aGgena tattha paccavekkhaNA pavattatIti tathevAti attano paccanIkakilesehi saddhinti attho / kiccatoti pubbabhAgehi dukkhAditrANehi kAtabbassa kiccassa idha sAtisayaM nipphattito imasseva vA ANassa dukkhAdippakAsanakiccato / cattAri nAmAni labhati catUsu saccesu kaatbbkiccnissphttito| tINi nAmAni labhati kaamsngkppaadipphaankiccnipphttito| sikkhApadavibhaGge (vibhaM0 703) "viraticetanA, sabbe sampayuttadhammA ca sikkhApadAnI"ti vuccantIti tattha padhAnAnaM viraticetanAnaM vasena "viratiyopi honti cetanAyopI"ti aah| musAvAdAdIhi viramaNakAle vA viratiyo, subhAsitAdivAcAbhAsanAdikAle ca cetanAyo yojetbbaa| maggakkhaNe viratiyova cetanAnaM amaggaGgattA ekassa ANassa dukkhAditrANatA viya, ekAya viratiyA musAvAdAdiviratibhAvo viya ca ekAya cetanAya sammAvAcAdikiccattayasAdhanasabhAvAbhAvA sammAvAcAdibhAvAsiddhito, taMsiddhiyaJca aGgattayattAsiddhito c| sammappadhAnasatipaTThAnavasenAti catusammappadhAnacatusatipaTThAnabhAvavasena / ___ pubabhAgepi maggakkhaNepi sammAsamAdhiyevAti / yadipi samAdhiupakArakAnaM abhiniropanAnumajjanasampiyAyanabrUhanasantasukhAnaM vitakkAdInaM vasena catUhi jhAnehi sammAsamAdhi vibhatto, tathApi vAyAmo viya anuppannAkusalAnuppAdanAdicatuvAyAmakiccaM, sati viya ca asubhAsukhAniccAnattesu kAyAdIsu subhAdisApahAnacatusatikiccaM eko samAdhi catukkajjhAnasamAdhikiccaM na sAdhetIti pubbabhAgepi paThamajjhAnasamAdhi paThamajjhAnasamAdhi eva maggakkhaNepi, tathA pubbabhAgepi catutthajjhAnasamAdhi catutthajjhAnasamAdhi eva maggakkhaNepIti attho / 302
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6.376-7-376-7) dvepabbajitavatthuvaNNanA 303 tasmAti paJApajjotattA avijjandhakAraM vidhamitvA paJjAsatthattA kilesacore ghaatento| bahukArattAti yvAyaM anAdimati saMsAre iminA kadAcipi asamugghATitapubbo kilesagaNo tassa samugghATako ariyamaggo / tattha cAyaM sammAdiTThi pariJAbhisamayAdivasena pavattiyA pubbaGgamA hotIti bahukArA, tasmA bahukArattA / tassAti smmaaditttthiyaa| "bahukAro"ti vatvA taM bahukArataM upamAya vibhAvetuM "yathA hI''tiAdi vuttaM / "ayaM" tambakaMsAdimayattA kuutto| ayaM samasAratAya mahAsAratAya cheko| evanti yathA heraJikassa cakkhunA disvA kahApaNavibhAgajAnane karaNantaraM bahukAraM yadidaM hattho, evaM yogAvacarassa paJaAya oloketvA dhammavibhAgajAnane dhammantaraM bahukAraM yadidaM vitakko vitakketvA tadavabodhato, tasmA sammAsaGkappo sammAdiTThiyA bahukAroti adhippAyo / dutiyaupamAyaM evanti yathA tacchako parena parivattetvA parivattetvA dinnaM dabbasambhAraM vAsiyA tacchetvA gehakaraNakamme upaneti, evaM yogAvacaro vitakkena lakkhaNAdito vitakketvA dinnadhamme yAthAvato paricchinditvA pariJAbhisamayAdikamme upanetIti yojnaa| vacIbhedassa upakArako vitakko sAvajjAnavajjavacIbhedanivattanapavattanakarAya sammAvAcAyapi upakArako evAti "svAya"ntiAdi vuttaM / vacIbhedassa niyAmikA vAcA kAyikakiriyAniyAmakassa kammantassa upakArikA / tadubhayAnantaranti duccaritadvayapahAyakassa sucaritadvayapAripUrihetubhUtassa sammAvAcAsammAkammantadvayassa anantaraM / idaM vIriyanti catubbidhaM sammappadhAnavIriyaM / indriyasamatAdayo samAdhissa upkaardhmmaa| tabbipariyAyato apakAradhammA veditbbaa| gatiyoti niSphattiyo, kiccAdisabhAve vA / samannesitvAti upadhAretvA / dvepabbajitavatthuvaNNanA . 376-7. "kasmA Araddha"nti anusandhikAraNaM pucchitvA taM vibhAvetuM "ayaM kirA"tiAdi vuttaM, tena ajjhAsayAnusandhivasena upari desanA pavattAti dasseti / tenAti tathAladdhikattA / assAti licchviiro| desanAyAti saNhasukhumAyaM sujhatapaTisaMyuttAyaM yathAdesitadesanAyaM / nAdhimuccatIti na saddahati na pasIdati / tantidhamma nAma kathentoti yesaM atthAya dhammo kathIyati, tasmiM tesaM asatipi maggapaTivedhe kevalaM sAsane tantidhamma katvA kathento / evarUpassAti sammAsambuddhattA aviparItadhammadesanatAya evaMpAkaTadhammakAyassa styu| 303
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA yuttaM nu kho etaM assAti assa paThamajjhAnAdisamadhigamena samAhitacittassa kulaputtassa etaM "taM jIva"ntiAdinA ucchedAdigAhagahaNaM api nu yuttanti pucchati / laddhiyA pana jhAnAdhigamamattena na tAva vivecitattA " tehi yutta'"nti vuttaM taM vAdaM paTikkhipitvAti jhAnalAbhinopi taM gahaNaM " ayuttamevA'ti taM ucchedavAdaM sassatavAdaM vA paTikkhipitvA / attamanA ahesunti yasmA khINAsavo vigatasammoho tiNNavicikiccho, "tasmA tassa tathA vattuM na yutta "nti uppannanicchayatAya taM mama vacanaM sutvA attamanA ahesunti attho / sopi licchavI rAjA te viya saJjAtanicchayattA attamano ahosi / yaM panettha atthato avibhattaM, taM suvijJeyyameva / mahAlisuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / 304 (6.376-7-376-7)
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. jAliyasuttavaNNanA dvepabbajitavatthuvaNNanA 378. "ghositena seTThinA kate ArAme " ti vatvA tattha koyaM ghositaseTThi nAma, kathaJcAnena ArAmo kArito, kathaM vA tattha bhagavA vihAsIti taM sabbaM samudAgamato paTThAya saGkSepatova dassetuM "pubbe kirA" tiAdi vRttaM / tatoti allakapparaTThato / tadAti tesaM taM gAmaM paviTThadivase / balavapAyAsanti garutaraM bahupAyAsaM / asannihiteti gehato bahi gate / bhussatIti ravati / ghosakadevaputtotveva nAmaM ahosi saraghosasampattiyA / veyyattiyenAti paJJaveyyattiyena / ghositaseTThi nAma jAto tAya eva cassa sarasampattiyA ghositanAmatA / sarIrasantappanatthanti himavante phalamUlAhAratAya kilantasarIrA loNambilasevanena tassa santappanatthaM pInanatthaM / tasitAti pipAsitA / kilantAti parissantakAyA / te kira taM vaTarukkhaM patvA tassa sobhAsampattiM disvA mahAnubhAvA maJje ettha adhivatthA devatA, "sAdhu vatAyaM devatA amhAkaM addhAnaparissamaM vinodeyyA' ti cintesuM, tena vuttaM " tattha adhivatthA... pe0... nisIdiMsU "ti / soti anAthapiNDiko gahapati / bhatakAnanti bhatiyA veyyAvaccaM karontAnaM dAsapesakammakarAnaM / pakatibhattavetananti pakatiyA dAtabbabhattavetanaM, tadA uposathakattA kammaM akarontAnampi kammakaraNadivasena dAtabbabhattavetanamevAti attho / kaJcIti kaJcipi bhatakaM / upecca parassa vAcAya ArambhanaM bAdhanaM upArambho, dosadassanavasena ghaTTananti attho, tenAha " upArambhAdhippAyena vAdaM AropetukAmA hutvA "ti / vadanti nindanavasena kathenti etenAti hi vAdo, doso / taM AropetukAmA, patiTThApetukAmA hutvAti attho / "taM jIvaM taM sarIra"nti, idha yaM vatyuM jIvasaJJitaM, tadeva sarIrasaJJitanti "rUpaM attato 305
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (7.379-380-379-380) samanupassatI"ti vAdaM gahetvA vadanti / rUpaJca attAnaJca advayaM katvA samanupassanavasena "satto"ti vA bAhirakaparikappitaM attAnaM sandhAya vadanti / bhijjatIti nirudayavinAsavasena vinassati / tena jIvasarIrAnaM anaattAnujAnanato, sarIrassa ca bheddssnto| na hettha yathA bhedavatA sarIrato anaJattA adiTThopi jIvassa bhedo vutto, evaM adiTThabhedato anaJattA sarIrassApi abhedoti sakkA vijJAtuM tassa bhedassa paccakkhasiddhattA, bhUtupAdAyarUpavinimuttassa ca sarIrassa abhAvatoti Aha "ucchedavAdo hotI"ti / "akhaM jIvaM ajhaM sarIra"nti aJjadeva vatthu jIvasaJjitaM, acaM vatthu sarIrasaJitanti "rUpavantaM attAnaM samanupassatI"tiAdinayappavattaM vAdaM gahetvA vadanti / rUpe bhedassa diThThattA, attani ca tadabhAvato attA niccoti ApannamevAti Aha "tumhAkaM...pe0... ApajjatI"ti / 379-380. tayidaM nesaM vajhAsutassa dIgharassatAparikappanasadisanti katvA ThapanIyoyaM paJhoti tattha rAjanimIlanaM katvA satthA upari nesaM "tena hAvuso suNAthA''tiAdinA dhammadesanaM ArabhIti Aha "atha bhagavA"tiAdi / tassA yevAti majjhimAya paTipadAya / saddhApabajitassAti saddhAya pabbajitassa "evamahaM ito vaTTadukkhato nissarissAmI"ti evaM pabbajjaM upagatassa tadanurUpaJca sIlaM pUretvA paThamajjhAnena samAhitacittassa / etaM vattunti etaM kilesavaTTaparibuddhidIpanaM "taM jIvaM taM sarIra"ntiAdikaM diTThisaMkilesanissitaM vacanaM vattunti attho / nibicikiccho na hotIti dhammesu tiNNavicikiccho na hoti, tattha tattha Asappanaparisappanavasena pavattatIti attho| etamevaM jAnAmIti yena so bhikkhu paThamaM jhAnaM upasampajja viharati, etaM sasampayuttadhammaM cittanti evaM jAnAmi / no ca evaM vadAmIti yathA diTThigatikA taM dhammajAtaM sanissayaM abhedato gaNhantA "taM jIvaM taM sarIra''nti vA tadubhayaM bhedato gaNhantA "acaM jIvaM anaM sarIra"nti vA attano micchAgAhaM pavedenti, ahaM pana na evaM vadAmi tassa dhammassa supariJAtattA, tenAha "atha kho"tiAdi / bAhirakA yebhuyyena kasiNajjhAnAni eva nibbattentIti Aha "kasiNaparikammaM bhAvantessA"ti / yasmA bhAvanAnubhAvena jhAnAdhigamo, bhAvanA ca pathavIkasiNAdisaJjAnanamukhena hotIti 306
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7.379-380-379-380) dvepabbajitavatthuvaNNanA 307 saJjAsIsena niddisIyati, tasmA Aha "saJjAbalena uppnn"nti| tenAha - "pathavIkasiNameko saJjAnAtI''tiAdi / "na kallaM tasseta"nti idaM yasmA bhagavatA tattha tattha "atha ca panAhaM na vadAmI"ti vuttaM, tasmA na vattab kiretaM kevalinA uttamapurisenAti adhippAyenAha, tena vuttaM "maJamAnA vdntii"ti| sesaM sabbattha suvidheyyameva / jAliyasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 307
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. mahAsIhanAdasuttavaNNanA acelakassapavatthuvaNNanA 381. yasmiM raTTe taM nagaraM, tassa raTThassapi yasmiM nagare tadA bhagavA vihAsi, tassa nagarassapi etadeva nAmaM, tasmA uruJJAyanti uruJJajanapade urusaGghAte nagareti attho / ramaNIyoti manoharabhUmibhAgatAya chAyUdakasampattiyA, janavivittatAya ca manoramo / nAmanti gottanAmaM / tapanaM santapanaM kAyassa khedanaM tapo, so etassa atthIti tapassI, taM tapassiM / yasmA tathAbhUto tapaM nissito, tapo vA taM nissito, tasmA Aha "tapanissitaka"nti / lUkhaM vA pharusaM sAdhusammatAcAravirahato napasAdanIyaM AjIvati vattatIti lUkhAjIvI, taM lUkhAjIviM / muttAcArAdIti Adi-saddena parato pALiyaM (dI0 ni0 1.397) AgatA hatthApalekhanAdayo saGgahitA / uppaNDetIti uhasanavasena paribhAsati / upavadatIti avaJJApubbakaM apavadati, tenAha " hILeti vambhetI 'ti / dhammassa ca anudhammaM ti ettha dhammo nAma hetu " hetumhi jANaM dhammapaTisambhidA ''tiAdIsu (vibhaM0 720 ) viyAti Aha "kAraNassa anukAraNa "nti / kAraNanti cettha tathApavattassa sassa attho adhippeto tassa pavattihetubhAvato | atthappayutto hi saddappayogo / anukAraNanti ca so eva parehi tathA vuccmaano| parehIti " ye te "ti vuttasattehi parehi / vRttakAraNenAti yathA hi vuttaM tathA ce tumhehi na vuttaM, evaM sati tehi vuttakAraNena sakAraNo hutvA tumhAkaM vAdo vA tato paraM tassa anuvAdo koci appamattakopi vihi garahitabbaM ThAnaM kAraNaM nAgaccheyya, kimevaM nAgacchatIti yojanA / " idaM vuttaM hotI " tiAdinA tamevatthaM saGkSepato dasseti / 382. idAni yaM vibhajjavAdaM sandhAya bhagavatA " na me te vRttavAdinoti saGkSepato vatvA taM vibhajitvA dassetuM "idhAhaM kassapA 'tiAdi vRttaM taM vibhAgena dassento 308
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.382-382) acelakassapavatthuvaNNanA 309 "idhekcco"tiaadimaah| bhagavA hi niratthakaM anupasamasaMvattanikaM kAyakilamathaM "attakilamathAnuyogo dukkho anariyo anatthasaMhito"tiAdinA (saM0 ni0 3.1081; mahAva0 13; paTi0 ma0 2.30) garahati / sAtthakaM pana upasamasaMvattanikaM "AraJiko hoti, paMsukUliko hotI"tiAdinA vaNNeti / appapuJatAyAti apuJjatAya / tINi duccaritAni pUretvAti micchAdiTThibhAvato kammaphalaM paTikkhipanto "natthi dinna''ntiAdinA (dI0 ni0 1.171; ma0 ni0 1.445; 2.94, 95, 225; 3.91, 115; saM0 ni0 2.3.210; dha0 sa0 1221; vibhaGga 938) micchAdihi~ purakkhatvA tathA tathA tINi duccaritAni pUretvA / anesanavasenAti kohaLe ThatvA asantaguNasambhAvanicchAya micchAjIvavasena / ime veti "appapuJo puJavA''ti ca vutte duccaritakArino dve puggale sandhAya / "ime dve sanyAyA"ti ettha pana dutiyanaye "appapuJo, puJavA"ti ca vutte sucaritakArinoti AdinA yojetabbaM / kammakiriyavAdino hi ime dve puggalA / iti paThamadutiyanayesu vuttanayeneva tatiyacatutthanayesu yojanA veditabbA / bAhirakAcArayutto titthiyAcArayutto, na vimuttaacaaro| attAnaM sukhetvAti adhammikena sukhena attAnaM sukhetvA, tenAha "duccaritAni pUretvA"ti / "na dAni mayA sadiso atthI"tiAdinA tissannaM mAnAnaM vasena duccaritapUraNamAha | micchAdivivasenAti "natthi kAmesu doso"ti evaM pavattamicchAdiTThivasena / paribbAjikAyAti pabbajjaM upagatAya taapsdaarikaay| daharAyAti taruNAya / mudukAyAti sukhumaalaay| lomasAyAti tanutambalomatAya appalomAya / kAmesUti vatthukAmesu / pAtavyatanti paribhujitabaM, pAtabyatanti vA paribhuJjanakataM / Apajjantoti upagacchanto / paribhogattho hi ayaM pA-saddo, kattusAdhano ca tabba-saddo, yathAruci paribhuJjantoti attho / kilesakAmopi hi assAdiyamAno vatthukAmantogadhoyeva / __idanti yathAvuttaM atthappabhedaM vibhajjanaM / titthiyavasena AgataM aTThakathAyaM tathA vibhattattA | sAsanepIti imasmiM sAsanepi / ___ arahattaM vA attani asantaM "atthI'ti vippttijaanitvaa| sAmantajappanaM, paccayapaTisevanaM, iriyApathanissitanti imAni tINi vA kuhnvtthuuni| tAdiso vAti dhutaGga 309
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (8.383-383) (mi0 pa0 4.2; visuddhi0 1.22) -samAdAnavasena lUkhAjIvI eva / dullabhasukho bhavissAmi duggatIsu upapattiyAti adhippAyo / 383. asukaTThAnatoti asukbhvto| AgatAti nibbattanavasena idhaagtaa| idAni gantabaTThAnanti AyatiM nibbattanaTThAnaM / puna upapattinti AyatiM anantarabhavato tatiyaM upapattiM, puna upapattIti punappunaM nibbtti| kena kAraNenAti yathAbhUtaM ajAnanto hi icchAdosavasena yaM kiJci garaheyya, ahaM pana yathAbhUtaM jAnanto sab taM kena kAraNena garahissAmi, taM kAraNaM natthIti adhippAyo, tenAha "garahitabbamevA"tiAdi / tamatyanti garahitabbasseva garahaNaM, pasaMsitabbassa ca pasaMsanaM / na koci "na sAdhU"ti vadati diThThadhammikassa, samparAyikassa ca atthassa sAdhanavaseneva pavattiyA bhaddakattA / paJcavidhaM veranti pANAtipAtAdipaJcavidhaM veraM / tahi paJcavidhassa sIlassa paTisattubhAvato, sattAnaM verahetutAya ca "vera''nti vuccati / tato eva taM na koci "sAdhU"ti vadati, tathA diTThadhammikAdiatthAnaM asAdhanato, sattAnaM sAdhubhAvassa ca duusnto| na nirundhitabbanti rUpaggahaNe na nivAretabbaM / dassanIyadassanattho hi cakkhupaTilAbhoti tesaM adhippAyo / yadaggena tesaM paJcadvAre asaMvaro sAdhu, tadaggena tattha saMvaro na sAdhUti Aha "puna yaM te ekaccanti paJcadvAre saMvara"nti / atha vA yaM te ekaccaM vadanti "sAdhU"ti te "eke samaNabrAhmaNA''ti vuttA tithiyA yaM attakilamathAnuyogAdiM "sAdhU"ti vadanti, mayaM taM na "sAdhU"ti vadAma / yaM te ekaccaM vadanti "na sAdhU"ti yaM pana te anavajjapaccayaparibhogaM, sunivatthasupArupanAdisammApaTipattiJca "na sAdhU''ti vadanti, taM mayaM "sAdhU"ti vadAmAti evaM pettha attho veditbbo| evaM yaM paravAdamUlakaM catukkaM dassitaM, tadeva puna sakavAdamUlakaM katvA dassitanti pakAsento "eva"ntiAdimAha / yahi kiJci kenaci samAnaM, tenapi taM samAnameva, tathA asamAnaM pIti / samAnAsamAnatanti samAnAsamAnatAmattaM / anavasesato hi pahAtabbAnaM dhammAnaM pahAnaM sakavAde dissati, na paravAde / tathA paripuNNameva ca upasampAdetabbadhammAnaM upasampAdanaM sakavAde, na paravAde / tena vuttaM "tyAha"ntiAdi / 310
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.385-386-392) samanuyujApanakathAvaNNanA 311 samanuyujApanakathAvaNNanA 385. laddhi pucchantoti "kiM samaNo gotamo saMkilesadhamme anavasesaM pahAya vattati, udAhu pare gaNAcariyA / ettha tAva attano laddhiM vadAti laddhiM pucchanto / kAraNaM pucchantoti "samaNo gotamo saMkilesadhamme anavasesaM pahAya vattatI"ti vutte "kena kAraNena evamatthaM gAhayA"ti kAraNaM pucchanto / ubhayaM pucchantoti "idaM nAmettha kAraNa"nti kAraNaM vatvA paTiJAte atthe sAdhiyamAne anvayato, byatirekato ca kAraNaM samatthetuM sadisAsadisabhedaM upamodAharaNadvayaM pucchanto, ubhayaM pucchanto kAraNassa ca tilakkhaNasampattiyA yathApaTiJAte atthe sAdhite sammadeva anupacchA bhAsanto nigamento samanubhAsati naam| upasaMharitvAti upanetvA / "kiM te"tiAdi upasaMharaNAkAradassanaM / dutiyapadeti "saGghana vA saGgha''nti imasmiM pade / tamatthanti taM pahAtabbadhammAnaM anavasesaM pahAya vattanasaGghAtaJca samAdAtabbadhammAnaM anavasesaM samAdAya vattanasaGkhAtaJca atthaM / yojatvAti akusalAdipadehi yojatvA / akosallasambhUtaThUna akusalA ceva tatoyeva akusalAti ca sahyaM gatAti saGkhAtA tattha purimapadena ekantAkusale vadati, dutiyapadena taMsahagate, taMpakkhiye ca, tenAha "koTThAsaM vA katvA ThapitA"ti, akusalapakkhiyabhAvena vavatthApitAti attho / avajjaTTho dosaTTho gAravhapariyAyattAti Aha "sAvajjAti sadosA"ti / ariyA nAma niddosA, ime pana katthacipi niddosA na hontIti niddosaTena ariyA bhavituM nAlaM asmtthaa| 386-392. yanti kAraNe etaM paccattavacananti Aha "yena vijU'ti / yaM vA panAti "yaM pana kiJcI"ti asambhAvanavacanametanti Aha "yaM vA taM vA appamattaka"nti / gaNAcariyA pUraNAdayo / satthuppabhavattA saGghassa saGghasampattiyApi satthusampatti vibhAvIyatIti Aha. "saGghapasaMsAyapi satthuyeva psNsaasiddhito"ti| sA pana pasaMsA pasAdahetukAti pasAdamukhena taM dassetuM "pasIdamAnApi hI"tiAdi vuttaM / tattha pi-saddena yathA anvayato pasaMsA samuccIyati, evaM satthuvippaTipattiyA sAvakesu, sAvakavippaTipattiyA ca satthari appasAdo samuccIyatIti daTTab / sarIrasampattinti rUpasampattiM, rUpakAyapAripUrinti attho / bhavanti vattAro rUpappamANA, ghosadhammappamANA ca / puna bhavanti vattAroti dhammappamANavaseneva yojetabbaM / yA saGghassa pasaMsAti AnetvA sambandho / 311
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (8.393-393) tattha yA buddhAnaM, buddhasAvakAnaMyeva ca pAsaMsatA, aJasaJca tadabhAvo jotito, taM viratippahAnasaMvaruddesavasena nIharitvA dassetuM "ayamadhippAyo"tiAdi vuttaM / tattha setughAtavirati nAma ariyamaggavirati / vipassanAmattavasenAti "anicca"nti vA "dukkha"nti vA vividhaM dassanamattavasena, na pana nAmarUpavavatthAnapaccayapariggaNhanapubbakaM lakkhaNattayaM AropetvA saGghArAnaM sammasanavasena / itarAnIti samucchedapaTippassaddhinissaraNappahAnAni / "sesa"nti paJcasIlato aJo sabbo sIlasaMvaro, "khamo hotI"tiAdinA (ma0 ni0 1.24; 3.159; a0 ni0 1.4.114) vutto suparisuddho khantisaMvaro, "paJjAyete pidhiyyare"ti (su0 ni0 1041; cULani0 60) evaM vutto kilesAnaM samucchedako maggANasaGghAto ANasaMvaro, manacchaTTAnaM indriyAnaM pidahanavasena pavatto parisuddho indriyasaMvaro, "anuppannAnaM pApakAnaM akusalAnaM dhammAnaM anuppAdAyA"tiAdinA (dI0 ni0 2.402, ma0 ni0 1.135, saM0 ni0 3.5.8: vibhaGga0 205) vatto sammappadhAnasAto vIriyasaMvaroti imaM saMvarapaJcakaM sndhaayaah| paJca kho panime pAtimokkhuddesAtiAdi sAsane sIlassa bahubhAvaM dassetvA tadekadese eva paresaM avaThThAnadassanatthaM yathAvuttasIlasaMvarasseva puna gahaNaM / ariyaaTuGgikamaggavaNNanA 393. sIhanAdanti senAdaM, abhItanAdaM kenaci appaTivattiyanAdanti attho / "ayaM yathAvutto mama vAdo aviparIto, tassa aviparItabhAvo imaM maggaM paTipajjitvA aparappaccayato jAnitabbo"ti evaM aviparItabhAvAvabodhanatthaM / "atthi kassapA"tiAdIsu yaM maggaM paTipanno samaNo gotamo vadanto yuttapattakAle, tathabhAvato bhUtaM, ekaMsato hitAvihabhAvena atthaM, dhammato anapetattA dhamma, vinayayogato paresaM vinayanato ca vinayaM vadatIti sAmaMyeva attapaccakkhatova jAnissati, so mayA sayaM abhijA sacchikatvA pavedito sakalavaTTadukkhanissaraNabhUto atthi kassapa maggo, tassa ca adhigamUpAyabhUtA pubbabhAgapaTipadAti ayamettha yojanA / tena "samaNo gotamo ime dhamme"tiAdinayappavatto vAdo kenaci asaMkampiyo yathAbhUtasIhanAdoti dasseti / "evametaM yathAbhUtaM sammappAya passatI"tiAdIsu (a0 ni0 1.3.134) viya maggaJca paTipadaJca ekato katvA dssento| "ayamevA"ti vacanaM maggassa puthubhAvapaTikkhepanatthaM, sabbaariyasAdhAraNabhAvadassanatthaM, sAsane pAkaTabhAvadassanatthaJca / tenAha 312
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.394-394) tapopakkamakathAvaNNanA 313 "ekAyano ayaM bhikkhave maggo"ti, (dI0 ni0 2.373; ma0 ni0 1.106; saM0 ni0 3.5.367, 384, 409)"eseva maggo nattho dassanassa visuddhiyA'"ti (dha0 pa0 274), "ekAyanaM jAtikhayantadassI, maggaM pajAnAti hitaanukmpii| etena maggena tariMsu pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha"nti / / (saM0 ni0 3.5.384, 409; mahAni0 191; cULani0 107, 121; netti0 170) / sabbesu suttapadesesu abhidhammapadesesu ca ekovAyaM maggo pAkaTo paJato Agato cAti / tapopakkamakathAvaNNanA 394. tapoyeva upakkamitabbato Arabhitabbato tapopakkamoti Aha "tpaarmbhaa"ti| ArambhanaJcettha karaNamevAti Aha "tapokammAnIti attho"ti | samaNakammasaGghAtAti samaNehi kttbbkmmsnyitaa| niccoloti nissaThThacelo sabbena sab pttikkhittcelo| naggiyavatasamAdAnena nggo| "Thitakova uccAraM karotI"tiAdi nidassanamattaM, vamitvA mukhavikkhAlanAdiAcArassapi tena vissaThThattA / jivhAya hatthaM apalikhati apalihati udakena adhovnto| dutiyavikappepi eseva nyo| "ehi bhaddante'"ti vutte upagamanasaGkhAto vidhi ehibhaddanto, taM caratIti ehibhaddantiko, tappaTikkhepena na ehibhddntiko| na karoti samaNena nAma parassa vacanakarena na bhavitabbanti adhippAyena / puretaranti taM ThAnaM attano upagamanato puretaraM / taM kira so "bhikkhunA nAma yAdicchakI eva bhikkhA gahetabbA''ti adhippAyena na gaNhAti / uddissakataM "mama nimittabhAvena bahU khuddakA pANA saGghAtaM ApAditA''ti na gaNhAti | nimantanaM na sAdiyati "evaM tesaM vacanaM kataM bhavissatI"ti / kumbhIAdIsupi so sattasaJjIti Aha "kumbhIkaLopiyo"tiAdi / kabaLantarAyoti kabaLassa antarAyo hotiiti| gAmasabhAgAdivasena saGgamma kittenti etissAti saGkitti, tathA saMhaTataNDulAdisaJcayo / manussAti veyyAvaccakaramanussA / 313
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8.395 - 396 ) surApAnamevAti majjalakkhaNappattAya surAya pAnameva surAggahaNena cettha merayampi saGgrahitaM / ekAgArameva uJchatIti ekAgAriko / ekAlopeneva vattatIti ekAlopiko | dIyati etAyAti datti, dvattiAlopamattagAhi khuddakaM bhikkhAdAnabhAjanaM, tenAha "khuddakapAtI 'ti / abhuJjanavasena eko aho etassa atthIti ekAhiko, AhAro / taM ekAhikaM, so pana atthato ekadivasalaGghakoti Aha " ekadivasantarika "nti / "bIhika "ntiAdIsupi eseva nayo / ekAhaM abhuJjitvA ekAhaM bhuJjanaM ekAhavArI, taM ekAhikameva atthato / dvIhaM abhuJjitvA dvIhaM bhuJjanaM dvIhavAro / sesadvayepi eseva nayo / ukkaTTho pana pariyAyabhattabhojaniko dvIhaM abhuJjitvA ekAhameva bhuJjati / sesadva eseva nayo / 395. kuNDakanti tanutaraM taNDulasakalaM / 396. saNehi saNavAkehi nibbattavatthAni sANAni / missasANAni masANAni, na bhaGgAni / erakatiNAdInIti Adi-saddena akkamakacikadalIvAkAdInaM saGgaho / erakAdIhi katAni hi chavAni lAmakAni dussAnIti vattabbataM labhanti / 314 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA micchAvAyAmavaseneva ukkuTikavatAnuyogoti Aha "ukkuTikavIriyaM anuyutto 'ti / thaNDilanti vA samA pakatibhUmi vuccati "patthaNDile pAturahosI' 'tiAdIsu (ma0 ni0 2.4.10) viya, tasmA thaNDilaseyyanti anantarahitAya pakatibhUmiyaM seyyanti vRttaM hoti / laddhaM Asananti nisIdituM yathAladdhaM AsanaM / akopetvAti aJJattha anupagantvA, tenAha " tattheva nisIdanasIlo "ti / so hi taM achaDDento apariccajanto akopento nAma hoti / vikaTanti gUthaM buccati Asayavasena virUpaM jAtanti katvA / ettha ca " acelako hotI "tiAdIni vatapadAni yAva "na thusodakaM pivatIti etAni ekavArAni / " ekAgAriko vA "tiAdIni nAnAvArAni, nAnAkAlikAni vA / tathA " sAkabhakkho vA 'tiAdIni, "sANAnipi dhAretI "tiAdIni ca / tathA hettha vA-saddaggahaNaM, pi-saddaggahaNaJca kataM / pi saddopi vikappattho eva daTThabbo / purimesu pana na kataM / evaJca katvA " acelako hotI 'ti vatvA "sANAnipi dhAretI 'tiAdi vacanassa, "rajojalladharo hotI 'ti vatvA "udakorohanAnuyogaM anuyutto 'ti vacanassa ca avirodha siddho hoti / atha vA kimettha avirodhacintAya / ummattakapacchisadiso hi titthiyavAdo / 314
