Book Title: Dandvivek
Author(s): Vardhaman, Kamal Krishna
Publisher: Oriental Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020171/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra J www.kobatirth.org harayA MOTEM WH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES. VOLUME LII. For Private And Personal Use Only 520 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Published under the Authority of the Government of His Highness the Maharaja Gaekwad of Baroda. GENERAL EDITOR: B. BHATTACHARYYA, M.A., Ph.D. No. LII zrIvardhamAnakRtaH daNDavivekaH / For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir DANDAVIVEKA OF VARDHAMANA CRITICALLY EDITED WITH AN INTRODUCTION AND INDEX BY MAHAMAHOPADHYAYA KAMALA KRSNA SMRTITIRTHA Bhatpara, Bengal 1931 ORIENTAL INSTITUTE BARODA For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Printed by P. Knight at the Baptist Mission Press, 41, Lower Circular Road, Calcutta, and Published on behalf of the Government of His Highness the Maharaja Caekwad of Baroda by Benoytosh Bhattacharyya, Director, Oriental Institute, Baroda. Price Rs. 8-8-0. For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION The modern theories of punishment are fourfold, viz., preventive, deterrent, reformative, and retributive. Modern jurists view punishment from the deterrent and reformative standpoints, while primitive peoples viewed it from the retributive standpoint alone. An analysis of any ancient Penal Code, Hindu or Muhammadan, prevalent in India, shows that the retributive theory was in vogue in the country in those days. Modern jurists are bent upon reclaiming offenders as useful members of the society. So punishments which tend to render offenders less fit for citizenship, e.g., mutilation of their limbs, are now totally discarded. Moreover, the distinction between civil and criminal law, the principle of strictly individual responsibility, the distinction between the intentional and the unintentional, the conception of the court as an impartial authority to try the merits of the case, the exclusive reliance on evidence and testimony, the execution of the court's decision by a public force--all are matters non-existent in primitive times and their establishment is the result of a slow historical process. Crime, like everything else that men do or suffer from, is the outcome of definite conditions. These conditions may be psychological or physical, personal or social. They arise in the character of the agent as it has grown up in him from birth in interaction with the circumstances of his life. We may recognise them in social surroundinga, in overcrowding or underfeeding, in the sense of despair produced by the denial of justice, or in the overweening insolence of social superiority. But whatever they may be, if we wish to prevent crime, we must discover the conditions operating to produce crime and must act upon them, The present treatise Dandaviveka which is a mediaeval faqa work by Vardhamana Upadhyaya, based on primitive ideas, is divided into seven Chapters, viz., Introductory (Fuft#r), Murder, Theft, Rape, Defamation, Assault, and Miscellaneous (910). For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vi www.kobatirth.org INTRODUCTION Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The Introductory chapter contains the following topics :(1) Vices following from the non-punishment of punishables. (2) Merits of punishment. (3) Materials for the formulation of penal laws. (4) Responsibilities of legislators. (5) Enumeration of punishments. (6) Gradation of monetary punishments. (7) Specific offences and their punishments. (8) General exceptions to criminal liability. Of the above eight topics, the last four are more important and we treat them one by one. Enumeration of Punishments The Dandaviveka has quoted a text of Brhaspati, regarding the kinds of punishments, which runs as follows: vAg dhik dhanaM badhazcaiva cartuddhA kathito damaH / puruSaM vibhavaM doSaM jJAtvA taM parikalpayet // (That is, punishment is fourfold, viz., admonition, reproof, fine, and corporeal. It should be meted out by considering the offender, his pecuniary condition and the particular crime committed by him.) On the above text of Brhaspati, Vardhamana, the author of the present work, has the following interesting note:-- (admonition) means rebuking a person with the words "Thou hast not acted properly". fan (reproof) means reproaching a person with the words, "Fie to thee, villain, perpetrator of evil deeds!" (fine) is of two kinds, viz., fixed and fluctuating. Fixed fine corresponds with the three kinds of crimes (ar) and is low, medium, or high. Where a proportionate increase of fine is demanded by the repetition of the self-same offence, the system is of fluctuating fines, which are generally of two kinds, viz., in terms of panas and of masas, which have been treated in full in the work. 1 A Pana is a copper coin of certain weight, and a masa is the twentieth part of a Pana. For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION vii Corporeal punishment is of three kinds, viz., infliction of pain, mutilation of limbs, and death proper. Pain can be inflicted in four ways, viz., by beating, restraint, chaining, and harassing. Beating means whipping ; restraint consists in checking a man's activities by imprisonment and so forth; and chaining implies curbing a man's free will by means of fetters, eto. Harassing is of many kinds, viz., shaving the head of the culprit, making him mount on an ass, imprinting his person with the word "thief", proclaiming the specific offence with which he is charged, with beat of drum, making him patrol the whole city, eto. Mutilation is of fourteen kinds, inasmuch as there are fourteen parts of the body which can be mutilated. The fourteen parts are: hand, leg, organ of generation, eye, tongue, ear, nose, half-tongue, half-leg, thumb and the second finger taken together (HH), forehead, upper lip, rectum, and waist. We have next a note to explain "Death Proper". Death Proper is of two kinds, viz., pure and mixed. Pure Death is also of two kinds, viz., simple and complicated, Simple - Pure Death" can be effected by the stroke of a sword, while the complicated variety occurs as the result of the use of various means, e.g., riding on a stake. Mixed Death is caused by the combination of mutilation with other punishments. Gradation of Monetary Punishments. YA-HIPA is fine ranging between twenty-four and ninetyone panas ; madhyama-sAhasa is that ranging between two hundred and five hundred panas; and 3 H-FIEH is that ranging be. tween six hundred and thousand panas. Pana is a copper coin of certain weight. A masa is the twentieth part of a pana. Whenever masa is spoken of in the Code, it is to be construed as a gold masa; and whenever masaka is spoken of, it is silver masaka. A unit of silver is one-seventieth part of a unit of gold. A dinara is a silver coin, made up of twenty-eight units of silver; while a niska is a gold coin, made up of four units of 1 effe-ofera fuftepat anfaat fil-prere-Helwe g afe: || sahaspatiH / For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viii www.kobatirth.org INTRODUCTION gold. Whenever in the Code an isolated number is mentioned in relation to punishment, it should be construed with panas; the phrase " zataM daNDAH " should thus mean "tapaNaM daNDAH ". A pana is the one-sixteenth part of a karsapana, and a kakini is the one-fourth part of a pana. A dhanika coin is composed 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir of four karsapanas. A karsa is a certain weight, equal to 16 masas. A dharana is a certain weight, equal to 10 palas. A pala is equal to 4 karsas. A gunja is a small shrub, used as a measure of weight. Yava is barley corn used as a measure of weight and is onehalf of a gunja, or 6 or 12 mustard seeds. Sarsapa is grain of mustard seed, used as a measure of weight of very various value. Tolaka is a weight of gold or silver and is equal to 16 masas. Krsnala is black-berry used as a weight. A silver masa is composed of two krsnalas. Sixteen silver masas make a Dharana, and ten Dharanas make a satamana. A gold masa consists of five Raktikas, while a silver masa consists of two Raktikas and is one-twentieth part of a silver Purana. A silver masa is usually called as a masaka and is thus differentiated from a gold masa. Specific Offences and their Punishments. Vardhamana has quoted a text of Narada to show that six big categories of offences are the subjects of punishment. The translation of the text is as follows: Homicide, theft, violating the chastity of a woman other than one's wife, two kinds of severities, and miscellaneous heading are the six subjects of punishment. To the above text, Vardhamana adds the following note: All kinds of civil disputes originate from greed or ignorance, and so either the plaintiff or the defendant must be guilty of false assertion of right or concealment of facts, and hence it is true that punishment is inflicted on the guilty party, in civil cases also. But the matter discussed in the Dandaviveka is not at all connected with the punishment of offences, following incidentally from civil disputes, but manuSyamAraNaM steyaM paradArAbhimarSaNam / dve pAruSye prakIrNaJca daNDasthAnAni SaD viduH // For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ** INTRODUCTION Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir with the suppression of crimes proper. Crimes proper are those which are reported to the king by spies and in which offenders are brought before tribunals by the officers of the king and are tried not from any private complaint. These are homicide and similar offences, and not civil disputes like taking a debt ". "Taking a debt" is not itself a crime but a civil transaction; nevertheless punishment is also inflicted in such cases on the guilty party on wanton denial of the liability. Moreover, perpetrators of homicide and similar crimes are hauled before a court of justice and punishment is inflicted after proper trial. But parties to a civil transaction such as "taking a debt " are primarily summoned for the ascertaining of the deed (taking) and similar acts. Punishments are also incidentally inflicted on the guilty party, if wanton denial of his liability transpires in course of the suit. ix General Exceptions to Criminal Liability The Dandaviveka like the Indian Penal Code contains an exhaustive Chapter on "General Exceptions to the ordinary law of punishment ". The Chapter is styled " daNDanimitteSu EE". A brief summary is given below: Eleven considerations are worth noting before inflicting punishment. These considerations are: (1) Caste (of the offender). (2) Subject of offence (as in the case of theft, the article stolen). (3) Amount (of punishment). (4) Application (of punishment). (5) The connection of the offender with august persons and castes like kings, Brahmins, and those associated with gods (i.e., employed in institutions like temples, etc.). (6) Age (of the offender). (7) Pecuniary condition (of the offender). (8) Merits (of the offender). (9) Locale (of the offence). (10) Time (of the offence). (11) The particular offence. For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION Criminality, again, is of two kinds, viz., repeated and solitary. Caste If in the commission of a particular crime, a Sudra gets a certain amount of punishment, then the punishments which should be awarded in such case to a Vaisya, to a Ksatriya, and to a Brahmana should be twice, four times, and eight times respectively, that amount. Subject In the case of thefts of all objects of small value, the punishment shall be five times the value of the object stolen. Amount In the case of paddy-stealing, the punishment should exceed ten Kumbhas.? Application Punishment varies in accordance with five causes, viz., absolute immunity from, mitigation, equability, and aggra. vation of punishment, and special treatment. The following classes of persons enjoy absolute immunity from punishment, viz., preceptor, officiating priest, brahmacarin, king, child, old person, and a person suffering from fell diseases. Persons who commit a crime on a sudden provocation or under the influence of intoxicants, or who are confirmed lunatics also enjoy absolute immunity. Brahmins as a caste enjoy the following privileges, viz., they must be allowed passage while going, they can enter other persons' dwelling houses for asking alms, they can take fuel, flower, and Kuca grass from others' premises, and they can speak to others' wives. Moreover, of the three kinds of corporeal punishments, the Brahmins are honourably exempted from the last two, viz., mutilation and death. The only corporeal punishment which can be meted out to them is infliction of pain in the shape of imprisonment or imprinting their person. In severe cases like killing of an embryo, defiling the preceptor's wife (lit. bed), stealing gold, and drinking alcohol, the neck, the rectum, the foot of a dog, and the penis should be respectively imprinted on 1 A measure of grain, equal to sixty-four seers. For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org INTRODUCTION Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xi the forehead and the offending Brahmin should be transported from the territory, with his wearing apparel and valuables, but should never be put to death. Mitigation:-In offences like theft which involve a series of operations, the very attempt is to be punished by the infliction of a measure which is one-fourth of the scheduled punishment, and half the whole wrong which is more than attempt but less than the completed offence is to be penalised by half the scheduled punishment. Equability-When the offence is complete, the punishment should also be just what is prescribed in the Code, neither more nor less. Aggravation-The primary purpose of punishment is deterring the individual from the further commission of crimes. So the first offender is to be treated mildly and his punishment should be less than the prescribed amount. If the offender does not, after such curative treatment, show any signs of discontinuance of his criminal practices, he should be severely dealt with. In such cases not attenuation but aggravation of punishment should be the proper remedy to root out his criminal propensities. If a group of persons launches into a criminal enterprise, then twice the prescribed punishment should be awarded to each of them. Special treatment:-Admonition is the only punishment that should be awarded to kings, parents, and similar classes of persons, if they commit crimes other than homicide. Under similar circumstances, those that have renounced the world and are not within the pale of the society of householders, such as mendicants, are to be penalised with reproof only. Fines should not be imposed on the untouchables, the Mlecchas and cheats, thieves and slaves, if they commit crimes. Because the money of the cheats and thieves is derived from bad sources, and the king should not defile himself by touching their money. Slaves are absolutely under the control of their masters and have no property of their own; hence they are exempted from fines. On the same principle, similar exemption is granted to infants, old men, women, and the afflicted persons. But opulent women are exception to the above general rule. For Private And Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xii INTRODUCTION Merchants, artisans, courtezans, warriors and such other persons are not to be deprived of their tools and equipment in lieu of money payment; the equipment in the case of courtezans consists in house, bedding, ornaments and wearing apparel. The ostensible reason is that impoverished persons are impelled to commit crimes for their livelihood, and these crimes affect the king and the State, which should on no account render them penniless or bereft of any working equipment. For those persons eke out their living with the help of these articles; the plenitude of living is the cause of their residence in the king's territory; and the fact 'of their residence adds to the well-being of the State. In cases where forfeiture of property (of persons other than those enumerated above) is the proper punishment, the king should be leniently disposed and take three-fourths of the whole property, leaving one-fourth for the subsistence of the guilty person. Principal offenders are to be carefully differentiated from accessories (i.e., aiders and abettors). If a person swallows poison and thereby commits suicide by flying into rage with another person, the second man is simply an abettor of the crime of suicide, and not a murderer. So his punishment should necessarily be less than that of a murderer. As a general rule, admonition is the punishment in trivial offences, reproof in attempts to commit offences, fine in completed offences and imprisonment or hanishment in sedition. These may run together in case of habitual perpetrator of heinous offences. The award of punishments in the shape of admonition and reproof is within the control of the Brahmin Judge, while it is the look-out of the king himself that proper pecuniary and corporeal punishments are meted out to the offenders. Corporeal punishments can also be commuted into pecuniary punishments. A person sentenced to death can requite his sentence by the payment of a hundred gold coins; one, sentenced to mutilation, by the payment of fifty gold coins; and one, sentenced to transportation, by the payment of twenty-five gold coins. Fines, if not realised, should be commuted into terms of imprisonment. This rule applies to the three lower castes. The Brahmin, unable to pay the whole amount at once, may pay it by instalments. For Private And Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION xiii If a person, after working out a term of banishment, comes back to his residential territory and again commits crimes, he should then be imprisoned for life. Murder The chapter on Murder is very brief and covers only ten pages of the printed book. One noticeable feature in the treatment of the subject is that the Killing of lower animals" is included within the heading "Murder." Murders are generally committed in secrecy and so murderers cannot, as a rule, be caught red-handed. So the Hindu system has set down several processes of reasoning by which murders can be traced to their origin and accounted for. The processos are: (1) If the perpetrator of a murder is not known, the friends, sons, and relations of the deceased are to be interrogated by police officers as to the "fact" who were at enmity with him. (2) Questions should also be directed towards the "facts" where the deceased last went, and with whom, and with what intent, whether the acquisi tion of woman, article or livelihood. (3) Information should then be culled from the residents of the place where the deceased was murdered. (4) This process of interrogatories is to be carried on by the officers of the king with skilful persuasion of the neighbouring subjects... When the culprit has been traced out by the above pro cesses, he should be duly punished. Punishment for Murder If members of the three lower castes kill a Brahmin, death and forfeiture of property should be their punishment. If similar persons kill a Ksatriya, a Vaisya or a Sudra, a thousand, a hundred or ten cows should be the respective punishments. A bull is also to be realised from the murderer for killing a Vaisya or a Sudra. The punishment for killing a menstruating woman is the same as that for killing a Ksatriya. The punishment for For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xiv INTRODUCTION killing ordinary women and lower animals is the same as that for killing a Sudra. If a Brahmin kills members of the three lower castes, bis punishment will be the same as that of any of the three lower castes perpetrating the offence. But if he kills a Brahmin, sentence of death only would follow and not forfeiture of property. Whenever several persons take to helabouring a single individual out of anger, that person is to be treated as the murderer, who deals out the terrific blow, which furnishes the real cause of death. He alone is to be punished with the scheduled punishment, while all other persons are liable to half the punishment, inasmuch as they are accessories and are styled, as the case may be, as #ITH , #TA, 377, TOHTA, Aufgau#, Tastat, guma, gatza eto. He who secures by money the services of another to commit a crime is to be awarded four times the punishment to be dealt out to the actual wrong-doer. T'heft The Chapter on Theft is rather a big one and contains a discussion of the following topics :-- (1) On grocers and dealers for cheating customers by false weights. (2) On manufacturers of imitation articles. (3) On quacks. (4) On gamblers. (5) On bogus astrologers. (6) On persons who extort money by false impersona tion. (7) On chanters of false incantations. (8) On swindlers and professional criminals. (9) On burglars and pickpockets. (10) On stealers of precious objects. Vardhamana has defined Theft as "unlawful taking of other man's things". He has also differentiated it from robbery, inasmuch as robbery consists in depriving other men of their property, not surreptitiously but by force. Vardha For Private And Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION XV mana has classified "stealers of movable property" under three heads: (1) Robbers (TFN) (2) Cheats (IFTTET) (3) Thieves (1991ydent) The punishment of the above three classes of stealers is reimbursement of the wronged party, proclamation of the guilt of the wrong-doer, and the infliction of the proper penalty, pecuniary or corporeal, in accordance with the circumstances of the case. Hungry travellers of the twice-born classes, taking the following articles without their owners' permission, are not guilty of theft and also do not hold themselves liable for compensation, viz., two pieces of sugarcane, two radishes, a handful of pea, rice, wheat, and so forth. The above immunity is analogous to that provided in section 95 of the Indian Penal Code.? Rape and Similar Offences The Chapter on Rape is very comprehensive and includes rape, adultery, incestuous intercourse, unnatural offences, etc. The subject is first divided into intercourse with married women and that with unmarried women. Married women are again subdivided into chaste and unchaste ones, relation and stranger, and so forth. Unmarried women are considered under three heads, viz., virgin, outcaste, and prostitute. A considerable number of pages is devoted to the punishment of defiling virgins, which is of two kinds, viz., sexual intercourse and thrusting fingers into the vagina. Unnatural offences have been divided into two classes, viz., carnal intercourse with women against the order of nature and intercourse with lower animals. The offences described above, together with those dealt with under the heading "Assault", are offences against i festis atteftaffan aAdadAnaH parakSetvAnna daNDaM dAtumarhati // 2 The above sloka of Manu, though quoted in the Chapter ufafa GUEHEpal, really belongs to theft, and so we have discussed it here. For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xvi INTRODUCTION Human Body and are therefore cognate in character. The only difference is that rape and similar offences originate from lust, while those described in the Chapter on "Assault" originate from anger, pride, and jealousy. A woman can be kidnapped in three ways, viz., by means of force, fraud, and as a sequel to mutual love. If a woman, who has been warned by her relations not to converse with other males, does so converse, she is to be fined a hundred copper coins. A man who has been similarly warned but who transgresses that warning, is to be fined two hundred copper coins. The above punishment applies to a single commission of the offence and to poor culprits. Repetition of the offence or resourcefulness of the culprit aggravates the punishment, which then becomes the fine of a gold coin. If a woman approaches of her own accord a man other than her husband in the house of the latter, the man will not be held liable for kidnapping. Brahmins, found guilty of rape, are to be banished from the territory, after imprinting characteristic figures on their person. Members of other castes are to be killed, if they commit rape upon women of a higher caste than their own. But if they commit similar offence upon women of their own and lower castes, then they should be fined a thousand copper coins, or in default, mutilation of hands would follow. The punishment for incestuous intercourse is mutilation of the penis, followed by other penalties. Persons, guilty of carnal intercourse with women in their mouths, are to be fined forty copper coins ; of intercourse with female animals in their vagina, a hundred copper coins; and of intercourse with a cow, a gold coin. Assault The Chapter deals with assault and offences which proceed from taking the law in one's own hands. Every assault is an action involving three well-defined stages, viz., beginning, end, and consequences. It can be perpetrated with hands, stone, cudgel, ashes, clay, dust, and weapons of destruction. If an assault or similar offence is committed for saving one's own life which cannot be saved otherwise, no punishment follows. This immunity from punishment proceeds from a For Private And Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION xvii person's inherent right of private defence. Hence killing an assailant ( maafa ) does not constitute an offence. The following classes of persons are declared as assail. ants : (1) House-burner. (2) Poison-administerer. (3) Armed person. (4) Stealer of wealth. (5) Dispossessor of corn-field. (6) Kidnapper of wife. The above six classes of persons are styled waathi (assailants), only when they are actually engaged in the commission of the offences. In cases where they have already committed the offences or threaten to do such in future, there is no warrant for taking the law in one's own hands and putting the person to death. The remedy in such cases lies in reporting the case to the king who will take proper steps in the matter. If a person causes bodily injury to another, such as dislocation or fracture of bones, oozing out of blood from wounds, then he should provide the aggrieved party with the necessary expenses of diet and medicine to set him right. If a group of persons assaults a single individual, the punishment of every one of the offenders is doubled. If a person strikes another by a cudgel under a sudden provocation, and death results from the stroke, then the offence will be treated not as murder but as a rash act not amounting to murder, and punishment will be awarded accordingly; for murder is committed with the express intention of putting a person to death, while "culpable homicide not amounting to murder" or "grievous hurt" is done with the intention of injuring a person. Like the infliction of bodily pain, infliction of mental pain is also an offence and is punishable. Unlike the Indian Penal Code, where in section 511 attempts to commit offences have been deemed worthy of punishment, the Dandaviveka contains a solitary instance of similar penalisation only in the case of attempts to assault. He who throws ashes on another's person or beats him with hands is to be fined sixteen masas. Such punishment will be in For Private And Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xviii INTRODUCTION creased twice or thrice, if the offence is committed in relation to women or persons of superior status than that of the offenders. He who throws dust or clay towards another is to be fined ten copper coins. He who throws tears, phlegm, sputum, or similar other excretory matter should be fined twenty copper coins. He who throws stools, wine, or seminal fluid in the lower part of the body of another person should be fined forty copper coins. The fine is doubled, if those things are thrown over the head. He who causes the flow of blood from other's person by piercing against the skin is to be fined a hundred copper coins ; but the punishment for piercing against the flesh, thus causing a grievous hurt, is six dinaras (gold coins). The punishment for causing fracture of bones is banishment, and that for assaulting the king is torturing on a stake and then burning to death. Rudeness of Speech or Defamation The Chapter on Rudeness of Speech is highly argumentative and treats of three distinct types of speech, viz., cruel ( fagt ), obscene ( 341917), and severe ( ata ). " Fie to thee, low-born, fool" is an instance of cruel speech. "You cohabit with your sister" is an instance of obscene speech. "Thou art a drunkard" is an instance of severe speech. Cruel speech, again, can be of three kinds, inasmuch as it affects the country, the caste, or the family of the person spoken against. "Persons of the country of Gauda are quarrelsomo," "The Brahmins are highly avaricious," "The Vaisvanaras are of cruel habits" are respective instances of the above three kinds. If altercation engues between a Brahmin and a Ksatriya, in course of which rude speech is uttered by either or both parties, the Brahmin is to be fined 4 Atex and the Ksatriya AYEH. If the parties are a Vajsya and a Sudra, similar punishment follows. Such rudeness of speech is, according to modern law, "Slander" which is actionable, only when it causes material injury to the person affected. Printing being unknown, publication of defamatory matter was well-nigh impossible in mediaeval and ancient times, and in this elaborate Penal Code, no mention of "Libel" is to be found anywhere. Just For Private And Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION xix as there are four defences against "Libel" in modern times, viz., Truth, Fair comment, Privilege, and Apology, so in ancient times there were two defences against "Slander" viz., Truth and Apology. If after the utterance of Slander, the person apologised to the aggrieved party that he had done so, out of ignorance or under sudden provocation, and would not repeat his conduct in future, then he was pardoned by the king to some extent and half the punishment was meted out to him. On Miscellaneous Topics The Chapter deals with the following subjects, viz. :#16#, gaefi, faareup, and qaertfart! sAhasa (Rash Act) #15# is of five kinds, and includes homicide, theft, molesting others' wives, rudeness of speech, and assault. All these acts are called e#, because they are done with pride of power (FER). Thus aggression is the necessary element of all kinds of FIFAS. The five classes of high acts are nothing but the subject-matter of the five foregoing Chapters of the Dandaviveka. So the present delineation is nothing but recapitulation of the old matter. Suicide and misappropriation of the property of helpless persons are also High acts. He who commits suicide shall be besmeared with filthy things. If he survives, then he, having made an attempt to commit suicide, should be punished with two hundred copper coins. He who misappropriates the property of childless widows, bereft of any kinsmen whatsoever, shall be treated as a thief and punished accordingly. faangus (Cause of Action) The causes for the institution of civil suits and criminal proceedings are called " facteut". They are eighteen in number, viz: (1) non-payment of debts, (2) deposit and pledge, (3) sale without ownership, For Private And Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir XX INTRODUCTION (4) concerns among partners, (5) resumption of gifts, (6) non-payment of wages, (7) non-performance of agreements, (8) rescission of sale and purchase, (9) disputes between the owner (of cattle) and his servants, (10) disputes regarding boundaries, (11) assault, (12) defamation (i.e., rudeness of speech), (13) theft, (14) robbery and violence, (15) adultery (i.e., molesting others' wives), (16) duties of man and wife, (17) partition (of inheritance), (18) gambling and betting. vyavahAraviSaya (Procedure) vyavahAraviSaya concerns itself with rules of procedure and punishments for false evidence and for the re-opening of oncedecided matter. The king should, on receipt of a plaint, issue summons to the defendant or send messengers to bring him to court. The king can also exercise control (VIEU) over the defendants person in four ways, viz., in regard to place, time, sojourn, and work. " You should not leave this place, or go to a foreign territory, or undertake any new work, without paying off the debt owed by you" are instances of the exercise of such control. The royal officer who arrests an innocent person, or lets loose a culprit, or a person whose trial is sub judice, should be punished with STIA-TUE. The plaintiff can absolve himself of the liability of personal attendance in a court of law by deputing the following persons in lieu of himself, viz., brother, father, son, recognised agent, servant, disciple, and friend. Idiots, lunatics, infirm persons, diseased persons, children, and women must always be represented in law suits by their relations. For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org INTRODUCTION Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxi Witnesses in civil suits who are bribed to depose falsely against a party are to be punished with twice the pecuniary value of the suit; and those who, although cognisant of the facts, deny any knowledge whatsoever at the time of deposition, are to be fined eight times the value of the suit. But no fines should be imposed on a Brahmin witness guilty of such conduct; he should be banished from the realm. Persons other than Brahmins, who are habituated to depose falsely, are to be punished with forfeiture of property. A witness who has been summoned in a money-suit involving the nonpayment of debt but who fails to turn up within six weeks, must pay up the debt with one-tenth as interest. In other suits, similar act on the part of the witness entails on him the payment of three hundred copper coins as fine. A person convicted of forging a sale-deed shall have his fault proclaimed to the public by beat of drum, and shall undergo the punishment of mutilation of tongue, hand, or leg. When there has been an adjudication but the losing party, insisting on his claim and refusing to be silenced, institutes a fresh suit, the latter suit should not only be dismissed but fines equal to four times the pecuniary value of the suit should be imposed on him. This shows that there was in ancient times no such thing as the modern principle of resjudicata (section 11 of the Code of Civil Procedure, 1908), which bars the re-opening of once-decided matter between the same parties or their representatives-in-interest. Then follow several isolated topics of law. The first is the distinction between an ordinary offence and a State offence ( Z9190 APTIC), the second is the enumeration and punishments of State offences, and the third is the exemption from taxation. State Offence The topics dealt with in the foregoing pages of the Dandaviveka are no doubt crimes which are cognizable by the king, but the real State offences ( 1 ) are those which are treated in this Chapter. In these State offences, the king is informed by his spies of the deviations from the right path of all classes of men in all stages of life. He then corrects the offender by the infliction of proper punishment. For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxii INTRODUCTION Enumeration and Punishment The following come within the category of State offences, viz. :(1) Transgression of the orders of the king (cf. modern "contempt of court," section 228 of the Indian Penal Code), (2) Causing disruption among the prefects of the city, (3) Causing disaffection among the subjects, (4) Upsetting the code of conduct of the dissenting communities like the Buddhists and that of merchants, (5) Quarrel between father and son, (6) Non-performance of expiatory rites, (7) Discontinuing gifts to deserving persons, (8) Intermixture of higher and lower castes, and so forth. Punishment for the first offence is death or mutilation; that for the fifth offence (i.e., furnishing grounds for the quarrel between father and son) is the fine of ETARE# (i.e., copper coins ranging between six hundred and one thousand). He wbo engages himself in pastimes which are proper for the king only, or who puts on royal robes without the king's sanction, or who assumes government without heing authorised by the king to that effect, or who spreads dissatisfaction against the king (cf. modern sedition as embodied in section 124A of the Indian Penal Code), is to be put to death. Those officers of the king who alter a judicial or executive pronouncement, or let loose thieves and profligates are to be fined with 3THFIFAU. Those citizens who take to injuring one another without sufficient cause, or take up arms without necessity, or enter into criminal conspiracy, are to be punished. Those who misappropriate things common to the village deserve banishment and forfeiture of property. The lost property of private persons, if traced by the king, should be made over to the real owners. If the real owners do not turn up then and there, the king should wait for three years. If even after the lapse of three years, the same thing happens, the king should appropriate one-sixth of the For Private And Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra property, and set apart the residue for the real owner. If stray cattle are found in the forest, the king should order them to be penned and make them over to the real owners. If this is allowed to continue, the king should confiscate the stray cattle. He who swims across a river where ferry-system exists, is to be fined a hundred copper coins. The principle underlying the punishment is to be sought for in the consequent diminution of the revenue. 13 Exemption from Taxation No tax will be levied from the following persons, viz. :a king, a Srotriya, an orphan, a wanderer, a child, an old man, a woman in lying-in-room, a maiden, and a widow. (1) Offences against the State, (2) (3) (4) (5) (6) (7) 12 www.kobatirth.org The Indian Penal Code and the Dandaviveka The Indian Penal Code is the substantive portion of the codified criminal law of British India. It contains twentyfive Chapters, of which five are introductory and relate to punishments, general exceptions, abatement, etc., and the remaining twenty are concerned with specific offences and their punishments. The Dandaviveka, on the other hand, contains seven Chapters only, of which the first is introductory, and the other six relate to six specified classes of offences with their punishments. The classification of offences in the Dandaviveka is neither so exhaustive nor so scientific as that in the Indian Penal Code. The following offences are not treated at all in the Dandaviveka, viz. : 33 INTRODUCTION "" "" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 xxiii relating to the Army and Navy, against Public Tranquillity, relating to Public Servants, against Public Justice, relating to Coins and Government Stamps, affecting the Public Health. Some sort of fragmentary mention of Sedition and False Evidence has only been made in the Chapter on Miscellane. ous Topics. The three Chapters on homicide, rape, and severity of punishment relate to topics which are parts of the Chapter XVI of the I.P.C. (i.e., of offences affecting the For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxiv INTRODUCTION Human Body). The Chapter on theft comprises subjects which are dealt with in Chapters XIII and XVII of the I.P.C. (i.e., of offences relating to Weights and Measures, and of offences against Property). The Chapter on rudeness of speech deals with topios which are included within Chapters XXI and XXII of the I.P.C. (i.e., of Defamation and of Criminal Intimidation, etc.). Chapter XVI of the I.P.C. contains 79 sections and treats of various offences. But only the following offences have been treated in the Dandaviveka in its three analogous Chapters, viz., unlawful homicide, hurt (simple and grievous), kidnapping, rape, adultery, and unnatural offence. Animal-slaughter has also been treated alongside man-slaughter. The Indian Penal Code, supplemented by subsequent legislation, has laid down eight kinds of punishment, viz. : (1) Death. (2) Transportation. (3) Penal Servitude (for Europeans and Americans). (4) Imprisonment. (5) Forfeiture of Property. (6) Fine. (7) Whipping (8) Detention in Reformatories (for juvenile offenders), Imprisonment, again, is of three kinds, viz., simple, rigorous, and solitary. The maximum period of imprisonment is fourteen years, and the highest amount of fine is one thousand rupees. The following table illustrates the punishments laid down in the Dandaviveka. Those marked with an asterisk are also prescribed in the Indian Penal Code. The rest are obsolete in modern times : For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION XXV bAga dhika UG * foreafua (Transportation) *dhanadaNDa (Fine) paur3ana aGgaccheda ___*sabakhaharaNa (Forfeiture of Property) pramApaNa* (Death) *tAr3ana *gata viDambana Penal Servitude, (Whipping) Imprisonment, (Detention in Reformatories. The Author The Author, Vardhamana Upadhyaya, was the son of the poet Bhavesa, and belonged to the Bilvapancaka family of Mithila. His patron was the King Bhairava of Tirabhukti (modern Tirhoot Division of Bihar), who was the husband of Jaya, the celebrated patroness of Vacaspati Mifra, who wrote the work Dvaitanirnaya at the instance of that noble lady. In the sixth verse of the introduction Vardhamana has spoken of Gandaka Misra as his elder brother and of Sankara and Vacaspati as his teachers. There were many persons of the name of Vacaspati and three persons of the name of Vacaspati Misra. Here, Vardhamana undoubtedly refers to the famous faqat Vacaspati Misra of Mithila, the author of Dvaitanirnaya. Be. cause both Vardhamana and this Vacaspati Misra are writers on Smrti, residents of Mithila, and contemporaries, as appears from the fact that their respective patrons are Bhairava and Jaya, husband and wife. Vacaspati Misra flourished in the first half of the sixteenth century, and so Vardhamana must belong to that period. Moreover, Vardhamana is quoted by Raghunandana whose time is the second half of the sixteenth century. The author has written nine works on Smrti, viz., Dandaviveka, Dvaitaviveka, Gangakrtyaviveka, Paribhasaviveka, Smrtitallvaviveka, Dharmapradipa, Smrtiparibhasa, Smrtitattvamrta, and Smrtitatlvamsta-suroddhara, which is an abridgment of the preceding work. Of these nine works, the first two, viz., - 1 1912 jaft: Fragent a A yra: nikhilanibandhasamAsaprayAsamenaM mamA'nujAnanta // For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxvi INTRODUCTION Dandaviveka (the present treatise) and Dvaitaviveka, relate to topics of positive law (17751T), while the rest to ritual and ceremonial law (mAcAra and prAyazcitta ). Dandaviveka is a Penal Code, dealing with offences and their punishments, while Dvaitaviveka is a digest on Civil Law. Dandaviveka teems with quotations from the metrical Smotis of Manu, Yajnavalkya, Vasistha, Gautama, Narada, Katyayana, Vyasa, Visnu, and others, from four commentaries of Manu-Smoti, (viz., Kulluka Bhatta, Govindaraja, Medhatithi, and Narayana Sarvajna), from the Mitaksara of Vijnanesvara, the celebrated commentary of Yajnavalkya-Smrti, from the Puranas and various Nibandhas, viz., Kalpataru, Kamadhenu, Vivadaratnakara, Vivadacinta mani, and of the works of Bhavadeva, Halayudha, and Laksmidhara. But of all the nibandhas, the Vivadaratnakara has been mainly laid under contribution. Vardhamana invariably refers to the Vivadaratnakara as simply the Ratnakara, which cannot be any other than the Ratnakara of Candesvari Thakkura, as appears from a comparison of the quotations from it in the present treatise with the work Vivadaratnakara itself. The titles of the Tarangas (Chapters) of the latter work dealing with criminal law correspond exactly with those of the Paricehedas (Chapters) of the former work. The reason of such multiplicity of quotations from, and correspondence of the titles of Chapters with, the Vivadaratnakara appears to be the fact that both the authors belonged to the same country, Mithila (modern North Bihar), separated only by two centuries. The Present Edition The present edition is based on the readings of five manuscripts, marked *, c, d, , and 5 respectively. The * MS. was secured from the Asiatic Society of Bengal, the u and y MSS. from the Oriental Institute, Baroda, and the 9 and 5 MSS. from Babu Brajanandana Sinha Saheb of Sakri (Darbhanga). To bring out this edition, I consulted the original Smotis, the Puranas, and the available nibandhas. My heartfelt thanks are due to the Oriental Institute of Baroda and to the inaugurators of the Gaekwad's Oriental Series for kindly permitting me to edit this rare and unique For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir INTRODUCTION xxvii Sanskrit work on Positive Law, and supplying me with four manuscripts. For the and G MSS. were sent from Sakri at the request of the Director of the Oriental Institute. To Dr. Benoytosh Bhattacharyya, M.A., Ph.D., the Director, I wish to pay special tribute for the encouragement and advice freely bestowed. I also thank the authorities of the Asiatic Society of Bengal for lending me the MS. marked a I had to work hard on this book for about two years and shall feel my labours amply rewarded, if the book be of any benefit to Orientalists and lawyers, for whom this is primarily intended. BHATPARA: 30th September, 1930.) KAMALAKRSNA SMRTITIRTHA For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuumikaa| yadi cApyasya granthasya granthakarttazca samyakaparicayo'smAbhiraGgalIyabhASayA bhUmeva nivaDya mukhapatre pradarzita Aste tathApyaGgalabhASAnabhijJAnAM vicakSaNAnAmavagamArtha kiJcit svarUpamanayoH pradarzayitukAmena pRthagiyaM gIrvANabhASAmayI saMkSiptA bhUmikA likhyte| athAyaM grantho daNDaviveko bhAratIyarAjadaNDa viSayakazcAramImAMsAparikhAparivatatayA'nanyadurbhedyaH sArthakanAmA nibndhH| maithilamahAmahopAdhyAyo varddhamAnopAdhyAyo'sya snggaalyitaa| granthakartuH svadattaparicayenaivaM jJAyate yathA'yaM paNDitaprakANDasya bhavezasyAGgajanirvAcaspatizaGkarayochAtro vilvapaJcakavaMzasambhato maithilapatebhairavasya dhammAdhikaraNikatAyAmadhiSThitazcAsaut / evamupajIyasya rAjJaH sanibandhAdezAdevaitat granthanimmANaprayAsa ityapi granthakartuMrvacasaiva jJAyate / nizcIyate cAnayaivaitanyapradarzitadizA narapatebhairavasya dhammAdhikaraNaM cAlitamabhUt / __ bhairavazca rAjA ghoDazazatatamaSThAbdasya madhyabhAgamalaJcakAreti pratnatattvavidupasthApitairbahubhiH prmaannairuplbhyte| granthakAragurucaraNAnAM smRtinibandhakarttaNAM vAcaspatimizrANAmapi sa eva samayaH / vizeSataJca gaur3ezvarAnyatama kedArarAyaM bhairavasya narapateratyantavidheyatAmullikhatA granthakRtA'pyAtmanaH ghoDazazatatamaSThAndauyatvaM prakaTitameva / granthasyAsya nirmANe yAni katipayAni saMhitApurANarUpANi mUlapustakAni granthakA samyak paridRzAni, khamataparipoSakatayA ca ye nibandhagranthA anusRtA yeSAJca matAni sandRSya parihRtAni, teSu ca keghAccinnAmAni granthAvasAne'pyAtmanaiva samupasthApitAni dRzyante yathA kalyatara-kAmadhenu-halAyudhAMzca dhammako smRtisAra-kRtyasAgara--ratnAkara-pArijAtAMzca / TokAsahite he saMhite manu-yAjJavalkayokte vyavahAre tilakaJca pradaupikAcca pradIpaJca // dRSTvA kRto nibandhaH nirbandhAnnibandhAdezavarSeNa / For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org XXX Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhUmikA | athAsya paNDitadhaureyasya vicAracAratA samIkSaNenAntara tIva prasAdamupaiti / viSayavizeSe parasparaviruddhAnAmapi saMhitAkAravacasAM supratiSThitamImAMsayA tathA samAdhAnaM kRtamanena viduSA yadavalokya "kimayaM manvAdInAM vaco'bhiprAyaM tapasA gatavAta taireva RSibhiramuSya grantharacanAdhyavasAyarUpataponiSThatAmabhijJAya khapne yAthArthamupadiSTa" mitIva prajJAvatAM dhAraNA ratnAkarapraNetuzcaNDezvarasya mataM bahuSu sthAneSu bahumatavAn / paricchedaiH saptabhirgrathitasyAsya granthasya payAlocanayaitat samyak jAyate yathA varttamAnakAlIne rAjakIyadaNDavidhAyakazAstre prAyazo nAstIdRk kacidaparAdho yaH khalu RSibhirnoGghATita AsIt / prAccaiH saha varttamAnarAjakIyadaNDavidhAnAmetadeva sthUlataH pArthakyam, yat prAcyAH kilAparAdhavizeSeSu keSucit aGgachedAdirUpaM daNDaM vyavasthApitavantaH / adhunA tu teSu teSvaparAdheSu dehika zrama karaNArUpo daNDo nirUpita vyAste vyaGgachedAdirUpA daNDA na dauyante / vanyacca vadhadaNDasyApi bhAratIyairnirddhAritAM nAnArUpatAmupekSya varttamAnavidhiSu vadhadaNDasyaikarUpatvameva yannirNItaM tat cArutayA pratibhAti / cAturvarNyabhUyiSThe bhArate svasvavarNadhammAnusAreNa gArhasthAmupabhuJjAnAsu prajAsu daNDavyavasthAyA varNAnusAriNau laghugurubhAvatA vyAsIt / varttamAne saguNanirguNabhAvAbhAvena tAdRzapuruSANAmasadbhAvAt daNDavyavasthAyA varNAnusAritvaM prajAsu vipraTasalatvamevApAdayiSyatIti sAmprataM dUradarzino rAjAnastAdRkvidheranusaraNaM parihRtavantaH tacca kAlopayogitayA sundarameva pratibhAti / vyasya ca sampAdanakamaiNi paJcAdarzapustakAni militAni / teSvekaM kacinhitaM kalikAtA esiyA TokasosAiTI pustakAgArAdadhigataM, kha ga cihnite ca de varadArAjakIya pustakAgArAdadhigate'pare ca gha Ga cihnite de dAravaGgarAghavapuravAstavyasya vAbusAheba -- zrIyutavrajanandanasiMha bAhAdUrasyAnukampayA mithilAta ratfar | teSu ca kha gha cihnite vizuddhe khacihnitaJcAtiprAcInatamaM gavihitamasampUrNam / vanyAni ca yAni mUlapustakAni sampAdana saukaryyAyopayuktAnauti mudritAmutobhayasAdhAraNAni tAni sarvvANyeva rasiyATIka sosAiTI pustakA For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuumikaa| xxxi gArAdadhigatAni teSAmadhigame ca sosAiTaupradhAnasampAdakamahodayAnAmanukampaiva mUlam / kvacicca pAThAntaraprakAzakAle mUlasaMhitApATho'pi mUle iti saGktamullikhya prakAzitaH / yasya dArabhUtatayaitat pustakasampAdanabhAro mayA labdhastaM khalu varaDhArAjakoyapustakaprakAzavibhAgAdhyakSa zrImantaM vinayatoSabhaTTAcArya ema e, ghi eic Di, mahodayaM prati kRtajJatAM pradarzayAmi / sa ca mahAnubhAvaH "pravartito daupa iva pradoSA"diti sUktyanusAreNa bhAratavizrutAnAM paNDitadhaureyANAM mahAmahopAdhyAya zrIyutaharaprasAda-zAstrimahodayAnAmaGgajanirityeva evaMgacimAn vaaste| tasya ca mahAnubhAvasya dogheNAyudhA sahevottarottaramabhyudayasAdhanImevambidhAmeva ruciM kAmayAmahe / parizedhe ca yeSAmudArAnumati vinaitat kAyaM na sampadyeta, yeSAJca prAcIna pustakasaMrakSaNe dRr3hamatitvaM, mudraNe cAsaumadhanotma naM prasamaukSya vismitA martyavAsinastebhyazca varadAdhIzvarebhyaH saprazrayakRtajJatA prakaTayya bhagavatsamope teSAM prajApAlAnAM dIrghAyuHsahacarauM zAntiM kAmayAmahe / ityalaM pallavitena / bhaattpaadd'aa| 24 prggaa| zrIkamalakRSNa smRtitIrtha devshrmaa| veGgAla / 1630 raha0, 30 seaimbrH| ) For Private And Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vissysuucii| pRssttaa| paMkti / 341 ... 