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.397-400-1) tapopakkamaniratyakathAvaNNanA 315 atha vA "acelako hotI''ti ArabhitvA tappasaGgena sabbampi attakilamathAnuyogaM dassentena "sANAnipi dhAretI"tiAdi vuttanti daTThabbaM / tapopakkamaniratthakathAvaNNanA 397. sIlasampadAdIhi vinAti sIlasampadA, samAdhisampadA, paJjAsampadAti imAhi lokuttarAhi sampadAhi vinA na kadAci sAmajaM vA brahmajaM vA sambhavati, yasmA ca tadevaM, tasmA tesaM tapopakkamAnaM niratthakataM dassentoti yojanA / "dosaveravirahita"nti idaM dosassa mettAya ujupaTipakkhatAya vuttaM / dosa-ggahaNena vA sabbepi jhAnapaTipakkhA saMkilesadhammA gahitA, vera-ggahaNena paccatthikabhUtA sattA / yadaggena hi dosarahitaM, tadaggena verarahitanti / 398. pAkaTabhAvena kAyati gametIti pakati, lokasiddhavAdo, tenAha "pakati kho esAti pakatikathA esA"ti / mattAyAti mattA-saddo "mattA sukhapariccAgA'"tiAdIsu (dha0 pa0 290) viya appatthaM antonItaM katvA pamANavAcakoti Aha "iminA pamANena evaM parittakenA"ti / tena pana pamANena pahAtabbo pakaraNappatto paTipattikkamoti Aha "paTipattikkamenA"ti | sabbatthAti sabbavAresu / 399. aJathA vadathAti yadi acelakabhAvAdinA sAmanaM vA brahmanaM vA abhavissa, suvijAnova samaNo suvijAno brAhmaNo / yasmA pana tumhe ito aJathAva sAmanaM brahmajJaJca vadatha, tasmA dujjAnova samaNo dujjAno brAhmaNo, tenAha "idaM sandhAyAhA"ti / taM pakativAdaM paTikkhipitvAti pubbe yaM pAkatikaM sAmanaM brahmajJaJca hadaye ThapetvA tena "dukkara''ntiAdi vuttaM, tameva sandhAya bhagavatApi "pakati kho esA'tiAdi vRttaM / idha pana taM pakativAdaM pAkatikasamaNabrAhmaNavisayaM kathaM paTikkhipitvA paTisaMharitvA sabhAvatova paramatthatova samaNassa brAhmaNassa ca dujAnabhAvaM Avikaronto pakAsento / tatrApIti samaNabrAhmaNavAdepi vuttanayeneva / sIlasamAdhipaJjAsampadAvaNNanA 400-1. paNDitoti hetusampattisiddhena paNDiccena samannAgato, kathaM uggahesi 315
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (8.402-403) paripakkaJANattA ghaTe padIpena viya abbhantare samujjalantena paJjAveyyattiyena tattha tattha bhagavatA desitamatthaM pariggaNhanto tampi desanaM upadhAresi / tassa cAti yo acelako hoti yAva udakorohanAnuyogaM anuyutto viharati, tassa ca / tA sampattiyo pucchAmi, yAhi samaNo ca hotIti adhippAyo / sIlasampadAyAti iti-saddo Adiattho, tena "cittasampadAya paJjAsampadAyA"ti padadvayaM saGgaNhAti asekkhasIlAdikhandhattayasaGgahitahi arahattaM, tenAha "arahattaphalameva sandhAya vutta"ntiAdi / tattha idanti idaM vacanaM / sIhanAdakathAvaNNanA 402. anaJasAdhAraNatAya, anaJasAdhAraNatthavisayatAya ca anuttaraM buddhasIhanAdaM ndnto| ativiya accantavisuddhatAya prmvisuddhN| paramanti ukkaTuM, tenAha "uttama"nti / sIlameva lokiysiilttaa| yathA anaJasAdhAraNaM bhagavato lokuttarasIlaM savAsanaM paTipakkhaviddhaMsanato, evaM lokiyasIlampi tassa anucchavikabhAvena sambhUtattA, samena samanti samasamanti ayamettha atthoti Aha "mama sIlasamena sIlena mayA sama"nti / "yadidaM adhisIla"nti lokiyaM, lokuttaraJcAti duvidhampi buddhasIlaM ekajhaM katvA vuttaM / tenAha "sIlepI"ti / iti imanti evaM imaM sIlavisayaM / paThamaM pavattattA ptthmN| tapatIti santappati, vidhamatIti attho / jigucchatIti hILeti lAmakato Thapeti / nidosattA ariyA ArakA kilesehIti / maggaphalasampayuttA vIriyasaGkhAtA tapojigucchAti AnetvA sambandho / paramA nAma sbbukktttthbhaavto| yathA yuvino bhAvo yobbanaM, evaM jigucchino bhAvo jegucchN| kilesAnaM samucchindanapaTippassambhanAni smucchedpttipssddhivimuttiyo| nissaraNavimutti nibbAnaM / atha vA sammAvAcAdInaM adhisIlaggahaNena, sammAvAyAmassa adhijegucchaggahaNena, sammAdiTThiyA adhipaJjAggahaNena gahitattA aggahitaggahaNena sammAsaGkappasatisamAdhayo maggaphalapariyApannA samucchedapaTipassaddhivimuttiyo daTTabbA / nissaraNavimutti pana nibbAnameva / 403. yaM kiJci janavivittaM ThAnaM idha "suAgAra"nti adhippetaM / tattha nadantena vinA nAdo natthIti Aha "ekatova nisIditvA"ti / aTThasu parisAsUti khattiyaparisA, brAhmaNaparisA, gahapatiparisA, samaNaparisA, cAtumahArAjikaparisA, tAvatiMsaparisA, mAraparisA, brahmaparisAti imAsu aTThasu parisAsu / 316
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.403-403) sIhanAdakathAvaNNanA 317 vesArajjAnIti visAradabhAvA ANappahAnasampadAnimittaM kutoci asantassanabhAvA nibbhayabhAvAti attho / AsabhaM ThAnanti seThaM ThAnaM, uttamaM ThAnanti attho / AsabhA vA pubbabuddhA, tesaM ThAnanti attho / apica usabhassa idanti AsabhaM, AsabhaM viyAti AsabhaM / yathA hi nisabhasaGghAto usabho attano usabhabalena catUhi pAdehi pathaviM uppILetvA acalaTThAnena tiTThati, evaM tathAgatopi dasahi tathAgatabalehi samannAgato catUhi vesArajjapAdehi aTThaparisApathaviM uppILetvA sadevake loke kenaci paccatthikena akampiyo acalena ThAnena tiTThati / evaM tiTThamAnova taM AsabhaM ThAnaM paTijAnAti upagacchati na paccakkhAti attani Aropeti / tena vuttaM "AsabhaM ThAnaM paTijAnAtI'ti / / sIhanAdaM nadatIti yathA migarAjA parissayAnaM sahanato, vanamahiMsamattavAraNAdInaM hananato ca "sIho"ti vuccati, evaM tathAgato lokadhammAnaM sahanato, parappavAdAnaM hananato ca "sIho"ti vuccati / evaM vuttassa sIhassa nAdaM sIhanAdaM / tattha yathA sIho sIhabalena samannAgato sabbattha visArado vigatalomahaMso sIhanAdaM nadati, evaM tathAgatasIhopi dasahi tathAgatabalehi samannAgato aTThasu parisAsu visArado vigatalomahaMso "iti rUpa"ntiAdinA (saM0 ni0 2.3.78; a0 ni0 3.8.2) nayena nAnAvilAsasampannaM sIhanAdaM nadati / ___ pahaM abhisakaritvAti jJAtuM icchitamatthaM attano ANabalAnurUpaM abhiracitvA tavaNaMyevAti pucchitakkhaNeyeva ThAnuppattikapaTibhAnena vissjjeti| cittaM paritosetiyeva ajjhAsayAnurUpaM vissjjnto| sotabbaJcassa maJanti aTThakkhaNavajjitena navamena khaNena lbbhmaanttaa| "yaM no satthA bhAsati, taM no sossAmA"ti AdaragAravajAtA mahantena ussAhena sotabbaM sampaTicchitabbaM mnyjnti| suppasanA pasAdAbhibuddhiyA vigatupakkilesatAya kallacittA muducittA honti| pasanakAranti pasannehi kAtabbasakkAraM, dhammAmisapUjanti attho / tattha AmisapUjaM dassento "paNItAnI"tiAdimAha | dhammapUjA pana "tathattAyA"ti iminA dssitaa| tathAbhAvAyAti yathattAya yassa vaTTadukkhanissaraNatthAya dhammo desito, tathAbhAvAya, tenAha "dhammAnudhammapaTipattipUraNatthAyA'ti / sA ca dhammAnudhammapaTipatti yAya anupubbiyA paTipajjitabbA, paTipajjantAnaJca sati ajjhattikaGgasamavAye ekaMsikA tassA pAripUrIti taM anupubbiM dassetuM "keci saraNesU"tiAdi vuttaM / 317
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8.404 - 405) etasmiM imasmiM panokAse ThatvAta "paTipannA ca ArAdhentIti sIhanAdakiccapAripUridIpane pALipadese ThatvA / samodhAnetabbAti saGkalitabbA / eko sIhanAdo asAdhAraNo aJehi appaTivattiyo seTThanAdo abhItanAdoti katvA / esa nayo sesesupi / purimAnaM dasannanti Adito paTThAya yAva " vimuttiyA mayhaM sadiso natthI "ti etesaM purimAnaM dasannaM sIhanAdAnaM, niddhAraNe cettha sAmivacanaM tenAha "ekekassA "ti / "parisAsu ca nadatI "ti Adayo parivArA "ekaccaM tapassiM niraye nibbattaM passAmI 'ti sIhanAdaM nadanto bhagavA parisAyaM nadati visArado nadati yAva " paTipannA ArAdhentI "ti atthayojanAya sambhavato / tathA sesesupi navasu / 318 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA " eva "ntiAdi yathAvuttAnaM tesaM saGkaletvA dassanaM / te dasAti te "parisAsu ca nadatI'ti Adayo sIhanAdA / purimAnaM dasannanti yathAvuttAnaM purimAnaM dasannaM / parivAravasenAti paccekaM parivAravasena yojiyamAnA sataM sIhanAdA / purimA ca dasAti tathA ayojiyamAnA purimA ca dasAti evaM dasAdhikaM sIhanAdasataM hoti / evaM vAdInaM vAdanti evaM pavattavAdAnaM titthiyAnaM vAdaM / paTisedhetvAti tathAbhAvAbhAvadassanena paTikkhipitvA / yaM bhagavA udumbarikasutte "idha nigrodha tapassI" tiAdinA (dI0 ni0 3.33) upakkilesavibhAgaM, pArisuddhivibhAgaJca dassento saparisassa nigrodhassa paribbAjakassa purato sIhanAdaM nadi, taM dassetuM " idAni parisati naditapubbaM sIhanAdaM dassento 'ti Adi vRttaM / titthiyaparivAsakathAvaNNanA 404. idanti "rAjagahe gijjhakUTe pabbate viharantaM maM... pe0... paJhaM pucchI "ti idaM vacanaM / kAmaM yadA nigrodho paJhaM pucchi bhagavA cassa vissajjesi, na tadA gijjhakUTe pabbate viharati, rAjagahasamIpe pana viharatIti katvA " rAjagahe gijjhakUTe pabbate viharantaM ma"nti vuttaM, gijjhakUTe viharaNaJcassa tadA avicchinnanti tenAha "yaM taM bhagavA'tiAdi | yogeti naye, dukkhanissaraNUpAyeti attho / 405. yaM parivAsaM sAmaNerabhUmiyaM Thito parivasatIti yojanA / yasmA sAmaNerabhUmiyaM Thitena parivasitabbaM na gihibhUtena tasmA aparivasitvAyeva pabbajjaM labhati / AkaGkSati pabbajjaM, AkaGkSati upasampadanti ettha pana pabbajjA-ggahaNaM vacanasiliTThatAvaseneva 318
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8.405-405) " dirattatirattaM sahaseyyanti (pAci0 50) ettha dirattaggahaNaM viya / gAmappavesanAdInIti Adi- saddena vesiyAvidhavAthullakumAripaNDakabhikkhunigocaratA, sabrahmacArInaM uccAvacesu kiMkaraNIyesu dakkhAnalasAditA, uddesaparipucchAdIsu tibbachandatA, yassa titthAyatanato idhAgato, tassa avaNNe, ratanattayassa ca vaNNe anattamanatA, tadubhayaM yathAkkamaM vaNNe ca avaNNe ca attamanatAti imesaM saGgaho veditabbo, tenAha " aTTha vattAni pUrentenA "ti / ghaMsitvA koTTetvAti ajjhAsayassa vImaMsanavasena suvaNNaM viya ghaMsitvA koTTetvA / titthiyaparivAsakathAvaNNanA gaNamajjhe nisIditvAti upasampadAkammassa gaNappahonakAnaM bhikkhUnaM majjhe saGghatthero viya tassa anuggahatthaM nisIditvA / vUpakaTThoti vivitto / tAdisassa sIlavisodhane appamAdo avuttasiddhoti Aha "kammaTThAne satiM avijahanto 'ti / pesitacittoti nibbAnaM pati pesitacitto taMninno tappoNo tappabbhAro / jAtikulaputtApi AcArasampannA eva arahattAdhigamAya pabbajjApekkhA hontIti tepi tehi ekasaGgahe karonto Aha "kula AcArakulaputtA'ti, tenAha " sammadevAti hetunAva kAraNenevA "ti / 'otiNNomhi jAtiyA 'tiAdinA nayena hi saMvegapubbikaM yathAnusiTTaM pabbajjaM sandhAya idha " sammadevA" ti vRttaM / hetunAti Ayena / pApuNitvAti patvA adhigantvA / sampAdetvAti asekkhA sIlasamAdhipaJa nipphAdetvA, paripUretvA vAti attho / niTThAtunti nigamanavasena pariyosApetuM / "brahmacariyapariyosAnaM... pe0... vihAsI "ti iminA eva hi arahattanikUTena desanA pariyosApitA / taM pana nigamento " aJJataro kho panA... pe0... ahosI" ti vuttaM dhammasaGgAhakehi / yaM panettha atthato na vibhattaM, taM suvijJeyyameva / mahAsIhanAdasuttavaNNanAya lInatthaSpakAsanA / 319 319 "
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. poTThapAdasuttavaNNanA poTTapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA 406. sAvatthiyanti samIpatthe bhummanti Aha "sAvatthiM upanissAyA ''ti / jessa kumArassa baneti jetena nAma rAjakumArena ropite upavane / nivAsaphAsutAdinA pabbajitA Aramanti etthAti ArAmo, vihAro | phoTo pAdesu jAtoti poTThapAdo / vatthacchAyAchAdanapabbajUpagatattA channaparibbAjako / brAhmaNamahAsA mahAvibhavatAya mahAsAratApatto brAhmaNo / samayanti sAmaJJaniddeso, taM taM samayanti attho / pavadantIti pakArato vadanti, attanA attanA uggahitaniyAmena yathA tathA samayaM vadantIti attho / " pabhutayo" ti iminA todeyyajANusoNIsoNadaNDAdike saGgaNhAti, paribbAjakAdayoti Adi-saddena channaparibbAjakAdike / tindukAcIramettha atthIti tindukAcIro, ArAmo / tathA ekA sAlA etthAti ekasAlako, tasmiM tindukAcIre ekasAlake / anekAkArAnavasesajJeyyatthavibhAvanato, aparAparuppattito ca bhagavato ANaM tattha patthaTaM viya hotIti vuttaM "sabbaJJataJJANaM pattharitvA "ti, yato tassa JaNajAlatA vuccati, veneyyAnaM tadantogadhatA heTThA vuttAyeva / veneyyasattapariggaNhanatthaM samannAhAre kate paThamaM nesaM veneyyabhAveneva upaTThAnaM hoti, atha saraNagamanAdivasena kiccaniSpatti vImaMsIyatIti Aha " kiM nu kho bhavissatIti upaparikkhantoti / nirodhanti saJJAnirodhaM / nirodhA buTThAnanti tato nirodhato vuTThAnaM saJJappattiM / sabbabuddhAnaM ANena saMsanditvAti yathA te nirodhaM, nirodhato vuTThAnaJca byAkariMsu, byAkarissanti ca, tathA byAkaraNavasena saMsanditvA / hatthisAriputtoti hatthisArino putto / "yugandharapabbataM parikkhipitvA" ti idaM parikappavacanaM "tAdisaM atthi ce, taM viyA "ti / meghavaNNanti meghavaNaM, saJjhAppabhAnuraJjitameghasaGkAsanti attho / paccagdhanti abhinavaM Adito tathAladdhavohArena, 320
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9.407 - 409 ) poTTapAdaparibbAjakavatthuvaNNanA anaJJaparibhogatAya, tathA vA satthu adhiTThAnena so patto sabbakAlaM "paccagghaM" tveva vuccati, silAdivuttaratanalakkhaNUpapattiyA vA so patto " paccaggha "nti vuccati / 407. attano rucivasena saddhammaTThitijjhAsayavasena, na parena ussAhitoti adhippAyo / "atippagabhAvameva disvAti idaM bhUtakathanaM na tAva bhikkhAcAravelA sampattAti dassanatthaM / bhagavA hi tadA kAlasseva vihArato nikkhanto "vAsanAbhAgiyAya dhammadesanAya poTTapAdaM anuggahissAmI 'ti / yannUnAhanti aJJattha saMsayaparidIpano, idha pana saMsayaparidIpano viy| kasmAti Aha "buddhAna "ntiAdi / saMsayo nAma natthi bodhimUle eva samugghATitattA / parivitakkapubbabhAgoti adhippetakiccassa pubbabhAgapariviitakko eva / buddhAnaM labbhatIti "karissAma, na karissAmA 'tiAdiko esa cittacAro buddhAnaM bhi sambhavati vicAraNavasena pavattanato, na pana saMsayavasena / tenAhAti yena buddhAnampi labbhati, tenevAha bhagavA " yannUnAha "nti / parikappane vAyaM nipAto / "upasaGkameyyanti kiriyApadena vaccamAno eva hi attho " yannUnA' 'ti nipAtapadena jotIyati / ahaM yannUna upasaGkameyyanti yojanA / yadi panAti idampi tena samAnatthanti Aha "yadi panAhanti attho 'ti / 408. yathA unnatappAyo saddo unnAdo, evaM vipulabhAvena uparUpari pavattopa unnAdoti tadubhayaM ekajjhaM katvA pALiyaM " unnAdiniyA "ti vatvA puna vibhAgena dassetuM "uccAsaddamahAsaddAyAti vuttanti tamatthaM vivaranto "uccaM nadamAnAyA "tiAdimAha / assAti parisAya / uddhaMgamanavasenAti unnatabahulatAya uggantvA uggantvA pavattanavasena / disAsu patthaTavasenAti vipulabhAvena bhUtaparamparAya sabbadisAsu pattharaNavasena / idAni paribbAjakaparisAya uccAsaddamahAsaddatAya kAraNaM, tassa ca pavattiAkAraM dassento "tesaJhI"tiAdimAha / kAmassAdo nAma kAmaguNassAdo / kAmabhavAdigato assAdo bhavassAdo / 321 409. saNThapesIti saMyamanavasena sammadeva Thapesi, saNThapanaJcettha tiracchAnakathAya aJJamaJJasmiM agAravassa jahApanavasena AcArassa sikkhApanaM yathAvuttadosassa nigUhanaJca hotIti Aha "sikkhApesI " tiAdi / appasaddanti nissaddaM, uccAsaddamahAsaddAbhAvanti adhipAyo / nappamajjantIti na agAravaM karonti / 321
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.410-411) 410. no Agate Anandoti bhagavati Agate no amhAkaM Anando pIti hoti| piyasamudAcArAti piyAlApA / "paccuggamanaM akAsI"ti vatvA na kevalamayameva, atha kho aJapi pabbajitA yebhuyyena bhagavato apacitiM karontevAti dassetuM "bhagavantahI"tiAdiM vatvA, tattha kAraNamAha "uccAkulInatAyA"ti, tena sAsane appasannApi kulagAravena bhagavati apacitiM karonte vAti dasseti / etasmiM antare kA nAma kathAti etasmiM yathAvuttaparicchedabbhantare kathA kA nAma / vippakatA AraddhA hutvA apariyositA / "kA kathA vippakatA"ti vadanto atthato tassA pariyosApanaM paTijAnAti nAma / "kA kathA"ti ca avisesacodanAti yassA tassA sabbassApi kathAya pariyosApanaM paTiJAtaJca hoti, taJca paresaM asabbaJjUnaM avisayanti Aha "pariyantaM netvA demIti sabba pavAraNaM pavAresI"ti | abhisAnirodhakathAvaNNanA 411. sukAraNanti sundaraM atthAvahaM hitAvahaM kAraNaM / nAnAtitthesu nAnAladdhIsu niyuttAti nAnAtithikA, te eva nAnAtitthiyA ka-kArassa ya-kAraM katvA / kutUhalamettha atthIti kotUhalA, sA eva sAlAti kotUhalasAlA, tenAha "kotUhaluppattihAnato"ti / sAnirodheti saJjAsIsenAyaM desanA, tasmA saJaAsahagatA sabbepi dhammA saGgayhanti, tattha pana cittaM padhAnanti Aha "cittanirodhe"ti / accantanirodhassa pana tehi anadhippetattA, avisayattA ca "khaNikanirodhe"ti Aha / kAmaM sopi tesaM avisayova, asthato pana nirodhakathA vuccamAnA tattheva tidvatIti tathA vuttaM / kittighosoti "aho buddhAnubhAvo bhavantarapaTicchannaM kAraNaM evaM hatthAmalakaM viya paccakkhato dasseti, sAvake ca edise saMvarasamAdAne patiThThApetI'ti. thutighoso yAva bhavaggA pattharati / paTibhAgakiriyanti paLAsavasena paTibhAgabhUtaM payogaM kronto| bhavantarasamayanti tatra tatra vuTThanasamayaM abhUtaparikappitaM kiJci uppAdiyaM vatthu attano samayaM katvA / kiJcideva sikkhApadanti "elamUgena bhavitabbaM, ettakaM, velaM ekasmiMyeva ThAne nisIditabba"nti evamAdikaM kiJcideva kAraNaM sikkhAkoTThAsaM katvA pnypenti| nirodhakathanti nirodhasamApattikathaM / tesati kotUhalasAlAyaM sannipatitesu titthiyasamaNabrAhmaNes / ekacceti eke| purimoti "ahetU appaccayA"ti evaMvAdI / yvAyaM idha uppajjatIti yojnaa| samApattinti asaJabhAvAvahaM samApattiM / nirodheti sAnirodhe / hetuM apassantoti yena hetunA 322 Jain Education Interational
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9.411-411) abhisaJjAnirodhakathAvaNNanA asaJJabhave saJJAya nirodho sabbaso anuppAdo, yena ca tato cutassa idha paJcavokArabhave tassA uppAdo, taM avisayatAya apassanto / nanti paThamavAdiM / nisedhetvAti "na kho nAmetaM bho evaM bhavissatI 'ti evaM paTikkhipitvA / asaJJikabhAvanti muJchApattiyA kiriyamayasaJjAvasena vigatasaJJibhAvaM / vakkhati hi "visaJJI hutvA "ti / vikkhambhanavasena kilesAnaM santApanena attantapo / ghoratapoti dukkaratAya bhImatapo / parimAritindriyoti nibbisevanabhAvApAdanena sabbaso milaapitckkhaadindriyo| bhaggoti bhaJjitakusalajjhAsayo / evamAhAti " evaM sahabha purisassa attA"tiAdiAkArena saJJAnirodhamAha / iminA nayena ito paresu dvIsu ThAnesu yathArahaM yojanA veditabbA | 323 AthabbaNapayoganti AthabbaNavedavihitaM AthabbaNikAnaM visaJJibhAvApAdanapayogaM / AthabbaNaM payojetvAti AthabbaNavede AgataaggijuhanapubbakaM mantajappanaM payojetvA sIsacchinnatAdidassanena saJJAnirodhamAha / tassAti yassa sIsacchinnatAdi dassitaM, tassa / yakkhadAsInanti devadAsInaM, yA "devatAbhatiyotipi" vuccanti / madaniddanti surAmadanimittakaM supanaM devatUpahAranti naccanagAyanAdinA devatAnaM pUjaM / surApAtinti pAtipuNNaM suraM / divAti atidivA ussUre / elamUgakathA viyAti imesaM paNDitamAnInaM kathA andhabAlakathAsadisI / cattAro nirodheti aJJamaJJavidhure cattAro nirodhe ete paJJapenti / na ca aJJamaJJaviruddhanAnAsabhAvena tena bhavitabbaM, atha kho ekasabhAvena tenAha " iminA cA "tiAdi / aJJenevAti imehi vRttAkArato aJJAkAreneva bhavitabbaM / " ayaM nirodho, ayaM nirodho "ti AmeDitavacanaM satthA attano desanAvilAsena anekAkAravokAraM nirodhaM vibhAvessatIti dassanatthaM kataM aho nUnAti ettha ahoti acchariye, nUnAti anussaraNe nipAto / tasmA aho nUna bhagavA anaJJasAdhAraNadesanattA nirodhampi aho acchariyaM katvA katheyya maJJeti adhippAyo / " aho nUna sugato" ti etthApi eseva nyo| acchariyavibhAvanato eva cettha dvikkhattuM vacanaM, acchariyatthopi cettha aho - saddo / so yasmA anussaraNamukheneva tena gahito, tasmA vuttaM "aho nUnAti anussaraNatthe 'ti / kAlapuggalAdivibhAgena bahubhedattA imesaM nirodhadhammAnanti bahuvacanaM, kusala - saddayogena sAmivacanaM bhummatthe daTThabbaM / ciNNavasitAyAti 323
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.412-413) nirodhasamApattiyaM vasIbhAvassa ciNNattA / sabhAvaM jAnAtIti nirodhassa sabhAvaM yAthAvato jAnAti / ahetukasajhuppAdanirodhakathAvaNNanA 412. gharamajheyeva pakkhalitAti gharato bahi gantukAmA purisA maggaM anotaritvA gharAjirena samatale vivaTaGgaNe eva pakkhalanaM pattA, evaM sampadamidanti attho / asAdhAraNo hetu, sAdhAraNo paccayoti evamAdi vibhAgena idha payojanaM natthi saJjAya akAraNabhAvapaTikkhepattA codanAyAti vuttaM "kAraNasseva nAma"nti / pALiyaM "uppajjantipi nirujjhantipI"ti vuttaM, tattha "sahetU sappaccayA saJjA uppajjanti, uppannA pana nirujjhantiyeva, na tidvantI"ti dassanatthaM "nirujjhantI"ti vacanaM, na nirodhassa sahetusappaccayabhAvadassanatthaM / uppAdo hi sahetuko, na nirodho| yadi hi nirodhopi sahetuko siyA, tassa nirodhenApi bhavitabbaM aGkurAdInaM viya, na ca tassa nirodho asthi / tasmA vuttanayeneva pALiyA attho veditabbo / ayaJca nayo khaNanirodhavasena vutto / yo pana yathAparicchinnakAlavasena sabbasova anuppAdanirodho, so "sahetuko''ti veditabbo tathArUpAya paTipattiyA vinA abhAvato / tenAha bhagavA "sikkhA ekA saJjA nirujjhatI''ti / (dI0 ni0 1.412) tato eva ca idhApi vuttaM "sAya sahetukaM uppAdanirodhaM diipetu"nti| sikkhA ekAti ettha sikkhAti karaNe paccattavacanaM, eka-sado aJapariyAyo "ittheke abhivadanti sato vA pana sattassA"tiAdIsu (dI0 ni0 1.85 Adayo; ma0 ni0 3.21) viya, na saGkhyAvAcIti Aha "sikkhA ekA saJjA uppajjantIti sikkhAya ekaccA saJA jAyantI"ti / sesapadesupi eseva nayo / 413. tatthAti tassaM uparidesanAyaM / sammAdivisammAsaGkappavasena pariyApannattA AgatAti sabhAvato upakArato ca pAkkhandhe pariyApannattA saGgahitattA tatiyA adhipaJAsikkhA sammAdiTThisammAsaGkappavasena AgatA / tathA hi vuttaM "yA cAvuso visAkha sammAdiTTi, yo ca sammAsaGkappo, ime dhammA pAkkhandhe saGgahitA"ti (ma0 ni0 1.462) kAmaJcettha 324
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 9.413- 413) ahetukasaJJappAdanirodhakathAvaNNA vRttanayena tissopi sikkhA AgatA eva, tathApi adhicittasikkhAya eva abhisanirodho dassito, itarA tassa sambhArabhAvena AnItA / paJcakAmakoTThAse paJcakAmaguNikarAgoti Arabbha uppajjanakarAgo / asamuppannakAmacAroti vattamAnuppannatAvasena asamuppanno yo koci kAmacAro yA kAci lobhuppatti / purimo visayavasena niyamitattA kAmaguNArammaNova lobho daTThabbo, itaro pana jhAnanikantibhavarAgAdippabhedo sabbopi lobhacAro kAmanaTThena kAmesu pavattanato / sabbe tebhUmakA dhammA kAmanIyaTThena kAmAti / ubhayesampi kAmasaJJAtinAmatA sahacaraNaJAyenAti "kAmasaJjA"ti paduddhAraM katvA tadubhayaM niddivaM / " tatthA"tiAdi asamuppannakAmacArato paJcakAmaguNikarAgassa visesadassanaM / kAmaM paJcakAmaguNikarAgopi asamuppanno eva maggena samugghATIyati, tasmiM pana samugghATitepi na sabbo rAgo samugghATaM gacchati, tasmA paJcakAmaguNikarAgaggahaNena na itarassa sabbassa rAgassa gahaNaM hotIti ubhayasAdhAraNena pariyAyena ubhayaM saGgahetvA dassetuM pALiyaM kAmasaJaggahaNaM katanti tadubhayaM sarUpato visesato ca dassetvA sabbasaGgAhikabhAvato 'asamuppannakAmacAro pana imasmiM ThAne vaTTatIti vuttaM / 66 325 sadisatAta kAmasaJjJadibhAvena samAnattA, etena pALiyaM " purimA 'ti sadisakappanAvasena vuttanti dasseti / anAgatA hi idha " nirujjhatI 'ti vuttA anuppAdassa adhippetattA, tenAha "anuppannAva nuppajjatI 'ti / nIvaraNavivekato jAtattA vivekajehi paThamajjhAnapItisukhehi saha akkhAtabbA, taMkoTThAsikA vAti vivekajaM pItisukhasaGghAtA / nAnattasaJapaTighasaJJAhi nipuNatAya sukhumabhUtatAya sukhumasaJjJA bhUtA sukhumabhAvena, paramatthabhAvena aviparItasabhAvA / jhAnaM taMsampayuttadhammAnaM bhAvanAsiddhA saNhasukhumatA nIvaraNavikkhambhanavasena viJJayatIti Aha "kAmacchandAdioLArikaGgappahAnavasena sukhumA "ti / bhUtatAyAti vijjamAnatAya / sabbatthAti sabbavAresu / samApajjanAdhiTThAnAni viya vuTThAnaM jhAne pariyApannampi hoti yathA taM dhammAnaM bhaGgakkhaNo dhammesu, na AvajjanapaccavekkhaNAnIti " paThamajjhAnaM samApajjanto adhiTThahanto 325
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.414-414) buTTahanto ca sikkhatI"ti vuttaM, na "Avajjanto paccavekkhanto''ti / tanti paThamajjhAnaM / tenAti hetumhi karaNavacanaM, tasmA paThamajjhAnena hetubhUtenAti attho / hetubhAvo cettha jhAnassa yathAvuttasaJjAya uppattiyA sahajAtAdipaccayabhAvo kAmasaJaAya nirodhassa upanissayatAva, taJca kho suttantapariyAyena / tathA ceva saMvaNNitaM "tathArUpAya paTipattiyA vinA abhAvato''ti / etenupAyenAti yvAyaM paThamajjhAnatappaTipakkhasaJjAvasena "sikkhA ekA saJjA uppajjati, sikkhA ekA saJjA nirujjhatI''ti ettha attho vutto, etena nayena / sabbatthAti sabbavAresu / ___414. yasmA panettha samApattivasena taMtaMsaJjAnaM uppAdanirodhe vuccamAne aGgavasena so vuttoti Aha "yasmA panA"tiAdi / "aGgato sammasana'nti anupadadhammavipassanAya lakkhaNavacanaM / anupadadhammavipassanahi karonto samApattiM patvA aGgato sammasanaM karoti, na ca saJA samApattiyA kiJci aGgaM hoti / vuttaJca "idaJca sajA sajJAti evaM aGgato sammasanaM uddhaTa"nti / aGgatoti vA avayavatoti attho, anupadadhammatoti vuttaM hoti / tadevAti AkiJcacAyatanameva / yato khoti paccatte nissakkavacananti Aha "yo nAmA"ti yathA "AdimhI"ti etasmiM atthe "Adito''ti vuccati itaravibhattitopi to-saddassa lbbhnto| sakasmiM attanA adhigate saJaA sakasaJa, sA etassa atthIti sakasaJI, tenAha "attano paThamajjhAnasAya saJavA"ti / sakasaJIti cettha upari vuccamAnanirodhapAdakatAya sAtisayAya jhAnasaJAya asthibhAvajotako I-kAro daTTabbo, tenevAha "anupubbena sajaggaM phusatI"tiAdi / tasmA tattha tattha sakasaJitAggahaNena tasmiM tasmiM jhAne sabbaso suciNNavasIbhAvo dIpitoti veditabbaM / lokiyAnanti niddhAraNe sAmivacanaM, sAmiatthe eva vA / yadaggena hi taM tesu seTheM, tadaggena tesampi seTThanti / "lokiyAna"nti visesanaM lokuttarasamApattIhi tassa asetttthbhaavto| "kiccakArakasamApattIna"nti visesanaM akiccakArakasamApattito tassa aseTThabhAvato / akiccakArakatA cassA paTusAkicvAbhAvavacanato vijhAyati / yatheva hi tattha saJjA, evaM phassAdayo pIti / yadaggena hi tattha saGkhArAvasesasukhumabhAvappattiyA pakativipassakAnaM sammasituM asakkuNeyyarUpena ThitA, tadaggena hechimasamApattidhammA viya paTukiccakaraNasamatthApi na hontIti / svAyamattho paramatthamaJjusAyaM visuddhimaggasaMvaNNanAyaM 326
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.414-414) ahetukasa ppAdanirodhakathAvaNNanA 327 AruppakathAyaM (visuddhi0 TI0 1.286) savisesaM vutto, tasmA tattha vuttanayena veditabbo / keci pana "yathA heTThimA heTThimA samApattiyo uparimAnaM uparimAMnaM adhiTThAnakiccaM sAdhenti, na evaM nevasAnAsaAyatanasamApatti kassacipi adhiTThAnakiccaM sAdheti, tasmA sA akiccakArikA, itarA kiccakArikA vuttA''ti vadanti, tadayuttaM tassApi vipassanAcittaparidamanAdInaM adhitttthaankiccsaadhnto| tasmA purimoyeva attho yutto| pakappetIti saMvidahati / jhAnaM samApajjanto hi jhAnasukhaM attani saMvidahati nAma / abhisaGgharotIti AyUhati, sampiNDetIti attho / sampiNDanattho hi samudayaTTho / yasmA nikantivasena cetanAkiccassa matthakappatti, tasmA phalUpacArena kAraNaM dassento "nikantiM kurumAno abhisaGgharoti nAmA"ti vuttaM / imA idAni me labbhamAnA AkiJcajJAyatanasA nirujjheyyuM taMsamatikkameneva uparijhAnatthAya cetnaabhisngkhrnnsmbhvto| ajJAti AkiJcajAyatanasAhi aJA / tato thUlatarabhAvato olaarikaa| kA pana tAti Aha "bhavaGgasaJjA'"ti | AkiJcajJAyatanato vuTThAya eva hi uparijhAnatthAya cetanAbhisaGkharaNAni bhaveyyuM, vuTThAnaJca bhavaGgavasena hoti / yAva ca upari jhAnasamApajjanaM, tAva antarantarA bhavaGgappavattIti Aha "bhavaGgasaJjA uppajjeyyu"nti / cetentovAti nevasAnAsAyatanajjhAnaM ekaM dve cittavAre samApajjanto eva / na ceteti tathA heTThimajjhAnesu viya vA pubbAbhogAbhAvato pubbAbhogavasena hi jhAnaM pakappento idha "cetetI"ti vutto| yasmA "ahametaM jhAnaM nibbattemi upasampAdemi samApajjAmI"ti evaM abhisaGkharaNaM tattha sAlayasseva hoti, na anAlayassa, tasmA ekaM cittakkhaNikampi jhAnaM pavattento tattha appahInanikantikatAya abhisaGgharonto evAti attho / yasmA panassa tathA heTThimajjhAnesu viya vA tattha pubbAbhogo natthi, tasmA "na abhisaGgharotI"ti vuttaM / "imassa bhikkhuno"tiAdi vuttassevatthassa vivaraNaM / "svAyamattho"tiAdinA tamevatthaM upamAya pttipaadeti| pacchAbhAgeti pitugharassa pacchAbhAge / tato puttghrto| laddhagharamevAti yato anena bhikkhA laddhA, tameva gharaM puttagehameva / AsanasAlA viya AkiJcajJAyatanasamApatti tato pitugharaputtagharaTThAniyAnaM nevasAnAsaAyatananirodhasamApattInaM upgntbbto| pitugharaM amanasikaritvAti pavisitvA samatikkantampi pitugharaM na manasi ktvaa| puttagharasseva AcikkhanaM viya ekaM dve cittavAre samApajjitabbampi nevasaJAnAsajJAyatanaM na manasi 327
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.414-414) katvA parato nirodhasamApattiatthAya eva mnsikaaro| evaM amanasikArasAmanena, manasikArasAmanena ca upamupameyyatA veditabbA Acikkhanenapi manasikArasseva jotitattA / na hi manasikArena vinA AcikkhanaM sambhavati / tA jhAnasajAti tA ekaM dve cittavAre pavattA nevsnyjaanaascaaytnsnyjaa| nirujjhantIti padeseneva nirujjhanti, pubbAbhisaGkhAravasena pana upari anuppaado| yathA ca jhAnasaJAnaM, evaM itarasAnaM pIti Aha "aA ca oLArikA bhavaGgasajJA nuppajjantI"ti, yathAparicchinnakAlanti adhippAyo / so evaM paTipanno bhikkhUti so evaM yathAvutte saJjAgge Thito arahatte, anAgAmiphale vA patidvito bhikkhu dvIhi phalehi samannAgamo, tiNNaM saGkhArAnaM paTippassaddhi, soLasavidhA ANacariyA, navavidhA samAdhicariyAti imesaM vasena nirodhapaTipAdanapaTipattiM paTipanno / phusatIti ettha phusanaM nAma vindanaM paTiladdhIti Aha "vindati paTilabhatI"ti / atthato pana yathAparicchinnakAlaM cittacetasikAnaM sabbaso appavatti eva / abhIti upasaggamattaM niratthakaM, tasmA "saJjA" icceva attho| nirodhapadena anantarikaM katvA samApattipade vattabbe tesaM dvinaM antare sampajAnapadaM Thapitanti Aha "nirodhapadena anantarikaM katvA vutta"nti, tenAha "anupaTi...pe0... attho"ti / tatrApIti tasmimpi tathA padAnupubbiThapanepi ayaM visesatthoti yojanA / sampajAnantassAti taM taM samApattiM samApajjitvA vuTThAya tattha tattha saGghArAnaM sammasanavasena pajAnantassa / anteti yathAvuttAya nirodhapaTipattiyA pariyosAne / dutiyavikappe sampajAnantassAti sampajAnakArinoti attho, tena nirodhasamApajjanakassa bhikkhuno Adito paTThAya sabbapATihArikapaJAya saddhiM atthasAdhikA paJjA kiccato. dassitA hoti, tenAha "paNDitassa bhikkhuno"ti / sabbAkArenAti "samApattiyA sarUpaviseso, samApajjanako, samApajjanassa ThAnaM, kAraNaM, samApajjanAkAro"ti evamAdi sabbappakArena / tatthAti visuddhimagge / (visuddhI0 2.867) kathitatovAti kathitaTThAnato eva gahetabbA, na idha taM vadAma punaruttibhAvatoti adhippAyo / evaM kho ahanti ettha AkArattho evaM-saddo uggahitAkAradassananti katvA / evaM poTTapAdAti ettha pana sampaTicchanattho, tenAha "suuggahitaM tayAti anujAnanto"ti / 328
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.415-416) ahetukasaJjappAdanirodhakathAvaNNanA 329 415. saJjA aggA etthAti saJaAggaM, AkiJcaJAyatanaM / aTThasu samApattIsupi saJjAggaM atthi upalabbhatIti cintetvA / "puthU''ti pALiyaM liGgavipallAsaM dassento Aha "bhuunipii''ti| "yathA"ti iminA pakAraviseso karaNappakAro gahito, na pakArasAmaJanti Aha "yena yena kasiNenA"ti, pathavIkasiNena karaNabhUtenA"ti ca / jhAnaM tAva yutto karaNabhAvo sAnirodhaphusanassa sAdhakatamabhAvato, kathaM kasiNAnanti ? tesampi so yutto eva / yadaggena hi jhAnAnaM nirodhaphusanassa sAdhakataM abhAvo, tadaggena kasiNAnampi tdvinaabhaavto| anekakaraNApi kiriyA hotiyeva yathA "assena yAnena dIpikAya gacchatI'ti / ekavAranti skiN| purimasAnirodhanti kAmasaJjAdipurimasajAya nirodhaM, na nirodhasamApattisaJjitaM sAnirodhaM / ekaM sajAgganti ekaM saJjAbhUtaM aggaM seTThanti attho heTThimasaAya ukkaTThabhAvato / saJA ca sA aggaJcAti saJjAggaM, na sajJAsu agganti / dve vAreti dvikkhttuN| sesakasiNesUti kasiNAnaMyeva gahaNaM nirodhakathAya adhikatattA / tato eva cettha jhAnaggahaNena kasiNajjhAnAni eva gahitAnIti veditab / "paThamajjhAnena karaNabhUtenA"ti ArammaNaM anAmasitvA vadati yathA "yena yena kasiNenA"ti ettha jhAnaM anAmasitvA vuttaM / "itI"tiAdinA vuttamevatthaM saGgahetvA nigamanavasena vdti| sabbampIti sabbaM ekavAraM samApannajhAnaM / saGgahetvAti saJjAnanalakkhaNena taMsabhAvAvisesato ekajhaM saGgahetvA / aparAparanti punappunaM / 416. jhAnapadaTThAnaM vipassanaM vaDDentassa puggalassa vasena saJjAtrANAni dassitAni paThamanaye / dutiyanaye pana yasmA vipassanaM ussukkApetvA maggena ghaTentassa maggANaM uppajjati, tasmA vipassanAmaggavasena saJAJANAni dassitAni / yasmA pana paThamanayo lokiyattA oLAriko, dutiyanayo missako tasmA tadubhayaM asambhAvetvA accantasukhumaM subhaM thiraM nibbattitalokuttarameva dassetuM maggaphalavasena saJjAtrANAni dassitAni tatiyanaye / tayopete nayA maggasodhanavasena dassitA / "ayaM panettha sAro"ti vibhAvetuM tipiTakamahAsivattheravAdo aabhto| nirodhaM pucchitvA tasmiM kathite tadanantaraM saJjAtrANuppattiM pucchanto atthato nirodhato vuTTAnaM pucchati nAma, nirodhato ca vuTTAnaM arahattaphaluppattiyA vA siyA anAgAmiphaluppattiyA vA, tattha saJA padhAnA, tadanantaraJca paccavekkhaNaJANanti tadubhayaM niddhArento thero "kiM ime bhikkhU 329
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.417-417) bhaNantI"tiAdimAha / tattha "kiM ime bhikkhU bhaNantI"ti tadA dIghanikAyatantiM parivattante imaM ThAnaM patvA yathAvuttena paTipATiyA tayo naye kathente bhikkhU sandhAya vadati / yassa yathA maggavIthiyaM maggaphalajANesu uppannesu niyamato maggaphalapaccavekkhaNANAni honti, evaM phalasamApattiyaM phalapaccavekkhaNaNanti Aha "pacchA paccavekkhaNajANa"nti / "idaM arahattaphala"nti idaM paccavekkhaNANassa pavattiAkAradassanaM / phalasamAdhisajJApaccayAti phlsmaadhishgtsaapccyaa| kira-saddo anassaraNattho / yathAdhigatadhammAnassaraNapakkhiyA hi paccavekkhaNA | samAdhisIsena cettha sabbaM arahattaphalaM gahitaM sahacaraNajAyena, tasmiM asati paccavekkhaNAya asambhavo evAti Aha "idappaccayA"ti / saJaAattakathAvaNNanA 417. desanAya sahabhAvena sArambhamakkhissAdimalavisodhanato sutamayajANaM nhApitaM viya, sukhumabhAvena tanulepanavilittaM viya, tilakkhaNabhAhatatAya kuNDalAdialaGkAravibhUsitaM viya ca hoti, tadanupasevato jANassa ca tathAbhAvo taMsamaGgino puggalassa tathAbhAvApatti, nirodhakathAya nivesanaJcassa sirisayanappavesanasadisanti Aha "saNhasukhuma...pe0... AropitopI"ti / tatthAti tassaM nirodhakathAyaM / sukhaM avindanto mandabuddhitAya alabhanto / malavidUsitatAya guuthtttthaansdisN| attano laddhiM attadiDheiM / anumatiM gahetvAti anuzaM gahetvA "ediso me attA"ti anujAnApetvA, attano laddhiyaM patiThThapetvAti attho / kaM panAti oLAriko, manomayo, arUpIti tiNNaM attavAdAnaM vasena tividhesu katamanti attho / pariharantoti viddhaMsanato pariharanto, nigUhantoti adhippAyo / yasmA catusantatirUpappabandhaM ekattavasena gahetvA rUpIbhAvato "oLAriko attA"ti pacceti attavAdI, annapAnopadhAnataJcassa parikappetvA "sassato''ti maJati, rUpIbhAvato eva ca saJaAya aJattaM AyAgatameva, yaM vedavAdino "annamayo, pAnamayo'"ti ca dvidhA voharanti, tasmA paribbAjako taM sandhAyA "oLArikaM kho"ti Aha / tattha yadi attA rUpI, na saJI, saJaAya arUpabhAvattA, rUpadhammAnaJca asaJjAnanasabhAvattA, rUpI ca samAno yadi tava matena nicco, saJA aparAparaM pavattanato tattha tattha bhijjatIti bhedasabbhAvato aniccA, evampi "aJaA saJaA, aJjo 330
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.418-420-418-420) saJaAattakathAvaNNanA 331 attA"ti saJjAya abhAvato acetanoti na kammassa kArako, phalassa ca na upabhuJjakoti Apannameva, tenAha "oLAriko ca hi te"tiaadi| paccAgacchatoti paccAgacchantassa, jAnatoti attho / "aJA ca saJjA uppajjanti, aJA ca sA nirujjhantIti kasmA vuttaM, nanu uppAdapubbako nirodho, na ca uppannaM anirujjhakaM nAma atthIti codanaM sandhAyAha "catunaJca khandhAna"ntiAdi / 418-420. manomayanti jhAnamanaso vasena manomayaM / yo hi bAhirapaccayanirapekkho, so manasAva nibbattoti manomayo / rUpaloke nibbattasarIraM sandhAya vadati, yaM vedavAdino Anandamayo, vijJANamayoti ca dvidhA voharanti / tatrApIti "manomayo attA"ti imasmimpi pkkhe| dose dineti "aJjAva sA bhavissatI''tiAdinA dose dinne / idhApi purimavAde vuttanayeneva dosadassanaM veditabbaM / ayaM pana viseso- yadi attA manomayo, sabbaGgapaccaGgI, ahInindriyo ca bhaveyya, evaM sati "rUpaM attA siyA, na ca saJjI''ti pubbe viya vattabbaM / tenAha - "manomayo ca hi te''tiAdi / kasmA panAyaM paribbAjako paThamaM oLArikaM attAnaM paTijAnitvA taM laddhiM vissajjetvA puna manomayaM attAnaM paTijAnAti, taJca vissajjetvA arUpiM attAnaM paTijAnAtIti ? kAmaJcettha kAraNaM heTThA vuttameva, tathApi ime titthiyA nAma anavaTTitacittA thusarAsimhi nikhAtakhANuko viya caJcalAti dassetuM "yathA nAma ummattako"tiAdi vuttaM / tattha sajAyAti pakatisaJAya / uppAdanirodhaM icchati aparAparaM pavattAya saJaAya udayavayadassanato / tathApi "saJA saJA''ti pavattasamadhe "attA'"ti gahetvA tassa ca avicchedaM parikappento sassataM maJati, tenAha "attAnaM pana sassataM maJjatI"ti / tathevAti yathA "rUpI attA"ti, "manomayo attA''ti ca vAdadvaye sajAya attato aJatA, tathA cassa acetanatAdidosappasaGgo dunnivAro, tathaiva imasmiM vAde doso / tenAha "tathevassa dosaM dssento"ti| micchAdassanenAti attadiTThisaGghAtena micchAbhinivesena / abhibhUtattAti anAdikAlabhAvitabhAvena ajjhotthaTattA nivaaritaanncaarttaa| taM nAnattaM ajAnantoti yena santatighanena, samUhaghanena ca vaJcito bAlo pabandhavasena pavattamAnaM dhammasamUhaM micchAgAhavasena "attA"ti, "nicco"ti ca abhinivissa voharati, taM ekattasaJjitaM ghanaggahaNaM vinibhujja yAthAvato jAnanaM ghanavinibbhogo, sabbana sabbaM titthiyAnaM so natthIti ayampi paribbAjako tAdisassa ANassa paripAkassa abhAvato 331
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.418-420-418-420) SE vuccamAnampi nAsi / tena vuttaM "bhagavatA vuccamAnampi taM nAnattaM ajAnanto"ti / saJjA nAmAyaM nAnArammaNA nAnAkkhaNe uppajjati, veti cAti sajAya uppAdanirodhaM passantopi saJjAmayaM saJjAbhUtaM attAnaM parikappetvA yathAvuttaghanavinibbhogAbhAvato niccameva katvA maJati diTThimaJjanAya / tathAbhUtassa ca tassa saNhasukhumaparamagambhIradhammatA na AyatevAti vuttaM "dujjAnaM kho"tiAdi / diTThiAdIsu "evameta"nti dassanaM abhinivisanaM ditttthi| tassA eva pubbabhAgabhUtaM "evameta"nti nijjhAnavasena khamanaM khanti / tathA rocanaM ruci| "aJathA"tiAdi tesaM diTThiAdInaM vibhajitvA dassanaM / tattha aJathAti yathA ariyavinaye antadvayaM anupaggamma majjhimA paTipadAvasena dassanaM hoti, tato aJathAyeva / aJjadevAti yaM paramatthato vijjati khandhAyatanAdi, tassa ca aniccatAdi, tato aJadeva paramatthato avijjamAnaM attAnaM sassatAdi te khamati ceva ruccati c| AyuJjanaM anuyuJjanaM Ayogo, tenAha "yuttapayuttatA"ti / paTipattiyAti paramattacintanAdiparibbAjakapaTipattiyA / dujAnametaM dhammataM tvaM "ayaM paramattho, ayaM sammutI"ti imassa vibhAgassa dubbibhAgattA / "yadi etaM dujjAnaM, taM tAva tiThThatu, imaM panatthaM bhagavantaM pucchissAmI"ti cintetvA yathA paTipajji, taM dassetuM "atha paribbAjako"tiAdi vuttaM / aJo vA saJatoti sAsabhAvato aJo sabhAvo vA attA hotUti attho / assAti attno| lokIyati dissati ettha puJapApaM, tabbipAko cAti loko, attA / so hissa kArako, vedako cAti icchito / diTThigatanti "sassato attA ca loko cA"tiAdi (dI0 ni0 1.31; udA0 55) nayappavattaM ditttthigtN| na hesa diTThAbhiniveso diTThadhammikAdiatthanissito tdsNvttnto| yo hi tadAvaho, so taMnissitoti vattabbataM labheyya yathA taM pujaannsmbhaaro| eteneva tassa na dhammanissitatApi saMvaNNitA daTThabbA / AdibrahmacariyassAti AdibrahmacariyaM, tadeva AdibrahmacariyakaM yathA "vinayo eva venayiko"ti, (pArA0 aTTha0 21) tenAha "sikkhattayasaGghAtassA"tiAdi / diTThAbhinivesassa saMsAravaTTe nibbidAvirAganirodhupasamAsaMvattanaM vaTTantogadhattA, tassa vaTTasambandhanato c| tathA abhibhAsambodhanibbAnAsaMvattanaJca daTThab / abhijAnanAyAti AtapariAvasena abhijAnanatthAya / sambajjhanatthAyAti tIraNapahAnapariJAvasena sambodhanatthAyAti vadanti / abhijAnanAyAti abhijJApaJjAvasena jAnanAya, taM pana vaTTassa 332
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.421-423) cittahatthisAriputtapoTThapAdavatthuvaNNanA 333 paccakkhakaraNameva hotIti pariJAbhisamayavasena paTivedhAya / Aha "pcckkhkiriyaayaa"ti| sambujjhanatthAyAti kAmaM taNhApi dukkhasabhAvA, tassA pana samudayabhAvena visuM gahitattA "taNhaM ThapetvA"ti vuttaM / pabhAvanato uppaadnto| dukkhaM pabhAventIpi taNhA avijjAdipaccayantarasahitA eva pabhAveti, na kevalAti Aha "sappaccayA"ti / ubhinnaM appavattIti ubhinnaM appavattinimittaM, nappavattanti ettha dukkhasamudayA etasmiM vA adhigateti appvtti| dukkhanirodhaM nibbAnaM gacchati adhigacchati, tadatthaM paTipadA cAti dukkhnirodhgaaminiipttipdaa| maggapAtubhAvoti aggmggsmuppaado| phalasacchikiriyAti asekkhaphalAdhigamo / AkAranti taM gamanaliGgaM / 421. samantato niggaNhanavasena todanaM vijjhanaM sannitodakaM, vAcAyAti ca paccatte karaNavacananti Aha "vacanapatodenA"ti / sajjhanbharitanti samantato bhusaM aritaM akaMsUti satamattehi tuttakehi viya tiMsasatamattA paribbAjakA vAcApatodanehi turdisu sabhAvato vijjamAnanti paramatthasaMbhAvato upalabbhamAnaM, napakatiAdi viya anupalabbhamAnaM / tacchanti saccaM / tathanti aviparItaM lokuttaradhammasUti visaye bhummaM te dhamme visayaM katvA / ThitasabhAvanti avahitasabhAvaM, taduppAdakanti attho / lokuttaradhammaniyAmatanti lokuttaradhammasampApananiyAmena niyataM, tenAha "buddhaanhii"tiaadi| edisAti "dhammadvitata"ntiAdinA vuttappakArA / cittahatthisAriputtapoTTapAdavatthuvaNNanA 422. sukhumesu atyantaresUti khandhAyatanAdIsu sukhumaJaANagocaresu dhammesu / kusaloti pubbe buddhasAsane kataparicayatAya cheko ahosi| gihibhAve AnisaMsakathAya kathitattA sIlavantassa bhikkhuno tathA kathanena vibbhamane niyojitattA idAni sayampi sIlavA eva hutvA cha vAre (dha0 pa0 aTTha0 37; jA0 aTTha0 1.1.69) vibbhami / kammasarikkhakena hi phalena bhvitb| mahAsAvakassa kathiteti mahAsAvakassa mahAkoTThikatherassa apasAdanakathitanimittaM / patidvAtuM asakkontoti sAsane patidvaM laddhaM askkonto| 423. paJAcakkhuno natthitAyAti suvuttaduruttasamavisamadassanasamatthapaJAcakkhuno 333
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (9.425-425) abhAvena / cakkhumAti ettha yAdisena cakkhunA puriso "cakkhumA"ti vutto, taM dassetuM "subhAsitA"tiAdi vuttaM / ekakoTThAsAti ekantikA, nibbAnAvahabhAvena nicchitAti adhippAyo / ThapitAti vavatthApitA / na ekakoTAsA na ekantikA, na nibbAnAvahabhAvena nicchitA vaTTantogadhabhAvatoti adhippAyo / ekaMsikadhammavaNNanA 425. "kasmA ArabhIti kAraNaM pucchitvA "aniyyAnikabhAvadassanattha"nti payojanaM vissajjitaM / sati hi phalasiddhiyaM hetusiddhoyeva hotIti / paJApitanihAyAti paveditavimuttimaggassa, vaTTadukkhapariyosAnaM gacchati etAyAti "niTThA"ti vimutti vuttA / niTThAmaggo hi idha uttarapadalopena "niTThA"ti vutto| tassa hi aniyyAnikatA, niyyAnikatA ca vuccati, na nitttthaay| niyyAnaM vA niggamanaM nissaraNaM, vaTTadukkhassa vupasamoti attho / niyyAnameva niyyAnikaM, na niyyAnikaM aniyyAnikaM, so eva bhAvo aniyyAnikabhAvo, tassa dassanatthanti yojetabbaM / "eva"nti "nibbAnaM nibbAna''nti vacanamattasAmanaM gahetvA vadati, na pana paramatthato tesaM samaye nibbAnapaJApanassa labbhanato, tena vuttaM "sA ca na niyyAnikA'"tiAdi / lokathUpikAdivasenAti ettha Adi-saddena "aJjo puriso, aJA pakatI"ti pakatipurisantarAvabodho mokkho, buddhiAdiguNavinimuttassa attano sakattani avaTThAnaM mokkho, kAyapavattigatijAtibandhAnaM appamajjanavasena appavatto mokkho, yajehi jutena parena purisena salokatA mokkho, samIpatA mokkho, sahayogo mokkhoti evamAdInaM saGgaho dttttbbo| yathApaJattAti paJcattappakArA hutvA na niyyAti, yenAkArena "niTThA pApuNIyatIti tehi paveditA, tenAkArena tassA appattabbato na niyyAti / paNDitehi paTikkhittAti "nAyaM niTThA paTipadA vaTTassa anatikkamanato''ti buddhAdIhi paNDitehi paTikkhittA / nivattatIti paTikkhepassa kAraNavacanaM, tasmA tehi paJattA niTThA paTipadA na niyyAti, aJadatthu taMsamaGginaM puggalaM saMsAre eva paribbhamApentI nivattati / padhAnaM jAnanaM nAma paccakkhato jAnanaM tassa pamANajeTThabhAvato, itarassa saMsayAnubaddhattAti vuttaM "jAnaM passa"nti / tenettha dassanena jAnanaM viseseti / idaM vuttaM hoti - tumhAkaM ekantasukhe loke paccakkhato ANadassanaM atthIti / jAnanti vA tassa 334
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.426-429) tayoattapaTilAbhavaNNanA 335 lokassa anumAnavisayataM pucchati, passanti paccakkhato gocarataM / ayavhettha attho - api tumhAkaM loko paccakkhato jAto, udAhu anumAnatoti / yasmA loke paccakkhabhUto attho indriyagocarabhAvena pAkaTo, tasmA vuttaM "didvapubbAnI"tiAdi / didvapubbAnIti diTThavA, dassanabhUtena, tadanugatena ca ANena gahitapubbAnIti attho| evaJca katvA "sarIrasaNThAnAdInIti vacanaM samatthitaM hoti / "appATihIraka ta"nti anunAsikalopaM katvA niddesoti Aha "appATihIrakaM ta"nti "appATihIraM katanti evamettha vaNNenti / paTipakkhaharaNato paTihAriyaM, tadeva pATihAriyaM, uttaravirahitaM vcnN| pATihAriyamevettha "pATihIraka"nti vA vuttaM / na pATihIrakaM appATihIrakaM parehi vuccamAnauttarehi sauttarattA, tenAha "paTiharaNavirahita"nti / sauttarahi vacanaM tena uttarena paTihArIyati ativiparivattIyati / tato eva niyyAnassa paTiharaNamaggassa abhAvato "aniyyAnika"nti vattabbataM lbhti| 426. vilAso. lILA / Akappo kesabandhavatthaggahaNaM AdiAkAraviseso, vesasaMvidhAnaM vaa| Adi-saddena bhAvAdInaM saGgaho dtttthbbo| "bhAvo"ti ca cAturiyaM veditabbaM / tayoattapaTilAbhavaNNanA 428. Ahito ahaM mAno etthAti attA, attabhAvoti Aha "attapaTilAbhoti attabhAvapaTilAbho"ti / kAmabhavaM dasseti tassa itaradvayattabhAvato oLArikattA / rUpabhavaM dasseti jhAnamanena nibbattaM hutvA rUpIbhAvena upalabbhanato / saMkilesikA dhammA nAma dvAdasa akusalacittuSpAdA tadabhAve kassaci saMkilesassApi asambhavato / vodAniyA dhammA nAma samathavipassanA tAsaM vasena sabbaso cittavodAnassa sijjhanato / 429. paTipakkhadhammAnaM asamucchede pana na kadAcipi anavajjadhammAnaM pAripUrI, vepullaM vA sambhavati, samucchede pana sati eva sambhavatIti maggapaJAphalapaJjA-ggahaNaM / tA hi sakiM paripuNNA paripuNNA eva aprihaandhmmttaa| taruNapItIti uppannamattA aladdhAsevanA dubbalA piiti| balavatuTThIti punappunaM uppattiyA laddhAsevanA uparivisesAdhigamassa paccayabhUtA thiratarA pIti / "yaM avocumhA"tiAdIsu ayaM 335
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ( 9.432-437-432-437) saGkSepattho - yaM vohAraM "saMkilesikavodAniyadhammAnaM pahAnAbhivuddhiniTTaM paJJAya pAripUrivepullabhUtaM imasmiMyeva attabhAve aparappaccayena ANena paccakkhato sampAdetvA viharissatI'ti kathayimha / tattha tasmiM vihAre tassa mama ovAdakarassa bhikkhuno evaM vuttappakArena viharaNanimittaM pamodappabhAvitA pIti ca bhavissati, tassA ca paccayabhUtaM passaddhidvayaM sammadeva upaTThitA sati ca ukkaMsagataM ANaJca tathAbhUto ca so vihAro / santapaNItatAya atappako anaJJasAdhAraNo sukhavihAroti vattabbataM arahatIti / paThamajjhAne paTiladdhamatte hInabhAvato pIti dubbalA pAmojjapakkhikA, suvibhAvite pana tasmiM paguNe sA paNItA balavabhAvato paripuNNakiccA pItIti vuttaM " paThamajjhAne pAmojjAdayo chapi dhammA labbhantI 'ti / " sukho vihAro "ti iminA samAdhi gahito / sukhaM gahitanti apare, tesaM matena santasukhatAya upekkhA catutthajjhAne "sukha"nti icchitA, tenAha "tathA catutthe"tiAdi / pAmojjaM nivattatIti dubbalapItisaGghAtaM pAmojjaM chasu dhamme nivattati hAyati / vitakkavicArakkhobhavirahena dutiyajjhAne sabbadA pIti balavatI eva hoti, na paThamajjhAne viya kadAci dubbalA / suddhavipassanA pAdakajjhAnamevAti upari maggaM akathetvA kevalaM vipassanApAdakajjhAnaM kathitaM / catUhi maggehi saddhiM vipassanA kathitAti vipassanAya pAdakabhAvena jhAnAni kathetvA tato paraM vipassanApubbakA cattAropi maggA kathitAti attho / catutthajjhAnikaphalasamApatti kathitAti paThamajjhAnikAdikA phalasamApattiyo akathetvA catutthajjhAnikA eva phalasamApatti kathitA / pItivevacanameva katvAti dvinnaM pItInaM ekasmiM cittuppAde anuppajjanato pAmojjaM pItivevacanameva katvA / pItisukhAnaM apariccattattA, "sukho ca vihAro "ti sAtisayassa sukhavihArassa gahitattA ca dutiyajjhAnikaphalasamApatti nAma kathitA / kAmaM paThamajjhAnepi pItisukhAni labbhanti, tAni pana vitakkavicArakkhobhena na santapaNItAni, santapaNItAni ca idhAdhippetAni / 432-437 vibhAvanatthoti pakAsanattho sarUpato nirUpanattho, tenAha " ayaM so"tiAdi / nanti oLArikaM attapaTilAbhaM / sappaTiharaNanti parena coditavacanena saparihAraM sauttaraM / tucchoti musA abhUto / svevAti so eva attapaTilAbho / tasmiM samaye hotIti tasmiM paccuppannasamaye vijjamAno hoti / attapaTilAbhotveva niyyAtesi, na naM sarUpato nIharitvA dassesi / rUpAdayo cettha dhammAti rUpavedanAdayo eva ettha loke sabhAvadhammA / attapaTilAbhoti pana te rUpAdike paJcakkhandhe upAdAya paJJatti, tenAha "nAmamattameta"nti / nAmapaNNattivasenAti nAmabhUtapaJJattimattatAvasena / 336