1 Sr Sr Sr `mr mr s s 18 s m 11 // 343 aduzamAkSidUSaNadaNDaH ... antyAbhigamanadaNDaH ... aprakAzataskarANAM daNDaH ... abhigamadaNDaH ayoniviSayAbhigame daNDaH aupAdhikadaNDaH kanyATUdhagAdaNDaH kanyAharaNadaNDaH kuzIlavAdidaNDaH kUTakAriNo vaNijo daNDaH ... kUTamadhyasthasAkSiNo daNDaH ... kUTavyavahAriNo daNDaH ... kUTasAkSidaNDaH ... kUTasAkSinirdezadaNDaH ... gavAdyabhigamadaNDaH jAnataH mAkSiNaH kauTilyAdanigadato jyotirvido daNDaH ... daNDanimittAni daNDanimitteSu daNDabheda vyavasthA daNDaniyamaH daNDaparinihA daNDapAradhyadaNDaH daNDaprakAraniyamaH daNDapragAyanoyakaraNAni daNDabhedAH daNDasamuccayaH daNDasAmyam daNDApakarSaH daNDotkarSaH :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: :: : h m h m h m m m 164 34 ::::::::::::::::::::::::::: __ . .. m m h m m @ mr mr h `mr mr For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir xxxiv vissysuucii| F - - - - pUrva - 240 - 272 251 250 - - 244 - daNDyAdaNr3e doSAH dyatakAradaNDaH dhanadaNDasaMkhyA nirNayottarakRtyam paNyanirmANopajIvino daNDaH gharadArAbhimaghaNadagaDaH putrAdihaunAyA dhanaM rahataH parasya daNDaH / prakIrNadaNDaH prakauyahAridaNDaH pranaSTagatAdhikAraH praharaNadaNDaH praharaNodyamanadaNDaH vandhakyAdyabhigame daNDaH / / bahUnAmekaM praharatAM daNDaH ... brAhmaNAdaunAM parasparAkSepe daNDaH bhighajo daNDaH manuSyamAraNadaNDaH mAntrikatAntrikayodaNDaH ... rajakadaNDaH vAkyAradhyadaNDaH vivAdapadAni vizirazUdrasya niyamAtikamadaNDaH vyavahAraviSayadaNDaH vyavahAriko naigamAdisaMjJA zikSakAbhijJakuzalAcAryANAM daNDaH ... sandhicchido daNDaH sabhyadaNDaH sabhyopadezaH samyagdaNDaguNAH sAhasam steyadaNDaH :: :: :: :: :: :: :: ::: :: :: :: :: :: :: : : 04 - 11 112 196 - 325 321 - 332 - - 2 124 3 r od For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDa vivekaH / zrIgaNezAya nmH| pANibhyAmupajAtavepathutayA yatnena yaH kalpito yena svedajalaughapUritatayA nApekSito'mbugrahaH / sandhyArthatvamavetya yo mukulite savye kare kambunA sAdRzyaM gatavAn sa pAtu zivayoH sAyantano'rthyA aliH // 1 // sAI rAdhikayA vaneSu viharannasyAH kapolasthale dharmAmbhovisaraM prasAriNamapAkattuM kareNa spRzan / 'tatra pratyuta sAttvikAmbumilanAdojAyamAne javAdavyAho viphalaprayAsavikalA gopAlarUpo hariH // 2 // kRSNAvatArakutukaM bahumanyamAno daNDaM vahannavati gAM puruSottamo yH| vAJchavasAnanuguNena guNena bavA bhUyaH pracArayati gAM bhuvanAntareSu // 3 // yaH zrIkusenamapanautasamastasena__mAtmauyasainikamivAtmamate niyukta / gaur3ezvarapratizarIramatipratApaH kedArarAyamavagacchati dAratulyam // 4 // 1 ga tatra prcyut-| 2 gha pustake Tatoya'lokAdArabhya navamalokaM yAvannAsti / For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vivekaH / ucchRGkhalaprakhalakhaNDanapaNDitena zrIbhairaveNa mithilA pRthivIzvareNa / tenAnukampya sakRdapyavalokyamAnA zrIvarddhamAnakRtino'stu kRtiH kRtArthA // 5 // jyAyAn gaNDakamizraH zaGkara vAcaspatau ca me guravaH / nikhilanibandhasamAsa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prayAsamenaM mamA'nujAnantu // 6 // kiJcAlasamanaso ye vividhanibandhAvalokane kRtinaH / te pari pavitraM kurvvantu hasantu durjanAH kintaiH // 7 // nAtrayati 'guNagandhA nojite doSasambandhAt / aviditaguNadoSo'pi hi parakRtirityeva durjano jvalati // 8 // mantrau yatra mahArNavo guNaguruH pRthvIpatiH paNDito rUDhAhaGkatayaH purANakRtayaH sabhyAH zrutAbhyAsinaH / tatra kSudramaterimAM mama kRtiM kaH zraddadhautA'thavA yo yati sa tatra tasya vibhavastenaiva sa zlAghyate // 8 // daNDasyAdau parikarastataH SaT tasya hetavaH / uktA daNDaviveke'smin paricchedeSu saptasu // 10 // 1 kha guNabandhAt 1 For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / tatra daNDaprazaMsAyAM manuH, tadarthaM sarvabhUtAnAM gotAraM dharmamAtmajam / brahmatejomayaM daNDamasRjat puurvmiishvrH|| tasya sarvANi bhUtAni sthAvarANi carANi ca / bhayAnogAya kalpante dharmAnna vicalanti ca // ma rAjA puruSo daNDaH sa netA zAsitA ca sH| caturNAmAzramANAJca dharmasya pratibhUH smRtaH // daNDaH zAsti prajAH sA daNDa evAbhirakSati / daNDaH supteSu jAgati daNDaM dharma vidurbudhAH // vadarthamiti rAjJo yaH prajArakSaNAkhyo dharmastadarthamiti rtnaakrH| rAjArthamiti naaraaynnH| yuktaJcaitat rAjJa eva prakramAt / dharma dharmavyavasthApakam / abhedopacAra aadraarthH| AtmajaM putraM, brahmatejomayamiti na pAJcabhautikamapitu hiraNyagarbhatejaHprakRtikam / ayamapi stutivAda aadraarthH| IzvaraH prajAsaSTA rAjA prakRtiraJjanAt / puruSa iti sa eva puruSastato'nyeSAM tadvidheyatvena strautulyatvAditi mnuttokaa| puruSaH prmpurusstulyH| prajAnAM hRdisthitatvAditi rtnaakrH| netA svdhrmpraapyitaa| jAgartti jAgrataH kArya caurAdibhayavAraNaM karoti // 1 ka kha 7 pustakatraye daNDe / For Private And Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 tatra manuH, twM, te,,, www.kobatirth.org atha daNDyA daNDe doSAH / tathA, - daNr3avivekaH / --- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi na praNayedrAjA daNDaM daNDyetandritaH / zUle matsyAnivApazyan durbalAn balavattarAH' // svAmyaJca na syAt kasmiMzcit pravarttetA'dharottaram // zUla iti / zUle kRtvA yathA matsyAH pacyante tathA vivazAn durbalAn apakSyan teSAM hiMsAmakariSyannityarthaH / zUlena matsyAniti medhAtithi govindarAjAbhyAM paThitam / zUle matsyAnivAbhidyuriti kvacit pAThaH / sarvvaca balavanto durbalAn hiMsyuriti mAtsyanyAyaprasaGge tAtparyyam / svAmyaJca na syAt / svattvaviSaye'pi parAkrAnte ythessttviniyogaabhaavaat| adharottaramutkarSApakarSavaiparItyam / aMzAMzaM taskarAd yastu baliM gRhNAti pArthivaH / tasya prakSubhyate rASTraM svargAcca parihIyate // parihIyate pArthiva ityarthaH / atra taskarAniti prakSobha hetUnAM pAradArikAdaunAmapyupalakSaNam / uktaJca kAmandakauye, - AmuktakezAccaurebhyaH parebhyo nRpavallabhAt / pRthivIpatilAbhAcca mAnuSaM paJcadhA bhayam // 1 ca balavannarAH / For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - daNDyAdaNDe doSAH / balimityapyupalakSaNam / yadAha manureva - yo'rakSan balimAdatte karaM zulkaJca pArthivaH / pratibhogazca daNDazca saH sadyo' narakaM vrajet // balirdhAnyAdeH SaDbhAgAdiH / karo grAmapurAdivAsibhyaH pratimAsagrAhyam / zulkaM baNigAdibhyo dvAdazabhAgAdiH / pratibhogaH phalakusumazAkAdyupAyanaM prAtyahikam / prautibhogamiti kvacitpAThaH / tatra prautyA / bhogArthamupaDhaukitaM phalAdautyarthaH / daNDaH prasiddhaH / tathA, sarvvato dharmmaSaDbhAgo rAjJo bhavati rakSaNAt / dharmAdapi SaDbhAgo bhavatyasya hyarakSaNAt // tathA, daNDo hi sumahattejo duIrazvAkRtAtmabhiH / dharmAdvicalitaM hanti nRpameva sabAndhavam // 5 tato durgazva rASTrazca munIn devAMzca paur3ayet / devAnAM pauDA sAdhUpasutaiH, sAdhubhirhaviH pradAnAbhAvAt / pradAnajIvanA devA iti smaraNAt / manuH,-- adharmmadaNDanaM loke yazonaM kaurttinAzanam / jIvataH khyAtiryo mRtasya khyAtiH kIrttiriti manuTaukAyAM kullUkabhaTTaH / yazo bahubhirguNAnAM jJAnaM kIrttistu kathanamiti nArAyaNaH / 1 ka pustake sa daNDAH / For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / tathA, adaNDyAn daNDayan rAjA daNDyAMzcaivApyadaNDayan / ayo mahadApnoti narakaccaiva gacchati // tathA,yAvAnavadhyasya badhe tAvAn badhyasya mokSaNe / adharmo nRpatedRSTo dharmazcaiva niyacchataH // niyacchataH badhyasya badhamabadhyasyAbadhaJca kuva'taH / kAtyAyanaH,rAjAno mantriNazcaiva vizeSAdenamApnuyuH / azAsanAttu pApAnAM natAnAM daNDadhAraNAt // enamiti chAndasaprayogastena paapmityrthH| athavA prkraantmdhrmmityrthH| kvacidena iti Rjureva pAThaH / natAnAM vinItAnAM adaNDyAnAmiti yAvat / vaziSThaH, daNDotsarge rAjaikarAtramupavaset , trirAtraM purohitaH / kRcchramadaNDane purohitasvirAcaM rAjA c| adaNDana ityavAdaNDyadaNDana iti kvacit pAThaH / prakRtapAThe'pi sa evaarthH| yathAzrutasya dnnddotsrgennokttvaat| tenAnupadeze virAtropavAso viparautopadeze kRcchaM purohitasya / adaNDane ekarAtramupavAso rAjJaH / cakArAt sabhyAnAmapi ciraacopvaasH| 1 ga pustake kAtyAyanapadaM nAsti / For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDayAdaNDa dossaaH| atha yAjJavalkyaH, rAjJA'nyAyena yo daNDo gRhIto varuNAya tam / .nivedya dadyAdiprebhyaH svayaM ciMzaguNIkRtam // anyAyena ayathAzAstram / aca mitaakssraakaarH| anyAyena yo daNDo rAjJA lAbhAdinA gRhItaH, taM ciMzaguNIkRtaM varuNAyedamiti saMkalpya brAhmaNebhyaH svayaM ddyaat| yasmAcca daNDatayA yAvagRhItaM tAvattasmai prtideymnythaa'phaardossaat| anyAyadaNDagrahaNe puurvsvaamisvttvaanpaayaadityaah|| For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha smygdnnddgunnaaH| taba manuH, taM rAjA praNayan samyak trivrgennaabhiviite| tathA, samaukSya sa dhRtaH samyak sarvA raJjayati prjaaH| yAjJavalkyaH, samyag daNDayanaM rAjJaH svargakaurttijayAvaham / yo daNDyaM daNDayedrAjA samyak vadhyAMzca ghAtayet // iSTaM syAt kratubhistena sahasrazatadakSiNaiH // iha rAjeti hananAdhikArI zruta ev| yatra vizeSavacanaM nAsti tatrApi badhArthamupadezo rAjJa eva rAjasattereva vA tasyaiva prajApAlanavRttatvAt / na dijAtimAtrasya / brAhmaNaH parIkSArthamapi na zastramupAdadauteti baudhAyanena,-. AyudhagrahaNa-nRtyagautavAdicANoti rAjAdhInebhyo'nyatra na vidyeran / ityApastambena ca tasya shstrgrhnnnissedhsvrsaat| atra mitAkSarAkAraH, yadA rAjJo nivedane kAlavilambena kAryAtipAtaH zakyate tadA svayameva caurAdauna hanyAt, tatra manunA zastraM dvijaatibhirgraahymityaadinaabhynujnyaanaadityaah| 1 ga gha pustakahaye pravattatvAt / For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samyagdaNDaguNAH / etaccAzakyadhAraNe palAyitadarlabha caurAdau draSTavyam / manvAdivacanAnAM gatyantarAbhAvaviSayakatvAt / tathAhi manuH, zastraM dvijAtibhirgrAhya dharmo yacA'varudhyate / dijAtInAJca varNanAM viplave kAlakArite // Atmanazca parivANe dakSiNAnAJca snggre| strIviprAbhyupapattau ca nan dharmeNa na dRSyati // atra manuTaukAyAM brAhmaNadibhirvarNaiH khaDgAdyAyudhaM grahautavyaM yadA sAhasikAdibhirvarNAzramiNAM dharmaH kartta na dauyte| tathA arAjake rASTre paracakrAgamAdikAlajanite vilave strIsaGkarAdau prApte tathA AtatAyibhya AtmarakSArthaM tathA dakSiNAbhAgApahArasaMgrAme strIbrAhmaNarakSArthaJca dharmajJatvenAnanyagatikatayA parAna hiMsan doSabhAgau na bhavati / ato'tra paramAraNe'pi sAhasadaNDo na kAryya iti kullU kabhaTTena vyAkhyAtam / yadapi,guruM vA bAla-vRddha vA brAhmaNaM vA bahuzrutam / AtatAyinamAyAntaM hanyAdevAvicArayan // nAtatAyibadhe doSo hanturbhavati kshcn| iti manuvacanam / tasyAyamarthoM gurbAdaunAmanyatamaM badhodyataM palAyanAdinAtmanistArAzaktau nirvicAraM hanyAditi / nahi vacanasya dRSTArthatve sambhavatyadRSTArthatvaM yuktam / For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| __ asti ca sarvatrAtmAnaM gopAyautetyAtmarakSaNasya vihitatvAt tadeva dRSTaM prayojanaM taccedanyathA'pi sambhavati tadA tacApi badho'dRSTArthaH syAdityeva / nArAyaNena tu manuvacanamanyathA vyAkhyAtam / AtatAyinaM hananapravRttaM hanyAdeva aGgachedAdirUpeNa natvatyantam / anyatra gobrAhmaNAditi gautmsmRteH| hantubaMdhaka na kazcana, brahmahatyAdikRtamapi tAdRzaM pApaM na bhavati / tathAhi prAyazcittamapi tatrA'lyameva smRtinibndhkaarairnibdhmiti| mitAkSarAkArasyApyacaiva svrsH| medhAtithi-govindarAjau tu, AcAryazca pravaktAraM mAtaraM pitaraM gurum / na hanyAbrAhmaNAn gAzca savIMzcaiva tpsvinH|| ityaahtuH| avizeSeNa sarvabhUtAnAM hiMsA niSiddhA punarvacanamAcAryyAdaunAM mAtApitrAdInAmatiniSedhArtham / yacca guruM vA ityAdikamanuvAdaH, gurvAdikamapi hanyAt kimutAnyamiti so'syaiva pratiprasavaH / athavA,'daruktabhASaNamevAca hiMsA / vAgbhistaistairjaghanyatAm / itivcnaat| athavA pratikUlAcaraNe hantiprayogo yathA cAtra pratibhAti tathA daitaviveke vkssyaamH|| 1 gha - diktabhASaNam / For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smygdnnddgunnaaH| aGgirAH, rAjA guruya'mazcaiva zAsaGgharmeNa' yujyate / kartA ca mucyate pApAt na ca pApena lipyate // gururupadeSTA pApAt pUrvakRtAt daNDanimittaubhUtAt / tathAhi, sa gono niSkRti kAryo dApyo vA prathamaM damam / ityatroktadaNDaprAyazcitta vikalpadarzanAt daNDenApi pApaM gcchtotyaahuriti| rAjabhitidaNDAstu kRtvA pApAni mAnavAH / nirmalAH svargamAyAnti santaH sukRtino yathA // ityatra manuvAkye kullakabhaTTo'pyAha daNDasyApi prAyazcittavat pApakSaye hetutvamiti / ataeva yamasyApi dharmayogaH, tatkarttavyanirvAhAt / ataravAha nAradaH,gurubhirye na zAsyante rAjJA vA gUDhakilviSAH / te narA yamadaNDena zAstA yAntyadhamAM gatim // pApena udIcyena daNDabhiyA punarakaraNAt / 1 kha pustake zAsan dharmeNa / 2 ka kha pustakahaye sa gonavaniSkRti / 3 gha pustake daNDaprAyazcittayoH / For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 12 www.kobatirth.org dagaDa vivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha daNDapraNayanopakaraNAni / taca manuH, zucinA satyasandhena yathAzAstrAnusandhinA / daNDaH praNayituM zakyaH susahAyena dhImatA // zucinA arthazaucavatA alubdheneti yAvat dhaumatA - UhApohajJAnavatA / vyavahAraviSaye bRhaspatiH, - nRpAdhikRtasabhyAzca smRtirgaNaka-lekhakau / hemAgnyambu svapuruSAH sAdhanAGgAni vai daza // adhikRtaH prADvivAkaH, sabhyo mantripurohitabrAhmaNAdiH, smRtirmanvAdipraNItaM dharmazAstram, etadarthazAstrAderapyupalakSaNam, svapuruSA rAjJaH kASThikAdayaH / tathA, eSAM mUrddhA nnRpo'GgAnAM mukhazvAdhikRtaH smRtaH / bAhU sabhyAH smRtirhastau ja gaNaka-lekhakau // hemAgnyambu dRzau hRcca pAdau svapuruSAstathA / hemeti hemAnau dRzau atha hRdityartho'nvayaH / tatra, - vaktA'dhyakSeo nRpaH zAstA sabhyAH kAryyaparaukSakAH / smRtirvinirNayaM brUte jayadAnaM damaM tathA // zapathArthe hiraNyAgnau ambu tRSitamugdhayoH / gaNako gaNayedarthaM likhenyAyazca lekhakaH // For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org daNDaprAyanopakaraNAni / pratyarthi- sabhyAnayanaM svAkSiNNAcca svapUruSaH / kuryAdalagnakaM rakSedadhi- pratyarthinau tathA // **** Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha kAtyAyanaH, ekAhahyahAdyapekSaM dezakAlAdyapekSayA / dUtAya sAdhite kA tena bhaktaM pradApayet // dUtAya vAdinamAnItavate tena vAdinA / yAjJavalkyaH, ubhayoH pratibhUgrahyaH samarthaH kAryyanirNaye / kAryyanirNaya iti AhitAgnyAdipAThAt kAryyasya pUrvanipAtaH, tena nirNayakArya ityarthaH / tacca sAdhitadhanadAnaM daNDadAnaJca tasmin pratibhUriti pratibhavati tatkAryye tacca bhavatauti pratibhUH pratinidhiH / kAtyAyanaH, - atha cet pratibhUrnAsti kAryyayogasya vAdinaH / sa rakSito dinasyAnte dadyAddRtAya vetanam // atha manuH,-- vyavahArAn didRkSustu brAhmaNaiH saha pArthivaH / praNamya lokapAlebhyaH kAryadarzanamArabhet // pArthivaH pRthivIpatiH kSaciyAdanyo'pi / mahAbhArate, - arthinAmupasannAnAM yastu nopaiti darzanam / sukhe prasakto nRpatiH sa tapyeta nRgo yathA // upasannAnAM nirNayArthamupagatAnAm / - 1 gha -- bhuktam / 13 For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / vyavahArAvRpaH pazyedidbhiAhmaNaiH saha / ityatra mitAkSarAkAraH,brAhmaNairiti tRtIyAdarzanAtteSAmagrAdhAnyaM "saha yuktapradhAne" iti smrnnaat| atazcAdarzane'nyathAdarzane ca rAjJa eva doSo na brAhmaNAnAmityAha / atha kAtyAyanaH,- yadA kAryavazAdrAjA na pazyet kAryanirNayam / tadA tatra niyuJjauta brAhmaNaM zAstrapAragam // tadabhAve tvAha,yatra vipro na vihAna syAt kSatriyaM tatra yojayet / vaizyaM vA dharmazAstrajJaM na tu zUdraM kadAcana // manuH, yasya rASTre prakurute zUdro dharmavivecanam / tasya saudati tadrASTra paGke gauriva pazyataH // vyAsaH,dijAn vihAya yaH pazyet kAryANi upalaiH saha / tasya prakSubhyate rASTra balaM koSazca nazyati // manuH, samAH zacau ca mitre ca nRpateH syaH sbhaasdH| bRhaspatiH, sabhyAdhaunaH satyavAdI karttavyastat svapUruSaH / ' Y ' ' 1 kha cAra puruSaH / For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org praNayanopakaraNAni / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAtyAyanaH, sabhyAnAM ye vidheyAH syuryuktAste rAjapuruSAH / gaNako lekhakazcaiva sarvAMstAn vinivezayet // tAn sabhyavidheyAn / atha bRhaspatiH -- rAjA kAryyANi sampazyet prADvivAko'thavA dvijaH / vAdi-prativAdinau pRcchatauti prAT, taduktaM vivinakti vicArayati vA sabhyaiH saha vivicya vaktauti vA vivAkaH / sa cAsau sa ceti prADvivAko dharmAdhikaraNe'dhikRtaH / manuH,-- so'sya kAryyANi saMpazyet sabhyaireva tribhirTataH / gautamaH, - sarvadharmebhyo garauyaH prADvivAke satyavacanam / 1 ga vizvA / 15 bRhaspatiH - ye tvaraNyacarAsteSAmaraNye karaNaM bhavet / senAyAM sainikAnAntu sArtheSu baNijAM tathA // rAjJA ye viditAH samyak kula zreNi gaNAdayaH / sAhasanyAyavarjyAni kuryyaH kAryyANi te nRNAm kula- zreNI - gaNAdhyakSAH proktA nirNayakArakAH // 'vicAyryaM zreNaubhiH kAryyaM kulairyanna vicAritam / gaNaizca zreNyavijJAtaM gaNNA'jJAtaM niyuktakaiH // 11 For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / kulAdibhyo'dhikAH sabhyAstebhyo'dhyakSaH smRto'dhikH| kulAni zreNyazcaiva gaNAstvadhikRto nRpaH // pratiSThA vyavahArANAM gurvebhyasvattarottaram // karaNaM sabhA, sAhasanyAyaH sAhasaviSayo nyAyaH / kulaM vAdiprativAdinoH svakulaM, zreNiH shilpibnnigaadismuuhH| ekadharmaprahattA baNi kRSaubalAdaya iti klptruuH| gaNo viprasamUhaH, dharmArthakAmapradhAnAnAmaniyatahattaunAM saGgho vaa| niyuktako'tra sabhyaH / adhyakSaH prAdivAkaH / kulAnautyAdizloke gaNAdhikRtayormadhye sabhyo draSTavyaH / eSAmapi sAhasaviSaye saMzaye rAjaiva nirNayediti tAtparyyam / vRhaspati-kAtyAyanau, tapasvinAnta kAryANi caividyaireva kArayet / mAyA-yogavidAJcaiva na svayaM kopakAraNAt // nAradaH, yatra sabhyajanaH sarvaH sAdhvetaditi manyate / sa niHzalyo vivAdaH syAt sazalyaH syAdito'nyathA // sAdhvetaditi nirNayaparaM, zalyamadharmarUpam // For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha samyopadezaH / tatra sabhyAnAM kazciddoSo'niyukta-sAmAjika-sAdhAraNaH kazcidasAdhAraNa iti mitaakssraakaarH| tatrAdyo yathA manu-nAradau,sabhA vA na praveSTavyaM vaktavyaM vA samaJjasam / abruvan vibruvan vApi naro bhavati kilviSo // atra ca na praveSTavyamiti sAmAnyAbhidhAne vizeSajijJAsAyAM sabhAmityupatiSThate evamapi 'padasaMskArasyAbhiyuktariSTatvAt digurekavacanamiti jJApakAt yathAyuktamarthaM parIkSitumityAdau yathA vA zakyaM zvamAMsAdibhirapi tat pratihantumiti mahAbhASyaphakkikAyAm / kullUkabhaTTastu sabhAmuddizyetyadhyAhAramAha / medhAtithinA tu sabhA vA na praveSTavyeti Rjveva ptthitm| mitAkSarApyevameva / manu-nArada-hArota-baudhAyanAH, pAdo'dharmasya kartAraM pAdaH sAkSiNamRcchati / pAdaH sabhAsadaH sarvAn pAdo rAjAnamRcchati // sabhAsadaH adharmapravRttyanivArakAniti kunnukabhaTTaH / yatra rAjAnumatyA vyavahArasya duISTatvaM tacaiva tadoSa iti mitaakssraakaarH| pAdo'dharmasyetyAdau tattulyapApAntaro 1 ka pdjnysNskaar-| For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 18 daNDavivekaH / tyattau tAtparyyamanyakRtasya pApasyAnyaca saMkramAnupapatteH / evameva govindarAjaH / nArAyaNasarvvajJo'pyevamAha / pArijAtakRto'pyacaiva svarasaH / evameva pradaupadIpikAdayaH / zrarthavAdamAcametaditi medhAtithiH / kullUkabhaTTastvatra karttRpApameva bhAgazaH sAkSyAdiSu saGkrAmati tathaiva zravaNAt na cAca pratipakSAnumAnAdivirodhaH, tasyopajauvyena zAstreNa vAdhAt / sukRtaduSkRtayoH zAstrakapramANakatvena prakRte'nyaca saGkramaNayogyayoreva tayoH kalpanAt bhagavatA vAdarAyaNenApyasyArthasyopagamAdityAha / taJcintyaM zAstrasyAnyathApyupapattau uktArthakalpanAnavakAzAt bahuvirodhAt / manuH, - --- rAjA bhavatyanenAstu mucyante ca sabhAsadaH / eno gacchati karttAraM nindArho yaca nindyate // nAradaH yuktarUpaM bruvan sabhyo nApnuyAddeSa kilviSau / anTaNastvanyathA sabhyastadevobhayamApnuyAt // bRhaspatiH-- lobhaddeSAdikaM tyaktvA yaH kuryyAt kAryyanirNayam / zAstroditena vidhinA tasya yajJaphalaM bhavet // nArada-yama-kAtyAyanAH, zrutismRtiviruddhaJca bhUtAnAmahitacca yat / na tat pravarttayedrAjA pravRttacca nivarttayet // For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sbhyopdeshH| nyAyA'petaM yadanyena rAjJA'jJAnakRtaM bhavet / tadapyAmnAyavihite punAye nivezayet // zrutismRtiviruddhaM pramANaviruddhaM tena pramANavirodhena vicAritamapi punarvicArayediti prathamazlokArthaH / nRpAntareNAjJAnAt kRtamapi zAstravihitena mArgeNa punarnirUpayediti dvitIyazlokArthaH / kAtyAyanaH, adharmAjJAM yadA rAjA prayuJjauta vivAdinAm / vijJApya nRpati sabhyastadA samyak nivartayet // sabhyenAvazyavaktavyaM dharmArthasahitaM vacaH / zRNoti yadi no rAjA syAttu sabhyastato'ntraNaH // nyAyamArgAdapetaM tu jJAtvA cittaM mahaubhujaH / vaktavyaM tapriyaM tatra na sabhyaH kilviSo tataH // adharmAjJAmadhAnuvartinI mAjJAM, antaNaH anpraadhH| tathA, tacaiva adharmataH pravRttantu nopekSeran sabhAsadaH / upekSamANAH sapA narakaM yAntyadhomukhAH // so'yamasAdhAraNasabhyadoSaH, tadevamaniyuktAnAM sabhAsadAmanabhidhAne'yathAbhidhAne ca pApam, niyuktAnAntu sabhyAnAmadharmapravRttasya rAjJo'nivarttane'pi nrkm| prayatnAdapyanivartamAne tasminnapriyoktAvapi na doSa iti sthitam / 1 ga - na dhammArthavartinIm / For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha dnndd-bhedaaH| tatra vRhaspatiH,- vAg dhik dhanaM badhazcaiva caturdA kathito damaH / puruSaM vibhavaM doSaM jJAtvA taM parikalpayet // tatra vAgdaNDo na tvayedaM samyak kRtamityAdi nindA / tAr3ayanamiti vAGmAvamiti nArAyaNaH / dhigdaNDo dhik svAM paapauyaaNsmkaarykaarinnmityaadibhrtsnm| dhanaM vividhaM vyavasthitamavyavasthitaJca / tatra vyavasthitaM niyatasaMkhyaM sAhasarUpaM, tat vividhaM prathamaM madhyamamuttamamiti / yacAparAdhAnubandhAdinA saMkhyAdhikyaM kalpyate tadavyavasthitaM tatsAmAnyato dvividhaM paNAdirUpaM mASAdirUpaJca sarvamidamanupadaM vkssyte| badhastrividhaH, paur3anamaGgachedaH prmaapnnc| teSu paur3anaM caturvidham ; tAr3anamavarodhanaM bandhanaM viDambanaJca / tatra tAr3anaM kazAdyabhighAtaH, avarodhanaM kArAvAsAdinA karmanirodhaH, bandhanaM nigar3AdibhirasvAtantryotpAdanam, viDambanamanekaprakAraM yathA- muNDanaM gaIbhArohaNaM cauryAdicihnAcaraNaM DiNDimAdinA tattadaparAdhakhyApanaM purngrbhraamnnmityaadi| aGgachedazca chedyAGgabhedAcaturdazavidha iti dRhaspatiH / For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnndd-bhedaaH| tAnyAha, hastAvi-liGga-nayanaM jihvA-kau~ ca naasikaa| jihvA-pAdA saMdaMza-lalATauSThagudaM kaTiH // aIpadaM jihvAyAmapyanveti indhottarazrutatvAt , anyathA jihveti punrbhidhaanaanrthkyaat| sandaMzastajanyaGguSThau milito, aba pAdAIsyApi drshnaat| upasthamudaraM jihvA hastau pAdau ca paJcamam / cakSurnAsA ca kau~ ca dhanaM dehastathaiva ca // iti manuvacane hastAdau ditvamavivakSitaM pakSaprAptAnuvAdo vA, evaJcAsya dazavidhatvAbhidhAnamapi bhyuunsNkhyaavyvchedprm| dehagrahaNaJcAca pramApaNaparaM yadAha / kullakabhaTTaH, dehadaNDo maarnnmiti| . pramApaNaM dividhaM zuI mizraJca / tayoH zuddhaM vividhamavicitra vicitraJca, tatrAvicicaM khaDgapAtAdikRtaM, vicicaM zUlAropaNAdi-vicitropAyaprayuktaM; mizramaGgachedAdipUrvakaM mizraNaM ca daNDAntarANAmapi yathAyathamUhanauyam / For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha dhndnndd-sNkhyaa| atra zaGkhalikhitau, caturviMzatirekanavatizceti prthm-saahsH| dvizataH paJcazatazceti madhyamaH, SaTzataH sAhasrazceti uttamaH / yathAsArApakAraM sarveSAmAnupUrveNa / caturvizatyAdirekanavatiparyantaH prathama-sAhasAkhyo daNDaH evaM dizatAdAvapi / yathAsArApakAramiti sAro dhanaM daNDasya apakAro'parAdhastasyaiva tadanusAreNa tayorlAghavagauravAbhyAM prathamAdisAhasavikalpa ityarthaH / evaJca nArada-yAjJavalkyAdivacane prathamAdisAhaseSu nyUnAdhikasaMkhyAvisambAdo vyaakhyaatH| tasya daNDyagatavittAparAdhalAghavagauravavaicitryeNa sAmaJjasyAt / tadakte daNDe taduktadravyasaMkhyA grAhyeti vyavasthopagamAhA / tatra nAradaH, catvAriMzA'varaH pUrvaH paraH ghaNavatirbhavet / zatAni paJca 'tu paro madhyamo dizatA'varaH // sAhasa svattamo jJeyaH sa tu paJcazatA'varaH / caturviMzAvara iti kvacit pAThaH / 1 ka pustake paJca tvprH| . 2 gha sAhakhastUttamaH smRtH| For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dhanadaha saMkhyA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha manu-viSNu paNAnAM dve zate sArdhe prathamaH sAhasaH smRtaH / madhyamaH paJca vijJeyaH sahasrantveva cottamaH // yAjJavalkyaH, sAzItipaNasAhasro daNDa uttamasAhasaH / tadarddhaM madhyamaH proktastadarddhamadhamaH smRtaH // yattu -- kArSApaNasahasrantu daNDa uttamasAhasaH / ityAdi bRhaspativacanaM, tatra kArSApaNaH paNa eva dayoH paryyAyatvAt / atra 'caturviMzatirityAdau sarvvaca saMkhyeyAkAGkSAyAM paNo draSTavyaH, paNAnAmiti viSNuvacanAt / 23 kalpatarukArAdayazca manuvacanAnusAreNaiva taca taca sAhasAn vakSyanti / athAca mAnasaMjJAyAM manuH, lokasaMvyavahArArthaM yAH saMjJAH prathitA bhuvi / tAmrarUpya suvarNAnAM tAH pravakSyAmyazeSataH // sarSapAH SaT yavo madhyastriyavaM tveva kRSNalam / lokavyavahArArthaM pravakSyAmItyarthaH / madhyo nAtisthUlA nAtikRza ityarthaH / 1 ka caturviMzatyAdau / ga gha Ga tvekakRSNalaM / ciyavantveveti - guJjA tu syAt cibhiryavaiH / ityagastiproktadarzanAt kRSNalavyavahArANAM guJjAnAM For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 27 davivekaH / gurutvamaniyatamato yathoktameva kRSNalaM grAhyam / kvaci - deketipAThaH / seyaM kRSNalasaMjJA suvarNarajatasAdhAraNau / agastiprokte - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aSTabhirbhavati vyaktaistaNDulA gaurasarSapaiH / sa vaiNavo yavaH prokto godhUmaM cApare jaguH // manuH, pazcakRSNalako mASaste suvarNastu SoDaza / palaM suvarNAzcatvAraH palAni dharaNaM daza // dazapalAni dharamityanvayaH / caturthAdhyAye mASAdhikAre viSNuH, - taddvAdazakamakSakameva sacaturmASakaM suvarNaH / sacaturmASakaM mASacatuSTayasahitaM Sor3azamASAtmaka mityarthaH / abhidhAnakoSe tu,-- guJjAH paJcAdyamASakaH / te Sor3azAkSaH karSo'strau palaM karSacatuSTayam // ityuktam / anye tvAhuH-- svaSTakSetre yathAvanmadhyapAkakAle niSyannA dhAnyamASA daza suvarNamASaH, paJca vA guJjAH suvarNamASAzca SoDaza suvarNaH, sa eva karSaH catuHkarSaH' palaM palAnAM zatena tulA, viMzatyA tulAbhirbhAraH / 1 kha 7 pustakaye taccatuSkaM palaM / For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhndnndd-sNkhyaa| bAlabhUSaNe caNDezvaraH, karSaH palapAdaH syAt kAMca tolakaH so'pi / ukto vasubhirmA ke mASo'pi guJjAkairdazabhiH // palamatra vaidyakaprasiddhamaSTatolakamiti / yAjJavalkyaH, palaM suvarNAzcatvAraH paJca vA parikIrtitam / manuH,he kRSNale samate vijJeyo rUpyamASakaH / te Sor3aza syAvaraNaM purANazcaiva rAjatam // dharaNAni daza jJeyaH zatamAnastu rAjataH / catuHsuvarNiko niSko vijJeyastu pramANataH // te Sor3azamASakA rAjataM dharaNaM rAjatazca purANa ityrthH| yAjJavalkyaH , de kRSNale rUpyamASo dharaNaM Sor3azaiva te| zatamAnantu dazabhirdharaNaiH palameva ca // niSkaM suvarNAzcatvAraH ....... / dazabhirdharaNaiH zatamAnaM tadeva plmityucyte| niSkamite rajataprakaraNe 'svarNazabdopAdAnaM hemaprakaraNoktamAnaprAptyarthaM tena hemapramANabhUtacatuHsuvarNamAnonmitaM rajataM niSkamiti mahArNavAbhidhAne nibandhe vyAkhyAtam / evaJca catuHsuvarNiko niSka iti manuvacanamapyevamevonneyam / 1 ga suvarNa -- / For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDa vivekH| - rjtprkrnnmnaanaavishessaat| ataevoktaM pramANata iti| rajatAdhikAre viSNuguptaH, aSTAzautigaurasarSapA rUpyamASakaste Sor3aza dharaNaM niSko vA viMzatirvA rUpyapalaM taddaza dharaNakam / smRtiH, paJcasauvarNiko niSka iti| tathA, sASTaM zataM suvarNAnAM niSkamAhurmanISiNaH / abhidhAnakoSe tu, niSkamastrI sASTahemazate donArakarSayoH / rakSo'laGkaraNe hemapale'pi cetyuktam / manuH kArSApaNastu vijJeyastAmrikaH kArSikaH paNaH / kArSApaNaH paNa iti he saMjJe tAmrakarSasyetyarthaH, iti rtnaakrH| abhidhAnakoSe tu, kArSApaNaH kArSikaH syAt kArSike tAmrike paNaH / ityuktam / tanmate sarva eva kArSiko mudrAvizeSaH kArSApaNaH smaakhyaasmbaadaat| sa eva tAmrikaH paNa ityacyate, iti gmyte| 1 ga pustake yathA / For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhndnndd-sNkhyaa| tathA,paNodamAnagaNDAnAM tur2yAMze'pi ca kAkinI / iti rbhspaalH| paNagaNDakayosturya udamAne ca kAkinau / iti rudrH| bRhaspatiH, tAmrakarSakatA mudrA vijJeyaH kArSikaH paNaH / sa eva cAndrikAH proktAstAzcatasvastu dhAnikAH // tA dvAdaza suvarNastu daunArAkhyaH sa eva tu / viSNuguptaH, suvarNasaptatitamo bhAgo ropaka ucyate / daunArI ropakairaSTAviMzatyA parikIrtitaH // caturvargacintAmaNau kAtyAyanaH,mASo viMzatibhAgastu jJeyaH kArSApaNasya tu / kAkinau tu caturbhAgo mASasya ca paNasya ca // nAradaH, mASo viMzatibhAgastu paNasya parikIrtitaH / paNastu Sor3azo bhAgo jeyaH kArSApaNasya tu // kAkinau tu caturbhAgo mASasya ca paNasya ca // paJcanadyAH pradezeSu saMjJeyaM vyavahAriko / kArSApaNapramANantu tannibadamihaiva tu // 1 ka pustake - gaJjAnAM / 2 ka pustake catukAH / For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 20 davivekaH / kArSApaNastrikA jJeyAstAzcatasrastu dhAnikAH' / te dvAdaza suvarNantu daunAro dhAnikaH smRtaH // aca ratnAkare vRddhiprakaraNauyaH kvacit palasyeti' pATho lipi pramAdaH / kAmadhenu - kalpataru - kRtyasAra - mitAkSarA-smRtisAreSu mAnaprakaraNe mUInyapAThadarzanAt paNa-kArSApaNAdiprakaraNe suvarNamASasya palasya lakSaNAyogAcca / paJcanadyA iti zAstrIyavyavahArAt kArSApaNapramANaM tadeva nibaddhaM yat paJcanadaupradezaprasiddham / itaratu taca tacaiva vyavahArikam / yathA nAradaH,-- kArSApaNa dakSiNasyAM dizi raupyaH pravarttate / paNairnibaddhaH pUrvvasyAM Sor3azaiva paNAH sa tu // svazca sauvarNiko mASaH paJcarattikaH / rAjato rittistathA purANasya viMzatibhAgo mASaH / kAtyAyana darzanAt / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA,-- paNasya viMzatitamo bhAgo mASaH / nAradavacanAt tathA, -- kArSApaNasya caturthoM bhAgo mASaH mASAvarAI ityAdivakSyamANanAradavacanasvarasAcca / tathA, -- kArSApaNapAdaH catuH kAkinIko mASaH, vkssymaannnaardvcnaat| rAjatazcAparo mASo viSNuguptadarzanAt kRSNalasya sAdhAraNyaM yuktameva / 1 ga pustake dhAnakaH / 3 ga panasya / 2 ka kkAcitkaH panasyeti / 4 ka pustake - padaH / For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhndnntt-sNkhyaa| 26 evaJca mASAdizabdAnAM nAnArthatayA daNDavidhA'vanadhyavasAye vyvsthaamaah| kAtyAyanaH,mASaH pAdo dipAdo vA daNDo yatra prakalpitaH / anirdiSTantu sauvarNa mASaM tatra prakalpayet // yatrokto mASako daNDo rAjataM tatra nirdizeta / kRSNalaJcoktameva syAduktaM daNDavinirNaye // yatra mASako daNDa ityuktaM tatra rAjato mASako grAhyaH / yatra mASo daNDa ityuktaM tatra sauvarNa eva grAhya ityarthaH / etacca vizeSavidheranyaca draSTavyam / sa yathA prakIrNake manuH, hairaNyaM caiva mASakamiti / ataeva zasyaghAtakadaNDe mASazrutAvapi rAjata eva mASo grAhyo vacanAt / tathAhi ratnAkare bhASyakAraH, sauvarNairmASakaiH saMkhyA daNDakarmasu kathyate / pazUnAM zasyacaraNe mASairanyaistu rAjataiH // mitAkSarAyAntu, mASAnaSTau tu mahiSI zasyaghAtasya kaarinnii| ityaca mASazcAtra tAmrikapaNasya viMzatitamo bhAgaH / mASo viMzatibhAgastu paNasyeti nAradavacanAdityuktam / iha sauvarNa niSkaM dadyAditi vizeSavidhau hemapramANabhUtasvarNacatuSTayamitaM suvarNa niSkazabdavAcyamanyatra tu tAvanmitaM rajatameveti mahArNavakatA vyavasthA darzitA / 1 ga pustake dnnddvidhaanaandhyvsaaye| 2 gha mAkaM / For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDa vivekaH / sA cehApi grAhyA avirodhAt "mAMsabhedau' tu pamiSkAn" iti pAruSyaprakaraNe manUktadaNDasamvAdAcca / sauvarNasya ca niSkasya tatrAnanurUpatvenAvAcyatvAt / yastu mAMsabhede tu madhyama ityanurUpo daNDo bRhaspatinoktaH, so'pi rAjatenaiva niSkaNa samvadati tasya tAvanmUlyakatvAt / __ iha mASAdau vacanAdeva vyavasthA anyatra tu smRtizAstrA'bhidhAnazAstrayorvirodhe smRtizAstroktaM graahymntrnggtvaat| tatrApi yaduktA yA saMjJA taduktadaNDAdau saiva grAhyA antaraGgatamatvAt / anyatrAbhidhAnazAstroktameva grAhyam / padArthAnizcayAdanadhyavasAye tasyaiva nirNAyakatvAt abhiyuktsmtitvaat| tasyAbhidhAnakoSAntaravirodhe'parAdhagauravAdinA daNDagauravAdyanusAriNI vyavasthA yAjJavalkyotapalavyavasthAvaditi pratibhAti / atha kAtyAyanaH, kalpito yasya yo daNDastvaparAdhasya tattvataH / rapaNAnAM grahaNaM tat syAt tanmUlyaM vA'tha rAjani // yasyAparAdhasya daNDo daza paJcAzadityAdisaMkhyAvizeSo vA kathitastatra saMkhyoktAkAGkAyAM paNo grAhyaH sa ca tAmrakarSamayau mudrA tadalAbhe tanmalyaM grAhyamityarthaH / yatrAparAdhasyetyAdi tRtIyamaI ratnAkare paThitaM taccintyaM tadarthavisamvAdAt tasyottarArddhana caikavAkyatayA vakSyamANatvAt / dhAnyAdimAnantu dhAnyApahAridaNDe vakSyate / 1 ga pustake mAMsabhettA tu pamiSkaM / 2 ga plaanaaN| For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dhanadaNr3a-saMkhyA / tathA, -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir er vyavahArika naigamAdisaMjJA / tatra kAtyAyanaH, nAnApaura samUhastu naigamaH parikIrttitaH / nAnAyudhabhRto vrAtAH sametAH parikIrttitAH // samUho vaNigAdInAM pUgaH saMparikIrttitaH / pravrajyAvasitA ye tu pApaNDAstu udAhRtAH // brAhmaNAnAM samUhastu gaNaH saMparikIrttitaH / zilpopajIvino ye te zilpinaH parikIrttitAH // tAM saugatAdInAM samUhaH saGgha ucyate / cANDAlazvapacAdaunAM samUho gulma ucyate // gaNa-pASaNDa-pUgAzca vrAtAzca zreNayastathA / samUhasthAzca ye cAnye vargAkhyAste bRhaspatiH // nAnAyudheti vrAtAH prakIrttitA ityanvayaH, gulma iti atra gulmaH padAtisamUha iti rAjadhamme lakSmaudharaH / tadyogatAmAdAyeti na virodhaH / atra zreNayo vaNiksamUha iti ratnAkaraH / 1 ka pustake zreyaH / 31 ^^^^^^^^ caturvarNasya yA smRtirasajAtisamudbhavA / tasyA dharmmaH samuddiSTaH sA'jAtiH parikIrttitA // 'asajAtirasavarNaH / For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha dnnddnimittaani| taca nAradaH,manuSyamAraNaM steyaM paradArAbhimarSaNam / he pAruSye prakaurNaJca daNDasthAnAni SaD vidH|| iti saMgrahaH / nanu vivAdasya lobhamohAdimUlakatvena sarvatra sambhavAhAdinorekatarasya mithyAbhiyogApahavayoranyataraniyamAtannimittako daNDo'nyatrApyasti cet, stym|| kintu carairAveditAnAM rAjJA svapuruSaiAhitAnAM zirovAdinaM vinApi vicAryamANAnAmaparAdhinAM yeSu daNDasteSAmihoddezaH / te ca manuSyamAraNAdaya eva na RnnaadaanaadyH| ataevoktam,sAhasanyAyavAni kuryuH kAryANi te nRNAm / prakIrNakaH punarjeyo vyavahAro pAzrayaH // iti api ca RNAdAnAdayo manuSyamAraNAdivanna svarUpeNAparAdho'pi tvapahUvAdikamapekSyeti tebhyo bhedH| kiJca manuSyamAraNAdikartRNAM daNDArthamAkAraNaM tadanuguNatayA tvpraadhvicaarH| RNadAnAdivAdinAntu grahaNAditattvanirNayArthamAhvAnaM tadicAraprasaGgaNApalApAdinirNayAt tatkarturdaNDa iti| For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimittAni / kiJcAmau duSTabuddhipUrvakatvaniyamAdatsargato bhramAdimUlakebhyo'nyebhyo viziSyante iti lokoddejakatvAdeSveva prAdhAnyena dnnddpdpryogH| ataeva manunA,yasya stenaH pure nAsti nAnyastraugo na dRSTavAk / na sAhasika-daNDanau sa rAjA zakalokabhAk // ityatra RNAdAnAdivAdino na paThitA iti svasthametat / atha manuSyamAraNena gvaadimaarnnmpyuplkssyte| paradAretyasya svadArAnyastrImAtre tAtparya kanyAbhigamane'pi dnnddaabhidhaanaat| mAnuSItvaJcAbAtantraM gavAdigamane'pi daNDopadezAt / pAruSyaM kalahaH, tasya vAgdaNDarUpakaraNavaividhyAt vAkpAruSyaM daNDapAruSyamiti vaividhyam / paJcavidhaJcaitat / yadAha vAgdaNDapAruSyAdhikAre nAradaH, vidhiH paJcavidhasvakta etayorubhayorapi / tatra vAkpAruSyaprakArA niSThuratvAdayastrayo vakSyante / daNDapAruSyaM vividhamabhidrohAbhighAtarUpatvAt / yadAha sa eva, paragAveSvabhidroho hastapAdAyudhAdibhiH / bhasmAdibhizcAbhighAto daNDapAruSyamucyate // tatrAbhidroho hiMsA, abhighAtastAr3anam / atra mitAkSarAyAntu bhasmAdibhizcopaghAta iti paThitaM vyAkhyAtaJca upaghAtaH saMsparzanarUpaM manodaHkhotyAdana For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / miti| tathA daNDyate'neneti daNDo dehastena pAruSyaM virukSIkaraNaM daNDapAruSyamiti / tadidaM ratnAkarAdinA paJcavidhamuktam / mitAkSarAkArastvAha, hayoryaH kSamate tasya daNDAbhAvaH pUjyatA c| tathA pUrva kalahapravRttasya daNDo gururuttarakalahe bahuvairAnusandhAtureva daNDabhAktvam / tathA iyoraparAdhavizeSAparijJAne' daNDaH smH| tathA zvapacAdibhirAr2yANAmaparAdhe kRte taireva teSAM daNDanaM tasyAsAmarthe rAjJA / tathA-rAjA tAn ghAtayedeva nArthaM tebhyo gRhNIyAt / iti paJcaprakArA vidhayaH / yuktaJcaitadeSAM vAgdaNDapAruSyasAdhAraNyAt, matAntare tu etayorubhayorapi vyartha syAt etacca spaSTamAcaSTe nArada ev| yataH samanantarameva tadvidhipratipAdakAn zlokAnAha / apAruSye sati sambhavAditi-pUrvamAkSArayedya iti'yorApannayostulya iti-pAruSyadoSAcca tayoriti-zvapAkapaNDa-cANDAleti-maryAdAtikama iti-yameva hauti-malAhyeta iti / tAnetAnaSTazlokAnupari vyAkhyAsyAmaH / ataeva kAmadhenau kalpatarau ca vAgdaNDapAruSye yAvachedaM pratyekaM likhitvA- atha vAgdaNDapAruSye nArada 1 kha -jnyaanen| 2 ga gha pustakahaye apcaare| 3 kha pustake paJcavidha prkaaraaH| For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimittAni / 35 ityupakramya vidhirityAdivibhAgazlokaM paThitvA pAruSye satItyAdirevASTazloko sasamvAdaM paThitA / na tu paragAtreSvityAdi na vA sAkSepaM niSThuramityAdi / prakaurNakamAha nAradaH-- na dRSTaM yacca pUrvveSu sarvvaM tat syAt prakaurNakam / tadetadanantaprakAraM vihitaniSiddhakarmmavizeSANamAnantyena tadanAcaraNAcaraNyorAnantyAcca / For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 dnnddvivekH| atha daNDanimitteSu dnnddbhedvyvsthaa| jAtivyaM parimANaM viniyogaH parigrahaH / vayaH zaktirgaNo dezaH kAlA doSazca hetavaH // iti vyvsthaupyikvrgsNgrhH| atra parigraho nRpdevddijaadeH| vayo dhRtasya purussaadeaalyaadiH| zaktiraparAdhino vittsmpttyaadiH| guNo'pi tasyaiva nyuunaadhikdnnddpryojkH| dezo graamaarnnyaadiH| kAlo divaaraatyaadiH| doSo'parAdhavizeSaH / sa vividhaH, anubandho'nanubandhazca tatrAnubandho nAma punaH punaricchayA mandakriyAkaraNaM cakArAt prtyaasttyaadisNgrhH| ta ime sAmAnyato daNDasya laghugurubhAvahetavo bhavanti / tathAhi jAtito vizeSo dRzyate / yadAha viSNaH, aSTApAdyaM stayakilviSaM zUdrasya dviguNottarANautareSAM prativaNaM viduSo'tikrame daNDabhUyastvam / aSTabhirApAdyate guNyate ityaSTApAdyamaSTaguNamityarthaH / kilviSamiha daNDastena viduSo'tikrame daNDabhUyasvamityupasaMhAre hetuvannigadasvarasAdyasminnapahAre yo daNDa uktaH sa vidacchUdrakartRke tasminnaSTaguNa aapaadnauyH| prativarNa dviguNottarANi uttarottaraM dviguNAni kilvissaannautyrtho'nvyH| For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDa nimitteSu daNDabhedavyavasthA / acaiva manuH, aSTApAdyantu zUdrasya steye bhavati kilviSam / Sor3azaiva tu vaizyasya hAviMzatkSatriyasya tu // brAhmaNasya catuHSaSTiH pUrNa vApi zataM bhavet / dviguNA vA catuHSaSTistadoSaguNavedinaH // 'atra jJAnatAratamyAccatuHSaSTyAdidaNDavikalpaH / yattu brAhmaNasya pakSatrayo nirguNaguNavadatiguNApekSayA vyavasthitamiti sarvajJena vyAkhyAtaM tatrApi guNo jJAnameva anyathopasaMhAravirodhAt / yadyapi brAhmaNadeH zUdrAdyapekSayA daNDApakarSa ucito dRSTazca / tathApi ninditaM jAnatastatkaraNamaparAdhagauravamApAdayati jJAnaJca honasya kadAcidavalapyate'pi na tUttamasyeti tasya tAratamye jaatirupyujyte| etacca tadoSaguNaviduSa' iti ratnAkare paThitvA spaSTIkRtaM tadetadudAharaNamAkare dRSTvA likhitaM spaSTantUdAharaNAntaram / yathA kAtyAyanaH, yena doSeNa zUdrasya daNDo bhavati dharmataH / tena viTjhacaviprANAM diguNo' diguNo bhavet // evaM dravyato yathA nAradaH,sarveSAmalyamUlyAnAM mUlyAt paJcaguNo damaH / 1 ga vyatha / 2 kha ga pakSatrayam / 3 kha ga vyavasthitam / 4 ka- vidbhiriti / 5 ga pustake daNDAnAm / For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parimANato yathA manuH, - dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhyo harato'bhyadhiko damaH / tathA nAradaH, ratnAnAJcaiva sarvveSAM zatAdabhyadhiko badhaH / viniyogato yathA kAtyAyanaH, - vanaspatInAM sarvveSAM viniyogo yathA yathA / tathA tathA damaH kAryyo hiMsAyAmiti dhAraNA // evamanyadapi vakSyamANadaNDadarzanAdUhyam / seyaM vyavasthA anekavidhA / taca -- vAdhA'pakarSasAmyAnAmutkarSapariniSThayoH / bhedena daNDabhedAnAM vyavasthA paJcalakSaNA // iti saMgrahaH / tatra bAdhazca sAdhAraNo yathA ApastambaH,AcAryya Rtvik snAtako rAjeti cANaM syuranyatra vadhyAt / rAjA avAntaranarapataunAmiti pratibhAMti AcAryyAdayo daNDyAnAM cANaM syarvadhyavajrjjamityarthaH / atra kalpatarau cANaM syustrAtAro bhaveyurna kathaJcit dauH zaulyena tiSTheyuriti vyAkhyAtam / manuH, - kSantavyaM prabhuNA nityaM kSipatAM kAryyiNAM nRNAm / bAlavRDDAturANAzca kurvvatAM hitamAtmanaH // 1 ka pustake hyadhikaM badhaH, ga pustake abhyadhike badhaH / For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabheravyavasthA / kAryyiNAmarthipratyarthinAM daHkhenAkSepoktiM racayatAM bAlAdInAM cAkAThiNAmapi kSipatA' rAjJA kSantavyaM na tu te daNDyA ityrthH| kAryyiNAmityanena dhigamuM rAjAnamalasamakatanaM vA yo'smAnanaparAdhAn pareNa paudyamAnAnupekSata ityAdi nindAyAM tAtparya gmyte| kurvtaamityaadikmpyttprmev| evaM hi duHkhitAnAmevaiSAmAkrozaM nizamyAvazyaM rAjA tatkRte pravartate tathAcA'tathAvidhe tadAkroze teSAmapi doSa iti pratibhAti / daNDapAruSye yAjJavalkyaH, mohamadAdibhiradaNDanam / mohazcittavaikalyaM, mado madyAdijanitA vikRtAvasthA AdipadAdunmAdAdisaMgrahaH / asAdhAraNantu kAtyAyanaH,sacihnamapi pApaM tu pRcchet pApasya kAraNam / tadA daNDaM prakalpeta doSamAropya yatnataH // prANAtyaye tu yatra syAdakAryakaraNaM kRtam / daNDastatra tu naiva syAdeSa dharmaH smRto bhRguH // kalpeteti antrbhaavitnnijrthm| doSaM cauryAdi Aropya savarU peNAropayitvA sthirIkRtya niau~ yeti yAvat / prANAtyaye pApakaraNaM vinA sambhAvyamAne iti zeSaH / tena cihnAdavinAbhUtAlloptAdirUpAt pramANAntarAdA 1 ga pustake pAkSipatAm / 2 ka kha pustakahaye dhigastu / 3 ka asaadhaarnntmaah| kha pustake asAdhAraNa tu kAtyAyanaH / For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / cauryAdau nizcite'pi tat kAraNaM yadi yathokraH prANAtyaya'heturavadhAryate tadA tasya na doSaH, "AtmAnaM gopAyauta" iti vidhidarzanAt nityasyAsya vidhertikrmaayogaat| etaddacanasvarasAdeva paapsyaanutptteH| utpattau vA prAyazcittenApanodasambhavAt, ato na tanmUlako daNDaH / tatra hi tadabhAva eva dharma iti smRtaH, bhRgurAheti samudAyArthaH / yacca cauryAdhikAre brAhmaNamupakramya gautamavacanamavRttau prAyazcittau sa iti tadapyetatsamAnaviSayam / tathAhi tadayamarthaH--anyena prakAreNa jauvanAnupapattau brAhmaNo na daNDyaH kintu prAyazcittaM kAryamiti / evaJcAtatAyibadhenaikamUlakamevedam / etanmUlakameva vacanaM pAradArike'dhikaraNe vAtsyAyanIyAH paThanti / AyuryazoripuradharmasuhRt sa cAyam / kAryoM dazAvipariNAmavazAnna kAmAt // iti / pathikAnAmalyApahAre na daNDa ityAha, manuH, dijo'dhvagaH kSINatti vikSa dve ca mUlake / . AdadAnaH parakSetrAnna daNDaM dAtumarhati // aca prANavANavidheH sAdhAraNyena nyAyasAmyAt dija iti kSatriyAderapyupalakSaNam / matsyapurANe dvijo'dhvaga ityAdau tu,trapuSovvAruke he he tAvanmA phaleSu ca / zAkaM stokapramANena gRhNAno naiva dRSyati // 1 gha pustake prANAtyaye / 2 gha pustake prAyazcittaM na / 3 ga - dhaaruke| For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dagaDanimittaSu daNDabhedavyavasthA / manuH,caNaka-bauhi-godhUma-yavAnAM muga-mASayoH / aniSiddhagrahautavyA muSTirekA pathi sthitaiH // etaddarzanAt pUrvavAkye'pyaniSiddhe' doSAbhAvo draSTavyaH / tathA,tathaiva saptame bhakta bhaktAni SaDanaznatA / azvastanavidhAnena harttavyaM haunakarmaNaH // yattu,vAnaspatyaM mUla-phalaM dAvagnyathaM tathaiva ca / tRNaJca gobhyo grAsArthamasteyaM manurabravIt // iti manuvacane vyAkhyAtaM nArAyaNena / vanaspatirakSamAtraM tadbhavaM vAnaspatyaM tenauSadhiprabhavavyavacchedaH / etaccAraNyagatam / go'nyathaM tRNamedhAMstu vIrudho vanaspatInAJca puSpANi svavadAdadAti phalAni cAparisatAnAm / iti gautamasmaraNAt / apariztA aparigRhItA ihotaaH| agnyathaM vaitAnikAnyartham / evaJca vRkSataNakASThAdauni gRhAcchAdanAdyarthamaraNyAdapi rAjAnanumatyAnautAni stanyanimittAnyeveti / tatrauSadhiprabhavamAnaM na vyavacchedyamapi tu matsyapurANoktAdanyatra kadalAdisamanantaroktaviSayAdanyatra dhAnyamuhAdauti neyam / 1 ka ga pustake aniSedhe / 2 ga 7 pustakadaye phalaM mUlaM | For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 42 dnnddvivekH| AvazyakeSu ca tRNAdiSu rAjarakSiteSu taniSiddheSu vA tadanumatyapekSA natvanyacApauti draSTavyam / mitAkSarAkAratvAha,dvijastRNAdyantarAbhAve gavAgnidevatArthaM tRNakASThakusumAni paraparigrahAdapyAharet / phalAni tvaparigRhItAnauti gautmvcnaat| yatta,tRNaM vA yadi vA kASThaM puSyaM vA yadi vA phalam / anApacchya hi gRhNAno hastachedanamarhati // ityuktam / taddijavyatiriktaviSayamanApadiSayaM gavAdivyatiriktaviSayaM veti / kAtyAyanaH,sahattAnAntu sarveSAmaparAdho yadA bhavet / avazenaiva daivAtta tatra daNDaM na kalpayet // sarveSAM brAhmaNAdaunAmavazena svasyeti zeSaH / tena bhayAdiparavazatayetyarthaH / daivAt pramAdAt / tathA,paradezAddhRtaM dravyaM vaidezena yadA bhavet / gRhItvA tasya tadravyamadaNDyaM taM visarjayet // vaidezena dezAntarAdAgatena iti hlaayudhH| tadetadasAdhAraNanimittakamapi sarvajAtisAdhAraNamuktam / 1 ka kha pustakaddaye anAdRSTvA / / For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDa bhedavyavasthA / atha brAhmaNamAcasyAdaNDamAha nAradaH, - brAhmaNasyAparauhAro mArgAdAnaJca gacchataH / bhaikSyahetoH parAgAre pravezazcAnivAritaH // samitpuSpa kuzAdAneSThasteyaM saparigrahAt / 'anadhyakSaH parebhyazca sambhASazca parastriyAH // aparauhAro daNDAbhAvaH, anivArita iti vacanAddAraNe aparAdha eva, asteyaM cauryyAbhAvaH saparigrahAditi para - parigrahaviSayasyApi samidAderAdAnAnnAparAdha ityarthaH / adhyakSaH parebhya iti zatrubhyo'pyAgato brAhmaNo'duSTAbhiprAyazvena daNDya ityarthaH / sambhASazca parastriyA iti doSAbhAvAbhiprAyam / tathA zaGkhalikhitauindhanodaka-kASThAgni-tRNopala-puSpa phalaparNAdAneghagrAvacayaM devatIrthAbhigamanaM gRhakoSThapravezanaM pathi zastra - dhAraNamasambaddhamAsanaM prasRteSu nivAraNamasaddAsazcecchilAJchapadayordhAnyarAzigrahaNamagrotsargaM prasavavRddhikArSApaNazulkanadotareSvanuparodhanaM parastrIsambhASaNaM, rAjastrIdarzanaM vyatikramacca kopAt sarvvamarhati brAhmaNaH / - indhanetyAdyAvazyakendhanAdiparaM, devo'cAnyAparigRhItadevAlayaH, evaM taurthamapi, gRhakoSThapravezanaM parasyeti zeSaH, pathi dezAntaravartmani asambaddhamAsanaM prayojanaM vinA yaca kvacanAvasthAnam / 1 ka pustake pravezastvanivAritaH / 2 gha Ga pustakahaye anAdhyakSaH / mUle-- anapekSaH 43 For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 44 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / prasRteSu kAryyArthaM prasthiteSu anivAraNaM tanmadhyagamane'niSedhanama | asahAsaH kAryyavazAdasadbhiH saha vAsaH, cecchabdaH samuccaye avyayAnAmanekArthatvAt / zilAJchapadayoriti zila uccha ityAtmavRttibhyAM varttamAnayorbrAhmaNayoH zeSaubhUtadhAnyarAzergrahaNam, agrotsargamagratyAgapUrvvakamazvastanavidhinA grahaNamityarthaH / prasavaH prasiddhaH, vRddhiH kuSaudaM, karSaH karSaNaM, ApaNaM krayavikrayavyavahAraH, nadautaraH nadautaraNaM, eteSu yaddeyaM tadaprayacchato'nuparodhanamanAkramaNaM, vyatikramaNamAjJAlaGghanam / gautamaH, - sa eva bahuzruto bhavati vedavedAGgavidvAkovAkyetihAsapurANakuzalastadapekSastadRttizcASTAcatvAriMzatA saMskAraiH saMskRtastriSu karmmasvabhirataH padasu sadAcAreSu vinautaH Sar3abhiH parihAryo rAjJA'vadhyazcAvedhyazcAdaNDyazcAbahiH kAryyazcAparivAdyazcAparihAryyazca / tahuzrutAdiviSayaM tasyaivopakramAt na tu brAhmaNamAcaviSayaM rAjA sarvvasyeSTe brAhmaNavarjjamiti gautamavacanaM prazaMsArthakamiti mitAkSarAkAraH / vAko vAkyamatroktipratyuktimadvedavAkyaM tadapekSastahirodhyAcArazUnyastadvRttistadavirodhivyApArazaulaH / aSTacatvAriMzatsaMskArairgarbhAdhAnAdibhiH / ciSu dAnAdhyayanayAgeSu. SaTsu yajJAdhyayana-dAna- yAjanAdhyApana pratigraheSu / 1 ga gha ceSTiteSu / - For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / halAyudhastu ciSu dAnAdiSu yAjanAdiSu veti vyAkhyAya SaTsu sadAcAredhityatra samAcAriSThiti paThitvA smArtaziSTAcAreSviti vyAkhyAtavAn / SaDbhirbadhAdibhiH parihArtho badhAdibhirazAsyo'daNDya iti zarIrArthadaNDaniSedhaparaM, vAkdhikdaNDayorvakSyamANatvAt / aparihAryya iti mahApAtakiSu niSiddhe sahabhojanAdAva bahiSkAryya ityarthaH / pU vastutastu bhiriti saMgrahaH, abadhya' ityAdi tadvivaraNam / tatra niSedhamAha manuH, - asambhojyA hyasaMyAjyA asampAdyA vivAhinaH / jJAtisambandhibhistvete tyaktavyAH kRtalakSaNAH / nirhayA nirnamaskArAstanmanoranuzAsanam // asambhojyAstairmilitvA bhogagoSThau na kAryetyartha iti ratnAkaraH / manuTaukAyAM nArAyaNo'pyAha ekapatibhojanAnarhA iti / kullUkabhaTTastvAha annAdikaM naite bhojanIyA ityarthaH / asaMyAjyA ayAjanIyA saMpAyA adhyApanAnarhA avivAhino vivAhAnadhikAriNaH / jJAtayaH pitRsambandhinaH sambandhino mAtRsambandhinaH / nirdayA vyAdhyAdiyoge'pi sadbhirdayAviSayokarttumanucitAH, nirnamaskArA jyeSThAdiguNayoge'pi namaskarttumanarhAH / tadetadbahuzrutAderadaNDyatvAbhidhAnaM pramAdakRtamahApAtakAdiviSayamiti pArijAtaH / 1 parikSA / 2 kha mAtRbAndhavAH / For Private And Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 46 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / yuktaJcaitat kAmakRteSu teSu kAtyAyanAdinA niHsaGga bandhanAdi - daNDAbhidhAnAt / atha manuH,-- brahmahA ca surApazca taskaro gurutalpagaH / ete sarvve pRthak jJeyA mahApAtakino narAH // caturNAmapi caiteSAM prAyazcittamakurvvatAm / zarIraM dhanasaMyuktaM dharmyaM daNDaJca kalpayet // caturNAmapi kSatriyAdaunAM zArauro daNDo badha eva, brAhmaNAnAmavarodharUpaH samanantarokto'GkanarUpo vA / na tu hastacchedabadhAdiH, tasya bRhaspatinA niSedhAt / yadAha, - * daza sthAnAni daNDasya manuH svAyambhuvo'bravIt / triSu varNeSu tAni syurakSato brAhmaNo vrajet // bRhaspatiH,-- mahApAtakayukto'pi na vipro badhamarhati / nirvAsanAne mauNDyaM tasya kuryyAnnarAdhipaH // atra nirvAsanAGkanayorvikalpa iti ratnAkaraH / tanmate,-- na jAtu brAhmaNaM hanyAt sarvvapApeSThavasthitam / rASTrAdenaM bahiH kuryyAt samagradhanamakSatam // iti manuvacanaM pakSaprAptAbhiprAyakamastu samanantarantu baudhAyanavacanaM durghaTam / durghaTataraJca yamoktamaGkanasya prakhyApanArthatvam / For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / aGkanaprakAramAha baudhAyanaH,brAhmaNasya bhruNahatyA-gurutalpa-suvarNasteya-surApAneSu kavandha-bhaga-zvapAda-dhvajAMstaptenAyasena lalATe'GkayitvA svaviSayAnte nirvaasnm| nAradaH, azirAH puruSaH kAryo lalATe hijaghAtinaH / gurutalpe bhagaH kAryyaH surApAne surAdhvajaH // steye tu zvapadaM kRtvA zikhipittena puuryet| Tajhena * lalATamutkhAya mayUrapittena pUraNamityetat prakArAntaraM haritiketi prasiddham / aba yamaH,brAhmaNasyAparAdheSu caturvava vidhIyate / ziraso muNDanaM daNDaH purAnnirvAsanaM tathA // prakhyApanArthaM pApasya prayANaM gaIbhena tu| lalATe cAGkakaraNaM kuryAdrAjA yathAvidhi // etaddarzanAdakasyApi prakhyApanArthatvena gardabhArUDhabhrAmaNena saha tasya vikalpa ev| sarvaJcaitat kAmakRte mahApAtake prAyazcittAkaraNapakSe draSTavyam / anyatra tvAha manureva,prAyazcittantu kurvANAH pUrve varNA yathoditam / nAjhyA rAjJA lalATeSu dApyAsvattamasAhasam // Apatsu brAhmaNasyaiSu kAryoM mdhymsaahsH| vivAsyo vA bhavedrASTrAt sadravyaH saparicchadaH // For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / itare kRtavantastu pApAnyetAnyakAmataH / sarvasvahAramarhanti kAmatastu pravAsanam // parkhe brAhmaNa-kSatriya-vaizyAH, akAmata ityuttarazrutamapyanvetIti mnuttaukaa| iha kSatriyAdibhirekoktyA nirdezAt brAhmaNo nirguNo vivakSitaH, madhyamasAhasastu gaNavat-brAhmaNaviSaya iti na virodhaH / vivAsanantabhayasAdhAraNam / sarvaccaitat bahuzrutAdyanyaviSayaM vivAsyo vA ityAdi sAIzlokaH prAyazcittAkaraNapakSe vaakaarsvrsaat| vRhaspativAkye samabhivyAhRtasyAGkanasyAkAmakRtatvena nivRttI vivAsanamAtrasya pArizeSyAt madhyamasAhasena saha tasya tulyvdiklpaayogaat| AhatuzcainamevArthaM zaGkhalikhitau,mahatkhapi pAtakeSu vivAsanamaGkanaM brAhmaNasya prAyazcittAni vA zodhanamapaudyo hi brAhmaNaH / iti / ataevAtra prAyazcittapakSe'GkAkaraNAdapaudyatA iti ratnAkarakRtA vyAkhyAtam / itare iti kSatriyAdayastraya ityrthH| sarvasvahAraM sarvasvagrahaNametacca pUrvoktana uttamasAhasena saha vRttAdyapekSayA vyvsthaapnauym| kAmata iti pApAni kRtavantaH / pravAsanamatra badhaH pravAsanaM parAsanaM nisdanaM nihiMsanam / ityabhidhAnakoSapAThAditi manuTaukAyAM kullakabhaTTaH / For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / 46 nArAyaNastvAha, kAmakRte'nuktarUpaM pravAsanamaGkanAdisahitaM etaccAlpArambhaviSayamArambhamahattve tu hananameveti / tadevamakAmakRte mahApAtake bahuzrutAderdaNDAbhAvaH / taditarasya guNavato madhyamasAhasaM nirguNasyottamasAhasaM daNDaH sarvveSAM prAyazcittAcaraNazca tadanAcaraNe dezAnniHsAraNam / kAmakRte tu tasmin bahuzrutAdeH prAyazcittAcaraNamanAcaraNe niHsAraNaM taditarasyAGkanaM niHsAraNaca / kSaciyAdestu kAmakRte tasmin badhaH / anyatrAGkanadhanadaNDa- pravAsanAdauti vyavasthA / atha dhanadaNDo'pyamauSAmanuzAsanamAcArtha eva / samanantarameva tasya tyAgasmaraNAt / tathAhi manuH- nAdadIta nRpaH sAdhuH mahApAtakino dhanam / AdadAnastu tallobhAttena pApena lipyate // dhanaM dhanadaNDarUpamiti nArAyaNaH / nAdadIta pAtakisakAzAdAkRSTamapi na svIkurvIta / kiM tarhi kuryyAdityAha -- apsu pravezya taM daNDaM varuNAyopakalpayet / zrutattopapanne vA brAhmaNe pratipAdayet // Izo daNDasya varuNo rAjJAM daNDadharo hi saH / IzaH sarvvasya jagato brAhmaNo vedapAragaH // vRttamAcAra iti nArAyaNaH / manUktaM gurupUjAdauti tattvam / rAjJAmiti - rAjJAmapi daNDadharaH zAstA yataH / 7 For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / yamaH, patitasya dhanaM hatvA rAjA parSadi dApayet / parSadi sabhAyAM dApayet sabhyebhya iti zeSaH / atha dnnddaapkrssH| tatrAnekakarmakalApasAdhye steyAdau kAtyAyanaH, Arambhe prathamo daNDaH pravRtte madhyamaH smRtaH / Arambhe tatphalAvacchinnakarmakadambAntarbhUtArthe ekkrm'kRtyaamityrthH| prathamaH kathitaH smpuurnndnnddcturthbhaagaatmkH| prahatte tathAvidhAnekakarmaphalakRtyAM madhyamo dnnddo'rddaatmkH| vyAsaH, guptAyAH saMgrahe daNDo yathoktaH priklpitH| icchantyAmAgatAyAntu gacchato'IdamaH smRtaH // evamanyadudAharaNIyam / atha daNDasAmyam / tatra pUrvokta eva viSaye kAtyAyanaH, yasya yo'bhihito daNDaH paryAptasya sa vai bhavet / paryAptistatyApajanakasakalakarmakRtiHra taddataH puruSasya yathokto daNDo bhvet| 1 ga pustake karmaphalakRtyAM / 2 ka ga pustakahaye kamajanakakRtiH / For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / atha daNDotkarSaH / tatra kAtyAyanaH,arthavanto yataH santo yathoktAnapi te damAn / dadyurnaivopazAmyeran tasmAtteSu na nizcayaH // tasmAdavyAhatAH pApA yena yenAzubhaM punaH / na kuryyastattadevAsya karttavyamiti nizcayaH // na nizcayo na vihitadaNDasaMkhyAniyamaH iti nizcaya iti siddhAntaH / 51 acAparAdheSu niyama mAhurgAgauyamAnavAH, - daNDanIyaH sa zaithilyAt prathamaM veti gautamaH / iti pUrvvazlokaM pUrvvaM likhitvA avyAhatAH pApA ityatrApohatAH pApA iti paThitvA halAyudhena vyAkhyAtam / asya sarvvasyAyamarthaH / aparAdheSu yo yasya daNDo vihitaH sa prathame ca na karttavyaH kintu yadA tasmin daNDe prayujyamAne daNDanIyasyAparAdhakriyAyAM zaithilyaM vaimukhyamavagataM bhavati tadA praNetavyaH / ye tu vihitadaNDakaraNe'pi pApAdupazAntA na bhavanti te rAjA pApAnapohatA yena yena punaH pApakriyAyAM na pravarttante taM tameva daNDaM teSAM prayujJjauteti / 1ga niyatam / yattu ratnAkare-- zaithilyAddaNDahetukarmmanizcayazaithilyAt tadanizcayAditi pUrvvA vyAkhyAtam / taJcintyam / aparAdhAsiddhau daNDasya prApyabhAvena pratiSedhAyogAt / viSayabhedena matabhedopanyAsAyogAcca / For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| VXWav ~ ~ ~ ~ tathAhi puurvshlokaarthH| teSu teSvaparAdheSu manvAdyaktatattaddaNDaniyamaM gAgauMyamAnavA gargaziSyA vdnti| gautamastu niyamaM na manyate / daNDasya dattanivartakatayA dRSTArthatvena yAvatA tannittistAvata eva zAstrArthatvAt / tannivRttau tasya tasyautsargikatvena manvAdibhistathAtathAbhidhAnAditi / etanyAyamUlakameva saMgrahaprakaraNIyam / bRhaspativacanam, cayANAmapi caiteSAM prthmottmmdhymH| vinayaH kalpanIyaH syAdadhiko draviNAdhikaH // iti tathA kArSApaNaM bhaveddaNDya ityAdi manuvacanaM tanyAyamUlakameva / yaccAdhikRtaguruviprANAmAkoze nirbhartsanaM tADanaM gomayAlepanaM kharArohaNaM darpaharo daNDo veti zaGkhalikhitAbhyAmuktaM tasyApyukta evArthe tAtparyyam / kAtyAyanauyenaikamUlakatve lAghavAt / AdhyAdInAM vihAramityAdiyAjJavalkyavacane mitaakssraakaarH| daNDo damanAdityAhustenAdAntAn damayet ityanena daNDasya damanArthatvAvagamAd yasya tatsamadaNDena vihitena damanaM na bhavati tasya tadadhiko daNDo nirdhanasya tu yAvatA poDA tAvAneveti etaduktaM veti sphuTam / tadevaM yasmin karmANi zRGgagrAhikayA yo daNDo vihitaH, taM dattvA'pi yastasminneva pravartate tasya tadadhiko - - --- -- - - - For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / 53 daNDaH / yadi tu vihitasya daNDasya punaHpravRttinivarttanAsAmarthya daNDasyocchRGkhalatvAdinA' prathamamevAvagamyate tadA yAvatA tannittiH sambhAvyate tAvAn daNDaH prathamameva praNetavya iti sthitm| __ yadi tu prathame'parAdhe yathAvihito daNDaH punastajjAtIye patite yAvatA damanaM' tAvAn daNDa iti matam / tadA yasya prathama evAparAdhe vihitadaNDadAnAsAmarthya tato'lpauyasaiva damanaM tatra kA gtiH| karmaNa vihitadaNDapUraNamiti cet kastarhi nirdhanaH sarveSAM karmasaMbhavAt / vyAsaH, samUhasthAH prattAzcetyApeSu purussaadhmaaH| yathoktAdviguNaM daNDamekaikaM tAna pradApayet // samUhasthAH militaaH| yathoktAditi ekAkinaH puruSasya pApe pravRttasya yo dnnddstsmaadityrthH| athAparAdhAnubandhagauravAdinA daNDAdhikye baiguNyAdivizeSAnabhidhAnena tdtkrsssiimaamaah| nAradaH,___ kAkinyAdistu yo daNDaH sa tu mASaparaH smRtH| [kAkinyAdiH kaakinyaadiprH| mASaparo maassaantH| tena yatrAparAdhe kAkinyAtmako daNDa uktastatra nimittavazAt sAtizayo'pi mASaparyanta eva kaaryH| evmuttrcaapautyaah| 1 ka pustake utkarSAdinA / 2 ka yAvaddhanam / . 3 gha pustake [ ] cihnitAMzaH patitaH / For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 www.kobatirth.org vivekaH / mASAvarArDo yaH proktaH kArSApaNaparastu saH / kArSApaNAvarAdyastu catuHkArSApaNAvaraH' // hyavaro'STapalAntazca tryavaro dvAdazottaraH // a kArSApaNapadAnmASa iti gamyate / yattu,-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAkinyAdistvarthadaNDaH sarvvasvAntastathaiva ca / iti zaGkhanoktaM [tannAnubandhatAratamyaviSayam, api tuutkrssaavdhikthnprm| yathA nAradeneva zaGkhanaiva coktam / zAraurastvavarodhAdirjI vitAntastathaiva ceti / ] uktAnuktasarvvasAdhAraNauM saumAmAha / kArSApaNAdyA ye proktAH sarvve te syuzcaturguNAH / evamanye'pi vijJeyAH prAgete pUrvvasAhasAt // pUrvvasAhasaH sArddhaM paNazatadvayam / tasmAtprAg ye daNDavizeSAste 'nubandhagauravAt pApAtizaye caturguNA grAhyAH / pUrvvasAhasAdau tu pApAtizaye'pi cAturguNyaM nAstautyartha iti ratnAkaraH / evaJca zAraurAdidaNDasamuccayastatrApi na viruddhaH / yojyaH samastazcaikasya mahApAtakakAriNaH // ityAdau vAgdhigdhanadaNDAdisamudAyavidhAnAt / manuH, kArSApaNaM bhaveddaNDyo yatrA'nyaH prAkRto janaH / tatra rAjJAM bhaveddaNDaH sahasvamiti dhAraNA // 1 ga catuH kArSApaNaH paraH / pustake[ ] cihitAMzaH patitaH / For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDanimitteSu daNDabhedavyavasthA / yati tatreti aizvaryApekSayA rAjAmAtyAdInAmapyadhikadaNDyatvamuktaM yuktam / evameva nArAyaNaH / acAtmadaNDaJca rAjA prklpyet| tacca brAhmaNebhyo dadyAt asa vA kssipet| Izo daNDasya varuNa ityAdermanunaivAbhidhAnAditi kullakena manuTaukAyAmuktam / tatra pratibhAti mahApAtakinAM dhanadaNDaM vicArya tasya svayaM viniyoge rAjJastatyApamatidizya varuNabrAhmaNAnyatarapratipattiM vidhAya manorayamanuvAdo daNDavAdhaprakaraNaparisamAptau drshitH| na cAyaM rAjJaH svadaNDaM spaSTumauSTe pratipattyA tadAkSepa iti cenna tsyaaniytvissytvaat| ArabhyAdhItatvAt , taM daNDamiti vacanAcca / tasmAdrAjJAmavAntaranarapataunAmiti ratnAkaroktameva nyAya iti drssttvym| svasya svayaM dnnddnaanupptteH| yattu nArAyaNena- kiM bahunA so'pi daNDya evetyAheti kRtvA vacanamidamavatAritaM tatrApi zabdasvarasAtkamutikanyAyo mUlaM tasya cAnyeSAM daNDadAya tAtparyam / varuNabrAhmaNayoranyatarasmin zrutarAjadaNDasamadravyaprakSepastu na dnnddH| tattvena tatpratinidhitvena vA'nupadezAt / pratyuta samanantarameva_. "yatra varjayate rAjA pApakRDyo dhanAgamam / " ityAdinA tadanatyAgasyaivopasaMhArAt / evaM sati pradhAnasya rAjJo daNDAbhAve pApAnivRttiH For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / kutaH-vipakSe vAdhakAbhAvAditi cet| nrkshrvnnaat| praayshcittaacrnnleshprtisndhaanaat| ayshobhyaadkiirttibhyaat| _ anyathA svadaNDane'pi pravRttistasya kutaH vipakSavAdhakAbhAvAditi tulyam / 'rAgautkavyAnarakazrutyAdikaM vismRtya kRtapApasya rAjJaH kA gatiriti cet| samarthasya prAyazcittamasamarthasya tat pratyAmnAyatayA zrutaM godaanaadi| tacca dravyaM brAhmaNAdibhyo deymiti| nArAyaNavyAkhyAnamapyevameva neym| asAmarthya daNDa eva kuto na syAditi cet gavAdyapekSayA gurutvaat| gururapi sa eva nyAyyo dnnddpraayshcittyovaiklpiktvaat| pratyAmnAyasyAnukalpakatvAditi cet tarhi godAnAdikamapi na syAt / daNDAbhAve sAvakAzamiti cet na daNDasya sarvatra shruttvaat| sarvadA sammavAca / astu vA tasya vAgdaNDo dhigdaNDazca tayoH praaddviaakpurohitprvrtnauytvaat| etadevAbhisandhAyAha nArAyaNo-halAyudhazca "rAjadaNDastu sabhyaireva karttavya iti| atha zArIradaNDe'vadhimAha kAtyAyanaH,zArIrastvavarodhAdijjIvitAntastathaivaca // 1 kha gha rAgotkarSAt / For Private And Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha daNDapariniSThA | sA ca daNDasya tatprakArasya niyamossya samuccayastasya saMkalanaM daNDAntareNeti caturvidheti saMgrahaH / tatra daNDaniyamaH / picAdInAM rAjJAM hiMsAvyatirikte'parAdhe vAgdaNDa eva / pravrajitAdInAM dhigdaNDa evetyAdiH / taca manuH, / pitAcAryaH suhRnmAtA bhAryyA pucaH purohitaH / nAdaNDyo nAma rAjo'sti yaH svadharme na tiSThati // yAjJavalkyaH, Rtvik purohitAmAtya putrasambandhibAndhavAH / dharmAcilitA daNDyA nirvAsyA rAjahiMsakAH // teSAM daNDamA bRhaspatiH, - gurUn purohitAn pUjyAn vAgdaNDenaiva daNDayet / kAtyAyanaH, - picAdiSu prayuJjIta vAgdaNDaM dhik tapasvinAm / dhik dhigdaNDanam / evaJca yadamauSAmadaNyatvAbhidhAnaM tadartha-zArauradaNDAbhiprAyam / yathA zaGkhalikhitau, - dayau mAtApitarau snAtakapurohitau parivrAjakavAnaprasthau / janmakarmmazrutazaulazaucAcAravantaH / te ha I 8 For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| dharmapratikarA rAjJaH strIbAlavRddhAstapasvinastebhyaH krodhaM niyacchet / . janma shubkultaa| krmaagnihotraadi| zrutaM vedavedAGgagocaraM jnyaanm| zaucaM vAhyamAbhyantaraJca / etadyuktA api na dnnddyaaH| yataste rAjJo dharmapratikarAH ssddbhaagruupdhrmopaarjnenopkaarinnH|| __ aba strIbAlavRDvA ityanena tyAdaunAmapyadaNyatvamuktamiti rtnaakrH| tapasvina iti vizeSaNadarzanAddhetumanigadasvarasAcca teSAmapi tapasvinAmevAdaNDaH / bAlAdaunAmapi vRhaspatinA taaddnsmrnnaat| striyA api bhAgineyAdigamane liGgaccheda-badhayoha)nAgamane karNakartanasya ca yAjJavalkyena smaraNAditi pratibhAti / yathA ca kAtyAyanaH AcAryyasya piturmAturbAndhavAnAM tathaiva ca / eteSAmaparAdheSu daNDo naiva vidhIyate // bRhaspatiH,pratilAmAstathA cAntyAH puruSANAM malAH smRtAH / brAhmaNAtikame badhyA na dAtavyA damaM kvacit // dAtavyAH daapyitvyaaH| kAtyAyanaH, aspRzya-dhUrta-dAsAnAM mlecchAnAM pApakAriNAm / prAtilomyaprasUtAnAM tADayennArthato damaH // 1 dha niyaccheta / 2 gha pustake iti padamadhikam / For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddprinisstthaa| pApakAriNaH paapkrnnshaulaaH| prAtilomyaprasUtA niSAdAdayaH sUtamAgadhAdayazca / anye caivamAdayo vAkpAruSyaprakaraNe vkssynte| yaca cauramadhikRtya dRDvamanuvacanam, anyAyopAttavittatvAinameSAM malAtmakam / tatastAn ghAtayedrAjA nArthadaNDena daNDayediti // tadapi pratilomAdiviSayamekamUlakatvakalpane laaghvaat| etacca mahApAtakaviSayamiti mitaakssraakaarH| tathA,paratantrAstu ye kecidAsatvaM ye ca saMsthitAH / anAthAste tu nirdiSTAsteSAM daNDastu tADanam // paratantrA bhaarryaapucaadyH| saMsthitAH praaptaaH| anAthA anaushvraaH| nirdiSTA niInA ekatra gRhajAtAdayaH paJca dAsA vivkssitaaH| anyatrAnAkAlamRtAdayo dshetypaunruktym| tADanaM bandhanaJcaiva tathaiva ca vilamvanam / eSa daNDo hi dAsasya nArthadaNDo vidhIyate // tathA, bAlaDvAturastrINAM na daNDastADanaM damaH / na daNDAntaramapi tu tADanamevetyarthaH // tathA,strIdhanaM dApayeddaNDaM dhArmikaH pRthiviiptiH| nirddhanA cAptadoSA strI tADanaM daNDamarhati // For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| yadi dhanavatI strI tadA tasya doSe sati dhanaM daNDo dhanAbhAve tu tADanamityarthaH / manuH,strIbAlAnmattaDvAnAM daridrANAJca rogiNAm / ziphAvidalaravAdyairvidadhyAnnRpatirdamam // daridro'tra karmaNyakSamo nirddhnH| dama damanaM niymnmityrthH| tacca ziphAditADanenaiva naarthenetyrthH| ziphA latA, vidalaM valkalamiti hlaayudhH| etacca vizeSavihitadaNDetaraviSayam / atraiva zaGkhalikhitau,zilpinaH kAravaH zUdrAsteSAM vyabhicAreSu zilpopakaraNAni rakSeta, tulAmAnapratimAnAni baNikapathAnAM, kSetrabauja-bhakta-gozakaTakarSaNadravyANi karSakANaM, vAdyabhANDAlaGkAravAsAMsi raGgopajIvinAM, gRhazayanAlaGkAravAsAMsi vezyAnAM, zastrANi cAyudhajIvinAM, sarveSAM kArudravyANyanAhA-Ni rAjJA dhArmikeNa / asvA hi puruSAH pApabahulAzcAvidheyAzca bhavanti tebhyaH paapaaNshbhaagraajaa| tasmAnnAdhanAnnAnupakaraNAn kuryyaat| tanmUlA hi vRttiIttimUlA nivAsastairnivasadbhiH sphotaM rASTramihocyate / shilpinshcitrlekhaadikrtaarH| vyabhicAreSu srvsvaaphaaryogyaapraadhessvpi| tuletyatra samutthAnAnauti kalpatarau paThitam / tatra samutthAnaM baNigvRttisAdhanabhUtaM dravyam / bhaktaM kRSisiddhyarthamannam / karSaNadravyaM hlaadi| vAdyabhANDaM ptthaadi| raGgopajIvinAM tyattInAm / For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vinA dravyam / www.kobatirth.org 'nAradaH - yatra yasyapakaraNaM yena jIvanti kAravaH / sarvvasvaharaNe'pyetanna rAjA hartumarhati // upakaraNaM jauvanopakaraNam / daNDapariniSThA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acaiva yamaH - sarvvasvantu harannrAjA caturthazvAvazeSayet / bhRtyebhyo'nnaM smaran dharmaM prAjApatyamiti sthitiH // sarvvasve gRhyamANe caturthamaMzaM daNDyamAnapuruSabhRtyAnA - mannArthamavazeSayedityarthaH / dyUtaprakaraNe dRhaspatiH,-- mUlatvAt / atra halAyudhaH - kRpAdivazena caturthamaMzaM na gRhNIyAdityAha / bRhaspatiH- etacca cauryopakaraNaM etaJca vacanaM yadyapi patitamupakramya paThitaM tathApi tato'nyacApi draSTavyam / nyAyasAmyAt / 61 savrvvasvaM jitaM sarvvaM na dApayet / tatra na sarvvamiti caturthabhAganiSedhaparaM yamavacanenaika sAhasaM paJcadhA proktaM badhastacAdhikaH smRtaH / tatkAriNo nArthadamaiH zAsyA badhyAH prayatnataH // tatkAriNaH sAkSAntAraH / vyApAdane tu tatkArau badhaM citramavApnuyAt / For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| ityatra tatkArau sAkSAddadhakArauti ratnAkaravyAkhyAna drshnaat| tena manyatpAdanahArA viSAdikhAdino' badhe nAyaM daNDa iti gmyte| tathA,mitraprAptyarthalAbhairvA rAjJA lokhitaissinnaa| . na moktavyAH sAhasikAH sarvalokabhayAvahAH // mitreti mitraprAptilAbhAdarthalAbhAdevaMjAtIyAdanyato vA hetorna moktavyA ityanvayaH / evaJca na moktavyA api tu badhyA evetyrthH| na tu daNDasAmAnyaparamidaM arthlaabhairitybhidhaanvirodhaat| so'yaM daNDanIyapuruSavizeSAdaNDaniyamavizeSa udaahRtH| evameva dnnddnimittbhedaadpyuuhniiyH| tathA hi upasthamudaraM jihvetyAdau kullakabhaTTenoktaM tattadaGgasyAparAdhagauravalAghavApekSayA cchedanatADanAdi kAryamalyAparAdhe yathAzruto dhanadaNDo mahApAtake badha iti| atha daNDaprakAraniyamo ythaa| manuH,brAhmaNAn vAdhamAnantu kAmAdavaravarNajam / hanyAcitrarbadhopAyairudvegajanakai-paH // vAdhamAnamiti pauDayantam / avaravarNajaM zUdram / citraiH shuulaagrniveshnaadibhiH| arthadaNDApekSayA zArIrasya 1ga viSAdidAyinaH / For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddprinisstthaa| daNDasyAdhikyena tatrApi badhasyottarAvadhitvAdaparAdhagauravAt viSayotkarSaH / tasyApyutkarSanyAyAhA vacanAddA prApte tatra vaiguNyAderasambhavAt brAhmaNapauDanaviSaye zUdrasya badhopAyo'nena niymyte| sarvajJena tu cirnAnAvidhairhastapAdAdibhiriti vyAkhyAtam / evamanyadapi draSTavyam / atha daNDasamuccayo yathA / bRhaspatiH, svalpe'parAdhe vAgdaNDaM dhigdaNDaM pUrvasAhase / madhyottare dhanaM daNDaM rAjadrohe ca bandhanam // nirvAsanaM nirodho'pi kAryyamAtmahitaiSiNA / yojyaH samasta ekasya mahApAtakakAriNaH // taca manuH,vAgdaNDaM prathamaM kuryAt dhigdaNDa tadanantaram / tRtIyaM dhanadaNDantu badhadaNDamanantaram // badhenApi yadA tvenaM nigrahautuM na zakyate / tadeSu sarvamevaitat prayuJjauta catuSTayam // badhadaNDamaGgacchedam / badhastADanamiti klptruH| sarvamevaitaditi dazavidhaM daNDaM prAguktaM vAgdaNDAditrayaM ceti sarvatena vyAkhyAtam / bRhaspatiH, vAgdaNDo dhigdaNDazcaiva viprAyattAvubhau smRtau / arthadaNDa-badhAvuktau rAjAyattAvubhAvapi // 1 kha ga viSayotkarSAt / 2 ka kha dhanadaNDam / For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / vipro'tra prADvivAkaH / athaikaca daNDe daNDAntarasaMkalanaM yathA, bRhaspatiH, badhArhastu svarNazataM damaM dApyastu pUruSaH / aGgacchedAhastadaI sandaMzAhastadardhakam // kAtyAyanaH, suvarNazatamekantu badhAoM daNDamarhati / aGgacchede tadaIntu vivAse paJcaviMzatim // aGgacchede'rddhamevaM vivAse tdrthm| prasaktabadho brAhmaNaH zataM suvarNAn daNDya iti mizrAH / vivAsa ityatra vinAza iti kvcitpaatthH| tatrApi taddezavAsasya vinAza ityeka evArtha iti rtnaakrH| kulaunAryaviziSTeSu nikRssttessvnusaartH| sarvasvaM vA nigRhyetAn purAcchaughraM visarjayet // nirddhanA bandhane dhAryA badhaM naiva pravarttayet / sarveSAM pApayuktAnAM vizeSArthastu zAstrataH // kulIna uttmkuljaatH| AryaH svadharmanirataH / viziSTo gunnvaan| etena nikRSTeSu badhAheSu' anusArato dezakAlApekSayA dnnddH| tatra yAjJavalkyaH, jJAtvA'parAdhaM dezaca kAlaM balamathApi vaa| vayaH karma ca