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.438-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA 337 438. evaJca pana vatvAti "attapaTilAbhoti rUpAdike upAdAya paJattimatta"nti imamatthaM "yasmiM citta samaye "tiAdinA vatvA / paTipucchitvA vinayanatthanti yathA pare puccheyyuM, tenAkArena kAlavibhAgato paTipadAni pucchitvA tassa atthassa JApanavasena vinayanatthaM / tasmiM samaye sacco ahosIti tasmiM atItasamaye upAdAnassa vijjamAnatAya saccabhUto vijjamAno viya vattabbo ahosi, na pana anAgato idAni paccuppano vA attapaTilAbho tadupAdAnassa tadA avijjmaanttaa| ye te atItA dhammA atItasamaye atItattapaTilAbhassa upAdAnabhUtA ruupaadyo| te etarahi natthi niruddhttaa| tato eva ahesunti saGkhyaM gtaa| tasmAti tasmiMyeva samaye lbbhnto| sopi tadupAdAno me attapaTilAbho tasmiMyeva atItasamaye sacco bhUto vijjamAno viya ahosi| anAgatapaccuppanAnanti anAgatAnaJceva paccuppannAnaJca rUpadhammAnaM upAdAnabhUtAnaM tadA tasmiM atItasamaye abhAvA tadupAdAno anAgato paccuppano ca attapaTilAbho tasmiM atItasamaye mogho tuccho musA natthIti attho / nAmamattamevAti samajhAmattameva / attapaTilAbhaM paTijAnAti paramatthato anupalabbhamAnattA / "eseva nayo"ti iminA ye te anAgatA dhammA, te etarahi natthi, "bhavissantI"ti pana satyaM gamissanti, tasmA sopi me attapaTilAbho tasmiMyeva samaye sacco bhavissati / atItapaccuppannAnaM pana dhammAnaM tadA abhAvA tasmiM samaye mogho atIto mogho paccuppanno / ye ime paccuppannA dhammA, te etarahi atthi, tasmA yoyaM me attapaTilAbho, so idAni sacco / atItAnAgatAnaM pana dhammAnaM idAni abhAvA tasmiM samaye mogho atIto mogho anAgatoti evaM asthato nAmamattameva attapaTilAbhaM paTijAnAtIti imamatthaM atidisati / 439-443. saMsanditunti samAnetuM / yasmiM samaye khIraM hotIti yasmiM kAle bhUtupAdAyasaJitaM upAdAnavisesaM upAdAya khIrapaJatti hoti / na tasmiM...pe0... gacchati khIrapaJattiupAdAnassa dadhiAdipaJattiyA anupaadaanto| paTiniyatavatthukA hi ekA lokasamajhA, tenAha "ye dhamme upAdAyA"tiAdi / tattha saGkAyati etAyAti sakA, paJatti / niddhAretvA vacanti vadanti etAyAti nirutti| namanti etenAti naamN| voharanti etenAti vohAro, paJattiyeva / esa. nayo sabbatthAti "yasmiM samaye"tiAdinA khIre vuttanayaM dadhiAdIsu atidisati / samanujAnanamattakAnIti "idaM khIraM, idaM dadhI"tiAdinA tAdise bhUtupAdAyarUpavisese 337
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA loke paramparAbhataM paJJattiM appaTikkhipitvA samanujAnanaM viya paccayavisesavisiddhaM rUpAdikhandhasamUhaM upAdAya " oLAriko attapaTilAbho ti ca " manomayo attapaTilAbho 'ti ca "arUpo attapaTilAbho 'ti ca tathA tathA samanujAnanamattakAni na ca tabbinimutto upAdAnato aJJo koci attho atthIti attho / niruttimattakAnIti saddaniruttiyA gahaNUpAyamattakAni / "satto phassoti hi saddaggahaNuttarakAlaM tadanuviddhapaNNattaggahaNa tadatthAvabodho / vacanapathamattakAnIti tasseva vevacanaM / vohAramattakAnIti tathA tathA vohAramattakAni / nAmapaNNattimattakAnIti tasseva vevacanaM, taMtaMnAmapaJJApanamattakAni / sabbametanti "attapaTilAbho "ti vA "satto"ti vA " poso "ti vA sabbametaM vohAramattakaM paramatthato anupalabbhanato, tenAha " yasmA paramatthato satto nAma natthI "tiAdi / yadi evaM kasmA taM buddhehipi vuccatIti Aha " buddhAnaM pana dve kathA "tiAdi / sammutiyA vohArassa kathanaM sammutikathA / paramatthassa sabhAvadhammassa kathanaM paramatthakathA / aniccAdikathApi paramatthasannissitakathA paramatthakathAti katvA paramatthakathA / paramatthadhammo hi "anicco, dukkho, anattA" ti ca vuccati, na sammutidhammo / kasmA panevaM duvidhA buddhAnaM kathApavattIti tattha kAraNamAha " tattha yo "tiAdinA / yasmA paramatthakathAya saccasampaTivedho, ariyasaccakathA ca sikhAppattA desanA, tasmA vineyyapuggalavasena sammutikathaM kathetopa bhagavA paramatthakathaMyeva kathetIti Aha "tassa bhagavA Aditova... pe0... kathetI "ti, tenAha "tathA'"tiAdi, tenassa katthaci sammutikathApubbikA paramatthakathA hoti puggalajjhAsayavasena, katthaci paramatthakathApubbikA sammutikathA | iti vineyyadamanakusalassa satthu vineyyajjhAsayavasena tathA tathA desanApavattIti dasseti / sabbattha pana bhagavA dhammataM avijahato eva sammutiM anuvattati, sammutiM apariccajantoyeva dhammataM vibhAveti, na tattha abhinivesAtidhAvanAni / he "janapadaniruttiM nAbhiniviseyya, samaJa nAtidhAveyyA'ti / (9.439-443-439-443) paThamaM sammutiM katvA kathanaM pana veneyyavasena yebhuyyena buddhAnaM AcintitaM kAraNena saddhiM dassento " pakatiyA panA "tiAdimAha / nanu ca sammuti nAma paramatthato avijjamAnattA abhUtA, taM kathaM buddhA kathentIti Aha "sammutikathaM kathentApI "tiAdi saccamevAti tathameva / sabhAvamevAti sammutibhAvena taMsabhAvameva tenAha "amusAvA" ti / paramatthassa pana saccAdibhAve vattabbameva natthi / 338
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9.439-443-439-443) tayoattapaTilAbhavaNNanA 339 imesaM pana sammutiparamatthAnaM ko viseso ? yasmiM bhinne, buddhiyA vA avayavavinibbhoge kate na taMsA , so ghaTapaTAdippabhedo sammuti, tabbipariyAyato paramattho / na hi kakkhaLaphusanAdisabhAve ayaM nayo labbhati / evaM santepi vuttanayena sammutipi saccasabhAvA evAti Aha "duve saccAni akkhAsI"tiAdi / idAni nesaM saccasabhAvaM kAraNena dassento "saGketavacanaM saccanti gAthamAha / tattha saGketavacanaM saccaM visaMvAdanAbhAvato / tattha hetumAha "lokasammutikAraNa"nti / lokasiddhA hi sammuti saGketavacanassa avisaMvAdanatAya kAraNaM / paramo uttamo attho paramattho, dhammAnaM yathAbhUtasabhAvo / tassa vacanaM saccaM yAthAvato avisaMvAdanavasena ca pvttnto| tattha kAraNamAha "dhammAnaM bhUtalakkhaNa"nti, sabhAvadhammAnaM yo bhUto aviparIto sabhAvo, tassa lakkhaNaM aGganaM JApananti katvA / yadi tathAgato paramatthasaccaM sammadeva abhisambujjhitvA Thitopi lokasamadhe gahetvAva vadati, ko ettha lokiyamahAjanehi visesoti aah| "yAhi tathAgato voharati apraamaas"ntiaadi| lokiyamahAjano appahInaparAmAsattA "etaM mamA''tiAdinA parAmasanto voharati, tathAgato pana sabbaso pahInaparAmAsattA aparAmasanto yasmA lokasamAhi vinA lokiyo attho loke kenaci duvidheyyo, tasmA tAhi taM voharati / tathA voharanto eva ca attano desanAvilAsena veneyyasatte paramatthasacce patipeti / desanaM vinivade'tvAti heTThA pavattitakathAya vinivade'tvA vivecetvA desanaM "aparAmAsa''nti taNhAmAnaparAmAsappahAnakittanena arahattanikUTena niTThApesi / yaM yaM panettha atthato na vibhattaM, taM suvineyyameva / poTThapAdasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 339
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. subhasuttavaNNanA subhamANavakavatthuvaNNanA 444. "aciraparinibbute"ti satthu parinibbutabhAvassa cirakAlatApaTikkhepena AsannatA dassitA, kAlaparicchedo na dassitoti taM paricchedato dassetuM "parinibbAnato uddhaM mAsamatte kAle"ti vuttaM / tattha matta-ggahaNena kAlassa asampuNNataM joteti / tudisaJito gAmo nivAso etassAti todeyyo| taM panesa yasmA soNadaNDo viya campaM, kUTadanto viya ca khANumataM ajjhAvasati, tasmA vuttaM "tassa adhipatittA"ti issarabhAvatoti attho / samAhAranti sannicayaM / paNDito gharamAvaseti yasmA appatarappatarepi vayamAne bhogA khiyanti, appatarappatarepi saJciyamAne vaDDanti, tasmA vi jAtiko kiJci vayaM akatvA Ayameva uppAdento gharAvAsaM anutiDheyyAti lobhAdesitaM paTipattiM upadisati / adAnameva sikkhApetvA lobhAbhibhUtatAya tasmiMyeva ghare sunakho hutvA nibbatti / lobhavasikassa hi duggati pATikavA / ativiya piyAyati pubbaparicayena / piNDAya pAvisi subhaM mANavaM anuggnnhitukaamo| niraye nibbattissasi katokAsassa kammassa paTibAhituM askkunneyybhaavto| brAhmaNacArittassa bhAvitataM sandhAya, tathA pitaraM ukkaMsento ca "brahmaloke nibbatto"ti Aha / taM pavattiM pucchIti sutametaM mayA "mayhaM pitA sunakho hutvA nibbatto"ti tumhehi vuttaM, kimidaM saccanti pucchi / tathaiva catvAti yathA pubbe sunakhassa vuttaM, tathaiva vatvA / avisaMvAdanatthanti saccApanatthaM "todeyyabrAhmaNo sunakho hutvA nibbatto"ti attano vacanassa avisaMvAdanatthaM avisaMvAdabhAvassa dassanatthanti attho / sabbaM 340
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.445-448) subhamANavakavatthuvaNNanA 341 dassesIti buddhAnubhAvena so sunakho taM sabbaM netvA dassesi, na jAtissaratAya / bhagavantaM disvA bhukkaraNaM pana purimajAtisiddhavAsanAvasena / cuisa paJhe pucchitvAti "dissanti hi bho gotama manussA appAyukA, dissanti dIghAyukA / dissanti bavhAbAdhA, dissanti appaabaadhaa| dissanti dubbaNNA, dissanti vnnnnvnto| dissanti appesakkhA, dissanti mahesakkhA | dissanti appabhogA, dissanti mhaabhogaa| dissanti nIcakulInA, dissanti uccAkulInA / dissanti duppA , dissanti paJAvanto"ti (ma0 ni0 3.289) / ime cuddasa paJhe pucchitvA, aGgasubhatAya kiresa "subho"ti nAma labhi / a 445. "ekA ca me kasA atthI"ti iminA upari pucchiyamAnassa pahassa pageva tena abhisaGghatabhAvaM dasseti / visabhAgavedanAti dukkhavedanA / sA hi kusalakammanibbatte tabhAve uppajjanakasukhavedanApaTipakkhabhAvato "visabhAgavedanA'ti / kAyaM gALhA hatvA bAdhati pILetIti "AbAdho"ti ca vuccati / ekadese uppajjitvAti sarIrassa ekadese uTThitApi ayapaTTena AbandhitvA viya gaNhAti aparivattabhAvakaraNato, etena balavarogo AbAdho nAmAti dasseti / kicchajIvitakaroti asukhajIvitAvaho, etena dubalo appamattako rogo AtaGkoti dasseti / uTThAnanti sayananisajjAdito uTThahanaM, tena yathA tathA aparAparaM sarIrassa parivattanaM vadati / garukanti bhAriyaM kicchasiddhikaM / kAye balaM na hotIti etthApi "gilAnassevA"ti padaM AnetvA sambandhitabbaM / heTThA catUhi padehi aphAsuvihArAbhAvaM pucchitvA idAni phAsuvihArasabbhAvaM pucchati, tena saviseso phAsuvihAro pucchitoti daTThabbo, asatipi atisayatthajotane sadde atisayatthassa labbhanato yathA "abhirUpAya deyyaM dAtabbanti / 447. kAlaJca samayaJca upaadaayaati| ettha kAlo nAma upasaGkamanassa yuttpttkaalo| samayo nAma tasseva paccayasAmaggI, atthato tajjaM sarIrabalaJceva tappaccayaparissayAbhAvo ca / upAdAnaM nAma ANena tesaM gahaNaM sallakkhaNanti dassetuM "kAlaJcA"tiAdi vuttaM / pharissatIti vaDDissati / 448. cetiyaraDeti cetiraTe / ya-kArena hi padaM vaDDatvA vuttaM / cetiraTThato anaM visuMyevekaM raTThanti ca vadanti / maraNapaTisaMyuttanti maraNaM nAma tAdisAnaM roga vaseneva hotIti yena rogena taM jAtaM, tassa sarUpapucchA, kAraNapucchA, maraNahetukacittasantApapucchA, tassa ca santApassa sabbalokasAdhAraNatA, tathA maraNassa ca appatikAratAti evaM AdinA 341
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (10.449-454) maraNapaTisaMyuttaM sammodanIyaM kathaM kathesIti dassetuM "bho AnandA"tiAdi vuttaM / na randhagavesI mAro viya, na vImaMsanAdhippAyo uttaramANavo viyAti adhippAyo / yesu dhammasUti vimokkhupAyesu niyyAnadhammasu / dharantIti tiTThanti, pavattantIti attho / 449. atthappayuttatAya saddapayogassa saddappabandhalakkhaNAni tINi piTakAni tadatthabhUtehi sIlAdIhi dhammakkhandhehi saGgavhantIti vuttaM "tINi piTakAni tIhi khandhehi saGgahetvA"ti / savittena kathitanti "tiNNaM khandhAna''nti evaM gahaNato sAmaJato cAti saGkepeneva kathitaM / "katamesaM tiNNa"nti ayaM adiTThajotanA pucchA, na kathetukamyatA pucchAti vuttaM "vitthArato puchissAmI 'ti cintetvA 'katamesaM tiNNanti AhA"ti / kathetukamyatAbhAve panassa therassa vacanatA siyA / sIlakkhandhavaNNanA 450-453. sIlakkhandhassAti ettha iti-saddo Adiattho, pakArattho vA, tena "ariyassa samAdhikkhandhassa...pe0... patiTThApesI"ti ayaM ettako pATho dassitoti daTThabbaM tenAha "tesu dassitesU"ti, uddesavasenAti adhippaayo| bhagavatA vuttanayenevAti sAmaJaphaladesanAdIsu bhagavatA desitanayeneva, tenassa suttassa satthubhAsitabhAvaM jinavacanabhAvaM dasseti / sAsane na sIlameva sAroti ariyamaggasAre bhagavato sAsane yathA dassitaM sIlaM sAro eva na hoti sAravato mahato rukkhassa papaTikaTThAniyattA / yadi evaM kasmA idha gahitanti Aha "kevalajhetaM patidvAmattakamevAti / jhAnAdiuttarimanussadhamme adhigantukAmassa adhiTTAnamattaM tattha appatiTTitassa tesaM asambhavato / atha vA na sIlameva sAroti kAmaJcettha sAsane "maggasIlaM, phalasIla"nti idaM lokuttarasIlampi sArameva, tathApi na sIlakkhandho eva sAro atha kho samAdhikkhandhopi pAkkhandhopi sAro evAti evamettha attho daTThabbo / purimo eva sAro, tenAha "ito uttarI"tiAdi / samAdhikkhandhavaNNanA 454. kasmA panettha thero samAdhikkhandhaM puTTho indriyasaMvarAdike vissajjesi, nanu evaM sante anaM puTTho anaM byAkaronto ambaM puTTho labujaM byAkaronto viya hotIti IdisI codanA idha anokAsAti dassento "kathaJca mANava bhikkhu...pe0... samAdhikkhandhaM 342
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10.471-480-471-480) samAdhikkhandhavaNNanA dassetukAmo ArabhI" ti Aha, tenettha indriyasaMvarAdayopi samAdhiupakArataM upAdAya samAdhikkhandhapakkhikAni uddiTThAnIti dasseti rUpajjhAnAneva AgatAni, na arUpajjhAnAni rUpAvacaracatutthajjhAnadesanAnantaraM abhijJAdesanAya avasaroti katvA / rUpAvacaracatutthajjhAnapAdikA hi saparibhaNDA chapi abhijJAyo / lokiyA abhiJJA pana sijjhamAnA yasmA aTThasu samApattIsu cuddasavidhena cittaparidamanena vinA na ijjhanti, tasmA abhijJAsu desiyamAnAsu arUpajjhAnAnipi desitAneva honti nAnantariyabhAvato, tenAha "AnetvA pana dIpetabbAnI "ti / vRttanayena desitAneva katvA saMvaNNakehi pakAsetabbAnIti attho / aTThakathAyaM pana " catutthajjhAnaM upasampajja viharatI 'ti iminAva arUpajjhAnampi saGgahitanti dassetuM " catutthajjhAnena "Adi vRttaM / catutthajjhAnahi rUpavirAgabhAvanAvasena pavattaM " arUpajjhAna "nti vuccatIti / 471-480. na cittekaggatAmattakenevAti ettha heTThA vuttanayAnusArena attho veditabbo / lokiyassa samAdhikkhandhassa adhippetattA "na citte... pe0... atthI "ti vRttaM / ariya saddo cettha suddhapariyAyo, na lokuttarapariyAyo / tathA heTThApi lokiyAbhiJApaTisambhidAhi vinAva arahatte adhigate nattheva uttariMkaraNIyanti sakkA vattuM yadatthaM bhagavati brahmacariyaM vussati, tassa siddhattA / idha pana lokiyAbhiJJApi AgatA eva / sesaM suvijJeyyameva / subhasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / 343 343
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. kevaTTasuttavaNNanA kevaTTagahapatiputtavatthuvaNNanA 481. pAvArikambavaneti pAvArikaseTThino ambabahule upavane / taM kira so seTThI bhagavato anucchavikaM gandhakuTiM bhikkhusaGghassa ca rattiTThAnadivATThAnakuTimaNDapAdIni sampAdetvA pAkAraparikkhittaM dvArakoDakasampannaM katvA buddhappamukhassa saGghassa niyyAtesi purimavohArena pana "pAvArikambavana "nti vuccati, tasmiM pAvArikambavane / kevaTToti idaM tassa nAmaM kevaTTehi saMrakkhitattA, tesaM vA santike saMvaDDitattAti keci / " gahapatiputtassA" ti ettha kAmaM tadA so gahapatiTThAne Thito, pitu panassa acirakAlaMkatatAya purimasamaJJAya " gahapatiputto" tveva voharIyati, tenAha "gahapati mahAsAlo"ti / mahAvibhavatAya mahAsArI, gahapatIti attho ra kArassa la-kAraM katvA "mahAsAlo sukhumAlo aha "ntiAdIsu (a0 ni0 1.3.39 ) viy| saddhAsampannoti pothujjanikAya saddhAya vasena saddhA samannAgato / samiddhAti sammadeva iddhA, iddhiyA vibhavasampattiyA vepullappattAti attho / " ehi tvaM bhikkhu anvaddhamAsaM, anumAsaM, anusaMvaccharaM vA manussAnaM pasAdAya iddhipArihAriyaM karohI "ti ekassa bhikkhuno ANApanaM tasmiM ThAne tassa ThapanaM nAma hotIti Aha "ThAnantare ThapetU'ti / uttarimanussAnaM dhammatoti uttarimanussAnaM buddhAdInaM adhigamadhammato | niddhAraNe cetaM nissakkaM / iddhipATihAriyahi tato niddhAreti / manussadhammato uttarIti pakatimanussadhammato upari / pajjalitapadIpoti pajjalanto padIpo / 482. na dhaMsemIti guNasampattito na cAvemi, tenAha "sIlabheda "ntiAdi / vissAsaM vaDetvA bhagavati attano vissatthabhAvaM brUhetvA vibhUtaM pAkaTaM katvA / 344
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.483-4-486) iddhipATihAriyavaNNanA 345 iddhipATihAriyavaNNanA 483-4. AdInavanti dosaM / gandhArIti cULagandhArI, mahAgandhArIti dve gandhArIvijjA / tattha cULagandhArI nAma tivassato oraM matAnaM sattAnaM upapannaTThAnajAnanavijjA / mahAgandhArI tampi jAnAti tato uttaripi iddhividhaJANakappaM yebhuyyena iddhividhakiccaM sAdheti / tassA kira vijjAya sAdhako puggalo tAdise desakAle mantaM parijappitvA bahudhApi attAnaM dasseti. hatthiAdInipi dasseti, dassanIyopi hoti, aggithambhampi karoti, jalathambhampi karoti, AkAsepi attAnaM dasseti / sabbaM indajAlasadisaM daTThabbaM / aTTo ti dukkhito bAdhito, tenAha "pILito"ti / AdesanApATihAriyavaNNanA 485. kAmaM "cetasika"nti padaM ye cetasi niyuttA cittena sampayuttA, tesaM sAdhAraNavacanaM, sAdhAraNe pana gahite cittaviseso gahitova hoti, sAmaJajotanA ca visese avatikRtIti cetasikaggahaNassa adhippAyaM vivaranto "somanassadomanassaM adhippeta"nti Aha / somanassaggahaNena cettha tadekaTThA rAgAdayo, saddhAdayo ca dassitA honti, domanassaggahaNena dosaadyo| vitakkavicArA pana sarUpeneva dassitA / evaM tava manoti iminA AkArena tava mano pavattoti attho| kena pakArena pavattoti Aha "somanassito vA"tiAdi / "evaM tava mano"ti idaM pana somanassitatAdimattadassanaM, na pana yena yena somanassito vA domanassito vA, taM taM dassanaM / dutiyanti "itthampi te mano"ti idaM / itipIti ettha iti-saddo nidassanattho "asthIti kho, kaccAna, ayameko anto"tiAdIsu (saM0 ni0 1.2.15, 2.3.90) viya, tenAha "imaJca imaJca atyaM cintayamAna"nti pi-saddo vuttatthasampiNDanattho / parassa cintaM manati jAnAti etenAti cintaamnni| tassA kira vijjAya sAdhako puggalo tAdise desakAle mantaM parijappitvA yassa cittaM jAnitukAmo, tassa diTThasutAdivisesasaJjAnanamukhena cittAcAraM anuminanto kathetIti keci / apare "vAcaM niccharApetvA tattha akkharasallakkhaNavasenA"ti vadanti / anusAsanIpATihAriyavaNNanA 486. pavattentAti pavattanakA hutvA, pavattanavasenAti attho / "eva"nti hi padaM 345
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (11.487-487) yathAnusiTThAya anusAsaniyA vidhivasena, paTisedhavasena ca pavattiAkAraparAmasanaM, sA ca sammAvitakkAnaM micchAvitakkAnaJca pavattiAkAradassanavasena pavattati tattha AnisaMsassa AdInavassa ca vibhAvanatthaM / aniccasajhameva na niccasaJjanti attho / paTiyogInivattanatthahi ev-kaargghnnN| idhApi evaM saddaggahaNassa attho, payojanaJca vuttanayeneva veditabbaM / idaMgahaNepi eseva nayo / paJcakAmaguNikarAganti nidassanamattaM daTTabbaM, tadaJarAgassa, dosAdInaJca pahAnassa icchitattA, tappahAnassa ca tadArAgAdikhepanassa upAyabhAvato tathA vuttaM duTThalohitavimocanassa pubbaduTThamaMsakhepanUpAyatA viya | lokuttaradhammamevAti avadhAraNaM paTipakkhabhAvato sAvajjadhammanivattanaparaM daTThab tassAdhigamUpAyAnisaMsabhUtAnaM tadakSesaM anavajjadhammAnaM naanntriybhaavto| iddhividhaM iddhipATihAriyanti dasseti iddhidassanena parasantAne pasAdAdInaM paTipakkhassa hrnnto| iminA nayena sesapadadvayepi attho veditbbo| satataM dhammadesanAti sabbakAlaM desetbbdhmmdesnaa| iddhipATihAriyenAti sahayoge karaNavacanaM, iddhipATihAriyena saddhinti attho / AdesanApATihAriyenAti etthApi eseva nayo / dhammasenApatissa AciNNanti yojnaa| "cittAcAraM JatvA"ti iminA AdesanApATihAriyaM dasseti / "dhamma desesI"ti iminA anusAsanIpATihAriyaM "buddhAnaM satataM dhammadesanA"ti anusAsanIpATihAriyassa tattha sAtisayatAya vuttaM / saupArambhAni patirUpena upArambhitabbato / sadosAni dosasamucchindanassa anupAyabhAvato / sadosattA eva addhAnaM na tiTThanti cirakAlaTThAyIni na honti / addhAnaM atidvanato na niyyantIti phalena hetuno anumAnaM / aniyyAnikatAya hi tAni anaddhaniyAni / anusAsanIpATihAriyaM anupArambhaM visuddhippabhavato, visuddhinissayato ca / tato eva nidosN| na hi tattha pubbAparavirodhAdidosasambhavo / niddosattA eva addhAnaM tigRti paravAdavAtehi, kilesavAtehi ca anuphntbbto| tasmAti yathAvuttakAraNato, tena saupArambhAdi, anupArambhAdiM cAti ubhayaM ubhayattha yathAkkama gAravhapAsaMsabhAvAnaM hetubhAvena paccAmasati / bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 487. aniyyAnikabhAvadassanatyanti yasmA mahAbhUtapariyesako bhikkhu purimesu dvIsu pATihAriyesu vasippatto kusalopi samAno mahAbhUtAnaM aparisesanirodhasaGkhAtaM nibbAnaM 346
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.488-491-3) bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 347 nAvabujjhi, tasmA tAni niyyAnAvahatAbhAvato aniyyAnikAnIti tesaM aniyyAnikabhAvadassanatthaM / tatiyaM pana takkarassa ekantato niyyAnAvahanti tasseva niyyAnikabhAvadassanatthaM / __ evametissA desanAya mukhyapayojanaM dassetvA idAni anusaGgikampi dassetuM "apicA"tiAdi AraddhaM / mahAbhUte pariyesantoti aparisesaM nirujjhanavasena mahAbhUte gavesanto, tesaM anavasesanirodhaM vImaMsantoti attho / vicaritvAti dhammatAya codiyamAno vicaritvA / dhammatAsiddhaM kiretaM, yadidaM tassa bhikkhuno tathA vicaraNaM, yathA abhijAtiyaM mahApathavikampAdi / mahantabhAvappakAsanatyanti sadevake loke ananasAdhAraNassa buddhAnaM mahantabhAvassa mahAnubhAvatAya dIpanatthaM / idaJca kAraNanti sabbesampi buddhAnaM sAsane Idiso eko bhikkhu tadAnubhAvappakAsano hotIti idampi kAraNaM dssento| katthAti nimitte bhummaM, tasmA katthAti kismiM ThAne kAraNabhUte / kiM AgammAti kiM ArammaNaM paccayabhUtaM adhigantvA, tenAha "kiM pattassA"ti / teti mahAbhUtA / appavattivasenAti anuppajjanavasena / sabbAkArenAti vacanatthalakkhaNAdisamuTThAnakalApacuNNanAnattekattavinibbhogAvinibbhogasabhAgavisabhAgaajjhattikabAhirasaGgahapaccayasamannAhArapaccayavibhAgAkArato, sasambhArasa pasasambhAravibhattisalakkhaNasaGkepasalakkhaNavibhattiAkArato cAti sabbena AkArena / 488. dibbanti ettha paJcahi kAmaguNehi samaGgIbhUtA hutvA vicaranti, kILanti, jotanti cAti devI, devaloko / taM yanti upagacchanti etenAti. devyaaniyo| vasaM vattentoti ettha vasavattanaM nAma yathicchitahAnagamanaM / cattAro mahArAjAno etesaM issarAti cAtumahArAjikA yA devatA maggaphalalAbhino tA tamatthaM ekadesena jAneyyuM buddhavisayo panAyaM paJhoti cintetvA "na jAnAmA"ti AhaMsu, tenAha "buddhavisaye"tiAdi / ajjhottharaNaM nAmettha nippILananti Aha "punappunaM pucchatI"ti / abhikkantatarAti rUpasampattiyA ceva paJApaTibhAnAdiguNehi ca amhe abhibhuyya paresaM kAmanIyatarA / paNItatarAti uLAratarA, tenAha "uttamatarA"ti / 491-3. devayAniyasadiso iddhividhaJANasseva adhippetttaa| "devayAniyamaggoti 347
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (11.494-498) vA...pe0... sabbametaM iddhividhANasseva nAma"nti idaM pALiyaM aTThakathAsu ca tattha tattha AgataruLihavasena vuttaM / 494. AgamanapubbabhAge nimittanti brahmano Agamanassa pubbabhAge uppajjananimittaM / pAturahosIti Avi bhavi / pAkaTo ahosIti pakAso ahosi| 497. padesenAti ekadesena, upAdinnakavasena, sattasantAnapariyApannenAti attho / anupAdinakapIti anindriyabaddhepi / nippadesato anvsesto| pucchAmULhassAti pucchituM ajAnantassa | pucchAya dosaM dassetvAti tena katapucchAya pucchitAkAre dosaM vibhAvatvA / yasmA vissajjanaM nAma pucchAnurUpaM pucchAsabhAgena vissajjetabbato, na ca tathAgatA virajjhitvA katapucchAnurUpaM vissajjenti, atthasabhAgatAya ca vissajjanassa pucchakA tadatthaM anavabujjhantA sammuvhanti, tasmA pucchAya sikkhApanaM buddhAciNNaM, tenAha "pucchaM sikkhApetvA"tiAdi / 498. appatidvAti appaccayA, sabbaso samucchinnakAraNAti attho / upAdinnaM yevAti indriyabaddhameva / yasmA ekadisAbhimukhaM santAnavasena saNThite rUpappabandhe dIghasamaJA taM upAdAya tato appake rassasamA tadubhayaJca visesato rUpaggahaNamukhena gavhati, tasmA Aha "dIpaJca rassaJcAti saNThAnavasena upAdArUpaM vutta"nti / appaparimANe rUpasaGghAte aNusamA , taM upAdAya tato mahati thuulsmjhaa| idampi dvayaM visesato rUpaggahaNamukhena gavhati, tenAha "iminApI"tiAdi / pi-saddena cettha "saNThAnavasena upAdArUpaM vutta"nti etthApi vaNNamattameva kathitanti imamatthaM samuccinatIti vadanti / subhanti sundaraM, iThThanti attho / asubhanti asundaraM, aniTThanti vuttaM hoti / tenevAha "iTThAniTArammaNaM panevaM kathita"nti / dIghaM rassaM, aNuM thUlaM, subhAsubhanti tIsu ThAnesu upAdArUpasseva gahaNaM, bhUtarUpAnaM visuM gahitattA / nAmanti vedanAdikkhandhacatukkaM tanhi ArammaNAbhimukhaM namanato, nAmakaraNato ca "nAma''nti vuccati / heTThA "dIghaM rassa"ntiAdinA vuttameva idha ruppanaTena "rUpa''nti gahitanti Aha "dIghAdibhedaM rUpaJcA"ti / dIghAdIti ca Adi-saddena ApAdInaJca saGgaho daTTabbo / yasmA vA dIghAdisamajhA na rUpAyatanavatthukAva, atha kho bhUtarUpavatthukApi / tathA hi saNThAnaM phusanamukhenapi gavhati, tasmA dIgharassAdiggahaNena bhUtarUpampi gavhatevAti "dIghAdibhedaM rUpa''micceva vuttaM / kiM AgammAti kiM adhigantvA 348
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11.499-499) bhUtanirodhesakavatthuvaNNanA 349 kissa adhigamahetu / "uparujjhatI"ti idaM anuppAdanirodhaM sandhAya vuttaM, na khaNanirodhanti Aha "asesametaM nappavattatI"ti / 499. vijJAtabbanti visiTena Atabda, ANuttamena ariyamaggajANena paccakkhato jAnitabbanti attho, tenAha "nibbAnassetaM nAma"nti / nidissatIti nidassanaM, cakkhuvineyyaM / na nidassanaM anidassanaM, acakkhuvineyyanti etamatthaM vadanti / nidassanaM vA upamA, taM etassa natthIti anidssnN| na hi nibbAnassa niccassa ekassa accantasantapaNItasabhAvassa sadisaM nidassanaM kutoci labbhatIti / yaM ahutvA sambhoti, hutvA paTiveti taM saGghataM udayavayantehi saantaM, asaGkhatassa pana nibbAnassa niccassa te ubhopi antA na santi, tato eva navabhAvApagamasaGkhAto jarantopi tassa natthIti Aha "uppAdanto...pe0... ananta"nti / "titthassa nAma''nti vatvA tattha nibbacanaM dassetuM "papanti etthAti papa"nti vuttaM / ettha hi papanti pAnatitthaM / bha-kAro kato niruttinayena / visuddhaTena vA sabbatopabhaM, kenaci anupakkiliTThatAya samantato pabhassaranti attho / yena nibbAnaM adhigataM, taM santatipariyApannAnaMyeva idha anuppAdanirodho adhippetoti vuttaM "upAdinakadhammajAtaM nirujjhati appavattaM hotI"ti / tatthAti "vijJANassa nirodhenA''ti yaM padaM vuttaM, tasmiM / "vijJANa"nti vijJANaM uddharati vibhattabbattA etthetaM uparujjhatIti etasmiM nibbAne etaM nAmarUpaM carimakavijJANanirodhena anuppAdavasena nirujjhati anupAdisesAya nibbAnadhAtuyA, tenAha "vijjhAtadIpasikhA viya apaNNattikabhAvaM yAtI"ti / "carimakaviANa"nti hi arahato cuticittaM adhippetaM / "abhisaGkAravijJANassApI'tiAdinApi saupAdisesanibbAnamukhena anupAdisesanibbAnameva vadati nAmarUpassa anavasesato uparujjhanassa adhippetattA, tenAha "anuppAdavasena uparujjhatI"ti | sotApattimaggatrANenAti kattari, karaNe vA karaNavacanaM / nirodhenAti pana hetumhi / etthAti etasmiM nibbAne / sesamettha yaM atthato na vibhattaM, taM suvidyeyyameva / kevaTTasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| 349
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. lohiccasuttavaNNanA lohiccabrAhmaNavatthuvaNNanA 501. sAlavatikAti ithiliGgavasena tassa gAmassa naam| gAmaNikAbhAvenAti keci / lohito nAma tassa kule pubbapuriso, tassa vasena lohiccoti tassa brAhmaNassa gottato AgataM naam| 502. "diTThigata''nti laddhimattaM adhippetanti Aha "na pana ucchedasassatAnaM aJjatara"nti / na hi ucchedasassatagAhavinimutto koci diTThigAho asthi / "bhAsati yevA"ti tassA laddhiyA loke pAkaTabhAvaM dsseti| attato aJjo paroti yathA anusAsakato anusAsitabbo paro, evaM anusAsitabbatopi anusAsako paroti vuttaM "paro parassAti paro yo"tiAdi | kiM-saddApekkhAya cettha "karissatI"ti anAgatakAlavacanaM, anAgatepi vA tena tassa kAtabbaM natthIti dassanatthaM / kusalaM dhammanti anavajjadhamma nikkilesadhammaM vimokkhadhammanti attho / "paresaM dhamma kathessAmI'ti tehi attAnaM parivArApetvA vicaraNaM kiM atthiyaM AsayabuddhassApi anurodhena vinA taM na hotIti tasmA attanA paTiladdhaM...pe0... vihAtabbanti vdti| tenAha "evaM sampadamidaM pApakaM lobhadhamma vadAmI'ti / 504. soti lohicco brAhmaNo / 508. kathAphAsukatthanti kathAsukhatthaM, sukhena kathaM kathetuJceva sotuJcAti attho / appeva nAma siyAti ettha pItivasena AmeDitaM daTThabaM / tathA hi taM "buddhagajjita''nti 350
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12.509-513) lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 351 vuccati / bhagavA hi Idisesu ThAnesu visesato pItisomanassajAto hoti / tenAha "ayaM kirettha adhippAyo"tiAdi / lohiccabrAhmaNAnuyogavaNNanA 509. samudayasaJjAtIti aayuppaado| anupubbo kampI-saddo AkaGghanattho hotIti "icchatIti attho"ti vuttaM / sAtisayena vA hitena anukampako anuggaNhanako hitaanukmpii| sampajjatIti AsevanalAbhena nippajjati balavatI hoti, avaggahAti attho, tenAha "niyatA hotI"ti / niraye nibbattati micchAdiTThiko / 510-11. dutiyaM upapattinti "nanu rAjA pasenadI kosalo''tiAdinA dutiyaM upapattiM sAdhanayuttiM / kAraNahi bhagavA upamAmukhena dasseti / ye cimeti ye ca ime kulaputtA dibbA gabbhA paripAcentIti yojnaa| asakkuNantA upanissayasampattiyA, jANaparipAkassa vA abhAvena / ye pana "paripaccantI''ti paThanti, tesaM "dibbe gabbhe"ti vacanavipallAsena payojanaM ntthi| attho ca dutiyavikappe vuttanayena veditabbo / ahitAnukampitA ca taMsamanisattavasena / divi bhavAti dibbaa| gabbhenti paripaccanavasena santAnaM pabandhentIti gbbhaa| "channaM devalokAna"nti nidassanavacanametaM / brahmalokassApi hi dibbagabbhabhAvo labbhateva dibbavihArahetukattA / evaJca katvA "bhAvanaM bhAvayamAnA"ti idampi vacanaM samatthitaM hoti / bhavanti ettha yathAruci sukhasamappitAti bhavA, vimAnAni / devabhAvAvahattA dibbaa| vuttanayeneva gbbhaa| dAnAdayo devloksNvttniypunyjvisesaa| dibbA bhavAti devalokapariyApannA upapattibhavA / tadAvaho hi kammabhavo pubbe gahito / tayocodanArahavaNNanA 513. aniyamitenevAti aniyameneva "tvaM evaMdiTThiko evaM sattAnaM anatthassa kArako"ti evaM anuddesikeneva / mAnanti "ahametaM jAnAmi, ahametaM passAmI''ti evaM paNDitamAnaM / bhinditvAti vidhametvA, jahApetvAti attho| tayo satthAreti asampAditaattahito anovAdakarasAvako, asampAditaattahito ovAdakarasAvako, sampAditaattahito anovAdakarasAvakoti ime tayo satthAre / catuttho pana sammAsambuddho na codanAraho hotIti "tena pucchite eva kathessAmI''ti codanArahe tayo satthAre paThamaM 351
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA dassesi, pacchA catutthaMsatthAraM / kAmaJcettha catuttho satthA eko adutiyo anaJJasAdhAraNo, tathApi so yesaM uttarimanussadhammAnaM vasena " dhammamayo kAyo" ti vuccati, tesaM samudAyabhUtopi te guNAvayave satthuTThAniye katvA dassento bhagavA " ayampi kho, lohicca, satthA" ti abhAsi / 352 aJati ya-kAralopena niddeso "sayaM abhijJA "ti AdIsu (dI0 ni0 1.28, 37, 52; ma0 ni0 1.284; 2.341; a0 ni0 1.2.5; 3.10.11; mahAva0 11 ; dha0 pa0 353; kathAva0 405 ) viya / aJJAyAti ca tadatthiye sampadAnavacananti Aha " AjAnanatthAyA "ti / sAvakattaM paTijAnitvA ThitattA ekadesenassa sAsanaM karontIti Aha " nirantaraM tassa sAsanaM akatvA' 'ti / ukkamitvA vattantIti yathicchitaM karotIti attho / paTikkamantiyAti anabhiratiyA agAravena apagacchantiyA, tenAha 'anicchantiyA''tiAdi / ekAyAti ekAya itthiyA / eko iccheyyAti eko puriso tAya anicchantiyA sampayogaM kAya | osakkanAdimukhena itthipurisasambandhanidassanaM gehasitaapekkhAvasena tassa satthuno sAvakesu paTipattIti dasseti / ativiya virattabhAvato darumpi anicchamAnaM / lobhenAti parivAravasena uppajjanakalAbhasakkAralobhena / tattha sampAdehIti tasmiM paTipattidhamme patiTThitaM katvA sampAdehi / ujuM karohi kAyavaGkAdivigamena / "" 515. evaM codanaM arahatIti evaM vuttanayena sAvakesu appossukkabhAvApAdane niyojanavasena codanaM arahati, na paThamo viya " evarUpo tava lobhadhammo "tiAdinA, na ca dutiyo viya " attAnameva tAva tattha sampAdehI "tiAdinA / kasmA ? sampAdita attahitatAya tatiyassa / ( 12.515 - 517) nacodanArahasatthuvaNNanA 516. "na codanAraho' ti ettha yasmA codanArahatA nAma satthuvippaTipattiyA vA sAvakavippaTipattiyA vA ubhayavippaTipattiyA vA, tayidaM sabbampi imasmiM satthari natthi, tasmA na codanArahoti imamatthaM dassetuM " ayahI "tiAdi vRttaM / 517. mayA gahitAya diTTiyAti sabbaso anavajje sammApaTipanne pare sammadeva sammApaTipattiM dessente satthari abhUtadosAropanavasena micchAgahitAya nirayagAminiyA 352
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12.517-517) nacodanArahasatyuvaNNanA 353 paapditttthiyaa| narakapapAtanti narakasaGghAtaM mahApapAtaM / papatanti tatthAti hi papAto / saggamaggathaleti saggagAmimaggabhUte puJadhammathale / sesaM suvioyyameva / lohiccasuttavaNNanAya lInatthappakAsanA / 353
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. tevijjasuttavaNNanA 518. uttarenAti ettha ena-saddo disAvAcIsaddato paJcamIantato adUrattho icchito, tasmA uttarena-saddena adUratthajotanaM dassento "adUre uttarapasse"ti Aha / akkharacintakA pana ena-saddayoge avadhivAcini pade upayogavacanaM icchanti / attho pana sAmivaseneva icchitoti idha sAmivacanavaseneva vuttaM / 519. kulacArittAdIti Adi-saddena mantajjhenAbhirUpatAdisampattiM saGgaNhAti / mantasajjhAyakaraNathanti AthabbaNamantAnaM sajjhAyakaraNatthaM, tenAha "aosaM bahUnaM pavesanaM nivAretvA"ti / maggAmaggakathAvaNNanA 520. "jamacAra"nti caGkamato ito cito ca caraNamAha / so hi javAsu kilamathavinodanattho cAroti tathA vutto| tenAha "anucakamantAnaM anuvicarantAna'"nti / tenAti ubhosupi anucaGkamanAnuvicAraNAnaM lbbhnto| sahAyA hi te aJamaJa sabhAgavuttikA / "maggo"ti icchitaTTAnaM ujukaM maggati upagacchati etenAti maggo, ujumggo| tadao amaggo, tasmiM magge ca amagge c| paTipadanti brahmalokagAmimaggassa pubbabhAgapaTipadaM / niyyAtIti niyyAnIyo, so eva "niyyAniko"ti vuttoti Aha "niyyAyanto"ti / yasmA niyyAtapuggalavasenassa niyyAnikabhAvo, tasmA "niyyAyanto"ti puggalassa yoniso paTipajjanavasena niyyAyanto maggo "niyyAtI"ti vutto| karotIti attano santAne uppAdeti / uppAdentoyeva hi tattha paTipajjati nAma / saha byeti vattatIti sahabyo, 354
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.521-2-524) maggAmaggakathAvaNNanA 355 shvttnko| tassa bhAvo sahabyatAti Aha "sahabhAvAyA''tiAdi / sahabhAvoti ca salokatA, samIpatA vA veditabbA, tenAha "ekaTThAne paatubhaavaayaa"ti| sakameva AcariyavAdanti attano Acariyena pokkharasAtinA kathitameva aacriyvaadN| thometvA paggaNhitvA "ayameva ujumaggo ayamaJjasAyanoti pasaMsitvA ukkaMsitvA / bhAradvAjopi sakamevAti bhAradvAjopi mANavo attano Acariyena tArukkhena kathitameva AcariyavAda thometvA paggaNhitvA vicaratIti yojanA / tena vuttanti tena yathA tathA vA abhiniviThThabhAvena vuttaM pALiyaM / 521-2. aniyyAnikA vAti appATihAriyAva aJamaJassa vAde dosaM dassetvA aviparItatthadassanatthaM uttararahitA eva / aJamaJassa vAdassa Adito viruddhaggahaNaM viggaho, sveva vivadanavasena aparAparaM uppanno vivAdoti Aha "pubbuppattiko viggaho aparabhAge vivAdo'ti / duvidhopi eso viggaho, vivAdoti dvidhA vuttopi virodho / nAnAAcariyAnaM vAdatoti nAnArucikAnaM AcariyAnaM vAdabhAvato / nAnAvAdo nAnAvidho vAdoti katvA / 523. ekassApIti tumhesu dvIsu ekassApi / ekasminti sakavAdaparavAdesu ekasmimpi / saMsayo natthIti "maggo nu kho, na maggo nu kho"ti saMsayo vicikicchA natthi / aJjasAyanabhAve pana sNsyo| tenAha "esa kirA''tiAdi | bhagavA pana yadi sabbattha maggasacino, evaM sati "kismiM vo viggaho"ti pucchati / 524. "icchitaTTAnaM ujukaM maggati upagacchati etenAti maggo, ujumaggo / tadaJo amaggo"ti vutto vAyamattho / sabbe teti sabbepi te nAnAAcariyehi vuttamaggA | ye pALiyaM "addhariyA brAhmaNA"tiAdinA vuttaa| addharo nAma yajJaviseso, tadupayogibhAvato "addhariyA" tveva vuccanti yajUni, tAni sajjhAyantIti addhariyA, yjubbedino| ye ca tittiriisinA kate mante sajjhAyanti, te tittiriyA, yajubbedino eva / yajabbedasAkhA hesA, yadidaM tittiraM / chando vuccati visesato sAmavedo, taM sarena kAyantIti chandokA, sAmavedino / "chandogA"tipi paThanti, so evattho / bahavo irayo etthAti bavhAri, irubbedo / taM adhIyantIti bvhaarijjhaa| 355
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (13.527-529-544) "bahUnI''ti etthAyaM upamAsaMsandanA - yathA te nAnAmaggA ekaMsato tassa gAmassa vA nigamassa vA pavesAya honti, evaM brAhmaNehi pApiyamAnApi nAnAmaggA brahmalokUpagamanAya brahmanA sahabyatAya ekaMseneva hontIti / 527-529. va-kAro Agamasandhimattanti anatthako va-kAro, tena vaNNAgamena padantarasandhimattaM katanti attho / andhapaveNIti andhapanti / "paJjAsasaTThi andhA"ti idaM tassA andhapaveNiyA mahato gacchagumbassa anuparigamanayogyatAdassanaM / evamhi te "suciraM velaM maggaM gacchAmA''ti evaM sacino honti / nAmakaMyevAti atthAbhAvato nAmamattaMyeva, taM pana bhAsitaM tehi sArasaJitampi nAmamattatAya asArabhAvato nihInamevAti Aha "laamkNyevaa"ti| 530. yatoti bhummatthe nissakkavacanaM, sAmAjotanA ca visese avatidvatIti Aha "yasmiM kaale"ti| AyAcantIti patthenti / uggamanaM lokassa bahukArabhAvato tathA thomanAti / ayaM kira brAhmaNAnaM laddhi "brAhmaNAnaM AyAcanAya candimasUriyA gantvA loke obhAsaM krontii''ti| 532. idha pana kiM vattabanti imasmiM pana appaccakkhabhUtassa brahmano sahabyatAya maggadesane tevijjAnaM kiM vattabbaM atthi, ye paccakkhabhUtAnampi candimasUriyAnaM sahabyatAya maggaM desetuM na sakkontIti adhippaayo| "yatthA"ti "idha panAti vuttamevatthaM paccAmasati / aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 542. samabharitAti sampuNNA / tato eva kaakpeyyaa| pArAti paratIraM / apAranti orimatIraM / ehIti Agaccha / 544. paJcasIla...pe0... veditabbA yamaniyamAdibrAhmaNadhammAnaM tadantogadhabhAvato / tabbiparItAti paJcasIlAdiviparItA paJca verAdayo / "punapI'ti vatvA "aparampI"ti vacanaM itarAyapi nadi upamAya saGgaNhanatthaM / 356 .
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.546-546) aciravatInadIupamAkathAvaNNanA 357 546. kAmayitabbadvenAti kAmanIyabhAvena / bandhanadvenAti teneva kAmetabbabhAvena sattAnaM cittassa AbandhanabhAvena / kAmaJcAyaM guNa-saddo atthantaresupi diTThappayogo, tesaM panettha asambhavato pArisesatrAyena bandhanahrayeva yuttoti dassetuM "anujAnAmI"tiAdinA atthuddhAro Araddho, esevAti bandhanaTTho eva / na hi rUpAdInaM kAmetabbabhAve vuccamAne paTalaTTho yujjati tathA kAmetabbatAya anadhippetattA / rAsaThThaAnisaMsaDhesupi eseva nayo tathApi kAmetabbatAya andhippetttaa| pArisesato pana bandhanaTTho gahito / yadaggena hi nesaM kAmetabbatA, tadaggena bandhanabhAvo cAti / ____ koTThAsaTThopi tesu yujjateva cakkhuvi yyAdikoTThAsabhAvena nesaM kAmetabbato / koTThAse ca guNa-sado dissati "diguNaM vaDvetabba''ntiAdIsu, sampadAhropi - "asaGkhyeyyAni nAmAni, saguNena mhesino| guNena nAmamuddheyyaM, api nAmasahassato"ti / / (dha0 sa0 aTTha0 1313; udA0 aTTha0 53; paTi0 ma0 aTTha0 76) AdIsu sopi idha na yujjatIti anuddhaTo / cakkhuvidheyyAti cakkhuvijJANena vijAnitabbA, tena pana vijAnanaM dassanamevAti Aha "passitabbA'ti / "sotavijJANena sotabbA"ti evamAdi etenupAyenAti atidisati / gavesitampi "iTTha''nti vuccati, taM idha nAdhippetanti Aha "pariyiTThA vA hontu mA vA"ti / iTArammaNabhUtAti sukhArammaNabhUtA / kAmanIyAti kAmetabbA / iTTabhAvena manaM appAyantIti mnaapaa| piyajAtikAti piyasabhAvA / - gedhenAti lobhana abhibhUtA hutvA paJcakAmaguNe paribhuJjantIti yojanA / mucchAkAranti mohnaakaarN| adhiosanAti adhiggayha ajjhosAya avasannA, tenAha "ogaalhaa"ti| pariniTThAnappattAti gilitvA pariniTThApanavasena pariniTThAnaM upagatA / AdInavanti kAmaparibhoge sampati, AyatiJca dosaM apssntaa| ghAsacchAdanAdisambhoganimittasaMkilesato nissaranti apagacchanti etenAti nissaraNaM, yoniso paccavekkhitvA tesaM pribhogpnyjaa| tadabhAvato anissaraNapajJAti imamatthaM dassento "idametthA"tiAdimAha / 357
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 548-9. AvarantIti kusalappavattiM Aditova nivArenti / nivArentIti niravasesato vArayanti / onandhantIti ogAhantA viya chAdenti / pariyonandhantIti sabbaso chAdenti / AvaraNAdInaM basenAti AvaraNAdiatthAnaM vasena / te hi AsevanabalavatAya purimapurimehi pacchimapacchimA daLahataratamAdibhAvappattA vRttA / saMsandanakathAvaNNanA 550. itthipariggahe sati purisassa paJcakAmaguNapariggaho paripuNNo eva hotIti vRttaM " sapariggahoti itthipariggahena sapariggaho "ti / " itthipariggahena apariggaho" ti ca idaM tevijjabrAhmaNesu dissamAnapariggahAnaM dugullatamapariggahAbhAvadassanaM / evaMbhUtAnaM tevijjAnaM brAhmaNAnaM kA brahma'nA saMsandanA, brahmA pana sabbena sabbaM apariggahoti / veracittena avero, kuta etassa verappayogoti adhippAyo / cittagelaJJasaGghAtenAti cittuppAdagelaJJasaJJitena, tenassa sabbarUpakAyagelaJJabhAvo vutto hoti / byApajjhenAti dukkhena / uddhaccakukkuccAdIhIti Adi-saddena tadekaTThA saMkilesadhammA saGgayhanti / appaTipattihetubhUtAya vicikicchAya sati na kadAci cittaM purisassa vase vattati, pahInAya pana siyA vasavattananti Aha "vicikicchAya abhAvato cittaM vase vattetI "ti / cittagatikAti cittavasikA, tenAha cittassa base vattantI 'ti / na tAdisoti brAhmaNA viya cittavasiko na hoti, atha kho vasIbhUtajjhAnAbhiJJatAya cittaM attano vase vattetIti vasavattI / (13.548-9-552) 552. brahmalokamaggeti brahmalokagAmimagge paTipajjitabbe, paJJapetabbe vA, paJJantAti adhippAyo / upagantvAti amaggameva " maggo "ti micchApaTipajjanena upagantvA, paTijAnitvA vA / paGkaM otiNNA viyAti matthake ekaGgulaM vA upaDDuGgulaM vA sukkhatAya "samatala "nti saJJAya anekaporisaM mahApaGkaM otiNNA viy| anuSpavisantIti apAyamaggaM brahmalokamaggasaJjaya ogAhayanti / tato eva saMsIditvA visAdaM pApuNanti / evanti " samatala "ntiAdinA vuttanayena / saMsIditvAti nimmujjitvA / sukkhataraNaM maJJe tarantIti sukkhanaditaraNaM taranti maJe / tasmAti yasmA tevijjA amaggameva " maggo 'ti upagantvA saMsIdanti, tasmA / yathA teti yathA te " samatala "nti saJJAya paGkaM otiNNA / idheva cAti imasmiJca attabhAve / sukhaM vA sAtaM vA na labhantIti jhAnasukhaM vA vipassanAsA vA na labhanti, kuto maggasukhaM vA nibbAnasAtaM vAti adhippAyo / maggadIpakanti maggadIpakAbhimataM / " iriNa "nti araJJAniyA idaM adhivacananti Aha "agAmakaM 358
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13.554-556) brahmalokamaggadesanAvaNNanA 359 mahArajJa"nti / migaruruAdInampi anupbhogrukkhehi| parivattitumpi na sakkA honti mahAkaNTakatAya / jJAtInaM byasanaM vinAso jaativysnN| evaM bhogasIlabyasanAni veditabbAni | rogo eva byasati vibAdhatIti rogvysnN| evaM didvivyasanampi daTThabbaM / 554. jAtasaMvaDDoti jAto hutvA sNvddddito| na sabbaso paccakkhA honti paricayAbhAvato / ciranikkhantoti nikkhanto hutvA cirkaalo| dandhAyitattanti vissajjane mandattaM saNikavutti, taM pana saMsayavasena cirAyanaM nAma hotIti Aha "kavAvasena cirAyitatta"nti / vitthAyitattanti sArajjitattaM / aTThakathAyaM pana vitthAyitattaM nAma chambhitattanti adhippAyena "thaddhabhAvaggahaNa"nti vuttaM / 555. u-iti upasaggayoge lumpa-saddo uddharaNattho hotIti "ullumpatU"ti padassa uddharatUti atthamAha / upasaggavasena hi dhAtu-saddA atthavisesavuttino honti yathA "uddharatU'ti / brahmalokamaggadesanAvaNNanA 556. yassa atisayena balaM asthi, so "balavA"ti vuttoti Aha "balasampano"ti / saGgha dhamayatIti saGghadhamako, taM dhamayitvA tato saddapavattako / appanAva vaTTati paTipakkhato sammadeva cetaso vimuttibhAvato / ___ pamANakataM kammaM nAma kAmAvacaraM pamANakarAnaM saMkilesadhammAnaM avikkhambhanato / tathA hi taM brahmavihArapubbabhAgabhUtaM pamANaM atikkamitvA odissakaanodissakadisApharaNavasena vaDDetuM na sakkA / vuttavipariyAyato pana appamANakataM kammaM nAma rUpArUpAvacaraM, tenAha "tahI"tiAdi / tattha arUpAvacare odissakAnodissakavasena pharaNaM na labbhati, tathA disApharaNaM / keci pana taM Agamanavasena labbhatIti vadanti, tadayuttaM / na hi brahmavihAranissando ArupaM, atha kho kasiNanissando, tasmA yaM suvibhAvitaM vasIbhAvaM pApitaM AruppaM, taM "appamANakata"nti vuttanti daTThabbaM / yaM vA sAtisayaM brahmavihArabhAvanAya abhisaGghatena santAnena nibbattitaM, yaJca brahmavihArasamApattito vuTThAya samApanaM arUpAvacarajjhAnaM, taM 359
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA (13.559-559) iminA pariyAyena pharaNappamANavasena appamANakatanti vattuM vaTTatIti apre| vImaMsitvA gahetabbaM / rUpAvacarArUpAvacarakammeti rUpAvacarakamme, arUpAvacarakamme ca sati / na ohIyati na tidvatIti katUpacitampi kAmAvacarakammaM yathAdhigate mahaggatajjhAne aparihIne taM abhibhavitvA paTibAhitvA sayaM ohIyakaM hutvA paTisandhiM dAtuM samatthabhAve na tiTThati / laggitunti AvarituM nisedhetuM / ThAtunti paTibalo hutvA ThAtuM / pharitvAti paTippharitvA / pariyAdiyitvAti tassa sAmatthiyaM khepetvA / kammassa pariyAdiyanaM nAma tassa vipAkuppAdanaM nisedhetvA attano vipAkuppAdananti Aha "tassa vipAkaM paTibAhitvA"tiAdi / evaM mettAdivihArIti evaM vuttAnaM mettAdInaM brahmavihArAnaM vasena mettAdivihArI / 559. aggajasutte...pe0... alathunti aggajhasutte Agatanayena upasampadaJceva arahattaJca alatthu paTilabhiMsu / sesaM suvioyyameva / tevijjasuttavaNNanAya liintthppkaasnaa| niTThitA ca terasasuttapaTimaNDitassa sIlakkhandhavaggassa atyavaNNanAya liintthppkaasnaati| sIlakkhandhavaggaTIkA nihitaa| 360
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddAnukkamaNikA akata taM -40 akatavidhAnA-202 akathinacittatA - 297 akappiyattharaNanti-110 akampanajANaM-119 akampittha-166 akampiyo-317 akaraNasIloti-286 akalyatAdInaM-229 akAmakabhAvamattaM-116 akAraNanti-45 akAlavAditA-108 akAlusiyo-240 akiccakArakasamApattito-326 akittimo-68 akiriyavAdo-157 akuddho- 141 akusalakusalAdidhammAnaM-178 akusalacittappavatti-53 akusalacittuppAdA-335 akusaladhammo-251 akusalanti-144,249 akusalapakkho-181, 183 akotUhalamaGgaliko -78 akkamatIti-110 akkosavatthUni-107 akkhaNabhUmiyaM-147 akkharacintakA-253,354 akkharappabhedA-258 akkharasannivesAdinA-25 akkhalitapaTivedhalakkhaNA - 64 akkhittoti-278 akkhivejjakamma-116 akhaNDitaM-213 akhaNDaM-213 agadhitacittatAya-211 agAranti-213 agAravaM-283, 321 aggAni-295 agganti -299,329 aggaphalasampattiM-76 aggamaggasamuppAdo-333 aggikkhandho-57,58 aggivAmaaMsakUTato-57 aggisAlanti-271 aggisikhA-195 aggihoma-115 aggoti-91 agga-195, 244, 329 aghassAti-243 aGkanti-292 aGkhasoti-183 aGgakiccaM-221
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA - aTThaparisApathaviM -- 317 aTThasamApattilAbhino - 151 aTThAneti - 223 aTTappattiko 52 aDDateLasahIti - 185 aDDayogoti - 226 aNusamA - 348 aNuhagateti - 93 aGganti - 115, 165, 282 aGgalaTThinti - 115 aGgavikAranti - 115 appamANo - 152 acakkhuvijJeyyanti - 349 acalatApaccupaTThAnaM - 64 acalAti - 289 acalAdhiTThAnasiddhito - 74 acetanoti - 222, 331 acetanaM - 196 acelakasAvakAti - 199 accantachandarAgappavattito- 109 accantappahAnato - 6 accantasukhumAlakarajakArya - 141 accantasukhumaM - 329 accayoti - 251 acchathAti - 112 acchannanti - 227 acchariyanti - 48 atakkAvacarA - 119 atikkamitvAti- 140 atidevo - 191 atipAtI - 99 ativelaM - 140 atiharaNaM - 219 atiharatIti- 222 atIritanti - 98 H aturitoti - 261 atulitanti - 98 atulyayogepi - 209 atyakavi - 116 ajAtasattu - 188 ajitaM - 259 ajinacammehIti - 113 ajjhagA - 23 ajjhattavAdino- - 151 ajjhattikapathavIdhAtUti - 200 ajjhattikabhAvappattiyA - 200 ajjhAvasatAti - 213 ajjhAsayanti - 158 ajjhAsayoti - 190 aJJatitthiyAnaM - 48 aJJAtanti - 98 aTTo - 227, 345 aTThakappeti - 137, 296 aTThaGgasamannAgatanti - 218 aTThaGgikoti - 301 aTThadhammasamodhAnasampAdito - 64 atyakiriyAsiddhi - 101 atthacariyA - 87, 88, 90, 259 atthajAlaM - 165 atthabyaJjanasampannassAti - 38 atthavAdIti - 108 atthavedaM - 13 atyasampannoti - 206 atyasiddhIti - 261 atyAbhisamayAti - 41 atthikavAdo - 201 atyuddhAroti - 44, 186, 187 atpatti-52 attakAmAti - 217 attakilamathAnuyogo - 309 attajjhAsayo - 52 attatthaparatthAdibhedeti - 24 2 [ a-a]
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA 331 attadiTuiM-330 adhipaJaAdhammavipassanA-93 attapaTilAbhoti-335, 336, 337, 338 adhipacAsikkhA-324 attapariccajananti-247 adhivacanapadAnIti - 125 attabhAvapaTilAbhoti-335 adhivAsanabhUmi-72 attamanAti-165 adhisIlanti-316 attavAdI-330 adhovirecananti-116 attasuJatAya-158 anaggipakkikA-271 attAti-35, 67,126, 131, 142, 143,150, | anaJathAni-95 / / 151, 152, 155, 156, 182, 183, 330, anatthakaroti-230 anatthasahitAti-275 attAnudihri-93 anattakatAnIti-158 adassananti-153 anadhikaM-96 adahantoti-40 ananulomattAti-109 adiTThajotanA-98,342 anantanti-349 adi8-98 anantoti-142,143 adinnAdAnaM-101 anabhirati-139 adukkhamasukhabhUmi - 198 anabhiratIti-139 adosakusalamUlajanitakammAnubhAvenAti-260 anamataggasaMsAravaTTha- 175 aDubmoti-206 anariyo-309 addhagatoti-189 analaso-204 addhaniyanti-20 anavajjadhamma-350 addhikAti-288 anavajjanti-300 addhavasabhAvo-235 anavajjarasaM-63 addhoTTatAyAti-298 anavajjAni-80 adhammakArIti-286 anavahitacittA-331 adhammikaM-250 anavarodhoti-52 adhikarUpoti-279 anavasesanirodhaM-347 adhigaNhantIti-248 anavasesapaTivedho- 120 adhicittasukhaM-215 anAgAmino-249 adhicittAnuyogo-215 anAgAmiphale-328 adhiccasamuppannanti - 146 anAthapiNDiko-305 adhiccasamuppannikavAdo-129 anArAdhitacitto- 195 adhichAnakiccaM-327 anAvattidhammo-73 adhiTThAnapAramitA-63 anAvaraNaANanti-91 adhiTThAnapAramI-83 anAvaraNaANalAbhI-78 adhiTThAnalakkhaNaM-64 anAviloti-240
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA - 288 IT anAsattipaccupaTThAnaM - 63 anAsavoti - 39 aniccadhammoti - 235 aniccanti - 92, 312 aniccasaJJA - 77 aniccAnupassanA - 92 aniccoti - 203 anitthigandhAti - 273 anibbisaM 23 aniyamitavikkhepoti - 144 aniyametvAti - 263 aniyyAnikattA - 114, 300 aniyyAnikanti - 335 anukampakoti - 103 anukulayaJanIti - 292 anujAnAmi - 110 anuJJAtAti - 110, 271 anuttarabhAva - 11 anuttaroti - 11 anudhammaM - 308 anupakkuTThoti - 278 anupaghAtakoti - 206 anupadadhammatoti - 326 anupadadhammavipassanaJhi - 326 anuparigamanayogyatAdassanaM - 356 anuppadetUti - 287 anuppAdanirodho - 248, 324, 349 anuppAdo - 95, 323, 328 anubodhapaTivedhasiddhi - 167 anubodhapaTivedho - 170 anumatipucchA - 98 anumatiyAti anumati - 330 anumAnatrANaM - 131 anuyuttoti - 314 anuyogo - 57, 126 anulomako 29 anuvAdo - 308 anuvicaritanti - 129 anusaGgItA - 15 anusandhAnaM - 158 anusayasamugghATanatoti - 243 anusayA - 26 anusAsanaparipATiyoti - 189 anusAsanIpATihAriyaM - 346 anusarato - 20 anustarIyanti - 191 anuhAramAneti - 91 anekakulajeTThakabhAvaM - 205 anekajAtisaMsAranti - 23 anekantavAdo - 135 anupavajjaM - 96 anupassanA - 92, 93 anekabhedabhinnAti - 49 antaratoti - 44, 54 anupAdAnoti - 134 anupAdAparinibbAnaM - 170 anupAdAvimutti - 175, 177 anupAdAvimuttoti - 134, 178, 180 anupAdisesanibbAnadhAtuppattiyA - - 6 anupAdisesA -20 anupAletIti - 222 anuppattidhammataM - 5 anuppadAtAti - 106 antaradhAyatIti - 148 antaradhAyanti - 258 antarAti - 44, 50 antarAyoti - 54, 55, 172 antarA - saddo- 44, 50 antarikAyAti - 44 antAnantavAdAti - 142 antAnantasahacaritavAdo - 142 [ a- a ]