vittaJca daNDaM daNDyeSu kalpayet // 1 ka tireSu / kha kRcchravarthAnusArataH / 2 ka pustake klirevalyadhaneSu badhAIdhu / For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddprinihaa| manuH, anubandhaM parijJAya deza-kAlau ca tattvataH / mArAparAdhau cAleAkya daNDaM daNDyeSu pAtayet // anubandho mndkriyaanuttiH| sAro'tra shktiH| ayaJca daNDaH suvarNazatAdyasambhave, tasyApyasammave sarvasvamiti vyavastheti rtnaakrH| athApastambaH / puruSabadhe steye bhUmyAdAna iti svAnyAdAya badhyaH / cakSunirodhastveteSu brAhmaNasya / svAni dhnaani| atra ratnAkare badhyastAdyaH, cakSuravarodhazcakSurutpATanaM brAhmaNasyAdhamatamasyeti vyAkhyAtam / steyaM suvarNaharaNaM brAhmaNasyAdhamasyeti mishraaH| vastutastu badhyo ghAtya ityevaarthH| sa cA'brAhmaNaviSayastuzabdasvarasAt / brAhmaNapadaJcAsaGkucitam / tathAhi mitaakssraayaaN| brAhmaNasya purAnnirvAsanasamaye vastrAdinA cakSunirodhaH kAryoM na tu cakSurutpATanam / akSato brAhmaNo vrajediti-na zArauro brAhmaNadaNDa iti, manu-gautamavacanavirodhAdityuktam / evaJca yatra kSatriyAdebaMdhastaca brAhmaNasya pravAsanaM bahuzaH zrutamihApi prAptam / tathAca tyajyamAnaM svadezaM pazyato manyurasya syAditi yuktaM cakSuHpidhAnamiti bhAvaH / For Private And Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / kAtyAyanaH,badhAGgacchedA) vino' niHsaGge bandhane vizet / tadA karmavimukto'sau vRttasthasya damo hi saH // kUTasAkSye'pi nirvAsyo vikhyaapyo'stytigrhii| aGgacchedI viyojyaH syAt svadharme bandhanena tu // badhAGgacchedA) yasminnaparAdhe badho vA'Ggacchedo vA'rhati tahAn / vipro'tra sadAcAraniSThaH / vRttasthasyeti vizeSaNaM durvRttasya daNDAntaraM sUcayatauti klptruH| niHsaGge kriyAyogazUnye / yaca baddhaH san svadharma kattuM na pArayati tadA karmavimuktaH syAditi shessH| sa eva sadAcArasya damo yat svadharmAviyojanaM naam| vikhyApyastena rUpeNa lAke prkaashniiyH| aGgacchedI parasyA'GgacchettA viyojyaH svadharme svadharma kattaM svAtantryamasya bandhanenApaharet / kAtyAyanaH,mAnavAH sadya evAhuH sahoDhAnAM pravAsanam / sahoDhamasahoDhaM vA sarvasvairviprayojayet // ayaHsandAnaguptAzca mandabhaktA mhaablaaH| kuryyaH karmANi nRpaterAmRtyoriti kauzikaH // ayaHsandAneti pUrvaM balAnvitAH santo'yaHsandAnaguptA lohnigdd'bddhaaH| mandabhaktAH krmyaatropyikbljnkbhojnbhaajH| karmANi kuryyarAmRtyoriti yojnaa| brAhmaNaviSayaJcaitadvacanam / tena vRttasvAdhyAyavataH pravA 1 kha gha pustakadvaye badhAGgachedane vipraH / For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org daNDapariniSThA / sanam / tacchUnyasya dhanavataH sarvvasvaharaNam / nirddhanasya tu tathAvidhasya bandhanAdikamabhipretamiti ratnAkaraH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasa-cauryyayoryamaH,-- na zArauro brAhmaNasya daNDo bhavati karhicit / gupte tu bandhane baddhA rAjA bhaktaM pradApayet // athavA bandhanaM rajvA karma vA kArayennRpaH / mAsAImAsaM kubbata kAryyaM vijJAya tattvataH // yathAparAdhaM viprantu vikarmANyapi ' kArayet // gupte rakSite yataH palAyanaM na bhavati / bandhane kaaraagaare| vikarmANi ucchiSTamArjanAdaunauti ratnAkaraH / ---------------- atra bRhaspatiH -- vRttasvAdhyAyavAn steyau bandhanAt klizyate ciram / svAmine taddhanaM dApyaH prAyazcittaJca kAryyate // vRttamAha manuH, - gurupUjA ghRNA zaucaM satyamindriyanigrahaH / pravarttanaM hitAnAcca sarvvaM tadRttamucyate // kAtyAyanaH, svAdhInaM karmma kArayet / dhanadAnAsahaM buvA azakto bandhanAgAraM pravezyo brAhmaNAte // cacaviTzUdrayonistu daNDaM dAtumazaknuvan / AnRNyaM karmmaNA gacchet vipro dadyAcchanaiH zanaiH // 1 va pustake kiMkamANyapi / For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| karmaNArthanistArAnurUpavyApAreNa / viprastu na karmaNATaNyaM gacchedapi tu krameNa dadyAdeveti rtnaakrH| iha brAhmaNasya karmakaraNAdibodhakanAnAvacanavirodhe vyavasthA prtibhaati| yatra brAhmaNasya dhanadaNDaH kriyate tatra dhanikasya yathAvihitaM sarvasvaharaNaM shsrpnnaadigrhnnnyc| sAhasAdikaJca niInenApi tena yathodayaM deyameva na tu karmaNA parizodhyam / yasya tu krameNApi dhanodayasambhAvanA nAsti sa dhndaanaashH| tasya karmaNaiva parizodhanam / yatra dhanazrutirnAsti tatrottamasya vRttasvAdhyAyavataH samApattisaMbhAvanAyAM yathAparAdhaM nigaDena rajvA vA rahasi bandhanaM prAyazcittAnuSThApanaJca / asamApattau ca pravAsanam / asamApattau nAza iti prakIrNakaprakramopakrame vkssymaannpstmbvcnsNvaadaat| haunasya tu hAnitAratamyAbrAhmaNAnucitasya paricaryAderucchiSTamArjanAdervA vikarmaNaH karaNam / pravAsitasyAsamApannasya honasyAhInasya vA vaivAsyAdAgatya tathaiva mandakriyAnuvarttino yAvajjauvaM yAvatsamApatti vA bandhanamiti / atha vRhaspatiH,sAkSilekhyAnumAnena samyag divyena vA jitaH / yo na dadyAddeyadamaM sa nirvAsyastataH purAt // 1 ka kammaNA khanistArArthakharUpavyApAreNa / For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddprinisstthaa| jita iti niNaitadoSapuruSamAtraparam nyAyasAmyAt / evaJca sAkSilekhyetyAdikamapi pramANamAtraparam / vAkAro nAsthAyAM deyaM vivAdaviSayobhUtaM damamaparAdhamUlakaM dnnddm| seyaM bhedaprabhedAbhyAM sambhayASTavidhA vyavasthA dnnddmaaketyucyte| iyaJca sarvatrAnusandheyA // iti zrIvarddhamAnakRtau daNDaviveke daNDaparikaraparicchedaH prathamaH // 1 // For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 70 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha manuSyamAraNadaNDaH / avijJAte hantari' tajjJAnopAyamAha yAjJavalkyaH, avijJAtahatasyAzu kalahaM sutabAndhavAH / praSTavyA yoSitazcAsya parapuMsi ratAH pRthak // kena mahAsya kalaho jAta iti mRtasya sutAdayaH praSTavyA ityarthaH / praznaprakAra mAha sa eva, svadravyahattikAmo vA kena vA'yaM gataH saha / mRtyudezasamApannaM pRccheccApi janaM zanaiH // bRhaspatiH,-- hRtaH saMdRzyate yaca ghAtakastu na dRzyate / pUrva vairAnumAnena jJAtavyaH sa mahIbhujA // prAtivezyAnuvezyau ca tasya mitrAribAndhavAH / praSTavyA rAjapUruSaiH sAmAdibhirupakramaiH // jJAtasya hanturdaNDamA baudhAyanaH - kSatriyAdInAM brAhmaNabadhe badhaH sarvvasvaharaNaJca / teSAmeva tulyApakRSTabadhe' yathAbalamanurUpaJca daNDaM kalpayet / kSatriyabadhe gosahastraM rAjJa utsRjet vairaniryyAtanArtham / zataM vaizye daza zUdre vRSabhazcAcAdhikaH / zradrabadhena strIbadho 2 mUle - samAsannam / 1 pustake karttari / 3 mUle--vairAnusAreNa | ghaDa pustakadaye tulyAvaSTabadhe / For Private And Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyamAraNadaNDaH / gobadhazca vyAkhyAto'nyatrAtrecyA dhenvanaDahorante cAndrAyaNaM cret| AtreyyA badhaH kSatriyabadhena vyaakhyaatH| haMsabhAsa-bahiNa-cakravAka-valAkA-kAkolUka-maNDaka-nakulAhi-khaJjarauTa-vardhanakulAdInAM badhe zUdravat / vairaniryAtanArthamiti yo yena hanyate sa tamavazyaM hanti, ataH prAyazcittaM kuryAt / tathA mati nAsau tena hanyata iti tanniryAtanaM bhavatItyApastambatUce kapardibhASyam / evaJcApastambauyena samaM baudhAyanIyasyaikarUpatvAt / athodAsInaM kSatriyaM hatvA pUto bhavatItyuzanaHsUtrasaMvAdAcca / yadyapi prAyazcittaparatvamasya pratIyate / tathApi rAjJa iti liGgAt daNDaparatvasyApi pratauteH prAyazcittarUpa evAyaM dnnddH| abhigamadUSitAyA brAhmaNyA yathoktaziromuNDanAdivat / ataeva kAmadhenau dharmapAde cArthapAde ca turIyAMze vcnmidmvtaaritm| kalpatarau tu prAyazcittakANDavyavahArakANDayoravatAritam / / Atreyau Rtumatau strii| rajasvalAmRtusnAtAmAyomAhuracaye yadapatyaM bhavatIti vshisstthdrshnaat| avigocajA caaceyau| atrigotrAM vA nAraumiti viSNusmaraNAditi mitaakssraa| For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / __ nakulo jlnkulH| vabhranakulaH sthlnkulH| maNDaketyAdiryathAlikhitaH pAThaH kalpatarau dRssttH| kAmadhenau tu maNDUka-nakulAdaunAmiti paatthH| evameva hlaayudhnibndhH| khaJjarauTisthAne tittiri keti ratnAkare pAThaH / tadyAkhyAnaJca prmaadH| valAketyatra pracalAketi paThitvA pracalAkaH kRkalAsa iti halAyudhena vyAkhyAtam / AdipadAdanye'pi tiryaJco gRhyante / yadA kSatriyavaizyazUdrA brAhmaNaM dhranti tadA teSAM sarvasvaM gRhItvA badhaH kaaryH| yadA teSAmeva kSatriyAdaunAM madhye tulyAvakRSTajAtIyabadho bhavati-yathA kSatriyaH kSatriyavaizyazUdrAn hanti, vaizyo vaizyazUdau, zUdraH zUdramiti / tadA yathAbalaM yathAsAmarthyamanurUpaJca daNDamuttamasAhasAdirUpaM zArauraM vA daNDaM kalpayediti rtnaakrH| halAyudhenAnurUpamityantaramuttamasAhasAdirUpaM zArauraM veti zUdramadhya eva paThitam / atra zArIro daNDo'Ggacchedo na tu badhaH zAraureNa vyapadezAdanyathA badha ityeva yAt ityekapakSaH / badhazca zArIrastasyaiva zarIrasambandhAt / aatmno'vdhytvaat| zArIrastvavarodhAdiauvitAntastathaiva ca / iti nAradasaMvAdAcca / 1 ka tikateriketi / ga tikateti / For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org manuSyamAraNadaNDaH / 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aGgacchedasyAGgenaiva vyapadeSTumaucityAt sAkSAt sambazaraurasya paramparayA tadanvayAt DAt, - aGginaH zArIro'Ggacchedo vA bhavet " // iti zaGkhalikhitayo 66 rvikalpoktisvarasAt / upasthamudaraM jihvA hastau pAdau ca paJcamam / cakSurnAsA ca karNau ca dhanaM dehastathaiva ca // iti manuvacane daNDasthAne zaraurasya pRthagupAdAnasvarasAJca dehadaNDo mAraNamiti kullUkabhaTTavyAkhyAnAditya paraH pakSaH / pratibhAti / svajAtIyabadhe badha eva hantuH / taca tasyaivAnurUpatvAt "ghAtane tu pramApaNam" ityApastamba - vacanasaMvAdAcca / vijAtIyabadhe tu brAhmaNakarttRkeSu kSatriyAdibadheSu godaNDe dazama dazamabhAgakrameNApakarSadarzanAt tattulyanyAyAt / tathA tulyApakRSTajAtauyabadhe uttamasAhasamatyantApakRSTajAtIyabadhe madhyamasAhasamiti dhanadaNDakalpanam / tathA yorhastayorekasya hastasya ccheda ityAdizArIradaNDakalpanamucitamAnurUpyAt / rasa kalpayediti vidhisvara so'pi ghaTate / zrarthazAraurayostu daNDayorvikalpo dhanavattvAdhanavattvAbhyAM buddhipUrvvakatvAbuddhipUrvvakatvAbhyAmanyathA sthAnAntaravadeva vyavasthApya iti / 73 kha ga sajAtIyabadhe iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / __ evaM kSatriyAdikartRke badhe vyavasthAmabhidhAya pArizeSyAt brAhmaNakarttake tAmAha / kSatriyabadha ityaadi| brAhmaNasya kSatriyabadhe gosahasavRSabhAdikaM dnnddH| vaizyabadhe gozatavRSabhAdikam / zUdrabadhe godshksssbhaadikmityrthH| tathA Atreyauvyatiriktastraubadhe dhenvanaDahavyatiriktagobadhe ca shuudrvt| Ayaubadhe dhenvanaDuhabadhe ca kSatriyabadhavat / haMsabhAsAdaunAM badhe zUdrabadhavaddaNDa iti rtnaakrH| evaJca brAhmaNAdInAM madhye yo yasya kSatriyazUdrayorbadhe daNDaH sa eva tenAtreyyA badhe deya iti gmyte| atra parakIyANAmeSAM badhe hantuH-tatsvAmine tatpratinidhi-tanmUlyayorekataradAnamapauti daNDapAruSyaprakaraNe sphuTam / ava manuH hastyazvarathahantaMzca hanyAdevAvicArayan / avicArayan tathAvidhakarmANi nizcite avilmbmaanH| aba marmaghAti-tadaghAtiSu prahattaSu vishessmaahvRhsptiH| ekasya bahavo yatra praharanti russaa'nvitaaH| marmaprahArado yastu ghAtakaH sa udaahRtH|| marmaghAtinameteSAM yathoktaM dApayeimam / rArambhakRt sahAyazca doSabhAjastadItaH // 2 ka kha 7 pustakatraye ArambhakaH / 1 kha ga hanvA / For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyamAraNadaNDaH / yathoktamiti yajjAtIyasya prANino ghAtakatAmadhikRtya yo daNDa uktastaM marmaghAtinameva dApayet / yastu tabArambhakRt yazca sahAyastayoryathoktadaNDAdarddhadaNDaH / atha prerakadaNDamAha-yAjJavalkyaH, yaH sAhasaM kArayati sa dApyo viguNaM damam / tathaivamuktvAhaM dAtA kArayet sa caturguNam // kArayeddacaseti rtnaakrH| tathA yazcAhaM dAtetyevamuvA kArayati tasya caturgaNo daNDo vrnnotkrssaadityrthityaah| kalpatarAvapi-ahaM tubhyaM dAsyAmi dhanaM tvamevaM kurvityabhidhAya yaH kArayati sa caturguNaM dApya ityuktam / tathAnyeSAmapi keSAJcid ghAtakatvamatidizatikAtyAyanaH ArambhakRt sahAyazca tathA mArgAnudezakaH / AzrayaH zastradAtA ca bhaktadAtA vikarmiNAm // yuddhopadezakazcaiva tdinaashprvrtkH| upekSAkAryayuktazca doSa'vaktA'numodakaH // aniSedhA kSamo yaH syAt sarve te kAryakAriNaH / yathAzaktyA (tya)nurUpaJca daNDameSAM prakalpayet // sahAyo vyavahitaH-anyasya badhyatvAt / tddinaashprvrtko| yuddhopadezaM vinaiva viSadAnAdinA nAzapravartaka iti rtnaakrH| tadinAzopAyopadezaka iti klptruH| 1 ga pustake ---raktAnumodakaH / For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 76 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / upekSAkArau niSedhe sAkSAdakSamo'pi paradvArA'pi niSe dhAnukUlyAkArau / zrayukto doSavakteti rAjA aniyukto'pi ghAtanauyadoSavaktA -- ityarthaH / ayukto ghAtakAsambandha ityanye / halAyudhena tu yuktasyeti paThitvA yuktasyAnyAyyasya sAmarthye satyupekSAkArauti vyAkhyAtam / tathA paiThInasiH, hantA mantropadeSTA ca tathA saMpratipAdakaH / protsAhakaH sahAyazca tathA mArgAnudezakaH // upekSakaH zaktimAMzca doSavaktA'numodakaH / kAryakAriNAmeSAM prAyazcittantu kalpayet / yathAzaktyanurUpaJca daNDaJcaiSAM prakalpayet // evamanye'pyavakAzadAnAdinA ghAtakopakAriNaH steyaprakaraNauyA ihodAharaNauyAH / vyAsaH, jJAtvA tu ghAtakaM samyak sasahAyaM sabAndhavam / hanyAcicairbaMdhopAyairudvegajanakairnRpaH // sahAyo'cAtyantasannihito vivakSitaH / bAndhavAzca ye sAhasakarttAraM jJAtvA'pi na taM parityajanti ta svAcoktA iti ratnAkaraH / atra sAkSAtprayuktyanugrahAnumatinimittabhedAt paJcavidho badhaH sa cAsmAbhirdvaitaviveke bhedaprabhedAbhyAM vistareNa prapaJcitaH / 1 ga pustake niSedhAnanukUlakArI / For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyamAraNadaNDaH / 71 tabAnugrAhakAdaunAM pratyAsattivyavadhAnApekSayA vyApAragatagurulAghavApekSayA ca phalagurulAghavAt prAyazcittagurulAghavaM tatraiva vyavasthitam / yathA anugrAhakasya pAdonaM prayokturaIm / anumantuH saaiipaadH| nimittinAntu pAda iti| evaM vyavasthite prAyazcitte yatra vizeSavacanaM nAsti tatra daNDo'pyevameva draSTavyaH / iyostulyayogakSematvAt / ubhayatra vyavadhAnA'vyavadhAnayoranurodhyatvAt / paiThaunasivAkye iyostulyavat kalpanIyatvopadezAcca / nimittinastu AkrozanAdidaNDa eva na tu hiMsAdaNDo'pi tatra tsyaabhisndhaanaabhaavaat| ataevAtatAyini pramAdamRte daNDAbhAvamAha mitaakssraakaarH| yatra tu vidhiprAptamAkrozanAdi taba tahaNDo'pi nAsti / uktaJca bhvdevbhtttten| yadA vihitavAgdaNDa-dhanadaNDazArIrAdidaNDevaparAdhAnurUpeSu galapAzAdinA mriyate tadA'pi na dossH| manyUtpAdane'pi daNDAnAM vihitatvena niSedhAnavakAzAt / yato na hiMsyAdityanena sAkSAtparaprANaviyogaphalavyApArakartRtvaM nissidhyte| na ca nimittino vAgdaNDanimittAtiriktavyApAre kartatvamasti tadeva hi manyatpAdanahAreNa paramparayA badhakAraNamataH kathaM tasya nissedhvissytvmpauti| evaJca prayojyasyApi vidhyatikramanibandhanaM pApamAtra na tu daNDo'pi / sthapateH svarga iva hiMsAyAM tasya svarasA For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 dnnddvivekH| bhAvAt / paraprayuktyA pravarttamAnasya tattvAdisthAnIyatvAt / svAmiprayukta-haya-hasti-kukkura-vAnarAdivat pravRtteH parAdhInatvAt / evaJca yathA tatra svAmina eva daNDaH / putrAparAdhena pitetyAdi daNDapAruSya-daNDamAtRkAlikhitanAradavacanasvarasAt / evamihApi prayojaka eva daNDyo na tu prayojyo'pi nyAyasAmyAt / darzitaJcaiva tadarthaM vRhaspativacanaM steydnnddmaakaayaam| ityamaparAdhAnusAreNa daNDavyavasthitau jJAtvA tu ghAtakamityAdivyAsavAkye ratnAkarauyaM bAndhavavyAkhyAnaM cintyam / na hi sAhasikAparityAgamAtra prarUDho doSo yena tatra badhaH syaat| sAhasAnabhisandhAyino'pi snehAdinA'pi tatsambhavAt / tasmAd ye bAndhavAH sAhasinaM na nivArayanti pratyuta sAhasaphalArthitayA svayamaparAdhayantaH paraM prerayanti teSAM tattulyayogakSematvAdayaM daNDavidhiH / anyathA dhAtakAzcopaghAtakAH svazarIreNa daNDyAH syuriti yamavacane svazarIreNa daNDo'pyavAparAdhAnurUpo vivakSita iti ratnAkaroyameva vyAkhyAnaM virudhyate / atha nAradaH ayuktaM sAhasaM kRtvA pratyAsattiM bhajeta yH| brUyAt svayaM vA sadasi tasyAIvinayaH smRtaH // For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuSyamAraNadaNDaH / 'gRhamAnastu dauHzaulyAt yadi pApaH sa jIvati / sabhyAzcAsya praduSyanti tovo daNDazca pAtyate // atra pratyAsattiM vinayakartRsAnnidhyaM yaH kuryaat| yo mayedaM sAhasaM kRtamiti brUyAt sa sAhasamagRhamAnaH / tasyAnadhiko daNDaH / gahamAnasya tvadhika iti zlokArtha iti rtnaakrH| . __ halAyudhastu--sAhasakAryamanyAyasAhasaM kRtvA pratyAsattiM prAyazcittaM yadi bhajate svayameva sadasi sAhasakarttatvaM nivedya daNDo me kriyatAmiti vA vadet tasya ythoktdnnddaadiidnnddH| yastu dauHzaulyaM gRhamAnastasmAdeva jIvati tasya cegitAdibhiH sabhyAH sAhasakAritvaM nizcitya tasya svalpe'pi sAhase tIvro daNDa ityartha ityaah| dayamapi caitadarthagatyA yuktameva / atra yaH sAhasaM kArayatItyAdivacanAnAM ratnAkare paJcavidhaM sAhasamupakramyAvatAraNAd yAjJavalkya-nAradavacanayoH sAhasasyaiva zravaNAt kAtyAyanavacane tadazrutAvapi ratnAkaratA tadubhayamadhyapAThasvarasAt steyAdidhapyeSa daNDo daNDavizeSazca draSTavyaH // iti zrIvarddhamAnakRtau daNDaviveke manuSyamAraNadaNDaparicchedo dvitIyaH // 1 ka kha ga pustakeSu gTahyamANastu / For Private And Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / atha steydnnddH| tatra steyaM nAma anaiyAyika parasvagrahaNamiti sthitiH| tatra vizeSamAha manuH, syAt sAhasaM tvanvayavat prasabhaM karma yatkRtam / niranvayaM bhavet steyaM kRtvA'pavyayate ca yat // anvayavat rkssipurusssmkssm| apavyayate apahate / tena prasabhaM balAtkAreNa rakSakamabhibhUya yApahArastatra sAhasameva na tu steyam / agopanAd yatra cchalena rakSisamakSakRto'pyapahAro gopyate, tadekaM steyaM grhnnsyaaphnvaat| yatra tu rakSiNo'nvaya eva nAsti kintu tato'pahA-pahArastadaparaM steyam / ubhayatra steyamuktamapahUva iti kAtyAyanasaMvAdAt / tena prathamA'pahartA vastutastaskaro'pi sAhasoktadaNDaprAptyarthaM sAkSivizeSadivyavizeSaparigrahArthaM ca sAhasika ityucyte| dvitIyaH prakAzataskaro rakSiNaH prkaashyaivaaphaaraat| tRtIyo'prakAzataskaraH supta-matta-pramattArtAnAmaprakAzamapekSyApahArAt / sarvatra cAcApahataH sakAzAdapahRtaM dravyaM svAmino dApayitvA taM tamaparAdhaM lAke kathayitvA daNDaH kaaryyH| tathAca vRhaspatiH,saMsargalAptacihnazca vijJAtA rAjapUruSaiH / pradANyApahRtaM zAsyA damaH zAstrapradezitaiH // For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / iha saMsargAdikaM rAjapuruSANAM grahaNanimittaM na tu nizcAyakamavinAbhAvAbhAvAt / ataeva nAradaH, anyahastAt paribhraSTamakAmAduddhRtaM pthi| caureNa vA pratikSiptaM lAptaM yatnAt parokSayet // tasmAcauratvanizcayo dRSTenAdRSTena vA pramANenaiveti sthitam / manuH teSAM doSAnabhikhyApya skhe sve karmANi tttvtH| kuvvauta zAsanaM rAjA samyak sArAnusArataH // yeSu punaH stenatvamRSibhiratidiSTaM teSAM daNDa eva / upadezAdatidezasya tadekArthatvAt na tu hRtadAnamasmaraNAt / ke punastetatra yAjJavalkyaH , bhaktAvakAzAgnyudakamantropakaraNavyayAn / dattvA corasya hanturvA jAnato daNDa uttamaH // avakAzo vaassthaanm| agnizcorasya shautaapnodnaadyrthH| udakaM vRSitasya vRtyartham / mntrshcauryprkaaropdeshH| upakaraNaM cauryasAdhanaM zastrAdi / vyayo'pahattuM gacchataH pAtheyam / jAnata iti vacanAt tasya coratvaM hantRtvaM cAjJAtvA bhaktAdidAne dossaabhaavH| 1 mUle kAmAdupagataM bhuvi / 11 For Private And Personal Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| manuH, agnidAna bhaktadAMzcaiva tathA zastrAvakAzadAn / sannidhAtaMzca moSasya hnyaacauraaniveshvrH|| agnidAna gRhadAhAdyarthamiti naaraaynnH| sannidhAtan moSaNIyadravyAnukUlasannidhAnakArakAniti rtnaakrH| muSyata iti moSazcauradhanaM tasyAvasthApakAniti manuTaukAyAM kullkbhttttH| nArAyaNastu gRhadAhAdikamayaM kariSyatIti jJAtvA'pi sannidhAtRn vA tattatsthAnasamaupanetan moSasya caurasya vetyAha / etacca bhayAjJAnavirahe neyamiti ratnAkaraH / atra viSNuH--hanyAdityanuvRttI,prasahya taskarANAmavakAzabhaktadAMzcAnyatra raajshktH| yadi rAjA cauranirAkaraNaprabhaviSNustadA svarakSaNAya caurabhaktAdidAne'pi na doSa ityarthaH / __ halAyudhena tu Asaktariti paThitvA anyatra rAjAsaktevinA rAjasambandhAt , tena yo rAjAjJayaiva caurANAM vizvAsArthaM bhaktAdidAnaM karoti nAsau badhya iti vyAkhyAtam / iha stena-bhaktadAbAdaunAM vAstavaM steyaM naasti| 'tadanukUlitayA tadatidezamAzritya taduktadaNDopadezaH kAmamastu kintu dosstaartmyaaddnnddtaartmymnurodhym| manuSyamAraNaprakaraNaparisamAptiniruktanyAyAt vyavahArazAstrasiddhAntAt / 1 ga tdnukuulittyaa| For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir teyadaNDaH / na cedamucitaM sandhicchettustadbhaktadAtuzca tulyo daNDa iti| tasmAdidamapi daNDagauravamanubandhagauravAditi neyam / atha nAradaH,bhaktAvakAzadAtAraH stenAnAM ye prasarpatAm / zatAzca ye upekSante te'pi taddoSabhAginaH // caurasyAvagrahaM kattuM ye samastyajanti te'pi caurA ityarthaH / manuH, rASTreSu rakSAdhikRtAn sAmantAMzcaiva dezitAn / abhyAghAteSu madhyasthAn ziSyAcaurAnivezvaraH // sAmantAn grAmavAsinaH samantAt smaupsthitaan| dezitAna rakSArthamAdiSTAn / abhyAghAteSu cauraiH kriyamANeSu ghAteSu madhyasthAn upekSakAn / kAtyAyanaH, AhvAyakA dezakarAstathA cAntaradAyakAH / samadaNDAH smRtAH sarve ye ca pracchAdayanti tAn // AhvAyaketyAdau caurANAmiti shessH| 'AhvAyakAH prerkaaH| antaramavakAzasthAnamiti yAvat / sarvazcAyamatidezo manuSyamAraNe'pi drssttvyH| caurasya hantu rveti yAjJavalkyAdibhirubhayopAdAnAt / atha kAtyAyanazcaurANAmityanuvRttau,ketArazcaiva bhANDAnAM pratigrAhiNa eva ca / samadaNDAH smRtAH sarve ye ca pracchAdayanti tAn // bhANDAnAM coritadravyANAm / 1 ka pustake abhyAgateSu / For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra C www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuH,-- atsaadAyino hastAlipseta brAhmaNo dhanam / yAjanAdhyApanenApi yathA stenastathaiva saH // dattAdAyinacorasya lipseteti grahaNaparaM san prayogasya nididhyAsanAdivadArSatvenAvivakSitatvAt / dhanamiti para - kauyamiti jJAtveti zeSaH / ihApi manuSyamAraNaprakaraNaparisamAptiniruktanyAyAd yathA tatheti zravaNAca stenadravyaketustatparigrahItuca stenatvAtidezamAcameva, vAstavasya steyasyAbhAvAt / tadapi taduktadaNDaprAptyarthameva prakaraNAt na tu prAyacittAdyatidezaparam / ataH stenahastAdvAhmaNasvamapi suvarNa atrar star at mahApAtakitvaM na bhavatIti dhyeyam / yattu yAjJavalkyavacanam, - trH zaGkA yastu svamAtmAnaM na zodhayet / dApayitvA hRtaM dravyaM cauradaNDena daNDayet // iti tatra na cauratvAtidezaH, api tu saMsargAdidarzanena cauratayA'bhiyuktasya vicAravaimukhyaM cauratAmeva nizcAyayatauti yuktaM tato hRtadApanam / sara yatra nizcAyakasyAnyathAsiddhyA krameNApi sa nizcayo bhramatvenAvasauyate taca gRhItaparAM vRttimAha kAtyAyanaH, - caurAhApitaM dravyaM caurAnveSaNatatparaiH / upalabdhe (?) labheraMstaddiguNaM taca dApayet // For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steydnnddH| 5 nizcitacauryAdanyato hRtadravye labdha pUrva gRhItaM dviguNaM kRtvA cauragrAhakasakAzAdacaurAya dadyAdityarthaH / atha vRhaspatiH,prabhuNA viniyuktaH san mRtako vidadhAti yaH / tadarthamazubhaM karma khAmau tavAparAnayAt // tadarthaM svAmya), azubhaM karma cauryAdi, svAmauti svAmina eva tatra doSo na mRtysyetyrthH|| aparAvayAditi daNDabhAgbhavediti klptruH| etacca daNDapAruSyAdiSapyanusandheyam / iha daNDAbhAvamAtre tAtparyyam, pApantu bhRtyasyApi bhavatyeveti manuSyamAraNaparicchedaparisamAptau prapaccitam / bhRtakabhedAnAha bRhaspatireva, Ayudhau cottama steSAM madhyamaH sauravAhakaH / bhAravAho'dhamaH proktastathaiva gRhakarmakRt // atha yAjJavalkyaH,deyaM caurahRtaM dravyaM rAjJA jAnapadAya ca / adadat sa samApnoti kilviSaM tasya yasya tat // jAnapadAya svadezavAsine, tasya yasya taditi yadi caurahastAdAdAya rAjA svayamupabhuta tadA tasya caurasya tadravyamapahAreNa sambandhi jAtaM tasya kilviSamApnotauti mitaakssraakaarH| 1 ga pustake prathamasteSAM / 2 ka ga pustakahaye addcc| For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / h atra kAtyAyanaHcauraihRtaM prayatnena svarUpaM pratipAdayet / tadabhAve tu mUlyaM syAdanyathA kilviSo nRpaH // svarUpaM yadapahRtaM dravyaM saiva vyaktiH / tathA, labdhe ca caure yadi ca moSastasmAnna lbhyte| dadyAttamathavA cauraM dApayettu yatheSTataH // moSo muSitadravyaM sa yatra caurasakAzanna labhyate tatra 'mUlyaM vA rAjA svayaM svAmine dadyAt caurameva vA tasmin visRjet / icchayA tu tathA kuryAdyathA caurastamasmai ddaatiityrthH| atha yatra cauro'pi na labhyate tatrApastambaH,grAmeSu nagaredhAryAn zucauna satyazaulAn prajAguptaye nidadhyAt teSAM puruSAstathAguNA eva syuH sarvato yojanaM nagaraM taskarebhyo rakSyaM krozo grAmebhyaH atra yanmadhyeta taistu prtipaadym| grAmanagarayostatparyantabhUmau ca krozarUpAyAM yojanarUpAyAM vA yanmuSitaM tattadrakSakA eva dApayitavyA ityarthaH / kAtyAyana,gRheSu muSitaM rAjA cauragrAhAMstu dApayet / ArakSakAMstu dikpAlAn yadi cauro na labhyate // cauragrAho viziSTasArvatrikacaurAnveSaNakarmaNi niyuktH| dikpAlA dikSa niyuktaH sa ca sthAnapAla iti 1 ga muulydvaaraa| 2 gha kosso| For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / mitaakssraa| dezapatiriti prasiddho dezapAla iti rtnaakrH| yatra grAme viziSTarakSAniyukto nAsti taddiSayamidam / yatra cauragrAho dikpAlA vA nAsti / tatra yAjJavalkyaH, svasaumni dadyAt grAmastu padaM vA yatra gacchati / paJcagrAmau bahiH kozAddazagrAmyathavA punaH // athaveti vAkAro'nAsthAyAM atra grAmAdhyakSe sati sa eva ddyaat| grAmAnteSu hRtaM dravyaM grAmAdhyakSaM pradApayet / iti kaatyaaynsmbaadaat| tadabhAve tu grAmo dadyAt / grAmapadaJcAra grAmavAsilokaparaM grAmaH palAyate itivt| etacca yadi saumno bahizcaurasya padaM nirgacchati tadA boddhavyam / nirgate tu tasmin yatra tatpraviSTaM sa eva grAmastadadhyakSo vA ddyaat| anekagrAmamadhye krozAhiHpradeze moSe jAte janasammAdinA caurapade bhagne samAhRtAH pArzvagrAmAH paJca vA daza vA nyUnAdhikA vA yathApratyAsannA apahRtadravyaM daarityrthH| etaccAjJAnakartRke manuSyamAraNe'pi draSTavyaM ghAtite'pahRte doSa ityupakramya yAjJavalkyenAbhidhAnAt / 1 ga 7 pustakadaye yathApratyAsatyapahRtavyam / For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha viSNuH,caurApahRtaM dhanamavApya sarvameva sarvavarNebhyo dadyAt / anavApya svakoSAdeva dadyAt / sarvameveti na tu nidhyAdivadbhAgagrahaNapUrvakamityarthaH / svakoSAditi adAne kilviSasmaraNAdanyato dApayitumazaktaH svayameva rAjA dadyAdityarthaH / aba vRddhamanuH,tasmiMzceddApyamAnAnAM bhavenmoSe tu saMzayaH / muSitaH zapathAn dApyo bandhubhirvA vizodhayet // iyat muSitamiyahA iti saMzaye nirNayArthaM muSitadhanasvAmau zapathaM kuryAt dRSTenaiva vA pramANena bodhayedityarthaH / iti steyadaNDa maatRkaa| 1 ga pustake steyamATakA / For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / atha prakAzataskareSu baNika vividhH| ekaH krayavikrayopajIvI aapnnikaadiH| aparo dravyanirmANopajIvI suvrnnkaar-crmkaaraadiH| tatra vikretA vividhaH kUTavyavahArau kUTakArau ca / tayoH kUTavyavahArI dividhaH sthAvaro jaGgama iti sambhUya catvAro bnniksvruupaaH| teSu kUTavyavahAriNaH sthAvarasya baNijo daNDamAha / yAjJavalkyA,mAnena tulayA vApi yo haredaMzamaSTamam / daNDaM pradApyo dizataM vRddhau hAnau ca kalpitam // mAnaM prasthadroNAdi, tulA suvarNAditulanadaNDaH / etacca pratimAnasyApyupalakSaNam / tulAmAnapratimAnaiH pratirUpakalakSitaiH / carannalakSitairvApi prApnuyAt pUrvasAhasam // iti kAtyAyanavacanAt / __tacca suvarNAdimAnanizcayArtha rAjacihnAGkitaM zilAzakalAdi pratimAneti prsiddhm| sarvatra cAca kUTatvaM vivakSitaM pratirUpakalakSitairiti kAtyAyanasaMvAdAt / __ aSTamAMzaH parimAtasya dravyasya / dvizataM paNAnAM havAvityAdyapahatadravyasyASTamAMzApekSayA yadi vRddhidRzyate yadi vA hAnirdRzyate tadA kalpitaM daNDamapahartA dApyaH / kalpanA ca dizatAnusAreNaiva tenASTamAdaMzAdadhikApahAre dizatAdadhiko daNDo nyUnApahAre nyUna ityarthaH / 1 ka ga baNivikalpAH / 12 For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / evaJcAtra kAtyAyanIyaM pUrvasAhasAbhidhAnaM sAhaseSu ca zavalikhitAdaunAM nyUnAdhikasaMkhyAkathanamapahRtadravyasyASTamAMzApekSayA nyUnAdhikabhAvamAdAya samaJjasamiti drssttvym| yattu,kUTatulAmAnapratimAnavyavahAre zArIro'Ggachedo vaa| iti shngkhlikhitvcnm| tatra zArIro muNDanarUpaH, aGgachedaH krnnaadynytmchedH| atra kalpe gauravAgauravAbhyAM vivalpavyavasthitiriti rtnaakrH| iha ca,__ tulAmAnavizeSeNa lekhyena gaNitena ca / iti vyAsoktayorlekhyagaNitayorapi 'doSe'nukto'pi dizatAdireva daNDastulyayogakSematvAt / etaddacanaM paThitvA ratnAkarAdau yAjJavalkyavacanAvatAraNAcca / tathA, samaizca viSamaM yatra careddA mUlyato'pi vA / 'sa prApnuyAhamaM pUrvaM naro madhyamameva vA // iti manuvacane dvayoH sakAzAt samaM mUlyaM tayorekasyotkRSTamanyasyApakRSTaM paNyaM vaiSamyeNa dadAnaH pUrvasAhasaM daapyH| same dravye kretavye kvacidadhikaM mUlyaM vaiSamyeNa gRhNan madhyamasAhasaM dApya ityrthH| iti rtnaakrH| 1 ga alpdossH| 2 ka ga pustakadathe saMprApnayAt / For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steydnnddH| vinimayapravRttayoH krayaprahattayorvA hayorekatarasyArthitvaM jJAtvA'lpamUlyena bahumUlyaM parivartayannalpamUlye vikreye bahumUlyaM gRhNan pUrvasAhasaM madhyamasAhasaM vA dhanApekSayA dApya ityrthH| iti hlaayudhH| aba pUrvavyAkhyAne pUrvamadhyamasAhasayoryA viSamavyavasthA shruuyte| sA'pahRtadravya-nyUnAdhikabhAvamAdAya samarthanIyA anyathA adRSTArthatvApAtAt / anubandhavizeSApekSayA prathamamadhyamasAhasavikalpa iti manuTaukAyAM kulluukbhttttH| nArAyaNastu, samaistu RjuzaulairviSamaM caret vakra vyavaharet / mUlyato viSamaM caredadhikaM gRhNIyAt / tena pUrvatra pUrva sAhasamuttaraca mdhymmityaah| manuH, abojavikrayau yastu baujokoSTA tathaiva ca / maryAdAbhedakazcaiva vikRtaM prApnuyAddadham // abIjaM baujatayA yo vikrauNaute so'bojavikrayau kSetrAdAvuptaM bIjamanyatra nayati sa bIjotkroSTA' iti hlaayudhH| uptabIjamutkhananena yo harati tatheti rtnaakrH| abaujameva katicidatkRSTakSetrakSepaNena pUrvamidaM sotkaSTamiti kRtvA yo vikrauNote sa tatheti kullakabhaTThaH / baujakAle tasya mahArghatArthamutkarSakArauti nArAyaNaH / 1 gha pustake biijotkrusstthaa| For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 daNDavivekaH / anayornAsA-kara-caraNa-karNAdichedarUpo vikRtau ghAta ityrthH| yazca paroptaM kSetraM balena vahati sa bIjotkroSTeti mishraaH| yAjJavalkyaH sambhaya baNijAM paNyamanazrRNAvarundhatAm / vikroNatAM vA'bhihito daNDa uttamasAhasaH // anagheNAnucitamUlyena avarundhatAM vikoNatAm / manuH, rAjJaH prakhyAtabhANDAni pratiSitAni yAni ca / tAni nirharato lAbhAt sarvahAraM harennRpaH // yAnyatizayena rAjopabhogayogyatvena prasiddhAni kari'turagAdauni maNimuktAdauni ca / atra manuTaukAyAM svadezodbhavAnauti vishessitm| tathA yAni darlabhANi dhAnyAdauni naitAnyanyatra deze vikretavyAnauti rAjJA pratiSiDvAni tAnyanyatra deze lAbhAt vikrauNAnena baNijA yatkiJcidbhANDenArjitaM tattatsarva rAjA hredityrthH| atra yAjJavalkyaH , vyAsiddhaM rAjayogyaJca vikrautaM rAjagAmi tat / mUlyadAnanirapekSaM rAjA haredityarthaH / zArIro'Ggacchedo vA daNDa ityanuvRttau / zaGkhalikhitau, prtissiddhbhaannddnirhaare| -- - - - - - 1 kha gha karivarAdIni / For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 63 nirhAre vikrye| atra nAzitabhANDamUlyo yadi baNika tdaivmityvirodhH| evaJca rAjayogyamapi vikrauya yadi mUlyadAnAzaktaH syAttadA'yameva daNDo nyAyasAmyAditi rtnaakrH| atha kUTavyavahAriNo jaGgamasya baNijo daNDamAhatumanunAradau, zulkasthAnaM pariharanakAle krayavikrayau / mithyAvAdau ca saMkhyAne dApyo'STaguNamatyayam // zulka krayavikrayAdau rAjagrAhyaM tasya sthAnaM rAjavyavasthApitaM nadInagaraparvatAdyadhikaraNaM yadi tadutpathagamanena pariharan baNigakAle nizAdau kraya vikrayaM vaa| saMkhyAne parimANe vastuno mithyAvAdI bhavati, zulkakhaNDanArthamalyasaMkhyA vaktauti yAvattadA krautavikrautamUlyAdaSTaguNamityayaM daNDo dApya iti rtnaakrH| zulkasyopasthitatvAttadapekSayaivASTaguNatvamiti pratibhAti vyAkhyAtaJca srvjnyen| atyayaM rAjJo yadacitaM zulkamiti / viSNuH, zulkasthAnamanAkrAman sApahAramApnuyAt / anAkAmanapravizan pariharanniti yAvat / sarvasvApahAraM sarvasvApaharaNaM etaca vAraMvAraM zulkasthAnaparauhAraviSayamato na virodhaH / 1 ka kha ityaavirodhH| For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| svayaM zuklasthAnapraviSTasya jaGgamasya sthAvarasya ca vikretuH kiyaddeyamityatra / viSNuH, 'svadezapaNyAcchulkAMzaM dazamamAdadyAt / paradezapaNyAcca viNshtitmm| __ svadezapaNye baNijAmutpannalAbha dazamAMzaM rAjA gRhauyAt paradezapaNya utpannalAbhe viMzatitamamityarthaH / acAzunAzini dravyavizeSe vizeSamAha gautamaH,rAjJa ityanuvRttI, mUlapuSpauSadhamadhumAMsataNendhanAnAM SaSTiH kSaNadharmitvAtteSu nityayuktaH syAt / SaSTiH SaSTitamabhAgaM, teSu mUlAdiSu, kSaNadharmitvAt kSaNavinAzadharmitvAt, nityayukto nityAvahito yataH syAdityarthaH iti hlaayudhH| evameva rtnaakrH| kAmadhenau tu taddaNadharmatvAditi spaSTameva paThitam / mizrastu SaSTha iti paThitvA SaSThAMzo rAjagrAhya iti vyAkhyAtam / sAmudrikeSu paNyeSu sArovArapUrvakaM zUlkagrahaNamityAha baudhAyanaH, sAmudraH zulko varaM rUpamuddhRtya dazapalaM zatamanyeSAmapi sArAnurUpyeNAnupahatya dha prakalpayet / sAmudraH samudrAdAgatapaNyagocaraH, tatra paNyeSu varaM muktAphalAdikaM gRhItvA zatapaNamUlye dazapaNaM galauyAdanyeSAmapi lAbhabhUyastvaprayojaka-dezAntarAgatAnAM sArAnusAreNa zreSThaM 1 ka kha svadezapaNyAnAM zulkAdazaM / For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stethadaNDaH / 65 vastu gRhItvA dharmAdanapetaM zulkaM klpyedityrthH| anupahatyetyanena baNijo dravyopaghAto na kArya ityuktam / ilAyudhenApahatyeti paThitvA uddhRtyeti vyAkhyAtam // atha zulkApavAdamAha / vasiSThaH, zulka cApi mAnavaM zlokamudAharanti / na bhinnakArSApaNamasti zulka na zilpivitte na zizau na dUte / na bhaizyasandhe na kRtAvazeSe na zrotriye pravrajite na yajJe // bhinno nyUnaH kArSApaNo mUlyaM yasya tadbhinnakArSApaNaM tanimittaH zulko'pi bhinnkaarssaapnnH| tena kArSApaNAdaLaka yasya mUlyaM taca vastuni zulko na grAhya ityarthaH / bhinnazabdo mUlyaparastena kArSApaNamUlyamiti halAyudhaH / vastutastu, yathoktaM zulkaM yadi bhinnakArSApaNaM bhavati tadA na grAhyamiti RjurevArthaH, prathamAnirdezasya svarasAt yathAvyAkhyAtArthapakSe vikrayaparatAyAmanyatra saptamaudarzanAditi pratibhAti / na zilpivitte zilpinA zilyAt prApte vitte, zizau vikrayyagavAdivatsAdau / dUte dUtavastuni upahArArthaM tena nauyamAne pUjyatayA labdhe vA, katAvazeSe sukhitasya baNijaH zeSe vastuni, yajJe yajJArthamAnauyamAne dravye / 1 zilpakRttau iti bahvAdAbhimataH pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| aba halAyudhaH,zizuzilpadUtebhyo baNijakebhyaH kvacidapi zulkaM na graahymityaah| zaGkhalikhitenoktam,skandhavAhyeSazulko nagaravAsinAM vipretarANAmapi / skandhavAhyeSu skandhavAhanayogyeSu alpataramUlyeSThiti shessH| azulkaH zulkAdAnam / brAhmaNasyetyanuvRttau nAradaH, nadoSavetanastAraH pUrvamuttAraNantathA / paNyeSvazulkadAnaJca na ceddANijyamasya tat // paNyeSu krayyeSu / kvacit taredhiti paatthH| tatra tareSu pAraM prApaNIyeSu vstraadisstthityrthH| azulkadAnaM raajgraahyaadaanm| atha kUTakAriNo baNijo daNDamAha / yAjJavalkyaH , tulAzAsanamAnAnAM kUTakRnnANakasya ca / rabhizca vyavaha" yaH sa dApyo daNDamuttamam // tulA pUrvamuktA zAsanaM rAjanivaddhaM cihnitamudrA naannkH| kaarssaapnnshtmaankttkaadiH| mudrA cihnitaH suvrnnaadiH| niSkAdiriti mitaakssraa| ya eteSAM kUTakRt taddezaprasiddhaparimANAdUnAdhikaparimANakRt , avyavahArikatAmrAdigarbhatatkArI vA yazcaitaiH For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org steyadaNDaH / kUTatayA jJAtaiH parakRtairapi vyavaharati tAvuttamasAhasaM daNDyAvityarthaH / pUrvvaM kUTavyavahAre yaduktaM tasyaivAyaM pakSaprAptAnuvAdaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra manuH, tulAmAnaM prataumAnaM sarvvaM tat syAt surakSitam / SaTsu SaTsu ca mAseSu punareva paraukSayet // tulAdInAM kUTatvazaGkayA SaTsu SaTsu mAseSThatauteSu parIkSaNaM kAryyamityarthaH / taccAlubdhasAdhupuruSadvArakamityAhatuH -- zaGkhalikhitau,tulA mAnaprataumAnavyavahArArghasthApanaM dezadravyAnurUpaM pratyayitapuruSAdhiSThitam / yAjJavalkyaH, akUTe kUTakaM brUte kuTe yazcApyakUTakam / sa nANakaparIkSau tu dApya uttamasAhasam // idamAzayAparAdhe tadyatireke tUttamAdalyamarhatautyAhuriti ratnAkaraH / 13 baje yadyapyAzayAparAdhAbhAve' daNDAbhAva eva ucita - stathApi paraukSaNAsamarthasya taca pravRttireva doSa ityabhisandhAya daNDAbhidhAnamiti pratibhAti / yAjJavalkyaH, sambhUya kurvatAM sarvvaM sAvAdhaM kAruzilpinAm / ardhasya hAniM ca sAhasro daNDa ucyate // 1 ga kA zeSAparAdhAbhAve | 2 mUle ardhamiti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / __ kAravo'ca prtimaaghttkaadyH| rajakAdaya iti mitaakssraakaarH| teSAM sAvAdhamiti paur3AkaramadhaiM karmamUlyam ye lAbhalAbhAt kurvanti ye vA rAjasthApitamUlyasya hAsaM dRviJca samaya kurvate teSAM sahasrapaNAtmako daNDa ityrthH| taba rAjJo mUlyavyavasthApanakAlamAha manuH,paJcarAtre paJcarAtre pakSe pakSe'thavA gate / kuvvauta caiSAM pratyakSamarghasaMsthApanaM nRpaH // yavyaM cireNa niSkAmati tatra pAkSika parIkSaNamanyatra pAJcarASikamityautsargiko vyavasthA / asthirArghANAM pratipaJcarAcaM sthiraprAyArghANAM pratipakSamiti mnuttaukaa| pratyakSamiti avakAzapakSe svayamevaitadrAjJA parIkSaNIyamanyathA tu prtyyitpurusshaaraiv| tatra zaGkhalikhitavacanaM likhitmdhstaat| parIkSAprakAramAha sa eva, AgamaM nirgamaM sthAnaM tathA vRddhi-kssyaavubhau| vicArya sarvazasyAnAM kArayet krayavikrayau // zasyapadamupalakSaNamAdyarthaM vA bahuvacanaM kar3ArA itivat / tena paJcavidhapaNyaparigrahaH / tatra nAradaH,krayavikrayadharyeSu sabba tatpaNyamucyate / gaNimaM tulimaM meyaM kriyayA rUpataH zriyA // 1 ka arghArtham / For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org steyadaNDH / gaNimaM pUgAdi / kapardakAdauti halAyudhaH / tulimaM suvarNAdi / meyaM dhAnyAdi / kriyayA vAhadohAdikriyayopalakSitamazvamahiSyAdi / rUpataH krauyamANaM paNyAGganAdi / citraM vastrAdIti halAyudhaH / zriyA dautyA muktAdi / 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Agamo dezAntarauyasya vikrayyavastuno dUrAdUra sugamadurgamadezavarttinaH svadezapravezaH / nirgamaH svadezauyapaNyasya tAdRzaparadezagamanam / sthAnaM ciramaciraM vA kAlametasmina kaute iyAn bhakSyAdi vyayo vRtta ityavasthAnam / vRddhiridAnametasmin vikrayamANe etAvAn lAbho bhavati kSayo vA satAvato hAniriti savrvvamidaM parAmRSya yathA kreturvikreturvA anucite lAbhahAnI na bhavatastathA rAjA krayavikrayau kArayedityarthaH / ca vikreturucitaM lAbhamAha yAjJavalkyaH, svadezapaNye tu zataM baNik gRhNauta paJcakam / dazakaM pAradezye tu yaH sadyaH krayavikrayau // 19 kha ga gha pustakatraye paNyamaGganAdi / 3 gha pustake [ yaH svadezodbhavameva paNyaM tasminneva dine krItvA grAmAntarAdAnauyAnayanadina eva vikrINIte [ sa paNazatamulye paNapaJcakam / videzapaNyaM krautvA tasminneva dine vikrINaute] sa paNazatamUlye paNadazakaM gRhNIyAt na tato'dhikaM daNDApAdakatvAt / sadya ityabhidhAnAt vilambya vikraye nAyaM niyama ityarthaH / ] cinhitAMzaH patitaH / PSPS 2 ka bhaktAdivyayaH / For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| yAjJavalkyaH, rAjJA saMsthApyate yo'rghaH pratyahaM tena vikrayaH / atra vizeSamAha rAjJa ityanuvRttau gautamaH, paNyaM baNibhirardhApacaye na deyam / arghAyacaye mUlyApacaye tatra paNyamaprayacchannapi baNika na daNDya iti tAtparyyam / vRhaspatiH, prachannadoSavyAmizraM punaH sNskRtvikryo| paNyaM ca dviguNaM dApyo baNik daNDaM ca tatsamam // prachannadoSavyAmizramanabhimatadravyeNa mizritaM punaH saMskRtaM purAtanameva sambhAvanAdinA' navaukRtam / yAjJavalkyaH , mRtAGgalagnavikreturdaNDo madhyamasAhasaH / mRtAGgalagnaM vastrAdi yena tena mriyate yena vA mRto bhUSyate tadalpamUlyamapi tavyamaprakAzya vikreturmadhyamasAhaso daNDa ityrthH| tathA, bheSaja-sneha-lavaNa-gandha-dhAnya-gur3AdiSu / paNyeSu honaM kSipataH paNA daNDastu Sor3aza // Adipadena hiGgumaraucAdayo gRhynte| haunamapadravyaM tadetavikretavyadravye prakSepamAtra boddvym| bRhaspativacane diguNaM paNyadAnaM baNigdaNDacca tAdRze vikrIte satItyavirodhaH / iti rtnaakrH| 1 kha pustake zAnAdinA / dha pustake sambhAraNAdinA / For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stayadaNDaH / acA'padravyaprakSepasya vikrayaparyantatAyAM dosstvmnythaa'dRssttaarthtvaabhipaatH| abhisandhimAvasyApi daNDaprayojakatvakalpanAyAmatiprasaGgazca syAt, ato vacanamidamalpavyAmizraNaparaM zrutabheSajAdimAtraviSayaM vaa| tasya kasyacit svarUpeNaivAlpatvAt kvacidapakarSasyAlpasyaiva samavAyAditi pratibhAti / atha paNyanirmANopajIvino daNDamAha / bRhaspatiH, alpamUlyantu saMskRtya nayanti bahumUlyatAm / strI-bAlakAn vaJcayanti daNDyAste'rthAnusArataH // 'tathA, hemamuktApravAlAdyaM kurvate kRtrimaM tu ye| kece mUlyaM pradApyAste rAjJe ca dviguNaM damam // dviguNaM vikriit-taadRkdrvymuulyaapekssyaa| daNDa uttamasAhasa ityanuvRttau viSNuH, pratirUpavikrAyakasya ca / pratirUpaM kRtrimmuktaadi| aba kRtrimadravyasya laghugurubhAvena mUlyatAratamyAdanayorvyavasthA draSTavyA / atha ratnAkare manuH, savakaNTakapApiSThaM hemakArantu pArthivaH / pravarttamAnamanyAye chedayellavazaH zuraiH // 1 ga pustake tathetyArabhya hemeti vacanaM patitaM / For Private And Personal Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 daNDavivekaH / kaNTakaH prkaashtskrH| lavaza iti zarIramAMsaM khnnddkhnnddmutkrttyedityrthH| dnnddsyaatimhttvaadbhyaasvissymetdityaahuH| devabrAhmaNarAjasuvarNaviSayamiti mitaakssraa| tathA tacaiva yAjJavalkyaH,kUTasuvarNavyavahArau vimAMsasya ca vikrayo / yaGgahaunAstu karttavyA zAsyAzcottamasAhasam // vibhirnAsAkarNakarairiti hlaayudhaadyH| kUTasuvarNavyavahArau rasavedhAdyApAditavarNotkarSAdinA suvarNavyavahArakArautyuktam / vimAMsavikrayau zvAdimAMsAnAM hariNAdimAMsatvena vikretA pratibhAti / pUrvAvAkye hemakAramiti liGgAdanyAyena hemavikraya eva gamyate mitAkSarAsambAdAt / sa ca daNDagauravazravaNAt rajatamizraNAdivilakSaNaH kUTakaraNAdirUpa evAvasIyate / chedayellavaza iti zravaNAdaGgAnAM chedo gamyate / tatra kSurairiti khaDgAdivilakSaNakaraNazravaNAdaGgAnAM laghutvaM prtiiyte| evaM manuvacanaM yAjJavalkyavacanena samamekaviSayameva kalpanAlAghavAt / tena kUTasuvarNakAriNo'vayavatrayachedaH zArIro daNDa uttamasAhasAkhyazcArtha iti daNDasamudAyo vAkyasamudAyArthaH / yAjJavalkyaH, mRcarma-maNi-sUtrAyaH-kASTha-pASANa-vAsasAm / ajAtau jAtikaraNe vikrauyA'STaguNo dmH|| 1 ga angghiinaast| For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steya daNDaH / 1 ajAtAvalpamUlyakajAtauye bahumUlyajAtIyatAbhramahetusAdRzyakaraNe / tena yo'lpamUlyaM dravyaM bahumUlyadravyabhramaviSayaM kRtvA mUlyena vikrauNaute tasya tadvikrayalabhyAdaSTaguNo' dama iti vAkyArthaH / sAdRzyakaraNaM yathA kRSNAyAM mRdi kastUrikAmodasaccAreNa kariketi / mArjAracarmmaNi varNotkarSApAdanena vyAghracarmeti / sphaTike lauhityAcaraNena padmarAga iti / kArpAsike svatre guNotkarSAdhAnena paTTasUtramiti / kASrNAyase varNotkarSAdhAnena rajatamiti / vilvakASThe candanAmodasaJcAreNa candanamiti / kakkole tvagAkhye lavaGgamiti kArpAsike vAsasi guNAdhAnena kauzeyamityAdi / tathA, - samudgaparivarttaM ca sArabhANDaJca kRtrimam / dhAnaM vikrayaM vApi nayato daNDakalpanA // 103 muhaM pidhAnaM tena saha varttate samuhaM sampuTaM karaNDakamityanarthAntaraM kRtveti pUrvvA zeSaH / tena suvarNAdipUrNasampuTaparivarttaM kRtvA AdhAnaM dhAraNaM nayataH sArabhANDaM kastUrikAdikacimaM kRtvA vikrayaJca nayato daNDaM kalpayedityarthaH / kalpanAmAha - sa eva, - bhinne paNe tu paJcAzat paNe tu zatamucyate / dvipaNe ddizato daNDo mUlyaDau ca dRddhimAn // 1 gha Ga pustakadaye takriyaNe syAdaSTaguNaH / For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 104 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / bhinno nyUnaH tena paNanyUnamUlye vastuni tathA kurvvataH paJcAzat paNaH / paNamUlye zataM paNAH, dvipaNamUlye zataddayaM paNo daNDaH, zatAdhikamUlye tvanenaiva krameNa daNDaeffectrthaH / manuH, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra ca svastikarucakAdipAnapAtrAdi vA ghaTayituM samarpitasya suvarNAderekadezamapahRtya dahanadhyApanAvarttanAdyupakSauNatayA tadapahAraM gopayataH suvarNakArAderapahRtadravyAnusAreNa daNDaH prAptaH / tatropakSayaH tattaddravyaniyamena nAradAdibhirukto'pi neha parigRhItaH / vyavahArikasya tasyaiva vyavahArAGgatvAt / ataeva tantuvAyorNavAyaviSayavizeSeo manvAdibhirukto'pi nAcoktaH / atha bhiSajo daNDamAha / ajJAtauSadhimantrastu yazca vyAdheratattvavit / rogibhyo'rthaM samAdatte sa daNDyacauravadbhiSak // atra rogivizeSe daNDavizeSavyavasthAmAha / yAjJavalkyaH,-- bhiSamithyA carandyApyastiryyakSu prathamaM damam / mAnuSe madhyamaM rAjamAnuSe tuttamaM tathA // aca tiryyagAdiSu mUlyavizeSeNa rAjapratyAsattivizeSeNa ca daNDAnAM gurulaghubhAvazca kalpanIya iti mitAkSarA / 1 6 pustake damam / For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 105 yathA viSNaH, uttamaM sAhasaM daNDyo bhiSamithyA carannuttameSu / madhyameSu madhyamam / tiryakSu prathamam / sarvamidaM rogiNo mrnnaabhaave| tatra daNDAdhikyAditi cikitsakAnAM sarveSAmityAdau nArAyaNaH / atha visrabdhavaJcakAnAM tathA sabhyAnAManyAyavAdinAM tathotkocAdAyinAM daNDaH / tatra vyAsaH, anicchantamabhUmijJaM saMyojya vyasane naram / apakarSanti tadravyaM vezyA-kitava-zilpinaH // anicchantaM pravRttyanunmukham / abhUminaM kA-kAryavivekazUnyam / etenaiteSAM visabdhavaJcakatvamuktaM bhavati / atra vRhaspatiH, anyAyavAdinaH sbhyaastthaivotkocjiivinH| visabdhavaJcakAzcaiva nivAsyAH sarva eva te // sabhyAH paarssdaaH| arthaalaabhenaanyaayvaadinH| vistabdhavaJcakAH smynirnnyaanukuulvnycnvytiriktvnycnkrtaarH| utkocAdAyino dvividhaaH-utkocgraahinnstdaajauvinshc| tatra prathamamAha vyAsaH,nyAyasthAneSvadhikatA gRhItvA'rthaM vinirNayam / kurvantyutkocakAste tu rAjadravyavinAzakAH // tathA sabhyotkocakavaJcakA iti manuvacane ratnAkaraH, utkocakAH kAryAdhikRtAH santa utkocagrAhiNaH / tatra te prakRte utkocaajiivitvenoktaaH| 14 For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 daNDavivekaH / tadAjauvinAntu daNDamAha viSNaH,kUTasAkSinAM sarvasvApahAraH kArya utkocajIvinAM sabhyAnAJca / manuH, ye niyuktAstu kAryeSu hanyuH kAryANi kaaryyinnaam| dhanomaNA pacyamAnA nisvAMstAn kArayennRpaH // vyavahAradarzanAdikAryeSu niyuktA utkocadhanatejasA vikAraM bhajanto'rthyAdaunAM kAryANi ye nAzayanti tAn gRhautasarvasvAn kuryAt / atra hanyurutkocagrahaNena jitamapyajitaM kuryuriti nArAyaNaH / yAjJavalkyaH,utkocajauvino dravyahInAn kRtvA vivAsayet / dravyahonAn kRtveti sarvasvaM gRhiitvetyrthH| atrAnubandhagauravAgauravAbhyAM vyvsthaa| atha kUTamadhyasthasAkSiNo dnnddmaah| bRhaspatiH,madhyasthA vaJcayantyekaM snehalAbhAdinA tathA / sAkSiNazcAnyathA brUyurdApyAste diguNandamam // diguNaM yAvanti vaJcayanti tadviguNaM madhyastho'tra vastumUlyavyavasthApakaH kUTamUlyavyavasthApanenArthaharo vivakSitaH / sabhyasya vyAsena nirvaasnaabhidhaanaat| kUTasAkSiNAM sakadutkocagrahaNaviSayamidam / For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / tadupajIvine tvAha viSNaHkUTasAkSiNAM sarvasvApahAra utkocajIvinAM sbhyaanaanyc| yatra tUtkocagrahaNannAsti kintu lipsAdinA'nyathAbhidhAnaM taba sAkSiNo daNDavizeSaH prakIrNakaprakaraNe drshitH| __ atha dyuutkaardnnddH| tatra dyUtaM dvividhamityAha / manuH,. aprANibhiryat kriyate lAke tat dyUtamucyate / prANibhiH kriyamANastu sa vijJeyaH samAhvayaH // paNapUrvikA kraur3A devanaM sA cedaprANibhiH kriyate tadA dyUtamityucyate / yadi pArAvatakukkaTAdibhirmanuSya'meSAdibhirvA tadA teSAmapi spardAsambhavAt samAhvaya iti / tadetat rAjJA'pi kAryavazAt pravartanauyamityAha / yAjJavalkyaH, dyUtamekamukhaM kAyaM taskarajJAnakAraNAt / ekaM mukhaM pradhAnaM yatra tattathA, taska reti prAyazcau-- jitadhanA eva kitavA bhavanti atazcauravijJAnArthamekaM mukhaM sabhikalakSaNaM rAjA kuryaadityrthH| tatra sabhA kitavanivAsArthA yasyAtyasau sbhikH| kalpitAkSAdinikhilakaur3opakaraNastadapacitadravyopajIvI sabhApatirucyate tasya krttvymaah| sa samyak pAlito dadyAt rAjJe bhAgaM yathAvatam / jitmudraahyejjai|' dadyAt satyaM vacaH kSamau // 1 ga pustake malla-| 2 kha yathAzratam / 3 kha jetra For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| sa sabhikaH pAlito rAjJA rakSitaH parAjitAdaddhRtya jitamartha jayine dadyAt / kSamI bhUtvA satyaJca vaco vizvAsArtha dyUtakAriNAM dadyAdityarthaH / athAtra kUTavyavahAriNo daNDamAha / vRhaspatiH,kaTAkSadevinaH kSudrA' rAjabhAgaharAzca ye| gaNanAvaJcakAzcaiva daNDyAste kitavAH smRtAH // acAkSadevanena meSAdidevanamapi lakSyate tulyayogakSematvAt / dyUtamuktA eSa eva vidhidRSTaH praannidyuutsmaahvyeH| iti yaajnyvlkydrshnaat| ataeva sAmAnyamAzritya vRhaspatinaivoktam / gUDhaH prakAzaH karttavyo niLasyAH kUTadevinaH / iti| viSNuH,kUTAkSadevinAM karacchedaH, upadhidevinAM sandaMzacchedaH // sandaMzastajanyaGguSThau, etaccAparAdhAtizaye draSTavyam / evaJca, rAjJA sacihaM niLasyAH kUTAkSopadhi devinaH / ityatra viSNuvacane cihUM karasandaMzachedAtmakameva ekamUlakatvAnurodhAditi rtnaakrH| 1 7 pustake paapaaH| 2 ka kha pustakadaye mASAdi / 3 ga kUTAkSopAdhi / For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steydnnddH| 106 kUTairakSAdibhirupAdhinA ca vaJcanahetumaNimantramahaupadhAdinA ye dauvyanti tAn zvapadAdinA'GkayitvA nirvAsayediti mitaakssraakaarH| nirvAsanaJca rASTrAt, anupAttavizeSe nirlAsane sarvatra dezasyaivopAdAna'darzanAt dyUtamaNDalAhA tat / tathAca nAradaH,kaTAkSadevinaH pApAnniharet dyUtamaNDalAt / kaNThe'kSamAlAmAsajya sa hyeSAM vinayaH smRtaH // mitAkSarAyAntu,nirvAsane nAradena vizeSa ukta ityuktvA vacanamidamavatAritam / nirharet dyUtamaNDalAdityatra rAjA rASTrAta vivAsayediti ca paThitam / acApyaparAdhagauravalAghavAbhyAM vyavastheti pratibhAti / evaJca, kitavAn kuzaulavAna kerAn kSipraM nirbAsayet puraat| ete rASTre vartamAnA bAdhante bhadrikAH prajAH // iti vidhyarthavAda praviSTamapi purAditi rASTrAdityubhayopAdAnaM ghttte| iha ydypi| prakAzametattAskayaM yaddevanasamAhvayam / iti manunA steyatvamanayoravizeSeNaivoktam / 1 gha upAdAnatvena / 2 ka ga pustakatraye AsAdya / 3 7 pustake sa hyeSa / 8 ka kha-vidhyanuvAda- / For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| dyUtaM samAhvayaJcaiva yaH kuryAt kArayeta vA / tAn sarvAn ghAtayedrAjA zUdrAMzca dijaliGginaH // iti hastachedAdayo daNDA adhyvishessennaivoktaaH| tathApyubhayamidaM kUTadyUtaviSayatayA neyaM brahaspativacanenaikamUlakatvalAghavAt / anyathA adRSTArthatvApAtAt mitAkSarAkRto'pyatraiva sambAdAt / yattu vadanti rAjAvidite dyUte jitamapi jayau na labhate pratyuta daNDyaH / prApte nRpatinA bhAge prasiddhe dyuutmnnddle| jitaM sasabhike sthAne dApayedanyathA na tu // iti yAjJavalkyauyAt / anirdiSTastu yo rAjJA dyUtaM kuvvauta mAnavaH / na sa tamprApnuyAt kAmaM vinayazcaiva so'rhati // iti nAradavacanAcceti / tatredaM pratibhAti yadA punaH parAjitaM sa sabhiko dApayituM na zaknoti tadA rAjA dApayet ityAheti kRtvA mitAkSarAyAM parAzarabhASye ca yAjJavalkyavacanamidamavatAritam / tathAca yathA RNAdAnaprakaraNe adhamaNairjecyAdadauyamAnamRNaM sAdhayate rAjJe sAdhitAdarthAviMzatyaMzo dhanikena dauyate anyathA tu na sAdhanaM na vA tasmai dAnaM, tathA prakRte'pi vAcyam / tulyanyAyAt / evaJca rAjabhAge prApta eva rAjA parAjitamarthaM jayine dApayenna tvanyatheti vAkyArthaH / For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 111 dyUtamaNDale sasabhike jitamityapi tatparameva tathaiva rAjAMzaparikalpanAt / evaM rAjAdezaM vinA yaH svecchayA dyUtaM pravarttayet sa tatra jitamapi na prApnuyAt na khalvajihmAH kitavA rAjabalaM vinA zaktyA dApayitumiti naardauypaadonshlokvaakyaarthH| evaM sthite yasmin rAjavyApAraM vinA jitopyarthaH prAptumazakyo rAjA ca bhRtiM vinA na vyApriyata ityanvayavyatirekAbhyAmavakRtamato rAjabhAgaM parikalpya rAjAjJAmAdAyaiva pravartitavyamiti vAkyayorekavAkyatayA tAtpa ArthoM gmyte| __ yacca nAradIyavAkyapratIke daNDaH zrUyate tatra yathA tarimatyAM nadyAM tarazulkabhiyA bAhubhyAmuttaratastathA prakRte'pi rAjadevakhaNDanameva daNDyamAnasyAparAdho na tvnyt| bAhubhyAmuttaran paNazataM daNDya iti vaziSThavacanenaikamUlakatvAt tasmAdrAjAjJAM vinA pravarttitaM dyUtaM vA tato jayo vA na sidhyati tatsiddhAvapi parAjitaM na labhyate ityevamAdyarthaparikalpane vAkyasyAdRSTArthatvaM syAt / tasmAdrAjadaNDamagaNayitvA svayaM jitArthasAdhanamadhyavasAya rAjAjJAM vinApi kRte dyUte paripaNitaM parAjitena deyaM, yadi tavAkSA hirabhyastAH patanti yadi vA manmeSastvanmeSAdapasarati tadA zatante dadAmoti svarasataH prkRtisthaabhyupgme'pvaadkaabhaavaaditi| For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 dnnddvivekH| atha jyotirvido dnnddmaah| bRhaspatiH, jyotirjJAnaM tathotyAtamaviditvA tu ye nRNAm / 'zrAvayantyarthalAbhena vineyAste'pi yatnataH // arthalAbheneti vacanAdarthAnusArau daNDaH / atha rjkdnnddH| tatra manuH,zAlmale phalake sUkSme nirNijyAnejakaH zanaiH / na ca vAsAMsi vAsobhiniharena vivAsayet // zAlmale zAlmalidArumaye, sUkSme mhnne| nirNijyAt prakSAlayet / nejako rajakaH, tathA vastre baDvA vastrAntaraM nirNajanasthAnaM na nayet / na vivAsayet na viparItamAcchAdayet paravastreNa paraviniyogaM na kArayediti yAvadityartha iti rtnaakrH| nArAyaNastu na niharenna parivarttayet na ca vivAsayena ciraM sthaapyedityaah| evaJcAtra vaiparItyAcaraNAdaNDabhAgbhavatIti tAtparyamiti rtnaakrH| atra matsyapurANam,vAsAMsi phalake sUkSma nirNejyAni zanaiH shnaiH| ato'nyathA yaH kuvAta daNDaH syAdrapyamASakam // 1 gha pustake vyAzrayanti / 2 mUle - na ca vAsayet / For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org steyadaNDaH / yAjJavalkyaH, vasAnastraun paNAndApyo nejastu parAMzukam / vikrayAvakrayAdhAnayAciteSu paNAn daza // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- 15 avakrayo mahyametAvaddanaM tvayA deyametAvatkAlamupabhogArthaM mayA dIyata ityevaM rUpaM bhATakam / AdhAnaM bandhakaM, yAcitaM suhRde yAcitasya dAnam / tathA, dezaM kAlaJca vijJAya jJAtvA naSTe balAbalam / dravyANAM kuzalA brUyuryattaddApyamasaMzayam // naSTe vAsasi dApyaM svAmine rajakasakAzAt dRDhaphalakAsphAlanAttaddoSe satIti zeSaH / tatra bhogatAratamyAt mUlyApakarSamAha / 113 nAradaH, - mUlyASTabhAgo hauyeta saGghautasya vAsasaH / dvipAdastristribhAgastu catuH kRtvo'rddhameva ca // akSayAttu parataH pAdAMzApacayaH kramAt / yAvat kSauNadazaM vastraM jIrNaH syAnniyamaH kSaye // sakRddautasya vAsaso bhogadoSAnmUlye'STamo bhAgo hauyate tena yacASTau paNA mUlyarAzistaca saptapaNAn rajako dApyaH / evaM dvitvo dhautasya pAdazcaturtho bhAgaH / ciHkRtvo dhautasya tripAdastRtauyo bhAgaH / catuH kRtvo dhautasyAIM hauyate / tataH parantu kSauNadazaM vastraM yAvatpAdarUpasyAM 1 gaga- dIyate I For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 dnnddvivekH| shsyaapcyH| tataHparantu jomasya vAsaso hAse na niymH| 'ata uktAnusAreNa madhyasthairUhaH kAryaH / athaupAdhika daNDaH / tatra manuH, upadhAbhistu yaH kazcit paradravyaM harennaraH / sasahAyaH sa hantavyaH prakAzaM vividhairvadhaiH // rAjA tvayi ruSTaH tasmAttvAM vakSyAmi mayi dhanaM dehItyAdi vA kanyAdhanAdilAbhopakAraM vA antamabhidhAya chadmabhiryaH paradravyaM gRhNAti sa chadmadhanagrahaNasahakArisahito bahujanasamakSaM karacaraNazirazchedAdibhiranekaivaMdhopAyai rAjJA hntvyH| yadyapi niHkSepaviSayamidaM vacanaM tatprakaraNAntaHpAtAt tathApi nyAyasAmyAt pUcaritthaM vyAkhyAtamato'trAvatAritam / evaJca na nikSiptamityAdichalAktyA niHkSepAdiparadravyaM yo haret tasyAyameva dnnddH| bahuvArApahAraviSayametaditi nArAyaNaH / atha zikSakAbhijJakuzalAcAryANAM daNDaH / tatra dharmako matsyapurANam / mUlyamAdAya yo vidyAM zilpaM vA na prayacchati / daNDyaH sa mUlyaM sakalaM dharmajJena mahaukSitA // sakalaM kalAsahitaM mUlyaM dhanine dApayitvA tAvadeva grahautA daNDya ityarthaH / 1 ga gha 7 itastadbhaktAnusAreNa / 2 ka ga 7 auSadhikadaNDaH / / For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 115 atha mAntrikatAntrikayordaNDamAha / vRhaspatiH, mantrauSadhibalAt kiJcit saMbhrAntiM darzayanti ye / mUlakarma ca kurvanti niLasyAste mahaubhujA // mUlakA'tra vazIkaraNam / athAtapasvinastapasviliGgino daNDamAha / vRhaspatiH, daNDAjinAdinA yuktamAtmAnaM darzayanti ye / hiMsanti chadmanA cAthai badhyAste rAjapUruSaiH // atha kuzaulavAdidaNDamAha / manuH,kitavAn kuzaulavAn kerAn pASaNDasthAMzca mAnavAn / vikarmasthAna zauNDikAMzca kSipraM nirbAsayet purAt // kitavA vaJcakA dyUtakArAH, kuzaulavAH svakauzalabalenAnicchato'pi puruSAna ye vaJcayanti te'vAbhimatAH, kerAH parastraupuruSasaGketakAriNaH, pASaNDasthAH kSapaNakAdipASaNDAzritAH, vikarmAsthA atyantaM viruddhakarmazIlAH, zauNDikA atyntmdypaanprsktaaH| vikarma kriyAvaJcanamiti manuTaukAyAM kulluukbhttttH| evaJca kuzaulavAdInAM vaJcanAdibhirapahAritvamapekSitam / pUrvAparanibandheSu steyaprakaraNe pAThasvarasAt zauNDikAderapi tAdRzasyaivAyaM daNDo na ca tattajjAtimAtrasya adRSTArthatvApAtAt / For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 davivekaH / kullUkabhaTTena tu vAkyasyAsya dyUtaprakaraNAntaHpAtitvAt kitavaprasaGgeNAnyeSAmabhidhAnamityuktam / nArAyaNena tu nirvvAsayet bahireva vAsayediti vyAkhyAtam / ataH kuzIlavAnnaTAnityAdivyAkhyAnAcca prakAzataskaratvameSAmeva na manyata iti gamyate / atha yeSu prakAzataskaratvenopadiSTeSu viziSya daNDo nopadiSTasteSu kathaM tannirNayo doSAnusArAditi prAJcaH / tathAhi sarvvAnetAnabhidhAya -- naigamAdyA bhUridhanA daNDyA doSAnusArataH / yathA te nAtivarttante tiSThanti samaye yathA // iti vyAsavacanaM nibandheSu paThitam / taca pratibhAti samabhivyAhRtAnAmekatra yo daNDaH zrutaH sa evAnyacApi boddhavyaH sAhacaryyAt / teSu dvitrANAM yatra daNDabhedazrutistacAparAdhasya gauravalAghavAbhyAmabhyAsAnabhyAsAbhyAM vA daNDyasya dhanavattvAdhanavattvAdibhirvvA vyavasthA / yaca tvekacApi daNDazrutirnAsti tatra tulyanyAyatayA doSAnusAreNa vA tatkalpanamiti / so'yaMprakAra evaM - jAtIye'nyacApi draSTavyaH / ke punaste tatra bRhaspatiH, - -------------------------------------------- naigamA vaidyakitavAH sabhyA utkocavaJcakAH / daivotpAtavido bhadrAH zilpajJAH pratirUpikAH // 1 ga pustake sabhyotkocakavaJcakAH / gha Ga pustake sabhyautkocika For Private And Personal Use Only ka 1 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 117 akriyAkAriNazcaiva madhyasthAH kUTamAkSiNaH / prakAzataskarA hyete tathA kuhakajIvinaH // naigamA atra baNijaH kapaTatulAdiddArA'rthahAriNaH / vaidyA rogaM prakopyArthahAriNaH, kitavAH kUTadevanadArA'rthahAriNaH, sabhyAH pArSadAH-arthalAbhenAnyAyavAdinaH / 'autkocakAH kAryAdhikRtAH santa utkocArthagrAhiNaH / vaJcakAH sambhayodhatAnAM pracchAdyaikatarArthahAriNa iti rtnaakrH| ye suvarNAdidravyaM gRhItvA'padravyaprakSepaNa vaJcanti iti mnuttokaa| daivaM bhAgyamutpAto'dbhutaM tadvido mithyoktyA'rthahAriNa iti rtnaakrH| halAyudhastu tathaivotpAtavida iti paThitvA ye mithyevotpAtadarzanena gRhnnntiityaah| bhadrAH zAntiniyuktAH zAntimakRtvaivArthaharA iti rtnaakrH| kalyANAkAratayA pracchannapApA dhanagrAhiNa iti manuTaukAyAM kullUkabhaTTaH / svarUpatAmAtmano nidhAya tyAdivyAmohakA iti srvjnyH| zilpajJAH kUTazilyenArthaharAH pratirUpikAH kUTazivArakAdidvArA'rthaharA iti rtnaakrH| mithyAzramaNaliGgadaNDAdidhAriNa iti halAyudhaH / uktaJcaitat,daNDAjinAdinA yuktamAtmAnaM darzayanti ye| hiMsanti chadmanA cArthaM vadhyAste rAjapUruSaiH // 1 autkocikaaH| 2 shiraanggaadi-| For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDa vivekH| iti vRhaspatinaiva vivrnnaat| akriyAkAriNo bhuutkaaH| akriyAkAriNa iti sarvacaivAnuSajyata iti halAyudhaH / tena sarveSAmeSAM kUTakAritvaM vivakSitamiti bhAvaH / madhyasthA mUlyavyavasthApakAH kuuttmuulyvyvsthaapnenaarthhraaH| kUTasAkSiNo'yathAvAdena parasya vyvhaarsaakssinnH| kuhakajauvina indrajAlAdinArthahAriNo vivakSitAH / nAradaH,prakAzavaJcakAstava kuuttmaantulaashritaaH| autkocikAH sopadhikAH kitavAH paNyayoSitaH // pratirUpakarAzcaiva maGgalAdezakAriNaH / sopadhikA bhayamAzAM vA darzayitvA ye prdhnmphrnti| kitavA atra chadmanA'rthaharAH pratirUpakarA rAjAnumati vinA raajveshkrtaarH| mngglaadeshkaarinno'nydeshmngglaadeshhaaraa'rthhaarinnH| / manuH,prakAzavaJcakAsteSAM nAnApaNyopajIvinaH / autkocikAcaupadhikA vaJcakAH kitavAstathA // maGgalAdezavRttAzca bhadrAzcaikSaNikaiH saha / asamyakAriNazcaiva mahAmAvAzcikitsakAH // zilpopakArayuktAzca nipuNAH paNyayoSitaH / evamAdyAn vijAnIyAt prakAzAlloka-kaNTakAn // nigUDhacAriNazcAnyAnanA-nAryaliGginaH // 1 ga gha autkockaaH| 2 mUle adhikaH pAThaH prachannavaJcakautvete ye senATavikAdayaH / For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steya daNDaH / ye nAnApaNyairvyAjena paradravyaM gRhNanti te nAnApaNyopajauvinaH / zrapadhikAstulAdikRtenopadhinA chalena gRhNanta iti nArAyaNaH / yadyaca sopAdhika eva iti tattvaM tathApi iyamidaM samAnAdhikaraNamiti tadabhiprAyaH / maGgalAdezavRttA etAn devAn tvadarthe pUjayAmIti mithyA'bhidhAya jauvanti te hi maGgalamAdizya vaJcayanto varttante / bhadrAH pracchannapApA bhadrAkAramAtmAnamupadarzayanti / yuktaM caitat / tathAhi vyAsaH, strIpuMsau vaJcayantauha maGgalAdezakAriNaH / gRhNanti chadmanA cArthamanArthyAcAryyaliGginaH // 118 aikSaNikAH kuhakajIvinaH / mahAmAtrAH pradhAnabhRtAH, arthalAbhenAsamyakkAriNa iti / anAryyA AliGginaH, brahmacAryyAdayo brahmacaryyAdibhAvanayA'rthaharA iti ratnAkaraH / manuTIkAyAM kullUkabhaTTena mahAmAcA hasti zikSA - jIvinaH / asamyakkAriNa iti mahAmAtra cikitsakavizeSaNamityuktam / sarvvajJenApi mahAmAtyA iti paThitvA rAjo'mAtyabhipajazvA samyakkAriNo'yuktakAriNa iti