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA antAnantikabhAvo-143 antAnantikavAde - 151,152 antAnantikAti-141 antimavayanti-280 antojAto-204 antojAlIkatA-164 antonijjhAyanalakkhaNoti-155 andhakAratamabhavananti - 54 andhatamanti-54 andhaputhujjanassa-218 apakAradhammA-303 apacitikammanti-264 apanetvAnAti-15 apayirupAsanA-79 aparajjhatIti-72 aparaNNaM-286 aparappaccayo-276 aparAdhoti-251 aparAparanti- 128,329 aparAmasato-180 aparAmAsatoti-133 aparAmAsanti-339 apariggahoti-358 apariccAgo-67 apariJAmUlikA-240 aparipakkatoti - 223 aparipuNNo - 272 aparimANo-82, 252, 280 apariyantavikkhepatAya-144 apariyApannatA-168 apariyogAhananti-230 apariyodAtanti-249 aparisuddhoti-269 aparisesanirodhasaGkhAtaM-346 apalikhati-313 apassantAnanti-159 apAkaTabhAvaM-98 apApapurekkhAroti-280 apApeti-280 apAyagAmimaggo-243 apAyabhUminti-248 apAranti-356 aputhujjanagocarA-154 appakiccoti-292 appaccayoti-53,169,178 appaTigho-226 appaTivattiyanAdanti-312 appaTihatatrANaM-8,119 appaTutaroti-292 appativAti-348 appanAlakkhaNo-232 appanigyosanti-226 appapuJatAyAti-309 appamattakanti-311 appamANasaJIti-152 appamAdAdhiTThAnato-68 appamAdo-66, 127, 319 appavattIti-239, 333 appasaddanti-321 appasambhArataroti-292 appahInoti - 299 appATihIrakaM-335 appAyuketi-138 appetIti-40 aphaloti-249 abandhananti-107 abbhantaranti-290 abbhudayanissito-284 abbheyyaM-115 abbhokAso-70 abmokkiraNaM-113 abyaJjanAti-211
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ [6] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [a-a] abyApajjhanti-295 abyApAdenAti-92 abyAvaTamanoti-49 abhayagirivAsino-140, 215 abhayadAnaM-77 abhayAti-287 abhikkantataroti-241 abhikkantenAti-25,218,241 abhikkamo-215 abhijjhA-228 abhijJAti-209,301,352 abhicAlAbhino-236 abhidhammadesanA-2 abhidhammapiTaketi-22 abhidhammasadde-26 abhinandatIti-165 abhinivesaM-131,141,151 abhinIharatIti-235 abhinIhAraM-67 abhivyattivAdo-127 abhibhUtattAti-331 abhibhUti-140 abhirAdhayatIti-53 abhirUpeti-242 abhilakkhitAti-25 abhivadantIti-126 abhivinayeti-25 abhivisiThThajANanti-119 abhisaGgharaNalakkhaNanti- 94 abhisaGkaraNalakkhaNA-94 abhisaGkaritvAti-317 abhisaGkarotIti-327 abhisajAnirodho-325 abhisamayaTThoti-41 abhisamparAyo-132 abhisambuddhabhAvaM-48 abhisambuddhoti-10,48 abhiharantoti-215 abhiharitvAti-205 abhItanAdoti-318 abhejjakAyo-78 abhedoti-306 amakkhetvAti-211 amaggoti-355 amatabhAvena-10 amataM-236,296 amarAvikkhepikavAdA-153 amarAvikkhepikA-143 amaraM-126 amalInanti -213 amAnavatthubhAvapavedanato-264 amohasiddhi-181 ambaTThakulaM-261 ambaTThoti-269 .. ambarukkho-285 ambalaTThikAti-47,285 ayonisomanasikAro-123, 129, 175, 180 araJanti-227 araNIti-271 arahatanti-257 arahatA-48,49 arahatIti-26, 195, 260, 279, 298, 336, 352 arahattaphalanti-330 arahattamagaM-23 arahanti-11,208,260 arahAti- 248 ariyatuNhibhAvasamayo-42 ariyadhammaratanassa-11 ariyanti-280 ariyapuggalA -11, 245 ariyaphaladhamme-300
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a-a] saddAnukkamaNikA ariyabhUmi-11 ariyamaggattayapAti-214 ariyamaggavirati-312 ariyamaggoti-275 ariyavihArA -185 ariyasaGghanti-11,12 ariyasaGgha-11,12 ariyasaccadhammo-276 ariyasaccAni-95, 248 arInanti-48,191 arUpakalApo-232 arUpajjhAnanti-343 arUpajjhAnalAbhIti-234 arUpasamApattinimittaM-151 arUpasamApattiyo-16, 147 arUpAvacarajjhAnaM-359 arUpAvacaraloko-209 arUpIti-151, 330 arogatAti-262 arogoti-150, 151 alaggacitto-77,78 alagganaTenAti-212 alaGkAravidhiM-194 alaGkAro-56, 72 alaDmaneyyapatiTThAti-118 alobhasiddhi-181 alobhAdosayugaLasiddhi-83 avaNNanti-169,179 avadhAraNavacananti-120 avikhepenAti-92 avigatataNhaM-148 avijjandhakAraM-303 avijjamAnapaJcattibhAvoti-37 avijjamAnapaJattIti-37 avijjAgatoti-158 avijjAtaNhAkammAni-180 avijjAsamudayoti-123 avijjAsiddhi-167 avitathAni-95 avidvAti-158 aviparItasabhAvoti-28 aviparItAbhilApoti-27 avibhAvitanti-98 avibhUtanti-98 avilomentoti-15 avisiTThakAranti-160 avisiTuM-26 avisaMvAdanalakkhaNaM-64 avItarAgo-217 averanti-295 asakamano-263 asatadhammArammaNaM-276 asaGghatadhAtu-133 asaGgItanti-24 asaJasamApattiM-147 asaJikabhAvanti-323 asaJIti-152 asaJjIvAde - 152 asati-66, 72, 73, 85, 123, 158, 160, 173,176, 201,252, 330 asaddhammassavanaM-180 asaddhammo-40 asannipAtoti-278 asannihiteti-305 asabhAvadhammArammaNanti-29 asamAhitacittatA-79 asampajaJakiriyA-193 asamphuTThatAti-94 asamphuTThalakkhaNaM-94 asammissanti-214 asammukhAti-107 asammosadhammA-50
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [ A-A] asammohapaTivedhoti-239 asammohasampajaJjanti-221 asammohenAti-38 asassatabhAvAvabodho-136 asAdhAraNakiccanti-296 asAmapAkAti-271 asukadivaseti-115 asukanakkhattenAti-115 asubhanti-348 asubhabhAvanAnuyogo-230 asurindo-280 asekkhaphalAdhigamo-333 asekkhA-11, 12, 27, 319 aseTThacariyanti-104 asaMvaro-27, 310 asmamuTThikA-272 assaddhiyeti-94 assaddho-250, 289 assAdAnupassanA-180 assutavA-131 ahateti-115 ahInindriyo-331 ahetukadiTTiko -201 ahetukavAdo-157 ahaMkAramamaMkArAbhAvo-65 ahaM-saddo-204 AkulabhAvoti-297 Agamavaro-14 AgamAdhigamasampattiyA-21 AghAtoti-53, 169, 178 AcayagAminoti-112 AcariyaparamparA-15 AcariyavAdanti-355 AcariyAti-262 AcAragocarasampannoti-213 AcAranti-104 AcArasampattinti-193 AcArasIlamattakanti-103 AcArasIlameva -109 AciNNanti-58,338, 346 AjIvakapaTipattiM-199 AjIvakA-150 AjIvapArisuddhisIlanti-182 AjIvoti-249 ANAcakkaM-22 ANAraho-26 AtaGkoti-341 AtApanaM-126 AdAnanti-93 AdiccapAricariyAti-116 Aditoti-326 AdimajjhapariyosAnanti-241 AdInavadassanapubbaGgamo-63 AdInavadassanaM-166 AdInavanti-345, 357 AdInavoti-275 AdInavaM-54,70,79, 277 AdesanApATihAriyaM-346 Anantariyaparimutti - 252 Anandamayo-137,331 Anandoti-322 AnApAnacatutthajjhAnanti-58 AkAranti-333 AkArapaJcattIti-36 AkAroti-39 AkAsoti-93 AkiJcacAyatanasacA-327 AkiJcajJAyatanasamApatti-327 AkiJcAyatanaM-329
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ i-i] Ani saphalaM - 200 AnisaMsoti - 89 AnubhAvasampattiyA - 288 AnubhAvenAti - 13 AnubhAvoti - 287 AnuyantA - 287 ApAyako - 272 podhAtUti - 219 AbAdhoti - 341 AbhatAti - 15 AbhassarasaMvattanikA - 137 AbhujatIti - 222 AbhujitvAti- 228 Abhogoti - 156 Amisanti - 112 AmisapUjAti - 217 AmisaM 192 AmuttamAlAbharaNA - 33 AyatanaM - 94, 161 Ayasmantoti - 111 AyAcaneti - 206 AyAcantIti - 356 AyuSpamANenevAti - 138 AyupAda - 351 AyUhanti - 123 Ayogo - 71, 332 ArakattAti - 191 ArakkhadukkhamUlaM - - 162 Araddhavipassako - 164 Arambhasuddhi - 179 ArammaNanti - 102 ArAmo- 106, 305, 320 AlayaratA - 93 AlayAbhinivesoti - 93 Alayo - 93 AlokasaJjIti - 229 saddAnukkamaNikA Alokitanti - 220 AvajjanakiriyA - 224 AvaraNagutti - 205 AvaraNanti - 127 AvarantIti - 358 AvAhanaM - 116 Avasoti - 256 AsattakhaggAnIti - 192 Asananti - 314 AsanasAlA - 327 AsappanaM - 230 Asayo - 223 AsavakkhayajANe - 119 AsavakkhayatrANaM- 133, 174, 241 AsevanaM - 107 AhanatIti - 53 AhAroti - 164 aMsukoTivedhako - 144 icchAnaGgalaM - 255 icchitalAbhI - 78 iNapalibodhato - 229 itthabhAvanti - 139 idappaccayAti - 330 iddhiAdesanAnusAsaniyo - 34 iddhipArihAriyanti - 346 iddhimayo - 100, 103 iddhividhakiccaM - 345 iddhividhatrANaM - 237 9 iddhIti - 212 itthoti - 165 indakhIlA - 227 indajAlasadisaM - 345 indajAlenAti - 113 [8]
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10] indriyagocaroti - 153 indriyasaMvaro - 312 ibbhAti - 263 iriNanti - 358 iriyApathacakkAnaM - 259 iriyApatha - 185, 228 isIti - 269 issarapajApatipurisakAlavAdA - 158 issaravAdA - 135 issaroti - 278 IdisamatthaM - 195 IsatIti - 140 IsanasIlo - 278 u ukkaTThanti - 255 ukkaTThapaJJa - 130 ukkaTThAti - 255 ukkaNThitA - 139 ukkAnaM - 115 ukkArabhUmi - ukkuTikavatAnuyogoti- 314 - 248 ukkaMsananti - 280 uggacchanakaudakoti uggahanimittaM - 216 uggaho - 58, 230 uggiletvAti - 264 ugghATeyyAti - 243 uccAti - 110 ucchAdanadhammoti - 235 ucchinnabhavanettiko- 170, 175 ucchedadiTThiyAti - 156 - 233 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA ucchedavAdo - 154, 306 ucchedoti - 153 ucita -13 ujumaggo - 354, 355 uJchAcariyA - 271 unhanti - 293 uNhapakatiko - 222 utupuNNatA - 187 utusamuTThAnA- 137 uttamadhammAnaM - 10 uttamabrAhmaNoti - 278 uttamoti - 279 uttarimanussadhammAnaM - 210,352 uttarakaraNIyanti - 343 uttAnamukhoti - 281 utrAsanti - 230 udaggacittatA - 297 udapAdinti - 136 udayanti - 123 udayabbayaparicchinno - 221 udayavayadassanato - 331 udAnanti - 188 udAsInapuggalo- 67 udIrayIti - 207 uddhaccakukkuccappahAnena - 297 uddhaccadoso - 62 uddhamAghAtanAti - 150 uddhamAghAtanikAti - 150 uddharaNaM - 113, 219 uddhAroti - 116 uddhavirecananti - 116 upakaraNaGgajIvitataNhaM - 83 upakAradhammA - 303 upakAroti - 72 upakkamo - 100 upakkhaToti - 285 10 [ I-u]
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ U e ] upacArasamAdhisamadhigamena - 232 upaTThAnanti - 244 upaTTAsIti - 96 upaDDakampanti - 198 upatthambhanarasaM - 64 upaddavethAti - 230 upadhAraNanti - 35 upanissayakoTiyAti - 162 upanissayapaccayoti - 221 upanissayasampanno - 218 upanissayoti - 162 upaparikkhantIti - 28 upapAramI - 82, 83 upayogavacananti - 190, 213, 282 uparibrahmalokesUti - 137 uparivisesadassanatyanti - 232 uparujjhatIti - 349 upaladdhadhammo - 155 upaladdhanti - 37, 38 upasamanti - 193 upasamAdhiTThAnaparipUraNaM - 86 upasamAdhiTThAnaM - 84, 85, 86 upasampadAti- 271 upahato - 233, 252 upAdAnanti - 144, 162, 173 upAdApaJJattIti - 125 upAyakosallaM - 64 upAyAso - 155, 177 upArambho - 305 upAsakamalaM - 250 upAsakaratanaM - 251 upAsakoti - 249 upAsanatoti - 250 upekkhakoti - 63 upekkhAti - 76 upekkhAnimittaM - 62 sAnukamaNikA upekkhApAramitA - 1-63 upekkhApAramiyoti - 83 upekkhApAramI - 74, 83 upekkhAvedanAya - 134 uposathaGgAni - 187 uposathoti - 187, 266 uppajjanakarAgo - 325 uppaNDetIti - 308 uppalAnIti - 233 uppAdaTThiti - 123 uppAdanirodhaM - 324, 331,332 uppAdo - 123, 200, 237, 323, 324 ubbilAvitattaM - 55, 156 umidodako - 233 ubminnaudakoti - 233 ubhayanti - 189, 201, 229 ubhayasiddhi - 181 umaGgasadisanti - 227 uruJJAyanti - 308 -22 ussannattAti - 212 ussannadhAtukanti - ussAha lakkhaNaM - 64 ussAhitoti - 321 U UrubaddhAsananti - 228 e ekakoTThAsAti - 334 ekaccaasassatikAti - 135 ekaccasassatavAdAti - 134 ekaccasarasatikAti - 135 ekattasaJIti - 151 ekadivasalaGghakoti - 314 11 [11]
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [o-ka] ekanikAyampIti-29 ekantasukhIti-152 ekantasUrAti-194 ekabhattikoti- 109 ekaraso-94 ekasAlako-320 ekAgAriko-196, 314 ekAlopiko-314 ekAhavAro-314 ekAhikaM-314 ekIbhAvanti-261 ekaMsAyAti-300 etadagganti-22 evaMgatikAti-132 evaMsado-32 o okAsanti-207 okkAko-267 oghanti-313 oTTamukho-119 odAtavacanaM -234 onandhantIti-358 opapAtikoti-301 opAnabhUto-288 obhAsanimittakammanti-188 obhAsayaM-242 oramattakanti-56 orasA-11 orasAnanti-11 osadhehi - 114 oLArikAti-93 oLAriko-329, 330, 331, 338 kakkhaLataM-93 kalatIti-274 kaTThanti -50 kaNNajappananti-116 kaNhaisito-265 kathaGkathI-229 kathAti-322 kathAdhammoti-48 kathAvatthupakaraNaM-56 kathAvinimutto-31 kathetukamyatAti-99 kathetukamyatApucchAya-165 kantAroti-229 kandaro-58 kappanAjAlassa-169 ra kappanti-296 kabaLantarAyoti -313 kabaLIkAro-164 kammakaraNasIlo--204 kammakilesA-168 kammajatejoti- 217 kammajatejodhAtu-278 kammajarUpaM-232 kammaTThAnanti-133,216 kammaTThAnabhAveti-114 kammaTThAnAni-16 kammanti-- 198,251 kammapaccayautusamuTThAnAti-137 kammapaccayA-137 kammassakataANaM-139 kammassakA-172 kammAyatananti-161 karajakAyanti-232 12
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka - ka ] kAlavAdIti - 108 karaNanti - 53, 279 karaNavacananti - 192, 278, 333 karaNasIlo - 215, 286 karaNIyanti - 15, 38, 172 karaNIyena - 298 karamarAnIto - 204 karuNAvihArena - 43 karuNAsItalahadayanti - 3, 6, 7 kalyANadhammoti - 68 kalyANamittoti - 66 kasatIti - 205 kasiNajjhAnAni - 306, 329 HI kAlusiyabhAvoti - 274 kALakaM - 226 kiccasiddhi - 300 kicchajIvitakaroti - 341 kicchatIti - 274 kittighosoti - 322 kittisaddoti - 190 kiriyadhammaM - 62, 275 kiriyAkappo - 258 kilantAti - 305 kilAsubhAvo - 49 kilesadhunanakadhammA - 16 kilesavUpasamo - 95 kuTTharogI - 267 kuNDakanti - 314 kudaNDakabandhananti - 287 kupitacittanti - 107 kumudavatiyA - 187 kumbhadAsIkathA - 114 kummaggo - 243 kusalakiriyaM - 251 kasiNenAti - 55, 329 kAmanIyAti - 357 kAmayitabbaTThenAti - 357 kAmarAgo - 244 kAmavitakkaM - 182 kAmasaJjJAti - 325 kAmasukhallikAnuyogo - 125 kAmassAdo - 321 kAmAvacarakammaM - 360 kAmAvacaradevAnaM - 140 kAmUpasahitAnIti - 299 kAyaganthanIvaraNalakkhaNena - 171 kulanti - 144 kAyacittAni - 226 kusalamUlAni - 181 kusalAyatanaM -74 kusaloti - 333 kAyacittaM - 55 kAyaparihArikA - 225 kAyabalaM - 225 kAyasakkhinti - 220 kAyikAMti - 101 kAyoti - 164, 170, 175, 232, 352 kAraNanti - 3, 45, 54, 66, 128, 191, 290, kUTaTToti - 127 kUTo - 241, 303 kUTaM - 23, 95 kevaTTati - 344 kevalaparipuNNaM - 24 keLanAti - 280 keLihassasukhaM - 140 koTinti - 90 koTiyanti - 251 koTThAgAranti - 286 291, 308, 311, 347 kArAnanti - 245 kAlanti - 148 kAnti-49 nukka 13 [13]
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [kha-ga] kodhoti-54 komArabhacco-185 kolambo-58 kosalakA-298 koseyyakaTTissamayanti-113 khaNaThitiyA-138 khaNanirodhanti-349 khaNikanirodheti-322 khaNoti-41 khattadhammo-286 khattA-277 khanti-26,61,62,64,72,76,84,332 khantipAramitA--63 khantisampadA-72,180 khandhAnanti-342 khamAtejadvayasiddhi-83 khayajANaM-238 khayoti-239 kharAti-264 khArinti-271 khAribharitanti-271 khiDDApadosikA-140 khINAti-240 khINAsavo-164,240, 248,304 khIrapaJatti-337 khuradhArUpamanti-271 khettaleDunanti - 264 khettavijjAyAti-272 khobhetvAti- 186 gaNasaGgaNikA-205 gatanti-96 gatamalanti-10,11 gatiyoti-303 gativimuttanti-6 gatoti-92, 97, 193 gandhajAtA-57 gandhArIti-345 gandhoti-56 gabbhA-351 gambhIrajANehi-14 gambhIranti-121 gambhIrAti-27,175 garukanti-341 garukulanti-20 garunti-193 gavesIti-274 gahaNI-278 gahitacittA-165 gAmoti-109 gAravayuttoti-43 gilAnoti-229 gIvAyAmakanti-112 guNakathAyAti-189 guNAguNapadAnIti - 200 guNAdhikopIti-271 guhA-227 gULho-25 gehaM-23, 237, 272 gocarasampajanabhAvatoti-221 gocarasampajaJcha-215 gocaro-22 gottavasenAti-256 gotrabhu-93 gopadakanti-280 gomayasiJcananti-287 gajjitaM-121 14
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ [gha-ca] saddAnukkamaNikA ghaTabhAvo-135 ghaTikAti-113 ghaTTananti-305 ghaTTentoti-264 ghanatALaM-112 ghanasavA-93 gharAvAso-70 ghAsacchAdanaparamatA-205 ghoroti-293 ghosanti-146 cakkanti-19 cakkavattIti-259 cakkavALamahAsamuddo-58 cakkhudAnaM-76 cakkhunti-252 cakkhumAti-334 cakkhuvineyyAti-357 caNDAloti-250 caNDAlaM- 113 caNDoti-264 catuiriyApathaM - 229 catukkajjhAnasamAdhikiccaM -302 catutthajjhAnasamAdhi-302 catutthajjhAnasukhanti-234 catutthajjhAnikaphalasamApatti-336 catutthajjhAnaM -35,147,234,343 catuppaTisambhidAANaM-8 catubidhabhAvanti-51 catuyoniparicchedakaANaM-119 caturaGgasamannAgatanti -58 caturadhiTThAnaparipuNNanti -86 caturadhivAnaM-85,86 caturoghanittharaNAya -76 catuvessArajjANaM-8 catusaGghapaM- 124 catusaccakammaTThAnaM-133 catusaccANaM-8 catusaccapaTivedhabhAvato-170 candanagandho-56 candananti-56 candasUriyamaNipadIpAdInaM-127 candimAti-100 campakarukkhA-277 campAti-277 caraNadhammA-74 caraNanti-270 cariyAti-26 cariyAvidhAnasahitoti-16 caliteti-114 cAgAdhiTThAnaM-84,85,86 cAtuddiso-226 cAtumahAbhUtiko-200 cAtumahArAjikabhavananti-49 cAtumAsI-187 cArittasIlaM-231 ciNNavasitAyAti-323 cittakkhaNikampi-327 cittagatikAti-358 cittageloM-229 cittacetasikakalApassa-100 cittanirodheti-322 cittanti-135,220,306 cittapassaddhi-3 cittavikAre -74 cittuppAdoti-247 cintAkavi-115
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [cha-ja] cintAmaNi-345 cintAmayajJANasaMvaddhitA-238 cirakAlaTThitiyAti-16 cirahitatthanti-15 ciranikkhantoti-359 cInapiThThacuNNaM-47 cuticittaM-154, 349 cutimattamevAti-153 cULagandhArI-345 cULasIlaM-111, 214 cetanAlakkhaNanti- 94 cetanti-125 cetasikagelaanti-229 cetasikadukkhanti-177 cetasikanti-345 cetasoti-169 cetiyaGgaNeti-186 cetiyaraTeti-341 cetiraTThato-341 cetovimuttIti-301 cetosamAdhi-140,184 celakAti-194 corakaNTakehi-286 janapadatyAvariyappatto-259 janapadinoti-253 janasaGgahatyanti-216 janAti-124 janitasminti-270 janetasmiM-270 jayadhajaM-194 jalanti-241 javanaM-221,224 jAgaritaM-224 jAgariyAnuyogo-74 jAtanti-314 jAtasaMvaDDoti-359 jAtisiddhanti-295 jAnatA-48,49, 51 / jAnatoti-331 jAyampatikAti-212 jigucchatIti-316 jiNNoti-279 jitanti-197 jinacakke - 197 jinoti-88,188,199 jIvako-191 jIvanti-194 jIvitakkhayaM-223 jIvitapariccAgo-83 jIvitindriyanti-99 jutIti-212 jegucchaM -316 jeTTakanti-296 jetavanavihAraM - 22 chakAmAvacaradevaloko-209 chaTThAbhiJA-236 chatteti-91 chandarAgappahAnaM-134 chandokA-355 chabbaNNarasmiyo-47 chambhitattanti - 230,359 chaLabhijJAcatuppaTisambhidAdInaM-29 chAyArUpakamattanti-274 chekoti-233
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ [jha-ta] saddAnukkamaNikA [17] jAtI-213 Apakanti-128 AyatIti-272 oyyanti-120 jhAnattayasampayoginIti-8 jhAnadhammA-127 jhAnapaLa-283 jhAnapaTilomato-234 jhAnaratiyA-139 jhAnavimokkhasamAdhisamApattiyo-80 jhAnavegeti-148 jhAnasaJcAti-328 jhAnasamApattiyA-298 jhAnasamApattilAbhoti-150 jhAnasamApattisukhaM-80 jhAnasampadAya-10 jhAnAni-16,74,147, 296,336 ThapanalakkhaNoti-206 ThapanAti-285 ThapitAti-15, 311, 334 ThAtunti-360 ThAnantaraM-287 ThAnanti-128,317 ThAnAnIti-121 ThitikAlaniyamo-138 Thitoti-139 ANacariyA-8,328 takkagAhenevAti-151 jANajAlaM-254 takkayatIti-129,143 jANadassananti -235 takkiko-142 ANadassanaM-159,235, 334 takkI-131 ANanti - 27, 127, 238 takkIvAdI-141,142 ANabalaM-144 takkoti-129 ANabhayaM-192 tajjApuJaJANasambharaNaM-218 ANasampadA-7,180 tajjoti-105 ANasaMvaro-108,312 taNhAgatAnanti-159,168 ANAnuparivattIti-121 taNhAcarito-182 ANaM-15, 23, 26, 27, 58, 93, 118, 120, | taNhAti-168,239 121, 123, 128, 150, 173, 176, 177, taNhAdiTThivasenAti-125 192,235, 238,283,308,320 taNhAdhipateyyo-159 jAtatthacariyA-90 taNhApahAnaM-175 AtaparijhAyaM - 92 tahAvijjA-181 AtiparivarlDa-257 taNhAsiddhi-167 jAtibyasanaM-359 tatiyajjhAnasukhaM-233
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18] tathalakkhaNaM - 59, 94 tathAgatabhAvaM - 92 tathAgata saddo - 59 tathAgatoti - 60, 92, 96, 97, 98, 173, 251 tadatthajotanatyanti - 43 tadatthavijAnananti - 105, 106 tadatthasiddhi - 244 taduttara - 95 tantAvutAnIti - 190 tantinayAnucchavikanti - 15 tapatIti - 316 tapassinoti - 176 tapassiM - 308, 318 tapojigucchAti - 316 taruNapIti - 231, 262 tasitAti - 305 tAyatIti - 25, 256, 268 tAvakAlikAni - 221 tAvatiMsaparisA - 316 tAsatassanA - 139 tikapaTThAne - 122 tikamAtikA - 56 tikkhindriyo - 182 tiNNavicikiccho- 304, 306 titthakaroti - 189 titthakaraM - 248 titthAyataneti - 147 titthiyavAdo - 314 tittiriyA - 355 tipiTakamahAsivattheravAdo - 329 tiyaddhaM - 124 tividhadiTTikA - 201 tividhasIlAlaGkataM - 47,241 tucchoti - 336 bhUtanti - 193 tejodhAtUti - 219,222 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA tevijjA - 358 todeyyabrAhmaNo - 340 todeyyo - 340 18 tha thaNDilaseyyanti - 314 thAvaro - 286 thirabhAvaM - 73 tighoso - 56, 190, 322 theravaMsapadIpA - 15 theravaMsapadIpAnanti - 15 thomanAti - 356 da datti - 272, 314 dattikaM - 272 dattUhi - 1- 201 dantamayasalAkA - 292 dantavakkalikA - 272 dandhAyitattanti - 359 dasapadaM - 113 dasabalatrANanti - 49, 119 dassanatyanti - 334,340 dassanasampatti - 71 dassanIyatA - 188 dassanIyo - 279 dassukhIlanti - 287 daharAyAti - 309 dahamitto - 78 dAnaupapAramI - 83 dAnajjhAsayoti - 67 dAnaparamatyapAramI - 83 dAnapAramitA - 63 dAnapAramI - 66, 83 [tha-da]
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ [da-da] saddAnukkamaNikA dAnasIlaM - 275 dAnasUrI - 288 dAnaM - 29, 61, 62, 63, 70, 76, 84, 87, 89, 200, 212, 249, 259, 288, 289, 290 diTThadhammanibbAnavAdAti - 157 diTThadhammanibbAnaM - 173 diTThadhammikanti - 195 diTThadhammoti - 155, 276 diTThanti - 148 diTThapubbAnIti - 335 diTThapubbAnusArenAti - 143 diTThamattaM - 218 diTThasaMsandanA - 98 diTThi - 26, 41, 126, 131, 132, 134, H dukkhakkhandha - 70 dukkhanirodhagAminIpaTipadA - 333 dukkhanirodhaM - 333 dukkhanti - 239, 245, 312 dukkhavedanA - 229, 341 dukkhavedanuppattiyA - 229 duggatAti - 288 duTThacittoti - 248 dutiyajjhAnabhUmiyaM - 138 dutiyadivaseti - 22 dudhasAti - 118 duranubodhAti - 118 dullabhadassanaM - 13 142, dullabhabhAvaM - 20 dullabhAti - 49 dUteyyakathA - 114 dUsitacittassAti - 106 deyyadhammato - 290 devamanussAnanti - 5 146, 160, 170, 244, 246, 332 diTTigatanti - 332, 350 diTThijAlaM - 165, 176 diTThijukampanti - 246 diTThijjhAsayaM - 158 diTThidIpakaM - 201 diTThiyoti - 122 diTThivedayiteti - 160 diTThasampannoti - 248 diTThekaTTheti - 93 dippatIti - 21 dibbacakkhutrANalAbhI - 153 dibbacakkhutrANaM - 300 devayAniyo - 347 devaloketi - 195 devasikabhattaM - 287 devAti - 199, 209 desanA - 16, 26, 28, 35, 45, 50, 81, 102, 117, 121, 130, 134, 146, 154, 158, 159, 160, 161, 164, 172, 207, 211, 214, 226, 232, 238, 242, 284, 296, 303, 319, 322, 338 dibbacakkhuno - 238 dibbacakkhusamadhigamo - 237 dibbanti - 347 dibbavihAro - 185 desanAkusaloti - 108 desanAJANaM - 121, 170 desanAti - 28, 117, 210, 242 dibbasotatrANaM - 300 dibbA - 351 dIghasuttaGkitassAti - 14 desanAsIsanti - 146 dosAnanti - 116 dosAbhisannanti - 185 dosinA - 188 dosoti - 195, 309 dIpaGkarapAdamUle - 23 dIpavAsInanti - 15 19 [19]
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [dha-na] dravabhAvo-93 dvattiMsamahApurisalakkhaNa - 90 dvIhavAro-314 dhanakkIto-204 dhammakathikoti-46 dhammakAyato-60 dhammakAyasirI-90 dhammakkhAnaM-90 dhammacakkappavattanahi-19 dhammacakkaM-19 dhammacakkhuM-252,261 dhammacintanti-29 dhammajAlaM-165 dhammaTThitijANanti-123 dhammataNhAti-162 dhammatAti-141 dhammatAsiddhaM-295,347 dhammatoti-291,344 dhammadesanAti-346 dhammadhAtu-178 dhammaniyAmenAti-301 dhammaniruttiyA-28 dhammanetti-40 dhammanti-9,10,248,350 dhammapaTisambhidAti-27 dhammapariyAyeti-165 dhammapuje-42 dhammapUjA-317 dhammabhAvo-244 dhammarakkhito- 128 dhammarAjA-124,130,134,259 dhammarucIti-206 dhammavavatthAnenAti-92 dhammavAdIti-108 dhammavedaM-13 dhammasabhAvaM-133 dhammasarIraM-43 dhammasenApati-191 dhammassavanaM-294 dhammAti-23,27,40,61,95,117,188,336 dhammAnudhammapaTipatti-317 dhammAbhilApoti- 27 dhammiko-259 dhammenAti-250,260,268 dhammoti --193,244,294 dharantIti-342 dhAtusamatAti-262 dhAraNaM-59 dhutadhammAti-16 dhutapApoti-203 dhurAti -- 185 dhuvadAnAnIti-292 dhuvanti-126 dhuvasaJjanti-93 dhUmarajo-188 dhotanti--213 dhotA-283 dhovatIti-283 naggo-313 natthikavAdo-157 nattAti--283 nathirakathoti - 105 nandinti-93 namanti-337 narakapapAtanti-353 naranti - 172 20
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ [na-na] saddAnukkamaNikA [21] navasattAvAsaparijAnanajANaM-119 nATaputtavAda - 157 nAnattasaJjIti-151 nAnAnayanipuNanti-34 nAnAverajjaM-277 nAnubhontIti-29 nAmanti-265,308, 324, 348,349 nALandaJca-45 nALikA-113 nikkaDDitvAti-227 nikkilesadhamma-350 nikkhamatIti - 127 nikkhamanacittuppAdo-63 nikkhamantA-237 nikkhittassAti-51 nikkhepavacananti-102 nigaNThAti-151 nigyosoti-207 nigrodho-318 niccakAlanti-128 niccanti-182,248 niccasaJjanti-92,346 niccoti-151,248,306, 331 niccoloti-313 nijjhAnapaJca-28 nijjhAnaM-28,73, 80 nidAnavacananti-51 niddesoti-265, 301, 335 nidhAnanti-223 ninnetvAti-274 nipAtamattanti-46 nipAtoti-207, 256 nipuNassa-14 nipuNAti-118 niSpesikA-114 nippesoti-114 nibaddhadAnAnIti-292 nibbattilakkhaNanti-133 nibbAnagAminippaTipadaM-24 nibbAnadhammo -246 nibbAnadhAtUti-20 nibbAnanti-275,334 nibbAnappattiyaM - 20 nibbAnasampattiyaM-74 nibbAnArammaNo-28 nibbApanIyanti-116 nibbidAnupassanAyAti-93 nimittanti-72,93,114,115, 348 nimittapaTivedho-118 nimmalaM-234 nimmitarUpaM-241 niyatoti-202 nirAmagandhAti-273 nirujjhanakarUpadhammAnaM-219 nirutti-171, 337 niruttinayenAti-96 niruttipaTisambhidAti-27 niruddhAti-224 nirodhakathanti-322 nirodhadhammAnanti-323 nirodhanti-320 nirodhapaTipattiyA-328 nirodhasaccaM-134,168,181 nirodhasamApattiM-205 nirodhasampattiyA-10 nirodhAnupassanA-93 nirodhAnupassanAyAti-93 nirodhoti-127,205, 323 nivArentIti-358 nissaraNanti-134,168 nissaraNavimutti-316 nissaranti-357 21 Jain Education Interational
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ [22] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [pa-pa] nIvaraNakavATaM- 92 nIvaraNasaMyojanadvayasiddhi-167 nIvaraNAni-79, 92 nIharaNanti-116 nekkhammajjhAsayA-65 nekkhammapAramitA-63 nekkhammapAramI-79,83 nekkhammabalasiddhito-74 nekkhammasukhappatti-87 nekkhammenAti-92 nemittikA-114 nevasaJAnAsaAyatanajjhAnaM -327 nevasajJAnAsajAyatananirodhasamApattInaM-327 nevasabAnAsa AyatanasamApatti-327 nhAniyacuNNAnaM - 233 nhApakAti-194 paccayoti-64, 65, 72, 74, 75, 160, 163, 164, 324 paccavekkhaNaM-59 paccAsaMsarantoti-215 pacchimacakkadvayasiddhiyAti-39 paJcavokArabhavapariyApannaM-154 paJcasikhamuNDakaraNanti-287 paJcasIladhammenAti-260 paJcasIlaM-296 paJattidIpakapadAnIti-126 paJattibhedo-178 paJattIti-28,187 paJaAkaruNA-65 pAkkhandho-8 paJAcakkhuno-333 pANanti-283 paJAti-123 pAdhiTThAnanti-84 .. pAdhiTThAnaparipUraNanti-86 paApajjotattA-303 pApajjotavihatamohatamanti-4,7 paJApajjototi-4 paApanadhammo-160 pApamukhA-242 pAparisuddhA-85 paJApAramitA-63 pApArisuddhiyaM -71 paJaAbhAvanA-65 paJcAvimutti-181 pAsaGkalananicchayo-16 paTalAnIti-116 paTikiTThoti-250 paTikkamoti-215 paTikkUlasanaM-218 paTikkhittamevAti-55 paTighasampayuttAti- 139 pakatimanussadhammato-344 pakatiyAti-137 pakativAdaM-315 pakativipassakAnaM-326 pakatIti -334 pakatUpanissayenAti-162 pakappetIti-327 pakampathAti-165 pakaraNeti-269 pakAsAti-42 pakkhAti-288 paggaNhantesUti-282 paggaho-94 paggharaNaM-93 paccagghanti-320,321 paccayapariggahe-123 paccayAkAradesanA-16
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [23] paTiyo - 144 paTiccasamuppAdAti - 123 paTiccasamuppAdo-80 paTicchanno-25, 127 paTicchAdikA-243 paTijAnanti- 150 paTinissaggAnupassanA-93 paTinissajjIyantIti - 93 paTipakkhoti-76 paTipatti-60, 76, 82, 92, 112, 133, 190, 255 paTipattiatyaM-132 paTipattikkamoti-315 paTipattidassananti-108 paTipattimukhanti-271 paTipattIti-76, 82,352 paTipadAANadassanavisuddhi-232 paTipadAti-198 paTipannoti-5,47, 97,280 paTippassaddhi-328 paTippassambhakavijjA-269 paTibhAgakiriyanti-322 paTibhAnakavi-116 paTiviruddhAti-53, 177 paTivedesIti-191, 245 paTivedhapaJA-4 paTivedhapaJaAyAti-48 paTivedhoti-28,120 paTisaGkhAnupassanA-93 paTisaGkhAnaM-94 paTisandhisajA-148 paTisambhidAti-27 paTisaMvedetIti-129, 158,214, 215, 232 paTihajatIti-226, 293 paTihantIti-293 paThamacittakkhaNeti-139 paThamajjhAnanti - 296 paThamajjhAnasamAdhi-302 paThamabuddhavacananti-23 paThamamaggo-176 paNamantIti-228 paNidhinti-93 paNipAto-247 paNItanti-244 paNItA-119, 336 paNDiccenAti-144 paNDitavedanIyAti-120 paNDitoti-144,315 paNDupalAsikA-272 paNDurAjAti-115 patiTThapetabbAti-289 patihitacitto-170, 203 patiTTitapAdo-219 patirUpadesoti-196 pathavikAyo-203 padavibhAgoti-32 padahanaM-126 padAnIti - 113, 200, 223 paduddacitto-248 padhAnakAraNanti-4 panthaduhanA-286 papaJcoti-100 pabbataguhA-227 pabbatanti-227 pabhassaranti-349 pamukhalakkhaNaM-95 pamodanti-54 payAtanti-272 payogasuddhiyAti-39 payogo-100, 103, 104, 112, 113, 116, 222, 263 paratthoti-165 23
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [pa-pa] paramatthato-5, 14, 37, 42, 124, 132, 135, | paribhogapaJJA-357 153, 167, 203, 270, 332, 334, 337, parimaddanadhammoti-235 338 parimukhanti-228 paramatthadhammo-338 pariyatti-29, 210 paramatthapAramIti-82,83 pariyattidhammo-210 paramatthabrAhmaNo- 188 pariyattiyanti-117 paramatthasaccaM-339 pariyattoti-21 paramatyasamaNo-188 pariyantoti-229 paramatthasiddhiyaM-108 pariyAdiyitvAti-360 paramatthoti-25 pariyAyo-45, 112 paramavisuddhaM-316 pariyeTThi-272 paramaM-68,74, 205, 228, 283 pariyesanadukkhamUlaM- 162 parasaMharaNanti-103 pariyonandhantIti-358 parAdhInoti-229 pariyosAnanti-8,13,90,210 parAmAso-133 parivaTTo-213 parAyaNanti-243 parivattanatyanti-116 parikkhArA-285, 288,289, 290 parivArAti-285 pariggahitattAti-184 parivitakko - 40, 282 / pariggahetvAti -215 parisappanaM-230 pariccAgacetanA- 289 parisuddhanti-212,215, 234,280 pariccAgalakkhaNaM-63 parisuddhAjIvoti-214 parijAnAti-64 parisodhetab-69 parijApatti-177 parissayA-226,293 parivaM-80 pariLAhA-59 paritassanA-139 parolokoti-145 parittasaJIti-151 palibuddhanakilesoti-190 parittAbhA-137 palibuddhAti-59 paridahitvAti-213 pavattaphalabhojino-272 pariniTThApitAti-132 pavattamicchAsalaM-93 parinibbAnanti-294 pavattitavipassanA -283 parinibbAnapaJatti-178 pavattinoti-21 paripatatIti-228 pavAyatIti-57 paripAkANA-254 pavisantA-237 paripucchA-58 pavuTAti-199 paripuNNakammanti-198 paveNIdhammo-193 paripuNNakiccA-336 pasannakAranti-243,317
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa-pa] saddAnukkamaNikA [25] pasannacittatA-297 pAsakaM-113 pasannAti-114 pAsAdiko-279 pasavatIti-25 pAsAdoti-226 pasenadI-351 piTakasaddanti-26 passatA - 48,49 piNDapAtoti-290 passatIti-54,96,115,141,235,248,302 pitAmahayugAti-278 passaddhi-95 piyajAtikAti-357 pahAtabbakilesA-240 piyajAtikAnIti-299 pahAtabbadhammAnaM-311 piyapuggale-67 pahAnattayasiddhi-180 pisuNavAcAti-106 pahAnapaJatti-177 pItipassaddhisukhaM -81 pahAya-66, 97, 101, 103, 108, 111, 182, | pItimanassa-231 201,205, 224,253, 257,273, 311 pItiyAti-55 pahUtabhAvanti-274 pItivacananti-188 pAkaTamantananti-272 pItisamuTThAnaM-188 pATihAriyavijambhanaM-299 pItisomanassanti-55 pATihIrakanti-335 pILana-41 pANabhUteti-103 puggalavohAroti-36 pANAtipAtakammabaddhoti-100 pucchAnusandhi-158 pANAtipAtacetanAti-100 pucchAvasikoti-52 pANAtipAtabhAvaM-99 puJakamma-138 pANAtipAto-99, 100,101 puJjakiriyA-33 pANaM- 44, 197 puJacariyaM-285 pAtabyatanti-309 pujJanti-195,212, 294 pAtimokkhaAjIvapArisuddhisIlAni-56 puJaphalaM-212 pAtimokkhasaMvarasaMvutoti-213 puJavAti-309 pAtimokkhasaMvaro-108 pulaM-13, 67,80 pAtesIti-275 puTaMsena-282 pApadiTThiyA-353 puNDarIkantipi-233 pApadhammA-260 puNNoti-187 pApanti-192, 196, 201 puttadAnaM-76 pApabhikkhUti-20 puttoti-265 pAbhataM-287 puthuArammaNaM-119 pArisajjA-288 puthujjanajANaJca - 120 pArisuddhi-74 puthujjanAti-59 pAvArikambavananti-344 puthuvacananti-253 25
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ [26] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [pha-ba] pharusanti-106 pharusavAcA-107,265 phalatoti-223 phalanti-60,90,123, 200, 238,275 phalasacchikiriyAti-333 phalasamApatti-336 phalasamApattinirodhasamApattiyo-16 phalasamApattisukhaM-210 phalasIlanti-342 phassanirodhAti-164 phassapaccayAti-167, 170, 171, 173, 176, 178 puthUti-329 punabbhavoti-91 punaruttibhAvatoti-17, 328 pubbacariyAti-90 pubbaNNaM-286 pubbantakappikA-124 pubbantAparantakappikA-157 pubbantAparantAnudiTThinoti-157 pubbabhAgapaTipadAti-312 pubbabhAgabhAvanApaJjA-80 pubbayogo-90,255 pubbenivAsatrANalAbhInaM-237 purassAti-107 purAtano-184 purimataranti-299 purimavedanAya-133 purimavesArajjadvayasiddhi -50 purimasAnirodhanti-329 purisoti-221, 231 pUraNakathA- 105 pekkhA -112 pesAcA -199 pesitacittoti-319 pokkharasAtI-255 povAnupovanti-217 poTThapAdAti-328 potthaniyanti-186 pothujjanikasaddhApaTilAbhoti- 252 porANAti-43, 282 posAvaniyaM-256 paMsukUladhovane-165 phassasamudayA-164 phassAyatanAdiaparivA-176 phassoti-161, 338 phaLubIjanti-112 phuTThoti-203 phusanalakkhaNo-161 phussAti-161 balanti-225, 229 balavatuTThIti-335 balavarogo-341 balavAti-231, 359 balasampannoti-359 balikammakaraNaM-116 bavhArijjhA-355 bahukAroti-303 bahussutA-19, 294 bAloti-202 bAhiyo-218 bAhirapathavIdhAtunti-200 bAhirabbhantaramalehi-274 bIjagAmabhUtagAmoti-111 pharaNaM - 94, 359 pharitvAti-360
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ TO [bha-bha] saddAnukkamaNikA bIjabIjanti-112 buddhakammasiddhi-64 buddhakaradhammasiddhi-8 buddhakArako-61 buddhakiccanti-19 buddhagajjitanti-350 buddhaguNaparicchedanaM-9 buddhaguNA-3,8,58,80, 90,117,119,174, 191,246 buddhacakkhu-214 buddhaANanti-120 buddhatyasiddhIti-261 buddhadhammaratanAnampi-12 buddhadhammA-8,73,154 buddhabhAvanti-9,10 buddhabhAvasiddhi-8, 64 buddhabhUmiyoti-65 buddhamahantatA-80 buddharasmiyo-299 buddharUpa-274 buddhavacananti-19 buddhavisayoti-149 buddhasiriyA - 47 buddhasIlaM-316 buddhasIhanAdaM-316 buddhasukhumAlabhAvAya-76 buddhAnubuddhAti-14 buddhiattho-27 buddhicariyA - 90 buddhibhedoti-127 buddhappAdo-44 buddhoti-2,9,150, 242, 294 belaTThaputto-145 bodhitanti-228 bodhipakkhiyadhammA- 178 bodhimUle- 321 bodhisattabhUmiyaM-82 bodhisatto-60,73, 89 bodhisambhAro-87 vyaJjanasampattiyA-165 byabhicAradassanato-209 byAkaraNanti-30 byAkaraNasamatthoti-277 byApAroti-73, 219 brahmakAyikAti-137 brahmacArinoti-273 brahmajAlanti-18 brahmajAlasadisaM-18 brahmacA-281 brahmattabhAvo-139 brahmadatto-45 brahmaparisAti-316 brahmabhAvanti-139 brahmaloko-209 brahmavacchasIti-279 brahmavimAnanti-138 brahmavihArabhAvanAnuyogo-166 brahmavihArA-185 brAhmaNanti-188 brAhmaNabhAvaM-282 brAhmaNasiddhantaM-282 brUhetvAti - 90 bhagavatAti-51 bhagavatoti-190 bhagavAti-9,20, 44, 190, 191,208 bhaggoti-323 bhaGgakkhaNo-325 bhaGgAnupassanato-235 bhaGgAnupassanAya - 139
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ [28] bhaGgoti 1 - 150, 239 bhaNDadharA- 277 bhayatrANaM - 139 bhayadassanasIlo - 213 bhayadassAvIti - 213 bhayabhairavaM - 192 bhayAnakanti - 139, 192 bhayaM - 2, 139, 192, 236, 245, 295 bhavaGgasaJJAti - 327 bhavaGgapacchedA- 138 bhavanaM - 224 bhavataNhAyAti - 163 bhavadiTThiyAti - 164 bhavantarasamayanti - 322 bhavarAgoti - 244 bhavassAti - 163 bhavoti - 163 bhassaM - 270 bhAradvAjopi - 355 bhAriyeti - 185 bhAroti - 193 bhAvanApaJJatti - 177 bhAvavigamanti - 153 bhAvitoti - 300 bhAvetvAti - 10, 11, 90, 230 bhikkhAcAragocare - 215 bhikkhunoti - 328 bhikkhuti - 198, 328 bhijjatIti - 141, 306, 330 bhinnapatiTTho - 252 bhujisso - 229 bhummanti - 214, 255, 320 bhussatIti - 305 bhUtakasiNaM - 147 bhUtatAyAti - 325 bhUtabhabyAnanti - 139 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 28 bhUtarUpAnaM 1- 348 bhUtalakkhaNanti - 339 bhUtikAmoti - 202 bhUtoti - 288 bhUmantaranti - 121 bhUrivijjA - 115 bhedanti - 26 bhedoti - 249 bhesajjadAnaM - 76 bhejjamattAti - 22 bhesajjarukkhA - 70 bhogakkhandhoti - 213 ma maggaJaNaM - 7, 175, 276, 329 maggaTThAti - 244 maggadIpakanti - 358 maggadhammaniyAmena - 301 magadhammo - 246 maggapaTipattiyA - 45 maggaphalanibbAnAnaM - 165 maggaphalasukhenAti - 186 maggasaccanti - 134, 181 maggasIlaM - 342 maggasukhaM - 358 maggasotaM - 301 [ma-ma] maggoti- 210, 243, 275, 313, 354, 358 maghadevoti - 264 maGgalabhAvato - 1, 68 majjavaNijjAti - 250 majjhabhAvoti - 210 majjhimapaTipadAbhAvo - 210 majjhimasIlaM - 111, 214 maJJatIti - 265, 331 maNDanaM - 56
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ma-ma] saddAnukkamaNikA [29] maNDapoti-227 mattikakakkanti-114 madaniddanti-323 maddantAti-217 madhupAyAsanti-58 madhuranti-299 madhurenAti-300 manasikArapaTibaddhAti -39 manApAti-67 manussadhammato-344 manussaloke-140 manussAti-313 manenAti-141 manoti -345 manodvAravijJANavIthi-36 manodhAtUti-56 manopaNidhIti-139 manopadosikAti-141 manopadosoti-177 manopubbaGgamA-147 manomayanti-331 manomayavohAratoti-137 manomayAti-137 manomayiddhiyA-296 manomayoti-137 manorama-15, 299 mantajappanaM-323 mantanti-269 mantapadaM -273 mantabalena-268 mantasattiyogoti-260 mammacchedako-107 maraNagginA-66 maratIti-143 marUti-91 malanti-250 mahaggatajjhAnAni-185 mahaccAti-191 mahaddhano-278 mahantAnanti-115 mahantaM-68, 81, 99, 115, 121, 257, 278, 292 mahapphalataranti-249 mahapphalataro-172,292 mahapphalAti-296 mahAkaccAno-30 mahAkaruNApadaTThAnA-63 mahAkaruNAbhAvaM-3 mahAkaruNAsamApattivihAraM-8 mahAkaruNAsamApattiM-254 mahAkassapattharo-21 mahAkAruNiko-88 mahAgajA-226 mahAgandhArIti-345 mahAgAmoti-287 mahAgovindoti-184 mahAjananti-22 mahAjutikanti-249 mahAtherAti - 47 mahAnadI-292 mahAnubhAvAti-260 mahApurisalakkhaNAni-47 mahApuriso-61, 87, 91 mahAbodhi-5,82,174 mahAbodhiyAnapaTipadAya-60 mahAbodhisattaM-197 mahAbrahmano-209, 279 mahAmattA-192 mahAyasataroti-140 mahAyAganti-196 mahArAjAti-260 mahAvajirANanti-238
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ [30] mahAviSphAranti - 249 mahAvihAravAsino - 15 mahAvIro - 266 mahAsatipaTThAnasutte - 223 mahAsamaNo - 59 mahAsamayoti - 41 mahAsamuddeti - 118 mahAsamuddo - 58, 207 mahAsAloti - 344 mahAsIlanti - 214 mahindena - 266 mahesakkhataroti - 140 mahesoti - 140 mahogho - 292 mAnaddhajaM - 264 mAnanimmadanatyanti - 263 mAnanti - 351 mAravAhinI - 12 mArasenamathanA - 12 mAsapuNNatA - 187 mAsurakkho - 115 mALo - 227 migapakkhInanti - 285 micchattadhammA- 243 micchAcAro - 104 micchAjIvA - 182 micchAtrANaM - 249 micchAdarasananti - 136 micchAdiTTi - 243 micchAdhimAno - 79 micchAmaggA - 243 micchAvaNijjAti - 250 micchAvitakko 67 micchAsatIti - 201 micchAsamAdhi - 201 middhasukhaM - 217 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA mukhadosoti - 237 mukhamattadassanaM - 51 mucchAkAranti - 357 muJcitukamyatA - 93 muNDakAti - 263 muttacAgo - 288 muttaharItakanti muttoti - 230 mudindriyo - 182 mudukAyAti - 309 - 225 muducittA -- 317 mudubhAvo - 274 munAti - 60 musAvAdalakkhaNaM - 105 musAvAdAdibhayena - 146 musAvAdo - 105, 196 mUlacariyA - 26 mUlapariJA - 221 mUlabIjanti - 112 sajjAni - 116 mUlalakkhaNaM - 95 mULhapuggalA - 201 meghavaNNanti - 320 mettacittatA - 103 mettacitto - 103 mettAkammaTThAnaM 1-58 mettAdivihArIti - 360 30 mettApAramitA - 63 tApAramI - 83 mettAbhAvanA - 65 ttAbhAvanAnuyogo - 231 tAviddhita - 63 ttAvihArI - 63, 78 thunAti - 104 medhAvI - 289 mokkhIti - 334 [ma-ma]
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ya-ra] saddAnukkamaNikA [31] yonisiddhanti-295 yonisomanasikAraM-38,217 moghamaJanti-41, 126, 154, 173 momUho-145 mohatahAvigamo-65 mohatamavidhamananti-4 mohanAkAraM-357 maMsavaNijjAti-250 yakkhadAsInanti-323 yakkhanarindadevasamaNa- 193 yajanakiriyAyaM-282 yatattoti-203 yathAjjhAsayaM-108 yathAdhammanti-27 yathAnusandhIti - 158 yathAparicchinnakAlanti-328 yathAbhUtavedI- 146 yathAbhUtasabhAvabodho-118 yathAvuttatahAsamucchedo- 176 yathAvuttasabhAvo-22 yathAvuttasIlasaMvarasseva-312 yathAvuttasuddhiyA-187 yathAsabhAvapaTijAnananibbeThanAti-168 yathAsabhAvapaTivedhalakkhaNA-64 yathAsabhAvAvabodho-136 yamakapATihAriyakaraNatthAya-57 yamaniyamalakkhaNaM-279 yasoti-189 yAmoti-203,241 yAvadeti-21 yugAti-278 yogato-190 yogAvacaro-303 yogino-127,234 yogoti-260 rakkhAgutti-205 rajojalladharo-314 rajetIti-185 roti-185, 292 raTThiyaputtAti-192 ratanattayaguNAnaJca-294 ratanAveLaM-47 ratanaM-13, 251 ratidhammo-140 ratisabhAvo-140 rattAni-295 ramaNIyoti-308 rammeti-294 rasAyatanaM-96 rasmiyoti-58 rAgavirAgoti-244 rAgAdipaNidhiM-93 rAjakumArAti-277 rAjagahanti-184 rAjAgArakaM-47 rAjAmaccaparivutoti-187 rAsikatanti-273 rAsiko-287 rAhUti-188 rukkhamUlanti-227 ruci- 97, 332 rucitAti-49 ruppanasIlo-150 ruppanaM- 94, 150 rUpakalApo-241 rUpajIvitindriye-99
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [la-la] rUpataNhA-162 rUpadhammA-181,219,220 rUpadhAtu-96 rUpanti-214,348 rUpavAti-235 rUpavirAgabhAvanA-147 rUpavedanAdayo-126, 160,336 rUpasabhAvo-150 rUpasampattiM-69, 311 rUpAyatanaM-96 rUpArUpajIvitindriyaM-99 rUpArUpadhammasamUho-100,164 rUpArUpadhammAti-219 rUpArUpAvacarajjhAnAni-16 rUpAvacarakamme-360 rUpAvacaracatutthajjhAnadesanAnantaraM-343 rUpAvacarajjhAnAni-16 rUpIti-150, 235 rogabyasanaM-359 lAbhIti-153 lAbhIsassatavAdo-148 liGganti-116 licchavIro-303 lujjanadvenAti-228 lUkhAjIviM-308 leNatthanti-293 leNanti-246 lokakkhAyikA-114 lokadhamme-76 lokadhAtuyoti-97 lokanAtho-191 lokanirodhagAminipaTipadaM-5 lokanirodhaM-5 lokanti-208 loka-saddoti-209 lokasammutikAraNanti-339 lokasiddhavAdo-315 lokahitesinA-266 lokAdhipati-102 lokiyanti-5 lokiyaputhujjano-103 lokiyalokuttaroti-28 lokiyalokuttaraM- 183 lokiyasampattiM-74 lokiyAbhivA-127 lokIyanti-141 lokuttaradhamma- 146 lokuttaranti-10 lokuttarapariyAyo-343 lokuttarasaraNagamananti-246 lokuttarasIlaM-316 lokoti--5, 126, 129,137,142,168, 207 lobhuppatti-325 lomasAyAti-309 lohiccoti-350 lakkhA -188 lakkhaNanti-98,115 lakkhaNamAlAti-47 lakkhaNAnanti-133 lakkhaNaM-131,155,188,339 laggitunti-264,360 laggissAmAti-270 lajjIti-102 laddhagharamevAti-327 laddhoti-252,290 lapantIti-114 laLananti-221 lAbhAdilokadhammasannipAte-71 lAbhAlAbhAdivijjAti-115
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ [va-va] saddAnukkamaNikA [33] lohite - 114 vacanabyatayo-188 vacIkammanti-213 vacchatarasatAnIti-285 vaJjhAti-203 vaTarukkhaM-305 vaDDetIti-107, 205 vaNibbakAti-288 vaNNasampattinti-236 vaNNeti-309 vaNNenAti-241 vatthUti-128 vadamAnAti-119 vadhakacittena-248 vadhoti-110,111 vanamUlaphalAhArA-273 vandanakiriyAya-7,9 vandeti-6,9,10,12 vamananti-116 vayatIti-258 vayadhammAti-24 vayoanuppattoti- 189, 279 varoti -14 vavatthApanavacananti-120 vasanavananti-184 vasino-14 vasudhA-165 vAkkaraNaM-279 vAcakoti-28 vAdappamokkhA-29 vAdappamokkhAnisaMsA-29 vAdoti-201,355 vAnavicittanti-113 vAyAmoti - 105 vAyukhandhaM-200 vAyokasiNe-147 vAlavedhIti-144 vALamigAnIti-293 vALarUpAnIti-113 vikArAbhAvato-132, 203 vikAlabhojanAti-109 vikAloti-109 vikkamIti - 91 vikkhambhanaM-228 vikkhittacitto-72, 293 vikkhepo-143 vigatakileso-246 vigatataNhaM-148 vigatadarathoti-232 vigatadosanti-15 vigatamalaM-10 vighAtanti-282 vicayo-169 vicAritadhamme-16 vicikicchAti-276 vicittakammA-216 vijAtitAyAti-212 vijAnAtIti-222 vijitAvIti-188,259 vijjantarikAyAti-44 vijjAcaraNasiddhi-65 vijjAmayo-100, 103 vijja-269 vijJANanti-349 vijJANabyApAroti-37, 222 vijAtabbanti-349 vijRti-311 vitakkitaM-155 vitthambhanaM-93 23
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ [34] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [va-va] vitthAyitattanti-359 viditadhammoti-276 viddhaMseti-183 vinayapiTakanti-23 vinayavAdIti-108 vinayo-23,31,43, 332 vinasseyyAti-192 vinAsetIti-106 vinicchayalakkhaNo- 129 vipariNAmadhammAti-275 vipariNAmo-93 vipariphandatIti-169 vipallAsoti-182 vipassanA-175, 181, 238, 296, 336 vipassanAkAle-220 vipassanAcAro-238 vipassanAcittaparidamanAdInaM-327 vipassanAjANakathAvaNNanA- 235 vipassanAjANanti-236 vipassanAjANaM-235, 236, 238,241 vipassanApAdakajjhAnaM - 336 vipassanApAdakanti-238 vipassanApubbakA-336 vipassanAbhimukhaM-235 vipassanAlAbhI-236 vipassanAsahagatA-90 vipassanAsAtaM-358 vipassI-60 vipAkakkhandhA-20 vipAkoti-200 vippalambhesIti-192 vippasannoti-235 vibhajjavAdaM-308 vibhavasampattipaccayA-278 vibhAgoti-18,82 vibhAvanA-117, 245 vimati-40,98, 274 vimaticchedanA-98 vimAnAni-137, 351 vimuccatIti-239, 301 vimuttikiccaM-23 vimuttiguNaM-23 vimuttidhammadesanA-7 vimuttibhAvato-359 vimuttiyAti-95 vimuttirasanti-23 vimuttisukhassa-11 vimutto-174 vimokkhadhammanti-350 vimokkho--132 vimhApayantIti-114 viraticetanA - 178, 302 viraticetanAnaM-302 viratovAti-101 virattacitto-65 virattabhAvato-352 virAgAnupassanAyAti-93 virujjhatIti-35 virecananti-116 virodhAbhAvo-44 virodhoti-155 vilambitaM-279 vilAso-335 vilokitanti-220 vivaTTAnupassanA-93 vivaranti-227 vivAhanaM-116 vividhapATihAriyanti-34,35 vivekajaM-325 vivekaTThakAyAnanti-205 vivekasukhanti-210 viveko-205 34
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ [va-va] saddAnukkamaNikA [35]] visaGghataM-23 visaGghAragatAnanti-205 visabhAgapuggalo-22 visabhAgavedanAti-341 visayadassanaM-152 visayobhAsanarasA -64 visavaNijjAti-250 visArado - 39, 317, 318 visikhAti-114 visuddhacittatAya - 199 visuddhAjIvo-67 visuddhidevApi-5 visuddhipaccayanti-197 visuddhibhAvanA- 180 visuddhiyAti -313 visesalAbhI-130,136' visesalAbhIvAdo-154 visodheti-47 visaMyuttoti-6 visaMvAdanacittaM - 105 vissakammunA-57 vissajjananayAti-123 vihananaM-144 vihAroti-336 viheThanabhAvatoti-102 vItikkamissAmIti-101 vItiharaNanti-219 vItiharatIti-222 vImaMsA-129 vIriyanti-127,303 vIriyapAramitA - 63 vIriyabalenAti-165 vIriyamayasarIrA-260 vIriyavA-62 vIriyasiddhi- 182 vIriyasaMvaroti-108, 312 vIriyAdhiTThAnanti - 58 vuTThIti-18 vuddhasIlI-279 vuddhoti-279 vUpakaTThoti-319 veThakehIti-274 vedako-332 vedattayavibhAvanaM - 283 vedanAkammaTThAnanti-164 vedanAkkhandhasaGgahoti- 178 vedanAdikkhandhacatukkaM-348 vedanAdInavAnavabodhena - 169 vedanAnanti-171,175 vedanAnubhavananimittaM-95 vedanApaccayA- 49, 168, 173 vedanApaTibaddhaM-134 vedanAsamosaraNAti-95, 174 vedanAsIsena -134 vedayatIti-232 vedayitanti-159 vedayitarAge-169 vedallasamA-30 vedavAdino-137, 330,331 vedAnaM-258 vedetIti-232 vedena-186 veyyAkaraNanti -30,165 veracittena -358 verajakaNDe -29 veranti-310 veramaNiyoti-250 veramaNIti-295 verIpuggalo-67 vevacanapatti - 178 desArajjappattoti-276 vesAlIti-298 35
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [sa-sa] vodAnanti-75 vohAravinicchayo-50 vohAro-14,143, 337 vaMsAni-295 sakaTabyUhAdIti- 113 sakadAgAmino - 249 sakadAgAmI-207 sakaladhammapaTipattiyA- 98 sakalanti-211 sakasakavAdA-154 sakasaJjIti-326 sakuNoti - 226 sakkAyadiTThiyA-59, 126 sakkuNoti -71 sakkhidiTThoti-142 sakyamunI-97 sakyAti-264 sakhiloti-281 sagAravaM - 241 saggamaggo-114 saggamokkhapathesu-77 saggamokkhamaggaM-243 saGkaDDitvAti-272 saGkapparAgo- 125 saGghatadhammasabhAvaM-159 saGghatadhammArammaNanti-276 saGghadhamako-359 saGkhalikhitanti-213 saGkhAranti-248 saGkhyAvAcIti-324 saGgahoti-22, 83, 276 saGgAmavijayoti-165 saGgItAti-14 saGghoti-12, 189, 246, 294 saccanti-126,339,340 saccapAramitA-63 saccapAramI-83 saccamevAti-338 saccAdhiTTAnaM-81,84,85, 86 saccikaTThaparamatthavasenAti-37 sacchikatvAti-9,10,11 sacchikiriyAti-119 sajjAvudhoti-231 sajjhabbharitanti-333 sajjhAyantIti-201,355 sajjhAyitaM-273 saJcayavAdo-157 saJcayo-145 saJjAgganti-329 sAti-150, 151, 326, 331 sAnirodheti--322 / saJjAnirodhaM -320,329 saJjIvAdavaNNanA- 150 saJjIvAdA- 150 saJjULhaM - 273 saNThAtIti-137 saNhasukhumanti-34 satisampajaJabalena-78 satisampajAdhiTThAnaM-166 satisampajaJAnuTThAnaM - 167 satisiddhi-182 satisaMvaro-108 satIti-30,35,42 satoti-153 satthavaNijjAti-250 satthusiddhiyA-50,51 sattaariyapuggalavibhAvakatrANaM-119 sattadhammAdhiTThAnaM-183 sattapatti -99 36
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ sa sa ] sattabhaGgadiTThi - 146 sattaratanasamujjalaM - 43 sattalokaggahaNanti - 209 sattavaNijjAti - 250 sattipaJjaranti - 22 sattoti - 99, 140, 306, 338 sadevakanti - 208 saddanayo - 48 saddaniruttiyA - 338 saddappayogoti - 256 saddavidU - 256 saddasiddhi - 255 saddAyatanaM 1- 37, 96 saddenAti - 299, 300 saddhammacakkappavattanato - 242 saddhammavimukhaM - 243 saddhammassavanena - 38 saddhammaM - 9, 11,20,294 saddhApaJJa - 94 saddhApaTilAbhoti - 247 saddhAmUlikAti - 246 saddhAyiko - 105, 106 saddhAvahaguNassAti - 14 saddhAsampannoti - 344 saddhinti - 302, 346 sanarAmaralokagarunti - 5 sanarAmaralokoti - 5 sanighaNDukeTubhAnanti - 257 santakAyacitto - 77 santabhAvo - 118 santAti - 264 santApA - 59 santArammaNAni - 118 santAsanti - 139, 192, 245 santipaTissavakammanti - 116 santuTThoti - - 225 saddAnukkamaNikA sandiddhaM - :- 279 sandhAvissanti - 23 sannitodakaM - 333 sannidhiM - 112 sannipatitAnanti - 20 sapariggahoti - 358 sappaTiharaNanti - 336 sappATihAriyaM - 20 sappAyanti - 205 sappAyasampajaJJa - 215 sappItikataNhaM - 93 sabbakiccakArIti - 215 sabbakilesappahAnaM - 261 sabbakilesavimutti - 239 sabbakileseti - 93 sabbaJeyyadhammaM - 48 sabbatatrANaM - 23, 49 sabbaJjataJJANadhammA - 121 sabbati-54 sabbadiTThigatikasa - 170 sabbadukkhakkhayoti - 248 sabbadosamalarahitaM - 10 sabbapAramiyo - 175 sabbalokuttamo - - 76 sabbavidU - 119, 193 37 sabbavedanAsuyeva - 134 sabbAvato - 232 sabyaJjanoti - 206 sabhAvadhammaniruttiM - 27 sabhAvanirutti - 206 sabhAvalakkhaNAvabodho - 131 samaNakammasaGghAtAti - 313 samatalanti - 358 samatthanti - 13 samathanimittaM - 62 samathavipassanA - 181,335 [37]