vAkhyAtam / halAyudhatye paNyadoSiNa iti paThitvA ye nipuNA 1 va pustakada ye -- vRttayaH / For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / maNyAdyupacAreNa zrotriyAdaunapi mohayanti upacArayuktA upAyanaDhaukanayuktA iti vyAkhyAtaM tathA anAryAn zUdrAdaun AryaliGginI brAhmaNavezadhAriNo dhanagrAhiNa iti bhaTTenaivoktam / tadetat sarvamapi matamanumatameva sarveSAmeSAM prakAza taskaratvAvizeSAt / tatra pratirUpakANAM daNDaH prakIrNake vkssyte| pradhAnabhUtAnadhikRtya / manuH, rASTreSu rakSAdhikRtAH parasvAdAyinaH shtthaaH| bhRtyA bhavanti prAyeNa tebhyo rakSedimAH prajAH // ye kAryibhyo'rthamevaM hi gRhauyuH paapcetsH| teSAM sarvasvamAdAya rAjA kuryAt pravAsanam // kAryyibhyo vyavahAribhyaH / kAtyAyanaH,pratirUpasya kartAraH prekSaNAH prakarAzca ye| rAjArthamoSakAzcaiva prApnuyuvividhaM vadham // prekSaNA rAjakAryavAdhena nRtypreksskaaH| prakarA daNDasAdhyakaraM prakRSTaM gRhnnntH| daNDAkhyaM karamiti kecit / mizrAstu daNDAkhyaM rAjakaraM svabhAvato niratizayaM sAtizayoktya gRhNantaH prakarA ityaahuH| zeSeSUktava vyavasthA / 1 gha-mAnyAdyavicAreNa / 2 ga vyavahArakebhyaH / For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stayadaNDaH / 121 athAprakAzataskarANAM daNDaH / tatra teSAM bhedmaah| manuH, pracchannavaJcakAsteSAM stenA'TavyAdayo jnaaH| stenAH sandhicorAdayaH, aTavyA attvyaashritaaH| divA'pi cauryakAriNa iti rtnaakrH| AdipadAt prAntaravAsi caurprigrhH| vRhaspatiH,sandhicchidaH pAndhamuSo vicatuSpAdahAriNaH / utkSepakAH zasyaharA jJeyAH pracchannataskarAH // utkSepakA rakSakasyAgrata evAvahitasya dRSTiM vaJcayitvA ukSipya dhnaaphaarinnH| vastrAdyutkSipyApaharatIti utkSepaka iti mitAkSarAkAraH / vyAsaH, zodhanAGgAnvitA rAtrau ye crntyvibhaavitaaH| avijJAtanivezAzca jJeyAH pracchannataskarAH // utakSepakazca sandhijJo pAnthamuT granthibhedakaH / strIpuM-moSaH pazusteyo cauro navavidhaH smRtaH // zodhanAGgAnvitAH stayakaraNa-khanitrAdyanvitAH, avijJAtanivezA anvgtprveshaaH| etayorutkSepakAdisamazaurSatayA'bhidhAnaM steyAdarzane'pi ArambhAdidaNDaprAptyarthamiti pratibhAti / granthibhedako granthibhedanadvArA vstraadibddsuvrnnaadypyphaarkH| 1 gha pustake prAntavAsauti pAThaH / 2 ga anavahitasya / 16 For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 daNDavivekaH / atra sandhicchettA pAnthamuT dvipadApahArau catuSyAdApahArau utkSepako granthibhedakaH zasyaharaH prakIrNApahArItyaSTa'dhaivAprakAzataskarabheda iti prtibhaati| ATavyAdInAM pAnthamuTprabhedatvAt ythaaythmitrvishessaarthprveshaadaa| ___ atra yadyapi zasyaharazabdena vRhaspatyukta-sandhicchidAdanya pracchannahArakatvamAtra vivakSitamiti rtnaakrH| tatra vRhaspatyuktAnAM zasyaharAntarbhAve tabahirbhAve vA parigaNanamAtre bhedAt phalato na kazcivizeSaH / mAtrA vA prativezinyA veti nyAyAt pakSadaye'pi dnnddvidhervishessaat| ___ tathApi dhAnyApahAre manvAdibhauratnAdhikabhAvaM dvipadAdivat zRGgagrAhikatayA nirdizya daNDAbhidhAnAtahadevamuktaM svAtantryeNa parigaNanam / yeSAntu nAradAdyuktamuttamAdibhedamAdAya daNDotkarSApakarSaparikalpanaM teSAM prakaumatvamevocitamato nAtiviruddhastadapahAriNo bhedena vibhaagH| tena zasyaharo dhaanyaaphaarkH| zalyaM kSetragataM prAhurdhAnyaM satuSamucyate / AmaM vituSamityuktaM pakvamantramudAhRtam // iti prakaraNAntarauyaparibhASAyAH prakRte'nAdaraNAt / prakopahArI ratnAdyapahArakaH, uktadvipadavyatiriktadravyApahAritvAt / na dRSTaM yacca pUrveSu savvaM tat syAt prakorsakam / iti nAradavacanAnusArAt / 1 ga asstthaavevaaprkaashtskraaH| 2 gha pustake prakIrNake iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 123 nanvevaM pAnthamuT prabhRtaunAmapyetavizeSatvaM prAptaM tairapi prakauphanAmeva ratnAdaunAmapahArAditi cet| satyaM, kintu teSAmapahRtadravyasya uttamAdibhedamapuraSkRtya pAnthamoSaNAdireva doSa iti bhedenopanyAsaH / ataeva dvipadAdyapahAre sandhicchedAdistadupAyo na dRzyate / pAnthamoSAdau dravyavizeSavadihApi hrnnopaayvishesssyaapryojktvaat| ataeva sandhicchedAdirupAyabhedo dvipadAdirapaharttavyadravyabhedo vA yo yaca prayojakastenaiva tasya vyapadezaH kRto vyaasaadibhiH|| ataeva sandhicchettarapi bhAgyavaicitryeNAlyAnalpadravyalAbhavaicitye'pi sandhicchedasyaiva daNDaprayojakatvamuktaM manunA sandhiM chittvA tu ye caurymityaadi| uktaJca mitAkSarAkAreNa aparAdhagurutvAdaca daNDo gururiti / ataeva,pranaSTAdhigataM dravyaM tiSThetyuktaradhiSThitam / yAMstatra caurAna gRhauyAttAvAjA tena ghAtayet // iti manuvAkye zatAdabhyadhike vadha iti darzanAdatrApi zatasuvarNamUlyAdhikadravyaharaNe vadha iti govindarAjavyAkhyAnaM dUSayatA kullakabhaTTenoktaM sandhiM chittvA tu cauryamitivat alyenApi pranaSTarAjarakSitadravyaharaNenaiva vizeSeNAtra vadhavidhAnaM zatAdabhyadhiko vadha ityasya vizeSopadiSTavadhetaraviSayatvAditi / tasmAdalyadhanApahAre sandhicchedAdeva doSavizeSAddadhadaNDa iti sthitm| For Private And Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 124 www.kobatirth.org dagaDa vivekaH / yattu,-- sandhicchettA'nekavidhaM dhanaM prApnoti vai gRhAt / pradApya svAmine sarvvaM hRtaM nRpe nivezayet // iti vyAsavacanam / kAtyAyanaH, - --- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tasya hRtadApanamAtre tAtparyyamanekadhanalAbhAbhidhAnantu pakSaprAptAnuvAda eva / ataeva, sandhicchido hRtaM dApyAH zUlamAropayettataH / iti bRhaspatinA hRtamityevoktaM na tu steyaM tasyAneka vidhatvAditi / taravAparyyApte'pi cauryyAdau daNDamAha - Arambhe prathamo daNDaH pravRtte madhyamaH smRtaH / yasya yo'bhihito daNDaH paryyAptasya sa vai bhavet // iti / athaiteSu sandhicchido daNDamAha / manuH, sandhiM chittvA tu ye cauryaM rAcau kurvvanti taskarAH / teSAM chittvA nRpo hastau taukSNazUle nivezayet // t atra hRtadApanamaparAdhakhyApanaccAdhikamiti prAguktam / pAnyamuSo daNDamAha bRhaspatiH, tathA pAnyamuSo vRkSe gale baddhvA'valambayet // 1 ka kha pustakadaye hRtvA / ---------------------------------- For Private And Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 125 atra nArada-kAtyAyanau,svadezaghAtino ye syastathA mArganirodhakAH / teSAM sarvasvamAdAya rAjA zUle nivezayet // yasya rAjJo deze caurA vasanti tadrAjadezastahAtinaH svdeshghaatinH| teSAM caurANAM / tena paradezaghAte cauraiH kriyamANe teSAM rAjJA sarvasvaharaNaM na kAryam / tadrAjAnukUlatvAditi rtnaakrH| atra vAkyasyAsya ratnAkarAdau pAnyamuSamupakramyAvatAraNe'pi tatra parisaGkhyAyakasya svadezIya-mArganirodhasya samabhivyAhAradarzane'pi paradezIya dicatuHpadahAriNo'pi daNDAbhAvo nyAyasAmyAditi pratibhAti / evaJca paradezAhRtaM dravyamityAdi kAtyAyanavacanena samamekamUlakatvameveti / atha dvipadApahAre manuH, puruSANAM kulaunAnAM nArINAJca vizeSataH / mukhyAnAJcaiva ratnAnAM haraNe vadhamarhati // kulaunAnAM satkulajAtAnAm / tatra vRhaspatiH, manuSyahAriNo rAjJA dagdhavyAstu kaTAgninA / kaTena veSTayitvA tatprabhaveNAgninA dAhyA ityarthaH / vyAsaH,strIhartA lohazayane dagdhavyo vai kttaagninaa| narahartA hastapAdau chittvA sthApyazcatuSpathe // 1 gha pustake yajJAvarodhinaH / For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 126 daNDavivekaH / nAradaH,puruSaM harato hastau daNDa uttamasAhasaH / sarvasvaM harato nArauM kanyAntu harato vadhaH // vAjibAraNabAlAnAM cAdadauta bRhaspatiH / hastAviti chittveti shessH| kAmadhenau-dRSTamiti paThitam / sarvasvamiti nArauM harataH sarvasvagrahaNaM daNDa ityrthH| bAlAnAmiti harata iti vipariNAmenAnvayaH / bRhaspatirityataHpUrvamityAheti zeSaH / atra caikavastugrahaNe parasparaviruvazAraurArthadaNDAnAM hArakotkRSTApakRSTajAtIyatvadhanavattvAdhanavattva--hAryotkarSApakarvyavasthA kAryeti ratnAkaraH / tavaM pratibhAti manunA sAmAnyataH strIpuruSahAriNo vadho vihitH| tasya vicitrAvicitratayA'nekatvAt karaNAkAGgAyAM vRhaspatinA kaTAgnidAharUpaM tadihitaM tacca strIhartetyAdivyAsavacanaikavAkyatayA lAhazayanasAhityena svauharaNaparatayA vyavatiSThate / evaM nirAkAGkSa strIhAriNo vadhe nrhnetyaadivyaasvcnaat puruSavadhe hastapAdachedapUrvakaM catuSyathAvasthApanarUpaM zUlAropaNAparaparyyAyakaraNaM prtiiyte| evaM puruSavadhe'pi nirAkAGkSa puruSamityAdinAradavacanokta-pUrvoktayovikalpaH pryvsyti| smRtizAstre 1 ga pustake pAtyaH / 2 ga pustake strauM tu harataH / For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 120 vikalpastu AkAGkSApUraNe satautivacanAt, sacAyaM strIviSayatayA prauDhapuruSaviSayatayA ca vyavatiSThate / kanyAharaNe vadhasya bAlaharaNe sarvasvaharaNasya vyAsena zRGgagrAhikatayA'bhidhAnAt vissybhedenaavirodhaacc| evaJca parapariNItastrauhAriNaM lohazayanamAropya kaTAgnidAhena hanyAt prauDhapuruSahAriNantu hastapAdau chittvA zUlAropaNena hanyAdityekaH kalpaH prauDhapuruSahAriNo hastahayachedarUpaH zArIra uttamasAhasarUpazcArthoM daNDaH / UDhastrIhAriNastu sarvasvaharaNamityaparaH kalyaH / tadanayovaiSamyeNa virodhe manuvacane kulaunAnAmiti zravaNAt kulInastrIpuruSApahAre prathamaH kalpaH, akulaunatadapahAre tu dvitIya iti vyavastheti / rAjakulaunayoH strIpuruSayorapahAre vizeSamAhatuHzaGkhalikhitau, rAjaputrApahAre'STasahasraM zArIro vA daNDastatkulauneSu putradhaI striipurussyoH| aSTasahasramaSTAdhikasahasraM tacca paNAnAM likhitaparibhASAnusArAt kArSApaNAnAmiti rtnaakrH| tatrApi sa evaarthH| tathAhi ajAvike'rddhatrayodazapaNA nakulaviDAlApaharaNe cayaH kArSApaNA ityupasaMhAradarzanam / tatra ca kArSApaNaH paNaparyAya eva purANaparyAyatve'jAvikApekSayA nakulaviDAlayolaghutvena daNDagauravAnupapatteH / For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 dnnddvivekH| kAmadhenau rAjaputrApahAreSviti paThitaM' tatkulauneSu rAjakulauneSu putreSu raajputrvytiriktpurussessu| aImaSTAdhikasahasrAI strIpuruSayozca rAjakulaunayoraImaSTasahasraM zArIro veti vikalpe dhanavattvA'dhanavattvAbhyAM vyavastheti rtnaakrH| atra pratibhAti rAjakulaunApahArasyAtatkulaunApahArApekSayA gurutvAdArthazArauradaNDayoH sAhityaM vAkyArthaH zArIro veti vAkAraH samuccaya iti / dAsadAsyorapahAre manuH, dAsAzvarathahartA ca prAptaH syAncaurakilviSam / nAradaH,goSu brAhmaNasaMsthAsu sphurAyAzchedanaM bhavet / dAsauntu harato madhyastathA pAdasya chedanam // brAhmaNasaMsthAsu braahmnnsvaamikaasu| evaJca dAsauSu brAhmaNasvatvena gauravAdaNDAdhikyadarzanAdAseSvapi brAhmaNasvAmikeSu cauradaNDaH zArIramArthaM vA'dhikaM vAcyamanyasvAmikeSvalpamiti prtibhaati| atha catuSyadApahAre nAradaH,mahApazUn stenayato daNDa uttamasAhasaH / madhyamo madhyamapazUn pUrvaH kSudre pazau hRte // 1 ga pustake paatthH| 2 ka kha cha daasausu| 3 mUle arddhapAdavikarttanamiti pAThaH / 4 ga pustake kSadrapazUn haran / For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org steyadaNDaH / 126 mahAntaH pazavo hastyAdayaH, madhyamA vRSAdayaH / etadvizeSavihitetaraviSayam / tatra mahApazuSu vizeSamAha tathA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manuH, - "asanditAnAM sandAtA sanditAnAM vimokSakaH / dAsAzvarathaharttA ca prAptaH syAccaura kilviSam // -------------------------------- mahApazUnAM haraNAt zastrANAmauSadhasya ca / kAlamAsAdya kAryyacca daNDaM rAjA prakalpayet // sanditAnAM caraNabaddhAnAmiti kalpataruH / sandAtA haraNahetubandhanakArau / vimokSako haraNahetumokSakArau / caurakilviSaM cauradaNDaM zArIramArthaM vA, sa ca mAraNAGgachedanApahArarUpa iti manuTaukAyAM kullUkabhaTTaH / nArAyaNastu asanditAnAmabaddhAnAmpazUnAmasvAmikatayotsRSTAnAM vAhanAdikarttA sandAtA / sanditAnAmapyanyadauyapazUnAM tadvirodhAcaraNabuDyA mocayitA vimo kSakaH / dAsAdiharttA tu kathaJcitpratAraNAdinA taiH svakAryyaM kArayitA tena tadasteye'pi tattatkarmmaNyeva steyAti' dezo'yamityAha / yuktaJcaitadeva yadyapaudaM na steyaM tathApi na virodhaH steyAtidezasyApi steyadaNDaprAtyarthatvAt / kAleo yuDopayogAnupayogasamayaH / kAryyamupayogasya bhUyastvAlpatve / etat sarvvamAleAkya ca kAlasaMgRhItamupalakSitaM vA / vAjivAraNAdegauravAgaurave viziSTatvAviziSTatve ca kvaci - 1 mUle 2 ka kha pustakadvaye - kammaNyevAtidezo'yam / 17 - kAsandhitAnAM sandhAtA sandhitAnAM ca mokSakaH / For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 130 dnnddvivekH| cAlpaM bahu bahutaraM vA catuSpadApahAriNo daNDaM kuryyAditi zlokadaya samudAyArthaH / taba bahutaradaNDo ythaa| yAjJavalkyaH, bandigrahAMstathA vAjikuJjarANAJca hAriNaH / prasahmaghAtinazcaiva zUlamAropayennarAn // vyAsaH, azvahartA hastapAdau kaTiM chittvA pramApyate / bahuryathA-vyAsaH, vAjivAraNabAlAnAM cAdadauta haspatiH // vAjauti haraNa iti viprinnmitaanussnggH| Adadauteti sarvasvamiti pUrvAIsthitAnuSaGgaH / tathA-viSNuH, go'zvoSTragajApahAryekakarapAdikaH kAryyaH / alpo yathA-zaGkhalikhitau, hatyazvagoSAyaneSu rAjaputrApahAravaddaNDaH / rAjaputrApahAravaditi aSTAdhikaM paNasahasaM zArIro vA daNDa ityrthH| tadevaM mahApazuSu yasya yadopayogabhUyastvaM gauravaM vaiziSTyaM vA prakRSTaM tasya bandhanamokSaNAdinA'pahAre yathAzruto vdhH| yasya tadapakRSTaM tadapakAre sarvasvameva karapAdabhedo vaa| yasyApakRSTataraM tadapahAre madhyamasAhasAdidaNDa iti siddham / 1 ka kha pustakadaye hayetipadaM nAsti / For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / atha nAradaH, goSu brAhmaNasaMsthAsu sphurAyAzchedanaM bhavet // brAhmaNasaMsthAsu brAhmaNasambandhinauSu Sadharthe saptamI sphurA paannerupribhaagH| bRhaspatiH, gohartA nAsikAM chittvA badhvA cAmbhasi majjayet / gohataiti dvitIyArthe aarsspryogH| etadbrAhmaNasvAmikayajJopayuktotkRSTagavauparaM drssttvym| vacanamidaM kAmadhenau dRSTam / manuH, goSu brAhmaNasaMsthAsu sphurikAyAzca bhedane / pazUnAJcaiva haraNe sadyaH kAryo'rddhapAdikaH // pazavo'vAjAvika viDAla nakulavyatiriktAH kSudrapazava iti rtnaakrH| madhyamAH pazava iti prtibhaati| brAhmaNasvAmikayA gavA sAhacaryAt pazUnAM mahiSAdaunAmiti nArAyaNavyAkhyAnAcca / na ca naardiiy-sphuraachednvirodhH| tanmate'pi tulyatvAt / vastutastu nAradavacane gopadamutkRSTagavauparaM manuvacane tvaprakRSTagavIparaM pazupadaJcAbAbrAhmaNasvAmikApraSTagavAdiparamiti na virodhagandhaH / aIpAdikaH chinnAIpAdaya iti naaraaynnH| For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 132 vyAsaH,-- www.kobatirth.org kArSApaNAH / daNDavivekaH / pazuharttuzcAIpAdaH taukSNazastreNa karttayet / atra mizrairataukSNeti paThitvA kuNThakuddAlAdineti vyAkhyAtam / tathA - viSNuH, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha zaGkhalikhitau, ajAvike'rddhatrayodazapaNAH / nakulaviDAlApaharaNe cayaH ajAvyapahAryekakaraH kAryyaH / anayorvvirodhe dhanazUnyacaura viSayaM viSNuvacanaM yajJo payuktA'jAviharaNaviSayaM veti ratnAkaraH / athotkSepaka* granthibhedakayordaNDamAha / vyAsaH, utkSepaka - granthibhedau sandazena niyojayet / sandazaH karAGguSThapradezinyau / aca manuH, aGgulaugranthibhedasya chedayet prathame grahe / featye hastapAdau ca tRtauye vadhamarhati // evamanyacApi punaH punaH karaNAddaNDAdhikyamiti naaraaynnH| zrRGgulau aGguSThapradezinyau / grahe apaharaNe, hastacaraNAviti dvivacanadarzanAdekaM hastamekaM caraNamityarthaH / For Private And Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 133 yadyapyetabandhibhedamupakramya zrUyate tathApyutakSepake'pi draSTavyaM iyostulyayogakSematvAt dayamekoktyA nirdezAt / ataeva yAjJavalkyaH , utkSepakagranthibhedau karasandazahInako / kAyauM dvitIye'parAdhe karapAdaikahaunakau // karapAdaiketi, utkSepakagranthibhedakayorekaM karamekaM pAdacca chindyAdityarthaH / atra mitAkSarAkAraH- etddcnmuttmsaahspraaptiyogyaaphaarvissym| tadaGgacheda ityukto daNDa uttamasAhasaH / iti nAradavacanAdityAha / taccintyaM, tanmalyAddiguNo daNDa ityAdau sAhasaprakaraNauye vAkye prathamasAhasAdisAmAnyadaNDavidhAnamapahAravyatiriktaviSayamiti svoktivirodhAt / vimAMsavikrayAdAvasAhase'pi yAjJavalkyena karAdichedasya vidhaanaat| nAradavacanasya viSayAntareSu caritArthatvAt tasya sAmAnyamukhapravRttatvena daNDavizeSAnavaruddhaviSayakatvAcca / tathAhi tadaGga sAhasakaraNabhUtamaGgamiti sarveSu nibandheSu vyAkhyAtam / na cotakSepakagranyibhedau sandaMzamAtrasAdhyau na vA pAdasya tatropayogo daNDasamuccayazca bacanAbhAve'nubandhagauravAdyabhAve ca durvaca eva pramANa For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 134 daNDavivekaH / bhAvAt / sandazAdichedavidherupasthitena granthibhedotkSepa'lakSaNena nimittenAnvaye nimittAntarAnapekSitatvAcca / evaM dhAnyApahAre vRhaspatiH, dhAnyApahArau dazaguNaM dApyastaviguNaM damam / manuH,dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhyo harato'pyadhikaM vadhaH / zeSe'pyekAdazaguNaM dApyastasya ca tavanam // kumbho viMzatiH prasthA iti rtnaakrH| viMzatidroNa iti mitaakssraakaarH| kullUkabhaTTo'pyAha dizato paNo droNaH, viMzatidroNaH kumbha iti| yattu ghRtadroNena parimitaH kumbha iti gopathabrAhmaNaM taTravadravyaviSayam / mASakaM paJcakRSNalam, mASakANi catuHSaSTiH palamekaM vidhIyate / dvAtriMzatpalikaM prasthaM svayamuktamatharvaNA // ADhakastu catuHprasthaizcaturbhioNa ADhakaiH / skandapurANe,paladdayaM hi pratistaddayaM kuDavaM smRtam // caturbhiH kuDavaiH prasthamADhakaizca caturguNaiH / caturguNo bhaveTroNa ityetadravyamAnakam // tamenaM droNaM pUrNapAtraM vyavaharanti / caturvargacintAmaNau dravadravyaviSaye skandapurANamiti kRtvA vacanamidamavatAritam / evameva prasRti prabhRti droNAntamutlA 1 ga kSepaNena / For Private And Personal Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ttiydnnddH| 135 bhaviSyapurANe, kumbho droNaddayaM sUryaH khArau droNAstu Sor3azaH / sUrya iti droNasya nAmAntaraM', kecitsUrpa iti ptthnti| viSNudharmottare kur3avaprabhRti droNAntamuktvA,droNaiH Sor3azabhiH khArau viMzatyA kumbha ucyte| kumbhastu dazabhiH khArau dhAnyasaMjJA prakIrtitA // __ ityuktm| viMzatyeti droNarityanuSaGgaH / dhAnyeti yavAdInAmapi dravadravyANAmapi copalakSaNaM skandapurANoya-sAmAnyAbhidhAnasvarasAditi mhaarnnvkaarH| bAlabhUSaNe caNDezvaraH,kuDavAdyA vedaguNA prasthADhadroNamAnakAH khAryaH / kumbho viMzatikhAryA dRSTo lAke yathAkramazaH // lAke mithilaadau| tadevaM droNahayena viMzatyA droNairiti ca vividhaH kumbhaH / dAnaviveke tu paNasahasraparimitaH kumbha ityuktam / evaJca nAnArtha eva kumbhazabdaH / varAhapurANe,palavayaM tatpasmRtirmuSTirekapalaM smRtam / aSTamuSTirbhavet kucciH kuJcayo'STau ca puSkalam / puSkalAni ca catvAri ADhakaH parikIrtitaH // caturADhako bhaveTroNa ityetanmAnalakSaNam / 1 ga saMjJAntaram / For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 daNDavivekaH / tathA-caturbhiH serikAbhizca prastha ekaH prakIrtitaH // tatra hemAdriH,- serikA kuDavaH / tathA kalpataruH, serikA kuDavaH sa ca haadshprsuutiprimitH| dvAdazapramRtibhiH serikA taccatuSTayaM prastha iti samayaprakAza-ratnAkara-smRtisAgaredhapyuktam / tathA--bhUpAlapaddhatau pramANasthapuruSasya pramANasthakaracaraNasya dvAdazaprasmRtibhiH kuDava uttarottaraM caturgaNAH prasthADhakadroNA bhvnti| tatazcatuHSaSTyA kuDavaioNa ityuktm| evameva klptrukaarH| yatta paThanti, paJcakRSNalako mASastaizcatuHSaSTibhiH palam / hAtriMzatA palaiH prastho mAgadheSu vyavasthitaH // ADhakastaizcaturbhistu droNaH syAccaturADhakaH / tathA-sarveSAmeva mAnAnAM mAgadhaM zreSThamucyate // tadetanmAgadhamAtra ityaahuH| tanna, gopathabrAhmaNasambAditvena sAdhAraNyaucityAt mAgadheSThiti vyvhrnnprm| evaJca zreSThatApi na parimANAdhikyAt, api tu vedamUlakatvAditi dhyeym| iha prakRtamanuvAkye vadhastADanamaGgachedo ghAtanamiti triruupH| sa ca hartRsvAmiguNavattvAguNavattvApekSayA vyavasthita iti kulluukbhttttH| 1 ka samayapradopa-| 2 gha pustake vyvhaar-| For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org steya daNDaH / 137 nArAyaNastvAha vadhastADanAdirbrAhmaNAdidravyatve tvnggchedaadauti| hartRhArakasvAmiguNApekSayA subhikSadurbhikSakAlApekSayA ceti mitAkSarAkAraH / kumbhasaGkhyA visambAdo'pyevameva sambAdanIyaH / zeSe ca dazakumbhAdhikanyUne-- tasya ca taddhanamiti svAmino yadapakRtaM taddApya ityarthaH / -manuH,-- ANA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manUktamekAdazaguNaM daNDadAnaM svAmino hRtadhAnyadAnazca prathamadhAnyacauryyaviSayam / bArhaspatye tu svAmine dazaguNaM dhAnyadAnaM rAjJazca hRtadviguNadaNDadAnaM cauryA - bhyAsa viSayamityavirodha iti ratnAkaraH / tathA, paripUteSu dhAnyeSu zAkamUlaphaleSu ca / niranvaye zataM daNDyaH sAnvaye'rddhazataM damaH // 1 ga rAje / - paripUteSu apAsitakalkeSu niranvaye rakSakarahita iti kalpataruH / grahaNahetuprautyAdizranye iti ratnAkaraH / ubhayaca haraNa iti / taddravyasambandhayogyatApAdakaM jJAteyAdikamanvayastamabhidhAya yatra grahaNaM na bhavati tanniranvayaM viparItaM sAnvayamiti nArAyaNaH / atra manau ekAdazakumbhAdhike vadhAbhidhAnaM tadUne ekAdazaguNadaNDavidhAnaJca gRhadhAnyaharaNaviSayam / idantu zatadaNDAbhidhAnaM khalasthadhAnyaviSayamiti ratnAkaraH / evameva kullUkabhaTTaH / For Private And Personal Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| tathA,-manuH,puSyeSu harite dhAnye gulmavallInageSu ca / alpeSThaparipUteSu daNDaH syAt paJcakRSNalaH // harite dhAnye kSetrastha eva ghaasaarthmphRte| harite mASAdAviti nArAyaNaH / alpeSu ekapuruSohAhyAdapi honeSu, aparipUteSu anphtklkessu| atra dhAnyeSviti vacanavipariNAmena sambandhaH / kRSNalAH sauvarNA likhitaparibhASAnusArAt / kullakabhaTTastu, dezakAlAdyapekSayA sauvarmarAjatAvityAha / manuH, ko(go)SThAgArAyudhAgAradevatAgArabhedinaH / hastyazvarathahantuMzca hanyAdevAvicArayan // koSThAgAraM dhAnyAgAramiti ratnAkaraH / rAjagRhamiti manuTaukAyAM naaraaynnH| avicArayan tathAvidhakarmaNi nishcite'vilmbmaanH| dhAnyAgArAdau bhittibhedanameva sandhisthAnIyamatastatkartuH sandhichida evAyaM daNDaH / __ tacchedamAtra pUrvasAhasasya prakaumke vakSyamANatvAt, bhedina iti nidarzanAttAlolyapratItau bhedAbhyAse'tiprasaGganityartho vA vadhaH / yahA bhedanamiha cauryprmev| Akare tu tatprakaraNa eva pAThAt / kAmadhenu-kalpatarukArAdibhistatraivAvatAraNAcca / devatAgAre'pi jagannAthAderivAlaGkArAdyapahArasambhavAt / For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stydgddH| 136 tathA,goSu brAhmaNasaMsthAsu sthUrikAyAzca bhedane / pazUnAM haraNe caiva sadyaH kAryo'rddhapAdikaH // brAhmaNasaMsthAsu brAhmaNasambandhinauSu hRtAsviti zeSaH prkrnnaat| sthUriketi vRSamahiSAdibhiH pRSThavAhyo bhaarH| sthUlAsphUlau parihaNa iti dhaatvnusaaraat| tataH svArthikaH kanpratyayaH, sthAdityAdinA itvaM ralayorekatra smaraNAt / sthUrikA goNIti prasiddhA tasyA bhedane pAThane dhAnyAdyapaharaNa iti yaavt| yattu bandhyAyA gorvAhanArtha nAsAbhedana iti kullakavyAkhyAnaM tadanAdeyaM paatthaapricy-pdaarthaaprijnyaanmuulktvaat| vodaSabhasya bhAraH sphUrikA tasyA bhedane tahatadhAnyApahAra iti nArAyaNavyAkhyAnamasaGgataM syAt / nAsAbhedanasyApadArthatvAt prakaraNaviruddhatvAcca / etena sphurikA bandhyA, bhedanaM nAsAbhedanamiti ratnAkaravyAkhyAnamapAstam / aIpAdiko bhinnAIpAdayaH / tathA, kSetrikasyAtyaye daNDo bhAgAddazaguNo bhavet / tato'rddhadaNDo bhRtyAnAmajJAnAt kSetrikasya tu // kSetrikasyAtyaye kRSaubalabhAgApaharaNe dhAnyApahArI zasyApahArI tvekAdazaguNaM daNDya iti ratnAkaraH / 1 ga chinAIpAdaddaya / For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 dnnddvivekH| halAyudhastu, kSetrasvAmino'tyaye taddoSeNa yadA zasyadoSo bhavati tadA rAjJA svagrAhyabhAgAddazaguNaM dnnddniiyH| tadajJAnAJca mRtyadoSeNa zasyanAze bhRtya eva tadarthena daNDanIya ityarthamAha / atha prakIrNApahAridaNDaH / taba prakoNa nAma prAguktadvipadAdivyatiriktaM ratnAdautyuktaM tat trividhantRttamAdibhedAt / tatra nAradaH,tadapi vividhaM proktaM sApekSaM manISibhiH / kSudramadhyottamAnAJca dravyANAmapakarSaNAt // apakarSaNamapaharaNam / krameNAmauSAM parigaNanamAha sa eva / mRdbhANDAsana khAsthi' dArucarmANAdikam / zamodhAnyaM kRtAnnaJca kSudradravyamudAhRtam // zamodhAnyaM zimvyAdibhavaM mudraadi| vAsaH kauSeyavarjacca govaja pazavastathA / hiraNyavajja lauhacca madhyaM bauhiyavA api // lauhazabdo dhaatuprH| madhyaM madhyamadravyamityarthaH / hiraNyaratnakauzeyaM strIpuMsau gajavAjinaH / devabrAhmaNarAjJAJca dravyaM vijJeyamuttamam // 1 ga khaTvAdi / kvacit khnggaadi| 2 gha zimyAM bhavam / 3 kha pustake brohiyavaM tathA / For Private And Personal Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakopahAridaNDaH / 141 devadravyaM kSudramapyamoSAmuttamamityarthakamiti smRtisaarkaarH| evameva grheshvrmishraaH| atra vRhaspatiH,haunamadhyottamatvena vividhaM tatprakIrtitam / dravyApekSo damastava prathamo madhyamottamaH // prathamo madhyamottama iti prathamamadhyamottamasAhasarUpa ityarthaH / itthaM honAdidravyApahAreSu prathamAdisAhasAnAM vyavasthitatve'pi teSAM honatvAditAratamyAt sAhasAnAM nyUnAdhikasaMkhyAbhedo vyavasthito draSTavyaH / etat vivRNoti sa eva, kSetropakaraNaM setuM puSyamUlaphalAni ca / vinAzayan haran daNDyaH zatAdyamanurUpataH // pazuvastrAnapAnAdi gRhopkrnnntthaa| hiMsayan cauravaddApyo dvizatAntaM damantathA // strIpuMsau hemaratnAni devavipradhanantathA / kauzeyaJcottamaM dravyameSAM mUlyasamo damaH // dviguNo vA kalpanIyaH puruSApekSayA nRpaiH / hartA ca ghAtanauyaH syAt prasaGgavinivRttaye // zatAdyaM zatAvaraM dvizatAntaM anurUpato vinAze cApahRtamUlyAnUsAreNa dezakAlazaktyanusAreNa ca / puruSApekSayA aaddhydridrpurussaapekssyaa| atra yasya mUlyamAcaM 2 ga gha caurayan / 1 gha pustake karSaNamiti pAThaH / 3 gha vinAzitApakRta / / For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dagaDavivekaH / 142 sambhavati tasya tanmAtraM yasya tvadhikaM tasya dviguNo daNDaH / yasya tu mUlyamAcamapi nAsti cauryye cAtiprasaGgastasya vadha iti vyavastheti ratnAkaraH / manuH,-- koSThAgArAyudhAgAradevatAgArabhedinaH / hastyazvarathahanta'zca hanyAdevAvicArayan // AgArapadopasandhAnAdAyudhamiha rAjakIyaM draSTavyam / etadapyatiprasaGga viSayamiti pratibhAti // tRNaM vA yadi vA kASThaM puSyaM vA yadi vA phalam / anATaya tu gRhNAno hastachedanamarhati // iti bRhaspativacanamapyatiprasaGgaviSayameva / tRNAdyapahAraviSayeNa mUlyadvipaJcaguNadaNDena samaM hastachedasya vaiSamyeNa vikalpAyogAditi draSTavyam / yattu, yena yena paradrohaM karotyaGgena taskaraH / chindyAttattasya nRpatirna karoti yathA punaH // iti kAtyAyanavacanaM tadyaktamevAtiprasaGgaviSayaM na karoti yathA punarityabhidhAnAt / evaJca yaca daNDe vizeSo na zrUyate tatraiva tadyaktavyavasthAnusAreNaiva tatkalpanamiti pratibhAti / yacca, kSudramadhyamahAdravyaharaNe sArato damaH / dezaM kAlaM vayaH zaktiM saJcintya daNDakarmmaNi // For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakopahAridaNDaH / 243 iti yAjJavalkyavacanaM tasyApyasyAmeva vyavasthAyAM tAtparyyam / yattu,sAhaseSu ya evoktastriSu daNDo manISibhiH / sa eva daNDaH steyeSu dravyeSu vidhanukramAt // iti nAradavacanam, tatra ratnAkarakRtaivoktaM ayamatidezaH kSudramadhyamamahaTravyeSu 'viruddhadaNDAvaruDeSu draSTavya iti| teSUttamadravyApahAre nAradaH, tulAdharimameyAnAM gaNimAnAJca sarvazaH / ebhirutkRSTamUlyAnAM mUlyAddazaguNo damaH // tulAdharimaM karpUrAdi, tulAdaNDe dhRtvA tulanAto meyaM bauhyAdi, utsaGgataH prsthaadiprimeytvaat| gaNimaM pUgAdi, prAyeNa viMzatyAdigaNanayA kramAdivyavahAraviSayatvAt / ebhiriti pUrvaprakrAntAnAM kASThabhANDAdaunAM pratyavamarSaH, tanmUlyAdhika-mUlyatvenottamatvaM pratipAdyate / __ athottamAnAM dravyANAM tAratamyAdapahAriNo dnnddtaartmymityaah| manuH, tathA dharimameyAnAM zatAdabhyadhiko dmH| suvarNarajatAdaunAmuttamAnAJca vAsasAm // paJcAzatatvabhyadhike hstchednmissyte| zeSe'pyekAdazaguNaM mUlyAdaNDaM prakalpayet // atra dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhya ityAdi pUrvoktena saha 1 ga daNDAnavaraddheSu / For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 daNDavivekaH / tatheti samIkaraNaM dezakAlApahRtadravyasvAmijAtiguNAdyapekSayeti manuTaukA / dharimaM tulanIyam / nArAyaNa-sarvajJastu, dharimaM tulA tanmayAnAM suvarNarajatavyatiriktAnAM tAmrAdInAmityarthamAha / tathA zatAditi niSkazatAt / etacca ghoDazamASarUpa-suvarNacatuSTayarUpaniSkavyavasthayA grAhyamiti / tathA paJcazata iti tAmrAdiviSaya ityAha / zeSe paJcAzadabhyadhikanyane / evaJca nAradokto mUlyadazaguNadaNDo'pyasyApi zeSe drssttvyH| zatAdhike ca damo manUkto vadha eva / suvarNarajatAdaunAmuttamAnAJca vAsasAm / ratnAnAJcaiva sarveSAM zatAdabhyadhike vadhaH // iti nAradasambAdAt / kAmadhenau tu manuvacane dama ityaca vadha ityeva paThitaM mitAkSarApi tthaiv| sa cAyaM vadho brAhmaNadravyatve mAraNaM anyatra tu aGgacchedAdiriti nArAyaNaH / halAyudho'pyAha, zatasaMkhyA cAca palasya mantavyA vAsasAJca zatasaMkhyAtvaM vAso'vayavinAmeva prachadapaTAdaunAmiti / mizrAstvAhuH, heno rajatasya paTaduSkulAdervA palazatAdhikamUlyasyApahartA vadhyaH zatapalAdhikamUlyasyApahartA vadhyaH paJcAzatapalAdhikamUlyasyApahartA chinnahastaH kAryAH, tadUnasya tu hartA ekAdazaguNaM tanmUlyaM dApya iti / For Private And Personal Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / govindarAjastu zatAditi suvarNazatAdityarthastena zatasuvarNAdhikadravyaharaNe vadha ityAha / taccintyaM nAradavAkye ratnAni marakatAdaunauti vivakSitAni / mukhyAnAcaiva ratnAnAM haraNe vadhamarhati / iti manuvacanadarzanAt / yattu - zArauro'Ggacchedo vA daNDa ityanuvRttau zaGkhalikhitAbhyAmuktaM suvarNaratnApahAre iti / tatra zazarauradaNDastADanaM, aGgachedaH karNAdichedaH, tadetatpaJcAzadUnaviSayaM nirdhanaviSayazceti ratnAkaraH / 19 145 yaJca daNDa ityanuvRttau viSNuH, rtnaaphaaryyuttmsaahsH| iti / tanmadhyamadhanaviSayamiti ratnAkaraH / amukhyotkRSTaratnaviSayatve'pi na virodhaH / zaGkhalikhitokterapakRSTaviSayatvAt / ayamaca vivekaH,-- tAmrAdiSu paNazatAdhikeSu brAhmaNarAjasveSvapahRteSu aphrtturvdho'nyessvnggchedH| evaM suvarNAdiSu vadho'Ggachedo vA tathA mukhyeSu ratneSu vadho'nyacAGgachedaH paJcAzatpaNAdikeSu tAmrAdiSu hastachedaH / tadUneSu tanmUlyAdekAdazaguNo dhanadaNDaH / paJcaviMzatipaNeSu teSu karpUrAdiSu ca sthUleSvapahRteSu tanmUlyApekSayA dazaguNo dhanadaNDa iti / - atha madhyamadravyApahAre zaGkhalikhitau - aSTazataM sautAdravyApahAre yathAkAlam / For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 daNDavivekaH / __ aSTazatamaSTAdhikazataM sautA kRSyamANA bhUmistadravyaM hlkuddaalaadi| yathAkAlaM krssnnsmye| evaJca kAlAntare daNDApakarSo drssttvyH| tathAca manuH, sautAdravyApahAre tu zastrANAmauSadhasya ca / kArya(phAlA)mASodakAnAJca rAjA daNDaM prakalpayet // zastrANAM khaDgAdaunAM auSadhasya kalyANaSTatAdeH kArthaM kRSyAdi phAlaM tena kRSikAle halAdyapahAre sati kRSerabhAve yadA bahuzasyabAdhastadA daNDabhUyastvamanyathA'lyo daNDaH / evaM zastrAdiSvapi draSTavyamiti hlaayudhH| hRtadAnaM sarvatra pUrvamuktam / manuH,puSyeSu harite dhAnye gulma-vallI-nageSu ca / alpeSTaparipUteSu daNDaH syAt paJca kRSNalAH // puSyaM kusumAdauti mishraaH| nago vRkSaH / tathA, paripUteSu dhAnyeSu zakamUlaphaleSu c| niranvaye zataM daNDyaH sAnvaye 'rddhazataM damaH // niranvaye grahaNahetuprotyAdizUnye iti rtnaakrH| rakSakarahite iti kalpataruH / evameva hlaayudhH| ubhayatra haraNe iti shessH| __ atra phalamUlayoH kSudradravyeSu pAThAt tatsAhacaryeNa svarUpeNa ca zAkasyApi kSudratvanizcayAt daNDasya ca *. unia For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / mahattvAt vacanasyAsya ratnAkare mdhydrvyprkrnne'vtaarnnaacc| virodhe zAkamUlaphalAni rAjabrAhmaNasvAmikAni devatAdyarthAni yajJArthamupakalpitAni darlabhAni vA vivakSitAnauti prtibhaati| nArAyaNena tu zAkamUlaphaleSu bahumUlyAnnopayukteSu iti vyAkhyAtam / zaGkhalikhitau, 'ekacakrAharaNe catvAriMzat kaTe'zautizatam / ekacakramekarathAGgaM catvAriMzatpaNA evAzautizatamautyadhikaM shtm| atha kSudradravyApahAre vyAsaH,madhyahInadravyahArau puSyamUlaphalasya ca / dApyastaddiguNaM daNDamathavA paJcakRSNalAn // madhyahInaM dravyamannAdi, kRSNalazabdena triyavaparimitaM dravyamabhidheyaM taccAtra sauvarNaM likhitaparibhASAnusArAt / gautamaH, phalaharitazAkAdAne paJcakRSNalamanye / AdAne haraNe daNDa iti zeSaH / aba phalazAkayoranantarotAtiriktayoriha grahaNamato na tena virodhH| astu vA vikalpaH-anye itybhidhaanaat| sa cAbhyAsA'nabhyAsAbhyAM grahaNahetu-grautyAdyatizayAnatizayAbhyAM vyavasthita iti pratibhAti / 1 gha ekckrhrnne| For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 148 manuH, tathA, www.kobatirth.org daNDavivekaH / cakArpAsa kiNvAnAM' gomayasya guDasya ca / dabhraH kSaurasya takrasya pAnIyasya tRNasya ca // veNu vaiNavabhANDAnAM lavaNAnAM tathaiva ca / mRNmayAnAzca haraNe mRdo bhasmana eva ca // matsyAnAM pakSiNAcaiva tailasya ghRtasya ca / mAMsasya madhunazcaiva yaccAnyat pazusambhavam // anyeSAmevamAdInAM madyAnAmodanasya ca / pakvAnnAnAzca sarvveSAM tanmUlyAddiguNo damaH // 1 kha- kilvAnAm / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yathaitAnyupaklRptAni dravyANi stenayennaraH / taM zataM daNDayedrAjA yazcAgniM' corayegRhAt // kilvaM surAbIjabhUtadravyaM, vaiNavaM bhANDaM jalAharaNArthaM sthUlavaiNavakhaNDanirmitaM pAcam / aba nArAyaNasarvvajJena vaiNavetyaca vaidaleti paThitvA ubhayaca bhANDAnvayaM vyAkhyAya vaidalabhANDAnAM vidalaukata kASThabhANDAnAmiti vyAkhyAtam / anyat pazubhavaM carmadantAdi / rocanAdIti naaraaynnH| anyeSAmevamAdaunAM piSTakAdInAmupaklRptAni bhojanAdikAryyArthaM sannidhApitAni / taM zatamityaca kullUkabhaTTena nArAyaNasarvvajJena ca tamAdyamiti paThitvA prathamasAhasamiti vyAkhyAtam / 2 mUle anyeSAcaivam | 3 ka kha pustakadaye yazcAbhram | For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 146 agniriha laukikH| viSaye laukikaH syAditi vacanAt / viSaye saMzaye iti rtnaakrH| laukimapyagniM corayato'yaM daNDa iti govindraajH| tadetadayuktaM alpAparAdhe gurudnnddsyaanyaayytvaat| tasmAt vetAgniM gRhyAgniM cAgniTahAdyazcorayet taM prathamasAhasaM daNDayedagnisvAminazcAdhAnopakSayaM dApayediti kulkbhttttH| evameva naaraaynnH| viSNaH, sUtra-kAryAsa-gomaya-dadhi-kSaura-takra-guDa-tRNa-lavaNamudbhasma-matsya-pakSi-taila-dRta-mAMsa-madhu-vidala-veNumRNmaya-lohabhANDAnAmapahartA mUlyAdiguNaM daNDyaHpakvAnnAnAJca / halAyudhena ciguNamiti paThitam / zaGkhalikhitau,kRtakASThAzmakaulAlacarmavecadalabhANDeSu mUlyAt paJcaguNastrayo vA kaarssaapnnaaH| kRtakASThaM ghaTitakASThaM kaulAlaM kulAlanirmitaM mRNmayamiti yAvat / bhANDapadamazmAdibhiH sambadhyate / nAradaH,kASThabhANDataNAdInAM mRNmayAnAM tathaiva ca / veNuvaiNavabhANDAnAM tathA svAyvasthicarmiNAm // zAkAnAmAmUlAnAM haraNe phalamUlayoH / gorasekSuvikArANAM tathA lavaNa-tailayoH // For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 150 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pakkAnnAnAM kRtAnnAnAM madyAnAmodanasya ca / sarvveSAM svalpamUlyAnAM mUlyAt paJcaguNo damaH // kAmadhenau,-- odanasyetyaca zrAmiSasyeti paThitam / mitAkSarAyAmauSadhasyeti paThitamuktaJca - odanasya pakvAnnena saMgrahAditi pratibhAti // zraca manUktAnAM madhvAdInAM nAradoktAnAM gora sAdaunAM mUlyaddiguNa- paJcaguNa daNDavikalpo 'lpAlpadadhyAdiviSayatayA vyavasthita iti pratibhAti / manuH, - yastu rajjuM ghaTaM kUpAddharedbhindyAJca yaH prapAm / sa daNDaM prApnuyAnmASaM tacca tasmin samAharet // kUpAt kUpasamaupAt rajjuM ghaTamiti rajjuM vA ghaTaM vA iti kullUkabhaTTaH / tacca rajjumekaM ghaTamekaca dravyamiti ratnAkaraH / kAmadhenau tu -- tadityagre dRSTvA vajraghaTamiti paThitam / evameva halAyudhanibandhaH / pArijAte'pi tathaiveti paThitvA samAhAradvandva uktaH / tasmina kUpe samAharet tyajet / zaGkhalikhitau - abrAhmaNo brAhmaNasya samidAjyedhmAni kASTha- tRNopala'puSpaphalamUlAdyapaharan vA balAdavijJAnato' hastacchedana 1 ga yojayet / 2 ga pustake Tolapa - / 3 ga vyaparijJAnataH / For Private And Personal Use Only - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / mApnuyAt / kuzakara kA mihocadravyANyapaharet pratyakSato'GgacchedaH syAdapratyakSaM yadA vidito'yaM kilviSauti brAhmaNaH kharayAnamApnuyAt mUcamauNDyamitareSAM kharayAnameva ca / brAhmaNo'ca yAgAdiparaH / samidAdauni yAgAdyarthamAnautAnIti / karakaH kamaNDaluH / agnihotradravyANyAhavanauyAnauti / kilbiSau cauraH prakaraNAt / itareSAM kSatriyAdInAM cauryyAdhikAre gautamaH,na zArauro brAhmaNadaNDaH / kastarhi daNDa ityacAha, karmmaviyogavikhyApanavivAsanAGkanAni, avRttau prAya 151 cittau saH / karmmaviyogastena saha kriyAnArambhaH / sparzAdityAga iti halAyudhaH / I vikhyApanaM kharAroha DiNDimAdinA cauratvadyotanaM vivAsanaM svadezAnniHsAraNaM, aGkanaM lalATAdau cauryacihnAcaraNam / etAnyayAgAdiparabrAhmaNaviSayANauti zaGkhalikhita For Private And Personal Use Only saw... vacanavirodhaparauhAraparI ratnAkaraH / tathA lakSmaudhareNa tu -- zaGkhalikhitavAkyaM brAhmaNo brAhmaNasyeti paThitam / tanmate -- brAhmaNasya brAhmaNena samidAdiharaNe hastaccheda evAbrAhmaNasya brAhmaNena haraNAttu na zArauro daNDa ityAdi neyamiti / tatraivoktam / T 1 kvacit cambhANDetyadhikaH pAThaH / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 daNDavivekaH / kAmadhenau tu naantarbhAvenaiva pATho dRSTaH / attAvanyena prakAreNa jauvnaanuppttau| ApastambA,paraparigrahamavidvAnAdadAna evodake' mUle phale puSye gandhe grAse zAka iti vAcA bAyo vihAMzcedAsasaH parimoSaNena daNDyaH kAmakRte tathA prANasaMzaye bhojanamAdadAnaH / vAcA bAdhyo tarjanIyaH pUrvamadhvagasya kSauNattedijasya mUlakaddayagrahaNe caNakAdimuSTigrahaNe ca manunA daNDAbhAvapratipAdanAdatra mUla iti grAsa iti tadanyaviSayaM svAmipratiSedhaviSayaM vaa| kAmakRta iti kAmakRte'pautyarthaH / etadapi tathaiva saptame bhakta iti daNDabAdhaprakaraNIyamanuvacanenaikamUlakameva / etaddAkyaM ratnAkarAdyalikhitamapi kAmadhenau halAyudhauye ca dRSTvA likhitm| etadarzanAdattAvityAdigautamavAkyapratIkamapi etatsamAnaviSayameveti prtibhaati| yoriti kSudradravyApahAraprakaraNIyatvAdekamUlakakalpanAlAghavAt / __ yattu mataM jAtiniyatayAjanAdirUpAyA jauvikAyA vRttitvAdattAvityAderayamoM yadi jAtyuktayA jIvikayA yogakSemau kattuM na zaknoti brAhmaNastadA cauryamapi kuryaaditi| tadetadapezalam kalpanAgauravAt tattaniSedhavidhivirodhAt / tattaddaNDopadezavirodhAcca / 1 kvacit pAThaH edhoda ke / 2 ga bhy'nauyH| For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steyadaNDaH / 153 evaJca ratnAkaravyAkhyAne'pi jIvanapadaM tattatkAlaunaprANaparameva ApastambasambAdAt na tu jiivikaaprmuktdossaaditi| atha daNDAnuvRttau viSNu,anuktadravyaharaNe mUlyasamam / asya vAkyasya ratnAkara-kAmadhenvAdau ca kSudradravyeSu daNDamabhidhAyAvatAraNAt teSu ca mUlyadipaJcaguNAdidaNDasya darzanAttattulyeSu tasyaivaucityAt kSudrataradravyApahAraviSayamidaM vacanamapahAranimittaprItyAdyatizayaviSayaM veti prtibhaati| iti mahAmahopAdhyAya-dharmAdhikaraNikazrIvarddhamAnakRtau daNDaviveke steyaparicchedastRtIyaH / For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 154 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturthaH paricchedaH / atha paradArAbhimarSaNadaNDaH / taca paradArapadena svabhArthyAvyatiriktA strau vivakSitA / sA vividhA pariNautA apariNItA ceti / tayoH pariNItA anekavidhA sAdhvI bandhakauti, uttamA hauneti 'svajanA asvajaneti, guptA aguptA ceti, lauvAdibhArthyA anyeti / pariNItA cividhA kanyA vrAtyA vezyeti / ete vibhAjakopAdhayo valachalAnurAgAdiprayoga vaddaNDabhedAya bhavantauti paribhASAnyAyena pramukhe darzitAH / AsAmabhimarSaNamapi dvividhaM saMgrahaNamabhigamazca / taca saMgrahaNaM nAma samIcInaM grahaNaM parastriyA AtmIyatA - karaNam / taddibhajate bRhaspatiH, - pAruSyaM dvividhaM proktaM sAhasazca dvilakSaNam / pApamUlaM saMgrahaNaM ciprakAraM nibodhata // prakArAnAha, - baleApAdhihRte dve tu tRtauyamanurAgajam / etadabhigame'pi draSTavyam / tasyApyetatpUrvakatvAt / cayamapi punarvibhajate / tatpunastrividhaM proktaM prathamaM madhyamottamam / 1 ga pustake sujanA vyasujaneti / 2 ga balAt parihRte / gha - valopAdhikRte / For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paradArAbhimarSaNAdaNDaH / 155 atra prakAracayaM vyAcaSTe, anicchantyA yatkriyate suptonmattapramattayA / pralapantyA rahasi vA balAtkArakRtantu tat // chadmanA gRhamAnauya dattvA vA madyakArmiNam / saMyogaH kriyate yasyAstadapAdhikRtaM vidaH // anyo'nyacakSarAgeNa dUtIsaMpreSaNena vaa| kRtaM rUpArthalAbhena jJeyaM tadanurAgajam // matsyapurANe, yastu saJcArakastatra puruSaH styatha vA bhavet / pAradArikavaddaNDyo yazca syAdavakAzadaH // saJcArako yaH puruSaM striyaM vA'bhisArArthamabhisArayogyaM dezavizeSamupasarpayatauti halAyudhaH / avakAzado rhsysthaandaayo| manuH,kitavAn kuzaulavAna kerAna kSipraM nirvAsayet purAt / kerAH parastrIpuruSasaGketakAriNa iti ratnAkaraH / evameva hlaayudhH| prathamAdibhedAstu vistareNa vyAsAdibhirudAhRtAste vistarabhayAdeva nAtra likhitaaH| diGmArantu teSAM daNDaparichedArthamudAhRtam / tatra vRhaspatiH, apAGgaprekSaNaM hAsyaM dUtausampreSaNaM tathA / sparza bhUSaNavastrANAM saMgrahaH prathamaH smRtaH // atra svakRtasparzavat parastrIkRtasparza kSamA'pi drssttvyaa| 1 ka ga kAmmaNam / 2 ga sparza kssmaapi| For Private And Personal Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 daNDavivekaH / striyaM spRzedadeze yaH spRSTo vA marSayettayA parasparasyAnumataM tacca saMgrahaNaM smRtam // vyAsaH, iti manuvacanAt / preSaNaM gandhamAlyAnAM pUgabhUSaNavAsasAm / pralobhanaJcAnnapAnairmadhyamaH sAhasaH smRtaH // bRhaspatiH,ekazayyAsanaM krauDA cumbanAliGganaM tthaa| etatsaMgrahaNaM proktamuttamaM zAstravedibhiH // evamanyadUhanauyamAkare vA'nusandheyam / tatra daNDamAha bRhaspatiH, trayANAmapi caiteSAM prathamo madhya uttamaH / vinayaH kalpanIyaH syAdadhiko draviNAdhike // eteSAM prathamamadhyamottamasAhasakAriNAM krameNa prathamamadhyamottamA dnnddaaH| adhikadhanasya tu prathamAdibhyo 'dhiko'pi daNDa ityarthaH / ApastambaH, abuddhipUrvamalaGkRto yuvA paradAramanupravizana vAcA bAdhyo buddhipUrvantu daNDyaH / abuddhipUrvamaduSTabuddhipUrvamanupravizan upasarpana vAcA bAdhyo bhrtsnauyH| manuH,bhikSakA vandinazcaiva dIkSitAH kaarvstthaa| sambhASaNaM gRhastrIbhiH kuryyaraprativAritAH // 1 ka kha ca pustakatraye madhyamottama iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paradArAbhimarSaNadaNDaH / sambhASaNaM parastrIbhiH pratiSivo na cAcaret / niSiddho bhASamANastu suvarNa daNDamarhati // vandinaH stAvakAH, daukSitA yajJArthaM kRtadIkSAH, kAravo bhRtyarthaM zilpina iti rtnaakrH| sUpakArAdaya iti mnuttaukaa| aprativAritA apratiSiddhAH, bhASamANaH sambhASaNaM kurbaannH| straudaNDe vizeSamAha yAjJavalkyaH, strI niSedhe zataM daNDyA dvizatantu damaM pumAn / pratiSedhe tayordaNDo yathA saMgrahaNe tathA // patiputrAdibhirniSiDvA'pi strI puruSeNa saha sambhASaNAdikaM kurvANA zataM dnnddyaa| puruSastvevaM kurvan dvizataM daNDyaH / strIpuruSau parasparaM tathA kurvANau tvabhigamavadarNAnusAreNa dnnddyaavityrthH| atra mAnavaM vacanamabhyAsaviSayaM dhanikaviSayaM vaa| yAjJavalkyauyantvanabhyAsanirdhanaviSayamiti pratibhAti / acApavAdamAha kAtyAyanaH,nAthavatyA paragrahe saMyuktasya striyA saha / daSTaM saMgrahaNaM tajjJairnAgatAyAH svayaM gRhe // tathA, ato'nyena prakAreNa pravRttau grahaNaM bhavet / svayamevAgatAyAntu puMrahe sa na doSabhAk // puMgraha iti strIyahaM gate puMsi striyAM svayamupasthitAyAmadhikAra puMso na doSa evetyrthH| etadvacanaM kalpatarau 1 ga pustake uttyartha / 2 kha gha adhi / For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 daNDavivekaH / saMgrahaNaprakaraNe paThitam / ratnAkare tvabhigamanAnuvRttau kAtyAyana iti kRtvA tatraivAvatAritam / nArada-kAtyAyanau,--- pradaSTatyaktadArasya klovasyAkSamakasya ca / secchAnupeyuSo dArAn na doSaH sAhase bhvet|| atra kalpataruH,praduSTAtyaktAH skhadArA yena tasya dRSTAn dArAn tathA lauvAkSamayordArANAmevecchayopagacchan na daNDanIya ityrthH| manuH,naiSa cAraNadoSeSu vidhirnAtmopajauviSu / saMjayanti hi te nArauM nigUDhAzcArayanti ca // cAraNA naTAdayaH, AtmopajIvino vezopajauvinaH / te hi- "bhAryA putraH svikA tanuH" ityuktyA AtmasthAnauyAM bhAryAmupajIvanti / AtmopajIviSu vezyAjaneviti nArAyaNaH / eSAM nAyamabhibhASaNaniSedhavidhirnApi tadadhauno daNDavidhiH / yasmAdete svabhAryA parapuruSaiH saha saJjayanti saMyojayanti pracchannaukRtya cArayanti ca ityarthaH / yadi tu tAbhirapi saha nigUDhaH sambhASaNaM karoti tadA daNDalezaM dApya ityAha manureva, kiJcideva dApyaH syAt sambhASaM tAbhirAcaran / preSyAsu caikabhaktAsu rahaH pravrajitAsu ca // For Private And Personal Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paradArAbhimaghaNadaNDaH / preSyAsu dAsauSu ekabhaktAsu ekapuruSamAcAvaruddhAsu prajitAsu bauddhAdivratacAriNauSu / kiJciditi zaktyanurUpamiti nArAyaNaH / kiJcinmanunaiva darzitasuvarNApekSayA'lpamiti ratnAkaraH / atra pratiSiddhe cAraNAdistrIsaMgrahaNe yo daNDo vivakSitavivekena paryavasyati tadapekSayA alpamiti pratibhAti pUrvasya saMgrahaNaviSayatvAdaca tu smbhaassaabhidhaanaat| taba ca sAmAnyato bRhaspatinA pUrvasAhasasya vidhaanaat| cAraNAdistrISu tato'pyapakarSasyaucityAt manUktasya suvarNasya gurutvAt atyantadhanikAdisaMgrahaNaviSayakatvena vyavasthAyA avazyavaktavyatvAt / atha zaGkhalikhitau,sarveSAM svadAraniyamaH svakAryapratipattizca dharmo yena yenAGgenAparAdhaM kuryAttadevAsya chettavyam / aSTasahasraM vA daNDa ityanyacaivaM brAhmaNAdadaNDyo hi brAhmaNaH / ___ aGgena hastAdinA brAhmaNavarjamayaM daNDaH sarveSAM brAhmaNavarjamityanvayAditi rtnaakrH| etacca bhAvadoSAbhAve satauti neyaM sambhASazca parastriyA iti nAradavacanaikamUlatvAt lAghavAdaGgacchedamAcaparam / manuH, paradArAbhimarSe tu pravRttAMstAn mahIpatiH / uddejanakarairdaNDaizcihUyitvA pravAsayet // tatsamuttho hi no kasya jAyate varNasaGkaraH / yena mUlaharo dharmaH sarvanAzAya kalpate // For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 dnnddvivekaa| atra tAnityatra cauNiti paThitvA cauna brAhmaNetarAniti mizrAkhyAtam / tathA, abrAhmaNaH saMgrahaNe prANAntaM vadhamarhati / caturNAmapi caiteSAM dArA rakSyatamAH smRtAH // daNDaizcihna yitvA iti nAsauSThakarttanAdibhiraGkayitvA iti manuTIkAyAM kulluukbhtttthH| ziznAchedAdibhiriti nArAyaNaH / vadhaprakAreSu yo yatra vihitastena tatrAGkanamiti tattvam / abrAhmaNa iti prAtilAmyeneti shessH| iti rtnaakrH| atra pratibhAti etaddAkyadayaM yadyapyabhigamaviSayamityucitaM pUrvatra svadAraniyama iti liGgAt, uttaratra paradArAbhimarSe viti sAmAnyAbhidhAnasvarasAt tatsamutyo hotyAdihetumannigadasambandhAcca / ubhayaca daNDagauravAca saMgrahaNe paradAramaithune na tu sambhASAdAviti sarvajJauyavyAkhyAnadarzanAca / tathApi "pUrvasannipAte ziznasya chedanaM saghaNasya" ityApastambasamvAdAdaGgapadasyApi ziznaparatve sambhAvite yena yeneti vausAnupapatterbAdhakatvAdaGgana hastAdineti ratnAkaradarzanAcca / uttaraba saMgrahaNasya sAkSAdevAbhidhAnAt daNDagaurave vyavasthAyA vakSyamANatvAt / 1 ga pustake sambAdAcca / For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakIrNApahAridaNDaH / dArA rakSyatamA ityupasaMhArasyAtiprasaGga vAraNaparatayA'pyupapatterubhayorapi vAkyayoH sarvveSu pUrvvanibandheSu saMgrahaprakaraNe'vatAraNAcca saMgrahaviSayatvaM nizcitam / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kintu hastAdiccheda- sahasradaNDa- pravAsana-vadhAnAmatulyarUpANAM saMgrAhyastroprAtileAmyamAtreNa samajjayitumazakyatvAdiyamaca vyavasthA / brAhmaNasya saMgrahaNasya gaurave tadabhyAse ca sacihna - pravAsanamanyatra sahasrapaNAtmako daNDaH / brAhmaNasya tu pratileAmAnuttamasaMgrahe tadabhyAse ca vadhaH / anyatra dhanikasya sahasradaNDo nirdhanasya hastaccheda iti / 161 abrAhmaNo'ca zUdro daNDabhUyastvAditi kullUkabhaTTaH / abrAhmaNaH saMgrahaNe ityaca brAhmaNyA iti zeSa iti kalpataruH / 21 athAbhigamadaNDaH / tatrAbhigamo'nyayonAvayonau ceti dvividhadarzanAt nAnyayonAvayonau veti viSNupurANauyaniSedhadarzanAcca / atra manuH, sambatsarAbhizastasya duSTasya dviguNo damaH / vrAtyayA saha sambAse cANDAlyA tAvadeva tu // yatrAbhigame yo daNDa uktaH sambatsaravyApake [tasmina faguNo grAhyaH / 1 ga pratilomya | For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 daNDavivekaH / etacca samayAdhikyamAdAyaitadanusAreNAdhiko daNDa iti paramArtha iti ratnAkaraH / kalpatarau tu vyAkhyAtam,saMvatsaramanenopabhuktA parastrIti yasyAbhizApaH sa sambatsarAbhizastastasya sambatsaramupabhuktAyAM yo daNDa uktaH sa dviguNaH syAt / daSTasyeti na kevalamabhizastasya kintu dRSTasya svarUpato doSabhAja iti / manuTaukAyAntu, parastrIgamanadoSeNa duSTasya puMso daNDitasya sambatsarAtikrame punastasyAmevAbhizastasya pUrvadaNDAt dviguNo daNDaH kArya iti vyAkhyAtam / vrAtyA prbhrssttdhrmaacaaraa| anupapannakarmadharbhAcArA vrAtyA iti hArItoktariti rtnaakrH| __ lakSmaudharo'pyAha-vAtyA atyantadurAcArA, vadha-vandhopajIviprabhRtaya iti| atikrAntavivAhakAlA kanyeti hlaayudhH| evameva manuTaukAyAM nArAyaNaH / kullUkabhaTTastu vrAtyajAtA vraatyetyaah| vrAtyAM cANDAlauJca gatvA 'daNDitasya vatsarAnta eva gacchataH "sahasranvantyajastriyam" / iti manUkto daNDo 1 ga pustake [ ] cihitAMzaH patitaH / For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaurNApahAridaNDaH / 163 dviguNaH kArya iti mnuuktsyaivedmudaahrnnhym| taccavrAtyAgamane cANDAlogamanadaNDaprAptyarthamiti kulakabhaTTaH / nArAyaNastvAha,vivAhakAle'pyapariNautayA' kanyayA pravRttarajasA sakRt saMyogamAtreNa tajjAtIyagamanadaNDAt dviguNo daNDo natvanyacApi sambatsarAbhizastasyetyasyAnvaya iti / yaH svarUpato duSTo varSAvacchinnaparastrIgamanenAbhizastaH sakRdapi vrAtyAM cANDAlaumabhigacchati tasya varSAvacchinnaparadAragamanadaNDAdiguNo daNDa iti klptrusvrsH| tathA.mauNDyaM prANAntike daNDe brAhmaNasya vidhIyate / itareSAntu varNAnAM daNDaH prANAntiko bhavet // yavAbhigame prANAntiko daNDa uktastatra brAhmaNasya ziromuNDanameva daNDa ityarthaH / matsyapurANe,balAtsandUSayedyastu parabhAyAM naraH kvacit / vadhadaNDo bhavettasya nAparAdho parastriyAH // adravyAM mRtapatnauM tu saMgrahNannAparAbhuyAt / sAnA parigRhANa sarvasvaM daNDamarhati // sadravyAM tAM gRhANastu daNDamuttamamarhati / iti caturthapatisthAne kAmadhenau paThitam / atra vadha ityupalakSaNaM yo daNDo yatra vihita ityarthaH / 1 ka kha pustake apariNItatayA / 2 ga pustake sAdhvIm / For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 164 daNDavivekaH / iha dravyahInAyA mRtabhartakAyAH svecchayA grahaNe'tiprasaGgAdevaM pratibhAti / saMgrahNan itivacanAt zUdrAdeH svayaMgrAhAdiviSayamidaM vacanam / balAditi chalapralobhanAdiparam / adravyAmiti vizeSaNasya cAyamabhiprAyo grAsAcchAdanadAnAdinA tAM pralobhya gRhNato na daNDa iti / vyAsaH, guptAyAH saMgrahe daNDo yathoktaH parikIrtitaH / gacchantyAmAgatAyAntu gacchato'rddhadamaH smRtaH // yathokta uttamasAhasarUpa iti rtnaakrH| yo yatra vihitaH sa yathokta iti tattvam / aIdaNDazca klovAdibhAr2yAsu daNDAbhAva etadyatiriktaviSaya iti rtnaakrH| vRhaspatiH, gRhamAgatya yA nArau pralobhya sparzanAdinA / kAmayettatra sA daNDyA narasyAIdamaH smRtaH // chinnanAsauSThakarNAnAM paribhrAmyAma majjayet / khAdayehA sArameyaiH saMsthAne bahusaMsthite // . tatra sA daNDoti striyaM pralobhya saMgacchataH puruSasya daNDastena daNDyA taddaNDAI puruSasya chinnetyAdinA tasyA evAdhiko vaikalpika uktH| bahusaMsthite bhubhiraakonne| atha kAtyAyanaH,nAsvatantrAH striyo grAhyAH pumAMstavAparAdhyate / prabhuNA zAsanauyAstA rAjA tu puruSaM nayet // For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNApahAridaNDaH / 165 asvatantrAH sasvAmikAH striyo rAjJA na grAhyA naakrssnniiyaaH| rAjA tu puruSaM nayet tasvAminaM praapyet| tenaiva sA zAsyA svAmitve taireva taddaNDo' grAhya iti tAtparya miti rtnaakrH| tathA, proSitasvAmikA nArI prApitA ydybhigrhe| tAvat sA bandhane syApyA yAvatsyAdAgataH prabhuH // abhigrahe abhisAranimittake grahaNe sati prApitA rAjapuruSai rAjagRhaM nautaa| seyamabhigamadaNDamAkA drshitaa| athAnyayoniviSayasyAbhigamasya balachalAdikRtatvakRtaM dnnddvishessmaah| bRhaspatiH,sahasA kAmayedyastu dhanaM tasyAkhilaM haret / utkRtya liGgaM vRSaNau bhrAmayeIbhena tu // chadmanA kAmayedyastu tasya syurbahavo dmaaH| aGkayitvA bhagAGkana purAnnirvAsayettataH // damo'ntimaH samAyAntu honAyAmAddhikastataH / puMsaH kAryo'dhikAyAntu gamane sampramApaNam // yaH sahasA balena parastriyamanicchantImeva gacchati tasya sarvasvaM gRhItvA liGgavRSaNau chittvA gaIbhena puraparibhrAmaNaM daNDaH / yastu chadmanA chalena parastriyamani 1 ga khaamidvaaraiv| For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 166 dnnddvivekH| cchantaumeva gacchati tasya sarvasvamAdAya bhagAGkanAyitvA purAnnirvAsanaM dnnddH| yastu balachadma vihAya dUtAdipreSaNadvArA samAnajAtIyAM gacchati tasyAntima uttamo daNDaH / haunAyAntu balachale vihAya gacchato mdhymH| utkRSTajAtIyAntu dUtAdisampreSaNahArA balachalAbhyAM gacchato mAraNamevetyartha iti rtnaakrH| etadarzanAilachalAbhyAM sajAtIyAbhigame uttamAdhiko daNDo honajAtIyAbhigame uttama iti gamyate, haunasya balenottamAbhigame vicitro vadha iti shessH| aparAdhagauravAt / pumAMsa~ dAhayet pApaM zayane tapta Ayase / iti vcnaadaa| darpagamanAdhikAre manuriti kRtvA kaamdhenvaadaavsyaavtaarnnaat| yAjJavalkyaH, prAtilAmye vadhaH puMso nAryAH karNAdikarttanam / AdigrahaNAnnAsAdezca karttanamiti mitaakssraakaarH| AdizabdaH kezAdipara iti rtnaakrH| kAmadhenAvavakarttanamiti paThitam / yattaktaM ratnAkarakRtA vRhaspativAkye'pi strINAM karNAdikartanasahitameva pramApaNamiti / 1 ga balachale / For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tatra yAjJavalkyaH, - Baden Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNApahAridaNDaH / tacottamastriyA honAbhigamAnumatAvabhilASaprakAzane karNachedo na tvanyacA'parAdhAbhAvAditi pratibhAti / athAbhigamyAyA guptatvAguptatvakRtaH prAtilomyAnulAmyakRtazca daNDavizeSo darzyate / 167 'svajAtAvuttamo daNDa anulomye tu madhyamaH / etat sarvvavarNAnAM balAtkAreNa guptaparadAragamanaviSayam / uttamazca sAhasaH sAzItipaNasahastrAtmaka iti mitAkSarAkAraH / yuktacaitat taduktadaNDe taduktasAhasasaMkhyAyA eva grahaNaucityAt / manuH, - sahasraM brAhmaNo daNDyo guptAM viprAM balAdvajan / zatAni paJca daNDyaH syAdicchantyA saha saGgataH // vaizyazcet kSatriyAM guptAM vaizyAM vA kSatriyo vrajet / yo brAhmaNyAmaguptAyAM tatsamaM daNDamarhataH // sAhasraM brAhmaNo daNDaM dApyo gupte tu te vrajan / zUdrAyAM kSaciyavizoH sAhaso vai bhaveddamaH // yo brAhmaNyamiti paJcazatAni vaizyasya sahasraM kSatriyasyeti nArAyaNaH | tatsamaM madhyamasAhasamiti ratnAkaraH / sahasrapaNaM paJcAzatpaNAtmakamiti mitAkSarAkAraH / tathAhi anena svajAtAvityAdi vyAkhyAya yadA punaH savarNAmaguptAmAnulomyena yathAkramaM guptAM vA gacchati 1 va pustake sajAtI 1 For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 dagaDa vivekaH / tadA manunaiva vizeSa ukta iti kRtvA prathamacaramazlokAaatAritau / kSatriyavaizyayoranyonyadArAbhigamane yathAkramaM sahasrapaNapaJcAzatpaNAtmakau daNDau tadAheti kRtvA madhyamaH zloko'vatAritaH / evaJcaitasmAt prathamazloke daNDyo guptAmityatrAguptAmityakArazleSo'stIti gamyate / tathA brAhmaNasya balAt guptabrAhmaNogamane sAzautipaNasahasradaNDaH / yAjJavalkyena tasyaivottamasAhasatvAbhidhAnAt / balAdaguptabrAhmaNogamane tu sahasrapaNAtmakaH / balaM vinA tagamane paJcazatapaNAtmaka iti prathamazloka samudAyArthaH / itthaJca, yo brAhmaNyAmityanenAntaroktayorubhayorapi parAmarzoyuktaH / paJcazatamAcAnukarSe tu vaizya-kSatriyayoH pratilomAnulomastraugamane naiyAyikaM daNDavaiSamyamuktaM na syAt / yadapi vyAkhyAtaM kullakabhaTTena vaizyacaciyayoraguptabrAhmaNogamane vaizyaH paJcazataM kuryyAt kSatriyantu sahasriNa - mityanena yo daNDa uktastamevAtra tAvarhata iti / tadratnAkarapakSe sarvvathApi na ghaTate virodhAt / mitAkSarApakSe tu yadyapi tatsamamiti saMkhyAsAmyanirupako 'guptabrAhmaNogamanadaNDa ekaca brAhmaNakarmmako'nyaca kSatriyavaizyakarmaka eveti vizeSo'sti / tathApi phalato na vizeSa iti na virodhaH / For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakopa hAridaNDaH / 169 nanvanulAmaparadAragamane daNDasyApakarSaH pratilomatahamane tUtkarSoM yuktH| prakRte tu matatrayepi tadvaiSamyaM prAptamiti cet / uktamatra kullUkabhaTTena guNavato vaizyasyAyaM daNDo nirguNajAtimAtropajIvi kSatriyAyAM zUdrAdibhrAntyA gacchato boddhavyo dnnddlghtvaaditi| gupte tu te kSatriyAvaizye ityrthH| zUdrAyAM rakSitAyAM sarvatra cAtra guptAyAM yo daNDa uktaH so'tiguptAyAM sAtizayo draSTavyaH / guptAsvevaM bhaveddaNDaH suguptAsvadhikaM bhvet| iti mtsypuraanndrshnaat| tathA,- daijAtaM varNamAvizannityanuvRttau vaizyaH sarvasvadaNDaH syAt sNvtsrnirodhtH| sahasaM kSatriyo daNDyo mauNDyaM zUdra'sya cAhati // brAhmaNoM yadyaguptAntu gacchetAM vaizya-pArthivau / vaizyaM paJcazataM kuryAt kSatriyantu sahasriNam // ubhAvapi tu tAveva brAhmaNyA guptayA saha / viplatau zUdravaddaNDyau dagdhavyau vA kaTAminA // baijAtaM varNamiti sAmAnyamukhamapyatra brAhmaNoparaM vaizyazcet kSatriyAmiti vizeSavidhAnAt, tena brAhmaNoM guptAmabhigacchan vaizyaH saMvatsaraM badhvA sarvasvena daNDyaH kSatriyastu sahasraM daNDyo mUtreNa ziro'bhiSicya muNDanIyazca / mUtreNa kharamUtreNa iti mnuttokaa| 1 ga mUtreNa / For Private And Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dagaDavivekaH / brAhmaNaumiti vaizye paJcadazadaNDaH zUdrAbhramAdinA nirguNajAtimAtropajIvibrAhmaNogamanaviSaya iti manuTokAyAM kulluukbhttttH| evaJca daNDalAghavaM sughaTam / kSatriyantu sahasriNamiti tasya rakSAdhikRtatvAdadhiko daNDa iti sarvajJaH / anye tu-paJcazataM paJcazatamAtravittaM sahasriNaM sahasrazeSamAtravittamityarthamAhuH / ubhAviti, rakSitAM brAhmaNoM gacchatovaizyakSatriyayoH zUdravat sarvasvagrahaNasahitaM savAGgacchedo daNDaH / kaTAminA vA dAha ityrthH| kaTo vauraNaH sa cAtra vaikalpikaH / varaNaiH zUdra lAhitadarbha vaizyaM zarapatraiH kSatriyaM veSTayitvA'nau prAzyet / iti vasiSThadarzanAt / / ayamanayordaNDo guNavatbrAhmaNogamanaviSaya iti mnuttokaa| tena sarvasva-sahasradaNDokte ravirodho neyaH / Aha ca nArAyaNaH, nirguNa-guNavatbrAhmaNyapekSayA daNDahayamiti / tathA, kSatriyAyAmaguptAyAM vaizye paJcazato damaH / mUtreNa mauNDyamRcchettu kSatriyo daNDameva ca // 1 ga dnnddoktnaavirodhH| For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakopa hAridahaH / 221 yadi kSatriyaH parakSatriyAmaguptAM gacchettadA gaIbhamUtreNa muNDanIyaH / yadA, vaizyavat paJcazataM paNAn daNDyaH / lakSmIdhareNa tu daNDamevetyatra mauNDyameveti paThitam / tathA, agupte kSatriyA-vaizye zUdrAM vA brAhmaNo vrajan / zatAni paJca daNDyaH syAtsahasranvantyajastriyam // zUdrAM guptAmaguptAM veti nArAyaNaH / atra zUdrAmityatra honAyAmaIika iti vRhaspativAkye honAyAmityaca cAnyapUvA zUdrA vivakSitA, ananyapUrvAyAM nirvaasnsmrnnaat| tathA cApastambaH,ranAzya AryaH zUdrAyAm / tadrAhmaNapariNItAnanyapUrvAzUdrAviSayam / Aryo brAhmaNAdi zyo nirvAsyaH / ata evAtra zUdrAyAmananyapUvAyAmiti kalpatarukRtA vyAkhyAtam / yattu zUdrAvyatiriktahInAviSayaM vRhaspativacanamiti kenacidityuktaM, "tanna" daNDavisambAdAt nirvAsanApekSayA madhyamadaNDasya laghutvAt / 1 mUle vaizyarAjanye iti pAThaH / 2 kha ga pustakaddaye nApyaH / 3 kha g-naapyH| For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 daNDavivekaH / manuH, zUdro guptamaguptaM vA daijAtaM varNamAvasan / agupte'Ggakasavasvai gupte sarveNa hoyate // daijAtaM varNaM dijAtistriyamAvasan abhigacchana hauyate itynvyH| kenetyAha tasmin daijAte varNe agupte ekenAGgena sarvasvena ca, gupte tu sarveNAGgena sarvasvena c| tena dvijAtistriyamabhigacchataH zUdrasya tasyAguptatvapakSe ekAGgachedaH sarvasvagrahaNaM daNDaH guptatvapakSe tu sarvAGgachedaH sarvasvagrahaNaJceti phlitaarthH| ratnAkarAdau tu kvacidaguptaikAGgasarvasvIti kvacidaguptAjaikasavasvairiti ca paThitaM tavApyukta evArthaH sa ca ythaakthnycinneyH| manuTaukAyAmaguptamaGgasa svairguptaM sarve Neti paThitam / kalpatarau tu__ aguptamaGgasarvasvI guptaM sarveNa hauyate / iti paThitvA aguptamarakSitaM aGgasarvasvasahito hauyate tena yenAGgenAparAdhyate tena sarvasvena ca hoyate ityarthaH / rakSitantu vrajan sarveNAGgena hauyate ityatra iti vyAkhyAtam / etanmate rakSitAbhigantuH savasvagrahaNaM nAsti / zUdrasyetyanuvRttau gautamaH, Aryastyabhigamane liGgoDAraH sarvasvagrahaNaJca / guptA cehro'dhikH| 1 savakhauti kvacit pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNApahAridaNDaH / Aryyastrau caivarNikastrau / etaddarzanAt pUrvvavAkaye ekamaGga liGgameva, sarvvAGgachedo vadha eva / ekamUlatvAnurodhAt / ata eva zUdrasya punaraguptAM caivarNikastriyamabhigacchato liGgodvAra sarvvasvApahArau / guptAM gacchato vadhasarvvasvApahArAviti tenaivoktamityupakramya mitAkSarAkRtA manuvacanamavatAritam / evaJcAgupte vaddhasyaikAGgakarttanamiti vyAkhyAnamanAdeyam / ApastambaH, vadhyaH zUdra AryyAyAM dArAMzcAsyApakarSayet' / zraryyAyA miti gacchanniti zeSaH / hArautaH,-- zreyasaH zayanazAyinaM rAjA badhvA zvabhiH khAdayet kASThaizcaitAM dahet / 1 kha upakarttayet / 173 zreyasa utkRSTavarNasya zayanazAyinaM straugAminaM / etAmutkRSTavarNastriyam / gautamaH, -- vabhizca khAdayedrAjA haunavarNagamane striyam / prakAzaM pumAMsaM ghAtayedyathoktaM vA / saunavarNagamana ityanena striyAH kAmitvaM gamyate / yathoktamiti puMso'pi vA zvabhiH khAdanamiti ratnAkaraH / yathoktaM liGgoddhAraH savrvvasvagrahaNaJca pArijAtaH / For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 174 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / brAhmaNau dRSalaM sevata ityanuvRttau, zradrantu ghAtayedrAjA zayane tapta Ayase / dahet pApakRtaM taca kASThaiH pacaistRNaistathA // yamaH,-- vRSalaM sevate yA tu brAhmaNau madamohitA / tAM zvabhiH khAdayedrAjA saMsthAne vadhyaghAtinAm // vadhyaghAtinAM saMsthAne - vadhyAn ghAtayanti cANDAlAdayastairadhiSThite deze / etaddarzanAt gautamavAkye puruSavadhe prakAzatvAbhidhAnAt striyAH zvabhiH