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ [38] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [sa-sa] samathavipassanAtaruNabhAvato-254 samathavipassanAniSphatti-167 samathavipassanAbhAvanApAripUrI-- 180 samadhigamoti-92 samantacakkhu-214 samantatoti-228 samantAnagaranti-274 samabharitAti-356 samayantaranti-122 samayayuttanti-49 samayoti-41 samA-91,314 samAdhikkhandho-8170 samAdhinoti -- 232 samAdhipAsiddhi- 182 samAdhipadaTThAnA-62,64 samAdhibhAvanA - 300 samAdhInanti-300 samAnayIti-274 samApattiyo-16, 21, 270, 327 samAhitacittassa -304,306 samAhito- 81, 182 samiddhAti-344 samiddhikAleti-116 samucchedapaTipassaddhivimuttiyo--316 samuTThAnaTTho-132 samuTThApanalakkhaNaM- 95 samudayabhAvena -333 samudayasaJjAtIti-351 samudayAdiyathAbhUtavedanaM - 170, 175,176 samudayoti-41 samupabyULhanti - 273 samenAti-250 samodhAnanti -41 samosaraNaM-95 sampajaJabhAjanIyaM-215 sampajanavipassanAcAravasena - 223 sampajanena-215 sampajanaM-215,223 sampajAnakAritA-223 sampajAnakArinoti -328 sampajAnakArIti-215 sampajAnapadaM-328 sampajAnasaddassa-215 sampajAno-85,89,215 sampajAnaM-215 sampatijAtoti-90 sampadAti-271 sampadAnavacananti-240,352 sampayuttadhammAti-95 sampahaMsananti-291 sampahaMsaneti-206 sampAdetvAti-319 sampApakanti-239 samphanti-106 sambukAti-240 sambodhiparAyaNo-44 sambhavantIti-35,69 sambhArAti-105 sammadevAti-36, 319 sammasati-236,296 sammasananti-326 sammAabhiniropanalakkhaNo-301 sammAkammanto-301,302 sammAdiTThiti-246 sammApayogoti-222 sammAmanasikAro-127 sammAvAcA- 94,301 sammAvAyAmo-302 sammAsaGkappo-303,324 sammAsati-302 sammAsamAdhi-146,302 38
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ sa sa ] sammAsambuddhattasiddhi - 50 sammAsambuddhabhAvo - 90 sammAsambuddhenAti - 49 sammAsambuddhoti - 261 sammAsambodhIti - 7 sammutikathA - 338 sammodanIyanti - 262 sammoditanti - 261 sammohaviddhaMsano - 28 sayanaM - 110, 224 sayambhU - 9 sayambhUJAna - 9 sayaMjAtanti - 298 saraNanti - 12, 243, 245, 247, 251 saraNIyanti - 262 saraNaM - 243, 246, 248, 251, 294 sarIracalananti - 192 sarIranti - 150, 157, 279, 305, 306 sarIrasaNThAneti - 299 sarasapeti - 293 salAkavejjakampanti - 116 salAkahatthanti - 113 sallakkhaNanti - 341 sallekho - 112 savanaM - 38, 58, 109 savikArAta - 163 sasampayuttadhammaM - 306 sasilokaM - 30 sassatadiTThinoti - 126 sassatadiTTibhAvo - 156 sassatavAdo - 127, 129, 130, 132, 149 sassatisamanti - 128, 149 sastoti - 126, 128, 160, 330 sahakArIkAraNanti - 130 sahajAtapaccayoti - 221 sahateti - 54 saddAnukkamaNikA sahabyatAti - 355 sahabhAvoti - 355 sahitanti - 114 sahetukoti - 268, 324 saLAyatananti - 110 sANadhovanaM- 113 sANAni - 314 sAtyakanti - 216 sAtthakasampaja - 215 sAtyoti - 206 sAdhukanti - 206 sAdhUti - 189, 310 sApateyyaM - 77, 291 sAmaJJaphalanti - 195 sAmaJJaphalAni - 248 sAmaJJavidhi - 30 sAmavedo - 355 39 sArappattAti- 208 sArIrikacetiyaM - 216 sAroti - 329, 342 sAlAti - 322 sAvakapAramitrANanti sAvajjoti - 249 sAvatthiyanti - 320 sAsanaTThena - 185 sAsananti - 210 sikkhatIti - 326 sikkhAti - 324 sikkhApadanti - 103, 213, 322 sikkhApadAnIti - 302 - 120 sikkhAppahAnagambhIrabhAvaM - 26 sikhA - 110 siddhidassanaM - 39 siddho- 15,96, 138, 143, 152, 233, 314 sippiyoti - 240 sIlakathAti - 16 [39]
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ [40] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [sa-sa] sIlakkhandhapubbaGgamo-8 sIlakkhandho-170,342 sIlajhAnadvayena-83 sIladiTThAdInaM-14 sIlanti-69, 179, 214, 249, 270, 283 sIlapaJaAkathAvaNNanA-282 sIlapajANanti-283 sIlapAramitA-63 sIlapAramiyo-83 sIlapArisuddhiM-69 solamattakanti-56, 172 sIlamayanti-13 sIlavato-56,68, 69 sIlavA-68,69, 279, 282, 333 sIlavitthArakathA-16 sIlavisuddhi-167 sIlavisodhane -319 sIlasamAdhipAkkhandhA-11 sIlasamAdhipAvasenAti-255 sIlasamAdhivipassanAtiAdi-210 sIlasampadA-69,71, 296,315 sIlasampanno-249 sIlasaMvaro-74,312 sIlAdicatukkaM-75 sIlAdidhammA-73 sIlAnIti-68 sIlenadhotAti-283 sIsavirecanaM-116 sIhakumAro-15 sIhanAdanti-312 sIhaTThakathAyaM-47 sIhaLadIpavAsInaM-15 sIhaLabhAsaM-15 sIhaLo-15 sIhoti-317 sukumArAti-107 sukkapakkhanti-195 sukkhavipassakakhINAsavapariyantAnaM-21 sukhanti-182, 217, 234, 237, 336 sukhavipAkAti-195 sukhavihAroti-336 sukhavedanAya-229 sukhasIlo-78 sukhumasacA-325 sukhumAti-325 sugatiyanti-275 sugatoti-323 sugambhIrAti-122 sucibhUtenAti-103 sujanti-282 sujAtoti-278 suJatApakAsanaM-117 sucanti-137,226 suJabhAvanti-106 suJAgAranti-316 sutakavi-115 sutamayajANaM-330 sutavohAro-38 sutvAti-297 suttaguLeti-199 suttaGgasaGgaho-29, 30 suttadesanAti-52 suttanikkhepo-51, 52 suttanti-14,25,30 suttasandhi- 172 suttANAti-25 suddhakoseyyanti-113 suddhapariyAyo-343 suddhavipassanA-336 suddhassAti-187 sudhammatanti-247 sunipuNavinicchayA-15 40
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ saddAnukkamaNikA [41]] sundaranti-146,257 suparisuddho-312 suppaTividdhAti-40 suppatiTThitabhAvoti-276 subhanti-182, 348 subhoti - 235, 341 surApAtinti-323 suvaNNasatthakenAti-185 suvihatantarAyoti-13 sUcetIti-25 sUranti-192 sUrabhAvanti-261 sUriyarasmiM-200 sUroti-288 sekkhAsekkhadhamme-12 sekkhoti-21 seTThanAdo-318 seTThanti-43, 300, 326, 329 seTThAcariyAti-212 setamhi-91 senAsananti-227 seniyo-277 selanti-227 sevanAcittaM-104 sotabbAti-357 sotApattiphalasacchikiriyAya-301 sotApattimaggaANenAti-349 sotApattimaggena-5 sotApanno-207, 248 sotindriyavikhepavAraNaM-206 sotukAmoti-189 sosthibhAvoti-66 sodhanahAravaNNanA-179 sobhanakaranti-113 somanassanti-55,133 somanassumpattiyaM-133 soLasaparikkhAranti-285 saMkilesadhammA -315,358 saMyatacitto-203 saMyogAbhinivesanti-93 saMyojanAnaM-207 saMvaccharoti-188 saMvaranti-310 saMvarAsaMvarakathA-26 saMveganti-139,192 saMveguppattiM-46 saMsanditvAti-270,273, 320 saMsarantoti-215 saMsArato-10,114, 162 saMsAradukkhato-71 saMsAradukkhavUpasamaM-156 saMsAramahoghato-7,71 saMsAroghanti-189 saMsuddhagahaNikoti-278 saMhatAti-277 saMhatoti-245 svAkkhAtadhammoti-212 svAgatavAdIti-281 snehaparetAti-233 snehAnugatAti-233 hatattAti-191 hatthakukkuccanti-193 hatthatalaM-80 hatthadAnaM-76 hatthamuddA-115,194 hatthAcariyA-194 hatthiassaratanAnaM - 260 hatthighaTAti-192 hasthiratanaM-259
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ [42] hatthisAriputtoti - 320 hRdayanti - 110 hRdayavatthu - 102 hRdayavatthunissayaM - 102 hRdayasItalabhAvahetUti - 3 hRdayaM - 3, 188 hammiyaM - 226, 227 haratIti - 185, 216 haliddirAgAdayo - 105 hitacariyA - 65, 82 hitanti - 291 hitasukhAnucintanaM - 82 hitAnukampI - 313, 351 hinoti - 123 hiriottappaM - 180 hirottappasampatti - 167 hiMsAdipApadhammaM - 295 hInakalyANabhedena - 49 hInamajjhapaJJa - 130 hemisekkhANaM- 120 hetunAti - 319 hetupaccayAdibhAvo - 16 hetumUlake - 122 hetulakkhaNanti - 94 hetUti - 170, 180, 278, 300 homaM - 115 haMsanaM - 33 dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 42 [ha-ha]
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAnukkamaNikA cittIkataM mahagghaJca-13 accI yathA vAtavegena khittA-174 anekabhedAsupi lokadhAtusu-98 anekasAkhaJca sahassamaNDalaM-91 arache rukkhamUle vA-2 asaGkhyeyyAni nAmAni-59, 357 ThapitA yena mariyAdA-266 Apa AdiccakulasambhUto-266 ime dhamme sammasato-165 tathaJcadhAtAyatanAdilakkhaNaM- 97 tathAni saccAni samantacakkhunA - 97 tassa putto maghadevo - 267 tassa putto mahAtejo-266 tassa putto mahAvIro-266 tassa sUnu mahAtejo-266 tassAsi kalyANaguNo-266 tikaJca paTThAnavaraM dukuttamaM - 122 tikaJca...pe0...-122 tesaM pacchimako rAjA-267 ekAyanaM jAtikhayantadassI-313 evaM sabbaGgasampannA-89 kappakasAye kaliyuge-44 dAnaM sIlaJca nekkhamma-61
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA [na-sa] sabbadA sabbasattAnaM -88 sassatucchedadiTTi ca-26 suttanti sAmaJavidhi-30 nelaGgo setapacchAdo - 107 pahAya kAmAdimale yathA gatA- 97 buddhoti kittayantassa-2 buddhopi buddhassa bhaNeyya vaNNaM-8, 46 mahAkAruNiko satthA-88 yato ca dhammaM tathameva bhAsati-98 yato yato sammasati-236, 296 yathAbhinIhAramato yathAruci-98 yasassinaM tejassinaM-266 yena devUpapatyassa-6 yo cakkhubhUto lokassa-266 yo nindiyaM pasaMsati-46 varo nAma mahAtejo-266 viratto sabbadhammesu-88 sacco cAgI upasanto-88
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAli TeksTa sosAyaTI pRSTha saMkhyA 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 saMdarbha-sUcI pAli TeksTa sosAyaTI (laMdana) - 1970 saMvaNNaNArambhe ye bhikkhave pAli TeksTa sosAyaTI prathama vAkyAMza kampanaM hRdayakkhedaM Isakampi athavA bhagavata samAsapade kAyagamanaM taMtaMgatisaMvattanakAnaM rUpakAyasampadA sabbalokiyaguNasampatti sabbesaJca buddhaguNAnaM upagato ti thomemi vA ettha ca bhAvetvA mArasenamathanAnanti guNamAraNe mArasenamathanAnanti cittIkatabhAvAdayo aggasAvakAdayo yasatrAdIhi mahAvihAravAsInaM rUpArUpAvacarajjhAnAni vaggasuttantavasena vibhAgaM yassA paThamamahAsaGgItiyaM 45 vi. vi. vi. pRSTha saMkhyA 1 2 3 3 4 5 5 7 7 8 9 10 10 11 12 12 x x x x 2 a 2 a 13 14 15 15 16 18 vi. vi. vi. paMkti saMkhyA 1 3 21 11 3 20 13 ~ 6 24 17 11 x or x x x 2 a a z w 21 14 24 17 10 22 16 1
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ [46] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vineyyA bhagavatA bhikkhUnaM ussAha navAnupubbavihArachaLabhivAppabhede ti daTThabbaM paThamaM Avuso kilesAnaM ahaJca taNhAnaM attatthaparatyAdibhedeti niddhAretvA Apetabbo abhikantenAti ettha upArambhanissaraNadhammakosarakkhaNahetupariyApuNanaM atyadesanApaTivedhAdhArabhAvoyutto avijjAsaGghArAdidhammo tadatthappakAsako saddo yanti yaM dhammacintanti visesavidhayo pare suttaGgasaGgaho na evaM paThamamahAsaGgItiM atthuddhArakkamena ettha puSpharAsiTThAniyato dukkhAya saMvattanAkAro bhagavato veneyyagatA evaM vuttAya tenevAha paramatthato sabbassApi eva vA phalabhUtena Adi purimapacchimabhAvo anusandhiyo attani aTThapento eva ca samayo samiti saGgati paramatthato avijjamAno bhagavA viharati 46
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [47]] vacanatodhammassa eva udAharitabbA Adisu viya tathA uttarimanussadhamma buddhAdInaM bhagavato taM maggaM vadanti tesaM asAdhAraNabANavisesavasena hakAro nipAtamattaM Adi desanA ciraTThitikA hoti ANakaruNApariggahitasabbakiriyassa aTThappattiyA ajjhAsayapucchAnaM Adisu upamAne Adisu / idhApi antarAyo ti idaM na sabbaJjU ti tumhaMyevassa taM kathAvatthuppakaraNaM tadekadesasseva abhisama...pe0... mUle udakaM / aGgulantarikAhi dvattiMsadoNagahaNappamANaM ettha jAyatIti yena abhinIhArenAti dAnasIlAdiguNavisesayogena kati nu kho bhante aparo nayo parahitakiriyArambhe ettha avisesena saMvegapadaTThAnaM AdInA pavatto tathAussAhaummaggAvatthAnahitacariyA ete hi evAyaM anuggaho ti 47
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ [48] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 97 9 // 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 29 2222222 More 110 111 112 114 atisaGgappavatti sAdhUnaM alaGkAraviseso abhijanasApateyyAdhipateyyAyurUpaTThAnabandhumittasampattInaM sukhavisesAdhiTTAnabhAvato upakArakaraNasamatthatA pi somanassajAtA pajApArisuddhiyaM samadhigantuM,kimettha yadi panassa khamanti buddhadhammA dhammasaMvibhAgasahAyA samAdAnAdhiTThAnapAripUriniSphattiyo ArammaNesu siilN| kilesadAsavyavimocanatthaM sammAsambodhiyA pariccAgasIlo bodhiM samayantaresu anubhavitabbA micchAvikappo tathA sammAsambodhiyA viravante ukkAmukhe tattha ca acalatA dasa pAramiyo jIvitapariccAgo dAnakhantiyugalena . upasamAdhiTThAnaM avisaMvAdanato tikkhattuM sIhanAdaM sabbasaGghArUpasamena sabbo pi hi paripUritAbhibuddhaM abhinIhArakkhaNe sato sampajAno sudukkarabhAvadassanatthaJca vakkhatIti / yathA 115 116 117 118 119 120 121 122 123 * * * aes & * * * * * * * * * * * m 124 125 126 127 128 129 130 131 132
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [49] 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 100 100 146 147 148 149 101 102 102 150 103 uppajjanakavisesA ANapariAya paTinissajjanAkArena pavattA apekkhitvA vuttaM Adi / pharaNaM chandassati tathAdhammA nAma dvipaJAsAya tiriyaM viya tathAni saccAni atulitanti : ettakametanti mahAbhUtesu nApi vikopanIyo anurUpaphaluppAdananiyatesu samAdinnaviratikA pi hi cakkhuvivANAdIni saccametaM / ayaM pana aJjatarakoTThAsabhAvato mahAsAvajjA ti visaMvAditabbatthavAcakattasambhavato halidirAgAdayo pesudhe cetanA balavatI kathanti Aha atyavitthArasaGgAhikAya yAva majjhantikA astharaNanti tilAdInaM nALiadIhi vibhajanavasena rUpArUpanti pi / yojanamattamevAti padAnIti sAriAdInaM suddhakoseyyanti kumbhaTThAnApadese aGgasampattivipattidassanamattena aGgulisaGkocaneneva 151 152 104 105 M29 Mom 22MM 90204mMw.00 0 MMM 153 154 155 156 105 106 107 108 108 109 157 158 110 159 160 161 110 111 162 112 112 113 163 164 165 166 167 168 114 115 115
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ [50 ] 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 AdiccaparicariyA mUlAni padhAnAni dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA vedakakArakasabhAvabhAvadassanamukhena cattAro pArAjikA aparo nayo vadamAnA ti ettha ko vA evamAha sabbadhammavabodhato sanissayAnaM ThAnaviseso kAmAvacara paccayAnulo vacanato dvAdasappaccayA sambandhAnaM koTThAseti yena svAhaM adhikanhi khandhaM attA uppAdavantatA te ca sattA pakkhandanena diTThigatiko anuvicaritanti bhajeyyAti na kho aJJatarabhedasaGgahavaseneva sAmaJJalakkhaNAvabodho ca / saJJApi ussAvabindu vi vacanaM na bhUmidarasanatthaM abhAvaTThena ekaccasassatikA makuTabhAvo asassatabhAvAvabodho visesalAbhI tattha bAhirapaccayehi kammapaccayo so va ca vasena 50 116 116 117 118 118 119 120 120 121 122 122 123 124 125 125 126 126 127 128 128 129 130 130 131 131 132 132 133 134 134 135 136 136 137 137 138 12 1 x x 110 x0 26 14 26 15 4 18 10 1 25 19 11 2 14 3 19 10 1 20 10 2 19 8 24 8 25 15 4 21 16 5 24 14 29 18
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI 205 206 139 139 140 207 141 208 209 210 141 142 142 211 212 143 144 213 214 144 215 216 217 218 219 220 145 146 146 147 147 148 221 222 149 149 kampananti Aha uppattimattapaTibaddhana sattanimmAnena bhikkhave vijjati manenAti yasmA pana vAdInaM antaJca antatAantatAtadubhayavinimmutto AdinA asthato evaM pi me no paNDito ti sassatadassanavasena didvigatikatA yuttA ca imamatthaM catutthajjhAnAdhigamAya arUpavirAgabhAvanAparikamma antaraMdhAyatIti gahetabbo ti vA sanniTThAnato arogo parama maraNAti saGkhAravasesasukhumabhAvappattadhammA antanantikavAde idha acAya sajAya visesena nAso vineyyajjhAsayAnurUpaM bhagavatA vuttasattakato diTThadhammo ti adukkhamaasukhena tassa ubhayabhAgo Adi vacanato ca evaM pakArA tesaM vasena imasmimpi sutte yadetaM sassato ajjhattikAyatanehi ca vuccati taNhA taNhA va 223 224 225 226 227 228 229 150 151 152 152 153 154 154 155 156 156 230 232 233 157 234 158 158 235 236 159 160 237 238 239 240 161 162 51
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ [52] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 163 163 241 242 243 244 245 164 165 165 166 246 167 168 247 248 249 250 251 252 168 169 170 170 171 172 172 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 upapattibhavakAraNakammabhavakAraNabhAvato kAraNA AsavapaccayA ti dasasahassI lokadhAtUti atthacaratAya sakamanA AvahakiriyAnubhAvaghaTTitA piNDatthA pana vikkhambhanasamucchedappahAnaM chasArANIyadhammavibhAvanA AghAtAdInaM saMvattatIti yujjati supatihitacitto AyatanAma avijjAdInaM pi imAya desanAya AdikAya desanAya tayidaM saGkataM ye hi keci AdipajJApanassa phalaM / tesaM taNhA anekavihitaM divisassatAdivasena AghAtAdInaM nayo / tathA avisesena hetu ti Adivacanehi kusalamUlehi AdinA vuttena rAjagaheti ettha sabbanimittAnaM kumArena bhato cetiyaGgane paTi saddA bahuso atisayato tastha abbhAdayo pabbajitasamUhasaGghAto pubbe pitarA 173 174 175 175 176 177 178 179 180 181 181 182 269 184 184 185 186 270 271 272 273 187 274 187 188 189 275 276 189 52
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [53] 277 278 279 280 281 282 190 191 191 192 193 193 194 194 195 196 283 284 285 286 287 288 289 290 291 197 197 198 199 292 293 gabmokkanti-abhijAti itipetaM bhUtaM durUpasamabhAvadassanatthaM bhIruM pasaMsantIti dassetuM tagghAti ekaMsena issAsAdhanusippassa cuNNavilepanAdIhi maggo sAmavaM sayaM karontassAti vadanti attakAro ti pe0...vadatIti manokamma attano vA paNDito pi yAthAvato dattUhi bAlamanussehi nijjhAnakkhantiyA dinne itarA akaTavidhA na hantabbatA amarAvikkhepe deti, tato sappAyantipathayaM attho / sampaTicchane catupArisuddhisIlAdiko / tena vuttattA brahmAyupokkharasAtiAdibrAhmaNA eva nayo ukkaTThaparicchedato yathAparAdhAdisAsitabbabhAvena kirAtabhAsA yadatthaM desitaM pabbajitAnampi saGghalikhitanti 199 200 201 294 295 296 297 201 202 202 203 204 298 299 204 300 301 302 303 304 305 306 307 205 206 206 207 208 208 209 210 308 309 211 310 211 311 312 212 213 53
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ [54] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 213 214 215 313 314 315 316 317 318 215 216 217 217 218 319 320 321 219 322 323 324 221 325 326 327 328 329 222 223 223 224 330 225 katamaJca avippaTisArAdinimittaM paTikkamanaM dagubbo uggahetvA kammajatejo ti maddantAti tasmAtiha te dassento rUpadhammAnampi aJcaM uppajjate attano kammaTThAnavaseneva sAmaggiyaM karonto harati AhAro nicito sabbampi hotIti evaM pana kappiye paccaye icchatAsantuTThIsu asaJjAtavAtAbhighAtehi abhisaGkharaNAbhAvato sayanassa vanapatyanti samAnattho ti yA tasmiM samaye cittassa chindanto ti upamopameyasambandho nayo vyApAdAdippahAnakathAya sappAyakathA ti cittaM samAdhiyatIti apphuTaM nAma dhArAnipAtabubbulakehIti panettha upekkhA abhinIharatIti tenAha viSpasanno ti yato yato pubbenivAsatrANaupamAyanti 331 332 225 226 227 227 333 334 335 228 336 228 229 337 338 230 339 sh 340 341 sh bh 342 bh 343 344 234 345 235 346 347 348 235 236 237 54
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 dvI bhavesUti khagahana vimuccatIti ca nesaM pabbatasaGkSepo kUTaM viya acchare rAgapariLAhAdivUpasamanena micchAdiTThi paramAhaM gacchAmIti padassa ejAsaGghAtAya taNhAya visayapabhedaphalasaGkilesabhedAnaM sattAnaM bhayaM avisesena vA uppAdassa ca tehi tapparAyanAkArassa taM / diTThavippayuttacittena caturAsItiyA na hotI ti katvA vA guNasobhAkittisaddasugandhatAya desanaM pana atha cekabuddha apubbapadavaNNanAti gamananti lokadhA ti Adi vRttaM labhIti dAyakarAjA ArammaNabhUtena ...pe0... arahatanti ThAnakaraNAdivibhAgato paNidhi... pe0... mahato kodhAdIti pabhAvasampattisiddhito tena hi saMdarbha-sUcI 55 238 238 239 240 240 241 242 242 243 244 244 245 245 246 247 247 248 249 249 250 251 252 252 253 253 254 255 255 256 256 257 258 258 259 260 260 [55] 3 23 17 9 24 12 7 24 11 1 18 8 23 12 2 19 10 3 20 13 6 1 15 1 15 16 22 11 26 17 7 22 13 2 18
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ [56] 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 sammAsambuddhassa ayAnabhUmiti sabhAvaniruttibhAvena kathApalAsanti pamANaM yathAvato ghaTTento bandhituti pasIdissati / na dAsI tassAsi nappayyAti sahadhammo dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA evaM laddhanAmaM kevalaM saddhAya ajjhenajjhApanayajanayAjanAdayo tidaNDatighaTikAdiM khalAdisu aparipUramAna Adivasena manussUpacAraM saNThAnasannivesasundaratAya upanetva upanetvA paNItapaNItatarAdibhedabhinnA pariyogALhadhammo ti sundarabhAvena tesaM tAyanato yathAbhUtassa tassa / vadanti attho etenAti jAtimahallakatAya katthacikatthaci ehi sAgatavAdIti alaMsaddo athApi siyA ti vipassantena kohana pare ito paranti... purimasuttadvaye ti 56 261 261 262 262 263 264 265 265 266 267 268 269 269 270 271 271 272 273 273 274 275 275 276 277 277 278 278 279 279 280 281 281 282 283 284 285 4 19 11 25 17 5 21. 14 12 13 9 4 17 7 4 21 12 7 23 11 2 18 8 1 13 9 25 1 x 9 w & x 2 a 14 27 16 24 15 11 2 1
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [57] 421 285 286 422 423 287 424 425 287 288 288 289 289 426 427 428 429 430 431 290 291 291 432 292 292 433 434 435 436 437 438 439 nivAraNato evaM sAragabbhaM janapadAnaM sakammapasutA buDkAle samitapApA daLiddo appesakkho uLAresu bhogesu ekaputtakaM Adiyati, citte tajjitA ti etassAti kiJci aladdhA sItuNhaabmAhate dassetuM te vakkhamAnanayena ca dihiujukaraNaM patiTThAyAti nibbattentassa punappuna tAsaM vasena yaM yaM oraM Agatanayena bahirA etA cittaM paJaJca micchAkammantappahAnena viratiyopi ariyamaggo apakAradhammA ghositaseTThinA uposathikattA kamma AdinayappavattaM kho ti Adi yasmiM raTe parehIti ye te ti ime dve sandhAyAti 293 294 294 295 296 296 298 298 398 300 300 301 440 441 442 443 444 445 301 302 303 303 446 447 448 449 450 451 452 453 454 305 305 306 306 308 455 308 456 309
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ [58] dIghanikAye sIlakkhandhavaggaTIkA 457 458 309 310 459 460 461 462 311 312 313 463 464 465 466 467 468 469 314 314 315 316 316 317 318 319 470 319 320 471 472 473 474 tAdiso vAti sAdhu, tadaggena sAdhite taM sammadeva rUpappamANA avaThThAnadassanatthaM sabbesu ca ekAgAraM eva na thusodakaM Adisu viya appattaM anaJasAdhAraNatAya ti imAsu aTThasu pucchitakkhaNe yeva sambhavato | tathA dirattatirattaM sahaseyyanti niTThApetunti sAvatthiyanti upaparikkhanto ti upasaGkameyyanti etasmiM antare kA bhavitabbaM, ettakaM payojatvA ti gharamajjhe yeva sammAdiTThisammAsaGkappavasena asamuppannakAmacAro pana taMtaMsaMJAnaM vuttanayena veditabbo sAlayasseva hoti bhikkhu dvIhi sajA aggA paThamanaye | dutiyanaye sArambhakakkasAdimalavisodhanato paccAgacchantassa, jAnato dunnivAro, tatheva paramatyacintanAdi paccakkhakaraNaM eva sukhumaANagocaresu 475 320 321 322 322 323 324 476 477 478 479 480 324 325 481 326 327 327 328 329 482 483 484 485 486 487 488 489 329 330 331 331 490 491 332 333 333 492 58
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarbha-sUcI [59] 493 494 495 496 497 498 lokathUpikAdivasenAti ettha appATihIrakatanti laddhAsevanA upari phalasamApatti kathitA tenAkArena bhUtupAdAyasaJjitaM 334 335 335 336 337 337 wM 2m rm >> 499 vuccati, na 338 500 501 502 503 504 505 506 507 340 340 341 342 343 344 344 345 346 29 >> M945 508 346 sammuti pi saccasabhAvA aciraparinibbute tatheva vatvA ti kicchasiddhikaM / tiNNanti ayaM abhiJA pana pAvArikambavane uttarimanussAnaM attho / kena duTThalohitavimocanassa aniyyAnikabhAvadassanatthanti ti ettha vasavattanaM rUpagahaNamukhena nidassanaM vA sAlavatikA ti hi Idisesu ThAnesu anuddesikeneva osakkanAdimukhena uttarenAti ettha niyyAnabhAvo, esa kirAti Adi nAmakaM yevAti eseva nayo, tatyApi AvarantIti mahAparka otiNNA nAma hotIti pharaNappamANavasena 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 347 348 349 350 ~ ~ 351 351 352 ~ 519 354 354 355 356 357 520 521 522 523 524 525 358 ~ 358 359 526 360 ~
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ May the merits and virtues earned by the donors and selfless workers of Vipassana Research Institute, Igatpuri be shared by all beings. May all those who come in contact with the Buddha Dhamma through this meritorious deed put the Dhamma into practice and attain the best fruits of the Dhamma.
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ DEDICATION OF MERIT 147)***4%DNFM**$*>> *** G******* May the merit and virtue accrued from this work adorn the Buddha's Pure Land, repay the four great kindnesses above, and relieve the suffering of those on the three paths below. May those who see or hear of these efforts generate Bodhi-mind, spend their lives devoted to the Buddha Dharma, and finally be reborn together in the Land of Ultimate Bliss. Homage to Amita Buddha! NAMO AMITABHA Printed and Donated for free distribution by The Corporate Body of the Buddha Educational Foundation 11th Floor, 55 Hang Chow South Road Sec 1, Taipei, Taiwan R.O.C. Tel: 886-2-23951198 , Fax: 886-2-23913415 Email: overseas@budaedu.org.tw Printed in Taiwan 1998, 1200 copies IN046-2007
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ a rC ddi viddiyoo gnnnaaddin kaallpp Lax, mris vrru taadi. avr rpbhaavi sNs s d maaji mhaar, , 3 addi adr 1995, A ss ? ESS - - -