khAdanaM nibhRtamiti bhramo heyaH / tathA, - vaizyaM vA kSatriyaM vA brAhmaNau sevate yadA / ziraso muNDanaM tasyAH prayANaM gaIbhena tu // iha brAhmaNyA nagmAyAH ziromuNDana - sarpirabhyukSaNakharArohaNa-rAjapathAnuvajanAni vasiSThena vihitAni pUtA bhavatItyupasaMhAradarzanAt prAyazcittarUpANi / ata eva kalpatarau - zUdramamau prAzyedityantameva tadvAkyaM paThitamatastadihopekSitam / ata evAnicchantau ca yA bhuktetyAdi bRhaspativacanamapi nAcA'vatAritam / manuH, - bharttAraM laGghayedyA tu jJAtistrIguNadarpitA / tAM zvabhiH khAdayedrAjA saMsthAne bahusaMsthite // For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakopahAridaNDaH / 175 pumAMsaM dAhayet pApaM zayane tapta aayse|| asyA dadyuzca' kASThAni tatra dahyeta pApakRt // lavayet svapatimavajJAya puruSAntaraM gacchet / jJAtauti strIguNena saundaryAdinA diiptiktetyrthH| iti rtnaakrH| manuTaukAyAM bhaTTena strIjJAtiguNadarpiteti paThitvA dhanikapitrAdibAndhavadarpaNa saundaryAdiguNadarpaNa ca yA strI patiM laGghayediti vyAkhyAtam / nArAyaNena tu pUrvapAThe'pyayamartha uktaH pitrAdijJAtibhiH strIguNaizca darpiteti / saMsthAne deze bahusaMsthite ctvraadau| pumAMsamiti pumAMsamanantaroktAyA jAramapyete dadhyarvadhyaghAtina iti shessH| yAvat sa pApakArau dagdhaH syAttAvatparitaH kSipeyurityarthaH / hanyAdityanuvRttau viSNuH, striyamasaktabhartRkAM tadatikrAmaNaucca / asaktabhakAmanupabhuktabhartakAm / kvacidazaktati tAlavyapakSo'pira dRzyate, tadatikrAmaNaumanyapuruSagAminauma / militamidaM hanananimittamiti rtnaakrH| 1 ga abhyAdadhyazca / 2 kha ga pATho'pi / For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| athaantyaabhigmndnnddH| tatra sahasanvantyajastriyamiti manuvacanaM samanantaraM likhitm| ihAntyajastriyaM rajakAdistriyamiti rtnaakrH| rajakacarmakArAdistriyamiti mizrAH / cANDAlaumiti mitaakssraakaarH| kullakabhaTTo'pi ante bhavo'ntyo yasmAdadhamaH zUdro nAsti sa ca cANDAlAdistasya striyamityAha / yatta antyAgamane vadhya ityuktaM tadbrAhmaNavyatiraktaviSayam / yAjJavalkyaH , antyAbhigamane 'tvakaM kavandhena pravAsayet / zUdrastathA'ya eva syAdantyasyA-game vadhaH // aGkakavandha iti aziraskapuruSAkArarUpo'GkaratenAGkayitvA caivarNikaM nirvAsayediti rtnaakrH| evameva kalpataruH / kavandhenAkayet kavandhena kutsitabandhena bhagAkAreNAGkayitvA iti mitAkSarAkAraH yuktaJcaitadaucityAt / kAmadhenau kalpatarau cAyeti paThitaM tatra vA viSaye lyap prayoga ArSaH / avArthadaNDo'pi draSTavyaH / sahasalvantyajastriyamiti manuvacanAditi mitaakssraa| zUdro'Gmaya 1 ka pustake tvAya / For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antyAbhigamanadaNDaH / 177 evetyevakAreNa pravAsanamA nissidhyte| tena vdhoktervirodhH| pArijAte antya eva syAditi paThitaM vyAkhyAtaJca antya eva syAnna punaH zUdreSu pravezya iti| mitAkSarAyAmapi antya eveti paThitam / zUdrazcANDAlAnyabhigame cANDAla eva bhavatIti vyAkhyAtaJca / yadyapi,- rajakazcarmakArazca naTo varur3a eva ca / kaivartta-medabhillAzca saptaite cAntyajAH smRtAH // iti yamena parigaNanAt rajakAdaya evAntyA iti gamyate, cANDAlazca yavanAdivat mlecchaH syAt na zUdreSu pravezya iti pArijAtadarzanAt / ___ tathApi kullUkabhaTTAdyabhiyuktavyAkhyAnasvarasAbahuvarNa'sAmyAcca tasya zUdravizeSatvaM kAmamAstAM kintu manuvacane 'ntyajo rajakAdireva vivkssitH| antyajA rajakAdayaH sapta smatyantaroktA iti naaraaynniiyvyaakhyaandrshnaat| yAjJavalkyavacane tu-antyApadaM caannddaalaadistriiprmiti| rajakAdyapekSayA tasyA jaghanyatvena sahasApekSayA sAGkapravAsanasya gurutvena dvayoH sAmaJjasyAt / ratnAkarakRto'pyacaiva svrsaat| etaddAkya evAntyapadasya tathaiva vivrnnaat| 1gha 7 pustakahaye varNapadaM nAsti / 23 For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 daNDavivekA tathAhi tadyAkhyAnaM--AryA caivarNikastrI tadabhigame 'ntyazcANDAlo vadhya iti / nanvevam,vrAtyayA saha saMvAse cANDAlyA tAvadeva tu| iti manuvacanavirodhaH syAt / na syAdavirodhinastadarthasyAbhigamadaNDamAkopakrame darzitatvAt / astu vA daNDabhede vaikalpiko vyavasthA / yathA-nirdhanatraivarNikaviSayaM sAGkapravAsanaM sadhanatadviSayaH sahasradaNDa iti| atha svajanAbhigame rAjJIpramRtyabhigame cadaNDamAha nAradaH, mAtA mAtRdhasA-zvazru-rmAtulAnI-pivRSThasA / pitRvyasakhi-ziSyastrI-bhaginI-tatsakhI-snuSA // duhitAcAryabhAryA ca sgotraa-shrnnaagtaa| rAjJau-pravrajitA-sAdhvau-dhAcI-varNottamA'pi yA // AsAmanyatamAM gatvA gurutalpaga ucyate / ziznasyotkartanAttatra' nAnyo daNDo vidhIyate // mAtA'tra jananIvyatiriktA pipatnI, gurutalpaga ucyate ityatidezasAmarthyAt / mAtRgrahaNaM dRSTAntArthamiti mitaakssraakaarH| pitRvyapadaM bhrAcAdiparamapi tulyanyAyAt / evaM bhaginausakhauti duhitrAdisakhoparamapi nyaaysaamyaat| rAjJI rAjyakarttarbhAryeti mitaakssraakaarH| 1 gha pustake tasya / For Private And Personal Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cyantyAbhigamanadaNDaH / 176 yuktacaitat kSatriyAgamane daNDAntaropadezAt / sagoce - tyanena prAptAyAH sapatnImAcAdeH punarupAdAnaM zizrachedAdadhikasya vadhadaNDa -- tADanAdeH prAptyartham / nAnyo daNDo vidhauyate iti tu nichedasyAvazyakarttavyatvaparaM zizrachedaM vihAya daNDAntaraM na kAryyamiti vAkyArthaparyyavasAnAditi pratibhAti / tathA strINAM pravrajyAniSedhAt prabrajitA zrutismRtivihitayathAvadvidhavAdharmmavatau viraktatayA sanyAsitulyAcArA vivakSitA, rAjJausamabhivyAhAreNa pUjyatamatvAvagamAt / yattu, catvAriMzatpaNo daNDastathA pravrajitAgame / ---- iti yAjJavalkyenoktam / tatra pravajitA zAkyAdistrau vivakSitA dAsyAdisamabhivyAhAreNa haunAtvapratipatteriti na daNDavirodhaH / varNottamA brAhmaNIti mitAkSarAkAraH / tadidaM vacanaM guptAviSayamiti ratnAkaraH / - yAjJavalkyaH pituH svasAraM mAtuzca mAtulAnauM khuSAmapi / mAtuH sapatnauM bhaginaumAcAryyatanayAM tathA // AcAryapatnauM svasutAM gacchaMstu gurutalpagaH / fchatvA liGgaM vadhastasya sakAmAyAH striyAstathA // tatrApi rAjJau zvazvAdayo draSTavyAH pUrvvavAkye pitR For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 180 www.kobatirth.org dagaDavivekaH / vastrAdisamabhivyAhAradarzanena sarvvAsAM tulyayogakSematvAvagamAt / tathA pUrvvavAkyamaguptAviSayamidantu guptA - viSayaM daNDagauravAditi pratibhAti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sakAmAyA iti yA strI yathoktaM pratiyoginaM kAmayate tasyA api liGgachedanapUrvako vadha ityarthaH / ito'nyacApi yaca pAtityAdidoSastatrApyayameva daNDastulyanyAyatvAt / gautamaH, - - atra yamaH, mAtRSvasA mAtRsakhau duhitA ca pitRSvasA / mAtulAnau svasA zvazrUrgatvA sadyaH pateddijaH // mAtRpitRyonisambandhagAH patitAH / For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra atha kanyAdUSaNadaNDaH / sA cAbhigantRjAtyapekSayA vividhA uttamA samA honA ceti / dUSaNaM dvividhamabhigamo'GguliprakSepa iti / taca mahApAtakAnyabhidhAya-- manuH, www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ~~~ retaHsekaH svayoniSu kumArIghantyajAsu ca / sakhyuH putrasya ca strauSu gurutalpasamaM viduH // tathA, kanyAyA dUSaNaJcaiva nAstikyazcopapAtakam / dUSaNaM maithunavarjjamaGguliprakSepAdineti manuTaukA | tacottamAyAmabhiganturdaNDamAha manuH, - kanyAmityanuvRttau - uttamAM sevamAnastu jaghanyo vadhamarhati / uttamAmuttamajAtauyAmicchantaumapauti zeSaH / nAradaH, kanyAyAmasakAmAyAM hyaGgulasyAvakarttanam / uttamAyAM vadhastvevaM sarvvasvaharaNaM tathA // 'dyaGgulasyAGgulidayasya etadaGguliddayasAdhyamaithunaviSayam / yena yenAGgenAparAnuyAttattadevAsya chindyAditi sAmAnyataH prAptatvAditi pArijAtaH / 1 gha ita vyArabhya zaGkhalikhitavAkyaM yAvat nAsti / For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 12 dnnddvivekH| zaGkhalikhitau,kanyAyAmasakAmAyAM yaGgulachedo daNDazcottamAyAM vadho jaghanyasya / idamapyaGguliyasAdhyamaithunaviSayam / hariharastu, yAGguliparimANaliGgacheda ityaah| cakAro dyaGgulacheda-daNDayoH smuccyaarthH| daNDazca SaTzatarUpaH / yadAha manuH, abhiSahya' tu yaH kanyAM kuryyAdarpaNa mAnavaH / tasyAzu kA cAGgulyau daNDaH SaTzatamaIti // abhiSahyAbhibhUya kuryAt ka] chedyau dUSaNamatrAGguliprakSepAt yonikSatakaraNamiti mitaakssraakaarH| manuTaukAyAM kullUkabhaTTo'pyevaM nArAyaNastu kuryAditi viztayoniM kuryAdityarthamAha / yAjJavalkyaH, dUSaNe tu karacheda uttamAyAM vadhastathA / anulomAnviti pUvA danuvartate yadAnulomAmakAmAM balAtkAreNa nakhakSatAdinA vA dUSayati tadA hastacheda ityartha iti mitAkSarAkAraH / uttamAyAmiti dUSitAyAmiti vipariNAmenAnuSaGgaH, vadhI honasyetyarthAdadhamajAtipuruSaviSayamiti sarvajJa vyAkhyAnAcca / 1 gha 7 pustakaddaye avisshy| 2 kha klyyaavaalyo| For Private And Personal Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir knyaattuussnndnnddH| 183 atha samAbhiganturdaNDamAha manuH,yo'kAmAM dUSayet kanyAM sa sadyo vadhamarhati / sakAmAM dUSayaMstulyo na vadhaM prApnuyAnnaraH // vadhaM liGgachedAdikamiti manuTaukAyAM kullaka bhttttH| daNDantu prApnuyAdeveti nArAyaNaH / tatra matsyapurANe yo'kAmAmityAdiprAptaH paramasAhasaM tulyAyAmakAmAyAmabhiganturvadhaH sakAmAyAntu sahasradaNDa iti dayoH samudAyArthaH / nAradaH, sakAmAyAntu kanyAyAM savaNe nAsyatikramaH / kinvalaGkRtya saMskRtya sa evainAM samudahet // manuH, zulkaM dadyAt sevamAnaH samAmicchet pitA ydi| zulkamubhayasaMpratipannaM dravyamAsuravivAhavaditi rtnaakrH| zulkamanurUpaM dadyAnna tu daNDa iti manuTaukAyAM bhttttH| zulkaM gomithunaM taca yadi tatpitA necchati tadA tadeva daNDarUpeNa rAkSe dadyAditi mitAkSarAkAraH / nArAyaNena tu vyAkhyAtaM zulkaM pitre mUlyaM dadyAt sa yadi tasmai tAM dAtumicchet, anicchAyAM tvanyasmai kanyAM ddyaaditi| 1 gha pustake kullaka padaM nAsti / / 2 kha saGgame / For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 184 dnnddvivek| zaGkhalikhitau,samAyAM zulkamAbharaNaM dviguNaJca strIdhanaM dattvA prapadyeta' kanyAm / AsurAdivivAhAddiguNaM strIdhanaM kanyAyai zulkacca tabandhubhyo dattvA tAM gRhNIyAt / samAyAmicchantyAmiti zeSa iti rtnaakrH| anicchantyAmiti tu zeSo yuktastenecchantyAM manUktamekaguNaM zulkaM ghaTate / atha honAbhiganturdaNDamAha ApastambaH,sannipAte vRtta ityanuttaukumAryAntu svAnyAdAya nAzyaH / svAni dhanAni, nAzyo nirvaasyH| etacca haunAyAmakAmAyAm / . manuH, sakAmAM dUSamANastu nAGgulichedamApnuyAt / dizatantu dama dApyaH prasaGgavinivRttaye // haunakanyAviSayamiti rtnaakrH| manuTaukAyAntu sakAmAM dUSayaMstulya iti paThitvA dUSayannaGguliprakSepamAtreNeti vyAkhyAtam / atha manuH, kanyAM bhajantaumutkRSTaM na kiJcidapi dApayet / jaghanyaM sevamAnAntu saMyatAM vAsayehe // 1 gha pustake sampratipadyeta / For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir knyaattuussnndnnddH| 185 sevamAnAM maithane nAnukUlayantauM saMyatAM nibaddhAM vAsayet yAvannittAbhilASA syAditi manuTokAyAm / atha prasaGgAt knyaahrnndnnddmaah| yAjJavalkyaH,alaGkRtAM haran kanyAmuttamaM hyanyathA'dhamam / daNDaM dadyAt savarNAsura prAtilAmye vadhastathA // sakAmAsvanulAmAsu na doSo hyanyathA'dhamaH / dUSaNe tu karachedastUttamAyAM vadhastathA // alaGkRtAmanyasmai dAtuM prasAdhitAM vivAhAbhimukhaubhUtAmiti yAvat / uttmmuttmsaahsm| anyathA'nalakRtakanyAharaNe'dhamaM prathamasAhasaM sakAmAmiti na doSo harturiti shessH| anyathA tAsAmakAmatve'dhamaH prthmsaahsH| dUSaNe'GguliprakSepAdineti hlaayudhH| zeSaM pUrvavat / __ atra daNDavidhAnAdapahartRsakAzAdAchidyAnyasmin deyeti gamyate iti mitaakssraakaarH| atha prasaGgAdeva vivAhayiturvivoDhuzca kUTakAriNo daNDaH / tatra matsyapurANe, yastu doSavatauM kanyAmanAkhyAya prayacchati / tasya kuryyAnnRpo daNDaM svayaM SaNavatiM paNAn // yaH kanyAM darzayitvA'nyAM voDharanyAM prayacchati / uttamaM tasya kuvvauta rAjA daNDantu sAhasam // 1 kha maithunArtham / 2 gha savarNantu / For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 daNDavivekaH / tathA,varo doSaM samAsAdya yaH kanyAM saMharediha / dattA'pyadattA sA tasya rAjJA daNDyaH zatadayam // atha yAjJavalkyaH dattvA kanyAM haran daNDyo vyayaM dadyAcca sodayam / kanyAM vAcA dattvA varAyAprayacchan dravyAdyanubandhAdyanusAreNa vyayaM daapyH| etacca kAraNAbhAve dattAmapi haret kanyAM zreyAMzcedara Avrajet / itytraaphaaraadynujnyaanaat| vyayamiti vA dAnanimittaM svasambandhinAM kanyAsambandhinAM copacArArthaM vareNa yaddhanaM vyayitaM tat saddhikaM kanyApitA varAya dadyAdityarthaH / atha striyAH kanyAdUSaNamAha / manuH,kanyaiva kanyAM yA kuryAttasyAH syAvizato damaH / zulkaJca triguNaM dadyAcchiphAzca prApnuyAddaza // yA tu kanyAM prakuryAt strI sadyo'sau maunnddymrhti| aGgulyoreva ca chedaM khareNoddharaNaM tathA // kuryAt prakuryAditi aGgaliprakSepeNa nAzayedityarthaH / iti mnuttaukaa| yoni kSatavatoM kuryAdityartha iti mitaakssraakaarH| triguNaM dizatApekSayA zulkadAnaJca 1 ka pustake sA sadyo mauNDAmahati / For Private And Personal Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir knyaattuussnndnnddH| 187 spRSTamaithunAzaGkayA'nyenApariNayanAditi nArAyaNaH / ziphA aba jaTA rajvAdigrahArA iti kalpataruH / evameva rtnaakrH| nArAyaNo'pyAha-ziphA vRkSajaTA dazakRtvastAbhistADanaM praapnuyaaditi| 'dazacUDaM muNDanamiti kazcit / strI kanyAvyatiriktA yoSit / atra mauNDyaM brAhmaNI kharodAhanaM kSatriyA, aGgulichedamitareti sarvajJena, vyvsthoktaa| 1 kha pustake dazakRtvaH / For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha bandhakyAdyabhigame dnnddH'| vyAsaH, bahubhirbhuktapUrvA yA gacchedyastA narAdhamaH / tasya vezyAvadicchanti daNDanaM na tu dAravat // bandhakyadhikAre yamaH, paradAre savarNAsu dApyAH syaH paJcakRSNalAn / asavarNAsvAnulomye daNDo hAdazako mataH // paradAre paradAragamane ekavacanasvarasAt, kRSNalo yavatrayaM dAdazako hAdazapaNAtmakaH / nAradaH, - svairiNyabrAhmaNau vezyA dAsI niSkAsinau ca yaa| gamyAH syurAnulomyena striyo na pratilomataH // Asveva tu bhujiSyAsu doSaH syAt paradAravat / gamyA api hi nopeyA yatastAH saparigrahAH // svairiNausvarasAt puMzcalau tasyA vizeSaNamabrAhmaNau kSatriyAdiriti yaavt| dAsI svIyA karmakarI niSkAsinau kuTumbanirgatA puNshclau| AsvanavaruddhAsvapauti mitaakssraakaarH| gamyA ityanena daNDamAcaM niSidhyate na tu pApamapauti rtnaakrH| 2 gha dnnddmaaH| 1 kha abhigamadaNDaH / 3 kha nikRtaa| For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhakyAdyabhigame daNDaH / 188 yuktaJcaitat sarveSAM svadAraniyama iti zaGkhalikhitasvarasAt vidhyatikrame pApasyAvazyakatvAt / yattu- daNDenApi pApaM gacchatauti prAmuktaM tadabhigamabhinnaviSayam / ata evAha nAradaH, agamyAgAminaH zAstirdaNDo rAjJA prkiirtitH| prAyazcittavidhAnantu pApAnAM syAdizodhanam // iti rahasyakRte'gamyAgamane daNDAbhAvAdidaM prAyazcittavidhAnamiti cet / tathApi prakRte pApaM dhruvm| vastutastu anyatrApi prAyazcittarUpAdeva daNDAt pApanivRttintu daNDamAtrAditi prAguktam / bhujiSyAsu svairiNyAdiSu pareNAvarodhya bhujymaanaasu|| saparigrahAH pareNAvaruddhatvAt / paradAravaditi sAmAnyokteH / daNDe vizeSamAha yAjJavalkyaH, avarudvAsu dAsauSu bhujiSyAsu tathaiva ca / gamyAsvapi pumAn dApyaH paJcAzatpaNikaM damam // avaruddhAsu dAsauSu pareNAvarudhya dhRtA dAsyastAsu anulAmAsvapautyarthaH / iti ratnAkaraH / mitAkSarAyAntu zuzrUSAhAnivyudAsAtha gRha eva tvayA sthAtavyamityevaM parapuruSasambhogato niruvA daasyo'vruddhaaH| niyatapuruSaparigrahA bhujissyaaH| ca zabdAddezyA-svairiNInAM gamyAnAM sAdhAraNastrINAM grahaNamityuktam / For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 160 daNDavivekaH / nanu vezyAyAH sAdhAraNyaM na jAtitaH, anulomajatvena tasyAH savarNastrautvAt / pratilomajatve tu ninditakAbhyAsena tasyA gamyatvAnupapatteriti cet / ucyatepuruSasammogattivezyAnAmanAdireva jAtirlokaprasiddheH, paJcacUDAnAmakA'zcApsarasastatsantatirvezyAkhyA paJcamI jAtiriti mArkaNDeyapurANasambAdAcca / tasmAdAsAM niyatapuruSapariNayanavidhividhuratayA parapuruSAbhigamane'pi nAdRSTadoSo nApi dnnddH| puruSANantu tadabhigamane daNDAbhAvamAtraM na paapaabhaavH| svadAranirataH sadeti niyamAt pazuvezyAbhigamane prAyazcittaM vidhIyate iti prAyazcittasmaraNAcceti mitaakssraakaarH| tathA prasahya dAsyAgamane paJcAzatpaNiko damaH / bahUnAM yadyakAmA'sau caturviMzatikaH pRthak / prasahya vezyAgamane daNDo dazapaNaH smRtH|| bahUnAmiti yadyakAmA sA bahUbhirbhujyate tadA pRthaka pRthak caturviMzatipaNo daNDa ityarthaH / nAradaH,vezyAgAmI hijo daNDyo vezyA zulkasamaM dmH| 1 kha varga strautvAt / 2 kha kaashcn| 3 kha pustake praso yAdi patirnAsti / For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bandhakyAdyabhigame daNDaH / 161 aba prasahyeti vacanAt zulkadAnaM vinA balena dAsyAdaunAmabhigamane daNDo'yaM bhATakadAne tu doSAbhAva iti mitaakssraakaarH| ato nAsya pUrvoktavirodhaH / atha yAjJavalkyaH, pathUn gacchan zataM dApyo haunAGgauJcaiva madhyamam / haunAGgo chinnanAsikAdiriti rtnaakrH| mitAkSarAyAntu honastrINAmiti paThitvA haunAM striyamantyAvasAyinImakAmAM sakAmAM vA gacchan madhyamasAhasaM dApya iti vyAkhyAtam / For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athAyoniviSayAbhigame dnnddH| tabAyonipadaM mAnuSauyonivyatirekaparaM tasya dau bhedau strIpuMsayoravayavAntaraM gavAdiyonizca / tayoraGgAntarAbhigame daNDamAha yAjJavalkyaH, ayonau gacchato yoSAM puruSaM vApi mehataH / catvAriMzatpaNo daNDastathA pravrajitAgame // mitAkSarAyAM caturviMzatiko daNDa iti paThitam / ayonau yoSAmiti-ayonau mukhe draviDotkalAdau dRSTatvAt kAmAgameSu zrutatvAcca / tatra haudamaupaviSTakamityAkhyAyate jaghanyasya karmaNaH upaviSTAt ' pravartyamAnatvAt / Aha ca vAtsyAyanaH, tasyA vadane yajjaghanakarma tadopaviSTakamiti / iha yAH svopaviSTakamicchanti na tAbhiH saha yujyante ityAdivacanAddezyAdAsyAdau phalato rakSAvagamAt / dharmapatnyAM suvratAyAM mukha maithunakAriNaH / patnau vidhAturbhavati - - - - - - - - / iti karmavipAkasamuccayavacanasambAdAcca dharmapatnaumAtre niSedhaH paryavasyati evaJca tatraivAyaM daNDaH / 1 gha upariyAt / 2 ga gha pustake patnIvibhaktirbhavati / For Private And Personal Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thAyoniviSayAbhigame daNDaH / tasya niSedhena samamekaviSayatvAt / svayoSAM yo mukhAdAvabhigacchatIti vijJAnezvarauyavyAkhyAnadarzanAceti kecit / 193 tanna, - ayonau gacchato yoSAmiti sAmAnyazrutau vAdhakAbhAvAt / niSedhasyApi tathAvidhakriyAmAcaviSayatvAt / daNDabhedaprakaraNopadarzita- viSNupurANasambAdAt / puruSaM vApi mehata ityatirAgeNa puruSamevAbhigacchata ityarthaH / For Private And Personal Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha gavAdyabhigamadaNDaH / taba viSNuH,pArajAtIyA savarNAbhigamane vRttamasAhasaM daNDyaH / honavarNAgamane madhyamaM / gogamane c| antyAgamane badhya uttamAgamane c| atra gogamane ceti cakAreNa mdhymmitysyaanukrssH| " madhyamaM sAhasaM goSu" iti nAradasambAdAt / uttamazrutavadhAnukarSe tuzabdasvarasabhaGgaprasaGgAt vacanaJcaitadabrAhmaNaviSayam / brAhmaNaviSaye tvAha matsyapurANam, suvarNantu bhaveddaNDyo gAM vrajan manujottamaH / aba ratnAkarakRtA viSNavAkye vadhasyAnukarSaH sa ca zudraviSayaH nAradoktastu madhyamasAhasaH kSatriyavaizyayorityavirodha ityuktam / taccintyaM zrutasyAnukarSo na tu zroSyamANasyeti padazaktivisambAdAt vyutpattivirodhAcca / matsyapurANe,tiryagyonau ca govaja maithunaM yo nissevte| sa paNaM prApnuyAdaNDaM tasyAzca yavasodakam // 1 kvacit pArajAyoti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gavAdyabhigamadaNDaH / 165 paNaM zatasaMkhyaM, pazugamane kArSApaNazataM daNDya iti viSNusambAdAt kAmadhenau tu zatamityeva paThitam / dUti mahAmahopAdhyAya dharmAdhikara kizrIvarddhamAnakRtau daNDa viveka paradArAbhimarSaNadaNDaparikedazcaturthaH / For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha vaakpaarussydnnddH| tatra nAradaH, dezajAtikulAdaunAmAkrozanyaGghasaMjJitam / yahacaH pratikUlArthaM vAkpAruSyaM taducyate // niSThurAzlIlatauvratvAttadapi vividhaM smRtam / gauravAnukramAtteSAM daNDo'pyuktaH kramAguruH // sAkSepaM niSThuraM jJeyamazlaulaM nyaGgusaMjJitam / patanauyairupanyAsaistauvramAhurmanISiNaH // dhimantyi 'jetyAdi sAkSepaM, nyakarihAsatyamavadyaM tena bhaginyAdigamanayuktamazlaulaM surApo'sautyAdimahApAtakAkrozayuktaM vacastaumiti mitaakssraakaarH|| acAkrozanyaGkusaGgitapratikUlArthAnAM trayANAmeSAM vivaraNamiti vyavahArataraGge gnneshvrmishraaH| yuktaccaitat-tathAhi anvarthasaMjJAvagamitaM vAkkaraNakamanovirukSaNalakSaNaM sAmAnyalakSaNaM dezAdyAkrozo nyaGghasaMjJitaM niSThurArthamiti vibhaagH| teSAM lAghavagauravAtigauravAnusAriNyo laghu-guru-gurutaradaNDasambAdinyo niSThurAdayaH saMjJAH, tAsAM vivaraNaM saakssepmityaadi| yattu AkrozanyaGghasaMyutamiti paThitvA uccairbhASaNamAkrozaH, nyaGgu avadyaM tadubhayasaMyuktaM yat pratikUlArtha 1 gha pustake jAlmetyAdi pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vAkpAruSyadaNDaH / vyApteH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muddegajanakaM vAkyaM tadAkpAruSyamiti sAmAnyalakSaNaparamiti mitAkSarAkRtA vyAkhyAtam / taccintyam, - yatroccairavadyabhASaNaM nAsti tatra haGkArAnukArAdAva 187 yadAha kAtyAyanaH, - haGkAraM kAmanazcaiva loke yaca vigarhitam / anukuryyAdanubrUyAddAkpAruSyaM taducyate // taca dezAkSepo yathA, - gauDIyaM prati kalahapriyA gauDA ityAdi / jAtyAkrozo yathA brAhmaNaM prati atyantalubdhA brAhmaNa ityAdi / kulAkrozo yathA krUracaritA vaizvAnarA ityAdi nyaGkasaMjJitaM nikRSTAGgasaMjJAvat / nikRSTAGgaprakAzanena satyenAsatyena vAkSepa ityarthaH / tathAhi kAtyAyanaH, - yattvasatsaMjJitairaGgaiH paramAkSipati kvacit / abhUtairatha bhUtairvA niSThurA vAk smRtA tu sA // kalpatarAvapi nyaGgasaMjJitamazlIlamiti vyAkhyAtam / tathA nikRSTAGgasaGgavaditi ratnAkaraH / hastatarjjanAdikamiti halAyudhaH / smRtisArakRtA tu nyaGgasaMjJitamiti paThitvA nyaGgamazcaulamiti vyAkhyAtam / mehanAdyullekhavaditi mizrAH / For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 daNDavivekaH / kAmadhenau tUbhayatra vyaGgati paThitaM tatra vyaGgatvena khajAdayo vivkssitaaH| azlIlaM niSThuraJca prapaJcayati sa evanyaGgAvapUraNaM vaco krodhAttu kurute ydaa| vRttadezakulAnAJca azlIlA sA budhaiH smRtA // mahApAtakayotrau ca rAjasteyakarau ca yaa| jAtibhraMzakarI yA ca taubA sA prathitA tu vAk // nyagAvapUraNaM nikRSTAGgaprakaTIkaraNena tiraskaraNaM kAmadhenAvaGgati paThitam / bRhaspatiH,bhaginI- mAsambandhamupapAtakazaMsanam / pAruSyaM madhyamaM proktaM vAcikaM zAstravedibhiH // abhakSyApeyakathanaM mahApAtakadUSaNam / pAruSyamuttamaM proktaM tauvaM mamAbhighaTTanam // bhaginI-mAsambaddhamupapAtakazaMsanamiti tava bhaginI tava mAtA mayA grAhyeti kIrtanamityarthaH / iti rtnaakrH| evameva hlaayudhH| vastutastu mApadaM mAtRsapatnauparaM tena bhaginauM mAtRsapatnauM vA gatau yatAmauti kaurtnmityrthH| yathAvyAkhyAnAttasyopapAtakatvAbhAvAt / 1 mUle vAcAkrozAttu / 2 kvacit ydautipaatthH| 3 gha pustake rAjaddeSa / For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vAkyAvaSyadaNDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aguNAniti guNinauti zeSaH / nindita saMjJAvyapadezakArau / kAtyAyanaH, aguNAn kaurttayet krodhAt nirguNe vA guNajJatAm / anyasaMjJA niyojau ca vAkduSTaM taM naraM viduH // anya saMjJAniyojau 196 tathA, - duSTasyaiva tu yo doSAn kaurttayeddoSakAraNAt / anyApadezavAdau ca vAgduSTaM taM naraM viduH // dussttsyaivetyevkaaro'pyrthH| doSakAraNAdityanena vicArArthaM bandhUnAM doSAbhidhAnaparyyudAsaH / anyApadezavAdau anyamapadizyAnya doSAbhidhAyau / For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha brAhmaNAdInAM parasparAkSepe daNDaH / taca bRhaspatiH - samAnayoH samo daNDo nyUnasya dviguNaH smRtaH / uttamasyAdhiko daNDo vAkpAruSye parasparam // samo yathAzruto nyUnasyA kSepyApekSayA zaulajAtyAdibhirapakRSTasyAkSepturityarthaH / yAjJavalkyaH, meSu dviguNaH parastrISUttameSu ca / daNDapraNayanaM kAryyaM varNajAtyuttarAdharaiH // 'prAtilomyApavAdeSu dviguNaciguNA damAH / varNAnAmAnulomye tu tasmAdarddhArddhahAniH // adhameSu varNato guNatazca nyUneSThAkSepyeSu kSepturadhikasyArDo daNDaH sa ca trayodazapaNarUpaH / pUrvvavAkye paJcaviMzatidamasya prakRtatvAt parastrISu parabhAryyAsu utkRSTAsu prakRSTAsu ca vizeSAnAbhidhAnAt / dviguNaH paJcAzatpaNAtmakaH evamuttame'pi daNDapraNayanamiti / - varNI brAhmaNAdayo jAtayo'nulomajA ambaSThAdayaH / varNIzca jAtayazceti varNajAtayaH varNajAtayazca te uttarAdharAzca varNajAtyuttarAdharAstaiH parasparamAkSepe kriyamANe daNDasya praNayanaM prakarSeNa nayanamUhanaM kAryyam, pustake pratilomApavAdeSu / 2 vilomajAH / For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdInAM parasparAkSepe / 201 taca uttarAdhareti vizeSopAdAnAt yAhaguttarAdharabhAva stadapekSayaiva kAryyam / prAtilomyeti yadA varNeSu brAhmaNakSaciyavaizyeSu prAtilomyenApavAdo'dhikSepo bhavati tadA kSaciyeNa brAhmaNApavAde dviguNaH / vaizyena tadAkSepe triguNaH / yadA tu brAhmaNena kSatriyAkSepastadA pUrvoktAdarddhadaNDaH kSatriyeNa vaizyAkSepe tadarddhamityarthaH / manuH, brAhmaNa-kSatriyAbhyAntu daNDaH kAryyo vijAnatA / brAhmaNe sAhasaH pUrvvaH kSatriyeSveva madhyamaH // viT - zudrayovevameva svajAtiM prati tattvataH / chedavajrjaM praNayanaM daNDasyeti vinizcayaH // brAhmaNakSaciyAbhyAM parasparamAkroze kRte brAhmaNasya pUrvvasAhaseo daNDaH kSatriyasya madhyasAhaso daNDaH / vaizya - zradrayorapyevameva svajAtiM tulyajAtiM prati tattvataH svarUpaguNotkarSApakarSatAratamyAddaNDavyavasthA / tatrApi chedavamiti jihvAcheda nivRttyartham / ataH kullUkabhaTTaH, patanauyAkrozaviSayamidaM vacanadvayaM evaccaikajAtimityanenokte jihvAchede vaizyaniSedhAt brAhmaNakSatriyaviSayatayA vyavatiSThate ityAha / 1 kha pustake cihnitAMza patitaH / For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 202 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dagaDa vivekaH / evacaitanmate chedavarjjamityasyAnvayo viTzUdrayorevameve tyacaiva draSTavyaH / nArAyaNo'pyAha tayoH svasvajAtyAkSAraNe chedavajrjaM tattajjAtyucitaM daNDamAcapraNayanaM tenArthAt brAhmaNakSatriyAkSAraNe cheda ityartha iti / adhamavarNasyottamavarNAnAmAkrozA kSepAbhibhave aSTau purANA ityupakramya hArautaH, - anTAbhizaMsane pAdatADane tadaGgachedaH paJcazatatvAdyeSu pAdo na vA kiJcit svAmitvAdAdivarNatvAcca / uttamAnAmIzAnatamo hi brAhmaNaH / purANazabdo'ca dvAviMzadrAjatakRSNalapara iti ratnAkaraH / annRtAbhizaMsanamAkrozaH / zraGgamaca jihvA apakRSTavarNeSu ukRSTavarNa prati mithyAtauvAkroze jihvAchedaH paJcazataM vA daNDaH / hInavarNasya daNDamukkA'dhikatamasyAha -- AdyeSvityAdi zradyeSu utkRSTeSu nikRSTaM prati mithyAtauvrAkroze paJcazatapAdaH / matAntaramAha na veti,-- AdivarNatvAt kSudrApekSayA brAhmaNAdInAM prathamavarNatvAt / tadetadyathA ratnAkare vyAkhyAtam / vastutastu, abhizaMsanameva AkrozaH / tasmin asatyArthe'titautre jihvAcchedo'nyatra paJcazatapurANo daNDaH / For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdInAM prspraakssepe| 203 viSamayostulyavadikalpAnupapatteH satyetu pArizeSyAdaSTau puraannaaH| yahA pAdacchedane'ntAbhizaMsane iti samabhivyAhAradarzanAt pAdatADane tdnggcchedH| anTatAbhizaMsane paJcazatadaNDa iti vyavastheti pratibhAti / tathA na vA kiJciditi mataM yadyapyasaGkucitaviSayamiti yuktaM caivarNikopakramatvAt hetusAdhAraNyAcceti / tathApi brAhmaNamAcaparatayA neyam / upasaMhAre IzAnatamo brAhmaNa ityanuvAdadarzanAt / upadadhAti ityatra sAmAnyena prApte'Jjanadravye tejo vai tamityanuvAdadarzanena tvishessprinisstthaavt| na ca svAmitvasyaivAyamityanuvAda iti vAcyam / Izanatama iti tamopAdAnavirodhAt / anuvAdamAtrasya vaiyrthyaacc| na ca,yathA,--tilAMzca vikirettatra parito bandhayedajAm / asuropahataM zrAI tilaiH zuddhyatyajena ca // ityatra ajAnAtmakadeze phlsmbndhprtipaadnaarthmjenetynuudyte| tathA iha kiJcit prayojanamasti tasmAt kAmaM pUrvapUrvo varNa uttarottarasyAditvAdabhyarhitatvena svAmI / brAhmaNastu svAmitamaH svAmisvAmitvAt / 1 kha pustake asuropahatA bhuumiH| For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 daNDavivekaH / atastasyaiva daNDAbhAvo vaizyakSatriyayostu svAmyatAratamyAnusArau daNDalezo'styeveti tAtparyyArtho gamyate / sa cAyaM daNDAbhAvo nirguNazUdraparatvena vyvtisstthte| gunnhiinsyetyaadivkssymaannbRhsptivcnsmbaadaat| anyatra sarvatra daNDopadezAt brAhmaNapadaJca na kRSaubalAdisAdhAraNajAtimAtraparamapi tu gunnvdbhipraaym| tsyaiveshaansaamrthyaat| tadevaM na veti vikalpasya viSayavyavasthAyAmaSTadoSaduSTatvamapyapAstaM' bhavatauti ctursm| manunAradau,samavarNe dijAtInAM hAdazaiva vyatikrame / vAdeSvavacanauyeSu tadeva dviguNaM bhavet // atra dvijAtitvamatantramiti rtnaakrH| vyatikramo vAkpAruSyam, avacanIyo vAdo'prakAzyaprakAzakaM vcnm| avacanauyeSu tvaM svamRgAmautyAdiSu AkrozamAtratAtparyeNokteSThiti nArAyaNaH / kAtyAyanozanasau,mohAt pramAdAt saMharSAt prautyA coktaM mayeti yH| Aha naivaM punarvakSye daNDAI tasya kalpayet // etat parihAryavAkpAruSyAbhiprAyamiti ratnAkaraH / 1 ga astaM / 2 gha pustake vAdeSu vacano yeSu / 3 mUle pAThaH--nAhamevaM / For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 205 brAhmaNAdInAM prspraakssepe| atha brAhmaNAdaunAmekatamenAnyatamAkSepe daNDaH / taba brAhmaNasya tamAha bRhaspatiH,vipre zatAI daNDastu kSatriyasyAbhizaMsane / vaizyasya cAIpaJcAzacchUdrasyAItrayodaza // sacchadrasyAyamudito vinayo'naparAdhinaH / guNahInasya pAruSye brAhmaNo nAparAbhUyAt // vipre AkSeptarIti shessH| abhizaMsanamAkrozaH / kSatriyasya daNDamAhatuH zaGkhalikhitau Akroze brAhmaNasya kSatriyasya zataM daNDaH zatAI vaizyasya paJcaviMzatiH zUdrasya / vaizyasya daNDamAha bRhaspatiH vaizyasta kSatriyAkSepe daNDanIyaH zataM bhavet / zUdrAkSepe kSatriyasya paJcaviMzatiko damaH // vaizyasya caitaddiguNaM shaastrvidbhirudaahRtm| tathA brAhmaNAkSepe manurvakSyati / zUdrasya daNDamAha bRhaspatireva / vaizyamAkSArayan zUdro dApyaH syAt prathamaM damam / kSatriyaM madhyamaJcaiva vipramuttamasAhasam // prathamaM paNAnAM sAIzatadayaM madhyamaM paJcazatAni uttamaM sAhasamiti rtnaakrH| avaiva manuH,zataM brAhmaNamAkruzya kSatriyo daNDamarhati / vaizyo'dhyaIzataM 'tveva zUdrastu vdhmrhti|| 1 kvacit vaizyo'pyarddhazataM tveva / For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / atra pArijAtaH,Akrazya madhyamena pAruSyeNeti zeSa ityAha / adhyarddhazataM sAIzataM he vetyAkSepagauravApekSayA vyavasthA / vadhastADanAdirUpa iti kulluukbhttttH| tADanaM jihvAcchedyAtmakamiti rtnaakrH| idamatra cintyaM vAkyasyAsya madhyapAruSyaviSayatvenAntaroktaM vaizyamityAdi bRhaspativacanaM prathamapAruSyaviSayaM prAptaM dnnddlaaghvdrshnaat| tathAca zUdrasyottame pAruSye ko nAma daNDo'stu na tAvajjihvAccheda eva madhyamenAvarodhAt / nAnyaH- anbhidhaanaaditi| atra uttame brAhmaNAkSepe jihvAcchedo draSTavya aucityAt, antAbhizaMsane tadaGgaccheda iti hArautavAkye ratnAkarataiva tauvAkoze jihvAcchedavyAkhyAnAcceti / aba manunAradau, ekajAtidvijAtintu vAcA dAruNayA kSipan / jihvAyAH prApnuyAnedaM jaghanyaprabhavo hi saH // nAmajAtigrahaM tveSAmabhidroheNa kurctH| vidheyo'yamayaH zaGkharcalannAsye dazAGgulaH // ekajAtiriha zUdra upanayanAbhAvAt dAruNayA marmaspRza pAtityAdibodhikayA, jaghanyaprabhavaH zrutau pajhyAmutpannatvena bodhittvaat| 1 mUle cchedam / 2 kha pustake nikSepyo'yomayaH / For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdInAM parasparAkSepe / 207 etena saGkarajAtAnAmapi dijAtiM prati dAruNAkSepe'yaM daNDaH teSAmapi jaghanyajAtatvAt / ata eva ekajAtirantya janmeti sarvajJaH / atidroha atizayadroha iti rtnaakrH| atheti paThitvA atidroheNa AkrozAbhimAneneti sarvajJena vyAkhyAtam / ayomayo lohamayaH, zaGkaH kolkH| agnipradIpto'yaM mukhe prakSepya iti kulluukbhttttH| manuH, zrutaM dezaJca jAtiJca karma zArIrameva ca / vitathena van daryAdApyaH syAdizataM damam // karma tapazcaryArUpaM zArauraM zarIrAvayavaM vitthenaastyen| darpaH svaguNadAna parAvajJAnam, tena yatra zruta deza jAti tapazcaryA zarIrAvayavavizeSamadhikRtya darpAdasatyaM vadati tatra dvizataM dnnddyH| vitatheneti prakRtyAdibhya upasaMkhyAnamiti tRtiiyaa| zrutAdInAM vitathavacanaM yathA nAnena vedaH zrutaH, nAsya cAr2yAMvoM dezaH, nAyaM vipraH, nAnena tapaH kRtaM nAyaM duzcA iti rtnaakrH| zArauraM karmeti samAnAdhikaraNaM tena zarIrasaMskArakamupanayanAdikaM taditi kullUkabhaTTaH / bhAravAhanAdauti naaraaynnH| tathA evaM vadan dija eva daNDyo na tu zUdrastasya tu vadha eveti nArAyaNenaiva vyAkhyAtaM yuktaJcaitat For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2.8 dnnddvivekH| anntroktnaanaavcnsmbaadaat| vadhastu jihvAcchedAdiriti vizeSaH / ata eva samAnajAtiviSayamidaM vacanamiti kullUkabhaTToktamapi ghttte| atha teSu teSu pAruSyavizeSe dnnddvishessaaH| tatra vyAsaH,pApopapApavaktAro mahApAtakazaMsakAH / AdyamadhyottamAn daNDAn dadyuste te yathAkramam // aca mahApAtakaM prasiddhaM tato nyUnamupapAtakaM tato'pi nyUnaM pApaM tato nyUne paape'dhmdnnddH| upapApe madhyamo mahApAtake tuuttmH| yAjJavalkyaH ,patanIyakRtAkSepe daNDyo madhyamasAhasam / upapAtakayukte tu dApyaH prathamasAhasam // patanauyakRtAkSepe pAtityahetubhirbrahmahatyAdibhiH kRtAkSepe / idaM guNavatkRSTAkSepakaviSayamiti prtibhaati| viSNuH, parasya patanauyAkSepe kRte uttamasAhasaM upapAtakayukta madhyamaM vidyaDvAnAM kSepe jAtipUgAnAJca grAmadezayoH prthmm| vidyvaanaamitytrottmsaahsmitynussnggH| jAtipUgAnAmityatra madhyamamityanuSaGgaH / 1 kvacit pAThaH patanIyakRte kSepe daNDo madhyamasAhasaH / For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdaunAM parasparAkSepe / 204 tathA ca yAjJavalkyaH , vidya nRpa devAnAM kSepa uttmsaahsH| madhyamo jAtipUgAnAM prathamo graamdeshyoH|| atra caividyA vedatrayasampannAH, nRpaH prjaapaalH| jAtayo brAhmaNamUrddhAbhiSiktAdayaH teSAM pUgaH samUhaH / grAmadezayoH prathama ityatrApyupapAtakayukta ityanuSaGgo yuktaH sAhacaryAditi kecit / tanna / __ AkSepavizeSeNaivApyanAkSepyAkSepyatAratamyApekSayA yathottaraM daNDApakarSavidhAnAt pApaparatvasya smRtyntrsmbaadaat| yadAha vRhaspatiH, dezAdikaM kSipan daNDyaH paNAnaI trayodazan / pApena yojayan darpAhaNDyaH prathamasAhasam / / tathA, eSa daNDaH samAkhyAtaH puruSApekSayA mayA / samanyUnAdhikatvena kalpanIyo manauSibhiH // iti atra nAradaH,na kilviSeNapavadecchAstrataH kRtapAvanam / na rAjJoddhRtadaNDaJca daNDabhAk tadyatikramAt // kRtapAvanaM kRtaprAyazcittam / apavadedAkrozet uddhRtadaNDaM kRtadaNDaM aba heturdnnddbhaagiti| tau prAyazcittadaNDau DAvanapekSya kilviSabhAgI daNDyo yata ityarthaH // 1 kvacit pAThaH maharSibhiH / 27 2 gha pustake ghatadaNDazca / For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 daNDavivekaH / atha tattadAkSepaviSaye yaajnyvlkyH,styaa'styaanythaastotraiyuuNnaanggendriyroginnaam| kSepaM karoti ceddaNDyaH paNAna trayodazAn // nyUnAGgAH karAdihInAH, nyUnendriyA netrAdihInAH, rogiNaH kusstthiprbhRtyH| teSAM kSepa aakroshH| sa satyo yathA netrazUnye netrshuunystvmsautyaadi| asatyo yathA indriyvtaundriyshuunystvmsautyaadi| anyathAstotramandha eva ckssussmaansautyaadi| etat samajAtiguNaviSayam / samajAtiguNAnAJca vAkpAruSye parasparam / vinayo'bhihitaH zAstre paNA aI trayodaza // iti vRhsptismbaadaat| viSNuH, daNDyaH kANakhaJjAdaunAM tattvavAdyapi kArSApaNahayam / kArSApaNo'tra paNaH / etat smgunntidridrvissymityvirodhH| yAjJavalkyaH,__ zataM straudUSaNe dadyAdde tu mithyAbhizaMsitA / strIzabdenAca prakRtatvAt kanyA'vamRgyate tena yo vidyamAnApasmArarAjayakSmAdidIrghakutsitarogasaMsRSTamaithunatvAdidoSAn prakAzya kanyAM dUSayatyasau zataM dApyaH / mithyAbhizaMsane punaravidyamAnadoSAviSkaraNe he zate dApyaH / atra vivAhayitumupasthitAyAH parihArArtha satyadoSaprakAze doSAbhAvo draSTavyo vakSyamANanAradavacanAt / For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdaunAM parasparAkSepe / tathA, abhigantA'smi bhaginauM mAtaraJca taveti hi / zapantaM dApayedrAjA paJcaviMzatikaM damam // bhaginaumityAdi jAyAderapyupalakSaNamiti mitaakssraa| vivAdacintAmaNau,abhigantAsi bhaginauM mAtaraM yanmameti hi| iti ptthitm| yAjJavalkyaH,bAhugrauvAnecasakthivinAze vAcike dmH| 'zatyastadaIikaH pAdakarNanAsAkarAdiSu // azaktastu vadannevaM daNDanIyaH paNAn daza / tathAzaktaH pratibhuvaM dApyaH kSamAya tasya tu // atra bAhvAdautyanena pradhAnamaGgaM vivakSitaM pAdAdautyanenApradhAnamiti rtnaakraadyH| zatyaH shtprimitH| azakta ityAdi bAhupAdAdikam te karttayiSyAmauti vAcike'parAdhe samAne'pi yastathA kartumazaktastasya dazapaNAtmako daNDo yastu zaktastasya zata-tadarDAtmakaH, kiccAsya sakAzAdAkSepyakSemAya pratibhUrapi grAhya ityarthaH / manuH,mAtaraM pitaraM jAyAM bhrAtaram tanayaM gurum / AkSArayan zataM dApyaH panthAnaJcAdadadguroH // AdhArayan vAkpAruSyaviSayaM kurvanniti ratnAkaraH / mithyAbhizApena yojayanniti hlaayudhH| AdhArayan 1 kha zaktaH / For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 dnnddvivekH| agamyamaithunenAbhizaMsana, tena jAyAM prati tava mAtA svairiNItyAdirabhilApo drssttvyH| evaM mAtrAdiSTapauti nArAyaNaH / kullakabhaTTo'pi AkSAritaH kSArito'bhizasta ityabhidhAnakoSAdupapAtakAdinA'bhizapannityarthamAha / tathA, mAtRbhA-daunAM laghugurupApAbhizApane na daNDasAmyaM samAdheyamityAha / mitAkSarAkArastu sAparAdheSu mAtrAdiSu niraparAdheSu jAyAdiSu draSTavyameva tdityaah| medhAtithistu AkSAraNaM bhedanamityuktvA mAvAdInAM parasparabhedanakarturayaM vidhirityaah| dharmakoSe tu 'Akrozayanniti paThitvA AkrozanaM sAkSepAhvAnamiti vyAkhyAtam / vRhaspatiH, kSipan svastrAdikaM dadyAt paJcAzatpaNikaM dmm| athAdhikRtAkroze,--krozata ityanuvRttau shngkhlikhitau| tathAdhikRtAn gurun viprAMzca nirbhatsanaM tADanaM gomayApralepanaM kharArohaNaM darpaharo daNDo vA / aparAdhatAratamyApekSayA vyavasthito'tra vikalyaH / prakRtInAJca dUSakAn hanyAhiTse vinastathA / 1 gha pustake vyAkopayanniti paThitvA AkopanaM sAkopAdvAnamiti pAThaH / 2 kvacit nirbhatmayato muDanam / 3 mUle pAThaH kharAropaNAm / For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdaunAM prspraakssepe| 213 iti manuvacanamayyevameva neym| tatra prakRtInAmamAtyAdaunAM dUSakAn vinAdoSaM doSodbhAvakAniti rtnaakrH| bhedakAniti mnuttaukaa| yattu,svAmyamAtyasuhRtkoSadaNDarASTramitrANi prakRtayaH tadSakAMzca hanyAt / iti viSNuvacanaM-tatra svAmI rAjA, amAtyazabdena pradhAnaziSTo vivakSita iti ratnAkaraH / pUrvavAkyapyevameva vadhazcAyamabrAhmaNaviSayo brAhmaNasya tu tatpratinidhigrahaNamiti vakSyate / atha rAjAkoze nAradaH, loke'smin dAvavaktavyAvavadhyau ca prkiirtitau| brAhmaNazcaiva rAjA ca tau haudaM vibhUto jagat // avazya ca rAjAnaM vartmani sve vyavasthitam / jihvAchedAd bhavecchuddhaH sarvasvagrahaNena vaa|| varmanautyAdeH prajAnavekSaNA'naparAdhadaNDanAdirAjadoSAbhAve tAtparya kAryyiNAM rAjAkSepe daNDAbhAvo daNDavyavasthAyAM drshitH| yAjJavalkyaH, rAjJo'niSTapravaktAraM tasyaivAkrozakaM tthaa| tanmantrasya ca bhettAraM jihvAM chitvA pravAsayet // mitAkSarAyAmAkozakamityatrAkrozinamiti paThitaM 1 gha pustake prajAnArakSaNAnaparAdha / For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 dnnddvivekH| vyAkhyAtaJca, aniSTamamitrastotrAdi tasya pravaktAraM prakarSeNa bhUyo bhUyo vaktAraM tasyaiva rAjJa AkrozinaM nindAkaraNazaulaM tadIyasya ca mantrasya svarASTraddhihetoH pararASTrakSayakArasya ca bhettAramamitrakarNeSu japantaM jihvAmutakRtya svarASTrAnniSkAzayediti / yatta,-vidyanTapadevAnAM kSepa uttamasAhasaH / iti yAjJavalkyavacanaM taca laghutaH kSepo vivakSita iti na virodhH| yacca rAjAnuvRttau kAtyAyanaH,__ apriyasya ca yo vaktA vadhaM teSAM prakalpayet / ye rAjJo'priyavAdazIlAste vadhyA ityartha iti rtnaakrH| etdbraahmnnvissym| iha yatra viziSTadaNDo nopadiSTastatra niSThurAzlIlataubeSu pAruSyeSu yathottaraM daNDagauravamUhanauyamityAha / uzanAH,yatra nokto damaH pUrvairAnantyAca mahAtmabhiH / tatra kArya parijJAya karttavyaM daNDadhAraNam // etattu viSayAntare'pi draSTavyaM nyaaysaamyaat| atha nAradaH, yaca syAt parihArArthaM patitatvena kIrtanam / vacanAttatra na syAttu doSo yatra vibhAvayet // anyathA tulyadoSaH syAnmithyoktAvuttamo damaH / For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdInAM parasparAkSepe / vacanAt zAstrarUpAt parihArArthamiti patitAdisaMsargaparihArArthaM yadi pAtityAdi kIrttayati tadA na doSaH, anyathA patitAdibhiH saha tulyadoSaH syAdityarthaH // tathA, - tathyaM zrAvitaM rAjA prayatnena vicArayet / antAkhyAnazIlAnAM jihvAcchedo vizodhanam // jihvAccheda ityabrAhmaNaviSayaM taca uttamasAhaseo daNDo " draSTavyaH / tathA hi hArItaH - mithyAdUSitAnAM melakAnAM jihvAM chindyAddaNDayedA sAhasram / mithyAdUSitAnAM mithyAvAkpAruSyakartRRNAM melakAnAM vAkpAruSyakarttRmelayitRNAm / kAtyAyanaH, ekapAce'tha paMktyA vA sambhoktA yena yo bhavet / kurvvANastaM tathA daNDyastasya doSamadarzayan // bhojanavirodhinaM doSamadarzayan taM tathA kurvvANo daNDya ityarthaH / yadyapyeSa kriyAdoSo na vAkpAruSyaM, tathApi tanniyatatvAttattulyanyAyatvAccAtra likhitaH / bRhaspatiH- AkruSTastu samAkrozannAparAdhau bhavennaraH / nAradaH- pAruSye sati saMrambhAdutpannakrodhayordvayoH / sa mAnyate yaH kSamate daNDabhAgyo'tivarttate // 215 For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 216 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rastaanH / aca mAnyate pUjyate na daNDyata iti yAvat / kSamate pAruSyaM nAnuvadhnAti ativarttate pAruSyaM tanotauti ratnAkarakRtA vyAkhyAtam / evaJca bRhaspateranaparAdhAbhidhAnamanubandhAbhAvaviSayamanubandhe tu tacApi daNDa iti gamyate / vastutastu -- yaH kSamate sahate na tu svayamapi pratipAruSyaM pravarttayati sa mAnyate vAcA pUjyate yastu tAdRzamapyativarttate punarAkSArayati sa daNDabhAg daNDyate / vastutastu soDhumazaknuvan pratyAkrozati tasya daNDAbhAva iti Rjureva vyAkhyA | acAnubandhAbhAve'pi bRhaspateranaparAdhAbhidhAnaM samanyUnau prati mantavyamadhikaM pratyevaMvidherapyaparAdhasyoktatvAditi ratnAkaraH / bRhaspatiH- vAkpAruSyAdinA nauco yaH santamabhilaGghayet / sa eva tADayantasya nAnveSTavyo mahIbhujA // nauco'nuttamaH santamuttamaM sa eva uttama eva tasya arsafati hiMsArthe SaSThau nAnveSTavya iti haunaM tADayato'dhikasya daNDo na karaNIya ityarthaH / daNDazcAyaM dvidhA prasaktaH / vAkpAruSye tasyaivaucityAdanucitasya daNDapAruSyasya praNayanAt rAjakarttavyasya tasya svayaMkaraNAcca taduktaM tADayanniti sa eveti etacca zvapAkAdiparaM nAradavacanenaikamUlakatve lAghavAt / astu vA taditaraparamapi nyAyasAmyAt / For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir brAhmaNAdaunAM parasparAkSepe / 217 nAradaH,zvapAka pazu cANDAla vezyA vadhakatti'Su / hastipa vrAtyadAseSu guvAcAryAtigeSu ca // maryAdAtikrame sadyo ghAta evAnuzAsanam / na ca taddaNDapAruSye doSa'mAhurmanISiNaH // yameva hyativarterante santaM janaM prati / sa eva vinayaM kuryyAnna tavinayabhAk nRpaH // malA hyete manuSyANAM dhanameSAM malAtmakam / api tAn ghAtayedrAjA nArthadaNDena daNDayet // zvapAkaH kSatriyAyAmugrAjjAta iti rtnaakrH| ugrastriyAM kSatriyAjjAtaH sa iti tattvam,kSatrAjjAtastathogyAntu zvApaka iti kaurtyate / iti manudarzanAt / ugrastu,"zUdrAyAM kSatriyAjjAtaM prAhurugra iti vijA" devlenoktH| pazuzabda klIvaparaH mitAkSarAyAM paNDetyevAtra paThitam, cANDAlaH zudrAhrAhmaNyAM jaatshc| vadhakattiH paravadha eva vRttiauvanaM yasya sa vadhaka iti svArthe kan iti rtnaakrH| kAmadhenau kalpatarau ca vezyAsu vadhakartudhiti spaSTameva paThitam / atra mitAkSarAyAM vyaGgeSu vadhakartRSviti pAThaH / 1 mUle pAThaH-vyaGgeSu vdhttissu| 2 mUle steyamiti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 daNDa vivekH| hastipo hastyavarohakaH dAso'tra gRhjaataadiH| gurjAcAryAtigaH-guvAcAryavacanalacayitA, maryAdA dharmavyavasthA, sadyo vilambitaM ghAtastADanaM evakAro'rthadaNDanivRttyarthaH / ymeveti| __ ayamarthaH zvapAkAdayo yeSu pAruSyaM kurvate taca vaiSAM daNDaM kuryyaH, na caite svAtantryeNa daNDapraNayanadoSAdrAjJA daNDyAH pratyuta yadyete zAlaunatvAdasamarthatvAhA svayaM na daNDayanti tadA rAjaiva zvapAkAdauna daNDayet / rAjJApi te tAdyA eva na tvarthena dnnddyaaH| zvapacAdayo hi svarUpeNaiva jnaapsdtvaanninditaaH| dhanaM cAmauSAM sutarAM ninditmiti| zeSaM daNDapAruSyavyavasthAyAmanusandheyam / iti mahAmahopAdhyAya-dharmAdhikaraNika-auvarddhamAnakatau daNDaviveke vAkpAruSyadaNDaparicchedaH paJcamaH // For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha daNDapAruSyadaNDaH / taca bRhaspatiH - hasta-pASANa-lagur3airbhasma kardama- pAMzubhiH / Ayudhaizca praharaNaM daNDapAruSyamucyate // aca bhasmAdibhirddaNDAdibhirAyudhairiti karaNacaividhyAt praharaNasya cividhatvamuktaM tatra yathottaraM balavat / tathA hi nAradaH, - haunamadhyottamAnAcca dravyANAM samatikramAt / 'avagUraNa- niHzalkapAtana-kSatadarzanaiH // tasyApi dRSTaM caividhyaM mRdumadhyottamakramAt / avagUraNaM zastrAdyutthApanaM niHzalka pAtanamarudhiraM zastrAdighAtanam / atra praharaNasya prArambho niSpattiH phalAnubandha ityasya vaicitryAt traividhyamuktaM mRdumadhyamottamakramAdityanena yathottaraM balavatvamuktam / sarvvavidhaJcaitat svayaMkRtamanyaddArakRtazceti dvividham / tathA dvayoH parasyareNa pravarttitamekatareNa veti dividham / praharttA caikAnekabhAvAduttamAdibhedAccAnekavidhaH sthAvara - jaGgamabhedAddddipadacatuSpadabhedAccAsya dvaividhyamadhikam / evamADhyatvAnADhyatvAdayo'pi draSTavyAstatra te vizeSA daNDavizeSeApayoginaH pramukha evAnusandheyAH / 1 kvacitpAThaH avagoraNa niHzaGka / For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / ___ tathA svAmine hRtabhagnadAnamapaharturdaNDadvaiguNyaM gADhaprahartuH samutthAnavyayadAnamityAdikaJca daNDopadezakAla evaaklpniiym| tatra yAjJavalkyaH, kalahApahRtaM deyaM daNDazca dviguNastataH / kalahena yadyenApahRtaM tattena deyaM tataH prahRtadravyAddiguNo daNDazcApahartuH karttavya ityarthaH / kAtyAyanaH,vAgdaNDastADanaJcaiva yeSaktamaparAdhiSu / hRtaM bhagnaJca dApyAste zodhyaM nisvaiH svakarmaNA // bhagnaM gRharathyAdi, niHsvainiInairaparAdhibhiH karmaNA sevAdirUpeNa zodhyaM pUraNIyam / manuH, aGgAnAM pauDanAyAJca vrnnshonnityostthaa| sarvasvaJca vyayaM dApyaH sarvadaNDamathApi vA // vraNo mAMsabheda iti nArAyaNaH / aGgAnAM karAdaunAM vraNazoNitayorvA chedanabhedanAdinA pauDitasya yAvatA kAlena samutthAnasAmarthyaM bhavati tAvatparyyantaM yAvAn pathyauSadhAdivyayo bhavati tAvattaM pauDAkartA dadyAt / atha taM vyayamasau na dAtumicchati tadA yaH samutthAnavyayo yazca daNDastaM sarvaM rAjJA dANyaH / atra vraNapadasthAne prANapadaM kvacit padyate / tatra prANo balamiti nArAyaNenoktam / For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddpaarussydgddH| 221 kAtyAyanaH, dehendriyavinAze tu yathA daNDaM prakalpayet / tathA tuSTikaraM deyaM samutthAnaJca pnndditaiH|| samutthAnavyayaJcAsau ddyaadaavrnnrohnnaat| deyaM daapymityrthH| atra pratibhAti indriyAdInAM yatrAtyantameva nAzaH karAdaunAM kamIkSamatvaJca bhavati tatra pauDitasya tuSTikaraM naSTAGgagauravalAghavAnusAreNa tADako dApyaH / teSAM prakRtilAbhapakSe tu samutthAnavyayamAtramiti vyvsthaa| viSNuH,sadhai puruSapauDAkarAH samutthAnavyayaM dadyumyipazupauDAkarAzca / atrApi pazUnAM prakRtilAbhapakSe tat samutthAnavyayamAtramanyatra svAmine pazupratinidhimUlyayorekataradAnamiti drssttvym| atra yAjJavalkyaH,daHkheSura zoNitotpAde zAkhAGgachedane tathA / daNDaH kSudrapazUnAntu dipaNAddiguNaH kramAt // liGgasya chedane mRtyAvadhamo mUlyameva ca / mahApazUnAmeteSu sthAneSu dviguNo damaH // zAkhA anArambhakazRGgAdirUpA aGgamArambhakaM krcrnnaadi| tena kSudrapazUnAmajAdaunAM zoNitaM vinA 1 muule-ropnnaat| 2 mule duHkhe'tha / 3 gha mhatyau madhyamaH / For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 dnnddvivekH| daHkhotpAde zAkhAcchede'Ggacchede yathAkramaM vipaNacatuSyaNASTapaNa-ghoDazapaNA daNDA iti hlaayudhH| evameva rtnaakrH| mitAkSarAyAntu,dipaNAddiguNa ityatra dviguNaprabhRtiriti paThitam / uktaJca nAtra dipaNastripaNazcatuSyaNaH paJcapaNa iti vaacym| yathottaramaparAdhagaurave'pya zrutatritvAdisaMkhyAzravaNe gauravAt / tasmAdaraM zrutaditvasaMkhyAyA evAbhyAso'stu tena dipaNacatuSyaNaSaTpaNASTapaNakrameNa daNDa iti / kSudrapazUnAmeva liGgacchedane mAraNe ca madhyamasAhaso dnnddH| pazusvAmine ca mUlyadAnaM mahApazUnAnturagAdaunAmeteSu daNDasthAneSu dipaNAdayo daNDAdiguNAH kAryA iti| viSNaH, gajAzvagavoSTropaghAtau caikapAdaH kAryaH grAmyapazudhAtau kArSApaNazataM dnnddH| pazusvAmine ca tanmUlyaM dadyAt / araNyapazudhAtau paJcAzataM kArSApaNAn pakSighAtI matsyaghAtI ca dazakArSApaNAn kauTopaghAtI kArSApaNam / atajjauvinAmeSa daNDa iti kRtysaagrsmRtisaarau| halAyudhastvAha, paraparigRhIta kauTamatsyAdivadhe daNDo'yaM svAmine mUlyadAnAbhidhAnAditi / For Private And Personal Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org daNDapAruyyada gaDaH / -- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAtyAyanaH, tripaNo dvAdazapaNo ghAte tu mRgapakSiNAm / sarpa mArjAra- nakula-zva-zUkaravadhe nRNAm // cipaNaH, utkRSTa acAtyantApakRSTamRgapakSighAteSu tadvAtakeSu dAdazapaNaH / viSNuktastu paJcAzatpaNo'tyantotakRSTamRgapakSivadhaviSayo vakSyamANamanuvacanAt / PATOPAT putrAdaun pAruSyAya prerayata eva picAderaparAdho natvanyathetyAdikamapaudAnImevA locanIyam / tatra nAradaH, yasues na pitA zvavAn zuni na daNDabhAk / na markaTe ca tatkhAmau tenaiva prahito na cet // yAjJavalkyaH, 'zakto hyamocayan svAmI daMSTriNAM zRGgiNAM tathA / prathamaM sAhasaM daNDyo vikruSTe dviguNantathA // 223 vikuSTe - svauyaM zRGgiNamapasArayetya sakkadAkrozakRte / - atra yAjJavalkya eva, - catuSpadalato doSo nApaihauti prabhASataH / kASThaleoSTreSu pASANa bAhuyogyA kRtastathA // vA 1 kvacitpAThaH zakto'pyamocayan / 2 mUle yugmakRtastathA / nayatastathA catuSpadamazvagavAdikamAruhyAnyathA kASThAdinA nyAyasAmyAt / anyasya dravyairyogyamabhyAsaM kuvrvataH / For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 224 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / paropaghAtazaGkayA prathamameva dUramapaihauti prajalpataH / prakarSeNoccairbhASamANasyAzvAdikRtamanuSyAdidoSo'zvAdineturabhyAsakarttuzca na bhavatautyarthaH / atha manuH, yAnasyaiva hi jantozca yAnasvAmina eva ca / dazAtivarttanAnyAhuH zeSe daNDo vidhIyate // yAnasya rathAderyadyapi pazvAdena daNDastathApi zivikAvAhakapuruSasyAstIti yAnagrahaNamiti nArAyaNaH / jantoH sAratherdaNDamatikrabhya varttanta ityativarttanAni daNDa nimittAni / dazavidhAni tAnyAha sa eva / 'chinnanasye bhinnyuge| tiryyak pratimukhAgate / akSabhaGge ca yAnasya cakrabhaGge tathaiva ca // bhedane caiva yantrANAM yokta- razmyostathaiva ca / krande vApyapaiti na daNDo manurabravIt // chinnanasye chinnanAsAsamuddharajjau bhinnayuge yugakASThabhede pratimukhAgate pratyAratyAgata iti nArAyaNaH / tiryyak pratimukhAgate iti tiryyak pratimukhaJca yat tat pratibodhAdagatagamanaM tena tiryyak pratimukhavirodhigamanasya yAnAntarabalena yadaparasya yAnasyAgamanAditaradapi na daNDahetu ityartha iti ratnAkaraH / 1 va pustake chinnenAsye / For Private And Personal Use Only 2 kha bhamayuge / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dizataM damaM daNDyaH / manuSyamAraNe daNDapAruyyada guDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akSazcakramadhyakASThaM, yantrANAM yugAdivandhanAnAM, kASThasandhighaTitAnAmiti savrvvajJaH / yoktraM mukhabandhanarajjuH, razmiH pragrahaH / Akrande cApyapaihauti rathAderazakyanivarttanatve dUraM gacchetyabhilApe sArathyAdinA kRte tadanAdRtya samaupamupagacchan pazcAdapasarana vA yadi rathAdinA pauDyate tadA sArathyAderna daNDa ityarthaH / tathA, yatrApavarttate yugyaM vaiguNyAt prAjakasya tu / taca svAmau bhaveddaNDyo hiMsAyAM dvizataM damam // yatrAnabhijJaH prAjakaH sArathyAdiH svAminA kRtaH, tadajJAnAcca yugyaM turagAdyativarttate atikrAmati tatra tajjanyahiMsAyAmazikSitasArathiniyoga doSAta svAmI 29 225 kSipramityAdikazca manuTaukA | yatra punarabhijJa eva prAjakaH kRtastaca tasyaiva daNDo na svAmina ityAha sa eva / tathA, prAjakazced bhavedAptaH prAjako daNDamarhati / yugyasthAH prAjako'nAptaH sarvve daNDyAH zataM zatam // to'bhijJaH, yugyasthA iti svAmivyatiriktA anye'pi yAnArUDhA akuzalasArathikayAnArohaNadoSAddaNDyA ityartha iti bhaTTaH / ye yAnasthAH sArathipakSapUrakatayA vijJAtAH svAminA niyuktAste daNDyA iti nArAyaNaH / For Private And Personal Use Only daNDamarhatIti Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / tathA ca,sa cettu pathi saMruddhaH pazubhirvA rathena vA / pramApayet prANabhRtastatra daNDo'vicAritaH // vAkAro'nAsthAyAM tena prpaatgmnoccaavrohnntiryggmnaadinaa'pautyrthH| yatra prAjakAkauzalaprayuktaH pazcAd yAnAntare yaanprtivddh-praannihiNsaaheturbhvti| tacApi prAjakasya daNDo'vicArito nizcita ityartha iti rtnaakrH| nArAyaNena tu azakyaviSaye hiMsAyAmAheti vacanamidamavatAritaM vyAkhyAtaca daNDo vicArito munibhirnAstyevetyartha iti| idAnauM prANivizeSe mRte sAratheINDavizeSamAha sa ev| . manuSyamAraNe kSipraM cauravat kilviSaM bhvet| prANavatsu mahatva_ gogajoSTrahayAdiSu // atha laguDAdinA buddhipUrvakamAraNe daNDamA heti kRtvA sarvajJenaiva tadavatAritam / atra cauravadityanena mahati sAhase yo'rthadaNDaH so'tidizyate na tu vadhadaNDaH, tasyAItvAsambhavena gavAdiSaImityabhidhAnavirodhAditi hlaayudhH| evameva ratnAkarAdayaH / evameva kullUkabhaTTaH, cauradaNDa uttamasAhasa iti ca vyAkhyAtavAn / nArAyaNasarvajJastu yasya caurye yAvAn dhndnnddstdrddhmityaah| For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddpaarussydnnddH| 220 yuktaccaitat / na caivaM manuSyamAraNaprakaraNoktadaNDavirodhastaca jighAMsayA manuSyamAraNamiha tu pramAdAdineti vizeSAt / ekatra parasya maraNamabhipretya praharaNamanyaca tasya pauDAmabhisandhAya 'prahAre daivAttu tatastanmaraNamiti prhssurpraadhlaaghvgaurvyoraucityaat| ata eva gavAdivadhe buddhipUrvakatvAbuddhipUrvakatvAbhyAM prAyazcittopadezavizeSo ghaTate / ata evedaM vacanam nibandhakAraiH pAruSyaprakaraNe'vatAritam na tu mnussymaarnnprkrnne| na ca ghAtane tu pramApaNamityetat prakaraNAvatAritabRhaspativacanavirodhaH, tasyApi buddhipUrvakavadhaviSayatvAt / tathApi yatra bahuSu prakAreSu kRteSvavasannamaraNasyApi punaHpunaniHzalka daNDAdinA praharaNaM yatra vA hiMsakatvena prasiddhasya khagAdeH pAtanaM tatastanmaraNaM tadviSayamidaM vacanamiti na virodhagandho'pi / vastutastu prakRtaH pATha evaasiddhH| kAmadhenvAdau pAtanasya pdymaantvaat| tathA ca yathottaravAkye karNAdaunAM bhede madhyamo daNDaH pAtane taddiguNastathA pUrvavAkye'pyasthibhede uttamasteSAM pAtane dviguNa iti tulyanyAyatayA prAptaM tatra cAyaM vaikalpikaH zArIro dnnddH| 1 gha pustake prahArAt / 2 kha niHzaGkaH / For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 dnnddvivekH| tathA ca pramApaNaM nAzanaM taccAsthyAmeva prakRtatvAt sannidhizrutatvAcca teSAmeva sambandhitvena pratIteH / evaM sati prapAtanamityeva kintroktamiti cenna, aGgalyaguSThayorvadha iti nAradoktivat svtntroktrprynuyojytvaat| ityamasyAM sambandhitve sthite ghAtanasyApi pAtanArthatvena vyAkhyAnaM sukaram / evaJca yaH prakRtya parasyAsthi pAtayati tasya tathaivAsthipAtanaM daNDa iti naiyAyiko vAkyArthaH / atra yadyapi padArthe kAcid vakratA'sti tathApi na doSaH / vAkyArthAnurodhena padArthaparikalpanAyA dRSTatvAt / nyAyAnugrahAcca / yo yathA'parAdhyati tasya tathaiva daNDa ityayaM hi nyAyaH prakRtapAThavAdinA'pi vAcya eva / nyAyamUlAnyeva caitAni vacanAnauti purobhAgitAmapahAya sahRdayairanusandheyam / tathA, kSudrakANAM pazUnAJca hiMsAyAM dizato damaH / paJcAzattu bhaveddaNDaH zubheSu mRgapakSiSu // gaIbhAjAvikAnAJca daNDaH syAt paJcamASikaH / 'mASakastu bhaveddaNDaH zvazUkaranipAtane // kSudratvamalyaparimANatvaM tacca vayastaH zalabhAdaunAM jAtito 'jAdaunAmiti rtnaakraadyH| kSudrANAM vizeSopadiSTAdanyeSAM vAnarAdaunAmiti kullkbhttttH| 1 va pustake mAghikastu / For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapAruSyadaNDaH / 226 tathA pazUnAmityalpavayasAM kishorkaadaunaamitivyaakhyaatvaan| nArAyaNasarvajJatvAha, kSudrapazUnAM mRgapakSyAdaunAM dizata ityuttamadaNDopadarzanametat tatra tatra tu kSudratvahAsakrameNa haasH| etacca prigRhiitvissye| aparigRhaute tvAha paJcAzattviti / zubhamRgA ruruprbhRtyH| zva-sAhacaryAt zUkarotra graamyH| mASake he rUpyakRSNalake iti paarijaatH| kullakabhaTTo'pi paJcamASikaH paJcarUpyamASaparimANaH / na cAtra hairaNyamASakagrahaNamuttarottaraM laghumASakAdi vidhaanaadityaah| nArAyaNastu paJcabhiH suvarNamASakainiSyAdyaH paJcamASika ityAha / kAtyAyanaH,pramApaNe prANabhRtAM pratirUpantu dApayet / tasyAnurUpamUlyaM vA dApya ityavravInmanuH // parakIyANAM dicatuSyadAnAM daNDapAtanajanitA yA hiMsA yA rathAdyabhighAtaprabhavA tadubhayasAdhAraNamidaM vcnm| pratirUpaM pramApitasya guNAdinA sadRzam / etacca pratirUpAdidAnaM pramApitasvAminaH / atha manuH,vanaspatInAM sarveSAmupayogo yathA yathA / tathA tathA damaH kAryoM hiMsAyAmiti dhAraNA // For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / ___ vanaspatipadamupayuktasarcasthAvaropalakSaNArthaM nyAyasAmyAt / tathA-upayogagauravalAghavAnusAreNa / atra kullakabhaTTaH, 'phalapuSyapatrAdiSUttamamadhyamAdhameSUpayogeSattamasAhasAdirdaNDa' ityaah| yuktaccaitat "phalApagadrumacchedau vRttamasAhasamityAdivakSyAmaNaviSNuvacanasaMvAdAt / ihAsvAmikeSu vRkSalatAdiSu svayaM paradArA vA chinneSu chettardaNDo vidhyatikramAt teSAmapi tathAchedasya nissivtvaat| "phalapuSyopayogAn pAdapAnna hiMsyAt" / ityAdivasiSThAdivacanadarzanAt / phaladAnAntu vRkSANAM chedane jpymkshtm| gulmavallIlatAnAJca puSpitAnAJca vIrudhAm // ityAdi prAyazcittopadezAcca / sa ca daNDaH prakIrNakaprakaraNe vistareNa vakSyate / sasvAmikeSu tu tatsvAmine tatpratinidhi-tanmUlyayorekataradAnamapauti vizeSaH / atha yadi patipicAdirbhA-putrAdaunanuzAsan svayaM ziSyAdidvArA vA tADayati tadA prahArAdhikya eva tasya daNDo na tvanyathetyAha manuH, 1 gha puSyopagAn / For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapAradhyadaNDaH / 231 bhAryA putrazca dAsazca ziSyo bhrAtA ca sodrH| prAptAparAdhAstAdyAH syU rajvA veNudalena vaa|| pRSThatastu zarIrasya nottamAGga kadAcana / ato'nyathA tu praharan prAptaH syAncaurakilviSam // bhA-padamajahatsvArthalakSaNayA snuSAdiparamapi, evaM putrapadaM pautrAdiparamapi, dAsapadaM mukhyagauNadAsasAdhAraNamadhaunamAtraparaM vaa| zAstA nirdezamAdizet / ityApastambavAkye zUdro yasya zuzrUSAM karoti sa tasya zAstati rtnaakrvyaakhyaandrshnaat| bhrAtA knisstthH| pRSThato'marmaNi nottamAGge na marmaNItyartho nyaaysaamyaat| caurakilviSamiti tADitasyAmaraNe uttamasteyadaNDo maraNe tu bhUyastvamUhyamiti nArAyaNaH / brahmacArItyanuttau nAradaH, bhRzaM na tADayedenaM nottamAGga na vakSasi / anuzAsya ca vizvAsyaH zAsyo rAjJA'nyathA guruH // bhaviSyapurANe,putraH ziSyastathA bhAryA shaasitshcevinshyti| na zAstA tatra doSeNa lipyate devasattama! // putra ityAdi zAsyAdAharaNam , zAsanaJcAtra yathoktam / atha pitAputrAderanyatra dayoH prahartatve vizeSamAha / For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 dnnddvivekH| nAradaH,pUrvamAkSArayed yastu niyataM syAt sa daNDabhAk / pazcAd yaH sopyasatkArau pUrve tu vinayo guruH // pUrvamAdau AdhArayet pAruSyaM kuryAt doSabhAk daNDyaH, asatkArau saapraadhH| vinayo daNDo gururitarApekSayA tena prathamaprahartari yathokto daNDazcaramapraharttari tadapekSayA'lpa iti tAtparyyam / prahArayoH pUrvAparabhAvAnavadhAraNe tvAha / kAtyAyanaH,pAruSyadoSAcca tayoryugapat saMprahattayoH / vizeSazcenna dRzyeta vinayaH syAt smstyoH|| pAruSyadoSAdinaya ityrthH| vizeSo'yamevaM pUrva kRtavAnityAkAra iti rtnaakrH| yadyapi prahArayoH pUrvAparabhAve'jJAte vAdinoH zapathAdinA nirNayAttayonizcayaH, anyathA vivaadaanaarohaat| tathApi mallayoriva meSayoriva vA'vAstavaM yatra yaugyapadyaM yatra ca pradhAnayoH kalahe tattaddezyAnAM samma prahAraprAthamyaM durbodhaM taddiSayamidam / upalakSaNaJcaitat tena yatraikasyArambhakatve'nyasyAnubandhitve yatra caikasyAlye'pi pAruSye prAthamike anyasya pazcAttane'pi tasminnadhike'parAdhasAmyaM tatrApi sama eva dnnddH| etadabhiprAyakameva ratnAkaroyamAdipadam / 1 mUle doSabhAk / For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org da gai pAvaSyada gaDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi tu pazcAt praharttApi kalahamuttarottaramanuvadhnAti tadA so'pyadhikameva daNDya ityAha nArada eva, - dayorApannayostulyamanubadhnAti 'yo'dhikam / sa tayordaNDamApnoti pUrvo vA yadi vottaraH // tulyamApannayoH pAruSye tulyapravRttayoradhikaM daNDamityanvayaH / 1 dvayoH praharatordaNDaH samayostu samaH smRtaH / Arambhako'nubandhau ca dApyaH syAdadhikaM damam // iti bRhaspatisaMvAdAt / tathaikasmin hastAdinA bhasmAdinA vA praharamANe yadyaparastaukSNena daNDena praharati tadA tasyAdhiko daNDa ityAha / 233 kAtyAyanaH, AbhISaNena daNDena prahared yastu mAnavaH / pUrvaM vA'pakRto vA'tha so'pi daNDyo'dhikaM bhavet // bhISaNena khaDgAdinA / atha bRhaspatiH- AkruSTastu samAkrozan tADitaH pratitADayan / hatvAtatAyinaJcaiva nAparAdhau bhavennaraH // etadanubandhAbhAvaviSayamanaparAdhAbhidhAnaM tadapi nyana samAnau prati draSTavyam / adhikaM pratyevaMvidhe'pyaparAdhasyokta pustakeM yaH punaH / 3 kvacit pAThaH sa daNDAH parikIrttitaH 1 2 mUle pUrvvantu vinayedguruH / For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 daNDavivekaH / tvAt pazcAtkAriNi nAradIyamalpadaNDAbhidhAnaM tadanubandhikalahaviSayamiti ratnAkaraH / pratitADayannityatra tulyarUpaM tADanaM vivakSitamiti dharmakoSe trilocnmishraaH| AtatAyinamAhaturmanuvasiSThau,agnido garadazcaiva zastrapANirddhanApahA / kSetradArApahArau ca SaDete AtatAyinaH // viSNukAtyAyanI,udyatAsiM karAgnicca zApodyatakarantathA / AtharvaNena hantAraM pizunaJcApi rAjani / bhA-tikramiNa va vidyAt saptAtatAyinaH // matsyapurANam,gRhakSetrApahartAraM tathA patnyabhigAminam / agnidaM garadancaiva tathAhyabhyudyatAyudham // abhicAraJca kuvANaM rAjagAmi ca paizunam / etAn hi loke dharmajJAH kathayantyAtatAyinaH // brahaddiSNuH,udyatAsiH priyAdharSoM dhanahartA garapradaH / atharvahantA tejonaH SaDete AtatAyinaH // aba dhanApahetyuktvA kSetrApahArauti pRthagabhidhAnaM dhanasya bahutaratvapratipAdanArthaM tena kSetrasya zAsanAderalpasyApi dhanasya bahutarasyaiva yasyApaharaNe vartanasyocchedo bhavati 1 gha kAmiNam / 2 ka ga pustake-hatA / For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddpaarussydnnddH| 235 tsyaaphrtaattaayau| rAjagAmi ca paizunaM yadabhidhAne. 'vazyaM prANatyAgo bhavati tad draSTavyam / tejonazcAtra yo madyadAnena brAhma tejo hanti so'bhipretaH / yatra kutazcinnimittAdAtmano vadhanizcayo na bhavati tatra zastrapANerAyudhodyamane'pi nAtatAyitvam / ata eva bhaviSyapurANe,hatvA tu praharantaM vai brAhmaNaM vedapAragam / kAmato'pi careddaura dvAdazAbdAkhyamuttamam // iti praayshcittmuktm| prahAro hyatra na vadho'padArthatvAt kinvabhighAtamAcaM cakSurAdyavayavAnAM prakarSeNa haraNaM vaa| sarvacaiva cAtrodyatAsipadAdisamabhivyAhArAt pravRttakriya evAtatAyau natvatautakriyo bhAvikriyo veti siddhAntamAhuH / yuktaJcaitat vRttavartiSyamANakriyayo rAjasakAzAdapyanuzAsanasambhave svayaM zastradhAraNAnupapatteH parIkSArthamapi na zastramAdadau teti niSedhAt / aba kecit prahArasthale yathA tathAstu dArApahArAdau nivRttakriyo'pyAtatAyautyu peyaM kaimutikanyAyAt / apahArAdeH sambhAvanApekSayA nizcayasya balavattvAdatastacApyapahAdevaMdhe na daNDo na vA prAyazcittamiti / taccintyam / nahyaparAdhAdhikyamAtatAyino vadhAbhyanujJA 1 gha hantA / 2 gha upaaddaut| For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 daNDavivekaH / baujamAhurapi tu vihitsyaatmgopnsyaanythaanuppttiH| sA ca prahArasthale sAkSAdanyatra paramparayeti srvcaavishissttaa| hantaivaM dArApahAre sAkSAt paramparayA vAtmagopanAvirodhAt kathamanujJeti cet AtmarakSaNavad dArarakSaNasyApi vihittvaat| sarveSAmeva varNAnAM dArA rakSyatamAH smRtAH / iti prdaaraabhimrssnnprkrnniiymnuvcnaat| pareNa svadArAvamarSaNAt varNasaGkareNa sarvanAzasya manunaivoktatvAt / syAdetat stauNAM pramAdamadamohabalAtkArakRte vyabhicAre rajasA shuddhiH| yattu balAtkarAdAvapi trirAtraprAyazcittaM smaryate tadasaMjAtarajaskAyA nihattarajaskAyA vetyavirodhaH / kAmaje tu vyabhicAre cAndrAyaNena shuddhiH| garbhasambhave, garbhapAtane guruziSyasutapatitacANDAlAdigamane ca tyAgaH / sa cAtra bhogadharmakAryayorbahiSkaraNalakSaNa iti bRhaspati-yama-yAjJavalkya-zaGkha-vasiSThAdivAkyaikavAkyatayA nibandheSu vyavasthA darzitA / mitAkSarAkArastu vyabhicArAdRtau zuddhirityAha / aprakAzitAnmanovyabhicArAt puruSAntarasambhogasaGkalyAt yat pApaM tasya Rtau rajodarzanAcchuddhiriti / tathA garbha tyAgo vidhIyata ityaah| For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddpaarussydnnddH| 237 sa ca zUdrakRtagarbhe tyaagH| brAhmaNakSatriyaviza bhAryAH zUdreNa saGgatAH / aprajAstA vizuddhyanti prAyazcittena netraaH|| iti smaraNAditi / tadevaM vyavasthite zAstrArthe kiM tat priyAdharSaNaM yatra varNasaGkarabhiyAbhiganturbrAhmaNasyApi vadho'nujJAyata iti / astu balAtkAraviSayametat atikramakArivat priyAdharmAMtyatrApi tasya sphuTatvAt niSA prAgalbhya iti dhAtvarthAlocanAt apahArItyatikrAmiNamityabhigAminamityamauSAmapi tatparatvAt purussvyaapaarpraadhaanyprtiiteH| kRtAM bhAvakArakavAcitve'pi tadvizeSasya NinerudriktakriyAMzatvAditi cenn| yadyapi NinAvudriktaH kriyAMzaH syAt tathApi balAtkAre rajasA trirAtreNa vA zuddhayediti gatyantarasambhavena vadhasyAdRSTArthatvApAtAt, ata eva kAmakRtaviSayatvamapAstam / tatra cAndrAyaNAdapi zuddhisambhavAt garbhotpattyAdau tadyogAdeva na saGkarasaMjJeti' na taddiSayatvam / / kiJca sarvatrAva saGkaro vAntareNApahArAd bhavati na brAhmaNena ata eva "zastraM dvijAtibhirgrAhyam" ityAdi manuvAkye vijAtInAM viplava uttamastiyA'dhamena yogAditi nArAyaNena vyAkhyAtamiti kutastaddadhaH / api cApahAro nahyasvarUpeNa saGkaraheturapi tu putro 1 kvacit zaketi / 2 gha tdaadhH| For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 daNDavivekaH / tyattihAreti RturAtribhyo bahirdoSo na syAt athAstu RturAtriSu kSatriyavizobrAhyaNImabhigacchatorvadhaH / vastutastu, strISu duSTAsu vArSNeya jAyate varNasaGkaraH / iti bhagavadgItAsUpaniSatsu darzanAd brAhmaNenAbrAhmaNena vA kAmAdakAmAddA saGgatAsu strISvavizeSAdeva saGkaradoSa ityupeyam / ata eva pAtivrata'svalanameva tahetumAhatuH zaGkhalikhitau " ekavratakSayabhAvAt paropahatatvAcca dRSTAH striyaH saGkarakAriNyo bhvnti"| iti cenna prAyazcittAdinApi doSApahArasammave vadhasyAnaucityAt / yattu kecidUcuH,___paradArAn ramantastu deSAttatpatibhirhatAH / iti brahmapurANadarzanAt brAhmaNAdeH pravRttakriyasya vadho gabhyata iti / taccintyaM vacanasyAsya pAtityaM vidhAtuM vadhAnuvAdarUpatvAt "patitAste prakIrtitAH" ityupasaMhAradarzanAt vadhasyAnuvAda ev| siddhamAkSipatIti cenna AkSipatu nAma natvayaM vidhipUrvako hi niyamaH pratyuta deSAditivacanAd vairivadhakoTiH kaTAkSyata iti| atrocyate priyAdharSiNo vacanAdevAtatAyitvamAtatAyivadhe vacanAdeva pApAbhAva iti / etacca bhavadevamatamAzrityoktam / For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddpaarussydnnddH| 236 mitAkSarAkArastu, AtatAyinamAyAntamapi vedAntapAragam / jighAMsantaM jighAMsauyAnna tena brahmahA bhavet / iti kAtyAyanavacanaM tAvadarthazAstram / iyaM vizuddhiruditA pramApyAkAmato dvijam / kAmato brAhmaNavadhe niSkRtirna' vidhIyate // iti manuvacanaM dharmazAstraM tadanayorvirodhe dharmazAstra balavatarthazAstrAttu balavaddharmazAstramiti sthitiH| ___ iti yAjJavalkyadarzanAt / evaJca manunA "zastraM dijaatibhirdaahym"| ityAdhupakramya "Atmanazca pavitrANi" ityAdivacanenAtatAyinamakUTazastreNa nato na daNDabhAgitvamiti yadaktaM tasyAnuvAdArtha "guruM vA bAlavRddhau vA" ityaadikmucyte| tathA cAtra vAzabdazravaNAdAtatAyinamityAdAvapi zabdazravaNAd guvAdaunatyantAbadhyAnapyAtatAyino hanyAt kimutAnyAnityAnna gurbAdInAM vadhyatvaM "nAtatAyivadhe doSo'nyatra gobrAhmaNAt" iti sumantuvacanAt / AcAryaJca pravaktAraM pitaraM mAtaraM gurum / na hiMsyAdrAhmaNAn gAJca sAMzcaiva tapasvinaH // iti manuvacanAcca / idaM hi vacanamAcAryAdaunAmAtatAyinAM hiMsApratiSedhenArthavannAnyathA, hiMsAmAtrapratiSedhasya sAmAnyazAstreNaiva siddhatvAt / 1 dha nisskRtiH| For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 240 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / evaJca nAtatAyivadhe doSa ityetadapi brAhmaNAdivyatiriktaviSayameva ata evAgrato gatvA anido garada ityAdinA udyatAsirityAdinA ca sAmAnyenAtatAyino darzitAH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadevaM brAhmaNAdaya AtatAyina AtmAdicANArthaM hiMsAnabhisandhinA nivAryyamANAH pramAdAd yadi mriyante tadA tatra laghuprAyazcittaM rAjadaNDAbhAvazcetyAha / nArAyaNenApi manuvacanamaGgachedAdimAcaparatayA vyAkhyAtamityuktamadhastAt / zUlapANistu,-- manuvacane hanyAdevetyevakAro niyamArtha iti vyAkhyAya vizeSamAha / 66 kAtyAyana ityupakramya, nAkSaritapUrvo yastvaparAdhe pravarttate / prANadravyApahAre ca pravRttasyAtatAyitA // iti likhitvA anAkSArito'napakRtaH, tena pUrvaM kRtAparAdhasya mAraNodyatasyApi nAtatAyitvamataH pratyapakArivadhe doSa eveti vyAkhyAtavAn / tathA " nAtatAyivadhe doSo'nyaca gobrAhmaNA" diti 'hanyAt prAyazcittaM kuryyAditi sumantuvacane, - kSiNvAnamapi govipraM na hanyAdvai kadAcana / iti bhaviSyapurANe cAtatAyinorapi gobrAhmaNayorhanane doSapratipAdanAdirodhamudbhAvya, - - For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapAruSyadaNDaH / 241 atra vyavasthAmAha kAtyAyana ityupakramya, AtatAyini cotkRSTe tapaH-svAdhyAya-janmataH / vadhastava tu naiva syAt pApe hone vadho bhRguH // iti vacanamitthaM vyAkhyAtavAn janmapadena jAtiH kulaJcocyate tenAdhamavarNanAtatAyyapyuttamavarNoM na hantavyaH / samavarNenApi tapovidyAkulairutkRSTo' na vadhyaH / ata eva bhagavahrautAyAmuktam / pApamevAzrayedasmAn htvaitaanaattaayinH| iti etAn bhauSmAdaunatyantotkRSTaguNAnityartha ityAha / halAyudhenApi kAtyAyanavacanAnusAreNaiva vyvsthoktaa| aca pratibhAti,-AtmagopanazrutimUlamAtatAyivadhAbhyanujJAvacanaM AtmaghAtaniSedhasmRtyA samamekamUlakatve lAghavAt na ceha tahaktuM yuktaM AtmAnaM gopAyauta na punaramarSAdikaSAyito'nazanAdinA vA viSabhakSaNAdinA vA hanyAditi tdrthaat| asUryyA nAma te lokA andhena tamasA vRtaaH| tAMste pratyabhigacchanti ye ke cAtmahano janAH // iti zrutyA samamekavAkyatve laaghvaat| anyathA bhojyAntarAbhAve mahAmAMsAdibhakSaNenApyAtmA rakSaNIyaH syAt tadarthaM brAhmaNasuvarNaharaNamapi karttavyaM syAt / na cedaM yuktamekatra vidhAvaparavidhyavirodhasyAnurodhyatvAt vidhiniSedhayovaidhayorekatareNa spRsstte'nytraanvkaasht| 1 gha vytirikt-| 2 gha vadhatvaM / For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 242 daNDa vivekaH / kiJcaivaM cauryAdhikAre brAhmaNamupakramyaavRttau prAyazcittau sH| iti daNDavAdhaprakaraNavyAkhyAtagotamavacane prAyazcittopadezo virudhyet| yattu nArAyaNauyaM matamaGgacchedAdirUpaM hananaM manuvacanArtho na tvAtyantikamiti taccintyam / __ aGgacchedAdinApyAtmarakSaNAnupapattau vidhytikrmtaadvthyaat| anyAyazcAyaM yadAtmarakSaNArtha brAhmaNasya vadha iti brahmavadhe kAmakRte prAyazcittasya praannaantiktvaat| __ 'anazanena krssito'nimaarohet'|| __ iti kAThakazrutidarzanAt / dAdazavArSikamuktA-etadeva vrtmottmaamucchaasaacret| ityaapstmbaadismrnnaacc| tsmaadlmnen| prakSAlanAdi paGkasya dUrAdasparzanaM varam / iti nyaayaat| api ca pareNApi yuktaH sarvAtmanA rASTra gopayet 'sarvata AtmAnaM gopayet,' iti viSNuvacanAdAtmarakSaNavat prajAnAM rakSaNaM vihitam / evaM zaraNAgatAnAm / atastadarthamapi brAhmaNo hantavyaH syAt prajAdirakSaNavidheravazyAnurodhAt / atha yathA 'daikSaM pazumAlabheta' iti shruteH| 1 gha anurodhyatvAt / For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dgddpaarssyddd'aa| 243 'na hiMsyAt savvA bhUtAni' itizrutyA na vAdhaH / utsargApavAdanyAyena sAmaJjasyAt / evmihaapi| 'AtatAyinamAyAntaM hanyAt' iti smRterna hanyAd brAhmaNAn gAMzceti smRtervAdhAbhAvAdadoSo brAhmaNasyAtatAyino vadha iti cenna aacaarynyctyaadimnuvcnaanupptteH| atha,--samamabrAhmaNe dAnaM dviguNaM brAhmaNabruve / AcArya zatasAhasraM sodarye dattamakSayam // samadviguNasAhasamAnantyaJca yathAkramam / dAne phalavizeSaH syAr3isAyAM tahadeva hi // iti dakSavacanasaMvAdAt pApAtizayaparaM manuvacanamiti cet, astu tarhi brAhmaNavyatiriktaviSayamAtatAyivadhAbhyanujJAvacanaM tAvataiva sarvasAmaJjasyaM syAt / AtatAyinyapi brAhmaNe kAmato hate pUrNa pApamAcAryAdau tasyAtizayaH kSatriyAdau tadanupapattiriti / vastutastu kSaciyAdivadhe'pi daNDAbhAvamAtraM dhruvaM 'prANAtyaye tu yatra syaat'| ityAdidaNDavAdhaprakaraNoktakAtyAyanavacanasaMvAdAt / pApantu stokamatyeva / AcAryAH pitaraH putrAstathaiva ca pitAmahAH / mAtulAH zvazarAH pautrAH zyAlAH sambandhinastathA // etAnna hantumicchAmi nato'pi madhusUdana / pApamevAzrayedasmAn hatvaitAnAtatAyinaH // iti bhagavahautAdarzanAt / ata evAtatAyinamapi rAvaNaM hatvA rAmasya prAyazcittA For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 244 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / caraNaM ghaTate / ata evodyatAsimapi brAhmaNamazvatthAmAnaM bhrAtarazca karNaM hatvA tatpApApanodanAya yudhiSThirasyAzvamedhayajanamupapadyate / ata eva pApazaGkayA viratayuddhaM' vIbhatsuM pravarttayatApi bhagavatA AtatAyivadhAbhyanujJAnaM na darzitamapi tattadabhipretaM zarIramanaH saMyogavizeSanAzarUpaM maraNavizeSeNa nAzamAtratayA'pi parigTahyAtmAnaM saccArya tasya nityatvAdavadhyatvena tatra tadasambhavaM pratipAdayitumalaukikamapi sAMkhyamatamavatAritam / tathAca vicikitsantamupalabhya, - api cedasi pApebhyaH sarvvebhyaH pApakRttamaH / sarvvaM jJAnavenaiva vRjinaM santariSyati // iti gatyantaraM darzitam / tadarthazvAzakyAnuSThAnamapi yogatantramupanyastam / ata eva yudhiSThireNa gocavadhapApApanodanAya pRSTo vyAso'pi bhagavAnabhyanujJAnamanAdRtyAzvamedhamevopadiSTavAniti dik / evaJca manvAdivacanAnAM brAhmaNetaraparatve sthite " hatvA taM praharanta" mityAdibhaviSyapurANavacanamapi tathaiva neyamekamUlakatvena lAghavAt / yathAvyAkhyAtaparatve daNDagauravAnupapatteH, asminnevArthe sumantasvacamapi saMvadati / atha naikamidaM svacaM yena taduktasaMvAdaH syAdapi tu sUtratrayamidamityAha bhavadevabhaTTaH / 1 e - yuddhavimukhaM / 2 va pustake upAlabhya / For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDapASyadaNDaH / 245 tathAhi brahmavadhaprAyazcittamutrA yastaiH saha sambandhaM kuryAttasyApyevameva prAyazcittamityabhidhAya AtatAyivadhe'pyekaM sUtraM pUrvoktaprAyazcittaniSedhakaM sumantunoktaM, doSo'nyatreti dvitIyamAtatAyivyatiriktavadhe doSapratipAdakam / gobrAhmaNAn nataH prAyazcittaM kuryAditi tRtIyaM prAyazcittAGgasya pratipAdakam / / tatra gosnAnaM gozRGgodakasnAnam,zrUyante yAni tIrthANi triSu lokeSu nityazaH / abhiSekaH samasteSAM gavAM zRGgodakasya ca // iti vyAsoktam / brAhmaNapadasya vidhivAkye paratvAttabetukamaghamarSaNasnAnamiti cennaivaM sUtrAvacchedabhedakalpanAyA mitAkSarAdivirodhenAzraddheyatvAt / api ca brahmavadhinaH prAyazcittamupadizya tatsaMsargiNi tadatidizya tadapavAdakaM prathamaM sUcamiti tvayaivoktamevavAtatAyighAtino yaH saMsargau tasyedaM nAstauti sUcArtho vaacyH| na cAyaM suvaco vadhazabdasya vadhakartRsaMsargiNi saamrthyaabhaavaat| kiJca yadyAtatAyivadhe doSo nAsti tadA tatsaMsargiNi sutarAmataH kathaM tatprAyazcittAtidezaH kathaM vA tadapavAdo ghaTate prasaktyabhAvAt / vastutastu vadhazabdo nAstyeva sUtre, AtatAyinyadoSa iti kalpatarau pAThadarzanAt / dvitIyaJca sUtraM yadyAta 1 ka dha pustake avcH| For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 246 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dahavivekaH / tAyighAtivyatiriktasaMsarge brahmavadhaprAyazcittapratipAdakaM tadApUrvaka eva doSaH, doSazabdasya prAyazcitte zaktyabhAvAt nacavaiyarthyAcca syAt / nirapavAdAdatideza vAkyAdeva prAyazcittaprApteH / yadi tu vadhadoSavidhAyakaM tadityucyate tadA prakaraNavirodhaH svatravaiyarthyazva apavAdakAbhAvena vadhavyavasthayaiva tatpratipAdanAt / tRtIye'pi sUtre gozabdasya gozRGgodakaparatve lakSaNAbhyapagamaH / brAhmaNAditi tRtIyArthe paJcamauprayogaparikalpane ca prakaraNAtipAtaH syAt prAyazcittopadezAvasara eva tadaGgopadezaucityAt / vastutaH katham / sumatiH sumanturalpAkSara masandigdhamityAdilakSaNavAkyaM vismRtya tAdRzaM svatraM praNayed yaca vivakSito yaH sandihyate pratyatAvivakSitaH sphuTataramavabhAsate, tasmAdekamevedaM svacaM gobrAhmaNAtiriktasyAtatAyino vadhe doSAbhAvapratipAdakamityupeyam / manvAdivacanaiH samamekamUlakatvakalpane lAghavAt baudhA - yanavacanasaMvAdAcca / kalpatarau rAjadharmmakANDe tad yathA, - bhauta - mattonmatta - visannAha- hasti - vAla-vRddha - brAhmaNairna yudhyetAnyacAtatAyinaH / na doSo hiMsAyAmanyatra vyaGgasArathyanAyudhAJjaliprakaurNakezaparAGmukhopaviSTamUlavRkSA rUDhAkRtaka gobrAhmaNAdibhyaH / 1 tatrA - / KARA~//www.se 2Ga pustake vyazva / For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org daNDapAruSyadaNDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra hi pUrvvapratauke brAhmaNAtatAyinA yuddhamAcamanujJAtaM tacca tannivAraNamAcAbhiprAyamuttarapratauke yuddha - prasaJjitAM hiMsAmAzaGkya tasyAH pratiSedhAt / ata eva prAyazcittakANDe brAhmaNAdaunAM gavAdaunAvAtatAyinAM vadhAbhyanujJAvacanAni darzayitvA sumantuvacanaM likhitvA lakSmaudhareNa teSAM gobrAhmaNetara paratvaM spaSTamuktam / 247 etadvacanasamanantaramAtatAyini cotkRSTa ityAdikAtyAyanavacanamapyanena likhitamiti ceta / evamapi hi zUlapANivyavasthA syAnna tadabhimataH 'sarvvatra doSAbhAvaH / tasmAdAtatAyino'pi brAhmaNAdervadhe pApaM syAdeva daNDastu nAsti kAtyAyanavacanAntarasyArthazAstratvena tadapavAdakatvAt na ca daNDAbhAve pApAbhAvaniyamo vezyAbhigamanAdau tadabhAvasmaraNe'pi prAyazcittopadezAt / tadiyamatra vyavasthA yadi nirguNaM zUdraM kenacinnimittena kaSAyito brAhmaNaH prathamapyabhihanti tadA tasya daNDAbhAvo vAkpAruSyaprakaraNaprapaJcitAnna vetyAdihArautavacanAt / ? tra savathA / nirguNamapi zUdramabrAhmaNo'muM kaJcidanyaM yaH kazcidanyo vA yadi prathamaM praharati yasya nirapavAdo yathoktadaNDo niyatamiti nAradavacanAt / yastu tena tADitaH sahate sa vAcA pUjyaH sAmAnyato yaH kSamate iti pUrvvaprakara NoktanAradavacanAt / For Private And Personal Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " YAL 247 dnnddvivekH| yastu soDhumazaklavan same nyUne prahartari prahArAnurUpamanuvandhena praharati tasya daNDAbhAvo bRhsptivcnaat| guNajAtyAdinA'dhike tu prahartari haunasya zvapacAdeH prahArAnurUpamapi sakRdapi praharato daNDa eva kSamAyAM prAptAyAM prahAramAvasyaivAnaucityAt / na hi kazcidanunmatto'parAdhaM vinaiva paraM praharati, ato haunasya prAktano vAkpAruSyAdiraparAdho vaacyH| tatra cAdhikasyAyathAparAdhamapi pratyaparAdhyato na doSaH / vAkpAruSyetyAdi pUrvaprakaraNoktahaspativacanasvarasAt / ___ evaM brAhmaNe'prahartari nirguNasya zUdrasyApi daNDo draSTavyaH / yaH punaraparAdhatAratamyAnusaraNodAsaunaH praharannapi prahAramananuvandhena pravarttayati anuvanannapyadhikaM vA praharati tasya yathoktAdalyo daNDaH pUrve tu vinayo gururiti naardvcnsvrsaat| yastu prahartAraM prahRtya' tasmin tuSNauM tiSThati anurUpaM pratikRtya vivadate vA punaH kalahamanuvarttayati yo vA pratigrahartA prahartari yathoktaM prahAraM prApya virate tathA karoti etayoryathoktAdadhiko daNDaH / " pUrbo vA yadi vottrH"| ityAdi nAradavacanAt / evaM yo bhasmAdigrahartari khaDgAdinA praharati so'pyadhikameva daNDyaH kAtyAyanavacanAt, abhighAtAbhidrohayoruttaracAparAdhAdhikyAcca / 1 prahartA paraM prakRtya / For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bahUnAmekaM praharatAM dnnddmaah| 246 yatra tu prahArayoH pUrvAparabhAvaparicchedo nAsti yatra vA'parAdhasAmyaM tatra tu yorapi yathokto daNDaH kaatyaaynvcnsvrsaat| AtatAyivadhe ca daNDAbhAva eva vRhsptivcnaaditi| ___ iyacca vyavasthA vAkpAraSye'pi saJcAraNIyA nyaaysaamyaat| vAgdaNDapAruSyAdhikAre vidhiH paJcavidhasvakta eva-etayorubhayorapautyupakramya niruktaprakArANAM nAradenopanyAsAt vRhaspativacanayorubhayorviSayatAyAH sphuTatvAcca / atha bahUnAmekaM praharatAM daNDamAha / yAjJavalkyaH, ekaM natAM bahUnAJca yathoktAddiguNo damaH / dviguNaH pratyekamiti shessH| ekaM bahUnAM nighnatAM pratyekasyoktadaNDAd dviguNaH / iti viSNusaMvAdAt / atha yatra honaH pAruSyakArI tavottamasya tADanAdinA taM daNDayato'pi na daNDa ityAdikA vAcaniko vyavasthA ca haunaparigaNanaJca iyamapi vAkpAruSyaprakaraNe darzitamatastacaivAnusandheyam / iti viviktA daNDapAruSyadaNDamAkA / For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 dnnddvivekH| atha prhrnnodymndnnddH| aba vRhaspatiH, udyate'zmazilAkASThaiH karttavyaH prathamo damaH / yAjJavalkyaH, udguNe hastapAde tu daza-viMzatiko damau / parasparasya sarveSAM zastre madhyamasAhasam // sarveSAM brAhmaNAdInAM varNAnAM parasparaM vdhaarthmitishessH| zastre udgaNe itynussnggH| etaddacanadvayaM samAnajAtiM prati prahArodyame / daNDa ityanuvRttau viSNuH,"hastenoharayitvA tu daza kArSApaNAna, pAdena viMzatiM, kASThena prathamasAhasa, zastreNottamam" / uttamamuttamasAhasamityarthaH / kRtyasAgara smRtisAgarayoruttamasAhasamityeva paThitam / yAjJavalkyaH ,viprapauDAkaraM chedyamaGgamabrAhmaNasya tu / udgaNe prathamo daNDaH saMsparza tu tadaIkaH // udguNe zastrAderudyamane vadhArthamullAsana iti yAvat / saMsparza udyamanArthaM tasyaiva grahaNe / idamubhayamadhamenottamaM prati hstaadyudymne| acodyamane zUdrasya hastAdichedanameva vakSyamANamanudarzanAditi mitaakssraakaarH| 1gha pustake tadaIikaH / For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir praharaNadaNDaH / paNAnuttau zaGkhalikhitau, prahArodyame ghaTpaJcAzat nipAtane taTviguNam / prahiyate'neneti prahAro'zmadaNDAdiH, SaTpaJcAzat SaDadhikapaJcAzat, idamuttamavarNenAdhamavarNasya dnnddpaarussyodyme| atha praharaNadaNDaH / tatra bhasmAdiprakSepe vRhaspatiH, bhasmAdaunAM prakSepaNaM tADanaJca karAdinA / prathamaM daNDapAruSyaM daNDaH karSo'tra mASikaH // eSa daNDaH same yuktaH parastrauSadhikeSu ca / dviguNastriguNo jJeyaH prAdhAnyApekSayA budhaiH // tADanamatrodyamanamAtramiti grheshvrmishraaH| evameva hrinaathopaadhyaayaaH| evaM vyAkhyAne kAmaM prathamamiti ghaTate daNDagauravantu durghaTam / uguraNAttu hastasya kAryo hAdazako damaH / sa eva dviguNaH proktaH pAtaneSu sajAtiSu // iti kaatyaaynvirodhaat| tasmAt praharaNameva tADanapadArthaH pratyuta tADanacceti cakAraH smuccyaarthH| nyUnazca taaddyitaa| prathamamityasya For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 dnnddvivekH| tu mukhyamidaM pAruSyamityartha iti bhaati| mASiko mASaparimita iti ratnAkaraH, sameSu jAtyAdibhistulyeSu / yAjJavalkyaH, bhasmapaGkarajaHsparza daNDo dazapaNaH smRtaH / 'amedhyapANiniyUtasparzane dviguNastataH // sameSvevaM parastrISu dviguNasvRttameSu ca / honeSvaI damo mohamadAdibhiradaNDanam // amedhyamatra azru-zleSma-nakha-keza-karNaviTa-dUSikAbhaktocchiSTAdirUpam / pArNizcaraNasya pazcimo bhAgaH, caraNa evAsya taatpryymityeke| niyataM mukhaniHsAritaM jalaM taiH sparzane, tato dazapaNAt diguNo viMzatipaNo daNDaH / atra puraupAdisparzane vizeSaM vakSyati kAtyAyanaH / evaJca vacanasyAdhaHsparzaviSayatvena kAyamadhyamUIsparzane guNAdhikyaM draSTavyaM kAtyAyanAnusArAt, parastrISattameSu ca bhasmAdisparza viMzatipaNA amedhyAdisparza catvAriMzatyaNA honeSvapakRSTeSvaI bhasmAdisparza paJca, amedhyAdisparza dazapaNA ityrthH| mohazcittavaikalyaM, mado madyAdijanitA vikRtAvasthA, aadipdaadnmaadaadisNgrhH| __bRhaspativAkye bhasmAdibhiH prahAro vivakSita iti| tatra daNDagauravamiha tu teSAM sparzanamAtramiti daNDalAghavamato na virodha iti pratibhAti / etAvasparza yAjJavalkya iti smRtisArovatAraNikAdarzanAt spaSTam / 1 kha gha pustakahaye amedhye / For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prhrnndnnddH| chAdiprakSepe kAtyAyanaH, chardimUtrapuroSAdyairApAdyaH sa caturguNaH / SaDguNaH kAyamadhye tu' mUTTi cASTaguNaH smRtaH // AdipadAdasAzukramajjAsRjAM sNgrhH| caturgaNatvAdikaM dazapaNApekSaM tena kAyamadhyazirovyatiriktAGgasparzane catvAriMzatpaNAH, kAyamadhyasparza SaSTiH, ziraHsparze'zautiH paNA ityrthH| manunAradau, avaniSThIvato darpAd hAvoSThau chedayennRpaH / avamUtrayato mer3hamavazabdayato gudam // avaniSThauvata upari niSThauvanaM kurvtH| avamUcayato mUtrasekaM kurvtH| avazabdayato gudena zabdaM kurcataH / kullUkabhaTTenAvagaIyata iti paThitvA garddhanaM gudazabdastenAvamAnayata iti vyAkhyAtaM tatra phalato na vizeSaH / daryAditi pramAdamadamohAdivyAvRttyartham / atra kullUkabhaTTena pUrvazlokaM dRSTvA zUdrasyetyanuvartitam / sarvajJena tu sarvamidamuktamadhamena kriyamANe draSTavyamityuktam / atha yAjJavalkyaH,pAdakezAMzukakaronmuccaneSu' paNAn daza / pauDAkIMzukAveSTapAdanyAse zataM damaH // 1 syAditi kvacit paatthH| 2 kha-karollumchaneSu / 3 gha paadaadhyaase| For Private And Personal Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 254 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / pauDAkarSazcAMzukA veSTapadAdhyAsazceti samAhAre indva iti ratnAkaraH / asmin samucite'yaM daNDa iti mitA kSarAkAraH / kAmadhenau tu pauDAkaSIMzukAveSTe'ti paThitaM tatra pauDAyai yasyAkarSastenAMzukenetyarthaH / aMzukA tatropacAreNa tadyapadezAt pAdAdaunAmanyatamaM gRhItvA unmuJcatyAkarSatyasau dazapaNAn daNDyaH / yastvaMzukenAveSTya gADhamApauyAkRSya pAdena paramadhyAste tasya zatapaNadaNDa iti samudAyArthaH / manunAradau, kezeSu gRhNato hastau chedayedavicArayan / pAdayordADhikAyAJca grauvAyAM dRSaNeSu ca // a kullUkabhaTTena pUrvvazlokasthaM darpAdityanuvarttitam / hastAviti dvivacanamekenApi hastena grahaNe hastaddayachedanArthaM, dADhikA zmazru / hArautaH, - adhovarNasyottamavarNAnAmAkrozA kSepAbhibhave'STau purANAH / grauvAsaJjana-galahastana - kacavaktrapraharaNeSu ciMzat / romo - tpATanatarjjanAvagUraNeSu triSaSTiH / zikhAkarNAGgabhaGgachedeSu zitam / pAdatADane 'nRtAbhizaMsane tadaGgacchedaH paJcazataM vA / AdyeSu pAdonaM kiJcit svAmitvAdAdivarNatvAccottamAnAmIzAnatamo hi brAhmaNaH / ciMzadityAdau purANA ityanuSaGgaH / vyAkhyAzeSo vAkpAruSye drssttvyH| aGgapadamaca pANipAdAdiparamiti zeSaH / For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prhrnndnnddH| 255 manuH, yena kenacidaGgena hiMsyAcchreyAMsamantyajaH / chettavyaM tattadevAsya tanmanoranuzAsanam // pANimudyamya daNDaM vA pANicchedanamarhati / 'pAdena praharan kopAt pAdacchedanamarhati // hiMsyAt praharet, zreyAsaM caivarNikam, antyajaH zUdraH / viSNuH, na mAtApitarAvatikrAmenna gurum / tryaannaamtikrme'nggcchedH| atikramaH padAbhighAtaH iti rtnaakrH| evaJca chedaH * pAdasyaiva abhighAtakaraNatvAt / paJcAzatpaNadaNDaprakaraNe yAjJavalkyaHaAkrozatikramakRt bhraatbhaa-prhaardH| atha vRhaspatiH, kAryaH kSatAnurUpantu lagne ghAte damo budhaiH / tabeSTakAdiprahAramadhikRtyAha sa eva, iSTakopalakASThastu tADane ca dvimASikaH / dviguNaH zoNito de daNDaH kAryo manauSibhiH // zastrakaraNakaprahAre viSNu, daNDyaH zoNitena vinA daHkhamutpAdayitA hAtriMzatpaNAn saha zoNitena catuHSaSTim / 1 kha gha pustake pAdenetyAdi paGkirnAsti / For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 daNDavivekaH / atraiva tvagbhedazoNitAdhikye manuH,tvambhedakaH zataM daNDyo lohitasya pradarzakaH / mAMsabhettA tu paNiSkAn pravAsyastvasthibhedakaH // niSko'ca rAjato vizeSaNabhAvAt AnurUpyAcca / SaNiSkAna daunArAniti naaraaynnH| etaddacanaM samAnajAtiviSayaM zUdretaraviSayacceti kulluukbhttttH| pravAsyo gRhItasarvasvo dezAnniAsya iti sarvajJaH / vRhaspatiH,tvambhede prathamo daNDo mAMsabhede tu madhyamaH / uttamastvasthibhaGga tu ghAtane' tu pramApaNam // karNanAsAkaracchede dantabhaGge'sthibhedane / karttavyo madhyamo daNDo dviguNaH patiteSu tu // ghAtane vadhe, pramApaNaM vadha eveti rtnaakrH| yathA yatra bhAti tathoktamadhastAt patiteSu svasthAnAcyAviteSu / kAtyAyanaH,karNISTha-ghrANapAdAkSijihvAziznakarasya tu| chedane cottamo daNDo bhedane madhyamo bhRguH // chedane svasthAnAcyAvane bhedane vidAraNe / tathA, etaiH samAparAdhAnAM tatrApyevaM vikalpayet / samAparAdhAnAmaGgAntarachedanabhedanakartRNAM pramAdakRtAparAdhaviSayamiti ratnAkaraH / 1 mUle-bhede tu ghAtena tu / For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prhrnndnnddH| 257 yAjJavalkyaH,karapAdadantabhaGga chedane krnnnaasyoH| madhyo daNDo vraNoddede mRtakalye hate tathA / ceSTAbhojanavAgrodhe netrAdipravibhedane / kandharAbAhusakyAJca' bhaGge madhyamasAhasaH // vraNodbhede prarUDhAyamAnasya vraNasya punarnavIkaraNe / mRtakalpe hate mRtaprAyo yathA bhavati tathA hte| yAjJavalkyaH, dinevabhedinazcaiva zUdrasyASTazato damaH / yatra cikitsApaneyo bhedastahiSayamidam / aSTazato'STazatapaNarUpa iti ratnAkaraH / viSNuH, karapAdadantabhaGge karNanAsAvakarttane madhyamaJcaSTAbhojanavAgrodhe prahAradAne netra-kandharA-sakyAJca bhaGge cottamam / ubhayanetrabhaJjanaM rAjA yAvajjauvaM vandhanAt na muJcat tAdRzameva vA kuryAt / prahAradAne ca necakandharAsakyAmiti cakAro madhyamamityasyAnuprakarSakaH / bhaGge ceti netrAdaunAmityanvayaH / __ iha pUrvottaravAkyayoranyatra caikasmin viSaye nAnAvidhazarIrArthadaNDavikalyAH pauDAbhUyastvAbhUyastvAbhyAmAkSeptadhanavattvAdhanavattvAbhyAM vA vyvsthaapyaaH| ye cArthadaNDAH zArIradaNDena vikalpitAH teSvAkSepakasyAbyatvAnAvyatvAbhyAM vyavastheti rtnaakrH| __ 1 mUla-sakthAGghi-- 2 mUle-bhaidinam / 33 For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 258 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Aha ca manuH,-- manuSyANAM pazUnAJca duHkhAya prakRte sati / yathA yathA mahadduHkhaM daNDaM kuryyAttathA tathA // atra duHkhAyetyabhisandhipUrvvakatvAvagamAt pramAdahate na ca doSaH / atha nAradaH, 'rAjani praharedyastu kRtAgasyapi durmatiH / zUlyaM tamagnau vipacedbrahmahatyAzatAtigam // yo abrAhmaNaH kRtAgasi kRtAparAdhe zUlamAropya yatsaMhiyate mAMsAdi tacchUlyam / tena rAjaprahAriNaH zUlabhedena pauDAM vidhAyAbhipAkena pauDA karttavyetyarthaH / iti mahAmahopAdhyAya dharmAdhikaraNika - zrIbarddhamAnakRtau daNDavaveke daNDapAruyyadaNDaparicchedaH SaSThaH / 1 ka kha ga pustakatraye rAjAnaM / For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha prkiirnndnnddH| tatra saMgrahaH, uddiSTAH kecidRSibhibibhajadbhiH prakIrNakam / prakamya sAhasaM keciduktAstairevamuktakAH // vivAdaviSaye kvApi vyavahArapade kvacit / prasaGgenopadiSTAstaiH kecidevaJcaturvidhAH // te'mau caturbu zeSeSu' vargeSu pariniSThitAH / prathame tadyavastheti paJcavargAH prakIrNake // so'yaM vibhAgaH pratipattivaiSamyArthamutsarga'mAzritya kRta iti divANaM saGkare'pi na dossH| vivAdaviSayazcAtra RNAdAnAdi tasamAhvayAnto'STAdazavidho manUto vivkssitH| tena nibandheSu-tatsamabhivyAhRtasyApi tatzulkAderbahirbhAvaH prathame ca varga tasya pravezaH kAtyAyanAdibhistabAddezAttadantargatasyApi steyAdestadahi vaH prakIrNalakSaNAbhAvAdeva / tatra bRhaspatiH,eSa vAdikRtaH prokto vyavahAraH samAsataH / nRpAzrayaM pravakSyAmi vyavahAraM prakIrNakam // yadyapi manuSyamAraNAdivyavahArA api nRpAzritA eva tathApi teSu vAdiprativAdibhyAM sva-sva-pakSeSu darziteSu vicArya tayorekatarasyAparAdhino rAjAnuzAsanam / 1 ka caturvazeSeSu / 2 ka utsargamAtram / 3 ka rAjJo'nuzAsanam / For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 daNDavivekaH / prakIrNake tu zirovAdinaM vinA'pi carAdimu'khAdarNAzramiNAM doSaM zrutvA vicArya teSAM yathAvihitaM daNDa vidhAya dharmya pathi sthApanamityevAsya tebhyo bhedaH / nAradaH, yo yo varNo'vahIyeta yazcodrekamanuvrajet / taM taM dRSTvA svato mArgAt pracyutaM sthApayet pathi // manuH, yazcApi dharmasamayAt pracyato dharmajIvanaH / daNDenaiva tamAloSet svakAd dharmAdidhicyutam // samayaH zAstrIyamaryAdA dharmajIvano braahmnnaadiH| AloSet dahet pauDayediti yaavt| vidhicyutaM vedamArgAtikAntam / evaJca vihitaparityAgo niSiddhAcaraNamiti iyamapi daNDanimittaM tatra vRhaspatiH, vihitAkaraNAnnityaM pratiSiddhaniSevaNAt / bhaktAcchAdaM pradAyaiSAM zeSaM gRhNIta pArthivaH // vihitasya varNAzramakarmaNo'sakRtpramAdAdivyatirekeNAnanuSThAnAt pratiSiDasyAbhakSyabhakSaNAdernityamanuSThAnAditi paarijaatH| etaddezAcAravyatiriktaviSayamiti kalpataruH / ApastambaH,niyamAtikramiNaM brAhmaNamanyaM vA rahasi bandhayedAsamApatterasamApattau nAzyaH / 1 ka vAdimukhAt / 2 gha tvsmaapttau| For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNadaNDaH / niyamAtikramiM niyamasya zAstrasyAtikrameNa vihi tasyAkarttAram / anyaM niSiddhakAriNamiti kalpataruH / samApatteryAvadevaM kariSyAmi naivaM kariSyAmi iti vA tasya sampratipattirbhavati zrasamApattAvatathAsampratipattau nAzyo nivvAsyaH / etadanubandhAtizayaviSayaM brAhmaNaviSayaJca / abrAhmaNaviSaye manuH, maryyAdAbhedakazcaiva vicitraM prApnuyAddadham / maryAdA dezajAtikulazAstrarAjalokasthitiH, tasyA bhedako'tikramakArau maryAdAtikrame sadyoghAta evAnuzAsanamiti nAradasaMvAdAt / iha ratnAkarakRtA manuvAkaye vikRtaM vadhaM karNAdichedanarUpaM ghAtamiti vyAkhyAtam / / aba vikrayau yastu baujotkRSTA tathaiva ca / iti pUrvvAIsamabhivyAhArasaMvAdAt nAradavacane ghAtastADanamiti vyAkhyAtam / hastipa vrAtya dAseSu guvvAcAryyAtigameSu ca / iti pUbAsamabhivyAhArasvarasAt / tadetadyAkhyAnaddayamanubandhAbhAvaviSayatayA neyam / anubandhe tvasamApattipakSe kSatriyAdiviSaye hananamevobhayorarthaH / tacaiva brAhmaNasya pravAsaucityAt / nanu kvacit tadratnAkaroktArthaH kvacit tvadukta iti sakkaduccarite zabde durghaTamiti cet / 1 va vicitraM / 2 gha kAnubandhaviSayatayA / For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 dnnddvivekH| satyaM vadhatvenAbhidhAne tavizeSANAM tADanAGgacchedanapramApaNAnAM tattaddiSayamAdAya vyavasthA(pa)namiti bruumH| yathA kUTazAsanaprayoga ityAdau zaGkhalikhitavAkye ekameva zArIramiti padaM kUTatulAdivyavahAraviSayatayA muNDanAdirUpa iti vyAkhyAya rAjAjJApratighAtaviSayatayA mAraNarUpa iti ratnAkarakRtaiva vyAkhyAtam / iti prakIrNake vyavasthAvargaH prathamaH / nAradaH,prakIrNake punarjeyo vyavahAro napAzrayaH / rAjJAmAjJAprataughAtastatkarmakaraNantathA // purapradhAnasambhedaH prakRtInAM tathaiva ca / pASaNDanaigamazreNIgaNadharmaviparyayaH // pitAputravivAdazca prAyazcittavyatikramaH / 'pratigrahAvalopazca lopa AzramiNAmapi // varNasaGkaradoSazca thttiniymstthaa| rAjJa AjJApataughAta AdezalavanaM, tatkarmakaraNaM tadasAdhAraNakriyAcaraNam / purazabdaH puravAsilokaparaH, naigamAH atra vaNijaH, nAnApaurasamUha iti halAyudhaH / zreNyo vaNija evaanydeshpthopjiivinH| ekakarmaprarattA vaNikkRSIvalAdaya iti klptruH| tattiniyamasteSAM varNanAM pravRttiniyamaH / 1 kvacit pAThaH-pratigrahavilopazca kopa AzramiNAmapi / 2 ka dezamadhyopajIvinaH / For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaurNadaNDaH / kAtyAyanaH, rAjadharmAn tvadhamAMzca sandigdhAnAJca bhASaNam / vRhaspatiH,SaDbhAgastarazulkaJca garne deyastathaiva ca / saGgrAmacaurabhedI ca zasyaghAtanakRttathA // atra SaDbhAgapadaM praNaSTAdhigatasuvarNAdiparaM, tatra rAjJaH SaDbhAgagrahaNasambandhAt vaizvadevamantramitivat / tathA,niSkRtaunAmakaraNamAjJAsedhavyatikramaH / varNAzramANAM lopazca varNasaGkaralopanam // nidhiniSkulavittaJca daridrasya dhanAgamaH / anAnAtAni kAryANi kriyAvAdAzca vAdinAm // prakRtInAM prakopazca saGketazca parasparam / azAstravihitaM yacca prajAyAM samprakIrtyate // AjJAsedhavyatikramaH rAjAjJayA vAdinoryasya Asedho 'varodhastasya tAbhyAmatikramaNam tacca vyavahAravarge sphuTam / nidhiIividho vkssymaannlkssnnH| niSkulavittamucchannabandhormatasya dhanaM sambandhino grAhakasya daNDaheturityarthaH / daridrasya dhanAgama AkasmikaH, anyamupAyaM vinA nidhyAdilAbhanizcayAt daNDahetuH / atra yAjJavalkyaH ,kulAni jAtIH zreNIzca gaNaM jAnapadAnapi / svadharmAccalitAn rAjA vinauya sthApayet pathi // kulAni brAhmaNAdaunAM, jAtayaH kSatriyAdyAH, gaNa For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 daNDavivekaH / tAmbalikAdaunAM jAnapadAH kaarukaadyH| vinauyeti nahi bhayaM vinA vAGmAtreNa vidharmANaH zakyA nivartayitum, adRSTarUpeSu pApaphaleSu zrutivAkyamazraddadhatAM laukike vacasi vizvAsAdarayorasadbhAvAt / tasmAdudiSTasya sarvasyAsya prakArasya niyamAtikramavizeSatvAttatkarturdaNDaH prAptaH sa ca vizeSavidheranyacApi dezakAlAdyanusAreNa kArya iti tAtparyam / tatra rAjJa AjJApataughAte daNDamAhatuH,zavalikhitau,kUTazAsanaprayoge rAjAjJApratighAte kUTatulAmAnapratimAnavyavahAre zArIro'Ggacchedo vaa| zaroro mAraNarUpa iti rtnaakrH| yattu prakAzataskaraprakaraNe zArauro muNDanAdirUpa iti tatraiva vyAkhyAtaM tatkUTatulAdivyavahAramAtraviSayam / aGgacchedo yenAGgena tat kurute tasya karttanaM vikalpastvaparAdhagauravAgauravAbhyAM vyavasthita iti rtnaakrH| evaJcAlyauyasi rAjazAsane lavite tatkAraNabhUtasyApi hastAdereva chedo'parAdhAnusArAditi draSTavyam / ata eva, pratikUleSvavasthitAn ghAtayedvividhairdamaiH / iti manuvacane kullakabhaTTenoktaM rAjAjJAvyAghAtakAriNo'parAdhApekSayA karajihvAchedAdi dnnddyediti| . rAjakriyAkaraNe daNDamAha yAjJavalkyaH,rAjayAnAsanAroDhardaNDo madhyamasAhasaH / For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNadaNDaH / 265 yAnaM gajAzvAdi zrasanaM siMhAsanAdi, aca rAjAjJAM vineti zeSaH / kAtyAyanaH, rAjakrauDAsu ye saktA rAjavRttyupajIvinaH / priyasya tu yo vaktA vadhanteSAM prakalpayet // rAjakrIDAsu tadasAdhAraNausu krauDAsu ceSTAsu tadanumatiM vinA ye saktA ye ca tenAnanujJAtAH prajApAlanarUpAM vRttimavalamvante ye ca rAjJa evApriyavAdazaulAste vadhyA ityarthaH / tathA, - pratirUpasya karttAraH prApnuyurvvividhaM vadham / pratirUpasya rAjavezasya / atrApi tadanumatiM vineti draSTavyam / hanyAdityanudRttau viSNuH, - ye cAkulaunA rAjyamabhikAmayeyuH / kulaunA rAjJo yat kulaM tadaprasnutA ityarthaH / yAjJavalkyaH, UnaM vApyadhikaM vApi likhato rAjazAsanam / pAradArikacaurANAM muzvato daNDa uttamaH // rAjazAsanamiyaddeyamiyagrAhyamityAdi rAjAdiSTaM yo likhettasya daNDa ityarthAnvayaH / -- kAtyAyanaH, pramANena tu kUTena mudrayA kUTayA'pi vA / kAryyantu sAdhayedyo vai sa dApyo daNDamuttamam // For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 dnnddvivekH| pramANena lekhyena mudrayA svahastAdicihena / manuH,kUTazasanakarttazca prakRtaunAJca dUSakAn / strIbAlabrAhmaNaghnAMzca hanyAt hiTse vinastathA // zAsanamiha rAjAdezaH, mithyA raajaajnyaalikhnmitinaaraaynnH| tatra mAraNottamasAhasayoratulyatvAt pUrvottarayoralyAnaparAdhaviSayatayA vyavasthA, brAhmaNe tu vadhaniSedhAttatpratyAmnAyatvena suvarNazataM dnnddH| mahApAtakino vadhe prApte nirvAsanamiti pratibhAti / purapradhAnasambhede nAradaH,mithaH saGghAtakaraNamahetau zastradhAraNam / parasparopaghAtaca teSAM rAjA na marSayet // mithaH saGghAtakaraNaM prakRtisaGghAtapratikUlAvAntaramelakakaraNam ahetau bhayAdihetuM vinA parasparopaghAtamanyonyamaniSTakaraNaM teSAM saGghAtAdikataNAM purapASaNDAdaunAM na marSayet api tu yathAbalaM tAn daNDayediti tAtparyam / etena mahattamAnAmavAntarasaGghAtakaraNaM vyAkhyAtamevameva prakRtiSvapi draSTavyam / pASaNDAdidharmaviparyAyeNa saMvidyatikramo lkssyte| taba nAradaH,pASaNDanaigamazreNIpUgavAtagaNAdiSu / saMrakSet samayaM rAjA indre janapade tathA // 1 kvacit pAThaH prspraapkaarnyc| 2 durge iti mUle pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prakIrNadaNDaH / pASaNDAstrayauvAhyAH, pUgo'ca vaNigAdisamUhaH, nAnAjAtauyAniyatasamUhA ityanye, vrAta AyudhauyasamUhaH, Adipadena saMghAdisaGgrahaH, tacAItasaugatAdisamUhaH saGghaH, cANDAlAdisamUho gulmaH, anuktasamudAyo vargaH samayaH sthitiH sA ca pAribhASikairdharvyavahAraH / tatra grAmanagarAtikrame bRhaspatiH - sarvvakArye pravauNAzca karttavyAstu mahattamAH / dau cayaH paJca vA kAryyAH samUhahitavAdinaH / karttavyaM vacanaM teSAM grAmazreNaugaNAdibhiH // yAjJavalkyaH, yastaca viparItaH syAtsa dApyaH prathamaM damam / www.kobatirth.org ------ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAtyAyanaH, yuktiyuktaJca yo hanyAddandhuryo'navakAzadaH / ayuktazcaiva yo brUyAt prApnuyAt pUrvvasAhasam // brUyAt kAryyacintakeSu / / manuH, yo grAmadezasaGghAnAM kRtvA satyena saMvidam / visaMvadennaro lobhAttaM rASTrAdipravAsayet // nigRhya dApayedenaM samayavyabhicAriNam / catuHsuvarNAn SaNiSkAn zatamAnaJca rAjatam // , ni dharSayitvA catuHsuvarNAniti catvAraH suvarNAH parimANaM yeSAM te tathA etacca niSkavizeSaNaM paribhASAprakaraNokta-niSkAntaravyAvRttyarthamiti ratnAkaraH / For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 268 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / kullUkabhaTTastu catvAraH suvarNAH pratyekaM catuHsuvarNapari wwwwta mitAH SasiSkA' rAjataM zatamAnamiti svatantrameva daNDamAha / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samayakriyAmabhidhAya kAtyAyanaH, - pAlanauyA samastaistu yaH samartho visambadet / sarvvasvaharaNaM daNDastasya nivrvvAsanaM purAt // tatra bhedamupekSAM vA yaH kazcit kurute naraH / catuHsuvarNAH SaNiSkAstasya daNDo vidhIyate // bhedaH samUhinAmeva -- pRthaggaNAMzca ye bhindyuste vineyA vizeSataH / iti nAradasaMvAdAt / anayordravyayordviruktadaNDazravaNAdivyavasthA vivAdapada 1 ka dhAnuSkAH / nirNaye samunneyA / yAjJavalkyaH, gaNadravyaM haredyastu saMvidaM laGghayettu yaH / sarvvasvaharaNaM kRtvA taM rASTrAddipravAsayet // gaNadravyaM grAmAdisamUhasAdhAraNadravyam / kAtyAyanaH, - aruntudaH svacakazca bhedakRt sAhasau tathA / zreNaupUganTapadeSTA' kSipraM nivvAsyate purAt // aruntudo marmmaspRk, svacakaH pizunavizeSaH / 2 kvacit pAThaH -- dviSTaH / For Private And Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakIrNadaNDaH / bRhaspatiH -- sambhUyaikamataM kRtvA rAjabhAvyaM haranti ye / te taddazaguNaM' dApyA vaNijazca palAyinaH // rAjabhAvyaM rAjJe deyam / pitApucavivAda iti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- yadyapi picA saha vivAde zRGgagrAhikayA sAkSAddaNDo na zrUyate tathApi sAkSiprakaraNe picA vivadamAnaceti nindAdarzanAnniSedhAbhigame niyamAtikramaNaprayuktaH sAhasoktaH sAmAnyadaNDaH piturguNavattvAguNavattvatAratamyena vyavasthito draSTavyaH / evaJcAyaM sAkSya evodAhiyate / tatra viSNuH- pitAputra virodhe sAkSiNAM dazapaNo daNDaH / yastayoH sAntarauyaH syAttasyottamasAhasam / sAntarIyaH syAditi tayormadhyago bhUtvA virodhamutpAdayatautyarthaH / kAmadhenau yastayorantare syAditi paThitam / yAjJavalkyaH, 266 pitAputravirodhe tu sAkSiNastripaNo damaH / antare ca tayoryaH syAttasyApyaSTazato damaH // aSTau zatAni paNA yasmin dame dauyante so'STazataH / 1 mUle - te tadaSTaguNaM iti pAThaH / 2 ka va pustakadaye piTaputra 3 kvacit pAThaH - sAhasaH / 4 ka pustake vyaSTapaNaH / For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 dnnddvivekH| avotkRSTaguNaH pitA vivakSitaH pUrvacApakRSTaguNa ityvirodhH| mitAkSarAyAntu aSTaguNa iti paThitaM vyAkhyAtaJca yastayoH kalahe sAkSyamaGgokaroti na tu tadArayati asau paNatrayaM daNDyo yastu tayoH sapaNe vivAde paNadAnapratibhUbhavati cakArAdyazca kalaha varddhayati so'pi tripaNAdaSTaguNaM caturviMzatipaNAn daNDya iti / prAyazcittasya vyatikramo'nanuSThAnaM tadeva niSkRtaunAmakaraNamiti kAtyAyanoktam / tatra smRtiH, catUrNAmapi varNAnAM prAyazcittamakurvatAm / zArIraM dhanasaMyuktaM dhayaM daNDaM prakalpayet // lApa AzramiNAmityatradevIpurANe, vezyAdibhavane yasya rASTre bhuJjIta saMyamau / brahmacArI vratI yatra vezyAdiSalaukRtam / annaM bhuJjIta vai taba jAyate lokasaMkSayaH // tathA,kASAyeNa tu bhUmiSTho yato vA tyajati vratam / saGgaM vezyAdibhiH kuryAttadA lokabhayaM bhavet // atra yasya rASTra ityAdidarzanAdutsargato'mauSAmadhanatvAcca sAnvenAnyApadezena vA svadezaniSkAsanameva daNDaH / For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakIrNadaNDaH / 201 yadAha dakSaH,pArivAjyaM gRhItvA yaH svadharmeSu na tiSThati / zvapAdenAGkayitvA taM rAjA zaughaM pravAsayet // etacca brAhmaNaviSayam / anyatra tvAha nAradaH,pravrajyAvasitA yatra trayo varNA dijAtayaH / nivAsaM kArayedvigraM dAsatvaM kSatravin nRpH|| atra zUdrasyApi dAsatvameva kaimutikanyAyAt / varNasaGkaradoSa ityatra devIpurANameva,madyAdyairgahitaiyaMtra saGkaraH zivayoginAm / parASTrabhayaM tatra kAraNaJcAnyathAgamaH // zivayoginAmiti smbhvaabhipraaym| anyacApi dezAdapasAraNameva dnnddH| anyathAgamastrayauvAhyaH shaivaadyaagmH| rAjadharmAn svadharmAniti samabhivyAhAreNAbhidhAnamavirodhakhyApanArtham / tathAca yAjJavalkyaH,nijadharmAvirodhena yastu sAmayiko bhavet / so'pi yatnena saMrakSyo dharmo rAjakRtazca yaH // sAmayikaHsamUhayogakSemArthaH, yathA paurANAmuttamAnAca' mAsa rAjopasthAnaM kAryamityAdiriti rtnaakrH| samayAnniSyanno gopracArodakarakSaNa-devagRhapAlanAdirUpa iti mitAkSarA / rAjadharmoM mama kRte mAsaM zAntiH karaNIyA ityAdirUpo rAjakRto dhrmH| 1 gha pustake mhttmaanaac| For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 dnnddvivekH| taca kAtyAyanaH rAjapravarttitAn dharmAn yo naro nAnupAlayet / grAhyaH sa pApo daNDyazca lApayanvAjazAsanam // graahyo'vrodhyH| sandigdhAnAJca bhAvanamiti nizcitatveneti shessH| etacca yenAsatyAbhidhAnena parasyAniSTaM jAyate tatparam / anyatra prAyazcittamAtrasya pravartanauyatvAttadaprahatteH / niSkRtaunAmakaraNamityanenoktatvAt / yattu vAdinoranirjI te vivAdaviSaye nirNotavadekatarapakSAbhidhAnaM tatra sabhyAderdaNDo vyavahAravarge vakSyate / atha pranaSTAdhigatamadhikRtya yAjJavalkyaH, pranaSTAdhigataM deyaM peNa dhanine dhanam / vibhAvayenna celliGgaistatsama daNDamarhati // pranaSTaM svAminaH pramAdAt zulkazAlAdau rathyAdau vA bhraSTaM taskarairapahRtaM vA adhigataM zaukikAdibhiH sthAnapAlAdibhivvA tacca tai rAjJe samarpaNIyaM "pranaSTamasvAmikamadhigamya rAjJe brUyuH" iti gotamasmaraNAt / rAjA tu tairarpitamupasthitAya svAmine dadyAt sa yadi zuklAdirUpaM kaTakAdyAkAraJca tadityAdikairliGgaH satvaM bhAvayati / avibhAvane tu tatsamaM daNDyaH / avedayAno naSTasya dezaM kAlaJca tattvataH / varNaM rUpaM pramANaJca tatsama daNDamarhati // iti mnuvcnsNvaadaat| For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnaadhigtaadhikaarH| 273 daNDo'yamasatyavAditvAditi mitaakssraakaarH| yuktaccaitatpratyarthibhAvAnmithyAbhiyogAbhAvena prakRte mithyaabhiyogauvigunnmityaadivcnaaprvRtteH| sadyo'nupasthite tu svAmini varSavayaM rAjA tmpekssetetyaah| manuH, pranaSTasvAmika dravyaM yabdaM rAjA nidhApayet / nidhApayet rakSayet / kasya kiM naSTamityevaM paTahAdinohoSya rAjadvArAdau sthApayediti kulluukbhttttH| atra yandamityAvazyakAbhiprAyamiti mitaakssraa| tAvatApi svAminyanupasthite kiM kuryAdityAha,manuH,__ acAk yandAt haret svAmI parato patiharet / harediti vyayIkaraNAbhyanujJAnArthamiti mitaakssraa| aba vizeSamAha sa eva, AdadautA'tha SaDbhAgaM pranaSTAdhigatAnnRpaH / dazamaM dvAdazaM vApi satAM dharmamanusmaran / rakSaNaktazAlpatvamadhyatvamahattvaiH Sar3abhAgAdivikalpo netavya iti rtnaakrH| / halAyudho'pyAha SaDbhAgAdigrahaNaM rakSApekSayA vyvsthitmiti| dhanasvAmino 'nirguNatvAtiguNavattvApekSa iti kulluukbhttttH| 1 ka atigunntvaapekss-| 35 For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 dnnddvivekH| mitaakssraakaarvaah| prathame tAvadarSe kRtsnameva dhanine dadyAt, dvitIye tu dvAdazaM tRtIye dazamaM caturthAdiSu SaSThaM bhAgaM rakSaNamUlyatayA gRhItvA zeSaM svAmine ddyaat| yabdAdUI vyayite'pi tasminnAgate svAmini rAjA svAMzamavatArya tatsamaM dadyAt / tathA svAmyanAgamane kRtsnasya dhanasya tadAgamane rAjasvabhAgasya caturthamaMzamadhiganne dadyAt / yadAha gotamaH, pranaSTasvAmikamadhigamya vatsaraM rAjJA rakSyamUrddhamadhigantuzcaturtho'zo rAjJaH zeSamiti / sarvaJcedaM hiraNyaviSayam / anyatra vizeSamAha / yAjJavalkyaH, paNAnekazaphe dadyAccaturaH paJca mAnuSe / mahiSoSTragavAdI dvau pAdaM pAdamajAvike // ekazapho'zvAdiH pAdazcatuHpaNapAdaH paNa iti yAvaditiratnAkaraH paNasyopasthitatvAttasyaiva pAda iti pratibhAti / iha manUktaSaDbhAgAdigrahaNasya dravyavizeSe'pavAdamAheti kRtvA mitAkSarAkRtA vacanamidamavatAritam, vyAkhyAtaJca-ekazaphAdau pranaSTAdhigate tatsvAmI rAjJaH paNacatuSTayAdhikaM ddyaaditi| kalpatarAvapi rAjJe rakSaNanimittaM caturaH paNAn svAmau dadyAditi vyAkhyAtam / 1 gha pustake raajnye| For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnaadhigtaadhikaarH| 275 vastutastu rakSaNamUlyamazvamAnuSAdiSu hiraNyAdisAdhAraNaM SaDbhAgAdi pRthgev| etattu paNacatuSTayAdi prAtyahika poSaNamUlyaM pRthgev| anyathA mUlyavaiSamyAnupapatte rakSaNaklezaviparyAsAt hiraNyAderatiprabhUtasyApi gartanidhAnAdinA rakSAyAH sukrtvaat| azvAderalpasyApi tasya daSkaratvAt sadyaH svAmyupasthitiviSayaM vA vyAkhyAnaddayamiti pratibhAti / halAyudhanivandhe ApastambaH,pramAdAdaraNye pazUnutsRSTAn grAmamAnauya svAmibhyo visRjet punaH pramAde sakRdavarudhya tadUI notsRjet / tarazulkaprakaraNe vasiSThaH, akaraH zrotriyo rAjA pumAnanAthaH pravajito bAlavRvAtaruNaprajAtAH prAgamikaH kumAryo mRtapatyaH / anAthaH svajanarahito rogaato vA ataruNaprajAtA aciraprasUtA prAgamiko lekhahArakAdiH, mRtapatyo vidhvaaH| na bhinnakArSApaNamasti zulkamityAdivasiSThapaThito mAnavaH zlokaH prakAzataskaraprakaraNe likhitH| viSNuH, tarikaH sthalazulkaM gRhNan dazapaNAn daapyH| brahmacAri-vAnaprastha-bhikSu-gurbiNI tIrthAnusAriNAM nAvikaH zulkamAdadAnazca / tacca teSAM jahyAt / 1 kvacit dadyAt / For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 276 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / tarikaH nadyAdisantAraNa zulkaniyuktaH, AdadAnazceti dApya ityanuSaGgaH / tacca tarazulkaM teSAM brahmacAryyAdInAm / etacca vasiSThoktAnAmapi zrotriyAdaunAM tulyayogakSematvAt / tenAmauSAM zulkaM gRhNan tariko dazapaNAn daNDyaH / gRhautaJca tebhyo dApyaH ityarthaH / sthala zuklamiti padbhyAM santauryyamANaM jalaM sthalaprAyameva taca naukottAraNamUlakaM zulkaM sthalazulkameva paryyavasyati tena padbhyAM santaratastarazulkagrahaNe dazapaNAtmako daNDa ityarthaH / Aha ca halAyudhaH, -- nAvikaH santAraNavyatirekeNetyameva tarazulkaM gRhNan dazapaNAn dApya iti / kalpatarau ta sthAnika iti paThitvA sthAnikaH sthAnAdhi kRta iti vyAkhyAtam / vastutastu dvividhaM zulkaM sthAnika tArikaJca / tatrAdyaM yathA-- viSNuH, - svadezapaNyAcchulkAMzaM dazamamAdadyAdityAdi / dvitIyaM yathA, - ---- paNaM yAnetaraM dadyAt pauruSe'IpaNaM taram / ityAdi / taca puruSavAhyadravye dazamAMzaM zulkaM gRhNato'yaM daNDaH / bhArAnusAreNa zulkasyAnnRNatvAt mUlyAnusAreNa lAbhApekSayA vaNikzulkasya gurutvAt evameva mitAkSarAsvarasaH / vasiSThaH, -- vAhubhyAmuttaran paNazataM daNDyaH / rAjakara vilopaviSayametaditi pratibhAti // For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pranaSTAdhigatAdhikAraH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha zasyaghAtattathA iti yaduddiSTam / tatra mArkaNDeyapurANe, - - sotsedhavapraprAkAraM sarvvataH khAtakAnRtam / yojanASAIviSkambhamaSTabhAgAyataM puram / tadarDena tathA kheTaM tatpAdonaJca karvvaTam // tathA zUdrajanaprAyA susammRSIvalA / kSetropabhogabhUmadhye vasatigrAmasaMjJitA // tatpAdonamiti tatpadena kheTAnukarSaH sannikarSAt uttarottaramapakarSadarzanAcca / dAnasAgare tu grAmazataddayapradhAnabhUto grAmaH karvvaTaH krozaikavistAro grAmaH kheTa ityuktam / grAmAdiSu pariharttavyAM tatparisarabhUmimAha / 277 yAjJavalkyaH, grAme tu yA gopracArabhUmau rAjavazena vA / dhanuHzataM parauNAho grAmakSetrAntaraM bhavet // dve zate kasya syAnnagarasya catuHzatam / prathamaM grAmapadaM grAmanagarAdivAsilokaparaM dhanuzcaturhasto dnnddH| grAmavAsijanApekSayA vA bhUmyalpatvamahattvAnusAreNa vA rAjAjJayA vA gopracAro gopracAraNArtho bhUbhAgaH karttavyaH / tasya ca parauNAho grAmAdaunAM kSetrasya cAntararUpaH krameNaikadvicatuHzatadhanuHparimANaH kAryya ityarthaH / aca kheTasya dhanuHzatacayarUpamantarAlambanalabhyaM grAmAdiparimANatAratamyenAntarAlatAratamyadarzanAt / 1. va pustake karpaTaM kacit kharvvaTaM / For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| manuHdhanuHzataM parauNAho' grAmasya syAt samantataH / zasyApAtAstrayo vApi triguNo nagarasya ca // zasyA yugakolakaH sa madhyamapuruSavAhukSipto yAvatoM bhuvamullaGya patati taciguNo vA graamkssetraantraalpronnaahH| etacca grAmyANAM dhanuHparimANAnabhijJatvenAnadhyavasAyAt zasyAsaulabhyAJcoktam / seyaM pUrvapUrvasarvanivandhadRSTapaThitavyAkhyAnAnusAriNI vyAkhyA vivaadcintaamnnau| mitraistu sampAtA iti paThitvA sampAtAH kANDapAtA iti vyaakhyaatm| sarvaccaitat parigaNanamautsargikam / yAvadgavAdyAkIrNa yadgrAmAdi tAvadanusAreNa tatra gopracAra iti tttvm| atha viSNuH,pathi grAmavivautAnte na doSo'nAte c| na caalpkaalm| grAmAnte rakSitagopracArAbhyantare vivIto gavAdiniyogArtha rakSitayavaso bhUbhAgaH, anArate pazunivAraNasamanuttizUnye rthyaadikssetre| tena vAdisannihita-kSetrasthe zasye pazubhiralyakAlaM khAdite pAladoSo nAstItyarthaH / bahukAlabhakSaNe tvatrApi doSa eva / ata evoktaM kRtysaagre| AzayAparAdhastatra kalpyata iti / smRtisAre coktN-aashyaapraadhsttrbhvtiiti| 1 kvacinmUle paatthH-dhnuHshtprauhaarH| 2 ka pustake yavAdyAkoNeM / For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.ddysge pranaSTAdhigatAdhikAraH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata evAha yAjJavalkyaH, pathi grAmavivItAnte kSetre doSo na vidyate / akAmataH kAmacAre cauravad daNDamarhati // uzanAH, gobhirvinAzitaM dhAnyaM yo naraH pratilipsate' / pitarastasya nAznanti nAnanti ca divaukasaH // dhaanymityuplkssnnm| grAhyamapyetannarakahetutvAnna grAhyamityarthaH / etadapi vacanaM grAmasamaupasthitAnAvRtadhAnyAdiviSayamiti parAzarabhASyam / ullaGghitazAstraM pratyAha nAradaH, - gobhistu bhakSitaM dhAnyaM yo naraH pratiyAcate / sAmantAnumataM deyaM dhAnyaM yaca tu bhakSitam // zasyamityukterdhAnyamityayamasya pratyanuvAdaH / 276 tathA, - gavataM svAminA deyaM dhAnyaM vai karSakAya ca / evaM hi vinayaH prokto gavA zasyAvamarddane // gavattaM gavA bhakSitam / atra ratnAkarAdau gavacamiti pATho yavasa iti tadyAkhyAnazca kAmadhenvAdi likhitapAThAdarzanamUlakatvAdanAdeyam / evamiti bhakSaNavadavamarddane'pi tasya dAnamityarthaH / viSNuH - sarvvaca svAmine vinaSTazasyamUlyazca / 1 kvacit pAThaH pratiyAcate / ra vApitamiti kvacit pAThaH / 13 govaddhamiti mUle pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 280 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / sarvvatra sapAle vipAle ca mUlyamiti dApya iti zeSaH / cakArAdrAjadaNDasamuccayaH / manuH, - sapAlaH zatadaNDArho vipAlAn vArayet paznan / vipAlAn pAlakazUnyAn / kAtyAyanaH, - kSetrArAmavivIteSu gRheSu pazupAtiSu / grahaNaM tatpraviSTAnAM tADanaJca bRhaspatiH // pazupAtiSu vikaurNayavaseSu sthAneSu, grahaNaM vandhanam / kAmadhenau cakArasthAne vAkAraH paThitaH / kAtyAyanaH, - adhamottamamadhyAnAM pazUnAJcaiva tADane / svAmI tu vivadeda yaca taca daNDaM prakalpayet // iti zasyaghAtakadaNDamAtRkA / tadevaM gopracArAderanyaca pazubhirbhakSaNenAvamarddanena vA zasye nAzite pazUnAM pazupAlasya ca tADanam / pazusvAminaH zasyasvAmine tattanmUlyayo rekataradAnaM rAje ca daNDadAnamapavAdavinayAdanyaca sthitam / tacApavAdaH kvacidrAjadaivadoSAt kvacit pazuvizeSAditi dvividhastayorAdyamAha / nAradaH, - rAjagrahagRhIto vA vajrAzanihato'pi vA / atha sarpeNa vA daSTo vRkSAdvA patito bhavet I For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnhaadhigtaadhikaarH| 281 vyAghrAdibhihato vApi vyAdhibhirvA'pyapadtaH / na tatra doSaH pAlasya na ca doSo'sti gominAm // gomau gosvaamii| dvitIyamAha sa eva, gauH prasUtA dazAhantu mahokSA vaajikunyjraaH| vinivAryyAH prayatnena svAmI teSAM na daNDabhAk // mahokSA bojasektA vRssbhH| vAjikuJjarAH prjaapaalnopyuktaaH| adamyA hastino'zvAzca prajApAlA hi te smRtAH / ityuzanodarzanAt / manuH,anirdazAhAM gAM sUtAM vRSAn devpshuustthaa| sapAlAn vA vipAlAn vA adamyAn manurabravIt // devapazavo devamuddizyotsRSTAH pazavaH, utsRSTahaSANAmapi gavAM garbhArthaM gopairdhAraNAtsapAlatvamiti kullakabhaTTaH / zaGkhaH, devapazavamchAgatRSAH zasyAparAdhe na daNDamApnuyuH / vRSazabdena baujasekakRtpitrarthotsRSTavaSayograhaNamiti rtnaakrH| evaJca chAgo'pi tAdRza eva samabhivyAhArAt / uzanAH, adamyAH kANakuNThazca dRSazca kRtalakSaNaH / adaNDyAgantukA yA gauH sUtikA cAbhicAriNau // 1 ka suutauN| 2 adagaDyA niti kvacit pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 dnnddvivekH| kuNThaH khanaH, kANakuNThazabdAbhyAmatyantAsamartha ucyata iti rtnaakrH| vRSazca kRtalakSaNastrizUlAdyaGkitaH / abhicAriNI atyantamAraNazIlA iti halAyudhAdayaH / atyantadhAvanazauleti mishraaH| pArijAte tu abhisAriNoti paThitvA abhisAriNau dRSasyantauti vyAkhyAtam / AgantukA svasthAnaparibhraSTA iti rtnaakrH| atra vizeSamAha nAradaH,naSTA yA pAladoSeNa gauzca kSetra vinaashyet| na taba svAmino doSaH pAlastaddaNDamarhati // AgantukA grAmAntarAdAgateti grheshvrmishraaH| evameva smRtisaarkaarH| atraiva ca zabdasvaraso'parizaulitaparayUthapraviSTAyAH svayUthotsekabhayAt vA durnivAratvena daNDAbhAvo'pyacaiva ghttte| evameva yathabhraMze paaldosssyaavshyktvaat| iti vivikto dnnddmaakaashessH|| athApavAdakAbhAvAd yatra daNDastatra kiM sarvatrAvizeSeNaiva, neti bamaH guroH kSudrAt pazo rAcAvahni kAmAdakAmataH / mahAnalpaH zasyanAzo daNDabhedAya bhidyate // tathA hi hasyAdinAlpakAlakRto'pi zasyopaghAto'dhiko bhavati ajAdinA bahukAlakRto'pyalpaH / rAcAvutsargato nivArakAbhAvAt pAlasya svAmino vA'bhauSTatve yAvatsauhityamicchayA pazavazcaranti na tu divA tayo 1 ka kSetrAt / For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnchaadhigtaadhikaarH| 283 ranicchAyAM vA tathA kvacidete mUlaM zasyamupaghnanti kacittasya zAkhApatrAdimAtramityevam / / hetutaH svarUpatazca zasyanAzo gauravAgauravAbhyAM bhidyate daNDe ca gurulaghubhAvaM prayojayati tatazca viSayabhedamAdAya vakSyamANavAkyeSu viruvadaNDavidhivyavasthA vivadbhirUhayitvA sukarA bhavati / tatra gotamaH,paJcamASAn gavi SaDuSTre azvamahiSyordaza ajAvike dau dau| mASo'tra prakaraNe rAjato mntvyH| likhitaparibhASAprAmANyAt / mitAkSarAyAntu mASo'tra tAmrikapaNasya viMzatitamo bhAga ityuktam / yuktaJcaitat / tadApayet paNapAdaM gAM dau pAdau mahiSauM tathA / iti kAtyAyanAdisambAdAt / evaM hyaparAdhAnurUpo daNDo bhvti| zaGkhalikhitau,sarveSAmeva vatso mAgha mahiSau daza kharoSTrau SoDazAjAvikaM caturaH sarveSAM pazUnAm / vatsaH prathamavayAH zizuriti yAvat / viSNuH, mahiSau cet zasyanAzaM kuryAt tatyAlastvaSTau mASAn dnnddyH| apAlAyAH svAmI / azvastaSTro gaIbho vA gaushcettdiintdrddhmjaavikcced| bhakSayitvopaviSTeSu dviguNam / - For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 daNDavivekaH / azvo vaNigAdyazvaH prajApAlatvAbhAvAttasyeti kRtysaarsmRtisaarau| azva ityAdau zasyanAzaM kuryAdityanuSaGgaH / __ atra kharoSTraM mahiSausamamiti yAjJavastkyadarzanAttatra tatra samabhivyAhArAcca kharoSTragaIbhamahiSyo mahAntaH, gaurmadhyamA, ajAvike kSudrAviti vibhAgaH pratIyate / atha shngkhlikhitau| rAtrau carantI gauH paJcamASAn virAtraun / nAradaH, sannAnAM dviguNo daNDo vasatAntu caturguNaH / sannAnAM zasyabhakSaNazrAntAnAm, vasatAM tacaiva caritvA nautarAtrikANAm / yAjJavalkyaH, - vasatAM dviguNaH proktaH savatsAnAJcaturguNaH / . savatsAnAM vasatAmityanvayaH / manuH,pathi kSetra parihate grAmAntIye'thavA punaH / sapAlaH zatadaNDA) vipAlAn vArayet pshuun|| varmagrAmayorapi samIpasthaM parivRtaM yat kSetra tatra pAlazUnyaH pazuH kSetriNaiva vaarnniiyH| sapAlaH pazupAlena, yadi tenAsau na vAryate tadAbhisandhidoSAdasya paNazataM daNDaH // nAradaH,pratyakSacArakANAntu cauradaNDaH smRto budhaiH / 1 ka trirAtrIn / For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnhaadhigtaadhikaarH| 285 pratyakSacArakAH kSetriNAM samakSameva balena caarkaaH| tathA,__ svAmI samaM damaM dApyaH pAlastADanamarhati / samaM bhakSitazasyAnurUpaM phalaM kSetriNe, damaM daNDaM rAje svAmipAlasamakSaviSayametat // atha nAradaH,samUlazasyanAze tu svAmI damamavApnuyAt / vadhena pAlo yujyeta daNDaM svAmini pAtayet // yasminnAze punaH praroho na bhavati sa samUlazasyanAzaH / etayordoSe nAzAnurUpaM phalaM kSetrasvAmine daNDaJca rAje gosvAmI ddyaat| pAlasya tu aparAdhAnurUpaM tADanamityarthaH / halAyudhe tu, yasmin kSetre cArite kRzavRtteAhmaNAderatyantapIDA bhavati, taba gopo vadhya iti| mukhyArthaparatayA vadheneti vyAkhyAtam / atra gavAdibhakSitAvaziSTaM palAlAdi gosvAminaiva grahautavyam madhyasthakalpitamUlyadAnena krautaprAyatvAt / ata eva nAradaH,palAlaM gomine deyaM dhAnyaM vai karSakasya tu / iti mitAkSarAkAraH / sarvazcAyaM daNDaH pratyekamekaikaM pazuM prati draSTavya iti rtnaakrH| 1 ka dadyAt / For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 daNr3avivekaH / sa ca pAlAdhiSThAnakAle pAlasya / no cet svAmina eva / apAlAyAstatsvAmau sapAlAyAH pAlaH / iti viSNudarzanAt / iti kRtyasAgara-smRtisArau / kSetri zasyadAnaM nAzAnusAreNaiva, pAlasya ca tADanamaparAdhAnusAreNaiva natu pazuparigaNanayeti vizeSaH / nidhiH pUrvvanikhAtaM ciravinaSTaM dhanam / sa dvividho jJAyamAnasvAmiko'jJAyamAnasvAmikazca / tayorantyaH paranidhirityAkhyAyate / atha prathame manuH,-- mamAyamiti yo brUyAnnidhiM satyena hetutaH / tasyAdadauta SaDbhAgaM rAjA dvAdazameva vA // varNa-kAlAdyapekSayA bhAgavikalpa iti vijJAnezvaraH / bahuguNavattvAguNavattvApekSayeti kullUkabhaTTaH / evameva ratnA - krH| etacca brAhmaNAdanyatra draSTavyam / yadAha viSNuH, - svanihitAdrAjJe brAhmaNava dvAdazamaMzaM dadyuH, paranihitaM svanihitamiti vadantastatsamaM daNDamAvaheyuH / paranihitamiti tannihitamevAtannihitaM vadanta ityarthaH / tatsamaM nihitasamaM sannihitatvAt dAdazAMzasyApi aMzi- nirUpyatvena tasyaiva prathamaM buddhiviSayatvAt' / anyathA vadantazceti brUyAt na tu tatsamamiti / 1 pustake buddhisthatvAt / For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pranahAdhigatAdhikAraH / manuH,atantu vadan daNDyaH svavittasyAMzamaSTamam / tasyaiva vA nidhAnasya saMkhyayA'lpIyasauM kalAm // antaM parakIye svakIyatvaM svavittasya sarvasvasya tasya nizcaye aSTama bhAgaM mithyAvAdau daNDyaH / anizcaye tvalyauyasauM kalAM nidherekadezam / sa ca yAvatA nAvasaudati tAvAn / ayamalyAnalpadaNDavikalpaH saguNanirguNatvApekSa iti kullkbhttttH| atha dvitIye nidhibhede vaziSThaH, aprajJAyamAnaM vittaM yo'dhigacchedrAjA tabaredadhigantre SaSThamaMzaM pradAya / aprajJAyamAnamajJAtasvAmikamasvAmikaJca / idamavidvabrAhmaNaviSayaM paarishessyaat| abrAhmaNalabdhe brAhmaNabhAganiyamAt / vidrAhmaNalabdhe rAjabhAgAbhAvAt / vihAnazeSamAdadyAdityabhidhAyaitareNa nidhau labdhe rAjA SaSThAMzamAharet / iti yAjJavalkyavacanasaMvAdAt / itareNa aviSeti vijJAnezvara-caNDezvaravyAkhyAnAt kSatriyAdi ghktbhaagvirodhaat| nidhyadhigamo na rAjadhanaM brAhmaNasyAbhirUpasya, abrAhmaNa AkhyAtA cet SaSThamaMzaM labhata ityeke / 1 ka abhiyuktbhaag| For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 dnnddvivekH| iti gautamavacane abrAhmaNeti natro nindaarthtvaat| paryadAsaparatve'pyabhirUpabrAhmaNAnyatvenAvidrAhmaNasyaiva tat / na ca viSNuvAkye SaSThAMzasya rAjJA dAnaM yAjJavalkyavAkye tasya grahaNamiti virodha iti cenna abhiyuktavyAkhyAnena tannirAsAt / tathAhi mitAkSarAkAraH,itareNa rAjavidrAhmaNavyatiriktena avidrAhmaNakSatriyAdinA nidhau labdhe rAjA SaSThAMzamadhigantre datvA zeSaM nidhiM svymaahredityaah| gotamasaMvAdo'pyatra drssttvyH| atha mitAkSarAkAraH,harediti pranaSTAdhigatavadyayIkaraNAbhyanujJAnaparam / yadi tu svAmau Agatya svarUpasaMkhyAdibhirnidhiM sambhAvayati tadA rAjA tasmai nidhiM datvA SaSThaM dvAdazaM vA aMzaM svymaaddyaadityaah| rAjJA svayaM nidhyadhigame tvAha rAjadharme viSNa:nidhiM laJcA brAhmaNebhyastadaI datvA dvitIyamaI koSe pravezayet / pareNa nidhilAbhe sa evAha,nidhiM laJcA brAhmaNaH svymevaaddyaat| kSatriyazcaturthamaMzaM rAjJe dadyAt caturthamaMzaM brAhmaNebhyaH, arddha svayamevAdadyAt vaizyazcaturthAMzaM rAjJe dadyAt brAhmaNebhyo'I svymNshdvymaaddyaat| zUdrazcAvAptaM hAdazadhA vibhajya paJcAMzaM rAjJe paJcAMzaM brAhmaNebhyo'zavayaM svayamAdadyAt / For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnaadhigtaadhikaarH| 29 brAhmaNo'tra ssttkrmnirtH| brAhmaNazcedadhigacchet SaTkarmasu varttamAno na rAjA haret / __iti vshisstthvcnaat| evaJca,vidvAMstu brAhmaNo dRSTvA pUrvopanihitaM nidhim / azeSato'pyAdadauta sarvasyAdhipatihi saH // iti manuvacane vidvattvamapi SaTkarmaniratabrAhmaNaparameva / vidaSa eva SaTkarmakaraNasyautsargikatvena tacaiva tatpadaprayogAt dvayorekamUlakatvakalyane laaghvaat|| astu vA vAkyayorekavAkyatayA SaTkarmAbhiratavidabrAhmaNaparatvaM evamapyekamUlakatvopapatteH / ataeva vidvAnazeSamAdadyAditi yAjJavalkyavAkye vidvAn zrutAdhyayanasampannaH sadAcAraH sarvameva gRhNIyAditi mitAkSarAyAM vyAkhyAtam / idantu yAjJavalkyavAkyaM mamAyamiti yo brUyAdityAdhukta-rAjadeyAMzanirAsArthaM picAdinihitaviSayamiti medhaatithi-govindraajau| kullUkabhaTTastu,pareNa nihitaM laJcA rAjanyupaharennidhim / rAjagAmau nidhiH sarvaH sarveSAM brAhmaNAhate // iti nAradavacanAt, rAjA laJcA nidhiM dadyAhijebhyo'I dijaH punaH / vidvAnazeSamAdadyAt sa sarvasya prabhuryataH // iti yAjJavalkyavacanAcca paranihitaviSayamapautyAha / 37 For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| taba yadyapi nAradavAkye sarveSAmiti SazcantAdapasthiteSu svAmiSu brAhmaNAhate ityanena brAhmaNasvAmikasya nidheH rAjagAmitvaM pratiSidhyate, na tu brAhmaNAdhigatasya yAjJavalkyavAkye ca brAhmaNasya sarvaprabhutvazrutirarthavAdamAtra sarvasvaM brAhmaNasyedamityAdivat / anyathA bahuvirodho'tiprasaGgazca syAdato na tadabhidhAnavaiphalyApatterapi paranidhiparatvaM klpyte| tathApi rAjA lazcetyatra nidhipadasya paranidhiparatvadhauvyAdAdadyAdityacApi tasyaivAnvayata upasthitatvAt / sa ca brAhmaNasvAmiko'pi yadi tattvena na nizcauyate tadA taM rAjA haredeva / anyathA anadhyavasAyenAparigrahe nidhigrAhakAnekavacanavaiphalyAt / atha yadi nidhipAtralikhanAdA daivajJapraznAdevA tattathAvadhriyate tadA rAjApi na haret / brAhmaNAhate iti naardvcnaat| tasmAdenaM prApya brAhmaNebhyo dadyAt brahmasvaM brAhmaNo nayediti sambhayasamutthAnaprakaraNIyabRhaspativacanasaMvAdAt tataH sajAtirityanapatyadhanaprakaraNauyanAradavacanasvarasAcca / nanvevaM parasvAdAnaM brAhmaNasya syAditi cet na asmAdeva vacanAt parakIye'pi nidhau tasya svttvaavgmaat| svAmI rikthkryvibhaagprigrhaadhigmeviti| gotamasmaraNAcca / adhigamo nidhyAdeH prAptiriti nibandheSu vyaakhyaanaat| nanvevamadhigamAvizeSe'pi viSNuvAkye bhAgabhedapratipAdanaM draSTavyamiti cet na vAcanikatvAdeva sughaTatvAt / For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prnhaadhigtaadhikaarH| atha tathApi paranihite svAmisvatvanittiH kuta iti cet ajJAyamAnasvAmiko nidhiiiividhH| naSTasvAmiko luptsvaamikshceti| tayorAye svAmyabhAvAdeva niviSTakatvam atastRNAdivadeva tatra parigrahAt' svAmyam / dvitIye tu pracchannasya svAmino'nanusandhAnAdyanumitAdupekSaNAdeva svtvnivRttiH| astu vA pranaSTAdhigatasthalavadanyasvAmikasyaiva viniyogaH, asmAdeva vacanAt / na caivaM vAkyabhedAyugapattiyavirodhaH syaaditivaacym| uktAdAvapi viniyogamAvasyaiva vidhaanaat| evaJca upasthite svAmini pranaSTasyaiva nidheH praavrttnm| ata eva mitAkSarAvyAkhyAnaM taduktabhAgabhedavikalpaparikalpanaJca ghttte| nanu steyapratiSedhazAstreNa viruvamidaM viniyogavacanamiti cenna arthazAstratvAt gobhakSitazasyagrahaNasyozanasA niSedhe'pi gotamena vidhAnavat, khadAraniyame zaGkhalikhitAbhyAmukta'pi nAradena parAnavaruvasvadAsaugamanAbhyanujJAnavat / brAhmaNasyAhiMsyatve manunota'pi kAtyAyanena AtatAyino hiMsAbhyanujJAnavat, mAtulakanyAyA mAvasapiNDatvena zAtAtapAdibhiruvahanapratiSedhe'pi vRhaspatinA dAkSiNAtyAnAM tatpratipAdanavacca / tasmAdazanaH-zaGkha-likhita-manu-zAtAtapAdivacanAnAM dharmazAstratvena balavattve'pi yathA gotama-nArada-kAtyAyana 1 7 pustake prigrhenn| 27 pustake-devetarakhatvanivRttiH / For Private And Personal Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 dAivivekaH / vRhaspativacanAnAmarthazAstratvena daNDAbhAvaparatayA caritArthatvAdavirodhastathA parasvAdAnavarjanaM yadyapi dharmazAstratvena vratopamaJca balavattvAt, tathApi yastamapahastayitvA nidhiM gRhNAti, tasya rAjJo'vigarhaNamitarasyAdaNDanamiti nidhigraahkvcnaarthH| eSa cArthaH, ajaDazcedapogaNDo viSaye cAsya bhujyate / bhAgaM tadyavahAreNa bhoktA taddhanamarhati // iti vadatA manunaiva spaSTamuktaH, vyavahAreNeti vacanAt dharmataH pUrvasvAmina evetyabhiyukta vivaraNAt / evaJca brAhmaNetarasvAmikatvenaiva nizcito nidhirAdeyastaditarastu rAjJA brAhmaNebhyo deya iti sthitm| iha brAhmaNAdeH kRtsnaikadezagrahaNaM rAjanivedanapUrvakameva / yadAha nAradaHpareNa nihitaM labdhA rAjanyapaharennidhim / tena dattantu bhuJjauta stenaH syAdanivedane // stenaH syAditi steyoktadaNDaprAptyartham / yAjJavalkyaH, aniveditavijJAto dApyastaM daNDameva ca / taM nidhim / daNDaM zaktyapekSamiti mitaakssraakaarH| sarvasvamiti tattvam / tathA ca viSNuH,aniveditavijJAtasya sarvasvamAharet / iti prakIrNake uddissttvrgH|| For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha sAhasamAha / nAradaH, manuSyamAraNaM steyaM paradArAbhimarSaNam / pAruSyamubhayaccaiva sAhasaM pazvadhA smRtam // atra prakAzakRtatvalakSaNamAkSiptaM sAmAnyalakSaNam / paJcadheti vibhAgaH prANihiMsA steyaM paradAraparigraho vAkpAruSyaM daNDapAruSyamityuddezaH / iha ca sAhase rakSiturjJAnavAraNaM nAsti, steye tu tadastauti tasyAsA hasatvAduktavibhAgAnupapattiH steyalakSaNe sAhasalakSaNe cAvyAptiH / rakSisamakSakRtasyApi paradravyagrahaNasyApave steyatvAdatasamakSa tasyApi paradAraparigrahAdeH sAhasatvAt / atastadubhayamanUdyApyupekSya-- sahasA kriyate karmma yatkiJciddaladarpitaiH / tatsAhasamiti proktaM saho balamihocyate // - iti nAradenaivoktam / evaJca samAkhyAnugataM balakRtatvamAcametanmate sAhasalakSaNam / tadetat spaSTamAha, AdhiH sAhasamAkramya steyamAdhi lena tu / zradhiH pauDanaM tadalena yaca kriyate tatsAhasam / yatra tu rakSiturapavAryya chalena kriyate tat steyamityarthaH / etena steyasya dvirUpatvamuktam / ata eva steyAdaunAmavizeSazrutAvapi balAvaSTambhena kriyamANAnAmeSAM sAhasa For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 dnnddvivekH| tvam / atastacaiva daNDAdhikyaM na tu rahasi kriymaannaanaamiti| tatra pratipAdokta eva daNDa iti mitaakssraakaarH| etadevAbhisandhAya yaajnyvlkyen| sarvaH sAkSI saMgrahaNe caury-paarussy-saahse| iti pRthagupAdAnaM kRtam / evaJca parigaNitebhyo'nyasyApi sAhasatvAttatra tadatto daNDo ghttte| yathA bRhaspatiH, honamadhyottamatvena vividhantatprakIrtitam / dravyApekSo damastatra prathamo madhya uttamaH // udAhRtamidaM prakIrNApahAraprakaraNe, nAradaH, tasya daNDaH kriyApekSaH prathamasya zatAvaraH / madhyamasya tu zAstrajJaidRSTaH pnycshtaavrH|| uttame sAhase daNDaH sahasrAvara iSyate / vadhaH savasvaharaNaM purAnnirvAsanAGkane // tadaGgacheda ityukto daNDa uttamasAhase / tadaGgaM sAhasakaraNabhUtam / uttamasAhase vadhAdayo'parAdhatAratamyAtsamastA vyastA vA yojyA iti mitaakssraa| paradravyasya hiMsApahArAdau mUlyasamaM damamabhidhAyabRhaspatiH, dviguNaH kalpanIyaH syAt puruSApekSayA nRpaiH / yAjJavalkyaH, tanmalyAddiguNo daNDo nihave tu caturgaNaH / For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAhasamAha / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 265 asmAdeva vizeSadaNDavidhAnAt prathamasAhasAdisAmAnyadaNDavidhAnamapahAra vyatiriktaviSayamiti gamyata iti mitAkSarAkAraH / vRhaspatiH - harttA ca ghAtanauyaH syAt prasaGgavinivRttaye / anya' daNDA dinAnupazAmyato'bhyAsaviSayamidam / manuH,-- dravyANi hiMsedyo yasya jJAnato'jJAnato'pi vA / sa tasyotpAdayettuSTiM rAjJe dadyAcca tatsamam // tuSTiM hiMsitapratisaMskArAdinA / ava jJAnato'jJAnato veti tuSTyutpAdanApekSayoktam / daNDastu jJAnato nAzitamUlyasamaH | ajJAnatastadarddhamiti nArAyaNenoktam / tathAca, carmmacArmmikabhANDeSu kASThaleASTramayeSu ca / mUlyAtpaJcaguNo daNDaH puSyamUlaphaleSu ca // cArmikamupAnatpAnapAcAdi / kASThamayaM mAnapAtrAdi / leASTramayaM kumbhAdi / prathamaM carmmapadaM sphuTArtha - miti ratnAkaraH / sarvvacAtra sAhasino guNavattvAguNavattvAbhyAM zravyatvadaridratvAbhyAJca viSayasya vaiziSTyA vaiziSTyAbhyAmaparAdhasya gauravalAghavAbhyAzca vyavasthA / nanvevamadUSayitumavamatAnuvAdo vyarthaH / na vyarthaH -- kAmaM steyAdikaM sAhasaM kintu tasyApi valadarpAbhiSTambhopAdhi 1 Ga artha daNDAdinA, ga vyartha daNDAdinA iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 266 daNDavivekaH / kRtatve daNDAdhikyamityevaMparatvAt balaM vinApi sAhasaprayogo'stItyevaM paratvAcca / __ asya ca balaM vinA'pavAritakena yAni dRSTaceSTitAni teSAM gauNaM sAhasatvamabhidhAya teSvapi ythoktdnnddpraaptyrthtvaat| __ ata eva taistaiSibhistAni tAni vacanAni sAhasaprakaraNe ptthitaani| tadanusAriSu ca kAmadhenvAdinibandheSu tvaivaavtaaritaani| kevalamasmAbhiH prakaraNabhedapratijJAnAdibhAjakopAdhibhedasamvAdanAya prakaurNaprakaraNe sNgRhiitaani| taba gRhe kaNTakAdikSepe yAjJavalkyaH, dukhotyAdi gRhe dravyaM kSipan prANaharantathA / SoDazAdyaH paNAn daNDyo dvitIyo madhyamaM damam // gRhe parakIye, duHkhotyAdi kaNTakAdi, prANaharaM sryaadi| daNDa ityanuvRttau viSNuH gRhe paur3AkaraM dravyaM prakSipan paNazatam / pauDAtAratamyAdatra vyavasthA / iha gRhapadena yatra vizrabdhaM vartamAnasya kaNTakAdinA vedhAsambhavastAdRzaM vaadikmpyuplkssyte| yattu zArIro'Ggachedo vetyanuttau mArga-rasadravyadUSaNa iti zavalikhitAbhyAmuktam / tatra mArgadUSaNaM tIkSNazalAkAdinA rasadravyadUSaNaM viSAdineti ratnAkarakRtA vyAkhyAtamato daNDagauravaM ghaTate / For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sAhasamAha / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- tathA hi viSAktA lauhamayI zalAkA kacchapikA zRGgATikA pracchannaM zUlagarbhaM garttam viSAktaM sarpiH payo betyAdiprANApahAravyAptam / avyAptAvapi prayoktuH parajighAMsAM gamayati / ata eva yatra prayuktairetaiH parasya prANavadhastatra prayokturapi zArauro mAraNarUpo daNDaH / yaca tu pauDAtizayamAcaM tacAGgacheda iti vikalpo ghaTate / evaJca sarpAdeH prANaharatve'pi tatprakSeptarjighAMsAvagame'pi yatra prakSiptasya tasyApasaraNAt pauDAbhAvastatra yAjJavalkyokto daNDa iti draSTavyam / atha mArgAdyupaghAte manuH - samutsRjedrAjamArge yastvamedhyamalAdikam / sa ddau kArSApaNau daNDyo'medhyaJcAzu zodhayet // rAjamArgaH kAtyAyanenoktaH, - 267 sarvve jAnapadA yena prayAnti sacatuSpadAH / aniSiddhA yathAkAmaM rAjamArgaH sa ucyate // amedhyaM purauSamiti manuTaukA / anApadi zrArttyabhAve / asyApavAdamAha, ApatkRte yathA vRddho garbhiNau bAla eva vA / paribhASaNamarhanti taca zodhyamiti sthitiH // paribhASaNaM mA punaH kRtyamiti vAgdamam / viSNuH,-- pathyudyAna udakasamaupe azucyutkarAdityAge paNazatam / taccApAsyeta | For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 268 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / paNazataM daNDya ityanuSaGgaH / kAtyAyanaH, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taDAgodyAnatIrthAni yo'medhyena vinAzayet / amedhyaM zodhayitvA tu daNDayet pUrvvasAhasam // atha gRhakuDyAdibhede viSNuH -- daNDAnuvRttau / gRhakuDyAdyupabhettA madhyamasAhasaM tacca yojayet / tadgRhakuDyAdi yojayet pratisaMskuryyAt bhedaka ityarthAt / etacca gRhasahitakuDyAdigataprauDhavidAraNaviSayam / anyaca yAjJavalkyaH, abhighAte tathA bhede chede kuDyAvaghAtane' / paNandaNDyaH paJcadaza viMzatiM taddayaM yathA // kudyasyAbhighAto bandhanazithilaukaraNam / taca paJcapaNA daNDaH / bhedaH kvApi bandhanAdivighaTanaM, tatra dazapaNAH / chedo dvaidhIkaraNam / taca viMzatipaNAH / avaghAta uktebhyo'dhiko vimarhaH / taca catvAriMzatpaNA ityarthaH, iti ratnAkaraH / evameva mizrAH / ---- mitAkSarAyAntu kudyAvaghAtana ityatra kuddAlapAtana iti tayamityaca tadyayamiti ca paThitam / vyAkhyAtaJca / kuddAlAdinA kuDyAbhighAte vidAraNe dvaidhakaraNe ca yathAkramaM paJcapaNo dazapaNo viMzatipaNazca daNDaH / kuDyasyApAsane punarete trayo daNDAH samucitA 1 kvacit vyavapAtane iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsmaah| 266 daapyaaH| kudyasya punaHsamyAdanArthaJca dhanaM svAmine dadyAdityuktam / halAyudho'pyAha,kudyAbhighAtamAtre paJcapaNAH, vidAraNe dazapaNAH, dvaidhIkaraNe viNshtiH| avapAtane tu samuccita evAyaM daNDaH / abhihatAdidAnaJca svAmine srvtreti| yuktaccaitat naiyAyikatvAt / kAmadhenvAdAvapi tadyayamiti paatthH| kAtyAyanaH,prAkAraM bhedayedyastu pAtayecchAtayeta vaa| vanauyAdathavA mArga prApnuyAt pUrvasAhasam // prAkAraH pASANeSTakAdikRtA itiH / viSNuH,gRhakudyAdibhettA madhyamasAhasam / tacca yojayet / manuH,prAkArasyAvabhettAraM parikhANAJca pUrakam / hArANAJcaiva bhettAraM kSiprameva pramApayet // hArANAM dAramArgAdaunAmiti nArAyaNaH / atra pramApayedityatra manuTIkAyAM pravAsayediti kullakabhaTTena paThitam / dezAnnivAsayediti ca vyAkhyAtam / prAkArabhedasyAlyAnalpabhAvabhedena dnnddvyvsthaa| bhinnapratisaMskArazca / gRhakudyAdivadavApi draSTavyo nyAyasAmyAt / For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| atha pUjyAtikramAdau SoDazake yAjJavalkyaH,'ardhyAkrozatikamakRddhAbhA-prahAradaH / sandiSTasyApradAtA ca samudra-gRhabhedakaH // sAmantakulikAdaunAmapakArasya kArakaH / paJcAzatpaNiko daNDa eSAmiti vinizcayaH // svacchandavidhavAgAmau vikruSTo'nabhidhAvakaH / akAraNe ca vikroSTA caNDAlazcottamAn spRzan // zUdrapravajitAnAJca daive piye ca bhojakaH / ayuktaM zapathaM kurvannayogyAyogyakarmakRt // vRkSa-kSudra-pazUnAJca puMstvasya pratighAtakaH / sAdhAraNasyApalApau ca dAsaugarmavinAzakaH // pitaapuvsvsbhaav-dmptyaacaaryshissykaaH| eSAmapatitAnyonyatyAgau ca zatadaNDabhAk // arghya ahiH, aacaaryaadiH| atikrama AjJAlavanam / prhaarstaaddnm| sandiSTasya preSitasya dravyasya pratizrutasyeti mitaakssraa| samudragRhabhedako mudritagRhamudrAbhedako'niyukta iti shessH| sAmantAH svgRhkssetraadisthaayinH| kulikAH kuljaataaH| AdizabdAdanye'pi svagrAmodbhatAH svadezobhatAzca gRhynte| atha kudyabhinnadravyAbhighAtAdau kAtyAyanaH,kSatirbhaGgo'vamardo vA kuryAdravyena yo nrH| prApnuyAt sAhasaM pUce dravyabhAk svAmyudAhRtaH // 1 gha 7 pustakahaye yAyAkroza / For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsmaah| 301 kSatiH kiJcinnAzaH / bhnggo'iinaashH| avamaIH sarvanAzaH / atra alpAghAtena yadanupayuktaM bhavati tanmahAmUlyaM sphaTikAdidravyaM vivkssitm| tena sarvaca daNDasAmyaM ghttte| halAyudho'pyAha, kSatAdaunAM laghugurubhAve'pi daNDasAmyaM dravyaviSayAviSayatayA samarthanIyamiti / drvybhaagiti| kSatAdikartA eSAmapakArako'niSTakRt / halAyudhastu eSAM nopakAraM yaH karototyAha / mizrastu AkArasya neti paThitvA eSAmanAhAyaka iti vyAkhyAtam / svacchandavidhavAgAmau niyogAbhAve'pi thaamii| viSaNaH,caurAdyAkrAnte rakSArthamAito nAbhidhAvakaH satvaraM tdsnnidhigaamau| yadAha halAyudhaH-zaktaH san yo na dhAvatauti / mitraistu anabhidhAyaka iti paThitvA prativacanApradAteti vyAkhyAtam / uttamAn braahmnnaadaun| zUdrapravrajitAnAM digambarAdaunAm / ayuktaM zapathaM svamAtaraM gRhNAmautyAkAram / avAniyuktaH zapathakAroti viSNUktamapi graahym| tasyApyayuktatvAt / ayogyaH shuudraadiH| yogyaM karma prtigrhaadi| tena pratigrahAdyayogyaH pratigrahAdikArItyarthaH / vRkSeti puMsvasya phalaprasavazaktarauSadhAdiprayogeNa prtighaatkH| So vlauviiH| pazUnAM kSudratA hsyaadypekssyaa| For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 302 daNr3avivekaH / viSNunA tu pazrUnAM puMstvopaghAtauti sAmAnyenoktam / vyAkhyAtaJca taca ratnAkarakatA puMstvopaghAto gudaccheda iti / www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAdhAraNapalApau aparasAdhAraNadravye niSkampavaJcakaH / iha vikuSTasyAnabhidhAvataH zatadaNDo'yamAkrozakasya ghAtAdyabhAve, tatsattve tadanusArau daNDa ityAha / - viSNuH, ekaM bahUnAM nighnatAM pratyekasyoktadaNDAddiguNaH / utkrozantamanabhidhAvatAM ttsmiipvrttinaanyc| dviguNa ghAtakadaNDApekSayA / tathA cANDAlasya zatadaNDo'kAmakRte sparze / www anyaca viSNuH, aspRzyaH kAmacAreNa aspRzyAn spRzan vadhyaH / rajasvalAM ziphAbhistADayet / rajasvalAM spRzantaumiti zeSaH / ziphA vRkSanetram / tatraprabhavayA rajvA praharedityarthaH / tathA zUdrAdeH pratigrahAderanabhyAse zatadaNDaH / abhyAse tvAha manuH -- yo lAbhAdadhamo jAtyA jauvedutkRSTakarmmabhiH / taM rAjA nirdhanaM kRtvA kSiprameva pravAsayet // atra tu jAtyA adhamo vaizyAdiH / utkRSTasya kSatriyAderasAdhAraNakarmmaNA jIvet taM dhanahInaM kRtvA svarASTrAniHsArayedityartha iti halAyudhaH / evameva ratnAkaraH / 1 ka AGgadaH / For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasamAha / 303 tathA savoktaM dAsaugarmavinAze'tra paNazatAvabodhAt, brAhmaNaugarbhavadhe sarvasvaharaNAvabodhAt zastrAvapAte garbhasya ghAtane cottamo damaH / iti yAjJavalkyavacane tadanyagarbhaghAto vivakSita iti / mitAkSarAyAmapi dAsI brAhmaNaugarbhavyatirekeNeti zeSamantarbhAvya vacanamidamAkhyAtam / tatra brAhmaNIgarbhavadhe sarvasvaharaNaM yadyapi zRGgagrAhikatayA na kvacidataM tathApyaucityAdeva tatra draSTavyam / yadyapi mitAkSarAyAM hatvA garmamavijJAtamityatra brahmahatyAtidezaM vakSyatItyatroktaM tadapi tadabhiprAyakamiti pratibhAti / iha ca prahArasya karaNatvamapekSitaM zastrAvapAtasya snidhishruttvaat| paragAvaparasyApi tasya prkRternnvyaat| upasthitatvAt vacanAntarasaMvAdAcca / yathAhozanAH, pariklezena pUrvaH syAjhaiSajyena tu madhyamaH / prahAreNa tu garbhasya pAtane daNDa uttamaH // pariklezena AyAsena grbhsyetynvyH| bhaiSajyena garbhasya pAtane iti sambandhaH / vissnnuH,pitRputraacaaryyaajyvijaamnyonyaaptittyaagau| na ca tAn jahyAt / tAn patitAniti shessH| tyAgo vihitasatkArAdyanAcaraNam / atyAgazca niSidasambhASaNAdyAcaraNam / For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 304 daNDavivekaH / ayaM zatadaNDo vidssornyonytyaage| na mAtA na pitA na strI na putrastyAgamarhati / tyajannapatitAnetAn rAjJA daNDyaH zatAni SaT // iti manUktaH zatadaNDo viduSA kAmAdekataratyAge drssttvyH| atyAjyA mAtA tathA pitA sapiNDA gaNavantaH sarva evaatyaajyaaH| yatyajet kAmAdapatitAn sa daNDaM prApnuyAddizatam / iti zaGkhalikhitokto dizatadaNDaH kAmAdavidapaikataratyAge drssttvyH| atha mArgAdAnAdau viSNaH, yeSAM deyaH panthAsteSAmapathadAyau kArSApaNapaJcaviMzatipaNAn dnnddyH| AsanArhasya Asanamadadat, pUjArhamapUjayaMzca, prAtivezyabrAhmaNe nimantraNAtikrame ca nimantrayitvA bhojanAdAyau ca nimantritastathetyuktvA cAbhuJjAnaH suvarNamASakaM niketayituzca dviguNamannam / atra manuH, cakriNo dazamausthasya rogiNo bhAriNaH striyaaH| snAtakasya ca rAjJazca panthA deyo varasya ca // cakrI cakrayuktarathAdiyAnavAn / dazamauM gato nvtivrssoprivyaaH| varo vivAhAya prsthitH| etadAcAryopAdhyAyagurbAdaunAM vidyAraddhAdInAJcopalakSakam / apathadAyau uktAnAM pnthaanmddaanH| AsanAsya 1 mUle nimantrayituzca / For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasadaNDaH / 305 AsanAdAne pUjanArhasyApUjane paJcaviMzatirityanuSaJcanauyaM trayANAM tulyarUpatvAt / [evaM suvarNamASaH pUrvayorapi draSTavyastrayANAM tulyarUpatvAt / / prAtivezyabrAhmaNanimantraNAtikAmI nimantraNAvasare prApte doSaM vinA nirntrgRhvaasibraahmnnnimntrnnaasviikaarau| niketayiturnimantrayituH / zatadaNDAnuvRttau 'panthAnaJcAdadAnastu' iti manuvacanamAcAryAdipUjyatamaviSayamityavirodhaH / manuH, prAtivezyAnuvezyau ca kalyANe viMzatidije / arhAvabhojayan vipro daNDamarhati mASakam // Anuvezya ekaantrgrhvaasii| kalyANamiha mAGgalyakarma, viMzatidijA bhojyante yatra taviMzatidijam / etadabhayaM braahmnnbhojnnimittmaacoplkssnnm| vipra iti vacanAt kSatriyasya na doSa iti naaraaynnH| tathA, zrotriyaH zrotriyaM sAdhuM bhUtikRtyeSu bhojayan / tadannaM dviguNaM dApyo hairaNyaJcaiva mASakam // zrotriyaH sdaacaarvaan| zrotriyaM tathAvidhameva, sAdhuM gunnvntm| sa ca prakRtatvAt prAtivezyAnuvezyarUpa eveti kulluukbhttttH| bhUtikRtyeSu vivAhAdiSviti manuTaukA / tadannaM tadbhojyamantraM dviguNaM dApyaH, abhojitAyeti rtnaakrH| 1 gha pustake [ ] cihitAMzo nAsti / 39 For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 306 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / bhojanamakRtavate iti tattvam / viSNuvacanene kamUlakatvAt / hiraNyamASakaM dApyo rAjJe / aca pratibhAti -- etat prAtivezyAnuvezyavyatiriktasAdhuzrotriyaviSayaM viMzatidvija iti vizeSaNasvarasAt / evaJca pUrvvavAkye'pi mASaH sauvarNa eva vAcyaH, prakaraNAt viSayasAmyAcca / arho nimantrayiturarhanimantraNA svIkAriNA viSNuktena tulyatvAt sannihitena nirdoSeNa vyavahitasya saguNasya tulyatvAcca / pUrvvatra doSAbhAve sati sAnnidhyasyaiva guNatvaucityena nimantraNaprayojakatvAt / yattu halAyudhena tacoktaM mASakazcAca raupyo boDDavyo mAnavenottarazlokena ato'dhike bhUtikRtyAtmake prAtivezyazrotriyAbhojanarUpe aparAdhe viziSya hiraNyamApakadaNDAbhidhAnAditi / taccintyam / uttarazlokaviSayasya darzitatvAt / tasyApi prAtivezyaviSayatve daNDabhedAnupapatterbhedahetvabhAvAt guNavattvasya vyavahitanimantraNaprayojakatvena caritArthatvAt / na ca pUrvvavAkye viMzatiddija iti vacanAnmAGgalyasya ca karmmaNo lAghavam / uttaravAkye bhUtikRtya itivacanAttasyaiva gauravaM vivakSitam / taH prabhUte'pi karmmaNi sannihitazrotriyAnimantraNamityadhiko'parAdha iti yuktaM daNDAdhikyamiti vAcyam / viMzatidvije'pi karmmaNi vAdhakAbhAve prAtivezyaparityAge aparAdhAdhi' kyAt / 1 ka apavAdhAdhikyAt / For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsdgddH| na ca sannihita eva zrotriyasAdhAvanimantrite hairaNyo mASo'naivaMbhUte rAjata iti vyavastheti vaacym| tarikaH sthAnikaM zulkaM gRhNan dApyaH paNAn daza / brAhmaNAn prAtivezyAMzca tahadevAnimantrayan // iti yAjJavalkyavacanavisaMvAdAt / mama tu sannihitanirguNabrAhmaNaviSayatvenAsya sAmaJcasyAt / hije bhojye tu samprApte pApe nAsti vyatikramaH / iti kAmadhenulikhitamatsyapurANadarzanAt / tasmAduttaravAkyaM yathAvyAkhyAtaviSayameva / nimantraNAsvIkAriNo bhojanAdAyino'bhuJjAnasyAnimantrayituzca catUrNAmuktarUpANAM sauvarNa eva mASako daNDaH / uttarayoIiguNabhojanadAnamadhikam / astu vA sannihiteSveva guNatAratamyAt sauvarNo mASo dazapaNA rAjato mASa iti vyavasthA / halAyudhastvAha tulyarupe vipre hairaNyaM mASakaM tato hone dazapaNAH, tato haunatare rUpyamASakamiti vyavasthA / athAhetukapratigrahatyAge viSNuH, Amantrito hijo yastu vartamAnaH prtigrhe| niSkAraNaM na gacchettu sa dApyo'STazataM damaH // pratigrahArthaM nimantrito vinA kAraNena yo na gacchati tasyASTottarazatapaNo daNDa ityarthaH / iha ca pratigrahAntare vartamAnasya prakRte vaimukhyaM dAtuhoSamullikhatauti vAkyapAruSyavadeSa doSaH / For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / atha brAhmaNadidUSaNe daNDya ityanuvRttI, viSNu, abhakSyeNa brAhmaNasya dUSayitA SoDazasuvarNAn, jAtyapahAriNA zatam, surayA vdhyH| kSatriyadUSayitustadaIm / vaizyadUSayitustadaIm / zUdradUSayituH prathamasAhasam / atra abhakSyeNAnnapAnAdimizritena svarUpeNa veti mitaakssraa| abhakSyamapeyasyApyupalakSaNam / abhakSyamathavA'peyaM brAhmaNAn grAsayan dijAn / iti manusaMvAdAt / tena abhakSyeNa vinmavAdinA / jAtyapahAriNA lazu-, naadinaa| zUdrasyAbhakSyaM kpilaadugdhaadi| jAtyapahAri nissiddhpnycnkhmaaNsaadi| tadaImiti abhakSyeNa dUSaNe aSTau suvarNAn jAtyapahAriNA pnycaashdityrthH| tadarddhamiti paJcaviMzatisuvarNAnityarthaH / etaduttamabrAhmaNAdiviSayam / anyatra tvAha yAjJavalkyaH,vijaM pradUSyAbhakSyeNa daNDa uttamasAhasaH / kSatriyaM madhyamaM vaizyaM prathamaM zUdramarddhikam // yacca, kUTasvarNavyavahArau vimAMsasya ca vikryau| vyaGgahInAstu karttavyAH zAsyAzcottamasAhasam // iti yAjJavalkyavacanam / tatra cauNyaGgAni nAsA-karNa-kararUpANauti mitaakssraa-rtnaakraadyH| 1 kvacit pAThaH dnnddaanusttau| For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasadaNDaH / yacca ekapAdaH kArya ityanuvRttau vimAMsavikrayau ceti vissnnuvcnm| atra vimAMsaM viruddhmaaNsm| zRgAlAdimAMsamiti yAvat / yacca, abhakSyasya avikreyasya ca vikryau| devapratimAbhedakazcottamasAhasaM daNDaH / ityaparaM viSNuvacanam / sarvacAtra vikrayo na duussnnprH| anyathA auSadhatvenApi tadvikraye doSaH syAt / evaJcAmauSAM vAkyAnAM uttamAnuttamaviSayatayA vA vyavasthA drssttvyaa| aba viSNaH, jAtibhraMzakarasyAbhakSyasya ca bhakSayitA vivaasyH| bhakSayitA bhoktA kAmAditi zeSaH / grasitAraH svayaM kA- rAjJA nirviSayAstu te / iti manudarzanAt / atha abhicArAdau manuH abhicAreSu sarveSu karttavyo dizato damaH / mUlakarmANi cAnAptaiH kRtyAsu vividhAsu ca // abhicAreSu zyenAdiSu zAstrIyeSu sUcaulikhana-pAdapAMzugrahaNAdivalaukikeSu anaparAdhinaM prati kriyamANeSu / mUlakarmaNi bheSajAdiprayoge anAptairahitaiSibhiH kriymaanne| kRtyAsu uccATanAdirUpAsu rogAdyutpattyartham, mAtR 1 ka pustake kumAMsetyadhikam / For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| grahaNAdyutthApanarUpAsu cAsadRzISu karturdizato dama ityrthH| abhicAryamANasya maraNAbhAvapakSe ayaM daNDo maraNe tu manuSyamAraNadaNDa eveti manuTaukAyAM kullUkabhaTTaH / __ prakAzataskaraprakaraNe mUlakarma vazIkaraNaM dhana-grahaNArthaJca tasya pryogH| iha tu paramAraNAdyarthaM bheSajAdiprayogaH, anAptairiti svarasAditi prkrnnbhedH| nArAyaNastvAha anaaptH-asmbndhau| mUlAdiprayogarUpaM vshiikrnnm| tasminnasambandhiviSaye kRte doSo na bhaadaaviti| atha aduSTadUSaNAdau manuH, adUSitAnAM dravyANAM dUSaNe bhedane tathA / maNInAmapavedhe ca daNDaH prathamasAhasaH // dUSaNe apadravyasaMsargeNa dusstttvaapaadne| bhedane yeSAM bhedamAtreNaiva vighaTanaM teSAM bhede| maNaunAM muktAdaunAmapavedhe doSAvahe vedhkrnne| atha jArApalApAdau yAjJavalkyaH,jAraM cauretyabhivadan dApyaH paJcazataM damam / upajIvya dhanaM muJcan tadevASTaguNIkRtam // upajIvya upAdAya, yo jAraM kulabhraMzAdibhayAt svastrIdoSamapahuvAnazcaura ityapahute paJcapaNazatAni dApyaH / yastu tasmAdutkocAdirUpaM dhanaM gRhItvA taM parityajati sa tadutkocadhanAdaSTaguNaM dApya ityrthH| iti hlaayudhcnnddeshvraadyH| paJcaviMzatimaSTaguNAmiti mizrAH / For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsdnnddH| 311 atha avikrayya-vikraye nAradaH, avikrayANi-vikrauNan brAhmaNaH pracyutaH pathaH / mArge punaravasthApyo rAjJA daNDena bhUyasA // yadyapi, vaizyavRttAvavikreyaM brAhmaNasya payo ddhi| sRtaM madhu madhUcchiSTaM lAkSA-kSAra-vasA-rasam // mAMsaudanaM tilaM kSaumaM soma-puSya-phalopalAH / manuSyaviSazastrAmbu-lavaNApUpavaurudhaH // zaNa-kauzeya camAsthi-kutapaikazaphA mRgAH / udazvitkeza piNyAka pAkAdyauSadhayastathA // evamAdyabhidhAya nAradenaitadaktam tathApyanyAni grAhyANi tulyayogakSematvAt / ata eva vyAkhyAtaM caNDezvareNa-avikreyANi-dharmazAstreSu prtissiddhvikryaannauti| bhUyasA uttamasAhasena avikreyasya vikrayo cottamasAhasaM daNDya iti viSNusaMvAdAt / atha saMkramAdibhede manuH,saMkramadhvajayaSTInAM pratimAnAcca bhedakaH / pratikucci tat savvaM dadyAt paJcazatAni ca // saMkramo jloprigmnocitkaasstthaadivndhH| sAka iti prsiddhH| dhvajo rAjahAradevatAyatanAdicihnam / yaSTihaTTanAgAyatanAdiyaSTiH / puSkariNyAdiyaSTiritimanuTaukAyAM kullUkabhaTTaH / grAmAdipatAkAyaSTiriti nArAyaNaH / pratimA devatApratikRtiH / For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 dnnddvivekH| sarvajJatvAha pratimA'tra manuSyapratikRtirdevapratimAsu vadha eva koSThAgAretyAdinA tadAyatanabheda eva tsyoktriti| tadetadvAkyasya cauryaparatvAdanAdeyam / pratikuryAt pUrvavat sNskuryaat| kAtyAyanaH, haredbhindyAdahedApi devAnAM pratimA ydi| tadgrahaJcaiva yo bhindyAt prApnuyAt pUrvasAhasam // viSNaH, pratimAbhedakazcottamasAhasaM daNDyaH / zavalikhitau,pratimArAma-kUpa-saMkrama-dhvaja-setu-nipAnabhaGgeSu tatsamutthApanaM pratisaMskAraH, aSTazataJca dnnddH| nipAnaM gavAdInAM jalapAnArthaM kUpasamaupakRto jlaadhaarH| sarvabhaGge samutthApanaM tajjAtIyasya karaNam / ekadezabhaGga tasyaiva sNskaarH| hanyAdityanuvRttau viSNaH,-setubhedakRtazca / yAjJavalkyaH, setubhedakaraJcAzu zilAM vaDvA pravezayet / atra pratimAbhaGge tadutkarSApakarSatAratamyAt tadbhaJjakasya dhanikAdhanikatvAbhyAJcottamAdisAhasadaNDaH paNazatAtmakadaNDazca vyavasthApyaH / setubhaGge tu yadyasAvadhikaM tadbhaGga kuryAt yathokto vadhaH / anyatra zavokto daNDa iti vyvsthaa| For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAhasadaNDaH / atha taDAgAdibhedAdau manuH,yastu pUrvaniviSTasya taDAgasyodakaM haret / AgamaccApyapAM bhindyAt sa dApyaH pUrvasAhasam // taDAgabhedakaM hanyAdapsu zuddhavadhena vaa| tacApi pratisaMkuryAt dadyAccottamasAhasam // pUrvaniviSTasya pUrvasthitasya snAnapAnAvapayuktasyeti yaavt| harediti svasamaupataDAgaM nayedityartha iti naaraaynnH| Agamo'tra taDAgapUraNInAmapAM prveshmaargH| bhindAdityaca vandhyAditi manuTaukAyAM kullakabhaTTena ptthitm| taDAgabhedakaM setubhedAdinA kRtsna-taDAgajalanAzakamiti tenaiva vyAkhyAtam / nArAyaNena tu taDAgabhedakaM taDAgabahirjalaniHsAraNamiti vadatA kRtsnatvaM na vivakSitam / apsu majjaneneti shessH| zuddhavadhena jlaadnytr| gaGgAtIratvAditi rtnaakrH| nArAyaNena zuddhavadhaH zirazchedaH, yatvaGgulaukaracchedAdinAvadhaH sa duHkhahetutvAdazuddha ityuktam / / etat kaamkRte| akAmakRte tu viguNIbhUtaM taDAgAdi samyavidhAya uttamasAhasaM dadyAditi vyAkhyAtam / ___ taccApautyaca tahApauti paThitvA kullUkena vrataM yaddA yadi taDAgaM saMskAttadottamasAhaso daNDa iti / zArIro'Ggachedo vetyanuvRttau shngkhlikhitauvaapautddaagodpaanbhede| 1 ka niHsrnnm| 2 ka nAlauvandhAdineti / For Private And Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 daNDavivekaH / atra svasya saMjIvanAdyarthaM taDAgodaharaNe puurvsaahsm| upayogatAratamyAdapakRSTasya taDAgasya bhede anggbhedH| utkRSTasya kRtsnajalabhede zArIro vadhAtmakaH / sa ca vadhastaDAgotkarSavizeSamAdAya zuddho vicitro veti vyvkhyaa| aparAdhatAratamyAdA kAmAkAmabhedAdA sA'stu / astu vA toyAdhAratAratamyAt pUrvasAhasAGgachedayoH zuddhavicitrayozca vyvsthaa| tatra dazahastA vaapau| shthstaadhikstddaagH| tadadhikaM nipAnamiti vaideshiksmRtiH| devIpurANe, kUpaM paJcakarAdUrddha yAvadurgastaduttaram / vApau daNDaddayAdUI dazabAhvopottama // vApyA dazaguNaH proktastaDAgo'STavidho myaa| kapilapaJcarAtre,zatadhanvantarA vApau puSkariNau cturgunnaa| daurSI navazatA kAryA trizatA vistRtA smRtA // 'sahasreNa taDAgaH syAdayutena tu sAgaraH / atha viSAnyAdiprayoge yAjJavalkyaH,viSAmidAM striyaJcaiva puruSanaumagarbhiNIm / setubhedakarauJcaiva zilAM vavA pravezayet // viSAmidA patiguru nijApatyapramApaNIm / vikarNa-kara-nAsauSThauM kRtvA gobhiH pramApayet // 1 ka pustake adhikaH pAThaH hoNezca dazabhirvApo AhAro viMzakaiH smRtaH / AhArapaJcakaistahat sAgaraH parikIrtitaH // For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsdnnddH| 315 atra mitAkSarA, aparavadhArthamannapAnAdiSu viSadAnam / dAhArthaM grAmAdiSu agnidaanm| gobhiriti adAntaibalauvaI pravAhya mArayedityartha iti / yathoktAyAH striyA yadA garbho na bhavati tadA zilAM vaDA jale pravezanam / anyathA kAdichedapUrvako vadhaH / viSAmidAmiti vaakybhedaadpaunruktym| prathame viSAnidAnasya pativyatiriktamaraNoddezyakatvaM vivakSitaM viSAgnidAM puruSanaumiti nirdeshaat| dvitIye patyAdimaraNoddezyakatvaM viSAgnidAM patyAdipramApaNaumiti nirdezAt / ubhayatra hetu-hetumadbhAvenAnvayasyApekSitatvAditi pratibhAti / mitAkSarAyAntu prathame viSAgnidAmityatra vigradRSTAmiti paThitaM vyAkhyAtaJca vizeSataH pradRSTAmiti / aba viSAgnidAmityAdau liGgaM na vivakSitam / ataH puruSasyApyeSa dnnddH| tena viSAdinA rasadravyadUSaNe zArIro'Ggachedo veti zaGkhalikhitayoH sAmAnyAbhidhAnaM ghaTata iti prtibhaati| yamaH,ulkAdidAyakAzcaiva ghaatkaashcopghaatkaaH| svazarIreNa daNDyAH syunarA thAha prajApatiH // nissiddhbraahmnnaadautrvissymidm| svazarIreNa daNDo'pyaparAdhAnurUpo vivakSita iti rtnaakrH| yuktaJcaitat manuSyANAM pazUnAJcetyAdidaNDapAruSyaprakaraNokta-manuvacanasaMvAdAt / For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| yAjJavalkyaH, kSetra-vezma-grAma-vana-vivauta khldaahkaaH| rAjapatnyabhigAmau ca dagdhavyAstu kaTAgninA // kSetraM pakvaphalazasyopetamiti mitaakssraa| vanamaTavI, kaur3AvanaM vaa| vivItaM gavAdhupayogArtha rakSitayavaso bhUpradezaH / kaTo vauraNamayaH / atha rAjakoSApahArAdau kAtyAyanaH, rAjArthamoSakAzcaiva prApnuyurvividhaM vadham / manuH; rAnaH koSApahantaMzca pratikUlevavasthitAn / ghAtayedividhairdaNDairaroNAJcopajApakAn // koSo rAjJo'rthasaJcayaH / rAjJaH pratikUleSvavasthitAn tadAjJAvyAghAtakAriNa iti mnuttaukaa| upajApakAn rASTrabhedakAniti rtnaakrH| zatrUNAM rAjJA saha vaira buddhikAriNa iti kullkbhttttH| arauNAM sambandhina upajApakAn svaprakRtibhedakAniti nArAyaNaH / etaddacanaM mitAkSarAkRtA koSApaharaNAdau vadha eveti kRtvAvatAritaM vyAkhyAtaca vividhaiH sarvasvApahArAGgaccheda vadharUpairityartha iti / manuTaukAyAntu aparAdhApekSayA kara-jihvAcchedanAdibhirityuktam / 1 gha bhedbuddhi--| For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsdnnddH| 317 matsyapurANe, rAjJaH koSApahantaMzca pratikUledhavasthitAn / arauNAmupakattazca ghAtayedividhairdamaiH // manuH,- hanyAhiTme vinstthaa| hiTse vino rAjaddeSisevakAn / iha rAjakoSahAriNa iva rAjavirodhino'pi brAhmaNasya vadhAdipratyAmnAyena dhanadaNDenAsamApannasya' pravAsane'pi nizcitaviruddhAcArasya (?) vaijAtyAdAgatya vA tathaiva viruddhAnasya yAvajjauvaM yAvatsamApatti vA vandhanamucitaM prathamaparicchedopAntadarzitavyavasthAnusArAt / atha prakRtidUSaNe manuH,kUTazAsanakattazca prakRtaunAJca dUSakAn / strI-vAla-brAhmaNanAMzca hanyAhiTse vinastathA // prakRtInAmamAtyAnAM dUSakAn vinAdoSaM doSodbhAvakAniti rtnaakrH| evameva mishraaH| viSNaH, svAmyamAtyadurga-koSa-daNDa-rASTramitrANi prakRtayaH / taSakAMzca hnyaat| amAtyamatra prdhaanshissttH| atha adaasaudaasiikrnne| zaGkhalikhitau,zArIro'Ggacchedo vetyanuttau adaasii-daas-smprdaankrnne| 1 gha pustake samAsanasya / 27 viruddhAcArasya iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 daNDavivekaH / adAsyA dAsAya dAne tadatkarSApakarSatAratamyAdadho'Ggacchedo vetyarthaH / AskandaviSayamidaM vivAhAdAvanumatau tu na dossH| atha rAjAniSTaprakAzane yAjJavalkyaH,dinetrabhedino rAjaddiSTAdezakRtastathA / vipratvena zUdrasya jIvato'STazato damaH // rAjaddiSTAdezakRtaH-dvitIya varSe rAjA mrissytiityaadeshkaarii| atra mitAkSarAkAraH yo jyotiHzAstravigu dihite (?) avyatirikto rAjJo ddiSTamaniSTaM saMvatsarAnte tu rAjyacyutirbhaviSyatItyAdirUpamAdezaM karoti tasyASTazato daNDaH / brAhmaNAnuvRttau yamaH, rAjaddiSTAni yo bhASeddaNDo nirviSayaH smRtH| nirviSayo dezAnniHsAraNam / atha khinnadRSAdivAhane manuH,gokumArau-devapazUnukSANaM vRSabhantathA / vAhayan sAhasaM pUrva prApnuyAdaSTamaM vadhe // gokumArI vRSeNa saMyuktA gauH| devpshurdevtodeshenotsRssttpshuH| ukSA ukSa secana iti dhAtvarthAnusArAdaujamoktA vRssH| vRSabho jIrNadRSaH / dRSAdhikAre vRhaspatiH, zrAntAn kSudhArtAn tRSitAnakAle vAhayettu yH| sa gono niSkRti kAryo dApyo vApyathavA damam // For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saahsdgddH| 316 kAtyAyanaH, zrAntAn kSudhArtAn tRSitAnakAle vAhayettu yH| kharagomahiSoSTrAdauna prApnuyAt pUrvasAhasam // athAtmaghAte aGgirAH, AtmAnaM ghAtayed yastu bajAdibhirupakramaiH / mRto'medhyena leptavyo jauvecceddizato damaH // anyeSvapyevaMjAtIyeSvayaM daNDa iti pratibhAti nyaaysaamyaat| tAnAha manuH, jalAgnyuindhanabhraSTAH prvrjyaanaashkcyutaaH| viSapratapanaprAyaHzastraghAtacyutAzca ye // sarve te pratyavasitAH svlokbhisskRtaaH| yatta pravrajyAvasitAnAM pravAsanAGkana-dAsIkaraNAdi pUrvamuktaM tat kAmacAraviSayamidanvazaktiviSayamiti na virodhH| atha putrAdihaunAyA dhanaM gRhNataH parasya daNDaH / tarjudAyamityupakramya kAtyAyanaH, aputrA zayanaM bhartaH pAlayantau vrate sthitA / bhuJjautAmaraNAt kSAntA dAyAdA UrddhamApnuyuH // manuH,vazA'putrAsu caivaM syAdrakSaNaM niSkulAsu ca / pativratAsu ca strISu vidhavAsvAturAsu ca // For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3 daNDavivekaH / jIvantaunAntu tAsAM ye tabareyuH svavAndhavAH / tAn ziSyAcauradaNDena dhArmikaH pRthivIpatiH // vazA vndhyaa| apuvA nssttputraa| niSkulA prnssttmaataapitRkuleti| mRte bhartari adhikAryyantarAbhAvAttatsambandhena vA yat saMkrAntaM yacca tAsAM saudAyika tdityrthH| kAtyAyanaH,na bhartA naiva ca suto na pitA bhrAtaro na ca / AdAne vA visarga vA strIdhane prabhaviSNavaH // yadi tvekataro'mauSAM strIdhanaM bhakSayeddalAt / sa dRddhiM pratidApyaH syAdaNDaJcaiva samApnuyAt // daNDaM gRhItatulyamanyatra tathAdarzanAt / For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha viziSTazadrasya niymaatikmdnnddH| tatra manunAradau,dharmopadezaM darpaNa dijAnAmasya kuvataH / taptamAsecayettailaM vave zrotre ca pArthivaH // dharmopadezamiti kathaJciddharmalezamavagamya ayaM te dharmo'nuSTheya iti brAhmaNasyAhaGkAreNopadizata ityarthaH / vRhaspatiH,dharmopadezakartA ca vedodAharaNAnvitaH / Akrozakazca viprANAM jihvAcchedena daNDyate // gautamaH, athAsya vedamupazRNutastrapuyatubhyAM karNapUraNam / udAharaNe jihvAcchedo dhAraNe ca zarIrachedaH // hArotaH, tasmAddedazrutizravaNe zUdrasya trapusausau viplAvya kau~ pUrayet / viplAvya drviikRty| halAyudhena vidrAvyetyeva paThitam / mnunaardau,shaasnmbhiprepsrutkRssttsyaapkRssttjH| kavyAM kRtAko nirvAsyaH sphicaJcAsyAvakarSayet // sahAsanamabhiprepsurekAsanopavezI, abhiprepsupadasyAbhiprAptiparatvAt / 41 For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 322 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathAca viSNuH,utkRSTena ekAsanopavezau apakRSTajaH kanyAM kRtAGkI nivvAsya iti / utkRSTo brAhmaNaH / apakRSTajaH zUdra iti ratnAkaraH / nArAyaNena tu utkRSTasyottamajAterapakRSTajaH kSatriyAdiriti vyAkhyAtam / tathA kanyAmiti kSaciyavizoH / zUdrasya ca tadubhayaM sahAsanecchAyAM sphicamiti zUdrasya brAhmaNasahAsanecchAyAmiti / kRtAGkastaptalohazalAkayA kRtacihnaH / taccAsanAkAramaucityAt / sphik zroNyekadezaH / sphicamityekatvaM vivakSitameva sphigekaJcAsya karttayediti matsyapurANadarzanAt / tat karttanaJca tathA kAryyaM yathA puruSo na mriyeta iti kullakabhaTTaH / dharmakoSe tu -- medraM vA'pyasya karttayediti paThitam / gautamaH, - Asana-zayana- vAk pathiSu samatvepsurdaNDyaH zatam / vAktamatvaM yugapadvAdaH pathi samatvaM sahagamanam / ApastambaH,-- W pathi zayyAyAmAsana iti samaubhavato daNDastADanam / pUrvvaca zatadaNDatvAbhidhAnaM zUdrasya dhanaparatvapakSe // kAtyAyanaH, pravrajyAvasitaM zUdraM japahomaratantathA / vadhena zAmayet pAdaM daNDyo vA dviguNaM damam // 1 7 pustake dhanavattvapakSe / For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viziehasya niyamAtikramadaNDaH / 323 pravrajyA cturaashrmprigrhruupaa| sA ca yadyapi zrutismRtibhyAM zUdrasya noktA tathApi zaivAgamoktAmapi tAM gRhItvA yastyajati sa prvrjyaavsitH| zrutismRtyanuktA api hi bauddhAdidhamA rAjJA paripAlyA eveti rtnaakrH| diguNo vadhArhasya pAkSiko yo daNDastadapekSayA boddhavyaH / yAjJavalkyaH, vipratvena ca zUdrasya jIvato'STazato dmH| vipratvena vipracihnopavItAdinA / atra mitAkSarAkAra, yaH zUdro bhojanArthamupavItAdibrAhmaNaliGgAni dhArayati, tasyASTazato dnnddH| zrAibhojanArthaM punabrAhmaNavezadhAriNastaptazalAkayA yajJopavItavandhanasthAnamAlikhediti smRtyantaroktaM drssttvym| vRttyarthantu brAhmaNaliGgadhAriNo vadha eva "vijAtiliGginaH zUdrAn ghAtayet" iti mnusmrnnaadityaah| atha vRkSAdicchedanadaNDastatra kAtyAyanaH,vanaspatInAM sarveSAmupabhogo yathA yathA / tathA tathA damaH kAryoM hiMsAyAmiti dhAraNA // etadanuktavizeSaparam / iha cAsvAmikeSu vRkSAdiSu vRthAchinneSu daNDamAtram / sasvAmike tu tatvAmine tat pratinidhi-tanmUlyayorekataradAnamapauti prAguktamanusandheyam / yAjJavalkyaH,prarohizAkhinAM zAkhA-skandha-sarva-vidAraNe / upajIvyadumANAJca viMzateKiguNo damaH // For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 324 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNr3avivekaH / caityazmazAnasomAsu puNyasthAne surAlaye / jAtadrumANAM dviguNo damo vRkSe ca vizrute // gulma-guccha-kSupa-latA-pratAnauSadhibaurudhAm / pUrvvasmRtAdarddhadaNDaH sthAneSUkteSu karttane // hari zAkhA api prarohanti te prarohizAkhino vttaadyH| yeSAM chAyAdikamupabhujyate te upajauvyadumA zrAmrAdayaH / yato bhAgAt zAkhA jAyante sa skandhaH / sarvvazabdo mUlaparaH / teSAM chedane viMzatipaNAdArabhyottarottaraM dviguNa / daNDo viMzatipaNaJcatvAriMzatpaNeo'zItipaNa iti yAvat / caitymaaytnN| vizrute palAzAdau / gulmA anatidaurghA latA mAlatyAdayaH / gucchA avalarUpA asavarNaprAyAH kuruNTakAdayaH / kSupAH duHzAkhAH zAkoTakAdayaH / latA dIrghAyAminyo drAkSAtimuktakAdayaH / pratAnAH kANDapraroharahitAH saralAyAminyaH sArivA prabhRtayaH / oSadhyaH phalapAkAntAH kadalyAdayaH / aloufaan api yA vividhaM prarohanti tAlakucyAdayaH / sthAneSu pUrvokteSu zAkhAskandhamUleSu / daNDa ityanuvRttau viSNuH, - phalopagamadrumacchedau tUttamasAhasam / puSpopagamadrumacchedau madhyamasAhasam / vallaugulmalatAcchedau kArSApaNazatam / tRNacchedyekam / sarvve ca tatsvAminAM tadutpattim / ekaM kArSApaNam / tadutpattiM dadyuriti zeSa iti ratnAkaraH / kAmadhenau tathaiva paThitam / 1 ka sAriza prabhTatayaH / For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAdapadAni / 325 vaziSThaH,phalapuSyopagAn pAdapAnna hiMsyAt, karSaNArthaM vopahanyAt gArhasthyAGge ca / / karSaNArtha kRSihetuhalAdyartham / sambhavAsambhavanimittakavikalpayaro vAzabdaH / gArhasthyAGga gRhakarma dRSTamadRSTaM vaa| yena tagRhopakaraNaM yajJopakaraNaJca sidhyati / // iti prakIrNake muktakavargaH // atha vivaadpdaani| aba manuH,teSAmAdyamRNAdAnaM niHkSepo'svAmivikrayaH / sambhUya ca samutyAnaM dattasyAnapakarma ca // vetanasyaiva cAdAnaM samvidazca vyatikramaH / krayavikrayAnuzayo vivAdaH svAmipAlayoH // saumAvivAdadharmazca pAruSye daNDavAcike / steyacca sAhasaJcaiva strIsaMgrahaNameva ca // strIpuMdharmo vivAdazca dyUtamAhvaya eva ca / padAnyaSTAdazaitAni vyavahArasthitAviha // aba pAruSyAdInAM svAtantryeNopAdAnAt sannidhyatikramAdeH prakIrNakAnupravezAhaNAdAnAdAvutsargato'parAdhA 1 mUle aAhvAnameva ca iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 dnnddvivekH| nAdhikyAdapahUvAdikamapekSya doSatvAdatizayena lokaanaamuddegaabhaavaacaasvaamivikryaadimaatrmcodaahiyte| tatra manuH,vikrauNaute parasya svaM yo'svAmI svAmyasammataH / na tannayeta sAkSyantu stenamastenamAninam // avahAryo bhaveccaiva sAnvayaH SaTzataM damam / niranvayo'napasaraH prAptaH syAncaurakilviSam // anena vidhinA zAsyaH kurvannasvAmivikrayam / ajJAnAd jJAnapUrvantu cauravaddaNDamarhati // avaharo dAnamiti yAvat tenAvahAryo dApya ityrthH| evameva lakSmaudhara-grahezvara-kullaka hrinaathaaH| avahAryo daNDya iti naaraaynn-cnnddeshvrau| tanna damamityanenAnanvayAt / sAnvayaH svaamismbndhii| tvyyogysmbndhaabhaavvaan| yathA jIvati tasmin vibhktbhraacaadiH| niranvayaH--atyantodAsInaH sambandhyAbhAsenApi rahitaH / sAnvayo'pyanapasaro adeze akAle ca vikrayaM kurvannityartha iti nArAyaNaH / apasaratyanena svAmisakAzadanyamityapasaraH krayapratigrahAdiH sa yasya nAsti so'napasara iti kalpatarukAraH / evameva prAJco bhAgarimedhAtithiprabhRtayaH, arvAJcazca 1 ka pustake manuflokAdanantaraM vacanamidaM vivAdanirgA ye vyAkhyAtamanyaccaitatsambandhi tatraivoktamiha tu sambandhavicchedapradarzanArthaM likhitam / evaM pAThAdanantaraM dattApradAnike nAradaH sutarAM tatra pustake itaHparaM kreTadaNDaprakaraNameva yAvannAsti / For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAdapadAni / 327 kullUkabhaTTAdayo vRttikRtH| pAThabhedavyAkhyAbhedavyavasthitA apyete arthA grAhyA nyAyAnurodhitvAt / __ yattu svAmisambandhinA anyena dhanasya svaamigRhaadpsaarnnmpsrH| sa yasya nAsti kintu svayameva tavyApasArau so'napasara iti rtnaakrkRtH| anapasaro'palAyita iti kRtyasAgara-smRtisArayoruktam / taccintyam / tena yaH svAminaH sambandhI, yazcAjJAnAvikrauNaute sa SaTpaNazatAni daNDyaH / yastu tasyAsambandhI, yazca jJAtvA vikrauNote, tasya cauravaddaNDa ityrthH| asambadhinaH svayaM dravyApasAraNe cauravaddaNDaH / parakRte tasmin SaTzatAdhikamiti rtnaakrH| atha svAmitvAbhimatasya daNDamAha kAtyAyanaH,yadi svaM naiva kurute jJAbhirnASTiko dhanam / prasaGgavinivRttyarthaM cauravaddaNDamarhati // jJAbhiriti prmaannmaatroplkssnnm| nASTiko nssttdhnsvaamii| yAjJavalkyaH, paJcabandho damastatra rAjJe tenAvibhAvite / paJcabandho naSTadravyapaJcamAMzaH / bRhaspatiH, abhAvayaMstataH pazcAdApyaH syAddiguNaM damam / atra paradravyaM jJAtvA'pi lAbhAt svamiti vadato nsstttvaabhimtdhnaadigunndnnddH| bhramAttathA vadataH paJcavandho daNDa iti vyvsthaa| For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 dagaDavivekaH / kAtyAyanIyantvanuvandhAtizayaviSayamiti sphuTameva / atha ketuINDamAha bRhaspatiH, yena krautantu mUlyena prAgadhyakSaniveditam / na tatra vidyate doSaH stenaH syAdapadhikrayAt // antahe bahirgAmAt nizyapAMzvasato janAt / haunamUlyaJca yatkrautaM jJeyo duSTaH parikrayaH // asato janAt asAdhutvena jnyaataat| etaddAkyaM "svAmito'pi krayaH kazcivirudyo bhavatItyapakramya kRtyasAgarasmRtisArayovatAritaM vyAkhyAtaJca / atraapysvaamivikryvdyvhaarH| tathAca viSNuH,yadyaprakAzaM honamUlyaJca kroNIyAttadA kretA vikretA ca caurvcchaasyau| __ etattu na manoramaM caurAdibhiyApi gopanasya dhnikpauddaadinaa'pypptteH| ata eva dharmakoSe yadi tu kretA jAnan kroNAti, tadA so'pi daNDya iti kRtvA viSNuvacanamavatAritam / ataevAtra kalpatarAveSa vizeSo na drshitH| kAmadhenau ratnAkarAdau ca vacanamevaitanna likhitam / nAradaH, athAsyAnumatAdAsAt kroNaMstadoSabhAg bhavet / yAjJavalkyaH , honAdraho haunamUlyaM velAhaune ca taskaraH / For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAda padAni / 326 haunAnnaucAt asambhAvitadravyasvAmibhAvAt / velAhone kryaahvelaahaune| tena honAdasAdhordAsAddA raho haunamUlyena velAmanAzritya krayaM kurvan taskarI bhvtiitytideshaattddnnddpraapkH| atha svAmino daNDamAha yAjJavalkyaH, hRtaM pranaSTaM yo dravyaM parahastAdavApnuyAt / anivedya Tape daNDyaH sa tu SaNavatiM paNAn // idaM mama anenApahRtamiti rAjJe'nivedayiturayaM dnnddH| taskarapracchAdanena rAjAjJAkhaNDanAditi kRtysaagr-smRtisaarau| evameva kalpataru-ratnAkarAdisvarasaH / atha bRhaspatiH,pramANahone vAde tu puruSApekSayA TapaH / sama-nyUnAdhikatvena svayaM kuryA vinizcayam // vaNigvauthoparigataM vijJAtaM rAjapUruSaiH / avijJAtAzrayAt krautaM vikretA yatra vA mRtaH // svAmau datvA'rddhamUlyantu pragRlauta svakaM dhanam / aI dvayorapahRtaM tatra syAdyavahArataH // avijJAtakrayo doSastathA cAparipAlanam / etaddayaM samAkhyAtaM dravyahAnikaraM budhaiH // vnnigiti| avijJAtAzrayAt anizcitavAsasthAnAt / ayamarthaH-vastutaH parakIyamapi dravyaM vaNigvauthoparigataM prakAzaM yaH kroNati vikreturavijJAtAzrayatvAttamAnetuM na zaknoti sa vibhAvitasvAmibhAvAnnASTikAdaImUlyaM gRhItvA 1 gha pustake svayaM / For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 daNDa vivekaH / tavyaM tu naassttikaayaarpyet| nASTikena taddanaM na rakSitamiti tasya dossH| krecA tadavijJAtAzrayAt krautamiti tasya dossH| tadetadoSadvayaM ubhyorpyiihaanikrm| etacca svAmino'navekSayA yatrAnyena dravyamapahRtya vikrauyate tahiSayam tathA cAparipAlanamiti vacanAdato na virodhaH / evaJca yatra svAmino mUlyasya vA svattve kratuvA prakAzakrayAdaudAryA nAvatarati taddiSayaM pramANahInetyAdivacanaM teSAmabhAve rAjAjJA pramANamiti vyAsavacanasambAdAt / sameti puruSANAM dhamAdharmayoH samanyUnAdhikabhAvaM nizcityetyartha iti rtnaakrH| atha dattApradAnike nAradaH, adattantu bhaya-krodha-zoka-vega-ruganvitaiH / tathotkocaparauhAsa-vyatyAsacchalayogataH // bhayAdiparavazairutkocAdisambandhena ca yaddattaM tddttmityrthH| __ atra mitAkSarAyAmutkocanaM' kAryaprativandhanirAsArthamadhikRtebhyo dattamiti vyAkhyAtam / tatrotkocanamadhikRtya nAradaH,yasya kAryasya siddhyarthamutkocA syAt prtishrutaa| tasminnapi tvasiddhe'rthe na deyA syAt kathaJcana // 1 ka pustake utkocena / 27 pustake [tatrotkocanamadhikRtyetyArabhya prakIrNa ke vivaadpdvrgH| ityantazcihitAMzaH patitaH / For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vivAdapadAni / 331 atha prAgeva dattA syAt pratidApyaH sa tAM blaat| daNDaJcaikAdazaguNamAhuArgIya-mAnavAH // ekAdazaguNaM sviikRtotkocaapekssyaa| evaM nAradoktamutkocamanUdya yAdRzaM taddattamapyadattaM bhavati / tadAha kAtyAyanaH,stena sAhasikohatta-pArajAyikazaMsanAt / darzanAdRttinaSTasya tathA'satyapravarttanAt // prAptametaistu yatkiJcittadutkocAnna mucyte| na dAtA tatra daNDyaH syAnmadhyasthazca na daNDabhAk // utto duzcaritro naSTavRttiH svavRtticyutaH, asatyapravarttanAt sAkSyAdaunAmiti shessH| madhyastha utkocdaapyitaa| tena stenAdaunAM darzayitre sAkSyAdaunasatye pravarttayitre vA yavanaM pratizrutaM tanna deyam / yathoktadaNDo grahauturna dAturnApi dApayituriti smudaayaarthH| evaJca pratyupakArArthamaGgokatA'pyutkocA deyaa| dattA cAnAcchedyA yApakAranivAha iti drssttvym| ata eva na kAryyamAtrArtha dattamutkocAkhyaM nivartyamiti kAryavizeSe taba kAtyAyana iti kRtvA kRtyasAgara-smRtisArayorvacanamidamavatAritamiti / prakIrNake vivaadpdvrgH|] For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 daNDavivekaH : atha vyvhaarvissydnnddH| tatra AjJAsedhavyatikrama iti prAguddiSTamapi prakaraNasaGgatyA acodaahiyte| tatra vRhaspatiH,yasyAbhiyogaM kurute tathyenAzaGkayApi vaa| tamevAsedhayedrAjA mudrayA puruSeNa vA // Asedhayet aanyet| mudrA svahastAGkitaM dravyam / nAradaH,vaktavye'rthe na tiSThantamutkrozantaJca tadvacaH / AsedhayeddivAdArthoM yAvadAhvAnadarzanam // na tiSThantaM nirNayArthamapravarttamAnaM pratyuta vAdivacanamutkrozantam tiraskuvANaM, vAdI tAvannirundhyAd yAvadasau rAjJAhayata ityrthH| sa caasedhshcturvidhH| tamAha,sthAnAsedhaH kAlakRtaH pravAsAt karmaNastathA / caturvidhaH syAdAmedhastamAsiddho na laGghayet // atra kalpatarau,adatvA yadyasmAt sthAnAcalasi, yadi bhokSyame, yadi grAmaM gacchasi, yadyadhyayanaM karoSi tadaitAvAn tava daNDa iti sthAnAsedhAdayo vyAkhyAtAH / evameva paarijaataadyH| 17 pustaka vahastAvita patraM / 2 gha pustake utkrAmantaJca / For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyavahAraviSayadaNDaH / 333 ratnAkaro'pyetadanusAryeva yadAhamama labhyamadatvA sthAnAttvayA na calitavyaM na bhoktavyam pravAso'pi na karttavyaH kamAntaraM na krttvymiti| dIpikAkArastu yatrApekSitasthAne vAdI na sthApyate sa sthaanaasedhH| yatropavAsaM kAryate sa kaalaasedhH| yatra proSitaH kriyate sa prvaasaasedhH| yatra zrAddhAdikarma na kAryate sa kamAsedha ityAha / tathA, AsedhakAla Asiddha AsedhaM yo'tivartate / sa vineyo'nyathA kurvannAseDA daNDamarhati // AsedhayaMstvanAsedhyaM rAjJA zAsya iti sthitiH| anyathA taaddnaadinaa| atraiva nArada-kAtyAyanau,yastvindriyanirodhena vyAhArocchusanAdibhiH / AsedhayedanAsedhyaiH sa daNDyo natvatikramau // anaasedhyairaasedhnaanH| athAnAsedhyamAha nAradaH,nadIsantAra-kAntAra-durdezopalavAdiSu / Asiddhastu parAsedhamutlozannAparAbhuyAt // nirveSTakAmo rogaato yiyakSurvyasane sthitaH / abhiyuktastathA'nyena rAjakAryodyatastathA // gavAM pracAre gopAlAH zasyavandhe kRSIvalAH / zilpinazcApi tatkAlamAyudhauyAzca vigrahe // 1 mUle-utkrAman / 2 zasyArambhe iti kvacit pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 334 www.kobatirth.org daNr3avivekaH / 'aprAptavyavahArazca dUto dAnonmukho bratau / viSamasthazca nAsedhyo na caitAnAhvayet nRpaH // zasyavandhaM vivinakti kAtyAyanaH, -- tadyuktaH karSakaH zasye toyasyAgamane tathA / ArambhAt saMgrahaM yAvat tatkAle na vivAdayet // atra zilpinazcaturvvidhAH, - zikSakAbhijJakuzalA AcAryyaceti zilpinaH / ityuktAH / tatkAle teSAM sva sva karmmakAle / vyAsaH, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogau yiyakSurunmatto dharmmArtho vyasanI vratau / dAnonmukho nAbhiyojyo nAsedhyo nAhvayecca tam // kAtyAyanaH, kAyyAtipAti-vyasani-TapakAyryyotsavAkulAn / nAhvayedityanuSaGgaH / zraca kamItipAtau yasya rakSaNIyaM kAryyamutsedhena rakSati / sarvvamidaM rakSita RNAdi viSayam / kAtyAyanaH, - anyatra tvAha yAjJavalkyaH, nAsevyaH kriyAvAdau sandigdhArthe kathaJcana / AsedhayaMstvanAsedhyaM tatsamaM daNDamarhati // Men pauDo dhana kazcit bAlakaM nyAyavAdinam / tasmAdarthAt sa hauyeta tatsamaJcavApnuyAddamam // 1 ekaca pustake [ ] cihnitapadyamadhikaM saGgatatvAdevAsmAbhirallikhitaM / 2 gha Ga pustakadaye balau kakhidvAlakam / For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vyavahAraviSayadaNDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha kAtyAyanaH, - zratastvavamanyeta yaH zakto rAjazAsanam / tasya kuryyAnnRpo daNDaM vidhidRSTena karmaNA // haune karmmaNi paJcAzanmadhye'pi syAt zatAvaraH / gurukAryeSu daNDaH syAnnityaM paJcazatAvaraH // atra vyAsaH, parAnaukahate deze durbhikSe vyAdhipIDite / kuvrvIta punarAhvAnaM na tu daNDaM prakalpayet // 335 atha yAjJavalkyaH, avadhyaM yazca vadhnAti yazca vadhyaM pramuJcati / aprAptavyavahArazca sa dApyo daNDamuttamam // avadhyaM vandhanAnarham / aprAptavyavahAraM vyavahArArthamAnautamanirvvAhitavyavahArazca / taM na vanauyAt, na muccet / tathAvidhaM vadhnan muJcan vA uttamasAhasaM daNDya ityarthaH / viSNuH, daNDyamunmocayan daNDAdviguNaM daNDamAharet' / niyuktazcApyadaNDyAnAM daNDakArau narAdhamaH // , daNDAdavaruvasya yo daNDastasmAt niyukto rAjapuruSaH / lagnakaM rakSeda rthipratyarthinAmiti vacanAt / yazca daNDanAdhikRto daNDAnarhAddaNDatvena yAvagRhNAti sa taddiguNaM dApya ityarthaH / avadhyonmocane vadhadaNDasya 1 6 pustake vyAvahet / For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 336 daNDa vivekaH / dvaiguNyAsambhavAddadhapratiniSiDvena suvarNazatagrahaNAnantaraM vadha iti pratibhAti / yAjJavalkyaH, pAradArika-caurau ca muJcato daNDa uttamaH / yatra kSudradravyApahArau cauro'nulAmAguptadAsyAdigAmau ca pAradArikastajyate taddiSayamidam / atha vAdinaH pratinidhiviSaye nArada-kAtyAyanau, yo na bhrAtA na ca pitA na puco na niyojitaH / parArthavAdI daNDyaH syAdyavahAreSu vibruvan // kAtyAyanaH, dAsAH karmakarAH ziSyA niyuktA vAndhavAstathA / vAdinaste na daNDyAH syuryastato'nyaH sa daNDabhAk // bRhaspatiH, apragalbha-jaDonmatta-vRddha-strI-bAlarogiNAm / pUrvottaraM vadevandhurniyukto'nyo'thavA naraH // pUrva bhaassaa| kAtyAyanaH,brahmahatyA-surApAne-steye-gabaGgAnAgame / manuSyamAraNe steye paradArAbhimapaNe // abhakSyabhakSaNe caiva kanyAharaNadUSaNe / pAruSye kUTakaraNe nRpadrohe tathaiva ca // prativAdI na dApyaH syAt kartA tu vivadet svayam / prativAdI prtinidhiH| punaH steyapadaM pratiSedhAtizayArthamiti rtnaakrH| For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sabhya daNDaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vastutastu prathamaM steyapadaM suvarNasteyaparaM mahApAtakasAhacaryyAt / dvitauyantu taditaraparam / brahmahatyA - manuSyamAraNavat gurvvaGganAgamana-paradArAbhimarSaNavacceti draSTavyam / karttA abhiyuktaH / 337 atha sabhya - daNDa: / tatrotkocamAdAyAnyathA nirNayatastasya daNDaH prakAzataskaraprakaraNe darzitaH / utkocagrahaNAdisambhAvanAyAmAha kAtyAyanaH, - anirNIte tu yadyarthe sambhASeta raho'rthinA / 'prADvivAko'pi daNDyaH syAt sabhyazcaiva na saMzayaH // anyatra tvAha,-- snehAdajJAnato vApi leobhAddA mohato'pi vA / yatra sabhyo'nyathAvAdau daNDyo 'sabhyaH smRto hi saH // daNDamAha nAradaH rAgAllobhAdbhayAddApi smRtyapetAdikAriNaH / sabhyAH pRthak pRthak daNDyA vivAdAddiguNaM dhanam // AdipadAdAcArApetAdigrahaNam / atra vivAdAt vivAdaparAjayanimittAddaNDAt dviguNamityartho na tu vivAdAspadaubhUtAditi strIsaGgrahaNAdiSu daNDAbhAvaprasaGgAditi mitAkSarAkAraH / 9 gha Ga pustakadaye prADvivAko'pyadaNDAH syAditi / 43 For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33. dnnddvivekH| bRhaspatiH,___anyAyavAdinaH sabhyA nisyiAH sarva eva te| etahAdino'tipauDAkaramahApAtakAdivivAdaviSayaM, vRtticchedAdiviSayaM vaa| zaulArthaNini prayogAttAccholyapratauterabhyAsaviSayaM veti na virodhaH / __ iha yatra suvarNAdiSu kSipteSu pratyarthoM srvmphute| arthoM ca tadekadezaM vibhAvayati tatra yadekadeze'rthinaH satyavAditvAt pradezAntare'pi mUlamidaM satyamidamasatyamityAdinA tarkeNa nirNayaH, tadA 'vastutastulyArthasyAnyathAvepi vyavahAradarzinAM na dossH| tathAhi nyAyAdhigame tarko'pyupAyastenAbhyuhya yathAsthAnaM gamayedityuktvAgotamenoktam, tasmAdrAjAcAryAvanindyAviti / atha sandigdhAnAJca bhASaNamiti yduddissttm| taba nAradaH,kAryasya nirNayaM samyak kRtvA satyantato vadet / anyathA naiva vaktavyaM vaktA diguNadaNDabhAk // vaktA anythaavktaa| atrApi dvaiguNyaM vivAdaviSayApekSayA, parAjayanimittakadamApekSayA vaa| tathA,- . sabhyadoSAttu yantraSTaM deyaM sabhyena tattathA / kAryyantu kAryyiNAmevaM nizcitaM na vicAlayet // 1 gha pustake-tadA vastutastasyAnvayasya / For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sbhy-dnnddH| 336 naSTaM hAritaM jayine dattaM deyaM honAya vAdina iti shessH| so'yaM na vicAlayediti klptru-paarijaataadilikhitpaatthaanugto'rthH| vyavahAradIpikAyAntu kAmadhenvAdau dRSTvA pravicArayediti paThitaM vyAkhyAtaJca-anyathAdarzinA sabhyena vicArya nirNautamapi punaH samyak vicaaryediti| evaJcaitanmate'nyathAdarzananimitto'yaM sabhyadaNDaH / yuktaJcaitat duISTasya pundrshnvidhaanaat| pUrvasabhyaprAvivAkayordaNDavidhAnAcca / kRtyasAgare tu na vicAlayedityeva paThitam / vAdyanuktamapi nizcitaM na vicAlayediti tu vyAkhyAtam / atha kAtyAyanaH,prAvivAkasadasyAnAmupajIvyamatAni tu| tadyuktiyogAdyo'rtheSu nirNayettu sa daNDabhAk // yaH svayamajJaH prADdivAkAdyuktayuktyA nirNayati so'pi daNDya ityrthH| etadanadhikRtazUdrAdyabhiprAyaM kacinna sa daNDabhAgiti pAThaH sa ca dharmAjJa-zAstrajJa-brAhmaNAbhiprAyaka iti phalato na vishessH| tadAha bRhaspatiH,niyukto vA'niyukto vA dharmajJo vaktumarhati / 1 atha kAtyAyana ityArabhya akUTasAkSidUSaNadaNDanirNayaM yAvat granthAMzaH gha 7 pustake prmaadptitH| For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 340 dAivivekaH / tathA nAradaHniyukto vA'niyukto vA zAstrajJo vaktumarhati / iti rtnaakrH| iha kecit, anirdiSTAzca ye kuryurvyavahAravinirNayam / rAjattipattAste teSAM daNDaM prakalpayet // iti kAtyAyanavacanamadhArmikAzAstrajJaviSayaM yeSAM punaraniyuktAnAmapi nAdharmazaGkA rAjJApi matkRtyamevaite kurvantauti sAmAnyato ye'numanyante'nukampyA eta ityupekSyante vaa| tairaniyuktarapi vyavahAradarzane prvrtitvymevetyaahuH| tatra ca niyukto vetyAdivRhaspati-nAradayorvacanaM pramANayanti sma / For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'athaadussttsaakssiduussnndnnddH| tatra vRhaspatiH,sAkSiNo'rthisamuddiSTAn satvadoSeSu dUSayet / aduSTAn dUSayan vAdI tatsamaM daNDamarhati // tatsama vivAdaviSayasamamiti rtnaakrH| strIsaMgrahaNAdau tu parAjayanimittakadaNDasamamiti praaguktmnusndheym| atha kAtyAyana,nAtathyena pramANena doSeNaiva tu dUSayet / mithyAbhiyoge daNDyaH syAt sAdhyArthAdApi hauyate // doSeNa tathyenApi siddhena natu sAdhyena / tathAhi vRhaspati-kAtyAyanau,sabhAsadAM prasiddhaM yat lokasiddhamathApi vaa| sAkSiNAM dUSaNaM grAhyaM na sAdhyaM doSavarjanAt // prasiddhameva grAhyaM doSavarjanAdityanvayaH, na tu sAdhyaM grAhyaM doSasambhavAditi bhAvaH / taddoSamAhatustAveva, anyaistu sAkSibhiH sAdhye dUSaNe pUrvasAkSiNAm / anavasthA bhavedoSasteSAmapyanyasambhavAt // evaJca yavAnavasthAdayo nApatanti tatra sAdhyo'pi doSo grAhya ityeva gmyte| etacca kRtazapathasyA zucitvaliGga 1 ka pustake eSa daNDavidhiH patitaH / For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 dnnddvivekH| rogAdAvapi draSTavyaM nyaaysaamyaat| anyathA rAtrAvasyAtipauDAkaro jvaro'bhUdityabhidhAyaiva vAdI kRtakRtyaH syAt / tatrApi zapathAdyanusAraNenAnavasthA syAt / kAtyAyanaH, ukta'rthe sAkSiNo yastu dUSayet prAgadUSitAn / na ca tatkAraNaM brUyAt prApnuyAt pUrvasAhasam // pUrvasAhasamuttamasAhasamiti ratnAkaraH / atha kuuttsaaninirdeshdnnddH| taba kAtyAyanaH, yena kAryasya lobhena nirdiSTAH kUTasAkSiNaH / gRhItvA tasya sarvasvaM kuryyAnirviSayantataH // nirviSayaM vivAdaviSayazUnyamiti rtnaakrH| etaccAbhyAsaviSayaM draSTavyam / anabhyAse tu-kUTakRt sAkSiNastathA vivAdAdiguNaM daNDanIyA iti yAjJavalkyavacanamovopatiSThate / yaH kUTAn sAkSiNaH karoti sa kUTadityarthaH / 1 kha 7 nirdeshndnnddH| 2 ka pustake ityarthAt / / For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha kuuttsaakssidnnddH| sa ca utkocAdigrahaNanimittaH prakAzataskaraprakaraNe prdrshitH| lobhAdinA kUTasAkSye daNDamAha manuHlobhAt sahasraM daNDyastu mohAt pUrvantu saahsm| bhayAddau madhyamau daNDau maiyAt purvaM caturguNam // kAmAddazaguNaM pUrva krodhAttu ciguNaM param / ajJAnAdde zate pUrNe vAlizyAcchatameva ca // lobho'rthalimA sahasraM paNAnAmiti zeSaH, moho viparItajJAnamiti kullkbhttttaadyH| ratnAkare'pi mithyaajnyaanmityuktm| vaicityamiti kalpataruH / pUrva sAhasaM sAIM paNazataiyam / dau madhyamau sAhasAvityanvayaH, tena pnnshsrmityrthH| ciguNaM paramiti pUrvApekSayA paraM madhyamaM tasmiMstriguNe paJcadazazatAni sampadyante iti klptruH| evameva rtnaakrH| grahezvaramizrAstu paraM sahasamityAhuH / nArAyaNasarvajJo'pyAha paramuttamasAhasamiti / ajJAnaM tAtkAliko viparyaya iti kalpataruH / asphuraNamajJAnamiti mitaakssraakaarH| ata eva vAlizyaM yauvanonmeSaprApto mada iti rtnaakrH| jJAnAnutpAdo vAlizyamiti mitaakssraakaarH| yatra tu lobhAdikAraNavizeSaparicchedo nAsti / For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| tabAha yAjJavalkyaH, pRthak pRthak daNDanIyAH kuuttkRt-saakssinnstthaa| vivAdAdiguNaM daNDaM vivAsyo brAhmaNastathA // vivAdAt vivAdaviSayAdityarthaH, vivAdaparAjayanimittAdaNDAditi mitaakssraakaarH| dnnddshcaaymnnaadi-vivaadvissyH| tatra sNkhyaaniymaat| anyatra tu,haune karmaNi paJcAzanmadhyame tu zatAvaraH / gurukAryeSu daNDaH syAnnityaM paJcazatAvaraH // iti vacanokto daNDa iti kRtysaagrH| vivAsyo brAhmaNa iti brAhmaNasya vivAsanamAtraM na tu dnnddH| anyeSAntu smuccyH| anyathA nyAyAgato brAhmaNe daNDAyakarSo na syAt / etacca pUrvacApi draSTavyaM tathAca lobhAt sahasamityAdikamabhidhAyamanuH, kUTasAkSyantu kuvANAMstrIn vAn dhArmiko nRpH| pravAsayeddaNDayitvA brAhmaNantu vivAsayet // lobhAdityAdi sakRt kuuttsaakssyvissymidnvbhyaasvissym| tatra kSatriyAdauna pUrvoktadaNDena daNDayitvA rAjA nirvAsayet brAhmaNantu daNDavyatirekeNaiveti kullUkabhaTTaH / evameva naaraaynnH| -~-AR AN 1 kvacit daNDya iti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuuttsaakssidrhH| 345 govindarAjastu,brAhmaNaM pUrvadaNDena daNDayitvA nagnaM kuryAdityarthamAha / medhAtithistu,brAhmaNasya vivAsanaM vAso'paharaNaM gRhabhaGgo vA ityAha / aba mitAkSarAkAraH,pravAsayet mArayet pravAsazabdasyArthazAstre mAraNe prayogAt / tatrApi pravAsanamoSThachedanaM jihvAbhedanaM prANaviyojanaca kauTasAkSyaviSayAnurodhena draSTavyaM abhyaasvissynycaitddcnmityaah| pravAsayedityasya daNDaM vinaiva svadezAnniHsAredityartha iti rtnaakrH| mitAkSarAyAntu,brAhmaNaM daNDayitvA vivAsayet svadezAnniSkAzayet yahA vAsaso vigato vivAsastaM karoti iti Nici NAviSTavat prAtipadikasyeti Tilope vivAsayeditirUpaM tena nagnaM kuryAdityarthaH / athavA vasantyasminniti vAso gRhaM tena bhagnaM gRhaM kuryAdityartha ityabhidhAya ! evaJca brAhmaNasyApi lobhAdikAraNavizeSaparikSAne sahasrAdirarthadaNDa ev| abhyAse tvarthadaNDo vivAsanaJca / tatrApi jAti dravyAnuvandhAdyapekSayA nagnaukaraNaM gRhabhaGgo dezaniSkAzanamiti pakSabhedavyavasthA / yaddA,-alpaviSaye caturNAmarthadaNDa eva, mahAviSaye tu nirvAsanameveti vyavasthA darzitA / For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 346 www.kobatirth.org - daNr3avivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yAjJavalkyaH, yaH sAkSye zrAvito'nyebhyo nihute tattamodRtaH / sa dApyo'STaguNaM daNDaM brAhmaNantu vivAsayet // tamovRto rAgAdyAkrAntacitto yathAjJAtamarthamanyebhyaH' pUrvvaM zrAvayitvA nigadakAle yastaM nihnute'palapati so'STaguNaM daNDaM dApyaH / aSTaguNatA tu vivAdaviSayApekSayA tasyaivopasthitatvAt ataeva ratnAkarAdau vyAkhyAtaM AgamatvAdasyArthasyeti / mitAkSarAyAntu, vivAdaparAjayanimittAddaNDAdaSTaguNamuktam / vyavahArataraGge tu grahezvara mizrA AhuH, - hone karmmaNi pazcAzadityAdivacanabodhitAddaNDAdaSTaguNatvameveti / tanmate'pi niyatasaMkhyake RNAdivivAde tadapekSayaivASTaguNatvaM draSTavyaM pRthak pRthak ityAdivAkye tenaiva tathA vyavasthAyA darzitatvAt brAhmaNasya vivAsanaM dezaniSkAzanam / mitAkSarAkAramate tu nagnaukaraNaM gRhabhaGgo dezaniSkAzanamiti trividhaM tadviSayAnusAreNa vyavasthitam / tathetareSAM yathoktadaNDAsambhave svajAtyuktakarmmanigaDavandha- kArApravezanAdaunauti sa evAha | daNDAdhikyaJcedamaparAdhagauravAditi dRSTAnubodhitaiva / ataeva nihuta ityaca nihavo vizeSakauTilyamiti vyAkhyAtam / kRtyasAgare Aha ca 1 ka anyo'nyam / For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kuuttsaakssidnnddH| 347 nAradaH zrAvayitvA tathA'nyebhyaH sAkSitvaM yo'tinihate / sa vinayo bhRzataraM kUTasAkSyadhiko hi sH|| viSNuH, kUTasAkSiNAM sarvasvApahAraH kAryaH / etacca vAraMvAraM kUTasAkSya iti rtnaakrH| evaJca yAjJavalkyoktadaNDo'nabhyAsaviSaya iti gmyte| grahezvaramizrAstu alpadhanasya pUrvasaGkhyA daNDAH, daNDAsampattau sarvasvadaNDa ityAhuH / atha manu-nAradau,yasya dRzyeta saptAhAduktasAkSyasya sAkSiNaH / rogo'ni timaraNamaNaM dApyo damaJca saH // rogAditvamazucitvaliGgamAcaparaM, damastu pUrvoktaH shsraadiH| vivAdapadahiguNo vA paJcAzadAdirvA / yatra dRSTAt pramAdAt kUTatvanizcayo nAsti tacAdRSTAdapi tannizcaye yathokto daNDa iti tAtparyyam / ata eva kAlAntare sAkSitvatatvajJAnAya manunAradayorityupakramya grahezvaramibhairavatAritam / bhavadevo'pyAha, yadi kRtadivyasya saptAhAbhyantare rogAdikamupalakSyate tadAsau kUTasAkSI RNaM dApyo daNDyazceti / 1 ka bvaansrN| For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 308 www.kobatirth.org daNDavivekaH / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha jAnataH sAkSiNaH kauTilyAdanigadato daNDaH / tatra manuH,-- cipakSAdabruvan sAkSyamRNAdiSu naro'gadaH / tadRNaM prApnuyAtsarvvaM dazavandhaJca sarvvataH // agada iti apariharaNauyaprativandhakAbhAvaparaM dazavandho dazamAMzaH / tena yaH pRvyamAno vAdhakaM vinA pakSa yeNApi na brate sa dazamAMzasahitamRNaM prApnuyAt tasya dAtA bhavedityarthaH / tatra dazamAMzaH kalAsthAna iti grahezvaramizrAH / tena rAjJe daNDo'yamiti bhramaH / yattu - abruvan hi naraH sAkSyamRNaM sadazavandhakam / rAjJA sarvvaM pradApyaH SaTcatvAriMzattame'hani // ityatra mitAkSarAyAM vyAkhyAtam / sarvvaM sahakimRNaM dhanine dApyaH sadazamAMzazca rAjJo bhavati / rAjJA'dhamarNiko dApyaH sAdhitAdaMzakaM zatamityuktatvAt / iti cintyam / rAjJetyAdi vAkyasya yatra rAjJo dhanasAdhanaM tadviSayatvAt sAdhitAditi zravaNAt / yatra dhaniko durvalaH svayamazaknuvan rAjJA sAdhitArtho bhavati tacAdhamarNasya daNDamAheti svayametasyAvatAraNAt / 1 ka rAjA / For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAnataH sAkSiNaH kauTilyAdanigadato daNDaH / 34 daNDastu kAtyAyanenoktaH,sAkSau sAkSyaM na cedryAt samadaNDaM vahedRNam / ato'nyeSu vivAdeSu trizataM daNDamarhati // samadaNDamaNamiti bAlaviSayeNaivaitAvAneva daNDaH strIsaMgrahaNAdiviSaye tu paNazatatrayamityarthaH / yattu,pArayanto'pi ye sAkSyaM tuSNIbhUtA udaaste| te kUTasAkSiNAM pApaistulyA daNDena caiva hi // iti viSNuvacanaM tatra daNDena kUTasAkSItyuktena lAbhAt sahasramityAdinA vivAdaparAjayadaNDadiguNena vA tvabhyAse tvarthadaNDavivAsanAbhyAmiti mitAkSarAkAraH / viSNata-sarvasvApaharaNeneti rtnaakrH|| evaJcaitanmate vacanamidaM vAraMvAraM kUTasAkSyaviSayam / grahezvaramate tvalyadhanasya yathoktasaMkhyAtAsampattiviSayaM paryavasyati / etaccAnantaraprakaraNe darzitam / atha lekhyaviSaye vyAsaH,sthAvare vikrayAdhAne lekhyaM kUTaM karoti yaH / sa samyakbhAvitaH kAryo jihvaapaannyvivrjitH|| samyagbhAvito loke tathAvidhadurAcAratayA khyaapitH| sthAvara iti vikrayAdhAna ityubhayorapyupalakSaNam / tena yAdRzi viSaye kUTalekhyakaraNaM tadanusAreNa tatkatarjihvAdicchedaH samuccayavikalyAbhyAM karttavya iti tAtparyam / For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 350 daNDavivekaH / atha 'nirnnyottrkRtym| tatra divyairje ye jayaparAjayAvadhAraNe kAtyAyanaH,__ zatAI dApayecchuddhamazuddhau daNDabhAgbhavet / taM daNDamAha sa eva,viSe toye hutAze ca tulA-koSe ca taNDule / taptamASakakRtye ca kramAddaNDaM prakalpayet // sahasraM SaTzataM he ca tathA paJcazatAni ca / catusviddayamekaJca honaM honeSu kalpayet // nihUve bhAvito dadyAdityAdyuktadaNDenAyaM divyanivandhano daNDaH samuccIyate, iti mitaakssraakaarH| yAjJavalkyaH,nihUve bhAvito dadyAt dhanaM rAjJe ca tatsamam / mithyAbhiyogau dviguNamabhiyogAvanaM haret // nihave apalApe bhAvitaH pramANenAGgokAritaH / tatsamaM vivAdaviSayasamam / mitAkSarAkAraHprAGnyAya-pratyavaskandanayorapyevApahnavakArauti pratyarthinA bhAvitaH [pramANenAGgokAritaH prakRtadhanasamaM daNDaM rAjJe ddyaat| pratyau~ yadi bhAvayituM na zaknoti tadA sa eva mithyAbhiyogI jJAta iti prakRtadhanamarthine dadyAt rAje ca taddiguNaM daNDametacca RNAdAnaviSaya eva padAntareSu daNDAntarAbhidhAnAdadhanavyavahArevasyAsambhavAccetyAha / 1 ka nirNa yo'tra na kRtaM / 2 kvacit pAThaH--vahet / 3 ka pustake [ ] cihitAMzo nAsti / For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirNayottarakRtyam / 351 manuH, arthe'pavyayamAnantu kAraNena vibhAvitam / dApayevanikasyArthaM daNDalezaJca zaktitaH // arthe'pavyayamAnamapalapantaM kAraNena pramANena / tathA, yo yAvannihUvItArthaM mithyA yAvati vA vadet / tau nRpeNApyadharmajJau daNDyau ca dviguNaM damam // sarvamidamAzayAparAdhaparam / ata eva tatsamaM taddiguNaM daNDalezAnAmadhamAzayadoSAdatkarSApakarSAbhyAM vyavasthA rtnaakrkRtotaa| tadanavadhAraNe jAtyAdikamAdAya vyvsthaa| evaJca vismaraNAdaunAmapahavAnapahavapUrvakasampratipattau ca daNDAbhAva eva tatra vAdino'naparAdhatvAt / kalpatarau tu AzayadoSavyatirekeNa vismaraNAdinA'pahnavaviSaye zaktito daNDa ityuktam / ihottamarNasyAprayujyaprayuktatvAdyabhilApaH prAyeNAzayadoSaprayukta eveti tatrAvizeSeNa dviguNo daNDo dhruvaH / tatrApi zUdre vizeSamAha nAradaH,mithyAbhiyogino ye syuIijAnAM zUdrayonayaH / teSAM jihvAH samutkRtya rAjA zUle nivezayet // atha punAyaviSaye yAjJavalkyaH,'duISTAMstu punadRSTvA vyavahArAnRpeNa tu| sabhyAH sajayino daNDyA vivAdAdiguNaM damam // 1 ka pustakaddathe pAThaH mUle ca-samyak dRchA tu durdazAniti pAThaH / For Private And Personal Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 352 dnnddvivekH| duISTAn smRtyAcAraprAptadharmollaGghanena rAgalobhAdibhirasamyavicAritatvena zakyamAnAniti mitaakssraa| vivAdAditi-yasmin vivAde parAjitasya yo dnnddstsmaadigunnmityrthH| tathA tatraiva, yo manyetAjito'smauti nyAyenApi parAjitaH / sabhAyAM taM punarjitvA dviguNaM dApayedamam // manuH,svAmAtyAH prADvivAkAzca ye kuryyaH kaaryymnythaa| tat svayaM nRpatiH kuryAt tAn sahasrantu dnnddyet|| etadasaMkhyAtadhanaviSayaM dhnvytiriktsNgrhnnaadivivaadvissynyc| tathA utkocagrahaNe ye niyuktA ityAdinA sarvasvagrahaNabhidhAnAttaditaraviSayametaditi mnuttiikaa| yAjJavalkyaH , sapaNazcevivAdaH syAt tatra honaM pradApayet / daNDacca svapaNaJcaiva dhanine dhanameva ca // punAyaM vinApi yadyahaM parizodhanaM na zodhayAmi / yadi vAyaM samagraRNaM sAdhayati tadaitadrAjJe dadAmautyevamAdyabhidhAyAdhamaNe yadyanena gRhItadhanaM na zodhayati' yadi vAjyaM parizodhanaM na bodhayati tadetaddadAmautyanena dhaniko yatra vivadate zatapaNo vivAdastatra parAjito'dhamarNaH / 1 ka bodhyaami| 2 dadAmautyabhidhAya / For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirNayottara kRtyam / parAjayAvagamita-mithyApahavAdinimittaM tatsamAdidaNDaM paNaukRtaJcArthaM vivAdapadamityucitazceti trayaM dApyaH / dhanikastu RNavaja hayamityarthaH / ata eva bhavadevena punanyAyaM vinA sAmAnyamAzrityoktam / vyavahArazcArthipratyarthidAAt kadAcit sapaNo'pi bhavati yathA yadi me bhaGgo bhavati sahasraM tadA me deymiti| ata eva tadyadi kRtapaNavandho hauyate tadA rAjJA svayaM kRtaM paNaM daapyH| svayaJca daNDyaH / tadAhetyupakramya sAmAnyaviSayaM nAradavacanamavatAritam / / vivAde sottarapade iyoryastaca hoyte| sapaNaM svakRtaM dApyo vineyazcAparAjitaH // iti| [atra sapaNaJceti vizeSopAdAnAt yacaika eva paNaM karoti yatra vaikaH zatamanyaH paJcAzataM pratijAnaute tatra yena yat paNokataM] sa eva tAvadeva dApyo natvaparo nApyadhikamiti mitaakssraakaarH| iha kecit, tauritaccAnuziSTaJca yo manyeta vidhrmtH| dviguNaM daNDamAsthAya tayaitat kAryamuddharet // iti nAradavacanadarzanAt yatra vAdinA diguNo daNDaH pratijJAyate tatraiva taddAnaM sa eva ca paNaH, evaJca sapaNazvetyAdikamapi punAyaviSayameva tauritmityaadinaikmuultvaaditi| tanna, 1 ka pustake [ ] cihitAMzaH patitaH / 45 For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 daNDavivekaH / yAjJavalkyauye durdaSTAniti vAkye dviguNadaNDapratipAdake vAdinastadanagaukArAzravaNAt satyajayinastadasambhavAcca sapaNazcetyatra daNDazca paNaJceti samuccayazrutivirodhAt paNasya prauDhiprayuktatvAdanyatrApi sambhavena vaakyyorvissybhedsyaavshyvaacytvaat| __ yo yAvannihnavItetyAdinA punanyAyaM vinA vinA ca vAdipratijJAnaM parAjitasya dviguNadaNDapratipAdanAcca / idantu vicAramarhati tauritamityAdau kimapekSayA dvaigunnymiti| tatra kecit- vivAdapadAbaiguNyantasyaivopasthitatvena pratiyogyAkAGkSApUrakatvAcca yo manyetAjito'smItyAdiyAjJavalkyauyenaikamUlakatvAccetyAhuH / tanna- apahUvAderubhayatra samAnatve'pi parAjitasya dhRSTatayA vA durAzayatayA vA prAvivAkAdivacanamanAhatya punarvivadamAnasyAparAdhagauraveNa daNDagauravasyaucityAt / tasmAdyatra prAthamiko vivAdastaca taddiSaya eva dviguNo dnnddH| yatra tu punarvivAdastatra vivAdaviSayadviguNAdapi digaNa iti yuktaM tatra tasyaivopasthitatvena bodhitatvAt / tathAhi tauritaM sAkSilekhyAdinA nirgautamanuddhRtadaNDaM daNDaparyantatAnnautamiti yAvaditi vyaackssyte| anyathA dviguNadaNDAsthAnavaiyarthAt vivAdaviSayA 1 ka--daNDagauravavaicitryAt / / For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nirNayottara kRtyam / 355 pekSayA diguNadaNDasya tadanAsthAne'pi prAptatvAt gurau ladhau cAparAdhe daNDasAmyasya nyAyaviruddhatvAcca / evaJca yo manyeta ityAdivAkye'pi diguNApekSayaiva dviguNo daNDa iti sthitam / / etena sapaNazcedityaca vivAdaviSaya dviguNadaNDAsthAnameva paNapadArtha ityapAstaM tasya prAptatvena pratijJAnAnapekSitatvAdaNDaJca sapaNaJceti ubhayavidhivirodhAcceti / kiJcaivaM sapaNa ityasyAnyataH prAptAnuvAdatvaM prAptam / tathAca yavAlyo daNDo munibhiH smaryyate tatrApi gurutaradaNDapaNIkaraNAcAro nirmUlaH syAt / na cAnuvandho yataH sabhya ityAdhuktaM daNDotkarSanimittaM mUlamatreti vAcyaM paNaM vinApi daNDotkarSakatvAditi dik / iti prakIrNake vyvhaarvissyvrgH| na zakyamanyonyaviruddhadharmiNo gaNaizca vaktamapi ye prkiirnnkaaH| udAhRtAstattadupAdhikalpanAttathApyabhauSTArthajhaTityavAptaye // iti mahAmahopAdhyAya varddhamAnakRtau daNDaviveke prakIrNakadaNDaparicchedaH saptamaH / For Private And Personal Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / zrIvilvapaJcAnvayasambhavena zrImadbhavezasya tnuudbhven| zrIvaImAnena videhabhartuH kRte kRto daNDavidhau vivekaH // parakRtimapi dRSTvA nirmite'smin nivandhe samucitavacanotthA lakSyate kApi lkssmiiH| sphurati hi kusumAnAM zekhare yojitAnAM nava iva samudAyadyotamAno vinodaH // kalpataru kAmadhenu halAyudhAMzca dharmakoSaM smRtisAra-kRtyasAgara-ratnAkara-pArijAtAMzca / TokAsahite he saMhite manuyAjJavalkyokte vyavahAre tilakaJca pradaupikAJca pradIpaJca // dRSTvA kRto nivandho nirvadhAnnibandhAdezavarSeNa / tadimAnimaJca dRSTvA guNadoSau kalpayantu me santaH // doSoddoSaNasammukho'stu mukharo jJAtvA'rthatattvaM girAm sarvAH pUrvakRtIvilokya viduSAM toSo nivndhe'dhunaa| tattasmAdubhaye'pi tena jar3itAstuSNauM cirAdAsatAmAstAM kiJca vihAya dUSaNarasaM loko guNagrAhakaH // iti vilvapaJcakauya-mahAmahopAdhyAya-dharmAdhikaraNika zrIvardhamAnakRto daNDavivekaH samAptaH / zrIgurave namaH / 1 ka pustake paricaya 'lokA na santi / For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra TaH atha daNDavivekoktarSinAmnAmakArAdikrameNa cipacANi / vyaGgirA 11 1, vyApastambaH 38 14, 71 9, 73 11, 322 17 / uzanAH 71 10. 289 20, kAtyAyanaH 68 13 13, 15 1- 12, 27 13, 26 3, 31 1. 38 15, 39 25. pU 5, 51 2. 56 18, www.kobatirth.org 252 2, 152 156 17, 171 13, 173 PS, 184 8, 231 &, 242 13, 260 20, 275 58 13, 66 67 17, 83 13, 84 21. eH 318 6 paM 4 / 14, hai, 71 6 12, M 204 18 303 15 / 13 3, mum 14 16 12, 16 7, w 28 14, 30 15, 37 17, 36 14, 6 50 16, 52 16, 57 15, 58 20, 66 14, 13, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20, 86 16, eH paM kAtyAyanaH 6 21, pha 15, 0 158 2, 164 22, 187 15, 204 18 215 14, 221 232 hai, 234 241 243 18 247 12, 246 2, 252 12, 253 1, 258 14, 265 267 12, 268 18. 272 1, 280 11, 267 16, 266 e, 312 318 322 20, 327 For Private And Personal Use Only 5, ke eH 87 19, 18 150 16, 158 13 241 247 3, 187 196 214 10, 220 226 14, 233 14, 240 w 300 316 13. 10 <, 248 22, 251 17, 252 14, 256 15, 263 1. 265 22, 268 8. 270 ha 280 6. 283 15, 268 1, 20. 9, 320 7, 323. 15. 332 5. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 dgddvivekH| kAtyAyanaH 334 3, 335 1, nAradaH 248 20, 253 8, 246 254 10. 336 12, 342 gautamaH 40 7, 41 16 271 280 5, 21, 51 10, 85 18, 147 16, 172 21, 261 15, 266 10, 268 11, 278 10, 22 283 22, 285 16, 285 3 M N mmmm 283 3 322 1 devalaH nAradaH 128 18, 131 17, 338 13 / 332 8, 271 / 337 14, 340 1, paiThina siH bahaspatiH 12 7, 133 143 18 16, 144 145 150 58 16, 14 20, 140 143 148 20 2, 23 8, 58 10, 61 15, 156 16 178 11 180 160 2 70 10, 80 20, 85 12, 180 21, 105 13, 108 5, 164 1 100 7, 215 223 115 214 20, 216 23, 231 15, 233 3, 247 22, 116 20, 122 7, 124 21, 124 / For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / rahaspatiH 126 14, 130 10, manuH 15 10, 134 3. 142 11, 255 20, 156 11, 156 8, 26 11, 23 1, 101 10, 101 16, 205 2. 89 58 227 233 18, 248 246 246 250 2, 252 255 260 14, 267 6. wr 310 6, 2, 4, N 321 328 332 338 raDamanuH 54 baudhAyanaH : 327 18, 326 11, 336 13, 336 16 / 4, 104 13, 105 22, 70 15, 84 27, 3 1, 16. 246 16 / / 4 2, 112 , 115 11, 120 8 manuH 114 4, 118 15, 121 2, 123 11, 123 17, 125 14, 123 124 17, 128 6, For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 daNDavivekaH / paH paM 9. pa / eH / manuH 162 paM 6. manuH 133 6 134 134 137 10, 137 18 138 11, 4, 142 144 15, 146 12, 150 5, 150 10, 152 12, 148 1, 204 10, 206 14, 2114, 212 6 213, 22, 217 17, 220 13, 2244, 205 21, 207 16, 211 16. 213 1. 217 13. 217 22. 222 4, 224 15, 230 152 226 15 158 10, 1566, 234 236 8, 236 18, 237 167 / / 236 7, 236 11, 240 242 243 243 11, 174 244 246 253 254 258 250 21. 254 255 256 12, 8 17 1, 261 12. 264 21, 267 16, 272 273 23, 6, NNNNNNNNNNNN 1 3 HEEEEEEEE. 273 1, 273 10, 273 14, 274 18, 276 21, 280 3, 283 15, 274 1, 274 16, 278 1. 281 11, 285 21. For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / TaH 287 paM / eH paM 1, yAjJavalkyaH 102 29, 106 11, eH / 104 manuH 286 288 6, 288 11, 26 110 11, 1304, 268 302 113 1, 304 306 17, m mm 133 157 305 6, 310 11, 7, 177 18, 316 MY MM 316 8 318 15, 321 326 3, 344 16. 325 188 14, 211 214 3 323 s 177 10, 2 250 318 12 / 252 253 yAjJavalkAH7 257 284 312 17, 318 1, 318 14, For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 362 daNDavivekaH / yAjJavalkAH 323 6, 327 17, | vyAsaH 14 15, 328 12, 326 5, 53 10, 76 15, 334 16, 335 8, 105 8, 105 16, 336 viSNuH 23 1 124 4, 130 7, 63 17. 130 , 132 1, 132 13, 156 4, 164 7 18 2, 130 13, 208 5, 145 10. zasaH 54 7, 54 164 2, zavalikhitaH 22 2, 43 210 12, 335 6 / 165 ofo Morrrr " 212 222 223 266 13, 62 22, 67 6. 127 14, 303 20, 304 68 14, mm 145 312 8, 322 1, 335 16 / vaziSThaH 6 14, 65 4, 306 12, 145 13, 317 14, 145 21, 147 7. 150 21, 151 17, 151 20. 156 12. 205 212 17, 111 15, 312 10, 313 22, 315 15, 18, 234 5, 283 17, 284 6 / | hArautaH 162 14, 173 72, 202 8, 206 12. 215 18, 321 12 / 170 13, 174 / / 29 287 28 3 / For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekakRtasaMgrahakAranAmAni taGghataTIkAkAranAmAni c| A '- * 1 kullakabhaTTaH 5 22, 11 11, govindarAjaH 145 1, 146 3. 344 23, 345 // 48 23, | grahezvaramizraH 326 14, 346 11, 317 18 / | caNDezvaraH 25 1, 135 12. 187 16, 310 24, 126 12, 137 21, 326 11 / 148 21, daupikAkAraH 333 4 / nArAyaNaH 10 4, 18 4, 41 11, 168 17, 45 13, __46 1-16 55 2.15, 56 7-16 177 13, 182 13, 2 4, 61 10-22, 201 18, 206 4, 105 5, 106 10, 112 15, 114 16, 212 8, 119 226 8, 132 20, 137 2304, 253 13, 138 5, 136 14. 254 13, 268 1, 144 3-16, 147 5. 273 6-22, 281 15, 148 15-16, 146 7, 286 14, 287 8, 158 16, 156 3, 313 6, 160 8, 162 18, 326 11. 344 21 / | 170 16, gAY=yamAnavaH 51 8, 52 2 / 175 5, govindarAjaH 4 8, 10 11 12 13, 183 5-16 18 2, 123 18, / 187 1-14, 202 3, 200 7-20, 228 22, Mr For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / 240 nArAyaNaH 204 17, 207 21, lakSyaudharaH 31 14, 326 16 / 220 23, 224 -17, vAdarAyaNaH 225 24, 226 6-23, | vijJAnezvaraH 163 2, 286 13, 226 3-12, 231 14, 287 18 / 237 21, 242 5, 256 5, viSNuguptaH 26 3, 27 10 / va 266 6, zUlapANiH 240 10 / 313 8 316 15, sarvajJaH 226 326 11, 344 22 / harinAthaH 326 nArAyaNasarvajJaH 144 3, halAyudhaH 15 1, 56 16, 148 15, 226 23, 226 3 / 72 36, 76 5, pArijAtaH 150 18, 206 1 / 78 7, 2 15, bhaTTaH 120 4, 175 5 / 347 16 / bhavadevaH bhASyakAra: mahArNavakAraH mitAkSarAkAraH 330 20, 135 10 323 8 343 18, ___68 1-4, 117 18, 198 21, 144 17, 146 13, 151 13, 162 17, 167 20, 222 2-20, ___301 4, 102 7, 198 2. 140 1, 146 10-20, 150 17, 152 14, 185 13, 168 17, 268 3, 307 16, 65 12 / / mizrAH 64 10, medhAtithiH 5 8, 17 13, 212 10 / 18 5, rabhasapAlaH 27 5 / hemAdriH 136 2 / For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekakRtasaMgrahagranyanAmAni taddhRtaTaukAnAmAni c| 22, eH paM TaH paM . paM pRH paM kalpatamaH 16 6, 23 12, | kAmadhenuH 276 18, 280 10, 28 4, 34 20, 307 6, 324 23, 63 18, 328 18 / kRtyasAgaraH 222 16, 278 11, 72 2, 75 10-22 286 4, 327 6. 5 8, / 136 3-10, 136 3-10, 328 8, 326 8, 336 6, 344 10 246 20, 157 23, kRtyasAra: 28 158 6, gopathabrAhmaNam 134 11, 172 14, 336 16 / 176 15-18, caturvargacintAmaniH 167 18 134 20 / 245 22, daitavivekaH 76 22 / 246 18, 260 16, parAzarabhASyam 276 / 262 20, pArijAtaH 18 3, 150 16, 326 18, 177 3-12, 328 18, 332 181 20, 343 14, 351 14 / / 226 8, 260 16, kAmadhenuH 28 4, 34 20, 332 22 / 71 15, pradIpikA 18 / 128 bhUpAlapaddhatiH 131 1, 8 138 22, manuTIkA 3 17, 150 3-16, ___48 4-23, 55 5, 153 163 21, 166 14, 115 16, 168 1, 217 21, 117 6-14, 118 16, 227 16, 254 4, 128 12, 138 15, or Moro NM N NN mar 126 152 For Private And Personal Use Only Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dgddvivekH| manuTokA 144 2, 160 7, 170 2-14, 11 10, 13 15, 185 2, 225 15 / mitAkSarA 7 5, 157 5, | ratnAkaraH 122 6, 125 7-8, 162 6-19, 126 11, 127 18, 172 13, 128 5, 131 14, 12 13, 232 11, 134 8 184 16. 136 6, 137 6-14, 138 14, 136 16-22, 142 3, 143 6, 145 6-12, 146 16, Mmm 186 20, 17 3-14, 33 23, 56 8, 65 15, 71 22, 308 8-24, 315 21 / . ratnAkaraH 3 11-18, 26 15. 30 21, 45 15, 51 16. 54 16, 55 13, 58 62 1, 65 6-10, 67 2-10, 150 15, 151 18, 152 14, 153 1-6, 155 16, 157 4, 158 1, 156 4-17, 160 11-21, 162 2-14,. 164 10-12, 165 4, 166 7-18, 167 16, 168 20, 172 10, 173 21, 175 4-17, 176 4-14, 177 21, 176 17, 183 14, 184 6-16, 187 3. 188 16, 18 18 161 6, 164 12. 167 18, 18 16, 202 12-21, 204 13-21, 205 20, 206 5-12, 2074-18, 211 14-22, 213 28, 214 12, 296 3-13, 217 10-20, 222 3, 224 21, 226 8-21, 228 21, 231 10, 232 13-23, 234 2, 252 2, 254 2. 255 10, 76 20, 76 6-17, 87 2, 61 16, 64 13, 23, 105 22, 112 14, 226 15, 75 7-22, 78 10, 2 5-10, 6-14, 63 4-14, 67 16, | 101 16, 108 21, 117 8-10, 121 5, / For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suuciiptrm| eH paM eH paM / pUH . paM ratnAkaraH 256 13-22, 25711-23, ratnAkaraH 308 24, 261 12, 262 2, 317 17, 264 12-16, 267 23, 271 20, 273 16, 330 11, 274 17, 276 17, 281 16, 22 2-6, / eH paM 315 21, 223 4, 328 16, 336 24, 343 14 / For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra eH paM eH paM TaH paM devIpurANam 271 8, 31410 / abhidhAnazAstram 135 1 / kapilapaJcarAtram bhaviSyapurANam matsApurANam 40 20, 112 18, 155 183 6, 164 10-14 317 1 / mahAbhAratam mArkaNDeyapurANam purANanAmAni anyAnyagranthanAmAni ca / www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir skandapurANam 135 10 / agasti proktam 23 22, 26 17 / abhidhAnakoSaH 26 10-17, varAhapurANam 135 18 / 134 41 114 18, kAmandakIyaH 16 10, 185 18, 234 12, 21, kammavipAkasamuccayaH vyavahArataraGgaH 13 19 || vyavahAradIpikA 277 2 / pratiH bAlabhUSaNam dhammaikoSaH 16-21, 322 24 11, 23 8C samayaprakAzaH smRtiH 26 6, smRtisAgaraH 24 3, smRtisAraH 20 187 21, 286 8, 328 hai / For Private And Personal Use Only 5, e: 135 13, 328 346 30 314 152 8 t 14 / 17 / 17 / 12 / 16 / 11 / 338 8 242 136 270 22 / 5 / 10 / 136 6 / 141 1, 222 16, 326 6, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekavatAnAM vidhiniSedhAtmakapramANanAmAdi pAdAnAmakArAdikrameNa svacaupatram / *F k " 84. adharmadaNDanaM loke 5, 20 adharmAjJAM yadA rAjA 16, 8 akUTe kUTakaM vrate ... 17, 13 anazanena karSitaH 242, agamyAgAminaH zAstiH 186, anAkSAritapUrbo yaH 240, 14 aguNAn kortayetkrodhAt anicchantamabhUmijJaM 105, 6 anicchantyA yat kriyate 155, 2 aguple kSatriyA-vaizye agnidAna bhaktadAMzcaiva ani te tu yadyarthe 337, 16 agnido garadazcaiva aniIzAhAM gAM mUtauM 281, 12 aGgAnAM pauDanAyAJca anirdiyAzca ye kecit 340, 220, 14 5 aGgaligranthibhedasya anirdichantu yo rAjJA 110, 12 acaurAhApitaM dravyaM anigheddhA kSamo yaH syAt 75, 15 ajaDazcedapogaNDaH 262, anubandhaM parijJAya 65, 2 anAvyapahAryakakaraH annRtantu vadan daNDayaH 287, 2 kAryaH 132, 6 anyAyavAdinaH sabhyAH 105, 14 ajJAtauSadhimantrastu 104, 25 / atathyaM zrAvitaM rAjA 215, 5 anyAyopAttavittatvAt 56, 5 ato'nyena prakAreNa 157, 20 anyaistu sAkSibhiH sAI 341, 16 atha cet pratibhUnAsti 13, 14 | antyAbhigamane tvaGgaM 176, 11 athAsya vedamupaTagAtaH 320, 10 apAGgaprekSaNAM hAsyaM 155, 21 athAsyAnumatAdAsAt 328, 21 api cedasi pApebhyaH 244, 11 padaNDyAn daNDyan rAjA 6, 2 vyaputrAzayanaM bhartaH 316, 18 adattanta bhayakrodha 330, 13 apragalbha-jaDonmatta 336, 14 adamyA hastino'zvAzca 281, 6 aprANibhiryat kriyate 107, 7 adamyA kANakuNThAzca 21, 21 apriyasya ca yo vaktA 214, 11 aTUSitAnAM dravyANAm 310, 11 avaniSThauvato daryAt 253, 8 adhamottamamadhyAnAM 280, 12 avikrayANi vikrauNan 311, 2 adhammataH prarattantu 16, 16 abaunavikrayo yastu 261, 14 47 For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekaH / 211, eH paM babrAhmaNAH saMgrahaNa 160, 4 aspazyagharttadAsAnAM 58, abrAhmaNo brAhmaNasya 150, 22 aMzAMzaM taskarAd yastu 4, 14 abravan hi naraH sAkSyaM 348, 12 A abhigantA'si bhaginauM byAkaSTasya samAkrozan 215, abhighAte tathA bhede 268, 11 AgamaM nirgamaM sthAnaM 68, 17 abhicAraca kurlA 234, 15 / AcAryazca pravaktAraM 10, 12 abhicAreSu sarve ghu 306, 18 AcAryyasya piturmAtuH 58, 14 abhiSvajya tu yaH kangaM AcAyAH pitaraH putrAH 243, ayaHsandAnaguptAzca 66, 17 AtatAyini cotkare 241, 2 ayuktaM sAhasaM kRtvA 78, 21 AtmAnaM ghAtayed yastu 316, 5 ayonau gacchato yoSAM 182, 4 AdhiH sAhasamAkramya 263, 17 aAkrozAtikamakRt 255, Apatsa brAhmaNasyaiSu 47, | ApatkRte yathAvaddhaH 267, arthavanto yataH santaH Amantrito dijo yastu 307, arthazAstrAtta balavat 236, AmuktakezAcaurebhyaH yarthinAmupasannAnAM vyAyudhau cottamasteSAM 85, arthe'pavyayamAnantu 351, ArambhakRt sahAyazca 75, 14 ao'dhameSu dviguNaH 200, AryastrAbhigamane 172, 22 arvAka vyabdAddharet Ase dhakAla yAsiddhaH 333, khAmo 273, 13 sAitastvavamanyeta 335, alaGkatAM haran kanyA 185, AhvAyakAdezakarA alpamUlyantu saMskRtya avaraddhAsu dAsausa 18, 15 itare kRtavantastu avijJAta-hatasyAzu 70, 3 iyaM vizuddhiruditA avedayAno na yasya 272, 21 azirAH puruSaH kAryaH 47, 6 iyakopalakAchaistu 255, 17 azvahartA hastapAdau abhirbhavati vyaktaiH 24, 4 Izo daNDasya varuNa 48, 21 azApAdyantu zUdrasya 37, asanditAnAM sandAtA 126, 4 ukte'rthe sAkSiNo yastu 342, 5 asambhojyA saMyAjyAH 45, 11 utkSepaka-asthibhedau 133, 4 asU- nAma te lokA 241, 16 utkSepakazca sandhijJaH 121, 16 a * : : 2 * * * 9 " m * * * * 37 4, `m m m s 48, 236, h h h h h For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcaupatram / uttamA sevamAnastu 11, 13 karNanAsAkaracchede 256, 11 udaNe hastapAdeSu 250, 5, kauThaghrAgA pAdAdi 256, 15 udaraNAtta hastasya 251, 15 karSaH palapAdaH syAt 25, 2 uddiyAH kecidRSibhiH 258, 3 kalahApahRtaM deyaM 220, 5 udyatAsiM karAgniJca 234, kalpito yasya yo daNDaH 30, 16 udyatAsiH priyAdhau~ 234, 18 kAkinyAdistu yo daNDaH 53, 18 udyate'zmazilAkAchaiH 250, 3 kAkinyAdisvarthadaNDaH 54, 6 upadhAbhistu yaH kazcit 114, 5 kAryaH kSatAnurUpastu 255, 15 upasthamudaraM jihvA 21, 7 kAryyasya nirNaya samyak 338, 17 ubhayoH pratibhU hyaH 13, 8 kAryAtipAtivyasani 334, 13 ulkAdi-dAyakAzcaiva 315, 18 kArSApAM bhaveddaNDo 54, 21 kArSApaNAdyA ye proktAH 54, Rtvik-purohitAmAtya 57, 11 kArSApaNo dakSiNasyAM 28, 11 kArSApaNaH kArSikaH syAt 26, 18 kAryApaNastu vijJeyaM 26, 14 eka pratAM bahUnAJca 246, 12 kAryApaNa strikA jJeyA 28, 1 eka bahunAM nighnatAM 246, kASThabhANDaTaNAdInAm 146, 20 ekajAtidijAtintu kASAyeNa tu bhUmiTho 270, 16 ekapAtre'tha paMktyAM vA 215, 15 kiccAlasamanaso ye 2, 6 ekazayyAsanaM kraur3A 156, 7 kiJcideva tu dApyaH syAt 158, 22 ekasya bahavo yatra 74, 21 kitavAn kuzaulavAn ekAhayahAdyapekSaM 106, 15 etaiH samAparAdhAnA 256, 20 155, 15 egha vAdikRtaH proktaH 258, 17 kuDavAdyA vedaguNAH 135, 12 eSa daNDaH samAkhyAtaH 206, 15 kulAni jAtIH zreNIzca 263, 22 eSAM mUrddhA nRpo'GgAnAM 12, 13 kulAdibhyo'dhikAH sabhyAH 16, 1 kulaunAryaviziSu 64, 13 kanyAyA dUdhanaJcaiva 181, 8 kUTazAsanakattazca 317, 13 kanyAyAmasakAmAyAM 181, 16 kanyAM bhajantaumutkRThaM 14, 20 kUTasvarNavyavahArau / kanyaiva kanyAM yA kuryAt 186, 15 karayAdadantabhoM 257, 2 kUTasAkSyantu kurvANAn 344, 17 266, For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 372 daNDavivekaH / krayavi Www w - kUTasAkSiNAM sarvakhApa- guruM vA bAla vRddhaM vA 6, 17 hAraH kAryaH 347, 5 : guroH kSahAt pazo rAtrA 282, 17 kUTAkSadevinaH kSudrAH 108, 6 gRhamAnantu doHzolyAt 76, kUTAkSadevinAM karacchedaH 108, 15 grahamAgatya yA nArI 164, kUTAkSadevinaH pApAn 106, 7 gRhItaH zaGkayA yastu 84, 14 314, 11 raheSu mudhita rAjA 86, 20 kezeSu gyato hastau 254, 11 gokumAraudeva pazUn koThAgArAyudhAgAra 138, 12 gobhistu bhakSitaM dhAnyaM 278, 11 142. 5 gobhircinAzitaM dhAnyaM 276, 5 88, 22 goSu brAhmaNAsaMsthAsu 128, 12 kretArazcaiva bhANDAnAM 3, 21 131, kSatirbhaGgo'vamardo vA 330, 21 136, kSatravizudrayonista 67, 21 gohartA nAsikAM chittvA 131, 6 kSatrAjjAtastathogyAntu 217, 12 gauH prasUtA dazAhantu 281, 5 kSatriyAyAma guptAyAM 100, 16 grAmAnteSu hRtaM dravyaM 87, 10 kSantavyaH prabhuNA nityaM 38, 21 grAme tu yA gopracAra 277, 14 kSinvAnamapi govipra 240, 21 kSipan svasAdikaM dadyAt 212, 16 cakiNo dazamIsthasya 304, 18 kSuhakANAM pazUnAJca 228, 16 caraNakohigodhuma 41, kSahamadhya mahAhavya 142, 22 caturNAmapi varNAnAM 270, kSetra vezmagrAmavana 316, 2 caturbhiH serikAbhizca 136, kSetrArAmavivau techu __7 caturvarNasya yA mUtiH kSetrikasyAtya ye daNDaH 18 catuSpada kRto doSaH 223, kSetropakaraNaM setuM 11 catvAriMzA varaH pUrvaH 22, catvAriMzat paNo daNDaH 176, paNa dravyaM hareyastu 268, 15 cammacArmikabhANDeghu 265, 14 gardabhAjAvikANAJca 228, 18 cechAbhojanavAgrodhe 257, 4 gavattaM svAminA deya caurApahRtaM dhanamavApya guptAyAM saMgrahe daNDaH 12 cauraihRtaM prayatnena 164, 8 gurupUjA ghaNA zaucaM 67, 15 vardimUtrapurighAdyaiH 253, 2 gurubhiryena zAsyante 11, 15 chinnanasye bhinnayuge 224, 12 M kA khAtA 31. s . n n n For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra jalAgnyadandhanabhraSTA jAtidravyaM parimANAM jAraM cauretyabhivadan jAtvA tu ghAtakaM samyak jJAtvA'parAdhaM dezaJca jyotirjJAnaM tathotpAtaM ta tar3AgodyAnatIrthAni tatsamutyohana kasya tathA dharimameyAnAM tathA zUdrajanaprAyA tadapi cividhaM proktaM tapakhinAntu kAryyA tarikaH sthAnikaM zulkaM tasmiMzceddApyamAnAnAM tasya daNDaH kriyApekSaH taM rAjA praNayan samyak tiryyagyonau ca govajjaM tilAMzca vikirettatra tripaNo dvAdazapaNe tripakSAdatravan sAkSyam tulAdharimameyAnAM tulAmAnapratimAnaiH tulAmAnaM pratImAnam tulA zAsanamAnAnAM NaM vA yadi vA kAThaM teSAmAdyamTaNAdAnaM traividyannRpadevAnAM tvagbhedakaH zataM daNDo tvagbhede prathamo daNr3o TaH ghaM 318, 10 36, 310, 17 76, 16 64, 21 3 112, www.kobatirth.org 140, 16, 307, cc, 294, 164, 203, 223, 348, 143, - sUcIpatram | CS, 6, 206, 256, 256, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir h daNDasyAdau parikaraH daNDAjinAdinA yuktam daNDo hi sumahattejo daNDAmunmocayan daNDAt damo'ntimaH samAyAntu daza sthAnAni daNDasya dAsAzvarathaharttA ca 288, 3 128, 10 158, 23 | dAsAH karmakarAH ziSyAH 336, 11 143, 18 duSTasyaiva tu yo doSAn 186, 7 277, 6 durhRSTAMta punardRSTvA 8 duHkheSu zoNitotpAde 11 duHkhotyAdi gRhe dravyaM dUSo tu karacchedaH 8 deyaM caurahRtaM dravyaM 12 | dezaM kAlaJca vijJAya 3 dezajAtikulAdInAM 18 dezAdikaM kSipan daNDAH 16 | dehendriyavinAze tu 2 | dyUtaM samAcayaJcaiva 142, 325, 10 2 2 dvinetrabhedino rAjadvinetrabhedinazcaiva TaH For Private And Personal Use Only 373 av 115, 117, 20 5, 14 335, 17 165, 18 46, 12 351, 22 221, 17 raha6, 12 182, 16 cy, 110, 4 dravyANi hiMsed yo yasya 265, 8 droNaiH SoDazabhiH khArau 135, 233, 13 dayorApannayostulyam 5yoH praharatordaNDaH 16 | dvijAn vihAya yaH pazyet 14, 16 dije bhonye tu saMprApte C dijo'DagaH kSauNavRttiH dijaM pradUSyAbhacyeNa 113, 186, 206, 12 221, 2 307, 5 8 8 233, 40, 16 308, 16 318, 5 257, & Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 37 kRSNale sama kRSNale rUpyamASaH dha dharmopadezakarttA ca dharmopadezaM da dhAnyaM dazabhyaH kumbhebhyaH dhAnyApahArI dazaguNaM na dharmiNaH na zArIro brAhmaNasya naSTA yA pAladoSeNa nAtathyena pramANena www.kobatirth.org nAthavatyA paragRhe nAdadIta nRpaH sAdhuH nAnApaura samUhasta nAsUyati guNagandhAn nAseddhavyaH kriyAvAdI nijadhammavirodhena niyukto vA'niyukto vA niSkamastrI sATahema. nive bhAvito dadyAt naigamA vaidyakitavA: eH 25, 25, 321, 321, 134, 134, na kilviSeNApavadet na jAtu brAhmaNaM hanyAt na dRSTaM yaca pUrvveSu nadIva vetanastAraH nadIsantAra kAntAra 333, 320, na bharttA naiva ca sutaH na bhinnakArSApaNamasti zulkaM 95, na mAtA na pitA na strau 304, na zakyamanyonyaviruddha 208, 46, 35, haI, daNDa vivekaH / 355, naigamAdyA bhUridhanAH 15 nyAyasthAneSvadhikRtAH nyAyAspetaM yadanyena 8 18 18 5 hai Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 pa pakvAnnAnAM kRtAnnAnAM paJcakRSTalako mASaH 8 paJcanadyAH pradezeSu paJcarAtre paJcarAtre 8 patitasya dhanaM hatvA 6 paragAtreSvabhidroha: paJcAzatastvabhyadhike gaNDakayostuyyaiH paNAnAM dezate sArDe paNodamAnagagaDAnAM paratantrAstu ye kecit paradArAn ramantastu paradAre savarNAsu paradezAta ha 67, 282, 341, 157, 17 paripUteSu dhAnyeSu 46, 8 rAnI kahate deze 7 pariklezena pUrvvaH syAt 14 | pareNa nihitaM labdhvA 3 paladvayaM tatprasRtiH 31, 2, 13 | palAlaM gomine deyaM 334, 17 pazuvastrAnnapAnAdi pazuharttuzcArddhapAdaH 271, 17 340, 2 26, 11 pANimudyamya daNDaM vA 350, 12 pAdakezAMzukakara116, 21 | pAdo'dhammasya karttA pazUn gacchan zataM dApyaH For Private And Personal Use Only TaH 116, 10 105, 20 18, pra. 143, 27, 23, 150, 24, 136, 12 27, 18 ha 9 mh 50 50, 2 33, 20 58, 10 238, 13 188, p 42, 18 335, 7 303, 16 137, 11 288, 18 135, 18 285, 20 141, 13 132, 181, 255, 253, 17, 5 4 20 14 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcaupatram / pApamevAzrayedasmAn 241, 8 pratirUpasya kartAraH 120, 15 pApopapApavaktAraH 208, 6 | pradurAtyaktadArasya 158, 4 pAradArika-caurau ca 336, 4 pranAdhigataM dravyaM 123, 15 pArayanto'pi ye sAkSyaM 348, 7 pravrajyAvasitaM zUI 322, 21 pAritrAjyaM rahautvAyaH 21, 2 pravrajyAvasitA yatra 271, 6 pAruSyaM dvividhaM prokta 154, 15, prabhuNA viniyuktaH san 85, 7 pAruSyadoSAcca tayo 232, 10 | pramApaNe prAgamatA 226, 15 pAruSye sati saMrambhAta 215, 23 pramANa hone vAde tu 326, 12 pAlanIyAH samastaistu 268, 5 prarohi zAkhinAM / pApAgaDanaigamazreNau 266, 21 zAkhA 323, 23 pitAcAryaH suhRnmAtA 57, 7 prasahya dAsyA gamane 160, 15 pitA-putra-vivAdazca 262, 13 prahArodyame SaTpaJcAzat 251, 2 pituH khasAraM mAtuzca 16, 18 prakSAlanAddhi patrasya 242, 15 piTa-putrAcArya prAkArasyAvabhettAraM 266, 10 yAjyarttinAM | prAkAraM bhedayed yastu 268, 16 pauDayedyo dhanI kazcit 334, 20 prAjakazceddavedAptaH 225, 16 putraH ziSyastathA bhA- 231, 18 prAvivAka sadasyAnAM 336, 13 pumAMsaM dAha yet pApaM 166, 12 prANAtyaye tu yatra syAt 36, 17 purapradhAna saTTedaH prAtilomye badhaH puMsaH 166, 16 puruSaM harato hastau 126, 2 prApte nRpatinA bhAge 110, 16 puSpeSu harite dhAnye 138, 2 prAyazcittantu kurvANAH 47, 20 146, 13 proSitakhAmikA nArau 165, 6 pUrvamAkSArayedyastu 232, 2 ethak pRthak daNDanIyAH 344, 2 phala puSpopagAn pAdapAn 325, 2 echatastu zarIrasya 231, 3 phalaharita zAkAdAne 147, prakAzametattAskayyaM prakAzavaJcakAstraba 118, 8 badhAGgacchedA: vipraH 66, 2 prakAzavaJcakAsteSAM __ 118, 16 badhAIstu kharNa zataM prakIrNa ke punartayaH 262, 8 banaSyatInAM sarveSAM 226, 22 prakRtInAM prakopazca 263, 13 323, 17 pracchannadoSavyAmizra 100, 8 bandigrahAMstathA vAji 130, 5 pratikuleSvavasthitAn 264, 20 | balAt sanSayed yastu 163, 16 262, 106, 20 For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 376 dnnddvivekH| bahubhirbhuktapUrjA yA 188, 2 bhikSakA vandinazcaiva 156, 22 bAjivAraNavAlAnAm 130, 10 bhinne po tu paJcAzat 103, 21 bAdhA'yakarSasAmyAnAM 38, 11 | bhimithyA caran dApyaH 104, 16 bAlabaddhAturastrINAM 58, 18 zaM na tADaye denaM 231, 15 bAhunauvA-netrasakthiH 211, 8 bhedane caiva yantrANAM 224, 14 bAhubhyAmuttaraM paNa zataM bheSajasnehalavaNa 100, 18 daNDyaH 276, 23 ma vyAghrAdibhihato vApi 281, 1 madhya hauna dravyahAroM 147, 12 vyApAdane tu tatkArau 61, 23 madhyasthA vaJcayantyeka bihAMstu brAhmaNo dRSTvA 288 5 manuSyamAraNe kSipraM 226, 14 biprapauDAkaraM chedyam 250, 16 manuSya hAriNo rAjJA 125, 16 bipre zatAI daNDastu 205, 3 manuSyANAM pazunAJca 258, 2 bighAgnidAM striyaM caiva 314, 16 manuSyamAraNaM steyaM bidhe toye hutAze ca 350, 5 283, 3 bihitAkaraNAnnityaM 260, 15 mantrAdyairgahiryatra 201, 10 brahmahatyAsurApAne 336, 18 mantrauSadhibalAt kiJcit 115, 2 brahmahA ca surApazca ____4 mamAyamiti yo brUyAt 286, brAhmaNasyAparihAraH 43, 2 mammaghAtinameteSAM 74, 23 brAhmaNasyAparAdheSu 47, 12 maryAdAbhedakazcaiva 261, 8 brAhmaNakSatriyAbhyAntu 201, 8 ! mahApAtakayukto'pi 46, 15 brAhmaNakSatriyavizAM 237, 2 mahApazun stenayataH brAhmaNasya catuHSaSTiH 37, 4 mahApazUnAM haraNAt brAhmaNAn vAdhamAnastu 62, 18 mAtaraM pitaraM jAyAM mAtA-mATavasA-zvazra- 178, mATavasA mATasakhI 180, 81, 15 mAnavAH sadya evAja 66, 15 bhaktAvakAzadAtAra: mAnena tulayA vApi , bhaginI mATasambandha- 168, 11 mAghakANi catu pari 134, 13 bhartAraM lavayed yA tu 174, 22 mAghaH pAdo dipAdo vA 26, bhasmapaGkarajaHsparza 252, 4 mAghAvarA? yaH proktaH 54, 1 bhasmAdaunAM prakSepaNaM 251, 8 mAghAnau tu mahiSau 26, bhA- putrazca dAsazca 231, 1 . mASo viMzatibhAgastu 27, 17 bh sr sr h h h h h m m w m h bhaktAvakAzAmAdaka For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUcIpatram / -- mitraprAptyarthalobhairvA 62, 6 yastu doSavatauM kanyAM 185 18 mithaH saGghAta karaNam 266, 11 yastu pUrvanividhasya 313, 2 mithyAbhiyogino ye syaH 351, 18 yastu saJcAra kastatra 155, 6 mukhyAnAJcaiva ratnAnAM 145, 4 vaH sAkSye zrAvito'nyebhyaH 346, 2 mUlyamAdAya yo vidvAn 114, 16 yaH sAhasaM kArayati 75, 5 mUlyAebhAgo hauyate 113, 14 / yazcaitAnyapalaptAni 148, 11 maccammamagisUtrAyaH 102, 22 yasvindriyanirodhena 333, 14 mTatAGgalagnavikretuH 100, 13 yA tu kanyAM prakuryyAt strau 186, 17 mTadbhANDAsanakhAsthi 140, 12 | yAnasyaiva hi jantozca 224, 5 mohAt pramAdAt yAvAnavadhyasya vadhe __ saMharSAt 204, 28 | yuktarUyaM vavana sabhyaH 18, 17 mauNDya prAgAntike daNDa 163, 11 | yuktiyuktacca yo hanyAt 267, 13 yena kAryamya lAbhena 342, ya | yena kenacidaGgena 255, 2 yatra nokto damaH pUrvaiH 214, 17 yena krautantu mUlyena 328, 3 yatra yasyopakaraNa 61, 2 | ye cAkulaunA rAjyaM 265, 15 yatra varjayate rAjA 55, 21 | ye tvaraNya carAsteSAM 15, 15 yatra vipro na vidvAn syAt 14, 10 yena doSeNa zUdrasya 37, 18 yatra sabhyajanaH saH 16, 16 ye niyuktAstu kAryeSu 106, yatra syAt parihArArtha 214, 21 yena yena gharaM drohaM 142, yattvasatsaGgitairaGgaiH 167, 16 | yo'kAmAM TUpayet kanyAM 183 2 yatrApavarttate yugyaM 225. yo'dattAdAyino hastAt 84, yadA kAryavazAdrAjA 14, 7 yo'rakSan valimAdatte 5, 3 yadi na praNA yehAnA , 2 yo grAmadezasaGghAnAM 267, 17 yadi khaM naiva kurute 320, 13 | yo manyetAjito'smauti 352, 6 yasya kAryasya siddhyartha 330, 20 | yo yAvanihavautArtha 351, 6 yasya dRzyeta saptAhA yo yo varNo'vahIyate 260, 5 yasya yo'bhihito daNDaH 50, 10 yo lobhAdadhamo jAtyA 302, 16 yasya rASTra prakurute 14, 13 | yasya stenaH pure nAsti 33, 5 yasyAbhiyogaM kurute 332, 4 rajakazcamakArazca 177, 8 yastu rajju ghaTaM kUpAt 150, 11 rAgAlobhAt bhayAvApi 337, 15 n For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 dnnddvivekH| eH paM praH paM rAjakrauDAsu ye saktAH 265, varI doghaM samAsAdya 186, 2 rAjagrahagTahIto vA 280, 22 varNasaGkaradoSazca 262, 15 rAjadharmAn tvadhammAMzca 263, 2 vazAputrAsu caivaM syAt 318, 21 rAjani prahared yastu 258, 7 vasatAM dvigugAH proktaH 284, 13 rAjabhi:tadaNDAstu 11, 6 | vasAna strIn paNAn dApyaH 113, 2 rAnapravartitAn dharmAn 272, 2 vAk dhik dhanaM vadhazcaiva 20, 2 rAjayAnAsanAroDhaH 264, 24 vAkpAruSyAdinA naucaH 216, 15 rAjApurya mazcaiva 11, 2 vAgdaNDaM prathamaM kuryAt 63, rAjAno mantriNazcaiva 6, 8 vAgdagaDo dhigdaNDazcaiva 63, rAjA bhavatyanenAstu 18, 14 vAgdaNDastADanaJcaiva 220, 8 rAnA lavadhvA nidhiM dadyAt 288, 22 vAnaspatyaM mUlaphalaM 41, 8 rAjJaH prakhyAtabhANDAni 62, 8 vAsaH ko zeyavarjaJca 140, 16 rAjJaH koSApahantazca 316, 10 vAsAMsi phalake sUkSme 112, 20 317. 2 vikrauNaute parasya khaM 326, 4 rAjJA'nyAyena yo daNDaH 7, 2 vivAda viSaye kvApi 256, 5 rAjJA saMsthA pyate yo'rthaH 100, 2 vRttakhAdhyAyavAn steyau 67, 12 rAjJA sacihaM nirbAsyAH 108, 18 vRSalaM sevate yA tu 174, 5 rAjJo'nirupravaktAraM 213, vezyAdibhavane yasya 270, 15 rAtrau carantau gauH 284 vaizyaM vA kSatriyaM vApi 174, rASTreSu rakSAdhikRtAn 83, vaizyaH sarvakhadaNDaH syAt 166, rASTreSu rakSAdhikRtAH vaizyastu kSatriyAkSepe 205, 12 reta sekaH skhayoniSu 181, vaizyagAmau dvijo daNDyaH 160, 22 vaizyamAkSArayan zUdraH 205, 17 vaizyasattAvavikreyam 311, 5 lajye ca caure yadi ca 86, 6 vaizyazcet kSatriyAM guptAM 167, 14 lokasaMvyavahArArtha 23, 15 zavadAsAna TiTanamta 23, 15 vyavahArAn didRkSastu 13, 17 leoke'smin dAvavaktavyau 213. 12 lobhaddeSAdikaM tyaktA 18, 20 lAbhAt sahasaM daNDa'stu 343, 4 zakto bamocayan khAmI 223, 13 zatadhanvantarA vApau 314, 15 vaktavye'rthe na tiSThantaM 332 0 zataM brAhmaNamAkrazya 205, 22 vaktA'dhyakSo nRpaH zAstA 12, 18 zataM straudUSaNe dadyAt 210, 17 For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dnnddvivekH| . 146, sahasA kriyate kama 263, 12 sthAvare vikrayAghAne 346, 17 sahakhaM ghaTzataM dve ca 340, snehAdajJAnato vApi 331, 12 sahasaM brAhmaNo daNDAH 167, 12 syAt sAhasaM tvanvayavat 80, 3 sahAsanamabhiprema 321, 23 kha dezapaNyAcchulkAMzaM 206, 16 saMkramavajayaThaunAM 311, 10 khadezapaNye tu zataM 66, 14 saMsargaleAptacihnazca 80, 20 svadezaghAtino ye syaH 125, 2 sAkSilekhyAnumAnena 68, 20 khalye'parAdhe vAgdaNDaM 63, 6 sAkSiNo'rdhisamuddichAn 341, 2 khasaumni dadyAt grAmastu 85, 6 sAkSau sAkSyaM na cedvyAt 348, 2 svAmAtyAH prAvivekAzca 352, 6 sAeM zataM suvarNAnAM 26, svAmI samaM dama dApyaH 285, 3 sAhasanyAyava ni 32, 12 svairiNyabrAhmagau vezyA 188, 10 sAhasaM paJcadhA proktaM 61, 20 saMsarga lAtacihazca 80, 20 sAhaseSu ya evoktaH 143, 4 sautAdravyApahAre tu suvarNarajatAdInAM 144, 11 hataH sandazyate yatra suvarNa zatamekantu 64, 7 hantA mantropadechA ca 76, 8 suvarNasaptatitamo 27, 11 harenindyAddahedApi 312, 6 sUtrakArpAsakinvAnAM 148, 2 hastapASANAlaguDaiH / / ____218, raJcAzu 312, 18 hastAGghi liGganayanaM sotsedha-vapraprAkAraM 277, 3 hastyazvarathahantaMca 74, sauvarNarmAdhakaH saMkhyA 26, 16 / hiraNyaratnako poyaM 140, 16 stenasAhasikodatta 331, 6 haune kammaNi paJcAzat 344, striyaM spodade yaH 156, 1 haunamadhyottamAnAJca 216, straudravyaratikAmo vA 70, 7 honamadhyottamatvena 141, strIdhanaM dApaye ddaNDaM 56, 22 264, 6 strI niSedhe zataM daNDyA 157, 8 haunAiho hauna mUlyaM / strIpuMsau vaJcantauha 116, 10 haGkAraM kAsanaJcaiva strIbAlonmattabaddhAnAM 60, 4 hRtaM prana, yo dravyaM 326, 6 strI hartA lohazayane 125, 22 hemamuktA pravAlAdyaM 101, 12 sthAnAsedhaH kAla kRtaH 332, 15 / 21, m, one w_m, 328, For Private And Personal Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daNDavivekasya zuddhipatram / azuddha 18 vRNAM .. ... nRNAM nat visambAdaM kSut : : : : : : : : : : : : : sambAdAcca visambAdAt mAmarthe dvAviMzat yasthApakaraNaM kiJcideva prakApahAridaNDaH .. visaMvAda saMvAdAcca visaMvAdAt sAmarthya dvAtriMzat yasyopakaraNaM kiJcideva tu abhigamadaNDaH vA vA'pi vakSyAmANa vakSyamANa zAsyAdAharaNa zAsyodAharaNa For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir GAEKWAD'S ORIENTAL SERIES Critical editions of unprinted and original works of Oriental Literature, edited by competent scholars, and published by the Oriental Institute, Baroda I. BOOKS PUBLISHED Rs. A. 1. Kavyamimarsa: a work on poetics, by Rajasekhara (880-920 A.D.): edited by C. D. Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916. Reisgue, 1924 2-4 This book has been set as a text-book by several Universities including Benares, Bombay, and Patna Universities. 2. Naranarayanananda: a poem on the Pauranic story of Arjuna and Krsna's rambles on Mount Girnar, by Vastupala, Minister of King Viradhavala of Dholka, composed between Samvat 1277 and 1287, i.e., A.D. 1221 and 1231 : edited by C. D. Dalal and R. Anantakrishna Sastry, 1916 .. .. Out of print, 3. Tarkasangraha: a work on Philosophy (refutation of Vaisesika theory of atomic creation) by Anandajnana or Anandagiri, the famous commentators on Sankaracarya's Bhasyas, who flourished in the latter half of the 13th century: edited by T. M. Tripathi, 1917 .. 2-0 4. Parthaparakrama: a drama describing Arjuna's re covery of the cows of King Virata, by Prahladanadeva, the founder of Palanpur and the younger brother of the Paramara king of Chandravati (a state in Marwar), and a feudatory of the kings of Guzerat, who was a Yuvaraja in Samvat 1220 or A.D. 1164: edited by C. D. Dalal, 1917 .. .. 0-6 5. Rastraudhavamsa : an historical poem (Mahakavya) describing the history of the Bagulas of Mayuragiri, from Rastraudha, king of Kanauj and the originator of the dynasty, to Narayana Shah of Mayuragiri by Rudra Kavi, composed in Saka 1518 or A.D. 1596: edited by Pandit Embar Krishnamacharya with Introduction by C. D. Dalal, 1917 .. .. 1-12 6. Linganusasana : on Grammar, by Vamana, who lived between the last quarter of the 8th century and the first quarter of the 9th century: edited by C. D. Dalal, 1918 0-8 7. Vasantayilasa : an historical poem (Mahakavya) de scribing the life of Vastupala and the history of For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Guzerat, by Balachandrasuri (from Modheraka or Modhera in Kadi Prant, Baroda State), contemporary of Vastupala, composed after his death for his son in Samvat 1296 (A.D. 1240): edited by C. D. Dalal, 1917 8. Rupakasatkam: six dramas by Vatsaraja, minister of Paramardideva of Kalinjara, who lived between the 2nd half of the 12th and the 1st quarter of 13th century edited by C. D. Dalal, 1918 9. Mohaparajaya : an allegorical drama describing the overcoming of King Moha (Temptation), or the conversion of Kumarapala, the Chalukya King of Guzerat, to Jainism, by Yasahpala, an officer of King Ajayadeva, son of Kumarapala, who reigned from A.D. 1229 to 1232: edited by Muni Chaturvijayaji with Introduction and Appendices by C. D. Dalal, 1918 10. Hammiramadamardana: a drama glorifying the two brothers, Vastupala and Tejahpala, and their King Viradhavala of Dholka, by Jayasimhasuri, pupil of Virasuri, and an Acarya of the temple of Munisuvrata at Broach, composed between Samvat 1276 and 1286 or A.D. 1220 and 1239 edited by C. D. Dalal, 1920 11. Udayasundarikatha: a romance (Campi, in prose and poetry) by Soddhala, a contemporary of and patronised by the three brothers, Chehittaraja, Nigarjuna, and Mummuniraja, successive rulers of Konkan, composed between A.D. 1026 and 1050: edited by C. D. Dalal and Pandit Embar Krishnamacharya, 1920 12. Mahavidyavidambana : a work on Nyaya Philosophy, by Bhatta Vadindra who lived about A.D. 1210 to 1274 edited by M. R. Telang, 1920 13. Pracinagurjarakavysamgraha: a collecton of old Guzerati poems dating from 12th to 15th centuries A.D. edited by C. D. Dalal, 1920 14. Kumarapalapratibodha : ab biographical work in Prakrta, by Somaprabhacharya, composed in Samvat 1241 or A.D. 1195 edited by Muni Jinavijayaji, 1920 15. Ganakarika: a work on Philosophy (Pasupata School) by Bhasarvajna who lived in the 2nd half of the 10th century edited by C. D. Dalal, 1921 16. Sangitamakaranda: a work on Music by Narada: edited by M. R. Telang, 1920 17. Kavindracarya List: list of Sanskrit works in the collection of Kavindracarya, a Benares Pandit (1656 A.D.) edited by R. Anantakrishna Shastry, with a foreword by Dr. Ganganatha Jha, 1921 18. Varahagrhyasutra: Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda edited by Dr. R. Shamasastry, 1920 19. Lekhapaddhati : a collection of models of state and pri vate documents, dating from 8th to 15th centuries A.D.: For Private And Personal Use Only Rs. A. 1-8 2-4 2-0 2-0 2-4 2-8 2-4 7-8 1-4 2-0 0-12 0-10 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rs. A. edited by C. D. Dalal and G. K. Shrigondekar, 1925 .. .. 2-0 20. Bhavisayattakaha or Pancamikaha: a romance in Apabhramba language by Dhanapala (circa 12th cen. tury): cdited by C. D. Dalal and Dr. P. D. Gune, 1923 6-0 21. A Descriptive Catalogue of the Palm -leaf and Im portant Paper MSS. in the Bhandars at Jessalmere, compiled by C. D. Dalal and edited by Pandit L. B. Gandhi, 1923 22. Parasuramakalpasutra: a work on Tantra, with com mentary by Ramesvara: edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923 ..Cloth copies. 8-8 23. Nityotsava : a supplement to the Parasuramakalpasutra by Umanandanatha : edited by A. Mahadeva Sastry, B.A., 1923. Second revised edition by Swami Tirvikrama Tirtha, 1930 5-0 24. Tantrarahasya: a work on the Prabhakara School of Purvamimamsa by Ramanujacarya : edited by Dr. R. Shamasastry, 1923 .. .. 1-8 25, 32. Samarangana: a work on architecture, town planning, and engineering, by king Bhoja of Dhara (11th century): edited by Mahamahopadhyaya T. Ganapati Shastri, Ph.D., 2 vols., 1924-1925 10-0 26, 41. Sadhanamala : a Buddhist Tantric text of rituals, dated 1165 A.D., consisting of 312 small works, composed by distinguished writers : edited by Benoytosh Bhattacharyya, M.A., Ph.D., 2 vols., 1925-1928 .. 14-0 27. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Central Library, Baroda : Vol. 1 (Veda, Vedalaksana, and Upanisads), compiled by G. K. Shrigondokar, M.A., and K. S. Ramaswami Shastri, with a Preface by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1925 .. 6-0 28. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani : an ency clopaedic work treating of one hundred different topics connected with the Royal household and the Royal court by Somesvaradeva, a Chalukya king of the 12th century: edited by G. K Shrigondekar, M.A., 3 vols., vol. 1, 1925 .. .. .. 2-12 29. Nala vilasa: a drama by Ramachandrasuri, pupil of Hemachandrasuri, describing the Pauranika story of Nala and Damayanti: edited by G. K. Shrigondekar, M.A., and L. B. Gandhi, 1926 2-4 30, 31. Tattvasangraha: a Buddhist philosophical work of the 8th century by Santaraksita, a Professor at Nalanda with Panjika (commentary) by his disciple Kamalasila, also a Professor at Nalanda : edited by Pandit Embar Krishnamacharya with a Foreword in English by B. Bhattacharyya, M.A., Ph.D., 2 vols., 1926 .. .. 24-0 For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rs. A. 33, 34. Mirat-i-Ahmadi: By Ali Mahammad Khan, the last Moghul Dewan of Gujarat : edited in the original Persian by Syed Nawabali, M.A., Professor of Persian, Baroda College, 2 vols., 1926-1928 .. 19-8 35. Manavagrhyasutra: a work on Vedic ritual (domestic) of the Yajurveda with the Bhasya of Astavakra: edited with an introduction in Sanskrit by Pandit Ramakrishna Harshaji Sastri, with a Preface by Prof. B. C. Lele, 1926 .. .. .. 36. Natyasastra : of Bharata with the commentary of Abhinavagupta of Kashmir: edited by M. Ramakrishna Kavi, M.A., 4 vols., vol. I, illustrated, 1926 6-1) 37. Apabhramsakavyatrayi: consisting of three works, the Carcari, Upadesarasayana, and Kalasvarupakulaka, by Jinadatta Suri (12th century) with commentaries : edited with an elaborate introduction in Sanskrit by L. B. Gandhi, 1927 38. Nyayapravesa, Part I (Sanskrit Text): on Buddhist Logic of Dinnaga, with commentaries of Haribhadra Suri and Parsvadeva: odited by Principal A. B. Dhruva, M.A., LL.B., Pro-Vice-Chancellor, Hindu University, Benares . . . . . . . . + 39. Nyayapravesa, Part II Tibetan Text): edited with introduction, notes, appendices, etc., by Pandit Vidhusekhara Bhattacharyya, Principal, Vidyabhavana, Visvabharati, 1927 1-8 40. Advayavajrasangraha: consisting of twenty short works on Buddhist philosophy by Advayavajru, a Buddhist savant belonging to the 11th century A.D., edited by Mahamahopadhyaya Dr. Haraprasad Sastri, M.A., C.I.E., Hon. D. Litt., 1927 .. 2-0 42. Kalpadrukosa : standard work on Sanskrit Lexico graphy by Kesava : edited with an elaborate introduction and indexes by Pandit Ramavatara Sarma, Sahityacharya, M.A., of Patna. In two volumes, vol. 1, 1928 .. 10-0 43. Mirat-i-Ahmadi. Supplement : by Ali Muhammad Khan. Translated into English from the original Persian by Mr. C. N. Seddon, I.C.S. (retired), and Prof. Syed Nawab Ali, M.A. Corrected reissue, 1928 .. 6-8 44. Two Vajrayana Works : comprising Prajnopayavinis ca.yasiddhi of Anangavajra and Jnanasiddhi of Indrabhuti-two important works belonging to the little known Tantra school of Buddhism (8th century A.D.): edited by B. Bhattacharyya, Ph.D., 1929 .. 3-0 45. Bhayaprakasana : of Saradatanaya, a comprehensive work on Dramaturgy and Rasa, belonging to A.D. 1175-1250; edited by His Holiness Yadugiri Yatiraja Swami, Melkot, and K S Ramaswami Sastri, Oriental Institute, Baroda, 1929 .. 7-0 For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rs. A. 46. Ramacarita : of Abhinanda, Court poct of Haravarsa (cir. 9th century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri, 1929 7-8 47. Nanjarajayasobhusana ; by Nrsimhakavi alias Abhi nava Kalidasa, a work on Sanskrit Poetics and relates to the glorification of Nanjaraja, son of Virabhupa of Mysore: edited by Pandit E. Krishnamacharya, 1930 5-0 18. Natyadarpana : on dramaturgy by Ramacandra Suri with his own commentary : edited by Pandit L. B. Gandhi and G. K. Shrigondekar, M.A. In two volumes, vol. I, 1929 .. .. .. 4-8 49. Pre-Dinnaga Buddhist Texts on Logic from Chinese Sources : containing the English translation of Sataeastra of Aryadeva, Tibetan text and English translation of Vigraha-vyavartani of Nagarjuna and the re-translation into Sanskrit from Chinese of Upayahrdayu and Tarkasastra : edited by Prof. Giuseppe Tucci, 1930 9-0 50. Mirat-i-Ahmadi Supplement: Persian text giving an account of Guzerat by Ali Muhammad Khan: edited by Syed Nawab Ali, M.A., Principal, Bahaud. din College, Junagadh, 1930 .. 6-0 51. Trisastisalakapurusacaritra: of Hemacandra, trans lated into English with copious notes by Dr. Helen M. Johnson of Pennsylvania University, U.S.A. Vol. I (Adisvaracaritra), illustrated, 1931 .. 15-0 52. Dandaviveka: a comprehensive Penal Code of the ancient Hindus by Vardhamana of the 15th century A.D.: edited by Mahamahopadhyaya Kamala Krena Smrtitirtha, 1931 .. .. .. .. 8-8 53. Tathagataguhyaka or Guhyasamaja : the earliest and the most authoritative work of the Tantra School of the Buddhists: edited by B. Bhattacharyya, Ph.D. Shortly. 54. Javakhyasamhita: an authoritative Pancaratra work highly respected by the South Indian Vaisnavas : edited by Pandit E. Krishnamacharyya of Vadtal, with one illustration in nine colours, 1931 .. . 12-0 55. Udbhatalankaravivsti : an ancient commentary on Udbhata's Kavyalankarasarasangraha generally attributed to Mukula Bhatta (10th century A.D.): edited by K. S. Ramaswami Sastri. Shortly. y Yardh1$ive Pen uited b 11. BOOKS IN THE PRESS 1. Natyasastra : Vol. II edited by M. Ramakrishna Kavi. 2. Manasollasa or Abhilasitarthacintamani, vol. IT edited by G. K. Shrigondekar, M.A. 3. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Oriental Institute, Baroda, vol. II (S'rauta, Dharma, and Grhya Sutras) compiled by the Library staff For Private And Personal Use Only Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rs. A. 4. A Descriptive Catalogue of MSS. in the Jain Bhan dars at Pattan : edited from the notes of the late Mr. C. D. Dalal, M.A, by L. B. Gandhi, 2 vols. 5. Siddhantabindu : on Vedanta philosophy by Madhusu dana Sarasvati with commentary of Purusottama: edited by P. C. Divanji, M.A., LL.M. 6. Portuguese Vocables in the Asiatic Languages : translated into English from Portuguese by Prof. A. X Soares, M.A., Baroda College, Baroda. 7. Ahsan-ul-Tawarikh : history of the Safvi Period of Persian History, 15th and 16th centuries, by Ahsan Ramul: edited by C. N. Seddon, I.C.S. (retired), Reader in Persian and Marathi, University of Oxford. 8. Abhisamayalankaraloka: a lucid commentary on the Pranjaparamita, a Buddhist philosophical work, by Simhabhadra : edited by Prof. Giuseppe Tucci, 9. Kalpadrukosa, Vol. II: indexes and vocabulary : edited by the late Mahamahopadhyaya Pandit Ramavatara Sarma Sahityacarya, M.A., of Patna. 10. Padmananda Mahakavya : giving the life history of Rsabhadeva, the first Tirthankara of the Jainas, by Amarachandra Kavi of the 13th century: edited by H. R. Kapadia, M.A. II. Saktisangama Tantra : a voluminous compendium of the Hindu Tantra comprising four books on Tara, Kali, Sundari, and Chhinnamasta : edited by B. Bhattacharyya, Ph.D. 12. Parananda Sutra: an ancient Tantric work of the Hindus in Sutra form giving details of many practices and rites: edited by Swami Trivikrama Tirtha. 13. Natyadarpana, Vol. II : introduction in Sanskrit giving an account of the antiquity and usefulness of the Indian drama, the different theories of Rasa, and an examination of the problems raised by the text: by L. B. Gandhi. 14. Sabdaratnasamuccaya : an interesting lexicon in Sans krit by an anonymous author, compiled during the reign of the Mahratta King Sahaji: edited by Pandit Vitthala Sastri, Sanskrit Pathasala, Baroda. 15. Istasiddhi: on Vedanta philosophy by Vimuktatma, disciple of Avvayatmi, with the author's own commentary: edited by M. Hiriyanna, M.A., Retired Professor of Sanskrit, Maharaja's College, Mysore. 16. Alamkaramahodadhi: a famous work on Sanskrit Poetics composed by Narendraprabha Suri at the request of Minister Vastupala in 1226 A.D.: edited by Lalchandra B. Gandhi of the Oriental Institute, Baroda. For further particulars please communicate with THE DIRECTOR, Oriental Institute, Buroda For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 7 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir THE GAEKWAD'S STUDIES IN RELIGION AND PHILOSOPHY 1. The Comparative Study of Religions: [Contents: I, the sources and nature of religious truth. II, supernatural beings, good and bad. III, the soul, its nature, origin, and destiny. IV, sin and suffering, salvation and redemption. V, religious practices. VI, the emotional attitude and religious ideals]: by Alban A. Widgery, M.A., 1922 2. The Philosophy and Theology of Averroes: [Contents: I, a decisive discourse on the delineation of the relation between religion and philosophy. Ia, on the problem of eternal knowledge which Averroes has mentioned in his decisive discourse. II, an exposition of the methods of arguments concerning the doctrines of the faith by Mohammad Jamil-ur-Rahman, M.A., 1921. (Cloth Rs. 5/-) 3. Religious and Moral Teachings of Al Ghazzali: [Contents: I, the nature of man. II, human freedom and responsibility. III, pride and vanity. IV, friendship and sincerity. V, the nature of love and man's highest happiness. VI, the unity of God. VII, the love of God and its signs. VIII, riza or joyous submission to His will]: translated by Syed Nawab Ali, M.A., 1921 4. Goods and Bads: being the substance of a series of talks and discussions with H.H. the Maharaja Gaekwad of Baroda. [Contents: introduction, I, Physical values. II, intellectual values. III, aesthetic values. IV, moral value. V, religious value. VI, the good life, its unity and attainment]: by Alban G. Widgery, M.A., 1920. (Library edition Rs. 5/-) 5. Immortality and other Essays: [Contents: I, philosophy and life. II, immortality. III, morality and religion. IV, Jesus and modern culture. V, the psychology of Christian motive. VI, free Catholicism and non-Christian Religions. VII, Nietzsche and Tolstoi on Morality and Religion. VIII, Sir Oliver Lodge on science and religion. IX, the value of confessions of faith. X, the idea of resurrection. XI, religion and beauty. XII, religion and history. XIII, principles of reform in religion]: by Alban G. Widgery, M.A., 1919. (Cloth Rs. 3/-) 6. Confutation of Atheism: a translation of the Hadis-iHalila or the tradition of the Myrobalan Fruit: translated by Vali Mohammad Chhanganbhai Momin, 1918.. Conduct of Royal Servants: being a collection of verses from the Viramitrodaya with their translations in English, Gujarati, and Marathi: by B. Bhattacharyya, M.A., Ph.D. For Private And Personal Use Only Rs. A. 15-0 3-0 2-0 3-0 2-0 0-14 0-6 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only